Skip to main content

Full text of "Opera omnia ..."

See other formats 


.e. 


\C'.~ 


? 


>ront0    On* 


Digitized  by  the  Internet  Archive 

in  2011  with  funding  from 

University  of  Toronto 


http://www.archive.org/details/operaomnia03bona 


DOCTORIS  SERAPHICI 

S.  BONAVENTUEAE 


S.  R.  E.  EPISC.  CARD. 


OPERA   OMNIA 


DOCTORIS  SERAPHICI 


S.  BONAVENTURAE 


S.  R.  E.  EPISCOPI  CARDINAL1S 

OPERA  OMNIA 

IUSSU  ET  AOCTORITATE 

R."  P.  BERNARDINI  A  PORTU  ROMATINO 


TOTIUS  OKDINIS  MINORUM  S.  P.  FRANCISCI 


MlMSTKl  GENERALIS 


EDITA 

STUDIO  ET  CURA  PP.  COLLEGII  A  S.  BONAVENTURA 

AD  PLURIMOS  CODICES  MSS.  EMENDATA 
ANECDOTIS  AUCTA   PROLEGOMENIS   SCIIOLIIS  NOTISQUE  ILLUSTRATA 

TOMUS  III. 


v;^ 


I 

13 

V 

*       4 

fc> . 

Al)  CLARAS  AQUAS  (QUARACCHl 

PROPE  FLORENTIAM 

Ti  POGRAPHIA  COLLEGll 


MlK.n.i  \\\\|| 


DOCTORIS   SERAPHICI 


S.  BONAVENTURAE 


S.  R.  E.  EPISG.  GARD. 


COMMENTABIA 


IN  QUATUOR  LIBROS  8ENTENTIARUM 


MAGISTRI  PETRI  LOMBARDI 


TOMUS  m. 


IN  TERTIUM   LIBRUM   SENTENTIARUM 


9 

IX 


fclSRARY 


Al)  CLARAS  AQUAS  (QUARACCHl) 

PROPE   II.OIUMIWI 

EX  TYPOGRAPHIA  COLLEGH  S.  BONAVENTURAE 


MDCCCI.WWII 


Proprietas  Litteraria. 


LiBRARY 


*?s***** 


MAY 1 1  % 


SANCTISSIMI  DOMINI  NOSTRI 

LEONIS 


DIVINA  PROVIDENTIA 


PAPAE   XIII. 


EPISTOLA 


AD    REVERENDISSIMUM    PATREM    BERNARDINUM    A    PORTU    ROMATINO 
ORDINIS    MINORUM    MINISTRUM    GENERALEM 


"4Z&&&- 


P.   BERNARDINO   A   PORTU   ROMATINO   ORDINIS  MINORUM   MINISTRO   GENERALI 

LEO  PP.  XIII. 

DILECTE    FILI 

Salutem  et  Apostolicam  Benedictionem. 

Quod  universa  Seraphici  Doctoris  opera  de  integro  edenda  decre- 
veras ,  non  mediocrem  animi  laetitiam  percepimus  ;  nunc  vero  eidem  ex- 
sequendo  consilio  manum  esse  feliciter  admotam  magna  cum  voluptate 
intelligimus.  Qui  enim  vix  fere  Pontificatu  inito,  nii  ad  oppugnandos 
nostrorum  temporum  errores  fore  aptius,  nil  ad  confirmandam  veritatem 
efficacius  duximus,  quam  ut  excellens  summi  Scholasticorum  Magistri 
sapientia  longe  lateque  fluat,  atque  ad  id  praecipuam  operum  illius  edi- 
tionem  numeris  omnibus  absolutam  publicari  iussimus ,  haud  satis  laudare 
propositum  tuum  poteramus,  quo  Vulgatis  sancti  Bonaventurae  scriptis 
catholica  iuventus  ad  scholasticas  disciplinas  etiam  studiosius  colendas  in- 
flammaretur.  —  Quanta  inter  S.  Thomam  ac  Seraphicum  Doctorem  ne* 
(vssitudo,  quanta  sanctitatis  ac  doctrinae  similitudo  intercesserit,  omnibus 
in  comperlo  est;  Ac  s.  m.  Sixtus  V  Decessor  Noster  verissime  allir- 
mavit  eos  esse  «  duas  olivas  et  duo  ccmdelabra  in  dorno  lh>i  kvcentia . 
(jxi  et  caritatis  pmgvedine  et  sokntiae  suae  luoe  totrnn  Ecelesiam  Dei » 
collustrarent,  atque  eos  «  singulari  Dei  providentia  eodern  tempore  fcww- 
qua/m  duas  stellas  exorientes  ex  d/uahus  clarissimis  regulariu/m  Ordir 
n  n iii  familiis  »  prodiisse  «  quae  ad  catholicam  religionem  propugnanr 
(hi ni  nm.riiiic  utiles,  et  ad  omnes  labores  ac  pericula  pro  ortkodoxa  ftde 
subeunda  paratae  semper  existerent».  —  [taque  oblata  Nobis  a  te  eo- 
nimdem  operum  volumina  veluti  totius  editionis  primitias  libentissime  Nos 


II  EPISTOLA  Ss.  DOMINI  NOSTRI  LEONIS  PAPAE  XIII. 

accepisse  testatum  volumus.  autgnique  qpud  Nog  haberi  labores,  quos 
vel  ab  anno  mdccclxx  religipsi  tuj  Ordinis  yiri,  in  Collegiuin  Sancti  Bo- 
naventurae  coacti,  pertulerunt,  ut  tanti  ponderis  opus,  auctoritate  tua  il- 
lis  commissum,  accurate  perficerent  Nec  plane  Fidelis  a  Fanna  sodalis 
lui  Ordinis,  hominis  scientia  ac  pietate  spectati  laus  praetermittenda  est ; 
qui  conquisitis  undique  pei*  totam  Europam  oodicibus  et  ad  criticae  artis 
regulas  diligentissime  ex&etis  longo  cWbem  annorum  spatio  certissima 
editioni  curandae  monumenta  comparavit,:  quo  e  vivis  sublato,  consoda- 
lem  Igijatium  Jeiler  eidem  suflectum  pari  studio  iisdemque  consiliis  in  re 
eiusmodi  gerenda  modo  versari  agnovimus.  —  Xec  vero  tantum  prudens 
in  rerum  singularum  delectu  iudicium,  sed  et  accuratae  textus  emenda- 
tiones,  atque  optima  literarum  forma  in  primis  commendanda  est.  Maxime 
autem  placuit  propositum,  opportunas  animadversiones  seu  scholia  singulis 
libris  adiiciendi,  ut  ea  doctrinarum  harmonia  manifeste  appareat*  qua 
praecellentes  illas  duorum  Doctorum  mentes  instructas .  fuisse  ante  diximus. 
Ex  quo  exploratum  etiam  est  clarissimos  hosce  scholasticarum  disciplina- 
rum  adsertores  peracri  ingenio,  assiduo  studio,  magnis  laboribus  atque 
vigiliis  pretiosum  doctrinae  thesaurum  a  sapientibus  superiorum  saeculo- 
rum,  potissimum  vero  a  SS.  Ecclesiae  Patribus  congregatum,  multisque 
modis  cumulate  auctum,  posteris  tradidisse.  —  Quapropter  nullo  modo 
dubitandum,  quin  catholici  praesertim  iuvenes  in  spem  Ecclesiae  succre- 
scentes,  qui  ad  philosophica  ac  theologica  studia  secundum  Aquinatis  do- 
ctrinam  sectanda  se  conferunt ,  perlegendis  S.  Bonaventurae  operibus 
plurimam  utilitatem  sint  hausturi,  atque  ex  amborum  scriptis,  quasi  ex 
praecipuis  armamentariis ,  gladios  ac  tela  sumant  quibus  in  teterrimo 
bello  adversus  Ecclesiam  ipsamque  humanam  societatem  commoto  hostes 
superare  strenue  queant.  —  Haec  itaque,  quae  scripsimus,  et  tibi.  di- 
lecte  fili,  et  sodalibus  tui  Ordinis  Collegio  S.  Bonaventurae  addictis  so- 
latio  atque  incitamento  sint  ut  incoeptum  opus  alacriter  absolvere  per- 
gant.  Praecipuae  vero  dilectionis  Nostrae  testem  ac  caelestium  munerum 
auspicem,  Apostolicam  benedictionem  tibi  atque  ipsis  peramanter  in  Do- 
mino  impertimus. 

Datum  Romae  apud  S.  Petrum,  die  xm  Decembris  anno  mdccclxxxv. 
Pontificatus  Nostri  Octavo. 

LEO  PP.  XIII. 


PROLEGOMENA 


AD  TERTIUM  LIBRUM  SENTENTIARUM. 


Summi  Pontificis  Leonis  XIII.  feliciter  regnantis  gralia  fau- 
ste  nobis  evenit,  ut  in  fronte  huius  tertii  nostrae  editionis  vo- 
luminis  promulgare  potuerimus  'documentum ,  quod  tum  sen- 
tentiarum  gravitate  eminet,  tum  inccptos  a  nobis  labores  beni- 
gno  et  paterno  favore  prosequitur.  In  Litteris  enim  Apostolicis, 
a  Sanctitate  Sua  R.mo  nostro  Ministro  Generali  Bernardino  a 
Portu  Romalino  inscriptis  et  superius  impressis ,  non  tantum 
merita  sanctorum  duorum  Doctorum,  Angelici  et  Seraphici , 
amplissimis  verbis  celcbrantur,  eorumque  opera  studiose  lc- 
genda  commendantur,  sed  etiam  labores  in  adornanda  hac  nova 
omnium  operum  S.  Bonaventurae  editione  a  nobis  suscepti  pu- 
blico  testimonio  comprobantur.  Huius  tam  insignis  beneficii  gra- 
tissimo  animo  memores,  susceptum  opus  arduum  confirmatis 
prosequimur  animis,  cum  tale  tanti  Pontificis  et  Vicarii  Christi 
testimonium  quasi  quoddam  pignus  teneamus,  nos  neque  in 
vacuum  currere  aut  cucurrisse  neque  in  vacuum  laborasse 
(Pliil.  2,  16.). 

§  I.  Commeniarius  hic  in  tertium  Sententiarum  librum 
magni  semper  aeslimatus  est. 

Hoc  idem  iam  observavimus  in  Prolcgomenis  ad  I.  tomum 
(c.  I.  §  4.).  In  eo  enim  S.  Bonav.  de  rebus  summi  momenti 
agit  pro  dignitatc  vere  Seraphici  Doctoris.  Obiectum  in  prima 
huius  Commentarii  parte  est  ineffabile  incarnalionis  mysterium, 
quo  nihil  est  nobilius,  et  in  quo  fundatae  sunt  excellentissimae 
illae  tres  virtutes  theologicae,  scilicet  fides,  spes  et  caritas,  de 
quibus  aliisque  magni  momenli  quaestionibus  in  altcra  parte  a 
distinctione  23.  usque  ad  finem  copiose  et  sapientissime  dispu- 
tatur.  In  eligendis  scholarum  theologicarum  opinionibus  sera- 
pliinis  Doctor  pro  more  suo  etiam  hic  pracfert  sentcntias  tunc 
communiores,  vcl  quac  magis  fovent  pietatem.  Iterum  dc  hac 
sua  agcndi  rationc  in  finc  huius  libri  gravissimis  et  modcstis- 
simis  verbis  loquitur.  Communi  opinioni,  inquit,  «  pro  viribus 
meis  in  omnibus  pracccdcntibus  libiis  adhaesl  tanquam  viae 
securiori ;  et  sicut  scio  et  possum  ,  mihi  et  aliis  consimilibus 
parum  InteUigentibus  persuadeo  adbaerendum  >.  Porro  addit, 
sc  dUigentius  in  hoc  libro  observasse ,  «  ut  in  his  quaestionl- 
bus  dubiis  et  difflcUibus,  in  quibus  non  potul  deprehendere, 
quae  esaet  via  eommvnu,  qnia  aapientes  opinantur  conlrarie 
aapienlibus,  sic  unam  partem  lanquam  magis  probabllem  bq- 
stinerem,  ut  tamen  alimn  ntnme  mprobarem  ».  Haecannota* 
tfo  respicienda  eat,  ul  de  differentils  inter  doctiinam  Angelici  el 
Serapbicl  Dootoris  io  scq.  ',;  retetls  insio  iudicelur. 
S.  Bonav.  —  Tom.  III. 


Ex  praedictis  apparet,  commcntarium  hunc  optime  testari, 
qualis  fuerit  communior  scholarum  opinio  in  rcbus  iheologicis 
ct  philosophicis,  quando  de  his  paulo  posterius  scribere  ince- 
pit  S.  Thomas.  —  Insuper,  si  quis  est  in  quadam  doctiina  no- 
stri  auctoris  defectus;  cum  hic  commtinis  sit  praecipuis  illius 
aetatis  magistris,  ccrte  non  imputandus  est  singulari  cuicumque 
doctori,  sed  temporis  conditioni.  Uoc  praecipue  altendendum 
est  in  quaestionibus  ad  dogma  de  Immaculata  B.  V.  Mariae 
conceptione  spcctanlibus,  de  quibus  cfr.  scholia  ad  quacstiones 
d.  3.  p.  I.  a.   I.  2. 

Licet  autem  S.  Bonav.  in  opinionibus  cligendis  sequatur 
communiorem  viam  et  abhorrcat  a  novarum  rcrum  sludiis;  hoc 
tamen  minime  dcrogat  huius  libri  pracslantiac,  ncquc  ob  hanc 
rationem  doctrina  in  eo  contenta  minoris  pretii  aestimanda  est. 
Communem  enim  veritatem  ipse  non  communi  modo  docet. 
Nam  argumcntorum  copia,  senlentiarum  gravitate,  iudicii  sub- 
limitate,  pracslanti  in  iudicandis  et  inter  se  componendis  opi- 
nionibus  ingenii  vi,  singulari  devotionis  unctione  atque  ner- 
voso  simul  et  perspicuo  dicendi  generc  gradum  obtinet  inler 
Seholasticos  non  communcm,  scd  eminentcm.  — Acccdil,  quod 
hi  commcntarii  compositi  sunt  ea  aetate ,  qua  ecclcsiastica  de 
incarnationis  mysterio  doctrina,  postquam  scholarum  occiden- 
talium  subtilibus  inquisitionibus  et  acerrimis  dispulationibus 
multum  ac  diu  discussa  fuit,  iam  stabilcm  quandam,  ut  ita  di- 
cam,  formam  scientificam  inducrat,  rescclis  nonpaucis  errori- 
bus  et  enucleaUs  plurimis  gravissimisque  difflcultaUbus,  quas 
humana  ratio,  (anto  mysterio |mpar,  accummulare  per  saecula 
consueverat.  Notissimum  cst,  usum  dialecttcae  Artstotelicae  non 
paucas  scholas  tbeologicas  luxuriando  invasisse,  quarum  capUo- 
nibus  el  arguUls  non  raro  in  discrimen  vocata  osi  sinceritas 
fidci ;  quam  cx  opposito  aUi  doctores  forUter  defendebant,  fldel 
dogmaiibus  tradiiam  formam  ac  mysterii  nolam  vindicantes.  Suf- 
tiiiat  hic  nominasse  celeberrimos  duos  adversarios  rnar- 

(luin  el  Pelrgm  Abaelardum,  ul  agnoscalur  raUo  Indolesque 
utriusque  parUs,  quae  per  duo  ferme  saecula  In  schoUs  sub  dt 
versis  formfs  ci  >\>-  variis  ohiivtis,  -.«I  praivipuo  de  imarna- 
Uone  Dominl  luetata  est  Nec  ea  aelate,  qua  Petrus  Lombardus 
suas  SentenUas  scripsit,  bae  conlrovereiae  omnes  bene  compo- 
gltae  erant;  quod  lam  patel  ex  loquendl  modo  Ouctuanti  cl  pa- 
iiiin  tuto,  < 1 1 1 * •  Idem  (d.  VI.  el  VII.)  referl  Btque  tractal  i.i- 
mosas  nvs  opiniones  de  Christo-homine.  DisputaUones  autem 
s.  Bonaventurae  aliorumque  SchoIasUcorum  i  tupponuni 

i 


IV 


PROLEGOMENA 


praedlctaa  controverslaa  Interdum  Bplnosas,  quarum  notiUa  rc- 
quiritur,  ut  recte  de  doctrina  S.  Doctorto  ludlcetur;  unde  In 
Bchollla  el  notia  passim  ppaecedenlea  de  Chrislologla  opinlonea 
tetlglmua.  Qui  plura  desiderat  adeat  rcccntiorcs  de  rebua  ec 
cleslasUcla  medll  Bevl  auctores,  Inter  quos  prac  ceicris  copiose 

de  eisdem  tanquam  argumenlo  pr »sito  tractal  opus  erudltione 

plenum  el.  Profess.  In  Universitate  Monacensl  I)r.  I.  Bach :  Die 
Dogmengeschlchte  dea  Mittelaltera  vom  Christologtschen  Stand- 
pimcic,  Wicn  1873-75,  Braumuller,  tom.  1.  2. 

Intcr  Ss.  Doctorcs  Thomam  ct  Bonavcnturam  vix  cst  dis- 
sidium  alicuius  momentl  respectu  praedictarum  controversia- 
rum,  u t  iam  patet  ex  elencho  anUquo,  qui  immediate  sequitur, 
praesertim  cum  plura  In  co  notala  vel  reduci  possint  ad  me- 
rum  modum  loquendi,  magis  disparatum  quam  contrarlum,  vel 
respiciant  tantum  gradwm  maioris  vel  minoris  probabilitatis, 
ut  in  scholiis  cisdem  quaestionibus  adicctis  tactum  est. 

§  2.  Antiquns  index  locorum,  in  quibus  dissentiunt  Ss. 
Thomas  et  Bonaventura  in  suis  Commentariis  super  librum 
tertium  Sententiarum. 

Ilic  index  dcpromptus  est  ex  codicibus  bibliothecae  Bur- 
ghesianae  de  Urbe  et  civitatis  Luneburgi  in  Germania,  quos 
iam  descripsimus  tom.  I.  pag.  LXX.  sub  n.  35.  Sicut  in  prae- 
ccdentibus  tomis,  ita  ctiam  hic  cxhibcmus  lcctionem  codicis  bi- 
bliothccae  Burghcsianac  et  intra  uncinos  ponimus  lectiones  va- 
riantes  alterius  codicis,  quac  alicuius  sunt  momenti,  numeris 
citationum  intcrdum  falsis  a  nobis  correctis  et  completis. 

Hi  sunt  articuli,  in  quibus  dissentiunt  in  tertio  Bonaventura 
et  Thomas  [De  tertio  libro]. 

1.  Utrum  tres  pcrsonae  possint  unam  et  eandem  naturam 
humanam  in  numero  assumere ;  distinctione  1.  (a.  I.  q.  3.). 

2.  Utrum  beata  Virgo  aliquid    fuerit   cooperata    in   conce- 

ptione  Filii  Dei ;  d.  4.  (a.  3.  q.  1.). 

3.  Utrum  illa  conceptio  [cooperalio]  fuerit  miraculosa ,  vel 

naturalis;  d.  3.  (a.  3.  q.  2.). 

4.  Utrum  Christus  secundum  quod  homo  possit  dici  filius 
Spiritus  sancti;  d.  4.  (a.  1.  q.  2.). 

5.  Utrum,  cum  dicitur:  Deus  est  homo,  sit  praedicatio  es- 
scntialis;  d.  7.  (a.  I.  q.  1.). 

6.  Utrum  haec  demonstratio  (sic !)  sit  vcra  [Utrum  Christo 
demonstrato,  haec  sit  vera]:isle  homo  incipit  esse;  d.  II.  (a. 

2.  q.  2.). 

7.  Utrum  Beati  videant  Vcrbum  mediante  aliqua  similitu- 
dinc;  d.  14.  (a.  1.  q.  3.). 

8.  Utrum  ad  visionem  Vcrbi  oporleat  uniri  intellectui  ut 
forma  ;  d.  1 4.  (a.  2.  q.  1 .  in  solut.  oppos.)  [altcr  cod.  omiltit]. 

9.  Utrum  Christus  actu  cognoscat,  quidquid  cognoscit  [nd- 
dit :  habitu] ;  d.  1  4.  (a.  2.  q.  2.). 

10.  Utrum  Christus  ab  instanti  suae  conceptionis  [instanti 
creationis]  meruerit  pcr  actum  vcl  per  usum  virtutum ;  d.  18. 
(a.  I.  q.   I.). 

1 1 .  Utrum  fides  sit  in  ratione ,  vel  in  voluntate ;  d.  23. 
(a.  I.  q.  2.). 

12.  Utrum  fides  informis  sit  virtus ;  d.  23.  (a.  2.  q.   I.). 

13.  Utrum  fidcs  sit  de  visis  visu  corporco ;  d.  24.  (a. 
2.  q.   I.). 

14.  Ulrum  fides  sit  de  visis  vel  de  scitis ;  d.  24.  (a.  2. 
q.  3.). 


15.  Utrum  spea  sit  In  parte  intcllectiva  [omittit  sequentia], 
quod  nomlnal  composlllonem ;  d.  26.  (a.  2.  q.  5.). 

16.  Utrum  appetitus  dfvidatur  in  irascibilem  et  concupi- 
scibilcm  ;  (1.  26.  (a.  2.  q.  5.). 

17.  Quod  [utrum]  bonum  sub  ratione  boni  est  [sit]  obie- 
ctum  spci  ;  d.  26.  (a.  2.  q.  4.j. 

18.  Utrum  irraiionabilia  sint  diligenda  ex  carilate  impe- 
rante ,  vel  eliciente;  d.  28.  (a.  I.  q.   I.). 

19.  Utrum  pater  summe  diligcndus  sit  ex  caritate ;  d.  29. 
(a.  I.  q.  i.)  (rectius  pro  summe  diceretur:  magis  quam  filiusj. 

20.  Utrum  ordo  caritatis,  qui  nunc  cst  [in  terra],  maneat 
in  patria ;  d.  31.  (a.  3.  q.  3.). 

21.  Ulrum  (lege:  Quomodo)  dona  et  beatitudines  differant; 
d.  34.  (p.  I.  a.  I.  q.  !.). 

22.  Utrum  virlutcs  cardinales  sint  in  parle  intellectiva 
[omittit  sequcntia],  vcl  in  sensitiva ;  d.  33.  (a.  I.  q.  3.). 

23.  [Utrum  sapienlia  sit  in  intellectu  ;  d.  35.]  (a.  I.  q.  1.). 

24.  Utrum  omne  mendacium  (supple :  perfectis)  sit  pecca- 
tum  mortale ;  d.  38.  (a.   1.  q.  4.). 

%  3.  Quoad  tractatum  de  virtutibus  theologicis  quaedam 
notanda  sunt  de  relalione  huius  Commenlarii  ad  Supplemen- 
tum  quoddam  Summae  Alexandri  Halensis. 

De  mcmorato  libro,  sub  titulo  Summa  de  virtutibus  Ale- 
xandri  Halensis  famoso,  diffuse  iam  egimus  in  Prolegomenis 
ad  I.  tomum  pag.  LVIII  seqq. ,  ad  quem  locum  benevolum  le- 
ctorem  remittimus,  pauca  tantum  hic  opportune  adiicientes.  In- 
stituto  enim  diligenliore  eiusdem  libri  examine,  novis  argu- 
mentis  confirmare  nunc  possumus  quae  ibi  asseruimus,  prae- 
sertim  primo,  quod  fragmentum  istud  eo  fine  scriptum  sit,  ut 
cxplcretur  manifesta  et  maxima  lacuna,  quae  in  parte  III.  prae- 
dictae  Summae  post  q.  63.  hiascit;  ilem  secundo,  quod  Ale- 
xander  non  sit  huius  Suppiemenli  auctor  (licet  probabiliter  sal- 
tem  dispositio  materiarum  ad  ipsum  spectare  videatur) ,  sed 
potius  Gulielmus  dc  Melitona ,  vel  saltem  ignotus  frater  ex  sociis 
ad  perficiendam  illam  Summam  ipsi  assignalis ;  denique  tertio , 
quod  auctor  Supplementi  in  transcribendo  usus  sit  Commentario 
S.  Bonaventurae  (d.  23-33.) ,  non  autem  S.  Bonaventura  illo 
Supplemento. 

Quod  autcm  Alexander  IV.  (an.  1256)  manifestas  praedi- 
ctae  Summae  Iacunas  Gulielmo  de  Melitona  explendas  commi- 
serit,  non  tantum  Litteris  illis  Apostolicis,  quas  Echardus  Ord. 
Praed.  primus  vulgavit  nosque  iterum  (ibid.)  transcripsimus , 
compertum  est,  sed  etiam  in  Chronicis  nostris,  quae  XXIV 
Generalium  vocantur  et  adhuc  sunt  ineditae ,  disertis  verbis 
comprobatur.  lbi  etiam  additur,  quod  Alexander  IV.  «  scripsit 
Ministro  Franciae,  ut  de  tota  Provincia  aliquos  studentes  ad 
hoc  idoneos  eligeret,  qui  eidem  magistro  assisterent,  ut  eum 
ad  dictum  opus  consummandum  fideliter  adiuvarent  ».  Idem  re- 
petit  Fr.  Ludovicus  de  Ileilsbcrg  sive  Prutenus  in  suo  egregio 
libro  Trilogium  animae  p.  III.  c.  4.  sub  lit.  N,  qui  Norimber- 
gae  per  Anlonium  Koburger  1498  typis  impressus  est. 

Tertia  vero  nostra  propositio  novo  argumento  evidenter  con- 
firmalur,  quod  ex  singulari  quadam  plurium  illius  Supplementi 
quaestionum  proprietate  desumitur.  —  Nam  in  fine  tertiae  par- 
tis  praedictae  Summae  impressae  inveniuntur  quaedam  quae- 
sliones  ad  tractatum  de  virtutibus  speclantes,  quae  etiam  tum 
a  S.  Bonaventura  in  hoc  Commentario  tum  in  illo  Supplemento 
tractantur.  Hae  sunt  quacstioncs  de  fide  informi  (in  Sum.  p.  III. 
q.  64.),  de  spe  informi  (q.  65.),  de  limore  servili  (q.  66.),  de 


IN  III.  LIBRUM  SENTENTIARUM. 


fide  formata  (q.  68.),  de  articulis  fidei  et  Symbolis  (q.  69.).  Nunc 
autem  vidimus,  (iiiod  auctor  Supplemcnti  has  quaestiones  ex  utro- 
que  auctore  congessit,  plerumque  ad  verbum  transcribendo  ea 
quae  sibi  opportuna  videbantur,  modo  ex  scripto  Alexandri, 
modo  ex  alio  S.  Bonaventurae ,  immo  interdum  de  eadem  re  si- 
mul  ex  utroque,  quod  sane  mirum  est.  Postquam  enim  integram 
fere  quaestionem,  quae  in  Summa  illa  legitur,  exscripsit,  im- 
mediate  subiungit:  « Ad  maiorem  autem  declarationem  (evi- 
dcnliam)  obiicitur  adhuc  »  elc,  et  iterum  dupliccm  seriem  argu- 
mentorum,  responsionem  et  solutiones  oppositorum  fere  integras 
refert  ex  Commentario  S.  Bonaventurae.  Hoc  invenitur  in  quac- 
stione,  in  qua  vi  animac  sit  fides  tanquam  in  subiccto  (coll.  34. 
a.  2.)  et  in  quaeslione  de  certiludine  fidci  (coll.  33.  a.  I.),  quod 
in  nostris  scholiis  (d.  23.  a.  I .  q.  2.  et  4.)  accuratius  indicavi- 
mus.  Alibi  partem  responsionis  accipit  ex  Alexandro,  aliam  par- 
tem  subiicit  ex  Bonaventura,  vel  e  converso.  Saepissime  autem 
in  solutionibus  oppositorum  accidit,  ut  duplicem  solutionem  ex 
ulroque  sumtam  transcribat.  Quid  luculentius  esse  potest  ad 
probandum,  auctorem  Supplementi  in  quaestionibus  sic  consu- 
tis  ad  manus  habuisse  scripta  utriusque  doctoris?  —  In  ceteris 
autem  de  illis  virtutibus  quaestionibus,  de  quibus  nihil  invenitur 
in  Summa  Alexandri,  solum  Commentarium  S.  LSonaventurae  fere 
integrum  transcribsit,  excepta  una  alterave  quaestionc,  quam  unde 
sumserit,  ignoramus.  —  Ea  autem,  quae  S.  Bonav.  in  dubiis 
circa  litteram  Magistri  brcviter  tractat,  in  illo  Supplemcnto  plu- 
ries  diffusius  et  in  forma  consueta  quaestionum  exhibentur; 
quam  ob  rem  in  nostris  notis  ad  ista  dubia  saepius  locum  re- 
spondentem  in  Supplemento  indicavimus  ;  in  quaestionibus  vero 
ex  Alexandro  et  Bonaventura  congestis  superfluum  iudicavimus 
locos  Supplementi  istius  citare ;  quod  in  editione  Vaticana  pas- 
sim  fit. 

Alia  lamen  ratione,  nempe  pro  emendando  textu  illarum 
quaestionum,  quas  sumsit  ex  Bonaventura,  utilis  interdum  no- 
bis  fuit  editio  Parisiensis  illius  Supplementi ,  quia  magnopere 
confirmat  correctiones,  quae  interdum  auctoritate  tantum  pau- 
corum  codd.  melioris  notae  nobis  opportune  faciendae  videban- 
tur.  Editio  enim  illa,  licet  scateat  gravibus  erroribus,  exhibet 
tamen  exemplar  antiquissimi  codicis,  qui  ipsum  originale  S.  Bo- 
navcnturae  propinqua  cognatione  contingcre  videtur.  Hoc  iam 
indc  argui  posset,  quod  editores  Supplementi  codiccm  in  ipso 
Conventu  Parisiensi,  ubi  S.  Bonav.  suos  Commcntarios  compo- 
suit,  invenerunt.  Porro  illud  Supplementum  (vel  polius  fragmen- 
lum  supplemenli )  probabilissime  scriptum  est  vivcnle  adhuc 
S.  Bonav.,  cum  an.  1256  Alexander  IV.  praediclo  Gulielmo  Sum- 
mam  Alexandri  continuandi  officium  commiserit.  Quia  aulem  il- 
lud  imperfeclum  rcmansit,  nunquam  insertum  est  Summac  Ale- 
xandri  ncc  unquam  illa  aetale  librariis  ad  dcscribcndum  tradi- 
tum  sivc  eorundem  corruptioni  expositum  est.  Denique  quis  du- 
bitare  potcst,  quin  compilatori  praesto  fuerit  ad  transcribendum 
excmplar  fldele  operis  lunc  rccentissimi  ct  Parisiis  a  suo  Ministro 
Generali  conscripti?  Iiacc  praesumtio  satis  conlirmatur  proprie- 
tatlbus,  quaa  texlus  iilarum  quaestionum  in  dicto  libro  exhibet, 
non  obstantibus  plurimls  locis  male  lectis  et  negligenttssime  im- 
pressis.  —  Nihilomlnus  sola  auctorltate  Supplementl  nlhll  In  no- 


strum  textum  recepimus,  cum  compilator  proprio  marte  aliquid 
corrigere  vel  mutare  poluerit,  sicut  etiam ,  licet  raro ,  pauca 
omisit  vel  addidit. 

§  4.  In  scripto  huius  tertii  libri  emendando  et  itluslrando 
non  recessimus  a  methodo  in  praecedentibus  libris  observata. 

In  scholiis  et  notis  nostris  conslantcr  lenuimus  scribcndi 
rationem  referendi  tantum  anliipjorum  auctorum  sententias  com- 
muniter  non  reprobatas,  non  autcm  aliena  iudicandi  vei  censu- 
randi  nec  propriam  noslram  opinionem  venditandi.  —  Obser- 
vamus  autcm,  quod  Aegidius  B.,  usque  ad  dist.  I  I.  a.  2.  q.  2. 
constanter  in  scholiis  a  nobis  citatus  non  nisi  usque  ad  illum 
locum  tertium  Petri  Lombardi  librum  commenlatus  cst ;  a  sup- 
plemenlo  quodam,  quod  editor  ex  aliis  locis  eiusdem  aucloris 
collegit  ct  adiccit,  citando  supcrscdimus,  cum  sit  minoris  mo- 
menti  et  paucas  tantum  quaestioncs  tractet.  —  Petrus  a  Tar. 
in  tractatu  de  Incarnatione  fcre  constanter  in  ponendis  solvcn- 
disquc  quacslionibus  Commcntarium  S.  Thomae  (juasi  exccr- 
pendo  sequitur,  dum  sac|)issime  in  I.  et  11.  libro  ct  intcrdum 
ctiam  in  sccunda  parte  III.  libri  sequitur  potius  S.  Bonaventuram. 

In  textu  ad  primitivam  puritatem,  quantum  licuit,  revo- 
cando  et  fontibus  doctrinae  Bonaventurianae  accurate  indicandis 
iterum  multam  operam  consumsimus.  Quoad  cligendas  tot  le- 
ctiones  variantes  non  raro  difficilc  ncgotium  obiiciunt  locutioncs 
quacdam  phrasesque  exolicae  et  prima  specie  reprobandae,  quae 
quidem  in  antiquioribus  codd.  occurrunt,  a  posterioribus  vero 
Scholasticis  et  in  editionibus  eliminatac  ncc  in  aliquo  Lexico  si\e 
a  Ducange  sive  ab  aliis  nolatae  sunt.  Tamen,  si  hoc  accidit,  totics 
iam  experti  sumus,  antiquiores  codd.  praebere  genuinam  lcctionem 
et  recipiendam,  cum  post  longiorem  inquisilionem  deprehenderi- 
mus,  easdem  locutiones  vel  in  versionibus  Graecorum  auctorum 
antiquis,  vel  a  coaevis  auctoribus  adhibitas  csse.  —  Exempll  loco 
sit  phrasis:  in  paucioribus  via  magis  (pag.  821  col.  I.  arg.  |.), 
quam  habent  codd.,  dum  in  Vat.  legitur:  in  paacioribtis  salis 
contineantur.  Suspicati  illico  sumus ,  sicut  ibi  (nota  2.)  notavi- 
mus,  codiccs  locutionem  exhibere  tunc  usilatam  ;  lamcn  haesi- 
tavimus,  tam  obscuram  phrasim  in  lcxlum  reciperc,  cum  ab 
aliis  auctoribus  eam  adhibitam  esse,  invenire  nullihi  potueri- 
mus.  Sed  vix  isto  folio  typis  expresso,  incidimus  in  locum 
Aristotelis  et  B.  Alberti,  quo  probatur,  phrasim  illam  in  texlum 
fuisse  recipiendam.  En  vcrba  utriusque!  Aristot.,  II.  Topic.  c.  2: 
« 'Oow  yocp  jxaXXov  xa\  Iv  eXatToaiv  rj  axiiic  i.  e.  (SOCUndum 
versioncm  Boethii)  nam  transitu  magis  ct  in  paucioribus  consi- 
deratio  ».  Ex  quo  haec  formula:  In  paucioribus,  i.  e.  universa- 
libus,  cst  via  magis  facilis.  Cfr.  B.  AlberL,  in  hunc  loc.  i  tr.  I. 
c.  3),  ubi  dicit:  «  A  generc  non  statini  descendendum  esl  ad 
singularia,  quia  inflnlta  sunt;  quia  hoc  dlfflcile  cssrt  vel  im- 
possibile  considerarc  singillalini  in  universis  Slngularibus.  Qnde 
statim  ad  species  considerandum  est,  an  Inveniatur  Instantla, 
vel  nun.  ln  his  enim  esl  via  magis  el  (aclllor;  el  Ideo  >'si  via 
magis  in  talibus ,  quia  In  paucioribus  consideraUo  esi  fecilior 
ad  propositum  concludendum  ». 

Sequltur  S\ilalnis  codicum  tertli  hulus  Hbri,  quos  !'.  I"i- 
delis  a  Fanna  In  blblfothecis  Invenil  ei  in  suis  commcntarils 
descrlpsit. 


VI 


PROLEGOMENA 


SYLLABUS  MAMJSCRIPTORUM 

QUAE  CONTINENT 

COMMENTARIUM  SANCTI  BONAVENTTJRAE 

SUPER  LIHRUM  III.  SENTENTIARUM. 


Codices  a  nobis  cum  textu  Vaticanae 
editionis  collati. 

1.  Assisii  in  Umbria,  bibliotheca  Conventus  sancli  Franciscl, 
codex  mcmbranaceus  in  folio,  sacculi  XIII.  cxcuntis,  signatus 
modo  n.  57.  Incipit  fol.  2  r.  sine  ullo  titulo:  Deus  autem,  qui 
divcs  est  etc.  Desinit :  sit  omnis  honor  et  gtorin  per  infinita 
secula  seculorum.  Amen.  Explicit  liber  lertius  fralris  Bona- 
venture  supcr  sententiis.  Sequitur  index  quaeslionum ,  sed  in- 
completus.  —  Hic  cod.  satis  boruis  plerumque  convenit  cum 
codd.  AKUZ  bb,  qui  specialem  familiam  constituunt,  immo 
aliquoties  ferc  solus  exliibuit  lectionem  in  texlum  recipiendam. 
—  In  nostra  editione  signatur  littera  N. 

2.  Ibidem,  cod.  olim  bibliotbccae  Portiunculae,  membr.  in 
fol.  saec.  XIV.  ineunt.,  sign.  B.  IX.  5.  Incip.  Deusautem,  qui 
dives  est  etc.  Desin. :  sit  honor  et  gloria  perfecta  in  secula 
seculorum.  Amen.  Additur  inde  tabula  distinctionum  et  quae- 
stionum.  —  Optimus  et  ad  pracdictam  specialem  familiam  per- 
tinens;  tamen  non  rare  proprias  et  bonas  lectiones  nobis  exbi- 
buit.  —  Sign.  U. 

3.  Bruxellis  in  Belgio,  bibliolb.  regia  ,  cod.  3951.  mcmbr. 
in  4.  saec.  XIU.  Incip.  fol.  3  r.  ln  superiore  margine  scriptor 
notavit:  Tertius  liber.  Hinc  col.  I:  Deus  autem,  qui  dives  est  etc. 
Desin.  ut  in  editis,  inde  repetunlur  verba:  Explicit  liber  tertius. 
Commentario  praemittitur  tabula  quaeslionum  sub  titulo:  Pro- 
blemala  tertii  libri  Bonaventure,  cui  a  manu  posteriore  addi- 
tum  fuit:  Orate  pro  ea  quae  me  fecii  tigari.  —  Convenit  ple- 
rumque  cum  antiquioribus  codd.  —  Sign.  E. 

4.  Claris  Aquis,  nunc  in  Collegio  nostro  sancti  Bonaventu- 
rae,  cod.  memb.  in  fol.  saec.  XIII.  exeunt.  Incip.  sine  ullo  ti- 
tulo:  Deus  autem ,  qui  dives  est  etc.  Desin. :  sil  omnis  honor 
et  gtoria  per  infinita  secula  seculorum.  Amen.  In  folio  asseri 
anteriori  adhaerente  scriba  postcrioris  aevi  annotavit:  Tertius 
fratris  Bonaventure.  —  Antiquitate  et  praestantia  lectionum 
prae  ceteris  egregius,  licet  non  sil  sinc  viliis,  praeserlim  omis- 
sionibus,  quae  vocanlur  homoteleuta.  Saepe,  deflcientibus  aliis 
codd.,  nobis  sinccras  lectiones  praestavit.  —  Sign.  A. 

5.  Gusae  apud  Castellum  tabernarum  (Berncastel)  in  Borus- 
siae  provincia  Rhcnana,  bibliotli.  Ilospitalis  fundati  a  Cardinali 
Nicolao  de  Cusa  ordinis  sancti  Augustini,  cod.  D.  20.  membr. 
in  fol.  saec.  XIV.  ineunt.  Incip.  ct  desin.  ut  in  editis.  Ad  cal- 
cem  additur:  Explicit  libcr  tcrtius  fratris  Bonaventure  super 
sententias.  —  Optimac  cst  notae;  in  pluribus  convenit  cum 
cod.  W  (n.  21.).  —  Sign.  X. 

6.  Florcntiac,  in  biblioth.  Mediceo-Laurentiana ,  Plut.  XXVI. 
Dext.  cod.  I.  mcmbr.  in  fol.  saec  XIV.  ineunt.  Ineip.  fol.  2  r. 
col.  I.  et  desinit  fol.  187  ul  in  edilis.  Sequitur  inde  tabula 
quaestionum.  —  Recensendus  est  inler  codd.  melioris  nolae  et 
pcrtinet  ad  specialem  familiam  sub  n.  I.  memoratam.  —  Sign.  bb. 


7.  Ibidem,  in  bibliotheca  Nationali,  cod.  B.  I.  213.  membr 
in  fol.  saec.  XIII.  Incip.  fol.  2.  r.  et  desin.  fol.  ullim.  codicis  ul 
in  edilis.  Scriptor  saec.  XV.  addidit :  Isti  sunt  articuti  prohi- 
biti,  reprobati,  excommunicati  et  anathemalizati  Paril 
tempore  episcopi  Guilielmi,  Oddonis  canceltarii  el  magislri 
Atexandri  de  Ales.  —  Communitcr  convenit  cum  antiquioribus 
codd.,  sed  magis  inclinat  ad  alteram  a  praenotata  distinctam 
familiam  ,  praesertim  ad  cod.  Z  (n.  II.).  —  Sign.  11. 

8.  Ibidem,  in  eadem  bibliotheca,  cod.  B.  IV.  219.  mcmbr. 
in  fol.  saec.  XIII,  mulilus  in  principio  et  fine;  incipit  enim  a 
distinctione  V.  a.  I.  q.  5.  Verbum  dicit  ipsam  hypostasim,  cui 
innititur  ipsa  humana  natura  etc.  Desin.  distinct.  XXXVIII. 
q.  6.  his  verbis:  unde  ad  hoc ,  quod  aliquod  genus  excedat 
altcrum,  non  est  necesse,  quod  singula  illius  generis  exce- 
cedant.  —  Hic  et  seqq.  codd.  L  aa  et  etiam  G  (n.  9.  12.  13.) 
multum  inter  se  conveniunt.  —  Sign.  1. 

9.  Ibidem,  cod.  C.  VI.  215.  membr.  in  fol.  saec.  XIII.  sub 
fine.  Incip.  fol.  2  r.  et  desin.  fol.  ultimo  ut  in  edilis.  Dcinde  a 
prima  manu  additur:  Explicit  liber  tcrtius  fratris  Bonavcnture 
super  scntentiis.  —  Satis  bonus;  vide  quod  de  eo  in  n.  prae- 
cedenti  notavimus.  —  Sign.  L. 

10.  Ibidem,  cod.  D.  IV.  215.  mcmbr.  in  fol.  saec.  XIV. 
ineunt.  Manus  posterior  commentario  praemisit  haec  verba : 
Adsit  principio  sancta  Maria  meo.  Incipiunt  notute  fratris 
Bonaventure  super  tertium  librum  sententiarum.  Prologus  hic 
incipit.  Col.  I:  Deus  autem,  qui  dives  est  etc.  Desin.  fol.  pen- 
ult.  ut  in  editis.  Hinc  additur  a  prima  manu:  Expticit  summa 
fratris  Bonaventure  super  tertivm  librum  senientiarum  sen- 
tcutinrum  (sic).  —  Est  oplimus;  praesertim  in  secunda  parte 
huius  libri  multas  lectiones  habet  speciales,  tamen  saepe  non 
approbandas,  quia  videnlur  potius  esse  correcliones  a  quodam 
docto  excogitatae  quam  in  manuscriptis  (raditae.  Ipse  pertinet 
ad  familiam  sub  n.  I.  memoratam,  ita  tamcn,  ut  inclinet  ad 
codd.  MO  (n.  17.  et  16.).  —  Sign.  K. 

11.  Ibidcm ,  cod.  D.  V.  216.  membr.  in  fol.  saec.  XIV. 
ineunf.  Incip.  fol.  3  r.  et  desin.  fol.  penult.  v.  ut  in  edilis. 
Scriptor  saec.  XVI.  notavit  in  principio  voluminis:  Tertius 
Bonaventure  super  sententiis.  —  Cod.  bonus  et  ad  praedictam 
familinm  pertinens;  hoc  tamen  habet  speciale  ,  quod  non  raro 
addilamenta  minora  seu  glossas  interserit.  —  Sign.  Z. 

12.  Ibidem,  cod.  D.  V.  217.  membr.  in  fol.  saec.  Xlli. 
cxeunt.  Incip.  fol.  2  r.  col.  I.  ut  in  editis.  Desin.  fol.  penult. 
r.  col.  1,  quae  tota  exarata  fuit  a  manu  saec.  XIV.  exeunt.,  quae 
addidit:  Expiicit  liber  terlius ;  alia  adhuc  manus  eiusdem  acvi 
prosequitur  in  eodem  fol.  r. :  Principtum  questionum  super 
tcrtium  Bonaventure.  Ad  calcem  huius  indicis:  Explicit  tabula 
questionum  tertii  libri  Bonavenlure  super  sententias.  —  Se- 
cunda  manus  multa  in  hoc  codice  correxit  et  saepe  ad  nor- 
mam  codd.  A  Z  bb.  —  Sign.  aa. 

13.  Ibidem,  cod.  I.  VI.  14.  membr.  in  fol.  saec.  XIII.  ante 
finem.  De  hoc  cod.  iam  locuti   sumus  tom.  II.  pag.  X.  col.    1. 


IN  III.  LIBRUM  SENTF.XTIARUM. 


VII 


n.  46.  Liber  tertius  incipit  fol.  167  r.  col.  I.  et  desin.  fol.  308 
v.  col.  I.  ut  in  editis.  Idem  scriptor  addidit:  Explicit  liber  teiiius 
fratris  Bonaventure  super  sententiis.  De  hoc  cod.  P.  Fidelis  a 
Fanna  b.  m.  sic  censuit:  «  Uterque  commentarius,  nempe  in  se- 
cundum  et  tertium,  Bonavenlura  vivente,  exaratus  fuit».  Prae- 
mittitur  in  principio  labula  quaeslionum  ulriusque  libri,  confecta 
a  manu  saec.  XIV  exeuntis.  —  In  multis  convenit  cum  codd. 
1LV  aa;  tamen  proprias  exhibet  lecliones,  sed  ob  rationes  in- 
trinsecas  saepe  non  recipiendas.  —  Sign.  G. 

14.  Monachii  in  Bavaria  ,  biblioth.  regia,  C.  M.  L.  15723. 
membr.  in  fol.  saec.  XIII.  exeunt.  Incip.  fol.  96  v.  Manus  po- 
sterioris  aevi  praemisit:  Liber  tertius  Bonaventnre  super  sen- 
tentias,-  pertinet  ad  provinciam  Austrie ,  deputatus  ad  uswm 
fratris  Ottonis  lectoris:  qui  subtraxerit  eum ,  analhema  sit. 
Fol.  seq.  r.  col.  I:  Deus  autem,  qui  dives  est  etc.  Desin.  fol. 
ultim.  ut  in  edit.  Inde:  ExpUcit  tertius  liber  Bone  venture.  — 
Cod.  bonae  notae.  qui  quandoque  sinceram  leciionem  a  nobis 
receptam  exhibet.  —  Sign.  F. 

lo.  JJontis  Cassini,  in  bibiotheca  Monaslerii,  cod.  43.  0.  0. 
membr.  in  fol.  saec.  XIV.  ineunt.  In  initio  praemitlitur  index 
distinclionum  et  quaestionum.  Fol.  4,  in  superiore  parte  habet: 
Incipit  liber  tertius  sententiarum.  Col.  I.:  Deus  autem ,  qui 
dives  est  etc.  Unaquaeque  quaestio  praefert  litulum  rubris  cha- 
racteribus  exaratum.  Desin.  ut  in  edit. ;  inde  subiicitur:  Explicit 
liber  tertius  fratris  Bunaventure  super  sententias.  —  In  exhi- 
bendis  titulis  quaestionum  recedit  ab  aliis  codd.,  in  ceteris  vero 
rebus  fere  semper  cum  antiquioribus  codd.  convenit.  — 
Sign.  V. 

16.  Oxonii  in  Anglia,  bibliotheca  Collegii  Balliolensis,  cod. 
134.  0.  membr.  in  fol.  saec.  Xlli.  Fol.  2  v.  legitur:  Bonaven- 
tura  super  lertium  et  quartum  sententiarum.  Fol.  3:  Deus  au- 
tem,  qui  dives  est  elc.  Ad  calcem  additur :  Explicit  tertius  fra- 
tris  Bonaventure,  quem  scripsit  Ivo  de  Bamberga.  Cod.  bonae 
notae;  in  specialibus  suis  lectionibus  saepe  convenit  cum  codd. 
K  et  M  (n.   10.  et  17.).  —  Sign.  O. 

17.  Ibidem ,  bibliotheca  Collegii  Mertonensis,  cod.  O.  I.  10. 
membr.  in  fol.  saec.  XIII.  exeunt.  fol.  3  a  prima  manu  prae- 
mittitur:  Bonaventura  super  lertium  et  quartum  sententiarum. 
Deinde  col.  I  :  Deus  autem,  qui  dives  est  ctc.  Desin.  distinct. 
40.  dub.  3:  Tres  sunt  qui  testimonium  dant  in  terra,  spiri- 
lus ,  aqua  et  sanguis.  —  De  hoc  cod.  idem  est  iudicium  ac  de 
praecedenli.  —  Sign.  M. 

18.  Parisiis,  bibliotheca  Nalionalis,  cod.  15824.  membr.  in 
fol.  saec.  XJH.  Fol.  I  r.  antiqua  manus  notavit  haec  verba:  Iste 
liber  est  pauperum  magistrorum  in  theologia  Parisius  studentium, 
ex  legato  magistri  Gerardi  de  Bemis:  precium  LX  sol.  Incip. 
fol.  2  r.  col.  I.  et  desin.  fol.  160  v.  col.  2.  ul  in  edilis;  cui 
prima  manus  addidit:  Explirit  lcrtius  liber.  —  Ilic  et  duo  seqq. 
codd.  inter  insigniores  recensendi  sunt  et  plerumque  lecliones  a 
nobis  electas  confirmnnt.  —  Sign.  I!. 

19.  lbidem,  in  eadem  bibliolbeca,  COd.  15822.  inembr..  quem 
iam  recensuimus  tom.  II.  pag.  VIII.  ooL  2.  n.  19.  Liber  lertius 
incipii  f(»l.  216  r.  cui.  I;  excurril  usque  ad  distinct.  39.  a.  3, 
q.  3:  Augustinns  dirit ,  quod  merrtri.r  iniiiiis.  sr  sm nturain...: 
cetera  fuerunl  avulaa.  —  Vide  praedicta.  In  rebus  minoria  mo- 
mcnii  iKin  raro  dlvergll  a  praecedenU  et  sequentl  codice  elusdem 
Parisiensis  bibliotbecae.  —  Sign.  C. 

20.  Iliidrm ,  cod  14553.  membr.  In  fol.,  a  diversis  manl- 
btu  exaratua,  \iv  exeunt.  el  in L  xv.  Indp.  IbL  i   r. 


in  superiore  parte  legitur:  Super  tertium  librum  sententiarum 
dr  Bonaventura.  Incipit  coL  I.  et  desin.  fol.  2il  v.  ut  in  editis. 
Hinc  adiungitur:  Explicit  liber  tertius  fratris  Bonaventure  su- 
per  sententiis.  Sequitur  tabula  quaestionum,  quae  desin.  fol.  146 
v.  col.  2;  cui  additur:  Explicit  liber  tertius.  Deo  grattas.  — 
Vide  dieta  n.   19.  et  20.  —  Sign.  D. 

21.  Ibidnu,  cod.  15823.  membr.  in  fol.  snec.  XIII.  exeunt. 
Incip.  fol.  I  r.  col.  I,  desin.  189  r.  col.  2.  ut  in  editis:  addi- 
tur  a  prima  manu:  Explicit  tertius  liber  fratris  Bone  avenlure 
super  sentrntias.  Alia  manus  posterioris  temporis  subiecit  ibi- 
dem:  Paupcriun  Magistrorum  de  Sorbona.  VIII.  lib.  —  Cod. 
bonus,  qui,  ut  iam  noiavimus,  valde  convenit  cum  cod.  X 
(n.  5.).  Collaius  est  a  Domino  Messager,  quod  gratissimo  animo 
hic  commemoramus,  sicut  prius  tom.  I.  Prolegom.  LXXVII  eoL 
2.  n.  26.  —  Sign.  W. 

22.  Patacii,  hibliotheca  Conventus  sancti  Antonii,  cod.  119. 
membr.  in  fol.  saec.  XIII.  exeunt.  Fol.  I  r.  manus  saec.  XIV. 
commentario  praemisit :  Trrtius  Bonaventure.  lbidem  col.  I. 
incip.  ut  in  editis.  Desin.  fol.  ultim.  in  distinct  39.  a.  2.  q.  3: 
qui  petit  ab  atio  iuramentum ,  quem  scil  iuraturum  falsum , 
animam  illius  ocddit,  secundum  quod  liabetur  in  fine  u 
distinclionis ;  cum  ergo  homo  sciat...  Cetera  desiderantur.  —  Cod. 
bonus  et  cum  antiquioribus  in  rebus  maioris  momenti  con\e- 
niens,  qui  tamen  a  seq.  cod.   praestantia  lectionum   superatur. 

—  Sign.  P. 

23.  Ibidem,  cod.  129.  membr.  in  fol.  saec.  XIII.  exeunt.  In- 
cip.  fol.  I  r.  col.  I,  et  desin.  fol.  192  r.  ut  ineditis.  Additur: 
Explkit  liber  lercius  fratris  Bonaventure  de  ordine  minorum. 
Hinc  subiicitur  tabula  quaestionum,  sed   incompleia  remansiL 

—  Cod.  bonus  et  correctus.  Becole  dicta  de  praecedenti.  — 
Sign.  Q. 

24.  Bomae ,  bibliotheca  Vaticana ,  cod.  911.  membr.  in  fol. 
saec.  XIII.  Sub  fine  fol.  I  r.  in  superiore  margine  legilur  exara- 
lum  a  manu  posteriori:  Librr  trrtius  Bonaventure.  Sequiiur 
tabula  quadraginia  distinclionum  et  qunestionum ,  post  quam 
incipit  commentarius  et  desin.  fol.  I8o  v.  ut  in  ediiis.  Inde  a 
prima  manu  additur:  Explicit  (erlius  liber  Bonavenlure.  — 
Hic  et  duo  seqq.  codd.  aetate  et  praestantia  melioribus  codd. 
assignandi  sunt.  —  Sign.  B. 

25.  Ibidem,  in  eadem  bibliotheea,  epd.  942.  membr.  in  foi. 
saec.  Xill.  exeunt.  Praemitlilur  a  secunda  manu:  Trrti 
vcntnre.  Incip.  el  desin.  ul  in  ediiis.  In  Bne:  Explicit  liber  ter- 
tius.  —  Notandum,  quod  anliquus  hic  cod.  in  d.  34.  p.  II.  a.  I. 
(j.  I.  genuino  textui  adiungil  seriem  argumeatorum  el  Bolutio- 
num;  haec  addilamenia  pag.  754  el  756  ad  ealeem  in  noiis 
transcripsimus.  —  Sign.  s. 

26.  Ibiilrm ,  cod.  913.  membr.  m  fol  flne. 
Incip.  fol.  I  r.  et  desin.  fol.  163  ut  in  editls.  \ tL iiiur  a  prima 
manu :   E.rplirit  librr  trrlins  fratris  /, 

liis.  Sequitur  index  rerum  Blphabetica  methodo  disp 

in  fine  subiicitur:  ExpUcit  tabuta  libri  trrtii.  />-■"  gratias.  — 

Vide  n.  24.  ei  quod  de  Bodem  cod.  notavimus  In  Brw  hul 

—  Sign.  iv. 

27.  Tnilriii  in  Umbria ,  bibliolheca  Conventus  Banctl 
tunatl  ordin.  minorum.  cod    151.   membr.  In  161.    -         XIV. 
Ineunt  Commentario  pra  mittuntur  labulac  quaestionum  ei  di- 
stinctionum  primi ,  secundi  el  lertil  librl  sei  m  sub  tllulo: 
liiripinni  problemata  primi  tibri;  deindi 

Porro:  Indpit  ttrtnu  tecundum  frat 


V 


PROLEGOMENA 


r>>  delnde  col.  I:  Deut  autem,  qui  dives  esi  etc.  DlsdncUonl 
vJgeaimae  terUae  praemlttllur:  Inapit  teouinda  parttertii  tibri 
Cum  vero  tupra  habitom  eei  etc.  Desln.  rol.  198  ut  In  editis;  ad 
calcem  Bubiungitnr:  Eaipticit  tertiut  tiber.  Cod.  opUmae  no- 
tae  el  b  nobta  In  ellgendis  lectionfbua  varianUbus  coniinuo  con- 
Bultus.  —  Slgn.  T. 

28.  Venetiie,  in  bibjiotbeca  Scminarii,  cod.  M.  III.  29.  mcmbr. 
in  fol.  aaec.  xni.  exeunt.  Incipit  fol.  i  r.  col.  I.  ut  in  cditis. 
Deainit:  sii  omnit  honor  ei  gloria  per  infinita  seoula  seculo- 
rum.  Aiiini.  Earpticit  tiber  tertiut  fratrit  Bonaventure  super 
sententtis.  Deinde  scriptor  XIV.  sacc.  subiecit  labulam  quaesUo- 
num,  quam  explevit  per  verba:  Earptieiunt tituti  quaettionum 
tertii  libri  sententiarum  secundum  fratrem  Bonaventuram  de 
lialneo  regis  ordinis  fratrum  minorum,  et  sunt  in...  —  Cod. 
anUquus  ct  bonus,  tamen  multis  in  locis  non  caret  vitiis,  prae- 
sertim  saltibus  ob  homoteleuia.  In  secunda  huius  libri  partc 
valde  convcnit  cum  codd.  ILaa  (n.  8.  9.   12.).  —  Sign.  V. 


II. 

Codices  a  nobis  non  collati. 

29.  Ambianorum  in  Gallia,  bibliolheca  Civitatis,  cod.  223. 
membr.  in  fol.  saec.  XIII.  In  principio  praemittuntur  index  quae- 
stionum  et  alia  nonnulla  ad  hunc  tertium  Iibrum  spectantia.  Com- 
mentarius  incipit  fol.  5  v.  sic:  Incipiunt  questiones  fratris  Bo- 
naventure  super  librum  tertium  sentrhtiarum.  Deus  autem,  qui 
dives  est  etc.  Desin.  fol.  272  v.  col.  2 :  sit  omnis  honor  et  glo- 
ria  per  infinita  secula  secularum.  Amen. 

30.  Barcinonae  in  Hispanin,  in  Archivo  coronae  regum  Ara- 
gonensium,  cod.  33,  quem  iam  recensuimus  tom.  II.  pag.  IX. 
n.  34. 

31.  Bruxellis ,  in  biblioteea  regia,  cod.  3431.  meinbr.  in 
fol.  In  initio  est  tabula  quaestionum ;  commentarius  incipit  fol. 
3  r.,  cui  scriptor  posterioris  temporis  praemisit :  D.  Bonaven- 
tura  in  III.  sententiarum.  Deus  autem,  qui  dives  est  etc.  De- 
sin.  ut  in  edit.  Deinde  prima  manus  subiungit:  Explicit  ter- 
tius  sententiarum  fratris  Bonaventure  Doctoris  seraphici  sa- 
cre  Theologie,  scriptus  et  finitus  anno  Domini  1486 ,  novem- 
bris  die  tertia. 

32.  Burdigalae  in  Gallia,  bibliotheca  Civitatis,  cod.  136. 
membr.  in  fol.  saec.  XIV.  lncip.  fol.  S  r.  post  tabulam  quae- 
stionum  et  desin.  fol.  207  r.  ut  in  editis;  inde  subiicitur  index 
rerum  alphabetico  modo  dispositus,  sed  mutilus. 

33.  Cracoviae,  in  bibliotheca  Universitatis,  M.  S.  1247. 
A.  A.  VI.  3.  chartac.  in  fol.  saec.  XV.  post  medietatem.  Png.  I 
praemittitur  titulus  his  verbis:  Scriptum  venerabilis  magistri 
sacre  pagine  fratris  Bonaventure  ordinis  fratrum  minorum. 
Deus  autem,  qui  dives  est  etc.  Desin.  pag.  725:  secula  se- 
rulorum.  Amen.  Sit  laus  Deo.  Explicit  tertius  tibcr  fratris 
Bonaventurc  super  sententias.  Sequitur  indcx  quaestionum. 

34.  Ibidem,  M.  S.  1251 .  A.  A.  V.  33.  chartac.  in  fol.  Inci- 
pit  pag.  I  sub  titulo  :  Bonaventure  super  tertio ,  et  desin.  pag. 
939  ut  in  cditis.  Additur :  Explicil  tertius  fratris  Bonaventure 
onliuis  fratruin  minorum  super  sententias.  1442. 

33.  Dunelmii  in  Anglia,  cod.  B.  1.  24.  membr.  in  fol.  saec. 
XIV.  Incipit  et  desin.  ut  in  editis.  Inscriptus  est :  Tertia  pars 
Bonaventure. 

36.  Erfordiae  in  Borussia ,  bibliotheca  regia,  collectio  Am- 
ploniana,    cod.    122,    quem    iam    descripsimus    tom.    1.    pag. 


I. XXVIII,  n.  10.  Commeniarius  in  tertium  librum  incipit  circa 
medietalem  voluminis,  praemtasta  his  verbis  a  manu  saec.  XIV. 
exaratis :  llnw;  prvmm  et  tertiwn  Bonaoenture  emit  frater 
Wilhelmut  m  Owonia  pro  comentu  Duytburgensi  ordktis... 
(cetera  verba  sunt  abrasa).  Inde  col.  1 :  Deus  autem,  </ui  dues 
est  etc.  Desin.  ut  in  ediUs.  Fini  additur  :  Honaventura  super  pri- 
mum  et  tertium  tententiarum  fratrit  WUhelmi  Krone  de 
Duytburgh  ordinis  fratnm  minorvm.  Posi  haec  sequitur  ta- 
bula  ([iiaestionum,  ad  cuius  calcem  subiungilur :  Bonaventura 
super  prim/um  et  tertium  tententiarwn,  el  pertinet  fralri 
Wilhelmo  Krone  dc  Dugsburgh  Provinciae  Coloniae. 

37.  Erlangen  in  Bavaria,  cod.  348.  membr.  in  fol.  saec. 
XIV.  ineunt. ,  mulilus  in  principio  et  in  fine ,  incipit  enim  di- 
stinct.  I.  a.  I.  q.  3.  ad  orgum. ;  desin.  distinct.  40.  dub.  2.  his 
verbis:  quia  manifestior  erat  et  sensibilior ,  et  etiam  iudaei... 

38.  Florentiae,  bibliothcca  Mediceo-Laurentiana,  cod.  Fesul. 
LXXII.  membr.  in  fol.  sacc.  XV,  splendide  conscriptus.  Prae- 
mittitur :  Incipit  tertius  liber  Bonaventure  super  sententiis,  or- 
dinis  fratrum  minorum.  Feliciter  incipit.  Deus  aulem,  qui 
dives  est  etc.  Desin.  fol.  241  r.  col.  2.  Hinc  subiicilur :  Expli- 
cit  liber  Bonaventure  (alia  manus  addidit)  super  tertium  sen- 
tentiarum. 

39.  Ibidem,  bibliotheca  Nationalis,  cod.  B.  IX.  1780.  membr. 
in  4.  parv.  saec.  XIV.  ineunt.'  Fol.  179  r.  col.  I.  sub  titulo : 
Incipiunl  articuli  fidei  distincti  secundum  humanitatem.  Con- 
tinet  fragmenta  extracta  a  Commentario  sancti  Bonaventurae  su- 
per  librum  tertium  sententiarum. 

40.  Graecii  in  Stiria,  bibliotheca  Universitatis,  cod.  277. 
membr.  in  fol.  saec.  Xlil.  exeunt.  Incipit  et  desinit  ut  in  editis. 
Fini  additur:  Explicit  liber  tertius.  Prosequitur  tabula  quae- 
stionum,  quae  sic  desinit:  Expliciunt  terminationes  tertii  libri 
questionum  magistri  Bonaventure. 

41.  Hispali  in  Hispania,  bibliolheca  Columbina,  Est.  y.  129. 
n.  50,  cod.  membr.  in  4.  saec.  XIV.  ineunt. ,  sine  nomine  au- 
ctoris.  Incipit  fol.   I  r.   et  desin.  in  fine  ut  in  editis. 

42.  Lipsiae,  bibliotheca  Universilatis,  cod.  494.  chartac.  in 
fol.  Incip.  fol.  2  r. ,  desin.  ul  in  editis.  Legitur  in  fine:  Expli- 
cit  tertius  fralris  Bonaventure  super  sententiis ;  anno  Domini 
LXX  (1470).  Sequitur  duplex  tabula,  scil.  quaestiouum  et  re- 
rum;  haec  alphabetica  methodo  est  disposita. 

43.  Londini ,  in  bibliotheca  Musaei  Brilannici,  collect.  regia 
cod.  X.  C.  12,  membr.  in  fol.  saec.  XIV.  ineunt.  Incipit  commen- 
tarius  fol.  22  r.  absque  ullo  titulo:  Deus  autem,  qui  dives  est  etc. 
Desin.  fol.  200  v.  col.  2,  cui  prima  manus  subiecit  haec  verba  : 
Explicit  liber  terlius  fratris  Bone  aventure  super  sententiis. 

44.  Massiliae  in  Gallia,  bibliotheca  Civitatis,  Reg.  E.  a.  23. 
cod.  membr.  in  fol.  saec.  XV.  Commentario  praemittitur  tabula 
quaeslionum,  quae  excurrit  usque  ad  distinctionem  36.  q.  3: 
cetera  sunt  avulsa  una  cum  prologo  et  initio  divisionis  textus 
primae  distinctionis.  Incipit  enim  a  verbis :  vivificavit  Christo  , 
et  Christus  7ios  vivificavit  assumendo  vitam...  Tabulae  praepo- 
nuntur  haec  verba :  Tabula  Bonaventure  sive  tituli  quaestio- 
num  super  tertium  scntenliarum  incipit  feliciter  sive  incipiunt. 
Ad  calcem  commentarii  subiiciuntur  haec  verba  :  Liber  tertius 
fratris  Bonaventure  super  sententiis  exit  feliciter.  Finis. 

15.  Moguntiae,  bibliotheca  Civitatis,  cod.  n.  II.  charlac.  in 
fol.  saec.  XV.  Fol.  2  r.  est  labula  quaestionum  mutila  ;  com- 
mentarius  incipit  fol.  6  r. ,  in  quo  eliam  nonnulla  desunt.  De- 
sinil  enim,  seu  potius    deficit  distinct.  40.  dub.  3.  his  verbis : 


IX  III.  LIBRUM  SEXTEXTI.VRU.U. 


IX 


Et  pro  tanto  dicunlur  nove  legis  habere  virtutem  etdifferre, 
et  hoc  a  sacramentis  veteris  lcgis  precipue  quantum  ad  ipsam 
efficacem  ordinationem ,  quia  non  interveniebal... 

46.  Monachii  in  Bavaria,  bibliolheca  regia,  C.  L.  M.  5174. 
chartac.  in  fol.  saec.  XV.  Usque  ad  fol.  12.  complectitur  tabu- 
lam  quaestionum  et  dubitationum  circa  litteram.  Commentarius 
incipit  fol.   13  r.  et  desin.  fol.  320  v.  ut  in  editis. 

47.  Ibidem,  C.  L.  M.  5951.  chartac.  in  fol.  Incip.  fol.  2  r. 
cum  titulo:  Bonaventura  super  terlium  sententiarum ;  col.  I  : 
Deus  autem,  qui  dives  est  etc.  Desin.  fol.  457  v.  col.  2.  Deinde  : 
Explicit  scriptum  Domini  Bonaventure  super  tertium  librum 
sententiarum.  Anno  Domini  millesimo  quadringentesimo  septua- 
gesimo  septimo ,  sub  reverendo  in  Christo  patre  et  domino  Iu- 
doco  abbate.  Sequitur  index  quaestionum. 

48.  Ibidem,  C.  L.  M.  8079,  quem  iam  descripsimus  tom. 
1.  pag.  LXXV.  col.  I.  n.  15;  et  tom.  II.  pag.  VIII.  col.  I.  n. 
13.  Complectilur  dubia  circa  lilteram. 

49.  Mutinae  in  Italia,  bibliolheca  Atestina,  cod.  974.  VII. 
I.  16.  membr.  in  fol.  saec.  XIII.  exeunt.  Incipit  fol.  I  r.  verbis: 
Prologus  tertii  libri ;  deinde  Deus  autem,  qui  dives  est  etc. 
ln  initio  I.  distinct.  iterum  habetur:  Incipit  tertius  liber  fra- 
tris  Bonaventure.  Divisio  textus  exorditur :  Quoniam  igitur  in 
hoc  teriio  libro ,  superioribus  omissis.  Desin.  fol.  253  r.  col.  1. 
Dein  a  prima  manu  additum  est:  Explicit  tertius  fratris  Bo- 
naventure  super  sententias.  Postea :  Incipiunt  capitula  tertii 
libri  fralris  Bonaventure :  et  in  fine :  Expliciunt  capitula  ter- 
tii  libri  fratris  Bonaventure. 

50.  Ibidem,  cod.  976.  VI.  C.  2.  membr.  in  fol.  saec.  XIV. 
ineunt.  Ante  commentarium  exhibetur  index  tum  quaestionum 
tum  dubitationum  litleralium.  Fol.  4  r.  in  parte  superiore  a 
prima  manu  praemittitur :  Tertius  liber  Bonaventure  col.  1  : 
Deus  autem,  qui  dives  est  etc.  Desinit.  fol.  ultimo  ut  in  editis; 
inde  additur:  Explicit  liber  fratris  Bonaventure  super  sententiis. 

51.  Oxonii  in  Anglia,  bibliotheca  Collegii  Mertonensis,  cod. 
0.  I.  8.  Praeter  commentarium  sancti  Bonaventurae  in  librum 
primum  sententiarum,  de  quo  egimus  tom.  I.  pag.  LXXIX. 
col.  1.  n.  50,  continet  etiam  fol.  108  et  seq.  copiosum  indi- 
cem  super  hunc  tertium  incipiens :  Prologus  Bonaventure  su- 
per  tertium  librum  sentenliarum.  In  fine :  Expliciunt  proble- 
mata  super  tertium  librum  sententiarum. 

52.  Parisiis,  bibliotheca  Mazzarinea,  cod.  930.  membr.  in 
4.  saec.  XIV.  ineunt.  Incipit  fol.  I  r.  col.  I  ,  desin.  fol.  236  r. 
ut  in  ediiis.  Hinc  prima  manus  addidit :  Codice  prescripto ,  sit 
laus  et  gloria  Christo.  —  Qui  transcripsit  eum  possit  habere 
Deum.  —  Explicit  liber  tertius  fratris  Bonaventure.  Alia  ma- 
nus  eiusdem  saeculi  subiecit  tabulam  quaestionum,  cui  prae- 
misit :  Incipiunt  lituli  questionum  huius  tertii  libri  sententia- 
rum  Domini  Bonaventure  ordinis  fratrum  minorum. 

53.  Ibidem,  collectio  Sorbonica,  cod.  Ih.  II.  42.  membr. 
in  fol.  saec.  XIII.  sub  fine.  Incipit  cumtitulo:  Tertia  pars  sen- 
tentiarum  de  Incamaiione  verbi.  Deus  autem,  qui  diies  est  cic. 
Dcsin.  fol.  244,  distinct.  40.  dub.  3.  bisverbis:  ct  COUSa  exi- 
stat,  habeat  aliquam  virtutcm,  per  quam...  Celera  desideran- 
tur.  Scriplor  recens  in  principio  codlcis  notavlt  haec  verba: 
Bonaventura  super  sententias. 

">i.  PistorU  in  Italia,  biblioiheca  Foriiguerri,  cod.  D.  .'!<)'.). 
membr.  in  fol.  saec,  XIV.  Ineunt.  Incipil  fol.  I  r.  el  desin.  fol. 
147  v.  col.  2.  ut  in  editis.  Additur:  Expticti  Uber  terlnis. 

55.  Pragae,  bibllothece  Capltoll  metropolitanl ,  cod.  C  26. 


chartac.  saec.  XIV.  exeunt.  Incipit  et  desin.  ut  in  edit.   In  fine 
subiicilur  tabula  quaestionum. 

56.  Begimontii,  bibliothcca  Universitatis,  cod.  1191.  membr. 
in  4.  saec.  XIV.  ineunt.  Fol.  2  r.  stilo  lapideo,  sed  antiquitus 
scriptum  est :  In  hoc  libro  continentur  Bonaventure  distinctio- 
nes  super  tertium  sententiarum.  Commentarius  aliquando  est 
conlractus,  aliquando  interpolatus  et  in  fine  mutltas. 

57.  Bomae,  in  bibliotheca  Vaticana,  cod.  Urbin.  143. 
membr.  in  fol.  saec.  XV.  Incipil  fol.  3  r.  cum  hoc  litulo:  ln- 
cipit  tertius  Bonavenlure  ordinis  fratrum  minorum.  Deus  au- 
tem,  qui  dives  est  etc.  Dcsin.  ut  in  edilis.  Deinde  additur  :  Liber 
tertius  Bonaventure  ordinis  fratrum  minorum  super  tertin 
sententiarum  explicit  feliciter.  Sequilur  index  quaestionum. 

58.  Bothomagi  in  Gallia,  bibliotheca  Civitatis,  cod.  A.  186. 
membr.  in  fol.  saec.  XIII.  exeunt.  Incip.  fol.  I  r.  col.  I.  et  in 
fine  desin.  ut  in  editis.  A  prima  mann  subiicitur:  Explirit  li- 
ber  tertius  fratris  Bonaventure  supcr  sentenlias. 

59.  Taurini,  bibliotheca  regia,  cod.  F.  IV.  31.  mcmbr.  in 
fol.  saec.  XIII.  Incip.  fol.  1  r.  et  desin.  fol.  165  r.  ut  in  editis. 
Ad  calcem  commentarii  subiicilur  tabula  dislinetionum  et  quae- 
slionum. 

60.  Ibidem,  cod.  K.  III.  12.  membr.  in  fol.  saec.  XIV.  In- 
cipit  fol.  I  r.  et  dcsin.  fol.  228  v.  ut  ceteri.  Hic  cod.  et  etiam 
praecedens  olim  pertinebant  ad  conventum  de  Cherio  ,  ordinis 
Minorum  provinciae  Taurinensis,  ut  in  eisdem  notatur. 

61.  Trecis  in  Gallia,  bibliotheca  Civitatis,  cod.  820.  membr. 
in  4.  saec.  XIII.  exeunt.,  ut  iam  diximus  tom.  II.  pag.  XI.  col. 
1.  n.  68. 

62.  Turonis  in  Gallia,  bibliotheca  Civitatis ,  cod.  374. 
membr.  in  fol.  saec.  XIV.  ineunl.  Praemittitur  index  quaeslio- 
num,  qui  prolrahitur  usque  ad  fol.  3.  col.  I.  Incipit  fol.  4  r. 
Deus  auiem,  qui  dives  est  etc.  Desin.  fol.  penuliim.  Inde  ea- 
dem  prima  manus  addidit :  Explicit  tertius  fratris  Bonaven- 
ture  super  sententias.  Deo  gratias. 

63.  Venetiis ,  biblioiheca  sancti  Marci,  class.  III,  cod.  92. 
membr.  in  fol.  saec.  XIII.  exeunt.  Incipit  fol.  I  r.  et  desin.  fol. 
214  v.  Ad  calcem  additur :  Explicit  liber  tertius  Bonaventure 
super  sentenciis.  Sequitur  index  quaestionum. 

64.  Ibidem,  Class.  III.  cod.,  cod.  95.  membr.  in  fol.  saec.  XIII. 
exeunt.  Incipit  fol.  2  r.  col.  I.  Deus  autem ,  i/ui  divcs  esl  etc. 
Desin.  fol.  157  v.  col.  2.  Scriptor  saec.  XV  addidit:  ExpUcit 
tertius  Bonavcnture.  Inde  exhibetur  tabula  distinctionum  ei 
quaestionum. 

65.  Vindobonae  in  Austria,  bibliotheca  Palatina,  M.  S.  1540. 
membr.  in  fol.  saec.  XIII.  Incipit  fol.  I  r.,  desin.  fol.  I  17  r.  In  fine 
legitur:  ExpUcit  Ubertertius  fratru  Bonaventure  super  senten- 
tiis.  Omnis  laus  in  fine  canilur. 

66.  Ibidcm,  M.  S.  1531.  niembr.  in  fol.  saec.  XIV.  ineunt 
Incipil  fol.  I  i\,  desin.  fol.  ultim.  v.  et  additur:  E.rplirit  lihcr 
icrlius.  Scriba  saec.  XIV.  sub  fine  in  foJio  particularl  comraen- 
tario  praemisso  notavii  haecverba:  Tertius  Bonaventure.  Hae 
sunt  quaestiones  super  tertium  librum  sententiarum  Bonaven- 
turc,  empte adommo  VenerabiU de Hesptati  ad  Ubreriam  CoU 
legn  ducaUs  Wyenne  pr<>  duodedm  soUdis  et  viginti  denarUs 
solutis  de  pecunia  Erhardi  bideUi,  cuius  anima  requiescat  m 
pace  XpL 

tii .  ihiilcm ,  m.  s.  1846.  chartac.  In  fol.  saec.  w.  Indpil 
foi.  i  r.  col.  i:  Deus  autem,  quidives  ttfetc.;  deain.  foi 
\.  ooi.  -i:  sit  omnis  honor  tt  gloria  per  infinita  stcula 


X 


pkolecomk.m 


cutorwn.  Amen.  Explicit  Hber  tertiut  fratris  Bonaventure  su- 
per  sentent&s.  Omnu  laus  in  ftne  probatur.  tofra  iequuntur 
tituli  quaestionum. 

Praeter  codd.  (n.  1-28)  duaa  tantum  edd.  antlquaa  contlnuo 
Inspexfmus,  sclllcet  nnam  sine  locu  et  anno,  quae  esl  l.edilio 
huius  Commentarll ,  a  Kdburger  Norimbergae  1491,  ulvidetur, 
Impressa,  quam  describil  Hain  (Repertor.  bibliogr.  I.  n.  3540.). 
De  hacet  dc  altera  fam  locuti  sumus  tom.  I  Prolegom.  LXXIll.  col. 
2.  n.  lo.et  I.XXIV.  col.  2.  n.  U.  Altera  edftio,  numero  2  distincta  et 
iterum  sine  indicatione  anni,  describitur  ab  Hain  loc  cit.  n.  3541. 
Haecest  Impressa  aKiliano  Piscatore  Friburgl  an.  1493,  utvl- 
(iriur,  quae  \ix  nisi  m  paucis  mlnutisslmis  rebus  ;i  Kbburgeriana 
differt;  sedexemplar,  quo  usi  sumus,  ad  marginem  habebat  pluri- 
mas  correcliones  cx  aliquocodice  bono  sumtas  et  diligcnler  notatas. 

Licct  aulem  codd.  saeculi  XIII.  emendaliones  nostras  ple- 
rumque  communi  suftragio  confirment,  tamen  quoad  non  paucos 
locos  ab  antiquo  corruptos  ct  quoad  plurimas  res  minutas  eliam 
in  liis  veteribus  codicibus  satis  apparuit,  duas  praecipue  familias 


. —  dislinguendas,  illamque,  quae  exprimltur in  codd.  AK.N1 
Zbb,  sinceram Iectionem  pluries  praeberequam  alteram.  Quod 
iudicium  nostrum  deinde  confirmabalur,  quando  in  Supple- 
mento  Summae  Alexandri  (extum  imprcssum  multarum  quue- 
Btionum  (iiin  no<tris  codicibus  conferentes  experti  sumus,  edi- 
lionem  hanc  communius  convenire  cum  praedicta  familia;  de 
quo  argumentu  supra  (§  3.  in  fine)  tractavimus. 

Superest,  ut  lectorem  moncamus  de  quodam  erralo  in  ci- 
citando  cod.  cc  commisso,  sed  tanlum  in  primis  distinclionibus. 
Cum  priniiiiis  ciiin  distinxerfmus  signo  dd,  ipse  pag.  73  nota  8. 
ita  citatus  est ,  et  similitcr  pag.  !•)  nota  I.  alius  cod.  Insupcr  cum 
farrago  leclionum  variantium  sub  uno  aspectu  opere  laborioso 
poneretur,  ab  initio  cod.  cc  aliis  non  est  annumeralus,  unde 
i]s.|iic  ad  pag.  308  pluries  (13  vicibus)  erronce  allegatur  tan- 
quam  concordans  cum  edd.,  praesertim  Vaticana,  dum  c  contra 
passim  cum  aliis  codicibus  ab  eisdem  recedat  lectionesque  a 
nobis  electas  magis  confirmet.  Ilinc  patet,  involuntarium  hunc  er- 
rorem  quoad  cmendationem  ipsius  textus  nullius  esse  momenti. 


T  A  B  U  L  A 


COLLATORUM  CODICUM  ET  EDITIONUM 


III.  LIBRl  COMMENTARIORUM 


A  . 
B  . 
C  . 
D. 
E  . 
F  . 
G  . 
H  . 
I  . 
K  . 
L  . 
M. 
N  . 
0  . 
P  . 

Q. 

R  . 

S  . 
T  . 
U  . 

V  . 

w. 

X  . 

Y  . 
Z  . 

aa. 
bb. 
cc. 


Cod.  In  Collegio  S.  Bonaventurae.  (n.  4.). 

>  Parisiensis  I,  biblioth.  Nationalis  15824.  (n.  18.). 

>  Parisiensis  II,  bibliolh.  National.  15822.  (n.  19.). 

>  Parisiensis  III,  biblioth.  National.  14553.  (n.  20.). 

>  Bruxellensis,  biblioth.  National.  3951.  (n.  3.). 
)  Monacensis,  biblioth.  Reg.  C.  L.  M.  15723.  (n.  14.). 
)  Florenlinus  I,  biblioth.  National.  I.  VI.  14.  (n.  13.). 
)  Florentinus  II,  biblioth.  National.  B.  I.  213.  (n.  7.). 

>  Florentinus  III.  biblioth.  National.  B.  IV.  219.  (n.  8.). 
)  Florentinus  IV,  biblioth.  National.  D.  IV.  214.  (n.  10). 
i  Florentinus  V,  biblioth.  National.  C.  VI.  215.  (n.  9.). 
-  Oxoniensis,  biblioth.  Colleg.  Merlon.  O.  1.  10.  (n.  17.). 


Conventus,  57.  (n.  1.). 
Balliol.  134.  O.  (n.  16.). 
Anton.  119.  (n.  22.). 
Anton.  129.  (n.  23.). 


Assisiensis  I,  biblioth.  sacn 

Oxoniensis,  biblioth.  Colleg. 

Patavinus  I,  biblioth.  sancti 

Patavinus  II,  biblioth.  sancti 

Vaticanus  I.  911.  (n.  24.). 

Vaticanus  II.  912.  (n.  25.). 

Tuderlinus,  151.  (n.  27.). 

Assisiensis  II.  (olim  S.  Mariae  Angelor.) ,  5.  B.  IX. 

Venelus,  biblioth.  Seminarii  Patriarch.  29.  M.  III. 

Parisiensis  IV,  biblioth.  National.  15823.  (n.  21.). 

Cusanus,  D.  20.  (n.  5.). 

Montiscassinensis,  4300  (alias  103).  (n. 

Florenlinus  VI,  biblioth.  National.  D.  V 

Florentinus  VII,  biblioth.  National.  D.  V 

Florentinus  VIII,  biblioth.  Mediceo-Laurent 

Vaticanus  III.  913.  (n.  26.). 


in. 
(n. 


2.). 
28.). 


15.). 

216.  (n.  II.). 
217.  (n.   12.). 
Plut.  XXVI.  Dext.  1.  (n.  6.). 


EDITIONES. 

1.  Norimbergae,  sine  anno  (Koburger  1491). 

2.  Fiiburgi,  s.  a.  1493  (Kilian.  Piscator). 

In  reformando  textu  Petri  Lombardi  eisdem  codicibus  et  editionibus  usi  sumus,  qui  in  tomo  secundo 
(Prolegomena  XII)  annotati  sunt. 


1  Numeri  intra  parentliesim  positi  indicant  locum  (supra  pag.  VI- VIII),  ubi  lii  codices  descripti  sunt. 


PROOEMIOI. 


IX  TERTIDI  LIBRDI  SEXTEXTIARDI, 


Verbum  istud  scribitur  secundo !  ad  Ephesios, 
in  quo  insinuatur  nobis  nostrae  redemptionis  myste- 
rium,  ac  per  hoc  manifestatur  nobis  subiectum  libri 
Sententiarum  et  specialiter  quantum  ad  tertiam 
partem  ipsius,  in  qua  explicatur  nostrae  redemplio- 
nis  sacramentum  factae  per  Christum.  Possunt  au- 
unda Tn  re- tem  in  hoc  verbo  quatuor  notari  pertinentia  ad  re- 
dcmptione.  paratjonem  2  generis  humani,  quorum  primum  est 
auctor  reparalionis;  secundum  est  lapsus  rcparabi- 
lis;  tertium  persona  Reparatoris;  quartum  autem  et 
ultimum  salus  fiominis  reparali. 

Auclor  autem  reparationis  notatur,  cum  dicitur : 
Primum.  j)eus  au(em  t  qui  divcs  est  in  misericordia  elc.  Ipse 
enim  sua  largiflua  misericordia,  non  aliunde  motus 
disposuit  reparare  genus  humanum,  sicut  scribitur 
in  Ioannis  tertio  3 :  Sic  Dcus  dilexit  mundum ,  ut 
Filium  suum  unigenitum  daret ,  ut  omnis  qui 
credit  in  ipsum ,  non  pereat. 

La/psus  vero  reparabilis  " ,  cum  dicitur :  Cum 
secandum.  essemus  mortui  peccatis.  Peccatum  enim  primi  pa- 
rentis  erat  causa  nostrae  mortis,  per  quem  a  statu 
innocentiae  prolapsum  fuit  totum  genus  humanum. 
secundum  quod  scribitur  ad  Romanos  quinlo  5:  Sicut 
per  unum  hominem  peccalum  in  mundiim  intra- 
vit  et  per  peccatum  mors ,  ila  et  in  omnes  mors 
pertransiit ,  in  quo  omnes  peccaverunt.  Et  quia 
in  alio  et  per  alium  peccaverunt,  ideo  reparabiliter 
ceciderunt  °. 

Persona  vero  Reparatoris  nolatur  per  hoc  quod 

fetiam.  dicitur :  Convivificavit  nos  Christo.   Nam   Cbristus 

fnit,  in  quo  facla  fuit  ista  rcconcilialio,  sicut  scribi- 

tur  ad  Colossenses  primo7:  In  ipso  complacuit  om- 

nem  pleniludinem    infiabitare,  et  per    eum  recon- 


Dcus  autem,  qui  dives  cst  in  misericordia, 

propter  niminm  caritatem  suam ,  qua 
dilexit  nos,  cum  essemus  mortui  pec- 
catis,  convivilicavit  nos  Cliristo,  cuius 
gratia  cslis  salvali. 

ciliare  omnia  in  ipsum,  padficans  per  sanguinem 

crucis  eius  sive  quae  in  caelis ,  sive  quae  in  ter- 
iis  sunt. 

Salus  vero  hominis  reparati  tangitur  in  hoc  Quartnm. 
quod  dicitur :  Cuius  gralia  estis  salvati  etc.  Merito 
enim  passionis  Christi  collata  esl  efficacia  Sacramen- 
tis,  ut  per  ea  infirmis  detur  gralia  sanativa,  secun- 
dum  illud  ad  Titum  tertio  8 :  Secundum  misericor- 
diam  suam  salvos  nos  fecit  per  lavacrum  regene- 
rationis  et  renovationis  Spiritus  sancti,  quem  ef- 
fudit  in  nobis  abunde  per  lesum  Christum  salvu- 
torem  nostrum. 

De  his  quatuor  simul  babetur  quinto  9  ad  Ro-  ne  hk  .v*. 

.  .  .  .       .  .  _  ,       taor  simal. 

manos  in  quodam  verlio,  ubi  sic  ait:  Commendat 
autem  Deus  caritatem  suam  in  nobis  —  eece  au- 
ctor  reparationis  —  sed  cum  ad/iuc  peccatores  esse- 
mus  —  ecce  lapsus  reparabilis  —  Christus  pro  nobis 
mortuus  est  —  in  quo  persona  notatur  Reparatoris  — 
mullo  magis  iustificati  nuncper  sanguinem  ipsius, 
salvi  erimus  ab  iraper  ipsum  —  ecce  salus  homi- 
nis  reparati. 

Secundum  haec  quatuor,  quae  in  praedicta  aucto-H»q"*«oor 
ntate  descnbuntur,  quatuor  sunt  libn  Sententiarum.  kubns  • 
Xam  in  primo  hbro  agitur  de  reparatxoms  auctore, 
utpote  de  beata  Trinilate.  In  secundo  vero  agilur  de 
ipso  10  reparabili,  utpote  de  bomine  cadenle  a  statu 
conditionis  et  innocentiae.  In  tertio  agitur  de  per- 
sona  Reparatoris,  utpote  de  Christo,  Deo  ••!  bomine. 
In  quarto  vero  agitur  de  hominis  reparati  saluU  . 
quae  quidem  consistit  in  expiatione  culpae  el  amo- 
tione  omnis  miseriae. 

Et  sic  patet,  quomodo  iste  totalis   liber  "  ver- 
satur  circa  oostrae  reparationis  mysterium  explican- 


1  Vers.  i.  seq.  Voci  Ckristo  Vulgata  el  cod.  K  praefl- 
gunt  m. 

2  Codd.  AGHZ  redemptionem. 

3  Vcrs.  io.  —  Paulo  sii|HTius  anic  largiflua  misericordia 
cod.  P  Interiicit  caritate  et;  Vat  ct  edd.  I,  2  voculae  swx 
praemittunt  m. 

*  Codd.  A  II  K  P  lil)  adduni  notatw. 

B  Vers.  12,  ulii  Vulgata  ante  munditm  ezhibet  hunc,  et 
post  omnes  cum  cod.  K  adiicit  homines.  —  Paulo  superius  pro 
per  (fuem  codd.  Aaa  per  quam,  cod.  '/.  per  <\n<<tl  ■.  edd.  sub- 
Inde  omiitunt  lotum. 


6  Ut  ostensum  est  II.  Sent  d.  21. 

S.  Buniiv.  —  Tom.  III. 


3. 


•I- 


7  Vers.  I'.».  seq. 

8  Vers.  '■>.  seq.;  pro  effudit  m  notns  in  Vot  el  Vulgata 
legilur  effudii  m  nos. 

0  Vers.  ^.  seq.,  quo  ln  i<>  <<  pro  .•.-',/  rniit  v.n.  cum  codd. 
p  lili  babcl  <iii<iiiiiiiii  cum,  cl  deinde  sola  m  sanguku  pro  per 
sanguinem. 

1,1  Pro  ipso  i-dd.  substiluunl  persona,  el  pauk)  superlus 
pro  descritnmtur  eodd.  PQZbb  scribuntur. 

11  Cod.  K  supplel    Senlentiarum.  Poulo  Inferius  pro  </n<i- 
liter  vivificati  codd.  i l  \N"  exhibenl  instificati,   <'<\>\.  contivifi 
r  ih .  quae  edd.  i>"-i  pauca  etlam  omillunl  quod  ideo   [plures 
edd.  /•.'/  ideo  |  didt  Apostolus. 

i 


'liOOK.MlCM. 


Tamen    ,■    'lilln  ;   >pn-i:iliori    l.iliidi    moilo    lioc    spi.rlat    ad    tcr- 

uuiiber.  iium  librum ,  in  quo  manifestatur ,  qualiter  vivificati 
sumus  \)fv  Cbrislum.  Et  boc  notavit  Apostolus  in 
verbo  praediclo,  cum  dixit:  Convivificavit  nos  Chrir 
sto.  Quod  ideo   dicit  Apostolus,  quia  Deus  vivilica- 

Qoadropiici-  vit  no>  171  Christo,  et  cum  Christo,  et  per  Christum, 

lerconvivi-  ,,     . 

Dcatiiomug  e[   smi ni/iilU   Clirisllllll. 

Primo  igitur  Deus  convivificavit  nos  in  Christo, 
in  chriato.  quia  lii  persona  eius  mortalitatem  nostram  vitae  so- 
ciavit,  secundum  illud  toannis  quinto l :  Sicut  Pater 
habet  vitam  in  semetipso,  ita  et  Filio  dedit  habere 
vitaia  in  semetipso.  Si  vitam  igitur  habet  Filius  in 
semetipso,  duiu  sibi  mortalitatem  uostram  assumsit, 
nos  verae  et  immortali  vitae  sociavit,  ac  per  hoc  in 
semetipso  convivificavit. 

Convivificavit  etiam  cum  Christo,  dum  ipse 
com  cnxi- Cbristus,  qui  vita  erat,  inter  mortales  homines  vi- 
xil,  secundum  illud  quod  dicitur  in  principio  pri- 
mae  Canonicae  Ioannis2:  Quod  fuit  ab  inilio ,  quocl 
vidimus  oculis  nostris,  quod  perspeximus,  et  ma- 
nus  noslrae  contreclaverunt  de  Verbo  vitae;  et  vita 
manifestata  est,  et  vidimus  et  testamur  et  annun- 
tiamus  vobis  vitam  aelernam ;  et  sic,  dum  in  ter- 
ris  visus  est  et  cum  hominibus  conversatus  est, 
Deus  nos  convivificavit  cum  Christo,  dum  vivere 
nos  fecit  cum  ipso. 

Convivificavit  etiam  nos  per  Christum,  dum  nos 

Per_chri-a  morte  eripuit  per  mortem  ipsius,  secundum  illud 

primae  Petri  tertio 3 :  Christus  semel  pro  peccatis 

nostris  morluus  est,  iustus  pro  iniustis ,  ut  nos 


sto. 


stuni. 


idun 
Christuia. 


offerret  Deo,  mortificatus  quidem  carne,  vicificatus 
autem  spiritu.  Dum  ergo  Chrislus  vitam  suam  pro 
nobis  posuit,  Dtnsper  ipsuin  genus  humanum  mor- 
tuum  vivificavit. 

Foslremo  secundum  Cbristum  nos  vivificavit , 
dum  ad  eius  exemplum  nos  per  viani  vitae  direxit, 
iuxia  illud  Psalmi*:  Notas  mihi  fecisti  vias  vilae. 
Notas  nobis  fecit  vias  vitae,  dum  nobis  fidein  et 
spem  et  caritatem  et  dona  gratiarum  distribuit.  et 
mandata  adiunxit,  in  quibus  ipse  Christus  ambula- 
vit,  et  in  quibus  consistit  via  vitae,  per  quam  Chri- 
slus  nos  docuit  ambulare.  Deus  igitur  nos  vivifica- 
vit  secundum  Cbristum ,  quia  ad  vitam  dirigil  imi- 
tatorcs  ipsius. 

De  his  qualuor  simul  habetur  ad  PhilippensesD« hii  <v 
secundo  :  Exinanivit  semetipsum  formam  servi  ac- 
cipiens  —  ecce  primum,  scilicet  quod  mortalitatem 
nostram  vitae  suae  univit —  in  similitudinem  homi- 
num  faclus  et  habilu  invenlus  ut  Itomo  —  ecce 
secundum,  videlicet  quod  cum  hominibus  ut6  homo 
vixit  —  humiliavit  semetipsum  usque  ad  mortem  — ■ 
ecce  tertium ,  videlicet  quod  per  mortem  suam  nos 
a  morte  liberavit  —  propter  quod  et  Deus  exaltavit 
illum  —  ecce  quartum,  videlicet  quod  post  mortem 
multos  habuit  sequaces  et  imitatores  credentes  in 
eum. 

Quoniam    igitur   in   hoc  libro,  qui  sic  incipit 
Cum  igitur  venit  plenitudo  temporis  etc. ,  intendit 
Magister  determinare7  etc. 


->^^^>S^5^^^ 


1  Vers.  26.  —  Paulo  inferius  edd.  omittunt  vcrae  ct. 

2  Cap.  I,  I.  seq.  Vulgata  ncc  non  edd.  in  hoc  tcstimonio 
Apostoli  verbis  quod  vidimus  etc.  praemittunt  quod  audivimus. 
—  Scq.  loc.  Script.  cst  Baruch  3,  38. 

3  Vers.  18. 

*  Psalm.  lo,  10. 


5  Vcrs.  7.  seqq.,  ubi  Vulgata  post  Humiliavit  semetipsum 
addit  fuctus  obediens. 

6  Cod.  A  et  at. 

7  Codd.,  cum  textum  Magistri  non  afferant,  hic  immediate 
adiungunt  divisioncm  textus  primae  distinctionis. 


LIBER  TERTIUS  SENTENTIARUM, 

DE  INCARNATIONE  VERBI  ET  HLMANT  GENERIS  REPARATIONE. 


Iam  nunc  his  intelligendis  atque  pertractandis,  quae 
ad  Verbi  incarnalionem  perlioent,  integra  menlis  con- 
sideralione  intcndamus,  ut  de  ineffabilibus  vel  modi- 
cum  aliquid  fari,  Deo  revelante,  valeamus  \  Sic  enim 
ralionis  ordo  postulat,  ut,  qui  in  primo  libro  de  inex- 
plicabili  mysterio  summae  Trinitalis  irrefragabili  San- 
ctorum  altestalione  aliquid  diximus,  ac  dcinde  in  se- 
cundo   libro  conditionis    rerum    ordinem    hominisque 


lapsum  sub  cerlis2  auctoritatis  regulis  insinuavimus, 
de  eius  rcparatione,  per  gratiam  Blediatoris  Dei  et  ho- 
minum  praeslita,  atquc  humanae  redemptionis  Sacra- 
menlis,  quibus  conlriliones  hominis  alligantur  ac  vul- 
nera  pcccatorum  curanlur,  conseqpcnler  in  tertio  et 
quarlo  libro  disseramus,  ut  Samarilanus  ad  vulneralum, 
medicus  ad  inlirnnun,  gralia  ad  miserum  accedat. 


INCIPIUNT  CAPITCLA  TCRTII  LIBBI. 


DlSTINCTIO    I. 

Cap.  I.  Quare  Filius  carncm  assumsit,  non    Patcr   vel  Spiritus 
sanclus. 
II.  Utrum    Pater   vel  Spiritus  sanctus  potueril3  incarnari. 
III.  Utrum   Filius,  qui  tantum  carnem   acccpil,  aliquid  fe- 
cerit,  quod  non  Pater  vel  Spiritus  sanctus. 
Distinctio  II. 
Cap.  I.  Quare  totam  humanam  naturam  accepit,  et  quid  nominc 
humanitatis  vcl  humanae  naturae  intclligendum  sit 4. 
II.  De  unione  Verbi  ct  carnis  mcdianle  anima. 
III.  Quod  simul  assumsil  animam  et  carnem    Verbum,  nec 
caro  prius  est  concepta  quam  assumta. 
Distinctio  III. 
Cap.  I.  De  carne  assumta,  qualis  ante  5  fuerit. 

II.  Quod  nullus  est  sine  peccato  hic,  excepta  Virgine. 

III.  Quare  Christus  non  fuit  decimalus  in  Abraham,  sicut  Levi. 

IV.  Quare  caro  Christi  non  dicta  cst  peccatrix,  scd  similis. 

Distinctio  IV. 
Cap.  I.  Quare  Spirilui  sanclo  tribualur  incarnalio,  cum  sit  opus 
Trinitatis. 

II.  Quare  dicatur  Christus  conceplus  ct  natus  de  Spiritu 

sancto. 

III.  Quare   Apostolus   dicit  6  Christum   factum,   quem   nos 

fatcmur  natuni. 


Distinctio  V. 
Cap.  I.  Si  persona  vel  nalura  personain  vel  naturam  assumse- 
rit,  et  si  nalura  Dei  incarnala  sit. 

II.  An  divina  natura  debeat  dici  caro  facta. 

III.  Quare  non  accepit  personam  hominis,  cum  assuinsciit 7 

hominem,  quod  quidam  probare  nituntur. 

DlSTINCTIO    VI. 

Cap.  1.  De  intelligentia  harum  locutionum :  Deus  est  homo,  Deus 
factus  est  homo,  (res  sententias  ponit. 
II.  Prima  esl  eorum  qui  dicunt,  in  incarnatione  hominem 
quendam  ex  anima  ct  carne  consUtulum  ,  et  illum 
hominem  factum  es<c  Deum,  el  Deum  illum  homi- 
nem;  e(  auctoritates,  quibus  ita  esse  asscrunt,  ponit. 

III.  Secunda  esl  eorum  qui   dicunt,  hominem  illum  ex  ui- 

bus  substantiis,  vel  ex  duabus  naturis  constare;  et 
hunc  fatentur  unam  cs<e  personam,  ante  incarna- 
tionem  simplicem  tantum,  sed  in  incarnalione  com- 
positam ;  ei  auctoritates ,  quibus  se  muniunt,  pro- 
ponit  8. 

IV.  Terlia  est  eorum  qui    non  solum  personam  ex  naturis 

compositam  negant .  sed  eliam  aliquera  horainem 
vel  aliquam  substaniiam  ibi  ex  anima  el  carne  com- 
positam  diffltentur;  et  sic  llla  duo,  sclliccl  anfmam 
el  carncm,  Verbo  unita  dicunt,  ul  non  ex  illis  ali- 


1  RepeUraus  banc  proposittonem  iam  in  Bne  ultimae  dl- 

slinclionis  II.  libri  Sententiariun  posiiam. 

2  Ed.  I  subicctis,  deinde  pro  auctoritatis  cod.  A  aucto- 
ritatum. 

3  Nonnulli  codd.  potuil ;  dcindo  OOdd.  II  I  K  I.  N  Q  posl  ni- 
camari  addunt  ccl  possit. 

*  Edd.  1  ,  9  cuin  paucis  COdd.    brexius   i/iiiil   inuiiiiic  nu- 
hurae  mtelUgitur. 


5  Codd.  BDGL  pritu;  pro  fuerit  <"d.  P  fucnit. 

''■  Codd.  LQ  ilicnt.  Generatim  pluries  occurrlt,  quod  unus 
alterve  codex  ponat  coniuncUvum ,  quando  In  ;>iii-;  Invonllur  in- 
dicaUvus,  vel  e  conversa  Ipse  sutera  Petrus  Lombardus  certam 
regulam  In  hoc  non  observasse  vldetur. 

7  i.d.  I  cum  ci«U\.  ABLNOP  aaunuit 

8  l-d.  i  d  ,,„1,1.  ii  i.ii  poniL 


h 


CAPITULA  TERTll  LIIJHI. 


ijni  Bubstanlia  vel  pereona  componerelur,  Bed  lllla 
duobua  viiui  Indumenlo  Deus  vestirelur,  ut  morta- 
libua  oculis  appareret;   qui  rationem   Incarnationis 
secundum  hubilum  accipiunt. 
v.  Deinde  aucloritates   inducit,  quibus   haec  sniteiiiiu  ro- 

boratur. 
VI.  Quatuor  specles  habitus  dislinguuntur. 
Distinctio  Vll. 
Cap.  I.  Deinde  quae  singulis  sententiis  adversari  videntur,  ponit. 

II.  Ex  quo  scnsu  dicitur  Chrisius  praedestinatus. 

III.  Quod  non  debet  dici  homo  doininicus. 

Distinctio  VIII. 
Cap.  I.  An  diviim  natura  dcbeat  dici  nata  de  Virgine. 
II.  Ue  gemina  nativitate  Christi,  qui  bis1  natus  cst. 

DlSTlNCTlO    IX. 

Cap.  untcum.  De  adorationc  exhibenda  humanitati  Chrisli. 

Distinctio  X. 
Cap.  I.  An  Chrislus,    secundum   quod  homo,  sit  pcrsona  ,    vcl 
aliquid8. 
II.  An  Christus,  secundum  quod  homo,  sit  adoplivus  filius. 
III.  An  persona,  vcl  nalura  praedestinata  sit. 
Distinctio  XI. 
Cap.  I.  Utrum  Christus  sit  creatura3,  vel  faclus. 

II.  De  perfidia  cl  pocna  Arii. 

III.  An  homo  ille  scmpcr  fuerit 4. 

Distinctio  XII. 
Cap.  I.  An  Dcus  alium  sumere5  ]>otuerit ,  vcl  aliunde  quam  de 
genere  Adue. 

II.  Si  homo  ille  potucrit  peccare ,  vel  non   cssc  Deus. 

III.  Si  Deus  potueril  assumere  hominem  in  sexu  muliebri. 

Distinctio  XIII. 
Cap.  unicum.  De  sapientia  et  gratia  Chrisli    hominis,   an  in   eis 
proficcre  potuerit. 

Distinctio  XIV. 
Cap.  I.  Si  anima  Christi  habuit  sapientiam  parem  cum  Deo,  et 
si  omnia  scit,  quae  Deus. 
II.  Quare  Deus  non  dedit  illi  unimae   potentiam   omnium  , 
ut  scientiam. 

Distinctio  XV. 
Cap.  I.  De  honiinis  defectibus,  quos  assumsit  Christus. 
11.  De  propassione  et  passione  timoris  vel  tristitiae. 
Distinctio  XVI. 
Cap.  I.  Uc  quibusdam  capitulis  Ililarii  obscuris,  quibus  a  carne 
Christi  dolores  submovori  videntur6. 

II.  De  tristitia  Christi  et  eius  causa  secundum  eundem. 

III.  An  in  Christo  fuerit  necessitas  paticndi  et  moriendi,  quae 

est  defectus  generalis. 

IV.  De  statibus  hominis,  et  quid  Christus  de  singulis  acceperit. 

Uistinctio  XVII. 
Cap.  I.  Si  omnis  Chrisli  oralio,  vel  voluntas  implela  sit. 


Cap.  I, 
II 

III. 

IV. 

V. 

Cap.  i. 

11. 
lit 
IV. 

V. 
VI. 
VII. 

Cap.  I. 
II. 
111. 
IV. 
V. 
VI. 

Cap.  I. 
II. 

Cap.  1. 
II. 
III. 

IV. 


Cap.  I. 

II. 
111. 
IV. 

V. 
VI. 
VII 


VI 


IX. 


De  volunlatibus  Clnisti  secundum  duas  naturas. 

Ue  capitulis  quibusdam  Ambrosil  et  Biiarii,  ubi  de  du- 

bitatione  el  timore  Christi  agitur. 
Distim.thi  XVIII. 
Si  Christus  meruil  sibi  et  nobis,  et  quid    sibi   et   quid 

nobis. 
Quod  a  conceptu  meruit  Christus  sibi  idem,  quod  per 

passionem. 
Ue  co  quod  scriptum  est :  Donu\it  illi  nomen,  quod  est 

supra  omne  nomen. 
Si  Christus  sine  omni   merito  habere  valuit  quod   me- 

rito  obtinuit. 
De  ruusa  passionis  et  morlis  Christi. 

Distinctio  XIX. 
Qualiter  a  diabolo  et  a  peccato  redemit  nos  Christus  per 

mortem. 
Cur  Deus  homo  et  morluus. 
Quomodo  a  poena  nos  Christus  redemit. 
Quomodo  poenam  nostram  portavit. 
Si  Christus  solus  redemptor,  ut  mediator,  debet  dici. 
De  mediatore. 
Sccundum  quam  naturam  sit7  mediator. 

Distinctio  XX. 
Quod  alio  modo  potuil  liberare. 
Quare  isto  modo  potius. 
Qua  iustilia  sit  victus  diabolus. 
Ue  causa  inter  Ueum  et  homincm  et  diabolum. 
Uc  traditione  Chrisli  facta  a  luda,  a  Uco,  a  ludaeis8. 
Utrum  Cliristi  passio  sit  opus  Uei,  vel  Iudaeorum. 

Uistinctio  XXI. 
Si  in  Christi  morle  sepurata  fuit  anima  vel  caro  a  Verbo. 
Qua  ratione  dicitur  Cliristus  morluus  vel  passus. 

Uistinctio  XXII. 
Si  Christus  in  morte  fuit  homo. 
Si  Christus,  ubicumque  est,  sit  homo. 
Quod  Christus  ubique  totus  est,  sed  non  tolum  ;  ut  to- 

tus  est  homo  vel  Ueus,  sed  non  totum9. 
Si  ea  quae  dicuntur  de  Ueo  vel   de  Filio   Uei,   possint 

dici  de  homine  illo  vel  de  filio  hominis. 
Uistinctio  XXIII. 
Si  Christus  habuerit  fidem,  spem,  ut 10  caritatem. 
Quid  sit  fides. 
Quot  modis  dicilur  fides. 

Quid  sit  crederc  Deo,  vel  Ueum,  vel  in  Ueum. 
Ue  informi  qualitate  mcntis,  quae  in  malo  christiano  est. 
Quomodo  dicatur  una  fides. 
Quod  fidcs  est  de  his  quae  non  videntur  proprie,  ipsa 

tumen  vidctur  ab  eo ,  in  quo  est. 
Descriptio  fidei. 
Quare  sola  fides  dicitur  fundamentum. 


1  lta  rectc  ed.  I  cum  codd.  DEIIIQ,  in  aliis  quibus  pro 
qui  bis. 

2  Verba  vcl  aliquid  u  puucis  codd.  omittuntur. 

3  Codd.  K  0  crealus. 

*  IIoc  capitulo  codd.  incipiunt  dist.  Xil. 

5  Codd.  I  K  L  N  Q  assumere. 

6  Cockl.  E  I  L  submovere  videtur. 


7  Codd.  D  K  Q  dicilur,  cod.  L  debct  dici. 

8  Cod.  I  a  Deo  ct  luda  et  diabolo  et  ludaeis  pro  a  Iuda, 
a  Deo ,  a  Iudaeis. 

0  Cod.  E  omittit  sed  non   totum,  cod.  I  ut  tolum  dicina 
et  humana  natura. 

10  Plerique  codd.  ct  ed.  9  non  bene  et  sive  vel. 


CAPITULA  TERTII  LIBRl. 


DlSTINCTIO    XXIV. 

Cap.  I.  Quomodo  intelligitur  quod   scriplum   est :   Ut,  cum   fa- 
ctum  fuerit,  credatis1. 
II.  Si  Petrus  habuit  fidem  passionis,  quando  vidit,  hominem 

illum  pali. 
III.  Si  aliqua  sciuntur,  quae  creduntur. 
Distinctio  XXV. 
Cap.  I.  De  fide  anliquorum. 
II.  De  fide  simplicium. 

III.  Quae  ante  adventum  credere  suffieiebat 2. 

IV.  De  fide  Cornelii. 

V.  De  aequalilate  fidei,  spei .  caritatis  et  operis. 

Distinctio  XXVI. 
Cap.  I.  De  spe  ,  quid  sit. 
II.  De  quibus  sit  spes. 

III.  Quo  difierant  fldes  et  spos. 

IV.  Si  iusii  in  inferno  fldem  et  spem  habuerunt. 

Distinctio  XX VII. 
Cap.  I.  De  carilate  Dei  et  proximi,  quae  in    Christo  et  in   no- 
bis  est. 

II.  Quid  sit  caritas. 

III.  Si  eadem  caritate  diligitur  Deus  et  proximus. 

IV.  Qunre  dicimtur  duo  mandata  caritatis. 

V.  De  modo  diligendi. 

VI.  De  impletione  illius  mnndati:  Diiiges  Deum  ex  loto  corde. 

VII.  Quod  alterum  mandatum  in  altero  est. 

VIII.  Quae  caritate  diligenda  sint. 

DlSTlNCTIO   XXVIII. 

Cap.  I.  Si  iubemur  toium  proximum  diligere  et  nos  totos. 

II.  Quod3  in  dilectione  pioximi  includitur  dilectio  Angelorum. 

III.  Quis  sit  proximus. 

IV.  Quibus  modis  dicitur  proximus. 

DlSTINCTIO    XXIX. 

Cap.  I.  De  ordine  diligendi,  quid  prius,  quid  post 4. 
11.  An  omnes  homines  pariler  diligendi  sunt5. 
111.  De  gradibus  caritatis. 

Distinctio  XXX. 
Cap.  cntcum.  Si  melkis  cst  diligere  inimicos  quam  amicos. 

Distinctio  XXXI. 
Cap.  I.  Si  caritas  semel  habita  amittatur. 

II.  Quare  fides,  spes,  scientia  dicuntur  evacuari,  et  nun  ca- 

ritas,  cum  et  ipsa  sit  ex  parte. 

III.  Si  Cbristus  ordinem  diligendi  servavit,  quem  nos6. 

DlSTINCTlO    XXXll. 

Cap.  1.  De  caritate  Dei. 

II.  Quomodo  Deus  dicitur  magis  diligere,  vel  minus  hunc, 

vel  illum. 

III.  Quod  dupliciler  inspicienda  est  dileclio  Dei. 


IV, 


V. 


c 

*p.  I. 

II 

111 

c 

\r.  I 

II 

- 

111 

IV 

V 

VI 

VII 

VII! 

IX 

Cap.  I. 
11. 
111. 


Cap.  I. 
II. 


Cap.  1, 

II. 

III. 

IV. 
V. 
VI. 

Cap.  I. 

II. 

III. 

IV 


Cap.  I 

II. 
III 
IV 


Si  quis  magis   vel    minus  diligitur  a  Deo  uno  lempore 

quam  alio. 
Si  Deus  ab  aeterno  dilexit  reprob 

DlSTINCTIO   XXXIII. 

De  quatuor  virtutibus  principalibus. 

Utrum  s  ct  in  Christo  fuerint  el  in  Angelis  sint. 

De  usibus  eorum. 

Distinctio  XXXIV. 
De  septem  donis  Spiritus  sancti. 
Ulrum  sint  virtutes,  et  sint  in  Angelis. 
Ulrum  in  Christo  fuerint. 
De  limorum  distinctione9. 
De  caslo  et  servili  et  initiali. 
Quo  10  differant  castus  et  servilis. 
Quod  timor  servilis  et  inilialis  dicuntur  initium  ll  sapien- 

liae,  sed  differenter. 
Quomodo  caslus  limor  permanet  in  aeternum. 
Si  timor  poenae,  qui  fuit  in  Chiisto,    fuit    scrvilis  vel 

initialis. 

DlSTINCTIO    XXXV. 

De  sapientia  et  scientia ,  quo  u  differant. 
ln  quo  differat  sapienlia  ab  intellectu. 
Utrum  intellectus  et  scientia,  quae  interdona  numeran- 
tur.  sint  illa  quae  naturaliter  habet  homo. 

DlSTlNCTIO    XXXVI. 

De  conncxione  virlutum,  quae  non  separantur. 

An  cunctae  virtules  pares  sint,  in  quocumque  sunt. 

Quomodo  in  carilale  lota  lex  pendet. 

DlSTINCTIO    XXXVII. 

De  decem  mandalis ,  quomodo  contineamur  in  duobus. 

Quare  idolum  nihil  esse  in  raundo  dicitur. 

Quare  in  Spiritu  sancto   proprie   dicitur   fieri  remissio 

peccatorum. 
De  sensu  spirituali  et  carnali  Le^i-. 
De  furto. 
De  mendacio. 

Distinctio  XXX VII 1. 
De  triplici  genere  mendacii. 
De  octo  13  speciebus  mendacii. 
Quid  sil  menliri. 
Quod  omne  mendacium  peccatum  sit.  sive  prosit,  si\< 

non  u.  ct  quare. 
In  qtiibus  reb  is  cum  periculo  erratur,  vel  n<    , 

DlSTlNCTIO   XXXIX. 

De  periurio. 

An  >it  periurium  quod  non  esi  mendaciura. 

Dc  triplici  modo  periurii. 

An  iuratio  sit  malum. 


1  Hoc  capitulum  in  codd. ,  excepto  l».  omittitur. 

2  Codd.  CM  (»1»  suffieiebant. 

3  Ed.  I  <■!  codd.  II  l  K  Q  Si. 

*  Ed.  (»  et  codd.  D  FG  K  PQ  i«,sim,<s. 

5  Ed.  0  cuni  nonnullis  codd.  sint  Deinde  suius  cod.  1»  ad- 
dit  ho,-  capitulum:  De  parentibus  bonit  /■/  mali». 

6  Cod.  Q  ei  nos. 

7  Hoc  capiiulum  omitlitur  In  pluribus  codd. 

8  Edd.  i.  9  bene  addunt  hae  virtutes,  el  omittunl  et  ante 
m  Chritto. 


I  od.  D  De  timoris  distinctione,  ed.  i  De  timore,  quae 
et  in  seq.  cap.  ante  casto  Bddli  timore. 

10  c.odd.  n  1 1.  M  u  Quomodo. 

11  Plures  -  odd.  prindpium. 

'-  Codd.  ll  K  Q  <j,'t>ii,<„i,: .  codd.  B  I»  n< 

•  |i:i-  II  M  i' ,  perperain  septem. 
w  Nonnulll  codd.  repetunl  prosit. 


SENTENTIARUM  I.lli.  III. 


V.  De  luramenlo,  quod  lit  per  creoturas. 
vi.  Quae  luratio  bII  gravlor,  an  quae  flt  per  Deum,  an  quae 

lii  per  creaturas,  vel  per  Evangelium  '. 
VII.  Quid  est  dicere  per  Deum. 
viii.  De  iiiis  qul  lurant  per  falsos  i»'"~. 
IX.  Quod  iuramentum  \<'l  promisslo  cantra  Deum  facta  non 
esl  Lenend  i. 


X.  Sl  esl  periurus  qul  non  Eactt  quod  incaute  iurat 

XI.  De  illis  qui  verborum  calllditate  iurant. 

XII.  De  UIo  qui  cogit  aliquem  iunre. 

Dbtucctio  XL. 
Cap.  I.  Quare  Lex  dicitur  comprimere  manum,  non  animum. 

II.  Quae  Bit  littera  occi<l 

III.  De  Legis  et  Evangelil  distantia. 


EXPLICIUNT  CAPITULA  TERTII  LIIJKI. 


DISTINCTIO  I. 


Cum  venit  igitur  pleniludo  temporis,  ut  ait  Apo- 
nubium  i.  stolus  2,  mi&it  Deus  Filium  suum,  factum  demuliere  , 
-'•  et  3.  pl(.[Um  sufj  leqe ,  ut  eos  qui  sub  lege  erant  redimeret, 
ut  adoptionem  filiorum  Dei  reciperemus.  Tempus  au- 
lcm  plenitudinis  dicitur  tempus  graliae,  quod  ab  ad- 
ventu  Salvatoris  exordium  sumsit.  Hoc  est  tempus 
miserendi  et  annus  benignilalis ,  in  quo  gratia  et  ve- 
ritas  per  Iesum  Chrislum  facta  est :  gratia,  quia  per 
caritatem  impletur  quod  in  Lege  praecipiebatur ;  veri- 
tciSj  quia  pcr  Christi  advcutum  cxhibetur  alque  perfi- 
citur  humanae  redemplionis  sponsio  facta  ab  anliquo. 
«  Filii  ergo  missio  est  ipsa  incarnatio  3 ».  Eo  enim  mis- 
sus  est,  quod  in  forma  hominis  mundo  visibilis  appa- 
ruit,  de  quo  supra  4  sufiicienter  dictum  est. 

Cap.  I. 

Quare  Filius  carnem  assumsit,  non  Pater 
vel  Spiritus  sanctus. 

Diligenter  vero  est  annotandum,  quare  Filius,  non 
Patcr  vel  Spiritus  sanctus,  est  incarnatus.  Solus  nam- 
quc  Filius  hominem  assumsit.  Quod  utique  ordine  con- 
gruo  alque  alto  Dci  sapientia  fecit  consilio,  ut  Deus, 
qui  in  sapientia  sua  muiidum  condiderat,  secundum  il- 
lud  5 :  Omnia  in  sapientia  fecisli,  Domine,  in  eadem 
quae  in  caelis  sunt  et  quae  in  terris  restauraret.  Haec 
est  mulier  evangelica,  quae  accendit  lucernam  et  drack- 
mam  decimam,  quae  pcrdita  fuerat,  reperit6,  Sapien- 
tia  scilicet  Palris,  quae  teslam  humanae  infirmitatis 
luinine  suae  divinitatis  accendit  perditumque  hominem 
reparavit,  nomine  rcgis  et  imagine  insiguitum. —  Ideo 
etiam  Filius  missus  est,  et  non  Pater,  quia  congruen- 
tius  mitli  debebat  qui  est  ab  alio,  quam  qui  esl  a 
nullo ;  Filius  autem  a  Patre  cst,  Pater  vero  a  nullo  est. 
Ut  enim  ait  Augustinus  in  libro  de  Trinilate  7 :  «  Non 
enim  habet  dc  quo  sit».  «  Sicut  ergo  Pater  genuit , 
Filius  genitus  est,  ila  congrue  Pater  misit,  Filius  mis- 
sus  est ».  «  Ab  illo  enim  convenienler  mittitur  Dei  Ver- 
bum,  cuius  est  verbum.  Ab  illo  mittitur,  de  quo  natum 


Ratio  con- 
gruentiae. 


sio. 


est.  Mittitur  quod  genitum  est.  Pater  vcro,  qui  misit,  a 
ntillo  cst  ».  Ideoque  Pater  missus  non  est,  ne,  si  mit- 
teretur,  ab  alio  esse  pularetur.  —  Missus  cst  ergo  primo  Dopiex 
Filius,  quia  a  solo  Patre  est;  deinde  etiam  Spiritus 
sanctus,  qui  est  a  Patre  et  Filio.  Sed  Filius  solus  in 
carnc  missus  est,  non  Spiritus  sanctus,  sicut  nec  Pater. 
Quod  ideo  factum  est,  ut  qui  erat  in  divinilate  Dei 
Filius  in  humanitate  fieret  hominis  filius.  Non  Pater 
vcl  Spiritus  sanctus  carnem  induit,  ne  alius  in  divini- 
tate  essel  Filius,  alius  in  humanitate,  et  ne  idem  esset 
Pater  et  Filius,  si  Deus  Paler  de  homine  nascerelur. 
Unde  iu  Ecclesiaslicis  dogmatibus 8 :  «  Xon  Pater  car-  Gennadi 
nem  assumsit  neque  Spiritus  sanctus,  sed  Filius  tan- 
tum,  ut  qui  erat  io  divinitate  Dei  Filius,  ipse  fieret  io 
hoinine  hominis  filius,  nefilii  nomen  ad  allerum  trans- 
iret,  qui  non  esset  aelerna  oativitate  filius.  Dei  ergo 
Filius  hominis  faclus  est  filius,  natus  secuodum  veri- 
tatem  naturae  ex  Deo  Dei  Filius ,  et  secundum  verita- 
tem  naturae  ex  homine  hominis  filius,  ut  veritas  genili 
non  adoplione,  non  appellalione,  sed  io  utraque  nati- 
vitate  filii  nomen  nascendo  haberet,  et  esset  verus 
Deus  et  verus  homo  icnus  filius.  Non  ergo  duos  Chri- 
stos  neque  duos  filios,  sed  Deum  et  hominem  unum 
filium,  quem  proplerea  et  unigenitum  dicimus,  ma- 
nentem  io  duabus  subslantiis,  sicut  ei  naturae  veritas 
contulit,  non  confusis  naluris  neque  immixlis,  sicut 
Timotheani  volunt,  sed  societate  unilis ».  —  Ecce  habes, 
quare  Filius,  non  Pater  vel  Spiritus  sanctus ,  carnem 
assumserit. 

Cap.  II. 

Utrum  Pater  vel  Spiritus  sanctus  potuerit  incarnari. 

Si  vero  quaeritur,  utrum  Pater  vel  Spirftus  san- 
ctus  incarnari  potuerit,  vel  eliam  modo  possit,  sane 
responderi  potest9,  et  potuisse  olim  et  posse  nunc  car- 
nem  sumere  et  bominem  fieri  tam  Patrem  quam  Spi- 
rilum  sanctum.  Sicut  euim  Filius  homo  factus  est,  ita 
Pater  vel  Spiritus  sanctus  potuit  et  potest. 


1  Plurcs  codd.  Evangelia. 

2  Gal.  i,  4.  Vulgata  Al  ubi  venit.  Cod.  D  Quamlo  venit, 
In  finc  textus  cod.  E  et  Erf.  et  edd.,  excepta  9,  ut  in  adoptio- 
nem...  reciperemur.  Deinde  respicitur  Ps.  101,  14;  Ps.  64,  12, 
et  Ioan.  I,  17. 

3  August.,  in  loan.  Tract.  40.  n.  6. 

*  Libr.  I.  d.  XV.  c.  2.  —  Supra  pro  mundo  cod.  E  in  mundo. 

5  Psalm.  103,  24,  deinde  respicilur  Eph.  I.  10.  —  Verba 
in  eadem  edd.,  excepta  I  ,  transponunt  in  finem  propositionis. 

6  Luc.  1  o,  8.  seqq.  Tota  haec  expositio  sumta  est  ex  Gregor., 


Ilom.  34.  in  Evang.  n.  6,  qui  inter  alia  dicit:  Lucerna  quippe 
lumeti  in  testa  est;  lumen  vero  in  testa  est  divinitas  in  carne, 
de  qua  videlicet  testa  sui  corporis  dicit  ipsa  Sapientia  (Ps.  21, 
16.):  Exaruit  velut  testa  virtus  mea.  Quia  enim  testa  in  igne 
solidatur,  eius  virtus  sicut  testa  exaruit. 

7  Libr.  IV.  c.  20.  n.  28.  29.  et  iterum  28.  —  Paulo  supe- 
rius  pro  a  nullo  est  codd.  et  ed.  6  a  nullo  alio  est.  —  Quod 
sequitur  sumtum  est  ex  Hugone  II.  de  Sacram.  p.  I.  c.  2. 

8  Cap.  2.  Timotheani  vocantur  sic  a  Timotheo,  Eutychiano. 

9  Vat.  posset,  cod.  B  et  edd.  3,  4,  o,  7,  9  possit. 


DIST.  I.  DIVISIO  TEXTUS. 


Cap.  III. 

.  An  FiliuSj  qui  tantum  carnem  accepit,  aliquid  fecerit, 
quod  non  Pater  vel  Spiritus  sanctus. 

Sed  forte  aliqui  dicent :  cum  indivisa  sint  opera 
Dubiiatio.  Trinitatis,  si  Filius  carnem  assumsit,  tunc  Patcr  et 
Spiritus  sanctus;  quia,  si  Filius  carnem  assumsit,  nec 
hoc  fecit  Pater  vel  Spiritns  sanctus,  non  omne  quod 
facit  Filius,  facit  Pater  et  Spiritus  sanctus;  al  omnia 
simul  Paler  et  Filius  et  amborum  Spiritus  pariter  el 
concorditer  operantur. —  Ad  quod  dicimus,  quia  nihil 
operatur  Filius  sine  Palre  et  Spiritu  saneto,  sed  una 
est  horum  trium  operatio  indivisa  et  indissimilis  l ;  et 
tamen  Filius,  non  Paler  vel  Spiritus  sanctus,  carnem 
assumsit.  Ipsam  tamen  carnis  assumtionem  Trinilas 
Fuigeniius.  operata  esl,  sicut  Auguslinus  dicil  in  lihro  de  Fide  ad 
Petrum  2 :  «  Reconciliati  sumus  per  solum  Filium  se- 
cundum  carnem,  sed  non  soli  Filio  secundum  deila- 
tem.  Trinitas  enim  nos  sihi  reconciliavit,  per  hoc  quod 


Solutio. 


solum  Verhum-carnem   ipsa   Trinitas   fecit».  Trinitas 
igitur  carnis  assumtionem  fecil,  sed  Verbo,  non  Patri 
vel  Spiritui  sancto.  Si  cnim  Pater  sihi,  el  Filius  sihi, 
vel   Pater  Filio,  et   Filius   Pairi  carnis  assumtionem 
operatus  esset,  iam  non  eadem  operalio   esset  utrius- 
que,  sed  divisa.  Sed  sicut  inseparabiiis  et  indivisa  est 
uuitas  suhstaniiae  trium,  ut  ait  Augustinus  in  libro  de  Aogostinns 
Trinitate3,   ita  et  operatio;  «  non  tamen  eandem  Tri- 
nilatem  natam  de  Virginc,  crucifixam  et  sepullam  ca- 
tholici  iractatores  docuerunt,  sed  tanlummodo  Filium ; 
nec   eandem   Trinitatem   in  specie   columhae   deseen-  Dubium  i. 
disse  super  lesum,  sed  tantum  Spiritum  sanclum:  nec 
eandem  dixisse  de  caelo :  Tu  es  Filiusmeus,  sed  lan- 
lum  Patris  vocem  fuisse  ad  Filium   factam,  quamvis 
Pater  ct  Filius  et  Spiritus  sanctus,  sicut  inseparabiles 
sunt,   ita   et   inseparahiliter  operentur.   Haec   et  mea 
fides  est,  quoniam  haec  est  catholica  fides  ».  —  Licet 
igitur  solus  Filius   carnem  assumserit,   ipsam   lameii 
incarnationem  cum  Patre  el  Spiritu  sancto  operatus  cst. 


COMMEXTARIUS  IX  DISTIXCTIOXEM  I. 

De  unione  naturarum  in  Christo  ex  parte  personae  assumentis. 
Cum  venit  igitur  plenitudo  temporis  etc. 


DIVISIO  TEXTUS. 


Quoniam  igitur  in  hoc  libro,  qui  sic  incipit: 
Cum  igitur  venit  plenitudo  temporis  etc,  intendit 
Magister  determinare,  qualiter  Deus  nos  Christo  con- 
vivificavit;  liber  iste  dividi  habet  in  quatuor  partes 
Div£a°  Pri- secundum  quatuor,  quae  praedicta  simt'.  In  quarum 
prima  Magister  determinat  de  unione  naturarum  in 
Christo,  per  quam  dicimur  convivificari  in  Christo. 
—  In  secunda  vero  delerminat ,  qualiter  se  nostris 
infirmitatibus  conformavit ,  ex  quo  dicimur  convi- 
vificari  cum  Christo.  El  incipit  haec  secunda  pars 
infra  distinctione  duodecima :  Solet  eiiam  quaeri, 
ulrum  alium  hominem,  vel  aliunde  etc.  —  In  ter- 
tia  vero  determinat,  qualiter  per  mortem  suam  nos 
a  morte  liberavit.  ex  quo  nos  dicimur  vivificari per 
Chrislum,  infra  distinclione  decima  nona:  Nunc  quae- 
ramus,  quomodo  per  mortem  ipsius  etc  — In  quarla 
vero  et  ultima  determinat,  qualiter  habitus  virtu- 
tum  in  Christo  fuerint.  et  qualiter  esse  debeant  in 
eius  imitatoribus,  ex  quo  dicitur,  quod  Dens  nos 
secumhim  Christum  vivificavit,  infra  distinctione  vi- 
gesima  tertia :  Cum  vero  supra  habitum  sit,  Chri- 
slum  etc. 


1  Ed.  I  bene   huUmibilis,  cod.  C  tnm  tUsnrniUs.  Quoad 
docuinam  Vlde  Auguslini  Ubrum  contra  Sermonem  Arianorum 

c   i.  ii.   i. 

2  Cap.  2.  n.  23. 

M.iJ.r.  I.  c,  5.  n.  8,  el  IV.  c.   21.  n.  30.  RespidtUT  M.Hlli.  .!. 

I2;  ,7-  '■'■  Marc.  I.  II.  Posl  FUiut mnu codd.  A C D  adlidunl 
dileclus,  in  iiim   po3i  quoniam  edd.,  excepta  \,add\int  quidetn, 


Vel  aliter:  quoniam  in  hoc  libro  agitur,  quali- Di™0  ai- 
ter  Deus  nos  convivificavit  Christo,  et  Christus  nos  tera' 
vivificavit  assumendo  vitam  nostrae  uaturae  et  im- 
partiendo2  nobis  vitam  gratiae;  ideo  liber  iste  habet 
partes  duas.  In  prima  agilur  de  vita,  quam  pro  no- 
bis  Christus  assumsit;  in  secunda  vero  de  vita,  quam 
nobis  contulit,  infra  distinctione  vigesima  tertia: 
Cum  vero  supra  habitum  sil  elc,  ubi  agitur  de 
virtutibus,  donis  et  praeceptis. 

Prima  pars  habet  duas,  in  quarum  prima  de- 
terminat  Magister  de  incarnatione  Verbi  sive  de 
vitae  nostrae  assumtione  3  facta  a  Verbo  in  se  sive 
alisolute;  in  secunda  vero,  proal  ordinatur  ad  no 
stram  redemplionein ,  infra  distinctione  duodecima: 
Solet  etiam  quaeri,  utrum  alium  hominem  etc. 

Prima  pars,  ubi  Magister  determinat  de  unione 
Daturarum  in  Christo,  dividitur  in  Ires  partes.  ln 
prima  ostendit  Magister,  quod  in  Christo  fuil  unio 
naturarum  diversarum.  In  secunda  vero  inseril  * 
uniendi  et  assumendi  modum  .  infra  distioctione 
quinta:  Praeterea  inquiri  oporteU  In  tertia  vero, 
qualiter   per  illam  unionem  fiat  communicatio  idio- 


'•i  codd.   BCD  pro  <i<i<,,um>i  babenl  <iu<ni<i<> .    ed.  'i  n<t<in<l<, 
quidem. 

N0TAE  AD  COMMENTARIUM. 
1  In  Prooemlo  pag.  2. 
Id.  parHdpando. 

:!  Cod.   K   ;nl(lil  sirr  ilr  iniionr  niitiiniriim. 

*  Codd.  HMQS  quaerit,  edd.  <<stru<iit. 


8 


SKNTENTIARUM  UB.  III. 


matnm  et  proprietatnm,  Infra  distinctione  octaTa: 
Post  praedicia  inquiri  oportet  etc.  —  Prima  pars 
dividitur  in  duas.  In  prima  agitur  de  unione  oatu- 
rarum  ;  in  secunda  de  Christi  conceptione ,  infra  di- 
stinctione  tertia:  Quaeritur  eliam  de  carne  Verbi. 
Prima  pars  dividitnr  io  duas  partes.  In  prima  de- 
terminat  de  unione  natnrarnin  in  Christo  ex  parte 
personae  assumentis ;  in  secunda  ex  parte  naturae 
assumtae3  infra  distinctione  secunda:  Et  quia  in 
homine  lota  humana  natura. 


Prima  pars,  quae  continet  praesentem  distinctio- 
iifin.  dividitnr  in  ires  partes.  ln  prima  ostendit  Ma- 
gister,  incarnationem  factam  esse  in  persona  Filii , 
anctoritate  Apostoli.  Secnndo  vero  inqnirit  huius  ra- 
tionem  in  secundo  capitulo1,  ibi :  Diligenter  i 
annotandum  est  elc.  In  tertia  vero  removet  dubi- 
tationem,  ibi:  Si  vero  quaeritur,  utrum  Pater  et 
Filius  et  Spiritus  sanctus  etc.  Subdivisiones  au- 
tem  partium  manifestae  sunt  in  littera. 


TIUCTATIO  QUAESTIONUM. 


Ad  Intelligentiam  vero  huius  partis  incidit  hic 


Primo  quaeritur,  utrum  divina  natura  potuerit 


quaestio  circa  incarnationem  quantum  2  ad  duos  ar-      uniri  cum  humana  natura. 


ticulos 


Secundo  quaeritur,  utrum  una  persona  potuerit 


Primo  quaeritur  de  ipsa  incarnatione  quantum      uniri  sinc  alia. 


ad  unionis  possibilitatem. 

Secundo  quaeritur  de  incarnatione  quantum  ad 
unionis  congruitatem. 

Circa  primum  quaeruntur  quatuor. 


Tertio  vero  quaeritur ,•  utrum  una  persona  po- 
tuerit  uniri  simul  cum  alia. 

Quarto  quaeritur,  utriun  quaelibet  trium  per- 
sonarum  potuerit  incarnari  per  se  ipsam. 


ARTICULUS  I. 


De  incarnatione  quantum  ad  unionis  possibilitatem. 

QUAESTIO  I. 
Ulrum  divina  natura  polueril  uniri  cum  humana  natura. 


Circa  primum  sic  proceditur  et  quaeritur,  utrum 
divina  natura  potueril  uniri  cum  humana  natura.  Et 
quod  non,  videtur. 

1.  Uniri  est  pati,  sicut  unire  est  agere3,  ergo 
Ad^opposi-qnod  impossibile  est  pati  impossibile  est  uniri;  sed 

divinam    naturam  impossibile  est  pati:  ergo  impos- 
sibile  est  cum  alia  natura  uniri. 

2.  ltem ,  quaecumque  ad  invicem  uniuntur,  ali- 
quo  modo  componuntur,  ergo  qnod  impossibile  est 
alleri  componi  impossibile  est  alteri  uniri ;  sed  di- 


vinam  naluram  impossibile  est  alteri  componi,  cum 
sit  simplicissima  et  perfectissima A :  ergo  etc. 

3.  Item,  omne  unibile  et  non  unitum  est  ad 
actum  et  complementum  unionis  possibile,  omne  au- 
tem  possibile  acl  actum  et  complementum  est  mu- 
tabile  et  imperfectum ;  sed  in  Deo  nulla  potest  esse 
mutatio,  nulla  imperfectio 5 :  ergo  nulla  lempora- 
lis  unio. 

4.  Item,  quaecumque  sunt  unibilia,  sunt  ad  in- 
vicem  proportionabilia ,  quoniam  inter  illa  nulla  est 


1  Ia  nostra  ed.  c.   I. 

2  Cod.  P  et  hoc  quantum. 

3  A  Damasceno  (cd.  Migne,  Patrol.  Graec.  tom.  95.  col. 
231,  inter  Fragmento)  unio  generaliter  deflnitur  StsaTwxwv  -sx- 
Y;j.x7wv  xoivcovixrj  Tjvoooar,  i.  e.  rerum  distantium  eommunica- 
tivus  concursus  (sive  concursus,  quo  res  distantes  sese  com- 
municant)  vel,  ut  in  ed.  Migne  legitur,  rerum  distantium  in  sui 
invicem  communione.n  venientium  concursus.  Ab  eodem  Damasc. 
deinde  12  modi  unionis  enumerantur  (iam  prius  a  Maximo 
Confess.  recensiti,  de  quo  vide  Migne,  Patrol.  Graec.  tom.  91. 
col.  214),  quos,  cum  complures  eorum  a  S.  Donav.  adducan- 
tur,  hic  afferre  iuvat.  Est  etenim:  unio  secundum  mixtionem 
seu  temperationem  (xpaatv),  ut  in  fluidis;  secundum  coacena- 
tionem  (atopetav),  ut  in  siccis ;  secundum  conspersionem  (<?uaiv), 
qualis  est  inter  humidum  et  siccum ;  secundum  admixtionem 
sive  permixtionem  (avajid-iv)  ,  ut  in  variis  farinis ;  secundum 
confusionem  (au-irxuaiv),  ut  in  his  quae  liquantur,  v.  g.  auro  et 
argento ;  secundum  compaginationem  (appovtav),  ut  in  lapidi- 
bus;  secundum  appositionem  (rcapaBeaiv) ,  ut  in  assoribus  el 
tabulis;  secundum  contractionem  sive  coalitionem  (auva>.oi<pr,v  . 
ut  in  lampade  ex  ignc  prodeunte   ac  rursus  cum  ignc  unila  ; 


secundum  essentiam  (ouaiav),  ut  in  individuis  Petro  et  Paulo ; 
secundum  affcctum  (ayia-.v  .  ut  in  amicis  ac  sentenliis;  secun- 
dum  compositionem  (auvOeaiv),  ut  in  anima  et  corpore;  sccun- 
dum  hyposlasim  (u7coaTaaiv),  ut  in  Christo,  ubi  duae  nalurac 
unam  personam  habent;  alio  etiam  modo  unio  secundum  hypo- 
slasim  et  concursus  rerum  diversae  essenliae  in  unam  perso- 
nam,  servata  unicuique  post  unionem  sua  naturali  proprietate, 
ut  in  anima  et  corpore  humano.  Praeter  hos  12  unionis  modos 
etiam  notatu  digna  cst  unio  secundum  consertionem  (auvi- 
opeiav),  ut  in  texturis;  sicut  et  unio  secundum  insertionem  (in- 
sitionem),  de  qua  Rom.  II,  24:  Insertus  es  in  bonam  olivam; 
nec  non  unio  secundum  commeationem  sive  circumincessionem 
(-:;ty(6ir,atv).  —  De  maiori  cfr.  I.  Sent.  d.  10.  p.  II,  q.  3.  — 
In  Vat.  desiderantur  verba  ergo  quod  impossibile  est  pati.  Post 
secundum  ergo  cod.  S  repetit  divinam  naturam. 

*  Cfr.  I.  Sent.  d.  8.  p.  H.  q.  I.  seq.  —  In  hoc  arg.  sup- 
ponitur,  quod  componentia  teneant  rationem  partis ,  quae  per 
se  includit  imperfectionem.  «  Pars  enim ,  ut  ait  Aristot.,  I.  Polit. 
c.  3.  (c.  2.),  non  solum  olterius  est  pars,  sed  omnino  alterius  » 
(scil.  totiusj.  —  Pro  ergo  quod  codd.  A  F  U  sed  quod. 

5  Cfr.  I.  Sent.  d.  S.  p.  I.  a.  2.  q.   I.  seq. 


DIST.  I.  AHT.  I.  QUAEST.  I. 


unio,  inler  quae  nulla  cadit  pruportio ;  sed  Dei,  qui 
infinitus  est,  ad  creaturam ,  quae  fmita  est,  nulla 
cadit  proportio '  :  ergo  nulla  potest  esse  illarnm  na- 
turarum  coniunclio. 

o.  Ilem,  plus  distat  Crealor  a  creatura,  quam 
distent  duo  opposita,  pro  eo  quod  omnia  opposita 
communicant  in  aliquo  genere  proximo,  vel  remoto  2, 
Deus  autem  et  crealura  nullum  genus  commune  par- 
ticipant:  ergo  facilius  est  unire  aliqua  opposita,  quam 
sit  unire  divinain  naturam  cum  humana.  Sed  Deus 
non  potest  facere,  quod  idem  sit  homo  et  asinus, 
vel  quod  idem  sit  album  el  nigrum,  aut  certe,  quod 
idem  sit  et  non  sit:  ergo  non  polest  facere,  quod 
idem  sit  homo  et  Deus. 

Sed  contra:  1.  Plus  potesl  Deus  facere,  quain 
Fundamenia.homo  potest  diccre,  iuxta  illud  Lucae  primo8:  Non 
erit  impossibile  apud  Deum  omne  verbum:  si  igi- 
tur  homo  potest  illud  credere  et  dicere,  quod  Deus 
sit  humanitali  noslrae  unitus;  videtur,  quod  hoc 
non  sit  apud  Deum  impossibile. 

"2.  Item,  plus  polest  Deus  facere,  quam  nos  pe- 
tere.  iuxta  illud  ad  Kphesios  tertio4:  Deus,  </uipo- 
test  facere  superabundanter ,  quam  peiimus,  aut 
intelligimus;  sed  homo  poluit  petere,  Filium  Dei 
incarnari:  ergo  Verbum  Dei  fieri  carnem  vel  incar- 
nari  non  fuit  Deo  impossibile. 

3.  Item  ,  quando  duo  sic  se  habent,  quod  unnm 
est  materiale  respeclu  alterius  el  illi  conforme,  pos- 
sibile  est,  uniri  unum  alteri;sed  anima  plus  habet 
de  possibilitate  5  respectu  Dei,  quam  habeat  corpus 
respectu  animae;  plus  etiam  habet  de  ratione  con- 
formitatis,  cum  anima  sit  substantia  spiritualis  et 
imago  Dei :  ergo  si  Dens  animam  potuit  unire  cor- 
pori,  videtur,  quod  similiter  possil  subslantiam  hu- 
manam  unire  sibi. 


h.  Item,  ornne  quod  est  alteri  inaxime  iiitinium 
et  amabile,  est  ei  unibile  unione  inaxima;  sed  Dens 
est  animae  inlimus  et  ainabilissiinus  6:  ergo  videtur, 
qnod  substantiae  rationali  perfecle  uniri  possit  Spi- 
ritus  increatus. 

o.  Ilem,  si  divina  nalura  non  potesl  sibi  unire 
humanam,  aut  hoc  est  propler  impedimentum  ex 
parte  naturae  suae,  aut  propter  impedimentum  ex 
parte  creaturae.  Si  propter  impedimentom  ex  parte 
naturae  suae:  ergo  1-11111  illud  sit  opus  perfectissi- 
miim  et  nobilissimum ,  videtur ,  qnod  divina  natura 
non  sit  consona  omnimodae  perfectioni  et  nobililati. 
Si  propter  impedimentum  7  creaturae:  ergo  videtur, 
quod  creatura  non  sit  in  perfecta  obedientia  respe- 
ctu  Crealoris;  hoc  autem  derogal  divinae  omnipo- 
tenliae:  ergo  impossibile  est.  quod  respectu  talis 
unionis  intervenial  impedimentnm  ex  parle  aliqua. 
Et  si  hoc,  reslat  quod  Deus  potuit  crealuram  ra- 
tionalem  sibi  unire. 

c  0  n  cl  u  s  1 0. 

Possibile  fuit,  humanam  naturam  uniri 
divinae  in  persona  Filii. 

Respondeo:  Dicendum.  quod  absqne  dubio  pos-  condosio. 
sibile  fuit,  naturam  humanaiu  nniri  divinae  in  per- 
sona  Filii. 

li;iiio  autem  huius  est  isla:  quia  omnia  illa  at- Ratfo. 
tribuenda  sunt  divinae  potentiae,  quae  sibi  non  de- 
rogaut:  el  talia  suni,  qnae  posse  esl  potentiae 8.  Di- 
vinam  autem  naturam  nniri  bumanae  in  unitatem 
personae  non  esl  aliud,  quam  divinam  personam, 
quae  ab  aeterno  fuil  hypostasis  respectu  divinae  na- 
turae,  esse   hypostasim   respectu    humanae  nalurae 


1  Aristot.,  I.  de  Caelo  et  mundo,  to.xt.  52.  e<  64.  (c.  6. 
seq.),  infinili  ad  finiiiim  proportionem  esse  nogat. 

2  Vide.  locc.  ex  Aristot.  citt.  tom.  II.  pag.  814,  nota  s.  — 
Quod  Deus  duo  opposita  eoniungcre  nequeat,  monstratum  esl 
l.  Sent.  d.  42.  q.  3.  —  Paulo  inferius  posl  aliqua  opposita 
cod.  S  addit  qnne  communicant  in  aliquo  genere  proximo, 
vel  remoto. 

3  Vers.  37.  —  Post  pauca  cod.  T  omittil  illud. 

4  Vers.  20.  Pro  qui  potest  facere  Vulgata  exhil>ei  qui  po- 
tens  est  omnia  facere. 

5  De  possibilitate  hic  dictum  cst  per  analogiam  ad  mate- 
riale  principium  sive  materiam ,  quae  respectu  formae,  quacum 
coniungitur,  potentia  (possibilitas)  esse  dicitur.  —  August.,  Epist. 
137.  (alias  3.)  ail  Yolusian.  e.  3.  n.  II.  ail  :  «  Si  auteni  ulrumque 
[sdl.  unio  animne  nostrae  cum  corpore  et  unio  Verbi  cum 
anima  |  nobis  pariter  inexperlum  credendum  praeciperetur,  quid 
horum  cftius  crederemus  .'  Quomodo  non  fateremur,  duo  incor- 
porea   quam   unum  corporoum  alterumque  incorporeum   foci- 

lius  poluisse  uiisiori»?  Cfr.  eliam   X.   do  Civ.   Dei,   e.   29.  n.   2. 

—  Leo  M.,  Epist.  35.  (alias  25.J  ad  lulian.  episc.  Coensem  >■.  2. 
Bcribit:  Cur  autem  inconveniens  aul  impossibile  videatur,  ul 
Verbum  el  caro  atque  anima  ttnus  lesus  Christus  el  unus  Del 
hominisque  sit  Rlius,  si  caro  el  anima,  quae  dissimilium  im- 
turarum  sunt,  unam  faciunt  etiam  sinc  Verbi  Incarnaliono 
personnm;  cum  mullo  sit  facilius,  ul  hanc  unltatem  sul  atquo 
hominls  Deitalls  praeslel  potestas,  quam  m  eam  in  substuntils 
suis  obtlneat  ^Mw^  humanitatis  infirmitas?        Quod  onima  sil 

S.  Bonav.    -  Tom.  111. 


imngo  Dei,  ostcnsum  esl  II.  Sent.  d.  16.  n.  I.  q.  I.  seqq.  — 
Mi>\  posl  respectu  Dei  cod.  (i  subiicil  riri.  Paulo  inferius  i>n> 
poluit  codd.  AGTUVY  --ailwiiiimni  potuerit,  el  doindc  pro 
substantiam  humanam  cod.  S  exhibei  substantiam  animae. 

6  Cfr.  I.  Sent.  (I.  I.  a.  3.  q.  2.  el  II.  SenL  d.  8.  p.  II.  q.  2. 
in  corp.  —  Paschasius  diac,  li.  de  Spiritu  S.  c  I.  ail:  Animn 
vero  animae,  autAugelus  Vngelo  coniungi  polest,  infundi  non 
polest,  quia  huiusmodi  crealurarum  genera  tnntnm  S|>iriii^  - 
i.  e.  solius  Dei  capacia  sunt;  quia  iiuruli  sui  vnsa  sunl,  ab  lllo 
snlo  impleri  i>i>>-iiiu.  o  quo  de  nihilo  facta  sunt,  el  sine   quo 
vacua  esse  sentiunlur...  Sol.i  ergo  se  divina  potentia,   quao  el 
in  Spiritu  sancto  esl,  rationabilibus  creaturis  infusa  oi  circum- 
rusa  permiscet,  sicul  peculiariler  In  illo  dominici  hominis 
pi>re.  ex  Maria   matre  suscepto,   gralia   exuberante  rcquievit, 
sicul  de  se  ipsu  Pilius  dicit:  Spiritus  Domini  super  mr  (Lu< 
i,  ls.).  —  |>.  hoc  |>iiiiii|>i>>.  i|iii>il  Dcus   intimus  sil   animne, 
deduci  polest,  nullam  creaturam  rnlionalem  cum  olia  lam  Intim 
posse  coniungi,  sicul  Verbum  incnrnaium   hypostalice   coniun- 
cium  esl  cum  natura  humann. 

7  Val.  addil   r.i   jnuir.   Paulo  anle  cod.   S    \erln>    HOOiUtatl 

adiungil  quod  est  inconoeniens.  —  De  potentio  obedleniiali  cfr, 

II.  Seui.  «I.  is.  ,i.  i.  q.  2.  in  corp. 

s  Pro  posse  est  potentitie,  quam  lerUonem  >'\  cod.  K  re- 
Blauravimus ,  quaequu  leclio  |ir>>r-ns  convrnil  cum   lis  qune   i 
Seni.  il.  i2.  i|.  2.  in   corp.   Iinbenlur,  >"il    M   -iil>-iiiuii   , 
rst  posse,  \.ii.  iiini  celcris  edd.  noc  non  cumallls  codd.  />i>^ 
sibile  est  posse. 

■i 


10 


SENTENTIARUM  Lllt.  III. 


Conlinnali' 
I. 


Confirmatio 
1. 


Confirnnli'1 
3. 


in  tempore;  hoc  aulem  doo  dicit  aliquam  imperfe- 
ctionem,  sed  potius  dignitatem  el  nobilitatem.  — Si- 
,-nt  ciiiii).  *  - 1 1 1 1  i  Deus  sil  bonus  abaeterao,  innullo 
fit  derogatio  bonitati  suae,  dum  esl  causa  bonitatis 
creatac '  in  umpore,  quamvis  bonitas  creata  longe 
sit  inferior  bonitate  iocreata;  sic,  cum  persona  Filii 
Dei  sii  hypostasis  intelleclualis  et  spirilualis  et  in- 
creata  ab  aeterno,  in  uullo  derogat  ei,  si  sit  bypo- 
stasis  rationalis  oaturae  creatae  in  tempore.  —  Et 
quemadmodum  Deus  de  non  creante  fit  creans  in 
actu  absque  aliqua  sui  mutatione  vel  innovatione, 
sed  solum  facta  immntatione  ex  parte  naturae  crea- 
tae2;  sic  persona  Filii  Dei,  quae  non  erat  hyposta- 
sis  humanae  naturae  in  actu,  habet  esse  eius  hypo- 
stasis  absque  aliqua  sui  mulatione  vel  innovatione, 
sola  facta  mulatione  ex  parte  nalurae  assumtae.  — 
El  quemadmodum  Deus,  cum  est  in  creatura  per 
essentiam,  praesentiam  et  polentiam,  in  nullo  depen- 
det  ab  ipsa,  sed  potius  dependet  creatura  ab  ipso, 
tanquam  a  causa  conservanle  et  suslentante3;  sic 
et  Deus,  cum  est  in  creatura  rationali  per  unionem, 
iion  dependet  ex  ipsa,  sed  potius  e  converso  ratio- 
nalis  natura  dependel  ex  hypostasi  divina  et  habet 
substantificari  *  in  illa,  sicut  natura  substantificatur 
in  persona. 

Et  sic  patet,  quod  unio  divinae  naturae  cum 
Epuogas.  humana  in  nnllo  derogat  nobilitati  divinae  5;  et  ideo, 
cnni  oinnia  attribuenda  sint  Deo,  quae  non  derogant 
omnipotentiae  eius,  indubitanter  ponendum  est,  eius 
incarnationis  myslerium  esse  Deo  possibile.  Propler 
quod  dixit  Angelus  ad  Mariam  ,  in  eius  priinordio 
aperiens  incarnationis  mysterium:  Non  erit  impos- 
sibilc  apud  Deum  omne  rerbum.  —  Unde  et  con- 
cedendae  sunt  rationes,  quae  hoc  ostendunt. 

1.  \d  illud  ergo  quod  obiicitur  in  contrarium, 
quod  uniri  est  pati;  dicendum,  quod  sicul  dicit  Pri- 
scianus6,  quaedam  sunt  verba,  quae  in  voce  activa 
significant  passionem;  et  quaedam  sunt  verba,  quae 
in  voce  passiva  significant  actionem ;  et  hoc  modo 
intelligendum  est,  cum  dicitur.  divinam  naturam  hu- 


Solutio  0| ' 
positoruni. 


manae  nniri,  non  quia  divina  natura  aliqnid  patia- 
t ui-.  sed  quia  ipsa  divina  natura  bumanam  naturam 
unit7  sibi  in  propriam  personam  sive  hypostasim. 

Posset  etiam  aliter  dici,  quod  sieut  generare  et  Adcntur  j 
generari  non  significant  in  divinis  actionem  vel " 
passionem,  sed  relationem8;  sic  etiam  uniri,  dictum 
de  divina  natura  vel  persona,  non  dicit  actiouem 
aliquam,  sed  relauonem  potius,  quae  quidem  relatio 
dicit  dependentiam  soluin  iu  natura  creata;  sicut  ha- 
beri  potesl  ex  his,  quae  in  primo  Libro  determi- 
nata  sunt.  cuin  agebalur  de  divinis  nominibus.  quae 
dicunt   respectum    ad   creaturam,    distinctione   tri- 


gesima 


2.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  quae  uniuntur 
componuntur;  dicendum ,  quod  si  proprie  accipiatur  qqm  nn* 
verbura  componendi,  in  plus  est  unio  quain  compo.si-coa>posliK 
tio    Unio  enim  dicit  coniunctionem  duorum  in  lertio, 

sive  uniantur  ad  constilutionem  lerlii,  sive  non  10. 
Composilio  vero  dicit  coniunclionem  aliquoriun.  ita 
quod  veniunt  ad  constitutionem  terlii;  et  omne  tale 
aliquo  modo  est  materiaie  respectu  allerius.  Et  ideo 
compositio  semper  importat  imperfectionem  in  com- 
ponentibus,  unio  vero  non.  Et  proplerea  non  sequi- 
tur,  quodsi  divina  natura  non  potest  alteri  componi, 
quod  non  possit  alteri  uniri. 

3.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  omne  unibile 
non  ll  unilum  est  ad   complementum  unionis  possi- 

bile;  dicendum ,  quod  illud  verum  est  de  illo  uni-  Notandnm 
bili,  quod  habet  perduci  ad  actum  unionis  per  ali- 
quid  acquisitum  in  ipso;  de  illo  autem,  quod  est 
nnibile  solum  per  aliquid  aequisitum  in  altero,  non 
habet  veritalem;  et  hoc  modo  est  unibilis  divina 
natura  humanae  naturae  per  mutalionem  factam  in 
creatura.  Et  ideo  ex  hoc  non  sequitur ,  quod  aliqua 
sit  possibilitas  imperfectionis  vel  mutationis1-  ex  parte 
divinae  naturae.  sed  solum  ex  parte  naturae  creatae. 

El  ratio  huius  est.  quia  unio  dicit  relationem,  Probatur. 
relatio  introduci  habet   in   esse  per  niutalionem  fa- 
ctam  in  uno  extremo,   altero  omnino   iminobili  re- 
manente;  sicut  patet:  si  ego  sim  albus,  et  generelur 


1  Codd.  A  E  N  creaturae. 

2  Cfr.  I.  Sent.  d.  30.  <|.  I.  seqq.,  el  II.  Sent.  d.  I.  p.  I. 
a.  I.  q.  2.  —  Paulo  inferius  pro  sola  facta  mutatione  codd. 
KS  sed  soluin  facta  mutatione. 

3  Dc  quo  vide  I.  Sent.  d.  37.  p.  I.  per  totam,  praecipue 
a.  3.  q.  2,  et  II.  Sent.  d.  37.  a.  I.  q.  2.  —  Aliquanlo  supe- 
rius  pro  cum  est  in  edd.  qui  est  in. 

4  De  hoc  verbo  cfr.  II.  Sent.  pag.  812.  nota  6. 

5  ln  cod.  S  legitur:  Et  sic  patet,  quod  potest  esse  quae- 
dam  unio  divinae  naturae  cum  humana,  quae  in  nullo  de- 
rogat  divinae  naturae.  Paulo  inferius  ante  incarnationis  in  codcl. 
II  K  /.  hl)  deesl  eius. 

6  Libr.  VIII.  Grammat.  c.  2:  Haec  enim  [metuo,  metuor; 
limeo,  limeor]  contrarias  vocibus  videntur  habere  significatio- 
nes,  quamvis  etiam  ad  sensus  pertinentia  verba,  si  quis  altius 
consideret,  in  activis  vocibus  passionem,  et  in  passivis  aclio- 
nem  Beri  inveniret,  ut  audio  le,  video  te,  tango  te.  Oslendo 
enim,  pati  me  aliquid  in  ipso  actu  etc.  —  Subinde  cod.  I: 
omittit  verba  quaedam  sunt...  passionem,  et  non  pauci  alii 
codd.  cum  edd.  I,  2  omittunt  illa  alia  verba  el  quaedam  snnt 


rerlnt...    actionem ,   quorum    loco   cod.   bb   substituit   e   con- 
verso. 

7  r.ddd.  K  Z  univit. 

8  CIY.  I.  Sent.  d.  9.  q.  2.  —  Paulo  ante  pro  vel  vassionem 
codd.  KZbb  exhibent  et  passionem ;  paulo  infetius  pro  dicit 
actionem  atiquam  cod.  Z  dicit  actionem  et  passionenu 

9  Praesertim  q.  3. 

10  Ul  duo  rami  in  uno  trunco,  individua  in  specie,  species 
in  genere;  econtra  corpus  et  anima  in  sua  unione  constituunt 
tertium  (vide  hic  in  scholio  locum  S.  Thomae).  —  Paulo  superius 
pro  quodsi,  quae  lectio  est  codd.  KZ,  plurimi  codd.  cum  edd. 
incongrue  substituuni  quod  etsi,  cod.  A  quod  etiamsi.  Post  pauca 
pro  in  plus  |  i.  e.  latius]  edd.  exhibent  efiam  plits.  Paulo  infeiius 
pro  veniunt  in  codd.  II  K  Q  S  U  legiiur  conveniunt,  et  deinde  in 
codd.  II  (K  a  secunda  manu)  Q  componibilibus  pro  componeniibvs. 

11  Ante  non  uniium  codd.  FS  (T  a  secunda  manu)  U  in- 
serunt  el;  codd.  GLV  cum  edd.  I,  2  non  unituni  commuta- 
rnnt  in  intimum.  Subinde  codd.  aa  bb  inter  adet  complemen- 
Iiiin  interiiciunt  actitni  et. 

'-  Edd.  adduni  in  hac  unione. 


DIST.  I.  ART.  1.  UUAKST.  I. 


11 


alius,  qui  sit  albus,  slatim  incipit  mihi  esse  similis, 
nulla  in  me  facta  mutalione,  sed  solum  in  ipso. 
duo  aiia  Similiter  exemplum  ponil  Boethius '  de  dextro  et 
sinistro.  Sic  intelligenduin  est  in  proposito.  Et  potest 
etiam  huius  simile  inveniri  in  unione  radii  el  cry- 
stalli.  Si  enim  crystallus  superinducatur  radio  iam 
domum  illuminanti,  cryslallus  illuminari  dicitur  et 
a  radio  pertransiri  et  ei  copulari  absque  mutalione 
facta  ex  parte  radii,  sed  solum  ex  parte  crystalli. 
Sic  suo  modo,  sed  longe  spiritualius ,  intelligendimi 
esl  in  natura  assumla  et  persona  Verbi. 

4.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  omne  unibile 
est  proportionabile;  dicendum,  quod  verum  est,  si 
Dupiex  pro- intelligatur  de  proporlione,  quae  attenditur  in  con- 
venientia  ordinis.  Si  autem  intelligalur  de  propor- 
tione,  quae  est  in  commensuratione  quanlitatis  ~ , 
veritatem  non  habet,  pro  eo  quod ,  si  aqua  maris 
inlinita  esset,  adhuc  posset  spongia  immergi,  sicut 
nunc  immergeretur,  et  uniri;  et  ideo  sufficit  ad 
unionem  proportio,  quae  surgit  ex  convenientia  or- 
dinis.  Et  talis  est  convenientia,  quae  est  inter  crea- 
turam  rationalem  et  Deum,  pro  eo  quod  natura  ra- 


porlio. 


tionalis,  eo  ipso  quod  est  imago  Dei.  nata  est  ordinari 
ad  ipsura  immediate,  sicut  m  primo  3  et  secundo  li- 
bro  fuit  ostensum. 

•v).  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  maior  est  con- 
venientia  oppositorum,  quam  sit  Dei  ad  creaturam, 
et  ita  quod  magis  sunt  unibilia;  dicendiim ,  quod 
etsi  maior  sil  convenientia  propter  alicuius  commur  Duunetio. 
nis*  parlieipationem,  nunquam  tamen  ita  est  conve- 
Dientia  secundum  possibilitatem  et  ordinem  imkts  ad 
alterum,  quia  unum  oppositum  non  habet  ordinari 
ad  suum  oppositum  sicut  ad  causam  et  complemen- 
tura,  sicut  crealura  rationalis  habet  ordinari  ad  Deum. 
Gonvenientia  autein  in  participatione  alicuius  com- 
munis  non  facit,  aliqua  esse  unibilia,  nisi  sit  aliqua 
convenientia  secunduin  ralionem  inclinationis  et  or- 
dinis,  sicul  patet.  Magis  enim  esl  aiiima  unibilis 
corpori,  quam  sit  una  anima  uoibilis  alteri;  et  si- 
cut  non  tenet  illud  argumentum:  anima  oon  potest 
alteri  animae  uniri:  ergo  non  potest  corpori  uniri; 
sic  nec  illud  argumenlum  concludit:  oppositum  non 
potest  uniri  opposito:  ergo  creatura  non  potest  uni- 
ri  Deo. 


SCHOLION. 


I.  Cum,  flde  testanle,  Verbum  caro  factum  sit ,  etiam  flde 
constat,  possibile  fuissc  Deo  carnem  assumere,  non  solum  se- 
cundum  potentiam  ipsius  absolutam,  sed  etiam  ordinatam, 
quae  attenditur  in  congruitate  ad  omnia  divina  attributa.  Sola 
autem  nnturali  ratione  non  potest  evidenter  probari,  sive  ;i 
priori  sive  n  posleriori,  possibilc  esse  hoc  myslerium;  nec  ipse 
modus  hypostaticae  unionis  potest  indagari,  cum  sit  prorsus  sin- 
gularis  el  valde  diversus  ab  omnibus  unionis  speciebus ,  quae 
in  creaturis  inveniuntur.  Solvi  autem  possunt  omnia  argumenta 
ab  infldelibus  contra  possibilitatem  ac  congruentiam  incarnatio- 
nis  obiccta.  —  Praedicta  communiter  a  theologis  docentur;  se- 
cundum  quam  doctrinam  eliam  argumenta  proposita  ;i  seraphico 
Doctore  intelligenda  sunt.  Obiectiones  autem  infldelium  fere 
omnes  iam  satls  solvuntur  determinando  veram  ineffabilis  huius 
unionis  intelligenliam ,  quod  fit  in  seqq.  dislinctionibus. 

De  variis  unionis  speciebus  vide  infra  d.  c>.  a.  2.  q.  I  ,  d. 
2.  a,  3.  q.  2.  in  corp.  et  ad  i,  d.  5.  a.  I.  q.  i  .  d.  21.  a.  I. 
<|.  3,  (l.  22.  a.  I.  q.  I  ;  I.  Sent.  d.  10.  a.  2.  q.  2,  d.  16.  q.  3. 
a«l  3,  (I.  37.  p.  I.  a.  I.  q.  I.  ad  1.  Cfr.  etiam  doctrina  Dama- 
sceni  relata  supra  pag.  8,  nota  3,  et  praecipuc  S.  Thom. , 
hic  q.  I.  a.  I,  ubi  multos  naturalis  unionis  modos  ad  tria  ca- 
pita  reducit,  scilicel  vel  quando  aliqua  non  nniuntur  nisi  per 
coniunctionem  eorum  in  aliquo  uno  (ita  uniuntur  duo  rami  in 
uno  trunco,  duo  homines  in  una  specie,  homo  et  equus  in  uno 
genere,  el  analoga  In  quodam  uno) ;  vel  quando  uniuntur  tum 
per  coniunctioncm  ad  inviccm,  tum  aliquo  uno,  quod  ex  eorum 
conlunctione  consliluitur  (sicul  materia  et  forma);  vel  quando  ita 
coniunguntur  ad  invicem,  ut  non  in  aliquo  uno,  qula  ex  eorura 
unione  nihil  resultat,  sicutex  nccldenteei  subiecto  non  efflcitur 
unum  per  se,  cuius  subiectura  el  accidens  partes  dici  possint. 


II.  Observandum  est,  quod  in  solut.  ad  I.  duae  rcspon- 
sioncs  afferuntur,  quia  prima  soia  non  sufflceret.  Manifestum 
quidem  est,  quod  unibilitas  ex  parte  Dei.  qui  esl  actus  purus, 
nullo  modo  dicil  potentiam  passwam,  sed  potentinm  activam 
assumendi  naturara  humanam;  sed  haec  potentia  artiva  (sicui 
et  ipse  actus  sive  operalio  uniendi)  esl  tribus  personis  commu- 
nis.  In  Filio  autem  haec  unio  insuper  importat  relationem,  quai 
quidem  px  parte  naturae  assumtae  est  reaKs ,  non  autem  e\ 
parte  personae  assumentis.  Hoc  egregie  explicatur  in  solui.  ad  3. 
et  simul  per  distinctionem  duplicis  unibilis  solvitur  difflcultas 
satis  inlricata  et  a  theologis  non  eodem  modo  enodata,  scilicel 
quod  substanlialis  unio  Vcrbi  cum  humana  natura  eidem  quan- 
dam  mutationera  vel  novilalem  attribuerc  videatur. 

III.  Alex.  Ilal. ,  S.  p.  III.  q.  2.  m.  I.  2.  —  Scot.,  in  utro- 
que  Scripto,  hic  q.  I.  —  S.  Thom.,  hic  q.  I.a.  I;  S.  c  Genl. 
IV.  c.  39.  10.  —  B.  AlberL,  hic  a.  I.  (simul  agil  de  congrui- 
tate).  —  Petr.  a  Tar. ,  hic  q.  I.  a.  I.  —  Bichard.  a  Med.,  bic 
a.  I.  q.  I.  —  .-Egid.  li.,  hic  q.  I.  a.  I.  —  Durand. ,  hic  q.  I. 
—  Dionys.  Carth.,  hic  q.   I.  —  Biel,  hic  q.   I. 

l\'.  De  sequenli  (2.)  quaestione  inter  catholicos  nulla  po- 
tesl  esse  controversia ,  nec  etiam  differentin  npinionum  In  bs- 
signanda  ratione  principali,  licel  in  expliontione  einsdera  diver- 
sae  de  constitutione  personae  divinae  sententiae  se  prodant. 

Alex.  Hal.,  loc.  cil.  m.   i.  --  ScoL,  loc.  cii.  n.  i;  Bepon. 
([.  2.  —  S.  Thom. ,    hic    q.  2.    a.   I  ;  S.  III.  q.  3.  a.    i.     -  l 
AlbiTi.,  hic  a.  II.  —  Petr.  a  Tar.,  hic  q.  3.  a.  I.  —  Ricban 

;i   Med. ,   a.    I.   q.   2.    —   ,tgl'd.   1!..   hic   q.    I.   B.  3      -   Durand.  . 

hic  q.  2.     -  I)i.m\>.  Carth. ,  hic  q.   i. 


1  l.ibr.  de  Trin.  c  .'> :  Age  enlm,  stet  quisquam ;  ei  igilur 

al  acoedara  dexter,  eril  IHe  sinister  ad   me  corapnratus,   

(liiod  iiie  i|ise  sinister  sit,  sed  quod  ego  dexter  accesserim  etc. 
—  Pro  SimiUter  edd.  cum  aliquol  rodd.  SimUe. 

•  Cod.  F  qwintitatum.  Paulo  Inferius  pro  immergeretw 
eod.  ll  K  immergitur,  el  immediate  posi  pro  uniri  r<\A.  Z 
uniretur. 


■  Disl.   I.  b.  3.  q.   i.  9eq.;  d.  3.  p.  II.  per  totam ;  II.  : 
d.  Ki.  a.  I.  q.  I.   seq.,  <('■•>  ultimo  loco  ellam  exponilui 
quo  consistal  convenientiu  ordinis  el  convenicntla  In  nulura,  ■> 
quam  spectal  eliam  convenienll  i  m  conimensuratione  qu  mtUatis, 

'  iia  Vol.  el  ii^ii»  nuclorl  famillaris;  In  qIIIs  edd.  et  codd. 
communem.   Paulo  anle    pro    tnagis  tunt  codd.   FL  i  i 
tnagis  sint. 


12 


SENTENTIARUM  UU.  III. 


OUAESTIO  II. 


Utrum  iimi  persona  possit  uniri  humanae  nalurae  sine  altera. 


tiiin. 


Secundo  quaeritur,  utnnn  una  persona  possit 
imiri  siik1  altera.  El  quod  non  ,  videtnr : 

1.  Primo  per  Damascenum ',  qui  dicit,  quod  in 

Ad  oppo»i-  divinis  «orania  sunt  unum  praeter  generationera ,  in- 

generationem  et  processionem »;  sed  incarnatio  non 

est  aliquid  liorum:   ergo  si   incarnari  convenit  uni 

personae,  necesse  est,  quod  conveniat  alteri. 

±  Iteni .  opera  Trinitatis  sunt  indivisa*:  ergo 
opus,  quod  convenit  uni  personae,  necesse  est,  quod 
conveniat  alteri:  ergo  si  incarnatio  estopusDei, 
impossibile  est,  quod  conveniatuni  personae  sine  alia. 

3.  Item ,  incarnatio  est  opus  recrealionis,  sicut 
hominis  formatio  fuit  opus  creationis;  sed  impossi- 
bile  est,  hominem  formari  ab  una  persona,  quod  non 
ab  alia:  ergo  impossibile  est,  hominem  reformari 
ab  una  persona,  quod  non  ab  alia  3:  ergo  una  per- 
sona  non  potest  incarnari  sine  alia. 

h.  Item,  perfectiori  modo  est  Deus  in  aliquo, 
quando  est  per  unionem,  quam  cum  est  per  gratiam 
inhabitantem;  sed  impossibile  est,  unam  personam  in- 
habitare  in  aliquo  sine  alia4:  ergo  impossibile  est, 
unam  personam  uniri  carni,  quod  non  uniaturet  aiia. 

o.  Item.  impossibile  est,  Filium  venire  in  men- 
tem,  quin  simul  cum  eo  veniat  et  Pater  et  Spiritus 
sanclus,  sicut  dicitur  Ioannis  decimo  quarto5:  Ad 
eum  veniemus  etc. :  ergo  impossibile  est,  Filium  ve- 
nire  in  carnera,  quin  simul  veniat  Pater  et  Spiri- 
tus  sanctus.  Si  ergo  mitti  in  caraem  est  incarnari, 
videtur  etc. 

0.  Item,  impossibile  est,  aliquid  absolutum  con- 
venire  uni,  quod  non  conveniat  alteri,  pro  eo  quod6 
solum  relationibus  distinguuntur:  ergo  si  esse  in- 
camatum,  vel  esse  hominem  est  praedicatum  ab- 
solutum;  ergo  impossibile  esL  quod  conveniat  uni, 
quod  non  conveniat  alteri:  ergo  una  persona  non 
potest  sine  altera  incarnari. 


Sed  contra:   1.  loannis  primo7:   Verbum  caro Fnndamen 
factum  est;  sed  Verbum,    sicnt    in  primo  habitum 
est,  noininat    proprielalein    personae:    ergo  si  attri- 
buitur  ipsi  Verbo  incarnatio,  videtur,   quod    alicui 
personae  poterit  convenire  per  se. 

±  Itern.  mcarnari  non  est  aliud  quam  in  car- 
nem  mitti8;  sed  mitti  potest  convenire  uni  personae 
sine  alia,  quia  Filius  unttitur,  et  « nunquam  Pater 
legitur  esse  missus»:  ergo  et  incarnari. 

'i.  Item.  incaruatio  est  unio  in  persona:  ergo 
si  « alia  est  persona  Patris,  alia  Filii9»;  videtur, 
qnod  si  unio  sil  in  persona  una,  non  sit  necesse 
fieri  in  alia;  et  si  unio  polest  fieri,  similiter  et  in- 
carnatio. 

4.  Item,  quamvis  una  sit  veritas  Patris  et  Fiiii 
et  Spiritus  sancti,  tamen  persona  Patris  signiticari 
potest  per  aliud  signum  quam  persona  Filii  vel  Spi- 
ritus  sancti,  sive  loquamur  de  signo  vocali.  sive 
reali ;  sed  qua  ratione  signum  potest  copulari  uni 
personae  sine  aliis  secundurn  significationem,  eodem 
modo  potest  aliquod  creatum  copulari  secundum 
unionem  personalem :  ergo  si  una  persona  potest  sine 
altera  significari,  similiter  potest  una  sine  altera  in- 
carnari ,0. 

c  o  n  c  l  u  s  i  o. 

Una  divina  persona  incarnari  potesl,  ita 
quod  non  alia  incarnetur. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  sine  dubio  una  per-c-md.H:). 
sona  "  incarnari  potest,  ita  quod  non  alia  incarnetur, 
sicut  operis  evidentia  manifestat. 

Et  ratio  huius  esl  ista,  quia,  cum  contingat  du-Ratio  coJ 
pliciter  comparari  creaturam  ad  Creatorem,  videlicet  nfl00110" 
secundum    susceptionem    alicuius   completionis   et 


1  Libr.  I.  de  Fide  orlhod.  c  8.  Cfr.  tom.  I.  pag.  460, 
nota  3,  ubi  integer  textus  (secundum  ed.  Migne)  habetur. 

2  Cfr.  Ambros.,  Apologia  prophetae  David  altera,  c  12. 
n.  62;  V.  de  Fidc,  c.  II.  n.  134;  111.  dc  Spiritu  sancto,  c.  4. 
n.  19.  seqq. ;  nec  non  Hieronym.,  Comment.  in  Epist.  ad  Ephes. 
c.  5,  1;  atquc  August  .  EpisL  11.  (alias  218.)  n.  2;  in  loan. 
Lvang.  tr.  20.  n.  3.  seqq.;  Enchirid.  c.  38.  n.  12;  I.  de  Trin. 
c.    i.  n.  7,  c.  6.  n.    12;  II.  c.   10.  n.   is. 

3  AugusL,  11.  de  Trin.  c  o.  n.  9:  lile  Mariae  conceplus 
ct  partus  operatio  Trinitatis  cst,  qua  crcantc  omnia  crcantur. 
—  In  cdd.  decst  prima  conclusio. 

4  Cfr.  1.  Sent.  d.  15.  p.  1.  q.  3,  ubi  simile  arg.  contra 
missioiwm  Filii  et  Spiriius  S.  proponitur.  lbid.  missio  Spiritus  S. 
explicatur  his  verbis  ex  August.  IV.  de  Trin.  c.  20.  n.  28.  al- 
latis:  «  Mittitur  Filius,  cum  ex  tempore  cuiusquam  mente  per- 
cipitur  »,  quae  verba  in  arg.  scq.  respicienda  sunL  —  In  cod.  F 
minor  sic  sonat:  sed  una  persona  non  potest  esse  in  aliqvo 
sine  olia  per  gratiam.  in  conclusione  codd.  G  II  bb  pro  quod 
non  subsiituunt  quin. 


5  Vers.  23. 

6  Vat.  hic  addit  tres  personae,  et  paulo  inferius  cum  edd. 
I,  2  post  uni  bene  subiungit  ita.  —  De  maiori  cfr.  I.  Sent. 
d.  3i.  q.   1. 

7  Vcrs.   14.  —  De  Verbo  cfr.  I.  Sent.  d.  27.  p.  II.  q.   I. 

8  Gal.  4,  4:  At  ubi  venit  plenitudo  tcmporis,  misil  Deus 
Filium  suum,  factum  cx  mulicre.  —  De  tninori  cfr.  hic  lit.  Ma- 
gistri,  c.  I,  et  I.  Sent.  d.  15.  p.  I.  q.  3.  Verba  :  nunquam 
Pater  legilur  esse  missus,  sumta  sunt  e\  AugusL,  II.  de  Trin. 
c  •').  n.  8,  ubi  proprie  sic  lcgitur:  Pater  enim  solus  nusquam 
legitur  missus. 

"  Symbol.  Athanas.  — De  maiori  vide  infra  lit.  Magistri, 
d.  V.  c.  I.  et  Comment.  a.  1.  q.  I.  seqq.  —  Mox  pro  si  unio 
sit  cod.  Z  si  unio  ftt. 

10  Cfr.  hic  lit.  Magistri,  c.  3.  in  finc.  —  Paulo  superius 
edd.  vcrbo  copulari  adiiciunt  increato ,  et  post  pauca  codd. 
A  F  N  T  [J  V  omitiunt  una  ante  sine  altera. 

11  Cod.  Z  subiungit  sine  attera.  Cod.  P :  sicut  est  operis 
evidentia  manifestum. 


DIST.  f.  ART.  I.  OOAEST.  II. 


13 


Distinctio 
2.  ex  pai  te 
Dei. 


Applicatio. 


•olulio  op- 
•ositorum. 


secundum  habiludinem  relationis,  una  x  comparatio 
necessario  respicit  tres  personas  indistincte  et  indi- 
visim,   pro  eo  quod  in  eis  est  una  perfectio  essen- 
tialis.  Comparatio   vero    secundum  habitudinem  re- 
lalionis  potest   esse  respectu   alicuius  personae  de- 
terminate  et  distincte.  pro  eo   quod  istae  personae 
relationibus  distinguuntur.  —  Similiter  Beus  dupli- 
citer  habet 2  comparari  ad  creaturam.  videlicet  in 
ratione  principii  causanlis  et   in  ratione  suppositi 
substantifieanlis.  In  prima  comparalione  necessario 
communicant    tres   personae,    pro   eo  quod  in  Deo 
unica  est  natura  et  unica  est  virtns  operativa.  per 
quam    Deus  creaturarum   est   causa.  Secunda  vero 
comparatio  potest   respicere  aliquam  personam  di- 
stincte.  pro   eo  quod .  etsi    una   persona  conveniat 
cum  altera    in    natura  et  eius  virtute,  distinguitur 
tamen  ab  alia  in  supposito  et  personali  proprielate3. 
Quoniam  igitur  in   unione  naturarum  sive    in- 
carnatione  persona  divina  fit  suppositum  sive  hypo- 
stasis  humanae  nalurae.  ita  quod  unio  sive  incarnatio 
non  tantum  dicit  habitudinem  Dei  ad  creaturam  per 
modum  eausae,  immo  eliam  per  modum  supposili; 
similiter  ex  parte  crealurae  non  dicit  comparationem 
solum  ijuantum  ad  suseeplionem  eompletinnis .  sed 
etiam  quantum  ad  habitudinem  relationis:  hinc  esl, 
quod  incarnatio  potesl  convenire  uni    personae,  ita 
quod  non  conveniat  alleri  *. —  Unde  rationes  hoc  osten- 
dentes  concedendae  sunt. 

1.  Ad  illnd  vero  quod  primo  obiicitur,  quod  in 
divinis  omnia  sunt  unum  praeter  ingeneralionem  elc; 
dicendum.  quod  verum  est.  Sed  cum  dicitur,  quod 
incarnatio  non  est  aliquid  horum;  dicendum ,  quod 
etsi  iion  sit  aliquid  horum.  tamen  aliquid  horum 
includit.  Includit  enim  intellectum  personalis  distin- 
clionis:  incarnatio  enim  est  unio  carnis  ad  naturam 
divinam  in  personam  distinctam  B. 

2.  Ad  iltud  ipiod  obiicitur,  quod   indivisa  sunt 


Trinitatis  opera;  dicendum,  quod  vernro  esLSed  cum 
dicitur,  quod  incarnatio  est  operatio  ■  Trinitatis;  di-  Dutmetio. 
cendum,  quod  incarnatio,  secundum  qnod  dicit  ope- 
rationem,  est  communis  tribus  personis;  sed  quia 

praeter  hoc  importat  rekUionem ,  ideo  uni  personae 
sine  alia  potest  attribui.  Et  est  exemplum:  si  tres  Ewmpiom. 
puellae  vestiant  nnam,  vestis  induitio  esl  a  tribus, 
non  tamen  tres  indnnntur.  sed  una  sol;i.  Similiter 
tres  personae  operatae  sunl  incarnationem,  el  taraen 
una  sola  dicilur  incarnari  7. 

3.  Ad  illud  quod  obiicitur  de  opere  creationis, 
dicendum,  quod  non  est  simile;  quia  kominis  for- 
matio*  dicit  actionem  et  operationem  tantum.  non 
relalionem  ad  personam,  et  ideo  communis  est  tri- 
bus;  non  sic  est  de  incarnatione. 

4.  Ad  illud  quod  obiicilur,  quod  Filius  non  po- 
test  esse  in  aliquo  per  inhabitantem  gratiam,  quod 

non  sil  tota  Trinitas;  dicendum.  quod  non  est  si-  .Dar«nm« 
raile,  quia  Deum  inhabitare9  in  aiiquo  dicit  effe- rtSK™ 
ctum  in  creatura,  quem  necesse  est  esse  a  tota  Tri- 
nilate:  sed  uniri  dicit  respectum  ad  personam,  et 
hoc  potest  esse  ad  unam  personam  sine  alia.  sicut 
prius  ostensum  est. 

•k  Ad  illud  quod  obiicitur  de  missione  in  car- 
nem  et  mentem,  dicendum,  quod  non  esl  simile; 
quia  missio  Filii  in  mentem  solum  est  secundum 
operationem  essentialem,  non  secundum  unionem 
personaiem;  non  sic  est  de  missione  Filii  in  carnem. 

6.  Ai!  ilhul  quod  obiicitur,  quod  esse  incarna- 
tum  est  praedicatnra  absolulnm;  dicendum,  quod  sotandum. 
quamvis  sit  praedicatura  absolutum10  exterius,  esl 
tamen  relatio  inteHus,  et  ratione  relationis  implici- 
tae  potest  alicui  personae  convenire  distincte.  El  hoc 
patet,  quia  nihil  alind  est  Filium  incarnari  quam 
Filium  sibi  carnem  unire;  nihil  aliud  esl  Deum  esse 
hominem  quam  unam  et  eandem  personam  esse 
hypostasim  divinae  et  humanae  naturae  ". 


1  Edd.  prima. 
8  Cod.  T  potest. 

3  Cfr.  I.  Sent.  <l.  26.  q.  I.  seqq.  et  d.  33.  q.  I.  seqq.  — 
Paulo  superius  pro  convenial  codd.  K  Z  communicat. 

4  Vide  Anselm.,  de  Fide  Tribltatis  et  de  incarnatione  Verbi 
(ad  Urbanutn  Papam,  contra  blasphemias  Ruzelini  sive  Rosce- 
lini),  c.    1. 

5  CIY.  infiii  (I.  V.  et  VI.  lit.  Magistri,  el  CommenL,  ubi  plura 
debac  re.  —  Pauio  superius  posi  Includit  enim  cod.  r  verbo 
inteltectum  praemitill  habitudinem  sive. 

6  Edd.  opus.  Cfr.  hlc  lii.  Magistii,  c  3. 

7  Petr.  Pictaviensia  (+  1205),  IV.  SenL  c  8,  eandem  oble- 
ctionem  solvens  ail:  In  praedicta  Brgumentatione  fallacia  esl 
secundum  accidens,  vel  potiua  secundum  quid  et  simpticiter, 
<ini;i  |iiius  proponitur  quid,  poslea  assumitui  >i>u<l  el  cui.  Fal- 
lini.i.  Quidquid  facil  unus  Istorum  frium,  fncit uterque reliquo- 
riini;  nnus  indnii  se:  ergo  et  reliqul  <Iim.  scil.  posito,  quod 


unus  in  medio  se  induat,  <•!  ;ilii  duo  ciiiuIimii  ;i<liu\<'ni ;  • 
bic  <';i<|cni  fallacia  <■(  similitudo.  —  Paulo  supi-r  iu^  posl  oestiant 
unam  plurimi  eodd.  cum  <'<I<1.  perperam  suppieni  vesten  i.m- 
tasse  in  originali  legebatur  veste?J,  nec  paud  codd.,  utFGH 
LTUV  ;i;i  cum  edd.  I,  2  deinde  omittunl  vestis.  Melius  codd, 
PZbbposi  vestiani  in»un  supplenl  ex  se;  nos  nihil  supplevi- 
iini-.  secuti  <"<M.  M  i». 

*  Cod.  U  ante  dicit  interserii  formationis,  <•!  deinde  codd 
I.  ;i;i  voculae  mm  praoflgunl  .■>•'■'/. 

0  Edd.  i(  nonnulll  <<><l<l.  habitare,  <•(   mox  edd.  eaedem 
i/iiiiiii  pro  ./(/(•///. 

10  Codd.  \  l  \  (also  relatum  pro  absotusum ;  edd.  quam» 
vis  non  tit  praedicatum  relatum.  Subinde  pro  est  tamen  reia- 
im  interhu,  quae   lectio  habetur  etiam  In   codd.  CNPU  bb, 
\'.ii.  est  tamen  relatum  interius,  alil  codd.  cum  <■.!  I.  I,  i 
tamen  interius. 

11  Vide  ><in>l ;<<l  praecedentem  quaest. 


14 


SENTENTI\RUM  LIIJ.  III. 


OUAESTIO  III. 


Utrum  persona  una  possii  simul  uniri  cum  alia,  assumendo  unam  et  eandem  numero  naturam. 


Tertio  quaeritnr ,  ulrum  persona  una  possil  si- 
miil  uniri  cum  alia,  assumendo  unam  el  eandem 
naturam  numero.  Et  qnod  non,  videtur. 

1.  Aiisrlmiis  in  libro:  Cur  Deus  homo,  capitulo 
Fnndaa.ema.nono1:  «Plures  personae  nequeunl  unum  et  eun- 
dem  hominem  assumere;  quare  lantum  in  una  per- 
sona  lieri  necesse  est  ». 

±  Item,  si  personae  plures  unirentur  uni  et 
eidem  naturae,  aut  ergo  in  unilate  essentiae,  aut  in 
unitate  suppositi.  In  unitate  essentiae  non,  quia  im- 
possibile  est,  Creatorem  et  creaturam  convenire  in 
nna  essentia.  In  unilate  personae  non,  (juia  tres 
personae  in  persona  non  conveniunt,  sed  personali- 
ter  distinguuntur :  ergo  videtur,  quod  nullo  modo 
plures  personae  possint  unum  hominem  accipere 9. 

3.  Item,  unio  divinae  naturae  ad  humanam  facit 
sibi  mutuo  communicare  propria  idiomala8:  ergo  si 
tres  personae  assumerent  nnum  hominem,  ille  homo 
esset  Pater  et  Filins  et  Spiritus  sanctus;  et  ex  hoc  se- 
queretur  propter  communicatjonem  idiomatum,  quod 
Pater  esset  Filins  et  Spiritns  sanctus,  et  e  con- 
verso;  et  si  hoc,  tunc  periret  personalis  distinctio. 

4.  Item,  si  tres  personae  assumerenl  nnum  et 
eundem  hominem,  aut  ergo  unica  unione,  aut  plu- 
ribus.  Si  uaica:  ergo  cnm  Pater  et  Filius  et  Spi- 
ritus  sanctus  non  communicant  nisi  in  essentia.  unio 
illa  esset  in  aliquo  essentiali,  quod  est  impossibile. 
Si  pluribus:  ergo  plures  essenl  incarnationes  *.  Sed 
contra:  impossibile  est,  esse  plures  incarnationes 
respectu  uniuscarnis,  quia  incarnatio  non  habet  in- 
ceptionem  nisi  ratione  carnis,  ergo  pari  ralione  nec 
numerari  habet  nisi  ratione  carnis:  ergo  nec pluribus 
incarnationibus  nec  unica  plnres  personae  possent 
assumere  unam  et  eandem  naturam  5. 


Si;d  contba:   1.  Ilumana  nalura  idoneitalem  ha-  Ad  ^pp* 

tum. 

bet  ad  hoc,  ui  assumatur  a  persona,  in  quanlum 
est  imago6;  sed  una  et  eadem  anima  est  imago 
triiun  personarum  simul  et  semel:  ergo  videtur, 
quod  a  tribus  personis  possit  simul  et  semel  as- 
sumi. 

2.  Item,  una  persona  potest  assumere  plures 
naturas,  et  nihil  impedit,  quod  Dei  Filius  non  possit 
assumere  unum  7  alium  hominem,  cum  arctalus  non 
sil  ad  illam  singularem  naturam  ,  quam  assumsit: 
ergo  pari  ratione  videtur,  quod  plures  personae  pos- 
sint  assumere  unam  et  eandem  naturam ,  cum  ita 
possint  plures  personae  super  unam  naturam,  sicut 
persona  una  in  plures  naluras. 

3.  Ilein,  gratia  habet  conformari  naturae;  sed 
plures  personae  divinae  communicant  per  naturam  in 
una  substantia  et  essenlia  simpliciter  una:  ergo  pari 
ralione  communicare  possunt  in  una  natura  per 
unionem  gratuitam  :  ergo  plures  personae  possunt 
unam  et  eandem  naturam  assumere. 

4.  Item,  aut  una  iiatura ,  quae  assumitur  ab 
una  persona,  potest  assumi  ab  alia,  aut  non.  Si  sic, 
habeo  proposilum.  Si  non ,  quaero,  quid  impedit  ? 
Cum  non  sit  ibi  nisi  natura  creata  et  persona  di- 
vina,aut  ergo  erit  impedimenlum  ex  parte  naturae 
crealae ,  aul  ex  parte  personae  divinae.  Sed  ex 
parte  naturae  creatae  non  potest,  cum  illa  subia- 
ceat  omnino  potentiae  divinae  personae.  Ex  parte 
divinae  personae  non,  quia  inter  divinas  personas 
nulla  est  resistentia,  nulla  est  repugnantia,  cum  una 
aliam  circumincedat,  et  una  sit  cum  alia8:  ergo 
si  nullum  esl  impedimentum,  videtur  simpliciler, 
quod  plures  personae  possint  hominem  unum  as- 
sumere. 


1  Libr.  II.  In  Anselmi  sententia  textus  originalis  verbo  as- 
sumere  addit  in  unitatem  personae  et  verbo  fieri  praemit- 
tit  hoc. 

•  Anselm.,  de  Fide  Trinit.  et  de  incarn.  Verbi,  c.  i:  Deus 
non  sic  assumsit  hominem,  nt  natura  Dei  et  hominis  sit  una 
e(  eadem;  sed  ut  persona  Dei  et  hominis  una  eademque  sit, 
quod  non  nisi  in  una  persona  Dei  esse  potest.  Diversas  enim 
personas  unam  et  eandem  personam  esse  cum  uno  eodemque 
homine  nequit  intclligi.  Nam  si  unus  homo  cum  singulis  plu- 
ribus  personis  una  persona  est,  necesse  est,  plures  personas, 
quae  aliae  sunt  a  se  invicem,  esse  unam  eandemque  personam, 
quod  non  est  possibile.  Quapropter  impossibile  est,  Deo  incar- 
nato  secundum  unamquamlibet  personam,  illum  secundum  aliam 
quoque  personam  incarnari.  —  Paulo  superius  pro  in  nnttute 
suppositi  cod.  F  in  unilate  personae. 

3  Communicatio  idiomatum  (xotvtuvta  twv  ;.3tw^iTtov  i.  e. 
communicatio  proprietatum)  a  Damasc,  III.  de  Fide  orthod.  c. 
3,  sic  explicatur:  Verbum  porro ,  quia  ipsius  sunt  quae  sanctae 
eius  carnis  sunt,  ea  quae  humanitati  conveniunt  sibi  vindicat, 
et  vicissim  carni  quae  sua  sunt  impertit;  illo  nimirum  nlternae 
communicationis  modo  i/ari  tov  avTtooaew?  tooaov),  ob  nm- 
tuam  inter  se  partium  commeationem  (TOpt^tiprjatv)  unionemve 


hypostaticam...  Eo  porro  nomine  Dominus  ipse  gloiiae  crucifi- 
xus  dicitur,  quamvis  alioqui  divina  ipsius  natura  minime  passa 
sit  etc.  (ed.  Migne).  Cfr.  infra  a.  2.  q.  I.  ad  3;  d.  2.  dub.  2; 
d.  6.  a.  I.  q.  I.  ad  6;  d.  7.  a.  I.  q.  2.  in  fine.  —  Cod.  P 
post  humanam  supplet  naturam. 

4  Vat.  addit  respectu  unius  carnis.  Paulo  superius  pro 
communicant,  quod  habent  complures  codd.  et  primae  edd.,  Vat. 
communicent,  cod.  Z,  et ,  ut  videtur,  pauci  alii  conveniant. 

5  Quod  quomodo  intelligendum  sit,  exponitur  in  fine  huius 
quaest.  —  Paulo  superius  pro  possent  Vat.  possunt. 

6  CIV.  supra  q.  I.  fundam.  3.  et  infra  d.  2.  a.  I.  q.  I.  — 
Post  a  persona  cod.  K  subiicit  divina. 

7  Post  unum  codd.  X  Z  interserunt  et.  Circa  finem  arg. 
pro  super  (codd.  Q  Z  bb  in)  unam  naturam  Vat.  subslituit 
assumere  unam  naturam,  et  dein  omittit  in  ante  plures  na- 
turas. 

8  Ut  monstratum  esl  I.  Sent.  d.  19.  p.  I.  q.  i.  —  Proxime 
post  pro  crgo  si  plurimi  codd.  exhibent  ergo  sicut ,  codd.  GH 
ergo  cum.  Paulo  superius  edd.  I,  2  verba  omnino  potenliae 
coniraxerunt  in  omnipotentiae.  In  fine  arg.  codd.  L  Z  bb  voci 
unum  adiungunt  et  eundem. 


DIST.  L  ART.  I.  QUAEST.  III. 


15 


Conclusio 


Ralio 


'firmatui 


CONCLUSIO. 

Plures  personae  non  possunt  unum  el  eandem 
numero  naturam  assumere. 

Respondeo:  Dicendum  ,  quod  sicut  dieit  Ansel- 
mus,  «  plures  personae  non  possunt  unum   et  eun- 
dem  hominem  assumere  »,  non   propter  defectum 
polenliae,  sed  propter  repugnanliam  contradictionis 
implicitae.  —  Si  enim  plures  personae  assumerent 
unum   liominem   ad  unilatem  talem  \  quae  faceret 
communicationem  idiomatum :  ergo  aut  assumerent 
in  unitalem,  quae  quidem  esset  unilas,  quae  se  te- 
neret  ex  parte  assumentis,  aut  assumli.  Si  in  nni- 
tatem,  quae  quidem   se  tenerel  ex  parte   assumen- 
tis,  cum  ex  parte  assumentis  non   sit  reperire  nisi 
unitatem  personalem  et  unitatem  essentialem;  tunc 
plures  personae  assumerent  unam   nalnram  in  uni- 
tatem  essentiae,  vel  unitatem  pcrsonae;  sed  utriim- 
que  horum  simpliciter  est  impossihile.  Nam  plures 
personae  divinae  non  possunt  convenire  in  una  per- 
sona,  nec  nalura  creata  et  increata  possunt  transire 
in  unam  naturam.  —  Si  autem   assumerent  in   uni- 
talem,  quae  qnidem  se  tenet  ex  parte  assumti,  cum 
illa  sil  unitas  individualis,  assumerent  ergo  in  uni- 
tatem  indii ndui;  sed    illud   adhuc   est   impossibile, 
quia  assumens  non  trahilur   ad  unitatem   assamti, 
sed  polius  trahit  assumtum  ad  unitatem   propriam. 
Nam  assumere  est  ad  se  sumere. 

El  sic  patet,  quod  si  dicatur,  tres  personas 
•  assumere  unum  et  eundem  hominem,  omnibus  mo- 
dis  implicatur 2  contradiclio,  sive  intelligatur,  quod 
assumtio  fiat  in  unitalem  naturae,  sive  in  unitatem 
personae.  Nam  si  lit  talis  assumtio  in  unitatem  na- 
turae,  ergo  ex  divina  natura  et  humana  constitni- 
tur  una  natura:  ergo  non  est  dislinctio  assumentis 
ad  assumtum:  ergo  nec  assumtio  vera.  Si  aulem  fit 
assnratio  in  unitatem  personae*  ergo  plures  perso- 
n ii'  communicant  in  unain  personam:  ergo  plures 
personae  non  sunt  plures  personae.  Si  autem  fit 
assumtio  in  unitatem  individui;  cum  illa  unitas  non 
se  teneat  ex  parte  assumentis,  sed  assumti,  assu- 
mens  non  assumit  naturam  aliam  ad  propriam  uni- 
IiIimii:  ergo  non  assumit  ad  se,  sed  ad  aliud;  el  si 
non  assiimit  ad  se,  non  assumit:  assumtio  igitur  in 
UDitatem  individui  non  est   assumere  vere  et   pro- 


prie,  sicut  imnc  loquimur  de  assumtione.  —  lJropter 
igitur  contradictionem  implicilara,  plures  personas 
assumere  imain  et  eandem  natnram,  nec  esl  possi- 
bile  nec  est  inteHigibile.  —  Rationes  igilur  boc  o- 
stendentes  sunt  concedendae. 

1.  Ad   prinmm  quod   obiicitur  in   conlrarium   s.mtioop- 
quoil  una8  animaesl  iraago  trimn;  dice.i.lum.  .inod  ,"sil"^D,"• 
imago  de  ratione  sui  dicit  expressara   repraesenta- 
tionem,  non  secundum   totum  illud.  in   quo  imago 
est,  sed  secundum  aliquid  sui.   Unio  autem,  quke Kotandom. 
qmdem  esl   in  incarnatione ,   totam  humanam  natu- 
ram  in  atomo  et  secundmn  toium  facil  uniri  .livi- 
nae  personae,  ita  quod  tota  substantificatur  in  una 
tanquam  in  una  propria  hypostasi  *.  Non  esl  aulera 
inconveniens,  quod  aliquid  repraesentel  plures  per- 
sonas  secundum  differentes  proprietates  el  potentias; 
inconveniens  autem  est.  quod  uimm   et  idem  unia- 
tur  pluribus  personis  in  personae  unitatem;  et  ideo 
non  sequitur,  quodsi  una   anima  potest  esse  imago 
trium,   quod   simul  et   semel   possit   uniri   tribus 
personis. 

2.  Ad  iliiid  quod  obiicitur,  quod  una  persona 
potest  assumere  plures  naturas,  ergo  similiter  plu- 
res  personae  unam  naturam;  dicendum,  quod  non 
est  simile,  quia,  cum  unio  illa  incarnationis  fial  in 
unitatem  personae,  non  in  unitatem  Raturae,  plu- 
ralitas  naturarum  non  sic  repugnal  unioni  incarna- 
lionis,  sicut  pluralilas  personarum. 

3.  Ad  illud  quod  obiicitur.  quod  plnres  perso- 
ine  possunt  comraunicare  in  eadem  essenlia  per  oa- 
turani  etc;  dicendum,  quod  non  esl  simile,  quo- 
niam  unitas  personarura  in  una  substantia  dieil 
convenientiam  in  natura ;  convenientia  autem  m 
natura  non  repugnat  distinctioni  in  persona .  sicut 
nec  econtra  diversitas  in  natura  repugnal  unitati  in 
persona.  Sed  unio  gratuila  non  dicil  convenientiam  v„an<w 
in  natura.  se.l  in  persona;  el  ideo  pluralitas  perso- 
narum  repugnat  unitati  unionis.  El  proplerea  ralio 
praedieta  non  tenet ,  quia  non  est  simile  hinc  inde6. 

4.  A.l  illud  quo.l  quacritur,  quid  impediat;  <li- 
eendum,  quod  nec  persona  impedit  per  se,  nec  na-  n  w„„ 
tura  liuinana  per  se,  se.l  modus  unionis.  Quia  enim 
divina  natura  unitur  humanae  in  unione  '  personae, 
incompossibile  est,  quod  in  illa  unione  sil  unil  is  ex 

parte  extremorum  el  pluralitas  ex  parte  lii .  m 

quo  altenditur  illa  unio.  In.le  sicul  esi  incompossi- 


nm. 


1  Cod.  ;i;i  unilate  tali. 

2  Cod.  X  implicabitur. 

:!  Cod.  i:  una  et  eadem.  Mox  cod.  K  verbo  trium  ;.<l<lii 
personarum.  Paulo  Inferlus  pro  secundum  totum  illud  Vat. 
secundum  totum  id,  vel  illius.  Subinde  pro  in  quo  codd. 
FGHMWX  quod,  <'<)<l.l.  BDT  V  in  quo  quod.  Cfr.  II.  Sent 
d.  16.  ;..  I.  ,|.  I.  seq.  el  a.  1.  q.  3. 

4  Secundum  Damasc^    III.   de    Flde  oribod.  <•.  II,  natura 
trlpllciter  considerari  potest:   abstracte  sive  ul  exisiens  in 
menUa   consideraUone ,    ul    omnibus   pcrsonis  eiusdem  specici 
communis  easque  conlungens,  <■(  m  singularis  slve  cum  accl 
dentibus  Individuantibus.  Hoc  terlio  modo  nntura  dicitur  a  In  aio- 


mo[i.  e.  in  individuo]  considerata»,  ei  lian  naiuram  Verbum 
assumsit.  Cfr.  infra  d.  5.  a.  ■-'.  q.  i.  ln  fln.  ,|  opposil.  el 

(1-  l0-  ;l-  '•  M-  3.  —  Paulo  Buperius  posl  m  atomo  codd.  \  \ 
omittunl  n.  Circa  flnem  solut.  pro  una  anima  codd.  T\  ex- 
hibenl  una  imago  anima ,  codd.  BDU  una  Ckristi  anima; 
deinde  pro  possit  cod.  '/.  posset. 

B  Codd.    i:il  I.    .i.i    hmr   rl   nnlc. 

1  Edd.  ,iini  nonnullls  codd.  unionem,  cod.  II  unitate,  ood 
bb  unitatem.  Paulo  Bnte  pro  modus  unionis  cod.  F  huius  unio- 
nis  modus  Moi  posi  incompossibiU  esi  multi  codd.  adllciuni 
/liii'/.  «•!  posi  pauca  i»-.,  sicut  est  incompossibiU  codd.  i  i.  ai 
Bubsllluuni  sicut  est  imp\ 


16 


SENTENTIARUM  LIB.  III. 


Deteniuiu- 
tur  el  ii!- 
strn 
conrlu  lio. 


Nolandum. 


bile,  qnod  plures  personae  sint  nna  persona,  non 
propter  repugnantiam  personarum,  sed  propler  in- 
clusionem  duorum  oppositorum;  sic  in  propositoest 
inteltigendum. 

Haec  autem  dicta  sunt  de  incarnatione  ipsa  ■ 
secundura  eum  modum,  secnndum  quem  facit  idio- 
matum  communicationem,  per  quem  modum  Filius 
Dei  factus  est  liomo.  Et  isto  modo  impossibile  est 
intelligere,  plures  personas  assumere  unum  et  eun- 
dem  hominem,  sicut  ostendit  Anselmus,  ei  ostendunt 
rationes  praemissae.  In  hoc  tamen  non  excluditur 
omnis  alius  modus  assumtionis,  quia,  cum  multa 
possit  Deus  facere,  quae  intellectus  nosler  non  po- 
test2  capere,  quis  audebit  asserere,  quod  tres  per- 
sonae  non  possint  iiinim  et  eundem  hominem  assu- 
mere?  Nihil  enim  videtur  impedire,  quin  tres  per- 
sonae  possint  per  gratiam  illud  eliicere ,  ut  sint 
personae  unius  singularis  naturae  in  tempore,  cum 


Espli  u 

et  deleu  o 
opiaio    fc 

rum. 


ill.t  natura  sit  possibilis,  et  omnino  obediens  respe- 
ctu  cuiuslibet  personae  in  Trinitate.  —  Et  pro  tanto 
voluerunt  aliqui  dicere  oon  irrationabiliter,  qnod 
poterant  tres  personae  assumere  unum  hominem  in 
unitate  individui;  quod  si  rationabiiiler  intelligatur, 
salis  rationabililer  potest  sustineri.  Nec  repugnat 
verbum  rVnselmi,  nec  ea3  quae  praedeterminata  sunt. 
Non  enim  volunt  dicere,  quod  illa  assumtio  termi- 
naretur  ad  unitatem  individnalem  ex  parte  as.su- 
mentis,  sed  qnod  tres  personae,  si  uoum  hominem 
assumerent,  essent  unushomo.  ita  quod  in  illis  tri- 
bus  personis  esset  communis  nnitas  singularis  na- 
turae  asmmtae,  non  unitas  personae.  --  Quidquid  Eriil0?° 
aulem  sit  de  hoc,  illud  pro  indnbitanti  habendnm  est, 
quod  modo  assumendi  praedeterminato  impossibile 
est,  plures  personas  4  unum  et  eundem  hominem 
assumere  propter  implicationem  contradictionis  im- 
plicitae;  quia  sequeretur,  quod  Filius  esset  Pater. 


SCHOLIOX. 


I.  Quod  tres  personae  divinae  possint  numero  unam  et 
eandem  naturam  assumere  in  unilatem  vunius  personae,  manife- 
stam  implicat  contradiclionem.  Sed  restat  quaestio ,  an  tres  per- 
sonac  possint  assumere  unam  naturam  humanam  tantum  uni- 
tate  singularis  naturae,  ita  ut  tres  personae  conveniant  in  una 
natura  assumta ,  sicut  conveniunt  in  ipsa  di\  ina  naturn  ;  et  de 
quaestione  sic  intellecta  duplex  est  sententia  theologorum.  Aftir- 
utafive  respondent  Alex.  Hal.,  S.  Thom.,  Petr.  a  Tar.  Ilenr.  Gand., 
Durand.  ,  Dionys.  Carth. ,  multique  recenliores ;  sed  S.  Thom. 
in  Gomment.  (hic  q.  2.  a.  4.)  hoc  nffirmat,  «  loquendo  de  po- 
tentia  absoluta,  quamvis  non  sit  congruum  secundum  ordinem 
divinae  sapientiae  »  ;  quae  restrictio  etiam  ad  mcnteni  aliorum 
huius  scntentiae  patronorum  dicta  est.  At  Scotus  defendit  respon- 
sum  negativum,  cui  favent  B.  Albert.  nec  non  Richard.  a  Med., 
quamvis  hic,  distinctione  utens,  hoc  tunc  tantum  csse  possibile 
doceat,  si  supponatur,  quod  natura  humana  sustentetur  imme- 
diate  non  per  tres  personas ,  sed  per  substantiam  (aliqui  sub- 
stituunt  subsistentiam)  communem.  Haec  autem  suppositio,  in- 
tellecta  de  natura ,  non  approbatur  a  S.  Bonav.  (hic  et  d.  5. 
a.  I.  q.  4.)  nec  ab  Alexandro  Hal.  (loc.  cit.  m.  3.).  —  S.  Bona\. 
autem  media  quadam  via  incedit,  ut  in  flne  quaestionis  explica- 
tur.  Consenlit  quippe   omnino   Scoto,  si   unio   haec  intelligitur 


secundum  eum  modum,  quo  facit  idiomatum  communionem ; 
si  autem  sumitur  secundum  alium  quendam  modum  Deo  possi- 
bilem  ,  tunc  ipse  non  contradicii  primae  opinioni,  ac  sententiam 
sui  magistri  Alexandri,  quod  tres  personae  assumere  possint 
unum  hominem  in  unitate  individui,  censet  esse  non  impro- 
babilem. 

II.  Alex.  Hal.,  S.  p.  III.  q.  2.  m.  i.  —  Seot. ,  hic  q.  2: 
Report.  hic  q.  3.  —  S.  Thom.,  hic  q.  2.  a.  4  ;  S.  III.  q.  3.  a.  6. 
—  B.  Albert. ,  hic  d.  10.  —  Petr.  a  Tar. ,  hic  q.  4.  a.  2.  —  Ri- 
chard.  a  Med.,  hic  a.  I.  q.  i.  —  .Egicl.  R.,  hic  q.  I.  a.  ■'>.  — 
Henr.  Gand. ,  Quocll.  6.  q.  7.  — Durand. ,  hic  q.  3.  —  Dionys. 
Carth. ,  hic  q.  6.  —  Biel,  hic  q.   I. 

III.  Sequens  (4.)  quaestio  intelligenda  esl  de  potentia  Dei 
absoluta.  Quid  sibi  velit  potentia  absoluta  et  ordinata,  bene 
explicatur  a  S.  Thoma  (hic  q.  2.  a.  3.),  cum  quadrupliciter  di- 
stinguat  ea  quae  ordini  divinae  potentiae  atlribui  possunt.  —  In 
responsione  ad  quaestionem  doetores  communiter  conveniunt. 

Alex.  Hal. ,  Ioc.  cit.  m.  5.  a.  2.  —  Scot. ,  hic  q.  5.  n.  7  ; 
Quodl.  q.  19.  n.  3.  —  S.  Thom.,  hic  q.  2;' a.  3:  S.  III.  q.  3. 
a.  5.  —  B.  Albert. ,  hic  a.  10.  —  Petr.  a  Tar. ,  loc.  cit.  a.  I.  — 
Richard.  a  Med. ,  hic  a.  I.  q.  3.  —  .Egicl.  R.,  loc.  cit.  a.  4.  — 
Dionys.  Carth.,  hic  q.  5. 


QUAESTIO  IV. 
Utrum  quaelibet  trium  personarum  possit  incarnari  per  se  ipsam. 


Quarto  quaeritur,  utrum  quaelibet  trium  perso- 
narum  possit  incarnari  per  se  ipsam.  Et  quod  sic, 
videtur. 

1.  Tantundem   distat  creatura  a  persona  Filii , 

Fundamema.quantum  a  persona  Patris  et  Spiritus  sancti:  igitur 

qua  ratione  persona  Filii  incarnari  potest,  distantia 


non  impediente,   eadem  ratione   videtur,  quod  et 5 
persona  Patris  et  Spiritus  sancti. 

2.  llem,  posse  incarnari  spectat  ad  dignitatem. 
alioquin  non  conveniret  Filio;  sed  quidquid  potesi 
Filius  ad  dignitatem  spectans,  potest  et  Pater.cum 
totum  posse  habeat  Filius  a  Patre6:  ergo  si  persona 


1  Cod.  W  de  incarnatione  Chrisli. 

2  Edd.  videlur  posse.  Mox  pro  non  possint  codd.  F  H  L  T  UZ 
non  possunt.  Deinde  pro  ut  sint  personae  codd.  A  E  F  G  L  N  T  U  V 
ui  sicut  personae,  perperam. 

3  Plurimi  codd.  nec  in  his;  sed  codd.  A  K  prius  pro  ver- 
bum  Anselmi  substituunt  verbis  Anselmi,  quae  lectio  congrua 
esset,  si  pro  nec  ea  vel  nec  in  his  poneretur  nec  his.  Paulo 


superius  pro  voluerunt  aliqui  eocld.  K  Z  volunt  aliqui,  et  mox 
pro  r/uod  si  codd.  ANT  VX  nec  non  edd.   I,  2,  quia  si. 

4  Supplevimus   ex  cod.  F  plures  personas.  Mox  Vat.  vo- 
cem  implicationem  mutavit  in  mnltipficationem. 

5  Pro  et  (Vat.  etiam)  codd.  A  E  G  L  N  T  V  aa  perperam  in. 

6  Cfr.  Ioan.  o,   19. 


seqq. 


DIST.  I.  ART.  I.  OUAEST.  IV. 


17 


Filii  potest   incarnari  et   carnem  sibi   assnmere,  vi- 
detnr,  quod  hoc  possit  et  Pater  consimili  ratione. 

3.  Ilem ,  ad  incarnationem  ftciendam  '  non 
plura  exiguntur  quam  extrema  unibilia  el  unitas  in 
persona  et  immensitas  in  potentia.  quae  extrema  illa 
coniungat;  sed  natura  Patris  ita  est  unibilis,  sicut 
nalura  Filii,  cum  sit  una  et  eadem,  et  persona  Pa- 
tris  ita  est  una.  sicut  persona  Filii,  et  potenlia  im- 
mensa:  ergo  etc. 

4.  Item,  si  persona  Filii  potest  incarnari.  aut 
eo  ipso  quo  est  Filius,  aut  eo  ipso  quo  2  est  per- 
sona.  Non  eo  ipso  quo  est  Filius ,  quia  Filius  so- 
lum  dicit  respectum  atl  Patrem,  non  ad  creaturam: 
ergo  si  potest  incarnari  eo  ipso  quo  est  persona  di- 
vina.  ergo  cum  Pater  et  Spiritus  sanctus  sit  persona 
divina.  sequitur  necessario,  quod  persona  Patris  et 
Spiritus  sancti  ita  possit  incarnari,  sicut  persona  Filii. 

Sed  contra:  1.  «  Si  persona  Patris  vel  Spiri- 
Ad  o(,posi-  tus  sancti  incarnaretur,  tunc  duo  essent  Filii  in 
Trinitate  » ;  sed  hoc  est  inconveniens ,  «  quodlibet 
autem  inconveniens .  sicut  dicit  Ansclmus  in  libro: 
Cur  Deus  homo3,  apud  Deum  est  impossibile  »:  ergo 
videtur  similiter  esse  impossibile.  personam  Patris 
incarnari  vel  Spiritus  sancti. 

"1.  Item,  incamari  non  est  aliud  quam  in  car- 
nem  mitti,  sicut  vult  Augustinus 4 ;  sed  impossibile 
est,  Patrem  mitti .  cum  non  habeat  alium ,  a  quo  sit : 
ergo  impossibile  est  Patrem  incarnari. 

3.  Item ,  quod  est  proprium  unius  personae  im- 
possibile  est  alteri  convenire 5 ;  sed  incarnari  est 
proprium  Filii  et  sibi  soli  convenit :  ergo  impossi- 
bile  est,  quod  alteri  personae  conveniat. 

4.  Item,  maiorem  convenientiam  habet  natura 
assumta  a  Verbo  cum  aliis  personis,  quam  alia  na- 
tura .  quae  non  est  assumta :  ergo  si  aliae  personae 
non  possunt  illam  naturam  assumere,  quae  assumta 
est  a  Verbo;  videtur,  quod  nec  aliquam  aliam.  Sed 
illam  non    possunt  assumere,   sicut  in  praeoedenti- 


tum. 


bus°  monstratum  est :  ergo   videtur,    quod  nullam 
aliam  assumere  valeant. 


CONCLUSIO. 

Quaeiibet  divinarum  personarum  potuit 
et  potest  incarnari. 

Respondeo:  Ad  praedictorum  intelligentiam  esl 
nolandum,  quod  aliqui  dicere  voluerunL  quod  nulla  ■■  ■■■>■>  «■ 
persona  incarnari  potuit  nisi  persona  Verbi.  Et  ra- 
tionem  huius  assignant :  quia,  si  alia  persona  incar- 
naretur,  nasceretur  quaedam  Trinitatis  confusio, 
dum  plures  in  Trinitate  Filii  dicerentur  \  Nascere* 
tur  etiam  quaedam  aequalitatis  diminutio,  dum  duo 
Filii  essent  in  Trinitale,  quorum  unus  baberet  r\- 
cellentiorem  nativitatem "  quam  alter.  Nasceretur 
etiam  quaedam  oppositorum  indistinctio,  quia  tunc 
unus  et  idem  Filins  genitus  et  ingenitus  diceretur  . 
si  Pater  incarnaretur  r'.  Et  haec  omnia  snnt  inconve- 
nientia;  et  quia  nihil  inconveniens  potest  poni  in 
Deo  et  circa  Deum:  ideo  dixerunt,  quod  nnlla  alia 
persona  a  persona  Filii  poterat  incarnari.  non  pro- 
pter  defectum  potentiae ,  sed  propter  dignitatem  po- 
tentiae,  quae  non  atlmittit  aliquod  indecens  circ 
opus  suum.  —  Sfd  licet  videantur  in  hac  positione  lmprobamr. 
sequi  beatum  Anselnmin.  ipsum  tanien  veraciter  non 
sequuntur,  pro  eo  quod  nec  Anselmus  vult  hoc  di- 
cere,  esse  impossibile  apud  Deum.  aliam  personam 
a  Filio  incarnari ;  sed  vult  hoc  ostendere .  quod  non 
est  ita  decens  de  alia  persona .  sicut  de  persona  Fi- 
lii ;  et  hoc  verum  est,  sicut  melius  videbitur  infra  l0. 

Quod  auteni  Paler  aut  Spirilus  sanctus  incar-  conciusio. 
nari  possit  absque  aliqua  repugnantia ,  planum  esL 
Posset  enim  formare  corpus,  quod  sibi  uniret  de 
genere  humano,  non  per  viam  generationis ,  sicut 
formavit  corpus  Evae,  quae  non  dicitur  esse  lilia 
Adae.  —  Praeterea,  eslo  quod  alia  persona  assumsisset  *'»  ratio. 


1  Cod.  A  m  incarnatione  facienda. 

2  Codd.  N  X  hic  ct  in  seqq.  eo  ipso  quod, 

3  Libr.  I.  c  20:  Sed  hoc  est  praestitum,  quia  quamlibel 
parvum  inconveniens  in  Deo  impossibile  cst.  —  Ibid.  II.  c. 
9.  eliam  quod  in  mniori  dicitur  liis  verbis  exprimitur:  <•  Si 
quaelibct  ali.i  persona  [  quam  Filius  ]  incarnetur,  erunt  duo 
Filii  in  Trinitate,  Filitts  scilicct  Dci,  <|ui  ct  antc  incarnatio- 
nem  Blius  est,  el  ille  qui  per  inearnationem  lilius  eril  Virgi- 
nis;  ei  erit  in  personis,  quae  semper  aaquales  esse  debent,  in- 
aequalitas  aecundum  dignitatem  naUvitatum.  Digniorem  namque 
nativitatcm  habcbit  natus  cx  Deo  quam  natus  cx  Virgine».  An- 
sclm.  idcm  docet  in  libro  de  Fide  Trinitatis  ct  de  Incarnaiione 
Vcrbi    clc,  c.  5.  Cfr.  ciiam  hic  lit.  Magistri,  c.    I. 

4  In  loan.  Bvang.  tr.  36.  n.  7.  seq.;  II.  t\>'  Trin.  c.  •>.  n. 
1  ieqq.  el  IV.  c.  19.  n.  26.  seqq.  Cfr.  hic  lit.  Magialri,  c,  l. 
—  Da  iitnmrt  vide  locc.  ex  libro  de  Trin.  rnodo  citL  nec  non 
l.  Sent  d.  16.  |i.  I.  q.  .{. 

5  Aristot.,  I.  Topic.  c  i:  Ncino  ciiiiii  proptium  dlcil  quod 
contingil  alii  Ineai 

6  QuaesL  3.  —  Edd.  I,  2  ln  Bne  arjr.  ineptam  in  ae  ^'ins. 
sam  (de  quo  cfr.  I.  Scni.  d.  16.  q,  3.  ad  2.  el  3.)  el  eontra  Rnetn 
arj,r.  addunt:  xeil  tillrro   ptnona   ultfrtint   iniliirni»    aSSUmsit , 

si-iinrt  pertona   Spiritus  mmcM  naturam  columbae:  ergo  et 
s.  Bonav.  —  Tom.  III. 


Spiritus  sanctus  potuit  bumanam,  quam  Filius  assumtit,  "<• 
siuiiere.  A  destmctione  consequentis  ad  deslructionem  ante- 
cedentis. 

7  Anselm.,  de  Fide  Trin.  etc,  c.  5:  Unde  quaedam  nasce- 
rctur  dubietatis  confusio,  cum  vl'  Deo  Filio  loqueremur:  uter- 
que  enim  cssci  Deusel  Filius,  quamvis  alter  Dei,  alter  hominis. 
—  IdiMii  dicit  Bernard.,  Serm.  2.  in  Annuntiai.  I>.  Virg.  n.  2. 

8  lia  codd.  Kaabb,  quo  verbo  etiam  Anselm.  utitur  toc 
supra  nota  3.  cit.;  codd.  CDGMNO  ooluntatem,  cod.  F  no- 
tionem  alii  cum  edd.  notabilitatem. 

9  Ansclm.,  dc  Tidc  Trin.  elc.  c.  •>.  el  II.  Cur  Hciis  bomo, 
c.  (.t.  adhuc  hanc  profert  Inconvenlentlam:  Sl  Pater  fueril  Incar* 
natus,  erunl  duo  nepotea  In  Trinitate,  quia  Pater  erii  nepoa 
rentum  Virginia  per  hominem  assumtum;  et  Verbum,  cum  nibil 
habeal  de  homine,  nepoa  tamen  erlt  Virginls,  quia  fllii  eius  erii 
lilius.  —  Moi  pro  poni  m  l>"> .  quod  ei  codd  I  n  reatitui- 
mus,  aiii  codd.  ctim  edd.  tit  l) -11111.  Ucmdc  pro  nliii  persona  n 
ptrsona  FUH  codd.  F  N  nlnt  ptrsona  quam  persona  Filii. 
Denique  pro  propter  dignitatem  potentiae  Vol  d  aliquoi  rodd. 
propter  dignUatem  personae. 

"'  \n.  2.  q,  .(.—  Moxproanl  codd  \n  i  i  \  -/.  PmiIo 
infciiu^  pro  '/c  jenere  humano  cod,  I  dt  ftnert  h<i>mt>iiii 
naturae. 


18 


SENTENTIARUM  I.IIL  III. 


carnem  de  Virgine,  sicul  assumsil  Verbum,  adbuc 
non  essel  ibi  confusio  nec  aequalilatis  diminutii 
cundum  ivin.  quia  ex  hoc  oulla  fierel  Lransmulatio 
circa  personas  divinas.  Nulla  enim  esl  confusio,  quando 
nos  credimus,  quod  unus  el  idem  esl  temporalis  el 
aeternus,  immortalis  h  mortuus,  immensus  el  cir- 
cumscriptus.  Nullum  etiam  esl  inconveniens,  ''11111 
dicimus,  Filium  esseaeqnalem  Palri  el  minorem  Patre 
secundum  naturarum  dualitatem.—  El  ideo  conceden- 
iliim  csi .  sirnt  Magister  dicit  in  littera ',  quod  quae- 
libel  iriiiin  personarnm  potest  el  potuit  incarnari. 
1.  Ail  illud  ergo  < ] ik><  1  primo  obiicitur  in  con- 
soiouo  op-  trarium ,  quodsi  Pater  incarnaretur,  quod  tunc  duo 

positorum. 

essent  F1I11;  tticenuum,  quod  ista  ratio  procedit  noc 
supposito,  quod  Deus  non  possit  aliter  assumere 
carnem,  quin  eam2  assumerel  de  muliere  tanquam 
cx  matre.  Hoc  autem  esl  falsnm,  quia  aliter  posset 
Deus  carnem  sibi  assumere,  si  sibi  placeret. —  Prae- 
Aiia  soiutio.  terea .  esto  quod  alia  persona  assumsisset  carnem  de 
Virgine  et  esset  filius  Virginis,  hoc  in  nullo  dero- 
garet  Deo,  quia  niliil  perderet  ibi  divina  persona;  et 
ideo,  si  esl  inconveniens ,  hoc  est  solum  propterno- 
stram  reputationem  et  ratiocinationem.  — Cum  autem 
dicit  Anselmus,  quod  « quantumcumque  parvum  in- 
conveniens  in  Deo  est  impossibile  »;  dicendum.  quod 
hoc  intelligitur  de  eo  qnod  est  inconveniens  in  Deo 
visiinciio.  seantdtnn  se ;  et  tale  est  inconveniens.  quod  nullo 
modo  potest  esse  conveniens .  et  ideo  est  impossi- 
bile.  De  eo  autem  non  habet  veritatem .  quod  est 
inconveniens  secundum  nostram  aeslimationem,  quia 
Deus  posset  illud  facere  conveniens.  Unde  sicut  con- 
cedimus  de  aliquo  malo,  quod   potest  Deus  facere 


illud .  pro  eo  quod  iliud  potesl  bene  fieri .  sicut  est  i>oj>i»x  m 
malum  in  $e;  de  aiiquo  vero  noo,  quod  e&secun- 
dum  8H  malum,  quod  nullo  modo  polest  bene  fieri3: 
sic  etiam  in  proposito  est  intelligendum ,  cum  dicitar, 
quod  quodlibet  inconveniens  in  Deo  est  impossibile. 

±  Ad  illnd  quod  obiicitur.  quod  incarnalio ' 
noii  »!st  aliud  quam  in  carnem  mitti;  diceBdum, 
quod  verum  est,  prout  incarnatio  dieitar  de  Filio. 
Sed  incarnari  secundum  suum  inlellectum  genera- 
lem  non  dicil  plus  quam  uniri  carni  in  unitate  per- 
sonae.  Et  quamvis  persona  1'atris  non  possit  milli, 
potesl  tarnen  uniri;  et  ideo  ralio  illa  non  lenet,  pro 
eoquod  procedit ab  inferiori  ad  superius  destruendo5. 

'■).  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  incarnari  est 
proprium  Filii;  dicendum,  quod  sicut,  si  Petrus  sil 
unicus  filius  Pauli,  esse  filium  Pauli  est  proprium 
Petri,  non  quia  non  possit  convenire  alii,  sed  quia 
nunc  non  convenit  alii ;  sic  etiam  in  proposilo  in- 
telligendum  esl,  quod  mcarnari  dicilur  rsse  pro- 
prium  personae  Filii,  non  quia  alia  persona  non  pos- 
sil  carni  uniri,  sed  quia  nulla  alia  persona  actua- 
liler  unilur  carni  a  persona  Filii. 

4.  Ad  illud  (jiiod  obiicitur.  quod  natura  assumta 
.1  Verbo  plns  convenit  cum  aliis  personis  quam  non 
assumta;  dicendum.  quod.  sicut  in  praecedentibus6 
diclum  est.  etsi  plus  conveniat  natura  talis  cum  aliis 
personis  ratione  eminentiae  et  dignitalis,  tamen  mi- 
nus  convenil  convenientia  ordinis.  quia.  cum  sit 
actualiter  a  persona  Verbi  assumta,  non  habet  pos- 
sibilitatem  ad  ulteriorem  assumtionem.  Non  sic  au- 
tem  est  de  natura,  quae  assumta  non  est :  et  pro- 
pterea  illa  ratio  non  conclndit T. 


ARTICULUS  II. 

De  incarnatione   Verbi  quantum  ad  congruitatem. 


Consequenter  quaerilur  de  secundo  principali, 
videlicet  de  incarnatione  Verbi  quantum  ad  congrui- 
tatem  8.  El  circa  hoc  quaeruntur  quatuor. 

Primo  quaeritur,  utrum  in  opere  incarnationis 


servetur  debita  congruentia. 


Secundo,  quae  sit  incarnalionis  ratio  praecipua. 

Terlio.  quae  sit  personarum  trium  ad  incarna- 
tionem  magis  idonea. 

Quarto  quaerilur.  quae  bora  temporis  magis 
fuerit  con»rua. 


1  Ilic  c.  2.  —  Superius  pro  cum  dicimus  cod.  P  credere. 

•  Voculam  eam,  quae  in  edd.  nec  non  in  aliis  codd. 
deest,  supplevimus  e.\  cod.  Y.  In  cocld.  {]  U  T  V  pro  eam  ha- 
betur  non.  in  cod.  A  vero.  Codd.  B  C  D  pro  ijuin  eam  exhi- 
bent  quam  non. 

3  S.  Doctor  similiter  loquitur  I.  Sen.  d.  47.  q.  4:  Esl  enim 
aliquid  malum  in  se,  aliquid  malum  secundum  se.  Malum  iu 
se  potesi  Heri  bsne  [v.  g.  furari  i.  e.  clam  auferre  rem  alie- 
nam,  si  Deus  dominium  iransfert];  malum  secundum  se  nullo 
modo  potest  fieri  bene,  immo  hoc  intelligere,  quod  fial  bene, 
est  intelligere,  quod  idem  sii  malum  et  bonum  [v.  g.  furari 
c\  libidine].  —  Pro  malum  in  se  Vai.  malum  poenae. 

4  Codd.  K  bb  incarnari. 

5  Petr.  Ilispan.,  Summul.  tr.  de  Loc.  lopic,  ubi  de  loco 
"  toto  agit,  dicit:  «  Tottuu  universale,  ut  hie  sumitur,  esl  quod- 
libet  superius  et  subslantiale  ^umlum  ad  suum  jnferius,  ut  ani- 
mal  ad  hominem...  Pars  subiectiva  dicitur  quodlibel  inferius 
sub  toto  universali  sumtum.  Locus  a  toto  universali  sive  a  ge- 
nere...  csl  semper  destructivus  praedicando  totum...  Maxima:  a 


quocumque  removelur  genus  sive  totum  nniversale,  ab  eodem 
removetur  species  sive  pars  subiectiva.  Locus  a  specie  sive  a 
parte  subiectiva  est  habitudo  ipsius  ad  suum  genus  sive  ad 
suum  totuni  universale;  ei  esl  semper  constructivus  et  continet 
duo  argumenta  el  duas  maximas...  Maxima  (\):  Quidquid  prae- 
dicatur  de  specie  vel  de  parte  subiectiva,  hoc  etiam  praedica- 
tur  de  genere  sive  de  tolo  universali...  .Maxima  (2):  De  quo- 
cumque  praedicatur  species  sive  pars  subiectiva  ,  de  eodem 
praedicatur  genus  sive  tolum  universale».  Quae  regulae  ni- 
Lunlur  in  eo  quod  Aristot.,  IV.  Topic.  c.  I.  seqq.,  de  relaiione 
generis  ad  speciem  docet ,  v.  g.  quod  speeies  quidem  partici- 
pent  genera,  genera  autem  non  participent  spccies;  quod  nullum 
superiorum  parlicipet  aliquod  inferiorum  etc. 

6  Quaest.  I.  et  3.  —  Paulo  inferius  pro  ttnnen  minns  codd. 
AEGHNTUaa  guod  minus  (plures  codd.  unus  pro  minus), 
edd.  iameu  non  plus. 

7  Vide  scholion  ad  praecedentem  quaest. 

8  PJurimi  codd.  et  edd.  I,  2  dignitatem,  sed  supra  in  prin- 
cipio  disl.  recte  habent  conc/ruitatem. 


DIST.  I.  ART.  II.  QUAEST.  I. 


19 


QUAESTIO  I. 
Utrum  in  opere  incarnationis  servetur  debita  congruentia  ex  parte  Dei. 


Circa  primum  sic  proceditur  et  quaeritur,  utrum 
in  opere  incarnationis  servelur  debita  congruentia 
ex  parte  Dei.  Et  quod  sic,  videtur. 

1.  Infinita  potenlia,  sapientia  et  bonitas  debet 
ondamenta.se  perfecte  manitestare ;  sed  non  potest  se  perfecte 
manifestare  nisi  per  effectum  aliquo  modo  in(initum; 
nihil  autem  est  infmitum  actu  nisi  solus  Deus : 
ergo  ad  hoc,  quod  divinae  potentiae,  sapienliae  et 
bonitatis  infinitas  manifestetur,  congruum  fuit ,  ali- 
quem  effectum  fieri,  cui  attribuerelur  esse  Deum\ 
quod  est  bonum  infmitum.  Sed  hoc  fuit,  cum  Deus 
unitus  est  carni :  crgo  etc. 

±  Item ,  perfectissimum  agens  debet  perducere 
actionem  suam  ad  statum  et  complementum  ;  sed 
status  et  complementum  rerum  est  coniunctio  primi 
cum  ullimo;  principiuin  autem,  per  quod  facta  swnt 
omnia,  est  Verbum  sive  Deus2;  ultimum  autem  in 
operibus  est  homo:  ergo  ad  hoc,  quod  perfecta  esset 
operatio  procedens  a  perfecta  potentia ,  congruebat , 
quod  divina  natura  uniretur  curn  humana. 

3.  Item,  contingit  pluralitatem  naiurarum  repe- 
rire  in  una  persona3;  sed  quod  una  natura  repe- 
riatur  in  pluribus  personis  nullo  modo  mulliplicata, 
hoc  speclat  ad  dignitatein  divinae  naturae:  ergo  pari 
ratione,  quod  una  persona  in  tribus  naturis  vel  sub- 
stantiis  nullo  modo  subsislat  composifa,  hoc  spectat 
ad  dignitatem  personae.  Sed  omnis  proprietas  digni- 


latis  praecipue  congruil  divinae  personae:  ergo  valde 
congruum  est,  quod  persona  divina  in  se  liabeat 
tres  naturas.  Hoc  autem  fit  per  sacramentum  incar- 
nalionis :  ergo  videlur,  quod  in  incariialione  ser- 
vetur  debita  congruentia  \ 

4.  Item,  decet  largissimum  remuneratorem  di- 
ligentes  se  remunerare  perfecte;  sed  bomo,  qui  est 
amator  Dei,  non  beatificatur  perfecte  nisi  in  ipso  Deo, 
qui  est  tola  merces ,  nec  beatificalur  perfecte ,  nisi 
totaliter  beatificelur  et  ex  parte  corporis  el  ex  parle 
animae,  et  ex  parte  sensus  exlerioris  et  ex  parle  sen- 
sus  interioris;  sensus  autem  exlerior  non  potest  beali- 
ficari  nisi  in  re  corporali:  ergo  cum  deceret  Deum 
perfecte  hominem  beatificare,  et  Deus  beatificat  lio- 
niiiiem  in  se  ipso,  dando  se  in  praemiiim:  decebal 
eum  habere  naturam  non  solum  spiritualem,  <^\ 
eliam  corporalem.  Et  hoc  est  ex  incarnalione 5 : 
ergo  elc. 

5.  Item,  decebat  Deum  bominem,  qui  inlinni- 
tate  peccavit,  sibi  reconciliare ;  sed  ubi  est  conw- 
niens  reconciliatio,  ibi  ('onvenit  esse  reconciliatorem 
et  medialorem ;  mediator  autem  debet  cum  utroque 
extremorum  communicare ;  boc  autem  non  esl  nisi 
per  unionem  divinae  naturae  et  humanae  in  unitate 
personae:  ergo  videlur,  quod  opus  incarnationis  nia- 
xime  congruum  fuit  pietati  divinae6. 

Sf.d  contra  :  l.  Nihil,  quod  spectat  ad  contem-  v1  °pp°«- 


1  Cod.  U  divinum  ,  edd.  I,  2  idem.  Mox  post  quod  est  Vat. 
repetil  esse. 

2  Ionn.  I,  3.  Cfr.  Coloss.  I,  16.  seqq.  Irrn.,  IV.  cOntra  fiae- 
reses,  c.  20.  (alias  37.)  n.  i.  ait:  Est  autem  hi<'  Verbum  cius, 
Dominiis  nostcr  lesus  Christus,  (jui  novissimis  temporibus  liomo 
in  hominibus  factus  est ,  ui  finem  coniungeret  principio  i.  e. 
hominem  Deo.  —  ln  maiori  mulii  codd.  nec  non  edd.  I,  2  pro 
perdueere  exnibent  producere;  in  minori  cod,  A  pro  pnnci- 
li/tuii  substiluit  primuni. 

3  Scil.  in  homine.  In  cod.  K  u  secunda  inanu  adiectum 
est  et  contingit  reperire  unam  naturam  i»  pluribus  personis. 
Simili'.  additamentum  habetur  in  Alex.  Hai.,  S.  p.  III.  q.  2.  m. 
13,  ubi  idcm  arg.  proponitur. 

4  Bernard.,  V.  de  Gmsid.  e.  9.  n.  20.  ait:  Dico,  in  Christo 
Verbum,  animam  et  carnem  sine  confusione  essentfarum  unam 
esse  personam...  S^c  negaverim,  hanc  ad  illud  quoquo  genus 
unit;iiis  pertinere,  qua  anima  el  caro  unus  esi  homo.  Decuil  quip- 
pe  famlliarius  similiusque  cum  hominis  convenire  constitutiono , 
quod  pro  hoininc  constiliilimi  esl  s,ici;iincnliim.  Dccuil  el  Cimi 
summa,  quae  in  Deo  est  et  Deoa  cst,  unitalc  congruere,  ut 
quomodo  Ibi  ircs  personae  nna  essentfa  ,  Ita  hic  convenientis- 
simn  quadam  contrarietate  trcs  essentiae  sini  una  persona.  \'i- 
desnc,  pulcrc  inlcr  utramque  uniUilcm  [Trinitatis  ct  purl  liomi- 
nis|  hanc  collocarl  etc.T  Etin  Serm.  3.  In  Vigilia  Natlv.  Domini, 
n.  8.  alt:  Et  attende,  <iiii;i  sieul  In  llta  singulari  Dlvlnitate  iri- 
iiiliis  cst  in  pcrsonis,  unitiis  in  suhsdinii.i ;  sic  ln  Ista  speclall 
commixtionc  lrinil;is  est  in  siihsl.nitiis,  in  persona  unitas  cic.  — 
Pro  in  Irihus  nnturis  ct  tres  nntiirns  Vii.  substlluil  tifl  dwiDUS 
mitiiris  et  iluns  mitnrns.  Posl  ml  iliijniliilinii  personas  COd.  K 
SUbiicil  ilirimie. 


5  Cir.  Itiner.  mentis  in  Deum ,  Prolog.  el  c.  I.  Item,  de 
hoc  in  libro  dc  Spiritu  el  anima  (inter  opera  August.),  c.  9. 
haec  leguntur:  «Duo  siquidem  in  homine  scnsus  sunt',  unus 
inierior  el  unus  exterior,  cl  uterque  bonum  suum  habet,  in  quo 
rcliciiur.  Scnsus  inierior  reflcitur  in  oontemplatione  divinilatis, 
simisiis  exterior  in  contemplatioue  humanitatis.  Propterea  enim 
Deus  homo  factus  esi,  ut  totum  homincm  in  se  beatiflcaret,  ei 
tota  conversid  hominis  cssci  ad  ipsum,e(  toladilcctio  hominis 
essel  in  ipso,  cum  ;>  sensu  carnis  videretur  per  carnem  el  a 
scnsu  mcntis  videretur  per  divinitatis  contemplationem.  Hoc  au- 
(cm  erat  tolum  bonum  hominis,  m  Sive  imjreileretnr ,  sive 
egrederetur,  pascua  in  Factore  suo  invsnirei  (loan.  10 
pascua  foris  in  carnc  Salvaioris  ct  pascua  intus  in  dhinilatc 
Creatoris».  Simiiis  sententia  habetur  in  Manuaii  (inter  opera 
AugUSt.),  C.  2li.  ncc  non  in  Hugone  a  S.  Vict.,  I.  Miscell.  lit. 
87.  Cfr.  ctiam  August.,  III.  dc  I.ih.  Arb.  c.  10.  n.  30;  I.  de 
Doctr.  cbrist.  e.  II.  n.  II.  seqq.,  Enarrat  In  Ps.  90.  serm.  2 
n.  13.  ei  I.  de  Trin.  c.  13.  n.  88.  seqq.  —  Circa  Bnera  Brg. 
codd.  HPQU   pro  iimniii  se  Mhibeni  dando  se  tpsum, 

'■  i.pisi.  I.  Tlm.  2,  •>:  Unus  enim  Deus,  unua  el  medialor  Dal 
el  liouiiniim,  Iiodki  (liirisiu-;  lesus.  —  Cfr.  de  boc  arg.  ^ugusL, 
\.  Confess.  c.  13.  n.  68;  I.  de  Consensu  Evang.  c.  35.  n 
1\.  d«  Civ.  Dci,  c.  15.  Bl  17;  XIII.  de  iiiii  e.  17.  n.  i>2;  l.co 
.M.,  Serm.  i  de  Naliv,  Domini,  c.  •_'.  el  EpisL  28.  (allas  2S.)  c. 
3.  —  De  meilin  dicll  Arisioi.,  IV.  PoUt  c.  9,  (a  7.):  In  c<> 
cnim  utrumque  extremorum  apparet,  -  De  maiori,  In  qua  pro 
iiijirmitnte  codd.  HLTWV  98  oc  substituunl   mfirmitatibus , 

(•i\^\.   tedUCtUS,   clr.   II.   Scnl.   il.   21.   a.   3.   q.   2. 


20 


>ENTENTIARUM  Ll!5.  III. 


plibililatem '  el  abiectionem,  decet  summam  Maie- 
statemjsed  carnem  assumere ,  quae  esl  de  limofor- 
mata,  dicil  contemptibilitatem :  ergo  videtur,  quod 
hoc  ntillo  modo  deceal  Dei  maiestalem. 

2.  Uem,  sicnt  vituperabilis  esl  nimia  elatio,  ila 
vituperabilis  esl  nimia  deiectio;  sed  tanta  est  deie- 
ctio,  cum  Deus  lii  uomo,  quanta  esl  elatio,  cum 
homo  appetit  esse  Deus:  ergo  ita  vituperabilis  est 
una,  sicul  et  altera.  Si  ergo  nihil,quod  est  vitupe- 
rabile,  decel  Deum .  patel  etc. 

:<.  Item,  nuilo  modo  decet  sapientissimum  Con- 
ditorem  facere,  aliquam  rem  excedere  terminos,  quos 
sibi  statuerat  per  naturam :  ergo  cum  omnis  crea- 
tura,  quantum  esl  de  fiatura  creationis,  semper  sit 
infra  Deum  et  intra  terminos  creaturae;  videtur , 
quod  nullo  modo  congruat,  quod  Deus  faciat,  crea- 
turam  Deuin  esse :  ergo  non  videtur  opus  incarna- 
tionis  sihi  congruere,  per  quod  dicitur,  bominem 
Deum  esse. 

4.  Item,  nomen,  quod  est  super  omne  nomen2 , 
debet  uni  soli  naturae  coovenire :  ergo  non  videtur. 
quod  congruat  Deo  tale  nomen  creaturae  communi- 
care :  ergo  non  videlur,  quod  eongruat  sibi  homi- 
nem  in  unitatem  personae  assumere. 

5.  Uein .  quicumque  adorat  Deum  in  sculpta 
imagine,  facit  Deo  iniuriam:  ergo  pari  ratione,qui 
credit,  Deum  hahere  hmnanam  eftigiem.  iniuriatur 
divinae  naturae :  videlur  ergo,  quod  non  congruat 
divinae  naturae  incarnari  sive  lmmanari.  —  Per  hunc 
modum  consuevit  argui  ab  infidelibus  3. 

CONCLUSIO. 

Congruum  fuit  Deumque  decuit  incarnari. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  absque  dubio  con- 

Crantioni.° et  eruum  m'1  et  Deum  decuit  incarnari;  et  hoc  propter 

suae   potentiae,   sapientiae    et   bonitatis  eminentem 

manifestationem ,  quae  quidem  facta  esl  in  humani 

generis  assumtione.  —  Congruum  etiain  fuil  propter 


divinorum    operum   excellentem  consummationem ,  a»ti   \ 
quae  quidem  facta  est,  cum   ultimum  coniunctam 
est  primo.  Ibi  ciiiin  est  perfectionis  coosummatio, 
sicut  apparel  in  circulo,  <|iii  est  perfectissima  Qgu- 
rarum,  qui  etiam  ad  idem  punctura  terminatur,  a 
quo  incepit4.  — Decebal  etiam  propter  superabun-  nm0  3. 
dantem  pretii  solutionem   ad   liberationem  borainis 
captivi,  quia   sola  persona  divina  erat,  quae  piae- 
ponderabat  loti  humano  generi5.  — Postremo  dece-Ratiot. 
bat  propter  supereffluentem  hominis  glori/icationem, 
ut  non  tantummodo  inoenirel  horno  in  Deo  pascua 
interius ,  immo  etiam  pascua  exteriu.s  *. 

Ya  sic  patet,  ijuod  opus  incarnationis  multum  epii 
quidem  peromnem  modum  Deiun  congruebatetquan- 
tum  ad  cius  infinitatem  et  quantum  ad  eius  perfe- 
ctionem  et  quantum  ad  pietatem  et  quantum  ad  li- 
beralitatem:  ad  infinitatemmse  ipso,  ad  perfectionem 
in  operando,  ad  pietatem  in  Hberando  et  quanlura 
ad  liberalitatem  in  remunerando.  —  Concedendae 
sunt  igitur  rationes  ostendentes,  sacrainentum  incar- 
nationis  Deo  congruere. 

1.  Ad  illud  ergo  quod  obiicilur  in  contrarium,  sointio  oP 
quod  non  decet  divinam  maieslatem   humiliari ;   di- pos 
cendnm,  quod  Deum  hUmiliari  potest  intelligi 7  du-  nuiiuctio. 
pliciter:  aut  in   se,  aut   ratione   sibi   unili.  In  se 
quidem,  cum  sit  omnino  invariabilis.  nec  potest  hu- 
miliari  nec  potest  exaltari.   Ratione  autem  sibi  uniti 
potest  humiliari  ad  maiorem  manifestationem  suae  \otandam 
altitudinis,  sicul   potest  infirmari  ad  maiorem  ma- 
nifestationem    suae  fortitudinis.  In  hoc  enim  .   quod 
Deus  carnem  humilem  et  inpZrmam   assumsit ,   su- 
perbissimum  diabolum  deiecil  el  hominem  humilem 
exaltavit;  forlissimum  adversarium  confregit,  homi- 
nem  infninum  stabilivit.  Et  in  hoc  eminenter   facta  Dapiex  m 
est  manifestatio  potentiae  et  sapientiae.  Si  enim  quod  n 
infvrmum  est  Deipotentius  est  omnibus  hominibus, 
el  quod  stultum  est  Dei  sapientius  est  omnibus  /10- 
minibus*  et  etiam   daemonibus;  planum  est.  quod 
eius  potentia   et   sapientia  snperexcellunt  omnia   in 
infinituin.    Et    ideo.    etsi    incarnationis   opus   in   se 


1  Edd.  hic  et  paulo  post  contefnptionem.  Pro  summam 
Maiestatem  cod.  G  supremam  Maiestatem.  —  Cfr.  I.  Cor.  1, 
23,  ubi  Apostolus  de  Christo  dicif,  quod  sit  «  ludaeis  quidem 
scandalum.  gentibus  auiein  stullitia». 

2  Phil.  2,  9.  Cfr.  Eph.  I;  21.  —  Aristot. ,  V.  Topia 
c.  3.  (c.  5.):  Nam  quod  est  secundum  superabundantiam  tini 
soli  inest.  Vide  tom.  1.  pag.  542,  nota  2.  —  Paulo  inferius  pro 
sibi  in  cod.  F  lcgitur  Deo. 

3  Dc  his  obicctionibus  earumque  solutionibus  vidc  tnstin., 
Apolog.  1.  pio  Christian.  n.  13;  Dialog.  cum  Trynh.  n.  65; 
Terlull.,  de  Carne  Christi,  c.  4.  seqq.;  LactanU,  IV.  Div.  Institut. 
c.  22.  seqq. ;  Ansclm.,  I.  Cur  Deus  homo,  c.  3.  seqq.  —  Pro 
Per  hunc  modum  cod.  0  subsdtuit  ergo  videtur  conceden- 
dum,  quod. 

*  Ciivulum  pcrfcctissimam  figurarum  esse,  etiam  August. 
docet  in  libro  dc  Quantit.  animac.  c.  II.  n.  17.  seqq.  —  ClV. 
ctiam  quae  I.  Sent  d.  37.  p.  I.  a.  3.  q.  2.  in  corp.  de  triplici 
modo  dicuntur,  quo  elTectus  ad  Dcuni  comparantur.  Comparan- 


tur  enim,  ut  ibi  docetur,  per  modum  exeuntis ,  redeuniis  et 
pervenientis  (unionis),  et  primus  modus  assuniiaiur  lineae  re- 
ctae,  secundus  lineae  reflexae,  tertius  circulo  etc. 

5  Anselm.,  Meditation.  medit.  I  I  :  Subvenit  bonilas  Dei  et 
eam  [humanam  naturam]  in  stiam  pcrsonam  assumsit  Filius 
Dci,  ui  in  ea  persona  esset  homo  Dcus,  qui  haberet  ijuocl  supe- 
rarct  non  solum  oninem  essentiam,  quae  Dcus  non  est,  sed  etiam 
omne  debitum,  quod  peccatares  solvcre  debcnt  ctc.  — •  Paulo 
ante  pro  cuptict  plurimi  codd.  cum  edd.   I,  2  capti. 

6  loan.  10,  9:  Ego  sum  ostitim.  Per  me  si  quis  introicrit, 
salvabitur,  et  ingrcdietur  et  egredietur  et  pascua  inveniet. 

7  Cod.  W  esse. 

8  Epist.  I.  Cor.  I  ,  25:  Quod  stullum  est  Dei  sapientius 
est  liominibtis,  ct  quod  infirmum  est  Dei  forlius  est  hominibus. 
—  Codd.  N  S  bis  omittunt  omnibus  ante  Iwminibus.  —  Cfr. 
Anselm.,.  .Mcdilation.  medit.  II.  —  Paulo  inferius  post  eius  po- 
tcntia  VaL  addit  et  excellentia. 


DIST.  I.  ART.  II.  QUAKST.  II. 


21 


non  videatur  facere  ad  divinae  manifestationis 4  ho- 
norem,  si  tamen  consideralur  ad  id  ad  quod  est, 
facit  elegantissime.  Et  ideo  haerelicis  et  inlidelihus 
caecis  velalum  est  sacramentum  incarnalionis,  di- 
centibus,  opus  incarnationis  facere  ad  divinae  inaie- 
statis  ignominiam ,  cum  ex  opposito  facial  ad  excel- 
lentissimain  gloriam. 

2.  Ad  illud  quod  ohiicitur,  quod  nimia  fuit  ibi 
humiliatio ;  responderi  potcst,  ut  dictum  esl,  qaod 
divina  natura  non  fuit  humiliata  aliqua  deiectione; 
sed  cum  creatura  appetiit  esse  Deum,  inllala  fuit 
aliqua  elatione ;   et  ideo  nimietas  ex  parte  ista  non 

ia  ratio.  soDat  in  vitium,  sicut  ex  parte  illa.  —  Praeterea  . 
iu  alio2  deficit  similitudo.  quia  exinanilio ,  quae 
facta  esl  in  assumtione  humanae  naturae,  fuil  ex 
excessu  caritatis  et  amoris ;  sed  elevatio ,  qua  hoino 
voluit  Deo  assiinilari,  fuit  ex  excessu  praesumtio- 
nis 3.  Et  qnia  nimietas  praesumtionis  et  elationis  vi- 
tuperahilis  est,  et  nimietas  dileclionis  in  summo  Deo 
laudahilis  est ;  hinc  est,  quod  exinanitio  Chrisli  non 
fuit  vituperabilis,  sed  laudabilis,  sicut  vituperabilis 
fuit  elatio  primi  parenlis  ;  procedebat  enim  ex  nimia 
caritate,  de  qua  supra  hahitum  est  in  auctoritate  4 : 
Deus  propler  nimiam  caritatem,  qua  dilexit  nos  etc. 

3.  Ad  illud  quod  ohiicitur.  quod  non  debet  crea- 
luram  trahere  extra  terminos  suos;  dicendum,  quod 
creatura  in  Christo  remanet  intra   terminos  creatu- 


r.i;1,  ratione  tamen  personae,  in  qua  substantiQcatar, 
habet  commuuieationem  idiom  ituui  et  participat  no- 
men  divinum  .  pro  eo  quod  illa  unio  facit  commu- 
nicationem  idiomatum,  salvis  proprietatibus  assumen- 
tis  et  assumti. 

4.  Et  per  hoc  patet  responsic  ad  sequens.  quod 
ohiicitur  de  commiinieatione  nominis  excellentissimi ; 
quia  Deus  nec  nomen  nec  gloriam  suam  communi- 
cat  alii.  Unus  enim  el  idem,  qui  est  Christus.  bsI 
homo  el  Deus;  unde  cum  nomen  divinitatis  atlri- 
huitur  homini.  hoc  est  ratione  divinae  hypostasis. 
Similiter  intelligendum  esi  de  honore  latriae,  sicut 
inferius  s  apparehit. 

j.  Ad  illud  quod  ohiicitur,  quod  Deo  faeit  iniu- 
riam  qui  credit.  ipsum  hahere  efligiem  ,::  dicendum, 
quod  verum  est.  quando  credit.  ipsum  hahere  effi- 
giem  in  propria  natura;  quia  talis  credit,  ipsum  esse 
quid  corporeum.  cum  ipse  sit  spiritus  nobilissimus. 
Incarnatio  autem  non  facit,  eum  habere  in  se  effi- 
giem,  sed  uniri  ei  qui 7  hahet  effigiem  ,  salva  nihi- 
lominus  Dei  spiritualitate  et  nohilitale.  Qui  igitur 
sic  ponit  Deum  incarnari.  cum  nihil  detrahatur  eius 
nobilitati  et  perfectioni,  et  multum  addalur  exalta- 
tionis s  et  dignitatis  generi  humano.  non  tantum  Deo 
non  derogat,  sed  etiain  Dei  honilatem  nuiltum  com- 
mendat;  et  econtra  Dei  bonitatem.  quantum  in  se 
est,  diminuit  qui  hoc  negat. 


SCHOLIOX 


I.  Variae  rationes  a  theologis  pro  congruentia  incarnationis 
afferuntur,  quae  ad  quatuor  rationes  a  Seraphico  taclas  reduci 
possunt,  v.  g.  illae  tres,  quas  S.  Tliomas  in  Comment.  eruit 
ex  «  plenitudine  divinae  misorieordiae  et  ex  immobilitate  iusti- 
titiae  ipsius  et  ex  decenti  ordine  sapientiae  eius  ».  —  De  hac 
quaestione  tractant: 


Alex.  HaL,  S.  p.  ill.  in  tota  q.  2.  passim.  —  ScoL  langil 
rem  in  utroque  Scripto,  d.  20.  q.  unica.  —  S.  Thora.,  hic  q.  I. 
a.  2;  S.  III.  q.  I.  a.  I  ;  S.  c.  Gent.  IV.  c.  53-S5.—  I!.  Albert., 
hic  a.  I.  —  Petr.  a  Tar.,  hic  q.  2.  a.  I.  —  Richard.  ;i  Med., 
hic  a.  2.  q.  I. —  /Egid.  R.,  hic  q.  2.  a.  2.  —  Dionys.  Carth., 
hic  q.    I. 


QUAESTIO  II. 
Quae  fuerit  incarnalionis  ralio  praecipua. 


Secundo  quaeritur,  quae  fuerit  incarnationis 
ratio  praecipua.  Et  quod  humani  generis  redemptio, 
ostenditur : 

I.  Ad  Galatas  quarlo  9,  cum  dicitur:  Cum  venit 
bmcnia.igitur  plenitudo  temporis,  misil  Deits  Filium  suum 
factum  ex  muliere,  factuni  sub  Lege,  ut  eos,  qui 
sub  Lecje  erant,  redimeret.  Si  igitur  Apostolus  prin- 


cipalem  assignat  rationem  missionis  Filii  Dei  in  car- 
iicni.  videtur,  quod  nostra  redemptio  sil  eius  ratio 
praecipua.  S/  tu  dicas,  quod  hoc  non  dicil  Aposto- 
lus  tanquam  causam  principalem  ;  obiicitur  contra 
hoc  illud  quod  idem  dicit  \postolus  ad  Hebraeos 
secundo".  uhi  loquens  de  Christo:  fpse  simili- 
ter  participavit  eisdem,  ut  per  mortem  destrueret 


1  Cod.  F  bene  maiestatti.  Pattlo  superius  pro  Ei  ideo  etsi 
multi  codd.  et  nV\.  I,  2  Et  ideo,  si.  Paulo  inlcrius  pro  eonside- 
ratur  ad  id\-M.  corwderatur  iUud.  Post  pauca  pro  dicentibus 
beoe  multi  codd.,  ul  A  E  F  (i  ll  L  N  T  V  \ ,  cum  edd.  I,  2  dicentes. 
In  fine  solut.  cod.  Z  voci  (jlorima  pnicfigit  mus. 

2  Pro  in  alio  i-<\t\.  in  illa  ratkme. 

3  Godd.  FM  adiiciunt  ct  elatioms,  Pro  ex  ewcessu  cod.  E 

hahct  in  exC6S8U, 

4  Ivphcs.  2.    i;  cfr.  supra   Prooemlum. 

5  Disi.  '.).  per  totam.  —  Immediate  ante  cikU\.  LV  vocu- 
lac  rioui  praeraittuni   hic.  Paulo   eiuperlua  pro  Unus  enim  et 

iilrm.  t/iu  rst  Chrislus,  i'st   lniiiii)  cikI.  a  1'iius  rnini  quidem 


Christus  est,  qui  est  homo,  codd.  FHK.PQ  bb  Unus  enim 
idemque  [cod.  F  et  ideni]  <-st  Christus  etc  ;  codd.  (•  L  N  r  U  v 

aa  Iiiiis  ritiin  itirin  .  ijtii  esl  Christus. 

8  i.iid.  humanam  effigiem.  Mos  pro  iiti<nul<>  credii  cod.  A 

ijiiiflitln   ilntl. 

"  Cod.  \  '/(/(»/. 

8  Cod.  P  rins  exaltationis. 
Vers.  »   •'>:  Ai  ulii  venlt  plenitudo 

''  Vers.  i '».  Cod.  K  eUam  verba  dat,  cum  quibus  hic  ver 
^n-  Inciplt:  Quia  puerl  communlcaveruni  carnl  ei  sanguinl,  el 
Ipse  simlliter  etc  Seq.  locua  Scrlpt  esl  Ibid.  \.  i'i.  — Glossa, 
qui si  nrdlnaria,  habetur  apud  Strabum  el  Lyranum. 


22 


SENTENTIARUM  LIM.  III. 


eum  etci  el  posl  :  Nusquam  enim  Angelos  appre- 
hendit;  Glossa:  o  Participavit,  ui  homines  sanctifica- 
rel  el  liberaret;  el  recte  haec  causa  ponitur,  quia, 
si  iidii  esset  eos  liberaturus,  non  eis  participaret, 
quod  in  Angelis  apparet,  quia  Dusquam  \ngelos 
apprebendit  ».  Sed  iilud,  quo  posito  ponitur  '  et 
<|iio  remoto  removetur,  assignatur  tanquam  causa 
principalis  el  praecipua:  ergo  videtur,  quod  princi- 
paliter  incaroatio  Eacta  luit  propter  reparationem 
oeris  bumani. 

2.  Item,  in  Psalmo8:  [nfixussumin  limopro- 
fundi;  Glossa  Augustini:  «  Utinam  maneret  homo  in 
eo  quod  Deus  fecit ;  si  enim  maneret  in  eo  quod 
Deus  fecit,  non  in  limo  infixus  essel  quem  Deus 
genuit»;  igitur  si  honio  stetisset,  incarnatio  facta 
non  fuisset :  igitnr  incarnationis  ratio  praecipua  vi- 
detnr  esse  hominis  reparatio. 

3.  Item,  Augustinus  super  Ioannem,  tractans 
illnd  loannis  undecimo8:  Ecce ,  quem  amas  infir- 
matur:  «  Sipeccatores  Dominus  non  amaret,  ad  ter- 
ram  de  caelo  non  descenderet »:  ergo  videtur,  quod 
praecipua  ratio  incarnationis  fnerit  liberatio  pec- 
catoris. 

4.  Item,  si  Deus  assnmsit  humanam  naturam, 
aut  hoc  fnit  propter  humanam  dignilatem,  aut  ne- 
cessit>atem.  Si  propter  dignitatem,  cnm  dignior  sit 
natura  angelica  qnam  humana  \  magis  dehuit  as- 
sumsisse  angelicam.  Si  propter  necessitatem ,  et 
necessitas  indigentiae  non  sit  nisi  propter  pecca- 
tum;  videtur,  quod  praecipua  ratio  fnit,  quod  ho- 
ininem  assumsit,  redemptio  generis  humani. 

o.  Item,  opus  incarnationis  fnil  maximae  gra- 
tiae,  de  qua  liomo  maxime  tenetur  ad  gratiarum 
actionem;  sed  magis  tenetur  homo  esse  gratus  Deo, 
el  maior  fit  ei  gratia,  quando  aliquod  beneficium 
praeslatur  sibi,  quo  indignus  est,  in  statu.  in  quo 
indignus  est,  et  pro  eius  liberatione,  quam  si  alias 
esset  ei  praestandum  5:  ergo  si  homo  lapsus  pro 
beneficio  incarnationis  est  maxime  Deo  obnoxius. 
videtur,   quod   si  ipse    non   esset  lapsus,   ipse  non 


lom. 


i  incarnatus,  et  nec  huiusmodi  beueucium  esset 
sibi  praestitum. 

Praecipua  ergo  ratio  incarnationis  videtur  esse 
redemptio  generis  humani. 

Sbd  contra:  1.  Augustinus  de  Spiritu  et  anima  6:  K*?w 
«  Toluin  hominem  assumat,  ut  totum  beatificaret  »; 
sed  homo  debebat  totus  beatificari,  et  ita  plene  bea- 
titii-iiii _  si  non  esset  lapsus.  sicut  si  esset  lapsus : 
ergo  si  homo  non  essel  lapsus,  Deus  esset  incarna- 
tus:  ergo  non  videtur.  quod  praeoipua  ratio  incar- 
nationis  sit  liberalio  generis  humani. 

±  Ilem,  super  illud  ad  Ilebraeos  secundo7:  Nus- 
quam  Angelos  apprehendit;  (jlossa:  «  Non  angelicae 
naturae  dataest  haec  dignitas,  ut  ei  persona  divina 
uniretur  ».  Si  igitur  haec  dignitas  data  fuit  naturae 
humanae.  et  humanae  naturae  nihil  datum  est  fru- 
stra :  ergo  si  non  peccasset,  talis  dignitas  non  rema- 
neret  vacua:  ergo  adhuc  uniretnr  cuin  divina  na- 
tura :  ergo  liberatio  generis  humani  non  est  ratio 
praecipua. 

3.  Item,  ita  decebat  Deum  manifestare  suam 
infinitatem  8  et  perfectionem  et  liberalitatem.  si  homo 
stetisset.  sicut  si  lapsus  esset:  ergo  si  omnia  ista 
facit  in  opere  incarnatiofiis,  videlur,  quod  incarnatio 
fuisset,  etiam  si  homo  lapsus  non  fuisset;  et  ita  idem 
quod  prius. 

4.  Item,  tantae  nobilitatis  et  difllcultatis  9  est 
vindicare  sive  acquirere  sibi  infmitum  bonum,  sicut 
satisfacere  pro  offensa,'quae  esl  coutra  bonum  infi- 
nitum:  si  ergo  homo  non  poterat  satisfacere  pro  se  de 
offensa,  qua  offenderat  Deum,  sic  nec  per  se  potest 
mereri  habere  Deum.  Ergo  sicut  opportunum  fuit , 
Filiurn  Dei  incarnari,  homine  cadente,  ut  pro  homine 
satisfaceret ,  sic  videtur,  quod  opportunum  fuit,  Fi- 
lium  Dei  incarnari,  homine  slante,  ut  homo  per 
eum  mereri  posset. 

b.  Item,  quae  soluminodo  propter  occasionem 
peccati  introducta  sunt  exierunt  a  Deo,  non  princi- 
paliter,  sed  occasionaliter  10:  ergo  si  incarnatio  facta 
est  principahter  propter  peccati  expiationem,  anima 


1  Supple  cum  Vat.  aliud.  —  De  delinitione  causae  hic 
proposita  agit  Avicenna,  IV.  Metaph.  c.  1.  —  Vat.,  pro  Sed 
illud  substituto  Si  ergo,  mox  post  removetur  addit  cst  causa, 
et  dein  cum  edd.  I,  2  prosequitur  et  redemptio  assignatur... 
et  praecipua  incarnationis,  videiur  qaod  etc.  Cocld.  A  E  in  con- 
clusione  omittunt  facta. 

-  Psaim.  6S.  3.  —  Verba  Augustini  inveniuntur  in  eius 
Enarrat.  in  liunc  Ps.,  serm.  I.  n.  5,  ubi  tamen  ed.  Maurina  pro 
iu  liiim  exhibet  in  illo,  quae  lectio  in  eodem  sensu  videtur 
intelligenda.  Sequitur  enim:  Porro  auiem,  quia  per  iniquitatem 
homo  lapsus  est  a  substantia ,  in  qua  factus  est...  venit  Filius 
Dei  ad  limnm  profundi  et  infixus  est.  —  Post  in  Psalmo  cod. 
K  addit  loquitur  Christus.  Paulo  inferius  pro  facta  non  fuisset 
codd.  Ii  K.  bu  facta  non  esset. 

3  Vers.  3.  —  Dictum  Augustini  habatur  loc.  cit.  tr.  49.  n.    i. 

4  Quod  probatum  est  II.  Sent.  d.  I.  p.  II,  a.  2.  q.  2.  — 
Vocem  natura  ante  angelica  restituimus  ex  codd.  P  Q  bb.  Mox 
post  angeticam  codd.  K  bb  supplent  quam  humanam.  Circa 
initium  arg.  cod.  X  post  secundum  aut  repetit  hoc  fuit  pro- 
pter  hitmanam. 


5  Cfr.  August.,  VII.  de  Civ.  Dei,  c.  31.  —  Paulo  ante  pro 
ciits  Uberatione  cod.  T  substituit  casus  liberatione,  et  circa 
iniiium  arg.  post  maximae  gratiae   codd.  P  Q  V    subiiciunt  et. 

6  Cap.  9.  Verba  ipsa  August.  vide  supra  pag.  19,  nota  5. 
Paulo  inferius  post  Deus  esset  cod.  F  inserit  nihilominus. 

7  Vers.  16.  Glossa,  quae  est  ordinaria  et  secundum  Alcui- 
num  in  hunc  loc,  apud  Strabum  et  Lyranum  sic  sonat:  Non 
angelicae,  sed  humanae  naturae  data  est  haec  dignitas,  ut  Deus 
ei  in  unam  personam  iungeretur. 

8  Codd.  M  0  bonitatem. 

9  Cod.  N  dignitatis.  Subinde  pro  vindicare  codd.  M  0  unire. 
et  post  pauca  pro  si  ergo  iidem  codd.  sicut  ergo.  Mox  pro  pro 
se  Yat.  per  se,  et  paulo  inferius  pro  potest  mercri  eadem  Vat. 
poterat  mereri.  Deinde  pro  homine  cadente,  ut  pro  homine 
satisfacerct,  sic  videtur,  qtiod  codd.  M  0  homine  lapso,  ut  homo 
posset  satisfacere  pro  offensa,  sic  opportunum  etc. 

10  Cfr.  I.  Sent.  d.  46.  q.  3.  in  corp.  Pro  confirmatione  etiam 
allegari  solet  illud  Iren.,  III.  contra  Haereses,  c.  22  (alias  c.  32.) 
n.  3:  Quoniam  futuram  circa  Filium  Dei  humani  generis  disposi- 
tionem  in  semetipsum  Fabricator  omnium  Verbum  praeformave- 


DIST.  I.  ART.  II.  OUAEST.  II. 


23 


Chrisli  facta  est  non  principali  intentione.  sed  qnasi 
quadam  occasione.  Si  ergo  inconveniens  est.  nobilis- 
simam  creaturam  occasionaliter  esse  introdnctam. 
cum  agens  principaliter  intendat  opera  nobiliora. 
videtur,  quod  inconveniens  sit  dicere.  incarnationem 
factam  esse  propter  hominis  reparationem. 

6.  Item,  in  incarnalione  Filii  Dei  humana  na- 
tura  plurimum  est  exaltata1:  si  ergo  Deus  incarna- 
tur  ex  hoc,  quod  humana  natura  peccavit:  videtur, 
quod  homo  reportel  commodnm  de  malitia.  Ergo  si 
hoc  non  decet  divinum  retributorem,  patet  etc. 

7.  Item,  Christus  est  caput  Ecclesiae  non  solum 
secundum  divinam  naturam,  sed  etiam  humanam, 
sicut  oslendit  Augustinus  super  loannem  2;  sed  si 
homo  non  peccasset,  adhuc  esset  corpus  Ecclesiae: 
igitur  vel  Dei  Filius  incarnaretur .  aut  corpus  Ec- 
clesiae  remaneret  acephalum. ' Igitnr  si  illud  est  im- 
possibile,  restat,  quod  Deus  incarnaretur.  si  homo 
non  peccasset:  ergo  idem  quod  prius. 

8.  Item.  si  homo  lapsus  non  esset.  nihilominus 
fuisset  Sacramentum  matrimonii :  si  igitur  Sacra- 
mentum  matrimonii  in  coniunctione  sexuum  dicit 
sive  significat  coniunclionem  Chrisli  et  Ecclesiae 
quantnm  ad  naturarum  unionem,  propler  insepara- 
bilitatem,  ut  dicitur  ad  Ephesios  quinto  3:  Hoc  Sa- 
cramentum  magnum  est;  ego  autem  dico  in  Chri- 
sto  et  in  Ecclesia:  ergo  si  homo  stetisset.  aut  Sa- 
cramentum  matrimonii  esset  falsum .  aut  Dei  Filius 
esset  incarnalus.  Sed  primum  est  impossibile:  ergo 
restat  etc. 

9.  Item,  quadruplex  esl  modus  educendi  homi- 
nem  in  esse.  «  Contingit  enim,  hominem  educi  de 
viro  et  muliere;  contingit  educi  sine  viro  et  mu- 
liere;  conlingit  educi  de  viro  sine  muliere;  et  de 
muliere  sine  viro  4» ;  sed  tres  istorum  modorum  fuis- 
sent,  si  homo  stetisset,  sicut  planum  est:  ergo  vi- 
detur,  quod  et  quarlus  fuisset,  quo  eductus  est  de 
sola  muliere.  Sed  hic  quarlus  est  in  incarnatione: 
ergo  si  homo  stetisset,  incarnatio  fuisset;  ant  si  non, 
tunc  unus  modus  productionis  hominum  deficeret . 
et  sic  universum  perfectum  non  esset;  et  hoc  est 
maximum  inconveniens.  Dicit  enim  Augustinus,  quod 
universum  habet  tantam  perfeclionem,  quod  nemo 
potest  in  eo  imperfectum  ralionabiliter  aliquid  inve- 


nire  nec  rationabiliter  aliquid  addere,  sinit  et  ipse 
dicit  in  libro  de  I.ibero  Arbitrio  \  quod  nihil  potrsl 
intellectus  noster  intelligere.  quod  snbterfugeret  il- 
lam  supernam  artem. 

CONCLUSIO. 

Praecipua  raiio  incarnationis  videtur  fuisse  re- 
demptio  humani  generis,  quamvis  multae  ra- 
tiones  aliae  eongruentiae  huic  rationi  sint 
annexae. 

Iksr-oNDEo:  Ad  praedictorum  intelligentiam  est 
notandum.  quod  circa  hoc  duplex  esl  magistrorum 
opinio. 

Quidam  enim  diceTe  voluerunt.  quod  de  incar-  opinio  i. 
natione  esl  ioqui  dupliciter.  Esl  enim  iocarnatio  car- 
nis  assumtio:  de  carne  aulem  assumta  est  loqui  du- 
pliciter:  aut  quanlum  ad  substantiam,  aut  quantum  nutmctio. 
ad  defectum  passibilitatis  6.  Si  fiat  sermo  de  ipsa 
quantum  ad  defcclum  passibilitatis  et  mortalitatis , 
dicunt.  qnod  incarnationis  praecipua  ratio  fuit  hn- 
mani  generis  redemptio.  Nisi  enim  horao  peecassel 
et  lapsUs  et  redimendus  esset 7,  Christus  carnem 
mortalem  non  assumsisset. —  Si  antem  Loquamurde 
incarnatione,  secundum  quod  dicil  assumtionem  hn- 
manae  naturae,  loquendo  simpliciter;  sic  dixerunt, 
quod  praecipua  ratio  incarnationis  non  est  liberatio 
generis  humani .  quia,  etiam  si  homo  non  peccas- 
set.  Christus  incarnatus  esset:  sed  huius  ratio  est  Ratio. 
perfectio  multiplex  snrgens  ex  dignitate  illius  operis. 
lncarnatio  enim  facit  ad  perfectionem  hominis — et 
per  consequens  ad  perfectionem  totius  universi  —  in 
hoc  quod  complet  et  completionem  dat  huinaiio  ge-  im araatio 

.  .  ...     ,  ,  perficil  iri- 

nen ,  secundum   lllud  quod  respicit   naturam,  etpiiat«r. 

secundum   illud  quod  respicit  graliam,  et  secun- 

dum  illud   quod   respicit  gloriam.   Secundum  illudPrimoqooad 

...  '     .        .       .  .  a  natnram. 

quod  respicit  naturam,  quia  m  incarnatione  est1 
consummatio  modorum  educendi  hominera  in  ess 
Est  etiam  consummatio  iu  comparatione  ad  perfe- 
ctionem  agentis  in  hoc,  quod  in  incarnatione  homo, 
qui  esi  ultimus .  coniungitur  cum  suo  principio 
unione,  qua  sub  Deo  nulla  esl  maior.  —  Facitetiam     s 

■ino.td   . 

ad  perfeclionem  hominis,  quantum  ad  illud  i|iiod  re-  uun. 


rat ,  praeformaDie  Deo  primum  animalem  bominem,  videlicei  ui 
a  spitituali  salvaretur.  Cum  enira  praeexisteret  salvans,  oportebai 
et  <j uocl  salvaretur  fioii,  m  non  vacuum  sit  suivans.  — Simili  arg. 
nsus  ost  Cyrill.  Alex,  Tbesaur.  assert.  15.  (ulias  lib.  V.  c.  3.) 
contra  Arianos,  divinitatem  Kilii  Del  negantes. 

1  Viilc  August. ,  XIII.  de  Trin.  c.  17.  n.  22:  Anselm.,  I. 
Cur  Diiis  homo,  c.  h. 

2  Tr.ict.  0(i.  i).  2:  c  Per  quid  autera  caput  csi  Ecclesiae 
nisi  per  horoinem,  quod  Verbum  caro  facium  est?  Id  est,  i>'i 
Patris  Unigenitus  Dcus  liomo  factus  cst ».  In  Epist,  I.  loen.tr.  I. 
n.  2.  dicit:  Verbum  caro  factum  est  ei  habitavit  w  nobis.  ilU 
cami  adiungltur  Ecclesia,  el  fii  Christus  totus,  capul  ei  corpus. 
Cfr.  de  Catech.  rudib.  c.  3.  n.  6.  etc,  19.  b.  33,  nec  non  infra 
<1.  13.  a.  2.  q.  I.  —  Christus  capul  Ecclesioe  vocalur  Eph. 
I,  22;  o,  2.'i;  ColOSS.    I,    18. 


:i  Vers.  32.  —  Infra  posl  esset  fatsum  VaL  udiicii  sojnnm . 
deinde  pro  Sed  ood.  i'.  suli^iiinii  .s/  ergo,  cod.  P  Sed  si. 

4  Quadruplex  modus  educendi  hominem  in  esse,  de  quo 
in  hoc  arg.  sermo  est,  mpmoreiur  in  opusculo,  cui  litulus: 
Sermones  ad  fratres  in  eremo  (ihler  opera  August.     -  n 

nec  non  In  Anselmi  libro  Cur  Deus  homo,  II.  c.  8,  ubl  etiam 
pro  secundo  modo  in  exemplum  sublicitur  creatio  Adae,  pro 
lertio  productio  Evae. 

5  Libr.  III.  c  ■>.  n.  13:  Potesi  ergo  esse  Bliquid  In  rerum 
iwitiiiii.  quod  in. i  ratione  non  cogitAS.  Non  esse  autem  quod 
vera  ralione  cogitas,  non  potesl  Ncque  enlm  m  potes  nliquid 
melius  in  crentura  cogiiBre,  quod  creaturae  nrtiflcem  FUgpriL 

•  Nonnulll  codd.  el  Vat.  adduiM  $t  mortaUtatis. 

:  Cod.  n  homo  peccasset  et  non  reditnendus  esset 

*  Pro  i/iiih  iii  i.niiriintiiiiii  ,st  cod    I   incartuUio  enim 


-J'l 


SENTENTIARUM  LIB. 


\  Iditor 
ratio 


gpicil  gratiam,  quia  in  incarnatione  assumit  Christus 
humanam  naturam,  ratione  cuius  plene  habel  e 
caput  totius  Ecclesiae,  cuius  corporis  membra  uniri 
habenl  ratione  caritatis  el  gratiae.  El  simul  cum  boc 
facil  ad  perfectionera  raeriti,  quia  omnia  meritapen- 
dent  et  meliorantur  merito  Cbristi.  —  Facit  etiam 
ioa<iad  perfectionem  gloriae  in  eo,  quod  homo  in  Deo 
suo  invenit  pascua  quantum  ad  partem  corporalem 
ei  quantum  ad  partem  spiritualem,  sive  ingredia- 
lur,  sive  egrediatur,  quod  '  non  faceret,  si  Deus 
iin ii  esset  incarnatus.  —  Completus  etiam  est  totius 
humanae  naturae  appetitus,  dum  per  opus  incarna- 
tionis  hobilissima  idoneitas,  quae  erat  in  huniana 
natura,  secundum  quam  unibilis  erat  divinae,  ad 
actum  perfectum  reducitur.  —  Et  ratione  huius  mUl- 
tiplicis  perfectionis,  quae  surgit  ex  opere  incarna- 
tionis,  congruum  fuit  Deum  incarnari.  Et  quia  haec 
multiplex  perfectio  non  tantum  respicit  statum  natu- 
rae  lapsae,  immo  etiani  respicit  statum  naturae  be- 
ne.2  institutae;  ideo,  si  homo  lapsus  non  fuisset,  nihi- 
lominus  Deus  incarnatus  esset.  quia  ita  competebat, 
hominem  perfectum  esse  et  secnndum  naturam  et 
secundum  gratiain  et  secundum  gloriam.  sicut  si 
esset  in  statu  lapso,  et  quodam  modo  amplius,  et 3 
secundum  istam  opinionem.  —  Et  qui  hanc  opinio- 
nem  sequuntur  concedunt  rationes,  quae  ad  hanc 
partem  adducuntur.  Rationes  vero  ad  oppositum  et 
auctoritates  per  hoc  effugiunt.  quia  dicunt,  eas  in- 
teliigi,  secundum  quod  incarnatio  dicilur  carnis  mor- 
talis  et  passibilis  assumtio.  Loquitur  enim  Scriptura, 
et  Sancti 4  de  incarnatione  secundum  eum  modum , 
qui  fuit  post  lapsum,  non  per  eum  modum,  qui  fuis- 
set,  homine  persistente  in  statu  innocentiae. 

Aliorum  vero  opinio  fuit,  quod  praecipua  ratio 
incarnationis  esl  reparatio  humani  generis,  quamvis 
aliae  multae  sinl  rationes  coneruentiae  huic  annexae5- 


Opinio 


genus  liiimaiiuiii  fuissef  lapsum,  Verbum  Dei  non 
fuisset  incarnatum.  —  Et  ratio  huius  est,  quia  in-Ratio. 
carnatio  Dei  est  superexcedentis  dignationis;  et  ideo, 
cum  sil  ibi  quidam  excessus,  non  fuisset  introdu- 
ctum  incaruationis  mysterium,  nisi  praecessisset  ex- 
cessus  oppositus  per  ipsum  corrigendus  et  restau- 
randus.  Unde  Disi  Deus  ovem  suam  perdidisget,  non 
de  caelo  ad  terram  descendisset 6. 

Ouis  autem  horum  modorurn  dicendi  verior  sit,  iadidi« 

v  .  .       .  ...  tftori». 

novit  ille  qui  pro  nobis  incarnan  dignatus  est.  Quis 
etiam  horum  alteri  praeponendus  sit,  difficile  est  vi- 

dere,  pro  eo  quod  uterque  modus  catholicus  est  el 
a  viris  catholicis  sustinetur.  Uterque  etiam  modus 
excitat  animam  ad  devotionem  secundurn  diversas 
considerationes. 

Videtur  autcm  primus  modus  magis  consonare 
iudicio  rationis;  secundus  tamen.  ut  apparet,   plus   •'    - 

pi  i. 

consonat  pielati  fidei:  primo,  qnia  auctoritatibus  San-  «o  i. 
clorum  et  sacrae  Scripturae  magis  concordat.  Nam 
tam  novum  quarn  vetus  Testamentum  7,  ubi  de  Filii 
Dei  descensu  loquuntur,  hurnani  generis  liberationem 
rationem  reddunt,  quod  patelper  singula  discurrendo. 
Sancti  etiam  hoc  dicunt,  sicut  patet  in  auctoritatibus 
supra  positis.  Et  ideo,  sl  divina  eloquia  nobilissimam 
et  praecipuam  incarnalionis  rationem  assignant,  et 
nihil  etiam  a  nobis  dicendum  est  praeler  ea  quae 
nobis  ex  sacris  Eloquiis  claruerunt 8;  magis  videtur 
pietati  fidei  consonuin.  quod  praecipua  incarnationis 
ratio  sit  liberatio  humani  generis,  quam  aliter  sen- 
tire.  Et  hoc  aperte  dicit  Augustinus  in  libro  de  Ver- 
bis  Apostoli ,  sermone  septuagesimo ',  tractans  illud 
Malthaei  decimo  octavo:  Venit  enim  Filius  hominis 
salvum  facere  quod  perierat :  «  Si  homo  non  periis- 
set,  Filius  hominis  non  venisset  ».  Et  expressius 
ibidem,  traclans  illud  primae  ad  Timotheum  primo 10: 
Venit  in  hunc  mundum  peccatores  salvos  facere: 


Ista  enim  est  praecipua  respectu  omnium,  quia,  nisi      «  Nullam  aliam  ob   causam  nisi  peccatores  salvos 


1  Cod.  bb  annectil  quidem. 

2  In  edd.  deest  bene,  cuius  loco  cod.  bb  exhibet  condi- 
tae  et. 

3  ln  cod.  Q  deest  et;  Vat.  voculae  et,  pro  qua  a  cod.  S 
ponitur  etiam,  adiungit  haec.  Paulo  superius  posi  secundum 
gloriam  cod.  Z  supplet  in  statu  ante  lapsum.  Paulo  infenus 
pro  Et  <>"i  codd.  P  bb  habent  llli  qui. 

4  Pro  Sancti  in  edd.  legitur  littera.  Cod.  A  Loquuntur 
enim  Scripturae  et  Sanrti. 

5  Ut  exaltatio  naturae  humanae,  exemplum  pro  nobis  re- 
cte  vivendi,  quoddam  complementum  universi  etc.  —  Paulo 
inferius   pro  superexcedentis  cod.  A  supere.rceltentis. 

6  Respicitur  Matth.  15,  24;  18.  12,  seqq.;  Luc.  15,  4.  seqq. 
—  Mo.x  pro  cerior  edd.  melior. 

7  Cfr.  praeter  Iocc.  in  nota  praeced.  el  in  I.  fundam.  citt. 
Ps.  39,  7.  seqq.  (respective  Hebr.  10,  5.);  Matth.  I,  21;  9,  13; 
Luc.  19,  10;  Ioan.  10,  10;  I.  Tim.  I,  15.  —  Paulo  superius 
cod.  X  verbo  concordat  praetnittit  consonat  seu. 

8  Dionys.,  de  Div.  Nom.  c.  I.  §  I  :  Non  est  autem  auden- 
dum  aliquid  dicere  vel  cogitare  de  supersubstantiali  et  occulta 
Divinitaie  praeter  ea  quae  nobis  per  sacras  Scripttiras  de  Deo 


divinitus  sunt  expressa  (versio  abbatis  Vercellensis).  —  Paulo 
superius  post  assignant  edd.  I,  2  supplent  generis  humani 
liberafioncm. 

9  Nunc  Serm.  174.  (alias  18.  de  Verbis  Apostoli)  c.  2.  n.  2. 
—  Locus  Scripl.  est  loc.  cit.  v.  II,  ubi  Vulg.  pro  salcum  fa- 
cere  e.xhibet  salvare.  Cfr.  Luc.  19,   10. 

10  Vers.  15.  —  Verba  August.  haec  sunt  (Ioc.  cit.  c.  7.  n, 
8.):  «  Quare  venit  in  mundum  ?  Peccatores  salvos  facere.  Alia 
causa  non  fuit,  quare  veniret  in  mundum.  Non  eum  de  caelo 
ad  terram  merita  nostra  bona,  sed  peccata  duxerunt.  Haec  est 
causa,  cur  veniret,  peccatores  salvos  facere  ».  Idem  elicit  ibid. 
ex  significatione  nominis  Iesu  (ipse  enim  salvum  faciet  populum 
suum  a  peccatis  eorum,  Matth.  I,  21.).  Similiter  in  Serm.  175. 
(alias  9.  de  Verbis  Apostoli)  c.  1.  n.  I.  ait:  «  NuIIa  causa  fuit  vo- 
niendi  Christo  Domino,  nisi  peccatores  salvos  facere  »;  quae 
verba  edd.  hic  afferunt  loco  eorum  quae  nos  cum  codd.  ex- 
hibemus.  Libr.  I.  de  Peccat.  meritis  et  remiss.  etc,  c.  26.  n. 
39.  dicit,  Christum  non  aliam  ob  causam  in  carne  venisse... 
nisi  ut...  omnes...  vivificaret,  salvos  faceret,  liberaret,  redime- 
ret  etc.  —  Pro  ibidem ,  tractans  et  paulo  inferius  pro  ibidein 
plura  edd.  substituunt  idem  iractans  et  idem  plura. 


DIST.  I.  AHT.  H.  QUAEST.  II. 


To 


facere».  Et  ihidem  plura  dicil  ad  hoc  perlinentia. 
Et  in  illa  oralione,  quae  incipil:  0  cella  x  arotna- 
tica.  quae  dicitur  esse  Augustini,  hoc  ipsum  habe- 
tur  expressissime.  Ad  hoc  etiam  concordunt  verba 
Bernardi 2  et  Glossa  super  dictum  locum  Epistolae 
ad  Timotheum. 

Secundo  vero  praedictus  modus   magis  concor- 

Ratio-2.dat  pietati  (idei,  quia  Deum  magis  honorilicat  quam 
praecedens.  Naao  praecedens  dicit .  quod  Deiun  con- 
veniebat  incarnari  ad  perfectionem  universitatis;  et 
ideo  qnodam  modo  Deum  intra  perfectionem  universi 
rotanduui.  concludit  et  quandam  neeessitatem  incarnationis  po- 
nit  ei.  cum  dicit,  opera  eius  aliter  3  ad  perfectionem 
non  perduci.  Hic  autem  modus  dicendi,  cum  dicit, 
quod  incarnationis  mysterium  est  supra  omnem  per- 
fectionem.  ponit,  Cliristum  esse  supra  omnem  perfe- 
ctionera  universitatis.  sive  quantum  ad  naturam, 
sive  quantum  ad  gratiam,  sive  quantum  ad  gloriam. 
Et  in  hoc  recte  facit;  quia.  sicut  dicit  Philosophus 
in  undecimo  4  Primae  Philosophiae ,  Deus  supra 
omnem  universi  ordinem  ponendus  est,  sicut  non 
diritur  esse  dux  de  exercitu.  sed  snpra  exercitom. 
Tertio,  modus  iste  dicendi  incarnationis  myste- 

Ritio  3.  rjlim  magis  commendat.  dum  dicit,  hoe  mvsterium 
tantuin  esse,  quod  non  debuit  fieri  nisi  ex.  maxima 
causa,  utpote  propter  placandam  divinam  irain  ei  re- 
stauranda  omniti,  sioe  quae  in  caelis  sunt,  swe  quae 
Wterra*.  Et  ideo  dicunt,  quod  tantum  mysterium 
non  fuisset  introductum ,  nisi  praeeessisset  lapsus 
Bobilissimae  creaturae  et  offensio  maiestatis  divinae. 
Quarto,  etiam  fidelem  affectum  magis  intlammat. 

Ratio  v.  p\n±  enjm  excitat  devotionem  animae  fidelis.  quod 
Deus  sit  incarnatus  ad  delenda  scelera  sua  "  quam 
propter  eonsummanda  opera  mchoata. 


Quoniam  igitur  hic  modus  diceodi,  etsi  non  vi-  Bpaoga». 
deatur  esse  ita  subtilis.  sicut  praecedens,  plus  con- 
sonat  pietati  fidei .  in  hoc  quod  aucloritatibus  San- 
ctorum  rnagis  conconlat.  et  Deum  magis  hooorifi- 
cat,  etiain  incarnationis  rnysterium  migis  commen- 
dat.  et  affectom  nostrum  ardentius  inllaminat :  ideo 
concedendum  esi ,  ut  praedictae  auctoritates  et  r  i- 
tiones  ostendunt,  ipioil  praecipua  ratio  iocarnatio- concimio. 
nis  fuit  redemptio  liumani  generis.  qnamvis  multac 
raliones  aliae  congruentiae  huic  rationi  sinl  annexae. 

1.  Ad  illud  quod  primo  obiicitur  in  contrarinni.  soiotio  op- 

...  positorom. 

^quod  hominem  totuin  assumsit,   ut  totnm   beatifi 
ret;  dicendum,  quod  ista  non   esl  ratio  praecipua, 
sed  annexa  principali,  pro  eo  quod.  etsi   nunquau; 
Deus  incarnatns  esset,  homo  glorificatione  corporis  .votandom. 
sui  et  visione  Dei  perfecte  et  totaliter  beatus  esset 
Visio  enim  Christi  corporalis  speetal  non  ad  essen- 
tialem  completionem  bealiludinis.  sed  ad  quoddam 
accidenlalc  gaudium.  El  hoc  patel .  quia  alii  sensus  ,( '*"•  *• 
beatificantur  ul  visus.  el  tamen  ofeiecta  sibi  oorre- 
spoudentia  non  habebunt.  ut  tactus,  gastns  7.  —  Prae-  Rau   - 
terea,  aspectus  Christi  non  minus  eiril  beatus  cou- 
versus  ad  aliacorpora  videnda,  quam  aspectus  alio- 
rum  conversi  ad   videndum    corpus   ipsius.   Gtoria 
enim   sensuum   exteriorum   erit    per   redundantiam 
delectatiouis  venientis  a  parte  superiori   ex   risione 
Dei,  cuius  visio  adeo  reficit,  eum  perfecte  apparet, 
ut  nihil  ultra  necessarium  sit  animae  ad  eius  beati- 
tudinem;  quoniam  omne   aliud  bonuin  et  pulcrum. 
ad  illud  comparatum.  quasi  nihil  esl  nec  intendere 
potest  essenliale  gaudiura.  —  Unde  multum  derogan 
videtur  suinmo  Bono  qui  dicit,  ipsum  non  sufficen 
absque  bono  creato  sibi  adiuncto  ad  homioem  per- 
fecte  beatificandum.  nisi   hoc   dical    venire   proptei 


1  Edd.  A  cella ,  contradicentibus  phirimis  codd.  —  Haec 
oratio  non  invenitur  in  editione  Augustini.  Videtur  autem  deno- 
tari  quaedam  longior  oraiio  ad  sanctissimam  Virginem  Mariam, 
quae  Monacbii  in  bibl.  regia  exstat  in  Cod.  Lal.  Ylan.  5974  f.  99. 
B.  Augnstino  inscripta,  quae  quidem  incipit,  non  ut  dicil  auctor 
noster,  scd  vertns:  «  Tibi,  o  piissima  Virgo  virginum  ».  Tamen 
in  decursu  Ipsius  quaedam  pars  incipit:  «  Tu  enim.  Domina , 
eelia  es  arewutioa,  ex  qoa  vuloerum  nosirorum  modicina  ad 
vulnera  nostra  delluxii  ».  Reapse  praedkta  doetrJna  in  eadem 
chabeturexpressissime»,  cum  ibi  legstur:  «Si  enim  non  praeces- 
>i<>>'t  mea  Iransgressio ,  non  fuissel  subsecuta  nostra  redemptio; 
et  si  neoessariam  aon  fuisset  redimi,  non  fuissel  necessarium 
parere  redemptorem.  Ul  quid  enim  nescium  peccati  pareres 
pro  peecatoribus,  si  deesset  qui  peccasset?  L't  quid  mater  Qeres 
Salvatoris,  si  nulla  iodigentia  esset  sahrtist-,.  Per  te,  inquam, 
Domina,  per  te  eaelestis  medici  medicina  affluxa...  Iluxa  nostra 
delluxit;  et  si  non  inveniret  in  liomine  Idem  medicus  quod 
curaret,  matrem  le  habere  non  curarat.  Causa  igitur  necessita- 
tis  nostrae  necessfiai  exstitit  profectionis  iuae>. 

2  ln  Tract  de  erroribus  Vbaelardl,  C  '■>.  n.  II.  seqq.  ei 
o.  9.  ii.  23  ieqq.,  nbi  Abaelardura  refutal  ponentem,  quod  •  nec 
Filiu-i  Dei,  ut  hominem  Uberaret,  earnem  assumsii  ».  E(  in  Serm. 
i.  de  kdveata  Domtni,  n.  7.  dicit:  Hee  sane  laborandum  esl 
in  hae  p;irtc  [;id  (juid  scil.  venerii|,  cum  manifeste  adventus 
eiu>  causam  ^t  verba  Ipstui  b<  opera  dameni.  \>l  quaerendnm 
quippe  ovem  centesimam,  quae  erraverat,  de  montfbus  prope- 
ravii  elc.  Cfr.  Liber  ad  mtUtea  templi,  c.  II.  n    27.  — G 

S    Bonav.  —  Tom.  III. 


hic  memorata  (super  I.  Tim.  I.  15.),  quae  esi  ordtnaria  el  ha- 
betur  apud  Slrabum  ei  Lyranum,  exhibel  verba  Augustini  auato 
supr.i  pag.  24,  nota   10. 

!  In  codd.  AEFGH  (KLZ  a  prima  manu)  \  T  l"  V  el 
aliis  desideratur  aUter. 

4  Alias  XII.  Metaph.   texL  V2.    \l>  averroe,  qui,  - 

Albert.  Magnus,  librum  praecedentem  (>ibi  forta&se  ignotum?) 

non  est  comnaentatus ,  nic  liber  ut    XI.    Bumerntus  est.  Pariter 

in  recentioribus  add.,  Berolinensi    Bokker)  scllicel  ei  Parisiens 

(Tirmind)idoii ,  numerum  XI.  hnbet,    sed   alia   ex  causa,    quia 

nempe  in  bis  edd  libri   I.  el  II.  Metaph.  (iuxta  aiHiquiorrm  di- 

visionem)  in  iuiuin  contracU  BunL  Dictum  Philosophi,  quod  hii 

memoratur,  habeiur  il>i  XI.  c   10,  quo  loco  Philosophus  agens 

de  l)(im>  aniversi  ostendit,  daplicem  esse  bonum  universi:  unum 

separatum,  scU.  primum  movonssive  Deum;  alterum  intrinse* 

cum,  scil.  ordinem    partium    universi,  sicul  <  1  > 1 1 >i< ■  v  >it  bonun 

in  exercitu  ;  «  etenim  bene  e$se  ciii>  io  nrdku  el  d  ;\  ipse  •■>! 

ic  ntwgis  i|>>c ;  i ■< >n  iMiiiu  i|>>c  propter   ordinem,  veruai  ordi 

propter  Ipaum  est  ». 

s  Eph.  I  ,  li>. 

'  \  ii.  nostra  ,  quae  el  mox  cum  edd.  i  .  2  pro  uprrii  m- 
choata  e\iiil>"t  inchoata  opern  tua.  Pauto  soperius  i>n>  riu^ 
fiiiiit  codd.   \  B  CDEN  T  1  \  perperam  substituunl  Phu  tHnm 

7  Cfr.  IV.  Sent  >l.  19.  i>.  II.  111  prinrtp.  I.  >  t.  q,  l  . 
ulii  ci  il"  seq.  rationc  vidcsis.  Paulo  Inferius  pro  corpns 
ip<iii<  cod.  T  'HifiiK  Chi  -'    P  1  pro  delectationis  cod.  \ 

dulct dinis .  codd.  EG HL>  1  /.  diU 

i 


26 


SENTENTIARUM  Uli.  III. 


mperfectionem  seDsns,  qui  :"'  ipsum  non  potest 
pertingere  '.  Sed  tunc  plura  obviabunt,  sive  ratione 
sensuum  aliorum,  qui  non  babent  obiecta  sua,  sicut 
visus.  et  i ; 1 1114*11  perfecte  beatificati  sunt;  sive  ratione 
aspectus  Christi,  qui  ad  alios  Sanctos  aspicit;  sive 
etiam  ratione  perfectionis  beatitudinis,  quae  non  fa- 
cit  hominem  aliquid  extrinsecus  mendicare;  sive 
etiam,  quia  oppositum  non  posset  inteliigi,  <i no«  1 
gloriosus  homo  posset  a  Christi  praesentia  absentari 
absque  gloriae  suae  detrimento. 

2.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  in  humana  na- 
tura  "'  data  est  congruitas  vel  idoneitas  ad  incarna- 
liojicni;  dicendum,  quod  illa  idoneitas  attenditur  ex 
parte  reparabilitatis  hominis  principaliter ,  quamvis 
ratione  dignitatis  et  aliarum  conditionum  aliquo  modo 
attenditur;  et  ideo,  sicut  homo  non  fuisset  repara- 
tus,  si  non  cecidisset,  quamvis  esset  reparabilis;  sic 
Divinitati  non  esset  unitus,   quamvis  esset   unibilis. 

NotaQdum.  Non  tanieu  frustra  fuisset  illa  potentia3,  quia  mul- 
tae  sunt  potentiae  et  idoneitates,  quae  ad  actum  non 
perducuntur;  nec  tamen  frustra  sunt,  quia  nobililati 
et  dignitati  naturae  attestantur.  Nec  dicitur  potentia 
frustra,  si  non  reducitur  ad  actum;  sed  tunc  fru- 
slra  est,  cum  ad  actum  non  reducitur,  et  tamen  ad 
actum  exigil  eam  reduci  tempus  et  locus. 

3.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  decet  Dei  po- 
tentiam  et  sapientiam  in  statu  innocentiae  manife- 
slari;  dicendum,  quod  satis  suflicienler  se  manifesta- 
bat  per  opus  crealionis  el  dislinctionis  et  ornatus; 
el  ideo  si  illa  perstitissent,  cum  valde  bona  essent  *, 
non  oportuisset  novum  modum  agendi  superaddere 

Notandum.  ad  manifestationem ;  quemadmodum  opera  miracu- 
losa  facta  sunt  posl  hominis  lapsum ,  quae  non 
oportuit  fieri  ante,  quia  Dei  polentia,  sapienlia  et 
bonitas  nota  esset  et  satis  in  suis  effectibus  relu- 
ceret.  Nunc  autem  congruum  est  et  decens,  Deum 
mulla  opera  facere  miraculose  ad  manifestationem 
suae  potentiae  et  confirmationein 5  fidei  noslrae.  Sic 


etiam  in  proposito  intelligendum  est.  sicut  dicunt 
Sancti,  quod  quia  homo  per  peccatum  interius  lu-  Noundar 
men  obfuscatum  babebat  et  conversus  fuerat  ad  sen- 
sibilia  et  ill.i  amabat;  ideo  Deus  invisibilis  factus 
est  visibilis  secundum  carnem,  ut  per  visibilia  re- 
duceret  ad  invisibilia  cognoscenda  et  amanda.  Et 
hoc  est  quod  dicit  Gregorius  in  quadam  Praefa- 
tione8:  «  Ut  dum  visibiliter  Deum  cognoscimus,  per 
bunc  invisibilium  amore  rapiamur  ». 

4.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  ita  diflicile  est 
promereri  vitam  aeternam,  sicut  satisfacere  pro  of- 
fensa:  dicendum,  quod  falsum  est,  quia  ad  meritum  conditioi 

J>    .  ,  .  meriti  et 

vitae  aeternae  sufiicit  complacentia  ex  parte  meren-  tufactwni 
tis,  ad  lianc  autem  coinplacentiam  sufficit  divina 
gratia.  Et  quia  gratiam  divinam  poterat  bomo  ha- 
bere  per  missionem  Spiritus  sancti  et  Filii  in  mm- 
tem  absque  Filii  missione  in  carnem1;  hinc  est. 
ijuod  ad  perfectionem  meriti  vitae  aeternae  non 
oportuit  incarnationem  intervenire.  —  Ad  satisfacien- 
durn  autern  non  solum  requiritur,  quod  satisfaciens 
placeat,  sed  quod  damnum  recompensafe  valeal  et 
honorem  Deo  sublatum  restituat,  sicut  melius  vi- 
debitur  infra  8 ;  et  ideo  non  tanta  fuil  necessitas 
incarnationis  propter  necessitalem  merendi ,  sicut 
propter  necessitatem  satisfaciendi.  Et  quod  illud  sit 
verum,  planum  est  in  Angelis,  quoruin  natura  non 
est  unita  Verbo,  et  tamen  meruerunt  vitam  aeter- 
nam9.  —  Praeterea,  esto  quod  tantae  difiicultatis  sit,  Aiiasoiot 
tamen  non  oportet,  quod  propter  hoc  necessaria  sit 
incarnatio,  pro  eo  quod  Spiritus  sanctus  ipse,  qui 
per  caritatem  movet  animam,  dignam  eam  facit  glo- 
ria  sempiterna.  Unde  neulrum  fit  sine  missione  ali- 
cuius  personae;  sed  ad  satisfaciendum  necessaria  est 
missio  in  carnem,  quia,  sicut  infra  10  patebit,  con- 
gruentissimus  modus  fuit  satisfaciendi  per  mortem  et 
passionem,  sicut  congruentissimus  modus  est  ad  me- 
rendum  per  caritatem  et  dilectionem. 

5.  Ad  illud  quod  obiicilur,  quod  anima  Christi 


1  Vido  August.,  XXII.  de  Civ.  Dei,  c.  29.  n.  2.  seqq.  et 
IV.  Senl.  d.  49.  p.  I.  q.  3. 

2  Cod.  K  quod  humanac  naturae.  Paulo  inferius  pro  ali- 
quo  modo  attenditur  codd.  H  K  bb  aliquo  modo  attendatur. 

3  Cfr.  lom.  I.  pag.  771,  nota  I.  —  S.  Thom. ,  hic  q.  I. 
a.  3.  ad  4,  eandem  solvens  obiectionem,  communem  adhibet  di- 
slinclionem  potentiae  sive  capacitatis  in  creatura,  scil.  secun- 
duiu  poteniiam  naturalem  (quam  Deus  vacuam  non  dimittit  in 
genere,  quamvis  respcctu  alicuius  particularis  creaturae  non 
impleaiur  propier  aliquod  impedimentum)  et  secundum  poten- 
tiam  obedientiae ,  cuiusmodi  est  capacitas  humanae  naturae  ad 
dignitatem  incarnationis ;  nec  oportet,  quod  Deus  omnem  talem 
impleat,  sicut  non  oportet,  quod  Deus  faciat  quodcumque  po- 
test,  sed  quod  congruit  ordini  sapientiae  eius.  — Mox  pro  non 
perducuntur  cod.  K  nunquam  ducuntur. 

4  Gcn.  I  ,  31  :  Viditque  Deus  cuncta  quae  fecerat,  el  erant 
valde  bona.  —  In  principio  solut.  post  sapientiam  codd.  QZ 
addunt  et  bonitatem ;  edd.,  ordine  verborum  inverso  et  addito 
prudentiam ,  sic  lcgunt:  decel  Dei  sapientiam,  prudentiam  et 
potentiam  Post  pauca  cod.  Q  pro  superaddere  exhibet  super- 
inducere  et  addere,  ct  dein  pro  opera  miraculosa  cod.  F 
opera  mirabilia. 


5  Pro  et  confirmationem,  quam  Iectionem  codd.  F  P  Q  R  S  bb 
confirmant,  cod.  K  propter  confirmationem ,  multi  alii  codd. 
per  confirmationem ,  edd.  pro  confirmatione.  Mox  pro  quod 
quia  codd.  P  bb  et  quia,  codd.  AKHLUVXZ  aa  et  edd.  I,  2 
quia  quod,  Vat.  quia  ergo.  Deinde  post  ad  sensibilia  codd. 
M  0  subiungunt  cognoscenda. 

6  Missa  in  Nativ.  Domini  fapud  Gregor.  in  3.  Missa).  Nostra 
lectio  convenit  cum  originali  huius  Praefationis  (in  libro  Sacra- 
mentorum),  dum  in  Vat.  et  aliquibus  codd.  nec  non  in  edd.  I,  2 
legilur,  sicut  et  nunc  in  Missali  Romano,  in  iniisibilium  amo- 
rem  rapiamur.  Cfr.  August.,  I.  de  Doctr.  christ.  c.  II.  n.  II. 
seqq.  nec  non  Epist.   140.  (alias  120.)  c.  3.  n.  7.  et  c.  6.  n.  18. 

7  Cfr.  I.  Sent.  d.  15.  p.  II.  q.  I.  seqq. ;  II.  Sent.  d.  27.  a. 
2.  q.  3;  d.  29.  a.  I.  q.   I.  seq.  et  a.  2.  q.   I. 

8  Dist.  20.  q.  2.  seqq. 

9  Cfr.  II.  Sent.  d.  4.  a.  I.  q.  I.  seq.  et  d.  5.  a.  3.  q.  I. 
seq.  —  Subinde  pro  Praeterea  Vat.  Propterea. 

10  Dist.  20.  q.  2.  —  Paulo  superius  post  sine  missione  codd. 
G  H  L  N  V  aa  interserunt  Spirilus  sancti,  cod.  E  subiicit  scili- 
cet.  In  fine  solut.  pro  ad  merendum  cod.  V  (K  a  secunda  manu) 
substituit  merendi. 


DIST.  I.  ART.  II.  OUAEST.  II. 


'27 


educi  debuit  principali  intentione;  dicendum,  quod 
Deus  —  qUia  ab  aeterno  praescivit  lapsum  humani 
generis  —  ideo  fecit,  quiase  recuperaturum  cognovil; 
et  ideo  principalius  in  intentione  fuit  reparatio  lapsi 
quam  conditio  eius  ad  lapsum  possibilis  \  Et  propter 
hoc  non  sequitur,  quod  Deus  non  praedestinaverit 
Chrislum  principaliter,  sicut  et  alios,  immo  multo 
principalius.  Hoc  enim  teneret ,  si  Deus  in  condi- 
tione  generis  humani  non  praecognovisset  eorum 
lapsum ;  tunc  enim  quasi  praeter  intentionem  subse- 
cutum  fuisset. 

6.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  humana  na- 
tura  est  exallata  propter  incarnationem :  dicendum. 
quod  absque  dubio  verum  est ;  sed  ex  hoc  non  se- 
quitur,  quod  reportaverit  ex  malitia  commoduui, 
quia  hoc  non  fuit  ex  sua  malitia,  sed  ex  summa 
benignitate  divina  et  sapientia.  Quia  enim  sapienlia 

Notandom.  Dei  vincit  malitiam  2.  hinc  est,  quod  non  patilur  esse 
malum  aliquod,  de  quo  non  eliciat  bonum,  et  etiam 
maius  bonum ;  alioquin  non  perfecte  malitiam  vin- 
ceret.  El  proplerea  contra  praevaricationem  Adae, 
qui  totum  genus  humanum  interfecit,  statuit  recti- 
tudinem  secundi  Adae,  qui  pro  toto  genere  humano 
possel  satisfacere,  el  cuius  obedientia  multo  plus 
sibi  placeret,  quam  inobedientia  primi  Adae  potuit 
displicere  3.  —  Similiter  hoc  fuit  ex  bonitate  divina, 
ex  (jiia  Deus  plenus  est  diiectione  et  misericordia. 
Et  ideo  diligenlibus  se,  quos  Sanctos  vocavit  secun- 
dum  propositum  suum,  omnia  facit  eis  operafi  in 
bonum  4;  unde  Filium  Dei  incarnari  non  fecit  nostra 
malitia,  sed  Dei  carilas  nimia  et  misericordia,  secun- 
dum  quod  dictum  est  in  auctoritate  prins  posita: 
Deus  autem,  qui  clives  est  in  misericordia,  pro- 
pler  nimiam  caritatem  etc. 

7.  Ad  illud  quod  obiicitur.  quod  Christus  est 
caput  Ecclesiae  secundum  humanam  naturam ;  dicen- 

)ni.iex  ca- dum.  quod  duplex  est  capitis  proprietas:  una.  quae 

[n*af.r°  attenditur  secundum  conformilatem  ad  membra;  alia, 

quae  attenditur  secundum  donorum  gratuitorum  in- 

fluentiam.  Ratione   primae   proprietatis  Christus  ca- 


put  est  in  quantum  homo;  ralione  secundae  Chri- 
stus  caput  est  in  quanlum  Deus,  et  ratione  huius 
principaliter  tenet  rationem  capitis  3.  Et  ideo,  esto 
quod  incarnatus  non  esset,  adhuc  Ecclesia  capite  non 
careret;  quia  caput  viri  esset  Deus,  et  ita  Ecclesia 
hominum  caput  haberet  Deum,  sicut  habet  Ecclesia 
Angelorum.  Et  ideo  non  sequitur,  quod  corpus  Ec- 
clesiae  esset  acephalum,  quamvis  non  haberet  ca- 
put  secundum  omnem  proprietatem ,  quam  habel 
modo;  haberet  enim  tunc  capat  Deum,  sicut  niun 
habel  Ecclesia  Angelorum. 

8.  Ad  illud  quod  obiicilur.  quod  malrimoniiiiu 
significat  coniunctionem  naturarum;  dicendum,  quod 
matrimonium  dupiicem  habet  significationem.  Sieni-      W" 

.  .  °  °  Hgnificatio 

fical  emm  conmnctionein  Dei  ad  Ecclesiam  secun-  Mtrimoiui. 
dum  caritatem,  et  significat  etiam  coniunctionem  se- 
cundum  uuionem  in  personae  mitate*;  et  utramque 
harum  significationura  habel  secundum  statum  la- 
psus,  alteram  autem  habuissel,  si  stetisset;  et  ideo 
non  esset  falsuni  signura.  Sieut  enim  matrimoniura 
nuuc  est  in  of/icium  el  remedium,  tnnc  aulera  so- 
lum  in  o/ficium ;  sic  malriraonium  minc  duplex 
habet  significatran.  tunc  autem  unum. 

9.  Ad   illud   quod  obiicitur,   quod   quadruplex 
est  modus  productionis  hominum;  dicendura,  quod 
ille  quarlus  modus  producendi  hoininein  non  esl  di 
perfectione  universi,  sed  supra  perfectionera  universi.  sotanduiD. 
Et  ideo  leremias '  vocat  illutl  novum,  cum  ait:  .Vo- 

vum  faciet  Dominus  super  terram;  hoc  autein  no- 
vum  Dominus  non  fecisset,  nisi  aliqua  veteratio 
praecessisset.  Et  ideo  non  seqoitur,  quod,  si  homo 
stetisset,  et8  talis  raodus  producendi  hominem  esset. 
Nec  ex  hoc  sequitur,  quod  universura  sua  perfe- 
ctione  careret;  sicut  etiam  non  potest  argui  imperfe- 
ctio  universi  quantum  ad  suscitationem  mortui,  quam 
Deus  non  fecisset,  si  homo  perstitisset.  —  Possel  «Jiiar. 
etiam  dici,  quod  de  illo  modo  productionis  non  po- 
test  argui  veritas  incarnationis ,  quia  Deus  posset 
producere  hominem  de  muliere  absqne  viro .  qui 
tnmen  non  esset  Deus. 


1  Vel  iiliis  verbis:  quia  Dcus,  praeviso  peccato,  quod  primi 
pareates  vitare  poterant ,  libere  et  positive  voluit  incarnationem 
1'ilii  sui,  ideo ~ex  parte  Dei incarnatio  non  fuit  per  accidens  nec 
minus  principaliter  intcnia.  tmmo  mnlto  principalius.  —  Pro 
quia  se  codd.  F  II  (K  a  secunda  manu)  M  0  V  habent  quia  per 
se,  edd.  I,  2  qui  se ;  cod.  bb :  ideo  fecit  per  se  recuperatu- 
rum,  qttin  cognoviL  ln  cod.  K  secunda  manus  recuperaturum 
commutavit  In  repnraturum ;  ct  deinde  pro  prmcipaMus  cod. 
E  subslituil  priiinpnliler.  Paulo  Inferius  COdd.  T  U  V  omillunt 
non  antc  praedestinaoerit. 

2  Sap.  7,  30:  Sapientiam  autem  non  vincit  malilia.  Gfr.  I. 
SenL  (1.  16.  q.  3.  6,  el  d.  47.  q.  3.  —  Pro  nitri/  codd.  E 
GHKLTUVX  el  edd.  I,  2  vi<ii.  Pnulo  superius  pro  e.r 
sumtna  (cod.  n  potius  ex,  cod.  P  ttiam  ex)  codd.  \tiiii. 

N  a  prima  manu)  TU  ex  stta. 

3  Respialiur  Rora.  •';,  ll.  Beqq.  el  I.  Cor.  i">,  23.  — Pro 
it  dispticere  codd.  BHK.M  poluerii  dispticere.  Paulo  su- 

perius  pro  interfecit  edd.  ezbibenl  infecit 

*  Rom.  s,  2S  :  Sdmus  autem,  quoniam  dillgentibus  Deum 


omnia  cooperantur  in  bonum,  iis  qui  secundum  proposflum 
vocati  sunt  sancti.  —  Seq.  locus  ScripL  esl  Eph.  2.  i. —  l'.\ 
dictis  apparet,  quid  verba  ill.i  sihi  velini :  «  0  felbt  culpa,  quae 
lalem  ac  lautum  meruil  nabere  redemptorem  •.  Sententia  eorum 
est,  quod  culpa,  per  quam  homo  morlem  aetcrnam  comme- 
ruerat,  ex  summa  Dei  in  homines  dilectione  >'i  feliciler  cesseriL 

5  Cfr.  infra  d.  13.  a.  2.  q.  I.  in  corp.  -  In  subnexis  re- 
spiciiur  illml  I.  Cor.  II,    i:  Oninis  viri  capul  Chrislus  esL 

fi  Epb.  •'),  -V2 :  Sacraraentum  hoc  magnum  est,  ego  au> 
tera  dico  in  Chrislo  ei  in  Ecclesia.  —  Pto  secundum  unionetn 
((|uilnis  \cil)is  in  cod.  I.  B  scciiiui.i  manu  addilum  6Sl  uiiluni- 
iuiir  cod.  ti  et  unionem.    Paulo  inferius    i>"si  si  stetisset  »■ 

cunda   m.iniis  in  cod.  V  supplevil  linuia.  et  in  Dno  BOlut.  Oodd.  II 

(K  a  secundn  mann)  MOQZ  posl  tic  tnatrimonium  beno  sub 

iiciuut  iiiuir,  ;i  nnlii<  rcceptum. 

7  Cop.   31  ,   22. 

i  i'irticula  et'  quom  codd.  PHKbb  omlttunt,  hlc  Idem 
valei  ac  etiam,  quod  codd.  EZ  re  vera  hlc  uxhibenL  l'i<>  tt 
edd.  subslituuni  quod. 


28 


SENTENTIARUM  LIB.  III. 


Haec   anlem   ouraia   absqne   praeiudicio   dicta 

:..-..  siihi:  nuii  imiiiii  volo  bonitalem  l>>'i  coarctare, 
nimietatem   caritatis   suae     i  -  ■••   lapsuni 


comraendare1,  ut  afiEectos  nostri  excitentnr  ad  araan- 

iliim  ijiMini.  diiiii  atteodimus  nimiae  ditectionis  eius 
excessuro. 


-  HOLION. 


I.  Sicui  omnium  divinorum  operum  incarnaiionis 

liui^  principalis  el  ullimus  ex  parie  Dei  iperanti  -  gloria 
ipsius  manirestanda  cfr.  II.  SenL  <l.  I.  p.  II.  a.  2.  q.  I.  .  Iniel- 
-iinr  quaesUo  haec  de  ralione  praecipua  ex  parte 
de  flneopm*,  scilicet  utrum  adaequata  i 
ril  remedium  peccali  (quin  lamen  alia  bona  intenla  exdudan- 
Uir),  an  ipsa  huius  mysterii  eicellenlia  cum  plurimis  bonis  pro 
liiim  .  i  ique  universo  inde  resultantibus.  Idem 
blema  ii    -  ulgo    sic  proponitur:   utrum,   si  liomo  non 

ss    .  Verbum  incarnatum  fuiss  :.  Nam  responsio  ad  hanc 

alteram  formulam  sequitur  ul  corollarium  e\  soluiione   prioris 

-.  —  Incidimus  hic  in  ceJeberrimam  conlroversiam, 

ipue  inter  scholam  Thomistarum  el  Scotistarum  a  saeculis 
agitatam  et   nondura   determinatam,   in  qua   multa  sublilia  de 
praedestinatione  Chrisli  et  <!<•  ordine  decretorum  divinorum  af- 
[>   ipsa  consolanlur  recentiores  auctores,  quorum 
alii  cum  S  S.  Bernardino,  S.  Prancisco  Salesio  et   eximio 

theologo  Suarez  negant,  praecipuam  et  adaequatam  raiionem 
incarnationis  esse  rcdemplioncm  generis  humani ;  alii  vero  cum 
Thomistis  hoc  affirmanL  Attamen  in  explicalione  et  conflrma- 
lione  uiriusque  sententiae  auctores  varias  ingrediuntur  vias. 

Observamus  hic  lantum  primo,  controversiam  non 
ulrura,  homin  •  non  peccante,  incarnatio  esset  possibiiis,  vel 
etiam  remanerel  satis  congrua  divinis  attribuUs  (quod  nemo 
-  .1  quaerilur  de  facto,  vel  polius  faciendo,  et  quidem 
stante  praesente  providenlia  el  vi  decreti  divini  iam  conditi, 
non  autem  vi  alterius  decreli,  quod  Deus  potuisset  facere,  Adam 
non  peccante.  Quis  enim  determinare  velii.  quid  in  alia  pro- 
\  identia  Deus  facturus  sii  ? 

S  undo  observamus,  antiquos  Scholasticos  omnesque  gra- 
viores  auclores  S.  Bonavenlurae  in  hoc  conseniire ,  quod  etiam 
ad  quaestionem  sic  intellectam  non  potest  responderi  nisi  secun- 
dum  maiorem  probabiEtatem.  Hinc  S.  Thom.  [hic  d.  I.  q.  I. 
a.  3.)  eisdem  fere  verbis  ac  S.  Bonav.  monet,  «  quod   huius 


quaestionis   veritatem    solus   ille,  scire    potesl,    qui    naius    et 

oblatus  est,  quia  \oluii»;  unde  ibidem  <'ii;<m  aJteram  opinio- 

probabiliter  sustineri      ss      ffirmat;  idemque  in  s;a  Sum- 

ma  tht  .  III.  q.  i.  a.  3.  d<'  sententia,  quam  ipse  praefert. 
lantum  dicit:  «  Huic  assertioni  magis  assentiendum  vidiiur  » .  et 
paulo  inferius,  «  convenienuus  dici  »  eic.  Shnililer  loquuniur 
qui  senlentiae  Scoti  favent,  ut  B.  Albertus  ei  vel  ipse  Scotus, 
CommenL  Oxon.  III.  SenL  <i.  7.  q.  3.  n.  3.J  suam  senten- 
tiam  cxplanandam  incipit  sic :  Slne  praeiudicio  dici  potesl  etc. 
Richard.  a  Med.  aulem  uiramque  opinionem  cum  suis  argu- 
mentis  afferi  et  in  neutram  inclinat.  Pro  eadem  st-nteniia  vulgo 
cilatur  etiam  Alex.  HaJ.,  sed,  ut  iam  observavit.  cJ.  lh\  Scbeebeo 
Handb.  iler  Katbol.  Dogmatik,  t.  III.  pag.  884,),  sine  satis 
lirmo  fundamento,  cum  ipse  ad  alium  statum  quaestionis  re- 
spondeaL  Quaerit  enim  tanium  de  conienientia  incarnaiionis, 
homine  non  peccante,  et  resohnt  sic:  «  Sine  praeiudicio  conce- 
dendum  esl.  quod  etsi  non  fuisset  nalura  lapsa  ,  adhuc  esset 
convenientia  ad  incarnationem  ».  Nec  aliud  in  illa  responsione 
determinat,  nec  in  ipsis  argumentis  aliquid  aliud  nisi  a 
nientiam  concludit,  excepio  primo,  ubi  revera  ex  congroentia 
arguii,  quod  «  posiio,  quod  ipsa  non  esset  lapsa,  adhuc  unire- 
uir  summum  bonum  ».  Conslat  autem  etiam  secundum  Alexan- 
drum ,  quod  ex  sola  congntentia  alicuius  boni  et  etiam  optimi 
non  potest  recte  argui ,  a  Deo  hoc  esse  faciendum.  Ex  altera  parte 
nemo  negavit,  Adam  non  peccante,  adhucfuisse  incarnationem 
et  possibilem  et  etiani  convenientem  et  congruam,  si  Deo  pla- 
cuisset  eam  velle.  —  Quam  sapienier  pieque  lotam  hanc  quae- 
stionem  iractet  S.  Bonav.  et  ad  mentem  Angelici  resolvat ,  patei 

ex  littera. 

II.  Alex.  Hal.,  S.  p.  III.  q.  2.  m.   13.  —  Scot.,  loc.  cit.   et 

d.  19.  q.  iinic.  n.  6;  Report.  111.  Sent.  d.  7.  q.  4.  n.  4.  — 
S.  Tliom.,  locc.  citt.  —  B.  AlberL,  III.  Sent.  d.  20.  a.  4.  —  Petr. 
a  Tar.,  hic  q.  I.  a.  2.  —  Richard.  a  Med.,  hic  a.  2.  q.  4.  — 
Dionys.  Carth.,  hic  q.  2.  —  Biel,  III.  Sent.  d.  2.  q.  unica  in  fine. 


QDAESTIO  III. 
Quat  trium  personarum  fuerit  ad  incarnationem  magis  idonea. 


Tertio  quaeritur,  quae  trium  personarum  fuerit 
ad  incarnationem  magis  idonea.  Et  ostenditur  primo, 

Qnoad  p.v  quod  i>ei'M>ii;t  Patris. 

trem.  l 

I.  Illius  enim  est  recreare}  cmus  est  creare  ,■ 
Adopposi-  sed  creatio  maxime  attribuitur  et  convenil  potentiae 

Patris,  ergo  et  recreatio:  ergo  pari  ratione  videtur. 

quod  et  incarnatio. 

±  ltein.  illius  est   filios  adoptare,   cuius  est 
rare;  sed  incarnatio  ordinatur  ad  adoptioneni . 

sicut  dicitur  adGalatas  quarto3:ergo  videtur,  quod 


tum. 


raaxime  competit  ei.   cui  convenit  generare :  ergo 
maxime  convenit  Patri  incarnari. 

3.  Ilem.  Filius  totum.  quod  habet,  habet  a  Pa- 
tre  4:  ergo  magis  decet  Patrem  habere  aliquid.  quod 
non  habeat  Filius.  quam  Filium.  quod  non  habeat 
Pater :  si  ieitur  incarnatio  facit.  humanam  naturara 
haberi  a  persona,  quae  incarnatur.  videtur,  quod  hoc 
magis  competat  personae  Patris  quam  personae  Filii. 

Quod  autemjfnagis  competat  personae  Spiritus  Qu«  s 
mncti,  ostenditur: 


1  Hom.  5,  8:  Commendat  autem  caritatem  suam  Deus  in 
nobis,  quoniam  cum  adhuc  peccai<  -  ssemus,  secundum  tem- 
pus  Christus  pro  nobis  mortuus  est  etc 

-  AugusL,  de  Verbis  Apostoli,  serm.  176.  (alias  20.>  c.  5. 
n.  5:  Nemo  recreat,  nisi  qui  creat ;  nemo  reficit,  nisi  qui  fe- 
cil.  Cfr.  tom.  II.  pag.  633.  noia  3.  —  Quod  in  mmori  propo- 
nitur,  Symhol.  AposL  exprimil  verbis:  Credo  in  Deum ,  Patrem 


omnipotentera ,  Creatorem  etc.  —  Proxime  post  pro  sed  creatio 
cod.  Z  sed  creare. 

3  Vers.  5 :  Ui  eos...  redimerei .  ut  adoptionem  filiorum  re- 
ciperemus. 

4  Cfr.  loan.  5,   19.  seqq.  —  Paulo  inferius  post  quom  Fi- 
tium  edd.  supplent  habere. 


DIST.  I.  ART.  11.  QUAEST.  III. 


59 


4.  Quia  quod  maxime  habet  rationem  gratiae 
maxime  competit  missioni  Spiritos  sancti:  sed  quod 
Deus  factus  est  homo.  hoc  est  summa  gratia.  sicut 
vult  Augustinus  decimo  tertio  de  Trinitate  : :  ergo 
videtur.  quod  hoc  magis  debuerit  esse  in  persona 
Spiritus  sancti  quam  in  persona  Filii. 

0.  Item,  Spiritus  amoris  facit  nos  filios  Dei  ado- 
ptivos.  secundum  illud  ad  Romanos  octavo  2 :  Non 
accepistis  spiritum  servitutis  iterum  in  timore , 
sed  spiritum  elc. :  ergo  si  incarnatio  est.  ul  fiamus 
filii  Dei  adoptivi;  videtur,  quod  incarnatio  mnxime 
debuerit  esse  in  persona  Spiritus  sancti. 

6.  Item.  milti  dicit  subauctoritatem  in  misso '. 
ergo  ei  magis  convenit  mitti,  in  quo  magis  reperi- 
tur  ratio  subauctoritatis :  sed  ratio  subauctoritatis 
magis  reperitur  in  persona  Spiritus  sancti  quam 
Filii :  ergo  si  incarnatio  est  in  carnem  rnissio ,  vide- 
tur,  quod  magis  conveniat  Spiritui  saucto  quam  Filio. 
iadFi-         Quod  autem  magis  competat  Filio.  videtur. 

1.  Magis  decel  personam  mediam  tenere  ratio- 
imenia.nein  mediatoris  quam  aliam  ;  sed  incarnatio  est  or- 

dinata  ad  effectum  mediatoris4.  persona  auteiu  me- 
dia  in  Trinitate  est  persona  Verbi :  ergo  etc. 

2.  Ilem.  magis  decet  Filium  Dei  esse  hominis5 
filium  quam  aliam  personam ;  sed  per  incarnatio- 
nem  ille  qui  incarnatur,  efficitur  Virginis  fiiius:  ergo 
videtur,  quod  personam  Filii  incarnari  sit  magis  de- 
cens  et  congruum. 

3.  Item,  eonvenientiusest.  Filinm  supplicare  Pa- 
tri 6  quam  aliam  personam  ;  sed  incarnatio  ad  hoc 
ordinatur.  ut  sit  aliquis  iriediator.  qui  pro  homini- 
bus  intercedat  ad  Deum:  ergo  etc. 

C  0  N  C  L  U  S 1 0. 

Convenientius  fuit,  Fitium  incarnari  quam 
aliam  personam  divinam. 

Respondeo  :  Dicendum ,  quod  persona  Verbi  ad 
:iasio.  incarnationem  inter  ceteras  personas  fuit  magis  ido- 


nea .  sive  loqnamur  de  ipsa  iririrnatione  m  se3  ^ive 
prout  ordinata  est  ad  humani  generis  redemption 

Si  enim  loquamur  de  ij)>a  incarnatione  in  se,  Ratio  i.tri- 
magis  congruum  fuit.  personam  Filii  incarnari,  el  in 
quanlum  est  Imago ,  et  in  quantum  est  Verbum,  et 
in  quantum  est  Filius.  In  quantum  est  fmago,  quia 
homo  assumlibilis  erat  ratione  dignitalis  imaginis  ; 
et  quia  Filius  est  Imago  Patris,  ideo  magis  conve- 
niens  erat.  Filii  personam  assumere  creaturam 7.  — - 
Rttrsus i  quia  Films  Dei  Verbum  esl  Patris,  sic  pro- 
lit  ab  ipso.  ut  Pater  se  manifestel  per  ipsum;  el 
iilco.  sicut  ad  intentionis  manifestationem  verbnm  in- 
telligibile  copnlatur  voci  senstbiti,  sic  ad  divinihtis 
revelalionem  Verbora  Patris  coogruum  fuit  uniri 
earni s. —  Postremo ,  quia  Filius  esl  Bemel  genitns 
ab  aeterno,  el  sic  congruebat,  Deum  carnem  assr* 
mere,  ut  essel  de  genere  hominum.  el  ita  hominis 
filium  :  et  ideo  decebat  ipsum  magis  incarnari  quam 
Patrem  vel  Spiritum  sanctnm.  Et  hoc  esl  quod  dicil 
Augustiims  in  libro  de  Trinitate,  et  Magister  in  lit- 
tera",  quod  Dei  Filius  «  non  quaesivil  nisi  matrem 
in  lerris.  quia  iam  habebal  Patrem  in  caelis».  —  Ma- 
gis  igitur  deoens  fuit.  Filinm  incarnan  quan  aliam 
personain.  si  Loquamur  de  ipsa  incarnaUone  m  - 

Fuii  etiam  magis  congruum.  si  loquamur  deRa*  -•'"- 
ipsa  mcarnatione  per  compar.ationem  ad  generis  ku- 
miini  redemptionem ;  el  noc  apparet,  si  considere- 
mus  hominis  lapsum,  et  reparandi  modum  .  el  re- 
parationis  fruclum.  Si  consideremus  hominis  la- 
psum,  videbimus,  quod  lapsus  fuit  appetendo  fil- 
sam  Dei  simililudinem  et  aequalitalem  ;  et  quia  Filio 
primo  altribuiiur  aeqnalitas,  hinc  est,  quod  quasi 
ex  ipso  sumsit  homo  lapsus  oecasionem :  et  ideo  inde 
sumere  delmit  reparationem.  Ft  hoc  dint  Bernar- 
dus1  explanans  illud  quod  dicitur  Ionae  primo:  Pro- 
pter  me  orta  est  haec  tempestas ;  tollite  me  et  mit- 
tite  in  mare.  Aut  certe  in  boc.  quod  homo  pra  - 
sumserat  Dei  similitudinem ,  directe  contra  Filium 
peccavit ;  et  ideo  Filio  magis  competebat  vindicta  et 


1  Cap.  19.  i).  21:  In  rebus  enim  per  tempus  ortis  illa 
summa  gratia  est,  quod  homo  in  onitate  personae  conionctos 
est  Dt'D.  —  iu  malori  cod»  Z  inter  missioni  et  Spiritus  scmcti 
interserit  personae. 

2  Vcrs.  15.  —  Antc  /Mos  Dei  cbdd.  a  N  sdpplent  esse,  pro 
quo  non  pauti  alii  codd.  eum  edd.  I.  2  substituunl  et. 

3  Gfr.  1.  Sfent  (I.  18.  p.  I.  q.  I.  3.  et  dub.  ■') .  ubi  etiam 
de  minori  subsumta  videsis,  in  qua  codd.  Zbb  pro  qwm  Fi- 
lit  siibstituimt  qinnn  in  persona  PrTStt.  —  Quod  incarnatio  sll 
ntissio  in  caraem,  August  exponit,  ut  videre  esl  supra  pag.  17. 
nota    i. 

*  Vide  supra  pag.  19,  nota  6. 

5  Mulii  codd.  el  edd.  1 .  2  -111111111111  kominis  .  Vat.  addit 
'c/  Virgmis.  —  De  hoc  et  seq.  arg.  cff.  Iilc  corp.  quaest. 

r>  Respicitur  n.br.  •">.  7.  Cfr.  IWd.  7.  25.  et  Rom.  8,  34 

7  TertuFl.,  de  Resorrect.  carais,  c.  6.  ait:  «Quodeomque 
eiiim  linius  exprlmebatur,  Christus  cogitabatur  horoo  futurus, 

quod  el  limus  et   caro   Ser [Verbum],  quod  ei  terra  tunc. 

>ic  enim  praefatio  Patris  ad  Filium  :  Fadanus  hommem  ad 
imm/iiiriii  rt  siiiiiiiUuiiiiviii  imstriiin.  I.i  fecit  horhinem  Deus. 
Id  utique  quod  linxit.  ad  Imagfnem  Del  feclt  Hlum,  scilicel 
Christi...  Ita  limus  Hle.  lam  lunc  imaglnem  induens  Chrtsti   fu- 


turi  in  carne,  non  tantum  Dei  opus  eral .  sed  el  pignus  ».  Iren. 
V.  contra  Haeres.  c.  16.  n.  2.  ail :  ln  praeteritls  enim  temporibus 
dicebator  qoidem  secundum  imagincm  Dei  factum  esse  borainem, 
non  aulem  ostendebatur.  Adhuc  enim  invisibiie  erm  Verbum, 
ciiius  secundum  imaglnem  homo  factus  I.  Propter  ho 

tem  et  similitudinem  factle  amisit.  Qoando  autem  1  rbam 

Dei  factum  est,  utraque  conflrmavit:  el  imaginem  enim  os 
dit  veram,  ipse  hoc  flens,  quod  erat  hmago  elus;  el  sknlliludinem 
flrmans  restiluit,   consimflem  teciens  hbmfnem  (nvfslbiti    Patri 
per  visibile  Verbum.  Cfr.  Rora.  5,  H;  8,  29    II.  Cor    ■. 
Coloss.  I,  18.  et  supra  a.  I.q.  I.  fundam.  3.  nec  non  Infra  d.  2. 
1.  1    q.  I.  seq.  —  i'ii>  creaturam  in  edd.  hobetur 

:.    VugUSt,    W     dB  Trin    C.    M.   n.   ».  m    I. 

Sent.  d.  27.  p.  II.  q.   i.  —  Paolo  s  -  pro  <ni  <-<\<\. 

atque  aliqui  codd.  mtellectuate.  Paulo  mferius  pro  tbat, 

ih iini  <<\.\   congruebat,  1 

n  ■■!  ad  verbam   quidem,  sed  sententialiter  VugusU,   II. 
,1.    1  rln.  c.  6.  n.  i    IV.  ■■   20.  1      '  l  i>i'-  In  lit.  ' 

-111  c.  1  :  ad  verbuni   Mrtem  llia  sententia  expressa  habetur  In 
Vugust.  .  11 .  2.  In  loan.  1 

-■iiu.  1.  de   Vdventu  Domini,  n.   •  .-  1.  ■  nlm  prin- 

\.\  iiu  .1    I  -  funiMi  ;    qul 


30 


SENTENTIARUM  LIB.  III. 


indulgentia.  Et  hoc  est  quod  dicil  fcnselraus  in  libro 
Cur  Deus  homo1:  «Homo,  pro  quo  erat  oraturus, 
et  diabolus,  quem  erat  expugnaturus,  ambo  falsam 
Dei  simililudinem  praesumserant  Uode  specialius 
adversus  Filium  peccaverunt.  Illi  itaque,  cui  spe- 
cialiter  ftt  iniuria,  convenientius  attribuitur  culpae 
vindicla  et  indulgentia  ».  —  Rursus,  si  considere- 
miis  modum  reparationis,  niagis  competit  Filio.  Re- 
parati  eiiim  suinus  per  medialoris  obedientiam  et 
supplicationem ;  et  quiamagis  competit,  filium  sup- 
plicare  patri  et  obedire :  hinc  est ,  quod  magis  com- 
petit  personae  Filii  incarnari  quam  alii.  Unde  Ansel- 
mus  in  libro  Cur  Deushomo*:  «  Convenientius  so 
nat,  Filium  supplicare  Patri  quam  aliam  personam  ». 
—  Postremo,  si  consideremus  reparationis  fructum 
vel  eflectum,  magis  coinpelebat  Filio  incarnari :  quia 
incarnatio  ad  lioc  ordinatur,  ul  simus  filii  Dei :  si 
ergo  posterius  per  illud  habet  reduci,  quod  est  prius 
in  eodem  genere3 ,  congruum  fuit,  ut  filii  Dei  effi- 
ceremur  per  eum  qui  est  Filius  naturalis.  Unde  Au- 
gustinus  in  quarto  de  Trinilate4:  «  Ut  homo  ex  Deo 
nasceretur,  primo  ex  ipsis  natus  est  Deus.  Oportuit 
enim,  ut  per  eum  efficeremur  filii  adoptivi,  qui  esl 
Filius  naturalis  ». 

Et  sic  patet  per  omnem  modum,  quod  conve- 
nientius  fnit,  Filium  incarnari  quam  alium.  —  Unde 
concedendae  sunt  rationes,  quae  ad  hoc  inducebantur. 

1.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  Patri  magis 
soiutio  oP- convenit  opus  recreationis,   sicut  creationis;   dicen- 

nositornm.  ,  .... 

dum,  quod  Pater  sic  est  auctor  recreatioms,  sicut 
et  creationis  ;  et  sicut  per  Verbum  omnia  fecit ,  sic  et 
per  Verbum  omnia  refecit5.  Sed  ex  hoc  non  sequitur, 
quod  Pater  magis  debuerit  incarnari,  quia  incarna- 
tio  non  respicit  personam  auctoris,  sed  mediatoris. 
Et  quia  ratio  medialionis   non  convenit  Patri ,   sed 


potius  Fiiio;  binc  est,  quod  non  sequitur,  quod  in- 

carnatio   magis   conveniat  Patri  quam  Filio ;  immo 

potius  e  converso. 

±  Ad  illud  quod  obiicitur  de  adoptione,  dicen- 

dum,  quod  verum  est,  quod  adoptio  cbnvenit  Patri 

tanquam    priocipali  auctori ;  sed  boc  non  debet  fa- 

cere  nisi  per  Filiiim,  cuius  tota    esl    hereditas ,   et 

per  quem  alii  ad  hereditatem  debent  admitti 6. 

3.  Ad  illud  toto  quod  obiicitnr ,  quod  Filius  ha- 
bet  a  Palre  quidquid  babet;  dicendum,  quod  Filius 
dicitur  aliquid  babere  per  naturalem  originem1 ,  nietiwi 
aliquid  per  gratuitam  unionem.  Et  si  primo  modo 
intelligatur,  quidquid  habet,  habet  a  Palre,  ita  quod 
idetn ,  quod  est  in  Filio  a  Patre ,  est  in  Patre  a  se 
ipso,  in  essentialibus  loquendo.  Si  anleiii  loquamur 
de  eo  quod  habetper  gratuitam  unionem,  sic  habet 
a  Patre  tanquam  a  principio  eflectivo,  non  tanquam  a 
generante ;  quia  secundum  illud  Filius  est  minor  Pa- 
tre,  et  quia  magis  decet,  Filium  secundum  humanam 
naluram  esse  minorem  Patre ;  hinc  est,  quod  isto 
modo  magis  competit,  Filium  habere  aliquid,  quod 
non  habeat  Pater.  quam  e  converso8. 

k.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  magis  conve- 
nit  Spiritui  sancto,  qufa  haec  est  summa  gratia;  di- 
cendum,  quod  per  illam  ralionem  non  concluditur. 
quod  incarnalio  debeat  fieri  in  persona  Spiritus  san- 
cti ,  sed  quod  opus  incarnationis  debeat  attribui  Spi- 
ritui  sancto ;  et  hoc  melius  videbitur  infra  \  Et  si- 
mililer  respondendum  est  ad  hoc  quod  sequitur  de 
adoptione. 

o.  Ad  illud  quod  obiicitur  de  missione,  dicen- 
dum  ,  quod  missio    in  carnem  fuit  ad  redimendum 
a  servitute  ;  et  quia  oportet,  prius  hominem  liberari 
a  servitule  quam  adoptari  in   filium ;  hinc  est.  quod    ■ 
missio  in  carnem  ei  personae  competebat,  cui  primo 


qiiod  Filii  Dei  est...  surripere  tentant.  Nec  dissimulat  iniuriam 
Filii  Pater...  Quid  agat  Filius,  videns  pro  se  zelare  Patrem  et 
nnlli  penilus  parcere  creaturae?  Ecce,  inquit,  occasione  mei 
creaturas  suas  Pater  amittit.  Altitudinem  meam  primus  angelus 
affectavit...  Scientiam  quoque,  quae  nihilominus  mea  est,  sur- 
ripere  voluit  liomo...  eece,  propter  me  angelos  perdidit  multos, 
homines  universos.  Ergo  ut  sciant,  quia  el  ego  diligo  Patrem, 
per  me  recipiat  quos  quodam  modo  propter  me  amisisse  vide- 
tur.  Si  propter  me  tempestas  liaec  orta  est,  ait  lonas  (I,  12.), 
tollite  me  et  mittite  in  mare. 

1  Libr.  II.  c.  9,  quem  locum  textus  originalis  sic  exhibet: 
Homo...  similitudinem  Dei  per  propriam  voluntatem  praesum- 
serant.  Undc  quasi  specialius  advcrsus  personam  Filii  pecca- 
verunt ,  qui  vera  Patris  similitudo  creditur.  Illi  itaque  ,  cui 
specialius  fit...  vindicta  aut  indulgentia.  —  ln  initio  testimonii 
edd.  verbum  oralurus  commutarunt  in  moriturus. 

2  Libr.  11.  c.  9.  Cfr.  de  Fide  Trinit.  c.  5. 

3  Cfr.  Aristot.,  II.  Metaph.  text.  4.  (I.  brevior  c.  I.)  et  tom. 
II.  pag.  94  ,  nota  4. 

4  Cap.  20.  n.  27.  scq.,  sed  sententialiter  tantum  (de  quo 
vide  hic  lit.  Magistri,  c.  I.).  Cfr.  etiam  II.  de  Trin.  c.  o.  n.  7. 
seqq.  et  XIII.  c.  19.  n.  24.  Codd.  et  edd.  hic  et  in  fine  quaest. 
lectorem  delegant  ad  libr.  III.  de  Trin.,  ubi  neque  haec  neque 
similis  sententia  occurit;  at  in  S.  August.,  tr.  2.  in  loan.  Evang. 
n.   I").  habetur  fere  ad   verbum.   Legitur  enim   ibi :   Ut   autem 


liomines  nascerentur  ex  Deo,  primo  ex  ipsis  natus  est  Deus. 
Christus  enim  Deus  et  Christus  natus  ex  hominibus...  natus  ex 
Deo,  per  quem  efficeremur,  et  natus  ex  femina,  per  quem  re- 
ficeremur.  i\oli  ergo  mirari,  o  homo,  quia  efficeris  filius  per 
gratiam,  quia  nasceris  ex  Deo  secundum  Verbum  eius.  Prius 
ipsum  Verbum  voluit  nasci  ex  liomine,  ut  lu  securus  nasce- 
reris  ex  Deo  etc. 

5  August.,  Enarrat.  in  Ps.  142.  n.  17:  Tu  es  Deus  meus, 
qui  Creator  meus,  qui  creasti  me  per  Verbum  tuum,  et  re- 
creasti  me  per  Verbum.  Sed  creasti  me  per  Verbum  Deum 
manentem  apud  te;  recreasti  per  Verbum  carnem  factum  pro- 
pter  nos.  Cfr.  Enarrat.  in  Ps.  45.  n.  14.  —  Paulo  inferius  pro 
mediationis  edd.  et  nonnulli  codd.  mediatoris ,  ubi  prosequitur 
cod.  cc  non  convenit  magis  Patri  quam  Filio ;  liinc  est.  Circa 
finem  solut.  non  pauci  codd.  convenit  pro  conveniat. 

6  Rom.  8,  17:  Si  autem  filii,  et  heredes;  heredes  quidem 
Dei ,  coheredes  autem  Christi.  —  Pro  debent  admitti  codd.  M  0 
admittunlur,  et  paulo  ante  pro  alii  cod.  bb  fiUi. 

7  Plurimi  codd.  et  edd.  I,  2  ordinem,  quae  lectio  expli- 
cari  poterit  textu  I.  Sent.  d.  20.  a.  2.  q.  2,  ubi  ordo  naturac 
in  divinis  admilli  posse  docetur,  quatenus  non  dicat  nisi  or- 
dinem  naturalis  originis. 

8  Cfr.  August.,  IV.  de  Trin.  c.   19.  n.  26.  seqq. 

9  Dist.  4.  a.  I.  q.  I.  —  Paulo  inferius  pro  quod  sequitur 
cod.  K  quod  non  sequitur. 


DIST.  I.  ART.  II.  OUAEST.  IV. 


31 


competebat  mitti ;  et  quia  persona  Filii  liabet  mitti 
solum  a  Patre,  persona  Spiritus  sancti  habet  mitli 
ab  utroque:  hinc  est,  quod  primo  decebat  Filium 
mitti  in  carnem,  ut,  redemptione  facla ,  idem  ipse 
cum  Patre  mitteret  Spiritum  sanctum  in  mentem.  Et 
hoc  est  quod  dicit  Apostolus  ad  Galalas  quarto  ' : 
Cum  venit  plenitudo  temporis ,  misit  Deus  Filium 
suum  etc;  et  posl:  Ut  adoptionem  filiorum  Dei  etc; 
et  post :  Quoniam  autem  estis  filii  Dei ,  misit  Deus 
Spiritum  Filii  sui  in  corda  vestra.  Propterea  non 
sequitur,  quod  si  maior  ratio  subaucloritatis  est  in 


Spiritu  sancto  quam  in  Filio,  quod  propterea  debue- 
rit  in  carnem  mitti :  immo  potest  inferri  contrarium. 
Pater  enim.  quia  a  nullo  est.  non  debuit  mitti.  Et 
hoc  est  quod  dicit  Augustinns  quarto  de  Trinitate  2 : 
Conveniens  non  erat,  ut  Pater  ab  alio  mitteretur. 
quia  ab  alio  non  erat.  Conveniens  autem  fuit ,  ut 
primo  Filius  mitterelur,  quia  a  solo  Patre  est.  deinde 
Spiritns  sanctus,  qui  est  a  Palre  et  a  Filio.  Primo 
Filius  venit,  ut  homines  liberarentur  ;  deinde  Spiri- 
tus  sanctus,  ut  homines  beatificarentur. 


SCHOLION. 


1.  In  hac  ct  seq.  {i.j  quaestionc  afferuntur  rationes  con- 
gruentiae,  pro  modulo  nostrae  cognitionis  satis  aptae,  ut  divina 
sapienlia  in  modo  incarnaiionis  peragendae  agnoscatur  et  iaude- 
tur.  Ad  rationes,  quas  auctor  noster  afferl,  reduci  possunt  quae- 
dani  ab  aliis  Sctiolaslieis  notatae,  v.  g.  ea  quae  respcctu  3.  qnae- 
stionis  profert  Alex.  Hal.  de  duplici  'convenientia  secundum 
approprinta  et  propria  divinarum  personarum,  quae  divisio 
ctiam  a  S.  Thom.  in  Coment.  repelitur. 

De  hac  3.  quaeslione  (ractant:  Alex.  Hal.,  S.  p.  III.  q.  2.  m. 
5.  a.  I.  —  Scoti  loci  collecti  in  Sum.  Hier.  de  Monteforlino ,  i.  IV. 


q.  3.  a.  8.  —  S.  Thom.,  hic  q.  2.  a.  2;  S.  III.  q.  :i.  a.  8;  S. 
Gen.  IV.  c.  42.  —  B.  Albert.,  hic  a.  7.  8.  —  Petr.  a   Tar.,  hic 
q.  3.  a.  2.  —  Ilichard.  a  Med.,  hic  a.  2.  q.  3.  —  .Egid.  K.,  hic 
q.  2.  a.   i.  —  Dionys.  Carth.,  hic  q.  3.  —  Biel  ,  hi     q.  2. 

II.  De  i.  quaestione  :  Alex.  Hal.,  loc.  cit.  q.  S.  m.  I. — 
Scoti  loci  collecti  ibid.  q.  I.  a.  •'>.  6.  —  S.  Thom.,  hic  q.  I.  a. 
4;  S.  III.  q.  I.  a.  5.  6.  —  B.  Alberl.,  hic  a.  I.  —  Petr.  a  Tar., 
hic  q.  2.  a.  2.  —  Richard.  a  Med.,  hic  a.  2.  q.  5.  —  .£gid.  R., 
hic  q.  2.  a.  3.  —  Dionys.  Carth.,  hic  q.  8. 


QUAESTIO  IV. 
Quo  tempore  fuerit  magis  congruum,  Filium  Dei  incarnari. 


OppOil- 

um. 


Quarto  et  ultimo  quaeritur,  quo  tempore  fueril 
magis  congruum,  Filium  Dei  incarnari.  Et  videtur , 
quod  in-  primordio  temporum  : 

1.  Primo  per  illud  quod  dicitur  Genesis  se- 
cuiido  3:  Consummavit  Deus  sexto  die  opus  suum  ; 
sed  consummatio  operum  maxime  competit  in  opere 
incarnationis ,  sicut  superius  tactum  est :  ergo  vide- 
tur,  quod  incarnari  debuerit  in  aliquo  illorum  sex 
dierum. 

2.  Item .  magnitudo  amoris  non  tanlum  facit 
dona  multiplicari ,  sed  accelerari ;  sed  Deus  propter 
nimiam  caritatem  suam  misit  Filium  suum  in  si- 
militudinem  carnis  peccali*:  ergo  videtur,  quod 
congruum  fueril.  Filium  Dei  incarnari  statim,  cum 
homo  indiguit.  Sed  homo  statim  indiguit.  cum  la- 
psus  fuit :  ergo  etc 

3.  Item ,  si  Chrislus  ab  initio  temporis  venisset. 
multi  ad  viam  veritalis  venissent,  sicut  dicitur  Mat- 
thaei  nndecimo5:  CHvm  si  in  Ti/ro  el  Sidone  etc.  ; 
sed  ad  divinae  benignitatis  magnitndinem   speetat , 


quod  velit  omncs  homines  salvos  fieri :  ergo  multo 
magis  videtur,  quod  congruum  fuerit,  Filium  Dei 
incarnari  in  primordio  temporum. 

4.  Item,  aegro  in  periculo  mortis  succurri  de- 
bet  sine  mora ;  sed  homo  cum  peccavit ,  periculo- 
sissime  aegrotavit :  si  ergo  homini  aegrotaoti  suc- 
curritur  per  Filii  incarnalionem ''*,  videtur,  quod  sta- 
tim  debuit  incarnari. 

Sed  contra  :  I.  Ecclesiastis  lertio  7 :  Omnia  /coi-Fundameiua. 
pus  habent ;  et  hoc  ipsum  dicitur  Ecclesiastici  tri- 
gesimo  oono:  Omnia  tempore  suo  comprobabuntur : 
ergo  si  nullum  tempus  est  adeo  congruum  beneficio 
plenissimo  sicut  tempus  plenitudinis ;  videtur,  quod 
Filius  Dei  debuerit  tunc  incarnari ,  cum  venit  pleni- 
tinlo  temporis :  non  ergo  in  primordio  temporis. 

%  Item,  Deus  in  omnibus  operibus  suis  maxime 
servat  ordinem;  et  sicul  esl  ordo  et  gradus  in  pro- 
fectu  aetatis.  sic  esl  gradus  el  ordo  in  profectu 
muinli B:  ergo  sicut  homo  magis  dispositus  est  ad  sa- 
pientiam  in  aetate  provecta  quam  in  aetate  iuvenili, 


1  Vers. 

ibid.  v.  6.  ■ 


4.  —  Seq.  Scriplurae  loc.  < ^t  ibid.  v.  .'i;  tertius 
-  Paulo  superiua  pro  primo  decebai  FiUtm  mitii 
cod.  N  Filius  debebai  primo  mitti.  Paulo  Inferius  pro  Propterea 
v.ii.  Praeterea. 

?  Cap.  20.  n.  27.  seqq.  Vide  hic  lii.  Magistri,  c.  I.  — 
Paulo  inferius  pro  quia  a  toto  codd.  A  N  P  Q  T  U  v  el  edd.  I,  2 
qui  ii  tolo;  dein  codd.  A  V  bis  demum  pro  deinde;  denique 
in  flne  soluL  cod.  V  posi  Spiritui  tanctut  addil  qui  ett  a 
Patre  et  a  Filio. 

3  Vers.  2.  —  De  minori  cfr.  Bupra  a.  2.  q.  I.  seq. 

*  Epb.  2,  i.  el  Rom.  s,  .{.  —  in  Hne  arg.  pro  fuit  codd. 
EGHLPQT  V  fiunit,  cod.  \  fuerat. 


5  Vers.  21.  —  Ali a  verba  ScripL,  quae  dein  afleruntur, 
sunl  ex  l.  Tim.  2,  i.  —  Cfr.  AugusL,  Eplst  I0S.  (aMas  19.) 
quaest.  2.  n.  8,  —  1'm  divinae  benignitaUs  Codd.  MNO  dioir 
nae  bonitatkt,  Vat  divinae  dignitatis. 

•  Cfr.  Mair.  •_>.  17;  Luc  5.  :i  i .  seq.  —  In  moton  cod.  \ 
aegrotanti  i>n>  aegro. 

7  \'<t>;.  I.  — Testimonium  ex  Bccleslastlco  allalum  est  Ibl 
cap.  clt.  v.  10:  Omnla  enlm  In  tempore  etc,  Terlius  Script.  loc 
respicil  Gal.  i,  i. 

s  De  mundl  >'i  lemporum  decursu  vlde  plura  IV.  SenL  d. 
40.  dub.  3;  Brevlloq.  prooem.  .'  3;  Itiner.  mentls  In  Deum, 
e.  I.  i>">i  medlum ;  HexaSm.  Serm.  ii-l<>. 


82 


SENTENTIARUM  U\\.  III. 


quia  in  antiquis  est  sapientia  ,  el  in  mtUto  tempore 
prudentia  ' ,  videtur,  quod  maior  sit  congruitas,  quod 
diviii.i  sapientia  Incarnetur  el  de  caelis  miltatur  mis- 
sione   perfecta    in   plenitudine  temporum  quam   in 

principio. 

3.  lirni.  opus  incarnationis  et  redemptionis  ma- 
Lris  se  tenent  cum  opere  glorificationis  quam  cum 
opere  primae  conditionis;  sed  opus  glorificationis  oa- 
bet  esse  in  fine  temporis,  opus  condilionis  Inbet  esse 
in  principio:  ergo  videtur,  quod  opus  incarnationis 
magis  debuerit  perfici  in  approximatione  ad  finem 
temporum  quain  in  initio  \ 

4.  llein,  beneficium  incarnationis  nulli  est  utile, 
nisi  ei  qui  illud  recognoscit  et  pro  illo  est  gratus ; 
sed  dilatio  beneficii  facit  ad  eius  cognitionem  et  ac- 
ceplionem3:  ergo  videtur,  quod  Dei  Filius  non  de- 
buerit  statim  a  primordio  temporum  incarnari,  sed 
post  longa  tempora,  in  quibns  posset  exspectari  et 
desiderari. 

CONCLUSIO. 

Magis  congruum  fuit,  Filium  Dei  incarnari 
quasi  in  fine  temporum  qudm  in  principio. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  sicut  raliones  osten- 
concinsio.  dunt ,  ei  ipsa  divina  operatio  comprobat,  magis  con- 
grnum  fuit,  Filium  Dei  incarnari  qnasi  in  fme  sae- 
culorum  quam  in  principio.  Potest  autem  huius 
quadruplex  ratio  assignari,  quare  tantum  4  incarnari 
distulerit. 

Prima  est  propter   peccatum   hominis  punien- 

Ratio  i.  dum.  In  hoc  enim  manifestatur  divinae  ultionis  se- 
veritas,  quae  tantos  clamores  et  luctus  hominum 
tanto  tempore  sustinuit ,  antequam  vellet  descendere ; 
et  ipse  Adam  cum  posteritate  sua  tanto  tempore  ex- 
spectavit  in  limbo  exulans  a  paradiso ;  et  hoc  pro- 
pter  manifestationem  divinae  iustitiae.  quae  nihil 
innltum  dimittit. 

Secunda  ralio  fuit  propter  morbum  melius  cu- 

Ratio  -i  randum.  Morbus  enim  spiritualis  non  curatur  de- 
bite,  nisi  infirmus  prius  eum  cognoscal  et  pro  cura- 
tione  eius  gratus  existat.  Plus  enim  homo  aegrotat 
per  ingralitudinem  pro  curatione  quam  per  culpae 
commissionem  ;  et  ideo  debuit  Deus  beneficium  incar- 
nationis  differre,  ut  homo  convinceretur  de  impoten- 
tia  et  ignorantia  —  antequam  incarnaretur  5  —  et  in 


i        indita  et  in  Lege  scripta ;  et  sic  convictus  con- 

ret  ad  divinam  gratiam ,  et  confugiens  curaretur 
efficaeiter. 

Tertia  ratio  est  propter  ordinem  universi  ser-Katio3 
vandum.  Quia  enim  hoc  erat  plenum  et  maximum 
beneficium,  differri  debuit  osque  ad  plenitudinem 
dierum.  Et  propter  hoc  dicM  Apoetolus  ad  Gaiatas 
quarto*:  At  ubi  venit  plenitudo  temporis,  misit 
Deus  Filium  etc. 

Quarta  ratio  fuit  propter  incamationis  benefi-n»n<n 
ciwm  amplius  commendandum.  Quod  enim  amplius 
differtur  et  diutius  desideratur,  pretiosius  reputatur; 
et  ideo  beneficium  incarnationis,  quod  est  inter  Dei 
beneficia  preliosissimum,  prius  debuit  esse  deside- 
ratum  et  exspectatum  quam  exhibitum. 

Et  propterea  magis  congruum  fuit,  Filium  Dei 
incarnari  in  fine  temporum.  —  Et  concedendae  sunt 
rationes,  quae  hoc  ostendunl. 

1.  Ad  illud    vero  quod  obiicitur  primo  in  con-  soimio 

positon 

trarium  de  consummatione  divinorum  operum  .  di- 
cendum ,  quod  in  opere  incarnationis  non  attenditur 
consummatio,  quae  quidem  sit  '  de  opere  primo  uni- 
versi,  sed  consummatio  omnem  consummationem 
superexcedens ;  etideo^non  spectat  ad  opera  sex  die- 
rum ,  in  quibus  universum  conditum  est  et  fabrica- 
tum ,  quantum  ad  ea  quae  spectant  ad  complemen- 
tum  primarium. 

±  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  magnitudo 
amoris  facit  benelicia  accelerari ;  dicendum  ,  quod 
verum  est,  quando  acceleratio  doni  prodest  ei  quem 
amat ;  sed  quando  dilatio  magis  prodest  quam  ac- 
celeratio,  tunc  amor  potius  facit  differre  quam  ac- 
celerare.  —  Praeterea,  amor  divinus  non  operatur  se-  Alia  n 
cundum  impetum,  sed  secundum  dispositionem  et 
regulam  sapientiae ;  et  ideo  dona  non  accelerat,  nisi 
servato  debito  et  congruo  ordine.  Et  propter  hoc . 
quia  ordinis  congruitas  exigebat  dilationem,  ideo 
amoris  immensitas  non  faciebat  accelerationem. 

3.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  multi  salvati 
essent,  si  Deus  venisset  citius;  dicendum,  quod  Deus 
bonum  commune  praeponit  bono  privato.  et  bonuni 
lotius  universitatis  praeponit  bono  personae  singula- 
ris ;  et  ideo,  cum  ordinis  exigentia  hoc  requireret. 
ut  Deus  in  fine  temporum  incarnaretur,  usque  ad 
sextam  aetatem  fuit  dilatum8.  Nec  propter  utilitatem 
aliquarum  personarum  existentium  in  prioribus  ae- 
tatibus   accelerari  debuit  divinum  beneficium.   Pla- 


1  Iob  12,  12.  —  In  subnexis  respicitur  Sap.  9,  10:  Mitte 
illani  [sapicntiam]  de  caelis  sanctis  tuis  etc.  —  Cfr.  de  hoc  arg. 
August.,  83  Qq.  q.  <ii,  et  I.  Retract.  c.  26,  nec  non  I.  de  Gen. 
contra  .Manich.  c.  23.  n.  35.  seqq.  —  Paulo  superius  pro  in 
profectu  aelatis  et  in  profectu  mundi  edd.  in  provectu  aetatis 
et  in  provectu  mundi.  Circa  finem  arg.  cod.  K  post  missione 
perfecta  subiicit  et. 

-  Cod.  K  in  initio  tentporum. 

3  Cfr.  Gregor.,  V.  Moral.  c.  4.  n.  6.  et  XXVI.  c.  19.  n.  34. 
Cfr.  etiam  Quaest.  ex  novo  Testam.  (inter  opera  August.)  q.  83, 
ubi  latius  et  fusius  de  hoc  arg.  disseritur.  —  Pro  acceptionem 


Vat.  acceptationem ,  et  paulo  inferius  ex   cod.  K   subslituimus 
post  longa  pro  per  longa  quod  est  in  edd.  et  aliis  codd. 

4  Ecld.  tamrtiu.  Aliquanto  inferius  cod.  T.  voci  posteritalc 
praefigit  omni. 

5  Vat  curaretur,  et  deinde  cum  edd.   I,  2  ut  sic  pro   et 
sic.  Paulo  superius  pro  ut  homo  codd.  G  T  V  unde  homo. 

6  Vers.  i.  Cfr.  Tertull.,  III.  adversus  Marcion.  c.  2.   seqq. 
et  August.,  tr.  31.  in  Ioan.  Evang.  n.  5. 

7  Cod.  bb  est ,  codd.  A  D  M  N  0  T  V  etc.  et  ed.  I.  fit.  Mox 
pro  superexcedens  cod.  A  superexcellens. 

8  Cfr.  infra  dub.   I. 


DIST.  I.  DIBIA. 


33 


cuit  enim  universitalis  Condilori  in  aliis  servare  se- 
veritatem  iustitiae ,  in  aliis  manifestare  benignitatem 
misericordiae. 

4.  Ad  illud  quod  obiicilur  de  aegro,  quod  sta- 
tim  debet '  succurri ;  dicendum ,  quod  nunquam  de- 
fuit  divinus  succursus.  Nam  ipsa  exspectatio  et  fides 


futuri  adventus  erat  eis  in  remedium  salutare  et  sus- 
tentationem,  quousqtie  veniret  ille  qui  consumma- 
ret ;  unde  omni  tempore  fuerunt  aliqua  Sacramenta  , 
quae  attulerunt  aegris  remedium  salutare,  licet  alia 
et  alia  in  diversis  fuerint  lemporibus  instituta.  sinit 
in  quarto  libro2  expressius  habetur  manifestatum  3. 


DUBIA  CIRCA  LITTERAM  MAGISTRI. 


Dub.  I. 

In  parte  ista  sunt  dubitationes  circa  litteram,  et 
primo  quaeritur  de  verbo  Apostoli  \  quod  diritur: 
At  ubi  venit  plenitudo  temporis  etc.  Contra:  Vide- 
tur,  quod  non  fuerit  plenitudo  temporis  in  adventu 
Filii  Dei,  primae  ad  Corinthios  decimo  tertio  5 :  Ex 
parle  cognoscimus  et  ex  parte  prophetamus ;  sed 
pleniludo  evacuat  quod  ex  parte  est:  ergo  vide- 
tur,  quod  plenitudo  temporis  nondum  pervenerit. 
— •  Ilem ,  Malthaei  decimo  tertio  G :  Sagena,  quam 
cum  implela ;  Glossa :  «  In  fine  mundi  »:  ergo  non 
videtur,  quod  ante  flnem  mundi  sit  lemporis  ple- 
nitudo. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  tempus  incarna- 
tionis  dicitur  tempus plenitudinis  multiplici  de  causa: 

Ratio  i.  primo,  quia  Deus  implevit  quod  praefinierat.  Unde 
super  illud  ad  Galalas  quarto  7 :  At  uhi  venil  ple- 
nitudo  temporis ;  Glossa :  «  Completum  est  tempus, 
quod  praefinierat  Pater ,  quando  miiteret  Filium 
suum  ». 

Alia  ratio  est  propter  impletionem  promissionis, 

iiaiio  2.  quia  ille  nobis  datus  est,  qui  fuerat  repromissus. 
Unde  super  illud  loannis  primo  8 :  Plenum  gratiae 
et  veritatis ;  Glossa :  «  Quantum  ad  impletionem 
promissorum  ». 

Tertia  ratio  esl  quantum  ad  completionem  figu- 

Ratio  3.  rarum ,  quia  in  Christi  adventu  figurae  illae ,  quae 
erant  in  veteri  Testamento,  impletae  sunt  verilale, 
Matlhaei  quinlo'' :  Non  veni  Legem  solvere,  sed  adim- 
plcre. 

Quarla  ratio  est  propter  pleniluilinem  gratiae , 

utio  i.  quae  fuit  in  Christo,  quae  fuit  principium  omnium 
pleniludinuin.    Unde    ad  Colossenses  secuodo10:    In 


Chrislo  habitat  omnis  plenitudo  divinitatis  corpo- 
raliter. 

Quinla  ratio  est  propter   plenitudinem   genera-  Ratio s. 
tionis,   quia,   cum   sit   quadruplex    modus   genera- 
tionis  u  :  prima  quidem  nec  de  viro  nec  de  muliere.  Modi  i  ge. 
sed  de  terra;  secunda  mulieris  de  solo  viro;  tertia  " 
vero  prolis  de  viro  et  muliere ;  quarta  vero  viri  de 
sola  muliere ;  ista  quarta  est  consummala  in  Christi 
incarnatione. 

Sexta  vero  ratio  est ,  quia  tempus  incarnationis  Ratfa  g. 
est  lempus  sextae  aetatis ,  in  qua  quidem  est  pleni- 
tudo  et  perfeclio,  ut,  sicut  niundus  in  sexta  die  est 
consummatus,  sic  in  sexta  aetate  sit  reparatus;  ila 
quod  prima  aetas  fuit  ab  Adam  usque  ad  Noe,  se- 
cunda  a  Noe  usque  ad  Abraham ,  tertia  ab  Abraham 
usque  ad  Moysen ,  quarta  a  Moyse  usque  ad  David, 
quinta  a  David  usque  ad  Christum ,  sexta  a  Chrislo 
usque  ad  fmem  I2. 

llis  igitur  sex  ralionibus  dicitur  lempus  incar- 
nationis  tempus  plenitudinis. 

Ad  illud  ergo  quod  obiicitur  in  contrarium  , 
quod  non  est  plenitudo  usque  ad  gioriam ;  dicen- 
ilum ,  quod  cst  plenitudo  naturae  13  et  plenitudo  gra-  Tripiei  Pie- 
tiae  et  plenitudo  gloriae.  Et  illae  duae  rationes  pro- 
cedunt  de  plenitudine  gloriae ;  auctoritas  aulem  Apo- 
stoli  intelligitur  de  pleniludine  gratiae. 

Propter  quod  notanda  est  quaedam  distinetio  de 
plenitudine,  quod  quaedam  est  plenitudo  naturae, 
quaedam    qratiae,  qnaedam  qloriae.  IMeniludo  na-  SnMiitm- 

1  '  cUonei  tri- 

turae  est  in  duplici  differenlii  :  prima  qnantum  adpiis»pi«»»- 

1  l  *  tudiins. 

rerum  conditioncm,  de  qaa  Genesis  secundo  ":  Cbm- 
plcvit  Deus  die  septimo  opus  suum  ;  secunda  quan- 
lum  ad  rernm  mulliplicationem ,  de  qua  Psalmiis15: 
Domini  esl  terra  etplenitudo  eius.  —  Similiter  ple- 


1  Edd.  adiungunt  ei,  cod.  K  debuit.  Mox  pro  erat  cod.  Z 
erant.  Post  pauca  cod.  T  ontittit  aliqua  ante  Sacramenta. 

2  Dist  2.  a.  I.  q.  2.  —  Subindo  post  expressins  cod.  T 
insctit  hoc. 

3  Yidc  schoiion  ad  piaccodoritcin  quaest. 
*  Gal.  i,   i. 

5  Vcrs.  9.  —  ln  minori  respieitur  oiusdcm  cap.  v.  iO: 
Gum  auiom  venerit  quod  perfectum  cst,  evacuahitur  quod  ei 
parte  est.  —  Subinde  pro  pervenerit  cdd.  superreneril. 

6  Vors.  i~.  so(|.  —  (ilossa  intrrltnenris  scciiiidiiin  l.\raniim: 
in  lino  saeculi. 

7  Vers.  i.  —  tilossa  Bliegata  sumta  esl  ex  Gommentario, 
Ambrosio  Lributo,  In  hunc  loc.,  et  sic  sonat  il»i :  Pleniiudo 
temporu  est  completum  tempus ,  quod  praeflnltum  fuerat  a 
l)o(i  Patre,  quando  mltterel  Filium  suum,  utex  Vifgine  factus, 
quasi  homo  nasceretur  etc 

S.  Bonac.  —  Tom.  III. 


8  Vors.  I  i.  —  Cilossac,  quae  ordinnria  (>sl ,  \oilu  apud 
Strabum  haec  sunt:  Raec  autem  grntia  dicitur  ei  veritas,qula 
sic  olim  promissum  esl  et  raodo  exhibitura.  —  Paulo  ante  pro 
rrpromissus  codd.  F  1)1)  siilisiitimni  promissus. 

0  Vors.   17. 

l'°  Vers.  9.  —  Pro  habUai  Vulgata  inkabiiat. 

11  Cfr.  supra  pag.  2.'i,  nota  1. 

12  Vido  August.,  Enarrat.  In  Ps.  98.  n.  I  ;  l.  de  Gen. 
contra  Manich.  c.  23.  n.  38.  seqq.,  <-i  supra  pag.  31,  nota  3. 

13  in  odd.  desiderantur  verba  pUnitudo  naiurae.  Poulo  ante 
pro  usque  ad  gloriam  codd.  A  <i  K  V  /.  i>ii  utqyt  u%  gtoriant, 

"  Vers.  2.  —  Pro  (/"■  stptimo  edd,  exhibenl  die  sexto,  <i 
paulo  ante  pro  '"/  rtrum  conditionem  substituunl  '/-/  rem  in 
i<miiiiiDiie;  cod.  n  (/»/  rmiiii  tHstwctionem  n-l  conditionem, 
e.niio  euam  superius  cod.  0  verbls  in  dupHd  differentia  sdilcli 
vrl  in  dupUci  causa.  1%  Psalm.  2t,  i. 


34 


SENTENTIARUM  UH.  III. 


nitudo  gratiae  daplex  est:  quaedara  in  capite,  et 
de  hac  lo.umis  primo1:  Plenum  gratiae  et  verito> 
tis;  qnaedara  in  membris,  et  de  bac  .V-tuiiin  se- 
cuudo:  /tepfetf  *uni  omne*  Spiritu  aancto;  et  ad 
Ephesios  primo:  PraposuU  etc  —  Similiter  pleni* 
tiulo  atonofi  iin|)lc\  est:  vel  qoantnm  ad  numerum 
electorum  ,  de  hac  apocalypsis  sexto  ■ :  Sustinete 
modicum  tempus,  donec  impleatur  etcj  antquaD- 
tum  ad  pcnrptionem  aeternorum  bonorum,  Eccle- 
siastici  vigesimo  quarto8:  /n  plenitudine  Sancto- 
ntm  detentio  mea. 

Dub.  II. 

Item  quaeritur  de  hoc  quod  dfcit:  Factum  de 
muliere;  quia  iu  Symbolo4   negatur:    «  Genitom, 

non  factum  »  ete.  —  Uem,  si  de  muliere  factus  esl, 
non  videtur,  quod  mulier  sit  eius  mater,  sed  solum 
materia.  Propter  quid  ergo  dicit  magis  factum  quam 
genitum? 

Respondeo:  Dicendum,  quod  Christus  secundum 
divinam  naturam  ita  est  genitus ,  quod  non  factus, 
quia  non  est  creatura.  Secundum  bumanam  vero  ila 
est  genitus,  quod  faclus ,  quia  conceptus  fuit  a  Vir- 
gine,  faciente  divina  virtute.  Qualis  autem  fuerit  Vir- 
ginis  virtus,  adhuc  melius  manifestabitur  suo  loco5; 
per  hoc  autem  quod  dictum  est,  patet  responsio  ad 
obiecta. 

DlB.    III. 

ltem  quaerilur  de  hoc  quod  dicit:  Factum  sub 
Lege,  quia  dicitur  primae  ad  Timotheum  primo6: 
Iusio  non  est  lex  posita :  si  ergo  Christus  iustissi- 
mus  erat,  videtur  etc.  —  ltem,  Christus  non  tene- 
batur  implere  mandata  Legis :  ergo  non  videtur , 
quod  sub  Lege  esset  factus. 

Respondeo  :  Dicendum  ,  quod  esse  sub  Lege  di- 


ctio. 


cilur  tribus   modis:  vel  quantum  ad  causam  ,   vel   T>istinc 

■  tnplex. 

quantum  ad  observationem  ,  vel  quanlum  ad  moti- 
vum.  Quantum  ad  causam  sunt  illi  qui  nati  sunt 
sub  peccalo.  Quantum  ad  observationem  sunt  iusti 7, 
(|iii  legem  observant.  Quantum  ad  motivum  sunt  illi 
qui  limore  serviunt.  —  Christus  igitur  non  fuit  sub 
Legequanium  ad  causam,  vel  quantumad  motivum, 
sed  solum  quantum  ad  observalioncm  ;  aliter  tamen 
quam  aiii  homines,  quia  esse  sub  Lege  quantum  ad 
observationem  potest  esse  dupliciter:  vel  quantum  subdujta 
ad  obedientiam  obligatoriam ,  vel  quantum  ad  obe- 
dientiam  spontaneam.  Et  primo  modo  sunt  homines. 
secundo  modo  fuit  Christus,  qui  se  mera  liberali- 
lale  legali  observantiae,  ul  exemplum  daret  verae 
obedientiae8,  subdidit.  —  Et  sic  patet  responsio  ad 
obiecta. 

Dub.  IV. 

Itern  quaeritur  de  hoc  quod  dicit :  In  specie 
columbae  descendisse  Spiritum  sanctum.  Sed  con- 
tra:  Tota  columba  illa,  et  quidquid  in  ea  erat,  erat 
simul  a  Patre  et  Filio :  ergo  videtur,  quod  tota  Tri- 
nitas  in  illa  columba  descenderet,  sicut  descendebat 
Spiritus  sanctus.  —  Item,  nunquam  descendit  Spiri- 
tus  sanctus  in  hominem9,  quin  descendat  simul  Pa- 
ter  et  Filius:  ergo  videtur,  quod  nec  in  columba. 

Respondeo  :  Dicendum  breviter,  quod  in  co- 
lumba  illa  uon  erat  aliter  Spirilus  sanctus  quam 
Pater  et  Filius,  nec  aliter  operabatur ;  sed  tamen  10 
solus  in  ea  significabatur ,  quia  significatio  relatio- 
nem  dicit,  sicut  incarnalio :  ideo  solus  poterat  in  ea 
significari,  quamvis  non  solus  in  ea  possit  operari. 
Et  sic  patet,  quod  exemplum  Magistri  est  rectum 
et  idoneum  ;  sed  hoc  magis  declaratum  est  in  primo 
libro,  de  missione  Spirilus  sancti,  distinctione  de- 
cima  sexta  ". 


1  Yers.  I  i.  —  Seq.  Script.  locus  est  Act.  2,  4;  tertius 
deinde  Eph.  I,  9.  10:  Proposuit  in  eo  in  dispensatione  ple- 
nitudinis  iemporuni  iBslaurare  omnia  in  Cliristo  etc. 

2  Vers.  II,  ubi  Vulgata  sic:  Et  diclum  est  illis,  ut  re- 
quiescerent  adhuc  tempus  modicum,  doncc  compleanlur  con- 
servi  eorum  elc.  In  hoc  loco  allegando  S.  Doctor  alia  versione 
usus  est,  qualiter  cxhibetur  in  Breviario  Homano  in  offlcio  festi 
Ss.  Innocentium ,  I.  Noct.  Hesp.  -2.  —  Pro  de  hac  codd.  A  L  T  V  Z 
aa  bb  etc.  de  hoc,  cod.  G  et  de  hoc. 

3  Vers.  16.  —  Hoc  dubium  solvunt  etiam  Ale\.  Hal.,  S. 
p.  III.  q.  S.  m.  1  ;  B.  Albert.,  hic  a.  3  ;  S.  Thom.,  hic  circa 
lit.  ;  Pelr.  a  Tar.  et  Hichard.  a  Med.,  hic  circa  lit. ;  .Egid.  R., 
hic  dub.  lit.   I. 

*  Nicaeno.  —  Pro  negalur  edd.  et  cod.  bb  legitur. 
5  Inli-a  d.  i.  a.  3.  q.    I.  seqq.  —  Pro  adluic  edd.  hoc.  — 
Cfr.  de  hoc  dubio  Alex.  Ilal.,  S.  p.  III.  q.  8.  m.    I  ;  H.  Albcrt., 


hic  a.  4;  S.  Thom.,  Pelr.  a  Tar.  et  Richard.  a  Med.,  hic  circa 
lit. ;  .Egid.  R.,  hic  dub.  lit.  2.  3. 

6  Vers.  9. 

7  Edd.  isti. 

8  Edd.  veri  obedieniis.  —  August.,  Enarrat.  in  Ps.  I.  n.  2. 
ait :  Iusto  non  est  lex  posila,  ut  dicit  Aposlohis.  Sed  aliud  est 
csse  in  lege,  aliud  sttb  lege.  Qui  est  in  lege,  secundum  legem 
agit;  qui  est  sub  lege ,  secundum  legem  agilur.  Ille  ergo  liber 
est,  iste  servus.  —  Huius  dubii  solutionem  exhibent  eliam  Alex. 
Hal.,  S.  p.  III.  q.  8.  m.  1  ;  S.  Thom.,  Petr.  a  Tar.  et  Richard. 
a  Med.,  hic  circa  lit. ;  .Egid.  R,  hic  dub.  lit.  i. 

9  Multi  codd.  in  homine. 

10  Codd.  G  \i  tantum. 

11  Quaesl.  I.  seqq.  —  Cfr.  de  hoc  dubio  B.  Albert.,  hic  a. 
12;  S.  Thom.  et  Petr.  a  Tar.  hic  circa  lit.;  .Egid.  R.,  hic  dub. 
lit.  7. 


DISTINCTK)  11. 


3J 


DISTINCTIO  II. 


sit  hu 
litas. 


afulatur 
ror. 


.iscenus. 


Cap.  I. 

Quare  totam  humanam  naturam  accepil,  et  quid  nomine 
humanilatis  vel  humanae  naturae  intclligendum  sit. 

Et  quia  ra  homine  tota  humana  natura  vitio  cor- 
rtipta  erat,  tolarn  assumsit,  id  est  animam  et  carncm, 
ut  totam  curarel  et  sanclificaret.  — Quod  autem  huma- 
nae  nalurae  sive  humanitatis  vocahulo  anima  el  caro 
oaymus.  intclliu;i  debeanl,  aperle  docet  ffieronymus J  in  Exposi- 
tione  catholicae  fidei  dicens:  «  Sic  confitemnr  in  Chri- 
slo  unam  Filii  esse  personam ,  ut  dicamus,  duas  per- 
fectas  el  inlegras  esse  siibstanlias,  id  esl  deilalis  et 
lniinanilali.s,  quae  ex  anirna  continetur  el  corpore  ».  — 
Ecce  a|)erte  ostendit,  /lumanitatis  nomine  aitimam  et 
corpus  inteliigi,  quae  duo  assumsisse  Dei  Filius  iotel- 
ligilur,  nbi  bominem  sive  humanitatem  vel  humanam 
naturam  accepisse  ■  lepilur.  —  Errant  igilur  qui  no- 
mine  humani/atis  non  subslaniiam ,  sed  proprielalem 
quandam,  a  qua  homo  nominalur,  significari  conten- 
dunt,  uhicuinque  Christi  humanitas  memoratur.  Ait 
enim  Ioannes  Damascenus 3 :  «  Sciendhm  quidem  est, 
quod  deilatis  ei  humanitatis  nomeu  subsiantiarum,  sci- 
licct  naturarum,  cst  repraesentalivum  »>.  Natura  enira 
non  sic  accipilur  i:i  Christo,  ut  cum  dicitur  una  na- 
lura  essc  omnium  hominum  ;  quod  evidenter  idem  loan- 
nes  ostendit ,  differeutem  rationem  dicti  assighans, 
cum  natura  hutnana  iu  Christo  nominalur,  et  cum  di- 
citur  una  natura  oinnium  hominum.  Ait  enim  4 :  «  Ciim 
unam  hominum  nnturam  dicimus,  sciendnra  csl,  quod 
non  consideranles  ad  animae  et  corporis  ralioncm  hoc 
dicimus 5.  hnpossibile  enim  cst  unius  naturae  dicere 
Domini  corpus  et  animam,  ad  inviccm  comparata.  Sed 
quia  pliirimae  personae  hominum  snnt,  omnes  autem 
eandem  suscipiunt  ralionem  naturae  —  omnes  enim  ex 
anima  et  eorpore  compositi  smit ,  et  omnes  naturam 
animae  parlicipanl  et  suhslanliam  corporis  possident  — 
communem  speciem  plurimarum  et  differentium  per- 
sonarum  unam  naluram  dicimus,  uniuscuiusque  sci- 
licet  personae  duas  naturas  hahentis  cl  in  duabus  per- 
fecte  naluris  exislenlis,  animae  scilicel  el  corporis.  In 
Domino  autem  Iesu  Christo  non  esi  communem  spe- 
ciem  accipcre.  Xeque  enim  factus  esl,  nec  est  nec  ali- 
quando  fiet  alius.  Sed  Chrislus,  e\  deilate  el  hiunani- 
tale,  in  deilaie  et  humanilale  Dcus  perfectus,  idem  el 


Idera. 


homo  perfeclus».  —  Totam  igilur  hominis  naturain,  id 
est  animam  et  carnem ,  et  horum  proprietales  si\r  ac- 
cidentia  asstimsit  Deus,  non  carnem  sine  anima,  nec 
animam  sinc  ralione0,  ut  haerelici  voluerunt,  sed  e! 
carnern  et  animam  cum  sensihus  suis.  Unde  [oaooes 
Damascenus  ait':  «  Omnia  qnae  iu  noslra  natura  plan-  nnbium  i. 
lavit  Deus,  Yerhum  assumsit,  scilicet  corpus  et  ani- 
mam  inlelleclualem,  et  horum  idiomata  ».  «  Totus  enim 
totum  assumsit  me,  ut  loli  mihi  salutem  gratiflcarel. 
Quod  enim  raassumlibile  esl  incurabile  est  ». 

Cap.  II. 

De  unione  Verbi  et  carnis  medianle  anima. 

Assumsil  igilur  Dei  Filius  carnem  et  animam . 
sed  carnem  mediante  anima":  «  Qnitum  est  carni  per  n.imascenus. 
medium  intellectum,  Verbura  Dci  ».  Tantae  enim  sub 
lilitaiis  alque  simplicitalis  est  divina  essentia,  ut  cor 
pori  dc  limo  lerrae  formato  uniri  non  congrucrit,  nisi 
medianle  rationali  essentia.  Illa  autein  unio  inexplica- 
bilis  esl  adeo ,  ut  etiara  loannes9,  ah  ulero  sanelilica- 
tus,  se  non  esse  dignum  faleatur  solvere  corrigiam  cal- 
ceamenli  Icsu,  quia  illins  unionis  modtim  iuvestigare 
aliisque  explicare  non  erat  sufficiens.  «  Non  sunl  igilur  AognstmnB. 
audiendi  qui  non  verum  hominem  Filium  Dei  susce- 
pisse  dicunt,  neque  natum  de  femina,  seil  falsara  car- 
nem  et  imagincm  corporis  simulalam  oslendisse  viden- 
tihus  10  ».  In  quem  errorem  prorumpunt,  quia  timcnt , 
quod  fieri  non  potest,  scilicel,  ne  humana  carne  ve- 
ritas  et  suhslantia  Dei  inquinelur ;  «  el  laincn  pracdi- 
canl,  islum  visibilein  solcni  radios  suos  per  oinncs 
faeces  et  sordes  corporum  spargere  el  eos  mundos  ct 
siuceros  scrvare.  Si  ergo  visihilia  munda  a  visibilibus  Dubiom  2. 
imraundis  contingi  possuul  et  uon  coinquinari,  quanlo 
magis  incomuiuiahilis  et  iuvisibilis  Verilas,  per  spiri- 
luin  animam  ct  pcr  animam  corpus  suscipiens,  totum 
homincm  sine  sui  contaminatione  assumsit  ci  ab  omni- 
hns  iufirmilatibus  liheravit ».  —  Ecce  hic  dieil,  Dei  Sa- 
picnliam  pcr  spiritum  assurasisse  animam,  el  per  animam 
corpus.  Spirilus  enim,  scilicel  pars  animae  superior, 
maiori  .siiniliiiidine  Deo  propinqual  quam  aniraa, sciiicel 
ipsa  eadem  secuudum  inferiorera  parlem .  et  anima 
magis  quam  corpus;  el  ideo  non  incongrue  anima  di- 
ciiur  assumla  per  spirilum,  el  corpHs  per  animam". 


1  Bxplanatio  Symboli  ad  Damasura.  —  Edd;  l,  fi,  8  cum 
cod.  I)  id  rsi  dwinitatu  pro  id  est  deitatis,  refragante  etiam 
origin.ili. 

2  Cod.  I)  asswmsisse.  —  Ue  propositione  sequsntl  cft*.  de 
Eccleslast.  Dogm.  c.  2.  S. 

3  Libr.  III.  de  Pide  prlhod.  c.  t. 
■  Ibid.  c.  3: 

"'  iidd.  1,  8  addunt:  ut  dkiamus,  in  singutis  hominibus 
eandem  esse  naturam  corporis  ei  animae,  n<m\  alia  est  mi- 
tuni  animae,  aHa  corporis,  refragantibua  aliia  edd.  cum  codd. 
ct  originali.  Deinde  post  speciem  accipere  ed.  8  addll  si  quid 
jiiins  fuit,  ai  edi  1  si  quid  sit  res  aUcuius  speciei,  ipsum 
fit  uliiui  ab  iniiiii  ii'.  quae  prius  fuit;  non  sic  factus  est  homo, 
ijuni  hniiiu  scilicei  noti  confert  ti  etse,  sicui  crfiis  hominibus. 
Etiam  hoc  deest  in  originali. 


6  V;it.  et  edd.  5,  6  cum  cod.  E  el  Erf.  non  fta  bene  mw 
carne.  Sed  cod.  Erf.  in  marg.  dicil  alii:  sine  ratione. 

7  Ibid.  c.  (>. ;  sc(|.  locus  parum  inferius,  ubi  codd.  ABCD 
cura  edd.  I,  8  el  orlginali  Graeco  iranspositis  verbis,  legunl 
Tiiiniii  riuni  totus  assumsitme,  el  In  Bne  cuiw  plerisqtn  edd. 
gratificei  pro  gratificaret. 

s  Edd.  1  .  8  oddunl  Unde  loannes  Danuiscenus.  Locus 
cit.  est  Ibld.  Sanam  huius  sentenll  ie  ezpliinaiioncm  exhibei 
Comment.  iniv.i  a.  -\.  q.  I. 

'■'  Bnptistn,  ut  narralur  loan.  I.  i~.  —  Edd.  I,  8  posl 
sanctificatus  adduni  hanc   glossam  id  est  ab  originalx  innu- 

lllllllS. 

10  August.  de  Agone  chrisiluno  c.  >s.  n.  i'*.  ubl  esi  etiam 
seq.  locus. 

11  De  hi>  ciY.  auclor  librl  de  Splrltu  ei  animn  c.   li. 


36 


SENTENTIARUM  UB. 


Cap.  III. 

Quod  simul  asswnsit  animam  et  carnem   Verbum , 
nec  caro  prius  est  conceptq  quam  assumta. 

Si  autem  quaeritur,  tiiriun  Verbum  carnem  simul 
et  animam  assumserit,  ao  prius  animam  quam  car- 
nem ,  vel  carnem  quam  animam;  et  ulrum  caro  illa 
prius  fncril  io  utero  Virginis  coocepla  et  poslea  as- 
sumta;  verissime  el  absque  ulla  ambiguitate  dicilur, 
quia,  ex  quo  hominem  Deus  assumsit,    lotum  assum- 

oubium  3.  sit  simulque  sibi  uuivit  auimaiu  et  carnem ;  uee  earo 
prius  fuit  concepta,  el  postmodum  assumta,  sed  in 
conceplione  assumta  ct  io  assumlione  coocepta.  Unde 

Fuigentius.  Augustinus  in  libro  de  Fide  ad  Petrum  l :  «  Firmissime 
tene,  et  nullatenus   dubites,   non  carnem  Christi   sine 


divinitate  cooceplam  in  utero  Virgiois,  priusquam  sus- 
cipereiur  a    Verbo,  sed  ipsum  Deum  suae  carnis  ac- 
ceptione  conceptum,  ipsamque  carncm  Verbi  incarna- 
lione  cooceptam».    Idem  in  libro  de  Trinitale  2 :  NooAagnsim 
essel  Dei  bomioumque  mediator,  nisi  esset  idem  Deus, 
idem  homo,  in  utroque  unusetverus,  quam  servilem 
formam,  a  solo  Filio  susceptam,  tota  Trinitas,  cuius 
una  est  voluntas  et  operalio,  fecit.  Non  autem  in  utero 
Virginis  prius  caro  suscepla  est,   et  poslmodum  divi- 
oitas  veoit  io  carnem,   sed   mox  ut  Yerbum  venit  in 
ulerum,  servata  veritate  propriae  naturae,  factum  est 
caro  et  perfectus   homo,  id  cst,  in  verilale  caruis  et 
animae  oatus  est.  —  De  hoc  etiam   Gregorius  io  Mo-  oregoriui 
ralibus3  ait:   «  Angelo  nuntiante  el  Spirilu  advenienle,  oubium 
mox  Yerbum  in  utero,  mox  intra  uterum  Yerbum  caro ». 


COMMENTARIUS  IN  DISTINCTIONEM  II. 


De  incarnatione  ex  parte  naturae  assumtae. 


Et  quia  in  homine  tola  humana  natura  vitio  corrupta  erat  etc. 


DIVISIO  TEXTUS. 


Supra  egit  Magister  de  incarnatione  ex  parte 
personae  assumentis;  in  hac  parte  agit  de  eadem1  ex 
parte  nalurae  assumtae.  Dividitur  autem  pars  ista  in 
tres  partes.  In  quarum  prima  determinat  veritatem.  ln 
secunda  confutat  errores.  ibi:  Non  sunt  ergo  audiendi 
etc.  In  tertia  vero  removet  quandam  dubitationem , 
ibi:  Si  autem  quaeritur,  utrum  Verbum  carnem  etc. 


Prima  pars  dividitur  in  duas  partes.  In  quarum 
prima  parte  delerminat  Magister  de  natura  assumta 
quanlum  ad  parlium  suarum  integritatem  2.  Secundo 
quantum  ad  ordinem ,  ibi :  Assumsit  igitur  Dei  Fi- 
lius  carnem  et  animam.  Subdivisiones  autem  par- 
tium  manifestae  sunt  in  littera. 


TRACTATIO  QUAESTIONUM. 


Ad  intelligentiam  huius  partis  incidunt  quae- 
stiones  circa  tria.  Et  quaeritur  primo  de  nalura  as- 
sumta  quantum  ad  unionis  congruitatem. 

Secundo  vero  quaeritur  quantum  ad  partium 
integritatem. 

Tertio  vero  quaeritur  quantum  ad  dispositionis 
sive  medii  necessitatem. 


Circa  primum  quaeruntur  tria. 

Primo  quaeritur,  utrum  maior  sit  congruitas  ad 
unionem  in  rationali  natura  quam  in  toto  universo. 

Secundo  quaeritur,  utrum  maior  sit  congruitas 
in  homine3  quam  in  Angelo. 

Tertio,  utrum  maior  sit  congruitas  ad  unionem 
in  tota  specie  quam  in  uno  individuo. 


1  Cap.  18.  n.  61.  —  Pro  ipsum  Deum  cod.  D  et  ed.  I 
ipsum  Verbum  Domini,  sed  originale  Verbum  Dtum. 

2  Scilicet  vaiiis  in  locis  in  unum  collectis.  Prop.  prima: 
Non  esset  etc.  collecta  esse  videtur  ex  II.  de  Trin.  c.  5.  n.  9, 
et  IV.  c.  7.  8,  c.  20.  n.  30.  Secunda  prop.:  Non  autem  etc. 
(quae  etiam  a  S.  Bonav.,  infra  d.  3.  p.  II.  a.  3.  q.  2.  fund.  3. 
Augustino  tribuitur)  quoad  sensum  occurrit  XIII.  c.  17.  n.  22. 
his  verbis:  Ex  quo  homo  esse  coepit,  ex  illo  est  et  Deus,  unde 
dictum  est:  Verbum  caro  factum  est.  Cfr.  etiam  Enchirid.  c. 
36.  n.  II.  et  libr.  contra  Sermonem  Arianorum  c.  8.  n.  6: 
«  Ipse  namque  unus  Christus  et  Dei  Filius  semper  natura  et 
hominis  filius,  qui  ex  tempore  assumtus  est  gratia,  nec  sic  as- 
sumtus  est,  ut    prius    creatus    post    assumeretur,  sed  ut    ipsa 


assumtione  crearetur».  Convenit  in  sententia  et  nonnullis  verbis 
etiam  Gregor.  loco  mox  citato. 
3  Libr.  XVII!.  c.  52.  n.  85. 

NOTAE  AD  COMMENTARIUM. 

1  Cum  edd.  supplevimus  de  eadem,  quae  verba  in  codd. 
desunt. 

2  In  cod.  bb  legitur  sic:  Prima  pars  dividitur  in  tres  par- 
tes.  In  quarum  prima...  natura  assumta  quantum  ad  congrui- 
tatem.  Secundo  quantum  ad  suarum  partium  integritatem,  ibi: 
Totam  igilur  naturam  hominis.  Tertio  quantum  ad  ordinem  etc. 
Quae  lectio  respondet  rubricae  infra  art.  L  praemissae. 

3  Edd.  congruitas  ad  unionem  in  humana  natura. 


DIST.  II.  ART.  I.  QlWEST.  I. 


37 


ARTICULUS  I. 


De  natura  assumta  quarUum  ad  unionis  congruitatem. 


QIWESTIO  I. 


Utrum  maior  sit  congruitas  ad  unionem  in  rationali  creatura  quam  in  tolo  universo. 


Circa  primum  sic  procedilur  et  quaerilur,  utrum 
maior  sit  congruitas  in  rationali  natura  quam  in 
toto  universo.  an  e  contrario.  El  quod  maior  sit  con- 
gruitas  in  rationali  natura,  videtur  : 

1.  Primo.  quia  Deus  assumsit  solam  rationalem 
lamenu.naturam:   si   ergo  Deus  semper  facit  quod  melius 

est  et  magis  congruum .  videtur.  quod  maior  sit  con- 
gruitas  in  rationali  nalura  quam  in  tota  machina 
mundana. 

2.  Item ,  natura  creata  assumta  est  in  unitalem 
personae;  et  quod  magis  idoneum  est  ad  unilatem 
personalem,  magis  idoneum  est  ad  assumtionem:  si 
ergo  dignilas  personalis  non  est  nisi  in  creatura  ra- 
tionali  \  videtur,  quod  illam  solam  maxime  con- 
gruum  sit  uniri. 

3.  Item.  unionis  gratia  maior  esl,  quam  sit 
gratia  fruitionis  vel  beatificationis 2 ;  sed  sola  natura 
rationalis  est  disposila  ad  fruitionem :  ergo  sola  vi- 
detur  quod  habeat  congruentiam  ad  unionem. 

4.  Item,  lotum  universum  factum  est  propter 
creaturam  rationalem3:  ergo  rationalis  crealura  ex- 
cellentior  est  omnibus  aliis,  quae  sunt  de  constitutione 
universi:  ergo  ad  Deum  magis  accedit;  et  quod  ina- 
gis  ad  Deum  accedit  magis  est  congruum  Deo  uniri : 
ergo  etc. 

5.  Ilem,  universum  totum  non  dicitur  factum 
ad  Dei  imaginem  et  similitudinem,  sed  sola  rationa- 
lis  creatura;  sed  imago  dicit  similitudinem  expres- 
sam:  ergo  inter  omnes  creaturas  sola  ralionalis  crea- 
tura  expressius  assimilatur  Deo4.  Sed  illud  solum 
est  congruum  ad  unionein  cum  Deo,  quod  habet 
expressam  similitudinem  cum  eo:  ergo  idem  quod 
prius. 


Sedcoxtra:  1.  Awmstinus  ad  Volusianum  5:  «  In  Ad 

tnm. 

rebus  mirabihbus  lot:i  ralio  facti  esl  potentia  fa- 
cienlis»:  ergo  cum  incarnatio  sit  assumtio  creaturae 
et  sit  opus  mirabile;  videtur,  quod  tota  ratio  as- 
sumtionis  sit  ex  parte  facientis:  ergo  non  est  maior 
congruitas  in  rationali  natura  quam  in  alia  natora 
creata. 

±  Item,  infinite  dislantium  non  magis  approxi- 
mat  unum  quam  alterum;  sed  omnis  creatura  di. 
stat  a  divina  natura  in  infinitum:  ergo  non  est  con- 
gruitas  in  rationali  creatura   magis  quam  in  aliis 6. 

3.  Item ,  incarnalio  facit  aliquo  modo  ad  com- 
plementum  totius  universi "' ;  sed  magis  perficeretur 
universum,  si  Deus  uniretur  ipsi  toti  quam  ipsi 
parti :  ergo  videlur ,  quod  magis  sit  habilis  ad  unio- 
nem  universitas  tota  quam  rationalis  creatura. 

4.  Item.  effectus  universalis  magis  assimilatur 
causae  universali  quam  effectus  parlicularis8;  sed 
universum  claudit  in  se  universaliter  omnem  effe- 
ctum  Dei :  ergo  magis  assimilatur  Deo  quam  ratio- 
nalis  natura.  Sed  quod  magis  assimilatur  Deo  raa- 
iorem  habet  congruentiam  ad  unionem:  ergo  etc. 

o.  Item,  illud  esl  magis  unibile,  in  cuius  as- 
sumtione  magis  manifestatur  divina  potentia,  sapien- 
tia  et  bonitas;  sed  universum  est  huiusmodi.  Pro- 
balio  minoris:  magis  enim  maoifestatur  divina  po- 
tentia,  sapientia  et  bonitas  in  conditione  totius  uni- 
versitatis  quam  alicuius  eius  parlis ,  quia.  cuin 
quaelibet  pars  eius  sit  bona,  eius  universum  est  non 
solum  bonum ,  sed  etiam  valde  bonum  :  ergo  si 
magis  manifeslalur  in  universitatis  conditione,  multo 
magis  videtur.  quod  manifesletur  in  universitatis  as- 
suintioiir. 


1  Persona  cnim  est,  ut  Boeth.,  de  Una  Persona  ct  duabus 
naturia,  c.  3.  ait,  naturae  ratlonaHs  Indivldua  substantia.  Cfr.  in- 
fra  d.  ."i.  a.  2.  q.  3;  d.    10.  a.    I.  q.  2,  el  I.Sent:  d.   23.  a.    I. 

<\.  i.  —  Cod.  Q  in  necturd  ralionati. 

2  Vlde  inlra  d.  6.  a.  2.  q.  2.  seq.  —  De  Wlinoti  Cfr.  I. 
Scnt.  d.    I.  a.  2.  ct  3. 

3  Cfr.  II.  Sent  d.  15.  a.  2.  q.  I. 
*  Cfr.  II.  Scnl.  d.   I(i.  a.   I.  q.    I. 

5  Epist.   137.  falias  3.)  c.  2.  n.  S. 

6  Gregor.  Nyssen.,  Orat.  eatechet.  c.  27,  contra  eoe  qul 
turpitodinl  et  dedeoorl  ducunt,  Deum  cameni  el  corpus  lerre- 
stre  assnmsissc,  ait :  Nihilo  tolcrabllior  vldetur  esse  turpiludo 
et  dedecus,  quod  Deua  caelestis  corporls  flguram  susceperil 
ijuam  lerreslris.  Ab  eius  enlm,  qul  esl  ;ilii-^iiiiti<  ei  ad  cuius 


allltudinem  non  patel  aditus,  natura  ei  aequo   distal   omnis 
creatura,  el  sunl  omnia   ei   aequaliler   subiecta...   Neque 
terra  esi  remollor  a  suprema  illa  dignitate,  neque  caetum  prO" 
pinquius  etc.  Cfr.  Tertull.,  ^  Carne  Christi,  c  i. 

7  De  quo  vlde  supra  d.  I.  a.  2.  q.  I.  seq.  — In  flne  arg 
pro  universitas  codd.   IGHLNTUV  perperam  universitaHs, 

8  <'fr.  Liber  ^  Causis,  prop.  I.  ei  i. 

?  (icn.  I.  31:  Vlditque  Deus  cuncta  quae  feeerat,  eteranl 
valde  bona.  —  De  hac  re  August,  Enchlrld  <■.  10.  n.  3.  dldt, 
quod  «a  bona  Trinitate  creata  suni  ornnia,  ei  ncc  summe  nee 
aequaliter  nec  Imminabiliter  bona,  sed  tamen  bona  etiam  sln- 
gula,  simni  vero  univerea  varde  bona,  qula  >'\  . •niMii>u<  con- 
sistit  unlvereltatls  admlrabflls  pulcrttudo ». 


38 


SENTENTIARUM  LlB. 


llatio  Iri- 
plex  ob  3 
defectus  to- 
tius  univer- 
si. 


C  0  N  C  I.  0  8  1 0. 

.Xnn  est  tanta  congruitas  ad  unionem  in  tota  uni- 
versitale,  sicut  est  in  eius  parte  aliqua,  scir 
licet  rationali  creatura. 

Respondeo:  Dicendttm,  quod  non  est  tanta  no- 
couciusio.  bilitas  '  ad  tinionem   in  tota   nniversitate,    sicut  est 
in  eius  parte  aliqua,  utpote  in  rationali  natura. 

El  ralio  huiiis  est  defectus  unitatis,  et  perso- 
nalis  dignitatis,  et  similitudinis  sive  conformitatis, 
qui  quidem  reperitur  -  in  tola  universitate;  et  pro- 
pterea  non  est  idonea  ad  unionem  cum  persona 
divina,  sicut  rationalis  creatura.  —  Universum  eniin 
habet  partium  multitudinem  differentium  numero, 
genere  et  specie;  et  ideo  non  competit  ad  unionem 
cum  Deo  in  hypostasis  unitate*, —  Habet  etiam  par- 
les  carenles  vita  et  ratione  et  sensu ,  et  ideo  defi- 
cientes  ab  excellentia  proprietatis  personalis,  et  pro- 
pter  hoc  non  habet  idoneitatem  ad  unionem  in  uni- 
tate  personae. —  llabet  etiain  partes,  in  quibus  repe- 
ritur  solum  ratio  vestigii,  et  ideo  deficientes  a 
conformitate  expressae  similitudinis ,  et  propterea 
ineptas  ad  tantam  excellentiam  unionis.  —  In  ratio- 
nali  auteni  creatura  reperiri  potest  unitas,  et  perso- 
nalis  dignitas ,  et  expressa  conformitas;  et  ideo 
maior  est  in  ea  ad  assumtionem  idoneitas  sive 
congruitas.  —  Et  propterea  rationes,  quae  hoc  osten- 
dunt,  concedendae  sunt. 

1.  Ad  illud  quod  obiicitur  de  verbo  Augustini, 
quod  tota  ratio  facti  est  potentia  facientis;  dicendum, 
quod  est  ratio  causalitatis  et  ratio  congruitatis : 
cuusalitatis  in  efficiendo,  congruitatis  in  suscipiendo. 
Cum  ergo  dicit  Augustinus,  quod  ratio  facti  tota  est 
potentia  facienlis,  intelligit  de  ratione  causalitatis , 
non  de  ratione  congruitatis. 

-2.  Ad  illud  quod  obiicitur  de  infmitate  distan- 
tium ,  dicendum ,  quod  sicut  habitum  est  in  primo 
et  secundo4,  cum  dicitur,  quod  omnis  creatura  di- 
stat  a  Deo  in  infmitum,  intelligilur  de  distantia  per 


Praerogati- 
vae  3  in  ra- 
tionali  crea- 
tura. 


Solutio  op- 
positoruin. 

Distinctio. 


recessum  ab  aeaualilate  et  participatione  tertiae   ^mm. 

,,  .  n  notanda. 

nalurae,  quia  nilnl  umvocum  est  creaturae  ad  Crea- 
torem .  in  nullo  eliam  creatura  Creatori  potest  ae- 
quari ;  sed  non  habet  veritalem  de  distantia,  quae 
attenditur  per  oppositionem5  ad  convenientiam  se- 
cundum  rationem  ordinis  et  imitationis.  Xarn  ra- 
tionalis  creatura  immediate  in  Deum  ordinatur  et 
expressissime  inter  creaturas  Deum  imitatur;  et 
ratione  huius  assimilationis  et  convenientiae  habet 
rationem  imaginis  et  congruitatem  respectu  divinae 
unionis. 

3.  Ad  illud   quod    obiicitur.    quod    incarnatio6 

facit  ad  completionem  universi;  dicendum,  quod  hoc  Notandan 
accidit;  nihilominus  tamen  congruentius  facit  ad 
complementum  universi  in  assumtione  nobilissimae 
creaturae  quani  omnium;  quoniam  multitudo  habet 
reduci  ad  aliquod  unum  sicut  ad  complementum, 
quia  status  est  in  unitate  magis  quam  in  multi- 
tudine  7. 

4.  Ad  illud  quod  obiicitur.  quod  magis  assimi- 
latur  universum  totum  s  quam  rationalis  creatura; 
dicendum,  quod  assimilari  dicitur  dupliciter :  inten-  Distind». 
sive  vel  extensive.  Et  extensive  verum  est,  quod 
magis  assimilatur  mundo  archetypo  sive  Deo  maior 
mundus  quam  minor,  sive  uuiversitas  tota  quarn 
rationalis  creatura.  Qualitative  sive  intensive  est  e 
converso  propter  magnam  dislantiam  aliquarum  par- 

tium  eius,  in  quibus  relucet  divina  bonitas  de  lon- 
ginquo  sicut  in  vestigio. 

o.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  magis  mani- 
festatur  divina  potentia,  sapientia  et  bonitas,  si  as- 
sumeret  universum;  dicendum  ,  quod  falsum  est ;  Noundom 
quia  facere  per  unionem ,  quod  asiuus  freiel  Deus 
vel  aliquod  aliud9  brutum,  potius  dedeceret  divi- 
nam  potentiam  et  sapientiam,  quam  commendaret. 
Facere  autem,  quod  homo  sit  Deus,  in  nullo  prae- 
iudicat  nec  potentiae  nec  sapientiae,  cum  homo  na- 
tus  sit  eflici  deiformis.  —  Nec  valet  illud  quod  ob- 
iicit,  quod  magis  manifestatur  divina  potentia  et 
sapientia  in  conditione  universitatis  quam  in  condi- 


1  Cod.  I7  habilitas ,  codd.  MO  nobilitris  vcl  liabilitas , 
cod.  N  a  secundo  manu  congruitas,  Vat.  nobilitas  vel  congrui- 
tas.  Subinde  cod.  T  omitlit  ad  unionem;  pro  in  tota  iuiiver- 
sitate  Vai.  substituit  in  totias  universitatis  assumtione. 

2  Edd.  quae  quidem  non  reperilur;  plurimi  codd.,  textutn 
obscurantes,  quae  quidem  reperitur ,  quam  lectionem  fide 
codd.  P  U  U  emendavimus  stibstituentes  qui  (defectusj  pro  quae. 

3  Cfr.  infra  d.  6.  a.  I.  q.  2.  et  a.  2.  q.  3. 

4  Libr.  1.  Sent.  d.  I.  a.  3.  q.  I.  ad  I,  d.  3.  p.  I.  q.  2. 
ad  3,  d.  7.  q.  4,  d.  8.  p.  II.  q.  i,  d.  25.  a.  2.  q.  2,  d.  35.  q.  I; 
II.  Sent.  d.  16.  a.  I.q.  I.  in  corp.  — Codd.  HZ  addunt  tibro, 
Vat.  libris.  Mox  post  de  distantia  codd.  L  aa  subiungunt  quae 
attenditur;  subinde  pro  lertiae  edd.  substituunt  aeternae ,  et 
post  pauca  Vat.  sola  in  nullo  enim  pro  in  nullo  etiam. 

5  Cod.  E  (K  a  secunda  manuj  comparationem.  Circa  finem 
solut.  post  convenientiae  codd.  M  0  inserunt  magis.  et  subinrle 
pro  et  congruitatem  cod.  K.  exhibet  el  per  hoc  congruitalem. 

6  Y<>.\  incarnatio  deest  in  multis  codd. 


7  Aristot.,  H.  de  Caelo  et  mundo,  text.  22.  (e.  4.):  Prius 
natura  in  unoquoque  genere  est  unum  mullis.  Cfr.  Dionys.,  de 
Div.  Nom.  g.  5.  §  6.  seq.,  et  Boetli.,  de  Unitate  et  uno,  atquc 
I.  de  Aritlimet.  e.  2.  3.  et  7. 

8  Codd.  M  0  adiunguunt  suae  causae.  Mox  pro  dicitur 
codd.  F  K.  Z  liabent  est.  Subinde  post  Et  extensive  cod.  F  adii- 
cit  sive  quantitate ,  et  paulo  inferius  post  Qualitative  idem 
cod.  F  inserit  autem.  —  [)e  mundo  archetypo  vide  tom.  II. 
pag.  16,  nota  1,  ubi  et  verba  Platonis  de  eo.  Non  possumus 
non  afferre  ex  Boeth.,  III.  de  Consol.  metr.  9,  pulcros  hos 
versus : 

Tu  cuneta  superno 
Ducis  ab  exemplo,  pulcrum  pulcherrimus  ipse , 
Mundum  mente  gerens ,  similique  in  imngine  formans , 
Perfectasque  iubens  perfectum  absolvere  partes. 

9  Codd.  GHKL.NPVZ  aliguod  animat. 


DIST.  11.  ABT.  I.  QUAEST. 
tione  alieums  suae  parlis;   pro  eo  qood  Jeeet  divi-      Jatur.  et l 


39 


nam  potenti  tni  et  sapientiatn  non  sotum  prodaeere 
ad  esse  creataras  raagis  nobiies,  sed  eliam  minas 
nobiles:  et  i.ieo  tam  in  his   quam  in  illis  commen- 


inagis  manifestatar  in  omnibus  simal 
quam  in  aliqoa  earam  per  se;  non  sic  autem  est  de 
assumtioi.e,  sicut  visum  est. 


SCHOLION. 


I.  Conveniunt  auctores  in  boc,  qood  nulla  creatura  dieitur 
u  tuibilis  secuodum  unionem  hypostaiieim  nec  a  potentia 
aliqua  activa,  nec  a  potentia  pa&i  -  1  a  potentia  obedi^n- 
tiali  et  susceptiva  soiummodo  respeeiu  Creaioris;  item  in  hoc, 
quod  ha  -  -  tptibilitas  pol  -  aderari  secundum  poten- 
tiam  Dei  vel     '  rdinatam.  Communius  etiam  cum 

S.  Thoma  ihic  q.  I.  a.  I.  laffirmalur,  quod  «  loquendo  de  po- 
tentia  Dei  absolnta ,  Deus  potest  assumere  qnamcumque  crea- 
turum  vult...  L<>quendo  autem  de  potentia  ordinata ,  illam 
turam  assumere  potest,  quam  congruit  eum  assumere  ex  ordine 
suae  sapientiae  ».  Seot.,  contra  Henr.  Gand.  disputans,  insuper 
patat,  non  repugnare,  creaturam  rationalem  hypostatice  assumi. 
quin  habeai  fruitionem  Dei.  —  Non  de>unt  tamen  auetores  an- 
tiqui  et  recentiores.  qni  cum  Henrieo  Gand.  et  Dionys.  Cartb. 
sustineni,  omnino  implicaie.  creaturam  irrauonalem,  quae  non 
sit  capax  personalitatis  p/opriae  nec  unionis  per  grattam  et 
gloriam,  per  se  uniri  Deo  in  personalitate  dicina,  cum  haec 
unio  maiorsit.  quam  ea  quae  fit  per  grntiam  et  gdoriam.  Huius 
sententi;ie  patroni  pro  se  aflerunt  etiam  S.  Bonaventuram  hic 
in  corp.  et  ad  I.  5;  d.  21.  a.  I.  q.  2.  ad  3,  qui  in  hoc  ultimo 
loco  illud  vulgare  argumentum  pro  prima  opinione.  quod  divi- 
nitas  in  triJuo  post  mortem  Christi  remansit  unita  corpori  eius, 
ila  solvit,  ut  non  tantum  paritatem  quoad  utrumque  casum  ne- 
get.  sed  etiam.  ut  videtur.  ipsam  possibilitatem  unionis  hyposta- 
ticae  respecto  irrationabilium  enlium.  Item  provocant  ad  Alexan- 
drum  Bal.  S.  p.  111.  q.  2.  m.  7.  q.  12.  m.  I.  a.  I.  cfr.  q.  7.  m.  2. 
a.  I.j.  Insuper  Richard.  a  Med.  utramque  opinionem  reputat 
probabilem.  —  Attamen  5.  Bonav.  in  istis  locis  loquitur  tantum 


de  eongntitate,  non  explirite  de  poknUa  Dei  absotuta ;  tamen 
insistit ,  quod  ex  parte  irrationalium  non  sii  congruftas  in  - 
piendo,  nec  idoneitas  ad  unionem  in  unitate  personae.  Nam 
animalia  secundum  naturam  suam  non  habent  capacitalem  for- 
maliter  suscipiendi  personalitatem ,  quae  implical  ralionalem  na- 
turam:  unde  etiam  snpposita  illa  unione  cum  Deo  solummodo  in 
ratione  subsistentiue.  talis  unio  deficeret  in  multis  effectibus,  quos 
perfecta  unio  hypostatica  in  Christo  habet;  v.  g.  manifeste  d<'  - 
ille  «  eflectus,  secundum  quem  comparatur  creatura  ad  Deum 
ut  peneniens;  et  hic  est  effeclus  unionis,  in  qua  uniuntur  in 
unitate  porsonae  creatura  et  Creator,  ut  homo-Deus  »  (ita  I.  Sent. 
d.  37.  p.  I.  a.  3.  q.  2.  .  —  Quidquid  autem  sit  de  potentia  ab- 
soluta  abstraete  considerata,  quam  conrctare  non  debemus:  certe 
ex  parte  areaturae  irrationalis  manifeste  et  summopere  defidl 
ratio  congruitatis  ad  unionem  hypostaticam,  iui  ut,  si  quis  ani- 
malia  per  se  ad  hanc  dignitatem  esse  incapacia  dixerit,  de  vo- 
cabulo  eo  minus  litigandum  videatur,  quia  piae  fidelium  aures 
perhorrescunt  verba  parum  religiosa,  quibus  a  nonnuIHs  Nomi- 
nalibus  opposita  senteniia  proponitur  et  defenditur. 

II.  Praeter  nuctores  citatos:  So)t.,  hic  q.  I :  Report.  hic  q. 
2.  —  S.  Tbom.,  hic  q.  I.  a.  I  ;  S.  III.  q.  4.  a.  I  :  S.  c  Gent.  IV. 
c.  54.  —  B.  Albert.,  hic  a.  I.  —  Petr.  a  Tar.,  hic  q.  I.  a.  I.  — 
Richard.  a  Med.,  bic  a.  I.  q.  i.  —  .Egid.  H.,  hic  p.  II.  q.  I.  a. 
I.  —  Henr.  Gand.,  Quodl.  13.  q.  5,  et  (de  creatura  rationali 
assumta.  uirum  possit  esse  sine  fruilione  Dei)  Quodl.  6.  q.  6.  — 
Durand.,  hic  q.  I.  —  Dionys.  Carth.,  hic  q.  2.  el  i.  —  Biel, 
hic  q.   I. 


QUAESTIO  II. 
Utrum  maior  sit  congruitas  tvl  unionem  in  humana  natura  quam  m  Angelo,  an  e  converso. 


Secando  quaeritur,  utrum  maior  sit  congrui- 
tas  ad  unionem  in  humana  natura  quam  in  Angelo, 
an  e  conver-o.  Et  qaod  maior  sit  in  Angelo,  vi- 
detor. 

I.  Deus  spirilus  est ,  sicat  dicilar  loannis  quar- 
i-to2:  ergo  creatura.  qoae  [)lus  habet  de  ratione  spi- 
ritualitatis,  plas  convenit  cum  Deo:  et  qaae  plas 
convenit  cum  Deo.  plus  est  ei  unibilis  in  anitate 
persooae:  cnm  ergo  oatara  angelica  sil  spiritaalior 
quam  hnmana,  videtar  etc. 

•2.  Item,  natara  assamta,  eo  ipso  qoo  assumta 

.  i  \  i\\  .i    esl  super  ceteras  creaturas;  sed  quanlo 

creatura  est  excellentior,  lanto  est  idooeior  exaltari: 


ergo  cum  natura  angelica   iure  ceteris  anteponatur 
—  iuxta  qaod  dicit  Ricbardas  de  sancto  Victon 
Ipsa  est  totius  universitatis  caput  —  videlur,  quoJ 
magis  decens  fuerit,   ipsam  uniri   qoam  huinanam 
naturam. 

3.  Item.  natura  angelica  passa  esl  ruinam  et  in 
lnalum  culpae  et  in  malam  poenae:  ergo  si  Jivina 
misericordia  condescendit  miseriae,  cam  4  maiorem 
abunJantiam  miseriae  contingal  reperire  in  angelica 
natura  qaam  in  hamana;  videlar,  qaod  maior  sit 
in  ea  congraitas  ad  onionem  qaam  in  bamana. 

'i.  Iteiu.  natura  assiimt a  principiam  esl  Dostrae 
reparationis:  si  ergo  conveniens  est,  ui  reparatio  fiat 


1  Cod.  k  H  iiea.  Prozime  p  -  i.  A  G  ll  K  I.  T  \ 

:  l.  i.  2  orojttunt  m  ante  onmibus.  DeiBdeprojMr  w  cod. 
¥  -   :  - -ituit  par 

-  Ven  2i.  —  Gregor,  XXXll.  Horal.  c.  23.  n.  17:  Bl 
liiet  bemo  ad  iimilitmdimm  Del  creatua  su  (Gen.  I.  27.  .  An- 
grio  lamea  quasi  maius  aliquid  tribuens,  non  eum  ^<\  >imili- 
ledinem  D  -  ,,  ,  i>     ximititudmis 

dicit    Ei  subliUor  esi  In  natura,  eolnlNo 

similitudn  Del  plenlus  cred  tur  expressa.    Cn*.   isidor.,  I.  Sent. 
c.  10.  n.  6. 


3  I.ihr.  IV.  de  Trin.  c  88:  Qnod  '■  In  operatione 
humana  immani  oorporta  efflgiea  sine  eapJie,  letur 
in  op  divina  unlversaKtaus  (abrica  Bine  optimo  genera 
creeturae  [scU.  ^ngelo].  <'fr.  II.  Sent  d.  I.  p,  il  .  j.  \.  2. 
—  Paulo  superlua  eod.  li.  posl  ctteris  addit  '»/■ 

4  i  id.  'd...  convenit  rep  Id  kEGLT V  nmiUunl 
et,  pin  quo  codd  P  0  bene  sabsdtuuni  eum  .  i  nobia  In  lextum 

ptum;  qul  ••liun  delnde  cwn  attiscodd.  pro  conrenii  exhl- 
l»ent  conthtgat. 


40 


SENTENTIARUM  LIU.  III. 


pcr  ea,  per  qnae  fuit  destrnctio;  cum  angelus  fue- 
rii  principiuni  totius  praevaricalionis,  wdetur,  quod 
Angelus  debuerii  assurai  ad  complendum  myste- 
iiiiin  '  redemptionis:  et  ita  maior  fnit  congruitas  io 
oatura  angelica  quam  humana. 

Sed  contra:  l.  Assumtio  estactus  personae  ha- 
lamenia.bentis  distinctionem  secnndum  originem ,  cuiusuiodi 
distinclio  est  in  divinis  personis:  ergo  illa  natura, 
in  qua  babet  esse  distinctio  personalis  secundum 
originems  maiorem  habet  congruitatem  ad  unionem 
personalem,  quam  illa  quae  caret  huiusmodi  distin- 
ctione;  sed  in  hominibus  est  huiusmodi  distinctio, 
in  Angelis  vero  non  2:  ergo  etc. 

2.  Item,  assumtio  creaturae  ad  Creatorem  in 
unitate  personae  fuit  ad  humilitatis  commendatio- 
nem3;  sed  maior  apparet  humilitatis  dignatio  in 
assumtione  hominis  mortalis  quam  spiritus  immor- 
talis:  ergo  videtur,  quod  magis  congruum  fuerit  ad 
unionem  humana  natura  quam  angelica. 

3.  Item  ,  assumtio  est  principaliter  propter  ge- 
neris  assumti  reparationem ;  sed  angeli,  qui  -lapsi 
sunt,  peccaverunt  peccalo  irremediabili,  sicut  supe- 
rius  in  secundo  4  fuit  ostensum,  homines  vero  pec- 
cato  remediabili :  ergo  magis  congruum  fnit  assu- 
mere  humanam  naturam  quam  angelicam. 

4.  Item,  Deus,  quidquid  facit,  congruentissime 
facit;  sed  Deus  nusquam  Angelos  apprehendit,  ad 
Hebraeos  secundo5:  ergo  maior  fuit  congruentia  ad 
unionem  in  humana  natura  quam  in  angelica. 

CONGLUSIO. 

Maior  fuit  congruentia  ad  unionem  in  crealura 
humana  quam  in  angelica. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  absque  dubio  ma- 
conciusio.  ior  fuit  congruentia  ad  unionem  in  creatura  hu- 
mana  quam  in  angelica.  Et  hoc  quidem  satis  ma- 
nifestat  ipsa  operatio  divina.  Deus  enim  nusquam 
Angelos  apprehendil,  sed  semen  Abrahae  appre- 
hendit. 

Ratio  autem  maioris  congruentiae  dupliciter  ac- 
Dnpiexratio  cipitur,   videlicet  secundum   humanae  naturae   in- 

principalis.         .  .  .        , 

stitutwnem ,  et  secundurn  eiusdem  reparatwnem. 


Secundnm  namque  humanae  naturae  institutio-  tuuo  t. 
nem  maior  est  congruitas  in  hnmana  natura  quam     plex- 
io  angelica;  et  hoc  triplici  de  causa. —  Prima  estRatioi. 
propter  personalem  Uiseretionem,  quae  quidem  io 
humana  °  reperitur  secundnm  originem,  et  non  in 
angelica;  et  ideo  magis  congruebat,  quod  persona 
Filii,  quae  distinguilur  a  persona  Patris  secuodum 
originem,  eam  oaturam  acciperet,  in  qua  proprie- 
tatem  filialionis  retineret;  el  hoc  quidem  factum  est 
in  humanae   naturae  assumtione.   Xam  idem   ipse, 
qui  ab  aelerno  erat  Patris  Filius,  ex  tempore  factus 
est  filius  Virginis  matris. 

Secuncla  ratio  est  propter  maioreiu  divini  exem-  Ratio  2 
plaris  repraesentationem ,  ratione  cuius  homo  dici- 
tur  minor  mundus.  Anima  enim  rationalis  non  tan- 
lum  repraesentat  Deum,  prout  consideratur  in  se, 
sed  in  quantum  unitur  corpori,  quod  regit  et  in 
quo  toto  inhabitat,  sieut  Deus  in  maiori  mundo;  et 
hoc  pluries  dicit  Augustinus  '.  Ratione  huius  maio- 
ris  conformitatis  maior  erat  ratio  unibilitatis. 

Tertia  ratio  est  propter  multiplicem  hominis  Ratio  3. 
compositionem.  Quia  enim  homo  compositus  est  ex 
natura  corporali  et  spirituali,  et  quodam  modo  com- 
municat  cum  omni  creatura,  sicul  dicit  Gregorius8; 
hinc  est,  quod  cum  humana  natura  assumitur  et 
deificatur,  quodam  modo  omnis  natura  in  ea  exal- 
talur,  dum  in  suo  simili  Deitati  unitur.  Et  hinc  est, 
quod  assumtio  humanae  naturae  plus  facit  ad  totius 
universi  perfectionem  quam  angelicae.  —  Et  ideo  ma- 
ior  est  in  ea  congruitas  ad  unionem  etiam  secun- 
dum  suam  institutionem. 

Similiter  et  secundum  reparationem  maior  con-    Ratio 

...  .,  ,  .    ,.    .  principal 

gruitas  in  ea  repentur  ad  umonem  triphci  ex  causa,  tnpiei. 
scilicet  quia  homo  magis  indigebat,  et  minus  indi- 
gnus  erat,  et  amplius  ei  proderat,  ut  Filius  Dei 
assumeret  naturam  suam.  —  Magis  indigebat,  quia 
totus  lapsus  fuerat9;  minus  indignus  erat,  quia  per 
alium  corruerat;  amplius  ei  proderat,  quia  adhuc 
in  malo  obstinatus  non  erat.  —  Quoniam  igilur  di- 
vina  misericordia  ista  tria  pensat  in  beneficiis,  quae 
impendit;  hinc  est,  quod  Deus ,  qui  est  dives  in 
misericordia ,  propter  nimiam  caritatem,  qua  di- 
lexit  nos  ",  magis  assumsit  humanam  naturam  quam 


1  Vat.  ministerium. 

■  Vicle  vcfba,  quae  tom.  II.  pag.  1 03 ,  nota  6.  et  pag.  104, 
nota  5.  e  Ricliardo  a  S.  Vict.,  IV.  de  Trin.  c.  13.  soqq.  attu- 
limus.  Cir.  etiam  Anselm. ,  II.  Gur  Deus  homo,  c.  21.  —  Circa 
initium  arg.  codd.  M  0  pro  cuiusmodi  habent  qualis. 

3  Cfr.  Phil.  2,  6.  seqq.  Cfr.  eliam  August.,  de  Praedest. 
Sanctor.  c.  15.  n.  31.  —  Pro  ad  Creatorem  codd.  MO  a  Crea- 
(ore.  Circa  finem  arg.  pro  congruum  cod.  Q  melius  congrua. 

4  Dist.  7.  p.  I.  a.   I.  q.  I.  et  d.  21.  a.  3.  q.  2. 

5  Vers.   16. 

6  Codd.  A  F  K  N  addunt  natura.  Pro  discretionem  edd.  et 
nonnulli  codd.  distinctionem.  Cfr.  II.  Sent.  d.  3.  p.  I.  a.  2.  q. 
I.  seqq. 

7  In  libro  de  Spiritu  et  anima  finter  opera  August.)  c.  18. 
et  35.  Cfr.  II.  Sent.  d.  16.  a.  2.  q.  I.  —  Vat.  post  Augustinus 
interiiciens  quod,  sequentia  falso  ut  Augustini  verba  exhibet. 


8  Libr.  VI.  Moral.  c.  16.  n.  20.  et  II.  in  Evang.  homil.  29. 
n.  2.  Idem  docet  August. ,  Serm.  43.  (alias  27.  de  Verbis  Apo- 
stoli)  c.  3.  n.   i. 

9  De  hac  prima  ratione  (quia  totus  lapsus  fuerat)  cfr.  Au- 
gust. ,  Enchirid.  c.  23.  n.  9;  de  secunda  (quia  minus  indignus 
erat)  cfr.  August. ,  Exposit.  Epist.  ad  Gal.  3,  19.  n.  24.  nec  non 
Anselni.,  II.  Cur  Deus  homo,  c.  21.  et  etiam  tom.  II.  pag.  506, 
nota  6;  de  terlia  ratione  cfr.  Bernard. ,  Serm.  I.  de  Adventu 
Domini,  n.  4.  seq.  et  II.  Sent.  d.  7.  p.  1.  a.  I.  q.  I.  —  Pro 
in  maio  obstinatus  codd.  minus  bene  in  malum  obstinatus. 

10  Eph.  2,  4.  —  Paulo  inferius  pro  suscipiendum  codd. 
B  C  D  E  G  H  L  (N  a  prima  manu)  T  U  V  aa  suscitandum.  Sub- 
inde  pio  ut  codd.  A  T  ut  et ,  edd.  et  ut.  Post  pauca  pro  ad 
humani  generis  reparationem  Vat.  ab  humani  generis  repa- 
raUone. 


DIST.  II.  ART.  I.  OUAEST.  II. 


41 


angelicam,  quia  maior  reperiebatur  in  ea  congruen- 
tia  ad  suscipiendum  tantum  beneficium  divinae  mi- 

sericordiae,  ut  per  illud  relevaretur  a  miseria.  — 
;oiandnm.  Haec  autem  ratio,  quae  sumta  est  ad  humani  gene- 
ris  reparalionem ,  efficacior  et  principalior  est  quam 
praecedens,  quia,  sicut  supra1  ostensum  fuit,  prae- 
cipua  incarnationis  ratio  fuit  Immani  generis  re- 
paratio. 

1.  Ad   illud  ergo  quod  primo  obiicitur,  quod 
oiuiio  oP.  Angelus  ratione  spiritualitatis  plus  convenit  cum   Deo 

quam  homo ;  dicendum ,  quod  etsi  plus  convenit 
MaBnciio.  intensive ,  non  tamen  plus  convenit  extensive.  Homo 
enim  convenit  in  spiritualitate  ratione  animae,  et 
corpus  superaddilum  facit  ad  conformitatis  maiori- 
tatem  ;  el  sic  ulroque.  videlicet  spirilu  et  corpore, 
iiia  ratio.  niaior  fit  repraesentatio  exemplaritatis  divinae 2.  Prae- 
terea,  praecipua  ratio  congruentiae  respectu  unio- 
nis  non  attenditur  respectu  maioris  convenientiae  in 
spiritualitate ,  sed  potius  ratione  maioris  idoneitatis 
ad  suscipiendum  beneficium  divinae  misericordiae. 

2.  Ad  illud  quod  obiicitur  de  exaltatione  natu- 
rae  assumtae,  dicendnm,  quod  etsi  Angelus  altior 
sit  natura  qnam  homo,  per  graliam  tamen  nnionis 
decuit  magis  hominem  quam  Angelum  exaltari,  et 
ad  confutandam  superbiam  Iuciferi,qui  Deo  voluit 
aequari.  et  ad  commendandam  gratiam  Dei,  ut  ap- 
pareat,  quod  sublimatio  in  gloria  non  sit  ex  natura, 

.landum.  sed  potius  ex  gratia  divina  3.  —  Et  haec  est  etiam  ra- 
tio,  quare  Dominus  noster  lesus  Christus  magis  elegit 
pauperes  et  ignobiles  qiiam  potentes,  ut  confunderet 
alla  et  fortia,  et  non  gloriaretur  in  conspectu  eius 
omnis  creatura,  quia  Regi  saeculorum  immorlali 
et  invisibili,  soli  Deo,  debet  esse  honor  etgloria*. 


3.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  Angelus  magis 
indigebat  quam  homo;  dicendum,  quod  falsum  est. 
Homo  enim  tolaliter  indigebal,  quia  totaliter  lapsus 
fuerat;  Angelus  vero  non.  Et  si  tu  obiicis,  quod  an- 
gelus  lapsus  magis  indigebat  quam  homo  lapsus;  di- 
cendum.  quod  etsi  magis  indigebat.  iniiuis  tamen 
dignus  erat,  quoniam  ex  maiori  superbia  peccave- 
rat.  Dnde  Bernardus  in  Canticuin  B:  «  Quis  tam  in- 
diget  misericordia,  sicut  miser?  et  quis  lam  indignus 

est  misericordia,  sicut  miser  superbus  »  .'  Praeter-  ai»  «tio. 
ea ,  ipsa  assumtio  angelicae  naturae  angelo  lapso 
non  prodesset,  quia.  cum  obstinati  sint  universaliter 
in  malitia,  non  inflammarentur  ad  humilitatem  nec 
ad  caritatem  per  exhibitionem  lanti  beneficii  el  exem- 
pli.  Et  illud  videmus  hodie  in  muitis  peccatoribus , 
quibus  propter  suain  perversitatem  valde  parum  pro- 
dest  incarnatio  Christi. 

4.  Ad  illuil  quod  obiicitur,  quod  praevaricatio 
snmsit  exordium  ab  Angelo,  ergo  et  reparatio  simi- 
liter  debet  ab  illo  inchoare;  dicendum,  quod  prae- 
varicatio  humani  generis  sumsit  exordium  a  dae- 
mone  et  ab  homine;  sed  ab  homine  tanquam  a  prin- 
cipali  auclore,  a  daemone  sicut  a  suggestore;  et 
quoniam  Christus  anctor  est  nostrae  redem|rtionis, 
ideo  magis  debet  homo  assiimi  6  quam  angelus,  nt 
sic  reparatio  directe  respondeat  lapsui.  El  quemad- 
inoduin  in  lapsu  diabolus  decepit  Evam,  sic  in  re- 
paratione  Gabriel  instruxil  Mariam  \  Et  quemadmo-  Motandum. 
dum  in  primo  Adam  facta  est  nostrae  praevaricationis 
consummalio,  sic  per  secundum  Adam  facta  est  no- 

strae  redemptionis  perfectio.  —  Et  sic  patel  responsid 
ad  ea  quae  obiiciebantur. 


SCHOLIOX. 


I.  Egregie  ct  copiose  S.  Doctor  conclusionem  saiis  com- 
muncm  prob.it.  Quidam  ;iutcm,  ut  15.  Albcrl.  (hic  ;i.  2.),  ultc- 
rius  progrcssi,  pcnitus  negabant,  naturam  angelicam  esse  assum- 
tibilem,  praeseriim  quia  ab  ea  inseparabilis  sit  discretio  perso- 
ii;ilis.  Etiam  Petrus  <i  Tar.  (hic  q.  I.  a.  I.)  vult,  quod  prae- 
sdndendo  a  potentia  Dei  absoluta,  «  nec  creatura  pure  corpo- 
ralis  nec  purc  spiritualis  unibilis  csl  in  pcrsonalitatc  alicna,  cum 
non  dcbcat  pcr  unioncni  dori  pcrsonalitas  habere  non  valcnli, 
nec  attferri  sinc  transmutatione  eiusdem  numero  naturae  possit 
habcnti  ».  Scd  alii  doctorcs  communilcr  cum  S.  Thonia  (S.  III. 
(|.  i.  a.  I.  ad  3.)  noliint  c  cxcludcro  totaliter  congruUctfem  as- 


sumtionis  angelicae  naturae»,    Ifcet    desil  congruitas   ex   parte 
necessitatis. 

II.  Praeter  laudatos  auctores:  Alex.  Hal. ,  s.  p.  in.  q.  i. 
m.  6.  —  Scot. ,  hic  q.  I.  n.  5;  Report.  liic  q.  2.  —  S.  Thom., 
hic  q.  I.  a.  I.  quaestiunc.  2;  S.  art.  cii.  —  Richard.  a  Hed. , 
hic  a.  I.  q.  •'!.  —  .Kgid.  \\. ,  hic  p.  I.  q.  I.  a.  3.  —  Dionys. 
Carlh. ,  hic  q.  I. 

III.  f)c  sequenti  (3.)  quacstione:  S.  Thom. ,  hic  q.  I.a.  1. 
S.  III.  q.  i.  a.  ').  —  Petr.  a  Tar.,  loc.  cil.  a.  2.  —  Richard.*a 
Mcd.,  loc.  cit.  q.  2.  —  <£gid.  R.,'loc.  cit.  a.  2.  —  Dionys. 
Carth.,  hic  q.  3, 


1  Dist.    I.  a.  2.  q.  2. 

2  Cfr.  II.  Scni.  d.  i(i.  a.  2.  q.  I.  —  Pro  nudor  fii  cod.  II 
nuuor  fuit. 

3  Cfr.  Au-usi.,  XIII.  de  Tiin.  c   17.  n.  22. 

4  i-.pisi.  l.  Tiin.  I,  17.  In  praecedentibus  resplcitur  I.  Cor. 
1 .  26.  seqq.  -  Paulo  superius  post  pauperes  cod.  (i  a<liii  it 
quam  divites  el  dein  pro  ei  non  substitutt  ui  imu. 

5  Scini.  54.  n.  •>,   sed    laiiinni    senirnii aliicr.    Verba    ipsa 
siiinia  siint  c\  AugUSU,   III.  dc  1-ib.  Arb.  c.    10.  n.   29,  ubl  Slc 
legitur:  Quid  cnina  tam  opus  habi  ns  misericordia  quiim  miser .' 
Bl  quid  lam  Indignum  miseriuordia  quam  superbus  nii<'-i  [ 
Paulo  inferius  pro  universaliter  edd".  1 ,  2  noturaliter. 

fi  Pro  magis  debet   homo  cususni  quam   angetus,   quam 

S.  Bonat.  —  Tom.  ili. 


lectionem  ex  r<u\,\.  RUbb  restauravimu*,  edd.  magis debet re- 
paratio  inchoari  uh  homine  '/'"////  ////  angrlo.  Pro  assumi  codd. 
K  M  o  esse,  cod.  <:  reparari;  In  alh>  i-,u\,\.  omnino  deesi  //••>•- 
siuiti .  quin  aliquod  allud  verbum  subslitutum  sll  pro  <-i>. 

7  Cfr.  Gen.  3,  I.  seqq. ;  Luc.  I,  28.  spqq,  Vide  etiam  lom. 
II.  pag.  ')H>.  nota  10,  M  Serm.  2.  dc  Symbolo  ad  catechum.  (inter 

opera  ^ugust.)  c   k  n.   I.  Quoad  ^ni xa  cfr.  Rom  5,  14.  aeqq. 

ci  I.  Cor.  15,  22.  seqq.  Pro  nostraepra  varicationis  consum- 
matin  cod.  n  omnium  praevaricatio ;  pro  praevaricationis  cotl. 
U  damnationis  ,  codd.  ^GL.NT  \  »  el  edd.  i .  2  falso  redem- 
ptionis ,  od.  H  subinde  pro  sic  per  tecundum  cxhibei  sic  m 
secundo. 


/fl 


SENTENTIARUM  \A\i.  III. 


QUAESTIO  III. 
Utrum  maior  sit  congruitas  ad  unionem  in  tota  specie  quam  in  mio  individuo. 


Tertio  quaeritur,  utrum  maior  sit  congruitas 
in  tota  specie  '  quam  in  uno  individuo.  Et  quod 
maior  sit  in  tota  humana  specie,  videtur: 

1.  Quia  tota  indigebat  curatione.  Et   Damasce- 
Ad  oPPo,i-  mis 2  dicit,  «  quod  erat   inassumtibile   erat  incura- 

hile  » :  ergo  si  propter  curationem  generis  liuinani 
Deus  naturam  assumsil,  videtur,  quod  magis  con- 
gruum  fuerit  totam  speciem  assumere  quam  unam 
naturam  singularem. 

2.  Item,  maioris  potestatis  debuit  esse  repara- 
tor  quam  primus  praevaricator ;  sed  in  primo  prae- 
varicatore  Deus  posuit  totam  humanam  speciem,  ita 
quod  nihil  erat  extra  ipsum  Adam3,  sed  omnes  in 
ipso  erant:  ergo  videtur,  quod  magis  congruerit, 
Dei  Filium  totam  massam,  quam  Adain  corruperat, 
assumere,  quam  aliquam  eius  partem. 

3.  Item,  «  bonum  esl  diffusivum  sui 4  »,  ergo 
magis  bonum  magis  diffusivum ,  ergo  in  maximo  ef- 
fectu  bonitatis  maxime  se  debet  Deus  diffundere ; 
sed  niaximus  effectus  bonitatis  divinae  fuit  redem- 
ptio  generis  humani:  ergo  congruebat.  quod  maxime 
se  diffunderet:  igitur  magis  congruum  fuit,  ut  assu- 
meret  speciem  quam  aliquam  naluram  particularern. 

k.  ltem,  Filius  missus  est  in  mentem,  et  mis- 
sus  esl  in  carneni;  sed  missio  Filii  Dei  jn  mentem 
non  tantum  respicit  unam  animam  singularem,  sed 
omnem  animam  filiorum  Dei  per  adoplionem:  ergo 
pari  ratione  missio  in  carnem  non  debet  esse  in 
unum  corpus  singulare,  sed  in  omnia  corpora  hu- 
mana,  vel  saltem  in  aliqua,  quae  coniuncta  sunt  ani- 
mabus,  ad  quas  mittitur  divina  sapientia  5. 

Contra:  1.  «  Natura  non  facit  per  piura  quae 
Fundamenta.potest  facere  per  pauciora  6  »  —  et  hoc  facit  ad  eius 
commendationem  —  similiter  ergo  Deus,  qui  est  in- 
stitutor  naturae;  sed  genus  humanum  potuit  sufficien- 
ter  reparari  per  unum  hominem:  ergo  magis  con- 
gruebat,  quod  unum  assumeret  quam  plures. 

2.  Item,  decet  humanam  naturam  assumtam 
haberi  in  praecipuo  honore ;  sed  si  omnes '  assum- 


sisset,  non  esset  magis  honorabilis  unus  quam  al- 
ter;  hoc  quidem  derogaret  honori  et  dignitati  me- 
diatoris,  et  nihil  tale  congruit  fieri:  ergo  etc. 

3.  Item,  si  omnes  assumsisset,  ergo  assumsis- 
set  peccatores;  sed  si  nullo  modo  convenit,  mediato- 
rem  esse  peccatorem  8,  ergo  non  convenit,  Filium 
Dei  assnmere  omnem  hominem. 

4.  Item ,  si  omnes  homines  aut  multos  assuin- 
sisset,  aut  esset  inter  eos  aliqua  germanitatis  affini- 
las,  aut  nulla.  Si  nulla,  non  videtur,  quod  hoc  con- 
veniret,  cum  inter  personas  divinas  summa  attenda- 
lur  gennaiiitas,  ut  dicit  Richardus  9.  Si  autem  esset 
affinitas,  ila  quod  unus  pater  et  alter  filius.  iam 
esset  proprietatum  confusio.  Et  ideo,  si  hoc  non  decet 
nec  congruit,  videlicet  proprietates  confundi  in  Tri- 
nitale;  videtur,  quod  multitudo  hominum  non  habe- 
ret  congruitatem  ad  unionem,  quemadmodum  natura 


singularis. 


C  0  N  C  L  U  S 1 0. 


Non  ita  congruil,  lotam  speciem,  sive  individuo- 
rum  multitudinem  assumi  a  Filio  Dei ,  sicut 
congruit,  ipsam  assumi  in  natura  singulari. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  absque  dubio  non  conciusio. 
ita  congruit,  totam  speciem,  sive  individuorum  mul- 
titudinem  assumi  a  Filio  Dei,  sicut  competil  ipsum 
assumere  in  natura  singulari l0;  et  hoc  tum  ratione  Tripiei  » 

.       .  tio. 

lpsms  unioms  in  se ,  tum  ratione  reparatioms  no- 
stirae,  tum  ratione  exaltationis  naturae  assumtae. 
• — Ratione  unionis  in  se  magis  congruebat,  quod  as-  Ratio  i. 
sumeret  unam  naturam  quam  plures,  sicut  decens 
erat,  unum  uniri  uni,  et  Unigenitum  Patris  fieri 
Unigenitum  matris,  ut  sic  per  unionem  nalurae  nec 
fieret  recessus  ab  unilate,  nec  fieret  confusio  in  per- 
sonali  proprietate. 

Ratione  vero  reparationis  nostrae  magis   con-  Ratio  2. 
gruebat,  quia  unio  fiebat  propter  mediatorem.  Me- 
diator  autem  unus  est  ",  ut  reducat  ad  unitatem  et 


1  Vat.  congruitas  ad  unionem  in  tota  specie  humana. 

"-  Libr.  III.  de  Fide  ortliod.  e.  G.  et  18.  Cfr.  hic  lit.  Magistri, 
c.  I.  in  fine.  —  Paulo  inferius  post  Deus  naturam  cod.  K 
adiicit  humanam. 

3  Anselrn.,  de  Gonceptu  virg.  et  orig.  pecc.  c.  2:  Tota 
natura  humana  in  illis  [Adam  et  Eva]  erat,  et  extra  illos  de 
illa  nihil  erat.  Cfr.  II.  Sent.  d.  30.  a.   I.  q.  2. 

4  Becundum  Dionys. ,  de  Caelest.  Hierarch.  c.  4.  §  I,  et 
de  Div.  Nom.  c.  4.  ,]   I.  seq. 

5  Respicitur  illud  Sap.  9,  10:  Mitte  illam  [sapientiam]  de 
caelis  sanctis  tuis  elc.  —  Pro  m  aliqua  codd.  G  H  K  M  0  Z  bb 
in  illa. 

6  Axioma  hoc  fundalur  in  locis  Aristotelis,  tom.  II.  pag.  i i  , 
nota  .j.  pag.  741,  nota  4.  et  pag.  778,  nota  2.  allatis. 

7  Codd.  G  II  (K  a  secunda  manu)  Y  [Z  a  prima  manu)  bb 
omnes  Sanctos. 


8  August. ,  X.  Confess.  c.  43.  n.  68:  Mediator  ille  Dei  et 
hominum,  liomo  Chrislus  lesus,  inler  mortales  peccatores  et  im- 
mortalem  iustum  apparuit;  morialis  cum  hominibus,  iustus 
cum  Deo :  ut,  quoniam  slipendium  iustitiae  vita  et  pax  est,  per 
iuslitiam  coniunctam  Deo  evacuaret  mortem  iusliflcatorum  im- 
piorum,  quam  cum  illis  voluit  habere  communem. 

9  Libr.  VI.  de  Trin.  c.  2.  et  4.  seqq.  —  De  seq.  propos. 
cfr.  supra  pag.  17,  notac  3.  7.  9.  —  Paulo  inferius  post  vide- 
tur  codd.  N  W  subiiciunt  etiam. 

10  Edd.  natttram  in  singulari.  Post  assumere  in  cod.  K 
a  secunda  manu  adiectum  est  hominem. 

11  Lpist.  1.  Tim.  2,  5:  Unus  enim  Deus,  unus  et  mediator 
Dei  et  hominum,  homo  Christus  lesus.  —  Codd.  K  P  Q  R  bb  hic 
adiiciunt  ut  dicit  Apostolus.  Paulo  superius  pro  in  personali 
proprietate  cod.  Q  in  personarum  proprietate.  Dein  post  fiebat 
cod.  F  addit  haec.  Paulo  inferius  pro  Si  enim  edd.  Si  ergo. 


DIST.  II.  AKT.  II. 


43 


Ratio  3 


«OlUtlO    0|>- 

lositorura. 


conconliam  Deum  et  hominem.  Si  eniin  plures  es- 
sent,  aut  unus  sufficeret,  aut  non.  Si  sufjiceret,  tuftc 
alii  superfluerent.  Si  non  sufficerel,  iam  imperfectus 
mediator  esset.  Unde  sicut  Christus  semel  pro  peo 
catis  mortuus  est.  quia  una  oblatione  consumrnavit 
in  sempiternum  sanctificatos  l;  ita  semel  et  in  nnica 
natura  debuit  incarnari. 

Ratione  xeroexallationis  naturae  assumtae  ma- 
gis  congruebat,  quia  decebat  illum  hominem,  qui 
Deus  erat,  sic  exaltari ,  ut  daretur  ei  nomen,  quod 
est  super  omne  nomeu  2.  Et  quoniam  illud  «  quod 
per  superabundantiam  dicitur,  uni  soli  convenit  » ; 
sicul  Deus  est  unus,  qni  non  habet  aliam  naluram 
aequalem,  sed  summiis  est  inter  omnia  ,  sic  natura 
assumta  unica  est,  cui  non  aequalur  aliqua  crea- 
tura,  sed  ipsa  excellit  inter  omnia  creata,  tanquarri 
cui  data  esl  omnis  potestas  in  caelo  et  in  terra  3. 
—  Concedendae  suiit  igitur  rationes  oslendentes, 
quod  magis  decens  luerit  assumere  unam  naturam 
singularem  quam  totam  speciem. 

1.  \d  illud  vero  quod  obiicitur  in  contrarium, 
quod  tota  indigebat  curatione  ;  dicendum,  quod  tota 
indigebat  curalione,  et  tota  curari  poterat  per  unum 
hominem,  sicut  totum  corpus  curari  potest  per  cau- 
terium,  quod  fit  circa  unura  membrum  ;  ideo  non 
oportuit.  assumi  totum  genus  bumanum.  —  Nec  valet 
illud  quod  obiicit  de  Damasceno :  «  Quod  erat  inas- 
sumlibile  erat  incurabile  »;  loquitur  enim  de  assum- 
tibili  in  se,  vel  in  suo  simili ;  sic  tola  humana  na- 
tura  assumla  fuit  in  Christo,  sicut  patebit  infra  '. 
Et  nihil  in  homine  indigebat  curatione,  quod  non 
sit  assumtum  a  Deo  in  unitate  personae. 

±  Ad  illud  quotl  opponitur,  quod  tota  humana 


species  fuii  in  praevaricatore ;  dicendum,  quod  non 
est  simile.  quia  praevaricator  corrupit  el  corruptio- 
nem  transfudit  mediante  generatione  carnali 5 ;  Chri- 
Stus  autem  sanat  per  gratiam  et  mediante  regene- 
ratione  spiriluali :  et  ideo  nou  oportet,  quod  illi  qui 
curandi  sunt.  sint  in  carne  Christi.  sicut  fuerunl  in 
natura  hominis  primi.  Sufficit  eniin  renasci  in  Rc- 
clesia  per  eius  Sacramenta,  in  qua  Christus  regene- 
ral  filios  virginitate  integra. 

3.  Ad  illutl  quod  ohiieitur.  quod  boiiuin  est  dif- 
fusivum  sui  in  praecipuo  effectu  bonitatis  ;  dicendum, 

quod  magnitudo  diffusionis  potest  inteliigi  intensive,  »«»»««0. 
vel  extensive;  sed  in  effectu  bonitatis  praecipuo  non 
oportet  esse  diffusionem  bonitatis  per  extensionem , 
st'd  per  inlensionem.  Unde  quanto  maiora  sunt  dona,  wo&odom. 
tanto  paucioribus  .communicantur.  Et  quia  gratia 
unionis  est  maxima  in  termioo6,  ita  quod  non  po- 
test  esse  maior  nec  cogitari ;  hinc  esl,  quod  uni  sin- 
gulari  naturae  debnit  coramunicari. 

4.  Ad  illud  quod  obiicitur,  qnod  missio  in  men- 
tem  non  respicit  unam  personam  tantum:  dicendum, 
quod  non  est  simile.  quia  missio  in  menteni  atten- 
ditur  secundum  efiectum  gratiae  inhabitanlem,  qu 
coiiimunis  est  omnibus  iustis ;  sed  missio  Filii  in 
carnem  est  secundum  gratiam  unionis,  quae  facit, 
hominem  esse  Deum.  Quamvis  autem  congruum  sit. 
quod  multis  communicet  iustiliae  bonitatem,  non  ta- 
men  convenit,  quod  multis  communicet  divinitatis 
nomen  et  dignitatem.  Decet  enim  Deuin  habere  mul- 
tos  servos  et  filios  adoptivos,  sed  non  decet,  multos 
bomines  esse  naturales  Dei  filios  sive  deos,  vel  .  ul 
proprius  Loquar,  esse  Deum  vel  Dei  Filiuni  miiLr>'- 
nitum  s. 


ARTICULUS  II. 


De  nalura  assumta  (juoad  suarum  partium  integritatem. 


Consequenter  quaeritur  de  natura  assumta  quan- 
tum  ad  suarum  partium  integritatem.  Et  quantum 
ad  hoc  quaeruntur  tria-. 

Primo  quaeritur,  utrum  Christus9  assumseril 
veram  carnem. 


Secundo  quaeritur,  utrum  Christus  habuerit 
veram  animani  rationalem. 

Terlio  quaeritur,  utrum  Christus  assumendo 
carnem  humanam  habuerit  speciera  communem. 


1  Hebr.  10,  1 1.  Ibid.  '.),  28  :  Sic  et  Christus  semel  oblutus 
esl  ;iil  miiliortim  exbauriendn  peccata. 

•  Phil.  2.  9. — Seq.  lesthnonium  esl  Aristotelis  et  habetur 
V.  Topic.  c  3.  (c.  5.),  de  qu<>  \i<lc  Ibid.  VII.  c  i.  el  tom.  I. 
pag.  542  ,  nota  2. 

3  Mattb.  2R,  ix. 

4  Art  sc(|.  per  totum  el  d.  5.  n.  2.  q.  I.  el  ■>.  —  <!'>'l<i. 
el  edd.  I,  2  verba  Damosceni  gratullo  dant  ordine  in\<M>'>: 
(jiinii  erat  incurabile  erat  nuusumtibUe.  Deinde  pro  in  Christo 
codd.  G H  k  0 Z aa  bb  ezhibenl  <t  Christo,ei  mox  i>i<>  Etnihil 
codd.  M  0  iin  quod  nihil.  In  Hne  solut  n<  >ri  paucl  rodd.  m 
unitate  inutnverunt  m  unilatem. 

5  Cfr.  II.    SenL    d.  31.  a.  2.  <|    l.  seqq.  —  «jm >tn. >< l< >  .:>• 


neralio  et  regeneratio  inter  se  diffemnl  sintque  contrariae  Inter 
sc,  exponit  August,  I.  tle  Peccat.  merit.  el  r<'miss.  etc.  c.  31. 
n.  60.  ■•!  Mi.  <•.  2.  n.  2.  —  ln  flne  solut  Vat  <•(  ed.  i  voci  vir~ 
ginitate  praeflguni  in. 

r'  De  ii;u -  iliriionr ,  quae  c<t  srcundum  Gllb.  Porret,  rn*. 
inni.  II.  \y,vz.  7S7,  notn  t>  De  re  '/)«'  vide  Inlra  <l.  •>.  a.  2.  q. 
I.  seqq.  ct  <l.  13.  .i.  I.  (|.  2  sci|  — Cod.  v  magism  trrmino. 
\lii|ii,iniiilum  ante  deesi  in  compluribus  codd.  /<////<>. 

7  Vat  </'". 

s  Vlde  schollon  .nl  prtiecedentem  qu  "  st 

9  in  imiitis  codd.  deslderalur  \<>\  Chrishu ,  culus  l<>c<i 
codd.  \  I  siibstltuuni  l  <//<»///,  qui  el  proxlme  posl  omlttunl 
/  emm. 


/l'l 


SENTENTIARUM  LIU.  III. 


QUAESTIO  I. 
Utrum  Chrislu.s  assumserit  vram  carnem. 


Circa  primum  sic  proceditur  el  quaeritur,  utrum 
Christus  assumserit  veram  carnem.  Et  quod  sic,  pro- 
batur : 

1.  Per  illud  quod  dicilur  Lucae  ultimo1:  Pal- 

Fandamenla.ptt^e    Ct   vitlete  ;   (JUDIlill  lll    .SjliritllS    ctlf 110111    Ct    OSStt 

11011  habet:  si  ergo  Christus  post  resurrectionem  ve- 
ram  carnem  habuit,  necessario  sequitur,  quod  ante. 

2.  Iteni ,  Damascenus 2 :  «  Quod  erat  inassum- 
tibile  erat  incurabile  »:  ergo  quod  fuit  curabile  fuit 
assumtibile,  et  quod  fnit  curatum  fuit  assumtum; 
sed  non  tantum  anima,  sed  etiam  caro  receperunt 
per  Christum  curationem :  ergo  etc. 

3.  Ilem,  non  nascitur  hoino  ex  homine  nisi  ex 
carne ;  sed  Chrislus  natus  et  conceptus  fuit  ex  Ma- 
ria  Virgine3:  ergo  veram  ex  ea  traxit  carnem. 

4.  Item ,  caro  vera  est  necessario  de  vera  con- 
stitutione  hominis:  ergo  si  Christus  caruit  vera  carne, 
caruit  vera  humanitate ;  et  si  vera  humanitate  ca- 
ruit,  caruit  vero  sanguine  et  vero  pretio  redemptio- 
nis 4 :  ergo  lota  fides  nostra  est  inanis.  Quod  si  hoc 
dicere  est  haereticae  impietatis,  haereticum  esl  et 
verae  fidei  adversarium  ponere,  Christum  non  ha- 
buisse  veram  carnem  humanam. 

Sed  contra:  1.  Ad  Galatas  quinto  5 :  Caro  con- 
Ad  opposi-  cupiscit  adversus  spiritum ;  sed  in  Christo  non  fuit 
aliqua  concupiscentia  vel  inordinatio  :  ergo  nec  vera 
caro. 

2.  Item ,  Ioannis  terlio  6 :  Qui  tle  terra  est  de 
terra  loquitur ;  qui  de  caelo  venit  super  omnes 
est.  In  hoc  autem  assignatur  differentia  Christi  ad 
alios  homines ;  sed  alii  homines  de  terra  sunt.  quia 
corpus  eorum  est  de  lerra:  ergo  corpus  Christi  non 
fuit  de  terra   nec  de  aliis  elementis.  sicut  alia  cor- 


lum. 


pora:  ergo  non  videtur,  quod  habuerit  veram  carnem 
humanam. 

3.  Item,  unio  praesupponit  in  unibili  rationem 
imaginis  —  unde  creatura  irrationalis  non  habet  in 
se  congruitatem  ad  unionem T  —  sed  huinana  caro 
non  habet  in  se  imaginem  Dei ,  quia  illa  est  in  su- 
periori  portione  rationis :  ergo  non  videtur .  quod  a 
Verbo  Dei  habeat  assumi. 

k.  Item,  excellentior  est  gratia  unionis  quam 
fruilionis ;  sed  fruitio  non  convenit  ipsi 8  carni :  ergo 
multo  minusnec  unio  ad  deitatem:  ergo  Christus  non 
assumsit  veram  carnem. 

o.  Item,  unio  facit  communicalionem  idioma- 
tum0;  sed  caro  Christi  non  recipit  communicatio- 
nem  idiomatum  quantum  ad  proprietates  divinas  , 
caro  enim  non  est  Deus :  ergo  non  videtur,  quod 
sit  unita  vel  assumta  a  Verbo  Dei. 

c  o  n  c  l  u  s  i  o. 

Christus  veram  humanam  camem  verumque 
corpus  humanum  habuit. 

Respondeo  :  Dicendum ,  quod  circa  hoc  fuit  tri- 
plex  modus  dicendi ;  et  duo  sunt  haeretici 10,  tertius  Tr'pi«  as- 

1  7  serlio. 

est  catholicus. 

Quidam  dicere  voluerunt,  quod  Christi  caro  non  oPinio  i. 

1  haeretica. 

erat  caro  vera ,  sed  caro  phantastica ;  et  hoc  qui- 
dem  dicebant,  quia  indecens  eis  videbalur,  Deum 
uniri  naturae  corporeae.  —  Sed  hi,  dum  voluerunt  5fiprobatar 

1  dapliciler. 

vitare  apparens  inconveniens,  inciderunt  in  verum 
inconveniens ;  et  dum  voluerunt  Deo  reddere  lau- 
dem  apparenter.  in  blasphemiam  inciderunt  veraci- 


1  Vers.  39.  Cfr.  August.,  Serm.  237.  (ulias  1 15.  de  Tempore). 

2  Libr.  III.  de  Fide  orthod.  c.  6.  Vide  hic  lit.  Magistri,  c. 
I.  in  finc. —  Iren.,  V.  contra  Haeres.  c.  12.  n.  6.  Cfr.  supra 
pag.  29,  nota.  7. 

3  Ut  profitemur  in  Symbolo  Apostol.  Cfr.  Luc.   I,  31.  seqq. 

4  Hespicitur  illud  I.  Pelr.  I,  18.  19:  Scienles,  quod  non  cor- 
rupiibilibus  auro  vel  argento  redempti  estis...  scd  prelioso  san- 
guine  etc. ;  et  subinde  illud  I.  Cor.  13,  \i:  Si  autem  Christus 
non  resurrexit...  inanis  est  et  fides  vestra.  Cfr.  ibid.  v.  17.  Iloc 
argumento  utitur  Tertull.,  III.  adversus  Marcion.  c.  8.  dicens: 
Vere  autcm  pati  phantasma  non  potuii.  Eversum  esl  igitur  to- 
tum  Dei  opus.  Totum  christiani  nominis  ct  pondus  et  fructus, 
mors  Christi  negatur...  Neguta  vero  morte,  dum  caro  negalur, 
nec  de  resurrectione  constabil...  Proinde  resurrectione  Christi 
inflrmata,  etiam  nostra  subversa  esL..  atque  ita  inanis  est  fides 
nostra  etc.  —  Pro  impietatis  edd.  pravitatis. 

5  Vers.  17.  —  De  minori  cfr.  infra  d.  12.  a.  2.  q.  1.  seq. 
et  d.   15.  a.   I.  q.  2. 

6  Vers.  31 .  —  Paulo  inferius  ante  nec  de  aiiis  codd.  F  G  II  Z 
interserunt  item. 

7  Cfr.  supra  a.  1.  q.  1,  ubi  et  seq.  arg.  insinualur.  —  De 
minori  cfr.  I.  Sent.  d.  3.  p.  11.  a.  I.  q.  2.  —  Vat.  ad  unionem 
istam  personatem. 


8  Edd.  Christi.  Mox  pro  deilatem  codd.  G  H  L  N  T  U  V  Z 
divinitatem. 

9  De  communilatione  idiomalum  cfr.  supra  pag.  14,  nota  3. 
locum  Damasceni. 

11  llas  duas  opiniones  haereticas  earumque  auctores  Tertull., 
de  Carne  Christi,  c.  I.  impugnat  dicens:  Marcion,  ut  carnem 
Christi  negaret,  negavit  etiam  nativitatem;  aut  ut  nativitatem 
negaret,  negavit  et  carnem,  scilicet  ne  invicem  sibi  testimo- 
nium  redderent  et  responderent  nativitas  ct  caro,  quia  nec  na- 
tivitas  sine  carne,  nec  caro  sine  nativitate.  Quasi  non  eadem 
liccntia  haereiica  et  ipsc  potuisset  aut,  admissa  carne,  nativita- 
tem  negare,  ut  Apelles,  discipulus  et  postea  desertor  ipsius  [qui 
volebat,  ut  ibid.  c.  6.  habetur,  Christum  carnem  habuisse,  non 
cx  Virgine  natam,  sed  de  substantiis  superioris  mundi  mutua- 
tamj:  aul  el  carnem  et  nativitatem  confessus ,  aliter  illas  inter- 
pretari,  ut  condiscipulus  et  condesertor  cius  Valentinus  [qui, 
u t  ibid.  c.  15.  memoratur,  Christum  contendebat  carnem  ha- 
buisse  spirituaiem].  Cfr.  etiam  Tertull.,  III.  adversus  Marcion.  c. 
8.  seqq.,  et  adversus  Valentinianos,  c.  I.  seqq.;  Iren..  contra 
Haeres.,  III-  V.  passim;  August. ,  de  Haeresib.  c.  II;  Athanas., 
Epist.  ad  Epict.,  n.  7;  Fulgent.,  I.  ad  Trasim.  c.  o.  —  Paulo 
inferius  pro  quidem  Val.  cum  paucis  codd.  quidam. 


DIST.  H.  ART.  II.   QUAPST.  1. 


4o 


i  rado 


liino   : 
retica. 


■robatiu 
iciter. 


ntentia 
lica  et 

Uex  ra- 
o. 


ter.  Ponere  enini ,  quod  Christus  carnem  habuit ' 
phantasticam,  est  perfecto  attribuere  imperfectionem, 
et  veritati  deceptionem.  Si  enim  veruin  corpus  non 
habuit,  perfectus  homo  non  fuit.  —  Item,  si  verum 
corpus  non  habuit,  vere  passus  non  fuit :  ergo  cmi- 
ctos  credentes  in  eum  decepit.  Si  igitur  hoc  dicere 
esl  Deurn  impie  blasphemare,  patet,  quod  manife- 
stus  error  est  ponere,  quod  verum  corpus  non  as- 
sumsisset 2. 

Et  ideo  alii  dixerunt,  quod  Christus  verum  cor- 
pus  habuit  et  veram  carnem  ;  sed  caro  illa  non  fuit 
terrestris,  sed  caelestis.  De  caelo  enim  carnem  illam 
attulisse  Christum  dixerunt,  quia  non  decebat  ipsum 
habere  carnem  peccatricem,  tum  quia  concupiscit 
adversus  spiritum ,  lum  eliam  quia  auctorem  habet 
diabolum.  Et  hunc  suum  errorem  munire  volunt  per 
illud  primae  ad  Corinthios  decimo  quinto3 :  Primus 
homo  de  terra  terrenus ,  secundus  homo  de  caelo 
caelestis ;  et  per  illud  quod  dicitur  loannis  tertio: 
Qui  de  caelo  venit  super  omnes  est.  —  Sed  hic  er- 
ror  pessimus  repugnat  veritati  incarnutionis  et  re- 
paralionis:  veritati  incafnalionis ,  quia  Christus, 
secundum  quod  sacra  Eloquia *  lestantur ,  fnitex.se- 
mine  David  secundum  carnem,  qui  nalus  fuit  de 
Maria  Virgine,  quae  fuit  de  stirpe  David.  —  Repugnat 
autem  veritati  reparationis ,  qnia,  si  non  habnil 
carnem  terrestrem,  sed  caelestem,  non  habuit  pas- 
sibilem ;  si  etiam  non  habuit  carnem  terrestrem  5 , 
non  habuil  carnem  de  nostro  genere;  et  si  haec 
vera  sunt,  nec  vere  patiebatur,  nec  homo  per  ipsum 
vere  redimebatur.  Si  ergo  haec  duo  impietatis  sunt 
et  blasphemiae,  planum  est,  quod  iste  modus  di- 
cendi  falsus  est  et  haereticus*1. 

El  ideo  est  tertius  modus  dicendi  verus  et  ca- 
tholicus,  quod  Christus  veram  humanam  carnem 
habnit,  ita  quod  caro  illa  et  veriun  corpus  fuit  et 
vere  carni  nostrae  in  natura  consimilis.  — Non  enim 
decebal  in  ipsa  veritate  invenire  deceplionem  et  oeu- 
lorum  hidificationem ,  quia  veritas  non  novit  fallere. 
Nec  decebat  in  perfeclissimo  Dei  Eilio  invenire  im- 
perfectionem ,  quia  perfectissinms  non  novit  defieere; 
et  ideo,  sicut  apparebat,  sic  verum  corpus  et  perfe- 
Ctum  7  de  noslro  genere  et  de  utero  beatae  Virginis 


assninsit  verissime.  —  Et  concedendae  sunt  rationes 
hoc  ostendentcs. 

I.  Ad  illud  ergo  quod  priino  obiicitur  in  con-  soimio  oP- 
trarium  \  dicendum,  quod  illud  verum  est  de  carne,  P°' 
in  ijiia  viget  fomes  concupiseentiae,  et  talis  caro  esf 
peccalrix  ;  talis  autem  caro  fuit  in  Adam  post  pec- 
catum  et  in  posteris  concupiscentialiler  genitis.  Sed 
talis  caro  non  fuit  in  Adam  ante  peccatum,  nee  in 
Christo.  qui  non  fuit  conceptus  in  libidine,  sed  Spi- 
ritus  saneti  virtute  :  et  pro  tanto  dieitur  eius  caro 
esse  caelestis  et  venire  desursum.  quia  assimilatur 
altiludini  humanae  naturae ,  quae  fuit  in  Adam  qnan- 
tum  ad  privationem  omnis  immunditiae  \ 

2..Et  per  hoc  palel  responsio  ad  seqnnis  obie- 
ctum.  Non  enim  dicitur  Christus  venire  de  caelo.  quia 
caro  eius  descenderit  de  caelo,  sed  quia  missus  est  a 
Patre  ;  caro  enim  formata  est  secundum  divinam  ope- 
rationem  carens  originali  peccato  et  omni  rebellione. 
Et  in  hoc  erraverunt  iuipii  Manichaei.  sicut  siiprtins  i>e  Mani- 
ostensum  est  in  seeundo  libro";  quia  crediderunt, 
quod  earo  terrestris  de  sui  natura  repugnaret  spi- 
ritui,  tanquam  haberet  ortum  ;i  I)r<>  malo;  et  in 
bunc  errorem  inciderunt ,  qnia  Descierunt  distin- 
guere  inter  vilium  e!  naturam. 

3.  Ad  illud  qnoil  obiicitur ,  quod  unio  praesup- 
ponit  rationem    imaginis  in  suo  unibili ;  dicendum  . 

quod  hoe  verum  esl  vel  in  se,  vel  in  ratione  an-  Disiinciio. 
nexi ;   et   quamvis  caro  humana  in  se  non  habeat 
rationem    imaginis,    tamen  unita  cst  animae  factae 
ad  imaginem  Dei. 

4.  Ad  illud  quod  obiieitur,  quod  excellentior 
est  gratia  unionis  quam  fruitionis;  dicendum,  quod 
verum  est  per  comparationem  ad  idem,  utpote  ad  Nouudum. 
animam.  quae  Deo  fruitur  et  Deo  unitur,  quia  ex- 
cellentior  est  gratia  unionis  quam  fruitionis  et  ^mw 
praesupponit ;   lamen    respeetu  corporis   secus   esl . 

quia  gratia  fruitionis  non  est  nata  esse  in  corpore 
sive  eirca  corpus .  cum  ponat  solum  habitum  crea- 
tum,  qui  habet  habilitare  polenliam  cognoscitivam. 
Sed  gratia  imionis  in  corpore  non  ponit  alicuius  ha- 
bitus  collationem ,  sed  solum  substantificationem 
ipsius  corporis  assumti  in  persona"  divina,  sicul  in 
hypostasi.  quae  quidem  esl  ex  mera  et  gratnita  bo- 


1  Cod.  U  habuerit.  Wox  pro  perfecto  codd.  F  11  0  L'  per- 
fectioni. 

2  Edd.  bene  assumserit,  cod.  bb  assumsit.  —  De  his  duabua 
rationibus,  quibus  Marcionis  doctrina  haereiica  refellitur,  cfr. 
Irni.,  iil.  contra  Haeres,  c  11.  (alias  32.)  rt.  I.  el  V.  c.  I.  n.  >. 
nec  Miin  Tertull.,  locc.  cilL 

3  \'crs.  17.  —  Seq.  Script.  l< >e.  est  loan.  3,  31.  —  Mox 
pesi  error  pessimus  codd.  A  K  U  W  subiicluni  esi  rt. 

4  Rora.  I.  .'(:  loan.  7,  12;  Matth.  I,  16.  seqq.;  Luc.  I.  1~. 
seqq.  —  Paulo  inferius  pro  Repugnai  autem  codd.  GHKZbb 
Repugnat  etiam, 

'■'  Cod.  K  ;nlilii  sed  caelestt  m. 

c  Cfr.  Iren.,  III.  contra  Haeres.  <•.  18.  (alias  l  T .  Beqq.  <'i 
Tertull.  locc.  cltt. 


7  1'nst  perfectum  codd.  o  II  K  /  inserun)  rt. 

8  Cod,  lili  Bupplei  ■jiuni  caro  concupiscit  etc, 

''  Cfr.  infra  d.  3.  p.  II.  n.  -1.  q.  I,  el  AugusL,  Enarrat  in 
l'>.  50.  n.  10;  V.  conlra  lulian.  Pelagian.  c.  15.  n.  54.  seqq., 
ulii  rti.nn  videsis  de  responsione  od  seq.  obiectum. 

I  •  Dlst.  I.  p.  I.  ;i.  1.  q.  I .  (1.  31.  a.  I.  q.  I.  in  corp.  1 1  d. 
34.  a.  I.  q  I.  —  Mox  pro  a\  sui  natura  codd.  FGHKLPQZ 
(//■  iniiiirii  sua. 

II  Y.ii.  iuiiiini.  Paulo  superius  eadera  VaU  pro  cogno 
inni  substiluii  iiiiriiniii iim  et  deln  sustentificationenx  pro  sub- 
siniiii/iriiii  ini'111  Paulo Inferlua  pvo.sicutin  hyposlan  codd  MO 

•  II  hypostasi.  —  De  habltu  creato,  poientinm  cognosi  itivnm 
htibilitanle,  \  Ide  Infra  d.  I  i.  a.  I.  q.  I .  seqq. 


'»<; 


SENTENTIARUM  UU. 


Qitate  Dei;   et  propterea   non  sic  repugnat  oec  sic 
est  extranea .  sicut  gratia  fruitionis. 

5.  \d  illud  quod  obiicitur  de  coramunicatione 
idiomatum,  dicendum,  quod,  sicut  infra1  patebit, 
idiomata    oon  communicantur  ipsi  naturae  assum- 


tae,  vcl  parlibus  eius,  sed  cominunicaiitur  ipsi  rei 
natwae.  Nam  haec  est  falsa:  Filius  Dei  est  caro, 
vel  aniiiia  rationalis,  quamvis  haec  sit  rera:  Filius 
Dei  esl  liomo. 


SCHOLION. 


I.  Conclusiones  huius  ei  seq.  quaestionis  sunt  de  flde,  ut 
I >:i t. -i  pluribus  anlicjuis  decretis  Ecclesiae  contra  Doketas,  ma- 
nichaeismo  vel  gnosticismo  addictos,  et  contra  Apollinaristas 
docentes,  ipsum  Verbum  Christo  vice  animae  rationalis  fungi. 
Uterque  error  etiam  deflnitlonibus  Concilii  Viennensis  (an.  1311. 
1312.)  reprobatur  his  verbis:  «  Confltemur,  unigenitum  Dei  Fi- 
lium  in  iis  omnibus,  in  quibus  Deus  Pater  existit,  una  cum 
Patre  aeiernaliter  subsistentem ,  partes  nostrae  naturae  simul  uni- 
tas,  ex  quibus  in  se  verus  Deus  existens  fleret  verus  homo, 
humanum  videlicet  corpus  passibile  et  animam  intettectivam 
seu  rationalem,  ipsum  corpus  vere  per  se  et  essentialiter  in- 


formanlem,  assumsisse  cx  tempore  in  virginali  thalamo  ad  uni- 
tatem  suae  hypostasis  et  personae  ». 

II.  Dtramque  quaestionem  multi  antiqui  doctores  unica  quae- 
siionc  absolvunt,  vel  eii;im  non  explicile  tractant.  De  utraque 
igitur  tractant:  Alex.  Hal.,  S.  p.  III.  q.  4.  m.  4.  —  Scot. ,  hic 
q.  2.  3,  (I.   16.  q.  2.  n.  7;  Keport. ,  hic  q.   I.  2,  d.  16.  q.  2. 

—  S.  Thoni.,  hic  q.  I.  a.  3.  quaestiunc.  1-3;  S.  III.  q.  5.  a. 
1-4;  S.  c.  Gent.  IV.  c.  30-33.  —  B.  Albcrt. ,  bic  a.  7.  —  Peir. 
a  Tiir. .  bic  q.  I.  a.  3.  —  Richard.  a  Med.,  bic  a.  I.  q.  !. — 
iEgid.  R.,  hic  q.  I.  a.  I.  et  dub.  lat.  I.  —  Durand.,  hic  q.  2. 

—  Dionys.  Carth. ,  hic  ((.  5.  —  Biel,  liic  q.  uniea. 


QIAESTIO  II. 
Utram  Christus  assumserit  animam  rationalem. 


Secundo  quaeritur.  ulrum  Christus  assumserit 
animain  rationalem.  Et  quod  sic ,  videtur. 

1.  Malthaei  vigesimo  sexto  2:  Tristis  est  anima 
Fundamenta.wea  usquc  cul  mortem ;  sed  si  non  haberet  animam 

rationalem ,  non  tristaretur :  ergo  etc. 

2.  Item ,  in  symbolo  Athanasii :  «  Perfectus  Deus. 
perfectus  homo .  ex  anima  rationali  et  humana  carne 
suhsistens  »:  ergo  etc. 

3.  Item,  Christus  mortuus  fuit;  sed  mors  illa 
non  fuit  per  separationem  divinitatis  a  carne :  ergo 
fuit  per  separationem  animae  a  carne :  ergo  habuit 
animam  3. 

4.  Item ,  Christus  descendit  ad  inferos  el  tertia 
die  resurrexit  a  mortuis :  aut  ergo  ratione  animae, 
aut  ratione  corporis ,  aut  ratione  divinitatis.  Ratione 
carnis  non,  quia  illa  remansit  in  sepulcro ;  ralione 
divi.nitatis.  non,  quia  illa  non  potest  mutare  locum  : 


ergo  ratione  animae. 


ergo  etc. 


Sed  contra  :   1.  loannis  primo*:   Verbum  caro 
Ad  opposi-  factum  est ;  ibi  loannes  sufflcienter  exprimit  myste- 


rium  incarnationis :  ergo  nihil  addendum  est 


ergo 


videtur,  quod  solam  carnem  assumsit. 

2.  Item,  unio  divinae  naturae  ad  humanara  di 


citur  incarnatio ;  sed  denoininatio  semper  debet  fieri 
a  digniori5;  et  cum  anima  dignior  sit  carne,  et  in- 
carnatio  non  dicatur  animatio,  sed  potius  incarnatio: 
ergo  videtur,  quod  anima  non  sit  assumta  a  Verbo. 

3.  Item ,  unio  respicit  peccati  originem  ;  sed 
originale  habet  ortum  a  carne6:  ergo  videtur,  quod 
Filio  Dei  carnem  suffecerit  assumere  ad  humani  ge- 
neris  reparationem. 

4.  Item ,  «  natura  non  facit  per  plura  quod  po- 
test  facere  per  pauciora7»;  sed  in  Christo  divina 
persona  polens  erat  in  actum  intelligendi  et  amandi 
et  vivificandi,  cum  ipse  Filius  Dei  non  careat  vo- 
luntate  nec  inlelligentia  nec  vita:  ergo  videtur,  quod 
Christus  non  habuerit  rationalera  animam. 

c  o  n  c  l  u  s  i  o. 

Christus  assumsit  veram  animam  cum  suis 
potentiis  vegetabili,  sensibili  et  rationali. 

Respondeo  :  Dicendum ,  quod  circa  hoc  fuit  tri-  JerJgJ|x 
plex  modus  dicendi,  et  duplex  fuit  haereticus,  et 
tertius  catholicus. 

Quidam   namque   dixerunt,   sicut   Eunomius8,  JS; 


1  Dist.  6.  a.  I.  q.  I.  ad  6.  et  d.  8-11.  — Mox  post  naiu- 
rae  assumtae  Vnt.  afddit.  id  est  in  abstracto  captae,  et  post  rei 
naturae  subiungit  id  est  naturae  in  concreto  acceptae.  —  Res 
naturae  idem  est  ac  suppositum ,  et  sumta  est  haec  locutio 
ex  Hilario  (cfr.  I.  Sent.  d.  23.  a.  I  q.  2,  d.  U.  q.  I.  et  ibi 
scholia  et  loc.  cit.  II.  Sent.  d.  6.  a.   I.  q.   I.  ad  6.). 

-  Vers.  38.  —  De  minori  cfr.  infra  d.  15.  a.  2.  q.  2.  et 
Fulgent.,  III.  ad  Trasim.  c.  21. 

3  De  boc  et  seq.  arg.  cfr.  Athanas.,  II.  contra  Apollinar.  n. 
15.  seqq.  —  Cod.  W  voci  animam  praeflgit  rationatem. 

4  Vers.   I  i.  —  Cfr.  Fulgent.,  I.  ad  Trasim.  c.   17. 

5  Sivc,  ut  Aristot.,  II.  de  Anim.i,  text.  19.  (c.  4.),  ait;  «a 
fine  appellare  omnia  iustum  est».  —  Pro  denominatto  r-odd.  A 
G  K  L  N  T  V  X  aa  bb  determinalio ,  codd.  P  Q  determinatio  vel 
nominatto. 


6  Cfr.  II.  Sent.  d.  31.  a.  2.  q.  I.  seqq. —  Post  originem 
Vat.  adiicit  vel  peccatum  originale. 

7  Cfr.  supra  pag.  42,  nota  6.  —  Mox  pro  persona  cod.  G  na- 
tura,  codd.  A  aa  et  edd.   I,  2  potentia. 

8  Basil.,  contra  Eunomium  libri  V,  el  Gregor.  Nyss.,  II.  con- 
tra  Eunom.  (,ed.  Migne,  Patrol.  Graec.  tom.  45.  col.  543)  ipsum 
refutant.  August.,  de  Haeres.  c.  49.  de  Arianis  ail:  In  eo  autem, 
quod  Chrislum  sine  anima  solam  carnem  suscepisse  arbilrantur, 
minus  noti  sunt,  nec  advcrsus  eos  ab  aliquo  inveni  de  hac  re 
aliquando  fuisse  ccrtatum.  Sed  boc  verum  esse,  et  Kpipbanius 
[Haeres.  c.  69.  n.  19.]  non  tacuit,  et  ego  ex  eorum  quibusdam 
scriptis  ct  collocutionibus  certissime  comperi.  Cfr.  Enarrat.  in 
Ps.  29.  serm.  2.  n.  2.  seq.,  ubi  et  de  seq.  opinione  agitur;  de 
Ecclesiast.  Dogmat.  (inter  opera  Augusl.)  c.  2;  Atbanas.,  II. 
contra  Apollinar.  n.  3;  Damasc,  de  Haeres.  n.  69. 


DIST.  II.  ART.  II.  ODAEST.  II. 


47 


jbatnr. 


inio  2. 
eiica. 


jbatur. 


ntentia 
lica  et 
isio. 

Hatio. 


o  op- 

*  rom 


quod  Filius  Dei  assumsit  caraem  sine  anima,  quia 
divinitas  erat  ei  in  loco  animae;  et  cum  Verbum 
Dei  vivificaret  ipsam  carnern.  non  indigebat  alio 
spiritu  vivificante.  —  Sed  cum  divina  natura  nullo 
modo  possit  esse  forma  perfectiva  corporis.  quia  Dens 
nullius  est  forma  perfectiva  sive  constitutiva;  nullo 
etiam  modo  possit  habere  passiones  trislitiae  et  do- 
loris:  impossibile  est  hoc  dicere.  quod  Christus  vi- 
xerit  vita  creata  et  dolores  et  mortem  senserit.  et 
non  habuerit  animam  l. 

Et  ideo  fuit  alius  modus  dicendi,  quod  Christus 
animam  habuit,  sed  animam  non  quamcumque.  sed 
solum  animam  vivificantem  et  sensificantem,  cuius- 
modi  est  anima  sensibilis;  anima  autem  ralionali 
non  indiguit,  quia  ad  ceteros  actus  partis  intelle- 
clivae  sufficiebat  virtus  personae  increatae  2.  —  Sed 
iste  error  adhuc  pessimus  est,  quia  si  Christus  ani- 
mam  rationalem  non  habuit.  animam  rationalem  a 
peccato  non  redemit.  —  Kt  iterum,  si  animam  rationa- 
lem  non  habuit,  verus  homo  non  fnit,  quia  non 
habuit  hominis  complementum.  Et  hoc  dicere  absque 
dubio  est  erroneum  3. 

Et  ideo  est  tertius  modus  dicendi  verus  et  ea- 
tholicus.  quod  Christus  assumsit  verum  corpus  et 
veram  animam  cum  suis  potentiis  vegetabili,  sensi- 
bili  et  rationali. —  Et  ratio  huius  est.  quia  Christus 
assumsit  humanam  naturam.  ut  esset  mediator  Dei 
et  hominum.  Et  quia  perfectus  mediator,  ideo  per- 
fectus  Deus  el  perfectus  homo;  et  quia  perfectus 
homo  non  est,  nisi  habeat  corpus  cum  omnibus 
membris  et  animam  cum  omnibus  potentiis:  ideo 
omnia  haec  assumsit.  Rursus,  quia  perfectus  me- 
diator  fuit,  ideo  perfectus  comprehensor  fuit  et 
perfectus  viator ,  perfectus  in  contemplatione  et 
perfectus  in  aclione,  perfectus  in  operatione  et  per- 
fectus  in  passione.  Et  ad  omnia  haec  sequitur,  quod 
habuit  veram  sulistantiam  animae.  —  Unile  conce- 
dendae  sunt  rationes  hoc  ostendentes. 

1.  \d  illud  ergo  quod  primo  obiicitur  de 
verbo  Ioannis,  dicendum,  quod  illud  dictum  est  per 
si/necdochen4,  et  caro  accipitur  ibi  pro  tota  natura 


humana.  —  El  si  tu  quaeras ,  quare  ipse  usus  est 
illa  synecdochica  locutione  ?  dicendum,  quod  hoc  sotandam. 
ideo  fecit.  quia  natura  assumta  nobis  est  notior  ex 
parte  substantiae  corporalis  quam  spiritualis.  Et  ideo, 
quia  cognitio  nostra  incipit  ab  his  quae  sunt  nobis 
magis  nota  5 .  mysterium  unionis  bumanae  naturae 
cnm  divina  magis  descripsit  ex  parte  carnis.  — 
Alia  etiam  ratio  potest  reddi:  quia  in  assuratione  ah»  ratro. 
carnis  clauditur  assumtio  animae  rationalis.  Si  enim  ,: 
assumsit  quod  minus  ad  assumtionem  erat  idoneum 
et  magis  ab  assumente  distabat.  multo  magis  as- 
sumsit  illud  quod  magis  erat  idoneum  et  magis  con- 
veniebat. 

2.  Et  per  hoc  patet  responsio  ad  sequens,  quare 
incarnatio  potius  dicitur  quam  animatio;  fit  enim 
denominatio  a  parte  notiori  et  ab  ea  parte .  in  qua 
magis  implicatur  ratio  totius.  —  Et  quod  dicitur, 
quod  denominatio  debet  fieri  a  digoiori;  dicendum, 
quod  hoc  verum  est.  nisi  alia  ratio  interveniat. 

3.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  unio  ordina- 
tur  confra  peccali  originem;  dicendum,  quod  si 7 
origo  peccati  sit  a  carne  lanquam  a  deferente  et  sua 
mfectione  animam  inficiente;  nunquam  tamen  est  iu 
carne  nisi  ab  anima .  nec  traductio  carnis  ex  carne 
est  nisi  per  virlutem  animae;  et  ideo  curatio  non 
tantum  debebat  respicere  carnem,  sed  et  animam, 
immo  principalius  animam  quam  carnem.  Et  pro- 
pterea  non  suffecit  assuinere  sohm  carnem. 

4.  Ad  illud  quod  obiicitur.  quod  persona  Verbi 
sufficit  ad  vivificandum  et  regenerandum  carnem  per 
intellertum  et  voluntatem:  dicendum.  quod  etsi  per- N"laDdam- 
sonae  Verbi  conveniat  vivificare  per  modum  efficien- 

tis ,  non  tamen  convenit  vivificare  per  modum  for- 
mae  per/icienlis ,  et  hoc  ratione  summae  perfectio- 
nis,  quae  est  in  Deo,  propter  quam  non  potest  essr 
alicuius  pars  conslitutiva 8 ;  el  ideo  secundum  hu- 
manam  naturam  Cbristus  forroam  creatam  habuil 
completivam:  et  sic  certissime  credendum  est,  Chri- 
stum  assumsisse  et  veram  carnem  e1  veram  animam 
rationalem  °. 


1  Gregor.  Nysss..  loc.  cii.  (col.  580)  idem  arg.  habet.  — 
Paulo  anle  pro  vita  creata  cod.  F  mta  increata,  ei  subinde 
pro  ei  mortem  eodd.  ELPQT  VX  etiam mortem ,  codd.  FG 
II  K  z  bb  ct  mortem  etiam. 

2  August.,  de  Haeres.  c.  55:  Apollinaristas  Apollinaris  in- 
stiluit,  qui  di!  anima  Chrisli  ;i  Catholica  disseuserunt,  dicentes 
sicut  Ariani,  Dcum  Christum  carnem  sfne  anima  suscepisse.  In 
qua  quaestione  testimoniis  evangelicis  victi,  mentem,  qua  ra- 
llonalis  est  anima  hominis,  defuisse  animae  Christi ,  sed  pro  hac 
ipsuin  Verbum  In  po  fuisse  dixerunt. 

3  Cfr.  Athanas.,  I.  el  ll.  conira  Apollinar.;  Gregor.  N^~--. 
adversus  Apollinar.;  Ambros.,  de  Incarnat.  dominic.  9acram.  <•. 
7.  n.  64.  seqq.  el  Eplst.  16.  (;ili;is  i~.  vel  8.);  August.,  Epist.  187. 
(uliiis  '■'■>!.)  c.  2.  n.  i ;  de  Fide  el  symb.  c.  i.  n.  S;  (\c  \^n\w 
cbristlan.  c.  19.  n.  21.  Serm.  237.  [alias  U5.  de  Tempore  c. 
i.  n.  i.  e(  conlra  Felician.  Arian.  (inter  opern  August.,  Bed  es( 
Vigilii)  c.  13.  seqq.;  Fulgent.,  I.  ad  Trasim.  <-.  I".  seqq.,  ub 

15.  el  is.j  el  de  tertio  modo  dlcendi  vero  el  catholico  agitur. 
—  Pro  erroneum  cod.  l\  haereticwn. 


*  Vide  tom.  II.  pag.  519,  nota  •'>. 

5  Secundum  Aristoi ,  l.  Phys.  text.  2.  seqq.,  de  quo  cft*. 
inin.  II.  pag.  mI.  nota  1.  el  d.  39.  a.  I.  q.  2.  —  Hancrationem 
exhibel  August.,  de  Agone  christian.  c.  21.  n.  23,  nec  non  Fulgent, 
1.  ad  Trasim.  c.  17. 

6  Codd.  FGH  (Ka  secunda  manu)  /.  igitur  — Cfr.  l>.i- 
masc.,  III.  de  Fide  orthod.  c.  I*. 

7  i  ld.  etsi.  Aliquantulum  inferius  pro  curatio  Vat.  repa- 
ratio,  edd.  I.  2  cum  pauciscodd.  creatio.  Mox  pro  .-'</(/  ani- 
iiimi/  codd.  sed  animam,   ac  deinde  pro  suffedi  codd.  o  II  P 
Q  IpIi  suflicil.  —  l>''  modo,  quo  peccatum  originalt   pi  i 
lionem  carnalera  propngatur,  cfr.  IL  Sent.  d.  31.  a.  2.  q.  i. 

»  cn.  i.  Senl.  d.  8.  p,  II.  q.  2;  .1.  IT    i>.  I.  q.  i .  II 
(l.  26.  q.  2     -  Circa  iniiium  soJut.  pro  regenerandum   Vat  <-t 
iKimiulli   codd.    non    bene   regendum;  clrca    Hnem  solul.   pro 
completivam  [I.  e.  animam,  quae  dai  esst  speclflcum]  <■■>!    \ 
minus  bene  completam, 

\  Ide  scholion  ad  praet  edentem  qu 


48 


SENTENTIARCM  UB.  III. 


QUAESTIO  III. 
Utrum  Christus  habuerit  cum  aliis  hominibus  communem  speciem. 


Tertiu  quaeritur,  ulruin  Christus  habuerit  cum 
aliis  commnnem  speciem.  Et  quod  sic ,  videtur. 

1.  Ad  Philippenses  secundo l :  Jn  similitudinem 
i lamenia. /iommwm  factus:  si  ergo  conununitas  speciei  atten- 

ditur  secundum  assimilationem  in  forma  humanita- 
tis,  videtur,  quod  Christus  in  forina  specifica  con- 
veniat  cum  aliis  hominibus. 

2.  Item,  geuitus  est  eiusdem  speciei  cum  gene- 
rante  in  generalione  univoca2;  sed  Christus  genitus 
fuit  ex  beata  Virgine:  ergo  est  eiusdem  speciei 
cum  ea. 

3.  ltem ,  anima  rationalis,  unita  carni,  constituil 
hominem  eiusdem  speciei  communis ;  sed  in  Christo 
fuit  anima  rationalis  unita  carni3:  ergo  Christus 
habuit  speciem  communem  cum  aliis. 

4.  Item ,  in  Christi  incarnatione  natura  humana 
exaltata  est  et  reparata4;  sed  hoc  non  esset,  si 
Christus  non  haberet  cum  aliis  hominibus  speciem 
communem:  ergo  etc. 

Sed  contra  :  1.  Joannes  Damascenus,  et  habetur 

Ad  opposi-  jn  littera 5 :   «In  Domino  lesu   Christo  non  est  com- 

iinn. 

munem  speciem  accipere». 

2.  Item,  Magister  in  littera  6 :  «  Xatura  non  sic 
accipitur  in  Christo,  sicut  cum  dicitur:  una  est  na- 
tura  omnium  hominum»;  sed  cum  dicitur:  una  est 
natura  omnium  hominum ,  dicitur  esse  una  unitate 
speciei:  ergo  non  videtur,  quod  in  Christo  sit  ac- 
cipere  unam  naturam  ,  cum  qua  cum  aliis  commu- 
nicat  tanquam  in  specie  specifica. 

3.  Item,  «species,  ut  dicit  Boethius7,  dicit  to- 
tum  esse  individuorurn»;  sed  humanitas  non  dicit 
totum  esse  Christi :  ergo  Christus  non  continetur  sub 
homine  tanquam  individuum  sub  propria  specie. 

k.  Item ,  forma  speeifica  accipitur  ab  eo  quod 
nobilissimum  et  perfectissimum  est  in  re8;  sed  no- 
bilissimum  et  perfectissimum  in  Christo  non  est  na- 
tura  creata,  sed  increata;  sed  penes  naturam  in- 
creatam  non  est  accipere  speciem  communem  cum 
aliis  hominibus:  ergo  nullo  modo. 


C  0  N  C  L  L  S  I  0. 


Christus  ratione  humanae  naturae  habuit  com- 
munem  speciem  cum  aliis  hominibus,  non  au- 
tem  ratione  utriusque  naturae,  scilicet  divinae 

et  humanae. 


Quid 

cies. 


Duplei  i 

sus 


Respondeo:  Dicendum.  quod  species  dicit  for- 
mam,  et  non  quamcumque,  sed  formain  totius,  hoc 
est  formam  compleclentem  tolum  esse.  luxla  quod 
dicit  Boethius,  quod  «species  est  totum  esse  indi- 
viduorum»;  et  Avicenna9  el  alii  etiam  philosophi 
in  hoc  concordant.  Forma  ergo  specifica  cominunis 
dupliciter  potest  inlelligi ;  aut  secundum  praedica- 
tionem,  aut  secundum  constitutionem.  Secundum 
praedicationem  homo  dicit  formam  coinniunein  Pe- 
tro  et  Paulo;  secundum  constitutionem  homo  dicit 
formam,  qnae  simul  Fespicit  animam  et  corpus,  et 
quae  resultat  ex  coniunctione  animae  cum  corpore. 
Anima  enim  et  corpus  concurrunl  ad  unam  essen- 
tiain  constituendam.  Et  hinc  est,  quod  constitutus 
ex  anima  et  corpore  habet  unain  10  formam  speci- 
ficam ,  communem  sibi  et  aliis  sic  constitutis  per 
praedicationem;  communem  nihilominus  partibus 
constituentibus  per  quandam  informalionem  et  com- 
pletionem. 

Cum  ergo  quaeritur,  utrum  in  Domino  lesu 
Christo  sit  communem  speciem  accipere :  hoc  du- 
pliciter  potest  intelligi :  aul  ratione  naturae  assum- 
tae,  aut  ratione  utriusque,  humanae  scilicet  et  di- 
vinae.  Si  ratione  humanae  naturae ,  sic  est  com-  concin 
munem  speciem  accipere  Christi  ad  alios  homines: 
quia ,  sicut  in  aliis  hominibus  ex  coniunctione  ani- 
mae  ad  carnem  per  modum  perficientis  et  informan- 
tis  resultat  forma  humanitatis ,  sic  et  in  Christo  ".  El 
ideo  isto  modo  est  accipere  in  eo  communem  spe- 
ciem,  lam  per  praedicationem  quam  etiam  per  con- 
stitulionem.  —  Si  autem  loquamur  de  Christo  ra- 
tione  diuinae  naturae  et  humanae,  sic  in  Domino 


Appl  i 

etdtsli:  , 


Concln: 


1  Vers.  7.  Supra  edd.  aliis  hominibus  contra  codd. 

2  Cfr.  tom.  II.  pag.  479 ,  nota  I .  —  Mox  post  ex  beala  Vir- 
ijine  codd.  .M  0  subiiciunt  generatione  unicoca. 

3  Ut  ostensum  est  quaest.  praeced. 

4  Clr.  Eph.  2,  5.  seq.;  II.  Pelr.   I,  4. 

5  Mic  c.   I. 

6  llic  c.  I.  In  auctoritate  adducta  codd.  E  G  (  k  o  prima 
manu)  pro  una  esl  natura  subsliiuunt  una  esse  nalura,  quae 
lectio  etiam  in  textu  origin.  Magisiri  habetur.  Mox  in  minori 
codd.  A  li.  LT  V  aa  bb  eandem  lectionem  exhibent  pro  nna  est 
natwa. 

7  Libr.  111.  Comment.  in  Porphyr.  c.  de  Specie  et  in  iibro 
de  Divisione.  Ipsa  Boethii  \erba  vide  lom.  II.  pag.  10«,  nota 
6.  ei   pag.  iil  ,  nota  8. 


8  Sub  hoc  respectu  differentia  specifica  etiam  ultima  vo- 
eari  potest,  quippe  cum  secundum  Aristot. ,  VII.  Metaph.  tex!. 
43.  (VI.  c.  12.),  sumatur  a  lorma  et  in  sua  unitate  toiam  sub- 
stantiam  comprehcndat  et  speciem  definiti.  Cfr.  X.  Lthic.  c.  5. 
et  7. 

9  Libr.  I.  Logic.  c.  de  Spec-e ,  et  V.  Metaph.  c.  3.  seqq. 
Clr.  Porpliyr. ,  de  Praedicab.  c.  de  Specie ,  ubi  Aristotelica  de 
liac  re  doclrina  proponitur  exponiltirque.  — In  subnexis  respici- 
tur  nota  divisio  universalis  in  universale  logicum  (in  praedi- 
cando)  et  universale  metaphysicum  (in  essendo).  Cfr.  tom.  II. 
pag.  44 1  ,  nota  3. 

10  Pro  unam  edd.  humanam. 

11  Cfr.  infra  d.  5.  a.  2.  q.   I. 


DIST.  II.  ART.  III.  QUAEST.  I. 


49 


Iesu  Christo  non  est  accipere  communem  speciem , 
quia  divina  natura  non  unitur  humanae  ad  unius 
essentiae  constilutionem;  ideo  ex  coniunctione  divi- 
nitatis  ad  bumanitatem  in  Christo  nulla  resultat 
forma  communis  vel  universalis,  in  qua  possit  aliis 
assimilari.  Et  ideo  Damascenus  dicit ,  suhiungens  in 
eadem  auctoritate  x ,  quod  « in  Christo  non  est  com- 
munem  speciem  accipere ,  quia  nec  factus  est  nec 
aliquando  fiet  alius»;  suhaudiendum  est:  qui  com- 
municet  cum  eo  in  forma  una  ex  hoc ,  quod  dicitnr 
Christus.  Aliter  enim  sua  ratio  non  valeret.  quia, 
esto  quod  esset  unus  solus  homo ,  sicut  est  unus 
solus  sol,  adhuc  esset  in  eo  communem  speciem 
Epiiogus.  accipere  2.  —  Uno  igitur  modo  est  in  Christo  spe- 
ciem  communem  accipere,  et  alio  modo  non;  quia, 
cum  sit  in  eo  triplex  substantia.  ex  coniunctione 
duarum ,  videlicet  animae  et  carnis.  resultat  una 
forma  specifica,  in  qua  cum  aliis  bominibus  com- 
municat.  —  Et  sic  procedunt  rationes,  quae  indu- 
cuntur  ad  primam  partem. 

1.  2.  Ex  coniunctione  vero  divinitatis  ad  natu- 


ram  creatam  nulla  omnino  forma3  resultat;  et  quan-  >oiutio  oP- 
tum  ad  hoc  intelligilur   verhum  Damasceni    el  Ma- !10sitorum- 
gistri,  qui  dicunt,  quod  non  est  una  natura  Christi, 
sicul  omnium  hominum. 

3.  Ad  illud  vero  quod  obiicitur,  quod  species 
dicit  totum  esse  individuorum;  dicendum,  quod  ve- 
rum  est  eatenus,  qua  est  individuum  conlentum  sub 
illa  specie.  Christus  autem  est  individnum  conten- 
tum  sub  specie  humana  ratione  naturae  creatac.  non 
ratione  naturae  increatae. 

k.  Ad  illud  quod  ultimo  obiicilur,  quod  species 
specifica  accipitur  penes  illud  quod  nobilissimum  est 
et  perfectissimum  in  re;  dicendum,  quod  verum  est, 
loquendo  de  illis,  secundum  quae  res  habet  esse-  in 
genere;  Christus  autem  secundum  divinam  naturam 
non  ponitur  in  aliquo  genere,  sed  solum  ratione 
naturae  creatae  4.  Sic  igitur  concedendum  est,  quod 
Christus  assumsil  veram  carnem  et  veram  animain. 
et  haec  unita,  prout  concurrunt  in  unius  speciei 
specialissimae  verilatem. 


SCHOLIOK 


I.  Hacc  quaestio  milital  contra  eiTorom  paucorum,  qui  sus- 
tinebant,  Verbum  assumsisse  quidem  animam  et  corpus,  sed 
non  ita,  quod  ex  eorum  coniunctione  aliquod  totum  sive  spe- 
cies  communis  (humanitas)  resultaret,  cum  animam  assumserit 
per  se  et  carncm  per  se,  non  animam  coniunctam  carni.  Hoc 
errore  et  veritati  humanae  naturae  in  Christo  et  dignitati  cor- 
poris  ipsius  omnino  derogatur.  Plura  vide  hic  in   lit.  Magistri 


c.   I   (ubi    Damasconi    verba    afferuntur,  quae    huic    quaestioni 
occasionem  dedissc  vidcnlur)  et  infra  d.  5.  a.  2.  q.  5. 

II.  Alex.  Ilal. ,  S.  p.  III.  q.  i.  m.  3.  —  S.  Thom.,  hic  q. 
I.  a.  3.  quaestiunc.  3;  S.  III.  q.  5.  a.  3.  ad  3,  q.  6.  a.  5.  — 
B.  Albert. ,  hic  a.  5.  —  .Egid.  R. ,  hic  q.  I.  a.  I.  quaest.  lat.  2. 
—  Alii  auctores  rem  breviter  tangunt  locis  citt.  in  praecedenli 
scholio. 


ARTICULUS  III. 


De  nalura  assumta  quoad  medii  necessitatem. 


Consequenter  quaeritur  de  natura  assumta  quan- 
tum  ad  medii  necessitatem.  Et  circa  hoc  quaerun- 
tur  tria. 

Primo  quaeritur,  utrum  caro  assumla  fuerit  a 
Verbo  mediante  spiritu  humano. 


Secundo  quaeritur,  utrum5  assumta  fuerit  a 
Verbo  mediante  habitu  gratuito. 

Tertio  quaeritur,  utrum  tota  humana  natura  as- 
sumta  fuerit  mediante  Spiritu  sanclo. 


QUAESTIO  I. 
Utrum  corpus  uniium  fuerit  Verbo  mediante  spiritu  humano  sive  anima. 


Circa  primum  sic  proceditur  et  quaeritur,  ulrnin 
corpus  unitum  fuerit  Verbo  medianle  spiritu  hu- 
mano  sive  anima.  Et  quod  sic,  videtur: 

1.  Primo  auctorilale  Damasceni,  quam  Magister 


inducit  in  littera6:  « Unitnm  est  carni  Verbum  Dei F.mdamenu. 
per  medium  intellectum». 

2.  Uem,  (Iregorins7:  «Carnem  deitas mediante 

anima  suscepil ». 


1  Vide  hic  lit.  Magistri,  c.  I.  —  Paulo  inferius  pro  ex 
hoc,  quod  codd.  L  aa  cc  et  hoc  est  quod,  cod.  dd  el  ex  hoc 
est  quod,  codd.  A  N  T  U  X  et  ex  huc  quod,  cod.  F  id  est  in  hoc 
ex  hoc  quod. 

-  Aristot. ,  VII.  Melaph.  lext.  55.  (VI.  c.  15.):  Quaecumque 
in  alio  contingunl,  velut  si  altcr  fiatlalis,  patet,  quod  eril  BOl; 
communis  crgo  ratio.  Clr.  tom.  II.  pag.  357 .  nota  2. 

3  Cod.  K  forma  communui. 

*  Cfr.  I.  Senl.  d.  8.  p.  II.  q.  L  —  Circa  inilium  SOlllL  VaL 

pro  species  (i.  e.  forma)  spedfioa  subsiimii  tpecies  specialusitna. 
S.  Iionav.  —  Tom.  III. 


—  Secundum  Porphyr.,  de  Praedicab.  c  de  Specie,  konto  reape- 
ctu  gfeneris  generall3slmi ,  quod  esl  substantia,  9pedea  vocatur 
specialisslina ;  tnembra  Intermedia,  sdl.  corpus  (subatantla  c<>r- 
porea)  et  animal  (corpus  anlmatum),  respectu  tiabito  ad  supe- 
riora,  dicuntur  species,  respectu  bablto  ad  Infcriora,  genera. 

—  In  flne  si»iui.  pro  veritatem  codd.  a  k  i.  t  r  aa  M>  exbibenl 
iiHiiiiieiii  ,■  VaL  voci  veritatem  adiicil  tt  mutatem. 

r>  Sii|>pir  cum  codd.  i1  Q  awiwa. 

•  lli,;  c.  2. 

7  Llbr.  \wi.  Mm-.ii.  c.  -i:J.  n.  '..'. 


50 


SENTENTIARUM  UH.  III. 


3.  licin.  /Vugustinus  lioc  ipsum  ad  Volusia- 
iuiin1:  «Animam  rationalem  el  per  ipsam  corpus 
bumanum  aptavit  sihi ». 

/i.  [tem,  hoc  ipsum  videtur  ralione.  Extrema 
iiiiiliiiin  distantia  nou  uniuntur  nisi  per  medium 
aliquod;  sed  corporeura  creatum  et  corruptibile,  et 
increatum  incorporeum  et  incorruptibile  suni  in;t- 
ximc  distantia:  ergo  nniunlur  per  aliqxtod  mcdium, 
ijiioil  (juidcm  sit  creatum  ct  incorporcum.  Sed  talis 
cst  spiritus  rationalis8:  ergo  etc. 

•).  llem,  maioris  dignitatis  est  esse  unitum  di- 
vinitati  quam  esse  glorificaluin ;  sed  corpus  non  est 
habile  ad  glorificationem  nisi  mediante  anima3:  ergo 
nec  ad  unionem. 

6.  Item,  circumscripta  anima,  corpus  humanum 
minus  cst  nohile,  quam  sit  brutalis  spiritus,  quia 
substantia  spiritualis  dignior  est  corporali ;  sed  ani- 
mal  hrutum  non  hahct  congruentiain  ad  unionem  4 
ergo  nec  corpus  bumanum  per  se  ipsum.  Si  ergo 
congruentiam  habet,  hoc  est  mediante  spiritu  vel 
intellectu. 

Sed  contra:   1.  Deus  est  intimus  omni  creatu- 

a<i  opposi- rae ,  tam  corporali  quam  spirituali5:  ergo  nihil  ca- 

dit  medium  inter  ipsuin  et  creaturam :  si  ergo  unit 

sibi  corpus  humanum ,  videtur,  quod  non  uniat  sibi 

mediante  spiritu. 

2.  Item,  magis  unitur  medium  cuilibet  extre- 
morum  quam  extrema  ad  invicem:  ergo  si  divinitas 
unitur  carni  mediante  anima,  ergo  magis  unitur 
divinitas  animae  quam  carni,  et  caro  magis  unitur 
animae  quam  Deo.  Sed  hoc  est  falsum,  quia  anima 
uniehatur  carni  separahiliter ,  divinitas  inseparabili- 
ter6,  et  ita  illa  caro  erat  Dei,  sicut  anima  Dei:  ergo 
relinquitur  idem  quod  prius. 

3.  Item,  soluto  medio  solvuntur  extrema :  ergo 
si  Deus  unitur  carni  mediante  anima,  facta  separa- 
tione  a  carne,  fit  separatio  a  divinitate.  Sed  hoc 
est  falsum,  quia  in  morte  anima  a  carne  recessit; 
Deus  autein  carnem,  quam  assumsit,  nunquam  di- 
misit7:  ergo  videtur,  quod  anima  mediante  carnem 
non  assumserit. 

4.  ltem,  Deus  non  organizavit  nec  formavit 
carnem  illam  mediante  anima8:  ergo  si  eadem  vir- 
tute  assumsit,  qua  formavit,  et  ita  immediate  as- 
sumsit,  sicut  immediate  fecit;  non  videtur,  quod  as- 
sumserit  mediante  spiritu  rationali. 


tum. 


COSCLUSI  0. 

Verbwm  fuit  uuitum  carni  mediante  creato  spiritu, 
non  quasi  anima  sit  rnedium  colligantiae , 
sed  lantum  ut  est  medium  congruentiae. 

Respondeo:  Diceodum,  quod  cum  quaeritur, 
iilrum  caro  assumta  fuerit  a  Verbo  mcdianle  spiritu 
liiiinano;  hoc  dupliciter  potest  inlelligi,  secundum 
quod  ad  coniunctioncin  aliquorum  potesl  concurrere 
mcdiuin  secundum  duplicem  rationern.  Est  enim  me- 
diuin  colligantiae ,  et  esl  inedium  congrucntiae. 
Mediuin  colligantiae  est  per  quod  extrema  ligantur 
ad  invicem,  sicut  duo  corpora  ad  invicem  coniun- 
gunlur,  interveniente  glutino.  Medium  vero  congruen- 
tiae  dicitur  ralione  cuius  congruum  est,  aliqua  duo 
extrema  perduci  ad  aliquam  unionem,  sicut  mulier 
nohilis  mediante  nobilitate  congruentiam  habet,  ut 
sit  sponsa  regis;  cum  tamen  rex  sibi  unitur,  magis 
unitur  sicut  coniugi  quam  sicut  nobili. 

Si  ergo  intelligitur  de  medio  colligantiae,  tunc 
quaeritur:  utrum  Verhum  unitur  carni  mediante 
spiritu  creato?  Rcspondendum  est,  quod  non9,  pro  eo 
quod  imrnediate  et  inseparabiliter  Verbum  unilur 
tam  carni  quam  animae;  et  ideo  non  cadit  ibi  anima 
medium  quasi  glutinum  vel  vinculum  inter  corpus 
et  Deum.  —  Si  autem  intelligatur  de  medio  con- 
gruentiae ,  sic  absque  dubio  concedendum  est,  quod 
caro  unitur  ipsi 10  Verbo  mediante  spiritu  creato. 
Non  enim  erat  congruum ,  quod  Dei  Verbum ,  quod 
est  vita .  acciperet  corpus  nisi  vivificatum ;  nec  con- 
veniebat,  eum  qui  est  Spiritus  immortalis,  uniri 
corpori .  nisi  vivificato  spiritu  immortali ,  unde  illud 
corpus  esset  idoneum  ad  incorruptionem.  Et  hoc  est 
quod  dicitur  in  littera  ",  quod  « incommutabilis  et 
invisibilis  Veritas  per  spiritum  animam,  et  per  ani- 
mam  corpus,  totum  hominem,  sine  sui  contagione 
susciperet » .  Et  accipitur  spiritus  pro  superiori  por- 
tione  animae ,  sicut  dicit  Magister ,  quae  maiorem 
convenientiam  habet  cum  Deo ;  anima  vero  pro  in- 
feriori  parte  animae,  secundum  quam  vivificat  cor- 
pus.  Et  per  haec  duo  nihil  aliud  datur  intelligi,  quam 
illud  corpus  congruum  esse  ad  unionem ,  quod  qui- 
dem  habet  per  animam  vivificari  et  per  spiritum  ad 
perpetuitatem  et  incorruptionem  ordinari.  —  Et  quia 
rationes,  quae  ad  primam  partem  inducuntur,  pro- 


Duplex   |. 

eus  sec. y 
pliceior  - 
iiem  me 


Cooclusi 


CoDclosic 


Ralic. 


1  Epist.  137.  (alias  3.)  c.  2.  n.  8:  Ipsa  [magnitudo  virtutis 
divinae]  sibi  animam  rationalem  et  per  eandem  ctiam  corpus 
humanum  totumquc  omnino  homincm  in  melius  mutandum, 
nullo  modo  in  deterius  mutata ,  coaptavit.  Cfr.  hic  lit.  Magistri , 
c.  2,  ubi  alia  Augustini  verba  afferuntur.  —  Post  animam 
rationalem  cod.  Z  inserit  Deitas. 

2  Cfr.  hic  lit.  Magistri,  c.  2.  in  fine.  nec  non  liber  de 
Unione  corporis  et  animae  (inter  opera  Hug.  a   S.   Vict.). 

3  Cfr.  IV.  Sent.  d.  49.  p.  II.  a.  I.  princip.   a.    I.    q.   2. 

4  Cfr.  supra  a.  1.  q.  I .  —  De  ratione  addita  maiori  cfr.  tom. 
II.  pag.  214,  nota  3.  —  Pro  animal  brutum  codd.  G  H  Z  bb 
animal  brutale. 

5  Ut  probatum  est  I.  Sent.  d.  37.  p.  I.  a.   I.   q.    I,   ct  II. 


Sent.  d.  37.  a.   I.  q.   2.  —  In   finc  arg.   pro   spiritu  cod.   aa 
anima.  6  Vide  infra  d.  6.  a.  2.  q.  3. 

7  Ut  ostendelur  infra  d.  21.  a.   1.  q.  2. 

8  Cfr.  infra  d.  3.  p.  II.  a.  3.  q.  2.  —  Subinde  post  ergo 
si  cod.  K  subiicit  Deus. 

9  ln  edd.  deest  non.  Paulo  ante  pro  unitar  carni  codd. 
K  P  Q  uniatur  carni. 

10  Pro  ipsi  Val.  Christi.  Paulo  inferius  pro  quod  est  vita 
(loan.  I,  4.)  plurimi  codd.  et  edd.  1,  2  qui  est  vita.  Post  pauca 
pro  esset  idoneum  cod.  P  erat  idoneum,  codd.  M  0  est  idoneum. 

11  Hic  c.  2.  ln  fine  testimonii  pro  susciperet  cod.  II  as- 
sumsit,  quod  verbum  et  in  textu  originali  habetur;  cod.  N 
susrepit,  cod.  K  susceperit,  edd.  susceperat. 


DIST.  II.  ART.  III.  QUAEST.  I. 


ol 


cedunt  secundum  medium  congruentiae ,  ideo  sunt 
concedendae. 

1.  Ad  illud  ergo  quod  primo  obiicilur  in  con- 
lotio  op-  trarium  ,  quod  Deus  est  intimus  creaturae  corporali, 
illorum'  ergo  non  unitur  spiritu  medianle;  dicendum ,  quod 

ratio  illa  procedit  de  medio  distantiae  vel  colligan- 
tiae,  quod  quidem  non  est  ibi  reperire;  non  autem 
obviat  medio  congruentiae.  Quamvis  enim  sit  inti- 
mus  per  modum  essendi  potentialiter,  essentialiter, 
praesentialiter  in  onmi  creatura;  non  tamen  con- 
gruum  est,  ut  quamlibet  assumat  in  unitatem  per- 
sonae,  sicut  supra '  visum  est,  sed  eam  solarn,  quae 
est  ad  eius  imaginem,  vel  quae  cum  sua  imagine 
habet  compositionem. 

2.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  non  magis 
unitur  Deus  animae  quam  carni ,  immo  aeque  im- 
mediate  utrique  unitur;  dicendum ,  quod  verum  est 

pieiim- de  immediatione,  secundum  quam  privat  medium 
faciens  dislare;  sed  non  est  verum  de  immedialione, 
quae2  prival  medium  faciens  congruere;  quia  plus 
congruil  unioni  substantia  rationalis,  quae  est  ad 
eius  imaginem,  quam  substantia  corporalis. 


3.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  soluto  medio 
solvuntur  extrema;    dicendum,  quod  illud  non  ha- 

bet  veritatem  de  medio  congruentiae ;  sicut  patet ,  votandam. 
cum  aliquis  accipit  in  3  uxorem  aliquam  ratione  pul- 
critudinis ,  non  tamen  ab  ea  separatur .  pulcritudine 
recedente;  sic  et  in  proposito  intelligendum  est.  — 
Praeterea,  anima  non  recedebat  a  corpore  simplici-  au»  >"iutio. 
ter,  sed  solum  ad  tempus;  et  corpus  illud  ex  priina 
coniunctione  sui  ad  animam  dispositionem  ad  in- 
corruptionem  habebat ;  et  ideo  propter  separationem 
ipsius  animae  congruitatem  ad  unionem  non  amit- 
tebat;  et  ideo,  quamvis  anima  separarelur  a  cariu'. 
non  4  oporlebat ,  divinitatein  a  carne  separari. 

4.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  Deus  non  for- 
mavitcarnem  illam  mediante  anima;  dicendum,  quod 

etsi  teneat  hoc  de  medio  per  modum  causae  \  non  Distinctio. 
tenet  tamen  de  medio  per  modum  conguenliae. 
Quamvis  enim  anima  non  fuerit  causa  corporis  ef- 
fectiva,  lamen  ex  communicatione  corporis  cum 
anima  potuit  esse  aliqua  congruentia  ad  unionem 
cum  divina  natura. 


S0H0LI0N. 


1.  Doctrina  Ss.  Palrum  a  Magistro  (tiic  c.  2.)  rclata ,  quod 
Filius  Dei  assumsit  carnem  et  animam,  sed  carnem  mediante 
anima  et  animam  mediante  spiritu,  explicationc  indigel,  in  qua 
Scholaslici  principales  satis  concordant,  licet  non  eisdem  verbis 
et  distinctionibus  omnes  utantur.  Cum  liac  quacstione  intime 
conncctitur  et  fcrc  coincidit  quaestio  de  ordine  assumtionis  te- 
spectu  totius  assumti  ad  partcs,  et  partium  inter  se.  —  Duo 
autem  omnino  constant,  scilicet  Verbo  immediate  unila  esse  et 
corpus  et  nnimam ,  nec  non  simul  secundum  ordinem  tempo- 
ris  fuisse  formationcm  et  assumtionem  tam  corporis  quam  ani- 
mae.  —  Dispulant  autcm  posteriores  Scholastici  de  hac  speciali 
quaestione,  utrum  lolum  compositum  humanum  sil  assumtum  me- 
diantibus  partibus,  vcl  vice  versa  partes  mediante  toto,  et  quid 
secundum  otdincm  nalurae,  non  tcmporis,  sit  prius.  S.  Thom. 
(S.  111.  q.  6.  a.  5.)  utitur  hic  distinctione  intcr  ordinem  inten- 
tionis  (cx  partc  agentis)  et  operalionis  (exsecutionis,  ex  partc 
matetiae),  cl  simplicitcr  diccndum  cssc  resolvit,  «  quod  Ver- 
bum  Dci  assumsit  partes  tuimanae  naturae  mediante  toto.  Sicut 
cnim  assumsit  corpus  proptcr  ordinem,  qucm  habct  ad  aniinam 
rationalcm  ;  ita  assumsit  corpus  et  animam  proptcr  ordinem . 
qucm  habcnt  ad  humanam  naluram  ».  Scd  praecise  quoad  or- 
dinem  exseculionis  idem  docct :  «  Ex  partc  vero  materiae  est 
primum  illud,  quod  primum  cxistit  in  transmtilalione  mate- 
riae  ».  Contra  hanc  ullimam  proposilionem  arguitur  a  Scoto 
ehisque  schola.  Scotus    (hic  q.  2.  n.  5.  seqq.)  ctiam  ulilur  hic 


alia  distinctione,  scilicet  inter  medium  quod  et  medium  quo , 
et  concedit,  quod  anima  est  mcdium  quo ,  sed  non  quod,  as- 
sumtionis  totius  naturae,  atque  diffusc  disputat  dc  quaestione , 
quomodo  totum  ut  ens  aliud  sit  distinctum  a  parlibus  simul 
sumlis ;  in  qua  quaestionc  detcrminanda  ipsi  Scolistac  non  pc- 
nitus  consentiunt. 

II.  S.  Bonav.  agit  tantum  de  duplici  quaestione,  ulrum  as- 
sumta  sil  caro  mediantc  anima ,  et  (in  fine  corp.),  utrum  aniina 
mediantc  spiritu,  quae  ulterior  quaestio  a  S.  Thoma  aliisque 
pluribus  alia  distincta  quaestione  rcsolvitur.  —  Distinclio  illa, 
quam  facit  S.  Bonav.  intcr  medium  colliijantiae  (quod  in  soluL 
ad  6.  et  quaest.  seq.  vocatur  «  pcr  modum  causae  »,  scilicet  rffe- 
ctivae)  et  medium  congruentiae,  a  S.  Tlioma  in  Commcnt.  (hic 
q.  2.  a.  I.)  exprimitur  verbis  medium  necessifatis  el  mrdium 
congruenliae.  Ab  eodem  hic  tres  aliac  non  Inutiles  distincUones 
adiiciuntur.  In  Summa  autem  tlieol.  (III.  q.  6.  a.  I.)  dislingui- 
tur  ordo  nalurae  sccundum  gradum  diynitatis  ci  rationem  cau- 
sulitatis  (scilicct  congruentiae) ,  ct  conccditur,  utroque  modo 
sane  dici  posse,  carnem  assumtam  esse  mediante  anima. 

III.  Praetcr  laudatos :  Alex.  Hal. ,  S.  |).  III.  q.  I.  m.  ;>.  — 
B.  Albcrt.,  hic  a.  9.  10.  —  Pctr.  a  Tar. ,  hic  q.  2.  a.  I.  — 
Richard.  a  Med.,  hic  a.  2.  q.  I.  2.  —  .Egid.  R. .  1 1 i < -  q.  2.  a. 
\ ,  dub.  lat.  I.  et  a.  2.  —  Durand. ,  hic  q.  2.  — ■  Dionys.  Cartli. , 
hic  q.  o.  —  Rirl ,  hic  q.  nnica. 


1  Arl.  I.  q.  I.  —  Dc  praediCtO  triplici  modo  cxistcndi  in  crea- 
tura  cfr.  I.  Sent.  d.  37.  p.  I.  a.  3.  q.  2.  —  Paulo  siiperius  pro 
obviat  medio  codd.  M  0  obviat  ratimie  mnln ,  Yat.  ubviat  <!<■ 
medio ;  ct  mox  pro  per  modum  essendi  codd.  GLZaa  et 
edd.   I,  2  per  medium  essendi ,  perperam, 

*  Cod.  aa  srcundum  quam. 

3  in  codd.  II  K  Z  1)1)  deesl  m. 


4  Edd.  nun  tnmrii. 

5  Edd.    I,   2  <i<ii>dsi  ilirat  hOC  dr  mrdin  /irr  m<«lum    rau- 
sur  ,   niiii  trnrt  ;  trml  tamru  <'le.,  CUl   leclionl   favel   COd.    II.  ni 

quo  legltur  qvod  non   i<n<i...  pttr  modum  oaxuae .   tentt  ta- 

iitru  etc.  Ctr.  iniv.i  d.  3.  p.  II.  a.  f.  q.  •_'.  Pro  <iu<<d  rtst  plu- 

llllil    COdd.    qund  s/. 


52 


SENTENTIARUM  UIJ.  III. 


OUAESTIO  II. 


Utrum  anima  Christi  assumta  fuerit  a  Verbo  mediante  aliquo  habitu  gratuito. 


Secundo  quaeritur,  utrmn  anima  fuerit  as- 
sumta  a  Verbo  mediante  aliquo  habitu  graiuito.  Et 
quod  sic,  videtur. 

1.  Auguslinus  in  decimo  tertio   libro  de  Trini- 
Ad  opposi-  tate  ' :   « In  rebus   per    tempus   ortis  summa  gratia 

tum.  .  A 

est,  quod  Deus  m  unitatem  personae,  nullis  prae- 
cedentibus  meritis,  homini  copulatur»:  ergo  videtur, 
quod  Dei  Filius  uniatur  animae  mediante  aliqua 
gratia  sive  dono  gratuito. 

2.  Item,  Augustinus2:  «  Quidquid  convenit  Filio 
Dei  per  naturam ,  convenit  filio  hominis  per  gra- 
tiam»:  ergo  videtur ,  quod  unio  Verbi  et  animae 
fiat  medianle  aliquo  dono  gratiae. 

3.  Item,  perfectius  est  Deus,  cum  est  cum  aliquo, 
per  unionem  quam  per  inhabitationem ;  sed  si  Deus 
in  nullo  habitat  nisi  mediante  aliquo  dono  gratuito  3 , 
ergo  non  videtur,  quod  animam  assumat,  nisi  me- 
diante  aliquo  habitu  vel  gratia  disponente. 

4.  Item,  plus  est,  animam  uniri  Verbo  quam 
frui  Deo;  sed  anima  Christi  non  fruitur  Deo,  nisi 
mediante  aliquo  habitu  gloriae,  per  quam  fit  dei- 
formis 4 :  ergo  videtur ,  quod  nec  uniatur  ipsi  Verbo, 
nisi  mediante  aliquo  habitu  gratiae,  cuius  deiformi- 
tas  superexcellat  deiformitatem  gloriae. 

5.  Item,  unio  est  relatio;  sed  nulla  relalio  in- 
troducitur  in  esse  nisi  per  introductionem  alicuius 
absoluti,  quia  «  in  ad  aliquid  non  est  motus  per 
se  5  »:  si  ergo  Deus  assumit  aliquam  animam,  quam 
prius  non  assumsit,  cum  hoc  non  sit  secundum 
mutationem  sui,  quia  est  immutabilis,  nec  secun- 
dum  mutatationem  animae  de  non-esse  in  esse , 
quia  haec  mutatio  est  creatio;  restat  ergo,  quod  hoc 
erit  mediante  infusione  alicuius  gratiae  nobilissimae. 

6.  Item ,  uniri  divinae  naturae  in  unitatem  per- 
sonae,  hoc  excedit  omnem  naturam  creatam;  sed 
cum  creatura  aliqua  ordinatur  ad  aliquod,  quod 
est  supra  naturam  suam,  indiget  habitu  adiuvante 
et  elevante:  ergo  videtur,  quod  anima  uniatur  di- 
vinae  naturae  aliquo  habitu  gratiae  mediante.  - 

Sed  contra:  1.  Omnis  gratia,  quantum  est  de 

FQndamenta.se,  aequaliter  respicit  tres  personas,  cum  sit  totius 

Trinitatis  effectus:  ergo  si  habitus  gratuitus  facerel 


uniri  personae  Filii  Dei,  eadem  ratione  et  personae 
Patris  et  Spiritus  sancti;  sedconstat,  quod  persona 
Patris  et  Spiritus  sancti  non  sunt  unilae  illi  animae 
in  unitatem  personae6:  ergo  illa  unio  non  fuit  ali- 
cuius  gratiae. 

2.  Item,  omnis  habitus  gratuitus  dicit  quid 
creatum;  sed  omne  creatum  est  in  infinitum  Deo 
inferius:  ergo  per  nihil  creatum  efficitur  homo  Deus. 
Sed  per  unionem  factum  est,  ut  homo  esset  Deus " : 
ergo  non  videtur,  quod  illa  unio  fieret  aliquo  habitu 
graluito. 

3.  Item,  si  illa  unio  fieret  aliquo  habitu  gra- 
tuito,  cum  corpus  non  sit  illius  gratiae  susceptibile, 
ergo  corpus  non  esset  unibile;  sed  corpus  est  uni- 
bile  et  unitum:  ergo  non  videtur,  quod  unio  fiat 
animae  ad  Deum  per  habitum  medium. 

4.  Item,  intelligamus ,  quod  Deus  assumeret 
unam  animam  gloriosam  et  ipsam  deponeret;  pla- 
num  est,  quod  anima  illa  et  ante  unionem  et  in 
unione  et  post  unionem  non  haberet  nisi  habitum 
gloriae :  si  ergo  habitus  ille  communis  est  creaturae 
unitae  et  non  unitae,  videtur  ergo,  quod  unio  di- 
vinitatis  ad  animam  non  fiat  aliquo  habitu  gloriae 
mediante.  Nec  alium  habitum  supra  huncestdare: 
ergo  non  videtur,  quod  anima  uniatur  Verbo  me- 
diante  aliquo  habitu  gratuito. 

c  o  n  c  l  u  s  i  o. 

Anima  Cliristi  non  fuit  assumta  a  Verbo  me- 
diante  aliquo  habitu  gratuiio,  cooperante  per 
modum  causae. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  cum  quaeritur, 
utrum  anima  uniatur  ipsi  Verbo  mediante  aliquo 
habitu  gratuito ,  hoc  dupliciter  potest  intelligi :  aut  Dupiex « 

sus. 

quod  ille  habitus  in  illa  unione  teneat  rationem  con- 
gruentiae ,  vel  rationem  causae.  Si  ita,  quod  teneat 
rationem  congruentiae ,  sic  concedi  potest ,  quod  conchmo 
anima  unitur  ipsi  Verbo  mediante  habitu  creato  8, 
quia  non  decet  ipsam  Verbo  uniri,  nisi  assimiletur 
habitu  perfectae  deiformitatis.  Unde   anima   Christi 


1  Cap.  19.  n.  24.  In  testimonio  allato  textus  originalis  pro 
in  unitatem  exhibet  in  unitate  et  omittit  verba  nullis  praecc- 
dentibus  meritis,  quae  tamen  sunt  in  Enehirid.  c.  40.  n.  12,  ubi 
simile  testimonium  affertur. 

2  Enchirid.  c.  35-41.  n.  10-13,  sententialiter.  Hugo  a  S.  Vict. 
hoc  dictum  trihuit  Ambrosio,  sed  nec  ibi  verbotenus  invenitur. 
—  Post  verba  Augustini  codd.  MO  minorem  supplent  sic:  sed 
esse  Deum  vel  Dei  Filium  convenit  Verbo  per  naturam. 

3  Cfr.  I.  Sent.  d.  17.  p.  I.  q.   I,  et  II.  Sent.  d.  26.  q.  2. 

*  De  quo  vide  infra  d.  14.  a.  I.  q.  I.  —  Pro  per  quam 
codd.  A  G  Ii  K  T  bb  per  quem. 


5  Aristot.,  V.  Phys.  text.  10.  (c.  2.).  Cuius  verbi  explica- 
tionem  vide  tom.  II.  pag.  831,  nota  7.  —  Post  introductionem 
edd.  I,  2  addunt  vel  mediationem ,  Vat.  vel  mutationem.  Paulo 
inferius  pro  secundum  mutationem  sui,  quia  [cod.  U  Deus~\ 
est  immutabilis  codd.  T  V  W  X  et  edd.  I,  2  secundum  unio- 
nem  sui,  quia  est  inunibilis. 

6  Cfr.  supra  d.  I.  a.  1.  q.  2.  et  a.  2.  q.  3.  —  Paulo  su- 
perius  post  faceret  cod.  U  (T  a  secunda  manu)  subiicit  animam, 
cod.  K  humanam  naturam. 

7  Cfr.  infra  d.  7.  a.   1.  q.   I. 

8  Pro  creato  Vat.  graluito. 


DIST.  II.  ART.  III.  QUAEST.  II. 


53 


nclusio  2. 
Ratio  i. 


Ratio  2. 


otanduro, 


lre  voce- 
r  gratia. 


Nota, 


lutio  op- 
sitorum 


! 


aiidun 


non  tantam  fuit  grata  in  instanti  unionis ,  sed  etiam 
glorificata  super  omnes  animas  beatas .  quia  non 
decet  animam  Dei '  carere  deiformitate. 

Si  autem  intelligatur  unio  illa  fieri  mediante 
habitu  gratuito,  ita  quod  ille  habitus  respectu  unio- 
nis  teneat  rationem  causae,  sic  veritatem  non  habet ; 
quoniam  illa  unio,  quae  est  per  habitum  infusum, 
sicut  est  unio  amoris  et  cognilionis,  communiter2 
respicit  tres  personas;  unio  autem  illa  respicit  unam 
solam.  —  Rursus,  unio  illa  facit,  hominem  esse  con- 
formem  Deo  et  acl  Deum,  quia  gralia  est  influenlia 
a  Deo  exiens  et  ad  Deum  reducens 3 ;  sed  haec  unio 
facil ,  hominem  esse  Deum;  et  ideo  nullus  habitus 
creatus  potest  hoc  efficere,  nec  per  collationem  ali- 
cuius  boni  creati  fit,  ut  homo  sit  Deus,  sed  per  hoc, 
quod  ipsa  persona  Verbi  se  ipsam  facit  huraanae  na- 
turae  hypostasim  et  suppositum.  Hoc  autem  non  facit 
secundum  mutationem  factam  in  se,  sed  secundum 
mutationem  factam  in  natura  assumta.  Illa  autem 
mutatio  in  natura  assumta  fuit  in  ipsius  naturae 
formatione,  ita  quod  careret  personali  distinctione 4 
in  genere  proprio  et  inniteretur  personae  divinae.  — 
Sed  quia  hoc  totum  Deus  gratuita  bonitate  facit, 
ideo  maxima  gratia  dicitur  esse  in  unione  divinae 
naturae  ad  humanam ;  non  quia  illa  unio  perficiatur 
vel  compleatur  per  aliquam  influenliam  creatam ,  sed 
quia  fit  per  gratuitam  Dei  bonitatem,  simul  coexi- 
stente  influentia  doni  gratuiti  ad  congruitatem,  non 
ad  causalitatem. 

Unde  rationes,  quae  oslendunt,  quod  non  fiat 
unio  illa  mediante  aliquo  habitu  gratuito,  sunt  con- 
cedendae;  quoniam  ea  via  procedunt5,  secundum 
quod  dicitur  aliquid  fieri  per  habitum  gratuitum 
cooperantera  per  modura  causae;  sicut  homo  iusti- 
ficatur  medianle  gratia  informante  et  meretur  me- 
diante  caritate  movente  et  regulante. 

1.  2.  Ad  duas  igitur  auctoritates  Auguslini  ad- 
ductas  de  gratia  unionis  dicendum,  quod  large  ac- 
cipitur  ibi  gratia,  non  pro  habitu  animam  infor- 
manle,  sed  pro  eo  quod  gratis  accipitur  et  super- 
excellit  terminum  a  naturae;  et  sic  potest  dici ,  factam 
magnam  gratiam  corpori .  dum  assumtum  fuit  a  per- 
sona  Verbi.  Et  ita  ex  hoc  non  sequitur.  quod  unio 
illa  Verbi  ad  animam  fiat  mediante  aliquo  habitu 
gratuito. 

3.  4.  Ad  illas  duas  rationes  de  inhabitatione  et 
fruilione  dicendum,  quod  non  est  simile,  quoniam 
inhabilatio  Dei  in  anima  et  fruitio  ipsa  ponil  ali- 
quem   actum,   qui    fit   ab7  anima,  respectu  cuius 


gratia  infusa  est  causa,  et  ad  quem  habilitatur  anima 
medianle  gratia,  et  in  quem  exit,  cum  a  gratia  est 
adiuta  et  regulata.  Non  sic  autem  est  de  unione; 
quoniam  nalura  humana  unitur  divinae  absque  actu  Noundum. 
suo  et  solum  se  habet  ibi  per  modum  passivi ,  et 
non  activi;  et  ideo  non  sic  indiget  per  habitura 
adiuvantem  et  regulantem  dispositione,  quae  quidem 
sit  principium  illius  unionis. 

'■').  Ail  illud  quod  obiicitur ,  quod  relatio  non 
introducitur  nisi  per  aliquam  mutationem,  faclam 
in  aliquo  absoluto;  dicendum,  quod  verum  est;  sed 
quemadmodum  duae  lineae  possunt  intelligi  uniri 
in  puncto  et  continuari,  ita  tamen,  quod  non  sit 
mutatio  in  altera  linearum  nisi  per  hoc ,  quod  amit- 
tit  discretionem  unitatis;  sic  intelligendum  est,  quod 
si  Deus  assumeret  aliquod  individuum  hominis  in 
esse  constitutum  et  gratia  informatum ,  solum  amit- 
teret  personalem  discretionem  per  unionem  cum  ipso 
Verbo  in  unitale  personae.  In  assumtione  autem 
illius  naturae,  quam  Filius  Dei  assumsit  de  Virgine, 
simul  fuil  formatio  et  unio;  et  ideo  nunquain  fuit 
in  illo  homine  quantum  ad  humanam  naluram  per- 
sonalis  discretio;  hoc  enim  faciebat  unio  ipsius  eum 
Verbo  8.  Et  propterea  non  sequitur  ex  hoc ,  quod 
unio  in  unitate  personae  fieri  habeat  medianfe  ali- 
quo  habitu  gratuito.  Assumtio  enim  proprie  respicit 
illain  naturam,  quamvis  congrue  non  habeat  fieri 
absque  gratia. 

6.  Ad  illud  quod  ulliino  obiicilur,  quod  uniri 
divinae  naturae  superexcellit 9  gradum  crealurae; 
dicendum,  quod  verum  est;  et  ideo  concedendum 
est,  quod  talis  unio  ex  gratia  fil;  sed  lamen  non 
sequitur  ex  hoc,  quod  fiat  per  donum  gratiae  crea- 
tae,  quia  omne  donum  creatum  est  hac  unione  in- 
ferius. 

Unde  si  quaeratur,  utrum  gralia  unionis  dical 
quid  creatum,  aut  increatum;  dicendura .  tiuod  gra-  Q'?,i^,uSJ!»: 

n  '  »  nis   dicilur 

tia  unionis  tripliciter  potest  accipi.  Potest  enim  gra-  tr,p'i'"w- 
tia  unionis  dici  illud,  per  quod  efficilur  anima  gralis 
congrua  ad  unionem;  et  sic  dicit  donura  gratiae 
creatae.  per  quod  anima  habuil  excellenter  deifor- 
mitalem.  Alio  modo  dicitur  gratia  unionis  gratia 
ejfectiva  unionis;  et  sic  dicit  donum  gratiae  increa- 
tae.  Tertio  modo  potest  dici  gratia  vmionis  ipsa 
unio  gratuita,  sive  gratis  facta;  et  sic  ex  parte 
divinae  naturae  dicil  quid  increatum,  ex  parte 
/lumanae  naturae  dicit  quid  creatum,  non  absolu- 
tum.  sed  relatum;  et  sic  patet  totum. 


1  Cod.  K  qtaa  non  deeebat  wnimam  ChrietL 

2  Pro  communUer,  quod  <>.\  codd,  F  K  P  Q  Z  bb  in  textum 
recepimus,  alii  c<jcld.  nec  non  edd.  cntimtieult-r. 

3  Cfr.  Bupra  pag.  20,  nota  i.  —  Paulo  Inferius  pro  colla- 
tionetn  cod.  A  cotkctionem, 

*  Codd.  ii  ll  K  I.  (Z  a  prima   retanu)  aa  lii»  discretione. 

Paulo  inferlua  pro  >ni  humanam  codd,  V  \  mi  humanitatem. 

5  ld  est,  iure  negant,  assumtionem  fuisse mediante  habitu 

RTBtUitO. 


r  Cod.  V  donum. 

'  Vat  in.  Paulo  inferius  pro  quoniam  codd.  \M"  pia, 
in  Bne  solut.  pro  quaequidem  edd.  I,  2  cum  oodd  K  Ql  \  \ 
hl)  tjtn  quidem,  el  Immediate  ante  pro  dispotitione  cod.  Q  (l' 
a  secunda  manu  i  disponi. 

! .  inir.i  ,i,  3.  p.  ii.  a.  8.  .|.  i.  0i  (I.  :;.  a.  i.  q.  i.  seq 
—  Clrca  flnem  soluL  pro  iltam  natinxnn  Vai.  ipeam  naturom. 

9  Codd.  t<  k  /.  tuperexcedU. 


54 


IENTENTIARUM  LI15.  III. 


S<  •JIOLIOX. 


i.  m  nomine  gratiae  Intelligitur  graia  i>  <  vohintas ,  ma- 
nifestura  est,  fncarnstioneii)  factam  esse  «  per  gratuitam  Dei 
voluntatem  »  (hlc  in  corp.),  non  tanquam  per  medium,  sed 
tanquam  per  causam  effuHentem.  Sed  proposita  quaestio  solum- 
modo  procedit  de  «  habitu  gratuito  »,  icl  est  cle  gratia  habituali. 

—  Quod  gratia  habitualis  sft  dispositio  necessarin  ad  unionem 
hypostaticam ,  et  quod  per  consequens  sit  medium  necessarium 

mtionis,  cum  aliis  docuit  Alex.  Hal.  (S.  p.  III.  q.  7.  m.  2. 
a.  I.);  unde  idem  hanc  gratiam  appellat  gratiam  unionis.  Di- 
cit  enim :  «  Non  cst  possibile  creaturae  humanae,  quod  ipsa 
per  donum  condilionis  naturae  elevetur  ct  disponatur  ad  divi- 
nam  unioncm  ;  et  ideo  necessciria  esteiyratia,  quaeelevetad 
hoc  et  disponat  ipsam  ;  quam  nos  appellamus  gratiam  unionis  ». 
Haec  sententia  ,  secundum  proprietatem  verborum  et  ordincm 
exsecutionis  intellecta,  a  posterioribus  doctoribus  communiter 
reprobatur,  et  ab  ipso  S.  Bonav.  (hic  in  corp.  et  acl  3.  4.)  so- 
lide  refutatur,  scilicet  si  intelligitur,  quod  ille  habitus  tcneat 
rationem  causae ,  sive  necessariae  dispositionis  (cfr.  ultima 
verba  in  solut.  ad  3.  4-.).  —  Attamen  auctor  noster  addit,  quod 
si  intelligitur  secundum  rationem  conyruentiae ,  «  concedi  po- 
test,  quod  anima    unitur  ipsi  Verbo  mediante  habitu  creato  ». 

—  Scot.  (hic  q.  2.  n.  12.  seqq.)  cum  Durando  fhic  q.  3.)  ne 
hoc  quidem  conccdendum  esse  vult,  quod  gratia  in  illa  unione 
fuerit  medium  congruitatis.  Argumenta  autem  ipsius  supponunt, 
ut  etiam  Lychetus  ibi  in  Comment.  (n.  I.)  explicat,  praedicta 
verba  S.  Donaventurae  ita  intelligenda  esse,  ut  secundum  ordi- 
nem  naturae  prius  fuerit  natura  humana  non  unita,  secundo 
gratia  ipsi  infusa,  tertio  assumtio  naturae  gratia  ornatae.  Eodem 
fere  modo  etiam  plurimi  posteriores  theologi  hunc  locum  S.  Do- 
ctoris  intelligunt  et  variis  argumentis  improbant. 

Opinamur  autem  cum  Barth.  de  Barberiis  (Cursus  theolog. 
p.  III.  disp.  2.  q.  5.),  hanc  interpretationem    esse  omnino  alie- 


nam  a  mente  k  a  verbis  ScrapMci,  qui  nullatenus  dicit,  gra- 
tiam  secundum  ordinem  naiurae  praecessisse  unioni  tanquam 
disposiiioncm  congruam.  Eliamsi  supponamus,  eum  locutum 
esse  de  ordine  exsecutionis ,  non  intentionis,  tamen  tacet  de 
ordine  prioritalis,  quem  haec  dispositio  congrua  ad  unionem 
habeat  socundum  ordinem  naturae .  dum  tanlum  dicit  fcirca 
finem  corp.)  :  «  Simul  rnr. ristrnle  influentia  dnni  gmluiti  ad 
congruitaiem,  non  ad  causalitatem  »,•  (piibus  verfais  generatim 
praecedentem  causalilatem,  etiarn  ralione  congruae  dispositionis, 
excludit.  Item,  in  solul.  ad  3.  4.  docet,  quod  «  natura  humana 
unitur  divinae  absque  acttt  suo  et  solum  se  habet  ibi  per  mo- 
dum  passivi,  et  non  activi  »;  sed  constal,  quod  graiia  habi- 
tualis  dalur  in  ordirie  ad  actum.  —  Hinc  ipsa  verba  huius  quae- 
siionis  insinnant,  mentem  Seraphici  bene  interpreiatum  esse  Ri- 
chardum  a  Med.  (hic  a.  2.  q.  3.),  qui  cum  Pelro  a  Tar.  (hic 
q.  2.  a.  2.)  et  Dionys.  Carlh.  (hic  q.  5.)  approbat  propositio- 
nem  :  animam  Christi  fuisse  assumtam  mediante  gratia  tanquam 
medio  congruitatis,  sed  eam  explicans  de  ordine  mlentionis  ad- 
dit:  «  Non  ut  (gratia)  actualiter  existens  in  ea  in  re,  sed  ut  exi- 
stens  in  ea  secundum  propositum  Dei,  seu  in  eius  praeordina- 
tione  ».  Sic  intellecta.  verba  Serapbici  (hic  et  infra  d.  4.  a.  2. 
q.  3.)  nullam  habent  difficultatem.  In  ordine  autem  exsccutionis 
gralia  habitualis  communiter  poiius  concipilur  ut  effectus  unio- 
nis  hypostaticae  quam  ut  dispositio. 

II.  Praeter  citatos  auctores :  S.  Thom. ,  hic  q.  2.  a.  2  ;  S. 
III.  q.  6.  a.  6.  —  .Egid.  R.,  hic  q.  2.  a.  3. 

III.  Sequens  (3.)  quaestio  sic  solvitur,  ut  Spirilus  S.  non 
dicatur  medium  unionis  nisi  ut  causa  effectiia ,  quae  licet 
communis  sit  tribus  Trinitatis  personis,  tamen  Spiriiui  S.  ap- 
propriatur.  De  eadem  speciatim  hic  tractantes  non  invenimus 
nisi  S.  Thomam,  hic  q.  2.  a.  2.  quaestiunc.  2. 


QUAESTIO  III. 
Utrum  Verbum  unitum  sit  humanae  naturae  mediante  Spiritu  sanc/o. 


Tertio  qnaeritur .  utrum  Verbum  sit  unitnm 
humanae  naturae  mediante  Spiritu  sancto.  Et  quod 
sic,  videtur : 

1.  Quia  unio  Verbi  increati   ad  carnem  est  si- 
Ad  opnosi- milis  unioni  verbi   intelligibilis  ad   vocem:  sed  ver- 

luiu.  ........  .  ..... 

bum  mtelhgibue  non  umtur  voci  msi  mediante  spi- 
ritu  vel  flatu  spirato,  qui  est  vehiculum  verbi,  sicut 
dicit  Damascenus  l :  ergo  nec  Verbum  unitur  carni, 
nisi  mediante  Spiritu  sancto. 

2.  Item ,  omnis  unio  voluntaria  est  mediante 
amore,  sicut  dicit  Dionysius?,  quia  «amor  nihil 
aliud  est  quam  vis  unitiva»;  sed  unio  Verbi  ad  hu- 
manam  naturam  est  voluntaria:  ergo  est  mediante 
amore;  aut   ergo   mediante   amore    crealo,  vel  in- 


creato.  Non  mediante  amore  creato,  quia  amor  crea- 
tus  non  potuit  facere  illam  unionem ;  ergo  mediante 
amore  increato;  sed  amor  isle  est  Spiritus  sanctus: 
ergo  unio  in  humana  natura  facta  est  mediante  Spi- 
ritu  sancto. 

3.  Item,  maior  est  unio  divinarum  personarum 
ad  invicem,  quam  naturae  assumentis  et  assunitae: 
secl  persona  Patris  et  Filii  nectuntur  Spiritu  sancto3: 
ergo  multo  fortius  natura  humana  unitur  divinae 
mediante  Spiritu  sancto. 

4.  Item ,  remotiora  coniunguntur  per  propin- 
quiora:  sed  inter  personas  tres  propinquior  est  no- 
bis  persona  Spiritus   sancti,   sicut    vult   Hilarius  et 

—  nam  omne   donum    et   omnis   usus 


Augustinus 


c  4 


nec  non  August 


Libr.  I.  de  Fide  orthod.  c.  7.  Cfr.  ibid.  c.  13.  et  II.  c.  21; 
XV.  de  Trin.  c.  II.  n.  20,  et  Serm.  187. 
(alias  27.  de  Tempore)  c.  3.  n.  3.  —  Pro  simUk  unioni,  quam 
lectionem  invenimus  in  codd.  K  bb,  alii  codd.  et  edd.  I,  2  exhi- 
bent  similis  modi ,  Vat.  similis  modi  unioni.  Vat.  etinm  bis 
pro  intelliyibilis  substituit  intellectualis. 

2  De  Div.  Nom.  c.  i.  §  15.  —  Aliquantulum  inferius   pro 
non  potuit  codd.  G  K  Z  non  polest. 


3  Cfr.  I.  Sent.  d. 
yttam  repetit  unio. 


10.  a. 


q- 


ln  matori  cod.  Q  post 


4  Hilar.,  II.  de  Trin.  n.  I.  et  35:  August.,  VI.  de  Tiin. 
c.  10.  n.  II,  Enchirid.  c.  40.  n.  12.  August.  ait :  «  Quae  gra- 
tia  [ut  in  incarnatione  tilius  hominis  esset  Filius  Dei]  propterea 
per  Spiritum  sanctum  fuerat  significanda ,  quia  ipse  proprie 
sic  est  Deus,  ut  dicatur  etiam  Dei  cionum  ».  Et  in  libro  de 
Spiritu  et  anima  Cinter  opera  August.)  c.  6.  haec  habentur : 
Quodam  modo  namque  quasi  proprior  [aliqui  codd.  propior] 
videtur  nobis  esse  Spiritus  sanctus,  utpote  Patris  et  Filii  munus. 
Ex  ipso  nimirum  est  omnis  usus  gratiae  cum  Patre  et  Filio. 


DIST.  II.  ART.  111.  OUAEST.  III. 


doni  est  ex  Munere  —  ergo  videtur.  quod  persona 
Filii  non  nniatur  humanae  natnrae  nisi  mediante 
persona  Spiritus  sancti. 

Sed  contra:  1.  Si  persona  Verbi  unita  est  hu- 
lamenu  manae  naturae  mediante  Spiritu  sanclo,  ergo  Spiri- 
tus  sanctus  est  unitus  humanae  naturae :  ergo  sicut 
Filius  est  incarnatus.  ita  et  Spiritus  sanctus. 

2.  ltem,  magis  unitur  medium  extremo  quam 
extremum  extremo:  ergo  si  unio  Verbi  ad  humanam 
naluram  est  mediante  Spiritu  sancto.  magis  est  fa- 
cta  unio  in  persona  Spiritus  sancti  quam  in  persona 
Verbi;  sed  hoc  est  falsum:  ergo  etc. 

3.  Ilem,  in  unione  divinae  naturae  cum  hu- 
mana  '  non  potest  esse  unitas  essentiae,  sed  perso- 
nae:  ergo  necesse  est,  quod  illa  unio  flal  medianle 
una  persona;  sed  Filius  et  Spiritus  sanctus  non 
conveniunt  in  persona:  ergo  impossibile  est,  Filium 
uniri  humanae  naturae  mediante  Spiritu  sancto  in 
unitate  personae. 

4.  Ilem,  infinita  est  distantia  in  persona  Spiri- 
tus  sancti,  sicut  in  persona  Filii;  sed  quandocum- 
que  aliqua  sunl  in  aequali  distantia  respectu  eius- 
dem,  unum  non  est  medium  uniendi  alterum,  pro 
eo  quod  medium  plus  appropinquat  extremis,  quam 
extrema  sibi  invicem :  ergo  videlur ,  quod  persona 
Verbi  non  habeat  uniri  mediante  persona  Spiritus 
sancti. 

c  o  x  c  l  u  s  i  o. 

Verbum  non  est  unitum  animae  humanae  me- 
diante  Spiritu  sancto  ut  vinculo  interveniente, 
sed  ut  principio  efftciente  et  per  modum  ap- 
propriationis. 


Respondeo:  Dicendum,  quod  cum  quaeritur, 
utrum  persona  Verbi  habeat  uniri  humanae  natu- 
rae  mediante  Spiritu  sancto,  hoc  dupliciter  potest 
intelligi:  aut  ita,  quod  illa  unio  fiat  mediante  Spi- 
ritu  sanclo,  sicut  vinculo  interveniente ;  aut  ita, 
quod  fiat  sicut  principio  efficiente.  Si  primo  modo 
intelligatur.  sic  non  habet  veritatem,  pro  eo  quod 
persona  Verbi  per  se  unitur  humanae  naturae.  non 
persona  aliqua  medianle.  Xequaquam  enim  persona 
Spiritus  sancti  intercidit  media  inter  personam  Verbi 
et  naturam  assumtam.  —  Si  autem  unio  illa  intelli- 
gatur  fieri  mediante  Spiritu  sancto  2  sicut  principio 


i'X  seo- 


IMO  1. 


sio2. 


ejficiente ,  per  modum  cuiusdam  subauctoritatis  et 
appropriationis:  sic  veritatem  habet;  incarnatio  enim 
Verbi  fuit  a  Patre  et  a  Filio  mediante  Spiritu  san- 
cto.  —  Sed  hoc   modo   non   est    hic  quaestio .  sed  De  hoc  non 

quaentur. 

rnfra  erit  suo  loco,  cum  quaeretur.  utrum  incar- 
nationis  opus  appropriari  debeat  Spiritui  sancto. 
Nunc  aulem  est  quaestio,  utrum  unio  Verbi  tiat 
medianle  Spiritu  sancto  sicut  vinculo  interveniente. 
Ad  hanc  quaestionem  respondendum  est.  quod  hpc  condouo  x 
falsum  est  et  non  intelligibile,  sicut  ostendnnt  ra- 
tiones  ad  hoc  inductae. 

1.  Ad  illud  vero  quod  obiicitur  in  contrarium.  so'u'k»  op- 

,,..,.,  '  positorom. 

quod  verbum  mtelhgibile  unitur  voci  mediante  spi- 
ritu;  dicendum.  quod  similitudo  est  inter  crealuram  >'otaodum. 
et  Creatorem.  ita  lamen.  quod  maior  reperitur  dis- 
similitudo;  unde  quodam  modo  est  simile  et  quo- 
dam  modo  non.  In  hoc  inquam  est  simile ,  quod 
sicut  mens  formal  vocem  exteriorem  mediante  spi- 
ritu4;  sic  Deus  Pater  formavit  carnem  assnmtam 
mediante  Spiritu  sanclo.  In  hoc  est  dissimile,  quia 
spiritus  est  vehiculum  verbi;  non  sic  Spiritus  san- 
ctus  personae  Filii.  Xusquam  enim  est  persona  Spiritus 
sancti,  ubi  non  sit  persona  Yerbi;  et  ideo  quantum 
ad  hoc  similitudo  non  polesl  nec  debet  attendi. 

2.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  unio  volunta- 

ria  est  mediante  amore;  dicendnm  .  quod  unio  vo-  Du,p|e*  UQi0 

^  Toluntana. 

luntaria  dicitur  dupliciter:  aut  quia  est  a  volun- 
tate,  aut  quia  est  secundum  volunlalem.  Illa  unio, 
quae  est  voluntaria 5  a  voluntate,  est  mediante 
amore  sicut  efflciente ;  illa  vero,  quae  est  voluntaria 
secundum  voluntatem,  illa  habet  fieri  mediante 
amore  sicut  glutino  coniungente.  Dico  igitur.  quod 
unio  Verbi  ad  humanam  naturam  est  voluntaria . 
quia  est  a  voluntate;  sed  non  est  voluntaria.  quia  tit 
secundum  conformitatem  voluntatum ,  sed  potius 
secundum  coniunctionem  naturarum  in  una  persona. 
Et  ideo  non  sequitur,  quod  talis  unio  fiat  mediante 
Spiritu  sanclo  sicut  vinculo  interveniente ,  sed  po- 
tius  sicut  principio  efficiente. 

3.  Ad  illud  qnod  obiicitur,  quod  divinae  per- 
sonae  nectuntur  mediante  Spiritu  sancto ;  dicendum, 
quod  non  est  simile :  quia  nexus  duarum  persooa- 
rum  attenditur  secundum  productionem  persooae 
unius  per  volnntatis  fecunditatem ,  ila  quod  inter 
illas  personas  et  earum  nexum  esl  distinctio  perso- 
oarum6.  Non  sic  autem  est  in  proposito,  quia  duae 
naturae  concurrunt  iu  unitatem  personae. 


1  Post  humann  codd.  GK  Inserunl  termanu.  Cfr.  infrn 
d.  6.  a.  2.  q.  I.  —  Subinde  pro  unitcu  essentiae  cod.  Q  unitas 
iKiinriii'.  Rloi  pro  una  persona  edd.  cum  codd,  II I.  U  aa  inm 
tola  persona. 

2  Cod.  F  merfiantr  prrsona  Spiritns  sanrti.  Post  pauca 
pro  subamtnritatis  codd.  II  M  ('  T  V  X  aurtnritatis. 

3  Dist.   i.  ,i.    I.  q.    I. 

*  Cod.  K  addil  spiratn ,  V.n.  id  rst ,  flatu  spiraln  a  rrra- 
lura.  Paulo  inferius  iterum  cod.  K  cuni  cni\.  II  poal  tfWH  spintus 
adiicit  spiratus ,   el   Vat.  spiralus  n   ereatura.    Cod.   T  lx> 

cundo  loco  vocl  spitiius  prlmitus  cum  codd.  AGUV  el  edd. 


I.  2 adiunxeral  sanctus,  pro  quo  nuncexhibel  Noster. Subtnde 
pro  Nusquarh  codd.  A  G  II I.  N  T  r  V  /.  el  edd.  i.  2  subsUtuunt 
Nunquam. 

'■'  iiic  ei  in  Beq.  propositlone  i"'>i  voluntaria  codd.  \  I  <■ 
RNTUVZbb  el  edd.  I,  -2  repelunl  <//««•  est    quia  tHt 
paulo  Inferlus  pro  '/"/'/  est  a  voiuntaU  codd.   FGl  /.  substi- 
tuunl  iiiinr  rsl  a  raliintate. 

i:     I.   >.'iii.  d.     K».    a.     I.   ri    1.  —  Pro  enruin   ne.rinn , 

quod  cod.  K  ei  Vat.  exhlbent,  lo  oeterls  edd.  el  codd.  iivimr 
non  apte  earum  nexut,  el  in  Dne  solut.  pro  m  umlatem  cod. 
,\  in  unitate. 


:,«; 


SENTENTIARUM  LIB.  III. 


i  .\il  illnd  (juoil   obiicitnr,  qnod   propinqnior 
esl  nobis  persona  Spiritus  sancti;  dicendum,  qnod1 

s  ■!■...,.  (lictiuii  est  per  appropriationem,  non  qnia  |><rsona 
Spiritns  sancti  magis  accedat  ad  naturam  creatam 
quam  persona  Verbi,  sed  quia  tantum  procedit,  ita 
quod  non  producit  aliam  personam;  et  procedit  per 
modmn  fecunditatis  volunlatis.  Ft  quoniam  omnes 
creaturae    productae   sunl   voluntarie   el    ex  divina 


liberalitate ;  hinc  est,  quod  persona  Spirilus  sancti 
dicitur  nobis  magis  appropinqoare.  Et  ideo  secundum 
qnandam  appropriationem,  concedi  potest.  quod  unio 
iila  fiat  mediante  Spiritn  sancto,  cum  sit  gratuita2, 
Spiritn  sancto,  inquam,  efficiente  secundum  appro- 
priationem.  non  interveniente  tamen  secundum  per- 
sonalem  discretionem  3. 


DUBIA  CIRC\  LITTERAM  M.MilSTRf. 


Dub.  I. 

In  parte  ista  sunt  dubitationes  circa  litteram , 
et  quaeritur  primo  de  hoc  quod  dicit:  Omnia  quae 
in  nostra  natura  plantavit,  Dei  Verbum  assumsit. 

Sed  contra:  Deus  plantavit  in  primo  homine  im- 
mortalitatem  :  ergo  assumsit  immortalitatem  ;  quod 
falsum  est,  quia  mortalis  fuit.  —  Item,  in  natura 
nostra  plantavit  utrumque  sexum,  scilicet  femini- 
num  et  masculinum:  ergo  utrumque  assumsit;  quod 
similiter  falsum  est. 

Respoxdeo:  Dicendum  est,  quod  quaedam  plan- 
Distinctio.  tavit  Deus  in  natura  nostra,  quae  respiciunt  ipsius 
conslitulionem ;  quaedam,  quae  respiciunt  statum  et 
accidentalem  dispositionem.  Cum  ergo  dicitur,  quod 4 
omnia  assumsit  quae  plantavit,  omnia  dicit  ibi  quae 
sunt  de  ipsius  constitulione.  —  Cum  ergo  ipse  arguit 
conlra  hoc  de  immortalitate  et  sexus  distinctione, 
non  instat  secundum  veritatem,  sed  propter  praedi- 
cati  commutationem  paralogizat  vel  sophistice  instat5; 
et  per  hoc  patent  illa  duo  obiecta. 

Dub.  II. 

Item  quaeritur  de  hoc  quod  dicit  contra  hae- 
reticos :  Si  visibilia  muncla.  visibilibus  immundis 
inquinari  non  possunt ,  quanto  magis  immutabilis 
veritas.  Videtur  enim  ratio  illa  non  valere.  Quam- 
vis  enim  radii  solis  non  inquinentur  ex  foeditate  illu- 
minabdis,  anima  tamen,  quae  spiritualior  est ,  infi- 
citur  ex  coniunctione  carnis 6.  —  Praeterea ,  Filius 
Dei  est  passibilis  propter  assumtionem  carnis  passi- 
bilis,  ergo  similiter  factus  est  carnalis;  sed  spiritus 
foedatur  et  inficitur,  quando  carnalis  efficitur :  ergo 


videtur,  quod  haereticus  vernin  dixit  in  hoc,  quod 
dicebat,  divinitatem  ex  sui  societate  cum  carne  ma- 
culari. 

Respondeo:  Dicendnm,  quod  exemplnm  illud7 
contra  haereticos  et  ratio  est  bona  et  efficax.  Radius  -NoUnd 
enim  a  rebus  foedis  non  inquinatur  propter  hoc.  quia 
non  commnnicat  in  materia  transmutabili  nec  etiam 
ab  eis  dependet.  Si  ergo  Veritas  multo  magis  a  re- 
bus  foedis  distat  et  est  independens,  necessario  se- 
quitur,  quod  multo  minus  est  contaminabilis.  —  Xec 
valet  illud  de  anima,  propter  hoc  quod  anima ,  etsi 
sit  spiritualis ,  habet  tamen  a  corpore  dependenliam 
et  inclinationem. 

Ad  illud  vero  quod  obiicitur,  quod  Filius  Dei 
passibilis  factus  est ;  dicendum ,  quod  illud  verum 
est  propter  communicationem  idiomatum  s ,  non  quia 
patiatur  secundum  divinam  naturam,  sed  secundum 
naturam  assumtam.  — Et  similiter  potest  concedi. 
quod  sit  carnalis,  secundum  quod  carnalis  nominat 
naturam ,  sed  non  secundum  quod  nominat  vitium, 
quia  suscepit  carnis  passibilitatem,  non  vitiositatem ". 
Cum  ergo  obiicit,  quod  spiritus  inficitur,  cum  car- 
nalis  efficitur ;  dicendum,  quod  non  valet,  quia  obii- 
cit  de  camali,  prout  sonat  in  vitium. 

Dub.  III. 

Item  quaeritur  de  hoc  quod  dicit,  quod  caro 
non  fuit  prius  concepta  et  poslmodum  assumta. 
Videtur  enim  falsnm,  quia  quod  non  est  non  potest 
assumi ;  sed  caro ,  quae  nondum  concepta  est,  non- 
dum  est:  ergo  non  est  assnmtibilis :  ergo  necesse 
est,  quod  caro  prius  concipiatur,  quam  assumatur. 
—  Item ,  non  est  assumtio  nisi  [carnis  iam  organiza- 


1  Cod.  bb  et  Vat  subiiciunt  hoc. 

2  Edd.  I,  2  cum  sit  facta  a  Spiritu  sancto  tanquam  efli- 
ciente  etc.  In  fine  solut.  pro  discrelionem  codd.  G  W  Z  et  edd. 
I,  2  liabent  distinctionem ,  in  Vat.  legitur  distinctionem  vel 
discretionem. 

3  Vide  scholion  ad  praecedentem  quaest. 

4  Cod.  N  supplet  Deus.  Pro  dicitur  in  codd.  A  U  habe- 
tur  dicit. 

5  Cfr.  Aristot.,  I.  et  Ii.  Elench.,  praecipue  1.  c.  o.  (c.  6.), 
ubi  omnes  syllogismi  sophislici  ad  ignorantiam  reducuntur  re- 
dargulionis  (elenchi)  i.  e.  ad  ignorantiam  syllogismi  contradi- 
ctionis ,  qua  scil.  ignorantur  quae  ad  veram  contradictionem  et 
instantiam  requiruntur.  —  Pro  praedicati  commutationem  edd. 
praedicti  commutationem.  —  Cfr.  de  hoc  dubio   B.  Albert.,  hic 


a.  7;  5.   Thom.   et  Petr.   a  Tar.,  hic   circa    lit. ;  /Egid.  R.,  hic 
dub.  lit.  7. 

6  Cfr.  II.  Senl.  d.  31.  a.  2.  q.  I.  —  Pro  spiritualior  Vat. 
spiritualis,  edd.  I,  2  spiritualiter.  Mox  Vat.,  post  Fitius  Dei 
addito  verbo  factus,  cum  edd.  I,  2  omittit  passibilis  post  as- 
sumtionem  carnis.  Post  pauca  pro  verum  dixil  cod.  E  verum 
dixerit,  codd.  A  U  verum  dicat. 

7  Edd.  hic  subiiciunt  bonum  est ,  et  paulo  inferius  pro  ab 
eis  dependet  substituunt  ab  ea  dependet. 

8  Cfr.  supra  pag.   14,  nota  3. 

9  Vide  infra  d.  15.  a.  I.  q.  2.  —  Paulo  inferius  pro  non 
valet  cod.  A  non  est  verum.  —  Cfr.  de  hoc  dubio  S.  Thom., 
Petr.  a  Tar.  et  Kichard.  a  Med.,  hic  circa  lit. 


DIST.  II.  DUBIA. 


:>, 


tae;  sed  ante  '  organizationem  praecedit  fonnalio, 
formationem  praecedit  consolidatio ,  consolidationem 
conceptio:  ergo  a  primo ,  ante  assumlionem  est 
conceptio. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  est  loqui  de  con- 
ceptione  quantum  ad  ordinem  lemporis  et  quantum 
ad  ordinem  naturae2.  Si  loquamur  quantum  ad 
ordinem  naturae ,  sic  prior  est  conceptio  quam  as- 
sumtio,  sicut  illae  rationes  ostendunt.  Si  autem  quan- 
tum  ad  ordinem  temporis,  sic  non  decet  nec  oportet, 
ipsum  esse;  non,  inquam,  oportet3,  quia  utrumque 
fuit  per  virtutem  infinitam,  quae  subito  poluit  fa- 
cere;  non  decuit,  quia  mulier  non  carnis  frustum, 
sed  virum  debuit  circumdare 4  in  angelica  annun- 
tialione.  Illud  autem  melius  patebit  in  sequenti  di- 
stinctione,  ubi  Magister  inquiril  istam  quaestionem. 

Dub.  IV. 

Item  quaeritur  de  hoc  quod  dicit  circa  finem : 
Angelo  annuntiante  et  Spirilu  adveniente,  mox  vn 
utero  Verbum  caro.  Incarnatio  enim  excellentius 
opus  est  quam  gratiae  infusio;  sed  gratiae  infusio 
non  fit  per  angelicam  annuntiationem:  ergo  nec  in- 
carnatio.  —  Item.  Deus  vicinior  erat  beatae  Virgi- 
nis  cordi  per  gratiam  quam  angelicae  menli  —  unde 
Bernardus5:  « Virgo  creditur  exaltata  super  omnes 
ordines  Angelorum  »' — ergo  potius  debuit  transire  il_ 
luminatio  per  beatam  Virginem  ad  Angelum  quam 
e  converso. 

Est  igitur  quaestio:  quare  conceptionem  Filii 
Dapiex  Dei    praecessit  angelica   annuntiatio  ?   —  Ouaerilur 

quaestio.  l  °  v 

etiam ,  de  quo  ordine  Angelus  ille  fuerit.  Non  enim 
videtur  fuisse  de  superioribus  Angelis,  quia  dicit 
Dionysius 8,  quod  «  qui  praeeminent  usum  exterioris 
officii  nunquam  habent».  Nec  de  inferioribus ,  quo- 


mam  illi  mysterium  incarnationis  ignoraverunt  et 
per  Ecclesiam  didicerunt.  Uinle  quaerit  Isaias  sexa- 
gesimo  terlio7:  Quis  est  iste ,  quivenit  de  Edom? 
sicul  exponil  Gregorius. 

Respoxdeo:  Dicendura,  quod  incarnationem  de-  A<n.quae»t. 
buit  praecedere  angelica  annuntiatio,  sicut  hominis 
praevaricationem  praecessit  diabolica  tcnfatio.  ut  sic  »atio »■ 
ordo  reparatioois  correspondeat  ordini  praevarica- 
tionis.  Unde  sicut  diabolus  tentavit  mulierem,  ut  eam 
pertraherel  ad  duhitationem ,  et  per  dubitationem 
pertraheret  ad  consensum,  et  per  consensuiu  ad  la- 
psum;  sic  Angelus  nuntiavit  Virgini.  ut  nuntiando 
excitaret  ad  fidem,  et  per  fidem  ad  consensum,et 
per  consensura  ad  concipiendum  Dei  Filium  per  Spi- 
rituui  sanclura  8. 

Alia  eliam    ralio    ordinis    fuit    ibi:    quia  brata  I: '  ■  -  '  - 

1  mflmbris. 

Virgo  erat  in  statu  viatricis,  sed  Angelus  in  statu 
comprehensoris;  et  ideo  voluntatem  Domini  clarius 
pro  illo  tempore  agnoscebat,  quia  Deum  videbat  An- 
gelus  facie  ad  faciem ,  beata  Virgoper  speculum  in 
aenigmate9.  —  Rursus,  \ngelus  erat  Dei  servus  et 
minister;  el  beala  Virgo  electa  est  et  praeelecta  fue- 
rat,  ut  esset  Dei  mater.  Quia  ergo  eongruum  esl  ne- 
scientem  erudire  per  nuntium  intelligentem  et  co- 
gnoscenlem  voluntatem  Dei;  congruum  esteliam, 
ministrum  famulari  dominae  suae:  hinc  est,  quod 
decens  et  congruum  fuit  mysterium  incarnationis  per 
Angelum  Virgini  nuntiare10. 

Tertia  etiam  ralio  congruentiae  potest  assignarj :  Ralio  3- 
quia  incarnatio  et  humani  generis  redemptio  non 
tantum  faciebat  ad  reparationem  lapsus  bumani,  ve- 
rum  etiam  ad  reparationem  ruinae  angelicae":  el 
ideo  Angeli  beati  non  debuerunt  excludi.  Unde  sicut 
sexus  muliebris  non  exciuditur  a  cognitione  mysterii 
incarnationis  et  etiam  resurreclionis.  sic  etiam  nec 
angelicus  nuntius :  immo  utrnmque  Deus  Angelo  me- 


1  Cod.  N  omittit  ante. 

2  Cfr.  Arislot.,  de  PraedicaiD.  c.  de  Priori  et  c  de  Simul. 

3  Edd.  I,  2  ipsam  esse ,  antequam  oportet ,  VaL  ipsum 
esse ,  antequam  assumatur.  Mox  pro  non  decuit  edd.  ut  decuii. 

4  Hespicitur  illucl  lerem.  3t,  22:  Quia  creavit  Uominus  no- 
vum  super  lerram:  femina  circumdabit  virum.  Cfr.  inlia  d.  III. 
lit.  Magistri,  c.  i,  cl  Comment.  p.  II.  a.  3.  q.  2. —  lluiiis  dubii 
solutio  invenitiir  eliam  apud  Alex.  Ilal.,  S.  p.  III.  q.  8.  m.  2; 
B.  Alberl.,  hic  a.  li;  S.  Thom.,  hic  q.  2.  a.  3;  Petr.  a  Tar., 
hic  ([.  2.  a.  3;  Hichard.  a  Med.,  hic  a.  2.  q.  i;  /Egld.  R.,  Iiic 
q.  2.  a.    i. 

s  Scrm.  in  Dominica  infra  Octav.  Assuml.  15.  M.  V.  n.  S; 
lam  in  eo,  quod  lam  revcrenier  atque  oniciosissimc  ab  Archan- 
QBlo  salutata  esl,  ul  iam  tunc  in  regail  solio  supra  onincs  cac- 
leslium  ordincs  lagtonum  exaltatam  ccrncre  vidcrctur...  cxccllcn- 
tissimum  nobis  Virginis  nostrae  meritom  et  8|ngularia  frratia 
comnicndaliir.  C.lr.  Scrin.  *.  in  Assunit.  B.  M.  V.  n.  I,  ct  Scrin. 
in  Naiiv.  B,  M.  V.  n.  9.  In  cpistola  ad  1'aiilani  c(  EuStOCQium 
dirccia  (olim  llicronym)  Irihuta  i  de  dic  Assunil.  B.  M.  A  .  legi- 
tur  c.  7:  Haee  etl  diM  praectira,  In  qua  meruil  |  Maria  |  exoltarl 
supcr  choros  Angeloium.  —  Pro  Herii<irdus  oodd.  A  I  snlisii- 
tuunt  Qrtpotiui,  qni  reapac  lo  Hbro  Kespona»,  si\e  \nilphoaar. 
pro  EaetO  Assiiniiionis    I!.   V.  dicit :  Kxaltala  csl  sancta   l>>'i  (ic- 

niirix  auper  cboroa  ajigelorum. 

6  De  Caelest.  Hlerarch.  c.  ■'«,  sentenUaHter ;  bI  verba  hic 

.s".  Bonav.  —  Tom.  III. 


allata  inveniuntur  in  Gregor.,  II.  in   Evang.    Homil.   34.   n.    12. 
Cfr.  tom.  II.  pag.  261,  nota    5. 

7  Vers.  I.  —  olossa  ordmaria  in  bnnc  loc.  fapud  Strabum) 
Augustino  docenti,  «  quod  omnea  Angoli  ab  ipsa  creatione  sua 
sLiiim  cognoverunt  In  contemplalione  Bui  Creatoris  quidquid 
ipse  erat  facturus»,  opponit  Hieronymi  de  hac  re  sententiam: 
«  Hieronymus  autem  aperte  declaral  [super  hunc  loc.],  quia 
quidam  Angeli,  donec  perflceretur,  mysterium  incarnationis  ad 
pienum  non  cognoverunt ».  Eiponens  Eph.  3,  10,  Idem  Hiero- 
nymus  amrmat,  Principatus  etPotestates  sacraraentum  Incarna- 
tionis  didicisse  per  EccJeslam.  Cfr.  tom.  II.  pag.  lisi,  nota  i. 
Gregor.,  II.  in  Evang.  homil.  34.  n.  B:  lli  autem,  qui  mlnima 
nuntiant,  AngelL.  vocantur.  —  Pro  igneravtnmt  Vat  al  plures 
codd.  ignorant. 

8  Vide  supra  pag.  H,  oota  7. 

9  Epiat  l.  Cor.  li.  18,  In  quo  teaUmonio  edd  cum   noo 
pauds  oodd.  pro  m  aenigmatt  ezhlbeni  ct  a&nigma.  — 
Dioins.,  de  Caelest  Hierarcb.  c.    I        k       Pauk)  anta  pro 
agnoteebat  codd,   MOS  cognoscebat,  el  Immadlate  p^si  pro 
quia  Druni  edd.  et  Dewn. 

I  '  \    i.  iuiiiliiiri. 

II  Cfr.  II.  Scni.  (I.  9.  q.  •>.  ci  7.  —  Paulo  anlc  cod.  u  poH 
(opswi  iuiiiiniii  -nppici  generis.  Allquanto  Inferlua  pro  jnmho 
iitruiiujiir  edd.  iiiini"  ni  patet.  Subinde  pro  nuntiat  cod.  n 
iiiiiitnii  ii 


58 


SENTENTIARUM  I.IH. 


diaute  nunliat  mulieri,  incarnationem  scilicet  beatae 
Virginij  et  resurrectionem  Magdalenae, 

Et  sic  patet,  quod  decens  fuit,  ante  incarna- 
tionem  praecedere  angelicam  nuntiationem  propter 
triplicem  ordinem1,  videlicet  reparationis  generis 
iniiii.ini,  ministerii  angelici  et  lapsus  angelici  re- 
staurandi. 

Quod  ergo  dicitur  de  gratiajquod  non  lii  perange- 
soimniQi  licum  ministerium ;  dicendum,  quod  gratia  infuuditur 

duo  ol>!  ...  . 

per  ministenuro  humanum  etper  verbum  numanum; 
sed  incarnatio,,  quae  est  principium  totius  glorificatio- 

nis.  noii  per  lioininiMn  debuit  nuntiari,  sed  potius  per 
ViiLfiiiim  -.  —  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  proxi- 
mior  erat  Virgo  Maria  Deo  quam  Angelus;  dicendum, 
quod  verum  est  quantum  ad  gratiam  eleclionis 3 , 
sed  non  quantum  ad  gratiam  comprehensionis. 


Ad  iliud  qiiod  obiicitur,  de  quo  ordine  fuit;  di-Ad2.qaJ 
cendum,  quod  probabiliter  creditur,  quod  fueritde 
ordine  Archangelorum ,  sicut  canit  Ecclesia4.  Uiide 
si  dicatur  Gabriel  fuisse  snmmus  inter  Angeios,  lioc 
iidii  intelligitur  de  Angelo,  secundum  quod  est  no- 
ini'11  uiii.il/-ae,  sed  secundum  quod  est  nomen  nan- 
tii ,  et  nunlii,  secundum  quod  ad  nuntianda  exte- 
riora  progreditur 5 ;  et  hoc  nihil  impedit,  ijuin  Ga- 
briel  scire  poluerit  mysterium  incarnationis,  et  alii 
Angeli  potuerint  ignorare.  —  Vel  posset  dici.  qiiod  Aiiter. 
inferiores  Angeli  scierunt  mysterium  incarnationis , 
sed  quaerebant  profunda  divini  cousilii;  et  hoc  me- 
lius  cognoverunt  post  Filii  exaltalionem  et  veritatis 
praedicationem ,  quibus  explicita  et  manifeslaia  est 
multiformis  Dei  sapientia6. 


DISTINCTIO  III. 


Paks  I. 


Dubium   i 


Dubium  2. 


Cap.  I. 

De  came  assumta,  qualis  ante  fuerit. 

Quaeritui*  etiam  de  carne  Verbi,  an,  priusquam 
conciperetur,  obligata  fuerit  peccalo,  et  an  talis  as- 
sumta  fucrit  a  Verbo.  —  Sane  dici  potest  et  credi 
oportet,  iuxla  Sanctorum  attestationis  convenientiam, 
ipsam  prius  peccato  fuisse  obnoxiam,  sicut  reliqua 
Virginis  caro,  sed  Spiritus  sancti  operalione  ita  mun- 
datam,  ut  ab  omni  peccati  contagione  immunis  uni- 
retur  Verbo,  poena  tantum  non  necessitate,  sed  vo- 
lunlate  assumentis  remanente.  —  Mariam  quoque  totam 
Spiritus  sanctus,  in  eam  praeveniens,  a  peccato  prorsus 
purgavit  et  a  fomite  peccati  etiam  liberavit,  vel  fomi- 
tem  ipsum  penitus  evacuando,  ut  quibusdam  placet, 
vel  sic  debilitando  et  extenuando,  ut  ei  postmodum 
peccandi  occasio  nullatenus  exstiterit;  polentiam  quoque 
generandi  absque  viri  semine  Virgini  praeparavit.  Ita 
enim  verba  Evangelii  docent,  ubi  Angelus  Virginem 
alloquens  ait * :  Spiritus  sanctus  superveniet  in  te,  et 
virtus   Altissimi   obumbrabit   tibi...  et  quod   nascetur 


ex  te  sanctum  vocabilur  Filius  Dei.  Cui  sacra  Virgo 
respondit:  Ecce  ancilla  Domini ;  ftat  mihi  secundum 
verbum  tuurn.  Quod  exponens  Ioannes  Damascenus 2 
ait:  «  Post  consensum  autem  sanctae  Virginis  Spiritus 
sanclus  pervcnit  in  ipsam  secundum  verbum  Domini, 
quod  dixit  Angelus,  purgans  ipsam  el  potenliam  dei- 
tatis  Verbi  receplivam  praeparans,  simul  autem  et  ge- 
nerativam.  Et  tunc  obumbravit  ipsam  Dei  altissimi  per 
se  Sapientia  et  Virtus  existens,  id  est  Filius  Dei  Patri 
homousios,  id  est  consubslantialis,  sicut  divinum  semen; 
et  copulavit  sibi  ipsi  ex  sauctissimis  et  purissimis  Dobium3 
ipsius  Virginis  sanguinibus  nostrae  antiquae  consper- 
sionis  carnem,  animatam  anima  rationali  et  intelle- 
ctiva  ,  non  seminans,  sed  per  Spiritum  sanctum  creans. 
Quare  simul  caro,  simul  Dei  caro,  simul  Dei  Verbi 
caro,  animata  anima  rationali  et  intellecliva ».  —  Ex 
his  perspicuum  fit  quod  anle  diximus  3,  carnem  scilicet 
Verbi  simul  conceptam  et  assumtam  ,.  eandemque, 
imino  totam  Virginem,  Spiritu  sancto  praeveniente,  ab 
omni  labe  peccati  castificatam.  Cui  collata  est  potentia 
«  novo  more  gencraudi ,  ut  sine  coitu  viri,  sine  libidine 
concipienlis  in   utero   Virginis   celebrarelur  conceptus 


1  Cod.  X  ordinationem. 

2  Codd.  M  0  adiiciuni  compreltensionis.  Cod.  W  ante  potius 
per  Angelum  interserit  sine  dubio. 

3  Co.la.  M  0  reprrrationis ,  omittentes  dein  sed...  comprehen- 
sionis.  Mox  pro  obiicitur  cod.  W  aptius  quacrilnr,  et  post  pauca 
pro  dicendum  cod.  N  dici  potest. 

4  B.  Albert.,  II.  Scnt.  d.  3.  a.  15:  Sicut  canit  Ecclesia  di- 
cens:  Gabrielem  Archangelum  scimus  divinitus  te  esse  affatum. 
Cfr.  antiph.  ad  Magnificat  in  II.  Vesp.  S.  Gabrielis  Archangeli 
(die  24.  Martii).  —  Cod.  N  voci  Ecclesia  praefigit  sancta  mater. 

5  Cfr.  II.  Sent.  d.  X.  Ht.  Magistri,  c.  I.  seq.  et  Comment. 
a.  I.  q.  1.  seq. 

6  liph.  3,  10.  Cfr.  August.,  V.  de  Gcn.  ad  lit.  c.  19.  n. 
38.  seq.  —  Aliquanto  superius  pro  Vet  posset  cod.  N  exhibet 
Vel  etiam  posset,  et  post  pauca  pro  sed  quaerebant  substituit 
sed  tamen  non  adverterant.  Circa  finem  solut.  cod.  A  expticila 
commutavit  in  explicata.  —  Cfr.  de  hoc  dubio   B.  Albert..  III. 


Sent.  d.  3.  a.  U;  S.  Thom.,  III.  Sent,  d.  3.  q.  3.  a.  t:  Richard. 
a   Mcd.,  d.  3.  a.  2.  q.  4  ;  /Egid.  R.,  d.  3.  q.  3. 
NOTAE  AD  LIBR.  SENTENTIARUM. 

1  Luc.   I,  3o.  38. 

2  Libr.  III.  de  Fide  orthod.  c.  2.,  sed  brevius  a  Magistro;  in 
quo  textu  pro  pervenit  Vat.  et  edd.  4,  6  8  supervenit.  In  originali 
secundum  versionem  recentiorem  post  divinum  semen  sic  legi- 
tur:  Exque  castis  purissimisque  illius  sanguinibus  carnem  anima 
ralionali  et  intelligente  animatam,  conspersionis  scilicet  nostrae 
primitias,  ipse  sibi  compegit;  non  id  quidem  seminali  procrea- 
tione,  sed  conditoris  more  per  Spiritum  S...  Quam  ob  rem  simul 
atque  caro  exstitit,  simul  quoque  Dei  Verbi  exstitit  caro,  simul 
caro  animata ,  rationis  particeps  et  intelligentiae  (  wjte  £[j.a 
aap?j ,  ajAa  @sou  Aoyou  aapij,  ajjta  aip^  ?[a^u^o?  ,  Xoyix^  te  xa\ 
vospi).  Codd.  nostri  ita  inter  se  differunt  et  falsis  lectionibus 
abundant,  ut  superfluum  sit  lectiones  variantes  afferre. 

3  Dist.  II.  c.  ult. 


DIST.  III.  I>.  II. 


59 


Dei  et  hominis1».  « Illa  eoira  caro.  qnain  Dens  ex 
Virgine  sibi  nnire  dignatus  est,  sine  vilio  concepta, 
sine  peccato  nata  est».  « Hanc  lamen  carnein  non  cae- 
lestis,  non  aereae,  non  allerius  cuiusquam  pntes  esse 
natnrae,  sed  eius,  cuins  est  onniium  lioininuni  caro». 

Cap.  II. 

Quocl  nullus  est  sine  peccato  hic,  excepla  Vin/ine. 

Quod  autem  sacra  Virgo  e.\  tunc  ab  omni  peccalo 
immunis  exsliterit,  Auguslinus  evidenter  ostendit,  in  li- 
bro  de  Nalura  et  gratia2  inquiens:  «  Excepla  sancla 
Virgine  Maria  ,  de  qua    propter  bonorem  Domini  nul- 


lam  prorsus,  cum  de  peccalis  agitur,  baberi  volo  (jtiae- 

stionem.  Inde    eniin    seimus.    quod  ei   plus  araliae  si! 

collaluin  ad  vincendum  ex  omni  parte  peccatmn,  quod 

concipere  ae  parere    meruit  quem  constat  niillum  ba- 

buisse  peccatum.  Hac  ergo  Virgine.  cxcepta  ,  si  omnes  Dnbiom  5. 

Sancti  et  Sanctae  congregari   possent,  et   quaereretOf 

ab  eis,  an    peccatum    baberent,    quid  responderetur, 

nisi  quod    loannes  ail:  Si  dixerinrns ,  quva  peoeatum 

non  habetJWSj  nos  ipso$  seducimus  »?  « Illa  aiitcm  Yirgo  Fnigmtias. 

singulari  gralia  prae\enta  est  atque  replela,  ut  ipsum 

haberet   ventris   sui    frucluni  ,   quem  ex  initio  babuit 

universilas    Domiiium3»;    « ut    illud  quod    nascebatur  Aogoitiiiu. 

ex  propagine  primi    bominis,  tantummodo   generis  et 

non  criminis  orisiiicm  duceret». 


Pars  II. 


•ubiam  1. 


Cap.  III. 

Quare  Christus  non  fuit  decimatus  in 

Abraham,  sicut  Levi. 

Cum  autem  illa  caro,  cuius  exccllenlia  singularis 
verbis  explicari  non  valet,  antequam  esset  Verbo  unila, 
obnoxia  fueril  peccato  in  Maria  e.l  in  aliis,  a  quibos 
propagatione  traducla  est;  non  immerito  videri  potesl 
in  Abrabam  peccato  subiacuisse,  cuius  universa  caro 
peccato  subiacebat.  Unde  quaeri  solet,  quare  Levi 
decimalus  dicatur4  in  Abrabam  ,  et  non  Cbristus,  cum 
in  lumbis  Abrabae  ulerque  fuerit  secundum  materialem 
rationem,  quando  Abrabam  decimatus  est  et  dccimas 
dedit  Melcbisedecb.  Tunc  enim  Apostolus  Levi  deci- 
matum  dicit  in  Abrabam  tanquam  in  materiali  causa, 
quia  ea  decimalione  sicut  Abrabam  minor  Melcbise- 
decb  ostenditur,  cui  pcrsonaliter  decimas  solvit,  ita  et 
Leviticus  ordo,  qui  in  Abrabam  secundum  rationem 
seminalem  erat  et  ex  eo  per  concupiscentiam  carnis 
desccndit.  Cbristus  aulem  non  est  decimatus,  quia  licet 
ibi  liierit  secundum  carnem,  non  lamen  inde  descen- 
dit  secundum  legcm  communem,  scilicet  per  carnis 
libidinem;  sicut  etiam  in  Adam  omnes  peccaverunt,  sed 
s-  non  Cbrislus.  Unde  Augustinus  super  Genesim  5:  Sicul, 
Adam  peccante,  qui  in  lumbis  eius  erant  peccaverunt, 
sic,  Abrabam  dantc  decimas,  qui  in  Iiunbis  eius  erant 
decimati  sunt.  Sed  boc  non  se([uitur  in  Cbrislo,  licet 
in  lumbis  Adac  et  Abrabae  fueril,  quia  non  secundum 
concupiscentiam  carnis  inde  dcscendil.  Cum  ergo  Levi 
ct  Cbristus  secundum  carnem  essent  in  lumbis  Abrabae, 
quando  dccimatus  est;  ideo  pariter  decimati  non  sunt, 
quia  secundum  aliquem  modum  non  erat  ibi  Chiislus, 
quo  eral  ibi  Levi.  «Secundum  rationem  quippc  illam 
seminalem  ibi  fuit  Levi ,  qua  ratione  per  coiiciibitiun 


venturus  erat  in   malrem,  secuodum   quaoi  rationem 

non  ibi  erat  Cbrisli  caro,  quamvis  secuodum  ipsam 
ibi  liieril  Mariae  earo».  « file  ergo  decimatus  esl  in 
Abraham,  qui  sic  fuit  in  lumbis  Abrabae,  sicul  ille  fuit 
in  lurnbis  palris  sui,  id  est,  qui  sic  est  natus  de  palre 
Abraham,  sicut  ille  de  suo  patre  natus  est,  scilicel 
pcr  legem  carnis  et  invisibilem  coiicupiscentiam  • . 

Cap.  IV. 

Quare  caro  Clirisli  rion  dicla  esl  peccalrix, 
sed  similis. 

Quocirca  primitiani 6  noslrae  massae  recte  assum-  Dobiom  ». 
sisse  dicitur  Christus,  quia  non  earnem  peccati,  sed 
similitudinem  caruis  peccati  accepil.  Misit  enim  Deus 
Filium  suum ,  ut  ait  Apostolus7,  in  similitudinem 
carnis  peccati.  Assumsil  cnim  Verbum  carnem  pccca- 
Irici  similem  in  poena,  el  non  in  culpa,  et  ideo  non 
peccalricem,  cetera  vero  homioum  caro  omnis  peccati ' 
caro  est.  Sola  illios  non  est  caro  peccati ,  quia  non  Dubhmi  s. 
eum  maler  concupiscentia,  sed  gratia  coucepit.  Habet 
tameo  similitudinem  carois  peccati  per  passibililatem 
et  morlalitatem,  quia  csuriit,  siliit9  ct  huiusmodi.  Licet 
ergo  eadem  caro  sit  eius  quae  et  noslra,  non  tamen  ila 
facla  est  in  ulero,  sicut  noslra.  Est  enim  sancliticata  in 
utero  et  nata  sine  peccato,  ct  nec  ipse  in  illa  unqtiam 
peccavit.  In  poena  ergo  similis  cst  aoslrae,  non  in  qua- 
litate  peccati,  quia  pollulionem,  quae  ex  concupiscen- 
liae  motu  concepta  est,  omnino  non  habuil  nec  cx  car- 
nali  delectatione  nata  esl.  Venit  ergo  ad  corpus  imma- 
culatum10,  cfiiod  praeler  libidinis  concupiscenUam  lnit 
conceplum  ;  ncc  iliud  in  se  habuit  vitium,  quod  in  aliis 
est  causa  peccati,  nec  in  eo  peccavit.  Ideoque  vere  di- 
citur  Verbi  caro  uon  fuisse  \n  Christo  obligata  peccato. 


1  Fulgent.,  d(!  Flde  ad  Petrum,  c.  2.  n.  16;  Beq.  locus  ibid. 
n.  13;  et  tcrtius  fbid.  Immedlatc  superius. 

*  Cap.  36.  i).  i-2.  in  icxtii  origlnoll  pro  tii<lf...  peccatum , 
i/uiiii  nimc  legitur  Unde...  peccatum ,  tpni''.  Pro  vesponderetur 
cdd.  I,  2,  3,  7,  8  responderent.  —  Locus  Scrlpturae  esi  I. 
loan.  I,  8. 

3  De  Fldfl  ;i(l  Petrum ,  c.  2.  n.  17;  seq.  locus  esl  August., 
XIII.  dc  Trin.  c.   IH.  n.  23. 

4  Hebr.  7,  '.).  De  dedmatione  \brahae  cfr.  Gen.  ii.  is. 

5  Llb.  X.  super  Gen.  ad  lit.  c.  19,  n.  34,  ex  varlls  propo- 


sltionibus  exoerpium;  seq.  locus  Ibld.   c.    -2t».  n.   ■'!•');   lertius 
Ibid.  n.  36.    secundum  sensum  \, 

8  li;i  codd.  et  ^\d.  1,3,  I,  7,  8,  9  el  Ipse  Comment  S. 
Bonav.  In  allisedd.  mellus  primUku.  Ctt.  locua  Damascenl,  c.  I. 
pag.  68 ,  nota  2.  cltatus. 

7  H..m.   S.   3. 

8  lui  cdd.  1,8;  in  rellquls  lantum  omnis  '■""'  peccati  rst. 
■'  CiV.  M.iiih.   i,  1.  loan.  19,  18, 

io  Sap.  B,  20,  ubl  Vulgala  MGonupwMtum  pro  hunmcm- 

lillillll. 


60 


SENTENTIARUM  LIB. 


llli  aulera  senleotiae,  qua  supra  dixiraus,  carnem 
(ferbi  non  ante  fuisse  cooeeptam  quara  assuratam, 
ridetur  obviare  quod  A.ugustinus  ait  super  ioannem1, 
ubl  legiiur:  Sokrite  templum  hoc,  et  in  tribus  diebut 
excitabo  illud.  Dixerunt  ergo  ludaei :  Quadraginta  et 
,-r.r  tmuis  aedificatwm  est  hac  templum  ,  >'i  tu  tribus  die- 
bus  ewcitabis  illudi  «Hic,  inquit,  nurnerus  perfectioni 
dominici  corporis  convenil,  quia,  ut  dicunt  physici, 
toi  diebus  forma  humani  corporis  perficitur  ».  Horum 
occasione  verborum  quidam  dicere  praesumserunt,  clo- 
minici  corporis  formam  toi  diclms  ad  modum  aliorum 
corporum  perfectazn  et  membrorum  lineamentis  dislin- 
ctam,  el  mox  Verbum  Dci  dicilur  sibi  uniisse  carnem 
el  animam;  et  hoc  moclo  dicunt  illum  numerum  pcr- 
Expositio  fectioni  dominici  corporis  convenire.  —  Secl  alia  ratio 
illius  dicti  exstitil,  ex  qua  sana  verbi  intelligentia  ori- 
■ur.  Nou  enim  ideo  illud  clixit  Augustinus,  quin2  mox, 


i>aua. 


ut  earo  illa  opere  Spiritus  sancti  sanctihcaia  et  a  ie- 
liqua  separata  fuii,  Verbo  Dei  cum  anima  uniretur,  ut 
perfeclus  et  verua  Deusestel  perfeelus et  \erus  lioino, 
sccl  quia  inenibroniin  illius  donunici  corporis  clistinctio 
iu  ipso  moraento  oonceptionis  el  unionis  Dei  et  homi- 
nis  adeo  lenuis  eral  et  parva,  ut  humano  visui  \ix 
posset  subiici;  diebus  auiem  illis,  quos  inemorat  Au- 
gustinus ,  perfecta  est  el  notabilis  facta.  «  Incarnatum Dama«» 
est  igilur  Yeihum,  ul  ail  loannes  Damasceuus3,  et  a 
propria  incorporalitate  non  excessit,  et  totum  incarna-  Dobium 
lum  est  et  lotum  est  incircnrascriplum.  Minoralur  cor- 
poraliter  et  contrabitur  ei  divine  est  iocircuniscriptum, 
con  coexlensa  carne  eius  cum  incircuraseripia  divini- 
iale».  «  ln  omnibus  iiritur  et  super  omnia  erat  et  in 
utero  sanctae  Genilricis  existehat,  sed  in  ipso  aclu  in- 
carnationis  ». 


C0MMENTARIU8  IN  DISTINCTIONEM  III. 

Pahs  L 

De  saticiificatione  beatae  Virginis. 

Quaerilur  etiam  de  carne   Verbi,  an ,  priusquam  concipefetur. 

DIVISIO  TEXTUS. 


Supra  egit  Magister  de  incarnalione ;  hic  vero 
agit  de  conceptione.  Et  quia  ante  conceptionem  Filii 
Dei  praecessit  sanctificatio  Virginis,  ideo  ista  pars 
habet  duas  partes.  In  prima  determinat,  qualiter 
Virgo  Maria  fuerit  per  Spiritnm  sanctum  sanctificata 
et  ab  omni  labe  purgata.  Secundo  vero  determinat, 
qualiter  caro  Christi  fuerit  per  Spiritum  sanctum 
concepta,  infra  distinctione  quarta:  Cum  vero  in- 
carnado  Verbi  etc. 

Prima  pars  dividitur  in  duas  partes,  in  qua- 
rum  prinaa  determinat  de  sanctificatione ,  quae  prae- 
cessit  Christi  conceptionem.  In  secunda  vero  inquirit, 
utrum  caro  Christi  ita  potuerit  in  Abraham  decimari , 


sicut  in  Virgine  potuit  sanctificari.  Ideo  primo  agit 
de  sanctificatione ;  secundo  vero  de  decimatione,  ibi : 
Cum  autem  illa  caro  etc. 

Prima  pars  dividitur  in  tres  parles.  ln  prima 
parte  determinat,  quae  fuerit  sanctificationis  exigen- 
tia.  In  secunda,  quae  fuerit  sanctificationis  causa, 
ibi :  Mariam  quoque  totam  Spiritus  sanctus  etc.  In 
tertia  vero,  quae  fuerit  sanctificationis  efficacia ,  ibi : 
Quod  autem  sacra  Virgo  ex  iunc  ab  omni  pec- 
cato  etc.  —  Haec  autem  pars ,  in  qua  agitur  de  Vir- 
ginis  sanctificatione ,  spectat  ad  praesentem  conside- 
rationem  \ 


TRACTATIO  QUAESTIONU.M. 


Ad  intelligentiam  huius  partis  incidit  hic  quae- 
stio  circa  sanctificationem  Virginis  quanlum  ad  duo. 

Primo  quaeritur  de  sanctificatione  Virginis  quan- 
tum  ad  congruentiam  temporis. 

Secundo  vero ,  quantum  ad  efilcaciam  virtutis. 

Circa  primum  quaeruntur  tria. 


Primo  quaeritur,  utrum  caro  Virginis  sanctifi- 
cata  fuerit  ante  animationem. 

Secundo  quaeritur,  utrum  anima  eius  sanctifi- 
cata  fuerit  ante  originaiis  contractionem. 

Tertio  quaeritur,  utrum  sanctificata  fuerit 2  ante 
nativitalis  originem. 


1  Tract.  10  n.  12;  tV.  de  Trin.  c.  o.  n.  9;  et  praecipue 
83  Qq.  56.  Locus  Scripturae  Ioan.  2,  19;  cfr.  ibi  Glossa 
Lyrani.  Verba  supra  diximus  referuntur  ad  d.  II.  c.  3. 

-  Vat.  perperam  quia. 

3  Libr.  III.  de  Fide  orthod.  c.  7.  Seq.  locus  est  parum  superius, 
qui  est  in  pluribus  codd.  corruptus.  Recentior  versio  sic  habet: 
Et  quidem  in  omnibus  et  supra  omnia  erat  etiam  tum ,  eum  in 
sanctae  Deiparae  utero  esset  (za\  lv  tif  yaa-rp\  \>xipyw  tt|s 
ayta?  ©eoto/.ou);  at  in  eo  per  incarnationis  operationem. 


NOTAE  AD  COMMENTARIUM. 

1  Haec  ultima  propositio,  quae  in  omnibus  codd.  exhibe- 
tur,  desideratur  in  edd. 

-  Codd.  ARTVWYZdd  adiiciunt  fofa,  pro  quo  in  cod. 
N  legitur  beata  Virgo,  in  cod.  S  anima  eius.  Verbum  tota  non 
respondet  ipsi  quaestioni ;  apte  autem  poneretur  cito.  Paulo 
superius  voci  originalis  Vat.  praefigit  peccati. 


DIST.  II!.  P.  I.  ART.  1.  Q0AEST.  I. 


61 


ARTICULUS  1. 

De  sanctificatione  Yirginis  quoad  congruentiam  temporis. 

QUAESTIO  I. 
Utrum  caro  Yirginis  sanctificata  fuerit  ante  animationem. 


ipposi- 

IID. 


leola 


Circa  primum  sic  proceditur  et  quaeritur,  ntrum 
caro  Yirginis  sanctificata  fuerit  ante  animationem.  Et 
probatur  primo ,  quod  sic  : 

1.  Ieremiae  primo1:  Antequam  formarem  te 
in  ulero ,  novi  te ;  constat,  quod  beata  Virgo  excel- 
lentior  fnit  quam  Ieremias :  ergo  prius  fuit  appro- 
bata  et  purificala  eius  caro,  quam  esset  formata. 
Sed  ante  fnit  formata  quam  animata :  ergo  ante  fnit 
carnis  sanctificatio  quam  animatio. 

2.  Item ,  super  illud  Lucae  primo  - :  Exsultavit 
in  gauclio  infans  in  utero  meo;  Glossa :  «  Nondum 
erat  in  eo  spiritus  vitae,  et  iam  erat  spiritus  gra- 
tiae  »:  ergo  multo  fortius  hoc  fuit  in  Domini  matre, 
quae  dignior  fuit  quam  Ioannes :  ergo  sanclificata 
fuit  ante  spiritum  vitae,  et  ita  ante  animationem. 

3.  Item,  non  est  minus  potens  virlus  sanctifi- 
cans ,  quam  sit  virtus  inficiens  et  foedans ;  sed  caro 
infici  potest  et  foedari  ante  animationem  :  ergo  pari 
ratione  ante  animae  infusionem  ,  immo  fortiori  po- 
test  sanctificari,  cum  «  opposita  nata  sint  fieri  circa 
idem3».  Si  ergo  beatae  Virgini  hoc  concessum  est, 
quantumcumque  congruum  est  concedi  purae  crea- 
turae;  videtur,  quod  caro  eius  ante  animationem 
sanctificata  fuerit. 

4.  Item,  conceplio  gloriosae  Virginis  luit  de  le- 
gilimo  matrimonio  et  de  parentibus  sanctis  et  de 
matre  sterili,  secundum  quod  narrat  quaedam  hi- 
storia  4 :  videtur  ergo,  quod  ipsa  concepta  fuerit  vir- 
tute  Spiritus  sancti:  si  ergo  illa  conceptio ,  quae  est 
secundum  legitimum  matrimonium  et  secundum  Spi- 
rilus  sancti  adiutorium,  est  sancta  et  immaculata ; 
videtur,  quod  caro  Virginis  Mariae  in  ipsa  sua  con- 
ceptione  fuerit  sanctificata.  Sed  ante  fuit  conceplio 
quam  animatio:  ergo  fuit  ante  sanclificata  quani 
animata. 

Sld  contra:  1.  Bernardus  ad  Lugdunenses s : 
«  Ante  conceptionem  sanctificari  ininime  poterat,  quia 
non  erat ;  sed  nec  in  ipso  conceptu  propter  pecca- 
tum,  quod  inerat  »;  sed  constat,  quod  illud  non  est 


dictiuii  propter  peccatum,  quod  esset  in  parentibus. 
quia  potuissent  eam  concipere  sine  peccato :  ergo 
dicit  propter  causam  peccati,  quae  erat  in  carne: 
ergo  non  videtur,  quod  sanctificatio  fuerit  ante  in- 
fusionem  animae. 

2.  Item,  sanctificatio  est  per  aliquod  munus 
gratiae  Spiritus  sancti ;  sed  gratia  non  habet  esse  in 
carne,  sed  in  anima:  ergo  non  videtur,  quod  ante 
fuerit  carni  gratia  infusa  quam  animae. 

3.  Item,  esse  gratiae  praesupponit  esse  naturae. 
et  perfectio  gratiae  perfectionem  naturae:  si  ergo 
sanctificatio  dicit  effectuin  gratiae  vivificantis,  impos- 
sibile  videtur.  quod  caro  sanctificetur .  antequam  ab 
anima  vivificetur  6. 

4.  Item ,  nihil  pertinet  ad  sanetificationem ,  quod 
non  perlinet  ad  glorificationem ;  sed  caro  ante  ani- 
mationem  non  pertinet  ad  glorificationem  nec  resor- 
rectionem  —  unde  foelus  abortivi  ante  animationein 
non  resurgunl,  ut  dicit  Augustinns'  —  igitur  caro 
ante  animationem  non  erat  idonea  ad  sanctificatio- 
nem :  ergo  non  fuit  caro  Virginis  ante  sanctificata 
quam  animata. 

c  o  n  c  l  u  s  i  o. 

Beatae  Yirginis  caro  ante  animationem 
non  fuit  sanctificata. 

Respoxdf.o  :  Dieendum,  quod  caro   beatae  Vip-  condnaio. 
ginis  ante  animationem  uon    fuit   saneiificata  :  non 
quia  Deus  non  potuerit  carnem  Virginis  purificare 
ante  quam  animare,  sed  quia  sanctificatio  habet  i 
per  aliquod  donum  gratuitum  superadditum  .  quod 
quidem  non  habet  esse  io  carne,  sed  in  anima.  Ideo 
si  caro  beatae  Virginis  dicitur  sanctificari,  aut  hoc  DtatinoUo- 
intelligitur  raediante  gratia  existente  in  eius  anima  . 
vel  mediante    gratia  existente  in  animabus  paren- 
/iiin.  Constat,  quod  non  mediante  gratia  existente  in 
i'ins  anima ,  quia   tunc  esset  oppositio  in  adiecto, 


1  Vors.  B.  —  Cfr.  AugasL,  VI.  de  Gen.  ad  lit.  c.  8.  n. 
13.  seq. 

2  Vcrs.  4i.  —  Glossn,  quae  ordinaria  esl  ei  sumta  ei 
Ambros.  ExposlL  Bvang.  Luc.  I  ,  15.  (libr.  I.  n.  33.),  habetur 
apud  Strabum  et  Lyranum  in  diclum  locum. 

3  Secundum  ArlstoL,  de  Praedicam.  c  de  Oppositis,  et  II. 
Topic.  c  3.  (c.  7.).  —  De  Infectlone  cirnis  anto  anJmationem 
vlde  II.  Sent  d.  31.  dub.  l.  —  Pro  forliori  edd.  "  fortiori, 
cod.  Y  nnilto  fortioii. 

*  Cir.  EplsL  •')<).  inter  opera  Hieronyml,  quae  ;n:ii  de  natlvl- 
tatc  sanctae  Mariae,  c  2.  et  Damasc,  i\'.  de  Flde  orthod.  c.  i  i. 


5  Lpist.  \li.  n.  7.  in  Hiii",  quae  epistola  direcia  full  ad  Cano- 
nicos  Lugdunenses,  quorum  allqul  festum  Conceptlonls  n  M.  V. 
celebrabant,  llcentia  a   Romano   PontiBce  non  petita.  —  Paulo 
Inferius  pro  quod  esset  cod.  V  quod  <•/■■// .  el  delnde  pro 
dicii  r.ni.  \  trgo  dicitur. 

6  Cod.  T  antequam  animetur. 

i  Enchlrid.  c  88.  n.  23;  XXII.  de  Clv.  Dei,  c  13.  — 
Edd.  perperam  suppleni  in  Kbro  de  Baptismo  parvutorum.  — 
iii  maiorx  posl  glorificaUonem  codd.  MO  sublunguni  rel  re* 
surrectionem. 


62 


SENTENTIARUM  LI!J.  III. 


plex. 


Kalio  1. 


vi.l.  licet  quod  caro  sanctificetur  ante  animae  crea- 
tionem,  et  tamen  sanctificetur  per  virtulem  gratiae 
illius  animacj:  sequitur  enim  '.  quod  idem  sil  pritis  et 
posterius  in  uno  et  eodem.  —  Si  autem  inteUigatur 
Ratio  u-i-  hoc  fieri  per  gratiam,  quae  collata fuerit  animabus 
parentum,  hoc  non  potest  esse,  triplici  ratione. 

Prima:  quia  gratia8  sanctificatioois  non  habet 
transfundi  a  parente  in  prolem,  pro  eo  quod  proles 
non  esl  in  parente  secundum  animam ;  ideo  nec  in 
parenle  habet  sanctificationis  gratiam.  Et  hoc  est 
quod  ilicit  Bernardus  ad  Lugdunenses:  «  Ante  con- 
ceptionem  minime  sanctificari  potuit,  quianon  erat»; 
exponendum  esl  secundnra  animam;  erat  enim  in 
eis  secundum  carnem  causaliler,  sed  illud  esse  non 
sufficiebat  ad  sanctificationis  gratiam,  quae  respicit 
animam. 

Secunda  ratio  est:  quia,  etsi  hoc  esset  possi- 
Raiio  2.  hile,  quod  sanctificatio  derivaretur  a  parente  in  pro- 
lem3,  sicut  originalis  iustilia ;  nunquam  tamen  de- 
rivatur  mediante  coitu  lihidinoso,  quia  tnnc  diio 
opposita  essent  simul  et  semel  in  eodem.  Et  ideo 
dicit  Bernardus4:  «  Forte  inter  amplexus  maritales 
sanctitas  ipsi  conceptioni  se  immiscuit.  ut  simul  san- 
ctificata  fuerit  et  concepta.  Sed  hoc  ratio  non  ad- 
miltit.  Quomodo  namque  sanctitas  absque  Spiritu 
sanctificante,  aut  Spirilui  sancto  societas  cum  pec- 
cato  fuit?  Aut  quomodo  peccatum  non  fuit,  ubi  li- 
bido  non  defuit»? 

Tertia  ratio  est :  quia  esto  quod  sanctificatio 
Ratio  3.  adesset,  et  libido  defuerit  virtute  divina;  non  tamen 
decuit,  ut  deesset,  propter  hoc  quod  haec  est  so- 
lius  beatae  Virginis  praerogativa ;  sola  enim  ipsa , 
ut  Sancti  dicunt,  sine  peccato  concepit  et  sine  do- 
lore  peperit;  et  ideo  hoc  parentibus  concedi  non 
debuit  beatae  Virginis,  sed  soli  Virgini  reservari. 
Unde  .Bernardus5:  «Dico,  Virginem  gloriosam  de 
Spiritu  sancto  concepisse,  non  autera  conceptam 
fuisse  :  dico,  peperisse  virginem,  non  tamen  parlam 
a  virgine.  Alioquin  ubi  erit  praerogativa  Matris,de 
qua  singulariter  creditur  exsultare  et  munere  prolis 
et  carnis  integritate,  si  eam  dederis  matri?  Non  est 


hoc  Virgin.Mii  honorare,  sed  eius  honori  detrahere». 
—  Et  ideo  simpliciter  concedendum,  quod  caro  eius 
anle  animationem  non  fuit  sanctificata,  Et  conceden- 
dae  sunt  rationes,  quae  hoc  probant. 

1.  Ad  illud  ergo  quod  obiicitur  in  contrarium 
de  Ieremia :  Ante  cognovit,  quam  formavit;  dicen- 
dum  .  quod  nolitia  illa  non  ponit  aliquid  circa  ipsum, 
sed  circa  propositum  Dei  praedestinantis,  sicul  ele- 
ctio  et  dilectio  et  praedeslinatio  aeterna  non  ponit 
aliquid  circa  praedeslinatum  ° ;  et  ideo  non  sequilur 
ex  hoc,  quod  caro  leremiae  vel  Virginis  ante  fuerit 
sanctificata  quam  formata. 

2.  Ad  illud  quod  obiicitur  de  loanne ,  quod 
nondum  erat  in  ipso  spiritus  vitae;  dicendum,  quod 
in  Scriptura  aliquid  dicitur  fieri,  quando  mnotescit; 
et  non  esse,  quando  non  apparet.  Et  ideo  dicitur 
spiritus  non  fuisse  in  loanne,  quia  non  apparebat ; 
adhuc  enim  in  utero  erat7;  spiritus  graliae  in  eo 
dicitur  fuisse,  quando  in  occursnm  Domini  exsulta- 
vit  in  ventre. 

3.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  caro  potest 
infici  ante  animatione  n ,  ergo  et  sanctificari ;  dicen- 
dum,  quod  non  esl  simile,  quia  generatio  carnis  ex 
carne  est  carnalis,  non  spiritualis;  ideo  magis  habel 
transfundi  caro  vitiosa  ex  carne  vitiosa,  quam  san- 
cta  ex  parentibus  sanctificatis  per  gratiam  \ 

4.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  conceptio  Vir- 
ginis  fuit  ex  legilimo  matrimonio,  ergo  etc. ;  dicen- 
dum,  quod  totum  illud  esl  probabile,  videlicet  quod 
concepta  fuerit  ex  sterili  et  ex  coitu  coniugali  abs- 
que  omni  culpa  actuali ;  non  tamen  sequitur,  quod 
concepta  fuerit  absque  causa  peccali,  quia  ita  trans- 
funditur  originale  ex  illis  qui  generant  ex  coitu  le- 
gitimo,  sicut  qui  generant  ex  coitu  adulterino,  sicut 
oslensum  fuil  in  secundo  libro  9.  —  Et  si  obiiciat, 
quod  non  debuit  ibi  esse  causa  originalis,  quia  fa- 
cta  est  mediante  virtule  Spiritns  sancti  fecundante, 
et  propter  fecundationem  sterilitatis  maternae,  quae 
non  fuit  ab  homine,  sed  a  Deo ;  dicendum,.  quod 
illud  non  valet,  quia  hoc  similiter  posset  obiici  de 
loanne  et  Isaac  10,  qui  de  sterilibus  sunt  concepti. 


Solat  ,p. 
positc  n. 


tfotu 


Xotaod 


1  Cod.  N.  etiam.  —  Cfr.  Bernard.,  Epist.   174.  n.  6. 

2  Non  pauci  coddL,  inter  quos  A  T  V,  cum  edd.  ratio. 

3  Codd.  A  T  V  prole. 

4  Epist.  174.  n.  7.  —  Pro  Aut  quomodo  peccatum  textus  ori- 
ginalis  liabet  aut  certe  peccatum  quomodo,  et  pro  Spiritui 
sancto ,  uiae  lectio  concordat  cum  textu  originali ,  codd.  A  T 
et  alii  exhibent  Spiritum  Sanctum,  dum  in  aliis  codd.  exstant 
tantum  litterae  S.  S.  —  Cfr.  August.,  V.  contra  Iulian.  Pe- 
lagian.  c.  15.  n.  52,  et  VI.  Op.  imperf.  contra  Iulian.  c.  28. 

5  Loc.  cit.,  ubi  lextus  originalis  sic:  Alioquin  ubi  erit  prae- 
rogativa  Matris  Domini,  qua  singulariter...  si  tantundem  de- 
deris  et  matri  eius  ?  Non  est  etc.  —  Pro  partam  codd.  A  T  U  V 
partum.  Subinde  pro  Alioquin  ubi  codd.  0  V  Alioquin  non , 
pro  Matris  cod.  0  Mariae  et  pro  exsultare  idem  cod.  0  exal- 
tqta ,  codd.  A  T  V  X  exsultari.  —  Aliquantulum  superius  pro 
concedi  non  debuit  cod.  M  concedi  non  decuit,  edd.  concedi 
non  potuit. 

6  Cfr.  I.  Sent.  d.  40.  per  totam.  —  Eodem  modo  haec  Ie- 
remiae  verba  exponunt  Hieronym.,  Comment.    super  Ierem.   I, 


5;  August.,  Epist.  187.  (alias  o7.i  c.  12.  n.  37;  Bernard., 
Epist.  174.  n.  3.  seq.  —  Post  de  Ieremia  edd.  proprio  marte 
adiiciunt  de  notitia  approbationis ,  quod ,  et  ante  praedestina- 
tum  cod.  V  interiicil  ipsum.  In  fine  solut.  cod  Q  vorbo  formata 
praemitlit  animata  vel. 

7  S.  Bonav.  in  suo  Comment.  super  Luc.  1,16.  ait:  Unde 
Ambrosius:  «  Nondum  erat  in  eo  spiiitus  vitae,  et  iam  erat  spi- 
ritus  gratiae»,  non,  inquam,  erat  secundum  appaientiam,  erat 
tamen  spiritus  vitalis  secundum  existentiam.  Cfr.  Glossa  in  Phil. 
2,  8.  apud  Lyranum.  —  Paulo  superius  post  dicitur  spiritus 
edd.  I  ,  2  perperam  adiungunt  sanclus,  Vat.  addit  vitae. 

8  Cfr.  II.  Sent.  d.  32.  a.   I.  q.  2. 

9  Dist.  31.  a.  2.  q.  3.  —  Paulo  superius  pro  absque  omni 
culpa  edd.  cum  codd.  A  V  substituunt  absque  tamen  culpa , 
cod.  T  habet  srmpliciter  absque  culpa. 

10  De  lsaac  vide  Gen.  IS,  II;  de  loanne  Luc.  1,7.  —  Sub- 
inde  pro  qui  codd.  A  F  0  V  quod,  cod.  M  quia.  Paulo  inferius 
pro  aliquando  ut  sanctus  Vat.  aliquando  ut  Spiritus  sanctus. 


DIST.  I!I.  P.  I.  ART.  I.  QUAEST.  I. 


63 


Propter  quod  nota,  quod  Spiritus  sanctus  ali- 
da  di- quando  operatur  ut  Spirilus ,  aliquando  ut  sanctus. 
Tuuc  quidein  operatur  ut  Spirilus ,  quando  opus  fa- 
cit  supra  naturam  ;  tunc  ut  Spiritus  sanctus  ope- 
ratur,  cum  non  facit  solum  opus  supra  naturam  , 
sed  etiam  sanctificat  illud ,  supra  quod  operatur.  — 
Dico  igilur,  quod  in  conceptione  solius  Filii  Dei,  qui 
est  Sanctus  Sanctorum,  non  solum  operatus  est  ut 
Spiritus ,  sed  ut  Spiritus  sanctus.  In  conceplione 
vero,  qna  Ioannes  est  conceptus,  sive  beata  Virgo, 
operatus  est  ut  Spiritus  tantum  ' ;  ideo  sola  Virgo 
\Iaria  dicitur  concepisse  de  Spiritu  sancto.  Propterea 
nullius  conceptionis  solemnitatem  celebrat  Ecelesia 
nisi  solius  Filii  Dei  in  Annuntiatione  beatae  Virginis 
Mariae. 

Sunt   tamen   aliqui,   qui  ex  speciali  devolione 
'  f«st0  celebrant  conceplionem  beatae  Virginis,  quos  nec  om- 

etionis  *  ....  ,  ,        , 

p-    nino2  laudare  nec  simphciler  audeo  reprehendere. 

muno  xon  omnino  approbare  audeo ,  pro  eo  quod  sancti 
Palres,  qui  alias  solemnitates  Virginis,  Spirilu  sancto 
dictante,  statuerunt,  qui  eliam  magni.amatores  et 
veneratores  beatae  Virginis  fuerunt,  conceptionem 
Virginis  solemnizare  non  decreverunt.  Beatus  etiam 
Bernardus  3 ,  praecipuus  Virginis  amator  et  honoris 
eius  zelator,  illos  reprehendit,  qui  conceptionem 
Virginis  celebrant.  Statuta  etiam  universalis  Eccle- 
siae  de  Sanctorum  celebritatibus  omnia  fundata  sunl 
super  sanctitatem,  ut  nullo  die  pro  aliquo  Sancto 
solemnizet,  in  quo  vel  pro  quo  persona  sancta  non 
fuerit,  cui  honor  ille  defertur.  Si  ergo  sanctitas  non 
fuit  in  Virgine  ante  animae  infusionem ,  non  videtur 
usquequaque  securum  conceptionis  illius  etiam  solem- 

c'Pre-nitalem  celebrare.  —  Non  etiam  audeo  omnino  re- 

a. 

prehendere ,  quia,  ut  quidam  dicunt,  haec  solern- 
nitas  celebrari  non  coepit  humana  inventione ,  sed 
divina  revelatione  4 ;  quod  si  verum  est ,  sine  dubio 
bonum  est  solemnizare  in  eius  conceptione.  Sed  quia 


iat 


hoc  authenticum  non  est,  non  compellimur  credere  ; 
quia  etiam  contra  fidem  rectam  non  esl.  non  com- 
pellimur  negare. 

Potest  etiam  esse,  quod  illa  solemnitas  potius  aho  modo 
refertur  ad  diem  sanctificationis  quam  conceptionis.  Sll 
Et  quoniam  dies  conceptionis  fuit  certa,  et  dies  san- 
ctificationis  incerta,  ut  patebit  infra".  ideo  oon  ir- 
rationabililer  solemnitas  diei  sanctificalionis  statui 
potuit  in  die  conceptionis ;  nec  immerito.  quia  qnam- 
vis  conceptionis  diem  non  oporteal  celebrari,  pro  eo 
quod  non  fnit  sanctitas  in  concepto,  possunl  lamen  n.stiuctio. 
irreprehensibiliter  gaudere  sanctae  animae,  pro  eo 
scilicet  (juod  tunc  inchoatum  est.  Quis  enim  audiens 
Virginem,  de  qua  salus  lotius  mundi  processit,  con-  sotandum. 
ceptam.  gralias  Deo  exsolvere  negligat  et  omittat 
exsultare  in  Deo  salutari  suo6,  nisi  (jui  erga  glo- 
riosam  Virginem  minus  devote  afficilur  et  magis 
considerat  praesentm  quam  futura ,  magis  etiam 
considerat  boni  defectum  quam  fundamentum  f  Ete- 
nim  si  filius  regis  claudus  nascatur.  qni  sil  a  clau- 
dicatione  processu  lemporis  liberandus;  non  esl  de 
claudicatione  dolendum,  sed  potius  de  nativitate 
gaudendum.  Per  hunc  modum  si  quis  in  die  con- 
ceptionis  eius  solemnizet,  attendens  magis  sanctifi- 
cationem  futuram  quam  conceptionem  praesentem, 
non  videtur  dignus  redargui :  et  ideo  dixi .  quod 
tales  nec  vituperare  audeo  nec  laudare. 

Credo  tamen  et  confido  de  Virgine  gloriosa ,  EpjJjgM  n°- 
quod  si  quis  hanc  solemnitatem  celebrat  non  ei 
amore  Dovitatis7,  sed  polius  ex  devolione  Virginis, 
non  credens  eliam  contra  illud  quod  elici  potest 
ex  sacra  Scriplura ;  quod  benedicta  Virgo  devotio- 
nem  eius  acceptat ;  et  si  aliquid  est  reprehensibile , 
spero,  quod  apud  iustum  ludicem  dignabitur  excu- 
sare.  Nec  huic  obviant  dicta  Bernardi.  Potius  enim 
intendit  excludere  errorem,  ne  quis  credat  Virgi- 
nem  sanctificatam  in  conceptione,  quam  erga  Virgi- 


tabihs 


1  Pro  tantum  codd.  A  T  V  perperam  sanctus,  quod  sphalma 
cod.  F  corrigcre  nititur  ponendo  non  ut  Spiritus  sanctus.  Sub- 
inde  pro  Propterea  edd.  Praelerea. 

*  Cod.  G  simpliciter.  Aliquantulo  inferius  pro  dictante  edd. 
docente  et  mox  docuerunt  pro  decreverunt. 

3  Episi.  I7i.  n.  I:  Unde  miramur  satis,  quid  visum  fuerit 
hoc  temporc  quibusdam  vestrum  voluisse  mutare  colorcm 
optimum,  novam  inducendo  celebritatem,  quam  ritus  Ecclesiae 
nescit,  non  probat  ratio,  non  commendat  antiqua  traditio. 
Numquid  Patribus  doctiores  aut  devotiores  sumus?  Periculose 
praesumimus  quidquid  ipsorum  in  talibus  prudenlia  praete- 
riit  etc.  —  Paulo  Inferius  pro  celebrant  codd.  E  F  V  w  X  V 
celebrabant. 

*  Intcr  opera  Anselmi  tria  inveniunlur  opuscula  de  festO 
immaculatac  Conceptionls  tractantia,  quae  inscribuntur:  de  Con- 
ccptione  B.  Marlae  Virg.;  Miraculum  de  Conceptione  15.  Mariae 
Virg.;  Tractatua  de  Conceptione  li.  Mariae  Virg.  Duo  prlora 
a<junt  dc  bistoria  introductionis  huius  festi ;  tertil  auctor  oele- 
brationem  huius  festi,  quae  tunc  temporis  In  non  paucis  locis 
diininui  vel  cessarc  incepcrat,  foverc  el  augere  IntendiL  Ista 
opuscula,  iam  diu  ut  spurla  agnita,  nosiiis  temporibus cognato 
Anscimi ,  eiusdem  nominls,  addicuntur;  (|ui  alter  Anselmus 
(4146  abbas  in  conventu  Romano  S.  Sabae,  1124-1449  abbas 
In  S.  Edmundsbury,  Interim  H  36-1138  episcopus  Londinensis), 


ut  ex  epistola  ab  abbate  Osberl  de  Clare  a.  1428  ad  ipsura 
data  apparet,  strenuus  propugnator  et  fautor  fuil  memorati 
festi  (cfr.  Epistolae  Norberti  de  Losinga  etc.  edit  a  Rob.  Ans- 
irutter,  Lond.  1816.).  In  duobus  prioribus  istorum  opusculorum 
narratur,  cuidam  abbati,  Elsino  (llelsuino)  nomine,  in  mari  pe- 
rictitanti,  quendam  pontiflcalibus  vestibus  ornatum  apparuisse 
eumque  salvasse  ea  conditione,  ut  ceiebrarel  Mauis  Christi 
Conceptionis  festum  sexto  Idus  Decembris.  —  BernardL,  Epist 
I7i.  n.  6,  hanc  relationem  respiciens  ait:  Sed  profertur  scri- 
pium  supernae,  ul  aiunt,  revelationis ;  quasl  el  quivis  non 
queat  scriptum  aeque  producere,  In  quo  Vlrgo  rideatur  Id  Ipsum 
mandare  et  (h'  parentibua  suis,  luxta  Dominl  mandatum  dioen- 
tis:  Sonora  patrem  tuum  tt  matmn  tuam  (Ezod.  80,  18.). 
Ipse  miiii  facile  persuadeo  scrlptis  taiibus  non  moveri,  quibus 
nec  ratio  suppedilare,  nec  certa  Invenitur  hvere  auctoritas  etc. 
—  Paulo  superius  pro  stcurwn  oodd.  A.TUV  X  stcuram,  el 
subindc  pro  conceptionu  iltius  etiam  solemnitatem  codd.  E  i  W 
conceptionem  illiu<  solemnitate.  Paulo  Inferius  pro  negare  codd. 
m  (i  negtigere. 

5  HIc  q.  3.  —  iVliquantulo  inferius  pro  in  (•<>>i<-ri>(<i  eodd. 
m  o  in  conceptiont . 

1  Resplcllur  Luc.  I,  17. 

7  Ita  cod.  K.  alll   codd.   nativitatis,   edd.   vanitatis.  Moi 
pro  non  credens  etiam  Vat  non  credetu  ■ 


.;', 


SENTENTIARUM  Llli.  III. 


iiciu  devotionem  oostram  minuere,  ciii  nullus  oimia 
potesl  esse  devotus;  ita  tamen,  quod  oihii  credat 
de  ea,  quod  sit  contra  veritatem  el  Bacrae  Scriptu- 
rae  et  fidei  christianae,  quae  omnem  devotionem 
nostram,  tam  erga  Denm  quam  erga  Matrero  eius, 
debet  praecedere. 

Qnod  >i  aliquis  obiiciat,  aliorum  Sanctornm 
om«  ionceptiones  uon  esse  celebres  propter  subsequen- 
les  sanclificationes ;  poterit  ei1  dici,  quod  alii  San- 
cti  pro  malo  non  habebunt,  si  aliquis  speciaus  bo- 
nor  Matri  Domini  tribuatur,  quoniara  sancuficalionis 
ipsius  magnUudo  el  acceleratio  ceteras  anteeeliit. 
Et  ideo  mirandum  non  est,  si  Spiritus  sanctus  inha- 


Titor. 


bttans  in  cordibus  fidelium,  devotionem  ipsorum 
magis  erga  Virginem  inflammat  qnam  erga  alios 
Sanctos  et  Sanctas.  Hac  etiam  de  causa  quotidie  de 
Virgine  gioriosa  facimus  officium  speciale  iuxta  or- 
dinem  Komanae  Hcclesiae,  licet  pro  beato  IJetro,  Apo- 
stolorum  principe,  solummodo  ter  *  in  anno  faciamus 
officium.  —  Quacuinque  igitur  hora,  quacumque  soua. 
die  aliquis  fideiium  cum  totis  praecordiis  et  visce- 
ribus  honoret  Virginem,  increpandus  non  esl  perti- 
naciter,  ne  ipsius  Virginis  animadversio  incurralur , 
quae  auxiliatrix  et  amatrix  est  omnium  fidelium  suo- 
rum  laudatornm,  sicul  illi  qui  tales  sunt,  experi- 
mento  multiplici  cognoverunt 3. 


SCHOLION. 


I.  Celeberrima  est  dogmaiica  definilio,  an.  1854  a  Papa 
Pio  IX.  promulgata,  quae  quoad  controversiam  de  coneepiione 
immaculata  Dei  Genitricis  Mariae  sancivit:  «  Doctrinara,  quae 
lenet,  beatissimam  Virginem  Mariam  in  primo  instanti  suae  con- 
ceptionis  fuisse  singulari  omnipotentis  Dei  gratia  el  privilegio, 
intuitu  meritorum  Chrisii  lesu,  Salvatoris  humani  generis,  afa 
omni  originalis  culpae  labe  praeservatam  immunem,  esse  a  Deo 
revelatam,  atque  idcirco  ab  omnibus  Bdelibus  firmiter  constan- 
terque  credendam  ».  Ue  distincta  huius  decreti  explicalione  nec 
non  de  historia  controversiae,  circa  hanc  rem  a  tempore  S.  Bcr- 
nardi  agitatae,  consulantur  recentiorum  theologorum  opera.  Suf- 
ficiat  hic  breviter  notare,  vocabulum  concepUo  intelligi  non  de 
conceptione  activa  sive  generativa,  (quae  est  ex  parte  paren- 
lum  ',  sed  de  passiva  (ex  parte  fructus  geniti);  et  iterum  non 
de  conceptione  seminati  sive  camis  non  animatae,  sed  de 
conceptione  passiva  adaequata,  sive  quae  consummatur  infu- 
sione  animae  rationalis,  et  qua  consUtuitur  persona  humana. 
Haec  vocatur  etiam  conceptio  personalis  et  a  nostro  Doctore 
aliisque  antiquis  nativitas  in  utero,  quae  distinguitur  a  nativi- 
tate  ex  utero  (efr.  infra  q.  2.  arg.  S.  ad  opposit.  et  q.  3.  ad 
I.  2.).  Hinc  verba:  «  in  primo  tnstanti  suae  conceptionis  »  in- 
telligenda  sunt  de  momento  crealionis  et  infusionis  animae;  ipsa- 
que  sanctificatio  refertur  ad  personam  sive  terminum  adaequa- 
lum  generationis,  non  ad  principia  naturalia  generationis,  vel 
ad  modum  eiusdem.  Causa  autem  efflciens  huius  sanctificatio- 
nis  indicatur  vcrbis:  «  singulari  omnipotentis  Dei  g)-atia  et  pri- 
vilegio  »,  quo  simul  notatur  exemtio  singularis  a  lege  com- 
muni,  qua  generaliter  illi  qui  secundum  ordinem  naturalem 
a  primis  parentibus  descendunt,  originali  culpae  obnoxii  sunt; 
unde  aliquod  debittim,  satiem  remotum,  incurrendi  hanc  labem 
etiam  in  B.  V.  Maria  supponitur.  Causa  autem  merttoria  huius 
eminentissimae  redemptionis  notatur  verbis:  «  intuitu  merito- 
rum  Christi  lesu,  Salvatoris  humani  generis». 

II.  Secundum  tenorem  huius  decreti  corrigenda  vel  determi- 
nanda  est  doctrina,  quae  in  3  quaestionibus  huius  arliculi  a  S. 
Bonav.  secundum  sententiam  lunc  in  scholis  fere  communem 
proponitur.  Ne  autem  sinistre  iudicetur  de  nostro  auctore  aliisque 
coaevis,  haec  observamus. 

I.  Concedendum  est,  ea  aetate  ipsos  Ss.  Doctores  Bernar- 
dum,  Thomam,  Bonaventuram  aliosque  ignorasse,  praedictum 
privilegium,  nunc  definitum,  esse  revelatum,  scilicet  implicite  in 
deposito  fidei  traditum ;  immo  eosdem  usque  ad  Scotum  ne  sta- 
tum  quidem  quaestionis  praecise  cognovisse,  ut  ex  sequentibus 


patebit.  Unde  S.  Bonaventurae  (q.  2.;  opinio  opposita  visa  est 
«communior,  ralionabilior  et  securiof  ■».  Nec  defueruni  qui  cum 
B.  Alberto  (bic  a.  i.)  assererent,  eandem  esse  tcnendam  tao- 
quam  fide  certam.  Quidam  insuper  generaliier  docuerunt,  hanc 
praeservationem  in  ipsa  conceptione  esse  omnino  impossibitcm  ; 
sed  haec  asscrtio  a  S.  Bonav.  finfra  q.  2.  ad  6.;  aliisque  mul- 
tis  migistris  reprobator;  nec  ab  his  discrepat  Alex.  Ilal. ,  licet 
clicat,  B.  Virgincm  in  sua  conceptione  sanctificari  non  potuisse, 
cum  tanlum  loquatur  de  conccptione  seminah  et  sanctificatione 
proprie  dicta.  Attamen  B.  V.  Mariam  contraxisse  actuatiter  pecca- 
tum  originale,  sed  sanctificatam  esse  in  utero  post  infusionem 
animae  (sive  in  secundo  instanti  temporis,  ut  vuli  .£gid.  R.  et 
Henr.  Gand.,  sive  saltem  post  breve  tempus),  hoc  quasi  uno  ore 
cum  Ss.  Bernardo.  Thoma  ,  Bonav.  docent  Alex.  Hal.,  B.  Albert., 
Petr.  a  Tar.,  Richard.  a  Med.,  .£gid.  R.,  Henr.  Gand.,  Durand. 
aliique  multi,  et  ante  Scotum  communiler.  —  Quod  autem  etiam 
S.  Thom.,  saltem  in  locis,  ubi  ex  professo  hanc  quaesiionem 
tractal  (hic  q.  I.  a.  I;  S.  III.  q.  27.  a.  I.  2;  Quodl.  6.  q.  o. 
a.  7:  Compend.  theol.  c.  224.),  a  sententia  lunc  communi  non 
recesserit,  ipsa  eius  verba,  praesertim  si  conferuntur  cum  ver- 
bis  coaevorum,  saiis  manifestant.  Hoc  etiam  confirmatur  cer- 
tissimo  hoc  facto,  quod  discipuli  eius,  eidem  Ordini  adscripli, 
usque  ad  saeculum  XVI.  ita  magistrum  intelligebant ,  immo  illa 
aetate  plerumque  eandem  sententiam  cum  praestantibus  theolo- 
gis  S.  Antonino,  loan.  a  Turre-cremata,  Caietano  tanquam  in  se 
veram  defendebant.  In  subsequentibus  saeculis,  cum  mens  Eccle- 
siae  paulatim  in  favorem  verae  sententiae  se  manifestaret,  nu- 
merus  defensorum  huius  privilegii  in  schola  S.  Thomae  crevit. 
Tunc  autem  inceptum  est  de  vera  sententia  S.  Doctoris  disputari. 
Nonnulli  enim,  innixi  quibusdam  aliis  locis,  duce  Seraphino  Cap- 
poni  de  Porrecta  (in  Elucidat.  ad  S.  III.  q.  27.  a.  2.),  S.  Thomam 
potius  illi  privilegio  favere,  vel  saltem  non  contradicere  volunt 
contrariosque  locos  ita  interpretantur ,  ut  peccatum  originak 
etiam  pro  debito  incurrendi  eam  intelligant.  Hinc  ipsum  locum 
in  Comment.  (loc.  cit.  quaestiunc.  2.),  ubi  dicitur,  quod  san- 
ctificaiio  Virginis  non  potuerit  esse  decenter  nec  ante  infusio- 
nem  animae,  nec  etiam  in  ipso  instanti  infusionis  etc,  non  se- 
cundum  materialem  verborum  sensum  intelligi  debere,  iidem 
afiirmant.  Aitamen  praedictus  Seraphinus  ibidem  confitetur,  S. 
Thomam  etiam  in  Summa  docuisse,  magis  lenendam  esse  opi- 
nionem,  quod  B.  V.  actualiter  peccatum  originale  contraxerit. 
—  De  sententia  S.  Bonaventurae  et  Scoli  in  seq.  scholio  men- 
tio  fiet. 


1  Codd.  T  Z  omittunt  ei,  pro  quo  codd.  A  H  N  U  V  X  aa 
enim.  —  Auctor  opusc.  de  Conceptione  B.  Mariae  Virg.  (inter 
opera  Anselmi)  iure  ait:  Erubescant  iterum  insani,  qui  hunc 
diem  colere  non  volunt  idcirco,  quia  aliorum  Sanctorum  con- 
ceptiones    minime   colere    sancta    consuevit    Ecclesia.    Maxima 


quippe  rusticitas  est  eam  aliis  Sanctis  in  hoc  comparare,  quam 
etiam  super  omnes  Angelos  et  Archangelos  in  caelis  sublima- 
vit  etc. 

2  Scilicet,   18  lan.,  23  Febr.,  29  Iunii. 

3  Cod.  T  sicut  qui  experti  sunt  cognoverunt. 


DIST.  111.  P.  I.  ART.  I.  OUAEST.  II. 


60 


2.  Absit  (amen,  ut  quis  praedicios  saeouli  12.  et  13.  docto- 
res  reputet  aliqua  reprehensione  dignos,  vel  ut  minus  bene  de 
eorum  pietate,  doctrina  et  devotione  erga  B.  Virginem  extsti- 
met.  E.xploratum  enim  est,  et  ex  ipsis  verbis  in  hac  disputa- 
tione  ab  eis  adhibitis  constat,  illos  non  defectu  aliquo  pie- 
tatis.  vel  devotionis,  vel  sanorum  piincipiorum  a  veritnte  penitus 
perspicienda  impedilos  esse,  sed  plurimis  difficultatibus,  illa  ae- 
tate  hanc  quaestionem  adhuc  obscurantibus.  Concorditer  quidem 
omries  proclamabant  principium  S.  Anselmi,  quod  Matri  Dei 
tribuenda  sit  «  purilas,  qua  maior  sub  Deo  (Christo)  nequit 
intelligi  »  (q.  2.  arg.  I.);  sed  haesitabant  in  applicatione  huius 
principii  ad  specialem  casum,  scilicet  respectu  peccati  origi- 
nalK  Etrevera,  habita  ratione  omnium  circiimsiantiarum,  haee 
haesitatio  tunc  erat  laude  digna  et  quasi  necessaria.  Assertio 
enim  huius  privilegii  in  occidentalibus  lerris  videbatur  nova ;  Ec- 
clesia  nondum  aliquid  determinaverat  de  hac  quaestione ;  eadem 
festum  conceptionis  B.  Virginis  potius  videbatur  tolerare  in  ali- 
quibus  locis  quam  approbare;  praxis  Beclesiae  Graecae  et  pln- 
res  Patrum  Graecorum  sententiae  in  Oceidente  tunc  non  inno- 
tuerant;  nondum  eliquatae  erant  graves  difflcultates,  qu  ie  ex 
universalitate  tum  pcccati  originalis  tum  redemptionis  petitae 
obiiciebantur;  denique  (et  hoc  summopere  dignum  est  obser- 
valione)  primi  fautores  fesli  conceptionis  et  defensores  huius 
privilegii  ila  male  hoc  mysterium  explicabant,  veris  falsa  im- 
miscebant  et  invalidis  vel  falsis  ralionibus  confirmabant,  ut  eo- 
rum  positionibus  et  piae  senteniiae  sic  intellectae  iure  contra- 
dicendum  esset.  Plerumque  enim  volueruni,  carnem  Virginis 
fuisse  sanctificalam  ante  animationem ,  et  hac  ratioue  B.  Virgi- 

/ 


nem  a  culpa  originali  omnino  e.xemptam.  —  Conlra  hanc  posi- 
tionem  haec  I .  quaestio  militat  et  communis  responsio  negativa 
magistrorum,  eliam  Scoti  (hic  q.  I.  n.  li.),  recte  suslinetur,  iam 
ob  hanc  ralionem ,  quia  illa  posilione  ne  remotun  quidem 
debitum  contrahendi  peccatum  originale  admitti  videtor.  Alii 
autem  defensores  eiusdem  sententiae  altcram,  itidem  non  plene 
satisfacienlem  explicationem  afferebant,  contra  quam  S.  Bonav. 
arguit  in  2.  quaeslione. 

III.  Quod  primi  defensores  praedicd  privilegii  et  festi  sancti- 
ficationem  carrds  in  ipsa  conceptione  seminis  e(  ante  infusiom-m 
animae  docuerint,  ex  eorum  scriptis  ei  conimuni  doctoruffl  hu- 
ius  positionis  reprobatione  saiis  constat  l'l  autem  eorum  opinio 
facilius  intelligatur,  servire  possunt  verba  Alezandri  Ilal.  (S. 
p.  III.  q.  9.  m.  I.  a.  I.):  c  Sanctificatio  nihil  aliud  est  quam 
motus  ad  sanctitatem.  Sed  sanctitas  dicilur  quatuor  modis:  esl 
enim  sanctiias  per  detticationem  ad  cultum  Dei  [quae  potest 
etiam  convenire  rei  pure  materiali];  et  est  sanetitas  per  cmun- 
dationem  a  peccato;  tenio  modo  dicitur  sanctitas  m  Scriptura 
ipsa  ibsiractio  a  carnali  actit  [cfr.  Exod.  19,  10.];  quarto  di- 
citur  saoctitas  per  confirmationem  in  hono  ».  Idem  m  seqq. 
hanc  quadruplicem  sanclificationem  pluribus  Scripturae  locis  ex- 
plicai. 

III.  Praeter  iam  citatos:  Alex.  Hal.,  loc.  cit.  m.  2.  a.  I.  — 
B.  Albert.,  hic  a.  3.  4.  —  Pelr.  a  Tar.,  hic  q.  I.  a.  I.  —  Richard. 
a  Med.,  hic  a.  I.  q.  I.  —  .Egid.  B.,  bic  q.  I.  a.  I.  dub.  lai. 
1-3.  —  Henr.  (iand.,  de  hac  et  seqq.  qq.  Quodl.  15.  q.  13. — 
Durand.,  de  hac  et  seqq.  qq.  hic  q.  I.  2.  —  Dionys.  Cartb.,  de 
hac  et  seqq.  qq.  hic  q.   I.  —  Biel,  de  hac  et  seqq.  qq.  Iiic  q.  I. 


QJJAESTIO  II. 

Clrum  anima  beatae  Yirginis  sanctificata  fuerit  ante  originalis  peccali  contractionem. 


opposi- 
tom. 


Secundo  quaeritur,  utruiu  anima  beatae  Virginis 
sanctificata  fuerit  ante  originalis  peecati  contractio- 
nem.  Et  quod  sic,  videtur. 

1.  Anselmus  de  Conceptu  virginali  ' :  «  Dece- 
bal,  ut  illius  conceplus  fieret  de  matre  purissima 
ea  puritate,  qua  maior  sub  Deo  nequit  intelligi  »  ; 
sed  maior  est  purilas,  ubi  nec  actualis  nec  origina- 
lis  culpa  invenitur,  quain  ubi  est  aliqua  earum:  si 
igitur  beata  Virgo  iuit  purissima,  non  videtur,  quod 
contraxerit  originalem  calpam :  ergo  videtnr,  quoil 
ante  originalem  culpam  sanctificata  fuerit. 

:2.  Item,  Augustinus  de  Natura  el  gratia5:  «  De 
Matre  Domini,  cum  de  peccatis  agitnr.  nullam  volo 
prorsus  habere  quaestionem  »:  ergo  non  videlur  in 
ea  fuisse  peccatum ,  nec  aclum  nec  contractum. 

3.  Item,  ratioae  videtur :  «  Honor  Matris  refer- 
tur  ad  Filium  »,  ut  dicit  Damasccniis 3  :  sed  omnis 
honor  debetur  Kilio  gloriosae  Virginis,  maxiroe  quan- 
tum  ad  immunilatem  peccati:  si  igitnr  ad  honorem 
Filii  spectat  habere  matrem  puram  et  sanctam,  vi- 
detnr,  quod  Mater  Christi  immunis  fuerit  ab  oroni 
culpa.  tam  originali  quam  actuali. 


4.  Item,  si  est  ponere  extrema,  contingit  po- 
nere  medium  4 ;  sed  contingit  ponere  babentes  ori- 
ginale  peccatum  in  anima  et  in  carne.  sicnl  filii 
Adam  habent  communiter ;  contingit  invenire  caren- 
tem  in  anima  et  carne,  sicut  in  Christo:  ergo  con- 
tingit  reperire  medium,  seilicet  babentem  in  carne 
et  non  in  anima,  vel  in  anima  et  non  in  carne.  Sed 
habere  in  anima  et  non  in  carne  est  impossibile  , 
quia  originale  ortum  habet  a  carne;  aniini  enim 
non  traducitur.  sed  caro":  restal  igitnr,  qnod  ali- 
qua  persona  fuit,  quae  haberet  originale  solura  in 
carne  et  non  in  anima ;  haec  autem  fuit  illa .  quae 
maxime  accedit  ad  Christum  puritate,  et  haec  esl 

VirgD  Maria  :  ergo  etC. 

:>.  Item,  sanctificatio  beatae  Virginis  excellit 
sanctificationem  aliorum  Sauctorum :  ergo  cum  bea- 
tus  loannes  sanctificatus  fuerit  quantum  ad  nativita- 
tem  ex  utero,  quam  Ecclesia  celebrat;  videtur,  quod 
Virgo  Mtria  iion  lanlnm  sanctilicala  sic  liicnl .  wd 
etiam  in  quantum  ad  nativitatem  in  utero.  Sed  m- 
tiviias  in  utero  esl  in  animae  infusione:  igitnr  beata 
Virgo  in  instanti    infusionis  animae  sanctitatem    ha- 


1  Cap.  18. 

■  Gap.  3i).  n.  12:  De  qua  [Virgiae  Marla]  propter  hono- 
rem  Domini  millam  prorsus,  cum  de  peccatis  agitur,  habeii 
\11I11  quaestioneiB. 

'  Lihr.  IV.  de  Pld ihod.  c.  16 :  Etenlm  i^  honor,  quem 

el  |  Mairi  Det]  Bdhlbemus,  ad  iihun  refertur,  qul  ex  Ipsa  car- 

S.  Bonav.  —  Tom.  111. 


iicin  sumait.  —  1 1 1  tninori  posl  ted  omnu  konoi  edd.  adli- 
ciuni  matris, 

*  Aiistot»,    ill    Moral,    Eudem.   1  i    ;  Ubl  exirema 

sunt,  isUc  >'i  medium.  -  Paulo  Inferius  pro  ergo  contingit 
cod,   v  '/'/"  constai. 

■•  Cfr.  11.  Seot  d.  18,  s.  I.  q,  S.  Pl  d.   '.1    a.  1.  el 


66 


SENTENTIARUM 


III. 


Imit  divinae  gratiae:  ergo  nunquam  babuit  infectio 
iicin  originalis  culpae  '. 

ii.  Item,  possibile  fuit,  gratiam  dari  animae 
beatae  Virginis  in  primo  instanti  creationis;  sed  con- 
gruum  esl  ponere,  quod  animae  illi  id  Deus  dede- 
rit,  quod  congruebat  ei  suscipere:  ergo' videtur , 
quod  in  primo  instanti  originalem  dederit  ei  gra- 
tiam :  ergo  cum  gratia  non  possit  siimil  stare  cum 
culpa,  aut  gratiam  perdidit,  aut  orjginalem  culpam 
non  contraxit.  Sed  non  est  dicere,  quod  gratiain  por- 
<li<lit:  ergo  videtur  esse  dicendum ,  quod  non  habuit 
culpam  originalem  2. 

Si:d  contra:  1.  Ad  Romanos   quinto3:   Omnes 

Fundamenta.//,  Adam  peccaverunt ;  hoc  autein  non  est,  nisi  quia 

fuimus  in  Adam  secundum  seminalem  rationem:  ergo 

si  Virgo  fuit  secundnm  scrninalem    rationem  ,  vide- 

tur,  quod  contraxeril  originale,  sicut  ct  alii. 

%  Item ,  Auguslinus4:  «Nemo  liberatur  a  massa 
peccati  nisi  in  fide  Redemptoris  »:  ergo  omnes  quot- 
quot  eripiuntur,  per  Christum  eripiuntur;  sed  non 
liberatur  qnis  a  peccato,  quod  non  habet :  ergo  vi- 
detur,  quod  omnes  alii  a  Christo  contraxerint  ori- 
ginale  peccatum. 

3.  Item,  Bernardus  5:  «Salvator  noster,  sicut  pro 
omnibus  liberandis  venit,  ita  nullum  liberum  a  reatu 
reperit»,  ergo  nec  bealam  Virginem  invenit  liberam  : 
ergo  originale  peccatum  contraxit. 

4.  Item ,  hoc  ipsum  videtur  ratione :  quia ,  si 
beata  Virgo  caruit  originali  peccato,  caruil  merito 
mortis :  ergo  vel  iniustitia  facta  est  ei ,  cum  mortua 
est,  vel  dispensative  pro  salute  generis  humani  mor- 
tua  est.  Sed  primum  facit  ad  conlumeliam  Dei , 
quia,  si  illud  verum  est,  Deus  non  est  iuslus  retri- 
butor ;  secundum  ad  contumeliam  Christi ,  qnia , 
si  illud  verum  est,  Christus  non  est   sufficiens   re- 


demptor ;  ergo  ntrumque  falsum  est  et  impossibile. 
Restat  igilur,  quod  b-ibuit  peccatum  originale. 

.'J.  Itein,  nullus  pertinet  ad  redemptionem  Chri- 
sti,  nisi  qui  habet  culpam  " :  si  ergo  beata  Virgo 
caruit  originali,  videtur,  quod  ad  redernplioneni 
Chrisli  non  pertineat.  Sed  magna  est  gloria  Christo 
de  Sanctis,  quos  redemit:  ergo  si  nori  redemit  bea- 
tam  Virginem,  nobilissima  gloria  privatur.  Si  ergo 
hoc  est  profanum  el  iinpium  dicere,  videtur  etc. 

6.  Item,  si  beala  Virgo  peccatum  originale  non 
habuit,  et  nulli  est  clausa  ianua  nisi  merito  origi- 
nalis  peccali ;  videtur  ergo,  quod  si  mortua  fuisset 
ante  Chrislum ,  statim  evolasset  ad  caelum  :  ergo  non 
videtur ,  quod  ianua  omnibus  aperta  fuerit  per  Chri- 
stiirn;  et  ita  falsum  dicit  Apostolus,  cum  dicit  ad  Co- 
lossenses  primo7:  Placuit  ei  per  ipsum  reconciliare 
omnia ,  quae  in  caelis ,  sivc  quae  in  terris  sunt. 

CONCLUSIO. 

Cum  opinione  tunc  communi  auclor  putat  esse 
probabilius ,  beatae  Virginis  sanclificationem 
fuisse  post  originalis  peccati  contractionem. 

Respondko  :  Ad  praedictorum  intelligentiam  est 
notandum,  quod  quidam  dicere  voluerunt,  in  anima  opinio  i. 
gloriosae  Virginis  gratiam  sanctifrcationis  praevenisse 
maculam  peccati  originalis.  —  Rationem  autem  hu-  natio. 
ius  assignant :  quia  decebat  animam  gloriosae  Vir- 
ginis  sanctificari  excellentissime  super  animas  alio- 
rum  Sanctorum ,  non  solum  quantum  ad  abundan- 
liam  sanctitatis,  sed  etiam  quantum  ad  accelera- 
tionem  temporis ;  ideo  in  instanti  suae  creationis  fuit 
sibi  gratia  infusa ,  et  in  eodem  instanti  anima  infusa 
est  carni.  Sed  quia  omnium  mobilium  mobilior  est 
sapientia  8,  et  «  nescit  tarda  molimina  Spiritus  san- 


1  Hoc  arg.  insinuatur  in  tractatu  de  Coneeptione  B.  Ma- 
riae  Virg.  (inter  opera  Anselmi),  nec  non  in  Serm.  i.  in  an- 
tiph.  Salve  Regina  (inter.  opera  Bernardi ;  altribuitur  Bernardo, 
archiep.  Toletano)  n.  3.  Cfr.  Bernard. ,  Episl.  174.  n.  3.  seq., 
ubi  eliam  vnlgarem  distinctionem  adhibet  inter  nalivitatem  m 
ulero  et  ex  utero,  iam  usurpatam  ab  August.,  Epist.  187.  (alias 
57.)  c.  10.  n.  33. 

2  Idem  dicit  auctor  cit.  tract.  de,  Conceptionc  B.  Mariae 
Virg. :  Potuit  plane  et  voluit,  si  igitur  voluit,  fccit.  —  Paulo 
superius  in  prima  conclusione  post  instanti  cod.  aa  subiungit 
creationis,  Vat.  suae  conceptionis. 

3  Vers.  i  2.  Cfr.  hic  lit.  Magistri,  c.  3 ;  Anselm.,  de  Concept. 
virgin.  etc.  c.  23,  et  II.  Sent.  d.  30.  a.  1.  q.  2.  Ibid.  d.  18. 
a.  1.  q.  2.  seq.  fusius  agitur  de  ratione  seminali.  —  In  con- 
clusione  post  fuit  codd.  KZ  bb  repetunt  in  Aduiu. 

4  De  Corrept.  et  gratia  ,  c.  7.  n.  II,  et  in  Ioan.  Evang. 
tr.  109.  n.  2. 

5  Verba  hic  allata  non  sunt  Bernardi ,  sed  inveniuntur, 
paucis  mutatis,  in  Lronis  Papac  Serm.  I.  in  solemnitate  Nativ. 
Domini,  c.  I ,  quae  verba  Vat.,  nomine  etiam  Leonis  subslituto 
pro  nomine  Bernardi,  sic  reddit:  Item,  Leo  Papa  in  sermone 
nativitatis  Domini :  Dominus  noster ,  peccati  mortisque  de- 
structor,  sicul  nullum  a  reatu  liberum  reperit,  ita  liberandis 
omnibus  venit.  Sententialiter  tamen  habctur  haec  Leonis  sen- 
tentia  etiam  apud  Bernardum,  qui  in  Epist.  174.  n.  8.  de  con- 
ceptu  Christi  disserens  ait,  quod  Christus  «  omnes  sanctificaret 


solusque  absque  peccato  veniens  purgationem  faceret  peccato- 
rum...  Quo  excepto,  de  cetero  universos  respicit  ex  Adam  na- 
tos  quod  unus  humiliter  de  semetipso  ac  veraciter  confitetur : 
In  iniquiiatibus ,  inquiens,  conceptus  sum,  et  in  peccatis  con- 
cepit  me  mater  mea  (Ps.  50,  7.).  Cfr.  Serm.  in  feria  IV.  Hebdom. 
sanctae,  n.  6.  —  Plurimi  codd.  omittunt  primum  ergo. 

6  Hoc  exprimunt  etiam  illa  Zosimi  Papae  verba,  quae  ab 
August.  affcrunlur  in  Epist.  190.  (alias  157.)  c.  6.  n.  23:  Nullus 
enim,  nisi  qui  peccati  servus  est,  liber  efficitur;  nec  redemptus 
dici  potest,  nisi  qui  vere  per  peecatum  fuerit  ante  captivus,  sicut 
scriptum  est:  Si  vos  Filius  liberaverit,  vere  libe ri  eritis  (loan. 
8,  36.).  Cfr.  etiain  Anselm.,  II.  Cur  Deus  homo,  c.  16.  Ex  eo- 
dcm  principio  Origenes,  Homil.  17.  in  Lucam  (etiam  inter 
opera  Hicronymi,  qui  homilias  istas  in  Latinum  convcrtit),  falso 
colligit,  Mariam  (etsi  non  peccatum  originale)  sallem  peccatum 
actuale  habuisse  et  scandalum  in  morte  Christi  passam  esse. 
De  simili  sententia  Basilii,  Epist.  260.  (alias  317.)  n.  9,  cfr. 
infra  a.  2.  q.  3.  arg.   I.  ad  opposit. 

7  Vers.  19.  seqq.  Anselm.,  II.  Cur  Deus  homo ,  c.  16:  Nuila 
tamen  anima  ante  mortem  Christi  paradisum  caelestem  ingredi 
potuit. 

8  Sap.  7,  21.  —  Dictum  seq.  est  Ambros.,  I.  in  Luc.  n.  15. — 
Paulo  supcrius  pro  ideo  in  inslanti  cod.  A  ideo  ab  instanti,  codd. 
K  P  Q  Z  bb  ideo  in  primo  instanti.  Mox  pro  carni  cod.  T  cor- 
pori.  Paulo  inferius  pro  gratiae  sanctitatis  codd.  M  O  U  (Z  a 
prima  manu)  bb  gratiae  sanctificantis. 


DIST.  III.  P.  I.  ART.  1.  QUAEST.  II. 


67 


^ongraea- 
e  tres. 


tactoritas 
selmi. 


ifirmatio. 


loncordat 
riptorae. 


on  repa- 
U  fidei. 
;•  i. 


cti  gratia  »,  et  multo  potentior  est  gratia  quam  na- 
tura  :  hinc  est,  quod  effectus  gratiae  sanctitatis  ma- 
gis  praevaluit  in  carnem  quam  effectus  tbeditatis 
in  animam  ;  et  ideo  culpam  non  contraxil. 

Haec  autem  positio  videtur  posse  fulciri  multi- 
plici  congruenlia ,  tum  propter  Christi  praecipuum 
honorem  ,  quem  deeebat  de  matre  purissima  fieri ; 
tum  propter  Virginis  praerogalivam  singularem , 
quae  debuit  in  dignilate  sanctificationis  ceteros  San- 
ctos  et  Sanctas  praeire;  tum  etiam  propler  ordims 
decorem,  ut,  sicut  fuit  persona  l  immunis  ab  origi- 
nali  et  in  carne  et  in  anima,  sive  in  causa  el  in 
effectu .  et  persona  utroque  modo  habens  originale , 
sic  esset  persona  media,  quae  quodam  modo  habe- 
ret  et  quodam  modo  non  haberet ;  et  isla  est  beata 
Virgo,  quae  mediatrix.  esl  inter  nos  et  Christum  , 
sicut  Christus  inler  nos  et  Deum. 

Et  hoc  dicunt*  sonare  verbum  Anselmi ,  cinu 
dicit,  quod  beata  Virgo  purissima  fuit  «  ea  puritate, 
qua  maior  sub  Deo  nequit  inlelligi  ».  In  hoc  enim 
notat,  gradum  suae  puritatis  inferiorem  esse  respectn 
Filii,  et  superiorem  respectu  aliorum  Sanctorum.  —  Et 
ideo  quasi  mediam  rationeni  huius  multiplicis  con- 
gruentiae  voluerunt  quidam  apponere.  addentes  in- 
super  illud.  quod  nou  repugnat  veritati  sacrae  Scri- 
pturae  et  fidei  christianae.  Veritati3,  inquam,  non 
repugnat,  immo  potius  consonat,  si  quis  eius  my- 
steria  attendat.  Beata  enim  Virgo  Maria  signiiicata 
fuit  per  arcam ;  anima  vero  bealae  Virginis  signi- 
ficata  fuit  per  urnam ,  in  qua  positum  fuit  manna. 
Cum  ergo  urna  illa  prius  fuerit  impleta  manna 
quam  posita  in  arca ,  prius,  sallem  per  naturam, 
sanctillcata  fuit  anima  beatae  Virginis  quam  carni 
unita\  —  Fidei  etiam  christianae ,  ut  dicit  positio 
praedicta,  non  repugnat.  pro  eo  quod  dicunt.  ipsam 
Virginem  ab  originali  peccato  hberatam  per  graliaiu 
quae  quidem  pendebat  et  ortum  habebat  a  fide  et> 


capite  Christo ,  sicut  gratiae  aliorum  Sanctorum.  Et  aj*.  2. 
iterum ,  licet  illa  gratia  praeveniret  animae  infe- 
ctionem,  non  lamen  praevenit  earnis  foeditatem. 
Et  ideo  ratione  illius  foeditalis  iuste  remanserunt 
in  Virgine  poenalitales ;  gratia  enim  sanctificationis 
non  obviat  poenae ,  sed  culpae.  Et  binc  est,  quod 
beata  Virgo  poenalitatibus  1'uit  obnoxia  et  per  Chri- 
stum  liberata  a  peccato  originali.  sed  aliter  quam 
alii.  Nam  alii  post  casum  erecti  sunt,  Virgo  Maria  n'ou. 
quasi  in  ipso  casu  5  sustentata  est ,  ne  rueret ,  sicut 
exemplum  ponitur  de  duobus  cadentibus  in  luto.  — 
Et  per  istam  viam  effugiunt  auctoritates  el  rationes. 
quae  contra  eos  adducuntur,  dicentes.  non  conclu- 
dere,  quod  beata  Virgo  habuit  infectionem  originalis 
peccati  quanlum  ad  effectum,  sed  quantum  ad  can- 
sam  solum. 

Aliorum  vero  posilio  esl,  quod  sanrtificatio  Vir-  oPinio  ». 
ginis  subsecuta  est  originalis  peccati  contractionem  ; 
et  hoc,  quia  nullus  immunis  Tuit  a  culpa  originalis 
peccati  nisi  solum  Filius  Virginis.  Sicut  enim  dicit  Auctoriu- 
Apostolus  ad  Romanos  terlio  6 :  Omnes  peccaverunt 
el  egent  gloria  Dei ;  ibi  Glossa :  «  Onmes  peccato- 
res  invenit  gratia  Chrisli,  qui  solus  sine  peccato 
venit,  et  omnes  egent  gloria  Dei,  id  est,  ut  ipse 
liberet,  qui  potest ;  non  tu,  qui  liberatione  indiges». 
Et  hoc  ipsum  dirit  Augustinus  super  Ioannem  7.  tra- 
ctans  illud  verbum  :  Ecce  Agnus  Dei ;  ubi  dicit , 
quod  «  solus  peccata  mundi  potuit  auferre  ,  qui  so- 
lus  sine  peccato  venit,  quia  omni  peccato  caret  ». 

Hic  autem  modus  dicendi  communior  est  et  condasio  i. 
rationabilior  et  securior.  Communior,  inquain  .  quia 
fere  omnes  illud  lenent,  quod  beata  Viigo  habuit 
originale,  cum  illud  appareat  ex  mulliplici  ipsius 
poenalitate.  quam  non  est  dicere  ipsam  passain  esse 
propter  aliorum  redemptionem ;  quam8  etiam  dod 
est  dicere  per  assumtionem  habuisse,  sed  per  con- 
tractionem.  —  Radonabilior   etiam  est,  quia  esse 


1  Codd.  MO  addunt  quaednm,  ut  Ckristi.  Hanc  terliam 
congruenliam  commemorat  elinm  Gillebcrtus  nbbas  (f  1172), 
Serm.  iO.  in  Cnntic.  n.  6.  (inler  opera  Bernardi;. 

2  Codd.  N  X  verbo  dicunt  praefigunt  eluim.  Pro  dicunt 
cod.  T  substiluit  videtur.  Paulo  inferius  idera  cod.  T  pro  enim 
substituit  aulem  et  vod  Filii  adiicil  Dei. 

3  Scil.  sacrae  Scripturae.  De  arca  ei  de  urna  cfr.  Exod. 
25,  10.  seqq.;  35,  12;  Hebr.  9,  4. 

*  Auctor  Sermonis  de  Conceptione  B.  Mariae  Virg.  (inter 
opera  Anselmij  scribit:  Duae  sunt  conceptiones  hominis  (hoc 
omnibus  perius  notura  est):  una,  qua  carnalis  copula  viri  ac 
mulieris  agitur;  olia,  qua  spirilualis  anima  nova  et  pura,  Deo 
opernnte,  corpori  divinitus  adinngitur.  Si  non  placet  illi  cele- 
brare  dominicae  Hatria  carnalem  conceptionera ,  saltem  placeat 
celebrare  eius  animae  spirilualem  creationem  corporisque  cum 
aninm  copulallonem.  0  quanin  est  dics  lua,  qua  nostrae  repa- 
ratricis  anima  dignn  erenlur  et  snnctiflcatur  el  sanctissimo  COr« 
pori  unitur  ! 

5  Sive  in  periculo  endendi.  —  PaulO  antfl  COd.  T  omlttit 
\iiiii,  pro  quo  in  cod.  K  hnbetiir  qttofuam,  ln  codd.  N  U  bb 
</iiia t  in  codd.  A  (i  II  L  V  X  Z  ttd. 

6  Vers.  23.  —  tJlossa ,  (|iiae  hnbetUT  apud  IVlnim  l.om- 
bardun  in  bunc  locum ,  sumta  eat  e\  \ugusL  EnarraL  In  Ps. 
30,  enarrat  2.  n.  6,   ubi  s.   Doctor   dicit:   Omnes  peccatorea 


inviMiit;  solus  sine  peccato  venit,  qui  nos  peccatores  inveniL 
Hoc  ait  Apostolus:  Omnes  enim  peccaverunt  et  egeni  gtoria 
Dei.  Qniil  est:  egent  gloria  Dei?  L'i  ipse  liberet,  non  lu.  Quia 
tu  te  liberare  non  potes,  indiges  liberatore».  Kt  In  EnarraL  In 
Ps.  I IS.  serm.  25.  n.  •">.  idem  s.  Doctor  dieii :  Omnes  i^ri t n i-  prae- 
varieantes  gretta  Salvatoris  InveniL  Cfr.  II.  HypognosL  (inter 
opera  AugusL)  c.  i.  in  flne.  —  Pro  OnXnes  peccatorea  moemt 
ijnitia  nuilii  codd.  cuni  edd.  Onmes  peccatores  atvenhmt  [codd. 
\C  incenerunt]  ijrtilinm .  et  dein  pro  Chrisli  aon  paud 
codd.  Dei. 

7  Verba  ex  AugusL  altata  habentur  in  elus  tr.  »1.  In 
lonn.  Bvang.  n.  5,  ubl  s.  Doctor  explicans  llla  verba  Domlni: 
Amcii,  amen  dico  vobis,  quia  omnis  qui  facit peccatum,  servus 
csi  pcccuii  (id.in.  s,  31. ),  ait:  (Liberal  ergo  ab  hac  servitule 
solus  l)(iiiiinn>.  qiii  illara  non  habuit,  ipse  de  illa  liberat ;  solus 
cnim  in  linc  carne  venit  sine  peccato...  qula  <\<%  \»'i'c.\ux  aolus 
liberare  potest,  qul  venll  sine  peccato  et  factus  est  sacriflclum 
pro  peccato».  Bandem  sentendam,  9ed  niii<  verbis,  s.  Doctor 
cii;ini  profert  In  lr.  i.  n.  10.  ci  In  tr.  7.  n.  •>,  ubl  nL-it  de 
Hlo  vcilio  loannis:  Eccs   Agnus   Dti  (loan,  I,  89.  ••<.  I, 

—  Pro  '//"  (//(•//,  quod  soius  cod.  T  Nist  Deus,  qui  sotus. 

8  Pluriml  coiid.  quas;  perperam,  m>i  legatur  cjimcod  k 
•  r  uiiiiiis  ijisms  poenatitatibus,  quas  etc 


(18 


SENTENTIARUM  Uli.  III. 


oaturae  praeoedil  esse  gratiae,  rel  tempore  v.-l  na- 
tura;  el  propterea  <  1  ic:i t  Augnstinus * ,  qaod  "  prius 
est  aasci  quam  reoa  iicul  prius  est  esse  quam 

bene  esse;  priua  est  igitur  auimam  uniri  caroi, 
i|ii.im  gratiam  Dei  sibi  inlundi.  Si  igitur  caro  illa 
infeeta  fait,  ex  sua  iniectione  nata  eratanimam  culpa 
originali  inficere.  Neoefisarium  esl  igitur  ponere, 
«jnod  anie  fuerit  ofiginalis  culpae  infectio  quam  san- 
ctificatio.  —  Securior  etiam  est,  quia  magis  conso- 
nai  fidei  pietati  et  Sanctorum  auctoritati.  Rfagis 

Ratio  i.  concordat  Sanctorum  auctoritati,  pro  eo  quod  eom- 
inuiiiter  Sancti,  cum  de  materia  ista  loquunlur ,  so- 
lum  Cbristum  c-xcipiunt  ab  illa  generalitate ,  qua  di- 
citur :  Omnes  peceaverunt  in  Adam  '.  Nulius  autem 
invenitur  dixisse  de  his  quos  audivimus  auribus 
nostris,  Virginem  Mariam  a  peccato  originali  fuisse 

Ratio  -2.  immunem.  Pietati  eliam  fidei  magis  concordat .  pro 
eo  quod ,  etsi  Mater  babenda  sit  in  reverentia,  et 
magna  erga  ipsam  habenda  sil  devolio.  multo  maior 
tamen  est  habenda  erga  Filium,  ex  quo  est  ei  om- 
nis  honor  et  gloria.  Et  ideo.  quia  hoc  spectat  ad 
excellentem  dignitatem  Christi,  quod  ipse  est  om- 
nium  Redemptor  et  Salvator,  et  quod  ipse  omnibus 
aperuit  ianuam ,  et  quod  ipse  unus  pro  omnibus 
nwrtuus  est* ;  nullatenus  ab  hac  generalitate  beata 
Virgo  Maria  excludenda  est,  ne.  dum  Matris  excel- 
lentia  ampliatur,  Filii  gloria  minuatur;  et  sic  Mater 
provocetur,  quae  magis  vult  Filium  extolli  et  ho- 
norari  quam  se  ipsam ,  utpote  Creatorem  quam  crea- 
turam  4. 

Huic  igitur  positioni  adhaerentes,  propler  hono- 
rem  lesu  Chrisli,  qui  in  nullo  praeiudical  honori 
Matris,  dum  Filius  Matrem  incomparabiliter  ante- 
conciasio  2.  cellit ,  teneamus,  secundum  quod  communis  opinio 
tenet,  Virginis  sanctificationem  fuisse  post  originalis 
peccati  contractionem.  —  Unde  rationes  hoc  proban- 
tes  concedendae  sunt. 

1.  Ad  illud  vero  quod  obiicitur  in  contrarium, 
Ad  opposi- quod    Virgo    purissima   fuit;   dicendum,  quod   tria 

obsena- attendenda  sunt  in  illa  auctoritale:  primo,  quia  di- 

h0  L    cit  sub  Deo ;  et  in  hoc  innuit,  quod  defuit  a  puri- 
tate  Christi .  et  ideo  aliquam  maculam  habuit ,   vel 


originakm  vri  aclualem.  Non  actualem,  ut  pate- 
bit  ■:  ergo  origvuUem.  Ideo  vult  dicere,  quod  ca- 
ruit  omiii  macula  actuali,  non  originali.  —  Aliud  obsern. 
atteodendum  est.  quod  diciiur .  quod  mawrnequti 
iniriiuji ,  scilicel  ratwaabUiter.  Illud  enim  dicitur 
mteUigi**  quod  rutionabUiter  cogitatur  vel  cogno- 
scitur :  illud  non  rationabiliter  cogitatur,  quod  nata 
de  wluptate  viri  careat  originali  peccato.  —  Po-obsen» 
stremo  attendendum  est  quod  dicit,  quod  de  mttire 
purissima  facta  est  illa  oonceptio;  in  quo  innuil . 
quod  haec  summa  puritas  est  ponenda  in  ea  pro 
tempore,  in  quo  concepit  Filium  Dei;  et  tunc  om- 
nino  purificata  et  mundissima  fuit,  sicut  patebit  in- 
fra  "' :  et  ideo  non  sequitur,  caruisse  originali  culpa. 
•2.  Ad  illud  quod  obiicitur.  quod  nulla  habenda 
est  quaestio,  cum  agitur  de  peccatis  secundum  ver- 
bum  Augustini ;  dicendum,  quod  Augustinus  intelli- 
git  de  peccato  actuali ,  non  de  originali,  sicut  pa- 
tet  ex  serie  litterae8. 

3.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  honor  Matris 
refertur  ad  Filium  ;  dicendum ,  quod  verum  est ; 
non  tamen  sequilur ,  quod  omnis  honor ,  qui  attri- 
buitur  Filio,  attribuendus  sit  Matri,  quia  sic  non 
essel  Filium  honorare,  sed  potius  Filio  contumeliam 
facere .  dum  honorem  sibi  soli  debitum  quis  alii  attri- 
bueret.  Et  quia  hic  honor,  scilicet  immunem  esse 
ab  omni  peccato.  tam  originali  quam  acluah.  sohus 
Filii  Dei  est.  quia  solus  conceptus  de  Spiritu  sancto 
et  nalus  de  Virgine ;  ideo  Virgini  attribuendum  non 
est.  Sufticiunt  enim  Virgini  aliae  dignitates,  quas  sibi 
Filius  communicavit  et  dedit ,  in  quibus  superexcel-  xotandom. 
lit  omnes  humanas  laudes  et  devotiones;  et  ideo  non 
oportet  novos  honores  confingere  ad  honorem  Virgi- 

nis ,  quae  non  indiget  nostro  mendacio ,  quae  tantum 
plena  est  veritate  9. 

4.  Ad  lllud  quod  obiicitur.  quod  si  est  ponere 
extrema .  et  medium ;  dicendum ,  quod  verum  est . 
si  medium  illud  natum  sit  confici  ex  extremis  se- 
cundum  debitum  ordinem  et  congruentiam.  Non  sic 
autem  est  in  proposito ;  nam  ponere  causam  sine 
effectu.  vel  effectum  sine  causa  non  convenit  ne- 
que  decet 10. 


1  Epist.  187.  (alias  57.)  c.  10.  n.  32.  seq.  Cfr.  quaesL 
seq.  arg.  2.  ad  opposit.  August.,  II.  de  Peccat.  merit.  et  roniiss. 
etc.  c.  27.  n.  43.  ait:  Quocirca  sicul  homo,  qui  non  vixerit , 
mori  non  potest,  et  qui  mortuus  non  fuerit  resurgere  non 
potest,  ita  qui  natus  non  fuerit  renasci  non  potest.  Ex  quo 
conficitur,  neminem  in  suo  parente  renasci  potuisse  non  na- 
tum.  —  Mox  pro  prius  est  igitur  cod.  bb  prius  ent  enim.  Paulo 
inferius  ante  ex  sua  cod.  H  inserit  et. 

-  Rom.  5,  12.  —  Sufficiat  afferre  illud  testimonium  August., 
II.  de  PeccaL  merit.  et  remiss.  etc.  c.  21.  n.  38:  « Solus  ergo  ille 
etiam  homo  factus  manens  Deus  peccatum  nullum  habuit  un- 
quam,  nec  sumsit  carnem  peccati,  quamvis  de  materna  carne 
peccati».  Cui  testimonio  similia  dicit  ibid.  c.  35.  n.  57. 

3  Epist.  II.  Cor.  5,  I  i.  —  Cfr.  Bernardi  Epist.  174.  n.  2, 
nec  non  Petri  Cellensis  Epist.  171-173,  scriptae  contra  Nieolaum 
a  S.  Albano,  qui  acer  defensor  immaculatae  conceptionis  B.  M.  V. 
dixerat:  Sicut  in  caelo  qualis  Pater,  talis  Filius:  sic  et  in  terra 


qualis  Filius,  talis  Mater.  non  quidem  de  Spiritu  S.  concepta, 
ui  Filius,  sed  sanctificata  ex  utero  matris,  ut  Filius. 

*  Cod.  F  ante  quam  creaturam  interiicit  magis.  Multi  codd. 
et  edd.  I,  2  male  omiltunt  quam,  quod  ex  codd.  MOSU  re- 
stituimus;  Vat.  pro  quam  creatura  substituit  crealura.  Paulo 
superius  post  et  sic  Vat.  interiicit  in  ilio. 

5  Ilic  a.  2.  q.   I. 

6  Vat.  inepte  adiicit  rationabititer.  Post  pauca  codd.  A  K  L 
M  N  0  T  U  V  X  et  alii  omiitunt  vel  cognoscitur,  et  subinde  pro 
ittud  non  coddL  M  0  substituunt  non  autem. 

7  Art.  2.  quaest.  2.  seq.  —  Mox  post  sequitur  Vat.  sup- 
plet  ipsam. 

8  Vide  hic  in  lit.  Magistri,  c.  2,  et  infra  a.  2.  q.   I. 

9  Respicitur  illud  Ioan.  I,  14:  Plenum  gratiae  et  veritatis. 
—  Paulo  superius  pro  novos  cod.  A  nos.  Deinde  pro  iantum 
cod.  M  tam. 

10  Vide  hic  corp.  quaest. 


DIST.  1».  P.  I.  ART.  I.  QUAEST.  II. 


69 


5.  Ad  illad  quod  obiicitur,  quod  sanctificatio 
beatae  Virginis  excellit  sanctiflcationem  aliorum  San- 
ctorum  quantum  ad  magnitudinem  '  et  celeritatem; 
dicendum,  quod  verum  est;  verumtamen  non  sequi- 
tur  ex  hoc,  quod  sanctificata  fuerit  in  primo  in- 
stanti  creationis  animae,  quia  non  excellit,  nisi  in 
quantum  decet. 

6.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  possibile  fuit, 
in  primo  inslanti  gratiam  infundi ;  dicendum ,  quod 


absque  dubio  non  erat  impossibile  apud  Deum 
omne  verbum  %  nec  illud ,  videlicet  quod  posset  la- 
cere  Virginem  ab  omni  peccato  immunem;  non  ta- 
men  hoc  decuit  alicui  concedere  nisi  ei  soli,  per 
quem  omnium  facta  est  salus.  videlicet  Domino  lesu 
Christo,  ut  noti  glorietur  in  conspectu  eius  omnis 
caro ;  sed  ipsi  soli  sit  honor  et  gloria  in  saecula 
saeculorum.  Amen. 


SCHOLION. 


I.  Haec  quaestio  magis  prope  attingit  statum  quaeslionis,  ut 
ipsa  nunc  intelligitur;  atlamen  ab  omnibus  aliis  antiquis  magi- 
stris  (quod  sane  mirum  est)  omiltitur.  Nam  hi,  exceptis  Alexandro 
et  B.  Alberto  alia  quaedam  tractanlibus ,  duplicem  tanlum  quae- 
stionem  instituunt,  scilicet,  utrum  B.  Virgo  sanctificata  fuerit  ante 
animationem  —  vel  post  animationem,  et  quidem  ita,  ut  ante 
et  post  intelligant  de  ordine  tempoiis.  Unde  negligcndo  quae- 
stionem  hanc,  quae  est  «  de  primo  inslanti  suae  conceptionis  » 
(Decret.  Pii  IX),  viam  sibi  quasi  praecludebaht  problema  hoc 
recte  solvendi.  —  In  hac  igitur  quaeslione  S.  Bonav.  agit  de 
altera  explicatione  huius  mysterii,  quam  illa  aetate  quidam  de- 
fensores  piae  sententiae  in  medium  proferebant,  et  quae  hic  in 
corp.  accurate  explicalur  et  simul  illustratur  exemplo  arcae  cum 
urna  manna  implela.  Docebant  igitur  isti,  quod  «  prius,  saltem 
per  naturam,  sanctificata  fuit  anima  B.  Virginis  quam  carni 
unita  ».  Quodsi  hoc  prius  intelligatur  de  ordine  temporis,  pro- 
positio  est  manifeste  falsa  et  contra  decretum  Pianum.  Nec 
etiarn,  si  prius  accipilur  secundum  ordinem  naturae,  conve- 
niens  est,  ut  bene  observavit  cl.  Scheeben  (Handb.  der  Kalhol. 
Dogmalik,  t.  III.  n.  I706),  et  quidem  iam  ob  hanc  ralionem, 
quia  liberatio  B.  Virginis  a  peccato  originali,  explicata  similiter, 
ac,  si  quis  sustentatur,  ne  ruat  in  peccatum  actuale,  non  satis 
exprimit  debitum  saltem  remotum  incurrendi  peccatum  originale, 
quo  debito  B.  Virgo  obstricta  erat.  —  Scotus  autem  (hic  q.  I.  n. 
I5-I8.)  primns  in  hac  re  bene  distinguit  ordinem  naturae  et 
lempnris;  porro  docet,  quod  anima  B.  Virginis  in  eodem  qui- 
dem  instanti  temporis  creata  et  corpori  infusa  et  sanctificata 
fuit,  tamen  secundum  ordinem  naturae  ipsa  creatio  animae 
praecedit  infusionem  eius  in  corpus,  et  haec  gratiam  vel  cul- 
pam;  unde  ipsa  B.  Virgo  prius  natura  fuit  filia  Adae  quam 
iustificata.  Ita  Scot. ,  cui  consentit  Suarez  (in  III.  p.  Summae 
t.  II.  disp.  3.  sect.  i.).  Quoad  aliqua  principia  cfr.  Bonav.,  II. 
Sent.  d.  31.  a.  2.  q.   I.  in  corp.  ad  opin.  2. 

II.  Patet  igitur,  S.  Bonaventuram  affirmativam  scntentiam 
sic  explicatam  recte  potuisse  improbare,  quin  protinus  debuis- 
set  adhaerere  secundae  senlentiac,  quae  slatuit,  quod  B.  Virgo 
post  infusionem  animae  (scilicct  secundum  ordinem  temporis) , 
cito  tamen,  sanctificata  fuerit.  Nihilominus  ipse  sententiam  tunc 
communem  in  hac  et  seq.  quaestione  (cfr.  etiam  infra  d.  !S.  a.  I. 
q.  3.  ad  4.)  manifeste  praefert;  nec  in  Breviloquio  (p.  III.  c.  7.) 
divcrsimode  loquitur,  nec  huctisque  constal,  quod  hanc  opi- 
nioncm  postea  revera  rctractaverit ,  quidquid  in  contrarium 
a  nonnullis  scriptum  sit.  Verum  quidem  est,  quod  respectu  fcsti 
conceplionis  B.  M.  Virginis  poslea,  melius  informatus,  dubita- 
lioncm  suam  anteriorem  (cfr.  supra  q.  I.  ad  4.)  deposuit,  cum 
in  Capilulo  generali  Pisis  I263  congrcgato  illud  in  loto  Ordine 
celebrandum  csse  statuerit.  Sed  llla  aetate  obiectum  huius  festi 
(omissa  etiam  voce  immarulata)  a  docloribus  et  ab  ipso  S.  B<>n;i\ . 
poiius  trabebatur   ad    sanctiflcationem   posteriorem   quam   ad 


conceptionem  (vide  supra  q.  I.  ad  i,  et  Benricum  Gand. , 
Quodl.  15.  q.  13,  diffuse  de  hoc  disputantem).  Hinc  etiam  S. 
Thom.  (S.  III.  q.  27.  a.  2.  ad  3.)  dicit :  «  Nec  tamen  per  lioe 
quod  festum  conceptionis  celebratur,  datur  intelligi ,  quod  in 
sua  conceptione  fuerit  sancta  »  etc.  —  Verum  est  etiam,  S.  Bo- 
naventuram  (IV.  Sent.  d.  30.  q.  2.  ad  I.)  dicere,  quod  «  Virgo 
sanclissima  non  erat  sub  Lege ;  nam  quomodo  sub  Lege  erat , 
quae  Legis  auctorem  genuit  »?  Sed  remanet  valde  dubium , 
utrum  auctor  principium  hoc  praeclarum ,  quod  ad  Legem  Mo- 
saicam  applicat,  etiam  ad  propositum  casum,  valde  differenicm 
applicaverit.  —  Alii  loci  in  favorem  piae  sententiae  ipsi  attri- 
buti  sumli  sunt  ex  Iibris  vel  spuriis,  v.  g.  ex  Speculo  B.  M. 
Virginis ,  vel  saltem  dubiis.  Nec  ipse  Sermo  2.  de  B.  M.  Vir- 
gine,  cuius  insigne  testimonium  vulgo  citatur ,  est  cerio  genui- 
nus,  immo  iam  curatores  Vaticanae  edilionis  ad  marginem  in- 
tcr  alia  scripserunt :  t  Sermonom  hunc  B.  Bonaventurae  non 
esse,  omnino  fatendum  est  ».  Sed  de  his  scripiis  suo  loco,  Deo 
dante,  disquisitio  instituetur. 

III.  Nihilominus  S.  Bonav.  in  hac  et  seq.  quaestionc  ita  de 
praerogativis  et  puritate  B.  Virginis  loquitur.  ut  omnia  princi- 
pia.  quibus  hoc  mysterium  innititur,  niire  exallet;  immo  di- 
cendum,  quod  Scoto  quasi  viam  aperuit  luculenta  sua  exposi- 
tione  argumentorum ,  quae  sunt  in  favorem  verae  seotentiae. 
Haec  argumenta  Scotus  recepit  et  in  aliquibus  corroboravit-, 
adhibita  etiam  necessaria  distinctione  inter  ordinem  temporis  et 
naturae ,  quem  usum  notae  distinctionis  procul  dubio  eiiain  S. 
Bonaventura  approbassel,  si  in  hac  materia  tunc  adhibita 
fuisset.  —  In  hoc  etiam  accedit  proxime  ad  Scotum,  quod  \e- 
ram  sententiam,  licet  male  explicatam,  non  dixerit  esse  impro- 
babilem,  sed  potius  contrarium  insinuat.  Ipse  autem  Scot. .  sal- 
tem  in  suis  Commentariis  ad  Magistrum,  veram  sententiam  lan- 
tum  conditionate  proclamat  esse  probabilem  ,  cum  (loc.  cit.  n. 
I0.)sic  concludat :  «  Quid  autem  horum  irium,  quae  os^ 
sunt  esse  possibilia,  factum  sit,  Deus  novit.  Si  auoioritati  Le- 
clesiae,  vel  auctorilali  Scripturae  non  repugnet,  vidrtur  proba- 
bile  quod  excellentius  est  attribuere  Mariao  ».  Ex  hoc  loco  licel 
arguere,  quod  tempore,  quo  Scotus  baec  scripsjt,  vera  senten- 
tia  etiam  in  Ordine  Minorum  nonduni  publieo  praedlcabalur. 
Sed  poste.i  Aureolum  aliosque  plurimos  auctores  Ordinis  Mino- 
rum  fortitor  defendlsse  privilegium  B.  Mariae  Vlrginis,  esi  notis- 
simum.  — Quoad  praecedentes  vero  auctores  dicendum ,  quod 
sublato  inani  timoro,  in  quo  versabantur,  scillcet «  ne  auctoritas 
Ecclesiae,  vel  aucloritas  Scripturae  repugnarel  »,  atque  explicato 
vero  sensu  liuius  inystorii ,  piam  sonionii;im  egregfl  lii  doctorea 
llbentissime  accepissent.  Nam  Ipsa  principia  ,  quae  quoad  plenl- 
tudinem  gratiae  atque  slngularisslmam  puritatem  n.  Virginis  pro- 
fltebantur,  Intellectum  quasJ  sponte  ad  plam  sententlam  attrahe- 
bant;lnsuper  rerventlsshna  eorum  devotio  erga  Del  Genitrlcem 
quasl  \ini  patiebatur,  dum  macula  quaedam  actuattter  eldem 


1  Ita  codd.  FKMNOPQUZ.  Cod.  S  vocl  tnoynihutinm 
pracmittit  abttndantiam  rt.  Pro magnituttinem  oodd.  tEGLR 
WX  aa  bb  cc  et  edd.  I,  2  perperam  exhibenl  ima(jinem, 
Vat.  autem  nativitatem  tx  utero. 


-  LUC.  I  ,  37.  —  Soq.  (ostimoniuin  siimtum  ot  eonir.ietum 
,•>[  a  1  OofJ  I  .  Hfc  oi  I.  Tim.  I,  17.  —  Pro  rircmt  cod  Q 
(Irrrrrit. 


7«) 


SENTENTIARUM  LIM.  III. 


inpoaebatur,  atque  borrebai  fateri,  diaboli  servato  aliquo  mo- 
mento  fuisse  Dorninl  Matrem. 

IV.  iiiiir  Ructores,  quos  citare  solemus,  soli  Dionys.  Carth. 
et  Biel  (uterque  est  auctor  saec  15.  Brmiter  lenent  veram 
gententiam.  Dionys.  autemmonel  (hlcq.  I.iri  flne) : «  Quidquid 
in  hac  iv  Bendendum ,  non  dbputationibus  contentlosis ,  sed  » l<-- 
termiaatione  Ecclesiae  calholicae,  oul  obedire  ti-nemur,  est  in- 
quirendum.  Quae  ln  novissimo  Concilio  universali  [scilicet  B;i- 
sileensi,  a.  I  * 3 *J ,  cuius  tamen  decreto  deest  auctoritas  Concilii 
generalis]  finem,  ui  dixi,  his  dissensionibus  imposuit,  el  di- 
gnissimam  Dei  Matrem  in  sua  conceptione  ab  omni  originali 
labe  per  praevenientem  gratiam,  a  summo  capite  Christo  orium 
habentem,  praeservatam ,  atque  ideo  festum  de  ea  sub  nomine 
COtlCtptionis ,  el  non  sanciificationis  esse  celebrandum  determi- 
navit,  sicut  el  hodie  eelebrat.  Ita  etiam  Ordo  noster  Carlhusia- 
nus  observare  videtur  »  etc. 

Mirabili  igiiur  et  adoranda  Dei  omnia  suaviter  disponeniis 
providentia  factum  est,  ut  almum  hoc  mysterium  quasi  quadam 


gerarinU  evoiutiOBe  sensim  gradatimque  in  Ecclcsia  efflorasceret ; 
ui  prius  per  Baecula  <|u;i«i  per  ignem  gravissimaruoo  opposilio- 
num  probaretur  et  Ulustrarelur ;  ut  denique  non  tain  disputatio- 
nibus  scbolarum  quara  |>i<>  devotorum  fldelium  cultu  usuque  nec 
non  magisteril  ecdesiastid  fevore,  semper  evidentlus  manifestato, 
perfeeta  flliorom  Eeclesiae  concordfa  in  celebranda  nac  B.  Vir- 
ginis  praerogativa  tempore   praeordinato   suaviter  perficeretur. 

Quo  di\i onsilio  supposito,  ntin  est  mirandum,  quod  ;inieactis 

saeculi8,  nondum  discussa  quadam  caligine,  etiaro  illuminatis- 
simi  et  devotissiml  cnHores  B.  Virginis  Mariae  de  hoc  myste- 
rio  insufflcienter  locuti  sint. 

V.  Sequens  (3.)  quaestio  secundum  praedicta  intefligeoda 
est.  De  ea  tractant  praeter  laudatos  in  scholio  ad  I.  q. :  Alex.  Hil., 
S.  III.  q.  9.  m.  2.  a.  i.  —  S.  Thom. ,  hic  q.  I.  a.  I.  quae- 
stiunc.  3.  ;  S.  III.  q.  27.  a.  I.  —  B.  Albert.  ,  hic  a.  'J.  —  Pelr. 
a  Tar. ,  hic  q.  I.  a.  I.  quaestiunc.  2.  —  Richard.  a  Med. ,  hic 
a.  I.  q.  2.  —  .Egid.  R.,  hic  q.   I.  a.  2. 


QUAESTIO  III. 
Utrum  beata  Virgo  sanctificata  fueril  ante  nalivilaiem. 


Tertio  quaerilur ,  utrum  beata  Virgo  sanetificata 
fuerit  ante  nativitatem.  Et  quod  sic .  videtur. 

1.  Bernardus  ad  Lugdunenses  J :   «  Fuit  procul 
Funda.nenu.dubio  Mater  Dei  ante  sancta  quam  nata  ». 

2.  ltem ,  Bernardus  • :  «  Quod  paucis  mortalium 
constat  esse  collatum .  fas  cerle  non  est  credere  tan- 
tae  Virgini  fuisse  negatum  »:  sed  loannes  et  lere- 
mias  sanctificati  fuerunt  in  utero,  secundum  quod 
habetur  Ieremiae  primo:  Antequam  exires  etc. ;  et 
Lucae  primo:  Spiritu  sancto  replebitur  adhuc  ex 
utero  matris  suae :  ergo  videtur  multo  fortius , 
quod  Virgo  Maria  fuerit  in  utero  sanctificata. 

3.  Item,  Ecclesia  celebrat  et  solemnizat  Virginis 
nativitatem ;  sed  statui  in  peccato  solemnitas  non 
debetur :  ergo  videtur ,  quod  in  hora  nativitatis  fue- 
rit  sanctificata  3. 

4.  Item,  si  aliqua  persona  de  plenitudine  gra- 
tiae  Filii  beatae  Virginis*  debuit  participare,  Mater 
eius  maxime  particeps  debuil  fieri :  ergo  sicut  tunc 
maxime  erat  idonea,  ut  cum  ipsa  et  in  ipsa  gratia 
augmentaretur,  cum  eam  gestabat  inter  viscera;  vi- 


detur,  quod  in  ipso  utero  Spiritus  sancti  gratia  fuis- 
set  repleta. 

Sed  contra:  1.  Ad  Romanos  octavo5:  Ut  sil  ipse  Adop, 
primogemlus;  Glossa:  «  Qma  pnmus  sine  peccato  na- 
tus  et  primus  impassibilis  resurgens  »:  ergo  vide- 
tur,  quod  beata  Virgo  non  fuerit  nata  sine  peccato, 
cum  nata  fuerit  ante  quam  Christus:  ergo  non  fuit 
sanctificata  ante  quam  nata. 

2.  ltem,  Augustinus  ad  Dardanum6:  «  Illa  gra- 
tia,  qua  efficimur  templum  Dei  singuli,  non  nisi  re- 
natorum  est.  quod  non  nisi  nati  homines  esse  pos- 
sunt  » :  ergo  cum  per  sanctificationem  beata  Virgo 
sit  facta  templum  Dei ,  non  fuit  ante  sancta  quam 
nata. 

3.  Item.  nulla  proprietas  perimitur,  quamdiu 
habet  continuitatem  cum  sua  causa;  sed  anima  con- 
trahit  originale  a  parentibus7:  ergo  quamdiu  proles 
iuncta  est  matri.  non  videtur,  quod  ab  originali  pec- 
cato  possil  mundari:  ergo  nec  sanctificari. 

4.  Item.  esse  ordinatum  praesupponit  esse  di- 
stinctum  $;   sed  gratia   sanctificationis  praesupponit 


1  Epist.  ITi.  n.  o.  —  Complures  codd.  omittunt  paulo 
ante  videtur. 

2  Loc.  cit.,  ubi  textus  originalis  sic  sonat:  «  Quod  itaque 
vel  paucis  mortalium  constat  fitisse  collatum,  fas  certe  non  est 
suspicari  tantae  Virgini  esse  negatum».  Pro  constat  edd.  in 
<>rt>i  congruU,  nonnulli  codd.  conveniat.  —  Seq.  locus  Scri- 
plurae  est  ierem.  1,5;  alter  Luc.   I,   15. 

3  Rernard.,  loc.  cit.  n.  3:  Accepi  sane  ab  Ecclesia,  illum 
sliem  cum  summa  veneratione  recolendum ,  quo  assumta  de 
saeculo  nequam...  sed  et  ortum  Virginis  didici  nihilominus  in 
Ecclesia  et  ab  Eeclesia  indubitanter  habere  festivum  atque  san- 
ctum,  firmi>sime  cum  Ecclesia  sentiens ,  in  utero  eam  accepisse, 
ut  sancta  prodiret. 

4  Ioan.  I,  16:  Et  de  plenitudine  eius  nos  omnes  accepimus 
"t  gratiam  pro  gratia.  —  Pro  gratiae  Filii  beatae  Virginis  codd. 
K.  aa  cum  edd.  I,  2  gratiae  Christi ,  cod.  H  giatiae  Dei , 
oodd.  A  F  G  L  N  T  L'  V  Z  perperam  gratiae  beatae  Virginis. 
Mox  pro  ergo  sicut  codd.  K.  L  Z  bb  ergo  si;  deinde  pro  eam 
gestabat  [scil.  plenitudinem  gratiae]  edd.  eum  gestabat. 


5  Vers.  29.  —  Glossa  est  ordinaria  et  habetur  apud  Stra- 
bum  et  Lyranum.  —  Pro  primus  impassibilis  edd.  cum  pluri- 
bus  codd.  primo  impassibilis. 

6  Epist.  187.  (alias  57.)  c.  10.  n.  32:  llla  sanctificatio,  qua 
efficimur  et  singuli  templa  Dei  et  in  unum  omnes  templum 
Dei ,  non  est  nisi  renatorum ,  quod  nisi  nati  homines  esse  non 
possunt.  —  Pro  singuli  Vat  singulare  et  subinde  pro  quod 
cum  edd.   I,  2  quia.  In  fine  arg.  pro  sancla  Vat.  sanctificata, 

7  Cfr.  II.  SenL  d.  31.  a.  2.  q.  I.  seqq.  et  d.  33.  a.  I.  q. 
I.  —  Paulo  superius  pro  continuitatem  codd.  FGKNZ  bb 
continuationem.  Mox  pro  iuncta  codd.  A  Z  unita. 

8  Nam  secundum  August.,  XIX.  de  Civ.  Dei,  c.  13.  n.  I, 
ordo  est  parium  dispariumque  rerum  sua  cuique  loca  tribuens 
dispositio.  —  Pro  rsse  distinclum  in  minori  cod.  aa  et  Vat. 
exliibent  esse  ordinaium.  Satis  manifestum  est,  quod  concinnior 
lectio  sit  ex  istis  duabus  in  unam  contracta:  sed  gratia  san- 
ctificationis  praesupponit  esse  ordinatum  et  per  consequens  esse 
dislinctum. 


DIST.  III.  P.  [.  ART.  I.  QLAEST.  III. 


71 


esse  distinctum:  ergo  nulli  potest  conferri  nisi  ha- 
benti  esse  discretum:  ergo  quamdiu  proles  coniun- 
cta  est  matri.  non  videtur  posse  sanctificari. 

o.  Item,  sancti/icari  in  utero  est  effectus  co- 
gnitus  soli  Deo,  ergo  de  nullo  Sancto  asserendum 
est  esse  sanctificatum  in  utero.  nisi  de  eo,  de  quo 
expresse  Iegitur  in  Scriptura  tradita  a  Spiritu  san- 
cto;  sed  hoc  non  legitur  de  Virgine:  ergo  etc. 
6.  luxta  hoc  quaeritur:  quare  potius  exprimitur 
tio  m-  in  Scriptura  sanctificatio  Ieremiae  et  loannis  Bapti- 
stae  quam  alterius  Sancti  ?  —  Et  si  lu  dicas,  quod 
illi  fuerunt  soli  sanctificati;  tunc  est  quaestio,  unde 
hoc  sit,  cum  multi  fuerint  Sancti  tam  in  novo  quam 
in  veteri  Testamento,  et  sanctitatis  valde  eminentis. 

c  o  n  c  l  u  s  i  o. 

Beata   Virgo  fuit  itt  utero  et  ante 
nalivitatem  sanctifcata . 


losio. 


niiin. 


latnr 
•-alio. 


»mia 

ie. 


Respoxdeo:  Dicendum,  quod  pro  indubitanti  ha- 
bet  hoc  Ecclesia,  videlicet  quod  beata  Virgo  fnerit 
in  utero  sanctificata.  Et  illud  patet  ex  hoc ,  quod 
eius  nativitatem  tota  Ecclesia  celebrat,  quod  non  fa- 
ceret,  nisi  sanctificata  esset. 

Si  autem  quaeratur,  qua  die  vel  hora  sanctifi- 
cata  fuerit,  hoc  ignoratur;  probabiliter  tamen  cre- 
ditur,  quod  cito  post  infusionem  animae  fuerit  facta 
infusio  gratiae.  —  Quidquid  tamen  sit  de  hora.  pro 
certo '  habendum  esl ,  quod  ante  nativitatem  sancti- 
ficala  fuerit.  Licet  enim  hoc  expresse  non  habeatur 
in  Scriptura,  haberi  tamen  potest  ex  his  quae  in 
Scriptura  leguntur.  In  Scriptura  namque  non  legitur, 
quia,  cum  Evangelia  inchoentur 2  a  loanne,  qui  fuit 
consummalio  Prophetarum  et  initium  Legis  novae;  et 
beata  Virgo  nata  et  concepta  fuit  ante  Ioannem;  ideo 
nihil  habetur  de  eius  nativitate,  vel  sanctificatione  in 
Evangeliis.  —  llabetur  tamen  3  in  noco,  sive  in  veteri 
Testamento,  unde  sanctiticatio  eius  potest  elici.  In 
novo  habetur  de  sanctificalione  loannis.  in  veteri  de 
sanctificatione  leremiae;  quorum  uterque  legitur  in 


utero  inisse  sanctificatus.  Et  ex  hoc  quasi  o  minori 
colligitur,  hoc  beatae  Virgini  fuisse  concessum:  quia . 
sicut  dicit  Bernardus .  «  quod  aliis  legitur  faisse 
collatum.  non  est  credendum  Virgini  fuisse  neua- 
tum».  maxime  cum  sanclitas  Viminis  excedat  le- 
remiae  et  loannis  puritatem  et  vin_rinitatem  4.  In  aliis 
fuit  virginitas.  in  hac  cum  virginitate  fecunditas. 
Et  si  illi  sanctificati  fuerunt  in  ulero.  quia  ad  San- 
ctum  Sanctorum  secundum  expressionem  prophetiae 
accesserunt  magis,  quanto  magis  illa  in  utero  san- 
ctificari  debuit.  quae  Deum  in  utero  portavit  ?  loan- Ad  q_* 

nem  incid. 

nes  namque  inler  ceteros  de  Domino  prophetavit. 
qnia  in  matris  utero  ad  adventum  Domini  exsultavit. 
et  postiiicilum  suo  digito  ostendit  \  leremias  etiam 
prius  loanne  expressius  prophetavit.  cum  dixit:  Vo- 
vum  faciel  Dominus  super  lerram,  rnulier  circum- 
dabit  virum,  trigesimo  primo.  In  hoc  Damque  quod 
dicit:  Sovum  faviet  Dominus  super  terram,  datnr  in- 
lelligi,  quod  non  ex  virili  semine;  el  quod  ille  qaem 
circamdabit,  non  erat  purus  bomo,  quia  neutrum 
esset  novum.  Et  in  hoc  totum  comprehendit.  quod  di- 
citlsaias8:  Ecce  Virgo  concipiet  etc.  In  hoc  aatem 
quod  subiungit:  Et  circumdabit  virum,  dat  intellige- 
re,  Christumab  instanti  conceptionis  fuisse  perfectam 
gratia  et  sapientia.  —  Prophetavit  nihilominus  faclo: 
quasi  enim  7  omnia  gesta  sua  signa  fuerunt  domini- 
cae  passionis.  —  Et  propterea  de  liis  duobas  legitur 
specialiter,  quod  fuerool  sanctificati:  et  per  hos  duos 
datur  manifeste  intelligi  sanctificatio  beatae  VJrgiois. 

Si  quis  autem  velit  dicere,  quod  aliis  Sanetisn*- 
convenit  sanctificatio  ex  utero.  ut  lob.  qui  dicit8: 
Ab  infantia  crevit  mecum  miseratio  et  ex  utero 
egressa  est  mecum ,  et  sicut  volnnt  quidam  dicere 
de  lacob  et  David;  hoc  nec  certitudinem  habel  nec 
auctoritatem  apertam,  nisi  quis  velil  Scripturae  h- 
cere  violentiam.  Et  ideo  eadem  faeilitate  contenmi- 
tur,  qua  probatur;  et  nec  aliis  ridetur  fuisse  nisi 
virginibus  haec  gratia  sanctificationis  concessa.  — 
Concedendnm  est  igitur,  Reginam  Virginiim  ex  utero 
fuisse  sanctificatam.  Et  rationes,  quae  hoc  ostendunt, 
concedendae  sunt. 


1  Codd.  K  P  Q  Z  bl)  adnectunt  tnmeti. 

*  Cod.  A  Evangelista  inchoetur.  Proxime  post  pro  quifu.it 
m«  i,|.  AGHLTVZaa  ijni'i  fuit ,  cod.  U  pro  eo  quod  fuerit. 
DHn  pro  initium  cod,  X  inchoatio  el  paolo  inferlug  pro  con- 
cepta  fuit  oodd.  F  G  L  N  U  V  aa  bb  concepta  fderit. 

3  Codd.  K.  P  Q  bb  snbiiciiint  aliquid.  In  cod.  A  legitur: 
Habetur  tam  in  nnvo  qunm  in  a-ieri  etc.  Aliqaantulum  infe- 
rins  .into  bentne  Virgini  cod.  (i  Interseril  vere. 

4  Cod.  T  mn.rime  cum  Virgo  leremtam  et  foannem  in 
mnclitate  e.rceUnt.  Paulo  inferius  post  accesserunt  edd.  omlt- 
tunt  magis ,  et  subinde  pro  i/unnto  magis  r<n\.  \  substltufl 
tnnto  mnijis. 

5  Luc.  I,  il  ;  loan.  I,  39.  ot  3ii.  —  Seq.  Scrtpt  locus 
est  lorcin.  31,  -22,  cnius  expositlo  a  Bonav.  propostta  convenfl 
cum  explanatlone  Hieronyml  el  cum  verbls  Bernardl  m  elus 
llomii.  2.  super  Miuut  eti ,  n.  '.>.  —  Paulo  superius  ante  '/<• 
Diiiiinin  proplietniit  edd.  Interiiciunt  expressha  ''i  mox  pro 
uil  niii  niiinii  subslituuni  ilr  adventu. 


6  Cap.  7.    I  i.  —  Paulo  superius    codd.  A  II  et    ^M.    I,  2 
prius  pro  punts. 

i  Pro  i/uiisi  i'imii  cod.  K  quia.  Paulo  inferius  pi 

hOS  duOS  COd.   T   /'./■  iiiiilms. 

ip.  31,  is.  _  [),.  lacob  vlde  Gen.  25,  23;  Malach. 
I,  2.  ci  Rom.  9,  13.  !)■•  David  loqultur  Bernard. ,  EplSL  IT(. 
n.  3:  Videris,  inqnit,  etiam  iu,  an  de  sancto  \<w\<\  Id  ipsum 
liceal  opinarl,  pro  eo  quod  dicebal  Deo:  ln  te,  .m.  confir- 
niniiis  siiiu  <-.i  vtero,  de  ventre  tnatris  nuae  tu  u  protector 
mriis  I'-..  70,  8.);  Item:  De  ventre  matris  meae  /'  - 
r<  iu ,  iv  discesseris  "  nu  Ps.  21,  1 1.).  -  Loco  voeum  ei  Dacid, 
quae  In  codd.  \Liii.  nu  \  Bperte  habetur,  edd.  exhlbenl 
dicendum  qnod,  quae  corraptio  ex  Bbbrevlaia  voce  David  \i- 
detur  ease  orta;  ;ilii  codd.  praemlttunt  et  ante  dicendum.  Paulo 
superlus  pro  sanctificatio  ex  utero  Val.  cotn  ono  nltemque 
cod.  siinrii/iriitKi  ni  uiriD ,  quod  ci  rccurrit  in  flne  corp.  Cod. 
T  omfltli  nisi  </uis  r<7/7  Scripturae  factre  viotentiam  el  eUam 
\,  i  ba  ei  '!'■■  atiie. ,  com 


72 


SENTENTIARUM  Llli. 


I.  2.  Ad  illud  quod  obiicitur  in  cniitrarium  de 
soiutio  oP-  Glossa  et  Augustino,  dicendum,  qood   est  nntivitas 

posilorum.  . .  ■    ■ 

i)U|.iex  nati-  duplex ,  scilicet  nativitas  in  utcro,  et  nativitas  ex 
utero.  Nativitas  in  ulero  est  ex  coniunctione  animae 
cum  carne;  nativitas  ex  ulero  est  ex  egressu  prolis 
de  ventre '.  Verbum  igitur  de  Glossa  et  auctoritale 
Auguslini  intelligitur  de  nativitate  in  utero,  non  de 
nativitate  ex  utero.  In  illa  enim  nativitate  in  utero 
fit  originalis  contractio,  et  posl  illam  potest  esse  san- 
Aiite..  ctificatio.  —  Posset  tamen  dici,  quod  illud  verbum 
Augustini  intelligilur  de  gralia  regenerante  secun- 
dum  legem  communem.  Et  hoc  melius  patet  in  libro 
quarto  ,  dislinctione  sexta  2. 

3.  Ad  illud  quod  obiicitur.  quod  non  perimitur 


proprietas,  quamdiu  coniuncta  est  cum  sua  origine; 
dioendum,  quod  verum  est  de  illa  proprietale,  quae 
liabet  conservari  curn  continua  influentia  cum  sua 
causa3.  Talis  autem  non  babet  esse  in  proposito;  et 
ideo  non  babel  bic  locuni. 

h.  Ad  illud,  quod  esse  ordinatum  praesupponit 
esse  distinctum;  dicenduin,  quod  verum  est;  sed  ex 
hoc  non  sequilur,  gratiam  sanctificantem  sequi  na- 
tivitalem  carnalem,  pro  eo  quod  ante  nativitatem 
carnalem  proles  distinguilur  et  quantum  ad  animam 
el  quanlum  ad  corpus:  licet  illa  distinctio  ante  na- 
livilatem  ex  utero  oculis  corporeis4  non  propaletur. 

5.  6.  Ad  illa  duo  ultima,  quae  obiiciebantur, 
iam  patet  responsio  per  ea  quae  dicta  sunt  5. 


ARTICULUS  II. 


De  efficacia  virtutis  in  hac  sanctificatione. 


Consequenter  quaeritur  quantum  ad  secundum  6 
de  virtulis  efficacia.  Et  circa  hoc  quaeruntur  tria. 

Primo  quaeritur,  si  per  sanctificationis  gratiam 
immunis  fuerit  ab  omni  culpa  actuali. 


Secundo  quaeritur,  utrum  per  primam  sancti- 
ficationem  exstincta  fuerit  fomitis  concupiscentia. 

Tertio  quaeritur,  utrum  per  secundam  sanctifi- 
cationem  ablata  fuerit  peccandi  potentia. 


QUAESTIO  I. 
Utrum  beata    Virgo  per  sanclificationis  graliam  immunis  fuerit  ab  omni  actuali  peccato. 


Circa  primum  sic  proceditur  et  ostenditur,  quod 
per  sanctificationis  gratiam  munda  fuerit  ab  omni 
actuali  culpa.  Et  quod  sic,  probatur: 

1.  Primo  per  Augustinum  de  Natura  et  gralia7: 
Fnndamema. «  De  sancta  Maria  Virgine  nullam  prorsus,  cum  de 

peccatis  agitur,  habere  volo  quaestionem.  lnde  enim 
scimus ,  quod  ei  plus  gratiae  sit  collalum  ad  vincen- 
dum  ex  omni  parte  peccatum,  quocl  meruit  parere 
quem  constat  nullum  habuisse  peccatum  ».  Si  ergo 
vicit  ex  omni  parte  peccatum,  videtur,  quod  immu- 
nis  fuerit  ab  omni  culpa. 

2.  Item,  Bernardus  ad  Lugdunenses  8:  «  Puto, 
quod  copiosius  munus  gratiae  in  eam  descenderit, 
quae  eius  non  solum  sanctificaret  ortum,  sed  eam 
deinceps  ab  omni  peccato  custodiret  immunem  » : 
ergo  videtur ,  quod  nunquam  peccavit  actualiter. 


3.  Item,  sanctificatio  Virginis  merito  eminentior 
fuit  quam  sanctificatio  beati  Ioannis;  sed  de  beato 
Ioanne  Baptista  legitur9: 

Ne  levi  saltem  maculare  vitam 
Famine  posset. 

Si  igitur  beatus  Ioannes  vitavit  venialia,  videtur, 
quod  beata  virgo  Maria  omnia  vitaverit  peccata  per 
gratiam  sibi  datam. 

h.  Item,  de  nulla  anima  potest  dici:  Tota  pul- 
cra  es,  amica  mea,  et  macula  non  est  in  te10,  con- 
gruentius  quam  de  Virgine  Maria;  ubi  autem  est  ma- 
cula  vel  culpa  actualis,  vel  venialis  vel  mortalis, 
de  eo  non  potest  recte  dici:  ergo  videtur,  quod  in 
Virgine  Maria  nulla  fuerit  culpa  per  gratiam  sibi 
datam. 


1  Cfr.  August. ,  Epist.  1 87.  (alias  57.)  c.  1 0.  n.  33.  —  Edd. 
est  egressus  prolis  de  ventre. 

2  Part.  II.  a.  i.  q.  I. 

3  Exemplum  affert  August.,  VIII.  de  Gen.  ad  lit.  c.  12.  n. 
26:  Sicut  aer  praesente  lumine  non  factus  est  lucidus,  sed  fit ; 
quia ,  si  factus  esset,  non  autem  fieret,  etiam  absente  lumine 
iucidus  maneret.  —  Cod.  K.  in  sua  causa.  Paulo  superius  pro 
cum  sua  origine  cod.  Z  cum  sua  causa.  Paulo  inferius  pro 
habet  esse  Vat.  potest  esse. 

4  Cod.  T  omittit  corporeis,  pro  quo  cod.  Iv  corporis, 
codd.  W  X  carms. 

5  Cod.  T  Ad  duo  ultima  patet  responsio  cx  iam  dictis.  — 
Vide  scliolion  ad  praecedentem  quaest. 

6  Cod.  H  adiicit  articulum.  Paulo  inferius  pro  immunis 
codd.  L  aa  mnnda. 


7  Cap.  36.  n.  -42.  Cfr.  hic  lit.  Magistri,  c.  2.  In  verbis  ex 
August.  citt.  pro  Inde  enim  editio  origin.  exhibet  Unde  hoc 
(interrogando),  cod.  A  In  Iwc.  Deinde  pro  quod  meriiii  pa- 
rere  cod.  K  quae  parere  mcruit,  textus  origin.  quae  concipere 
ac  parere  meruit,  cod.  F  quod  prolem  meruit  parere. 

8  Epist.  174.  n.  5:  Ego  puto,  quod  et  copiosior  sanctifi- 
cationis  benedictio  in  eam  descenderit,  quae  ipsius  non  solum... 
sed  et  vilam  ab  omni  deinceps  peccato  custodiret  immunem. 

9  In  hymno  ad  Matutinum  festi  S.  loan.,  in  quo  hymno 
recentiora  Breviaria  pro  Famine  posset  [Vat.  posses]  habent  Cri- 
mine  Hnguae.  Hymnus  iste  attribuitur  Paulo  Diacono.  In  origi- 
nali  legitur  posses  pro  posset.  —  Cfr.  de  hoc  arg.  Bernard. , 
Serm.  2.  in   assumt.  B.  M.  V.  n.  8. 

10  Cant.  4,  7. 


DIST.  III.  P.  I.  ART.  II.  QUAEST.  I. 


73 


iniii. 


Sed  contra:  1.  Super  illud  Lucae  primo1:  Spi- 

Ad  opposi-  ritus  sanclus  superveniet  inte;  Glossa:  «  Superve- 

niens  Spiritns   sanctus   in  Virginem,  eam   ah  omni 

sorde  vitiorum  castificavit  »  ;  sed  hoc  fuit  in  conce- 

ptione  Filii:  ergo  non  erat  immnnis  ab  omni  culpa. 

2.  Item,  Augustinus  in  libro  de  Perfectione  iu- 
stitiae  hominis2:  «  Esse  sine  peccato  in  hac  vita  de 
solo  Unigenito  dictumest»:  ergo  non  videtur,  quod 
hoc  conveniat  beatae  Virgini. 

3.  Item,  Magister  in  liltera3:  «  Mariam  totam 
Spiritus  sanctus  praeveniens  a  peccato  prorsus  pur- 
gavit  » ,  et  hoc  intelligitur  pro  tempore  conceptionis 
Filii  Dei ;  sed  nullus  purgatur  a  peccalo,  nisi  qui 
habet  peccalum:  ergo  etc. 

4.  Item ,  beata  Virgo  bona  conscientia  dicere  po- 
terat:  Dimitte  nobis  debita  nostra4  etc,  cum  sit  com- 
munis  forma  orandi,  omnibus  Sanctis  collata:  ergo 
non  fuit  sine  culpa,  ergo  etc. 

c  o  n  c  l  u  s  i  o. 

Beata  Virgo  per  sanctificationis  gratiam  copiosam 
immunis  fuit  ab  omni  culpa  aetuali ,  tam 
mortali  quam  veniali. 


Conclusio. 


Ratio  1. 


IksroNDEo:  Dicendum,  quod  beata  Virgo  .Maria 
per  sanctificationis  gratiam  copiosam  immunis  fuit 
ab  omni  culpa  actuali,  lam  mortali  quam  veniali , 
sicut  aperle  dicit  auctoritas  Augnstini.  —  Et  hoc  con- 
gruebat  advocatamT'  generis  humani,  ut  nullum  ha- 
beret  peccatum ,  quod  eius  conscienliam  remorderet. 
Unde  audivi  narrari,  quod  ipsa  cuidam  personae 
revelavit,  quod  non  reprehendebat  eam  cor  suum  in 
Ratio  -2.  omni  vita  sua.  —  Congruum  etiam  erat,  ut  beata 
Virgo  Maria,  per  quam  aufertur  nobis  opprobrium  , 
vinceret  diabolum,  ut  nec  ei  succumberet  ad  modi- 
cum.  Unde  de  ipsa  exponit  tam  Bernardus  quam  Au- 
gustinus  illud   Genesis  lertio6:  Ipsa  conteret  caput 


tuum.  Si  igitur  mggestio  est  caput  diaboli,  nulla 
suggestio  ingressum  habuit  in  mentem  Virginis,  et 
ita  tam  a  mortali  immunis  fuit  quam  a  veniali.  — 
Congruum  etiam  fuit,  ut  illa,  quae  placuit  AUis-  Ratio  3. 
simo  adeo,  ut  fieret  eius  sponsa  et  mater  Filii  Dei 
unigeniti,  sic  esset  immaculata  meute,  sicut  inteme- 
rata  carne. 

Quoniam  igitur  beata  virgo  Maria  advocata  esi  K.aiogas. 
peccatorum,  gloria  et  corona  iustoruiu.  sponsa  Dei 
et  totius  Trinitatis  triclioium  et  specialissimum  Filii 
reclinatorium  7 ;  hinc  est,  quod  speciali  gratia  Dei 
nullum  in  ea  peccatum  habuit  locum.  —  Unde  con- 
cedendae  sunt  rationes,  quae  hoc  ostendunt. 

1.  Ad  illud  ergo  quod  primo  obiicilur  in  con-  g 
trarium,  quod  Virgo  Maria  castificata  fuit  ab  omiii  >'JM'  n:'"- 
sorde  vitiorum:  dicendum,  quod  differt  dieere  p>'c-  DUfortpe* 
catum  et  vitium.  Nam  peccatum  dicit  culpam,   vi-u^ 
lium  dicit  culpae  sequelam.  Glossa   igitur  illa   non 
vult  dicere,  quod  in  secunda  sanctificatione  indigne- 
rit  gratia  ad  culpam  delendam,  *'A  ad  culpae  se- 
quelam  ex  originali  relictam8. 

"2.  Ad  illud  quod  obiicitur  de  AugUStino,  quod 
esse  sine  peccato  in  hac  vita  pertinet  ad  solum  Uni- 
genitum;  dicendum,  quod  dupliciter  est  loqui  de  hac  Distinctio. 
vila:  aut  secundum  omne  tempus  et  statum,  aut 
post  usum  liberi  arbitrii.  Si  secundum  tempus 
omne;  hoc  convenit  soli  Filio  Dei,  quia  iste  solus 
caruit  originali  peccato.  Si  post  usum  liberi  arbir 
trii;  sic  convenit  gloriosae  Virgini  gratia  speciali, 
per  quam  immunis  fuit  non  solum  a  mortali,  verum 
etiam  a  veniali  °. 

3.  Ad  illud  quod  obiicitur  de  auctoritate  Magi- 
stri,  quod  Spiritus  sanctus   Virginem   pargavit;  di- 
cendum,  quod  peccatum  dicitnr  tripliciter:  aliquando   pecotam 
dicitur  culpa,  sicut  communiter  consuevit  accipi;  aH- ','  !c!^r.tr' 
quando  poena  peccati,  sicut  ad  Romanos  octavo":  /> 
peccato  damnavitpeccatum;  aliquando  dicitur  causa 
peccati,  sicut  ad  Komanos  septimo:  Si  autem,  quod 


1  Vers.  35.  —  (ilossa  est  ordinaria  et  habetur  apud  Ly- 
ranum.  Cfr.  hic  lit.  Magistrt,  c.  I. 

2  Cap.  II.  n.  2i.  —  Edd.  perperam:  ile  Perfectione  iu- 
stitiae :  Hominem  esse  sine  etc. 

3  Hic  c.  I.  —  Loco  pro  lempore  conceptionis  cod.  T  post 
conceptionem. 

*  iMatih.  6,  12.  —  ln  flne  arg.  pro  sine  culpa  Vat.  im- 
munis  ab  onmi  culpa. 

5  Gorrige  advocatae,  quod  autem  in  codd.  et  <'<ld.  non 
reperitur.  Altquanto  inferius  pro  reprehendebat  codd.  K  /.  re- 
prehenderat. 

'  Vers.  15,  el  antea  respicilur  Ps.  M8,  22.  —  Quoad  Ber- 
nardum  cfr.  Homil.  2.  super  Mistui  rsi ,  n.  4.  August.  haec 
Scripturae  verbaproprie  refert  a<l  Ecclesiam,  cuius  Lypus  se- 
cundum  Ss.  Patres  <'t  ipsum  Augustlnum  est  Maria,  unde  at) 
eisdem  saepe  Idem  locus  Scripturae  ad  utramque  applicatur.  !)<■ 
Ecclesta  <'i  fldelibus dicit  /Vugust.,  EnarraL  in  Ps.  in;{.  serm.  i. 
n.  6:  Quid  ergo  diclum  cst  Bcclesiaef  lam  modo  audlte,  Intel- 
ligitc,  cavetel  Ipsa  tiiiiin  observabii  capul ,  el  tu  eius  calcaneum. 
OEccIesla,  caput  serpentis  observa  I  Quod  est  cnpul  serpenlis? 
Prima  peccatl  suggestio».  I !<><-  quod  venil  In  menlem,  capul 
serpentls  cst;  caput  calca  <a  evades  ceteros  motus  etc  Cfr. 
etlam  Enarrat.  In  l*s.  35.  n.  IS;  ln  Ps.    l^.  serm.  I.  n.  6;  ll. 

S.  Bonav.     -  Tom.  m. 


de  Gen.  contra  Manich.  c.  is.  n.  2S.  Idem  s.  Doctor  in  EnarraL 
in  Ps.  142.  n.  3.  et  Serm.  ult.  (alias  l.)  <l<>  Symb.,  ad  Calhec.  c  I. 
n.  I,  ct  ad  Mariam  el  ad  Ecclesiam  referi  illud  Apoc.  12,  I. 
s<M[<|.:  Signum  magnum  apparull  In  <m<'I<>,  Mulier  amicta  sole etc, 
quem  locnm  <•<><!.  Y  respicere  \i<l<'iur,  cura  pro  Ipsa  conteret 
caput  iinun  exhibeat  Ipsa  conteret  capita  draconis.  Etinm  Isi- 
dor.,  Quaestiones  super  Gen.  <•.  •'>.  memorata  verba  Gcncsis 
applicat  luin  ad  Ecclesiam ,  tum  ad  B.  Mariam  Virg. 

7  Cfr.  Tract.  de  concept.  B.  M.  v.    Inter  opera    \nsc>imi'. 

8  Cfr.  quaest.  seq.  -Alex.  Hal.,  S.  i>.  III.  q.  '».  m.  3,  a.  2. 
§  l.  praeter  hanc  solutionem  aliam  quoque  i>r<»p<niii ;  docei 
cnini,  vcrbum  Glossae  castificavii  Idem  signiflcara  ,»»•  .•</</<;//' 
ostendit.  El  S.  Thom. ,  qui  hlcq.  I.  a.  2.  qunesliunc  1.  ad  2. 
iU<  iisdem  \<'rl>is  Glossae  agit,  terliam  udhuc soluiionem adiun- 
git  dicens:  Vel  dicendum,  quod  casUflcatlo  a  sordibus  viUorum 

non  i Iligitur  remoUn  existenUum,  s.m|  Impedimentum  tutura- 

runi  sordium.  -  -  Codd.  K  /.  I>l>  tx  originali  //.•.•.■<//k  retictam. 

"  Edd.  I,  2  cum    codd.  GLSVnabbccdd  actuati;  pet 
peram.  In  cod,  T  desunl  verba  //<•/■  </</<////...  veniati, 

h'  Vers.  -i.  •  Seq.  lestimonlum  ibid.  T.  20.  Paulo  iu> 
perius  post  atiquando  dicitur  <•/////</  cod.  K  nddll  ///  /</<<</" 
h/Iiiiiii  ■'■'> .  16.):  (  onfitemim  altenilrum  peccata  vestra  et  »</•<//< 

/;/'</    iniir.-ui. 

10 


Ih 


SENTENTIARUM  U\i.  III. 


nolo,  malum  facio,  non  ego  operor  illud,  sed  quod 
habitat  in  me  peccatum.  Dico  ergo,  qood  Virgo  Maria 
post  secuodam  saoctificatiooem  dod  dicitnr  mwnda 
a  peccato  ratione  alicuius  maculae,  sed  solurn  ra- 
tione  alicuius  poenae,  sicut  melius  infra  '  manife- 
stabitur. 

/».  Ad  illud  quod  obiicitur  de  petitione  illa: 
Dimitte  nobis  etc;  dicendum,  quod  in  petitione  isla 
Virgo  Maria  poterat  petere  remissionem  debiti,  quod 
debebat,  non  ratione  sui,  sed  ratione  aliorum  mem- 


brorum  Christi,  quibus  poterat  petere,  ut  debita  di- 
mitterentur,  et  bona  conscientia  illam  orationem 
formare;  unde  non  pro  se,  quia.  sicut  dicit  Augusti- 
niis2,  illa  non  continetur  sub  illa  generalitate ,  qua 
dicitur:  Si  dixerimus ,  quia  peccatum  non  liabe- 
mu8,  nos  ipsos  seducimus ,  et  veritas  in  nobis  non 
cst.  Unde  Augustinus  vult,  quod  ad  alios  Sanctos  per- 
tineat  illa  oratio  pro  se,  ad  beatam  Virginem  non 
pro  se;  et  ideo  non  comprehenditur  sub  generalitate 
praedicta. 


SCHOLION. 


1.  Conclusio  communis  Scholasticorum  a  Concilio  TriaVnt. 
(Sess.  VI.  can.  23.)  irrefragabiliter  confirmata  cst  his  verbis :  «  Si 
(juis  hominem  semel  iustificatum  dixcrit  amplius  peccare  non  pos- 
sc...  aut  contra,  posse  in  tota  vita  peccata  omnia,  etiam  venialia  , 
vitare,  nisi  ex  speciali  Dei  privilegio,  quemadmodum  de  B. 
Virgine  tenet  Ecclesia ,  a.  s.  ».  —  ln  solut.  ad  3.  ambigua 
quaedam  verba  Magistri  (hic  c.  2.)  explicantur,  adhibita  nota- 
bili  distinctione  triplicis  sensus  vocabuli  peccatum.  —  Maiorem 
confirmationem  et  extensionem  conclusionis  exhibet  infra  q.  3. 
—  De    quibusdam    verbis    nonnullorum    anliquorum    Palrum , 


praesertim  Graecorum,  quae  conclusioni  non  favent,  vide  hic 
q.  3.  ad  2,  et  S.  Thom.,  S.  III.  q.  27.  a.  i.  nec  non  recentiores 
theologos. 

II.  Alex.  Hal.,  S.  p.  III.  q.  9.  m.  2.  a.  5,  m.  3.  a.  I.  2. 
—  Scot.,  in  utroque  Scripto  hic  q.  1.  tangit  quaestionem.  — 
S.  Thom. ,  hic  q.  I.  a.  2.  quaestiunc.  2;  S.  loc.  cit.  —  B.  Al- 
bert.,  hic  a.  6.  seqq.  —  Petr.  a  Tar. ,  hic  q.  I.  a.  2.  quaestiunc. 
2.  —  Richard.  a  Med. ,  hic  a.  I.  q.  3.  —  .Egid.  R.,  hic  q.  I. 
a.  3.  et  dub.  lat.  —  Durand. ,  hic  q.  4.  — Dionys.  Carth. ,  hic 
q.  I.  —  Biel,  hic  q.  I.  in  fine. 


QUAESTIO  II. 
Utrum  in  prima  sanctificatione  in  Virgine  fuerit  exstincta  fomitis  concupiscentia. 


tum. 


Secundo  quaeritur,  utrum  in  prima  sanctifica- 
tione  in  Virgine  fuerit  fomilis  concupiscentia  exstin- 
cta.  Et  quod  sic,  videtur: 

1.  Lucae  primo3  dicitur  ab  Angelo  ei:  Ave  Ma- 
Adopposi-  ria,  gratia  plena;  igitur  anle  adventum  Filii  Dei  fuit 

repleta  gratia  et  plena  amore  divino;  sed  ubi  est 
aliquo  modo  concupiscentia,  ibi  non  potest  esse  gra- 
tia  Dei  plena:  videtur  igitur,  quod  in  prima  Virgi- 
nis  sanctificatione  fomitis  concupiscentia  omnino  fue- 
rit  exstincla. 

2.  Item,  ubicumque  est  fomes,  est  necessilas  ad 
aliquod  peccalum  veniale4:  ergo  cum  in  ea  nulla 
fuerit  peccandi  necessitas,  quia  in  ea  nulla  culpa; 
ergo  videtur,  quod  fomitis  concupiscentia  omnino 
fuerit  in  ea  exstincta. 

3.  Item,  fomes  reddit  illum  difficilem  ad  bo- 
num,  in  quo  est;  sed  in  beata  Virgine  nulla  fuit 
difficultas  ad  bonum:  ergo  videtur,  quod  post  pri- 
mam  sanctificationem  non  remanserit  in  ea  concu- 
piscentiae  vitium. 


4.  Item,  si  tanta  gralia  fomilem  minuit,  et 
maior  gratia  magis  minuit,  et  perfecta  simpliciter  5 
exslinguit;  sed  gloriosae  Virgini  in  ipsa  sua  sancti- 
licatione  primo  collata  fuit  gratia  perfecta :  ergo 
omnino  fuit  in  ea  exstincta  concupiscentia. 

Sed  contba:  1.  Damascenus  dicit,  et  habeturFBndamec 
in  littera  6:  «  Post  consensum  Virginis  praevenit  Spi- 
rilus  sanctus  in  ipsam  secundum  verbum .  quod  di- 
xerat  Angelus  ad  eam,  purgans  eam»;  sed  non 
purgavit  a  culpa:  ergo  purgavit  ab  originalis  se- 
quela;  haec  autem  est  fomitis  concupiscenlia :  er- 
go  etc. 

2.  ltem ,  Magister  in  littera 7 :  « Mariam  quo- 
que  totam  Spiritus  sanctus  praeveniens  purgavit 
et  a  fomite  peccati  liberavit,  vel  fomitem  ipsum 
penitus  exstinguendo,  vel  extenuando»;  hoc  dicit  de 
sanctificatione  secunda:  ergo  ante  ipsam  non  fuit 
fomes  exstinctus. 

3.  Item,  Bernardus  in  quadam  homilia8:  « In 
proposito  Virginis   erat   omnium  hominum  frequen- 


1  Quaest.  seqq.  —  Paulo  ante  pro  munda  codd.  U  Z 
mundata. 

2  De  Natura  et  gralia ,  c.  36.  n.  42.  Verba  habentur  hic 
in  lit.  Magistri,  c.  2.  —  Locus  Scripturae  est  I.  Ioan.  1,8.  — 
Paulo  superius  edd.  omittunt  unde. 

3  Vers.  28.  —  Fomes  (concupiscentia)  dcfinitur  a  Magistro 
quidam  morbidus  affectus ,  qui  commovet  ad  desiderium  illi- 
citum  (cfr.  II.  Sent.  lit.  Magistri  ,  d.  XXX.  c.  8.  et  d.  XXXI. 
c.  3.).  —  In  fine  arg.  post  fuerit  cod.  Q  addit  in  ea. 

*  Vide  II.  Sent.  lit.  Magistri  d.  XXI.  c.  6.  et  Comment.  a. 
2.  q.  3.  nec  non  dub.  4.  —  Paulo  superius  ante  est  necessitas 
codd.  N  U  interiiciunt  ibi. 


5  Edd.  totaliter ,  cnmplures  codd.  similiter.  Paulo  inferius 
pro  primo  edd.  cum  cod.  bb  prima. 

6  Hic  c.  I.  —  Post  habetur  codd.  GKLQVZaa  subne- 
ctunt  etiam. 

7  Hic  c.  1. 

8  Homil.  3.  super  Missus  est,  n.  I ,  ubi  lextus  originalis : 
In  proposito  Virginis  erat  hominum  fugere  frequentias,  vitare 
colloquia,  ne...  coutinentis  castitas  tentaretur.  —  Pro  omnium, 
quod  deest  in  text.  origin.  et  in  cod.  bb,  codd.  GHKLTVZaa 
omnem.  Paulo  inferius  verbo  concupiscentia  edd.  praefigunt 
fomilis.  In  lectione  codd.,  quam  recepimus,  supple  in  fine  arg. 
fomes. 


DIST.  lll.  I\  I.  ART.  II.  QUAEST.  II. 


7o 


tiam  lugere ,  ne  perturbaretur  oranti  silentium ,  aut 
virginalis  castitas  tentaretur »:  ergo  videtur,  quod 
occasione  accepta  ab  extrinseco,  excitari  poterat  in 
ea  concupiscentia  prava :  ergo  non  fuit  omnino 
exstinctus. 

4.  Item ,  si  omnino  fuisset  in  ea  exstinctus  fomes 
concupiscentiae ,  igitur  secunda  sanctificatio  non  fuis- 
set  opportuna:  si  igitur  opporluna  fuit,  videtur,  quod 
aliquid  remanserit  in  ea  fomitis  concupiscentiae. 

CONCLUSIO. 

Jn  prima  sanctificatione   beatae    Virginis   fomes 
fuit  consopilus,  in  secunda  vero  exstinctus. 

Rkspondf.o:  Dicendum,  quod  circa  banc  quae- 
stionem  est  triplex  modus  dicendi. 

Quidam   enim    dicere    voluerunt,  quod  nec  in 

opinio  1.  prima  nec  in  secunda  sanctificatione  exstinctus  erat  in 
ea  fomes  concupiscenliae ,  sed  solurn  consopilus  se- 
cundum  plus  et  minus:  quia  fomes  causam  habet 
in  carne;  unde  non  directam  babet  oppositibnem  ad 
gratiam  secundum  essentiam,  sed  secundum  inclina- 
tionem:  ideo  si  gratia  magna  est,  fomes  minus  in- 
clinat,  quamvis  per  gratiam  illam  non  deleatur  eius 
essenlia  l.  Qnoniam  igitur  in  Virgine  magna  fuit  gra- 
lia  in  prima  sanctificatione  et  valde  magna  in  se- 
cunda;  binc  esl ,  quod  in  prima  fuit  consopitus, 
et  in  secunda  magis  consopitus,  quamvis  non  om- 

probaiur.  nino  fuerit  exstinctus  vel  evacualus.  —  Sed  2  quo- 
niam  caro  Christi  sumta  est  de  carne  Virginis ,  in 
Cbristo  etiam  nulla  fuit  concupiscentia  fomitisjcum 
caro  Cbristi  debeal  carni  Virginis  assimilari  post 
Virginis  sanctificationem,  sicut  caro  aliorum  assimi- 
latur  carni  aliorum  parentum ;  videtur ,  quod  Spiri- 
tus  sanctus  secundo  super  eam  adveniens  prorsus 
exstinxerit  fomitem.  Kt  ita  praedicla  opinio  non  vi- 
detur  babere  probabiblatein. 

Secundus  modus  dicendi  est,  quod  tam  in  prima 

)Pinio  2.  quam  in  secunda  sanctificatione  fuerit  in  ea  exstin- 
etus  fomes,  sed  aliter  et  aliter.  In  prima  namqne 
exstinctus  fuil  ,  in  quantum  respicit  personam ; 
in  secunda ,  in  quantum  respicit  naturam.  In 
prima  igitur  sanctificatione  mundata  fuit  \  ut  nun- 
qnam  peccaret;  in  secunda  vcro  mundala  fuit,  ut 
germen  piae  prolis  emitteret  sine  peccalo,  non  so- 
lum  actuali4,  sed  etiam  veniali.  In  prima  etiam  san- 
ctificatione  exstinctus  fuit  fomes,  in  quantum  red- 
dit  pronum  ad  malum;  in  secunda,  in  quaotum 


difftcilem  ad  bonum.  —  Sed  illud  difficile  est  in- 
telligere ,  quia  hoc  ipso ,  quod  proni  surnus  ad  ma- 
lum,  difficites  sumus  ad  bonum.  Quomodo  igitur 
exstingui  potest  quantum  ad  pronitatem  ad  maluin, 
ipso  remanente  quantum  ad  difficoltatem  ad  bo- 
num?  —  Rursus ,  qualiter  potest  intelligi,  quod 
fomes  possit  exstingui,  in  quantiiin  respicit  perso- 
nam;  et  non  sit  exstinctus,  in  quantom  respicil 
naturam,  cum  ibi  sit  unus  fomes,  sic  :'  diversi- 
mode  comparalus,  et  exstinctio  dicat  ipsius  fomitis 
eradicationem  ?  Non  videtur  asqaequaque  intelligi- 
bile,  quomodo  fomes  exstingualur  in  prima  sancti- 
ficatione,  et  tamen  nibiloniinus  remaneat  respectu 
prolis  propagandae.  Si  enim  exstinguitor,  ergo  non 
manet  aliquo  modo,  nisi  forte  quis  accipial  exstin- 
ctionem  largo  modo  pro  ablatione  inclinationis  ad 
niabun  respeclu  personae,  in  qua  esL  Et  ita  for- 
tassis  intelligitur  praedicta  positio,  qiiam  satis  pro- 
babilem  et  rationabilem  credo. 

Tertius  autem  est  modus  dicendi,  videlicet  quod 
iu  prima  sanctificalione  fuit  fomes  in  Virgine  con- 
sopilus;  in  secunda  exstinctus  et  eradicatus.  Fomes 
enim  radicatur  iu  carne  et  ascendit  usque  ad  men- 
lem.  Iu  prima  sanctificatione  Virginis6  coliata  esl 
tanla  gratia  perfectionis,  quod  redundaret  in  eius 
sensualitatem  in  tanta  redundantia,  ul  fomitem  adeo 
reprimeret,  quod  nullum  effectum  ad  incilanduin 
aliquando  baberet.  In  secunda  autem  sanctificatione 
—  in  qua  Spiritus  sanctus  non  tantum  descSodil  in 
mentem,  sed  etiam  in  carnem,  et  de  carne  ope- 
ralus  est,  de  ea  mirabiliter  carnem  sine  macula 
fabricando  —  reliquit  ipsius  carnem  immaculatam, 
exstirpando  ex  ea  el  fomitem  et  omnem  concuptscen- 
tiam.  Et  hoc  sonant  verba  Bernardi,  Magistri  el  Da- 
masceni,  sicut  patet  in  auctoritatibus  in  opponendo: 
habitis.  —  Unde  ratioues  probantes,  quod  m  prima 
sanctificatione  non  fu.it  fomes  omnino  exstinctus, 
concedendae  sunt. 

1.  \d  illud  quod  obiicitur,  quod  Virgo  Maria 
fuit  gralia  plena  in  prima  sanctificatione ;  dicendum, 
quod  aliter  fuii  plena  in  prima  sanctificatione ,  aliter 
in  secunda.  In  prima  fuil  plena .  secuodura  quod 
expediebat  ad  meritum;  in  secunda  .  secuodum 
quod  expediebat  ad  concipiendum  Filium  lh-i.  Ki 
ideo  prima  sanctificatio  respiciebal  Virginem  secun- 
ilnni  auiinain:  secunda  aulem  respiciebat  Virginem 
lolaiu.  secnndum  quod  dicil  Wagister :  « Mariam  to- 
tam  Spiriius  sanclus  praeveniens »  etc. 


Son  proba- 
tar. 


Alia  ratio. 


Nutaudaro. 


(i|pinio  3.  et 
conclu 


Sulutio  op- 
positorcm. 


N  !  i   >li- 

stim  ti 


1  Cfr.  II.  Sciii.  (1.  32.  ii.  I.  q.  I.  seq.  el  dub.  2.  —  Sub- 
inde  |)usi  in  Virgme  codd.  AE  udiiciunt  Maria,  et  dein  |n>^i 
in  pritna  f«i/  cod.  X  supplel  fomet  hic. 

*  Cod.  K  addit  contra  illud  videtur,  ei  cod.  /.  illud  non 

liilrlnr.    Mux    pro    M    Chrisln   rlinm   codd.   G  K  Z  atl  lilt    et    in 

ciirisiii.  Deinde   pro   cum   caro,  codd.  K.Z  ergo  cum  caro , 
rnil.  N  et  airu. 

3  Cod.  U  subiunglt  pertona,  cod.  V  perperam  odlldi  na- 
tnru.  Mii\  pro  mundata  edd.  sanctificata.  -  -  Verbn  deinde  ut 
germen  etc  sumta  vldentur  ex  AugusL,  I.  de  Pecc«t.  morlt.  el 


remiss.  etc.  c.  29.  n.  57,  ubl  legitur:  5ola  noslro  vulnrri  m«'difi 
ii.nii  pnrere  potuit,  quae  non  ex  peccati  vulnern  gcruwn  pla< 
inuli><  emisit  i'.ir.  ibid.  II.  r.  14.  n.   t*. 

4  li.i  cinlil.  e(  edd.  Inlpllige  :  mortale. 

'■•  in  imlil.  (i  M\  ;i  secunda  manu   NXZ  bb  deesi  ric.   Mi 
qtinnto  inferius  pro  propagandae  eod.  S  propagatae. 

fi  Edd.  Virgini  pI   m"\   cum    plurfbus   rodd,  tensuatilatf 
pro  sensualUalem.  Deln  pro  ad  incitandum  rodd.  T  I    ad  m 
citamentum  .  codd.  K  (Z  i  prima  manuj  bb  vel  mcitamenlum 

7  lil  r-i  in  rundumentls 


76  SENTENTIARUM  LIB.  III 

-2.  -'!.  Vd  illud  quod  obiicitur,  quod  fomes  im- 


pellit  ad  Decessitatem  ad  peccandum  venialiter,  et 
,l(l  diflicultatem  ad  bonum;  dicendum.  quod  illud 
verum  est,  nbi  esl  fomes  in  vigore  suo.  ubi1  non 
reprimitur  a  gratia  movente  ad  contrarium;  el  ideo 
Don  habel  locum  in  Virgine,  ubi  fuit  gratia  perfe- 
cta,  tranquillans  eius  animam  et  potentias.  El  sic 
patel  responsio  ad  illa  duo. 


/j.  A<1  illud  quod  obiicitur  de  perfectiooe  gra- 
tiae,  diceodum,  quod  gratia,  quae  direete  respieit 
animam,  minuit  fomitem  quaotum  ad  inclinationem,  sotawd 
sed  iion  oportet,  ul  minuat  quantum  ad  radicent; 
et  ideo  noi i  sequitur,  quod  per  *  perfectiouem  illius 
gratiae  fomitis  concupiscentia  evellatnr,  sed  solum 
nt  fiiis  inciinatio  consopiatur.  Et  hoc  quidem  con- 
cedendum  est  tanquam  verum. 


SCHOLIOX. 


I.  Quid  sit  fomes,  explicatura  S.  Bonav.,  II.  Sent.  d.  .'50.  a.  2. 
((.  I.  in  flne  corp.  <'t  dub.  unic,,  d.  32.  dub.  2.  d.  39.  a.  2.  q.  2. 
;i,l  ;  _  Supponitur  hic  antiqua  et  communis  distinctio  inter  prir 
i„,i,n  sanctificalionem  B.  Virginis,  quae  secundum  omn>'s  anli- 
quos  facta  esl  saltem  ante  nalivitalem  ex  utero,  et  secundam, 
quae  fuil  in  ipsa  Verbi  incarnatione.  Antequam  doctrina,  quac 
defendit  immaculatam  Virginis  conceptionem ,  invaluit,  secundae 
sanctificationi  aliqui  speciales  effectus  communiter  atlribueban- 
tur,  ita  ut  inter  utramque  formalis  quaedam  difierentia  statue- 
retur;  nunc  autem  communius  docetur,  easdem  non  nisi  secun- 
4 1  ii ii)  gradus  efficaciae  inter  se  differre. 

II.  Prima  opinio  a  S.  Bonav.  aliisque  communiter  repro- 
batur.  Sccuncla  opinio  est  Alexandri  Hal.,  quae  pariter  poste- 
rioribus  magistris  non  placuit.  Tribus  autem  opinionibus  hic 
relatis  iam  B.  Albert.  et  S.  Thom.  adiunxerunl  quartam,  quae 
scil.  sustinet,  «  quod  in  sanctificatipne  B.  Virginis,  qua  fuit 
sanctifieata  in  utero,  lotaliter  fuit  ei  fomes  subtraetus  »  (ita 
S.  Thom.  in  Sum.  III.  q.  27.  a.  3.).  Ilaec  autem  quarla  sen- 
tentia  ,  quae  est  nune  communis  ,  ex  dogmate  immaculatae  Con- 
ccptionis  sponte  fluit,  cum  B.  Virgini  non  denegari  possint  illi 
efiectus  iustitiae  originalis,  qui  respiciunt  subiectionem ,  qua  in 
protoparentibus  sensualitas  rationi,  ratio  Deo  obsequebatur  (cfr. 
Scot.,  II.  Seni.  (I.  2'.).  q.  unica  n.  i ;  d.  32.  n.  i.  seqq.).  — 
Tertia  opinio,  quam  sequuntur  S.  Bonav. ,  S.  Thom.,  B.  Al- 
bert.,  Petr.  a  Tar.,  Richard.  a  Med.,  /Egid.  R.,  Durand.  aliique, 
non  primae,  sed  secundac  sanctificationi  exstinctionem  fomitis 
attribuit,  ita  ut  ille  in  prima   secundum  eosdem  tantum  fueiit 


Ugatus  (consopitus  ,  quin  tamen  unquam  processerit  in  aetum. 
Hanc  auiem  tigationem  quidam  sic  explicant,  ut  parum  a  quarta 
opinione  recedant.  —  Respectu  sj km  i;dis  euiusdam  obiectionis 
cfr.  Iiic  dub.   I. 

lil.  Alex.  Hal.,  S.  p.  III.  q.  9.  m.  2.  a.  5.  —  S.  Thom. , 
hic  q.  1.  a.  2;  S.  III.  q.  27.  a.  3;  Compend.  Iheol.  c.  221.— 
B.  Albert..  hic  a.  6.  —  Petr.  a  Tar.,  hic  q.  I.  a.  I.  quaestiunc. 
3.  —  Bichard.  a  Med.,  de  hac  et  scq.  q.  hic  a.  I.  q.  1.  —  .fcgid. 
K. ,  de  hac  ct  seq.  q.  hic  q.    I.  a.   i.  —  Uurand. ,  hic  q.  3. 

IV.  ln  seq.  (3.)  quaestione  id  quodsupra  in  I.  quaest.  de 
sanctificatione  illa  dictum  est  respectu  actus,  completur  respe- 
ctu  habitus  peccandi,  qui  per  confirmationem  in  gratia  a  B. 
Virgine  penitus  removetur,  saltem  post  secundam  sanctificatio- 
nem  ,  ut  \olunt  qui  in  prima  sanctificaiione  fomilem  tantum  ii- 
gatum  esse  putanL  Omnes  autem  in  duobus  conveniunt :  tum 
quod  1!.  Virgo,  cum  remanserit  viatrix,  non  eodem  modo  fue- 
rit  confirmata  in  gratia,  quo  confirmantur  Sancli,  scil.  per  ^i- 
sit)nem  beatificam,  tum  quod  ipsa  eminentissimum prae  omni- 
bus  aliis  in  gratia  confirmatis  donum  contirmationis  habuerit,  ila 
ut  in  sensu  composito  exclusa  sit  potentia  peccandi  (cfr.  S. 
Thom. ,  hic  q.  I.  a.  2.  quaesliunc.  3.  ad  2.).  Tantum  Durand. 
niniis  restringit  hanc  conlirmationem,  ut  sit  non  ex  dono  inhae- 
renti .  sed  ex  adiutorio  ei  assistenti. 

V.  Alex.  Ilal.,  loc.  cit.  m.  3.  a.  2.  §  2.  —  S.  Thom.,  hic 
q.  cit. :  S.  loc.  cit.  a.  i.  —  B.  Albert.,  hic  a.  7.  9.  —  Petr.  a 
Tar. ,  hic  q.   I.  a.  2.  quaestiunc.  3.  —  Durand. .  hic  q.   i. 


QUAESTIO  111. 
Utrum  in  secunda  sanctificatione  a  beata   Virgine  ablata  fuerit  peccandi  potentia. 


Tertio  ijuaeritur,  utrum  in  secuntla  sanctifica- 
tione  ablata  fuerit  ab  ea  peccandi  potentia.  Et  quod 
sic ,  videtur  : 

1.  Primo  per  Ambrosium  in  libro  de  Virginitate 
Fundameuia.beatae  Virginis3:  «  Impossibile  fuit,  uterum  Virginis, 

quem  Filius  Dei  inhabitando  consecravit,  alienae  co- 
pulae  coitu  incestari»;  sed  similis  ratio  fuit  de  aliis 
generibus  peccatorum:  ergo  videtur.  quod  nullo 
alio  peccati  genere  potuerit  maculari  post  conceptio- 
nem  Filii  Dei. 

2.  Item,  vituperium  esset  Cbristo.  si  haberet 
matrein  peccatricem 4:  si  ergo  Christo  in  nullo  po- 


test  fieri  contumelia,  videtur,  quod  post  ipsius  con- 
ce[itionein  in  beata  Virgine  non  potuerit  esse  culpa. 

o.  Item,  si  beata  Virgo  potuerit  peccare,  potuit 
in  peccalo  perseverare,  ergo  potuit  damnari:  si  ergo 
Matrem  Dei  et  Reginam  caelorum  damnari  in  inferno 
omnino  est  impossibiie:  ergo  et  illud,  ex  quo  se- 
quitur,  scilicet  hoc  quod  ponitur,  ipsam  posse  pec- 
care :  ergo  s  etc. 

4.  Itein,  dlgnior  fuit  Mater  Christi  ex  hoc,  quod 
Mater  Dei  effecta  est,  quam  sit  aliquis  Angelus  in 
caelo:  si  ergo  Angeli  boni  in  gralia  sunt  confirmati6. 
niiilto  magis  et  Maler  Dei:  ergo  etc. 


1  Cod.  A  et  ubi,  Vat.  ubi  scilicet.  Supra  ante  difficulta- 
tfin  codd.  omittunt  inl.  Paulo  inleiius  pro  et  ideo  cod.  T, 
oiiiNsis  verbis  ubi  mm...  ad  contrarium,  substituit  quod,  et 
pro  non  habet  edd.  exhibent  nun  habuil.  Subinde  post  perfecta 
cod.  G  inserit  et. 

2  Cod.  K  propter. 

3  Sive  de  inslitutione  Virginis.  c.  6    n.  ii:  An  vero  Do- 


minus  lesus  eam  sibi  malrem  eligeret,  quae  virili  semine  au- 
lam  posset  incestare  caclestem,  quasi  eam  cui  impossibile  esset 
virginalis  pudoris  servare  custodiam  ? 

4  Cfr.  hic  lit.    Magistri ,  c.    2. 

5  Pro  Si  ergo   Matrem   Dei...  posse  peccare,    ergo   etc. 
cod.  T  brevius  si  ergo  est  inconceniens  hoc:  ergo  etc. 

6  Cod.  Z  in  gloria  sunt  gratia  confirmati. 


DIST.  III.  P.  I.  ART.  II.  (jLAEST.  III. 


77 


Skd  coxtka:  1.  Lucae  secundo1:  Tuam  vpsius 
jpposi-  animam  pertramibit  gladius;  lioc  verbum  tractans 
Damascenus  dicit:  «Dolores,  quos  Virgo  ellugit  pa- 
riens,  hos  in  Christi  passione  sustinuit,  ila  quod 
gladius  animam  eius  pertransivit»:  ergo  ipsins  aninia 
fuit  in  Christi  passione  turbata,  et  ita  perturbata  : 
si  ergo  poluit  perturbari,  videtur,  quod  poluit  ad 
veniale  pertrahi. 

"2.  Item  .  Augustinus  in  Qnaestionibus  novi  et 
veteris  Testamenli 2  tractans  illud:  Tuam  ipsius 
animam  pertransibit  gladius,  aitsic:  «  Hoc  uiique 
significavit,  quod  Maria,  per  quam  gestuni  est  my- 
sterium  incarnalionis,  dubilaret,  non  tamen  in  du- 
bitalione  permaneret»:  si  ergo,  postquam  genuit  Fi- 
lium  Dei,  poluit  dubitare  in  fide.  potuit  peccare. 

3.  Item,  potentia  moriendi  consequitur  poten- 
tiam  peccandi3;  sed  beata  Virgo  Maria  post  conce- 
ptionem  mori  potuit:  ergo  videtur,  quod  peecare 
potuerit. 

4.  Item,  impossibilitas '  peceandi  spectat  ad  sta- 
tum  coinprehensoris;  sed  beata  Virgo  ex  hoc,  quod 
Filium  Dei  genuit .  non  est  posita  extra  stalum  via- 
toris:  ergo  videtur,  quod  non  sit  ei  ablata  potentia 
peccandi. 

CON  CL  D  S I O. 

Beata   Virgo  post  Filii  Dei  conceptionem   peccare 

non  potuit,  non  propter  alicuius  potentiae  amis- 
sionem ,  sed  propter  potentiae  in  bono  conjir- 
mationem  et  defectus  ablalionem. 

(HnseoNDEo:  Dieendum,  quod  in  secunda  san- 
'io  *•  ctificatione  non  tantum  fuit  data  Virgini  gratia  san- 
ctificans,  sed  etiam  gratia  in  bono  confiniiaiis;  et 
hoc,  quia  Filio  suo  adeo  fnit  coniuncta.  ut  nullo 
modo  permitieret .  eain  a  se  ipso  sequestrari. 

Propler  quod  notandi  snnt  gradus  divinornm 
beneficiornm.  Christus  enim,   qui  fuit  Sanctus  San- 


ctorum.  facuUatem  habuit  vitandi  omnr    peeeatum  Grados  3 
et  impossibilitatem  committendi  aliqaod  peccatum  .  rBm. 
Alii  vero  filii  hoiiiinum  dxfficultatem   habent  ad  vi- 
tandum  peccatum  el  neeessitatem  ad  conimittendum: 
et  hoc  quidem  competit  omnibns  generatis  de  mass 
peccati.   Ab  hac   igitur  massa    liberata    fnit   Virgo 
Maria  in  prima  sanetificatione,    liberata    etiam  fnit 
in  seeunda;  sed  io  prima  fuit  conformis  aliis  s    - 
ctilicatis;  in  seeunda  facta  est  cooformis  1'ilio.  quem 
genuit.  —  In  prima  oamqne  sanctificatione  data  est  d 
ei  potestas  et  facuUas  vitandi  oinne  peccatum  mor-  \  -. 
tale;   data   esl   etiain   facultas  vitandi   freqnentiam 
veiiialium  ;  data  est  eliam  nihilominus  facultas  vi- 
tandi   omne   peccalum,   non  tantiun  parlicnlaritei  . 
sed  etiam  universaliter.  —  Et  in  his  tribus  gradibns  g 
patent  tres  gradus  sanctificationum,   videlicet  ioan- *£!! 
nis  Baptistae,  Leremiae  et  Mariae.  Nam  prima  con- 
ditio  fuit  leremiae:   seconda  vero  loannis;  sed  ista 
tripiex'  Vnginis  Mariae.  quae  plus  ad  Filii  accessil 
puritatem  per  vitae  lneritum. 

Sed  cuiii  Sanctum  Sanctornm  gestavit  in  ntero  De*.  san. 
suo,  tunc  sanctiticata  fuit  conformiter  Fiiio  suo.  noi 
tantuin  quantum  ad    potentiam  ad   peccatum7,  - 
etiam  quantum  ad   impossibilitatem  labendi  in  ab- 
quod  peccatum.  Unde  sicut  impossibile  fuit  propter 
honorem    Lilii   sui ,    ut    alium   haberet    liliuin ;    sic  c 
impossibile  fuit.  ut    unquam   ulterius  haberet  i 
catum.  Sicut  etiam  impossibiie  fuit.  ut  carnis  vi 
nitas  violaretur.  in   qua  Filius  Dei  habitaverat;  - 
impossibile    fuil.   ut    mentis    sanctitas  aliqua  culpa 
macularetur.  —  Ad   cuius    testimonium  vaiel  q 
quidam    ludaei   asserunt .  hoc  mirum  fuisse  in  Vir- 
gine  Maria.  quod  cum  essel  pulcherrinia.   tameo  a 
nullo  nnquam  viro  fuerit  concupita.  Nec  vilipenden- 
dum  est  iliud  infidelinm  testimonium ;  oportetenim 
testinumium  habere  ab  his  qui  foru  s 

Concedendae  sunt  igitur   rationes   ostendeo 
quod  beata  Virgo  Maria  post  Filii  Dei  conceptionem 
peccare  oon  potuit,  non    propter  alicuius  potentiae 


1  Vers.  35.  —  Dioium  Damasceni,  quod  hnbetur  in  eius 
IV.  de  Fide  ortbod.  c.  14.,  et  siniile  r-u  sententiae  ;i  Cyrillo  Alex., 
XII,  c  19.  in  toan.  1.  25.  prolatae,  sic  ibi  sonat:  Dolores...  susti- 
miit,  materno  aiTectu  lacerarl  sibi  viscera  sentiens,  intimisque 
cogitationibus  vHuti  gladfo  dJscerpta,  cum  illum  quem  gi- 
gnendo  Deum  esse  cogooverat,  tanquam  sceleratum  aliquem 
morte  nfiici  cerneret  Sic  porro  inlelligendam  illud  est:  Et  tuam 
ipsius  (iiunxiiii  etc.  (ed.  Migne).  Cfr.  sapra  peg.  66,  nota  G. 
—  Di-inde  pro  trQO  ipslns  iinium  oodd.  PGKMNOYZbb 
rrgo  toln  tpsitu  miiina ,  et  ni<>\  <od.  Z  uinidit  verba  ct  ita 
perturbata.  ln  cod.  T  deesl  conclusio  mjn  ipsius  usqu 
perturbata  inclustve. 

-  QuaesL  73:  Hoc  1 1 1 i< 1 1 "*  signiflcavlt,  qvia  etiam  Maria... 
incarnationis  Salvataris,  m  morte  Domati  dubitaret,  ita  tamen 
ui  resurrtctionis  konere  rt  virtute  Dommi  flrmaretur.  Omnes 
rniin  stupore  quodtm  m  morie  Dontiiti  iubitarunt;  non  i.i- 
men  in  dubiiaUone  permanserunt.  —  Posl  perUvnsibii  gladius 
edd.  cum  non  paucJa  codd.  repetunt  wttimam  ,  el  VaL  Insu- 
Ber  pro  //<"■  Bubatttuil  ///<•;  nostra  lecUo  ssl  codd.  K  N  T  t  /.  bb. 
Poal  Maria  cod.  I'  Bubiidl  M  'Uuiiia. 

1  < 'IV.  August,  Xill.  de  Qv.  !><i.  <•.  -.  -<-'<i<i. 


*  Edd.  imp  ^tentia. 

5  Pluni  de  hoc  i  ide  infra  d.   1 2     .  E 

propos.  cfr.  II.  Sent  d.  11.  a.  2.  q.  I.  ubi  demonstra 
minem  absque  speciali  grada  peccata  venalia  vitare  non  |    ss 
universaliter  el  coniunctim,  licel  ea  praecavei 
culari  ei  divisim. 

6  Vat.  tertia.  Subinde  pro  Virgvtis  codd.  A  F  G  II  l.  N U  VX 
aa  Yinjini.  Cod.  T.  omissis  verbis  quaeplus..  pro- 
sequitur   sic:    Sed    cum    genuii    Ckristum,    lonc   snnctifl 
fuit  (•(<■. 

T  Cod.  Y  subiungii  ritandum.  In  cod.  ^  legiiurorf  / 
tiiim  ntaiiiti  peccatum,  In  codd.  M  0    i    primitus   ua"  poten- 
tmiii  ad  iiini  peccandum,  in   edd   ci  cod.  bb  ml  imp 
ail  peccatum.  Subinde  pro  </</  impossibitii  i  •<  I 

beni  <<•</  possibilitatem ,  codd.   \\  </</  potentiam, 

I  EpUt  I.  Tnn.    >.  '.  nlii  pro  hahrir  oodd.  EGKLNI    \ 
,i,i  lialirri.  —  Epiphan.    Monacb.    In  sua  Vlta  B,  M    S 
ii.i ii. 1 1 .  quod  B.    Vlrglnera  i prosequebantur  honore  ei  Ui 
omnes   homlnes...  nullua   ludaeorum   prii     :  - 
oudebat  <|ui<i  unquam  de  llla  dicere aut approplnq  mul, 

in  ijn.i  Ipsa  man9ernl  ». 


78 


SENTENTIARUM  LIR 


aruissiooem,  sed   propter  poteotiae   confirmatioDem 
et  defectos  ablatiooem. 

1.  Ad  illod  ergo   quod    primo  obiicitur ,  qnod 

sohrtb  op. beata  Virgo  Ca.it  pertorbata;  dicendom,  quod  im- 
'  mensitas  illa  doloris  DOD  refertor  ad  partem  aoimae 
ratiooalem,  sed  sensibilem.  Unde  anima  stat  ibi 
pro  illa  parte,  secundum  quam  eonvertitur  ad  eor- 
pns;unde  OOO  fuit  perturbata.  secundum  quod  per- 
turbatio  dicit  deordinationem  in  parte  ralionali  '. 

%  Ad  illud  quod  obiicitur  de  auctoritate  Quae- 
stionum    novi    et   veteris   Testamenti  ,   quod    beata 

peiibrospo-Virgo  dnbitavil;  dicendnm,  quod  non  coostat,  illum 

peraAugusTlibrum  esse  Augustini,  propter  boc  quod  mulla  ibi 
sunl,  quae  non  videntur  esse  verba  Augustini.  —  Ve- 
ruintamen,  ne  fngam  petere  videamur,  dici  potest, 

Distinctio.  quod  est  dubitatio  proveniens  ex  fidei  debilitate , 
et  est  quaedam  dubitatio  proveniens  ex  admiratio- 
nis  immensitate ,  qua  dicitur  bomo  dubitare.  cum 
exstupescit  et  quasi  fit  totus  extra  se  ex  intnitn 
rei  admirabilis.  Et  hoc  modo  intelligendum  esl.  Vir- 
ginem  dubitasse,  non  propter  defectum  fidei  -'.  ludu- 

Kouindun..  bitanter  enim  credendum  est,  quod  Virgo  Maria  sem- 
per  sletit,  unde  in  ea  lides  sibi  invenit  solidum 
fundamentum.  Unde  diseipulis  non  credentibus  et 
dubitantibus,  ipsa  fuit,  in   qua    fides   F.cclesiae  re- 


manseral  solida  et  inconcussa;  et  ideo  in  die  sab- 
bali  in  huiiorem  eius  soleumi/.at  ornnis  Eeclesia  \ 

:{.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  potuit  mori ; 
dicendum,  quod  non  est  simile,  pro  eo  quod  non 
fuit  decens,  Filinm  Dei  babere  rnatrem  iinmorUalem, 
cnm  ipse  esset  mortalis4,  sed  valde  indeceos  esset, 
si  inatrem  baberet  peccatrieem;  quamvis  Hierony- 
mus  dicat,  quod  solum  peccatrices  numeranlur  m 
genealogia  Salvatoris;  hoc  enim  non  est  propter 
peccalum,  sed  propter  aliquod  speciale  factum.  pro- 
pter  quod  illae  mulieres  expiimuntur  in  Scriptura. 
Et  completur  in  eis  illa  prophetia,  sicul  illud  Isaiae 
decimo  sexto  5:  Emitte  agnum  Domine  dominatorem 
lerrae  etc,  et  per  petram  deserti  intelligitur  Rutli. 
sicut  dicit  Hieronymus.  Quidquid  tamen  sit  de  paren- 
tibus  remolis,  nulli  tamen  dnbinm  est  de  Malre  Dei, 
quin  talis  debuerit  esse,  quae  non  potueril  redargui 
de  peccalo,  cum  fuisset  ad  improperium  Chrisli. 

4.  Ad  illud  quod  obiicitur  de  hupossibililate 
peccandi,  dicendum,  quod  verum  esl,  quantum  est 
de  lege  communi;  sed  niliil  impedit,  quin  de  gra- 
tia  speciali  possit  alicui  concedi  in  via ,  quod  aliis 
communiter  datur  in  palria,  el  illi  per>ouae  prae- 
cipue,  quae  in  terris  degens  regina  erat  eorum  qui 
exsultanl  in  caelis6. 


DUBIA  CIRCA  UTTERAM  MAGISTRI. 


Dub.  1. 

In  parte  ista  sunt  dubilationes  circa  litteram, 
et  primo  quaeritur  de  hoc  quod  dicilur  in  littera  : 
Spirilus  sanctus  Mariam  a  fomite  peceati  purga- 
vit.  —  Si  enim  fomes  relinquitur  in  nobis  ad  exer- 
citium  et  meritum,  et  beala  Virgo  fuit  maximi  me- 
riti ;  non  videtur,  quod  debuerit  a  fomite  liberari. 
—  Item ,  stimulus  carnis  datus  fuit  Apostolo  ad  gra- 


tiae    divinae    conservationem  ' :    ergo    non  videtur , 
quod  debuerit  auferri  beatae  Virgini. 

Respondeo  :  Dicendum ,  quod  aliquid  est  pro- 
motivum  ad  bonum  dupliciter,  scilicet  secundum  D.sUnci 
omnem  statum  ,  aliquid  vero  secundum  slatum  na- 
turae  lapsae  et  aegrae ;  sicut  aliquid  est  promoti- 
vum  ad  sanitatem  dupliciter,  videlicet  communiter, 
sicut  cibus  bonae  compositionis ,  aliquid  vero^secun- 
dum    statum    aegritudinis ,    sicut    huius  8    medici- 


1  Ambros.,  de  InstituL  Virginis,  e.  7.  n.  i9  ait:  Slabat 
ante  crucem  mater  et,  fugientibus  viris,  stabat  inlrepida...  Stabal 
non  degeneri  maler  spectaculo,  quae  non  metuebat  peremptorem. 
Pendebat  in  cruce  Filius.  mater  se  persecutoribus  offerebal. 

2  Eodem  fere  modo  Ss.  Patres  stuporem  explicant,  quo 
invasa  B.  Virgo  in  vcrba  prorupit:  Quomodo  /iet  istud  etc. 
(Luc.  I  ,  34.).  —  Cod.  T  hunc  loeum  brevius  sic  exhibet:  non 
constat,  librum  illum  esse  Augustini,  quia  multa  videntur  ibi 
esse,  quae  non  sunt  verba  eius.  Potesl  tamen  dici,  quod  non 
fuit  dubitatio  ex  Bdei  debilitale,  sed  ex  admirationis  immensi- 
tate.  In  ipsa  enim  sola  remansit  fides,  ceteris  discipulis  dubi- 
tantibus;  ideo  in  honore  eius  solemnizat  omnis  Ecclesia. 

3  In  opusculo,  cui  titulus  ct  Vitis  myslica»  (inler  opera 
Bernardi),  c.  2.  n.  i.  similiter  laudatur  fides,  quam  B.  M.  V. 
in  passione  Filii  sui  inconcussam  probavit,  dubitantibus  et  fu- 
girinibus  ipsis  eius  discipulis.  Si  \<-ix>,  inquit  auctor,  fugam 
mentalem  intelligimus,  nec  vir  relictus  est  cum  eo,  nec  mulicr, 
praeter  illam ,  quae  sola  benedicta  est  in  mulieribus,  quae  sola 
per  illud  triste  sabbatum  stetit  in  fidc.  et  salvata  Euit  Ecclesia 
in  ip:>a  sola.  Propter  quod  apUssime  tota  Ecclesia  in  laudem  et 
gloriam  eiusdem  Virginis  dieni  sabbiti  per  totius  anni  circulum 
celebrare  consueviL  Cfr.  Durand.,  IV.  Itational.  div.  oflic.  c.  I. 
Melchior  Canus,  IV.  de  Loc.  tlieol.  c.  o.  seq.,  illam  auctoris 
«  Vitis  mysticae  »  senlentiam,  quod  B.  Virginis  lide  inconcussa 


Ecclesia  snlvala  fuisset,  evertere  nititur.  —  Pro  tn  honorem  codd. 
in  lionnreiii.  Paulo  superius  post  Virgo  Maria  semper  Vat. 
subiungit  in  /ide.  Deinde  pro  remanserat  codd.  G  H  N  remansit. 

4  Cfr.  Damasc,  Homil.  I.  in  Dormition.  B.  M.  V.  n.  10. 
(ubi  etiam  transitum  B.  Virginis  non  mortem,  sed  somnuni. 
migrationeiD,  praesentiam  ad  Deum  vult  vocarij  et  2.  n.  2. 
AugusL,  Enarrat.  in  Ps.  34.  serm.  2.  n.  3,  Mariam  ex  Adam 
propter  peccatum  mortuam  esse  docet,  dum  Epiphan.,  III.  Haeres. 
78.  n.  II.  eius  mortem  in  dubium  revocat,  cfr.  ibid.  n.  2i. 
—  Sentenlia  Hieronymi  habetur  in  eius  Comment.  in  Matth.  1,3: 
Nolandum,  in  genealogia  Salvatoris  nullam  sanctarum  assumi 
mulierum ,  s.'d  eas  quas  Scriplura  reprehendit,  ut  (jui  propler 
peccatoies  venerat ,  dc  peccatoribus  nascens,  omnium  peccata 
delerct. 

5  Vers.  I.  —  Verba  Hieronymi  in  hunc  locum  sunt:  De 
pelra  deserti ,  hoc  cst  de  Kuth,  quae  mariti  morte  viduala, 
de  Booz  genuit  ObedT  et  de  Obcd  lcsse,  ct  de  I  ssc  D.ivid, 
et  de  David  Christum.  —  f.od.  A  pro  sicut  illnd  Isoiae  ponil 
sicut  dictt  Isaia.s ,  cod.  T  omiltit  sicut  illud. 

6  Vide  scholion  ad  praeeedenlem  quaest. 

7  EpisL  II.  Cor.   12.  7. 

8  Codd.  F  .\  et  edd.  omittunt  Ituius.  Paulo  infcrius  pra 
per  exercitationem  codd.  G  K  T  bb  cum  edd.  propter  exercita- 
tionem.  Post  pauca  pro  in  ulroque  cod.  N  in  uiraque. 


DIST.  III.  P.  I.  DLBIA. 


79 


nalia.  Dicendum  est  igitur ,  quod  fomes  est  ad  pro- 
idom.  motionem  non  simpliciter ,  sed  secnndum  statum 
naturae  lapsae ,  in  quo  homo  facilis  est  ad  desi- 
diam  et  ad  superbiam  ;  et  ideo  est  ei  utilis  talis  sti- 
mulus  per  exercitationem  ad  expellendam  pigritiam, 
et  propter  humiliationem  ad  expellendam  superbiam. 
Quoniam  igitur  beata  Virgo  erat  repleta  caritate  et 
humilitate  et  confirmata  in  utroque ;  ideo  fomitis 
stimulo  non  egebat.  Ideo  non  est  simile  de  aliis  et 
de  ipsa *. 

Dub.  II. 

Item  quaeritur  de  illo  verbo:  Et  virtus  Altis- 
simi  obumbrabit  tibi ;  quaeritur  enim,  pro  quanto 
dicit  eum  Altissimum,  cum  potius  sit  nunlius  divi- 
nae  humiliationis  quam  altiludinis?  —  Uem,  quae- 
ritur  de  hoc  quod  subiungit:  Obumbrabit  tibi , 
quia,  cum  Deus  Filius  sit  candor  lucis  aeter- 
nae 2,  ei  non  congrnit  obumbrare,  sed  potius  illumi- 
nare. 

Respondro:  Dicendum,  quod  nomine  Altissimi 
intelligitur  Pater  per  appropriationem  ;  Patri  enim 
*»»■  appropriatur  potentia,  et  in  persona  Patris  principa- 
liter  est  auctoritas.  Per  virtutem  autem  intelligimus 
Filium ,  quia  Christum  dicimus  Dei  virtutem  et  Dei 
sapientiam 3.  Quoniam  igitur  sermo  praecesserat  de 
Spiritu  sancto,  subiungitur  de  Patre  et  Filio,  ut  sicut 
illi  tres  mundum  fabricaverant ,  sic  intelligantur 
mundum  reparasse  opere  indivisibili ,  et  hoc  per  fa- 
bricam  constitutam  uteri  virginalis. 

Ratio  autem,  quare  magis  Patrem  vocavit  Al- 
tissimum,  quam  Patrem  appellaret.  est,  ut  osten- 
datur  in  opere  incarnationis  mira  fuisse  Dei  digna- 
tio,  in  boc  quod  noslram  humilitatem  suae  celsitu- 
dini  voluit  copulare.  —  Virtus  Altissimi  Virginem 
potius  dicitur  obumbrare  quam  illuminare.  Obum- 
bratio  enim  visum  adiuvat  et  calorem  refrigerat ,  et 
in  adventu  Filii  Dei  Virgo  Maria  refrigerata  fuit  fo- 
mitisexstinctione;  fuit  etiam  ad  Dei  contuitum  adiuta 
per  carnis  coniunctionem  cum  Verbo.  ut  quae  non 


poterat  Deum  sentire  in  se  propter  suae  lucis  im- 
mensilatem ,  sentiret  et  cognosceret  intra  se  per  as- 
sumtam  carnis  humilitatem  *. 

Dub.  III. 

Item  quaeritur  de  hoc  quod  dicit  Damascenus : 
Copulavit  sibi  ex  purissimis  sanguinibus  animatam 
carnem.  Ex  hoc  videtur,  quod  conceptus  fuit  Chri- 
stus  ex  sanguine  Virginis.  Sed  contra  hoc  est  illud 
Augustini,  quod  sequitur5,  quod  assumsit  sibi  car- 
nem  de  carne  Virginis.  —  Item ,  proximior  est  caro 
carni  quam  sanguis:  ergo  prius  debuit  assumere 
carnem  de  carne  quam  de  sanguine. 

Respondeo  :  Dicendum,  quod  purissimos  san- 
guines  intelligit  humores,  qui  propinqui  sunt  ad  cor- 
poris  formalionem,  ex  quibus6  caro  Christi  formata 
fuit.  Ille  autem  humor  aliquando  vocatur  caro,  ali- Notandum. 
quando  sanguis ,  aliquando  semen ;  et  hoc  secun- 
dum  diversam  comparationem.  Sanguis  enim  dicitur 
in  comparatione  ad  illud ,  unde  processil ;  caro  in 
comparatione  ad  illud  quod  ex  ipso  fil;  semen  vero 
quantum  ad  formam,  quam  habet 7. 

Ad  illud  quod  obiicitur,   quod   caro  est  carni 
propinquior;  dicendum,  quod  verum  est  in  via  spe-  Distmctio. 
ciei,  sed  non  in  via  gencrationis ,  quia  caro  nun- 
quam  convertitur  in  carnem,  nisi  prius  convertatur 
in  humorem  8. 

Dib.  IV. 

Ilem  qnaeritur  de  hoc  quod  subiungit :  Copu- 
lavit  sibi  carnem  animatam  nostrae  antufuae  con- 
spcrsionis ,  non  seminans ,  sed  per  Spiritum  san- 
ctum  creans.  Videtnr  eniin  piiinum  esse  falsum  . 
quia  antiqua  conspersio  sonat  in  vitium,  sicut  dicit 
Apostolus  primae  ad  Corinthios  quinto9:  Expurgate 
vetus  fermentum;  sed  caro  Christi  nunquam  fuit 
vitiata:  ergo  etc.  —  Item,  obiicitur  de  hoc  quod 
subiungitur,  per  Spirilum  sanctum  creans ,  quia 
falsum   videtur   dicere;   creare  enim   est  de  nihilo 


1  De  lioc  dubio  vidc  supra  a.  2.  q.  2;  Alex.  Ilal.  S.  p.  III. 
q.  9.  m.  2.  a.  ">.  ad   I. 

-  Sap.  7,  26.  —  Pro  Deus  Filius  codd.  H  K  T  Z  et  alii  Dei 
Filius.  Paulo  supcrius  pro  humiliationis  cdd.  cum  paucis  codd. 
Iiumilitatis ,  ct  mox  pro  subiungit  codd.  GKLMNOZaa  sub- 
iungitur. 

(  EpisL  I.  Cor.  I,  2i.  Cfr.  I.  Sent  d.  32.  a.  2.  q.  2.  in  fine 
Bt  d.  34.  q.  3.  —  lbid.  d.  13.  dub.  4.  ct  d.  29.  dub.  I.  expo- 
nilur,  quomodo  auctorilas  sit  in  Patrc.  —  Paulo  supcrius  pro 
principatiter  codd.  BDG  (Ka  aeconda  manu)  M  o  exhibent 
prmcipalis,  et  paulo  Inferiua  edd.  tum  post  suimmgitw  lum 
DOSt  Sic  siibiiciunl  rtiam ,  at  mox  omiliunl  COnstitulam.  Subinde 

pro  uteri  i  irgmaU»  in  codd.  a  k  q  z  legiturth  utero  vtrginaH. 

*  Pro  huiiiilitatnn ,  ipiam  voccin  cx  codd.  \  t •  I >  reslitui- 
mus,  alii  codd.  cum  cdd.  luiinaiiitatriii.  —  Cfr.  de  hoc  dublo 
llilar.,  II.  d<>  Trin.  n.  26.  (in  praefat.  genemll  ad  opcia  llil.nii 
^  2.  n.  .T7.  scq<|.  alii  Palrcs  addiiciintur,  qul  de  bac  vc  ariipse* 

ruiit)  ct  Cassian.,  II.  de  Incarn.  c  2.  irec  non  Quaest.  ei  doto 
Tcsiain.  (Jnter  opera  August.)  q.  51.  Hoc  dubium  solvuntetiam 


B.  Albcrt.,  Iiic  a.  18;  S.  Thom.  ct  Hichard.  a  Mcd.,  hic  circa 
lil.,  /Egid.  R.,  bic  dub.  lit.   I.  2. 

5  Hic  in  lit.   Magistri,  c.  I.  —  Paulo  anle  pro  concephu 

fait   codd.  (i  II  K  I.  T  bb  COnceptuS  faerit.  —  In  linc  ar^'.  scq. 

flde  codd.  A  K  z  aa  bb  posiiiinus  ile  sanguine  pro  tangumem, 
qnae  lectio,  contextul  minus  bene  respondens,  In  edd.  et  aliis 
codd.  Invenltur. 

a  Codd.  A  F  (J  II  K  I.  N  T  V  Z  aa  e.r  i/ao.  cod.  0  r.r  <iuil>u* 

quoque. 

7  Cfr.   II.   Scnl.    d.   30.    a.   3.  q.    I.   seq.  —  Codd.  GLWX 

Z  aa  habuit.  Supra  ^f\d.  ci  multi  codd.  e.r  i/>sa  pro  r.r  ipso. 

>  Cfr.  i\<-  hoc  d>d)io  II.  Albert,  hic  a.  19;  S.  Thoni.,  hic 
q.  .:i.  a.  I:  Pclr.  a  Tai.,  hic  circa  lii. ;  Rlchard,  a  Mcd.,  hic  a. 
2.  q.    I.  ct  circa  lit. ;  Agld   II-,  Mc  q    2.  a.    I. 

0  Vers.  7.     -  Panlo  an(c  pro  mititpia    COntptTtiO,    qua   lo> 

culione  respicitur  lllud  I.  Cor.  •*>,  7:  ut  siti.<  nom  ootupertw, 
cdd.  i>riina  conspersio.  Muiti  codd.  in  hoc  dubio  substituerunl 
vooem  asperswnis  pro  voce  conspersionu  nro?). 


80 


SENTENTIARUM  LIB. 


aliquid  facere.  Caro  antem  Christi  doo  fuit  <le  nihilo, 
sed  de  carne  Virginie  assumta. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  antiqua  consper- 
sio  dicitur  bic  propter  poenarum  vetustatem  el  ru- 
sitatem.  Apostolus  autem  fermentum  vocat  malae 
consuetudinis  corruptionem ,  quae  atlenditur  in  vi- 
tiosa  pronitate;  Cbristns  autem  assumsit  carnem  poe- 
nalem,  sed  non  peccalricem;  et  hoc  valt  Damasce- 
\m<  dicere. 

Ad  illud  quod  obiicitur  de  hoc  verbo  creare , 
dicendum,  quod  creare1  dicitur  hic  actus ,  qui  pro- 
prie  convenit  Deo,  non  quia  sit  omnino  ex  nihilo ; 
Noundnm.  unde  accipilur  ibi  creatio  pro  conditione,  et  Oreator 
tantum  valet  ibi  quantum  Conditor;  et  hoc  ipsum 
vnlt  dicere  Damascenus,  quod  caro  illa  creata  est 
«  non  seminaliter,  sed  conditive  2  ». 

Dub.  V. 

Item  quaeritur  de  hoc  quod  dicit:  Si  omnes 
Sancti  et  Sanctae  congregari  possent,  quod  dicere 
non  possent,  quod  peccatum  non  habemus,  exce- 
pta  sola  Yirgine.  Conlra  hoc  est  de  infantibus  re- 
center  baptizatis,  qui  nullum  babent  peccatum ,  nec 
actuale  nec  originale.  —  Item ,  obiicitur  de  adultis 
statim  post  baptismum;  quia3  de  his  qui  sunt  sta- 


tiin  absoluti   ab   omnibus   peccatis,   videtur.   <juod 

int  dici  peccatum  non  habere. 

Respondeo  :  Dicendum ,  quod  circa  verbum  il- 
lud  tripliciter  potest  fieri  vis,  ut  sanus  ex  eo  ca- 
piatur  inlellectus:  primo  ex  hoc  quod  dicit,  quodEipiica, 
non  possumu*  dicere,  quia  nemo  certus  est ,  ulrum 
omni  peccato  careat,  sicut  dicit  Apostolus  primae 
ad  Corinthios  quarto  * :  Nihil  mihi  conscius  sum ; 
hoc  autem  dicere  potuit  Virga  ex  speciali  dono  gra- 
tiae.  —  Aliter  potest  intelligi,  ut  fiat  vis  in  hocE*pi«i 
quod  dicitur  peccatum.  Peccatum  enim  dicitur  ac 
peccati  et  macula  et  causa  peccati 5.  Et  beatus  loan- 
nes  non  tanlum  accipit  peccatum  pro  macula,  sed 
etiam  pro  causa  sive  sequela.  Nullus  autem  a  Chri- 
sto  praeter  Virginem  dicere  potuit,  quod  caasam , 
id  est  fomitem,  non  haberet.  In  ipsa  enim  sola  ex- 
stincta  fuit  concupiscentia 6.  —  Tertio  potest  fieri  visEipi><» 
in  hoc  quod  dicit  habemus ;  quia  potest  dicere  prae- 
sens  ut  nunc,  vel  praesens  simpliciter.  Si  dicat 
praesens  ut  nunc ,  non  videtur  esse  impossibile , 
quin  possint  esse  immunes  in  aliqua  hora  ab  omni 
actuali.  Si  vero  dicat  praesens  simpliciter ,  sic  soli 
competit  Virgini,  quae  per  totum  tenipus  vitae  suae 
nullum  actuale  peccatum  commisit:  hoc  autem  de 
nullo  aliorum  Sanctorum  veraciter  dici  potest ,  qui 
in  hac  vita  aliquandiu  permanserunt 7. 


COMMEVTARIUS  IX  DISTINCTIOXEM  III. 


Pars  II. 


Utrum  caro  Christi  in  Abraham  fuerit  deeimata. 


Cum  autem  Ula  caro,  cuius  excellentia  etc. 


DIVISIO  TEXTUS. 


Supra  osten.lit  Magister,  qualiter  beata  Virgo 
fuerit  sanctificata ,  ex  qua  caro  Chrisli  est  assumta. 
In  hac  vero  parte  ad  maiorem  inlelligentiam  inqui- 
rit,  utrum  caro  Christi  in  Abraham  fuerit  decimata. 
Dividitur  autem  pars  ista  in  tres  partes.  In  quarum 
prima  inquirit  Magister.  utrum  caro  Christi  potuerit  • 
decimari,  vel  debuerit   in   Abraham.    Secundo  vero 


post  huius  determinationem  elicit  quandam  conclu- 
sionem.  scilicet  quod  caro  Christi  non  fuit  caro  pec- 
cati ,  ibi :  Quocirca  primitiam  nostrae  massae  re- 
cte  assumsisse  dicitur.  In  tertia  vero  et  ultima  dis- 
solvil  quandam  dubitationem  de  formatione  corporis 
dominici,  ibi :  Illi  autem  sententiae.  Subdivisiones 
autem  partium  manifestae  sunt  in  littera. 


1  Codd.  AEHKTUV  (Z  a  secunda  manu)  bb  creatio. 
Codd.  G  L  aa  post  creare  subiiciunt  dupliciter.  Mox  pro  actus 
edd.  et  nonnulli  codd.  pro  actu. 

2  In  textu  Graeco:  ou  j-svj.aTtxw;,  kXhx  oru.<.9jzyiy.w$.  —  Au- 
gust.,  Ii.  de  Moiib.  Manich.  c.  7.  n.  9.  illud  Isai.  45,  7:  Ego  facio 
bona  et  creo  mala  interpretans  ait :  Creare  namque  dicitur  con- 
dere  et  ordinare.  Itaque  in  plerisque  exemplaribus  sic  scriptum 
est:  Ego  facio  bona  et  condo  mala.  Facere  enim  est,  quod 
omnino  non  erat;  condere  autem,  ordinare  quod  utcumque  iam 
erat,  ut  meiius  magisque  sit.  —  Solutio  huius  dubii  liabelur  etiam 
apud  B.  Albert.,  hic  a.  20;  S.  Thom.,  Petr.  a  Tar.  et  Richard. 
a  Med.,  hic  circa  lit.;  .Egid.  R.,  hic  dub.  lit.  i. 


3  Edd.  cum  aliquibus  codd.  et ,  cod.  Z  qnia  et. 

4  Vers.  i. 

5  Cfr.  supra  a.  2.  q.  I.  ad  3,  et  II.  Sent.  d.  42.  dub.  I.  In 
seqtienti  propos.  respicitur  1.  Ioan.  I,  8,  qui  locus  in  lit.  Magi- 
stri  citatur.  Mox  pro  etiam  pro  causa  cod.  aa  etiam  pro  poena, 
et  subinde  post  Xulliis  autem  edd.  adiiciunt  alius. 

6  Vide  supra  a.  2.  q.  2.  —  Paulo  inferius  verbo  habemus 
codd.  G  L  X  aa  bb  praemittunt  quod  non. 

7  Solulionem  huius  dubii  videas  etiam  apud  B.  Albert.,  hic 
a.  2'i;  apud  S.  Thomam,  Petr.  a  Tar.  et  Richard.  a  Med.,  hic 
circa  lit. ;  apud  /Egid.  R.,  hic  dub.  lit.  6. 


DIST.  III.  P.  II.  ART.  I.  QUAEST.  I. 


81 


TK  VCJATIO  QUAESTIONlttL 


Ad  intelligentiain  huius  partis  iuxtatria,  quae- 
Magister  determinat,  incidit  liic  quaestio. 
Primo  quaeritur  de  Christi  deeimalione. 
Secundo  quaerilur  de  carnis  Christi  traductione. 
Tertio  quaeritur  de  doininici  corporis  forraatione. 


Circa  primum  quaeruntur  duo. 

Primo  quaeritur.  utrum  aliquis  possit  decimari 
in  parentibus. 

Secundo  quaeritur,  utruin  Christus  in  Abraham 
fuerit  decimatus. 


AIITICULUS  1. 


Dc  Chrisli  decimatione. 


QUAESTIO  I. 
Utrum  aliquis  possit  decimari  in  parentibus. 


Circa  primum  sic  proceditnr  et  quaeritur.  utrum 
aliquis  deeimari  habeat  in  parentibus.  Et  quod  sic. 
probatur : 

1.  Per  illud  Aposloli  ad  Hebraeos  eeptimo  l :  Per 
.Abrakam  et  Levi,  qui  decimas   aceepit,  decima- 

tus  est. 

2.  Item ,  hoc  ipsum  videtur  per  Augustinum  , 
decimo  super  Genesim  ad  litteram,  et  habetur  in 
(ilossa  2 :  «Sicut,  Adam  peccante  ,  peccaverunt  qui 
in  lumbis  eius  erant ;  sic,  Abraham  dante  decimas , 
qui  in  lumbis  eius  erant  decimati  sunt»;  sed  eon- 
stat ,  quod  proles  potuit  peccare  in  Adam :  ergo  et 
decimari  in  Abraham. 

3.  Item ,  hoc  ipsum  videlur  ratione :  quia  pro- 
les  in  parenlibus  potest  liberari  et  in  servitutem  re- 
digi ,  quia  servus  natus  est  servilis  conditionis3 : 
ergo  pari  latione  videtur,  quod  in  parentibus  dan- 
tibus  decimas  filii  habeant  decimari. 

4.  Item,  decimatio  est  actus  figwralis* ;  wd 
tigura  non  tantum  est  respectu  praesentis.  sed  prae- 
teriti  et  futuri:  ergo  videtur,  quod  non  tanlum  pos- 
sit  deciroari  in  propria  persona  filius,  sed  etiam 
cuin  est  in  parente  tanquam  in  causa  et  maleria. 

Siai  contra:  1.  Augustinus  decimo  super  Gene- 
sim  ad  litterara6:  «  ln  lumbis  Abrahae  illud  decima- 
batur  quod  curabatur  » ;  sed  filii  Abrahae  non  sunt 
curati  ab  originali,  immonati  sunt  cum  peccato  ori- 
ginali :  ergo  non  videtur,  quod  in  Abraham  fuerint 
deciinati. 

±  Item,  ciun  datur  decima  de  frumenlo,  non 
propter  hoc  datur  deciina  de  illo  frumento,  quod 


debet  nasci6:  ergo  pari  ratione ,  cum  datur  decima 
pro  bomine,  non  videtur,  quod  ille  qui  nasciturus 
est  ex  eo,  decimetur  in  eo  —  sicut  enim  homo 
est  in  homine  seminaliler,  sic  granum  in  grano  — 
ergo  ratio  ista  bona  videtur. 

'I  Item,  sicut  circumcisio  remedium  est  contra 
originale  in  Lege  figurae,  et  baptismus  in  Lege  gra- 
tiae,  sic  decimatio  in  Lege  naturae,  ut  dicit  llugo 
de  sanclo  Victore7;  sed  nullus  iu  ventre  matrispo- 
tuit  baptizari  nec  cireumcidi :  ergo  nec  decimari. 

k.  Item,  aut  decimari  est  per  decimam  curari, 
aut  decimari  est  ad  decimam  obligaii.  aut  decimari 
est  de  atiquo  deCimam  partem  dare,  aut  decimari 
est  per  decimain  praefigurari ;  sed  nullo  istorum 
modoriuu  fuit  Levi  in  Abraham  decimatus,  quia  nec 
per  deeimam  curatus,  necaddandum  decimas  obli- 
gatus,  cum  potius  reciperet8,  nec  decimam  dedit, 
nec  per  decimain  significatus  fuil :  ergo  millo  modo 
videtur  decimatus  fuisse  in  Abraham:  et  si  ille  non 
1'uit  decimatus,  pari  ratione  wtr  aliqui  alii. 

CONCLUSIO. 

Proles  <tli(jiio  modo  potest  in  parentibus  decimari, 
secundum  eum  modum  ,  quo  decimatio  nihil 
ponit  in.  actu  circa  decimatos,  sed  est  actus 
figuralis ,  signi/icans  futuram  curationem. 

Respondeo:  Vd  praedictorum  intelligentiam  esl 
notandum,  quod  decimatio  liiit  actus  moralis .  sa- 
cramentalis  el  figuralis.  Secundura  quod  liut  actus1 


1  Vers.  9. 
Super  Hebr.  7.  9,  quae   tilossa  esi  secunduin  August. , 
X.  de  Gen.  ;«l  lii.  c  19.  seq.  n.   ii.  seqq.  Vide  hic  lit.  Magi- 
siri,  c  ■(. 

1  Cfr.  Ansiiii.,  i.  puiii.  c.  3.  seq,  (c.  2.),  el  lustinian.,    I. 
Itisiitut-   luii^  civ.  c,   >.  '•!  i.  Vide   IL   Sent.  d.    14.  o.   1.  q. 
jeq. 

*  Cfr.  bic  <'<n|).  circa  flnem.  PauJo  inferius  <\  codd. 
A.KZ  resarsiraua  <«///  est,  <|u<»<i  ;il»  <'<l<l.  abesl  Uii  <-<i<i<i.  sed 
■  n iii  riiniii  fst ,  <|u;ic  transpositio  verborum  minus  proban- 
<la  est. 

5  Cap.  20.  ii.  36. 

S.  Bonav.  —  Tom.  lli. 


,;  Cod.  <»  adiungil  <//■  eo,  Vat  de  <//<///<<.  Paulo  inferius 
pro  snui  rnim...  sic granum cod.  /.  ric  enim...  ticut  granutn. 
Dein  i>r<>  ergo  ratio  codd.  <■  K  LPQZ  aa  niin  ratio,  cod.  n 
/7  ////•//  ratio.  Denique  i>i"  oidetur  Bola  Vat  non  videtur. 

7  Snm.  Si-ni.  ir.  i.  <•.    I  ;  l.   <!<•  Sacram     i>     \l    « .  I 

de  Sacram.  Legis  natural.  el  scriptae,  circa  flnem.  De  ////• 
//>//•/  cir.  supra  p.i^.  i>s,  nui.i  l,  '•!  \\  Sent.  d.  6.  i>.  H.  b.  I. 
i|.  I.  —  Pro  jiiiiiui  codd.  K  n  pottst,  edd.  poterit. 

8  llcln.  ~i .  •">:  Kt  i|iii(lciii  <lc  tllii^    ic\i   sacerdotium 
pienles,  mandatum  habenl  decimas  sumere  a  |K>puk)  secundum 
legem,  Id  esl  .i  fratrlbus  sula,  quamquam  el  ip^i  exieiini  de  lum- 
bis   MhmIi.ic.  i  ii .  D<  ut.  18    I .  seqq. 

M 


82 


SENTENTIARUM  LIIJ.  III. 


momli.s,  sic  decimatio  dicitur  alicuius  certae  partis 
donatio  ad  sustentationem  eorum  qui  serviunl  Do- 
iniin)  et  deputati  sunl  cultui  divino;  et  hoc  modo 
decimatio  aliquo  modo  perseveral  nsque  modo1.— 
Secundum  antem  quod  decimatio  est  actns  sacra- 
mentalis,  sic  decimatio  est  alicuius  partis  donatio 
ad  curationem  morbi  originafis.  —  Secundum  autem 
quod  decimatio  est  actus  figuralis,  sic  decimatio 
est  decimae  partis  donatio  ad  praefigurationem  cu- 
rationis  universalis,  quae  futura  erat  per  oblatio- 
nem  Christi. 

Duobus   primis  modis  accepta  decimatio  respi- 

conciusio  i.  cit  tantum  praesens8;  quia  noo  datur  decima  nisi 
de  hoc,  quod   habetur,  et  non  curatur  nisi   quod 

conciasio  2.  iam  habet  morbum.  Tertio  autem  modo  decimatio 
accepta  non  tantum  est  praesentis ,  sed  etiam  futuri, 
pro  eo  quod  figuratio  est  significatio ,  et  significalio 
non  tantum  extendit  se  ad  praesentia ,  sed  etiam  ad 

conciusio  3.  futura ;  et  hoc  modo  dicunlur  iilii  Abrabae  decimati 
in  Abraham,  quia  per  illam  decimationem  praefigu- 
rati  snnt  omncs  filii  Abraham  curandi  esse  per  euin 
qui  significabatur  per  Melchisedech ,  id  est  per  ve- 
rum  sacerdotem  Christum.  Et  hoc  est  quod  dicit 
Augustiniis  decimo  super  Genesim  ad  litleram3: 
«  Cum  ipsa  decimalio  ad  praefigurandam  medicinam 
pertinuerit,  ille  in  Abraham  decimabatur,  qui  cu- 
rabatur  »,  non  quando  praefigurabatur ,  sed  quando 
illius  ligurae  veritas  implebatur.  —  Concedendae 
sunl  igilur  rationes  ostendentes.  quod  aliquo  modo 
potest  decimari  proles  in  parente,  secundum  eum 
modum,  quo  decimatio  nihil  ponit  in  actu  circa  de- 
cimatos,  sed  solum  secundum  significationem,  quae 
non  tantum  est  praesentium ,  sed  etiam  futurorum. 
1.  Ad  illud  quod  obiicitur  primo  de  auctoritate 

soiutio  oP.  Augustini ,  dicendum ,  quod  sicut  patet  ex  verbo 
praecedenti 4 ,  decimabatur  quod  curabatur  non 
dicit  concomitantiam  secundum  idem  tempus  ad  hoc 


quod  est  decimari,  immo  potius  se  extendit  ad  omne 
tempus,  et  pro  illo  lempore  reddit  locutionem  ?e- 
ram,  in  quo  implebatur  veritatis  figura. 

2.  Ad  illud  qnod  obiicitur,  quod  non  datur  de- 
cima  de  grano,  quod  non  est  in  re,  sed  solum  in 
ratione  seminali;  dicendum,  quod  non  est  simile, 
(juia  decimatio,  prout  est  actus  figuralis ,  non  se 
extendit  ad  significandum  aliquid  circa  granum.sed 
ad  significandnm  aliquid  circa  genus  humanum, 
unde  granmn  respicit  ut  materiam ,  circa  quam  ha- 
bet  exerceri,  non  circa  illud  quod  per  ipsiun  habet 
significari.  Et  quia  exercitium  requirit  materiam 
praeseniem ,  significatio  se  extendit  ad  futura5,  ideo 
non  est  simile. 

3.  Ad  illud  quod  obiicitur  de  baptismo  et  cir- 
cumcisione,  dicendum,  quod  non  est  simile,  nisi  in 
quantum  decimatio  est  actus  sacramenlalis  Legis  na- 
turae  ad  remedium  originalis  peccati;  hoc  modu  non 
est  nisi  circa  praesens,  sicut  circumcisio  et  bapti- 
smus.  Secundum  autem  quod  est  actus  figwalis,  sic 
non  est  simile. 

Si  autem  quaeralur,  quare  baptismus  et  circum-  Quaesi 

.   .  n  ■•  ,      .    cidens 

cisio  non  potest  esse  actus  iiguralis,  sicut  et  deci-  tur. 
malio ;  dicendum,  quocl  ratio  huius  est,  quia  cir- 
cumcisio  et  baptismus  est  actus  in  pcrsona ;  deci- 
matio  autem ,  cum  sit  decimae  partis  oblatio,  est 
actus  pro  persona.  Et  quia  oblalio  potest  fieri  pro 
eo  quod  est  et  quod  futurum  est,  circumcidi  et 
baptizari  non  nisi 6  quod  iam  est ;  hinc  est,  quod 
actus  decimandi  potuit  se  exlendere  ad  futuros.  et 
non  actus  circumcidendi,  vel  baptizandi. 

4.  Ad  illud  quod  quaeritur,  quomodo  proles 
dicitur  decimari  in  parente ;  dtcendum,  quod  deci- 
malio  idem  est  quod  praefiguratio  curationis.  Unde 
nullo  illorum  modorum  accipilur,  qui  in  opponendo 
assignabantur ' :  et  ideo  insufficienter  procedebal  illa 
obiectio. 


SCHOLIOK 


1.  Duac  huius  artieuli  quaestiones  solvunt  duas  difficultates, 
quae  occurrunt  in  argumentatione  Apostoli,  Hebr.  7,  quarum 
prima  est,  quomodo  Lcvi  ideo  decimatus  fuerit  in  Abraliam 
(ibi  v.  i).  10.),  quia  in  lumbis  eius  erat;  et  altera ,  quomodo 
Christus,  qui  similiter  in  Abraham  fuisse  videtur,  in  ipso  non 
fuerit  decimatus,  quod  Apostolus  manifesle,  supponit.  Primam 
difficultatem  sol\it  (j.  I ;  alteram  q.  2.  —  Solutio  primae  difflcul- 
tatis  eruitur  ex  hoc  principio,  quod  decimatio  sive  decimarum 
oblatio,  quae  institula  fuit,  ut  sacerdos  pro  peccatis  offerentium 
deprecaretur,  non  sit  tantum  actus  moralis,  sed  etiam  figu- 
ralis,  ut  explicatur  a  nostro  Doctore  secundum  sententiam  com- 


munem.  Iam  inde  patet,  decimationem  minime  convenire  Christo. 
Alia  ratio  sumitur  ex  eo,  quod  ipse  erat  in  Abraham  alio  modo 
ac  Levi.  —  De  hac  et  seq.  quaestionc  late  tractat  Gulielmus 
Antissiodorrensis  (rectius  Autissiod.)  in  sua  Summa,  dicta  aurea 
p.  III,  quae  lypis  edita  est  Parisiis  a  Franc.  Kegnault  (sine  anno). 
II.  De  utraqne  quaeslione:  Alex.  Hal.,  S.  p.  III.  q.  9.  m.  3. 
a.  i.  —  Scot.,  Keport.  hic  q.  2.  —  S.  Thom.,  hic  q.  i.  a.  3 ; 
S.  III.  q.  31.  a.  8.  —  B.  Albert.,  hic  a.  26.  27.  —  Petr.  a  Tar., 
hic  q.  2.  a.  3.  —  Kichard.  a  Med.,  hic  a.  3.  q.  2.  3.  —  .Egid. 
H.,  hic  q.  i.  a.  2.  et  dub.  lal.  —  Dionys.  Carth.,  hic  q.  i.  — 
Biel ,  hic  q.  2. 


1  Vide  !ur.  can.  Decret.  p.  II.  caus.  13.  <[.  I.  —  Edd. 
omittunt  aliquo  modo,  pro  quo  cod.  K  alicubi. 

2  Edd.  I  ,  2  tempus  praesens,  Vat.  temporis  praesens.  Mox 
cod.  Is.  nisi  nui  pro  nisi  quod. 

3  Cap.  20.  n.  36 ,  ubi  texlus  origin.  pro  ille...  qui  exhibet 
illud...  quod  et  post  curabatur  addit  non  illud  unde  cura- 
batur.  —  Cfr.  Hebr.  7,  I  seqq.  —  Superius  codd.  NU  deci- 
mari  pro  decimati. 


A  Circa  finem  corp.  quaest.  —  In  fine  solui.  pro  veritatis 
figura  Vat.  cum  nonnullis  codd.  veritas  figurae. 

5  Codd.  FKLNQTZ  futurum,  codd.  U  H  aa  futuram. 

6  Vat.  adiicit  in  eo,  et  post  pauca  cum  compluribus  codd. 
et  edd.  I  ,  2  pro  se  extendere  \itiose  habet  se  extendi,  rectius 
codd.  GL  aa  extendi  tantum,  sine  se. 

7  Codd.  BCDNPQUV  et  alii  quod  opponendo  assigna- 
hntur,  nonnulli  istorum  codd.  assignatur. 


DIST.  III.  P.  II.  ART.  I.  QUAEST.  II. 


83 


QIAESTIO  II. 
Ulrum  Chrutus  in  Abraham  fuerit  decimatus. 


opposi' 

tum. 


amenta 


Secnndo  quaeritur,  utrum  Christus  in  Abrahaiu 
fuerit  derimatus.  Et  quod  sic,  videtur  : 

1.  Anctoritate  Apostoli  ad  Hebneos  septimo  * : 
Per  Abraham  et  Levi  decimatus  est;  adhuc  in 
lumbis  palris  erat ,  r/uando  obviavit  ei  Melchise- 
dech ;  sed  Christus  fuit  in  lumbis  Abrahae ,  quando 
decimas  illas  dedit:  ergo  fuit  decimatus,  sicut  et  Eevi. 

2.  llem,  sicut  dicit  Hugo  de  sancto  Victore  2 : 
«  Per  decimas  significatur  jpse  Chrislus  »:  ergo  vi- 
detur,  quod  ipsa  decimatio,  in  quantum  est  actus 
figuralis ,  principalius  respiciat  Christum  quam  alios 
fdios  Abrahae  :  ergo  magis  videtur ,  quod  debeat  dici 
decimatus  quam  alii. 

3.  Item,  nihil  plus  reqniritur  ad  decimationem , 
nisi  quod  illud  realiter  implealur  in  prole,  quod  si- 
gnificatum  fuit  in  decimatione  Abrahae ;  sed  hoc  fuit 
maxime  impletum  in  Christo,  quj  se  ipsum  obtulil 
hostiam  Deo  et  Patri  per  oblationem  corporis  et  san- 
guinis  sui 3. 

4.  Item ,  tota  caro  Christi  fuit  in  carne  beatae 
Virginis  ;  sed  caro  Virginis4  habuit  decimari  in  Abra- 
ham :  ergo  et  caro  Christi. 

Sed  contra  :   I.  Auguslinus ,  decimo  super  (ie- 

•  nesim  ad  lilteram5 :   «  Ille  non  est  decimatus,  cuius 

caro  non  fervorem  vulneris,  sed  materiam  medica- 

minis  traxit  » ;  Christus  autem  fuit  huiusmodi :  er- 

go  etc. 

2.  Item,  sicut  se  habet  Adam  peccans  ad  po- 
steros,  ita  Abraham  in  dando  decimas;  sed  quam- 
vis  Christus  esset  in  Adam  peccante,  non  dicitur 
Christus  peccasse  in  Adam ;  ergo  pari  ratione  in 
Abraham  dante  decimas   non  dicitur  decimatus  B. 

3.  Item,  decimatio  vel  erat  curatio,  vel  cura- 
tionis  praefiguratio;  sed  Christus  nec  ibi  curabatur 
nec  curari  praengurabatur :  ergo  videtur,  quod  ibi 
decimalus  non  fuerit  \ 

4.  Item,  si  Christus   decimatus   fuit  in    lumbis 


Abrahae,  sicut  etLevi,  ergo  nulla  est  argunientatio 
Apostoli 8,  qua  probat.  maius  esse  sacerdotium  Mel- 
chisedech  sacerdotio  levitico,  per  hoc  quod  Levi  de- 
cimatus  fuit:  quodsi  ratiocinatio  Aposloli  recta  est, 
restat  igitur,  quod  Christus  non  decimatus  fuit  in 
Abraham. 

Est  igitur  quaestio  iuxta  hoc:  unde  tenet  illa  Q1»6»*»  ">• 
consequentia ,  qua  probat  Aposlolus.  maius  esse  sa- 
cerdotinm  Melchisedech  sacerdotio  levitico,  pro  eo 
quod  Levi9  obtulit  decirnas  Melcbisedech  ?  Videtnr, 
quod  noncogat,  quia  secundum  illam  rationem  pos- 
set  argui,  quod  maior  esl  dignitas  onins  sacerdotis 
pauperis  quam  Papae,  esto  quod  pater  Papae  dederit 
decimas  simplici  sacerdoti. 

CONCLUSIO. 

Christus  in  lumbis  Abrahae  non  fuil  decimatus. 

Ri:spondi;o  :   Dicendum ,  quod  sicul  determinat 
Magister  in  littera1",  immo  Augnstinus  snper  Gene- 
sim  ad  litteram  decimo,  Christus  in  lumbis  Afirahae  conciusio. 
non  fuit  decimafcus. 

Et  ratio  huius  est,  quia  decimatio  praefigurabat  R»»»»- 
fnturam  curationem.  Quoniam  igitnr  Christus  in  liiiu- 
bis  Abrahae  non  erat  sicut  curatione  indLr<'iis.  sed 
potius  sicut  medicina;  hinc  esl,  quud  decimatio  ad 
ipsum  non  pertinebat.  Sicut  enim  in  Adam  illi  soli 
peccaverunt,  qui  secnndum  carnalem  generationem 
et  concupiscentiam  seminalem  ab  ipso  procedunt;  et 
ideo  ab  illa  generalitate  excluditur  Christns,  qua 
dicitur:  Omnes  in  Adam  peccaverunt  " ,  quia  non 
processit  ab  ipso  secundum  libidinis  ardorem,  sed 
secundum  Spiritus  sancti  operationem:  sic  in  propo- 
sito  intelligendum  esl  de  decimatione. 

1.  Et  per   hoc   patet  responsio  ad   illud   rjuod  soiatio  °p- 

111  '  .runi. 

primo  obiicitur  in  contrarium;  quoniam  Christns  in 


1  Vers.  9.  soq.,  ubi  V;it.  post  Levi  addit  qui  decimas  nc- 
cepit  et  post  adhuc  inserit  enim.  Codd.  K  Z  voculae  adhuc 
praemittunt  cum. 

2  Vide  de  Sacram.  Legis  natural.  et  scriptae,  post  niedie- 
tatem,  et  I.  de  Sacram.  p.  XI.  c.  <i,  ubi  docet,  obiationes  et 
-K  iiii<  i,i  el  decimas,  ut  Sacramenta  Legis  naturalis,  idem  si^ni- 
Bcare  ac  Sacramenla  novae  Legis.  «  Erat  (|lli|l|)(,,  ait,  idem  S;il- 
vator,  eadem  gralia,  eadem  fldes,  iliic  venturi,  hic  exlnliiii. 
Sed  quia  Ipse,  per  quem  salus  dabatur,   longe  erat,  eiusdem 

*;ilulis  signa   ol)-;(:iini  esse  (lehueiiinl  »    etc. 

3  Cfr.  Ilebr.  9,  14.  et  lo,  12.  —  In  nitiiuri  pro  implea- 
iur  edd.  impleai,  el  pro  reaUter  cod.  <i  totaliter. 

*  Cod.  <;  ante  Virginis  repetit  beatae. 

5  Cap.  20  n.  36:  Non  autem  et  ille  tW  dectmalus  est,  cuius 
caro  inde  non  fervorem  etc.  —  Ante  vutneris  edd.  praemlt- 
ttmi  libii/inis  teu. 

''•  Cod,  V  decimari. 

7  Edd.  addunl  aciUcet  in  lumbis  Abrakae,  sicut  et  Levi. 
Prima  seq.  arg.  proposiiio  deest  In  edd.  1 ,  2. 


8  llebi'.  7,  l.  seqq.  —  Paulo  inferius  post  decimatus  fuit 
V.it.  nddit  in  Abraham,  el  subfnde  vocl  ratiocinatio  rm\t\.  r  x 
praeflgunt  consequentia  vel;  pro  Ipsa  voce  ratiocinatio  codd. 
GHLNT  aa  substituuni  conratiocinatio ,  cod.  K  consideratio. 

0  Pro  Levi  codd.  MO  Abraham,  qui  revera  dedmas  obtulil 
Melcbisedech ,  quod  tamen  de  Levi  quoque  did  polesl,  quatenus 
fuit  in  lumbis  Abrahae.  Mox  posl  Videtur  ood.  i    subiidi  enim, 

10  Bic  e.  3,  nlii  ei  verba  Augustini,  quae  hlc  resplciunlur 
(X.  de  Gen.  ad  lii.  c.  20  n.  36.),  aflvruntur.  I1  i  llone  mox 
adiuncta  vide  ibid.  et  q.  praeced.  in  corp.  drca  Bnem.  —  Pro 
determinat  edd.  et  nonnulll  codd.  tliiit. 

11  Hom.  •'! ,  23.  —  Paulo  superius  posi  procedunt  eod.  F  ad- 

iungit  iiti  ft  illi  stiii  t/rfiiiiitlitiititir  et  curabanlur ;  v.d tem, 

quoe  el  In  principio  propos.  pro  Sicut  enim  substituii  Sicut 
rittiin,  posi  prooedunt  addil  vel  processerunt:  iii  UU  soti  m 
Abraham  decimah  sunt,  qui  "/<  ipso  secundum  raUonem  w- 
niiiiiiiriii  prodierunL  Mox  pro  processit  ab  ypto  codd.  KZ  pro- 
cessit  '•./■  ipso. 


M 


SENTENTIARUM  Ult.  III. 


lumbis  Abrahae  fuit  el  Levi :.  sed  non  eodem  modo. 
El  propterea  non  sequitur,  quod  sicul  nni  competil 
decimari,  ita  convenial  alleri.  Decimatio  autem  non 
tantum  respicit  esse  in  lumbis,  s<*l  etiam  modum 
essendi  secundum  traductionem  originalis  peccati. 

2.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  Christus  signifi,- 
catur  per  decimara  oblatam;  dicendum,  quod  decima 
Noiandnm.  oblata  iioii  decimabatur .  sed  decimatio  potius  respi- 
cit  illud  quod  remanet  in  alio,  sicut  dicit  Hugo z, 
quia  remanel  imperfectio  ablata  unitate,  quae  est 
perfectio  denarii,  per  quod  significatur  futura  curatio. 
Iinlc  sicut  alii  Ggurantur  in  illa  decimatione  cu- 
rari,  sic  Christus  figuratur  esse  ratio  medicamenti. 

:{.  Ad  illud  quod  obiicilur,  quod  in  illa  deci- 
matione  significabatur  oblatio  Christi;  dicendnm, 
quod  verum  est,  sed  non  significatur  Christi  oblatio, 
tanquam  pro  quo  lieret  oblalio  3,  sed  tanquam  qui 
offertur  pro  aliis.  Et  quoniam  decimari  diciturille, 
pro  quo  offertur  oblatio  decimae;  liinc  est,  quod 
actus  decimationis  non  debetCbristo  altribui;  aliter 
enim  praefigurabatur  Christus,  aliter  alii. 

h.  Ad  illud  quod  obiicilur,  quod  caro  Christi 
fuit  in  beata  Virgine,  et  caro  Virginis  in  Abrahain ; 
dicendum,  quod  ibi  est  sophisina  secundum  acci- 
dens  \  quia  variatur  modus  essendi  hinc  inde.  Alio 
enim  modo  fuit  caro  beatae  Virginis  in  Abrahani, 
aliter  caro  Christi  in  Matre  sua;  quia  beala  Virgo 
processit  secundum  legem  concupiseenliae,  Christus 
vero  minime. 

Ad  illud  quod  quaerebatur  de  auctoritate  Apo- 
Ad  q.iae-  stoli  et  ratione,  dici  potest,  quod  ratio  Apostoli  bo- 

stionem    in-  *  •  -i-  i     i 

cideniem so- na  est  ad  illos.  contra  quos  arguit,  scihcet  Iudaeos, 

lutio  i.  , 

qui  supponebant,  Abrahani   digniorem  esse  m   suo 


genere.  Si  ergo  Vbraham  benedictus  fuit  a  Melchise- 
dechetei  decimas  obtulit  tanquam  superiori,  seqoi- 
tur  cx  hoc,  quod  non  lanliiin  maior  lnit  Melchise- 
dech  Abrahani .  scd  etiam  inaior  omnibiis,  qui  pro- 
cesserunt  secundum  legem  carnis  ab  eo;  et  idee 
dignior  fuit  Levi  et  Aaron. 

Sed  quoniam  illud  non  videtur  esse  vemra,  quod  noi,  prot 
excellentior  liierit  Melchisedech  quam  Moyses  et  Da- 
vid  et  beata  Virgo,  qni  processerunt  ex  Abraham;  et 
Apostolus  non  procedit  ex  falsis  suppositionibus:  ideo  soi 
oportet  aliter  dicere.  videlicet  quod  Apostolus  arguit 
ex  veritate  et  significatione  illius  figurae  necessaria 
argumentatione.  Decimalio5  pro  illo  tempore  signi- 
ficabat  curationem.  Cum  ergo  Abrahain  obtnlit  de- 
cimas  Melchisedech  ei  ab  eo  benedictus  est,  signili- 
cavit,  se  indigere  curatione  et  benedictione  per  illum 
sacerdotem,  qui  significabatur  per  Melchisedech.  Sed 
ille  qui  curat  et  benedicit,  niaior  esl  absque  ulla 
contradictione.  Cum  ergo  sacerdotium  Christi  1'uerit 
illud,  quod  praefigurabatur  per  illud  Melchisedech, 
sicut  in  Psalmo6  legitur:  Tu  es  sacerdos  in  aeter- 
num  secundum  ordinem  Melchisedech ;  restat  igi- 
tur,  quod  maius  fuit  sacerdotium  Christi  quam  Levi. 
Et  haec  est  ratio  Apostoli,  quam  impossibile  cst  dis- 
solvi.  — Nec  est  simile  de  sacerdote  simplici,  et  desoiTitnrd 

i»  -i  •         ii  /•  ii         iectto. 

patre  Papae,  qma  lbi  nulla  est  ratio  figurae.  Haec 
autem  lota  ratio  fundalur  supra  decimationem.  sc- 
cundum  quod  est  actus  figuralis ;  nam  secundum 
quod  est  actus  moralis,  nihil  facit  ad  proposiium  T, 
quia  nec  Abraham  nec  eius  posteri  obligati  fuerunt 
ad  dandas  decimas  Melchisedech,  maxime  illi  qui 
1'uerunt  de  stirpe  Levi,  ad  nullas  decimas  dandas 
fuerunt  astricti  8. 


1  Cod.  U,  pro  quoniam  substitiilo  scilicet  quod .  hic  tnter- 
iicit  dicendum,  quod  verum  est.  Paulo  infeiius  post  Decimatio 
cdd.  et  aliquot  codd.  enim  pro  autem. 

2  Libr.  I.  de  Sacram.  p.  XI.  c.  6 :  Primam  namque  insti- 
tutionem  accepit  homo,  ut  pro  remediis  salutis  exterioris  sub- 
stantiae  partem  offerret  Deo,  partem  ad  usum  proprium  reti- 
neret,  quatenus  in  hoc  facto  disceret,  ea  quae  inlrinsecus  bona 
erant,  Deo  tribuere,  quae  vero  mala,  sibi  imputare.  Denarius 
quippe  (quoniam  perfectus  numcrus  est)  signum  est  bonitalis 
et  virtulis,  quae  Deo  tribuilur  et  in  homine  a  Deo  cognoscitur. 
Nonarius  autetn,  quia  minus  habet  a  pcrfeclo,  habet  perfectum 
et  vitium,  et  corruptionem  signitieat,  quae  merito  homini  de- 
putatur.  Propterea  igitur  homo  decimam  dare  Deo,  nonam  sibi 
retinere  praecipitur,  ut  quod  bonum  est  in  se  a  Deo  esse,  quod 
vero  malum  est  a  se  esse  conflteatur.  Scd  hoc  signum  quasi 
de  lege  sumtum  magis  docuit  hominem,  quid  esset,  quam 
quid  fieret.  —  Immediate  post  pro  quia  remanet  eodd.  U  Z  et 
edd.  I  ,  2  quod  remanel.  Subinde  pro  per  quod,  quae  verba 
in  plurimis   codd.    desunt,  cod.  0  et   sic.   Codd.  CU  bb.  qui 


etiam  per  quod  omiUunt,  paulo    ante  inter  ablata   et   unitatc 
interserunt  enim. 

3  Cod.  U  adiungit  decimae.  Dein  pro  qui  offertur  codd. 
A  E  G  L  quod  offeretur ,  Vat.  quae  o/fertiir.  Circa  finem  solut. 
post  aliter  enim  edd.  cum  aliquibus  codd.  subiiciunt  ibi ,  et 
pro  praefigurabatur  codd.  A  K  (T  a  secunda  manu)  V  Z  exhi- 
bent  praeftguratur. 

4  Cfr.  tom.  II.  pag.  870,  nota  8.  —  De  ullima  propos. 
solutionis  vide  supra  p.  I.  huius  d.  a.   I.  q.    I.  in  corp. 

5  Cod.  U  subdil  enim.  Edd.,  paucis  tantum  codd.  suffra- 
gantibus,  paulo  superius  post  significationc  interserunt  et ,  ac 
post  argumentatione  voculam  quod,  sic  propositionem  seq.  con- 
iungentes  cum  praeced. 

6  Psalm.  109,  i.  Cfr.  August.,  VI.  Oper.  imperf.  conlra 
Iulian.  c.  22.  —  Paulo  superius  post  conlradictione  codd.  U  W  V 
adiiciunt  eo  quod  \_qui?']  curatur.  Post  pauca  pro  maius  fuit 
codd.  A  E  T  X  maius  fnrrit. 

7  Cod.  N  oppositum.  —  Cfr.  G.  Antissiodor.,  S.  p.  III.  Ir.  I .  c.  3. 

8  Vide  scholion  ad  praecedentem  quaest. 


DIST.  III.  P.  II.  ART.  II.  QUAEST.  I. 


85 


ARTICULUS  II. 


De  camis  Christi  traduclione. 


Conseqnenter  quaeritur  de  earnis  Christi  tradu- 
ctione.  Kl  circa  hoc  quaeruntur  duo. 

Primo  quaeritur,  ntrnm  caro  Cbristi  fuerit  in 
priinis  parentibus  secundum  qualitatem   pnritatis  !. 


vel  iiiijiim;itio!ii>. 

Secundo  quaeritur,  utrum  aliter  fnerit  quam 
secundnm  legem  propagationis. 


QUAESTIO  I. 

Utrum  caro  Ckristi  in  AbraJiam  el  aliis  Patribus  distincta  fuerit  secundum  qualitatem 

a  carne  aliorum  hominum. 


ppoil- 

m. 


BDl 


Cirea  primnm  sic  proeeditur  et  ostenditnr,  qood 

caro  Chrisli  in  Abrahain  et   aliis  Patribns  distincta 
luerit  secnndnm  qualitatem  a  carne  aliornm  filionnn. 

1.  Septimo  Sapientiae*:  Nihil  coinquinatum  m 
illam  incurrit:  ergo  si  caro  Cbristi  iinita  est  Filio 
Dei,  qui  est  Dei  virtus  ct  Dei  sapientia ,  videtnr , 
quod  nonquam  fnerit  inqninata;  sed  caro  aliornm  in 
parentibns  inqninata  ftrit:  ergo  viiletur,  quod  aliter 
luerit  caio  Christi  in  Abraham  quam  aliorum. 

2.  Iteni.  in  Christo  debuit  esse  maxima  pnri- 
tas:  sed  inagis  purum  est  quod  nunquam  luit  inqui- 
natuin.  qnam  illud  qnod  aliqnando  inqninatum  fnit: 
er!_ro  videtur.  quod  caro  Christi  nec  in  se  nec  in  pa- 
rentibus  sobiacoerit  foeditati  corruptionis3:  igitur  a 
carne  alioruni  liominum  dislincta  fuit  qualitative. 

3.  Hem ,  alterius  qualitatis  est  inedicina  etillnd 
quod  curatur  per  medicinam;  sed  caro  Cbristi  fuit 
in  himbis  Patrum  sicut  medicina.  sicut  dicit  Angu- 
stinus  decimo  super  Genesim  ad  litteram  \  caro 
vero  aliorinn  hominum  sicnt  indigens  medicina:  ergo 
ridetur.  quod  habueril  qualitatem  aliam  et  atiam. 

4.  Item.  quod  totaliter  corruptum  est  non  est 
possibile  ad  cnrationem:  si  ergo  Adam  fuit  possibilis 
,id  iiirationeni.  aliqua  particula  remansit  in  eo  in- 
corrupta.  Sed  de  illa  particnla,  quae  3  sine  corru- 
ptione  erat.  maxiint'  decebat  generari  carnem.  qnae 
essel  sine  originali  macula:  ergo  videtur  etc. 

Si.D  contra:  l.  Augnstinns  deehno  super  Gene- 
sim  ad  litteram  B:  »  Kadem  namque  caro  non  Alna- 
li.it-  taiitum.  >a\  ipsius  primi  terreniqne  hominis  si- 
mul  habuit  vulnus  praevaricationis  el  medicamen- 


innt  vulneris  »:  ergo  si  medicameiilum  vulneris 
spectal  ad  Christnm,  vulnus  praevaricationis  spectat 

ad  alios.  eadein  igilur  fuit  caro  Christi  in  primis 
parentibus  cum  carne  aliorum:  ergo  non  luit  distin- 
cta  ab  aliis. 

"2.  Item.  Magister  in  principio  huius  distinctio- 
nis7  loqnensde  carne  Christi:  «Credi  oportet  inxta 
sanctornm  Doctorum  convenientiani .  ipsam  prius 
fuisse  peccato  obnoxiam,  sicul  fuit  reliqua  Virginis 
caro  »:  restat  igitur  idein  qnod  prius,  quod  non  ftie- 
rit  distincta  ab  aliis. 

3.  Item.  quidquid  lege  corrnplionis  tradncitur, 
corrnptum  est:  sed  tota  caro  Isaac.  quae  fuit  tradu- 
cta  ab  Abraham,  fuit  corrupta:  aut  igitur 9  caro 
Christi  non  fuil  traducta  ab  Abrahain  in  Isaac,  aut 
si  tradncta  fuit.  ab  aliis  hoininibiis  distincta  non  fuit. 

4.  Item .  aul  caro  Christi  fuit  similis  carni 
Abrahae  reliquae.  aut  non.  Si  similis,  liabeo  propo- 
situm;  si  dissimitis:  ergo  non  videtur,  qnod  talis 
caro  competeret  ad  redemptionem  humani  generis  9. 
Si  ergo  hoc  est  falsnm  et  inconveniens,  restal  ei 
quod  caro  Christi  a  carne  aliornm  lioiniiium  oon 
fuerit  dislincta. 

b.  ltem.  distinctio  secundum  oppositas  qualita- 
tes  praesupponit  dislinctionem  secundum  substan- 
tiam,  quia  oppositae  qualitates  non  possunt  esse  in 
eodem  el  secundum  idem  "';  sed  caro  filiornm  in 
primis  parentibus  non  poluit  liaberc  dislinctioiiein 
secundnm  substantiam,  qnia  non  essel  tot  atomos 
invenire  in  corpore  Adae,  quot  inde  lilii  procreati 
sunl :  ergo  si  caro  Christi  in  primis  pareniibus  dod 


1  V.it.  habet  wnpurilaMs,  el  paulo  inforioa  \h>m  quam  addH 
caro  aHorutn  hominwn,  quod  additamentum  et  infra  in  ips 
cunda  quaestione  reperllur. 

2  Vere.  25,  ubi  Vulgata  cum  edd.  mqtunatwn  pro  cohh, 
fuinatum.  Verba  defnde  Dei  virtui  ei  Dei  tapientia  Inveniun- 

lur  I.   Cor.    I.  '2i.  —  Paiilo  stipciiii".  pOBl  nliiiinin  /iliurinn    V;il. 

cum  cod.   \  subiungii  Et  quod  sic  videtur  |  Vat  adbuc  addil 
tecundum  ilhuf].  Pre  unUa  codd.  UWX  htncta. 

•  Codd.  UX  itirnis.  v.ii.  corruptionit  vel  carnit. 

4  Cap.  20.  n.  30.  Verba  ip*;i  vtdesis  supra  a.  I.  q.  I.  In 
corp.  clrca  Hnem  el  q.  _'.  rundam.  I. 

Edd.  loco  rnii ,  .[iiikI  omittunt,  iiii   exhibenl  remantit. 

6  Hap.  -2ii.  ii.  :ni. 


'  Cap.  I. 

8   l'ro   mtt   iijilnr  COd.    V    ■•!  ftlil.    I.    1   riijn  simililrr  .    \ 

rnjii  simiil.  Immediaie   ante  pro  nimr  fnit  traducta  ab    I 
//<////  iikI.  T  '/'//"   fuit  trniliniii   iii    Abraham.   Lectlonei 
Miruliniii  habenl  eiiam  codd.  GHLNI  Vaacc.  Edd.  I, 
uriini  tntn  '-//"  Abraham ,  quae  fuit  traducta  in  Itaac 

'•  Vlde  infr.i  (I.  i-'.  .i.  I.  q.  i. 

1,1  ArNioi..  de  Praedfcam.  c.  de  Oppotitit ,  ei  II.  Periherm. 
c  i.  (c.  i ».' :  miiiui  .niicni   iicii   contlmjii  efdt  m  inesa 
ii.ni.i.  —  De  propoe.  seq.  cff.   II.  Sent  d    XXX.  Ili    ' 
c  13.        Mox  pro  /iiniriim  cod.  X  subeUtull  atiorum,  In 
legilur  aliorum  (iliorum. 


86 


SENTENTIARUM  LIIJ.  III. 


polnit  distiogai  a  carne  aliorara  secundum  substan- 
hain,  videtur  etc. 

6.  Itcni,  si  transfuadebatur  caro  munda,  aut 

corruptibilis ,  aut  incorruptibilis.  Si  incorruptibi- 
lis :  ergo  corpus  Christi  debuit  esse  impassibile ; 
quod  talsum  est.  Si  corruptibilis:  ergo  videtur,  quod 
poterat  transmutari  in  carnem  reliqaam  et  augeri 
ab  alia:  ergo  et  alia  poterat  pari  ratione  transmu- 
tari  in  aliis1:  igitur  aut  caro  illa  fuit  consumta,  an- 
tequam  perveniret  ad  Christum,  aut  fuit  adeo  ninl- 
tiplicata,  ut  possent  inde  mille  corpora  formari.  Sed 
hoc  est  falsuin:  ergo  etc. 

CONCLUSIO. 

Caro  Chrisli  in  lumbis  parentum,  in  quibus  fuit 
matcrialiter ,  a  carne  aliorum  hominum  non 
fuit  dislincta  qualitalive  vel  formaliter. 

Respondeo:  Ad   praedictorum  intelligentiam  est 

notandnin,  qnod  circa  lianc  qnaeslionem  fuit  quae- 

opinioi, er-dam  positio   erronea  quorundam  dicentium,   quod 

^0,lea•       caro  Christi  non  tantuin  distinctionem  habuit  a  carne 

aliorum  hominum,  cum  fuit  unita  animae  Christi 2, 

sed  etiam  cum  fuil  in  lumbis  hominis  primi.  Dice- 

bant  enim,  quod  quia  Adam  reparabiliter  peccavit, 

in    peccato  non  permisit  Deus  totum   corrumpi;  el 

ideo  remansit  in  eius  semine  aliqua  porlio  incorru- 

pta,  ut  per   illam  fieret  medicamentum   carni  reli- 

quae;  et  ex  illa  portiuncula  3  dicunt  carnem  Christi 

formatam,  quam  dicunt  esse  generis  humani  medi- 

cinam.  Hanc  aulem  particulam  transmisit  Adam  ad 

Noe,  et  Noe  ad  Abraham,  et  Abraham  ad  David,et 

David  usque  ad  Virginem,  de  qua  natus  est  Chri- 

stus.  —  Haec  autem  positio,  etsi  habere  videatur 

improbatur  probabilitatem   in  superficie,  intrinsecus  errorem  4 

duphater.    conljnei}  pro  eo  qU00>  non  soilim  est  contra  Sancto- 


rum  dicta  veridica,  sed  eliam  contra  verae  fidei 
documenta.  Sanctorum  auctordatibus  repugnat :  n»i>o  i 
(jiiia  Damascenus,  doctor  (iraecus,  et  Augustinus, 
praecipuus  doctor  Latinus,  in  hoc  consenliunt,  quod 
caro  Christi  ante  unionem  cum  Verbo  indistincta  erat 
a  reliqua  Virginis  carne.  Damascenus  5  dicit,  quod 
«  de  purissimis  Virginis  sanguinibns  fuerit  formata»; 
Augustinus  dicit,  qnod  «assumserit  primitiam  nostrae 
massae». —  Et  hoc  quidem  necessarium  est  ponere,  [utt°,l 
quia  non  luisset  necessaria  Yirginis  sanctificalio  ad 
hoc,  quod  formaretur  caro  Christi  sine  omni  pec- 
cato.  —  Non  esset  etiam  Chrislus  vere  de  semine  Da- 
vid  et  Abrahae,  sed  solum  Adae;  quoniam,  si  prae- 
dicto  inodo  illa6  particula  descendisset,  ad  nullum 
aliorum  perlineret  nisi  sicut  deferens,  quemadino- 
diiiii  aqna  comparatnr  ad  canalem.  —  Non  eliam 
esset  in  tali  carne  verae  passibilitatis  assumtio  nec 
noslrae  infirrnitatis  vera  reparatio,  quia  non  de  na- 
tura  lapsa  fabricasset  sibi  carnem,  sed  polius  de  in- 
stitula.  —  Quae  omnia  inconvenientia  sunt  et  fidei 
sanae  adversantia.  Et  ideo  praedicta  positio  tanquam 
erronea  est  respuenda,  sicut  Magister  bene  innuit 
in  littera  7,  et  Magisler  Hugo  in  libro  de  Sacra- 
mentis. 

Planum  est  igitur  secundum  doctrinam   calho-  °v'lT 

°  CODCIUSI 

licam,  carnem  Cliristi  in  lumbis  parentum,  in  qui- 
bus  fuit  materialiter,  a  carne  aliorum  hominum  non 
fuisse  distinctam  qualilative,  vel  formaliler,  quam- 
vis,  postquam  unita  est  Verbo,  distinctionem  habeat, 
pro  eo  quod  non  est  caro  peccati,  sed  similis  pec- 
calrici.  Et  pro  tanto  dicit  Auguslinus  8,  quod  «  caro 
Christi  venerit  de  altitudine  humanae  naturae»,  non 
quod  in  primis  parentibus  sine  pollutione  fuerit,  sed 
quia  sic  purificata  est  et  mundata  in  sua  assum- 
tione,  quod  similis  fuit  carni  in  statu  innocentiae. 
Propter  quod  dicitur  a  Boethio  9  «  de  omni  statu 
aliquid   accepisse  »,  sicut   infra   melius  manifestabi- 


1  Hanc  iillimnm  conclusionem,  quae  in  Vat.  desideratur , 
ex  codd.  GDGLNPQSUWXY  bb  et  edd.  I,  2  restituimus, 
memoratis  codd.  aliquantulum  tantum  inter  se  dissentienlibus. 
Etenim  pro  et  alia  codd.  .\  U  habent  et  illa,  cod.  C  alii,  cod. 
S  in  aliam;  pro  polerat  plures  codd.  poterant;  pro  in  aliis 
cod.  C  in  ipsam,  cod.  S  in  carnem.  Paulo  ante  pro  augeri 
cocld.  CDGLWX  substituunt  assumi ,  edd.  verbo  tiugeri 
praefigunt  assumi  vel.  Circa  finem  arg.  pro  corpora  cod.  N 
exhibet  homines. 

2  Cod.  F  cum  fuit  Verbo  unita  anima  Christi. 

3  Cod.  A  partkala.  Mox  pro  particulam  Vat.  portiun- 
culam. 

4  Edd.  voci  errorem  praemitlunt  tamen  falsum  et ,  ac 
deinde  post  dicta  omittunt  veridica.  Mox  pro  verae  fidei  codd. 
M  0  subslituunt  verbi  Dei,  cod.  Y  nostrae  fidei. 

5  Libr.  III.  de  Fide  orthod.  c.  2.  et  IV.  c.  14.  Clr.  hic  lit. 
Magistri,  c.  1.  Eodem  loco,  c.  3,  habetur  etiam  dictum  Au- 
gustini  et  asseritur,  Christum  primitias  nostrae  massae  assum- 
sisse,  «quia  non  carnem  peccati,  sed  similitudinem  peccati 
accepit».  Quod  August.  etiam  X.  de  Gen.  ad  lit.  c.  18.  n.  32. 
docet,  et  Serm.  27.  (alias  20.  de  Vcrbis  Apostoli)  c.  2.  n.  2 , 
nec  non  Serm.  134.  (alias  28.  de  Verbis  Domini)  c.  3.  n.  4, 
ac  Serm.  155.  (alias  6.  de  Verbis  Apostoli)  c.  7.  n.  7.  etc; 
sicut  et  in  libris,  quos  scripsit  contra  Iulianum  Pelagian.,  cuius 


doctrinam  castigans  diclt:  Manichaeus  haereticus  carnem  negat 
Christi ;  Pelagianus  haereticus  carnem  peccati  carni  coaequare 
vult  Chrisli;  Christianus  calholicus  similitudinem  carnis  peccali 
discernit  a  carne  peccali,  ne  blasphemet  carnem  Christi  (IV. 
oper.  imperf.  contra  lulian.  c.  81.).  Similia  dicit  Enarrat.  in 
Ps.  64.  n.  5:  «  Tulit  inde  primitias  ex  utero  virginali  »;  et  ex- 
pressissime  in  Ps.  70.  serm.  2.  n.  10:  «  Caro  factus:  unde  caro? 
Ex  Maria  Virgine.  Unde  Maria  Virgo?  Ex  Adam.  Ergo  ex  illo 
primo  captivo  et  caro  in  Christo  de  massa  captivitatis  ».  Damasc, 
III.  de  Fide  orthod.  c  2,  carnem  ex  purissimis  Virginis  san- 
guinibus  formatam  et  anima  rationali  animatam  vocat  primitias 
nostrae  conspersionis ,  cuius  locutionis  explicalionem  infra  ha- 
bebis,  dub.  2.  —  Pro  primitiam  edd.  subslituunt  primitiva , 
et  paulo  inferius  post  quia  bene  interiiciunt  alias. 

6  Edd.  ab  illa,  et  mox  verbo  defcrens  praefigunt  ad. 

7  Ilic  c.  3.  seq.  Hugo  II.  de  Sacram.  p.  1.  c.  5.  Cfr.  eius 
Quaest.  in  Epist.  ad  Hebr.  q.  69.  —  Pro  respitenda  codd. 
II  N  U  V  reputanda. 

8  ln  Clossa  ordinaria  super  illud  loan.  3:  Qai  desursuin 
est  super  omnes  est  haec  verba  habentur,  et  infra  in  lit.  Magi- 
stri,  d.  XVI.  in  fine,  Augustino  attiibuuntur.  —  Pro  venerit 
codd.  N  0  venit. 

9  De  Una  Persona  et  duabus  naturis,  c.  8.  Cfr.  infra  d.  15. 
et  16,  et  praesertim  dub.  4.  huius  ultimae  dist. 


DIST.  III.  P.  II.  ART.  II.  QUAEST.  II. 


87 


tio  op- 
loram. 


tur.  —  jjide  rationes.   quae  ad   hanc  partem  indu- 
cuntnr ,  sunt  concedendae. 

1.  Ad  illud  vero  quod  priino  obiicitur  in  con- 
trarium  de  Sapientiae  septimo,  quod  nihil  inquiiiatum 
in  illam  incurril;  dicendum,  quod  verum  est;  hoc 
enim  intelligilur  de  Sapientia  divina  '  secundum  di- 
vinam  naturam,  quae  nullo  modo  foedalur  ex  ali- 
qua  creatnra:  verumtamen.  si  etiam  intelligatur  se- 
cundum  kumanam  naturam,  adhuc  non  hahet  in- 
stantiam,  quia  caro  Chrisli,  ex.  qno  fuit  unita  Verho 
Dei,  sancta  fuit  et  immaculata.  Sed  ex  hoc  non  se- 
quitur,  quod  immaculala  fuissel  in  primis  parenti- 
bus,  pro  eo  quod.  quamvis  in  lumbis  parentum 
esset  unibilis,  erat  tamen  in  dispositione  remota. 

2.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  maxima  pu- 
ritas  debet  esse  in  carne  Christi ;  dicendum,  quod 
verum  est.  secundum  quod  competit  ad  reparatio- 
nem  humani  generis.  Sic  autem  intelligendo.  non  po- 
test  maior  purilas  cogitari  ,  quam  quod  de  massa 
peccalrice  formetur  caro  omnino  immunis  a  peecato; 
el  sic  factum  est  in  carne  unita  Verbo,  operante  Spi- 
ritu  sancto.  Quodsi  intelligatur  caro  illa  nunquam  in 
se,  vel  in  parentibus  fuisse  obnoxia-;  non  sic  cogi- 
tatur,  qualiter  nostrae  reparationi  fuerit  apta;  et  ideo 
non  cogitatur,  qualiter  et  sicut  debet,  sed  potins  as- 
signatur.  qualiter  non  debet. 

3.  Ad    illud    quod  obiicitur.  quod    caro  Christi 


est  medicina;  dicendum,  quod  verum  est  pro  tem- 
pore,  quo  medicina  est;  medicina  autem  est  pro  eo 
tempore,  quo  a  Verbo  3  assumta  est;  et  sic  alierins 
qualitatis  est  quam  aliorum  hominum.  Pro  eo  au- 
lem  tempore.  quo  fuit  ante  assumlionem,  non  erat 
medicina,  nisi  materialiter  loquendo.  Secundom  il- 
lud  tempus  non  oporlet  formaliter  distingui  ab  alia 
carne,  pro  eo  quod  ex  eodem  principio  materiali 
potest  formari  sanum  et  aegrum.  Cibns  enim  eius- 
dem  generis  in  sano  convertitur  in  carnem  sanam 
et  in  leproso  in  carnem  corruptam. 

4.  Ad  illud  quod  obiicilur,  qnod  si  totus  esset 
corruptus,  iam  non  esset  medicabilis  eius  morbus; 
dicendum,  quod  illud  argumentum  dupliciter  deficit. 
Primo,  quia,  etsi  homo  totus  corruptus  esset,  non  Ratio  t. 
sequitur,  quod  incurabilis  esset.  uisi  illa  corruptio 
ei  inseparabiliter  adbaereret.  Praeterea,  etsi  totusBatioi 
homo  corruptus  esset  quantum  ad  ea  quae  erant  in 
se,  non  tamen  corruptum  esset  totum  genus  huma- 
num.  quod  fabricatmn  est  ex  illa  hominis  carne ; 
sed  illud  solum,  quod  processit  secunduin  legem 
eoncnpiscentiae.  Kl  quoniam  caro  Christi  in  Virgine 
fabricata  est  praeter  legem  concupiscentiae  a  Spiritu 
sancto  sanctiticante  \  hinc  est,  quod  caruit  corru- 
ptione  et  ralionem  lenuit  medieinae  a  sua  priroaria 
formalione. 


SCHOLIOX 


1.  Haec  el  seq.  quaeslio  eliam  a  S.  Thoma  (S.  III.  q.  31. 
a.  6.  7;  cfr.  Comment.  hic  q.  i.  a.  I.  2.)  duabus  quaesUonibus , 
sed  paulo  aliter  positis,  iraclatur,  quarnm  prima  est,  utrum  cor- 
pus  Chrisii  in  antiquis  Patribus  fticrit  secundum  aliquid  signa- 
lum  ;  secunda  ,  utrum  caro  Cluisti  in  Pairibus  fuerit  peccato 
obnoxia.  Communiter  Scholastici  ut  erroncum  reprobant  figmen- 
tumillud,a  nonnullis  antiquis  el  etiam  recenUoribus  sparsum, 
quod  in  Ailuii  in  peccatum  lapso  aliqua  pars  carnis  a  peccato 
non   sit   inlecta    el    per    subsequentes    generationes    incorrupte 


traducta,  quod  bic  in  corp.  magis  deciaralur.  Plura  de  hac  opi- 

nione  tradit  Hugo  a  S.  Vict.,  II.  de  Sacram.  p.  I.  c.  ■">. 

II.  Exceptis  S.  Thomn  (locc.  citt.),  B.  Alberto  et  .Egidio  R., 
alii  mox  citati  hanc  et  seq.  q.  unica  quaesUone  absolvunt:  Alex. 
Ilal.,  S.  p.  III.  q.  9.  m.  3.  a.  4.  —  Seot.,  hic  q.  2;  II.  Report.  d. 
33.  q.  unica  n.  II.  — B.  Albert.,  hic  a.  I.  27.  —  Petr.  a  Tar., 
hic  q.  -2.  a.  I.  —  Richard.  a  Med.,  hic  a.  3.  q.  I.  —  £gid.  K., 
hic  q.  -i.  a.  I.  dub.  lat.  2.  —  Dionys.  Carth.,  hic  q.  5.  —  Biel, 
hic  q.  2. 


QUAESTIO  II. 

Utrum  Christi  caro  fuerit  in  parentibus  aliter  quam  raro  aliorum  hominum 

secundum  legem  propagationis. 


Secundo  quaeritur.  ulrum  caro  Christi  fuerit 
in  parentibus  aliter  quam  caro  aliorum  hominum 
secundum  legem  propagationis.  Et  qnod  aliter ,  illud 
ridetur: 

1.  \uctoritate  Augustini,  decimo  super  Genesim 


ad  litteram*   tractantis   illod    \postoli  ad  Hebraeospnndtawau. 
sr[iiimo:  «  Adhuc  erat  in  lumbis patris.  Secundam 
aliquem  modum  eral  ibi  Christus,  quo  oon  eral  ibi 
Levi.  Secnndura  rationem  quippe  seminalem  fnit  ibi 
Levi,  qua  ratione  non  fuil  ibi  caro  Cliristi  ». 


1  Codd.  APHNTUVZ  el  edd.  i,  2  omittunl  divina. 

?  Supple  cuni  codd.  mu  peccato.  Paulo  superius  pro  ope- 
rante  codd.  U  an  cooperante,  ac  sublnde  i>n>  Quodri  codd. 
r  V  el  edd.  1 ,  2  quia  sL  M>>\  pro  reparaUomi  mulU  codd. 
reparationis ,  edd.  redemptioiu;  nostram  lectionem  defendiinl 
codd.  AEKPQUX  (bb  a  secunda  manu).  In  Hne  solut.  pro 
(ueignatur  codd.  AHUW  subsUluunl  flguratur,  codd.  FTV 
bb  'i  eiid.  i,  2  signiflcotur  fvel  ngnatur  cod.  /.  cogitatur^ 
cod.  K  omltiil  assignatur,  voculae  poUus  praemisso  '/" 


!  Codd.  F (i  II I.  N  ai  omittunl  a  Vtrbo. 

*  Pvi\  sancti/icante ,  quod  Bbesl  ib  edd.,  codd.  W  \  n 
perante  vel  sanctificante. 

i>  20.  n.  !■';.  Cfr.  iii''  lll.  Mngtatrl,  c.  3.  Verba  i- 
lunu'ii>ri  discursu  \uL'iisiim  contracta  sunt,  p<  addliur:  Cum 
enim  sil  In  semlne  et  \i^iinii>  corpuftntia  ei  Invlsibilis  ratio, 
utrumque  cueurril  ei  M>raham,vel  eUamexlpsO  idnm  usque 
;i.i  corpus  Mariae  etc.  —  Verbum  ipostoH  habelur  Hebr.  '.. 
■1",.       Pro  tractantis  pluriml  ii<<\i\.  erronee  tractans. 


8H 


SENTENTIARUM  Lllt.  III. 


tum. 


2.  licm.  hoc  i|)suin  ostenditur  ratione,  Media- 
tuni  principium  redncitur  ad  immediatum  ] ;  sed 
Chrislus  secundum  alium  modora  propagandi  exivit 
de  ulsere  Virgini»,  quara  alii  lilii  de  ventre  matrum 

siiaiiiin,  pro  eo  quod  non  de  viiili  seininc  :  si  ergo 
mediante  beata  Virgine  dicitur  fuisse  in  parentibus 
praecedentibus,  videtur.  quod  alio  modo  1'uerit  raro 
eius  in  parentibus  secundum  legem  propagationis 
quam  aliorum  hominum. 

3.  Item,  si  eodem  modo  fuisset  caro  Christi  in 
parenlibus  sicut  reliqui  homines*,  ita  peccasset,  Adam 
peccanle,  sicut  alii  homines;  sed  hoc  lalsiiiii  est: 
ergo  etc. 

4.  Itern,  eo  modo  habet  res  educi  in  esse, 
per  quem  inodum  habet  in  suo  principio  existere  8; 
sed  Ghrislus  non  fnit  genitus  vel  conceptus  secun- 
dum  legem  naturae,  sed  potius  mirabiliter,  alii  ho- 
mines  educuntur  naturaliter :  aliter  igitur  fuit  caro 
eius  quantum  ad  legem  propagationis  in  lumbis  pa- 
rentum  quam  aliorum  hominum. 

Sedcontiia:  1.  Magister  dirit  in  littera4:  «  Caro 
Adopposi- iUa,  antequam  Verbo  fuisset  unita,  peccato  fuit  ob- 
noxia  in  Maria,  sicut  reliqua  Virginis  caro»;  sed 
caro,  quae  consimilis  est  secundum  traductionem  ori- 
ginalis,  consimilis  est  secundum  legem  propagatio- 
nis:  ergo  si  caro  Christi  in  lumbis  parentum  fuit 
obnoxia  peccato,  ergo  et  eadem  lege  a  primis  pa- 
rentibus  est  traducta. 

2.  Item,  omne  quod  descendit  ab  Adam  in  Seth, 
descendit  secundum  corpulentam  snbstantiam  et  se- 
cundum  seminalem  rationem :  ergo  si  caro  Christi 
descendit  ab  Adam  in  Seth,  et  a  Seth  in  alios  paren- 
tes,  videlur,  quod  secundum  legem  propagationis 
fuerit  in  lumbis  parentum  eodem  modo,  sicut  caro 
aliorum  hominum  5. 

3.  Item,  semen,  unde  formatum  est  corpus 
Seth,  in  totis  parentibus  habebat  rationem  semina- 
lent :  ergo  nihil  inde  futurum  erat,  quod  non  esset 
ibi  et  secnndum  corpulentam  substantiam  et 6  ratio- 
nem  seminalem ;  sed  si  caro  Christi  exinde  facta 
est,  videtur,  quod  ibi  fuerit  ad  modum  alterius  car- 
nis  humanae. 

n.  Item,  tota  caro  Virginis  fuit  in  lumbis  pa- 
rentum  secundum  legem  propagationis ,  sicut  caro 
aliorum  hominum ;  sed  caro  Christi  fuit  ex  aliqua 


parte  carnis  Vtrgiois:  ergo  secundnm  legem  propa- 
gationis  sic  fuil  in  lumbis  parentum,  sicut  caro  to- 
tins  liiimani  generis. 

CONCLUSIO. 

Ga.ro  Christi  secundmn  legem  propagationis  aliter 
fuit   iii  parentibus,  quam  caro  aiiorum  ko- 

miuiim. 

Respondeo:  Dicendum,  qood  dupliciter  est  lo- 

qui  de  carne  Christi :  aul  quantum  ad  materiam, 
unde7  sumta  est,  aut  qiiantuin  ad  formam,  secun- 
dum  quam  animae  Chrisli  coniuncta  est  et  a  Verbo 
in  unitatem  personae  assumta.  Si  loquamur  de  carne 
Christi  secundum  materiam,  hoc  est  de  eo.  unde 
facta  est  caro  Christi ;  sic  conceditur,  quod  peccato 
fuerit  obnoxia,  quia  ante  conceptionem  Christi  tota 
massa  liumani  generis  corrupta  erat,  sicut  in  prae- 
cedenli  problemate  monstralum  est.  —  Si  autem  lo- 
quamur  de  carne  Christi  secunduin  formaiu,  sic 
dicendum  est8,  nunquani  peccato  fuisse  obnoxiam, 
quia  nunquam  habuit  illam  forinam,  quin  esse( 
munda  et  immaoulata/ 

Secundum  autem  quod  caro  dicitur  dupliciter, 
sic  et  de  propagatione  dupliciler  contingit  loqui:  aut 
ratione  sui  materialis ,  aut  ratione  formalis.  Si  ra- 
tione  materialis ,  sic  propagata  fuit  ab  Adam  usque 
ad  Virginem  in  tota  illa  genealogia,  et  tola  illa  pro- 
pagalio  fuit  secundum  legem  naturae  et  concupiscen- 
tiae.  Si  quantum  ad  esse  actuale  et  formale ,  sic 
concepta  fuit  a  Virgine  praeter  legem  eomniunem  9 
naturae  et  concupiscentiae. 

Et  sic  patet,  quod  uno  modo  dicendi  concedi 
polest,  quod  caro  Christi,  materialiter  loquendo , 
sic  fuit  in  lumbis  parentum  secundum  propagatio- 
nem,  sicut  caro  aliorum  hominum.  Sed  quoniam 
caro ,  quantum  est  de  ratione  sui  nominis,  nou  no- 
minat  materiam  ipsam  tantum,  sed  materiam  sub 
tali  forma ;  et I0  propagalio  et  lex  propagationis  . 
additum  ei  quod  est  caro  Christi,  respicit  eins  edu- 
ctionem  secundum  esse  acluale :  hinc  esl ,  quod 
haec  est  impropria:  caro  Christi  fuit  peccato  obno- 
xia;  et  haec :  caro  Christi  fuit  ex  parentibus  semi- 
naliter  traducla ;  et  haec  siiniliter :  caro  Christi  fuit 


Ui^lin 

uem. 


Coiido 


Cooda 


Cnrjclo  ! 


Concla  I 


JfoUnd 


ues  3 
propria 


1  Cfr.  Aristot.,  I.  Poster.  c.  2.  —  P;iuk>  superius  verbo 
ostenditur  codd.  GLNS  aa  cc  praeligunt  esse,  et  siibinde  post 
Mediatum  cod.  D  interiicit  propagandi. 

2  Vat.  verbo  homines  praemittii  alii,  et  dein  addit  rel  caro 
aliorum  hominum.  Cod.  K  post  homines  inserit  ergo. 

3  Quia  modus  educendi  supponit  niodum  essendi  sive  mo- 
dum,  quo  res  in  aliquo  inest,  vel  actualiter,  vel  potentialiter, 
et  hoc  quidein  aut  secundum  potentiam  naturalem,  aut  secun- 
dum  potentiam  obedientialem. 

*  Ilie  c.  I .  et  3.  —  Circa  fincm  arg.  post  eadem  lege  edd. 
cum  nonnullis  codd.  interiiciunt  cum  aliis. 

5  August.,  X.  de  Cen.  ad  lit.  c.  20.  n.  38:  Cum  enim  sit 
in  semine  et  visibilis  corpulentia  et  invisibilis  ratio  [seminalis], 
utrumque  cucurrit  ex  Abraliam,  vel  etiam  ex  ipso  Adam  ,  usque 


ad  corpus  Mariae,  quia  et  ipeum  eo  modo  conceptum  et  exor- 
tum  est. 

6  Cod.  Iv  hic  repetit  secundum.  Mox  prosedcod.  Y  ergo. 
Pro  corputentam  codd.  E  H  L  N  T  U  aa  nec  non  edd.  1 ,  2  hic, 
et  alii  codd.  pluries  infra ,  corruptiun. 

7  Pro  unde  codd.  K  '£  de  qua.  Mox  pro  in  uniiatem  codd. 
U  Z  bb  in  unitate.  —  De  distinctione  carnis,  in  quantum  con- 
sideratur  ut  materia  et  in  qu;mtum  ut  forma,  vide  Aristot. , 
I.  Cenerat.  et  corrupt.  text.  35.  seqq.  (c.  5.). 

8  Vat.  supplet  tpMM  raruem. 

9  Vat.  omnem. 

lft  Val.  addit  hoc  totum  quod  dicitur.  Mox  pro  additum  ei 
codd.  i\  U  bb  (K  Z  a  secunda    manu)  et  edd.   I  ,  2  addita  ». 


DIST.  III.  P.  II.  ART.  II.  OUAEST.  II. 


89 


v 


2oneIasio 

icipalis. 

latio  du- 
plev 


- 
im. 


in  parenlibos  decimata ;  pro  eo  quod  in  omnibus, 
quantum  est  de  vi  sermonis,  praedicatum  attribui- 
tur  subiecto  non  ralione  materiae  iantum  ,  sed  ra- 
tione  maleriae  sub  tali  forma.  Caro  enim  esl  ter- 
minus  substantialis ;  et  ideo,  quamvis  supponal  pro 
verbo  de  praelerito.  oportet  ad  idem  tempus  referri 
lbrmatn  praedicati  eum  snbiecto1.  Et  ideo  omnes  prae- 
dictae  locutiones  tanquam  falsae  et  impropriae  sunt 
gandae,  nisi  proferantur  cum  determinatione ,  sei- 
licel  ratione  materialis  principii.  Si  antera  alicubi 
absolute  proferantur,  sunl  exponendae.  —  Nota  ta- 
men.  quod  haec  est  impropria:  caro  Cliristi  fuit 
peccato  obnoxia ;  sed  haec  magis  impropria:  caro 
Christi  1'tiit  seminaliter  traducta;  haec  autem  adhuc 
magis  impropria et falsa:  caro  Christi  luit  deciraata  — 
secundum  quod  magis  ac  magis  in  praedictis  locu- 
lionibus  caro  accipitur  ratione  formae. 

Concedendum  est  igilur.  quod  aliter  fuit  care 
Christi  secundum  legem  propagationis  in  parentibus 
quam  aliorum  hominura.  —  Nam  caro  aliorum  homi- 
num  ortiiin  habtiit  a  parentibus  secundum  seminalem 
rationem  et  secundum  legem  concupiscentiae.  II lud 
autem  dicitur  procedere  secundum  ratkmem  semi- 
nalem,  quod  quidem  exit  in  esse  secundum  virtu- 
tem  et  operationem  naturae  ;  sicut  stiut  illa .  in  quo- 
rum  productione  natura  non  solum  se  habet  per 
modum  obedientis  et  suscipientis ,  iinmo  etiam  per 
modum  naturae  agentis  et  dantis  speciem  sive  eom- 
pletionem;  et  hoc  imporlat  hoc  quod  dico  seminalis 
rafio ,  proprie  loquendo,  sicul  ostensum  fuit  iu  se- 
cundo  libro-.  quamvis  contingal  extensiori  modo 
uti  praedicto  vocabulo.  —  Illud  autem  intelligitur 
traduci  secundum  legem  concupiscentiae ,  in  cuius 
procreatione  concurrit  foeditas  delectationis  carnis  ex 
parle  viri  generantis  et  mulieris  concipientis.  —  Neu- 
trum  borum  fuit  in  generatione  Christi.  Nam  con- 
ceptio  eius  mirabilis  fuit  et  supra  virtulein  naturae  ; 
non  enim  fuit  ex.  virili  semine.  pro  eo  quod  caro 
eius  concepta  fuit  ex  sola  muliere.  Fuit  etiam  prae- 
ter  legem  concupiscentiae ,  quia  non  intervenit  de- 
lectatio  ex  coraraixtione  sexus:  conceptus  enim  fhil 
ex  castissimis  Virginis  visceribus 3.  —  Ideo  conce- 
dendae  sunt  rationes,  qnae  ad  hanc  partem  indu- 
cuntur. 

I.Ad  illud  quod  obiicilur  de  auctoritate  Magi- 
stri.  dicendum,  quoil  tocutio  ista  est  impropria,  vi- 


delicet  quod  peccato  fuerit  obnoxia .  et  intelligen- 
duin  est  maierialiter ;  et  hoc  Magister  insinuat,  riim 
dicil.  quod  peccato  fnerit  obnoxia,  non  simplieit 
sed  in  Ifaria4,  in  qua  materialiter  erat  Onde  non 
esl  simpliciter  concedenda,  sed  exponenda  tanqoam 
iiupropri;) ;  et  ex  impropriis  secnndura  earam  im- 
proprietatem  acceptis  ooo  licel  arguere,  sicul  m;t- 
nifestum  esl ;  el  ideo  ratio  dod  valeL 

"2.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  quidqnid  de- 
scendil  ab  \dam  in  Seth,  descendit  secundum 
niinalein  rationem  ;  dicendum,  quod  semmalis  ratio  o>rf  < 
non  dicit  quid  absoltiluin,  sed  quid  respectivum; 
dicit  enim  respectum  eius  quod  propagatur  ad  il- 
lud,  de  quo  producilur.  Cum  ergo  dicit,  quod  quid- 
quid  descendit  ab  Adam  in  Seth,  desceodil  secun- 
dum  seminalem  rationem;  dicendum,  quod  verum  Noundom. 
est  per  comparationem  ad  Seth  et  ad  bos  qui  pro- 
ducendi  erant  secundum  propagationem  naturae,  re- 
spectu  quoruni  omnium  seincn  decisum  a  lumbis 
Adae  babuit  virtutem  sufficientem  ad  rationem 
minalem.  Respectu  autem  Christi  non  habel  verita- 
tem,  pro  eo  quod  totum  illud,  quod  secundum  1«-- 
gem  naturae  ex  illo  semine  produceudum  erat,  re- 
speclu  carnis  Christi  se  habebat  in  ratione  possibilis  " 
et  materialis,  quia  non  poterat  reduci  ad  actum 
completum  nisi  per  virtutem  Spiritus  sancti.  Cum 
ergo  dicit,  quod  quidquid  fuit  in  Seth,  fuit  secun- 
dum  seminalem  rationem,  verum  est,  si  comparetur 
ad  Adam :  sed  si  comparetur  ad  Christum,non  ha- 
bet  veritatem. 

3.  \<l  illud  quod  obiicitur.  quod  lotuin  semen 
decisum  ab  Adam  habuit  seminalem  rationem ;  di- 
cendum,  quod  verum  esl  respectu  eorum  qui  pro- 
ducendi  erant  secundum  legem  naturae ;  respectu 
Christi  non  habet  veritatem.  Quamvis  enim  in  ali- 
qno  semine  sit  ratio  semmalis  secundum  quamlibel 
eius  partera,  saltem  formalem,  ut  ex  eo  aliquid 
possit  fieri ;  tameo,  si  Deus  aliquid  facial  es  illo  se- Nouwinm. 
mine,  ad  quod  non  habebal  ordinationem  secundum 
naturam.  dicitur  fuisse  in  illo  semine  secundum 
corpulentam  substantiam,  non  secundum  r<th>>, 
seminalem,  quia  seraen  illud  respectn  illius  quod 
Deus  educit,  npn  habel  vim  snfficienter  activam, 
sed  passivam.  secundum  quam  subministrat  corpo- 
lalriii  substantiam,  esto  etiara,  quod  illa  seminalis 
ratio  cooperaretur "  ad   subministrationem  materiae 


1  Senlentia  buius  est;  <n  ideo  caro,  quamvis  in  diclis  lo- 
cutionibua  propter  verbum  fuit  sopponat  pro  temporc  conce- 
ptioni  ('iui^ti  antecedente,  lamen  propter  adiunctum  subiectum 
isti  referatur  oportet  ad  Iimhimis  cooceptionis  Christi,  respe- 
'•(ii  cuius  caro  nec  fuil  peccato  obnozia  nec  seminaliter  Iradu- 
cta  nec  in  parentibus  dedmata.  —  Uiquanto  superius  pro  m 
omnibm  cod.  U  m  ku  omnibus.  Deinde  pro  dictione  verbo  de 
praeterito  codd.  T  \  \  exhibenl  verbo  praeterito  .  el  i">-i 
oportri  ciid.  subiiciunl  tamen. 

1  Disi.  is.  a.  I.  ').  2.  sc(|.  —  De  propos  seq.,  in  qua 
cod.  Q  propagatiotu  pro  procreatione_,  cfr.  Ibid.  dL  31.  a.  -2.  q,  3. 

:  tagust,  X.  de  Gen.  ad  lii.  c,  20.  n.  35:  CiniNius  autem 

s.  Bonav.     -  Tom.  III. 


visibilem  carnis  substantiam  de  carne  Virginis  sumsit;  i  •  io  vero 
conceptionis  eius  non   i    semine  virili,  sed  longe  aliter  ac  de- 
super  venit  —  Paulo  superius  nro  ea  tota  mutiei 
praeter  legem  edd.  ex  sotamatrt,  neque  tecundum  i<.,.ih. 

4  Pro  Maria ,  quodexigente  contexln  cum  Magistro 
mus,  VsL  matre;  codd.  hk  abbreviationem  exhibent,  | 
muniter   materia    signiflcalur     Paulo    anU1    i>i<>   inielligendum 
cod.  K  intelligenaa ;  edd,  verbo  intelligendum  praeflguni 

M.  cum  i>luiil>iis   codd.   pastibilu.    Moi  In  >'<ia    desl- 
deratur  complt  tum. 

•■  Edd.  it  i nniii  codd.  oomparttur.   Paulo  superius  pro 

UtO    rt.,1111    .".1,1      |         |     /  -!,,    .mill. 

12 


90 


SENTENTJARUM  IJJJ. 


illius  rei  faciendae  ;  ul  si  plantaretur  anum  semen 
parvum,  ita  quod  de  illo  produceretur  arbor  ma- 
gna .  euius  magnitudo  maleria  esset  ad  productio- 
nem  magni  corporis  alterius  speciei.  Sic  <'i  in  pro- 
posito  intelligendum  est,  cum  dicitur,  Christum  J 
fuisse  in  lumbis  parenlum  secundum  corpulentam 
substantiam,  non  secundum  seminalem  ratwnem; 
Notandom.  non  quia  substantia  Christi  corporis  ibi  tota  fuerit, 
sed  <|iii;i  eral  aliquanta  materia,  quae  per  vim  se- 
minalem  poteral  augmentari  el  crescere,  apposito  sibi 
alimentOj  ita  ut  corpora  omnium  hominum  inde  pos- 
sent  fabricari ;  et  per  illam  vim  sunt  corpora  om- 
nium  hominum  fabricata,  excepto  solo  corpore  Chri- 


sii .  quod  fabricatum  fuit  per  virtutem  supernam, 
sicnt  melius  manifestabitur  infra '-'.  —  Et  sic  patet,  pro 
quanto  Christus  dicitur  fuisse  in  Adam  secundum 
corpulentam  substantiam;  el  qnod  non  sequitur, 
si  i'uii  in  semine  Adae,  qnod  fuerit  in  illo  secun- 
(liiin  seminalem  rationem.  .\<l  haee  autem  intelli- 
genda  valent  illa  quae  determinata  sunt  secundo  li- 
bro,  distinctione  trigesima  :!. 

k.  Ail  illnd  quod  obiicitur,  quod  totacarobea- 
tae  Virginis  luii  ibi  secundum  seminalem  rationem, 
sicut  caro  aliorum  hominum ;  dicendum,  <]uod  in 
illo  argumento  est  sophisma  secundum  accidem  . 
sicut  dicluiii  fuit  supra  4  de  decimatione. 


SCH0LI0N. 


1.  Ex  principio  in  praecedenti  quaest.  probato,  quod  tota 
caro  antiquorum  Patrum  fuit  obnoxia  peccato  originali,  sequi 
videtur,  etiam  carnem  Christi  ante  assumtionem  obnoxiam  fuisse 
peccato;  quodetiam  verba  Magislri  (cfr.  hicarg.  I.  ad  oppos.) 
simpliciter  concedere  videntur.  Quam  conclusionem  ut  evertat, 
S.  Doctor  in  hac  quaestione  accuratius  discutit  illud  principium 
ab  omnibus  concessum  ,  quod  Christus  non  eadem  lcgc  propa- 
gationis  descenderit  ab  Adam,  sicut  alii  homines,  cum  scilicet 
caro  eius  non  sccundum  seminalem  ralionem  fueril  ab  Adam 
traducta,  sed  tantum  maierialiter  (de  his  cfr.  hic  ad  2.  3,  ct 
praecipue  II.  Sent.  d.  30.  a.  3.  q.  2.  et  scholion).  Unde  hac 
ratione  aliter  fuit  in  Adam  caro  Christi,  aliter  caro  aliorum 
hominum.  De  his  et  de  ipsa  re  nulla  cst  inter  Scholasticos  dif- 
lerentia  opinionum,  scd  tantum  de  modo  loquendi,  utrum  sci- 


licet  dici  possit,  carnem  Christi  fuissc  in  Patribus  pcccato  obno- 
xiam.  S.  Tliomas  videlur  hanc  locutionem  simpiiciter  concedere; 
scd  cam  intelligit  in  boc  sensu  :  nempe  eo  modo,  quo  ftut  iit  1'a- 
trilms.  In  Palribus  autem  eadem  fuit  tantum  secundum  materiale 
principium.  s.  Bonaventura  vero  cautius  loqui  \uh,  nec prae- 
dictam  loculionem  admittit  ut  proprie  dictam,  nisi  explicile  acl- 
datur:  ratione  materiatis  principii.  —  In  dub.  I.  huius  partis 
auctor  noster  explicat  sensum  huius  locutionis,  quod  in  Maria  et 
Patribus  caro  Christi  sit  pcccato  obnoxia,  scilicct  non  ralione 
atlpae,  sed  ratione  causae  et  sequclae  peccati. 

II.  Praeler  laudatos  in  scholio  ad  I.  quaesL:  S.  Thom.,  bic 


4.  a.  I  ;  S.  III.  q.  31.  a.  7.  —  B.  Albcrt.,  hic  a.  26.  —  /Egid. 


hic  q. 


a.   I.  et  dub.  lat.  I. 


ARTICULUS  111. 

De  perfectione  corporis  dominici 


Consequenler  quaeritur  de  perfectione  corporis 
dominici.  Et  circa  hoc  quaeruntur  duo. 

Prirao  quaeritur  de  perfectione  dominici  corpo- 


ris  quantum  ad  inolem. 

Secundo  de  eius  perfectione  quantum  ad  mem- 
brorum  distinctionem. 


QUAESTIO  L 
Utrum  corpus  Chrisii  produclum  fuerit  ad  perfectam  molem  subilo ,  an  successive. 


Quaerilur  ergo  primo,  utrum  corpns  Christi 
productum  fuerit  ad  perfectam  rnolem  subito,  aut 
successive.  Et  quod  successive,  ostenditur. 

1 .  Lucae  secundo 5 :  Puer  iste  crescebat  aetate ; 
Fundamenta. sed  ad  crementum  aetatis  sequitur  crementum  mo- 
lis :  ergo  etc. 

±  Item ,  sicul  patet  ex  historia  evangeiica , 
Christus  habuit  necessitales  infantiles,  unde  el  la- 
ctatus  fuit  a  Matre6;  hoc  autem  non  esset,  nisi  par- 
vulus  fuisset  in  quantitate:  ergo  videlur  ,  quod  prius 
tempore  fueril  in  quantitate  modica  quam  perfecta. 


3.  Item .  augmentum  sequitur  nutrimentum  ' ; 
sed  corpus  Christi  alehatur,  sicut  corpus  alterius 
hominis,  successive :  ergo  similiter  videtur ,  quod 
augebatur  paulative  et  successive. 

4.  Uem,  Christus  assumsit  naturam  passibilem 
et  murtalera  ;  sed  talis  est  natura  mortalis,  quod  aut 
crescit,  aut  decrescit;  aut  proficit,  aut  deficit —  vix 
enim  unquam  in  eoclem  statu  permanet,  ul  dicitur 
in  lob8  —  ergo  si  non  competebal  Christo  decrescere. 
videtur,  quod  talem  naturam  assuraserit,  quod  sem- 
per  in  hac  vita  quanlum  ad  corpus  profecerit :  ergo 


1  Codd.  G  Z  aa  bb  Christus.  Paulo  inferius  codd.  T  V 
omittunt  et  crescere. 

-  Ari.  seq.  q.  2.  et  d.  i.  a.  3.  q.  I.  —  Mox  pro  dicitur 
codd.  G  K  Z  bb  dicalur. 

3  Arl.  3.  q.  I.  seq.  Vide  ctiam  August. ,  X  de  Gen.  ad 
lit.  c.  20.  ii.  35. 

4  Art.   I.  q.   2.  ad   4. 

5  Vers.  40,  ubi  Vulgala:  Puer  autem  crescebat,  omisso 
aetate,  quae  vox  etiam  in  cod.  V  deest. ;  sed  v.  52.   lcgitur : 


Et  Iesus  projiciebat  sapientia  et  aetate  ctc.  —  Paulo  ante   pro 
productum  Vat.  cum  nonnullis  codd.  perduclum. 

6  Cfr.  Luc.  2,   12.  ct  11  ,  27. 

7  Vidc  Arislot.,  I.  dc  Gcnerat.  ct  corrupL  tcxt.  2542.  (c. 
5.)  et  II.  dc  Aninia  ,  tcxt.  37.  (c.  i.). 

8  Cap.  I  i ,  2.  —  Pro  unquam  multi  codd.  incongrue  nun- 
quani;  edd.  vix  enim  ant  nunquam;  cod.  G  breviter  non 
enim  in  codem  etc.  Paulo  post  pro  qtiod  scmper  cod.  K  quac 
senvper. 


DIST.  III.  P.  11.  ART.  III.  QUAEST.  I. 


91 


tum 


per  successionem  temporum  ad  perfeclam  quanlila- 
tem  pervenit. 

Skd  contra  :  1.  leremiae  trigesimo  primo ' : 
opposi-  Mulier  circumdabit  virum ;  hoc  intelligitur  de  Chri- 
sto  et  heata  Virgine ;  sed  virum  circumdari  in  utero 
est  in  ulero  contineri ,  ad  viruin  aulem  spectat  cor- 
pus  perfeclae  quanlitalis  haherc  :  ergo  vidctur,  quod 
corpus  Christi  in  utero  Virginis  fnerit  secuhdum 
quantitatem  molis  :  non  igitnr  ad  perfeclionem  venit 
per  successionem  temporis. 

±  llein,  hoc  ipsum  videtur  per  hoc  qnod  se- 
quitur  in  eadem  aucloritate  - :  Novwm  faciet  Domi- 
nus  swper  terram  ;  sed  novnm  est  cuins  simile  non 
praecessit ;  sed  quod  mulier  in  ulero  haheat  puerum 
parvae  quanlitatis,  lioc  non  csl  novnm :  ergo  vidc- 
tur,  quod  Christus  statim  fuit  ad  perfectionem  quan- 
lilalis  productus,  cx  quo  de  Virgine  est  conceptus. 

3.  Item,  divina  virlus  summa  est  ct  perfecta; 
quia  summa  est,  nata  est  operari  suhilo  ct  in  in- 
stanti;  quia  perfecta  esl,  nat.i  est  educere  operatio- 
nem  perfeclam3:  si  ergo  formatio  corporis  Christi 
fuit  a  virlutc  increata,  videtur,  quod  ah  instanti 
ronceptionis  corpus  illud  educlum  fucrit  in  quanti- 
late  perfecta. 

4.  ltem,  sicut  anima  coniuncta  est  Verho  in  uni- 
tate  personae  immediale,  ita  et  corpus;  sed  anima 
statim,  quando  unita  fuit  Verho  Dei,  perfecta  fuit 
in  virtute  et  scicntia4,  ergo  pari  ratione  et  corpus 
in  quantitate  et  figura:  non  igitur  videtur,  quod  per 
successionem  tcmporis  quantitas  corporis  Chrisli  fue- 
rit  ad  perfectionem  deducla. 

CONCLUSIO. 

Corpus  Christi  quoad  quantilatem  molis  ad  per- 
fectionem  deductum  est  per  successionem  tem- 
poris,  quod  fuit  valde  congruum. 

Hkspondeo  :    Dicendum ,    quod    corpus    Christi 
io.  quantum  ad  quantitatem  oiolis  ad  perfeclioncm  de- 
ductum  cst  per  successionem  temporis.  —  Et  ratio 


huius  est,  quia  perfectio  quanlitatis  illius   corporis  *>*«>• 
fuit  operationc  naturae,  cuius  est  operari  secundum 
successionciii  temporis. 

Si  autcm  qnaeratur :  undc  est  hoc,  quod  Deus  Qnaestio  in- 
corpus  illiul  ad  perfectionem  voluit  dcduri  mcdiante  ture" 
naturac  operatione?  dicendum,  quod  hoc  fecitDeus 
valde  congrue.  Hoc  cniin  quamvis  alio  modo  facere  Batio  w- 
posset,  sic  5  fecitad  confirmandam  fidet  ueritatem,     r'e 
ad  commendandam  humilitatis  virtutem,  ad  con- 
servandam  wniversitatis  legem.  —  ln  hoc  enim  /fcfeiiuuot. 
veritas  confirmatur,  duin  Eoanifeste  ostenditur  per 
conversationem  diuturnam  et  similem  modum  pro- 
ficiendi    in    aetale ,  quod   Christus    uon    phantasti- 
cam,  sed   vcram  carnem  assumsit   El  hoc  quidem 
fuit  valde  opportunum,  quia  sine  fidei  veritate  nul- 
lus  est  incarnationis  fructus6. —  Humilitatis  etiamBauos. 
virlus  in  hoc  commendatur,  dum  Dei  Filius,  qui  es1 
Rex  regum  et  Dominus  dominantium  \  factus  est 
parvulus;  et  qui  prius  nullo  indigebat,  lacte  ma- 
terno,  sicut  alii  parvuli,  pascebatur,  pannis  involve- 
hatur  et   aiia  plura    gessit,   in  quihus   humilitatis 
utilitas  commendatur.   Et  hoc  fuit   valde   opportn- 
num,  quia  propter  hoc  potissime  Deus  dt>,  caelo  de- 
scendit,  ut  superhiam  exstirparel 8. —  Universitalis RaUo 3. 
etiam  lex  et  ordo  conservatur ,  quia  Deus  unicuique 
naturae  conccssit  propriam  operationem,  oec  utitur        * 
miraculis,  ubi  natura  sufficienter  per  se  potest  ope- 
rari  9.  Et  qttia   natura   iu  Christo  satis   sufficienter 
potcral  corpus  Christi  ad  perfeclam  quantitatem  de- 
ducere,  ita  quod  in  nullo  derogabatur  eius  digni- 
t;iti ;   ideo   noluit  Deus  tcmpus  anticipare,  ut   tan- 
quam  iuslus  universitatis  administrator  unumquod- 
que  iuxta  virtutem  sihi  competentem  operari  sinerel  ". 
Et  hoc  quidem  conveniebat,  quia  naturam   nolebal 
perimere,  sed  reparare.  —  Et  in  hoc  insinuat,  quod  v 
maior  potestas  usum  inferioris  poteslatis  oon  debet 
absque  causa  privare. 

Et  sic  patet,  quod  valde  rationabiliter  Deus  cor- 
pus  Christi  ad  perfectam  quantitatem  molis  deduxe- 
rit !1  per  lernporis  successionein.  Unde  el  rationes  hoc 
prohantes  concedendae  sunt. 


1  Vcrs.  22.  —  Paulo  inferius  posl  in  utero  Virginis  codd. 
MO  adiunguni  perfectum;  i'iU\.  ante  quantitatem  mniis  inse- 
runt  perfectam. 

2  lerem.  31,  22.  —  Circa  finein  arg.  edd.  cum  nonnullis 
codd.  perductus  pro  productus. 

3  Cod.  II  quin  perfer.tu ,  non  operatur  imperfectione ;  sed 
corpus  ciuisii  eductum  est  per  divbiam  virtutem:  ergo  ab 
instanti  euj.  Paulo  inferiua  pro  ul>  instanti  cod.  T  (;i  se- 
cunda  manu)  a  primo  instamti,  edd.  in  instanti. 

*  Vide  infra  d.  IS.  a.  2.  q.  I.  -  Circa  Hnem  arg.  edd. 
posl  Christi  addunt  quantum  a<l  quamUtatem  n<<>lis  el  pro 
fuerit  deducta  habent  sil  deducta. 

5  Edd.  cum  paucia  codd.  adliciunl  tamen. 

6  Cfr.  supra  <l.  2.  a.  2.  q,  I.  —  Paulo  superius  pro  <l<«- 
turnam,  quod  cod.  V  et  edd.  I  ,  2  omittunt,  codd.  L  aa  et 
Y.n.  diutmam.  Deinde  pro  iu  aetate,  quod  desideratur  in 
cod.  v,  pluriml  codd.  tn  aetatem.  Moi  pro  opportunum  codd. 
i.  .1.1  cum  edd.  i ,  2  optimum. 


7  Epist.  l.  Tiui.  G,  15.  el  Apoc.   19,  16. 

8  Dc  quo  August.,  I-natf.it.  in  Ps.  .?:!.  pnarrat  I.  n.  i: 
Onuiis  enim  mortaiitas  hominum  superbia  iumucr.it.  \a  -i  exl- 
sterel  aliquis  humilis  vir  in  spiritu,  sicul  eranl  Propbetae,  Pa- 
triarchae,  dedignubatur  genus  humanum  imitarl  humiles  homl- 
nes.  Ne  ergo  dedlgnaretur  homo  imitarl  hominem  humilem, 
Deus  factus  esl  humilis,  ul  vel  slc  superbia  generis  humani 
iion  dedignaretur   sequl    vestigia    Dei.     -   Paulo   sniici  in-  pro 

lutmilttntts   ttttlittts  cod.   hl)  SUbsUUlil    luuuihlults  rirtus .   quae 

locUo  revera  slncerior  est;  codd.  GHKLN  aa  habenl   humiti' 

lulis  reritus. 

0  Cfr.  Aristot.,  I.  de  Caelo  el  mundo,  lezL  3S  ubi 

Diiiin  ci  naluram  nihil  (rustro  facere  aaserlL  Vlde  lom.  I.  | 
TWi .  nota  6,  el  (om.  II.  pag.  198,  nota  .1. 

'"  ^ugust,  VII.  de  CIv.  Del,  c.  30:  Slc  Itaque  admlnislral 
omnla  quae  creavit,  ul  eUam   Ipu  proprlos  exercere  el  b 
molus  slnat  —  Paulo  superius  cod.  Q  adducere  prodeducere. 

"  Codd.  v  ii  perduxerit 


92 


SENTENTIARUM  UB.  III. 


I.  \il  illud  ergo  quod   primo  obiicitnr  in  con- 

oP.  trarii le  auctoritate  leremiae,  dicendum,  quod 

""  vir  dicitur  ibi  Christus  non  ab  aetate  corporis, 
a  vigore  animi,  quia  plenus  fuil  virtulibus  et  scien- 
tia  ab  instanti  conceptionis '. 

±  Ad  illud  quod  obiicitor,  quod  novum  fuit; 
dicendum,  quod  novilas  attenditur  in  boc,  quod  ipse 
erat  Deus  et  bomo,  cuius  simile  nunquam  praeees- 
serat;  el  in  hoc,  quod  ab  instanti  conceptionis  vir 
fueral  adeo  perfeclus,  quod  proficere  nunquam  po- 
tuit.  et  huius  simile  nunquam  fuit a.  Et  sic  patet, 
quod  non  oportuit,  quod  esset  quantitatis  perfectae 
ad  hoc,  quod  novum  quid  esset.  Unde  miio  illa  pec- 
cat  secundum  consequens. 

3.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  virtus  infinita 


operatur  in  instaoti;  dicendum,  quod  verum  est. 
quando  virtus  infinita  operatur  secunduro  iotalitar 
tem  suae  potentiae  et  operatur  per  *&  ln  perfectione 
autem  dominici  corporis  non  tantum  operatur  virtus 
divina,  sed  etiam  creata,  cuius  est  operari  succes- 
sive,  sicut  ostensum  est  supra  s;  et  illius  est  ope- 
rari  succesive,  cum  sit  virtus  finita. 

h.  Ad  iilud  quod  obiicitur,  quod  ab  instanti 
conceptionis  fuit  perfectus  virtute  et  scientia;  dicen- 
dmn,  quod  non  est  simile,  quia,  quamvis  deceret 
Deum  assumere  aliquas  poenalitates  ad  redemptio- 
nem  nostram,  non  lamen  decebal  assumere  culpam, 
vel  ignorantiam;  ideo  magis  liabuit  borum  opposih. 
scilicet  virtutem  et  scientiam,  quam  in  instanti  per- 
duci 4  ad  corporis  quantitatem  perfectam. 


SCHOLIO^. 


I.  De  I.  quaoslione  huius  articuli  nulla  est  diflicullas,  nec 
de  ea  alii  magistri  explicitc  iractant.  —  In  solvenda  2.  quac- 
stione  omnes  concednnt,  carnem  Christi  in  eodem  instanti  di- 
vina  virtute  ct  conceptam  et  animatam  ct  assumtam  fuissr.  Haec 
doctrina  Ss.  Patrum  (cfr.  li(.  Magistri  d.  II.  c.  3.)  conflrmatur 
Epistola  synodica  Sophronii ,  confirmata  a  Concilio  oecumenico 
VI,  ubi  inter  alia  dicitur:  Incarnatur  Verbum  et  Dcus,  non 
prius  formatae  carni  se  coaptans,  vel  corpori  iam  prius  for- 
mato  et  in  se  subsistenti  se  conncctens,  vel  prius  subsistenti 
;iniinae  se  componcns,  sed  tunc  his  productis  ad  existentiani , 
quando  eis  Verbum  ipsum  et  Deus  sc  componebat...  Simul  enim 
caro  et  simul  Dei  Verbi   caro;   simul    caro  animata  rationalis, 


quia  in  ipso  et  non  in  se  habuit  exislenliam  ».  Iloc  supposito 
communiter  Ss.  Patres  et   theologi  tenent,  in   ipso  conceptionis 
momento  id  quod  concipiebatur  perfectum  fuisse  hominem  per- 
feclumque  Deum  (cfr.  supra  d.  2.  dub.  3,  et  lit.  Magistri,  hit 

c.  4.  in  fine.). 

II.  Dc  2.  quaestione:  Alex.  Ilal.,  S.  p.  III.  q.  9.  m.  4.  — 
Scot..  in  utroque  Scripto  lll.Sent.  d.  2.  q.  3.  —  S.  Thom..  bic 
q.  •';.  a.  2;  S.  III.  q.  33.  a.  1-3.  —  Petr.  a  Tar.,  hic  q.  I.  a.  3. 
quaesliunc.  i.  —  Richard.  a  Med.,  III.  Sent.  d.  2.  a.  2.  q.  4.  — 
.Egid.  R.,  III.  Sent.  d.  2.  q.  2.  a.  4.  —  Dionys.  Carth.,  III.  Sent. 

d.  2.  q.  6.  —  Biel ,  III.  Sent.  d.  2.  q.  unica  in  princ. 


QUAESTIO  11. 
Utrum  in  corpore  dominico  formatio  et  distinctio  membrorum  facta  sit  subito ,  an  succesive. 


Secundo  quaeritur  de  eius  corporis  perfectione 
quantum  ad  membrorum  distinctionem,  et  est  quae- 
stio,  utrum  membrorum  formatio  et  distinctio  facta 
sit  subito,  an  successive  in  corpore  dominico.  Et 
quod  non  subilo,  videtur. 

1.  Augustinus,  in  quarto  de  Trinitate  5  tractans 
Ad  opposi-  illud  verbum  Ioannis  secundo  :  Solvite  templum 
hoc...  dixerunt  ludaei:  Quadraginta  sex  etc. ;  ibi 
Augustinus :  «  Hic  numerus  perfectioni  dominici  cor- 
poris  congruit,  quia,  ut  dicunt  physici,  tot  diebus 
forma  humani  corporis  perficitur  »  :  ergo  non  vide- 
tur,  quod  corpus  Christi  ab  instanti  conceptionis  or- 
ganizatum  fuerit  et  formatum.  Si  tu  dicis,  sicut  dicit 


tuui. 


Magister  in  litterafi,  quod  hoc  dictum  fuit  propter 
incrementum  molis;  tunc  non  videtur,  quod  quadra- 
ginta  sex  diebus  perfectum  sit ,  quia  ad  perfectio- 
nem  hanc  non  pervenit  usque  ad  annos  viginti. 

"2.  Item,  ad  Hebraeos  secundo7:  Per  onmia 
debuit  fratribus  similari ,  ergo  videtur,  quod  in 
modo  formationis  corporis;  sed  corpora  aliorum 
hominum  successive  formanlur:  ergo  videtur,  quod 
similiter  corpus  Christi. 

3.  Item,  corpus  Christi  nutritum  et  augmenta- 
tum  fuit,  sicut  corpora  aliorum  hominum  succes- 
sive8:  ergo  videtur  pari  ratione,  quod  fueril  suc- 
cessive  formatum. 


1  Cfr.  supra  part.  I.  huius  dist.  a.  I.  q.  3.  in  corp.  —  Pro 
non  ab  aelate  [cod.  G  a  venustate]  corporis,  sed  Vat.  sci- 
licet. 

2  Vide  solut.  ad  I.  De  perfectione  corporis  Christi  vide 
q.  seq.  —  Pro  proficere  cod.  N  perfici.  In  fine  solut.  cod.  A 
peccat  el  est  ibi  consequens,  de  qua  fallacia  agit  Aristot.,  I. 
Elcnch.  c.  4.  (c.  o.);  cfr.  tom.  1.  pag.  628,  nota  1.  et  pag. 
691  ,  nota  'j. 

3  In  corp.  quaest.  —  In  codd.  G  II L  M  N  0  Z  aa  bb  et 
aliis  desunt  verba  sicut  ostensum  est...  successive. 

4  Cod.  K  supplet  vellet.  Pro   perduci   cod.  bb  et  edd.  I , 


2  produci,  cod.  G  adduci.  Post  opposita  Vat.  addit  in  conce- 
ptione.  Paulo  superius  pro  aliquas  poenalitates  codd.  G  K  L  Z 
aa  atias  poenalitates. 

5  Cap.  5.  n.  9;  sententialiter ;  verba  ipsa  habes  hic  in  lit. 
Magistri,  c.  4.  —  Locus  s.  Script.  est  loan.  2,  19. 

6  Ilic  c.  4.  —  Paulo  inferius  pro  quadratjinta  sex  plurimi 
codd.  falso  quadraginta  tantum.  Deinde  pro  viginti  codd.  F  V 
triginta. 

7  Vers.  17.  —  Mox  post  corporis,  quod  abest  a  codd. 
LX  aa,  edd.  adiiciunt  sequitur  aliorum  hominum  corpora. 

8  Ut  ostensum  est  q.  praeced. 


DIST.  III.  P.  II.  ART.  III.  QUAEST.  II. 


93 


4.  llem ,  formationem  corporis '  antecedit  con- 
solidalio,  et  consolidationem  antecedit  conversio,  et 
conversionem  seminis  decisio:  si  ergo  qnaelibet  isla- 
rum  operationum  non  potest  fieri  in  minori  quam 
in  instanti ,  et  una  est  ordinata  ad  aliam ;  ergo 
videtur ,  quod  formatio  corporis  non  poterit  esse 
instantanea. 

Sed  contra:  1.  Augustinus  in  libro  de  Firie  ad 
menta.petrum  2:  «  Firmissime  tene,  el  nullatenus  dubites, 
non  carnem  Christi  sine  divinilate  in  utero  Virginis 
conceplam,  priusquam  susciperetur  a  Verbo;  sed 
Verbum  non  suscepil  nisi  carnem  formatam,  et  in 
instanli  suscepit  eam»:  igitur  videtur,  quod  in  in- 
stanti  corpus  Cbristi  fuerit  ad  perfectionis  organi/.a- 
tionem  deductum. 

2.  Item.  Augustinus,  in  libro  de  Trinilate3: 
«  Non  ex  utero  Virginis  prius  caro  concepla  est,  et 
postea  divinitas  venit  in  carnem;  sed  mox  ut  Dei 
Verbum  in  uterum  venit,  factum  est  caro,  servata 
proprietate  nalurae,  et  perfectus  homo  in  veritate 
carnis  et  animae  ». 

3.  Ilem,  Virgo  beata  dicitur  concepisse  Filium 
Dei  ratione  carnis  assumtae  ex  ipsa;  sed  non  est 
communicatio  idiomatum  nisi  propter  unionem  4, 
non  est  autem  unio  nisi  ad  naturam  perfectam:  ergo 
cum  in  instanli  conceptionis  verum  sit  dicere,  Filium 
Dei  conceplum  ex  Virgine;  necesse  fuit,  et  corpus 
ad  perfectam  organizationem  esse  deductum. 

4.  Item,  conceptio  Cbristi  fuit  virtute5  mirabili 
et  mirabiliter  operante;  sed  virtus  mirabiliter  ope- 
rans  est  inlinita  et  operans  infinite:  ergo  videtur, 
(juod  eius  operatio  debeat  esse  instantanea;  et  si 
boc,  corpus  dominicum  in  instanti  in  perfecta  orga- 
nizatione  fuit  constitutum. 

CONCLUSIO. 

Corpus  Christi  ab  instanti  conceptionis  habait 
perfectioncm  organizationis. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  absque  dubio,  si- 
nsio.  cut   dicit    Augustinus 6,   corpus  Cbristi    ab   instanti 
conceptionis  habuit  perfectionem  organizationis.  —  Ft 


!'.  ti      ln- 
plei. 


Ratio  i. 


Ratio  3. 


ratio  buius  sumi  potest  ex  parte  Verbi  assumentis, 
et  ex  parte  virtutis  cfficiends ,  et  ex  parle  Virgmis 
concipientis.  —  Fx  parte  Verbi  assumenlis:  qnia 
non  decebal  Verbum  assumere  partem  humanae  na- 
turae,  ut  esset  bomo  secundum  quid,  sed  totam 
humanam  naturani,  et  ita  carnem  et  animam,  ina- 
xime  cum  anima  det  carni  congruentiam.  ut  unia- 
tur  cum  natura  divina,  sicul  ostensum  est  snpra  '. 
Ft  quoniam  anima  non  esl  nata  uniri  nisi  carni  for- 
matae  et  organizatae,  ideo  in  primo  instanti  conce- 
ptionis  necesse  fuit,  corpus  ad  perfectionem  organi- 
zationis  perduci.  —  Hatio  etiam  est  ex  parte  virlu- 
tis  operantis :  quia  ibi  virlus  divina  operabatur 
oiirabiliter.  Hoc  enim  est  miraculum  miraculorum , 
quod  femina  concipiat  Deum.  Ft  ideo  ad  suae  mi- 
rabilis  potentiae  ostensionem  subito  formavil  illud 
corpus,  quod  natura  non  potest  formare  nisi  sur- 
cessive. —  Ratio  vero  nihilominus  est  ex  parle  \7/--  rtatio  3 
ginis  concipientis ,  quae  slatim,  ut  consensit,  repleta 
fuit  Spirilu  sancto  et  Mater  Dei  effecta,  iuxta  illud 
quod  Angelus  annuntiabat 8.  Et  quoniam  Mater  Dei 
non  erat,  nisi  Deus  unitus  esset  carni,  quani  con- 
ceperat;  et  caro  nec  Deo  nec  animae  congrueret 
uniri,  nisi  baberet  membrorum  distinctionem  con- 
venientem:  hinc  est,  quod  ab  instanti  conceptionis 
corpus  Christi  debuit  in  membrorum  distinctione 
perfectum  esse.  —  Unde  concedendae  sunt  rationes 
ad  istam  partcm  inductae. 

1.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  numerus  qua- 
draginta  sex  dierum  congruit  perfectioni  corporis 
dominici;  dicenduni,  quod  in  Scriptura  frequenter  Notandnm 
dicilur  res  tunc  fieri ,  cum  innotcscit* ;  et  per  hunc 
quidem  modum  verbum  beati  Augustini  est  intelli- 
gendum,  quia,  etsi  corpus  dominicum  ab  instanti 
conceptionis  fuit  forinatum,  non  lamen  apparuit  nec 
percipi  potuit  prae  parvitale  quantitalis  molis:  sed 
post  quadraginta  sex  dies  ad  tantam  perfectionem 
quantitatis10  deductum  est,quod  aspectibns  hominum 
patere  poluit.  Unde  corpus  Cliristi  illud  in  incre- 
mento  cuin  aliis  corporibus  similitudinem  habuit, 
quamvis  non  haberet  similitudinem  in  formatione 
primaria;   non   enim    naturaliter.    sed    mirabiliter 


Solntio  op- 
positorom. 


l.  Edd.  veri  corporis.  In  flne  arg.  pro  poterit  Vat.  potuerit. 

2  Cap.  18.  n.  61,  ubi  post  (i  Verbo  textus  origin.  sic  pro- 
sequilur:  sed  ipsum  Verbuni  Deum  suae  carnis  acceptione  con- 
ceptum,  ipsamque  carnem  Verbi  incarnatione  conceptam.  Cfr. 
Fulgent.,  li])ist.  17.  c.  2.  n.  L  et  c.  3.  n.  7.  —  Vut.  cum  edd. 
1,  2  post  "  Verbo  addit  fuisse,  deinde  sola  post  carnemfor- 
matam  subnecUi  conceptam  perfecte.  —  Paulo  infeiins  pro  per- 
fectionis  codd.  KN  perfectam.  Mallemus ,  utinfra,  perfecUonem 
organizationis. 

:i  Cfr.  de  hoc  lestimonio  supra  liL  Magistri ,  d.  II.  c  'i. — 
Posl  prius  caro  codd.  L  aa  subiiciunt  Cluisii ,  et  In  Bne  arg. 
codd.   MO  addunt  natus  est,  quod  et  in  lit.    Magistri  habetur 

loc.   cil. 

*  Cfr.  supra  pag.  14,  nota  3.  —  Seq.  propos.  explicatur  hlc 
in  corp.  quaest.  —  Post  sed  mm  est  edd.  cum  nonnullls  codd. 
Inserunt  ibi.  in  flne  arg.  pro  esse  deductum  cod.  N  exhibel 
fuisse  deductum. 

B  Cod.  K  11  virtute.  Paulo  inferius  pro  debeat  edd.  debebat. 


6  Vide  hic  in  fundam.  I.  el  2. 

7  Disi.  2.  a.  3.  q.  I.  —  In  seq.  propos.  respicilur  illa  ;it> 
Aristol.,  II.  de  Anima,  lexi.  6  data  deflnitio  animae:  Anira 
primus  actus  corporls  physicl,   organld  potentia  vitara  haben- 
tis.  —  Pro  cum   natura   divina   cod.  F  ium    Verbo  humana 
natura,  codd.  EHT  cum  <in<'ii<i  kumana  natura,  codd.  \r 

V  W  \  V  et  edd.    I  ,   2  Ctim  iliriim  rl  huninnn  nutiini.    Paulo 

siipciins  pro  ni  esset  homo  Vat  et  esse  hctminem.  Paulo  Infe- 
rlus  pro  '/'/  perfectionem  organizationis  o<d.  \  ad  perfectam 
organisationem  ,  <'d<i.  cum  nonnullis  codd.  <nl  perfectionis  or- 
ganizationem. 

8  Luc.  1 ,  26.  seqq.  —  Paulo  inferlus  V.ii.  omlttll  uniri 
Pro  nisi  Deus  unitus  etc.  edd.  I,  2  nisi  Deus,  quem  »■»»/*.•*■/»'  • 
/•k/,  unitus  esset  carni,  <i  caro...  congrueret,  congruerai 
matri,  «/  it<il><,ri,i  etc. 

9  Cfr.  supra  pag.  69 ,  nota  7. 

1,1  Cod.  1  adllcii  molis.  Pro  perfecUonem  quantitatis  edd. 
exhibenl  quantUatem  perfecHonis. 


94 


SENTENTIARUM  Llli.  III. 


formatum  fuit.  Et  sic  iDlelligenda  sunt  verba  Augu- 
siini  in  quarto  libro  de  Trinitate  et  io  libro  Octo- 
ginta  tritiin  Quaestionum  '.  quae  aiJ  praesens  omittun- 
tur  ob  vitandam  prolixitatem. 

±  Ad  illml  quod  obiicitur  de  verbo  Apostoli . 
quod  per  omnia  debuit  fratribus  assimilari;  dicen- 
iliim.  quod  verum  est  quantum  ad  ea  quae  facie- 
bant  ail  reparationem  generis  bumani,  sicut  hoc 
quod  est  tentari,  conversari  cum  hominibus  et 
pati.  Sed  in  modo  conceptionis ,  quia  in  nobis  anne- 
xam  habel  traductionem  origioalis  peccati,  non  de- 
Imii  assimilari,  quia  non  competebat  hoc  bominum1 
Mediatori  el  Reparatori. 

3.  \il  illud  quod  obiicitur,  qnod  similiter  fuit 
nutritum  et  generatum3;  dicendum,  quod  non  est 
simile,  quia  nostra  augmentatio  et  nutritio  culpam 
iion  nabet  annexam,  sicut  nostra  generatio;  et  ita 
non  sic  debuit  assimilari  in  generationis  primordio, 
sicut  in  angmento  et  outrimento. 


Nolandi 


\.  Ad  illud  quod  obiicitur,  qnod  formationem 
praecessii  consolidatio,  et  consoiidationem  conversio; 
dicendum,  quod  duplex  est  ordo,  videlicet  secun- Dapi««  j 
iluiii  tempus  el  naluram,  vel  secnndum  naturam 
tantum  '.  Isti  autem  tres  actus  ordinem  habent  in 
oostra  generatione  ntroque  modo,  quia  nostra  gene- 
ratio  est  a  virtute  liniia.  quae  operatur  in  tempore. 
In  generatione  autem  Christi  non  lialjenl  ordinem 
nisi  secundum  naturam;  et  quoniam  babentia  ordi- 
nem  secundum  naturam  simnl  esse  pessunt  tem- 
pore  absque  aliqua  incompossibilitate :  hinr  est, 
quod  niliil  iinpedit,  iUosactus  esse5  in  generatione 
dominica,  quamvis  non  sint  simul  in  generatione 
nostra.  —  Unde  ratio  illa  non  cogit,  qnia  aut  procedit 
ab  ordine  secundum  naturam  ad  ordinem  secun- 
diim  (einpus,  aut  procedit  ab  operalione  naturae 
ad  operationem  virtutis  divinae.  El  nullo  islorum 
modorum  est  ibi  necessitas  consequrntiae': 


DLRIA  CIRCA  LITTERAM  MAGLSTRl. 


Dib.  I. 

In  parte  ista  sunt  dubitaliones  circa  litleraui , 
et  primo  quaeritur  de  hoc  quod  dicitur.  quod  caro 
illa,  antequam  esset  Verbo  wnila ,  fuit  peccato  ob~ 
noxia  in  Maria.  Videtur  enim  falsum.  quia  non  est 
peccatum  nisi  in  anima,  vel  ratione  animae ;  sed 
caro  illa  non  fuit  ante  animata  quam  Verbo  unita: 
ergo  non  fuit  peccato  obnoxia.  —  Item,  beata  Virgo 
ante  conceptionem  Filii  Dei  fuit  sanctificata  7 :  ergo 
caro  eius  non  fuit  peccato  obnoxia. 

Respondeo  :  Dicendum,  quod,  sicut  tactum  fuit 
in  praecedentibus s ,  aliquando  peccatum  dicitur  ipsa 
poena  vel  sequela.  Dico  ergo,  quod  caro  non  dici- 
tur  obnoxia  peccato  ratione  culpae,  sed  ratione  foe- 
ditatis ,  quae  est  culpae  causa,  et  ratione  passibi- 
litatis ,  quae  est   culpae  poena;   et    utroque   modo 


fuit  peccato  obnoxia  in  Maria  ante  sanetificationem ; 
secundo  modo  postea  V  Et  sic  patent  illa  duo. 

Dob.  II. 

Item  quaeritur  de  hoc  quoddicitur,  quod  pri- 
mitiam  nostrae  massae  dicitur  Chrislus  assum- 
sisse.  Videtur  hoc  esse  falsum,  quia,  cum  incarna- 
tus  sit  in  fine  saeculorum,  potius  videlur  assum- 
sisse  reliquias  nostrae  massae  quam  primitiam. 

Respondeo  :  Dicendum,  quod  primitiam  nostrae 
rnassae  dicitur    Christus  assumsisse  triplici  ratione.  TriP'« 

1  tio.    ' 

Nam  primitia  dicitur  ab  eo  quod  est  primum ;  pri- 
mum  autem    dicitur   aliquid  et  secundum  ordinem  Distiacii 
temporis  et  secundum  ordinem    dignitatis  ,0.  Quan- 
tum  ad   ordinem    dignitalis  non  est  dubium,  quin  Raiio  •• 
Christus  assumserit  nostrae   carnis    primitiam,  pro 


1  Quaest.  56,  ubi  S.  Doctor  de  46  diebus  klem  profert  ac 
hic  in  arg.  I .  ad  oppos.  —  Codd.  N  H  miraculose  pro  mira- 
biUter. 

2  Vat.  hommi.  ln  principio  solut.  pro  assimilari  codd. 
(i  Iv  similari. 

3  Edd.  augmentatum,  cui  codd.  iv  S,  quasi  explicantes  no- 
stram  lectionem,  addunt  crgo  et  formatum. 

*  Cfr.  Aristot.,  de  Praedicam.  c.  de  Priori  et  c.  de  Simut. 
—  Circa  initium  solut.  post  formationem  edd.  adiiciunt  veri 
corporis  et  subinde  cum  cod.  Z  pro  praecessit  exhibent  prae- 
cedit. 

5  Inlellige  cum  cod.  II  simul  esse.  Circa  finem  solut.  codd. 
lvQUXZ  voculae  istorum  adnectunl  praedictorum. 

6  Vide  scholion  ad  praecedentem  quaest. 

7  De  quo  vide  supra  p.  I.  Iniius  disl.  a.  1.  q.  2.  seq.  — 
Paulo  superius  pro  ante  animata  cdd.  cum  paucis  codd.  per- 
peram  ante  nata;  cfr.  supra  a.  3.  q.  2. 

8  Part.  I.  huius  dist.  a.  2.  q.  I.  ad  I.  et  3;  q.  2.  fundam. 
I.  et  dub.  5.  —  Mox  pro  vel  sequela  codd.  A  K.  U  Z  aliquando 
[cod.  Z  vel  aliquando]  aclus  peccati,  atiquando  causa  pec- 
calu  —  Quo  melius   inicllignniur  quae  S.  Doctor.  in  seqq.  ex- 


ponit,  et  ad  conciliandas  diversas  locutiones,  quibus  utitur, 
ex  II.  Sent.  d.  31.  a.  2.  q.  I.  adducimus  haec:  « In  carne  Adae 
propter  peccatum  dupiex  fuit  corruptio,  una  scilicet  purae  poe- 
nalitatis;  et  ex  hac  anima,  cum  coniungitur  corpori ,  contrahit 
passibititatcm.  Alia  vero  fuit  corruplio  citiositatis  sive  foedita- 
tis,  per  quani  caro  est  spiritui  rebcllis;  ot  cx  hac  anima  con- 
trahit  culpam  originatem  ,  quoniam  talis  viliositas  quasi  me- 
dium  tenet  inter  culpam  et  poenam».  Cfr.  ibid.  dub.  I.  Cum 
hac  secunda  corruptione  coniunctus  cst  fomes  concupiscentiac ; 
qui  eliain,  sicut  illa,  a  S.  Doctorc  modo  causa ,  modo  poena 
sive  sequela  peccati  vocatur,  prout  sub  diversis  respectibus 
consideratur.  Cfr.  locc.  in  princip.  huius  notae  citt. 

9  Pro  postea  codd.  K.  Z  tantum  post  sancti/icationem.  Paulo 
ante  edd.  cum  uno  alterove  codice  obnoxia  Maria  pro  obnoxia 
in  Uaria.  —  Cfr.  de  hoc  dubio  supra  a.  2.  q.  2.  S.  Thom., 
Petr.  a  Tar.,  et  Kiehard.  a  Med.,  hic  circa  lit. ;  Acgid.  H.,  hic 
q.   i.  a.   I.  dub.  lat.   I. 

10  Cfr.  Aristot.,  de  Praedicam.  c.  dc  Priori,  et  V.  Melaph. 
text.  16.  (IV.  c.  II.).  —  In  hoc  dubio  edd.  pro  primitia  sub- 
stituunt  primitiva. 


DIST.  III.  P.  II.  DIBIA. 


o:i 


eo  qnod  eius  caro  excedit  omnem  riignitatem  carois 
humanae  '.  Secunrium  antem  quori  primitia  dicitur 
a  prioritate  secundum  tempus,  riicilur  Christus  as- 
sumsisse  primitiam  nostrae  massae  non  per  priori- 
hlem,  sed  per  conformitatem  et  siinilituriincm.  Du- 

disiin- plex  est  autem  ratio  ronformilatis  ibi :  una  quantum 
ari  qualitatem,  alia  quantum  ad  vvrtutem;  quaiitnm 

:atio  2.  ari  qualitatem,  qnia,  sicut  caro,  quae  in  principio 
fuit  creata,  caruit  omnis  vitii  corruptela  ;  sic  et  caro 

atio  3.  a  Yerbo  assumta8.  Quantum  vero  ari  virtutem  est 
similitudo,  quia  in  lris  quae  primo  nascuntur,  in- 
tensior  est  naturae  vigor,  ut  ari  matniilaleiii  per- 
lingant :  et  talia  riicuntur  primilia ,  iri  esl  primi 
fructus,  qni  riebebant  offerri  Dnmino3;  talis  autem 
fnit  caro  Christi.  —  Et  sic  patel,  pro  quanto  dica- 
tur  primitia,  tuin  propter  riignitatem ,  tum  propter 
munriitiae  qnalitatem,  tum  propter  virtutis  vigorem, 
propter  quem  ceteros  praecellit,  prius  pertingens  ad 
maluritatem  perfectionis  et  dulcedinis  gloriam ;  et 
pro  tanto  dicitur'1  assumsisse  primitiam  nostrae  mas- 
sae. —  Et  per  hoc  patet  determinatio  rationis  praerii- 
ctae  :  proceriit  enim  de  primilia,  secunrium  quod  di- 
citur  a  prioritate  originis. 

Dub.  III. 


ltem  quaeritur  de  hoc  quod  dicil :  Sola  illius 
non  est  caro  peccati ,  quia  non  eum  mater  concu- 
piscentia,  sed  gratia  concepit.  Si  enim  concupi- 
scenlia  est  vitium  et  defectus,  non  ergo  est  gene- 
ralionis  principium.  Nihil  ergo  est  dictum,  cum  ait: 
non  eum  maler  concupiscentia  concepit. 

Rescondf.o  :  Dicendum ,  quod  littera  ista  dupli- 
citer  potest  intelligi :  uno  morio,  quod  concupiscen- 
tia  sit  nominativi  casus,  et  sic  5  construclio  appo- 
sitiva ;  et  lunc  negat  Magisler,  quod  Christum  non 
concepit  concupiscentia,  sed  gratia  tanquam  mater , 
pro  eo  quod  concupiscentia  locum  tenet  matris  in 
generalione  filiorum  peccati ,  secundum  illuri  Eze- 
chielis 6 :  Pater    tuus  Amorrhaeus ,  et  mater  lua 


i  preta- 


Cethaea,  ut  per  Amorrhaeum  iotelligamus  diabo- 
lum,  et  per  Cethaeam  concupiscentiam.  —  Sed  gra~ 
tia  ecoDtra  est  mater  in  generatiooe  spirituali;  et 
quia  Christns  non  habuit  peccatum  in  generatione, 
sed  gratiam.  ideo  polius  dicitur  mater  gratia  quam 
concupisccnlia. 

Seri  licet  isio  modo  posset  intelligi,  tamen   esl  'tio 

alius  niorius '  magis  consonus  ventati,  ut  hor  i|uod 
est  concupiscentia  et  gratia  sit  ablativi  casus  et 
construatur  cum  hoc  verbo  concepit  non  secundum 
habitiiriinem  causae,  sed  secundum  habitudinera 
concomitantiae ;  et  hoc  quod  dicil  mater,  supponal 
pro  Virgine  Maria,  el  est  sensus :  Mater,  iri  esl  Virgo 
Maria.  non  roncepit,  concupiscentia  concoraitante , 
scri  coiicomitante  gratia  ;  et  tuuc  non  ootatur,  quod 
concupiscentia  sit  alicuius  conceplionis  principinm, 
sed  vitium  concomitans.  —  El  patet  responsio  ad 
obiecta  8. 

Duu.  IV. 

Itera  quaeritur  de  hoc  quod  dicit:  Totum  Ver- 

Imm  incarnutum  est.  Si  enim  totum  est  quod  lia- 
be.t  partem  et  partem9,  et  Verbuni  simplicissimum 
est,  male  dicit,  quod  totum  incarnatum  est. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  totum  potesl  ac-1'- 
cipi  privative,  vel  positive.  Si  privative;  tunc  Ver- 
bum  dicitur  incarnatum  tolum,  quia  non  habet  par- 
tes,  secundum  quas  incarnari  habeat.  Alio  modo 
dicitur  positive;  et  tunc  riicitur  dupliciter:  (jiiia -,,bidtijsoli"- 
totum  iriem  est  quod  ex  suis  partibus  constitutum  10: 
alio  modo  iriem  est  quori  perfectum,  El  secundum 
quod  totum  dicit  integritatis  totalitatem  ,  sic  praedi- 
ctus  sermo  non  intelligilur ,  seri  secundum  quod  dicit 
totalilatem  perfectionis,  et  secundum  (]uori  dicil  pri. 
vationem  partis  et  partis ;  et  sic  patet,  quod  illa 
obieclio  non  proceriit  recte  propter  diversam  acce- 
ptionein  huius  vocabuli,  quori  esl  totum.  Snl  hoc 
melius  in  primo  libro,  distinctione  decima  Dona" 
invenilur  (lelermiiiatiim. 


1  Nam  propter  unionem  cum  Verbo  caro  Chiisii  deiflcaia 
esi  et  adoranda.  Cfr.  Damasc,  III.  de  Fide  orlhod.  c.  8.  el  17, 
nee  non  infra  d.  '.).  a.  I.  q.  I.  —  Paulo  inferius  pro  a  prio- 
ritnte  et  per  prioritatem  codd.  FG  I.ST  aa  <•<■  habeni  n  priordi- 
nalitnte  [vet  prhnoriliiilitnte}  ol  per  priorilinnlitatein  [vel  pri- 
moriliiiliinii'in\.  Cod.  bl>  bis  ponit  propter  pro  per.  Post  non 
per  prioritatem  cod.  Z  subiicit  originis. 

2  Vide  supra  a.  2.  q.  I.  In  flne  corp.  <-i  q.  2.  —  Pro  cor- 
ruptela  edd.  corruptione  <•(  paulo  inferius  i/iiiie  n  principio 
pro  ijiiae  primo. 

3  Exod.  22,  29.  —  Aliquanto  inferius  pro  propter  quem 
ceterot  edd.  propter  fuam  [codd.  CH  ~rua$]  ceteras. 

*  Cod.  ^'  supplet  Chrietus.  In   flne   resj b.   pro  originis 

codd.  M  o  temporis.  Vide  solutionem  bulus   dubil  etJam  Bpud 
li.  MIkti.,  hic  b.  30. 

■  Codd.   I'  R  \    l)h  el  8W  esl .   <"<ld.   et  Sit. 

'"•  Cap.  ifi,  3.  »'i  t.'i,  de  cuius  eiposttione  \iilrsjs  iom.  II. 
pag.  •■;<!(),  nota  8. 

7  Pro  iimiiiis  codd.  GK.LMOZ  aa  l>l»  intellectus. 


8  Cfr.  B.  Albert.,  hic  a.  30;  S.  Thom.j  hiccirca  lii.;  .£gid. 
U.,  hic  <lub.  lii.  9. 

9  Plalo,  Parmen.  (ed.   Serran.,    tom.    III.  p.  i  12.  :  Totum 
igitur  esi  <|im<l  unum   esl    ac   partem   habel  Cfr.  Vristot. .  \ 
Metaph.  text.  28.  et  3!.  (IV.  c.  23.  el  26.). 

'"  Averroes,  In  I.  Phys.  text  17:  «  Totum  enlm  nihfl  aliud 
csi  quam  congregatlo  partium  ».  Altera  deflnitio ,  qom  sequitur, 
respicil  illud  Aristot.,  III.  Phys.  text.  >' •  .  «Tolum  autem 

el  perfectum  aut  Idem  penitus  aul  nalura  inter  se  Bfflnia  ». 
Ibid.  text.  63:  Culus  autem  nlhll  i"»i  exlra  |i.  <•.  culus  nulln 
pars  nbesi  eorum,  <>\  qulbus  totum  natura  dlcitur,  V.  Metaph 
lext.  'ii.|,  i<i  esl  perfectum  el  tolum. — Posf  '/»<n  totwn  edd 
subdunt  nmi  iimilii.  M(>\  pro  mlegritatis  totatitatem...  mMh~ 
gitur  Vat.  mtegritalem  ,  non  didtur  </'•  Verbo  Edd.  loxtum 
sic  mutllatum  exhlbent:  /•.'/  secundum  '/«<"/  lutmn  dicit  inte 
gritatem  et  totalitatem  perfectionis  cic 

11  Part,  II  i|.  I. — Codd.  et  edd.  perperam  alleganl  d.  29 
Cfr.  de  hoc  dublo  B.   Ubert,  hic  n.  31. 


96 


SENTENTIARUM  Uli.  III. 


DISTINCTIO  IV. 


Cap.  I. 

Qiiare  Spiritui  sancto  tribuatur  mcarnatio, 
cum  sit  opus  Jrinilatis. 

Cuio  vero  incarnatio  Verbi ,  sicnt  in  superioribus ] 
tractatum  est,  operatio  verc  sit  Palris  et  Filii  <'t  Spi- 
ritus  sancti,  investigatione  dignum  nobis  videtur,  quare 
in  Scriptura  Spiritui  sancto  boc  opus  saepius  attribua- 
tur8,  et  deipso  Christus  conceptus  etnalus  memorelur. 

—  Non  cnim  ideo  operalio  incarnalionis  Spiritui  sanclo 
saei)ins  attribuilur,  (juod  eain  ipsc  solus  sinc  Palrc 
ac  Filio  fcccrit,  sed  quia  Spiritus  sanctus  est  caritas 
et  donuni  Palris  el  Filii 3,  ct  inaestimabili  Dei  caritatc 
Verbum  caro  facturn  est,  et  inelTabili  Dei  dono  Filius 
Dei  sibi  iinivit  formam  servi.  Non  igitur  irequens  de- 
Dominalio  Spiritus  sancti  ab  illo  opere  Patrem  vel  Fi- 

Dubinm  i.  liom  sccludit,  scd  polius,  uno  nominato,  tres  inteiliguo- 
tur,  sicut  saepe  fil  in  aliis  operibos.  Uncle  Augustinus, 
super  hoc  movens  quaeslionein,  in  hunc  modum  ean- 

Aogustiaus.  dem  dclerminat  in  Enchiridio4  ila  inquiens:  «  Cum  il- 
lam  creaturam,  quam  Virgo  concepit  et  peperit,  quam- 
vis  ad  solam  ])ersonam  Filii  pertinentem  toia  Trinilas 
feceril  —  neque  cnim  separabilia  sunf  opera  Trinita- 
tis  —  cur  in  ea  facienda  Spirilus  sanctus  solus  nomi- 
nalus  est?  An  et  quando  unus  Trium  in  aliquo  opcrc 
nominatur,  universa  operari  Trinitas  intelligilur ?  Ila 
vere  est  el  exemplis  doceri  polest  ».  —  Audistis  pro- 
positam  quaestionem  eiusdemque  solutionem  vel  cxpo- 
sitionem. 

Cap.  II. 

Quare  dicatur  Christus  conceptus  et  natus 
de  Spiritu  sancto. 

«  Sed  non  est  iu  hoc  diutius  immorandum.   Illud 

Augusiinaj.  enim  movet,  quomodo  dictus  est  Christus  natus  de  Spi- 

ritu  sancto,  cum  filius  nullo  modo  sit  Spiritus  sancti 5 ». 

—  « Nunquid  dicturi  sumus,  patrem  hominis  Christi 
esse  Spiritum  sanctum,  ut  Deus  Pater  Verbum  genuerit, 
Spirilus  sanctus  hominem,  ex  qua  utraque  subslantia 
Chrislus  unus  esset  et  Dei  Patris  fllius  secundum  Ver- 
bum,  el  Spiritus  sancti  filius  secundum  hominem,  quod 
eum  Spiritus  sanctus  tanquam  pater  eius  de  Malre 
Virgine  genuisset?  Quis  hoc  dicere  audebil,  cum  hoc 
ita  sit  absurdum,  ut  nullae  fidelium  aures  id  valeaut 
sustineie  »?  «  Proinde  cum  fatcamur  Christum  natum 
de  Spiritu  sanctc  ex  Maria  Virgine,  quomodo  non  sit 
lilius  Spirilus  sancti,  et  sit  fllius  Virginis,  cura  et  de 


illo  el  de  illa  eit  natus,  explicare  difflcile  ost.  Procul 
dubio  doo  sic  de  iUo  ut  de  patre,  sic  autem  de  illa 
ui  de  maire  oatus  est ». —  «  Non  est  autem  coocedeo- 
(iuni,  (|iii(l(|iiid  de  aliqua  rc  nascitur,  cootinuo  eius- 
dcm  rei  fllium  noocupandum.  Ut  eoimomittam,  aliter 
de  hominc  nasci  liliiim,  aliter  capillum,  pediculum, 
lumbricum,  quorum  niliil  est  filius ;  ut  ergo  haec  omit- 
tam,  qoooiam  tantae  rei  deformiter  comparaolor,  certe 
(|iii  nascuntur  ex  aqua  <jt  Spiritu  sancto*  ooo  aqiuie 
lilios  eos  rectc  dixerit  quispiam,  sed  dicunlur  lilii  Dei 
Patris  cl  malris  Ecclesiae.  Sic  crgo  dc  Spiritu  sancto 
nalus  esl  Christus,  nec  lamen  filius  esl  Spiritus  sancli; 
sicut  c  converso  non  omnes  qui  dicootur  alicuius  filii t 
cooseqoeos  est,  ut  de  illo  etiam  nati  essc  dicanlur, 
ut  illi  qui  adoptantur.  Dicuotor  ctiam  filii  gehennae 
oon  ex  illa  oati ,  sed  in  illam  praeparati  ».  «  Cum  ita- 
que  de  aliquo  nascalur  aliquid,  et  oon  ita ,  ul  sil  lilius; 
nec  rursus  omnis  <|iii  dicitur  filius,  de  illo  sil  nalus, 
cuius  dicitur  filius;  profecto  modus  iste,  quo  naliis  est 
Christus  de  Maria  sicul  filius,  et  de  Spirilu  saocto  non 
sicut  filius,  iosiooat  nobis  gratiam  Dei,  qua  homo , 
nullis  mcrilis  praecedeotibos,  io  ipso  exordio  oaturae 
suae,  quo  esse  coepit,  Vcrbo  Dei  copularetur  in  tan- 
tam  personae  ooitatem,  ut  idem  esset  Filius  Dei,  qui 
Filius  hominis,  ct  Filius  hominis,  qui  Filius  Dei ;  cl 
sic  io  nalurae  humanac  susccplione  lieret  quodaio  modo 
ipsa  gralia  illi  homini  naturalis,  qua  nullum  possit  ad- 
mittere  peccatom.  fjuae  gralia  idco  pcr  Spiritum  san- 
ctum  cst  significata,  quia  ipse  proprie  sic  est  Deus,  ut 
sit  eliam  Dei  donum  ».  «  Per  hoc  ergo,  quod  de  Spi- 
rilu  sancto  esse  nativitas  Chrisli  dicilur,  quid  aliud 
quam  ipsa  gratia  demonstratur,  qua  homo  mirabili  et 
ioeffabili  modo  Verbo  Dei  est  adiunclus  atque  concre- 
tus  7  et  divina  gralia  corporalitcr  repletus»? 

Polcst  ctiam  dici  Christus  secundum  hominem  ideo 
natus  de  Spiritu  sancto,  quia  eum  fecit.  In  quantum 
enim  homo  est,  et  ipse  factus  est ,  ot  ail  Aposlolus". 
Co/iceptus  crgo  et  natus  de  Spiritu  sancto  dicitur,  noo 
quod  Spiritus  sauctus  fucrit  Virgini  pro  semine ,  non 
enim  de  substanlia  Spiritus  saocti  semen  partus  acce- 
pit,  sed  quia  pcr  gratiam  Dei  et  operationem  Spiritus 
sancli  de  carne  Virginis  est  assumtum  quod  Verbo 
est  uoitum.  Et  io  Evangelio  9  secundum  hanc  intelli- 
genliam  legitur  de  Maria,  quod  inventa  est  in  uiero 
habens  de  Spiritu  sancto.  Cuius  dicti  ralionem  Ambro- 
sius  insiouans  io  sccoodo  libro  de  Spiritu  saocto10  ait : 
«  Quod  ex  aliquo  est  aut  ex  substantia,  aot  ex  pote- 
state  eius  est:  ex  substantia,  sicot  Filios,  qui  a  Patre, 
el  Spirilus  saoctus,  qui  a  Patre  Filioquc  procedit;  ex 
polestate  autem,  sicut  ex  Deo   omnia.    Quomodo  ergo 


Silutio 


Dubiur 


Dubiur  , 


Maior  e 

natio. 


Dubiun 


Dubian 
et  aha 

lutio. 


Dubiun 


Auibroi 


1  DiSt.   I.   C.   lllt. 

2  Vat.  cum  cod.  A  et  pluribus  edd.  tribuatur. 

3  Cfr.  L  Sent.  d.  XVII.  c.  I.  et  ibid.  c.  4.  —  Pro  inae- 
stimabili  Vat.  cum  pluribus  edd.  ineffabili.  In  seqq.  respicitur 
loan.  1,    14,  et  Phil.  2,  7. 

*  Cap.  38.  n.  12.  Pro  An  et  edd.  cum  solo  cod.  C  etiam, 
refragante  etiam  originali. 

5  Ibid.;  seq.  locus  ibid.  paulo  superius;  tertius  locus  ibid. 
nfra;  quartus  c.  39.  n.  12;  quintus  c.  40.  n.  I2;\ultimus  c. 
37.  n.   II.  et  c.  41.  n.  13. 


6  loan.  3,  o.   Infra   verba  filii  gehennae  respiciunt  Mattlr 
23,  1S. 

7  Edd.  I,  8  concreatas,  Vat.  cum  oliis  edd.  eonnexus ,  iv- 
fragantibus  cocld.  ABCt)  et  originali. 

8  Hom.   1,3;  Gal.  i,  i.  Quoad  ea  quac  sequuntur,  cfr.  Ex- 
planatio  Symboli  ad  Damasum  (inter  opera  Hieronymi). 

9  Matth.    I,    18:  Luc.   I,  27. 

10  Cap.  '6.    n.  42  seq.,  quo   loco  ante  et  Spiritas  sanctUS 
edd.,  exceptis  1,8,  addunt  vel  ex  Patre. 


DIST.  IV.  DIVISIO  TEXTUS. 


97 


in  uiero  babuit  Maria  ex  Spiritu  sancto?  Si  quasi  <\c 
substantidj  ergo  Spirilus  in  carnem  et  ossa  conversus 
est.  Non  ulique.  Si  vero  quasi  ex  operatione  el  pote- 
state  eius  Virgo  concepil,  quis  neget  Spjritum  san- 
ctum  domioicae  incarnationis  auetorem  »? 

Cap.  III. 

Quare  Apostolus  dicil  Christum  factum  , 
quem  nos  falemur  natum. 

Sed  quaeri  potest,  cmn  nos  Salvatorcm  natum  pro- 
liteamur,  cur  Apostolus  eum  factum  dicat  ex  semine 
Davidj  alio  loco,  faclum  ex  muliere1 ,  cum  aliud  sil 


fierij  aliud  nasci.  Aliquid  ergo  significavit  hoc  dicto. 
Quia  enim  non  huraano  semine  concreta  esl  earo  Do- 
mini  in  utero  Virginis  el  corpus  effecta ,  sed  effeclu  el 
virtute  Spiritus  sancti;  ideo  Apostolus  dicil  factum , 
non  natum.  Aliud  cst  enim  scmine  admixto  el  sangui- 
nis  coagulo  generare 3  aliud  esl  non  permixtione,  sed 
virtute  procreare.  Possunl  homines  generare  Blios  ' . 
non  facere. —  Ecce,  quare  dixit  Apostolus  factumj  et 
non  naturn,  ne  eius  scilicet  nativitas,  quae  luit  siue 
viri  semine,  nostrae  similis  pularetur,  quae  conflcitur 
seminum  commixtione.  Ideo  autem,  cum  factum  dice- 
ret  Apostolus,  addidil  ex  semine  David,  quia,  elsi  non 
intercessit  semen  hominis  in  conceptione  Virginis,  ta- 
men,  quia  ex  ea  carne  Cbrislus  formatus  est,  quae 
constat  ex  semine,  recte  dicitur,  quia  faclus  est". 


COMMENTARIUS  IN  DISTINCTIONEM  IV. 

De  ipsa  conceptione  Cbristi.    . 


Cum    vero   incarnatio    Verbi  etc. 


DIVISIO  TFATUS. 


Supra  determinavit  Magister  de  sanctificatione 

Virginis ,  quae  fuit  praeambula  ad  conceplioncm 
Christi.  In  hac  parte  determinat  de  ipsa  conceptione 
Domini.  Et  quoniam  conceptio  Christi  habet  compa- 
rationem  ad  Spiritum  sanctum  fecundantem  et  ad 
Virginem  concipientem ;  ideo  pars  ista  habet  duas 
partes.  In  quarum  prima  determinat  de  conceplione 
Christi  tn  comparatione  ad  Spirilum  sanctum.  In 
secunda  determinal  de  ea  in  comparatione  ad  Vir- 
ginem ,  ibi :  Sed  quaeri  potesl ,  cum  nos  Salvato- 
rem  profiteamur  nalum. 

Prima  pars  in  parles  tres  dividitur.  In  quarum 
prima  ponit  vel  exprimit  verilatem,  assignaps,  quare 
incarnationis  mystcrium  sit  Spiritui  sancto  attribuen- 
dum.  In  secnnda  vero  removet  dubitationem,  ex  bis 


quae  dicta  sunt  habentem  ortum,  ibiiSed  non 
liic  diutius  immorandum.  \\\  tertia  vero  subiungit 
inaiorem  explanationem  praedictorum ,  ibi:  Profecto 
modas  iste,  quo  natus  est  Christus  de  Maria  etc 
Prima  pars  habet  duas.  In  prima  exprimit  veritatem. 
In  secunda  confirmal  oam  per  auctoritatem,  ibi: 
Unde  Auguslinus  super  hoc  movens  quaeslionem. 
Similiter  secunda  pars,  in  qua  removet  dubitatio- 
nem,  dividitur  in  duas.  In  prima  parte  ponitquae- 
stionem.  In  secunda  solutionem,  ibi:  Non  estautem 
concedendum.  Eodem  modo  tertia  pars,  nbi  ponil 
explanationem ,  dividitur  in  duas.  In  quarum  prima 
ponit  unuin  explanandi  modum  secundum  tagusti- 
num;in  secunda  alium,  ibi:  Potestetiam  Christus 
dici  secundum  hominem  elc. 


TRACTATIO  QUAESTIONUM. 


Ad  intelligentiam  huius  partis  incidit  hic  quae- 
stio  de  conceptione  Christi  quantum  ad  tria. 

Primo  enim  quaeritur  de  ipsa  conceptione  in 
comparatione  ad  Spiritum  sanctum  efficientem. 

Secundo  de  ipsa  quantum  ad  gratiam  inter- 
venientem. 

Tertio  <le  ipsa  quantum  ad  Virginem  conci- 
pientem. 


Haec  enim  tria  tangil  Magister  in  liltera. 

Circa  primura  quaeruntur  tria. 

Primo  qii.icriiui'.  uiruin  Filii  Dei  incarnatio  vel 
conceptio  appropriari  debeal  personae  Spiritus  sancti. 

Secundo  quaeritur,  utrum  Spiritus  sancti  filius 
debeat  Christus  appellari. 

Tertio  quaeritur,  utrum  Christus  possil  dici 
filiu-  Trinttatis. 


1  Locc.  iam  citt.  Rom.  I,  3;  Gal.  i,  i. — Paulo  lnferlus  pro 
concreta  edd.  I,  8  concepta,  aliae  congregata,  refragantlbus 
codd.   \  BCD  c(  ed.  6. 

1  Godd.  A.BCD  adiiciunl  hotnines;  paulo  superius  posl 

S.  Bonav.        Tom.  III. 


Possunt  edd.,  excepUs  I,  8,  addunl  enim.  Dcinde  pro  >■■ 
mine.  edd.  eaedem  i  irili  semine. 

1  Quae  pracceduni  sunl  In  Glosso  ad  Bom   I,   I,  surota  ei 
August.,  Exposit  Inchoato  Epislolae  ad  Bom.  n.  i. 

i  I 


98 


si:.\i i:\ti\iu  m  uit.  111. 


ARTICULUS  I. 

I>r  conceptione  Christi  in  comparalione  ad  Spiritum  sanctum  efjicienlem. 

QUAESTIO  I. 
Utrum  Filii  Dei  incarnatio  debcal  appropriari  /'<itri,  au  Spiritui  sancto. 


tiim. 


Circa  primum  sic  proceditur  etquaeritur,  utrum 
Filii  Dei  incarnatio  debeat  appropriari  Patri,  an  Spi- 
ritui  sancto.  Ft  quod  Patri,  videtur. 

1.  Christi  incarnatio  vel  conceptio  non  est  aliud 
Ad  opposi-  quam  Filii  inissio1;  sed  Filii  inissio  magis  compelit 
Patri  quam  Spiritui  sanclo:  ergo  pari  ratione  et  in- 
carnatio  et  conceptio. 

±  llem,  Filii  incarnatio  non  est  aliud  qnam 
eius  donatio  —  unde  in  eius  Nativitate  cantamus: 
Filius  datus  est  nobis2  —  sed  donatio  maxime 
compelil  Patri,  iuxta  illud  loannis  tertio:  Sic  Deus 
ililrxit  mundum ,  ut  Filium  suum  unigenitum  da- 
rct:  ergo  videtur,  quod  conceptio  debeat  appro- 
priari  Patri ,  non  Spiritui  sancto. 

3.  Item ,  annuntiatio  conceptionis  Filii  Dei  facta 
est  per  Angelum  Gabrielem,  qui  est  fortitudo  Dei3 ; 
sed  fortitudo  sive  potentia  appropriatur  Patri ,  non 
Spiritui  sancto:  ergo  pari  ratione  et  incarnatio. 

4.  Item ,  potentia  divina  maxime  manifestatur 
in  operatione  illa,  cuius  extrema  distant  distantia 
maxima,  sive  infinita;  sed  Filii  Dei  et  creaturae  est 
infinite  distantium  unio:  ergo  in  operalione  illa  est 
potissime  divinae  potentiae  manifestatio.  Sed  huius- 
modi  opus  appropriatur  Patri,  non  Spiritui  sancto: 
ergo  et  conceptio 4. 

Sed  contra,  quod  debeat  appropriari  Filio,  vi- 
detur. 

5.  Opus  conceptionis  pertinet  ad  opus  repara- 
tionis;  sed  opus  reparationis  pertinet  ad  Verbum5: 
ergo  et  ipsa  conceptio. 

6.  Item ,  ei  proprie  formatio  carnis  allribuitur, 
cui  attribuitur  assumtio;  sed  carnis  assumtio  attri- 
buitur  soli  Verbo:  ergo  videtur,  quod  soli  ei  de- 
beat  appropriari  ipsa  conceptio6. 

7.  Ilem ,  ei  personae  potissime  debet  appropriari 
carnis  conceptio  ex  lempore,  cui  potissime  convenit 
conceptio  ex  aeternitate;  sed  haec  est  persona  Filii, 
secundum  quod  dicilur  Proverbiorum  octavo7:  Non- 
dum  erant  abyssi,  et  ego  iam  concepta  eram. 


8.  ltem.  opus,  quod  est  maxime  divinae  sa- 
pienliae  manifeslalivum ,  personae  Filii  Dei  est  ap- 
propriandum ;  sed  tale  est  incarnationis  mysterium. 
quia,  sicut  dicitur  in  Iob  8,  prudentia  eins  percus- 
■si/  superbum:  videtur  ergo,  quod  conceptionis  sa- 
cramenlum  Filio  Dei  sit  appropriandnm. 

Skd  contra  hoc  est: 

1.  Auctoritas  in  Symbolo9:  «Conceptus  est  deFundamen 
Spirilu  sancto»;  non  dicilur  de  Patre,  vel  Filio.  El 
Lucae  primo:    Spiritus  sanctus  superveniet  in  te. 
Item  Mallliaei  primo:  Quod  enim  in  ea  natum  est, 
de  Spiritu  sancto  est. 

±  Ilem,  ratione10,  eo  ijuod  opus  incarnationi- 
manifestativum  est  divinae  bonitatis  et  caritatis;  sed 
hoc  appropriatur  Spiritui  sanclo:  ergo  elc. 

C  0  N  C  L  U  S I O. 

Incarnatio  Filii  Dei  potissime  appropriari  debel 
Spirilui  sanclo,  tum  propter  erroris  exclusio- 
nem,  tum  propter  veritatis  manifestationem. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  opus  incarnationis  concinsio 
manifeslativum  est  divinae  potentiae ,  sapientiae  et 
bonitatis  secundum  diversas  condiliones  in  ipso  re- 
pertas.  Contingit  enim  loqui  de  ipso  quantum  ad  Distincti* 
ipsa  unibilia,  et  quantum  ad  unionis  modum,  et 
quaotum  ad  unionis  fructum.  —  In  comparatione 
ad  unibilia,  inter  quae  est  infinita  distantia,  mani- 
festatur  divina  potenlia.  —  In  comparatione  vero  ad 
unionis  modum  congrnentissiiuum.  prout  competebal 
ad  huinanum  remedium,  manifestaiur  Dei  sapientia. 
—  ln  comparatione  vero  ad  fructum  sive  ad  effectum 
consequentein ,  quo  se  obtulit  Deo  et  Patri  in  odo- 
rem  suavitatis  " ,  manifestatur  divina  bonitas,  mise- 
ricordia  et  caritas.  Et  hoc  esl  quod  dicit  Damasce- 
nus  in  libro  lertio,  capilulo  primo:  «Monstralur 
simnl  in  incarnatione  bonitas ,  iustilia  et  sapientia 
Dei:    bonitas   quidem ,    quia    non    despexit  proprii 


1  Vide  August.,  11.  de  Trin.  c.  5.  n.  7.  seqq.  et  IV.  c.  20. 
n.  27,  ubi  etiam  innuilur,  quod  Palri  conveniat  mittere,  de 
quo  clV.  siipra  lit.  Magistri,  d.  I.  c.  I,  ct  I.  Sent.  d.  15.  p.  I. 
q.  3. 

2  Isai.  9,  G,  quae  verba  recitantur  in  Introitu  Missae  terliae 
in  festo  Naliv.  Domini.  —  Seq.  locus  Script.  est  Ioan.  3,   16. 

3  Cfr.  Luc.  I  ,  26.  —  Gregor.,  I!.  in  Evang.  homil.  34. 
n.  9:  (jabriel  autem  fortitudo  Dei.  —  Dc  minori  cfr.  1.  Sent. 
lit.  Magistri ,  d.  XXXIV.  c.  4,  et  Comment.  q.  3. 

*  Edd.  ergo  non  conceptio. 
5  Cfr.  supra  d.  1.  a.  2.  q.  3. 


6  Vide  supra  d.    3.    p.    II.    a.   3.   q.  2.   fundam.   I.  2.  — 
Codd.  M  0  (tppropriari  camis  conceptio. 

7  Vers.  24.  —  De  hoc   arg.    cfr.    supra  d.   I.  a.  2.  q.   3. 
in  corp. 

8  Cap.  26,   12.  —  De  maiori  cfr.  I.  Sent.  lit.  Magistri,  d. 
XXXIV.  c.  4,  et  Comment.  q.  3. 

0  Scil.  Aposlolorum.  —  Teslimonia  seqq.  sunt  Luc.  I,  35, 
et  Mattli.  1 ,  20.  —  Pro  conlra  hoc  codd.  G  Z  contra  haec. 

10  Supple  cum  codd.  F  N  (T  a  posleriore  manu)  U  cidetur. 

11  Eph.  5,  2:  Tradidit   [Cliristus]  semetipsum  pro  nobi> 
oblationem  et  hostiam  Deo  in  odorem  suavitatis. 


DIST.  IV.  ART.  I.  QUAEST.  L 


99 


ilex  ratio, 
re  magis 
roprialur 
itui  S. 
Ratio  1. 


plasmatis   infirmitatem,   sed   viscera  eius  commota 

sunt,  ipso  caclcnle,  et  manuni  porrexit;  iustitia , 
quoniam,  homine  victo,  non  alium  fecil  vincere  ty- 
rannuni;  sapientia,  quoniam  invenit  apori  \  id  est 
difficilis,  solutionem  decentissimam  » .  Quoniam  igitur 
in  incarnationis  opere  secundum  considerationes  di- 
versas  contingil  invenire  appropriata  tribus  personis 
valde  excellenter  et  praecipue2:  hinc  esl,  quod  con- 
icimio  2.  ceptio ,  cum  sit  opus  trium  personarum,  appro- 
priari  potest  tribus  personis  secundum  diversas 
considerationes ,  sicut  ostendunt  raliones,  quae  prius 
inductae  sunt. 

Scriptnra  tamen  magis  appropriat  Spirilui  san- 
cto  quam  alicui  triuin  personarum ,  et  lioc  duplici 
ratione,  videlicet  propter  erroris  exclusionem ,  et 
propter  veritatis  manifesUUionem.  —  Propter  erro- 
ris  exclusionem:  quia  in  conceptione  humana  con- 
suevit  se  immiscere  foeditatis  concupiscentia,  acper 
hoc  originalis  culpa.  Ne  illud  ergo  dicatur  fuisse  in 
conceptione  Christi,  dicitur  conceptus  fuisse  de  Spi- 
ritu  sanclo:  ad  excludendum  carnalem  commixtio- 
nem  dicitur  concepius  de  Spiritu3;  ad  excluden- 
dum  vero  concupiscenliae  foeditatem  dicitur  non 
solum  conceptus  de  Spiriiu ,  sed  de  Spiritu  sancto. 

Alia  vero  ratio  est  propter  veritatis  manifesta- 
tionem.  Illud  enirn  quod  maxime  praeparavit  Vir- 
ginem  ad  Filii  Dei  conceplionem,  fuit  amor  divinus. 
Unde  quemadmodum  mulier  concipit  per  viri  dele- 
ctationem 4  el  ipsius  adhaesionem,  quae  est  cum 
desiderio  et  amore  virtutis  generativae;  sic  beata 
Virgo  propter  amoris  singularitatem  singulariter 
concepit  Deum  ex  Deo;  et  ideo  concepisse  dicitur 
de  Spiritu  sancto.  Et  hanc  rationem  assignat  Hugo 
de  sancto  Victore  in  quodam  suo  libello  5,  ubi  sic 
dicit:  «  Concepit  Virgo  Maria  de  Spiritu  sancto,  non 
quia  de  Spiritus  sancti  substantia  semen  partus  ac- 
ceperit,  sed  quia  per  amorem  et  operationem  Spi- 
ritus  sancti  ex  carne  Virginis  divino  partui  substan- 
liam   ministravit.   Nam    quia   amor   Spiritus  sancti 


rtalio  -2. 


singulariter  in  corde  ardebat,  ideo  in  carne  eius 
mirabilia  faciebat;  cuius  dilectio  quia  in  corde  non 
suscepit  socium,  operatio  in  carne  illius  non  habe- 
bat  exeinpliiin ». 

Et  sic  patet,  quod  propter  erroris  exclusioneni 
et  verittiiis  manifestationem  incarnatio  Filii  Dei  po-  concinsio  3. 
tissime  appropriari  debet  Spiritui  sancto.  Et  propter 
has  duas  rationes  frequenter  in  Scriptura  fit  appro- 
priatio,  sicut  ostensum  fuit  in  libro  primo6. 

Kx  his  autem  manifesta  est  responsio  ad  obie-  "' 

oppOs. 

cta,  quia  verum  concludunt  secundum  diversas  vias. 
quod  incarnationis  mysterium  diversis  de  causis  po- 
lest  appropriari  cuilibet  trium  personarum.  Si  quis 
autem  ex  his  velit  arguere,  quod  iocarnationis  opus 
magis  debet  appropriari  Patri  vel  Filio  quam  Spi- 
ritui  sancto;  ad  omnia  esl  una  responsio :  quia  pro- 
cedunt  ex  insufficienti  et  peccant  secundum  conse- 
quens1,  quia  una  sola  ratio  non  sufficit  appropriari 
uni  soli  personae,  ubi  respectu  alterius  personae 
reperitur  ratio  maioris  congruentiae ;  et  sic  esl  in 
proposilo. 

lllae  tamen  duae  rationes,  quae  fundantur  su-  ^  » ■■-■-•  i- 

Tl!l-       TV    •         •  ■  et  6.  II 

por  hoc,  quod  1 1 1 1 i  Dei  vncarnatio  non  est  aliud  positum. 
quam  missio,  et  conceptio  non  est  aliud  quam  car- 
nis8  assumlio;  non  valent,  quia  tam  missio  quam 
assumtio  important  relationem,  quae  proprie  potesl 
respicere  personam  Patris  et  Filii;  sed  conceptio 
dicit  effectum  et  operationem,  quae  communis  esl 
tribus  personis  et  appropriatur  Spiritui  sancto  rx 
causis  praedictis;  quamvis  et  aliae  rationes  con- 
gruentiae  possint  assignari,  sive  quia ,  nominato 
Spiritu  sancto,  inlelligunlur  aliae  personae,  qui  esl 
amborum  uniias  et  communio,  sicul  Augustinus 
explanat  in  littera9;  sive  quia  in  incarnatione  fuil  co- 
piosissima  divinae  bonitatis  effusio.  Et  sic  Spiritui  tf°< 
sancto  appropriatur  conceptio,  tmn  ratione  proprii, 
quia  est  amborum  unilas,  tum  ratione  appropriali, 
quia  est  ambornm  bonilas.  —  Kx  bis  autem  satis 
patere  potest  responsio  ad  obiecla. 


1  Ksi  genitivus  latinizali  verbi  Uraeci  oucopoc  (toTS  ocn6pou  in 
lextu  Graeco),  quod  idem  signiflcat  ac  invius,  difficilis.  —  Pro 
apori  edd.  subsiitueruni  aporiam,  vocem  itidem  c  Graeco 
ct7c6ppoia  i.  e.  defluvium,  defluxus)  sumtam  el  lalinizatnm,  qua 
quaedam  ulceris  speciea  signiflcatur.  Posl  id  est  Vnl.  suo  marte 
interserit  vulneris  <•(  subinde  posl  diffieilis  subiicil  curam  vel. 
Pro  difficilis  codd.  FMOU  exhibenl  difficillimi.  Paulo superius 
posl  vincere  tyrannum  textus  origin.  plura  addit. 

'•  ln  codd.  A  E  (i  II  K  !.  T  V  X  ;i.i  ,  omisso  rl,  verbum  pnw- 
cipue  ab  antecedentl  voce  inlerpunctione  dividltur  coniungilur- 
que  cum  subsequentl  hinc  est 

3  Posl  de  Spiritu  codd.  (ill  (I.  n  prima  manu)  TVYZ 
indebite  repetunl  sancto. 

4  Godd.  KZ  dilectionem,  Vut.  dilectionem  vel  dslectatio- 
iirm.  Mox  pro  adhaesionem  <tu\d.  EG  L  V  X  (T  a  prima  manu) 

ililliiirsiliiliniiriii. 

5  in  libello  eplstolarl  de  l>.  Mariae  virglnltate ,  c.  -'.  clrca 


flnem,  ubi  texlus  originalis  sic  soual:  ConcepiL..  partui  natura 
snl.i--i.inti.iiii  minislravil.  Nam  quia  in  corde,  quo  amor  Spiritus 
sancti  ?ingularitcr  ardnbat,  ideo...  raciebat.  El  cuius  dileciio  iu 
corde  illins  non  suscepil  socium,  i  ius  operaiio  etc.  —  Pro  amor 
Spiritus  sninii,  quae  nostra  leclio  innititur  codd.  MO,  N  I 
Dri  iiniin .  Mox  | n ►  — ; i  iu  corde  codd.  F  k  subduni  i 
adiii  ii   \'iiijinis. 

»  Disl.  34.  q.  3.  Cft*.  Ibid.  d.  31.  p.  II.  dub.  I. 

i  \)"  ijii.i  f.ill.i.i.i  agil  Arlstot.,  I.  Elench 
i.iin.  i.  pag.  ii-2S,   nui.i   i.  p|  p*ag.  691,  nota  •'•.  —  Paulo  posl 
pro  appropriari  |  supple:  allquid]  rodd  m  i  >  ad  appropriationem. 

8   Pro   nliliis  .  nilil.     \  (■  I.  \    I    I    \     i  i  l.li  .1  ril.l.    I  .     |  iii,;ii- 

imiiiniis.  Paulo  Infcrfus  pro  effectum  rodd.  \  I.  <■  I  T  \  \ 

. i ! 1 1  i  -i  i  m  edd.  i ,  1  ndose  affectum. 

"  Hlc  c  I.  seq.  Cfr    I.  Sent.  d.  10   per  totam,  ubl  di 
nin  sancto  sormo  esl  ceu  amort  '•!  ««ru  Patrlsel  Filll.  —  Prn 
amborum  unitas  codd  <■  II  aa  cc  el  edd.  I  ,  2  amborun 


\    . 


Vide 


11)1) 


SENTENTIARUM  LIB. 


SCHOLION. 


I.  Communitcr  tenetur,  quod  incarnalio  subratione  opera- 
iionis  sive  efflcientiae  divinae  convenienter  upproprielur  Spiri- 
iui  s. ;  el  quod  ita  intelligenda  sint  verba  Symboli  conceptus 
de  Spirihi  S.  Bonitas  enim  et  caritas  appropriatur  Spiritui  S. 
(1.  Sent.  d.  34:  q.  3,  d.  31.  p.  II.  a.  1.  2.);  atque  bonilas  et 
caritas  divina  maxime  elucet  in  operc  incarnationis;  unaquaeque 
autem  operaiio  dicitur  alicui  personae  divinae  eo  magis  appro- 
priabilis,  quo  magis  in  ea  manifestatur  aitributum  illi  personae 


appropriatum.  Praediclae  rationi  coromuniter  receptae  S.  Bonav. 
(iiuis  alias  in  corp.  quaestionis  adiungiL 

II.  Alex.  Iliil.,  p.  III.  q.  8.  m.  3.  a.  I.  — S.  Thom.,  bicq. 
1.  a.  I ;  S.  III.  q.  32.  a.  I.  2.  —  B.  Albert.,  bic  a.  I.  2.  —  Petr. 
,i  Tar.,  hic  q.  I.  a.  I.  —  Richard.  a  MetL,  hic  a.  I.  q.  I.  — 
/Egid.  !>.,  bic  (j.  I.  a.  I.  2.  —  Dionys.  Carlh.,  de  hac  ct  2.  seqq. 
liic  (}.   I. 


QUAESTIO  II. 
Utrwm  Chrislus  possit  dici  filius  Spiritus -sancti. 


tum. 


Secuntlo  quaeritur,  utrurn  Christus  possit  dici 
lilius  Spiritus  sancti.  Et  quod  sic,  videtur: 

1.  Quia  Damascenus  '  dicit:  «  Descendit  in  Vir- 
Ad  opposi-  ginem  Verbum  tanquam  o-Tiopo?,  id  est  semen»;  sed 

quod  operatur  ad  alicuius  generationem  mediante 
semine  habet  rationem  patris:  si  ergo  boc  modo 
operatus  est  Spiritus  sanctus,  ut  dicit  Damascenus, 
ergo  est  pater  eius. 

2.  Uem,  pater  dicitur  a  qui  deducit  rem  ad 
esse:  ergo  si  magis  deducit  rem  ad  esse ,  magis 
debet  dici  paler:  ergo  si  Spiritus  sanctus  magis  est 
operatus  ad  hoc,  quod  caro  Christi  produceretur 
in  esse ,  quam  aliquis  pater  respectu  prolis  pro- 
creandae;  videtur,  quod  Christus  sit  filius  Spiritus 
sancti,  loquendo  proprie. 

3.  Item ,  Spiritus  sanctus  cum  Virgine  operatus 
est  Filii  Christi  conceptionem ,  nec  minus  operatus 
est  Spiritus  sanctus  quam  Virgo,  sed  multo  am- 
plius3:  si  ergo  Christus  dicitur  filius  Virginis,  et 
Virgo  dicitur  eius  mater;  videtur,  quod  multo  for- 
tius  debeat  Spiritus  sanctus  dici  eius  pater. 

k.  Item,  omne  quod  est  de  aliquo  per  aclum 
conceplionis ,  habens  similitudinem  substanliae  cum 
illo ,  dicitur  eius  tilius 4 ;  sed  Christus  conceptus 
est  de  Spiritu  sancto  et  similis  est  in  substantia  cum 
illo:  ergo  Christus  est  filius  Spiritus  sancti. 

5.  Item ,  quicumque  habet  gratiam  Spiritus 
sancti,  hoc  ipso  est  filius  eius;  sed  Christus  ab  in- 
stanti  conceptionis  habuit  gratiam  excellentissimam 
Spiritus  sancti5:  ergo  videtur,  quod  filiatio  conve- 
niat  Christo  respeclu  Spiritus  sancti. 

Sed  contra:  1.  Christus  nullius  est  filius   nisi 


nalura;  sed  solius  Patris,  vel  Matris   est  filius  pert-undamei 
naturam:  non  ergo  Spiritus  sancti 6. 

2.  Item,  filiatio  respicit  hypostasim;  sed  hypo- 
stasis  Filii  Dei  nullo  modo  habet  comparari  ad  Spi- 
ritum  sanctum  in  habitudine  filiationis,  immo  potius 
in  habitudine  principii7:  ergo  simpliciter  falsum  est 
dicere,  quod  Christus  sit  filius  Spiritus  sancti. 

3.  Item ,  si  Christus  est  filius  Spiritus  sancti , 
ergo  Spiritus  sanclus  est  pater  Christi,  et  Deus  Pa- 
ter  est  pater  Christi:  ergo  duo  patres  in  Trinitate8. 

4.  Item,  si  Christus  est  filius  Spiritus  sancti, 
quia  operatus  est  eius  conceptionem ,  ergo  pari  ra- 
tione  Christus  est  filius  suus ;  sed  hoc  nec  ratio  nec 
fides  admittit,  quod  eadem  res  se  ipsam  gignat  °, 
quod  idem  sit  pater  et  fdius  sibi:  ergo  si  Christus 
non  est  iilius  suus,  pari  ratione  nec  Spiritus  sanctus 
pater  eius. 

o.  Item,  ad  hoc  est  auctoritas  Augustini,  quam 
Magister  ponit  in  littera10:  « Quis  dicere  audebit, 
Christum  esse  filium  Spiritus  sancli,  cum  hoc  ita 
sit  absurdum,  ut  nullae  fidelium  aures  hoc  valeant 
sustinere»?  Videtur  igitur  tanquam  haereticum  di- 
cere,  Spirilum  sanctum  esse  patrem  Christi. 

C0NCLUS10. 

Nullatenus  admitiitur  locutio ,  quod  Christus 
sit  filius  Spiritus  sancti. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  absque  dubio  ista  conciusic 
locutio    non    admittitur    nec   est  admittenda,   tum 
propter  vitandum  errorem  circa  generationem  tempo- 


1  Libr.  III.  de  Fide  orthod.  c.  2.  Ipsa  Damasc.  verba  ha- 
bentur  supra  in  lit.  Magistri,  d.  III.  c.  I.  Vat.  voci  sporos , 
quam  Graecis  litteris  descriptam  exhibet  (o-rcopo?) ,  cum  originali 
praefigit  8eio?  et  dein  post  id  est  subiicit  divinum.  Codd.  sporos 
mutarunt  in  scopon. 

2  Cod.  G  est,  Vat.  est  vel  dicitur.  Mox  pro  ergo  simagis 
cod.  aa  ct  cdd.  I  ,  2  ergo  qui  magis. 

3  Vide  iiifra  a.  3.  q.  I.  seq.  —  Paulo  inferius  pro  eius 
mater  codd.  F  N  T  esse  maier. 

4  Pro  filius ,  quod  ex  codd.  M  0  Z  bb  restituimus,  alii  codd. 
cum  edd.  perperam  pater.  Paulo  superius  pro  per  actum  codd. 
K  M  0  U  Z  et  edd.   1  ,  2  pcr  modum. 


5  Cfr.  infra  d.  XIII.  tam  lit.  Magislri  quam  Comment.  — 
Mox  pro  liliatio  codd.  A  G  L  N  T  U  V  aa  filius. 

6  Cfr.  hic  lit.  Magistri,  c.  2. 

7  Vide  1.  Seni.  d.  II.   12.  et  29. 

8  Cfr.  supra  d.  I.  a.  I.  q.  4.  in  corp.  —  Post  ergo  duo 
patres  codd.  K  U  Z  supplent  sunt. 

9  Aristot. ,  II.  de  Anima,  text.  47.  (c,  4.):  Generat  autem 
nihil  ipsum  sc  ipsum.  ldem  dicit  August. ,  1.  de  Trin.  c.  I.  n.  1, 
insupcr  II.  de  Trin.  c.  10.  n.  18.  ait :  Neque  enim  Icsus  etiam 
Spiritus  sancti  filius,  aut  eliam  suus  filius  credi  aut  intelligi  po- 
test.  —  Paulo  ante  pro  filius  suus  codd.  E  N  habent  filius  Filii. 

10  Hic  c.  2. 


DIST.  IV.  ART.  I.  QUA.EST.  II. 


KU 


Kalio 


ralem,  tum  circa  generationem  aeternam.  Ad  vitan- 
duin  errorem  circa  generationem  temporalem,  quia, 
cum  secundum  illam  dicitur  Christus  conceptus  de 
Virgine  et  Spiritu  sancto,  si  diceretur  Spiritus  san- 
ctus  eius  pater,  sicutVirgo  eius  mater ,  iam  vide- 
retur  ex  hoc  Christus  natus  esse  de  Maria  et  Spi- 
ritu  sancto1,  sicut  nascitur  proles  de  muliere  et 
viro.  Quodsi  hoc  falsum  est  —  quia  proles  partem 
accipit  a  patre  et  partem  accipit  a  matre,  in  qua 
assimilatur  patri  et  matri  in  eadem  forma  et  natura; 
et  hoc  non  est  reperire  in  Christo  quantum  ad  eius 
conceptionem ,  immo  soli  Matri  assimilatur  in  natura 
assumta  —  non  2  dehet  admitti,  Christum  esse  filiiim 
Spiritus  sancti,  sed  solius  Virginis  Matris,  ad  mani- 
festandam  et  servandam  veritatem  et  proprietatem 
uuo  -2.  iemporalis  generationis.  —  Sumitur  etiam  ratio  ex 
parte  generationis  aelemae,  quare3  catholici  lalem 
sermonem  non  admittant,  ne  scilicet  confusio  fiat 
aeternarum  relationum  et  proprietatum.  Unde  cum 
proprium  sit  personae  Patris  generare  respectu  per- 
sonae  Filii,  nullatenus  admitlitur,  Christum  esse 
filium  Spiritus  sancti ,  in  quo  4  non  est  alia  persona 
vel  hypostasis  quam  illa ,  quam  Pater  ah  aeterno 
genuit.  —  Ideo  propter  vitandos  errores  tam  circa  ge- 
neralionem  temporalem  quam  circa  aeternam,  non 
recipiunt  theologi  praedictam  locutionem.  —  Unde 
concedendae  sunt  raliones  ad  praedictam  partem. 

1.  Ad  lllud  quod  primo  ohiicitur  de  Damasceno, 
quod  Verhum  Dei  descendit  in  Virginem  ad  rnodum 
seminis;  dicendum,  quod  semen  in  se  duplicem  ha- 
het  proprielatem:  unam  in  hoc,  quod  hahet  in  se 
vim  activam:  alteram  in  hoc.  quod  agil  producendo 


ij  tio  op- 
lloram. 

fiinduiu. 


similem  in  fornia  et  natura.  Damasceuus  ergo  assu- 
mit  simililudinein  seminis  ad  operationem  Spiritus 
sancti  ratione  primae  proprietatis ,  non  secundae. 
Cum  vero  assumit5,  quod  operatio  ad  modum  semi- 
nis  facit  productivum  principium  habere  habitudinem 
palris,  hoc  intelligitur  ratione  secundae  proprietatis. 

2.  Ad  illud  (juod  ohiicitur,  quod  Pater  est  qui 
producit*  rem  ad  esse;  dicendum,  quod  ista  dod 
est  tota  ratio  patris,  quia  necesse  est.  quod  conveniat 
in  natura  et  forma;  sed  Spiritns  sanctns  dod  conyenit 
cum  Christo  in  natura  et  loriua,  secunduin  quam 
producit  ipsum  ad  esse. 

3.  4.  Ad  duo  obiecta  sequentia  iam  patet  re- 
sponsio  per  iam  dicta.  Quod  enim  obiicil .  quod  Virgo 
dicitur  mater,  el  quod7  Spiritus  sanctus  pater;  di- 
cendum,  quod  non  est  simile,  quia  Virgo  conforma- 
tur  Christo  in  iialura,  secunduin  quain  conceptus  est 
ex  tempore;  Spirilus  autem  sanctus,  quamvis  Chri- 
sto  sit  similis  in  natura,  non  tamen  est  eius  prim  i- 
pium  secundum  illam;  et  ideo  non  cogit  ratio  tertia  . 
nec  quarta. 

o.  Ad  illud  quod  ohiicitur  de  gratia,  dicenduin  . 
quod  quainvis  de  aliis  hominihus  concedi  possil . 
quod  sint  filii  Spiritus  sancti  propler  gratiam ,  quam 
ipsi  suscipiunt  et  medianle8qua  in  filiorum  Dei  ado- 
ptionem  assumuntur;  taiuen  circa  Christum  non  habet 
locum  propter  unionem,  quae  non  tanliim  facit,  illiim 
hoininem  esse  filium  Dei  per  gratiam,  sed  filium 
Dei  per  naturam.  Et  ideo  non  sic  conceditur  de  ipso, 
quod  sit  Spiritus  sancti  filius,  sicut  conceditur  de 
aliis  hominihus. 


SCIIOLIOX. 


I.  Omncs  concetlunt,  quod  ista  locutio  non  sil  admittenda , 
quia  saltem  inconvenienter  <'t  improprie  dicitur.  Posteriores 
autem  llieologi  cum  S.  Thoraa  eandem  decernunt  esse  simpluH- 
ter  falsam;  attamen  in  rationibus  pro  hac  conclusione  allatis  non 
conveniunt;  de  quo  videri  potest  /Egid.  R.,  qui,  reiectis  qua- 
tuor  opioionibus  (inter  >  j  1 1 ;  i  s  sunl  etiam  quaedam  rationes  a 
S.  Thoma  in  Commentario  probalae)  landem  profert  et  lalius 
explicat  eara  rationem,  quae  ab  eodem  s.  Thoma  in  Summa 
afferiur. —  S.  Bonav.  autem  modo  loquendi  diverso  usus,  in 
aiferendis  rationibus  sequitur  magisirum  suum  Alexandrum. 

II.  Similia  dicenda  sunl  circa  seq.  |  3.)  quaestionem.  Ne- 
gani  omnes,  eam  loculionem  posse  simpliciter  concedi.  Tamen 
Alex.  Iliil.  (loc.  cit.)  opinatur,  quod  « posset  concedi  cum  de- 
terminatione ,  ul  esl  fflius  Trinitatis  per  creationem  ».  Sedrecte 


s.  Bonav.  cum  ceteris  magislris  suslinet ,  quod  nec  ratione  crea- 
tionis  nec  ratione  sanctificationis  per  gratiam,  immo  i 
modo  isla  lorutio  concedenda  sit.  —  Tamen  quoad  rationem 
prrncipalem  iterum  ;i  s.  Bonav.  discedil  s.  Thoraas,  cura  eara 
sumat  ex  hoc  principio,  quod  solum  ratione  aeternae  genera- 
tionis  debeal  dici  Filivs  Dei,  «  quia  quando  in  aliquo  inveni- 
tur  perfecta  ratio  alicuius  norainis,  nullo  fflodo  recipitur  illud 
nomen  <!<■  e<>  cum  dclerminatione  dimlnuente  »  (hic  q.  I.  a.  2.). 
111.  De  utraque  quaest.:  Alex.  Hal.,  s.  p.  in.  q.  s.  m.  'i.  a. 
t.  —  Scoti  loci  collecli  apud  Hier.  <lc  Montefortino,  t.  IV.  q.  M. 
;i.  3.  —  S.  Thom.,  hic  q.  I.  a.  2j  S.  III.  q.  32.  a.  3.  -  B. 
Albert.,  hic  a.  i. —  Petr.  a  Tar.,  Wc  q.  I.a.  2.  3.  —  Richard. 
;i  Med.,  hii'  a.  I.  q.  2.  —  <Egid.  R.,  hlc  q.  I.a.  :i.  —  Durand., 
hic  <|.  I. 


1  Cod.  T  (/c  Maria  per  Spiritvm  sanctum. 
*  Vat.  cum  pauds  codd.  ideo  mni. 

3  Cod.  \  '/'"'/,  et  <ii'in   pro  admittant  cum   codd.  k  i 
admittunt 

4  \';ii.  supplel  Christo.  Mox  cod.  Z  nisi  illa  pro  '/""///  illa. 
•"  Scil.  obliciens,    non  Damascenus,  <■!  quidem  In  propos. 

iiuimri  |)iiini  arg.   (quod  minor  etiam  assumtio  vocatur,  no- 
tum  <  stt.  —  Paulo  superius  pro  Damascenus  trgo  assumit  cod. 


K  rlarius  Damascenus  vero  sumiL  Pro  Cum  vero  assumit  \ 
Cuiii  iciii  assumitur  m  rations,  quaa  <•(  <l<iu   i<"<i  habitudi- 

lll1  III    Udllcil    irl   siniilitiirliiieiii. 

'  \.ii.  in<-  el  in  iiii<'  soiut.  perdudL       Cfr.  hlc  la.  M»gl 
sui ,  <•.  -2. 

7  Pro  r/  quod  '<i<i   trgo  '•/. 

'  Pro  (/  iiiiiiiuitte  edd.  immediate,  poaita  virgula  pos 
iiieilmte.  —  De  ii  <<•  soluL  <ir   Infra  d.  10.  a.  2.  q.  I. 


102 


SENTENTIARUM  Uli.  III. 


QDAESTIO  III. 
Utrum  Christus  possit  dici  jttius  Trinitatis. 


tum 


Tertio  quaeritur,  utrum  Christus  possit  dici 
filius  Trinitatis,  ad  maiorem  evidentiam  praedicto- 
iitin.  Ki  quod  sic,  videtur. 

1.  Cantico  Deuteronomii ' :  Nunquid   non   ipse 

.\d  opposi-  est  pater  tuus ,  qui  possedit  te  et  fecil  et  creavit  te? 
Sed  lioc  totum  polest  dici  <le  Chrislo  ratione  naturae 
assumtae;  et  secuBdum  illa  tria  dicitur  esse  fihus 
totius  Trinitatis,  cuius  est  possidere,  facere  et  cre- 
are:  ergo  videtur,  qnod  hoc  Christo  satis  catholice 
possit  attribui. 

2.  Item,  ad  Romanos  octavo2:  Ut  sitipsepri- 
rnogenitus  in  multis  fratribus;  Glossa:  «  Secundnm 
illud ,  quod  unigenitus  est,  non  habet  fratres;  se- 
cundum  illud,  quod  primogenitus  est,  fratres  digna- 
tus  est  vocare  omnes  »  :  si  ergo  fratres  sunt  eiusdem 
Patris  et  sunt  filii  totius  Trinitatis,  videtur,  quod 
et  hoc  Christo  convenienter  possit  attribui. 

3.  Item,  quandocumque  aliqua  se  habent  per  in- 
differentiam  ad  aliquam  operationem ,  secundum 
illam  operationem  communem  et  uniformem  reci- 
piunt  denominationem;  sed  tota  Trinitas  operata  est 
incarnationis  mysterium3:  ergo  si  persona  Patris  di- 
citur  esse  pater  Christi  non  solum  quantum  ad  dei- 
talem,  sed  etiam  quantum  ad  humanilatem;  videtur, 
quod  simiiiter  tota  Trinitas  possit  dici  pater. 

4.  Item,  quamvis  in  Trinitate  unus  solus  sit  Pater 
propter  aeternam  generationem ,  tamen  ex  tempore 
propter  effectus  lemporales  tota  Trinitas  dicitur  esse 
pater4,  et  persona  Patris  dicitur  non  solum  pater 
Filii ,  sed  etiam  aliarum  rerum ,  ita  quod  in  nullo 
praeiudicatur  proprietati  Filii:  ergo  cum  Filius  ex 
tempore  naturam  sumserit,  el  aequalem  et  unifor- 
mem  habel  comparationem  ad  totam  Trinitatem;  vi- 
detur,  quod  sicut  quantum  ad  divinam  naturam  di- 
citur  esse  filius  Patris,  ita  secundum  humanitatem 
sil  filius  totius  Trinitatis. 

o.  Item ,  in  Christo  triplex  est  substantia  5 ,  sci- 
licet  suprema,  media  et  in/ima:  suprema,  videli- 
cet  divina,  media,  scilicet  anima,  et  infima ,  vide- 
licet  corpus;  sed  Christus  ratione  naturae  supremae 
est  filius  alicuius,  scilicet  Patris  Dei;  ratione  natu- 
rae  infimae  filius  alicuius,  scilicet  Matris,  ex  qua 


traxit  carnem:  ergo  et  ratione  mediae  filius  alicuius 
erit.  Sed  media,  scilicet  anima,  est  a  tota  Trinitate 

aequaliter:  ergo  videlur,  quod  filius  lotius  Trinita- 
tis  dici  possit. 

(i.  Item.  non  est  maior  confusio  in  proprietati- 
bus  ex  comparatione  alicuius  proprietatis  ad  plura , 
quam  si  de  eodem  dicantur  duo  opposita,  immo 
inulto  minor;  sed  de  Christo  vere  et  catholice  dicun- 
tur  duo  opposila  ratione  duplicis  naturae,  mortalis 
et  immortalis,  passibilis  et  impassibilis s:  ergo  mul- 
to  forlius  ratione  naturae  assumenlis  potest  dici  fi- 
lius  Patris,  et  ratione  naturae  assumtae  filius  totius 
Trinilatis. 

Sed  contra:  1.  Augustinus  in  libro  de  TrinitateFuQd» 
secundo7:  «  Iesus  neque  suus  neque  Trinitatis  filius 
dici  polest:»   ergo  non  potest  dici  filius  Trinitatis. 

2.  Item,  fihatio  est  proprietas  personalis ,  unde 
respicit  hypostasim  8;  sed  in  Christo  es*t  una  sola  per- 
sona  et  hypostasis,  quae  non  potest  dislingui  a  tota 
Trinitate  secundum  illius  relationis  habitudinem :  er- 
go  non  videtur,  quod  dici  possit  filius  Trinitatis. 

3.  llem,  Christus  non  tantum  estfilius,  sed  fi- 
lius  unigenitus,  secundum  quod  dicitur  loannis  pri- 
mo 9:  Vidimus  gloriam  eius  quasi  Unigeniti  a  Patre; 
sed  Trinitas  non  habet  aliquem  filium  unigenitum , 
cum  aequaliter  comparetur  ad  omnes:  ergo  non  vi- 
delur,  quod  Christus  possit  dici  Trinitatis  filius. 

4.  Item,  filiatio  praesupponit  generationem,  ge- 
neralio  autem  dicit  convenientiam  in  natura  et  distin- 
ctionem  in  supposito10;  sed  hoc  impossibile  esl  repe- 
rire  in  Christo ,  nec  secundum  divinam  naturam  nec 
secundum  humanam :  ergo  nullatenus  est  concedenda 

loculio  praedicta. 

i 

C  0  X  C  L  U  S  I  0. 

Non  conceditur,  quod  Ckristus  sit  filius  Trinitatis. 

Respondeo  :  Dicendum ,  quod  apud  theologos  se-  conciusi. 
cundum  communem  usum  non  admittitur:  Christus 
est  Trinilatis  filius.  Sed  huius  rationem  diversi  assi- 
gnant  diversimode. 


1  Cap.  32,  G.  —  Vcrba  ad  maiorem  evidentiam  praedi- 
ctorum  desunt  in  edd. 

2  Vers.  29.  —  Glossa  ,  quae  est  ordinaria  et  secundum 
AugusL,  Expos.  quarundam  propos.  ex  Epist.  ad  Rom.  propos. 
•36,  habetur  apud  Pelr.  Lombard.  et  apud  Lyran.  in  hunc  loc. 
—  In  Glossa  pro  wnigenilus,  quae  est  lectio  originalis  ,  plu- 
rimi  codd.  cum  edd.  I,  2  divinitus ,  codd.  PQ  deilatis , 
Vat.  Deus. 

3  Cfr.  supra  lit.  Magistri,  d.  I.  c.  3.  —  ln  fine  arg.  codd. 
omittunt  pater. 

*  Cfr.  Eph.  i,  6.  August. ,  Enarrat.  in  Ps.  26.  enarrat.  2. 


n.    18:  Pater  est,  quia  condidit,  quia  vocat,  quia  iubet,  quia 
regit.  —  Paulo  inferius  post  naturam  cod.  U  addit  humanhui. 

5  Cfr.  supra  pag.   19,  nota  i. 

6  Vide  supra  pag.  I  i ,  nota  3. 

7  Cap.  10.  n.  18.  Verba  integra  habes  supra  pag.  100, 
nota  9,  ubi  pro  Trinitatis  filius  legitur  Spiritus  sancti  ftlius, 
quae  lcctio  pro  noslro  arg.  ceu  clarior  praeferenda  esset. 

8  Cfr.  I.  Sent.  d.  26.  q.  I.  seqq.  —  De  minori  vide  infra 
d.  5.  a.  2.  q.  2.  et  d.  6.  a.   I.  q.  2.  9  Veis.   U. 

10  Vide  tom.  II.  pag.  479,  nota  I.  —  Paulo  inferius  post 
secundum  humanam  Vat.  supplet  respectu  totius  Trinitatis. 


DIST.  IV.  ART.  I.  QIAEST.  III. 


103 


io  se«t. 


placct. 


undnm 
>nein2. 


Sabel- 
i. 


•  Arii. 


:.r  Se- 
rii. 


ram. 


Quidam  enim  dicere  voluerunt,  quod  lioc  est 
propter  proprietatem  filialionis ,  quae  respicit  per- 
sonam  et  hypostasim;  et  quoniam  hypostasis  Filii 
Dei  sive  persona  aeterna  est  nec  habet  originem  a 
tota  Trinitate.  sed  solum  a  persona  Patris:  hinc  est, 
quod  quamvis  in  Christo  sit  reperire  humanam  na- 
turam  a  tota  Trinitate  creatam ,  non  est '  conceden- 
dum,  Christum  esse  filiuin  totius  Trinitatis  propter 
repugnantiam ,  quae  reperta  est  in  hypostasi ,  hoc  est 
persona,  quae  est  aeterna.  —  Sed  si  ratio  ista  interius 
consideretur ,  non  videtur  magnae  efficaciae,  quia, 
quamvis  hypostasis  Christi  sit  aeterna,  nihil  tamen 
impedit,  ipsum  dici  filium  Virginis  ratione  naturae 
assumtae.  Si  ergo  illi  hypostasi  innasci  potest  filiatio- 
nis  habitudo  in  coinparatione  ad  Matrem ,  ex  qua  na- 
turaWh  tracta  est;  quare  non  potest  innasci  respe- 
ctu  totius  Trinitatis,  a  qua  facta  est  ?  Et  ideo  ex 
parte  proprietatis  filiationis  el  aeternitatis  hyposta- 
sis  non  videtur  efficax  ratio  posse  sumi  ad  repudia- 
tionem  praedictae  locutionis. 

Et  ideo  est  alius  modus  dicendi,  quod  praedi- 
ctus  sermo  non  recipitur,  quia  appropinquat  errori. 
Nani  Christus,  cum  sit  Filius  unigenitus  Dei  Patris, 
non  recipitur,  quod  sit  Filius  Trinitatis  simpliciler , 
propter  hoc  quod  talis  locutio  appropinquat  errori 
Sabellii,  qui  posuil ,  proprietatem  patris  cuilibet 
trium  personaruni  convenienter  posse  attribui.  Non 
recipitur  eliam .  quod  sit  filius  totius  Trinitatis  per 
creationem,  quia  talis  locutio  appropinquat  errori 
Arii,  qui  posuit,  Christum  esse  puram  creaturam. 
Non  recipitur  etiam,  quod  sit  filius  totius  Trinitatis 
per  gratiam;  quia  lalis  locutio  appropinquat  errori 
Neslorii ,  qui  posuit  in  Chrislo  duas  naturas  et  duas 
personas,  divinam  scilicel  et  humanam;el  quantum 
ad  hunianaiii  personam  dixit  Chrislum  Filium  Dei 
per  gratiam.  Ergo  serrno  praedictus  oinni  modo  erro- 
ris  impielali*  appropinquat ;  et  ideo  respuitur  ab  his 
qui  periti  sunt  in  sacra  Scriptura.  —  Unde  rationes  ad 
banc  partem  concedendae  sunt.  quamvis  non  mul- 
lum  cogant. 

I.  Ad  ilhul  quod  obiicitur,  quod  tota  Trinitas 
possedit  et  fecit  et  creavit  secundum  humanam  na- 
turaiii:  dicendum  .  quod  Trinitas  3  alios  homines  sim- 
pliciter  fecit  secundiim  omnem  sui  nalurani:  Chri- 
stum  aulein  non  simpliciler  secundum  omnem  na- 
luiain  fecit,  quia  secundum  divinam  naturam  eum 
solus  Pater  genuit;  et  ideo  non  esl  simile  de  Chri- 
sto  el  aliis  hominibus.  Quamvis  enim  alii   homines 


possint  dici  ereaturae  Dei .  hoc  tamen  de  Christo  non 

recipitur.  sicul  infra  4  melius  videbitur. 

2.  Ad  illud  (piod  obiicitur.  quod  nos  sumus 
fratres  Chrisli;  diccnduni .  quod  ex  hoc  non  sequi- 
tur,  quod  Chrislus  sit  lilius  tolius  Trinitatis.  sed 
(jiiod  nos  dicamur  filii  Dei  Patris  per  eum,  quamvis 
«  nos  per  gratiam,  ipse  vero  per  Daturam  •  .  sicut 
dicil  (iregorins  super  illud:  Ascendo  a<l  Patrem 
meum  et  Patrem  vestrum,  loannis  vigesimo8. 

3.  Ad  illud  (juod  obiicitur,  quod  tres  personae 
se  habent  ad  naturam  6  assumtam  per  indifferentiara ; 
dicendum,  quod  verum  est;  sed  non  sic  se  habeol 
per  indifferentiam  respeclu  personae  assumentis, 
quia  aliam  liabitudinem  habet  ad  personam  Patris. 
aliam  ad  personam  Spiritus  sancti.  Cum  autem  dici- 
tur  Christus  Filius  esse  Dei  Patris,  hoc  magis  dici- 
tur  respectu  nalurae  assumentis  quam  assumtae ; 
quod  patet,  quia  dicilur  Filius  Patris  unigenitus  el 
naturalis.  Et  idco  ratio  illa  non  cogit,  quia  ab  in- 
sufficienti  procedit. 

4.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  Pater  non  di- 
citur  pater  tantum  respectu  Filii,  sed  eliam  aliorum  . 
quorum  est  causa  et  principium  ex  tempore;  dicen- 
(lum,  <piod  sicut  Paler  ex  hoc ,  quod  temporaliter 
aliquos  adoptat ,  dicitur  eorum  pater  ex  tempore, 
sic  etiam  Christus  per  generationem  temporalem  po- 
test  dici  filius  Virginis;  non  tamen  potest  concludi 
quod  sit  filius  totius  Trinitatis.  Non  enim  est  simile. 
Nulla  enim  confusio  proprietatum  incurritur,  nec 
aliquod  verilati  fit  praeiudicium ,  aut  errori  in  ali- 
quo  appropinquatur ,  si  dicatur  Paler  esse  pater  Filii 
solum  per  generationem ,  et  aliorum  per  creationem; 
non  sic  aulein .  cum7  dicitur  Christus  esse  lilius 
totius  Trinilatis.  Nam  si  intelligatur  per  generatio- 
nem,  incurrimus  in  errorem  Sabellii:  si  per  creatio 
nem ,  appropinquamus  errori  Arii  ;  si  solum  per 
adoptionis  gralificationem .  errori  Nestorii. 

'i.  Ad  illud  quod  obiicitur  de  natura  suprema , 
media  eJ  infima,  iam  patet responsio per  praedicta, 
quia,  ciiiu  ill.i s  sil  creata,non  recipitur  circa  Chri- 
stuin  filiatio  alicuius  ralione  illa.  —  Potest  tamen  *ui«. 
dici,  quod  non  est  simile  de  substanliis  extremis  ad 
mediam ,  quia  tuin  ralione  substantiae  divinae  tum 
ratione  carnis  genitus  est  el  assimilatur  suo  princi- 
pio  producenti,  scilicel  Patri  et  Matri:  Patri  in  dei- 
tate,  et  Matri  in  humanitale;  non  sic  autem  esl  ra« 
lione  aniinae ;  el  idco  non  esl  simile. 

(i.  Ad  illud  quod  ultimo  obiicitur  de  proprie- 


1  Cod.  K  (;•  siMiniila  manu)  et  <'(ld.  subdunl  tamen. 

•  Vai.  praedtctut  onmino  errori  impietatis.  Paulo  inferiu9 
posi  (id  hanc  partem  cod.  A  adiungii  mductae. 

3  Codd.  k  r  z  tota  Trinitae. 

*  DisL    I  I.  a.  2.  <|.    I. 

5  Libr.  II.  Ilniiiil.   in  Evang.   homil    25.   n.   6.    Locua   e 
vigesimo   cap.  Bvang.  loan.  silegat.    esl    vert.  17.   Cfr,   Infra 

il.  10.  a.  i.  i|.  i.  si>i|i|.  —  Paulo  sii|)ciiii<  pro  sed  quod  cod. 
T  secundum  quod. 


B  1'iiinnii  rddii.  cum  edd.  i .  .'  perperam  pertonam.  Paulo 
inferiua  pro  <"///»  autem  cod.  ^  Cum  rrjjo.  Subinde  post  //>//" 

iliiitnr  COdd.   I.  I    N  T  U  V  X   siiliiiViimi   Btt 

7  ln  edd.  ••(  nonnullia  codd.  desiderntur  cum. 

•  il.  nalura  medla  i.  e.  nnlme.  —  Moi  pro  alicuiut, 
nempe  lotiua  TriniiaUs,  ^^^  atiava,  etln  flnesoluL  deratione 
animae  pro  ratione  animae.  Paulo  superiua  sd.i  WBLextremii 
rt  media  pro  exiremit  ad  mediam. 


K)'l 


SENTENTIARUM  l.lli. 


tatibus  absolutis,  quod  oonfaciuntconfusionemjdi- 
cendum,  quod  dod  est  simile,  quia  illae  proprietates 
principaliter  respiciunt  naturam,  utpote  esse  passi- 
hil,. iii  et  iramortalem1;  sed  filiatio  respicit  ipsam 
hypostasim,  circaquam  multi  fuerunt  errores,  qui- 


bus  praedicta  locutio  ridetur  appropinquare;  et  ideo, 
quamvis  illae  recipiantur  a  viris  catholicis  tanquam 
catholicae,  baec  respuitur  tanquam  adversaria  fi<l«'i 
christianae  2. 


ARTIGULUS  li. 
De  conceptione  Christi  in  comparatione  ad  gratiam  iu/ermiientem. 


Consequenter  quaeritur  de  conceptione  Christi 
in  comparatione  ad  gratiam  intervenientem.  Et  circa 
hoc  quaeruntur  tria. 

Primo  quaeritur  de  gratia  illa  in  comparatione 
ad  merita  Ecclesiae. 


Secundo,  in  comparatione  ad  meritum  Virginis 
Mariae. 

Tertio,  in  comparalione  ad  dignitatem  naturae 
assumtae. 


QUAESTIO  I. 
Utrum  Christi  incarnatio  fuerit  ex  mera  gratia,  an  eam  impetrarunt  merila  sanctorum  Patrum, 


Circa  primnm  sic  procedilnr  et  quaeritnr,  ntrum 
Christi  conceptio  vel  incarnatio  fuerit  ex  mera  gra- 
tia ,  an  hoc  impetraverunt  sanctorum  Patrum  me- 
rita.  Kt  quod  fuerit  ex  meragratia,  videtur. 

1.  Ad  Titum  tertio s :   Apparuit  benignitas  et 
¥andamema./iumani(as  Saluatoris  nostri  uoii  ex  operibus  iusti- 

titte;  sed  apparitio  illa  benignitatis  et  humanitatis 
est  Filii  Dei  humanatione,  sicut  in  Glossa  dicitur: 
«Cum  benignus  et  humanatus  Deus  noster  appa- 
ruit»:  ergo  videtur,  quod  Filii  Dei  humanatio  non 
fuerit  mediantibus  nostris  meritis. 

2.  ltem,  super  illud  Psalmi 4:  Respice  in  testa- 
mentum  sanctum  tuum;  Glossa:  «  Meminit  promis- 
sionis,  quia  merita  deficiunt »  ;  et  loquitur  de  promis- 
sione  incarnationis:  ergo  etc. 

3.  Item,  de  eo  quod  per  merita  acquiritur,  non 
tantum  tenemur  ad  gratiarum  actiones,  sicut  pro 
eo  quod  gratis  datur;  sed  de  Christi  donatione  te- 
nemur  ad  omnimodas  gratiarum  acliones:  ergo  vide- 
tur,  quod  illam  non  impetraverint  merita  Ecclesiae. 

4.  Item ,  quod  est  fundamentum  tolius  meriti 
Ecdesiae  meritis  eius  non  potest  reddi ;  sed  Christi 
incarnatio  est  fundamentum  totius  meriti  Ecclesiae, 
quia  per  ipsum,  quotquot  sunt,  reconciliati  sunt 
Deo  et  Patri,  nec  aliquis  salvatnr  nisi  per  eum  5:  ergo 
non  videtur,  quod  incarnatio  Christi  per  merita  Pa- 
trum  sive  ipsius  Ecclesiae  poterit  impetrari. 


Sed  contra:  1.  super  illud  Psalmi  6:  Propler  Ad  °P' 
miseriam  inopum  el  gemitum  pauperum ;  Glossa  . 
ibi:  «  Exsurgam,  id  est  mittam  Filium,  propter  ge- 
milum  pauperum,  qni  pro  malis  gemunt  et  peccatis 
conteruntur;  nam  aliter  non  essent  digni  auxilio»: 
ergo  si  propter  gemitum  facti  sunt  digni  missione 
Filii  Dei,  videtur,  quod  incarnatio  sive  Filii  Dei  con- 
ceptio  eorum  meritis  impetrata  fuerit. 

2.  Item,  qui  meretur  principale  meretur  et  ac- 
cessorium  ' ;  sed  incarnatio  Filii  Dei  fuit  ordinata 
ad  nostram  glorificationem;  sed  nostram  glorificatio- 
nem  potuerunt  Sancti  mereri :  ergo  et  conceptionem 
Christi. 

3.  Item ,  qui  meretur  quod  maius  est ,  mereri 
potesl  et  quod  minus  est  8;  sed  maius  est  nostra 
beatificatio,  quam  sit  Filii  Dei  incarnatio,  quia  illud 
esl  finis  istius :  ergo  cum  meruerunt  sancti  Patres 
suam  bealiludinem,  meruerunt  ergo  Filii  Dei  conce- 
ptionem. 

4.  Ilem,  qui  petit  aliquid  in  oratione  ex  cari- 
lat.e,  perseveranter ,  pie  et  atl  salutem,  meretur  illud 
quod  petit,  maxime  cum  talis  rei  petitio  Deo  pla- 
cet;  sed  antiqui  Patres  maximo  desiderio  petebant 
Filii  Dei  incarnalionem,  et  hoc  perseveranter ,  pie 
et  ad  salutem,  et  Deo  placebat,  quod  tale  quid  pe- 
terent9:  ergo  videtur,  quod  meruerunt  Filii  Dei  in- 
carnationem. 


1  Cod.  K  et  edd.  1 ,  2  mortalem.  Paulo  inferius  pro  viris 
catholkis  Vat  viris  theologis. 

•  Vide  scholion  ad  praccedentem  quaest. 

3  Vers.  i.  seq.  —  Glossa  habetur  apud  Lyranum  ut  inter- 
linearis.  —  ln  minori  ante  Filii  Dei  humanatione  [edd.  hu- 
uianaiio']  codd.  K.  P  Q  R  interserunt  in. 

4  Psalm.  73,  20.  —  Glossa,  quae  est  ordinaria ,  habetur 
apud  Strabum  et  Lyranum  ac  sumta  videtur  e  Cassiodoro,  qui 
dicit :  Quia  non  erant  bona  ,  quae  delinquentis  populi  commemo- 
rare  potuisset,  meminit  promissionis  dominicae,  quae  semper 
impletur. 

5  Cfr.  Act.  i,   12;  Rom.  5,   II.  seqq. ;  Coloss.  I,  20. 


6  Psalm.  II,  6.  —  Glossam  exhibet  Petr.  Lombard.  in  hunc 
loc.  —  In  finc  Glossae  cod.  Q  supplet  gratiae. 

7  Nam,  ut  in  42.  regula  iuris  (VI.  Decret.  libr.  V.  in  fine) 
praedicatur:  Accessorium  naturam  sequi  congruit  principalis. 
—  .Mox  pro  sed  nostram  glorificationem  poiuerunt  cod.  T 
ilinnn  poterant. 

8  Regula  iuris  35:  Plus  semper  in  se  continet  quod  minus  est. 

9  Cfr.  illud  Isai.  61,  l.seqq. :  Utinam  dirumperes  cae- 
los  etc.  —  De  conditionibus  orationem  efficacem  reddenlibus , 
quae  hic  insinuantur,  cfr.  II.  Sent.  d.  27.  a.  2.  q.  I.  arg.  1. 
ad  oppos.  et  q.  2.  fundam.  5,  et  Alex.  Hal.,  S.  p.  IV.  q.  26. 
m.  5.  a.  3.  %   I . 


DIST.  IV.  ART.  II.  OUAEST.   I. 


103 


tinetii». 


CONCLUSIO. 

Incarnatio  Christi  quoad  essenliam  non  cadit  sub 
merilo;  (jiioad  circumstantiam  temporis  aliquo 
modo  cadit  sub  merito  sanctorum  Patrum; 
quoad  e/ficaciam  quodam  modo  cadil  sub 
merito,  quodam  modo  non. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  de  beneficio  incar- 
nationis,  sicut  de  aliis  beneficiis  divinis,  est  tripli- 
citer  loqni ;  videlicet  qnantum  ad  substantiam  vel 
essenliam,  et  qnanlum  ad  efftcaciam,  et  qnantnm 
ad  circumstanliam  l.  Si  loqnamur  de  ipso  qnantnm 
lasio  i.  ad  essentiam,  sic  dicendum,  quod  illud  beneficium 
erat  supra  sanctorum  Palrum  merila,  propterea  quia 
non  est  iustae  relributionis,  sed  dignationis  eminen- 
tissimae;  et  non  sequitur  merita  hominis  lapsi,  sed 
potius  est  fundamentum  omnis  meriti,  quia  nullus 
Deo  placcre  potuit  post  lapsum  absque  fide  istius 
beneficii,  vel  in  generali,  vel  in  speciali  -\  Seciinilnm 
hanc  viam  procedunt  rationes  et  auctoritales  ad 
primam  partem  addnctae. 

Si  vero  loquamur  de  beneficio  incarnalionis 
qnantum  ad  efjicaciam;  sic,  cum  eius  efficacia  esset 
duplex,  videlicel  quod  ordinabatur  ad  liborationem 
a  servitute  culpae ,  et  a  reatu  carentiae  uisionis 
Dei,  quodam  inodo  cadil  sub  merito,  quodain  modo 
non.  —  Oiiantnm  ad  liberationem  a  reatu  carehtiae 
divinae  visionis  et  captivationis  diaboli,  hoc  merue- 
runt  sancti  Palres,  et  cadit  sub  merito;  quantum 
vero  ad  ereptionem  de  slatu  culpae,  non  cadit  sub 
merilo,  nisi  quis  large  sumat  meritimi  ad  meritnm 
congrni  et  condigni  3. 

Si  vero  loquamur  de  beneficio  incarnalionis 
quantuin  ad  temporis  circumstantiam ;  pofest  con- 
cedi  absqne  ealumnia,  quod  cadit  snb  merito  prae- 
cedentis  Ecclesiae.  Sancti  enim  Patres  flagrantissirais 
desideriis  meruerunt  incarnationis  accelerationem;  in 
quorum  persona  dicit  Isaias,  sexagesimo  quarto*: 
Utinam  dirumperes  caelos  et  descenderes  etc.  — 
Et  sic  patet,  quod  incarnationis  beneficium  quantum 
ad  essentiam  non  cadit  snb  merilo;  quantum  vero 
ad  temporis  circumstantiam  cadit  sub  merito  san- 
ctorum  Patrura  ;  quantura  vero  ad  efficaciam  me- 
diam  quodain  modo  cadit  sub  mcrito,  quodain  modo 
non.  —  VA  quoniain  raliones  inductae  ad  primara 
partera  currunt  quanlum  ad  illuil  quod  est  sive 
quantura   ad   excellentiam   sui    in   se,   ostendunt, 


ndum. 


distin 
tio. 


lsio  -2 
lr?v. 


isio  3. 


ipsum  non  cadere  snb  merito  praecedentis  Ecclesiae: 
ideo  sunt  concedendae. 

1.  Ad  illud  quod  primo  obiicilnr  in  contrarium  - 
de  Glossa  Psalmi:  Propter  miseriam  inopum  el  gemi-  '' 
lum  pauperum;  dicendum,  quod  Glossa  illa  intelli- 
gitur  de  beneficio  [incarnationis  quantnm  ad  efjtca- 
ciam   nostrae  Liberalionis  a  poena,   sicut  patet   »'\ 
ipsa  (Jlossa;  vel  quantnm  ad  accelerationem  tentpo- 
ris,  sicut  colligitur  ex  ipsa  liltera5.  Si  tu  obiicias, 
quod  Deus  non  citius  incarnatus  est,  qnara  disposue- 
rat  ab  aeterno,  propier  merita  Patrum;  dicendum 
quod  propter  merita  Patrura   Deus  praevideral .  se 
acceleraturum ;  et  sic  fecit.  sicut  praeviderat 

±  Ad  illml  quod  obiicitur,  quod  qni  meretur 
principale  merelur  et  accessorium;  dicendum.  quod  yotudnm. 
illnd  babet  instantiam,  qnando  illnd  accessorium 
non  solummodo  praeparat  ad  praemium,  sed  etiam 
praeparat  ad  meritum.  Et  quoniara  Christi  incarna- 
tio  praebebat  sanctis  Patribus  viam  merendi  per 
fidem  ipsius,  hincest,  quod  illa  proposilio  non  ha- 
bet  veritatem  in  proposito.  —  Potest  etiam  alio  raodo  Aiia  ins 
praedictae  locutioni  inslari.  Non  enim  habel  verita- 
tem,  quando  illud  accessorium  non  necessario  adhae- 
ret  principali;  et  talo  esl  incarnatio  Filii  Dei.  Potnit 
enim  Deus  alio  modo  genus  humanum  glorificare  et 
salvare  qnain  per  Filii  incarnalionem ;  propter  hoc 
non  sequitur,  quodsi  sancti  Patres  meruerant  sai  glo- 
rificationem ,  quoda  Christi  incarnationem.  — Possel 
lamen  concedi,  quod  quantum  ad  efficaciam  libera- 
tionis  potuerunt  sancti  Patres  mereri  beneficium  in- 
carnationis,  non  tamen  simpliciter,  sicul  prius  osten- 
sum  est. 

3.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  qui  meretur 
([iiod  maius  est,  meretur  et  quod  minus;  dicendum  . 
quod  praedicta  propositio  instanliam  habet  in  gratia  votandam. 
et  gtoria;  quia  gloria  cadit  sub  raerito.  gratia  vero 
non  7 ;  sic  et  instantiam  potesl  habere  invproposito. 
— ■  Posset  etiara  responderi  per  interemptionem  as-  \ 
sinntionis  8.  (aun  enim  assumit,  quod  maior  esl  glo- 
rificatio  quam  incarnatio;  dicendum,  quod  falsum 
est,  nisi  gloriftcatio  intelligatur  cum  praesupposi- 
tione  incarnationis ,  vel  nisi  intelligatur  respectu  ali- 
cuius  personae  specialis,  utpote  respectu  Petri  vel 
Pauli  —  melius  enim  esl  Petro  videre  Denra  in  glo- 
na ,  quam  humanara  naturara  a  Verbo  cssr  ;is^mn- 
lam  —  simpliciter  tamen  loquendo,  melius  est,  Fi- 
lnini  Dei  incarnari ,  quam  Petrum  glorificari;  qnia 
Filii  Dei  incarnatio  valet  loii  seneri    huinano,  Petri 


1  Vni.  cura  cod.  V  et  nonnullis  allia  supplel  temporis. 

2  Cfr.  II.  Sent.  d.  '27.  a.  2.  q.  I ,  ubi  similis  argomentatio 
'!>■  gratia  occurrlt.  —  Paulo  iiifciius  pro  eitu  cilii<i<-i<i  cod.  U 
ehu  c/p'1-iiis. 

3  Vlde  quaest.  Beq.  fn  corp.,  «'t  II.  SenL  d.  87.  a.  2.  q.  2. 
in  corp.  —  Paulo  superiua  pro  n,l  ereptionem  cod.  /.  '"/  r*> 
iempUonem,  cod.  iii>  mi  exemptionem. 

*  Vera.  I.  —  Paulo  ante  codd,  KZbb  \".i  fUigranlisei- 
mu  praeflgunt  snis. 

S.  Bonav.  —  Tom.  III. 


■r-  Psalra.  II,  (') :  Propler  miserlam  inopum  el  gemitum 
pauperum  ninn-  exsurgam,  <  1  i •  > c  Dominus. 

''•  Supple  cum  Vut.  merwriiU.  —  Quod  Deua  etlam  bIIo 
modo    gcnus    humanum    s.ilvare  potuisset,  ostendllur  Infi 

2(i.  q.  ti. 

7  CIV.  II.  Si'iit.  d.  27    b,    '.  q.  i.    ad    i    Ibid.  -.nmii- 
ctlo  solvltur)  i't  3. 

8  Slve   per    ncgatlonem    minoru.    Cfr.    i     Scnt, 
nola    i. 

i  i 


ioi; 


SENTENTIARUM  1-11$.  III 


glorificalio  sibi  soli.  Kt  ideo  non  sequitur,  quodsi 
nliquis  potesl  sibi  mereri  suam  glorificationem,  quod 
mereatur  Christi  conceptionem. 

4.  A<1  illnd  quod  obiieitur,  quod  qui  petit  per- 
scvcr.iiiiiT ,  j)io  et  ad  salntem,  meretur1;  dicen- 
(lum,  quod  veniin  est,  si  petat  pro  se;  sed  duIIus 
petiit,  quod  Filius  Dei  assumeret  se,  et  ideo  nullus 


boc  meruit;  petendo  Lamen  aliis  merebantnr  vitam 
aeternam  sibi;  et  ideo  non  infructuose  orabant  — 
Posset  cii.iiu  dici,  quod  adhuc  habet  illud  instan-  Aiuer.  j 
li.un:  quando  quis  quaereret  a  Deo  excellentiam 
gloriae  Pelri,  qui  esset  parvae  caritatis,  non  boc  me- 
retur,  quia  boe  quod  petit.  iuerita  sua  excedit.  Per 
liunc  modum  et  in  proposito  potest  instantia  ioferri. 


SCHOLION. 


I.  Quoad  hanc  et  seq.  quaeslionem  evidens  est  communis 
sententia,  quod  humana  (ilnisii  natura  nullatenus  potuerit  mc- 
reri  unionem  hypostaticam ,  et  quod  nec  Sancti  vetorjs  Tc- 
stumenii  ncc  ipsa  B.  Virgo  potuerint  eandem  mereri  merito 
proprie  dicto  i.  e.  mcrito  condigni ,  sive  incarnatio  considere- 
tur  in  ordinc  intentionis  vcl  praedeflnitionis  divinae,  sive  in 
ordine  exsecutionis.  Loquendo  autem  de  merito  congrui  et  de 
antiquis  Patribus  et  sanctissima  Matre  Dci ,  Scholastici  commu- 
niter  distinguunt  ipsam  incarnationem  in  se  et  quoad  circum- 
stantias,  «  videlicet  temporis,  generis  et  personae»  (/fcgid.  R., 
hic  q.  3.  a.  I.),  et  concedunt,  quod  istac  circumstantiac,  prac- 
scrtim  acceleratio  temporis,  potuerint  aliquo  modo  cadere  sub 
rationem  meriti.  Addit  autem  S.  Bonaventura  tcrlium  distinctionis 
membrum,  scilicet  quoad  efficaciam,  de  quo  hic  proprie  non 
est  quaeslio.  —  A  nonnullis  recentioribus  liic  adhibetur  dislin- 
ctio  inter  ordinem  intentionis  el  exsecutionis  (quam  cliam 
Richard.  a  Med.  liic  innuit);  unde  eliam  paulo  aliter  quaeslio- 
nem  resolvunt,  de  quo  cfr.  Suarez  in  p.  III.  Summae  t.  I.  disp. 
10.  sect.  5-8. 

II.  Quoad  B.  V.  Mariam ,  de  qua  agitur  in  seq.  quaestione, 
nonnulli  posteriores  Scholastici  afflrmare  voluerunt,  eandem  me- 


ruisse  de  condigno  esse  Matrem  Dei  sive  ipsam  dtgnUatan  ma- 
lernitatis  divinae;  quod  ceteri  communiter  negant,  cum  non  nisi 
de  congruo  lioc  meruerit.  Addunt  autem  iidem,  quod  ipsa  dis- 
positionem  ad  talem  dignitatem,  id  est  tam  emineulem  san- 
ctitatis  gradum,  ut  congrue  potuerit  esse  Mater  Dei,  praeve- 
nientibus  singularibus  graiiis,  etiam  de  condigno  tneruerit.  — 
Nec  aliud  in  re  S.  Uonav.  sentil,  dum  praeler  mcritum  de 
congruu ,  quod  eadem  habuit  ante  annuntiationem,  etiam  me- 
ritum  digni  (non  autem  condigni)  posl  consensum  eidem  atni- 
buit.  —  De  triplici  distinclione  merili,qua  utitur  hic  S.  Bonav., 
cfr.  II.  Sent.  d.  27.  a.  2.  q.  2.  3.  Bichard.  a  Med.  (hic  a.  3. 
(|.  I.)  ad  rem  dicit:  « Illud  meritum,  quo  B.  Virgo  meruit 
(ieri  Maler  Dei,  polest  vocari  meritum  decentiae,  vel  congrui- 
tutis,  vel  secundum  aliquos  meritum  dignitatis». 

111  Alii  Scholastici  de  utraque  quaeslione  simul  tractare  so- 
lent:  Alex.  llal.,  S.  p.  111.  q.  8.  m.  3.  a.  2.  —  Seot.,  III.  Beport. 
d.  7.  q.  i.  —  S.  Thom.,  hic  q.  3.  a.  I  ;  S.  III.  q.  2.  a.  II.  — 
B.  Albert.,  hic  a.  8.  —  Petr.  a  Tar.,  hic  q.  2.  a.  2.  3.  — 
/Egid.  R.,  hic  q.  3.  a.  I.  —  Dionys.  Carth.,  liic  q.  2.  —  Biel 
de  hac  et  seqq.  qq.  hic  q.  unica. 


QUAESTIO  11. 

Ulrum  beala  Virgo  Maria  merueril  Christum  concipere,  an  conceptio  illa  fuerit 

solum  ex  munere  gratiae  divinae. 


Secuudo  quaeritur  de  conceptione  Christi  in 
comparatione  ad  merilum  beatae  Virginis  Mariae,  et 
est  quaestio,  utrum  rneruerit  beala  Virgo  Maria  Cliri- 
stum  concipere,  an  fuerit  conceptio  illa  solum  ex 
munere  divinae  gratiae.  Et  quod  beata  Virgo  merue- 
rit  Christum  concipere,  ostenditur: 

1.  Per  illud  quod  dicitur  Lucae  primo2:  Beala, 
Fnndamenta. quae  creilidisti;  quoniam  perf/cientur  in  te  quae  di- 

cta  sunt  tibi  a  Domino;  sed  annuntiata  erat  con- 
ceptio  a  Domino:  ergo  ideo  concepit,  quia  credidit. 
Sed  constat,  quod  fides  sive  credulilas  non  fuit  causa 
efficiens  conceptionis :  ergo  fuit  causa  meritoria. 

2.  Item,  in  collecta,  quae  dicitur  coinmuniter 
ab  Ecclesia3:  «  Omnipotens,  seinpiterne  Deus,  qui 
gloriosae  Virginis  Mariae  corpus  et  aniraam,  ut  di- 
gnum  Filii  tui  habitaculum  effici  mereretur,  Spiritu 
sancto  cooperante  praeparasti  »  etc.  Et  ex  hoc  colligi- 


tur,  quod  beata  Maria  meruit  et   quod  digna  fuit : 
ergo  meruit  merito  condigni  concipere. 

3.  Ilem,  Bernardus  quinto  de  Consideratione  ad 
Eugeniuin  4,  tractans  illud  Matlhaei  decimo  tertio : 
Simile  est  regnum  caelorum  fermento  etc. ,  dicit, 
qnod  «  mulier  fuit  Sapieniia,  qrrae  fermento  frdei 
bealae  Virginis  in  incarnatione  tria  sata  commiscuit, 
nooum,  antiquum,  aeternum:  novwn  in  aniinae 
creatione  de  nihilo,  antiquum  in  assumtione  corpo- 
ris  de  natura  Adam,  aeternum  in  unione  divinita- 
tis».  Ergo  frdes  beatae  Virginis  aliquo  modo  coo- 
perala  est  in  ista  commixtione;  sed  non  quantum 
ad  principium  solum  effectivum :  ergo  per  modum 
meriti. 

4.  Item ,  beala  Virgo  aut  habuit  gratiam  suffr- 
cientem  5,  praeparantem  ipsam  ad  conceptionem  Filii 
Dei ,  aut  non.  Si  sic;  sed  gratia  suffrcienter  praepa- 


1  Codd.  et  edd.  1 ,  2  ante  merttur  repelunt  quod.  Mox 
pro  assumeret  se  cod.  U  assumeret  carnem  pro  se  tantum.  In 
flne  solut.  pro  inferri  cod.  K  ferri. 

-  Vers.  45.  —  Superius  pro  solum  ex  codd.  K  P  Q  Z  bb 
e.r  solo. 


3  In  Completorio  post  antiphonam  Salce  Regina. 

4  Cap.  10.  n.  22.  seq.,  sed  fusius  ibi  quam  hic  in  arg.  Cfr. 
Serm.  2.  de  Nativ.  Domini,  n.  i.  Locus  Scripl.  est  Matlh. 
13,  33.  —  Ante  in  incarnatione  non  pauci  codd.  erronee  re- 
petunt  quae.  5  Cod.  K  sufficienter. 


DIST.  IV.  ART.  II.  OUAEST.  II. 


in; 


.  opposi- 
tuni. 


rans  iacit  mereri  illud,  ad  quod  praeparat ,  merito 
condigni :  ergo  videtur,  quod  beata  Virgo  ex  illa 
gratia  meruit  conceptionem  Filii  Dei,  cum  ea  bene 
usa  fuerit.  Si  non;  aut  ergo  carnit  illa  gralia  saffi- 
cienler  praeparante ,  quia  ipsam  non  potuit  reci- 
pere,  aut  quia  eam  noluit  Deus,  vel  non  poluil 
dare ;  sed  non,  quia  non  potuit  Deus ,  vel  noluit 
dare,  cum  sit  omnipotens  et  vellet  sine  dubio  sibi 
idoneum  babitaculum  praeparare.  Si  quia  Virgo  non 
potuit  recipere:  ergo  multo  minus  potuit  Filium  Dei 
concipere,  ad  cuius  conceptionem  gratia  illa  praepa- 
rabat.  Quodsi  omnia  ista  sunt  inconvenientia,  relin- 
quitur  primum,  videlicet  quod  beata  Virgo  meruit 
conceptionem  Christi  per  gratiam  sibi  datam. 

Seo  contiu:  1.  Auguslinus  in  Enchiridio,  et  ba- 
betur  in  littera1:  «Modus,  quo  natus  csl  Christus 
de  Maria  sicut  fllius,  et  de  Spiritu  sancto  non  sicut 
filius,  insinuat  nobis  gratiam  Dei ,  qua  liomo  nullis 
praecedentibus  meritis  in  ipso  exordio  naturae  suae, 
quo  coepil  esse,  Verbo  Dei  copularetur  » :  ergo  vide- 
tur,  quod  nulla  merita  praecesserunt  conceptionem 
Christi  vel  incarnalionem. 

%  Item ,  maius  esl  meritum  lolius  Ecclesiae 
quam  singularis  personae:  ergo  si  incarnatio  non  ca- 
dit  sub  merito  tolius  Ecclesiae9,  nec  sub  merilo  Vir- 
ginis  Mariae. 

3.  Item,  quod  cadit  sub  merito  non  tenet  plene 
rationem  gratuili  —  nam  si  gralia  est  ex  merilis, 
iam  non  est  gratia,  sicul  dicit  Apostolus  ad  Koma- 
nos3  —  sed  Filii  Dei  incarnalio  ad  maximam  pertinuit 
gratiam,  secundum  quod  dicit  Augustinus :  ergo  vi- 
detur,  quod  eius  conceptionem  non  meruil  beala 
Virgo  Maria. 

4.  Ilem,  hoc  est  inaestimabilis  dignationis,  quod 
Filius  Dei  aeterni  elficiatur  filius  uniiis  pauperculae 
mulieris:  ergo  non  luit  ex  aequilate  vel  iuslilia  re- 
tributionis,  igitur  nec  ex  merilo  Virginis. 

c  o  n  c  l  u  s  i  o. 

Maria  non  merito  condigni,  sed  tantum  merito 
congrui  et  post  annuntiationem  etiam  dignita- 
tis  potuit  mereri  concipere  Filium  Dei. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  est  loqui  de  me- 

"■  rito  secundum  triplicem  graduin  et  differentiam.  Est 

enim   meritum  congrui,  in  quo4   peccator  dicitur 


gratiam  sibi  mereri,  ctiin  ad  gratiam  se  disponit: 
et  est  meritum  digni,  quo  scilicet  vir  iustus  orat 
pro  alio  et  meretur  exaudiri;  et  esl  ineritum  con- 
digni,  quo  quis  ex  tanta  caritate  raeretur  tantain 
gloriam  \ 

Dico  igitur,  quod  beata  Virgo  Maria  coDCtpere <  ndasioi. 
Filium  Dei  ante  incamationem  meruit  merito  con- 
grui ,  quoniam  prae  sua  nimia  puritale  et  buniili- 
laie  et  benignitate  idonea  erat,  ut  efficeretur  Dei 
Mater.  Post  annuntiationem  vero.  postquam  consen- 
sii,  et  Spirilus  sanctus  in  copiositate  gratiae  in  eam 
descendit,  dod  solum  babuU  congruitatem,  sed  di- 
gnitatem;  et  ex  tunc  meruit  non  solum  merito  con- 
gruitalis,  sed  dignitatis  obumbrari  et  impraegnari 
virtule  Allissimi  ''.  Sed  merito  cpndigni  non  potuii  o 
mereri  concipere  Filium  Dei,  pro  eo  quod  hoc  ex- 
cedit  oinne  meritum,  etetiam.  quia  erat  ipsiua  me- 
riti  gloriosae  Virginis  fundamentum.  Sive  enim  <li- 
camus,  Deum  fieri  lioinmeni.  sive  dicamus,  muKerera 
fieri  matrem  Dei,  utrumque  est  supra  slatuni .  qui 
debetur  creaturae;  et  ideo  tam  hoc  quam  illud  luii 
benignilatis  et  gratiae.  Et  propterea,  sicut  dixi,  quod 
gratiam  primam  polest  mcreri  iustus  peccatori  me- 
rito  dignitalis ,  non  merito  condigni,  ne  gratia  per- 
deret 7  rationem  gratiae;  sic  potest  concedi,  quod 
beata  Virgo  non  tantuin  merito  congrui,  sed  merito 
dignilatis  meruit  conceptionem,  quia  per  copiosam 
gratiam  Spirilus  sancti  ad  conceptionem  illam  non 
solum  congrua,  ^d  etiam  digna  1'uit8. 

Ex  his  palere  possunt  rationes  et  auctoritates , 
quae  ad  utramque  parlem  adducuntur.  Nam  ratio-  N  '  l"><- 
nes,  quae  ad  primam  parlem  adducuntur,  currunt 
de  merito  secundum  primam,  vel  secundam  acce- 
ptionem.  Rationes,  quae  ad  secundam  partem  addu- 
ciintur,  currunt  de  merito  lertio9. 

1.  Ad  illud  tainen  verlmm.  quod  dicitur  de  soia 
liltera  ",  dicendum,  quod  non  pnvantur  simpltciter 
merita,  sed  praecedentia  merita,  et  hoc  dod  in 
quocumque,  sed  in  oatura  assumta,  quia  dod  ha- 
buit  merita  ad  unionem  praecedentia  ;  quia  simul 
coDcepta  et  assumta  fuit  et  formata,  sicut  ostensum 
luit  supra  ". 

±  \<l  illud  <|ii<»<l  obiicitur,  quod  maius  esl ■ 

ritum  totius  Ecclesiae  quam  Virginis  Mariae ;  ili^i 
potest,  <|iio<l  ratio  illa  non  COgit,  <|iiia  inaius  esl  me- 
riliiiu  Patrum  "  quam  Virginis  extensive,  nec  tamen 


1  Flic  C.  2. 

2  Cfr.  quaesl.  praeced.  —  1'in  cndit  cod.  N  cadebat 

3  C.;\p.  II,  (i.  —  Dictum  August.,  quod  habetur  in  eius 
lihr.  XIII.  de  Trin.  c.  19.  n.  2i,  vide  supra  pag.  2'.),  nota  l. 
Cfr.  X.  de  Civ.  Dei,  c.  29.  n.  I.  —  Pro  perUnuil  cod.  Z 
prrlinrl. 

*  Pro  ///  '///o  ciidd.  <;  ii  I.  T  aa  et  quo,  codd.  F  K  i  v  /.  qw>. 

5  r.fr.  n.  9ent  d.  27.  a.  2.  q.  2.  el  3.  —  Pro  gloriam 
cod;  <i  gratiam.  Mox  |in>  ante  incarnaUonem  Vat.  ante  an- 
nuntiationem. 

1  Resplcitur  l.iic  I,  35:  Virtus  Altlssiml  obumbrabii  Ubt. 
—  Paulo  anie  pro  sed  tUgnitatem  cod.  bb  sed  eUam  \  edd  et  \ 
dignitatem. 

7  Pro  perderet  Vat.  substituil  perdat,  Inierieclis  pauloante 


inter  m>n  el   merito  condigni  verbis  tantum   merito  congrui, 
Ucet  iustus  »"»  possit  ipsam  primam  gratiam  ntereri  p 
turi.  I'n>  ///■  gratia  non  paucl  codd,  el  edd.  i     '       igitur  vel 
///>  ergo,  cod.  U  ///■  sic. 

8  Vat.  sola,  paulo  superius  voclbus  meruil  conceptionetn 
adieclis  verbls  FiUi  Dei,  hlc  superflue  addll:  Quamvis  etnvtem 
conceptionem  Verbi  divini  nunquam  meruerU  merito  condigni, 
ne  tantum  beneficium  incamationis  FUu  Dei  perderet  rationem 
gratiae  benigmtatis  et  misericordiae. 

■'  Edd.  I.  9  apponunl  motk  .  Vnt.  adlungll  moda 

'"  li.i  fere  omnes  codd    cod.  hl»  <///'"/  obiicitur  >!<■  Utt 
edd.  quod  adducitur  m  titiera. 

11  Dlst  '1.  i>.  M    i.    I    q    '. 

11  Cod.  K    Ecch 


10« 


SENTENTIARUM  Ult.  III. 


oportet  quod  inlensive;  quia  beata  Virgo.  postquam, 
annunliatione  audita  ab  Angelo,  sanetificata  fuii  a 
Spiritu  sancto,  tanto  mnnere  gratiae  est  impieta,  nt 
;tli(|iii(l  digne  posset  raereri,  quod  non  possent,  si 
omnes  alii  Sancti  essent  congregali  simul. 


3.  /i.  Ad  alia  duo  noi)  oportet  respondere,  quo- 
niain  prooedunt  secundum  terliam  viam,  sicnl  ap- 
paret  Nam  dignitas  niliil  aufert  liberalilatis  gratiae 
uec  benignitatis  misericordiae;  iminosimul  cum  illis 
manet,  sicut  intuenti  apparet1. 


QUAESTIO  III. 
Utrum  gralia  in  conceptione  teneat  raUonem  proprietatis  naturalis,  vel  gratudtae. 


Argg.  [.10 1.  nitur  in 

parle. 


Terlio  quaeritur  de  gratia  illa,  quae  fuit  in  con- 
ceptione,  iu  comparatione  ad  dignitatem  naturae  as- 

sumtae,  et  eslquaestio,  utrum  gralia  illa  teneat  ra- 
lionem  proprietatis  naturalis,  vel  gratuitae.  Et  quod 
tenet  rationem  proprietalis  naturalis,  videlur : 

1.  Primo  per  aucloritatem  Augustini,  quae  po- 
ittera2:   «  In  naturae  humanae  susceptione 

liebat  quodam  modo  illi  homini  gratia  naturalis,  ut 
nullum  posset  admittere  peccalum». 

2.  Item ,  hoc  ralione  videlur.  Quod  inest  rei  a 
sua  prima  origine  inesl  ei  naturaliter 3;  sed  anima 
Ghristi  ab  instanli  conceptionis  habuit  gratiam ,  nec 
potest  nec  poluit  ah  ea  separari  gralia  illa:  ergo 
videtur,  quod  illa  gratia  naturaliter  fuerit  innata. 

3.  Item ,  quod  inest  rei  a  principio  intrinseco 
inest  ei  naturaliter  4 ;  sed  gratia  Christi  ortum  ha- 
bebat  a  persona  Verbi ,  quae  non  est  alia  a  persona 
Chrisli:  ergo  ineral  ei  a  suo  principio  intrinseco;  et 
si  hoc,  lunc  inerat  per  modum  proprietalis  naturalis 
magis  quam  gratuitae. 

4.  Item,  proprietas,  per  quam  res  ordinatur 
ad  actum  naturalem,  est  naturalis;  sed  per  gratiam 
ille  homo  erat  Filius  Dei  naturalis  et  est:  ergo  vi- 
delur,  quod  gratia  sibi  collata  fuerit  ei  ad  modum 
proprietatis  naturalis. 

Skd  contra:  1.  Gratia  et  natura  dividunlur  ex 

Argg.  Pro2.  opposito;  sed  qiiandocumque   duo   aliqua  opponun- 

tur,  uuum  non   denoininat    reliquum8:  ergo  si  na- 

turale  dicitur  a  natura,  videtur,  quod  nulla  gratia 

sit  naturalis,  aut  si  est  naturalis,  non  est  gratia. 

2.  Ilem,  plus  distat  naturale  a  gratuilo,  in 
quantiun  huiusmodi,  quam  meritorium;  sed  perfecta 
gratia  Christi  non  potuit  esse  ex  meritis6:  ergo 
multo  fortius  videtur,  quod  non  fuerit  naturalis. 

3.  ltem ,   «  naturalibus  nec  laudamur  nec  vilu- 


peramur7»;  sed  Cbristus  Laudabilis  erat  per  gratiam, 
quani  liabebal:  ergo  non  vidctur,  quod  gratia  illa 
luerit  ei  naturalis. 

h.  Item,  excellentior  est  unio  humanae  naturae 
ad  divinam  in  unilale  personae  qnam  per  conformi- 
tatem  gloriae8;  sed  natura  non  elevatur  ad  gloriam. 
quantumcumque  excellat,  nisi  mediante  gratia,  quae 
excedit  terminum  naturae,  et  quanto  magis  excedit, 
tanto  magis  tenet  rationem  gratiae:  si  ergo  quod 
collatum  est  Christo  multo  magis  excedebat  terminos 
naturae,  quam  quod  collatum  est  aliis  hominibus; 
videlur,  quod  gratia  eius  plus  habuit  de  ratione  gra- 
tuiti  et  minus  de  ratione  naluralis,  quam  gratia  col- 
lata  eius  membris. 

C0NCLUSI0. 

Gratia  unionis  quodam  modo  fuit  homini 
Christo  naturalis,  quodam  modo  non. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  qratia   unionis ,  Gratia  n 
sicut  in  praecedentibus 9  fuit  tactum,  tnphciter  po-  tnpiici 
test  dici.    Uno  modo   dicitur   gratia  unionis  gratia 
disponens  de  congruo  ad  unionem;  alio  modo  di- 
citur  gratia  unionis  ipsa   unio  gratis  facta;  tertio 
modo  dicitur  gratia  unionis  ipsa  gratia  faciens  unio- 
nem.  —  Et   quocumque    horum    modorum   dicatur 
gratia  unionis,  verum  est,  quod  tenet  rationem  gra-  condra 
tuiti;   verum    est   eliam ,  quod  aliquo  modo  habet 
proprietatem  rei  naturalis.   Et   hoc  insinuat  ipsa 
littera  Auguslini,  cum  dicit,  quod   «quodam  modo 
fieret  illi  homini  gratia  naturalis»:  non  dicit,  sim- 
pliciter  fieret,  sed  quodam  modo. 

Si  enim  dicatur  gratia  unionis,  id  est  gratia 
disponens   ad   unionem,    quodam    modo  est  natu-condm 


1  Vide  scholion  ad  praecedenlem  quaest.  ' 

2  llic  c.  2.  —  ln  testimon.  allegato  pro  illi  homini  Vat.  in 
homine. 

3  Aristot.,  II.  Moral.  Eudem.  c.  9.  (c.  8.j  ait:  Atque  his 
fere  duobus  a  mtluni  quippiam  inesse  determinamus,  eo  scili- 
cet  quod  a  nativitate  slatira  omnibus  inest,  et  quod  gencratione 
existente  facile  consequimur,  ut  senectus,  caniiies  etc. 

4  Cfr.  AristoL,  II.  Phys.  text.  3.  seqq.,  ubi  definitio  naturae 
dalur  (principium  aliquod  et  causa  movendi  et  quiescendi,  in 
quo  est  primum  et  non  secundum  accidens)  nec  non  plura  alia 
definiuntur ,  quae  ad  naturam  speclant. 

5  Deficiunt  enim  in  oppositis  conditiones  principales  ad  de- 
nominationem  requisitae.  «  Tiia  sunt  autem  necessaria,  int]iiit 
Boeth.,  I.  in  Praedicam.  Arislot.  c.  de  Denominalivis ,  ut  deno- 


minaliva  vocabula  constituanlur :  prius  ut  re  participent,  post 
ul  nomine,  postremo  ut  sit  quaedam  nominis  transjujuvatio , 
ut  cum  aliquis  dicitur  a  fortitudine  fortis...  Si  quid  vero  sit 
quod  re  non  participet,  neque  nomine  participare  potest.  Quare 
quaecumque  rinon  participant,  denominativa  esse  non  possunt». 

6  Cfr.  infra  d.   18.  a.  2.  q.  I. 

7  De  hac  Aristot.  propos.  vide  tom.  II.  pag.  113,  nota  8. 
—  Vat.  et  aliquot  codd.  verbo  naturalibus  praemittunt  in. 

8  Vide  supra  d.  2.  a.  3.  q.  2.  et  infra  d.  6.  a.  2.  q.  2. 
seq.  —  Pro  in  unitate  edd.  cum  codd.  A  T  V  bb  in  unitatem. 
Paulo  inferius  pro  magis  excedit  codd.  G  II L  T  V  aa  et  edd. 
1,  2  magis  accedit  [scil.  ad  gloriam]. 

9  Dist.  2.  a.  3.  q.  2.  ad  6. 


DIST.  IV.  ART.  II.  QUAEST.  III. 


109 


Itatio. 


lasio  3. 


JSIO    4. 


ralis,  quodam  modo  non. —  Nam  proprietas  naturalis 
comparatur  ad  aliquid  sicut  ad  subiectum,  et  sicut 
ad  causam.  Secundum  comparationem,  quam  habet 
ad  subiectum,  naturaliter  dicitur  inesse  quod  inest 
a  primordio  ipsius  rei  el  inseparabiliter  et  ab  ea 
non  recedit.  Secundum  comparationem ,  quam  habet 
ad  causam,  dicitur  naturaliter  inesse  proprietas  *, 
quae  causatur  a  principiis  subiecti,  et  per  quam 
ipsum  subiectum  efficit  operafionem  naturalem.  Pri- 
mo  modo  dicitur  gratia  Christi  fuisse  naluralis,  per 
(jiiam  ad  unionem  disponebatur ,  quia  graliam  ha- 
buit  a  primordio  suae  nativitatis  et  graliam  perdere 
non  potuit.  Secundo  vero  modo  non  fuit  naturalis , 
quia  2  potius  ordinabalur  ad  operationem  supra  na- 
luram;  non  habebat  eliam  orlum  a  priucipiis  na- 
turae,  sed  potius  a  divina  voluntate.  Et  proplerea 
secunduin  istum  modiim  accipiendi  verum  dicilur, 
quod  gratia  quodam  modo  fuit  Cbristo  naturalis, 
quodam  modo  non.  Et  ista  possunt  accipi  ex  his 
quae  dicuntur  in  textu3. 

Similiter,  si  gralia  unionis  dicatur  ipsa  unio 
gralis  facta ,  quodam  moijo  fuit  naturalis ,  quodain 
modo  non.  Naturalis,  inquam,  fuit  propter  inse- 
parabilitatem ,  quia  nalura  humana  sic  fuit  unila 
divinae  a  sua  prima  formatione,  quod  ab  ipsa  se- 
parari  non  poluil.  Quodam  modo  non  fuit  nalura- 
lis,  sed  gratuila,  in  hoc  scilicet  quod  tenninos  na- 
turae  excedit  et  ex  mera  Dei  voluntate  processit. 

Similiter ,  si  lertio  modo  dicatur  gratia  *  ipsa 
uirtus  gratis  faciens  unionem,  sicut  ipse  Spiritus 
sanctus,  sic  quodam  modo  fuit  illi  homini  nalura- 
lis ,  quodam  modo  non.  Naturalis  fuit  per  com- 
municalionem  idiomatum  ratione  personae  Verbi, 
cui  Spiritus  sanctus  connaturalis  est.  Non  enim  ha- 
buit  Filius  Spiritum  sanctum  per  inlliienliam,  sed 
potius.  quia  habet  in  se  a  Patre  vim  spirativam.  Et 
proplerea  dicilur  in  loanne  5,  quod  non  est  ei  datus 
Spiritus  ad   mensuram.   Per   comparationem  autem 


A  . 

pro  1. 


ad  naturam  assumtam  gratia  illa  non  erat  illi  ho- 
mini  connaturalis,  quia  Spiritus  sanclus  non  eral  in 

eo  per  principia  naturae  creatae.  sed  per  gratiam 
inhabitantem.  —  Et  sic  patet,  quod  oinni  inodo  iu- 
lelligendi0  gralia  illa  quodam  modo  fuil  illi  hoinini 
connaliiialis,  alio  modo  non. 

Et  secundum  hoc  currunt  rationes  ad  utramque    Ad  «w- 

.  ii-  .        menta. 

partem,  quae  secundum  diversas  vias  verum  conclu- 
dunl.  Verum  esl  enim,  quod  «gratia  illa.  sicutdi- 
cit  Augustinus.  quodam  rhodo  naturalis  fuit  illi 
homini»:  non   tamen  simpliciter,   sicul  rationes  o- 

stendunt. 

4.  Illa  tamen  ralio,  qua  ostendilur.  quod  gratia 
illa  est  naturalis,  quia  ordinat  ad  actnm  naturalem. 
non  valet,  quia  assumtio''  est  falsa;  quoniam,  etsi 
per  graliani  illam  disponatur,  ul  sit  filius  natiiralis, 
non  lamen  propter  hoc  ordinalur  ad  operationem 
naturalem.  lloc  enim  non  dicitur  propter  hoc ,  quod 
illi  nalurae  assumtae  convenial  a  Patre  per  gratiam 
illam  aeternaliter  et  naturaliter  generari;  sed  hoc 
est,  quia  per  graiiam  illam  disponilur  ad  unionem, 
quae  facit  idiomatum  communicationem ,  el  unio  illa 
supra  naturain  est.  Et  ideo  non  est  miruin,  si  gra- 
tia,  quae  ad  illain  unionem  reddit  nalurani  con- 
gruam,  est  supra  naturam. 

;>.  Simililer  alia  ratio,  quae  dicit 8,  quod  gratia 
illa  a  principio  intrinseco  est,  non  cogit:  quoniam 
aliter  accipitur  intrinsecum  in  proposito,  et  aliter, 
cum  dicitur,  quod  naturale  est  quod  est  a  principio 
inlrinseco.  Nam  intrinsecum ,  prout  cadit  in  notili- 
cationem  proprietatis  naturalis,  dicitur  esse  illud 
quod  est  de  conslitutione  naturae;  non  sic  autem 
persona  Verbi  est  illi  intrinseca. 

1.  2.  Aliae  vero  duae  rationes  sunt  concedendae. 
quia  non  probant,  quod  gratia  illa  simpliciter  fueril 
naturalis,  sed  quod  quodam  modo  conformitatem 
liabuit  ad  proprictatem  naturalcin.  Et  hoc  quidem 
verilatem  habet,  sicut  iam  ostensum  est. 


SCHOLIOX. 


I.  In  solvenda  hac  questione  omoes  anliqui  Scholaslici  con- 
sentiunl  el  etiam  iisdem  fere  distinctionibus  utuntur.  Altamen 
posteriores  doctores  graliam  habitualem  in  Chrisio  non  vocant 
gratimn  unionis,  quem  modum  loquendi  S.  Bonav.  accepil  ab 
Alexandro  llal.,  ut  iam  supra  d.  2.  a.  3.  q.  2.  in  scholio  in- 
miimtis,  uhi  eliiim  explicatum  est,  quo  sensu  gratia  habitualis 
vocari  jiossii  c  disponens  de  congruo  ad  unionem». 


II.  Alex.  Il.il.,  S.  p.  III.  q.  7.  m.  2.  a.  2.  —  Scotus  quae- 
stionem  tangil  in  utroque  Scripto ,  111.  Sent  d.  10.  —  S,  Tbom., 
hic  q.  3.  a.  2;  S.  III.  q.  2.  a.  12.  —  B.  Alh.ri..  hic  a.  '.'.  — 
Pelr.  a  Tar.,  Iiic  circa  lit.  Magistri.  —  Rlcard  a  Med.,  Iiic  a. 
3.  (|.  2.  —  /Egid.  H.,  hic  q.  3.  a.  2.  —  Diuan.l..  Iiic  q.  3.  — 
Dionys.  Carth.,  hic  q.  i. 


1  Codd.  MO  naturalis  esse  proprietas.  Paulo  superiuspro 
ipsius  rei  In  uod.  K  a  posteilorc  manu  substitutum  esl  ipsi  rei. 

—  Cfr.  II.  Scnt.  (I.  20.  q.  3,  ubl  dr  hac  re  fusius  ngilur. 

2  lldd.  ct  nonnulll  codd.  ted. 

8  Cod.  x  in  tittera,  el  quldcm  c.  _'. 

*  f.odd.  FN  bene  supplenl  untonu. Cod.  Z  omlitlt  graHa. 

r'  Cop.  3,  .'li:  Non  enlm  ad  mensuram  dal  I >. ■  i ) -;  spirilum. 

—  ln  propos.  praeced.  codd.  K  /.  habuit  commutarunl  ln  habet, 


ct  pro  m  se  exhibent  m  m  ipso;  ood.  I    vod  Filitu  prai 
ipse.  De  Ista  propos.  cfr.  I.  Sent  d.  M.  18.  et  19.  a.  2. 

'■  Nuii  paucl  codd.  inteltigendo ;  mlnus  bene.  Paulo  superius 
pro  principia  cod.  Z  principium. 

'  Slve  iiuimr.  —  Paulo  antti  pro  ijim  ottenditur  cod.  bb 
i/iinr  ottendit. 

8   PrO  i/tnii'  iliril    COd.    I     ijim    iliiilur,    COdd.    \dl    N    l\ 

aa  bb  '/«"  dicit.  Paulo  superlua  pro  nddit  cod.  /  reddidit. 


110 


SENTENTIARUM  1,115.  III. 


ARTICULUS  III. 
De  conceptione  Christi  in  comparatione  ad  Virginem  concipientem. 


Consequenter  quaerilur  de  conceptione  Christi 
in  comparatione  ad  Virginein  concipientem ,  el  »irca 
hoc  quaeruntur  tria. 

Primo  quaeritur,  utrum  in  ilia  conceptione  ali- 
quid  Virgo  Maria   fuerit   Spiritui    sancto   in  aliquo 


cooperata. 

Secundo  quaeritur,  utrum  illa  operatio  vel  coo- 
peratio  fuerit  naturaiis,  vel  miraculosa. 

Terlio  quaeritur,  utrum  cx  illa  cooperatione 
sil  Virgo  Maria  Dei  genitrix  appellanda. 


QUaESTIO  I. 
Utrum   Virgo  Maria  in  illa  conceptione  fuerit  aliquid  Spiritui  sancto  in  aliquo  cooperata. 


Circa  primnm  sic  proceditur  etquaeritnr,  utrum 
in  illa  conceptione  aliquid  Virgo  Maria  fnerit  Spiritni 
sancto  cooperata  in  aliquo,  mediante  aliqua  poten- 
lia.  Et  qnod  sic,  videtur: 

1.  Primo  anctoritate   Damasceni,    quam    ponit 
Fandamenta.niagister  in  littera1:  « Praevenit  Spiritus  sanctus  in 

ipsam  secundum  verbum ,  quod  dixerat  Angelus  ei, 
pnrgans  eani  el  potentiam  deitatis  Verbi  recepti- 
vam  praeparans,  siinul  autem  et  generalivani » :  ergo 
si  non  solum  habuit  polentiam  receptivam,  sed 
etiam  generativam,  non  solum  se  habuit  Virgo  Ma- 
ria  per  modum  recipientis,  sed  per  modum  agenlis 
et  cooperantis. 

2.  Item,  vera  mater  cooperatur  in  (ilii  gene- 
ratione;  sed  beata  Maria  vere  fuit  Mater  Christi*: 
ergo  vere  fuit  cooperata  in  eius  conceptione  virtuti 
Spiritus  sancti. 

3.  Uem ,  hoc  conceditur  et  cantatur  ab  Ecclesia 
tanquam  verus  et  calholicus  sermo  3:  «Genuitpuer- 
pera  regem»;  sed  generare  agere  est  et  actio  vir- 
tutis  generativae:  ergo  videtur,  quod  in  illa  conce- 
ptione  generativa  vis  Virginis  cooperata  fuit  divinae 
virtnti. 

4.  Item,  aut  Virgo  Maria  cooperata  fuit ,  aul 
non.  Si  sic ,  babeo  propositum;  si  non:  ergo  habuit 
se  solummodo  sicut  maleria:  ergo  sicut  nnlla  est 
affinitas4  bominis  ad  liinum,  unde  formatus  est,  sic 
nec  Mariae  ad  Christum.  Sed  boc  est  falsuin  :  er- 
go  etc. 

o.  Item ,  vir  praebuit  mnlieri  materiale  princi- 
pinm,  quando  de  eius  costa  formata  est  Eva;  sed 
propter  hoc  ipsius  mulieris  non  dicitur  esse  pater, 


aul  maler,  quia  cooperalus  non  fuit  in  eius  forma- 
tione;  sed  beala  Virgo  babitiidinem  matris  habet 
ad  Christum:  ergo  non  solnm  praeparavit  materiam. 
sed  cooperata  fuit  ad  inducendum  formam. 

f>.  Item,  veritas  debet  respondere  figurae;  sed 
Virgo  Maria  ligurata  est  per  virgam  Aaron.  et  virga 
Aaron  fronduit  et  floruit  et  fructum  fecit,  sicut  ha- 
betur  Numerorum  decimo  septimo  5 ;  de  flore  autem 
pervenitur  ad  frnctum  mediante  virlute  activa  re- 
perta  in  planta,  quae  floruit:  fuit  igilnr  in  virga 
virtus  activa  ad  fructificandum :  ergo  videtur  multo 
fortius  in  Virgine  Maria. 

Sed  contra:  1.  Ad  Galatas  quarto  6:  Misit  Deus  ki°w 
Filium  suum  factum  ex  muliere;  et  ad  Romanos 
primo:  Qui  faclus  est  ei  ex  semine  David;  super 
quem  locum  dicit  Glossa:  «  Apostolus  dicit  factum  , 
sed  non  natum.  Aliud  enim  est  ex  semine  admixto 
sanguinis  coagulo  generare,  aliud  non  commixtione. 
sed  virtute  procreare.  Possunt  enim  bomines  filios 
generare,  sed  non  facere».  Ergo  videtur,  quod 
Virgo  Maria  solum  se  habuil  ut  materiale  princi- 
pium ,  ex  quo  corpus  Christi  dicitur  factum. 

v2.  Item,  Damascenus7:  «  Copulavit  sibi  de  pu- 
rissimis  et  sanctissimis  Virginis  sanguinibns,  non 
seminans,  sed  per  Spiritum  sauctum  creans » :  si 
ergo  crealio  est  actio  solius  Dei ,  in  qua  non  coo- 
peratur  creatura;  videtur,  quod  in  nnllo  fuerit  Virgo 
cooperatrix. 

3.  llem ,  Cbristus  eodem  modo  fuit  in  parenli- 
bus,  quo  fuit  in  Virgine;  sed  in  parentibus  fuit 
«secundum  corpulentam  substantiam  tantum8»:  ergo 
nec  in  Virgine  fnit  nisi  secundum  corpulentam  sub- 


1  Supra  (I.  III.  c.  I.  —  ln  Hne  arg.  posl  sed  edd.  ad- 
dunt  et. 

2  Cfr.  Matth.   I,   18,  et  infra  q.  3. 

3  Vide  Breviar.  Roman.,  fest.  Nativ.  Dom.  2.  antiph.  ad 
Laudes.  Cfr.  Coelius  SeduL,  II.  Carm.  Pasch.  63.  —  Quoad  mi- 
norem  nota  quod  Aristot.,  II.  de  Anima,  text.  3i.  (c.  4.)  docet, 
generare  esse  «  facere  aliud  quale  ipsum  ».  ln  conclusione  plu- 
rimi  codd.  omiitunt  vis,  pro  quo  cod.  K  (a  secunda  manu) 
exhibet  virtus ;  cod.  T  omittit  vis  Virginis. 

4  Quae  tame.n  oritur  ex  generalione.  Cfr.  verba  Aristot.  in 
praeced.  nota  allegata.  —  Post  habuit  se  cod.  U  addit  ibi. 

5  Vers.  8.  De  virga  Aaron  cfr.  Serm.  245.  (alias  3.  de 
Tempore)  in  appendice  Serm.  August.  n.  3;  Bernard.,  Serm.  infra 


Oct.  assnmt.  B.  M.  V.  n.  8.  —  Circa  finem  arg.  pro  fuit  igitur  edd. 
fuit  etiam.  Subinde  post  ergo  videtur  codd.  K  U  Z  subdunl 
quod,  quam  voculam  Vat.  ponit  posl  multo  fortius.  Cod.  S  post 
mutto  fortius  inserit  in  figuralo,  scilicel. 

6  Vers.  i.  —  Locus  e  primo  cap.  ad  Rom.  cit.  est  v.  3.  — 
Glossa  quae  est  etiam  hic  lil.  .Magislri,  c.  3,  sumla  est  ex 
Quaestion.  ex  nov.  Test.  p.  II.  q.  42.  (inter  opera  August.). 

7  Libr.  III.  de  Fidfi  orthod.  c.  2.  Vide  supra  lit.  Magistri , 
d.  III.  c.  I.  — In  conclus.  pro  in  qua  codd.  AKLTUVXZ 
aa  bb  in  quo. 

8  L't  di.it  .August.,  X.  de  Gen.  ad  lit.  c.  20.  n.  35.  (tan- 
ium  i.  e.  non  secundum  rationem  seminalem).  —  In  prima  con- 
clusione  post  substantiam  cod.  U  adiicit  tantum. 


DIST.  IV.  ART.  III.  OUAEST.  I. 


11 


usio  1 


modt> 
eratio- 
3  sen- 
ae. 


ilia  I. 


stantiam.  Si  ergo  generatio  dicit  vim  nclivam  et 
cooperativam  ad  formam  producendam,  videtnr, 
quod  Virgo  Maria  in  nullo  fuerit  Spiritui  sancto  coo- 
perata. 

4.  Item,  agens  potentiae  fmitae  non  potest  con- 
tinuari  nec  cooperari  in  agendo  cum  agenle  poten- 
tiae  infmitae  in  ea  operatione,  in  qua  operatur  vir- 
tus  illa  per  modum  infinili;  sed  eonceptio  Chrisli 
fuit  in  instanti,  sicut  ostensum  fuit  supra1;  produ- 
cere  autem  rem  in  instanti,  quae  nala  est  produci 
successive,  lioc  est  potentiae  in  iufinitum  excedentis 
polentiam  naturae:  ergo  si  Virgo  Maria  nullam  ha- 
buit  potentiam  nisi  finitam,  videtur,  quod  Spiritui 
sancto  non  poluit  cooperari  in  conceplione  illa. 

c  o  n  c  l  r  s  i  o. 

Beala  Virgo  vere  cooperata  est  Spirilui  sancto  in 
conceptione  Filii  sui,  submiuislrando  mate- 
riam,  quae  non  solum  habuit  rationem  ma- 
teriae,  sed  etiam  sufficientiam  et  virlulem  ad 
prolis  productionem. 

Rkspondeo:  Dieendum,  quod  absque  dnbio,  cum 
Virgo  Maria  sit  Mater  Christi  et  vere  ipsum  conce- 
pisse  dicatur,  vere  cooperata  fuil  Spirilui  sancto  in 
Filii  sui  conceptione.  Et  hoc  2  coniiiiuniter  et  gene- 
raliter  tenent  doctores  theologiae.  De  modo  aulem 
cooperandi  diversi  sentiunt  diversa.  —  Quidam  enim 
dicere  voluerunt,  quod  Virgo  Maria  solum  coope- 
rala  fuit  ministrando  principium  materiale.  Alii 
vero 3 ,  quod  cooperata  fuit  in  ullimae  formae  in- 
ductione  et  in  materiae  praeparalione ,  quamvis  non 
in  tola  operatione.  Alii  vero  tenent  medium  inter 
utrumque. 

Primi,  qui  dicunt,  quod  cooperata  fuil  solum 
in  materialis  principii  ministratione,  movenlur  hac 
ratione:  quia,  sicut  dicit  Philosophus4,  mater  in 
generatione  prolis  se  habet  sicut  principium  inate- 
riale,  et  seinen  viri  sicut  effectivum  et  operativum. 
Unde  comparatur  semen  viri  ad  semen  mulieris  sicut 
artifex  ad  materiam ,  mulier  vero  non  facil  nisi  ma- 
teriam  minislrare  et  exterius  fovere.  Et  hoc  lotuin 
fecit  Virgo  Maria;  et  ideo  vere  maler  est  appellanda, 


quia  nihil  ei  defuil,  quod  spectat  ad  veram  matrem 
in  generatione  prolis.  Spiritus  antein  sanctus  quod 
defuit  ex  parle  viri  supplevit.  —  Sed  haec  positio  »°n  proba 
niinis  parum  dicit:  primum,  quia  mater  in  genera- 
tione  non  solum  habet  potenliam  passivam,  sed* 
actiuam;  unde  quandoque  proles  raagis assimilatnr 
matri  quam  patri.  l'nde  quod  dicnnt  physiei  intrlli- 
gendiun  est  per  appropriationem6.  Kt  iternm  dicil 
Damascenus,  quod  Spiritus  sanctus  non  solnm  dedit 
Virgini  potentiam  receptivam ,  sed  etiam  generati- 
vam;  el  sicut  prius'  ostensura  est ,  propter  mate- 
riam  solum  non  est  appellanda  mater,  sicul  patet 
in  formatione  mulieris  de  costa  viri. 

Et  quoniam  ista  positio  nimis  parmn  dicit,  ideo  sememia i 
sunt  alii,  qui  superaddnnt  et  dicunl,quod  non  so- 
lum  cooperata  fuit  Spiritui  sancto  ministrando prin- 
cipium  maleriale,  sed  etiam  in  altimae  formae 
inductione.  Nam  in  tota  operatione  cooperari  non 
poluit,  quoniam  formalio  corporis  insianlanea.  prout 
formatio  comprehendit  lotam  transmutalionem  .  fieri 
non  polest  nisi  a  yirluLe  infmita.  In  ultimae  autem 
formae  -  induclione  cooperari  potuit,  pro  eo  quod 
ultima  forma  in  instanti  potest  induci  a  nalura,  vel 
a  virtule  creata ;  et  ideo  in  hoc,  in  quo  potuit,  coo- 
perata  fuit  Spirilui  sancto  polentia  Virginis  genera- 
liva,  et  pro  lanto  dicitur  mater,  quia  operata  fuit 
conceptionem  et  quanlum  ad  initium  el  quanlura 
ad  consummationem.  —  Sed  haec  positio  nimis  di-ff°»  i» 

tnr  ob  3  ra- 

cil:  prmium,  quia  eiusdem  est  factum  esse,  cuins «ones. 
est  fieri9;  quodsi  conceptionem  efficere  non  est  vir- 
tutis  creatae,  sed  increatae,  similiter  oec  ipsum 
conceptum  esse.  —  Rursus,  indncens  ultimara  for- 
inarn  nobilius  est  quam  praeparans.  Non  igitur  vi- 
detur  decens,  quod  Spiritus  sanctus  praeparei  per 
se,  et  ultimam  formam  inducat  cuni  Virgine.  — 
Diflicile  est  nihilominus  assignare,  quae  sit  illa  forma 
ultima,  in  cuius  inductione  cooperatur  Virginis  po- 
tentia  generaliva.  Illa  enim  10  non  potesl  esse  anima  . 
quoniam  a  sola  creatione  habet  originemj  non  or~ 
ganizatio  corporea ,  ut  videtur,  qnia  illa  non  in- 
ducitur  subito,  sed  per  successionem  a  naturaj  in- 
ducitur  enim  per  molum,  non  per  mutationem  : 
«motus  enim  est  transmutatio  successiva; mutatio, 
instantanea  »,  ut  dicil  Philosophus11. 


1  Dist.  3.  p.  II.  a.  3.  i|.  2.  —  Mox  pro  produd  permultl 
codd.  perperam  producere. 

2  (iddd.  FK  (Z  a  prima  manu)  subiungunt  quidetn. 

3  Cod.  N  Atii  dicunt.  Mox  post  ultimae  formae  codd.  M  0 

addunt  //7/7. 

1  Libr.  I.  do  GcneraL  animai.  c.  2.  ct  20.  —  Paulo  superius 
nid  mmistratione  codd.  K  Z  l)lt  habent  subminittratione,  et  ali- 
quanto  tnferius,  in  Bne  sentenliae  Aristot.,  VaL  pro  exterhu 
fovere  substituil  ulterius  fovere. 

5  Cod.  Z  adiicii  etiam,  i%M.  eU 

fi  Sive  non  exclusive,  Bed  principaliter  tantum.  Cfr.  de  liis 
II.  Sent.  (I.  20.  (|.  o.  —  Pro  physici  Val.  philosophi.  Paulo  ante 
pro  quandoque  codd.  K  Z  bb  aliquando. 

7  1 1 1  fundam.  '».  el  ■>. 

x  Pro  formae  pluriml  codd.  formationis;  lecllo  corrupta. 


Paulo  inferius  VaL,  omisso  potuite\  posl  generativa  suppressa 
vocula  (7,  quae  duo  vocabula  ex  codd.  resliluimus,  sic.inquo 
cooperata  fuit...  generativa,  pro  t<nit<>  etc.  Dein  pro  operata 
fuit  c(ni(i.  r.\  (K  a  secunda  manu)  cooperata  fuii. 

;>  Cfr.  Aristoi..  Vii.  Metapb.  texL  27.  (V  l.c  i.  .  •  *  VL  Pbys. 
texL  59.  (c  o.). 

10  Cod.  II  omiuil  rimii ,  pro  quo  codd.  Zbb  autem,  mulU 
alii  codd.  Iiiiihii.  Subinde  codd.  K  bb  /">'  organisatio  pro  non 
organizatio. 

"  Aii.-hii.,  V.  l'h>^.  texL  7.  seqq.,  trea  quldem  species 
transmutaUonis  disUnguit:  motum  (I.  <•.  IransmutaUonem  u  sub> 
leclo  m  subieclum),  generaUonem  1 1.  <■■  transmutaUonem  ex  non- 
subiecto  in  subiectum)  el  corrupUonem  (i.  e.  transmutaUonem 
ex  subiecto  In  non-sublectum);  sed  duns  ulleriores  speciescom- 
iiiiii)]  nomine  mutationii  complectllur,  quare  el   duae  t  mlum 


112 


SENTENTIARUM  U».  III. 


Et  quoniam  prima  opinio  parnm  dicit,  et  se- 

se tia  3.  cunda  imilinin  excedit,  suis  obliquilatibus  dirignnt 

oos  iii  ventatis   viam.  Et   propterea  mehus  sentire 

conciosio  a.  videntur  qni  dicunt  medium,  videlicet  quod  beata 
Virgo  habuit  virtutem  sibi  divinitns  datam,  per  quam 
administraret  materiam  illi  conceptui,  materiam, 
inquam,  quae  non  solnm  habuit  rationem  maleriae 
sive  potentiae  passivae,  sed  etiam  suffieienliam  et 
virtutcm  ad  prolis  productionem.  Illa  tamen  virlus 
per  se  non  poteral  prodire  ad  perfectnm  actum  nisi 
per  successionem  in  tempore;  sed  quoniam  non  de- 
cebat,  carnem  Christi  formari  successive,  sicut  in 
praecedentibus '  ostensum  est;  ideo  Spiritus  sanclus 
sua  infinita  virlute  produxit  illara  materiam  ad 
actum  completum.  Et  per  hoc  in  nullo  Virgini  de- 
rogatur,  si  Deus  sua  virlute  acceleravit,  quod  in 
aliis  mulieribus  successive  producit  ad  esse.  —  Non 

coroiiariam.  enim  fnit  miuor  potentia  in  Virgine  quam  in  alia 
muliere,  immo  multo  maior,  quia  potentiam  natu- 
ralem  et  supranaturalem"  habuit ,  per  quam  submi- 
nistrare  poterat  materiam  ipsa  sola  adeo,  sicut  mu- 
lier  viro  commixta;  unde  tota  substantia  Christi  fuit 
de  malre  sua.  Et  ideo,  si  recte  velimus  sentire  et 
loqui,  veriori  modo  fuit  Virgo  mater  Christi,  qnam 
sit  aliqua  mater  filii  sui 2.  Unde  et  per  illam  virlu- 
tem  ipsum  in  ventre  per  novem  menses  confovit. 

Et  sic  patet,  quod  Virgo  Maria  aliquo  modo 
fuit  in  conceptione  Filii  cooperata,  videiicet  submi- 
nistrando  sufficientem  materiam  virtute  activa3,  quae 
tamen  supra  posse  suum  accelerata  fuit  et  ad  com- 
plementum  perducta  per   virtutem  infinitam.  —  Et 

conf.miatur.  huic  consonat  sacra  Scriptura*,  quae  modo  dicit 
Christum  nalum  de  Virgine,  modo  dicit  factum. 
Consonat  etiam  verbum  Damasceni,  qui  dicit,  quod 
virtutem  habuit  verbi  susceptivam  et  generativam: 
generativam ,  quia  potuit  seminarium  corpori  mi- 
nistrare  per  virtutem  sibi  collatam  divino  munere; 
suscepUvam  vero,  quia  solum  Dei  Verbum  poluit 
carnem  assumtam  in  instanti  formare,  quod  quidem 
Verbum  susceptum  est  a  Virgine.  —  Rationes  igitnr 
ostendentes,  in  Filii  Dei  conceptione  Virginem  aliquo 
modo  cooperatam5  fuisse,  sunt  concedendae. 

I.  Ad  illud  vero  quod  obiicitur  de  Glossa  super 

po£Cm."^U(*  facium>  iam  patet  responsio.   Hoc  enim   non 
excluclit   veram    potentiam    generativam  a  Virgine , 


sed  ponit,  ibi  aliquam  vim  esse  supra  vmi  naturai 
unde  removet  viri  seminis  commixtionem,  et  ideo 
sic  dicitur  factm,  qnod  nihiiominns  dicitur  uatus. 
Et  est  siirnle,  si  Deus  uni  virgae  aridae  daret  vim 
germinandi,  qnam  babet  una  viridis,  et  praeter  hoc 
faceret  ipsam  in  instanli  fructificare;  virga  illa  di- 
ceretur  fructum  fecisse  et  attnlisse  \  et  nihilominus 
fructus  ille  diceretur  esse  faclus  ex  illa  virga.  ita 
(jnod  simul  direretur  factus  et  ortus.  Sic  et  in 
proposilo  est  intelligendum ,  talis  enim  praeces-ii 
figura  huins  conceplionis  in  virga. 

2.  Ad  illnd  quod  obiicitur  de  Dainasceno,  (juod 
carnem  illam  fecit  creans,  non  seminans;  dicenduni. 
quod  sicut  per  actum  creationis  non  intendit  dicere, 
quod  caro  illa  facta  fuerit  ex  nihilo,  sed  quod8ad 
perfectionem  deducta  esl  per  virtutem  infinilam;  sic 
etiam  j)er  hoc,  quod  dicit  non  seminans ,  non  pri- 
vat  potentiam  activam  a  Virgine,  sed  removet  con- 
suetum  modnin  operandi  naturae,  qui  est  per  se- 
minis  commixtionem  maris  el  feminae.  —  Itriiin  Ad  qo 
aulem  Virgo  excitala  a  Spiritu  sancto  seminaverit.  cid°nenc 
hoc  est  ,  ad  locum  matncis  semen  emisenl;  quam- 

vis  aliqui  dixerint,  non  est  verbum  illud  frequen- 
ter  in  ore  versandum^tum  quia  turpitudinem  habet 
annexam ,  et  homo  habere  debet  iiiunda  labia  ie 
tali  materia;  tum  eliam,  quia  certitndinem  non  ha- 
bet  ex  se,  nec  verbis  SanctOrum  videtur  ntultum 
consonare.  Unde  stnltum  est  in  talibus  velle  ita  cu- 
riose  singula  pertractare.  Hoc  tamen  sufficiat  dixisse, 
videlicet  quod  Virgo  ministravit  materiam  aptam 
generationi  Filii  Dei  secundum  carnem. 

3.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  non  fuit  in 
ea  secundum  rationem  seminalem;  dicendum,  quod 
verum  est,  si  seminalis  ratio  dicatur  illa,  secun- 
dum  quam  natura  consuevit  operari ;  sic  enim  ac- 
cipit  Augustinus  ibi I0.  Ex  hoc  tamen  non  excluditur,  y0umdo. 
quin  aliqua  potentia  praeter   morem  solitum  divini- 

tus  Virgini  sit  collata.  Praeterea,  ratione  adhuc 
potentiae  illius  activae  non  debet  dici  fuisse  ibi  se- 
cundum  raiionem  seminalem ,  pro  eo  quod  a<1 
actum  perfectiim  perducta  fuit  per  virtutem  supra 
naturam;  et  respectu  talis  modi  operandi  fnit  ibi 
solum  potentia  obedientiae.  Et  est  simile:  si  Deus  simiie. 
post u  commixtionem  maris  et  feminae  in  instanti 
perducit    foetum   ad   complementum    organizationis 


species  ti-ansniulationis  notantur ,  nempe  motus  et  mutatio , 
quae  secundum  communem  commentatorum  explicationem  ita 
inter  se  distinguuntur,  quod  motus  significet  transmutationem 
successivam  ,  mutatio  vero  instantaneam.  Ad  motum  pertinent 
alteratio,  augmentalio,  diminulio  ct  loci  mutatio.  Cfr.  Scot.  in 
V.  Phys.  q.  I.  —  Vat.  vocabulo  mutatio  praefigit  noa ,  sen- 
tentiam  Aristot.  sic  corrumpens. 

1  Dist.  .',.  p.  II.  a.  3.  q.  2.  —  In  seqq.  Vat.  cum  edd.  I,  2 
perduxit  et  prrducit  pro  produxit  et  produch ',  refragantibus 
plurimis  codd.  Paulo  ante  cod.  N  sic  decebat  pro  decebat. 

2  Codd.  II  K  Z  quam  mulier  filii  sui. 

3  Edd.  perperam  virtuti  activae.  Paulo  ante  cod.  U  voci 
Filii  adiicit  sui. 

Matlh.   I,   16;  Gal.    i,  4. —  Aliquanto   inferius  post  cor- 


pori  Vat.  supplet  Christi.  Subinde  pro   a    Virgine  cod.  Z  de 
Virgine. 

5  Codd.  A  G  L  T  V  aa  et  edd.   I,  2  cooperantem. 

6  Vat,,  in  initio  propos.  pro  Hoc  substituto  Haec,  anle  vini 
naturae  ingerit  naturam  seu  supra.  Paulo  inferius  pro  nihilo- 
minus  edd.  I,  2  perperam  nullo  modo. 

7  Codd.  M  0  accelerasse.  In  fine  solut.  Vat  voci  virga 
anneclit  Aaron. 

8  In  codd.  AFGHLN  T  U  V  aa  deest  quod. 

9  Pro  hoc  est  codd.  A  Z  et,  alii  codd.  et  edd.  I,  2  hoc,  et. 

10  Libr.  X.  de  Gen.  ad  lit.  c.  20.  n.  35.  Cfr.  supra  d.  3.  p. 
II.  a.  2.  q.  2,  praesertim  ad  2,  et  II.  Sent.  d.  18.  a.   I.  q.  2. 

11  Vat.  per,  et  mox  perduceret  pro  perducit. 


DIST.  IV.  ART.  III.  QUAEST.  II. 


113 


perfectae,  talis  formatio  non  diceretur  esse  facta 
secundum  rationem  seminalem,  quamvis  esset  ibi 
vis  activa  respectu  talis  organizationis  educendae 
in  esse  per  lemporis  successionem ;  sic  et  in  propo- 
sito  intelligendum  est. 

4.  Ad  ullimam  rationem  dicendum ,  quod  ratio 


illa  non  cogit,  qaod  Virgo  Maria  non  fuerit  coope- 
rata  Spiritui  sancto  in  Filii  coneeptione  aliquo  modo, 
sed  solum,  quod  non  fuerit  cooperata  in  produ- 
cendo1  illam  materiam  ad  esse  completum;  et  hoc 
est  quod  primum  fuit  concessum.  Et  per  hioc  palet 
responsio  ad  obiecta. 


SCHOLION. 


I.  Cum  beata  Virgo  vere  sit  Mater  Christi,  communiter 
docent  thcologi,  eandem  ad  generationem  Christi ,  licet  singula- 
rissimo  miraculo  factam ,  pracsiitisse  salteni  lotiim  illum  con- 
cursum,  quem  malres  communiler  praestant  ad  generationem 

filiorum.  Quod.  hic  concursus  comprehendat  ministrationem 
materiae  ad  formandum  corpus  aliaque  quaedam ,  quae  con- 
ceplioncm  scquuntur,  cxploratum  est.  Utrum  autem  mulier 
etiam  active  concurrat  ad  ipsam  gcncrationcm ,  est  quaestio  acl 
physiologiam  spcctans,  nec  hoc  loco  ralione  dignitatis  subli- 
missimi  niysterii  a  theologo  distinctius  discutienda,  cum  homo 
habere  debeat  in  tali  materia  munda  labia,  ut  bene  dieitur  hic 
in  solut.  ad  2.  Sufticiat  notasse,  de  illa  generali  quaestione  phy- 
siologica  iam  inter  anliquos  fuisse  dissidium,  cum  Aristoteles 
sustineat,  matres  in  ipsa  generatione  humana  non  concurrere 
active,  sed  tantum  passive,  ministrando  matcriam,  dum  econtra 
Galenus  vult,  etiam  active  casdcm  concurrere.  —  In  proposita 
quaestione  S.  Thom.,  qui  hic  in  Comment.  quatuor  recenset 
opiniones ,  sequitur  sentcntiam  Aristotelis  docens ,  in  principali 
BCtione  sive  in  ipsa  conceptione  nihil  active  B.  Virginem  ope- 
ratam  esse.  Idcm  tencnt  B.  Aibert. ,  Pelr.  a  Tar.,  /Egid.  R.  et 
etiam  Richard.  a  Med.  Aliter  senlit  S.  Bonav.,  Alex.  llal.,  Scot. 
(qui  diffuse  has  opiniones  discutit),  Bicl  aliique  non  pauci, 
qui  aliquem  concursum  eliam  activum,  sed  subordinaluin  prin- 
cipali  operationi  Spiritus  S.,  gloriosae  Matri  tribuendum  csse 
putant.  In  modo   autem  hanc  sententiam  explicandi  iidem  non 


eandem  ingrediuntur  viam,  cum  etiam  diversae  opiniones  de 
ri  nrtini  materiae  concreata  in  solutionem  influant,  de  quo 
cfr.  II.  Scnt.  d.  7.  p.  II.  a.  2.  q.  I.  Ceterum  aeiitentia  media 
via  incedens,  quam  tenet  S.  Bonav.,  videiur  satis  cssc  pro- 
babilis. 

II.  Alex.  Ilal.,  S.  p.   III.  q.   S.   m.    |.  q.  jn<  jd.  2.  —  S 

in  utroque  Scripto  hic  q.  unica.  —  S.  Thom.,  III.  Smr.  d.  3. 
q.  2.  a.   I  ;  S.  III.  q.  32.  a.    I.  —  1!.  AlberL,  III.  Sent.  <l.  3.  a. 

11.  et  22.  —  Petr.  a  Tar.,  III.  Sent  d.  3.  q.  I.  a.  3.  quae- 
sliunc.  I.  —  Richard.  a  Med.,  III.  Scm.  d.  3.  a.  2.  q.  2.  — 
/Egid.  H.,  III.  Scnt.  d.  .5.  q.  2.  a.  2.  —  Dionys.  Carth  ,  III. 
Scnt.  d.  3.  q.  2.  — .  Biel ,  hic  q.  unica. 

III.  !n  seq.  quaestione,  supposita  ista  cooperatione  activa, 
quaerit  S.  Bonav.,  utrum  eadem  sit  naturalis,  an  miraculosa.  Si- 
milem  fere  quaeslioncni  babel  etiam  B.  Albert.,  III.  SenL  d.  3.  a. 

12.  Sed  S.  Thom.  (III.  Scnt.  d.  3.  q.  2.  a.  2.)  ,  cum  talein  coo- 
perationem  non  admitlai,  non  de  cooperatione  I'..  Virginis 

de  ipsa  generatione  Christi  c\  Virgine  eandem  instituil  quae- 
stionem,  scilicet  utrum  haecsil  naturalis,  an  miraculosa.  Ad  hanc 
idem  respondet,  quod  generatio  ista,  simpliciter  loquendo,  sit 
miraculosa,  at  naturalis  secundum  quid.  Eandem  quaestionera 
et  similcm  solutionem  babent  Petr.  a  Tar.,loc  cil.  quaesliunc. 
2.  —  Richard.  a  Med.,  loc.  cit.  q.  3.  —  .Egid.  R.,  loc.  cit.  a.  3. 
—  Dionys.  Carlh.  ,  loc.  cil.  q.  3. 


QUAESTIO  II. 

Ulrum  cooperatio  illa  beatae  Virginis  fuerit  naturalis ,  an  miraculosa. 


Secundo  quaeritur,  utrum  illa  cooperatio  beatae 
Virginis  fuerit  naluralis,  vel  miraculosa.  Et  quod 
naturalis ,  videtur. 

1.  Omnis  illa  operatio  vel    generalio  est  natu- 
opposi-  ralis,  ralione  cuius  genitus  dicitur  esse  filius  natu- 

ralis;  sed  Christus  est  filius  naturalis  bealae  Vir- 
ginis2:  ergo  videtur,  quod  beata  Virgo  in  eius 
conceptu  fuerit  naturaliter  cooperata. 

2.  Item,  quando  vir  excitat  et  adiuvat  poten- 
tiam  mulieris,  non  privatur  actu  suo  naturali:  ergo 
si  virtus  Spiritus  sancti 3  multo  perfectius  fecunda- 
vit,  quam  virtus  seminis  virilis  fecundasset;  ergo 
ipsius  virtus  gencralivae  actum  non  abstulit,  sed 
perfecit.  Et  si  hoc  verum  esl,  tunc  Virgo  natuiali- 
ter  fuit  cooperata. 


3.  Item,  si  aliquis  operatur  secundum  poten- 
tiam  divinilus  sibi  collatam .  operatio  illa  naturalis 
dicitur,  non  miraculosa,  pro  eo  quod  virtutes  omnium 
naturales  collatae  sunt  eis  divinitus4,  et  operatio 
egrediens  a  potentia  intrinseca  naturalis  esl  el  exer- 
celur  naturaliter,  nisi  egrediatur  voluntarie;  sed 
potentia  generaliva  collata  fuil  ei  nec  cooperabatnr 
ipsi  virtuti  agonli  voluntarie:  ergo  videtur,  quod 
cooperaretur  potentiae  natnrali. 

4.  Item.  minor  est  habilitas  in  mortuo  ad  opera, 
quae  sant  hominis  viveotis,  quam  in  Virgine  re- 
spectu  mulieris  praegoantis;  scd  si  Deus  de  mor- 
tuo  faciat  vivum .  operationes  subsequentes  sunl 
sibi  naturales,  sicut  in  Lazaro ,  qui  naturaliter  com- 
edebal  el  alia  faciebat5:   ergo  pari    ratione,  immo 


1  Vai.  perducendo.  Mox  pro  et  hoc  est  quod  codd.  K  Z  ei 

hoc  quiilriu  ,   alii  coild.  ei  Imr  <iuod. 

?  Pulgenl.,  de  Fide  ad  Petr.  c.  2.  n.  li:  IUo,  sdlicel  Deo 
facto  naturaliter  Qlio  hominis,  qui  unua  esl  naturaliter  Filius 
I>ii   P.iiiis. 

3  Codd.  i\  /.  I»l)  supplendo  aubiiciunt  Virgmem.  Subinde  pro 
perfectitu  codd.  AUZbb  fortius. 

*  Vat.  pro  eo  ijiinil ,   lnrt  rirliitr.-i  inititrnlrs  oninrs  COllOr 

s.  Bonav.  —  Tom.  iii. 


Inr  sinl    ri  iliiiiiilus ,    liinirii  OperotiO    elCJ   iild.    I.    I    iii    1 1  •  • 

propos.  omittunl  omnium  el  pro  eis  BubsUtuuni  n.  In  flne  'i^r. 
Vat.  adiungil  tt  naturaliter  agenti. 

5  Cfr.  loan.  12,  2.      In  maiori,  quam   reddimus  qualem 
iu  oodd.    iKPQ  (T  .i  aecunda  manu)   Z   Invenimus,  multl 
codd.  pro  iiuittir  rst  lnibiliiiis  ezblbenl  minor  esi  instabil 
edd.  I.  i  miiitir  rsi  iiiliilnliitis ,  \.it.  maior  est  iiduiliilitas. 


18 


■Il/l 


SENTENTIARUM  I- 


III. 


multo  fortiori  videtur,  quod    illa  operalio  Virginis 
naluralis  fuerit,    postquani    collata   fuit  ei  potentia 
erandi. 
Sed  contra:   l.  Nulla  operatio  naturalis  est  mi- 
PuDdi  '         quoniam  ex  opposito  dividuntur;  sed  com 

ptio  Filii  Dei  a  Virgine   fuit   mirabilis1:    ergo  non 
videtur,  quod  fuerit  naturalis. 

2.  Item,  niliil  quod  naturaliter  fit,  estnovum, 
pro  eo  quod  omne  tale  praecessil  in  suo  simili; 
sed  conceptio  Christi  a  Virgine  novum  quid  fuil, 
ul  dicitur  leremiae  trigesimo  primo8:  Novum  fa- 
ciet  Dominus  super  terram. 

3.  Item,  naturale  eSI  illud  quod  idem  est  apud 
omnes3;  sed  modus  concipiendi  beatae  Virginis  non 
solum  noii  fuit  apud  omnes,  sed  etiam  nusquam 
reperitur  nisi  in  ea:  ergo  videtur,  quod  operatio 
illa  non  fuerit  naturalis,  sed  miraculosa. 

'\.  Item,  si  aliqua  virtus  operatur,  illo  manente 
quod  est  ei  incompossibile  per  naturam,  illius  opera- 
tio  non  est  naturalis,  sed  miraculosa;  sed  virginitas 
incompossibilis  est  generationi  prolis  per  naturam: 
ergo  si  Virgo  Maria  concepit,  permanens  virgo,  vi- 
delur,  quod  illa  operatio  non  sit  attribuenda  natu- 
rae,  sed  magis  miraculo. 

CONCLUSIO. 

Cooperatio  gloriosae  Virginis  ad  conceplionem  quo- 
dam  modo  fuit  naturalis,  quodam  modo  et 
multum  fuit  supernaturalis. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  generativa' poten- 
Axioma.  tia  in  Virgine  fuit  excitata  a  Spirilu  sancto,  et  fuit 
supra  posse  suum  elevata.  Excitata  fnit,  ut  posset 
praeparare  materiam  conceptui,  secundum  quod 
compelit  sexui  muliebri;  sed  supra  naturam  fuit 
elevata,  dum  data  est  ei  potentia  praeparandi  ma- 
leriam ,  secundum  quod  tam  nobili  et  tam  perfectae 
conceptioni  coinpetebat.  Et  ideo  Virgo  Maria  po- 
tentiam  babuit  supra  naturam  et  polentiam  se- 
cundum  naturam;  et  potentia  supra  naturam  fuit 
in  sanclificatione 4  collata;  et  utraque  erat  in  illa 
conceptionis  lempore  in  complemento  suae  opera- 
conciusio  i.  tionis  constituta.  Et  ideo  operatio  sive  cooperatio 
partim  quodam  modo  fuit  naturalis ,  et  quodam 
simiie.  modo  supra  naturam.  —  Et  est  simile:  si  Deus  daret 
mibi  potentiam  unum  intelligere  et  multa  simul  in- 
telligere5;  partim  esset  naturale  in  hoc,  quod  unum 
intelligerem,   partim   supra   naturam   in  eo,  quod 


rum  illarum  reri  m  intellectus  non  possunt  si- 
nml  per  naturam  stare.  Sic  el  in  proposito  intelli- 
gendum  e  i.  quia  hoc  erat  naturae  consonum,  nt 
Virgo  ministraret  humorem  sufficientem  ad  cod  - 
ptum,  quanlum  ministral  sexus  muliebris;  sed  quod 
per  se  sola  ministrarel  quantum  ministrat  mulier 
coniuncta  viro,  hoc  eral  supra  naturam,  et  ideo 
admirabile  el  insolitum.  Concedendum  est  igitur,  quod 

lla  operatio  non  fuerit  naturalis  omnino,  immo 
aliquid  habuil  supra  naturam,  immo  multum  babuit 
supra  naluram 6,  quia  hoc  inter  omnia  mirabilia  fuit 
mirabile  praecipuum,  virginalem  scilicet  ulerum 
esse  simul  integrum  el  fecundum.  —  Unde  conce- 
dendae  sunt  rationes,  quae  hoc  ostendunt. 

1.  Ad  illml    ergo   quod  primo  obiicitur,  quod  ^JJy 
Christus  fuit  filius  naturalis;  dicendam,  quod  opera- 

tio7  supra  naturam  operationem  naluralem  non  ex- 
cludit.  Unde  quamvis  ipsum  mirabiliter  conceperit, 
potest  tamen  propler  naturalem  operationem  con- 
currenteni  dici  filius  naturalis,  ad  ostendendam 
verilatem  generationis. 

2.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  quando  vir 
excitat  potentiam  in  femina,  non  aufert  ei  polentiam 
haturalem;  dicendum,  quod  est  verum;  nec  Spiritus 
sanclus  abstulit  operationem  naturalem  a  Virgine , 
secundum  quod  decebat  eam  habere  in  conceptione 

tam  nobili.  In  lioc  tamen  non  est  simile,  quia  vir  .voiando 
non  dat  novam  potentiam  mulieri  concipiendi  nec 
elevat  supra  naturam  ,  sed  excitat  et  adiuvat  ad 
exeundum  in  operationem  sibi  debitam.  Non  sic  est 
in  proposito,  quia  ipsi  Virgini  collata  fuit  virtns 
supra  naluram.  Unde  aliquid  potuit  Virgo  beata, 
quod  nunquam  potuit  aliqua  femina  8. 

3.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  quando  ope- 
ratur  per  aliquam  potentiara  sibi  datam,  naturaliter 
operatur;  dicendum,  quod  aliquando  datur  potentia  Distima 
ad  actum  naturae  consonantem,  aliquando  dalur 
potentia  ad  aclnm  excedentem  lerminum  naturae. 
Quando  datur  potentia  ad  actum  nalurae  conso- 
nantem;  lunc,  etsi  collatio  illius  polentiae  sil  mi- 
rabilis,  operatio  tamen  est  naluralis,  sicut  si  delur 
potentia  videndi  caeco.  Quando  aulem  datur  poten- 

tia  ad  actum  excedenlem  terminos  naturae;  tunc 
non  solum  polentiae  collalio  est  mirabilis,  sed  etiam 
exitus  illius  potentiae  in  actum  est  mirabilis,  ut  si 
asino  delur  potentia  loquendi9,  et  lapidi  potentia 
videndi.  Et  quoniam  virginem,  manentem  virginem, 
concipere,  boc  est  supra  terminos  naturae;  binc  est, 
quod  quantiimcumque   conferatur  sibi  potentia,  ad- 


1  Cfr.  Dionys.,  Episl.  4.  i\d  Caium;  Anselm.,  de  Concept. 
virgin.  et  orig.  pecc.  c.  23. 

2  Vers.  22.  —  De  maiori  cfr.  Aristot.,  VII.  Metoph.  text. 
22.  (VI.  c.  7.). 

3  Secundum  Aristot.,  1.  Periherm.  c.  1.  seq.,  cl  Problem. 
sect.  15.  n.  3.  —  lo  flne  minoris  Vat.  cum  cod.  cc  posl  in  ea 
[cod.  A  in  ipsa]  addit  sola. 

4  De  qua  vide  supra  d.  3.  p.  1.  a.  2.  q.  2.  in  fine  corp. 


5  Secundum  Aristot.,  qui  II.  Topic.  c.  4.  (c.  10.)  ait:  Con- 
tingit  enim  plura  scire,  intelligere  [otavoaaOai]  autem  non.  — 
Mox  pro  non  possunt  codd.  K.  Z  non  posset. 

6  Vat.  omittit  immo  mullum  hubuit  supra  naturam.  Paulo 
ante  pro  omnino  cod.  Z  omni  modo. 

7  Cod.  K  adiicit  illa. 

8  Cod.  S  potuil  nec  poterit  alia  mulier. 

9  Cfr.  Num.  22,  28. 


DIST.  IV.  ART.  III.  QU\EST.  III. 


11)) 


)iex  hic  huc  tamen  est  operatio  mirabilis.  —  Unde  duplex 
cnIum'  fuit  hic  miraculnm ,  videlicet  in  potentiae  collalione, 
et  in  ipsa  operatione.  ln  fecundatione  autem  nmlie- 
rum  sterilium,  sicut  Sarac  et  Elisabeth  l ,  solum  fuit 
roiraculum  in  restitutione  potenliae,  in  hoc  quod 
est  ibi  sterihs  fecundata,  sed  non  fuil  ibi  miracu- 
lum  in  exsecutione,  quia  oon  simul  mansit  sterilitas 
et  fecunditas,  immo  fecunditas  abstulit  sterililalem. 
Hoc  autem  liiit  singulariter  admirahile,  quod  fecun- 


ditas  Virginis  Mariae  non  abstulit  virginitatem,  nec 
virginitas  exclusit  fecunditalem. 

4.  Ad  illud  quod  obiicitur  ullimo,  iam  patet 
responsio  de  mortuo  vivificato.  Licet  ciiim  mortuum 
vivificari8  sit  supra  oaturam,  tamen  ex  qno  viviti- 
catus  est,  6perationem  naturae  exercerenen  esl  ad- 
mirabile,  qnia  hoc  in  nuilo  repugnaf  naturae;  oon 
sic  autem  est  in  Virgine  concipiente  ;. 


QUAESTIO  111. 
Utrum  beala   Virgo  sit  Dei  genitrix  appellanda. 


lamenla 


HDpposi 
nra. 


Tertio  quaeritur,  utrum  Virgo  Maria  sit  Dei 
genitrix  appellanda.  Et  quod  sic,  oslenditur. 

1.  Damascenus  tertio  libro,  capitulo  duodecimo  4: 
« Theotocon ,  id  est  Dei  genitricem ,  principaliler  et 
vere  sanctam  Mariam  praedicamus  Virginem». 

"2.  [tem :  « luste  et  vere  theothocon ,  id  esl  Dei 
genitricem,  nomroamus;  hoc  enim  nomen  universum 
mysterium  incarnationis  conslituit5». 

3.  Item,  hoc  ipsum  videtur  ratione ,  quia  quid- 
quid  dicitur  de  illo  homine,  dicitur  de  Filio  Dei 
propter  communicationem  idiomatum6;  sed  Iesus 
fuit  filius  heatac  Mariae:  ergo  Deus  fuit  tilius  beatae 
Mariae:  ergo  a  relativis  beata  Maria  est  mater  Dei. 

4.  Ilem,  sic  se  habet  Filius  Dei  ad  Virginem  Ma- 
trem,  sicut  se  habet  Filius  hominis  ad  Deum  Patrem7; 
sed  lesus  esl  Filius  Dei  Patris:  ergo  Deus  est  Mariae  Fi- 
lius:  ergo  VirgoMaria  est  recteDei  genitrix.  appellanda. 

Sed  contra:  1.  Dimascenus  tertio  libro,  capi- 
tulo  duodecimo8:  « Christotocon ,  id  est  Chrisli  ge- 
nilricem,  non  dicimus  Virginem»:  ergo  si  Christus 
Deus  est,  videtur,  quod  non  debeamus  eam  dicere 
Dei  genitricem. 

2.  Item,  secundum  hoc  Virgo  Maria  est  mater, 
secundum  quod  est  consubstantialis  proli;  sed  non 
est  consubslanlialis  proli  secundum  divinam  natu- 
ram,  sed  secundum  humanam:  ergo  cum  Deus  no- 
minet  Cliristiiin  secundum  divinam  naturam,  non 
videtur,  quod  sit  Dei  genitrix  appellanda9. 


3.  Itein ,  propter  assumtionem  humanae  oatu- 
rae  a  Filio  Deus  Paler  non  dicitur  esse  hominum 
gcnilor:  ergo  nec  e  converso  Dei  genitrix  dicenda 
est  Virgo  ,0. 

4.  Ilem,  iuxta  hoc  quaeritur,  quare  magis  Da- 
mascenus  vult,  quod  dicatur  Dei  genitrix  quam 
Christi  genitrix.  Si  enim  in  Christo  intelligitur  divi- 
nitas  et  humanitas,  immo  intelligitur  tota  Trinil 
secundum  .Vmbrosium  ",  in  nomine  Christi;  non  vi- 
detur,  quod  ulla  fiat  veritatis  aut  virginalis  dignita- 
tis  imminutio. 

C  O  N  CLU  SIO. 

Gloriosa  Virgo  appellanda  est  non  tam  Christoto- 
cos,  quam  maler  et  genitrix  Dei  iuste  et  vera- 
citer  et  devote,  ut  exslinguatur  error-Nestorii. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  verba fldem  chri- 
stianam  exprimentia  debent  essc  ab  errore  longinqua     N 

priDCipiom. 

et  devotioni  approximantia ,  maxime  illa,  in  quibus 
est  sermo  de  Virgine  Maria.  Ipsa  enim  cunctas  hae- 
reses  interemit  in  universo  mundo  '*,  Veritatem  ex  se 
ipsa  concipiendo  et  pariendo;  ipsa  etiam  reconcilia- 
lioncm  toli  gcncri  humano  promeruit:  et  ideo  ei 
eam  ardere  debet.  omnis  Christianorum  devotio.  —  El 
propterea,  quia  beata  Virgo  illum  concepit,qui  non 
tantum  dicendus  est  Christus  propter  unionem,sed 


1  Cfr.  Gen.  17,  17;  ix,  ||.  seq.;  Luc.  I,  7.  —  Mox  pro 
fecundiila  codd.  K  Z  perperam  fecunditas. 

2  Codd.  A  t;  K  I..N  T  i:  v  Z  vivificare. 

3  Vide  scholion  ad  praecedentem  quaest. 

4  De  Fide  orlhod. 

5  Damasc.  loc.  cit  —  Pro  constituit  (ouviatTjotJ  Vat.  osten- 
tlii  (ed.  operum  Damasc.  ;i  Migne  parata  astruit). 

6  Cfr.  supra  |);i^r.  14,  nota  3.  —  De  modo  argumentandl 
i/  relativis  cfr.  tom.  II.  pag.  8  43,  nota  I. 

7  Talis  enlm,  ut  August.  inquit  I.  de  Trin.  c.  13,  n.  -2«  , 
erat  llla  Busceptlo,  quae  Deum  hominem  faceret,  et  hominem 
Deum. 

8  De  Fide  orthod. 

9  Nestorius,  ul  apud  Cyrill.  Al<'.\.,  I.  contra  Nestor.  c.  •'!. 
legimus,  sic  argumentabat:  Ul  Igilur  mulier  corpus  paril 
Deus  animam  tribuit,  neque  Ideo  dicetur  animae  genltrix ,  quta 
peperil  animatum,  sed  pollus  liomxnis  genitrlx:  slc  quoque  B. 
Vlrgo,  iin|iiii ,  cui  peperil  homlnem,  slmul  cum  iil"  pertrans- 
eunte  D<'i   Verbo  (nam  hac  esi  voce   usus),   non  Ideo  esl  Del 


genitrix.  —  Edd.  addunl  sed  Ghristi  genitrix.  In  i >i-i n«  i ]  »i.  •  arg. 
pro  secundum  hoc  cod.  X  secundum  Bernardwn. 

10  Codd.  K  z  lili  ipsa  Virgo,  <'<i<l.  Ftr^o  Mai 

11  Libr.  I.  de  Spir.  S.  <•.  3.  n,  ii:  Si  Christum  i 

Deum  Patrem,  ;<  quo  nnrius  <•>(  Fillus,  <i   ipsum   <|ni   unctus 
<■-(  Filium,  <•(  Spiritum  sanctum,  quo  unctus  esl ,  designasti  elc. 
Cfr.  etiam  lll.  c.  7.  n    il.        In  flne  arg,  pro  hnnunutio 
immutatio ;   <'<l<l.    I,   2   ftai   veritati  <mi   virgmati   dign 
iniuria. 

'2  ii,<,  (n  l.  antlph.  III.  Noct   offlc.   parv.  B,  M.    V .        Bl 

Bernard.,  ><\wi.  |n  l* nlra  Infra  Oct  assuml    B.  M.  V.  n.  i. 

aic  eloqullur:  Nimirum  Ipsa  esl  quondam  a  Deo  promissn  mu- 
lier,  serpentis  antiqul  capul  virtulis  pede  conlritui  i,  cuius  plane 
calcaneo  in  mullls  versuUis  insldiatus  esl     <i  n 
Bine  oausa.  Sola  enlm  conirivll  unlversam   hnereUcam   pravlla- 
ifiii.    Mius  ii"n  <i  •  Biibstiinlia   cernis   sune   Chrlstum   edl 

iin/  bat..  alius  Det  Matram  nudtre  non  sustinens ,  magnum 

lllud  nomen  Theotocos  ImpUssimi'  suggillahai.  Sed  irltl 

Insidlalores...  <•(  beatam  <'.mi  dicunl  < «i i « n.--  genei 


116 


SENTENTIARUM  LIB.  III. 


etiam  Deus  verus  propter  aeternam  generationem; 
condosio  Dei  genitrix  debet  dici,  ut  ex  ipsovocabulo  hono- 
retnr,  et  impietatis  error  exstinguatur,  qui  ilixii, 
ei  Mariam  concepisse  purum  hominem.  —  Ad  cuius 
erroris  fomentum  Nestorius,  ut  narrat  Damascenus1, 
verus  doctor,  voluit  eam  Chrisli  genitricem  fi\ou  Dei 
genitricem  appellare,  quasi  purum  bominem  genuis- 
set.  Et  ideo  Damascenus,  verus  doctor  et  Virginis 
amator,  docet  nos  vocabulum  hoc2  effugere,  non 
quia  falsum,  sed  quia  baereticus  sub  illo  volebat 
occultare  venenum.  Unde  Damascenus  tertio  libro, 
capilulo  duodecimo:  «  Christotocon ,  id  est  Christi 
genilricem,  non  dicimus  Virginem;  quoniam  in  de- 
structioncin  Theotocos,  id  est  Dei  genitricis,  vocis  ne- 
quam  et  inquinatus  Nestorius  cum  patre  eius  dia- 
bolo  invenit».  —  Concedendae  sunt  igitur  raliones 
ostendentes,  quod  beata  Virgo  est  Dei  genitrix  ap- 
pellanda  iusle  et  veraciter  et  devote. 

1.  Ad  illud  ergo  quod  obiicitur  de  Damasceno, 
soiutio  oP-  iam  patet  responsio:  non  cnim  negat,  eam  esse  Chri- 

positorum.       ...  ,      .t    »  ,  i         •       i 

sti  gemtricem ,  eo  quod  sit  falsum ,  sed  quia  haere- 
ticus  sub  illo  verbo  abscondebat  venenum. 

2.  \d  illud   quod   obiicitur,   quod  non  est  ei 
consubstantialis ;  dicendum,  quod  mater  Dei  dicitur 


noii  propter  hoc,  quod  ipsa  genuerit  eum  secundum 
divinam  oaturam,  sed  propter  idiomatum  commu- 
uicationem  et  mysterii  incarnationis  expressionem 
et  ipsius  Virginis  honoriflcationem.  Unde  ratio  illa 
non  valet:  non  est  mater  Dei  secundum  divinam 
naturam:  ergo  oon  est  mater  Dei;  immo  est  ibi  covr 
sequens3 ,  sicut  si  ita  argueretur :  hoc  non  praedica- 
inr  de  illo  per  se:  ergo  non  praedicatur  de  illo 
aliquo  genere  praedicandi. 

-I  Ad  illud  quod  obiicilur,  quod  Deus  non  di- 
cilur  genitor  hoininis;  dicendinn,  quod  potest  dici; 
non  tamen  consuevimiis  ita  uti  illo  vocabulo,  quia 
illa  appellatio  non  sic  facit  ad  expressionem  piae 
Qdei  ,  sicut  illa  qua  appellamus  Virginem  ma- 
trem  Dei. 

k.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quare  non  dicitur 
Chrislolocos;  dicendum,  quod  nomen  Christi  magis 
communicatur  creaturis  quam  nomen  Dei.  Unde  et 
David  dicitur  chrislus  Domini  et  alii  reges  Israel4; 
et  ideo  verbum  illud  magis  erat  propinquum  errori. 
Nunc  autem,  quia  ille  error  exstirpatus  est,  com- 
muniter  eam  vocamus  et  matrem  Chrisli  et  matrem 
Dei,  cum  imploramus,  oculos  misericordiae  suae  ad 
nos  converti5. 


SCHOLIOK 


I.  Nestorius,  prave  sentiens  de  hypostotica  unione,  sibi 
constans  etiam  B.  Virgini  gloriosum  litulum  genitricis  Dei  de- 
negavit,  ut  in  corp.  quaestionis  dictum  est.  Ipsi  opposuit  S. 
Cyrillus  Alexandrinus  12  anathematismos ,  a  Condlio  Ephesino 
(an.  431)  et  etiam  a  Conciliis  oecumenicis  IV.  et  V.  approba- 
tos,  quorum  primus  est:  «  Si  quis  non  confitetur,  Deum  esse 
veraciter  Emmanuel ,  et  propterea  Dei  genitricem  (0eot6xov) 
sanctam  Virginem ;  peperit  enim  secundum  carnem  carnem  fa- 


clum  Dei  Verbum,  secundum  quod  scriptum  est:  Verbum  caro 
factum  cst,  a.  s  ». 

II.  Alex.   Hal.   rem  tangit  S.  p.  III.  q.  8.  m.   I.  —   Scot. , 
111.  Sent.  d.  2.  q.  3,  d.  4.  q.   I.  —  S.  Thom.,  hic  q.  2.  a.  2 
S.  III.    q.  35.  a.  4.  —  B.  Albert.,    hic    a.  5.  —  Petr.  a  Tar. 
hic  q.  2.  a.  I.  —  Richard.  a  Med.,  hic  a.  2.  q.   1.2.  —  /Egid. 
R.,  hic  q.  2.  a.   1.2.  —  Durand.,  hic  q.  2.  —  Dionys  Canh.  , 
hic  q.  2. 


DUBIA  CIRCA  LITTERAM  MAGISTRI. 


Dub.  I. 

In  parte  ista  sunt  quaestiones  circa  litteram ,  et 
primo  quaeritur  de  hoc  quod  dicilur:  Uno  nomi- 
nato,  tres  inlelliguntur ;  quia,  nominata  essentia, 
non  de  necessitale  intelligitur  persona 6 :  ergo  nomi- 
nata  una  persona ,  multo  minus  intelligitur  alia.  — 
Item ,  si,  nominata  una  persona,  intelligitur  alia: 
ergo  dicto,  quod  Pater  generet,  videtur,  quod  et  Fi- 
lius  generet. 

Respondeo  :    Dicendum ,    quod  persona  '  potest 


nominari  respectu  actus  substantialis ,  vel  persona-  Distincti: 
lis.  Si  respectu  actus  essentialis;  quia  una  essentia 
est  in  tribus,  et  quidquid  essentiale  convenit  uni , 
convenit  alteri ;  et  una  persona  nominata,  nomina- 
tur  el  altera  per  necessitatem  consequentiae ,  ma- 
xime  cum  actus  ille  est  respectu  effectus  creati,  in 
quo  relueent  appropriata  tribus  personis  8.  —  Et  sic 
palet  responsio  ad  utramque  obiectionem :  ulraque 
enim  currit  secundum  praedicationem  aliquam,  quae 
ila  convenit  uni ,  quod  alio  modo  est  extranea 
alteri. 


1  Libr,  III.  de  Fide  orthod.  c.  12.  —  Paulo  superius  plu- 
rimi  codd.  ct  cdd.  I  ,  2  omiltunt  purum.  Paulo  inferius  pro 
voluit  [complures  codd.  incongrue  vocavif]  eam  Christi  geni- 
tricem ,  non  Dci  genilricem  cod.  N  noluit  eam  Dei  genitricem, 
sed  Christi  genitricem. 

2  Cod.  K  tale,  cod.  bb  (a  secunda  manu)  illud,  alii  codd. 
omittunt  hoc. 

3  Cfr.  de  hac  fallacia  Aristot.,  I.  Elcnch.  c.  4.  (c.  5.).  — 
Pro  immo  est  ibi  consequens  edd.  ibi  est  enim  consequens.  Paulo 
superius  ante  ipsius  Virginis  cod.  Z  inserit  speciatem.  Paulo 
inferius  pro  hoc  codd.  A  G  II  L  N  T  V  aa  hic. 

4  Cfr.  1.  Reg.  24,  7.  seqq.  et  11.  Reg.   19,   21.   Cfr.  etiam 


Damasc,  111.  de  Fide  orthod.  c.  12.  —  Pro  obiicitur  codd.  RZ 
quaeritur. 

5  Respicitur  antiph.  Salve  Regina. 

6  Quod  ex  eo  elucet,  quod  multi ,  qui  Deum  confitentur, 
nesciunt,  immo  negant  Trinitatem. 

7  Edd.  Pater. 

8  Cfr.  I.  Sent.  d.  3.  p.  I.  q.  2.  in  fine;  dub.  3.  seq.  et 
d.  34.  q.  3.  —  Circa  finem  dubii  pro  quae  ita  edd.  quod  ita. 
—  Cfr.  de  hoc  dubio  Alex.  Hal.,  S.  p.  III.  q.  8.  m.  3.  a.  I.  in 
fine;  B.  Albert.,  hic  a.  3 ;  S.  Thom.,  Petr.  a  Tar.,  Richard.  a 
Med.,  hic  circa  lit. ;  /Egid.  R.,  hic  dub.   I.  lit. 


DIST.  IV.  DUBIA. 


117 


laaestio 

;inexa. 


ad  ra- 
em  filii 
Lint. 


.quaest. 
iiam. 


Dub.  II. 

Item  quaeritur  de  hoc  quod  dieitur,  quod  nati 
ex  aqua  et  Spiritu  sancto  non  dicuntur  filii  aquae, 
sed  matris  Ecclesiae.  Si  eniiu  Ecclesia  non  dicitur 
mater  nisi  seeundum  aliquam  translationem ,  et  si- 
militudo  Iranslativa  '  polest  reperiri  in  aqua,  sicut 
et  in  Ecclesia ;  videtur,  quod  possint  dici  filii  aquae, 
sicut  filii  Ecclesiae.  —  luxta  hoc  quaeritur ,  cum 
Inmbricus  naturaliler  nascatur  ex  homine,  quare 
non  dicitur  filius  eius  2  ? 

Respondeo  :  Dicendum  ,  quod  filius  et  pater  non 
soluin  dicuntur  ab  originis  liabitudine,  sed  debent 
habere  expressam  similitudinem.  Quoniam  igitur  aqua 
non  habet  expressam  simililudinem  ad  eum  qui 
reriascitur.  sed  potitis  ad  gratiam,  per  quam  rena- 
scitur ;  Ecclesia  autem3  expressam  habet  similitu- 
dinem  ad  eum  qui  in  ea  nascitur,  quae  nihil  aliud 
est  quam  congregatio  fidelium  :  ideo  renati  ex  aqua 
dicunlur  filii  Ecclesiae ,  non  filii  aquae.  —  Per  hanc 
eandem  rationem  lumbricus  non  debet  dici  filius 
hominis,  quamvis  ex  ipso  nascatur,  per  hoc  quod 
non  habet  ad  eum  similitudinem.  Et  ideo  recte  Au- 
guslinus  *  infringit  illud  argumentum  per  illa  exem- 
pla :  hoc  nascitur  ex  illo,  ergo  est  filius  eius;  quia 
filiatio  plns  dicit  quam  nativitas.  Nam  filialio  dicit 
originem  cum  assimilatione". 

Dub.  III. 

Item  quaeritur  de  hoc  quod  dicit :  Dicuntur 
etiam  filii  geheunae  non  ex  iUa  nali,  sed  ad  illam 
praeparati.  Ex  hoc  enim  ,  quod  aliquid  praeparatur 
ad  aliquid  post  suum  esse ,  videtur  potius  rationem 
patris6  quam  filii  in  sehabere:  ergo  videtur,  quod 
potius  deberenl  vocari  patres  gehennae  quam  filii. 

Respondeo  :  Dicendum ,  quod  duplicem  habet 
proprietatem  filius  respectu  patris :  una  atlendilur 
quantum    ad    emanationem,  et  altera  quantum   ad 


possessionis  hereditation  ;  et  prima  antecedit , 
el  secunda  subsequitnr.  Et  filii  rmae  dicuntur 
non  ratione  primae  proprietatis ,  sed  ratione  secun- 
dae,  ad  quam  praeparantur  per  aliquam  assimila- 
tionem  in  perversfs  actibus,  m  quibus  imitantur 
diabolum,  cuius  habitatio  est  gehenna  \ 

Duh.  IV. 

Item  quaeritur  de  hoc  quod  dicit,  quod  divina 
gratia  fuit  Christus  corporaliter  repletus.  Si  enim 
gratia  non  fuit  in  corpore,  sed  spiritu;  non  videtur, 
quod  fuerit  repletus  corporaliter ,  sed  spiritualiter. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  hoc  verbuin ,  quo 
Christus  dicitur  repletus  corporaliter  gratia,  irirTHgiwce 
pliciter  exponitur.  Uno  modo  dicitur  repletio  corpo- 
raJisper  oppositionem  ad  umbram  figarae;  veritas 
enim  se  babet  ad  figuram  sicut  corpns  ad  umbram; 
unde  repletus  corporaliter  dicitur ,  id  est  vere,  non 
tantum  figurative9.  — Alio  modo  potcst  exponi,  ut 
dicatur  corporaliter  repleri,  quia  ipsum  corpus  fuit 
in  unitatem  personae  assumtnm.  Unde  per  cnrpora- 
lem  repletionem  intelligimus  perfectam  corporis  et 
gratuitam  animae  unionem.  —  Tertio  modo  potest  ex- 
poni,  ut  dicatur  corporaliter  repletus  per  similitn- 
dinem  ad  triplicem  dimensionem  :  quia  deitas  fuit 
in  Christo  per  essentiam,  sicut  in  omnibus  ci 
turis,  et  ita  per  modum  longitudinis ;  et  per  gra- 
tiam,  sicut  in  omnibus  Sanctis,  et  sic  per  modnm 
latitudinis  ;  et  per  unionem  ,  et  sic  per  modum  pro- 
funditatis.  Et  istud  tactum  fuit  plenius  expositum  in 
primo  libro,  distinctione  trigesima  septima  ". 

Dub.  V. 

Item  quaeritur  de  hoc  quod  dicit :  Natus  de 
Spiritu  sancto,  quia  eum  fecit.  Hoc  enim  non  ha- 
betur  in  Symbolo",  sed  «  conceptus  de  Spiritn  san- 
cto ,  natus  ex  Maria  Virgine  ».  Quaeritur  ergo,  quare 


1  AristoL,  VI.  Topic.  c.  2 :  Omncs  cnim  transferentes  se- 
cundum  aliquiim  similitudincm  transfcrunt. 

*  Cfr.  verba  August.  hic  in  lit.  Magislri,  c.  2.  —  Cod.  Q 
filitis  hominis. 

3  Pro  autem  non  pauci  codd.  et  edd.  1 ,  2  vitiose  quae. 
Mox  pro  nascitur  cod.  U  renascitur,  et  subinde  pro  quae  nihil 
Vat.  quia  niltil. 

*  Cfr.  hic  lit.  Magistri ,  c.  2.  —  Cod.  Y  Magister. 

5  Hoc  dubium  eiusque  solutionem  exbibenl  etfam  B.  AlberL, 
liic  a.  i) ;  s.  Tbom.,  Petr.  a  Tar.,  Ricbard.  a  Med.,  liic  circa 
lit.;  £gid.  R.,  liic  dub.  2.  lit. 

ihi.  RLN  (T  a  prima  manu)  Vaacc  temporit,  cod. 
s  tciujhins  t  ri  patru. 

'  Edd.  cum  nonnullis  codd.  heredtiatem. 

8  De  hoc  duliio  scripseruntR.  AiberL,  blc  a.  7:  s.  Tbom., 
Petr.  b  Tar.,  Ricbard  b  Med.,  hic  clrca  lit,;  /Egid.  l« .,  hic  dub.  i.  lii. 

0  Da  hac  et  seq.  expositione  repletionis  corporaiis  cfr. 
Au^u-t.,  Enarrat.  in  Pa.  ''.7,  17.  n.  2.'t.  Cfr.  etiam  Glossa  ordin. 
in  C>Ao<<.  2,  9.  ct  in  Ps.  G7,    17. 

10  Part.  I.  a.  3.  q.  2.  in  corp.  —  De  hoc  dubio  tractat 
Al''\.  llal.,  S.  p.  III.  (|.  S.  lii.  :{.  ,i.    J.  iu  lliic,  nlii  tiiti.uu  inr- 


moraLirum  expositionum  sic  defendit:  cEstenim  Deusinrebus 
tribus  modis :  in  ovinibtts  creaturis  esl  i"  i  continentiam  el 
conservationem ,  in  Sanctis  esl  per  ejatiam  et  caritatem,  in 
Cltristo  vero  cst  per  unionem  [ul  docel  Rugo  de  S.  VicL,  Qu 
in  EpisL  ad  Coloss.  ij.  10.].  Piinuis  modus  comparatur dimen- 
sioni  longitudinis,  quia  secundum  lllum  modum  dicilur,  quod 
altiityil  a  /inf  usque  atl  ftitfiu  fortiter  ft  tlispt>i>tt  omnia 
viter  \>i\\).  s,  i.).  Secundus  modus  comparatur  dimensionl  la- 
titudinis,  quia  carilas  esl  latlludo  spiriluatto;  unde  omnis 

sttmiitalitniis  ritli  /iitfiit  .  latum  iiiaiitlalinn  tuitm  nnnis  (P&  ll^, 

96.).  Tertius  modus,  qul  esl  per  unionem ,  comparatur  profun- 
ditati,  i|ui.i  llle  modus  intimus  esL  Eph.  3,  is:  it  pos 
comprehendere,  quae  sii  longitudo,  quantum  ad  primum;lo- 
titihlii.  quantum  ad  secundum;  [et  $ubHmitas~\  et  profiindum, 
quantum  ad  tertium,  ul  sublimitas  referatur  ad  humanam  na- 
turnm,  quae  Bubllmata  esl  td  unionem  cum  dlvina,etpro 
(/<///(  referatur  ad  divlnam,  quae  Intime  perunitatem  personae 
unita  est  Bd  humanami  etc.  Cn*.  B,  UbeK.,  bic  a.  10,  H 
:    K  .  hiC  «lub.  .'i.  Ii(. 

11  Sdl.   Apostolorum.   —  Codd.  GK  n    natus  </'•    U 
\  injinf 


I  18 


SK.YJK.YIIAIU  M  LIH.  III. 


magis   attribuituF   conceptio   Spiritui    sauclo  quam 
natiuitas .' 

Respondeo  :  Dicendum .  qu  •!  utramque  polesl 
..,  attribui  utrique1;  in  Symbolo  tamen  magis  altribui- 
tur  ipsa  conceptio  Spiritui  sancto  quam  nativitas, 
propter  sanclificationem .  quae  fuit  in  ipsa  conce- 
ptione,  el  quia  nomen  nativitatis  plus  appropinquat 
ad  actum  generationis ,  el  ipsa  conceptio  ad  fabri- 
cationem  corporis.  Unde  magis  proprie  dicitur  con- 
ceptus  de  Spiritu  sancto.  Haec  eoim  praepositio  de 
tenetur  ibi  non  materialiter  nec  substantialiter ,  sed 
potestative  *.  Et  ipsa  conceptio  polissime  Spiritui  san- 
cto  habel  attribui. 

Dib.  VI. 

Item  quaeritur  de  hoc  quod  dicit:  Conceplus 
de  Spiritu  sancto...  quia  per  gratiam  Dei  et  ope- 
ralionem  etc.  Si  enim  haec  est  ratio ,  videtur  pari 


ralione,  quod  Spiritus  sanctns  eum  genuit;  et  hoc 
probatur  per  Glossam,  Matthaei  tertio8:  Potem  est 
Deus  de  lapidibus  etc:  «In  nuius  rei  testimonium 
Deus  genuit  de  Sara  filiuin»:  ergo  videtur,  quod 
inulto  fortius  possil  dici,  quod  generavit  fiiium  de 
Virgine  Maria,  si  concepit  de  Spiritu  sancto. 

Respondeo:  Dicendum  est  ad  hoc,  quod,  sieut 
in  sequenti  capitulo4    habelur,  differt  generare  eti>nrert( 

rsrf   tt 

facere:  quia  facere  dicit  operationem  virtutis  effe- cere. 
ctivae  sive  causae  efficientis,  maxime  per  volunta- 
tem ;  generare  vero  dicit  productionem  alicuius  per 
modum  oatnrae,  maxime  cum  atteuditur  quantum 
ad  deductionem  rei  in  esse.  Et  ideo  non  conceditur 
aliquo  modo,  quud  ipsum  genuit,  quia  ipsum  for- 
mavit  ex  Virgine  per  volunlatem  et  gratiam,  nou 
per  naturam.  —  Quod  vero  obiicit  de  Glossa,  debel 
exponi  causaliter:  Deus  genuit  filium  de  Sara,  id 
est  fecit,  ut  Sara  filiutn  gigneret.  Locutiones  autem 
impropriae  non  sunt  extendendae  5. 


DISTINCTIO  V. 


Cap.  I. 

Si  persona  vel  natura  personam  \vel  [naturam 
assumserit,  et  si  nalura  Dei  incarnata  sit. 

Praeterea  inquiri  oportet,  cum  ex  praemissis  con- 
stet ,  Verbmn  Dei  carnem  ct  animam  simnl  assum- 
sissc  in  unilatem  personae;  quid  horum  potius  conce- 

Quaestionesdendum    sit,    scilicet   quod  persona  personam ,  vel  * 

yinncipa-  natura  QsitoPRixi ,  vel  persona  naturam,  vel  nalura  per- 
sonam  assumserit;    et   an  ita  conveniat  dici,  diviuam 

Quaest.  in-  naturam   esse   incarnatam,   sicul   Deus   incarnatus  et 

Verbum   incarnatum    sane   dicilur.  —  Haec  inquisilio 

sive  quaerendi  ratio  iuxta   sacrarum    auctoritalum  te- 

stimonia  partim  implicita  atque  pcrplexa,  partim  vero 

Resp.  ad  3.  explicita  est  et  aperta.  Certum  esl  enim  et  sine  ambigui- 

quaest.  ja(e  verunfl)  quod  non  natura  personam,  nec  persona 
personam,  sed  persona  naluram  assnmsit.  Quod  San- 
ctorum  subditis  comprobatur  testimoniis  et  aslruitur 
documentis.  Ail  enim  Augustiuus  in  libro  de  Fide  ad 

Fuigentius.  Petrum  2 :  « Deus  unigenitus,  dum  conciperetur,  veri- 
talem  carnis  accepit  ex  Virgine;  et  cum  nasceretur, 
integritatem  virginitatis  servavit  in  Matre».  Et  paulo 
post:  «  Sic  Deus  humanam  naturam  in  unitatem  per- 


sonae  suscepit,  quod  se  humilians  per  misericordiam 
incorruptae  Virginis  ulerum  ex  ea  nasciturits  implevit. 
Formam  ergo  servi,  id  est  naluram  *er\i  .  in  suam 
accepit  Dens  ille  personam».  Item:  « Deus  euim  Ver- 
bum  non  accepit  personam  hominis ,  sed  naturam». 
Ilem:  «  Dei  Filius  unigenilus,  ut  carnem  hominis  ani- 
mamqiie  mundaret,  susceplione  carius  animaeqne  ra- 
tionalis  incarnatus  est».  —  His  aliisque  pluribus  au- 
ctoritatibus  evidenler  ostendilur,  non  naturam  perso- 
nam,  nec  personam  personam,  sed  personam  naluram 
accepisse.  —  De  quarto  vero  quaeslionis  articulo ,  De  4.  q 
utrum  scilicet  natura  naturam  assumserit,  scrupulosa 
etiam  inter  doclos  quaestio  est,  quia  et  in  hoc  pluri- 
mum  dissenlire  videnlur  qui  auctorilate  praeclari  aliis- 
que  doctiores  in  sacra  Pagina  exstilerunl 3.  Ncc  tanlum 
alii  ab  aliis,  verum  etiam  iidein  a  se  ipsis  dissonare 
videnlur,  sicut  subiecta  capilula  docent. 

Legitur  enim  in  Concilio  Toletano  sexto4  traditum  .\actorii 
sic:  «Solum  Verbum  caro  factum  esl  et  habitavit  iu^01^ 
nobis;  et  cum  tota  Trinitas  operata  sil  formalioiiein 
suscepti  hominis  —  quoniam  inseparabilia  sunt  opera 
Trinitalis  —  solus  tamen  Filius  accepit  hominem  in  sin- 
gularitatem  personae,  non  in  unitatem  divinae  naturae, 
id  est,  id  quod  est  proprium  Filii.  non  quod  commune 


1  Codd.  UX  sibi  i.  e.  Spiritui  sancto,  in  cuius  lectionis 
praesidium  adduci  posset  Magister,  hic  in  lit.  c.  2,  nec  non  B. 
Albert.,  hic  a.  II.  Pro  nostra  Icctione  stat  S.  Thom.,  hic  circa 
lit  —  De  seq.  propos.  cfr.  supra  d.  3.  p.  I.  a.  2.  q.  2. 

2  Cfr.  hic  lit.  Magistri,  c.  2.  in  fine.  —  Vidc  de  hoc  dubio 
B.  Albert.,  hic  a.  1 1  ;  S.  Thom.,  hic  circa  lit. ;  .Egid.  B..,  hic 
dub.  6.  lit. 

3  Vers.  9.  —  Glossa,  quae  est  ordinaria,  invenitur  apud 
Strabum  et  Lyranum. 

4  Lit.  Magistri,  c.  3.  —  Aliijuanto  inferius  post  genuit  cod. 
K  addit  nisi. 

5  Cfr.  B.  Albcrt. ,  hic  a.  12;  S.  Thom.  ,  Petr.  a  Tar.  , 
Richard.  a  Med.,  hic  circa  lit. 


NOTAE  AD  LIBR.  SENTENTIARUM. 

1  Cod.  E  et  edd.   1 ,  8  repetunt  quod. 

2  Cap.  2.  n.  17.  (auctor  huius  libri  est  S.  Fulgentius);  seq. 
locus  est  ibid.  n.  18,  ubi  respicitur  Phil.  2 ,  6.  8 :  el  pro  Sic 
Deus  codd.  eted.  6,  Hic  Drus.  Tertius  locus  est  ibid.  c.  17.  n. 
60;  quartus  ibid.  c.  2.   n.   17. 

3  Cod.  E  etedd.  I,  8  sic  legunt:  qui  in  sacra  Pagina  au- 
ctoritate  praeclari,  alii  doctores  (ed.  8  doctiores)  exsliterunt. 

4  Cap.  I,  apud  Isidorum  Mercatorem  ad  lit. ,  in  quo  textu 
erl.  Migne  (i.  130,  col.  487)  pro  siitijulantatem  personae... 
unitatem  naturae  habet  singularitate  personae...  unitate  natu- 
rae.  Similiter  in  seq.  textu  legitur  unitate  pro  unitatem,  singu- 
laritate  pro  singularitatem. 


DISTINCTIO  V. 


119 


!.  parte 
)ium  1. 


est  Trioilali ».  Item  in  Concilio  Toletano  undecimo1: 
«  Unins  substaotiae  crediraas  Deum  Patrcm  et  Filimn  et 
Spiritum  saoctum,  non  tamen  dicimus,  ut  huius  Trinita- 
lis  unitatem  Maria  Virgo  genuerit,  sed  tantum  Filium, 
qui  solus  naluram  nostram  in  unitalem  personae  suae 
assumsit.  Incarnalionem  (|!io(|iie  Imius  Filii  Dei  tola 
Trioitas  operata  esse  credenda  est;  solus  lamen  Filius 
lormam  servi  accepit  in  singularitatem  persooae».  — 
His  insinuari  videlur,  quod  persona  tantum  naturam, 
non  nalwa  naturam  assumserit.  Si  enim  quod  c<  mmune 
est  Trinitati  non  accepit  hominem:  ergo  non  natura  di- 
vina,  quae  communis  esl  tribus  personis.  —  Cui  videlur 
obviare  quod  Augustinus  ail  in  lihro  <le  Fide  ad  Pe- 
trnm2:  «Nee  divinitas,  inquit,  Christi  aliena  est  a 
nalura  Patris ,  secundum  id  (juod  m  principio  erat 
Verbum;  nec  bumanitas  eius  aliena  est  a  natura  Ma- 
tris.  secundum  id  quod  Verbum  caro  factum  est.  Ula 
enim  nalura,  quae  semper  genita  manet  exPatre,  na- 
luram  noslram  sine  peccato  suscepit,  ul  nasceretur 
ex  Virgine».  —  Hac  auctorilate  videlur  tradi,  quod 
divina  nalura  humanam  suscepit;  ubi  vehementer  mo- 
veri  possumus,  quod  eam  genitam  aeternaliter  e\  Patre 
dicil,  nisi  iorte  naturam  pro persona  hic  accipiat;  alio- 
quin,  si  dixerimus,  naturam  tribus  personis  commu- 
nein  genitam  esse,  occurrunt  nobis  ex  adverso  quae 
in  tractatu  de  Trinitate  disseruimus8,  ubi  diximus, 
non  naturam  naturam,  scd  personam  personam  gcnu- 
isse;  quia ,  si  naiura  genuissel  naturam ,  cum  ima  ea- 
demque  sit  natura  Trinitatis,  eadem  res  se  ipsam  ge- 
nuisscl;  quod  Augustinus4  |>osse  fieri  negat.  —  Sed 
alibi  certum  reperimus  documentum,  quo  natura  na- 
turam  assumsisse  monstralur.  Ait  enim  Augustinus  in 
libro  primo  de  Trioitate5: «  Eliain  se  ipso  Christus  ininor 
factus  esl,  formain  servi  accipiens.  Neque  cniin  sic  ac- 
ccpit  forinam  scrvi,  ut  ainitteret  forinam  Dei,  in  qua 
cral  aequalis  Patri,  ut  el  in  forma  servi  et  in  forina 
Dei  idem  ipse  sil  unigenilus  Filius  Patris.  quia  forina 
Dei  accepit  formam  servi».  Si  autein  forma  Dei  for- 
main  scrvi  accepit,  sinc  duhio  natura  naluram  accepit. 
Formai'  eniin  noininc  nalura  signilicalur,  ut  Augusti- 
BDiius.  nus  evidenler  docel  in  lihro  de  Fidc  ad  Pctrum6: 
«Gum,  inquit,  de  Christo  audis,  quia  in  forma  Dei 
eral,  oportet  agnosccrc  Ormissimeque  lenere,  in  illo 
formae  nomine  naturalera  pleniludinera  dehcre  intclligi. 
In  forma  igitur  Dei  erat ,  quia  in  natura  Dei  Palris 
sempcr  cral,  de  qua  nalus  erat».  llilarius  quoque  ifl 
lihro  duodecimo  de  Trinitate'  ait:  « Esse  in  forma 
Dei  non  alia  intclligenlia  est,  quain  in  Dei  manere 
natura».  —  Didicisti ,  noraine  formae  inlelligentiam 
fieri  nalurae3  et  audisti,  quod  forma  Dei  formam  servi 
suscepil;  unde  consequens  esl,  quod  natura  divina 
nalurain  humanain  suscepit.  Quod  ctiain  Hicronvinus 
in    Fxplanatione    fldei  8    cvidcnlcr   insinuat    inquiens: 


bstinus. 


■  111 1  2 


Concordh 
aoctoi 

tuiu. 


» vmus 


«  Passus  est  Filius  Dei,  non  potative,sed  v<  cun- 

dum  illud  r  quod    pati  p 

indum   illan  lanliam,  quae 

cundum  illam,  quae  q  .  — 

divinam  subst  humanara.  —  Ex  verbis     v 

aiitein  Augustioi  superius9  p  adhibita  diligenlia, 

iuniii  videtur,  solura   Verbum  carnera  faclum  el  nalu- 
ram  solum  isse  humanam,  et   diviuara  naturam 

eandem  accepisse.  Ait  enira:  «Trini' 
ciliavit   per   hoc,   quod    solum    Verbum  carnem  ipsa 
Trinitas  fecit.  In  quo  sic  veritas  iocommntabilis  ma 
divinae  huraanaeque  naturae,  ut  sicut  vera  semper  esl 
eius  divinilas,  quam  de  Palre  habet,  ila  vera 
atque   incommulabilis   eius   sil   humaoitas,  quam  sibi 
uoitam   summa    divipitas   gerit».  —   Ecce,  el  solum 
Verbum  dixil  carncm  faclum,  el  humanitatem  di\ 
tali  unitam.  Idem  quoque  superius"  dixit,  «servilera 
forraam  a  solo  Filio  susceptam,  quam  lota  Triaitas  fe- 
cit».  Iam  facile  est  agnoscere,  quam  diversa  el   mul- 
tiplicia   supcr  quaestione   proposita  auctores  tradide- 
runl";  ideoque   posteriores  ea  legentes  varias  atque 
cootrarias,  ex   praedictis  occasionera  sumenles,  pro- 
miint  sentenlias. 

Nos  autem  omnis  mendacii  el  conlradiclioois  no- 
tam  a  sacris  Paginis  secludere  cupientes,  orthodoxis 
Patribus  atque  catholicis  doctoribus,  nulla  pravae  in- 
telligeuliae  suspicione  notatis,  consenlimus  dicenles,  el 
personam  Filii  assumsisse  naturam  bumnoam,  el  na- 
turam  divinam  bumanae  nalurae  in  Filio  unitara  cam- 
que  sihi  unisse  vel  assumsisse.  Unde  el  vere  incaruata 
dicitur.  Quod  vero  dicitur  solus  Filius  iormam  servi 
accepisse12.  per  boc  noo  excludilur  divina  nalura  ab 
acccptione  servilis  formae,  scd  aliac  duac  persooae, 
Pater  scilicet  ct  Spiritus  sanclus.  Item  el  iilud  aliud, 
scilicct  id  quod  esl  proprium  Eilii ,  non  quod  com~ 
mune  cst  Trinitati ,  homincm  accepit,  sic  oportel  in- 
telligi,  id  est,  propric  in  hypostasi  Filii^non  in  tri- 
bus  communiicr  personis,  divina  natura  bumanam 
naturam  sihi  univit.  Qui  sensus  ex  verbis  loannis  l)a- 
masceni13  conlirmatur,  qui  lotaifl  divinam  naluram  in 
una  hypostaseoo  incarnatara  esse  evidenter  asseril  di- 
cens:  «  In  huraanalione "  Dei  Verbi  aimus  omoem  et  nnbrom  s. 
perfectara  naturam  deitatis  in  uoa  eius  byposlaseoo  in- 
carnalam  csse,  id  est  unilam  esse  humanac  ualurae, 
ct  non  partera  parti.  Omni  enira  humaoae  naturae  ai- 
mus  uniiam  esse  omoem  deilalis  nalurara  vel  substan- 
tiam».Ilera:  «Eaderaesl  natura  io  siogula  hyposlaseoo, 
id  csi  personarum ;  el  quaodo  dicimus,  oaturam  Verbi 
iocarnatara  esse,  secuodum  bealos  Alhaoasiura  el  Cy- 
rilliim,  deitalem  dicimus  esse  uoilara  carni,  el  uoam 
oalurara  Dei  Verbi  incarnatam  confllemur.  Verbum 
aiiicin  el  quod  comroune  esl  substaotiae  possidel  el 
quod  proprietatis  est  habens  hyposlaseos »,  id  esl  pet> 


carnata. 


1  In  prologo. 

2  Cap.  2.  ii.  14  (interpolate);  ubl  respidtur  Ioan.  I,  I.  I  i. 

3  Libr.  I.  d.  V.  c.   I. 

4  Lihr.  1.  de  Trin.  c.    I.   n.   I. 

ip.  7.  n.    I  i.  el  c    1 1.  n.  22. 
8  Cap.  2.  n.   19. 
7  Num.  6. 

*  Ad  Damasuni  (Inter  opera  Hleronyml). 
0  Disi.  I.  c.  .i,  nlii  esl  cti.im  seq.  locua  de  Flde  ad  Petrum 
c.  2.  n.  23. 


'o  Disi.  II.  c.  3. 

"  Cod.  E  -i  edd.  I ,  B  tradiderinL 

1    i:..ci   i.  ci  edd.  I,  iaanuuiue.  n  da  prop 

•  \  C lllo  Toletano  supra  i  It 

Llbr.  III.  de  Klde  orUi  c  6,  Pauk)  Inferlua  pro  uihi 
hypostaseon ,  quod  habetcod  i'.  VaL  cum  nonnullis edd.  male 
iiimiii  hypostasm 

14  Cod  l>  titiitrihitiiiiir .  od.  s  iiiluiiiiiuitittoiif.  Piulo  infc- 
rlus  anto  kypostaseon  Vat  cum  codd.  \BBomltUi  thu,  — 
Seq.  locus  Ibld.  in  Rne  capitull. 


120 


SENTENTIARUM  \M\.  III. 


Bonae.  —  Ex  his  manifesle  ostenditnr,  quod  oatura 
divina  incarnata  est.  Unde  el  eadem  vere  dicitur  susce- 
pisse  bumanam  naturam. 

Cap.  II. 

Au  divina  nalura  debeat  did  caro  facta. 

Sed  quaeritur,  utrum  eadem  divina  natura  debeat 

dici  caro  farin ,  sicul   Verbum  dicilur  caro  factum.  Si 

riiini  idem  esl  incamari  quod  est  carnem  fieri ',  videri 

]>otost  ita  debere  dici,  quod  sit  caro  facla,  sicut  dici 

oiwcst.  in-  tur  incarnala.  —  Ad  quod  dicimus,  quia,  si  illud  di- 

cidens  sol-  .  .    ,  .  .  .    ,    . 

vitar.  ctum  iii  sacra  Scripiura  repenretur,  ex  eadcm  intel- 
ligenlia  acciperetur,  qua,  cum  dicitur  incarnata.  Sed 
quia  illud  aucloritas  sublicuit,  atque  locutionis  inodus 
oimiam  videretur1  facere  expressionem ,  si  natura  di- 

viua  dicerelur  caro  facta;  nielius  hoc  silere  puto  vel 
negare  quam  lemere  asscrerc,  ne,  si  illud  dicalur, 
converlibilitas  uaturae  in  naluram  significari  putetur. 
—  Ex  praeinissis2  indubitabililer  constat,  quod  persona 
Verbi  sive  natura  liominis  naturam,  scilicet  carnein  el 
animam,  assumsit,  sed  non  personam  hominis.  Si  au- 
owectio.  tem  nalura  diviua  naturam  hominis  accepit,  quare  non 
dicitur  facla  homo,  vel  esse  homo ,  sicul  Yerburn  Dei  ? 
Soiutio.  —  Ad  quod  dici  potest,  quod  Dei  Filius  dicitur  faclus 
homo ,  vel  esse  homo,  non  solum  quia  s  hominem  as- 
sumsit,  sed  quia  ipsum  in  unitalem  et  singularitatem 
sui,  id  est  personae,  accepit.  Nalura  autem  divina  ho- 
minein  quidem  accepit,  id  est,  hominis  formam  sihi 
univit,  sed  non  in  singularitatem  et  unitalem  sui.  Ser- 
vata  enim  proprielate  ac  diversitate  duarum  naturarum, 
personae  singularilas  exstitit.  Ideoque  non  sic  dicilur 
Dubium  &.  diviua  nalura  esse  homo,  vel  facta  homo,  sicut  Dei  Fi- 
lius. — Quidam  tamen  indifferenter  ulrumque  concedunt. 

Cap.  III. 

Quare  non  accepil  personam  hominis,  cum  assumserit 
hominem 3  quod  quidam  probare  nituntwr. 

Idco  vero  non  personam  hominis  assumsit,   quia 
Redit  ad  caro  illa   et  anima  illa  non  erant  unita  in  unam  per- 

principalem  . 

quaest.  sonam,  quam  assumsent,  quia  non  ex  illis  constabat 
persona,  quando  illis  unitum  est  Verbum.  Nam  sibi  in- 
vicem  sunt  unitasimul,  cum  Verbo  unitasuut*.  Altera 
tamen   unione   invicem   unita  sunt   illa   duo,    scilicel 


anima  ct  caro,  alia  unione  Verbo  uoita  sunt;  quia  alia 
est  unio  animae  illiu>  ad  carnem,  et  alia  est  unio  Verhi 
ad  animam  illam  el  carnem.  Non  ergo  accepil  Verbom 
Dei  personam  bominis,  sed  naluram,  quia  non  eratex 
carne  illa  el  anima  illa  composita  persona  tma,  quam 
Verbum  acceperit ',  sed  accipiendo  univil  et  unicndo 
accepit. 

Ilic  a  quibusdam  opponitur,  quod  persona  assurn-  oppot  ( 
seril  personam.  Persona  ciiiin  est  «  subslanlia  rationa- 
lis  individuae  nalurae0»;  hoc  auteni  esl  anima:  ergo  Resp. 
si  animam  assumsit,  et  personam.  — Quod  ideo  oon  se- 
quitur,  quia  anima  non  esl  persona,  quando  alii  rei  est 
unita  personalitcr ,  sed  quando  per  se  est.  Absoluta 
eniin  a  corpore  persona  est7,  sicuii  Angelus.  Illa  autem 
anima  nunquam  Itiit,  quin  esset  alii  rei  coniuncta. 
Ideo(|iie  non,  ea  assumta,  persona  csl  assumla. —  Ali-  osjj 
ter  (jiioque  uitunlur  probare,  Verbum  Dei  assumsisse 
pcrsonam,  quia  assumsit  aliquem  liomincin.  Assumsil 
enim  homincm  Iesum  Cliristum  :  ergo  aliquem  homi- 
nem.  Quod  autem  hominem  Iesum  Christum  assumse- 
ril,  Augustinus  in  Expositione  Symboli8  sub  anathe- 
mate  tradil  dicens:  «  Si  qnis  dixerit  atque  crediderit, 
hominem  lesum  Chrisluni  a  Filio  Dei  assumtum  non 
fuisse,  analhema  sit ».  Qui  eliam  in  pluribus  scriplu- 
rae  locis  °  huiusmodi  ulitur  loculionihus:  «  ille  homo 
a  Verbo  Dei  esl  assumttfs  »;  «  ille  homo  faclus  esl  Chri- 
stus » .  Et  Prophela,  de  homine  Chrislo  loquens,  I)  3 1  ail 10 
Beatus,  quem  elegisli  et  assumsisti.  Ex  quibus  conse- 
qui  videtur,  quod  aliquis  homo  assumtus  sit  a  Verbo, 
et  ila  persona  sit  assumta  a  persona.  —  Sed  quia  hoc  Resp. 
nefas  est  dicere  aut  sentire,  praemissae  locutiones 
eisque  similes  secundum  hanc  intelligentiam  sane  ac- 
cipi  dehcnt,  ut  homo  Christus,  sive  homo  ille,  sive 
quidam  homo  dicatur  assumlus  a  Verho  sive  unitus 
Verbo,  non  quia  hominis  persona  sit  assumta  vel  unita 
Verbo,  sed  quia  anima  illa  el  caro  illa  assumta  sunt 
et  unita  Verbo,  in  quibus  subsistil  persona  Dei  et  ho- 
minis,  ut  ad  hominis  naturam  ,  non  ad  personam  re- 
spicias,  cum  assumtum,  vel  unitum ,  vel  quendam,  vel 
uliijuem  in  huiusmodi  locutionibus  scriplura  memorat. 
Quocirca,  cum  quaeritur  sine  proposita  auctoritate,  an 
aliquis ,  vel  quidam  homo  sit  assumtus  a  Verbo,  vel 
unitus  Verbo ;  sine  distinctione  inlelligentiae  non  est 
hic11  reddenda  responsio,  quoniam  muliiplex  praemissa 
est  quaestio ;  sed  instanliam  quaerenlis  ita  determi- 
nato:  si  de  hominis  persona  quaeris,  respondeo:  non; 
si  de  hominis  natura,  dico:  est. 


1  Edd.  I,  8  videtur,  minus  bene. 

•  Hic  c.   I.  —  Quae  sequuntur  conveniunt  cum  Hugone  ,  II. 
de  Sacram.  p.  I.  c.  9. 

3  Edd.  I,  8  bis  quo  pro  quia ,  et  primo  loco   conveniunt 
etiam  codd.  B  C  E. 

4  Vat.  aliaeque   edd.    omittunt  unita  sunt ,    refragantibus 
codd.  BCDE  et  edd.   I,  5,  8. 

5  Edd.,  excepta  5  ct  8,  accepit,  refragantibus  codd. 

6  Boethius  de  Una  Persona  et  duabus  naturis  c.  3. 


7  De  hac  sententia  Magistri  cfr.  Comment.  hic  a.  2.   q.  3. 

8  Potius  est  Serm.  233.  (alias  129  de  tempore),  qui  inscri- 
bitur  Serm.  I.  de  Fide  catholica  ,  n.  2,  ubi  verbotenus  ista  in- 
veniuntur. 

9  Enarrat.  in  Ps.  56.  n.  5;  I.  de  Praedest.  Sanctor.  c.  15. 
n.  30.  Enarrat.  in  Ps.  64.  n.  7. 

10  Psalm.  64,  5. 

11  Codd.  BCD  sic.  Deinde  post  respondeo  cod.  E  et  edd. 
I,  5,  8  addunt  quod. 


DIST.  V.  ART.  L  QUAEST.  I. 


121 


COMMENTARIUS  IN  DISTINCTIOXEM  V. 

De  modo  unionis  duarurn  naturarum  secundum  fidei  assertionem. 


Praeterea  inquiri  oportet ,  cum  ex  praedictis  etc. 


DIVISIO  TEXTUS. 


Supra  egit  Magister  de  myslerio  incarnationis 
quanlum  ad  veram  unionem  naturarum.  In  hac  parte 
intendit  inqnirere  uniendi  modum.  Et  quoniam  dupli- 
ciler  contingit  procedere  inquirendo,  aut  secundum 
fidei  stabilitatem,  aut  secundum  opinionis probabilita- 
tem;  ideo  pars  ista  habet  duas  partes.  In  primaenim 
delerminat  de  modo  unionis  illarum  duarum  natura- 
rum  secundum  fidei  assertionem,  ostendens,  quod 
illa  unio  est  in  persona.  In  secunda  vero  determinat 
secundum  diversorum  doctorum  opinionem,  infra1: 
Ex  praemissis  autem  emergit  quaestio. 

Prima  pars  continet  praesentem  distinctionem , 
quae  dividitur  in  duas  partes.  In  prima  movet  Ma- 
gister  multiplicem  quaestionem  circa  unionem  tlua- 
rum  naturarum  in  persona,  sive  circa  assumtionem 
humanae  naturae  a  divina.  In  secunda  vero  determi- 
nat 2,  ibi :  Haec  inquisilio  sive  inquirendi  ratio  etc. 

Prima  pars  remanet  indivisa,  sed  secunda  pars 
dividitur  in  tres  partes.  In  quarum  prima  Magister 
determinat  quaestionem  principalem.  In  secunda  vero 
quaestionem  incidentem  determinat,  ibi :  Sed  quae- 
ritur,  utrum  eadem  diuina  natura  etc.  In  terlia 
vero  regreditur  ad  principalis  quaestionis  explanatio- 
nem,   ibi:   Ideo  vero  non  personam   hominis  etc. 


Prima  pars  dividitur  in  duas  parles.  In  quarum 
prima  respondcl  ad  quaestionem  propositam  secun- 
dum  triplicem  eiusarticulum,  et  perplexitatem  osten- 
dit  esse  quarlum3  articulum  propter  apparenlem  eon- 
trarietatem  auctoritatum.  In  secunda  vero  anctorita- 
tes,  quae  videntur  esse  contrariae,  redncit  ad  intel- 
lectum,  concordiam  et  veritalem,  ibi:  Nos  vero  omnis 
mendacii  etc. 

Secunda  vero  pars  principalis,  ubi  determinat 
quaestionem  incidentem,  duas  habel  parles.  In  prima 
determinat  primam  4  dubitationem.  In  secunda  solvit 
quandam  sophisticam  rationem,  ibi:  Ex  praemissis 
constat. 

Similiter  et  tertia  pars  principalis,  in  qua  so- 
lutionem  principalem  explanat,  habet  duas  partes. 
In  quarum  prima  praehabitam  solutionem  confirmal 
per  rationem.  In  secunda  vero  dissolvit  oppositiones, 
quae  ipsam  videntur  impugnare,  ibi:  Ilic  a  quibus- 
dam  opponitur ,  quod  persona  assumserit  perso- 
nam  elc.  Subdivisiones  parlium  in  Iittera  manifestae 
sunt.  —  Intellectus  aulem  generalis  versatur  circa 
assumtionem  bumanae  naturae  a  divina  in  unitatem 
personae,  tam  ex  parte  assumentis  quam  ex  parte 
naturae  assumtae. 


TRACTATIO  QUAESTIONUM. 


Ad  inlelligentiam  autem  buius  partis  inridit 
hic  quaestio  circa  assumtionem  bumanae  naturae 
a  divina.  Et  versatur  hic  quaestio  circa  duo  princi- 
paliter. 

Primo  quaeritur  de  ipsa  assumtione  ex  parlc 
assumentis. 

Secundo  vero  quaeritur  ex  parte  assumti. 

Circa  primum  quaeruntur  quinque. 

Primo  quaeritur,  ulrum  assumere  sit  actus  con- 


veniens  divinae  naturae. 

Secundo  quaeritur,  utrum  sit  actus  conveniens 
divinae  personae. 

Tertio  quaeritur,  utrum  conveniat  personae  per 
se,  an  ratione  nalurae. 

Quarto  quaeritur,  utrum  ronveniat  naturat'. 
abstracta  omni  persona. 

Quinto  quaeritur,  utrum  haec  sit  concedenda  : 
divina  natura  est  caro  facta. 


AKTICULUS  I. 
De  ipsa  assumtione  ex  parte  assumentis. 

QUAESTIO  I. 

Utrum  assumere  sit  aclus  conveniens  divinae  naturae. 


Circa    primum    sic    proceditur    et    quaeritur , 

utrum  assumere  sit   actus  conveniens  divinae  natu- 
rae.  Et  quod  sic,  videtur: 


1.  AiKloiit.it»'  \iiguslini   iu  libro  de  Fide  ad   Pe-FufeMata. 

tnim   ':    b  llla    naliir.i.    quar    sriii|irr  genita    iii.iiu'1 

apud  Patrem,  naturam  nostram  sine  peccato  sus 


1  Scll.,  ni  cti.mi   in   oodd.  FKZ  habetur,  mfra  dist.  (>' , 
pro  (|iio  cdd.  exblbent  tequewti  distinctione. 
•  Edd.  verbo  determinat  praeflgunt  eam. 

S.  Bonnv.  —  Tom.  III. 


;  \.ii.  cum  oliquibus  codd.  voci  quartutn  pruemliltt  ctrca. 
4  Edd.  el  nonnulll  codd.  omlUunl  primam. 
I  ip.  •>.  ii.  i  i.  civ.  Iilc  iu.  Magtatri ,  c  I.  In  textu  origin. 

ift 


122 


SENTENTIARUM  Ull.  III. 


timi. 


pit » ;  sed  suscipere  etassumere  idem  est:  ergo  na- 
tura  Dei  naturam  nostranh  soscepiL 

2.  Item,  expressius  in  libro  deTrinitate1:  «  For- 
ni. i  Dei  accepil  fortoam  servi»;  6ed  forma  Dei  non 
est  aliud  quam  natura  Dei:  ergo  si  forma  formam 
accepit,  natura  naturam  assumsit. 

rl  Item,  ratione  videtur.  Haec  est  vera  et  pro- 
pria:  natura  divina  unita  est  humanae;  autergo  in  illa 
unione*  se  habet  ut  agens,  aut  ut  patiens;  constat, 
quod  non  ut  patiens:  ergo  se  habet  ut  agens.  Sed 
in  ipsa  unione  agere  nihil  aliud  est  quam  ipsam  na- 
turam  assumere:  ergo  videtur,  quod  assumere  con- 
venial  divinae  nalurae. 

4.  Item,  natura  divina  et  humana  uniuntur  in 
unitate3  personae;  sed  ex  illa  unione  vere  et  pro- 
prie  dicitur  humana  natura  esse  assumta:  ergo  pari 
ratione  divina  natura  vel  debet  dici  ex  illa  unione 
assumens,  vel  assumta.  Sed  non  assumitur:  ergo 
illius  est  assumere. 

Sed  contra  1.  est  auctoritas  Concilii  Toletani, 
Ad  opposi-  quani  Magister  ponit  in  littera*:  «  Cum  tota  Trinitas 
operata  sit  formationem  suscepti  hominis,  solus  ta- 
iiHii  Filius  suscepit  hominem  in  unitate  personae, 
non  in  unitate  naturae  » :  ergo  si  hoc  soli  Filio  con- 
venit,  non  videtur,  quod  conveniat  divinae  naturae. 

2.  Item,  Aiiselmus 5:  Pater  et  Filius  et  Spirilus 
sanctus  nullo  modo  differunt  in  natura :  ergo  quod 
convenit  divinae  naturae  convenit  Patri  et  Filio  et 
Spiritui  sancto;  sed  assumtio  humanae  naturae  nullo 
modo  convenit  Patri,  vel  Spirilui  sancto:  ergo  nullo 
modo  videtur  divinae  naturae  competere. 

3.  ltem,  divina  natura  est  quoddam  simplicis- 
simum  ;  sed  simpiicissimum,  cum  unitur,  totaliter 
unitur:  ergo  si  divina  natura  unitur  humanae  et 
eam  assumit,  videtur,  quod  hoc  conveniat  cuilibet 
personae. 

k.  Item,  si  aliquod  unum,  in  quo  plura  uniun- 
tur,  unitur  alicui,  necesse  est  per  consequens ,  et 
illa  uniri,  sicut  patet.  Nam  si  punctus,  cui  uniun- 
tur  multae  lineae,  alicui  coniungitur,  necesse  est,  et 
illas  lineas6  uniri;  si  etiaiu  anima,  cui  uniuntur  po- 
tentiae,  unilur  alicui,  necesse  est,  et  eidem  poten- 
tias  uniri.  Ergo  si  divinae  personae  magis  uniuntur 
in  nalura ,  quam  linea  in  puncto,  vel  potentiae  in 
anima;  si  assumere  convenit  divinae  naturae,  necesse 
est,  quod  conveniat  cuilibet  personae;  sed  constat, 


quod  iion  convenit  cuilibet  personae:  ergo  nec  na- 
ttiraa 

5.  Item ,  haec  simpliciter  est  falsa  et  nullo 
tnodo  conceditur:  divina  essentia  generat  vel  natura, 
quoniam  ille  actus  est  actus  proprius  conveniens  uni 
soli  personae7:  ergo  si  assumere  esl  actus  conveniens 
uni  soli  personae,  utpote  personae  Filii ;  videtur, 
quod  baec  sit  neganda  tanquam  falsa:  divina  natura 
assumit  humanam. 

(>.  Item.  regula  est,  et  hahita  fuit  in  primo  li- 
bro8,  quod  essentia  uon  supponil  personam  nec  e 
converso:  ergo  divina  essentia  vel  natura  non  po- 
test  pro  persona  locutionem  reddere  veram,  nec 
pro  alio;  hoc  constat,  quia  soli  Filio  convenit  assu- 
meie:  ergo  videtur  simpliciter  esse  neganda  praedi- 
cta  locutio. 

CONCLUSIO. 

Terminus  assumere  rion  convenire  potesl  divinae 
naturae,  nisi  quatenus  tantum  dicit  respectum 
ad  relationem  unionis ,  quae  est  in  una  per- 
sona,  non  autem  in  ipsa  nalura. 

Respondeo  :  Ad  praediclorum  intelligentiam  est 
notandum,  quod  tam  per  verbum  uniendi  quam  per 
verbum  assumendi  importalur  unio  divinae  naturae 
ad  humanam,  differenter  tamen  quantum  ad  modum  Diireront. 

.n  .  -7.  pliciier  b 

signihcandi:  quia  verbum  uniendi  dicitur  ab  unione, re  et  * 
quae  magis  nnportat  relationem  quam  actionem ;  ver- 
bum  autem  assumendi  dicitur  ab  assumtione,  quae 
principalius  importat  actionem.  Unde  quamvis  con-  votnnda» 
cedatur,  quod  divina  natura  uniat  sibi  humanam, 
el  eidem  etiam  uniatur ;  nullo  modo  tamen  conce- 
ditur,  quod  divina  natura  assumatur.  —  Alia  etiam 
est  differentia :  quia  unire,  quantum  est  de  se,  non 
dicit  terminum  relationis  vel  aclionis  delerminate; 
potest  enim  aliquis  aliquid  unire  sibi  et  alii.  Assu- 
mere  autem  importat  terminum  intrinsecum  tam 
actionis  quam  relationis;  assumere  enim  hoc9  est  acl 
se  sumere. 

Cum  igitur  vocabulum  assumendi  imporlet  si- 
mul  relationem  et  actionem,  terminus  ille,  interius  Distinctio 
intelleclus,  potest  referri  ad  utrumque,  vel   ad  al- 
terum  tantum ,  videlicet  ad  relationem.  Si  ad  utrum- 
que  referatur;  cum  actio  illa  terminetur  ad  unita- 


pro  apud  Patrem  habetur  ex  Paire, 
etiam  Magislrum  offendil ,  ut  vidcre 
substituit  ingenita. 

1  Libr.  I.  c.  7.  n.   14.  Vide  hic 

-  ita  cod.  bb  et  edd.,  alii  codd. 

deinde  post  se  habet  addunt  natura 

verba  Damasceni,  hic  in  lit.  Magistri 

seq.  ;irg.  animadvertenda  sunt. 

3  Codd.  E  F  H  L  T  U  Z  aa  bb  in 
non  sibi  constant,   modo   ponentes 
tateiu. 

4  llic  c.   I. 

5  Libr.  de  Fide  Trin.  c.  3.  seq. 


Pro   (jenita ,   quae   lectio 
est  hic  in  lit.  c.  I,  cod.  X 

lit.  Magistri,  c.   I. 
aut  ergo  illa  unio;  edd. 
dieina.  —  Uc  maiori  vide 
,  c.   I.  iillata,  quac  el  pro 

unitatem.  in   seriq.   codd. 
in  unitate,  modo  in   uni- 


,  u  bi  S.  Doclor  falsissimum 


illud  arg.  Roscellini:  si  unn  eademque  res  Deus  est,  et  ipsa 
eadem  est  Paler  et  Filius:  ergo  si  Filius  incarnatur,  incarnatur 
et  Pater,  refellit  obiiciendo,  quod  Filius  sit  alia  persona.  Cfr. 
Monolog.  c.  43.  et  58.  seq.,  et  de  Processione  Spir.  S.  c.  2.  et  1 7. 
fi  Nonnulli  codd.  cum  edd.  subiiciunt  illi.  Circa  linem  arg. 
codd.  K  bb  omittunt  constat,  quod,  codd.  EGHLNTUVXaa 
ct  edd.  I,  2  lotam  minorem  sed  constat...  personae. 

7  Cfr.  I.  Sent.  d.  5.  a.   I.  q.   I. 

8  Dist.  I.  q.  I.  (ubi  ct  in  scholio  expositum  est,  quid  sibi 
velinl  verba  locutionem  rcddere  veram)  et  q.  4;  d.  5.  a.  I. 
q.  I.  nec  non  d.  28.  dub.  4,  etibid.  pag.  576,  nota  I.  —  Mox 
pro  hoc  constat  Vat.  cui  hoc  conveniat 

n  in  Vat.  dcest  hoc,  pro  (juo  edd.   I,  2  hic. 


DIST.  V.  ART.  I.  QUAEST.  I. 


123 


clusio  I 


iclusio  2 


Sitio  op 
itorum . 


Aliter, 


fii  sen- 
us. 


tem  aliquam,  tunc  assumere  dictum  de  aliquo  signi- 
ficat  non  solum  unionem,  sed  etiam  illain  unionem 
terminari  ad  unitatem  assumentis.  Et  quoniam  illa 
unio  non  terminatur  ad  unitatem  naturae,  sed  po- 
tius  ad  uni tatem  personae;  ideo  secundum  istum  in- 
tellectum  assumere  non  convenit  divinae  naturae. 
Divina  enim  natura  non  assumsil  humanam  in  uni- 
tatem  naturae:  et  ideo  islo  modo  non  conceditur, 
quod  eain  assumserit  divina  natura,  hoc  esl  acl  se 
sive  ad  propriam  unitatein  sumserit.  —  Si  autem 
terminus  ille  habeat  respectum  ad  relalionem  unio- 
nis1;  tunc  conceditur,  quod  divina  natura  huina- 
nam  assumserit,  hoc  est  sibi  unierit.  Univit  enim 
sibi  humanam  naturam ,  quamvis  non  in  se  ipsa , 
sed  in  una  persona.  —  Et  isto  modo  procedunt  ra- 
tiones  et  auctoritates ,  quae  ad  hoc  inducuntur;  et 
ideo  sunt  concedendae. 

1.  Ad  illud  vero  quod  obiicitur,  quod  solus  Fi- 
lius  suscepit  humanam  naturam  ;  dicendum ,  quod 
solum*  non  exclndit  ibi  naturam ,  quae  est  in  per- 
sona  et  praedicatur  de  persona,  sed  excludit  alias 
duas  personas,  scilicel  Patrem  et  Spiritum  san- 
ctum.  —  Praeterea,  auctoritas  illa  non  dicit  sim- 
plicikr,  quod  solus  Filius  susceperit,  sed  quod  so- 
lus  Filius  suscepit  in  unitatem  propriam  3 ;  et  tune 
non  est  instantia  de  natura,  quia,  ut  dictum  est, 
natura  divina  non  suscepit  humanam  in  unitatem 
naturae,  sed  in  unitatem  personae  4. 

2.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  Pater  et  Filius 
el  Spirilus  sanctus  nullo  modo  differunt  in  natura; 
dicendum,  quod  ista  duplex  est.  Uno  modo  potest 
intelligi  sic:  Pater  et  Filins  et  Spiritus  sanctus  nullo 
modo  differunt  in  natura,  id  est  Pater  et  Filius  et 
Spiritus  sanctus,  habentes  unam  naturam,  nullo 
modo  differunt;  et  hoc  est  falsum.  quia  Pater  et  Fi- 
lius  personaliler  differunt  et  habent  proprietates 
distinctas.  —  Alio  modo  potest  intelligi ,  ut  sit  sen- 
sus:  Pater  et  Filius  non  differunt  in  nalura,  id  est, 
non  differunt  diversitate  naturae;  nihilominus  tamen 
differunt  a  se  invicem  re,  et  ab  ipsa  essentia  vel 
nalura  differunt  ratione  vel  attributione.  Aliquid 
enim  attribuitur  personae,  quod  non  naturae,  et  e 
converso5.  Et  ideo,  sicut  non  sequitur:  divina  na- 
tura  esl  in  tribus  personis:  ergo  persona  Patris  est 
in  tribus  personis  una;  sic  non  sequitur:  divina  na- 
tura  unit  sibi  vel  assumil  humanam:  ergo  persona 
Patris  assumit;  immo  est  ibi  sopbisma  accidenlis, 
vel  locus  sophisticus  aecidentis. 

8.  Ad  illuil  quod    obiicitur   de    divina   nalura, 


quod  est  quid  simplicissimum ;  dicendura  .  ijuod 
quamvis  sil  shnpiicissimum  in  forma,  habet  tamen 
distinctionem  in  hypostasibus  sive  in  personis 8.  Cum 
ergo  intelligimus,  aliquid  uniri  alicui,  hoc  possumus  tfounda  di- 
intelligere  aut  quantum  ad  unionem  secundum  for- 
iiiaiit,  aut  quanliiin  ail  uiiionem  secundum  suppo- 
silum.  Dico  ergo,  quodsi  divina  natura  uniretur  ali- 
cui  secundum  formam,  quod  necessario  tota  unire- 
tur,  hoc  est  in  qualibet  persona,  cum  simplicissi- 
mum  7  sit.  Sed  quia  unio  ista  vel  assumlio  non  esl 
quantuin  ad  unionein  in  forma ,  sed  quanlum  ad 
unionem  in  persona  et  supposito;  ideo  oon  seqni- 
tur,  quod  quamvis  sit  simplicissima,  quod  tota  sil 
unila,  secundum  quod  totum  distribuit  pro  persq- 
nis.  Unde  non  valet  processus  ille,  quo  proceditur 
a  simplicitate  naturae  ad  personarum  pluralitatem. 

k.  Ad  illud  quod  obiicitur.  quod  natura  est  il- 
luil.  in  quo  personae  uniuntur:  ergo  ipsa  unita,  tres 
personae  uniunlur.  el  ipsa  assumente,  assumunt; 
dicendum,  quod  non  seqoitur.  Quando  enim  dicitnr, 
quod  ad  unioncm  eius,  in  quo  alia  uniuntur,  sequi- 
tur  unio  illoruni,  hoc  verum  est.  quando  uniuntur  s  landom. 
secundum  illud  et  in  eo,  in  quo  alia  uniuntur  in 
eo,  sicut  est  in  puncto,  in  quo  lineae  uniuntur  tan- 
qnam  in  termino,  et  ipse  punctus  ut  terminus  potesl 
alii  uniri;  siniiliter  et  in  anima  et  in  suis  potentiis. 
Non  sic  autem  est  in  proposito,  quia  illae  personae 
uniuntur  in  nalura  quantum  ad  unitatem  naturalem 
sive  essentialem;  sed  divina  natnra  non  unitur  Im- 
manae  in  unam  essentiam,  sed  unitur  in  unitate 
hypostasis,  in  qua  quidem  hypostasis  uoitate  aliae 
personae  magis  distinguuntur  quain  conveniant 

Et  huius  exeinplum  haberi  potest  in  aeterois  Bxempimn 
rationibus.  secuodum  quas  Deus  producit,  quae  qui- 
dem  omnes  unuin  suot  in  esseutia  Dei  et  substan- 
tia;  non  laiuen  sequilur,  quodsi  Deus  facit  aliquid 
secundum  rationem  unain.  quod  secundum  iilara  el 
eandem  faciat  oinnia  alia  s.  Cnde  idem  sunl  idea  ho- 
minis  et  idea  asini  in  divina  substaolia;  cum  tameo 
divina  substantia  facit  asinuni,  non  facil  illuin  se- 
cundiim  ideam  lioiuinis,  sed  secundum  ideara  asioi. 
—  Aliud  etiam  exeinpluin  ponil  Anselmus '  in  fonte,  Bxampino 
rivo  et  lacu,  qui  suut  unius  naturae,  el  unus  iluit 
ab  alio.  Unde  Nilus  dicitur  fons  el  dicitur  rivus  e1 
dicitur  lacus;  et  unus  esl  Nilus,  el  una  esl  aqua, 
et  unius  naturae ,  quamvis  dod  sii  unus  fons  el 
unus  rivus  el  unus  lacus.  El  contingit,  Nilum  inti- 
slulaii '",  ui  rivus  est,  dod  ui  fons  neqne  ul  lacus; 
et  hoc  est,  quia,  qnamvis  eadem  aqua  primo  sii  in 


1  Vat.  adiicii  tmitum. 

2  Codd.  Z  lil i  solus. 

3  Sive,  ut  ulnmur  i|isi»;  vorbb  Concilii,  tn  singularitate 
personae. 

*  Basdem  duaa  solullones  eUam  a  Mii^isini  afieruntur  hic 
in  lii.  c  I.  circa  flnem. 

5  Cfr.  I.  SenL  (l.  :i:5.  ((.  I.  seq.  ei  d.  34.  q.  I.  seq.  — 
Mn\  posi  tiihus  personis  codd.  FK  UY  subiiciunl  una.  Codd. 
LRSaacc  In  flne  solut.  omiitunl  vcrba  vel  locus   sophislicus 


accidentis.  De  sophismale  accidentis  vide  Aristot,  I.  Klench. 
c  i.    r.  :;  |  cl  lom.  II.  pag.  ^To.  nota  B. 

'•  Vide  l.  Sent.  'I    ^;.  p.  II.  q.   I. 

7  V.ii.  cum  pnucis  codd.  simpUcissima  .  et  deindfl  In  flne 
soluL  >  iiiii  edd.  I,  1  quia  proceditur  pro  quo  proceditur. 

s  Cfr.  I.  Sent.  d.  35.  q.  -'.  seqq. 

"  ln  libr.  de  Flde  Trln.  c.  B.  Cfr.  de  Process.  Spii   S 

"'  Qun  simililudine  Incarnalio  signiflcnlur,  ui  loc.  clL  Ipse 
Anselm.  explicat. 


124 


SENTENTIARDM  I.IIJ.  III. 


fonic,  postea  in  rivoj  postea  in  lacu,  diversum  ta- 
nicii  babet  modum  essendi.  ln  ideis  auiem  esl  mul- 
titudo  respectu  connotatorum.  El  haec  duo  in  divi- 
nis  personis  ponuntur,  videlicet  pturalitas  respe- 
ctuum,  et  distinctio  modorum  essendi  ab  alio  et  dod 
ab  alio.  —  Et  sic  patet,  quod  non  sequitur:  divina 
oatura  assumsit,  ergo  quaelibet  persona  assumsit, 
propler  relalionein  intrinsecain. 

:>.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  nullo  modo 
conceditur:  essentia  generat,  quia  illud  est  proprium 
personae;  dicendum,  quod  non  estsimile:  quia  ge- 
nerare  importat  dislinctionem ,  quae  nullalenus  con- 


venit  oaturae;  assumere  vero  dicit  aclionem  et  re- 
latiooem,  quae  eoDTeuif  ditinae  naturae  secundum 
unum  intellectum,  ut  prius  visum  est. 

6.  Ad  illud  quod  obiicilur,  quod  natura  non 
supponit  pro  persona;  dicendum,  quod  verum  est; 
el  quod  dicitur:  uatura  divina  assumsit  liumanain. 
iste  terininus  natura  non  reddit  locutionem  veram 
pro  persona  \  sed  magis  stat  ibi  natura  pro  se  ipm. 
Ipsi  enim  naturae  convenit  assumtionein  facere,  et 
convenit  uniri  humanae  naturae;  el  haec  duo  irn- 
port.it  verbum  assumendi  secundum  unam  sui  ac- 
ceplionem. 


SCHOLIOX. 


].  Petrus  Lombardus  in  principio  huius  disL  quatuor  po- 
nit  quaesliones ,  quarum  ires  priores  supposita  flde  catholica, 
solvi  facile  possunt;  de  quarto  autem  articulo  scrupulosam  di- 
cit  esse  etiam  inter  doctos  quaestionem.  Ilinc  S.  Bonav.  de  ista 
quarta  quaestione  disputat  diffuse ,  et  quidem  in  quatuor  primis 
quaeslionibus  huius  articuli.  Solulio  autem  propositac  diflicul- 
talis  sponte  fluit  ex  determinatione  differenliae ,  quae  est  inter 
assumere  et  unire.  S.  Tliom.  (Iiic  q.  I.  a.  I.  quaest.  3.j  quin- 
que  differentias  inicr  assumtionem  et  unionem  enumerat,  qua- 
rum  principales  etiam  a  S.  Bonaventura  in  I.  quaeslione  recen- 
sentur,  vel  in  seqq.  tanguntur.  Insuper  notandum,  quod  voca- 
bulum  assumtio,  ul  verbis  Richardi  a  Med.  (hic  a.  I.  q.  I.) 
utamur,  «  tripliciter  potest  dici,  scilicet  communiter  et proprie 
et  magis  proprie.  Primo  modo  accipitur  pro  sumere  ;  et  sic 
concedendum,  quod  tota  Trinilas  humanam  naturam  assumsit 
ipsi  Filio,  quia  fecit  unionem    humanae    naturae  cum  persona 


ipsiu^  Filii.  Secundo  modo  assumere  accipitur  pro  ad  se  su- 
mere ;  et  sic  concedendum,  quod  dnina  natura  naturam  hu- 
manam  assumsit  in  persona  Filii,  in  quanlum  per  eam  factum 
est,  ut  natura  humana  simul  essei  cum  divina  in  eadem  per- 
sona.  Terlio  modo  assumere  accipitur  pro  ad  se  sumere  et  in 
se  sumere  ut  in  supposilo;  el  sic  dicendum,  quod  drvina  na- 
tura  non  assumsit  humanam  naturam  ,  nec  aliqua  persona  nisi 
persona  ipsius  Filii  ». 

II.  Hanc  et  duas  seqq.  quaesliones  posterioris  Scholasua  vel 
una  ,  vel  duabus  quaestionibus  absolvunt.  De  his  i^itur  tribus 
qq.  agunt :  Alex.  BaL,  S.  p.  III.  q.  i.  m.  I.  2.  3.  —  Scot.',  hic  q. 
I.  —  S.  Thom.,  hic  q.  2.  a.  I.  2;  S.  III.  q.  3.  a.  I.  2.  —  B. 
Albert.,  hic  a.  I.  3.  i.  6.  —  Pelr.  a  Tar.,  hic  q.  I.  a.  I.  2. 
—  Richard.  a  Med. ,  hic  a.  I.  q.  I.  —  .Egid.  R. ,  hic  q.  2.  a. 
I.  2.  —  Durand.,  hic  q.  I.  —  Dionys.  Carth..  hic  q.  I.  2.  — 
Biel ,  de  his  et  seqq.  qq.  hic  q.  unica. 


QUAESTIO  II. 

Utrum  assumere  convenial  divinae  personae. 


Secundo  quaeritur,  utruni  assumere  conveniat 
divinae  personae.  Et  quod  sic,  videtur. 

1.  Augustinus  de  Fide  ad  Petrum2:  «  Deus  uni- 
i-nndamenia.genilus,  duiu  conciperetur ,  veritatem  carnis  accepit 

de  Virgine  »  ;  sed  Deus  unigenitus  non  est  nisi  per- 
sona:  ergo  etc. 

2.  Item ,  ratione  videtur :  quia  assumtio  nihil 
plus  dicit  nisi  actionem  respectu  creaturae  et  re- 
lalionem3;  et  utrumque  natum  est  convenire  divi- 
nae  personae:  u-go  etc. 

3.  Item  ;  assumtio  est  ad  aliquam  unionem  4 ; 
sed  unio  illa  non  terminatur  ad  naluram,  sed  ad 
personam,  quia  divinitas  et  humanitas  eiusdem  na- 
turae  esse  non  possunt:  ergo  videtur,  quod  ipsa 
assumtio  vere  et  proprie  conveniat  ipsi  personae. 


4.  Item,  assumtio  est  ad  redemptionem  et  sa- 
tisfactionem  pro  humano  genere;  sed  eadem  per- 
sona  competit  esse,  quae  debet  satisfacere  et  de- 
bilum  solvere,  et  quae  potest5:  ergo  videtur,  quod 
assumlio  vere  competat  ipsi  personae. 

o.  Ilem,  cui  competit  missio  et  incarnatio,  ei- 
dem  competit  assumtio;  sed  missio,  vel  incarnalio 
competil  personae6:  ergo  et  assumtio. 

Sed  contra:    1.  Ubicumque  est  assumtio,   ibi  .vi  opp* 
est  unio  ad  alterum  et  communicatio;  sed  persona 
dicit  quid  distinctum  et  incommunicabile  7:  ergo  in- 
tellectus   personae    repugnat   unioni  et  assumtioni: 
ergo  non  potest  ei  vere  attribui. 

±  Item,  «persona  est  individua  substantia  ra- 
lionalis  naturae8»;  sed  individuum  dicitur  non  so- 


1  Cod.  Y  pro  aliqva  persona.  Subinde  pro  ibi  edd.  in. 
-  Cap.  2.  n.   17.  Vide  hic  lil.  Magistri,  c.   I. 

3  Ut  habetur  in  corp.  quaest.  praeced.  —  Deinde  pro  et 
utrwnjue  codd.  K  Z  bb  sed  utnnnque. 

4  Cfr.  quacst.  praeced.  —  Minor  cxponitur  infra  d.  6.  a. 
2.  q.    I. 

5  Vel  elarius  verbis  S.  Thomae  (hic  q.  I.  n.  3.  arg.  ult.): 
«  Ad  hoc,  quod  fiat  redemptio  humani  generis,  oportet,  quod 
sit  agens  satisfaclionem  unus,  Deus,  qui  potest,  et  homo,  qui 
debet  » ,  scil.  persona  divina  in  natura  humana.  Cfr.  infra  d.  20. 


q.  2.  seq.  —  Pro  sed  eadem  persona  competit  esse ,  Vat.  sed 
eandem  personam  competit  esse  unitam.  Mox  cod.  U  voci 
assumUo  adiicit  naturae. 

6  Cfr.  1.  Sent.  d.  15.  p.  I.  a.  I.  seqq.  —  Post  personae  Vat. 
subiungit  Filii. 

7  De  definitione  deque  proprietatibus  personae  in  hoc  et 
seqq.  argg.  occurrentibus  vide  plurimos  auctoris  locos  infra 
a.  2.  q.  2.  in  scholio.  —  In  maiori  post  assumtio  codd.  K  Z 
addunt  ef  huarnatio.  In  fine  arg.  pro  rere  cod.  X  recte. 

8  Boeth.,  de  Una  Persona  et  duabus  naturis  Christi,   c.  3. 


DIST.  V.  AKT.  I.  QUAEST.  III. 


128 


lum  quod  est  indivisum  in  se,  sed  quod  est  divisum 
ab  aliis:  ergo  si  assumtio  dicit  unionem  et  coniun- 
clionem,  videtur,  quod  nullo  modo  personae  con- 
venial. 

3.  Item,  omnis  unio  naturalis  ordinatur  ad  il- 
lud  quod  est  ita  unum  in  se .  quod  non  est  alteri 
unibile,  alioquin  non  esset  status;  illud  autem  unum 
est  individuum  rationalis  naturae,  quod  quidem  est 
persona  et  habet  summam  completionem  in  genere 
creaturae:  si  ergo  ad  dignilatem  personae  spectat, 
quod  nulli  alii  unialur,  et  divina  persona  habet 
quidquid  dignitatis  est;  videtur,  quod  nibil  possit 
sibi  copulari ,  et  ita  nullam  naturam  assumere. 

4.  Ilem,  nibil  lemporale  potesl  fieri  aeternuin; 
sed  unitas  creaturae  debita  est  temporalis,  unitas 
divinae  personae  est  aeterna:  ergo  divina  persona 
non  potest  crealuram  aliquam  ad  unitatem  personae 
suae  accipere.  Sed  hoc  est  assumere:  r-rgo  assumtio 
divinae  personae  non  potest  convenire. 

CONCLUSIO. 

Assumtio  in  iuearnatione  compelit 
personae  divinae. 

Respondf.o:  Dicendum,  quod  sicut  dictum  est1, 
assumtio  dicit  actionem  et  relalionem  et  terminum 

ciosio.  utriusque;  et  ratione  horum  onmium  potest  divinae 
personae  convenire. — Nam  divinae  personae  compelil 

>baiio.  esse  principium  activum  et  rationalis  naturae  sup- 
positum;  et  utrumque  spectat  ad  eius  dignitatem  et 
nobilitatem.  Et  ideo  divina  persona  potest  humanam 
naturam  fabricare  tanquam  principium"-  effcctivum 
et  stabilire  tanquam  proprium  supposilum ,  ita  qnod 
eiusdem  naturae  erit  causale  principium  et  suppo- 
situm  pcrsonale ;  et  ita  per  hoc  se  habet  in  ratione 

||nni.  principii  et  in  ratione  medii  et  in  ratione  termim. 
Ratione  primi  vel  principii  competit  ei  actio;  ra- 
lione  medii  relalio;  ratione  termini  '  eoinpetit  utrius- 
que  lermiualio.  Divina  enim  persona  fecit,  ut  plures 
nalurae  unirentur  in  se.  —  Et  ideo  concedendum  est, 


quod  ips.i  assumtio  competit  divinae  personae.  lnde 
concedendae  sunt  rationes  ad  hoc  induclae. 

1.  Ad  illud  ergo  quod  primo  obiicitur  in  con- soiutio  op- 
trarium,  quod  ubi  est  assnrntio,  ibi  est  commuiiica- pos 

tio  et  unio;  dicendum,  quod  communicabile  potestcommi 

d-    •    ,    •    i      •,  .        .  bile    dicilur 

lo  triplicitcr:  aut  pcr   umus  constilulxonem ,  anttnpii 

per  praedicationem,  aul  per  proprietatum  et  «lm- 

nxiium  communicationem.  Cum  ergo  dicitnr:  ubi 
est  assumtio,  ibi  est  communicatio;  dicendum,  quod 
vcriun  est  tertio  modo,  sed  non  primo  modo,  vel 
secundo.  Cum  vero  dicitur.  quod  persona  dicit  quid  ne  person. 
incommunicabile et  distinctum;  dicendum,quod  hoc 
dicilur  per  oppositionein  ad  primum,  vel  secundum; 
quia  nec  venit  ad  terlii  conslitiilioneiii .  mr  habet 
universalitalis  praedicationem  4.  Et  sic  patet,  quod 
persona  cum  assuintione  non  habel  oppositionem. 

2.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  persona  esl 
individua  substantia;  idem  respondendum  est,  quod 
illud  dicitur  per  privationem  compositionis  el  prae- 
dicationis  communis,  non  per  privationem  unionis; 
nisi  forte  dicatUr  unio  respectn  dignioris.  sicut  in- 
ferius  5  melius  apparebit.  Nullum  autem  hornm  esl 
in  proposito  reperire. 

3.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  omnis  nnio 
ordinatur  ad  unum,  quod  careat  nnibilitate;  dicen- 
dum,  quod  verum  est,  loquendo  de  unione  in  eo- 
dem  genere.  videlicel  deunione,  quae  esl  per  com- 
positionem.  Sic  autem  non  est  in  proposito;  el  ideo 
in  nullo  cogunt  rationes  illae. 

4.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  temporale  non 
potest  fieri  aeternale;  dicendum,  quod  verum  estMotaa 
per  identitatcm  essentiae;  nihil  lamen  impcdit.hoc 
esse  virtule  nnionis  gratuitae.  Sicul  enim  temporale 
potest  a  principio  aeterno  causari  lemporaliter ,  sic 
etiam  inniti 6  potest  supposito  aeterno,  ut .  sicut  Deus 

est  principium  cuiuslibet  creaturae,  sic  Dei  Filius 
sil  supposilum  rationalis  naturae.  El  pro  tanto  di- 
citur  illa  unitas  ad  unitatem  personae  terminari, 
non  quia  personae  Filii  Dci  adveniat  nova  unil 
sed  quia  ex  assumtione  humanae  tit.  ni  duarum 
naturarum  sit  una  hypostasis  atque  persona  :. 


QUAESTIO  III. 
Ulrwm  assumere  conveniat  personac  ralione  naturae,  an  <■  converso. 


Terlio  quaeritur,  utruin  assuinere  personae  con- 
venial  ratione  naturae,  an  e  converso.  Et  quod  con- 
veniat  ratione  naturae,  videtur. 


1.  Ratione  eius  corapetil  personae  opus  recrea-   \ 
tiouis,  cui  compelit  opus  creationis 8 ;  sed  opns  crea-    ' " 
tionis   competil    personae   ratione  oaturae:  ergo  el 


1  Vlde  quaest.  praeced.  —  Mox  pro  et  utrvmqut  codd.  U  \ 
utrumque  enim 

2  Cod.  K  voci  principium  praemttttl  ehu. 

3  Pro  tnniini  codd.  A  E  <;  l.  N  T  V  \  aa  et  edd.  i  1  tertii. 
Paulo  ante  c<l<l.  oroittunt  primi  vel;  cod.  /.  omlttll  vel. 

4  l'i  bumanitas,  quae  praedlcatur  e.  gr.  <l<-  Petro  simul  el 
<!<•  Paulo.  Cfr.  I.  Sent.  d.  25.  a.  -2.  q.  I.  —  Sublnde  \<><i  per- 
sona  edd.  praeDgunl  illa. 

5  Ari.  i.  q.  -2.  ad  I.  el  q.  3.  —  Paulo  sn|)<Ti<^  posl  comp(h 
siUonis  cod.  K  adiunglt  constitutionis. 


■  Pro  iiiniii  codd.  \  n   k  '  aecunda  manu)  MOZbb  m 
Idem  recurrll  Infra  q.  5  .nl  1.  Pro  causari  codd.  k  /.  bb  creari. 

'  \  i,i,'  scholion  ad  praecedentem  quaesL 

s  Cfr.  supra  pag.  -2^,  nota  -2  •  !><•  minori  cfr.  i.  Sent.  d. 
:iii.  ,i.  I.  q.  2.  —  Pro  cui  competU  codd.  K  bb  accurotius 
hniir  cuius.  i.ilii..  riunbus  priorlbus  hulus  propos.  voclbus, 
scil.  Rations  eius,  Interpunctlone  a  se  selunctis,  <•!  voce  ratione 
i  iiin  |ir.K'<v,i  videtur  conluncln,  hnnc  alteram  propos  slc  In- 
choant:  Ei  [pro  rtw]  pcrsonae  compplli  <'<v.  Paulo  supcrius 
pro  ■'//  <■  converso  '">i   i   <///  rations  nn. 


1-2«  i 


SENTENTIARUM 


opus  rerreationis;  sed  assiunlio    est  opus  recrealio- 
nis:  ergQ  etC. 

2.  Item,  assumtio  est  operatio  virtuosa;  sed 
oiuiiis  operatio  virtuosa  competit  supposito  raiione 
oaturae  sivc  naturalis  potentiae1:  ergo  etc. 

:{.  Item,  quod  sic  competit  uni  persunae,  quod 
competit  alteri  personae,  hoc  competit  ratione  na- 
turae,  non  ratione  personae:  ergo  cum  assumtio  sic 
competat  personae  Filii,  quod  possit  competere  alii 
personae,  sicut  supra*  dictum  fuit;  videtur,  quod 
si  conveniat  Filio,  conveniat  ratione  naturae. 

4.  Item,  assumtio  in  exlremis  ponit  diversita- 
tem;  sed  in  assuintione  carnis  a  Deo  est  diversitas 
naturarum,  non  personarum:  ergo  videlur,  quod 
assumtio  priiuo  conveniat  naturae  et  per  naturam 
personae. 

Sed  contra:  1.  Assumtio  dicit  relationem  3;  sed 
\rgg.  Pro  relatio  non  compelit   personae  ratione  naturae ,  sed 

2.  parte.  .  . 

magis  ratione  sui :  ergo  et  assumere. 

2.  Item ,  assumtio  dicit  ordinationem  ad  uni- 
tatem  aliquam;  sed  constat,  quod  non  ad  unitatem 
naturae,  sed  personae:  ergo  etc. 

3.  Ilem,  si  convenil  personae  ratione  naturae; 
et  omne  tale  dicitur  de  tribus:  ergo  et  assumere 
conveniret 4  tribus  personis.  Sed  hoc  est  falsum : 
ergo  et  primum. 

4.  ltem,  si  assumere  convenit  personae  ratione 
naturae,  ergo  convenit  naturae  per  se;  et  quod 
convenit  per  se  convenit  universaliter  B ,  ergo  pro 
quolibet  suo  supposito:  sequeretur  ergo  idem  quod 
prius,  scilicet  quod  cuilibet  personae  conveniret  as- 
sumtio. 


CONCLUSIO. 

Assumere,  quatenus  dicit  actionem,  competU  per- 
sonae  divinae  ratione  naturae;  quatenus  di- 
cil  lerminationem ,  competit  naturae  ratione 
personae;  quatenus  dicit  relationem,  communi- 
ter  compelit  utrique. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  ad  hanc  quaestio- 
nem  satis  patet  responsio  per  ea  quae  dicta  sunt. 
Cum  eniin    Iria  sint  de   intellectu  huius    vocabuli    Tria  io 

....  .  sumlion 

quod  est  assumere ,  videhcet  actio  et  relatio  et 
terminatio ;  primum  competit  personae  ratione  na-  coadM 
turae,  ultimum  competil  nalurae  ratione  personae, 
medium  vero  communiter  convenit  utrique.  —  Ipsa  i:xPiicat 
namque  assumtionis  actio 6  personae  convenit  ra- 
tione  naturae,  quia  persona  agit  virtute  naturae, 
unde  illa  virtus  et  operatio  competit  cuilibet  per- 
sonae.  Terminus  vero  assumtionis  respicit  ipsam 
proprie  et  per  se;  unde  ad  unitatem  personalem  et 
unius  solius  personae  terminatur  ipsa  assumtionis 
actio  et  unionis  relatio.  Sed  medium ,  videlicet  re- 
latio ,  communiler  convenit  utrique:  et  divina  na- 
tura  et  divina  persona  unitur  humanae 7,  et  humana 
natura  unita  est  divinae  naturae  et  divinae  personae, 
quia  ad  utramque  habet  ordinem  et  distinctionem 
formalem  et  gratuitam  coniunctionem ,  quae  impli- 
cantur  in  illa  relatione. 

Et  secundum  hoc  patet  responsio  ad  utramque  m  argg 
partem.  Rationes  enim  verum  concludunt  secundum 
diversas   vias  nec  habent  in  se  aliquam  repugnan- 
tiam.  Et  hoc  melius  patet  pertractanti  singulas8. 


QUAESTIO  IV. 


Utrum  assumere  possit  convenire  divinae  naturae,  abstracta  omni  persona. 


Quarto  quaeritur,  utrum  assumere  convenire 
possit  divinae  naturae,  abstracta  omni  persona.  Et 
quod  sic,  videtur. 

1.  Abstractis  omnibus  personis,  est   intelligere 
Ad  opposi- Omnipotentem;  sed  Omnipotenti  nullum  verbum  est 

impossibile 9:  ergo  videtur,  quod  omni  personalitate 
abstracta,  possibile  sit,  Deum  carnem  assumere. 

2.  Item,  omni  personalitate  abstracta,  adhuc 
est  intelligere  Deum  summe  bonum;  sed  quia  summe 
bonus  est,  diligit  creaturam,  et  per  nimiam  carita- 


tem  suam  assumsit  humanam  naturam  10:  ergo  omni 
personalitale  abstracta,  adhuc  est  intelligere,  Deum 
carnem  humanam  posse  assumere. 

3.  Item,  omni  personalitate  abstracta,  adhuc 
est  intelligere  Deum  potentem  creare  et  potentem 
genus  humanum  reparare  lI ;  sed  reparat  assumendo 
carnem:  ergo  videtur  redire  idem  quod  prius. 

4.  Item,  omni  personalitate  abstracta,  adhuc 
intelligitur  Deus  ul  sapiens,  ergo  sciens  et  potens 
tyrannum  superare  et  vincere;  sed  assumtionis  my- 


1  Cfr.  Arislol.,  1.  do  Anima,  text  61.  (c  4.),  ubi  Philoso- 
phus  vult,  quod  mclius  est  «  non  dicere  animam  cogitare,  sed 
hominem  anima  »  (i.  e.  per  animam). 

2  Dist.  I.  a.  I.  q.  i. —  Pro  quod  possit  competere  cod.  Z 
quod  noti  possit  competere. 

3  Cfr.  supra  q.  I,  ubi  etiam  videsis  de  maiori  arg.  seq., 
in  qua  Vat.  pro  ordinationem  exhibet  deordinationeni. 

*  Codd.  L  T  II  diceretur,  cod.  X  communicaretur. 
5  Cfr.  Aristot.,  I.  Poster.  c.  4.  —  Paulo  inferius  codd.   et 
edd.  I,  2  omittunt  scilicet. 


6  Codd.  L  (N  a  prima  manu)  S  T  U  V  aa  cc  ratio.  Mox  post 
unde  codd.  K  Z  subiungunt  et. 

7  Scil.  naturae.  —  Paulo  ante  pro  et  divina  natura  Vai. 
Nam  divina  natura.  Paulo  inferius  pro  ordinem  codd.  G  aa 
ordinationem. 

8  Vide  scholion  ad  I.  huius  art.  quaest. 

9  Hespicitur  Luc.   I,  37. 

10  Cfr.  Sap.   11,  25,  et  Eph.  2,  L 

11  Vide  supra  pag.  28,  nota  2. 


DIST.  V.  ART.  I.  OUAEST.  IV 


1-2; 


?ilamenLi 


sterium  est  ad  l  tyrannum  vincere  et  superare :  ergo 
intelligitur  ut  potens  carnem  assumere. 

Sed  coxtra:  1.  Assumere  est  sibi  unire,  aut 
■  ergo  in  supposilo ,  aut  in  forma;  sed  divina  natura 
non  potest  sibi  hnmanam  unire  in  forma:  ergo 
si  unit  aliquo  modo,  necesse  est  unire  in  suppo- 
sito  et  persona2:  ergo  abstractis  suppositis  et  per- 
sonis,    impossibile   est   amplius  assumtionem   intel- 


ligere. 


2.  Item,  assumtio  dicit  aliquam  actionem;  sed 
nulla  artio  esse  intelligitur  alicuius  nisi  ut  entis  in 
in  actu  —  nihil  enim  8  est  in  actu  ens,  nisi  prout 
est  in  supposito  —  ergo  snpposito  abstracto,  non  est 
intelligere  assumtionem  aliquam. 

3.  Item,  impossibile  est  intelligere,  ut  humana 
natura  assumatur,  nisi  assumatur  in  atomo  vel  in 
singulari,  quia,  sicnt  vult  Damascenus4,  «natura 
praeter  singularia  solum  est  in  nutla  consideratione»: 
ergo  pari  ratione  impossibile  est  intelligere,  quod 
assumlio  fiat  in  natura   abstracta  ab  oinni  persona. 

4.  Item,  impossibile  est,  assumtionem  alicuius 
competere  alicui  nisi  posl  completum  suum  esse  — 
nemo  enim  assumit  sibi  aliquid,  nisi  postquam  est 
completum  5  —  sed  perfecta  completio  naturae  ra- 
tionalis  non  est  nisi  persona:  ergo  omni  personali- 
tate  circumscripta ,  impossibile  est,  quod  natura 
humana  assumatur  a  divina. 

c  0  n  c  l  u  s  1 0. 

Circumscripta  omni  personalitate,  non  potest  intel- 
ligi,  a  divina  natura  assumi  humariam;  cir- 
cumscripta  veru  personalitate  a  lide  determi- 
nala,  asswmtio  haec  potest  intelligi ,  sed  non 
ita  congrue. 


Respondeo:  Dicendum,  quod  dupliciter  contin- 
Dioctio.  git  in  divinis  circumscribere  personalitatem  per  in- 
tellectum:  aut  simpliciter ,  aut  prout  fides  determi- 
siram  1.  nat.  —  Simpliciter  circumscribilur  intellectus  perso- 
nalitatis,  quando  consideratur  divina  natura  ut  in  se, 
non  c  in  aliquo  supposito  determinate,  et  in  quan- 
tum  communicabilis  est  a  multis,  non  in  quantum 
est  in  hoc  vel  in  illo.  Et  hoc  modo  divina  natura 
consideratur  per  modnm  cuiusdam  ordinabilis  ad 
alium.  Et  hoc  modo  non  intelligilur   secundum    ra- 


tionem  agendi  nec  patiendi,  quia  actio  non  attri- 
lmitur  formae  nisi  in  supposito.  Et  sic  assumtio  Tion  Coneina  1 
potest  ei  convenire,  tum  quia  oatura  talis  non  in- 
telhgitur  ut  agens,  quia  actio  est  formae  in  suppo- 
sito;  tiini  etiam,  quia  natura  talis,  sic  considerata 
non  habet  m  quo  possit  uniri  cnm  Immana  na- 
tura ;  non  enim  potest  uniri  in  forma.  Et  ista  duo 
cadunt  in  intellectu  huins  vocabuli,  quod  est  assu- 
mere;  et  ideo  ratione  utriusque  impedimentum  est, 
ut  nequaquam  naturae  consideratae  in  abstractione 
ab  omni  personalitale  possit  assuratio  intelligi  con- 
venire. 

Alio  modo  potest  circumscribi  a  divinis'  per-  Membrum  2. 
sonalilas  non  simpliciter,  sed  per  emn  modum,  per 
quem  fides  determinat,  scilicet  Patris  et  Filii  et 
Spiritus  sancti.  ita  tamen  quod  inlelligatur  ibi  sup- 
positum  rationalis  naturae ,  sicut  intelligunt  lu- 
daei  el  pagani.  Et  hoc  modo  potest  intelligi  assum-  conciw 
tio  convenire  Deo;  licet  non  ita  congrue,  sicut 
intelligitur ,  praesupposila  personali  distinctione.  —  Expucamr. 
Intellecto  enim.  quod  sola  illa  persona,  quae  est  in- 
nascibilis,  esset  in  divinis,  posset  utique  humanita- 
tem  assumere,  et  intelligi  potest8,  quod  Deus  fierel 
homo;  sed  tamen  non  ita  congrueret,  sicut  nunc, 
quia  tunc  non  esset  ibi  ralio  mediationis  nec  satis- 
factionis  nec  missionis,  sicul  nunc  est,  cum  Filius 
a  Patre  miltitur  el  Patri  pro  hbmine  satisfacit  et 
mediator  est  inter  Deum  Patrem9  el  genus  hiiina- 
niim.  Unde  nullus  intellexit  unquam  incarnationem, 
nisi  praeintellexerit  personarum  distinctionem. 

Concedendum  esl  igitur,  quod  circumscripta  M 
personalitate  a  fide  determinata,  etsi  possit  intelligi 
assumtio,  non  tamen  ita  congrue.  Omni  vero  per- 
sonalitate  circumscripta,  non  contingit,  a  divina  na- 
tura  assumi  huraanam.  Unde  concedendae  sunt  ra- 
tiones  ad  istam  partem,  qnia  procedunt  secundum 
istam  viam. 

1.  2.  •>.  4.  Ad  illud  vero  quod  obiicitur  in  soiotioop- 
contrarinni.  quod  divina  natura.  abstractis  personis, 
intelligitur  ut  summe  polens,  ut  summe  sapiens,  et 
ut  summe  bona,  et  ut  creaturarum  causa  effectiva; 
ad  omnes  illas  rationes  responderi  potest  interi- 
menda10,  si  intelligatur,  quod  fiat  abstractio  ab  omni 
supposito.  Neeessario  enim  qui  cogitat  Denm  cogitat 
ut  aliquem  babenlem  deitatem  sive  naturara  intelle- 
ctuaiem  ;  alioquin  non  cogitat  eum  ut  perfecte  in  m1 


roin. 


1  Vmi.  cum  paucis  codd.  omiuit  ad.  Paulo  supcrius  pro  cnjo 
scietu  cod.  Y  ct  sciens. 

2  Cfr.  infra  <l.  'i.  •■■.  -2.  q.   1.  In  coro. 

3  Pro  enim  mallemus  subslituere  autenu  -  Quod  hlc 
proferlur,  illo  Hxiomate  exprlml  solel:  Actlones  suni  supposito- 
niin.    Cfr.  supra   pn;;.   126,   nola    I.  —  AristoL,   IX.   Melaph. 

tcxt.  13.  (VIII.  c  8.)  .iii:  Semper  etenim  ex  |uod  potentia 

cst,  fit  actu  pns  ab  niiii  existente,  ul  hon \  homine,  musi- 

cus  pj  muslco,  scmper  ulfquo  primo  movenle,  movens  nuiem 
rcUi  ium  est. 

4  Libr.  111.  de  Flde  orthod.  <•.  n.  ('ii'.  supra  pag.  15, 
nota   i. 


■'■  Scil.  suum  MW  fens);  vel   lege  completus   pro  comple' 
iuiii.  —  De  propos.  seq.  cfr.  infra  a.  2.  q.  .'t 

fi  1'osi  iiini  <<><i.  K  rcpetil  iil.  M"\  |H"  ri  in  qttanhim  edd. 
sed  111  iiiniiitiiiu.  Subinde  Vnt.  omitlll  »/  nnle  .  <•!  paulo 

inferius  pro  ml  alium  cum  edd.  1,  2  exhibei  ad  atiam 

"i.  iv  ei  edd.  m  dtvinis;  in   nostrn   lcclione   vcrbum 
circumscribi  Biunendum  esi  pro  abstratu, 

-  Edd.  posset,  <•!   ni"\  <  niii  iikI.   T  congrus  pro 

ijrttiTii. 

Codd     \  <i  II  I.  II   \  .1  1   Ititim  ,1  l',ilnii,. 
'"  Sive  negando.  Cfr.  lom.  I.  pag.  ST.  nota   i        Proxlme 
posi  |H"  intelligatur  ed.  J  inieltigantur. 


128 


SENTENTIARUM  U\i.  III. 


eniem,  et  nec  ut  perfeete  potentem,  nec  atsamme 
sapientem.  Alter  etiam1  intellectus  cst  ibi,  quia  ad 
assumtionem  qoq  tantum  requiritur  causa  efficiens, 
sed   etiam    illud,    in  quo  fiat   unio.  Et  ideo  esto, 


quod  omni  personalitate  circumscripta,  consideraretur 
divina  natura  in  ratione  perfecte  poteniis  et  sapien- 
lis ,  iion  tamen  cogitarj  posset  in  ratione  assumen- 
lis,  ijiiia  non  posset  ibi  esse  intellectus  unibilitatis. 


SCHOLION. 


I.  Alcx.  Hal.  in  uno  loeo  (S.  p.  II!.  q.  2.  m.  3.)  ad  quae- 
stioncm  respondet  simpliciter  negando,  bisverbis:  «Dicoergo, 
quod  abstractis  personis  non  intelligo  divinam  naturam  posse 
iiniii ;  et  si  quis  forle  posset  hoc  inlelligere,  ego  non  intclligo». 
Duplicem  pro  hac  assertione  afferl  rationem:  primo,  quia  «  na- 
tuia  divina  et  humana  non  posstint  invicem  mulari  nec  misccri , 
ui  ([iiaedam  tertia  fiat  ex  duabus  »  elc. ;  sccundo,  c  quia  nun- 
quam  inteliectus  intclligit,  naturam  esse  in  actu  nisi  in  re  na- 
turae  [supposilo],  sicut  humanitalem  esse  in  actu  non  intelligo 
nisi  in  babcnte  ipsam...  habens  autcm  illam  est  persona  vcl 
hypostasis »  etc.  Attamen  idem  in  alia  simili  quaestione  (ibid. 
q.  7.  m.  I.  a.  2.)  iam  innuit  candem  distinctionem ,  qua  utun- 
tur  S.  Houav.  et  posteriores  Scholastici ,  qui  subsistentiam  ab- 
solutam  in  Deo  vel  reapse  admittunt,  vcl  snltem  a  genlilibus 
eandem  suppositam  esse  conccdere  debent.  Hinc  abstractis  per 
intellectum    proprietatibus   personalibus,  adhuc  «  remancbit   in 


considcralionc  nostra  natura  divlna  ut  subsistens  ct  ut  persono  » 
(scilicet  ut  suppositum  absolutum) ;  ita  S.  Thom.  (S.  III.  q.  3. 
a.  3.  ad  I;  cfr.  idem,  hic  q.  2.  a.  3.).  Scd  hoc  modo,  circum- 
scriptis  personis,  intclligi  potest  natura  divina  assumens. 

II.  Practer  citatos:  Scot.,  III.  Sent.  d.  I.  q.  2.  n.  6,  ct  in 
utroque  Scripto  hic  q.  I.  —  B.  Albcrt. ,  hic  a.  2.  —  Petr.  a 
Tar. ,  hic  q.  I.  a.  3.  —  Kichard.  a  Med. ,  hic  a.  I.  q.  2.  — 
.Egid.  R.,  hic  q.   I.  a.  3.  —  Dionys.  Carlh. ,  liic  q.  3. 

III.  Scq.  (5.)  quaestio  a  Magislro  (liic  c.  2.)  posita  cst ;  ad 
quam  rcspondet,  istam  Iocutionem  melius  silendam ,  vel  negan- 
dam  cssc.  Posteriorcs  Scholastici  explicile  de  eadem  non  tra- 
ctant,  excepto  B.  Alberto,  hic  a.  13.  S.  Thom.  rem  tangit  S. 
III.  q.  3.  a.  2,  ubi  cum  S.  Bonav.  admillit  alieram  proposi- 
tionem  in  corp.  relatam.  Approbat  enim  dictum  Damasceni 
(III.  de  Fide  orthod.  c.  6.):  <r  Dicimus,  naluram  Dei  incarnatam 
esse,  secundum  beatos  Athanasium  ct  Cyrillum  •». 


QUAESTIO  V. 
Utrum  haec  sit  concedenda :  divina  natura  esl  caro  facta. 


Quinto  et  ultinio  quaeritur,  utrum  haec  sit  con- 
cedenda:  divina  nalura  est  caro  facla.  El  quod  sic, 
videtur. 

1.  Ioannes  Damascenus,  et  habetur  in  litlera2: 
.\d  opposi-  «  Aimus ,   omnem  et  perfectam  naturam  deitatis  in 

tum.  ...  . 

unam  hypostasim  mcarnatam  esse  » ;  sed  incarnan 
non  est  aliud  quam  carnem  fieri :  ergo  si  haec  est 
vera :  divina  natura  est  incarnata ,  et  haec,  scilicet, 
divina  natura  est  caro  facla. 

2.  Item,  nihil  aliud  est  dicere :  Verbum  est 
caro  factum ,  quam  humana  natura  est  assumta  a 
Verbo ;  sed  humana  natura  est  assumta  non  solum 
a  Verbo,  sed  etiam  a  divina  natura,  sicut  ostensum 
fuit  supra  3 :  ergo  videtur,  quod  divina  natura  sit 
caro  facta. 

3.  Item,  nihil  aliud  est  Verbum  carnem  fieri , 
quam  Dei  Filium  esse  factum  hominem ;  sed  Dei 
Filius  est  divina  natura  vel  essentia,  et  propter  unio- 
nem  est  communicatio  idiomatum  4 :  ergo  videtur  , 
quod  sicut  isla  conceditur:  Verbum  caro  factum  est; 
ita  ista  concedi  debet :  divina  natura  est  facta  caro. 

Sed  contra  :   1.  Magister   in  littera5:   «  Melius 
Fundamenta.hoc  puto  negare  quam   asserere  »:   ergo  secundnm 
sententiam    Magistri    videtnr    praedicta  loculio  esse 
neganda. 


2.  Item,  quia  Filius  Dei  est  caro  factus,  con- 
ceditur,  quod  Filius  Dei  fuit  passus  et  mort  uus 
sed  non  conceditur :  divina  natura  est  passa ,  vel 
morlua  6 :  ergo  nec  ista  debet  concedi :  divina  na- 
tura  est  caro  facta. 

3.  Ilem,  quandocumque  aliqua  duo  sic  se  ha- 
bent,  quod  formaliler  sunt  distincta;  si  dicatur , 
unum  fieri  alterum ,  significatnr,  nnum  converli  in 
alterum,  utpote  si  dicatnr  aqua  facla  vinum  ;  sed 
sic  se  habet  caro  et  divina  nalura :  cum  ergo  divina 
natura  non  sit  in  carnem  conversa,  videtur,  quod 
haec  non  sit  concedenda :  divina  natura  est  caro 
facta7. 

Est  igitur  quaestio,  quare   magis    ista  concedi-  Q^0 
tur :  divina  natura  est  incarnata,  quam  ista:  divina 
natura  est  caro  facta. 

CONCLUSIO. 

Locutio :  divina  natura  est  caro  facta, 
non  est  admittenda. 


Respondeo  :  Dicendum,  quod  ista  debet  et  po- 
test  concedi :  divina  nalura  est  incarnala,  quia  scri- 
pta  legitur  8  nec  est  simpliciter  impropria.  Duplicem 


Conclnsie 


1  Ita  Vat.  rectius;  in  aliis  edd.  et   codd.  enim.    Aliquanto 
inferius  ante  perfecte  potentis  cod.  U  interiicit  naturae. 

2  Hic  c.   I  in  fine.  De  minori  vide  ibid.  c.  2. 

3  Quaest.   I. 

4  Cfr.  supra   pag.    I  i ,   nota   3.  —  Pro   et  propter  multi 
codd.  et  edd.   I,  2  vel  propter. 

5  Hic  c.  2.  —  Edd.  cum  textu    origin.  quam  temere  as- 
erere. 


6  Vide  verba  Hieronymi  hic  in  lit.  Magistri,  c.  I.  circa 
medium ,  insuper  locum  Damasceni,  supra  pag.  14.  nota  3. 
allatum. 

7  Hanc  rationem  Magister  insinuat  hic  c.  2. 

8  Cfr.  hic  lit.  Magistri,  c.  I.  —  Cod.  K.  in  Scriptura  le- 
gitur.  Mox  pro  ambiguus  cod.  M  abusicus ,  et  subinde  prn 
unus ,  quod  habet  Vat.,  edd.  I,  2  et  codd.  unde,  scd  non 
congrue. 


DIST.  V.  ART.  K. 


129 


lex  sen- 
sus. 


;lusio  2. 


j  huius 
icis  sen- 


lusio  3 


osio  *, 


enim  facit  intellectum,  quorum  unus  est  verus  et 
catholicus,  licet  alius  sit  ambiguus:  unus,  cum  di- 
citur:  divina  natura  est  incarnata,  id  est  carni 
unita;  et  hoc  absque  dubio  verum  est.  Cum  enim 
nnio  dicat  relationem ,  simul  cum  hoc  notat  natura- 
rum  distinctionem  et  excludit  confusionem;  et  ideo 
ratione  istius  intellectus  polest  concedi :  divina  na- 
tura  est  incarnata. 

Potest  etiam  alius  esse  sensus :  divina  natura 
est  incarnata,  id  est  caro  facta.  Et  ratione  istius 
non  admittitur  communiter  a  doctoribus.  Haec  enim 
non  recipitur :  divina  natura  est  caro  facta ;  habet 
enim  duplicem  intellectum ,  et  in  uno  intellectu  est 
falsa  et  in  alio  intellectu  est  adeo  expressiva,  quod 
potest  deducere  in  errorem  ;  et  ideo  nullo  modo  reci- 
pitur.  —  Duplicem  autem  habet  intellectum  praedicta 
locutio  ex  eo,  quod  hoc  quod  est  facta,  potest  ca- 
dere  inter  subieclum  et  praedicatum ,  et x  referri 
ad  totum.  Si  cadit  intcr  subiectum  et  praedicatum , 
tunc  notat  faclionem  circa  divinam  naturam  respe- 
ctu  formae  carnis ;  et  ideo  sensus  est :  divina  na- 
tura  est  caro  facta,  id  est  conversa  in  carnem  ;  et 
haec  quidem  simpliciter2  est  falsa.  —  Si  autem  re- 
spiciat  totum,  sic  sensus  est :  divina  natura  est  caro 
facta,  id  est  factum  est,  ut  divina  natura  sit  caro; 
el  haec  quidem,  proprie  loquendo,  est  falsa ,  quia 
caro  non  praedicatur  de  divina  natura.  Si  autem 
intelligatur  synecdochice  3 ,  ut  sit  sensus  :  divina  na- 
tura  est  caro,  id  est  homo ;  etsi  illud  aliquo  modo 
posset  concedi  propter  convenientiam  in  hypostasi , 
quae  facit  idiomatum  communicationem  —  propter 
hoc  quod  haec  est  vera :  homo  est  divina  nalura , 
id  est ,  ille  qui  est  homo — propter  nimiam  tamen 
expressionem  tacenda  est,  ne  videatur  natura  prae- 
dicari  de  natura ,  vel  naturarum  fieri  identilatem 
aut  confusionem ;  quae  omnia  releganda  sunt  ab  illa 
excellentissima  unione  et  assumtione.  —  Concedendae 


sunt  igitur  rationes  ostendentes,  locutionem  praedi- 
ctain  non  esse  admittendam,  licet  non  multum  cogant. 

1.  Ad  illud    vero   quod  obiicitur,  quod   divina  soiutio  oP- 
natura  est  incarnata  et  conceditur 4 ;  dicendum  .  quod  P°s 
non  est  simile,  sicut  iam  visnm  est. 

"2.  Ail  illud  quod  obiicilur,  quod  propter  hu- 
manae  naturae  assumtionem  ista  concedilur  :  Verbum 
est  factum  caro ;  dicendum,  quod  non  est  simile ,  Kotandom. 
quia  Verbum  dicit  ipsam  hypostasim,  cui  innititur' 
ipsa  huinana  natura  et  quain  habel  denominwe. 
Et  ideo  non  signilicatur  ex  hoc  aliqua  nalurarum 
mutalio  vel  confusio,  sed  sohim  Verbi  ad  lnimaiiain 
naturam  denominatio ,  ut  dicatur  Verbum  esse  homo. 
Non  sic  autein  est,  cum  dicitnr :  divina  nalura  est 
facta  caro,  quia,  cum  istae  naturae  sint  distincl 
nec  una  habeat  ab  altera  denominari,  quaravis  ha- 
beat  alteri  uniri,  inagis  a  proprietate  et  veritate 
praedicta  locutio  recedit. 

3.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  Verbura  lieri 
carnem  non  est  aliud,  quam  Verlmin  fieri  hominem; 
dicendura,  quod  verum0  est.  Et  quoniam  ista  esl 
vera  et  propria :  Verbran  est  factiim  homo ;  figura- 
tiva  iocutio,  quae  in  eam  imraediate  resolvitur.  non 
est  via  ducendi  in  errorem ,  iinmo  concedi  potest 
satis  catholice.  Haec  autem:  divina  esscntia  lacta  est 
homo,  quamvis  non  sit  omnino  falsa,  quia  liypo- 
stasis  praedicatur  de  divina  natura  per  identitatem  ; 
non  tamen  est  adeo  propria,  sicut  ista  :  Pilius  Dei 
factus  est  homo,  iinino  niniiuin  cst  expressiva.  Kl 
propterea  loculio  figurativa,  in  qua  significatur  per 
synecdochen  caro  sumi  pro  toto  homine ,  simpliciter 
respnilur,  pro  eo  quod  magis  recedit  a  sermonis 
proprietate  et  ab  expressione  verilatis,  et  approxi- 
raat  intellectui  erroris.  —  Qua  de  causa  multae  negan-  Hotaadnm. 
tur  locutiones  a  doctoribus  theologiae,  ne  paralogi- 
zentur  et  decipiantur  simplices,  qui  nesciunl  voca- 
bulorum  virtutes7. 


ARTICULUS  II. 


De  assumtione  ex  parte  assumti. 


Consequenter  quaeritur  de  secundo  principali, 
videlicet  de  assuralione  ex  parte  assranli.  Et  circa 
hoc  quaeruntur  quinque. 

Primo  quaeritnr,  utruin  persona  Dei  assurase- 
rit  humanam  naturam. 

Secundo,  utrura  assumserit  humanam  personam. 


Tcrtio,  utrum  sit  poncrc  perfectam  intentionem 
personalitalis  circa  animain  scparalam. 

Quarto,  utrum  concedendum  sit,  quod  Deus 
assumseril  hominem. 

Quinto  ct  ullimo,  utrum  concedendum  sil .  quod 
assumserit  humanitatem. 


1  Codd.  II  (K  primltus)  bb  recliua  vel  pro  et;  Vnt.  posl 
ri  Bubilcit  potetl  etiam. 

2  Cod.  II  <i  koe  srusn  timpUctter. 

3  Cfr.  lom.  II.  pag.  519,  notn  •>. 

4  in  edd.  deesi  et  eoneedUur. 

s.  Bonav.  —  Tom.  lll. 


'■  Pro  iiiiniiiiir  codd.  K  M  o /.  liii  unitur.  Moi  pro  tignifi- 
rnlnr  coil.  /.  sequitur.  in  Miii'  •;  'lui.  pro  reeetht  <,<,\  K  rece- 
dtt,  cod.  Y  excediL 

Codd.  G  n  ik  i  v  /.  .i.i  bb  vera. 

7  Vido  Bcholion  ad  prnecedcntem  qu  • 

17 


130 


SENTENTIARUM  U\l  III. 

» 

QUAESTIO  L 

Utram  coneedendum  sil,  naluram  humanam  assumtam  esse  a  Deo. 


Circa  primuin  sic  proceditur  et  quaeritur,  utruin 
sit  concedendum,  quod  humana  natura  sit  assumta 
a  Deo.  Ft  quod  sic,  videtur. 

1.  Ad  Philippenses  secundo1:  Semetipsum  exina- 
[•uiidamei.i  -nirit,  for i)iam  servi  accipiens ;  sed  veritas  naturae 

attenditur  quantum  ad  propriam  formam:  ergo  si  as- 
sumsit  formam  hominis,  assumsit  hominis  naturam. 

2.  Item,  Augustinus  de  Fide  ad  Petrum  8:  «Deus 
humanam  naturam  in  unitatem  personae  accepit  ». 

:\.  ltem,  nullus  est  verus  homo,  nisi  vere  ha- 
beat  humanam  naluram ;  sed  Dei  Filius  verus  homo 
est:  ergo  habet  humanam  naturam  in  se.  Sed  non 
habet  eam  per  aeternam  generationem  :  ergo  habet 
per  assumtionem:  igitur  assumsit  humanam  naturam. 

4.  Item,  quicumque  est  alicuius  filius  natura- 
lis,  communicat  cum  eo  in  natura3;  sed  Dei  Filius 
est  Virginis  filius  naturalis :  ergo  communicat  cum 
ea  in  nalura.  Aut  igitur  illam  naturam  habuit  ab 
aeterno ,  vel  ex  tempore ;  constat,  quod  non  ab 
aeterno ,  sed  ex  temporc.  Si  ex  tempore ,  aut  ex 
propria  virtute ,  aut  ex  aliena ;  constat ,  quod  ex 
virtute  propria;  sed  quod  accipit  quis  virtute  pro- 
pria  dicitur  assumere :  restat  igitur,  quod  humana 
natura  sit  a  Deo  assumta. 

Sed  contra:  1.  Omne  quod  assumitur,  est,  an- 
AdtaTsi"  tequam  sit  assumtum  ;  sed  humana  natura  Christi 
non  fuit  ante  unionem  ipsius  cum  Verbo4:  ergo  non 
videtur,  quod  fuerit  assumta  a  Verbo. 

2.  Item,  omne  quod  assumitur  ab  aliquo,  fit 
aliquo  modo  unum  cum  eo,  a  quo  assumitur,  quia 
assumtio  ordinatur  ad  unionem  5 :  ergo  si  humana 
natura  assumilur  a  Deo,  fit  unum  cum  Deo.  Sed 
quae  sunt  eadem ,  unum  potest  praedicari  de  altero : 
ergo  humana  natura  est  Deus ,  et  e  converso ;  sed 
hoc  est  falsum  :  ergo  et  illud ,  ex  quo  sequitur,  sci- 
licet  quod  humana  natura  sit  a  Deo  assumta. 

3.  Item,  omne  quod  assumitur  ab  aliquo  ad 
unionem,  acquirit  proprietatem  aliquam  eius ,  a  quo 
assumitur  et  cui  unitur ;  sed  humana  natura  non 
acquirit  aliquam  proprietatem  ipsius  Verbi  —  nulla 
enim  proprietas  Verbi  dicitur  de  humana  natura  — 


ergo  noii  videtur,  quod  ipsa  a  Verbo  Dei  fuerit  as- 
suinta. 

4.  Itein,  Boethius  in  libro  de  Duabus  Naluris  et 
una  persona  Christi 6  ponit  quatuor  defmitiones  na- 
turae,  quarum  nulla  videlur  competere  assumlioni  DefinMo 
divinae  :  ergo  si  recte  et  sufficienter  defirut  naturam, 
non  videtur  esse  concedendum ,  quod  huinana  natura 
sit  assumta  a  Deo.  Quod  patet  discurrendo  per  sin- 
gulas  nolificationes,  quarum  prima  est :  «  Natura  est 
earum  rerum,quae,  cum  sint,  quoquo  modo  intel- 
lectu  capi  possunt ».  Hoc  modo  non  potest  accipi ,  cum 
dicitur:  humana  natura  est  assumta:  auia,  si  unam 
proprietatem  hominis  vel  partem  assumsisset,  videtur 
assumsisse  humanam  naturam.  —  Secunda  definitio 
naturae  est :  «  Natura  est  vel  quod  agere,  vel  quod 
pati  potest7  ».  Et  adhuc  ista  notificatio  non  competit 
sibi,  quia  secundum  istum  modum  sibi  sufficerel 
assumsisse  solum  animam,  ad  hoc  quod  diceretur 
assumsisse  humanam  naturam.  —  Tertia  nolificatio 
est :  «  Natura  est  principium  motus  et  quietis  per 
se,  et  non  secundum  accidens*».  Adhuc  nec  ista 
competit,  quia  sufficeret,  si  solum  corpus  assum- 
sisset.  —  Quarla  notificatio  est  haec :  «  Natura  est 
unamquamque  rem  informans  specifica  differentia  ». 
Sed  nec  eliam  isto  modo  videtur  assumtioni  compe- 
tere,  quia,  sicul  dicit  Damascenus  tertio  libro  capi- 
tulo  undecimo 9 :  «  Verbum  incarnatum  non  eam 
quae  nuda  contemplatione  consideratur  assumsit 
naturam  —  non  enim  incarnatio  hoc  esset,  sed  fictio 
et  deceptio  incarnationis  —  neque  eam  quae  specie 
consideratur,  sed  eam  quae  est  in  atomo»:  ergo 
nullo  modo  videtur  esse  concedendum,  quod  Deus 
humanam  naluram  assumsit. 

CONCLUSIO. 

Vere  et  proprie  loquendo ,  concedi  potest  et  debet . 
quod  humana  natura  est  a  Deo  assumta. 

Respondeo  :  Dicendum ,   quod   vere   et  proprie  conciosio 
loquendo,  concedi  polest  et  debet,  humanam  natu- 
ram  a  Deo  assumtam  esse,  pro  eo  quod,  sicut  di- 


1  Vers.  7. 

2  Cap.  2.  n.  18.  Cfr.  c.  IG.  n.  60.  In  teslimonio  allato  pro 
accepit  textus  origin.  exhibet  suscepit,  et  pro  in  unitalem  codd. 
K  aa  in  unitaie. 

3  Cfr.  supra  d.  i.  dub.  2. 

4  De  qno  vide  supra  lit.  Magistri,  d.  II.  c.  3,  et  Comment. 
d.  3.  p.  II.  a.  3.  q.  2. 

5  Ut  ostensum  est  supra  a.   I.  q.   I.  in  corp. 

6  Cap.  I,  ubi  etiam  ab  auctore  ostenditur,  tres  priores  de- 
finitiones  intcr  se  differre  extensione.  quippe  cum  prima  veri- 
flcetur  de  subslantiis  et  accidentibus,  secunda  de  omnibus  sub- 
stantiis  (corporeis  ct  incorporeis ) ,  tcrtia  autem  de  substanliis 


corporeis  tantum  valeat.  —  Paulo  inferius  pro  deftn.it  cod.  N 
definivit. 

7  Cfr.  Aristol. ,  I.  de  Generat.  et  corrupt.  text.  53.  seq. 
(c.  7.).  —  Infra  edd.  solam  animam  pro  solum  animam. 

8  Est  Aristot.,  II.  Phys.  te\t.  3. 

9  De  Fide  orthod.  —  In  auctoritate  allegata  post  quae  spe- 
cic  [textus  originalis  quae  in  specie ,  Vat.  cum  edd.  I,  2  per- 
peram  spccie .  quae']  considcralur  textus  originalis  adiungit 
non  cnim  omnes  personas  assumsit.  —  Paulo  superius  pro 
Sed  ncc  etiam  codd.  K  P  Q  bb  Sed  nec  adhuc ,  cod.  F  Scd  ncc 
in,  et  subinde  pro  assumtioni,  quod  habent  codd.  K  (a  se- 
cunda  manu)  P  Q  R  S  U,  cod.  Z  assumere;  in  aliis  assumtum. 


DIST.  V.  ART.  II.  QUAEST.  I. 


131 


Dlutio  op- 
jsitorum. 

plex  sen- 
sus. 


otandum 


>tandum 


cit  Philosophus ' :  «  Natura   accipitur  et  pro   ?era 

rnateria  et  pro  vera  forma»,  et  de  his  dicitur  se- 
cundum  quandam  analogiam.  Quoniam  igitur  Deus 
assumsit  carnem  et  animam  humanam ,  et  caro  est 
principium  hominis  materiale,  anima  vero  formale*; 
hinc  est,  quod  vere  non  solum  hiimanam  naturam, 
sed  etiam  totam  humanam  naturam  dicitur  assuin- 
sisse.  —  Et  concedendae  sunt  rationes  ad  hoc  in- 
ductae. 

1.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  nihil  assumi- 
tur  nisi  ens;  dicendum,  quod  hoc  dupliciter  potest 
intelligi :  uno  modo  sic :  nihil  assumitur  nisi  ens  in 
ipsa  assumtione;  et  hoc  quidem  verum  est  nec 
habet  instantiam  in  proposito,  quia  huniaua  natura 
simul  habuit  esse  et  esse  assumtum.  Alio  modo  potest 
intelligi,  ut  nihil  assumatur,  nisi  prius  sit,  quam 
assumatur;  et  si  hoc  intelligitur  de  esse  in  poten- 
tia,  veritatem  habet,  quia  assumta  natura  prius  est 
in  potentia  materiae,  vel  efficientis,  quam  unialur 
ipsi  assumenti.  Si  autem  intelligatur  quaotum  ad 
esse  in  actu ,  sic  non  habet  veritalem ,  in  ea  po- 
lentia  maxime ,  quae  simul  potest  rem  fabricare  et 
sibi  unire.  Unde  si  quis  posset  vestimentum  in  dorso 
suo  facere,  simul  esset  vestimenti  compositio  ct  ve- 
stimenti  assumtio.  Per  hunc  modmn  intclligendum 
esl  in  proposito. 

2.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  asssumtio  unnm 
facit  etc. ;  dicendum ,  quod  verum  est ;  non  tamen 
omnimode  facit  unum ,  sed  secundum  quod  compe- 
tit  comparatione3  assumentis  ad  assnmtum.  Si  autem 
in  aliqua  assumtione  reperitur  unio,  potissime  re- 
peritur  in  assumtione  humanae  naturae  a  Verbo ; 
quia  non  lantum  esl  ibi  unitas  per  adiacentiam , 
sed  etiain  est  ibi  unitas,  quae  est  ipsius  naturae 
ad  hypostasim  suam4.  Haec  autem  unitas  aliquo 
modo  admittit  differentiam  in  omni  creata  nalura; 
unde  de  nulla  hypostasi ,  cuius  sit  oatura  creata, 
conceditur,  quod  sit  sua  essentia  vel  nalura  in  ab- 


strUctione,  sed  solum  per  moduin  concrelionis ;  unde 
non  dicitur,  qnod  1'elrus  sit  humanitas,  sed  quod 
Petrus  sit  homo.  Per  hunc  modum  intelligendum  est 
in  proposito,  quia,  quamvis  Deus  non  sil  humana 
natura,  est  tamen  homo.  Et  propterea  oon  cogit 
illa  ratio :  uniiin  non  praedicatur  de  altero  in  ab- 
stractione,  ergo  non  habenl  identitatem  sive  unita- 
lem  assumtioni  competentem. 

3.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  omne  quod 
assumitur  ab  aliquo,  acquirit  aliquam  proprietatem; 
dicenduni,  quod  veruin  est,  quod  aliquam  proprie- 

tatem  acquirit ;  sed  hoc  potest  esse  in  recto,  \vl  m  ffotaadom. 
obliquo ;  vel  ratione  supposili,  \vl  ratione  formae. 
Et  quamvis  non  vitlealur  humanae  naliirae  acquiri 
proprietas  ex  ratione  formac ,  acquiritur  ralione 
suppositi ;  quamvis  etiam"  non  conveniat  ei  pro- 
prietas  in  rc-cto ,  convenit  in  obliquo ,  secundum 
quod  natura  abstractive  sumitur. 

4.  Ad  illud  quod  obiicitur:  secuDdnm  quam  il- 
larum    notifirationum    accipitur    ibi6  natura?  dico, 

quod  secundum  omnem  potest  accipi,  maxime  ta-  n  hndam. 
men  secundum  ultimam,  quia  completivam  el  spe- 
cificam  habuit  hominis  diflerentiam.  Nec  valenl  iilae 
instanliae,  quia  Christus  dicitur  dod  solum  assum- 
sisse  humanam  naturam,  sed  totam  humanam  na- 
turam;  nec  diciliir  assumsisse  specificam  differentiam, 
secundum  quod  specifica  differentia  sumitur  per  ab- 
stractionem  a  singularibus ,  sed  assumsil  specificam 
differenliam  in  particulari  veraciter  existentem7;  et 
hoc  modo  dalur  intelligi  nomine  naturae. —  In  hoc    DUhrte»- 

°  i i  a  n.v 

enim  differt  essentia  a  natura;  quia  essentia  no-^t*- 
niinat  rei  formam  in  quadam  abstractione ,  natura 
eam  nominal  entem  in  motu  et  materia  ut  oatura- 
lium  operationum  principium.  El  ideo  doctores  ca- 
tholici  magis  isto  verbo  uti  voluerunt:  Deus  assum- 
sit  humanam  naturam,  quam  hoc:  Deus  assumsit 
humanam  essentiam,  quamvis  utraque  sil  vera; 
ista  enim  *  est  magis  propria. 


SCHOLIOK 


I.  Ipsa  conclusio  satis  manifesta  esl.  —  In  arg.  i.  ad  op- 
pos.  hic  referuntur  quatuor  deflniliones  naturae,  quas  Bocthius 
sunisit  ex  Aristotele,  qui  V.  Metaph.  text.  5.  septem  habet  liuius- 
modi  deflnitiones,  «lil)i  a  noslro  Doctore  tactas.  Quod  omnes 
[stae  quatuor  deflniliones  aliquo  modo  ndaptari  possinl  nd  ea 
quae  de  natura  humana  assumsit  Christus,  conflrmat  etiam  S. 
Thom.  (liic  q.  3.  a.  I.),  qui  eodem  modo  ilii  etiam  solvll  iu- 
stantiam  hanc,  quod  diflerentia  speciflca  signiflcel  naturam  >u<- 
dam.  Dicitenim:  « Sicul  genus  est  quaedam   intentlo,  quam 


intelleclus  ponit  circa  formam  intellectam,  ita  etiam  diffcrentia 
el  omnia  quae  signiflcanl  secundas  intentiones.  Tamen  huic  In- 
tentioni  inlellectae  respondet  natura  quaedam,  quae  esl  inp  r- 
licularibus,  (ii);nn\is,  secundum  quod  esl  in  particularibus,  non 
habeat  rationem  generis ,  vel  speciei»  etc.  —  Locutlonem  h 
Deus  assumsil  bumanam  essentiam  ,  quam  Ss.  Thom.  (loc.  cft. 
ad  :!.)  el  Bonav.  (hic  ad  4.)  admiltl  posse  dicunt,  non  appro- 
bat  Alc\.  II. il.  (S.  |i.  III.  q.  i.  in.  3.),  hac  ductus  rntione :  «  Quum- 
vis  sini  Idem  re  nalura  el  essentia,    tamen   diffcrunl  ratione 


1  Libr.  II.  Phys.  text.  10.  seqq.  (c.  I.),  ubi  eliam  habelur, 
(|iio(l  forma  magis  sit  natura  quam  materia  (ideoque  secun- 
diiiii  analogiam,  de  quo  cfr.  I.  1'hys.  text  69.  <•.  7.).  Cfr.  Ibid. 
text.  21.  et  81.  (c.  2.  et  8.);  V.  Metaph.  text.  •">.  (IV.  c.  i.).  — 
Cod.  K  omlttil  bis  vera. 

2  Cfr.  Arlstot.,  II.  de  Anlma,  texu  i.  (c.  I.).  —  Non  paucl 
codd  homini  pro  hominis.  Paulo  Inferlus  edd.  verbo  conceden- 
dae  praeflguni  ideo. 

3  Codd.  K  /.  m  comparatione ,  <'<i<i.  comparationi. 

*  Cfr.  Infra  d.  6.  a.  I.  q.  •'{.  ei  a.  2.   q.    I.  scqq.  —  De 


differentia,  quae  esl  Inter  hypostatim  et  naturam  in  croaturls, 
vlde  scholion  ad  sequentem  quaest. 

■r'  Edd.  habenl  enim,  '•!  tum  posi  acquiritur  lum  posi 
venit  Bubduni  iamen.  vh  |uanto  superlus  pro  /)/•"/</ /' iii> m  a 
iii  codd.  LZoabb  proprietatem  acquirat. 
M.  illa. 

7  Cfr   suprn  llt.  Maglslrl ,  d.  II.  c.  I,  el  Comment,  .<.   '.  q, 
3.  —  Sublnde  Vnl    omltlll  ///■"/". 

■  Edd.  i  iiiini. 


132 


SENTENTIARUM  LIB.  III. 


NcUiirn  enim  respicit  rem  in  fieri,  essentia  vero  respicit  rem 
secv/ndum  esse.  Quia  ergo  non  fuil  in  esse  rea  assumla ,  Ideo 
non  debel  concedi :  assumsit  humanam  essenUam  * .  Conceden- 
tes  ;iiiiciii  istam  locutionem  dicunt,  quod  cquamvis  secundum 
grammalicam  essentia  dicatur  ab  essendo,  tamen  essentia  est 
causa  essendi ,  [quatcnus  «  csscntia  se  babet  ad  esse  sicut  id, 
per  quod  est  essc ,  S.  Thom. ,  loc.  cit.  ad  3.1;  unde  naturali- 


ter  prior  c>t  /».we  actuaii  ipsius  personae  seu  supposiii  »  (ita 
Petr.  a  Tar.,  bic  q.  2.  a.  I.  ad  5.).  —  Nota  etiam,  quod  ibi 
auctor  naturae  humanae  attribuit  esse  distinctum. 

II.  Plures  Schoiastici  hanc  quaeslionem  tantum  tangunl  in 
aliis  huius  dist.  quaesdonibus.  Praeter  laudatos  de  ea  agunt: 
B.  Albert,  hic  a.  '■>.  —  Petr.  a  Tar. ,  art.  cit.  —  .Fgid.  K., 
hic  q.   I.  a.  1. 


QUAESTIO  II. 

Utrum  Deus  assumserit  humanam  personam. 


Ad  opposi- 

llllll. 


Secundo  quaeritur,  utrum  Deus  assumserit  hu- 
manam  personam.  Et  quod  sic ,  videtur. 

1.  Boelhius1  defmiens  personam,  dicit,  quod  est 
«individua  substanlia  rationalis  naturae»;  sed  Chri- 
slus  assumsit  individuam  substantiam  ralionalis  na- 
turae  —  ut  dicit  Damascenus:  «Assumsit  enim  natu- 
ram  in  atomo»  —  ergo  assumsit  personam. 

2.  Item,  ad  dignitatem  singularis  spectat,  ut 
illud  singulare  sit  persona,  persona  enim  nomen 
est  dignilatis2;  sed  natura  assumta  in  Christo  aeque 
vel  magis  nobilis  est,  quam  sit  in  aliquo  alio  ho- 
mine:  si  igitur  in  aliis  non  amittit  rationem  perso- 
nae,  videtur,  quoil  in  Christo  habeat  potissime: 
ergo  elc. 

3.  Item ,  anima  rationalis  unita  carni  facit  per- 
sonam;  sed  cum  Deus  humanam  carnem3  assumsit, 
animam  rationalem  carni  coniunxil:  ergo  si  assum- 
sit  animam  carni  coniunctam ,  videtur ,  quod  assum- 
serit  personam. 

4.  Item,  persona  non  gignit  nisi  personam;  sed 
Dei  Filius  assumsit  quod  Virgo  genuit :  ergo  si  Virgo 
persona  fuit,  videtur,  quod  Deus  ex  ea  personam 
assumserit. 

Sed  contra:  1.  Augustinus  de  Fide  ad  Petrum4: 
Fundamenta.  (( j)eus  naturam  hominis  assumsit,  non  personam  » . 
2.  Item,  hoc  ipsum  ostendit  Boethius5  tali  ra- 
lione:  in  Christo  non  est  nisi  una  persona:  ergo  si 
Dei  Filius  assumsit  personam,  idem  assumsit  se 
ipsum;  sed  hoc  est  falsum  et  non  intelligibile:  ergo 
et  illud ,  ex  quo  sequilur ,  scilicet  quod  persona  fue- 
rit  a  Verbo  assumta.  Probat  autem  primam  propo- 


sitionem  sic,  scilicet  quod  Christus  sit  unus  in  per- 
sona:  omne  quod  est,  ideo  est,  quia  unum  est: 
si  ergo  Christus  est,  necesse  est  unum  esse;  sed 
non  est  unum  in  natura :  ergo  necesse  est  esse  unum 
in  persona. 

3.  Item ,  hoc  ipsum  ostenditur  per  nominis  ra- 
tionem.  Persona  enim  dicit  quid  completum  et  di- 
stinctum  ultima  completione;  sed  quod  assumitur, 
eo  ipso  quod  assumitur,  ad  complelius  ordinatur: 
ergo  videtur,  quod  in  se  non  habeat  rationem  per- 
sonae  6. 

4.  Item,  si  assumsit,  aut  consumsit,  aut  con- 
servavit.  Constat,  quod  non  consumsit,  quia  divina 
natura  humanae  nihil  nobilitatis  abstulit.  Si  conser- 
vavit:  ergo  cum  assumens  non  sit  assumtum,  restat, 
quod  in  Christo  sint  duae  naturae  et  duae  personae, 
scilicet  humana  etdivina:  ergo  nec  Deus  est  homo, 
nec  homo  esl  Deus:  igitur  non  est  ibi  aliqua  unio, 
ac  per  hoc  nec  assumtio.  Si  igitur  est  ibi  assumlio 
vera ,  manifestum  esl ,  quod  persona  non  est  as- 
sumta 7. 

c  o  n  c  l  u  s  i  o. 

Falsum  omnino  est,  quod  persona  divina 
assumserit  personam  humanam. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  omni  modo  falsum  conciusio 
esl,  quod   persona   personam   assumserit.   —   Hoc 
enim  tripliciler  potest  intelligi:  aut  quod  ipsum  as-Tripieis 
sumtum  fuerit  persona  ante  assumtionem,  aut  quod 
fuerit  persona  in  assumtione,  aut  quod  fuerit  per- 


sus. 


1  In  libro  de  Una  Persona  et  duabus  naturis,  c.  3.  —  Di- 
ctum  Damasceni  habelur  III.  de  Fide  orthod.  c.  11.  Cfr.  q. 
praeced.  et  supra  pag.  15,  nota  4.  —  Pro  sed  Christus  cod.  K 
sed  Deus. 

2  Cfr    I.  Sent.  d.  23.  a.  1.  q.  2.  et  d.  25.  a.  I.  q.  2. 

3  Codd.  K  Z  bb  naturam. 

4  Cap.   17.  n.  60.  Cfr.  hic  lit.  Magistri,  c.  1. 


5  In  libro  de  Una  Persona  et  duabus  naturis,  c. 


4.  —  Vcr- 


sus  finem  arg.  post  quia  unum  Vat.  adiicit  numero. 

6  Hoc  arg.  etiam  a  Boeth.  insinuatur  loc.  cit. ,  ubi  de  Ne- 
storio  animadvertit,  ipsum,  qui  in  errorem  inciderit,  cum  «  pu- 
taverit,  in  omnibus  naturis  posse  dici  personam  »,  vera  defini- 
tione  personae  convinci. 

7  Boeth.  loc.  cit.  ait:  Iam  vcro  sequitur,  ut,  personis  ma- 
nentibus,  nullo  modo  a  divinitate  humanitas  credatur  assumta; 
omnino  cnim  disiuncta  sunt  quae  aeque  personis  naturisque  se- 
parantur;  prorsus,  inquam,  disiuncta  sunt;  nec  magis  inter  se 
homines  bovesque  disiuncti  sunt,  quam  divinitas  in  Christo  hu- 


manitasque  discreta  est,  si  mansere  personae.  Homines  quippe 
ac  boves  una  animalis  communitate  iunguntur...  Deo  vero  atque 
homini  quid  non  erit  diversa  ratione  disiunctum,  si  sub  diver- 
sitate  naturae  personarum  quoque  credatur  mansisse  discretio? 
Non  est  igitur  salvatum  genus  humanum,  nulla  in  nos  salus 
Christi  generatione  processit  etc.  —  In  primo  arg.  membro  ver- 
bum  consumere,  ut  infra  ex  corp.  quaest.  apparet,  proprie  su- 
milur  et  significat  dcstruclionem  eius  quod  prius  erat;  quo  sensu 
acceptum  supponeret,  personam  humanam  reapse  ante  unionem 
exslitisse.  Respicitur  hic  arg.,  ab  aliis  Scholasticis  (cfr.  S.  Thom., 
S.  III.  q.  4.  a.  2.  arg.  3.)  ex  quadam  Decretali  Innocentii  III. 
sumtum,  ubi  dicitur,  quod  persona  Dei  consumsit  personam  ho- 
minis.  Guliel.  Antissiodorensis  autem  Concilio  Nicaeno  (potius 
Francofordiensi)  attribuit  hoc  effatum :  In  incarnatione  Filii 
persona  consumsit  personam,  non  natura  naturam.  Communiter 
respondent  Scholastici ,  quod  ibi  consumere  accipitur  impro- 
prie  pro  impedire ,  ne  humana  natura  propriam  personalitatem 
habeat. 


DIST.  V.  ART.  II.  QUAEST.  II. 


133 


l  ;!osio  2. 


•robatur 
;aoad  3 
lerobra. 


'  andam. 


)i'estorio 
l  tvchte. 


I  \no  et 
I  -llio. 


Jia  via 
Eesiae. 


sona  post  assumtionem.  Quolibet  istorum  trium  mo- 
dorum  sumta,  sententia  praedicti  sermonis  est  falsa. 
—  Nam  primus  repugnat  veritati  conceptionis ,  secun- 
dus  veritati  assumtionis ,  et  tertius  veritali  unionis. 

Primus  namque,  qui  hoc  ponit,  quod  anle  as- 
sumtionem  fuerit  persona,  verilati  conceptionis  re- 
pugnat.  Si  enim  ante  fuit  persona,  quam  esset  Deus, 
Virgo  Maria  non  concepit  Deum,  sed  hominem  pu- 
rum;  quod  est  contra  Evangelium  et  conceptionis 
articulum '. —  Secundus  vero  modus,  qui  ponit, 
hominem  illum  tempore  assumlionis  fuisse  personam, 
veritati  assumtionis  repugnat.  Si  enim  in  assumtione 
fuit  persona,  et  post  assumtionem  desiit  esse  per- 
sona;  potius  in  ipsa  assumtione  persona  consume- 
batur  quam  assumebatur ;  non  igitur  fuit  illa  vera 
assumtio,  sed  magis  consumtio.  —  Tertius  vero 
modus  intelligendi,  quod  persona  fuerit  post  assum- 
tionem  illud  quod  assumlum  est,  verilati  unionis 
repugnat.  Si  enim  assumens  differt  ab  assumto:  et 
illud  quod  assumtum  est,  est  persona;  et.  qui  as- 
sumsit  similiter  est  persona:  ergo  in  Christo  sunt 
duae  personae;  et  duae  sunt  in  eodem  nalurae,  hoc 
constat:  ac  per  hoc  nulla  est  ibi  unio;  ac  si  hoc, 
nulla  est  incarnatio  nec  humani  generis  reparatio; 
quod  adeo  est  absurdum ,  ut  totius  fidei  christianae 
perimal  fundamentum. 

In  hunc  autem  errorem  pessimum  decidit  Ne- 
storius,  ut  dicit  Boelhius2,  pro  eo  quod  nescivit 
distinguere  inter  personam  et  naturam.  Pro  eo  enim, 
quod  vidit ,  in  Chrislo  duplicem  esse  naturam ,  in- 
tellexit,  duplicem  esse  personam.  Eutyches  vero  ex 
eadem  causa  erravit,  sed  non  eodem  modo.  Quia 
enim  nescivit  discernere  inter  personam  et  naturam, 
et  vidit,  quod  in  Christo  non  poterat  esse  nisi  una 
persona,  ex  hoc  compulsus  est  ponere,  quod  in 
Christo  non  est 3  nisi  una  natura.  Et  ideo  sicut  duo 
fuerunt  errores  in  divinis ,  scilicet  Arii  et  Sabellii, 
pro  eo  quod  nesciverunt  distinguere  inter  naluram 
et  personam;  sic  duo  fuerunt  errores  circa  incar- 
nationcm  Christi ,  videlicet  Eutychis  et  Nestorii.  — 
Catholica  vero  Ecclesia  per  medium  istorum  erro- 
ruin  perlransiit  dicens,  in  deitate  plures  esse  per- 
sonas  et  unam  naturam,  et  in  Christo  plures  natu- 
ras  et  unam  personam.  El  ideo  simpliciter  coricedit, 
personam  assuinsisse  naturam,  et  negat ,  personam 
assumsisse  personam,  sicut  Magister  dicil  in  lit- 
tera4.  —  Unde  rationes  sunt  concedendae  inductae 
pro  ista  parte. 


1.  Ad  illud  quod  obiicilur  in  conlrarium,  quod  soiatio  oP- 
persona  est  rationalis  naturae  individua  substantia ;  P°s 
dicendum,  quod  individuum  in  notificatione  perso- 

nae  triplicem  imporlat  dislinclionem ,  videlicet  sin-  xotandum. 
gularitaiis,  incommunicahilitatis  et  supereminen- 
lis  dignilatis.  Individuum  enim  dicitur  quod  est 
in  se  indivisum  et  ab  aliis  distinctum.  Dislinctionem 
singularitalis  voco,  quod  aliquid  non  sil  cornmune 
ad  plura,  sed  dicatur  de  uno  solo;  propter  quod  So- 
crates  dicit  individuum,  homo  vero  non  dicit  in- 
dividuum5.  —  Distinctionein  incommunicabilitatis 
dico,  quod  aliquid  non  sit  alicuins  pars  si?e  veniens 
in  compositionem  tertii;  unde  pes  vel  inanus  homi- 
nis,  proprie  loquendo,  non  dicilur  individuum,  — 
Distinctionem  supereminentis  dignitatis  intelligo  il- 
lam,  quae  accipitur  a  proprietate  digniori.  Hoc  eniin 
nomen  persona  sumtuin  est  a  dignioribusj  unde 
non  reperitur  nisi  in  individuo  nobilissimae  creatu- 
rae,  utpote  ralionalis,  et  ratione  suac  nobilissimae 
proprielatis  6.  Quoniam  igitur  natura  humana  .  as- 
suinla  a  Christo ,  ordinata  est  ad  nobiliorem  pro- 
prietatem  eiusdem  personae  secundum  alteram  na- 
turam;  hinc  est,  quod  non  tenet  ibi  proprietatem 
personalitath.  Cadit  enim  ab  una  proprietate ,  quae 
quidem  est  supereminentis  dignitatis.  a  qua  quidem 
non  cadit  persona  Verbi  secundum  divinam  natu- 
ram.  Et  sicpatet,  quod  distinctio  7  personae  et  ratio 
illa  non  valet,  quia  notificatio  personae.  recte  intel- 
lecta,  non  convenit  humanitati  assumtae. 

2.  Ad  illud  quod  secundo  obiicitur,  iam  patet 
responsio  ex  hoc  quod  iam  dictum  est,  quia  natura 
assumta  in  Christo  eo  ipso  est  nobilior.  quod  in 
nobiliori  persona  slabilitur,  quia  non  in  persona 
creata,  sed  in  persona  increata.  Unde  ordinatio  ad  ■•«>»*■■. 
dignius ,  quamvis  auferat  rationem  superpositionis*, 

non  aufert  digniiatis  proprietatem.  Melius  enim  esl 
subesse  superiori ,  quam  superesse  alicui  inferiori. 
Sicut  perfectior  est  anima,  cum  possidetur  a  Deo, 
quam  cum  possidet  res  creatas;  et  melius  nubit  swapta". 
virgo  nobilis ,  cum  contrahit  malrimoniuin  cum 
rege,  cui  subsit ,  quam  cum  contrahit  cum  ruslico, 
cui  praesil.  Unde  esto,  quod  Deus  aliquem  assumeret, 
(jiii  iam  est  persona  ,  vel  ens  actu:  ille.  cuin  desi- 
neret  esse  persona,  nihil  tamen  dignitalis  amilteiet: 
esset  enim  persona 9  secundum  natnram  assun 
lem ,  quamvis  non  secundum  naturam  assumtam, 

3.  Ad  illinl  quod  obiicitur,  quod  anima    ratio- 
nalis  unita   carni   facil  personamj  dicendum,  quod 


1  Vide  supra  <1.  4.  a.  3.  q.  3. 

*  Loc.  paulo  superius  cit.  c.  4.  5.  ei  7,   ubi,   errore  Ne- 

siorii  c parato  cum  errore  Eutychelis,  cathollcam  doctrlnam 

Inter  duoa  isins  errorea  media  \\.i  Incedere  praedlcat.  —  Pro 
Nestorius  codd.  el  edd.  I,  2  perperam  exhibenl  Eutyches,  et 
deln  pro  Eutyches  parlter  erroi Nestorius. 

3  Cod.  liii  esset.  Superlua  cod.A  disHnguere  pro  discernere. 

*  Hic  c.  i.  et  3. 

5  Arisioi.,  I.  Periherm.  <•.  '■>.  (c.  7.):  l)ic<>  autem  univer- 
sale  (|uo(I  de  plurtbua  praedlcarl  natum  eat;  slngulare  vero 
quod  non  etc. 


6  Godd.  k  aa  l » l  >  adduni  sortitwr  aliquis  notnen  personae. 
Paulo  superius  pro  "  dignioribus  codd.  u  K  /.  bb  a  dignitatibus. 

7  Val.  (If[iiutit>.  Clr.  quaesL  aeq   arg.  -'■  >d  opp 

■  \,ii  el  c«i.  I  suppositionis ,  el  deln  tcunen  non  etc.  Moi 
pro  superesse,  cjuae  lectio  babelur  etlam  In  oodd  v  k  i  Zbb, 
alli  codd.  el  edd.  l ,  S  falso  shbt 

'■'  Muiii  codd.  blc  subllciunl  veL  Paulo  superiua  pro  fw 
iii iii  est  \.M.  '/"'  ""/<  estet ,  el  delnde  pro  tns  ttctu  codd.  H 
k  /.  i'ii  tns  in  •iriu.  Proxime  i»o>i  pro  Ute,  <inn  non  paud  codd 
ille  tiiiiu  ii. 


134 


SENTENTIARUM  LIIJ.  III. 


vci  iiin  esl .  quando  anima  el  caro  non  coninngitur 
dignori;  tunc  enim  Don  solom  ex  anitna  et  carne 
Notindam.  constitoitur  ipsa  natura,  sed  ex  ipsa  natura  hypo- 
stasis  et  persona.  Non  sic  autem  est  in  proposito; 
quia  anima  el  caro  fueront  sibi  invicem  unita  ipsi 
Verbo,  nec  in  aliquo  instanti  fuit  anima  illa,  quin 
essel  unita  Verbo;  et  ipsa  bypostasis  aeterna  erat, 
in  qua  couniebanlur  corpus  et  anima:  el  ideo  non 
constituebant  personam ,  sed  solum  oaturam.  Etideo 
non  sequitur,  quodsi  Dei  Filius  assurasit  animam 
;ii  unitam,  quod  assumserit  personam;  quianon 
prius1  fuit  ipsi  carni  unita.  quara  esset  assumla. 
quidquid  sil  de  ordine  secundum  naturam. 


\.  \<1  illud  quod  obiicitur,  quod  beata  Virgo 
genuil  personam;  dicendum,  quod  verum  est,  quia 
genuil  Filium  Dei;  sed  quoniara  persooa  generatur 
ratione  naturae,  et  dupiex  est  natura  in  illa  per- 
sona,  scilicet  creata  et  iocreata;  ideo  ratione  dnpli- 
eis  natnrae  dnplex  convenit  ei  generatio,  scilicet 
temporalis  et  aelerna:  temporalis,  in  qua  assimi- 
latur  Matri;   aelerna    secundum    naturam,   in  qua 

iimilatur  Patri  -.  Ideo  non  cogit  ratio  illa.  QuamvisNotai 
enim  generatio  conveniat  personae,  conveoit  tamen 
ei  ratione  naturae;  boc  maxime  verum  est  in  ge- 
neratione  creata,  in  qua  est  non  tantum  personalis 
distinctio,  sed  naturalis  mnltiplicatio  *. 


SCHOLIOX. 


I.  Recte  dicitur  a  S.  Bonav. ,  quod  Nestorius  iuxm  hic 
relatum  tertium  intelligendi  modum  baeresim  suam  docuerit. 
Nam  quidquid  non  pauci  in  conlrarium  dixerint,  constai  cx 
ipsius  Nestorii  verbis  (in  suo  9.  analhematismo) ,  eum  disertis 
verbis  condemnasse  errorem,  qui  a  nosiro  auctore  ptimo  loco 
recensetur.  —  Multis  decretis  ecclesiasticis  error  Nestorii  dam- 
natus  est,  quorum  unum  transcribere  libel,  sciiicet  2.  anatbe- 
matismum  S.  Cyrilli  Ale.x.,  a  Concilio  Ephesino  (an.  i-3 1 )  cum 
aliis  anathemalismis  approbatum:  «  Si  quis  non  confiietur , 
carni  secundum  substantiam  [it;i  antiqua  versio  Latina  reddit 
Graeca  verba  /.aO'  orcoaTaaiv]  unitum  Dei  Patris  Verbum,  unum- 
que  esse  Christum  eum  propria  carne,  eundem  scilicet  Deum 
e!  hominem,  a.  s.  ». 

II.  Constal  igitur  fide,  distinctionem  inter  personam  etna- 
luram  tum  quoad  divina  tum  quoad  hominem  omnino  ad- 
mittendam  esse,  ut  salventur  dogmata  Trinitatis  ei  incarnationis, 

iuii.  ut  bene  observatur  hic  in  corp.  quaestionis,  eadem  ne- 
glecta,  pullulaverunt  toi  haereses,  inter  se  oppositae,  quae  Eccle- 
siam  per  priora  saecula  perturbabant.  Hationem  autem  personae, 
iicet  secundum  analogiam  de  divina  persona  et  humana  dica- 
tur  (cfr.  I.  Sent  d.  25.  a.  2.  q.  2.),  lamen  multipliciter  in 
utroque  casu  differre,  exploratum    est.  Quid  persona  sit  in  rfi- 

s ,  diffuse  tractatum  est  I.  Sent  d.  23.  a.  I  ,  d.  23.  per 
tolam  et  d.  31.  q.  I.  2.  Quaestio  autem,  quid  sit  persona  vel 
suppositum,  personatitas  et  subsistentia  in  creaturis,  et  in  pri- 
mis,  quid  ratio  suppositi  sive  personae  superaddat  naiurae 
singutari,  occasionem  dedit,  ut  scholae  catholicae  post  Ss. 
Thomam  et  Bonaventuram  diversas  opiniones  docuerint  et 
quasi  inflnitis  et  subtilibus  disputationibus  defenderint  Ea  quae 
de  his  controversiis  in  I.  tomo  d.  25.  a.  I.  q.  I.  in  scholio 
breviter  notavimus,  bie  paulo  distineiius  e.vplicare  iuvat. 

I.  Conveniunt   auctores   eatholici,  praeterquam  quod  vul- 

-  definiliones  Boethii  et  Richardi  a  S.  Vict  admittunt, 
praecipue  in  tribus:  a)  Ratio  personae,  dignitatem  quandam 
prae  se  ferens,  non  convenit  nisi  naturis  intellectualihus;  sup- 
positum  autem  de  quacumque  substantia  subsistente  dicitur, 
unde  ad  personam  se  habet  ut  conceptus  superior  ad  inferio- 
rem.  b)  Persona  ita  distinguitur  a  natura  singulari,  ut  haec 
assumi  possil .  quin  assumatur  ill  i.  Iline  communissime  doce- 
Uir,  personatitatem  sive  subsistentiam  dicere  aliquid  realiter 
distinctum  et  separabile  a  natura  singulari,  simulque  impro- 
batur  opinio  paucorum,  scilicet  Durandi  et  Nominalium,  qui 
dislinctioncm  illam  ad  diversum  modum  concipiendi  reducunt 


De  hac  disiinctione  aliisque  cfr.  I.  Sent  d.  8.  p.  II.  q.  2.  et  II.  Scnt. 
d.  3.  p.  I.  a.  I.  q.  I,  ubi  S.  Bonav.  etiam  quoad  esse  actualt 
realem  distinctionem  entis  et  esse  insinuat  c)  Ratio  prrsonae 
vel  suppositi  importat  omnino  negationem  communkabUUaUs 
(vcl  dependentiae)  respectu  alterius  substantiae,  iia  ut  in  illa 
terminationem  vel  coni|)lL'tionem  habeat  Binc  eadem  positive 
dicit  quandam  completionem  et  terminum  in  genere  sub- 
stantiae. 

2.  Differunt  autem  opiniones  in  solutione  quaestionum, 
quid  proprie  sit  illud  quo  dislinguuntur  nntura  singularis  et 
persona;  quirf  haec  superaddat  illi:  et  praesertim,  utrum  ad- 
dal  aliquid  positivum,  et  quale,  an  potius  aliquid  negativum. 
Praescindendo  a  nonnullis  obsoletis  opinionibus,  quatuor  cele- 
bres  sententiae  circumferuntur,  quarum  duae  primae  conveniunt 
in  hoc,  quoil  illud  superadditum  revera  sit  aliquid  positivum. 

Prima  sententia  cum  Caietano  et  Philippo  a  S.  Trinitate 
aliisque  ex  schola  S.  Thomae  affirmat,  quod  diclum  superad- 
ditum  sit  aliquid  positivum  et  ultimum  complementum  sub- 
stantiae,  distinclum  a  natura  non  solum  tanquam  morfus  a  re 
morfificata ,  sed  tanquam  res  a  re.  Alii  tamen  eiusdem  scholae 
volttnt,  distinctionem  esse  quidem  realem,  sed  morfalem  tantum. 

Secunda  sententia  cum  Suarez,  Lugo  aliisque  plurimis 
tenet,  illud  complementum  esse  aliquid  posilivum,  ast  tantum 
morfum  substantiaiem  per  se  existendi,  a  re  modificata  vir- 
tuntiter  distinctum  et  naturaliter  ex  substantia  individua  resul- 
lantem,  qui  reddit  ipsain  substantiam  incommunicabilem  et 
independentem.  Diciiur  autem  raodus  substuntialis ,  ut  distin- 
guatur  a  modo  accirfentali  existendi  in  subiecto,  et  partiati 
c.xistendi  iu  toto. 

Tertia  sententia  cum  Scoto  eiusque  schola  docet,  subsi- 
stentiam  vel  personalilatem  esse  quidem  uliimam  actualilatem, 
constituentem  substantiam  in  esse  omnino  incommunicabile  et 
non  ordinabile  ad  ulteriorem  actum,  sed  non  addere  natu- 
rae  singulari  nisi  duplicem  negationem  communicalionis  ut  quo, 
tum  actualis,  lum  aptitudinalis;  (cfr.  Scotus,  III.  Sent.  d.  I.  q. 
I.  n.  5.  seqq.,  d.  5.  q.  2.  n.  i.  5.  (cum  diffuso  commentario 
Pontii):  Quodl.  19;  I.  Sent.  d.  13.  q.  uniea  n.  9.  10,  d.  23. 
q.  uniea  n.  7,  ubi  asserit,  quod  persona  non  aliquam  dignita- 
tem  cx  formali  signi/icato  ,  sed  e.x  natura  inteVi •ctuali  conno- 
tata  importet  Huic  sententiae  favent  etiam  Henr.  Gand.  (Quodl. 
5.  q.  8.)  aliique. 

Qunrta  vero  sententia  reapse  a  sententia  Scoti  vi.x  nisi  in 
modo  e.xplieandi  ct    probandi    discedit,    cum    doceat,    quamli- 


1  Supple  cum  codd.  K  bb  et  Vat.  tcmporr.  Cfr.  supra  d. 
3.  p.  II.  a.  3.  q.  2.  —  Aliquanto  superius  pro  in  qua  fere 
omnes  codd.  et  edd.  I  ,  2  in  quo  ,  et  subiude  pro  couniebnn- 
tur  Vat  caaequabantur ,  vM.  I,  2  uniebatur ,  codd.  PQ  con- 
iungebatur ,  codd.  II  U  contincbatur. 


-  D'>  duplici  generatione  videsis  infra  tit.  Magistri,  d.  VIII. 
c.  2,  et  Comment  a.  2.  q.  I. 

3  Cfr.  I.  S;'ni.  d.  9.  q.  I.  — Paulo  superius  post  Quamvis 
pcrmulti  codd.  et  ^M.  I,  2  omiltttnt  enim. 


DIST.  V.  ART.  II.  QUAEST.  III. 


133 


bet  creatam  substantiam  singularem  per  propriam  essentiam 
habere  potentiam  per  se  et  in  se  subsislendi ,  quin  aliqua  ad- 
ditione  ad  hoc  indigeat,  ast  eliam  quin  excludatur  possibilitas, 
quod  a  Deo  ita  uniatur  aiii  substantiae  ,  ut  non  subsistat  nisi 
dependenter  ab  illa,  cui  communicatur.  Ilinc  quaelibet  sub- 
stantia  subsistentiam  etiam  actualem  in  se  babct  eo  ipso,  quod 
non  uniatur  alii  substantiac  subsistenti.  Quodsi  S.  Thom.  aliique 
anliqui  dicunt,  quod  suppositum  addat  aliquid  naturae ,  tunc 
hoc  intelligendum  esse  volunt  de  natura  ,  quatenus  signiticat 
essentiam  speciei.  Ita  non  pauci  nec  spernendi  recentiores,  duce 
Claudio  Tiphano  S.  I.  (Declaratio  ac  defensio  scholasUca  doctri- 
nae  Ss.  Patruni  Doctorisque  angelici  de  bypostasi  ac  persona, 
Mussiponti  1631);  qui  etiam  Ss.  Thomam  et  Ronaventuram  sibi 
suffragari  volunL 

III.  S.  Bonav.  hic  et  alibi  de  rationc  unionis  hypostaticae 
nihil  dicil,  quod  non  optime  conveniat  cum  doctrina  S.  Thomae, 
Praedicta  autem  quacstio  philosophica ,  quid  persona  addat  su- 
pra  naturam  singularem  humanam  (quac  sane  conneclitur  cum 
profundissimis  problemalibus  metaphysicis),  a  nostro  Doctore 
explicite  non  tractatur.  Ilme  ci  a  diversis  auctoribus  div< 
sententiae  de  hac  re  altiibuuntur.  P.  Barthol.  a  Barberiis  (Curs. 
theologic.  t.  II.  disp.  2.  q.  I.)  cum  aliis  eum  exponit  iuxta  Stf- 
cundam  opinionem,  afferendo  illos  locos,  qui  aliquod  posilivum 
rationi  personae  aliribuunt.  P.  Hatthias  Bauzeur  (Collatio  totius 
theol.  t.  II.  col.  267  seqq.)  non  sine  acumine  Bonaventuram  et 
Scotiim  sic  exponit,  ut  non  sibi  contradicant ,  sed  potius  invicem 
suppleant.  Simiiiter  defensores  quartae  sententiae  asserunt,  ea 
quae  in  hac  quaest.  cl  alibi  in  hoc  libro  III.  Sent.  occurrunt, 
suam  causam  aperte  sustincre.  —  ludicium  de  his  sapienli  lectori 
remitlentes,  notamus  tnntum  praecipuos  locos  et  modos  loquen- 
di  ad  hanc  rem  spectantes,  quJ  eliam  in  aliis  huius  libri  quae- 
stionibus  inveniuntur.  Hic  in  solut.  ad  1.2.  3.  tria  ad  rationcm 
personac  requiruntur ,  scilicet  singutaritas ,  incommunicabili- 
tas,  dignitas  (cfr.  Alex.  Hal.,  S.  p.  III.  q.  4.  m.  6.  ubi  ea- 
dem  ponuntur ),  quin  tamen  ratio  formulis  personae  indicelur, 
sicut  ncc  infra  d.  10.  a.  I.  q.  3 ,  praesertim  in  fine,  ubi  de 
indiciduo  et  supposito  agitur.  Ibid.  q.  2.  ad  2.  docetur,  quod 
Chrislus  ut  homo  esl  res  completa  omni  completione  ab&oluta , 
non  autem  respectiva,  quae  est  dignitas  superexcellentiae.  Ibid. 
ad  3.  dicitur ,  quod  nalura  hypostatice  unita  digniori  non  po- 
tcst  haJbere  suam  propriam  personalitatem,  sed  bene  natura 
dignior  unita  minus  dignae.  Item  ad  4.  legitur,  quod  persona 
duo  dicit,  scilicel   hypostasim,   in  qua  esl  subsistentia   totius 


esse  rei,  et  proprielatem  supereminentit  HgnUaMi  ;  insuper 
quod  in  hypostasi  divina  substantificatur  totum  esu  Christi. 
Deinde  ad  5.  docetur,  quod  natura  bumana  Christi,  si  se] 
retur,  co  ipso  alium  modum  existendi  scilicet  substantialem] 
habeict  et  fieret  persona.  Ibid.  q.  3.  suppositum  nominatur  fun- 
damentvm  totius  existentiae  naiuratis,  «  in  quo  tntum  esse  rei 
slabilitur  et  fundatur.  Insuper  cfr.  ibi  seqq.  qq#J  et  <1.  6.  a.  I. 
q.  I.  praesertira  ad  6.  et  q.  3,  a.  2.  q.  I.  2,  d.  I.  a.  I.  q.  2. 
(1.  2.  a.  3.  q.  I.  in  tine  (de  gratia  unionis)  et  hic  q.  pra 
2.  3.  i. 

In  his  aliisquc  locis  passim  occorril  pbrasis,  quod  in  hy- 
pos'asi  sive  in  supposito  si\e  in  persona  toi  i«  <  %si  r<<  tubslam- 
tificaiur.  Verbum  substantifieari  sumtum  esl  px  Latina  vereione 
Dionysii  de  Div.  Nom.  (c.  i.  ;  20.)  ac  Il| >i-i.  >.  ad  Caium, 
et  exprimit  Graecum  verbum  ouotoTfaOou,  ut  iam  notavimus  tom. 
II.  pag.  812,  nota  6,et  supra  pag.  10,  nota  i.  S.  Bonav.  ver- 
bum  substantificare  intelligit  de  eo  fund.imemo,  quod  hypostasis 
dat  naturae.  Eodem  verbo  utilur  etiam  B,  Tbom.  (Qu 
•lisput.  de  Unione  Verbi  incarn.  a.  i.),  sed  non  in  eodem  sensu, 
cum  dicat  de  persona  Filii,  quod  «simpliciter  substantiflcatur 
per  naturam  divinam».  —  Alii  loci  S.  Bonav.  ad  hanc  q 
slionem  spectantes  videri  possunt  in  cilato  scbolio,  I.  SenL  d, 
25.  a.  I.  q.  I  ,  ubi  eliam  expressa  auctoris  verba  afleruntur, 
quod  privatio  communiiaUs  in  persona  m  igis  sil  [uam 

privatio.  Cfr.  etiam  II.  Sent.  d.  3.  p.  1.  a.  I.  q.  2.  in  corp., 
ubi  auctor  diversos  gradus  subsistentiae  distinguit  atque  sub- 
stantiis  spiritualibus ,  ut  formis  subsistentibus,  altiorem  gradum 
in  genere  substanliae  ct  subsistentiae  vindicat  De  personali 
discretione  in  Angelis  agitur  ibid.  a.  2.  q.  2. 

Quidquid  autem  sit  de  hac  quaeslione  phflosophica,  quJd 
ratio personae  hamanae  addat  humanae  naturae;extra  controver- 
siam  est.  quod  unio  hypostatica  in  Christo  lit  per  «  additionem 
alicuius,  quod  est  supra  humanam  naluram,  quod  est  unio  ad 
divinam  personam  >  (S.  Thom.,  S.  III.  q.  J.  a.  2.  ad  2.),  quo 
humanae  in  Christo  naturae  confertur  mo<l<is  existendi  et  sui<si- 
stendi  prorsus  unicus  et  dignitas  inflnita. 

IV.  De  ipsa  quaestione;  Alex.  Hal.,  S.  p.  III.  q.  t.  m.  6.  — 
Scot.,  in  utroque  Scripto  hic  q.  2.  —  S.  Th<>m..  hic  q.  I.  a.  3. 
q.  3.  a.  3,  S.  III.  <[.  2.  a.  2.  q.  1.  a.  2:  S.  c.  Gent.  IV.  c.  34. 
Quacst.  disp.  de  Unione  Verbi  ctc,  a.  2.  —  B.  Albcrt.,  hic  a.  I  i. 
—  Petr.  a  Tar.,  hic  q.  i.  a.  2.  —  Richard.  a  Med.,  bic  a.  2.  q.  2. 
a.  i.  q.  2.  —  .Egid.  K.,  hic  q.  2.  a.  3,  q.  3.  a.  2.  —  Durand., 
bic    q.    2.  —  Dionys.    Carth.,  hic    q.    2.  —  Bfel  .  hic  q.  unica. 


Ulrum  ponenda  sit  intentio  personalitatis 


QUAESTIO  III. 


in  anima  separata,  omni  unione  circumscripta. 


im. 


Terlio  quaeritur  utrum  sit  ponere  intentionem 
personalitatis  in  aniina  separata,  otnni  nnione  cir- 
cumscripta.  Et  (juod  sic,  viclelur. 

1.  Primo  patet  per  Magistrum  in  liltera':  «Ani- 
ma  absoluta  a  corpore  persona  est ,  sicut  Angelus»; 
sed  Angelus  vere  et  proprie  persona  est:  ergo  et 
aniina  separata. 

2.  Item,  sirut  coDSuevit  communiter  distingui: 
persona  esi  res  distincta  proprielate   ad  dignitatem 


pertinente2;  se<l   aniina   separata  esl  distincta  res, 
quod  patet:  ergo  est  persona. 

3.  liein.  ralio,  quare  humana  oatura  io  Christo 
non  est  persona,  est  propter  anionem  ad  dignius; 
sed  cum  anima  unitur  corpori,  non  unitur  digniori 
rei,  et  anima,  circumscripta  assumtione  et  unione, 
complete  habet  iilam  rationem  in  se,  quam  pooil 
Boethius  ::  o  Persona  esl  individua  substantia  ralio- 
n.ilis   naturae  »>:   <'i'i,rn   videtur,   <|uoil    ratio  perso- 


1  llic  c.  3.  —  !)<•  minori   vide  II.  SenL  <l.  3,  p.  II.  a.  2. 

<|.    I.  seqq.  —  Paulo  anle  <'<ld.  oinilliinl  patel. 

-  De  hac  deflniUone  vide  I.  Sent.  d.  25.  a.  I.  q.  2.  In  flne. 
—  Mox  posi  quod  patet  Vat.  Bola  ex  seq.  nrg.  apponil  verba: 
anima  eUam  circumscripta  assumtione...  et  proprit  <t  i 
quibus  verbis  Bdiungil  condusionera  erg«  esi  persona,  Pro  <!<■ 
stingui  cod.  K  did. 

3  Ubr.  de  Dna  Persona  <'t  duabus  naluris,  c.  3.  —  In  hoc 

terlio  org.  COdd.   el  v(h\.    I  ,    2   niiiilliinl  \eiba  ruiu  iuiiiiki   uni- 

tur  corpori,  non  unitur  digniori  rei ,  qnam  omissionem  non 


nisl  incuriac   librariorum  tribulmus,  qui,  cum  tmmed 
iieriiiu  verbum  '///////"  occurrat,  verba  praecedenua  >i  ,i  i 
e  solulione  huius  oblecL  resUluta  non  animadvcrUase  vldentur. 
Quod  necessc  fuerll  ea  resUluere.ex  ip^i  soluL  el 
quao,  iii  lam    notavlmus,  rerba  sublnde  seqq.  anima  [ei 
circumsciipta  assumtione...   </  prop 

,11-    conncxult,    hi<d   poat   dignioh   r  i Infrn  h 

sim  naarte  nddil  ergo  tmibUitas  velunioad  corpus  >i"/<  m 
ipsi  iinimae  proprielalnn  ve.  Sod  ti  mutaUon 

gumentl  \  Is  debflitatur. 


136 


SENTENTIARUM  LIB. 


nalitatis   eonveniat  animae  separatae  et  proprie  et 

vrre. 

'(.  It.Mii.  contingit,  animam  separatam  compa- 
rari  ad  \ngelum,  et  contingit,  comparari  ad  alteram 
animam,  et  qnae  est  comparatio  anins  Angeli  ad 
alterum,  eadem  es(  comparatio  anius  animae  ad  al- 
teram  ;  sed  anima  separata  differl  secundnm  speciem 
,,li  /togelo,  sicut  et  \ngelus  ab  anima1:  ergo  a  sir 
mili,  sicut  inter  unum  Angelum  et  alternm  est  di- 
scretio  personalis,  sic  inler  unam  animam  et  al- 
teram.  Sed  quae  habent  discretionem  personalem 
habent  intentionem  personalitalis:  ergo  plenam  ra- 
tionem  personalitatis  contingit  reperiri  in  anima  se- 
parata. 

:>.  Item,  cuicumque  convenit  loqui  de  se  ut  de 
esl  persona;  sed  animae  separatae  convenit  lo- 
qui  de  se  ul  de  se  —  contingit  enim  ad  ipsam  diri- 
gere  sermonem,  sicut  ad  animam  Petri  et  Pauli 
dirigimus;  et  conslat5,  quod  versa  vice  possunt  no- 
bis  voluntatem  suam  exprimere ,  sicut  aliquibus 
expresserunt  —  ergo  videtur,  quod  anima  separata 
vere  et  proprie  sit  persona. 

6.  Item .  anima3  per  separationem  sui  a  cor- 
pore  non  habet  conditionem  deteriorem ,  sed  statum 
digniorem:  sed  quamdiu  spiritus  rationalis  erat  in 
corpore  et  corpori  unitus,  non  carebat  ratione  per- 
sonali:  ergo  nec  quando  est  a  corpore  separatus. 

Sed  coxtra  :   1 .  Persona  est    per  se  una  4 ;  sed 

Fandamenia. quod  venit   aliquando   ad    constitutionem  tertii  non 

est  per  se  unum  et  distinctum:    ergo  quod  est  na- 

tum  uniri  ad  constitutionem  terlii  non  est  persona. 

Sed  aniina  rationalis  est  huiusmodi:  ergo  etc. 

'2.  Uem,  persona  dicit  quid  complelissimum  in 
ji  nere  substantiae,  ita  quod  non  est  ordinalum5 
ad  ulteriorem  perfectionem  in  eodem  genere ;  sed 
anima  rationalis  est  ordinata  ad  constituendum  ho- 
minem:  ergo  non  habet  intentionem  personae. 

3.  Item,  anima  rationalis,  cum  est  unita  carni, 
ut  dicit  Magister6,  non  est  persona:  ergo  si.  quando 
est  separata.  habet  rationem  personae;  igitur  dignio- 
rem  modum  habet  existendi  extra  corpus.  Si  ergo 
«natura  semper  desiderat  quod  melius  est»,  vide- 
tur.  quod  anima  nunquam  desideret  uniri  corpori; 
videtur  etiam  ex  hoc,  quod  cum  anima  unitur 
corpori,  sit  ei  praeiudicium.  et  cum  separatur,  quod 
non  sit  ei  poena,  sed  praemium ;  quae  omniafalsa 


sunt  el   absurda:   ergo  et  illud,  ex  quo  sequitur, 
videlicet  quod  anima  separata  etc. 

'i.  Item,  si  anima  separata  est  persona ;  cum 
vmere  sit  actus  personae  conveniens 7 .  sicul  di- 
vina  persona  dicitur  corpus  assurnere,  cum  corpus 
ei  unitur,  et  similiter  Angelus,  per  consimilem  mo- 
dum  anima  diceretur  assumere  corpus  proprium , 
cum  eidem  rursus  coniungitur ;  quodsi  hoc  non  re- 
cipitur,  videtur,  quod  nec  praeinissum  esset  con- 
cedendum,  scilicet  quod  anima  separata  sit  persona, 


sicut  Angelus. 


c  o  n  c  l  u  s  i  o. 


Anima  separata  a  corpore  non  habei  plene 
ralionem  personalitatis. 

Respondeo  :  Dicendum ,  quod  sicut  apparet  ex 
textu8,  opinio  Magistri  fuit,  quod  anima  separata  op«? 
sit  persona  ;  et  haec  opinio  fuit  magistri  Hugonis  de  6°ni»- 
sancto  Victore.  Ratio  autem,  quae  movil  eos  ad  hoc 
ponendum.  fuit  actualis  distinctio  et  completio  reperta 
in  anima  separata,  quoniam  actus  nobiles  liberius 
exercet   et   perfectius ,    quam  exerceat  in  corpore. 

Haec  tamen    opinio  non  sustinelur  communiter  xon 
a  doctoribus.  Ratio  huius  est,  quoniam  ad  comple- 
tam  rationem  personae  requiritur .  ut  dictum  ro.it  su- 
pra?,  distinctio  singularitatis  et   incommunicabili-  Tn*i 

,...-.  .  son 

tatis  et  supereminentis  aignitalis.  Quamvis  autem 
in  anima  separata  sit  reperire  singularitatem  et  di- 
gnitatem ,  non  est  tamen  reperire  incommunicabi- 
litatem,  quia  appetitum  et  aptitudinem  habet ,  ut 
uniatur  corpori  ad  constitutionem  tertii.  Et  ideo  ne-  concin 
cesse  est,  ipsam  carere  distinctione  personalitatis; 
quoniam,  si  completior  est  anima,  dum  appetitus 
eius  terminatur,  quem  habet  respectu  corporis  re- 
sumendi,  sicut  vult  Augustinus  duodecimo  super 
Genesim  ad  litteram  w ,  et  tunc  non  habet  in  se  in- 
tentionem  personae ;  necessario  sequitur,  quod  per- 
sonalitate  eareat,  cum  est  separata  a  corpore.  Alio- 
quin  sequerentur  praedicta  inconvenientia ,  videlicet 
quod  unio  esset  praeternaturalis,  et  separatio  non 
esset  poenalis ;  iterum ,  quod  unio  esset  in  animae 
praeiudicium ,  et  separatio  in  praemium ;  quorum 
quodlibet  falsum  est. 

Et  ideo  non  immerito  in  hac  opinione  commu-  viiqui 

sant  ii 

niter  non  suslinent  u  Magistrum,  quamvis  aliqui  ve- 


1  Cfr.  II.  Sent.  d.   I.  p.  II.  o.  3.  q.  I.  —  Cod.  Z  ab  Angelo. 

2  Codd.  H  R  Z  bb  constans  est. 

3  Vat.  addit  gloriosa,  quod  etiam  infra  in  solut.  habetur. 
Subinde  pro  per  codd.  M  0  post. 

*  Alnnus  ab  Insul.,  Theolog.  Regul.,  regul.  102:  Persona , 
id  est  res  per  se  una.  Cfr.  tom.  I.  pag.  -iOo,  nota  9. 

5  Codd.  T  u  ordmata. 

6  Hic  c.  3.  —  Seq.  testimonium  est  Arislot.  ,  II.  de  Gene- 
rai.  et  oorrupt.  texi.  59.  (c.  10.).  —  Paulo  infi-rius  pro  sit  ei 
praemdkmm  edd.  ftt  ei  praetudidum. 

'  Cfr.  supra  a.  I.  q.  I.  seqq.  —  Circa  finem  arg.  pro 
praemissum  esset  concedendum  edd.  praemissa  esset  con- 
cedenda. 


8  Ilic  c.  3.  —  Hug.  de  S.  Vict.,  II.  de  Sacram.  p.  I.  c.  II. 
—  Ante  magistri  Hugonis  cod.  K.  interiicit  etiam. 

9  Quaest.  praeced.  ad   I. 

10  Cap.  35.  n.  68 :  Inest  ei  naturalis  quidam  appelilus  cor- 
pus  administrandi.  Cfr.  VII.  c.  27.  n.  38. 

11  Codd.  K.  Z  bb  supplent  doctores.  —  B.  Albertus  quoque, 
hic  a.  15,  ait :  Si  autem  volumus  sustinere  .Mngistrum ,  tunc 
dicendum  est,  quod  absotuta  a  corpore  dicitur  duobus  modis, 
scil.  absoluta  i.  e.  divisa  a  corpore  ,  et  sic  non  est  verum  :  vel 
obsoluta  a  corpore  i.  e.  ab  ordine  ad  corpus,  et  tunc  loquitur 
Magister  per  hypothesim,  scil.  si  ponatur  absolvi  a  dependentia, 
quam  habet  ad  corpus ;  quia  tunc  erit  Intelligenlia  quaedam 
de  natura  simili  An£?elorum. 


DIST.  V.  ART.  II.  OUAEST 


137 


jsat  aU' 
ctor. 


Uio  op 
i  torom. 


mdam. 


lint  dicere,  quod  Magister  intellexerit  de  anima  se- 
parata,  circumscripta  unibifitate  ad  corpus ;  et  hoc 
est  potius  verbi  palliatio  quam  expositio,  sicut  patet 
aspiciendo  ad  verba  ipsius.  Praelerea,  unibilitas 
sive  aptitudo  uniendi  cuin  corpore  non  est  animae 
accidentalis ,  sed  est  ipsi  animae  essentialiSj  et  ita 
non  potest  ab  ea  separari  vel  circumscribi,  salva 
ipsius  natura,  sicut  superius  in  secundo  libro  l  osten- 
sum  fuit.  —  Posset  tamen  dici  ob  reverentiam  ipsius, 
quod  non  voluit  dicere,  quod  tota  ratio  personalita- 
tis  competeret  animae  separatae ,  sed  quod ,  boc  sup- 
posito,  quod  anima  separala  esset  persona,  adbuc 
non  esset  persona  in  Christo,  quia  esset  eoniuncta 
cum  divini  persona.  Quidquid  autem  sit  de  inten- 
tione  Magistri,  boc  concedendum  est,  quod  ratio  per- 
sonalitatis  non  est  plene  circa  animam  separatam.  — 
Unde  concedendae  sunt  rationes  ad  boc  inductae. 

1.  Ad  illud  vero  quod  obiicilur  de  auctoritate 
Magistri,  iam  palet  responsio  per  iam  dicta. 

2.  Ad  illud  vero  quod  obiicitur,  quod  anima 
separata  est  res  distincla  proprietate  ad  dignitatem 
pertinente ;  dicendum,  quod  non  est  ibi  ratio  distin- 
ctionis.  secundum  quod  convenit  personae  intentioni 
secundum  illain  triplicem  conditionein,  quae  supe- 
rius  *  assignata  est. 

3.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  cum  anima 
unitur  corpori,  non  unilur  digniori  rei,  et  ita  uni- 
bilitas  ad  corpus  non  aufert  animae  personae  3  pro- 
prielatem  ;  dicendum,  quod  boc  verum  esset,  si  ani- 
ma  esset  persona  per  se ;  tunc  enim  ratione  pcrso- 
nae  non  privaretur  ex  hoc,  quod  corpori  coniunge- 
relur.  Si  ergo  ratione  personae  caret,  cum  corpori 
coniungitur,  patet,  quod  non  est  persona,  cum  est 
a  corpore  separata.  Hoc  autem  non  est  propter  de- 
feclum  dignitatis ,  sed  propter  defectum  incommu- 
nicabilitatis ;  quamvis  non  incongrue  posset  dici , 
quod  ad  ipsam  unibilitalem  per  modum  compositio- 
nis  sequitur  quaedam  indigentia  et  defectus  a  com- 
pletione  dignissima. 


4.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  anima  differl 
specie  ab  Angelo,  secundum  quod  ei  comparatur; 
dicendum,  quod  ratio  personalitatis  plus  dicit  com- N  •ndom. 
pletionem  quain  intentio  speciei.  Nam  C.liiislns  se- 
cundnm  bumanam  naluraui  continetur  suli  specie 
hominis4.  quamvis  secundum  illam  naturam  non 
habeat  intentionem  personalitatis.  I".t  ideo  non  sequi- 
lur,  quodsi  animae  separatae  conveniat  specifica 
differentia  respectu  Aogeli,  quod  propter  hoc  con- 
veniat  et  discretio  personalis  respectu  alterius  ani- 
mae.  Nec  sequitur:  differt  numero  ab  alia  anima, 
ergo  differt  personaliter ;  quia  distinctio  secundum 
numerum  in  plus  est  quam  distinctio  ■  personalis. 

)i.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  cui  competit 
loqui  de  se  ut  de  se  etc. ;  dicendnm,  quod  verum 
est,  accipiendo  large  personam,  secundum  quod  per- 
sona  dicitur  esse  in  nomine  vel  pronomine,  secun-  xot. 
dum  quod  reddit  suppositum  verbo ;  hoc  autem 
modo  non  loquimur  bic  de  persona.  quia  haec  est 
considcratio  grammatici,  non  tbeologi;  sic  enim 
magis  respicit  moduin  significandi  quam  proprieta- 
tem  rei 6. 

0.  Ad  illud  quod  ultimo  obiicitur,  quod  aniiua 
gloriosa  propter  separationem  a  corpore  oon  habel 
conditionem  deteriorem ;  dicendum,  quod  illa  ratio 
deficit  dupliciter:  primo  quidem,  quia,  quamvis  non 
babeat  conditionem  deteriorem  quantum  ad  bene  i 
utpote  quantum  ad  Dei  fruitionem  T,  miuus  tamen 
bonam  babet  conditionem  quantum  ad  esse  naturae. 
Personalitas  tamen  non  attenditur  quantum  ad  bene 
esse  vel  esse  graliae ,  sed  quantum  ad  esse  naturae 
sive  ad  esse  primum.  —  Alius  etiam  defectus  est, 
quoniam  intentio  personalitatis  COnsequitur  aniraam 
unitam  corpori,  ita  tamen,  quod  nec  anima  nec 
corpus  esi  persona,  sed  totura  coniunctum.  Ki  ideo 
non  sequitur,  quod  talis  dignitas  remaneat  in  anima 
separata  vel  proprietas;  sicut  nec  risibilitas,  quae 
fst  proprietas  respectu  coniuncti8,  posl  separatio- 
nem  nec  remanet  in  anima  nec  circa  corpus. 


1  > : j  Iiciler 
ratio  leficit. 


SCHOLION. 


I.  In  solutione  liuius  quaeslionis  posteriores  Scholnslici  con- 
veniunt,  reprobantes  lum  opinionem  Magistri  et  Hugonis  a  S.  Vi- 
ctore,  quod  anima  separata,  proprie  loquondo,  sit  persona,  lum 
alteram,  ex  falsa  senleniia  Platonia  de  unione  animae  corporis- 
que  ortam,  quae  tenet,  quod  anima  eoniuncta  in  se  sola  sit 
persona,  quasl  pars  personae  iam  sit   persona  fcfr.   hic  solut. 


ad  (>.).  Communis  autem  scholae  sentenlia  <'-t,  quod  ubl  ipsa 
natura  non  est  completa,nec  ratio  personalitatis esl  perfecta, 
ll.  Alex.  Hal.,  s.  p.  III.  q.  i.  m.  t>.  in  flne.  —  ScoL,  Quodl. 
9.  n.  L  —  S.  Thoni.,  hic  q.  .!.  a.  2;  S.  I.  q.  29.  a.  I.  ad  'i, 
q.  7i.  ;i.  1.  ;hI  2.  —  U.  Albri.,  hic  a.  15.  —  Petr.  a  Tar.,  hlc  q. 
•2.  a.  3.  —  ftichard.  a  Med.,  o.  2.  q.   I. 


1  Disi.  i.  p.  ii.  a.  3.  q.  2.  Cfr.  Ibid.  d.  17.  a.  I.  q.  3. 

'  Qunest.  pracced.  ad  l.  —  Paulo  superius  post  ad  digni- 
ttiiriD  pertinente  Vat  propter  Imrautntionem  ^ « t >  ea  in  ipsa  obiect. 
factam  addil  et  quod,  drcunucripta  assumtione  et  unione, 
comptete  habet  rationem  personae,  quam  ponit  Boethhis. 

:!  Mulii  codd.  perperam  omittunl  persnnae. 

*  Cfi*.  d.  2.  a.  2.  q.  .'{.  —  Paulo  ^iij .<-t  ii i^  pro  quam  w- 
Iniiiti  sprrii-i  t'iU\.  cum  paucis  codd.  ///"////  mtentionem  [cod. 
K  Bubiicil  m  iiini/ii]  speciei. 

s  Codd.  K  PQZbb  discrelio. 

*  Priscian.,  VIII.  Grammat.  e,  IR:  tn  verbo  vero  et  nomlne 
el  pronomine  el  partlclplo   omnes  voces  vel  slngulares  habenl 

S.  Bonav.     -  Tom.  lll . 


numeros,  vel  piurales,  el  personas  simul  cum  numero  vel  flnl- 

las  vel  inflniiiis...   Siini    Igitur   personae  verl im  tres,  Prima 

est,  quae  tie  se  loquitur  vel  sola  vel  cum  allls,  u)  //-••"  ,  <//• 
fimiis...  r.t  prlma  quidem  e(  secunda  verbonim  persona  flnltae 
snnt ;  praesentes  enlm  demonslrantur ;  lertla  \>-i,\  Inflnlta  est; 
Itaque  egel  plerumque  pronomine,  ul  dcflnlatur  elc  —  Paulo 
sii|nrins  pro  theologi  non  paucl  eodd.  theoloijici 

7  (!i»d  /.  el  edd  l ,  2  simititudinetn.  Pnnlo  Inferius  nro 
PersonaHlai  tamen  [sdl.  Biitem]  edd.  PtrsonaHtai 

<  Cfr.  ^ristoL  i;i.  »i  •  Parl  unlm  i  .  i"  pl  P  irphyr.,  de 
Pracdlcnb.  c  <//■  Proprio.        Pro  risibilitat  \   i    visibitit 


is. 


13X 


SENTENTIARUM  LIB.  III. 


QUAESTIO  IV. 
Ulrum  concedendum  sit ,  quod  Deus  assumserit  hominem. 


tuin. 


Quarto  quaeritur,  utrum  concedendum  sit,  quod 
Deus  assumserit  hominem.  Et  quod  sic,  videtur: 

1.  Per  illud  quod  dicitur  in  Psalmo1:   Beatus 

Ad  opposi-  ijnrni  idigisli  ct  assumsisli ;  sed  beatus  stat  ibi  pro 
aliquo;  non  est  autem  dare  aliquem  nisi  hominem: 
ergo  etc. 

2.  Item,  Angnstinus  in  Expositione  Symboli8: 
«  Si  quis  dixerit.  hominem  a  Christo  assumtum  de- 
positum  esse,  analhema  sit  ». 

3.  Ilem,  Anselmus  dicit  in  libro  de  Incarna- 
tione  3 ,  quod  «  non  assumsit  hominem  in  communi, 
sed  hunc  hominem  »:  sed  ad  hunc  hominem  sequi- 
tur  homo:  ergo  si  hunc  hominem  assumsit,  bene 
sequitur,  quod  assumserit  hominem. 

4.  Item.  proprietas  unius  partis  denommat  to- 
tum  —  unde  Petrus  dicitur  albns,  si  solnm  corpus  sit 
album  4  —  ergo  mullo  fbrtius  proprietas  utriusque ; 
sed  verum  est  dicere,  Christum  assumsisse  carnem 
et  animam  :  ergo  verum  est  dicere,  quod  assumserit 
hominem. 

5.  Item ,  Filius  Dei  assumsit  animam  et  corpus 
et  haec  assumsit  unita :  ergo  si  corpus  et  anima  unita 
faciunt  hominem,  ergo  videtur,  quod  assumserit  ho- 
minem.  Si  tu  dicas ,  quod  non  fuerunt  prius  unita 
quam  assumta  5 ;  per  hoc  non  dissolvitur  et  effugi- 
tur  ratio,  quia,  si  anima  et  corpus  non  fuerunt  ante 
unita  quam  assumta  priorilate  temporis,  sallem  si- 
mul  fuerunt  invicem  lempore  unila  et  assumta:  ergo 
videtur,  quod  in  sua  assumtione  hominem  faciebant ; 
el  si  hoc  verum  est,  ergo  etc. 

C.  Item,  Filius  Dei 6  esthomo,  aut  homo,  quem 
assumsil,  aut  homo,  quem  non  assumsit.  Si  homo, 
quem  assumsit,  ergo  assumsit  hominem;  si  est  ho- 
mo,  quem  non  assumsit ,  ergo  aut  Petrus,  vel  Pau- 
lus,  vel  de  ceteris.  Si  ergo  nullum  lalium  est  dare, 


videtur  ergo  simpliciter  esse  verum,  quod  assumse- 
rii  bominem. 

Sed  contba:   I.  In  libro  de  Regulis  Qdei 7  dici-Fandamei 
lur,  quod  «  assumens   non    est  assnmtum  *>:  ergo 
si  Filius  Dei  est  bomo,  falsum  est,  Filium  Dei   as- 
sumsisse  hominem. 

2.  Item,  si  assumsit  hominem  et  nunquam  de- 
ponit  quem  assumsit,  ergo  semper  fuil  homo:  ergo 
quando  eral  morluus,  erat  homO;  quod  non  videtur 
verum,  cum  sit  «  oppositio  in  adiecto  »  8. 

3.  Item,  si  assumsit  hominem,  aut  hominem  in 
communi,  aut  hunc  hominem.  Non  hominem  in 
communi,  assumsit  igitur  hunc  hominem9;  sed  hic 
homo  nominat  personam  vel  saltem  hypostasim:  ergo 
in  Christo  sunt  duae  personae  vel  duae  hyposlases. 
Sed  hoc  est  falsum  et  fidei  contrarium :  ergo  etc. 

4.  Item,  assumlio  dicil  usum  aliquem  rei  as- 
sumtae ;  sed  usus  rei  tempore,  vel  natura  conse- 
quitur  ipsam  rem  :  ergo  prius  est  assumtum  natu- 
raliter,  quam  sit  ipsum  assumi.  Si  ergo  homo  dicit 
humanam  naluram  in  comparatione  ad  hypostasim 
sive  personam  ;  necesse  est ,  quod  in  Christo  sit  alia 
persona  quam  persona  assumens,  ad  quam  compa- 
retur  humanitas  ante  assumtionem.  Quodsi  hoc  sim- 
pliciter  est  falsum,  restat,  quod  et  illud  estfalsum: 
Filius  Dei  assumsit  hominem. 

CONCLUSIO. 

Impropria  est  locutio :  Filius  Dei 
assumsit  hominem. 

Respondeo:  Dicendum.    quod    aliqui  voluerunt  opmio  i. 
sustinere  locutionem  istam ,  sicut  illi  qui  fuerunt  de 
prima  opinione10,  dicentes,  quod  Christus  est  duo, 
scilicet  duae  res  nalurae,  homo  videlicet  et  Deus. 


1  Psalm.  64,  o.  Cfr.  hic  lit.  Magistri,  c.  3. 

*  Vide  hic  lit.  Magistri,  c.  3. 

3  Sive  de  Fide  Trinitatis,  c.  6.  —  In  minori  codd.  AG 
(T  a  prima  manu)  U  V  omiltunl  ad. 

*  Arislot.,  IV.  Phys.  text.  24.  (c.  3.)  ait:  Cum  enim  sint 
partes  totius,  et  id  in  quo,  et  id  quod  in  hoc,  dicetur  totum 
in  se  ipso  [esse] ;  dicitur  enim  et  secundum  partes,  ut  albus, 
quia  superficies  alba  sit ;  et  sciens,  quia  ratiocinalivum. 

5  De  quo  vide  hic  lit.  M.igistii,  c.  3.  et  supra  d.  II.  c.  3,  et 
Comment.  d.  3.  p.  II.  a.  3.  q.  2.  —  Mox  pro  et  effuijitur  codd. 
F  U  nec  effugitur ,  cod.  Y  vel  effugitur. 

6  Vocem  Dei ,  quae  a  VaL  abest,  adiecimus  fide  codd. 
K.  P  S  (U  a  prima  manu)  Z  bb. 

7  Alani  ab  Insul.,  regula  101  :  «  Sicut  pars  non  botest  esse 
totum,  vel  conslitUens  constitutum,  ita  assumens  non  potest 
esse  assumtum  ».  Quam  regulam  Alanus  sic  probat :  Omnis 
clamat  pbilosophia,  quod  nihil  potcst  esse  de  se  ipso ,  nihil 
apud  se ;  pars  ergo  totum  esse  non  potest,  quia  dc  toto 
est;  similiter  componens  compositum.  A  simili,  cum  assumtum 


de  assumenti  sit,  ipsum  assumens  esse  non  potesL  —  Ambros., 
de  Incarn.  domin.  sacram.  c.  6.  n.  61.  ait:  Aliud  est  enim  quod 
assumsit,  et  aliud  quod  assumtum  est. 

8  Aiistot.  II.  Periherm.  c  2.  (c.  II.).  —  Cfr.  infra  d.  22. 
q.  I.  — In  maiori  Vat.  cum  nonnullis  codd.  pro  deponit  cxhibet 
deposuit;  et  quod  ibi  profertur  noto  illo  nitilur  axiomate  theolo- 
gico  :  «  Quod  Verbum  semel  assumsit  nunquam  dimisit  »;  quod 
axioma  ab  aliis  Gregorio  Nysseno,  ab  aliis  Damasceno  tribuitur. 
Ille  dicit  II.  contra  Eunomium  (ed.  Migne,  col.  548):  «  XiopitjOaaa 
8e  ouoETipou  w  'ir.a%  auvavexpa9r(  i.  e.  a  neutro  [corpore  scil. 
et  aninia]  separata  cst  [scil.  divinilas],  cui  semel  contemperata 
est  ».  Simili  modo  eloquitur  Damasc. ,  III.  de  Fide  orthod.  c. 
27,  ibid.  IV.  c.   I,  et    llomil.  in  Sabbat.  sanct.  n.  29. 

9  Vide  verba  Damasc.  supra  q.  I.  in  fine  argg.  allata.  In- 
ferius  sumitur  hypostasis  pro  supposito. 

10  Tres  enim  opiniones  de  hac  re ,  scil.  de  modo  unionis 
divinae  nalurae  cum  humana  in  Christo,  a  Magistro  in  lit.  d. 
VI.  c.  2.  seqq.  afleruntur,  quae  in  Comment. ,  et  quidem  in 
divisione   textus,  accuratius  explicantur. 


DIST.  V.  ART.  II.  QU.\EST.  IV. 


139 


Opinio 


n   proba' 
tnr. 


■pinio   3. 
conclu- 
.  i. 


<:lasio  2. 


itio  op- 
torum. 


Sed  quia  illud  non  potest  rationabiliter  susti- 
neri,  sicut  infra  *  videbitur,  ideo  alii  distinguere 
voluerunt.  quod  est  loqui  de  assumtione  vel  quan- 
tuni  ad  fieri ,  vel  qnantum  ad  faclum  es.se.  Si  lo- 
quamur  de  assumtione  quantum  ad  fieri,  sic  falsum 
est,  quod  assumserit  hominem  ,  immo  animam  et 
carnem.  Si  autem  loquamur  de  assumtione  quanlum 
ad  lerminum  vel  assumtum  esse,  concedere  volue- 
runt,  personam  Dei  assumsisse  hominem.  Tunc  eniin 
non  videtur2,  quod  homo  ille  fuerit  anle  assumtio- 
nein ,  sed  quod  ex  ipsa  assumlione  aliquis  faclus  est 
homo.  —  Sed  adhuc  illud  non  videtur  multum  ra- 
tionahiliter  diclum.  Nam  si  ex  assumtione  vestimenti 
vere  possit  aliquis  dici  vestitus  esse ,  haec  rationa- 
biliter  conceditur :  hic  assumit  vestimenliun ;  et 
haec  non  admittitur :  iste  assumit  se  vestitum  ,  vel 
calcealum.  Per  hunc  modum  nec  ista  videtur  esse 
admiltenda . :  Filius  Dei  assumsit  hominem,  quamvis 
ex  ipsa  assumtione  factus  sit  homo. 

Et  propterea  est  terlius  niodus  dicendi  coniinu- 
nior  et  verior,  quod  haec  est  impropria:  Filius  Dei 
assumsit  hominem.  —  Et  ratio  huius  est,  quia  homo 
significat  humanam  formam  sive  naturam  in  con- 
cretione  ad  suppositum ,  de  quo  vere  praedicatur  se- 
cundum  quandam  identitatem.  Et  ideo  de  ipso  sup- 
posito  vere  praedicatur,  ut  dicatur :  iste  est  hoino. 
Verbum  autem  assumcndi  de  sua  ratione  plus  im- 
portal,  videlicet  distinctionem  assumentis  ad  assum- 
tum,  in  hoc  quod  importal  relationem;  et  ordincm 
eliam  quendam  importat  respectu  eius  quod  natu- 
raliter  antecedit  ipsam  assumtionem ,  et  respectu 
eius  quod  consequitur.  Nam  res  assumta  nalurali- 
ter  ipsam  assumtionem  anteced.it,  quamvis  possit 
dici 3  tempore  simul ;  concretio  vero  et  unio  assu- 
menlis  ad  assumtum  consequitur  ipsam  assumlio- 
nem.  —  Et  ideo  dupliciter  haec  est  falsa :  Filius 
Dei  assumsit  hominem  :  tuni  propler  defeclum  di- 
stinctionis ,  quia  homo  praedicatur  de  Filio  Dei ;  tum 
propter  defectum  ordinis ,  quia  comparatio  4  huraani- 
tatis  ad  personam  vel  hyposlasim  consequitur  ipsam 
assumtionem ,  et  non  antecedit,  res  autem  assumta 
antecedit.  —  Et  ideo  praedictus  sermo  falsus  est  ex  du- 
plici  causa,  et  raliones  concedendae  suntex  ista  parte. 

1.  ±  3.  .VI  ihVi  vero  auctoritates  in  contra- 
rium  adductas  dicendura,  quod  aliquid  habent  im- 
proprietatis  et  sunt  exponendae.  Sancti  enim  loquun- 
tur  aliquando  mullum  expresse.  Unde  homo*  in 
praedictis  anctoritatibus  magis  accipitur  abstractiue 


quam  concretiue ,  magis  pro  humana  uatura  quam 
pro  re  naturae.  Et  per  hunc  moduiu  ad  consimiles 
auctoritates  potest  responderi  nnica  responsione : 
quia  hominis  nomine  humana  natura  habet  intel- 
ligi ;  quamvis  secundum  coininuncin  usum  et  secun- 
(luin  virtutem  vocabuli  hoc  nomen  homo  non  ita 
consuetum  sit  accipi. 

4.  Ad    illud    quod    obiicitur,    quod    proprietas 
partis  denominat  totiun  ;  dicendum.  quod  illud  bar  Houndnm. 
bet  inslantiam  m  proprietatibus  respeclivis  ,  qoam- 

vis  veritalem  habeat  iu  proprietatibus  absolutis. 
Quamvis  enim  verum  sit,  quod  manus  Pelri  sil  mi- 
nor  Pelro,  vel  quaelibet  eius  pars  quodam  raodo; 
haec  tamen  est  falsa :  Petrus  est  minor  Petro .  ?el 
differt  a  Petro.  Per  hiinc  etiam  modiim  intelligen- 
diim  est  in  proposito,  quia  assumens,  sicut  dictum 
est ,  vel  assumi  dicit  aliquem  ordinem,  vel  distin- 
ctionem,  quae  reperiri  potest  inter  personam  Chri- 
sti  et  partes  compositi*  hominis,  quae  sunt  corpus 
et  anima,  quamvis  ille  respectus  vel  ordo  interper- 
sonam  Christi  et  ipsum  Christum  homim-m  rcpe- 
riri  non  valeat. 

5.  \d  illud  quod  obiicitur,  quod  assumsil  ani- 

mam  et  corpus  unita;  dicendum,  quod  est  unioani-Dopiexunio. 
mae  et  corporis  respeclu  suppositi,  in  quo  sunt,  et 
respectu  humanae  naturae,  quam  constituunl ;  el 
utraque  unio  animae  ad  corpus  fuit  in  ipsa  assum- 
tione.  Et  una  quidem  antecedebat  secundum  ordi- 
nem  naturae,  scilicel  animae  ad  corpus  ad  consti- 
tutionem  unius  naturae  ;  altera  vero,  scilicet  animae 
ad  corpus  in  unam  personam  vel  hypostasim,  con- 
sequcbatur  ipsam  assiuntionem ,  quia  persona  et  hy- 
postasis  Verbi,  assumendo  carnem,  carnem  el  ani- 
mam  similiter7  uniebat.  —  Cum  ergo  dicitur,  quod 
aniina  et  corpus  unita  faciunl  hominem  ;  dicendum, 
quod  verum  est,  secundum  quod  uniuntur  isto  dn- 
plici  modo.  Et  quoniam  alter  istorum  modorum  corir 
sequitur  ad  assumtionem,  ideo  non  conceditur  ista, 
quod  assumserit  hominem,  quamvis  concedalur, 
quod  assuinseril  aniinani  et  corpus  coniuncta.  — Pos-  uiawiouo. 
set  etiam  dici ,  quod  non  tenet  illa  consequentia :  as- 
sumsit  aniniam  et  corpus  coniuncta  s.  ergo  assumsil 
homiuem;  quia  homo  supponit  aliquem  hominem  , 
et  ideo  supponit  aliquem,  anima  vero  et  corpns  dt- 
cunt  ijuid.  \pud  vero  theologos  reputatur  Beri  per- 
mutatio  praedicamenti,  cum  proceditnr  ab  eo  quod 
dicitur  quis,  ad  id  quod  praedicatur  in  quid,  vel  e 
converso,  sicut  in  primo  libro9  habitum  fuii. 


1  Djst.  (>.  a.  I.  q.  I.  —  Subinde  pro  distinguere  voluerunt 
cod.  I'  ttistinguunt. 

2  Codd.  II  (K  ;i  prima  manu)  Z  notalur,  cod.  1*1*  sequitur. 
:!  Codd.  K  Z  possit  esse. 

*  V.ii.  concretio,  quae  mutaUo  contra  auctoritalem  codd. 
Rt  edd.  non  videtur  esse  necessaria.  Sensus  aulem  est:  in  \><>- 
mine  concreto  homo  lam  praesupponitur  in  Christo  unio  assu- 
mentis  ad  assumtum  (cfr.  hic  ad  ■'>.  <m  d.  6.  a.  I.  q.  I.);  sed 
in  locutione  assumere  hominem  res  assumta ,  scilicel  homo,  vi 
verbl  iinlcrnlii  hanc  unionem,  non  cnnsequitur. 

5  Edd.  voci  Imiiin  praemilluni  hoc  nomen. 


6  Pro  compositi ,  •  | <  ■<  >•  t  codd.  K  bb  prorsus  omittunt,  codd. 
AGHILNTUVaa  ei  edd.  I,  S  Indiligenter  substituerunl 
corporis. 

7  Pro  simiiitiT  codd.  K  PQZ  sibi    i   e.  ad  Invicem  .  \ 
cum  mi"  altcroque   cod.   simul.    Proxime  Bnte  perquam  multl 
codd.  el  edd.  I,  1  semel  vocem  carnem  omiitunu 

"  Codd     W  \    iinitn 

9  Dlst.  B.  .i    l.  q.  i.  ad  3.  ■'(  d.  26,  <[.  I.  In  Rnc  rorp. 
Paulo  superfu*  pro  .i/""/  vero  theologos  rdd,   Ipud  veros  ergo 
theologos. 


l'l(> 


SENTENTIARUM  LIB.  III. 


6.  .\<l  illud  quod  obiicitur,  quod  Christns  homo 
est,  ant  quem  assumsit,  aut  quem  doii  assumsit; 
Noiandam.  dico,  quod  iion  recte  diviilis  et  sufGciesler,  quia  con- 
tradictio  non  accipitur  per  oegatioDem,  quae  ferlur 
ad  implicationem ,  sed  per  negationem ,  quae  fertur 
ad  principale  praedicatwm;  et  ideo  non  sic  est  di- 
videndum:  aut  est  homo  assumius,  aul  non  assum- 
tus;  imnio  sic:  aut  est  homo  assumtus,  aul  non  est 
lionio  assumtus,  secundum  legem   contradictionis *. 


Sed  H  obiiciatur ,  qnod  homo  sofficienter  dividitur 
per  assumtum  et  dod  assumtum,  tanquam  per  imme- 
diata;  Lodc  respondendum  esl  ad  aliam  indnctiooem: 
ergo  vcl  est  Petrus,  vel  Paulus  etc. ;  quia  nec  est 
Petrns  nec  Paulus  nec  Virgilius,  sed  lesus;  et  /< 
noii  cst  homo  assumtus  a  Filio  Dei.  quamvis  nalura 
eius  sit  assumta.  lesus  enim  non  est  nomen  impo- 
siiuiii  naturae,  sed  nomen  impositnm  personae*. 


SCHOLIOX. 


I.  Communiter  antiqui  Scholastici  docenl .  locutionem ,  de 
qua  agitur,  impropriam  esse  nec  in  sensu  formali  admiUen- 
tliini.  licel  non  raro  in  libris  Ss.  Patrum  et  ipsius  Augustini 
occurat  (cfr.  hic  solut.  ad  I.  2.  3.),  sicut  ctiam  ab  aliquibus  re- 
centioribus  admittitur.  Haec  doclrina  sponte  fluit  ex  duobus 
principiis,  quorum  primum  est,  quod  id  quod  assumilur  se- 
cundum  intellectum  praecedit  unionem,  unde  in  locutione  homo 
assumtus  saltem  natura  prius  homo  esse  ponitur,  quam  as- 
sumatur.  Alterum  cst,  quod  homo ,  proprie  loquendo,  non  si- 
gnificat  bumanam  naturam  in  abstracto ,  sed  in  concreto , 
scilicet  ut  quid  subsistens ;  unde  suppomt  pro  supposiio  subsi- 
stente  in  natura  bumana.  Manifestum  autem  est,  quod  Christi 
suppositum  sive  persona  non  potest  dici  assumtum. —  Secundam 
rationem  sumsit  S.  Bonav.  ex  ipso  verbo  assumere,   quod  im- 


plicat  distinctionera ,  com  assumens  non  sit  assumtian.  Recte 
quidem  dicitnr:  Filius  Hei  est  homo,  at  non  bene  dicilur:  ost 
bomo,  quem  assumsit,  sed  polius  est  homo,  cuius  humanam 
naluram  assumsit  (it;i  S.  Tbom.,  III.  Senl.  d.  6.  q.  I.  a.  2.  ad 
2 ;  S.  III.  q.  i.  a.  3.  ad  3.).  Eundem  sensum  habct  hic  solut. 
ad  6.  —  ToUi  luiec  quaeslio  magis  explicalur  pluribus  quaestio- 
nibns  distinctionum  6.  et  7. 

II  Alcx.  Hal.,  S.  p.  III.  q.  4.  m.  7.  q.  incid.  —  Scot.,  in 
utroque  Scripto  III.  Sent.  d.  6.  q.  3.  —  S.  Thom.,  artt.  supra 
cilt  —  B.  Albert.,  hic  a.  1 1.  —  Petr.  a  Tar.,  III.  Sent.  d.  6.  q.  2. 
a.  2.  --  Richard.  a  Med.,  III.  Sent.  d.  6.  a.  I.  q.  2.  —  .Egid. 
R.,  III.  Senl.  d.  6.  q.  2.  a.  2.  —  Dionys.  Carth.,  III.  Sent.  d.  6. 
q.  4.  —  Biel,  III.  Sent.  d.  6.  q.   I. 


QUAESTIO  V. 
Utrum  concedenda  sit  haec:  Filius  Dei  assumsil  humanitatem. 


Quinto  quaeritur,  ulrum  concedenda  sit  baec: 
Filius  Dei  assumsit  humanitatem.  Et  quod  sic,  videtur. 

1.  Damascenus  3:  «  Omnia  quae  in  nostra  natura 
Fundamenta.plantavit,  assumsit  Dei  Verbum  »;  sed  unicuique 
nostrum  dedil  humanitatem:  ergo  videtur,  quod 
assumsit  humanitatem. 

-2.  Item .  humanitas  non  est  aliud  quam  homi- 
nis  natura,  secundum  quod  dicit  Damascenus4:  «  Di- 
vinitatfe  et  humanitatis  nomina  naturam  sunt  re- 
praesentativa » ;  sed  haec  simpliciter  est  concedenda: 
Filius  Dei  assumsit  humanam  naturam:  ergo  et  haec: 
Filius  Dei  assumsit  humanitatem. 

3.  Item,  humanitas  est  forma  hominis;  sed  haec 
simpliciler  conceditur:  Filius  Dei  assumsit  formam 
hominis,  sicut  dicitur  ad  Philippenses  secundo 5: 
HumUiavit  semetvpsum,  formam  servi  accipiens: 


ergo  et  isla 


Filius  Dei  assumsit  humanitatem. 


tum. 


4.  Item,  haec  est  simpliciter  vera:  Filius  Dei 
hahet  humanitatem ;  et  eam  non  hahuit  ab  aeterno. 
sed  temporaliter  6:  ergo  videtur ,  quod  eam  assumsit. 

Sed  contra:  1.  Humanitas  consequitur  unionem  a 
animae  cum  corpore;  sed  anima  et  corpus  non  fue- 
runt  prius  unita  quam  assumta7:  ergo  si  assum- 
tum  secundum  ordinem  naturalem  praecedit  ipsam 
assumtionem,  videtur,  quod  haec  sit  falsa:  Filius 
Dei  assumsit  humanitatem. 

2.  Item ,  magis  significat  in  abstractione  hoc  no- 
men  humanitas  quam  hoc  nomen  homo :  ergo  si 
«Deus  non  assumsil  humanam  naturam  in  universali , 
sed  in  atomo  8 »  ,  ergo  haec  est  magis  impropria : 
assumsit  humanitatem,  quam  :  assumsit  hominem: 
ergo  est  falsa. 

3.  Item ,  si  assumsit  humanitatem  et  nunquam 
deposuit  quod  assumsit,   semper   habuit  humanita- 


1  Cfr.  Aristot. ,  I.  Feriherm.  c.  6.  (c.  7.)  nec  non  II.  c.  I. 
(c.  10.),  quo  uliimo  loco  agilur  de  oppositione  terminorum  in- 
finitorum  v.  gr.  non-homo  (non  assumlus),  qui  quidem  contra- 
dictionis  speciem  prae  se  ferunt,  revera  autem  contradictionem 
non  eflk-iuni.  —  Per  implicationem  intelligitur  propositio  rela- 
tiva,  subiectum  propositionis  determinans.  Cfr.  Petr.  Hispan., 
Summul.  tr.  de  Restrictione.  —  Paulo  inferius  pro  aliam  edd. 
illam.  Vox  aliam  opponitur  primae  distinctioni. 

2  Vide  Anselm.,  de  Fide  Trin.  c.  6. 

3  Libr.  111.  de  Fide  orlhod.  c.  6. 

4  Loc.  cit.  c.  4.  Cfr.  ibid.  c.  II.  —  In  testim.  allato  codd. 
et  edd.   1 ,  2  (sicut  et  textus  origin.)  pro  nomina  exhibent  no- 


men,  praedicati  tamen  pluralem  numerum  servantes.  Cfr.   su- 
pra  lit.  Magistri,  d.  II.  c.   I. 

5  Vers.  7,  ubi  Vulgata:  Semetipsum  exinanivil,  formam  etc. 
Cfr.  hic  lit.  Magistri  c.  I.  —  Paulo  ante  pro  assumsit  cod.  K 
accepit,  cod.  Z  accipit. 

6  Pro  sed  temporaliler ,  quae  verba  in  cod.  T  desideran- 
tur  ,  codd.  A  G  H  1  K  L  U  V  Z  aa  sed  sempitemaliter  ,  codd.  N 
X  V  sed  pcr  incarnationem. 

7  Cfr.  supra  d.  3.  p.  II.  a.  3.  q.  2. 

8  Ut  docet  Damasc,  III.  de  Fide  orthod.  c.  II.  Vide  su- 
pra  q.  1.  in  fine  argg.  —  Mox  post  quam  Vat.  cum  paucis 
codd.  repetit  haec. 


DIST.  V.  AKT.  II.  OUAEST.  V. 


141 


ipliciter 
liar  hu- 
nilas. 


teni;  sed  quod  habet  humanilatem  semper  est  homo 
semper;  ergo  in  triduo  fuit  homo  \ 

Iuxta  hoc  quaeritur,  quid  nomine  humanitalis 
aest.  in- mtelligitur .  cum  dicitur,  Dei  Filium  assumsisse  hu- 

idens. 

mamtatem? 

c  o  n  c  l  u  s  i  o. 


Concedendum  esl ,  quod  Filius  Dei  assumsil 
humanitatem. 

Respondeo:  Dicendum ,  quod  nomen  *  humani- 
talis  consuevit  tripliciter  accipi:  uno  modo  per  hu- 
manitatem  possunt  intelligi  principia  constituerUia 

hominem;  alio  modo  per  humanitatem  potest  m- 
telligi  forma  consequens  totum  compositum ;  lerlio 
modo  nomine  humanitatis  potest  intelligi  propri- 
etas  consequens  ipsum  hominem ,  in  quantum  est 
homo.  Et  iste  triplex  inlellectus  habetur  ex  ver- 
bis  Magistri,  distinctione  secunda3,  ubi  confirmat 
Magister  et  ostendit  aucloritate  Hieronymi ,  nomine 
humanitatis  corpus  et  animam  intelligi. 

Omnibus  autem  his  modis  concedendum  est,  Fi- 
lium  Dei  assumsisse  humanilatem.  Si  enim  nomine 
humanilatis  intelligantur  ipsa  principia  constituen- 
tia  hominem,  videlicet  anima  et  caro,  absque  du- 
bio  verum  est,  quod  Filius  Dei  assumsit  humanita- 
tem ,  id  est  animam  et  carnem  4.  —  Item ,  si  nomine 
humanitatis  intelligalur  forma  totius ,  adhuc  ve- 
ritatem  habet:  Filius  Dei  assumsit  humanitatem,  id 
est  formam  humanam ,  iuxta  illud  quod  dicilur  ad 
Philippenses  secundo  5:  ffumiliavit  semetipsum,  for- 
mam  servi  accipiens.  —  Postremo,  si  nomine  huma- 
nilatis  intelligalur  ipsa  proprietas  consequens ,  ad- 
huc  verilatem  habet:  Filius  Dei  assumsit  humanam 
naturam ,  quia  non  solum  nostram  naturam  huma- 
nam  assumsit,  sed  proprietales  consequentes,  sicut 
dicit  Damascenus  6.  —  Si  quis  autem  hoc  ultimo 
modo  solum  intelligat,  quod  assumserit  humanita- 
tem,  id  est  hominis  proprietatem ,  errat  circa  incar- 
nationis  veritatem.  Oportct  enim  ponere,  quod  hoc 
triplici  modo  dicendi  Filius  Dei  assumsit  naturam  hu- 
manam '.  —  Et  concedendae  sunt  raliones  ad  hanc 
partem  inductae. 

1.  Ad  illud  quod  obiicilur,  quod  humanitas  con- 


anclusio 

tnplici 

icatione. 


II  irinin 


sequitur  unionem ;  dicendura  .  quod  consenuitur  unio-  soiut. .    • 
nem  ammae  ad  corpus,  secundum  quod  uunintur  ui 
constitutionem  naturae,  non  secundum  quod  uniun- 
tur  in  unitatem  personae*.  —  Possel  etiam  dici,  qaod  mu  • 

.  cam    distia- 

quaedam  sunt  pnus  assumta,  et  quaedara  coassum- ttxt*. 
ta;  el  quamvis  aninia  et  corpus  priino  assumta  sint 
a  Verbo.  tamen  omnia  quae  ad  ea  consequuntur,  dici 
possunt  coassumta.  Unde,  quia  anima  et  corpus  ha- 
bebant  proprietatem  passibilitatis,  Filius  Dei  assumsit 
passibilitatem.  Et  per  hunc  modnm  concedendnm 
est,  quod  assumserit  humanitatem,  quemadmodum 
conceditur,  quod  assumserit  passibilitatem ,  quam- 
vis  uoii  eoncedatur,  quod  assumseritse  passibilem, 
sed  quod  assumendo  passibilitatem  fecerii  se  passir 
bilem.  Sic  conceditur,  quod  assumserit  humanita- 
tem,  licel  non  concedatur,  quod  assumserit  se  ho- 

illilr  1,1. 

2.  Ad  illud  quod  obiicitur  de  abstractione ,  di- 
cendum,  quod  potius  facit  ad  oppositum  quam    ad 
propositum.  Quia  enim   significat  abstractive,  ideo  Noundum. 
significat  in  quadam  diversitate  a  supposito;  et  ideo 
salvari  potest  ista  conditio  assumtionis,  quae  quidera 

est  distinclio  assumentis  ad  assumtum;  non  sic  au- 
tem  est  in  hoc  quod  dicitur  homo  9. 

3.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  Dunquam  de- 
posuit  quod  assumsit ;  dicendum.  quod  hoc  intelli- 
gitur  quanlum  ad  principia  naturae,  quae  prius 
fuernnt  assurata,  scilicet  anima  et  caro;  quantum 

vero  ad  coassumta  veritatem  non  habet;  deposuit  Notandom. 
enim  passibilitalein.  Sed  si  hoc  modo  accipiatur 
humanitas  ratione  principiorum  constituentium  ho- 
minem,  sic  nunquam  deposuit  huraanitatem.  Sed  ex 
hoc  non  sequitur:  in  triduo  habuit  hwmanitatem , 
ergo  fuit  homo ;  quia  principia  hominis  non  faciunt 
hominem,  nisi  in  quanlum  coniunguntur  adinvicem, 
et  uniunlur  in  unitatem  personae;  el  alter  istorum 
modoruin  deficiebat  in  triduo.  Quodsi  nomineAurna- 
nitatis  intelligatur  ipsa  forma  consequens  composi- 
tum  l0,  vel  ipsa  proprietas;  non  oportet,  quod  in 
triduo  Cbristus  habuerit  humanitatem;  quia,  sicut 
dictum  est,  talia  non  fuerunt  primo  assumta,  sed 
magis  coassumta. 

k.  Ad  illud  quod  ultimo  quaerebatur,  patet  re-   N 
sponsio  ex  his  quae  iam  dicta  sunt 


1  Cfr.  supra  pag.  I.'J8,  notu  8.  et  inrra  d.  22.  q.  I.  — 
Paulo  inferiua  pro  Dei  FiHum  codd.  K  /.  M>  Dei  Fitius. 

2  Codd.  BNUVW  voci  nomen  praeSgunl  hoc. 

3  Cap.  I.  —  1'iiuln  pusi  edd.,  omisso  nomine  Hieronymf, 
pro  intelUgi  babenl  »e  nomlne...  mtelUgere. 

4  Quod  et   osiiMisuin   eal  sii|ini  d.  i.  a.  2.  q.  I.  seq. 

5  \Crs.  7.  Pro  lluniiluiiit  cod.  K  nini  Vulgata  Eriiui- 
niiit. 

6  Libr.  IM.  de  Fide  orlhod.  c.  6.  Vlde  sii|n;i  lii.  Magistri, 
d.  II.  c.  I.  in  Bne.  —  1'iinlo  siipuius  codd.  N  T  (1  omlttunl  lm- 
iiiniiiun  |)ns(  nottram  natwram,  tt  Immedlate  i»">i  pluriml 
codd.  et  add.  1 ,  2  astumsii. 


7  Cfn  supra  IIL  Maglstri,  d.  II.  c.  I.  —  Pro  naturam  ku- 
iiniiinin .  quam  lectionem  Invenlmua  In  cod.  bb,  bIM  codd.  el 
edd.  i  .  2  naturaliter  humanitatem  .  cod  F  bene  nostram 
humanitatem ,  Vat  astumserit  veram  humanitatem. 

8  Cod.  (i  in  tmitate  personae  ei  paulo  inte  aequattter  m 
eonstitutione  naturae.  Pauio  Inferiua  pro  prtMO  atimjiia  codd. 
k  /.  prttu  assumta, 

"  Cfr.  quaest  praeced.  —  Pro  <i  supposito  ood.  /  (/>/  .<»/>- 
positum.  Pro  ti  ideo  '"'i.  \  ei  tto. 

1(1  1'iiiriiui  codd.  nec  non  edd.  I,  .  tupposUum,  sed  con- 
u,i  determlnata  In  corp.  quaeat  Pamio  supertua  pro  rl  atttr 
codd.  K  /.   bb  primitus)  H  ptoquo  m»<lo  attet  ,  Vat  <t  atteri 


142 


SENTENTIARUM  LIB.  III. 


8  C II 0  L 1 0  X. 


I.  Pro  intelligenlia  huius  quaeslionis  notandum  <■<(  quod  dicit 
Alex.  Hal.,  S.  p.  III.  q.  i.  m.  H-  ad  3 :  Differl  «  dlcere  humanam 
naturam  el  hominem  et  luumnuiainn,  quia  humana  natura 
dicit  componentia  unita,  homo  vero  nominat  (jfwod  es/  <'x  his ; 

humanitas  \<t< minat  lllud  v»o  e«f». —  Sed   ipsum  voca- 

bulum  humanitas  iterum  diversimode  intelligi  potest.  Praeter 
tres  modos  in  corp.  quaest.  relatos  est  quartus,  qui  In  arg.  2  ad 
oppos.  tangitur,  scilicct  prout  humana  natura  prorsus  abslracte 
!  sl  in  inlcllectu  humano.  Manifestum  autcm  est,  quod  incarnatio, 
si  ad  hunc  scnsiim  restringerelur,  non  esset  nisi  ficiio  (cfr. 
supra  a.  I.  q.  I,  et  S.  Tliom.,  S.  III.  q.  i.  a.  4.).  Item  inter- 
dum  illc  tcrminus  sumitur  pro  totn  specie  sive  pro  omnibus 
eius  individuis,  de  quo  sensu  supra  d.  2.  a.  I.  q.  3.  actum  est. 


Quaestio  S.  lionav.  militat  contra  I.  articiiluin  primae 
irium  opinionum  (de  quibus  infra  d.  G.  post  dwisumem  tex- 
tus  el  deinde  passim  agitur)  in  quo  scilicet  asseritur,  Ver- 
Ijiini  assumsisse  quidem  verum  corpus  etanimam,  quin  tamen 
ex  eaniin  coniunctione  resullaret  tertium  aliquid,  id  est  vern 
humanitas.  Ilic  error  iam  tactus  <'si  supra  d.  2.  a.   2.  q.  3. 

II.  Alii  antiqui  commentatores  Petri  Lombardi  rem  principa- 
li'm  quaestionis  tractant  vel  tangunt  supra  in  dist.  2,  scilicet 
S.  Thom.,  ibi  q.  I.  a.  3.  quaesliune.  3.  (cfr.  S.  III.  q.  6.  a.  5.). 
—  B.  Alberl.,  ibi  a.  5.  —  Petr.  a  Tar.,  ihi  q.  I.  a.  3.  — 
Richard.  a  Med.,  ibi  a.  I.  q.  I.  —  .Egid.  R.,  ibi  q.  I.  a.  I. 
dub.  lat.  —  Durand.,  ibi  q.  2.  —  Dionys.  Carth.,  ibi  q.  '■'>. 


DUBIA  CIRCA  LITTERAM  MAGISTRI. 


Dub.  I. 

In  parte  ista  sunt  quaestiones  circa  litteram ,  et 
primo  de  hoc  quod  dicit,  quod  nec  divinilas  aliena 
erat  a  natura  Palris ,  nec  humaniias  a  natura 
Malris.  Sed  in  Patre  et  Filio  est  nna  divinitas:  ergo 
in  Matre  et  Filio  est  una  humanitas:  ergo  sicut  Pa- 
ter  et  Filius  sunt  unus  Deus,  ita  Mater  et  Filius 
unus  homo. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  non  est  omnimoda 
similitudo  notanda  in  verbo  praemisso.  Nam  unitas 
naturae  increatae  respectu  creaturae,  et  persona  re- 
spectu  personae ,  etsi  habeant  aliquam  conformita- 
tem,  propter  hoc  quod  creatura  est  similis  Crea- 
tori l  in  natura,  et  persona  est  similis  personae; 
magna  tamen  est  differentia;  quia  natura  divina  non 
multiplicatur  in  personis ,  sed  natura  humana  habet 
multiplicari  in  diversis  personis  —  unde  duo  homi- 
nes  duas  habent  humanitates  —  et  sic  non  cogit  illa 
ratio,  quia  in  verbo  proposito  non  attenditur  omni- 
moda  similitudo 2. 

Dub.  II. 

Item  quaeritur  de  hoc  quod  dicit:  In  forma  Dei 
erat  etc. ;  quia  forma  dicit  respectum  ad  informa- 
tum,  informalum  autem  dicit  materiam;  Deus  au- 
lem  nullam  habet  materiam:  ergo  nec  habet  formam. 


Respondeo  :  Dicendum,  quod  forma  dupliciter 
dicitur:  uno  modo  per  privalionem  maleriae,  et  sic 
Deus  est  forma;  alio  modo  per  comparationem  ad 
materiam,  quam  perficit,  et  hoc  modo  Deus  non 
ponilur  esse  forma.  Primo  modo  intelligitur  verbum 
propositum ,  secundo  modo  fit 3  obiectio.  —  Vel  ali- 
ter:  est  enim  loqui  de  forma,  secundum  quod  dicit 
relationem  ad  informatum  secundum  rem,  vel  se- 
cundum  quod  dicit  habitudinem  secundum  modum 
intelligendi.  Etprimo  modo  obiicit,  et  secundo  modo 
accipitur  in  divinis,  quia  ipsa  deitas  se  habet  in  ra- 
tione  formae  respectu  Dei ;  nulla  tamen  est  differen- 
tia  Dei  ad  suam  divinitatem  \ 

Dub.  III. 

Item  quaeritur  de  hoc  quod  dicit,  quod  in  hu- 
manalione  Dei  Verbi  aimus  omnem  et  perfectam 
naturam  deitatis  incarnatam  esse.  Sed  contra:  Hoc 
signum  omnem  distribuit  pro  suppositis  5 :  ergo  si 
tres  personae  sunt  hypostases  illius  naturae,  vide- 
tur,  quod  omnes  sint  incarnatae.  Si  tu  dicas,  quod 
hoc  signum  omnem  non  tenetur  syncategorematice 
vel  utsignum,  sed  potius  ut  adiectivum,  et  tanlum 
valet  omnem  quantum  et  perfectam;  videtur  esse 
nugatio  omnem  et  perfectam. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  omnem  non  tenetur 
ibi  distributive ,  sicut  dictum  est%6,  sed  tantum  valet 


Duplei 
ma. 


Aliier. 


1  ln  codd.  et  edd.  legitur  sic:  Nam  unitas  [edd.  interii- 
ciunt  creatae~\  naturae  in  creatura  respectu  creaturae...  pro- 
pter  hoc  quod  [edd.  inscrunt  aliqua]  creatura  est  similis  crea- 
turae  —  quam  lectionem ,  etsi  in  se  non  sit  fylsa ,  tamcn  ut 
incongruam  rcprobandam  duximus,  eo  quod,  ea  admissa,  revera 
non  cst  comparatio  inter  divinam  et  humanam  naturam  ac 
personam,  nec  connexus  cum  verbis,  quae  sequuntur.  Ceterum 
non  correximus  nisi  duos  solos  errores,  qui  certo  librariorum 
incuria  irrepserunt,  substituentes  enim  increatae  pro  in  crea- 
tura  et  Creatori  pro  creaturae.  Mox  pro  non  multiplicatur  in 
personis  cod.  bb  non  mulliplicatur  in  dicersis  personis.  — 
Quod  autcm  terminus  persona  de  divina  persona  et  humana  non 
dicatur  nisi  analogice ,  probatum  est  I.  Sent.  d.  25.  a.  2.  q.  2. 


2  Cfr.  de  hoc  dub.  S.  Thom. ,  hic  circa  lit, ;  .Egid.  R.,  hic 
dub.  I.  lit. 

3  Codd.  P  Q  currii. 

*  Cfr.  Boeth.,  de  Trin.  c.  2.  —  Hoc  dub.  solvunt  etiam 
B.  Albert.,  hic  a.  7;  S.  Thorri.,  Petr.  a  Tar.  et  Bichard.  a  Med., 
hic  circa  lit. ;  /Egid.  B.,  hic  dub.  2.  Ii(. 

5  Cfr.  Aristot.,  I.  Pcrilierm.  c.  5.  (c.  7.).  —  Terminus 
omnis  vocatur  signum  et  terminus  syncalegoremalicus  [deri- 
vatur  a  auv  i.  e.  cum,  et  xatrflopib)  i.  e.  significo],  quia  solum 
alteri  termino  adiunclus  tribuit  illi  certum  significandi  modum. 
—  Pro  omnem  cod.  K  bb  bis  omne. 

6  Scil.  in  obieclione  piocedente. 


DISTINCTIO  VI. 


i'*3 


dicere  omnem  naluram  divinitatis,  quantum  pcr- 
fectam.  Nec  est  ibi  nugatio,  quia  et  non  tenetur  ibi 
copulalive,  sed  expositive,  et  accipitur  el  pro  id  esl. 
uuer — Aliter  polest  dici,  quod  omnem  privat  vel  rerno- 
vet  divisionem  partis  a  parte ,  perfcclam  vero  ponit 
completionem ,  ita  quod  sit  sensus:  divina  natura  est 
incarnata  in  sua  perfectione,  ita  quod  non  secundum 
parlem  et  partem;  et  quod  bic  intelleclus  sit  verus, 
haberi  potest  per  litteram  sequentem  l. 

Dub.  IV. 

Item  quaeritur  de  boc  quod  dicitur :  Non  sic 
divina  nalura  dicilur  esse  homo,  vcl  facta  homo, 
sicut  Dei  Filius.  Videtur  enim  falsum,  quia  homo 
praedicatur  de  omni  eo  quod-  praedicatur  Filius  Dei; 


et  haec  est  vera:  divina  natura  est  Filius  Dei:  ergo 
baec  est  vera:  divina  natura  est  homo. 

Respondeo  :  Dicendura  ,  qaod  est  pniedicatiooupiexprae- 
per  idenlitatem  el  per  denominationem.  El  praedi- 
catio  per  denominationem,  illa  magis  servat  proprie- 
tatem  praedicationis,  quam  illa  quae  esl  per  identi- 
tatem.  Unde  haec  est  magis  propria:  Filius  Dei  ge- 
neratur,  quam  ista:  divinitas  est  generatio,  sicut 
ostensum  fuit  in  primo  libro 3.  Ft  quoniam  Filius 
Dei  est  suppositum  bumanae  naturae,  non  sic  di- 
vina  natura;  hinc  est,  quod  ista  est  magis  propria: 
Filius  Dei  est  homo,  quara  ista:  divin  i  natura  esl 
homo.  Ideo  Magister  non  simpliciter  eara  negat,  sed 
dicit,  quod  non  est  ita  propria;  oec  est  ila  passira  in 
usuin  adducenda,  pro  eo  quod  ad  nimiam  expres- 
sionem  appropinquat  \ 


DISTINCTIO  VI. 


,e 


Cap.  I. 

De  intelligenlia  harum  locutionam :  Deus  est  homo , 
Deus  factus  esl  homo,  tres  sententias  ponil. 

Ex  praemissis  autom  emergit  quaestio  plurimum 
continens  utilitatis,  sed  nimiimi  difficullatis  atque  per- 
plcxilalis.  Cum  enim  constet  ex  praedictis  el  aliis  plu- 
ribus  testimoniis,  omnesque  catbolici  unanimiter  fate- 
antar,  Detim  esse  factum  bominem,  el  Chrislum  venun 
Deum  esse  et  veruin  bominem;  quaeritur,  an  bis  lo- 
iones  cutionibus:  Deus  factus  esl  homo,  Filius  Dei  factus  est 
fllius  hominis;  Deus  est  boino,  et  bomo  est  Deus,  di- 
catur  Deus  factns  esse  aliquid,  vel  esse  aliquid,  vcl 
aliquid  dicatur  esse  Deus;  et  an  ita  convenial  dici : 
bomo  factus  est  Deus,  et  filius  bomiuis  factus  est  Fi- 
lius  Dei ,  sicut  e  convcrso  dicitur ;  et  si  ex  J  bis  lo- 
cutionibus  non  dicilur:  Deus  factus  esse  aliquid ,  vel 
esse  aliquid,  quae  sil  intelligentia  barum  loeutionum  et 
similium.  —  In  buius  profunditatis  reserationc  et  scru- 
pulosae  quaestionis  exposilione  plurimum  dilferre  in- 
veniuntur  sapienles. 

Cap.  II. 

Prima  est  eorum  qui  dicunt,  in  incarnalione  hominem 
quendam  ex  anima  et  carne  constitutum,  et  itlum 
hominem  faclum  esse  Deum. ,  et  Deum  illumhomi- 
nem ;  et  auclorilates,  quibus  ila  esse  asserunt,  ponit. 

Alii  enim  dicunt,  in   ipsa  Verbi   incarnatione  bo- 

i.  miuem  quendam  e\  anima   ratiooali  et  hiimana   caruc 
conslitutum ,  ex  quibus  duobus  omnis  verus  bomo  con- 


"slituilur;  ct  ille  homo  coepit  esse  Deus,  nou  quidem 
natura  Dei ,  sed  persona  Verbi ;  et  Deus  coepit  <sse 
homo  ille.  Conceduul  etiam,  hominem  illum  assumtura 
a  Verbo  et  unitum  Verbo,  et  lamen  esse  Verbum;  et 
ea  ralione  tradunt  diclum  csse,  Deum  faclum  bomi- 
nem,  vel  esse  homioem,  quia  Deus  faclus  est,  idest, 
coepit  esse  quaedam  substantia  ex  anima  ralionali  et 
bumana  carne  subsislens;  et  illa  substantia  facta  est, 
id  est,  coepit  esse  Deus.  Non  lamen  demigratione  na- 
lurae  iu  naturam,  sed  utriusque  nalurae  servata  pro- 
prielate,  factuni  est ,  ut  Deus  esset  illa  subslantia ,  et 
illa  substaniia  esset  Deus.  Unde  vere  dicilur:  Deus  la- 
ctus  est  bomo ,  et  homo  factus  est  Deus ;  et  Deus  esl 
homo,  et  bomo  Deus;  et  Filius  Dei  tilius  homiuis,  et 
e  converso.  Cuinque  dicant,  illum  homiuera  ex  aiiima 
rationali  et  buinana  carne  subsislere,  non  tameu  fa- 
lentur,  ex  duabus  uaturis  esse  compositum,  divina 
scilicet  et  humana ;  uec  illius  partes  esse  duas  iiatu- 
ras ,  sed  auimam  tanluin  et  carnem. 

El  ne  de  suo  sensu  laiitum  loqui  putentur,  hanc conflnnatar. 
senlentiam  pluribus  muniunl  testimoniis.  Ait  enira  Au-a"^,i>1,"i1n- 
gusiinus  in  libro  de  Trinitate*:  «  Cum  legilur:  Ver- 
bum  caro  factum  est,  iu  Verbo  inteiiigo  verum  Dei 
Filiuin,  in  carni>  aynosco  \erum  lioiiiinis  lilium  .  el 
utrumque  simul  unam  personam,  Deum  et  hominera 
ineffabilis  gratiae  largitate  coniunctum  ».  Idera  In  l.n- 
chiridio8:  «  Cbrislus  Iesus  Deus  de  Deo  est,  bomo 
autera  natus  esl  de  Spiritu  snnclo  ex  Bfaria  Virgine. 
Ulraque  subslanlia,  divina  scilicet  et  humaua,  Filius 
est  unicus  Dei  Patris  omnipotentis ,  -\c  quo  procedil 
Spiritus  sanclus  »,  «  ulrumque  uous,  sed  aliud  propter 
Verbum ,  et  aliud  propter  hominem  ,  non  duo  lilii . 
Deus  el  bomo,  sed  uniis  Dei  Filius,  Dcu^  sine  initio, 


1  Hic  c.  I.  in  Bne,  ubl  dictlur:  lTnitam  esse  humanne  nalu- 
rae,  et  non  partem  partl  etc.  —  Paulo  superiua  cod.  Z  verbo 
completionem  praemittit  veram.  —  Cfr.  de  hoc  dub.  B.  Albert., 
hic  a.   13;  S.  Thoni.,  hic  circa   li(  ;    rEgid.  U..  hic  dub.  3.  lil. 

1  Edd.  de  quo. 

8  Disi.  ;>.  ;i.  i.  i|.  I ,  ulii  cii.ini  species  praedicationis  ex> 
ponuntur.  Pro  Filius  Dei  generatur  multl  codd.  e(  edd.  I, 
2  vltlose  Filius  Dei  generat,  ci  pro  divinitaa  est  generatio 
(•(•(].  K  (lritns  est  generata. 


4  Vide  de  hoc  dub  S.  Thom. ,  hlc  rirca  lit.,  el    Egid.  lt., 
hic  dub.  i.  lit. 

NOTAE  AD  LIBR.  SENTENTIARUM. 

1  Cod.  I'  ni,  codd.  ACei  ed.  6  011111111111  praepositionem. 

•  Llbr.  Mii.   c.  I'.».  n.  25.   Resplcitur  loan.  1.  1  i        Pro 
meffabitis  cod.  A  el  ed.  B  ineffabHL 

1  Cap.  38.  i).  12;  seq.  loeus  Ibld.  c.  '(.";.  n.  10;  tertlus 
n.  ti.  —  in  terllo  loco  pro  et  hoc unicut ,  quod  codd.  ^BCD, 
ed.  6  ei  oriirinale  habent.  bIII  codd.  el  edd.  et  /Wc  unici 


l/./l 


SENTENTIARUM  Llli.  III. 


horao  ;i  certo  initio ».  [dera  in  eodem:  «Quid  natura 
bumana  iu  Christo  homine  meruit,  ui  in  unitatem  per- 
sonae  unici  Filii  Dei  singulariter  assumta  esset?  Qnae 
bona  voluntas,  quae  bona  opera  praecesseruut,  quibus 
mereretur  iste  liomo  una  fieri  persona  cum  Deo?  Nun- 
(|iiid  antea  fuit  homo,  ct  hoc  ei  singulare  beneficium 
praestitum  est ,  ut  singulariter  promereretur  Deum  ? 
Ncmpe  o\  quo  homo  esse  coepit,  non  aliud  coepit  esse 
homo  quam  Dei  Filius,  ethocunicus,  etpropter1  Dci 
Verbum,  quod  iflo  suscepto  caro  factum  ost ,  uli(pie 
Dcus;  ut,  quemadmodum  est  una  persona  quilibet  ho- 
mo,  anima  scilicet  rationalis  ct  caro,  ita  sit  Gbristus 
una  persona,  Verbum  ct  homo».  Itlem  super  loannero8: 
« Agnoscamus  geminam  substantiam  Christi,  divinam 
scilicct,  qua  aequalis  est  Patri,  ct  humanam,  qua  mi- 
nor  est  Patre;  uirumque  autem  simul,  non  duo,  sed 
uiius  est  Christus ,  nc  sit  quaternitas,  non  trinitas 
Deus.  Ac  per  lioc  Christus  cst  Deus,  anima  rationalis 
el  caro».  Idem  quoque  in  libro  de  Praedeslinatione 
Sanclorum8:  « Ille  homo,  ut,  a  Verbo  Pairi  coaeterno 
in  unitatem  personae  assumtus,  Filius  Dei  unigenitus 
esset,  unde  hoc  meruil?  Quod  bonum  eins  praecessit, 
ut  ad  hanc  ineffabilem  excellentiam  pcrveniret?  Fa- 
ciente  ac  suscipiente  Deo  Verbo,  ipse  homo,  ex  quo 
esse  coepit,  Filius  Dei  unicus  esse  coepit  ».  Ilem : 
«  Homo  quicumque  ita  gralia  fit  Christianus,  ~sicut 
gratia  homo  ille  ab  inilio  factus  est  Christus».  Idem 
in  libro  decinio  terlio  de  Trinitate*:  «  Gratia  Dei  no- 
his  in  homine  Chrislo  commendatur;  quia  nec  ipse,  ut 
tanta  unitate  Deo  vero  coniunctus,  una  cum  illo  per- 
sona  Filius  Dei  fierel,  ullis  est  praecedentibus  meritis 
assecutus,  sed  ex  quo  homo  csse  coepit,  ex  illo  est 
et  Deus.  Unde  dictum  est :  Verbum  caro  factum  est». 
Hiianus.  Kilarius  quoque  in  libro  decimo  de  Trinilate 5  ait : 
«  Chrislum  non  ambigimus  esse  Deum  Verbura,  neque 
rursus  Filium  hominis  ex  anima  et  corpore  constitisse 
ignoramus  ».  —  His  aliisque  auctoritatibus  utuntur 
qui  hominem  quendam  ex  anima  rationnli  et  carne 
compositum  Deum  factum  dicunt,  sed  gralia,  non  na- 
tura.  Sola  enim  gralia  habuit  ille  homo,  non  meritis, 
vel  natura,  ut  esset  Deus,  sive  Dei  Filius,  ut  habcret 
omnem  scienliam  et  potentiam  6,  quam  habet  Verhum, 
cum  quo  est  una  persona.  Nec  lantum  in  superioribus 
legitur,  quod  homo  ille  sit  una  persona  cum  Verbo 
et  sit  ipsum  Verbum,  sed  etiam,  quod  anima  rationalis 
et  caro  eadein  persona  sit  et  Christus  sit  et  Deus. 


Cap.  III. 

Secunda  est  eorum  gui  dicunt,  hominem  illum  ex  tri- 
bus  substantiis,  vel  ex  duabus  naturis  constare ; 
et  hunc  fatentur  unam  esse  personam  t  ante  incar- 
nationem  simplicem  tantum,  sed  in  incarnatione 
compositam ;  et  auctoritates ,  quibus  se  muniunl, 
proponit. 

Snnt  iiulem  ct  alii,  qui  istis  in  parle  consentiunt ,  opioki < 
sed  dicunt,  hominem  illum  non  ex  anima  rationali  ct 
carne  tantum,  sed  ex  humana  et  divina  natura,  id  est 

ex  tribus  substantiis,  divinitate,  carne  et  anima,  con- 
slare,  el  bunc  Chrislum  falentur.  El  unain  personam 
tanlura  esse,  antc  incarnalionera  solnnnnodo  simplicem, 
sed  in  incarnatione  faclarh1  compositam  ex  divinitate 
ei  humanitate.  Nee  est  ideo  alia  persona  quam  prius, 
sed  cum  prius  esset  Dei  lantura  persona,  in  incarna- 
tione  facta  est  etiam  bominis  pcrsona ;  non  til  duae 
essent  personae,  sed  ut  una  ct  eadetn  esset  persona 
Dei  et  hominis.  Persona  ergo,  quae  prius  erat  simplex 
et  in  una  lantum  natura  existens,  in  duabus  et  ex  dua- 
hus  subsistit  naturis;  et  persona,  quae  tantura  Deus 
erat,  facta  cst  etiam  verus  homo,  subsislens  non  tan- 
tura  ex  anima  ct  carne,  sed  eliam  ex  divinilate;  nec 
lamen  persona  illa  debel  dici  fncla  persona,  qnamvis 
dicatur  facta  persona  hominis.  Facta  esl  igitur  illa  per- 
sona,  ut  quibusdam  placet,  quiddam  subsistens  ei 
anima  et  carne,  sed  non  est  facla  persona,  vel  sub- 
slantia,  vel  nalura.  El  in  quantum  est  illud  8  subsistens, 
composita  est;  in  quantum  autem  Verbum  est ,  sim- 
plex  est. 

De  hoc  Auguslinus  in  libro  Sentenliarum  Prosperi  9confirm. 
ait :  «  Modis  omnibus  approbare  contendimus  ,  Sacrifi-  Dubiua 
cium  Ecclesiae  duobus  constare,  duobus  confici,  visi- 
bili  elemenlorum  specie  et  invisibili  Domini  nostri  Iesu 
Chrisli   carne   ct  sanguine :    Sacramento   et  re  Sacra- 
menti ,  id   est  corpore  Christi,   sicut  Christi   pcrsona 
constat  et  conficitur  ex  Deo  et  homine,  cum  ipse  Cbri- 
slus  verus  sit  Deus  et  verus  homo ;  quia  omnis  res  il- 
larum  rerum  naturam  et  veritatem  in  se  continet,  ex 
quibus   conficitur  ».  De  hoc  eodem   Ioannes  Damasce-Damasc . 
nus10:  «  In  Domino  nostro  lesu  Cbrislo  duas  quidem  na- 
turas  cognoscitnus,  unam  autem  hypostasim  ex  utrius- 
que  compositam  ».  « Incarnalus  est  igitur  Chrislus,ex 
Virgine  assumens  primiliam11  noslrae  massae,  ut  ipsa 


1  In  omnibus  codd.  et  edd.,  exceptis  6,  8,  propterea  ; 
deinde  Vat.  cum  edd.  2,  3,  4,  5,  6,  7,  9  quia  est  ab  illo 
suscepta  caro  facta  est  pro  quod  illo  suscepto  caro  factum  est, 
cod.  A  D  Verbum,  quod  ab  itlo  suscepta  caro  facta;  cod.  B  et 
ed.  I  verbum,  quoditlo  suscepta...  Cum  ed.  8  maluimus  reeipere 
textum  originalis,  cum  omnes  alinc  lectiones  corruplae  sint;  to- 
lerari  autem  poterit  lectio  ex  diversis  sic  conflata:  et  Ivc  unicus, 
et  propterea  Dei  (Augustinus  Deum)  Verbum  ;  quia  ab  illo 
suscepta  caro  facta  est  utique  Deus. 

2  Tract.  78.  n.  3. 

3  Cap.   IS.  n.  30.  Seq.  locus  ibid.  n.  31. 

4  Cap.   17.  n.  22. 

5  Niim.  57. 

6  Edd.  I,  8  poteslatem.  In  finc  eapituli  cod.  G  et  ed.  I 
omittunt  et  ante  Deus. 

7  Vat.  sed,  incarnalione  facta,  refragantibus  codd.  et  aliis 


edd. ;  paulo  superius  ante  solummodo  eadem  cum  codd.  D  E  et 
edd.,  exceptis  I,  ->,  8,  adiicit  vero. 

8  Codd.  ACDE  ille ,  et  cod.  B  cum  edd.  2,  3,  4,  7, 
9  illa. 

9  Sumtum  est  ex  Decret.  Gratiani,  48.  de  Consecrat.  d.  2. 
Hoc  est  quod  dicimus,  ubi  etiam  Iegitur :  Augustinus  in  libro 
Senteniiarum  Prosperi,  (in  quo  tamen  haec  verba  non  inve- 
niuntur),  ct  in  notis  citantur  Lanfrancus  et  Algerus. 

10  Libr.  III.  de  Fide  orthod.  c.  4;  seq.  locus  ibid.  c.  7; 
tertius  c.  3. 

11  Cod.  D  assumendo  primitiam,  etiam  codd.  A  13  E  et  edd. 

1,  2,  3,  4,  7,  9  liabent  primitiam  (anap^v),  cod.  C,  Vat.  et 
ed.  8  primilias;  deinde  pro  carni,  quod   habent  Vat.  et  edd. 

2,  3  cum  codd.  AE,  cod.  D  carnis ;  in  aliis  in  carne.  Paulo 
inferius  ante  composila  cod.  B  et  edd.  2,  3,  4,  7  omiltuiit 
et;  Val.  legit  etiam  composita  et  facta  fuerit. 


DISTINCTIO  VI. 


145 


exstiterit  carni  hypostasis,  quae  Dei  Verbi  hyposta- 
sis  composita  facta  fuerit,  quae  prius  simplex  erat 
Verbi  hypostasis,  composila  vero  ex  duabus  perfectis 
naturis,  deilate  et  hmnaniiate;  et  ferat  ipsa  divinae 
Verbi  Dei  filialionis  characteristiciun  et  determinativum 
idioma,  secundum  qnod  divisa  est  a  Patre  et  Spirilu 
sancto,  et  carnis  characteristica  et  determinativa  idio- 
mata,  secundnm  qnae  differat  a  Matre  et  reliquis  ho- 
minibus».  Item  :  «  Unam  hypostasim  Filii  Dei  confite- 
mur  in  duabus  naluris  perfecte  se  habentibus,  et  dei- 
tatis  et  hnmanitatis,  eandem  hyposlasim  incarnatam  l; 
et  has  duas  nalnras  custodiri  et  manere  in  ipso  post 
unionem  ,  non  seorsum  et  secundum  partes  ponentes 
singulam,  sed  unitas  invicem  in  unam  composilam 
hypostasim.  Subslantiulem  enim  inquimns  unionem , 
scilicet  veram  el  non  secundum  phantasiam,  substan- 
lialem  aulem ,  non  duabus  naturis  perficienlibus  alte- 
ram,  scilicet  unam  compositam  naluram,  sed  unitas 
invicem  in  unam  hyposlasim  compositam  Filii  Dei,  et 
manere  eandem  substantialem  differentiam  determina- 
mus :  quod  creabile  mansit  creabile,  el  quod  increa- 
bile  increabile,  et  mortale  morlale,  et  immoriale  im- 
mortale,  et  circumscriptibile  circumscriplibilc,  et  in- 
circumscriplibile  incircumscriptibile ;  et  hoc  quidem 
gastiDos.  refulgel  miraculis».  De  hoc  eliam  Augustinus  in  libro 
de  Trinilale2  ait :  «  Quemadmodum  secundum  deilatem 
una  esl  Patris  et  Filii  natura,  ita  etiam  iuxla  humani- 
tatem  eaclem  est  Matris  et  Filii  una  natura.  Ex  utraque 
autem  substantia,  et  divinilatis  et  humanitatis ,  unus 
atque  idem  est  Deus,  Dei  et  hominis  Filius,  lesus  Chri- 
slus,  ut  Deus  verus,  ita  eliam  homo  verus».  Idem  in 
libro  decimo  lertio  de  Trinitate  3 :  «  Sic  Deo  coniungi 
potuit  humana  natura ,  ut  ex  duabus  substanliis  fieret 
una  persona ;  ac  per  hoc  iam  est  ex  tribus:  Deo,  ani- 
ma  el  carne  ».  —  His  aliisque  pluribus  auctoritatibus  se 
muniunt  qui  dicunt,  personam  Chrisli  compositam  esse, 
vel  factam  sive  constanlem  ex  duabus  naluris,  sive 
ex  Iribus  subslantiis. 

Cap.  IV. 

Terlia  est  eorum  qui  non  solum  personam  ex  naluris 
compositam  negant,  sed  etiam  aliquem  hominem 
vel  aliquam  substanliam  ibi  ex  anima  et  carne 
compositam  difjitentur ;  et  sic  illa  duo ,  scilicet 
animam  et  carnem,  Verbo  unita  dicunt ,  ut  non  ex 
illis  aliqua  substantia  vel  persona  componeretur , 
sed  illis  duobus  velul  indumenlo  Deus  vestirelur , 
ut  mortalibus  oculis  appareret ;  qui  ralionem  in- 
carnalionis  secundum  habilum  accipiunl. 

Sunl  eliam  alii,  qui  in  incarnatione  Verbi  non  so- 

[jbiom  2.  lum  personam  cx  ualuris   compositam    neganl,  verum 

eliam  hominem  aliquem ,  sive  etiam  aliquam  substan- 

liam  ibi  ex  aniina  et  carne  compositam  vel  factam  dif- 


filentur;  sed  sic  illa  duo,  scilicet  animain  el  caniem, 
Verbi  personae  vel  naturae  uuila  esse  aiunl,  ul  non 
ex  illis  duobus,  vel  ex  his  tribus  aliqua  subsianlia  4 
vel  persona  fieret  sive  componeretur ;  sed  illis  duobus 
velut  indumento  Verbum  Dei  vesiiretur ,  ut  mortalium 
oculis  congruenter  apparerel.  Qui  ideo  dicitur  factus 
verus  homo ,  quia  veritatem  carnis  et  animae  accepit. 
Quae  duo  etiam  in  singularilatem  vel  anitatem  suae 
personae  accepisse  legitur,  non  quia  illa  duo,  vel  "ti- 
qua  res  ex  illis  composita  sit  una  persona  cuni  Verbo, 
vel  sit  Verbum ;  sed  quia ,  illis  duobus  accedeutibus 
Verbo,  non  est  personarum  nuinerus  auclus,  ut  fieret 
quaternitas  in  Trinitate ;  et  quia  ipsa  persona  Verbi , 
quae  erat  prius  sine  mdiimento ,  assumtione  indumenli 
non  esl  divisa  vel  mulata,  ?qi\  una  eademque  immii- 
tata  permansit.  Qui  secundum  habitum  Deuin  bominem 
factum  dicont5.  Accipiendo  enim  hominem,  dictus  est 
Deus  factus  homo ;  et  propler  aoceptum  hominem  di- 
citur  Deus  verus6  esse  homo  ;  et  propter  assumentem 
Deum  dicitur  homo  esse  Deus.  Nam  si  essenlialiler , 
inquiunl  illi,  Deus  esse  homo,  vel  honio  esse  Deus  in- 
telligerelur;  tunc,  si  Deus  homineni  assumsisset  in  sexu 
muliebri,  et  mulier  essenlialiler  Dcus  essel,  ct  e  con- 
verso ;  at  potuit  Deus  assumsisse  hoinineni  in  sexu  nm- 
liebri :  potuit  igilur  mulier  esse  Deus,  et  e  converso. 

Cap.  V. 

Deinrle  aucloritates  inducit ,  quibus  haec 
sentenlia  roboratur. 

Ne  autem  et  isti  de  suo  7  influere  videantur,  le- 
slimoniis  in  medium  produclis  quod  dicnnt  confirmant. 
Ait  enim  Augustinus  in  libro  de  Gratia  novi  Testa- AugMtimiB. 
menti 8:  «  Sicul  non  augetur  nuiiierus  personarum,  cum 
caro  accedit  animae,  ut  sit  unus  homo;  sic  non  au- 
getur  numerus  personarum,  cum  homo  aecedit  Verho, 
ut  sit  unus  Chrislus.  Legilur  itaque  Dcus  hoino.  ui  iu- 
lelligamus  huius  personae  singularilalem ,  non  ut  su- 
spicemur  in  carnem  mulatam  divinitalem  ».  Idem  quo- 
que  tractans  illud  verbum  Aposloli :  Habitu  mvenlus 
est  ul  homo,  manifeste  oslendit,  Deuiti  dici  faclum  esse 
hominem,  vel  esse  hominein  secundum  habitum,  in 
libro  Octoginta  Irium  Quaestionum  9  ila  inquiens : 
«  Multis  modis  habitum  dicimus:  vel  habitum  animij  onbhun  3. 
sicut  disciplinae  perceptionem  usu  firmatam  ;  vel  ha- 
bitum  corporiSj  sicul  dicimus  alium  alio  validiorem; 
vel  habitum  eorum ,  quae  membris  accommodanlur  e\- 
trinsecus,  ut  cum  dieiinus  aliquem  vestilum,  calcea- 
tum  et  huiusmodi.  In  omnibus  generibus  manifestum 
est,  in  ea  re  dici  habitum,  quae  accidil  alicui,  iia  ut 
eam  possit  ctiam  non  habere.  Hoc  auiem  nomen  du- 
ctum  est  ab  illo  verbo,  quod  est  habere.  Habiius  ergo 
in  ea  rc  dicilur,  quae  nobis,  ui  habealur,  accidil  vel 
accedil »  10. 


1  VaL,  e(  fere  edam  ed.  6,ita  legil:  habentibus,  eandem 
hypostasim  deitatis  et  humaniiatis  dicentes  incarnatam  esse. 
Vocem  uliim.mi  esse  adiunguul  eiiuni  edd.  .5,  i,  ■'>,  7,  9. 

2  1'olius  Sorm.  i.is.  (in  append.  n.  3.). 

3  Cap.    17.  n.   22. 

*  Viii.  et  pleraeque  edd.  natura,  refrugantibua  codd.  el 
etld.    I  ,  8. 

s  Cfr.  Gregor.,  I.  super  Ezechlel.  Hom.  s.  n.  l\.  28,  et  de 
seqq.  Augusl.,  h:i  Qq,  q.  1 1. 

S.  Bonav.  —  Tom.  lll. 


,;  \';ii.  (-iim  plei  i>'|u<'  edd.  vere. 

7  Cod.  \'-  '•!  citl    2,  .'i ,  i.  ■> .  6,  7,  9  adduni  sensu. 

8  EpisL  (alias  180.)  I  10.  c    i.  n.  M.  19. 

''  Quaest.  73.  n.  I  ;   conllnuatur   lii''   locus  edam   ln 
cap. ;  locus  Scrlplurne  csi  Phil.  ~ .  7. 

10  Viii.  «iiiii  nriglnall  omittil  oel  accedit,  cod.  E  Uuitum 
accedit,  et  Infra  pluries  idem  dicendum  de  accutunt  vel  acce- 
ilinil ;  deinde  .mi<'  mutantSai.  <i  edd.  6,  8  adilciunl  nos. 


I«.i 


146 


SENTENTIARUM  Uli. 


Auguntinas 

S] ■  i  l 


Cap.  VI. 

Quatuor  spedes  habitus  distinguunlur. 

«  Verumtamen  hoc  interest,  quia  quaedam  eorum 
quae  accidunt  vel  accedunt,  ut  babitum  facianl,  non 
mutanlur,  sed  ipsa  mutant,  in  se  iulegra  et  inconcussa 
manenlia;  sicut  sapienlia,  accedens  bomini,  non  ipsa 
mutatur,  sed  hominem  mutat,  quem  dc  stulto  sapien- 

species  2.  tem  facit.  —  Quaedara  vero  sic  accedunt  vcl  accidunt, 
ut  mutent  et  mutenlur,  nt  cibus,  qui,  amittens  spe- 
ciem  suam,  iu  corpus  vertitur,  ct  nos  cibo  refecti  ab 
exilitate1  atque  languore  in  robur  atque  valentiam  mu- 

species  3.  tainur.  —  Tertium  genus  est,  cum  ca  quae  accidunl 
vel  accedunt,  ncc  nnilanl  ca  quibus  accidunt,  nec  ab 
eis  ipsa  mulantur,  sicul  anulus  posilns  in  digilo;  (]uod 

species  4.  genus  rarissime  reperilur.  —  Quartum  gcnus  cst,  cum 
ea  quae  accidunt,  mutantur  non  a  sua  natura,  sed 
aliain  spccicm  el  formain  accipiunl,  ut  est  vestis,  quae 
deiecla  atque  deposita  non  habel  eam  formam,  quam 
sumil  induta;  induta  cnim  mcmbris  accipit  formam, 
quain  non  habcbat  exuta.  Quod  genus  congruit  huic 
comparationi.  Deus  enim  Filius  semetipsum  exinanivit, 
non  formam  suani  mutans,  sed  furmam  servi  accipiens , 
neque  conversus  aut  transmiftatus  in  hominem  2,  amissa 
incommutabili  slabilitate,  sed  in  similitudinem  homi- 
num  factus  est  ipse  susceptor,  verum  homincm  susci- 
piendo  habitu  inventus  est  ut  homo ,  id  est,  habendo 
homincm  invenlus  est  ul  homo,  non  sibi ,  sed  eis  qui- 
bus  in  hominc  apparuit  ».  Quod  autem  dicit  ut  horno 
verilatem  cxprimit.  «  Nomine  ergo  habitus  salis  signi- 
ficavit  Aposlolus,  qualiter  dixerit  in  similitudinem  ho- 
minum  factus,  quia  rion  transfiguralione  in  hominem , 
sed  habitu  factus  est,  cum  indutus  est  hominem,  quem 
sibi  uniens  quodam  modo  atque  conformans  immorla- 
lilali  aeternitalique  sociaret.  Non  ergo  oporlet  intelligi, 
mutatum  esse  Verbum  susceptione  hominis,  sicut  nec 
membra  vesle  induta  mutanlur,  quamvis  illa  susceptio 
inelTabiliter  susceplum  suscipienti  copularet 3 ».  —  His 
verbis  aperle  innuere  videlur  Auguslinus,  Deum  dici 
factum  hominem  secundum  habitum.  Qui  eliam  ipsius 


incarnalioois  modnm  volens  exprimere,  quaerentibus 
in  quarto  libro  de  'frinitaie  4  ail :  «  Si  quaerilur,  ipsa  Aogastta* 
incarnatio  quo  modo  facta  sit,  ipsum  Verbum  Dei  dico 
carnem  factum,  id  est  bominem  faclura,oon  tameo  in 
hoc,  quod  factum  est,  eonversum  atque  mutatum  ». 
sed  carne,  ut  carnalibus  congruenter  appareret  indu- 
liiin.  « Ila  sane  factum,  ul  ibi  sil  non  tanlum  Verbum 
Dei  ct  bominis  caro,  scd  etiam  ratiooalis  bominis 
anima;  alque  hoc  tottim  el  Deus  dicatur  propter  Deum, 
et  komo  propter  bominem.  Quod  si  dillicilc  inlelli^i- 
tur,  mens  fide  purgetur  a  peccalis  abslinendo  et  bona 
operando;  difficilia  enim  sunt  haec  ».  Idem  in  libro  de  Fu],ennoi 
Fidc  ad  Petrum8:  «  Dei  Kilius,  cum  sil  Deus  aeter- 
nus  el  verus,  pro  nobis  faclus  est  homo  verus  et  ple- 
nus :  in  eo  verus ,  quia  vcram  habet  Deus  ille  huina- 
nain  ualuram ;  in  eo  vero  plenus,  quia  el  carneui  hu- 
manam  suscepit  cl  animam  rationalem».  Item :  « Non 
aliud  fuil  illa  Dei  sununi  exinanitio  nisi  formae  servi- 
lis,  id  esl  nalurae  humanac,  susceplio.  Ulraque  igitur 
est  in  Christo  forma,  quia  ntraque  vcra  et  plena  est 
in  Christo  substantia  »,  divina  scilicet  el  humana.  Idem 
in  libro  conlra  Maximinum  a :  «  Cum  essel  per  se  ipsum 
invisibilis,  visibilis  in  homine  apparuit,  quem  de  fe- 
mina  suscipere  dignatus  est ».  Ilem  in  eodem  :  «  Nos 
Christum  Dominum  verum  hominem  suscepisse  credi- 
mus,  et  in  ipso  visibililer  invisibilem  hominibus  appa- 
ruisse,  in  ipso  inter  homines  conversalum  fuisse ,  iu 
ipso  ab  hominibus  humana  perlulisse,  in  ipso  homines 
docuisse  ».  Ililarius  quoque  iu  decimo  libro  de  Trini- Hilari(U- 
nitate7  ait:  «  Quomodo  Dei  Filius  nalus  esl  ex  Maria, 
nisi  quod  Verbum  caro  factum  est,  scilicel  quod  Fi- 
lius  Dei ,  cum  in  forma  Dei  essel ,  formam  servi  ac- 
cepit?  Unum  lamen  eundemque  non  Dei  defeclione , 
sed  hominis  assumtione  protitemur,  et  in  forrna  Dei 
per  naturam  divinam,  et  in  forma  servi  ex  conce- 
ptione  Spirilus  sancti  secundum  hominis  habitum  re- 
perlum  fuisse».  «  Non  fuil  habilus  ille  tanlum  homi- 
nis,  sed  ut  hominis  ;  neque  caro  illa  caropeccati,  sed 
in  simititudine  carnis  peccati » .  —  Audislis  tres  se- 
cundum  diversos  positas  sententias  et  pro  singulis  in- 
ducta  lestimonia. 


COMMENTARIUS  IN  DISTINCTIONEM  VI. 

De    modo    illius    unionis    secundum    varias    doctorum    opiniones. 

Ex  praemissis  aulem  emergit  quaestio. 

DIVISIO  TEXTUS. 


Supra  determinavil  Magister  de  modo  illius  ex- 
cellentissimae  unionis  secundum  fidei  assertionem; 
in  hac  parle  determinat  secundum  variam  doctorum 


opinionem  \  Et  quoniam  secundum  varietatem  opi- 
nionum  variatur  intellectus  locutionum  circa  illins 
unionis  mysterium,  ideo  pars  ista  habet  duas  partes. 


1  Cod.  D  imbecillilate ,  et  paulo  inferius  pro  cum  ea  ha- 
bet  in  his. 

2  Codd.  A  D  et  ed.  I  homine ,  et  deinde  codd.  A  B  C  E  et 
viM.  3,  5,  6,  7,  9  pluries  similitudme  pro  similitudinem ;  de- 
niquo  post  suscipiendo  codd.  omnes  et  edd.   I  ,  5  addunt  et. 

3  Ibid.  n.  2.  *  Cap.  21.  n.  31  ,  ubi  et  seq.  locus. 
5  Cap.  2.  n.   10.  —  Pro    Dei   Filius    codd.  ADEet  edd. 

I,  5,  8  Dens  Filius,  refragante  etiam  originali.  Seq.  locus 
ibid.  n.  20.  21,  in  quo  Vat.  et  pltiiimae  edd.,  exceptis  1,8, 
ante  exinanitio  praeflgunt  susceplio  vel. 


6  Est  polius  liber  de  Fide  contra  Manichaeos  c.  22  (inter 
opera  Augustini);  seq.  locus  ibid.  c.  26,  ubi  cdd.  1,5,  8 
Christum  Denm  pro  Christum  Doiniuum  et  cum  cod.  E  in 
Christo  pro  in  ipso.  —  Respicitur  ibi  Bar.  3,  38. 

7  Num.  22.  —  Pro  per  naturam  VaL  cvim  pluribus  edd. 
propter  naturam.  Seq.  Iocus  est  ibid.  n.  25. 

NOTAE  AD  COMMENTARIUM. 

1  Cod.  G  expositionem. 


DIST.  VI.  DIVISIO  TEXTUS. 


147 


In  quarum  prirna  circa  unionis  mysterium  plures  ex- 
plicat  opiniones.  In  secunda  vero  ostendit,  qualiter 
secundum  illas  opiniones  delerminari  habeant  ambi- 
guae  locutiones,  infra,  distinctione  septima:  Secun- 
dum  vero  primam  dicitur  Deus  factus  etc. 

Prima  pars  dividitur  in  duas  partes.  In  quarum 
prima  Magister  proponit  ambiguas  locutiones.  In  se- 
cunda  vero  circa  modum  divinae  unionis  explicat 
diversas  opiniones ,  ibi :  In  huius  autem  quaeslionis 
reseratione  etc.  Prima  pars  remanet  indivisa.  Sed 
secunda  subdividitur  in  tres  secundum  tres  opinio- 
nes.  In  prima *  ponit  primam  opinionem ;  in  secunda 


secundam ,  ibi:  Sunl  autem  et  alii,  uui  islis  in 
parte  consentiunt.  In  tertia  vero  tertiam,  ibi:  Sunt 
autem  et  alii,  qui  ia  incarnatione  Yerbi  etc.  Prima 
dividitur  in  duas.  In  prima  opinionem  narrat;  in  se- 
cunda  confirmat,  ibi:  Sed  ne  de  suo  sensu  loqui  pu- 
tentur  etc.  Similiter  secunda  duas  partes  liabet.  In 
prima  ponit  illam2  opinionem;  in  secunda  confirmat, 
ibi:  De  hoc  Augusiinus  m  libro  Prosperi.  Similiter 
et  tertia  pars  habet  duas,  quia  in  prima  ponit  intel- 
lectum  tertiae  positionis;  in  secunda  confirmat  San- 
ctorum  testimoniis,  ibi :  Sed  ne  de  suo  sensu  influere 
videantur. 


PR\ENOT.\T.\  DE  TRIBUS  OPINIOMRUS. 


Notandum  est  autem  hoc  in  principio ,  quod  ex- 
>inio  i.  plicatio  primae  opinionis  in  quatuor  consistit  articu- 
lis,  secundum  quod  colligi  potest  ex  verbis  ipsius 
Magistri 3.  Primo  enim  ponebant,  quod  in  ipsa  incar- 
natione  constitutus  fuit  unus  homo  ex  anima  et  carne, 
ita  tamen  quod  nihil  constituebatur  tertium  ex  homine 
et  Deo.  —  Secundo  vero  dicebant  hominem  illum  as- 
sumtum  a  Verbo.  —  Tertio  vero,  quia  Deus  est  homo 
et  e  converso,  dicebant,  assumentem  praedicari  de 
assumto.  —  Et  ex  hoc  consequebatur  quarta  positio, 
quod  Christus  est  duo.  Cum  enim  alius  sit  assumens , 
et  alius  sit  assumtus,  et  Christus  sit  Deus  assumens, 
et  homo  assumtus;  suppositis  praemissis,  necessario 
habent  ponere,  quod  Chrislus  sit  duo.  Et  hoc  est  ul- 
timum,  in  quo  4  consummatur  et  denominatur  ista 
posilio. 

Similiter  explicalio  secundae  opinionis  consistit 
in  quatuor  articulis.  Primo  enim  dicebat,  quod  in 
incarnatione  non  lantum  est  ex  anima  et  corpore 
constitula  una  natura,  sed  etiam  divinitas  et  hu- 
manitas  ad  unam  concurrerunl 5  constituendam  per- 
sonam,  ita  quod  persona  Verbi  ante  incarnationem 
Verbi  erat  simplex,  in  incarnatione  vero  facta  est 
composila.  —  Secundo  vero  simul  cum  hoc  dicebat, 
quod  si 6  in  incarnatione  Verbi  aliquo  modo  persona 
facta  est  composita,  non  tamen  facta  est  alia,  sed 
eadem  manens ,  quae  prius  erat.  —  Tertio  vero  sub- 


inio  2. 


iungebat,  quod  etsi  persona  Verbi  in  incarnatione 
Verbi  possit  dici  composita,  non  tamen  potest  dici 
facta;  nec  est  concedendum,  quod  sit  facta  persona  . 
quamvis  concedi  possit,  quod  sit  facta  persona  ho- 
minis.  —  Et  ideo  quarto  loco  dicebat ,  quod  Chrislus 
erat  unum,  non  plura,  quia  persona  Verbi  non  as- 
sumserat  hominis  suppositum,  sed  naturam. 

Tertia  simililer  positio  in  quatuor  consistebat  ar-opinio  3. 
ticulis.  Nam  primo  negabat  quod  dicit  positio  prima  ; 
aiebat  enim,  quod  in  incarnatione  e\  carne  et  ani- 
ma  non  est  constituta  tertia  natura.  —  Secundo  vero 
negabat  quod  dicit  opinio  secunda,  pro  eo  quod  non 
concedebat,  quod  ex  illis  duabns  naturis  persona 
esset  composita.  —  Tertio  vero  subiungebat,  quod 
persona  Verbi  carnem  veram  et  veram  animam  per 
modum  indumenti  assumserat,  ul  hominum  oculis 
visibilis  appareret.  —  Quarto  vero  subiungebat.  quod 
Christus  non  est  aliquid ,  secundum  quod  homo: 
homo  enim  de  Christo  non  praedicalur  per  niodum 
substantiae ,  sed  per  modum  habitus ,  per  quem 
modum  ille  qui  habet  habitum,  dicitur  esse  vcstiius. 

Omnia  autem ,  quae  dicta  sunt.  trahi  possunt 
ex  his  quae  in  liltera  dicuntur.  Possent  autem  el 
his  multa  adiungi ,  quia  uno  posito ,  sequuntur  multa :. 
Verumlamen  ista  quae  dicta  sunt .  principales  po- 
sitiones  sunt  praedictarum  opinionum  et  ex  verbis 
Magistri  accipi  possunt. 


TRACTATIO  QUAESTIOM  M. 


Ad  intelligenliam  autem  eorum  quae  circa  par- 
tem  istam  dicuntur,  incidit  hic  quaeslio  principaliter 
circa  duo. 

Quaeritur  primo  de  varietate  harum  opinionum. 
in  qua  videlicet  sit  maior  probabilitas. 


Secundo  de  qualitate  et  oobilitate  illins  unio- 
nis8,  ex  qua  consargit  harum  opinionum  diversitas. 

Circa  primura  quaeruntur  tria. 

Primo  quaeritur,  utrum  Christus  sit  unum.an 
duo,  sicut  dicebat  prima  opinio. 


1  Codd.  AGILNX  bb  In  quarum  prima. 

2  Pro  illam  edd.  atiam. 

3  Ilic  c.  2. 

*  Bdd.  a  (/iio;  Bubinde  pro  consummatur  pluriml  codd. 
el  edd.  I,  2  Coruervatur,  et  pro  ista  poeitio  cod.  K  prima 
positio. 

5  Codd.  A  F  ll  u  IjI)  concurrunt. 


6  Cod.  i'  ttsi,  edd.  *riiir,-t.  Pauto  Inferius  pro  m/anens 
coild.  K  i'  o  /  M)  mansit. 

7  ('iv.  Alex.  II  ii.,  S.  i>.  IM.  i|.  6,  iii  principlo,  el  S.   rhom 
in  principio  iuiins  dist 

8  1'iiiiiiiii  codd.  nec  non  edd.  1 ,  3  il<-  <iit<ihtiiti  itUus  va- 
riiiiimiis :  Kd  iniv.i  in  rubrica  .ii  i.  1  omnea  codd.  el  >x>U\. 
exhibenl  de  ti«<ilti<iir  <■/  nobititate  ilUus  unionis. 


1/.K 


SENTENTIARUM  Lllt.  III. 


Secundo   quaeritur,  ulrum  persona  Cbristi  sit 

simplex,  an  composita,  sicut  dicit1  secuoda  opinio. 

Tertio   quaeritur,    utrum   Cbristus,  secundum 


(jiioil  Iidiiio.  sii  aliqoa  substantia ,  an  solum  dicatur 
homo  de  Christo  seeundum  habitum,  sicut  dieebat 
lertia  opinio. 


ARTICULUS  I. 

Dc  varietate  harum  opinionvm ,  in  qua  videlipel  sit  maior  probabilitas. 

QUAESTIO  I. 
Utrum  Christus  sit  duo. 


Ad  opposi 

lum. 


Circa  primum  sic  proceditur  et  quaeritur ,  utrum 
Christus  sit  duo.  Et  quod  sic,  videtur. 

1.  Augustinus  ad  Feliciaoom8:  «  Aliud  est  Filius 
Dei ,  aliud  filius  hominis»;  sed  quod  est  aliud  et 
aliud  est  duo:  ergo  etc. 

2.  Item ,  Hilarius  in  libro  nono  de  Trinitate3: 
«  Christus,  hoiiio  lcsns,  quamvis  sit  aliud  de  Patre, 
aliud  de  Matre,  noo  lamen  alius»;  sed  quod  est 
aliud  et  aliud  est  duo:  ergo  etc. 

3.  Item,  Christus,  secundum  quod  Deus ,  est 
unum  unitate  increata ;  secundum  quod  homo ,  est 
unurn  unilate  creata :  si  ergo  unitas  creata  et  in- 
creala  est  alia  et  alia,  ergo  Christus  est  duo. 

h.  Ilem,  differentia  essenlialis  dat  esse4,  ergo 
diversae  diflerentiae  essentiales  dant  diversa  esse ; 
sed  in  Christo  est  diflerentia  essentialis  naturae  hu- 
manae,  scihcet  rationale ,  quae  essentialiter  diflert  a 
natura  divina :  ergo  necesse  esl,  Christum  habere 
diversa  esse.  Sed  quae  habent  diversa  esse  sunt  duo^ 
ergo  videtur,  quod  Christus  sit  duo. 

o.  Item,  una  natura  in  pluribus  personis  i'a- 
cit,  illas  personas  esse  unum,  sicut  Pater  et  Filius 
el  Spiritus  sanctus  in  Trinitate  unum  sunt :  ergo 
pari  ratione  plures  naturae  in  una  persona  facient, 
illain  personam  esse  duo ;  sed  Christus  est  una  per- 
sona  in  duabus  naluris :  ergo  Chrislus  est  duo. 

6.  Item ,  propter  unionem  est  communicatio  idio- 
matum  5 ;  sed  non  est  cominunicatio  eiusdem  ad  se  : 
ergo  necesse  est.  ioter  ea  quibus  idiomata  commu- 


nicantur,  esse  differenliam.  Sed  non  est  communi- 
catio  idiomalum  quanluni  ad  uaturas,  sed  quantum 
ad  supposila  naturarum ,  quae  dicuntur  de  Chri- 
sto,  et  quorum  unum  dicitnr  de  allero:  si  ergo  il- 
lud,  de  quo  praedicantur  duo  diversa,  est  duo ; 
videtur,  quod  Chrislus  sit  duo,  cum  in  eo  sit  idio- 
matum  communicatio. 

7.  Item ,  Christus,  secundum  quod  Deus ,  est 
aliquid ,  quod  est  Pater ,  secundum  quod  homo , 
est  aliquid,  quod  non  est  Pater:  ergo  est  aliquid  et 
aliquid  6 :  ergo  videtur ,  quod  necesse  sit  ponere  , 
Christum  esse  duo. 

Sed  contra:  1.  Damascenus  in  libro  tertio  '  .-Fundame 
«  Divina  natura  humanam  sibi  univit  in  unam  sua- 
rum  hypostasum  »:  ergo  si  hypostasis  nominat  ipsum 
suppositum ,  unum  est  suppositum  in  Christo ;  sed 
illud,  in  quo  est  unum  suppositum,  unum  est,  non 
duo :  ergo  etc. 

2.  Item,  Hilarius  de  Trinitate  nono8:  «  Cum  non 
sit  aliud  Filius  Dei ,  aliud  filius  hoininis,  requiro , 
quis  sit  clarificatus  »:  ergo  Christus  non  est  aliud 
et  aliud ;  nec  alius  et  alius ,  et  hoc  constat:  ergo 
non  est  duo,  sed  unum. 

3.  ltem ,  «  omne  quod  est ,  ut  dicit  Boelhins 9, 
ideo  est ,  quia  unum  est  »  ;  sed  Christus  est :  ergo 
necesse  est,  Christum  esse  unum  et  unum  simpli- 
citer  et  in  actu ,  igitur  est  indivisum  ;  et  quod  est 
indivisum  non  est  duo :  ergo  Christus  non  est  duo. 

4.  Item ,    sicut  divisio  dicit  ordinem  ad  multi- 


1  ( '.odd.  F  G  I  L  N  T  U  aa  dixit,  quod  cod.  Q  paulo  inferius 
pro  dkebat  ponit. 

2  Sive  contra  Felician.  Arian.  de  Unitate  Trinitatis  (liabe- 
tur  inter  opera  August.,  sed  est  Vigilii)  c.   M. 

3  Num.  14,  sed  tantum  quoad  sententiam.  Dicit  enim  ibi 
Hilarius:  Per  sacramcntum  autem  evangelicae  dispensationis 
non  alius  est  in  forma  servi,quam  qui  in  forma  Dei  est,  cum 
tamen  scrvi  formam  accipere  et  in  forma  Dci  manere  non  idetil 
sii  etc.  Cfr.  ibid.  n.  4.  Cod.  R  allegat  5.  de  Trinitate.  Ipsa 
verba  tcslimonii  allati  potius  inveniuntur  apud  Gregor.,  XVI II. 
Moral.  c.  i-2.  n.  85,  cl  apud  lsidor.,  I.  Senl.  c.  \i.  n.  o.  lnfra 
d.  VII.  c.  2.  ista  vcrba  a  Magistro  Iribuuntur  Augustino. 

*  Cfr.  Porphyr. ,  de  Praedicab.  c.  de  Diflercnlia ,  in  fine. 

5  Vide  supra  pag,  14,  nota  3. 

6  Vat.  addit  et  per  consequens  est  aliud  et  alivd. 

7  De  Fide  orihod.  c.  6.  —  ln  auctoritate  allegata  codd. 
et  edd.  I,  2,  a  textu  origin.  discrcpantes,  pro  in  unam  sua- 
rum  liypostasum  minus  praecise  exhibent  in  unam  snam  liy- 


postasim.  Leclioni  a  Vat.  et  a  nobis  receptae  primilus  ctiam 
codd.  K  Z  assentiebantur  (postea  lectio  eorum  commutata  est 
a  secunda  manu).  Cfr.  tamen  infra  lit.  .Magislri,  d.  IX.  — 
Paulo  inferius  pro  unum  est,  non  duo  edd.  et  codd.,  exceptis 
codd.  K  (a  prima  manu)  etZ,  quos  sequimur,  inepte  unum  est 
in  Ctiristo,  non  duo.  In  cod.  M  desunt  vcrba  unum  est  sup- 
positum  in  Christo;  sed  illud ,  in  quo  est  unum  suppositum. 

8  Num.  40.  ln  tcslimonio  allato  Vat.  bis  pro  aliud  substi- 
tuit  alius.  Noslra  lectio  sumia  cst  e  codd.  KZbb,  et  notamus, 
quod  sunt  plurcs  alii  codd.,  ul  A  F  etc,  qui  semel  saltem  e.\- 
hibent  aliud.  Magisler  quoque,  d.  VII.  c.  2,  stat  pro  nostra 
leclione,  cl  editores  Maurini  in  nota  ad  calcem  operis  cit.  ap- 
posila  asserunt,  leelionem  aliud,  licet  mjnus  accurata  sit,  ta- 
mcn  in  vetuslissimis  codd.  inveniri.  Demum  nostram  leelionem 
comprobat  etiam  sententia  et  processus  ipsius  argumenti. 

9  ln  libro  de  Unitale  et  uno.  Cfr.  lib.  de  Una  Persona  et 
duab.  natur.  c.  4,  de  quo  vide  supra  d.  o.  a.  2.  q.  2.  fun- 
dam.  2. 


DIST.  VI.  ART.  I.  QUAEST.   I. 


149 


is  tri 
ex. 


isio  < 


lsio  2 


tudinem.  sic  unio  dicit  ordinem  ad  unitatem  ' :  si 
ergo  in  incarnalione  non  fuit  divisio,  sed  magis  unio; 
videtur,  quod  esse  mulla  sive  duo ,  nullatenus  con- 
veniat  Christo. 

o.  Item,  si  Christus  est  duo.  quaero  :  quid  duo? 
aut  duae  naturae,  aut  duae  personae ;  neutrum 
horum  est  dare :  naturae  duae  non ,  quia  natura 
humana  non  pniedicatur  de  Christo  ;  duae  pcrsonae 
non,  quia,  sicul  supra  2  ostensum  iuit  et  inferius 
ostendetur,  in  Christo  non  esl  nisi  una  persona : 
ergo  etc. 

6.  Item ,  si  aliqua  duo  differunt  essentialiter  in 
snppositis.  impossibile  est,  unum  praedicari  de  al- 
tero ;  sed  Deus  et  homo  essentialiter  differunl:  ergo 
si  in  Christo  habent  clifferentiam  supposilorum,  ergo 
non  praedicantur  de  se  mutuo :  ergo  nec  Deus  est 
homo,  nec  homo  Deus,  quod  est  communiter  con- 
tra  omnes  Sanctos 3. 

7.  Item,  «  imlividuum  constat  ex  proprietatibus, 
quarum  colleetionem  impossibile  est  in  altero  repe- 
riri4»:  sed  quidquid  dicitur  de  Filio  Dei ,  dicitur 
de  filio  hominis,  et  e  converso :  ergo  Filius  Dei  et 
filius  hominis  in  Christo  non  differunt  numero,  sicut 
individua  duo :  ergo  Christus  non  potest  dici  duo 
individua  sive  supposita ,  nec  potest  dici  duae  na- 
lurae:  ergo  nullatenus  videtur,  quod  debeat  dici  duo. 

C0NCLUSI0. 

Christus  non  debet  dici  duo ,  sed  unum. 

Respondeo  :  Dicendum,  quod  cum  quaerilur , 
utrum  Chiistus  sil  duo,  hoc  tripliciter  potest  intel- 
ligi :  uno  modo,  ut  dicatur  Christus  esse  duae  na- 
turae ;  et  hoc  modo  nullus  posuit  nec  intellexit , 
Christum  esse  duo,  pro  eo  quod  humana  natura  non 
praedicatur  de  Christo5.  —  Alio  modo  potest  intel- 
ligi,  quod  Christus  sit  dno,  videlicet  duae  perso- 
nae ;  et  hoc  modo  fuit  haereticum  et  conlra  Sym- 
bolum.  Dicit  enim  Athanasius  6 :  «  Non  duo  tamen , 
sed  unus  est  Chrislus».  —  Tertio  modo  potest  in- 
telligi ,  quod  Christus  sit  duo  medio  modo,  non  quia 
Christus    sit  duae  naturae,  vel  duae  personae,  sed 


quia  sit  duo  supposita  ,  vel  dnae  res  naturae ,  quae 
tenent "  quasi  medium  inter  dualilatem  naturae  et 
dualitatem  personae.  Et  iste  modus  dicendi  pertinuit 
ad  primam  opinionem .  nec  est  haerelicus ,  sed  nml-  Notan<nim. 
tam  habnit  probabilitatem.  Curn  enim  diversis  natn- 
ris  diversae  respondeant  res  naturae,  et  diversis 
substantiis  diversa  respondeant  supposita  ;  ideo  di- 
cere  voluernnt,  Christum,  qui  est  Deus  ratione  di- 
vinae  naturae,  et  homo  ratione  bumanae ,  esse  duas 
res  naturae ,  quarum  tamen  una  praedicatur  de  al- 
tera  propter  unitatem  personar. 

Sed  licet  haec  positio  habeat  aliquid  probabili-  ""y™** 
tatis,  aliquid  tamen  dicit  adeo  improbabile,  quod 
paucos  aut  nullos  habet  defensores.  Planum  enim 
est,  quod  illa.  quorum  uniiin  de  altero  praedicatur, 
invicem  non  nnmerantur,  quamvis  formaliter  distin- 
guantur;  utpole  si  dicatur:  Petrus  est  musicus,  mu- 
sicus  et  Petrus  non  sunt  duo,  quamvis  inter  Pe- 
trum  et  musicam  snain  sit  distinctio8.  Si  ergo  haec 
opinio  dicit,  quod  Deus  est  homo,  et  homo  esl  Deus; 
non  polest  sustineri,  quod  sint  duo  in  Christo,  se- 
cundum  quod  dicuntur  concrctive  ad  suppositum. 
Et  ideo  concedendum  est,  istam  opinionem  esse  falr  condmio  3. 
sam,  et  huius  opinionis  auctores  deceptos  fuisse. 

Ratio    autem    huius  deceptionis  venit   ex    hoc ,   origo  de- 

.  ceptionis. 

quod  non  distmxerunt  mter  suppostlum  ,  secundum 
quod  supposilum  dicitur  quod  subiicitur  generi9, 
el  suppositum ,  quod  dicitur  illud,  in  quo  substan- 
tificatur  totum  esse  rei;  cum  tainen  magna  sit  dif-  Notandum. 
ferentia.  Si  enim  dicalur  suppositum  quod  subiir 
citur  generi ;  corpus  et  color  diversa  habenl  sup- 
posita,  quia  diversas  habent  differentias  10.  Si  autem 
dicatur  suppositum ,  secundum  quod  in  eo  substan- 
ti/icatur  totum  esse  rei ;  sic  corpus  et  color  unum 
possunt  habere  supposilum,  quia  una  esl  substantia 
et  unum  individuum.  in  quo  salvatur  natiira"  cor- 
poralitatis  et  natura  coloris.  Res  autem  non  nume-  xoiandom. 
ratur  secundum  supposita  in  subiieiendo  et  prae- 
dicaudo ,  >ci\  seciindum  numerum  suppositnrum  m 
essendo  et  substantifkando. —  Quoniam  igitur  natura 
humana  in  Christo  substanlificatiir  in  divina  perso* 
na ,  hinc  est,  quod  unum  esl  ibi  suppositum,  se- 
cundum  qnod  attenditur  numeratio  rei  quantum  ad 


1  Boeth.j  III.  Commcnt.  in  Porpliyr.  c.  de  Specie:  Di\idere 
enim  esl  in  multiludinem  quod  unum  ante  fuerat  dissolvere; 
omnisque  divisio  e  contrario  compositionem  coniunclionemque 
meditatur. 

?  Uisi.  '■'•>.  ;i.  2.  (|  2.  el  infra  a.  2.  huius  disl.  q.  I. —  In 
maiori  pro  quid  duo  VaL  subsiiiuit  quae  duo.  Subinde  ante 
neulrum  codd.  N  X  V  interiiciunl  sed. 

3  Cfr.  infra  d.  7.  o.   I.  q.   I. 

*  Porphyr.,  de  Praedicab.  c.  de  Specie,  in  flne.  Cfr.  de  hoc 
ajg.  Anselm.,  A^  Fide  Trin.  c.  •>. 

5  Scil.  in  abstracto  si\c  per  essentiam,  dicendo:  Christus 
est  humana  natura.  Cfr.  Infra  ad  •'>.  et  6.  8  In  Symbolo. 

7  Pro  tenent  non  paucl  codd.  tenet,  perperam.  Paulo  in- 
fciius  pro  multam  liabuit  probabititatem  codd.  ih>  multum 
habuit  probabilitatis.  Dcinde  pro   voluerunt  codd    K  /.  voluit. 


8  Cfr.  Arislot.,  V.  Metaph.  text.  7.  et  16.  (IV.  c  6.  el  9). 

9  De  his  iniv.i  (I.  10.  a.  I.  q.  •'{.  dicitur:  Esl  Buppositum 
in  (/Ki>  el  suppositum  de  quo,  scilicet  «de  quo  alterum  prae- 
dicatur  <'i  quod  subiicitur  superiori ».  quod  S.  Thom.  bic  a. 
I.  quaesliunc.  2)  vocal  svppositum  locutionis.  Cfr.  Porphyr., 
de  Praedicab.  c  de  Specie.  —  Suppositum,  in  quo  tolum 

rel  salvatur,  esl  substanUa   in  se  subsistens  (cfr.  supra   d.   B 
.i.  2.  q.  2,  scholion  . 

10  Vel  ;iliis  verbis:  Corpus  >'i  color  diversa  suni  suppo- 
sii;i ,  (|ui;i  sub  diversis  g^eneribus  (substanUae  el  qualitaUsj  i>«>- 
nuniur;  Btque  secundum  logicam  el  grammaUcam  ela  trlbu- 
uniiir  diversa  supposita,  quiaspecles,  quaesub  tpsis  lanquam 
generibus  i"> lur  el  in  quas  dlvidunlur,  suni  divers 

11  V;ii.  perperam  addil  personatitatis  sive  suppositi  et, 
Subinde  pi <>  corporalitatu  codd,  K  Z  corporeitatis 


lii() 


SENTENTIARUM  I.IH.  III. 


concinsio  *.  f.ssf  ni  actu.  El  ideo  Cbristns  dod  debet  dici  <iuo, 
sed  iinniii.  —  Et  coDcedeodae  sunt  rationes,  qnae 

hoc  ostendunt. 

I.  ±  Ad  illas  ergo  duas  auctoritates  ad  contra- 

soiotio  oP- rium ,  quae  obiiciuntur,  <|uod  Christus  est  aliud  et 
aliud ;  dicendum,  <|iio<l  illae  praedicationes  sunt  im- 
propriae  et  debent  sic  exponi :   Cbristus   est  aliud 

Notandum.  et  aliud,  id  est  alterius  et  alterius  naturae.  Et  ex 
hoc  non  seqttitur,  quod  Christus  sit  duo,  sed  so- 
lum ,  quod  in  Christo  siut  plura1.  Locutio  enim  im- 
propria  non  est  extendenda. 

3.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  Christus  est 
unum,  secundum  quod  est  Deus ,  unitate  increala, 
et  unum,  secundum  quod  homo,  unilate2  creata ; 
dicendum,  quod  magis  proprie  dicitur  unus,  quam 
dicatur  esse  unum.  In  Christo  enim  est  una  sola 
persona ,  quamvis  non  sit  una  sola  natura.  Nihi- 
lominus  tamen  potest  dici  unum ,  secundum  quod 
Deus,  et  unum,  secundum  quod  homo.  lllud  tamen 
unum  et  illud8,  secundum  quod  dicuntur  de  Chri- 
sto,  non  ponunt  in  numerum,  quia  Christus  non 
dicitur  unum,  secundum  quod  homo  abstractive , 
sed  concretive.  Quamvis  autem  unitas  creata  et  in- 
creata  possint  dici  duo ;  quia  tamen  in  Christo,  se- 
cundum  quod  dicitur,  concrelive  dicitur,  unitas 
creala  ad  suppositum  increatum  comparatur  et  de 
eodem  praedicatur :  ideo  non  ponil  in  numerum,  ut 
Christus  possit  dici  duo,  sicut  nec  Petrus  et  hoc 
album ,  eodem  demonstrato 4. 

4.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  diversae  dif- 
ferentiae  essentiales  dant  diversa  esse ;  dicendum  , 
quod  illud  verum  est,  quando  suppositum  illud,  ad 
quod  comparantur  illae  differentiae ,  non  praecedit 
naturaliter  quanlum  ad  esse  actuale  aliquam  illarum 
differentiarum :  sicul  Petrus  non  est  ante  istam  dif- 
ferentiam5  rationale,  et  Brunellus  ante  istam  diffe- 
rentiam,  quae  est  irrationale.  Non  sic  autem  est  in 
proposito.  Nam  Filius  Dei,  qui  est  hyposlasis ,  est 
suppositum  humanae  naturae  per  unionem  et  natu- 
raliter  praecedit  quantum  ad  esse  actuale  essentia- 
lem  differentiam  hominis.  Et  ideo  illa  differentia  non 

Notandnm.  ^i  ei  esse  simpHciler ,  sed  tale  esse;  advenit  enim 


hypostasi  iam  completae  in  esse,  et  ideo  non  potest 
in  eam  plurificari. 

'.).  \<1  illml  quod  obiicitur,  qood  una  natura  in 
plurihus  personis  facit  esse  unum  etc. ;  dicendum  . 
quod  non  est  simile,  quia  natura  divina  ac  est  in 
pluribus  personis,  quod  de  qualibet  praedicatur.  non 
soliun  in  conrre/ione ,  sed  et  in  abstraclione ;  et 
ideo,  cum  ipsa  sit  una,  necesse  est,  illas  tres  liv- 
postases  esse  unum  quid.  Duae  autem  nalurae  ita 
concurrunt  in  unain  personam  Christi,  ut  tamen 
humana  natura  praedicari  non  valeat  in  abstractio- 
ne,  sed  magis  in  concretione  ad  idern  suppositum; 
et  quia  hoc  modo  non  numerantur,  sed  uniunlur , 
ideo  non  potest  una  persona  dici  plura,  sicut  plu- 
res  personae  in  divinis  dicuntur  una  natura. 

6.  Ad  illud  quod  obiicitur ,  quod  propter  unio- 
nem  est  comnmnicalio  idiomatum  ;  dicendum,  quod 
verum  est.  —  Si  autem  quaeratur,  quid  ibic  com-  Q"sesti 

...  ,        ,  .  solvitor. 

mumcet  ldiomata ;  respondendum  est,  quod  non  na- 
tura  naturae,  secundum  quod  considerantur  in  ab- 
stractione ,  sed  hypostasis  divinae  naturae  commu- 
nicat  sibi  idiomata,  secundum  quod  est  hyposlasis 
in  humana  nalura ;  non  quia  ipsa  in  se  sit  diversa, 
sed  quia  diversis  naturis  est  supposita.  —  Vel  certe  Aiiomo. 
ipsae  naturae,  secundum  quod  dicuntur  in  concre- 
tione,  possunt  sibi  ipsis  idiomata  communicare ,  ut 
dicatur :  Deus  esl  homo,  et  homo  est  Deus ;  et 
quando  intelliguntur  sic  accipi ,  dicitur 7  ul  res  na-  \oundo 
turae,  quae  quasi  medium  tenet  inler  naturam  ab- 
stractive  consideratam  et  ipsam  hypostasim.  Et  hoc 
modo  est  ibi  recte  communicatio  idiomatum,  quia 
est  ibi  diversitas  inter  res  naturae,  habito  respe- 
ctu  ad  ipsas  naturas ;  et  est  ibi  unitas ,  habito  re- 
spectu  ad  ipsam  personam  8. 

Et  si  tu  obiicias ,  quod  Christus  tunc  non  de-obiectio 
bet  dici   nec   unum,  nec  duo,  sed  medium  tenere 
inter    dualitalem    et    unitatem ;    dicendum  ,    quod 
quamvis  res  naturae  habeant  rationem  medii,  plus  sou. 
tamen  quantum  ad  unitatem  se  tenent  cum  ipsa  hy- 
postasi.  —  Et  ratio  huius  est  duplex ,  prima  vide-  Raiio  d> 
licet,    quia    res  naturae  praedicatur  de  ipsa  hypo-    pe 
stasi ,  sed  non  praedicatur  de  ipsa  natura  abstractive 


1  Sicut  non  sequilur,  ut  Alex.  Hal.  ait  S.  p.  III.  q.  6.  m/ 
2.  a.  I,  ex  parte  hominis,  quod  quamvis  [ipse]  sit  corpus  et 
anima  coniuncta,  et  ;.nima  est  unum  et  corpus  unum:  ergo  homo 
est  plura. 

2  Codd.  A  F  G  H  I  L  N  T  U  Z  aa  in  unitate. 

3  lntellige  cum  cod.  K  et  unum.  Paulo  inferius  edd.  ver- 
bis  homo,  abstraclive  praemitlunt  dicitur.  Deinde  pro  Quamvis 
autem  codd.  K  Z  bb  Quamvis  enim,  et  versus  finem  solut.  pro 
non  ponit  in  numerum  cod.  G  non  potest  concedi. 

4  Cfr.  Rustic.  Diacon.  (circiter  an.  550)  conlra  Acephalos 
dispulaUo.  Rutionem  habentes  eorum  quae  infra  q.  3.  in  corp. 
occurrunt,  addimus  hic  solutionem  Gulielmi  Antissiodorensis, 
qui  S.  p.  III.tr.'!.  q.  3.  dicit:  «Dieimus,  quod  revera  Christo 
inest  binarius  essentialis;  sed  quia  una  unitatum  illius  binarii 
est  [!],  licet  sit  essentialis,  tamen  degenerat  in  accidentalem , 
sicut  et  ipsa  humanitas;  ideo  binarius  ille  non  numerat  sup- 


posita,  sod  naturas,  sicut  binarius  accidentium  non  numerat 
subiecta,  sed  suas  formas  ».  In  exemplum  adducit  Aristot.,  V. 
Metaph.  text.  13.  (IV.  c.  7.),  hominem  iusium  musicum.  —  ln 
propositione  non  satis  clara,  supplendum  videlur  unitas  post 
secundum  quod. 

5  Cod.  U  subiicit  quae  est.  Paulo  inferius  post  naturali- 
ter  praecedit  codd.  A  B  D  F  1  (K  a  prima  manu)  L  N  T  U  inter- 
serunt  et  (i.  e.  e(iam).  Deinde  post  advenit  edd.  omittunt  enim, 
omissa  etiam  interpunctione  ante  advenit. 

6  Pro  ibi  cod.  bb  sibi,  codd.  G  N  T  tibi,  codd.  AIKL 
aa  cui.  —  Fuse  agit  de  his  Damasc,  IV.  de  Fide  orthod.  c.  18. 

7  Vat.  clarius  dicuntur,  et  subinde  pro  quae  quasi  me- 
dium  cum  edd.  I  ,  2  et  compluribus  codd.  quia  medium,  et 
immediate  post  sola  tenent  pro  tenet. 

8  Codd.  U  Z  bb  ad  ipsas  personas.  Verba  et  est  ibi  uni- 
tas...  personam  in  plurimis  codd.  nec  non  in  edd.   1 ,  2  desunt. 


DIST.  VI.  ART.  I.  QUAEST.  1. 


151 


consirierata ,  nec  e  converso.  Alia  ralio  est,  quia 
denominatio  fit  a  termino1 ,  unio  autem  ordinatur 
tanquam  ad  terminum ;  et  quia  in  Christo  naturae 
in  una  bypostasi  uniuntur ,  ideo  res  naturae  in 
Christo  non  ponunt  in  numerum ,  ut  propter  ipsas 
Christus  dicatur  esse  duo. 

7.  Ad  illud  quod  obiicitur.  quod  Christus  est 
aliquid,  quod  est  Pater ;  dicendum ,  quod  cum  di- 
citur  Chrislus  esse  aliquid,  secundum  quod  homo , 
aliquid  non  dicit  ipsam  naturam  abstractam ,  sed 


naturae  suppositum.  Unde  cum  dicitur  Christns  esse 
homo ,  relatio  implicatur  intrinsecus2.  Sicnt  iuitur 
non  valet :  Christus  est  essentia,  quae  est  Pater,  et 
est  persona ,  quae  non  est  Pater ,  ergo  est  duo; 
qnia  essentia  non  ponit  in  numerum  cum  persona, 
nec  dictum  substantialiter  cum  eo  quod  dicitur 
secundum  relatUmem  :  sic  non  hahet  vigorem  ali- 
qucni  illalio  rationis  praedictae.  Unde  peccatum  il- 
lius  illalionis  reduci  potest  ad  locum  sophisticum  , 
qui  est  figura  dictionis*. 


SCHOLIOX. 


I.  Magisier  in  hac  et  scq.  distinciione  fuse  refcrt  famosas 
illas  ires  opiniones  de  Christo  homine,  de  quibus  a  tcmpore 
Abaelardi  in  scholis  per  saecula  cst  disputatum ,  licet  paulo  post 
Lombardum,  qui  rcm  iniudicatam  reliquit,  theologi  in  rciicicndis 
primac  ct  tertiae  opinionis  positionibus  communitcr  convene- 
rint.  Cum  5.  Bonav.  in  Commentario  ad  utramque  dist.  passim 
has  opinioncs  tangat,  nonnulla  praclibanda  videntur,  ut  intelli- 
gatur,  tum  quid  ipsae  doceant ,  tum  quid  de  singulis  sit  iudi- 
candum. 

Primo  igitur  est  notandum,  de  quo  obiecto  controvertcba- 
tur ;  deinde  quac  principia  ab  omnibus  prae sttpponebantur ; 
denique  quas  iheses  singulae  sustinebant,  et  in  quibus  inter 
se  differebant. 

Obiectum ,  de  quo  controvertebatur,  fuit,  quid  proprie 
constituat  hominem  Christum ,  ut  homo  est. 

Praesupponebant  autem  omnes,  ut  fusius  docet  S.  Thom. 
(hic  post  divisionem  textus),  et  convcnicbant  in  qualuor :  I .  cx 
parte  termini  unionis  confitebantur  ttnam  in  Chrislo  personam, 
conlra  Nestorium ;  2.  cx  partc  effectus  fatcbantur,  duas  natu- 
ras  distinctas  et  inconfusas  remansisse,  contra  Eutycheten  ;  3.  ex 
parte  assumti  conccdcbant,  ct  perfectam  animam  et  corpus  as- 
sumia  fuisse,  contra  Apollinaristas  aliosque  haereticos;  -i.  ex 
parte  mutli  assumtionis  docebant,  formationem,  unionem,  assum- 
tionem  eodcm  temporis  instanli  evenisse,  distinguentcs  tantum 
ordinem  naturae ,  et  hoc  est  contra  quendam  errorem  a  Da- 
masceno  (IV.  de  Fide  orlhod.  c.  6.)  rclatum. 

Theses  principales  singularum  opinionum  breviter,  sed 
sullicienter  a  nostro  auclore  (hic  post  divisionem  texttts ,  cfr. 
etiam  infra  d.  7.  post  divisiuncm  textus)  cnumcranlur.  Plura 
exhibent  Alex.  Hal.  (S.  p.  111.  q.  6.  per  lotam) ;  ncc  non 
S.  Thom.  (loco  cit.  et  brevius  S.  III.  q.  2.  a.  3.  6.),  qui  disiin- 
cte  proponit,  in  quibus  singulae  conveniant  atque  dilTerant, 
insupcr  in  plerisquc  harum  distinctionum  quaestionibus  docct , 
quid  ad  cas  sccundum  principia  uniuscuiusque  opinionis  resol- 
vcndum  sit ;  demum  clarissime  eas  exponit  .Egid.  R. ,  hic  q.  I. 
a.  3.  et  dub.  lal.  Eliam  posteriores  Scholastici  de  iisdem  agunt 
et  inter  priores  Gulielm.  Antissiodorcnsis,  Summa  aurea  libr. 
III.  tr.  I.  q.  I.  8.  —  Fundamentum  autem  el  radiz  primae 
opinionis,  quae  secundum  Antissiodorensem  (loc.  cit.  q.  8.)  fuil 
archiepisoopi  Senonensis  el  sequaciuoi,  est  assertio,  quod  ani- 
ma  et  corpus  unitu  assnmuntur,  et  quidem  ita,  ui  ez  ista 
unione,  quae  secundum  inlelleclum  praecedil  assumtionem  ad 
Verbum,  constiluatur  non  solum  hunwnitas,  sed  etiom  homo. 
—  Secunda  oplnfo  vult,  quod  non  ex  sola  unionc  corporis  ei 
animae,  sed  insuper  ex  unione  cum  personn  Verbi  oriatur, 
quod  sit  itte  homo.  —  Tertiae  opinionfs  fundamentum  est  du- 


pfex,  scilicet,  quod  ex  ista  unione  animae  et  corporis  in  Christo 
non  resultet  unum  terthtm,  et  quod  haec  duo  adveniant  divi- 
nae  personae  accideutaliter.  Haec  fuit  opinio  Abaelardi. 

Secundo.  Ex  praedictis  saiis  palet,  defensores  istarum  opi- 
nionum  intentionem  quidem  habuisse  defendendi  veritatem  ca- 
tholicam ,  patronos  tamen  primac  et  tertiac  opinionis  pravo  dia- 
lecticae  usu  se  ipsos  laqueis  sophisiicarum  rationum  irretisse 
et  incidisse  fere  in  errOrem  Nestorii.  Communiter  igitur  poste- 
riores  Scholastici  tertiam  opinionem  censnranl  ul  haereticam 
(vidc  infra  q.  3.),  primam  (de  qua  hfc  agiturj  ut  falsam  ;  et 
approbant  secundam  ut  omnino  tenendam :  tamen  de  2.  eius- 
dem  articulo,  quod  pcrsona  Verbi  incarnata  aliquo  modo  facta 
sit  composita,  remanebat  dubium ,  quod  in  seq.  quaestione  dis- 
cutitur  (de  his  opinionibus  vide  etiam  infra  a.  I.  q.  3.  in  Hne).  — 
Observamus  autem  .  S.  Thomam  in  Sum.  (III.  q.  2.  a.  6.  censu- 
rasse  tum  primam  tum  lertiam  opinionem  ut  haereticam.  Tamen 
in  Comment.  (hic  q.  I.)  mitiore  censura  reprobat  primam  opinio- 
nem,  immo  (ibid.  a.  2.)  de  eadem  dicit :  «  Non  est  Ituerctica  ». 
Similiter  etiam  Alex.  Hal.  excusat  eandem,  «  quantum  vale- 
mus'»;  simifiter  B.  AJbert,  Petrus  a  Tar. ,  Scotus  aliique, 
excepto  /Egidio  R. ,  non  ita  gravi  censura  eam  qualificant  — 
.Mirum  sane  est,  (|iiod  Petrus  Lombardus  non  ausus.  sit  suum 
iudicium  de  his  opinionibus  determinate  ferre  (cfr.  d.  Vll.  in 
fine).  Hac  dc  causa  et  ob  quandam  de  Trinitate  doclrinam  (sed 
sanam)  Magistrum  acerrime  insectatur  Wallerus,  Prior  S.  Vi- 
ctoris  (Parisiisi  in  quodam  libro  «  contra  manifestas  el  damna- 
t.is  etiam  in  Conciliis  haereses  »  etc. ,  ipsumque  in  prologo  nu- 
merat  inter  «  qualuor  labyrinthos  Franciae  »,  simul  cum  Abac- 
lardo,  Petro  Pictaviensi  et  Gilberto  Porretano,  utpole  «  uno 
Aristotelico  spiritu  afilatos  »  (cfr.  dissertatio  P.  DeniQe  in  re- 
centi  periodico  Archiv  fur  Litteralur  und  Kirchengeschichle 
des  Mitlelalters  von  II.  Denine  0.  Pr.  et  Fr.  Ehrlc  S.  I,  Helt  2. 
3.  pag.  406  scqq.  et  Hcft  i.  pag.  584). 

II.  In  hac  quaesl.  reprobatur  primae  opinionis  articulus 
quartus,  quo  quidem  falsitas  principiorum,  ex  qufbus  legftfme 
sequitur,  manifestatur.  Cum  sententia  communi  suae  aetatis  5, 
Bonav.  hanc  positioncm  pluribus  modis  repetil  esse  faisam.  Ne 
autcm  sibi  ipsi  contradicat,  verba  eius  (in  corp.):  «  N« 
haereticns,  sed  moltam  kabuii  probabilitatem  > ,  restringenda 
sunt  ad  solam  el  simplicem  tbesim,  Cbristum  esse  duo  (prae- 
scindendo  a  modo  explicationis  et  ab  aliis  articulisj  el  ad  pi 
tlcntiii  tempora,  quando  res  nondum  eral  profundius  dist 

III.  Distinctio  Inler  suppositum  ei  personam  .  quam  prima 
opinio  hic  adhfbet,  scilicei  ut  tribuat  Chrisio  unam  quidem  per* 
sonam,  quae  sfgniflcei  quid  completissfmum,  <e.i  duo  tuppo* 
sita,  (|u;i<i  humana  natura  essetquid  subsistens,  cerUssfm 


1  Cfr.  supra  pag.  i'i,  nota  •">.  —  Mox  i><i-(  ordinatur  \'m. 
supplet  «//  ipsam  hypostasim  vel  personam.  Subinde  pi  >>  *t 
ijiini  iii  Christo  naturae  codd.  W  ^'  et  '/«/"  m  Christo  res 
naturae, 

2  Scil  relatio  bumanae  naturae  ad  Verbl  personam,  qua 
iiiiuia  humana  subslstit.  —  Paulo   Inferius,  u)»i  legiinus  i"ntii 


in  mtmerum  eum  persona,  eddL  I,  8  pomtnumtrum  m  pcr- 
sona.  i.ii.mi  multl  codd.  pro  inm  penona  exhibeni  m  persona. 
■'  De  qua  vlde  Aristot.,  I.  Blench,  c,  3.  I  el  lom.  I. 
pag.  740,  oota  6.  —  Pro  titsui  Ulationis  codd.  cn  n  \  ilthu 
locutionis. 


152 


SENTENTIARUM  LIH. 


faki.    Hadir,  m    hufUS   MTOria   S.    ii<m.i\.   in   <■<>   iiiv.nil ,  qun.l   <!>■■ 

cepti  non   disUnxerinl  suppositum  in  sensu  aeq  vel  .<1ju- 

,i  supposilum  proprie  dictum,  u(  ibl  et  clarius  infra  d.  10. 
a.  i.  .].  3.  in  corp.  drca  med.  explicatur.  Hinus  proprie  igitur 
loquitur  eximius  Suarez  (Comment  in  S.  III.  i.  1.  dlsp.  7. 
3.  dioens,  S.  Bon  iventuram  « ita  explicare  » iil  im  sententfam,  et 
quidem  improbabilitcr.  Non  emra  ila  eam  ezpMcat,  «-d  potiusboc 
raodo  confutat.  Eliam  S.  Tbom.  (hic  q.  I.a.  I.  quaestiunc  2. 
commemoral  duplicem  sensura  termini  suppositum  hfs  verbis: 
€  Unum  (in  l~!hri<i"'  esl  supposilum ;  ni<i  dicalur  suppositum 
tocutionis ,  quia  sic,  de  quocumque  potesl  Heri  9ermo,  esl  sup- 
positum  ».  Similem  huic  distinclionem  habet  S.  Bonav.  supra 
.1.  ",.  ;i.  2.  q.  3.  .id  •>.  aditing  lem  considerationem    ss 

grammalici,  n.m   tbeologi.  —  Licel    S.    Doctor   reprobat  hanc 
opinionem,   quod  sint  in  Christo  duae  res  naturae ,  t;imcn  in 
nda  solut  ad  6.  concedit,  quod  terminus  res  naturae  ;ili- 


quatenus  medium  teoeat  inter  naturam  et  personam.  Etiam  alii 
aoliqui  Scbolasiici,  ul  /Uex.  BaL  (S.  p.  III.  q.  6.  m.  2.  a.  3 , 
q.  7.  in.  I.  a.  3.),  B.  Albert  (hic  a.  2.  5.  Thom.  (bic  q.  I. 
a.  I.),  Petr.  a  Tar.  (hic  q.  2.  a.  I.  .  /Egid.  R.,  fhic  q.  I.  a.  I. 
el  dub.  lat  l.)  alfquam  distinctionem  inter  praedicta  fadunt 
Sed  cum  lerminus  ret  natmrae  In  scbolis  fere  cessaverit,  vel 
non  distinguaiur  a  tuppotitO ,  Dpn  \;ical  in  hac  suljtilitate  im- 
morari.  —  Solut  ad  i.  ponii  uuum  esse  simpliriter  in  Christo,  cum 
S.  Thoma  (hic  q.  2.  a.  2;  S.  III.  q.  17.  a.  2;  uV  Unione  etc    . 

IV.  De  ipsa  quacstione :  Alex.  Hal.,  S.  p.  III.  q.  6.  m.  2. 
a.  I.  —  Soot,  in  utroque  Scripto  hfc  q.  2.  —  5.  Thom.,  hic 
q.  2.  a.  I  ;  5.  III.  q.  17.  a.  I  ;  S.  .  Gent  IV.  c.  »;  Quaest  de 
uniooe  Verbi  incarnati  a.  3.  —  B.  Albert,  hic  a.  -i.  —  Petr. 
a  T.ir. ,  hic  q.  3.  a.  I.  —  BJcbard.  a  Med.,  bic  a.  2.  c).  I. — 
.E?id.  R.,  hic  q.  3.  a.  I.  —  Durand.,  hfc  q.  I.  —  Dionys. 
Cartb.,  hic  q.  6.  —  Bfel,  hic  q.  2. 


QUAESTIO  II. 
Utrum  persona  Christi  sii  una  unitale  simplici ,  an  composita. 


Secundo  quaeritur,  ulrum  persooa  Ghristi  sit 
una  unitate  simplici,  aut  composita,  sicul  dicebat 
secunda  opinio.  Et  quod  habeat  in  se  nnitatem  com- 
positam.  videtur: 

1.  Primo  per  illud  quod  dicitur  in  Symbolo1: 
.\d  opposi-  «  Nam  sicul  anima  ralionalis  et  caro  unns  esl  homo, 

ita  Deus  et  homo  nnns  est  Christns  » :  sed  liomo 
est  compositus  ex  anima  et  carne:  ergo  Christi  per- 
sona  est  composita  ex  divinitate  et  lmmanitate. 

2.  Item.  Damascenus  iu  tertio  libro  * :  «  In  Do- 
nhno  lesn  Christo  duas  oaturas  cognoscimas,  unam 
hypostasim  ex  utrisque  compositam  o :  si  ergo  secun- 
dum  ipsum  idem  esl  hypostasis  et  persona  .  ergo  etc. 

3.  Item.  intellectus  personae  praesupponit  intel- 
lectum  iKitur.u'5:  sed  si  esl  compositio  in  eo  quod 
praesuppoiiitur.  necessario  est  compositio  in  eo  quod 
supponit:  cum  ergo  natura  humana  in  Christo  sit 
composita.  necessario  sequi  videtur,  quod  et  persona 
composita  dici  debeat. 

4.  Item.  si  Christus  esset  solum  ex  anima  ra- 
tionali  el  carne,  haberet  hypostasim  compositam: 
ergo  cum  habeal  in  se  animam  el  carnem  et  divi- 
oitatem,  per  locum  a  minori*,  multo  magis  videtur 
habere  compositam  hypostasim. 

o.  Item,  Christus  esl  homo  aul  simplex,  aut 
compositus;  constat,  quod  noo  simplex,  quia  hoc 
est  contra  naturam  bumanitatis:  est  erffo  homo  com- 
positus.  Sed  homo  non  praedicatur  de  Christo  nisi 
ratione  suppositi  et  hypostasis8:  ergo  videtur,  quod 
persona  in  Christo  debeat  dici  composita. 


Sed  contra:   1.  Onme  composilum  compositioneFon<J»* 
teinporali  est  temporale:  si  ergo  persona  Christi  est 
composita.  et  non  nisi  composilione  temporali:  ergo 
persona  Christi  est  lemporalis:  non  ergo  aelerna.  Sed 
hoc  est  falsum :  ergo  etc. 

v2.  Ilem,  ubicumque  est  compositio  de  novo . 
ibi  est  mutatio:  si  ergo  in  incarnatione  persona  Christi 
fuit  composita.  necessario  sequilur,  quod  fuerit  mu- 
tata.  Sed  personam  Verbi  mutari  est  impossibile: 
ergo  elc. 

3.  Item,  ubicumque  est  compositio,  ibi  est  im- 
perfectio  in  utroque  extremorum,  quoniam  «  ex  duo- 
bus  entibus  in  actu  non  fit  unum  6  »,  et  componi- 
bilia  possibilia  sunt  respectu  compositi ;  sed  nec  in 
natura  Verbi  nec  in  persona  potest  esse  aliqua  im- 
perfectio:  ergo  nec  compositio. 

4.  Item,  ubi  est  compositio,  compositum  non 
praedicatur  de  aliquo  extremorum,  sicut  patet.  quia 
homo  nec  est  anima  nec  est  caro:  ergo  si  persona 
Christi  composita  est  ex  divinitale  et  humanitate, 
ergo  Christos  nec  est  Deus  nec  est  homo,  nec  Crea- 
tor  nec  creatura.  Quodsi  hoc  est  talsum.  restat, 
quod  persona  Christi  non  est  composita. 

o.  Item ,  ubi  est  compositio,  unum  extremorum 
non  praedicatur  de  altero  —  unde  cum  homo  com- 
ponatur'  ex  anima  et  carne,  nec  anima  est  caro, 
nec  e  converso  —  ergo  si  persona  Christi  esset  com- 
posita,  nec  homo  esset  Deus,  nec  Deus  homo;  quod- 
si  hoc  est  falsum,  restat  etc. 


1  Athanasil 

2  De  Fide  orthod.  c.  4:  fusius  de  hac  re  agit  ibid.  c.  7. 
et  IV.  e.  5.  Cfr.  hic  lit  Magistri,  c.  3. 

3  Vi.le  li  leth.,  de  Una  Persona  et  duab.  natur.  c.  2.  seq. 
Cfr.  supra  pag.  37,  nota  I.  —  Inferius  pro  sequi  videtur  codd. 
K  Z  sequitur. 

*  De  quo   vide   tom.   I.    pag.    835,    nota   5.  De  hoc  ipso 


arg.  vide  verba   Augustini,  bfc   lit.  Hagistrf,   c.    3.   allata,    et 

Epist.   137.  (,ili;is  3.)  c    3.  n.   I  I. 

5  Ut  explanatum  est  in  quaest.  praeced.  ad  5.  et  6. 

6  Arislot,  VII.  Mei.iph.  lext  49.  (VI.  c.  13.).  Cfr.  III.  Phys. 
text  66.  (c.  6.),  ubi  pnrti  tribuilur  ratio  imperfecti  et  ma- 
teriae. 

7  Codd.  GIIKLTUZ  aa  bb  conipouitur 


DIST.  VI.  ART.  I.  QUAEST.  II. 


153 


istinclio. 


clusio  1. 


:unda  o- 
nio. 


closio  2. 


■clusio  3 


lulio  op 
litornm. 

tanduin 


C  ON  C  L  U  SIO. 

Persona  Christi  non  est  composita,  proprie 
loquendo ,  sed  tantum  in  sen.su  largiore. 

Rkspondeo:  Dicendum  ,  quod  compositio  dupli- 
citer  polest  dici.  Uno  moilo  proprie  dicitur  compo- 
sitio  unio  aliquorum  duoriim  habentium  mutuam 
inclinationero  ad  eonstilutionem  tertii.  Et  hoc  modo, 
sicut  rationes  oslendunt,  persona  Christi  non  potesl 
dici  composita  l.  Multa  enim  sequerentur  inconve- 
nientia,  videlicet  quod  persona  illa  esset  mutata,  et 
quod  esset  imperfecla,  et  quod  esset  temporaliter 
in  esse  producta,  et  quod  etiam  non  communica- 
renlur  idiomata.  Et  ideo  hoc  modo  dicere,  perso- 
nam  Christi  esse  compositam,  non  tantum  esset  fal- 
sum ,  verum  etiam  esset  haereticum. 

Alio  modo  dicitur  compositio  large  simul-cum- 
alio-positio ;  et  sic  personalis  unio  potest  dici  com- 
positio  2.  Et  per  hunc  modum  dicehat  secunda  opi- 
nio,  personam  Chrisli  esse  compositam,  non  quia 
ipsa  sit  ex  pluribus  naturis  constituta,  sed  quia 
persona  illa  ante  incarnationem  suppositum  erat  in 
una  nalura  simplici ;  post  incarnationem  persona 
supposilum  fuit  divinae  naturae  et  huinanae,  et  hoc 
absque  ulla  mutatione  facta  in  ipsa,  sed  solum  ex 
parte  humanae  naturae,  sicut  ostensum  fuit  in  prima 
distinctione  huius  libri  3.  Et  ideo  opinio  ista,  quae 
dicebat,  personam  Christi  fuisse  compositam,  vera 
fuit  el  sanum  habuit  intellectum.  —  Quia  tamen  ver- 
bum  calumniabile  est,  pro  eo  quod  compositionis 
vocabulum  consuevit  accipi  priino  modo;  ideo  do- 
ctores  praesentis  temporis  sensum  huius  opinionis 
retinent,  declinantes  compositionis  vocabulum.  ln 
persona  enim  Christi  non  est  composilio  proprie  di- 
cta.  —  Unde  concedendae  sunt  raliones,  quae  indu- 
ctae  sunt  ad  istam  partem. 

1.  Ad  illud  vero  quod  obiicitur  in  contrarium 
de  anctoritate  Symboli ,  dicendum ,  quod  non  est 
onmimoda  similitudo  inter  animam  et  carnem,  et  di- 
vinilatein  et  humanitalem.  Non  enim  est  similitudo 
quantum  ad  extremorum  compositionem,  sed  quan- 
liini  ad   hoc,  quod  4  aniina   et   caro   concurrunt  ad 


unitatem  personae:  sic  etiam  divinitas  el  humanitas 
in  CJiristo  in  unitatem  personae  concurrunt,  quam- 
vis  hoc  fiat  alio  et  alio  modo. 

-2.  Ad  illud  quod  obiicitur  de  auctoritate  Dama- 
sceni,  dicendum,  quod  Damascenus  non  accipil  ibi 
proprie  compositionem,  sed  large.  Urtde  et  verbum 
suum  oportet  exponere.  quia  fortasse  uon  ita  im- v.undnm. 
proprie  sonat  in  lingua  Graeca,  sicut  in  Latina,  Unde 
dicitur  oypostasis  composita  ex  duabus  naturis,  non 
quia  ex  illis  duabus  sit  constituta ,  sed  quia  in  sacra- 
mento  incarnationis  factum  est,  ui  hypostasis,  quae 
erat  sub  una  tantiim  natura,  vn  duabus*  et  sub 
duabwi  fieret ;  unde  magis  proprie  dicitur  hyposta- 
sis  esse  in  duabus  naturis  quam  ex  duabus  naturis. 

3.  Ad  illud  (juod  obiicitur.  quod  intellectus  per- 
sonae  praesupponit 6  inlellectum  naturae;  dicendum, 
quod  verum  esl  de  natura,  quae  dal  primum  esse 
personae,  et  talis  est  divina  natura  respectu  perso- 
nae  Christi.  Et  propterea,  quamvis  natura  humana 
sit  composita,  non  sequitur,  quod  propter  hoc  per- 
sona  Christi  composilionem  habeat. 

k.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  si  Christus 
esset  solum  ex  anima  et  carne,  haberel  hypostasim 
compositam;  dacenddm,  (juod  vernm  est,  quia  tunc 
haberet  prunmn  esse  bypostasis  eius  ex  hiunana 
natura,  quae  quidem  composita  est.  Nunc  autem  non 
est  simile,  quia  persona  Christi  suum  esse  primum 
habet  ex  divina  natura,  quae  quidem  est  oranino 
simplicissima.  Et  ideo  huinana  natura  superadve- 
niens,  sicut  non  dat  personae  esse  persouale,  sic 
non  facit,  eam  esse  compositam. 

;i.  Ad  illud  qnod  obiicitur,  quod  Christus  est 
homo  compositus;  dicenduin,  quod  vermn  estj  sed 
quod  subiungit,  quod  homo  praedicatur  ratione  liy- 
postasis;  dicendum,  (juod  si  ila  intelligatur,  quod  Noundom. 
homo  in  praedicato  ratione  hypostasis  praedicetur, 
verilatem  non  habet;  quia  secundum  regulam  Plii- 
losophi  " ,  quamvis  terminns  subiiciatur  ralione  su/h 
positi,  praedicatur  ratione  formae;  et  ideo  hoc  adie- 
ctivum  composilus  circa  islum  terminum  homo  doo 
nominat  composilionein  quanlum  ad  suppasitunt,  <r<\ 
quantum  ad  formam.  \'a  propterea  non  potesl  sx 
hoc  inferri,  quod  persona  Cbristi  sit  composita. 


SCHOLION. 


1.  Haec  quaestio  solvil  dubium  illud,  utrum  ct  quo  s<mi-h 
approbari  possint  verba  secundi  arliculi  secundae  opinionis  (cfr. 
9upra  Praenotata  posi  divisionem  textus),  quod  persona  Verbi 
posl  incarnationcm  facta  sit  composit-a.  ('(insuii  autem ,  quod 
compositio  in  illo  ente,  quod  vocatur  Chrislus ,  est  prorsus  sin- 
gularis,  et  quod   respectu  personae  divinae  hic  terminus  puri- 


Bcandus  esl  ;ib  illis  imperfeclionibus ,  quae  propriae  et  naturall 
compositioni  inhaerent.  Hinc  antiqui  magistri  evitabanl  Christi 
personam  nominare  proprie  compositam  ,  nec  compositionem 
admiltebanl  nisi  «  in  simisu  largo  »,  iil  est,  ut  sil  composilio  ad 
hoc  sive  iiuii  htir,  n« ii i  composilio  r.i  his.  Simililer  praefei"e- 
li.mt  dicere,  hypostasim  (iiuisii  esse  in  duabus  naturis,  quam 


1  Cod.  I-'  iliri  rssr  composita 

2  Cfr.  Damusc. ,  Dialectica,  c  (i.j.  seq.  —  Pro  simul  ood. 

I'   srihrrl. 

»  \n.  l.  q.  I. 

*  Cod.  U  subiicil  simi.   Mox  pro  ad  unitatem    rnA.   \  in 
unitatem. 

5  VaL  adiicit  esset.  Subinde  pro  rt  sub  cod.  U  sive  suh. 

s.  Uuinii .  —  Tom.  III. 


«  Codd.  A  FG  II  l  LN  I  i    aa  supponit. 

7  In  libro  de  Praedicara.,  c.  de  Svbstantia,  docct,  de  pri- 
iuis  substantiis  siva  suppositis  praedicaluin  dici  secundum  no- 
i ■  )•  1 1  el  ralionem.  In  l.  Periherm.  «•.    •  reprchendit  pro 

posilionem:  omnis  li >  est   oiunc   anlmal.        Paulo   inforius 

posl  praedicatur  edd.  sub  lunl  tamen. 


20 


I  u 


SENTENTIARUM  I.IH. 


dicere ,  r.r  duabua  naturls.  In  boc  eliam  S.  Thom.  (hic  q.  2. 
a,  .'i.;  concordal  cum  nostro  Doctore  dicens:  « Persona  Chrisli 
posl  incarnationem  potesl  dici  aliquo  modo  composita,  In  quan- 
tum  ibl  salvatur  aliqua  condilio  composili ;  non  tamen  est  ibi 
vera  ratio  compositionis,  quia  deflcil  ibi  allera  condilio;  unde 
etiam  non  esl  in  usu  modernorum  »  etc.  Idem  lamen  in  Sum. 
(III.  q.  2.  a.  i.)  el  praecipue  /Egid.  K.  penilus  approbare  videntur 
sentenliam  mullorum  auctorum  recentium,  qui,  innixi  diclis 
Patrum  Graecorum  et  Conciliorum,  praesertim  ean.  8.  et  4.  Con- 


cilil  V.  oecumenici,  determkiate  docenl,  Lerminum  ex  hac  unione 
resull  mtem  esse  personam  proprie  compositam  ,  sod  eminen- 
tiore  modo,  quam  rea  naturales  compositae  >int.  — Sed  in  re 
ipsa  \ix  dissentil  S.  Bonaventura. 

II.  Praeter  laudatum  S.  Thomam:  Alex.  Hal.,  S.  p.  III.  q. 
(j.  a.  2.  iii.  5.  —  ScoL,  in  utroque  Scripto  hic  q.  3.  —  B.  Al- 
bert.,  hic  a.  G.  —  Pelr.  a  Tar.,  hic  q.  3.  a.  3.  —  Ricbard.  a 
Med.,  hic  a.  2.  q.  3.  —  .Lgid.  R.,  hic  q.  3.  a.  3.  —  Durand., 
hic  q.  3.  —  Dionys.   Carth.,  hic  q.  8.  —  Biel,  hic  q.   I. 


QUAESTIO  III. 

Utrum  Clirislus ,  secundum.  quod  homo ,  sit  substantia ,  an  homo  praedicetur 

per  modum  habilus  et  accidentis. 


lum. 


Terlio  quacritur,  utrum  Christus,  secundum 
quod  homo,  sit  substanlia,  ;m  homo  praeclicetur  per 
modum  habitus  et  accidentis,  sicut  dicehat  opinio 
tertia.  Et  quod  Christus  dicaiur  homo  per  modmn 
habitus,  ostenditur. 

1.  Ad  Philippenses  secuudo1:  Habitu  inventus 
Ad  opposi  ut  homo;  super  quod  verhum  dicit  Hilarius  de  Tri- 

nitate:  «  Nou  fuit  ille  hahitus  tantum  hominis,  sed 
1 1 L  hominis  » :  ergo  videtur  lam  ex  hoc  verbo,  quod 
dicit  habitu,  quam  ex.  hoc,  quod  dicit  ut  homo  — 
quod  importat  similitudinem  —  quod  Christus  alio 
modo  dicatur  homo  quam  alii  homines:  et  ita  vi- 
detur,  quod  dicatur  per  modum  habitus,  non  per 
modum  snhstantiae. 

2.  Item,  Augustinus  in  libroOctoginta  trium  Quae- 
stionum  dicit,  et  habetur  in  littera2,  quod  «  quartum 
genus  hahitus  competit  huic  comparationi  »;  et  illud 
quartum  genus  spectat  ad  hoc  quod  dicitur  praedi- 
cari  per  modum  hahitus,  ut  esse  vestitum  et  cal- 
ceatum,  quod  est  in  quadam  adiacentia:  ergo  etc. 

3.  Item,  hoc  ipsum  videtur  ratione.  Quod  adve- 
nit  alicui  iam  in  esse  completo  est  illi  accidens  el 
praedicatur  per  modum  accidentis8;  sed  humaua  na- 
lura  advenit  personae  Christi  iam  in  esse  completo : 
ergo  videtur,  quod  ei  adveniat  ul  accidens  et  prae- 
dicetur  per  modum  accidentis,  non  ergo  per  modum 
suhstantiae. 

4.  ltem,  quod  praedicalur  denominalive  est 
accidens   el   praedicatur    per    modum    accidentis  4; 


sed  humana  nalura  praediralur  de  Christo  deno- 
minative —  unde  Filius  Dei  dicitur  humanalus , 
quod  quidem  non  potest  dici  de  alio  homine  — 
ergo  videtur,  quod  non  dicatur  de  ipso  per  modum 
substanliae,  sed  per  modum  accidentis. 

;>.  Ilem,  impossibile  est,  diversa  genera  praedi- 
cari  de  eodem  essentialiler  5:  ergo  multo  minus  erit 
possihile,  divinam  naturam  et  humanam  convenire 
eidem  essentialiter:  ergo  si  Christus,  essentialiter  lo- 
quendo,  est  Deus;  videtur,  quod  homo  dicatur  so- 
lummodo  per  modum  accidentis  sive  per  modum 
habitus. 

6.  Item,  quae  habent  diversas  definitiones  non 
possunt  praedicari  de  uno  et  eodem  essenlialiter  6 ; 
sed  Deus  et  homo  diversas  habent  definitiones:  ergo 
cum  Deus  dicalur  de  Christo  essentialiler,  homo  non 
dicetur  de  eo  substantialiler ,  sed  solum  acciden- 
taliter. 

Sed  contra:  1.  In  decretali  Alexandri  Papae  "' :  Fandamen 
«  Cum  Christus  perfectus  sit  Deus  et  perfectus  sit 
homo,  qua  temeritate  audent  aliqui  dicere,  quod 
Christus  non  est  aliquid,  secundum  quod  homo  »  : 
ergo  secundum  sententiam  Alexandri  Papae  homo 
praedicatur  de  Chrislo  per  modum  substantiae. 

±  Item,  «  substantia  nulli  est  accidens  » ,  ut 
vult  Philosophus 8;  sed  humana  natura  in  Chrislo 
est  suhstantia:  ergo  nulli  accidit:  ergo  non  accidit 
personae  Verbi. 

3.  Item,  si  humana  natura  accidit  Christo,  aut 


1  Vers.  7.  —  Verba  Hilnrii  habentur  X.  de  Trin.  n.  25. 
Vid(3  hic  lit.  Magistri,  c.  5.  in  flne. 

2  Hic  c.  5.  —  ln  lestimonio  allato  ))io  compatationi ,  qua 
voce  Magister  usus  est  ad  abbreviandam  longiorem  Augustini 
sehtentiam,  codd.  BGLMO  aa  bb  et  edd.  I,  2  exhibent  coni- 
positioni.  De  proposit.  seq.  cfr.  Arislot ,  de  Praedicam.  c.  de 
Habere;  V.  Metaph.  text.  28.  (IV.  c.  23.);  nec  non  tiilb.  Porrct., 
de  Sex  princip.  c.  de  Habitu,  ubi  inter  alia  haec:  Habitus  est 
corporum  et  eorum  quae  circa  corpus  sunt  adiacentia,  secun- 
dum  quam  hoc  quidem  babere,  illave.ro  dicuntur  haberi...  ul 
armatum  esse,  calceatum  esse. 

3  Vide  de  hoc  verba  Vverrois,  tom.  II.  pag.  327,  nota  I. 
allegatii.  — (  Vat.  addit  de  illo.  Patrlo  inferius  pro  in  esse  com- 
pleto  codd.  EFCil  (Iv  a  prima  manu)  N  T  U  X  et  edd.  I,  2 
in  esse  comptete. 

4  Secundum  Aristot.,  de  Praedicam.  c.  I ,  cuius  verba  ex- 
plicata  habentur  lom.  1.  pag.  175,  nota  I.  —  In  conclUsione 
pro  dicalur  cod.  U  sincerius  praedicatur. 


5  Cfr.  socunda  regula  praedicamentalis,  quam  exbibet  Ari- 
stot.,  de  Pracdicam.  c.  i.  (c.  2.),  nec  non  IV.  Topic.  c.  2, 
quod  cap.  Alox.  Aphrodisias  (circiter  an.  200  post  Christum) 
exponens  ait:  Genera  duo  eiusdem  osso  non  possunt,  nisi  sit 
alterum  sub  altero.  —  Paulo  inlerius  pro  liomo  dicatur  codd. 
L  aa  homo  praedicatur. 

6  Aristot.,  VI.  Topic.  c.  3.  (c.  4.):  Haec  [essenliae]  autem 
non  eadem  sunt,  eo  quod  deliniliones  diversae. 

7  Libr.  V.  Docrotal.  Grcgor.  til.  7.  de  Haereticis ,  c.  7. 
ubi  textus  origin.  pro  qua  temerilate  audent  aliqui  dicere  ex- 
hibet  mandamus,  quatenus  sub  anathemate  interdicas ,  ne  quis 
audeat  dicere,  et  dein  post  quod  homo  addit:  quia,  sicut  Chri- 
stus  vorus  est  Deus,  ita  vorus  est  homo,  e.\  anima  rationali  et 
humana  carne  subsistens.  Cfr.  Conc.  Lateran.  III.  celobr.  sub 
Alexandro  111.,  tit.  de  Haeret.  c.  20. 

8  Libr.  1.  Phys.  text.  27.  ot  30.  (c.  3.):  Quod  vore  est  [i. 
e.  substantia]  nulli  accidit. 


DIST.  VI.  AKT.  I.  QUAEST.  III. 


1»*  ». 


ex  serv 

>D3. 


lusio  1 


accidit  Christo  Deo,  aut  Christo  homini ;  Christo 
homini  non,  qnia  nulli  homini  est  accidentale  esse 
hominem1;  Christo,  secundum.quod  Deus,  similiter 
accidere  non  potest,  quia  nullum  accidens  potest 
Christo  inesse  ratione  divinae  naturae:  ergo  nullo 
modo  videtur ,  qnod  possit  praedicari  per  modum 
accidentis. 

k.  Item,  nihil  est  univocum  substantiae  et  ac- 
cidenlis  *:  ergo  si  de  Christo  dicitur  secundum  ac- 
cidens,  et  de  aliis  hominibus  secundum  subslantiam, 
ergo  non  dicitur  univoce,  sed  aequivoce.  Sed  si  hoc 
verum  est,  non  yidelur,  quod  sit  de  nostro  genere, 
nec  mors  eius  nostrae  redemptioni  proficere. 

5.  ltem,  substantia  nobilior  est  accidente  3:  ergo 
si  homo  de  aliis  dicitur  per  modum  substantiae,  et 
de  Christo  per  modum  habitus,  ergo  esse  hominem 
minus  nobiliter  convenit  Christo  quam  aliis.  Quodsi 
hoc  est  impium  dicere,  restat  igitur  idem  quod 
prius,  quod  homo  non  dicatur  de  Christo  per  mo- 
dum  habitus,  sed  per  modum  substantiae. 

6.  Item,  quod  praedicalur  per  modum  habitus 
et  accidentis,  non  praedicatur  per  modum  substan- 
tiae  —  unde  quamvis  homo  dicatur  vestitus,  nun- 
quam  tamen  dicitur  vestimenlum  —  ergo  si  Filius 
Dei  diceretur  humanatus  per  modum  habitus,  nun- 
quam  diceretur  homo;  quodsi  hoc  falsum  est,  re- 
stat  idem  quod  prius4. 

CONCLUSIO. 

Christus ,  secundum  quod  homo,  est  substantia  et 
aliquid,  el  homo  de  eo  praedicatur  substan- 
tialiter ,  non  per  modum  accidentis  et  habi- 
tus  nisi  per  quandam  conformitatem. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  cum  dicilur,  quod 
homo  dicilur  de  Christo  per  modum  habitus  et  ac- 
cidentis,  dupliciter  potest  intelligi:  aut  ita,  quod  prae- 
dicatio  illa  sil  pure  accidentalis ,  ita  quod  non  sub- 
slantialis;  aut  ila.  quod  aliquo  modo  habeat  rationem 
praedicationis  accidentalis,  et  tamen  secundum  ve- 
ritatem  sit  substanlialis. 

Si  hoc  ultimo  modo  intelligatur,  sic  veritatem 
habet,  pro  eo  quod  humana  natura  in  Christo  quo- 


dam  modo  proprietatem  accidenlis  habet,  in  hoc 
videlicet,  quod  substantificatur  iii  supposito  alterius 
naturae ,  ita  quod  non  dat  illi  supposilo  primum 
esse,  sed  advenit  iam  completo  '".  Unde  sicul  albedo 
non  subslantilicatur  in  aliquo.  quod  sit  in  gencre 
fjiialitatis ,  sed  magis  in  substantia,  nec  illi  dat 
esse,  sed  iam  complelo  advenil ;  sic  per  quandam 
conformitalem  est  reperire  eirca  Christi  humanita- 
tem,  quae  substiinli/iratur  in  divina  persona,  ha- 
bente  perfectuin  esse  ex  alia  natura  quam  ex  ipsa 
humanitate,  videlicet  ex  divina.  Kt  propterea  oostri  (fotandmn. 
doctores  dixerunt,  quod  humana  natura  in  Christo 
vergit  in  accidens,  secundum  quandara  conformita- 
tem6.  Ethoc  si  intelligatur  sane,  est  dictum  subtiliter 
et  catholice.  —  Maxime  autem  inter  omnem  modum  I)e  |iil'il11- 
accidenlis  modum  habitus  habet,  pro  eo  quod  Imbi- 
tus  nominat  adiacentiam  unius  substantiae  respectu 
alterius,  quae  quidem  potest  esse,  utriosque  servata 
proprietate.  Et  ideo  Apostolus,  prudentissimus  lidei 
praedicator,  et  Auguslinus,  subtilissimns  fidei  defen- 
sor,  insinuant.  aliquo  modo  Clirisliiin  dici'  hominem 
secundum  habitum,  non  excludentes  per  hoe,  qui.n 
homo  dicatur  de  Christo  secundum  substantiam. 

Alio  modo  est  inlelligere,  quod  Christus  dica-  sens 
tur  homo  secundum  accidens,  ita  quod  modus  ille 
praedicandi  omnino  sit  accidentalis ,  et  non  secun- 
dum  subslantiam  8.  VA  hic  modus  dicendi,  licet  ali- conciosio a. 
quando  visus  fuerit  habere  O[)inionis  probabili tatem , 
manifesle  apparet  in  se  habere  erroris  temeritatem. 
Unde  et  illa  tertia  opinio,  quae  posuil  hoc,  ab  Alc- 
xandro  reprobata  est;  nec  immerilo,  quia  veritati 
illius  unionis  repugnat.  Hoc  enim  dicit  fides  recta  . 
quod  divina  natura  et  humana  unitae  suni  in  unam 
personam  :  ergo  Deus  dicitur  de  Cbristo  tanquara 
de  proprio  supposito,  el  homo  similiter.  Sed  homo 
cum  praedicatnr  de  aliquo  sicut  de  proprio  suppo- 
sito,  subslantialiter  praedicatur  et  significal  ipsum,  Conciono3. 
de  quo  dicitur,  esse  aliquara  substantiam;  e(  ideo 
ex  ipso  fidei  fundamento  oecessario  sequitur,  qnod 
sit  aliquid,  secuniliiiii  quod  homo9. —  Unde  ratio- 
nes  concedendae  sunt,  quae  ad  hoc  inducuntur. 

1.  *■!.  Ad  illud  quod  obiicitur  ad  oppositum  d*  - 

...  rinn. 

auctontate  Apostoh  el  Augiistmi.  lani   patel  respon- 
sio  ex  his  quae  iam  dicta  siinl.   Nam  etsi  homo  lia- 


1  Cfr.  Aristot.,  VII.  Metaph.  lext.  2.  et  46.  (VI.  c  I.  et  13.). 
*  Cfr.  Aristot.,  IV.    Metaph.    text.    2;  VII.    text.    I.  9eqq.; 
XI.  C.  3.  (III.  c.  2;   VI.  c.    I  ;   \.  c.  3.). 

3  Vide  Arisim,  VII.  Metaph.  text.  i.  (VI.  c.  I.).  —  Sub- 
Inde  pro  dicitur  el  paulo  inferius  (In  concluslone)  pro  dicatur 
cod.  U  bls  praedicatur.  in  fine  arg.  posi  per  modum  habitus 
cod.  aa  sic  proseqnitur:  rt  accidentis,  sed  praedicalur  per 
[)(•)•  modum  substantiae. 

4  Codd.  K  /.  hli  restat  quod  et  primutn. 

5  Cfr.  supra  q.  I.  ad  3.  el  q.  2.  ad  l.  —  Codd.  F  N  T  U  \ 
iniH  completo  esse.  Mox  pro  i>i  aliquo  edd.  /».  albo. 

r>  Adverte,  quod  B.  Alberl.,  hic  d.  7.  a.  6.  ait:  Natura  hn- 
mana  nuiiu  modo  est  accidens  nec  degeneral  Ih  accldens;  nec 
iinti(|ni  dlxerunt,  quod  degenrrat  Inaccidens,  sed  quod  vergit 
in  accidens,  et  novelll    vergit  mulaverunl    In  degenerat,  cum 


illa  valde  diversa  sint.  Videtur  enim  vergere  in  accidens  pro- 
pter  convenientlam  cum  accidentis  proprietate  quadam,  non 
propter  accldentis  naturam,  scil.  quod  potesl  nbesse  Flllo  Dei 
sine  diminutione  personae  el  advenll  el  slne  augmento...  ■*<-.] 
;ihsii ,  quod  degeneret,  quia  potius  generosa  iii  Cfr  supra 
pag.  180,  iini.i   t. 

7  Codd.  K  Z  adliclunl  ei 

8  Cod.  K  ri  noti  substantiaUs.    Paulo   Inferius   pro  mani- 
[rstr  apparei  <'<><\    manifeste  tamen  patet. 

0  Cfr,  Apologia  de  Verbo  Incarnato,    itore,  ol  vldetur, 

loanne  Cornublensl,  In  qua  contra  eos  Bgllur,  qul  Christum 
nliiliuil  rssc  negant,  secundum  quod  esl  homo  (Inter  opera 
ilii^'.  b.  S.  VlcL).     -   Puulo   superlus  pro  ra  ipso  fUei  codd. 

I     ,i  i    -.;     i/isiiis   /i.Iii. 


156 


SENTENTIARUM  I.IU.  III. 


beal  aliquo  modo  modum  habitus,  non  tamen  habet 
omnino.  Licel  enim  humanitas  advenial  iam  com- 
pleto1,  nihilominus  substantificatur  in  illo  tanquam 
in  proprio  suo  supposito,  quia  Dei  Filius,  qui  est 
suppositum  divinae  naturae  per  nalwram,  fecit  se 
supposiliiin  /mmanae  naiurne  per  gratiam. 

<).  Ad  illml  quod  obiicitur:  accidens  est  quod 
advenit  iam  completo  etc;  dicendum,  quod  si  assi- 
miletur  in  hoc,  quod  advenit  iam  completo,  non  ta- 
woiananm.  men  oiiiniiio;  (]iiia  accidens  omnino  adiacet  extrin- 
secus  et  dicit  modum  esscndr,  sed  humana  natura 
sic  advenit  illi  personae,  quod  non  adiacet  extrin- 
secus,  nec  dicit  modum  essendi  lanlum,  sed  ipsius 
hypostasis  substantiam  et  naturam. 

4.  .\d  illud  quod  ohiicilur,  quod  praedicatur 
denominative;  dicendum,  quod praedicatio  denomi- 
Modi * prae- nativa  potest  esse  quatuor  modis:  per  modum  inhae- 
denonTioa- rentiae,  ut  cuiu  dicitur:  isle  est  alhus;  per  modum 
transmutationis ,  ut  cum  dicitur:  Petrus  est  dealha- 
tus;  per  modum  possessionis ,  ut  cum  dicitur:  asi- 
nus  Socraticus ;  et  per  inodum  unionis ,  ut  cum 
dicitur:  ferrum  ignitum,.id  est  igni  unilum3.  Cum 
ergo  dicitur,  quod  praedicatio  denominativa  est  ac- 
cidentis;  dicendum,  quod  verum  est,  quando  est 
per  modum  inhaerentis,  non  autem  est  verum,  si 
semper  intelligatur  de  praedicatione  denominativa 
secundum  alios  modos.  — Cum  autem  dicitur:  Chri- 
slus  est  humanatus;  non  est  ibi  praedicatio  per  mo- 
dum  inhaerentis ,  sed  per  modum  unionis  et  rela- 
tionis.  Et  ideo  non  sequitur,  quod  humana  natura 
sit  accidens ;  nec  sequitur  ex  hoc.  quod  persona 
divina  sit  mutala,  quia,  quamvis  mutatio  absoluta 
in  accidente  ponat  mutationem  in  subiecto,  introdu- 
ctio  tamen  ipsius  relationis  in  esse  potest  esse  ex 
mutalione  facta  in  altero  extremo  \ 

b.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  impossibile  est, 
diversorum 5  genera  praedicari  de  eodem  suhstan- 
Notandum.  tialiter ;  dicendum,  quod  verum  est  de  illis  generi- 
bus,  quae  habent  oppositionem  el  distinctionem , 
sicut  sunt  genera  creatarum  rerum.  Non  sic  aulem 
esl  de  divina  natura  et  humana,  quia,  cum  humana 


si1  omnino  possibilis  et  io  omnimoda  obedientia,  ni- 
lnl  impedit,  quod  humana  natora  et  drvina  simul 
concurrunt  in  unam  personam,  ita  qnod  de  eadem 
persona  praedicetur  Deus  essentialiter  et  per  natn- 

r.nn.  et  de  ill.i  eadem  praedicetnr  homo  essentiali- 
ter  propter  unionem  gratuitam,  per  qnam  Dens, 
sicul  potuit  ei  voluit,  se  fecit  suppositum  natnrae 
humanae;  quod  qnidem  sic  fuit  sihi  facile,  sicut  fa- 
cile  est  bomini  sibi  indumentnm  somere,  immo 
mulio  facilins,  si  consideretnr  eius  summa  potentia 
et  creaturae  obedientia 6. 

6.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  Deus  et  homo 
diversas  habent  definitiones ;  dicendum,  quod  non 
sunt  diversae,  ita  quod  non  possunt  concarrere  in 
supposituin  iiniim,  si  Deus  facere  velit  illud,  pro 
eo  quod  inulto  magis  pendet  et  indiget  humana  ua-  Notandot 
tura  respectu  divinae  personae,  quam  aliquod  ac- 
cidens  respeclu  snhstantiae.  Non  est  ergo  Deo  im- 
possihile,  immo  valde  credibtie  et  possihile,  imino7 
verum,  quod  Dei  Filius  fecil  se  in  natura  humana 
in  incarnatione  personam  et  hypostasim  et  suppo- 
silum. 

Et  qui  hoc  inlelligit8,  manifeste  videt,  quae  ista-  De3opin 
rum  trium  opinionum  magis  accedit  ad  explicandum  cium. 
incarnationis  sacramentum.  Nam  tertia  opinio ,  quae 
negat,  Christum  aliquid  esse,  secundum  quod  homo, 
negat  etiam  °,  personam  Filii  hypostasim  esse  lmina- 
nae  naturae,  simpliciter  recedit  a  veritate.  Prima 
vero  opinio,  quae  dicit,  in  Christo  duo  esse  suppo- 
sita,  a  veritate  deviat.  Media  vero  opinio,  quae  di- 
cit,  unam  personam,  sive  hypostasim  duahus  natu- 
ris  esse  suppositam .  veritatem  dicit.  Unde  omnes 
doctores  communiler  tenent  hodie  opinionem  me- 
diam,  ut  loco  eius  quod  dicebat  illa  opinio,  unam 
personam  ex  duahus  naturis  esse  composilam ,  nunc 
dicatur  una  persona  duabus  naturis  esse  supposita, 
non  mulando  sensum  ,  sed  verba,  quae  multum 
sunt  in  tali  materia  ohservanda.  Ex  his  igitur,  quae 
dicta  sunt,  colligi  potest,  quae  sit  praedictarum 
opinionum  diversitas,  et  in  qua  earum  sit  maior 
probahilitas  veritalis  10. 


SCHOLION. 


I.  Uiic  quaeslione  eliditur  gravissimus  error  tertiae  opinio- 

nis  (quam  professus  est  Abaelardus),  scilicet,  quod  homo  de 
Cbrislo  praedicatur  accidentaliler ,  sive ,  uti  ipsc  dicebat,  non 
in  quid,  sed  in  quomodo  se  habens ,  ut  cum  dicilur:  homo 
indutus.  Ilinc  orta  esl  proposilio  etiam  a  Petro  Lombardo  (hic 


c.  I.  i.)  relata,  quod  Chrisliis  non  est aliqvid,  secundum  quod 
homo.  Hanc  permiram  proposiiionem  condemnavit  Alexander  111. 
(cfr.  hic  I.  fundam.) ,  qui  antea  fuit  celeBerrimus  magister  iuris, 
vocatus  Rolandus  Bandinelli,  Senensis  (1181),  qui  etiam  quodam 
modo  discipulus  fuil  Abaelardi.  Nuper  P.  Denifle  Ord.  Praed.  inve- 


1  Scil.  personae  Verbi. 

-  Cfr.  Aristot.,  I.  Topic.  c.  t,  et  VII.  Metaph.  text.  I.seqq. 
(VI.  c.  I.).  —  Codd.  OKSU  subiiciunt  tanium.  Pro  essendi 
edd.  hic  substituunt  adhaerendi,  et  paulo  inferius  inhaerendi , 
hoc  ultimo  loco  omissa  eiiam  voce  tnntiim. 

3  Edd.  addunt  et  corpus  animatnm,  id  est  animae  uni- 
tuui.  Mox  pro  accidentis  cod.  A  accidens ,  codd.  FNP  bb  ac- 
cidentalis. 

*  Cfr.  supra  png.  II,  nota  I.  —  Paulo  superius  post  in 
accidente  Vat.  subdit  absoluto. 


5  Vat.  dirersa,  sicut  et  in  obiectione  ipsa  hibetur.  Ali- 
quanto  inferius  eadem  Vat.  pro  simul  concurrunt  exhibet  sic 
concurrant  et  omilUt  deinde  ita. 

6  Cfr.  supra  d.   I.  a.   I.  q.   I.  in  corp.  et  ad  5. 

7  Cod.  A  hic  inserit  est. 

8  Pro  inlellkjit  cod.  L  intellexit.  Subinde  pro  accedil  codd. 
1  L  excedit. 

9  Pro  etium  cod.  A  ipsam. 

10  Cfr.  etiam  supra  Praenotata  post  divisionem  textus 
et  a.   I. 


DIST.  VI.  ART.  II.  QUAEST.  I. 


157 


nit  in  quodam  codice  saccnli  XII.  vel  Xlll.  hucnsque  incogniium 
Jibrum  Sententiarum  magistri  «  Rodlandl  »,  in  quo  inter  alios 
errores  Abaelardi  ctiam  praedicta  proposilio  refellilur.  Gravissimis 
aulem  argumentis  P.  Denifle  persuadel,  istum  Rodlandum  non 
esse  olium  ab  Alexandro  III.  (cfr.  periodicum  Archfv  Rir  l.itt.  u. 
Kirchcngeschicbte  des  Mittelalters  Hefl  2.  3.  pag.  134461).  — 
Quomodo  sanc  intelligendum  sit,  quod  humana  natura  in  Chri- 
sto  tergit  in  acciilens,  bene  explicaiur  i»  corp.,  ei  cfr.  pag.  153, 
nota  6.   Durandus  quidcm  errorem  Abaelardi  reprobal;   nihilo- 


minus  displicct  modus  loquendi,  quo  idem  explicat  suam  pro- 
positionem,  accidentaliter  esse  Verbo  unitam  naturam  bumananx 
II.  Alex.  II. il.,  S.  p.  111.  q.  6.  m.  3.  —  Scot.,  in  utroque 
Scripto  q.  3.  —  S.  Thom. ,  hic  q.  3.  a.  2;  5.  III.  q.  2.  a.  6; 
S.  c  Gent  IV.  <-.  37.  19.  —  B.  Albert,  III.  SenL  d.  7.  a.  6. 
—  Petr.  a  Tar. ,  hic  q.  i.  a.  2.  —  Richard  a  Med.,  hic  a.  3. 
(|.  2.  —  <Egid.  R.,  hic  q.  i.  a.  3.  —  Durandu,  hic  q.  i.  — 
Dionys.  Carth. ,  hic  q.  2.  —  Diel ,  hic  q.  2. 


ARTICULUS  II. 


De  qualilate  et  nobilitate  illius  unionis. 


Consequenler  quaeritur  de  qualitate  et  nobi- 
litate  illius  unionis,  ex  qua  consurgit  diversitas 
istarum  trium  opinionum ,  circa  quam  quaerun- 
tur  tria. 

Primo  quaeritur  de  illa  beatissima  unione  quan- 


tum  ad  terminum. 

Secundo  vero  quaeritur  de   ipsa  quanlum   ad 
modum. 

Terlio  vero  quaeritur  de  eadem  quantum  ad 


gradum. 


QUAESTIO  I. 

Utrum  unio  duarum  naturarum  sit  (erminata  ad  unitatem  personae. 


Circa  primum  sic  proceditur  et  quaeritur  de 
illa  unione  quantum  ad  lerminum;  et  quaeritur, 
utrum  terminata  sit  ad  unitatem  personae.  an  non. 
Et  quod  sic ,  videtur. 

1.  loannis  octavo  ':  Ego  principium,  qui  et  lo- 
mnia.quor  vobis ;  sed  ego  est  pronomen  demonstrativum, 

ergo  cerlam  demonstrat  personam :  et  qui  est  no- 
men  relalivum .  ergo  et  eandem  refert  personam : 
ergo  una  erat  persona,  quae  erat  principium ,  et 
quae  loquebalur.  Sed  principium  erat  secundum 
divinam,  et  loquebatur  secundum  bumanam  natu- 
ram:  ergo  unio  illa  ad  unitatem  personalem  videtur 
esse  terminata. 

2.  Item.  solus  Filius  Dei  est  unitus  humanae 
naturae;  sed  Filius  Dei  non  distinguitur  a  Patre  nisi 
in  persona:  ergo  necesse  est,  illam  unionem  habere 
pro  termino  unitatem  personalem  2. 

3.  Item,  unio  est  via  ad  aliquam  unitatem,  ergo 
si  non  sil  illa  unio  frustra,  ad  aliquam  unitatem  per- 
venit;  sed  non  perduxit  ad  unitatem  naturae,  quia 
nec  divina  natura  potest  lieri  humana,  nec  e  con- 
verso,  nec  ex  his  potest  fieri  tertia :  ergo  necesse 
est ,  quod  unio  iila  terminetur  ad  unitatem  per- 
sonae  3. 

4.  ltem.  quando  aliqua  duouniuntur,  quorum 
iiniiin  praedominatnr  alleri,  praedominaos  trahit  ad 


tum. 


se   illud  cui  praedominatur ;  sed  Dei  Filius   unitus 
est  humanae  naturae,  cui  per  onmia  praedomina- 
tur:   ergo   traxit  eam  ad   propriam   unitatem.    v 
non  traxit  eam  ad  unitatem  naturalem,  sicul  prius  * 
oslensum  est:  ergo  traxit  ad  unitatem  personalem. 

Skd  contra:  1.  .Eternum  non  potest  esse  lermi-  Ad  opposi- 
nus  rei   temporalis;  sed  unitas  personalis  Filii  Dei 
est  aeterna,  unio  vero  fuit  temporalis:  ergo  illa  unio 
non  poteril  terminari  ad  unitalem  personalem. 

2.  Item,  nihil  iinuin  et  idem  est  medium  et 
e.rlremum  et  terminus  in  eadem  actione5;  sed  per- 
sonae  unilas  in  illa  unione  habet  rationem  extremi: 
ergo  non  videtnr,  quod  habeat  rationem  termini. 

3.  Ilem,  aequalis  simplicitalis  et   dignitatis  esl 
persona  divina,  sicut  et  natura;  sed  propter  digni- 
tatem  et  simplicitatem  illius  naturae  unionem  illam  " 
impossibile  est  terminari  ad  unitatem  naturae6:  ergo 
impossibile  est  terminari  ad  anilatem  personae. 

4.  Item,  sicut  divinae  naturae  respondel  per 
sona  increata,  sic  humanae  nalurae  respondel  per- 
sona  creata:  ergo  cuni  terminus  unionis  aequaliter 
se  habeat  ad  exlrema.  et  unio  illa  non  possii  ter- 
minan  ad  unilatem  personae  crealae 7 ,  pari  ratione 
videtur.  quod  non  valeat  leriniuari  ad  unitatem 
personae  increatae:  ergo  simpliciter  est  verum,  quod 
unio  illa  non  terminatur  ad  uiiitatein  persooae. 


1  V»t>.  28.  Cfr.  Aagust.,  in  loan.  Evang.  ir.  38.  n.  u. 

2  Cfr.  SUpra    d.     I.  a.    I.  q.    2.  ol  d.  ■>.  a.    I.    q.    I.  —  In 
maiiiri  edd.  omlttunt  sohu. 

3  De  boc  Brg.  cfr.  Boeth.,  de  Ura   Peraona  el  duabua  na- 
tnris,  c.  6.  seq. 

4  Dlst  ■>.  b.  I.   <|.    I.  et  <|.   2.   ad    i.  —  De   maiori  cft*. 


Arisiot.,  I.  iU'  Caelo  ci  mundo,  text.  7    seqq.  (c,  i.  .  ubl 
lur,  corpua  compositum  moTeii  Beoundum  etementum  praedo> 
minans. 

1  Codd.  <i  l    niiiiiur.  Cflr.  d,  ■">.  ■    i    q.  I.  in  corp. 

ii.  i    8eni  .1.  s.  p,  i   ;i.  2.  q.  i.  ei  i>.  II.  q. 
7  Vlde  supra  d.  5.  b.  2.  q,  2.  ad  i . 


158 


SENTENTIARUM  Uli.  III. 


conci.  rsin. 

Duarum  naturarum  in  Cliristo  unio  terminatur 
<ul  unitatem  personae  divinae. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  quaedam  est  unio, 
?Pecies  4  iii  qua  est  iinius  unibilis  in  naturam  alterius  con- 
versio;  et  hocesl,  quia  unius  est  ad-alteriim  repu- 
gnantia  et  praedominantia ,  sicut  si  gutta  aqnae 
uniatur  amphorae  vini.  —  Quaedam  vero  est  unio, 
in  qua  est  ulriusque  unibilis  alteratio  et  tertiae  na- 
turae  produetio;  et  hoc,  quia  est  ibi  repngnantia  et 
non  excellens  praedominatio ,  sicut  uniuntur  ele- 
menta  ad  constituendum  corpora  mixta1. —  Quae- 
dam  vero  est  unio,  in  qua  non  est  unitorum  trans- 
mutatio,  sed  tertiae  naturae  constitutio;  et  hoc  est, 
quia  unibilia  non  habent  repugnantiam ,  habent  ta- 
men  mutuam  depenclentiam,  sicul  uniuntur  corpus 
et  anima  ad  conslitutionem  hominis.  —  Quaedam  vero 
est  unio,  in  qua  nec  est  transmutatio 2  nec  tertiae 
naturae  constitutio,  sed  unum  unibilium  fundalur 
tantum  in  altero.  Et  hoc  est,  quia  nec  est  ibi  repu- 
gnantia  nec  essenlialis  dependentia3,  est  tamen  ex- 
cellens  praedominalio;  sicut  quando  arbor  una  inse- 
ritur  stipiti  alterius  arboris,  lunc  utraque  arbor 
servat  naturam  propriam,  et  tamen  una  arbor  sub- 
stantificalur  in  stipite  alterius  arboris,  ita  quod 
unus  est  stipes  ulriusque. 

Hoc  tamen4quarto  unionis  genere  habet  uniri  na- 

conciusio  i.  tura  divina  humanae.  Quia  enim  nulla  est  repugnantia 
inter  naturam  divinam  et  humanam,  ideo  nnlla  est  ibi 
transmutatio ,  nec  conversio.  Quia  vero  non  est  mu- 
tua  dependentia ,  non  est  lertiae  naturae  constitutio. 
Sed  quia  est  ibi  alterius,  scilicet  divinae  naturae,  prae- 
dominatio,  necesse  est,  quod  divina  natura  humanam 
naturam  trahat  ad  unitatem;  sed  ad  unitatem  natu- 
rae  non  potest  trahere  sine   transmutatione  et  con- 

concinsioa.  versione :  necesse  est  ergo,  quod  eam  trahat  ad  uni- 
tatem  personae,  et  una  et  eadem  hyposlasis  sit 
divinae  naturae  et  humanae,  ut  quasi  humana  na- 
tura  fundetur  et  substantificetur  in  divino  stipite.  — 

coroiiarium.  Et  ideo  multiim  assimilatur  ista  imio  ei  unioni,  quae 


est  per  ineertionem.  Propter  quod  etiam  fortassis 
dicit  beatns  lacobus  primo"':  ln  mansuetudine  susri- 
pite  insitum    Verbum.  —  Concedendum  est  igitur, 

quod  illa  iiino  terminatur  ad  unitatem  personae. 

1.  \d  illml  quod  obiicitur,  quod  unitas  illius  soiatio 
personae  est  aeterna;  dicendum,  quod  perscma  no- 
minat  ipsum  suppositum  in  comparatione  ad  natu- 
lain,  cui  subiicitur;  sic  et  dignitas  personae  atten- 
denda  est  respeclu  naturae6.  Potest  igitnr  persona 
illa  comparari  ad  nalurain  diuinam,  et  sic  eius  di- 
gnitas  est  aeterna.  1'otest  etiam  comparari  ad  oatu- 
ram  divinam  pariter  et  humanam;  et  sic  connotat 
aliqnid  lemporale,  et  ralione  illius  connotati  dicilur 
esse  terminus  unionis.  Illa  enim  unio  non  fecit,  ut 
illa  persona  esset  vel  una  esset,  sed  fecit,  quod  per- 
sona,  quae  erat  una  in  nalura  simplici,  esset  una  in 
natura  duplici 7. 

±  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  unitas 8  perso- 
nalis  est  extremum,  ergo  non  est  terminus;  dicen- 
dum,  quod  secundum  unain  comparationem ,  quam  *<*"><! 
habet,  videlicet  ad  divinam  naturam,  esl  exlremum; 
secundum  autem  comparationem,  quam  habet  ad  hu- 
manam  naturam,  est  unionis  terminus,  quia  per 
illam  unionem  faclunresfr,  ut  persona  Verbi  esset 
homo.  Secundum  autein  comparationem,  quam  habet 
ad  utramque  naturam,  tenet  rationem  medii.  Nih.il 
autem  impedit,  unum  et  idem  diverso  respectu  ha- 
bere  comparationem  medii  et  extremi  et  termini; 
et  per  hunc  quidem  modum  in  proposito  inlelligen- 
dum  est. 

3.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  propter  sum- 
mam  simplicitatem  divinae  naturae 9  non  potest  uniri 
humanae   naturae  in   unitatem  naturae;  dicendum, 
quod  non  est  simile:  quia  plures  naturas  in  unam 
naturam  cedere  repugnat  simplici  naturae,  sed  plu-  ""*' 
res  naturas  uniri   in  unitatem  personae  non  repu-  sj^8» 
gnat  simplici  personae  duplici  ex  causa.  Una  quidem  S0Qae- 
est,  quia,  sicut  plures  personae  possunt  esse  in  una 
natura,  ita  quod  non  impediunt   naturae  simplicita- 
tem;  sic  plures  naturae  in  una  persona  10.  Alia  vero 
ralio  est,  quia  persona  divina  potest  fieri  suppositum 
humanae  nalurae  sola  relatione  humanae  nalurae  ad 


1  Hanc  duplicem  unionem  Aristot.,  I.  dc  Generat.  et  cor- 
rupt.  texl.  88.  seqq.  (c.  10.)  describit  sic:  Activorum  autem  et 
passivorum  quaecumque  sunt  facile  divisibilia,  multa  quidem 
paucis  el  tnagna  parvis  composita,  non  laciunt  mixtionem,  sed 
augmenlationem  dominantis;  mulatur  enim  alterum  in  domi- 
nans.  Ideo  gutta  vini  decem  millibus  congiis  aquae  non  misce- 
tur;  solvitur  enim  forma  et  mutalur  in  universam  aquam. 
Quando  autem  potentiis  adaequantur  quodammodo,  tunc  mutatur 
quidem  utrumque  in  dominans  ex  sui  ipsius  natura,  non  gene- 
ratur  autem  alterum,  sed  medium  et  commune...  Mixtio  autem 
cst  miscibilium  alteratorum  unio.  —  Paulo  superius  post  est  ibi 
repugkantia  codd.  FGX  adiungnnt  et  praedominantia;  edd. 
I,  2  et  praedominatio ,  quae  edd.  et  subinde  pro  et  non  ex- 
cellens  substituunt  sed  non  excellens. 

2  Cod.  U  addil  unilorum. 

3  Ex  iis  quae  praecedunt,  supple  cum  Vat.  mutua.  De 
his  modis  unionis  vide  supra  pag.  8,  nota  3,  et  Alan.  ab  Insul. , 
Theolog.  Regul.,  regul.   100. 


4  Pro  tamen  edd.  tahtum,  codd.  K  P  Q  Z  bb  autem,  qui 
codd.  et  deinde  textum  aliquantulum  mutatum  exhibent  sic: 
uniri  habet  natura  Iuunana  dirinae.  —  De  iis  quae  sequuntur 
cfr.  supra  d.    I.  a.   I.  q.   I. 

5  Vers.  21.  —  Paulo  superius  pro  et  una  codd.  Z  bb  ut 
una. 

6  Cfr.  supra  d.  5.  a.  2.  q.  2.  ad  I.  —  Paulo  superius 
post  dicendnm,  quod  edd.  cum  paucis  codd.  inserunt  sicut ; 
et  subinde  post  et  sic  eius  dignitas  Vat.  cum  cod.  cc  supplet 
et  unitas ,   de  qua  revera  agit  obicctio. 

7  Vide  supra  a.   I.  q.  2. 

8  Codd.  I  L  aa  cc  unio. 

9  Hic  vel  supple  cum  Vat.  ipsa,  vel  lege  cum  edd.  I  ,  2 
divina  natura  pro  divinae  naturae.  Mox  edd.  bis  simplicitali 
pro  simplici. 

10  De  quo  vide  I.  Sent.  d.  8.  p.  II.  q.  I ;  de  propos.  seq. 
cfr.  supra  d.   I.  a.   I.  q.   I. 


DIST.  VI.  ART.  II.  QUAEST.  II. 


159 


ipsam ,  quae  quidem  relatio  nihil  ponit  novum  circa 
personam  Verbi ,  sed  solum  in  natura  assumta;  et  ideo 
unio  naturarum  unitati  personae  non  repugnat.  Non 
sic  autem  est.  quando  unio  terminatur  ad  unitatem 
naturae,  ubi  non  solum  notatur  esse  respectus,  sed 
etiam  notatur  convenienlia  fieri  in  fprma ;  et  hoc 
non  potest  fieri  sine  compositione  sive  transmuta- 
tione  aliqua. 

4.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  unio  illa  non 
potest  lerminari  ad  unitatem  personae  creatae;  di- 
cendum,  quod  non  est  simile,  quia  divina  natura 
non  potest  substantificari  in  persona  creata.  Quod 
dnm.  enim  substantificatnr  in  aliquo  minus  habet  de  sta- 
bilitate,  quarn  illud  in  quo  substantificalur;  et  ideo, 


quia  veriori  modo  est  ens  et  per  se  stans  natnra 
divina  quam  liumana,  ideo  buinana  natura  potest 
innili '  divinae  personae,  quamvis  divina  nalura  non 
possit  inniti  naturae  creatae.  El  ideo  polest  fieri  unio 
in  unilatem  pcrsonae  increatae,  quamvis  non  possit 
lieri  unio  in  unitalem  personae  creatae.  —  Bsl  et  alia  Aiia  ratio. 
ratio:  quia  persona  semper  habet  denominari  a  di- 
gniori  proprietate 2;  et  ideo  divina  uatura  et  hu- 
mana  in  unam  concurrunt  hypostasim.  Et  cum  sem- 
per  necesse  sit.  divinam  naturam  excellere  digni- 
tate,  non  potest  fieri  unio  in  unitalem  personae 
creatae,  licet  possit  fieri  unio  io  unitalem  personac 
increatae.  Et  ideo  patet,  qnod  non  est  simile  quod 
assumit  pro  simili,  sed  valde  dissimile. 


SCHOLIOS. 


I.  In  hac  quaestione,  quae  multa  continet  notatu  digna, 
plura  magis  explicantnr,  quae  iam  tacta  sunt  supra  d.  5.  a.  2. 
q.  2,  ubi  probatur,  nullatenus  in  Cliristo  fuisse  assumtam  per- 
sonam  humanam.  llic  vero  positi\e  docetur,  terminum  buius 
unionis  esse  personam  dicinam. —  In  descriptione  quatuor  spe- 
cicrum  unionis  recensctur  secundo  loco  unio,  quae  fil  in  mixtio- 
nibus  sive  combinationiljus  chimicis;  ubi  auctor  lalibus  ulitur 
terminis,  qui  differentiam  opinionis,  quae  est  inter  Ss.  Thomam 
et  Bonaventuram  respectu  unitatis  formarum  subsUinlialium,  satis 
manifestant,  si  conferuntur  cum  verbis  S.  Tbomae  de  eadem 
specie  unionis  prolalis,  quae  sic  sonant:  «  Teriia  natura  com- 
ponitur  ex  duabus  naturis  non  manentibns ,  sicul  ex  quatuor 
elementis  componilur  mixtum  »  (III.  Senl.  d.  5.  q.  I.  a.  2.  in 
corp.).  De  hac  differentia  opinionum  cfr.  11.  Sent.  d.  13.  a.  2. 
q.  2.  in  scholio. 

II.  Ad  expiicandam  quartam  speciem  unionis,  qiiae  csi  in 
Chrislo,  et  praecipue,  quod  ita  fit  ista  unio,  ut  unum  sit  alte- 
rius  eique  proprium ,  quin  unum  mutetur  ih  alterum;  hic  adhi- 
betur  similitudo  quaedam  sumta  cx  arbore,  quae  inserta  est  in 
slipite  altcrius  arboris.  Haec  similitudo  magis  explicatur  ab  Ale- 
xandro  Ilal.  (S.  p.  III.  q.  7.  m.  I.  a.  I.)  sic:  «  Surculus  piri  uniiur 
arbori,  cui  inseritur,  sicut  pomo  vel  .ilii;  servalur  enim  natura 
ulriusque,  scilicet  p/ri  et  pomi,  nec  unquam  Bet  pirum  po- 
iiiiiii) ,  nec  e  converso;  nec  ex  illis  efflcitur  terlium,  scilicet  ar- 
bor  aliqua,  quae  nec  sii  pirum  nec  potnttm;  sed  unum  fit  de 


altero,  sive  est  de  allero,  sicut  pirus  de  pomo,  quia  in  inser- 
tione  dominans  trahil  alterum  ad  sui  unitatem,  ita  quod  esl  dr 
illo,  sed  non  est  ttlud »  etc;  sSecundum  hunc  modum  dicen- 
dum,  sicut  possumus  dicere  —  nam  umi  sumus  diijni  eorrir 
giam  calceamenti  solvere  [Luc.  3,  16;  loan.  I,  27.],  hoc 
sacramentum  unionis  exponere  —  quod  unio  humanitatis  ad  Dei- 
tatem  esl  illa,  in  qua  unuin  fit ,  vel  est  de  altero;  et  non,  in 
qua  iinuin,  scilicel  tertium,  sit  e.v  illis  »  [scilicel  ui  sit  compo- 
siiiu  rigorosa  per  mutationem  utriusque  eitremi]. —  Ipsa  verba 
Alexandri  iam  insinuant,  quod  haec  simililudo,  licetsit  aptaad 
quasdam  proprietates  huius  unionis  illusirandas,  tamen  claudi- 
cet  in  multis  aliis,  quae  melius  explicantur  quibusdam  aliis  si- 
militudinibus.  Prae  ceteris  servit  similitudo  unionis  anim 
Gorporis,  iam  in  Symbolo  Alhanasiano  adhibita,  de  qua  S.  Thoin. 
(Quaest.  disput.  de  unione  Verbi  etc.  a.  I.)  dicit:  cHuius  unio- 
nis  exemplum  in  rcbus  crealis  nulluin  est  propinquius  quam 
unio  animae  rationalis  ad  corpus  ».  Tamen  etiam  baec  analo- 
gia  non  parum  d.'ficit. 

III.  Praeter  laudatum  Alexandrum:  Scot.,  in  utroque  Scri- 
pto  III.  Sent.  d.  I.  q.  l.o;Quodl.  q.  19.  —  S.  Thom.,  III.  Sent. 
d.  ii.  q.  I.  a.  2.  3.;S.  III.  q.  2.  a.  1 .  2.—  I!.  AJberL,  hic  a. 
3.  —  Petr.  a  Tar.,  III.  Senl.  d.  3.  q.  i.  a.  I.  2.  —  Rlchard.  a 
Med.,  III.  Sent.  d.  5.  a.  (.  q.  2.  —  .Kgid.  H..  ID.  SenU  d.  •'..,,. 
I.  a.  2.  3.  —  Durand.,  III.  Sent.  d.  5.  q.  2.  —  Dionys.  Cartb., 
III.  Sent.  (1.  3.  q.  2.  —  Dicl ,  III.  Sent.  d.  5.  q.  unica. 


QUAESTIO  II. 

Ulrum  modus  unionis  duarum  naturarum  sii  singularis,  an  reperiatur 
aliquis  unionis  modus  ei  consimilis. 


Secundo  quaeritur  de  illa  unione  quantum  ad 
modum;  et  est  quaestio,  utrum  modus  illius  unionis 
sit  singnlaris,  an  reperiatnr  aliquis  unionis  modns 
ei  consimilis.  F.t  quod  sii  singnlaris,  videtnr: 

1.  Auctoritate  i[)sius  Mgazelis  in  sua  Metaphy- 

lenta.sica  :t.  iibi  poitit  modos  unius.  Ihi  ciiim  dividit  unum 

mnpliciter  el    uuiini   seeundwm  qwidk  Unum  sim- 


pliciter  drvidit  in  tn>s  differentias:  primo  in  iinuni.  Modi 
in  quo  oon  est  muliitmlo  ncc  actu  nec  potentta,  atuiam. 
punctus  et  unitas:  secnndo  in  onum,  in  qno  oon 
cst  multiludo  actu,  quamvis  sit  polentia,  sicul  esl 
linea;  lertio  inunum,  in  quo  est  multitudo  actuel 
potentia,  nl  lectus  el  membrum,  in  quibns  sunl  actu 
inulia.  Unum  aiiiciu  secundum  quid  in  quinqne  dit- 


1  Edd.  ncc  non  aliqul  codd.  bic  el  paulo  post  verbum 
iiiiuli  infeliciter  transformarunl  in  uturi. 

2  Quod  probalum  c>i  supra  d.  5.  a.  2.  q.  2.  ad  I. 

3  Libr.  I.  c  B.  Qul  liber  esi  secunda  pars  operid  philoso- 
phici  ab  Algazele  composili  el  Vepctiis  an.  1536  sub  nomine 
Logica  el  philosopbia  Algazelis   Vrabis   In   lucem  ediU.    In  liac 


secunria  pnrte,  quae  inscribitur  ///"■/•  phitosophiat ,  b  cap  1-7. 
ti-.ict.ii  ir  de  divislonibus  entte,  scll.  In  causam  •■!  causatum, 
in  univeraale  el  particulare;  cap.  B.  .i^rit  de  lertia  divisione 
entis,  in  iininii  bcII  el  mulla,  ei  exponitur  Ibi,  quod  uinnn 
■  .iiiuil  dicitur  vere  el  proprie,  aliud  improprie.  /'///////  vero  pro- 
prit  dicitur  quodlibel  singulare  signalum,  el  hoc  quidem  tribus 


160 


SENTENTIARUM  LIB.  III. 


ferentias  babel  dividi,  videlicel :  in  nnum  generet 
ut  est  bomo  et  bos;  in  unum  specie,  ut  Socrates  et 
Plato;  in  Bnum  accidente,  ut  est  nix  et  cera 
in  uiiiiin  proport/Ume,  ut  Bunt  auriga  et  nauta;  in 
uiiimi  svMecto,  sicul  dutee  et  album  inaliqua  sub- 
stanlia  una.  Sed  nullo  istorum  modorum,  ut  patet 
discurrenu'  per  singula,  est  illa  unio,  quae  est  in 
Christo:  ergo  videtur,  qnod  modns  illius  unionis 
excedal  omnes  uoionis  modos. 

2.  Item.  hoc  ipsum  videlur  auctoritate  Arislo- 
Modiiisectelis,  qui  dividil  nnum  in  Prima  PhilosophJa1  in 
Kri&M'  unum  per  se  et  in  nnuin  per  acddens.  Unum  per 
aecidens  dicitur  sicul  duo  accidentia  in  uno  subie- 
cto.  Unmu  antem  per  se  dicilur  decem  modis,  sci- 
licet  continualione ,  qnorum  terminus  unus;  unum 
specie  vel  forma,  ut  Socrates  et  Plato  in  horaine; 
unum  qenere,  ut  homo  et  bos  in  animali;  nnum  de- 
finitione,  ut  illa  quae  habent  eandem  definitionem, 
vel  quorum  unum  est  definitio  alterius;  nnum  indi- 
msibilitate,  ut  punctus;  unum  numero ,  ut  siogula- 
re;unum  simplicitate  vel  essentia,  ut  universale2; 
nnum  totalitate  vel  perfectione,  ut  circulus;  unum 
proportione,  ut  auriga  et  nauta  ;  unum  materia ,  ut 
omnia  eorporalia.  Sed  nullo  istorum  modorum  est 
unio  in  persona  in  Christo :  ergo  videtur.  quod  sit 
unio  modo  singulari  et  proprio. 

3.  ltem ,  hoc  ipsum  videlur  auctoritate  Bernardi 
Modiosec.  ad  Eugenium  quinto",  ubi  distinguit  unum  novem 
Bemard.  ^.g  ^  scilicet  ubi  ait  sic :  «  Est  unitas  collecliva, 
ut  videlicet  multi  lapides  faciunt  unum  acervum  ; 
est  unitas  conslitutiva ,  ut  cum  lnultae  partes  unnm- 
quodque  tolum  constituunt ;  est  unitas  con iuga tiva, 
qua  fit ,  ut  duo  iam  non  duo ,  sed  una  caro  sint  * ; 
est  unilas  nativa ,  qua  anima  et  carne  unus  homo 
naseitur;  est  unitas  poteslativa ,  qua  homo  virtutis 


non  inrtabilis,  non  disamilis,  sed  unus  sibimet  ni- 
titur  inveniri ;  est  unitas  eonsentmea,  cum  per  ca- 
ritatem  multorinn  liomiiium  BSt  cor  wimim  et  <n,ima 
/,,,,  ■' ;  est  nnitas  votiva,  eum  aoiraa  omnibus Totis 
Deo  adhaerens  imus  tpvitus  est ;  est  umtas dignn- 
Hr„  ,  qua  limns  noster  a  D.m  Verbo  in  unam  as- 
sumtus  esl  peTSonam».  Est  et  postrema  unitas  Tri- 
nitatis,  de  qua  ip>*'  Bernardus  subdit6:  «  Verum 
et  quid  sunt  ad  illud  unum  »?  ergo  si  unitas  ista, 
qua  I)ei  Verbum  unitum  est  carni  speeiali  dilTeren- 
tia,  diiitiir  unitas  dignativa;  videtur  ergo,  quod 
unio  praedicta  singnlarem  iiiodum  babeat. 

4.  Item,  hoc  ipsum  videtur  auctoritate  prophe- 
tici  verbi;  dicitur  enim  leremiae  trigesimo  primo7: 
Novum  faciet  Dominus  super  terram,  hoc,  inquam, 
dicitur  de  illa  unione  creata;  sednonessel  novum, 
si  simile  haberet:  videtur  ergo,  quod  inter  omnes 
uniones  sil  unio  una  singularis. 

Sed  contra  :  1.  Ad  Ephesios  quinto8:  Erunt  duo  .k&v 
in  carne  una  ;  Sacramentum  hoc  magnum  est;  ego 
autem  dico  in  Christo  et  in  Ecclesia  ;  Glossa:  «  Quia 
Christus,  qui  Deus  erat  apud  Patrem,  per  quem  et 
facli  sumus,  factus  est  per  carnem  particeps  noster, 
ut  illins  capitis  corpus^essemus»:  ergo  videlur,  quod 
unitas  illa,  quae  est  Verbi  ad  carnem .  sit  consimi- 
lis  illi ,  quae  est  viri  ad  uxorem  :  non  igitur  est  uni- 
las  singularis. 

%  Item,  illa  unitas,  qua  Verbnm  est  unitum 
carni,  est  unitas  personalis ,  sicut  supra  9  ostensum 
est;  sed  unitas  illa,  qua  anima  unitur  carni ,  quae 
est  unitas  nativa,  est  unitas  personaUs :  ergo  vide- 
tur,  quod  illa  unitas  communis  sit  cum  aliis  crea- 
turis. 

3.  Item,  unitas  illa,  qua  Deus  unitur  carni ,  est 
ex  summa  potestate  Dei  —  unde  in  quadam  Sequen- 


modis.  Primo  dicitur    unum  verissime  id   unum    singulare,  in 

quo  non    est    mullitudo  in  poteniia  nec  effectu,  ut   punctus  et 

essentia   Creatoris,    quoniam    Ueus    nec  dividitur  nec  est  rece- 

ptibilis   divisionis...    Secundo    dicilur    unum    continuatione ,    in 

quo  non    est    multitudo   in    effectu,    sed  in  potentia,  quoniam 

receptibile  est  multitudinis,  ut  cum  dieitur:  haec  linea  est  una 

et  duae,    et:    hoc    corpus   est  unum  et  duo  corpora;  si  enim 

fuerit  in  eis   incisio,    dicetur    in    eis    dualitas...    Tertio    dicitur 

unum  secundum  ligationem,  in    quo    est  multitudo  in  effectu, 

sicut  lectus  unus  et  quodlibet  singulare   compositum  ex  diver- 

sis  partibus,  sicut  compositio   membrorum  hominis  ex  osse  et 

carnibus  et  venis...  Unum   auiem   improprie  dicitur,  cum  no- 

men  unius  dicitur   de    multis,    quae    sunt  sub  uno  universali; 

et  haec   sunt    quinque.    Primum    est    unum  genere...   secundo 

unum  in  specie...  tertio  unum  in  communi  accidente...  quarto  di- 

citur  unum  proportione...  quinto  dieiiur  unum  in  subiecto  »  etc. 

—  Mox  pro    iinins   edd.    perperam    unionis,   et  subinde  post 

dividit  unum  Vat.   addil    vn    unum.    Aliquanto  inferius  pro  in 

mum  aecidente  codd.  AFHlLT  aa  unum  in  accidente,  edd. 

1.  2  i7i  unum  in  accidente. 

1  Libr.  V.  teit  7.  seqq.  et  X.  lext.  I.  (IV.  c.  6.  et  IX.  c. 
I.y  —  Piiulo  inferius  sola  Vat.  verbis  sicnt  duo  accidentia  in 
uno  subiccto  praemittit  sicut  acddms  in  sue  suhiecto .  rel. 
Aeque  iuste  illis  verbis  addere  potuit:  sicut  unum  accidens  in 
duobus  subiectis,  v.  gr.  albedo,  quae  accidit  Socrati  et  Platoni, 
et  in  qua  conveniunt  sive  unum  sunt.  —  Mox  pro  decem  mo- 


dis ,  quam  leclionem  contextus  exigit  et  cod.    bb  etiam  habet, 
alii  codd.  et  edd.  novem  modis. 

2  Edd.  ut  essentia  vel  unwersale.  Paulo  inferius  pro  in 
Christo  codd.  K  Z  bb  Christi. 

3  De  Consider.  c.  8.  n.  18.  Cfr.  Serm.  80.  de  Diversis 
(alias  44.  ex  Parvis). 

*  Gen.  2,  24;  Matth.  19,  o.  —  Paulo  ante  pro  unum- 
quodque  codd.  GHIKLTUZ  aa  cc  quodque ,  codd.  NX 
quodcumque ,  edd.  unum. 

5  Act.  4 ,  32.  —  !n  propos.  seq.,  quae  respicit  I.  Cor.  6  , 
17,  codd.  MO  post  votiva  adiiciunt  vel  votuntaria  ,  et  dein 
post  spiritus  est  Vat.  subdit  cum  eo.  Mox  pro  a  Dei  Verbo 
Vat.  a  Deo  Verbo  et  plurimi  codd.  Dei  Verbo.  Edd.  I  ,  2  ul- 
timam  propositionem  allegatne  sententiae  sicexhibent:  Est  uni- 
tas  dignaliva,  qua  Filius  Dei  dignatus  est  assumere  nostram 
naturam. 

6  Loc.  cit.  n.  19.  ubi  textus  origin.,  cui  etiam  cod.  tl  as- 
sentitur,  sic:  Verum  haec  omnia  quid  ad  illud  summum  atque, 
ut  ita  dicam,  unice  1'num? 

7  Vers.  22.  —  In  fine  arg.  pro  unio  una  codd.  K  P  Q  Z 
bb  unio  iita ,  Vat.  unio  ista. 

8  Vers.  31.  seq.  —  (ilossa  hic  nllegata ,  quae  invenitur 
apud  Rabanum  in  hunc  locum,  sumta  est  ex  Augusi.,  XII. 
conlra  Faustum,  c.  8. 

9  Quaest.  praeced.  —  In  fine  arg.  pro  communis  sit  Vat 
conimiuiicet. 


DIST.  VI.  ART.  II.  QUAEST.  II. 


1 6 1 


tia ' :  «  Potestate,  non  natura,  fit  Creator  crealura  »: 
—  ergo  videtur,  quod  illa  sit  unitas  poteslativa; 
sed  ille  modus  competit  et  reperitur  in  creatura : 
ergo  etc. 

4.  Item,  aut  illa  unio,  qua  divinitas  unitur  hu- 
manilati,  est  naturalis ,  aul  gratuita ;  si  natura- 
lis :  ergo  conlinetur  sub  unilalibus  illis,  quae  a  Phi- 
losopbo8  assignantur  ;  si  gratuita:  ergo  cum  unitas 
gratuita  sil  unitas  votiva,  sicut  dicit  Bernardus,  vi- 
detur,  quod  iste  modus  unitalis  divinae  non  faciat 
specialem  unitalis  dilferentiam. 

C  0  N  G  L  U  S  I  0. 

Unio  duarum  naturarum  inpersonae  unitatc  quoad 
omnes  conditiones  simul  collectas  superexccdil. 
omnem  naluram  et  gratiam  communem  et  phi- 
losophicam  rationem. 

Pespondeo  :  Dicendum,  quod  sicut  nulla  crea- 
tura  perfecte  Deo  assimilatur,  sed  quodam  modo  est 
similis,  quodam  modo  dissimilis ;  et  ubi  una  crea- 
tura  habet  similitudinem,  frequenter  alia  3  habet  dis- 
similitudinem  :  per  hunc  modum  intelligendum  est 
circa  hanc  sacratissimam  unionem.  Si  enim  loqua- 
mur  de  ipsa  quantum  ad  speciales  eius  conditiones 
singillatim  acceplas ,  sic  potest  habere  convenien- 
liam  cum  modis  unitatum  in  creaturis  repertis;  si 
autem  loquamur  quantum  ad  collectionem  suarum 
proprietatum ,  sic  dicit  modnm  unilatis  singularis. 
Et  hoc  patet  sic.  In  hac  enim  unione  est 4  con- 
siderare  distantiam  unibilium,  unionis  principium, 
unionis  terminum  et  unitorum  vinculum.  Quantum 
ad  distanliam  unibilium,  qua  unitur  Creator  crea- 
turae,  convenit  cum  unitate  5  votiva.  Quantum  ad 
unionis  principium  convenit  cum  unitale  poteslativa; 
quia  talis  unitas  est  ex  divina  virtute  et  mera  gra- 
tia.  Quantum  autem  ad  unionis  terminum  convenit 
cum  unitate  nativa,  quae  quidem  terminatur  ad  uni- 
tatem  personae.  Quanlum  autem  ad  unionis  vincu- 
lum  convenit  cum  unitale  coniugativa ,  in  qua  est 
vinculum  perpetuum  et  individua  copula.  Quantum 
aulem  ad  omnes  conditiones  simul  collectas  nullum 
modum  habet  unitatis  sibi  consimilem,  quia  super- 
loaio  2.  excedit  omnem  naturam  et  onmem  aliam  gratiam 
communem,  videlicet  quod  divina  natura  et  humana 
unianlur  in  unam  personam  indissolubiliter  per  Dei 
potentiam. 

Et  ideo   concedendum  est,  quod  lalis  unio  su- 


usio  I. 


Diorcon 
tinda. 


perexcellit  °  omnem  considerationem  philosophicain  ;  coaciusio  3. 
nec  mirum,  quia  ad  ipsam  vix  perlingit  ratio  per 
fidem  elevata.  Et  ideo  Bernardus  secundum  istam 
unionem  assignavit  specialem  unitatis  ditferenliain  . 
vocans  eam  unitatem  dignatwam.  —  Concedendae 
sunt  igilur  rationes,  quae  sunt  ad  istam  partem. 

1.  \d  illud  ergo  quod  obiicitur  in  conlrarium ,  Soiotio  op- 

■        •      ...  .       .  .  iiosilorom. 

quod  similis  est  uniom  comugativae ;  lam  patel 
responsio:  quia,  etsi  sit  similitudo  quanlum  ad  vin- 
culum,  non  tamen  est  similitudo  quantum  ad  tcr- 
minum,  vel  distantiam  unibilium. 

2.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  similis  est  um- 
tali  nativae,  pro  eo  quod  est  unio  in  persona;  di- 
cendum,  quod  etsi  sit  similitudo  quantam  ad  ter- 
minum ,  non  tamen  qiianlmn  ad  vinculum,  ieldi- 
slantiam  unibilium. 

3.  Ad  illud  quod  obiicilur,  quod  esl  siiuilis 
unitati  polestativae ;  dicendum,  quod  etsi  sil  simi- 
litudo  quantum  ad  principium ,  quia  utraque  est  r\ 
virtute  divina,  dissimililudo  tamen  est  quantiim  ad 
vinculum  el  quantum  ad  terminum. 

U.  Ad  illud  quod  obiicilur,  quod  est  similis  uni- 
tati  votivae,  cum  sit  per  gratiam  ;  dicendum,  quod 
est  alia  gratiae  differenlia,  qua  anima  unitur  Deo 
per  caritatem  perfectam,  et  qua  nalura  humana 
unilur  Verbo  in  unitatem  personae ;  nec  tantum 
quantum  ad  hoc  est  difTerentia,  sed  etiam  quantum 
ad  vinculum  et  quantum  ad  terminum ;  et  ideo  ista 
unio  facit  singularem  inodnin  \ 

Si  aulem  quaeratur  sutlicientia  unitatum  modo-  o^estio  in- 

...  ,      .  cidens. 

rum  assignatorum ;   dicendum,   quod   ista  quaestio 

alibi 8  habet  suum  locum,  et  singula  suis  locis  Ira- 
ctanda  sunt.  Illorum  tamen  novem  modorum  unita- 
tum,  quos  Bernardus  assignat,  polest  sic  suini  sul-  s..ivitur  ex 
ncientia.  Est  enun  umlas  naturahs  et  gratuita,  et 
unitas  super  utramque  constiluta.  Unitas  autem  ua-  ' '»''•«  »- 
turalis  est  m  quadruplici  dinerentia.  Quaedam  enim 
est  per  aggregationem  rerum  differentium  distincta- 
rum,  sicut  unitas  collectica.  Quaedam9  esl  per  eoU 
ligationem  rerum  formaliter  difleivntiuin .  sive  par- 
tiuni  heterogcnearuin;  et  sic  est  unitas  constilutiva. 
Quaedam  per  coniunctionem  differentium  sexu  .  ope- 
ratione  convenientium  ;  et  sic  esl  unitas   coniuga- 
tiva.  Quaedam  perunionem  differentium  naturarum 
in  unioncm  concurrentium  ;  et  sic  est  unitas  nativa. 
—  Unitas   aiiicin    gratuita  similiter  quatuor  habel  ' 
differentias :  aul  enim  est   unitas  eiusdem  animcu 
(ul  se  secundum  statuum   diversitatem ,   el  sic  esl 


1  ln  fest.   N.itiv.    Domini.   Cfp.    Franc.    los.  Mone 
latini  medil  aevi,  lom.  2.  n.  3S9: 


Hymni 


Potestate,  non  nalura , 
!"il  Creator  crealura  , 
Reportetur  ul  ractura 
Factoris  In  gloria. 

2  Hlc  in  fundam.  2.  Verba  Bernardl  \idi"^  In  (undara.  3. 
—  Voci  unitatibus  Vat.  praemittil  naturaMbus. 

3  Codd.  II,  aa  <•(•  aliam,  Vat.  m  alio,  quae  <•!  paulo  ante 

iii   iiiiii  suhsliiuii  pro  inut. 

s.  Bonav.  —  Tom.  III. 


*  Codd.   \(i  ll  I  K  l.N  T  V  /.  aa  ei  t>st. 

5  Plurlml  codd.  convenit  unitas  votiva;  In  qua  lectione 
supple  iiuii  ipsa.  Paulo  Inferius  pro  mera  gratia  codd.  K  /. 
magna  gratia. 

11  Codd.  (i  ll  l  K  l.  N  T  U  \  /  aa  superexcessit ,  cod  A  su- 
perexcrescit.  Paulo  Inferiua  pro  islam  unionem  « -*  l » I  1 ,  9  ex- 
iiilicni  isimii  opinionem  el  doln  pro  unitatem  dignatwam  po- 
sucruni  anhnam  unitaUs  dignativam 

7  Cfr.  wiprn  ii    2.  ;i.  3.  q.  2. 

8  Si  iiiri'1  in  melopbysica. 

''  Pluriml  codd.  hic  Inepte  repetunl  enim, 

21 


1(12 


SENTENTIARUM  LII5.  III. 


unilas  potestativa;  aut  multorum  hominnm  ad  in- 
vicem  secnndam  caritatem,  el  sic  est  unitas  con- 
sentanea;  ant  animae  ad  Deum  per  voluntatis con- 
formitatem,  et  sic  est  nnitas  votiva;  aul  humanae 
naturae  ad  divinarn  secnndnm  personae  unilalcm  , 


et  sic  est  unitas  dignativa.  —  Unitas  autem  super  initan 

....  .  P«r  Qtrai 

nlramque  comiduta ,  viueliret  super  naturalem    et  que  con» 
graluilam.  esl  una  sola,  videlicet  unitas  Triuilatis , 
qnam  qnidem  anam  ^>a  decet  solarn,  ut  in  ea  sit 
status  umnium  unitatum. 


SCHOLION. 


I.  Conclusio  non  est  dubia.  Observatione  digna  sunt  quae 
ex  philosophis  el  S.  Bernardo  afferuntur  de  variis  unitalum 
speciebus.  —  De  ipsa  quacsiionc  alii  commentatores  non  insti- 
tuunt  explicite  disquisitionem ,  sed  eandem  plerumque  tangunt 
in  solulione  seq.  (3.)  quaestionis. 

II.  DisUnctiones  el  conclusiones  S.  Bonaventurae  in  seq.  (3.) 
quaestione  satis  sunt  manifestae.  S.  Thom.  hic  non  ulilur  nisi 
una  distinctione,  scilicet  ex  parte  eoruni  qiiae  coniunguntur,  ct 
ex  parte  eius  in  quo  coniunguntur,  quod  est  divina  persona, 
quae  excellit  maxima  ct  simplicissima  unitale.  Doclrina  autem 
S.  Bonaventurae,  quod  simplicitas  et  eminens  unitas  divinae  per- 
sonae  sit  radix  et  prima  causa  excellentissimae  huius  unionis,  vi- 
detur  esse  mens  etiam  aliorum  doclorum.  Quae  ratio  magis  expli- 
catur  notabili  applicatione,  quam  inde  eruit  /Egid.  B.  (III.  Sent. 
d.  5.  q.  I.  a.  I.  dub.  lat.  2.).  Nam  secundum  ipsum  ex  simplicitate 


assumentis  personae  sequitur,  quod  sit  «  iniimior  creaturae 
quam  ipsa  sibi,  inxla  illud  Augustini,  III.  Confessionum:  «  Deus 
est  intimior  nobis  intimo  nostro  »  [cfr.  Bonav.,  I.  Sent.  d.  37. 
p.  I.]...  «  lix  ista  ergo  tanUi  intimitate  dicemus,  istam  unionem 
superare  omnes  alias  uniones  post  illara  unionem  supremam 
sanctae  et  individuae  Trinilatis  ».  EUam  S.  Bonav.  ad  idem  prin- 
cipium  recurrit  supra  d.   I.  a.  I.  q.  I.  fundam.  i. 

III.  De  hac  3.  quaestione  (vel  de  utraque):  Alex.  Hal.,  S.  p. 
III.  q.  7.  m.  2.  a.  2.  3.  —  Scoti  loci  collecti  apud  Hier.  de  Mon- 
lefortino,  t.  IV.  q.  2.  a.  9.  —  S.  Thom.,  III.  Sent.  d.  5.  q.  I.  a. 
I.  quacstiunc  2;  S.  111.  q.  2.  a.  9.—  B.  Albert. ,  III.  Sent. 
d.  2.  a.  1.  12.  —  Petr.  a  Tar.,  hic  q.  i.  a.  3.  —  Richard.  a 
Med. ,  hic  a.  3.  q.  3.  —  /Egid.  R. ,  loc.  cit.  —  Durand.,  III. 
Senl.  d.  5.  q.  3.  —  Dionys.  Carth.,  hic  q.  7. 


QUAESTIO  III. 

Utrum  illa  unitas  quantum  ad  gradum  excellat  omnes  unitales  creatas. 


Tertio  quaeritur  de  illa  unione  quantum  ad 
gradum,  et  est  quaestio,  utrum  illa  unitas  excellat 
omnes  unitates  creatas.  Et  quod  sic,  videtur : 

1.  Auctoritate  Bernardi,  ad  Eugenium  in  quinto1: 
Fandamenta. « [nter  omnia,  quae  vere  dicuntur  unum,  arcem  te- 

net  unitas  Trinitatis.  Secundo  illa  praecellit,  qua 
tres  substantiae  in  Christo  sunt  unapersona»:  ergo 
unitas,  qua  Christus  est  unus,  omnes  unitates  crea- 
tas  excellit. 

2.  Item ,  tanto  magis  aliqua  uniuntur ,  quanto 
inseparabilius  sunt  unita  ;  sed  naturae  illae  in  Chri- 
sto  uniuntur  tanta  inseparabililate,  qua  maior  esse 
non  potest2 :  ergo  videtur,  quod  unitas  illa,  ad  quam 
terminatur  unio  illa,  maxima  sit  inter  omnes  uni- 
tates  creatas. 

3.  Item,  tanto  magis  aliqua  uniunlur,  quanto 
magis  comrnunicant  sibi  suas  proprielates  et  idio- 
mata :  sed  in  Christo  est  perfecla  idiomatum  com- 
municatio3:  ergo  videtur,  quod  ad  summam  unio- 
nem  terminetur  illa  unio. 

4.  Item ,  unio  illa  terminatur  ad  unitatem  in 
persona,  persona  aulem  illa  est  persona  Verbi 4;  sed 
persona  Verbi  in  simplicitate  et  nobilitate  in  infini- 


tnm. 


tum  excellil  omnem  unitatem  creatam  :  ergo  videtur 
similiter,  quod  illa  unitas,  ad  quam  terminatur  unio 
dignativa. 

Sed  contra  :  1.  Quae    maxime  distant  minime  Ad^pr» 
sunt  unibilia,  et  quae  minime  sunt  unibilia  minime 
faciunt  unurn ;   sed    talia  sunt  divinitas  et  humani- 
tas:  ergo  videlur,  quod  unio,  quae  est  in  Christo, 
terminetur  ad  gradum  unitatis  infimum. 

2.  Item ,  quanto  aliquid  ex  paucionbus  constat, 
tanto  magis  est  unum ;  sed  in  Christo  reperitur  ma- 
ior  naturarum  pluralitas,  quam  sit  sub  caelo:  ergo 
videtur,  quod  nnitas  illa  infimum  teueat  unitatis 
locum. 

3.  Item ,  magis  est  unum  quod  est  unum  in 
natura  et  persona,  quam  quod  est  in  persona  tan- 
tum  5 ;  sed  quilibet  homo  unitatem  habet  in  persona 
et  natura,  Christus  autem  unitatem  habet  in  persona 
tantum,  rion  in  natura :  ergo  maior  unitalis  perfe- 
ctio  reperitur  in  quolibet  homine  quarn  in  Christo. 

4.  Ilern,  magis  est  unum  quod  non  est  mul- 
tiplicabile  nec  multiplicatum ,  quam  quod  est  multi- 
plicabile  et  multiplicatum ;  sed  unitas  et  punctus 
habent  unitatem.  quae  nec   est   multiplicabilis   nec 


1  Sive  de  Consider.  c.  8.  n.  19.  ln  testimonio  allato  post 
Trinitatis  textus  originalis  addit  qua  tres  personae  una  sub- 
stantia  sunt ,  et  dein  pro  Secundo  exhibet  Smmdo  loco ,  ac 
post  qua  inserit  e  converso. 

2  Leo  I.  in  Serm.  17.  c.  I.  de  Passionc  ait:  In  tantam  unita- 
tem  Dei  el  hominis  natura  convenit,  ut  nec  supplicio  potuerit 
dirimi  nec  morte  disiungi.  Cfr.  Bernard.,  V.  de  Consider.  c.  9. 


n.  21 ;  Serm.  2.  in  Nativ.  Domini,  n.  i.  seq.,  et  supra  pag.  138, 
nota  8. 

3  Vide  supra  pag.  14,  nota  3;  August.,  1.  de  Trin.  c.  13. 
n.  28;  de  Praedest.  Sanctor.  c.  15.  n.  31;  Bernard.,  V.  de 
Consider.  c.  9.  n.  21. 

*  Ut  ostensum  cst  supra  q.   I. 

5  Cod.  Z  addit  non  in  natura. 


DIST.  VI.  ART.  II.  QUAEST.  III. 


163 


%  uni 
18. 


jsio  1 


irium 


isio  2, 


i  qna- 
ex. 


multiplieata ' ;  in  Christo  autem  reperitur  actu  na- 
turarum  multitudo  et  differentia  :  ergo  videtur,  quod 
in  Christo  sit  unitas  minima. 

CONCLUSIO. 

Unitas ,  quae  est  in  Chrislo ,  omnem  unitatem 
creatam,  simpliciter  loquendo ,  superexcedil. 

Hespondko  :  Dicendum,  quod  est  loqui  de  uni- 
tate,  qua  aliqua  dicuntur  unum  per  convenientiam 
in  natura,  et  est  loqui  de  unitate ,  qua  aliqua  di- 
cuntur  unum  per  convenientiam  in  persona.  Si  au- 
tem  *  loquamur  de  unitate,  qua  aliqua  dicuntur 
unum  per  convenientiam  m  natura,  sic  est  dicere, 
quod  in  Christo  talis  unilas  quodam  modo  est  nulla, 
quodam  modo  esl  magna,  quodam  modo  est  parva, 
quodam  modo  est  summa.  —  Si  enim  comparemus 
divinam  naturam  ad  humanam ,  sic  nulla  est  in 
Chrislo  unitas  naturae ,  pro  eo  quod  istae  duae  na- 
turae  non  possunt  simul  in  unam  naturam  concur- 
rere.  —  Si  autem  loquamur  de  natura  Christi  ex 
parte  corporis ,  sic  parva  est  unitas  propter  par- 
tium  multiplicitatem.  —  Si  autem  loquamur  de  uni- 
tate  quantum  ad  animam,  sic  est  in  eo  unitas  ma- 
gna  propler  animae  simplicitatem.  —  Si  autem  lo- 
quamur  de  eo  quantum  ad  divinam  naluram ,  sic 
summa  est  in  eo  unitas  propter  illius  naturae  sim- 
plicitatem  superexcellentissiniam. 

Quantum  igitur  ad  unitatem  naturae ,  secun- 
dum  diversas  considerafiones  est  in  Christo  unitas 
summa,  unitas  nulla,  unitas  parva ,  unitas  magna. 
Sic  enim  decet  reperiri  in  eo,  qui  est  super  omnia 
exaltatus  et  infra  omnes  humiliatus. 

Si  vero  3  fiat  sermo  de  unitate,  qua  aliqua  di- 
cuntur  unum  per  convenienliam  in  persona ,  sic, 
simpliciter  loquendo,  unitas  illa,  quae  est  in  Christo, 
unitas  est  super  omnes  unitates  suprema ;  et  hoc 
quadruplici  ex  causa:  videlicet  propter  illius  perso- 
nae  simplicitatem ,  propter  unibilium  dignitatem, 
propter  unilorum  inseparabilitalem  et  propler  unio- 
nis  singularilatem.  —  Propter  personae  simplicita- 
tem,  quia  unio  est  in  persona  Verhi ,  quae  quidem  est 
simplicissima,  —  Propter  unibilium  dignitalem , 
quia  tam  nalura  assuinens  quam  assumla  inler  ce- 
tera,  quae  sunt,  hahet  excellenliam.  — Propter  in- 
separabilitatem ,  quia  tanto    vinculo    fortilicata   est 


illarum  naturarum  unio,  ut  nunquam  fiat  nec  pos- 
sit  fieri  separatio.  Natura  enim  illa  inter  ceteras  na-  Notandam. 
turas  adhaesit   aeterno  Verho,  quo  portatur  et  su- 
slentatur  omne   quod  est  sub  Deo.  —  Propler  sin 
gularitalem ,    quia    nunquam    ulla    unio    fnit   huic 
unioni    similis.    Haec   enim  fuit  excellentissimae  di- 
gnalionis ;  et  ideo  nomen  dignitatis  et  dignationis 
sibi  appropriat,  ut  dicatur   unilas   digndtiva*.    Ki 
(juoniam,  cum  de  unitate  Christi  loqiiimur,  ad  quam  <:onciusio  3. 
unio  terminalur,    est   sermo   de  unitate  personae , 
non  de  unitate  naturae ;  ideo    simpliciter  conceden- 
dum  est,  unitatem,  qtiae   est   in    Christo,   omnem 
unitatem    creatam    superexcedere.   —    Unde   eliam 
concedendae  sunt  rationes  ad  hanc  partem  inductae. 

1.  Ad  illud  vero  quod  ohiicitur,  quod  quae  ma-  soiotioop- 

,.  .    .  i  t  positororu. 

xune  distant  mmime  sunt  unibiha  ;  dicendum,  quod 
Deus  ab  omni  creatura  maximam  habet  dijferentiam 
in  natura,  quantum  tamen  ad  influentiam  el  crea-  "^udum. 
turae  sustentalionem  maximam  habet  approxima- 
tionem ;  et  ideo  maxima  potest  esse  unitas  inter 
Creatorem  et  creaturam,  quamvis  naturalis  unitas 
nulla  intercidat5. 

±  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  magis  est 
unum  illud  quod  ex  paucioribus  constituitur  ;  dicen- 
dum,  quod  verum  est  de  illa  unione,  cuius  unitas 
resultat  ex  partium  constitutione.  Unitas  autem . 
quae  est  in  Christo,  ex  partium  conslilutione  non 
resultat;  et  ideo,  quamvis  in  eo  sit  nalurarum  plura- 
litas,  non  sequitur,  quod  sit  in  eo  uniias  diniinuta6. 

3.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  magis  est 
unum,  quod  est  unum  in  persona  et  natura;  di- 
cendum,  quod  verum  est ,  quando  iinilas  personae 
sequilur  nnitatem  naturae;  tunc  enim  composilio  in 
natura  facit  compositionem  in  persona;  non  sic  au- 
tem  est  in  proposito,  quia  unitas  personae  in  Chri- 
sto  antecedit  unitatem  nalurae  assumtae,  ita  quod 
nullam  indncit  eoinposilionein  natura  assumla,  si- 
cut  ostensum  fuil  supra  7. 

k.  Ad  illnd  quod  obiicitur,  quod  magis  esl 
ununi  quod  non  est  multiplicatum  etc;  dicendum, 
quod  verum  est  de  illa  unitale  et  multiplicatione , 
quae  habcnt  aliquam  oppositionem  —  ininiiitnr 
enim  opposilum,  cum  suo  opposito  permiscetur  — 
non  sic  autem  esl  in  proposito,  quia  ut  saepe  di- 
ctum  est8,  multiplicitas  in  natura  non  repugnal  nni- 
tati  in  persona.  —  Et  sic  patet  responsio  ad  omnia 
quacsita 9. 


1  Cfr.  supr.i  (|.  2.  fundiim.  I.  —  Mox  edd.  omiltunt  actu. 

2  Edd.  enim. 

3  Pro  vero  pluriml  codd.  ergo;  non  convenienter. 

*  Cfr.  <|.  praeced.  fundam.  3.  —  Pauio  superiu9  pro  "//-' 
unio  cod.  Q  aliqua  unio. 

5  Vide  supra  d.  I.  a.  I.  q.  I.  ad  ■>.  Ad  rem  dlcil  Rusti- 
•  us  Diaconus  In  sua  disputatione  contra  Acephalos  (ed.  Mjjjiiic, 
Palrol.  Lat.  tom.  (>7.  col.  1250),  clrca  flnem:  idmirando  enlm 
ego  tecum  conflteor,  qula  et  mator  unilio  esl  In  Domlno  Chri- 
sid  et  quae  multo  maius  effecit ,  el  unam  tamen  naturam  mi- 
nime  fecit,  Tanto  enim  unitio  Deltalis  el  humanltatls,  quae  In 
Domino  Christo  focta  est,  etlpae  eOectus  iiiiiiiniiis,  lllam  quae 


lii  in  homine  superexcellit,  quanto  longius  ;i  se  distantia  nni- 
\ii...  Si  Igitur  Del  quidem  virlus  Inflnita  est,  noslrae  autem 
subslantiae  flnita,  magna  llla  fi  superefFulgens  unltio  est,  quae 
viilnii  Inter  llla  tantum  dlscrepantla  unam  personam  facere  etc 
—  Pro  naluraUs  unUas  codd.  A  BG  i  N  T  U  \  naturaHs  veritas; 
perperam. 

6  Vide  supra 
iiimni  sequitur. 

7  1 1 i< -  .i    i.  q.  I.  inl    i.  el  q.  2.  ad  'i    seq. 
s  PraeserUm  hlc  (a.  '2.^  q.  I ;  a.    I.  q.  i  ;  d. 

Vide  rii.mi  i.  Sent.  d.  B   p.  n.  (|    i. 

"  Vlde  Bcholion  ;iil  praecedentem  quaeet 


I.  i|.  I.  —  Pro   >u>n   sequitur  edd.  n<>n 

..    I.q.    I. 


ifi/l 


SENTENTIARUM  LIU.  III. 


DLBIA  CIRCA  LITTERAM  MAGISTRI. 


Dub.  I. 

In  parte  ista  sunt  quaestiones  circa  litleram,  et 
prhno  quaeritur  de  hoc  quod  dicit,  Sacrificium  Ec- 
eksiae  duobus  constare ,  visibili  elcmentorum  spe- 
cie  et  invisibili  Domini  Iesu  Christi  carne  et  san- 
guine.  In  hoc  eniin  verbo  primo  videtur  esse  insuf- 
ficientia,  quia  ad  eonstitutionem  Sacramenti  altaris 
non  soluin  concurrunt  duo,  immo  tria,  videlicet , 
elementum  exterius  ,  corpus  Christi  verum  et  corpus 
Christi  mysticum.  —  Item,  videtur  in  verbo  suo  J 
esse  repugnanlia,  ciun  dicit  invisibili  carne  et  san- 
guine ;  caro  enim  et  sanguis  vere  sunt  corpora : 
ergo  et  vere  visibilia.  Si  ergo  caro  Christi  vera  fuit, 
restal  igitur,  quod  fuit  visibilis.  —  Item,  terlio  vi- 
detur,  quod  illa  similitudo  sit  inepta ,  quoniam  Sa- 
cramentum  et  res  Sacramenti  in  unilatem  perso- 
nae  non  concurrunt,  secundum  quod  Deus  et  homo  : 
ergo  non  videlur  ibi  fieri  recla  assimilatio. 

Respondeo  :  Dicendum ,  quod  in  Sacramento  al- 
Notandum.  taris  duplex  est  res,  videlicet  signata  et  contenta, 
et  signata  tantum.  El  Augustinus5  in  parte  ista  non 
loquitur  de  re  signaia  tantum,  cuiusmodi  esl  corpus 
Chrisli  mysticum ,  sed  de  re  signata  el  contevta , 
cuiusmodi  est  corpus  Christi  verum.  Haec  enim  sola 
est,  quae  facit  ad  propositum,  videlicet  ad  intelli- 
gendum  unionis  et  incarnationis  mysterium,  et  hoc 
propter  similitudinem  utrobique  repertam. 

Reperitur  autem  ibi  similitudo  triplex ,  videlicet 
simiiitudo  quanlum  ad  exiremorum  unitatem ,  quantum  ad  di- 
stinctionem  sive  diversitalem,  et  quantum  ad  ftnem 
sive  utilitatem.  Sicut  enim  in  Sacramento  altaris  est 
species  visibilis  et  caro  Christi  invisibilis,  proul  est 
sub  illo  Sacramento ;  sic  in  Christo  est  humana  na- 
tura  vera  sensibilis,  et  divina,  quae  solum  esl  in- 
telligibilis.  —  Similitudo  etiam  est  quanlum  ad  di- 
stinctionem ,  quoniam  exlerior  species  visibilis  et 
res  interior  non  concurrunt  ad  constituendum  unum 
per  naturam ,  sed  concurrunt  ad  unum  Sacramen- 
lum ,  quod  est  unum  per  ordinem  et  respectum  si- 
gni  ad  signatum.  Sic  et  in  Christo  divina  natura  et 
humana  non  constituunt  aliquid  tertium ,  sed  uniun- 
tur  in  unam  hypostasim ,  quae  utriusque  naturae 
est  suppositum ,  et  in  qua  utraque  natura  suo  modo 
substantificatur.  Et  quantum  ad  hoc  non  est  omni- 
moda  similitudo,  sed  partim  similitudo,  et  partim 
dissimilitudo.  —  Tertio  similitudo  est ,  quia ,  sicut 
res  Sacramenti   unitur  exteriori  signo,  ut  mediante 


tiiplex. 


illo  cognoscatur  et  ad  utililatem  veram  converta- 
tur ;  sic  divina  natura  unitur  humanae,  ut  in  ea 
cognosceretur ;  et  inde  est  etiam ,  quod  talis  uriilas3 
similis  esl  illi  "unioni ,  qua  copulatur  verbum  ipsi 
voci,  ut  ab  aliis  possit  cognosci. 

Et  per  hoc  patet  responsio  ad  obiecta.  Non  enim 
valet  quod  obiicit  de  insntficienlia,  quoniarn  ad  pro- 
positum  sulficiunt  illa  dno  inembra.  —  Nec  valet 
(juod  obiicil  de  repugnantia,  qnia  non  dicit  haec 
duo,  videlicet  carnem  et  sanguinem,  invisibilia  sim- 
pliciter  4 ,  sed  pront  sunt  svb  Sacramento  contenta. 
—  Nec  illud  quod  obiicit  de  illarum  unionum  dis- 
convenientia ,  quia  non  vult  dicere,  quod  illa  sint 
omnino  similia,  sed  quod  similitudinem  habent  quan- 
lum  ad  tria  praedicta  5. 

Dlb.  II. 

Item  circa  tertiam  opinionem  ,  quae  ibi  ponitur: 
Sunt  et  atii,  qui  in  iucarnatione  Verbi  etc,  notan-  io3.op 

'     '  ne  tria 

dum,  quod  tria  insinuantur  in  litlera  illius  opinionis,  probabi 
quae  valde  sunt  improbabilia. 

Primum  vero,  cum  dicit:  Ex  carne  et  animaVrifa^ 
aliqvam  substaniiam  compositam  difptevtvr.  Et 
illud  convincitur  esse c  improbabile,  quoniam  ex 
forma  et  materia  resultat  unum  composilum.  Si  ergo 
anima  habet  naturalem  inclinationem  ad  corpus  sicut 
ad  propriam  materiam ,  quam  perficit ;  necessarium 
erat,  ex  anima  el  carne  in  Christo  aliquod  tertium 
constitui.  Illud  autein  aut  est  substantia,  aut  acci- 
dens ;  accidens  non  ;  constat ,  quia  subslantia  non 
est  pars  accidentis  7 :  necesse  est  igitur,  quod  fiat 
inde  substantia. 

Aliud  improbabile  est  in  hoc  quod  dicit:  Illis  secuMi 
duobus  velul  indumento  Verbum,  Dei  vestirelur , 
ul  mortalium  oculis  congruenter  appareret.  Si  enim 
hoc  verum  esset,  cum  anima  non  appareat  oculis , 
non  assumsisset  animam.  Et  iterum ,  si  Christus  ap- 
parebat  esse  homo,  et  non  erat  verus  homo ,  alius 
apparebat,  quam  esset:  ergo  aliqna  falsitas  et  aliqua 
deceptio  fuit  in  Christo,  quod  omnino  absurdissimum 
esl.  Verilas  enim  nec  falli  potest  nec  fallere  8. 

Item ,  tertium  improbabile  est  in  hoc  quod  di-  Tertiuu 
cit,  illa  duo  in  singularitatem  personae  Verbum 
Dei  assumsisse ,  quia  illis  duobus  accidentibus  non 
est  personarum  numerus  auctus.  Si  enim  hoc  ve- 
rum  esset,  cum  columba,  in  qua  Spiritus  sanctus 
apparuit,  non  auxerit  numerum  personarum  in  di- 


1  Pro  suo  edd.  secnndo. 

2  Ex  cuius  verbis  textus  huius  dubii  sumtus  est;  cfr.  hic 
lit.  Magistri,  c.  3. 

3  Codd.  K  Z  bb  unio.  Paulo  inferius  pro  primo  obiicit 
codd.  ABFGILX  ostendit,  codd.  CMO  oslenditur ,  cod.  bb 
dicit. 


citer. 


4  Codd.    A  E  G  I  L  N  T  X    aa    minus    congrue    non  simpli- 


5  Cfr.  IV.  Sent.  d.  8.  p.  II.  a. 

6  Edd.  et  illud  communiter  est 

7  Cfr.  supra  pag.   154,  nota  8. 

8  Vide  supra  d.  2.  a.  2.  q.   1 


2.  q. 


seqq. 


DIST.  VI.  DUBIA. 


165 


probatur 
pinio. 

xcusatur 


vinis;  assumta  est  in  unilatem  personae,  quod  ne- 
farium  est  dicere '.  Et  iterum ,  rum  aliqua  anima 
unitur  Deo  per  volimtatis  conformitatem ,  et  nullo 
modo  ex  hoc  crescat  in  Trinitale  nnmerus  persona- 
rum  ;  quaelibet  anima  sancta  assumerelur  a  Verbo 
in  unitatem  personae :  ergo  quilibet  Sanctus  esset 
Deus,  quod  quidem  dicere  est  omnino  perversum. 
Et  propterea  iste  modus  dicendi,  sicut  ex  lit- 
tera  2  colligitur,  repudialiis  est  tanqnam  erroneus ; 
nec  credendum  est,  Magistrum  fuisse  de  opinione 
isla,  nec  dicere  hoc  asserendo  vel  approbando ,  sed 
aliorum  opinionem  recitando.  Hanc  autem  opinionem  , 
sicut  et  alias,  nec  omnino  reprobal  nec  omnino  ap- 
probat.  Nondum  enim  claruerat  eius  falsitas,  maxime 
cum  videatur  super  verba  Sanctorum  esse  fundata  3. 

Dub.  III. 


Item  quaeritur  de  boc  qnod  dicit :  Multis  mo- 
dis  habitum  dicimus  etc.  Primo  enim  distinguit  ha- 
bitum  in  tria.  membra;  secnndo  vero  dislinguit  alia 
(listinctione  per  quatuor  membra:  igitur  vel  una  est 
superflua,  vel  altera  diminuta.  —  Item,  videntnr 
aliqua  inembra  secundae  divisionis  esse  impossibilia. 
Dicit  enim ,  quod  quaedam  accedunt*,  quae  mu- 
tant ,  sed  non  mulantur ,  sicut  sapientia.  Hoc  vi- 
detur  esse  impossibile,  quia,  si  ex  aliquo  accidente 
adveniente  mutalur  subieclum,  videtur,  quod  ipsum 
multo  magis  debeat  dici  mutatum,  quia  de  ente  in 
polentia  fit  ens  in  actu.  —  Item,  aliud  membrum 
similiter,  quod  dicit,  quod  quaedam  accedunt ,  quae 
nec  mutant  nee  mutantur ,  videlur  impossibile. 
Nihil  enim  novum  acquiri  polest  sine  aliqua  mula- 
lione  acquirentis ,  vel  acquisiti:  ergo  impossibile 
est,  quod  aliqua  differenlia  habitus  introducalur  in 
esse ,  qua5  non  fiat  mutatio  in  habito,  vel  habente. 

Respondeo  :  Dicendum  ,  quod  Augustinus  6  di- 
Ln  mo-  stiuguit  habitum  dupliciter  :  uno  modo  in  se  per  dif- 

s  distin-  °  L  l 

endi  tri- ferenlias  proprias,  quae  respicmnt  nabitum  quanlum 
ad  esse.  Et  istae  sunl  tres.  Omne  enim  quod  habe- 
tur,  aut  habetur  interius ,  aut  exterius ,  aut  par- 
lim  interius ,  partim  exterius.  Si  omnino  interius; 


citer. 


sic  dicimus  habitum  animae,  ut  scieiitiam  et  disci- 
plinam.  Si  omnino  exterius ;  sic  diciinus  habitum 
eorum  quae  exterius  corpori  accommodanlur,  sicut 
esse  veslilum  et  calceatum.  Si  quodam  modo  inte- 
rius ,  et  quodam  modo  exterius ;  sic  dicimus  alium 
alio  validiorem  vel  fortiorem.  Et  hoc  quasi  tenet 
medium  inter  differenlias  duas  prius  positas.  Et  ad  Notandnm. 
islas  tres  differenlias  reduci  possunt  seplem  illi  modi 
habendi,  quos  assignat  Philosophus  in  Poslpraedica- 
nienlis7. 

Sed  quia  isle  modos  distinguendi  pariun  valet    secnndns 

,  .  .  .  modus    di- 

ad  propositum,  nleo    sumit    Angustiniis    aliiim  mo- «tingoendi 

i  i-    .•  i-  ,  .  •    .    .     quadriij.li- 

(imn  distinguendi  per  quatuor  membra ,  qui  respicit  «ter. 

ipsum  habilum  quanlum  ad  ficri.  Et  baec  divisio 
est  quadrimembris  secundum  quatuor  corabinatio- 
nes 8  suffirientes  et  immediatas.  Omne  enim  quod 
accedit  alicui,  aul  mutat  tantum  et  non  mutatur, 
sicut  sapientia;  ant  mutat  et  muta/ur ,  ut  cibus; 
aut  nec  mutat  nec  mutatur ,  ut  anulus;  aul  /////- 
tatur ,  sed  non  mutat,  ut  vestimentiiin.  —  El  illud 
quartum  membrum  valet  ad  propositum,  et  per  hoc  Ad  i.  obie- 

,         .  ,  *  ctionem. 

patet  responsio  ad  primum  obiectum.  Istae  enim  qna- 
tuor  differentiae  reducunlur  ad  illas  tres ;  ideo  nec 
istae  sunt  superfluae,  nec  illae  diminutae. 

Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  sapientia  nmtal.  a<*  *■  obi. 
sed  non  mutatur ;  dicendum,  quod  ad  hoc,  quod 
quis  fiat  sapiens ,  concurrit  sapienlia  creata  et  in- 
creata,  sicut  ad  hoc,  quod  ftdlgratus,  concurrit  ca- 
ritas  creata  et  increata.  Cum  aulem  Auguslinus  di- 
cit,  quod  « sapienlia  non  mutatur»;  non  intelligit 
de  sapientia  creata,  quae  est  accidens  animae,  sed 
de  sapientia  increala.  —  Et  hoc  frequenter  adverten-  Notandum 

*  n  d.>  AugOBl. 

dum  est  in  verbis  Augustini,  cum  loquitur  de  sa- 
pienlia  et  gratia,  quia  modo  loquitur  de  increata  , 
modo  de  creata.  —  Potest  etiam  hoc  verbum  in-  Aiiter. 
telligi  de  sapientia  creata.  Sed  tunc  non  loquitur 
Augiistinus  de  quocumque  genere  mutationis,  sed  de 
illa  mutatione,  quae  est  de  una  dispositione  ad  al- 
teram,  utpote  de  mutatione.  quae  est  secundum 
formain  ;  et  tunc  non  habet  instantiam  in  sapientia  , 
quia  sapientia  accidens  non  alteratur.  quamvis  sa- 
piens  secunduin  illam  alterelur9. 


1  Cfr.  supra  d.  I.  dub.  i.  —  Pro  assumta  est  Vat.  as- 
sumla  esset. 

2  Hic  c.  4.  scq.  ct  d.  VII.  c.  2.  scq.  —  Mox  pro  repudia- 
tus  cod.  U  repudkmdus. 

3  Vide  snpra  a.  I.  q.  3.  —  De  lioc  dubio  cfr.  Ii.  Albert., 
hic  a.  8 ;  S.  Thom.,  hic  circa  lit. ;  Richard.  a  Med.,  hic  circa  lit. 

4  Codd.  I'  Z  bb  ct  alii  hic  cl  paulo  infcrius  accidunt  pro 
accedunt.  Mox  pro  quia  si  plurimi  codd.  vitiose  quia  etsi. 

5  Pro  qua  cdd.  quod  ct  subimlc  in  Imbilu  pro  iu  habitO. 

6  Libr.  83  Qq.  q.  73.  n.  I.,  unde  sumlusesl  textus  huius 
diibii. 

7  Cap.  de  Habere.  De  Postpraedicamentis  Aristoteles  Ira- 
ctal  in  tertfa  parte  sul  libri,  qui  inscribltur  de  Praedicamentis. 
Postquam  in  prima  isiius  Hbrl  parte  egil  ^U'  Antepraedioainen- 
lis  i.  r.  dt  quibusdam  supposilis  Bd  Praedicamentorum  doctri* 
nam  conferentlbus  v.  gr.  iU-  deflnitione  aequivocorum,  univo- 
corum  etc,  et  In  secunda  ^\<'   Praedicamentis  i.  e,  Bubstantia, 


quantitate,  relatione,  actione  et  passione;  in  tertia,  ul  dixi- 
nius,  agit  de  Postpraedicamentis  i.  e.  de  quibusdam  conse- 
quentibus  ad  ipsa  praedicamenta  \.  gr.  de  oppositione,  de  priori, 
siniul,  habere  etc.  Octoquiin  cap.de  Habere  assignantur  modi 
habendi  a  Pelro  Hispano  hoc  disticho  exprimuntur: 
Affectum  [qualitatem  \.  gr.  virtutem]  quantum,  vestilum,  dic 

velut  aiirimt  [aimlum  in  digilo], 
Membrum,  conlenlum  [in  vase],  possessum,  vir  mulierem. 

De  octavo  horum  modorum  Aristol.  profltelur,  quod  ■mo- 
dus  alienissimus  esl  elus  quod  esl  habert;  nihil  enim  aliud 
uxorem  babere  signlflcamur,  quam  quod  cohabitanl ».  —  Codd. 
\  1  1 1.  N  aa  in  Praedicamentis. 

8  Codd.  m  c  ftmtlitnntfs.  Mo\  pro  OtiifM  codd.  A  BCDEM 
OZ  cc  Esse,  edd.  Hoc.  Subinde  pro accedit  codd.  NU  accidiL 

9  Cfr.  I.  Scni.  (I.  37.  i>.  n.  dub.  1.  ct  i.  —  Codd.  \<.i 
LNTU  a.i  sftiiittlnni  iilitm,  cod.  F iecundum ilhuL  Aliquanto 
infcriiis  pro  //'"■(•  [alteratio]  uuicnt  plurlmi  codd.   Hoc  antem. 


166 


SENTENTIARUM  LIB.  III. 


Et  per  hoc  patet  lertium  obiectum  :  non   eniin 

Ad  3.  ow.  excludit  oiiiiiein  inotiiin  \ugustinus,  sed  illum   mo- 

tuin  alterationis ,  (|iii  est  secundum  qualitatem  abso- 


lutam.  Haec  autem  non  est  in  coninnctione  anuli 
ad  digitaro,  sed  solum  quae  est  mntatio  secundum 
locum  vel  situm  '. 


DISTINCTIO  VII. 


Locutiones 
ambiguaese- 
cundum  1. 
opinionem. 


Obiicitur. 


Conceditur. 


Secnndum  2 
opinionera. 


Damascenus. 


Cap.  I. 

Deinde  quae  singulis  sentenliis  adversari 
videntur ,  ponit. 

Secundum  primam  vero  dicitur:  Deus  factus  homo, 
et  homo  factus  Deus,  quia  Deus  coepit  esse  quaedam 
substantia  rationalis,  quae  ante  non  fuerat;  el  illa  sub- 
stantia  coepit  esse  Deus,  et  hoc  gralia,  non  natura, 
vel  inerilis  habuit.  Unde  recle  dicitur  Christus,  in 
quantum  homo,  praedestinatus  esse  Filius  Dei.  —  Huic 
autem  sententiae  opponitur:  si  illa  substantia  coepit 
esse  Deus,  et  Dcus  illa;  quaedara  igitur  suhstantia  est 
Deus,  quac  non  semper  fuit  Dcus;  et  quaedam  sub- 
slantia  est  Deus,  quae  non  est  divina  substantia;  et 
Deus  est  aliquid,  quod  non  sempcr  fuit.  —  Quod  el  illi 
concedunt,  Origenis '  testimonio  innitentes,  quiait: 
«  Factus  est  sine  duhio  id  quod  prius  non  erat;  sed 
addidil:  secundum  carnem;  secundum  Deum  vero  erat 
prius,  et  non  erat  quando  non  eral».  —  Aliis  quoque 
pluiihus  modis  illi  sententiae  potest  opponi ;  quihus 
supersedemus,  exercilationis  studium  lectori  relinquen- 
tes  et  ad  alia  properantes. 

In  secunda  vero  sententia  huius  diclionis2  lalis 
videtur  ratio,  ut,  cum  dicitur:  Deus  faclus  eslhomo, 
intelligatur  coepisse  esse  suhsislens  ex  duabus  naturis, 
vel  trihus  substanliis;  et  e  converso,  homo  faclus  est 
Deus ,  quia  subsistens  in  duabus  naluris  coepit  esse 
Deus;  vel  potius  homo  factus  esl  Deus,  el  e  converso 
dicilur,  quia  Deus  assumsit  hominein ,  et  homo  as- 
sumtus  est  a  Deo.  Unde  Auguslinus  dicit  in  libro  de 
Trinitale 3 :  «Talisfuit  illa  susceptio,  quae  hominem 
faceret  Deum,  et  Deum  hominem».  Variatur  autem  in- 
telligentia,  cum  dicitur:  Deus  est  homo,  et  homo  est 
Deus.  Dicitur  enim  Deus  esse  persona  subsistens  in 
duabus  et  ex  duabus  naluris,  elpersona  subsislens  in 
duabus  el  ex  duabus  naluris  dicilur  esse  Deus,  id  est 
Verbum,  vel  natura  divina.  Potesl  enim  praedicari  per- 
sona  simplex,  vel 4  natura  de  persona  composita.  Non 
est  auiem,  ut  ait  Ioannes  Damascenus5,  idem  dicere 
naturam ,  vel  personam. 


Cap.  II. 

Ex  quo  sensu  dicitur  Christus  praedestinatus. 

Isli  dicunl,  Chrislum  praedestinalum  esse,  scilicel 
personam  illam6,  in  quanlmn  est  homo ,  id  esl ,  in 
quaiitum  est  subsistens  ex  duabus  subslanliis,  scilicel 
anima  et  carne.  Nam  quantum  ad  naluram  divinitatis 
non  est  ipse  praedestinatus :  non  ergo,  in  quantum  in 
ea  vel  ea  subsistil,  praedeslinalus  est,  sed  in  qiianlum 
subsistii  in  aliis  duabus  substanliis,  id  est  in  anima 
et  carne,  hoc  esl,  in  quantum  est  ho/no. 

Delerminant  etiam  aucloritales,  quae  primae  con- 
veniunt  sentenliae  et  huic  videntur  conlradicere,  ut , 
cum  legitur7:  homo  ille  assumtus  a  Verbo  in  singu- 
laritale  personae,  vel,  factus  una  persona  cum  Verbo, 
de  nalura  humana  inlelfigatur,  quae  Verbo  unita  est 
in  singularitate  personae,  id  est,  ila  quod  eadem  per- 
sona,  quae  prius  eral  et  simplex  erat,  sine  incremenlo 
numeri8el  immutata  permansit,  liccl  composita.  Com- 
positionis  vero  huius  aliam  dicunt  esse  rationem,  quam 
sil  in  aliis  hominibus,  quia  huius  ex  tribus ,  aliorum 
ex  duabus  substanliis  est  composilio.  Negant  quoque, 
naturam  humanam  esse  personam,  vel  Dei  Filium;  et 
sicut  unum  eundemque  dicunl  esse  hominem  el  Deum, 
et  filium  hominis  et  Filium  Dei;  ita  unum  et  idem , 
non  aiiud  et  aliud ,  sicut  nec  alium  et  alium. 

Sed  his  videntur  adversari  quae  subditis  continen- 
lur  capilulis.  Ait  enim  Auguslinus  super  Ioannem9: 
«Aliud  est  Verbum  Dei,  aliud  homo;  sed  Verbum 
caro  factum  est,  id  est  homo;  non  itaque  alia  Verbi, 
alia  est  bominis  persona,  quoniam  utrumque  est  Cbri- 
stus  et  una  persona».  Idem  ad  Felicianum10 :  «  Aliud 
Dei  Filius,  aliud  hominis  filius;  sed  non  alius».  Ilem, 
« Dei  Filius  aliud  de  Falre,  aliud  de  Malre».  Idem  in 
libro  primo  de  Trinitate  " :  «  Cum  Filius  sit  et  Deus  et 
homo,  alia  substantia  Deus,  alia  homo». 

Haec  autem  in  hunc  modum  delenninant:  quia , 
cum  dicitur:  aliud  Verbum  Dei,  aliud  homo,  sive  alia 
subslantia  Deus,  alia  homo;  alterius  naturae  significa- 
lur  Cbristus  esse,  in  quantum   est  homo,  et  allerius, 


OetermiD 
auctorita 
1.  opinio. 


Opposil 

auclorila 
Augustin 


Explicanl 


1  Cfr.  de  hoc  dub.  Petr.  a  Tar.,  Richard.  a  Med.,  hic  circa 
lil. ;  dSgid.  R.,  hic  dub.  lit.  5. 

NOTAE  AD  LIBR.  SENTENTIARUM. 

1  ln  Epist.  ad  Rom.   I  ,  3.    n.  5.    (Patrolog.  Graec.    t.    14. 
col.  848.). 

2  Ita  codd. ,  ed.  2  traditionis ,  aliae  edd.  distinctionis. 

3  Libr.  1.  c.   13.  n.  28. 
*  Edd.   I  ,  5 ,  8  ut. 

5  Libr.  III.  de  Fide  orthod.  c.  3.  circa  medium. 

6  Vat.  aliaeque  edd.,  exceptis  1 ,  5,  8,  et  codd.  A  D  omit- 


tunt  esse ,  scilicet  personam  illam,  quae  verba  a  codd.  BCE 
transponuntur  post  Christum. 

7  Dist.  VI.  c.  5. 

8  Vat.  cum  ceteris  edd.,  exceptis  1,8,  addit  personarum 
et  ponit  etiam  pro  et ,  refrnganlibus  codd. 

9  Tract.  69.  n.  3.  —  ln  quo  textu  codd.  et  plurimae  edd. 
ante  Christus  omittunt  est ;  Vat.  cum  originali  omittit  et  anie 
una  persona. 

10  Potius  contra  Felicianum,  Arianum,  de  Unit.  Trinit.  c  1 1. 
12  ;  seq.  locus  ibid.  et  cfr.  supra  pag.  148,  nota  3. 

11  Cap.   10.  n.  20. 


DISTINCTIO  VII. 


167 


i.  scenus 


larins. 


m  Au- 
ns  op 


in  quantum  est  Deus;  et  aliud  natura,  qua  est  houio, 
aliud  naiura,  qua  esl  Deus.  Ut  enim  ait  Ioannes  Da- 
masceuus1:  « Inconverse  et  inallerabililer  unitae  sunt 
ad  iuvicem  nalurae,  neque  divina  distante  a  propria 
simplicilate,  neque  humana  aut  conversa  in  deitalis  na- 
turam,  aut  in  non-existentiam  conversa  2,  neque  ex  dua- 
bus  una  facta  composita  natura.  Composila  enim  nalura 
neutii  earuin,  ex  quibus  componitur  naturis,  bomousia, 
id  esl  consubslantialis,  esse  potesl,  ex  alteris  perficiens 
alterum,  ut  corpus  ex  qualuor  elementis  compositum 
nec  ignis  nominatur  nec  aer  nec  terra  nec  aqua,  nec 
horum  alicui  homousion  dicitur.  Si  igitur  secundum 
haerelieos  Chrislus  unius  composilae  naturae  post  unio- 
nem  exslilit,  ex  simplici  nalura  conversus  est  in  com- 
positam ,  et  nequo  Patri  simplicis  nalurae  existenti 
neque  Matri  esl  homousios ;  cl  neque  Deus  neque  homo 
denominabitur s,  sed  Chrislus  solum;  et  erit  hoc  no- 
men,  scilicet  Christus ,  non  personae  ipsius  nomen  , 
sed  unius  secundum  ipsos  compositae  naturae.  Nos 
autem  Christum  non  unius  compositae  naturae  dogma- 
tizamus,  et  hoc  nomen,  scilicet  Christus,  personae* 
dicimus  non  monotropos ,  id  esl  uno  modo  dictum, 
sed  duaruin  nalurarum  esse  significativum ,  scilicet 
deilatis  et  humanilatis.  Ex  deilale  autem  el  humanitate 
Deum  perfectum  el  hominem  perfeclum  eundem  et 
esse  et  dici  ex  duabus  et  in  duabus  naluris,  confite- 
mur».  —  Sic  ergo  dicitur  aliud  esse  Filius  Dei,  aliud 
lilius  hominis,  quia  altenus  esl  substantiae  vel  nalurae, 
in  quantum  esl  Filius  Dei ,  et  allerius,  in  quanlum  esl 
filius  hominis,  non  quod  ipse  Filius  Dei  et  hominis  sil 
duo  illa  diversa,  id  est  duae  diversae  naturae. 

Aperte  ehim  Hilarius  in  nono  libro  de  Trinilate  5 
ait:  « Cum  non  aliud  sit  filius  hominis,  neque  aliud 
Filius  Dei  —  Verburn  enim  caro  factum  est  —  et  cum 
ille  qui  Filius  Dei  est,  ipse  et  hominis  sit  filius;  re- 
quiro,  quis  in  hoc  filio  hominis  glorificatus  sit».  —  Evi- 
denler  dicit,  non  aliud  esse  Filium  Dei  et  aliud  fi- 
lium  hominis.  Ex  quo  praemissa  roboratur  et  appro- 
balur  delerminatio. 

Quod  cliam  dictum  est:  utrumque  est  Cbrislus  et 
una  persona,  movere  potest  lectorem;  sicul  el  illud  quod 
Auguslinus  dicit  in  libro  primo  de  Trinitalc  6:  «  Quia 
forma  Dei  formam  servi  accepil,  utrumque  Deus,  ulrum- 
que  homo.  Sed  uirumque  Deus  propter  accipientem 
Deum ,  cl  utrumque  homo  propler  acceplum  homi- 
nem».  Et  illud  quod  idem  ail  in  libro  de  Bono  per- 
severantiae 7:  «  Qui  lidelis  est  in  eo  veram  naluram 
humanam  credil,  suscipicnle  Deo  Verbo,  ila  sublimatam, 
ut  qui  suscepit  el  quod  suscepit  una  esset  in  Trinilale 
pcrsona,  assumtione  illa  inoffabilitcr  facicnle  pcrsonae 


unius  in  Deo  el  homine  veritalem».  Si  autem  qui  sus- 

copit  et  quod  suscepit   una    est  persona :  ergo  natura 

humana  cum  Verbo  una  est  persona.  —  Sed  haec  onmia 

ex  tali  sensu  dicta  lore  tradunt,  ut  ulruraque  dicatur  Respondent. 

esse  Christus  et  una  persona,  quia  in  utroque  unus  Chri- 

stus  et  una  persona  subsistil.  Ita  eliam  susceptum  ciim 

suscipiente  dicitur  una  persona.  quia  susceptum  susci- 

pienli  est  sociatum  in  unitate  personae,  id  est  ila,  qtiod 

unitas  personae  permansit,  non  ita  ,  ut  caro  et  anima 

sint  Deus,  quia,  ut  ait  Hieronvmus8,  « Verbum  est  Deus,  nieronym. 

„.  .  ....  et  Ainbros. 

non  caro  assumta».  Et  Ambrosius  m  hbro  lerlio  de 
Spiritu  sancto 9  ail:  «Aliud  est  quod  assumsit,  el 
aliud  quod  assumtum  est  ». 

Est  aulem  et  aliud,  quod    huic    sentenliae  pIuri-Aiiuddictam 

...  ,     .  ...  .  .      ,.,         Auu-u^t.  ob- 

mum    videtur  obviare.   Ait   emm    Auguslmus  111  hbro  iicftur. 

conlra  Maximinum  10:  «  Chrislus  una  persona  est  gemi- 

nae  substantiae,  quia  et  Deus  el  homo  est.  Noc  tamon 

Deus,  vel  homo  pars  huius  porsonae  dici  potest;  alio- 

quin    Filius   Dei    Deus,    antoquam  susoiperet  formam 

servi ,  non  eral  totus  et   crevit,  cum    hoino  divinilati 

eius  accessit». —  Ecco,  Deum  dicit  non  esse  parlom 

illius  personae.  Unde  videlur  illa  persona  non  constare 

ex  Deo  et  homine.  —  Ad  quod  etiam  illi  dicunt,  illam  Respondent. 

personam  non   ila  constare  ex  Deo  et  hominc,   quasi 

totum  ex  partibus.  Ita  onim  partes  alicuius  totius  con- 

vcniunt,  ut  ex  illis  quod  non   erat  conslilualur.   Non 

aulem  sic  humana   et  divina  natura  in  Christo  uninn- 

tur.  Inoxplicabilis  enim  est  istius  unionis,   quae    non  Dubium  i. 

est  partium,- ralio. —  Quidam   tamon   nomine   Dei  ibi 

personam  significari  putanl,  quia  de  tribus  agebat  por- 

sonis ,  quarum  nullam  Trinilalis  esse  partem   dicebat, 

sicut  pars  istius  personae  non   est  Deus.   Quod  si   <le 

persona  inielligilur,  manifeslum  est,  quia  persona  non 

est  pars  personac.  —  Posita  esl  diligenler  sonlontia  se- 

cunda  et  eius  explanalio,  cui   in  nullo  vel  in  modico 

obviant  auctoritates  in  lerlia  senlontia  inductae,  quae 

iam  considoranda  esl. 

In   hac   iiiitur  sententia   sic  dicitur :    Deus   factus Secundum 3, 

...  ,  .,      .        ,.    ..  ,       opinioneui. 

homo,  quia  hominom  accepit,  et  sic  dicilur  esse  ho- 
mo,  quia  horainera  habet ,  vel  quia  esl  habons  bomi- 
nem ;  et  homo  factus  esl  Deus,  quia  assumlus  esl  a 
Deo;  et  homo  esse  Deus,  quia  habens  hominem  esl 
Dous.  Cum  ergo  dicilur:  Deus  est  homo,  vel  habitus 
praedicatur,  \o\  prrsona,  sed  humanala.  Elt  quod  per- 
sona  humanala  praedicetur,  Cassiodorus  "  oslendere 
videtur,  dieens:  « Factus  est,  ut  ita  dixerim,  buma- 
nalus  Deus,  qui  etiam  in  assumtione  carnis  Deus  esse 
non  deslitit  ».  Quod  tamon  varic  accipi  polost,  ut  di- 
catur:  Deus  factus  huroanatus,  vel  Christus  factus  Deus 
humanatus;  utrumque  enim  sane  dici  potesl.  Cum  ergo 


1  I.ibr.  III.  de  Fide  orthod.  c.  3.  in  iniiio.  Prima  pars  hu- 
ius  lexttM  habetur  etiam  in  Glossa  Lyrani,  Rom.  I,  3. 

5  lia  ed.  s  iuxta  Lextum  Graecum  (^ojprjcaar,?)  Vat.  mutata, 
iu  ceteris  edd.  et  codd.  dicisa.  Infra  post perfidens  cod.  E,  Vat. 
et  od.  i  alteram  i>n>  alterwn  (srspov). 

3  Codd.  ABC  et  edd.  2,  (>  denominaiur. 

4  Edd.  I,  ;>,  8  praeflgunt  nomen. 

5  Ntim.  40. 

a  Cap.  7.  n.  I  i.  in  flne. 

7  Slve  Dotio  persev,  c.  2i.  n.  07. 


8  Serm.  (non    genuinus)  de  .\ ^-^i 1 1 1 » t i « >i i«>  ad  Paulum  el  Eu- 

stoch.  c  13.  —  Paulo  superius  ante  Deus  edd. ,  excepUs  I  .  s. 
addunl  uhhs. 

9  Ita  codd.   et  edd.,   excepla  8,  quae  recte  subatituit  (/-■ 
[ncarnationia  dommicae  sacramento  (c.  6.  n,  64.). 

10  Llbr.  II.  i.  M).  ii.  2. 

11  ln  codd.  el  rM.,  exceptls  I,  B,  omiltitur  ri. 

"  dfr.  (iloss;i  Lyranl  ad  Rom.  I,  3.  (sub  nomine  Origenls). 
—  Paulo  Inferlus  posl  Ghrutus  factus  edd.  I ,  s  ci  cod  E  ."i- 

diinl  rst. 


11)8 


SENTENTIARUM  1,1  H.  III. 


dicitur:  faotus  est  Deus  homo,  multiplex  secuadum 
isios  lit  intelligentia,  ul  naturam  bumanam  aceepisse, 
vel  humanatum  Verbum  esse  inccpissc  intelligatur. 
Nec  tamen,  si  incepit  esse  humanatum  Verbum,  Ideo 
sequitur,  quod  inceperit  esse  Verbum;  nec  si  Deus 
faclus  est  humanatum  Verbum,  sequitur,  quod  fa- 
cius  sit  Verbum;  sicut  de  aliquo  (licitur:  hodie  isie 
coepit  esse  boniis  homo,  vel  factus  est  bonus  liomo; 
nec  lamen  hodie  coepit  esse  homo,  vel  factus  est 
homo. 

Secundum  istos  dicilur  Christus,  secundum  quod 

Qnoad  esse  homo ,  praedeslinalus  esse  Filius  JJei ,  quia  esl  prae- 

Furm.de8tina"  destinatum  a  Deo  ab  aeterno,  ct  in  tempore  collatum 

esi  ei  per  gratiam,  ul   ipse  cns  homo  sit  Filius  Dei. 

Hoc  enim  non  semper  habuit,  sed  in  tempore  per  gra- 

tiam  accepit.  Quod  videtur  Auguslinus  notasse  in  lihro 

Aagustiims.  ad  Prosperurn  et  Hilarium '  dicens:  «  Pracdeslinalus 
est  Iesus,  ut,  qui  fulurus  erat  secundum  carnem  nlius 
David,  esset  in  virtute  Filius  Dei  ».  Hi  etiam,  cum  di- 
cilur:  Ghristus  minor  Patre,  secundum  quod  homo, 
secundum  habitum  hoc  intellignnt  dictum  ,  id  est,  in 
quantum  hahet  hominem  sihi  unilum.  Unde  Auguslinus 
in  lihro  primo  de  Trinitate2:  «  Deus  Filius  Deo  Patri 
nalura  est  aequalis,  hahilu  minor.  In  forma  enini  servi 
minor  est  Patre,  in  forma  Dei  aequalis  est  Palri  ».  Et 
quia  secundum  habitum  accipienda  csl  incarnationis 
ralio,  ideo  Deum  humanatum,   non  hominem  deifica- 

Dubium  2.  tum  dici  tradunl.  Unde  Ioannes  Damascenus  3:  «  Non 
homiuem  deiGcatum  dicimus,  sed  Deumhominem  fa- 
clum  ». 


Cap.  III. 
Quod  non  debel  dici  horno  dominn 

Fl  licel  dicatur  homo  Deus,  non  lainen  congrue  nubiuni 
dicitur  homo  dominicus.  Unde  Auguslinus  in  lihro  Re- 
tractationum  *:  «Nonvideo,  iitrum  reete  dicator  homo 
dominicm  qui  est  mediator  Dei  et  boroiuum,  Chrislus 
lesus,  ciini  sit  ulique  Dominus;  et  hoc  quidem  ut  di- 
cerem,  apud  quosdam  leiji  tractatores  catholicos.  Sed 
ubicumque  hocdixi,  dixisse  me  nollein.  Postea  quippe 
vidi,  non  esse  dicendum,  quamvis  nonnulla  possit  ra 
lione  defendi ».  —  Secundum  istos  etiara  dicitur  persona 
Filii  in  duabus  el  ex  duabus  existere  naturis,  secun- 
dum  adhaerentiam  el  inhaerentiam.  Altera  eniin  adiuie- 
ret  ei ,  altera  inest. 

Satis  diligenter  iuxla  diversorum  sententias  supra  Maafl 
posiias6  absque  assertione  et  praeiudicio  tractavi  quae-cfaJ 
siionem.  Verumtamen  nolo,  in  lanta  rc  tamque  ad  di- 
gnoscendum  difficili  putare  leclorem,  istam  sihi  nostram 
dehere  sufficere  disputationem;  sed  legat  el  alia  forle 
nieliiis  eonsiderata  atque  traclala,  et  ea  quae  hic  mo- 
vere  possunt,  vigilanliore  atque  inteiligenliore,  si  po- 
test,  mente  discutiat,  hoc  firmiler  tenens,  quod  «  Deus 
hominem  assumsil,  homo  in  Deum  Iransivit,  non  na- 
turae  versibilitate,  sed.Dei  dignatione;  ut  nec  Deus 
mutaretur  in  humanam  substanliam  assumendo  homi- 
nem,  nec  homo  in  divinam,  glorificatus  in  Deum;  quia 
mulatio  vel  versibilitas  naturae  diminutionem  et  aho- 
litionem  suhstanliae  facil 6 » 


COMMENTARIUS  IN  DISTINCTIONEM  VII. 


Explicantur  ambiguae  locutiones. 


Secundum  primam  vero  dicitur  Deus  factus  etc. 


DIVISIO  TEXTUS. 


Supra  narravit  Magister  multorum  opiniones.  In 
hac  parte  applicat  ad  principale  propositum,  videli- 
cet  ad  explicandas  ambiguas  locutiones.  Dividitur  au- 
tern  pars  ista  in  partes  tres  secundum  illas  tres  opi- 
niones.  In  quarum  prima  explicat  locutiones  ambi- 
guas  secundum  opinionem  primam.  In  secunda  vero 
secundum  opinionem  secundam ,  ibi :  In  secunda 
vero  sententia  huius  tradilionis.  In  tertia  vero  se- 
cundum  tertiam,  ibi :  In  hac  igitur  sententia  sic 
dicitur :  Deus  factus  homo  etc. 

Prima  pars  dividitur  in  duas.  In  quarum  prima 
iuxta  primam  sententiam  ambiguas  locutiones  expo- 


nit.  In  secunda  vero  ea  quae  praedictae  opinioni  vi- 
dentur  conlraria,  dissolvit.  ibi:  Huic  aulem  senten- 
liae  opponitiir. 

Secunda  vero  pars  principalis  dividitur  in  partes 
tres.  In  quarum  prima  locutiones  praemissas  expla- 
nat.  In  secunda  vero  auclorilates  prius  positas  expla- 
nat,  ibi :  Determinant  autem  aucloritates ,  quae 
primae1  ete.  In  tertia  vero  alias  auctoritates.  quae 
videntur  adversari,  reducit  ad  concordiam,  ibi:  Sed 
his  videntur  adversari  etc.  Et  illa  pars  in  multas 
posset  dividi  partes  secundum  multas  auctoritates, 
sicut  in  littera  patet. 


1  Id  ost  de  Praedest.  Sanctor.  c.   15.  n.  31. 

2  Cap.  7.  n.  U. 

3  Libr.  III.  de  Fide  orthod.  c.  2. 

4  Libr.  I.  c.  19.  n.  8.  —  Pro  possit  codd.  ABD  et  edd. 
2,  3,  i,  5,  6,  7,  9  posset ,  et  pro  adhaeret  omnes  codd.  et 
edd.  eaedem  inhaeret. 

5  Ita  codd.  BCE;  Vat.  et  edd.  2,  3,  4,  5,  6,  7,  9  sen- 
tentiam  supra  positam ,  edd.  1 ,  8  et  codd.  A  D  sententias  su- 


pra  positam  (scil.  quaestionem) ;  dcinde  cum  codd.  A  D  E  et  edd. 
I,  S,  8  posuinius  tractaci  pro  tractavimus ;  denique  pVo  tam- 
ijxe  acl  dignoscendum  pleraeque  edd.  cum   Vat.   tanquam  ad 

cognoscendum. 

6  Gennad. ,  de  Lcclesiast.  Dogm.  c.  2. 

NOTAE  AD  COMMENTARIUM. 

1  CodcL  praemissae.  Paulo  inferius  Vat.   omittit  secundum 
multas  auctoritates. 


DIST.  VII.  ART.  I.  QUAEST.  I. 


160 


Similiter  tertia  pars  principalis  dividitur  in  par- 
tes  tres.  In  quarum  prima  explicat  locutiones  prae- 
missas  secundum  tertiam  sententiam.  In  secunda 
vero  elicitex  praemissis,  quandam  aliam1  locutionem 
non  esse  recipiendam ,  ibi :  Et  licel  dicatur  homo 
Deus  etc.  In  tertia  vero   et  ultima  ostendit,   se  in 


praecedentibus  opinionibus  suspensam  tenuisse  sen- 
tentiam,  ila  quod  ad  nullam  praedictarum  opinio- 
num  declinaverit  magis  quam  ad  alteram,  ibi :  Sa- 
tis  diligenter  iuxta  diversorum  sententias  etc.  —  Et  sota. 
ex  hoc  patet,  quod  non  est  imponendum  Magistro. 
quod  fuerit  ex  opinione  tertia2. 


PRAENOTATA. 


Nota  igilur,  quod  in  tota  parte  ista  has  duas 
locutiones  explanat:  horno  factus  est  Deus;  et:  Chri- 
stus  praedestinatus  est  esse  Filius  Dei. 

Prima  enim  opinio  concedit,  quod  Deus  factus 
nt'0  *•  est  homo,  et  e  converso;  quia  homo  in  Christo  est 

tres  o-  .  _ 

™-  quaedam  substantia 8,  quae  coepit  esse  Deus  per 
gratiam.  —  Secunda  vero  opinio  concedit,  quod 
Deus  factus  est  homo.  et  e  converso;  quia  Deus 
coepit  esse  subsistens  in  duabus  naturis,  et  ex  hoc  fa- 
ctum  est,  ut  subsistens  in  duabus  naturis  sit  Deus. — 
Secundum  tertiam  opinionem  dicitur:  Deus  factus  est 
homo,  et  e  converso;  quia  Deus  accepit  hominem,  et 
ex  hoc  factum  est,  quod  habens  *  hominem  est  Deus. 
Similiter  prima  opinio  concedit,  quod  Christus 

i  l0-  praedestinatus  est  esse  Filius  Dei;  quia  ille  homo  est 


Filius  Dei  non  per  naturam,  sed  per  gratiam,  et  boc 
quidem  ab  aeterno  fuit  praevisum.  —  Secunda  vero 
opinio  dicit ,  quod  Christus  est  praedestinatus  esse 
Filius  Dei ;  quia  persona  illa,  in  quantum  homo,  id 
est  in  quantum  subsistens  in  duabus  naturis,  scili- 
cet  anima  et  carne,  praedestinatus  est,  et  ita  ra- 
tione  humanitatis,  non  divinitatis.  —  Tertia  vero 
opinio  dicit,  quod  Christus,  secundum  quod  homo. 
est  praedestinatus,  non  quia  homo  ille  sit  praede- 
stinatus,  nec  quia  persona  illa  subsistens  in  duabns 
naturis  sit  praedestinata,  sed  quia  quod  praedesti- 
natum  est  ei  ab  aeterno  collatum  est  ei  in  tempore 
per  gratiam ;  non  enim  humanilatem  habuit 5  ab 
aeterno,  sed  per  gratiam  accepit  ex  tempore,  secun- 
dum  quod  Deus  praeviderat  aeternaliler. 


TRACTATIO  QUAESTIONUM. 


Ad  intelligentiam  autem  huius  partis  incidit  hic 
quaestio  circa  duo  secundum  duo  genera  locutionum, 
quae  in  littera  exponuntur. 

Primo  quaeritur  de  locutionibus  exprimentibus 
ipsam  unionem. 

Secundo  quaeritur  de  locutionibus  exprimenti- 
bus  unionis  praedestinationem. 


Circa  primum  quaeruntur  tria. 

Primo  quaerilur  de  hac  locutione:  Deus  est 
homo,  et  homo  est  Deus. 

Secundo  vero  quaeritur  de  hac:  Deus  factus 
est  homo. 

Tertio  quaeritur  de  hac:  homo  factus  est  Deus. 


ARTIGULUS  I. 


De  loculionibus  exprimentibus  ipsam  unionem. 


QUAESTIO  I. 


Utrum  vera  sit  locutio:  Deus  est  homo. 


Circa  primum  sic  procedituret  quaeritur  de  hac 
locutione :  Deus  est  horno.  Et  quod  sit  vera ,  videtur : 

1.  Per  illud  quod  dicitur  inSymbolo6:  «  Deus 

tmenu.et  homo  unus  est  Christus»:  Christus  igitur  et  est 

Deus  et  est  homo  et  est  unus;  sed  quaecumque  di- 

cuntur  de  uno  et   de  eodem  secundum  numerum, 


dicuntur  de   se   invicem:    ergo  Deus  est  homo,  Bl 
homo  est  Deus. 

_.  Item,  Bernardus  in  quinto  ad  Eugenium*: 
«Tanlam  et  tam  expressam  viin  unionis  in  se  prae- 
fert  ea  persona,  qua  Deus  et  homo  unus  esl  Chri- 
stus,  ut,  si  duo  de  se  praedices.  non  erres». 


1  Cod.  K  ambiguam.  2  Cfr.  supra  d.  6.  dub.  2. 

3  Edd.  el  nonnulll  codd.  addunt  per  naturatn. 

*  Pro  quod  knbrns  edd.  i/iitxl  smiiidiiiu  liiun 
5  lia  codd.  Q  U  (K  a  Mcunda  manu) ;  in   reliquls  et  edd. 
minus  congrue  homiuis.  Mo_  pro  aeternaMler  cod.  A  oo  aetemo. 

S.  Bonav.  —  Tom.  III. 


'  Athanaslana       De  mmort  cfr.  Artstot,  vn.  Topte.  c.  I. 

7  sive  de  Conslder.  c  '.•.  n.  i\ ,  quod  lestlfnonluia  ln  tex- 
in  origln.  slc  exlt:  ul  ^  duo  lltadese  Invicetn  praedlres,  non 
erraveris,  Deum  vldellcei  homlnem,  <•(  homlnero  Deum  rere 
catholiceque  pronuntlana. 

29 


170 


SENTENTIARUM  1,1».  III. 


:{.  Iinii,  sicuf  soperias'  ostensum  fait,  illa 
unio  terminatar  ad  onitaleiD  personalem  sr?e  hy- 
postasis ;  sed  quotiescumque  aliqna  duo  aniuotur  in 
supposito,  de  se  invicem  in  concrelione  praedican- 
tur:  ergo  sicut  Deus  nominat  divinam  naturam  in 
conrretione.  et  homo  similiter;  videtur,  quod  ibi 
sit  niutiia  praedicatio,  ut  dicatur  Deus  homo,  et 
homo  Deus. 

4.  Ilem,  medium,  quod  optime  iungit  extrema, 
ad  utrumque  extremorum  comparatur  secundum 
babitudinem  subiiciendi  et  praedicandi  * :  si  ergo 
Christus  perfectus  mediator  est  inter  Deum  et  ho- 
minem,  ergo  Deus  et  homo  talem  halient  habitudi- 
ncin  respectu  eiusdem.  Sed  quae  talera  habent  ha- 
hitudinem  respectu  eiusdera  dicuntur  necessario  de 
se  invicem :  ergo  homo  praedicatur  de  Deo  .  et  Deus 
de  homine. 

Sed  contra:  1.  Maior  est  unitas  personarum 
Adopposi-in  divina  oatura,  quam  sil  naturarum  in  Christo  in 
una  persona,  quia,  sicut  dicit  Bernardus3:  « Illa 
unitas  arcem  tenet  super  onmes  unitates»;  sed  ra- 
tione  unitatis  nalurae  non  contingit  dicere,  quod 
una  persona  sil  altera:  ergo  ratione  unitatis  per- 
sonae  non  contingit  dicere,  quod  Deus  sit  homo,  et 
quod  homo  sit  Deus. 

^2.  Item ,  magis  conveniunt  ea  quae  sunt  eius- 
dem  generis  et  uniuntur  in  natura  et  persona,  quam 
quae  sunt  diversorum  generum  et  uniuntur  in  per- 
sona  tantum;  sed  anima  et  corpus  sunt  in  genere 
substantiae  et  uniuntur  in  uno  homine.  qui  est 
eiusdem  naturae  et  unius  personae;  divinitas  au- 
tem  et  humanitas  non  sunt  eiusdem  generis  nec 
uniuntur  in  unitatem  4  naturae ,  sed  solum  in  uni- 
tatem  personae:  ergo  cum  haec  sit  falsa:  anima  est 
corpus  ,  et  e  converso  ;  ergo  et  haec:  homo  est  Deus. 
et  Deus  est  homo. 

3.  ltem,  cum    dicitur:    Deus    est    homo5.  aut 


tum. 


homo  praediratur  de  Deo  et  de  Petro  univoee,  aut 
aequivoce.  Si  univoce:  ergo  aliquid  est  uriivocuiii 
Creatori  et  rreaturae,  quod  est  impossibile;  si  ae- 
(/iiivoce:  ergo  non  videtur  Chrislus  homo  ad  genus 
liominiim  pertinere,  ex  quo  homo  de  ipso  et  aliis 
non  dicilur  uniformiter. 

h.  Itern,  cum  dicitur:  Deus  est  homo,  aut  homo 
praedicatur  per  se ,  aut  per  accidens.  Si  per  se;  et 
quod  praedicalur  per  se  dicitur  de  quolibet  suppo- 
sito:  ergo  quaelibet  persona  divina  est  homo.  Si 
per  accidens:  ergo  videtur,  quod  aliquid  arcidat 
Deo ;  quod  omnino  falsum  est,  sicut  probalum  est 
in  primo  libro6. 

)i.  Item.  cum  dicitur:  Deus  est  homo,  aut  homo 
praedicatur  de  Deo  absolute ,  aut  relative.  Si  abso- 
lute:  ergo  dicitur  de  tribus,  quia  nomina  absoluta 
dicuntur  de  tribns,  sicut  vult  Augustinus  \  et  haec 
dicunt  substantiam.  Si  secundum  relationem;  sed 
omne  relativum  dicilur  respectu  alicuius:  ergo  homo 
dicilur  respectu  alicuius.  Sed  hoc  est  plane  falsum: 
ergo  non  videtur,  quod  homo  aliquo  modo  praedi- 
cetur  de  Deo. 

6.  Item ,  si  homo  praedicatur  de  Deo,  aut  est 
jfi  plus,  aut  in  minus ,  aut  in  aeque%.  Si  in  mi- 
nus :  ergo  quilibel  homo  est  Deus,  et  non  conver- 
titur;  si  in  plus:  ergo  qnilibet,  qui  Deus  est,  homo 
est;  si  in  aeque:  ergo  redit  idem  inconveniens. 

7.  Item,  hoc  nomen  Deus  aut  supponit  pro 
persona  Filii,  aut  non.  Si  pro  persona  Filii  suppo- 
nit ,  eadem  ratione  et  pro  persona  Patris:  ergo  si 
haec  est  vera  pro  persona  Filii:  Deus  est  homo,  et 
haec  pro  persona  Patris:  Deus  non  est  homo\  Si 
vero  non  supponit  pro  persona  Filii:  ergo  cum  in 
illa  persona  facta  sit  unio.  praedicta  locutio  erit 
sirapliciler  falsa. 

8.  Item ,  plus  distat  Deus  et  homo,  quam  homo 
et  non-homo;  sed  Deus  nunquam  facit,  quod  homo 


1  Dist.  6.  a.  2.  q.  I .  —  Quod  ad  minorem  spectat ,  respicias, 
quod  Aristot. ,  de  Praedicam.  c.  de  Substantin  docet  respeclu 
eorum  quae  in  subiecto  sunt ,  ut  e.  gr.  album ,  scil.  ipsa  non 
praedicari  de  subiecto  secundum  ralionem  sive  in  abstraciione; 
«  dicitur  enim  corpus  album,  ralio  vero  albi  nunquam  de  cor- 
pore  praedicabitur  »  [dicendo  :  corpus  est  albedo].  Cfr.  supra 
d.  6.  a.  I.  q.  I.  —  Pro  hypostasis  Vat.  hypostasitn.  Paulo  in- 
ferius  pro  et  homo  similiter ;  videtur  cod.  F  et  hoi7io  nominat 
humanam  naturam  in  concretione  .  sequitur. 

2  Secundum  Arislot,  I.  Prior.  c.  i.  Et  idcm  ait  IV.  Polit. 
c.  9.  (c.  7.) :  In  eo  Tmedio]  enim  utrumque  extremoruni  apparet 

3  Libr.  V.  de  Consider.  c.  8.  n.  19.  —  ln  maiori  post 
personannn  Vat  subdit  divinarum. 

4  Cod.  A  liic  et  post  pauca  in  unitate. 

5  Codd.  F  U  bb  ex  scqq.  sopplent  et  Pelrus  est  homo. 
Paulo  inferius  post  pertinere  cod.  0  interserit  quod  damnatum 
est  in  decreta  Alexandri,  sicut  patuit  sttpra  [d.  6.  a.  I.  q.  3. 
fundam.  1.]. 

6  Dist.  8.  p.  I.  a.  2.  q.  I  ;  d.  26.  dub.  o  ;  d.  30.  q.  2. 
seq.  —  De  divisione  praedicationis  vide  Aristot. ,  I.  Poster.  c.  i, 
«'t  Vll.  Metapb.  text.  II.  seq.  (VI.  c.  4.).  Boeth.,  I.  in  Praedi- 
cam.  At  istot. ,  primam  regulam  antepraedicamentalem  explicans 
ait :  Duobus  enim  modis  praedicationes  fiunt :  uno  secundum 
accidens ,  alio  de  subiecto  [per  se];  de  homine  namque  prae- 


dicaiur  album,  dicitur  enim  homo  albus ;  rursus  de  eodem  ho- 
mine  praedicatur  animnl,  dicitur  enim  homo  animal.  Sed  illa 
prior  praedicatio...  secundum  accidens  est ;  namque  accidens  , 
quod  esl  album,  de  subiecto  homine  praedicatur,  sed  non  in 
eo  quod  quid  sit  [essenlialiter]...  De  subiecto  [per  se]  vero 
praedicare  est,  quolies  allera  res  de  altera  in  ipsa  substantia 
praedicatur,  ut  animal  de  homine;  quoniam  animal  el  substan- 
tia  est  et  genus  hominis;  idcirco  ete, 

7  Libr.  V.  de  Trin.  c.  8.  n.  9.  seqq.  Cfr.  1.  Sent.  d.  XXVII. 
lit.  Hagislri,  c.  4.  seq.  —  Rclativa  secundum  Aristot.,  de  Prae- 
dicam.  c.  de  His  quae  ad  aliquid .  «  dicuntur  quaecumque  haec 
ipsa  quae  sunt,  aliorum  esse  dicunlur,  vel  quomodolibet  aliter 
ad  alterum,  ut  maius  hoc  ipsum  quod  est,  alterius  dicitur  ». 

8  Damasc. ,  Dialectica  ,  c.  15  :  Dmne  praedicalum  aut  latius 
patet  quam  subiectum ,  aut  aeque ;  minus  autem  late  nunquam... 
Latius  porro  palent  superiora ;  minus  late  inferiora...  Praedi- 
catum  autem  ,  quod  subiecto  est  aequale,  illud  est  quod  cum 
subieclo  convertitur...  Quapropter  generum  de  speciebus ,  et 
difierentiarum  de  speciebus,  ac  specierum  de  individuis  praedi- 
caUo  latior  dicitur ;  propriorum  autem  aequa.  Cfr.  tom.  I.  pag. 
348,  nota  5. 

9  Et  consequenter  Deus  simul  est  homo  et  non  homo,  quod 
est  absurdum.  —  Mox  codd.  A  F  G  H  K  U  Z  aa  omitiunt  in  ante 
ablativum  illa  persotia. 


DIST.  VII.  ART.  I.  QUAEST.  I. 


171 


sit  non-homo:  ergo  non  videlur,  quod  possit  facere 
nec  per  naturam  nec  per  miraculum,  quod  haec 
sit  vera:  Deus  est  homo. 

9.  Item ,  triplex  est  praedicandi  modus:  quod 
ioim-enim  praedicatur  de  altero  aut  praedicatur  per  es- 
sentiam,  aut  per  inhaerentiam ,  aut  per  causam  l. 
Cum  ergo  dicitur:  Deus  est  homo,  aul  praedicatur 
per  essenliam,  et  tunc  Deus  et  homo  erit  eiusdem 
essentiae.  quod  est  impossibile;  aut  per  inhaeren- 
tiam,  et  tunc  accidit  Deo  esse  hominem ;  aul  per 
causam,  et  tunc  pari  ratione  poteril  dici,  quod 
Deus  est  lapis,  quia  ita  est  causa  lapidis,  sicut  et 
hominis:  nullo  igitnr  modo  videtur  posse  concedi, 
hominem  de  Deo  posse  praedicari. 

c  o  n  c  l  u  s  i  o. 

Secesse  est  concedere ,  hominem  esse  Deum,  et 
Deum  hominem;  haec  tamen  praedicatio  esl 
per  modum  singularem. 


;io  1. 


atio. 


nodo 
;atio- 


io  1. 


Uar. 


Respondeo:  Dicendum,  quod  secundum  catho- 
licam  veritatem  absque  dubio  necesse  est  concedere, 
hominem  esse  Deum,  et  Deum  hominem,  pro  eo 
quod  duae  naturae  ibi  unitae  sunt  in  unam  perso- 
nam.  Quae  autem  in  uno  supposito  uniuntur  neces- 
sario  de  se  invicem  praedicantur,  si  accipiantur 
concrete,  propter  illam  maximam,  qua  dicilur: 
«quaecumque  uni  el  eidem  sunt  eadem,  inter  se  sunt 
eadem»;  per  quam  etiam  fundari  babet  virtus  syllo- 
gismi  expositorii,  quod  probat  Philosophus  in  libro 
Priorum  2,  ea  quae  dicuntur  de  uno  et  eodem,  prae- 
dicari  de  se  invicem.  Si  igitur  unus  est  Christus, 
qui  est  Deus  et  homo,  necessario  oportet  conce- 
dere,  Deum  esse  hominem ,  et  hominem  esse  Deum. 
Et  hoc  qnidem  attestantur  Sanctorum  auctoritates,  et 
communiter  fatentur  doctores  theologiae.  —  De  modo 
tamen  praedicandi  diversi  diversimode  sentiunt. 

Quidam  enim  dicere  voluerunt,  quod  haec  prae- 
dicatio  non  sit  in  recto  ,  sed  in  obliquo ,  ut  sil  sen- 
sus:  Deus  est  homo,  id  est,  Deus  habet  hominem. 
—  Et  hic  modus  dicendi  relabitur  ad  tertiam  opi- 
nionem,  quae  di.vit,  hominem  praedicari  de  Deo 
secundum  habitum,  quae  etiam  superius  s  improbata 
est.  Manifestum  est  etiam ,  quod  illud  non  est  sul- 
ficienler  dictum,  quia,  si  diceretur  Deus  esse  homo, 
id  est  habens  hominem,  eadem  ralione  diceretur 
caro,  quia  habet  carnem,  elpes,  quia  babet  pedem. 


Et  ideo  alii  dicere  voluerunt,  quod  talis  prae-  op.nio  i. 
dicatio  est  in  recto,  verumtamen  nec  est  praedicatio 
formalis  nec  causaUs  nec  accidentalis ,  sed  per 
identitatem;  et  est  sensus:  Deus  est  homo,  id  esl. 
Deus  est  ille  qui  est  homo;  ille  autem.  qui  esl 
homo,  id  est  Filius  Dei ,  de  Deo  praedicatur  per 
praedicalionem  identi/atis*.  — Sed  nec  adhuc  illud  Soa  pr°ba- 
plene  solvit,  quia  quaelibet  implicatio  claudit  in  se 
praedicationem;  et  ideo,  cum  dicitur:  Deus  est  ille 
qui  est  homo,  adhuc  contingit  quaerere  de  illa  im- 
plicalione,  quae  est  ex  parte  praedicati,  ad  quam 
praedicationem  habeat  reduci :  et  tunc  vel  oportel 
ire  in  indnitum  implicando,  vel  oportebit5  recurrerc 
ad  alium  inodum  praedicandi. 

Et  propterea  est  tertius  modus  diceodi,  ut  cam  opu»»*-  et 

...  „  conclusio  t. 

dicitur:  Deus  est  homo,  hic  est  singufaris  modas 

praedicandi.  Non  enim  est  talis  praedicatio  per  es- 
senliam  nec  per  causam  nec  per  inhaerentiam  , 
sicut  ostendebat  ratio  ultima,  sed  est  praedicatio 
per  unionem;  ideo  enim  homo  praedicatur  de  Deo, 
quia  unitur  ei  in  unitatem  personae.  Et  quoniam 
haec  unio  est  singularis6,  non  esl  mirum,  si  sin 
gularem  modum  exigit  praedicandi. 

El  per   hoc    patet    illud    quod   ultimo   quaere- Ad  'inaeM- 

,  ...  ..  iraplicitam. 

batur;  quia  tahs  praedicatio  non  reducitur  ad  alios 
modos  praedicandi  consuetos,  habet  tameo  in  se 
veritatem,  sicut  ostendunt  rationes  ad  hanc  partem 
inductae. 

1.  Ad  illud  vero  quod  obiicitur.  quod  propter  Soiatio  °p- 

r         positonim. 

umonem  m  natura  una  persona  non  praedicatur  de 
alia,  quamvis  illa  unio  sil  excellentior:  ergo  sic  et 
in  proposito;  dicendum,  quod  non  sequitur.  Unitas  Notandum. 
enim  Trinitatis  maior  est  quantum  ad  ralioncm  si- 
militudinis  et  conformitatis ,  non  autem  quantura 
ad  rationem  mutuae  praedicationis ,  pro  eo  quod 
illa  quae  conveniunt  in  una  natura  ,  non  praedi- 
cantur  de  se  ita  miiiuo.  sicut  illa  quae  concurruol 
in  unam  personam  .  pro  eo  quod  natura  dicit  quid 
commune,  hypostasis  dicit  suppositum  propiium : 
consequentia  auteni  affirmativa  tenet  ab  inferiori  ad 
superius,  non  e  converso.  Unde  cuicumque  subiicitur 
iste  homo ,  potest  subiici  homo;  cuicumque  subii- 
citur  homo ,  potest  subiici  attimal;  <i^\  e  converso 
non  sequitur:  de  quocumqae  praedicatur  animdl, 
praedicatur  et  homo;  iinmo  cst  ibi  consnjiirns  \ 
Ideo,  quimdo  una  hypostasis  subiicitur  duobus,  nc- 
cesse  est  illa  sibi  invicem  subiici,  el  sic  per  conse- 
(juens  praedicari  Quaodo  autem  uno  natura  dici- 


1  Cfr.  Ahin.  nl)  Insulis,  Theolog.  Hogul.  regul.  12.  ci  is.  Beqq. 

"  l.ibr.  I.  c.  6.  Vlde  tom.  I.  pag.  ->76,  nol;i  n ,  ubi  de 
syllogismo  expositorio  elusque  princlpio  .i^itur.  —  Immediate 
p"-i  VaL  voculae  ea  Bnnectit  stiticet. 

3  Dist.  r>.  ;i.  i.  q.  3.  el  dublum  2. 

4  Cfr.  I.  Sent  «I.  :;.  a.  I.  q.  I.  ;i<i  2.  et  d.  34.  q.  2.  —  Paulo 
Inferius  post  praedtcaMonem  VaL  adiungll  atiquam.  —  Terml- 
nus  implicatio,  qui  In  hac  ulterlore  proposllione  oocarrit,  si- 
gnlRcai  propositionem  relaUvam.  Slc  Petrus  Hlspan. ,  Summul. 
tr.  de  Restiictione,  Blt,  resiriclloncm  Heri  potse  per  Impllca- 
donem,  ul  cum  dicatar:  i to,  qul  esl  albus,  currit  etc. 


s  Codd.  G  II  K  X  onortel 

6  Ui  ostensum  esl  supra  d.  6,  a.  I.  el  2. 

7  [)c  qua  rallada  vlde  AristoL,  l.  Elench.  c.  i.  >■.  B  |.  (^fr. 
supra  pag.  i*,  nota  •'>.  —  In  edd.  haec  ultima  propostilo  In 
hunc  modum  truncata  <'i    transformata   est:  Unde  cvicumque 

siibiuiliir  islr  Iriniiniis  litinm  ,    potesi    suhiiri  rl  illr  Irrmiiiiis 
inumnl ;  snl.  .  rl  ln>iin<  ,    ////  rsl   iiiim    GOntequeM.   Paulo  mf.-- 
rius  pro  (lirilnr  <•<><!.   U  pnirilirntiir ,   <•!   deln  Cod.  (^>  »ir  i.iini 
nal  lolutlonem  :  titix  tQri   invicen   subiia   ei  per  consequent 

finirilirm  i. 


172 


SENTENTIARUM  LIB.  III. 


lur  de  plurihus,  non  est  necesse,  illa  de  se  invicem 
praedicari. 

±  Ad  illnd  quod  obiicitur,  quod  aniina  et  caro 
concurrunt  in  unani  personam  et  naturam,  non  ta- 
men  praedicantnr  de  se  invicem  mutna  praedica- 
tioue;    dicendum,    quod    non  est  simile  duplici  ex 

lutio  i.  causa.  Primum  quidem,  quia  concurrunt  in  unita- 
tem  personae  atque  naturae  tanquam  parte.s  con- 
stitutivae,  quarum  non  est  praedicari  de  loto ,  nec 
per  consequens  de  se  invicem;  non  sic  divina  na- 
tura  et   humana,    sicut    in   praecedentihus '    visum 

iiatio  2.  est.  —  Alia  est  etiam  ralio,  quia  anima  et  caro 
signiiieant  partes  constitutivas  in  abstractione ;  Deus 
autem  et  homo  non  in  ahstractione,  sed  in  con- 
cretione  signilicant;  et  hac  de  causa  possunt  de  se 
invicem  dici,  quamvis  in  abslractione  de  se  invi- 
cem  non  praedicentnr.  Haec  enim  est  falsa:  Deitas 
est  hnmanitas,  sicut  haec:  caro  est  anima.  quam- 
vis  ista  sit  vera:  caro  est  animala.  —  Intelligatur 
xota  tamen  sane  quod  dictum  est,  homo  significari  in 
concretione;  concrctio  enim  proprie  dicta  reperitur 
in  terminis  accidenlalibus*. 

3.  Ad  illud  quod  ohiicitur,  si  homo  praedica- 
tur  de  Deo,  aut   praedicatur   univoce  de  Deo,  aut 

Notandum.  aequivoce ;  dicendum,  quod  proprie  nec  univoce 
nec  aequiuoce:  non  aequivoce ,  quia  non  est  diversa 
hominis  significatio,  secundum  quod  dicitur  de  Deo 
et  de  Martino;  univoce  non,  quia  etsi  homo  reti- 
neat  eandem  significationem ,  cum  dicitur  de  Deo 
et  de  Petro,  alio  tamen  modo  comparatur  ad  Pe- 
trum  et  Paulum,  alio  modo  ad  Deum.  Ad  Petrum 
comparatur  praedicatione  formali  et  essentiali ,  ad 
Deum  vero  in  unione  personali;  ideo  ad  neulrum 
praedictorum  modorum  possunt  illae  duae  praedi- 
cationes  plenarie  reduci ,  licet  aliquid  possit  ibi  re- 
periri  de  uno  praedictorum  modorum,  aliquid  de 
alio  3. 

4.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  cum  dicitur: 
Deus  est  homo,  aut  praedicatur  per  se,  aul  per  ac- 
dens;  dicendum,  quod  neutro  modo,  accipiendo  pro- 
prie  per  se  et 4  per  accidens:  per  se,  inquam,  non 
praedicatur,  cum  non  sit  essentialis  habitudo  unius  ad 


alterum;  per  accidens  non  praedicalur,  quia  unum 
non  est  accidens  alterius.  Nec  illud  est  inconveniens, 
quia  talis  modus  praedicandi  sub  praedicta  divisione 
non  habet  comprehendi  b.  —  Posset  tamen  dici,  quod  Aiiawu 
uniri  humanae  naturae  ex  parte  Dei  non  dicit  ac- 
cidens,  sed  ex  parle  naturae  assumtae.  Unde  quo- 
dani  modo  talis  praedicatio  posset  dici  per  se,  quo- 
dam  modo  per  accidens:  perse,  comparando  divi- 
nam  naluram  ad  personam,  in  qua  est  unio,  de  qua 
per  se  praedicatur;  per  accidens  posset  dici,  huma- 
nam  naturam  comparando  ad  personam,  cui  habet 
uniri  per  gratiam  6. 

o.  Ad  illud  quod  quaerilur,  utrum  homo  prae- 
dicetur  absolutej  vel  relative;  dicendum,  quod  dici  Distinc 
relative  est  dupliciter:  vel  relatione  implicita,  vel 
explicita.  Cum  ergo  dicitur:  Deus  est  homo,  homo 
praedicatur  de  Deo  quodam  modo  absolule,  quodam 
modo  relative:  absolute  quantum  ad  privationem 
relationis  extrinsecae;  relative  quantum  ad  positio- 
nem  relationis  intrinsecae  7.  Est  enim  sensus:  Deus 
est  homo,  id  est,  Deus  est  unitus  humanae  naturae 
unitate  personae,  ratione  cuius  homo  de  Deo,  et  Deus 
habet  dici  de  homine. 

6.  Ad  illud  quod  obiicilur,  quod  si  praedicatur 
homo  de  Deo,  aut  praedicalur  in  plus,  aut  in  mi- 
nus,  aut  in  aeque;  dicendum,  quod  quoddam  est  Noundn 
genus  praedicationis ,  in  quo  praedicatnm  et  subie- 
ctum  se  habent  ut  excedentia  et  excessa ,  ut  cum 
dicitur:  homo  est  albus;  et  sic  est  in  proposito.  Nam 

etsi  homo  dicatur  de  aliquo  supposito  Dei,  non  ta- 
men  dicitur  de  quolibet,  nec  e  converso;  sicut  non 
omnis  homo  est  albus,  nec  omne  album  est  homo. 

7.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  sicut  haec  est 
vera  pro  persona  Filii:  Deus  est  homo,  ita  haec  pro 
persona  Patris  est  vera:  Deus  non  esthomo;  dicen- 
dum,  quod  non  est  simile;  quia,  sicut  in  primo  li- 

bro  8  dictum  fuit,  iste  terminus  Deus  partim  habet  Notaodc 
naturam  termini  communis  propter  suppositorum 
pluralitatem,  partim  naturam  termini  discreti  pro- 
pter  formam  incommunicabiiem.  Et  ideo,  quia  natu- 
ram  habet  termini  communis,  locutioneni  potest  red- 
dere  veram  pro  uno  supposito;  quia  vero  naturam 


1  Disl.  6.  a.  2.  q.  I.  —  Ibid.  a.  I.  q.  I.  vide  eli;im  de 
alia  ralione  seq. 

*  Sicut  enim  duplex  dislinguitur  abstractum ,  seil.  a  sup- 
posito  seu  ab  individuis,  v.  gr.  humanitas,  et  a  subiecto,  v.  gr. 
albedo:  sic  etiam  duplex  concretum ,  scil.  ad  suppositum ,  v. 
gr.  homo,  et  ad  subirctum ,  v.  gr.  album.  Prima  species  vo- 
catur  concretum  melaphysicum ,  secunda  physicum  ;  prima  spe- 
ctat  ad  essentiam,  secunda  ad  accidens.  Cfr.  supra  d.  6.  a.  I. 
q.  3.  —  Paulo  superius  pro  homo  signiftcari  Vat.  substituit 
hominem  significari. 

3  Vide  supra  d.  2.  a.  2.  q.  3.  —  Paulo  superius  pro  ad 
Drum  vero  codd.  HKZaabb  ad  Deum  non  nisi.  codd.  BC 
D  G  L  N  (T  a  prima  manu)  ad  Deum  non.  Deinde  pro  plenarie 
cod.  Z  plene. 

*  Supplevimus  ex  codd.  K  U  X  bb  per  se  et ,  exigente  hoc 
etiam  contextu. 

5  Ut  ostensum  est  in  corp.  quaest. 


6  Cfr.  supra  d.  2.  a.  3.  q.  2.  in  corp.  et  in  fine,  et  infra 
d.   13.  a.  2.  q.  2. 

7  Vel  aliis  verbis :  De  Deo  homo  praedicatur  absolute , 
seil.  ratione  significali,  quia  homo  significat  quid  absolutum ; 
rrbitire  vero  ratione  suppositi,  quia  homo  in  Christo  propter 
relationem  implicitam  ad  supposilum  divinum  stat  pro  persona 
Filii  et  ratione  illius  relationis  implicitae  non  de  qualibet  per- 
sona  divina,  sed  solum  de  persona  Filii  praedicalur.  —  Codd. 
BCD  hanc  proposilionem  sic  subvertunt:  absolule  quantum 
ad  privationem  relalionis  intrinsecae ;  relative  quantum  ad 
positionem  relntioiiis  rxtrinsecae  ;  codd.  G  H  I  L  N  U  (KT  a 
prima  manu)  bis  exhibent  relationis  extrinsecae.  Mox  cod.  U 
voci  unitate  praefigit  in. 

8  Dist.  4.  q.  I.  et  4,  ubi  eliam  quae  in  seq.  propositione 
proponuntur,  explicata  habes.  —  Paulo  inferius  pro  incommuni- 
cabilem  codd.  BCDElLMTXaa  exhibent  communicabilem  , 
Vat.  substituit  immultiplicabilem ,  scilicet  divinitatem. 


DIST.  VII.  ART.  I.  QUAEST.  II. 


173 


habet  termini  discreii ,  ideo  non  refert,  si  praepo- 
natur,  vel  postponatur  ei  negatio.  Unde  in  negativa 
negatur  pro  omnibns  snppositis,  quamvis  in  affir- 
mativa  possil  reddere  locutionein  veram  pro  uno 
solo.  Et  ideo  haec  est  falsa:  Deus  non  est  homo; 
quia  praedicatum  removetur  non  tantum  pro  Palre, 
sed  etiam  pro  Filio;  et  ex  hoc  necessario  sequitur, 
quod  afjirmativa  sibi  opposita  sit  vera,  haec  scili- 
cet:  Deus  est  homo. 

Unde  si  quaeratur:  quanta  est  ista  propositio1: 
est.  m-  Deus  est  homo?  respondendum  est,  quod  partem 

:OS   1. 


habet  naturae  indefinitae,  partem  naturae  singula- 

ris;  et  hoc  est  propter  naturam  termini  snbiecti.  — 

Si  vero  quaeratur,   in  qua   materia  sit,   utrum  in  Quaest.  in. 

naturali,  vel  remota,   vel    conlingenti;  dicendum, 

quod  in  mnteria  contingenti2  praedicatum  et  snbie- 

ctum  se  habent  ut  excedentia  et  excessa;  el  sic  est 

in  proposito;  et   praedicta    propositio   reduci   habet 

ad  materiam  illam,  sapit  lamen  aliquid  de  materia 

naturali  propter  hoc,  quod  illae  nalurae,  quantum 

esl  de  se,  sunt  ad  invicem  disparalae,  per  gratiam 

unionis  sunt  coniunctae,  et  quasi  nalurales  factae  8. 


SCHOLIOK 


1.  Circa  ires  huius  articuli  quaestiones,  quae  agunt  de 
proprio  el  sincero  sensu  earum  locutionum,  quas  Magister  in 
principio  dist.  VI.  coinmeinorat,  principales  ScholasUci  vix  nisi 
in  modo  loquendi  et  in  rationibus  allatis  dissentiunt.  —  De 
conclusione  principali  quaestionis  I.  haud  potest  esse  dubium, 
quin  omnino  concedenda  sil  duplex  ista  locutio:  Deus  est  homo, 
et  homo  est  Deus,  «  non  solum  propter  veritalem  terminorum 
(  |uia  scilicet  Christus  cst  verus  Deus  et  verus  homo),  sed  etiam 
propter  verilatem  praedicalionis  »  (S.  Thom.,  S.  III.  q.  16.  a.  1. 
in  corp.).  Tamcn  veritas  praedicalionis  sustineri  nequit  neque 
s>cundum  primam  neque  secundum  tertiam  praedictarum  opi- 
nionum;  de  quo  in  annexa  quaestione  secundaria  agitur.  Prima 
enim  illa  opinio  vult,  hic  esse  praedicationem  non  formalem, 
sed  secundum  identitatem,  scilicet  per  implicationem ;  tertia 
vero  putat,  esse  praedicationem  secundum  inhaerentiam  (in 
obliquo).  Utraque  haec  positio  merito  communiter  reprobatur,  ast 
sustinetur,  quod  hic  sit  proprie  praedicatio  per  se ,  niodo  tamen 
singulari,  quam  Scoto  placet  nominare  substanlialem.  —  Nec 
facit  diflerenliam  in  re,  quando  S.  Thom.  (hic  q.  1.  a.  1.  ad 
fi.)  ait:  «  Quod  est  praedicalio  per  essentiam » ,  dum  S.  Bonav. 
(hic  in  corp.)  dicit:  «  Non  est  talis  praedicatio  per  essentiam... 
sed  est  praedicatio  per  unionem*.  Nam  S.  Thom.  ibi  explicat 
suum  modum  loquendi,  ita  continuans:  «  Non  quod  divinitas  sit 
humanitas,  sed  quia  suppositum  divinae  naturae  cssentialiter  [i. 
e.  per  unionem]  est  suppositum    humanae  naturae».  Et  in  so- 


lutione  ad  o.  idem  dicil,  et  rem  et  praedicalionem  in  hac  ma- 
teria  esse  prorsus  singularem. 

II.  De  hac  I.  quaeslione:  Alex.  Ual.,  de  hac  et  seqq.  qq. 
S.  111.  q.  6.  m.  2.  a.  2.  el  m.  3,  q.  7.  m.  3.  a.  2.  —  ScoL,  in 
utroque  Scripto  hic  q.  I.  —  S.  Thom.,  hic  q.  I.  a.  I  ;  S.  III.  q« 
16.  a.  I.  2.  —  Petr.  a  Tar.,  hic  q.  I.  a.  I.  — Kichard.  a  MedLi 
hic  a.  I.  q.  I.  —  /Egid.  B.,  hic  q.  1.  a.  I.  —  Uionys.  Carth., 
de  hac  et  duabus  seqq.  qq.  hic  q.  I.  —  Liicl ,  de  hac  et  seqq. 
qq.  hic  q.  unica. 

III.  Locutio  in  2.  quaest.  discussa  ab  omnibus  conceditur, 
tamen  a  patronis  trium  illarum  opinionum  diverso  modo  inlel- 
ligitur.  Quod  verbum  fieri  de  Ueo  inlelligatur  non  simplicitcr , 
sed  in  sensu  explicato  (hic  solut.  ad  2.),  manifeslum  est.  De 
hac  quaest.  agunl :  Scot.,  in  ulroque  Scripto  hic  q.  2.  —  S. 
Thom.,  hic  q.  2.  a.  I  ;  S.  loc.  cit.  a.  6.  —  B.  Albert.,  III.  SenL 
d.  6.  a.  I.  —  Petr.  a  Tar.,  hic  q.  2.  a.  I.  —  Bichard.  a  Med., 
hic  a.  I .  q.  3.  —  digid.  R.,  hic  q.  I .  a.  3.  —  Durand.,  hic  q.  I . 

IV.  Hes|)ectu  3.  quaestionis  Scot.  (hic  q.  2.  n.  7;  Report. 
hic  q.  3.)  tenet,  locutionem:  homo  factus  est  Ueus,  esse  sim- 
pliciter  et  proprie  veram.  Alii  vero  cum  S.  Bonav.  eam  decla- 
rant  esse  impropriam ,  nisi  factus  intelligatur  impersonaliter,  el 
quatenus  determinet  totam  compositionem.  —  Praeter  Scoium  cfr. : 
S.  Thom.,  hic  q.  2.  a.  2;  S.  loc.  cit.  a.  7.  —  B.  Albert.,  III.  Sent. 
d.  1 1.  a.  I.  —  Pelr.  a  Tar.,  loc.  cit.  a.  2.  —  Kichard.  a  Med.,  loc 
cit.  a.  4.  —  /Egid  R.,  loc.  cit.  a.  4.  —  Uurand. ,  loc.  cit.  q.  2. 


QUAESTIO  II. 

Utrum  haec  sit  admittenda:  Deus  factus  est  homo. 


Secundo  quaeritur,  utrum  haec  sit  admittenda: 
Deus  factus  esl  homo.  Et  quod  sic,  videtur: 

1.  Ioannis  primo4:    Verbum  caro  factum  est; 

amenta  sed  caro ,   ut   dicit   Augustinus,   non    stat   ibi   pro 

parte,  sed  pro  toto  homine:  ergo  si  haec  est  vera: 


Verbum  Dei  factum  est  caro,  multo  magis  haec  erit 
vera:  Deus  factus  est  homo. 

±  Item,  in  Symbolo6:  «  Incarnatus...  et  homo 
factus  est  ». 

3.  Item,   Augustinus6:    «  Tanta   fnit   illa  unio, 


1  Propositiones  ratione  quantilatis  i.  e.  exlensionis  sub- 
iecti,  dividuntur  in  unicersales ,  parliculares ,  sinijulures  et 
indefinitas ;  raUone  materiae  i.  e.  nabitudlnis  praedicati  ad 
subiectum,  dividuntur  in  naturnlcs  (necessarias) ,  coutinijciites 
fad  quas  reducunlur  possihiles)  et  rematas  (impossibfles).  Cfr. 
Arislot. ,   I.  Prior.  c.    I,  el   II.  1'erilierm.    c.    3.  (c.   12.).  —  Mox 

pro  naturae  mdefinUae  codd.  BCDFH OT aa  naiurae  singu- 
laris  indefinitae,  codd  INX  naturae  smgularis  indefinitae, 
mdefinitae ;  In  codd.  \  w  babetur:  quod  partem  habet  natu- 
rae  singularis,  partem  habei  naturae  indefinitae;  naturae 
smgukeris,  et  hoc  etc. 

2  Edd.  hic  interiiciunl  quia ,  et  paulo  inferius  inler  rt  BC 
praedicta  propositio  Inserunl  Ucet,  pro  habet  detnde  conse- 
quenter  subslituentea  habeat.  Poai  pauca    Vat.   aola  sic  prose- 

quitur  :  propter  hOC ,  quiu  quumcis  illuc  nutiirur...  siul  nd  ni- 
ricciii...  ijriitiam  tumcii  inuouis  etC 


3  B.  Albert. ,  hic  d.  6.  a.  I.  ad  quaesthinc.  3.  aii  :  Dupli- 
citer  est  aliquid  in  materla  naturaU,  scil.  ex  cohaerentia  natu- 
rali  lcriiiiiioruin  ,  quani  habent  e\  ordlne  suorum  slgnlficato- 
rum  ad  Invicem,  Bl  c.r  alio  facicutc  cohacrcrc  sutislantialitcr 
quae  per  naturam  sunt  ab  Invlcem  separata  ;  el  Blc  esl  hio. 
Unde  eUam  huius  simile  In  natura  Invenirl  non  potesL 

'    Veis.    I  i.    —   AugURL,     Eplst     liO.    (ali.is    180.)   C.    i.    n. 

12;  k:i  Qq.  q.  80.  n.  2;  \iv.  de  Civ.  Dei,  c.  'J.  n.  1  .  II.  de 
Trin.  c  6.  n.    II. 

5  Nicaeno.  —  Cod.   K    tncantatut  ett  de  Spuitu  S 
Maria  Yirijiuc,  et  hotno  foctus  csi  (c\  Symb.  Nlcaeno-ConstaD- 
Unopolltano) 

•  l.ihr.  I.  de    l*i  iii.  C.    13.   n.  '2H.  —  Pn»    Tauta  in  lestlm. 

allegato  lexlus  origln.  ••!  Vat  exhlbenl   Taki.   In    s,-i|    quaest. 

arg.    I.    ad    oppos.    eii.iin    COdd.    h.ilxni    Tuhs.  C.fr.  hic  lli.    Ma< 

glatrl  ,i-.  i. 


174 


SENTENTIARUM  Llli.  III. 


tum. 


quod  faceret  hominem  Deum,  et  Deum  hominem  » : 
ergo  si  unio  ilia  fecit,  Deam  esse  hominem,  cam 
omnis  activa  inferat  suam  passivam,  igitur  Deus 
factus  est  homo. 

4.  Item,  post  incarnationem  Deus  est  homo,  et 
anle  incarnationem  non  erat  homo;  sed  qaicomqoe 
modo  est  hoino,  et  prius  non  eral  homo,  est  fa- 
cLus  homo:  ergo  si  Deus  est  huiusmodi ',  Deus  est 
factus  hoino. 

',').  ltem,  idem  est  humanari  quod  hominem 
fieri;  sed  baec  simpliciter  cooceditar:  Deus  est  hu- 
maiiatus  *:  ergo  simpiiciter  concedendum  est:  Deus 
factUS  est  hoino. 

Skd  contba:  1.  Mutatum  esse  est  superius  ad 
Ad  opposi-  factum  esse3;  sed  haec  simpiiciter  est  falsa:  Deus 
esl  mulatus:  ergo  et  haec:  Deus  est  factus  homo. 

2.  Item,  factum  esse  praesupponit  fieri*;  et 
fieri  ponit  imperfeclionem:  ergo  de  quocumque  esl 
dicere  factum  esse,  est  dicere  imper fectionem.  Sed 
hoc  dicere  de  Deo  est  falsum:  ergo  el  ista  esl  falsa: 
Deus  factus  est  homo. 

3.  Item,  quandocumque  dicitur:  hoc  fil  illud , 
lerminus  habet  rationem  complementi  respectu  eius, 
circa  quod  fit;  ut  cum  dicilur:  homo  fit  albus,  no- 
latur  albedo  esse  complementum  hominis5:  ergo 
cum  dicitur:  Deus  fit  homo,  notatur  fieri  comple- 
mentum  Dei.  Sed  falsum  est.  quod  homo  aliquod 
complementum  Deo  tribuat:  ergo  praedicta  loculio 
simplicifer  erit  falsa. 

k.  Item.  adieclivum  ponit  rem  suam  circa  suum 
subslanlivum;  sed  hoc  adiectivum  factus ,  cum  ca- 
dit  circa  subiectum  et  praedicatum,  potius  adiacet 
subiecto  quam  praedicato  — quod  patet.  quia  dici- 
tur :  Verbum  est  factum  caro  —  eigo  iste  terminus 
factus  ponit  circa  divinum  suppositum  rem  suam : 
ergo  praedicta  locutio  nominat  aliquam  factionem  6 
circa  Deum.  Sed  hoc  est  falsum,  cum  nulla  circa 
Deum  possit  esse  factio  vel  innovatio:  ergo  falsa 
erit  praedicta  locutio. 

5.  Item,  quandocumque  praedicatur  aliquid  de 
aliquo  cum  determinatione  non  diminuente,  potest 
praedicari  simpliciter;  sed  iste  terminus  homo  non 
duninuit  de  ratione  eius  quod  est  faclus:  ergo  si 
haec   est   vera :  Deus  est  factus  homo ;   haec  erit 


vera:  Deus  est  factus.  Sed  hoc  est  contra  Symbo- 
lum  7,  quod  dicit,  quod  «  nec  faclus  nec  creatus, 
sed  geoitos  ». 

c  o  n  c  l  u  s  r  o. 

Haec  loculio:  Deus  factus  est  homo,  quocumque 
sensu  accipiatur,  vera  est,  licel  semper  ha- 
beat  aliquid  improprietatis. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  cum  quaeritur  de 
hac  locutione:  Deus  factus  est  homo,  iuxta  illud 
quod  consuetum  est *,  praedicta  locutio  mullipliciter  sensns  tr 
est  distinguenda,  ex  hoc  quod  illud  participium  po- 
test  ponere  rem  suam  super  tolum,  vel  circ.a  alte- 
rum  extremorum  absolute ,  vel  circa  unum  extre- 
mum  in  comparatione  ad  alterum.  — Si  ponal  rem 
suam,  scilicet  ipsam  factionem,  super  totum,  vera  conciwio 
est  locutio,  el  est  sensus:  Deus  factus  est  homo,  id 
est,  factum  est,  ut  Deus  esset  homo;  et  hoc  quidem 
factum  fuit  in  opere  incarnationis.  —  Si  autem  ponat 
rem  suam  circa  allerum  exlremorum  absohite,  ut- 
pote  circa  praedicalum,  tunc  est  sensus:  Deus  factus  conciwio 
est  homo,  id  est,  Deus  est  homo,  qui  quidem  factus 
est  sive  productus;  et  hoc  quidem  verum  est.  —  Si 
autem  ponat  rem  suam  circa  unum  extremum  in 
comparatione  ad  alterum,  sic  estsensus:  Deus  fa- 
ctus  est  homo,  id  est,  Deus  fecit  semetipsum  homi- 
nem  per  humanilatis  assumtionem.  sicut  homo  facit 
semetipsum  doctum  per  doctrinae  acquisitionem. 

Et  primus  quidem  sensus  est  verus  et  consue- 
tus  secundum  sensum9  communem,  non  tamen  est  concinsio 
secundum  loculionis  virtutem ;  quia  hoc  partici- 
pium,  quod  est  factus,  cum  sit  masculini  generis  et 
adiectivum  et  adiective  retentum,  non  potest  ponere 
rem  suam  circa  copulatum,  sed  necessario  ponit, 
quantum  est  de  virtute  sermonis ,  circa  subieclum , 
vel  circa  praedicatum. 

Secundus  autem  sensus  verus  quidem  est  et 
haberi  potest  per  sermonis  virlutem  et  proprieta-  concinsio 
tem,  est  tamen  praeter  usum  communem.  Cum  enim 
dieimus,  quod  Deus  factus  est  homo,  non  volumus 
dicere,  quod  Deus  sit  homo,  qui  productus  est,  sed 
volumus  exprimere  ipsam  incarnationem  sive  unio- 
nem  divinae  naturae  ad  humanam. 


1  Pro  huiusmodi  edd.  homo. 

2  Graece  6so?  svavOptorcfjaa;  i.  e.  Deus  inhumnnatus.  Hac  lo- 
cutione  Ecclesia  cootra  Apollinaristas  utebatur  in  explicando 
verbo  o  incarnatus  est  »,  et  nihil  aliud  dicit  ista  locutio  nisi: 
Deus  assumsit  perfectum  hominem,  animam  scil.  et  corpus  et 
mentem  et  omnia,  quae  ad  verum  hominem  consiiiuendum  re- 
quiruntur.  Cfr.  Epist.  Concil.  Constant.  1.  ad  D;imnsum  Papam, 
et  Epiphan. ,  Ancor.  n.  121.  —  Subinde  pro  simplicUer  cod.  U 
simililer. 

3  Omne  siquidem  quod  fit,  mutatur,  sed  non  vice  versa  ; 
quare  et  Aristot.,  V.  Phys.  text.  7.  (c.  I.)  sub  genere  transmu- 
tationis  tnnquam  species  ponit  non  tantum  generationem  et  cor- 
ruptionem,  sed  elinm  motum  (alteraiionem,  augmentationem  etc). 
Vide  II.  Sent.  d.   I.  p.  I.  a.  3.  q.   I. 

4  Aristot.,  VI.  Phys.  text.  59.  (c.  6.):  Mnnifcstum  est  igi- 
tur,  quod  et  id  quod  faclum  est,  necesse  est  fieri  prius. 


5  Aristot.,  XII.  Metaph.  text.  8.  (XI.  c.  2.) :  Omne  mutntur 
ex  potentia  ente  in  actu  ens,  ut  ex  polentia  albo  in  actu  album. 
Cfr.  V.  Phys.  text.  -i.  et  48.  (c.  I.  et  o.) ,  ubi  docelur,  muia- 
tionem  denominandam  esse  ex  termino.  —  Edd.  voci  terminus 
addunt  faction/s. 

6  Codd.  AT  actionem,  et  paulo  inferius  pariter  actio  pro 
factio.  Aliquanto  superius  pro  circa  subiectum  cod.  K.  inter 
subiectum. 

'  Aihannsinnum.  —  Pro  Sed  hoc  codd.  AGHILNTU  aa 
Sed  haec.  In  maiori  post  diminuente  codd.  M  0  adiungunt  ra- 
tionem  eius. 

8  Codd.  K  Z  (aa  a  secunda  manu)  addunt  dici. 

9  Codd.  A  K.  U  aa  bb  cc  usum.  Codd.  A  G  H  1  K  (T  a  prima 
manu)  Z  bb  post  consuetus  interiiciunt  et.  Paulo  inferius  post 
et  adieclivum  Vat.  omittit  et. 


DIST.  VII.  ART.  I.  QUAEST.  III. 


175 


isio  5. 


IS    lffi- 

Ina. 


iduni. 


iclusio 
alis. 


jdum. 


10  op- 
irum. 


Terlius  vero  sensus  habetur  et  secundum  usum 
communem  et  secundum  locutionis  proprietatem , 
habel  tamen  in  se  aliquid  proprietatis  et  aliquid 
improprietalis.  Et  hoc  patet,  qnia,  cum  dicitur:  iste 
factus  esl  bonus,  vel  huiusmodi,  hoc  participium 
factus  tria  importat,  videlicet  antecessionem  ex 
parte  subiecti,  et  inceptionem  ex  parte  praedicati, 
et  transmutationem  ex  parte  utriusque,  quantum  l 
est  ex  vi  sermonis,  pro  eo  quod  factum  esse  im- 
plicat  fieri.  In  proposito  autem  est  reperire  anteces- 
sionem  ex  parte  snbiecti,  et  inceptionem  ex  parte 
praedicati,  sed  non  est  reperire  transmutationem 
in  supposito  Dei;  et  ideo  factus  hic  cadit  a  propria 
significatione  quantum  ad  tertiam  conditionem,  nec 
importat  transmutalionem ,  sed  unionem;  nec  signi- 
iicatur,  quod  Filius  Dei  sit  suppositum  transmuta- 
tionis,  cum  dicitur:  Dens  factus  est  homo,  sed  quod 
est  suppositum  naturae  factae  el  sibi  unitae. 

Licet  igitur  praedictus  sermo,  quocumque  mo.lo 
accipiatur.  aliquam  habeat  improprietatem;  quia  ve- 
ritatem  habet,  nihilominus  recipitur,  quia  in  expres- 
sione  fidei  nostrae  magis  consideratur  sermonis  ve- 
ritas  quam  sermonis  congruitas.  Ea  enim,  quae 
sunt  fidei  nostrae,  ul  dicit  Augustinus  2,  melius  in- 
telligimus  quam  proferimus ;  unde  Gregorius  dicit, 
qnod  «  excelsa  Dei  balbutiendo  resonamus».  —  Con- 
cedendus  est  igitur  sermo  praedictus,  et  rationes , 
quae  hoc  ostendunt,  quia  veritatem  astruunt. 

1.  Ad  illud  quod  obiicitur  primo  in  contrarium, 
quod  mutatum  esse  est  superius  ad  factum  esse ; 
dicendum,  quod  verum  est,  secundum  quod  faclum 
esse  et  fieri  accipitur  proprie;  hoc  autem  est,  cum  di- 
cit  transmutationem  circa  ipsum  suppositum.  Non  sic 
autem  est  in  proposilo,  pro  eo  quod  in  incarnationis 
opere  factum  est,  ut  Deus  sit  homo,  non  secundum 
aliquam  transmutationem  factani  in  Deo,  sed  se- 
cundum  transmutationem  factam  in  altero  extremo  3. 


2.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  factum  esse 
praesupponit  fieri,  et  fieri  dicit  imperfectionem;  di- 
cendum,  quod  fieri  dicit  imperfectionem  cirea  illud  Kotandom. 
quod  dicit  mutationem:  in  praesenti  autem  non  di- 

cit  circa  Deum  mutationem  nec  imperfectionem,  sed 
solum  circa  hominem;  nec  circa  illum  ponit  imper- 
fectionem  praecedentem  lempore,  sed  natura,  quia 
ibi  simul  est  fieri  et  factum  esse  *. 

3.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  terminus  fa- 
ctionis  est  complementum ;  dicendum,  quod  illud 
verum  est,  quando  illud  quod  notalur  fieri  circa 
principium,  vel  suppositiim,  facit  aliquam  innovatio- 
nem  5  secundum  aliquam  proprietatem  absolutam. 
Non  sic  aulem  est  in  proposito;  quia.  sicut  iam  di- 
ctnin  est,  ex  parte  Dei  non  dicit  nisi  habitudinem 
unionis. 

4.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  factus ,  cum 
sit  parlicipium,  ponit  rem  suam  circa  subiertum,  ut 
cum  dicilur:  Verbum  est  factum  caro;  dicendum. 
quod  etsi  trahat  nomen  a  supposito,  tamen  quia  non 
respicit  ipsum  absolute,  sed  in  relatione  ad  prae- 
dicatum,  ideo  non  est  necesse,  quod  ponat  circa 
ipsum  aliquid  absolutum.  Ideo  ad  veritatem  suflicit, 
ut  eirca  subieclum  ponatur  antecessio,  et  unio  re- 
spectu  praedicati.  Et  hoc  quidem  reperitur  in  pro- 
posito. 

o.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  ille  terminus  6 
homo  non  diminuit  de  ratione  huius  quod  est  fa- 
ctus ;  dicendum,  quod  verum  est;  non  tamen  licet 
inferre:  est  factus  homo,  ergo  est  factus;  non  pro-  Noumdum. 
pter  diminutionem ,  sed  propter  denominationis  mu- 
talionem.  Non  enim  sequitur:  iste  est  albus  mona- 
chus,  ergo  est  albus;  non  quia  diminual  de  ratione 
eius  quod  est  albus,  sed  quia  aliter  denominat  al- 
bus,  cum  dicitur  cum  adiuncto  \  aliter,  cum  dici- 
tur  absolute.  Sic  et  in  proposito  intelligendum  est . 
et  hoc  patet  inspicienti 8. 


QUAESTIO  III. 

Utrum  haec  sit  concedenda:  homo  factus  est  Deus. 


Tertio  quaeritur,  utrum  haec  sit  concedenda: 
homo  est  factus  Deus.  Et  quod  sic,  videtur : 

1.  Primo  auctoritate  Augustini  9:  «  Talis  fuit  illa 

p°«'-  unio,  ut  faceret  Deum  hominem.  et  hominem  Deum  »: 

ergosi  fecit  hominem  Deum,  homo  ergo  factusesl  Deus. 


n. 


2.  ltem,  homo  est  Deus,  et  ante  inearnationtMn 
non  fuit  Deus;  et  incarnatio  est  Dei  operatio:  ergo 
per  inearnationem  homo  factus  est  lVus. 

3.  Item,  sieut  haec  esl  vera:  Deus  esl  homo, 
ita  eius  conversa:  homo  est  Deus10:   ergo  pari  ra- 


1  Codd.  A  F  11  I  L  T  U  \V  ;i;i  hic  incongrue  inserunt  enim. 

2  Libr.  VII.  de  Trin.  c.  i.  n.  7,  de  inellabili  Trinilalis  iny- 
sterio  agens,  ait  :  «  Veiius  enlm  cogilalur  Deus,  i|iiam  dicilur  ». 
Dictuni  Gregorli,  quod  liic  resplcitur  quodque  habetar  In  eius 
V.  Moral.  c.  .16.  n.  66.,  sic  ibi  sonal :  Eum  [  Deuin]  aliquaienus 
biilbutiendo  resonamus.  (Tr.  I.  Senl.  lil.  Magistli,  d.  IX.  '■.    i. 

3  Cfr.  Bupra  d.   I.  a.  I.  q.   I. 

4  Cfr.  Bupra  d.  3.  p.  II.  a.  3.  q.  1.  —  l'ost  simul  codd. 
A  L  1  L  .N  (T€  a   prima  iii.inu)   Waa   siibdiint  sibi. 

5  Cod  iib  immutationem  vtl  umovationefn. 

6  Pliiiiini  codd.  omilliint  illr  tmninits  et  eodd.  A  I  L  T  aa 
eliam  homo. 


7  Culusmodl  in  allato  ezemplo  essel  vestta  seu  habilus. 
Petr.  Hispan.,  In  Summul. ,  tr.  de  FaUaeHs,  sui>  lallada  ar- 
riilrniis  Idem  exemplum  aderens  Blt:  Nbco  albedo  pn  exenv 
plo  Bllato]  non  i-st  in    subiccio    srruiulnni    sr ,    sed    srruiulinn 

habitum.  Paulo  sjuperiua  poal  ditnmuat  ood.  bb  sublungii 
aliquid. 

8  Vide  scholion  ad   pr.ifcedciileni  quaest 

9  i.ibr.  I.  de  Tnn.  c.  13.  n.  M.  Vide  hic  in.  Magtotrl.e.  I. 
11  N.uii ,  ut  Bupra  q,  I.  In  Hne  dlcltur,   haec  propoeitio: 

Deus  esl  bomo,  ipartem  habet  naturse  Indeflnltae,  partom 
naturae  Binguluris  >.  Sed  secundum  Petr.  Htopan.  (SummuL, 
ir.  ilr  Prapotitkm.) ,  qul  ssqultar  Artotot  (L  Prior.  c.  -2.),  «  es> 


17(> 


SENTENTIARUM  LIB.  III. 


tione,  sirut  baec  est  vera:  Deus  faclus  est  homo, 
haec  erit  vera:  lioino  factus  est  Deus. 

/i.  llem,  hominem  esse  Denm  est  verum  l;  aut 
est  verum  verilate  aetema ,  aut  veritate  temporali. 
Si  veritate  aelerna,  ergo  ah  aeterno  veruin  fuit  <ii- 
cere,  hominem  esse  Deum ;  sed  hoc  est  falsum : 
ergo  etc.  Si  veritate  temporali ,  ergo  hominem  esse 
Deum  est  temporale;  et  omne  tale  est  factum:  ergo 
fartnm  esl,  Deum  hominem  esse:  ergo  homo  faclus 
est  Deus. 

Sed  contra:   I.  Subiectum  fieri  se    hahet  per 

Fundamenta.mo(lum  substanlificantis   et  praecedentis   ipsum  ter- 

niinum  2 ;  sed    homo  respectu   Dei  neutro  modo  se 

hahet :  ergo  haec  est  falsa  simpliciler :  homo  est  fa- 

ctus  Deus. 

2.  Ilem,  cum  dicitur:  homo  esl  factus  Deus, 
aut  homo  tenetur  ratione  suppositi,  vel  ratione 
formae.  Ratione  formae  non,  quia  non  praedicatur 
Deus  de  homine  ratione  formae3;  si  ergo  est  ve- 
rum,  intelligitur  ratione  suppositi  vel  hypostasis. 
Sed  hypostasis  illa  est  hypostasis  Filii  Dei ,  et  illa 
est  aeterna:  ergo  de  illa  est  falsum  simpliciter  di- 
cere,  quod  homo  ratione  illius  sit  factus  homo-Deus. 

3.  Item,  quia  Deus  factus  est  homo,  Deus  est 
homo  novus ,  ergo  a  simili,  si  homo  factus  est  Deus, 
homo  est  Deus  novus  sive  recens;  sed  hoc  est  im- 
possibile  4:  ergo  etc. 

4.  Item ,  communicatio  est  idiomatum  5 ,  ergo 
si  homo  factus  est  Deus ,  Deus  est  factus  Deus ;  sed 
haec  est  falsa:  ergo  et  prima. 

CONCLUSIO. 

Locutio:  homo  factus  est  Deus ,  falsa  est,  nisi  in- 
telligatur  in  hoc  sensu:  factum  est,  ut  homo 
sit  Deus. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  praedicta  locutio, 
qua  dicitur:  homo  factus  est  Deus,  distingui  habet 
Tripiex  sen- per   hunc   modum ,    quo   distincta   est "  praedicta: 
Deus  est  factus  homo,  ex  eo  quod  res  huius  parti- 
cipii  factus  poni  potest  circa  lotum ,  vel  circa  prae- 


sns. 


dicatum,  vel  circa  utrumque  extremum.  In  primo      mum  obiectum  et  consimilia 9. 


sensu  locutio  est  vera,  et  est  sensus:  homo  factus  concioiu 
est  Deus,  id  est  factum  est,  ut  homo   esset  Deus; 
et  hoc  quidem  verum  est.  —  Si  autem  determinet 
praedicatum,  est  sensus:  homo  est  Deus.  qui '  fa-  conciwi, 
cms  est;  et   hoc    quidem    falsurn  est.  —  Si  autem 
cadat  circa  utrumque  extremum  et  dicat  ordinem 
suhiecti    ad    praedicaturn ,    tunc    est  sensus:  homo 
factus  est  Deus,  id  est,  qui  prius  erat  homo  factus 
est  Deus  posterius;  et   hoc   quidem    adhuc    falsum  concinsi 
est,  quia  esse   hominem   nullo  modo   antecessit    in 
illo  supposito  esse  Deum,  nec  divinum  esse  aliqua- 
tenus  inchoatur. 

Et  sic  patet,  quod  ista  locutio,  si  aliquo  modo  Conde 
possit  concedi  in  primo  sensu,  in  duobus  aliis  coi;- 
cedi  non  potest  nec  debet:  homo  factus  est  Deus. 
Unde  magis  est  impropria:  hoino  factus  est  Deus .  ^oroiiar 
quam  haec:  Deus  factus  est  homo,  et  rarius  inveni- 
tur  scripta8.  Si  tamen  alicubi  legatur  vel  inveniatur, 
lunc  secundum  primum  sensum  est  accipienda. 

El  per  hoc  patent  obiecta  ad  utramque  partem  m  *m 
inducta.  Unde  rationes,  quae  ad  primam  partem  in- 
ducuntur,  procedunl  secundum  primam  viam ;  ali- 
ter  enim  non  concluderenl,  sicut  patet.  Rationes 
vero  ad  aliam  partem  inductae  procedunt  secundum 
alias  duas  vias,  videlicet  prout  participium  cadit 
inter  extrema ,  vel  prout  determinat  praedicatum, 
sicut  patet  aspicienti. 

Ad  illud  tamen  quod  ultimo  obiicitur  de  com-  ^  *■ 

1  dam. 

municatione  idiomatum,  dicendum,  quod  cum  di- 
citur,  quod  unio  illa  facit  communicari  idiomata; 
dicendum.  quod  ab  hac  generalitate  excipiuntur  ^0^ 
illa  nomina,  quae  important  unionem.  Unde  non  se- 
quitur:  divina  natura  assumsit  humanam  naturam, 
ergo  homo  assumsit  humanam  naturam ;  sic  nec  et 
in  proposito  sequitur.  Cum  enim  dico,  hominem 
esse  factum  Deum,  dico,  hominem  esse  Deo  unitum  '■> 
el  tale  idioma  Deo  non  communicatur  per  unionenv 
pro  eo  quod  ipsa  unio  inter  unibilia  importat  di- 
versitatem  et  distinctionem,  et  eam  praesupponi 
oporlet  ad  idiomatum  communicationem ;  et  ideo 
talia  idiomata  unionem  importantia  non  sunt  com- 
municabilia.  Et  per   hoc    responderi  potesl  ad  ulti- 


dem  esl  conversio  particularis,  indefinitae  et  singularis  >,  con- 
versio  scilicet  simplex.  Katio  est,  quia  sicut  singularis  proposi- 
tio  conversa  pro  uno  supposito  verificalur,  ita  et  particularis 
et  indefinita.  —  Edd.  perperam ,  quia  contra  processum  arg. : 
Deus  factus  est  homo ;  ila  eius  conversa :  homo  factus  esl 
Deus. 

■ 

1  Ut  ostensum  est  supra  q.  1. 

2  Ut,  si  homo  dicitur  fieri  albus,  albedo  recipitur  (sub- 
stantificatur)  in  ipso,  et  praesupponitur ,  quod  prius  sit  homo , 
quam  albus.  —  De  minori  vide  supra  d.  6.  a.  I.  q.  I.  ad  3; 
a.  2.  q.   I.  ad  4;  d.  3.  p.  II.  a.  3.  q.  2. 

3  Non  enim  dicitur :  humanitas  est  Deus.  Cfr.  supra  d  6. 
a.  1.  q.  1.  ad  5.  —  In  fine  arg.  pro  homo  —  Deus,  quam  le- 


ctionem  ex  codd.  PR  delibavimus,  alii  codd.  et  edd.  I,  2  per- 
peram  solum  homo ,  Vat.  Deus  tantum. 

4  Psalm.  80,  10:  Non  erit  in  te  Deus  recens.  —  Post  Deus 
est  homo  novus  cod.  U  adiicit  sive  vecens. 

5  Cfr.  supra  pag.  14,  nota  3. 

6  Quaest.  praeced.  —  Mox  pro  circa  totum  codd.  H  (K  a 
secunda  manu)  M  0  Y  perperam  circa  subiectum.  Dein  pro  circa 
praedicatum  cod.  S  circa  partem. 

7  Cod.  U  qui  Deus.  Aliquanto  inferius  pro  nullo  modo 
edd.  nunquam. 

8  Codd.  M  0  U  Z  in  scriptura. 

9  Vide  scholion  ad  I.  huius  articuli  quaest. 


DIST.  VII.  ART.  II.  QUAEST.  I. 


177 


ARTICULUS  II. 


De  locutionibus  exprimentibus  unionis  praedestinalionem. 


Consequenler  quantum  ad  secundum  articulum 
quaerilur  de  locutionibus  exprimentibus  unionis 
praedestinationem.  Et  circa  hoc  quaeruntur  tria. 

Primo  quaeritur,  utrum  haec  sit  concedenda: 
Filius  Dei  est  praedestinatus. 


Secundo  quaeritur  de  hac:  Filius  Dei  est  prae- 
destinatus  esse  homo. 

Tertio  vero  quaeritur  de  hac:  homo  praedesti- 
natus  est  esse  Filius  Dei. 


QUAESTIO  I. 

Ulrum  Filius  Dei  sit  praedestinatus. 


Circa  primum  sic  proceditur  et  quaerilur,  utrum 
Filius  Dei  sit   praedestinatus.  Et  quod  sic,  videtur. 

1.  Haec  conceditur:  Filius  Dei  est  homo;  sed 
omnis  homo  aut  est  praescitus,  aut  praedestinatus1; 
sed  Filius  Dei  non  est  homo  praescitus:  ergo  prae- 
destinatus. 

2.  Item ,  exceptis  vocabulis  importantibus  unio- 
nem ,  necesse  est,  esse  idiomatum  communicalio- 
nem2;  sed  vocabulum  praedeslinationis  unionem  non 
importat,  quantum  est  de  se:  ergo  cum  ille  homo 
sit  praedestinatus ,  et  ille  homo  sit  Filius  Dei,  neces- 
sario  sequilur,  quod  Filius  Dei  sit  praedestinatus. 

3.  Item,  magis  repugnat  lemporale  aeterno, 
quam  aeternum  aeterno;  sed  esse  praedestinatum 
dicit  quid  aeternum  3,  sed  esse  conceptum  et  natum 
quid  lemporale;  sed  haec  conceditur:  Filius  Dei 
est  natus  de  Virgine:  ergo  et  haec:  Filius  Dei  est 
praedestinatus. 

4.  Ilem,  mitli  non  convenit  alicui  nisi  ex  tem- 
pore,  pro  eo  quod  effectum  dicit  temporalem  4;  sed 
simpliciter  conceditur:  Filius  Dei  est  in  carnem  mis- 
sus:  ergo  multo  magis  ista  concedi  debet:  Filius 
Dei  est  praedestinatus. 

5.  Item ,  praedestinatio  non  est  aliud  quam 
praeparatio  gratiae  in  praesenti  et  gloriae  in  futuro5; 
sed  Filio  Dei  Christo  collata  fuit  gratia  et  gloria  in 
tempore  et   praevisa   sibi   conferri  ab  aeterno;  sed 


cuicumque  convenit  definitio ,  el  defmitum:  ergo  ne- 
cesse  est  Filium  Dei  concedere  esse  praedestinatum. 

6.  Item,  haec  est  vera:  Filius  Dei  est  praede- 
stinatus,  secundum  quod  homo;  sed  ista  determi- 
natio  homo  non  diminuit  aliquid  circa  subiectum: 
ergo,  ipsa  subtracta,  licet  inferre,  Filium  Dei  sim- 
pliciter  esse  praedestinatum.  Cum  ergo  «ad  verum 
non  sequatur  nisi  verum6»,  videtur,  quod  locutio 
praedicta,  scilicet  Filius  Dei  esl  praedeslinatus,  Um- 
quam  vera  sit  concedenda. 

Sed  contra:  1.  Origenes7:  «  PraedestinaturFundamenta. 
qui  nondum  est;  haec  verba  dicuntur  propter  illos 
qui  in  Unigenilum  Dei  impietatem  loquuntur.  Pu- 
tant  enim,  eum  inter  illos  connumerandum  esse, 
qui,  antequam  fierent,  praedestiuati  sunt,  ut  es- 
sent»:  ergo  impium  est  dicere,  Filium  Dei  esse 
praedestinatum. 

2.  Item,  super  illud  ad  Romanos  octavo8:  Quos 
praedeslinavit ,  hos  et  vocauit ;  Glossa :  «  Praede- 
stinauit  non  existentes,  vocavit  ante  aversos»:  si 
ergo  praedestinatio  est  non  existenlis,  et  Filius  Dei 
semper  existit,  nunquam  videtur  praedestinatus  esse. 

3.  Item,  praedestinatio  de  ratione  nominis  dicit 
antecessionem  praedestinantis  ad  praedestinatum  9 ; 
sed  Filium  Dei  nihil  antecedit,  cum  sit  aeternus: 
ergo  nullo  modo  convenit  ei  inter  praedestinatos 
connumerari. 


1  Cfr.  I.  Sent.  lit.  Magistri ,  d.  XL. 

2  Vide  supra  a.  1.  q.  3.  in  fine. 

3  Cfr.  I.  Sent.  d.  £0.  a.  I.  q.  I.  —  Subinde  pro  sed  esse 
conceptum  et  nntum  quid  etc.  codd.  A  E  L  N  T  X  Y  aa  s&l  omne 
conceptum  esl  natum  quid  etc.  Pro  sed  esse  cod.  K  et  esse , 
edd.  esse  tanturn. 

4  De  quo  vide  I.  Sent.  d.  15.  p.  I.  q.  2.  —  Deinde  post 
sed  edd.  inserunt  istn. 

5  De  hac  deflnitione  cfr.  I.  Sent.  lit.  Magistri,  d.  XL.  c.  2. 
et  hic  c.  2.  in  flne.  —  Paulo  inferius  post  definilio  edd.  cum 
paucis  codd.  repelunt  convenit.  Cfr.  ArisloL,  VI.  Topic  c.  I. 
■eq.,  et  Boeth.,  II.  et  lll.  de  DilferenUis  toplc. 

6  Aristot. ,  II.  Prior.  c.  2:  c  El  veris  ergO  DOn  esl  falsum 
sylloglzare  ».  I.  Poster.  c.  25.  (c.  32.):  Vera  autem  [conclusio] 
ex  vcris. 

7  Libr.  I.  Commcnt.  in  Lpisi.  ad  Hom.  n.  5,  ubi  illa  vcrha: 
Qui  pmedeslinntus  est  lulius  Dri  etc.  (I,  i.)  enucleans  ait : 
Quamvis  enim  in  Latinis  exemplaribua  pruedrslinntus  BOleat  in- 

S.  Bonav.  —  Tom.  III. 


veniri,  tamen  secundum  quod  interpretationis  verilas  babet, 
deslinntus  scriptum  est,  non  praedestinatus.  Destinattw  enim 
ille  qui  est,  praedestinatur  vero  Ille  qui  nondum  est,  sicut  hi, 
de  qiiibus  dicil  Apostolus :  Quos  niitrni  pmrsririf ,  illos  rt 
pmrdestinncit  (Rom.  8,  30.).  Prnrsriri  ergo  et  prnnlrslinnri 
possunt  iiii  qul  nondum  sunt;  lile  autem,  qui  csi  et  semper 
est,  non  pmeilrstiimtur  ,  sed  drstinntur.  Haec  dicla  snu  a  00- 
bis  propter  eos  qui  in  unigenitum  Filium  Del  impletatem  lo> 
quuntur  et  Ignorantes  duTerentiam  destinati  el  praedestinati , 
puiani  eum  inicr  eos  qul,  cum  anic  ikhi  (uerint,  praedesllnatl 
sniii  ut  essent,  numerandum  (ed.  Migne). 

8  Vers.  30.  —  Glossa,  qnae  csi  mtertinearis  ci  habelur 
apud  Lyranum,  Bumta  esi  c\  AugusL,  Serm.  188.  (allas  iti. 
de  Verbls  \ i >< >st<»i i;  c.  I.  n.  I:  Praedestinavit ,  mtequam  st> 
semus;  vocavit,  cum  aversl  essemus.  Cfr,  Itrfd.  c.  3.  n.  3.  seq. 
—  Pro  untr  urrrsiis  codd.  A  E  FG  II  K  N  T  \  /  (aa  .i  ■eounda 
manu)  bb  athMrtOt  .  OOd.  b  mlrrrsnrios. 

9  Cfr.  I.  Scnt.  d.  10.  a.  I.  q.  I. 


178 


SENTENTIARUM  LIH.  III. 


i,  Itnn.  nullus  semetipsum  praedestinavit '  — 
Bicul  enim  aliusesl  qui  creatur,  alius  est  qui  creat; 
sic  et  qui  praedestinat,  et  qui  praedestinatur  — 
sed  omnes,  quotquot  praedestinantar,  a  Filio  Dei 
praedestinantar:  ergo  oullatenas  est  concedeodum: 
Filius  l>»'i  est  praedestmatus. 


C  O  N  C  L  U  S  I  O. 


Locif/ii 


Filius  Dei  est  praedestinatus,  non 
admittitur  a  theologis. 


Cor:.- 


Triplex  ra- 
tio. 


Tria  in  prae- 
destinatione 


Triplex  re- 
pngnantia. 


Corollarinra 


Solntio  op 
positoram. 


Respondeo:  Dicendum,  quod  qaamvis  haec  sil 
concedenda  :  Christus  esl  praedestinatus.  pro  eo  quod 
Christus  oominal  hypostasim  in  dnabus  naturis:  et 
haec:  Christas  est  praedestinatus ,  io  quantum  homo, 
ratione  determinationis  adiunctae;  haec  tainen  eom- 
muniter  non  recipitur:  Filius  Dei  est  praedestinarus. 
—  Lt  ratio  huins  est  propter  repugnantiam  intel- 
lectuum,  quae  quidem  invenitur  inter  subiectum  el 
praedieatum. 

Reperitur  autem  ibi  triplex  repugnantia.  Nam 
vocabulum  praedestinationis  circa  praedestinatum 
tria  importat,  videlicel  habitudinem  eflectuum *  re- 
spectn  causae,  acceptationem  per  donum  gratiae , 
et  inchoationem  quantum  ad  esse  naturae.  Et  pri- 
mum  intellectum  hahet.  quia  descendit  a  verbo 
passivo;  secundum  vero  intellectum  habet,  quia  de- 
scendit  ab  actn  dicente  ordinationem  ad  finem3; 
tertium  intellectum  habet.  quia  componitur  a  prae- 
positione  dicenle  antecessionem ,  sicut  ab  hac  prae- 
positione  prae.  —  Econtra  Filius  Dei  dicit  illam  per- 
sonam  ut  causam,  non  ut  effectum.  Dicit  etiam 
illam  personam,  prout  competit  illi  filiatio  per  na- 
turam ,  non  per  gratiae  donum.  Dicit  etiam  illam 
personam  ut  aeternam ,  non  ut  habentem  initium. 
El  sic  expresse  est  repugnantia  intellecluum  inter 
subiectnm  el  praedicatum.  —  Et  potest  ista  repugnan- 
tia  reduci  ad  triplex  genus  oppositionis ,  videlicet 
contradictionis ,  contrarietatis  et  relationis*.  Et 
propler  hanc  triplicem  repugnantiam  non  admittunt 
magistri  praedictam  locutionem.  —  Lnde  conceden- 
dae  sunt  rationes,  quae  sunt  ad  partem  istam. 

1.  Ad  illud  ergo  qnod  obiicitur  primo  in  con- 
trarium,  quod  haec  conceditur:  Filius  Dei  est  homo; 
dicendum,  quod  non  est  ibi  repugnantia  intellectuum, 
immo  polius  consonantia.  Homo  enim  nominat  na- 
turam  habilem  ad  unionem.  non  sic  aulem  hoc 
praedicatum  praedestinatum  5.  Et  ideo  non  sequitur 
ex  hoc .  quodsi  Filius  Dei  est  homo ,  quod  propter 


Xotandt 


hoc  nt  praesciius,   vel   praedestinatus ,  nisi  adda- 
tur  ei:  secnndum  quod  homo. 

2.  Ad  illud  quod  obiicilnr,  quod  communicalio 
idiomatuni  esl  in  omnibus,  exceptis  nomlnibus  unio- 

iiimii  importantibus ;  dicendum,  quod  noo  solum  Notanda 
sunt  iUa  excipienda  nomina,  sed  eliam  vocabula 
illa,  ex  (jiiibns  consurgit  inteUectuum  repugnantia; 
et  tale  est  vocabuluni  praedestinationis  et  consimi- 
lia,  sicul  melius  manifestabitur  infra  disuoctione 
ondecima 6,  ubi  quaentur,  utrum  haec  sit  conce- 
denda:  Filins  Dei  est  creatura. 

3.  Ad  illud  vero  quod  obiicilur.  quod  magis 
repugnat  temporale  aelerno,  quam  aeternum  ae- 
terno:  dicendum,  qaod  verum  est  de  eo  quod  esl 
pure  aeternum;  de  eo  autem.  quod  est  sic  aeternum. 
quod  de  suo  primario  intellectu  dicil  et  nominat ' 
aliquid  temporale,  non  habet  veritatem ,  maxime 
quando  sic  importat  illud  temporale.  quod  directe 
babet  oppositionem  ad  aeternum ,  sicut  est  hoc  par- 
ticipium  praedestinatus. 

4.  Ad  illnd  vero  quod  obiicitur  de  missione, 
quod  quamvis  sit  temporale.  conceditur8  Filius  Dei 
esse  missus;  dicendum,  quod  noo  est  simile,  qnia, 
etsi  mitti  dicat  quid  temporale,  tamen  illud  tempo- 
rale  non  dicitur  poni  circa  divinam  personam,  sed 
circa  aliquid  creatum;  circa  vero  divinam  perso- 
nam  ponit  solam  emanationcm.  Sed  praedesdnatio 
circa  ipsum  praedestinatum  trinlicem  ponit  iotelle- 
ctum,  qui  repugnat  personae  aeternae;et  ideo,  quam- 
vis  sane  possil  concedi:  Filius  Dei  est  missus;  non 
sane  potest  concedi:    Filius    Dei   est  praedestinatus. 

o.  Ad  illud  quod  obiicitur.  quod  Filio  Dei  prae- 
parata  fuit  gratia  in  praesenti  et  gloria  in  iuturo; 
dicendum  ,  quod  etsi  Christo  praeparata  fuit  gratia  9 
ratione  humanae  i.aturae.  non  tamen  ratione  dwi- 
nae.  Et  ideo  sicut  prima  locutio  negatur,  qua  dici- 
tur:  Filius  Dei  est  praedestinatus,  nisi  addatur  de- 
terminatio.  secundum  quam  et  ratione  cuius  attenda- 
tur  ipsa  praedestinatio ;  sic  neganda  est  alia  locu- 
tio,  in  qua  ponitur  praedestinationis  definilio,  nisi 
addatur  haec  determinatio:  secnndum  quod  homo. 

6.  Ad  illud  vero  quod  obiicitur.  quod  haec  de- 
terminatio:  secundum  quod  homo,  non  diminuit; 
dicendum ,  quod  quamvis  oon  diminuat  de  ratione 
praedestinationis  ;  facit  tamen  ,  quod  praedestinatio 
rem  suam  ponat  circa  hypostasim  Christi  ratione  hu- 
manae  naturae,  dod  ratiooe  divioae;  et  sic  tollit  re- 
pugoaotiam  iotelleetuum.  Cum  autem  simpliciter 
infertur  et  dicitur:  Filius  Dei  est  praedestinatus; 
cum  Filius  Dei  denominet  personam  Christi  secun- 


1  Codd.  G  K.  Z  bb  praedestmat. 

"  Cod.  Z  effectus.  Paulo  nute  pro  praedestinationis  edd. 
praedestinatus. 

3  ('odd.  F  G  H  I  L  U  Z  aa  bl)  in  ftnem.  bnmediate  ante  pro 
ab  acttt  dicenle  edd.   I  ,  2  a  verbo  dicente. 

*  Cfr.  Arisiot.,  de  Praedicaro.  o.  de  Oppositis. 

5  Cod.  bb  pmedcstinahts. 


6  Art.  2.  q.   !. 

7  Codd.  E  F  H  1.  N  X  Z  aa  connominat,  codd.  I  Y  connotat. 

8  Fdd.  hic  ante  conccditur  el  in  fine  arg.  inter  non  et 
sane  potest  interserunt  tamen.  In  medio  arg.  pro  solam  ema- 
nationcm  codd.  A  G  I  K  L  X  T  U  Z  aa  bb  sotum  etnanationem 
[codd.  1L  (T  a  prima  manu)  Y  aa  et  edd.  I,  2  emanabilitatem']. 

9  Cod.  U  addit  rn  praesenti  et  gloria  in  futuro. 


DIST.  VII.  ART.  II.  QUAEST.  II. 


179 


dum  divinam  naturam  tantum,  est  ibi  repugnanlia 
intellectuum.  Et  ideo  non  tenet  ille  processus,  non 
quia  ibi  esl   paralogismus   secundum   quid  et  sim- 


pliciler ,  sed  quia  ibi  est  paralogismus  secundum 
accidens  \  Quod  enim  convenit  Christo  ratione  hu- 
manae  naturae  est  extraneum  ratione  divinae. 


SCHOLIOK 


I.  ln  tribus  huius  articuli  quaestionibus  iterum  de  proprie- 
tate  trium  locutionum  agitur,  non  de  ipsa  praedeslinatione 
Christi  in  se  considerata.  De  praedestinatione  in  genero  cfr.  1. 
Sent.  d.  40.  41;  de  praedestinatione  Christi  infra  d.  II.  a.  I. 
—  Praesupponendum  est,  ad  rationem  praedestinationis  proprie 
dictam  tria  requiri,  scilicet  quod  praedestinatio  praecedat  prae- 
destinatum;  quod  res  praedestinata  concedatur  per  gratiam; 
quod  endem  alfquando  reapse  concedalur.  Hinc  iam  patet,  pri- 
mam  locutionem  (q.  1.)  esse  falsam;  aliae  duae  cum  quibus- 
dam  restrictionibus  communiter  conceduntur,  contrarium  tamen 


doconte  Durando.  De  aliis    similibus    locutionibus  vide  infra  d. 
10.  a.   I.  et  II.  a.  2. 

II.  De  his  tribus  quaestionibus  et  loculionibus,  mutato  tan- 
tum  interdum  ordine,  tractant:  Alex.  Hal.,  S.  p.  III.  q.  3.  m.  1-4. 
—  Scot.,  hic  q.  3;  Report.  hic  q.  4.  —  S.  Thom.,  hic  q.  3.  a.  I. 
2;  S.  III.  q.  24.  a.  I.  2.  —  B.  Albert.,  hic  a.  2,  infra  d.  10. 
a.  4-7.  —  Petr.  a  Tar.,  hic  q.  3.  a.  I.  2.  —  Richard.  a  Med., 
hic  a.  2.  q.  1-4.  —  /Egid.  R.,  hic  q.  2.  a.  1-3.  —  Durand., 
hic  q.  4.  —  Dionys.  Carth.,  hic  q.  3. 


QUAESTIO  II. 


Utrum  haec  sit  vera:  Filius  Dei  praedeslinalus  est  esse  homo. 


Secundo  quaeritur  de  hac:  Filius  Dei  est  prae- 
destinatus  esse  homo.  Et  quod  sit  vera ,  videtur : 

1.  Primo  per  Magislrum  in  littera*,  qui  dicit, 
iamenta.eam  secundum  quamlibet  trium  opinionum  esse  con- 

cedendam. 

2.  Item,  hoc  ipsum  videtur  ratione.  Tantum 
repugnat  vel  amplius  Filio  Dei  fieri3 ,  quantum 
praedestinari ;  sed  haec  conceditur:  Filius  Dei  est 
factus  homo:  ergo  et  haec:  Filius  Dei  est  praede- 
stinatus  esse  homo. 

3.  Item,  prophetia  illa,  qua  dicilur  Isaiae  se- 
ptimo4:  Ecce  Virgo  concipiet,  dicitur  esse  prophe- 
tia  praedestinationis:  ergo  quod  Verbum  caro  fieret, 
sicut  ex  tempore  fuit  prophetatum  et  impletum , 
ita  et  ab  aeterno  praedcstinalum  :  ergo  sicut  ex 
tempore  factus  est  homo,  ita  et  ab  aeterno  praedesti- 
natus  est  esse  homo. 

4.  ltem,  Filius  Dei  est  homo  aut  per  gratiam, 
aut  per  naturam;  non  per  naluram:  ergo  per 
gratiam;  sed  omnis  gratia,  quaecumque  datur  ali- 
cui  ex  tempore,  praeordinata  fuit  et  praeparata  ab 
aeterno;  sed  hoc  non  est  aliud  quam  praedesti- 
nari5:  ergo  videtur,  quod  haec:  Filius  Dei  est  prae- 
deslinatus  esse  homo,  est  concedenda. 


Sed  contra:  1.  Praedestinatio  est  respectu  gra-  .\d  oPPosi- 
tiae  et   gloriae ,   non   respectu   naturae 6 ;  sed  esse 
hominem   dicit   praedicatum    naturale,  non  donum 
gratuilum:   ergo   respectu   illius  nullus  debet  dici 
praedestinatus. 

2.  Item,  necessario  sequitur:  iste  praedestina- 
tus  est  habere  gratiam  et  gloriam ,  ergo  est  praede- 
stinalus,  ergo  similiter  sequitur:  Filius  Dei  est  prae- 
destinatus  esse  homo,  ergo  est  praedestinatus;  sed 
haec  est  neganda:  Filius  Dei  est  praedestinatus,  si- 
cut  ostensum  est  supra7:  ergo  etc. 

3.  Item,  praedestinatio  dicit  antecessionem  non 
solum  respectu  termini*,  sed  etiam  respectu  prae- 
destinati;  sed  quamvis  divina  praevisio  praecessci  ii 
humanam  naturam,  non  tamen  praecessit  divinam 
personam:  igitur  sive  dicatur  absolute,  sive  respectu 
humanae  nalurae,  negandum  est,  Filium  Dei  praede- 
stinalum  esse:  ergo  falsa  est  praedicta  locutio,  sci- 
licet:  Filius  Dei  praedestiuatus  est  esse  homo. 

4.  Item,  quicumque  praedestinatur  9,  ad  aliquod 
donurn  gratuitum  praeparatur;  sed  Filius  Dei  cum  la- 
clus  est  homo,  nulla  fuit  facta  gratia  illi  personae  Filii 
Dei,  sed  soluinmodo  generi  humano:  ergo  viddur. 
quod  nullo  modo  Filio  Dei  competat  ista  praedestinatio. 


1  Cfr.  Aristot. ,  I.  Elench.  c.  4.  fc.  5.).  Petr.  Ilispan.,  Sum- 
mul.  tr.  de  Fallaciis ,  fallaclam  secundum  quid  ad  simpliciter 
describcns  ait :  «  Dicium  secundum  quid  appollalur  hie  deter- 
minatio  diminuens  de  raUone  vii  de  esse  cius  cui  adiungilur, 
ut,  cum  dico :  homo  mortuus,  ibi  mortuum  diminuit  de  ra- 
tione  hominis...  Fit  autem  haec  fallacla  tol  modfs,  quot  modls 
conlingil  alicui  addcrc  dcterminationcm  diminuentem;  Bl  po- 
nunlur  quinque  modi  »  etC.  Dcscribcns  autem  fallaciam  seruti- 
dum  accidens  dicit:  Accidens,  ul  hic  sumitur,  Idem  esl  quod 
extraneum  in  parte  idcm  el  In  parte  diversum  etc.  Cfr.  supra 
pag.  I7.ri,  nota  7.  —  Pro  sed  qttia  ihi  est  codd.  A  II  I  I.  N  T  I' 
X  aa  srtl  est  ibi. 


*  Elicttur  ex  iis  quae  Maglster   hlc  c.  I.  seqq.  el  loira  d. 
X.  c.  I.  3.  proponft 

3  Pro  fieri  edd.  hotnmem  fieri. 

*  Vcrs.    14. 

5  Praedeslinatio  namque  deflnlrl  solel :  praeparalio  graUae 
in  praesenU  el  glorlae  In  futuro.  Clr.  supra  pag.  177,  oota  ■>. 

6  Cfr.  nota  praeced. 

7  QuaesL  praeced. 

8  Pro  Irrmitii  cod.   U   ntihutie. 

9  Cod.  N  /"'"' ilcstinntus.  In  llnc  arg.   pro  istu  COdd.  (i  (k 

a  secunda  manu)  /.  hb  ipta. 


180 


SENTENTIARUM  LIIJ.  III. 


C  0  N  C  L  U  S 1 0. 

Loeutio:  Filius  Dei  praedestinatus  est  esse  homo, 
admitti  potest,  licet  in  uno  sensu  falsa  sit. 

Respondeo:   Dicendum,  quod  cnm  hoc   partici- 

pium  praedestinatus  dicat  anlecessionem ,  tripliciter 

Tripii.itor  potcst  eam  imporlare:  vel  respectu  subiecti,  vel  re- 

imporlalan-  ■  »•         •  i  •  •     r.- 

tecessio.iem.  speclu  praedicati ,  vel  respectu  totius  copulati.  Si 
autcm  importet  anlecessionem  respectu  subiecti , 
tunc  est  sensus:  Filius  Dei  est  praedestinatus  esse 
homo,  id  est,  Filius  Dei   ante  praevisus   est  esse 

conciusio  i.  homo,  quam  esset  Filius  Dei;  et  hoc  modo  falsa  est 
praedicta  locutio.  —  Si  autem  importet  antecessio- 
nem  respeclu  praedicati;  lunc  est  sensus:  Filius  Dei 
praevisus '  est  esse  homo,  id  est,  cognitus  vel  prae- 
visus  fuit  esse  homo,  non  antequam  Filius  Dei  es- 
set,  sed  antequam  esset  homo.  —  Si  aulem  importet 
antecessionem  respectu  iolius  dicli;  tunc  est  sensus: 
Filius  Dei  est  praedeslinalus  esse  homo,  id  est,  prae- 
destinatum  est,  ut  Filius  Dei  sit  homo. 

Sic  igitur  potest  esse  triplex  sensus  praedictae 

conciusio  2.  locutionis :  et  unus  quidem  falsns  est,  duo  autem 
sequentes  sunl  veri;  et  quantum  ad  istos  duos  sen- 
sus  subsequentes  recipitur  praedicta  locutio  ab  om- 
nibus  opinionibus,  ut  Magister  dicit  in  littera  2.  Et 
ideo  secundum  hunc  sensum  concedendum  est,  ipsam 
esse  veram. 

1.  Ad  illud  vero  quod  primo  obiicitur  in  con- 

soiutio  oP-  trarium,  quod  praedestinatio  est  respectu  gloriae  et 
gratiae,  non  respeclu  naturae;  dicendum,  quod  cum 
vocabulum  praedestinationis  per  se  profertur,  clau- 
dit  in  se  intellectum  gratiae  et  gloriae,  ut  puta  cum 
dicilur  aliquis  esse  simpliciter  praedestinatus.  Cum 

Notandum.  autem  additur  ei  determinatio  exterior ,  solum  re- 
tinet  intellectum  principalis  significati,  videlicet  prae- 
ordinationis  sive  praevisionis.  Unde  cum  dicitur:  iste 
est  praedestinatus  habere  gratiam  et  gloriam,  prae- 
destinatus  tantum  valet  ibi  quantum  praevisus.  Et 
est  simile,  cum  dicitur:  cede;  per  se  tantum  valet 
quantum:  locum  da;  sed  cum  dicilur:  cede  locum , 
cede  habet  solum  intellectum  alterius.  Et  ideo,  cum 
dicitur:  Filius  Dei   praedestinatus   est   esse  homo, 


praedestinatus  solum  importat  praevisionem  vel  or- 
dinationem;  et  ideo  importat  solum  generalem  signi- 
ficationem.  —  Posset  tamen  dici,  quod  etsi  esse  ho-  Aiiter. 
minem  de  Filio  Dei  praedicet  esse  naturale,  concer- 
nit  tameii  gratiam  unionis;  et  ideo  tale  praedicatum 
non  exit  extra  rationem  praedestinationis. 

2.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quodsi  est  praede- 
slinatus  esse  horno,  quod  est  praedestinatus;  dieen- 
dum,  quod  non  scquitur,  quia,  cum  praedestinatus 
ponitur  inler  subiectum  et  praedicatum,  potest  di- 
cere  antecessionem  tam  respectu  unius  quam  respe- 
ctu  alterius;  sed  cum  per  se  praedicatur  3,  dicit  an- 
tecessionem  respectu  subiecti.  Et  ideo  non  sequilur: 
est  praedestinatus  esse  homo,  ergo  est  praedestina- 
tus;  sicut  non  sequitur:  Filius  Dei  est  praedestinatus, 
secundum  quod  homo.  ergo  est  praedeslinatus.  Nec 
est  simile  de  aliis,  qui  praedeslinantur  ad  gratiam 
et  gloriam,  quia  in  eis  praedestinatio  non  tantum- 
modo  dicit  anlecessionem  respectu  eius,  ad  quod 
praedestinantur,  sed  etiam  respectu  eorum,  qui 
praedestinantur;  non  sic  autem  est  in  proposito. 

3.  Ad  illud  autem  quod  tertio  obiicitur,  quod 
praedestinalio  dicit  antecessionem  respectu  praede- 
stinati;  dicendum,  quod  verum  est,  quando  simpli- 
citer  et  per  se  de  aliquo  dicitur ;  sed  quando  in 
comparatione  dicitur  ad  praedicatum  aliquod,  lunc 
potest  dicere  antecessionem  respectu  illius  praedicati. 
Et  hoc  modo  dicit  in  proposito ;  el  ideo  non  cogit 
illa  obiectio4. 

4.  Ad  illud  quod  ullimo  obiicitur,  quod  qui- 
cumque  praedestinatus  est,  ei  fit  aliqua  gratia;  di- 
cendum,  quod  praedestinatio  respectu  eius  impor- 
tat  gratiae  collationem ,  respectu  cuius  importat 
anlecessionem.  Cum  autem  dicitur:  Filius  Dei  prae- 
destinatus  est  esse  homo.,  non  conceditur,  secundum 
quod  praedestinatio  importat  antecessiopem  respectu 
subiecti,  sed  solum  secundum  quod  importat 5  re- 
spectu  praedicati.  Et  ideo  non  nolatur,  quod  aliqua 
gratia  fiat  ipsi  Filio  Dei,  sed  filio  hominis;  et  hoc 
quidem  verum  esl,  et  ideo  illa  obiectio  et  ceterae 
praecedenles  non  currunt  nisi  secundum  illum  sen- 
sum  ,  secundum  quem  praedicta  locutio  non  re- 
cipitur  6. 


1  In  cod.  bb  verbum  praevisns  a  secunda  manu  bene  trans- 
formatum  est  in  praedestinatus.  Paulo  superius  pro  quam 
esset  codd.  N  T  quam  esse. 

?  Hic  c.  1.  seqq.,  sententialiter.  —  Paulo  superius  pro  et 
unus  quidem  cod.  H  primus  quidem. 

3  Ul  in  huius  obiectionis  consequente :  est  praedestinatus. 
—  Mox  ante  est  praedestinatus  esse  homo  edd.  supplent  Filius 


Dei.  Circa  finem  solut.  pro  ad  quod  praedestinantur  codd.  et 
edd.  exhibent  ad  quod  praedestinatur  ;  sed  perperam,  ut  ex 
contextu  apparet.  *  Cod.  G  ratio. 

5  Edd.  et  nonnulli  codd.  hic  repetunt  antecessionem.  Inci- 
piente  solutione,  pro  quicumque  praedestinatus  est  codd.  G  Z  bb 
quicumque  praedestinatur. 

6  Vide  scholion  ad  praecedentem  quaestionem. 


DIST.  VII.  ART.  II.  QUAEST.  III. 


181 


QUAESTIO  III. 

Utrum  haec  sit  concedenda :  homo  praedestinatus  est  esse  Filius  Dei. 


Tertio  quaeritur  de  hac:  homo  praedeslinatus 
est  esse  Filius  Dei ,  utrum  sit  concedenda.  Et  quod 
sic,  videtur. 

1.  Ad  Romanos  primo  l:  Qui  praedestinatus  est 
\mn.Filius  Dei  in  virtute;  sed  hoc  dicitur  aut  de    filio 

hominis,  aut  de  Filio  Dei ;  sed  non  de  Filio  Dei : 
ergo  de  filio  hominis. 

2.  Item,  in  Glossa2:  «  Praedeslinalus  est  lesus, 
ut  qui  futurus  erat  in  carne  filius  David,  esset  in 
virtute  Filius  Dei  » ;  sed  Iesus  nominat  illum  homi- 
nem :  ergo  homo  ille  est  praedestinatus  esse  Fi- 
lius  Dei. 

3.  Item,  quanto  maior  est  gratia,  tanto  maior 
secundum  illam  debet  attendi  praedestinatio ;  sed 
gratia  unionis,  per  quarn  homo  ille  factus  est  Dei 
Filius,  maxima  fuit3,  quae  simul  in  se  continuit 
gratiam  et  gloriam:  si  ergo  homo  praevisus  est  Fi- 
lius  Dei  esse  per  gratiam  illam,  videtur,  quod  prae- 
destinalus  est  esse  Filius  Dei. 

4.  Item,  praedeslinatio  non  attribuitur  Filio  Dei 
propter  antecessionem,  quae  quidem  non  convenit 
Filio  Dei,  secundum  quod  Deus4;  sed  talis  anteces- 
sio  bene  competit  homini,  secundum  quod  homo: 
ergo  recte  videtur,  quod  competat  sibi  praedestina- 
tio.  Ergo  si  non  tantum  datur  illi  homini  gratia,  per 
quam  sit  beatus,  sed  etiam,  per  quam  sit  Filius 
Dei;  videtur,  quod  haec  sit  concedenda:  homo  est 
praedestinatus ,  ut  sit  Filius  Dei. 

Skd  contra:  1.  Si  homo  esl  praedestinatus  esse 
jposi-  Filius  Dei,etFilius  Dei  est  homo5,  ergo  Filius  Dei 
est  praedestinatus  esse  Filius  Dei;  sed  haec  est  fal- 
sa:  ergo  et  illa,  ex  qua  sequitur.  Sequitur  aulem 
ex  hac:  homo  est  praedestinatus  esse  Filius  Dei : 
ergo  etc. 

2.  Item,  praedestinatio  non  est  nisi  personae: 
ergo  si  homo  est  praedestinatus  esse  Filius  Dei ,  ali- 
qua  persona  est  praedestinala  esse  Filius  Dei ;  aut 
igitur  persona  creata,  aut  persona  increata;  sed 
non  persona  creata ,  quia  talem  non  est  reperire  in 
Christo:  ergo  persona  increata.  Sed  personae  in- 
creatae  non  convenit  praedestinari 6 :  ergo  videlur, 
quod  non  debeat  recipi  praedictus  sermo,  iste  scili- 
cet:  homo  est  praedestinatus  esse  Filius  Dei. 


3.  Item,  quicumque  praedestinatur,  antecedit 
illud,  ad  quod  praedestinatur,  tempore,  aut  natura; 
sed  homo  nec  lempore  nec  nalura  antecedit  Filium 
Dei :  ergo  videtur ,  quod  sermo  praedictus  non  de- 
beat  concedi. 

k.  Item,  cum  dicitur:  homo  est  praedestinatus 
esse  Filius  Dei,  aut  hoc  intelligitur,  secundum  quod 
homo,  aut  secundum  quod  Deus;  non  secimduin 
quod  Deus,  hoc  constat:  ergo  intelligitnr.  secundum 
quod  homo.  Sed  quicumque  est  nunc  praedestina- 
tus,  ab  aeterno  fuit  praedestinatus:  ergo  secundum 
quod  homo,  fuil  ab  aeterno  praedestinatns  esse  Fi- 
lius  Dei.  Sed  iste  terminus  homo  supponit  verbo  de 
praeterito  7.  ergo  supponit  pro  praeterito:  ergo  si 
aliquis  ab  aeterno  fuit  praedestinalus  esse  Filius  Dei, 
ab  aelerno  aliquis  fuit  homo;  sed  hoc  est  falsum: 
ergo  et  primum. 

CONCLUSIO. 

Ab   omnibus  recipilur   locutio:   homo 
praedestinatus  est  esse  Filius  Dei. 

Respondeo:  Dicendum,  qrrod  ista  locntio  distin- 
gui  habet  per  eum  modum,  per  quem  dislincta  fuit  Distinctio. 
prius8  posita.  ex  eo  videlicet,  quod  hnc  parlicipium 
praedestinatus  potest  dicere  antecessionem  respectu 
subiecti,  vel  respectu  praedicali,  vel  respectu  totius 
copulati.  Si  dicat  antecessionem   respectu   subiecti ,  conciusio  i. 
vera  est  locutio,  et  est  sensus:  homo,  antequam  es- 
set  homo  \  praevisus  esl  esse  Filius  Dei.  —  Si  arr- 
tem  notet  antecessionem   respec tu  praedicati,   falsa  conciosio  i. 
est  locutio.  Est  enim  sensus:   homo  praevisus  est 
esse  Filius  Dei,  antequam  Filius  Dei  esset.  —  Si  au- 
tem  notet  antecessionem  respectu   totius  copulali ,  conciusio  3. 
est  vera.  Est  enim  sensus:  homo  praedestinatus  est 
esse  Filius  Dei ,  id  est  praedestinatum  est .  ut  homo 
sit  Filius  Dei.  Et  iste  sensus  ab  omnibus  opinionibus   condnio 

•     ■  ..  .  .  ,  .  .  generali^. 

recipitur10;  et  ideo  secundum  communem  locutionem 
concedi  potest  praedictus  sermo.  —  Et  concedendae 
sunt  rationes,  quae  hoc  ostendunt. 

1.  Ad  illud  vero  quod  primo  obiicilur  in  con-  somtio  op- 

...  ,        .  ,,...        posilorum. 

trarurm,  quodsi  homo  est  praedeslmatiis  esse  lilius 


1  Vers.  i.  —  Paulo  inferius  post  sed  non  de  Filio  Dei 
'(>(l.  0  adiioit  ut  palet  in  Glossa  ibidem,  quae  Glossa  affortur 
bl  arg.  seq. 

2  Glossa  (in  Itom.  I  ,  i.)  hic  allata  est  ordiimrin  et  lia- 
betur  apud  Strabum  el  I.yranum;  sumia  esl  ex  Augusl.  ,  de 
Praedosl.  Sanctor.  c.  15.  n.  31,  ubi  pro  in  cnrnc  legltur  sccni- 
ihuii  fiirnciii.  Clr.   htc  lil.   MagiBtri,  c.  2.  in  fine. 

3  Ut  ait  AuguBt, ,  eoius  (liciuin  babea  supra  pag.  29,  nota  I. 
Maior  effldtur  bz  deBnitfone  praedestinationls,  Buprs  pag.  179, 
nota  B  allata. 

*  Vide  supra  q.  I.  aeq.  —  Paulo  infcrius  pro  quod  com- 


pctal  plurimi  codd.   (quorum   laincn   aliqul  ;i  Becunda  Bntiqul 

amaniionsis  m.inu  emendatl  sunl)  cl  cdd.   I  ,  2  pei ■peram  ijiiod 

iion  competai. 

5  in  cdii.  dealderantur  verba  ct  Fiiius  Dei  ttt  hotno. 

s  Cod.   U  jiriicilcsliwUio. 

7  Scil.  iiii:  fuii  praedestlnatus.  De  hoc  modo  loquendt  cfr, 
infra  d.  II.  B.  2.  q.  1.  Brg.  ull.  —  Pro  xnpponit  COd.  T  .<»/>- 
finnitiir.   \';i(.  pOSl  tupponii  inscrii  pjno, 

8  In  quaest  praeced. 

9  id  ost ,  antequam  essel  productus. 

10  De  (|iio  \idc  hic  in.  Magistri,  c.   I.  seqq. 


182 


SENTENTIARUM  LIIJ.  III. 


Dei,  quod  iunc  Filius  Dei  est  praedestinatus  esse  Fi- 
lnis  Dei;  dicendum,  quod  non  sequitur,  quia,  sicut 
praedictum  est',  (|iianlum  ad  Tocabulum  praedesli- 
nandi  non  est  communicatio  idiomatum,  immo  est 
sophisma  secundum  aocidem  in  praedicto  processu. 
Non  enim  sequitur:  divina  praevisio  praecedit  Chri- 
stum,  secundum  quod  est  lilius  Virginis,  ergo  se- 
cunduin  quod  est  Filius  Dei. 

2.  Ad  illudquod  obiicitur,  quod  praedestinatio 
est  respectu   personae;  dicendum,   quod   si  est   ra- 

Noiandum.  tione  personae  \  non  est  ratione  personalilatis ,  sed 
alicuius  naturae.  Et  ideo  non  oportel  ad  hoc,  quod 
sermo  habeat  veritatem,  praedestinationem  antece- 
dere  personam  simpliciter,  sed  sulficit,  si  anlecedat 
eam  ralione  alicuius  naturae.  Et  ideo,  cum  dicitur: 
homo  est  praedestinalus  esse  Filius  Dei,  non  intel- 
ligitur,  quod  illa  persona  sit  praedestinata  nisi  ra- 
tione  humanae  naturae.  —  Cum  vero  dicitur,  quod 
persona  aelerna  non  est  praedestinata ;  dicendum, 
quod  verum  est ,  secundum  quod  est  aeterna ;  po- 
test  tarnen  ei  convenire  ratione  naturae  temporali- 
ter  assumtae  3. 

3.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  praedestinatus 
antecedit  illud,  ad  quod  praedestinatur;  dicendum, 
quod  verum  est;  et  illud  non  habet  instantiam, 
quando  praedestinatio  accipitur  proprie  respectu  gra- 

xotandum.  tjae  et  gloriae ;  in  proposito  autem  nomen  praede- 
stinationis  extenditur  ad  standum  pro  praevisione 
ratione  determinationis  adiunctae,  secundum   quod 

Aiia  soiotio.  jn  praecedenti  problemate  visum  est.  —  Posset  ta- 
men  dici,  quod  praedictum  verbum  intelligendum 
est,  quando  vocabulum  praedeslinationis   dicit  an- 


tecessiouem  non  soluin  respeclu  subiecti,  sed  etiam 
respectu  praedicali;  sic  autem  non  est  in  proposi- 
lo.  Oportet  etiarn  intelligcre  de  re,  ad  quarn  quis 
praedestinalur  non  simpliciter  * ,  sed  in  compara- 
tione  ad  ipsum  quod  praedestinatur.  Non  enim  opor- 
tet,  quod  ille  qni  praedestinatur,  sit  ante  graliam  vel 
gloriam  simpiicW-r,  sed  solurn  secundum  quod  est 
in  eo;  et  sic  non  habet  inslantiam  in  proposito.  Nam 
si  Filius  Dei  praecedat  hominem,  tamen  non  prius 
inest  homini,  quam  homo  sit;  immo  per  naluram 
prius  est  humanitas,  quam  uniretur  personae  Verbi. 
k.  Ad  illud  qnod  obiicitnr,  utrum  horno  sit 
praedestinatus  esse  Filius  Dei ,  aut  secundum  quod 
est  Deus,  aut  secundum  quod  est  homo;  dico,  quod 
secundum  quod  homo;  et  sic  fuit  ab  aeterno.  Nec 
valet:  ergo  supponil  pro  praeterito.  Hoc  enim  intel-  ^0*-* 
ligilur  de  verbo  praeteriti  temporis,  quod  non  ha- 
bet  vim  ampliandi  ad  fiiturum.  In  his  enim,  quae 
habent  vim  ampliandi  ad  fulura,  pro  eo  quod  clau- 
dunt  in  se  aclum  de  futnro,  praedicta  regula  non 
habet  locum  5.  Et  sic  est  in  proposilo,  quia  praede- 
stinatio  connolat  praescienliam  alicuius  futuri ;  et 
ideo  non  oportet,  istum  terminum  homo  respectu 
talis  praedicati  supponere  pro  praeteritis.  —  Alia  est  Alia 
etiam  ratio,  quare  amplial  ad  omne  tempus:  quia 
praedeslinatio  non  ponit  rem  suam  in  praedestinato, 
sed  in  praedestinante,  sicut  laus  non  in  laudato,  sed 
in  laudante.  Et  ideo,  sicut  laus  non  tantum  est  de 
praesenti,  sed  etiam  de  praeterito  et  futuro;  ita  et 
praedestinatio  praeterita  potest  esse  de  eo  quod  est 
fulurum.  Et  ista  clarescunt  melius  per  ea  quae  in 
in  primo  libro  6  dicta  sunt. 


DUBIA  CIRCA  LITTERAM  MAGISTRI. 


Dub.  I. 

In  parle  ista  sunt  quaestiones  circa  litteram ,  et 
primo  quaeritur  de  hoc  quod  dicitur:  lnexplicabile 
est  mysterium  huius  unionis ,  quae  non  est  ratio 
partium..  Videtur  enim  in  tali  unione   esse   partem 


et  partem;  quia  super  Levitici  quinto7:  Decimam 
partem  etc.  Glossa  Hesychii:  «  Decima  pars  Ephi 
est  humanilas  Christi.  Ephi  autem  mensura  trium 
modiorum  significat  Trinitatem  ».  Et  sicut  se  habet 
signum  ad  signum,  ila  signatum  ad  signatum:  sed 
signum  est  pars  signi :  ergo  et  signatum  est  pars 


1  Supra  q.  1 .  ad  2.  —  De  sophismate  secundum  accidens 
vide  supra  pag.  179,  nota   I. 

2  Edd.  quod  etsi  sit  ratione  personae,  non  tamen  est  etc. 

3  C(r.  infra  lit.  Magislri,  d.  X.  c.  I.  in  fine  et  c.  3. 

4  Verba  non  simpliciter ,  quae  ab  edd.  et  plurimis  codd. 
absunt,  rcstituimus  ex  codd.  A  (K.  a  secunda  manu)  U  Z  bb  ; 
cod.  F  insnfficienter  non  habet  nisi  simpliciter.  Aliquanto  infe- 
rius  pro  Nam  si  edd.  substituerunt  Nam  etsi. 

5  Ampliatio  est  extensio  termini  communis,  v.  gr.  homi- 
nis,  a  minore  suppositione  ad  maiorem.  Efficitur  etiam  adhibilo 
verbo ,  ut  in  hac  propositione  :  homo  praedestinatur  i.  e.  homo, 
qui  erat,  qui  est,  et  qui  futurus  est,  praedestinatur.  —  Paulo 
superius  pro  ad  futurum  codd.  K  N  X  ad  futura. 

6  Dist.  40.  —  De  eo  quod  laus  non  sit  in  laudato,  cfr. 
Aristot. ,  I.  Ethic.  c.  5,  ubi  agens  de  honore  (Tipi)  dicit: 
«  Magis  enim  in  iis  qui  honorem  exhibent ,  quam  qui  eo  affi- 
ciunlur,  consistit».  Vide  etiam  tom.  II.  pag.  631,  nota  3.  — 
Vide  scholion  ad  1.  q.  huius  art. 

7  Vers.  1 1.  —  Hesychius,  presbyter  Hierosolym.  (f  an.  428, 


secundum  alios  a.  433)  sic  scribit:  Ephi  autem  mensura  est 
trium  mensurarum  i.  e.  tres  modios  capiens.  Ergo  Christus  est 
qui  saciificium  offert,  et  ipse  est  sncrificium  quod  offertur.  Eplii 
enim,  cum  sit  mensura  trium  modiorum,  evidenter  Trinitatem 
innuil,  quae  una  quidem  mensura  est,  quia  una  in  ea  est 
Deitas.  Tres  autem  habet  mensuras  i.  e.  tres  personas  perfe- 
ctas,  et  tot  subsistentias,  ut  manifestum  sit,  non  nos  peccare , 
eius  partem  carnem  Domini  dicentes,  propter  inseparabilem 
cum  ea  incarnati  Verbi  unilionem.  Quare  autem  Trinitatis  pars 
est?  Quia  indivisibilis  eius  est  gloria  et  virtus,  ita  ut  Paulus 
de  Chrislo  diceret :  In  ipso  habitat  omnis  plenitudo  divinitalis 
corporaliter  (Coloss.  2 ,  9.)...  Ergo  ephi  quidem  hic  incarnatus 
Deus  Verbum,  utpote  habens  in  se  Trinitatis  plenitudinem.  De- 
cima  autem  eius  est  caro ;  primum  quidem,  ul  ostenderetur  su- 
blimitas  divinitatis  eius  quantum  ad  humanitatem,  propter  quod 
et  pars  dicitur ;  deinde  pro  eo  quod  integro  homine  incarnatus 
est  Deus  Verbum  et  qui  legem  impleret.  Utrumque  enim  decima 
significat,  quia  et  perfectus  est  denarius  numerus,  decem  autem 
mandata  Legis  sunt  etc. 


DIST.  VII.  DUBIA. 


183 


signali :  ergo  humanitas  Christi  est  pars  Chrisli.  — 
Item,in  Symbolo  ]  dicilur:  «  Sicut  anima  rationalis 
et  caro  unus  est  homo,  ita  Deus  et  homo  unus  est 
Christus  »  ;  sed  anima  et  caro  sunt  partes  hominis: 
ergo  humanitas  et  divinitas  sunt  partes  Christi;  cuius 
contrarium  traditur  ibidem2. 

Respoxdeo:  Dicendum,  quod  pars  multis  modis 
citur  dicitur.  Uno  modo  dicitur  pars  communiter  omne 
aph  quod  venit  in  compositionem  3  alicuius,  sive  secun- 
dum  realem  composilionem ,  sive  secundum  ratio- 
nem;  et  hoc  modo  illa  quae  cadunt  in  definitione, 
dicuntur  esse  partes  rei  notificatae.  —  Alio  modo 
dicitur  pars  illud  quod  venit  in  conslitutionem  ali- 
cuius  secundum  rem  et  naturam,  sive  habeat  quan- 
titatem,  sive  non;  et  hoc  modo  anima  pars  est  rei 
animatae.  —  Terlio  modo  dicitur  pars  magis  pro- 
prie  illud  quod  venit  in  constitutionem  alicuius  se- 
cundum  rem  et  naluram ,  et  secundum  quanlita- 
tem  continuam,  vel  discrelam,  sicut  manus  et  pes 
est  pars  corporis,  et  binarius  pars  quatcrnarii.  — 
Quarto  modo  dicitur  pars  magis  proprie  quod  ve- 
nit  in  constitutionem  alicnius  realem ,  vel  quantita- 
tivam  secundum  certam  et  determinalam  mensu- 
ram,  ita  quod  aliquoties  sumta  reddit  totum;  et  ista 
pars  clicitur  aliquota, ,  cui  propriissime  convenil  ln- 
tentio  partis  *. 

Cum  ergo  quaeritur,  utrum  humana  natura  sit 
iom.  pars  Christi ;  diccndum ,  quod  si  pars  accipialur 
communiler  primo  modo,  potest  concedi,  quod  sit 
pars.  Si  enim  quis  velit  notificare,  quid  sit  Christus, 
dicet  ipsuin  unam  hypostasim  in  duabus  naluris, 
divina  scilicet  et  huinana.  Si  autem  pars  proprie 
accipiatur,  sic  humana  natura  non  dicilur  pars  Chri- 
sti;  et  hoc  modo  inlelligitur  verbum  Magistri  in  lil- 
lera.  —  Et  per  hoc  patet  responsio  ad  obiecta;  in 
talibus  enim  non  est  similitudo  omnimoda  5. 

Dub.  II. 

Item  quaerilur  de  hoc  quod  dicit  Damascenus: 
Xon  hominem  deificatum  dicimus ,  sed  Deum  homi- 


nem  factum.  Videtur  enim  falsum  dicere.  Sicut  enim 
dwina  nalura  humanae  unita  est,  ita  et  humana 
divinae:  ergo  sicul  dicimus  Deum  humanatum,  ita 
et  hominem  deificalum.  —  ltem,  in  unione  divinae 
naturae  ad  humanam  divina  natura  non  est  immi- 
nuta6,  sed  humana  esl  exaltata:  ergo  humana  na- 
tura  magis  tracta  est  ad  conformitatem  divinae,  quam 
divina  ad  conforinitaleiu  Imnianae:  ergo  potius  de- 
bet  dici  in  Christo  humana  natura  deificata,  quam 
divina  humanata.  Si  tn  dicas ,  quod  denominatio  de- 
bet  fieri  a  notiori7;  hoc  non  solvit,  quia  denomina- 
tio  non  solum  debet  fieri  a  notiori,  sed  etiam  a  di- 
gniori.  Si  etiam  dicas,  quod  esse  humanufinn  prae- 
dicat  habilum,  sicut  dicil  terlia  opinio  8:  hoc  non 
solvit:  quia  non  tantum  dicitur  humanatu.s,  sed  di- 
citur  faclus  homo:  ergo  si  debemus  dicere,  quod 
homo  est  Deus,  et  Deus  est  homo;  videtur,  quod 
nulluin  inconveniens  sit  dicere,  hominem  esse  dei- 
ficalum. 

Respondeo  :  Dicendum  ,  quod  hoc  adiectivum  ResP.  i. 
humanatum  non  solum  praedicat  habitum,  sed 
etiam  unionem.  Unde  nihil  aliud  est  dicere,  Deum 
esse  humanatum  quam  carniunitum*.  Hoc  aulem 
quod  est  deificatum,  etsi  possit  importare  unionem, 
importat  simul  ordinem  et  antecessionem.  Deifica- 
tum  enim  componitur  a  deilale  et  factum;  unde 
deificaium,  hoc  est  factum  esse  Deum.  El  quoniam 
hnmanitas  divinitatem  non  antecedit,  ideo  Damasce- 
nus  hanc  non  concedit,  hominem  esse  deificatum I0. 

Vel  dicendum,  quod  Damascenus  non  negat  Re»p-  * 
simpliciter ,  sed  quod  non  est  ita  propria:  lioino 
est  deificatus,  sicut  haec:  Deus  est  factus  homo. 
Nam  ipse  dicit,  tertio  libro  ":  «Oportet  scire,  quod 
non  secunduni  exlenninationem  naturae.  vel  confu- 
sionem  caro  deificata  est.  Tantum  enim  valct  dicere, 
carnem  esse  deificatam,  quantum  deitati  esse  con- 
iunctam».  Ideo  non  negat  praedictam  locutionem 
tanquam  falsam  simpliciter ,  sed  non  est  ita  pro- 
pria,  sicut  eius  conversa  1?.  —  Posset  etiam  vis  fieri  KesP- 3- 
in  hoc,  quod  dico  hominem,  quia  ex  parte  subiecti 
stat   pro    hypostasi ,    ex    parle    vero    appositi    pro 


1  Athanasiano. 

2  llic  in  lit.  Magislri,  c.  2. 

3  Cod.  Z  quod  convcnit  in  compositionc.  Mox  edd.  secun- 
dum  rationalcm  pro  secundum  rationem,  cuiusmodl  pars  est 
gcnus  et  (Jifferentia. 

*  Quadruplex  haec  acceptio  lermini  partis  babetur  apud 
Aristot.,  V.  Metaph.  toxt.  30.  (IV.  c.  25.).  Clr.  ibid.  VII.  texL 
33.  seqq.  (VI.  c.  10.).  —  Pro  aliquota  edd.  alii/uanta ;  perpe- 
ram,  siquidem  pars  atii/uanta  diciiur  quae  pluries  sumta  vei 
totum  excedit,  vcl  ab  eo  deficit  ideoque  toium  nunquam  adae- 
quat  Cfr.  I.  s«'nt.  d.  2.  q.  i ,  BCholion.  —  Infra  pro  divina 
icilicet  et  humana  edd.  vitiose  dxomam  scilicci  ei  humanam. 

5  Cfr.  supra  d.  6.  a.  I.  q.  2;  Alex.  Bal.,  s.  p.  iil.  q.  6. 
m.  2.  b.  ;i  |  B.  Albert,  hic  d.  f».  a.  6;  S.  Thoui.,  hic  d.  6.  <|. 
2.  ;i.  3 ;  Ricbard.  a  Med.,  bk  circa  lit. 

8  Codd.  F  II  U  inniiulata. 

7  Cfr.  sii|ir;i  pag.  M  ,  nota  -r» ;  quoad  Beq.  proposil.  \  idc 
supra  pag.  iG,  nota  '•>. 


8  Vide  hic  lii.  M.i^istri ,  c.  2.  ot  supra  d.  VI.  c  i. 

9  Cfr.  supra  pag.  174,  nota  2.  —  Mox  posl  mportai  ^^\. 
subdunt  tamen. 

10  Libr.  lil.  de  Fide  orthod.  <•.  2,  <'\  quo  t<'\ius  huiusdu- 
bii  delibatus  est.  Ofr.  supra  lii.  Msgistri,  d.  III.  <'.  I. 

11  De  Fide  ortbod.  c.  17:  Oportet  scire,  quod  non  secun- 
dum  exterminationem  [lASTajioXTiV  I.  e.  immutationem]  aaturae... 
vel  oonfusionem  caro  Dominl  delflcata  dlcilur  eiusdemque  l)<'i- 
taiis  consors  (6<j.68eo(;)...  Haec  enim  non  secundum  eztermina- 
lionem  naturae,  aed  secundum  dispensativam  unionem  sive  ae* 
cundum  hypostasim  <ii<<>,  secundum  quam  Inaeparabillter  [caro] 
i).'d  Verbo  conluncta  est  etc.  —  ►Pro  ewterminatiomin  \.<[.ac- 
stiiniiitiuii-iii ,  edd.  I,  2  cum  sllquibua  codd.  txtimationem. 

-■  Ulcet :  D<'u>  esl  f.Kius  iiuuii»  slve  eM  humanatusi  — 

V.il    sirut  rst  niis    coiu  rrsa  ,   COdd   A  »i  I  I.  N  T  U  \  Bl   64   edd. 
I,  2  minus    recte    sicut  rt  rius  ronrcrsa ,   <)'•  <|ii;i  leeUOM  <"lr. 

supr.i  a.  i.  <|.  2.  Subinde  pro  PotMt  eUam  eodd  FG  Posset 
iniinii,  nlil  fossct  cntiii.  Mox   pro  suluccii  codd.   WY   vtrbL 


18/. 


SKNTENTIARUM  LIB.  III. 


forma;  non  sic  auteru  hypostasis  huius  hominis  est 
deificata,  cum  semper  fuerit   Deut,   gicnt  est  hu- 

manala,  cum  non   sernper    fuerit  horrio.  —  Et  sic 
patet  ulraque  obiectio  '. 

Dun.  III. 

Item  quaeritur  de  hoc  quod  dicitur,  quod  non 
dicitur  homo  dominicus ,  et  videtur,  quod  sit  con- 
cedenda,  per  illud  quod  habetur  in  libro  Octoginta 
trium  Quaestionum  * :  «Monendum  est,  ut  illa  ae- 
terna  bona  exspectentur ,  quae  fuerunt  in  homine 
dominico»,  hoc  enim  intelligitur  de  Christo.  Si  tu 
dicas ,  hoc  retraclatum  esse;  obiicitur  contra  hoc: 
quia  super  primi  libri  Regum  primo3  dicit  Glossa 
Bedae:  «Quis  est  iste  homo  nisi  homo  dominicus»: 
ergo  si  hoc  potest  dici  de  aliis  hominibus ,  multo 
magis  de  Chrislo. 

Respondeo  :  Dicendum ,  quod  hoc  nomen  domi- 


nicus  secundum  communem  usum  dicitur  duplici-  om 
ter,  scilicet  possessorie  et  similitudinarie.  Unde 
dicitur  homo  dominicus  qui  possidetur  a  Domino, 
vel  qui  est  similis  Domino.  Et  quia  secundum  utram- 
que  comparationem  distinclionem  *  dicit  et  dispa- 
rationem  eius  de  quo  dicitur  ad  dominum,  respe- 
ctu  cuius  dicitnr;  cum  Christus  sit  Dominus ,  non 
est,  concedendum,  Christum  esse  hominem  domini- 
cum;  est  enim  ipse  vere  Dominus.  —  Et  ideo  hoc 
retractat  Aiigustinus5  ostendens,  quod  potest  ma- 
lum  generare  intellectum.  —  Possel  tamen  sane  intel-  *| 
ligi  ralione  humanae  naturae ,  quae  a  Domino  pos- 
sidetur  et  Domino  assimilatur  et  a  Domino  cau- 
salur;  et  ideo  sic  retractat  Augustinus,  quod  hoc 
modo  potest  habere  sanurn  intellectum. 

Ad  illud  vero  quod  obiicitur  de  aliis  homini- 
bus,  dicendum,  quod  non  est  sirnile;  non  enim  est 
tanta  disparatio  illius  hominis  ad  Deum,  quanta  est 
aliorum  hominum  6. 


s.ioe 


DISTINOTIO  VIII. 


Cap.  I. 

An  divina  natura  debeat  dici  nata  de  Virgine. 

Post  praedicta  inquiri  debet,  utrum  de  natura  di- 
vina  concedendum  sil,  quod  de  Virgine  sit  nata,  sicut 
dicitur  in  Virgine  incarnata.  Et  videlur  utique  non  de- 
bere  dici  nata  de  Virgine,  cum  non  sit  nata  de  Patre. 
Dubium  i.  Quae  enim  res  non  est  de  Patre  genila,  non  videtur  de 
Matre  nala ;  ne  res  aliqua  filiationis  nomen  habeat  in 
humanitate,  quae  illud  non  teneat  in  divinitate.  —  Vi- 
obiidtur.  detur  tamen  posse  probari,  quod  sit  nata  de  Virgine, 
quia,  si  hoc  esl  Deum  nasci  de  Virgine ,  scilicet  ho- 
minem  assumere  in  utero  Virginis,  cum  nalura  divina 
superius  !  dicta  sit  hominem  assumsisse ,  videlur  de- 
bere  dici  nata.  De  hoc  Auguslinus  in  libro  de  Fide  ad 
Petrum  2  sic  ait:  «  Natura  aeterna  atque  divina  non 
posset  temporaliter  concipi  et  nasci  ex  natura  humana, 
nisi  secundum  susceplionem  verilatis  humanae  veram 
temporaliter  conceptionem  et  nativitalem  ineflabilis  di- 
vinilas  in  se  accepissct.  Sic  est  Deus  aeternus  veraci- 
ter  secundum  tempus  et  conceptus  et  natus  ex  Vir- 
gine».  —  Ista  auctoritale  videlur  insinuari,  quod  na- 


tura   divina  sit   nata  et  concepta    de  Virgine.    Sed  si  s»'1 
diligenter  notenlur  verba,  potius  de  persona  agi  intel- 
ligitur,  quae  sine  dubitatione  et  de  Patre  et  de  Matre 
nata  esse  dici  debet. 

Cap.  II. 

De  gemina  nativitate  Christi,  qui  bis  natus  est. 

Quaeri  etiam  solet,  utrum  debeat  dici  Christus  bis 
genitus,  ut  dicilur  Dei  et  hominis  Filius. — Ad  quod  dici 
potest,  Chrisluni  bis  natum  esse  duasque  nativilates  ha- 
buisse.  Unde  Augustinus  in  libro  de  Fide  ad  Petrum3: 
«Paler  Deus  de  sua  natura  genuit  Filium;  Deuin  sibi 
coaequalem  et  coaeternum ».  « Idem  quoque  unigenitus 
Deus  secundo  natus  est :  semel  ex  Patre,  semel  ex  M;i- 
tre.  Natus  est  enim  de  Palre  Dei  Verbum,  natus  est 
de  Malre  Verbuin  caro  faclum.  Unus  igitur  atque  idem 
Dei  Filius  natus  est  ante  saecula  el  natus  in  saeculo; 
et  utraque  nativitas  unius  esl  Filii  Dei ,  divina  scilicet 
et  humana  ».  De  hoc  etiam  loannes  Damascenus  *  ait: 
«  Duas  Christi  nativilales  veneramur:  unam  ex  Patre  Dco 
ante  saecula,  quae  est  super  causam  et  rationem  et 


1  Cfr.  de  hoc  dubio  Petr.  a  Tar. ,  hic  circa  lit. 

2  Quacst.  35.  n.  2 :  «  Monendumque ,  ne  peritura  bencficia 
et  transeuntia  exspectentur  a  Deo...  sed  firma  et  sempiterna... 
Hic  praestantissimum  illud  et  unicum  exemplum  dominici  ho- 
minis  proponendum  est,  qui  cum  se  tot  miraculis  tantam  re- 
rum  potestatem  habere  monstraret,  et  ea  sprevit  quae  magna 
bona ,  et  ea  sustinuit  quae  magna  mala  imperiti  putant  »  etc. 
Libr.  I.  Retract.  c.  19.  n.  8.  August.  locutionem  homo  domi- 
nicus  retractat.  Cfr.  hic  lit.  Magistri,  c.  3. 

3  Vers.  20 :  Vocavitque  nomen  eius  Snmuel.  In  quem  lo- 
cum  Glossa  ordinaria  apud  Strabum  et  Lyranum  dicit:  «  ld 
est  Deus.  Annae  primogenitus  propheta.  Quis  est  hic  nisi  do- 
minicus  homo  ?  »  Beda  in  hunc  locum  (I.  in  Samuel.  proph. 
allegoric.  exposit.  c.  3.)  ait :  Interpretatur  enim  [Samuel] :  ibi 
ipse  Deus  sive  nomen  eius  Deus. 


4  Edd.  divisionem. 

5  Vide  hic  lit.  Magistri,  c.  3.  —  Paulo  ante  pro  vere  Do- 
minus  cod.  K  verus  Dominus.  Paulo  post  pro  generare  codd. 
G  Z  bb  aggenerare. 

6  De  hoc  dubio  tractant  B.  Albert.,  hic  a.  7 ;  S.  Thom.  , 
hic  q.  1.  a.  2:  Pctr.  a  Tar. ,  hic  circa  lit. ;  Richard.  a  Med. , 
hic  a.  1.  q.  2;  /Egid.  R.,  hic  q.   I.  a.  2. 

NOTAE  AD  LIBR.  SENTENTIARUM. 

1  Dist.  V.  c.  1. 

2  Cap.  2.  n.  14. 

3  Cap.  2.  n.  10;  seq.  locus  parum  inferius,  in  quo  textu 
post  unigenitus  Vat.  omittit  secundo;  et  postea  pro  Dei  Ver- 
bum  codd.  A  E  Deus  Verbum. 

4  Libr.  III.  de  Fide  onhod.  c.  7,  ubi  post  ante  saecula 
codd.  A  D  E  omittunt  cum  originali  quae  est. 


DIST.  VIII.  ART.  I.  QUAEST.  I. 


185 


temptis  et  naturam ;  et  unam,  quae  in  ultimis  lempo- 

ribus,  propter  nos  et  secundum  nos  et  super  nos:  pro- 

pler  nos,  quia  propler  noslram  salulem;  secundum  nos, 

biom  3.  quia  natus  est  homo  ex  muliere  et  tempore  conceptionis, 


scilicct  novem  mensium;  super  nos,  quia  non  cx  semine, 
sed  ex  Spirilu  sanclo  et  sancla  Virgine  supra  legem 
conceptionis  ».  —  Ex  liis  manifeste  apparel ,  Christi 
duas  esse  nalivitales,  eundemque  bis  natum  fore. 


COMMENTARIUS  IN  DISTINCTIONEM  VIII. 

De  incarnatione  quoad  communicationem  idiomatum  et  proprietatum  respicientium  naluram  humanam. 

Post  praedicta  inquiri  debet  etc. 
DIVISIO  TEXTUS. 


Supra  egit  Magister  de  incarnatione  Verbi  quan- 
tum  ad  unionem  naturarum  et  quantum  ad  unio- 
nis  modum.  In  hac  vero  parte  intendit  agere  quan- 
tum  ad  communicationem  idiomatum  et  propriela- 
tum.  Et  dividitur  haec  pars  in  duas '  partes,  in 
quarum  prima  agit  de  communicatione  idiomatum 
respicientium  naluram.  In  secunda  de  communica- 
tione  proprietatum  et  idiomatum  respicientium  per- 
sonam,  infra  dislinctione  decima:  Solet  etiam  a  qui- 
busdam  quaeri.  Pars  prima  dividitur  in  duas  par- 
tes,  in  quarum  prima  inquirit,  utrum  divinae  na- 
turae  competat  nasci  de  Virgine,  quod  quidem  est 
proprielas  humanae  naturae.  Secundo  vero  inqui- 
rit,  utrum  caro  Christi  debeat  adorari  adoratione 
latriae,  quod   quidem  est  proprietas   divinae   natu- 


rae,  infra  distinctione  nona:  Praeterea  investigari 
oporlet  etc. 

Prima  pars,  quae  conlinet  praesentem  distinctio- 
nem,  dividitur  in  partes  duas  -,  in  quarum  prima 
comparat  nalivilalem  Christi  de  Virgine  ad  divinam 
naturam.  In  secunda  vero  nativitatein  tcinporalem  ad 
aeternam  comparat,  ilii:  Quaeri  ctiam  solet,  utrum 
Christus  debeal  dici  bis  natus  etc.  Prima  pars  di- 
viditur  in  partes  duas,  in  qiianim  prima  inquirit 
quaesLionem  et  determinat.  In  secunda  vero  adducit 
aucloritates  contra  determinationem  suam,  ibi:  Vi- 
detur  autcm  posse  probari  etc.  Secunda  autem  pars 
simililer  duas  habet.  In  prima  movet  quaeslionem;  in 
secunda  determinat,  ibi:  Adquod  dicipotest  etc.  Sub- 
divisiones  autem  parlium  manifestae  sunt  in  liltera. 


TIUCTATIO  QUA ESTION LM. 


Ad  intelligentiam  autem  huius  partis  incidit  hic 
quaestio  circa  duo. 

Primo  quaeritur  de  nativitale  lemporah  in  com- 
paratione  ad  divinam  naturam. 

Secundo  quaeritur  de  eadem  in  comparatione  ad 
nativitatem  aelernam. 

Circa  primum  quaeruntur  tria. 


Primo  quaerilur,  utrum  concedendum  sit,  divi- 
nam  naturam  esse  de  Virgine  natam. 

Secundo  quaerilur,  utrum  nasci  de  Virgine  pro- 
prie  dicatur  de  natura  assuinta. 

Tertio  vero  quacritur,  ulrum  esse  hominem  con- 
venienter  praelicetur  de  divina  nalura. 


AUTICULUS  I. 

De  nativitatc  temporali  in  comparatione  ad  divinam  naturam. 

QUAKSTIO  l. 
Utrum  hacc  sit  concedenda:  divina  natura  est  </<'  Virgine  nata. 


Circa  primum  sic  proceditur  et  quaeritur,  utrura 
haec  sit  concedenda:   divina  uaiura  est  de  Virgine 

nata.  Et  quod  sic,  vidctur: 

1.  Primo  anctorilate  llilarii,  in  libro  *\c  Trini- 
opp09i.  late  quaito  3:   «  Nihil  nisi  naliini  lialicl  Pilius  » ;  sed 


habel  divinam  naturam:  ergo  esl  nata.  Sed  quod  oa- 
tiiin  csi  aeternaliter  in  Ghristo  ex  Patre ,  naloin  esl 
temporaMter  dc  Matre:  si  igitur  divina  oatura  esl 
huiusinodi.  patel  eic. 

2.  Iiciu  ,  expressius  Damascenus,  tertio  libro , 


uro. 


1  Mniii  codd    perperam  tret. 

2  Pluriml  codcL  f.ilsn  tret. 

3  Num.  lo.  —  Minor  subsumta,   in   qiu  pro  Sed  </»"./ 
edd.   exhibent  Sed  quidqxiid,  sententialiler  convenil  cum  dictu 

S.  Iionav.  —  Tom.  III 


Fulgentil,  de  Fide  ad  Petrum,  c.  -■  n.  li:  llla  enim  nalura, 
quae  semper  genlta  manel  es  Paire,  naiuram  noslrara  slne 
peccato  suscepil,  ul  nasceretur  n  Vlrglne.  Cfr.  -npi-.i  iu.  m.i- 
-i-lri  ,   (I.   V.  c.    I. 


180 


SENTENTIARUM  UB.  III. 


capitulo  duodecimo1:  «  Tbeotocoo,  id  est  Dei  genitri- 
cem,  vere  et  principaliter  sanctara  Mariam  Virginem 
praedicamus  »;  secl  «  Deus  esi  nomen  naturae»: 
ergo  Virgo  Maria  erit  genitrix  divinae  naturae:  ergo 
divin.i  oalura  est  nata  de  Virgine. 

3.  ltem,  expressissime  Auguslinus  de  Fide  ad 
Petrum2:  «  Natura  aeterna  atque  divina  non  posset 
lernporaliter  concipi  et  nasci  nisi  secundum  susce- 
ptionein  veritatis  humanae  »:  ergo  videlur,  quod 
vere  el  proprie  debeat  dici  concepta  et  nata  de 
Virgine. 

4.  Itein ,  incarnatio  ordinalur  ad  nativilatem 
—  unde  et  persona  Verbi  ideo  nata  esl,  quia  in- 
carnata  —  sed  conceditur,  quod  divina  nalura  sit 
incarnata,  ut  habitum  est  supra  distinctione  quinta3: 
ergo  et  concedi  debet,  quod  sit  de  Virgine  nata. 

5.  Item,  assumere  carnera  nihil  aliud  est  quam 
nasci  in  ulero;  sed  haec  conceditur,  quod  divina  na- 
tura  assumsit  carnem  de  Virgine  4:  ergo  concedi  de- 
bet,  quod  nata,  fuerit  in  utero  Virginis.  Sed  ad  nati- 
vitatem  in  utero  subsequitur  nalivitas  ex  utero:  ergo 
si  divina  natura  nata  fuit  in  Virginis  ulero,  sequi- 
tur,  quod  fuerit  nala  ex  Virginis  utero. 

6t  Item,  magis  consonat  divinae  nalurae  nasci 
de  Virgine,  quam  pati  conveniat  virtuti ,  et  infir- 
mari  conveniat  fortitudini;  sed  Bernardus  5  dicit, 
quod  «in  illa  unione  fuit  fortitudo  infirmala  » :  ergo 
mullo  fortius  concedi  debet,  divinam  naturam  esse 
natam  de  Virgine. 

Sed  contra:  1.  Damascenus,  libro  quarto6:  «Co- 
Fundamenta.gnoscimus,  quod  nasci  non  est  naturae,  sed  hypo- 
stasis  » :  ergo  nasci  de  Virgine  nalurae  non  compe- 
tit ,  sed  solum  personae. 

2.  Ilern ,  nobilior  et  prior  esl  nativitas  aeterna 
quam  temporalis;  sed  divina  nalura  non  dicitur  esse 
nata  propter  Filii  nativitatem  aeternam,  ut  in  primo 
libro  7  ostensum  est:  ergo  multo  minus  non  debet 
dici  nata  propter  temporalem  nativitatem. 

3.  ltem,  cuicumque  competit  nasci ,  competil 
esse  ab  alio8;  sed  divinae  naturae  non  competil  esse 
ab  alio:  ergo  divina  natura  nec  aeternaliter  nec  tem- 
poraliter  debet  dici  nata. 

4.  Item ,  cuicumque  competit  nasci ,  competit 


ratio  filiationis :  ergo  si  divina  natura  dicitur  esse 
nata  de  Virgine,  divina  natura  dicitur'-1  filia  Virginis. 

!).  Item ,  sicut  se  habent  proprietates  divinae 
nalurae  ad  liumanam,  sic  proprietates  bumanae  ad 
divinam;  sed  baec  est  simpliciter  falsa :  humanitas 
in  Chrislo  est  aeterna:  ergo  et  ista:  divina  natura 
in  Christo  est  de  Virgine  nata. 

6.  Item ,  quod  nascitur  ex  aliquo  est  natura  con- 
formis  cum  eo,  ex  quo  nascitur 10:  si  ergo  divina  na- 
tura  nata  est  de  Virgine,  videtur,  quod  divina  na- 
tura  et  Virgo  Maria  sint  eiusdem  naturae;  quod  est 
falsum  et  impossibile. 

CONCLUSIO. 

Praedicta  loculio  ob  duplicem  causam  non 
debet  recipi. 

Respondko  :  Dicendum,  quod,  sicut  dicit  Magi- 
sler  in  litlera " ,  haec  non  recipitur  tanquam  pro-  concioiic 
pria:  divina  natura  esl  de  Virgine  nata.  Et  hoc  pro- 
pter  duo,  videlicet  propter  vitandam  confusionem 
proprietatum  personalium  et  proprietatum  natura- 
lium  sive  essentialium;  quae  duo  praecipue  sunt 
observanda  circa  sermonem  catholicum  et  veritatis 
fidei  expressivum.  —  Non  igitur  recipitur,  quod  di-  Ratio  i. 
vina  natura  sit  nata  de  Virgine,  propter  confusionem 
personalium ;  propter  quod  etiam  non  conceditur, 
quod  sit  nala  de  Patre.  Et  hoc  est  quod  dicit  Ma- 
gisler  in  littera":  «  Quae  res  non  est  de  Palre  ge- 
nita,  non  videtur  de  Matre  nata;  nec  res  aliqua  filia- 
lionis  noinen  habet  in  humanitate,  quae  illud  non 
teneat  in  divinitate  ». 

Propter  vitandam  etiam  confusionem  proprieta-  RaUo  t 
tum  naluralium  non  recipitur.  Sicut  enim  in  hea- 
tissima  Trinilate  distinctae  sunt  personae  ad  invi- 
cem  et  earum  proprielates ;  sic  in  Christo  naturae 
sunt  distinctae  ad  invicem  et  earum  proprietates , 
quamvis  conveniant  in  supposito;  et  ideo  proprietas 
unius  naturae  non  debet 13  praedicari  de  allera  na- 
tura  in  abstractione  considerata ,  ne  ex  hoc  intelli- 
galur,  quod  divina  natura  et  humana  sint  una  es- 
sentia.  Quod  enim   praedicalur  de   altero  in  abstra- 


1  De  Fide  orthod.  —  Verba  Deus  est  nomen  naturae  sunt 
sccundum  Ambros.  (I.  de  Fide  ad  Gratian.  c.  I.  n.  7.),  ut  in 
lit.  Magistri,  1.  Sent.  d.  II.  c.  4.  refertur. 

2  Cap.  2.  n.  14.  Vidc  liic  lit.  Magistri,  c.  I.  —  In  fine 
testimonii  allati  codd.  K  Z  voci  humanae  praemiuunt  naturac. 

3  Art.  1.  q.  5. 

4  Clr.  supra  d.  5.  a.  I.  q.  I.  De  dislinctione  nativitilatis 
in  nlero  et  ex  utero  vide  supra  d.  3.  p.  I.  a.  I.  q.  I.  seq. — 
Edd.  omitiunt  de  Virgine. 

5  Ilomil.  2.  super  Missns  esl ,  n.  9:  Videas,  si  allend;is, 
potentiam  regi,  sapientiam  instrui...  fortitudinem  infirmari.  — 
Pro  Bernardus  codd.  W  X  Gregorius.  Post  fortitudo  edd.  subii- 
ciunt  diriiiii. 

6  De  Fide  ortliod.  c.  7. 

7  Dist.  o.  a.  2.  q.  I.  —  In  maiori  Val.  melior  pro  no- 
liilior. 


8  Nam,  ut  Aristot.,  II.  de  Anima,  text.  47.  (c.  4.)  dicit, 
«  general  autem  niliil  ipsum  se  ipsum  ».  —  ln  fine  arg.  pro 
debet  cod.  A  substituit  oporlct. 

9  Cod.  U  subiicit  esse.  —  Clr.  de  hoc  arg.  hic  lit.  M;igi- 
stri ,  c.   I . 

10  Generare  enim,  ut  Aristot.,  11.  de  Aniina,  text.  34.  (c.  4.) 
docet,  «  est  facere  aliud  quale  ipsum  ».  Cfr.  supra  d.  4.  a.  I. 
q.   I.  seq.  et  dub.  2. 

11  Hic  c.  I.  —  Mox  pro  taiiqunm  propria  Vat.  cum  non 
paucis  codd.  crronee  tanquam  impropria. 

12  Hic  c.  I  ,  ubi  texlus  origin.  et  Vat.  pro  nec  res...  habet 
exhibent  nc  rcs...  habeat.  Subinde  pro  tcneat  cod.  G  tenet. 
—  1'iiulo  superius  post  de  Virgine  ex  solo  cod.  bb,  contextu 
exigente,  supplevimus  propter  confusioncm  personalium  (pro- 
prietatum  vitandam). 

13  Cod.  lv  et  ideo  proprietatcs...  non  dcbenl. 


DIST.  VIII.  ART.  I.  QUAEST.  I. 


187 


ctione  non  intelligitur  convenire  ei  solum  ratione 
suppositi,  verum  etiam  ratione  formae l.  Et  ideo 
praedicta  locutio  recipi  non  debel.  Et  concedendae 
sunt  rationes  hoc  ostendentes. 

1.  Ad  illud  verbum  Ililarii  dicendum,  quod  ali- 
atio  op-  quid  habet  improprietatis  et  debet  sic  exponi:    ni- 

hil  habet  Filius  nisi  natum,  id  est,  nihil  habet, 
quod  non  nascendo  accepit.  Et  hoc  melius  in  primo 
libro  ■  explanatum  fuit. 

2.  Ad  illud  quod  obiicitur  de  auctoritate  Dama- 
sceni,  quod  Virgo  Maria  est  Dei  genitrix;  dicendum, 
quod  concedendum  esl,  quod  Deus  natus  est  de  Vir- 
gine;  ex  hoc  tamen  non  sequitur,  quod  divina  na- 
tura  sit  de  Virgine  nata,  pro  eo  quod  hoc  nomen 
Deus,  quia  signihYat  in  concretione,  supponil  per- 
sonam;  non  sic  divina  nalura,  quae  significat  in 
abstractione.  Unde  et  haec  conceditur:  Deus  gene- 
rat:  quamvis  haec  non  concedatur :  divina  natura 
vel  essentia  generat  *.  Unde  in  omnibus  talibus  pro- 
cessibus  esl  sophisma  secundum  accidens.  Aliter 
enim  et  aliter  significatur  divina  nalura  per  hoc  no- 
men  Deus ,  et  aliter  per  hoc  nomen  natura ;  ideo 
in  nullo  cogit  auctoritas  illa. 

3.  Ad  illucl  quod  obiicilur,  quod  divina  nalura 
dicitur  concipi  et  nasci;  dicendum,  quod,  sicut  dicil 
Magister  in  littera  4,  Augustinus  ibi  extendit  nomen 

xota.  naturae,  ut  stet  loco  personae;  et  hoc  quidem  mul- 
toties  facit.  Sed  communis  usus  talem  modum  lo- 
quendi  non  admittit;  ideo  ex  lali  auctoritate  non 
debet  argui ,  immo  potius  debel  exponi. 

4.  Ad  illiifl  quod  obiicitur,  quod  incarnatio  est 
via  ad  nativitatem;  dicendum ,  quod  verum  est :  ad 


nalivitatem  personae,  quae  est  supposilum  nalurae 
assumtae ;  sed  non  oportet,  quod  sit  via  ad  nativita- 
tem  naturae.  Incarnatio  enim  non  facit  coininuni- 
cationem  idiomatum  ralione  convenientiae  in  natura, 
sed  potius  ratione  convenientiae  in  persona  5. 

5.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  assumere  car- 
nem  est  nasci  in  utero;  dicendum,  quod  verum  est. 
secundum  quod  assumere  idem  est  quod  in  unila- 
tem  sui  accipere,  et  hoc  modo  proprium  est  per- 
sonae.  Secundum  autem  quod  assumere  dicitur  de 
divina  nalura,  accipitur  largius;  et  hoc  modo  assu- 
mere  non  est  idem  quod  in  vtero  nasci ,  sed  po- 
tius  carni  uniri 6. 

6.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  fortitudo  est 
infirmata,  et  sic  de  aliis;  dicendum.  quod  verba 
illa  non  sunt  trahenda  ad  consequentiam.  Concedi- 
tur  enim  '  aliquid  dicere  ei  qui  vult  excitare  devo- 
lionem  et  elevare  in  admirationcm.  quod  tamen  re- 
prebenderetur  in  eo  qui  sermonis  eatholici  proprie- 

tatem  et  veritatem  inquirit.  —  Posset  cti.un  et  aliter  Aiiasoiatio. 
responderi,  quod  non  est  simile.  Qnainvis  enim  hoc 
nomen  esseutia  vel  natura  non  supponat  pro  per- 
sona;  nomina  tamen  appropriata ,  ut  virtus  et  sa- 
pientia,  pro  persona  supponunt  et  locutionein  ve- 
ram  reddunt.  Unde  sensus  est :  forlitudo  est  inlir- 
inata,  id  est  persona,  cui  appropriatur  fortitudo , 
Chrislus  videlicet,  qui  est  Dei  virlus  el  Dei  sapien- 
tia6,  Verbum  scilicct  Patris,  cui  compelit  esse  Dei 
virlulem  et  Dei  sapientiam.  Et  ideo ,  quainvis  talia 
praedicata  conveniant  et  allribuantur  nominibus  ap- 
propriatis ,  non  tamcn  scquitnr,  quod  altribui  pos- 
sint  esscntiae  vel  naturae  proprie  et  vere. 


SCHOLION. 


I.  Pro  conclusione ,  quae  est  doctrina  communis,  ptures  a 
divcrsis  rationes  aQcrutilur,  praescrtim  hacc,  quotl  divina  natura 
pcr  tcmporalcm  nativitatem  nec  prodncittir  nec  acr.ipitur.  — 
lllud  principium  in  solulionibiis  tactum,  quod  noMvitas  proprie 
ct  primo  tribuitur  personae ,  naturae  autcm  tanlum  cx  conse- 
qucnti,  negat  Scot.  (hic  q.  unica  n.  10.  seqq.);  cfr.  infra  a.  2. 
q.  2,  ubi  a^ritur  dc  filiatione.  —  De  hac  I.  quaestione :  Alex. 
Hal.,  S.  p.  III.  q.  10.  m.  I.—  S.  Thom. ,  hic  q.  I.  a.  3  ;  S.  III. 
q.  35.  a.  I.  ad  I.  —  H.  Albcrt. ,  dc  hac  ct  scq.  q.  hic  a.  I.— 
Petr.  a  Tar. ,  hic  q.  2.  a  I.  —  Richard.  a  Med. ,  hic  a.  I.  q. 
I.  —  /Egid.  R.,  hic  q.  2.  a.  2.  —  Durand. ,  de  hac  et  seq.  q. 
hic  q.  I.  —  Uionys.  Carlh»,  de  hac  et  seq.  q.  hic  q.  I.  — 
Biel,  de  hac  et  seqq.  qq.  hic  q.  unica. 

II.  Quoad  sequcntcm  (2.)  quaestioncm  patet,  quod  si  nasci 


proprie  dicitur  de  supposito,  non  refertur  ad  naturam  nisi 
minus  proprie  e(  <'\  consequenli.  Conclusio  tamen  ab  antiquis 
conceditur  cum  quadam  determinatione  limitante.  De  hac  quae- 
stione:  S.  Thom. ,  hic  q.  I.  a.  2.  —  Pelr.  a  Tar.,  hic  q,  I. 
a.  2.  —  Richard.  a  Med.,  hic  a.  I.  q.  2.  —  /Egid.  R. ,  hic 
.[.  2.  a.  I. 

III.  Quaeslio  3.  a  plerisque  tangilur  In  quaestionibus  5.  <li- 
slinctionis,  praesertim  in  quaestione  (a.  I.  q.  5.) ,  utrura  divina 
natura  sit  incarnata,  vel  in  altera,  utrum  divinae  naturae  con- 
veniat  assumere.  Specialiter  de  eadem  iractant  Richard.  i  Med., 
hic  a.  I.  q.  :{.  qui  eodem  loquendi  modo  cum  S.  Bonav.  utl- 
uir,  ct  /Egid.  R.,  hic  q.  2.  a.  'i ,  qui  tamen  negative  ad  quae- 
stioncm  respondet.  Sed  haec  dlfferentfa  non  esl  nisi  il<'  modo 
loquendi. 


1  Cfr.  supra  d.  0.  a.  I.  q.  I.  ad  'i.  el  (> ,  n<'<:  non  d.  7. 
a.   I.  q.    I.  nd  2. 

2  Disi.  V.  lit.  Maglstri,  c.  I.  ci  CommenL  a.  2.  q.  I.  bc 
dub.  5. 

3  Cfr.  I.  Sent.  <l.  i.  q.  I.  ct  i.  atque  d.  5.  a.  I.  q.  I.  !><• 
sophismate  secundwn  aeddem  cfr.  supra  pag.  i~'.i,  nota  I.  — 
ln  flne  solut.  pro  m  nulto  cod.  ('•  nullo  modo. 

*  Hlc  c  I.  Cfr.  supra  111  Mngistri,  <l.  V.  <•.  I,  nbi  similis 


sententla  ex  eodera  Hbro  <!<•  Pide  ad  Petrum  adertur,  el  I.  Sent. 

<l.   V.   c.    I. 

■•  Cfr.  supra  «I.  i».   i.  I .  <|    l    a<l  6. 

8  Ut  oatensum  <'--i  supra  <l.  •>.  b.  I.  q.  I.  Seqq. 

7  Codd.  IL  aa  Quandoqus  enhn   conceditur,    Val     lliter 
riiiiii  conceditur.  Paulo  inforius  pro  veritatem  cod,  bb  virtutem. 

8  Respicltur  I   Cor.  I,  -'i.        Cfr.    I.   Sent.    d.    32.  n.  2. 
q.  2.  in  llnc  <•(  .1.  .11.  q.  S. 


188 


SENTENTIAKUM  LIIJ.  III. 


QUAESTIO  II. 

Utrum  nasci  de  Virgine  vere  dicatur  de  natura  assumta. 


Secundo  quaeritur,  utrum  nasci  de  Virgine  vere 
dicalur  de  natura  assumta.  Et  quod  sic,  videtur. 

1.  Eius  est  generari  cuius  est  generare,  licet 

Fundamema.non  eiusdem  numero;  sed  generare  est  aclus  ipsius 

naturae  ':  ergo  et  generari.  Sed  cuius  est  generari, 

eius  est  nasci:   ergo  si  generari  competit  nalurae 

assumtae,  convenit  ei  nasci  de  Virgine. 

±  Ilcm,  bene  sequitur:  iste  generat  hunc  ho- 
minem,  ergo  hominem ;  sed  hunc  hominem  dicere 
est  dicere  personam ,  hominem  vero  naturam:  ergo 
bene  sequitur,  si  persona  est  nata,  quod  natura 
est  nata. 

3.  Item,  omne  quod  incipitesse,  aliquo  genere 
mutationis  incipit  esse;  sed  humana  natura  in  Cbri- 
sto  incipit  esse ;  nec  esl  dare  aliud  genus  mntatio- 
nis  quam  generationis  2 :  ergo  fuit  concepta  et  nata. 

4.  Item,  Christus  natus  est  de  Virgine  aut  ra- 
lione  suppositi ,  aut  ratione  naturae;  sed  non  ra- 
tione  suppositi,  quia  illud  est  aeternum:  ergo  ra- 
tione  naturae:  ergo  natura  bumana  proprie  dicitur 
nata  de  Virgine. 

Sed  contra:  i.  Sicut  se  habet  divina  natura  ad 
Ad  opposi- nativitatem  aeternam,  sic  natura  humana  ad  nativi- 
tatem  temporalem;  sed  divina  natura  non  est  nata 
nativilate  aeterna  3:  ergo  nec  humana  nalura  in  Chri- 
sto  nativitate  temporali. 

%  Ilem,  nativitas  ad  nihil  terminatur  nisi  ad 
ens  completum ;  sed  ens  completum  dicit  perso- 
nam4:  ergo  generatio  non  lerminatur  ad  naluram, 
sed  ad  personam. 

3.  Item ,  actus  et  operatio  non  terminatur  nisi 
ad  hoc  aliquid  6  :  ergo  si  hoc  aliquid  non  dicit 
naturam,  sed  potius  hypostasim;  videlur,  quod  hu- 
inana  natura  in  Christo  non  debeal  dici  nala  nec 
concepta. 


tum. 


/».  Item,  humana  natura  dicit  simul  carnem  et 
animam ;  sed  sicut  caro  est  per  propagationem ,  ita 
et  anima  per  creationem :  ergo  sicut  haec  non  reci- 
pitur,  quod  humana  natura  in  Christo  exeat  in  esse 
per  creationem,  ita  non  debet  concedi,  quod  exeat 
per  generationem:  ergo  non  videtur  haec  admit- 
tenda:  humana  nalura  est  nata. 

c  o  n  c  l  u  s  i  o. 

Concedendum  est,  humanam  naturam  in  Christo 
esse  natam  de   Virgine. 

Respondeo:  Ad  praedictorum  inlelligentiam  est 
notandum,  quod  humana  natura  dupliciter  potest  Distinc 
accipi :  uno  modo  ratione  partium  constiluentium , 
alio  modo  ralione  formae  communis ,  consequentis 
totum  compositum.  Et  utroque  modo  est  verum  di-  concio 
cere,  quod   humana  natura   est  assumta  a  Verbo.  pra 
Verum  est  enim,  quod  assumsit  carnem  et  animam; 
verum  est  etiam,quod  assumsit  formam  consequen- 
tem  compositionem ,  videlicel  humanitalem  6. 

Utroqne  etiam  praedictorum  modorum  contingit  concio 
dicere  humanam  naturam  natam  de  Virgine.  Nam  si 6 
humana  natura  diealur  compositum,  hoc  modo  po-  Membi 
test  concedi,  quod  sit  nata  de  Virgine,  non  ratione 
totius,  sed  parlis,  scilicet  carnis,  quae  in  utero  Vir- 
ginis   concepta  fuit  et   ex   utero  Virginis  prodiit  \ 
—  Si  vero  nalura  humana  dicatur   forma  commu-  Memb 
nis ,  consequens  totum  compositum,  sic  concedi  po- 
tesl,  quod  adbuc  fuit  nata  in  Christo,   non  ratione 
sui,  sed  ratione  suppositi,  in  quo  habet  exislere,  et 
etiam  in  quo  habet  multiplicari.  Propter  quod  etiam 
dicit  Philosophus  8,  quod  «  natura  in  productione  ta- 
lis  formae  occulte  habet  operari  » ;  generando  enim 


1  Arislot.,  V.  Melaph.  text.  5.  (IV.  c.  4.)  ail:  Natura  vero 
dicitur  uno  quidem  modo  naseentium  generatio...  alio  vero, 
ex  quo  primo  inexistente  generatur  quod  gignitur.  Cfr.  tom. 
I.  pag.  134,  nota  TO,  ubi  plura  retulimus  de  illa  quae  eliam 
apud  Hugonem  a.  S.  Vict.  (Qq.  in  Epist.  ad  Hom.  q.  119.) 
habetur  naturae  definitione:  naturu  est  vis  insita  rebus,  similia 
ex  similibus  procreans.  —  Quoad  maiorem  animadverte  illud 
Arislot.,  VII.  Metaph.  text.  28.  (VI.  c.  8.):Generans  tale  est,  quale 
quod  generatur,  nou  tamen  idem  nec  unum  numero,  sed  unum 
specie,  ut  in  naturalibus;  homo  namque  hominem  generat.  Cfr. 
ibid.  text.  22.  (VI.  c.  7.).  —  In  fine  arg.  pro  convenil  codd. 
FHl  bb  et  edd.  I,  2compelit,  Val.  videtur,  quod  competit. 

2  Cfr.  supra  pag.  III,  nota  II.  —  In  minori,  de  qua  infra 
d.   II.  a.  2.  q.  I,  pro  incipit  cod.  K  incepil. 

3  Cfr.  I.  Sent.  d.  5.  a.  2.  q.   I. 

4  Vide  supra  d.  5.  a.  2.  q.  3.  —  De  maiori  cfr.  Aristot., 
VII.  Metaph.  text.  26.  seqq.  (VI.  c.  8.),  ubi  neque  formam  ne- 
que  materiam  proprie  generari  docelur,  sed  compositum:  e  to- 
tum  autem  hoc  Kallias  aut  Socrates  est ».  —  In  cod.  K  post  verba 


sed  ens  completum  a  secunda    manu    non    incongrue  additum 
est  in  rationalibus. 

5  ld  est  primam  vel  singularem  substantiam.  Cfr.  tom.  II. 
pag.  109,  nota  7;  pag.  197,  nola  3;  pag.  375,  nota  6.  — 
Aristot.,  VII.  Melhaph.  text.  26.  (VI.  c.  8.)  dicit:  Hoc  aliquid 
enim  facere  ex  omnino  subiecto,  hoc  facere  est  (vide  notam 
praeced.).  Et  I.  Metaph.  c.  1.  Philosophus  docet:  Actiones  autem 
ac  generationes  omnes  circa  singulare  sunt;  non  enim  homi- 
nem  nisi  per  accidens  sanat  qui  medetur,  sed  Kalliam  aut  So- 
cratem  aut  alium  quempiam  eorum  qui  sic  dicuntur,  cui  acci- 
dit  hominem  esse.  Cfr.  XII.  Metaph.  text.  18.  (XI.  c.  3.).  —  Pro 
terminalur  cod.  K  terminantur. 

6  Clr.  stijira  d.  2.  a.  2.  q.  I.  seqq.  nec  non  d.  5.  a.  2. 
q.   I.  et  5. 

7  Vide  supra  d.  4.  a.  3.  q.  I.  seqq.  —  Pro  prodiit  edd. 
producta. 

8  Scil.  Gilbertus  Porret.,  qui  in  libro  de  Sex  Principiis,  c. 
I.  tractans  quaeslionem  illam:  utrum  universalia  i.  e.  quae  sunt 
in  pluribus,  ideoque  potentiam  agentium  singularium  excedere 


DIST.  VIII.  ART.  I.  QUAEST.  III. 


189 


iriuro 


tfota. 


10  op- 
jrura. 


adum 


hunc  hominem,  generat  hominem.  —  Sic  igitur  cori- 
cedendum  est,  humanam  naturam  in  Christo  nalam 
esse  de  Virgine  utrolibel  praedictorum  modorum. 
Sed  uno  modo  dicitur  esse  nala  ratione  partis  con- 
stitutivae  per  synecdochen  *;  alio  modo  ratione  par- 
tis  subiectivae;  et  sic  quodam  modo  per  accidens.  — 
Concedendae  sunt  igitur  rationes  ad  hanc  partem 
inductae,  licel  aliqnae  earum  procedant  sophistice. 

1.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  divina  natura 
in  Christo  non  est  nata,  ergo  nec  humana;  dicen- 
dum,  quod  non  est  simile,  quia  divina  natura  non 
multiplicatur  in  suppositis,  sed  est  una  in  generanle 
et  genito;  et  ideo  non  recipit  vocabulum  distincti- 
vum.  Natura  vero  humana  multiplicari  habet  et  plu- 
rificari  in  parente  et  in  prole.  Hinc  est,  quod  gene- 
ratio  in  divinis  terminatur  ad  personam;  in  creatu- 
ris  non  solum  ad  personam,  verum  etiam  ad  na- 
luram  2. 

±  3.  Ad  illud  vero  quod  obiicitur,  quod  gene- 
ratio    terminatur    ad    ens    completum ;    dicendum , 


quod  s  verum  est  per  se  et  primum ;  ex  hoc  tamen  votaDdum. 
non  sequitur,   quod  ad   naturam  non   possit  termi- 
nari,  sed  quod  non  lerminatur  ad  naturam,  circum- 
scripta  hypostasi ;  et  hoc  quidem  verum  est.  —  Et 
per  hoc  patet  responsio  ad  sequens. 

4.  Ad  illud  quod  ultimo  obiicitur,  quod  anima 
exit  in  esse  per  creationem;  diceodum,  quod  etsi 
sola  pars  hominis  traducatur,  videlicet  caro,  nihi- 
lominus  tamen  totus  homo  dicitur  nasci  et  generari, 
pro  eo  quod  intentio  naturae  non  terminatur  ad  al-  Notandum. 
teram  partem  per  se,  sed  proul  habet  coniungi  et 
perfici  ex  altera.  Et  ideo  totus  homo  dicitar  natus, 
quamvis  tantum  ex  altera  parle  traducatur ;  non 
enim  iutendit  homo  generare  carnem,  sed  homi- 
nem  4.  —  Si  vero  quaeritur,  quare  non  dicitnr  exire  Qnaestio  in- 

.-  •  . .  ..    cidens  sohi- 

in  esse  per  creationem,  sicut  per  generationem ;  di-tor. 
cendum,   quod  generatio   non   exclodit   creatiooem 

praeambulam;  creatio  vero,  cnm  sit  ex  nihilo,  aliam 
excludit  productionem,  secundum  quod  dicit  proxi- 
mam  creaturae  et  immediatam  eductionein  5. 


QUAESTIO  III. 


Utrum  homo  veraciter  dicatur  de  divina  natura. 


Tertio  quaeritur,  utrum  homo  veraciter  dicatur 
de  divina  natura.  Et  quod  sic,  videtur. 

1.  Haec  est   vera :   divina   natura  est  persona 
meuta.KJijj  Dei  propter  summam  simplicitatem  et  identila- 

tem,  quae  est  in  Deo;  sed  de  quocumque  praedica- 
tnr  Filius  Dei,  praedicatur  homo6:  igitur  haec  est 
vera:  divina  natura  est  homo. 

2.  Item,  homo  est  divina  natura;  haec  est  vera, 
quia  aliquis  homo,  utpote  Christus,  est  divina  essen- 
tia  vel  natura:  ergo  a  simplici  conversa  \  divina 
natnra  est  homo. 

3.  Item,  Deus  et  divina  natura  convertuntnr, 
igilur  de  quocumque  praedicatur  unum,  et  alterum; 
sed  haec  est  vera:  Deus  est  homo8:  igitur  haec  est 
vera:  divina  natura  est  homo. 


tum. 


4.  Item .  aut  divina  natura  est  Itomo ,  aut 
non-homo.  Si  est  homo ,  habeo  propositum;  si  est 
non-homo;  sed  Filius  Dei  est  divina  natura:  ergo 
Filius  Dei  est  non-homo.  Quodsi  hoc  est  impossi- 
bile ,  restat,  quod  haec  est  vera :  divina  natura  est 
homo. 

Sed  contra:   1.  Sicut  se  habet  humana  natura  Ad  opposi- 
ad  esse  Deum,  sic   se  habet  divina  ad   esse  homi- 
nem;  sed  haec  est  simpliciter  falsa:  huinana  natura 
est  Deus:  ergo  et  haec  est  simpliciter  falsa:  divina 
natura  esl  homo. 

"2.  Item,  de  quocumque  praedicalur  esse  homi- 
nem,  praedicatur  esse  mortale9:  ergo  si  divina  na- 
tura  est  homo,  divina  natura  est  mortalis. 

3.    ltem ,    de    quocuinque    praedicatur    homo , 


videntur,  sint  a  natura,  an  ab  arte,  ait:  « Natura  igitur  in  his 
occulle  opcratur ».  Qu.ie  verba  13.  Albert.,  Commcnt.  super 
pracdiclum  libruni,  tr.  I.  c.  5,  sic  explieal:  «  Natura,  inquit, 
particularis  in  agenle  quidcm  et  patiente  intendit  hunc  et  pro- 
diicil;  universalis  autem,  quae  hunc  ordinat  ad  esse  divinum, 
intendit  simplex  el  unicersule.  Et  quia  naiura  universalis  ope- 
ratur  in  parliculari ,  idco,  quoniam  nalura  particularis  producit 
kunc ,  et  quia  bic  est  homo,  natura  universalis  producit  hunc 
fn  homine;  et  sic  de  aliis.  l£t  hoc  modo  per  consequens  pro- 
dueilur  id  quod  est  universale,  quamvis  non  sit  unhersale, 
secundum  quod  est  in  isto »  etc.  Deinde  ostendit,  duplici  de 
e.iusa  natiiiain  in  his  diei  openiri  OCCUlte,  quia  seil.  tuin  (>x 
parte  operantis,  lum  ei  parte  operaU,  quamvis  particularis 
suinla  manifesta  sil  sensibus,  universalis  laineii  siimla  non 
nisi  intellectu  conniderari  possit. 

1  Cfr.  supra  pag.  47,  nota  i.  —  Pars  tubiecUva  intelligi- 
lur  quodlibel  inferiiis  sub  toto  universali  contentum,  v.  gr. 
individuum   sive   slngulare.   Cfr.   lom.   II.  p.  598,  nota  '.>.  — 

PauiO  superiiis  pro   ulrol/hct  eodd.  (i  k   bb   UtrOOUe. 

-  Quod  aceiiratius  explicalum    est    I.  Sent.  d.    9.  q.    I.  — 

tllquanio  superiua  pro  et  genito  oodd.  FGX  bb  rt  generato, 


et  subinde  pro  distinctivum  (plures  codd.  distinctum)  cod.  aa 
dislinclionis. 

3  In  plurimis  eodd.  et  edd.  I  ,  2  desfderatur  dicrndum  , 
quod. 

1  Cfr.   II.   Sent.  d.    18.  a.   2.   q.   \\.  el   d.   Wl.  a.   .1.  q.   2.   ad 

i.  —  Seqq.  vide  ibid.  d.  7.  p.  II.  a.  2.  q.  2.  in  corp.,  ubl  de 
ordinatione  operalioniun  Dei  ,  nalurae  et  aitis  agitur.  —  Paulo 
supeiius  pro  quamvis  tantum  codd.  A  (i  II 1  K  L  N  T  U  W  X  aa  oc 
quamvis  tamen. 

5  Vide  seholion  ad  praecedentem  quaesL 

■  Quia,  ul  supra  d.  7.  a.  I.  q.  I.  monslr.iliiin  est,  Kilius 
Dei  propler  unionem  bypostaticara  esl  bomo. 

7  Vide  Bupra  pag.  178,  nota  10. 

8  Cfr.  supra  d.  7.  a.    I.  q.    I.  —    Paulo    sii|)eriiis  anic  rt 

iiiirriiin  i'Ai\.  repetuni  praedicatur.  Pro  et  attervtn  rodd.  K  \ 
ezhibenl  et  rehauum. 

9  Prophyr.,  de  Praedicab.  <■•  de  Differentia,  dlcft,  quod 
r  rationalls  et  mortalis  dlfferenttae  constitutivae  Bunl  hominls, 
ralionalis  vero  el  Immortalis  Dei,  IrraUonalts  autemel  mortaHs 
IrraUonallum  nnlmolium  ». 


190 


SENTENTIARUM  LIIL  III. 


inesi  ei   bumanitae;  sed  euicumqoe  ioesf  bomaoi- 

i.is.  inforinaliir  liuinanitate:  ergo  de  illo  solo  prae- 
dicatur  homo,  respectu  cnine  bumanitajs  est  forxna. 
Sed  liuinaiiilas  iioii  est  forma  divinae  naturae : 
ergo  baec  est  simpliciter  falsa :  divina  natura  est 
homo. 

4.  Item,  si  divina  natura  esl  homo,  aut  ratione 
essentiae ,  aut  ratione  personae.  Non  ratione  essen- 
tiae,  quia  hiiinanilalis  et  divinilatis  essentiae  siin- 
pliciter  sunt  distinctae;  non  ralione  personae,  quia 
nalnra  non  supponit  pro  persona,  sicut  supra  in 
primo  lihro  '  diclnm  est:  ergo  haec  est  simpliciter 
falsa :  divina  natura  est  homo. 

CONCLUSIO. 

Loculio:  divina  nalura  est  homo,polest  tantum 
conccdi ,  si  praedicatur  ratione  suppositi. 

Rkspoxdeo:  Dicendum,  quod,  sicut  in  primo  li- 
n.ipiexprae-bro?  hahitum  fuit,  in  divinis  est  reperire  praedica- 
dlcat10'  tionem  per  identitalem  et  per  denominationem ,  li- 
cet  non  usquequaque  proprie  omnino.  Differl  autem 
praedicatio  per  denominationem  a  praedicatione  per 
idenlitatem,  quia,  cum  aliquid  praedicatur  per  mo- 
diim  denominativum ,  praedicalur  suh  ratione  for- 
mae;  ut  cum  dicitur:  Pater  generat.  Cum  autem 
praedicatio  est  per  identitatem ,  potest  praedicari  ra- 
tione  suppositi;  ut  cum  dicitur:  divina  essentia  est 
Pater,  sensus  est:  divina  essentia  est  ille  qui  est 
Pater.  Et  hoc  modo  non  praedicatur  ratione  suppo- 
siti  nisi  illud  nomen,  quod  claudit  inlra  se  suinn 
suppositum,  sicut  est  nomen  suhslantivum,  vel  sub- 
stantivatum.  Hunc  igitur  duplicem  modum  praedi- 
candi  reperimus  in  divinis  secundum  catnolicum 
modum  loquendi ,  ut  aliquid  praedicetur  ratione  for- 
mae,  aliquid  ratione  suppositi. 

Cum  ergo  quaeritur,  utrum  divina  natura  sit 
homo;  distinguendum  est,  quia  isle  terminus  homo 
conciusio  i.  dupliciter  potest  intelligi  praedicari :  quia  si  intelli- 
gatur  praedicari  ratione  suppositi,  tunc  est  vera,  et 
est  sensus:  divina  essentia3  est  homo,  id  est,  divina 
essentia  est  ille  qui  est  homo;  et  reducitur  ista  prae- 
dicatio  ad  praedicationem,  quae  est  per  identitalem 
quantum  ad  principalem  composilionem ;  quantum 
vero  ad  implicationem  *  clauditur  ibi  praedicatio 
per  unionem.  Divina  enim  essentia  est  Filius  Dei  per 
identitatem;  sed  Filius  Dei  est  homo  per  unionem. 


—  Si  auti.Mii  lil  praedicatio  ratione  formae  sive  per  condo 
modum  cutusdam  derumrinatioau ,  falsa  est;  et  est 
sensua:  divina  natura  est  homo,  id  est ,  divina  na- 
tura  cst  humanitatt'  informata.  Et  hoc  modo  locutio 
esl  falsa ,  licet  secundum  sensum  priorem  habeat 
veritatem,  sicat  ostendunt  rationes  ad  primarn  par- 
tem  inductae. 

1.  Ad  illud  ergo  quod  priino  obiicitur,  quod 
sicut  se  habet  humana  natura  ad  esse  Deuin  etc. ;  ' 
dicendum,  quod  falsum  est,  pro  eo  quod  humana  nouuk 
natura  non  praedicatur  de  sua  hypostasi  per  iden- 
hhitem,  sicut  divina  praedicatur  5  propter  suiiimain 
siinplicitatem.  Unde  haec  est  falsa:  Christus  est  hu- 
mana  natura;  quamvis  haec  sit  vera:  Christus  est 
divina  natura.  Et  ideo  non  sequitur,  si  haec  esl 
falsa:  humana  nalura  est  Deus,  quod  haec  sit  falsa: 
divina  nalura  est  homo. 

2.  Ad  illud  quod  obiicitur.  quod  de  quocum- 
que  praedicatur  esse  hominem ,  praedicatnr  esse 
mortale;  dicendum,  quod  hoc  est  verum  quantuni  »'tw 
ad  praedicationem,  qua  homo  praedicatur  per  mo- 
duin  denominandi.  Quantum  vero  ad  praedicatio- 
nem ,  qua  praedicatur  ralione  suppositi ,  non  habet 
veritatem.  Homo  enim,  cum  sil  nomen  suhstanti- Noun. 
vum,  ratione  suppositi  potesl  praedicari ;  mortalc 
vero,  cum  sit  nomen  adiectivum,  adieclive  reten- 
tum  fi  ponit  rem  suam  circa  illud,  de  qno  praedi- 
catur.  Et  sicut  non  sequitur :  divina  essenlia  est 
Pater,  ergo  divina   essentia  generat;   sic  non  sequi- 

tur :   divina  essentia   est   homo,  ergo   moritur   vel 
nascitur. 

3.  .Vd  illud  vero  quod  obiicitur,  quod  de  quo- 
cumque  praedicatur  homo,  inest  ei  humanitas;  di- 
cendum,  quod  verum  est  de  illo  modo  praedicatio- 
nis,  quo  modo  praedicatur  ratione  formae;  sed  non 
de  illo  quo  praedicatnr  ratione  suppositi;  tunc  enim 
non  sigiiifieatur ,  quod  humanitas  insit  ei.  de  quo 
praedicatur,  sed  quod  inest  alicui,  quod  habel  iden- 
titatem  cum  eo,  de  quo  praedicatur. 

4.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  haec  non  est 
vera  ratione  substantiae  vel  personae:  divina  na- 
tura  est  homo;  dicendum,  quod  etsi  divina  natura 
non  supponal  pro  persona  ,  homo  tameu  pro  per- 
sona  potest  supponere ,  divina  vero  natura  subiici- 
tur  ratione  sui ;  ita  quod  veritatem  habet 7  ratione 
utriusque:  ralione  unius  ex  parte  subiecti ,  ratione 
vero  alterius  ex  parte  praedicati,  videlicet  ratione 
personae s. 


1  Dist.  I.  q.   I.  et  d.  5.  a.   I.  q.   I. 

2  Dist.  5.  a.   I.  q.   I.  ad  2.  et  3;  d.  33.  q.  3;  d.  3i.  q.  2. 

3  Codd.  I  L  \  Z  aa  cc  et  edd.   I  ,  2  natuni.  Paulo  superius 
pro  qtiia  isle  non  pauci  codd.  m::le  quod  quia  iste. 

4  Quae  intelligit   propositionem   relativam:    qui  est  Itomo. 
Cfr.  supra  pag.  171,  nola  i. 


5  Codd.  F  U  supplent  de  sua.  Subinde  pro  summam  sim- 
plicilatem  codd.  A  N  suam  simpliritatem.  —  De  simplieitaie 
Dei  et  compositione  ereaturarum  efr.  1.   Sent.  d.  8.  p.  II.  q.  2. 

6  Pro  retentum  Vai.  tantum ,  edd.   I,  2  tentum. 

7  Supplc:  illa  propositio. 

8  Vide  scholion  ad  I.  q.  huius  art. 


DIST.  VIII.  ART.  II.  QIAEST.  1. 


191 


ARTICULUS  II. 


De  nativilate  temporali  in  comparatione  ad  aelernam. 


Consequenter  quaeritur  de  nativitate  temporali 
in  comparatione  ad  aeternam.  Et  eirca  hoc  quaerun- 
lur  tria. 

Primo  quaeritur,  supposito  quod  in  Cliristo  du- 
plex  sit  nativitas1,  utrum  concedendum  sit,  Christum 
bis  natum  esse. 


Secundo  quaeritur,  utrum  in  Christo  sint  fdia- 
tiones  duae. 

Tertio  quaeritur,  ntrum  sit  naturalis  filius  ra- 
tione  ulriusque  nativitatis ,  scilicet  temporalis  et 
aeternae. 


QUAESTIO  I. 
Ulrum  concedendum  sil ,  Christum  bis  esse  nalum. 


lenta 


posi- 


Circa  primum  sic  proceditur  et  quaeritur,  ulrum 
concedendum  sit,  Christum  bis  natum  csse.  Et  quod 
sic,  videtur. 

1.  Augustinus  de  Fide  ad  Petrum  -:  «  Unigeni- 
tus  Dei  secando  natus  est,  semel  ex  Patre,  semel 
ex  Matre  » ;  sed  primo  et  secundo  nasci  non  est 
nisi  bis  nasci:  ergo  videtur,  quod  Filius  Dei  bis  na- 
tus  est. 

±  Item,  Damascenus s:  «  In  Christo  duas  nati- 
vitates  veneramur  » ;  sed  ubicumque  est  duplex  na- 
tivitas,  ibi  est  duplex  nasci,  et  ubicumque  est  du- 
plex  nasci ,  ibi  est  bis  nasci:  ergo  etc. 

3.  Item.  Christus  semel  genitus  est  ex  Patre, 
secundum  illud  Psalini  4:  Semel  locutus  est  Deus ; 
(ilossa,  iil  est.  «  Filium  genuit  »;  et  semel  natus  est 
ex  Matre;  et  eonstat.  illud  semel  el  illud  non  est 
unum,  sicnt  temporale  etaeternum:  ergo  ponunt  in 
iiumerum.  Si  ergo  semel  et  semel  faciunt  bis,  Chri- 
stus  est  bis  natus. 

4.  Item,  actio  geminata  geminat  passionem  5: 
igitur  si  alia  est  generatio,  qua  Pater,  et  alia ,  qua 
Mater  genuit.  ergo  alia  et  alia  vice  genitus  est 
Christus  a  Patre  et  a  Mitre:  ergo  est  pluries  natus; 
sed  non  ter,  vel  quater,  et  sie  de  aliis:  ergo  bis 
uatus. 

Sed  contra  :  1.  Bis  dieit  eonsimilis  actus  ge- 
minalioneni  —  unde  non  dicilur  aliquis  aliqaid  fe- 
cisse  bis,  eo  quod  legit  et  disputavit6  —  sed  gene- 


ratio  aeterna  et  lemporalis  non  est  idem  aetus  nec 
consimilis:  ergo  ratione  illius  duplicis  nativitatis  non 
potest  dici  bis  natus. 

2.  Item ,  semel  et  bis  dieunt  vicissitudinem 
—  idem  enim  est  aliquid  bis  fieri  et  quod  duabus 
vicibus  fieri —  sed  apud  Filium  non  cadit  transmu- 
tatio  nec  vicissitudinis  obumbratio  7 ;  ergo  non  de- 
bet  dici  bis  natus. 

3.  Itero ,  bis  dicit  actus  intemiptionem  —  ande 
convenienter  dicitur  aliquis  bis  fuisse  Parisias,  sed 
non  convenienter  dicitur  bis  fuisse  homo  —  sed  ge- 
neratio ,  quae  esl  aeterna  ex  Patre,  nullatenus  fuit 
interrupta :  ergo  videlur  simpliciter  esse  falsum : 
Christus  bis  natus  est 8. 

4.  Item,  hoc  adverbium  bis  importat  aetus  ter- 
minationem .  quia  de  aclu,  qui  non  lermiuatur,  non 
est  dicere.  ipsum  bis  exerceri ;  sed  generatio  aeterna 
non  habet  terminum,  quia  Filius  semper  generator 
a  Patre  9 :  ergo  etc. 

5.  Item,  hoc  adverbium  bis  importat  successio 
nis  ordinem:  sed  circa  Christi  generationem  aeter- 
nam  respeetu  temporalis  nulla  cadit  successio  ":  ergo 
sicut  aliquis  nou  dieilur  bis  nutus,  qui  siuiul  ge- 
neralur  a  patre  et  a  matre;  ita  non  videtur.  qaod 
Christas  dicatar  bis  natus,  cum  simul  sit  verum. 
ipsum  dicere  generari  a  Patre  el  a  Matre;  Pater  enim 
nunc  generat  Filium.  et  in  tempore  nativitalis  suae 
sic  Virgo  Maria  genuit. 


1  Cfr.  bic  lii.  Magistri  ,  c  2. 

'  Cap.  2.  ii.  10,  nbi  textus  origin.  pro  Dei  exhibet  Deus. 
—  Posi  Unigenilus  Dei  edd.  interserunt  primo  ct.  Cfr.  hic  lii. 
Magistri,  c.  2. 

3  Libr.  III.  de  Fide  ortbod.  c  7.  Vide  bic  lii.  Magislri,  c  2. 

*  Psalm.  64,  12.  —  (iicis-.i,  quae habeiur apud  Petr.  Lom- 
bardum  et  Lyranum,  rormata  esl  ex  Olo  AugusL,  BnarraL  in 
luinc  loc  n.  18:  Apud  se  >vmv\  Deus  locutus  est,  qula  unum 
Verbum  genuil  Deus.  —  Mox  posl  eotutat  codd.  PN  V  1  >1  >  interii- 
dunt  quod.  Subinde  pro  non  est  innuii  >'(\t\.  eum  nonnullfs  codd, 
substituunt  non  e$w  tntum,  et  VaL  posl  tkut  bene  subdil  nec. 

5  liilb.  Porret,  de  Sex  Principiis,  c.  de  Actions:  onmi* 
<  nim  actio  passionis  esl  eflecthra.  —  ln  Bne  arg.  post  iiulus 
edd  it  aliquoi  codd.  adduni  est  Christns. 

neratim  siquidem  numerua  dicit  unitates  eiusdem  r;i- 
tionis,  quia  csi  multitudo  mensurata  ner  unum.  Clr.  \ristoU, 
\.  Metapb.  leiL  20.  seq.  IIX.  .-.  ti.). 


7  lac.  I,  17. —  \nte  duabus  vicibus  codd.  BOZbbomit- 
tunt  i/uoil. 

8  De  maiori  notentur  verba  Petr.  BTJspan.,  Summul.  tr. 
de  Distribut.  c.  de  Signis  distrib.  quantitatis:  Quotiescunque 
fnisti  Parisius,  toties  ruisti  homo;  sed  liis  fulsti  Paristas:  ergo 
bis  fni^ii  bomo;  quod  esl  Fulsum,  quia  haec  dlctio  bis  impor- 
tiit  inlerruptionem  eius  cul  adiungitur,  sed  aetus  essendl  homl- 
nem  non  fuii  fntcrruptus  In  le.  —  Cod.  <•  hlc  Bddil;  Praeterea, 
quamvis  Deus  fueril  ab  aelerno  el  posl  slmul  cum  tempore, 
non  tsmen  Deus  dicilur  bis  fulsse;  slmllitor,  ul  vldetur,  Ucel 
Christus  fueril  semel  natus  de  Matre,  semel  de  Patre,  non  propter 
hoc  debel  did  bis  naius,  cum  In  Ipso  non  csdai  intemiptio. 

o  cir.  I.  Sent.  (I.  9.  q.   >. 

'"  N.mi  Beternum  complecUtur  exceditque  temporale.  —  ln> 
medinte  posl  pro  ergo  n  ui  codd.  AGHIK I  N  I  i  sa  tr§o 
si.   In  llni'  arg.   |U"  IK    yiiijx   Vst  cnni  i  ikIiI    N  T  sirnl   Yuijik 


192 


SENTENTIARUM  Llli.  III. 


6.  Item,  nunc  temporis  et  nunc  aeternitalis  qod 
ponunt  in  numernm  ',  cum  nnum  claudatur  in  al- 
tero:  ergo  si  Filius  genitus  est  a  Patre  in  nunc  ae- 
temitatis  eta  Malre  in  nunc  lemporis,  non  videlur, 
qnod  debeat  dici  bis  natus  vel  genitus. 

CONCLUSIO. 

Concedi  potest  et  debel,  Christum  esse  bis  nalum. 

Respondeo:  Direndum,  quod,  sicut  vult  Philoso- 
Acins  tnpii- phus  *,  actus   tripliciter   habet   numerari,   videlicet 

citer  nume-         ,  .  .         .  TT     , 

ratur.  subiecto  et  lempore  et  specie  sive  termmo.  Unde 
actus  mulliplicari  dicitur,  aut  quia  est  in  alio  et  alio 
subiecto,  aut  quia  in  alio  et  aliotermino,  aut  quia 
in  alio  et  alio  tempore  sive  mensura.  Cum  igitur  ad- 
verbium  numerandi  dicat  numerum  actus  aliquo 
istorum  modorum,  necesse  est,  ut  importet  ipsum 
numerari.  Adverbium  enim ,  cum  sit  adiectivum 
verbi 3,  sub  ratione  verbi  importat  illum  numerum, 
qui  est  ipsins  aclus,  secundum  quod  actus,  hoc  est  ex 
parte  temporis  sive  durationis;  el  iste  est  numerus, 
qui  est  ex  parte  mensurae.  Et  quod  hoc  adverbium 
bis  importet  numerum  actus  ex  parte  mensurae , 
patet  per  ipsum  modum  ioquendi.  Non  enim  dicor 
bis  comedisse  propter  duas  res ,  quas  comedi,  vel 
propter  plurificationem  ex  parte  subiecli,  sed  pro- 
pter  multiplicationem  4  ex  parte  temporis  sive  men- 
surae,  quia  comedi  in  alio  et  alio  tempore.  —  Quo- 
niam  igitur  generalio  sive  Chrisli  nalivitas  aeterna 
mensuratur  ipsa  aeternitate,  et  nativitas  temporalis 
ipso  tempore,  ita  quod  illa  completionem  habet  in 

conciusio.  nunc  aeternitatis,  ista  in  nunc  temporis;  hinc  est, 
quod  concedi  potest  et  debet ,  Christum  bis  esse 
natum.  —  Et  concedendae  sunt  rationes  et  auctori- 
tates  ad  hoc  inductae. 

1.  Ad  illud  ergo  quod  primo  obiicitur  in  con- 

soioiio  oP.  trarium ,  quod  bis  dicit   eiusdem   actus   geminatio- 

positorum. 

nem;  dicendum,  quod  non  oportet,  quod  dicat  ge- 
Notandum.  minationem  eiusdem  actus  secundum  unitatem  uni- 
vocationis ,  sed  suflicit,  quod  dicat  secundum  con- 
venientiam  analogiae.  Unde  sicut  potest  concedi, 
quod  Deus  et  homo  sint  dno  entia  vel  res,  non  quod 
dicantur  duae  res  vel  duo  entia  aequivoce ,  sed 
analogice'3;  ita  concedi  potest,  quod  generatio  Chri- 


sti  et  aeterna  et  temporalis  sit  duplex  generatio. 
Et  sic  potest  concedi .  qnod  sit  bis  generatus;  quia 
lantum  se  extendit  numerns  adverbiorum  numera- 
lium  respeclu  verbi,  quantum  numerus  numeralium 
nominum  respertu  nominum. 

2.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  semel  et  bis 
dicunt  vicissitudinem:  dicendum,  quod  illud  non  est 
verum  de  significatione  generali ;  sed  semel  dicit 
actus  complelionem.  Quod  autem  dicit  vicissitudi- 
nem,  hoc  solurn  est ,  quia  adiacet  actui  temporali ; 
et  ideo,  quia  generatio  Christi  aeterna  non  subiacel 
actui  temporali,  non  est  necesse,  quod  quanlum  ad 
illam  dicant  vicissitudinem  6. 

3.  Ad  illud  quod  obiicilur,  quod  bis  dicit  in- 
terruptionem ;  dicendum ,  quod  illud  verum  est  in 
illis  actibus,  qui  non  numerantur  sine  interruptione, 
sicut  legere,  vel  morari  Parisius,  vel  aliquid  tale. 
In  his  aulem  actibus,  qui  sine  interruptione  nume- 
rari  possunt,  non  habet  veritatem ;  sicut  caelum 
dicitur  bis  esse  revolutum ,  et  tamen  motns  eius 
non  dicitur  esse  discontinuatus  vel  interruptus.  Nu- 
meratio  enim  revolutionum  non  venit  ex  motus  dis- 
continuatione,  sed  secundum  circulationis  comple- 
tionem,  et  secunduuTillam  completionem  circulatio- 
nis  est  numeratio  dierum  et  temporum ;  et  talis 
numeratio  imporlatur  per  adverbium.  Et  quoniam 
generalio  Christi  ex  Patre  et  Maltv  modum  habel 
unum  numerandi,  ut  praedictum  est;  ideo  sane  po- 
test  concedi ,  Chrislum  bis  natum  esse. 

4.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  bis  importat 
terminationem  actus ;  dicendum ,  quod  terminatio 
actus  dupliciter  dicitur:  uno  modo  ex  completione, 
alio  modo  ex  desitione.  Cum  ergo  dicilur,  quod  bis 
importat  terminationem ;  si  intelligatur  terminatio 
communiter  ad  utrumque  modum,  dicendum,  quod 
verum  est.  Si  autem  dicatur  terminatio  per  desitio- 
nem\  non  habet  veritalem;  hoc  enim  accidit  nu- 
merationi  alicuius- actus ,  quod  non  possit  esse  sine 
actus  desitione,  sicut  tactum  est. 

o.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  bis  dicit  suc- 
cessionis  ordinem;  dicendum  similiter,  quod  hoc 
non  est  de  necessitate ,  sed  quando  importat  actus 
geminationem  8  et  successionem  et  respectu  eiusdem 
principii;  sic  autem  non  est  reperiri  hic;  et  sic  pa- 
tet  illud. 


Notan 


Notan 


Duplt 

minai 


1  Plurimi  codd.,  relicto  consueto  loquendi  modo,  in  nu- 
mero.  Subindc  pro  rrgo  si,  qu;ie  lectio  habetur  in  codd.  A  K.  Z 
bb,  Vat.  crgo  curn,  mulli  codd.  cum  edd.  I,  2  ergo  tantum, 
perperam  suppressa  vocula  si. 

2  Libr.  V.  Phys.  text.  3142.  (c.  4.).  Cfr.  VII.  text.  5.  (c. 
I.).  —  Subinde  pro  habet  cod.  E  potest. 

3  Pnscian.,  XV.  (iiammat.  c.  I.  docet:  Adverbium  est  pars 
orationis  indeclinabilis,  cuius  significatio  verbis  adiicitur.  Hoc 
eniin  perficit  adverbium  verbis  additnm,  quod  adiectiva  no- 
mina  appellativis  nominibus  adiuncta ,  ut  prudens  homo  pru- 
denter  agit  etc.  —  Paulo  superius  pro  aliquo  islorum  plurimi 
codd.  perperam  aliquorum  istorum.  Voci  istorum  edd.  anne- 
ctunt  trium.  Mox  pro  Adverbium  enim  Vat.  Adverbium  autem, 
et  deinde  pro  actus,  hoc  est  edd.  actus  hic  est. 


*  Godd.  A  E  G  H  I  N  T  U  multiplicitatem. 

5  Cfr.  I.  Sent.  d.  7.  q.  4.  in  corp. ;  d.  8.  p.  II.  q.  4.  ad 
2;.d.  14.  a.  I.  q.  2,  ubi  i(|em  de  duplici  processione  Spiritus 
sancti  docetur;  d.  25.  a.  2.  q.  2.  —  Pro  aequivoce  Vat.  uni- 
voce.  Sincerius  legeretur  univoce,  nec  aequivoce.  Paulo  sup,- 
rius  pro  secnndum  unitatem  univocationis  cod.  F  secundum 
convenientiam  umvocationis. 

6  Cfr.  I.  Sent.  d.  5.  dub.  8.  —  Paulo  ante  pro  quod  quaii- 
tum  codd.  AGN  quod  et  quantum,  edd.  qucd  etiam  quantum, 
et  pro  dicant  edd.  nec  non  codd.  lv  0  Z  bb  et  alii  dicat. 

7  Vat.  addit  lantum.  Paulo  post  pro  actus  desitione  cod. 
A  actus  defectione. 

8  Codd.  Is.  T  bb  generationem.  Paulo  inferius  pro  reperiri 
codd.  E  K.  T  Z  bb  reperire. 


DIST.  Vm.  ART.  II.  QUAEST.  H. 


193 


6.  Ad  illud  vero  quod  ultimo  obiicitur,  quod 
mdum.  nunc  temporis  et  nunc  aeternitatis  non  ponunt  in 
numerum;  dicendum,  quod  si  loquamur  de  numero 
proprie  accepto,  veritatem  habet;  si  autem  large , 
falsitatem  habet  \  Aeternitas  enim  et  tempus  sunt 
diversae  mensurae  per  essentiam ;  et  productio, 
quae  mensuratur  tempore,   est  alia  a  productione, 


quae  mensuratur  aeternitate,  et  posterior  illa:  et 
ideo  illae  duae  producliones  possunt  dici  et  duae 
mensurae.  Xec  valet,  quod  una  clauditur  in  alia;  hoc 
enim  non  est  per  continentiam,  quae  tollat  numc- 
rum ,  sicut  continetur  pars  inlra  totum  ,  sed  per 
quandam  praesupposilionem  ,  quae  quidem  reUnquit 
ordinem  sive  distinctionem  2. 


SCHOLIOK 


I.  Duas  in  Christo  esse  nntivitates,  scilicet  aeternam  et 
temporalem  ,  est  extra  conlroversiam  ;  unde  etiam  alj  omni- 
bus  conceditur,  eum  csse  bis  natum ,  cum  bis  dicat  nume- 
rum  actuum  ex  parte  mensurae.  Hoc  autem  potest  esse  du- 
pliciter:  vel  ex  parte  mensurae  eiusdem  generis ,  scilicet  tem- 
poris,  et  tunc  bis  importat  cum  numero  etiam  ricissitudinem 
et  interruptionem  (hic  solut.  ad  2.  3.) ;  vel  ex  parie  mensura- 
rum  diversi  generis ,  scilicet  aeternitatis  et  temporis,  (cfr.  solut. 


ad   1 .  6.),  et  tunc  importat  quidem  numerum ,  sed  non  vicissi- 
tudmem  et  interruptionem. 

II.  Alex.  Ilal..  S.  p.  III.  q.  10.  m.  o.  a.  I.  —  Scoi.,  in 
utroipie  Scripto  liic  q.  unica.  —  S.  Thom.,  hic  a.  i.  cum  quae- 
stiunc. ;  S.  III.  q.  35.  a.  2,  praesertim  ad  i.  —  B.  AlberL,  hic 
a.  3.  —  Petr.  a  Tar.,  hic  q.  2.  a.  2.  —  Ricbard,  a  Med.,  hic 
a.  2.  q.  I.  —  .Egid.  R.,  hic  q.  3.  a.  I.  et  dub.  lat.  —  Durand. , 
hic  q.  2.  —  Dfonys.  Carth. ,  hic  q.  2. 


QUAESTIO  II. 

Utrum  in  Christo.  sint  duae  fdiationes. 


Secundo  quaeritur,  utrum  in  Christo  sint  filia- 
tiones  duae.  Et  quod  sic,  videtur. 

1.  Generatio  est  ratio  sive  causa  filiationis,  si- 
cut  actio  causa  relationis  3;  sed  in  Christo  est  duplex. 
generatio:  ergo  est  duplex  filiatio;  multiplicata  enim 
causa,  multiplicari  videtur  et  effeclus. 

2.  Item,  multiplicato  uno  relalivorum,  necessa- 
rio  multiplicalur  et  reliquum,  eo  quod  « relativo- 
rum  est  ad  aliud  se  habere  »,  et  «  quoties  dicilur 
unum  oppositorum,  toties  dicitur  reliquum  ».  sicul 
vult  Philosophus4;  sed  Christus  secundum  genera- 
tionem  aeternam  est  Filius  Patris,  secundum  ge- 
nerationem  temporalem  est  filius  Malris:  ergo  etc. 

3.  Item,  diversarum  productionum  diversi  sunt 
termini;  sed  generatio  temporalis  et  aeterna  sunt 
diversae  productiones:  ergo  si  utraque  terminatur 
ad  Christum,  secundum  quod  esl  filius,  necesse  est, 
Christum  esse  filium  alium  et  alium:  igitur  in  eo 
sunt  liliationes  plures. 

4.  Item,  idem  est  esse  natum  et  esse  filium; 
sed  si  aliqua  sunl  eadetn,  numerato  uno,  numeratur 
et  reliquum  5:  ergo  si  Christus  est  bis  natus,  habel 
duplicem  filiationem. 


o.  Item,  abstracta  filiatione  aeterna,  est  intelli- 
gere  filiationem  temporalem,  et  e  converso:  ergo  si 
illa  sunt  diversa,  quorum  unum  est  intelligere.  ab- 
straclo  alio,  igitur  filiatio  aelerna  et  temporalis  esl 
alia  el  alia  in  Christo. 

Sed  contra:  1.  Filiatio  est  proprietas  persona-F,,ndame"ta- 
lis;  sed  in  Christo  non  est   nisi  una  persona:  ergo 
non  est  nisi  una  sola  filiatio. 

2.  Item,  sicut  Christus  habet  Palrem  et  Ma- 
trem,  ita  quilibet  alius  est  natus  ex  patre  et  ex 
matre;  sed  nullus  dicitur  habere  duas  filiationes, 
quia  genitus  est  ex  patre  et  ex  matre:  ergo  pari 
ratione  in  Christo  non  erunt  duae  filiationes,  quia 
natus  est  Christus  ex  Patre   et  ex  Virgine  °. 

3.  Item,  ex  hoc  quod  aliquis  magister  hahel 
plures  discipulos,  hodie  unum  el  cras  alium,  dod 
habet  diversos  magistralus 7:  ergo  pari  ratione  nec 
et  Christus  debet  dici  habere  plures  filiatiooes  as 
hoc,  quod  genilus  est  a  Patre»prius  et  a  Matre 
posterius. 

4.  Item,  si  alia  persooa  naia  essel  de  Virgine, 
esset  confusiq  in  proprietatibus  personalibus  propter 
pluralilatem    lilialionum ,  sicut    dicit    Anschnus  " :  si 


1  Vidc  solut.  ad  I.  De  scqq.  cfr.  II.  Sent.  d.  2.  p.  I.  a. 
I.  et  2. 

2  Sicut  <'t  creatnra  praesupponit  Creatorem,  et  ambo  nu- 
merantur  ut  duo,  licet  in  nullo  univocentur.  —  Pro  praesup- 
positionem  codd.  AtilLUZ  aa  el  edd.  I,  2  praesumtionem. 

:!  Secundum  AristoL,  V.  Melaph.  text.  20.  (IV.  c  15.)  tri- 
plex  est  relationia  fundamentum  el  causa  sive,  ut  in  corp.  quaest. 
dlcitur,  principium  a  qvo,  scll.  unftas  et  numerus  (conve- 
nientia  et  disconVenlenlia),  actto  et  passlo,  <•!  mensura  ac  men- 
surabile.  —  De  minori  cfr.  q.  praeced.  In  ftne  arg.  <<>d.  z 
vocl  effectus  praefTgil  eius. 

*  De  Praedlcam.  <■.   ek   //«   '/'""■   ad  aUquid:  Esi  autem 

esse  iN  < 1 1 1 . n ■  ad  allquid  sunl  Idem  ac  ad  nllquld  allquo  < I" 

se  habere.  Cfr,  supra  pag.  170,  nota  7.  El  I.  Toplc.  <•.  r3.  dl- 
dl:  si  (Miiin  ollerum  [opposllorum]  multlpliclter  <li<-iiur,  el  re- 

S.   linnar.  —  Tom.   III. 


liquum.  f.i  V.  Ethic.  <■.  I.  ait:  Si  unum  multls  modls  dicitur, 
alterum  quoque  dicatur.  Cfr.  de  Praedlcam.  c.  </»'  QuaJL 

5  A.rislot.,  vii.  Topic  c  i :  s  Nam  |^i  sunl  eadem]  quae- 
cumque  alterl  accidunt,  et  alteri  oportet  acclderei  etc  Ibid. 
etiam  haec  habetur  sententla,  quam  pro  seq.  arg.  illustrando 
hic  aflerimus:  Sl  polesl  alterum  sine  altero  esse;  non  eritenim 
Idem  ;ni  [ei  |  Idem. 

6  Edd.  <,iiin  nonnullis  codd   adiunguni  matre. 

7  B.  Albert.,  hlc  a.  2.  alt:  Ponamus,  unum  mngistrum 
hodie  habere  unum  discipulum  et  cras  aflum  el  Ita  successive 
usque  ad  mille,  oportebil  secundum  hoc,  quod  mille  maglstrl 
generarenlur  In  ipso,  quod  absurdum  est, 

s  De  Fide  Trln.  <•.  •">.  el  II.  Cur  Deus  homo,  c  '.•.  Cfr. 
supra  pag.  17,    nota    i.    i  '.        Pro  dr  Virgins  "><l>l    /  l>i> 

6X    \'ui/iiir. 


l«)/l 


SENTENTIARUM  LIB. 


Brgo  ln  incarnatione  Verbi  nulla  facta  est  proprieta* 
lum  confusio,  videtur,  quod  nulla  facta  sit  liliatio- 
iiiiin  plurificatio. 

:>.  iicni.  Dumerata  proprietate,  numeratur  sub- 
iectmii,  ni  si  sunt  duae  albedines,  sunt  duo  alba: 
ergo  si  suni  duae  filiationes,  sunt  duofilii:  ergo  si 
in  Clirislo  sunt  duae  filiationes,  in  Christo  sunt 
duo  lilii,  et  si  Christus  est  duo  filii ,  Christus  est 
duo.  Sed  baec  estfalsa,  sicut  improbata  eslsupra1, 
el  babetur  in  Symbolo:  «  Non  duo  lamen,  sed  unus 
esl  Christus»;  igilur  falsum  esl,  duas  (iliationes  esse 
in  Cliristo. 

CONCLUSIO. 

Cum  in  Christo  non  sint  plures  personae,  non  sunt 
plures  in  eo  filiationes,  licet  dicatur  bis  na- 
tus ,  (juia  filialio  proprie  personam  respicit 
et  non  naturam  nisi  ratione  personae. 

Uespondeo:  Dicendum,  quod  quamvis  conceda- 

conciuiio  i.  tur,  in  Christo  duas  esse  nativitates,  non  lamen  cou- 

cedi  debet,  duas  esse  filialiones. —  Et  ratio   huius 

Tres comp.i- est ,   quia,   cum  filiatio  sit  relatio,   comparationem 

raliones  in  .  .  . 

r.iiaiione.  habet  ad  tna:  ad  subiectum  m  quo  est,  et  ad  ter- 
minum  ad  quem  esl,  et  ad  principium  a  quo  est. 

principium  Numerus  autem  relationis  secundum  differentiam 
formalem  sive  specificam  causatur  a  principio,  a 
quo  est,  sicut  paternitas  et  dominium  sunt  duae 
relationes  in  aliquo  homine,  quae  numerantur  non 
ratione  eius  in  quo  sunt,  principaliter,  sed  ratione 
eius  a  quo  sunt;  quia  possunt  esse  duae  relationes 

riincipium  in  homine  respeclu  eiusdem.  —  Plurificatio  autem 
relationis  secundum  numerum  non  venit  principali- 
ter  ratione  eius  a  quo  est,  nec  ratione  ad  quem, 
sed  ratione  subiecti  eius  in  quo  2,  quoniam  proprie- 
tas  subiecti   numerari    habet   ralione  suppositi.  Et 

conciusio  2.  quoniam  subiectum  filiationis  est  ipsa  persona,  non 
natura  nisi  ratione  personae;  hinc  est,  quod  cum 
in  Christo  non  sint  plures  personae,  non  possunt 
esse  plures  liliationes.  —  Ideo  concedendae  sunt  ra- 
tiones  ad  hoc  inductae. 

1.  Ad   illud   ergo  quod   primo  obiicilur,  quod 

soiutio  op-  generatio  est  causa   filiationis :   iam   patet   respon- 

posilorum.      .  .  .      .     ,  . 

sio,  quia  relalioJ  non    multiplicatur  ex   parte  cau- 
Quaesiio  iu-  sae,  sed  ex  parte  subiecti. —  Si  autem  quaeratur, 

cideus.  .  .    ..  ......  _,. 

quare  mulliplicatur  generalio  in  Chnsto  et  non  fdia- 


//(,,  riiin  uiraque  respiciat  peitonam;  dicendum ,  i<auo  i. 
quod  ffeneralio  significat  per  modum  actionis;  actio 
iiiii-iii  ct  passio  non  solum  recipil  numeratioiieiii  cx 
parte  subiecli,  sed  etiam  ex  parte  mensurae,  el  ex 
parte  principn,  Kt  quooiam  aliud  est  pgriiwipiimi, 
et  alia  est  mensura.,  temporalis  et  aelerna;  ideo 
alia  potest  dici  et  alia  generalio  \  quamvis  non 
fi/iatio.  —  Alia  etiam  est  ratio ,  quia ,  etsi  generatio  Ratio  t, 
respiciat  personam ,  tamen  per  consequens  respicere 
polest  et  naturam.  Unde  humana  nalura  in  Christo 
polest  dici  uata ,  non  lamen  potest  dici  filia,  quia 
(iliatio  proprie  respicit  personam.  Et  quia  in  Chrislo 
est  pluralilas  naturarum  et  unitas  personae;  ideo 
possunt  dici  plures  generationes,  quamvis  non  pos- 
sint  dici  plures  fdiationes'-. 

±  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  mulliplicato 
uno  relalivorum,  multiplicatur  et  reliquum;  dicen- 
dum ,  quod  illud  verum  est  de  multiplicatione  for-  Notandt 
mali  el  de  eo  correlativo,  a  quo  dependet  corre- 
lativum  dependentia  essentiali;  quando  autem  cor- 
relativum  6  multiplicatur  multiplicatione  materiali, 
non  habet  verilatem;  sicut  est  quando  unus  homo 
generat  plures  filios,  et  unus  magister  docet  plures 
discipulos;  tunc  enim  relatio,  quae  est  in  ipso,  non 
dependet  ab  unoquoque  eorum  nisi  dependentia  ac- 
cidentali ,  et  desinente  uno,  salvatur  relatio  in  al- 
tero.  Unde  quando  quis  generat  post  primum  filium 
alium,  non  nascilur  in  eo  nova  paternitas,  sed  pri- 
mae  paternitati  innascitur  novus  respectus,  quia 
pater  est  plurium,  quam  prius  erat.  Sic  est  intelli- 
gendum  in  proposito:  unde  Christus  generatione 
temporali  non  acquirit  novam  filiationem,  sed  inci- 
pit  esse  filius  alterius,  scilicet  Virginis. 

3.  Ad  illud    quod    obiicitur,    quod  diversarum 
productionum  diversi  sunt  termini ;  dicendum,  quod 
verum  est,  quando  illae  productiones    sunt   dispa-  soiand 
ratae,  ita  quod  una  non  supponit  aliam;  sic  autem 

non  est  in  proposito,  quia  nativitas  temporalis  prae- 
supponit  aeternam  nativitatem.  Et  ideo  non  oportet, 
filium  esse  alium  et  alium ,  quamvis  alia  et  alia 
generatione  generetur;  suflicit  enim,  ut  dictum  fuit7, 
ad  pluralitatem  generationum  pluralitas  naturarum, 
non  sic  autem  ad  pluralitatem  fliationum. 

4.  Ad  illud  quod  obiicitur,  qnod  itlem  est  esse 
natum  et  esse  filium;    dicendum,  quod  etsi  de  eo- 
dem  dicalur,  tamen  fdiatio  proprie  dicit  relalionem,  sotam. 
et  nativilas  sive  generatio  ipsam  produclionem;  re- 


1  Dist.  6.  a.  I.  q.  I.  —  Symbolum  hic  memoratum  est 
Athanasian.  —  De  maiori  cfr.  q.  praeccd.  in  corp.  et  lom.  I. 
pag.  411.  nota  6  nec  non  tom.  II.  pag.  58,  nota  2. 

2  Codd.  P  bb  addunt  est.  Paulo  superius  post  nec  ratione 
cod.  K.  adiicit  eius.  Edd.,  consentientibus  nonnullis  codd.,  con- 
structionem  huius  proposit.  non  modice  mutaverunl,  siquidem, 
post  verba  sed  ralione  subiecti  eius  in  quo  interiecta  vocula 
Et,  cum  hac  vocula  novam  incipiunt  pro|)ositionem,  quam 
cum  seq.  immediate  connectunt,  omisso  quoniam  ante  subie- 
ctum  filiationis.  Pro  Et  quoniam  subiectum  JUiationis  cod.  I 
Quoniam  ergo  subiectum  elc,  alii  codd.  Quoniam  subie- 
ctum  etc. 


3  Supple:  secundum  numerum. 

4  Cfr.  q.  praeced.  —  Paulo  superius  pro  recipit  cod.  K 
recipiunt,  codd.  AN.U  respicit. 

5  Cfr.  supra  a.  1.  q.  2. 

6  Pro  qttundo  autem  correlatkum  cod.  X  5/  dicatur  de 
relalivo  quod,  edd.  sed  si  unum  correlatiium.  In  fine  solut. 
edd.  voci  Virginis  pracfigunt  hominis. 

7  Hic  in  solut.  ad  I.  et  q.  praeced.  ad  6.  —  Aliquanto 
superius  pro  supponit  codd.  Z  bb  praesttpponit ,  et  mox  pro 
praesupponit  codd.  u  II L  N  T  U  W  Y  nec  non  edd.  1 ,  2  per- 
peram  non  praesttpponit  (vel  non  supponit). 


DIST.  VIII.  ART.  II.  QUAEST.  III. 


195 


lalio  autem  et  actio  ex  alia  et  alia  causa  habent 
numerari '.  Et  ideo  non  sequilur,  quodsi  plurifice- 
tur  productio ,  quod  plurificatur  filiatio. 

o.  Ad  illud  quod  obiicitur  ullimo,  quocl  est  in- 

telligere  filiationem  temporalem  ,  abstracta  filiatione 

ndum.  aeterna ;  dicendum,    quod    boc  non   est  propter  di- 

versitatem  relationis  in  se,  sed  propter  diversitatem 

respectuum;  sicut  si  aliquis  sit  pater  duorum,  potest 


intelligi  esse  pater  unius,  ita  quod  non  allerius;  et 
si  aliquis  videatur  a  duobus,  potest  intelligi  videri 
ab  uno,  ita  quod  non  ab  alio.  Ex  boc  tamen  non 
potest  concludi,  quod  sit  diversitas  secundum  rem, 
sed  secundum  rationem.  Diversitatem  aulem  secun- 
dum  rationem  voco  illam,  quae  solum  est  secun- 
dum  respectum  et  comparalionem. 


SCHOLION. 


I.  Solutio  huius  quaestionis  non  caret  gravi  difflcultate  nec 
opinionum  diversitate  inter  ipsos  catholicos,  praeterquam  quod 
occasionem  declit  origini  haeretici  erroris,  qui  adoptianismus 
vocatur,  de  quo  infra  d.  10.  a.  2.  q.  I.  agimr.  Contra  Nesto- 
rium  constat,  quod  Chrislus  ut  hic  homo,  spcctala  unius  suae 
personae  constitutione,  est  unus  Filius  Dei  naluralis.  Si  autem 
filiatio  consideratur  ut  relalio,  el  speciatim  quaerilur  tum  de 
relatione  hominis  Chrisli  ad  Deum  ut  suum  principium,  tum  de 
relatione,  qua  Chiistus  refertur  ad  Matrem;  tunc  diversae  sen- 
tentiae  exortae  sunt.  «  Qnidam  altenclcntes  ad  causam  filiatio- 
nis,  quae.  est  nativilas,  poiuint  in  Chrislo  cluas  (iliationes,  sicut 
et  duas  nativilates  ;  alii  vero  altendentes  acl  subiectum  filiatio- 
nis,  quod  est  persona  vel  hypostasis  Filii,  ponunt  unam  lan- 
tum  filiaiionem,  sieul  ct  unam  hypostasim  vel  personam  »  (ita 
S.  Thom. ,  S.  III.  q.  35.  a.  5).  Hanc  secundam  senteniiam  te- 
nent  antiquiores  Scholastici:  Alex.  Hal. ,  B.  Albert. ,  S.  Thom. , 
Pelr.  a  Tar.  et  Dionys.  Carlh.  cum  nostro  auctorc ;  quorum 
fundamenlum  principale  est,  «  quod  subieclum  filiationis  est 
ipsa  persona ,  non  natura  nisi  ratione  personae  »  (hic  in  corp.). 
Addit  tamen  S.  Thom.  (loc.  cit.) :  «  Quantum  ad  aliquid  ulra- 
que  opinio  dicit  verum.  Nam  si  attendamus  ad  perfectas  ratio- 
ncs  flliationis,  oportet  clicere  duas  filialioncs  secundum  dualita- 
tem  nativitatum  ;  si  aulem  altendamus  ad  subiectum  filialionis, 
quod  non  potest  esse  nisi  supposilum  aeternum,  non  potest 
esse  in  Chiisto  realiter  nisi  filiatio  acterna  ».  Conveniunt  Ss. 
Thom.  et  Bonav.  etiam  in  solutione  2.  arg.  ad  oppositum,  docen- 
tes,  Filium  Dei  (Christum)  referri  ad  Matrem  non  nlsi  relatione 
rationis  filiationis  temporalis,  ita  ul  multiplicentur  quidem  re- 
spectus ,  sed  non  reates  relationes.  Nam  «  ex  hoc,  quod  Filius 
Dei  refertur  ad  Matrem,  non  oportet,  quod  habeat  alium  filia- 
tionem  secundum  rem,  sed  alium  respectum  relationis  »  (S. 
Thom. ,  hi •■  a.  5.  ad  2.). 

Primam  autem  opinionem  Richard.  a  Med.  (hic  a.  2.  q.  2.) 


sic  explicat:  «  Dicendum  sine  praeiudicio,  quod  in  Christo  sunt 
duae  flliationes:  una  respectu  Patris,  quae  non  refertur  ad  Ma- 
trem,  et  alia  temporalis  respectu  Matris ,  quae  refertur  ad  Ma- 
trem,  quae  sibi  convenit  ratione  humanae  naturae  ».  Ft  in  so- 
lut.  ad  i.  dicil ,  flliationera  et  relatioiiein  respectu  Matris 
realem.  Nihilominus  cum  ccteris  vult  (ad  I.),  hinc  minirae  se- 
qui  errorem,  quod  propter  duas  fllialiones  in  Christo  sint  duo 
filii.  Duas  filiationes  reales  in  Cnristo  essc,  docet  eliam  Scotus 
(hic  in  utioque  Scripto  q.  I.)  et  argnit  contra  illud  secundae 
opinionis  fundamentum,  quod  filiaiio  sit  proprie  personae-,  noil 
naturae,  simulque  contcndit,  relalionem  flliationis  ad  Matrcm 
esse  realem,  quam  asserlionem  Suarez  (in  p.  III.  Sum.  I.  II. 
disp.  12.  sect.  2.)  dicit  esse  sentenliam  theologorum  communio- 
rem.  Iluic  suffragalur  quoque  /Egid.  B.,  qui  ipsis  S.  Thomae 
principiis  nilitur  sentenliam  sui  magislri  evertere,  Etiam  Durand. 
reapse  eandem  viam  sequitur,  licet  verbis  mcdiam  quandam 
sententiam  se  sequi  prolitealur.  Ast  llenr.  Gand.  (Quodl.  i.  q. 
3.)  asserit :  «  Unica  cst  realis  relatio  liliationis  in  Filio  Dei  ad 
duas  generationes  et  nativitates  »;  et  subiungii  ad  explicandam 
suam  opinionem,  «  quod  ipsa  filialio  aeterna  de  novo  respicil 
Malrem  propter  novam  naturam. 

II.  Praeter  laudatos:  Alex.  Hal.,  S.  p.  III.  q.  10.  m.  3.  — 
B.  Albert.,  hic  a.  2.  —  Petr.  a  Tar. ,  hic  q.  3.  a.  2.  —  .F.gid. 
B.,  hic  q.  3.  a.  2.  et  dub.  lal.   1-5.  —  Dionys.  Carlh.,  hic  q.  2. 

III.  Sequens  (3.)  quaestio  agit  non  conlra  Adoptianos,  qui 
negant  Christuin,  quatenus  est  homo,  esse  Filiinn  Drinahmi- 
lem  (de  quo  cfr.  infra  d.  10.  a.  2.  q.  I.),  sed  pVoprie  de  Chri- 
sti  nativilate  temporali  respectu  Mairis,  de  qua  iam  plura  di- 
cta  sunt  supra  d.  i.  a.  3.  q.  1-3. —  Plurimi  anliqui  Scholastici 
hanc  rem  tantum  tangunt  in  quaeslione,  ulrum  in  Christo  j-int 
duae  nativitales  (cfr.  hic  q.  I.).  Specialim  de  ipsa  traclanl :  Alex. 
Ilal.,  S.  p.  III.  .[.  10.  m.  5.  a.  2.  —  .Fgid.  B.,  hic  q.  3.  a.  .!. 
—  Uichard.  a   Med. ,  hlc  a.  2.  q.  3.  —  Dionys.  Cailh.,  loe.  cit 


QUAESTIO  III. 

Ulrum  Christus  sit  filius  naturalis  ratione  utriusque  nativitatis , 
videlicet  temporalis  et  aelernac 


Tertio  ijuaeritur ,  utrum  Cbristus  sit  filius  na- 
turalis  ratione  ulriusque  nativitalis,  videlicel  tem- 
poralis  et  aelernae.  Et  quod  sic,  videtur.  De  gene- 
ratione  enim  aeterna  non  est  diibium,  de  genera- 
tione  vero  temporali  oslenditur  sic. 

1.  Qui  conformis  est   in   natura  ei,  a  quo  ge- 
Lm  neratur,  est   filius   naturalis2;   sed   Filius  Dei  i'm\- 
formis  est  Mariae,  <:x   qua  est  natns:  ergo  est  na- 
turalis  lilius  ipsius. 


^.  Item ,  qui  trahit  naturam  al>  eo,  a  qno  ge- 
neratur,  est  filius  natnralis;  sed  Christus  a  Virgine 
naturam  traxit  humanam:  ergo  est  filius  naturalis 
ipsius  Virginis. 

J.  Item,  natura  esl  principium  rei  genilae1  el 
filiaiionis  eiusdem  ex  parte  mulieris  <i\  hoc,  quod 
concipit,  niitrii  el  parit;  et  hoc  Lotnm  Virgini  com- 
petit  respectu  Christi:  ergo  Christus  esl  eius  Qlius 
naturalis. 


1  Civ.  corp.  quaesL  hulus  et  praeceo. 
-  Cfr.  supra  lii.  Magistri,  d.  IV.  c.  2.  el  Commenl  a.  I   q. 
2.  Cfr.  etlam  tom.  II.  pog.  i7*.» ,  nola  l.        Val.  hlc  •'!  pariter 


in  srq.  arg.  est  rius  fltius  naturaus.    Paulo  superiua  pro  Dt 
generatione  tninx  <'i>d.  i    ih  generalione  eius 
3  God  A  generaiae. 


196 


SENTENTIARUM  \AU.  III. 


4.  Itcin,  si  Christus  estfilius  Virgiois,  aut  ergo 
naturalis,  aut  adoptivus;  non  adopdvus,  quia  tnnc 
DOD  esset  vcra  matcr,  D6C  ad  Virginem  spectat  fi- 
liiim  adoptare,  nec  Deus  adoptari  polest  a  creatura 
in  tilium,  sed  magis  e  converso:  ergo  videtur,  quod 
sit  naturalis  eius  tilius. 

Sed  contra:  1.  Nullus,  qui  est  fdius  per  gra- 

Ad  opposi-  tiam,  est  fdius  per  naturam ,  quia  natura  et  gratia 

ex  opposilo  dividunlur;   sed  quod  Christus  fecit  se 

filium  Virgiois,  hoc  fuit  digoationis  et  gratiae  ':  ergo 

non  est  tilius  naluralis. 

2.  ltem,  nullus,  qui  voluntarie  generatur,  est 
filius  naturalis,  quia  natura  et  voluntas  sunt  prin- 
cipia  disparata2;  sed  Christus  voltmlarie  genitus  est 
de  Virgine:  ergo  non  est  eius  filius  naturalis. 

3.  Ilem,  nullus  est  fdius  naturalis,  cuius  ge- 
neratio  fit  3  supra  naturam ;  sed  generalio  Filii 
Dei  ex  Matre  fuit  per  miraculum  supra  naturam, 
et  nativitas  similiter:  ergo  non  est  naturalis  eius 
filius. 

4.  ltem,  nullus  filius  naturalis  est  prior  suo 
principio  generante,  quoniam,  si  prior  est,  aceidit 
ei 4 ,  quod  producatur  ab  illo:  ergo  non  est  natura- 
lis  filius;  sed  Christus  prior  fuit  quam  Virgo,  quae 
ipsum  concepil:  ergo  ex  parte  temporalis  nativitatis 
Christus  non  potest  esse  filius  naturalis. 

c  o  n  c  l  u  s  i  o. 

Christus  est  filius  naturalis   secundum  utramque 
nativitatem,  temporalem  videlicet  el  aelernam. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  penes  utramque 
conciusio.  nativitatem  Christus  est  filius  naturalis.  —  Et  ratio 
Ratio.  huius  est,  quoniam  ulraque  nativitas  consistit  in 
productione  similis  ex  simili  secundum  similitudi- 
nem  per  convenientiam  in  natura  5.  Unde  secundum 
nativitatem  aeternam  generatur  similis  Patri ,  se- 
cundum  nativitatem  lemporalem  generatur  similis 
Matri.  Ideo  utraque  nativifas  est  naluralis ,  et  ra- 
tione  utriusqne  nativitatis  Christus  naturalis  filius 
debet  dici. 

Si  autem  tu  quaeras ,  quam  habitudinem  dicit 
Quaestio  in- iste  terminus  naluralis;  dicendum,  quod  magis  di- 

cidens  solvi-     .,..,.  ....  , .  „ 

tnr.  cit  habitudinem   principn ,  quam    habitudmem  for- 

nate.  Dicitur  enim  filius  naturalis  qui  est  a  natura 
et  qui  trahit  naluram  ab  aliquo,  non  quod  ipsa 
iilialio   sit   proprietas    consequens  ipsam  naturam, 


sed  ma<.'i<  jn  rsonam;  est  enim  proprietas  personae. 
Unde  baec  est  magis  propria:  Christus  est  filius  na- 
lnralis  vcl  natura,  quam :  Christus  est  filius  esstB» 
tialis,  vel  filius  essenlia.  Salura  enim  plus  dicit  in 
habiliidinciii  principii  vel  causae,  quam  dicit  in  ha- 
bitudinem  formae  \  —  Fatendum  est  ergo,  Christum 
filinm  naturalem  Virginis  esse  ratione  temporalis 
nativilatis,  sicut  raliones  ad  priinam  partem  osten- 
(iiint:  et  ideo  concedendae  sunt. 

1.  Ad  illud  ergo  quod  primo  obiicitur  in  con- 
trarium,  qnod  nullus,  qui  est  filius  per  gratiam,  est 
lilius  pcr  naturam ;  dicendum,  quod  si  illud  intelliga- 
tur  de  gratia  adoptionis,  verum  est;si  vero  intelli- 
gatur  de  gratia  vnionis,  non  est  verum,  quia,  sicut 
haliitum  est  supra7,  «  ista  gratia  fuil  quodani  modo 
isti  homini  naluralis)).  —  Aliter  etiam  potest  dici, 
quod  verum  est  secundum  eandem  naturam.  Chri- 
slus  autem  nominat  hypostasim  in  duabus  naturis, 
et  secundum  illam  duplicem  naturam  naturalis  est 
filins  Patris  et  naturalis  est  filius  Matris,  ita  quod 
secundum  divinam  naturam  comparelur  ad  Patrem, 
et  secundum  humanam  comparetur  ad  Malrem.  Si 
autem  mutua  fiat  comparatio,  ut  hypostasis  illa  se- 
cundum  divinam  naluram  comparetur  ad  Matrem, 
el  secundum  humanam  comparetur  ad  Patrem ;  sic 
non  dicitur  proprie  filius  naturalis:  potest  tamen 
dici  naturalis  filius  per  gratiam  unionis ,  quae  facit 
naturales  proprielaies  invicem  communicare  8. 

3.  Ad  illud  quod  obiicitur ,  quod  generatio  Chri- 
sti  est  supra  naturam ;  dicendum  ,  quod  ita  est  supra 
naturam ,  quod  est  secundum  naturam,  ut  dictum 
est  supra  9 ,  quia  ibi  divina  potentia  in  nullo  prae- 
iudicabat  naturae;  et  ideo  modus  ille  operandi  non 
excludit  naturae  operationem  nec  auferl  proli  natu- 
ralem  filiationem. 

2.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  nihil  genera- 
lur  naturaliter  quod  generatur  voluntarie;  dicendum, 
quod  falsum  est,  secundum  quod  naturam  voluntas 
concomitatur ;  unde  esto.  quod  natura  esset  omnino 
obediens  voluntati,  sicut  et  in  Adam  erat,  idera 
generaretur.  patre  volente  et  natura  operante.  Et 
quoniam  voluntas  Filii  non  tollit  vim  geherativam 
Matri;  ideo  non  sequitur,  quodsi  voluntarie  ex  ea 
nascilur,  quod  non  naturaliter  nascatur  10. 

4.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  nullus  filiiis 
est  prior  suo  principio  generante;  dicendum,  quod 
verum  est  secundum  eam  naturam ,  secundum  quam 
est  filius  eius;  et  sic  non    habet  instanliam  in  pro- 


Corollai 


Solutio 
I  j-Uor 

Nolanij 


Alia  m 


Xotanc 


Xota 

positk 

solalic 


Xolai  i 


1  Yide  supra  pag.  29,  nota   I. 

2  Cfr.  Aristot.,  II.  Phys.  text.  49.  (c.  5.)  et  III.  Ethic.  c.  o. 

3  Plurimi  codd.  non  male  sit. 

4  Sive:  accidentale  est  ei.  —  Deinde  post  naturalis  fdius 
Vai.  adiicit  ipsius. 

5  Communitcr  generatio  definitur:  origo  viventis  a  vivente, 
ut  principio  coniuncto  in  similitudinem  naturae. 

6  Cfr.  supra  pag.  I8R,  nota   I.  —  Paulo  supeiius  post  vel 
natura  [ablativus  pro  a  nafaira],  quam  Z  bb  subdunt   haec. 


Pro  Fatendum    cod.  K  Concedendum.  Paulo  inferius  post   ad 
primam   partem  cod.  A  subiicit  induclae. 

7  Dist.  4.  a.  2.  q.  3,  ubi  etiam    Augustini  verbi  hic  allati 
expositio  habetur. 

8  Cfr.  supra  d.  4.  a.  3.  q.  3.  ad  2. 

9  Dist.  i.  a.  3.  q.   I.  seq.  —  Paulo   ante    Vat.   post  quod 
est  interserit  etium. 

10  Cfr.  I.  Sent.  d.  6.  q.  2 ,  ubi  quaerilur .  ulrum  generatio 
Filii  sit  seeundum  rationem  voluntatis. 


DIST.  VIII.  DURIA. 


197 


posito,  quia  Christus  secundum  humanam  naturam 
posterior  est  Virgine,  qnae  ipsum  concepit.  Si  autem 
simpliciter  intelligatur,  habet  instantiam  in  propo- 
sito,  quia   Chrislus   habet   in  se  duas  naturas,  se- 


cundum  quarum  unam  praecedit  tam  naturam  crea- 
tam  quam  maternale  principium.  Ubi  autem  instan-  Notandum. 
tia  est  in  proposito,  ita  quod  non   in   alio,  ferenda 
est  secundum  philosophicum  documentum  l. 


DUBI\  CIRCA  LITTERAM  MAGISTRI. 


Dub.   I. 

In  parte  ista  sunt  quaestiones  circa  litteram,  et 
primo  quaeritur  de  hoc  quod  dicitur:  Res,  quae  non 
esl  de  Patre  genita ,  non  videtur  de  Malre  nata. 
Sed  contra:  Humana  natura  non  est  ex  Patre  genita, 
ergo  non  est  de  Matre  nata.  —  Item,  Christus  secun- 
cundum  humanam  naturam  «  conceptus  est  de  Spi- 
ritu  sancto  et  natus  ex  Maria  Virgine»,  ita  quod 
Spiritus  sanclus  non  est  eius  pater,  licet  Virgo  sit 
eiusmater2:  ergo  non  videtur  praedictus  sermo  ve- 
ritatem  habere. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  Magister  loquitur 
de  illa  nalivitate,  qua  res  aliqua  dicitur  nasci,  ita 
quod  vindicat  sibi  proprietalem  sive  denominationem 
filiationis.  Hoc  aulem  non  habet  humana  nalura  in 
Christo ;  et  ideo  non  est  recta  instantia  contra  illud 
(juod  dicit  Magister  in  littera  3. 

Dub.  II. 

Item  quaeritur  de  hoc  quod  dicit:  Unam  nati- 
vitatem  ex  Patre  veneramur ,  quae  est  supra  cau- 
sam,  rationem ,  tempus  et  naturam.  Sed  contra : 
(leneratio  Filii  Dei  ex  Patre  est  generatio  naturalis ; 
sed  generatio  naturalis  est  secundum  naluram,  non 
supra  naturam  :  ergo  etc. :  ergo  falsum  dicit,  quod 
sit  supra  naturam. 

luxta  hoc  quaeritur:  penes  quae  distinguuntur 
in-  illa  quatuor,  quae  in  auctoritate  proponuntur?  Vide- 
tur  enim,  quod  non  sit  nisi  verborum  inculcatio. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  natura  non  accipi- 
tur  ita  communiler,  sed  pro  natnra  creata;  unde  non 
vult  dicere ,  quod  generatio  Filii  sil  supra  naturam 
aelernam,  quae  est  natura  naturans,  sed  super  natu- 
ram  creatam,  quae  consuevit  dici  natura  naturata  4. 


Et  nota,  quod    isla  quatuor   distinguuntur  sic,  Ad  quaest. 

n        .  ,  ,.  .  incideuteni. 

ut  causa  reieratur  ad  naturam  angelicam.  ratw  ad 
natnram  humanam,  tempus  ad  virtutem  caelestem , 
et  natura  ad  virtutem  3  inferioris  creaturae,  ut  sit 
sensus:  generatio  illa  est  supra  causam,  id  est  vir- 
tutem  angelicam  ;  et  rationem,  id  est  virtutem  hu- 
manam;  et  tempus ,  id  est  operationem  caelestem  \ 
et  naturam,  id  est  virtutem  inferiorem.  —  Vel  ali- Ai.ter. 
ter ,  ul  causa  referatur  ad  virtulem  agentem,  et 
ratio  ad  potentiam  agnoscentem,  et  tempus  ad  men- 
suram  limitantem,  etnatura  ad  niodi  operandi  con- 
suetudinem  6. 


Dub.  III. 

Item  quaerilur  de  hoc  quod  dicit,  quod  Chri- 
stus  natus  est  homo  ex  muliere  in  tempore  conce- 
plionis.  Videtur  enim  falsum  dicere,  quia  conceptio 
illa  non  fuit  in  tempore,  sed  in  instanti.  —  Item,  si 
conceptio  sua  fuit  similis  nostrae  quantum  ad  tem- 
pus,  ergo  non  videtur  verum  quod  subiungit,  quod 
fuit  supra  legem  nostrae  conceplionis. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  conceplio  duplici-  Dupie*  con- 

¥T  ,       ,.  .  .      .  ceptio. 

ter  accipitur.  Uno  modo  dicitur  conceptio  lpsa  ope- 
ratio  naturae  in  formatione  corporis  usque  ad  sus- 
ceptionem  animae.  Alio  modo  dicitur  conceptio  htrge 
in  nutritione  et  perfectione  corporis  usque  ad  par- 
tum  et  egressum  ipsius  de  ventre.  Si  igitur  primo 
modo  dicatur  conceptio,  sic  Christi  conceptio  non 
fuit  secundum  nos,  sed  supra  nos,  nec  fuit  in  tem- 
pore.  sed  in  instanti.  Si  autem  secundo  modo  dica- 
tur  conceptio  large,  sic  fuit  secuiulum  nos,  quia 
novem  mensibus  nulritus  fuit  et  crevit  in  utero  Ma- 
tris,  ut  alii  homines,  antequam  nasceretur.  Et  hoc 
sufficientius  habitum  est  supra  7. 


1  Vel  ;iliis  verbis:  ubi  aulem  proponitur  res,  quae  unica 
est  in  suo  genere,  ex  ipsa  potest  et  debet  ferri  instantia,  ut 
etiam  Arislot.  docet.  Nam  VIII.  Topic,  insinuans  locos  sive 
documenta  (cfr.  B.  AiberL,  Comment.  in  VIII.  Topic.  ir.  I.  c. 
2.),  ex  (|niljus  tam  qui  opponit  (interrogat)  quam  qui  rpspon- 
det  argumenta  depromere  possii ,  inter  locos  respondenti  ser- 
vientes  (c.  2.)  locum  aflerl  de  instantia,  admonens  simul:  « Ef- 
nagilandum  autcm,  instantias  non  in  eo  quod  proponilur  ferre, 
nisi  ////<////  lantum  sit  huiusmodi,  in  dunlitas  parium  numero- 
rum  soius  primus  [in  quo  casu  ioslari  potesl  contra  eum  qul 
inductione  <'x  alifs  numeris  probat,  binarium  non  esse  primum]. 
\;iin  oportet,  <'t  eum  qui  instat,  in  altero  [quam  In  proposlio]  in- 
stanUam  inferre  aut  dicere,  <|ii<nl  hoc  sohun  U\U>.  csi  >>.  —  P.mlo 
superius  pro  maternale  codd.  \  (■  ^  Z  materiale ,  cod.  bb 
natuvale.  —  Vide  schollon  .nl  praecedentem  quaest. 


2  Cfr.  supra  <l.  I.  a.  I.  q.  2.  — Pro  natusex  Maria  Vir- 
gine,  quod  in  Symb.  Apost.  habetur,  multi  codd.  imtus  <lr  Ma- 
ria  Virgme. 

3  iiic  c.  I.  \'i<l<'  supra  a.  I.  q.  I. 

*  Haec  nalurae  distinctio  fundamentum  esl  loUus  librl  con- 
demnati  Erigenae  ///'  Divisione  naturae  (cfr.  IL  Sent.  d.  I.  p. 
I.  ,i.  :i.  q.  2.  in  scholio).  Eadem  tangltur  eUam  ab  tagusL,  \\ 
(lc  Tiin.  <■.  I.  n.  I:  cDeus  esl  nalura,  scilicetnon  creata, sed 
creatrix».  Cfr.  il>i  \i\.  <•.  9.  n.  12.  el  n.  de  Anima  el  eius 
orlgine,  <••  'i.  n.  ■>. 

5  Codd.  \  \   subUciunl  inferiorem  "■/■ 

•"•  Cfr.  de  hoc  dubio  Pelr.  .<  Tar.  '•(  EUcnard.  a  Med.,  bic 
circa  lii. 

7  DisL   t.  i>.  II.  .<•  :i.  q.  2. 


198 


SENTENTIARUM  LIB.  III. 


DISTINCTIO  IX. 


Cap.  Dkicdm. 

De  adoratione  exhibenda  kumanitati  Christi. 

Praeterca  investigari  oportet,  uirum  caro  Christi 
ci  aoima  uoa  eademqoe  cum  Verbo  debeaat  adoraliooe 

adorari,  illa  seilieet,  quae  lalria  dicilur.  Si  enim  ani- 
mae  vel  caroi  Christi l  exhibetur  lutriu  ,  quae  iotelli- 
•  gitur  servilus  sive  cultus  soli  Creatori  debitus;  cum 
aniina  Clirisli  vel  caro  creatura  tautum  sil,  creaturae 
exhibelur  quod  soli  Creatori  debetur;  quod  lacienti  in 
opinio  i.  idololatriam  deputatur.  —  Ideo  qUibusdam  videtor,  non 
illa  adoratione  ,  quae  lalria  est,  carnem  Christi  vel 
animam  esse  adorandam,  sed  illa  quae  dulia  est,  cuius 
duas  species  vel  modos  esse  dicunt.  Est  enim  cuius- 
dam  modi  dulia ,  quae  crealorae  cuilibet  exhiheri  po- 
test;  et  est  quaedam  soli  humanitati  Christi"  exhi- 
henda,  non  alii  creaturae ;  quia  Christi  humanilas 
super  omnem  creaturam  esl  veneraoda  et  diligeoda , 
non  tamen  adeo,  ut  cultus  divinitati  dehitus  ei  exhi- 
Dubium  i.  heatur,  qui  cultus  in  dilectione  et  sacrificii  exhihitione 
at(]ue  reverentia  consistit,  qui  Latine  dicitur  pietas, 
Graece  autem  theosebia  ,  id  est  Dei  cultus,  vel  eusebia, 
id  est  bonus  cultns. 

Aliis  aulem  placel,  Christi  humanitatem  una  ado- 

opinio  2.  et  ratione  cum  Verho  esse  adorandam,  non  propter  se, 
sed  propter  illnm  cnins  est  soabeilum ,  cui  est  unita. 
Neque  ipsa  humanitas  sola  vel  nuda,  sed  cum  Verho, 
cui  est  unita;  nec  propter  se ,  sed  propter  illum  3  est 
adoranda.  Nec  qui  hoc  facit  idoloiatriae  reus  iudicari 
polest,  quia  nec  soli  crealurae  nec  propler  ipsam,  sed 
Creatori  cum  humanitate  et  in  humanitate  sua  servit. 

Damascenus.De  hoc  Ioannes  Damascenus *  ita  ait:  «Duae  sunl  na- 
turae  Christi,  ralione  et  modo  differentes,  unitae  vero 
secundum  hypostasim.  Unus   igitur   Chrislus  est  Deus 

Dubium  2.  perfeclus  et  homo  perfeclus,  quem  adoramus  cum  Pa- 
tre  et  Spiritu  una  adoratione  cum  incontaminata  eius 
carne.  non  inadorahilem  carnem  dieentes  —  adoratur 
enim  in  una  Verbi  hypostasi,  quae  hypostasis  generala 
est  —  non  creaturae  venerationem  praehentes.  Non 
enim  ut  nudam  carnem  adoramus,  sed  ut  unitam  dei- 


Confirn 


Replk 


tali,  in  unain  hyposlasim  Dei  Verhi  duabus  reductis 
naliiris.  Timeo  carhonem  tangere  propler  ligno  copu- 
lalum  ignem.  Adoro  Christi,  Dei  mei,  simul  utramque 
natiiiain  '  propler  carni  unitam  deitatem  Non  enim 
quartam  appono  personam  in  Trinilate  ,  sed  iiiiain  per- 
sonam  confiteor  Verhi  et  carnis  eius».  —  His  verbis 
insinuari  videlur,  Christi  humanilatem  una  adoralione 
cum  Verho  essc  adorandain.  —  De  hoc  eliam  Augusli- 
nus6  ex  sermone  Domini,  uhi  dicit:  Non  (urbetur  cor 
vestrum ,  ita  dicit:  « Dicuiit  haerelici,  Filium  non  na- 
tura  esse  Deum ,  sed  creatum.  Quibus  respondendum 
est,quia,  si  Filius  non  est  Deus  nalura,  sed  crealura , 
nec  colendus  esl  omnino  nec  ut  Deus  adorandus,  di- 
cente  Apostolo:  Coluerunt  et  servierunt  potius  ereatu- 
rae  quam  Creatori.  —  Sed  illi  ad  hoc  replicabunt  et  di- 
cent:  Quid  est ,  quod  carncm  eius,  quam  crealuram 
esse  non  negas,  simul  cum  divinitate  adoras  et  ei  non 
minus  quam  divinitati  deservis? —  Ego  dominicam  Dobina 
carnem,  immo  perfeclam  in  Christo  humanilalein,  ideo 
adoro,quod  a  divinitate  suscepla  et  deitati  unila  est; 
ul  iion  alium  et  alium„scd  unum  eundemque  Deum 
et  hominem  Dei  Flium  esse  confilear.  Denique  si  ho- 
minem  separaveris  a  Deo,  illi  nunquam  credo  nec 
servio,  velut  si  quis  purpuram  vel  diadema  regale 
iacens  inveniat,  nunquid  ea  conabitur  adorare?  Cum 
vero  ea  7  rex  fuerit  indulus,  periculum  morlis  incurrit, 
si  ea  cum  rege  adorare  quis  contempseril.  lla  etiam  in 
Chrislo  Domino  huinanilatem  non  solam  vel  nudam, 
sed  divinitali  unilam,  scilicet  uuumFilium,  Deum  ve- 
rum  el  hominem  verum,  si  quis  adorare  contempserit, 
aelernaliter  morielur». —  Idem  super  Psalmum  nona- 
gesimum  octavum  s,  ubi  dicitur:  Adorute  seabellum  pe- 
dum  eius,  quoniam  sanctum  est:  « Sciendum  esl,  quia 
in  Christo  terra  est,  id  est  caro,  quae  sine  impietate 
adoratur.  Suscepit  euim  de  terra  terram,  quia  caro  de 
lerra  est ,  et  de  carne  Mariae  carnem  accepil.  Haec 
sine  impietate  a  Verbo  Dei  assumla  adoratur  a  nobis, 
quia  carnem  eius  nemo  manducat ,  nisi  prius  adorel ;  Dubior 
sed  qui  adoral  non  terram  intuelur.  illum  polius,  cuius 
scabellum  esl ,  propter  quem  adorat  ». —  His  auclori- 
tatibus  praemissae  invesligalionis  absolutio  explicatur. 


1  Cod.  E  cum  plerisque  edd.  omittit  Ckristi.  —  De  his 
quae  sequuntur  cfr.  Petr.  Lomb.  super  Ps.  98,  5. 

2  Codd.  et  edd.   I.  8  omilinnt  ChristL 

3  Edd.  pleraeque  addunt  cuiest  unita,  refragantibus  codd. 
et  edd.  1,8;  quod  additamentum  videtur  esse  glossa  ideo  adiun- 
cta,  quia  pronomen  illum  grammatice  quidem  non  convenit  cum 
voce  Verbum,  sed  tamen  secundum  sensum. 

4  Libr.  III.  de  Rde  orlhod.  c.  8. 


5  Codd.    V  B  D  E  utraque  pro  utramque  naturam. 

6  Serm.   '246.   n.    5.    ( in   appendice,    alias   58.   de    verbis 
Dom. ).  Scripturae  loci  sunt  loan.  14,   I;  Hom.  I,  -2o. 

7  Vat  sola  eis ,  quae  mutatio  non  requiritur,  cum  indutus 
eli;im  cnm  accusalivo  rei  Graeco  more  construatur. 

8  Vers.  •").:  AugusL  EnarraL  tr.  n.  9..  nbi  edd.,  post  iniue- 
tur  iterum  ponunt  sed,  refraganUbus  codd.  et  ed.   I. 


DIST.  IX.  ART.  I.  QUAEST.  I. 


199 


COMMENTARIUS  M  DISTINCTIONEM  IX. 

Utrum  humana  natura  in  Christo  sit  adoranda  adoratione  latriae. 

Praeterea  invesligari  oportet  etc. 
DIVISIO  TEXTUS. 


Supra  egit  Magisler  de  comparatione  divinae 
naturae  ad  proprietatem  humanae  naturae;  hic  vero 
agit  de  comparatione  humanae  naturae  ad  proprieta- 
tem  divinae,  inquirens,  utrum  humana  natura  in 
Christo  sit  adoranda  adoratione  latriae.  Dividitur 
autem  pars  isla  in  partes  duas.  ln  quarum  prima 
proseqnitur  istam  quaestionem  secundum  opinionem 
communem.  In  secunda  vero  prosequitur  eam  se- 
cundum  opinionem  aliorum  et  Sanctorum  auctorita- 
tes,  ibi:  Aliis  placet  Christi  humanilalem   etc. 

Prima  pars  dividitur  in  duas  partes.  In  prima 


parte  opponit.  In  secunda  determinal,  ibi:  Ideo  qui- 
busdam  videtur  etc.  Secunda  pars  in  duas  divi- 
ditur.  In  quarum  prima  subiungit  aliorum  opinio- 
nem.  In  secunda  vero  inducit  illius  opinionis  confir- 
mationem  per  mulliplicem  Sanctoruin  attestationem, 
ibi:  De  hoc  Ioannes  ila  ait:  Duae  sunt  naturae 
Christi.  Illa  secunda  pars  posset  adliuc  subdividi 
in  duas.  In  prima  confirmat  auctoritate  Graeci  '.  In 
secunda  auctoritate  Latini,  videlicet  Auguslini,  ibi: 
De  hoc  Augustinus  ex  sermone  Domini ,  ubi  di- 
cit  elc. 


TIUCT.VHO  QUAESTIONUM. 


Ad  intelligentiam  ergo  huius  partis  incidit  hic 
quaestio  de  adoratione  Christi,  circa  quam  quaerun- 
tur  principaliter  duo. 

Primd  quaeritur  de  ipsa  adoratione  per  compa- 
rationem  ad  eum  2  cui  est  exhibenda. 

Secundo  vero  quaeritur  in  comparatione  ad  vir- 
tutern ,  per  quam  exhibetur. 

Circa  primum  quaeruntur  sex. 

Primo  quaeritur,  ulrum   cultus,  qui  est  latria 


debitus  deitati,  sit  exhibendus  Christi  humanitati. 
Secundo  quaeritur,  ulrum  sit  exhibendus  eius 


lmagini. 


Tertio  quaeritur,  utrum  sit  exhibendus  eius 
Matri. 

Qnarto,  utrum  sit  exhibendus  eius  cruci. 

Qninto,  utrum  sit  exhibendus  eius  membro3. 

Sexto  et  ultimo,  utrum  sine  peccato  exhiberi 
possit  eius  adversario. 


ARTIGULUS  I. 

De  ipsa  adoratione  per  comparationem  acl  eum  cui  est  exhibenda. 

QUAESTIO  I. 
Utrum  cultus  latriae  sit  exhibendus  humanitati  sive  carni  Christi. 


Circa  primum  sic  proceditur  etquaeritur,  utrum 
cultus  latriae  sit  exhibendus  humanitati  sive  carni 
Christi.  Et  quod  sic,  videtur: 

!.    Primo   auctoritatc    Damasceni4:    «Christus 

»meoia.est  perfectus  Deus  et  perfectus  homo,  quem  adora- 

mus  una  adoratione  cum  Patre  et  Spiritu  et  incon- 

laminata  carne  eius»:  ergo  si  persona  Christi  ado- 

randa  est  latria,  videtur  .  qnod  similiter  caro  eius. 

2.  Ilem,  super  illud  Psalmi8:  Adorate  scabelr 


lum  pedum   eius,   qu&niam  sanctum   est;  Gl 

Augustini:  «In  Chrislo  lerra,  id  est  caro.  sine  im- 
pietate  adoratur  a  nobis,  quia  nemo  carnem  eius 
spiritualiter  manducat,  nisi  prius  adoret». 

3.  ltem ,  eodem  timore  timetur  iguis  et  ferrum 
ignitum  igne:  ergo  si  magis  unita  est  diviniias 
carni  quam  ignis  ferro;  videtur,  quod  eadem  reye- 
rentia  sit  exbibenda  eius  bumanitati,  quae  exhibe- 
tur  divinilati8. 


1  Kild.  addunl  sctecet  Danuuc&ni. 

2  ii;i  c(l(l.,  codd.  iiiiniis  apie  Detim. 

3  V;ii.  hic,  ci  cixld.  iniv.i  in  i|>s;i  quaesl.  membris. 

*  LJbr.  ill.  dc  Flde  orlhod.  c.  8.  Cfr.  btc  in.  Mafflslri. 

5  Psaim.  '.ih,  :;.  —  |n  (;ioss;i,  ez  AuguaL  in  hunc  Ps.  n.  9. 
dellbata,  et  a  Strabo  Lyranoque  ceu  ordinaria  allata,  VaU  pro 
tpirituatiter  substlluil  ctigne,  *ri\  Iniuiia,  slquidcm  Augusllnus 
loc.  cii.  (exponit  il>i   iilml   verbum  i><>niini  apud  loan.  6,  64: 


SpirilUi  rst  ijiii  iiiijinil)  ;iil:    Vcih.i  ,  (|iiac  loCUtUS  SUDl   \"lns. 

s|iiiiins  csi  ci  viia.  Spirituatiter  inteiligite  quod  locuiua  sum; 
ikiii  boc  corpus,  quod  videtis,  onanducatuii  estis...  Sacramen- 
iiiin  Bllquod  \"bis  commendavi,  ipirikutiter inlellectum  \i\iii- 
Ciiliil  \(is  etc, 

8  Argumentum  boc  esl  secuodum  Damasc,  III.  de  Pide 
orthod.  c  ^,  culus  verba  vldeals  hlc  In  IIL  M.i^-isin  el  d.  IV. 
c.  3. 


200 


SENTGNTIARUM  1.1».  III. 


tum. 


4.  Item,  eadem  adoratione  adoratur  caro  ani- 
m.ic  unita,  qna  adoratur  ipsa  anima:  ergo  si  non 
minus  intime  uniiiir  Verbum  ipsi  carhi  quairi  ani- 
ma1,  eadem  ratione,  qua  adoralur  Verbum,  adora- 
tur  caro  assumta.  Sed  Verbum  adoratur  latria:  er- 
go  etc. 

Sed    contra  :    1.   Lucae    quarto*:    Dominum 
a<i  opposi-  Deum  tuum  adorabis ,  et  illi  soli   servies;  Glossa 
exponit  de   servitute   cultus  latriae:  ergo  soli  Deo 
est  exhibenda,  non  ergo  carni  Christi. 

2.  Item,  Augnstinus  decimo  de  Civitate  Dei 3 
loquens  de  Christo:  «Cum  in  forma  Dei  sacrificium 
cum  Patre  sumat,  cum  quo  et  unus  est  Deus;  la- 
men  in  forma  servi  maluit  sacrificium  esse  quam 
sumere».  Et  ibidem:  «Quis  sacrificandum  censuit 
nisi  ei  quem  Deum  aut  scivit,  autputavit,  aut  fin- 
xit»?  Igitur  humanitati  illi  non  est  sacrificandum 
sive  carni  Christi:  ergo  nec  ille  cultus  est  ei  offe- 
rendus,  qui  offertur  Deo. 

3.  Item,  Glossa  super  illud  Psalmi*:  Adorate 
scabellum  pedum  eius:  «  Caro  Christi  non  est  ado- 
randa  illa  adoratione  latriae,  quae  soli  Deo  debe- 
tur,  sed  illa  dulia,  quae  dignior  est»:  ergo  etc. 

4.  Ilem,  humana  natura  in  Christo  quantum- 
cumque  sit  sublimata,  non  ex.it  terminos  creaturae: 
ergo  nec  reverentia  exhibenda  ei  debel  exire  ter- 
minos  creaturae:  si  igitur  latria  est  cultus,  qui  ex- 
cedit  omnes  fines  creaturae;  videtur,  quod  qui  ex- 
hibet  lalriam  carni  Christi  committit    idololatriam  5. 

5.  Item,  minori  minor  reverentia  est  exhibenda 
et  maiori  maior  secundum  rectum  ordinem:  sed 
Christus,  secundum  quod  homo,  minor  est  Patre  6, 
et  humanitas  minor  deitate,  quantumcumque  sit 
unita:  ergo    minor    reverenlia   est  ei  exhibenda.  Si 


ergo  latria  est   reverentia   snmma,   videtur,  quod 
humanilali  Christi  non  sit  exhibenda. 

6.  Itern  .  nullius  est  adorari  adoralione  latriae, 
cuius  est  adorare;  sed  humanitatis  est  adorare 
ipsam  summarn  Trinitatem:  ergo  non  debet  adorari 
adoratione  latriae.  Maior  probatur  per  hoc  ,  quod 
nulli  debetnr  lalria,  cuius  est  servire  alleri.  Minor 
probatur  per  hoc ,  quia  eius  est  adorare,  cuius  est 
orare;  Chrislus  autem  orauit ,  sicut  legitur  in  di- 
versis  Evangeliis7:  ergo  etc. 

CONCLUSIO. 

Humana  natura  Christi ,  quatenus  semper  est 
Verbo  unita,  semper  adoranda  est  latria. 

Hkspondeo  :  Dicendum,  q uod  caro  Christi  mul-  Car?.c| 

*  sti  tripl 

tipliciter  consideratur.  Uno  modo  caro  Christi  dici-  l,er  " 

L  uerator 

tur  totus  ille  homo,  iuxta  illud  quod  dicilur  loannis 
primo8:  Verbum  caro  factum  est ;  et  hoc  modo, 
quia  ille  homo  Deus  est  ratione  unius  personae , Condos 
adorandus  est  adoratione  latriae.  —  Alio  modo  caro 
consideratur ,  prout  nominat  ipsam  partem  humani- 
tatis  per  se,  non  uf  unitam :  et  hoc  modo  carni  Concl0i 
consideratae  non  debetur  adoralio  latriae,  sed  du- 
liae.  —  Tertio  modo  consideratur  caro  quasi  medio 
modo,  proul  nominat  ipsam  naturam  creatam,  prout 
divinitati  unilam  ;  et  hoc  modo  dixerunt  quidam  ,  0pinio 
quod  est  adoranda  dulia  digniori ,  quae  quidem  est 
hyperdulia.  El  ratio  huius  est,  quia  solius  Dei  est 
adorari  latria ;  el  nalura  non  communicat  alteri 
naturae  sua  idiomata".  Unde  sicut  non  esl  dicendum, 
humanam  naturam  esse  in  Chrislo  aeternam,  quia 
est  unita  aeternae  ;  sic  hoc    modo    dixerunt ,   quod 


1  Cfr.  supra  d.  2.  a.  3.  q.   I. 

2  Vers.  8.  —  Glossa,  qnae  hic  memoratur,  est  ordinavia 
et  sumta  ex  Beda  ,  in  hunc  loc.  nec  non  in  Matth.  4.  10,  ubi 
venerabilis  ille  commentator  sic  eloqnitur:  Latria  autem  voca- 
tur  servitus  illa ,  quae  soli  Divinitatis  cultui  debita  neque  ulli 
est  parlicipanda  creaturae...  lubemur  uni  Deo  servire,  quod  est 
Graece  XaxpEuetv.  Unde  dieilur:  Et  illi  soli  servies ,  quod  est 
Graece  Xaxpeuast?.  Cfr.  August.,  I.  de  Trin.  c.  6.  n.  13;  X.  de 
Civ.  Dei,  c.  I.  n.  2.  seq. ;  contra  Serm.  Arianor.  c.  20.  n.  9. 
et  29.  n.  27.;  Epist.  170.  (alias  66.). 

3  Cap.  20.  —  Seq.  testimonium  invenitur  ibid.  c.  4.  — 
Cod.  A  hoc  argument.  sic  lerminat:  est  ei  exhibendus ,  qui 
exhibetur  Deo. 

4  Psalm.  98,  5.  —  Glossa  hic  adducta  habetur  apud  Petr. 
Lombaxdum  in  hunc  loc,  de  qua  Glossa  Gaufridus,  discipulus 
S.  Bcrnardi  et  quartus  abbas  Claravallensis ,  in  sua  Epist.  ad 
Albinum,  Cardin.  et  episcop.  Albanensem,  de  Condemnalione 
errorum  Gilb.  Porret.  (inter  opera  Bernardij  n.  9.  scribit:  De 
cetero  super  capitulis  aliis,  de  ciuibns  mandatum  veslrae  di- 
gnationis  accepi,  diligenler  considerans  in  Iibro  Glossarum 
Psalterii,  quas  idem  GilbertUS  Porretanus  composuit  super  ver- 
sum:  Adorate  scabcllum  pedum  eius,  ita  scriptum  invcni: 
«  Caro  de  terra  est,  et  de  carne  Mariae  carnem  aceepil  Christus. 
Haec  sine  impietate  adoratur  a  nobis,  qnia  nemo  carnem  eius 
spirilualiter  manducat,  nisi  prius  adoret ».  Hucusque  sunt  verba 
Auguslini  [Cfr.  supra  fundam.  2.].  Quibus  continuo  addidit  Gil- 
bertus  declarationem,    tjuod   est  additamentum   eorum:   « non 


illa  dico  adoratione,  quae  latria  est,  quae  soli  Creatori  debetur, 
sed  illa  quae  in  dulia  dignior  est.  Dulia  enim  adoratio  est , 
quae  etiam  creaturae  exhibetur;  quae  duas  habet  species:  unam 
quae  hominibus  indifferenter ,  alteram  quae  soli  humanitati 
Christi  exhibetur  ».  [Frassen.,  Scot.  academic.  ed.  Venet.  an.  I74i 
tom.  8.  pag.  83  innuit,  additamentum  illud,  Gilberlo  tributum, 
non  haberi  in  cod.  continente  Gilberti  Comment.  in  Ps.,  qui 
fuit  olim  in  bibliotheca  monasterii  S.  Victoris  iuxta  Parisios 
siti]. 

5  August.,  I.  de  Trin.  c.  6.  n.  13:  Unde  idololalrae  dicuntur 
qui  simulacris  eam  servitutem  exhibent,  quae  debetur  Deo  [i.  c. 
latria]. 

6  Symb.  Alhanas. :  Minor  Patre  sccundum  humanitatem. 
August.,  in  Ioan.  Evang.  tr.  23.  n.  13:  Honoratur  enim  homo 
Christus,  sed  non  sicut  Paier  Deus.  Quare?  Quia  secundum 
hoc  dixit:  Pater  maior  me  est  (loan.   14,  28.). 

7  Matth.,  14,  23;  26,  36.  seqq.;  Marc.  I  ,  35;  6,  46  ;  Lue. 
5,  16.  —  Probatio  maioris  innitilur  definitione  latriae,  hic  nola 
2.  allata. 

8  Vers.  14.  —  Mox  et  paulo  inferius  post  caro  edd.  sub- 
dunt  Christi. 

9  Cfr.  supra  d.  6.  a.  1.  q.  I.  ad  6.  —  Paulo  supcrius 
pro  cst  hypcrdulia  codd.  A  P  Q  Z  bb  dicitur  hijperdulia,  et 
deinde  post  el  natura  codd.  F  N  (R  bb  a  secunda  manu)  sub- 
iiciunt  divina.  Post  pauca  codd.  E  G  II  L  (K  N  primilus)  T  U  V 
aa  verbis  sic  hoc  modo  praemittunt  el. 


DIST.  IX.  ART.  I.  QUAEST.  I. 


201 


inio  2. 


jsio  3. 


lsio 


10  OP' 

)ram. 


natura  humana  non  est  adoranda  latria,  quamvis 
sit  unita  maieslati  summae. 

Alii  vero  dixerunt  aliter,  quod  si  consideretur 
caro  et  anima ,  prout  unila  x  illi  personae,  adoranda 
est  adoralione  lalriae,  pro  eo  quod  secus  cst  de 
exhibitione  honoris  et  proprietatibus  aliis.  Honor 
enim  non  respicit  hanc  partem  vel  illam,  sed  re- 
spicil  ipsam  personam.  Unde  quamvis  purpura  et 
vestirnentum  non  participet  proprietates  regis  abso- 
lutas,  communicat  tamen  in  honore  et  reverentia  , 
sicut  dicit  Augustinus,  et  Magister  recitat  in  lillera2. 
Et  ideo,  quia  est  una  persona  in  Christo,  cui  de- 
betur  reverentia  summa,  una  adoratione  adoranda 
est,  scilicet  latria ,  quantum  ad  utramque  naturam, 
scilicet  Deitatem  et  humanitatem,  sicut  eadem  ado- 
ratione  adoratur  in  uno  homine  caput  et  pes. 

Concedendum  est  ergo,  quod  non  solum  Chri- 
stus  homo  adorandus  est  latria,  sed  etiam  huma- 
nitas  eius,  in  quantum  est  Verbo  unita,  quamvis, 
prout  per  se  consideralur,  nunquam  ei  debealur 
nisi  dulia.  Et  quoniam  caro  Chrisli  nunquam  est  sepa- 
rata  a  Verbo,  ideo  semper  consideranda  est  ut  coniun- 
cta  et  semper  adoranda  est  latria,  licet  humanitati 
u t  per  se  consideratae  non  debeatur  nisi  dulia.  Et  ideo 
secunda  opinio  melior  est  quam  prima ,  et  auctorita- 
tibus  Sanctorum  est  magis  consona 3.  —  El  ideo  con- 
cedendae  sunt  rationes ,  quae  sunt  ad  partem  istam. 

1.  Ad  illud  ergo  quod  primo  obiicitur  in  con- 
trarium ,  quod  lalria  est  cullus  soli  Deo  debitus ; 
dicendum ,  quod  propter  hoc  non  excludilur  huma- 
nilas  Christi.  Sicut  enim ,  cum  dicitur:  solus  Petrns 
est  hic  intus,  non  excluditur  manus  vel  pes  eius; 
sic,  cum  dicitur:  solus  Deus  est  adorandus  latria , 
non  excluditur  humanitas,  quia  humana  natura  et 
divina  in  unam  concurrunt  personam.  Unde  et  haec 
adoratio  non  ponit  in  numerum  cum  illa. 

"2.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  carni  Christi 
non  est  sacrificandum  ;  dicendiun ,  quod  veruin  est 
per  se,  sed  non,  prout  est  divinitali  coniuncta,  quia 
toti  Chrislo  sacrificandum  est.  Et  quod  dicil  Augu- 
stinus4,  quod  «  noluit  Christus  sacrificium  sumere, 
sed  offerre»;  dicendum,  quod  hoc  non  dicit,  quod  non 
deberet  in  carne  adorari  et  ei  sacrificari ,  sed  quia 
voluit  vitare  occasiooem  erroris,  ne  alieui  creaturae 
exhihcrctur  per  se  booor  divioi  numinis. 


3.  Ad  illud  quod  obiicitur  de  Glossa,  quod  caro 
non  est  adoranda  latria  ;  dicendum ,  quod  verbum 
illud  intelligitur  de  carne  Verbi,  prout  in  se  nnda 
consideralione  consideratur.  Et  hoc  est  quod  dicit 
Augustinus5:  «  Si  hominem  separaveris  a  Deo.  illi 
nunquam  credo  nec  servio  »;  hoc  autem  non  obviat. 
quin,  secundum  quod  unita  est,  adoraoda  sit  latria. 
Unde  Damascenus :  «  Non  ut  nudam  carnem  adora- 
mus,  sed  ut  unitain  Deitati  iu  unam  hypostasim  Dei 
Verbi  » . 

4.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  creatura  non 
exit  terminos  creaturae ;  dicendum.  qnod  verum  est 
ratione  sui;  et  ideo  honor  ratione  sui  termmos  crea- 
turae  non  exit ;  sed  quia  unitur  in  una  hypostasi 
Dei  Verbi6.  cui  debetur  unicus  honor,  in  qnacam- 
que  sit  natura ;  hinc  est,  quod  debetur  ei  latria. 

5.  Ad  illud  quod  obiicitur ,  qnod  minori  minor 
debetur  reverentia;  dicenduin.  qnod  verum  ests 
quando  minor  et  maior  sic  se  habent,  quod  sunt 
diversorum  honorum  susceptibiles ;  hoc  autem  est,*  lanawn. 
quando  sunt  diversae  personae  gradu  dignitatis  di- 
stantes;   hoc  autem  in  proposito  non  est  reperire, 

quia,  cum  una  in  Christo  sit  personalitas,  et  illa 
attendatur  secundum  naluram  supremam,  unica  el 
summa  debetur  ei  reverentia ,  qualiscumque  sit  na- 
tura;  sicut  honor  unus  debelur  regi,  in  qualicumque 
sit  indumento.  Honor  enim  naluram  respicit  dignio- 
rem ,  et  per  consequens  illud  quod  esl  annexum  ei: 
sicut  caro  viri  sancti  honorari  debet  secundum  di- 
gnitatem  animae,  non  secundum  ignobilitatem  pro- 
priae  naturae. 

6.  Ad  illud    vero  quod  obiicitur,  quod  Christi 

est  adorare;  dicendum,  quod  secundiun  quod  «oratio  v  :'»J»">- 
est  ascensus  intellectus  in  Deum  »  ,  sic  proprie 
ad  Christum  non  perlinet,  pro  eo  quod  omnia  quae- 
cumque  voluil ,  fecit1 ;  etiam  Verbum  scmper  prae- 
senshabel,  per  omnia  faciens,  quaecumque  vult 
anima  eius ;  exemplum  tamen  orandi  et  adorandi 
dedit  secundum  naturam  inferiorem  in  sua  oratione; 
et  ideo  non  sequitnr,  quod  non  debeat  adorari.  Si- 
cut  enim  ipse  baptizat  inteiius.  et  lamen  baptizatus 
fuit,  ut  alios  informaret ;  sic  oravit  et  adoravit.  ut 
alios  erudiret ;  quia,  sicut  vull  Damascenus8,  in 
Christo  humana  natura  oon  tenel  naturam  ancillae. 
Ait  enim  sic:  « Serva  est   caro,   si   oon   est  unita 


1  Cod.  K  supplet  sunt. 

-  llic,  circa  Onem.  Idem  dicunt  Epiph. ,  Ancor.  c.  51.  et 
Damasc,  IV.  de  Pide  orthod.  c  •'!.  —  Codd.  K  U  participent... 
eommunicant.  Pro  aJbsolutas  edd.  absolute. 

3  Gfr.  Alhanas.,  BpisL  ad  Adelphium  episc  n.  3.  seqq. ; 
Cyrill.,  Schoi.  de  Incarn.  Unfgeniti,  <■.  IH;  Ambros.,  ili.  de 
Splr.  5.  c  II.  n.  79. 

4  Edd.  redduni  diclum  Augustini  secundum  textum  <  > i ■  i  ^ i  - 

oalem,  ul  et  supra  in  ips.i  obiectioi xhibetur:  quia  maluti 

Christus  sacrifidum  esse  quam  sumere. 

5  Vide  hic  lii.  Magistri,  ubi  ei  sentenUa  Damasceni  habe- 
lur,  quae  itio\  sequltur. 

Edd.  Verbo. 
7  Psalm.  M3,  .').  —  DeflniUo  oraUonls,    In  qua  pro  intel- 
Jectus   voji  edd.  substltueTunl    mentis,  sumta  esl  ex  Damasc, 

S.  Bonav.  —  Tom.  III. 


III.  dc  Fide  orthod.  c.  21.  ubl  etiam  de  oralione  (!lni<ii  fere 
Idem  dicitur  atquehicei  infra  d.  17.  a.  i.  q,  I.  —  Subinde  pro 
rtiiim  Verbum  codd.  FU  et  etknn  Verbum,  VaL  cum  pluri- 
bus  codd.  et  Verbum. 

8  Llbr.  III.  de  Flde  orthod.  c.  -I.  In  tesUmonio  allegato 
teztus  origin.  lum  i>"-i  ei  Dommtu  tura  |h>-i  sutti  /'//'/  plura 
addita  habet.  Circa  IniUura  teatimonii  cod,  K  cum  leitu  origin. 
pro  m  iiini  ssl  axhlbel  n  imn  esseL  —  Cum  ratione  .i  S.  Bonav. 
bic  prolata,  quare  Christus  li.ipn/.ni  volucrlt,  convenil  quod 
Vu^iisi.,  In  loan.  Evang.  tr.  I.  n.  13.  didt:  i.i  opus  erni  D 
iiiiiui  baptizari?  ij  ego  Interrogana  cito  respondeo:  < >iui- 
Domfno  naaclf  >>i>n-<  eral  Domino  cruciflgi?».  Bt  quld  profuit, 
quia  suscepil  baptismum  servi?  li  tu  non  dedignareris  susci- 
pere  baptismum  Domlnl  etc 


202 


SENTENTIARUM  UH.  III. 


Dei  Verbo  ;  semel  lamen  unita  secnndum  hyposta- 
sim,  qualiter  erii  ancilla  ?  Unum  enim  ens  Christns 
non  potest  esse  servus  sui  ijisius  et  dominus ;  cuius 
ergo  erit  servus?  Patris  non,  quia  quaecumque  ha- 
bet  Pater,  sunt  Filii.  Et  ita,  qui  dicunt,  ipsum  esse 
servum,  distare  faciunt  unum  Christum  in  duo  per 
modum  Nestorii  ».  Et  ita  ad  Christum  non  pertinet 
adorare ,  sed  adorari ,  quia  magis  competit  ei  ratio 


doininii  quam  servitutis  '.  —  Aliter  etiam  posset  dici,  Aiia»i 
quod  quamvis  esset  ipsius  adorare,  non  tamen  se- 
queretnr,  quod  non  deberet  adliuc  adorari  adora- 
tione  latriac  ;  quia  nos,  qui  debernus  adorare ,  non 
debemus  aspicere  ad  eius  liumanitatem ,  sed  ad  per- 
sonae  dignitatem.  —  Et  in  hoc  ultimo  consistit  sum- 
in;i  quaestionis  praedictae. 


SCHOLION. 


1.  Christum,  quatenus  ost  liic  homo  et  Verbo  in  unitate 
personac  unitus,  esse  adorandum  una  adoratione  latriae,  fide 
constat  tum  anathematismo  8.  S.  Cyrilli ,  a  Concilio  Epbesino 
approbato,  tmu  Synodi  oecumenicae  V.  can.  9:  «  Si  quis  adorari 
in  duabus  naturis  dicit  Christum,  ex  quo  duae  adorationes  in- 
trodueuntur,  semotim  Deo  Verbo  et  semotim  homini;  aut  si 
quis  ad  percmplum  (avottplact)  carnis,  aut  in  confusionem  Doi- 
tatis  et  humanitatis  unam  naturam  sive  essentiam  convenientium 
portentuose  dicens,  sic  adoral  Christum,  scd  non  una  adorationc 
Deum  Verbum  incarnatum  cum  cius  carne  adorat,  iuxta  quod 
sanctae  Dei  Ecclesiae  ab  initio  traditum  cst,  talis  a.  s.  »  Acce- 
dunt  tres  theses  Synodi  Pistoriensis  (scilicet  61-63),  a  Pio  VI. 
per  constitutionem  Aucforem  fidei  an.  1794  condemnatae,  quibus 
ista  Synodus  lum  adorationem  humanitatis  Christi,  tum  cullum 
Ss.  Cordis  lesu  captiose  insectabatur  asserendo  (thesis  61.),  ado- 
rare  directe  humanitatem  Christi,  magis  vero  aliquam  eius 
partem,  fore  semper  honorem  divinvm  datum  cr eaturae.  Quo- 
rnm  verborum  censura  ita  sonat:  «  Quatenus  pcr  hoc  verbum 
directe  intendat  reprobare  adorationis  cultum,  quem  fidelcs  di- 
rigunt  ad  hiimanitatcm  Chrisii,  proinde  ac  si  talis  adoratio,  qua 
humanitas  ipsaque  caro  vivifica  Christi  adoratur,  non  quidem 
propter  se  cl  tanquam  nuda  caro,  sed  prout  unila  divinitati, 
foret  honor  divinus  impcrtitus  creaturae,  et  non  potius  una  ea- 
demque  adoratio,  qua  Verbum  incarnatum  cum  propria  ipsius 
carne  adoratur;  ex  Concil.  C.  P.  V.  Gcn.  can.  9.  falsa,  capiiosa, 
pio  ac  debito  cultui  humanitati  Christi  a  fidelibus  praestito  ac 
praestando  detrahens  et  iniuriosa  ».  —  His  definitionibus  non  tan- 
tum  conclusiones  quaesiionis  confirmantur,  sed  etiam  distinctio- 
nes  insinuantur,  quae  ad  intelligendas  conclusiones  requiruntur. 


Distinguuntur  cnim  communiter  materia  (obiectum),  circa  quam 
versalur  adoratio,  et  ralio  adorandi,  atque  asseritur,  humani- 
tatem  Christi  esse  quidem  adorandam  in  se,  sed  non  propter 
se  etper  se  (c(v.  ultima  verba  quaestionis).  Item  dislinguuntur 
id  quod  prirno  etper  se  adoratar  (ipsum  Verbum  incarnatum), 
atquc  id  qtiod  ut  obiectum  parhale  coadoratur.  —  Quod  autem 
humanitati  per  se  consideratae,  et  praescindendo  ab  unione  liy- 
postatica,  non  convenial  latria,  manifestum  est;  item  quod  eidem 
sic  consideratae  ob  excellentiam  graliae  et  sanclitalis  creatae 
compctat  dulia,  vel  potius,  ul  Matri  Christi ,  hyperdulia ,  com- 
muniter  docetur.  Sed  auctor  noster  bene  addit,  hoc  non  valere 
nisi  theoretice ,  uti  dicunt,  non  pro  praxi  (saltem  pro  cultu 
publico  Fcclesiae),  «  quoniam  caro  Christi  nunquam  est  separata 
a  Verbo,  ideo  semper  consideranda  est  ut  coniuncta  et  sernper 
adoranda  est  latria ,  licet  humanitati  ut  per  se  consideratae  non 
debeatur  nisi  dulia  »  (in  corp.). —  In  modo  cxplicandi  contiu- 
siones  posteriores  aliquatenus  dissenliunt;  v.  g.  Durand.  vult, 
latriam  humanae  naturae  Chrisli  competere  non  nisi  per  acci- 
dens,  quae  loculio  aliis  merito  displicet.  Alii  pauci  cum  Suarez 
distinguunt  dupliccm  latriam  ,  scilicet  praeter  superiorem  etiam 
inferiorem ,  quae  competat  humanitati  Christi.  —  De  ratione  la- 
triae  et  duliae  cfr.  infra  a.  2.  per  totum. 

II.  Alex.  Hal.,  S.  p.  III.  q.  30.  m.  2.  —  Scot.,  de  hac  et  seqq. 
qq.  hic  q.  unica.  —  S.  Thom.,  hic  a.  2.  quaestiunc.  I;  S.  III.  q.  25. 
a.  I.  2.  —  B.  Albert.,  hic  a.  9.  —  Petr.  a  Tar.,  hic  q.  I.  a.  2. 
quaestiunc.  I. — Richard.  a  Med.,  hic  a.  2.  q.  1.  —  /Egid.  R., 
hic  q.  2.  a.  I.  —  Durand.,  hic  q.  2.  —  Dionys.  Carth.,  de  hac 
et  seqq.  qq.  hic  q.  unica.  —  Biel,  de  hac  et  seqq.  qq.  hic 
q.  unica. 


QUAESTIO  II. 

Utrum  cultus  latriae  exhiberi  debeat  imagini  Chrisli. 


Secundo  quaeritur,  utrum  cultus  latriae  exhi- 
beri  debeat  imagini  Christi.  Et  quod  sic,  videlur: 
1.  Primo  per  Damascenum,  quarto  libro  2:  «  Ho- 
Faadamenia.nor  imagiiiis  refertur  ad  prototvpum  »  :  ergo  idem 
est  adorare  imaginem  et  eum  cuius  est  imago:  ergo 
si  Christus  colendns  est  cultu  lalriae,  videtur,  quod 
eius  imago  similiter. 


%  Item,  Abraham  adoravit  tres  viross,  et  in 
his  adoravit  sanctam  Trinitatem ,  secundum  quod 
Glossae  exponunt:  si  igitur  illi  tres  viri  non  erant 
Trinitas  summa,  sed  eam  significabant :  ergo  latriae 
cultus  non  solum  debetur  rei  signiftcatae ,  sed  etiam 
signo.  Cum  ergo  imago  Chrisli  sit  eius  signum ,  vi- 
detur,  quod  ei  sit  cultus  latriae  exhibendus. 


1  August.,  1.  contra  Maximin.  Arian.  c.  9.  similcm  huic  obie- 
ctionem  quoad  Spiritum  sanctnm  prolatam  (quia  Rom.  8,  26. 
legitur:  Ipse  Spiritus  postnlat  pro  nobis  gemitibus  inenarra- 
bilibus)  resolvit  dicens:  Aliud  cst  interpellare  vel  orare,  aliud 
adorarc.  Oninis  qui  orat,  rogat;  non  omnis  qui  adorat,  rogat; 
nec  omnis  qui  rogat,  adorat.  Recole  consuetudinem  regum , 
qui  plerumque  adorantur  et  non  roganlur;  aliquando  rogantur 
ct  non  adorantur.  Ac  per  boc  a  Spirilu  sancto  adorari  Patrem 
nullo  modo  demonstrare  poluisti. 

1  De  Fide  orthod.   c.    16.    Eadem    seritentia  habctur  apud 


Basilium ,  de  Spir.  S.  c.  18,  cuius  verba  Damasc.  allegat  loc. 
cit.,  ct  Oral.  1.  dc  imaginibus,  circa  (incm. 

3  Gcn.  18.  2.  —  Glossa  ordinaria  apud  Strabum  et  Ly- 
ranum  hunc  locum  in  sensu  morali  explicat  secundum  Grcgor., 
IX.  Moral.  in  flne.  Alitcr  August.,  qui  Serm.  7.  (alias  6.)  n.  6. 
Abraham  sanctissimam  Trinitatem  adorasse,  cxpresse  docct.  Cfr. 
Ambros.,  I.  de  Fide,  c.  13.  n.  80.  Ita  ct  Glossa  interlinearis 
apud  Lyranum,  ubi  lcgitur:  lta  affectibus  manifestatur  fidcs 
Trinitatis. 


DIST.  IX.  ART.  1.  QUAEST.  II. 


203 


3.  Item,  homo  loqaitur  ad  imaginem  in  suis 
petitionibus ,  ergo  loquitur  ad  imaginem,  sicut  ad 
personam  rationalis  creaturae,  igilur  sic  loquitur  ad 
imaginem  Christi,  sicut  ad  Christum ;  et  sicut  lo- 
quitur,  sic  colit  et  adorat :  ergo  debet  adorare  ima- 
ginem  Christi,  sicut  Christum. 

4.  Item,  eandem  reverentiam  exhibemus  et  exhi- 
bere  debemus  imagini  beatae  Virginis  quam  ipsi 
Virgini,  et  sic  de  aliis  Sanctis :  ergo  et  eadem  reve- 
rentia  exhibenda  est  imagini  Christi ,  sicut  ipsi  Chri- 
sto ;  sed  Christo  exhibetur  cultus  sive  honor  lalriae: 
ergo  debet  exhiberi  imagini  suae. 

Sed  contra  :  1.  Exodi  vigesimo ' ,  in  primo  man- 
opposi-  dato :  Non  facies  tibi   imaginem    neque   sculptam 
similitudinem :  si  ergo   prohibitum    est,   imaginem 
fieri ,  multo  magis  et  adorari. 

2.  Item,  Damascenus,  capilnlo  ile  Imaginibus"- : 
«  Magnae  impietatis  et  insipientiae  est  figurari  quod 
divinitatis  est»:  ergo  maioris  impietatis  est  adorare 

•  iam  figuratum. 

3.  Item ,  melior  est  creatura  vivens  quam  non 
vivens,  quia  similior  est  summae  vitae :  si  ergo 
huiusmodi  imagines  non  sunt  viventes,  minus  snnt 
dignae  honore  quam  talpae  et  vesperliliones.  Si  ergo 
impium  est.  adorare  vespertiliones  et  talpas,   multo 


magis  huiusmodi 


imagines3. 


4.  Item ,  nobilior  et  melior  est  imago  divinitus 
impressa  quam  ab  hominibus  sculpta ;  sed  si  quis 
adoraret  diabolum  vel  hominem  peccatorem,  in  quo 
est  imago  Domini  impressa ,  peccaret :  ergo  multo 
magis  qui  adorat  huiusmodi  imagines  4. 

o.  Ilem,  fortius  fugiendas  est  ritus  idololatriae 
quam  legales  caerimoniae ;  sed  Ecclesia  fugit  ritum 
caerimoniae  legalis,  ne  videatur  iudaizare  :  pari  ergo 
ratione  debet  fagere  ritum  idololatriae,  ne  videatur 
idololatrare.  Ergo  si  cultus  idololatriae  consistebat 
in  veneratione  imaginum  et  picturarum ,  videtur, 
quod  talia  non  sunt  adoranda  \ 

6.  Ilem ,  cum  huiusmodi  imagines  nec  per  no- 
vum  nec  per  velus  Testamenlum  approbentur ,  vi- 
detur,  quod  earum  introductio  fuerit  novitatis  prae- 


sumtio :  si  igitur  talia  sunt   exstirpanda  .    videtur , 
quod  talia  non  sunt  colenda. 

c  o  n  c  l  u  s  i  o. 

Imagini  C/iristi  debet  culCus  latriae  exhiberi. 

Respondeo:  Dicendum,    quod    imaginum  intro-  conciusio  i. 
ductio  in  Ecclesia  non  fuil  absque  rationabili  causa. 
Introductae  enim  fuerunt  propter  triplicem  causam, 
videlicet  propter  simplicium  ruditatem,  propter  af-  TnpiM  .a- 
fectuum  tarditatem  et  propter    memoriae   (ubilila- 
tem.  —  Propter  simplicium  rudilatem  inventae  sunt,  •'rima. 
ut  simplices,  qui  non  possunl  scripturas6  legere,  in 
huiusmodi  sculpturis    et    picturis    tauquam  in  scri- 
pturis  apertius   possint  sacramenta  nostrae  fidei  le- 
gere.  —  Propter  affeclus  tarditatem  similiter  intro-  secooda. 
ductae  sunt,  videlicet  ut  homines,  qui  non  excitan- 
tur  ad  devotionem    in  his  quae  pro  nobis  Chrislus 
gessit,  dum  illa  aure  percipiunt ,  saltem  excilentur, 
dum  eadem  in  figuris  et  picturis  tanquam  praesen- 
tia  oculis  corporeis  cernunt,  PIus  enim  excilatur  af- 
fectus  noster  per  ea  quae  videt,  quam  per  ea  quae 
audit.  Unde  Horatius 7 : 

Segnius  irritant  animos  demissa  per  aurem, 
Quam  quae  sunt  oculis  subiecta  fidelibus,  et  quae 
Ipse  sibi  tradit  spectator. 

Propter  memoriae  labilitalem ,  quia  ea  quae  au-Tenia. 
diuntur  solum,  facilius  traduntur  oblivioni,  quam  ea 
quae  videntur.  Frequenter  enim  verificatur  in  inultis 
illud  quod  consuevit  dici :  verbum  intrat  per  unam 
aurem  et  exit  per  aliam.  Praelerea,  non  semper 
esl  praesto  qui  beneficia  nobis  praestita  ad  memo- 
riam  reducat  per  verba.  Ideo  dispensatione  Dei  fa- 
clum  est,  ut  imagines  fierent  praecipue  in  ecclesiis, 
ut  videntes  eas  recordemur  de  beneficiis  nobis  im- 
pensis  et  Sanctorum  operibas  virtuosis. 

Quoniam  igilur  imago  Christi  introducta  esl  ad 
repraesentandum  eum  qui  pro  nohis  crucifixus  est, 
nec  offert  se  nobis8  pro  se,  sed  pro  illo;  ideo  om- 


1  Vers.  L  Clr.  Lev.   19,  i.  et  Deut.  5,  8. 

5  Libr.  IV.  de  Fide  orlhod.  c.  lf>.  Cfr.  Oratio  I.  de  ima- 
ginibus,  n.  4.  et  7;  II.  n.  5,  nec  non  III.  n.  2. 

3  Obiectio  huic  similis  iam  facta  est  a  Ciaudio,  Taurinen- 
sis  ecclesiae  episc.,  contra  cuius  blasphemias  lonas,  Aurelia- 
nensia  episc.  (f  843),  mandato  Ludovici  Caesaris  Ires  libros 
•  scripsit  de  Cultu  imaginum,  in  quoram  primo  inter  alias  IsUus 
episcopi  proposiUones  etiam  banc  refeliit:  Certe  si  adorandi 
[Sancti]  fuisseni,  vlvi  potius  quam  mortui  adorandi  esse  de- 
buerunl  etc.  Vide  Migne,  Patrol.  laL  tom.  106.  col.  326;  Cfr. 
5.  ^gobard.,  Lugdun.  episc.  (f  sto  vel  841),  de  Imagin.  SancL 
c.  28:  Certe  si  adorandi  tuissent  homines,  vivi  magis  quam 
pictl  etc  (Migne,  Patrol.  lat.  tom.  104.  eol.  -2-2-2).  Cfr.  AugusL, 
Enarrat.  in  i's.  113.  serm.  2.  n.  2.  —  Pro  lionorr  cod  K  fco- 
norari 

*  Hanc  quoque  obiectlonem  Ciaudius  lam  protulil,  ei  qul- 
dem  secundum  lonam   loc.  ciL  iii^  verbis:  Sl  opero  manuum 


Dei  noii  sunt  adoranda  et  colenda  ,  quanto  magis  opera  roa- 
nuum  hominum  adoranda  et  colenda  non  sunl .'  Proreus  nec 
in  honore  eoruin  quorura  similitudines  esse  dicunlur. 

5  Similis  obiectio  occurrit  In  Conc  Nicaen.  II.  acL  <>.  tom.  I. 
Claudius  Taurinensis  loc  ciL  apud  lonam:  Si  imago,  quam 
adoras,  Deus  non  esl ,  nequaquam  veneranda  esi  honore  S 
ctorum,  <|oi  nequaquam  divinos  sibi  arroganl  honores.  —  Pro 
legales  caerimoniae  edd.  cum  nonnullis  codd.  legatts  caerimo- 
imif.  Pro  consistebai  VaL  consistit,  edd.  I,  2  consistat. 

6  VaL  omittii  scripturas.  Cfr.  Damasc,  IV.  de  Fide  orthod. 
c  io.  —  Mox  pro  Propter  affectui  codd.  \  /  bb  Propter 
affectuum. 

7  in  Epist.  .ul  Pisones  m\>'  de  Arle  poeUca,  \.  180.  seqq. 
—  Pro  demissa  In  multls  codd.  legltur  dtmissa,  ln  codd.  v 
liii  immissa.  Deinde  loco  /"■/■  aurem  plurlml  codd.  cum  edd. 
1 .  2  ((iinr.i  tezlum  origin.  ezhibeni  /"■/•  aures. 

1  Cod.  /.  supplel  nintijit  illu. 


204 


SENTENTfARDM  LIB.  III. 


nis  reverentia,  quae  ei  oflfertur,  exhibelur  Cbristo. 

conciusioa  Et  propterea  imagini  Christi  debet  nilins  latriae 
exhiberi.  Et  lwc  esl  quod  dicil  Augustinus  in  libro 
tertio  de  Doctrina  christiana  '  :  «  Qui  veneratur  tale 
signum  (liviniins  institutum,  cuius  vim  significatio- 
nemque  intelligit,  non  hoc  veneratur ,  qnod  videtur 
et  transit,  sed  illud  potins,  quo  talia  cuncta  refe- 
renda  sunt ».  —  Concedendae  sunl  igitur  rationes, 
qnae  hoc  ostendunt. 

1.  2.  Ad  illutl    ergo   qnod  obiicitur  in  contra- 

soiniio  op-  rium ,  quod  prohiliiluin  est,  ne  quis  faciat  sibi  ima- 

nositornm.      .  ,.         ,  ,  .  . ,  . 

^inem ;  dicendum  ,  quod  pro  eo  tempore  pronibi- 
Noiandam.  tum  cst ,  iu  quo  Deus  humanam  natnram  nondum 
assumserat.  Tunc  enim,  cum  Deus  omnino  spiritus 
esset,  infigurabilis  erat;  et  ideo  ipsum  figurare  crat 
error  et  impietas.  Et  pro  illo  tempore  loquitur  Da- 
mascenus ',  cum  dicit,  quod  «  insipientiae  et  im- 
pielatis  est  figurare  quod  divinitatis  est »  ;  verum 
est,  secundnm  quod  divinitatis  est,  quia  est  in- 
circumscriplibilis  et  infigurabilis ;  sed  non  est  sic 
quantum  ad  humanam  naturam.  Unde  subiungit, 
quod  «  Deus  propter  viscera  misericordiae  suae  fa- 
ctus  est  homo  et  cum  hominibus  conversalus  est 3, 
miracula  fecit,  passus  est,  crucifixus  est ;  haec  ad 
memoriam  hominum  scripta  sunt  et  ad  doctrinam 
nostram.  Quia  vero  non  omnes  noscunl  litteras  ne- 
que  lectioni  vacant,  Patres  decreverunt  velut  quos- 
dam  triumphos  imaginihus  describere  ad  velocem 
memoriam  ». 

3.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  creatura  vi- 
vens  nobilior  est  non  vivente ;  dicendum,  quod  ve- 
Noiaufium.  rum  est  de  nobilitate  reali,  sed  non  oportet,quod 
hoc  sit  verum  de  nobilitate  significationis ,  quia  res 
parvi  valoris  rem  nobilem  significare  potest.  Cum 
ergo  adoratur  imago,  non  adoratur  ratione  nobili- 
tatis,  quam  habet  in  se,  sed  ratione  nobililatis  si- 
gnificatae  in  se*.  Et  si  obiiciat ,  quod  lapides  et 
ligna  ducunt  in  Deum  ;  dicendum ,  quod  non  ducunt 


sic  nec  sunl  principaliter  instituta  ad  hoc,  sicut 
imagines  et  picturae. 

h.  Ad  illiiil  qood  obiicitnr  de  imagine  divinitus 
impressa,  iam  patet  responsio:  quia,  cmn  talisho- 

mo  sit  rrcatura  nobilis,  olTert  se  magis  per  modum  N-taodo: 
rei  quam  per  modum  signi;  el  ideo  hooor,  qui  ei 

deferlur,  non  omnino  refertur  ad  primuin  exeinplar, 
sicut  honor,  qui  ilcfcrlur  imagini  pictae  vel  scul- 
ptae.  —  Si  auiein  aliquis  coleret  ipsam  figuram  tan- 
qiiam  rem ,  magis  erraret ,  quam  qui  coleret  crea- 
tiuam  rationalcm.  l'ndc  Augustinus  de  Doctrina  chri- 
sliana  5 :  «  Fateor  ,  altius  esse  demersos  qui  opera 
hominum  pro  Deo  coliint,  quam  qui  opera  Dei  », 
ut  statuam  quam  stellam. 

;3.  Ad  illnd  quod  obiicitur,  quod  illud  videtur 
esse  idololatrare ;  dicendum ,  quod  verum  est ,  si 
adorarentur  ratione  sui,  ita  quod  crederetur,  aliquid 
divinum  ibi  esse ;  nunc  autem  non  est  sic,  immo 
omnino  aliter  mentes  fidelium  venerantur ;  et  ideo 
non  servant  idololatriae  ritum.  Et  si  tu  obiicias , 
quod  sunt  occasio  erroris ;  dicendum ,  quod  elsi  lit-  Notando 
terae  sacrae  fuerunt  et  sunt  usque  in  hodiernum 
diem,  et  etiam  aliae  creaturae  quandoque  occasio 
erroris6;  non  lamen  propter  hoc  sunt  lilterae  de- 
lendae,  et  crealurae  destruendae,  quia  hoc  divini 
iudicii  est,  ut  honis  sint  in  bonum,  malis  auleni  iu 
mala  convertantur.  Sic  et  in  imaginibus  est  intelli- 
gendum. 

6.  Ad  illud  vero  quod  obiicitur,  quod  illud  non 
hahet  auctoritatem  ex  Scripturis:  dicendum,  quod  Noundo 
multa  Apostoli  tradiderunt,  quae  tamen  non  sunt 
scripla.  Unde  Apostolus7  laudabat  eos  qui  tenebant 
suas  traditiones,  et  Ecclesia  servavit  fideliler  quae 
ab  Apostolis  accepit.  Narral  tamen  Damascenus8  duo. N 
quae  sunt  ad  imaginis  confirmationem.  Unum  est. 
quod  «  quaedam  historia  refert.  quod  Dominus  Ab- 
garo  regi,  qui  pictorem  miserat,  imagmem  Dei  si- 
militer  picturare  et  figurare ,  nequeunte  pictore  pro- 


1  Cap.  9.  n.  13,  ubi  textus  origin.  pro  tale  signum  habet 
vtile  signum.  Deinde  pro  cuius  vim  Vat.  cum  edd.  I,  2  snb- 
slituit  eius  vim  et  paulo  inferius  ad  quod  talia  pro  quo  talia. 

2  Loc.  cit.  IS7.  de  Fide  orthod.  c.  16:  «  Atque  hinc  est, 
quod  in  veteri  Testamento  minime  Irilus  erat  imaginum  usus » 
(ed.  Mignc).  Affert  Damasc.  ibid.  eiiam  eandem  lationem  ac 
Bonaventura:  «  Praeterea  quisnam  est,  qui  invisibilis  el  incor- 
porei,  incircumscriptique  ac  figura  vacantis  Dei  simulacrum 
efiingere  queat»?  Testimonium  seq.,  ex  eodcm  cap.  cit.  deli- 
batum,  plenius  ibi  habetur.  —  Nomini  Damascenus  codd. 
A  E  1 N  T  V  bb  praefigunt  etiam.  Proxime  post  testimon.  allatum 
Vat.,  partem  propositionis  seq.  cum  praecedenti  coniungens,  pro 
verum  est  exhibet  quod  verum  est;  in  cod.  A  legitur  verum 
etiam.  Subinde  pro  secundum  quod  divinitatis  est,  quam  le- 
ctionem  ceu  clariorem  ct  congruenliorem  cum  Vat.  retinuimus, 
multi  codd.  secuiidum  quod  divinum  est. 

3  Baruch  3,  38. 
*  Edd.  per  se. 

5  Libr.  III.  c.  7.  n.  I  I  :  Kateor  lamen,  altius  demersos  esse 
qui  opera  hominum  deos  putant,  quam  qui  opera  Dei.  — 
Paulo  superius  pro  ad  primum  exemptar  cod.  Z  ad  ipsum 
exemplar. 


6  Verba  quandaque  occasio  erroris  in  plurimis  codd.  et 
edd.  I  ,  2  non  congrue  desunt.  in  codd.  bb  (K  a  secunda 
manu)  legitur  sic:  fuerunt  et  sunt  [cod.  K  hic  inserit  multis~\ 
erroris  occasio  usque  in  hodiernum  diem,  et  etiam  aliue  crea- 
turae.  Aliquanto  superius  post  crederetur  edd.  addunl  in  eis , 
omisso  dein  ibi.  In  line  solut.  pro  in  imaijinibus  cod.  H  de 
imagimbus. 

7  Epist.  I.  Cor.  2,  2;  II.  Thess.  2,  14.  Cfr.  loan.  20,  30; 
21,  25.  Vide  Damasc,  IV.  de  Hde  orlhod.  c.   10. 

8  Primum  factum  (quod  iam  refert  Evagrius ,  IV.  Hist.  c. 
27.)  prodit  IV.  de  Fide  orthod.  c.  1G.  el  in  Oraiione  1.  de 
imagin.  n.  27.  Cfr.  eiiam  Nicephor.,  II.  Eccles.  hist.  c.  7.  et 
Euseb.,  I.  Hist.  eccles.  c.  13.  Secundum  factum,  quod  memo- 
rant  Theodor.  Leclor,  I.  Excerpt.  ex  eccles.  hist.  n.  I  ,  et  Ni- 
cephor.,  XIV.  eccles.  hist.  c.  2.  et  XV.  c.  U.  [qui  etiam  as- 
serunt,  Lncam  solum  B.  V.  Mariam  coloribus  expressisse]  ,  Da- 
masc.  refert  in  Oralione  adversus  Constantinum  Cobalinum,  n. 
6,  nec  non  in  Epist.  ad  Theophilum  imperatorem,  n.  3.  seq. 
—  ln  leslimonio  Damasceni  hic  allegato  Vat.  ante  pirturare 
omittit  siiniliter,  quod  codd.  exhibent  et  necessario  addendum 
fuit ,  cum  in  textu  Graeco  legatur  rrjv  tou  Kuptou  6[ioioYc.air- 
aai  E(x6va.  Dcinde  pro  ipse  vestimentum  propriae  faciei  dicinae 


DIST.  IX.  ART.  I.  QU.XEST.  III. 


203 


pter  eoruscantes  a  facie  claritates,  ipse  vestimentum 
propriae  faciei  divinae  superimponens .  in  vestimento 
illo  sui  ipsius  imaginem  expressissel,  et  ita  cupienti 
Abgaro  misisset  ».  Et  iterum:  «  Accepimus,  Lucam, 


evangelistam,  depinxisse  Dorninum  et  Matrem  eius  ». 
Et  sic  patet,  qnod  non   sunl   adinvenliones '  in  hu- 
iusmodi  imaginibus,  sed  divinae  traditiones  el  apo-^ 
stolicae  sanctiones. 


SCHOLIOS. 


I.  ln  hac  quaestione  cgregie  defenditur  doctrina  catholica 
dc  cultu  imaginis  Cliristi  et  Sanctorum  contra  lconoclastas  alios- 
que  haereticos,  iam  a  Concilio  Nicaeno  II.  (an.  787),aConc. 
oecumenico  VIII.  (can.  3.)  et  postea  a  Tridentino  (Sess.  25, 
decret.  de  invocatione  et  venerat.  et  reliquiis  Sanctorum  et  sa- 
cris  imaginibus)  reprobatos;  cfr.  etiam  Pius  VI.  contra  Synod. 
Pistoriensem ,  thes.  69-71.  —  Quod  cultus  imaginum  sit  relati- 
vus,  toties  ab  Ecclesia  declaralum  est  a  tempore  Concilii  Ni- 
caeni  II,  quod  dicit:  «  lmaginis  enim  honor  ad  prototypon  trans- 
it;  et  qui  adorat  imaginem  adorat  in  ea  depicti  subsistentiam  ». 
Item  Concilium  Trident.:  «  Non  quod  credatur  inesse  aliqua  in 
eis  divinitas  vel  virtus,  propler  quam  sint  colcndac;  vel  quod 
ab  eis  sit  aliquid  pctendum;  vel  quod  fiducia  in  imaginibus  sit 
figenda,  veluti  olim  fiebat  a  gentibus,  quae  in  idolis  spem  suam 
collocabant;  sed  quoniam  honor,  qui  eis  exhibetur,  refertur  ad 
prutotypa,  quae  illae  repraesentant  »  etc.  —  Quod  autem  in  lie- 
clcsia  occidentali  praedictum  decretum  Nicaeni  acri  reclamalione 


impugnatum  sit,  praesertim  quatuor  « Iibris  Carolinis  »  et  Sy- 
nodo  Francofordiensi  (794);  hoc  ortum  estpraecipue  ex  mala 
interpretatione  Latina  falsaque  intelligentia  huius  decreti  Graece 
conscripli ;  de  quo  videsis  recentiores  auclores.  Contra  iconocla- 
stam  occidentalem ,  qui  fuit  Claudius,  episc.  Taurincnsis  (f  840), 
egregie  scripserunt  episc  Aurelianensis  bnas,  abbas  Tbeodemir 
aliique.  Conlra  impugnatores  Nicaeni  II.  sincerum  cultum  imagi- 
num  defenderunt  Sumnii  Pontiflces  Hadrianus  I.  et  Eugenius  II. 
II.  Alex.  llal..  p.  III.  q.  30.  m.  3.  a.  3.  —  S.  Thom.,  hic  a. 
2.  quaestiunc.  2;  S.  III.  q.  25.  a.  3.  —  D.  Albert.,  hic  a.  i.  quac- 
stiunc.   I.  —  Pelr.  a  Tar.,  hic  q.   I.  a.  2.  quaestiunc.  3.  —  Hi- 


chard.  a  Med.,  hic  a.  2.  q.  2. 


/Egid.  R., 


hic  q.  2.  a.  3.  — 


II.  Solutio  sequentis  ( 3.)  quaest.  nullalenus  potest  is-^e  du- 
bia.  De  ea  cxplicite  tractant :  Alex.  Hal.,  loc.  cit.  a.  2.  %  2. — 
S.  Thom.,  hic  q.  I .  a.  2.  quaestiunc.  3  ;  S.  loc.  cit.  a.  5.  —  Petr. 
a  Tar.,  loc.  cit.  quacsliunc.  2.  —  Richard.  a  Med.,  loc.  cit.  q.  4. 
—  .Egid.  R.,  loc.  cit.  a.  i. 


QUAESTIO  III. 


Utrum  cultus  latriae  Matri  Christi  exhiberi  debeat. 


■pposi- 
llll. 


Terlio  quaeritur.  utrum  cullus  latriae  Matri 
eius  debeat  exbiberi.  Et  quod  sic ,  videtur : 

1.  Per  illud  quod  dicit  Damascenus  in  capitulo 
de  Imaginibus  • :  «  Honor ,  qui  est  ad  ipsam ,  ad  eum 
qui  est  ex  ipsa  incarnatus,  reducitur»:  ergo  si  ho- 
nor  latriae  exhibendus  est  imagini  Christi ,  quia  re- 
fertur  ad  prototypum,  pari  ratione  beatae  Virgini 
honor  latriae  exhibendus  est,  cum  honor  sibi  exhi- 
bilus  ad  Filium  referatur. 

2.  Item,  ex  hoc  quod  Virgo  Maria  eflecta  est 
mater  Dei,  est  eflecta  mater  omnium  creaturarum  s : 
ergo  Filius  communical  Matri  dominium  maiestatis: 
ergo  cum  lalria  sit  cultus  maiestati  debitus,  pari  ra- 
tione  communicat  ei  latriae  cultum. 

3.  ltem ,  caro  Christi  consimilis  fuit  naturae  et 
consubstantialis  carni  Virginis ;  sed  Christus  secun- 
dum  humanam  naturam  adorajidus  est  adoratione 
latriae  4 :  ergo  pari  ralione  humana  nalura  in  Virgine, 
eius  matre. 


4.  Item ,  Filius  Dei  exhibuit  reverenliam  et  ho- 
norem  ipsi  Virgini,  sicut  suae  inalri:  ergo  si  subie- 
cit  se,  vult  per  consequens,  quod  unusquisque  eidem 
subiiciatur,  et  quod  honor,  qui  sibi  impenditur,  ei 
impendatur :  si  ergo  huiusmodi  est  latria ,  vide- 
tur  etc. 

Sed  contra:  1.  Virgo  beata  adoral  Filium  suumFondimema. 
adoratione  latriae;  sed  unius  et  eiusdem  secundum 
eandem  naturam   non  est  adorare  et  adorari* :  si 
ergo  in  beata  Virgine  est  una  tantuin  natura,  vide- 
tur,  quod  ipsa  non  sit  latria  adoranda. 

2.  Item,  beata  Virgo  est  pura  creatura:  ergo 
non  dcbetur  ei  honor,  nisi  qui  est  inter  terminos 
crealurae ;  sed  iste  est  honor  duliac ,  non  latriae: 
ergo  etc. 

3.  Item,  honor  latriae  redditur  Deo  ratione 
summae  maiestatis ;  sed  hanc  non  est  reperire  io 
Virgine :  ergo  non  videlur,  quod  sit  cultu  latriae 
adoranda. 


luperimponens  (in  textu  Graeco:  auTo?  i[AaTiov  to>  oixihp  rcpo- 
au>-o>  To)  6t(ai  xat  CwojtoitT)  ixiOrfc)  codil.  ei  edd.,  constructione 
proposltionis  perperam  In  aliam  a  leitu  Graeco  discrepantem  mu- 
tota,  ipso  vestimentum  propriae  faciei  diuinae  superimponente. 
Demum  pro  expressisset  si  Ua  cupienti  Abgaro  misissei 

-£aa;aTO...  xat  outojc;  a^iaTEtXe  touto  roOoQVTI  Vi$  Auyaptp)  codd. 

et  edd.  pariter  i»ei ■peram,  quia  conlra  teztum  Graecuin  ei 
constructionem  proposit.,  sxpressisss  [multl  codd.  abstersisse, 

OOdd.   II  V  Z  aa    <ilislni,rtssc\  rl    iln    iii/itnili     AbgOTO   inisisse. 

Loco  Damasceni  multl  codd  bic  erronee  alleganl  Augustinum, 


1  Vod  admventiones  edd.  praemltiunl  novae. 

2  Lib.  IV.  de  Flde  orthod.  c.  ii>.  —  Mox  pro  imagini 
Cluisti  endd.  (■  II  K    iiiiiii/uiiliiis  Chrisli. 

3  Damasc,  IV.  de  Flde  orthod.  c  li:  Profecto  vere  el 
proprte  Del  Genltrix  esl  el  Domina,  omnlbusque  creatla  Impe- 
ral  quae  ancilla  materque  simiil  ezstitil  Creatoris. 

*  ii  ostensum  esl  nipra  q.  I. 

5  Boelh.  IV.  in  Praedlcam.  Vrisioi.  c.  ds  Oppositis:  Sunl 
enini  opposita  quae  In  eodem,  secundum  Idera  ,  In  eodem  ienv 
pore,  circa  iin.iiu  eandemque  rem  simul  esse  non  possunL 


20G 


SENTENTIARUM  U\i.  III. 


k.  Item,qui  adorat  aliquem  cultu  latriae  con- 
fttelur,  ipsum  esse  Deum  :  ergo  qui  adorat  Virginem 

cultu  latriae  confitelur,  ipsam  esse  deain  ' :  ergo 
si  hoc  est  impielatis  maximae,  videlur,  quod  etc. 

CONCLUSIO. 

Virgini  Mariae  non  est  exhibendus  cultus 
lalriae ,  sed  hyperduHae. 

Respondeo:  Dicendum,   quod  beatissima  Virgo 

conciusio  i.  Maria  pura  creatura  est ;  et  ideo  ad  honorem  et 
cultuin  latriae  non  ascendit.  Sed  quoniam  excellen- 
tissimum  nomen  habet,  ita  quod  excellentius  purae 

conciusio  2.  creaturae  convenire  non  potest ;  ideo  non  lantum 
debetur  ei  honor  duliae ,  sed  hyperduliae.  Hoc  au- 
tem  nomen  est,  quod  Virgo  existens,  Dei  Maler  est, 

Notandum.  quod  quidem  tantae  dignitatis  est,  quod  non  solum 
viatores,  sed  etiam  comprehensores,  non  solum  ho- 
mines,  verum  etiam  Angeli  eam!  revereanlur  qua- 
dam  praerogativa  speciali.  Ex  hoc  enim,  quod  Ma- 
ler  Dei  est,  praelata  esl  ceteris  creaturis,  et  eam 
prae  ceteris  decens  est  honorari  et  venerari.  Hic  au- 
tem  honor  consuevit  a  magistris  hyperdulia  vocari. 
Et  accipitur  verbum  illud  de  Giossa  super  primi 
Regum  octavum  3 ,  ubi  dicilur  dulia  maior  et  dulia 
minor.  —  Concedendae  sunt  igitur  rationes,  quod 
Virgini  Mariae  non  sit  exhibendus  cullus  latriae. 
1.  Ad  illud  vero  quod  primo  obiicitur  in  con- 

soiatio  oP-  trarium ,  quod  honor  Matris  refertur  ad  Filium  ;  di- 

cendum,  quod  referri  honorem  ad  aliquem  est  du- 

Distinctio  pliciter  :  aut  sicut  ad  subiectum,  aut  sicut  ad  finem. 

notanda. 

Honor  autem,  qui  exhibetur  Matri,  refertur  ad  Fi- 
lium  sicut  ad  fuiem ;  honor  autem .  quo  adoramus 
imaginem  Christi ,  refertur  ad  ipsum  sicut  ad  sub- 
iectum.   Unde  qui    adorat  Christi   imaginem  Chri- 


stum  adoral,  non  imaginem ;  qui  vero  adorat  Chri- 
sti  Matrein  adorat  Cliristum  et  Malrem  suam  '. 

2.  \d  illud  quod  obiicitur,  quod  communicat 
Matri  dommiiim  maiestalis;  dicenduin,  quod  est  do-  r>opiei 

...  j         •     ■  •  •  minioi 

iiimium  praesidenttae  et  domimum  maiestatis  et 
omnipotentiae.  Cum  ergo  dicitur,  quod  Filius  com- 
municat  Matri  dominiuin ;  intelligitur  de  dominio 
praesidenliae ;  cum  vero  subiungilur,  quod  dominio 
redditur  cultus  lalriae ;  intelligitur  de  dominio  ma- 
iestalis  et  omnipolentiae.  Et  hoc  quidem  Dominus 
nulli  communicat  purae  creaturae. 

3.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  eiusdem  na- 
turae  et  consimilis  esl  caro  Virginis  cum  carne  Verbi ; 
dicendum,  quod  caro  Verbi  non  adoratur  adoratione 
latriae ,  in  quantum  est  caro  humana ,  sed  in  quan- 
tum  est  caro  assumta  \  Licet  autem  caro  Virginis  >fota» 
conformis  sit  carni  Verbi  quanlum  ad  conformitatem 
naturae ,  non  tamen  conformis  est  quantum  ad  gra- 
tiam  unionis.  Et  ideo  in  processu  illo  est  paralo- 
gismus  accidentis ,  quia  secundum  aliam  et  aliam 
comparationem    communicat  cum  Virgine,  et  debe- 

tur  sibi  adoratio  latriae. 

4.  Ad  illud  quod  obiicitur ,  quod  Chrislus  ho- 
noravit  Matrem  suam ;  dicendum,  quod  verum  est: 
sed  Christus  non  adoravit  eam  adoratione  latriae , 
sed  hyperduliae  —  non  enim  adoravit  eam  ut  deam, 
sed  ut  filius  matrem  suam  —  ideo  bene  sequitur , 
quod   Christus   vere  Matrem  suam   docet 6   adorare 

et  venerari  sicut  decet  Matrem  Dei.  Sed  ex  hoc  non  Noun 
sequitur,  quod  velil,  illum  honorem  Matri  exhi- 
beri,  quem  vult  exhiberi  sibi,  pro  eo  quod  ita  est 
mater ,  quod  ancilla  ;  et  persona  Matris  in  infinilum 
inferior  est  persona  Filii.  Ideo  etsi  multum  debeat 
adorari  et  amari,  in  infinitum  tamen  minus  debet 
adorari  et  amari,  secundum  legem  iuslitiae  et  rectum 
ordinem,  quam  Filius  eius,  qui  est  Rex  regum  et 
Dominus  dominantium  \ 


1  U(  ex  Epiph.,  III.  adversus  Haeres.  haeres.  78.  c.  23.  et 
haeres.  79.  novimus,  in  Arabiam  per  mulieres,  quae  e  Thracia 
venerant,  secta  introducta  fuit,  cuius  sectatores  Mariam  deam 
profltebantur  eique  sacrificandum  esse  tcnebant.  Nuncupata  fuit 
haec  secta  Collyridianorum ,  eo  quod  qui  illam  sequebantur 
collyridem  i.  e.  tortam  panis  iu  honorem  B.  M.  V.  offerebant. 
Cfr.  Damasc,  de  Haeres.  n.  79,  et  Homil.  2.  in  Dormilion.  B. 
M.  V.  n.  IS. 

2  I ii  codd.  deest  eam;  posset  etiam  suppleri  illud  (nomen). 

3  Neque  Strabus  neque  Lyranus  in  loc.  cit.  Glossam  affert, 
quae  a  Bonav.  hic  respicitur;  insinualur  autem  duliae  divisio 
in  maioi-em  et  minorem  in  Glossa,  quam  supra  pag.  200,  nota  i. 
allegavimus.  Sed  Alanus  ab  lnsulis  in  Distinetion.  dictionum 
Lheologic.  (sub  verbo  duUae)  duliam  triplicker  distinguit:  in 
posiUvam,  quae  maioribus,  ut  episcopis,  debetur;  in  mediam 


vel  comparativam ,  quae  debetur  naturae  angelicae;  et  in  maxi- 
mam  vel  superlativam ,  quae  debetur  humanae  Christi  naturae. 
Sed  vide  quae  de  hoc  docenlur  hic  q.   I. 

4  Pro  snam  cod.  K  eius. 

5  Cfr.  supra  q.  I.  De  fallacia  accidentis  cfr.  supra  pag.  179, 
nota  !.  —  In  inilio  solut.  multi  codd.  omittunt  et  ante  con- 
similis,  et  in  eius  Sne  ahte  debetur  edd.  cum  nonnullis  codd. 
repeiunt  secundum  aliam. 

6  Pro  docet,  quod  e  cod.  bb  restituimus ,  librarii  in  ce- 
leris  codd.  scripserunt  decet,  exceplo  cod.  aa,  qui  (a  secunda 
manu  correct.j  exhibet  docuit ;  edd.  perperam  substituerunl 
debet.  Subinde  pro  Sed  ex  hoc  codd.  G I  K  N  T  V  X  et  ex  hoc. 

7  Epist.  1.  Tim.  6,  lo.  et  Apoc.  19,  16.  —  Paulo  supe- 
rius  cod.  K  bis  honorari  pro  adorari.  —  Vide  scholion  ad 
praecedentem  quaest. 


DIST.  IX.  ART.  I.  QUAEST.  IV. 


207 


QUAESTIO  IV. 
Vtrum  cultus  latriae  cruci  Chrisli  exhibendus  sit. 


Quarto  quaeritur ,  utrum  cultus  latriae  sit  exhi- 
bendus  cruci  Christi.  Et  quod  sic,  videtur. 

1.  Sic  adoramus  crucem,  sicut  oramus;  sed  cru- 

menucem  exoranius  illa  exoratione,  quae  facienda  est  ei 

soli ,  qui  adorandus  est  cultu  latriae :  ergo  adoranda 

est  adoratione  latriae.  Maior  manifesta  est ;  minor 

probatur  per  illud  quod  cantal  Ecclesia ' : 

0  crux  avc,  spes  unica, 
Hoc  passionis  tcmpore, 
Auge  piis  iuslitiam, 
Reisque  dona  veniam. 


Sed  augere  iustiliam  et  dare  veniam  est  solius  Dei : 
ergo  etc. 

2.  Item,  sic  adoramus,  sicut  alloquimur;  sed 
alloquimur  crucem  quasi  intelligentem  ;  hoc  non  est 
ratione  sui,  cum  sit  lignum  purum:  ergo  hoc  est 
ratione  Crucifixi  in  ea.  Sed  Crucifixum  adoramus 
adoratione  latriae2 :  ergo  et  ipsam  crucem. 

3.  Ilem,  sic  adoramus  crucem,  sicut  reliquias 
Christi ;  sed  reliquiae  eodem  honore  honorandae 
sunt,  quo  honoratur  ille  cuius  sunt  reliquiae :  si 
ergo  Christus  est  adorandus  adoratione  latriae,  vi- 
detur  simililer,  quod  crux  Christi  debeat  adorari. 

4.  Item,  efficacius  ducit  nos  ipsa  vera  crux 
Christi  in  Christum ,  quam  aliqua  eius  imago ;  sed 
imago  Christi,  eo  quod  ducit  in  Christum,  adoratur 
eadem  adoratione  cum  ipso,  videlicet  latria  3:ergo 
eadem  ratione  et  nobilissima  eius  crux. 

Sed  contra:  1.  Crux  Christi  est  pura  creatura, 
non  unita  Verbo :  ergo  si  latria  non  debetur  nisi 
soli  Deo  per  se,  et  naturae  assumlae  ratione  per- 
sonae;  videtur,  quod  exhibere  cultum  latriae  ipsi 
cruci  sit  idololatrare. 

2.  Item,  Mater  Christi  plus  Christo  approximat 
quam  crux  eius,  et  melior  et  nobilior  est  creatura ; 
sed  Virgo  Mater  non  est  adoranda  latria  * :  ergo 
nec  ipsa  vera  crux. 

3.  Item ,  si  crux  Christi  adoranda  est  latria , 
quia  fuit  leclulus  eius :  igitur  cuin  caelum  sit  eius 
sedes,  et  terra  scabellum  pedum  eius,  ul  dicit  Pro- 
phela 5 ,  ergo   sunt   adoranda    lalria.    Sed    hoc  est 


)posi' 
u. 


nefarium  et  impium :  ergo  videtur,  quod  cruci  eius 
cultus  lalriae  non  sit  exhibendus. 

4.  Item,  crux  Christi  nihil  meruit,  nihil  deme- 
ruit,  et  non  magis  sentit  laudem  quam  vituperium, 
cum  sit  res  insensibilis:  ergo  si  honor  debet  exhi- 
beri  solummodo  rei  dignae  laude 6,  et  revercntia 
rei,  etiam  quae  discernit  inter  honorem  et  contume- 
liam ;  videlur,  quod  ei  nulla  reverentia  sit  exhi- 
benda. 

Item .  quaeritur ,  qualiter  sit  adoranda  et  vene-  °^aest- in* 
randa. 

c  o  n  c  l  u  s  i  o. 

Quaelibet  crux  ratione  Crucifixi  latria  est  ado- 
randa  ;  sed  ipsi  vero  ligno  crucis ,  in  quo 
Christus  pependit,  ut  instrumenlo  nostrae  sa- 
luds  etiam  honor  veneralionis  exhibendus  est. 

Respondeo:  Dicendum  ad  praediclorum  intel- 
ligentiam7,  quod  hic  est  multiplex  modus  dicendi. 
—  Quidam  enim  dicere  voluerunt,  quod  ipsi  cruci  °iiinii»  l- 
debetur  honor,  qui  dicitur  kyperdulia.  Et  ratio  hu- 
ius  est,  quia  ipsa  crux  fuit  instrumentum  totius  re- 
demptionis  humanae ;  in  ipsa  enim  salus  et  redem- 
ptio  tolius  humani  generis  est  facta ;  et  ideo  omnes 
homines  debent  ei  esse  subiecti  subiectione  notabili 
et  speciali.  Et  propterea  dicunt,  debere  adorari  eam 
excellentiori  adoratione,  quam  sit  dulia,  quae  de- 
betur  rationali  creaturae.  Quia  lamen  crux  ista  nec 
est  Deus  nec  ipsi  divinitali  aliquid  unitum ;  ideo 
non  est  ei  cullus  latriae  exhibendus.  Propter  hoc 
tenet  medium  inter  latriam  et  duHam  adoratio  cru- 
cis,  ut  dicatur  hyperdulia*. 

Sed  quoniam  adoratio  sicut  aUoculio  videtur 
esse  solummodo  mter  res  ralionis  capaces  —  ado- 
ratio  enim  quaedam  oralio  esl  ad  aliquid  ordinata; 
unde  adorare  est  ad  aliquid  orare  —  crux  autem 
Christi  omnino  caret  ratione:  ideo  alii  dixerunt,  eam  <>r 
non  esse  adorandam,  nisi  in  quanlum  in  ea  adora- 
tur  Christus,  nec  aliqua  est  ei  honoris  reverentia 
exhibenda  nisi    ratione  Grucifixi,  sicut  nec  imagini 


1  In  dominica  Passionis  Bd  Vesp.  —  l>''  hymno  Vexilla 
Regis,  cuius  sunl  Blrophae  allatae,  quique  tribuitur  Venantio 
Fortunato,  cfr.  Martene ,  III.  de  antiq.  Eccles.  ritibus.  pag.  237. 
—  In  maiori  pro  oramus  codd.  i  L  aa  cc  et  edd.  exoramus. 

2  C.ii.  supra  q.  I.  —  In  iniiio  arg.  pro  licut  alloquimur 
edd.  perperam  sic  alloquimur. 

1  Vide  supra  (|.  2.  —  in  maiori  posi  vera  crux  edd.  omlt- 
tunt  Cltristi  in  Christum;  codd.  K  Qlt  U  (aa  a  secunda  manu) 
omiiiuni  dumtaxat  in  Ckristum,  multl  alil  codd.  Christi  lan- 
tum;  nostram  lectionem  ezbibenl  <<h\<\.  M  0 ,  qul  etiam  pro> 
xlmo  ante  i>i>si  ipsa  vera  subiungunl  *■/  beata. 


*  Cfr.  q.  praeced.  —  Subinde  edd.  omittunl  vera. 

5  Psalm.  98,  5;  Isai.  66,  I.  Cfr.  Act.  7,  19. 

6  Cfr.   UiMoi.,  I.  Rhetor.  c  18.  el  l.  Ethic.  c,  IS. 

7  C.odd.   F  .\   sii|)|ilcm  csl  uutiiiuliim. 

8  Bdd.  banc  proposiL  cum  praecedentl  conluoctam  slc  red- 
dunt:  Qula  cum  crux  Ckristi  nec  stt  \)>u<...  latriae exhibendus 
rt  propter  hoc  quod  tenet...  Bdoratio  cruds  tliriiur  hyperdulk. 
—  Paulo  Inferius  pro  ordiMia,  quam  lectionem  restauravimus 
Bde  codd.  BCD  (N  a  secunda  manu),  alli  codd.  nec  non  edd. 
perperam  ordmatum  Moi  pro  '"/  attquid  orart  edd.  cum  all- 

(|ii(it  COdd.  "'/  nlttiil  iniirr. 


208 


SENTENTIARUM  LIH.  III. 


Xon   proba- 
tur. 


Distinguitur 
lignum  cru- 
cis  ab  aliia 
crucibus. 


Xotandum. 


Honor  exhi- 
betur  dupli- 
citer. 


Conclusio  1. 


Conclusio  2. 


Conclusio  3. 


nisi  ralione  imaginati.  Et  ideo  dixerunt,  quod  cruci 
Clirisli  est  cullns  latriae  exhibendas  et  nullus  alius, 
nec  duliae  nec  hyperduliae.  Kem  enim  insensibilem 
stultum  est  honorare,  ciun  pro  indifferenti  babeat 
honorem  et  vituperium.  Et  hoc  nituntur  confirmare 
per  Damascenum,  in  capitulo  de  sanetis  Imaginibus ', 
ubi  dicil ,  quod  non  crucem  adoramus,  sed  typum, 
id  est  Bgurationem.  Et  sic  non  videlur,  quod  crux 
adoretur,  in  quantum  est  res  aliqua,  sed  in  qu.m- 
tum  est  signum.  —  Verumtamen  si  consideremus 
verba  Damasceni  in  capilulo  de  Cruce*,  videtur , 
quod  non  solummodo  cruci  Christi,  prout  est  si- 
gnum,  sive  in  quantum  lypus  est,  sed  etiam  ra- 
tione  materiae  exhibcnda  sit  reverentia,  quia  non 
solum  est  veneranda  figura,  sed  etiam  verum  li- 
gnum  crucis,  in  quo  Dominus  pependit.  In  aliis  vero 
crucibus  veneranda  est  solum  figura,  non  materia. 
Ait  enim  sic :  « Ipsum  quidem  pretiosum  lignum 
crucis  venerabile,  in  quo  se  ipsum  pro  nobis  Chri- 
stus  obtulit,  ut  sanctificatum  tactu  corporis  et  san- 
guinis  decenler  est  adoraodum».  Et  post:  «  Si  au- 
tem  ex  alia  materia  facta  est,  non  materiam  ado- 
ramus ,  absit ;  sed  typum.  Unde  et  si  aurum  et  pre- 
tiosi  lapides  fuerint,  post  typi  dissolutionem  non 
sunt  adoranda».  Ex  quo  colligitur,  quod  aliqua  ipsi 
cruci  sit  reverentia  exhibenda,  excepta  adoratione 
latriae.  Kt  huius  signum  est,  quia  Kcclesia  solem- 
nizat  in  crucis  inventione  et  exaltatione  3  sicut  in  fe- 
stivitatibus  Sanctorum.  Et  ideo  neuter  praedictorum 
modorum  videtur  omnino  suffieiens. 

Propterea4  intelligendum  est,  quod  duplici  modo 
exhibetur  alicui  honor :  aliquando  in  obsequium  re- 
verentiae,  et  iste  est  honor  venerationis ;  aliquando 
in  testimonium  virtutis  et  famulatum  complacen- 
tiae,  et  iste  est  honor  adorationis.  Uterque  autem 
honor  5  islorum  offertur  ipsi  cruci.  Nam  crucem  ado- 
ramus  et  crucem  veneramur ;  sed  in  hoc  est  dif- 
ferentia,  quod  honor  venerationis  exhibetur  ipsi 
cruci  tanquam  instrumento  nostrae  salutis.  Unde  si- 
cut  exhibemus  reverentiam  Sacramentis,  quia  est  in 
eis  aliquo  modo  nostrae  salutis  causalitas ;  sic  cruci 
Christi  et  clavis  eius  aliqua  reverentia  est  exhiben- 
da ;  et  respectu  istius  honoris  habet  crux  in  se  ali- 
quid,  propter  quod  debet  honorari.  —  Honor  autem 
adorationis  offertnr  ipsi  cruci  Christi  ratione  Cru- 
cifixi  —  nemo  enim  intendit  ei  placere,  vel  ali- 
quid  impetrare   ab   ea ,  sed    ei    qui    in    ea   affixus 


iuit,  et  sic  non  debetur  ei  nisi  adoratio  latriae.  —  Sic    conci« 

"6ri6rili 

igitnr9  cruci  Christi  duplex  honor  debetur,  et  unus  e 
(juidem  est  latria,  alius  vero  non  debet  dici  nec 
latria  nec  dulia,  quia  non  est  species  adoralionis, 
sed  vocari  potest  honor  venerationis.  —  Conceden- 
dum  est  igitur ,  quod  crux  Christi  est  adoranda 
lalria. 

1.  Ad  illud  ergo  quod  obiicitur,  quod  crux 
Christi  est  pura  creatura ;  dicendum ,  quod  crux 
non  adoratur  ut  res ,  sed  ul  signum  rememorali- 
vum,  ducens  in  Crucifixum,  sicut  et  imago  perdu- 
cens  ad  imaginatnm. 

2.  Ad  illud   quod   obiicitur,  quod    Mater  Chri-  Notancu 
sti  plus  appropinquat  etc. ;   dicendum,   quod  Matri 
Cliristi  debetur  adoratio  propria,  cum  ipsa  sit  rationis 
capax :  unde  Virgmem  alloquimur,  cum  adoramus 

et  eius  benevolentiam  caplamus  7  el  desideramus ; 
non  sic  est  de  cruce.  Cum  enim  adoramus,  placere 
intendimus  Crucifixo,  non  eius  signo. 

3.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  caelum  est  se- 
des8,  et  terra  scabellum;  dicendum,  quod  non  esl 
simile,  quia  caelum  el  terra  ducunt  in  Deum  se- 
cundum  generalem  modum,  quo  creatura  ducit  in 
Creatorem ;  non  sic  autem  est  de  cruce,  immo  est 
quoddam  specialissimum  memoriale  Crucifixi. 

k.  Ad   illud  quod   ultimo  obiicitur.  quod  crux  Dcpiei 

et  hooo 

nihil  meruit  et  nihil  sentil ;  dicendum ,  quod  sieut 
duplex  est  laus ,  sic  duplex  est  honor.  Aliquid  enim 
laudatur  propter  excellentiam  suae  nalurae ,  sicut 
res  pulcra  et  bona  per  propriam  naturam  9.  Aliquid 
laudatur  propler  virtutis  strenuitatem ;  et  haec  qui- 
dem  laus  respicit  merita,  prima  vero  non.  —  Sic  et  Quaesu 

•  ...  •  •  cidens 

duplex  est  honor.  Quidam  exhibetur  m  testimomum  ^. 
virtutis ;  et  iste  non  est  exhibendus  cruci  nisi  ra- 
tione  Crucifixi,  cuius  quidem  virtus  et  intelligentia 
et  excellenlia  est  super  omnia.  Alius  est  honor.  qui 
exhibetur  in  signum  alicuius  nobilitalis  et  excellen- 
tiae ;  et  hoc  modo  honor  non  exigit  merita  nec  re- 
quirit  virtulem  in  honorato,  vel  cognitionem  .  sed 
aliquam  rationem  dignitatis,  ob  quam  debeat  sibi 
reverentia  exhiberi ;  et  hoc  modo  quadam  nobilitate 10 
Deus  lignum  crucis  nobilitavit,  dum  in  ea  pependit 
et  genus  humanum  liberavit.  Et  ideo  crucem  lauda- 
mus  et  veneramur  ex  ista  nobilitale ;  et  multiplices 
eius  laudes  decantat  Ecclesia ;  et  per  praesentiam 
illius  sacratissimi  ligni  multa  impensa  sunt  fidelibus 
beneficia  et  miracula.  —  Et  sic  patent  obiecla. 


1  Libr.  IV.  de  Fide  orthod.  c.  16:  Nec  cvangclici  codicis 
nec  crucis  materiam  adoramus,  veium  id  quod  per  haec  ex- 
primitur  (IxTujwb[».aTi).  Quid  enim  alioqui  discriminis  est  inler 
illam  crucem,  quae  Dominum  non  exprimit  et  illam,  quae  eum 
repraesentat?  fed.  Migne). 

1  Libr.  IV.  de  Fide  orthod.  c.  II.  —  Paulo  inferius  in  se- 
cundo  illo  cit.  loco  edd.  pro  non  materkun  adoramus  falso 
substituerunt  ideo  maleriam  adoramus.  Deinde  ibid.  post  sed 
typum  textus  origin.  plura  exhibet,  quae  Bonav.  omittit. 


3  Diebns  3  .Maii  et  14  Sept. 

*  Multi  codd.  Praeterea .  cod.  A  Propler  hoc. 

5  Codd.  L  N  0  bb  honorum.  Proxime  ante  pro  autem  cod. 
eitim. 

6  Ita  Codd.  P  Q  Z  ;  in  aliis  non  congrue  enim. 

7  Codd.  M  0  cupimus. 

8  Edd.  et  nonnulli  codd.  supplent  Dei. 

9  Fdd.  hic  repetunt  lnudalur. 

10  Fdd.  cum  nonnullis  codd.  minus  bene  nobilitatione. 


DIST.  IX.  ART.  I.  QUAEST.  V. 


209 


SCH0LI0N. 


I.  Opinio  I.  hic  relata  defenditur  ab  llenrico  Gand.  (Quodl. 
10.  q.  6.)  et  nonnullis  aliis  posterioribus  theologis,  et  genera- 
tim  docetur,  quod  imagines  non  debeamus  venerari  eodem  cul- 
tu,  licet  relativo,  sicut  prototypa.  Sed  hanc  opinionem  plurimi 
cum  S.  Bonav.  et  Thoma  non  approbant.  Communiter  etiam 
distinguitur  in  genere  crux ,  quatenus  consideratur  ut  signum , 
sive  imago  Crucifixi,  et  ut  res  quaedam.  Primo  modo  eadem 
latria  adoratur  quaelibet  crux  cum  ipso  Crucifixo,  ad  quem 
adoratio  refertur.  Secundo  modo  iterum  communiter  distingui- 
tur  ipsa  crux ,  quam  morte  sua  Christus  consecravit,  a  vulga- 
ribus  crucibus.  Quoad  veram  Christi  crucem  in  se  consideratam 
est  opinionum  differentia  triplex,  quarum  prima  est  opinio  hic 
secundo  loco  relata  et  iure  reprobata ;  secunda  est  ei  opposita, 


quae  perfectam  latriam  verae  cruci  vindicare  vult;  tertia  est  me- 
dia,  quam  hic  sustinet  S.  Bonaventura,  et  cui  consentit  S.  Thom. 
in  Commentario  (hic  a.  2.  quaestiunc.  L),  nisi  quod  ibi  hunc 
cultum  nominet  hyperduliam.  Sed  idem  in  Sum.  (III.  q.  25.  a. 
4.)  aliis  verbis  utitur:  «  Unde  utroque  modo  adoratur  eadem 
adoratione  cumChristo,  scilicet  adoratione  latriae  ».  Hinc  disci- 
puli  S.  Thomae  in  interpretatione  verae  eius  sententiae  non 
consentiunt,  dum  alii1,  ut  Gotti  et  Suarez,  eum  favere  volunt 
tertiae  opinioni,  alii  vero  secundae. 

II.  Alex.  Hal.,  S.  p.  III.  q.  30.  m.  3.  a.  3.  —  Scot.,  Report. 
I.  Sent  d.  16.  q.  unica,  ad  probationem.  —  Petr.  a  Tar.,  bic 
q.  I.  a.  2.  quaesliunc.  3.  —  Kichard.  a  Med.,  hic  a.  2.  q.  3. — 
.Egid.  R.,  hic  q.  2.  a.  3. 


QUAESTIO  V. 
Utrum  latria  exhibenda  sit  membris  Christi. 


i  pposi- 
m. 


Quinto  quaeritur,  utrum  latria  exhibenda  sit 
membris  Chrisli.  Et  quod  sic,  videtur: 

1.  Primo  auctoritate  et  exemplo  ipsius  Abrahae, 
qui,  in  Genesis  decimo  oclavo1,  tres  viros  vidit  et 
unum  adoravit,  et  Augustinus  exponit,  quod  viri  illi 
Angeli  fuerunt ;  sed  tamen  in  illis  adoravit  Deum  et 
obtulit  eis  adorationem  latriae :  ergo  si  Deus  habitat 
in  membris  Christi,  videtur,  quod  eis  cultus  latriae 
debeat  exhiberi. 

2.  Item,  in  Apocalypsi2  dicitur,  quod  loannes 
cecidit  in  faciem  suam,  ut  adoraret  Angelum,  et  ibi 
dicitur,  quod  Angelus  non  permisit ;  aut  ergo  Ioan- 
nes  adorare  voluit  adoratione  lalriae ,  aut  duliae. 
Si  latriae:  ergo  cum  Ioannes  recte  fecerit  nec  re- 
prehendatur  tanquam  idololatra,  adoralio  latriae 
potest  exhiberi  rationali  creaturae :  ergo  si  paris  di- 
gnilatis  sunt  Angeli  et  membra  Christi,  videtur , 
quod  membris  Christi  exhibendus  sit  cultus  latriae. 
Si  dicas ,  quod  loannes  voluit  adorare  adoratione 
duliae ;  contra :  dulia  debetur  Angelis  bonis :  ergo 
male  faciebat  Angelus,  quod3  prohibebat  ab  adora- 
tione,  quam  debebat ;  quodsi  Angeli  nunquam  male 
farinnt,  reslat,  quod  praecedens  membrum  estverum. 

3.  Item ,  Deus  adorandus  est  adoratione  latriae 
in  templo  sancto  suo,  secundum  quod  dicit  Psal- 
mus  4 :  Introibo  in  domum  tuam  et  adorabo  etc. ; 
sed  quodlibet  membram  Christi  est  templum  Spiritus 
sancti ,  secundum  quod  dicitur  primae  ad  Corinthios 
tertio:  ergo  quodlibet  Christi  membrum  adorandiun 
est  adoratione  latriae. 


k.  Item ,  corpus  Christi  verum  refertur  ad  cor- 
pus  Christi  mysticum  tanquam  signum  ad  signatum: 
ergo  si  signatum  sil  nobilius  signo,  corpus  Christi 
mysticum  est  magis  vel  aeque  nobile  quam  cor[ms 
Chrisli  verum ;  sed  verum  corpus  Christi  adoratur 
latria*:  ergo  et  corpus  Chrisli  mysticum. 

o.  Item,  eadem  adoratione  adoratur  caput  re- 
gis,  et  alia  membra ;  sed  Christus  est  caput  Eccl  v 
siae  6  et  adoratur  adoratione,  quae  est  latria:  ergo 
et  alia  eius  membra. 

6.  Item ,  quodlibet  membrum  Christi  est  imago 
Christi,  nec  imago  tantum,  sed  etiam  imago  assimi- 
lata  per  gratiam ;  sed  «  honor  imaginis,  sicut  vult 
Damascenus7,  refertur  ad  prototypum  » :  ergo  si 
prototypum  adoratur  adoratione  latriae,  videtur 
quod  et  membra  Chnsti ,  in  quibus  est  reperire  ima 
ginem  naturae  et  similitudinem  gratiae. 

Sed  contra  :  1.  Non  sumus  membra  Christi  nisi iundamenia. 
quantum  ad  humanitatem :  ergo  si  lalrta  est  cultus 
Deo  debitus8,  videtur,  quod  latria  membris  Christi 
non  communicetur. 

2.  Item ,  membra  Christi  ad  invicem  habent  so- 
cietatem  9 ;  sed  adoratio  latriae  ponit  liabiliidinein 
et  graduin  dominii  et  servitutis  inter  adorantem  ei 
adoratum :  ergo  non  videtur,  quod  unum  membrom 
debeat  alteri  cultiim  latriae. 

3.  Itcm,  non  est  eadem  adoratione  et  honore 
venerandus  dominus  et  servus;  sed  membra  Christi 
sunt  subiecta  servituti  Christi  et  Dei10:  ergo  adora- 
tione  latriae  non  debent  adorari. 


1  Vcrs.  2.  —  Auguslini  de  boc  loco  expositto  habetur  in 
eius  Serm.  7.  (aliaa  (i.)  n.  G.  et  XVI.  doCiv.  Del,  c.  29.  Crr. 
ibid.  X.  c  8. 

2  Cap.  I'.),  10.  Bl  cecidl  ante  pedes  eius,  ut  adorarem  eum. 
Bt  didt  miiii:  Vide ,  ne  feceris  etc. 

3  Pro  quod  cod.  Z  quando.  Bdd.  posl  quod  lubildunt  eum. 
*  Psalm.  •'),  B,  —  Seq.   Scripturae   tesllmon.   esl  loc   dt 

v.  17.  Cfr.  ibid.  (i ,  19,  nec  non  II.  Cor.  6.  16. 
5  Vlde  supra  q.  I. 

6'.  Bonav.  —  Tom.  ni. 


Cfr.  Infra  d.  13.  a.  2.  —  De  maiori  vldesupra  q.  I.  In 


corp. 


7  i.ihr.  IV.  de  Flde  orthod.  c  16.  Cfr.  supra  pag.  208,  nol 
2.  —  Sublnde  posl  protolypum  edd.  iddunl  «I  Nfl  mt  /" 
paU  significahtm. 

■s  Vlde  Infra  a.  2.   q.    I.   seqq.,  ubl  el  IHustraUonem  eius 
invenies,  quod  In  nunori  arg.  seq.  proponltur. 

■  Cfr.  I.  loan.  1 .  3.  ci 

10  Vide  l.  Cor.  16,  n  ;  Bpb.  i ,  11.  Hebr.  I 


210 


SENTENTIAHUM  LIB.  III. 


4.  Item ,  maior  est  auctoritas  et  potestas  in  malo 
praelato  quam  in  bono  sabdito,  ergo  maior  debetor 

ei  reverentia  ' ;  sed  constat,  quod  malo  praelato  non 
debetur  latriae  adoratio:  ergo  multo  minus  snbdito, 
qui  est  membrum  Christi. 

CONCLUSIO. 

Membris  Christi  cultus  latriae  nullalenus  est 
exhibendus. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  absque  dubio  cul- 
conciusio.  tus  latriae  membris  Cbristi  non  est  exbibendus ;  pro 
eo  quod  membra  Christi  sumus  secundum  buma- 
nam  naturam;  et  sic  sumus  membra,  ut  tamen  ra- 
tio  membri  non  tollat  ralionem  servitutis  nec  ponat 
aequalitatem  dignitalis.  Et  quoniam  latria  debetur 
Creatori  ratione  suae  maiestatis  et  excellentiae  ;  hinc 
est,  quod  membris  Cbristi  non  competit  cultus  la- 
triae.  Multa  enim  distantia  distat  caput  a  corpore 
ratione  divinitatis  unitae.  —  Unde  concedendae  sunt 
raliones  ad  hanc  parlem  inductae. 

1.  Ad  illud  ergo  quod  obiicitur,  quod  Abraham 
soiutio  oP.  adoravit  tres  Angelos  ;    dicendum ,  quod  isti  Angeli 

posilorum.  .  ,  , 

et  creaturae  rationales  erant ,  et  lamen  ad  reprae- 
sentationem  Trinitatis  ipsi  Abrahae  apparuerunt;  et 
utrumque  horum  ipsi  Abrahae  notum  erat.  Et  in 
Notandun,  quantum  creaturae  rationales  erant,  exhibuit  eis 
Abraham  non  adorationem  latriae,  sed  reverentiam 
duliae  2  et  ministerium  honorificentiae.  In  quantum 
autem  signum  Trinitatis  erant,  exhibuit  Abraham 
cultum  latriae  ,  non  in  quantum  signo,  sed  ipsi  si- 
gnato ;  ad  hoc  enim  specialiter  apparebant.  Non  sic 
autem  est  de  membris  Christi,  quoniam,  etsi  in  eis 
possit  cognosci  Trinitas,  non  tamen  sic  repraesen- 
tant  ex  speciali  instilutione  vel  missione  divina ;  et 
ideo  non  est  eis  exhibenda  latria ,  nec  quantum  ad 
illud  quod  sunt,  nec  quantum  ad  illud  quod  per 
eos  intelligitur. 

2.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  loannes  voluit 
adorare  Angelum  ;  dicendum,  quod  noluit  adorare 
eum  adoratione  latriae,  sed  duliae.  Et  quod  obii- 
cit,  quod  non  debuit   eum  3  prohibere ;  dicendum  , 

rripiex  ra-  qnod  immo ,  triplici  ratione.  Prima  quidem  est  pro- 
pter  dignitalem  ipsius  Ioannis,  qui  excellentior  erat 
multis  Angelis.  Secunda  vero  propter  vitationem  er- 
roris,  ne  aliquis  ex  hoc  crederet,  quod  Angeli  ado- 


tio. 


ratione  latriae  deberent  adorari.  Terlia  vero  ratio 
est  propter  inanifestationeni  exallationis  dignitatis 
generis  humani.  Genus  enim  bumanum  exaltatum 
fuit  per  Christum  supra  naturam  angelicam.  Unde  Notan 
quamvis  Angeli  in  veteri  Testamento  paterentur,  se 
dulia  adorari  ab  hominibus ;  in  novo  tamen  post 
glorificationem  humanae  naturae  in  Christo  non  pa- 
tiuntur,  sibi  illam  naturam  subiici,  quam  vident 
consedere  ad  dexteram  Patris  ;  et  haec  est  ratio  spe- 
cialis  beali  Gregorii 4. 

3.  Ad  illud  vero  quod  obiicitur,  quod  Deus  est 
adorandus  in  templo5;  dicendum,  quod  secus  est 
de  templo  ab  homine  fabricato  et  de  templo  a  Spi- 
ritu  sancto  sanctificato ;  quia  templum  illud  solum 
est  inductivum  in  aliud  et  institutum  propter  aliquid 
aliud,  ila  quod  in  se  non  habel  aliquam  rationem , 
quare  debeat  adorari,  sed  ratione  solum  eius  quod 
in  eo  colitur ;  non  sic  autem  esl  de  templo  animae 
fidelis.  Habet  enim  aliquid  in  se,  ratione  cuius  po- 
test  esse  capax  et  particeps  honoris. 

4.  Ad  illud  quod  obiicitur  de  corpore  mystico6, 
quod  nobilius  est  etc. ;  dicendum ,  quod  si  loquamur 
de  corpore  Christi  vero,  prout  Deitali  unilum  est, 
dicendum ,  quod  sermo  ille  non  habet  veritatem , 
immo  multo  nobilius  est  corpore  mystico.  Nam  cor- 
pus  mysticum  non  est  Divinitati  unitum  in  unitatem 
personae ,  sicut  corpus  Christi  verum ;  et  ideo  non 
tanta  est  ei  exhibenda  honoris  excellentia.  Et  si  noui 
obiicias ,  quod  signatum  est  nobilius  signo ;  dicen- 
dum ,  quod  illud  verum  est,  quando  signatum  est 
causa  signi 7.  Non  sic  autem  est  in  proposito.  Prae- 
terea,  corpus  Christi  non  dicitur  esse  signum,  nisi 

in  quanlum  latet  sub  Sacramento  et  ratione  ipsarum 
specierum  continentium  et  sensibus  apparentium 8. 

5.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  eadem  adora- 
tione  adoratur  caput  regis,  et  alia  membra*;  dicen- 
dum ,  quod  non  est  simile ,  quia  caput  regis  cum 
membris  aliis  simpliciter  est  eiusdem  naturae;  Chri- 
stus  autem,  qui  est  caput  nostrum,  praeter  natu- 
ram  humanam ,  in  qua  communicat  nobiscum ,  na- 
turam  habet  divinam,  in  qua  superexcellit  omnem 
creaturam  :  et  ideo  ratione  illius  talis  honor  ei  com- 
petit ,  qualem  nulli  creaturae  est  decens  exhiberi  9. 

6.  Ad  illud  quod  obiicilur,  quod  in  membro 
Christi  est  assimilatio  per  gratiam  ;  dicendum,  quod 
vernm  est;  ex  hoc  tamen  non  sequitur,  quod  de- 
beal  adorari  adoratione   lalriae ,   sicut   in    imagine 


1  Cfr.  Rom.  13,  I.  seqq.;  Coloss.  3,  18.  seqq.;  I.  Petr.  2, 
13.  seqq. 

2  Ldd.  I  ,  2  Iric  cum  codd.  K  (I  a  secunda  manu)  et  infra 
in  solut.  ad  2.  cum  aliis  codd.  pro  duliae  substituerunt  hyperdu- 
liae.  Cfr.  supra  pag.  206,  nota  3.  Subinde  pro  ministerium  edd. 
cum  nonnullis  codd.  mysierium.  Paulo  inferius  pro  exhibuit 
Abraham  cod.  K  exhibuit  eis,  et  post  pauca  pro  non  in  quan- 
tum  Vat.  bene  non  inquam.  Demum  pro  elsi  in  eis  edd.  etsi 
ab  eis ,  codd.  A  G  L  N  0  V  X  aa  etsi  eis. 

3  Vat.  post  eum  supplet  Angelus. 

*  Libr.  1.  Homil.  in  Evang.  honril.  8.  n.  2.    —    Patilo  su- 


perius  pro  dulia ,  ut  iam  observavimus,  edd.  I  ,  2  cum  pluri- 
bus  codd.,  inter  quos  ANRST  cc,  hyperdulia.  Deinde  pro 
adorari  cod.  K  venerari,  et  pro  post  glorificationem  idem 
cod.  K  propter  glorijicationem. 

5  Codd.  Z  bb  adiiciunt  sancto. 

6  Cod.  Z  de  corpore  Christi  mystico. 

7  Nam,  ut  Avicenna,  Metaph.  tr.  6.  c.  3,  ait,  causa  di- 
gnior  est  causato.  —  Paulo  superius  pro  honoris  excellentia 
edd.  honoris  reverentia  et  excellenlia. 

8  Cfr.  IV.  Sent.  d.  8.  p.  II.  a.  2.  q.   I. 

9  Cod.  K  decet  exhiberi. 


DIST.  IX.  ART.  I.  QUAEST.  VI. 


211 


sculpta;  et  hoc,  quia  imago  illa  non  se  offert  tan- 
tum  ut  ductivam  in  aliud,  sed  ut  rem  ralionalem 
et  excellenlem  et  dignam  honore;  et  ideo  honor  sibi 
exhibitus  non  totaliter  refertur  ad  protolypum  ,  id 
est  ad  principale  figuratum,  sicut  in  imagine  scul- 
pta.  Unde  propter  duplex  periculum  iunctum ,  et  a 


parte  adorantis  et  a  parte  adorati,  non  debet  Deus 
in  imagine,  quae  est  homo,  latria  adorari,  videli- 
cet  ne  adoratus  superbial  et  extollatur  per  inanem 
gloriam,  quasi  honor  ille  sibi  impendatur  et  fiat; 
et  ne  adorans  cadat  in  idololatriam  aspiciendo  tan- 
tum  ad  formam  humanam  \ 


SCHOLION. 


I.  Haec  quaestio  per  se  est  ita  manifesta,  ut  non  egeat  clis- 
putatione,  nisi  ut  solvantur  quaedam  difficultales  ex  s.  Seriptura 
depronitae.  Attamen  ulilis  est  ad  confundcndam  impudentiam 
eorum  qui  manifesto  mendacio  Eccicsiac  crimen  imponunt,  quasi 
Sanctos  honorando  idololatriam  committat.  —  De  hac  quaestione 
unanimitcr  agunt:  Alex.  Hal.,  S.  p.  III.  q.  30.  m.  3.  a.  I.  §2. 
(quoad  Angelos)  ct  a.  2.  §  I.  i.  —  S.  Thoin.,  hic  a.  2.  quac- 
stiunc.  5.  —  B.  Albert. ,  hic  a.  4.  —  Petr.  a  Tar.,  hic  q.  I.  a. 
2.  quaestiunc.  5.  —  JEgid.  R.,  hic  q.  2.  a.  5. 

II.  Sequcns  (6.)  quacstio  solvit  casum  ad  moralem  discipli- 


nam  spcctantem,  qui  non  est  pure  ficlus.  Saepiua  cnim,  et  etiam 
in  ipsis  Sanctorum  vitis,  narrantur  falsac  apparitiones  sub  Bgura 
Christi  crucifixi.  Comniiinitcr  hic  casus  disiinguilur  ab  altero, 
quando  populus,  errore  facti  deceptus,  adorat  hostiam  non  con- 
secratam  ;  tunc  cnim  ad  cum  excusandum  sufficit  conditio  liabi- 
tualiter  apposita  ;  in  primo  autem  casu  antiqui  Scholastici  cum  S. 
Thoma  et  Bonav.  rcquirunt,  quod  ipsa  acttialiter  fiat.  —  I)c  hac 
rc  agunt:  Alex.  Hal.,  loc.  cit.  a.  I.  §  3.  —  S.  Tliom  ,  loc.  cit. 
quaestiunc.  6.  —  B.  Albert.,  hic  a.  II.  —  Petr.  a  Tar. ,  loc. 
cit.  quaestiunc.  6.  —  .Egid.  R.,  loc.  cit.  a.  6. 


QUAESTIO  VI. 

Utrum  cultus  latriae  possit  exhiberi  aduersario  Chrisli  absque  peccato. 


m. 


Sexto  et  ultimo  quaeritur,  ulrum  cultus  la- 
triae  possit  exhiberi  Christi  adversario  absque  pec- 
cato.  Et  quod  sic,  videtur. 

1.  Esto  qnod  angelus  satanae   transfiguraret 
pposi-$e  in  Angelum  lucis ,  ut  dicitur  secundae    ad   Co- 

rinthios  undecimo2;  quantumcumque  quis  adhibeat 
diligentiam,  potest  videri ,  quod  sit  Christus ;  sed 
ignorantia  facti,  adhibita  diligentia,  excusat :  ergo  vi- 
detur,  quod  talis  excusetur  a  peccato,  si  eum  adoret. 

2.  Item,  qui  emit  cuprum.  intendens  emere 
aurum,  non  damni/icatur :  ergo  qui  adorat  angelum 
tenebrarum ,  credens  adorare  Christum ,  non  incur- 
rit  peccalum ;  maior  propositio  manifestatur  secun- 
dum  regulam  iuris  civilis  3.    * 

3.  ltem,  mulier,  quae  consentit  in  Petrum,  pu- 
tans  consentire  in  Paulum ,  habetur  pro  non  consen- 
tiente  —  error  enim  personae  impedit  matrimonium  , 
secundum  quod  iura  dicunt ,  et  in  quarto  libro 4 
habetur  —  ergo  pari  ratione,  qui  adorat  luciferum, 
putans  Chrislnm  adorasse,  habetur  quasi  non  ado- 
rasset. 

4.  Item,  opus  sequitur  intentionem  et  creduli- 


tatem  5 :  ergo  si  aliquis  credens,  luciferum  esse  Chri- 
stum ,  adorat  luciferum ,  cum  intentio  eius  ad  Chri- 
stum  feratur:  si  adorando  Christum  meretur,  nul- 
lum  videtur  ei  esse  peccatum. 

Sed  contra  :  1.  Idololalra,  cum  adorat  idolum,i;undanienta. 
credit,  idolum  esse  Deum ;  el  tamen  ex  hoc  non 
dicitur  Deum  adorare,  sed  magis  idolum,  unde  com- 
mittit  idololatriae  peccatum  :  ergo  pari  ratione ,  cum 
quis  adoral  luciferum,  credens,  illum  esse  Christum. 
propter  credulitatem  non  evadit  scelns  idololatriae. 

2.  Item,  diabolus  ideo  transfigurat  se  in  An- 
gelum  lucis  * ,  ut  adoretur  ab  homine  ;  sed  hoc  non 
faceret,  nisi  videret,  hominem  in  illa  adoratione 
peccare:  ergo  non  videtur,  quod  sit  possibile,  abs- 
que  peccato  cultum  latriae  offerri  diabolo. 

3.  Item ,  lalria  est  de  his  quae  sunt  necessaria 
ad  salutem ;  sed  error  vel  ignoranlia  in  his  quae 
sunt  necessaria  ad  salutem,  non  excusant  a  loto7: 
ergo  videtur,  quod  ille  qui  adorat  diabolum  cullu 
latriae,  non  excusetur  a  peccato. 

4.  Item ,  in  quadam  Decrelali8  dicilur,  quod 
plus  peccat  malus  sacerdos,  qui  non  conficil  el  si- 


1  Cfr.  -supra  q.  2.  ad  i.  et  q.  3.  —  Paulo  siiperius  pro 
quasi  Itonor...  et  ne  non  pauci  codd.  perperam  et  quasi  ho- 
n»r...  ne. 

*  Vers.  I  i.  De  Ignorantia  facti  cfr.  II.  Sent.  d.  22.  a.  2.  q.  .'). 
—  Pro  qmniumcumfue  edd.  quantamcumque. 

3  Vide  lusiinian.,  III.  Instit.  iuris  civil.  c.  23.  sc<|.  et  IV. 
Cod.  imis  dvil.  tit.  38,  ubi iurisconsulti ,  agentesde  emptione, 
tres  ponunt  condlliones  nd  emptlonem  requisltas;  scfllcel  quod 
adsit  res,  pretium  et  consensus;  etinferunt,  quoderror  In  sub- 
staniiaii  rel  qualitate,  v.  gr.  si  vendltor  de  cupro  et  emptor 
de  auro  se  agere  putet,  emptlonem  vltiet  el  nullam  reddat.  Ge- 
neralls  de  hac  re  regula:  « Error  In  materfa  ln  contractlbus 
bonae  fldel  [ad  (|u<>s  pertinet  emptio]  vltiat  contraclum  »,  oo- 
currit  in  L.  Si  sterilis,  ',',  (|iiamvis,  II.  dc  actio.  empt  nec  non 
in  L.  Cum  ab  eo,  §  ii.  ir  de  cont  empt.  el  In  L.  Sl  Id  quod 


aurum,  ff.  de  verbo  oblig.  —  Pro  secundum  regulam  cod.  W 
per  regulam. 

*  Dist.  .'lo.  q.  I.  —  Uox  |)osi  putana  cod.  0  Inserit  s$.  In 
linc  arg.  pro  adorasset  plurlml  codd.  ei  edd.  I,  2  adorasse. 

5  Si\c,  ut  Ambros.,  I.  de  Offlciis,  c.  .'io  n.  I  iT.  dlcit:  \f- 
fectus  (hhs  operl  tuo  nomen  imponlt. 

8  Epist.  II.  Cor.  ii,  14. —  in  edd.  hocargum.  lerminatur 
sic:  absque  peeeato  idololatriae  diabolum  adorare. 

7  Cfr.  II.  SenL  d.  ii.  a.  2.  q.  1.  seq.  i>c  maiort  cfr. 
infra  a.   2.  <\.    I. 

8  Llbr.  III.  Decret,  Gregor,  i\.  tii.  H.  de  celebraL  ilssarum, 
c  7:  Gravlua  tamen  vldetur  oflbndere  nui  itc  rraudulenter  Illud 
praesumseiil  slmulare;  cum  IHe  In  aoltua  miserlcordla  Dei  noa- 
num  Inddat,  llle  vero  non  sotom  Deo,  cul  non  verelur  lllu- 
dere,  s.-d  populo,  quem  dedpll,  ae  astrlngal 


!212 


SENTENTIARUM  LIH.  III. 


mulat,  se  conflcere,  quam  Ille  qni  conflcit,  pro  eo 
i]iioil  facil  popnlum  idololatrare :  ergo  ille  qui  ado- 
rat  bostiam  uon  consecratam,  est  idololatra  nec  ex- 
cusalur  propter  ignorantiam  :  ergo  pari  ratione  nec 
ille  excusatur,  qui  adorat  luciferum,  credens  esse 
Christum. 

Iuxta  hoc  qnaeritur,  quomodo    illud    ultimum 
Quaest.  in- habeat  verilatem,  quod  sacerdos  possit  facere  popu- 

c  i  (1  o  n  s 

lurn  idololatrare.  Tunc  enim  esset  in  polestate  sa- 
cerdotis  facere  populum  peccare,  vellet  nollet;  quod 
absurdum  est  dicere. 

CONCLUSIO. 

Qui  simpliciter  adorat  Christi  adversarium  non 
excusatur  a  peccato  propter  ignorantiam ,  nec 
su/fwit  conditio  habitualiter  tantum  apposita, 
<juae  tamen  sufficit  respectu  adorationis  in 
Sacramento  altaris. 

Respondeo  :  Dicendum ,  quod  honor  latriae  po- 
Latria  exhi-  test  exhiberi  adversario  Chrisli  dupliciter :  aut  sim- 
cfte"  up''  pliciter ,  aut  sub  conditione.  Si  simpliciter ,  dico , 
conciusio  i  quod  non  potest  esse  sine  peccato;  offertur  enim 
cultus  latriae  alteri '  quam  Deo;  et  ideo  est  ibi  pec. 
catum  idololatriae.  Nec  excusatur  ratione  ignorantiae. 
Tiipiesadiu-Habet  enim  triplex  adiutorium,  per  quod  potest  er- 
rorem  devitare.  Primum  est  remedium  praemoni- 
tionis  sacrae  Scriplurae  2,  quae  multoties  dicit,  quod 
multi  in  nomine  Christi  venturi  sunt  mendaciter. 
Secundum  est  remedium  orationis  internae ,  qua 
ad  Deum  debet  horno  recurrere,  ut  cor  eius  illu- 
minet.  Tertium  est  suspensio  credulitatis  suae.  Non 
enim  debet  homo  omni  spiritui  credere ,  sed  pro- 
bare ,  si  ex  Deo  sunt 3.  Qui  enim  cito  credit  in 
talibus,  levis  est  corde ,  et  fortassis  etiam  inflatus 
corde,  dum  ad  tales  visiones  et  revelationes  ido- 
coroiiariuir,.  neum  se  esse  aestimat.  —  Unde  tales  apparitiones  po- 
lius  sunt  formidandae  quam  desiderandae.  Narratur 4 
enim  de  quodam  sancto  Patre,  quod  cum  ei  diabo- 
lus  in  specie  Christi  appareret,  ille  clausis  oculis  di- 
xil,  se  in  hac  vita  Christum  nolle  videre;  ac  dia- 
bolus ,  eius  humilitate  confusus,  statim  evanuit.  E- 
contra  de  plnribus  narralur,  qui  se  ad  visiones 
idoneos  reputaverunt  et  desideraverunt,  qui  in  mul- 
tas  insanias  et  errores  praecipitati  sunt. 

Et  ideo ,  si  simpliciter  adorat  quis  Christi  ad- 
versarium,  non  excusatur  a  peccato,  etiamsi  credat, 
ipsum  esse  Christum.    Si    autem    adoret   sub    con- 


ditione,  hoc  potest  esse  dnpliciter:  aut  quia  est 
illa  conditio  habitualiler,  aut  actuaiiler  considerata 
sive  apposita.  Si  actualiler ;  sic  non  adorat  ipsum 
luciferum ,  sed  magis  Christum ,  quia  non  stat  ado- 
ratio,  nisi  slante  conditione;  et  ad  eum  refertur 
adoratio,  ad  quem  referlur  adorationis  implicatio. 
Si  autem  illa  conditio  sit  sub  consideratione1"  habi- 
luali,  hoc  rnodo  non  sufficit  ad  vitandum  peccatum 
idololatriae  respeclu  huius  apparitionis  sive  transfr- 
gurationis,  sufficit  tamen  respectu  Sacramenti  alta- 
ris.  Nam  talis  transfiguralio  est  insolita,  et  ideo 
non  debet  ad  eam  praecipitanter  sequi  adoratio,  sed 
cum  maturitate  et  praevia  oratione.  —  Sed  consecra- 
tio  hosliae  est  consueta,  ideo  sufficit,  quod  adorans 
in  habitu  hanc  habeat  condilionem,  videlicet  si  con- 
secratio  debito  modo  facta  est;  unde  pauci  vel  nulli 
fideles  in  hac  adoratione  peccant.  Omnes  enim  ac- 
cedunt  cum  condilione  ista.  —  Quod  autem  obiici- 
tur,  quod  sacerdos  facit  eos  idololatrare,  hoc  intel- 
ligitur ,  quantum  in  se  est,  quia  per  ipsum  non 
remanet6;  scienter  enim  exhibet  adorandum  quod 
scit  adorandum  non  esse.  —  Patet  igitur,  quod  cultus 
latriae  non  potest  exhiberi  Christi  adversario  absque 
peccato  idololatriae.  Et  concedendae  sunt  raliones 
ad  hoc  inductae. 

1.  Ad  illud  ergo  quod  obiicitur,  quod  ignoran- 
tia  facti  excusat,  adhibita  diligentia;  dicendum,  quod 
cum  lucifer  adoratur,  nunquam  debita  diligentia 
adhibetur.  Nam,  sicut  dictum  est,  triplex  remedium 
potest  contra  hoc  inveniri. 

2.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  emens  cu- 
prum,  intendens  emere  aurum,  non  damnificatur; 
dicendum,  quod  intentio  ernendi  aurum  aut  potest 
esse  solum  in  mente,  aut  in  sermone.  Si  solum  in 
mente ,  ut  nulla  praecedat  mentio  in  sermone,  non 
habet  ius  repetendi.  Si  autem  in  sermone  fiat  men- 
tio  de  auro,  frt  circumvenlio  ab  alio;  et  quia  con- 
tractus  quantum  ad  verba  et  intentionem  versa- 
tur  circa  aliam  materiam,  ideo  non  damnificatur, 
secundum  iura.  Ex  hoc  autem  non  sequitur,  quod 
peccatum  idololatriae  non  perpetretur  adorando  dia- 
bolum  simpliciler ,  sed  quod  non  perpetrelur  cum 
conditionis  adieclione  tacita,  vel  expressa. 

3.  Ad  sequens,  quod  obiicitur  de  matrimonii 
consensu  in  errore  personae,  potest  responderi  si- 
militer.  —  Potest  eliam  dici,  quod  non  est  simile,  quia 
sic  non  potest  evitari  error  ille,  sicut  iste;  habet 
enim  homo  ad  vitandum  hunc  errorem  adiutorium 
iuxta  se. 


Conditio 
ponitni 
pliciter 

Concloi 


Conclos 


ConclQii 


Ad  qa 
inciden 


Solntio 
positoro 


Xotand 
slinctio 


Aliter. 


1  Cod.  F  nulli  alteri. 

2  Matth.  24,  5;  Mnrc.  13,  6;  Luc.  21,  8.  — Paulo  inferius 
pro  illuminet  edd.  illuminetur. 

3  Cfr.  I.  Ioan.  i,  I.  —  Testimonium,  quod  soquilur,  ha- 
betur  Eccli.  !9,  i.  —  Post  probare  cod.  I"  cum  Vulgata 
supplet  spiritus.  Paulo  inferius  voci  apparitiones  edd.  prae- 
miltunt  visiones  vel;  cod.  A  pro  apparitinnes  substituit  visiones. 

4  Libr.  V.  de  Viiis  Palruna,  libell.  lo.  n.  70.  (ed.  Migne, 
Patrol.  Lat.  tom.  73.).  —  Aliquanto  inferius  pro   reputaverinit 


codd.  G  H  I  L  N*  T  V  X  aa  reputaveranl,  et  subinde  pro  qui  in 
mullas  codd.  I  bb  quod  in  mullas,  cod.  H  qui  etiam  in  mul- 
tas ,  edd.  quod  ad  multas. 

5  Codd.  A  G  H  I  L  U  V  X  aa  erronee  conditione.  Paulo  in- 
ferius  pro  debet  ad  eam  non  pauci  codd.  et  edd.  I  ,  2  vitiose 
debet  ad  eum. 

6  Sive  non  impeditur  (scil.  idololatria) ;  cfr.  Du  Cange, 
Glossar.  e(c. ,  sub  verbo  remanere.  —  Cod.  A  omittit  quia  per. 


DIST.  IX.  ART.  II.  QUAEST.  I. 


213 


4.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  opus  sequitur 
credulitalem  et  intentionem ;  dicendum,  quod  illud 
verum  est  in  his  quae  non  sunl  mala  secundum 
se;  in  aliis  autem,  sicut  ostensum  est  in  secundo 
,dnm.  libro  \  non  habet  veritatem.  Praeterea ,  ipsa  cre- 
dulilas,  qua  credit,  hunc  esse  Christum,  temeraria 


est,  et  ideo  ad  opus  temerarium  deducit,  ut  hunc 
quem  videat,  adoret.  Quia  enim  in  credulitate  et  in 
intentione  non  solum  cadit  Christus,  sed  etiam  liic 
quem  videt;  ideo  honoris  exhibitio  aliquo  modo  de- 
terminalur  ad.  hunc.  Ideo  nec  recta  fuit  intentio  vel 
credulitas,  nec  recta  est  adoratio  *. 


ARTIGULUS  II. 


De  ipsa  latria  secundum  illud  quod  esL 


Consequenter  quaeritur  de  secundo  principali, 
videlicet  de  ipsa  latria  secundum  illud  quod  est. 
Et  circa  hoc  quaeruntur  quatuor. 

Primo  quaeritur,  utrum  latria  sit  in  genere 
virtutis. 


Secundo ,  utrum  sil  virtus  generalis ,  vel  spe- 
cialis. 

Tertio  quaeritur,  utrum  latria  sit  virtus  cardi- 
nalis,  vel  theologica. 

Quarto  quaeritur,  ulrum  sit  virtus  diversa  a  dulia. 


QUAESTIO  I. 

Utrum  latria  sit  in  genere  virtutis. 


Circa  primum  sic  proceditur  et  quaeritur,  utrum 
latria  sit  in  genere  virtutis.  Et  quod  sic,  videtur. 

1.  Reddere  homini   quod   suum  est,  est  actus 
menu.virtutis 3 :   ergo    si    maioris    vel   aequalis   dignitatis 

est  Deo  reddere  quod  suum  est,  erit  igitur  actus 
virtutis.  Sed  per  latriam  reddimus  Deo  quod  suum 
est ,  scilicet  reverenliam  et  honorem:  ergo  latria  vir- 
tus  est. 

2.  Item ,  circa  opera  laudabilia  et  difficilia  ma- 
xime  consistit  virtus';  sed  colere  Deum  est  actus 
huiusmodi,  el  hoc  est  ipsius  latriae:  ergo  latria 
est  virtus. 

3.  ltem,  virtus  maxime  necessaria  est  circa 
opera  meritoria  vitac  aeternae  5;  sed  Deum  colere  el 
adorare  est  meritorium  vitae  aeternae ,  et  hoc  est 
ipsius  latriae:  ergo  etc. 

4.  Item,  circa  opera  praecepti  maxime  habet 
esse  virtus;  sed  Deum  colere  et  adorare  est  in  prae- 
cepto6:  ergo  circa  hoc  maxime  habet  esse  virtus; 
ct  hoc  est  ipsius  latriae:  ergo  etc. 

Sed  contra:  1.  Augustinus,  decimo  de  Civitate 


Dei7:  «  Latria  semper,  aut  frequenter  dicitur  ser- Ad  oPPosi- 
vitus,  quae  pertinet  ad  colendum  Deum  »;  sed  omnis 
virtus,  ut  virtus  est,    consistit  in  libera  voluntate: 
ergo  nulla  virtus  est  servitus.  Sed    latria  est  servi- 
lus:  ergo  latria  non  est  virtus. 

2  Item  ,  latria  communiler  definitur:  «  Latria 
est  cultus  soli  Deo  debitus  et  exhibitus»,  et  accipi- 
tur  ex  verbis  Augustini ,  ibidem8;  sed  cidtus  non 
est  habitus,  sed  usus:  si  ergo  latria  est  cullus,  non 
est  virtus  sive  habilus,  sed  inotus. 

3.  Item,  latria  est  idem  quod  pietas,  ut  dicit 
Augustinus  in  decimo  de  Civitate  Dei 9:  «  Pielas  pro- 
prie  cultus  Dei  dici  solel,  quam  Graeci  theosebiam 
vocant » ;  sed  pietas  continetur  inter  habitus  dono- 
rum:  ergo  videtur,  quod  latria  potius  sil  donum 
quam  virtutis  habitus. 

4.  Item ,  latriae  est  Deum  revereri ;  sed  donum 
timoris  facit  nos  revereri  Deum  —  est  enim  tiinor 
reverenliae 10  —  ergo  videtur,  quod  aul  latria  super- 
fluit,  aut  est  idem  quod  timor:  ergo  latria  non  est 
virtus. 


1  Dist.  40.  a.  I.  q.  1.  —  Mox  post  credii  edd.  supplent 
homo.  Pro  Praelerea,  ipsa  credulitas ,  qua  cod.  A  Ipsa  prima 
credulitas ,  quae.  Deinde  pro  quem  videat  Vat.  quem  videt. 

2  Vide  scliolion  ad  pracccdentem  quacst. 

3  Scil.  iusliliae.  Cfr.  infra  q.  3.  et  d.  33.  q.  4. 

4  Ut  insinuat  Aristot.,  II.  Eihic.  c.  3.  Cfr.  lom.  II.  pag.  572, 
nota  2. 

5  Nam,  ut  in  August.,  XXII.  de  Civ.  Dei,  c.  24.  n.  3.  ha- 
betur  ,  viriutcs  sunt  artcs  bcnc  vivendi  et  ad  immortalcm  fcli- 
cilatem  perveniendi.  Cft\  Aristot.,  I.  Eihic.  c.  12   seq. 

a  Exod.  34,  14;  Deuter.  5,  9.  —  Alaior ,  in  qua  pro  lm- 
bet  eue  cod.  Im  subatituit  se  habel,  convenit  cum  illo  AristoL, 
II.  Bthlc.  c  I :  Lcgum  latores  cnim  civcs  assuefaciendo  bonos 
reddunt;  haecque  eat  unluscuiusque  lcgum  latoris  voluntas.  — 
Pro  adorare  cod.  K  honorare. 

7  Cap.  1.  n.  2:  Aocroaa  vcro...  BUt  scni|)cr,  BUt  lam  frc- 
quenter,  ut  pene  semper,  ea  dicitur  servitua  etc  —  De  uu- 

uori  cfr.  infra   d.  23.  a.    I.  q.  2.  in  cbrp. 


s  Libr.  X.  dc  Civ.  De*,  c.  I.  n.  2.  seq.;  cfr.  V.  c  15;  VI. 
c.  I;  VII.  c.  32;  XIX.  c.  17.  —  Quod  vii  tus  sii  habilUS,  do- 
cct  Aristot.,  II.  Elhic.  c.  5.  —  De  conclusionc  cfr.  Aviccnna, 
Metaph.  tr.  10.  c.  3,  ubi  agitur  de  cullu  Del  el  ubl  Inter  alia 
haec  proferuntur:  Ilac  autcm  actioncs  sunt  quasi  divina  obse- 
quia,  quac  iniunguntur  hominibus;  omnino  enim  oportet  hlc 
cssc  aiiqua,  quibus  excitentur  bomines;  excitantia  autem  sunl 
vel  moius  vcl  privaliones  moiuum  ducentea  ad  motus.  Motua 
vero  sunl  ut  orationes,  privationes  vero  motuum  sunl  ul  leiu- 
nium  etc. 

9  Cap.  i.  n.  -t.  in  tastimonio  aiiato  lextus  origin.  pro  ilwo- 
sebiam  exhibel  riailkiav.  Advertil  lamen  August  IbicL,  quod 
ad  signiflcandum  cullura  Del  etiam  Graed,  «  ul  distinctio  oer- 
tior  appareret,  non  luoi^itav,  quod  ex  bono  cullu,  •"'(!  I 
^iun,  quod  ex  Del  cuilu  cotnpositum  resonat,  dicere  malue- 
runt.  —  Quoad  minoretn  vide  laal.  II,  'J,  ubl  dona  Splritui 

Sancli   rcccnscnlur. 

w  Cfr.  inlra  d.  34.  p.  II.  per  lolam. 


214 


SENTENTIARUM  LUL  III. 


Cultns  Dei 
intelligitui 

duplinter. 


Conclasio. 


Solutio  op- 
positorum. 

Qnadraplex 

tervitus. 


Notandum. 


Xotandum. 


Alia  solutio. 


C  0  N  C  L  U  S 1 0. 

Latria,  irUellecta  pro  habitu ,  est  habitus  virtuHs. 

Hkspondeo:  Dicendum,  quod  lalria,  nt  vult 
Augustinus  \  nominat  illud  quo  colitur  Deus;  quo 
autem  colitur  Deus,  hoc  potest  inlelligi  dupliciter: 
aut  sicut  actu,  aut  sicut  habitu.  Ideo  nomen  latriae 
aequivoce  dicitur  et  aliquando  stat  pro  habitu, 
aliquando  pro  actu.  Secundum  aulem  quod  stat  pro 
habitu  ipsius  animae,  habilitanle  ipsam  ad  cultum 
Dei,  sic  est  habitus  virtutis,  in  quantum  est  circa 
bonum  et  difficile  et  meritorium  et  ad  salutem  ne- 
cessarium;  et  circa  lmiusmodi  opera  praecipue  con- 
sistit  virlutis  habitus.  —  Et  ideo  sunt  concedendae 
rationes,  quae  hoc  ostendunt. 

1.  Ad  illud  ergo  quod  ohiicitur,  quod  latria  est 
servitus;  dicendum ,  quod  est  servitus,  qua  servitur 
homini,  et  est  servitus,  qua  servitur  Deo;  et  ite- 
rum,  est  servitus  necessitatis ,  et  est  servitus,  quae 
est  ex  mera  volunlate.  Dicendum  ergo,  quod  ser- 
vitus  illa,  quae  fit  homini  ex  necessitate ,  aliquo 
modo  derogat  hominis  lihertati ;  et  ideo  non  habet 
in  se  excellentiam  virtutis.  Servitus,  quae  ex  mera 
voluntate  fil  Deo,  ponit  hominem  in  statu  altiori. 
et  tanto  magis  faeit  hominem  liberum,  quanto  ma- 
gis  elongat  hominem  a  peccato 2.  Et  talis  est  ser- 
vitus  latriae.  Et  ideo  nihil  impedit  talis  servitus,  la- 
triam  habere  rationem  virtutis  completae. 

2.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  latria  est  cul- 
tus  soli  Deo  debitus;  dicendum,  quod  habitus  saepe 
defmiuntur  per  actus  et  notificantur 3 ;  sed  hoc  non 
est  praedicatione  essentiali ,  sed  causali;  et  ideo 
non  sequitur,  quod  lalria,  si  sit  cultus,  quod  non 
sit  habitus.  —  Posset  tamen  dici,  ut  prius,  quod 
latria  aliquando  accipilur   pro  aclu,  aliquando  pro 


habitu,  sicut  hoc  frequenter  reperitur  in  habitibus 
et  actibus  animae,  quae  habent  nnum  nomen  com- 
mune.  Unde  Philosophus  *  aliquando  accipit  nomen 
intellectus  pro  habitu,  aliquando  pro  potentia;  si- 
militer  Anselmus,  vohmtaiem;  eodem  modo  Augu- 
stinus  et  alii  doctores  utuntur  nomine  latriae. 

3.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  latria  idem 
est  quod  pietas;  dicendum ,  quod,  sicut  dicit  Augu- 
stinus  decimo  de  Civitate  Dei 5,  pielas  dicitur  tri- 
pliciter.  Uno  modo  pietas  idern  est  quod  theosebia, 
et  sic  idem  est  quod  cultus  Dei;  alio  modo  dicitur 
pietas  officium  parentibus  exhibiturn;  tertio  modo 
dicitur  pietas  misericordia ,  quae  proximis  in  ope- 
ribus  exhibetur.  De  his  autem  dicitur  secundum 
prius  el  posterius  et  secundum  quandam  rationem 
analogiae,  secundum  quod  dicitur  ibidem  ,  quia  in 
omnibus  est  cultus  Dei;  principaliter  tamen  dicitur 
de  cultu  dwino,  id  est  de  illa  virtute,qua  colitur 
Deus.  Et  sic  patet,  quod  pietas  secundum  diversas 
acceptiones  potest  esse  idem  quod  latria  el  differre  a 
lalria.  —  Cum  autem  dicitur,  quod  pietas  est  donum, 
aequivocatur  pietatis  nomen.  Ibi  enim  non  accipitur 
pietas  pro  virtute  illa,  qua  colitur  Deus6. 

4.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  revereri  Deum 
est  ipsius  timoris;  dicendum,  quod  reverentia  re- 
peritur  tam  in  honore  quam  in  timore ,  quia  in  ti- 
more  est  resilitio  in  propriam  parvitatem;  in  honore 
vero  est  testificatio  vel  exhibitio  alicuius  testificantis 
et  profitentis  ipsam  maiestatem.  Reverentia  autem  , 
quae  est  latriae ,  polius  est  honoris  quam  timoris. 
—  Etsicpatet,  quomodo  differt  a  limore,  et  quare 
etiam  latria  non  est  donum,  sicut  timor.  Magis  enim 
habet  rationem  virtutis ,  cum  latria  consistat  in  ex- 
hibitione,  timor  in  resililione;  et  sic  latria  plus  con- 
sistit  in  actione,  timor  in  passione.  Et  haec  est  una 
differentia  donorum  ad  virtutes,  ut  iuferius7  patefiet. 


PieUi 

tur    tri 
ter. 


Xolanc 


SCHOLIOX. 


I.  Nomen  tatria  tripliciter  intelligitur :  primo  pro  cultu  Deo 
praestito  per  exteriorem  actum  sive  sercitntem  (ila  in  I.  arg. 
ad  oppos.),  et  tunc  non  est  rirtus,  sed  materia  \irtutis;  se- 
cundo  pro  actu  interiore,  tertio  pro  habilu,  ut  exponitur  cum 
sentenlia  communi  in  corp. 

II.  Alex.  DaL,  S.  p.  III.  q.  30.  m.    I.    a.   I.  §  3.  —  Scot. 


tangil  plura  de  hac  et  seqq.  qq.  in  utroque  Scripto  hic  q.  unica. 
—  S.  Thom. ,  hic  q.  I.  a.  I.  quaestiunc.  I  ;  S.  II.  II.  q.  81.  a. 
2.  3,  q.  84.  a.  2.  —  B.  Albert.,  hic  a.  2.  —  Petr.  a  Tar., 
hic  q.  I.  a.  I.  quaesliunc.  2.  —  Richard.  a  Med. ,  hic  a.  I.  q. 
I.  —  .-Egid.  R. ,  hic  q.  I.  a.  1.  —  Durand. ,  hic  q.  I.  —  Dio- 
nys.  Carth.  et  Biel,  de  hac  et  seqq.  qq.  hic  q.  unica. 


1  Vide  hic  argg.  —  De  distinctione  habitus  et  acttts  vide 
Aristot,  II.  de  Anima,  iext.  2.  5.  et  21.  (c.  I.  seq.).  —  Mox 
pro  potest  inteltigi  cod.  N  potest  esse. 

2  Cfr.  Ioan.  8.  32.  scqq. ;  Rom.  6,  15.  seqq.  —  Paulo  su- 
perius  post  Sercitns  cockl.  L"  bb  subiiciunt  autem,  pro  quo  in 
codd.  I  K  aa  a  secunda  manu  substitutum  est  cero. 

3  Aristot.,  IV.  Ethic.  c.  2:  Uabitus  operationibus  definitur 
et  iis  quorum  h;ibitus  est.  —  De  praedicatione  essentiali  et  cau- 
sali  vide  supra  d.  7.  a.   I.  q.   I. 

4  Libr.  II.  de  Anima,  text.  21.  (c.  2.)  et  III.  text.  2.  seqq., 
text.  18.  seqq.  text.  39.  nec  non  text.  i6.  seqq.  (c.  i.  scq.,  c. 
8.  seqq.).  —  De  Anselmo,  qui  mox  memoratur,  vide  tom.  II. 
pag.  601,  nota  6. 


5  Cap.  I.  n.  3:  «  Pietas  quoque  proprie  Dei  cultus  intel- 
ligi  solet...  Ilacc  tamen  et  erga  parentes  officiose  habeii  dici- 
tur.  More  autem  vulgi  hoc  nomen  eliam  in  operibus  misericor- 
diae  frequenlatur ;  quod  ideo  arbitror  evenisse,  quia  haec  fieri 
praecipue  Deus  mandat  eaque  sibi  vel  pro  sacriliciis  vel  prae 
sacrificiis  placere  testatur  ». 

6  Cfr.  infra  d.  35.  q.  6.  —  Paulo  superius  post  aequico- 
catur  cod.  bb  subtlit  ibi ,  quam  lectionem  non  pauci  alii 
codd.  perperam  commutarunt  in  aequicocatur  impietatis  ;  supe- 
rius  etiam  pro  id  est,  quod  multi  codd.  omittunt,  cod.  K.  sci- 
ticet ,  codd.  A  U  et. 

7  Disl.  31.  p.  I.  a.  I.  q.  I.  —  Pro  patefiet  codd.  K  bb 
patebit.  Aliquanto  superius  pro  parcitatem  Vat.  cilitatem. 


DIST.  IX.  ART.  II.  QUAEST.  II. 


213 


QLAESTIO  II. 
Utrum  lalria  sit  virtus  generalis,  vel  specialis. 


menla 


pposi- 
m. 


Secundo  quaeritur,  utrum  latria  sit  virtus  ge- 
neralis,  vel  specialis.  Et  quod  sit  specialis,  videtur. 

1.  Virtus,  quae  habet  obiectum  speciale,  est 
virtus  specialis1;  sed  latria  est  huiusmodi:  ergo  est 
virtus  specialis. 

±  Item,  circa  aclum  specialem  consistit  virtus 
specialis;  sed  adoratio  est  aclus  specialis:  ergo  circa 
ipsum  consistit  virtus  specialis;  haec  autem  est  la- 
tria:  ergo  etc. 

3.  Item,  sicut  difficile  est  credere  in  summam 
veritatem,  sic  et  honorare  summam  maiestatem:  si 
ergo  habemus  virtutem  specialem,  qua  credimus  in 
primam  veritatem,  scilicet  fidem 2,  sic  et,  qua  ho- 
noramus  summam  maiestatem;  haec  autem  non  est 
nisi  latria:  ergo  latria  est  virtus  specialis. 

4.  Item,  latria  et  idololatria  sunt  opposita;sed 
idololatria  est  vitium  speciale:  ergo  ab  oppositis  la- 
tria  est  virtus  specialis 3. 

Skd  contra:  1.  Augustinus  in  Enchiridio4:  «  Si 
quaerilur:  quo  modo  colilur  Deus?  respondeo:  fide 
et  spe  et  carilate  »;  sed  virtus,  qua  colitur  Deus, 
est  ipsa  lalria:  ergo  latria  comprehendit  in  se  fidem 
et  spem  el  caritatem:  ergo  lalria  non  est  virtus 
specialis,  sed  generalis. 

±  Item ,  Augustinus ,  decimi  de  Civitate  Dei 
sexto  capitulo5:  «  Verum  sacrificium  est  onme  opus, 
quod  geritur,  ut  sancla  socielate  iungamur  Deo  » ; 
sed  sacrificium  est  cultus  soli  Deo  debitus,  sicut 
ibidem  dicit  Augustinus;  hoc  autem  est  ipsius  la- 
triae  ofTerre:  ergo  videtur,  quod  omne  opus  bo- 
num  sit  latriae:  ergo  latria  esl  virtus  generalis. 

3.  Item,  quicumque  obedit  Deo,  servit  Deo6; 
sed  servitus  soli  Deo  debita  est  latria :  ergo  omnis 
aclus,  quo  Deo  obedimus,  est  actus  latriae:  igitur 
latria  se  extendit  ad  actum  omnis  virtutis  et  prae- 
cepti:  igitur  non  est  virtus  specialis,  sed  generalis. 

k.  Item ,  quaecumque  facit  quis  ad  gloriam  Dei, 
facit  ad  cultum  Dei;  sed  omnia  quaecumque  bene 
facimus,  facimus  ad  gloriam  Dei,utdicit  Apostolus 
primae  ad  Corinthios  decimo7:  Omnia  in  gloriam 


Dei  facite:  ergo  omne  opus  laudabile  est  opus  la- 
triae  :  igitur  latria  videtur  esse  generalis  habitus  ad 
omnes  virtutes. 

c  o  n  c  l  u  s  i  o. 

Latria ,  quatenvs  respicit  Deum  non  sohtm  sub 
ratione  finis  el  obiecti,  sed  etiam  sub  ratione 
honorabilis ,  esl  virius  specialis. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  latria  nominat  ha- 
bitum ,  nominat  etiam  cullum  Dci ,  ad  quem  ille 
habitus  ordinatur8.  Cultus  autem  Dei  potest  accipi 
tripliciter:  generaliter  et  proprie  et  magis  proprie. 
Uno  modo  dicitur  cultus  actus  directus  in  Deum 
sub  ratione  finis;  sic  est  omnis  virtutis.  Alio  modo 
dicitur  cultus  Dei  actus  in  Deum  directus  non  so- 
lum  ratione  finis,  sed  etiam  obiecli;  sic  est  virtu- 
tum  theologicarum.  Tertio  modo  cultus  Dei  dicitur 
magis  proprie  actus  directus  in  Deum  non  solum 
sub  ratione  finis  et  obiecti,  sed  etiam  sub  ratione 
lionorabilis ;  et  talis  actus  esl  aclus  adorationis;  et 
sic  est  virtutis  specialis ,  et  hoc  modo  esl  ipsius  la- 
triae.  —  Sicut  enim  idololatria  non  dicitur  quodcum- 
que  peccatum,  sed  illnd  quo  creatura  adoratur; 
sic  latria  non  dicitur  quicumqne  habitus,  sed  ille, 
secundum  quem  cultus  adorationis  9  exhibetur.  —  Et 
ideo  concedendum  est,  quod  lalria  est  specialis  vir- 
tus,  propter  hoc  quod  ad  ipsam  spectat  cultus  Dei , 
secundum  quod  dicitur  magis  proprie,  videlicet  pro 
ipsa  adoratione.  Et  concedendae  sunt  rationes  ad 
hoc  inductae. 

±  Ad1"  illud  quod  obiicitur  in  contrarium,  quod 
sacrilicium  offertur  Deo  in  quolibet  bono  opere;  di- 
cendum,  quod  sicut  cultus  Dei  multipliciter  dicitur. 
sic  et  sacrificium.  Est  enim  sacrificium  bonae  ope- 
rationis,  et  sacrificium  devotae  orationis,  et  sacri- 
ficium  immolationis.  Primum  est  virtutum  omnium; 
secundum  virtutum  theologicarum ;  tertium  spectat 
ad  ipsam  latriam.   Ipsius  enim    lalriae   est  sacrili- 


CuUus  Dei 
dicitur  Iri- 
pliciter. 


Conclusio. 


Solutio  op- 
poMioniin. 


Tri|il    • 
crificiom. 


1  De  principiis,  secundum  quae  virlutum  differentia  alten- 
ditur,  ut  stint  obiectum,  attus  elc.  cfr.  infra  d.  33.  q.  2.  — 
Posl  obieclum  specinle  cod.  0  addit  scilicet  Deum,  quia  ei  soli 
debetur. 

2  De  qua  vlde  infra  d.  23.  a.  I.  q.  I.  —  Paulo  anle  pro 
si  ergo  cod.  bb  sicut  enjo. 

3  Cfr.  Aristot.,  V.  Ethic.  c.  I.  seq.,  ubl  simile  arg.  de  lu- 
stitia  inslituilur  et  eliam  docetur,  quod  «  saepe  quidem  eonlra- 
rius  habitua  ex  contrario...  agnoacitur ». 

*  Cap.  2.  seq.  n.  I. 

5  In  originaO  legitur  sic :  «  Verum...  quod  Bgltur,  ut  san- 
cta  societate  inbaereamus  Deo».  Pro  sancta  sodetate  edd.  1,2 
cum  bene  muilia  codd.  facta  societate.  —  Altera  quae  memo- 
ratur  Augustini  aententia  nabetur  l<  ><•.  ciL  c.  i,  el  sic  sonat: 
Sacriflcium  certe  nullua  homlnum  est,  qui  audeal  dlcere  deberi 


nisi  Deo.  Multa  denique  de  cultu  divino  usurpata  sunt,  quae 
honoribus  dcferrentur  humanis...  (jiiis  vero  sacriflcandum  cen- 
suit,  nisi  ei  queni  Deum  BUl  sci\it  aut  pulavit  aut  flnxitt 

6  Rom.  o,  16:  Nescitis,  quoniam  cul  exhibeila  voa  servoa 
ad  obediendum,  servl  estis  elua  cui  obedltia  etcT  —  Quantum 
ad  secundam  conclusionem  respiciantur  llla verba Luc.  IT,  10: 
Sic  et  vos,  cum  fecerltls  quae  praecepta  sunt  \i>l>is,  dldte: 
Sen  i  Inutilea  sumua  elc 

7  Vers.  31. 

8  Cfr.  q.  praecod.  in  corp.        Mox  pro  potett  accipi  iod. 

/.  habet  nccipihii ,  et  delt  |>i>si  ilirilur  ciiltits  COdd.  A  S  l    sub- 

iiciiinl   Dci.  Paulo  iiifeniis  poal  scii   ctimii  nhicrti    COd  O  addll 

imiiirilinti.  9  Vat.   hic  inseril    D$0. 

10  Nota,    quod   secunduiii  codd.   OrdO   SOlutlonum    I.   et   1. 

mutatur. 


210 


SENTENTIARUM  LIB.  III. 


cium  offerre  Deo;  et  hoc  sacrifidum  soli  Deo  de- 
betur,  sicut  dicit  Augustinus,et  latria  dicit  rulium 
soli  Deo  debitum. 

1.  Ad  illud  quod  obiicilur,  quod  Deus  colitur 
fide,  spe  et  caritate;  dicendum,  quod  cultus  Dei 
non  accipitur '  ita  stricte,  sicut  in  definitione  latriae, 
ut  praetactum  est;  et  ideo  non  sequitur,  quod  latria 
sit  generalis  virtus  ad  tres  virtutes  theologicas. 

3.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  omnis  qui 
obedit  Deo,  servit  Deo;  dicendum,  quod  verum  est; 
ex  hoc  tamen  non   sequitur,  quod    omnis  obedien- 


tia  sit  latria,  quia  obedientia  non  solum  dicit  ser- 
vitutem  debitam  ipsi  Deo,  sed  etiam  servitutem  his 
qui  sunt  loco  Dei,  ut  praelatis.  Lalria  autem  dicit 
servitutem  soli  Deo  debitam;  et  ideo  ratio  illa  non 
valet,  sed  peccat  secundum  consequens2. 

4.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  omnia  quae- 
cumque  fiunt  ad  gloriam  Dei,  fiunt  ad  cultum  Dei; 
patet  responsio  per  iam  dicta,  quoniam  cultus  acci- 
pitur  ibi  generaliter  pro  actu  ordinato  in  Deum 
tanquam  in  finem ,  in  definitione  autem  lalriae  ao 
cipitur  magis  proprie ,  secundum  quod  dictum  est. 


SCH0LI0K 


1.  In  conclusionc  omnes  consentiunt;  sed  in  ea  probanda 
a  diversis  diversae  distincliones  adhibentur.  Ita  S.  Thomas  (hic 
q.  I.  a.  I.  quaestiunc.  2;  cfr.  S.  II.  11.  q.  81.  a.  4.)  quatuor 
modos  distinguit,  quibus  intelligi  possit  virtus  generalis,  sciii- 
cet  primo,  quatenus  est  quoad  suam  essentiam  quasi  univer- 
salis  ;  secundo,  quatenus  ab  ea  dependent  aliae  virtutes,  qui- 
bus  est  quasi  causa  ;  terlio,  quatenus  operatur  ciroa  actus  om- 
nium  virtutum  movendo  per  imperium ;  quarto,  quatenus  ad 
eam  concurrunt  aliae  virtutes,  ut  ipsa  sit  quasi  totum  integrale, 
comprehendens  multa.  ldem  resolvit,  quod  secundum  duos  prio- 


res  modos  latria  sit  virtus  specialis ;  secundum  duos  alios  modos 
autem  possit  dici  generalis.  —  Praeter  S.  Thomam  cfr.  B.  Al- 
bert. ,  de  hac  et  seq.  q.  hic  a.  3.  —  Petr.  a  Tar. ,  hic  q.  *. 
a.  I.  quaestiunc.  3.  —  Richard.  a  Med. ,  hic  a.  I.  q.  2.  — 
.Egid.  R.,  hic  q.  I.  a.  2. 

II.  In  conclusionibus  sequentis  (3.)  quaestionis  antiqui  ma- 
gistri  consenliunt.  De  ea  tractant :  S.  Thom. ,  loc.  cit.  quaestiunc. 
3.  4;  cfr.  S.  II.  II.  q.  81.  a.  5.  —  Petr.  a  Tar. ,  loc.  cit.  quae- 
stiunc.  4.  5.  —  Richard.  a  Med. ,  loe.  cit.  q.  3.  4.  —  .Egid.  R. , 
loc.  cit.  a.  4. 


QUAESTIO  III. 

Utrum  latria  sil  virtus  cardinalis ,  vel  theologica. 


Tertio  quaeritur,  utrum  latria  sit  virtus  car- 
dinalis,  an  theologica.  Et  quod  theologica,  videtur. 

1.  Augustinus,  decimi  de  Civitate  Dei  capitulo 
Ad  opposi-tertio3:  «  Sacrificamus    Deo    hostiam    humilitatis  et 

laudis  in  ara  cordis  igne  fervidae  caritatis».  Et 
post:  «Hic  est  Dei  cultus,  haec  vera  religio ,  haec 
recta  pietas  et  tantum  Deo  debita  servitus»:  ergo 
videtur,  quod  si  haec  omnia  circumloquunlur  la- 
triam ,  nihil  aliud  est  latria  quam  ipsa  caritas:  ergo 
latria  est  virtus  theologica. 

2.  ltem,  Augustinus ,  decimo  quarto  de  Trini- 
tate4:  «Sapientia  vera  est  verus  ac  praecipuus  Dei 
cultus,  quae  uno  nomine  Graece  theosebia  appella- 
tur,   quod  nomen   nostri  pietatem  dixerunt,  cum 


pietas  apud  Graecos  usitatius  eusebia  nuncupe- 
tur».  Sed  «latria,  ut  dicit  Augustinus  decimo  de 
Civitate  Dei,  non  est  aliud  quam  theosebia»,  et 
«theosebia  non  est  aliud  quam  sapientia»;  sapientia 
autem  se  tenet  ex  parte  virtutum  theologicarum , 
non  cardinalium:  ergo  et  ipsa  latria. 

3.  Item,  latria  est  virtus,  per  quam  Deus  co- 
litur  eo  cultu,  qui  est  adoratio;  sed  virtus  dictans 
nobis,  Deum  esse  adorandum ,  est  ipsa  fides,  vel 
etiam  caritas:  quia,  sicut  dicit  Rabanus  super  Gene- 
sim 5,  « adorare  est  eum  qui  adorandus  est  tota 
mentis  intentione  quaerere»:  ergo  videtur,  quod 
latria  sit  virtus  theologica,  scilicet  fides,  vel  caritas. 

4.  ltem ,  in  latria  est  impletio  primi  praecepti ; 


1  Vat.  addit  ibi  ab  Augustino. 

2  Cfr.  supra  pag.  99,  nota  7.         3  Num.  2.  (alias  c.  4.). 

4  Cap.  I.  n.  I.  —  De  altero  August.  testimonio ,  quod 
habetur  X.  de  Civ.  Dei,  c.  1.  n.  3,  vide  supra  pag.  213,  nota  9; 
de  terlio  Enchirid.  c.  I.  n.   I.  et  XIV.  de  Trin.  c.   I.  n.    I. 

5  Libr.  III.  Comment.  in  Gen.  (23,  7.)  c.  4.  Rabanus  dicit 
tantum,  latriam  esse  servilutem,  quae  soli  Deo  debeatur.  Sed 
VIII.  Enarrat.  in  Epist.  ad  Rom.  c.  IS,  Origenem  secutus  (X. 
Comment.  in  Epist.  ad  Rom.  15,  30.  n.  15.),  de  oratione  (quoe 
spectat  ad  adorationem)  ait:  «  Et  ideo  agon  magnus  est  ora- 
tionis,  ut  obsistentibus  inimicis  et  oranlis  sensum  in  diversa  ra- 
pientibus,  fixa  semper  ad  Deum  mens  stabili  intentione  con- 
tendnt ,  ut  merito  possit  etiam  ipse  dicere:  Bonum  certamen 
certavi,  cursum  consummavi  »  (II.  Tim.  4,  7.).  Et  XXIII.  in 
I.  Epist.  ad  Tim.  c.  2.  ait:  «  Oramus,  cum...  spondemus,  nos... 
tota  cordis  intentione  Domino  servituros  ».  Tum  propter  ipsam 
obiectionem  hic  propositam,  tum  propter  solutionem,  quae  in- 
fra  habetur,  adiungenda  duximus  quae  idem  Rabanus  in  I.  Com- 


ment.  in  libr.  ludic.  c.  7.  profert,  ubi  observato,  quod  nos  vo- 
cati  simus  non  ad  hoc,  ut  serviamus  peccato  et  iterum  flecta- 
mus  genua  diabolo,  sed  ut  fiectamus  genua  in  nomine  lesu 
(Phil.  2,  10.)  et  ad  Patrem  Domini  noslri  lesu  Christi  (Eph. 
3,  14.),  sic  prosequitur:  «  Sed  et  quid  mihi  prodest,  si  genua 
corporis  mei  ad  orationem  veniens  flectam  Deo,  et  genua  cor- 
dis  mei  flectam  diabolo  ?  Si  enim  non  stetero  firmus  adversum 
astutias  diaboli,  flexi  genua  mea  diabolo...  Non  igitur  putemus, 
quod  videamur  simulacra  non  colere,  propterea  haec  non  etiam 
ad  nostrorum  aliquos  pertinere.  Unusquisque  quod  prae  ceteris 
colit ,  quod  super  omnia  miratur  et  diligit,  hoc  ei  Deus  est.  De- 
nique  hoc  est  quod  ante  omnia  et  supcr  omnia  pcr  mandatum 
suum  Deus  deposcit  ab  liomine:  Diliges,  inquit,  Dominum  Deum 
tuum  ex  toto  cordetuo,  et  ex  tota  anima  tua ,  et  ex  totis  vi- 
ribus  tuis  (Deuter.  6,  5.),  praeoccupare  quodam  modo  erga  se 
cupiens  totos  humanae  mentis  affectus,  et  sciens,  quia  quod  ex 
toto  dilexerit  quis  et  ex  tota  anima  atque  ex  totis  viribus,  hoc 
ei  Deus  est.  Cfr.  I.  Enarrat.  in  Epist.  ad  Rom.  c.  1 ,  9 ;  VIII.  c.  \  4. 


DIST.  1\.  ART.  II.  QUAEST.  III. 


-217 


sed  praecepta  priraae  tabulae  implentur  virtulibus 
theologicis  \  sicut  patet  de  secundo,  quod  impletur 
per  fidem ,  el  de  terlio,  quod  impletur  per  caritatem  : 
ergo  videtnr,  quodsi  primum  implelnr  per  latriam. 
quod  sit  virtus  theologica. 

o.  Item,  haec  est  differenlia  inter  virlutes  car- 
dinales  et  theologicas,  quod  cardinales  consistunl  in 
medio  circa  superfluum  el  diminutum  2,  in  theolo- 
gicis  autem  non  est  reperire  superfluum ;  sed  circa 
latriam,  qua  est  Deum  colere,  non  est  superfluum 
invenire:  ergo  videtur,  quod  latria  non  sit  in  ge- 
nere  virtutum  cardinalium,  sed  theologicarum. 

6.  Item,  virtus  theologica  dicitur,  quia  habet 
Deum  pro  obiecto;  sed  latria  habet  Deum  pro  obie- 
cto  —  sicut  enim  fides  credit  primam  veritalem, 
et  caritas  diligit  summani  bonitatem,  sic  latria  reve- 
retur  et  colit  summam  maieslatem  —  videtur  igitur, 
quod  latria  sil  virlus  theologica. 

Sed  coxtka:  1.  « Religio  est  virtus,  qua  coli- 
menu.tnr  ille  qui  est  superioris  naturae»,  sicut  vult  Au- 
gustinus  decimo  de  Civitate  Dei ,  et  Tullius  in  se- 
cundo  Rhetoricae3;  secl  religio  est  species  iustitiae , 
ut  dicit  Tullius  ibidem,  et  iustitia  est  virtus  car- 
dinalis:  si  ergo  latria  continelur  sub  specie  religio- 
uis ,  latria  est  de  genere  virtutis  cardinalis. 

2.  Item,  sicut  obedientia  respicit  debitum  man- 
dati,  sic  latria  respicit  debitum  honoris  divini,  «est 
enim  lalria  cultus  Deo  debitus4»;  sed  obedientia , 
quia  respicit  debitum  praecepti,  est  virtus  cardina- 
lis  contenta  sub  debila  iustitia,  non  theologica:  ergo 
pari  ratione  et  ipsa  latria. 

3.  Item,  nullius  virtutis  theologicae  actus  cadit 
sub  cnactione  —  credere  enim  non  potest  quis  non 
volens5  —  sed  actus  latriae  cadit  sub  coactione,  nt 
adorare  et  thura  ponere:  ergo  latria  non  continetur 
sub  genere  virtulis  theologicae. 

4.  Ilem ,  omnis  virlus  theologica  vel  est  fides, 
vel  spes,  vel  caritas;  sed  latria  non  est  fides,  pro 
eo  quod  non  considerat  suinmam    verilatem  secun- 


dum  se;  nec  caritas,  quia  non  considerat  suminam 
bonitatem ,  sed  magis  summam  maiestatem ;  nec 
spes,  hoc  constat:  ergo  etc. 

C 0 N G L U SI  0. 

Latria  ,  proprie  dicta,  est  virlus  cardinalis,   in 
genere  propinquo  iustitiae   et  proximo  relir 

gionis. 

Respondeo:  Ad  praediciorum  intelligentiam  est 

notandum,  quod  licet  latria  notificetur  per  cultum, 
sive  per  seruitutem,  ut  dicalur  latria  esse  6  ser- 
vitus,  sive  cultus  Deo  debitus,  et  ista  duo  quasi 
pro  eodem  accipiantur;  differunt  tamen   secundum     DiiTerunt 

.  .  cultn>  et  scr- 

propnam    acceptionem.    Cultus    enim    Dei  respicit  »»"»• 
actum  interiorem  et  exteriorem ,  et  magis  inlerio- 
rem   quam  exteriorem;   seruitus    vero  proprie    re- 
spicit  actum  exleriorem.  Et  ideo  cum  latria  de  ra- 
tione  sui    vocabuli    idem  sit  quod  servitus,  secun- 
dum  quod  exponit  Augustinus  in  libro  de  Trinitate7, 
latria  proprie  respicit  actum  exteriorem ;  theosebia  Q»«J  -"  >»■ 
vero,    vel  eusebia   idem   est  quod   cultus  divinus, 
sive  bonus    cultus,  et    ideo    proprie  respicit  actuin 
inleriorem.  Et  quoniam  virtus,quae  respicit  actiun 
exieriorem ,  versatur  quodain  raodo  circa  actionem 
et  est  in  genere  virtutis  cardinalis8;  hinc  esl.  qnod  coodnao  i. 
latria    est   virtus    cardinalis.    Et    qnia    consideraf 
aclum    exteriorem    sub  ratione  debiti  et  in  compa- 
ratione  ad  alterum ,  et  hoc  est  ipsius  iustitiae ;  ideo  conciosio  2. 
latria  continetur  sub  virtute  cardinali ,  quae  quidem 
est  iustitia.  —  Rursus,  quia  species  iustitiae,  secun- 
dura  quam  ordinatur  9  ad  venerantlam  naturam  su- 
periorem,  est  ipsa  reliqio,  sicut  dicit  Tiillius;  hiuc  conctafo  3, 

...  .  .  .    generalis. 

est ,  quod  latria  non  solum  est  m  genere  vtrtutts 
tanquam  in  genere  remoto,  sed  in  genere  virtulis 
cardinalis  tanquam  in  genere  subalterno;  in  genere 
vero  iustitiae ,  sicut  in  genere  propinquo:  in  ge- 
nere  vero  religionis,  sicul  in  genere  proximo. 

Et  hoc  est  quod  innuit  Augustinus   de  Civitate  cooOnMtar. 


II.  e(  XIX.  in  Epist  ad  Pliil.  c.  3,  3.  —  Hadrian.  I.  itl  Kpist.  atl 
C.iroium  Magnum  pro  Nieaena  synodo  pluries  allegat  Epist.  52. 
(alias  54.)  Gregor.  M.  ad  Secundinum ,  in  cuius  Qne  agitur  de 
adoralionc  imaginum:  Undc  valde  nobis  tua  posiulatio  placuit , 
quia  iltum  tola  cordc ,  tota  intentione  quaeris,  cuius  imaginem 
prac  oculis  habere  desideras...  illum  adoramus,  quem  per  Ima- 
glnem  aut  nalum,  aul  passum...  recordamur.  —  Pro  adorare 
est  eum  edd  cum  nonnullis  codd.  adorare  est  Dewm. 

1  Nam ,  ut  infra  d.  37.  a.  2.  q.  I.  seq.  exponitur,  praeoe» 
|ii;i  prlmae  tabulue  hominem  ordinanl  ail  Deum.  —  Dein  pro 
ie  srcintiin  codd.  euHi  cdd.  I,  2  perporam  de  primo,  ei  pro 

ih>  Irrlm  cod.  S  dr  sccinidi). 

4  Ul  docct  Arislol.,  II.  Kihic.  c.  6.  Cfr.  infra  d.  20.  a.  I.  q. 
3.  —  Mox  pro  qun  esl  cdd.  qaae  esl. 

3  Cap.  84:  tuttitia  est  habitus  animi,  communl  utilitate 
conservata,  suam  cuique  tribuens  dignitatem...  Natura  lusest, 
quod  non  oplnio  genuit,  sed  quaedam  innala  \  is  Inserult,  ul 
rellgionem,  pietatem...  Betigio  esl  quae  Buperiorls  culusdam 
naturae,  quam  dlvlnam  vocant,  curam  caerlmonlamque  affert 
—  lilcm  dldl  Auguat.,  loe.  cii.  c.  I.  n.  I.  ct  3.  el  c  3.  n.  i. 
Deum  verum  respiciena> 

S.  Ilonav.  —  Tom.  III. 


*  Secundum  AugusU,  X.  de  Civ.  Dci,  c.  I.  n.  2.  Libr.  II. 
de  PeccaL  mcrit.  et  rcmiss.  etc.  c.  21.  n.  35.  idera  s.  Ductor  dl- 
cit,  primos  parentes  Deo  serviisse  k  pielate  obedienliae,  qua 
una  colitur  Deus  ».  —  Pro  mandati  VaL  substiluil  mandatum. 
Mox  pro  quia  «odd.  lv  V  exhibent  quae,  etsubinde  vocl  pro*- 
cepti  solus  cod.  U  praemittil  mandati  rel. 

5  Augiisi..  I.  RetracL  c.  23.  n.  3:  (Jtrumque  [credere  ci 
velle  ]  nostrum  [esl],  quia  non  lii,  nisi  volenlibus  nobls.  —  Pro 
non  rolcns  codd.  U  ( K  a  secunda  manu)  nut  rolins,  cod. 
bb  nolens. 

6  Muiii   c.xid.  cst.  Posl  Respondeo  codd.  A  T  bb  sddunl 

dicrndinn. 

'  l.ihr.  I.  c.  ().  n.  13.  f.lr.  W.  conlr.i  Faustum,  c.  '.I.  cl 
supni  pag.  200,  nota  2. 

8  Vidc  supi.i  q.  I.  fundam.  el  Infra  d.  33.  q.  I.  ad  i. 
Ibld.  duli.  I.  Rgitur  de  lustitla.  AuguaL,  i\c  Natura  el  gratla, 
contra  Pelag.  c.  62.  n.  72  ex  Pelagil  llbro  aflbrt  banc  Hlla- 
rii  aententiam:  Deum  autem  colere  luatitiae  proprium  oCD- 
cium  csi. 

"  IjI.I  tecundum  quod  Sublnde  posi  ordtMatur  cod.  Q 
aupplel  fcomo. 


218 


SENTENTIARUM  1.115.  III. 


Dei  decimi  capitulo  prinro',  ubi  dicit,  quod  idem 
est  apud  Graecos  latria,  quod  apud  nos  religio, 
excepto  quod   nomen   religionis  est  in  plns.  L'nde 

coroiiaria.  ibidem  dicit,  quod  cultus  Deo  debitns  quatuor  no- 
minibus  nuncupatur:  duobus  apud  Graecos,  et  duo- 
bus  apud  nos.  Apud  Graecos  namque  dicitur  latria 
et  theosebia  sive2  eusebia.  Apud  nos  vero  dicitur 
pietas  et  religio,  ita  qnod  ista  duo  nomina  respon- 
dent  illis  duobus,  licet  quodam  modo  sint  in  plus 
quantum  ad  modum  consuetum.  —  Diflerunt  autem 
latria  et  theosebia  secundum  propriam  acceptionem, 
licet  aliquando  accipiantur  pro  eodem,  quia  theo- 
sebia  dicil  cullum  interiorem,  qui  proprie  spectat 
ad  virtutes  theologicas ,  sed  latria  servitutem  exle- 
riorem,  quae  spectat  ad  iuslitiam,  scilicet  virtutem 
cardinalem.  —  Concedendum  est  ergo,  latriam  esse 
virtutem  cardinalem.  Concedenda  sunt  etiam  argu- 
menta  hoc  probantia. 

1.   2.   Ad    duas    autem    auctoritates    Augustini 

sointio  oP-  patet  responsio  per  iam  dicta.  Cum  enim  dicit  Au- 

positoruro.    *  *  l  . 

gustmus,  quod  cullus  Deo  debitus  est  rpsa  dilectio, 
vel  sapientia,  loquitur  de  cultu  interiori;  cum  au- 
tem  dicimus,  latriam  esse  cultum ,  intelligimus  de 
cultu  exteriori,  nisi 3  vocabulo  abutimur.  Et  hoc  pa- 
let  per  oppositum,  quia  non  dicitur  idololatra,  qui 
credit ,  idolum  esse  Deum ,  vel  amat  ipsum  sicut 
Deum,  sed  infrdelis.  Tunc  autem  dicitur  idolola- 
trare,  cum  exlerius  colit;  et  sic  per  opposilum  in- 
telligimus  in  proposito. 

3.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  virtus,  per  quam 

adoralur  Deus,  est  fides  et  caritas;  dicendum,  quod 

sicut  est  cultus  interior  et  exterior,  sic  et  adoratio 

Adoratio  in-  mterior    el   exterior.    « Adorare   interius  est   tola 

terna  et  ex- 

tema.  mente  in  Deum  tendere»,  sicut  dicit  Rabanus4; 
adorare  exterius  est  aliquam  reverentiam  corporali- 
ter  exhibere.  Cum  ergo  dicitur,  quod  per  fidem  et 
caritatem  adoratur  Deus;  dicendum,  quod  verum 
est  de  adoratione  inleriori,  quae  incipit  in  fide  et 
terminatur  in  caritate,  sed  non  habet  veritalem  de 
adoratione  exteriori,  quae  ortum  habet  a  virtute 
cardinali.  El  si  tu  obiicias:  tam  fides  quam  caritas 
dictat  tam  inlerius   quam  exterius  adorandum;  di- 

Notandum.  cendum  breviter ,  quod  aliquis  actus  polest  esse 
alicuius  virtutis  multipliciter :  aut  sicut  imperantis, 
aut  sicut  elicientis.  Licet  autem  exterior  adoratio  sit 


ipsius  fidei  et  caritatis  sicut  imperaufis ,  et  maxime 
fidei ,  quae  dielat  Deum  adorandum;  alterius  tamen 
est  ut  elicientis ,  scilicet  lalriae,  quae,  quoniain  eli- 
cit  actum  sub  ratione  debiti,  ideo  conlinetirr  sub 
iustitia,  quae  est  virtus  cardinalis  \ 

h.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  impletio  primi 
praecepti  spectat  ad  virtutem  theologieam,  sicut 
implelio  secundi;  dicendum,  quod  implelio  secundi,  Notam 
videlicet:  Non  assumas  tibi  nomen  Dei  tui  in  va- 
num r;  quantrrm  ad  aclum  exteriorem  est  virtutis 
cardinalis ,  quantum  ad  actum  interiorem  impletur 
virtule  theologica ,  quae  quidem  est  frdes.  Per  hunc 
modrrin  inlelligendum  est  in  primo  praecepto;  et 
quia  per  latriam  impletur  per  aclum  exteriorem, 
ideo  non    necesse   est,    eam   esse    virtutem  theolo- 


gicam. 


b.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  circa  actum 
latriae  non  consistit  superfluum,  vel  diminutum; 
responderi  polest ,  quod  falsum  est,  quia,  licet  quan- 
tum  ad  actum  interiorem  non  contingat  excedere 
in  colendo  Deum;  tamen  quantum  ad  actum  exte- 
riorem  et  modum  contingit  reperire  excessum ,  ut- 
pote  sicut  si  aliquis  sacerdos  vellet  decem  Missas 
in  uno  die  cantare  ad  laudem  Dei ,  non  servaret 
modum  7. 

6.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  latria  habet 
obiectum  Deum;  dicendum,  quod  si 8  latria  habeat  Notan 
obiectum  Deum,  aliquo  modo  lamen  cum  hoc  re- 
spicit  aliquod  creatum.  Unde  sicut  obedieutia,  qua 
quis  obedit  Deo,  respicit  ipsum  Deum,  ut  cui  obe- 
diendum  esl,  ipsum  autem  mandatum  et  eius  obli- 
gationem  respicit  sicut  illud  quod  implendum  est; 
sic  et  ipsa  lalria  respicit  Deum,  ut9  cui  honor  ex- 
hibendus  est;  respicit  etiam  cultum  exteriorem  ex- 
hibendum;  respicit  etiam  rationem  exhibcndi,  vide- 
licet  rationem  debiti;  et  haec  est  quasi  ratio  for- 
malis  ipsius  et  est  quid  creatum.  Hinc  est,  quod 
cum  virtus  ponatur  in  specie,  vel  in  genere  formali 
ex  parte  obiecti,  quod  habel  rationem  formalis  et 
motivi;  quod  10  lalria  est  in  genere  virtutis  cardi- 
nalis,  sicut  obedientia.  —  Quod  ergo  obiicitur,  quod 
virtus  theologica  est  illa  quae  respicit  obieclum  in- 
creatum;  dicendum,  quod  obiectum  principale  vir- 
tutis  theologicae  non  est  aliquid  creatum,  sed  est 
bonum  increatum  sub  conditionibus  increatis ,  quae 


1  Num.  3 :  Nam  et  ips;i  religio  quamvis  dislinclius  non 
quemlibet,  sed  Dei  cultum  significare  videatur...  lumen  ,  quia 
Latina  loquendi  consuetudine  non  imperitorum ,  verum  etiam 
doctissimorum  et  cognationibus  humanis  aique  aflinitatibus  et 
quibusque  necessiiudinibus  dicitur  exhibenda  religio ,  non  eo 
vocabulo  vitatur  ambiguum,  cum  de  cullu  deilatis  verlitur  quae- 
stio  etc. 

2  Pro  sive  codd.  GLNTVX  sicut. 

3  Pro  nisi  codd.  A  I  K  L  N  T  aa  et  edd.  I,  2  ubi,  Vat.  nec; 
nostram  leelionem  habent  codd.  E  G  II  U  V  X  Z  bb.  Mox  pro  qui 
credit  edd.  el  nonnulli  codd.  quin  credit. 

*  Vide  supra  pag.  216,  nota  o.  Hugo  a  S.  Vicl.  Instit.  in 
Decal.  Legis  dominieae,  c.  1.  ait :  Deum  autem  adorare  est  ei 


totam  mentem  per  humilitatem  ac  devotionem  substernere  et 
ipsum  principium  ac  Bnera  omnis  boni  credere.  —  Pro  toia 
menle  cod.  K  lola  intentione.  Pro  Rabanus  cod.  G  Auguslinus. 

5  Cfr.  infra  d.  33.  q.  2,  ubi  principia  huius  distinctionis  pro- 
ponuntur. 

6  Exod.  20 ,  7.  —  Paulo  inferius  pro  per  latriam  edd.  cum 
cod.  cc  latria. 

7  Vide  infra  d.  27.  a.   2.  q.   5.  —  Paulo  superius  pro  in 
colendo  Deum  non  pauci  codd.  in  cotendo  Deo. 

8  Edd.  cum  paucis  codd.  etsi. 

9  Cod.  A  prout. 

10  A  VaL  abest  quod ;  plurimi  codd.  habent  et  quod.  Pro- 
xime  ante  cod.  K  omittit  et  antc  motivi. 


DIST.  IX.  ART.  II.  QUAEST.  IV. 


219 


quidem  sunt  sutnma  bonitas  et  summa  veritas '. 
Hoc  autem  non  est  reperire  in  proposito;  et  ideo 
non  tenet  ratio  illa. 

Haec  autem  dicta  sunt  de  latria,  secundum 
triaDonquod  proprie  accipitur  pro  habitu  dirigente  ad  cul- 
" tum  exteriorem,  qui  proprie  dicitur  servitus  Dei  et 
adoratio.  Et  hoc  mddo  non  est  idem  latria  et  theo- 
sebia,  ut  a  principio  dictum  est.  Si  autem  latria 
dicatur  cultus  interior,  cum  ille  consistat  in  cre- 
dendo  et  diligendo  et  sperando  Deum,  sicut  dicit 
Angustinus  in  Enchiridio2;  sic  non  ponitur  esse  vir- 
tus  cardinalis,  sed  theologica,  non,  inquam,  ab  aliis 


distincta,  sed  consequens  ad  omnes  illas.  Sed  hoc 
modo  non  accipitur  ita  proprie,  sicut  modo  praedi- 
cto,  cum  latria,  proprie  loquendo,  sit  species  reli- 
gionis,  sicut  dulia;  et  nomen  eius  impositum  fuit 
a  seruitute,  sicul  dictum  tuit  a  principio.  Utroque  N^ndum. 
tamen  modo  contingit  reperiri  eam  dici ,  et  se- 
cundum  lioc  doctorum  positiones  diversiueari,  ut 
quidam  ponunt3  eam  speciem  virtulis  cardmalii, 
scilicet  iustitiae,  quidam  vero  tres  theologicas  cir- 
cumplecti.  Et  utrnmque  vere  potest  dici  sine  con- 
trarietale  propter  diversum  modum  accipiendi  *. 


QUAESTIO  IV. 

Utrum  lalria  sit  virlus  dislincla  a  dulia. 


um. 


Quarlo  quaeritur,  utrum  lalria  sit  virtus  di- 
stincta  a  dulia.  Et  quod  non,  videtur. 

1.  Super  illud    Psalmi3:    Domine  Deus  meus , 
opposi-  in  te  speravi;  Glossa:   «  Domine  omnium  per  poten- 

tiam,  cui  debetur  dulia;  Deus  omnium  per  crea- 
tionem,  cui  debetur  latria»:  ergo  si  Domino  Deo 
non  debetur  nisi  unica  species  adorationis,  videlicet 
latria:  ergo  latria  et  dulia  non  sunt  diversae  spe- 
cies  virtulis. 

2.  Item,  eadem  est  species  virtutis,  qua  credi- 
tur  omne  credendum,  scilicel  ipsa  fidesc:  ergo  ea- 
dem  est  species  virtulis,  qua  colitur  omne  colendum; 
sed  huiusmodi  sunt  latria  et  dulia:  ergo  elc. 

3.  llem,  eadem  est  species  virlutis,  qua  amatur 
omne  amandum,  videlicet  ipsa  caritas7:  ergo  eadem 
ratione  eadem  est  species  virtutis,  qua  adoratur 
omne  adorandum;  sed  huiusmodi  est  latria  et  du- 
lia:  ergo  etc.  Si  tu  dicas ,  quod  non  est  simile, 
quia  non  sic  est  una  ratio  adorabilium,  sicut  ama- 
bilium;  obiicitur  conlra:  quia ,  sicut  proximus  non 
est  amandus,  nisi  in  quantum  imago  Dei,  sic  etiam 
non  est  adorandus,  nisi  in  quantum  est  Dei  imago : 
ergo  sicut  est  unus  amor  sui  et  suae  imaginis  se- 
cundum  speciem,  sic  et  unus  honor. 


h.  Ilem,  «  magis  et  niinus  non  diversificant 
speciem  8  »  ;  sed  latria  et  dulia  differunt,  sicut  nia- 
ior  honor  et  niinor  honor :  ergo  videtur,  quod  non 
sint  divrrsae  species  virtulis. 

Sed  contra:  1.  Super  illud  Psalmi  • :  Adorate  Fnndameuu. 
scabellum  pedum  eius  etc. ;  «  Lalria  est  adoratio, 
quae  soli  Deo  debetur ;  dulia  est  adoratio,  quae 
etiam  creaturae  exhibetur.  Quae  duas  habet  species: 
unain,  quae  omnibus  indififerenter,  alteram,  quae  ex- 
bibelur  soli  huinanitati  Christi  ».  Si  ergo  dulia  habet 
duas  species  adorationis,  quae  creaturae  debetur, 
multo  fortius  latria  et  dulia,  quae  sunl  species 
virlutis  diversae. 

2.  Item,  «  habitus  diversificantur  peractus,et 
actus  per  obiecta  10  »:  ergo  si  latria  est  cultus,  qui 
debetur  Deo  ut  Deo,  et  dulia,  qui  debetur  creatu- 
rae ,  ut  creatura  est;  videtur,  quod  latria  sit  spe- 
cies  virliitls  distincta  a  dulia. 

3.  Item,  sapientia  et  scientia  sunt  diversa  do- 
na.  secundum  quae  dirigimur  ad  temporalia  et  ae- 
lerna  " :  si  ergo  latria  est  cullus  debitus  aeternae 
maieslati,  et  dulid  honor  ct  reverenlia  debita  crea- 
turae  temporali;  videtur,  quod  sint  diversi  habitus 
in  genere  virtutis. 


1  Cfr.  infra  d.  U.  a.  I.  q.  2;  d.  26.  a.  I.  q.  3;  d.  27.  a. 
1.  q.  I.  —  Subinde  pro  Hoc  autem  cod.  T  lloc  modo ,  cod.  A 
Hoc  tanlum. 

2  Cap.  2.  i).  I.  scq.  Vide  q.  praeccd.  arg.  I.ad  oppos. — 
Paulo  aule  codd.  F  K  U  sperando  in  Veum.  Paujo  inferius  pro 
inquam  codd.  AGHIK.NZ  in  i/uunlnm,  ct  pro  omnes  illns 
codd.  K.  M  0  onines  alius. 

3  Edd.  pornrnt.  Cod.  l>b  unde  [cod.  Z  inde)  quiiliuii  ponunt. 
*  Vide  scliolion  ad  praecedenlein  quaesL 

5  Psalin.  7,  I.  —  (Jlossa ,  quae  apud  l.yranum  esl  inlerli- 
iinuis,  apud  1'elrum  l.oinhanlnin,  in  hunc  loc,  sic  sonat:  «  Do- 
mine  omnium  per  potenliam,  cui  debelur  dulia,  qui  es  oin- 
nium  per  recreatinneni  Deus ,  cui  debetur  latria  ».  AugJUSL,  II. 
QuaesL  In  Pentateuch.  q.  94,  ad  IHudExod.  23,  33:  Siterwe- 
ns  diis  eorum  etC,  observat:  Hic  (iraecus  oouXEuaTjc  lialiet,  non 
XaTf.£uar)c.  Unde  Intelligitur,  quia  et  SouXeta  debetur  Deo  lan- 
(|uam  Domino,  Xaipeia  vero  nonnisi   Deo  InnqutUU  DeQ< 

8  Ut  ostenditur  Infra  d.  23.  a.  I.  q.  3.  —  in  hoc  el  In  seq. 
irg.  plures  codd.  nec  non  edd.  1 ,  2  pro  omm  constanter  exhl- 

bent  e.ssr. 


7  Vide  inrra  d.  27.  a.   I.  q.  2. 

8  llaec  propositio  supponitur  ab  AristoL,  VII.  Phys.  tratt 
21-35.  (c.  i.)  et  II.  de  (Jeneral.  et  corrupl.  texL  37.  (c.  (>.).  Cfr. 
etiam  lom.  II.  pag.  6*>9,  nota  7.  —  Mo\  pro  nou  sinl  mulii  codd. 
//()/(  siint. 

9  Psalm.  *)S,  ").  —  De  (iiossa  ailegata  vi.le  supra  pag.  -21111. 
nota  i.  —  In  textu  origin.  Glossae  nec  non  ln  codd  AQ  pro 
quae  soli  Deo  legitur  q\t(U  soli  Creutori ,  el  in  eodem  lextll 
contradlcenlibus  originali,  edd  et  nonnullls  codd.  pro  inuini... 
ullertun  [edd.  aliuiii].  pluriml  COdd.  111111...  ultrni;  niinu- 
congrue.  Circa  Bnem  arg.  Vai.  cum  nonnuliis  codd  el  edd  I, 
2  pro  debelur  substiluil  debentur,  et  dein  aola  posl  et  dulia. 
quae  inierseril  Creatori  el  rrrulurue  drhrutur. 

10  Cfr.  lom.  11.  pa^r.  561,  noia  3;  pag.  635,  nota  •>.  ci  pag, 
653,  nota  (>.  —  Unx  posl  drhriur  Dro  rodd.  A  P  Q  bb  aubHciunl 
ut  Drt>,  quod  in  lexlura  recepimus.  Subinde  posl  tt  dulia  Vat 
cum  nliquol  codd.  repetil  cuttut,  ei  pro  fiM  debetur  bene 
muiii  codd.  nabcnl  '/""/•  debetur. 

11  Cfr.  Infra  (I.  34.  p.  1.  a,  2.  q.  I,  e(  d.  35.  q.  I.  aeq. 


220 


SENTENTIARUM  Llli.  III. 


4.  Iiem,  si  per  eum  '  modum  fiat  bouor  crea- 
turae,  quo  fit  Crealori ;  iam  non  erit  actus  virtntis, 
sed  potius  vitii  —  si  quis  eniui  sacrificaret  liomini, 
crimen  idololatriae  committeret  et  vituperaretur  po- 
tius  de  idololatria,  quam  conimendarelur  de  actu 
ialriae ,  vel  duliae  —  ergo  si  diversitas  modorum 
in  actibus  virtutum  introducit  diversitalem  in  habi- 
libus,  videtur,  quod  lalria  et  dulia  differant  spe- 
cifica  differentia. 

C  0  N  C  L  U  S 1 0. 

Latria  et  dulia  secundum  propriam  significationem 
sunt  species  virtutis  diversae. 

Respondeo  :   Dicendum  ad  praedictorum  intelli- 

genliam,  quod  si  nomen  latriae  secundum  Augusti- 

num,  decimo  de  Civitate  Dei2,  importet  cultum  de- 

bitum  maieslati  divinae,  nomen    tamen    duliae   tri- 

oniiadiciiurpliciter  dicitur.  Uno  modo  dicitur   dulia  secundum 

tripliciter.    l 

quandam  analogiam ;  alio  modo  secundum  antono- 

masiam3 ;  et  terlio  modo  secundum  significationem 

Doiia  sec.  propriam.  Cum  aulem  dicitur  secundum  analogiam, 

analogiam.     l       l  "  , 

Umc  importat  cullum  debitum  naturae  superiori, 
sive  creaturae,  sive  Crealori,  secundum  aliquam  ra- 
lionem,  secundum  qnam  Crealor  communicat  crea- 
turae,  utpote  secundum  rationem  dominii ;  et  boc 
modo  accipitur  in  Glossa  super  illud  Psalmi4:  In 
ecclesiis  benedicile  Deo  Domino ,  Glossa:  «  Deo,  cui 
debetur  latria ;  Domino ,  cui  debetur  dulia  ».  —  Cum 
Duiia  sec.  autem  accipitur  secundum  antonomasiam,  sic  dicit 

anlonoma-    ...  .  A  . 

siam.  debilam  reverentiam  crealurae  umtae  vel  assum- 
tae ;  per  quem  modum  accipitur  super  illud  Psal- 
mi5:  Adorate  scabellum  pcdum  eius ,  ubi  dicitur, 
quod  dulia  maior  debetur  solum  humanitati  Cbri- 
sti.  —  Cum  autem  accipitnr  dulia  secundum  signi- 

uuiia  pro-  ficationem   propriam ,  sic  dicitur  dufia  honor   vel 

>ri6 

reverentia  debita  rationali  crealurae  et  exhibita r' ; 
et  illo  modo  consuevit  dulia  accipi  secundum  com- 
munem  usum. 

Et  hoc  modo  est  quaestio,  utrum  latria  et  du- 

concinsio  lia  sint  diversae  species  virlulis;  et  ad  hoc  commu- 

niter  respondetur,  quod  sic.  —  Et  ratio  huius  est, 

uatic.  quia  latria  etdulia  considerant  exleriores  cultus,  qui 


pne 


lormalem  babent  differenliam,  secundum  quod  crea- 
turae  et  Creatori  exhibentur.  Alius  enim  est  modus 
adorandi  Creatorem,  et  alius  adorandi  creaturam, 
el  alia  ratio  motiva ;  et  ideo  alia  virtus  directiva 
in  hac  et  in  illa.  Et  ideo  concedendum  est,  quod 
latria  et  dulia  siint  diversae  virtutes.  —  Conceden- 
dae  siint  eliain  rationes  ad  hoc  inductae. 

1.  Ad  illud    vero  quod  obiicitur  in  conlrarium  soimio 
de  Glossa,    dicendum,  quod  dulia  accipitur  ibi  se-  **" 
cundurn    generalem    significationem  et  analogiam , 
secundum  quain  communis  est   ad    latriam   et  ad 
duiiam  proprie  dictam.  —  Et  si  tu  quaeras ,  quare  Qnaan 
magis  dicit,  latriam  deberi  Deo,  et  duliam  Domi-tw?] 
no,  cum  '   iilem  sit  Deus  et  Dominus ;  dicendum  , 
quod  dominus  communicatur  creaturae  et  de  Crea- 

lore  et  de  creatura  dicitur  analogice.  Deus  autem 
non  ita  communicatur ;  sed  si  dicalur  de  Creatore 
et  creatura ,  dicitur  aequivoce.  Et  propterea  dicit, 
latriam  deberi  Deo,  et  duliam  Domino8,  ut  non 
signilicetur,  quod  alia  specie  adorationis  adorandus 
sit,  in  quantum  Deus ,  et  alia,  in  quanlum  Domi- 
nus ,  sed  ut  innolescat  dilTerentia  horum  vocabulo- 
rum,  et  simul  cum  differenlia  innuil  convenientiam. 

2.  Ad  illnd    quodobiicitur ,  quod  una  est  vir- 
tus,    qua   credunlur    omnia   credenda :   dicendum ,  soundi 
quod  verum  est  de  credendis,   quae   habent  unam 
rationem  moventem  ad  credendum  se ,  utpote  veri- 
talem  sunimam,  cuiusmodi  sunt  articuli  lidei 9.  Sed 

si  credenda  haberent  rationes  diversas ,  ulpole  cum 
credo  homini,  quia  verax  est,  et  Deo,  quia  verax 
est ;  haec  fides  et  illa  non  sunt  necessario  eiusdem 
rationis  nec  speciei.  Una  enim  est  fides,  quae  est 
virtus  theologica ;  alia,  quae  magis  spectat  ad  ge- 
nus  virtutis  cardinalis,  quae  quidem  magis  proprie 
appellanda  est  fidelitas  quam  fides.  Et  quia  latria 
et  dulia  diversas  considerant  rationes  honorandi  in 
Creatore  el  creatura ;  hinc  est,  quod  potius,  si  bene 
atlendatur,  sunl  diversae  virlutes  ,0  quam  una. 

3.  Ad  illud  quod  obiicilur,  quod  eadem  cari- 
tate  diliguntur  omnia  diligibilia  "  ;  dicendum,  quod 
hoc  est,  quia  carilas  habet  unum  obiectum  princi- 
pale,  videlicet  summum  bonum,  quod  quidem  amat, 
sive  diligendo  Deum  in  se ,  sive  optando  bonum 
proximo ,  qui  est  Dei  imago.  Latria  autem  et  dulia 


1  Cod.  K.  eitndem. 

2  Cap.  I.  n.  2.  seq.  —  Post  pracdkturum  inlelUgentiam 
cod.  U  adiicit  est  notnndum,  et  subinde  pro  quod  si  edd.  cum 
pluribus  codd.  exhibent  quod  etsi.  Deinde  pro  Iripliciter  codd. 
A  G  U  I  L  T  U  V  X  Z  bb  substiUiunl  niultipliriter ,  et  pro  dicitur 
codd.  A  F  U  lil)  accipiiur. 

3  Voce  nntonomasine,  quae  e  Graeeo  (avrovo[j.aaia  i.  e. 
pronominaiio)  in  linguam  Latinam  est  introducta  ,  significalur 
ille  tropus  rhetoricus,  in  quo  nomen,  quod  mullis  commune 
esl,  iini  propter  excellentiam  tanquam  proprium  adaptatur. 

*  Psalm.  67,  27.  —  Ulossa  est  interlinenris  et  habetur  apud 
Petrum  Lombardum  et  Lyranum  in  hunc  loc.  Gfr.  verba  Au- 
gnslini,  supra  pag.  219,  nota  5.  allata. 

5  Psalm.  98,  5.  Vide  hic  fundam.  I.  —  Mox  pro  dulia 
maior  codd.  A  G  II  1  (K  a  prima  manu)  NTV  et  edd.  I,  2 
Iujperdulin  maior.  Cfr.  supra  pag.  206  ,  nota  3. 


6  Alan.  ab  Insulis  in  Distin^t.  dictionum  theolog.,  ubi  de 
Dulin  agit,  ail:  Stricte  [dulia  acoepta]  dicitur  servitus,  quae 
tantum  debetur  rationabili  crealurae,  ut  episcopis,  praelatis  et 
aliis.  el  secundiim  hoc  dieitur  a  doulon,  quod  est  servilus.  Et 
haec  est  quasi  posiliva,  quam  maioribus  debemus,  quae  con- 
sistit  in  dilectione ,  in  servitio,  in  obedienlia  et  huiusmodi.  — 
Paulo  inferius  pro  communiter ,  quam  leclionem  in  cod.  A  in- 
venimus,  alii  codd.  et  edd.  1 ,  2  convenienter,  Val.  come- 
quenter. 

7  Edd.  subdunt  tnmen. 

8  Pro  Domino ,  quod  cum  Vat.  eliam  cod.  K  (a  secunda 
manu)  habet,  plurimi  codd.  et  edd.  I,  2  perperam  crenturne. 

9  Cfr.  infra  d.  23.  a.   I.  q.  3. 

10  Pro  virtutes  codd.  N  U  X  Z  species. 

11  Cod.  W  diligendu.  Paulo  inferius  pro  optando  bonum 
proximo  cod.  X  operundo  bonum  pro  proximo. 


DIST.  IX.  DUBIA. 


221 


alium  et  alium  respiciunt  cultum  et  modum:  et  ideo 
non  est  simile  de  dilectione  et  adoratione,  nec  de 
ratione  imaginis  hinc  et  inde.  Et  illud  melius  ma- 
nifestabitur  infra  ' ,  cuin  agetur  de  caritate. 

4.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  magis  et  mi- 
nus  non  diversificant  speciem  ;  dicendum,  quod  il- 
lud  habet  instantiam ,  et  non  habet  veritatem  quan- 
tum  ad  speciem  in  genere  moris  *.  Praelerea ,  non 
habet    veritatem .  nisi  quando  non  est  alia  differen- 


tia  quam  per  magis  et  minus  ;  sic  antem  non  est 
in  proposito ;  quia  latria  el  duiia  non  differnnt  so- 
lum  quanlum  ad  intensionem  et  remissionem,  sed 
etiam  quantum  ad  alium  et  alium  colendi  modum. 
—  De  quo.  inquam ,  modo  plura  possenl  adhuc 
quaeri ;  sed  i>ta  snfficiant,  ne  nimis  elongemus  nos 
ab  intentione  Magislri ;  in  omnibus  enim  praedictis 
satis  potest  suini  ratio  discutiendi  ex  his  quae  di- 
cuntur  in  littera. 


SCH0LI0>\ 


I.  Condusio  ab  omnibus  recepta  innitilur  duobus  principiis 
per  se  manifeslis,  scilicet  quod  honor  alicui  debetur  ratione 
excellentiae,  quae  in  ipso  est,  ei  qtiod  excellenlia  ,  quae  in  Deo 
est,  non  esl  einsdem  rationis  cum  excellenlia  creaturae  ralio- 
nalis.  —  Difficultas  sumta  ex  Glossa  in  Psalmum  7.  (ar?.  I.  ad 
oppos.)  etiam  a  S.  Thoma  aliisque  solvitur  eodem  modo,  sicut 
a  S.  Bonav.,  cuius  solutionis  fundamentum  est,  quod  in  Deo 
sit  aliqua  excellenlia  ,  quae  commtinicari  possit  creaiurae,  scilicet 
excellentia  dominii.  Haec  competere  polest  Deo  et  creaiurae,  sed 
ita,  ut  sit  diversae  ralionis  in  creatura,  et  per  consequens  etiam 
importet  aliam  dutiam  ,  quae  non  nisi  secundum  analogiam  con- 


veniat  cum  ea,  quae  fund.itur  super  dominium  essentialiter  Deo 
proprium,  et  quae  proprie  est  latria.  Quod  auiem  aliae  excellen- 
tiae  Dei  essentiaies  sint  incommunicabiles,  per  se  pateL  — Ipsam 
dulitnn  plures   speciea   habere  distinctas,  praesertiro   hyperdu- 

liam ,  docet  S.  Thom.  cum  aliis,  nonnullis  contradicenlibus. 

II.  Alex.  Hal.,  S.  p.  III.  q.  30.  m.  I.  a.  I.  %  2.  —  Scot 
rem  tangil  in  ulroque  Scripto,  hic  q.  unica.  —  S.  Thom.,  bic 
q.  2.  a.  I;  S.  II.  II.  q.  103.  a.  3.  —  B.  Alberl.,  Iiic  a.  G.  — 
Petr.  a  Tar.,  hic  q.  2.  a.  I.  quaestiunc.  I.  —  Richard.  a  Med., 
hic  a.  3.  q.  I.  —  ASgid.  H.,  hic  q.  i.  a.  I .  —  Durand.,  hic 
q.  3. 


DUBIA  CIRCA  UTTEIUM  MAGISTRL 


Dub.  1. 

In  parte  ista  sunt  quaestiones  circa  lilteram.  el 
primo  quaeritor  de  hoc  quod  dicit,  quod  cultus 
divinitatis  consislit  in  dilectione  et  sacrificii  exhi- 
bitione  el  reuerentia.  Quaeritur,  qualiter  distinguun- 
tur  ista  tria.  Et  videtur ,  quod  insujjicienter  dicat, 
quia  magis  videtur  consistere  in  adoratione.  Ait 
enim  Habanus3  sic:  «Caro  Chrisli  adorandaest  latria. 
sicut  Verbum,  sed  non  omni  specie  latriae;  quoniam 
non  adoramns  eam  proslrati  in  terra  sic,  ut  creda- 
mus,  quod  nos  creavit  ex  nihilo»:  ergo  videlur, 
quod  potius  prostratio  in  terra  pertineat  ad  cultum 
Dei  quim  praedicta.  —  Item,  videtur  diminutio , 
quia  non  tantum  colitur  Deus  dilectione,  sed  etiam 
fide. 

Quaerilur  igitur,  qualiter  distiuguuntur  ista  tria 
praedicta  ? 

Respondeo:  Dtcendum,  quod,  sicul  praehabi- 
tum  est  supra  \  Deus  colilur  cultu  interiori  et  ex- 
teriori;  nt  autem  Magister  exprimeret  nlrumque 
cnltnm,  dicit,  qnod  consistit  in  dilectione,  quantnm 
scilicet  ad  culluin  interiorem,  ita  quod  in  dilectione 


intelligimus  tres  Ibeologicas  viriutes.  scilicet  caii- 
tatem  et  alias  duas  praeambulas.  Ergo  5  qnantnm 
ad  cultum  e.rteriorem  dicit,  quod  colitnr  sacrificio, 
ita  quod  sub  sacrlGcio  comprehendal  omnem  reveren- 
tiam,  quae  exterius  exhibetnr  soli  Deo.  — Per  hoc  Adqo* 
autein .  quod  subdit  reverenttam ,  coinprt'ht*ndit 
utrnmque;  el  sic  patet  differentia  horuin  trium, 
quia  ddectio  refertur  ad  culluin  interiorem,  sacri- 
ficium  ad  exteriorem,  reverenlia  ad  nlrnmque.  — 
Vel  aliler:  dilectio  refertur  ad  priocipium  inotivum.  .uuer. 
sacrificium  refertur  ad  actum.  reverentia  ad  for- 
mam    et  modum. 

Ad  illud  quod  obiicitur  de  adoratione  et  prostra- 
tione,  dicendnm,  quod  illa  potest  comprehendi  no- 
mine  sacrificii;  potesl  etiam  dici,  quod  illam  non 
nominat,  quia  non  est  cultus  soli  Deo  debitus.  Non 
tanlum  enim  prosternimnr  coram  Deo,  sed  etiam 
coram  bomine.  Unde  non  cst  intelligendum ,  quod 
Habanus  velit  dicere,  quod  non  debemus  nos  co- 
ram  liunianitate  prosternere,  sed  quod  proslernendo 
nos  coram  humanilate '"',  non  tlebemus  prolilcri ,  nos 
esse  creatos  ratione  humanitatis,  sed  divinitatis.  — 
Dici  etiam  posset .  qnod  adoratio  comprehenditur  sufa  .\.,i.r. 


1   Disl.  27.  a.    I.  q.   2. 

*  Cfr.  II.  SeilL  d.  30.  a.  2.  q.  I.  ad  2.  3.  —  In  line  solut 
pro  ex  Itis  V.u.  M. 

3  Hoc  testimonlum ,  quod  etiam  ab  aliis  Scholastids  Rabano 
adscribilur,  sententialiter  babetur  in  iius  V.  tnarraL  in  EpisL 
ad  Itom.  9,  i>,  ulii  sic  legUur:  Sed  quid  mirum,  si  in  hocloco 
Cnristum  Deum  super  omnia  iperta  voce  loqueretur,  da  quo 
alia  iu  tpigtola  liunc  srnsum  tali  sennone  lirmavit  diccn<:  II  m 
nmiuni'  Ifsu  l)llllll■  ijnm  jhulnliir  rnelestium  ,  hrrrstnum  rl  in- 
femorum  (PWI.  2,  10.).  Haec  sunl  omola  ,  tuper  quae  Deua  *  - 1 * t  i - 
stus  csi.  Neque  enim,  exccptis  hia,  tunl  allqua,  ul  non  super 


omnia  Deus  Cbristus  sil,  nec  i><>ic<i  genu  Decti  omni  creeturae 
[  in  Comment.  in  Bpist.  ad  Rom.  olim  Ambrosio  tributo,  aiquo 
Rabanus  hunc  loc  dellbavit,  lcgiiur:  nec  potesi  genu  Bedere 

omnis  crcalura  J  i\\<\  Deo  elc.  —  PaulO  infcrius  pro  prostrntni  ni 
tfirti  cdd.  num  |>liii'il>ii<  codd.  prOStraHo  in  trrram. 

*  Hic  a.  2.  q.  3. 

s  Codd.  A  ti  l>l»  omittunl  Er$o.  Paulo  Buperlua  pro  mtrlli- 
gimu»  codd.  i  l>l>  intelHgaMMt;  paulo  bueriua  pro  oompreken 

dnl  COdd.    Ui  N   I   \  /   I tiiiiinflundil. 

■  Cod.  o  subdii  ChritU. 


224 


SENTENTIARUM  LIH.  III. 


bens  natmram,  quam  ille  qui  genuii.  Adoplivus  autem 
lilius  noii  esi,  (|iii;i  uoo  prius  fuit,  et  postmodum  ado- 

Dobium  2.  ptatus  est  in  liliiini ,  sicut  nos  dicimup  adoptivi  filii , 
quia  ciim  nali  fuerimus  irae  filii,  per  gratiam  facii 
sumus  filii  Dei%.  Christus  vero  nunquam  fuil  non  li- 
lius;  ct  idoo  non  est  adoplivus  lilius. 

Sed  ad  hoc  opponitur  sic :  Christus  filius  hominis 
owiciiur.  est,  id  est  Virginis,  aut  qralia,  aut  nalura,  vel  utro- 
que  modo.  Si  vero  natura,  aut  divina ,  aut  humana; 
sed  divina  non  :  ergo  aul  humana  natura,  aut  non 
nalura  est  filius  hominis.  Si  non  nalura,  ergo  gratia 
tantum;  et  si  etiam2  natura  humana,  nou  ideo  minus 
per  graliam.  Si  crgo  gralia  filius  Virginis  est,  adopli- 
vus  lilius  esse  videlur,  ul  idcm  sit  naturalis  filius  Pa- 
aesp.  tris ,  el  adoptivus  filius  Virqinis.  —  Ad  quod  dici  po- 

Dubium  3.  lest,  Christum  filium  Virginis  esse  et  natura  vel  natu- 
raliler  el  gratia;  nec  tamen  adoplivus  filius  Virginis 
est,  quia  non  per  adoptionem ,  sed  per  iinionem  filius 
Virginis  esse  dicitur.  Filius  enim  Virginis  dicilur,  eo 
quod  in  Virgine  hominem  accepit  in  unilalem  personae, 

Augustinus. et  hoc  fuit  gratiae,  non  nalurae.  Unde  Augustinus  su- 
per  loannem8:  « Quod  Unigenitus  est  aequalis  Palri,  uon 
est  gratiae,  sed  naturae.  Quod  autem  in  unilatem  per- 
sonae  Unigeniti  assumius  esl  homo,  gratiae  est,  non  na- 
turae  ».  Christus  ergo  nec  Dei  nec  hominis  est  adopli- 
vus  lilius,  sed  Dei  nalurnliier,  et  hominis  naturaliter  et 
gratia   lilius.  Quod  vero  naturaliter  sit  hominis  lilius, 

Fuigentius.  Augustinus  oslendil  in  lihro  de  Fide  ad  Petrum4:  « Ille, 
scilicet  Deus,  faclus  cst  naturaliter  hominis  filius,qui 
est  nnluraliter  filius  unigenitus  Dei  Palris».  Quod  au- 
tem  non  sit  adoplivus  filius,  et  tamen  gralia  sit  filius, 
Hieronymus.  ex  suhdilis  probatur  testimoniis.  Hieronymus  super 
Epislolam  ad  Ephesios 5  ail :  «  De  Christo  Iesu  scri- 
ptum  esl,  quia  semper  cum  Palre    fuit,   et  nunquam 


eum,  ul  esset,  volunlas  paterna   praecessit»;  «  et  ille 
quidem  nalura  filius  est,  nos  vero  adoptione.  Ille  nuii- 
quam  filius  non  luit;  nos,  anlequam  essemus,  praede- 
stinali  suuius,  et  tiinc  Spirilum  adopiionis  accepimus, 
quando  credidimus  in  Fiiium  Dei  ».  Hilarius  quoque  in  iiiiariw 
lihro  lertio  dc  Trinitale4  ait:  «  Dominus  dicens:  Clci- 
rifica  Filium  tuum,  non  solo  nomine  cootestatus  est, 
se  csse  filium  Dei,  sed  eliam  proprietate.  Nos  filii  Dei 
sunius,  sed   non  lalis   hic   filius.    Hic    enim    verus  et 
proprius  est   filius   origine ,  non  adoptione  ;  veritate ,  Dubiw 
non  nuncupatione  ;   nativitate ,  non  crealione  »    Augu- 
slinus   etiam  super  Ioannem  '    ait:    «  Nos    sumus   filii  Augasii 
gratia,  non   natura ;   Unigeiiilus    autem    natura  ,   non 
gralia.  An  hoc  eliam  in    ipso  Filio  ad    hominem  refe- 
rendum  esl?  Ita  sane  ».    Amhrosius   qtioque    in    iibro  Ambw 
priino  de  Trinitale8  ait:   «  Chrislus  filius  esl  non  per 
adoplioncm ,  sed  per   naturam ;   per    adoplionem  nos  uuuian 
filii  dicimur,    ille   per  verit;»lem  naturae  est».  —  Ex 
his  evidenler   ostendilur,    quod  Chrislus  non  sit  filius 
gralia  adoplionis.  llla  enim  gralia  inlelligitur,  cum  Au- 
guslinus  eum  non  esse  gratia  (ilium  asserit;  gralia  enim, 
sed  non  adoptionis ,  immo  unionis  Filius  Dei  est  filius 
hominis,  et  e  converso. 

Cap.  III. 

An  pcrsona ,  vel  natura  pracdeslinala  sit. 

Deinde ,  si  quaeritur,  utrum  praedestinalio  illa , 
quam  commemorat  Aposlolus,  sit  de  pcrsona,  an  de 
natura ;  sane  dici  potest ,  et  personam  filii  ,  quae 
semper  fuit,  esse  praedeslinalam  secundum  hominem 
assumliim,  ut  ipsn,  scilicet  ens  homo ,  esset  Dei  fi- 
lius;et  naturam  humanam  esse  praedestinatam ,  ut 
Veiho  Patris  personaliter  uniretur. 


COMMENTAMUS  IN  DI8TINCTI0NEM  X. 

De  communicatione  idiomatam  in  comparatione  ad  personam. 

Solet  eliam  quaeri  a  quibusdam  etc. 

DIVISIO  TEXTUS. 


Supra  egit  Magister  de  communicatione  idiorna- 
tum  per  comparationem  naturae  ad  naturam,  hic 
agit  de  communicatione  idiomatum  in  comparalione 
ad  personam.  Et  quoniam  talium  proprietatum  et 
idiomatum '  quaedam  sunt,  quae  sonant  in  nobili- 
latem  et  dignitatem,  quaedam  vero  in  quandam 
defeclibilitatem ;  ideo  pars  ista  dividitur  in  duas; 
in  quarum  prima  detenninat  de  primis ;  in  secunda 


vero  de  secundis,  et  incipit  secunda  pars  ultimo  ca- 
pitulo  huius  distinctionis,  ibi:  Deinde ,  si  quaeritur  . 
ulrum  etc. 

Prima  pars  habet  duas.  In  prima  inquirit  Ma- 
gister,  utrum  conditio  personalitatis  conveniat  Chri- 
sto,  secundum  quod  homo  sive  secundum  humanam 
naturam.  In  secunda  vero,  utrum  filiatio  adoplionis 
secundum  humanam  naturam  conveniat  eidem ,  ibi: 


1  Eph.  2,  3.  —  Mox  post  non  filius  solae  edd.,  exceplis 
1,8,  addunt  Dri. 

2  Edd.    1 ,   8   omiltunt  etiam.   Deinde   pro    Virginis   solac 
edd.,  exceplis  1,8,  hominis. 

3  Tract.  74.  in  loan.  Evang.  (\i,  16.)  n.  3.  —  Pro  unitatem 
pcrsonne,  quod  est  in   originali  et  edd.   I,  8,  in  aliis  unitale. 

4  Cap.  2.  n.   H. 

5  Cap.   1,5;  seq.  locus  ihid.  parum  inferius. 

6  Num.   II  ,   ubi  respieitur   loan.    17,  5:  Et  nunc  clarifica 
me  ,  tu  Pater.  —  In  il!o  textu  codd.  et  ed.   I   post  esse  fitium 


omittunt  Dei.  Cod.  C  ibi  post  filius  glossando  addit  contra  Ne- 
storium:  origine,  non  adoplionc;  contra  Sabellium:  veritate, 
non  nuncupatione;  contra  Arium:  nativitate  etc. 

7  Tract.  82.  in  Ioan.  Evang.  (15,    10.)  n.  i. 

8  Sive  de  Fide,  c.  19.  n.  126. 

NOTAE  AD  COMMENTARIUM. 
1  Edd.  proprietatum  idiomata ;  in  cod.  K  a  secunda  manu 
pro  et  ante  idiomatum  substitutum  est  sive.  Paulo  inferius  edd. 
omittunt  et  incipit  secunda  pars ,  ultimo  capilulo  huius  distin- 
ciionis. 


DIST.  X.  ART.  1.  QUAEST.  I. 


223 


Si  vero  quaeritur ,  an  Christus  sil  filius  etc. 
Utrumque  autem  horum  dignitatem  et  nobilitatem 
imporlare  videtur,  scilicet  tam  personalitalis  condi- 
tio  quam  adoptionis  filiatio.  Prima  pars  habet  par- 
tes  duas.  In  prima  movet  quaestionem  el  determi- 
nat.  In  secunda  vero  dissolvit  rationem  sophisticam, 
quae  verilatem  determinatam  impugnat,  ibi :  Sed 
nituntur  probare  aliler  etc. 

Similiter  secunda  pars  principalis  habet  duas. 


In  prima  determinat  quaestionem ,  qua  quaeritur , 
utrum  Christus  sit  filius  adoplivus  secundum  huma- 
nam  naturam.  In  secunda  contra  hoc  opponit  et  de- 
terminat,  ibi :  Sed  ad  hoc  opponilur  sic  etc.  Sub- 
divisiones  autem  partium  manifestae  sunt  in  litlera. 
—  Generalis  autem  intellectus  distinctionis  circa  duo  Nou. 
versatur,  scilicet  in  ostendendo,  quod  nec  persona- 
litatis  condilio  nec  adoptionis  filialio  convenit  Chri- 
sto,  secundum  quod  homo. 


TRACTATIO  QUAESTIONUM. 


Ad  inlelligentiam  autem  huius  partis  incidit  hic 
quaestio  circa  duo. 

Primo  qnaeritur  de  comparatione  Chrisli  homi- 
nis  ad  conditionem  personalitatis. 

Secundo  vero  de  comparatione  eiusdem  ad  filia- 
tionem  adoptionis. 

Circa  primum  breviter  quaerenda  sunt  tria. 


Primum  esl,  utrum  haec  sit  concedenda :  Chri- 
stus,  secundum  quod  homo,  esl  Deus. 

Secundo  quaeritur  de  hac :  Christus,  secun- 
dum  quod  homo,  est  persona. 

Tertio  qu:ierilur,  ulrum  haec  sit  concedenda : 
Christus,  secundum  quod  homo,  est  individuiiin. 


ARTIGULUS  I. 


De  comparalione  Christi  hominis  ad  conditionem  personalitalis. 

QUAESTIO  I. 
Utrum  haec  sit  admittenda :  Christus ,  secundum  quod  homo ,  est  Deus. 


ipposi- 
im. 


Circa  primum  sic  proceditur  et  quaeritur,  utrum 
haec  sit  admitlenda:  Christus,  secundum  quod  ho- 
mo,  est  Deus.  Et  qnod  sic,  videtur. 

1.  Ad  Philippenses  secundo ' :  Dedit  illi  no- 
men  etc. ;  Glossa :  «  In  quantum  homo  assumsit  no- 
men  Dei  non  usurpative,  sed  vere  »;  sed  quod  vere 
assumsit  vere  habet :  ergo  si ,  secundum  quod  ho- 
mo,  assumsit  nomen  Dei,  secundum  quod  homo,  est 
vere  Deus. 

2.  Item,  Christus  fuit  praedestinatus  esse  fi- 
lius  Dei  in  virtule,  sicut  dicitur  ad  Romanos  pri- 
mo2;  sed  Christus  esl  illud,  secundum  quod  homo, 
ad  quod  praedestinatus  fuit,  secundum  quod  homo: 
si  ergo  praedestinatus  fuit  esse  filius  Dei ,  secundum 
quod  homo;  Christus  est  Deus  et  Dei  filius,  secun- 
dum  quod  homo. 

3.  Uem,  Christus  secundum  gratiam  unionis  est 
Deus  et  homo ;  sed  gratia  unionis  et  quaelibet  gra- 


tia  competit  ipsi  Christo  secundum  humanam  natu- 
ram  :  ergo  si  secundum  gratiam  unionis  est  Deus , 
et  secundum  quod  homo  3,  habet  gratiam  unionis, 
ergo  secundum  quod  homo,  est  Deus. 

4.  Item ,  Christus ,  secundum  quod  peccata  di- 
mittebat,  est  Deus ;  sed  secundum  quod  homo.  pec- 
cata  dimittebat:  ergo  secundum  quod  homo,  est 
Deus.  Maior  manifesta  est ;  minor  probatur  per  il- 
lud  quod  dicitur  Matthaei  nono  4 :  Ut  autem  sciatis , 
quia  filius  hominis  habet  potestatem  in  terra  di- 
mittendi  peccata  etc. 

Sed  contra  :  1.  Omne  illud  quod  convenit  ali-Fundamenu. 
cui,  secundum  quod  ipsum ,  aut  est  per  se  accidens , 
aut  definitio ,  sive  pars  drfinitionis ;  sed  Deus  non 
se  habet  hoc  modo  ad  hominem  sive  ad  huiiianain 
naturam :  ergo  etc.  Prima  manifesta  est  per  doctri- 
nam  demonstralivam  5 ;  secunda  vero  manifesta  est 
per  se  ipsam. 


1  Vers.  9.  —  Glossa  hic  allegata  nequc  apud  Slrabum  nc- 
que  apud  Petrum  Lombardum  ncque  apud  Lyranum  habctur. 
Richard.  a  Mcd.,  hic  a.  I.  q  2.  similem  affcrt  (ilossam,  sumtnm 
ex  August.,  II.  cootra  Maximin.  Arian.  c.  2  ,  quae  sic  sonat:  floc 
[nomcn]  illi  ergo  donaium  cst  uthomini,  secundum  qucm  Fi- 
lius  factus  cst  obedicns  usipie,  ad  mortcm  crucis,  quod  iam  h.i- 
bcbat  idcm  ipsc  Dei  Filius,  Deus  de  Dco  natus  aequaUs.  Cfr. 
II.  Qq.  in  nov.  Testam.  q.  64.  (inter  opcra  August.)  el  Com- 
ment.  in  Kpist.  ad  1'hil.  2,  9,  olim  Ambrosio  adsrripium.  — 
in  fine  arg.  pro  vere  Deus  codd.  K  bb  exblbenl  vrrus  Dcus. 

*  Vcrs.  4.  Cfr.  supra  d.  7.  a.  2.  q.  3. 

3  Vox  hotno  dcsidcratur  in  non  paucis  codd.  ct  cdd.  I,  2, 
pro  qua  Vat.  cum  nonnullis  codd.  BOI  pOSt  ijralimn  umnuis 
addit  rst  homo.  In  cod.  C  tegJtUT:  rt  smiutluiu  </«<»/  hilbet 
humauitutnn ,  hiihrt  ijratimn  unmnis. 

S.  Bonav.  —  Tom.  III. 


4  Vcrs.  6. 

5  De  qua  Bgit  AristOt  in  libris  Posteriorum.  Ibid.  I.  c.  4-7. 
tractatur  de  Ipaa  sententia,  quae  proponitur  bic  In  maiori  De 
loculione  secwtdum  quod  ipmtn  (i.  e.  quatenua  lale  est)  cflr. 
Arisiol.  V.  Metapb.  (ext  23.  [\\.  c.  is.i.  Locutlo  per  M  ura- 
ilfiis ,  cui  opponltur  non  ptr  $e  accuUru  siveacddena  comrnu* 
niter  aceeptum  (quod  scii.  et  adesse  el  ubease  poteat,  ac  ^U' 
quo  non  cst  demoostraUo  stve  scienUa),  Intelllgii  proprietattm 
sivc  passionem,  quae  resultal  ex  prindplis  speclei,  oi  asl  rfal 
bllitua  respectu  homlnla.  Ad  rem  eal  lllud  IriatoL,  I.  Poster.  c. 
7:  Tcrtium  aiiicm  o^nus  [eorum  qu.ic  ad  demonatraUonem  ro- 
quiruntur]  sublectum,  cutus  passlones  et  perse  accidenUa  [ti 

xaO'  aCiri  ov^e^^xoti  |  OStendH  dcmonstralid.        In  muiori  COdd. 

MOS  perperam  aut  99k  /"•/•  u,  wui  per  acddens.  Deinde  pro 

sn  r  jiurs  COdd.   M  0  aut  pars. 

29 


Lnk 


SENTENTIARUM  LIB.  III. 


bens  naturam,  quam  ille  qui  gcnuit.  Adoplivus  autem 
(ilius  iioii  est,  <|iii;i  noo  prius  fuit ,  et  postmodum  ado- 

Dobinm  2.  platus  est  in  filium,  sicul  nos  dicimur  adoptivi  fiiii , 
quia  cmii  nali  fuerimus  irae  filii ,  per  graliam  facii 
sumus  filii  Dei1.  Christus  vero  nunquam  fuil  non  fi- 
lius;  et  ideo  non  esl  adopiivus  filius. 

Sed  ad  hoc  opponitur  sic :  Cliristus  filius  hominis 

obiiciior.  est,  id  est  Vfrginis ,  aut  gratia,  aut  nalura3  \e\utro- 
que  modo.  Si  vcro  natura3  aut  divina ,  aut  humana; 
scd  divina  uou  :  ergo  aut  humana  natura ,  aut  non 
natura  esl  filius  hominis.  Si  non  natura,  ergo  gratia 
tantum;  et  si  cliaiu  2  uatura  humana,  uou  ideo  miuus 
per  gratiam.  Si  ergo  graiia  filius  Virginis  est,  adopti- 
vus  filius  esse  videtur,  ul  idem  sit  naturalis  filius  Pa- 
Kesp.  tris,  et  adoptivus  filius  Yirginis.  —  Ad  quod  dici  po- 

Dobiam  3.  test,  Chrislum  filium  Virgiuis  esse  et  natura  vel  natu- 
raliter  et  gratia;  uec  tameu  adoplivus  filius  Virginis 
est,  quia  uon  per  adoptionem ,  sed  per  unionem  filius 
Yirginis  csse  dicitur.  Filius  enim  Virginis  dicitur,  eo 
quod  in  Virgine  homiuem  accepit  iu  unitatero  personae, 

AogDstinus. et  hoc  fuit  gratiae,  non  naturae.  Uude  Auguslinus  su- 
pcr  Ioanuem3:  «  Quod  Unigenitus  est  aequalis  Palri,  non 
est  gratiae,  sed  nalurae.  Quod  autem  in  unitatem  per- 
sonae  Unigeuiti  assumtus  esl  homo,  gratiae  est,  non  na- 
turae  ».  Christus  ergo  nec  Dei  nec  hominis  est  adopti- 
vus  filius,  sed  Dei  naluraliter,  et  hominis  naturaliter  et 
gratia   filius.  Quod  vero  naturaliter  sit  hominis  filius, 

Foigentius.  Augustiuus  ostcndil  in  lihro  de  Fide  ad  Pelrum4:  « Ille, 
scilicet  Deus,  faclus  est  naturaliter  homiuis  filius,qui 
est  naluraliter  filius  unigenitus  Dei  Patris».  Quod  au- 
tem  non  sit  adoplivus  filius ,  et  lamen  gratia  sit  filius, 
Hieronymus.  ex  suhditis  probatur  testimoniis.  Hieronymus  super 
Epistolam  ad  Ephesios5  ait:  «  De  Chrislo  lesu  scri- 
ptuin  est,  quia  semper  cum  Patre    fuit,   et  nunquam 


eum,  ul  esset,  volunlas  palerna   praecessit »;  «  el  ille 
quidera  nalura  filius  est,  nos  vero  adoptione.  llle  uuu- 
quara  lilius  oon  fuit;  Dos,antequam  esseraus,  praede- 
sliuali  sumus,  el  lunc  Spirilum  adoplionis  accepiraus, 
quando  credidiraus  in  Filium  Dei  ».  Bilarius  quoque  iu  n.iario». 
libro  lerlio  de  Trinilale  *  ail :   «  Domintis  dicens :   Cla- 
rifica  Filium.  lunrn ,  nou  solo  nomine  conlestatus  est, 
se  esse  filiuin  Dei ,  sed  eliam  proprietate.  Nos  filii  Dei 
sumus,  sed    non  lalis  hic   filius.    Hic    enim    verus  et 
proprius  est    filius    origine ,  non  adoptione  ;  verilale ,  Dobiom  i 
non  nuncupatione ;   nalivitate,  non  crealione  •    Augu- 
slinus  eliam  super  Ioannem  7    ait :    «  Nos    sumus  filii  AogasUno 
gratia,  non   natura  ;   Unigenitus    autein    nalura  ,   non 
graiia.  An  hoc  eliam  in    ipso  Filio  ad    hominein  refe- 
renduni  esl  ?  Ita  sane  ».    Ambrosius    quoque    iu    libro  Ambrosio 
primo  de  Trinitale8  ail:   «  Chrislus  filius  esl  non  per 
adoplionem ,  sed  per   naturam  ;   per   adoptionem  nos  oubium 
filii  dicimur,    ille   per  veritatem  naturae  est  ».  —  Ex 
his  evidenler   ostenditur,    quod  Christus  non  sit  filius 
gralia  adoptionis.  llla  enim  gralia  inleiligitur,  cum  Au- 
guslinus  eum  non  essc  gratia  filium  asserit;  gralia  enim, 
sed  non  adoptionis ,  immo  unionis  Filius  Dei  est  filius 
hominis,  et  e  converso. 

Cap.  III. 

An  persona ,  vel  natura  praedeslinala  sit. 

Deinde ,  si  quaeritur,  utrum  praedestinalio  illa , 
quam  commemorat  Apostolus,  sit  de  persona,  an  de 
natura;  sane  dici  potesl ,  et  personam  filii  ,  quae 
semper  fuil,  esse  praedestinalam  secundum  hominem 
assumtum,  ut  ipsa,  scilicet  ens  homo ,  esset  Dei  fi- 
lius;  et  naluram  humanam  esse  praedestinntam ,  ut 
Verho  Patris  personaliter  unirelur. 


COMMENTARIUS  IN  DISTINCTIONEM  X. 

De  communicatione  idiomatum  in  comparatione  ad  personam. 

Solet  etiam  quaeri  a  quibusdam  etc. 

DIVTSIO  TEXTUS. 


Supra  egit  Magister  de  communicatione  idioma- 
tum  per  comparationem  naturae  ad  naturam,  hic 
agit  de  communicalione  idiomalum  in  comparatione 
ad  personam.  Et  quoniam  talium  proprietatum  et 
idiomatum  J  quaedam  sunt,  quae  sonant  in  nobili- 
tatem  et  dignitatem,  quaedam  vero  in  quandam 
defeetibilitatem ;  ideo  pars  ista  dividitur  in  duas; 
in  quarum  prima  delerminat  de  primis ;  in  secunda 


vero  de  secundis,  et  incipit  secunda  pars  ultimo  ca- 
pitulo  huius  distinctionis,  ibi:  Deinde,  si  quaerilur . 
ulrum  etc. 

Prima  pars  habet  duas.  In  prima  inquirit  Ma- 
gister,  utrum  conditio  personalitatis  conveniat  Chri- 
sto,  secundum  quod  homo  sive  secundum  humanam 
naturam.  In  secunda  vero,  utrum  filiatio  adoptionis 
secundum  humanam  naturam  conveniat  eidem ,  ibi: 


1  Eph.  2,  3.  —  Mox  post  non  filius  solae  edd.,  exoepiis 
1 ,  8,  ;iddunt  Di-i. 

2  Edd.    I ,   S   omittunt  etiam.   Deinde   pro    Virginis   solne 
edd.,  excepiis   1,8,  hominis. 

3  Tract.  74.  in  loan.  Evang.  (I  t,  16.)  n.  3.  —  Pro  unitatem 
personae,  qnod  est  in   originali  et  edd.   I,  8,  in  nliis   unitatc. 

*  Cap.  2.  n.   14. 

5  Cap.   1,5;  seq.  locus  ibid.  parum  inferius. 

6  Num.   II  ,    ubi  respicitur   loan.    17,  3:  Et  nunc  clarifica 
me ,  tu  Paler.  —  In  illo  textu  codd.  et  ed.   I  post  esse  filium 


omittunt  Dei.  Cod.  C  ibi  post  filius  glossando  addit  contra  Xc- 
storium:  origine,  non  adoplione;  contra  Sabellium:  veritate, 
non  nuncupatione;  contra  Arium:  nativitate  etc. 

7  Tract.  82.  in  Ioan.  Evang.  (15,   10.)  n.  4. 

8  Sive  de  Fide,  c.  19.  n.   126. 

NOTAE  AD  COMMENTARIUM. 
1  Edd.  proprictcttum  idiomata ;  in  cod.  K  a  secunda  manu 
pro  et  ante  idiomatum  substituium  est  sive.  Paulo  inferius  edd. 
omittunt  et  incipit  secunda  pars ,  ultimo  capitulo  huius  distin- 
ctionis. 


DIST.  X.  ART.  1.  QUAEST.  L 


223 


Si  vero  quaeritur ,  an  Christus  sit  filius  etc. 
Utrumque  autem  horum  dignitatem  et  nobilitatem 
imporlare  videtur,  scilicet  tam  personalitatis  condi- 
tio  quam  adoptionis  filiatio.  Prima  pars  habet  par- 
tes  duas.  In  prima  movet  quaestionem  et  determi- 
nat.  In  secunda  vero  dissolvit  rationem  sophisticam , 
quae  veritatem  determinatam  impugnat,  ibi :  Sed 
nituntur  probare  aliter  etc. 

Similiter  secunda  pars  principalis  habet  duas. 


In  prima  determinal  quaestionem ,  qua  quaeritur , 
utrum  Christus  sit  filius  adoptivus  secundum  huma- 
nam  naluram.  In  secunda  contra  hoc  opponit  et  de- 
terminat,  ibi :  Sed  ad  hoc  opponilur  sic  etc.  Sub- 
divisiones  autem  partium  manifestae  sunt  in  litlera. 
—  Generalis  aulem  intellectus  distinctionis  circa  duo  .vota. 
versatur,  scilicet  in  ostendendo,  quod  nec  persona- 
litatis  conditio  nec  adoptionis  filialio  convenit  Chri- 
sto,  secundum  quod  homo. 


TRACTATIO  QUAESTIONUM. 


Ad  inlelligentiam  autem  huius  partis  incidit  hic 
quaestio  circa  duo. 

Primo  qnaeritur  de  comparatione  Christi  homi- 
nis  ad  conditionem  personalitatis. 

Secundo  vero  de  comparatione  eiusdem  ad  filia- 
tionem  adoptionis. 

Circa  primum  breviter  quaerenda  sunt  tria. 


Primum  esl,  utrum  haec  sit  concedenda :  Chri- 
stus,  secundum  quod  homo,  esl  Deus. 

Secundo  quaeritur  de  hac :  Christus,  secun- 
dum  quod  homo,  est  persona. 

Tertio  quaeritur,  utrum  haec  sit  concedenda : 
Christus,  secundum  quod  homo,  est  individuum. 


ARTICULUS  I. 


De  comparalione  Christi  hominis  ad  conditionem  personalitatis. 

QUAESTIO  I. 
Utrum  haec  sit  admittenda:  Christus ,  secundum  quod  homo ,  est  Deus. 


tnm. 


Circa  primum  sic  proceditur  et  quaeritur,  utrum 
haec  sit  admitlenda:  Christus,  secundum  quod  ho- 
mo,  est  Deus.  Et  qnod  sic,  videtur. 

1.  Ad   Philippenses    secundo ' :    Dedit   illi   no- 
i  opposi-  men  etc. ;  Glossa :  «  In  quantum  homo  assumsit  no- 

men  Dei  non  usurpative,  sed  vere  »;  sed  quod  vere 
assumsit  vere  habet :  ergo  si ,  secundum  quod  ho- 
mo,  assumsit  nomen  Dei,  secundum  quod  homo,  est 
vere  Deus. 

2.  Ilem,  Christus  fuit  praedestinatus  esse  fi- 
lius  Dei  in  virtute ,  sicut  dicitur  ad  Romanos  pri- 
mo2;  sed  Christus  est  illud,  secundum  quod  horno, 
ad  quod  praedestinatus  fuit,  secundum  quod  homo: 
si  ergo  praedestinatus  fuit  esse  filius  Dei ,  secundum 
quod  homo;  Christus  est  Deus  et  Dei  filius,  secun- 
dum  quod  homo. 

3.  Item,  Christus  secundum  gratiam  unionis  est 
Deus  et  homo ;  sed  gratia  unionis  et  quaelibet  gra- 


s* 


tia  competit  ipsi  Christo  secundum  humanam  natu- 
ram :  ergo  si  secundum  gratiam  unionis  est  Deus , 
et  secundum  quod  homo  3,  habet  gratiam  unionis, 
ergo  secundum  quod  homo,  est  Deus. 

4.  Item,  Christus,  secundum  quod  peccata  di- 
mittebat,  est  Deus ;  sed  secundum  quod  homo,  pec- 
cata  dimittebat:  ergo  secundum  quod  homo,  est 
Deus.  Maior  manifesta  est ;  minor  probatur  per  il- 
lud  quod  dicitur  Matthaei  nono4:  Ut  aulem  sciatis , 
quia  filius  hominis  habet  potestatem  in  terra  di- 
mittendi  peccata  etc. 

Sed  contra  :  1.  Omne  illud  quod  convenit  ali-Fundamenta. 
cui.  secundum  quod  ipsum,  aut  esl  per  se  accidens , 
aut  depZnitio ,  sive  pars  definitionis ;  sed  Deus  non 
se  habet  hoc  modo  ad  hominem  sive  ad  humanam 
naturam :  ergo  etc.  Prima  manifesta  est  per  doclri- 
nam  demonstralivam  5 ;  secunda  vero  manifesta  est 
per  se  ipsam. 


1  Vers.  9.  —  Glossa  hic  allegata  neqtie  apud  Strabum  ne- 
que  apud  Petrum  Lombardum  neque  apud  Lyranum  habetur. 
Riehard.  a  Med.,  hic  a.  I.  q  2.  similem  affcrt  Glossam,  sumtam 
ex  August.,  II.  conlra  Maximin.  Arian.  c.  2  ,  quae  sic  sonat :  lloc 
[nomen]  illi  ergo  donattim  cst  uthomini,  secundum  quem  l'i- 
lius  factus  i'Si  obediens  usi|tie  ad  mortem  crucis,  quod  iam  h,i- 
bcbat  idem  ipse  Dei  Filius,  Dcus  de  Deo  natus  aequallfl.  Cfr. 
11.  Qq.  in  nov.  Tcstam.  q.  6i.  (inler  opera  Augusu  ef  Com- 
ment.  in  Episl.  ad  Phil.  2,  9,  olim  Ambrosio  adscriptum.  — 
In  flne  arg.  pro  vere  Deus  codd.  K  bb  exhibcnt  vrrits  Drus. 

*  Vers.  i.  Cfr.  supra  d.  7.  a.  2.  q.  .1 

3  Vox  homo  desidcraliir  in  non  paucis  codd.  el  edd.  I,  2, 
pro  qua  Vat.  cum  nonnullis  codd.  mox  post  gratium  unionis 
addit  est  homo.  In  cod.  C  lcgitur:  et  secundum  quod  habet 
hnmanilatem ,  habet  ijratinm  unioms. 

S.  Iionav.  —  Tom.  III. 


*  Vers.  6. 

5  De  qua  agit  Arislot.  in  libris  Posteriorum.  Ibid.  I.  c.  i-7. 
tractatur  de  ipsa  sentenlia,  quae  propooitur  blc  In  maiort.  De 
loculione  tecumdvm  quod  ipsum  (i.  e.  quatenus  tale  est)  «iv. 
AristoL  V.  Hetaph.  text.  23.  (IV.  c.  18.).  Locutio  per  m  acch 
tlrns ,  cui  opponftur  non  ptrn  acddtiu alve aoddena  commu- 
nitcr  Bceeptum  (quod  scJL  ct  adeese  el  abease  poteat,  ac  de 
([uo  non  cst  demoostralio  shre  identla),  Intelligil  proprietattm 
sivc  passionem,  quae  resultal  ai  principiis  speciel,  m  cst  risi- 
liiiims  respectu  homints.  Ad  rem  eat  lllud  AriatoL,  I.  Poster.  c 
7:  Tcrlium  aulcm  genas  [  eorum  quae  ad  dcmonstralioncm  iv- 
quiruntur  |  sublectum  ,  culus  passiones  ci  per  se  Bcddentla  [  tl 

xaO'  auri  oviiPePrjX-JTa  |  nstiMiilil  dcmonstratii>.     -  ln  mniari  COdd. 

mos  perperam  aut  rst  par  sr,  aut  per  acddens.  DeJnde  pro 
sjM  i>ars  codd.  M 0  'i"/  part. 


220 


SENTENTIARUM  LIB.  III. 


2.  Item,  quae  sunt  disparata  non  praedicantur 
de  eodem  et  secundum  idem  f ;  sed  esse  animal  et 
esse  Deum  sunt  praedicata  disparata :  si  ergo  esse 
animal  convenit  ipsi  Christo,  secundum  quod  homo, 
ergo  esse  Deum  non  convenit  eidem  secundum  hu- 
manitalem. 

3.  Item,  Christus,  secundum  quod  Deus ,  carel 
principio:  si  ergo  est  Deus,  secundum  quod  homo; 
sequilur,  quod  Deus,  secundum  quod  homo ,  careat 
principio.  Sed  secundum  quod  homo,  habet  princi- 
pium  :  ergo  secundum  quod  habet  principium ,  caret 
principio:  ergo  oppositum  est  ratio  sui  oppositi;  quod 
est  absurdum 2. 

4.  Item,  si  aliquod  praedicalum  convenit  alicui 
subiecto  secunclum  aliquid,  illo  remoto,  non  conve- 
nit  ei :  ergo  si  Christus  est  Deus,  secundum  quod 
homo,  si  Christus  non  esset  homo,non  esset  Deus. 
Sed  non  fuit  homo  nisi  ex  tempore :  ergo  Christus 
est  Deus  solum  ex  tempore3.  Sed  constat,  quod  hoc 
est  falsum :  ergo  falsum  est,  quod  Christus,  secun- 
dum  quod  homo,  est  Deus. 

CONCLUSIO. 

Christum  esse  Deum ,  secundum  quod  homo ,  non 
debet  admitti ,  nisi  improprie  accipiatur ,  sci- 
licet  secundum  indivisionem  concomitantiae. 

Respondeo  :    Dicendum ,    quod    quemadmodum 

Magister  dicit  in  littera4,  haec  dictio  secundum  mul- 

secundum  tiplicern   facit  intellteentiam.  Potest  enim  importare 

dupliciter      l  ,.,...  .       7         . 

inteiiigitur.  habitudinem  causae,  vel  indivisionem  sive'  unita- 
tem  concomitantiae.  Si  dicat  habitudinem  causae , 

conciusio  i.  sic  absque  dubio  falsa  est  locutio,  pro  eo  quod  con- 
ditio  apposita  nullo  modo  est  causa  praedicati,  nec 
ratio ,  secundum  quam  nec  per  quam  tale  praedica- 
tum  insit  illi  subiecto.  —  Si  autem  dicat  indivisio- 

conciusio  z.  nem  concomitantiae ,  sic  potest  habere  veritatem. 
Tunc  enim  dicere,  quod  Christus  sit  Deus,  secun- 
dum  quod  homo,  non  est  aliud  quam  dicere,  quod 
esse  Deum  competit  personae  Christi  existenti  in  hu- 
mana  nalura,  ita  quod  divinitas  et  humanitas  con- 
comitantur  se  inseparabiliter  circa  eandem  personam. 
Iste  autem  modus  accipiendi  hanc  dictionem  se- 


cundum  non  est  ila  communis  et5  proprius,  sicut  concim 
praecedens,  licet  inveniatur  quandoque.  —  El  sic  palet, 
quod  sermo  praedictus,  scilicet  Christus,  secundum 
quod  homo,  est  Deus,  secundum  diversam  intelli- 
gentiam  huius  praepositionis  .secundwm  quodam  modo 
potest  concedi,  quodam  modo  negari.  Negari  enim 
debet,  secundum  quod  dicit  causam  sive  rationem 
formalem ;  et  secundum  istam  viam  procedunt  ra- 
tiones  ad  secundam  partem ;  et  quia  verum  conclu- 
dunt  secundum  illam  viam,  ideo  concedendae  sunt. 

1.  Ad  illud  quod  primo  obiicitur  in  contrarium,  soiotio 
quod  assumsit  nomen  Dei,  secundum  quod  homo;pot 
responderi  polest,  quod  secundum  dicit  ibi  conco- 
mitantiam  per  indivisionem  unionis  ;  quia  enim  unio 

illa  fecit  hominem  Deum ,  ideo  dicitur  assumsisse 
nomen  supremum,  secundum  quod  homo.  —  Aliter  Aiiawi 
potest  dici,  quod  cum  dico  assumere  nomen  Dei , 
duo  dico,  scilicel  nominis  ipsius  celsitudinem  et 
ipsius  nominis  acquisitionem.  Cum  ergo  dicit 6,  quod 
assumsit  nomen  Dei,  secundum  quod  homo,  illa  re- 
duplicatio  non  dicit  rationem  nominis ,  sed  acquisi- 
tionis.  Nam  Christus  secundum  divinam  naturam  ha- 
bet  nomen,  quod  est  super  omne  nomen,  per  gene- 
rationem,  non  per  acqnisitionem  sive  assumtionem; 
et  ideo  ex  hoc  non  licet  inferre:  ergo  est  Deus,  se- 
cundum  quod  homo,  accipiendo  secundum  quod  se- 
cundum  eandem  acceptionem ;  immo  esl  accidens  7 
in  illo  processu. 

2.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  praedestinatus 
fuit  esse  filius  Dei ,  secundum  quod  homo ;  iam  pa- 
tet  responsio  per  idem,  quod  nunc  dictum  est,  quia 
haec  dictio  secundum  polius  dicit  concomitantiam 
secundum  expressionem  conditionis  naturae,  quam 
dicat  habitudinem  causae.  —  Vel  potest  dici ,  quod  A»a  «o 
ille  sermo  dicit  rationem  antecessionis ,  quae  impor- 
tatur  in  vocabulo  praedestinalionis,  quae,  inquam, 
non  est  respectu  Christi  secundum  divinam  naturam, 

sed  solum  secundum  humanam  8.  Non  sic  aulem  est 
de  eo  quod  est  esse  Deum;  et  ideo  consimilis  defe- 
ctus  est  in  hac  ratione,  sicut  in  praecedente. 

3.  Ad  illud  quod  obiicitur  de  gratia  unionis, 
dicendum,  quod  Christus  significat  personam  in  dua- 
bus  naturis ;  et  illa  persona  Deus  est  per  natnram , 
non  per  graliam  unionis ;  dicitur  attamen  9   simul, 


1  Ijoeth.,  I.  de  Syllogismo  hypothet.,  ;iit:  «  Disparata  autem 
ea  voco,  quae  tantum  a  se  diversa  sunt,  nulla  contrarietate  pu- 
gnantia,  veluti  terra,  vestis,  ignis  »  etc.  Petr.  Hispan.,  Summul. 
tr.  de  Locis  lopic.  c.  dc  Locis  cxtrinsccis ,  sic  docet:  De  quo- 
cumque  dicitur  unum  disparatorum  abstmclive ,  ab  illo  eodem 
removetur  reliquum.  Dicitur  notanter  abstractive ,  quia,  si  con- 
cretive  sumeretur,  tunc  non  sequeretur,  quia  non  sequitur: 
hoc  est  ulbum,  ergo  non  est  quantum;  sed  bene  sequitur : 
hoc  est  albedo,  ergo  non  est  quantitas. 

2  Aristot.,  II.  de  Generat.  et  corrupt.  text.  56.  (c.  10.)  et 
IV.  Meteor.  text.  41.  (c.  7.):  Contrariorum  [evocvTtwv]  enim  con- 
trariae  causae. 

3  Cod.  G  ergo  Christus  non  fuit  Dcus  nisi  ex  tempore. 

*  Hic  c.  I.  Quod  ad  duplicem  intelligentiam  diclionis  se- 
cundum  attinet,  de  quo  in  seqq.  disserilur,  Logici   vulgo  do- 


cent,  particulas  rcduplicativas  secundum  quod,  in  quantum, 
quatenus  etc.  sumi  posse  vel  reduplicative  (quod  fit,  quando 
terminus  reduplicatus  est  praedicati  propria  causa  formalis,  aut 
efliciens),  vel  specificative  (quod  locum  habet,  quando  termi- 
nus  reduplicatus  non  est  propria  ratio  praedicati ,  attamen  ali- 
quo  modo  eam  includit,  cum  sit  quaedam  eius  species  aut 
proprium  subiectum).  5  Cod.  U  nec. 

6  Codd.  A  F  G  N  U  bb  dicitur.  Mox  pro  reduplicatio  cod.  bb 
implicatio.  Subinde  idem  cod.  bb  voci  nominis  praefigit  celsi- 
tudinis,  et  pro  acquisilionis  codd.  S  Uaa  exhibent  acquisitionem. 

7  De  hac  fallacia  vide  supra  pag.  179,  nota  I. 

8  Cfr.  supra  d.  7.  a.  2.  q.  3. 

9  Codd.  A  G  N  U  Z  tamen,  cod.  E  autcm.  Paulo  inferius 
post  cx  hoc  edd.  subiiciunt  tamen.  In  fine  solut.  pro  unitus  non 
pauci  codd.  substituunt  mutatus. 


DIST.  X.  ART.  I.  QUAEST.  H. 


227 


quod  sit  Deus  et  homo  per  gratiam  unionis.  Esto 
mdnm.  tamen ,  quod  ista  sit  concedenda :  iste  liomo  est  Deus 
secundum  gratiam  unionis;  ex  hoc  non  habetur, 
quod  sit  Deus,  secundum  quod  homo ;  quia  gratia 
unionis  non  convenit  illi  homini ,  secundum  quod 
homo  simpliciter ,  sed  secundum  quod  liomo  uni- 
tus ,  sive  secundum  assumtionem  ipsius  a  Verbo. 

4.  Ad  illud  quod  ultimo  obiicitur,  quod  dimit- 
tebat  peccata,  secundum  quod  homo  l;  si  proprie  lo- 
quamur  de  dimissione  peccati,  falsum  est,  nisi  acci- 
piatur  haec  dictio  secundum,  prout  importat  conco- 


mitantiam.  Nec  potest  inferri  ex  illa  auctoritate : 
fdius  hominis  habet  potestatem  dimittendi  peccata ;  Noundum. 
hanc  enim  potestatem ,  etsi  in  se  haberet  in  forma 
hominis,  non  lamen  habebat  secu ndum  hominis  for- 
mam  et  in  quantum  homo,  sed  in  quantum  habebat 
formam  Dei.  Si  vero  dimissio  peccatorum  attribue- 
retur  alicui  quantum  ad  meritum ,  tunc  posset  con- 
cedi,  quod  conveniret  Christo,  secundum  quod  ho- 
mo ;  sed  ex  hoc  non  sequitur,  quod  sit  Deus  in 
quantum  homo,  quia  hoc  non  est  Dei  proprium2. 


SCHOLION. 


I.  In  tribus  huius  articuli  quaestionibus  continuantur  subti- 
Ies  inquisitiones,  iam  in  dist.  7.  inchoatae,  de  proprietate  plu- 
rium  de  Christo  homine  propositionum ,  utrum  scilicet  secun- 
dum  proprietatem  verborum  sane  dicantur.  Hae  disceptationes 
dialecticae  in  scholas  introductae  esse  videntur  ab  eo  lempore, 
quo  exortae  sunt  famosae  illae  tres  opiniones ,  quae  relatae  sunt 
in  dist.  6.  7.  post  divisionem  textus ,  cum  patroni  harum  opi- 
nionum  nec  in  his  propositionibus  explicandis  possint  convenire. 
Insuper  notandum  cum  Magistro  et  S.  Bonaventura,  quod  ter- 
minus  secundum  inlelligi  potest  dupliciter,  ut  explicatur  in  corp. 
Vel  cum  S.  Thoma  dici  potest,  quod  aliud  est  dicere:  secun- 
dum  quod  homo  (quo  significatur  substantia  rationalis  naturae), 
et  dicere:  secundum  quod  iste  liomo  (quo  significatur  suppo- 
silum  humanae  naturae;  cfr.  tamen  infra  q.  2.  ad  I.)  —  Quoad 
1.  quaestionem  anliqui  Scholastici  propositionem  cum  sua  re- 
duplicatione  distinguunt  eamque  intellectam  uno  modo  conce- 
dunt,  alio  modo  negant.  Adiiciunt  aulem,  quod  prior  sensns 
verus  minus  usui  verborum  respondeat;   unde  ista  propositio 


magis  sit  neganda  quam  concedenda.  At  Richard.  a  Med.  vult , 
eam  simpliciter  e^e  negandam.  Agitur  autem  polius  dc  nomine 
quam  de  re. 

De  hac  I.  quaestione:  Alex.  Hal.,  S.  p.  III.  q.  6.  m.  2.  a.  2.  — 
Scotus  hanc  ct  seq.  quaest.  tangit  III.  Sent.  u\.  II.  q.  2.  — S. 
Thom.,  hic  q.  I.  a.  I  ;  S.  III.  q.  16.  a.  9.  —  13.  Alberl.,  de  hac 
et  seq.  q.  hic  a.  1-3.  —  Petr.  a  Tar.,  hic  q.  I.  a.  2.  —  Richard. 
a  Mcd.,  hic  a.  I.  q.  2.  —  .Egid.  R.,  hic  q.  I.  a.  I.  2.  —  Dionys. 
Carth.,  hic  q.  2.  —  Biel ,  de  hac  et  seqq.  qq.   hic  q.  unica. 

II.  Ad  seq.  (2.)  quaestionem  S.  Bonav.  cum  Alexandro  Hal., 
B.  Alberto,  Richardo  et  .Egid.  R.  respondet  negative,  sed  S. 
Thom.  in  Sum.  (loc.  cit.  a.  12.)  proposilionem  admiltit  intelle- 
ctam  in  duplici  sensu,  in  tertio  vero  sensu  eam  respuit.  In  ipsa 
re  omnes  consentiunt. 

Alex.  Hal.,  loc.  cit.  a.  i.  —  S.  Thom.,  hic  q.  I.  a.  2. — 
Petr.  a  Tar.,  loc.  ciL  a.  I.  —  Rkhard.  a  Med.,  loc.  cit.  q.  I.  — 
B.  Albert.,  hic  q.  2.  a.  I.  —  Durand.,  hic  q.  I.  —  Dionys.  Carth., 
hic  q.  1. 


QUAESTIO  II. 

Utrum  haec  sit  vera:  Christus ,  secundum  quod  homo ,  cst  persona. 


Secundo  quaeritur  de  hac:  Christus,  secundum 
quod  homo,  est  persona ;  et  accipiatur  illa  determi- 
nalio  secundum  quod  homo  proprie.  Nam  in  aliis 
acceptionibus  non  est  dubium  quin  habeat  verita- 
tem,  secundum  quod  dicit  Magister  in  liltera3.  Et 
quod  sit  vera,  videtur. 

1.  Christus  non  est  homo ,  nisi  quia  est  iste ;  sed 
>ppo8i-Christus,  secundum  quod  est  iste  homo ,  est  perso- 

na,  quia  proprium  est  pronominis  pro  proprio  no- 
mine  poni  et  certam  designare  personam  :  ergo  haec 
est  vera  et  concedenda :  Christus ,  secundum  qnod 
homo ,  est  persona. 

2.  Item ,  Chrislus ,  secundum  quod  homo ,  est 
res  completa  omni  completione,  quae  potest  reperiri 


in  ralionali  creatura ;  sed  personalitas  est  dignitas 
et  proprietas  nobilitatis  reperta  in  creatura  rationali 
completa':  ergo  reperitur  in  Christo,  secundum 
quod  Christus  est  homo. 

3.  Item ,  nobilior  et  perfectior  est  unio,  secun- 
dum  quam  Verbum  unitur  naturae  assumtae ,  quam 
unio,  secundum  quam  tota  Trinilas  per  gratiam  uni- 
tur  cuilibet  animae  iustae 5 ;  sed  unio  per  graliam 
inhabitantem  nulli  tollit  personae  dignitatem ,  iiniini 
quilibet  homo  iustus,  secundum  quod  liomo ,  esl 
persona :  ergo  niulto  fortius  Christus. 

4.  Item,  unio  tlivinae  naturae  ad  humaiKim  ni- 
hil  tollit  divinilati ,  quae  tamen  dicitur  humiliata  , 
et  multo  fortius  nihil  tollit  humanitali ,  cum  huma- 


1  ln  cod.  K  a  secunda  manu  adiectum  est  dicendum,  qwxl. 
Circa  finem  solut.  pro  quantum  ad  merilum  in  codd.  <i  N  U 
sriiptiim  esl  secundum  merilum.  Cfr.  infra  d.  19.  a.  I.  q.  I. 
Deinde  pro  convrnirrt  cod.  aa  conoenit. 

1  Cfr.  IV.  Sent.  d.  5.  a.  3.  q.  2. 

3  Hlc  c.  1.  —  Superius  pro  et  ar<ipi<itiir  (codd.  WX  ac- 
cipilur )  Vat.  et  hoc  si  accipiatur ,  edd.  I,  2  el  si  urripintur. 
Paulo  infcrius  pro  nisi  quin  <<u\.  K  n/si  srrmidiuii  </i"«l,  et 
subinde  post  est  isle  edd.  repetuot  horno.  —  Ralionem  uunari 


addilam  Piiscian.,  XI.  tirammal.  c.  2.  sic  expiiinu:  «  Pronomen 
enim  dicilur  quod  pro  nomine  ponimr  ».  Kt  Ibld.  XVII.  c.  2. 
idcin  dicic  Substantiam  enim  afgniflcal  loco  nominia  positum 
pronomen  el  personatd  verbo  albl  adluncto  congruam  Indioat 

*  CflP.   BUpn  d.    '■>.  a.   2.   i|.   2.   seq.  —    Pro  nobilitatis   COd. 
U  riitioiinbilitatis ,    cod.    P  \oci    nobilitutis  addll    L  r.  rntunvi 
bilitalis. 

5  Vlde  aupra  d.  .'.  a.  8.  q.  2.  —  ln  codd.  II I  (K  primi- 
tus)  LTZaa  deetl  tot<i  ante  Tnnitus. 


w-JS 


SENTENTIARUM  LIR.  III. 


nilas  dicatur  per  illam  nnionem  exaltala ' ;  sed  haec 
est  vera  :  Christus,  secundum  quod  Deus,  est  per- 
sona :  ergo  mullo  fortius  haec  erit  vera :  Christus, 
secundum  quod  homo,  est  persona,  cum  homo  ni- 
hjl  perdat  dignitatis ,  sed  acquirat  per  unionem  illam. 

5.  Ilem,  eslo  per  impossibile,  quod  Verbum 
dimilteret  naturam  humanam  2,  tunc  ille  homo,  qui 
dicitur  lesus,  secundum  quod  homo,  esset  persona ; 
sed  constat,  quod  nihil  sibi  accresceret  propter  illam 
separationem  :  ergo  verum  est  nunc ,  quod  Iesus , 
secundum  quod  homo,  est  persona. 

Sed  contra  :  1.  Nihil  convenit  Christo,  secun- 
Fundamenta.dum  quod  liomo ,  quod  non  sit  assumtum,  vel  coas- 
sumtum ;  sed  Filium  Dei  assumsisse  personam  est 
falsum  et  haereticum,  sicut  supra  distinctione  quinla3 
dicit  Magister,  et  Augustinus,  et  myltipliciter  fuit 
probatum :  ergo  falsum  est,  Chrislum  esse  perso- 
nam,  secundum  quod  homo. 

2.  Item,  si  Christus,  secundum  quod  homo,  est 
persona;  et  humanitas  coepit  in  Christo:  ergo  et 
personalitas :  igitur  Christus  incepit  esse  persona: 
ergo  non  est  persona  aeterna :  igitur  non  est  unige- 
nitus  Filius  Patris,  cum  Filius  sit  coaeternus  Patri. 
Sed  hoc  est  impium  :  ergo  restat,  quod  illud ,  ex  quo 
hoc  sequitur,  est  falsum  4. 

3.  Item,  impossibile  est,  idem  praedicatum  in- 
esse  eidem  secundum  naturas  differentes :  cum  ergo 
Christus  sit  persona.  secundum  quod  Deus ;  auL  non 
conveniret  ei  esse  personam,  secundum  quod  homo , 
aut  alia  persona  erit ,  secundum  quod  homo ;  et  si 
alia  persona  est,  secundum  quod  homo ,  et  alia,  se- 
cundum  quod  Deus :  ergo  Christus  est  duae  perso- 
nae :  ergo  non  est  unns ,  et  ita  non  est 5.  Sed  hoc 
est  falsum :  restat  igitur,  quod  aliud  membrum  est 
verum ,  scilicet  quod  Chrislo  non  convenit  esse  per- 
sonam,  secundum  quod  homo. 

4.  Item,  personalitas  cuilibet  rei  inest  ratione 
eius  quod  est  in  ipsa  dignissimum  —  pertinet  enim 
nomen  personae  ad  notabilem  6  dignitatem  —  sed  con- 
stat,  quod  dignissimum  in  Christo  non  est  humana 
natura,  sed  divina;  ergo  falsum  est,  Christum  secun- 
dum  hominem  sive  secundum  humanam  naturam 
esse  personam. 

5.  ltem,  hoc  ipsum  ostenditur  per  nominis  ety- 
mologiam.  Sic  enim  arguit  Magister  in  littera7:  Per- 


sona  dicitur  quasi  per  se  sonans ,  vel  per  se  unum; 
nihil  autem  tale  est  alii  coniunctum,  sallem  digniori: 
ergo  si  humana  natura  in  Christo  unita  est  digniori, 
scilicel  divinae,  videtur  etc. 

C  O  N  C  L  U  S 1 0. 

Locutio:  Christus ,  secundum  quod  homo, 
esl  persona,  neganda  est. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  absque  dubio,  si 
haec  dictio  secundum  accipiatur,  prout  imporlat  ra- 
tionem  formae,  vel  causae8,  neganda  est  simpli-  conciosio 
citer;'pro  eo  quod  personalitas  Christo  secundum 
humanam  naturam  convenire  non  potest.  Ipsa  enim 
coniuncta  est  rei  digniori,  et  ideo  non  potest  ha- 
bere  rationem  personae,  quae  attenditur  secnndum 
excellentiam  dignitatis  in  eo,  de  quo  dicitur ;  nec 
tantum  coniuncta  est  rei  digniori  quacumque  con- 
iunclione,  sed  coniunctione  sive  unione  personali9. 
Et  ideo  necesse  est,  esse  in  Christo  respectu  dua- 
rum  naturarum  unam  personam ;  sed  illa  non  po- 
test  atlendi  penes  naturam  creatam  et  penes  natu- 
ram  assumtam  :  necesse  est  igitur ,  ipsam  attendi  concioiio 
secundum  naturam  assumentem  et  increatam.  Et 
proplerea  haec  admittitur:  Christus,  secundum  quod 
Deus,  est  persona ;  haec  respuitur:  Christus,  secun- 
dum  quod  homo,  est  persona,  sicut  probant  ratio- 
nes  ad  secundam  partem  inductae;  et  ideo  sunt  con- 
cedendae. 

1.  Ad  illud  quod  obiicitur  de   hac :    Christus,  sointioc 
secundum  quod  iste  homo ,  est  persona:  ergo  etc; pos 
dicendum ,  quod  haec  est  distinguenda,  quia  iste  po-  Nounda 

,  ,  .  ,„         .    stioclio. 

test  demonstrare  naturam  humanam  tn  atomo 10,  sci- 
licet  compositum  ex  illa  anima  et  illo  corpore ;  et 
hoc  modo  falsum  esl,  Christum,  secundum  quod 
est  iste  homo,  esse  personam.  Nec  valet  quod  obii- 
cit,  quod  pronomen  demonstrat  certam  personam ; 
persona  enim  ibi  tantum  valet  quantum  supposi- 
tum,  unde  convenienter  dicitur:  ista  albedo.  Si  au- 
tem  hoc  quod  est  iste  demonstrat  personam,  tunc 
est  vera,  et  est  sensus:  Christus,  secundum  quod 
est  iste,  qui  est  homo,  est  persona.  Sed  tunc  non 
sequitur:  ergo  secundum  quod  homo,  immo  est  so- 
phisma  secundum  accidens  ".  —  Generaliter  autem  Aiiter. 


1  Cfr.  Augusl.,  Epist.  137.  (alias  3.)  c.  3.  n.  9;  Epist.  169. 
(alins  102.)  c.  2.  n.  7.  scq.,  et  de  Praedest.  Sanctor.  c.  15.  n.  31. 

2  ln  codd.  AG  (K  a  prima  manu)  L  T  U  V  Z  aa  desidera- 
tur  humanam,  pro  quo  cod.  bb  substituit  illam.  Codd.  N  W  X 
naturam  humanam  mutaverunt  in  hominem. 

3  Cap.  1.  et  3,  nec  non  Comment.  ibid.  a.  2.  q.  2,  ubi  et 
Augustini  testimonia  habentur ,  quae  hic  respiciuniur.  —  De 
maiori  cfr.  supra  d.  5.  a.  2.  q.  5.  ad  1.  —  Voci  Magister  cod.  G 
annectit  in  littera. 

4  Cfr.  infra  d.  XI.  lit.  Magistri ,  c.  3,  et  Coniment.  a.  2.  q. 
2.  seq. 

5  Sic  argumentatur  Boethius;  vide  supra  d.  5.  a.  2.  q.  2. 
fundam.  2.  —  In  initio  arg.  codd.  K  N  T  vocabulo  eidem  adiun- 
gunt  subiecto.  Deinde  pro  conveniret  Vat.  substituit  conveniet, 


et  mox  post  aut  alia  persona  erit,  sccundum  quod  homo  cod. 
Q  addit  et  alia,  secundum  quod  Deus. 

6  Codd.  M  0  rationabilem. 

7  Hic  c.  I.  Cfr.  supra  d.  V.  c.  3.  —  Mox  pro  vel  per  se 
unum  cod.  bb  velper  se  una.  In  fine  arg.  post  divinae  cod.  U 
repetit  naturae. 

8  Vide  corp.  quaest.  praeced. 

9  Cfr.  supra  d.  6.  a.  2.  q.  I.  —  Paulo  inferius  pro  et  pe- 
nes  cod.  K  nec  penes,  cod.  U  vel. 

10  Rcspiciuntur  verba  illa  Damasc,  quae  supra  pag.  15, 
nota  i.  allegavimus.  De  hac  solut.  cfr.  quaest.  seq. 

11  Cfr.  supra  pag.  179,  nota  1.  et  tom.  II.  pag.  870,  nota  8. 
—  Paulo  superius  post  demonstrat  personam  cod.  K  subiicit 
propriam. 


DIST.  X.  ART.  I.  QUAEST.  III. 


229 


posset  resisti  illi  modo  arguendi.  Non  enim  sequitur : 
Petrus  est  individuum,  secundum  quod  hic  homo: 
ergo  est  individuum,  secundum  quod  homo. 

2.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  Christus ,  se- 
cundum  quod  homo,  est  res  completa  omni  comple- 
tione;   dicendum,  quod  verum  est  de  completione 

idnm.  absoluta ,  de  completione  autem  respecliva,  quae 
est  dignitas  superexcellentiae ,  veritatem  non  habet; 
nam  humana  nalura  in  Christo  non  est  nobilissimum 
eius,  sicut  in  aliis  hominibus.  Nec  ex  hoc  sequitur, 
quod  minor  sit  dignitas  in  Christo,  secundum  quod 
homo,  quam  in  aliis  hominibus,  propter  hoc,  quia 
illa  dignitas  recompensatur  per  dignitatem  impropor- 
tionabiliter  nobiliorem.  Multo  enim  nobilius  est  esse 
personam  personalilate  aeterna  quam  personalitate 
creata  l. 

3.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  unio  per  gra- 
tiam  non  tollit  dignitatem  personae;  dicendum,  quod 
non  est  simile,  quia,  quamvis  anima  per  gratiam 
uniatur  rei  digniori,  scilicet  Deo,  non  tamen  unitur 
unione  naturali ,  sed  magis  voluntaria;  nec  unitur 
in  unitatcm.  hypostasis ,  sed  in  conformitatem  vo- 
luntatis.  Et  ideo  non  est  necesse,  Spiritum  esse 
unius  personae  cum  anima,  quam  inhabitat,  sed 
conformis  voluntatis.  Non  sic  autem  est  in  Christo, 
in  quo  personalis  unio  est 2. 

4.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  quamvis  na- 
lura  divina  sit  unita  humanae,  tamen  Christus  est 
persona,  secundum  quod  Deus;  dicendum,  quod  non 
est  simile,  duplici   ex   causa:  persona  quidem  duo 

ia  di-  dicil ,  scilicet  hypostasim,  in  qua  est  substantia3 
totius  esse  rei ,  et  proprietatem  supereminentis  di- 


JO. 


gnilatis;  et  in  illa  beata  unione  utrumque  horum  Notandom. 
reperilur  in  Christo,  secundum  quod  Deus.  Nam 
hypostasis  divina  est  illa,  in  qua  substantificatur 
totum  esse  Chrisli,  non  humana;  p?'oprietas  etiam 
dignitatis  inest  illi  secundum  illam  naturam,  quae 
non  potest  uniri  digniori;  utrumque  aulem  horum 
deficit  humanae  naturae,  quoniam  ipsa  substantifi- 
catur  in  hyposlasi  alterius  naturae,  propler  quod 
quodam  modo  dicitur  vergere  inaccidens;*  unitur 
etiam  digniori  naturae.  Et  ideo  ex  ipsa  sui  unione 
et  nobilitate  caret  proprietate  personae  secundum 
se,  quamvis  non  careat,  immo  habeat  in  assumente. 
5.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quodsi  Verbum  di- 
mitteret  humanam  naturam,  quod  lesus,  secundum 
quod  homo,  esset  persona;  dicendum,  quod  verum 
est,  quia  tunc  illa  natura  haberet  alium  modum  Noundnm. 
existendi;  non  enim  esset  unita  alii  digniori  nec  ha- 
beret  suppositum  alterius  naturae.  Nunc  autem  est 
e  contrario;  et5  in  illo  processu  nulla  est  necessitas 
inferendi,  quia  non  servatur  convenienlia  similitu- 
dinis.  Et  si  tu  obiicias ,  quod  nulla  dignitas  accre- 
scit;  dicendum,  quod  ille  homo  sit  persona,  secun- 
dum  quod  homo,  hoc  non  est  propter  dignitatis 
cremenlum,  sed  propter  minorationem  ex  illa  se- 
paratione,  quia  tunc  natura  illa  prius  haberet  pro 
supposito  personam  aeternam,  nunc  autem  post  se- 
parationem  babet6  personam  temporalem.  Mullo  au- 
tem  dignius  est  habere  personam  aeternam  alterius 
naturae  quam  personam  temporalem  sibi  omnino 
connaturalem.  Nam  primo  modo  persona  faciebat , 
ipsum  vere  dici  et  esse  Deum,  secundo  modo  ho- 
minem  purum 7. 


QUAESTIO  III. 

Utrum  haec  sit  vera:  Christus,  secundum  quod  homo,  est  individuum. 


Tertio  quaeritur  de  hac :  Christus ,  secundum 
quod  homo ,  est  individuum.  Et  quod  vera  sit,  vi- 
detur. 

1.  Christus  est  aliquid,  secundum  quod  homo, 
f.  r.ro  sicut  habitum  est  in  praecedentibus8,  aut  ergo  quid 
universale,  aut  quid  singulare;  sed  non  universale, 
quia  Damascenus  dicit,  quod  «Filius  Dei  assumsit 
humanam  naturam  in  atomo»,  hoc  est  in  singulari, 
et  hoc  est  individuum:  ergo  etc. 


ia. 


2.  Item,  Christus,  secundum  quod  homo,  habet 
proprietates ,  quarum  collectionem  impossibile  est  in 
alio  reperire;  hoc  autem  est  esse  individuum,  sicut 
patet  per  notificationem  individui,  quam  dat  l>or- 
phyrius 9 :  « Individuum  est  quod  constat  ex  pro- 
prietatibus,  quarum  collectionem  impossibile  est  in 
alio  reperire»;  sed  hoc  convenit  Christo,  secundum 
quod  homo:  crgo  etc. 

3.  Item,  Christus,  secundum  quod  homo,  prae- 


1  Cfr.  supra  d.  5.  a.  2.  q.  2.  ad  I.  ct  2.  —  AHquanto  su- 
pcrius  post  sicut  cod.  A  inlcrscrit  est,  ct  post  pauca,  scil.  post 
secundum  quod,  cod.  S  subdit  ille.  Deindc  pro  quia  illa  digni- 
tas  codd.  A  G  K  N  U  bb  exliibent  quod  illti  diijnilas ,  ct  demum 
pro  nobiliorem  in  codd.  (J  Z  (bb  a  secunda  manu)  scriptum 
est  nobilitanlem ,  in  codd.  W  X  digniorem. 

2  Vido  supra  d.  2.  a.  3.  q.  2.  —  Paulo  superius  pro  Spi- 
ritum  (scil.  sanctum)  cdd.  1,  2  cum  paucis  codd.  ipsum,  Vat. 
ipsum  Deum. 

3  Cod.  A  bcnc  substantiatio  [subslantiflcatio?  ],  cod.  bb 
sustentatio,  Vat.  subsistentia.  Cfr.  supra  d.  5.  a.  2.  q.  2.  scho- 
lion.  Mox  pro  beata  edd.  vera.  Delnde  posl  suhsluntifirutur  edd. 
cum  cod.  cc  incptc  addunt  in  liijpustusi  ultrriiis  naturur. 


4  Vidc  supra  pag.  155,  nota  6.  —  Paulo  inferius  posl  rurrt 
Vat.  inscrit  rt. 

5  Vat.  et  ideo. 

6  Vat.  huberet.  Kadem  Vat.  paulo  superius  "aiite  sit  prrsunu 
(codd.  I  L  N  T  Z  aa  pt  persona)  interiicit  rum;  in  cod.  I'  logi- 
tur  quod  rtsi  homo  illr  etc.  Circa  llncin  solut.  Val.  vocul.un 
sibi  mulavit  in  sicr. 

7  Vidc  scliolion  ad  pracccdenlem  quaesL 

8  DisL  (').  a.  I.  q.  3.  —  De  dicto  Damasceni  dll.  de  Kide 
orthod.  c.   II.)  vidc  supra  pag.   15,  nota  .">. 

9  De  Praedicab.  c.  de  Sprcir ,  in  line.  In  maiort  Vat.  ineptc 
omittit  homo. 


230 


SKNTLNTIAhTM  LIIL  III. 


dicalur  de  uno  solo;  sed  «singulare  et  individuum 
est  illud  quod  de  uno  solo  praedicatur '  n :  ergo 
Christus,  secundura  quod  homo,  est  individuum. 

4.  llein,  haec  est  vera:  Christus  est  homo;  aut 
ergo  praedicatur  ibi  praedicatum  accidenlale ,  aut 
substantiak.  Non  accidentale ,  hoc  conslat,  cum 
homo  vere  dicatur  de  Christo,  sicut  et  de  aliis  ho- 
minibus;  si  essentiale:  ergo  vel  est  genus ,  vel  spe- 
cies,  vel  differentia.  Non  genus,  vel  differentia:  ergo 
species;  sed  species  specialissima  praedicatur  de 
individuis  solum  sub  ipsa  contentis2:  ergo  Christus 
est  individuum  hominis. 

o.  Item,  haec  est  vera:  Christus,  secundum 
quod  homo,  est  substantia;  sed  substantia  dividitur 
suflicicnti  divisione  a  Philosopho3  per  primam  et 
secundam:  aut  igitur  Christus  est  substantia  prima, 
aul  secunda;  non  secunda,  cum  non  sit  genus,  vel 
species:  ergo  prima.  Sed  prima  substanlia  idem 
est  quod  individuum:  ergo  etc. 

6.  Item,  haec  est  vera:  Christus,  secundum 
quod  homo,  est  albus,  et  albedo  inesl  Christo,  se- 
cundum  quod  homo;  sed  accidentia  primo  et  per  se 
sunt  in  individuis  4:  ergo  albedo  inest  Christo,  se- 
cundum  quod  est  hominis  individuum. 

Sed  contra:  1.  Idem  est  esse  individuum  sub- 
pro  v*ne  stantiac  et  hupostasim;  sed  in  Christo  una  sola  est 

negatiui.  Jr  . 

hyposlasis,  quoniam  in  hypostasi  fit  unio,  ut  dicit 
Damascenus5,  et  illa  hypostasis  est  divina,  non  hu- 
mana  nisi  per  unionem:  ergo  si  haec  est  falsa:  Chri- 
stus,  secundum  quod  homo,  est  hyposlasis;  haec 
similiter  est  falsa:  Christus,  secundum  quod  homo, 
est  individuum. 

2.  Ilem,  Christus,  secundum  quod  homo,  est 
individuum,  et  secundum  quod  Deus,  est  substantia 
individua  —  hoc  constat  —  et  secundum  rationera 
individuationis  est  numeratio:  ergo  Chrislus  est  duo. 
Sed  hoc  est  falsum,  sicut  ostensum  est  supra6:  er- 
go  etc. 

3.  Item,  omne  individuum  esi  per  se  unum  et 
unum  numero"' ;  sed  nihil  tale  est  unitum  alii  sub- 
stantiae  antecedenti  secundum  esse:  ergo  cum  humana 


natura  in  Christo  sit  unita  Verbo  aeterno,  videtur, 
quod  rationem  individuationis  non  teneat  in  ipso. 

4.  Itern,  quidquid  dicitur  de  filio  hominis,  di- 
cilur  de  Filio  Dei :  ergo  cum  individuum  dicat  «col- 
lectiopem  proprietatum,  quam  impossibile  est  in  alio 
reperiri  et  de  alio  individuo  dici  8»;  impossibile  est, 
quod  Christus  sit  aliud  et  aliud  individuum,  secun- 
dum  quod  homo,  et  secundum  quod  Deus:  ergo 
sicut  in  Chrislo  est  unitas  personalitalis,  ita  est  uni- 
tas  individuationis:  ergo  sicut  haec  est  falsa:  Chri- 
stus  est  persona,  secundum  quod  homo;  ita.  ul 
videtur,  haec  erit  falsa:  Chrislus  est  individuum, 
secundum  quod  homo. 

Quaeritur  igitur  de  hac  et  de  consimilibus,  vi-  Qaae** 
delicet  utrum  sint  concedendae:  Christus  est  indi- 
viduum ,  secundum  quod  homo;  Christus  est  sup- 
positum,  secundum  quod  homo;  Christus  est  hy- 
postasis ,  secundum  quod  homo;  et  de  aliis  consi- 
milibus,  quid  veritatis  habeant  et  quid  proprietatis. 

C0NCLUSI0. 


nersli». 


in- 


Loculio:  Christus,  secundum  quod  &st  homo,  est  . 
dividuum, ,  conceditur ,  quatenus  individuum 
accipitur  largiori  modo. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  accipiendo  proprie 
hanc  dictionem  secundum,  prout  dicit  habitudinem 
causae9,  quaedam  ex  huiusmodi   locutionibus  sim-    conc 
pliciler  sunl   falsae    et   impropriae,    quaedam  sunt  q^u 
distinguendae ,  pro  eo  quod  habent  aliquid  proprie- 
tatis ,  aliquid  improprietatis. 

Haec  enim  est  falsa  et  impropria:  Christus,  se- De  dn 
cundum  quod  homo ,  est  persona ;  et  haec  similiter:  c^cit 
Christus,  secundum  quod  homo,  est  hypostasis.  Sed 
prima  est  falsa  ex  duplici  causa:  tum  quia  persona  Notand 
importat  proprietatem  dignitatis ,  tum  etiam,  quia 
importat  fundamentum  lolius  existentiae  naturalis. 
Neutrum  autem  horum    inest   Christo  ratione  natu- 
rae  assumtae,  sed   assumentis 10.  —  Secunda  vero 
est  falsa  altera   illarum    causarum,   quoniam,  etsi 


1  Qiiod  Aristot.  docet  I.  Periherm.  c.  o.  (c.  7.).  Cfr.  supra 
pag.  133,  nota  5.  Porphyr.,  de  Praedicab.  c.  de  Genere ,  ait: 
Eorum  enim  quac  praedicantur,  alia  quidem  de  uno  dicuntur 
solo,  sicut  individua,  ut  Socrates  et  hic  et  hoc;  alia  vero  de 
pluribus,  quemadmodum  genera  et  species  et  differenlia  et  pro- 
pria  et  accidentia  etc. 

2  Cfr.  Porphyr.,  de  Praedicab.  c.  de  Specie.  Vide  supra 
pag.  49,  nota  i.  —  Paulo  superius  pro  si  essentiale  codd.  F 
U  si  substantiale.  Subinde  in  initio  seq.  enunliati  pro  vel  dif- 
ferentia  cod.  U  nec  differentia. 

3  De  Praedicam.  c.  de  Substantia,  ubi  et  illustrantur  quae 
hic  in  arg.  amplius  proponuntur. 

4  Arictot.,  de  Praedicam.  c.  de  Substantia:  Color  in  cor- 
pore  est,  ergo  et  in  quodam  corpore;  nam  si  non  in  aliquo 
esset  singulorum,  nec  omnino  in  corpore.  Cfr.  lom.  II.  pag.  105, 
nota  8,  ubi  Boethii  exposilio  in  hunc  loc.  allegatur. 

5  Libr.  III.  de  Fide  orthod.  c.  5,  ubi  statuit,  quod  in  in- 
carnatione  duas  naturas  «secundum  hypostasim  unitas  esse  con- 
fitemur  ».  Cfr.  ibid  c.  3.  et  II.  nec  non  supra  lit.  Magistri,  d. 
V.  c.  I.  in  fine  et  d.  VI.  c.  3.  —  Quod  in  maiori  proponitur 


Damasc.  loc.  cit.  c.  i.  insinuat  dicens,  quod  c  persona  ac  hy- 
postasis  individuum  denotet  ».  Ft  in  Dialect.  c.  II.  ait:  De  isto 
[individuo]  philosophi  loquuntur,  quod  quidem  in  substantia 
hypostasim  significat. 

6  Dist.  6.  a.  I.  q.  I.  —  Arislot.,  de  Praedicam.  c.  de  Quanto, 
ait:  «  Numerus  quidem  discretorum  est  ».  Et  V.  Metaph.  text.  H. 
seq.  (IV.  c.  6.)  docet,  numerum  sequi  divisionem  (quaeinclu- 
ditur  in  notione  individui  i.  e.  divisi  ab  aliis).  Cfr.  Damasc,  III. 
de  Fide  drthod.  c.  8. 

7  Arisiot.,  X.  Metaph.  text.  1.  (IX.  c.  1.):  Numero  igilur 
indivisibile  est  singulare. 

8  Porphyr.,  de  Praedicab.  c.  de  Specie,  in  fine.  —  In  initio 
arg.  post  quidquid  dicitur  edd.  cum  paucis  codd.  adiungunt 
vere.  De  maiori  cfr.  supra  d.  7.  a.  I.  q.  1.  seqq. 

9  Cfr.  supra  q.  I.  in  corp. 

10  Vide  supra  d.  5.  a.  2.  q.  2.  et  4.  nec  non  d.  6.  a.  \.  q. 
1,  ubi  et  plura  invenies  de  iis  quae  in  textu  procedente  pro- 
feruntur.  —  Inferius  pro  ex  utroque  cod.  K  (bb  a  prima  manu) 
ex  utraque. 


DIST.  X.  ART.  I.  QUAEST.  III. 


231 


iabui 


sio  1. 


idiyi- 

listin- 


10  2. 


>io  3. 


josito 
Uo. 


io  '*. 


io  5. 


i  .pro 

I   par- 


hypostasis  non  dicat  proprietatem  excellentiae ,  di- 
cit  tamen  fundamentum  existentiae;  hoc  autem  in 
Christo  non  est  anima  nec  caro  nec  ex  utroque  com- 
positum,  sed  Verbum  increatum.  El  propterea  prae- 
dictae  duae  locutiones  impropriae  sunt  et  falsae; 
et  si  legantur  alicubi,  sunt  exponendae  et  secun- 
dum  aliam  acceptionem  illius  determinationis,  se- 
cundum  quod  est  homo ' ,  sunt  intelligendae. 

Haec  autem,  de  qua  nunc  est  sermo,  scilicet 
Christus  est  individuum,  secundum  quod  homo;  et 
haec:  Christus  est  suppositum,  secundum  quod 
homo,  possunt  habere  proprielatem  et  improprie- 
talem  secundum  diversam  intentionem  istorum  vo- 
cabulorum.  —  Dicitur  enim  aliquid  individuum 
dupliciter:  uno  modo,  quia  dicilur  de  uno  solo;  et 
hoc  modo  albedo  Petri  est  individuum ,  et  hoc  modo 
individuum  dicilur  quod  est  indivisum  in  se.  Et  sic 
absque  dubio  Christus,  secundum  quod  homo,  est 
individuum.  Alio  modo  dicitnr  individuum  quod  est 
ab  aliis  divisum  et  subsistit  in  se  et  per  se;  et 
hoc  modo  accipiendo  individuum  ,  humana  natura  in 
Christo  non  est  individuum.  Est  enim  unita  Verbo 
increato,  sicnl  suo  supposito. 

Per  hunc  etiam  modum  distinguendum  est,  cum 
dicitur:  Christus,  secundum  quod  homo,  est  suppo- 
situm.  Est  enim  suppositum  in  quo  et  suppositum 
de  quo"-.  Si  dicatur  suppositum  illud,  de  quo  alte- 
rum  praedicatur  et  quod  subiicitur  superiori ;  Chri- 
stus,  secundum  quod  homo,  est  suppositum.  Si  vero 
dicatur  illud  snppositum,  in  quo  totum  esse  rei 
stabilitur  et  fundatur;  sic  non  est  concedendum, 
Christum  esse  suppositum ,  secundum  quod  homo, 
nisi  arctetur  ratio  suppositi,  ut  dicatur  suppositum 
accidenlium  et  proprietatum  accidentalium. 

Unde  quia  in  unica  sui  acceptiore  tam  nomen 
individui  quam  nomen  suppositi  aequipollet  hy- 
postasi,  falsae  sunt  praedictae  locutiones  ex  eadem 
causa,  ex  qua  et  loculio  praedicta,  scilicet:  Christus 
est  hyposlasis,  secundum  quod  homo.  Sequerelur 
enim ,  quod  in  Christo  essent  duo  supposita  et  duae 
hypostases;  et  ita  non  esset  unum,  nec  esset  in  eo 
vera  unio.  —  Secundum  autem  aliam  acceptionem 
possunt  concedi;  et  per  hoc  possunt  dissolvi  ratio- 
nes,  quae  inducuntur  ad  utramque  parlem.  Rationes 
enim,  quae  inducuntur  ad  primam  partem ,  proce- 
dunt  de  individuo,  secundum  quod  individuum  di- 
citur  quod  de  uno  solo  dicitur.  Rationes  vero  ad 
partem  sequentem  procedunt  de  individuo,   secun- 


dum  quod  non  solum  non  dividitur  in  alia*,  sed 
etiam  in  quantum  dividitur  ab  alio  supposilo ,  et 
hoc  quidem  non  habet  in  Christo.  Et  hoc  totum  pa- 
tet  pertractanti  singnlas  rationes. 

Ex  his   palet  quod   ultimo   qnaerebalur,  quae a<i quacstio- 

■••      .    .  .  ,  .         .  ,      .  nem  genera- 

scihcet  locutiones  m  hac  matena  sint  admittendae ,  iem. 
et  quae  non.  Illae  enim  concedendae  sunt,  quae  sic 
veritatem  et  proprietatem  naturarum  important,  quod 
illi  summae  unioni  non  praeiudicant ,  in  qua  quidem 
facla  est  unio  in  persona  Verbi,  non  solnm  in  quan- 
tum  dicit  dignitatem  proprietatis,  sed  *  in  quantum 
dicit  suppositum  incommunicabile ,  scilicet  ipsam 
hypostasim,  ratione  cuius  est  mutua  praedicatio  et 
idiomatum  communicatio.  —  Et   hoc   tanquam   pro  Directivnm 

...  ...  ii.  .  principinm. 

directivo  pnncipio  est  habendum,  quia  in  illa  unione 
beata  persona  Verbi  fecit  se  suppositum  humanae 
naturac,  sicut  pluries  in  praecedentibus3  dictum  est. 
Et  pro  tanto  humana  natura  in  Christo  dicitur  ver- 
gere  in  accidens:  et  ideo  aliquod  praedicatum.  quod 
dicit  modum  existendi,  vere  altribuitur  nobis  secun- 
dum  humanam  naluram,  quod  tamen  non  vere  at- 
tribuitur  Christo  secundum  humanam,  sed  secun- 
dum  divinam,  scilicet  esse  personam ,  et  esse  hy- 
postasim,  esse  suppositum,  esse  individuum,  se- 
cundum  quod  vorabulo  hypostasis  aequipollent:  licet 
secundum  largiorem  modum  accipiendi  duo  ultima 
possint  attribui,  ut  praetactum  est. 

Sed  contra  praedicta  videtur  posse  obiici .  quo- 
niam  videtur,  quod  Christus,  secundum  quod  homo, 
vere  et  proprie  sit  individuum.  Sicut  enim  in  se- 
cundo  libro6  ostensum  fuit,  individuatio  est  ex  com- 
municatione  maleriae  cum  forma,  et  innotescere 
habet  per  accidentium  collectionem;  Christus  autem, 
secundum  quod  homo,  ex  anima  et  carne  componi- 
tur,  sicut  et  alii  homines:  ergo  ita  vere  et  proprie 
habet  individuationem,  sicut  et  alii  homines:  non  vi- 
detur  igitur,  quod  praedictum  est  sufficere.  — Propter 
hoc  est  quaestio,  quantum  sil  de  proprietate  indi-  Q«^n.  in. 
viduationis  in  Christo,  secundum  quod  homo.  Si 
enim  non  est  amplior,  nisi  quia  dicitur  de  uno  solo; 
tunc  non  habet  magis  de  ratione  individualionis 
quam  accidentia;  quod  absurdum  est  penitus.  cum 
Chrislus,  secnndum  quod  homo,  sit  vera  substanlia  :. 

Et  dicendum,  quod  circumscriptis  accidenlibus  soia 
et  proprietatibus.  quae  individuationem  non  faciunt , 
sed  ostendunt,  individualio  est  a  principiis  intri 
cis ,  secundum  quod  unum  constituunt  suppositiim. 
in  quo  totum  esse  rei  stabilitur.  Et  quia  c\  CQQcarsD 


Obiectio  de 
iudiwduo. 


1  Iniclligc:  secundum  unitatem  concomitantiae,  ul  dictum 
esl  supra  q.  I.  in  corp.  —  AliquantO  infcrins  pro  intenlioitem 
Viit.  acceptionem. 

1  Cfr.  supra  d.  6.  a.  I.  q.  I.  in  corp. 

3  lidd.  I,  2  cuin  multis  codd.  non  solum  duidilur  in 
(ilitt ,  perperam  omissa  vocula  non  ante  dieidilur ;  Yai.  non  so- 
lum  dividihtr  ttb  ttlio ;  noslram  lectionem  lucnlur  codd.  A  VI  bb. 
lox  post  supposito  Vat.  cum  cod.  <r  addil  rel  siipposilnliler. 

4  Edd.  ted  etiam. 

5  Disi.  I.  a.  I.  q.  I  ;  d.  5.  ;i.  2.  q.  I.   seqq. ;  d.  6,   per 


tutiim.  —  Paulo  superius  pro  directivo  codd.  C  I»  B  T  X  ttudtoo, 

Viil.  tlttitiro  rel  tlirectiro.  Subinde  post  luibendtim  COd.  \ 
quod  pro  quin.   Dc  ciiuntialo  seq.   cfr.  supra  pag.   155,  nOU  •".. 

8  Dist.  3.  p.  I.  ii.  2.  <|  I.  sc<|i|.  —  Moi  |n<>  e.r  commu- 
nietitione  <•<><!.  hl>  e.t  •  muuneltone ,  cl  prQ  mutciutc  citm  formn 
COd.  K  formnc  ctim  muleriu.  Paulo  infcrius  pro  non  enlctur 
iijititr  cod.   N   et  ttit  nmi  iidctur. 

7  Vidc  sii|>r.i  <l.  i>.  B.  I.  <|.  3.  —  (!<><ld.  ('.  N  \  sit  HM 
stibstuntiii ,   edd.  sit  iinu  ecru  substuiitin. 


^m 


SENTENTIAHUM  LIIL  III. 


illorum  principiorum  constituitur  individuum,  et  re- 
sult.it  forma  tolius,  quae  est  forma  specifica;  hinc 
est,  quemadmodum  dicit  Koethius ',  qnod  «  species 
est  toturn  esse  individui».  In  Christo  autem  anima 
et  caro,  sive  materia  et  forrna,  uniuntur  non  solum 
Notandum.  in  eo  quod  constituunt,  sed  etiam  in  hypostasi  Verbi 
aeterni.  Et  ideo  forma  specifica  non  dicil  totum  esse 
Christi,  ac  per  hoc  Christus,  secundum  quod  homo, 
non  hahet  onmino  plenam  ralionem  individui;  unde 
quasi  medium  tenet  inter  individuum,  proprie  di- 
ctum,  et  individuum,  secundum  quod  accidens  di- 


citur  aliquid  individuum.  Nam  in  individuo  proprie 
dicto  est  principiorurn  substantialium  unio  et  primi 
suppositi  constitulio  in  se  ipso,  non  in  altero.  Utrum- 
que  autem  horum  deest  in  accidentibus ,  quae  nec 
in  se  nec  per  se  subsistunt 2.  Medio  modo  est  in 
Christo,  ubi  principia  conveniunt  secundum  huma- 
nam  naturam;  tamen  primum  suppositum  est  alte- 
rius  naturae,  non  ab  eis  constitutum.  —  Et  sic  patet, 
quod  verilatem  habent  quae  praedicta  sunt.  Ad  haec 
autem  valent  praedeterminata  libro  secundo,  distin- 
ctione  tertia3. 


SCHOLIOK 


I.  Communiter  anliqui  Scholastici  non  concedunt  simpliciter 
locutioncm,  quod  Christus,  secundum  quod  homo,  sit  indivi- 
duum.  Nam,  ut  dicit  .Lgid.  R.  (hic  q.  2.  dub.  Iat.  I.)  ad  men- 
lem  S.  Thomae,  <  illa  humana  natura  (in  Christo),  licet  sii 
quoddam  individuum,  non  tamen  praedicatur  de  Christo  in 
abstracto,  et  ut  est  quoddam  individuum.  quia  Chrislus  non  est 
humanitas  ».  —  Aliis  verbis  ac  S.  Bonav.,  sed  in  re  idem  dicen- 
tibus,  rem  explicat  Petr.  a  Tar.  (hic  q.  1.  a.  I.  quaestiunc.  2.) 
sic:  «  Uno  modo  individuum  accipitur  communitcr ,  secundum 
quod  cst  in  quolibet  genere ;  altero  modo  spccialiter ,  secundum 
quod  cst  in  genere  substantiae  solius.  Primo  modo  individuum 
dicilur  quod  de  uno  solo  praedicatur;  secundo ,  quod  per  se 
subsistit,  ab  aliis  divisum.  Primo  modo  pes  vel  albedo  Socratis 
potest  dici  individuum;  secundo  modo  non.  Primo  modo  plura 
sunt  in  Christo  individua,  sed  ipse  non  est  nisi   unum  solum 


individuum;  secundo  modo  unum  solum  in  Christo  est  indivi- 
duum,  specialiter  dictum,  et  ipse  est  illud,  scilicet  persona  di- 
vina  ».  Deinde  resolvit,  quod  Christus,  secundum  quod  homo, 
est  individuum,  primo  modo  intellectum,  nec  tamen  aliud  a  per- 
sona;  non  autem  in  altero  sensu  acceptum.  —  Quoad  terminum 
suppositum  S.  Bonav.  praeter  sensum  vulgarem  alium  sensum 
cum  antiquis  Scholasticis  distinguit,  scilicet  ut  aliquid  sub  com- 
muni  natura  positum,  ad  quam  habet  respectum,  et  quae  de  illo 
praedicatur.  Si  ita  intelligitur,  «Christus,  secundum  quod  homo, 
supponitur  humanae  naturae,  vel  est  aliquod  suppositum  huma- 
nae  naturae  »  ;  ita  S.  Thom»  (hic  q.  I.  a.  2.  quaestiunc.  3.).  —  In 
flne  quaestionis  notanda  sunt  quae  dicuntur  ad  quaestionem 
generalem  et  incidentem  de  ratione  individui  in  Christo. 

II.  Praeter  locos  citatos:  Alex.  Hal.,  S.  p.  III.  q.  6.  m.   2. 
a.  3.  —  B.  Albert.,  hic  a.  1.  quaestiunc.  2.  3. 


ARTICULUS  II. 


De  filiatione  adoptionis. 


Consequenter  quaeritur  de  secundo  principali , 
scilicet  de  filiatione  adoplionis.  Et  circa  hoc  incidunt 
tria  inquirenda. 

Primum  est,   utrum   filiatio   adoptionis   sit  in 


Christo. 

Secundum  est,  utrum  sit  in  aliis  per  Christum. 

Terlium  est,  utrum  sit  in  nobis  per  compara- 
tionem  ad  Christum. 


QUAESTIO  I. 

Utrum  pZliatio  adoplionis  sit  in  Christo. 


Circa  primum  sic  proceditur  et  quaerilur,  utrum 
filiatio  adoptionis  sit  in  Christo ;  quod  est  quaerere, 
utrum  Chrislus  sit  filius  adoptivus.  Et  quod  sic,  vi- 
detur. 


4.  Hilarius  de  Trinitate 


«  Potestatis  dignitas 


non  amovetur,  dum  carnis  humanitas  adoplatur»: 
si  ergo  hoc  dicit  quantum  ad  assumtionem  humanae 
nalurae  a  Verbo ,  videtur ,  quod  in  Christo  humana 
natura  sit  adoptata. 

2.  Item,  Spiritus  caritatis   est  ille  qui  facit  fi- 


1  Libr.  III.  Comment.  in  Porphyr.  c.  de  Specie,  et  lib.  de 
Divisione.  Cfr.  tom.  II.  pag.  441  ,  nota  8.  —  Pro  individui  cod. 
K  individuorum.  Paulo  inferius  pro  totum  esse  Christi  codd. 
W  X  totum  esse  individui ,  cod.  N  totum  esse  individui  Chrisli. 

2  Cfr.  Aristot.,  VII.  Metaph.  text.  2.  (VI.  c.   I.). 

3  Part.  I.  a.  2.  q.  I.  seqq.  —  Cfr.  etiam  supra  d.  2.  a.  2. 
q.  3.  el  d.  6.  a.   I.  q.  3. 

*  Libr.  II.  n.  27 :  «  Ita  potestatis  dignitas  non  amittitur , 
dum  carnis  humilitas  adoptatur  ».  In  quae  verba  (ut  etiam  edi- 
tores  Maurini  animadverterunt)  Hincmarus,  archiepiscopus  Rhe- 
mensis  (f  882),  in  prooemio  Dissertat.  posterioris  de  Praede- 
stinatione  hanc  fecit  annotationem:  «  Sicut  ipsorum  qui  inter- 
fuerunt  concilio  relalione  didicimus,  Domnus  Carolus  Felicem, 


infelicem  Orgellitanae  civitatis  episcopum,  synodali  decreto  hae- 
reticum  comprobatum  atque  damnatum  comperit,  etiam  revi- 
ctum  invenit,  quia,  corrupto  muneribus  iuniore  bibliothecario 
Aquensis  palatii,  librum  beati  Hilarii  rasit  et,  ubi  scriptum  erat: 
quia  in  Dei  Filio  carnis  humilitas  adoratur ,  immisit  carnis 
humilitas  adoptatur  ».  Alcuin.,  VI.  contra  Felicem  Urgellitan. 
episc.  c.  6.  ait :  «  Tu  omnino  perverse  dicis  adoptatur,  ubi 
beatus  Hilarius  ait  adoratur  ».  Nihilominus  editores  Maurini  ver- 
bum  adopiatur  retinendum  esse  duxerunt,  tum  quia ,  ut  refe- 
runt,  in  nonnullis  codd.  iam  ante  Felicem  exaratis  sic  scriptum 
sit;  tum  quia  adoptatur  hic  omnino  idem  significet  atque  as- 
sumitur ;  tum  demum,  quia  verbum  adoratur ,  licet  a  dictio- 
nibus  proxime  antecedentibus  (panni  sordent ;  Deus  adoratur, 


DIST.  X.  ART.  II.  QUAEST.  I. 


233 


imenU 


lios  adoptionis ,  sicut  patet  ad  Romanos  octavo  l : 
Non  accepistis  iterum  spiritum  servitutis  in  ti- 
more,  sed  spiritum  adoptionis  filiorum;  sed  Chri- 
stus  habuit  spiritum  dilectionis,  secundum  quod  alii, 
quem  et  accepit  per  donum  gratiae,  in  quantum 
homo:  ergo  est  filius  adoptivus. 

3.  Item,  aut  Christus  est  filius  Dei,  secundum 
quod  homo,  aut  non.  Si  non;  et  alii  homines  sunt 
filii  Dei:  ergo  maioris  dignitatis  sunt  alii  homines, 
quam  ille  qui  est  Deus;  quod  absurdum  est.  Si  igi- 
tur  est  Filius  Dei,  secundum  quod  homo,  aut  na- 
twalis,  aut  adoptivus;  sed  non  naturalis,  quia 
tunc  esset  eiusdem  naturae,  secundum  quod  homo2: 
restat  ergo,  quod  sit  filius  adoptivus. 

4.  Item,  omnes  sumus  filii  Dei  per  creationem3; 
sed  hoc  non  impedit,  quin  possimus  esse  filii  per 
adoptionem  mediante  dono  gratiae:  ergo  pari  ratione, 
quamvis  Christus  sit  Filius  Dei  per  aelernam  gene- 
ralionem,  nihil  impedit,  quin  sit  filius  Dei  adopti- 
vus  per  susceptionem  gratiae  divinae  in  lempore. 
Si  lu  dicas,  quod  hoc  est  propter  culpam,  per 
quam  facti  sumus  filii  iraeA ,  quae  non  fuit  in  Chri- 
sto;  sed  contra:  Angeli  sunt  filii  per  adoptionem 
gratiae,  sicut  scribitur  lob  trigesimo  octavo:  Cum 
me  laudarent  astra  malulina,  et  iubilarent  omnes 
fiiii  Dei:  ergo  etc. 

Sed  contra:  I.  Ad  Philippenses  secundo5:  Do- 
minus  noster  Jesus  Christus  in  gloria  etc,  ibi  Glos- 
sa:  «In  quantum   homo ,  assumsit  nomen  Dei  non 


per  gratiam  adoptionis,  sed  per  gratiam  unionis». 
Si  ludicas,  quod  non  negat,  Christum  essefilium 
adoptivum,  sed  negat,  ipsum  esse  Deum  adoptivum, 
cum  sit  Deus  verus;  sed  contra:  sicut  Christus  est 
Deus  verus,  ita  est  Filius  Dei  verus:  ergo  sicut  ve- 
ritas  Deitalis  non  palitur,  ipsum  dici  Deum  per  ado- 
ptionem,  sic  veritas  filiationis  non  admittit  gratiam 
adoptionis. 

2.  Item,  Ambrosius  tractans  illud  verbum  ad 
Romanos  primo6:  Praedesi 'inatus  est  elc:  «  Legi  et 
relegi  Scripturas;  lesum  Filium  Dei  nunquam  ado- 
ptione  inveni»;  sed  non  debemus  Christo  attribuere 
quod  non  possumus  per  Scripturas  authenticas,  aut 
rationes  necessarias  confirmare:  ergo  omnino  est 
reiiciendum,  Chrislum  esse  filium  Dei  adoptivum. 

3.  Item ,  Augustinus ,  de  Ecclesiasticis  Dogmati- 
bus7:  «Natus  est  seeundum  veritatem  naturae  ex 
Deo  Dei  Filius,  secundum  veritatem  naturae  ex  ho- 
mine  hominis  filius,  ut  non  adoplione ,  non  appel- 
lalione,  sed  in  utraque  nalivilale  filii  nomen  na- 
scendo  haberet».  Si  ergo  tam  Filius  Dei  quam~Vir- 
ginis  non  adoptione,  non  nuncupatione ,  sed  natura; 
ergo  neutrius  est  filius  adoptivus. 

4.  ltem,  quicumque  adoptatur,  de  non-fitio  fil 
/Uius  —  si  enim  esset  filius,  iam  non  adoptaretor 
in  filium  —  sed  Christus  ab  aeterno  fuil  filius  se- 
cundum  divinam  naturam;  statim  ciiin  f'uits,  filius 
fuit  secundum  humanam:  ergo  etc  Et  quia  multae  ad 
hoc  inducuntur  auctoritates  in  lillera,  ista  sufficiant. 


quas  Alcuinus  contra  Felicem  afTert)  non  dissentiat,  tamen  con- 
textui  non  congruat.  Ambrosius  liaec  llilarii  verba  ante  oculos 
habuisse  videtur,  cum  scriberet  I.  de  Fide,  c.  4.  n.  32:  Caro 
est,  quae  involvitur,  divinilas ,  cui  ab  Angelis  ministratur.  Ita 
nec  dignitas  naturalis  maiestatis  amiltitur,  et  assumtae  carnis 
veritas  comprobatur.  —  Pro  amovetur ,  quae  est  vera  scriptura 
codd.  B  II  M  N  U  W,  alii  codd.  non  pauci  et  Vat.  admovetur, 
codd.  A  bb  admittilur.  Lectionem  variantem  admittilur  pro 
amittilur,  sicut  et  scripturam  codd.  nostr.  humanitas  pro  hu- 
mililas ,  commemorant  etiam  editores  Maurini. 

1  Vers.  15.  —  Paulo  infcrius  pro  alii ,  quctn  et  (cod.  G 
etiamj  Vat.  et  alii ,  quem. 

1  Cod.  bb  (K  ad  marginem)  addit  et  secundum  quod  Dcus. 
Paulo  superius  post  absurdum  est  edd.  subiungunt  dicere. 

J  Cfr.  supra  pag.  102,  nota  4.  —  Mox  pro  quin  possimus 
edd.  1 ,  2  cum  multis  codd.  quin  possumus.  Subinde  post  esse 
filii  codd.  G  bb  supplent  Dei.  Paulo  inferius  pro  nihil  impedit 
cod.  bb  nihil  impediet. 

4  Epb.  2,  3:  Kramus  natura  filii  irae.  —  Se.q.  loc.  Scripl. 
est  lob  38,  7,  quae  verba  etiam  Gregorius  accipit  de  Angelis. 
Cfr.  lom.  II.  pag.  72,  noUi  3. 

s  Vcrs.  II.  —  Glossa  in  hunc  loc.  apud  Petr.  Lombord. 
sic  sonal :  Cave,  qualiler  Intelligas  virornm  illusiiiuni .  Ambrosii 
et  Augustini  verba  praemlsn,  ne  sibi  conlraire  pulentur.  Scito 
BTgo,  quia  est  donatio  naturalis  et  est  donatio  gratuila.  Xaturali 
donadone  dedli  Pater  nomen,  quod  esl  super  omne  nomen  ,  Deo 
Filio,  non  homini  i.  e.  ChristO,  secunduni  quod  Deus,  non  se- 
cundiim  quod  homo  ;  nec  fuil  aliuddare,  quam  sibi  aequ.ileni 
generare.  Gratuitct  vero  donatiwne  dcdit  honiini  Chrislo,  nnn 
Deo ;  <|uia  Christtis  non  in  qu.intum  Deus,  sed  in  qtianlnm 
homo  per  graliam  acccpit  nomcn  Dci,  HOC  per  graliam  ado- 
piionis,  sed  per  gratiam  unhNlis,  ut  non  sit  adoptlvus  Dcus, 
■ed  verus  Deus,  cui  flectilur  omnc  genu. 

S.  Bonav.  —  Tom.  III. 


6  Vers.  4.  —  Petr.  Lombard.,  in  hunc  loc. ,  testimonium, 
quod  hic  aflerlur,  Ambrosio  tribuit ;  sed  P.  Nicolai  annotat  in 
ed.  oper.  S.  Thomae,  hic  q.  2.  a.  2.  quaestiunc.  3:  «  Nihil 
tale  Commentarius  in  Epislolas  Pauli,  qui  ementito  Ambrosii 
nomine  praenotatur,  nec  alibi  apud  verum  et  legilimum  Am- 
brosium  occurrit ;  etsi  lib.  1.  de  Fide  ,  c.  17.  (n.  III.):  Non 
est  idem  [ed.  Maurin.  Ambros.  unum~\  adoplicus  et  cerus , 
inquit,  nec  Filius  diceret :  Unum  sumus  (loan.  10,  30.),  si  se 
cum  uno  [ed.  Maurin.  vero],  qui  verus  non  essct  ,  ipse  con- 
ferrcl  »  ctc.  Cfr.  etiam  hic  lit.  Magislri,  c.  2.  in  (inc.  Senientia 
similis  illi,  quae  liic  Ambrosio  adscribilur,  habctur  apud  August.. 
contra  Secundin.  Manich.  c.  5:  Lege.  ilaque  Scripluras,  nusquam 
invenies  de  Christo  dictum,  quod  adoptione  sil  Filius  Dei.  — 
Pro  adoptione  codd.  K.  L  adopticum.  —  De  minori  cfr.  supra 
pag.  24,  nota  8. 

7  Cap.  2;  in  quo  teslimonio  lcxius  origin.  posl  ut  addit 
veritas  genili,  et  codd.  MO  pro  in,  quod  edd.  cum  cod.  cc 
omitlunt,  substituunt  ut.  —  Paulo  infcrins  posl  Sf  ergo  edd.  cum 
pluribus  codd.  supplent  est ,  et  dein  pro  nunctt\wt'tone  co<U\. 
G  K  L  T  W  7.  aa   liabcnt  niincupulice. 

8  Vat.  post  fuit  subllcit  honut ;  delnde  post  humanam  codd. 
Q  bb  repetunl  naturam.  —  Hoc  arg.  Insinuatur  ab  AugusL,  F.pisi. 
140.  (alias  120.)  c.  4.  n.  10.  his  vcrbis;  Haec  |  nalivilas  splri- 
lualisj  eiiam  adoplio  VOOltur.  IJamus  cnim  allquld,  aiiicqiiam 
essemus  lihi  Dei,  el  accepimus  beneBcium,  m  leremua  quod 
non  eranius  ;  tlCUl  qul  adopialur.  anieipiam  adopiaiclnr.  non- 
iiiiin  erat  flllus  elus,  ■  quo  adopiatur,  lam  tamen  eral  qul  sdo- 
ptarctur.  Lt  ab  hac  ^cnciaiionc  gratlae  dlscernilur  llle  Pillus, 
qui  ciim  csscl  Filius  Dei,  vcnit ,  ul  licrct  tilins  hominis  don.i- 
retque  nobts,  qnl  ernmus  (lln  homlnum,  Bllos  I*<m  ilerl.  Pactus 

cs(   (|tiippe  illc  quod   ii"n   crat .   scd    l.uncii   uliqunl  alind    cr.il  ; 
el    hoc    tpsum    atiqnnl    \cilnini    Del    cr.il    cic.  Cfr.    Inc    lii. 

Maglstri .  <•.  •_>. 

30 


m 


SENTENTIAKUM  UB.  III. 


C0NCLU8I0. 

NuUatenus  admiltitnr,  Christum  es.se  filium  Dei 
per  adoptionem,  sive  proferatur  simpliciler, 
sive  cum  determinatione. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  absque  dubio  haec 

conciHsio.  Doii   admittitur,   scilicet   Christum   esse  filium  Dei 

per  adoptionem ,    sive    proferatur   simpliciter ,  sive 

cum  determinatione ,  utpote  si  addatur:  in  quantum 

homo. 

Ratio  autem  huius  esl,  quia  filialio  respicit  per- 

Katio.  sonam,  sicut   dictura   fuit   supra1;   sed  adoptio  in 

Tna  iuado- adontalo  praesupponit  cxtraneilatem ,  et  ponit  qra- 

I"'0ne-  7-  1  -17  L  J< 

tificationem,  et  ordvnat  ad  possidendam  heredila- 
tem ;  et  ista  sunt  tria  suhstantialia  ipsi  adoptioni. 
\d  hoc  ergo,  quod  aliquis  sit  iilius  per  adoptionem, 
necessario  requiritur,  quod  persona  illa  haheat  anle 
adoplionem  aliquo  modo  extraneitalem;  quia  non 
adoptantur  filii  proprii,  sed  alieni.  Necesse  est  eliam, 
quod  recipiat  donum  graliae,  per  quod  ordinatur 
ad  possidendam  hereditalem.  —  Quamvis  autem 
in  2  Christo  corapetant  duo  ultima,  scilicet  graliae 
susceptio  et  hereditatio  secundum  naturam  assum- 
tam;  extraneitas  tamen  non  competit.  Ille  nam- 
que  extraneus  est  a  liliatione,  qui  esl  non-filius. 
nistinctio.  Non-filius  antem  dupliciter  potest  dici:  vel  negaXive, 
vel  contrarie3.  Non-filius  negative  dicilur,  qui  non 
habet  fdiationem  Dei,  sive  habeat  oppositam  fdiatio- 
nem ,  sive  non.  Non-filius  contrarie  sive  privative 
dicitur  ille  qui  est  filius  irae.  —  Ad  hoc  ergo, 
quod  aliqua  persona  sit  adoptabilis-,  necesse  est, 
quod  secunduin  suam  primam  originem  vel  sit  in- 
differens  ad  fdiationem  gratiae  et  irae,  vel  habeat 
filiationem  irae.  Et  quia  persona  Christi  nullo  isto- 
rum  modorum  etiam  secundum  naturam  assumtam 
habuit  extraneitatem ,  quia  nec  peccatum  habuit 
nec  habere  potuit;  omnes  autem  aliae  personae,  ha- 
bentes  gratiam,  habuerunt  aliquam   extraneitatem  : 


hinc  est,  quod  de  omnibus  habentibus  gratiam  po- 
test  dici,  quod  sint  filii  adoptivi ,  excepta  sola  per- 
sona  Christi,  ralione  iam  dicta.  —  Concedendae  sunt 
igitur  rationes  ad  partem  istam. 

1.  Ad  illud  ergo  quod  primo  obiicitur  de  llila-  soi.tio  0- 
no,  quod  m  Chnslo  humanitas  adoplatur;  dicendum, 
quod  humanilas  dicitur  adoptari  non  ratione  illius 
singularis  naturae,  quae  assumta  fuit  a  Verbo  in 
unitatem  A  personae,  sed  ratione  consimilium ,  qnia 

per  illam  unionem  adoptati  sunl  alii  homines. 

2.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  spiritus  cari- 
tatis  facit  illos  adoptivos;  dicendum,  quod  verum 
est  in  his  quae  habent  exlraneitalem  aliquam;  et 
quia  hanc  non  esl  reperire  in  Christo,  ideo  non  te- 
net  ratio  illa,  quia  procedit  ab  insufTicienti. 

3.  Ad  illud  quod  obiicitur,  utrum  Christus  sit 
filius  Dei,  secundum  quod  homo;  potest  concedi, 
quod  sic.  —  Et  si  quaeratur,  utrum  sit  filius  per  gra-  Noundoi 
tiam,  vel  per  naluram;  dicendum,  quod  secundum 
quod  homo,  est  filius  per  graliam;  sed  tunc  non 
sequitur:  ergo  est    filius    adoptivus ,  quia  hoc  non 

est  per  gratiam  adopiionis ,  sed  per  gratiam  unio- 
nis ,  quae  multo  est  excellentior  nec  habet  repu- 
gnanliam  ad  filiationem  naturalem,  immo  facit  illara 
communicari;  nec  importat  aliquam  imperfectionem 
nec  amittilur  nec  consumitur,  sicut  gratia  adoptionis, 
prout  explicatum  fuit5. 

h.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  frlii  per  crea- 
tionem  fmnt  filii  per  adoptionem;  dicendum,  quod 
non  est  simile,  quia  filii  per  creationem,  quamvis 
non  sint  omnino  extranei  a  Deo,  tamen  possunt  esse 
extranei,  si  per  culpam  fiant  filii  diaboli;  nec  per 
crealionem  snnt  perfecti  filii,  quia  non  sunt  simili- 
ludine  gratiae  insigniti.  Nori  sic  autem  est  de  eo  qui 
per  generationem  est  filius;  ille  enim  non  est  ex- 
traneus  nec  potesl  fieri  nec  potest  magis  consignari; 
et  ideo  non  potest  per  adoptionem  Filius  Dei  de  novo 
freri.  "Et  ideo  ratio  illa  non  valet,  quoniam  non  est 
simile  hinc  et  inde6. 


SCHOLIOK 


I.  Haec  quaeslio  cohaeret  cuni  alia  de  fllialione ,  quae 
supra  d.  8.  a.  2.  q.  2.  tractata  est;  ipsa  elidit  liaeresim  Adoptia- 
noruni,  nec  non  quasdam  opiniones  inter  catholicos  disputatas, 
i|uae  illi  errori  nimis  videntur  favere.  Adoptianismi  auctores 
(ab  an.  783)  fuerunt  Elipandus,  archiepisc.  Toletanus,  etFelix, 
episc.  Urgelitanus,  qui,  teste  Epistola  synodica  Concilii  Eranco- 
fordiensi  (an.  794),  docuerunt:  c  Confltemur  et  crcdimus,  eum 


[«  Eilium  Dei...  Palri  consubstantialem  »]  factum  ex  muliere,  fa- 
ctum  sub  lege,  non  gcnere  [scilicct  generatione]  esse  Filium 
Dei,  sed  adoiilione ,  non  naturu ,  sed  gratia  ».  Disputatum  est 
inter  posleriorcs  doctos  viros ,  quo  praecise  sensu  isli  haec 
verba  inlellexerint,  utrum  scilicet  omnino  ncgavcrint,  Christum 
cssc  I"iliuin  Dei  naturalem ,  renovantes  purum  Ncstorii  errorem, 
an  potius  statuerint  duas  filiationes,  alteram  nuluralem,  quate- 


1  Dist.  8.  a.  2.  q.  2.  —  Secundiim  Aul.  Gellium,  lib.  V. 
c.  19,  adoptio  consistit  in  eo  ,  quod  «  in  alicnani  familiam  in- 
que  liberorum  locum  extranei  sunnmiur».  Cfr.  lustinian. ,  I. 
Institut.  iur.  civil.  c.  II  ;  August.,  II.  de  Consi  nsu  cvang.  c.  3. 
n.  o.  seq. ;  Scrm.  139.  (alias  -il.  dc  Vcrbis  Domini)  c.  I.  n.  I. 
A  concilio  Francoford.  (an.  794)  adoptio  sic  dcfinita  est :  Quid 
est  adoplio,  nisi  caritalis  copulatio ,  qua  paler  adoplione  sibi 
copulat  filinm,  qucm  proprium  non  habet  1  Cfr.  etiam  S.  Pau- 
lini,  patriarch.  AquileieiJS.,  libcllus  Sacrnsyllabus  contra  Elipan- 
dum,  concilii  Francofordicnsis  an.  79i  decreto  missus  ad  pro- 
vincias  Ilispaniae,  c.  7. 


2  Voctila  iii  abcst  a  cod.  G.  Mox  pro  susceptio  cod.  F  ple- 
niludo.  Post  pauca  pro  tnmen  codd.  N  \V  X  aulem. 

3  De  differeulia  inter  negalionem  et  privationem  cfr.  Ari- 
stot. ,  IV.  Metaph.  text.  k  (III.  c.  2.).  —  Pro  potest  dici  cod.  G 
potest  considerari. 

4  Cod.  G  unitale.  Vide  expositionem  Maurinornm  in  hunc 
loc. ,  supra  pag.  232,  nota  4.  allatam. 

5  In  fundam.  et  d.  4.  a.  2.  q.  3.  el  d.  8.  a.  2.  q.  3.  ad  1. 

6  Cfr.  Augusl. ,  1.  de  Serm.  Domini  in  monte,  c.  23.  n.  78, 
ct  III.  contra  Faust.  c.  3.  —  Paulo  superius  pro  consignari  cod. 
bb  confignran. 


DIST.  X.  ART.  II.  QUAEST.  II. 


23; 


nus  Deus  est,  ;ilteram  adoptivam,  quatenus  est  homo.  Certum 
autem  est,  Epistolam  illam  Concilii  Francofordicnsis  illis  oppro- 
brasse:  «  Per  adoptionem  vos  separatis  hominem  Christum  a 
Deo  ».  Reprobatus  est  hic  error  iam  an.  785  in  Epistola  Ha- 
driani  I.  ad  episcopos  Hispaniae,  tum  in  praedicto  Concilio,  prae- 
sidentibus  Legatis  Hadriani  celebrato,  tum  allcra  Uadriani  Epi- 
stola  ex  Concilio  Romano  an.  79i  emissa  ad  episcopos  Hispaniae. 
Inter  alia  plurima  Uadrianus  notat,  quod  isti  «  cum  adoplivum 
et  non  proprium  Filium  confitentur,  quasi  atienus  a  Palre  ali- 
quando  fuerit,  aut  per  carnis  extraneus  ab  eo  faclus  fuisset 
assumtionem  ».  Hanc  haeresim  scriptis  confularunt  primo  abbas 
Beatus  et  Etherius  episc.  Osmae ,  Hispani ;  deinde  S.  Paulinus 
Aquileiensis,  Alcuinus  aliique. 

II.  Pro  intelligenlia  huius  quaestionisobservamus  haec  pauca. 
Fide  constat  tum  contra  Arium,  quod  Christus  secundum  per- 
sonam  divinam  est  Filius  naturalis  Patris  eique  consubstantia- 
lis  et  coaeternus;  tum  contra  Neslorium,  quod  Christus  homo 
propter  unitaiem  personae  vi  communicationis  idiomalum  est 
Filius  Dei  naturalis.  Heslabat  autem  quaestio  solvenda,  utrum 
Christus,  secimdum  quod  homo,  dici  debeat  vel  possit  Filius 
Dei  naturalis,  an  adoptivns.  Praepositio  autem  secundum,  ut 
iam  notant  Magistcr  (hic  c.  I.)  et  auctor  nosler  (supra  a.  I.  q.  I. 
et  dubium  I.),  dupliciter  inlelligi  potcst,  scilicel  proprie  redupli- 
cative,  ut  notel  causam ,  vel  specificative  (cfr.  pag.  226,  nola  4.). 
Si  reduplicative ,  senstis  est,  quod  Christus  per  humanilalem 
sive  mediante  hunmnitate  sit  filius  Dei  naturalis;  quod  nemo 
unquam  dixit,  cum  manifestum  sit,  quod  humana  natura,  in  se 
considerata,  nec  secundum  suam  essenliam  nec  secundum  suam 
originem  (quac  est  per  creationem)  habeat  relationem  divinae 
generationis  naturalis.  Si  specificative ;  tunc  sumiiur  homo  con- 
crete  ut  in  humnna  natura  subsistens.  Et  secundum  hunc  sen- 
sum  media  aetate  et  etiam  posterius  in  scholis  in  utramque 
partem  disputatuni  est,  et  exortae  sunt  variae  opiniones,  quae 
nunc  communiter  non  salis  distare  ab  errore  Adoptianismi  cen- 


sentur.  Pro  aliquali  excusatione  affertur,  quod  antiqui  Schola- 
stici  non  cognoverint  praecise  decreta  Hadriani  1.  et  Concilii 
Francofordiensis.  Certa  omnino  igitur  ccnsenda  cst  conclusio  S. 
Bonaventurae,  S.  Thomae,  Alexandri  Hal.  aliorumque;  pro  qua 
stabilienda  auctor  noster  duo  affert  fundamcnta  inconcussa ,  sci- 
licet  primo,  quod  filiatio  rcspicit  personam,  unde,  supposita  una 
in  Christo  persona ,  nullatemis  in  eo  esse  possunl  duo  filii,  alter 
adoptivus,  alter  naturalis ;  secundo,  quod  adoplio  supponit, 
adoptatum  prius  fuisse  adopianti  alienus  vel  e.rtraneus  ,  quod 
iam  urgebat  Hadrianus  I.  et  S.  Paulini  liber  Sacrosyllabus :  t  Ado- 
ptivus  dici  non  polest  nisi  is  qui  prius  alienus  est  ab  eo ,  a  quo 
adoptari  desiderat  ».  —  Notatu  digna  est  solut.  ad  3  ,  qua  recte 
explicantur  dicla  pluriuin  Ss.  Patrum,  quibus  abusi  sunt  Ado- 
ptiani;  nec  non  doctrina  de  praedeslioatione  Christi  (supra  d. 
7.  a.  2,  infra  d.  II.  a.  I.),  ut  explicentur  loci  S.  Scripturae  , 
iiuibus  iidem  utebantur. 

Scot.  (hic  in  utroque  Scripto  q.  nnica)  impugnat  primum 
conclusionis  fundamentiim  supra  notatum  atque  negat ,  quod 
filiatio  sit  praecise  suppositi  et  non  nalurae;  unde  circa  ipsam 
conclusionem  loquitur  problematice  et  videtUr  (in  Reporl  loc. 
cit.)  putare  ,  quod  loculio  :  Christus ,  sccundum  quod  homo  , 
est  fllius  adoptivus ,  vitanda  sit  vel  tantum  ob  malum  inlel" 
leclum  haerelicorum ,  vel  quia  Christus  iani  habuft  ius  here- 
dilatis.  Nec  Hichardus  a  Med.  penitus  reprobat  praedictam  locu- 
tionem.  Durand.  autem  (II.  Sent.  d.  4.  q.  I.)  eam  ezpressius  aflir- 
mat  esse  in  sc  veram;  quem  nonnulli  Nominalcs  secuti  sunt. 
De  quibusdam  aliis  posteriorum  theologoruni  opinionibus  circa 
hanc  quaestionem  consulantur  libri  recendores. 

III.  Alex.  Hal.,  S.  p.  III.  q.  10.  m.  i.  —  S.  Thom.,  hic  q. 
2.  a.  2.  quaesUunc.  3;  S.  III.  q.  23.  a.  i.  —  15.  Albert.,  hic  a. 
9.  13.  —  Petr.  a  Tar.,  hic  q.  2.  a.  2.  —  Richard.  a  .Med.,  hic 
a.  2.  q.  I.  —  Dionys.  Carth.,  de  hac  et  seqq.  qq.  hic  q.  3.  — 
Biel  ,  de  hac  et  scqq.  qq.  hic  q.  unica. 


QUAESTIO  II. 

Utrum  fliatio  adoptionis  conveniat  nobis  per  Chrislum. 


menla 


Secuntlo  quaeritur,  utrtim  filiatio  adoptionis  con- 
veniat  nobis  per  Christum.  Et  quod  sic,  videtur. 

1.  loannis  priino1:  Dedit  eis  potestatem  flios 
Dei  fieri,  his  qui  credunt  in  nomine  eius;  constat, 
qnod  Evangelisla  loquitur  de  Verbo  incarnato:  ergo 
videlur,  quod  per  ipsum  nos  simus  filii  Dei;  sed 
non  ahi  filii  quam  adoplivi:  ergo  etc. 

2.  ltem ,  ad  Galatas  quarto  * :  Misit  Deus  Fi- 
lium  suum  faclum  ex  muliere,  ut  adoptionem  f- 
liorum  reciperemus:  ergo  si  Filius  ad  hoc  missiis 
est  in  carnem,  videlur,  quod  per  Christum  simus 
tilii  adoplivi. 

3.  Item ,  «omne  per  accidens  reducitur  ad  per 
se*»;  sed  lilii  per  adoptionem  sunt  filii  per  acci- 
dens  respectu  lilii  naturalis,  qui  per  se  et  proprie 
est  filius:  ergo  si  solus  Christus  est  filius  naluralis, 
videlur,  quod  nullus  adoptetur  io  lilium  oisi  per 
ipsum. 

k.  Item,  per  ipsum  sumus  filii  Dei  effecti,  per 
quem  sumus  Deo  reconciliati;   sed    Deo  reconciliati 


sumus  per  Chrislum,  sicut  dicilur  secundae  ad  Co- 
rinthios  quinto4:  Deus  nos  sibi  reconciliarii  per 
Christum:  ergo  videtur,  quod  adoptati  sumus  per 
ipsum. 

Skd  contra:   1.  Ad  Homanos  octavo5:  Non  ac-  uopposi- 
cepistis  spiritum  servitutis  iterum  in  timorc,  sed 
spiritum    adoptionis  fliorum:  ergo  videtur,  ipiod 
nostrae  filialionis  adoptio  proprie  attribuenda  sit  Spi- 
ritui  sancto,  non  Christo. 

2.  Item,  loannis  tertio":  Nisi  quis  renatus  fue- 
rit  ex  aqua  et  Spiritn  sancio  etc;  el  iterum:  Sic 
est  omnis ,  qui  natus  est  ex  spiritu;  sed  cui  attri- 
buitur  nativiias.  eidem  attribuenda  est  Qliatio:  si 
ergo  per  Spiritum  sanctum  renascimur  spiritualiter, 
videtur,  quod  per  ipsum  proprie,  non  per  Christum 
adoptemur  in  lilios.  Quodsi  /(/  dicas,  boc  coinpe- 
tere  utrique;  arguitur  saltem,  quod  per  appropria- 
tioiwm  nuii  compelal  Christo,  sed  Spirilui  sancto; 
praedictae  autem  rationes  videbantur  ostendere  op 
positum. 


1  Vers.  12. 

2  Vers.   i.  seq. 

!  Secundum  AristoU, 

pag.  63« ,  nota  3. 


Phys.  lexL  <>•'.  (c.  6.).  Cfr.  tom.  II. 


4  Vers.  u<.  —  in  maiori  pro   swnut    Deo   codd.    II  l  (K 

iniiniiiis)  LUZaa  tumut  Filio  !>><. 
•'■  Vers.  ii. 
fl  Vcis.  .'».  —  Soq,  !<»•.  ScripL  esl  Ibld,  \    B. 


236 


SENTENTIARUM  LIIJ.  III. 


3.  Itcm,  antc  Christi  incarnationcm  Deus  ha- 
huit  hornines  filios,  sicul  ipse  dicit  de  Salomone : 
Ero  illi  in  patrem1;  sed  constat,  quod  nondum 
Filius  Dei  in  carnem  adveneral:  ergo  si  Christus 
Filium  Dei  nominat  incarnatum,  videtur,  quod  non 
simus  filii  Dei  per  Chrislum. 

4.  Item,  quantnmcumque  sit  Filius  incarnatus, 
nuflus  tamen  est  Dei  filius  adoptivus,  nisi  qui  su- 
scipit  donum  gratiae  gratum  facientis,  qua  suscepla, 
etiam  ante  incarnationem  est  filius:  ergo  posita,  vel 
remota  incarnatione  Filii  Dei,  salva  manet  ratio  ado- 
ptionis:  videtur  igitur,  quod  nostrae  adoptionis  fi- 
liatio  2  non  fuerit  facta  per  Christum. 

luxla  hoc  quaeritur,  per   quod  donum  gratiae 
Qnaest.  in-  cfliciamur  filii  adoptivi ;  videtur  enim,  quod  per  ca- 

cidens.  .  .  ..  .  _  _   , 

ritalem,  sicut  dicit  Auguslmus  :  «Sola  caritas  est, 
quae  discernil  inter  filios  regni  et  perdilionis».  — 
Videtur  eliam,  quod  per  fdem,  sicut  Ioannis  primo 
dicitur:  Dedit  eis  potestatem  filios  Dei  fieri,  his 
qui  credunt  in  nomine  eius.  —  Videtur  nihilominus, 
quod  per  timorem;  super  illud  ad  Romanos  octavo: 
Non  accepistis  iferum  spiritum  servilutis  etc. ; 
Glossa:  «Timor  castus,  qui  est  bonus  et  perficiens, 
generat  nos  filios».  —  Videtur  etiam,  quod  per 
gratiam  baptismalem ,  per  aucloritatem  Domini , 
loannis  tertio:  Nisi  quis  renatus  fuerit  ex  aqua  et 
Spiritu  so.ncto;  sed  hoc  est  per  baptismum.  —  Quae- 
ritur  ergo:  cui  istarum  graliarum  sive  donorum 
attribuitur  proprie  filiatio  adoptionis  ?  Et  si  omnibus 
quodam  modo,  quaeritur,  cui  magis  proprie  ? 

CONCLUSIO. 

Verum  est  per  omnem  modum,  quod  sumus 
filii  adoptivi  per  Christum. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  cum  quaeritur, 
utrum  simus  filii  adoptionis  per  Christum ,  hoc  po- 

Dopiex  sen- test  dupliciler  intelligl:  quia  praepositio  illa  per  4 
potest  importare  causam  effectivam,  vel  meritoriam 
sive  dispositivam.  Et  si  causam  meritoriam  vel  dis- 

concinsio  i.  positivam  imporlat,  absque  dubio  verum  est,  quod 
simus  filii  adoptionis  per  Christum.  Ipse  enim  nobis 
meruit  gratiam ,  per  quam  sumus  filii  adoplivi ,  in 


CoDClt 

generaii 


quanlum  est  caput  Ecclesiae.  Et  hoc  non  solum  re 
Spicit  divinam  naturam,  sed  etiam  naluram  assurn- 
tam5.  —  Si  vero  importet  causam  effeclivam,  sic  concio» 
adhuc  verum  est ;  Pater  enim  nos  adoplavit  per  Fi- 
lium  et  Spiritum  sanctum.  Et  si  per  appropriatio- 
nem  loquamur,  per  Filium  adoptavit 6  quoad  incho-  concimi 
ationem ,  per  Spiritum  sanctum  quoad  consumma- 
lionem.  Ad  nostram  enim  adoplionem  duo  concur- 
runt,  scilicet  redemptio,  quae  facta  est  per  Filii 
missionem,  et  gratificatio ,  quae  facta  est  per  mis- 
sionem  Spiritus  sancti.  Et  hoc  est  quod  dicitur  in 
libro  de  Anima  et  spiritu,  capilulo  sexto7:  «A  Pa- 
tre  per  Filium  et  Spiritum  sanctum  ad  nos  divina 
descendunt.  Pater  siquidem  tradidit  Filium,  quo  re- 
dimeret  nos;  misit  Spiritum  sanctum,  qui  servos 
adoplaret  in  filios;  Filium  dedit  in  pretium  redem- 
ptionis,  Spiritum  sanctum  in  privilegium  adoptionis». 

Et  sic  patet,  quod  per  omnem  modum  —  sive 
per8  dicat  rationem  dispositivam ,  sive  effectivam, 
et  hoc,  sive  per  proprietatem,  sive  per  appropria- 
tionem  —  verum  est,  quod  sumus  filii  adoptivi  per 
Christum.  —  Et  concedendae  sunt  rationes,  quae 
hoc  oslendunt. 

1.  2.  Ad  illud  ergo^quod  primo  obiicitur  in  con- 
trarium  de  Spiritu  sancto,  dicendum,  quod  filiatio 
adoptionis  convenit  Spiritui  sanclo  et  appropriari 
potest  ralione  gratifcalionis ;  sed  per  hoc  non  ex- 
cluditur,  quin  conveniat  Filio.  Si  enim  per  proprie- 
tatem  loquamur,  «indivisa  sunt  opera  Trinitatis0»; 
si  vero  per  appropriationem ,  nihil  impedit,  quin 
aliquid  diversis  de  causis  possit  pluribus  personis 
appropriari.  Et  per  hoc  patet  sequens  obieclum. 

3.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  filii  adoptivi 
fuerunt  ante  adventum  Christi;  dicendum,  quod 
etsi  fuerunt  ante  adventum  Chrisli  secundum  rem, 
non  tamen  ante  fdem  venturi  fuerunt  filii  adoptivi , 
quia,  sicut  dicit  Augustinus 10,  «nullus  salvari  po- 
luit  sine  fide  Mediatoris  ».  Praeterea,  ante  Christi 
advenlum  non  fuit  plena  ratio  filiationis,  quia  nul- 
lus  hereditatem  poterat  assequi ,  quantumcumque 
iustus  esset.  Et  si  tu  obiicias  de  Angelis,  quod  sunt 
filii ;  dicendum ,  quod  etsi  non  sint  filii  medianlibus 
meritis  Christi  hominis,  sunt  tamen  per  effectum  et 
conformitatem  filii  Dei.  «  Oportet  enim,  sicut    dicit 


Solutio 
posilort 


Kolani 


1  Libr.  II.  Reg.  7,  14  ;  I.  Paral.  22,  !0.  —  ln  conclus.  pro 
Filitim  Dci  plurimi  codd.  perperam  Filius  Dei. 

2  Edd.  cum  paucis  codd.  filiationis  adoplio.  In  hoc  argu- 
mento  respicilur  communis  definilio  causae,  quae  iam  posila 
csl  supra  pag.  22,  nota  1. 

3  Libr.  XV.  de  Trin.  c.  18.  n.  32.  In  textu  orig.  huius  te- 
stimonii  voci  regni  annexum  cst  aeterni  et  pariter  voci  perdi- 
tionis  adiunclum  aeternae.  —  Testimonium  c  loannis  primo 
allat.  habetur  ibi  v.  12,  et  seq.  teslimonium  e  Rom.  8.  ibi  v. 
15.  Glossa,  quac  est  ordinaria  et  secundum  August.  (cfr.  infra 
lit.  Magislri  d.  XXXIV.  c.  4.  seqq.),  habetur  apud  Slrabum  et 
Lyranum.  In  ea  transcribonda  cod.  U  vocabulo  filios  addidit  Dei. 
Verba  e.\  loannis  terlio  allegata  habenlur  ibi  v.  5. 

4  In  plurimis  codd.  deest  per  et  pro  praepositio  scriptum  cst 
propositio;  in  codd.  V  bb  vocula  par  a  secunda  manu  inserta 
est.  Vide  finem  corp. 


5  Cfr.  infra  d.  13.  a.  2.  q.  I.  et  3.  —  Paulo  superius  pro 
filii  adopiki  cod.  K  filii  Dci  adoptivi. 

6  Edd.  cum  pancis  codd.  verbo  adoptavit  pracfigunt  nos. 

7  Textus  origin.  sonat  sic :  «  A  Patre  per  Filium  et  Spiritum 
S.  vel  potius  in  Spirilu  divina  ad  nos  descenderunt...  quo  re- 
dimeret  servos ,  misit  Spiritum  S. ,  quo  servos...  adoptionis,  se 
deniquc  totum  servat  in  hereditatetn  adoptatis*.  Haec  ultima 
verba  etiam  in  cod.  0  exstant. 

8  Cod.  U  sive  haec  praepositio  per. 

9  Vide  supra  pag.  12,  nola  2.  —  De  hac  solut.  cfr.  supra 
d.  4.  a.    I.  q.  1.  —  In  finc  solut.  codd.  L  aa  omillunt  sequens. 

10  Epist.  190.  (alias  157.)  c.  2.  n.  5.  seq. ;  in  loan.  Evang. 
tr.  1 09.  n.  2 ;  de  Peccal.  origin.  conlra  Pelag.  et  Coelest.  c.  25. 
n.  28;  de  Correpl.  et  gratia,  c.  7.  n.  II.  —  Quoad  alterain 
rationem  adductam  vide  sententiam  Anselmi,  quam  supra  pag. 
66,  nota  7.  alleinwimus. 


DIST.  X.  ART.  II.  QUAEST.  III. 


237 


Augustinus  \  nos  in  filios  adoptari  per  eum  qui  est 
Filius  per  naluram  ». 

4.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  incarnatione 
posita,  non  ponitur  filiatio,  nec  remota  removetur; 
dicendum,  quod  hoc  non  arguit,  nostrae  adoptionis 
Christum  non  esse  causam ;  sed  ostendit ,  incarna- 
tionem  non  esse  lotam  causam ,  quia  completur  fi- 
liatio  in  missione  Spiritus  sancli. 

Ad  illud  vero  quod  ultimo  quaeritur,  per  quod 

iacii.  donum  gratiae  fiamus  filii  adoplivi;  dicendum,  quod 

'"  filii  Dei  sumus,  in  quantum  sumus  conformes  ima- 


gini  Filii  naturalis,  secundum  illud  ad  Romanos 
octavo  * :  Quos  praedeslinavit ,  conformes  fieri  ima- 
gini  Filii  eius.  Hoc  autem  est  dupliciter  :  aut  per  re-  xotanduai. 
motionem  a  malo ,  et  hoc  est  per  gratiam  baptisma- 
lem,  quae  in  quantum  est  sacramentalis,  medela  est 
contra  malum  ;  aut  per  ordinalionem  ad  bonum ,  et 
hoc  potest  esse  dupliciter:  aut  ex  parte  intcllectus, 
et  sic  fides ;  aut  ex  parte  affectus ,  et  sic  carilas. 
Si  autem  dicatur  timor ,  vel  humilitas  facere  filios, 
hoc  est  dispositive2. 


SCHOLIOX. 


I.  Hanc  quaestionem  plures  cum  S.  Thom.  (in  Comment.)  aliis 
verbis  proponunt,  scilicel  duplici  quaestione,  utrum  adoptio  con- 
veniat  toti  Trinitati,  et  utrum  fiat  per  Filium  tantum.  Comniu- 
niter  docetur,  quod  ipsa  secundum  causam  efficientem  conveniat 
tribus  divinis  personis,  ita  tamen  ,  ut  appropriari  possit  Patri, 
qualenus  adoptio  habet  similitudinem  cum  altributo  palernilatis. 
Secundum  causam  agentem  mediam  sub  diverso  respectu  eadem 
appropriari  potest  vel  Filio  ,  vel  Spiritui  S. 

De  his:   Alex.  Hal.,  S.  p.   III.  q.  10.  m.  6.  a.  2.    i.  —  S. 


Thom.,  hic  q.  2.  a.  I.  quaesliunc.  2.  3;  S.  III.  q.  23.  a.  2.  — 
B.  Albert.,  hic  a.  10.  15.  —  Petr.  a  Tar.,  hic  q.  2.  a.  I.  quae- 
stiunc.  2.  3.  —  Richard.  a  Med.,  hic  a.  3.  q.  2.  —  .Egid.  \\., 
hic  q.  2.  a.  I.  2.  3. 

II.  Responsio  ad  sequentem  (3.)  quaest.  clicitur  tanquam 
corollarium  ex  principiis  in  2.  quacst.  stabilitis.  Non  invenimus 
alios  doctures  explicite  de  hoc  quaestionem  instituentes.  Cfr.  1. 
Sent.  d.   18.  q.  6. 


QUAESTIO  III. 
Utrum  filialio  adoptionis  sit  in  nobis  per  comparationcm  ad  Chrislum. 


tienln 


Tertio  quaeritur,  utrum  filiatio  adoplionis  sit  in 
nobis  per  comparationem  ad  Christum  ;  et  hoc  est 
quaerere,  ulrum  simus  filii  adoptivi  ipsius  Christi. 
Et  quod  sic,  videtur. 

1.  Frequenter  enim  in  Evangelio  4  vocat  Domi- 
nus  discipulos  suos  filios,  et  illos  quos  curabat : 
Confide  fili;  fides  lua  te  salvum  fecil.  Si  ergo  vere 
dicebat.  illi  vere  erant  filii  Christi ;  sed  non  natu- 
rales :  ergo  adoptivi. 

±  Item ,  super  illud  ad  Ephesios  quarto5:  Unus 
Deus  et  pater  omnium  ;  Glossa  :  «  Deus  est  pater 
omnium  creatione,  sed  fidelium  regeneratione»;  sed 
Christus  creavit  et  recreavil :  ergo  Chrislus  est  pa- 
ter  omnium  et  fidelium.  Sed  fidelium  est  per  ado- 
ptionem  paler :  ergo  etc. 

3.  Item ,  filii  adoptivi  efficimur  per  gratiam 
inhabitantem  ;  sed  cum  habitat  in  nobis  una  perso- 
na,  necesse  esl,  quod  inhabitet  et  reliqua  c :  ergo  si 


tum. 


sumus  filii  unius  personae,  necesse  est.  qnod  totius 
Trinitatis :  ergo  Chrisli. 

h.  Item ,  unus  est  amor,  quo  amamus  Patrem 
et  Filium  el  Spiritum  sanctum ;  sed  amor  est  ille 
qui  facit  nos  clamare :  Abba,  Pater~:  ergo  Pater 
et  Filius  et  Spiritus  sanclus  sunt  unus  pater  noster. 

Sed  contra  :   1.  Illius   solius  est  adoptare.  qui  ^pi 
potens  est  generare ;  sed  in  divinis  solus   Pater  ge- 
nerat,  non  Christus,  vel  Spiritus  sanctus  8:  ergo  su- 
mus  lilii  adoplivi  solius  Patris :  non  ergo  Christi. 

±  Item,  illius  sumus  filii  adoptivi,  cuius  Chri- 
stus  est  Filius  per  naturam ,  eo  quod  sumus  eius 
fratres  et  coheredes  9 ;  sed  itlem  Christus  est  Filius 
solius  Patris:  ergo  nos  suinus  iilii  adoplivi  respecto 
unius  solius  personae ,  scilicet  Palris :  non  ergo 
Christi. 

3.  Item,  solus  Filius  est  incaroatus,  ne,  >i  alios 
incarnaretur,  essel  confusio  proprietatum,  si  nomen 


1  Vide  supra  pag.  30,  nota  4.  Cfr.  etiam  [nfra  d.  13.  a. 
2.  q.  3.  —  Paulo  superius  post  de  Angelis,  quod  sunt  filii 
codd.  n  C  U  M  0  addunl  Dei ,  cod.  cr  et  Vat  et  non  per  ine- 
rita  Christi  hontinu, 

2  Vers.  29. 

3  Non  paucl  codd.  et  r^d.  I.  2  dispensative ;  Vat  post 
ttispositive  sublicit  et  preeparati\ 

4  Matth.  '.),  15;  M.m.  2,  l(.):  Luc.  S,  U.  —  Maiih.  «t,  22: 
Conflde,  fitia,  Bdes  lua  le  satvam   FedL   Ibid.   v.   2:  Gonflde 

lili,   icinittuntiir  libi   pcrcata   lua. 

5  Vers.  t).  —  iilussa  bic  allegata  quoad  ■ententiam  conve- 
nii  cuin  (ilossn  iinluinriii ,  quam  Strabus,  Peu*.  Lombardus  el 
Lyranus  In   hunc  loc  exhibent   De   enunttato   leq.  cfl*.  supra 


pag.  30,  nota  "i.  —  In  prima  conclus.    posl  et  fidelhtm  codd 
K  POHbb  non  inconvenienter  adiiciunt  et  infidetium. 

6  loan.  li,  23:  si  quis  dlllgfil  me...  ad  eum  reniemus  et 
mansionem  apud  eum  faciemus.  Codd.  A  G  II  n  T  i  (aa  .i 
secunda  manu)  bb  inhabUent  et  retiquae. 

7  Roffl.  8,   t.i. 

1  Cfr.  I.  Sent  «l.  ~.  q.  2.  —  Quoad  mtmrem  vidc  lusU- 
nian.,  I.  kistil.  lur.  dvlL  c.  n,  ubl  lex allagatur ,  qua  Inhabiles 
declarantur  adoptare  qul  naluraliter  Impotentea  sunl  ad  genefw> 
dum:  —  Pro  nun  Christm  \>nu-  muJtl  eodd  atqoe  add  i .  - 
nec  Christus,  <'t  dein  pro  nl  Spirittu  dictae  cAd.  cum  Vat 

nre  SpirUUS. 

9  Itom.  s,   17.  el  19. 


238 


SENTENTIARUM  LIH.  III. 


filialionis  transirel  in  aliam  personam  ' :  ergo  si  fi- 
liatio  Don  debet  in  divinis  competere  alii  personae 
qiiam  personae  Filii,  pari  ratione  nec  paternitas. 

4.  Itein,  respectu  illius  solius  diciniur  filii ,  qui 
refertur  ad  nos  vice  versa;  sed  Filius  Dei  non  dici- 
tur  ad  nos ,  nec  dicitnr  filius  noster ,  sicut  habilum 
est  in  priino  libro  ■ :  ergo  nec  nos  dehemus  dici  filii 
ipsius  Filii.  Si  tu  dieas,  quod  etsi  non  referatur 
suh  nomine  filii,  refertur  tamen  suh  nomine  patris; 
obiicitur  contra  hoc  :  quia  csse  patrem  et  fratrem 
sunt  relationes  incompossibiles  respeclu  eiusdem ; 
sed  Christus  esl  frater  noster :  ergo  noneslpater: 
ergo  non  sumus  filii  Chrisli. 

c  o  n  c  l  u  s  i  o. 

Filiatio  per  adoptionem  competit  nobis  respectu 
totius   Trinitalis,  et  sic  etiam  Christi. 

Rkspondeo:  Dicendum,  quod  absque  dubio  fdia- 
conciusio.  tio  per  adoptionem  competit  nobis  respectu  totius 
Trinitatis,  a  qua  sumus  creati  et  recreati,  et  sic 
competit  nobis  respectn  Chrisli.  Unde  Christus  potest 
dici  pater  noster.  Sicut  enim  in  divinis  nomen  prin- 
cipii  accipitur  essentialiter ,  ulpote  cum  dicitur  re- 
spectu  crealurae,  accipitur  etiam  nolionaliter ,  cum 
dicitur  respectu  personae  'J ;  sic  nomen  patris,  si  di- 
catur  respeclu  personae,  dicitur  personaliter ;  si 
vero  dicatur  respectu  ralionalis  crealurae ,  essen- 
tialiter  dicitur.  Unde  sicut  Pater  et  Filius  el  Spiritus 
sanctus  sunt  unum  principium  creaturae  ratione  pro- 
ductionis  naturae ;  sic  sunt  unus  paler  ratione  col- 
lationis  gratiae.  —  Concedendae  sunt  igitur  rationes 
ad  hoc  inductae. 

1.  Ad  illud  quod  primo  ohiicitur,  quod  illius 
soiutio  oP- est  adoptare  etc. ;  dicendum,  quod  illud  habet  lo- 
cutn  in  eis  qui  nati  sunt,  habere  filios  per  viam 
generationis  4.  Deus  aulem  non  solum  habet  Filiuni 
per  productionem  generationis ,  verum  etiam  multos 
sibi  format  filios  per  productionem  creationis.  Et 
sicut  tola  Trinitas  illos  creal  dando  naturam,  sic 
recreat  dando  gratiam.  Et  sic  adoplio  ad  totam  Tri- 
nitatem  spectat. 


2.  Ad  illud  quod  ohiicitur,  quod  eiusdem  su- 
mus  filii  nos  et  Christus  ;  dicendum,  quod  verum 
est,  quod  eiusdem  sumus  filii.  scilicet  Patris  aeterni, 
ex  quo  omnis  paternilas  in  caelo  et  in  terra  no- 
ni/iiatur5;  non  tamen  illius  solius,  quia  aliter  su- 
mus  nos  filii,  aliter  Cbristus.  Christus  enim  est  Fi- 
lius  per  gencralionem ,  quae  est  actio  personalis ; 
nos  aulem  per  creationem  et  gratificationem  t  quae 
est  actio  essentialis ,  el  quam  Pater  comrnunicat  toti 
Trinitali.  ldeo  non  sequitur,  quodsi  eiusdem  sumus 
filii,  cuius  est  Cbristus.  quod  nullius  alterius.  Verum  ffotM 
est  tamen,  quod  paternitas  ipsi  personae  Palris  appro- 
priatur ,  secundum  quod  dicitur  respectu  nostri  \ 

3.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  nomen  proprie- 
tatis ,  communicatum  aliis  personis ,  inducil  confu- 
sionem;  dicenduin,  quod  illud  veritatem  habet,  quan- 
do  nomen  proprietalis  sic  communicatur,  quod  nu- 
meratur,  ulpote  si  duo  filii  essent  in  Trinitate;  hoc 
aulem  contingeret,  si  alia  persona  incarnata  fuisset. 
Si  enim  Spiritus  sanctus  esset  natus  de  Virgine, 
filius  essel  et  alius  filius,  quam  sit  Chrislus.  Nunc 
autem  non  est  sic.  Nam  etsi  Christus  et  Spirilus 
sanctus  dicantur  esse  pater  noster  per  adoplionem, 
non  tamen  sunt  alius  et  alius  pater.  immo  tota  Tri- 
nitas  est  unus  paler  noster,  quamvis  una  sola  per- 
sona  7  sit  Paler  Chrisli. 

4.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  non  dicitur 
Filius  noster,  vel  Spiritus  sanctus  noster;  dicendum, 
quod  ad  hoc,  quod  aliquis  sit  noster  pater,  non 
oportet.  quod  ad  nos  referatur  sub  proprio  nomine, 
sed  sub  hoc  nomine,  quod  est  paler ;  hoc  autem 
modo  dicere  est,  quod  Filius  Dei  sit  pater  nosler , 
quamvis  non  sit  fdius  noster.  —  Nec  valel  quod 
obiicit  de  confusione  relationum,  quod  idem  sit  pater 
et  frater;  dicendum  enim  8,  quod  nihil  impedit,  di- 
versas  et  omnino  disparatas  relationes  inesse  eidem 
secundum  diversas  naturas ;  et  sic  est  in  proposito. 
Nam  Christus  esl  pater  noster  secundum  divinam 
naluram ,  et  est  frater  nosler  secundum  humanam 
naturam ;  hoc  autem  non  facit  confusionem  proprie- 
latum  nec  relalionum,  quia  nec  paternitas  illa  nec 
fraternitas  proprietates  personales  importantn. 


DUBIA  CIRCA  LITTEHAM  MAGISTHI. 


Dub.  I. 

In  parte  isla  sunt  quaestiones  circa  litteram ,  et 
primo  quacrilur  de  illa  distinctione,  quam  ponit  Ma- 
gister :  Secundum  aliquando  exprimit  conditionem 


naturae ,  aliquando  unitatem  personae ,  aliquando 
habitum ,  aliquando  causam.  Videtur  enim  isla 
distinctio  esse  inartificialis  et  superflua  et  dimi- 
nuta.  Inarlificialis ,  quia  membra  ista  nullam  vi- 
dentur   habere    convenientiam.   Superflua   videtur , 


1  Cfi.  supra  pag.  17,  nota  3.  et  7.  —  ln  fine  arg.  cod.  bb 
addit  alii  personae  quam  personae  Patris. 

2  Dist.  IS.  q.  6.  —  In  maiori  mulii  codd.  pro  dicimur 
incongrue  dicunlur.  Paulo  inferius  ante  fratrem  cod.  bb  repetit 
esse;  dein  circa  finem  arg.  cod.  U  voci  pater  adiungit  noster. 

3  Cfr.  1.  Sent.  d.  29.  a.   I.  q.   I. 

*  Codd.  G  cc  et  Vat.  addunt  et  non  pcr  creationem.  Paulo 
inferius  pro  dando  naturam  edd.  dando  vitam. 


5  Eph.  3,   lo. 

6  Vide  I.  Sent.  d.  29.  dub.  I.  et  d.  34.  q.  3.—  Pro  essen- 
tialis,  et  quam...  Trinitati.  Ideo  edd.  essentialis.  Et  quoniam... 
Trinitali:  ideo. 

7  Vox  persona  abest  a  codd.  G  H  I  L  T  Z ;  in  cod.  U  scri- 
plum  est  unus  solus. 

8  Ldd.  I,  2  cum  multis  codd.  omitlunl  enhn. 

9  Vide  scholion  ad  praeccdentem  quaest. 


DIST.  X.  DUBIA. 


239 


quia  eadem  vi,  qua  importat  proprietatem  '  naturae  , 
importat  unitatem  et  proprietatem  personae.  Dimi- 
nuta  etiam  videtur  distinctio.  quia.  sicut  polest  im- 
portare  habitum,  ila  etiam  potest  importare  novem 
genera  accidentium- :  ergo  videtur,  quod  his  mem- 
bris  octo  membra  debuernnt  adiungi.  —  Item  quae- 
ritur,  ubi  sic  diversimode  accipiatur,  cum  non  vi- 
deatur  habere  tot  intellectus. 

Respondeo  :  Dicendum  .   quod    haec   distinctio  , 

otn.  etsi  videalur  esse  rudis,  tamen  est  multum  rationahi- 
lis,  et  hoc,  si  attenditur.  super  quid  fundatnr.  Nam 

:iio.  prima  divisione  3  haec  praepositio  secundum  potest 
importare  concomitantiam,  vel  causam.  Si  causam 
importet,  lunc  est  quartum  membrum ;  si  concomi- 

>tin-  tantiam ,  sic  tnpliciler  potest 4  importare:  aut  se- 
cundum  inhaerentiam ,  aut  secundum  unionem ,  aut 
secundum  adiacenliam  sive  assistentiam.  Si  secun- 
(lum  inhaerentiam ,  sic  importai  proprietatem  na- 
turae  ;  nam  proprietas  inhaeret  ei ,  cuius  est  proprie- 
tas.  Si  secundum  nnionem,  sic  importat  proprietatern 
personae.  Si  secundum  assistentiam  sive  adiacen- 
tiam,  sic  dicit  habitum.  —  Quarlum  autem  mem- 
brum,quod  est  secundum  principalis  divisionis , 
Magisler  non  subdividit.  Polest  tamen  dividi  secun- 
dum  quatuor  genera  causarum.  —  Omnibus  enim  mo- 
dis  haec    dictio   secvndum  consuevit  accipi5,   sicut 

■pia.  polest  per  exempla  monslrari.  Si  enim  dicatur:  Chri- 
stus,  secundum  quod  homo,  fuit  passibilis;  sic  im- 
porlat  conditiouem  naturuc.  Si  dicatur:  Christus , 
secundum  quod  homo,  creavit  stellas6;  sic  impor- 
i :it  iinitatrin  pn\sonae.  Si  dicatur :  Christus,  secun- 
(lum  quod  homo,  fuii  vestitus  et  calceatus  et  ul 
homo  inventus' ;  sic  importat  habitum.  Si  dicatnr: 
Ghristus,  secandum  quod  Deus,  rreavit  mundum, 
ej  secundum  quod  homo  .  praedicavit  diviimm  ver- 
huin  :  sic  importat  causam  efficientem.  Si  dicatur: 
Christus,  secundnm  quod  Deus.  est  suppositum  di- 
vinae  naturae.  et  secnndum  quod  homo.  est  animal 
rationale;  sie  importat  causam  formalem.  Si  dica- 
lur:  Christus,  secundum  qnod  Deus  et  homo ,  est 
praemiuin  nostrum  ;  sic  impottat  causam  /inalem. 
—  Possunl  autem  multt  liiiiusmodi  exempla  con- 
grnenlia  inveniri.  De  causa  autem  maleriali  secun- 
diim  dwinam  naturam  non  contingit  invenire  8 ;  se- 
cundum  autem  htumanam  contiugit,  ut  si  dicatur: 


Christus.   secundnm  quod  homo,  conceptus  fuit  de 
purissimis  sanguinibus  Virginis  9. 

Dib.  II. 

Item  quaeritur  de  hoc  quod  dicit,  quod  nos 
dicimur  filii  adoptici,  quia,  cum  nati  fuerimns  flii 
irae,  per  gratiam  facti  sumus  filii  Dei.  Si  enim 
hoc  verum  est .  tunc  Angeli  beati  et  homo  in  statu  in- 
nocentiae  non  fuissent  filii  adoptivi:  ergo  nec  ius  ha- 
buissciit  in  hereditate  10  regni ;  quod  absurdum  est. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  Magister  loquitur 
de  adoptione  secundum  plenam  rationem ;  et  sic 
ponit  extraneitatem ,  quae  secundum  actum  est , 
quae  quidem  extraneitas  est  elongatio  et  abalienatio 
a  Deo  per  culpain  ;  et  hoc  quidem  modo  non  con- 
venirel  Angelis  ralio  filiationis  ".  Largius  tamen  ac- 
cipiendo  extraneitatem ,  sive  quantuin  ad  culpani , 
quae  inest,  sive  quia  potuit  inesse .  se  extendit  ad 
omnes  filios  adoptivos.  Et  hoc  quidem  modo  Angeli 
possunt  dici  filii 1?. 

Dub.  III. 

Item  quaeritur  de  hoc  quod  dicit,  Christum 
esse  fdium  Yirginis  naturaliter  et  per  gratiam. 
Videtur  enim ,  quod  ista  duo  non  sint  compossibilia. 
Si  enim  hoc  est  naturale,  iam  non  esl  gratuilum, 
et  e  converso. 

Respondeo  :  Dicendum ,  quod  gratia  unionis  non 
repugnat  nec  incompossibilis  est  cum  proprietate  na- 
turali.  immo  facit.  eam  communicari.  Et  Mauister  lo- 
quilur  bjc  de  gratia  unionis.  —  Vel  potesl  dici  .  .\iiter. 
quod  gratia  et  natura  bene  possunt  de  eadem  re 
dici  per  comparationem  ad  diversa  ;  el  sic  est  in 
proposito.  Nam  Christus,  in  quantum  homo.  est  oa- 
turalis  filius  Virginis;  in  quantum  autem  Deos,est 
filius  Virginis  .  non  per  naturam  nec  per  adoplio- 
nem,  sed  per  gratiam  nnionis13. 

inu.  iv. 

Itcin  quaeritur  de  hoc  qnod  dicit  Hilarins.  qnod 
ille ,  scilirrt  CJiristus,  est  filius  originr ,  non  udo- 
ptionr;  verilate,  non  ntmeitpatione  etc.  Videturenim, 


1  Codd.  MO  voci  prupriftiitrm  pmemictunt  conditidnem  sirr. 

•  Quu  seciinduin  Arisioi.,  de  l^niediciiin,  siinl :  Qaantitas^ 
qoalitas,  relntio,  aclio,  passfo,  ubi,quando,  sims,  babitus. — 
Hoi  pro  debtunmt  cod.  Iib  debeeaU. 

3  Pro  Nam  prima  divitio/u  md.  V  Nam  possutnus  dicere, 

ijiiful.  *  Cod   0   hiC   inlciiicil   Imnr. 

5  Praepoailivu3|  Sum.  p.  III.  c  '/*  Quatuor  propotit.,  <ii"ir 

ndae  tunt,  <>n,  «  qupd  hoc  syncategorema  secundum 
septem  modis  accipitur  vel  pJuribus.  Notal  enlm  causaoi  rneri* 
loriam,  pfflcienlem,  rormalem,  w\  «|n;isi  rormalera,  naturam, 
ronditionem  natorae,  unitatem  personac  Causam  meriloriam, 
ni  cum  dickur:  Chrislps,  secupdum  quod  homo,  redemit  nos  i. 
e.  in  humanitate  feoil  opera  nostrae  rede^ppdQnis  meritorln  <-ic. 

6  !)«•  hoc  exeraplo  cfr.  In/ra  IIL  Magtetri,  d.  XI.  c.  a. 

7  Phil.  -2,  7. 


8  Cod.  0  supplei  exemplum;  Vat,  omisso  mvetare,  pro- 
sequitur  sed  tantum  stoundum  humanam. 

0  Cfr.  de  hoc  dubio  Alex.  Hal.,  s.  p.  III.  q.  6,  m.  -2.  a.  2. 
In  corp. ;  B.  AlberL,  bic  a.  -2;  S.  Thom.,  Petr.  ;i  Tar.  ei  lli- 
cnard.  n  Med.,  hic  circa  llt.j    i:^iil.  u.,  hic  dub.  ln.  2. 

10  Cod.  a  hereditatem.  Voci  regni  r<><[.  i:  anneclii  tneiettit. 

11  Edd,  -^ic:  vt  haec  quodam  modo  non  amoenirei  AngeJii 
rntiniir  fihationis    Paulo  Inferius  pro  swt  tnm  potuU  cod  I 

quae  /»</<•"/.  Posl  pauca  pra  adoptioot  edd.  adoptionit. 

15  c.rr.  -^m | ■r.t  ,i.  2.  i|.  i.  Incorp.  el  q.  I.  ad  I.  2;  Vlez.  n.ii.. 
S.  p.  lll.  (|.    lo.  m.  I  u   Mbert.,  bic  a.  IS;  B.  Thoou, 

liic  q.  2.  ;i.  2.  qunestiunc.  B;  Richnrd   n  Med.,   hlc  a,  I.  q.  2. 

w  VJde  Bupra  «I.  i.  a  2.  i  i  «•(  .;.  i.  q,  2.  s.  Thom., 
Petr,  H  T.ir.  ei  Uichinl.  ;i  ,M«'d.,  Iiic  cir«  ;i  lit  ;  Egid  R.,  hlC 
dub.  lii 


240 


SENTENTIARUM  LIIJ.  III. 


quod  sit  ibi  verborum  inculcalio.  Mem  enim  est 
esse  filium  origine  et  nativitale.  —  Item  videlur, 
quod  sit  superfluilas.  Nam  omnis  filiatio  aut  est  na- 
turalis,  aut  gratuita:  ergo  per  origincm ,  vel  ado- 
ptionem :  igitur  superfluunt  alia  membra.  —  Item, 
quid  est  quod  dicitur  aliquis  filius  nuncupatione  ? 
Aut  enim  vera  est  nuncupatio,  aut  falsa;  si  vera: 
ergo  vel  per  adoptionem ,  vel  per  generalionem  ;  si 
falsa:  ergo  non  debet  inter  membra  praedicta  re- 
poui,  —  item ,  si  ob  x  creationem  dicuntur  filii ,  cum 
ergo  asini  sint  a  Deo  creati ,  erunt  filii  Dei ,  quod 
absurdum  est. 

Respondeo  :  Dicendum ,  quod  in  praedicto  verbo 

Diflerentiaellilarius  innuit  nobis  quatuor  filiationis  differentias, 
quarum  suflicientia  haberi  potest  sic.  Ille  enim  di- 
citur  filius  alicuius,  qui  ab  ipso  est  et  ei  conforma- 
tur  ;  hoc  autem  potest  esse  dupliciter :  aut  emana- 
tione   naturali  et    in   unitate  essentiae ,  et  sic  est 

Notandim.  filius  unigenitus  Patris,  quem  dicit  Hilarius  esse  fi- 
lium  origine,  contra  Pholinum ;  veritate,  contra 
Sabellium ;  nativilate ,  contra  Arium.  Et  hoc  in  pri- 
mo  libro*  fuit  expositum.  Aut  potest  esse  ab  alio 
in  diversitate  substantiae ;  et  hoc  potest  esse  tri- 
pliciter  secundnm  triplicem  modum  conformitatis. 
Aul  enim  eonformatur  quantum  ad  rationem  ima- 
ginis  naturalis ,  et  sic  est  filius  creatione ;  aut  quan- 
tum  ad  rationem  imaginis  et  similitudinis ,  quae 
atlenditur  in  gratia  et  donis  gratuitis,  et  sic  est  filius 
per  adoptionem ;  aut  conformatur  in  natura  ima- 
ginis,  sed  discordat  per  deordinalionem  volunlatis, 
sicut  homo  peccator,  et  sic  est  filius  nuncupatione. 
Ex  his  patent  differenliae  filiationis ;  patent  ni- 
hilominus  verba  praedictae  distinctionis,  quod  non 
inculcantur ,  sed  valde  rationabiliter  dicuntur.  Patet 
eliam  responsio  ad  obiecla.  Non  enim  sine  causa  di- 
cuntur  illa  tria  vocabula ;  et  quamvis  pro  eodem  ac- 
cipi  possit  origo  et  nativitas ,  non  tamen  frustra 
ponilur  unum  cum  altero ;  hoc  enim  est 3  propter 
haereses  elidendas. 

Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  omnis  filius  aut 
est  filius  per  naturam ,  aut  per  graliam  ;  dicendum  , 
quod  falsum  est ,  nisi  extendatur  nomen  naturae  et 
gratiae  ad  illud  quod  est  ex  mera  Dei  benevolen- 
tia,  et  ad  illud  quod  habet  quis  ab  origine.  Et  hoc 
quidem  modo  filiatio  per  creationem  polest  dici  quo- 
dam  modo  esse  per  naturam,  quodam  modo  per 
gratiam;  sed  non  sequitur  propter  hoc,  quod  talis 
sit  filius  adoptivus  ,  vel  naturalis. 


Ad  illud  quod  quaeritur  de  filiatione  per  nun- 
cupalionem ,  dicendum ,  quod  ille  sic  dicitur  filius , 
qui  habet  conformitatem  per  naturam  imaginis  * , 
sed  difformitalem  per  culpam :  et  hoc,  inquam , 
modo  nuncupatio  ista  quodam  modo  habel  verita- 
tem,  quodam  modo  non,  quia  quodam  rnodo  est 
filius,  quodam  niodo  adversarius.  Et  ideo  sola  nun- 
cupatione  dicitur  filius,  sicut  Abraham  dixit  ad  di- 
vitem  damnatum  :  Recordare,  fili5  etc. 

Ad  illud  quod  ultimo  obiicitur,  quod  si  pater 
est  per  creationem ,  debet  dici  pater  besliarum ;  di- 
cendum,  quod  non  sequitur:  quia  non  quaecumque 
crealio  facit,  aliquem  dici  filium ,  sed  creatio  illa, 
in  qua  confertur  insigne  divinae  imaginis,  per  quarn 
configuratur  homo  Deo  et  idoneus  eflicilur  ad  hoc  . 
ut  sit  filius  adoptivus6. 

Dub.  V. 

Item  quaeritur  de  illo  verbo  Ambrosii  in  litte- 
ra :  Per  adoptionem  sumus  filii,  ille  vero  per  ve- 
ritatem  naturae.  Cum  enim  faclum  per  verilatem 
et  dictum  per  similitudinem  non  univocentur ,  sed 
aequivocentur,  sicut  homo  pictus  et  homo  verus  in 
homine 7 ;  tunc  filiatio  nobis  et  Christo  competit  ae- 
quivoce.  Et  hoc  ipsum  videtur  confirmari  per  illud 
quod  dicitur  loannis  vigesimo 8 :  Ascendo  ad  Pa- 
trem  meum  et  Patrem.  veslrum ;  Gregorius  ibi : 
«  Aliler  meum,  et  aliter  vestrum  ».  Sed  conlra  hoc 
est,  quod  Christus  dicilur  frater  nosler ;  sed  non 
diceretur  ex  hoc  frater ,  si  aequivoce  essemus  filii: 
ergo  etc.  —  Item ,  cum  dicitur :  Deus  est 9  pater 
Christi  et  pater  noster,  aut  eadem  paternitate,  aut 
alia.  Si  eadem :  ergo  si  palernitas  dicitur  unifor- 
miler,  pari  ratione  et  filiatio.  Si  alia:  ergo  in  per- 
sona  Patris  sunt  duae  paternitates,  quod  simpliciter 
absurdum  est. 

Respondeo  :  Dicendum ,  quod  nos  et  Chrislus  * 
dicimur  filii  Dei,  nec  omnino  aequivoce ,  nec  om- 
nino  univoce ;  non  univoce ,  quia  una  est  filiatio 
temporalis  et  gratuita,  alia  naturalis  et  aelerna;  non 
aequivoce ,  quia  mediante  illa  filiatione  et  per  con- 
formationem  ad  illam  filii  efficimur  adoptivi.  Sicut 
enim  a  Patre  omnis  palernitas  in  caelo  et  in  terra 
nominatur 10 ,  sic  a  Filio  omnis  filiatio.  —  Similiter 
si  quaeratur,  utrum  uniformiter  dicatur  Deus  pater 
noster  et  Filii ;  dicendum,  quod  nec  omnino  uni- 
formiter ,  nec  omnino  difformiter ,  quia  pater  dici- 


1  Codd.  IL  Zaa  per. 

2  Dist.  9.  q.  2.  et  dub.  3.  ncc  non  d.  26.  dub.  7.  —  Mox 
post  siibstantiae  cod.  bb  addit  et  conformitate  rationis. 

3  Cod.  U  fit. 

4  Complures  codd.  cum  edd.  qui  habet  per  conformitatem 
naturam  imaginis;  nostram  lectionem  veriorem  defendunt  codd. 
AGPQbb. 

5  Luc.   16,  25. 

6  Cfr.  supra  d.  4.  dub.  2.  seq.;  B.  Albert.,  hic  a.  17;  S. 
Thom.,  Petr.  a  Tar.  et  Richard.  a  Med.,  hic  circa  lit.;  .figid. 
R.,  hic  dub.  lit.  8-10. 


7  Secundum  Aristot.,  de  Praedicam.  c.  1. 

8  Vers.  17.  —  Gregor.,  II.  Homil.  in  Evang.  homil.  25.  n. 
6.  ait:  Cum  meum  dicat  et  vestrum,  cur  non  communiter  dicit 
nostrum?  Sed  distincte  loquens  indicat,  quia  eundcm  Patrem  et 
Deum  dissimiliter  habeat  ipse  quam  nos.  Ascendo  ad  Patrem 
meum,  videlicel  per  naturam,  et  Patrem  vestrum  per  gra- 
tiam  etc. 

9  Codd.  A  T  V  et  alii  esse.  ln  fine  arg.  post  absurdum  est 
cod.  K.  subiicit  dicere. 

10  Eph.  3,15.  Cfr.  supra  a.  2.  q.  2.  seq.  et  d.  8.  a.  2.  q.  2. 
—  Paulo  superius  ante  per  conformationem  edd.   omittunt  et. 


\ 


DISTINCTIO  XI. 


241 


tur  Filii  paternitate  aeternali  et  personali ,  pater 
vero  noster  ex  tempore  et  essentialiter.  Et  sicut  es- 
sentia  non  ponit  in  numerum  cum  persona,ut  sint 
res  duae ;  sic  nec  una  paternitas  cum  alia,  ut  sint 
duae  paternitates. 


Et  sic  patent  rationes  et  obiectiones  ad  utram- 
que  parlem.  Non  enim  valet  illa  obiectio  de  homine 
picto  et  vero ;  nam  homo  pictus  nihil  habel  de  ve- 
rilate  hominis,  lilius  aulem  adoptivus  aliquid  habet 
de  veritate  filii,  quamvis  non  sit  filius  naturalis1. 


DISTINCTIO  XI. 


Gap.  I. 

Ulrum  Chrislus  sit  creatura ,  vel  factus. 

Solet  etiam  quaeri,  utrum  debeat  simpliciler  dici 
atque  concedi,  Cbrislum  esse  factum,  vel  crealum ,  vel 

Resp.  crealuram ' .  —  Ad  quod  dici  potesl,  hoc  simpliciter 
et  absque  delerminatione  minus  congruenter  dici ;  et 
si  quandoque  brevilalis  causa  simpliciter  denuntietur, 
nunquam  tamen  simpliciter  debet  intelligi ;  quia ,  ut 
Augustinus  in  primo  libro  de  Trinitate  2  ail,  «  cum  de 
Chrislo  loquimur,  quid,  secundum  quid  et  propfer 
quid  dicalur,  prudens  et  diligeos  ac  pius  lector  inlelli- 

matur.  gere  debel». —  Qui  Christum  vel  Dei  Filium  non  esse 
factum ,  vel  creaturam,  \\\   libro    primo    de   Trinilale 

tinns.  ostendit  ila  inquiens  :  «  In  principio  erat  Verbum  ;  et 
Verbum  caro  faclum  est ;  et  omnia  per  ipsum  facta 
sunl.  Neque  dicit  omnia ,  nisi  quae  facta  sunt,  id  est 

m  i.  omnem  crcaluram.  Unde  liquido  apparet ,  ipsum  factum 
non  esse,  per  quem  facta  sunl  omnia  ;  eisifactus  non 
est,  crealura  non  est.  Si  autem  creatura  non  est,  eius- 
dem  cum  Palre  substantiae  est.  Omnis  enim  substanlia, 
quae  Deus  non  esl,  creatura  est;  el  quae  crealura  non 
est,  Deus  est.  Sed  si  Filius  non  ciusdem  substantiae 
est,  euius  Pater3,  ergo  facla  subslantia  est ;  et  si  fa- 
cta  subslanlia  est,  non  omnia  per  ipsum  facta  sunt; 
at  omnia  per  ipsum  facta  sunt :  facta  igilur  substantia 
non  est,  sed  una  cum  Palre  infecta  substantia  est ». 
Itcm  in  eodem  4 :  «  Si  vel  Filium  fecit  Pater,  quem  non 
fecil  ipse  Filius,  non  omnia  per  Filium  facta  sunt;  at 
omnia  per  Filium  facta  sunt:  ipse  igilur  factus  non  est, 
ut  cum  Patre  faceret  omnia  quae  facta  sunt  ».  Idem  in 
libro  Octoginta  trium  Quaeslionum 5 :  «  Dicitur  crea- 
tura  quidquid  fccit  Pater  Deus  per  Filium,  qui  non 
potesl  appellari    crealura,   quoniam    per  ipsum  facta 

nsim.  sunl  omnia  ».  Ambrosius  in  primo  libro  de  Trinitate  6 : 
«Probemus,  inquit,  crealuram  non  esse  Dei  Filium. 
Audiviinus  enira  in  Kvangelio,  Dominum  mandasse  di- 
scipulis :   Praedicate  Evangelium  universae  creaiurae. 


Qui  universam  creaturam  dicit  nullam  excipit.  Et  ubi 
sunt  qui  creaturam  Cbristum  appeilant?  Nam  si  crea- 
tura  esset,  sibi  mandaret  Evangelium  praedicari  »,  et 
subieclus  esset  vanitati,  quia  leslantc  Apostoio:  Omntt 
crealura  vanitati  subieeta  esl.  Non  igitur  Cbristus  crea- 
lura  est,  sed  Crealor,  qui  docendae  crealurae  discipu- 
lis  mandat  ollicium. 

Cap.  II. 

Be  perfidia  et  poena  Arii. 

Arii  haec  fuisse  perudia  Iegiiur,  ut  Christum  crea- 
luram  fateretur  7.  Ideo  effusa  sunt  Arii  viscera,  atque 
crepuit  medius,  prostratus  in  faciem,  ea  quibus  Chri- 
stum  ncgaverat  foeda  ora  pollutus.  His  aliisque  pluri- 
bus  lestimoniis  iiislruimur,  non  debere  faicri  simpli- 
ciler,  Chrislum  esse  facturn,  vel  crealuram  ;  sed  addila 
detcrminatione,  recte  dici  polest.  ul  si  dicatur  factus 
secundum  carnem ,  vel  secundum  hominem,  ut  factura 
bumanitali ,  non  Deo  altribualur.  Ut  enim  ait  Ambro- Ambroihu. 
sius  in  libro  primo  de  Trinilate8:  «  Non  Deus  factus 
est,  sed  Deus  Dei  Filius  natus  est;  poslea  vero  sccun- 
ilum  carnem  homo  factus  ex  Maria  est.  Misit  enim 
Deus  Filium  suum  faclum  ex  muliere,  faclum  sub  Lege; 
Filium,  inquit,  suum ,  scilicet  non  unum  de  raullis. 
Cum  dicit  suum ,  generalionis  aeternac  proprietatem 
signilicavit.  Postea  factum  ex  muliere  asseruil ,  ul  fa- 
ctura  non  Divinitati,  sed  assumlioni  corporis  ascribe- 
retur.  Factum  igitur  ex  muliere  dicit  propter  carnis 
susceplionem,  sub  Lege  propter  observanli.im  Lcgis  ». 
«  Generalio  generationi  non  praeiudical,  ncc  caro  di- 
vinitali  ».  «  Deus  enim  aelemus  inearnalionis  sacra- 
mentuin  suscepit,  non  dividuus,  sed  unus  ci  in  utroque 
unus,  scilicct  Divinitale  et  corpore.  Non  enim  alter  ex 
Patre,  alter  ex  Virgine,  sed  idem  aliter  c\  Patre,  ali- 
ter  ex  Yirgine»,  «  tpii  faclus  est  secuiidum  DOStrae 
susceptionem  nalurae,  noti  secuntliini  aclcrnac  substan- 
liam  viiae  » ,  «  quem  leginuis  primogenitum  ct  unige- 


1  Cfr.  de  hoc  dubio  Alex.  Hai.,  S.  p.  III.  q.  10.  m.  G.  a.  I  ; 
B.  Aii.rn.,  hlc.  a.  16. 

NOTAE  AD  LIBR.  SENTENTIARUM. 

1  Edd.  I,  8  omittunt  crcnlurnm.  Paulo  SUperHM  posl  1'lin- 
sluin  codd.  A  H  C  I)  omittiinl  cssr.  Inli.i  pOBl  dkipotesi  edd  I, 
s  adduni  quod  el  delnde  ponunl  dicitur  pra  iliri. 

2  Gap.  13.  n.  28;spq.  locns  cst  c.  6.  n.  9,  uW  rcspicitur 
loan.  I,  i.  il. 

3  Bdd.   I  ,  K  rinn  Patrr  pro  ruius  Pnlcr. 

S.  Iionav.  —  Tom.  III. 


*  Cap.  (i.   n.    12. 

5  Otiacst.  07.  n.    I,  sccimdtim  scnsiim. 

<  Sivc  de   l'idc.  c.  I  t.  n.   Sti;   nlii   i  il.itnr   Marc.    16,    15,   d 
inlia  Hom.  S,  2(1. 

7  Ita  codd.  cl   edd.    I,   •'».   S;   in   ccicrw  fiurrrl. —   De    \ni 

pocna  <-fr.   Unbroe^  I.  de  FWe  c.  I1.».  n.  183.  seq. 

8  llml.  c.  II.  n.  93.  sc(|.,  ct  citattir  tlal.  i,  i.  Seq.  I0CUS 
eal  etuadem  i\<'  Incnrnat,  dominicac  lacramento,  c.  •>.  n  B6;  ler 
tiua  icicus  ibkL  n    96;  quartui  n.  37;  landem  quiiMua  elusdem 

i.  <ic  pide,  <•.  II.  n 

:n 


242 


SENTENTIARUM  LIM.  III. 


nitwm:  primogenitum ,  quia  nomo  anle  ipsum;  unige- 
niium ,  quia  nemo  posi  ipsuin».  —  Ex  bia  evidenter 
traditur,  qaa  iotelligentia  accipiendum  sit,  curo  dicitur 
Cbristus  factus  vel  simpticiter ,  vel  cum  addilamento , 
ut  faciura  scilicel  vel  creaiura  non  ad  asmmentem 
Deumj  sed  ad  assumtum  hominem   referatur.  In  Deo 

Ambrosius.  enim  creatura  esse  noo  polest,  ut  Ambrosius  ail  in 
primo  libro  de  Trioitate1:  «Nuuquid  dicto  factus  est 
Christus?  Nunquid  mandato  crealus  cst  Christus?  (juor 
modo  autem  creatura  in  Dco  esse  polest?  Etenim  Deus 
nalurae  simplicis  est,  non  coniunctae  atque  compositae, 
cui  niliil  accidat,  sed  solum  quod  divinum  est  in  naiura 

Dubinm  2.  habeal  sua. ».  —  Etsi  ergo  Chrislus  secundum  homincm 
dicitur  crcatura,  non  tamen  *  simpliciter  praedicandus 
est  creatura.  Nec  ex  eo,  quod  Chrislus  secundum  ho- 

Soiyitur  so-  minem  dicilur  essc  creatura,  potest  quis  progredi  sic 

phisma'  argumentando:  si,  secundum  quod  homo,  Christus  esl 
ereatura;  vel  ralionalis,  vel  non;  vel  quae  eslDeus, 

Dobium  3.  vel  non ;  nitens  per  hoc  prohare,  Christum  esse  aliquid 
non  divinum;  quia  quod  ipse  est  secundum  hominem 
ipse  est.  Etideo,  si  secundum  hominem  est  aliqua  suh- 
slanlia  non  divina,  est  utique  aliquid  non  divinum. — 

Dubiom  4.  Sed  ex  tropicis  locutionihus  non  est  recta  argumenta- 
lionis  processio ;  illa  autem  locutio  Iropica  est,  qua 
Christus  dicitur  crealura  vel  simpliciler ,  vel  cum  ad- 
iunctione. 


Cap.  III. 

An  horno  ille  semper  fuerit 3. 

Post  praedicta  quacrilur ,  utrum  horno  ille  coepe- 
ril  esse ,  vel  semper  fueril:  sicut  simpliciler  enuntia- 
mus,  Christum  vel  Dei  Filiiiin  seinper  luisse  nec  coe- 
pisse.  De  hoc  Auguslinus  dicil  ila  super  Ioannem4.-Ai 
«  Hahuit  aliquando  Dei  Filius  quod  nondum  hahuit 
idem  ipse  homo  tilius,  (juia  nondum  erat  homo».  Idem 
in  eodem: 5  «  Priiisquani  niundus  essel,  nec  nos  eramus, 
nec  ipse  mediator  Dei  el  hominum,  homo  Cbristus  Ie- 
sus  ».  Idem  super  Psalmos:  «Cbrislus  nosler,  etsi  forte 
homo  recens  esl,  lamen  est  aelemus  Deus».  —  Alibi  8 
vero  legitur,  quod  puer  ille  creavit  stellas;  el  Christus 
dicit,  se  esse  principium  et  esse  ante  Abraham.  His 
igitur  auctoritatibus  in  nullo  resultanles,  dicimus,  ho- 
minem  illum,  in  quantum  homo  est,  coepisse;  in  quan- 
tum  Verbum  est,  semper  fuisse.  Hic  enim  absque  distin-  Nou. 
ctione  non  est  ferenda  responsio.  Nam  et  ipse  Augu- 
slinus  huiusmodi  ulitur  dislinctione  in  pluribus  locis "'  * 
dicens,  per  Chrislum  omnia  esse  facla,  in  quantum  est 
Verbum;  secundum  id  vero,  quod  homo  esl,  ipsum  esse 
faclum  et  glorificatum.  Si  igilur  ad  personam  respicias, 
confidenler  dic,  hominem  illum  semper  fuisse ;  si  vero 
ad  ualuram  hominis,  cohcede  ,  eum  coepisse. 


COMMENTARIUS  IN  DISTINCTIONEM  XI. 

De  communicatione  idiomatum ,  quae  dicunt  aliquam  defectibilitatem. 
Deinde,  si  quaeritur,  utrum  praedestinatio  *  etc. 


DIVISIO  TEXTUS. 


Supra  ostendit  Magister,  qualiter  conveniunt 
Christo  illa  idiomata,  quae  sonare  videntur  in  com- 
plementum  et  dignitatem.  In  hac  vero  parte  inquirit 
de  his  quae  dicunt  aliquam  defectibilitatem  ;  talia 
autem  sunt,  quae  notant  inceptionem  et  significant 
habere  esse  post  non-esse.  Talia  autem  sunt  in  tri- 
plici  differentia:  quia  quaedam  important  inchoatio- 
nem  in  esse  implicite  et  ratione  connolati,  ut  voca- 
luilum  praedestinandi ;  quaedam  implicile,  sed  ra- 
tione  principalis  significali ,   ut  verbum  creandi ; 


quaedam  explicite  et  ratione  sui  primi  significati, 
sicut  verbum  incipiendi.  Ideo  pars  isla  habet  partes 
tres.  In  quarum  prima  inquirit,  utrum  praedestina- 
tio  dicatur  in  Christo  de  natura,  an  de  persona  2.  In 
secunda  vero  inquirit,  utrum  Cbristus  sit  creatura, 
in  principio  distinctionis  undecimae :  Solet  etiam 
quaeri,  ulrum  debeat  simpliciter  dici  etc.  In  tertia 
vero  quaerit,  utrum  ille  bomo  aliquando  inceperit. 
an  semper  fuerit.  ibi:  Post  praedicta  quaeritur  etc. 
Prima  autem  et  ultima  parte   remanente  indi- 


1  Sivo  de  Fido  ,  c.  16.  n.  10o.  seq. 

2  Codd.  A  B  C  E  et  edd.  I,  8  addunt  Ckristus ;  eaedem  edd. 
infra  pro  rationalis ,  vrl  non  habent  rationnlis  vel  irralionalis. 

3  Uic  in  codd.  A  F5  C  K  et  edd.,  exceptis  I  et  Vat.,  inci- 
pit  d.  XII. 

4  Tract.  106.  in  loan.  Evang.  (c.  17.)  n.  5.  In  originali  ex- 
pressius  logitur  Dms  Filius  pro  Dei  Filins.  Post  ipse  komo 
edd.,  excoptis  1,  8,  non  bene  addunt  Dei,  refragantibus  oliam 
oodd.  et  originali.  Sensus  ost ,  quod  Christus,  qui  ut  Deus  omnia 
simul  cum  Patre  habuit,  ut  komo  nondum  glorificatus  quodam 
modo  nondum  habuerat  discipulos ,  unde  dicere  potuit :  Mihi 
eos  dedisti  (loan.  17,  6.). 

5  Tract.  105.  n.  7.  Seq.  locus  est  Enarrat.  in  Ps.  80.  n.  13. 
Est  etiam  ibid.  v.   10.  in  Glossa  inlerlineari. 

6  Glossa  in  Matth.  2,2,  apud  Lyranum.  Seqq.  loci  Scriptu- 


rae  sunt  loan.  8,  25.  et  58.  —  Infra  pro  resultanles ,  quod  ha- 
bent  noslrae  edd.  nec  non  codd.,  in  ed.  Parmensi  Comment. 
S.  Thomae  reluctantes.  Deinde  anle  coepisse  edd.  1 ,  8  praefi- 
gunt  esse ;  donique  pro  ferenda  codd.  BC  et  edd.  I,  2,  3,  5, 
7,  8,  9  referenda. 

7  Tract.  105.  in  Evang.  loan.  n.  2.  et  4;  tr.  I.  n.  9.  et  seqq. ; 
I.  contra  Maximin.  c.  17,  et  II.  c.  17.  n.  2.  et  Epist.  187.  (alias 
57.)  c.  3.  n.  8. 

NOTAE  AD  COMMENTARIUM. 

1  Pro  his  verbis,  quae  sumta  sunt  ex  lit.  Magistri,  d.  X. 
c.  3,  sola  Vat.  substituit  Solet  etiam  quaeri ,  utrum  de.beal 
simpliciler  dici  etc. 

2  Supra  d.  X.  c.  3.  lbi  aulem  in  divisione  textus  illud 
capitulum  explicite  tribuitur  distinctioni  X.  In  commentario  au- 
tem  de  eodem  agitur  in  hac  dist. 


DIST.  XI.  ART.  I.  gUAEST.  I. 


243 


visa,  media  pars  dividitur  in  tres.  ln  quarurn  prima 
proponit  quaestionem  et  determinat.  In  secunda  vero 
per  auctoritates  Sanctorum  confirmat,  ibi:  Quix  Chri- 
stum  vel  Dei  Filium  non  esse  factum  etc.  Tertio  vero 


dissolvit  argumentationem  sophislieain ,  quae  qui- 
dem  videtur  esse  contraria  veritati,  et  hoc  ibi: 
Elsi  ergo  Christus  secundum  hominem  dieitur  crea- 
tura  etc. 


TRACTATIO  QUAESTIOM  IM. 


Ad  intelligentiam  autem  huius  partis  incidit  hic 
quaestio  circa  duo. 

Primo  quanlum  ad  Christi  praedestinationem. 

Secundo  vero  quaerilur  de  his  quae  videntur 
circa  Christum  ponere  inceptionem. 

Circa  primum  quaerunlur  tria  per  comparatio- 
nem  ad  praedestinationem  nostram. 


Primum  est,  utrum  praedestinatio  Christi  sit 
nostrae  praedestioationi  conformis. 

Secundum  est,  utrum  sit  noslrae  praedestina- 
tionis  forma  exemplaris. 

Tertium  est,  utrum  respectu  nostrae  praede- 
stinalionis  sit  in  ea*  ratio  causalitatis. 


AKTICLXUS  I. 


De  Christi  praeclestinationc. 

QUAESTIO  I. 

Ulrum  pracdestinalio  Christi  sit  nostrac  praedestinationi  conformis. 


k.  nro 
affir- 
a. 


Circa  primum  sic  proceditur  et  quaeritur,  utrum 
praedestinatio  Christi  sit  nostrae  praedestinationi  con- 
formis,  ita  quod  noslra  et  sua  praedestinatio  dica- 
tur  secimdum  rationem  univocam.  Et  quod  sic,  vi- 
delur: 

1.  Primo  per  definitionem  praedestinationis : 
«  Praedestinatio  est  praeparalio  gratiae  et  gloriae  3  »: 
sed  hoc  convenit  Christo  et  nobis :  ergo  etc. 

2.  Item,  quod  convenit  Christo  secundum  hu- 
manam  naturam  convenit  uniformiter  nobis,  cum  sil 
eiusdem  naturae  el  speciei  nobiscum  4 ;  sed  praede- 
slinatio  convenit  Christo  secundum  naluram  huma- 
nam :  ergo  nobis  et  sibi  competit  serundum  ratio- 
nem  univocam. 

3.  Item ,  conformamur  Chrislo  in  merito;  et  si 
conformamur  in  merito,  necesse  est  conformari  in 
praemio :  ergo  pari  ratione  et  in  divino  proposito. 
Sed  hoc  est  praedestinatio 5 :  ergo  etc. 

4.  Item,  Augustinus  de  Vocatione  Sanctorum6: 
«  Quicumque  homo  gratia  fit  Christianus,  sicut  ille 
homo  ab  initio  factus  est  Christus  » :  ergo  si  eo  modo 
Deus  alios  homines  Chrislianos  fecit,  per  quem  mo- 
dum  et  illum    hoininem    Christum  fecit.  et  oinnino 


eodem  modo    praedestinavil,  quo  modo  fecit;   ergo 
per  eundem  modum  praedestinavit  nos  et  Christum. 

Sed  contra:  1.  Augustinus  de  Praedestinatione  p™  pane 
Sanctorum  '  :  «  Praedestinalio  esl  propositum  mise- 
rendi  »:  sed  respecto  eius  non  esl  miserendi  propo- 
situm,  in  quo  nullum  contingit  reperire  peccatum: 
si  ergo  talis  est  Christus.  videtur.  quod  non  seciin- 
duni  eandem  rationem  dicatur  praedestinatio  de  no- 
bis  et  de  Christo. 

2.  Item.  praedestinatio  sic  notificatur  coinmu- 
niler8:  «  Praedestinatio  est  praeparatio  gratiae  in 
praesenli  et  gloriae  in  futuro » ;  sed  in  Christo 
simul  fuerunl  gratia  et  gloria :  ergo  praedestioatio 
non  convenit  nobis  el  Christo  secandum  unain  ra- 
tionem. 

3.  Item ,  praedestinatio  est  in  nobis  non  tanlum 
ratione  naturae,  veruni  etiam  ratione  personae;  sed 
in  Chrislo  est  praedestinatio  ratione  natnrae  assnm- 
tae,  non  ratione  personae,  cum  illa  sit  aeterna9: 
ergo  etc. 

4.  Item,  ille  homo  Christus  praedestinatus  fuit 
esse  Dens  si?e  Dei  filius,  secundum  quod  dicitur 
ad  Roinanos  primo10:  Qui  praedestmatus  est  filius 


1  Codd.  quod ,  sed  cootra  text.  Magtstri,  bic  c.  I. 

2  .Ndii  paud  eodd  parum  recte  in  eo. 

3  De  hac  detinilione  vide  loin.  I.  pag.  702,  nota  6.  el  pag. 
704,  noui  3.  —  Subinde  pro  $ed  koc  edd.  ted  haec. 

*  Aiisioi.,  de  Pracdicam.  c.  I:  Univocavero  diounbir  quo« 
rum  ei  nomen  coaimune  esi,  el  secundum  nomea  eadem  sub- 
siantiae  ratio,  ut  aaimal  et  bono  etc  —  De  mmort  cfr.  supra 
d.  7.  a.  2.  i).    I. 

5  Cft-.  Infra  ar^r.  I.  pro  parte  oegat,  et  L  Sent  d  »'».a.  I.  q.  2. 

0  Sive  dc  Praedestinatione  Saoctorum,  <•.  16.  d.  31 :  Ea  fra- 
iia  lii  ab  iniiio  Qdei  suac  bomo  quicumque  Cbristianus,  qua  gra- 
iia  bomo  ille  ab  initio  suo  factua  estCbrislus.  —  Pauio  Inferiua 
pro  Christianos  fecit  oodd  1 1.  Z  aa  cc  Utuittianot  facU. 


7  Cap.  17.  n.  34.  Cfr.    lom.  I.  pag.   701,  nota  3.  el 
705,  nota  i.  Vide  etiam  AugusL,  II.  Cootra  duas  episL  Peiagiao. 

c.    10.   n.   22. 

8  Vidc  liic  noii    I.      -  De    niinoit  cfr.  d.    13.    a.    I.    q.    I. 
|.  et  d.  I  i.  per  loiam. 

i  i  osteoaum  t-^i  supru  d  7.  a.  2.  q,  i.  —  (£uoadlpaani 
minorew  S.  Tbonu,  lll.  SenL  d.  10.  q.  t,  spedail  quaestiooe 
probut,  dici  |ios<r,  Daturam  Ja  Cbristo  eaas  praedestioatam,  vel 
personam  ratione  naturae. 

10  Vera.  i.  —  Seq.  loc.  Scripti  asi  loao.  3,  3*.  —  COr.  bu« 
pra  d  7.  ,i.  2.  q.  3.  —  Ratio  deindf  In  coodusione  adducta  ab 
AristoC,  i.  de  Caelo  et   muodo,  lexL  B8.  < ■  i  ■ 
exprimitur:  Ratio  [proportio]  suiem  duUi  eal  InAolli  ad  Bnilum. 


244 


SENTEXTIAHUM  l.lll  III. 


Dei  in  trirtute  etc  —  onde  ei  dattu  est  ei  spiritus 

non  ad  mensuram  —  nos  autem  praedeslinali  su- 
miis  ad  gratiam  creatam  et  finitam :  ergo  si  crea- 
liiin  el  linitum  non  univoratur  in  aliquo  cum  in- 
creato  et  infinito,  necessario  sequitur,  quod  praede- 
stinatio  secundum  aliam  et  aliam  rationem  dicatur 
de  noljis  et  de  Christo. 

CONCLUSIO. 

Praedestinatio  Christi  quodam  modo  est  conformis 

nostrae  praedeslinationi ,  quodam  modo  dif- 
formis,  et  non  dicilur  cum  /tac  univoce ,  nisi 
quatenus  est  ei  conformis. 

Rkspondeo:  Dicendum,  quod  praedestinatio  Cliri- 

conciusio  i.  sti  quodam  modo  habet  conformitatem  ad  nostram 

praedestinationem ,    quodam    modo    difformitatcm ; 

quod  patet .  si  attendantur  ea  quae  circa  praedesti- 

nationem  sunt  \  Consideratur  enim  praedeslinatio  in 

Quatuor  in  comparatione  ad  praedestinantem  et  ad  praedestina- 

praedestina-  .  .     .    . 

tione  consi-  (um  et  ad  terminum  et  ad  mitialem  statum.  hi  ergo 

deranda.  ... 

consideretur  praedestmatio  secunduin  comparationem 
conciusio2.  ad  praedestinantem,  unius  rationis  et  conformis  modi 
est  praedestinatio  Christi  nostrae  praedestinationi ; 
eodem  enim  modo,  quo  Deus  praedestinavit  Chri- 
stum ,  praedestinavit  et  nos.  —  Si  loquamur  in  com- 
conciusio  3.  paratione  ad  statum  a  quo,  simpliciter  est  differenliu. 
Nam  nos  per  gratiam  praedeslinationis  eripuit  de 
statu  peccati  et  de  massa  perditionis,,  sicut  dicit 
Glossa  super  illud  ad  Romanos  oclavo  2 :  Quos  prae- 
destinavil  hos  et  vocavit ,  et  ipse  textus  indicat; 
hunc  autem  statum  non  est  reperire  in  Christo  ali- 
quo  modo.  Et  sic   quantum  ad  primum  est  simpli- 


citer  convenientia ,    quantum   ad  ultimum,  scilicet 
quantum  ad  statum ",  differentia. 

Oiianliiiii  vero  ad  duo  intermedia  partim  est  codci» 
convenientia,  p.utim  differenHa.  In  nobis  enim  est 
praedestinalio  respectu  nuhirae,  et  etiam  respectu 
personae,  et  magis  proprie  respectu  personae  quam 
naturae.  In  Christo  autem  est  praedestinalio  ratione 
naturae  assumlae,  quae  sequitur  divinam  disposi- 
lionem ,  non  ratione  personae ;  et  ita  quodam  modo 
est  convenienlia,  et  quodam  modo  differentia  respe- 
ctu  praedestinati.  —  Respectu  etiam  termini  consi-  concta 
militer  est 4.  Nam  nos  sumus  praedestinali  ad  gra- 
tiam  et  gloriam,  similiter  et  Christus;  sed  nos  sumus 
praedestinali  ad  participandam  gratiarn  et  gloriam 
successive,  Christus  autem  simul.  Itern ,  nos  sumus 
praedestinati  ad  gratiam  personae  singularis,  Chri- 
stus  autem  ad  gratiam  unionis  et  singularis  perso- 
nae5;  et  ita  tantum  liabet  quantum  nos  et  aljundat 
a  nobis;  ac  per  hoc  quodam  modo  convenit,  quo- 
dam  modo  excedit.  Verum  estigitur,  quod  praede-  c°«* 
stinatio  Christi  quodam  modo  est  conformis  et  quo- 
dam  modo  di/formis ;  et  si  nolificetur  secundum  il- 
lud.  in  quo  conformatur,  est  univocalio;  secundum 
autem  quod  disconvemt,  non. 

Et  per  hoc  patent  rationes  ad  utramque  partem. 
Nam  primae.  qnae  ostendunt,  quod  sit  nostrae  prae- 
destinationi  conformis,  procedunt  a  parte  praedesli- 
nantis,  vel  praedeslinati  quantum  ad  naluram , 
vei  ex  parte  termini  quantum  ad  gratiam  et  glo- 
riam;  et  sic  verum  concludunt.  Rationes  vero  ad 
opposilum  procedunt  de  ipsa  praedestinatione  a  parte 
status  initialis,  vel  a  parte  praedestinati  ratione 
personae,  vel  a  parle  termini  ratione  unionis  di- 
vinae;  et  suis  viis  concedendae  sunt  singulae. 


Ad  ai 
menla. 


SCHOLIOU. 


I.  lam  supra  d.  7.  n.  2.  q.  1-3.  plura  dicta  sunt  de  prae- 
destinatione  respectu  Christi ;  ad  quem  locum  lectorem  remitii- 
mus.  —  Haec  I.  quaestio  dilucide  et  aptis  distinctionibus  totam 
rem  explanat.  lisdem  distinctionibus  utitur  S.  Thom.  in  Com- 
menl.  (III.  Sent.  d.  10.  q.  3.  quaesliunc.  2.)d  easdem  conclu- 
siones  habet.  Generatim  aulem  dicit,  praedestinationem  Christi 
a'j  nostram  non  esse  eiusdem  rationis,  sed  convenire  (antum 
secundum  analogiam.  Pro  quo  addit  hanc  rationem  ,  quod  ra- 
tio  specifica  cuiuslibet  motus  accipitur  penes  lerminum  ad  qucm, 
qui  in  Christo  est  unio  in  persona ,  quae  non  nisi  secundum  ana- 


logiam  quandam  convenit  cum  unione  per  operationem  (gratiam 
et  gloriam) ,  quae  est  terminus  ad  quem  in  celeris  praedestinatis. 

De  hac  t.  quaestione :  Alex.  Hal.,  S.  p.  III.  q.  3.  m.  6.  — 
B.  Albert.,  III.  Sent.  d.  10.  a.  19.  —  Petr.  a  Tar.,  III.  Sent. 
d.  10.  q.  3.  a.  2.  —  Richard.  a  Med.,  III.  Sent.  d.  10.  a.  i. 
q.  I.  —  .Egid.  R..  III.  Sent.  d.  10.  q.  3.  dub.  lat.  I.  —  Dio- 
nys.  Carth.,  III.  Sent.  d.  7.  q.  3,  breviter  tangit  quaestiones 
huius  art. 

II.  Sequentem  (2.)  quaestionem  S.  Thom.  (S.  III.  q.  24.  a. 
3.)  eadem  conclusione  solvit,  sed  eam  verbis  aliquatenus  diffe- 


1  Edd.  cum  paucis  codd.  adiiciunt  consideranda.  In  cod. 
U  sic  scriplum  est:  quodam  modo  habet  confnrmitatem  cnm 
nostra  praedestinatione ,  quodam  modo...  si  attcndatur ,  circa 
ijmic  prardcstinatio  consideratur.  Praedestinatio  enim  habet 
cDinparationem  ad  praedcstinantcm  etc. 

-  Vers.  30.  —  Glossa  hic  adducta  ut  ordniana  habetur 
apud  Strabum  et  Lyranum  et  sumia  est  ex  August,  Enarrat. 
in  Ps.  150.  n.  3,  ubi  ad  verbum  legitur  sic:  Praedestinatio 
uostra  non  in  nobis  facla  est,  sed  in  occullo  apud  ipsum  [Deum] 
iu  eius  praeseienlia.  Tria  vero  reliqua  in  nobis  fiunt:  vocatio, 
iustifkalio,  glorifiealio.  Vocamur  praedicatione  poenilentiae... 
Vocati  renuntiamus  diabolo  per  poenitentiam ,  ne  sub  iugo  eius 
remaneamus  etc.  Cfr.  Glossa  interlinearis ,  allegata  supra  pag. 


177,  nota  8.  Animadverle  etiam ,  quod  August.,  de  Dono  perse- 
ver.  c.  li.  n.  35,  definita  prius  praedestinatione  (quod  sit 
«  praeseientia  sciiicet  et  praeparalio  beneficiorum  Dei ,  quibus 
certissime  liberantur  quicumque  liberantur  »),  dicit:  Ceteri  autem 
ubi  nisi  in  massa  perditionis  iusto  divino  iudicio  relinquuntur? 

3  Cod.  M  subtexuil  iniiialem ,  Vat.  est  simpliciter. 

4  Vat.  bene  supplet  quodam  modo  convenicntia ,  et  quo- 
dam  modo  differentia ,  edd.  I,  2  differcntia  tantum.  .Mox  plu- 
rimi  codd.  omittunt  similiter.  Deinde  codd.  1  K.  L  T  U  V  aa  bis 
pro  nos  sumus  substituunt  nos  fuimus ,  codd.  AFGQU  per- 
cipicndam  pro  participandam ,  et  pro  graliam  et  g loriam  edd. 
et  non  pauci  codd.  gloriam  et  graliam. 

5  Cfr.  infra  d.   13.  a.   I.  q.   I.  seqq.  et  a.  2.  q.  2. 


DIST.  XI.  ART.  I.  QUAEST.  II. 


245 


renlibus  explicat.  Alii  explicite  ipsam  non  tractant ;  sed  nonnulli 
in  sequenli  (3.)  quaestione  cam  tangunt. 

111.  Tertia  huius  articuli  quaestio  communiter  in  hoc  sensu 
solvitur,  quod  praedestinutio  Christi  non  nisi  ratione  termini 
possit  esse  causa  nostrae  praedestinationis;  neque  sub  hoc  re- 
spectu  potest  esse  causa  efficiens  principalis ,  quae  soli  Deo 
convenit,    sicut    nec    causa    finalis  principalis.   Tamen   «  Deus 


praeerdinavit  nostram  salutem  ab  aeterno  praedestinando  ,  ut 
per  lcsum  Christum  compleretur  »  (S.  Thorn.,  S.  III.  q.  24.  a.  i.). 
De  hac  quaestione :  Alex.  Hal.,  loc.  c.  m.  5. —  S.  Thom. , 
Comment.  loc.  cit.  quaestiunc.  3.  —  B.  Albert. ,  loc.  cit.  a.  20. 
—  Petr.  a  Tar. ,  loc.  cit.  quaestiunc.  2.  —  Richard.  a  Med. , 
loc.  cit.  q.  2.  —  .-Egid.  it. ,  loc.  cit.  dub.  lat.  2.  —  Durand., 
III.  Sent.  d.  10.  q.  3. 


QUAESTIO  II. 


Utrum  praedestinatio  Chrisli  respectu  nostrae  praedestinationis  sit  forma  exemplaris. 


meuta 


!  jposi 

ii. 


Secundo  quaeritur ,  utrum  praedestinatio  Christi 
respectu  nostrae  praedestinationis  sit  forma  exem- 
plaris.  Et  quod  sic,  videtur. 

1.  Ad  Romanos  octavo  ' :  Quos  praedestinavit 
conformes  fieri  imaginis  Filii  sui ;  sed  illud  cui 
debet  res  conformari  et  configurari,  est  exemplar 
eius:  ergo  si  praedestinati  sumus,  ut  conforrnemur 
Christo  ;  videtur,  qnod  eius  praedestinalio  sit  nostrae 
praedeslinationis  exemplaris  ralio. 

%  Item,  Angustinus.  de  Praedestinatione  Sancto- 
rum  2 :  «  Praeclarissimum  iumen  noslrae  praedesti- 
nationis  est  lesus  Christus»;  sed  lumen  habet  ratio- 
nem  distinguendi  et  notificandi:  si  ergo  hoc  competit 
formae  exemplari,  videtur,  quod  praedestinatio  Chri- 
sti  sit  nostrae  praedestinationis  exemplar  et  ratio 
agnoscendi. 

3.  Ilem,  vita  Christi  et  modus  vivendi  fuit  nor- 
ma  et  exemplar  sancte  vivendi  ipsis  membris  Chri- 
sli 3 ;  sed  sicut  se  habet  conversatio  ad  conversalio- 
nem,  ita  se  habet  praedeslinatio  ad  praedestinationem : 
ergo  si  vila  sua  fuit  regula  et  exemplar  nostrae,  pari 
ratione  praedestinatio  sua  praedeslinationis  nostrae. 

4.  Item ,  Christi  generatio  fuit  ratio  exemplaris 
omnis  emanationis,  quia  « in  Verbo,  quod  Deus  ge- 
nuit,  omnia  disposuit 4  »  :  ergo  pari  ralione  eius  prae- 
destinatio  fuit  ratio  exemplaris  onmis  praedestina- 
lionis. 

Si:n  contra  :  1.  Super  illud  lob  trigesimo  octa- 
vo  6 :  Nunquid  nosti  ordinem  caeli  elc. ;  Glossa  : 
«  Noscere  ordinem  caeli  est  supernarum  dispositio- 
num  occullas  dispositiones  videre  »:  ergo  in  prae- 
destinationibus  et  dispositionibus  est  ordo  et  distin- 
ctio :  ergo  unusquisque  praedestinatus  habet  suam 
propriam  praedestinationem ,  distinctam  a  praedesti- 
natione  Christi :  el  si  alia  ratione  praedcstinatus  est 


Christus,  et  alia  alii,  ergo  non  est  exemplar  prae- 
destinationis  aliorum. 

2.  Item ,  ipsa  praedeslinatio  nihil  aliud  est  quam 
praevisio  sive  dispositio  pertinens  ad  exemplar6;si 
ergo  exemplaris  non  est  exemplar,  ergo  pracdestina- 
lionis  nihil  est  exemplar :  ergo  praedeslinationis  no- 
strae  non  est  exemplar  praedestinatio  Christi. 

3.  Item ,  quae  sunt  simul ,  unum  non  est  ratio 
exemplandi  reliquum ;  sed  omnes  praedestinationes 
simul  et  ab  aeterno  fuerunt  in  mente  divina :  ergo 
praedeslinatio  Christi  nullatenus  poluit  esse  exem- 
plaris  forma  7. 

4.  Item,  si  praedestinalio  Christi  est  exemplar 
nostrae  praedestinationis,  aut  ergo  ratione  principa- 
lis  signi/icati ,  aut  rationc  connotati.  Si  ratione  prin- 
cipalis  significati,  cum  illud  sit  Deus  sive  divina 
essentia,  divina  essenlia  erit  excmplata,  et  idem  erit 
exemplar  sui  ipsius8.  Si  ratione  connotati;  contra  : 
exemplar  praecedit  exemplalum,  non  sequilur;sed 
mulli  habuerunt  graliam  finalem ,  quae  est  effectus 
praedestinalionis,  antequam  Christus  susciperet  gra- 
tiam  :  ergo  non  videtur,  quod  praedestinatio  Christi 
cuiuslibel  alterius  praedestinalionis  fuerit  exempla- 
ris  forma. 

c  o  n  c  l  u  s  i  o. 

Praedestinalio  Chrisli  quoad  connotatum  et  exem- 
plar  exlerius  potest  dici  exemplar  nostrae 
praedcstinalionis ,  non  respeclu  summi  arli/i- 
cis ,  sed  respeclu  nostri 

Hkstondeo  :  Dicendum,  quod  esl  loqui  de  prae- 
deslinatione  Christi  et  nostra  ''  dupliciter  :  aut  quan-  nuuuoh  . 
tum  ad  principale  significatum f   aut  quantum   ad 


1  Vers.  29.  —  In  minori  respici  videlur  illud  Exod.  25, 
40:  Fac  secundum  exemplar  etc.  Cfr.  de  minori  tom.  I.  pag. 
600,  nota  7. 

2  Cap.  15.  n.  30.  Est  ctiam  praeclaiissimnm  lumen  prae- 
deslinallonis  et  graliac  ipse  Salvator...  Christus  lesus.  Cfr.  de 
Dono  peraever.  c.  24.  n.  67. 

3  Vide  loan.  13,  15,  et  I.  Petr.  2,  21.  —  Paulo  inferius 
post  et  cxemplar  nostrae  cdd.  sopplent  vUae. 

4  Ul  apud  l'elr.  Lombanlum  et  l.yiaiiiim  legitur  in  (ilossa 
ordinaria  in  Ps.  61,  12.  Verba  ipsa  siimla  sunl  ex  AugUlt.  in 
bunc  loc.  Cfr  supra  pag,  191,  nota  4,  et  I.  SenL  d.  <>.  q,  3. 
cl  (I.  27.  p.  II.  q.  2. 

5  \m<,.  33.  —  tilossa  heec  oriliiuinn  (et  apixl  Siiahiim  et 
I.yianum)  sumla  esl  ex  Cregor.,    XXIX.    Moial.   c.  3:i.  n.  77, 


ubi  sic:  Ordinem  caeli  nosae  esl  9upernarum  dlspositionum  oc* 
cultas  praedcstinationes  vldere.  —  Paulo  Inferius  protfJ  moJm 
ratione  cod.  L'  et  sic  secvndum  atiam  raiionem.  Delnde  Idem 

cod.  U  cum  codd.  A  ti  II  I  K  N  T  V  Z  bb  '///'"  onnllil  Mle  /////. 
Dciniim  a\i\.  iillimam  conclus.  hiiiiis  arg.  sic  evhihcni :  erffO 
non  esl  e.ninphir  ttUU  iirnrileslinationis  rl  almriuii. 

6  Gfr.   hic   IiiihIjii).    i.   —   Infcrius   pro   ///////  COd,   <i   MOM, 

7  Val.  sddil  iiriifilrstinalitiniuii  tilnirtnn. 

K  Edd.  /'/  ////'///   |  Val.   ti  tiC  nlfin}    f.irnijiliitiini    ii   r.itin- 
plnr  sui  i/isius.   Mo\   posl    //o//    sitiiiilur    \  ai.  ,kIiici(  illud .   et 

pro  ntm  sefuitur  cod»  k  babel  $4  non  convertitur.  —  !><■  prtn» 

ClpliS    Iiiiiiis    n  u'.    Ofr.    I.    Sclll.    il.    10,    a     I.    ().    I. 
9  Pro  iiostra  VaL  fulso  naturn. 


240 


SENTENTIARUM  UIJ.  III. 


connotatum.  Si    loquamur   quantum  ad  principale 

condusioi.  significatum .,  quod  quidem  est  divina  essentia;  sic 

nulla  praedeslinatio   exemplar  habet  ab  alia,  cum 

omnes  unum  sint,  scilicet  divina  essentia.  —  Si  an- 

tein  loquamur  quantum  ad  connotatum,  quod  qui- 

subdiatia- dem  est  gratia  et  glo-ria;  tunc  distinguendum  est, 

cl10'     quod  duplex  est  exeinplar :    quoddam    inlerius   in 

mente  artificis,  sicut  ratio,  secundum  qiiam  artifex 

producit  sua  opera;   quoddam   exterius,   ad  qnod 

aspiciens  ille  qui  ignorat  artein  ,  aliquo  modo  regu- 

latur;  sicul  isti  artifices    mechanici   aliquas   fonnas 

exterius  habent,  secundum  quas  dirigunt  opera  sua, 

sicut  patet  in  his  qui  faciunt  calceamenta. 

Si  ergo  primo  rnodo  loquamur  de  praedestina- 
conciusioa.  tione  Christi  ratione  connolati,  adhuc  praedestinatio 
Christi  non  est  nostrae  praedestinationis  exemplar. 
Deus  enim  non  praedestinavit  nos,  aspiciens  ad  ali- 
quod  aliudase,  sed  unumquodque  praevidit  in  se 
et  disposuit  secundum  rationem  propriam.  —  Si 
conciusio  3.  vero  loquamur  de  exemplari  secundo  modo,  sic 
praedestiriatio  Christi  est  exemplar  nostrae  praede- 
stinationis,  exemplar,  inquam ,  direclivum  non  re- 
speclu  sununi  artificis,  sed  respectu  noslri,  tam  in 
credendis  qnam  iri  exspectandis  quam  etiam  in 
operandis.  Tuuc  enim  esl  in  nobis  recte  gratia  Dei, 
quando  Christo  efficimur  conformes;  et  talia  etiam 
per  graliam  fntura  sunt  corpora  nostra ,  quale  Chri- 
stus  sua  resurrectione  monslravit,  secundum  quod 
Sancti  dicunl  * ;  et  nos  ipsi,  si  volumus  ad  ultimum 
praedestinationis  terminum  pervenire,  necesse  habe- 
mus  in  auctorem  fidei  et  consummatorem  aspicere  -, 
qui  exemplum  dedit ,  ut  quemadmodum  ipse  fecit , 
et  nos  faciamus.  Quemadmodum  enim  Petrus  dicit 
primae  secundo,  Christus  passus  est  pro  nobis,  vobis 
Notandum.  relinquens  exemplum.  Et  pro  tanto  dicit  Augustinus, 
qnod  ipse  est  «  pfaeclarissimum  lumen  nostrae  prae- 
destinationis  »,  quasi  Deus  ad  unumquemque  nostrum 
dicat :  Aspice  et  fac  secundum  exemplar,  quod  tibi 
in  monte  monstratum  est3,  hoc  est  in  Christo,  cu- 
ius  omnia  illa  veteris  Testamenli  apparamenta  fue- 
runt  signa.  —  Et  in  hoc  sensu  concedi  potest,  quod 
praedestinatio  Christi  exemplaris  forma  sit  nostrae 
praedeslinalionis. 

1.  Ad  illud  ergo  quod  obiicilur  in  contrarium , 


quod  sunt  distinctae  et  ordmatae;  dicendum,  quod 
ex  illo  verbo  babetur,  quod  inter  praedestinationes 
a  parle  connotatorum  est  distinctio,  sic  tamen  quod 
non  deest  ordo.  Et  ideo,  quamvis  nostrae  praedesti- 

nalionis  effeclus  ab  effeelu  praedeslinationis  Christi 
sit  dislinctus;  polest  tamen  habere  ordinem  ad  ipsuin. 
secundum  quem  est  direclio  et  regulatio,  et  per  hoc 
quaedam  ralio  exemplandi. 

±  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  praedestinalio 
ipsa  est  exemplar;  dicendum,  quod  verum  est  de 
ratione  principalis  significali;  et  quantum  ad  hoc 
bene  concedendum  est,  quod  una  praedestinatio  non 
est  exemplar  allerius,  sed  ratione  connotati  est  exem- 
platum;  et  nihil  prohibet,  aliquoil  esse  quodam  modo 
exemplalum  et  quodam  modo  exemplar.  Sicut  liber 
primo  faclus  ab  artifice  est  exemplar  respectu  libro- 
rum  deinceps  fiendorum ,  sed  exemplatus  fuit  ab 
arte  exislenle  in  mente  4 ;  sic  et  in  effectu  praede- 
stinationis  intelligendum  est. 

3.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  praedestinatio- 
nes  sunt  simul ;  iam  palet  responsio.  Hoc  enim  ve- 
rum  est  quantum  ad  principale  significatum ,  sed 
quantum  ad  connolatum  veritatem  non  habet ;  et 
ideo  nihil  impedit,  quin  ex  illa  parte  contingat  re- 
perire  exemplaritatem  \ 

4.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  exemplar  prae- 
cedit  exemplalum  ;  dicendum ,  quod  etsi  Chrislus  , 
proprie  loquendo,  sua  vita  non  dederil  formam  et 
exemplum,  nisi  his  qui  secuti  sunt6,  tamen  sub 
quibusdam  velaminibus  figurarum  dedit  praeceden- 
libus  quod  nobis  dat  aperte ;  et  cum  exercebantur 
spiritualiter  et  fideliter  a  viris  sanctis  et  spirituali- 
bus,  per  hoc  Christo  conformabantur  in  vita,quem 
etsi  nondum  viderent  in  carne,  videbant  tamen  fide, 
iuxta  illud  Ioannis  octavo7 :  Abraham  exsullavit,  ut 
viderel  diem  meum ,  vidit  et  gavisus  est ;  et  ita, 
quamvis  non  praecesserit  re ,  praecessit  tamen  prac- 
figuratione  el  credulitale.  Et  illud  sullicil  ad  rationem 
exemplaris  qualemcumque.  —  Praeterea,  etsi  quan- 
tum  ad  gratiam  non  praecesserit ,  tamen  quantum  ad 
gloriam  praecessit ;  et  ratione  istius  rationem  exem- 
plaritatis  habet  Christi  praedestinatio  respectu  om- 
nium.  Ipse  enim  est  primogenitus  in  mullis  fra- 
tribus ,  primatum  tenens  in  omnibus  8. 


Solntia 

pOJllOf 


N-jtaoc 


Notao 


Alia 


1  Gfr.  IV.  Sent.  d.  43.  a.  1.  q.  6.  et  d.  49.  p.  II.  a.  2. 
princip.  a.  2.  q.  I  ,  ubi  praecipue  allcgatur  August.,  de  Civ. 
Dei,  qui  in  laudato  libro  passim  (XIII.  c.  23;  XXII.  c.  15.  seqq.) 
agit  de  qualitate  corporum  resurgentium.  —  Paulo  superius 
pro  per  (jratiam  codd.  G  (K  a  secunda  manu)  bb  per  gloriam. 

2  Hebr.  12,  2.  —  Subinde  respicitur  illud  loan.  13,  15: 
Exemplum  enim  dedi  vobis,  ut  quemadmodum  ego  feci  vobis, 
ita  et  vos  faciatis.  —  Seq.  Script.  loc.  est  I.  Petr.  2.  21.  — 
Post  el  consummaiorem  Vat.  interiicit  qui  est  Christus  et  mox 
pro  Quemadmodum  enim  substituit  quemadmodum  etiam.  Vo- 
cula  ista  enim  abest  a  cod.  Z  et  cdd.  I  ,  2. 


3  Exod.  25,  40. 

*  Vat.  subdit  artijicis.  Verbum  existente  in  cod.  Q  a  se- 
cunda  manu  mutatum  est  in  exemplante.  Paulo  superius  pro 
aliquod  esse  codd.  A  G  H  bb  aliquid  esse. 

s  Cfr.  I  Sent.  d.  35.  q.  3.  et  6. 

6  Edd.  supplent  eum.  Paulo  inferius  pro  et  cutn  non  pauci 
codd.  et  tamen,  codd.  A  bb  (K  aa  a  secunda  manu)  et  dum. 

7  Ver.  56.  —  Mox  pro  praecesserit  re  edd.  1 ,  2  praeces- 
serit  tempore ,  Vat.  praecesserit  re  vel  tempore. 

8  Kom.  8 ,  29,  et  Coloss.  I  ,  18.  —  Vide  scholion  ad  prae- 
cedenlem  quaest. 


DIST.  XI.  ART.  I.  QUAEST.  III. 


247 


QUAESTIO  III. 

Ctrum  in  praedestinatione  Christi  respectu  nostrae  sit  vera  caumlitatis  ratio. 


ienU. 


10SI- 


Tertio  quaeritur,  ulrum  in  praedestinatione  Chri- 
sli  respectu  nostrae  sil  vera  ratio  causalitatis.  Et 
quod  sic..  videtur. 

1.  Ad  Ephesios  primo  * :  Praedeslinavit  nos  in 
adoptionem  filiorum  per  Jesum  Christum  ;  sed  non 
nisi  per  Christum  praedestinatum  :  ergo  etc. 

%  ttero,  Gregorius2  dicit.  quod  praedestinatio 
iuvatur  orationibus  Sanclorum  :  ergo  si  improportio- 
nabililer  plus  efficaeiae  habent  circa  nos  merita  Chri- 
sti  quam  aliquorum  Sanctorum,  reslal,  quod  non 
solnm  per  Christi  praedestinationem  nostra  praede- 
stinatio  iuvatur,  verum  etiam  causatur  ;  nam  ipsum 
iuvare  quodam  modo  causare  est. 

3.  Ilem,  sicnt  se  habet  Christi  resurreclio  ad 
nostram  resurrectionem ,  sic  se  habet  praedestinatio 
ad  praedestinationem ;  sed  resurrectio  Christi  est 
causa  nostrae,  sicut  dicitur  in  Glossa,  primae  ad 
Corinthios  decimo  quinto3:  ergo  et  praedestinatio 
Christi  causa  est  praedestinalionis  nostrae. 

4.  Ilem .  per  eum  sumus  praedestinati ,  per 
quem  sumus  salvati ;  sed  salvali  sumus  per  Chri- 
stum,  ad  Titum  lerlio4:  Secundum  suam  miseri- 
cordiam  salvos  nos  fecit  per  lavacrum  regenera- 
tionis  et  renovationis  Spirilus  sancti,  quem  ejfu- 
dit  in  nos  per  Iesum  Christum ;  et  ad  Ephesios 
ijiiaito  dicitur,  quod  ascendit,  ut  adimplerel  omnia: 
restat  igitur ,  quod  per  Christum  sumus  praede- 
stinati.  Sed  Christos  non  esset,  nisi  eius  praedesti- 
natio  praecessisset :  ergo  praedestinalio  Chrisli  est 
caosa  nostrae. 

Sed  contra:  1.  Nullum  aeternum  habet  causam; 
praedestinatio  cuiuslibet  hominis  estaeterna5:  ergo 
a  imllo  est  causata :  ergo  praedestinatio  Chrisli  non 
potest  esse  caosa  nostrae  praedestinalionis.  Si  tu  di- 
cas ,  quod  hoc  esl  ratione  connotati  temporalis;  sed 
contra :  nihil  posterius  est  causa  prioris ;  sed  efle- 
ctus  praedestinationis  Chrisli  est  posterior  effecto 
praedestinationis  Patrom  :  ergo  etc. 

2.  ltem ,  Christo  non  convenit  praedestioari  nisi 
secundum  humanam  naloram";  sed  secundum   liu- 


manam  naturam  non  habet  super  nos  causalitatem: 
ergo  praedestinatio  Christi  non  potest  esse  causa  no- 
slrae  praedestinationis. 

3.  Uem,  si  praedestinatio  Christi  est  causa  no- 
slrae,  aut  ratione  principalis  significcUi,  aut  ra- 
tione  connotati ;  ratione  principalis  significati  non, 
hoc  constat:  ergo  ratione  connotati  Sed  contra: 
gratia  el  gloria  a  solo  Deo  est  tanquam  a  eaosa  : : 
non  ergo  a  praedestinatione  Christi. 

4.  ltem ,  contingens  non  est  causa  necessarii 8 ; 
sed  ante  adventum  Chrisli  necessarium  fuit.aliquos 
praedestinatos  foisse,  illos  videlicet,  qui  mortui  ioe- 
runt  cum  gratia ;  Christum  aulem  possibile  fuit  non 
incarnari  vel  nasci,  et  ita  nec  esse  praedestinatuin  : 
ergo  praedestinalio  eius  non  potuit  esse  causa  aliarum. 

c  o  n  c  l  u  s  i  o. 

Praedestinatio  Christi  ralione  ccmnotati  dici potest 

causa  nostrae  praedeslinationis  dispositiva  per 
meritum,  et  excitaliva  per  excmplum ,  sed  non 
propric  e/fectiva. 

Rkspondeo  :  Dicendum,  quod  si  loquamur  de 
praedestinatione  Christi  et  nostra  ratione  principalis  concinsi  i. 
significati,  neutra  neutrius  est  causa,  com  utraque 
sit  aeterna,  omnesque  sint  unum  in  sobstaotia9.  — 
Si  autem  loquamur  ratione  connotati,  lunc  dislin- 
guendum  I0,  quod  eslcausa  in  genere  efficientis ,  quae 
proprie    dicitur    causa,  de  qua  iiune  loquimur;   etc*oa«o- 

.    i •    ■      , • /v.  .  ...  /r>       •  »•        ciens    tri- 

haec  est  in  triphci  diuerentia .  scihcet  effectwa ,  dis-  pie*. 
positiva  et  excitativa.  Omne  enim,  qnod  efficit  vel 
disponil,  vel   excitat  disponentem.  vel  efficientem. 
aliquo  modo  potesl  dici  effieere  et  causare. 

Si  ergo  loquamur  de  causa  effectiva  proprie ,  condnios. 
sic  praedestinatio  Christi  ratione  connotati  non  po- 
test  esse  caosa  nostrae,  quoniam  elTectus  praedesth 
nationis  a  solo  Deo  est  tanquam  a  priocipio  effecti- 
vo  ;  gratiam  enim  el  gloriam  dahif  Dominus11.  Si 
vero  loquamur  secuiiduin  alios  duos  modos  .  srilicet  Concim 


1   Vm.  •>.  —  I)''  Diinnri  cfr.  q.  praccTd. 

•  Libr.  I.  Di;ili>{?.  c  8.  Veritt  i|>sins  vide  loin.  I.  pag.  72S, 
noui  3.  —  Mox  pro  nliipinnnn  Souctorum  edd.  i'i  aliquol  codd. 
nlinntin   Sinnhiriiin. 

3  Vera.  12.  —  Gloaaa  aUogata  apud  Lyranum  habeiur  ut 
interliiwnri*.  Pelr.  Lomberdufl  eam  cum  vers.  ciL  coniunctam 
sic  exhibet:  *Si  antem  hoc  est,  acilicel  si  Christus  retur- 
rexit  n  mnrlnis ,  <|ui  est  efflciens  causa  resurrectionia  mortucr 
rum  »  ctc.  Huic  similis  est  Glossa  haec,  qoem  idem  Petr.  Lom- 
hardus  In  Ps.  29.  G.  aJTert:  DoroJnua  naane  resurrezH,  idem 
promittens  nobis  per  suara  resurrectionero,  quae  <-sc  effldena 
causa  rcsurrectionis  et  animae  in  praesentl  el  corporia  In  fu- 
tnro.  Cfr.  IV.  Senl.  d.  43.  a.  I.  <|.  6.  —  ln  maion  cum  fcre 
omnibus  codd.  omisiinns  nnstrnm    BDte  prnrilrslninlimwm. 


*  Vers.  ■>.  seq.  In  textu  <ii.  Vulgata  posi  effudit  in  roi 
n<i<lit  nbunde.  I.oc  ex  Eph.  i.  oliegaL  «'st  v.  10.  ubl  Vulgata 
pro  aditnplerei  habet  impleret.  —  In  prima  condus.  posl  pme- 
ilesiinnii  <<><i<i.  k  M  o  repetuni  per  qttem  tum/tu  taivatL 

s  Vide  l.  ><'iit.  <l.  io.  ;i.   I.  q.  I, 

fi  Cfr.  supra  <l.  7.  a.  2.  q.  I . 

'  Psalm.  s.t ,  12:  Gratlam  el  glortam  dabtl  Domlnus. 

8  Cfr.   Arislot.,  I.   1'rior.  c.    12. 

"  Cfr.  hlc  <|.  2.  condusio  I. 

10  Edd.  adtfdunl  esi.  Sublnde  vocula  trttod  desideratur  in 
QOd  /. ,  <'t  nio\   pru  ile  i/im  roil.  »■  c\liilx't  et  ile  ijun. 

11  Psalm.  B3,  12.  —  Paulo  auperius  voci  praedrsthtationis 
\;it.  praeraittii  nattraa. 


248 


SENTENTIARUM  U».  III. 


positorum. 


de  causa  dispositiva  per  pationera  meriti  et  excita- 
tiva  secundum  efficaciam  exempli ;  praedestinatio 
Christi  quantnm  ad  connotatum  est  cansa  Dostrae. 
Christus  enim  per  suam  gratiam  meruit  nobis  gra- 
tiam  et  gloriam.  Christus  etiam  per  suae  gratiae  et 
gloriae  emioentiam  roanifestam  excitavit  nos  ad  cur- 
rendum  ad  patriam  supernam,  ad  qnam  praeordi- 
nati  sumus  secundum  electionem  aeternam.  —  Et 
hac  via  procedunt  raliones,  qnae  ostendnnt,  prae- 
destinationem  Chrisli  nostrae  praedestinationis  esse 
causam ;  et  ideo  concedendae  sunt. 

1.  Ad  illud  quod  primo  obiicitur  in  contrarium, 
soimio  op-  quod    praedestinatio   nostra  est  aeterna  etc. ;  dicen- 

dum,  quod  verum  est  ratione  principalis  signi/i- 
cali ,  non  tamen  ralione  connotati.  Et  si  obiiciat, 
quod  effectus  praedestinalionis  aliquorum  praecedat 
praedestinationem  Christi ;  respondendum  est  sicut 
in  praecedenti  problemale l ,  quod  etsi  praecedat 
quanlum  ad  effeclum  gratiae ,  non  tamen  quantum 
ad  effectum  gloriae.  Rursus,  quamvis  praecedat  fe, 
non  tamen  merito  et  credulitate.  Merilum  enim  Chri- 
sti  non  tantura  ad  praesentes,  vel  futuros,  sed  etiam 
ratione  fidei  se  extendit  ad  praeteritos ;  quod  melius 
infra 2  manifestabitur  suo  loco. 

2.  3.  Ad  illud  quod  obiicitnr,  quod  Christus 
secundum  humanam  naturam  non  est  causa  gratiae, 
vel  gloriae ;  dicendum ,  quod  etsi  non  est  causa  ef- 
fectiva,  est  tamen  dispositiva  et  excitativa ;  et  hoc 
modo  dicturn  est,  praedestinationem  Christi  noslrae 
praedestinationis  esse  causam  3.  —  Et  per  hoc  palet 
sequens,  quod  obiicitur,  quod  gratia  et  gloria  a  Deo 
esl  tanquam  a  causa.  Verum  est,  si  dicalur  de  ef- 
fectiva ;  aliis  autem  modis  non  habet  veritatem. 

4.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  contingens  non 


est  causa  necessarii;  dicendum,  quod  verum  est,  si  soiA 
inleltigatnr  de  causa  efficiente  et  conservante,  non 
tamen   oportet  esse  verum  de  cansa  excitante*.  — 
Potesl    lamen   et  aliter  dici,  quod  est  necessarium  soiJj 
dupliciter:  uno  modo  qnod  est  necessarium  per  ^DiJj 
et  simpliciter  ;  alio  modo  quod  est  necessarium  pro- " 
pter  hoc,   quod    transit  in  praeteritum ,  sicut   me 
scripsisse  hodie;  et  illud  de  sui  natura  est  contin- 
geus ,  et  propler    hoc   nihil  impedit,  ipsum    habere 
cansam  contingentem.  —  Potest  etiam  distingui  in 5  soiouo 
contingente ,  quod  quoddam  est  contingens.  quod  pen- 
det   a    vertibilitate    voluntatis    humanae   et  causae 
creatae ;  qnoddam  propler  libertatem   el   indifferen- 
tiam  divinae  voluntatis,  quae  potest  facere  et   non 
facere.  Et  quamvis    primum    contingens    non  possit 
esse  causa   necessarii,    nihil   tamen    impedit  de  se- 
cundo. 

Medius  autem  modus  dicendi  videtur  rationabi-  p™ 
lior.  Et  si  tu  obiicias ,  quod  illud  non  solvit,  quia ,  .'erend 
posito  quod  Christus  non  esset  incarnatus,  adhuc 
alius  modus  erat  Deo  possibilis,  per  quem  genus 
humanum  esset  liberatum6:  ergo  remota  praedesti- 
natione  Christi,  adhuc  saiva  esset  praedestinatio  no- 
stra :  ergo  non  est  causa ;  dicendum,  quod  hoc  non 
cogit,  quod  non  sit  causa,  sed  quod  non  sitcansa 
tola  et  per  omnem  modum  causandi ,  est  tamen 
per  aliquem  modum ;  sicut  Deus  facit  per  aliquem 
hominem  aliquod  bonum,  et  si  ille  homo  non  esset, 
nihilominus  faceret ;  et  tamen  non  sequitur  propter 
hoc,  quod  ille  non  sit  causa.  Non  enim  valet  hic 
modus  arguendi  in  voluntariis7.  —  Et  haec  sufficiant 
de  praedestinalione  Christi  a  parte  rei.  Supra  enim 
distinctione  septima  8  quaesitum  fuit  de  ipsa  a  parle 
sermonis 9. 


ARTICULUS  II. 


De  vocabulis,  quae  videntur  importare  inceptionem. 


Consequenter  quaeritur  de  his  vocabulis ,  quae 
videntur  importare  inceplionem.  Et  circa  hoc  tria 
sunt  dubitabilia  perquirenda. 

Primo  quaeritur,  utrum  simpliciter  conceden- 
dum  sil,  quod  Christus  sit  creatura. 


Secundo,  utrum  concedendum  sit,  quod  ille 
homo  coeperit  esse. 

Tertio  quaeritur,  utrum  homo  coeperit  esse 
Deus. 


QUAESTIO  I. 

Utrum  haec  sit  concedenda :  Christus  est  creatura. 


Circa  primum  sic  proceditur  et  quaeritur,  utrum 
haec  sit  concedenda :  Christus  est  creatura.  Et  quod 
sic,  ostenditur  multiplici  auctoritate. 


1.  Augustinus  ad  Dardanum  I0:   «  Quod  ad  Ver-  m 
bum  attinet,  Creator  est  Christus ;   quod   ad  homi- 
nem  attinet,  creatus   est  Christus».  —  Item,   Leo 


1  Ad  i. 

-  Dist.  25.  a.   I.  q.  2. 

3  Cfr.  infra  d.  19.  a.  I.  q.  1,ubiidem,  quod  hic  de  prae- 
destinatione  Christi  dicitur,  praedicalur  de  Christi  passione.  Ibid. 

etiam  habetur  sohitio  seq.  obiect. 

*  Vide  I.  Sent.  d.  41.  a.  1.  q.   |?  ubi  de  praedestinationis 

causa  meritoria  agitur. 


5  Vat.  de.  Mox  pro  vertibilitate  eod.  aa  virtitte. 

6  Cfr.  infra  d.  20.  q.  6.  et  supra  pag.  236,  nota  2. 
a.    I.    q.    I.  in  corp. ;  d.  40.  a.  2. 


38. 


7  Vide  I.  Sent.  d 
I.  et  d.  45.  a.  2. 

8  Art.  2.  q.   I.  seqq. 

9  Vide  scholion  ad  1.  huius  articuli  quaest 


q.  2. 


in 


Sive  Epist.   187.  (alias  57.)  c.  3.  n.  8. 


DIST.  XI.  ART.  II.  QUAEST.  I. 


249 


Papa  ' :  «  Nova  el  inaudita  conventio :  Deus,  qui  est 
et  qui  erat,  fit  creatura  ».  —  Damascenus 2  etiam  ex- 
presse :  «  Non  scandalizatur  ad  nomen  creaturae 
qui  se  servum ,  aut  vermem ,  aul  granum  natum 
de  lerra  nominavit».  Idem  etiam  ipse  :  «  Quid  mira- 
bilius,  quam  Creatorem  creari  et  plasmatorem  pla- 
smari  »?  —  Richardus  de  sancto  Victore3  in  quadam 
Sequenlia:  «  Potestate,  non  natura,  fit  Crealor  crea- 
tura  ».  —  Ex  his  omnibiis  auctoritatibus  tanquam 
una  efficaci  ratione  concluditur,  quod  Christus  sit 
creatura. 

2.  Item,  auctoritale  eflficaciori,  ad  Galatas  quar- 
to 4 :  Misit  Deus  Filium  suum  factum  ex  mu- 
liere ,  et  similiter  ad  Romanos;  sed  omne  factum 
est  creatura ,  Filius  autem  Dei  est  factus :  ergo  etc. 

3.  ltcm,  ratione  videtur.  ln  Christo  est  veritas 
nalurae  creatae  et  naturae  increatae,  et  Christus 
nominat  hypostasim  utriusque  naturae;  sed  haec  est 
vera  ratione  divinae  natnrae :  Christus  est  Creator, 
et:  ille  homo  est  Creator:  ergo  pari  ralione  et  haec: 
Christus  est  creatura. 

4.  Item ,  de  quocumque  praeclicalur  inferins,  et 
superius,  necessaria  consequenlia5 ;  sed  creatura 
est  superius  respeclu  hominis  et  animalis ;  sed 
haec  est  vera  simpliciter :  Christus  est  homo ,  et 
haec :  Christus  est  animal :  ergo  et  haec  necessario 
est  vera :  Christus  est  creatura. 

o.  Item,  si  Christus  est  homo,  aut  crealus , 
aut  increalus ;  non  incrcatus  ,  hoc  constat,  quia 
«  opposilio  est  in  adiecto" »:  ergo  est  homo  creatus. 
Sed  homo  creatus  est  creatura :  ergo  etc. 

6.  Item ,  sicut  caro  Chrisli  fuit  concepla ,  sic 
anima  Christi  fuit  creata :  ergo  sicut  ratione  carnis 
haec  fuit  vera :  Chrislus  est  proles  Virginis  et  con- 
ceptus  de  Virgine ;  ita  haec  erit  vera :  Christus  est 
creatura  Dei,  vel  crealus  a  Deo.  Si  dicas ,  quod  non 
est  simile  propter  repugnantiam  intellectuum,  quae 
est  in  hac :  Christus  est  crealura ;    contra :    maior 


est  repugnanlia ,  cum  oppositum  praedicalur  de  op- 
posito,  quam  quando  creatura  de  Christo ;  sed  haec 
est  vera  :  Christus  est  impassibilis ,  est  immortalis  , 
est  mortuus 7 :  ergo  etc. 

Sed  contra  :  Ad    Romanos   octavo  8 :     VanitatiPan&ameou. 
subiecta  est  omnis  creatura  ;  sed  Christos,  cum  sit 
Deus,  non  est  vanitali  subiectus:  ergo  etc 

2.  Ilem,  intellectus  liuiiis  iioininis  creatura  est 
esse  de  nihilo9;  sed  hoc  repugoat  Cbristo,  cum 
Christus  fuerit  ab  aelerno :  ergo  non  est  conceden- 
diiiii,  Chrislum  esse  creatum. 

3.  Item,  omne  creatum  incipit  esse;  sed  Chri- 
stus  fuit  ab  aeterno,  quoniara  ipse  eduxit  lilios  (srael 
de  /Egypto  10 :  ergo  etc. 

4.  Itcm,  si  Christus  est  creatura,  aut  hoc  esl 
ratione  naturae,  aut  ratione  personae;  ratione  na- 
turae  non,  quia  natura  non  praedicatur  de  Chri- 
sto  n  ;  ratione  personae  non,  quia  persona  Christi 
non  est  creata,  sed  Patri  coaelerna:  ergo  nullo  modo 
verum  est,  quod  Christus  sit  creatura. 

CONCLUSIO. 

Non  recipitur  propositio :  Christus  sive  Filius 
Dei  est  creatura,  nisi  deterniinetur. 

RespondeO:  Dicendum  ,  quod  praedictus  sermo  a  codcIumo. 
doctoribus  theologiae  communiter  non  rccipilur:  Cliri- 
stns  sive  Filius  Dci  est  creatura.    Adhaerent   enim 
verbis  Magislri  in  littera12.  —  Ratio    autcni,  quareH"* 
non  recipitur,  est,  quia  lalis  sermo  est  propinquus 
errori.  Errori  autem  appropinquat,  el  quia  male  ali- 
quando  inlcllectus  est  ab  haereticis  Arianis.  et  cliain 
quia  de  se  male  cst  intelligibiiis.  Arius  nainque  di-  Probaiio i. 
xit,  Filium  Dei  esse  creaturam  ;  et  qiioniam    Chri- 
stus  nominat  personarn   Filii   Dei,   qui   dicit,   Chri- 
stum  esse  creaturam,  non  determinans,   secundum 
quam  naturam  intelligat,   vidctur  ipse  dicere  quod 


1  Sentcntialitcr  in  Serm.  77.  (alias  75.  3  de  Peniecosl.)  c.  2: 
« Si  enim  homo  ad  imaginem  et  similitudinem  Dei  factus  in  suac 
honore  naturae  mansisset...  Crealor  miindi  crealura  non  fleret ». 
Sed  ;ul  vcrbum  in  Serm.  128.  (ali.is  13.  de  Tempore)  sive 
Serm.  12.  in  NataH(quia  Maurinis  in  Appendice  Serro.  Augu- 
siini  repositus  est)  c.  2.  n.  2:  «0  nova  et  innudita  commixtio  1 
Deus,  qui  est  et  qui  erat,  lit!  Crealor  creatura  »!  Gregor.  Nazian. 
Orat.  38.  n.  20:  0  novam  mixlioncm,  o  admirandam  lempe- 
ralionem!  Qui  est,  lit ;  qui  creatus  non  est,  crcatur. 

2  ScntentiaKter  (nam  verba  i|)s;i  in  Damase.  operibus  non 
Invenimus)  in  IV.  <lc  Fide  orthod.  e.  18:  «  Deus  Verbum...  cree- 
tura  dicilur  el  novissimua  appellatur »  (Isai.  53,  •'!.);  et  in  Orat 
I.  de  linagin.  n.  i:  Ipsi  Crealori  [scrvio],  qui  iustar  mci  crcauis 
bctUS  csl   [xrtaOivTa  -o  /.n.x    i\)-i\.   \'crlj.)   suh    Dainasc.   noiiiine 

■liegata  potius  Hieronyml  ease  videntur,  qul  l.  Cofnmenl.  in 
Epist.  ad  Eph.  2,  10.  ait:  «  .Nos  lihcrc  proclaiiiamus,  non  esse 
periculum  eum  [Chrittum}  dicere  creaturam<,  quem  vermsm  et 
honiinem  ct  criici(i\uni  el  inalcdiclioncm  lota  spel  noslrae  liilncia 
profltemur».  Alterum  sub  Damasc  nomine  allegntum  leslimo- 
niiiin  sententlaliter  habetor  ln  III.  de  Rde  orlhod.  c  I:  tQuid 
enim  maius,  quam  Deum  hominem  Berl»1 

3  ln  opcrihus  dicll  BUCtoril  1100  rcpcritiir.  I!.  AlberL,  hlc 
a.  3,  laiiiiaiam  Sequenlinm   magislro  Rodotpho  de  lancto  VI- 

S.  Bonav.  —  Tom.  lii. 


ctorc  adscribit.  Cfr.  supra  pag,  161,  nota  I.  —  Paulo  inferius 
pro  ratione  multi  codd.  ratiocinatione. 

*  Vcrs.  i.  —  F^ocus  cx  K|>Nt.  ad  Kom.  allegatus  cst  1,3: 
Qui  factus  cst  ci  cx  scmine  David  clc 

5  Secundum  Aristct,,  de  Praedicam.  <-.  8.  (c.  2.),  ei  prima 
regula  praedicamentali.  Cfr.  IV.  Topic.  c.  I.  —  Ante  necessaria 
cod.  cc  ct  cdd.  interiiciunl  est. 

6  Arisioi.,  II.  Periherm.  c.  2.  (c.  II.). 

7  Codd.  A  hh  Clirislus  iiiijmssihilis  e$l possibilu ,  iuniiiirlnlis 
est  mortuus;  cod.  K  a  sccunda  manu  Ctiristus  impatsibii 
juissus.  Poulo  sii|iciin^  pro  <lr  opposito  cod.  k  de  tuo  opposito. 

8  Vers.  -20.  —  lloc  idcm  arg.  adducil  Mil  ir  ,  XII.  <le  Trin. 
n.  5,  nec  non  Ambros.,  I.  <l<-  Fide,  <-.  I ».  n  87.  Ch>.  iii<-  lll. 
Magistri,  c.  I. 

9  Cfr.  II.  s,-nt.  d.  I.  p.  I.  a.  I.  ct  :t. 

10  l't  lcgiiur  in  Missulf,  Improper.  I.  f«'r.  vi.  In  Paraseeve: 
«  1'opulc  iiK-us,  quid  fe<i  UbiT...  Qula  <-<lu\i  le  <le  lorra  Vegypli, 

parasli   CTUOMn   Salvatori   tuo».   lil  iipud  lo.ni.   B,  58.  dicil   l<-«ii^: 

Amen,  amea  dieo  vobis,  salequam  Abrabam  Qerel,  ego  sum. 

"  Cfr.  supra  pag.   I  i'.i ,  nota  •">. 

12  lli<-  <-.  i.  si-i|.  -  Sublnde  pro  Errori  anftw  ood.  bb 
Errori  rnini ,  <-t  posl  pauoo  pro  inieliectut  tst  cod   \  fmt  ■»• 

telleCtUt,    codd.    I.    aa   <•(   e<l<l.    I,    1   llllrlliijitur. 

39 


250 


SKNTENTIAHLM  LllJ.  III. 


Probatio  a.  Arius  irnpie  sensit l.  —  Kst  eliam  male  intelligibilu 
de  s"  propter  repugnantiam  intellectnuni.  Creatura 
enim,  quantum  est  de  ratione  sui  nominis,  dicit 
respectum  ad  Creatorem;  dicit  aliqaid,quod  habet 
esse  posl  non-esse;  dicit  etiam,  quod  habet  esse 
aliunde  per  volunlalem  procedens:  ergo  in  tali  lo- 
cutione  intellectus  praedicati  repugnare  videtur  in- 
tellectui  ipsius  subiecti  seeunduin  triplicem  disso- 
nantiam.  Et  propterea  praedictus  sermo  esl  male 
iniclligibilis  et  fuit  male  intellectus ,  et  per  hoc 
est  errori  propinquus.  —  Et  quoniam  «  sermo  iheo- 
logicus  debet  esse  catholicus  et  usitatus,  ab  intelle- 
ctu  non  dissonus,  et  rei,  de  qua  loquimur,  conso- 
ous2»;  propterea  praedictus  sermo  non  recipitur, 
nisi  determinetur.  —  Unde  rationes  concedendae 
sunt,  qnae  ostendunt,  praedictum  sermonem  non 
esse  admitlendum. 

1.  Ad  illnd  ergo  quod  primo  obiicitur   in  con- 
soiuiio  oP-  trarinm    de  Sauclorura    auctoritatibus ,   dicendnm  , 

IMJS  |  L' 1 1   lllll» 

Noiandum.  quod  Sancti  aliquando  mullum  expresse  loquuntur, 
amplius  quam  admittat  communis  usus,  ob  aliquid 
exprimendum;  el  tales  sermones  non  oportet  extendi, 
sed  magis3  sunt  exponendi.  Et  sic  est  in  praedicto 
sermone,  cum  dicunt,  Christum  esse  creaturam ; 
hoc  autem  dicunt  secundum  humanam  naturam, 
et  vere  loquuntur;  non  tamen  oportet,  sermonem 
islum  trahi  ad  communem  usum. 

2.  Ad  illud  ipiod  ohiicitur  de  verbo  Aposloli , 
quo  dicitur :   Factum  de  muliere  :  dicendum,   quod 

Notandum.  jpsa  determinatio  de  muliere ,  et  alia  delerminatio , 
quae  dicit  ad  Romanos  4 :  Qui  faclus  est  ei  ex  se- 
mine  David  secundum  carnem ,  trahunt  hoc  vo- 
cabulum  factus  ad  slandum  sive  ponendum  rem 
suam  circa  naturam  assumlam.  Et  ideo  non  sequilur 
propler  hoc,  quod  tales  loculiones  sint  sine  deler- 
minatione  concedendae. 

3.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  haec  eonceditnr 
sine  determinatione :  Christus  est  Creator;  dicen- 
dum,  quod  non  est  simile  ;  quoniam  Chrislus  no- 
minat  personam  Verbi ,  quae  est  increata  et  increa- 
lae  naturae0  per  essentiam  et  naturam  propriam. 
Ideo  non.ita  convenienter  atlribuitur  ei  vocabulum 
creaturae,  sicut  Creatoris,  quia  non  est  talis  intel- 
lectuum  dissonantia.  Praeterea,  ille  sermo   non  ita 


|  approximat  veneno  erroris,  sicut  serrno  proposilus; 
et  ila  patet,  quod  non  est  respuendus. 

4.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  de  quocum- 
que  praedicatur  inferius,  et  superius;  dicendum, 
qnod  verum  est,  quantum  est  de  virtute  illationis.  Notand 
Unde  si  haec  est  vera :  Petrus  est  homo,  absque 
dubio  verum  esl:  Pelrns  est  animal;  sic  etiam  con- 
cedi  potest,  qnodsi  vere  est  homo,  quod  vere  est 
crealura.  Non  tamen  oporlet,  quod  si  aliqua  locu- 
tione  ulendum  est  cum  inferiori,  quod  utendum  sit 
ea  cum  superiori,  propter  diversos  modos  signifi- 
candi,  in  quorum  uno  inlellectus  invenit  consonan- 
tiam,  in  alio  repngnantiam.  Et  quoniam  praedictam 
locutionem  magis  respuunt  doctores  propter  hoc , 
quod  potest  esse  via  in  falsilalem  vel  errorem  pro- 
pter  malum  modum  inlelligendi ,  quam  quod  ipsa  de 
se  sit  falsa  vel  erronea ;  ideo  patet  ratio. 

5.  Et  per  hoc  patet  responsio  ad  sequentem 
obiectionem.  Qnamvis  enim  isla  admittatur  et  con- 
cedatur :  Christus  est  homo  creatus ;  non  tamen 
simpliciter  concedendum,  quod  sit  creatus ,  ne  in- 
telligatur,  ei  lale  praedicalum  simpliciter  attribui  et 
totaliter,  hoc  esl  ratione  utriusque  naturae. 

6.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  est  conceptus 
ratione  carnis,  et  ita  similiter  creatus  ratione  ani- 
mae;  dicendum ,  quod  non  est  simile,  quia,  etsi 
conceptio  dicat  exilum  rei  in  esse ,  non  tamen  ita 
repugnal  personae  Christi  intellectus  illius  vocabuli, 
sicut  intellectus  verbi  creandi.  —  Et  ratio  huius  est,  Ratio. 
quia  conceptio  aliquid  praesupponit;  et  naluram  de- 
terminatam  concernit;  nec  dicitur  respectu  Dei ,  sed 
respeclu  mulieris  sive  matris ;  dicit  eliam  6  exitum 
naturalem  ;  sed  non  sic  creatio  vel  creatura.  Nam  Qaid . 

...  .  .  .  ,     creatii 

crealio  dicit  actum,  qui  potest  m  totam  rei  sub- 
stanliam,  unde  quod  creatur  simpliciter  incipit  esse; 
nullam  eliam  determinatam  naturam  concernit:  di- 
cilur  etiam  respectu  ipsins  creantis,  et  exitum  vo- 
lunlarium  importat:  hinc  est,  quod  multo  magis  re- 
pugnat  personae  Christi  vocabulum  creandi  qnam 
concipiendi.  —  Quodsi  obiicias ,  quod  non  magis  re-obieci» 

.     ..  .  ,.  ..  vitur. 

pugnat,  quam  si  dicatur:  lmmortahs  est  mortahs;  di- 
cendum,  quod  etsi  non  magis  repugnet  quantum  ad 
exterius  ralionem  7 ;  lamen  magis  repugnat  repu- 
gnantia  ducente  iu  errorem.  Cum  enim  dicitur:  im- 


1  Tfr.  hic  lit.  Magislri,  c.  2.  —  Pro  videlar  ipse  codd.  A 
bb  videtur  itlud,  cod.  U  videtur  ipsum,  edd.  cum  nonnullis 
codd.  videtur  idem. 

2  Sic  Alan.  ;ib  Insul.,  Thcolog.  Regul.  rcgul.  34,  in  qtia 
icxltis  oiigin.  post  catholicus  addit  (jenernlis.  Alanus  hnnc  re- 
gulafn  explicans  sic  prosequiiur:  Catholicus,  inquam,  esse  de- 
bct.  quia  contrarius  fldei  calholicae  adniitti  non  debet,  ut  si  tres 
essenliae,  vel  tres  dii  esse  dicantur;  usilntus  eliam,  quia  profanas 
verborum  novitates  Ecclcsia  dcvilat  (I.  Tim.  6,  20.);  generalis , 
ut  ab  hominibus  inlelligentibus  recipiatur,  ut  Christum  esse 
aliquid,  secundum  quod  homo.  Ui  eliam  inlellectu  sil  perce- 
ptibilis;  dcbet  enim  verborum  involucra  cavere  catholicus.  Ut 
ctiam  rei,  de  qua  loquimur,  sit  consonus ;  debet  enim  thcolo- 
^us  habcre  sermones  cognalos  rebus ,  de  quibus  loquitur. 

3  Edd.  cum  pluribus  codd.  potivs  magis.  Paulo  superius 
pro  ob  aliquid  cod.  K  ad  aliquid. 


*  Cap.  I  ,  3.  Cfr.  hic  lit.  Magistri,  c.  2.  —  Pro  quae  dicit 
a\d.  qua  dicit. 

5  Pro  el  increatae  nalurae  codd.  M  0  et  esl  creator  vere, 
cod.  A  el  ideo  creator  nnturae ,  cod.  bb  (K  a  secunda  manu) 
et  est  crealor  naturae ,  codd.  TUV  perperara  et  est  crealae 
unturae.  Paulo  inferius  pro  dissonanlia  cod.  bb  disconvenien- 
tia.  Circa  Bnem  solut.  cod.  E  post  et  ila  palet  addii  per  hoc, 
et  dcin  post  quod  non  codd.  A  bb  interscrunt  similiter. 

6  Pro  eliam  edd.  el  nonnulli  codd.  enim;  pcrperam,  si- 
quidcm  in  seqq.  huic  mcmbro  expresse  opponitur  alterum, 
quod  est:  et  exitum  voluntarium  importat.  Mox  pro  incipit 
esse  codd.  N  X  potest  esse. 

7  list  modus  loqucndi  Aristot.  familiaris  et  occurrit  e.  gr. 
I.  Poster.  c.  8.  (c.  10.):  rcpoi;  tov  !'||a>  Xoyov,  quod  Boethius 
vertit:  ad  exterius  orationem.  Cfr.  lom.  1.  pag.  155,  nota  10. 
—  Edd.  ad  exteriorem  rationem. 


DIST.  XI.  ART.  II.  QUAEST.  11. 


251 


mortalis  est  mortalis,  quia  mortalis  praesupponit 
creaturam  viventem  et  ratione  illius  praedicatur ; 
ideo  non  ita  repugnat.  Et  praeterea ■ ,  iste  sermo  pro- 
latus  ostendit,  se  non  debere  intelligi  nisi  per  unio- 
nem  x.  Sed  cum  dicitur:  Christus  est  creatura,  nec 
praesupponit,  nec  sermo  videtur  intelligi  per  unio- 
nem;  immo   videtur  praedicalum  dicere  lotum  esse 


subiecti,  et  propter  naturam  talis  actus2,  qui  con- 
suevit  esse  in  tolnm.  Et  sic  patet,  quod  non  est  si- 
mile,  et  quod  valde  rationabiliter  Magister  3  dicit , 
praediclum  sermonem  non  esse  trahendum  ad  usum , 
quamvis  non  possit  convinci  faciliter,  ipsum  esse 
simpliciler  et  absolute  falsurn.  Difliciliores  enim  et 
efficaciores  sunt  rationes  ad  oppositum. 


SCHOLION. 


I.  Quamvis  aliquid  creatum  sit  in  Christo,  videlicet  hu- 
mana  eius  natura ,  tamen  haec  propositio :  Christus  est  crea- 
tura,  sinc  determinutione  secundum  quod  horno ,  communissime 
non  recipitur.  Durnnd.  aulem  (hic  q.  I.)  Iiunc  modum  loquendi, 
saltem  indirecte,  nititur  defendere,  dum  solvere  vull  argg.  ab 
aliis  contra  eandem  prolata.  —  lnsuper  non  omnes  idem  sen- 
tiunt  quoad  admittendam  proprietatem  huius  proposilionis ,  si 
addatur:  secundum  quod  homo.  Ue  hac  enim  formula  iudicat 
S.  Thom.  (S.  III.  q.  16.  a.  10.),  quod  sit  magis  concedenda  quam 
neganda  ;  idem  fere  senlit  Richard.  a  Med.  (hic  a.  2.  q.  I.). 
Sed  in  Comment.  (hic  a.  3.)  S.  Thom.  dicit:  «  Tunc  eliam  tro- 
pica  est  et  figurativa,  ut  dicit  Mngisler,  sicut  et  haec:  Aethiops 
est  albus  secundum  dentem  ».  Scot.  autcm  (hic  q.  2.)  vult , 
quod  in  propositionc  ista,  etiam  addita  illa  dcterminatione,  re- 
maneat  ralio  falsitalis,  et  quod  in  uno  sensu  sit  omnino  falsa  , 
in  altcro  possit  concedi,  sed  tantuni  ut  impropria. 

Loquendo  autem  de  propositione  a  nostro  auclore  sine  de- 
terminatione  prolata,   ipsc  et  S.  Thom.  in  Sum.  theolog.  prae- 


cipue  urgent  rationcm  sumtam  e.\  pcriculo  erroris  vilando.  Alii 
aulem  cum  Scoto  (hic  q.  I  ,  tamen  cum  quadam  restrictione) 
et  Richardo  conlendunt,  propositioncm  islam  sccundum  pro- 
prictatcm  sermonis  in  sc  csse  falsam  ;  pro  qua  senlentia  non- 
nulli  eliam  Ss.  Thomain  ct  Bonavenlnram  allegnnl.  Quod  eadem 
saltem  sii  impropria ,  satis  innuit  S.  Bonav.,  quia  pracicr  pc- 
riciilum  erroris  et  in  corp.  et  in  solutionibus  ad  oppos.  contra 
eam  arguit  ex  «  repugnantia  intellecluum  ».  Iia  eundem  etiam 
Scot.  (hic  q.  I.  n.  3.)  intcllexit,  simulque  ibi  arguit  contra  S. 
Bonaventurae  doctrinam,  quod  communicalio  idiomatum  non 
admitiatur  in  his,  in  quibus  est  repugnantia  proprietatis  unius 
naturae  ad  aliam.  —  Sed  in  hac  disputatione  agitur  tanttim  de 
modo  loqucndi,  et  feie  cst  lis  de  nomine. 

II.  Praeter  locos  citatos:  S.  Thora.,  hic  a.  2;  S.  III.  q.  16. 
a.  8;S.  c.  Genl.  IV.  c.  i7.  —  IS.  AlberL,  hic  a.  I.  2.  3.  — 
Petr.  a  Tar.,  Iiic  q.  I.  a.  I.  2.  —  Richard.  a  Med. ,  hic  a.  I. 
q.  2.  —  /Egid.  H.,  hic  q.  I.  a.  2.  —  Dionys.  Caith. ,  hic  q. 
I.  —  Biel,  hic  q.  unica. 


QUAESTIO  II. 

Utrum  haec  sit  concedenda  :  iste  homo  incepit  esse ,  Christo  demoustrato. 


Secundo  quaeritur,  utrum  haec  sit  concedenda: 
iste  homo  incepit  esse,  Christo  demonstrato.  Et  quod 
sic,  videtur. 

1.  Augustinus    super    loannem 4 :    «  Antequam 
pro  mundus  fieret,  nec  nos  eramus,  nec   mediator   Dei 

et  hominum,  homo  Christus  lesus  »:  si  ergo  non  erat 
ante  mundi  constitutionem ,  ergo  incepit  esse. 

2.  Item,  nasci  et  generari  esl  mutari  secundum 
substantiam  el  produri  de  non-esse  in  esse'° ;  sed 
idem  esl  omnino  prodnci  in  esse  et  incipere  esse : 
cum  ergo  haec  sit  vera  :  iste  homo  nascitur,  et  haec: 
iste  homo  in  esse  producilur;  haec  erit  vera :  iste 
homo  incipit  esse. 

3.  Item,  ante  mundi  constitntionem  haec  est 
vera  :  nullus  homo  est,  et  haec  est  falsa :  aliquis 
hoino  est:  ergo  et  haec  falsa :  iste  homo  est,  de- 
monstrato  Christo ;  et  h;iec    modo   est   vera6:  ergo 


praedicatuin  modo  convenit  subiecto ;  el  prius  non 
conveniebat :  ergo  incipit  convenire:  ergo  haec  est 
vera :  isle  homo  incipil  esse. 

4.  Item,  bene  sequitur:  iste  hoir.o  est,  ergo 
iste  esl  homo,  pro  eo  quod  ex  propositione,  in  qua 
clauditur  implicalio,  licel  ipsam  iinpliealionem  in- 
ferre  —  sequilur  eniin:  homo  albus  currit,ergo  bomo 
est  albus  7  —  ergo  sequitur:  iste  homo  cst  vel  fuit 
ab  aeterno,  ergo  iste  fuit  ab  aeterno  homo.  Sed  haec 
est  falsa :  iste,  demonstrato  Christo,  ab  aeterno  fuit 
homo :  ergo  el  haec :  isle  homo  est  vel  fuil  ab  ae- 
terno ;  et  modo  estvera:  restat  igitur,  quod  incipial 
esse  vera:  ergo  haec  esl  vera :  iste  homo  iucipil  esse. 

Skd   coxTitA :    1.    loannis   octavo8:    Antequam   Pro  p«it« 
Abranam   fterel ,   ego   sinn ,   pan    ralione  et,  aiitc- 
quam  caelum  fieret :  ergo  si  idem  deinonstralur  per 
hoc  pronomen  ego  et  per  hoc  pronomen  iste,  vide- 


1  Cfr.  supra  pag.  14,  nola  3.  —  Patilo  infcrius  pro  nec 
praesuppomt  codd  ti  bb  nihil  praetupponit. 

2  Scil.  nctus  treandi. 

3  llic  c.  I.  in  initio  et  c.  2.  iu  flne. 

4  Tract.    103.  n.  7:   IViiisqiiJiii  mtindns  esscl,   nec  nos  elc. 

5  Cfr.  supra  psg.  III,  nota  II.  —  In  minori  VaL  post 
produci  in  rsse  nddit  post  non-esse.  In  linc  arg.  eadem  Vai. 
cuin  edd.  I  ,  2  mte  eril  rern  Inseril  etinm  (cod.  K  enjn)  ct 
dcin  ciini  complurlbua  eodd.  pro  incipU  use  nubstltuil  inctpit 
esse.  Etiaol  in  mqq.  Vat.,  favenlibus  compluribus  codd.,  pkiries 
exhibcl  incepit  rsse  pro  incipit  esst,  sed  nostra  lectto  ln  prac* 
sidium  halicl  maiorcm  paitcin  codd. 


6  Cod.  1\  sic:  Item ,  nnle  mnuili...  nullus  liniim  cst ;  enjn 
hacc  est  falsa:  nliquis  liniiin  esl .  et  si  lutec  cst  fnlsn  :  itluiuis 
Iiiiiiiii  cst ,  ilciiinnstrato  Christn  .  ct  Itncc  muiln  cst  teiit  clc. 
Dcindc  addil:  Itcni  nnllu  hnmine  e.rtstenlc ,  huec  est  fnlsn : 
iste  Itnniii  est ,  deiiinnsti  utu  Christn,  el  mniln  cst  ccru ,  quibus 
vcrbis  adiectis  prosequitur:  enju  praedicalum  etc. 

7  Cfr.   Arisloi..   II.   TopiC.  c.     I.    c(     II.    Pcnlicrin      c.   2.   (& 

il.).  Cfr.  eii  ini  Pctr.  Ilispan.,  Summul.  tr.  ttt  locit  (ojmc  toc 

dc    TotO   in    lliodo. 

i  Vcrs.  *is.  Cfr.  hic  ln.  Magistri,  c.  3.  -  in  flna  bulusel 
(liioriim  seqq.  argg.   coddL  A  F  V  bb,    refrsgnnlibus   plerisquc 

i.lii^  COdd.,   pro  inccpil  cssc  liabcnl   incipit  rssc. 


252 


SENTENTIARUM  Ult.  III. 


iiu  .  gnod  haec  sit  vera:  iste  homo  fuil  ante  muddi 
eonstitutionem :  ergo  liaec  est  falsa:  iste  liomo  in- 
cepit  esse. 

1  Item,  Magister1  concedit  bane:  «  Iste  puer 
creavit  slellas  »;  sed  cni  verc  attribuitur  creare  cae- 
lum ,  vere  attribuitur  semper  esse:  ergo  iste  pner 
semper  fuit:  ergo  liaec  est  falsa:  isle  puer  incepit 
esse.  Consimiliter  liaec  negalur  a  Magistro:  « Isle 
homo  sive  Christus  est  creatura»;  sed  lioc  non  est 
ob  aliud,  nisi  quia  per  nonien  creaturae  importatur 
exitus  de  non-esse  in  esse:  ergo  pari  ratione ,  vel 
multo  forliori  haec  est  falsa  :  iste  homo  incepit  esse. 

3.  Ilem ,  proprinm  est  pronominis  pro  proprio 
nomine  poni  et  certam  designare  personam  2 :  ergo 
cum  dicitur:  iste  homo,  hoc  pronomen  isle  demon- 
strat  personam.  Sed  persona  Chrisli  semper  fuit  et 
nunquam  incepit  esse:  ergo  haec  est  falsa:  iste  homo 
incepit  esse.  Si  tu  dicas ,  quod  persona  ibi  large 
accipitur;  adhuc  obiioitur,  quia  quidquid  demon- 
slrat,  sive  suppositum ,  sive  personam  proprie ;  vi- 
delur,  quod  adhuc  falsa  est  locutio  :  quia  expositio 
huins  verhi  incipil  est  haec:  hoc  incipil  esse,  ergo 
hoc  modo  est,  sed  prius  non  fuit 3.  Si  ergo  haec  est 
vera :  iste  homo  incipit  esse ,  haec  est  vera :  iste 
homo  modo  est  et  prius  non  fuil.  Sed  quocumque 
modo  accipialur,  falsa  est  haec  locutio :  iste  homo 
prius  non  fuit.  Si  enim  pro  persona ,  eius  opposila 
est  vera :  iste  homo  prius  fuit.  Similiter  si  pro  sup- 
posilo ,  vera  est:  iste  homo  prius  fuit,  propter  com- 
municalionem  idiomatum.  Sed  non  licet  negare  de 
aliqno  quod  vere  affirmatur  sive  per  proprietatem 
naturae,  sive  per  unionem.  Haec  enim  simpliciter 
esl  falsa :  homo  non  est  Dens,  quia  eius  opposita 
est  vera  per  unionem  \  Cum  ergo  omni  modo  ista 
sit  vera  :  iste  homo  semper  fuit,  haec  omni  modo 
est  falsa :  isle  homo  incepit  esse. 


h.  Item,  sicut  supra'  hahilum  fuit,  iste  termi- 
nus  homo ,  dictus  de  Cbristo,  quodam  modo  habet 
naturain  termini  accidenlalis ,  quia  in  termino  ac- 
cideniaii  supposiium  praeexistere  potestformae;sic 
el  in  proposito  est  reperirr.  Sed  regiila  dalur ,  quod 
terminus  accidentalts ,  supponens  verbo  de  praete- 
rito  %  potest  supponere  pro  praesenlibus,  vel  pro 
praeteritis,  ila  quod  indifferenter  polest  reddere  lo- 
cutionem  veram  pro  his,  vel  illis.  Nec  propter  boc 
distinguitur  locutio  multiplex ,  quia  non  comparalur 
ad  illa  tanquam  ad  significata ,  sed  tanquarn  ad 
supposita ;  sed  talis  locutio  dicitur  hahere  plures 
causas  veritatis7.  Cum  ergo  dicitur :  iste  homo  fuit , 
sensus  est :  iste  qui  est  homo,  fuit,  vel :  iste  qui 
fuit  homo,  fuit.  Sed  haec  shnpliciter  est  vera  :  iste 
qui  est  homo,  ab  aelerno  fuit,  ergo  et  haec :  iste 
homo  ah  aeterno  fuit ,  ergo  haec  est  falsa  simplici- 
ter :  iste  hoino  incipit  esse,  et  nullalenus  dislin- 
guenda. 

c  o  n  c  l  u  s  i  o. 

Locutio :  isle  homo,  Christo  demonstrato ,  incepit 
esse ,  potest  cum  distinctione  admitti,  scilicet 
qualenus  iste  demonslrat  singulare  hominis  , 
non  personam  Verbi. 

Respondeo:  Ad  intelligentiam  huius  locutionis 
consideranda  est  responsio  Magistri  8.  Magister  enim 
respondet  dicens,  quod  ad  hanc  locutionem  «  non  est  ^p-  '■ 

,  ,  •         .         ....  .  stri. 

terenda  responsio  sme  aistmctione  »;  ipse  tamen  non 
distinguit,  sed  determinat,  quod  ineepit  esse  quan- 
tum  ad  naluram,  licel  non  quantum  ad  personam; 
incepit  esse  secundum  naturam  humanam ,  sed  non 
incepit  esse  in  quantum  Verbum.  —  Sed  certe  iste  N°n  i 

soilicit 

modus    dicendi    non   sufficit  opponenli  importuno9. 


1  Ilic  c.  3.  —  Ibid.  c.  I.  habefur  eliam  allera  sententia, 
p:mlo  inferius  allata.  —  Pro  creare  cnelum  edd.  creare  slellas. 

2  Cfr.  suprn  pag.  227,  not;i  2. 

3  ln  Tract.  de  exponibifibus  propositionibus  (inter  opera 
Petri  llispani)  capitulum  invenitur,  quod  inscriptum  est  de  In- 
cipit  el  desinit;  in  quo  cap.,  exposilo  prius,  quomodo  res  esse 
smim  acquirant,  vel  in  instanti  etsimul,  vel  successive  et  non 
simul,  quatuor  ponuntur  rogulae,  quarum  duae  respiciunt  i'e- 
rum  incipit,  duae  rerum  desinil.  «  Prima  es( ,  quod  proposi- 
lionfts  de  incipit  rerum,  quarum  esse  tolum  simul  acquirilur, 
exponunlur  per  unim  copulativam  [propositionem],  cuius  prinia 
pars  est  aflirmativa  de  praesenti ,  secunda  negativa  de  prac- 
terito,  ul  bomo  incipit  esse  i.  e.  homo  nnnc  est  et  immediate 
ante  hoc  non  fuil.  Secunda  regula  est,  quod  propositiones  de 
incipit  rerum,  quarum  esse  acquiritur  successive,  exponuntur 
pen  unam  copulativam,  cuius  piima  pars  est  negaliva  de  prae- 
scnti  et  secunda  affirmativa  de  futuro,  ul  hic:  Socrates  ineipit 
esse  albus  i.  e.  Socrates  nunc  non  est  albus  et  imniediiite  post 
hoc  erit  albus»  etc.  —  Paulo  ante  edd.  quidquid  dcmonstrat , 
demonstrat  sire  suppositum...  proprie :  ergo  videtur  clc,  et  pro 
hoc  incipit  esse:  ergo  hoc  modo  est  codd.  T  bb  incipit  esse 
hoc,  id  est  modo  est. 

*  Cfr.  supra  d.   7.    a.    I.    q.  I.  —  Mox   pro   omni  modo 
est  falsa  codd.  A  G  U  otnnino  est  falsa. 
5  Disl.  6.  a.   I.  q.  3. 


6  Verbi  gr.  illud:  scutum  fuit  album,  verificari  potest  tam 
dc  scuto,  quod  existere  desiit,  quaro  de  scuto,  quod  adhuc 
existit. 

7  Aristol.,  II.  Topic.  c.  2:  «Kursum,  quaecumque  non  se- 
cundum  aequivocationem  dicuntur  multipliciter,  sed  alio  modo, 
ut  diseiplina  una  plurium,  ut  finis,  aut  ut  eius  quod  ad  finem, 
ut  meclicina  eius  quod  sanitalem  facit.  ul  quod  cibat...  aut  ut 
eius  quod  per  se  est ,  et  eius  quod  pcr  accidens  »  etc.  Quae 
verba  B.  Albert.,  II.  Topic.  tr.  1.  c.  5.  commenlans  ait:  Exem- 
plum  propositionis  proposilae,  proprie  loquendo,  non  est  multi- 
plex  [aequivoca],  sed,  nomine  multipticis  extcnso,  multiplex 
dicitur  propositio,  quae  plures  causas  habet  veritatis,  cuius  vc- 
ritiis  non  destruilur,  nisi  omnibus  modis  et  causis  veritatis  de- 
struilis;  con  struitur  aulem  veritas,  causa  una  construcla  veri- 
tatis  chisdem.  —  Paulo  superius  pro  disiinguilur  edd.  dicitur. 

8  Ilic  c  3. 

9  15.  AlberL,  hic  d.  12.  a.  I:  Dicendum  meo  iudicio,  quod 
nulla  solutio  modernorum  hic  tantum  valet,  sicut  auctoris  [Ma- 
gistri]  solulio,  quani  ponit  hic,  quia  cautissima  est,  quod  sine 
distinciione  intellecta  vel  posita  in  sermone  non  reddatur  re- 
sponsio...  sunt  tamen  qui  subtililates  hic  rimati  sunt,  minus 
tamen  cautas  simplicibus,  licet  verum  dicanl.  Et  auctor  istarum 
solutionum  est  magister  Wilhelmus  Anlissiodorensis  »  (cfr.  eius 
Sum.  p.  III.  tr.  I.  c.  I.  et  2.).  Deinde,  memorato  duplici  modo 
distinguendi    locutionem    incipil,    de  qno  hic  inferius  pluribus 


DIST.  XI.  ART.  II.  QUAEST.  II. 


253 


laerilnr 
lodo  (ii- 
uendi. 


pinio  1 


prolia- 
;ar. 


iliuclio 


prob» 

ur. 


'  ludim 


Quaereret  enim  rationem  multiplicitatis,  el  quem 
sensum  faciat  dicta  locutio,  quantum  est  de  vi  ver- 
bornm ;  et  hoc  non  potest  haberi  ex  verbis  Magistri 
ad  liquidum.  —  Et  propterea  tentandum  esl  distin- 
guere ,  si  quo  modo  possimus  aptare1  praediclae 
locutioni  convenientem  distingnendi  modum. 

Videtur  aulem  praedicta  locutio  posse  distingni 
ex  eo,  quod  verbum  incipiendi  potest  notare  ince- 
ptionem  respeclu  veritalis  totius  dicti ,  vel  potest 
importare  inceptionem  rei  praedicatae  respectu  sub- 
iccti.  Si  primo  modo,  tunc  est  sensus :  iste  homo 
incepit  esse,  hoc  est,  locutio  ista,  scilicet  iste  homo 
est,  incepit  esse  vera ;  et  hoc  absque  dubio  ve- 
rum  est.  Si  autem  dicat,  inceptionem  esse  respe- 
ctu  eius  quod  demonstratur  per  hoc  pronomen 
iste,  cum  illud  habeat  esse  aeternum  vel  per  pro- 
priam  naturam,  vel  idiomatum  communicationem ; 
videtur  tunc  locutio  falsa.  —  Sed  hic  modus  dicendi 
calumniabilis  est,  tum  quia  non  videtur,  quod  vcr- 
bum  incipiendi  habeat  ferri  super  lotum,  cum  nihil 
sit,  quod  reddat  sibi  suppositum ;  tum  eliam ,  quia 
non  est  quaestio,  utrum  oratio  illa  incipiat  esse  vera ; 
sed  est  quaestio,  utrum  res  importata  per  hoc  quod 
dicitur :  iste  homo  incepit  esse.  Et  sic  iste  modus 
dicendi  non  videtur  in  se  valere  nec  etiam  quaestio- 
nem  terminare. 

El  propterea  alius  potest  esse  modus  distin- 
guendi,  et  hoc  semper  supposito,  quod  incipit  dicat 
inceptionem  rei  atlributae  sive  aclus  in  praedicato 
respectu  subiecti.  Sed  hoc  potest  esse  dupliciter:  vel 
quia  potest  notare  inceplionem  respectu  rei  impor- 
tatae  per  pronomen  secundum  se ,  vel  sub  ralione 
implicationis.  Implicatur  enim  forma  hnmanitalis, 
cum  dicilnr:  iste  homo,  id  est,  iste  qui  est  homo. 
Et  si  dical  inceptionem  respectu  subiecti  sive  per- 
sonae  importatae  per  pronomen  ;  falsus  est  sermo , 
quia  persona  illa  non  habet  esse  post  non-esse.  Si 
vero  respectu  implicationis ,  vera  est  loculio ;  est 
enim  sensus,  quod  iste  inceperit  esse,  non  quia  isle , 
sed  quia  homo  sive  secundum  naturam  humanam. 
Et  potest  poni  exemplum.  Si  scutum  prius  fuerit  et 
postmodum  dealbetur,  haec  est  duplex :  scutum  al- 
buin  incipit  esse,  iuxla  praedictum  modum  distin- 
guendi.  —  Sed  adhuc  iste  inodus  dicendi  non  ininus 
est  calumniabilis  quam  praecedens,  pro  eo  quod 
haec  locutio:  scutuin  album  incipit  esse,  babet  ex- 
poni  per  has  duas :  scutum  album  esl,  et  haec  non 
est  duplex  ;  et  aliam  ,  quae  est:  scutum  albiun  prius 
noii  fuit;  et  haec  est  falsa,  quia  eius  opposita  est 
vera:  scutum  album  fni.t.  Album  enim,  cum  sit  ter- 
minus  accidentalis,  potest  supponere  pro  praesenti- 


bus,  vel  praeteritis  per  indiffercntiam ,  non  per  mul- 
tvplicilatem.  Praeterea,  si  dicatur :  homo  albus  in- 
cipit  currere,  ineipit  non  pomt.  quantum  esl  de  vi 
vocabuli,  inceptionem  circa  albedmem,  sed  circa  cur- 
sum.  Et  ideo  adhuc  iste  modus  dicendi  est  calumuia- 
bilis  non  inodicum. 

Est  etiara1  tertius  modus  dicendi,  quod  hoc 
pronomcii  iste  potest  demonstrare  personam  Verbi, 
vel  singulare  hominis.  Et  si  demonstret  svngulare 
hominis ,  sic  oportet  concedere  hanc :  iste  homo  in- 
cipil  esse ;  et  hanc:  iste  homo  esl  ab  aeterno;  sicnt 
concedilur.  quod  iste  homo  esl  mortuus  el  knmor- 
talis;  sed  uiium  dicitur  per  comrounicationem  idio- 
matum,  alteruin  vero  per  proprietatera  naturae.  Si 
enim ,  cum  Christus  nascitur,  aliquis  homo  mutatur 
de  non-esse  in  esse ;  necesse  est,  quod  aliquis  homo 
incipiat  esse  :  sed  non  est  verum  pro  alio  homine 
quam  pro  islo  homine.  Iste  ergo  incipil  esse  per 
proprietatem  naturae;  sed  tamen  ab  aeterno  dicitur 
esse,  quia  est  Deus,  qui  est  ab  aeterno3.  Si  ergo 
iste  homo  demonslret  singulare  hominis ,  absque 
dubio  vera  est  praedicta  locutio.  —  Si  autem  de- 
monstret  personam  Verbi,  falsa  est,  falsa.  inquaiii. 
quantiun  ad  proprietalem  nalurae,  quia  persona 
Verbi  de  sui  nalura  est  aeterna.  Qiiantum  etiam  ad 
communicalionem  idiomatum  non  admiltitur,  quia 
tale  idioma  non  communicalur,  propler  hoc  quod 
claudit  repngnantiam  inlellecluum  *.  —  Et  hic  rnodus 
dicendi  rationabilis  est  et  minus  calumniabilis  qnain 
praedicti  et  plus  facit  ad  propositum  et  magis  consonal 
verbis  Magislri,  qui  faiseneum  praedictae  distinctio- 
nis,  quamvis  verba  non  ponat,  ne  desereret  modum 
theologicum.  Moderniores  vero  oportet  amplius  cx- 
plicare  proptcr  importunitatem  quaerenlium.  Deter- 
minat  enini  Magister,  quod  istc  homo  incepit  esse. 
secundnm  quod  homo ,  non  autein  secundiiin  quod 
Verbum.  Quid  autem  est  aliud  dicere,  nisi  qnod  per 
illud  pronomen  potest  demonstrari  singulare  homi- 
nis'°,  vel  pcrsona  Filii  Dei? —  Secundum  hanc  igitur 
distinctionem  non  omnino  eoncedenda  cst  praedicta 
loculio  nec  oinnino  neganda  ;  concedi  enim  potest 
secundum  unuiu  sensum  et  negari  secundum  alium. 
—  Et  idco  rationcs.  quae  probant.  praedictam  loculio- 
nem  in  aliquo  scnsu  cssc  vcrani,  cl  aliac,  qnac  pro- 
bant,  in  aliquo  sensu  esse  falsam,  pertransiri  possunt, 
quia  pcr  istam  distinctionem  solvuntur.  Secnndum 
ciiiin  diversa  mcmbra  ulraeque  verum  concludunt, 
sicut  sunt  duae  primae  rationcs  ad  prhnaiu  partem 
et  priinac  duae  ad  parlcm  sccundain.  \d  illas  vcro 
quae  ostendunt ,  locutionem  esse  veram  sim^liciter, 

vcl  lalsani  simpliciter ,  icspondcnilnin  cst. 


Opinio   3. 
cuiii  alia  di- 

alnxlione. 


Conclii-i  i  I . 


Conclii 


II.  ■'    1110'ltlS 

dicendi  mn- 
-  ■ 
lb(ptlro. 


CodcIom  > 
ganeralis. 


\ 


traijne    p.ir- 
it. 


rerbla  Bgitur,  B.  AlberL  dlclt:  Ecoe,  in  quantum  potul  Inve- 
Btigare,  tiaec  csi  aententia  rVntisslodorensis.  —  Pro  modut  <li- 
ifHiii  riid.  cura  nonnullis  codd.  bJc  et  pluriea  infiii  modut 
distinguendi.  Mox  pro  sensum  fadat  bwie  mulii  eodd.  rnlnus 
■oourate  ttntum  fnciet. 

1  Cod.  /.  adaptare. 

!  Pro  rtiiun  codd.  A  II I  K  I.  T  Z  aa  \>h  rttiun  iiillinr ,  edd. 
nilhur, ,  cod.  (i  nulrm. 


3  CSv.  supra  d.  io.  a.  I.  q.  3.  —  ln  princip.  hulus  enun- 

linli   prn    Islr   rriji)   edd.    Illr  mjn   kOfHO 

4  Dt  ostensum  cst  aupra  q.  I.  —  Inferfua   pro  ur  ilrsm-- 

rrt  iiiui   paud  cii'l(l.  nrr  itrsrrrt .    COd,    0  rrl  ilrsrrnl.   Pott  p.m- 

ca   pn>  oporiei  ampUut  txptioart  cod.  o  magit  txpUoart 

nnti  siiul. 

'■•  Cod.  0  Me  (r\  soini.  ,i(i  8.)  addh  id «f  atomum  ntturat 

humiinnr  nssumtum  u  Yrrho   f.fi .  aupra  p.ij:.  15,  HOta  i 


254 


SENTENTIARUM  LIB.  III. 


3.  Ad  illud  vero  quod  obiicitur,  quod  ante  mnndi 
De  argg.  3.  constitntionem  haec  est  vera:  duIIus  lionio  est;  di- 
I.-  !.inrmprxr"  ccikIuiii  ,  quod  vernni  est ;  sed  tamen  non  oportet , 

quod  ista  DUDC  '  sit  vera :  oullus  homo  fuit.  Et  ratio 
Noiandum.  Iniius  est  propter  variationem  suppositionis  lenuini; 
nain,  sicut  lactum  est,  iste  lerminus  horno  in  Chri- 
sto  babet  modum  supponendi  termini  accidentalis. 
Sed  illnd  argumcntum  non  valet :  haec  fuit  falsa : 
album  disputat,  ergo  haec  esl  falsa:  album  dispu- 
tavit  -' ;  varialur  enim  modus  supponendi  ipsius  ler- 
mini.  lu  prima  enim  habebal  unicam  suppositionem, 
in  secunda  duplicem.  Unde  quamvis  ista  sit  falsa : 
iste  homo  est  ante  mundi  constilutionem ,  nunc  ta- 
men  est  vera :  iste  homo  fuit ;  quia  sensus  polest 
esse  talis :  iste  qui  nunc  est  homo,  ante  mundi  con- 
stitutionem  fuit ;  ideo  non  valet  ratio  illa. 

4.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  implicatio  se- 
quilur  ad  propositionem,  in  qua  implicalur:  dicen- 
dnm,  quod  verum  est  secundum  eam  differentiam 
lemporis,  secundum  quam  implicatur.  Unde  bene 
sequitnr  :  si  homo  albus  currit,  homo  est  albus.  Sed 
cum  haec  implicatio  est  respectu  verbi  de  praele- 
rito,  tnnc  habet  duplicem  suppositionem ,  quia  sup- 
ponit  pro  praesentibus  et  pro  praeteritis.  Et  ideo  non 
sequitur  :  iste  homo  ab  aelerno  fuit,  ergo  ab  aeterno 
fuit  homo  ;  sicut  non  sequitur :  hoc  album  fuit,  ergo 

Noiandam.  hoc  fuit  album  ;  quia  regula  est,  quod  terminus  ap- 
ponens  verbo  restringitur  secundum  consignificatum 
verbi,  cuiuslibet  temporis  verbo  apponat 3 ;  non  au- 
tem  sic  est  de  termino  ex  parle  subiecli.  Et  propte- 
rea  ratio  illa  peccat  ex  mutatione  suppositionis. 
Ad  duas  aulem  rationes  ad  oppositum  non  opor- 

Adargg.pro  let  respondere ,  quia  procedunt  secundum  allerum 
sensnm,  scilicet  prout  isle  demonstrat  personam. 
Praelerea,  non  concludunt,  quod  praedicta  locutio 
sit  falsa  ;  quia  possunt  hae  simul  stare,  quod  semper 
fuerit  et  quod  inceperit  esse  secundum  diversas  na- 
turas. 

3.  Sed  ad  illud  quod  obiicit  tertio,  quod  pro- 
nomen  demonstrat  personam  ;  dicendum,  quod  per- 


parte  negat. 


sona  accipilur  larye  pro  omni  quod  reddil  determi- 
natuin  suppositum  verbo  —  potest  enim  dici :  haec 
albedo  —  et  sic  potest  bene  demonstrare,  singulare 
siippositum  hominis,  id  est  atoiiium  nalnrae  huma- 
nae,  quod  assumtum  est  a  Verbo,  vel  ipsam  hypo- 
stasim ,  facta  demonslratione  non  ad  sensum ,  sed 
ad  intellectam  4.  —  Et  si  obiiciat,  quod  in  utroque 
sensu  est  falsa ,  quia  haec  in  utioque  sensu  est 
vera :  isle  homo  semper  fuit ;  dicendum,  quod  in  *otai 
talibus  plus  lollit  negatio ,  quam  ponat  affirmalio 
opposita.  Ilaec  enim  simul  stant,  scilicet  Chrislum 
esse  mortalem  et  immortalem;  sed  istae  duae  lo- 
cutiones  non  simul  stanl :  Chrislus  est  mortalis , 
Christns  non  est  morlalis ;  quia  negatio  magis  negat 
et  removet  significationem  eius  quod  est  martale* , 
quam  immortale  sibi  oppositum.  Per  hunc  etiam  mo- 
dum  intelligendum ,  quod  amplius  negatur  in  hac : 
isle  homo  non  fuit,  qnam  in  hac:  iste  homo  incipit 
esse,  quae  est  affirmativa.  licet  claudat  negationem. 
Hae  enim  sirnul  possunt  esse  verae :  iste  homo  est 
aeternus,  et:  iste  homo  incipit  esse ;  sed  islae  duae 
nunquam :  iste  homo  est  aeternus ,  iste  homo  non 
est  aeternus,  ea  ratione,  qua  diclnm  est.  El  ideo 
non  potest  concludi,  quod  locutio  praedicla  sit  falsa 
simplicilcr. 

4.  Ad  illud  quod  obiicilur,  quod  homo  in  Chri- 
sto  habet  modum  supponendi  termini  accidentalis ; 
dicendum,  quod  hoc  potest  concedi  in  comparalione  *oUl 
ad  personam  Chrisli ,  quae  est  supposilum  huma- 
nitatis,  in  infinitum  praecedens  formam  humanitalis; 
sed  in  comparatione  ad  singulare  hominis  veritatem 
non  habet 6.  Unde  quando  iste  homo  demonstrat  sin- 
gulare  hominis ,  necessario  ad  idem  tempus  refertur 
suppositum  importalum  per  pronomen  et  forma 
importata  per  nomen.  Et  ideo  haec  est  falsa :  iste 
homo  fuit  ab  aeterno,  nisi  inlelligatur  per  idioma- 
lum  communicationem.  Nam  per  proprietatem  na- 
turae  verum  est  dicere,  quod  iste  homo  exivit  de 
non-esse  in  esse  per  generationem.  —  Et  sic  patet  re- 
sponsio  ad  totum. 


1  Pro  nunc  plurimi  codd.  non;  sed  leclionem  nunc  non 
solum  tuentnr  edd.  cum  pluribus  codd.,  sed  etiam  subnexa 
nec  non  responsum  illud,    quod    S.    Thom.  dat,  hic  d.  12.  q. 

I.  a.  I.  ad  3:  Dicendum,  quod  ab  aeterno  verum  fuisset  di- 
cere:  Nullus  homo  est,  quia  supposilum  aeternum  nondum 
erat  supposilum  humanae  naturae;  unde  non  poterat  sumi  sub 
dicta  distribulione,  sieut  nunc  potest  propter  unionem.  Unde 
quamvis  ab  aeierno  non  erat  verum  dicere:  Aliquis  Itomo  est 
aeternus,  modo  lamen  est  verum  dlcere:  Aliquis  vel  iste  homo 
est  ab  aeterno. 

2  Similia  exempla,  ut  album  currit,  album  est  musicum, 
album  aedilicat  etc,  frequentanlur  a  Scholasticis,  agentibus  de 
propositionibus    accidentalibus ;   vide   e.  gr.  eorum  exposit.  in 

II.  Periherm.  c.  2.  Etiam  Aristot.,  II.  Phys.  text.  33.  (c.  3.), 
dicit,  quod  «  albus  et  musicus  causa  [accidentaliter]  dicantur 
statuae»,  id  est,  si  artifex  etiam  albus  est  et  musicus.  Propo- 
sitionis:  album  disputavit,  modus  supponendi  duplex  est,  quia, 
ui  in  ultimo  arg.  et  in  corp.  quaest.  habetur,  propositio  illa 
verificari  potest  tam  de  praesenti  quam  de  praeterilo.  Cfr.  infra 
solut.  seq.  —  Pro  albvm  disputat...  disputavil  edd.  album  dis- 


gregat...  disgregavil   [scil.   visum].    Deinde  inferius  post  isk 
homo  fuil  Vat.  repetit  ante  nmndi  constitutionem. 

3  Huius  diclionis  sententia  est:  terminus,  qui  verbo  appo- 
siius  est  (praedicatum),  restringitur  ad  illam  temporis  differen- 
tiam,  quam  verbum  exprimit,  scil.  vel  ad  praeteritum,  si  est 
verbo  praeterilum  significanti  appositus.  vel  ad  praesens  etc. 
Hatio  est,  quia,  cum  nemo  dare  possit  quod  non  habeat,  ver- 
bum,  quod  cum  subiecto  copulat  praedicatuni,  in  ipsum  praedi- 
catum  transit  idque  non  copulare  potest  nisi  sub  ea  temporis 
differenlia ,  quam  in  se  continet.  Cfr.  Scot.,  super  I.  Periherm.  q. 
9.  seqq.  —  Mox  pro  Et  propterea  edd.  et  complures  codd. 
contra  contexlum  Et  praeterea.  Subinde  pro  ex  mutationr  cod. 
U  ex  commutatione. 

4  Cfr.  supra  pag.   137,  nota  6.  et  d.   10.  a.   I.  q.  3. 

5  Siquidem  in  propositione  negativa  negalio  explicite  ha- 
betur,  et  afficiendo  ipsam  propositionis  copulam,  proposilioncm 
negativam  reddit  contradictoriam  alteri  propositioni.  Cfr.  etiam 
q.  seq.  in  fine.  —  Paulo  superius  pro  Haec  enim  codd.  G  T  et 
alii  Hae  enim. 

6  Cfr.  supra  d.  6.  a.   I.  q.  3.  et  d.   10.  a.   I.  q.  3. 


DIST.  XI.  ART.  II.  QUAEST.  III. 


255 


Iluius    igitur    responsionis    tota  summa  in   his 

na  re- iribns   consislit.  ut  intelligalur,  qualiter   pronomen 

mTi5  demonstrare    potest    dupliciter,    scilicet    personam 

ispr"    Verbi,  vel  singulare  hominis.  —  Intelligatur  nihi- 

lominus,  quomodo '  diflerentem  supponendi  modum 

habet  terminus  accidentalis  et  substantialis  respe- 

ctu  verbi  de  praeterito ,  quamvis  ex  parte  praedi- 


cati  non  sit  diflerentia.  —  Intelligatur  etiam  ,  quod 
possibile  est,  duo  opposita  affirmari  de  eodem  in 
Christo,  ita  quod  unum  dicilur  per  unionem ,  alte- 
rum  per  proprietatem  nalurae,  sive  de  Deo,  sive 
de  homine ;  neutrum  tamen  istorum  vere  potest  ne- 
gari.  Plus  enim  lollit  negatio,  quam  pouat  aflinna- 
lio,  sicut  dicilur  alibi  •  et  faciliter  posset  ostendi. 


SCHOLIOX. 


I.  Ilaec  et  sequens  (3.)  quaestio    est    de    usu    et  significa- 
*tione  verborum.  Hinc  dissensus  doclorum  non  consistit  in  ipsa 

re,  cum  omnes  confiteanlur,  personam  Chrisli  esse  aeternam,  at 
naturam  bumanam  eius  in  tempore  creatam ;  omnesque  cum  S. 
Fulgentio  (Epist.  17.  c.  10.  n.  I8.i  fateanlur,  quod  Verbum  incepit 
essc  Christus.  Verbum  tamen  mansit  aeternum;et  caro  in  ipso 
sumsit  inilium.  L)e  origine  siibtilium  harum  disceptationum 
c/r.  supra  pag.  252,  nota  9.  Tres  exortae  sunt  de  proprielate 
huius  locutionis  sentenliae.  S.  Thom.  enim  cum  Petro  a  Tar., 
Kichardo  a  Med.  et  plurimis  aliis  docet ,  eam  simpliciler 
esse  falsam;  Scotus  autem,  eam  in  rigore  verborum  esse  ve- 
ram;  S.  Bonaventura  cum  Alexandro  Hal.  et  B.  Alberto  di- 
stinclionem  adhibet  et  respondet,  quod  vera  sit,  si  iste  homo 
demonstret  singulare  hominis,  ast  falsa,  si  demonstret  personam 
Verbi.  Ipse  autem  supponit,  quod  pronomen  iste  praedicto 
duplici  modo  demonstrare  possit  (cfr.  supra  d.  10.  a.  I.  q.  2. 
ad  I.)-  Sed  S.  Thom.  (III.  Sent.  d.  12.  q.  I.  a.  I.  in  corp.) 
hanc  distinctionem  reprobat  asserens,  quod  qnamvis  in  Christo 
sit  caliquid  singulare  praeter  personam  Verbi;  tamen  illud 
singulare,  non  supponitur  per  hoc  nomen  homo ,  nec  praedi- 
calur  de  Chrislo...  I£t  ideo  patet,  quod  ista  dislinclio  est  se- 
cundum  prirnam  [cfr.  supra  d.  6.  post  divisionem  lextus~\  opi- 
nionem  bona  >.  —  Durand.  etiam  vult,  distinclionem  hic  esse 
adhibendam,  cum  locutio  sit  aequivoca. 

II.  Notamus  hic,  quod  commentarius  .-Fgidii  R.  in  Senten- 


tias  Lombardi  in  media  hac  disiinctione  expliciL  A  Kulgentio 
Gallucio,  cuius  edilione  (Homae  1623)  in  lertio  libro  senten- 
tiarum  usi  sumus,  addilum  est  quoddam  supplementum  ad 
nonnullas  scquentes  quaestiones,  colleclum  e.\  aliis  .Egidii  libris. 
Cum  autem  hoc  supplementum  non  magni  sit  momenti ,  dein- 
ceps  .Kgidius  inter  auctores  citatos  omitiitur.  —  Alex.  Hal.,  de 
hac  et  seq.  q.  S.  p.  III.  q.  6.  m.  t.  §  1.  2.  — Scot.,  hic  q.  3. 
—  S.  Thom.,  loc.  cit.;  S.  III.  q.  16.  a.  9.  —  B.  Alberi.,  de 
hac  et  seq.  q.  hic  a.  I.  —  Petr.  a  Tar.,  III.  Sent.  d.  12.  q. 
unica  a.  I.  —  Richard.  a  Med.,  hic  a.  3.  q.  1.  —  Durand., 
111.  Sent.  d.   12.  q.   I.  —  Dionys.  Carth.,  III.  Sent.  d.   12.  q.   I. 

III.  Eliam  seq.  (3.)  quaestio  versatur  circa  loculionem  am- 
biguam  et  fere  coincidit  cum  quaestione  (supra  d.  7.  a.  I.  q.  3.), 
quae  est  de  locutione:  homo  factus  est  Deus;  quae  non  admitti 
potest  nisi  cum  quadam  distinctione  et  tantum  in  uno  sensu.  Si 
conceditur  assertio  supra  memorata,  quod  homo  possit  suppo- 
nere  pro  singulari  hominis  per  se;  tunc  haec  locutio  in  uno 
sensu  est  simpliciter  vera,  in  altero  vero  simpliater  falsa.  Atta- 
men  a  S.  Thoma  (S.  III.  q.  16.  a.  7.)  vix  loleralur.  De  simili 
diclione:  homo  assumtus  est  Deus,  quam  insignis  magisler 
Gualterus  de  Yauritania  defenderat,  cirra  an.  1140  Parisiis  in 
utramque  partem  disputatum  est;  eandem  Richardus  a  S.  Victore 
defendit.  Hoc  refert  DWrgentre,  Collectio  iudiciorum  t.  1.  pag.  29. 

S.  Thom.,  Comment.  loc.  cit.  a.  2.  —  Petr.  a  Tar.,  loc. 
cit.  a.  2.  —  Hichard.  a  Med.,  loc.  cil.  q.  2. 


QUAESTIO  III. 

Ulrum  haec  sil  concedenda :  homo  incipit  esse  Deus. 


Tertio  quaerilur  de  hac:  homo  incipit  esse  Deus, 
menia.utrum  sit  roncedenda.  Et  quod  sic,  videtur. 

i.  Ista  est  vera:  Deus  coepit  esse  homo:  ergo 
a  simplici  conversa3 :  homo  coepit  esse  Deus. 

2.  Item,  haec  est  vera:  Deus  incipit  esse  homo, 
propter  unionem  ;  sed  unio  est  reciproca  et  mutua, 
quia,  sicut  horno  unitur  Deo,  et  Deus  horoini4:  ergo 
si  unio  reciprocatur ,  et  inceplio,  quae  super  unio- 
nem  fundatur :  ergo  sicut  haec  est  vera :  Deus  coe- 
pit  esse  homo,  ila  et  haec  :  homo  coepit  esse  Deus. 

3.  Item,  shnus  in  instanti.  in  quo  Filius  Dei 
incarnalus  est,  haec  est  vera:  homo  est  Deus,  et 
ante  hoc  :  homo  non  fuit  Deus :    ergo   homo  coepit 


esse  Deus.  Praemissae  sunt  verae :  ergo  conclusio, 
quoniam  praemissae  exponunt  conclusionem  5. 

4.  Item,  antequam  homo  esset ,  nec  homo  erat 
homo  nec  aliud  ;  seil  homo  coepit  esse  homo,  el 
homo  non  potnit  ante  esse  Deus.  quam  essel  bomo: 
ergo  si  liomo  coepit  esse  homo,  homo  coepil  esse 
Deus. 

Skd  contra  :   1.  H;iec  ost  vera  :  iste  homo  fuit  Ad  oppMt 
ab  aeterno  Deus " :  ei  ad  istum  hominem  sequitur 
homo :  ergo  homo  fuit  Deus  ah  aelerno:  ergo  haec 
est  falsa:  homo  coepit  esse  Deus. 

2.  Ilem,  si  homo  coepit  cssc  Deus,  aul  ergo 
iste,  ;mt   illr  ,  et  sic  t\r  aliis:  stnl  non  est  daiv  nisi 


tum. 


1  Cod,  <;  quando,  ood.  K  guomodo  vel  quaado. 

1  Scil.  in  Logica.  Arisioi.,  II.  Periberm.  c  i.  (c.  14.)  quae- 
■Uonem  tractat,  quaenom  propositiones  magis  contrarlae  sibi 
invicem  dicanlur,  e.  gr.  iilriim  Kallias  sit  iustus,  et  Kallias  non 
sit  iusiiis  ;  ,iii  Kalllas  sit  lustus,  el  Kallias  sil  InlustUS.  Probul 
sutem  iniiiiis  rationibus,  duas  priores  proposltiones  mogls  esse 
sibi  contrarias  quam  sequentes.  » 

3  Cfr.  supra  pag.  I7.'i ,  noia  10.  —  Do  moiori  cft*.  supra 
liu  Mogistri,  d.  Vll.  c.  I.  Beqq.  et  Commenl.  a.  I.  q.  2.  nec  non 


a.  2.  q.  2.  —  Hic  el  per  totam    hanc   quaest.  <'M.  cooslanter 
exhibent  inctpU  pro  coepit. 

*  Viiie  supra  d.  5.a.  I.  q.  I.  -  ln  maiori  non  paucl  codd. 
ciim  edd.  i ,  i  pro  Deut  incipil  falao  homo  mcipit. 

'■>  Sylloglsmum  Arlslot. ,  !.  Prior.  c  I,  deflnil  sic:  i  -i  ora* 
Uo,  in  qua,  qtilbuadam  posilis  [i.  e.  praemLssis],  allud  quld- 
dam  nb  ins  quoe  poslta  sunl,  ex  neccssitaie  aoiidil  |i.  e.  con* 
cludllur],  eo  quod  baec  sunt. 

•  Clr.  quaesL  proeccd. 


2  »6 


SENTENTIARUM  U\\.  III. 


d(!  isto,  et  iste  homo  seinper  fuit  Deus :  ergo  non 
ooepit  esse  Deus:  eqjo  h.iec  est  falsa :  homo  coepit 
esse  Deus. 

"5.  Item,  communicalio  cst  in  idiomalibus:  ergo 
si  bomo  incepil  esse  Deus,  videtur,  quod  liaec  sil 
concedenda :  Dei  Filius  incepit  esse  Deus.  Sed  baec 
est  falsa  simpliciter:  ergo  et  prima. 

4.  Ilein.  esfo  quod  Filius  Dci  deponeret  bomi- 
nem,  quein  assumsit,  per  impossibile :  tunc  quaero 
de  bac  :  iste  bomo  desinit  esse  Deus  ;  haec  est  falsa, 
ergo  pari  ralione  et  haec  est  falsa  :.  bomo  coepit  esse 
Deus,  cuni  assumsit.  Probatio  minoris:  nunc  est 
unio:  ergo  communicalio  est  in  idiomatibus:  ergo  si 
Filius  Dei  semper  erit  Filius  Dei,  et  bomo  semper 
erit  Deus ;  sequilur  necessario,  quod  haecsitvera: 
iste  boino  erit  semper  Deus ,  et  haec  similiter  :  Fi- 
lius  Dei  semper  erit  homo:  ergo  et  haec  est  falsa: 
homo  dcsinit  esse  Deus ,  et  haec :  Deus  desinit  esse 
bomo ;  pari  ratione  l  et  bae  sunt  falsae :  iste  homo 
incepit  esse  Deus,  et  Deus  incepit  esse  homo. 

CONCLUSIO. 

Locutio:  homo  incepit  esse  Deus ,  bene  intellecta, 
recipi  potest  tanquam  simpliciter  vera. 

Rkspondeo  :  Dicendum,  quod  absque  dubio  haec 
conceditur :  Deus  coepit  esse  homo ;  sed  de  hac : 
homo  coepit  esse  Deus,  dubium  est,  utrnm  simpli- 
citer  sit  concedenda. 

Quidam  namque  voluerunt  eam  distinguere  ex 
opinio  i.  eo,  quod  hoc  verbum  incipit  potest  atlribui  buic 
termino  homo  ratione  suppositi ,  vel  ratione  formae. 
Si  attribuatur  ratione  formae ,  tunc  iste  terminus 
homo  babet  suppositionem  simplicem " ,  et  tunc  est 
sensus,  quod  Deus  incipit  praedicari  de  bomine , 
quia  modo  praedicatur  et  prius  non  praedicabatur; 
et  sic  locutio  habet  verilatem.  Si  vero  respiciat  ipsum 
ralione  suppositi ,  sic  dixerunt,  quod  haec  est  falsa 
loculio,  quia  supposilo3  semper  convenit  esse  Deum. 
simiie. —  Huius  autem  simile  assignant,  sicut  si  dicatur : 
album  incipit  esse  sculum,  eo  quod  sculum  primum 
fuit,  et  post  dealbetur.  Si  enim  inceptio  altribuatur 
buic  lermino  album  ratione  formae,  vera  est  locu- 
tio ;  si  ratione  suppositi,  falsa  est,  quia  quod  est 
Ratio  album  prius  fuit  scutum.  —  Si  autem  quaeralur 
ratio  huius  multiplicitatis,  dicunt,  eam  ex  hoc  pro- 
venire,  quia  verbum  incipiendi  claudit  in  se  nega- 
tionem  4 ,  et  illa  potest  intelligi  praecedere  terminum, 
et  sic  faciet  ipsum  babere  simplicem  suppositionem  ; 


vel  sequi ,  et  sic  respieit  ipsuin  gratia  supposili. 
Lnde  quamvis  respectu  aliquorum  actuuni  vel  ver- 
boriim  terminus  subieclus  dcteruiinare 8  habeat  sup- 
positionem  simplieem,  aut  personalem ;  tauien  re- 
spectu  buius  verbi  incipit  ntroque  modo  potest  snp- 
ponere  ;  et  boc  non  ponit  mulliplicitatem  in  termino 
supponenie ,  sed  in  tota  locutioue  ex  varia  negatio- 
nis  comparatione. 

Haec  autem  distinctio  satis  est  rationabilis ,  si 
sane  intelligatur  simplex  suppositio ,  ut  dicalur  ter- 
niiiuis  babere  simplicem  suppositionem ,  sub  quo  non 
licet  descendere* ,  sicut  cum  dicitur:  solus  boino 
currit:  vel  simplicem  snpposilionem  habere,  quando 
praedicatnm,  vel  aliquid  in  praedicato  respicit  ipsum7 
gralia  formae.  Licet  autem  non  sit  praedicta  distin- 
ctio  reprobanda,  attamen  non  dissolvil  plene  ambi- 
guitalem  locutionis  propositae,  quoniam ,  si  respicit 
ipsum  ratione  suppositi ,  adbuc  habet  iocutio  veri- 
tatem.  Si  enim  haec  est  vera :  iste  homo  incipit  esse, 
in  abquo  sensu  ,  ut  prius 8  probalum  est ,  absque 
dubio  verum  est,  quod  incipit  esse  Deus. 

Et  propter  hoc  intelligendum,  quod  adhuc  prae- 
dicta  locutio  habet  veritatem,  secundum  quod  ver- 
bum  incipiendi  respicit  tantum  subieclnm  gralia  sup- 
positi.  Unde  altendendum  est,  quod  iste  terminus 
homo  respectu  Christi  partim  habet  naturam  termini 
accidentalis ,  partiin  naluram  termini  substantialis : 
naturam,  inquam,  lermini  accidentalis  respectu  per- 
sonae ,  quae  praeexistit;  naturam  termini  substan- 
tialis  respectu  singularis  hominis ,  quod  simul  cum 
ipso  incipit;  per  quod  isle  terminus  homo  babet 
supponere  pro  singulari  hominis  per  se ,  pro  per- 
sona  Verbi  non  nisi  gratia  unionis  9.  Et  quoniam 
pro  supposito  singularis  hominis ,  quod  quidern  est 
Iesus,  habet  locutio  veritatem,  quamvis  non  babeat 
pro  supposito,  quod  est  persona  Christi ;  hinc  est, 
quod  praedicta  locutio  recipi  polest  tanquam  simpli- 
citer  vera.  —  Et  concedendae  sunt  rationes  ad  hoc. 

1.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  haec  est  vera: 
iste  homo  ab  aeterno  fuit  Deus ;  dicendum,  quod  si 
iste  demonstret  personam,  vera  est;  et  in  illo  sensu 
falsa  est :  isle  homo  incepit  esse  Deus ;  si  vero  sup- 
positum  hominis  respiciat,  adhuc  potest  esse  vera 
per  unionem  sive  idiomatum  communicationem.  Sed 
tamen  ex  hoc  non  sequitur ,  quod  ista  sit  falsa  :  iste 
homo  incepit  esse  Deus,  per  proprietatem  suae  na- 
turae.  Contingit  enim ,  sicut  prius10  dictum  fuit,  bunc 
hominem  dicere  mortalem  et  immortalem  sine  con- 
tradictione. 


ludici 
I.  op 


Opin 
cloiii 


N*ota 


Coni 


Soli 

pos  i 


1  Cod.  F  nnte  pari  ratione  intcrserit  ergo. 

2  1J  est,  terminus  homo  accipilur  hic  pro  re  universali  per 
ipsum  signilicatii ,  sive  pro  natura  speciei,  scil.  pro  natura  hu- 
mana ,  et  non  pro  quolibet  inferiori  sive  supposito  sub  ipsa 
conlento.  Simplici  suppositioni  opponHur  personalis ,  in  qua 
terminus  sumitur  pro  suis  inferioribus  sive  suppositts  e.  gr. 
homo  currit.  Cfr.  I.  Sent.  d.  i.  q.   I.  scholion. 

3  Scil.  humanae  naturae  in  Christo,  quod  est  Verbum.  — 
De  exemplo  mox  adducto  cfr.  quaest.  praeced. 

4  Cfr.  supra  pag.  252,  nola  3. 


5  Viil.  determinate. 

6  Sivc  applicare  ad  inferiora  (supposita) ;  sic  in  exempio 
iilliito  non  licct  inferre  :  ergo  solus  hic  homo  v.  gr.  Petrus  curriL 

7  Intellige :  terminum. 

8  Qiiiiest.  praeced.  —  Paulo  superius  pro  si  respicit  cod. 
bb  etsi  respiciat. 

9  Cfr.  supra  d.  6.  a.  I.  q.  3.  et  d.  10.  a.  I.  q.  3.  —  Paulo 
ante  pro  per  quod  codd.  A  (K.  a  secunda  manu)  M  0  bb  pro- 
pter  quod. 

10  Quiiest.  pracced.  ad  3.  pro  parte  negativa. 


DIST.  XI.  DUBIA. 


2o7 


2.  Et  per  hoc  patet  sequens  obiectum ,  quod  si 
homo  incipit  esse  Deus,  aut  iste ,  aut  ille.  Dici  po- 
test,  quod  iste ;  sed  iste  ibi  non  demonstrat  perso- 
nam,  sed  singulare  hominis ,  sicut  prius1  dictum 

andum.  fuit.  Unde  non  est  simile,  si  dicatur :  album  incipit 
esse  scutum,  quia  album  non  habet  nisi  naturam 
termini  accidentalis  nec  habet  suppositum  ,  pro 
quo  possit  reddere  locutionem  veram  nisi  ipsum 
scutum ;  non  sic  autem  est  in  homine  respectu 
Christi. 

3.  Ad  illud  quod  obiicitur  de  communicatione 
idiomatum,  dicendum,  quod  in  idiomatum  commu- 

.<uia  de  nicatione  haec  regula  est  altendenda ,  quia  omnia 
,Ukiio-  communicantur,  his  dumtaxat  exceptis  ,  quae  expri- 
munt  ipsam  unionem,  vel  quae  claudunt  intellecluum 
repugnantiam ,  ratione  cuius  errori  appropinquant 2. 
Ratio. —  Ratio  autem  huius  est,  quia  communicatio  idio- 
matum  fundalur  snper  ipsam  unionem  et  ordinatnr 
ad  fidei  catholicam  expressionem.  Et  ideo  non  com- 
municantur  illa  quae  important  unionem;  unde  quam- 
vis  haec  sil  vera :  Filius  Dei  est  incarnatus ,  haec 
est  falsa:  homo  est  incarnatus.  Similiter  inlelligen- 
dum  est  de  his  quae  repugnantiam  intellectuum 
important,  sicut  sunt  esse  creaturam  el  esse  prae- 


destinatum  et  similia.  Et  quoniam ,  cum  dicitur : 
homo  incepit  esse  Deus ,  imporlalur  unio;  ideo  talis 
idiomalis  non  est  communicatio. 

4.  Ad  illud  quod  quaerilur,  si  per  impossibile 
homo  dimitteretur  a  Deo,  utrum  haec  esset  vera : 
horno  desinit  esse  Deus;  dicendum,  quod  sic ;  nec 
valet :  homo  semper  erit  Deus ,  ergo  non  desinit  esse 
Deus.  Sicut  enirn  prius3  tactum  luit,  istae  dnae  si-  sotandom. 
mul  sunt  verae:  homo  desinit  esse  Deus,  et  homo 
semper  erit  Deus,  quia  per  idiomatum  commnnica- 
tionem  haec  est  vera :  homo  semper  erit  Deus ;  et 
tamdiu  erit  vera,  quamdiu  durabil  unio.  Si  vero 
cras  solvatur  unio,  tnnc  nec  per  idiomatnm  com- 
municationem  nec  alio  modo  est  verum  dicere , 
quod  bomo  sit  Deus.  Et  si  lu  obiicias ,  quod  desi- 
nere  implicat  non  esse ;  et  istae  non  possunt  con- 
cedi  simul  de  Christo  erit  et  non  erit ;  dicendum  , 
quod  sicut  diclum  fnit4,plus  negat  negatio  cxpli- 
cita  quam  implicita ;  propler  hoc  ista  conceditur 
tanquam  vera:  iste  homo  est  immortalis ,  demon- 
stralo  Christo  in  statu  passibilitatis,  quamvis  non 
concedatur :  isle  homo  non  est  mortalis.  —  Et  sic 
patent  ea  quae  in  hac  parle  quaeruntur.  et  qualiter 
idiomata  communieantur  s. 


DUMA  CIRCA  LITTERAM  MAGISTKI. 


Dub.    I. 

In  parte  ista  sunt  quaestiones  circa  litteram,et 
primo  quaeritur  de  illo  verbo  Augustini:  Liquido  ap- 
paret,  non  esse  factum ,  per  quem  facta  sunt  omnia. 
Videtur  enim  ista  auctoritas  esse  falsa  in  se  et  ad 
propositum  non  valere:  quoniam  dicimus,  quod  ex 
ipso  et  per  ipsum  sunt  omnia  6:  ergo  si  omnia  sunt 
per  ipsum,  ipse  nihil  est;  constat,  qnod  hoc  non  se- 
qnitur:  ergo  pari  ratione  non  sequitur:  omnia  facta 

Isunt  per  ipsum,  ergo  ipse  non  est  faclus.  — ■  Item, 
videtur,  qnod  non  valeat  ad  propositum :  quia  An- 
gnslinus  loquilur  7  de  Filio  Dei  secundum  divinam 
oaturam;  cum  autem  quaerilur ,  utrum  Christus  sit 
creatura,  hoc  est  secundum  natnram  assnmlam:  vi- 
deturergo,  quod  aucloritas  illa  et  aliae  sequentes 
sinl  adductae  valde  improprie. 

Rkspondko:  Dicenduin,  quod  auctoritas  et  vera 

rohaiio  est   in  se  et  ad  propositum  valet.  In   se  quidem 

vera  est,  quia  causa  praedicati  clauditur  in   subie- 


cto.  Si  enim  ipse  est  principium  oranium  creatorum , 
impossibile  est,  ipsum  esse  aliquid  creatorura,  tum 
ratione  potentiae  creandi,  quae  non  potest  compe- 
tere  crealurae8;  tum  ratione  generalitatis  princi- 
piandi,  quae  non  potest  competere  rei  creatae.  Nec 
valet  ista,  instantia:  Ex  ipso  sunl  omiria  etc,  omnia 
scilicet  facta;  quia  omnia  pro  universilale  rerum  di- 
stribuit,  et  Deus  non  est  de  universo,  sed  supra 
universum.  Et  ideo  non  sequitur,  qnod  sit  nibil". 

Ad  illud  quod  obiicilur,  quod  non  valel  ad  pro- 
posituni;  dicendum,  quod  Christus   nominat  perso- TTobatio se- 

*  *  ■  coodi. 

nam  Verbi  ut  in  duabus  naturis;  et  quia  nomen  im- 
posilum  esl  personae  Filii  Dei,  quia  in  Filio  Dei  re 
pugnat,  repugnat  etiam  Christo.  Et  ideo  auctoritas 
inducta  et  aliae  seqoentes  ad  propositum  quidem 
faciunt,  sed  hoc  est  per  accidens.  —  Alio  etiam 
modo  faciunt  ad  propositum,  quia  auctoritates  in- 
ductae  simt  in  littera  ",  quae  sunl  contra  errorem 
Arianum;  et  quoniam  praedictussermo,  simpliciler  el 
sine  determinalione  prolalus,  sermoni  Arii  esl  propin- 


1  Quacsi.  praeced.  In  corp. 

2  Vide  hic  q.  I.  et  supra  d.  7.  a.  I.  q.  3.  in  fine,  a.  2. 
(|.  i.  ad  2.  —  Mox  prd  catholicam  cod.  A  catholicae,  sed  cfr. 
supra  pag.  250,  nola  2.  Deinde  pro  haec  est  falsa  cdd.  haec 
tamen  est  falsa. 

:f  Hic  in  hac  obiocL  el  ad  I.  et  q.  praeced,  ad  '\.  seq.  — 
Piiulo  superiua  pro  semper  eiii  Deus  edd.  1 ,  2  cum  non  paucls 
codd.  semper  erat  Deus,  quam  lcctionem  djctae  ctl* I.  (non 
codd.)  etiam  paulo  inferiua  l»is  exhibent. 

4  Quaest,  praeced.  ad  3.  —  Cfr.  Gul.  iVnllssiodor.  S.  p.  III. 
ii'.  i.  c.  i.  q.  7.  —  M<>x  pro  passibiUiatis  cod.  N  perperam 
mpassibilUatis. 

S.  Bonav.  —  Tom.  III. 


5  Vide  scholion  ad  praecedentem  quaesL 

6  Rom.  II,  36,  in  quo  lextu.  Vulg.  nec  non  edd.  st  non- 
nulll  codd.  posi  per  ipsum  addunl  et  bi  ipso. 

7  Edd.  et  non  paucl  codd.  xiiio>c  non  loquitur.  Paulo  In- 
rerlus  posi  verbum  videfur  «a  codd.  \i  K  i  secunda  monu) 
lih  sii|)|iic\  iinus  ergo. 

s  Cfr.  Inlra  d.  i  i.  a.  .'!.  q.  3. 

•  Vtde  I.  Sent.  d.  7.  q.  i.  el  dub.  i 

10  Supple  (ei  obiectione):  factum  vel  creaturam  esse.  — 
Pro  '/»""  codd.  A  U  non  male  Bubstiiueruni  quod. 

11  lllc  <■.  i    seq.  —  Paulo  Inferiua  pro  determinatione  006. 

I\     (listltlltioil''. 

33 


288 


SENTENTIARUM  LIIJ.  III. 


quus;  ideo  quasi  ex  consequenti  auctoritates  indu- 
ctae  obviant  praedicto  sermoni.  Et  propterea  valent 
lain  iu  se  quain  ail  propositum  l. 

Dub.  li. 

Item  quaeritur  cle  hoc  qnod  dicit:  Elsi  Christus 
secundum  hominem  est  creatura ,  non  lamen  sim- 
pliciler  cst  praedicandus  etc.  Contra :  quod  vere 
de  altero  praedicatur  cum  detenninatione  non  di- 
minuente  vere  praedicatur  de  ipso  simpliciler  2 ; 
sed  homo  non  diminuit  de  ratione  Christi:  ergo  si 
aliquid  dicitur  de  Christo  secundum  hominem,  vi- 
detur,  quod  simpliciter  dicatur  de  ipso.  —  Itern, 
qnando  aliquid  nalum  est  inesse  solum  secundum 
corpus,  vere  dicitur  de  toto  simpliciter,  si  quantum 
ad  corpus  dicalur8:  ergo  pari  ratione,  si  aliquid 
natum  est  inesse  Cliristo  secundum  humanam  nalu- 
ram;  videtnr,  quod  necesaria  sit  consequentia,  quod 
ei  simpliciter  et  absolute  convenit. 

Respondko:  Dicendum,  quod  cum  aliquid  dici- 
•  tur  de  aliquo  simpliciter  et  cum  determinatione  4, 
Distinctio.  hoc  potest  esse  dupliciter:  aut  ita,  quod  simpliciter 
dictum  non  ponat  latius  rem  suam ,  quam  cum  po- 
nitur  cum  determinatione,  et  tunc  licet  inferre;  aut 
ita,  quod  latius  ponat  rem  suarn,  quantum  est  de 
sensu,  quem  verba  praetendunt,  et  tunc  consequen- 
tia  potest  negari:  sicut  non  sequilur,  si  inferatur: 
iste  est  albus  secundum  pedem,  ergo  iste  est  albus; 
per  hunc  modum  non  sequitur:  quia  esse  creatura  5 
secundum  hominem  attribuilur  Christo  ratione  natu- 
rae  assumtae,  prolatum  autem  simpliciter  videtur 
ei  omnino  convenire;  consuetum  enim  est ,  nomine 
creaturae  ea  intelligi,  quae  omnino  inducta  sunt  de 
non-esse  in  esse.  Et  sic  patet  responsio  ad  utramque 
Aiia  soiutio.  rationem.  —  Vel  dicatur,  sicut  supra  dictum  fuit  di- 
stinclione  septima6  de  praedestinatione  Christi,  quod 
non  sequitur:  est  praedestinatus  secundum  homi- 
nem,  ergo  est  praedestinalus  simpliciter ;  non  quia 
homo  diminuit,  sed  quia  variatur  attributio  praedi- 
cati ,  ut  cum  prius  attribuitur  humanae  naturae, 
postmodum  attribuitur  diuiaae  personae.  Et  ideo  ta- 


lis  modus  procedendi  inducit  accidens  in  aliquibus 
praedicatis,  quae  per  suam  exlraneitalem  nec  com- 
municantur  nec  inferri  possnnt. 

Dub.  III. 


Item  quaeritur  de  hoc  quod  dicit:  Nitens  probare, 
Christum  esse  aliquid  non  divinum.  Videlur  enim . 
quod  Magisler  habeat  illud  pro  inconvenienti ;  sed  hoc 
nullum  videtur  inconveniens,  quia  cum  Christus  sit 
dominus ,  haec  non  recipilur:  Christus  est  homo  do- 
minicus  ':  ergo  pari  ratione,  cum  Christus  sil  Deus, 
haec  non  videtur  admittenda:  Christus  est  aliquid  di- 
vinum:  ergo  eius  opposita  est  vera,  scilicet  Christus 
est  aliquid  non  divinum.  —  Item,  videtur,  quod  argu- 
mentatio  illa  sit  necessaria:  si  Christus  est  aliqua  sub- 
stantia  non  divina,  quod  Christus  sit  aliquid  non  di- 
vinum;  ad  esse  enim  substantiam  necessario  sequitur 
esse  aliquid  8.  Sicut  ergo  sequilur :  est  homo  albus, 
ergo  animal  album;  ita  necessario  sequi  videtur:  est 
substantia  non  divina,  ergo  aliquid  non  divinum. 

Respondeo  :  Dicendum ,  quod  haec  est  vera : 
Chrislus  est  aliquid  divinum;  et  haec  est  falsa: 
Christus  est  aliquid  non  divinum.  iNec  est  siinile  de  *otand 
hoc  nomine  divinus  et  de  hoc  nomine  dominicus. 
Nam  etsi  utrumque  sit  possessorium  ,  tamen  domi- 
nicus  importat  circa  illud,  de  quo  dicitur,  posses- 
sionem  per  modum  passionis  —  dicitur  enim  domi- 
nicus  a  domino  habitus  vel  possessus  9  —  sed  di- 
vinum  non  solum  per  modum  passionis,  sed  etiam 
per  modum  actionis ;  quia  divinum  dicitur  quod 
habet  divinitatem,  per  quem  modum  consuevit  dici 
persona  divina.  Et  propter  hoc  conceditur  ista  tan- 
quam  vera:  Christus  est  aliquid  divinum,  quia  est 
persona  divina.  Et  ideo  Magister  10  hanc  negat:  Chri- 
stus  est  aliquid  non  divinum;  et  dicit,  quod  haec 
consequenlia  non  tenet:  Christus,  secundum  quod 
creatura,  est  aliquid  non  divinum,  ergo  Chrislus  est 
aliquid  non  divinum;  quia  in  prima  removet  nega- 
tio  divinitatem  a  natura  creata,  sed  in  conclusione 
removet  a  persona  aeterna. 

Si  autem  quaeratur,  utrum  haec  sit  concedenda:  Qoae  ' 

cidei  & 
lur. 


I 


1  Cfr.  supra  a.  2.  q.  I  ;  S.  Thom.  et  Polr.  u  Tar.,  Iiic 
circa  lit. 

2  Petr,  Hispan.,  Summul.  tr.  <Ie  Fallaciis,  fallaciam  secun- 
dum  quid  ad  simpliciter  (Arisiot.,  I.  Elench.  c.  4.)  explicans 
ait :  Dictum  secundum  quid  appellatur  hic  determinalio  dimi- 
nuens  de  ratione  vel  de  esse  eius  cui  adiungitur,  ut  cnm 
dico :  homo  mortuus,  ibi  mortuum  diminuit  de  ratione  homi- 
nis...  Fit  autem  haec  fajlacia  tot  modis,  quot  moclis  contingit 
alicui  addere  delerminationem  diminuentcm.  Et  ponunlur  quin- 
que  modi.  Primus  modus  fit  secundum  partem  in  modo,  ut: 
ille  est  homo  mortuus,  crgo  est  homo...  Secundus  modus  fit 
secundum  partem  inteyralem,  ut :  Aethiops  est  albus  secundum 
dcntes,  ergo  Aethiops  est  albus.  Tcrtius  modus  fit  in  his  quae 
sunt  ad  aliquid,  ut :  divitiae  non  sunt  bonae  male  valenti,  ergo 
divitiae  non  sunt  bonae...  Quartus  modus  fit  in  his  quae  secun- 
dum  locum...  Quintus  modus  fit  in  his  quae  fiunt  secundum 
tempus  etc. 

3  Cfr.  supra  pag.   138,  nota  4.  —  Pro  nalum  est  codd.  G 


(K.  a  secunda  manuj  NPQTU  innatum  est.  Deinde  pro  sim- 
pliciter  Vat.  simplici. 

*  Pro  cum  determinatione  cod.  cc  et  edd.  perperam  sine 
detcrminatione. 

5  Bene  multi  codd.  parum  recte  esse  creaturam.  —  Post 
non  scquilur  supple:  consequenda  obiecta. 

6  Art.  2.  q.  I.  ad  6,  ubi  etiam  in  nota  apposita  videsis 
de  fiillacia  accidentis ,  quippe  cum  paulo  inferius  talis  occurrat. 
—  Paulo  inferius  pro  ut  cum  prius  erld.  cum  nonnullis  codd. 
ut  quod  prius.  Post  pauca  pro  procedendi  edd.  praedicandi  et 
in  fine  solut.  pro  ne.c  communicantur  eaedem  edd.  concomi- 
tantur ,  omissa  vocula  nec,  quae  deest  etiam  in  pluribus  codd. 

7  Vide  supra  d.  7.  dub.  3. 

8  Cfr.  supra  pag.  188,  nota  5. 

9  Clr.  supra  d.  7.  dub.  3.  De  divino  cfr.  I.  Sent.  d.  23. 
a.  2.  q.  3.  ad  4.  —  Paulo  ante  pro  possessionem  cod.  A  pos- 
sessoiium,  cod.  T  possessorie,  codd.  NX  aliquid. 

10  Hic  c.  2. 


DIST.  XL  DUBIA. 


259 


Christus  est  homo  divinus ;  dicendum ,  quod  non. 
Nam  cum  sic  dicitur ,  divinus  non  potest  dicere  di- 
vinitatem  per  modum  informantis ,  nec  possessionem 
per  modum  actionis,  sed  solum  per  modum  pas- 
sionis,  per  quem  modum  dicit  Dionysius  ':  divinissi- 
mus  Paulus,  vel  divinissimus  Ioannes.  Unde  impro- 
priae  sunt  tales  locutiones  de  Christo.  Et  propter- 
ea  Magister  2  concedit  earum  oppositas,  cum  dicit: 
«  Christus  secundum  hominem  est  aliqua  substantia 
non  divina»,  id  est  non  informata  divinitate,  quia 
est  substantia  creata.  Ideo  sane  concedit  praemissas 
et  negat  conclusionem  dicens,  peccatum  esse  in  tali 


illatione 


Dub.  IV. 


Item  quaeritur  de  hoc  quod  dicit,  quod  ex  tro- 
picis  locutionibus  non  est  recta  argumentationis 
processio.  Primo  enim  videtur,  quod  verbum  illud 
nihil  faciat  ad  propositum,  quia  nulla  praedictarum 
locutionum  est  tropica ;  nulla  enim  ibi  est  tran- 
sumtio,  immo  secundum  proprietatem  sermonis  di- 
cuntur.  —  Item ,  videtur  esse  falsum ,  quod  ex  tro- 
picis  locutionibus  non  est  recta  argumentationis  pro- 
cessio,  quia  aut  sunt  verae,  aut  falsae;  si  verae, 
ex  veris  contingit  inferre  verum :  ergo  recta  potest 
ex  talibus  locutionibus  argumentatio  fieri;  si  falsae; 
sed  ex  falsis  potest  recte  inferri  falsum,  potest  etiam 
et  verum  *:  videtur  igitur,  qnod  nihil  sit  dictum 
hoc  quod  Magister  dicil.  —  Ilic  etiam  modus  solvendi 
videtur  inauditus,  quia  non  est  per  interemptio- 
nem  nec  per  divisionem;  nullus  enim  locus  sophi- 
sticus  est,  nec  in  dictione  nec  extra,  cuius  disso- 
lutio  currat  secundum  hanc  viam  \ 

Respondeo:  Dicendum,  quod  tropicus  sermo  du- 

s'ro-  pliciter  potest  dici:  uno  namque  modo  tropicus  di- 

"  citnr  sermo,  in  quo  est  aliquod  vitium  aliquo  tropo 


excusatum.  Est  enim  tropus  figura,  et  figura  est 
vitium  ratione  excusatum  \  Alio  modo  dicitur  sermo 
tropicus  quilibet  sermo,  qui  habet  aliquam  impro- 
prietatem,  sed  tamen  excusatur  per  aliquam  determi- 
nationem.  Cum  ergo  dicit  Magisler,  quod  iste  sermo:  Adprimam. 
Christus  est  creatura  secundum  hominem ,  est  tropi- 
cus;  hoc  dicit,  quia  aliquam  habet  improprietalem 
consurgentem  ex  repugnantia  intellectuum,  quae  re- 
movetur  per  determinationem  adiunctam.  El  pro 
tanto  vocat  Magister  praedictas  locutiones  tropicas. 
—  Posset  etiam  dici,  quod  vocat  eas  tropicas  acci-  Aiia  soimio. 
piendo  tropum  pro  figura.  Possunt  enim  dici  tales 
locutioncs  synecdochicae  \  quia  quod  esl  partis  at- 
tribuitur  toti,  et  accipitur  largo  modo  pars  et  (o- 
tum,  ut  dicatur  humana  natura  quodam  modo  esse 
pars  respectu  Christi,  licet  non  proprie.  Et  sic  po- 
test  dici,  quod  tales  locutiones  tropicae  sunt  et  quod 
figurativae  sunt  per  synecdochen,  secundum  quod 
synecdoche  est  figura  locutionis.  Sicutenim  dicunt  pe- 
riti  in  grammatica,  synecdoche*  aliquando  est  ligura 
locutionis,  aliquando  figura  construclionis. 

Verum  igitur  dicit  Magister  in  dicendo,  praedi- Ad  secau- 
ctas  locutiones  esse  tropkas;  verum  etiam  dicit, 
quod  ex  tropicis  non  est  recta  argumentationis  pro- 
cessio.  Et  ratio  huius  est,  quoniam  aliquando  nega-  sotandom. 
tur  aliqua  locutio  propter  improprielatem ;  et  cum 
aliquis  sermo  excusatur  sub  una  forma ,  si  fiat  pro- 
cessio  ad  sermonem  sub  alia  forma ,  in  qua  non  in- 
venil  excusationem ,  proceditur  a  locutione ,  quae 
excusatur,  ad  eam  quae  non  habet  excusationem  ; 
et  sic  talis  processus  impedilur,  sicut  si  procedere- 
tur  a  vero  ad  falsum.  Unde  illud  argumenlum  non 
valet :  iste  est  albus  secundum  pedem ,  ergo  est  co- 
loratus  secundum  pedem9.  Quamvis  enim  ad  esse 
album  sequatur  esse  coloratum ,  lamen  processus 
praedictus  non  valet,  quia  6'o/or  non  est  natus  in- 
esse  corpori  secundum  partem,  sicut  albedo.  F.l  hoc 


1  De  Div.  Nom.  c.  7.  §  1  ,  c.  8.  ^  6 ;  Epist.  5.  ad  Do- 
rotheum. 

*  Hic  c.  2. 

3  Pro  illatione  edd.  locutione.  —  Cfr.  B.  Albert.,  hic  a.  5; 
Pclr.  a  Tar.  el  Richard.  a  Mcd. ,  hic  circa  lit. 

4  Aristol. ,  11.  Prior.  c.  2:  Ex  veris  ergo  non  est  falsum 
syllogizare ,  ex  falsis  autem  verum  etc.  Cfr.  supra  pag.  177, 
nota  6. 

5  Aristot.,  I.  Elench.  c.  3.  scq.,  tredecim  recenset  fallacias, 
quarum  sex,  ut  exponit,  sint  in  dictione  :  aequivocalio,  amphi- 
bologia ,  composilio,  divisio,  accentUS  et  figura  dictionis ;  se- 
ptem  exlrn  diclionem :  accidens,  scciindum  quid  ad  simplici- 
ter,  ignoraniia  elenehi,  consequens,  petitio  principii.  non-causa 
ut  causa,  secundum  plures  interrogationes  ut  una.  Ibid.  II.  C  .'?. 
<<•.  18.)  de  recta  sotutione  falsi  sytlogtsml  agcns,  duplicem  sol- 
Vendl  modum  (quia  syllogismus  falsus  esse  OOtesl  vel  in  ma- 
tcria.vclin  forma)  proponit  dicens  :  ■  Quare  contingit  orationes 
syllogi/.antes  quidem  intcrimere  [i.  e.  in  malcria  falsas  negare  |, 
apparenles  autem  dicidentem  [dlstingueodo]  SOlvere  ».  Cfr.  tom. 
I.  pag.  87,  nola  4.  —  Pro  dicisioncm  COd,  vV  distiiictioiiciu  , 
paucl  alii  codd.  cum  edd.  dcfinitionem. 

6  Fab.  Quinlilian.,  IX.  Instilul.  oral.  c.  I  :  Ksl  igilur  tcojms 
lermo  a  naturall  et  prindpali  slgniflcatione  Iranslatusad  allam, 


ornandae  orationis  gralia.  Fitjuca ,  sicut  nomine  ipso  patet,  esl 
conformatio  quaedam  orationis,  remota  a  communi  et  primum 
se  offerente  ratione...  Duobus  modis  dicilur  [ligura]  :  uno,  qua- 
liscumque  forma  sentcntiae...  altero,  quo  proprie  schcma  dici- 
tur,  in  sensu  vel  sermone  aliqua  a  vulgari  et  simplici  specfe 
cum  ratione  mulatio...  Ergo  figuca  sil  arle  aliqua  novata  forma 
dicendi. 

7  Codd.  II  l  L  Z  aa  synecdoche.  Cfr.  supra  pag.  i7,  nota  l. 
—  Paulo  inferius  Val.  oinillit  cssc ,  pro  quo  plurimi  COdd.  eihl- 
bent  est ;  nostram  leclionem  defendunt  codd.  K  bb. 

8  Multi  codd.  et  edd.  1 ,  2  synecdochu.  —  Synecdoche 
ut  figura  locutionis  est  positfo  partis  pro  loto,  ei  e  converso; 
synecdochp  constciictiious  esl  associatio  Bccusativl  vel  ibintivl 
Bigniflcantis  partem  cura  dictione  signiflcante  proprietatem,  ui 
albus  facieni  (facie).  Ilinc  Alexandri,  P.  II.  (Jiannnal.  c.  i\v  lv  - 
ijuiiinc  accusiitici,   \ersns  seqq. : 

Saepe  quod  esl  partia  loti  datur  el  regil  lllara, 
Esl  ibi  synecdoche,  quando  fadem  nlgra  dentes. 

9  ln  non  paucis  codd.  nec  non  in  edd.  I  ,  2  desidcratur 
sccuiidiiin.  PrO  pcdcm  COd.  A  lialici  pcdc.  Mo\  |ms(  ,-ssc  alhum 
cotl.  U  addit  secundum  pcdcm.  Miqiianio  InferiuS  |>ro  c.rtcn- 
dcndiic  edd.  coiiccdciulac. 


200 


SENTENTIARUM  LIB.  III. 


est  quod  vult  dicere  Magister  in  proposilo ;  et  hoc 
est  quod  alias  ronsnevit  dici,  quod  locutiones  im- 
propriae  non  sunt  extendendae  oec   ad  consequen- 


tiam  trahendae,  sed  magis  sunt  sustiuendae  et  ex- 
ponendae  et  arctandae,  ne  de  rninori  improprietate 
veniatur  ad  iiiaiorem  '. 


DI8TINCTIO  XII. 


Cap.  I. 

An  Deus  alium  sumere  potuerit,  vel  aliunde 
quam  cle  genere  Adae. 

Solct  ctiam  quaeri ,  utrum  aliura  bominem  ,   vel 

aliunde  hominem  quam  de  genere  illius  Adam  Deus 

Resp.  assumere  potuerit. —  Ad  quod  saue  dici  potest,  ipsum 

aliam  animara  et  aliam  carnem  potuisse  assumere,  quia 

graiia  tantum  assumta  est  anima  illa  et  caro  a  Ycrbo 

confirm.nur  Dei.  Ul  cniio  ait  Augustinus  ' :  «  In  rebus  per  tcmpus 

Per  August.  ortjg  |jja  summa  gpatia  est,  quod  homo  in  unitatc  per- 

sonae  coniunctus  est  Deo  ».  Poluit  igitur  Deus  aliam 
aniraara  ct  aliam  carnera  assumere ,  et  carnem  utique 
aliundc  quam  dc  genere  Adam.   Unde  Auguslinus,  in 

libro  decimo  tertio  dc  Trinitate  2:  «  Poterat  utique  Deus 
honiinem  aliunde  suscipere,  in  quo  esset  mediator  Dei 
et  hominum,  non  de  genere  illius  Adam,  qui  peccato 
suo  obligavit  genus  humanum,  sicut  ipsum,  quem  primo 
creavil,  non  de  gencre  alicuius  creavit.  Polerat  ergo 
vel  sic,  vel  alio  quo  vellet  modo  creare  unum  alium  , 
de  quo  vinceretur  victor  prioris.  Sed  melius  iudicavit, 
et  de  ipso  quod  victum  fuerat  gcnere  assumere  homi- 
nem ,  per  quem  hominis  vinceret  inimicum;  el  tamen 
ex  Yirgine,  cuius  couceplum  spirilus,  non  caro,  fides, 
non  libido  praevenit,  nec  interfuit  carnis  concupisccn- 
tia,  qua  ceteri  concipiuntur,  qui  originale  trahunt  pec- 
catum ;  sed  credendo,  non  concumbendo  sancta  est  fe- 
cundata  virginilas  ».  —  Ex  his  aperte  oslenditur,  et 
alium  et  aliunde  hominem  Deum  assumere  potuisse. 

Cap.  II. 

Si  homo  ille  potuerit  pcccare,  vel  non  esse  Deus. 

Ideo  non  immerilo  quaeritur,  utrum  homo  ille  po- 
luerit  peccare ,  vel  non  esse  Deus.  Si  enim  potuil  pec- 
care,  et  potuit  damnari;  si  potuit  damnari,  potuit  non 
esse  Deus :  crgo  si  potuit  peccare,  polnit  non  esse 
Deus;  quia  esse  Deum  ct  posse  3  velle  iniquilalem  si- 
mi.il  esse  nequeunt. —  Hic  distinctione  opus  est,  utrum 
Dobinm  uni-  dc  persona ,  an  de  natura  agatur.  Si  enim  de  persona 
c'jm'     agitur,  manifestura  est,  quia  peccarc  non  poluit,  nec 


Deus  non  csse  potuit.  Si  vero  de  nalura,  discutiendum  uiitmcti. 
est,  ulruin  agat  de  ea  ut  Yerbo  unila,  an  de  ea  lanqtiam 
non  unita  Yerbo,  et  tamen  enli,  id  est,  an  de  ea,  se- 
cuodum  quod  fuit  unila  Yerbo,  an  de  ea,  secundum 
quod  esse  potuil  et  nununita  Yerbo.  Non  est  enim 
ambiguum,  animaro  illam,  cniem  4  unilam  Yerbo,  pec- 
care  non  posse;  et  est  sine  ambiguo  verum,  candem, 
si  esset  el  non  unila  Yerbo ,  posse  peccare. 

Quidam  tamen  probare  conanlur,  eam  etiam  uni-  soivitor 
tam  Yerbo  posse  peccare ,  quia  liberum  arbilrium  ha- ie 
bet,  et  ila  potest  tlccli  in  ulramque  partem.  Quod  fri- 
vohun  esl ,  cum  et  Angeli  liberum  arbilrium  habeant, 
et  tamen  gralia  a  Deo  5  suut  contirmali,  ut  peccare 
nequcant.  Quanto  magis  ergo  ille  homo,  cui  spirilus 
est  datus  sine  mensura?  Inducunt  quoque  auciorilatem 
ad  probandum  idem  ;  scriptum  est  enim  in  libro  Sa- 
pienliae6:  (Jui  potuil  transgredi ,  el  non  est  tratisgres- 
sus;  facere  malum ,  et  non  fccit.  Sed  hoc  accipiendum 
est  secundum  membra,  vel  parlim  de  capite,  parlim 
de  membris:  de  capile :  non  est  transgressus  el  non 
fecit  malum ;  de  membris :  potuil  transgredi  et  fa- 
cere  malum. 

Cap.  III. 

Si  Dcus  potuerit  assumere  hominem 
in  sexu  muliebri. 


Solet  etiam  quaeri,  quamvis  curiose,  a  nonnullis, 
si  Deus  humanam  naturam  poluit  assumere  secundiim 
muliebrem  sexum.  —  Quidam  arbilrantur,  eum  potuisse 
assumere  hominem  in  femineo  sexu,  ut  assumsit  in 
virili.  Sed  opportunius  atque  convenientius  factum  est, 
ut  de  femina  nascerelur  et  virum  assumeret,  ut  ita 
utriusque  sexus  liberatio  ostenderetur.  Unde  Augusli- 
nus  in  libro  Ocloginta  Irium  Quaestionum  7:  «  Hominis 
liberatio  in  ulroque  sexu  debuil  apparere.  Ergo  quia 
virum  oportebat  suscipere,  qui  sexus  honorabilior  est, 
consequens  erat,  ut  feminei  sexus  liberalio  hinc  appa- 
rerel,  quod  ille  vir  de  femina  natus  est».  Sapientia 
ergo  Dei,  quae  dicitur  unigeniliis  Filius,  homine  su- 
scepto  in  ulero  el  de  ulero  Yirginis,  liberationem  ho- 
minis  indicavit. 


Hesp. 


Ccnfiri  ii 
per  Ai  i 


1  Hnius  dtib.  solutionem  exhibent  etiam  B.  Albert,  hjc  a. 
4 ;  S.  Thom.  et  Richard.  a  Med. ,  hic  circa  lit. 

NOTAE  AD  LIBR.  SENTENTIARUM. 

1  Libr.  XIII.  de  Trin.  c.  I(.).  n.  -21.  —  In  principio  dist. 
post  aliunde  plurimae  edd.  omittunt  hominem,  refragantibus 
codd.  et  edd.   I ,  S.  Infra  pro  assumcre  codd.  sumere. 

2  Ciip.  IS.  n.  23,  in  quo  texlu  pro  Poterai  utique  edd.  ;ili- 
quae  Potuit  itaque.  In  line  fere  omnes  edd.  falso  facta  pro  sancta. 

3  Cod.  C  acldit  vel ,  cod.  E  et  ed.  1  et,  et  ed.  8  aut.  — 
Hic  forlasse  respicitur  Ps.  5,  3:  Quoniam  non  iJeus  volens  ini- 
quitatem  tu  es. 


*  Val,  et  ed.  I  existenlem ,  et  infra  pro  ambiguo  edd. , 
exceptis  1,8,  ambiguitate ;  denique  ante  non  unita  Vat.  et 
ed.   I   omittunt  et,  ed.  8  liabet  et  non  esset. 

5  Codd.  A  B  E  et  ed.  S  scribunt  non  incongrue  adeo  ;  ed. 
8  in  gratia  pro  gratia.  Post  pauca  respicitur  loan.  3,  34. 

6  Scil.  Eccli.  31,   10. 

7  Quaest.  II.  —  In  (ine  ante  feminei  Vat.  ct  edd.  7,  9 
minus  bene  ponunt  et  pro  ut ;  deinde,  facto  puncto  post  libe- 
ratio,  prosequuntur :  Hinc  apparet,  quia  (etiam  edd.  3,  4,  5 
habent  quia). 


DIST.  XII.  ART.  I.  QUAEST.  I. 


-26 1 


COMMENTAMUS  IX  DISTIXCTIOXEM  XII. 

De  conditione  naturae  assumtae. 

Solet  etiam  quaeri,  utrum  alium  hominem  etc. 

DIVISIO  TEXTUS. 


In  praecedentibus  determinavit  Magister  de  in- 
carnatione  Verbi  in  se.  In  bac  vero  parte  determinat 
de  ipsa  incarnatione,  proul  ordinatur  ad  nostram 
redemptionem;  et  durat  haec  pars  a  principio  bnius 
distinctionis  duodecimae  usque  ad  vigesimam  tertiam 
distinctionem  et  continet  undecim  distinctiones,  sicut 
et  pars  praecedens.  Dividitur  autem  baec  pars  in 
duas.  In  quarum  prima  agit  de  bis,  secundum  quae 
Christi  incarnatio  ordinatur  ad  nostram  redemplio- 
nem.  In  secunda  vero  agit  de  ipsa  redemplione, 
quae  facta  est  per  passionem ,  infra  distinctione  deci- 
ma  nona:  Nunc  quaeramus ,  qualiter  per  mortem 
ipsius  etc.  Et  quoniam  ordinatio  incarnalionis  ad  no- 
stram  redemplionem  in  quatuor  consistit,  scilieet  in 
conformitate  naturae,  in  plenitudine  gratiae1  in  cle- 
fectu  passibilitatis  et  in  usu  virtulis:  ideo  pars  isla 
habet  quatuor  partes.  In  quarum  prima  determinat 
Magister  de  genere  nalurae  assumlae,  utrum  fuerit 
de  genere  Adae.  In  secunda  vero  agit  de  plenitudine 
gratiae ,  infra  distinctione  decima  lertia :  Praeterea 
sciendum  est,  Chrislum  secundum  hominem  etc.  In 
tertia  vero  agil  de  defectu  passibilitatis,  infra  distin- 


ctione  decima  quinta:  Jllud  quoque  'praetermilten- 
dum  non  est  etc.  In  quarta  vero  agit  de  usu  virtu- 
lis,  infra  distinctione  decima  septima:  /l/ud  quoque 
considerari  oportet ,  utrum  Christus  etc. 

Priraa  pars  continet  praesentem  dislinelionem 
et  dividi  babet  in  partes  tres.  In  quarum  prima  Ma- 
gister  determinat  de  conditione  naturae  assumtae 
quanlum  ad  genus.  In  secunda  de  conditione  naturae 
assumlae  quantum  ad  liberum  arbitrium.  ibi:  Jdeo 
non  immerito  quaeritur,  utrum  ille  etc.  ln  tertia 
vero  agit  de  condilione  naturae  assumtae  quanliun  ad 
sexum,  ibi:  Solet  etiam  quaeri,  quamvis  curiose  etc. 

Prima  pars  babet  duas.  In  prima  movet  quae- 
stionem  et  determinat.  In  secunda  vero  auctoritate 
confirmat,  ibi :   Ut  enim  ait  Augustinus  elc. 

Similiter  secunda  pars  habet  duas.  In  prima  de- 
terminat  veritatem.  ln  secunda  dissolvit  sophisticas 
rationes,  ibi:  Quidam  tamen  probarc  conantur  etc. 

Similiter  tertia  pars  babet  duas.  In  prima  quae- 
rit  quaestionem  et  delerminat.  In  secunda  confinnat. 
et  hoc  ibi :  Unde  Augustinus  in  libro  Octoginta 
trium  Quaestionum  etc, 


TFUCTATIO  OUAESTIONUM. 


Ad  intelligentiam  autem  huius  partis  secundum 
tria,  quae  Magister  determinat,  incidit  hic  quaestio 
circa  tria. 

Primo  quaeritur  de  congruitate  naturae  assum- 
lae  quantum  ad  genus. 

Secundo  vero  quaeritur  quantum  ad  liberi  arbi- 
trii  usuiii. 


Tertio  vero  quaeritur  de  ipsa  natura  assumta 
quantum  ad  congruenliam  sexus. 
Circa  primum  quaeruntur  duo. 
Primo  quaeritur,  utrum  debueril  assumere  bo- 

minem,  qui  esset  de  genere  Adam. 

Secundo  vero.   utrum  congruuin   fuissel  as>u- 
mere  ipsum  Adam. 


ARTICULUS  I. 

De  congruitate  naturae  assumtae  quoad  genus. 

QUAESTIO  l. 

Utrum  decuerit  Filium  J)ei  assumere  humanam  naturam  de  massa  perditionis. 


Circa  primum  sic  procedilur  et  quaeritur,  utriini 
decuerit  Filiiim  Dei  assumere  humanam  naluram  de 
massa  perditionis  sive  de  genere  Adam.  El  quod  noo, 
videlur. 

I.  Allerius  qualitalis  et  nalurae  debel  6886  inor- 


bus  et  medicma*:  ergo  si  Christus  ratiooe  naturae  a<j 

....  ...         . .  tni" 

assumtae  Imt  numaoi  geoens  medicina ,  videtur  igi- 

tur,  quod  eius  caro  dod  debueril  formari  de  massa 

corrupla. 

2.  Ilcm.  uohili  fonnae  nobilis  debel  aptari    ma- 


'  Hic  ei  paulo  Irtferlua   |h^i  plenitudine  gratiae  edd.  ad- 
«luiii  et  sapientiae. 

II.  Homll.  In  Evanff.  homll.  .12.  n.  i  :  Arie  me- 


?  Grcgor. 


dlclnae  calfda  frlgldis,  niglda   calldls  curantur.  —  Paolo  Infe- 

riu^  pro  '/cii'/  eius  '■"/"  oodd.  i".ii    <\  prlmlius)   I   r  i  \  \    i 

Ijlliul    l  I     l/Kli. 


262 


SENTENTIARUM  LIB.  III. 


leria  ' :  ergo  si  anima  Christi  fuit  purissima  et  im- 
munis  ab  onmi  peccato,  videlur,  quod  caro  Christi 
debuerit  esse  ab  omni  corruptione  aliena:  non  ergo 
de  massa  corrupla,  ac  per  hoc  nec  de  genere  Adam. 

3.  Itein ,  improperium  parentum  redundal  in 
prolem,  secundmn  quod  dicit  Sapiens2;  sed  Christus 
debuit  esse  omnino  immunis  ab  omni  peccati  im- 
properio:  ergo  non  debuit  esse  de  genere  hominis 
priini. 

4.  Item,  debitum  parentum  imputatur  proli;  sed 
niediator  debuit  esse  absque  omni  debito,  ul  eius 
solulio  omnino  acceptaretur  a  Deo,  sicut  dicit  An- 
selmus3:  ergo  non  debuit  exire  de  genere  Adae. 

Sed  contra:  1.  Ad  Hebraeos  secundo 4:  Qui  san- 

Fondameota. clificat  et  qui  sanctificatur ,  ex  uno  omnes;  sed  Chri- 

stus  est  qui  sanctificat,  qui  vero  sanctificantur  sunt 

filii  Adam:  videtur  igitur,  quod   sicut  alii   sunt  de 

genere  Adae,  ita  Christus  fuerit  et  debuerit  esse. 

±  Item,  pro  culpa  hominis  non  decet  nisi  ho- 
minem  satisfacere,  ergo  pro  culpa  omnium  filiorum 
Adae  et  ipsius  Adae  nullus  debet  satisfacere,  nisi  qui 
sit  filius  Adam;  sed  Christus  satisfecit  pro  culpa  no- 
stra:  ergo  debuit  esse  de  nostro  genere  et  de  no- 
stra  massa5. 

3.  llem,  si  homo  stetisset,  nulli  alii  generi  crea- 
turae  esset  obnoxius,  tanquam  per  ipsum  haberet 
stare:  ergo  si  homo  per  Christum  revocatur  in  pri- 
stinam  dignitatem,  videtur,  quod  nulli  alii  generi 
creaturae  debuit  esse  obnoxius.  tanquam  per  illud 
resurgeret.  Sed  resurrexit  per  Christum:  ergo  vide- 
tur,  quod  Christus  secundum  carnem  debuit  esse  de 
genere  carnis  vitiatae  6. 

4.  Item,  tanto  congruentior  est  mediator.  quanto 
proximior  est  utriusque  generi :  si  ergo  congruen- 
tissimus  mediator  fuit  Christus  inter  homines  pec- 
tores  et  Deum  7:  ergo  debuit  esse  de  genere  homi- 
num  peccatorum. 


C  0  N  C  L  U  S 1 0. 

Magis  congruum  fuit,  quod  Filius  Dei  assumeret 
carnem  de  genere  Adam  quam  aliunde,  licet 
Deus  aliter  disponere  poluisset. 

Hkspondko  :  Dicendum ,  quod  absque  dubio  Dei 
Filius  poluisset  carnem  assumere  aliunde  quam  de 
massa  corrupta,  sive  aliunde,  quam  ex  his  qui  pro- 
cesserunt  de  genere  Adam 8 ;  magis  tamen  congruebat, 
quod  de  genere  Adae  carnem  assumeret.  Et  licet 
multae  sint  congruentiae ,  quae  nos  latent ,  iuxta 
multiformitatem  sapientiae  Dei ,  tamen  secundum 
verba  et  dicta  Sanclorum  quatuor  possunt  rationes 
congruentiae  assignari 9. 

Prima  est  propter  conservandam  rectitudinem 
iustitiae ,  ut  videlicet  eiusdem  generis  esset  satisfa- 
ctor  et  praevaricator.  Nam  si  alterius  generis  esset, 
non  attribueretur  eidem  generi  satisfactio,  cui  et 
offensio;  ac  per  hoc  non  recte  servaretur  iustitiae 
rectitudo,  quae  ab  illo  genere  requirit  emendam,  in 
quo  reperit  praecedentem  offensam. 

Secunda  est  propter  manifestandam  dulcedi- 
nem  misericordiae ,  ut  videlicet  ipse  Dominus,  qui 
ab  homine  contemptus  fuerat  tanquam  ab  adversa- 
rio  et  inimico,  ipse  idem  generi  humano  unirelur 
in  Christo  in  unitatem  personae ;  in  quo  manifesta- 
tur  mira  Dei  condescensio  in  hoc,  quod  ipse  genus 
humanum  sibi  inimicum  coniungere  voluit  in  indis- 
solubile  vinculum,  iuxta  illud  quod  dicitur  ad  Ro- 
manos  quinto10:  Commendat  autem  caritatem  suam 
Deus  etc. 

Tertia  ratio  est  ad  declarandam  ordinationem 
sapientiae,  quae  quidem  ordinatio  nullo  potest  in- 
fringi  vitio.  Decreverat  enim  Deus  el  ordinaverat, 
ut  genus  humanum  totum  multiplicaretur  et  disse- 
minaretur  ex  uno,  propter  repraesentationem  illius 


CoDCll 


COQJ 
li.1    1. 


Cong 
tia  2. 


Conji 
tia  3. 


1  Aristot. ,  II.  de  Generat.  nnimal.  c.  3.  Vide  tom.  II.  pag. 
380,  nola  1,  ubi  ipsa  Philosophi  verba  allata  sunt.  — Pro  no- 
bili  edd.  nobiliori,  pro  aptari  codd.  KTZ  adaptari ,  pro  ma- 
teria  codd.  I  L  V  Z  aa  nalura. 

2  Eccli.  3,  12.  13:  Ne  glorieris  in  contumelia  patris  tui; 
non  enim  est  tibi  gloria  eius  confusio.  Gloria  enim  hominis  ex 
honore  patris  sui,  et  dedecus  fllii  pater  sine  honore. 

3  Libr.  1.  Cur  Deus  homo,  c.  22.  et  II.  c.  II.  —  Subinde 
pro  exire  edd.  esse. 

*  Vers.  II.  —  In  fine  arg.  edd.  voculae  ita  adiungunt  etiam. 

3  Sic  et  Anselm.,  II.  Cur  Deus  homo,  c.  8.  Cfr.  August. , 
de  Vera  Kelig.  c.  16.  n.  30.  —  Pro  ipsius  Adae  cod.  N  ipsius 
etiam  Adae. 

6  Cfr.  Anselm..  II.  Cur  Deus  homo,  c.  8.  et  I.  c.  o,  nec 
non  August.,  Xlll.  de  Trin.  c.   18.  n.  23. 

7  Cfr.  supra  pag.  19,  nota  6.  —  Paulo  superius  pro  utrius- 
que  gencri  co;ld.  K  P  Q  R  aa  bb  utrique  generi,  codd.  M  0  utri- 
que  eutremo. 


8  Cfr.  verba  August.  hic  in  lit.  Magistri,  c.  I.  allegata,  nec 
non  infra  d.  20.  q.  6.  —  Pro  verbo  processenmt  codd.  H  I  K 
L  T  a;i  praecesserunt ,  codd.  G  Z  praecesserant. 

9  AugusL  et  Anselm. ,  quos  iam  supra  allegavimus,  prae- 
cipue  primam  et  quartam  rationem  afferunt ;  de  secunda  ra- 
tione  cfr.  Chrysost. ,  Homil.  5.  in  Epist.  ad  Hebr.  n.  1 .  2 ;  de 
tertia  Fulgent. ,  de  Incarn.  Filii  Dei,  n.  14,  ct  II.  Sent.  d.  18. 
a.  I.  q.  I.  et  dub.  I.  Cfr.  etiam  Hugo  de  S.  Vict. ,  I.  de  Sa- 
cram.  p.  VIII.  c.  10,  et  Richard.  a  S.  Vict.,  I.  de  Emmanuele, 
c.  !  0.  seqq.  —  Mox  pro  conservandam  cod.  bb  observandam. 
Paulo  inferius  pro  quae  ab  ilto  gencre  requirit  emendam  cod. 
F  ni.si  ab  illo  generc  inquircret  et  emendam. 

10  Vers.  8.  —  Paulo  superius  pro  mira  Dei  codd.  A  bb 
mira  divinae  pietatis.  Deinde  pro  indissolubilc  vinculum  cod. 
Z  (bb  a  secunda  manu)  in  indissolubili  vinculo,  cod.  K  per 
indissolubile  vinculum.  Paulo  inferius  voci  sapientiae  Vat.  prae- 
mittit  divinae. 


DIST.  XII.  ART.  I.  QUAEST.  I. 


263 


universalis  principii,  quod  Deus  est;  nec  hoc  per 
peceatum  inlringi  debuit:  et  ideo  Christus,  media- 
tor  Dei  et  hominam  \  homo  verus ,  non  aliunde, 
sed  de  massa  totius  generis  humani  debuit  formari. 
Quarta  vero  ratio  est   ad   conservandam  alti- 

nea- tudinem  humanae  naturae,  quam  Deus  in  tanta 
dignitate  condiderat,  ut  nulli  alii  generi  creaturae, 
sed  soli  Deo  esset  obnoxia.  Si  ergo  non  modicum 
est  obnoxia  Redemptori ,  decens  est ,  ut  Redemptor 
aut  solum  esset  Dens,  aut  si  haberet  in  se  genus 
naturae  creatae,  hoc  esset  de  genere  illius  massae, 
quae  ortum  habet  a  lumbis  Adae. 

Propter  has  igitur  qnatuor   rationes  congruen- 

logus.  tiae ,  quae  apparent  manifesle  et  a  verbis  Sanctorum 
habent  firmitatem,  concedendum  est,  quod  non  solum 
fuit  congrnum ,  quod  Christus  assumeret  carnem  de 
nostro  genere  ad  reparationem  humanae  naturae, 
verum  etiam  hoc  magis  fuit  congruum .  quam  quod 
alio  modo  faceret,  licet  alio  modo  facere  posset 2.  — 
Unde  rationes  hoc  probantes  sunl  concedendae. 

1.  Ad  illud  ergo    quod    primo  obiicilur,   quod 

°°p-alterius   naturae   debet   esse  morbus  et    medicina; 

rnm. 

dicendum,  quod  verum  est  pro  eo  tempore,  m  quo 
.dom.  res  potest  dici  medicina ,  alterius ,  inquam ,  generis, 
non  quantum  ad  naturam,  sed  quantum  ad  vim 
curativam;  et  sic  fuit  in  Christo,  quia  ipse  non 
erat  infectns  corruptione  coneupiseentiae,  sed  habe- 
bat  in  se  plenitudinem  gratiae.  Unde  et  Apostohis  3 
dicit,  quod  primus  homo  fuit  de  terra  terrenus, 
secundus  de  caelo  caelestis,  non  propler  diversila- 
tem  natnrae  vel  materiae,  sed  propter  differentiam 
quantum  ad  qualitatem  virtutis  et  vitii,  gratiae  et 
culpae.  —  Quodsi  velit  instare,  quod  morbus  et  me- 
dicina  sunt  diversarum  naturarum  simpliciter;  di- 
cendum.  quod  hoc  habet  locum  inmedicina,  cuius 
operatio  est  per  vim  naturae,  non  per  actum  vo- 
luntatis  deliberalivae. 


-2.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  nobilis  mate- 
ria  debel  respondere  nobili  formae;  dicendum.  quod 
verum  est  de  materia  disposita  dispositione  ultima,  xoundam. 
quae  est  necessitas*;  sed  de  materia  remota  non 
oportet,  quoniam  omnis  nobilitas  consurgit  ex  forma 
ipsi  materiae  superaddita.  Et  quoniam  massa  liu- 
mani  generis  non  est  proxima  materia  respectu  ani- 
mae  Christi ;  ideo  non  sequitur,  quod  corpus  Christi 
non  fuerit  de  illa  massa;  sed  caro  organizata  et 
perfecta  complexione  3  aptata  fuit  illius  materia;  et 
de  hac  bene  licet  inferre,  quod  valde  nobilis  fuil. 
cum  ad  nobilissimam  animam  aptata  esset ;  unde 
optime  fb.it  complexionata  et  ab  omni  corruptione 
et  foeditate  concupiscentiae  aliena.  Ex  lioc  tamen 
non  licet  inferre,  quod  non  fuerit  smnla  de  illa 
corruplionis  massa;  ita  enim  pura  fuit  illa  caro  per 
virtutem  Spiritus  agenlem,  sicut  si  de  caelesti  sub- 
stanlia  sumta  fuisset 6. 

3.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  improperium 
parentum  redundat  in  filium;  dicendum,  quod  ve- 
rum  est,  cum  filius  est  imitator  scelerum  patrisT; 
cum  autem  ei  contrarius  et  oppositus  est  qnantnm 
ad  mores,  non  debet  in  eum  iuste  redundare,  nisi 
ipse  filius  mera  sua  benignitate  improperium  patris 
porlare  velit  et  sustinere.  Et  sic  in  proposito  intel- 
ligendum  est  fuisse.  Unde  Christus  non  ex  merito, 
vel  necessitate  sustinuit  improperinm  Adae.  sed  ex 
mera  sua  benignitate,  ut,  duin  ipse  sustineret  pro 
alio  quod  ex  se  non  meruit,  alius  liberaretur  ab 
improperio,  quod  ex  sua  culpa  promeruit. 

4.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  debitum  pa- 
rentum  imputatur  proli;  dicendum,  quod  hoc  ve- 
rnm  esl ,  cum  proles  succedit  parentibus  in  heredi- 
tate;  et  quoniam  Christus  a  parenlibus  concupiscen- 
tiam  non  hereditavit,  per  quam  homo  obligatur* 
poenae;  hinc  est,  quod  nullius  poenae  fuit  debitor, 
sed  liberalis  et  voluntarius  persolutor. 


SCHOLIOX. 


1.  Du;ie  huius  articuli  quaestiones  conlinuant  disputationem 
de  congruitate  incarnationis  ex  parte  rei  nssumtae ,  quae  in- 
choata  est  supra  d.  2.  a.  I.  q.  1-4.  Cuni  opera  Dei  omnia  sint 
mazime  congrua  ,  respectu    liabito    ad    eorum    finem,  de  ipsis 


conclusionibus  non   potest  esse    dubium,  nec  de  principalibus 
rationihus  congruenUae. 

Ue   I.  quaestione:  Alex.  BaL,  S.  p.  III.  q.  2.  in.  S.  — ScoL 
tangit  rem  in  uiroque    Scripto  d.   20.    q.  unics.  —  >.  Thom., 


1  Episl.  I.  Tim.  2,  5.  —  Paulo  ante  pro  nec  hoc  per  multi 
codd.  cum  edd.  I,  2,  verbis  perperam  transpositis ,  nrr  per 
hoc.  In  enuntialo,  quod  sequitur,  Vat.  ante  nlliludinrm  interiicit 
ilignilalem  et  ac  deinde  pro  condideral  suhstituit  nmsliluernt. 

2  Vat.  poluissrt. 

3  Kpist.  I.  Cor.  15,  i7.  —  August.,  I.  de  Doclr.  chrisi.  c 
14.  n.  13:  Kl  quein:idmodum  medici,  cum  alligant  vulnera,  non 
inconi|)osile,  sed  apte  id  raciiint...  sic  medicina  Saplentiae  per 
hominis  suseeptionem  nostris  est  accoinniodala  \  ulnrrihus ,  de 
quibusdain  contrariis  curaos,  el  tk  quibosdam  rimilibus...  Quia 

per  superbiam  homo  lapsus  est,  humilitatem  adbibuit  ad 
saiKinduni...  Ail  eadom  nmlmrin  pcrlinet.  quod  etiam  ezemplo 
virtuiuin  eius  wu,\  nostra  curaniur.  lam  vero  ssnutio  quasl  li- 
gameni.i  membris  et  vulnerlbus  adhibiui  ill.i  sunt,  quod  per 
feminani  deceptos  per  feminani  natus,  homo  homines,  mortalis 


mortales,  niorte  mortuos  libciax ii.  Cfr.  supra  «1.  3.  p.  I.  a.  2. 
q.  I.  et  p.  II.  a.  2.  q.  I.  seq.,  nec  non  Gregor.,  XXIV.  Morai 
c.  2.  n.  2.  —  Pauio  supciiiis  edd.  omittuiH  imjiiam. 

*  ld  est  .  in  qua  fdispositione  oltfma)  matcria  oogitur  ad 
reciptondam  illam  rormam.  Cfr.  lom.  II.  pag.  171 ,  nota  2.  — 
Pro  necessitas  VaL  necessitatis,  ei  moi  pro  maitriae  cum  edd. 
I  ,  2  nutiirar. 

5  Edd.  ct  non  paucl  codd.  completione.  Cfr.  supra  d.  i.  p. 

II.  a.   .?.   ().   2,   II.  SenL   «I.    17.  a.   2.   q.   2.  ad  (-.  .1   q,   ;t. 

6  Vidc  supra  d.  3.  p.  II.  a.  2.  q.  I.  seq.  —  l'"st  Siwitus 
cod.  hh    K /.  .i  secunda  manu)  adiidl  mhcCL 

7  Cfr.  M.  SenL  d.  33.  a.  I.  q.  I.  —  Beoe  muiti  codd.  nu- 
mis  congrue  iceteris  patrum .  ood.  \  icefrni  paterni.  Paulo 
Inferios  posi  ktste  Vai   Interserii  ptantwm  od  pomasa. 

8  riiiii.  cum  piuribua  codd.  obHgaius  rst. 


264 


SENTENTIARUM  LIR.  III. 


ill.  Sent.  il.  -2.  q.  I.  a.  2.  quaesliunc.  2;  S.  III.  q.  i.  a.  6.  —  is. 
Albert., hic a.  2.— Petr.  a  Tar.,  II.  Sent  d.  2.  q.  I.a.  2.  — Richard. 
;i  Med.,  hic  a.  I.  q.  I.  —  Durand.  hic  q.  3.  —  Dionys.  Carth.,  de 
hac  et  seq.  q.  hic  q.  3.  —  Biel,  de  hac  el  seqq.  qq.  hic  q.  unica. 


II.  De  seq.  (2.)  quaestione:  Alex.  Hal.,  loc.  cit.  m.  9.  — 
s.  Thom.,  Comment.  toc.  ciL  quaestfunc.  3.  —  li.  AlberL,  hic 
a.  i.  —  Petr.  ;i  Tar.  rem  tangft  loc.  cit.  ad  3.  —  Richard.  a 
Med.,  hic  a.  I.  q.  2. 


QUAESTIO  II. 
Utrum  fuisset  congruum  assumere  Adam. 


Secumlo  quaeritur,  utrum  congruum  fuisset, 
ipsiim  Ailam  assumi.  Et  quod  sic ,  videtur: 

1.  Quia  Cliristus  debuit   esse  de  genere  Adae, 
Ad  opposi- ut  satisfaceret  pro  peccato  totius  generis,  quod  pro- 

cessit  de  lumbis  Adae  l :  ergo  pari  ratione  debuit 
Dei  Filius  ipsum  Adam  assumere,  ut  pro  peccato 
ipsius  Adae  congruentissime  satisfaceret. 

2.  ltem,  nullum  magis  decet  sustinere  poenam 
pro  culpa,  quam  eum  qui  culpam  commisit:  si  ergo 
homo  assumtus  puniri  debuit  pro  peccato  Adae, 
sicut  et  factum  est;  videtur,  quod  nullum  alium 
hominem  adeo  decnit  assumere  2,  sicut  primum  ho- 
minem. 

3.  Item,  efficacius  curat  morbum  qui  curat 
ipsum  in  sua  origine3,  quam  qui  in  ramo;  sed 
morbus  corruptionis  humani  generis  ortum  habuit 
in  Adam,  et  curatus  fuit  in  Christo:  ergo  perfectius 
curatus  fuisset,  si  Filius  Dei  assumsisset  primum 
hominem,  quam  assumendo  aliquem  de  eius  genere. 
Sed  decet  summum  medicum  facere  omne  quod  at- 
testatur  perfectioni  medicinae:  ergo  etc. 

4.  ltem,  ad  hoc,  quod  anima  curetur  per  ad- 
ventum  Spiritus  sancti,  necesse  est,  quod  Spiritus 
sanctus  in  eandem  animam  descendat,  in  qua  prius 
habitavit  culpa:  ergo  pari  ratione ,  si  per  adventum 
Filii  Dei  debuit  peccalum  primi  parentis  curari , 
videtur,  quod  ipsum  debuerit  assumere  magis  quam 
alium.  Quodsi  dicas ,  quod  non  decuit  propter 
culpam  praeambulam;  sed  contra:  Spiritus  sanctus 
sic 4  purificat  animam,  quod  nulla  esl  indecentia, 
ut  habitet  in  anima,  in  qua  prius  fuit  culpa;  sic 
etiam  sanctificavit  carnem  Verbi,  ut  in  nullo  dero- 
garetur  Christo,  quod  fuit  de  nostra  massa:  ergo 
videtur,  quod  sic  anima  Adae  potuit  purificari  et 
caro,  quod  in  ipsius  assumlione  in  nullo  deroga- 
retur  excellentiae  ipsius  Filii  Dei. 

Sed  contra:  1.  Non   decuit   Denm   facere,   ul 
Fnndan;enu..aliquis  de  malitia    sua    reportaret  commodum;  sed 


si  Adam  propter  reparationem  faciendam  de  culpa 
commissa  assumeretur  a  Verbo,  reporlaiet  ineffabile 
commodum:  ergo  hoc  esset  contra  divinam  iusti- 
tiam  s.  Sed  hoc  non  decet  Deum :  ergo  etc. 

2.  Item ,  talis  debuit  satisfacere,  qui  nullius 
esset  debitor  poenae,  sicut  dicit  Anselmus8,  quia 
satisfactio  est,  cum  fit  opus  alias  indebitum,  sicut 
dicitur  in  libro  de  Regulis  fidei ;  sed  Adam  fuit  poe- 
nae  debitor  propter  culpam ,  quam  commisit:  ergo 
nullatenus  decuit,  ipsum  ad  satisfaciendum  assumi. 

3.  ltem ,  quidquid  sit  de  aliis,  tamen  esse  vel 
dici  peccatorem  vere  nullo  modo  decet  Deum;  sed 
illa  unio  facit  idiomalum  communicationem:  ergo  si 
Adam  assumtus  fuisset  a  Dei  Filio,  Filius  Dei  esset 
et  diceretur  vere  peccator.  Si  ergo  hoc  nullo  modo 
decet7,  videtur  etc. 

4.  Item ,  si  Adam  assumsisset ,  cum  Deus  de- 
crevisset  genus  humanum  ex  Adam  propagare,  iun- 
cta  sibi  Eva,  ergo  aut  decretum  suum  8  sive  dispo- 
sitio  non  mansisset,  aut  Chrislus  ex  commixlione 
cum  femina  generasset;  sed  utrumque  est  omnino 
indecens:  ergo  omnino  indecens  fuit,  Dei  Filium  as- 
sumere  hominem  primum. 

CONCLUSIO. 

Non  decuil  Dei  Filium  assumere  ipsum  Adam. 

Respondeo  :  Dicendum  ,  quod  absque  dubio  non  comb 

sic  decuit  Dei  Filium  assumere  ipsum  Adam ,  sicul 

aliquam  aliam    substantiam    eiusdem   generis,  sicut 

patet  ex  ipso  opere  divino. 

Et  ralio  huius  est ,  quia  non   conveniebat  om-  k»i«o 

.     p|e! 
nium9  Creatori ,    nec    convemebat  primo  homim, 

nec  expediebat    humano   generi.  Creatori  omnium  Ratio 

non  competebat,  ut  persona  Dei  hominem   assume- 

ret  peccatorem ,  cum  ipse  in  forma  assumta  deberet 

peccatores  ceteros  iudicare  10,  et  tamen  nullatenus  de 


1  Cfr.  quaost.  praeced. 

2  Yat.  assumi. 

3  Pro  arigine  edd.  hic,  sicut  ct  infra  in  solnt.  recurrit,  ra- 
dice.  Subinde  post  quam  qui  edd.  repetunt  curat  et  cod.  I  pro 
in  ramo  substituit  in  fine,  cod.  Z  in  ultimo. 

4  Edd.  sicut  ot  dein  pro  sanctificavit  exhibent  purificavit. 
Mox  pro  Christo,  quod  Vat.  Christo ,  qui. 

5  Cod.  D  diviimm  naturam  et  iustitiam. 

6  Libr.  I.  Cur  Deus  homo,  c.  20.  et  II..  c  II.  —  Definitio 
satisfactionis  hic  memorata  habetur  in  Alani  ab  Insul.  libro  de 
Articul.  cathoi.  fidei,  II.  in  princip. ,  et  sonat  ibi  sic :  Satisfiictio 
peccati  est  [ad]  honorem  eius  contra  quenfi  peccatum  est,  ali- 
quid  sufficienter  factum,    alias    indebitum.  —  Pro  qui  nullius 


esset  debitor  poenae  cod.  S  qui  immunis   esset  debito  poeuae. 
In  flne  arg.  pro  salisfaciendum  cod.  K  satisfactionem. 

7  Pro  confirmationo  dicitur  Hobr.  7,  26:  Talis  enim  dece- 
bat,  ut  nobis  essot  pontifex  sanclus,  innocens,  impollutus,  se- 
grogatus  a  peccatoribus  etc. 

8  Codd.  G  It  S  et  edd.  1 ,  2  omittunt  suum,  pro  quo  codd. 
A  P  Dei.  In  princip.  arg.  post  Item,  si  edd.  supplent  Deus. 

9  Pro  omnium  cod.  A  hic  et  paulo  inferius  hominum. 

10  Rospicitur  illud  loan.  5,  22.  seqq. :  Omne  iudicium  de- 
dit  [Pator]  Filio...  et  potostatom  dodit  ei  iudicium  facere,  quia 
filius  hominis  est  —  nec  non  illud  Ioan.  S,  46:  Quis  ex  vobis 
arguet  mc  de  peccnto?  Cfr.  ibid.  9,  39.  et  12,  31.  —  Pro  et 
tamen  Vat.  et  ita. 


DIST.  XII.  ART.  II.  QUAEST.  I. 


265 


peccato  argui  posse,  sive  secundum  naturam  assu- 
mentem,  sive  secundum  naturam  assumtam ,  secun- 
dum  quarum  utramque  competebat  ei  potestas  iudi- 

*atio -2.  ciaria.  —  Primo  homini  non  conveniebat,  ut  ille 
qui  tantum  se  deiecerat  per  culpam,  tantum  exallare- 
tur ,  ut  Deus  esset.  Sufllciebat  namque  sibi  et  exce- 
debat,  ut  saltem   ei    Deus  reconciliaretur,    nedum 

*atio  3.  quod  ille  Deus  efficeretur.  —  Generi  etiam  humano 
non  expediebat,  quia,  cum  ille  homo  esset  poenae 
debitor,  utpote  ille  qui  reus  erat  omnium  anima- 
rum  nostrarum l,  non  esset  eius  passio  adeo  Deo 
grata,  sicut  si  omnino  esset  innocens,  et  vix  eliam 
sufflceret  ad  satisfaciendum  pro  se,  nedum  quod 
aliis  satisfaclionem  suam  posset  communicare.  — 
Concedendae  sunt  igitur  raliones  probantes,  quod 
non  decuit  Filium  Dei  assumere  primum  hominem. 

1.  Ad  illud  ergo  quod   primo  obiicitur  in  con- 
uio  oP-  trarium  ,  quod  de  genere  humano  debuit  satisfacere; 

itornm.  M  D  .  ... 

dicendum.  quod  non  est  simde ,  quia  potuit  ah- 
quis  esse  de  genere  hominum,  qui  communicaret 
cum  hominibus  in  natnra  et  non  communicaret  in 
culpa.  Non  sic  autem  est  de  Adam ,  quia,  ex  quo 
peccavit.  necessarium  fuit,  ipsum  peccasse;  et  si  Fi- 
lius  Dei  ipsum  assumsisset,  eum  qui  poenae  debitor 
erat,  assumeret2;  ideo  non  esl  simile. 

2.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  nullum  magis 
decet  puniri ,  quam  eum  qni  peccavit;  dicendum, 
quod  verum  est  de  poena  divinae  ultionis ;  sed  non 
est  verum  de  poena  divinae  placationis.  Magis  enim 
Deus  placari  potuit  per  poenam  innocentis  quam  per 
poenam  rei  et  iniusti;  et  taliter  punitus  est  Christus 
pro  peccatis  nostris.  Nullius  enim  alterius  poena 
poterat  esse  sufliciens  meritum  satisfactionis,  quam- 
vis  esset  aequum  instrumenlum  divinae  ultionis. 


3.  Ad  illud  quod  obiicitnr  de  curatione  morbi 
in  radice,  dicendum,  quod  vcnun  est,  quod  per- 
fectior  est  curatio,  ubi  radix  ita  potest  purificari, 
sicul  ramus;  sic  aulein  non  est  in  proposito.  Nam 
etsi  Ail.iin  adeo  puriiicari  posset,  ut  niillam  culpam 
actu  haberet,  nunquam  tamen  sic  purificari  poto.it, 
ut  nullain  culpain  habuisseL  Et  hoc  quidem  dece- 
bat  habere  Dei  et  hominum  mediatorein .  ut  sua 
oblatione  suflicienter  placaret  severitattMn  divinae 
iustitiae.  —  Aliae  etiain    raliones  sunt,  quare  mor-  oe  aiiis  ra- 

lionibus. 

bus  m  sua  ongme  curari  non  debuit;  sed  illae  as- 
signatae  sunt  in  secundo  libro  in  tractatu  de  pec- 
calo  originali 3,  et  aliquae  in  quarto,  in  tractatu  de 
Sacramento  baptismi. 

4.  Ad  illud  quod   obiicilur,    quod    non    purili- 
cantur  per  Spiritum    sanclum   nisi    animae.  quibus 
unitur  per  amorem  ;  dicendum,  quod  non  est  simile.  Notandum. 
quia  aliler  purificantur  per  Chrislum  ,  aliler  per  Spi- 

ritum  sanctum.  Per  Spiritum  sanctum  nainque  pu- 
rilicantur  sicul  per  causam  cffectivam ,  sed  per  Chri- 
stum  tanquam  per  causam  meritoriam  '.  Et  quia  ali- 
quis  potest  mereri  alii  diverso  a  se;  hinc  est,  quod 
non  oportet,  medialorem  Dei  et  hominum  sic  cuilibet 
uniri,  sicut  Spiritus  sanctus.  —  Est  etiam  differen-  AMadUfe- 

...  •  .      „    .    .  -ii    i  •  .  ■      rentia. 

tia  m  umonc,  quia  Spintus  sanctus  illabitur  nobis, 
ila  tamen,  quod  non  unitur  nobis  unione  personali. 
quae  facit,  idiomata  communicari;  unde  non  est  pec- 
cator,  quamvis  illabatur  peccalori.  Sed  Filius  uni- 
tur  unione  personali ,  in  qua  est  idiomatiini  commu- 
nicatio;  et  ideo  non  sic  decuit  ipsum  uniri  aoimae 
peccatrici,  sicut  decet  Spiritum  sanctum  mitti  in 
eam  animam ,  quae  prius  ftiit  peccatrix.  Et  sic  patet 
tolum  5. 


ARTICULUS  II. 

De  condilione  naturae  assumtae  quoad  liberum  arbitrium. 


Consequenter  quaeritur  de  conditione  naturae 
assumtae  quantum  ad  liberum  arbitrium.  Et  circa 
lioc  incidunt  dno  dubitabilia. 


Primo  quaeritur,  utrum  ille  homo  peccare  po- 


luerit. 


Secundo,  utrum  potentiam  peccandi  babuerit. 


QU.VESTIO  I. 
Ulrum  Christus  potuerit  peeeare. 


Circa  primum  sic  proceditnr  et  quaeritur,  ulrum 
Chrislus  potuerit  peccare.  El  quod  sic,  videtur. 
I.  Ecclesiastici  Lrigesimo  primo e  dicituf  in  lau- 
Koppoti-dem  viri  iusti:  Qui  potuit    transgredi,  et  non  est 


transgressns ;  sed  omnis  laus  competil  Christo,  quae 
competit  alicui  eius  membro:  ergo  •ridetur,  quod 
illud  potuit  dici  in  iaudem  Christi:  ergo  etc. 

« Meliores  iudicavil  Deus 


v2.  Ilem .  \uguslinus 


1  Respicilur  illiid  I.  Beg.  22,  22:  Bgo  suni  icus  omnium 
nnimnrum  |>iiiiis  Uii.  AnsHm.,  I.  Gar  l)<'ns  tcoma,  <•.  2:i.  ubl 
dooet,  per  redemptorera  fastifleari  debere  otnnei  homines,  aii: 
«  Srd  h<><:  f;i<'<'i<>  nullatenu9  pmrst  homo  peccator,  <|ui;i  peccetor 
peecatorem  lustiflcaTe  nequfi  ».  —  Pnulo  Inferiua  pro  ntdum 

fHOd...  potsei  V;il.    nrc  tnnr...  /msset ,   cild.    I,   2   luui.  .  potu.iL 
-   Bdd.   iissninsissrt. 

3  Dist.  .12.  n.  I.  <|.  2.  in  eorp.  oi  <lub.  I.  nee  noB  IV.  Sent 
i.  p.  I.  B.    I.  <|.  2. 
*  Vi.li-  sii|)i;i   <l.    10.  B.   2.   <|.  2  ,  <l.    II.  B.    I.   <|.   3,   <1.  19. 

S.  Bonav.  —  Tom.  lll. 


.1 


;i.  I.  q.  I  ;  I.  Scnl.  <l.  I  i.  B.  1.  <|.  2,  <l.  17.  p.  I.  <|.  I,  <<t  II. 
Scnt.  d.  26.  i|.  2.  —  1'iiiiiiiiii  liuiiis  BOluL  fin idi i.iiiim  <-<lcl.  alc 
miil.iiiinl  :  .!</  illiul  i/uoil  ohiiritur ,  i/tioil  niiimn  non  fuiiifirn- 
tnr  ptr  Si>iritiiin  sitnrtuiii  .  msi  iniiiiiur  tiiiiutiir  />rr  iiino- 
rrin  etc  InferiUB  pro  sirut  Sjiiritus  siinrtiis  non  Dnud  <'<><l<l. 
sirut  Siuriliini  sniii-liiiii. 

5  (!<xl.  Iil)  )iutrt  i>i iiiiiun.        Siilc  Bcboliofl  ;xl  praereden- 
«•m  quaesi 
"  Vers.  10. 
7  i).'  \Ci.i  Relig,  c  1 1.  n.  27  :    Vokintaie   ergo  peccntur. 

31 


m> 


SENTENTIARUM  UB.  III. 


homines,  si  ei  liberaliter  deservirerrt »,  et  vocat  li- 
beraliter  deservire,  si,  cnm  possent  eum  offendere, 
nollent:  ergo  si  Christum  optimum  fecitet  optimum 
iudicavit,  videtar,  quod  Christus  peccare  potuerit. 

3.  Item,  Bernardus1:  «Tantum  descendit,  quan- 
tum  descendere  potuit»;  sed  inferioris  gradus  est 
qui  potest  peccare,  quam  qui  non  potest:  ergo  vi- 
detur,  quod  Christus  in  illo  statu  fuerit.  Si  dicas, 
quod  hoc  inteliigitur  ex  parte  carnis;  contra:  dis- 
positio  carnis  correspondet  dispositioni  liberi  arbi- 
trii,  sicut  patet  in  Adain  et  in  nobis:  ergo  sicut 
Christus  assumsit  carnis  passibilitatem ,  ita  videtur, 
ijuod  liberi  arbitrii  vertibilitatem. 

4.  Item,  Christus  eral  in  statu  viatoris:  ergo 
cum  ad  sliluin  viatoris  perlineat  posse  peccare,si- 
cut  ad  stalum  comprehensoris  peccare  non  posse2; 
videtur,  quod  Christus  peccare  potuerit. 

o.  Itein,  nullus  laudatur  in  his  quae  facit  de 
necessitale 3 ;  sed  Christus  erat  laudabilis  in  operi- 
bus  suis:  ergo  non  faciebat  ea  necessario:  ergo  po- 
terat  a  bonis  et  debilis  operibus  cessare;  et  hoc  est 
omittere:  ergo  potnit  peccare. 

6.  Item ,  Christus  poluit  dicere  aliquam  oratio- 
nem  negativam  et  veram;  sed  qui  potest  dicere  lo- 
cutionem  negativam,  potest  dicere  affirrnativam  sibi 
oppositam;  sed  illa  esl  falsa:  ergo  Chrislus  potuit 
dicere  loculionem  falsam.  Sed  hoc  est  mentiri  in 
eo  qui  novit,  loculionem  esse  falsam:  ergo  vide- 
tur,  quod  Christus  menliri  potuerit:  ergo  potuit 
peccare,  cum  mentiri  nullo  modo  possit  bene  fieri 4. 

Sed  contra:  1.  Ad  Hebraeos  secundo5:  Eum 
Fundamenta  qui  paulo  minoratus  est  elc;  Glossa:  «Naturahu- 
manae  mentis,  quam  Deus  assumsit,  et  quae  nullo 
peccalo  depravari  potnit,  solus  Deus  maior  est»: 
ergo  nullo  modo  anima  Christi  potuit  inlici  aliqua 
macula  peccati. 

±  llem ,  Christus  ab  instanli  conceplionis  fuit 
comprehensor  et  beatus;  sed  de  essentia  beatitudi- 
nis  est,  quod  sit  bonum  inammissibile  6:  ergo  Chri- 
stus  nunquam  illam  beatitudinem  poluit  perdere: 
ergo  nec  anima  ipsius  peccare. 


-I  Item,  Christus  ab  instanti  conceptionis  tantam 
gratiam  suscepit,  quod  maiorem  illa  habere  non  po- 
tuit7,  ergo  ab  instanti  conceptionis  habuit  grutiam 
confirmalionis ;  sed  nullus  potest  peccare,  qui  illam 
gratiam  habet:  ergo  etc 

4.  Ilern,  si  Christus  potuit  peccare,  ponatur  — 
quia  «  possibili  posito,  nulluin  accidit  impossibile*» 
—  sed  posito,  quod  Christus  sive  homo  ille  pecca- 
verit.  ponilur  ex  hoc,  quod  dignus  fuit  aeterna 
damnatione:  ergo  vel  Deus  damnarelur,  vel  homo 
a  Verbo  separarelur.  Sed  utrumque  est  omnino  im- 
possibile:  ergo  impossibile  fuit,  illum  hominem  pec- 
care. 

c  o  n  c  l  u  s  i  o. 

Anima  Christi  nullatenus  potuit  peccare 
ob  triplicem  rationem. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  absque  dubio  anima  concioa 
Christi   non   potuit   depravari  °  aliqua  culpa.  —  Et 
ratio  huius  est  triplex  ,  scilicet   plenitudo  gratiae ,  rtatio  tr 
consummatio  gloriae  et   unio   diuinae   naturae  et  pe 
humanae.  Plenitudo  graliae  facit ,  quod  ipse  Chri-  rtatio  l 
stus   secundum   humanam   naturam  habuit  gratiam 
confirmationis;  sed    illa   gratia   adeo   liberum  arbi- 
trium  firmat ,  ut  nullo  modo  possit  infirmari  per  cul- 
pam.  —  Hoc  ipsum  facit  consummalio  gloriae ,  quae  rtatio  2 
quidem  fuil  in  Christo  a  suae  conceptionis  primor- 
dio;  statim  enim   fuit   beatns  et  comprehensor.    Et 
sicut  beatus  non  potest  damnari ,  sic  etiam  non  po- 
test  praevaricari,  ac   per    hoc    in  Christo  nulla  po- 
tuit  esse  secundum  animam  macula  peccati.  —  Po-  Rati0  3 
stremo ,  hoc  efficacissime  facit  unio  divinae  nalurae 
et  humanae  in  unitatem  personae,  quae  unio  facit,  ut 
idiomata  communicentur,  et  ipsa  non  potest  frangi1'. 
Si  igitur  Deus  non  potest  esse  peccator  et  non  po- 
test  non  esse   homo;   planum  est,   quod    illa  unio 
nullalenus  sustinet,  Christum   secundum   humanam 
naturam  peccare  potuisse.  —  Unde  rationes  hoc  osten- 
dentes  sunt  concedendae. 


Et  quoniam  peccari  non  dubiuni  cst,  ne  lioc  quidem  dubitan- 
dum  video,  habere  ariimas  liberum  voluntatis  arbitrium.  Tales 
enim  servos  suos  meliores  esse  Deus  iudieavit,  si  ei  servirent 
liberaliter.  Quod  nullo  modo  fieri  posset,  si  non  voltintate ,  sed 
necessifate  servirent.  Cfr.  de  Agone  christ.  c.   1 0.  n.    II. 

1  Serm.  60.  de  Diversis  (alias  18.  ex  Parvis),  n.  I  :  De- 
scendit  siquidem,  quo  inferius  non  decuit.  —  Post  descendit 
Vat.  supplet  Deus. 

2  Cfr.  II.  Sent.  lit.   Magislri,  d.  XXV.  c.  3.  seqq. 

3  Secundum  Arislot. ,  II.  lilhic.  c.  5.  Cfr.  tom.  II.  pag.  I  13, 
nota  8.  —  Paulo  inferius  verbo  cessare  edd.  cum  cod.  cc  prae- 
mittunt  necessario. 

*  Etiam  apud  Anselrn.,  II.  Cur  Deus  homo,  c.  10.  haec 
obieclio  habetur,  his  verbis  proposita  :  Quippe,  ut  alialaceam, 
quomodo  dicemus,  eum  non  potuisse  menliri,  quod  semper 
peccalum  est?  Cum  enim  dicat  ludaeis  de  Patre  :  Si  dixero  , 
quia  non  scio  eum,  ero  similis  vobis  mendax  (loan.  8,  55.), 
et  inter  haec  verba  dicat:  non  scio  eum,  quis  eum  dicat  eas- 
dem  tres  nequivisse  proferre  dictiones,  sive  aliis  verbis,  ut  sic 
diceret :  rum  scio  eum?  Quod   si   faceret,   ut  ipse   ait,  esset 


mendax,  quod  est  esse  peccatorem.  Quare,  quoniam  hoc  potuit, 
peccare  potuit.  —  Paulo  superius  pro  in  eo  qui  novit  edd.  I  , 
2  et  complures  codd.  in  eo  quod  novit. 

5  Vers.  9.  —  Glossa  habetur  ut  ordinaria  apud  Petr.  Lom- 
bard.  et  Lyranum  in  hunc  loc. ;  sumta  est  ex  Augusl.,  II.  con- 
tra  Maximin.  Arian.  c.  25. 

6  Cfr.  Augusl.,  XI.  de  Civ.  Dei,  c.  II.  et  13,  XII.  c.  20. 
n.  2,  XIV.  c.  25,  XIII.  de  Trin.  c.  8.  n.   II. 

7  Cfr.  infra  d.  13.  a.  I.  q.  3. 

8  Aristot.,  I.  Prior.  c.  12.  et  VII.  Phys.  text.  9.  (c.  I.), 
VIII.  text.  36.  (c.  5.).  —  De  ipso  arg.  cfr.  hic  lit.  Magislri,  c. 
2.  —  Posl  ponatur  Vat.  addit  in  essc. 

9  Codd.  A  H  K.  Z  aa  damnari.  Mox  pro  consummatio  glo- 
riae  cod.  G  (bb  a  secunda  manu)  et  edd.  1 ,  2  confirmalio 
gloriae ,  quae  mutalio  scripturae  in  cod.  bb  a  secunda  manu 
paulo  inferius  iterum  facta  est. 

10  Cfr.  supra  pag.  138,  nota  8.  et  pag.  162,  nola  2.  — 
Pro  frangi  cod.  U  infringi.  Ante  non  potest  frangi  cod.  F  in- 
serit  peccato. 


DIST.  XII.  ART.  II.  QUAEST.  I. 


267 


itio  op 
lorum. 


Aliter. 


indum, 


Nota. 


imdani 


1.  Ad  illud  ergo  quod  primo  obiicitur  de  laude 
viri  iusti,  dicendum,  quod  laus  illa  ratione  l  unius 
partis  dicit  perfeclionem ,  in  hoc  scilicet,  quod  non 
est  transgressus ;  ex  alia  parte  dicit  quandam  de- 
fectibilitatem.  Cum  ergo  dicilur,  quod  omnis  laus 
attribuenda  est  Christo;  dicendum ,  quod  etsi  iilud 
aliquo  modo  habeat  veritateni  de  laude  perfecta,  sive 
ratione  eius  conditionis,  penes  quam  attenditur  per- 
feclio;  non  tamen  oporlet,  quod  ratione  eius  condi- 
tionis,  secundum  quam  est  imperfectio.  —  Posset 
etiam  aliter  dici,  quia,  sicut  dieil  Magister  ' ,  ista 
laus  est  capitis  in  membris,  ita  quod  perfectio  com- 
petat  ipsi  capiti  in  se,  sed  quod  est  ibi  defectibilita- 
tis  compelit  ratione  membrorum. 

2.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  meliores  iu- 
dicavit  Deus  homines  etc. ;  dicendum,  quod  hoc  ve- 
rum  est  de  toto  genere  humano  secundum  aliquam 
meliorationem,  quae  attendilur  in  ordine  universi- 
tatis.  Sic  enim  decebat,  hominem  in  universitate 
constitui,  ut  in  prima  sui  constitutione  haberet  ver- 
tibilitatem  arbitrii  secundum  legem  communem s. 
Sed  Christus  habuil  aliquid  supra  hominem ;  ideo 
decuit,  quod  sibi  fieret  aliquod  privilegium  speciale, 
ut  esset  in  eo  liberalitas  obsequii  sine  verlibilitate 
arbitrii,  sicut  et  in  divina  voluntale  videmus,  quod 
liberaliter  nobis  bona  impendit  et  facit,  nullam  ta- 
men  in  eo  est  ponere  vertibilitatem.  Kt  propter  hoc 
verbum  illud  Augustini,  secundum  quod  liberaliter 
vocat  verlibilitatem  ad  contrarium,  non  se  extendit 
ad  melioritatem,  quae  attenditur  secundum  privile- 
gium  speciale,  sed  secundum  legem  communem. — 
Si  quis  autem  velit  dicere,  quod  ibi  intelligitur  li- 
beraliter ,  id  est  voluntarie*,  obviat  ei  littera  se- 
quens  et  ralio  proponendi  verbum ,  quia  Augustinus 
hoc  verbum  dicit,  ut  reddat  rationem,  quare  Deus 
talem  fecit  hominem ,  ut  posset  male  facere. 

3.  Ad  illud  quod  obiicilur  de  Bernardo,  quod 
descendit,  quantum  descendere  potuit;  dicendum, 
quod  intelligitur  de  potentia  ordinata ,  quae  suppo- 
nit  condecentiam  5.  Decuit  autem  Deum  condescen- 
dere  ad  miseriam,  sed  nullo   modo  decuit  descen- 


dere  ad  culpam.  Nam  etsi  miseria  Filio  Dei  non 
compelat  in  se,  tamen  competit,  ut  est  ordinata 
ad  finem  nostrae  redemptionis.  Culpa  autem  vel 
ordinatio  ad  culpam  in  actu  ,  vel  in  habitu  nullo 
istorum  modorum  compelit  sibi;  el  ideo  decenter 
non  poluit  se  humiliare  adeo,  ut  ad  stalum  peccati 
secunduin  actum  ,  vel  habitum  se  Deus  inclinaret. 
—  Nec  valel  quod  obiicit  de  passibilitate ,  quod  re- 
spondet  vertibilitati  animae;  dicendum  est  enim,  quod 
hoc  verum  est  secundum  iusliliain  coinmiinein.  sed 
Christus  passibilit;iles  carnis  assumsit  dispensative , 
sicut  inferius6  apparebit. 

4.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  Chrislus  erat 

in  stalu  viatoris;  dicendum,  quod  etsi  erat  in  slatu  souQdam. 
viatoris,  non  tamen  omnino ;  habuit  enim  aliquid 
de  statu  comprehensoris.  Unde  Boethius7  dicit,  «quod 
Christus  de  omni  statu  aliquid  assumsit:  de  stalu 
autem  anle  peccalum  assumsit  innoeenliam.  de 
statu  post  peccatum  assumsil  poenam .  de  slatu 
comprehensoris  impossibilitatem  peccandi  ».  (v)uia 
ergo  Christus  purus  viator  non  erat;  ideo  non  se- 
quitur,  quod  peccare  potuerit,  sicut  possunt  et  alii 
viatores. 

5.  Ad  illud  (|iiod  obiicilur.  quod  nullus  lauda- 
tur  in  his  quae  necessario  facit;  dicendum,  quod 
est  necessitas.  quae  repugnat  voluntati.  sicut  ne- 
cessitas  coactionis ,  quae  venit  ab  extrinseco;  et 
est  necessitas,  quae  subest  volnntati,  et  ista  est  neces- 
sitas,  quae  venit  ex  voluntalis  immutabilitate  8.  Cum 
ergo  dicitur,  quod  laus  non  est  in  operibus  neces- 
sitalis;  dicendum,  quod  veruni  esl  de  necessitale 
primo  modo  dicta,  sed  non  secundo. 

6.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  poluit  scien- 
ter  dicere    locntionem    falsam ;  dicendum ,  quod  di- 

cere  est  dupliciter:  uno  niodo  idem  est  quod  ore  nistinctio. 
proferre;  et  hoc  modo  absque  dubio  potuit  pro- 
ferre  locutionem  falsain,  quia  lalis  prolatio  est  per- 
fectionis.  Alio  modo  dicere  idem  esl  quod  asserere 
sive  affirmare;  et  hoc  modo  non  potuit,  quia  veri- 
tas  ad  falsitalem  declinare  non  potuit:  et  hoc  qui- 
dem  uon  fuit  impotentiae,   immo  magis  potentiae*. 


1  Vocem  rutione ,  qtiac  ab  edd.  abesl,  adiecimus  fide  codd. 
A  K  M  0  bb. 

*  HiC  c  2.  Cfp.  clinm  II.  Scnt.  d.  ii.  a.  I.  q.  I.  ad  i.  — 
Proxime  ante  pro  ijuia  codd.  A  II I  L  U  aa  quod.  Panlo  inferius 
pro  competat  edd.  1 ,  2  cum  non  paucis  codd.  competit ,  et  mox 
pro  defrctibilitutis  codd.  I  L  Z  aa  defectus. 

3  Cfr.  II.  Senl.  d.  23.  a.  I.  q.  I,  nbi  quaestio  dissolvltur, 
ulrum  Dcns  debueril  facere  bominem  impeccabilem. 

*  Sive,  ut  paulo  superius  (\c  Deo  dictum  est,  liberalitate 
sine  vcrlibilitatc  arbitrii,  sictit  ct  in  divina  voliintale  vidcmus  etc 
Contra  quam  Instantiam  ibid.  n.  2S.  diciiur:  •  LiberaMter  \-X\- 
tur  Dco  Angeli  servinnt,  ncque  hoc  Deo,  sed  ipsis  prodesL  I >. -» i -^ 
enim  bono  ulterius  non  IndigeL»  llla  vero  quae  fncte  sunl  eius 
bono  IndigenL..  Miiiue  sutem  sonl  qunm  erenl,  ciui)  per  ani- 
niae  peocatum  mfnus  ad  lllum  movontur  »  eic  Iniegrum  Au- 
gust.  lociim,  quo  roniinctur  etium  ■Hitera  sequens  >,  ad  quam 
tecior  hic  delegaiur,  supra  allegavimus  pag.  26-;>,  nota  7.  Cfr. 
III.  dc  l.ib.  Arb.  c.  5.  n.  12.  seqq. 

s  Anselm.,  I.  Cup  DewBmno,  c  12:  Sic  eas  [itbertaiem , 
voluntatem   et  benignitalem  Dei]  debemus  rationabilttcr  intciii- 


gcrc,  nt  dignitati  illius  non  videamus  repugnare.  Liberlas  enira 
non  cst  nisi  ad  hoc  quod  expedil  ,  aui  quod  decel ;  nec  beni- 
gnitas  dicenda  cst  quae  aliquid  Deo  indecens  operattir.  —  Sub- 
inde  pro  Decuit  autrm ,  quemadmodum  scriptum  cst  In  codd. 
.\  (K  a  secunda  manu)  MObb,  alii  codd.  tamen,  oM.  raon. 
PobI  pauca  codd.  A  bb  verbis  Filio  Dei  praeflgunl  ipsi. 

6  Disi.  15.  a.  I.  q.  I.  seqq.  —  Pro  cornu  codd.  l  eom- 
muncs. 

7  Dc  Una  persona  el  duabus  naturis,  c  8.  Boetbil  scnten- 
tia  ibi  longior  cst ,  ipiam  quae  Mc  B  Bnnav.  affertur. 

8  De  qua  necessitaU  vide  II.  Sent  d.  7.  p.  I.  n.  i.  q.  2. 

aii   .5  ,   (I.    2">.   p.    II.   q.    2.    in   COrp.   et   q.    I.   scq.   Cfr.   cliani    An- 

selm. ,  II.  Cur  Deus  homo,  c.  IT.  seqq.  --  ln  Bnc  bonjI.  pro 
srcundo ,  quod  hiibent  codd.  AMbb,  alii  codd.  el  edd.  minus 
congrue  tk  secundo. 

■  \iisciin.,  II.  Cur  Dens  homo,  c.  10.  respondei;  l.i  hoc 
direre  potutt,  el  percure  non  potuil...  Oinnis  potestas  sequliur 
voliiiitatcm.  Cura  cnini  dleo,  quia  possum  loqul  vel  Bmbulare, 
subauditur:  rt  volo;  ^i  enhn  non  sublntelligitur  voluntas,  non 
esl  potestas,  scd  necessllas  elc 


2fi8 


SENTENTIARUM  UB.  III. 


SCIIOLIOX. 


1.  Nonnulli  haereticl  blasphemaverunl  dicentes,  Chrislum 
(iclu  peccasse;  quod  manffeste  est  contra  s.  Scripturam.  Insu- 
peromnino  lenendum  est,  Cbrislum  fuisse  absolute  impeccabilem. 
Hoc  docent  cororauniler  Ihcologi,  Ss.  Patres  etConcil,  VI.  oecu- 
men.  (Constantinop.  III.  an.  080),  ubi  inter  alia  contra  Mono- 
tbelitas  dicitur,  in  Chrlslo  esse  «duas  naturales  vohintates,  non 
conlrarias,  absit,  iuxta  quod  impii  asseruerunt  haerelici,  sed 
sequentem  cius  humanam  voluntatem,  et  non  resistentem  vel 
reluctantem,  sed  potius  et  subieetam  divinae  eius  atque  omni- 
potenti  voluntati».  Et  inferius:  iSicutenim  cius  caro  caro  Dci 
Verbi  dicitur,  ita  et  naturalis  carnis  eius  voluntas  propria  Uei 
Verbi  dicitur  et  cst»  etc.  Et  infra  dicitur,  quod  sicul  sanctissima 
caro  Christi  deificata  non  est  peremta,  « ita  et  humana  cius 
voluntas  dei/icata  (OiXr^a  OewO£v)  non  est  poreinla  ».  —  Tres 
autem  rationes  huius  impeccabilitatis  affert  S.  Bonav.  appro- 
batas  a  S.  Tlioma,  qui  dicit  (hic  q.  2.  a.  I.),  quod  Christus 
nec  ut  vialor  (ob  plenitudinem  gratiae)  ncc  ut  comprehensor , 
nec  ut  Deus  potuit  peccare.  Et  revera ,  si  divina  persona  in 
Christo  non  tantuni  est  terminus  et  principium  exislendi ,  sed 
ct  principium  quod  operandi,  ipsa  imio  hypostatica  formaliter 
cxciudit  peccabilitatem.  Ilinc  male  audit  Durandus  (hic  q.  2.) , 
qui  putat,  quod  Christus,  dato  quod  humanitas  cius  fuisset 
assumla  sine  gratia  (quod  censet  esse  possibile),  posset  peccare 


ct  etiam  damnari  (!).  Sed  haec,  ut  dicit  Dionys.  Carth.,  « vidcn- 
tur  proraus  absurda  ».  Btfam  Scotas  et  plurimi  eius  discipuli 
in  hoc  recedunt  ab  egregia  doetrina  antiquorum  Ordinis  Hagi- 
strorum,  sciiicet  Alexandri ,  S.  Bonaventurae  et  Richardi,  quod 
impeccabilitatem  Chrisli  non  \i  unionis  bypostaticae,  scd  vi- 
sionls  beatiftcae  necessariam  essc  asseranL  Nonnulli  tamen,  ut 
Hauzeur  (Collatio  etc.  t.  II.  col.  355.  seqq.),  aliter  mcntem 
ipsius  Scoti  interprelanlur. 

II.  Alex.  llal.,  S.  p.  111.  q.  '■>.  m.  2.  a.  2,  q.  \'6.  m.  2.  — 
Scot.,  in  ulroquc  Scripto  liic  q.  unica.  —  S.  Thom.,  Iiic  loc. 
cit.;  S.  III.  q.  15.  a.  1.  —  15.  Albert.,  liic  a.  4.  5.  6.  —  Petr. 
a  Tar.,  hic  a.  3.  quacstiunc.  I.  —  Richard.  a  Med.,  Iiic  a.  2.  q. 
I.  —  Dionys.  Carlh.,  liic  q.  2. 

III.  Cum  in  Christo  sit  vera  volunlas  humana,  ut  constat 
conlra  Monothelilas,  et  cum  voluntas  liumana  in  se  considcrata, 
praescindendo  ab  unione  hyposlatica  ct  grutia  gloriaque,  sit 
potcntia  defectibilis  et  peccati  capax,  in  aliquo  scnsu  concedi 
potest,  in  Christo  esse  potentiam  peccandi,  scilicet  «potcnliam, 
quae  in  aliis  est  potentia  peccandi »  (ita  S.  Tliom. ,  hic  q.  2. 
a.  2.). 

De  hac  2.  quacstione:  Alex.  Ilal.,  loc.  cit.  q.  14.  m.  I. — 
B.  Albert. ,  a.  9.  —  Petr.  a  Tar. ,  loc.  cit.  quaestiunc.  2.  — 
Hicliard.  a  Med.,  loc.  cit.  q.  2. 


QUAESTIO  II. 
Utrum  Christus  potentiam  peccandi  habuerit  vel  assumserit. 


parte 
inativa. 


Secundo  quaeritur,  utrum    Chrjstus  potentiam 

peccandi  habuit  vel  assumsit.  Et  quod  sic  videtur. 

1.  Damascenus1:  «Omnia  quae  in  natura  no- 
Argg.  nro  stra  planlavit  Deus,  assumsit  Dei  Verlmm  »;  si  ergo 

potentiam,  qua  peccamus  et  bene  facimus,  Deus  ab 
inilio  in  nobis  plantavit;  videtur,  quod  eam  ex  tem- 
pore  Dei  Verbum  assumsit. 

2.  ltem ,  idem  Damascenus?:  <<  Totum  me  as- 
sumsit,  ut  me  totum  redimeret»;  ergo  omnem  no- 
stram  subslantiam  et  omnis  nostrae  substantiae  po- 
tentiam ;  sed  potentia  peccandi  est  potentia  rationalis 
animae,  quae  non  potest  reperiri  nisi  in  creatura 
valde  nobili:  ergo  videtur,  quod  Cbristus  eam  ha- 
buerit. 

3.  Item ,  potentia  peccandi  est  potentia  rationa- 
lis,  et  illa  est  atl  opposita3,  ergo  eadem  est  poten- 
tia  bene  faciendi:  si  ergo  non  esl  aliud  quam  libe- 
rum  arbitriuin,  et  Christus  liberum  arbitrium  as- 
sumsit;  ergo  et  potentiam  peccandi. 

4.  Item,  solum    illud    curatum    est    in    nobis, 


quod  punitum  et  afflictum  fuit  in  Christo'1;  sed  in 
nobis  curari  maxime  indigebat  potenlia  peccandi, 
quoniam  illa  est,  quae  aegrotat  per  culpam:  ergo 
videtur,  quod  in  Christo  passa  fuerit  et  afflicta;  et 
si  hoc :  ergo  a  Christo  fuit  habita  et  assumta. 

Sed  contha  :  1.  Christus  secundum  humanam 
naturam  habuit  plenam  libertatem,  sicut  et  plenam 
gratiam;  sed  «potentia  peccandi,  addita  libertati,  eam 
diminuil»,  sicut  dicit  Anselmus  in  libro  de  Libero 
Arbitrio5:  ergo  potentia  peccandi  non  fuit  in  Christo. 

2.  Item,  omni  potentia  aliquis  est  potens,  ergo 
si  in  aliquo  est  potentia  peccandi ,  illa  potest  pec- 
care;  sed  Christus  non  potuit  peccare,  sicut  prius  6 
ostensum  est :  ergo  nec  peccandi  potenliam  ha- 
bere. 

3.  Item,  potentia  peccandi  est  princinium  cul- 
pae;  sed  in  quocumque  contingit  reperire  princi- 
pium,  possibile  est  reperire  illud  quod  ex  illo  prin- 
cipio  causatur:  ergo  si  Christus  habuil  potentiam 
peccandi,  habere  potuit  peccatum:  ergo  potuit  esse 


Pro  i ! 

i:es;ati' 


I 


1  Libr.  III.  do,  Fide  orthod.  c.  G.  Vidc  supra  lit.  Magistri, 
d.  II.  c.  I.  —  In  condus.  respicitur  illud  Eccli.  15.,  li:  Deus  ab 
initio  constituit  lioniincm  ct  reliquit  illum  in  nianu  consilii  sui. 

2  Loc.  cit.  ct  in  lit.  Magistri,  loc.  cit. —  Quoad  minurem 
vidc  lom.  II.  pag.   1000,  nota  4. 

3  Secundum  Aristot. ,  IX.  Metaph.  tcxt.  3.  et  10.  (VUI.  c. 
2.  et  o.).  —  Subinde  post  crtjo  eadem  est  cod.  A  hene  hiserit 
ciim,  cod.  II  vero  post  bene  faciendi  subnectit  et  male  faciendi. 
l'ost  si  erijo,  quod  proxime  scquilur,  subaudi:  hacc  potcutia. 
—  Quod  Christus  libcrum  arbitriuni  assumsit,  oslendit  Dama.- 
scen.,  111.  de  Fide  orthod.  c.   14.  et  18. 


4  Quod  enim  inassumtibile  est,  incurabile  est,  ut  dicit  Da- 
mascen.,  111.  de  Fide  orthod.  c.  6,  et  habetur  in  lit.  Magistri, 
supra  d.  II.  c.  I.  Idem  s.  Doctor  in  eodem  libro,  c.  18.  ulterius 
dicit:  Quapropter  totum  hominem  assumsit,  illamque  adeo  ipsius 
partem  [scil.  animam],  quae  obnoxia  morbo  luerat,  ut  toti  sa- 
lutem  largiretur  (ed.  Mignc).  Cfr.  ibid.  c.  14,  ubi  insinuat,  quod 
voluntas,  quae  primo  subiacuit  peccato,  a  Christo  assumla  fuit 
et  curata. 

5  Cap.   I.  Verba  inlegra  vide  tom.  II.  pag.  613,  nota  (J. 

6  Quaest.  praeced.  —  ln  principio  liuius  arg.  post  Jtem  edd. 
subdunt  si. 


DIST.  XII.  ART.  II.  QUAEST.  II. 


2G9 


iciter 

r  po- 

pec- 


>io  1. 

iones 
>arte. 


;io  2. 


icalio 
ira  i. 


damnatus  et  Dei  inimicus.    Quodsi  hoc  est  impossi- 
bile,  restat,  quod  et  primum  l. 

4.  Item ,  Christus  secundum  animam  fuit  Deo 
simillimus  inter  creaturas  ceteras,  quoniam  maxime 
fuit  eius  anima  deiformis2;  sed  Deus  non  hahet 
potentiam  peccandi:  ergo  videtur,  quod  eam  non 
hahueril  nec  assumserit  Christus. 

c  o  n  c  l  u  s  i  o. 

Christus  assumsit  potenliam  peccandi,  id  est  po- 
tentiam,  qua  peccatur,  non  tamen  potentiam 
peccaudi  ordinatam  ad  actum  peccandi. 

Respondeo  :  Dicenduin ,  quod  potentia  peccandi 
dicilur  dupliciter.  Tno  modo  dicitur  potenlia  pec- 
candi,  id  esl  potentia,  qua  peccalur ;  et  sic  poten- 
tia  peccandi  nominat  ipsum  liberum  arbilrium  crea- 
tum,  quod  quidem  potest  in  bonum,  adiutum  gratia; 
et  quia  per  sui  naturam  est  defectivum  8,  hinc  est, 
quod  illa  potentia  sive  facultas  dici  potest  potenlia 
bene  faciendi  et  potentia  peccandi;  nullusenim  peccat 
nisi  per  illam.  —  Alio  modo  potentia  peccandi  dicitur 
potentia  ordinala  ad  peccandum,  ut  potentia  nominet 
aliquid  medinm  inter  subslantiam  et  peceati  actum, 
per  quod  substantia  illa  possit  exire  in  peccati  per- 
petrationem. 

Si  ergo  primo  modo  dicatur  potentia  peccandi, 
sic  absque  dubio  fuit  in  Christo.  Et  sic  procedunt 
rationes  ad  primam  partem,  quae  ostendunt,  Chri- 
slum  habuisse  potenliam  peccandi,  quia  assumsit 
integre  nostram  naluram  et  eius  quamlibel  poten- 
tiam.  Et  ideo  rationes  illae  concedi  possunt,  quia 
recla  via  procedunl  et  verum  concludunt.  —  Si 
vero  polentia  peccandi  dicatur  potenlia  ut  ordinata 
ad  peccatum  perpetrandum ,  sic  non  est  concedeu- 
dmn,  tjuod  Christus  habnil 4  potentiam  peccandi , 
pro  eo  qnod  peccare  non  potuit ;  et  talis  ordinatio, 
iiniiio  deordinatio,  diminuit  de  plenitudine  libertalis. 

1.  Et  per  hoc  patet  responsio  ad  primum  obie- 
ctum  in  conlrarium. 


2.  Ad  illud  quod  ohiicitur.    quod  omni  poten- 

tia  est  aliquis  potens;  dicendum,  quod  verum  est .  xoUDdam. 
si  potentia  dicat  ordinationem  ad  actum ;  sed  si 
dicat  solum  naturalem  aptitudinem5,  non  habet 
veritatem,  quia  potest  hnpediri  per  oppositum  eius. 
sicut  gressibilis  hahet  naluralem  aptitudinem  ad  gra- 
diendum,  el  caecus  ad  videndum  :  noo  tamen  gres- 
sibilis  truucatus  potest  gradi.  Et  sic  damnati  habent 
potentiam  merendi,  sed  tainen  mereri  non  possunt. 
quia  praepeditur  in  eis  ordinatio  illius  potenliae  sive 
exitus  in  talem  actuin '"'.  Sic  et  in  proposito  intelli- 
gendum  est.  quia  animam  Christi  exire  in  actum 
peccati  est  impossibile,  quamvis  illam  eandem  po- 
tentiam  habeat,  quam  habel  peccator,  et  hoc  pro- 
pter  perfectionem  gratiae  non  sustinentis  lalem  egrt- 
sum  sive  defectum. 

3.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  polentia  pec- 
candi  est  principium  culpae:  diceiidum.  quod  verum 

esl;  sed  hoc  est  in  quanlum  deficiens,  sive  in  quan-  xoundum. 
tum  sibi  relinquitur  T.  In  Christo  autem  non  potest 
sibi  relinqui  propler  inseparabilem  unionem  cum  <li- 
vinitate :  et  ideo  non  potest  culpam  perpetrare,  quo- 
niam  non  est  in  Christo  sub  ea  ralione,  qua  habel 
principiare.  Et  ideo  non  sequilur,  quod  culpa  aliqua 
possit  esse  in  Christo. 

K.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  Christus  se- 
cundum  animam  fuit  Deo  simillimus:  dicendum, 
quod  etsi  similior  fuit  anima  Christi  Deo  8  celeris 
crealuris,  tamen  improportionahiliter  distat  a  Deo;  Notaudum. 
quoniam  Deus,  cum  sit  summe  polens  in  se ,  per 
se  et  ex  se ,  non  polest  deficere  nec  habere  poten- 
tiam  deficiendi,  nec  quantum  ad  ordtnaHcmem,  nec 
quantum  ad  radicem.  Sed  anima  Chrisli  est  crea- 
tura,  sicut  et  aliae  animae,  et  ex  hoc  ipso  per  na- 
turam  suam  est  vertibilis  et  defectibilis  et  potentiain 
habet  deficiendi;  sed  quod  non  deficiat,  hoc  habet 
beneficio  eius  qui  longe  distat  ab  omni  deleetu.  Et 
ideo  non  seipiitur,  qnod  anima  Christi  carueril  omni 
potentia  peccandi,  sed  quod  caruit  ordinatione  atl 
talem  actum  sive  defectum  per  illud  donum.  quod 
faciebat,  Christum  esse  Deo  similliinuin  °. 


1  Vlde  liic  lii.  Moglstrl,  c.  2. 

2  Civ.  quaest,  proeced.  fundam.  I.  et  d.  13.  a.  I.  q.  l.in 
corp.  —  Pro  similHmus  multi  codd.  nec  hon  edd.  I,  2  mlnrjs 

recte  similis.  \n  Rne  ;irg.  codd.  IIKSVcc  nou  Unbuit  nec  (ts- 
tumsit  Christus. 

3  \LiU\.  cum  cod.  cc  attexunt  hene  faciendi. 
*  Codd.  N  T  tl  V  Ixibiu-rit. 

5  Pro   (iptitiidniein    iidii    paud   codd.  ct  cdd.    I,   2  hnliitiuli- 

nem,  codd.  WO  hatntudinem  me  aptttudmern.  —  Slmtilter  S. 

Thoin.,  hic  q.  2.  s.  2.  ;ii(  :  «  Aclus  sc  Imbci  ad  |iolcnti.nii  dn- 
pUeiter:  quia  actua  egreditur  m  potntta,  ei  Iterum  per  ;i<-tus 
tpeoificatur  potentia...  Bt  primo  modo  non  potest  dici,  quod 
ille  qul  habet  visuin  tmpeditum,  hnbeai  potentiam  videndi,  si- 

i-iil   non   potcst  dici  ,   quod   possil    vidorc.   Socnndo   modo   pi 

dici,  qood  habeet  potentlam  dslvam  ».  Cft*.  II.  Seiit  d.  U.  a. 
I.  q.  2.  —  Posl  gressibilis  suppte:  omiris,  vel  truncettis, 


6  Libf.  II.  Scnt.  d.  38.  ;i.  2.  q.  3.  ;id  5:  Damoetio  vero 
aetema  reddil  impossibilem  |  homlnem]  ad  bonum,  non  quia 
ibi  sit  plenitudo  omnia  mali,  nec  etiam  quia  aureratur  neturaiis 
aptitudo  ad  bonum,  sed  qula  aufertur  merendl  spatium,  al 
Deus  ampllus  non  oflferl  gratlam  luvantem  ad  bonum.  l.t  Ideo 
illa  imposslbilitas  non  dicitur  per  privattonem  h.ibilit.uis  omni- 
modam ,  scd  polius  propter   bene   faclendl  Impedimenta.  Qtt, 

ihi    d.   :!'».   ,i.    2.   i|.    2.  —  M0X  pi*0  ifiiin   codd.    IKI.i.ilib  i/uoil, 
et   pro  nrtinii   prrrnti  cod.    A   iirtiini   prrruiiili. 

"  Cfr.  II.  SenLd  U.  a.  I.  q.  2.  etd.   U.:   I.q.  I.  seqq. 

8  Poal  l)i'n  oodd.  a  (K  a  secunda  manu)  PRS  Inteiiiciunt 
rt  sir ,  oodd.  I  II I  fK  primitue)  LNTUVXaacc  et  edd  I. 
2  rt  sir  de.  Paulo  Inferius  pro  ad  ordmationttn  nu\,\    9  i    ad 

iinliiiriii ,    el    p.miiT  .iivi    flnem    SOlUt   onlinr   pro  oriliuntiniir. 

9  Vidc  schoMon  ad  praecedentem  quaest 


270 


SENTENTIARUM  UB.  III. 


ARTICULUS  III. 
De  conditione  naturae  quantum  ad  sexum. 


Consequenter  quaeritur  de  conditione  nalurae 
assumtae  qnantum  ad  sexum.  Et  circa  hoc  duo 
quaeruntur. 

Primo   quaeritur,   utrum  Deum  decuerit  assu- 


mere  sexum  muliebrem  '. 

Secundo,  utrurn  decuerit  carnem  assumere  de 
sola  muliere. 


QUAESTIO  I. 

Utrum  decuerit  Deum  assumere  sexum  muliebrem. 


Circa  primum  sic  proceditur  et  quaeritur,  utrum 
decuerit  Deum  assumere  muliebrem  sexiun  ad  re- 
parandum  genus  humanum.  Et  quod  sic,  videlur : 

1.  Quia  ordo  reparationis  per  oppositum  debet 
Ad  opposi- respondere  lapsui 2 ;  sed  nostra  ruina  fuit  per   mu- 

lierem :  ergo  relevatio.  Sed  relevalio   facta  est  per 
naturam  assumtam :  ergo  etc. 

2.  Item,  ideo  assumsit  Deus  naturam  fragilem, 
ut,  dum  sua  fragilitate  vinceret  fortem ,  mirabilis  in 
hoc  Dei  potentia  relnceret:  si  ergo  fragilior  est  se- 
xus  muliebris,  videtur,  quod  magis  fuisset  eius  po- 
tentia  manifestata,  si  in  sexu  muliebri  diabolum  su- 
perasset:  ergo  magis  congruum  fuit,  mulierem  quam 
virum  assumi  a  Verbo  Dei 3. 

3.  ltem,  spiritus  rationalis  ita  unibilis  est  indif- 
ferenter  sexui  muliebri,  ut  virili:  ergo  pari  ratione  et 
spiritus  increatus  :  ergo  indifferenler  se  habent  sexus 
utrique'1  ad  unionem,  quantum  est  ex  parle  natu- 
rae.  Si  ergo  sexus  muliebris  magis  depressus  erat 
in  miseriam  quam  virilis;  cum  Dei  Filius  incarnatus 
fuerit  ad  nostram  miseriam  relevandam  ,  videtur , 
quod  magis  debuerit  assumere  sexum  femineum 
quam  virilem. 

4.  Item,  proles  assimilari  debet  suo  principio; 
sed  Christus  natus  fuit  ex  sola  Virgine  matre :  ergo 
si  ex  femina  traxit  carnem,  magis  debuit  assimilari 
matri  quam  alii :  ergo  si  non  degeneravit,  potius 
debuit  ex  ea  trahere  sexum,  quem  habebat  Virgo, 
quam  alium. 

Sed  contra  :  t.  Philosophus  in  libro  de  Anima- 
Fundamenta.libus  5   dicit ,  quod  «  femina   est  vir  orcasionatus», 


hoc  est  imperfectus :  ergo  si  homo  assumlus  debuit 
esse  perfectissimus,  non  ergo  debuit  mulier  esse , 
sed  tanlum  masculus. 

2.  Item,  quod  maius  est,  Apostolus  primae  ad 
Corinthios  undecimo6  dicit,  quod  caput  mulieris  est 
vir ,  non  e  converso;  sed  homo  assumtus  est  caput 
totius  Ecclesiae  :  ergo  non  debuil  esse  sexus  feminei, 
alioquin  fieret  perversio  ordinis ;  quod  quidem  non 
debuit  Deus  in  sua  incarnatione  facere,  quin  polius 
destructum  ordinem  debuit  reparare. 

3.  Item,  principium  totius  generationis  est  se- 
xus  virilis,  nam  ex  uno  viro  ornnes7 ;  sed  homo 
assumtus  debuit  esse  principium  totius  generationis 
spiritualis:  non  ergo  sexus  muliebris,  sed  virilis. 

4.  Item,  si  assumsisset  sexum  muliebrem,  ergo 
cum  fiat  communicatio  idiomatum,  deberet  dici  dea 
et  deberet  dici  filia :  si  ergo  non  decet  esse  nisi 
Deum  et  Filium  in  illa  summa  Trinitate,  non  deam 
aut  filiam  8 ;  nullo  modo  decuit  Deum  assumere  fe- 
minam. 

GONCLUSIO. 

Absque  dubio  non  ita  decuit  Deum  assumere  se- 
xum  femineum,  sicut  virilem,  in  unitatem 
personae. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  absque  dubio  non  cooca 
ita  decuit  Deum  assumere  sexum  femineum  ,   sicut 
virilem,  in  unitatem  personae.  —  Et  ratio  huius  est,  Rati. 
quia  muliebris  sexus  non  est  tantae  dignilatis,  sicut 


1  Pro  sexum  muliebrem  non  pauci  codd.  mnlierem,  qui 
lamen  infra  in  ipsa  quaestione  nostrae  leclioni   assentiuntur. 

2  Cfr.  tom.  II.  pag.  517,  nota  8.  —  Edd.  conclusionem  valde 
truncarunt,  exliibentes  sola  verba:  ergo  et  relevalio  etc. 

3  Chrysost.,  Homil.  in  S.  Dorsidem  M.  n.  3:  Quanto  infir- 
mius  est  vas,  tanto  maior  est  gratia,  tanto  illustrius  trophae- 
um,  tanto  micantior  et  insignior  victoria.  —  Pro  manifestata 
codd.  H  i  L  aa  manifesta. 

4  Edd.  se  habet  sexus  uterque.  In  fine  arg.  pro  femineum 
cod.  K.  muliebrem. 

5  Libr.  XVI.  sive,  secundum  reccntiorem  operum  Aristot. 
divisionem,  II.  de  Generat.  animal.  c.  3.  Cfr.  tom.  II.  pag.  485, 
nota  5. 

6  Vers.  3.  —  De  minori  vide  infra  d.  13.  a.  2.  q.   I.  seqq. 

7  llebr.  2,  I  I.  August.,  XII.  de  Civ.  Dei,  c.  27.  n.  I  :  Quem 
[primum  parentem]  propterea  Deus  creare  voluit  unum,  de  quo 


multitudo  propagaretur ,  ut  hac  admonitione  etiam  in  mullis  con- 
cors  unitas  servaretur.  Cfr.  II.  Seni.  lit.  Magislri,  d.  XVIII.  c.  I,  el 
Comment.  a.  I.  q.  I.  in  corp.  nec  non  dub.   I. 

8  Anselm.,  Monolog.  c.  42,  ad  ostendendum,  quod  in  si- 
gnificandis  personis  Ss.  Trinitatis  nomina  patris  et  filii ,  et  non 
matris  ct  filiac  adhibenda  sint,  optime  hanc  rationem  affert:  quia 
«  prima  et  principalis  causa  prolis  semper  est  in  patre.  Nam  si 
maternam  causam  quolibet  modo  semper  paterua  praecedit. 
nimis  est  incongruum  ,  ut  illi  parenti  adaptetur  nomen  malris. 
cui  ad  gignendam  prolem  nulla  alia  causa  aul  sociatur  aut  prae- 
cedit...  Quodsi  filius  semper  similior  est  palri  quam  filia  [quae 
disparis  est  sexus];  nihil  autem  similius  est  alteri,  quam  summo 
Patri  proles  sua :  verissimum  est,  hanc  prolem  non  esse  filiam, 
sed  filium.  —  In  fine  arg.  pro  assumere  feminam  codd.  M  0  as- 
sumere  sexum  femineum,  quibus  verbis  adhuc  addunt  sicut 
virilem  in  unila/em  personae. 


DIST.  XII.  ART.  III.  QUAEST.  II. 


271 


virilis.  Excellit  enim  sexus  virilis  muliebrem  et  quan- 
lum  ad  dignitatem  in  principiando ,  et  quantum  ad 
virlutem  in  agendo,  et  quantum   ad    auctorilatem 

intia  in  praesidendo.  Quantum  ad  dignitatem  in  princi- 
piando,  quia  omnes  tam  viri  quam  mulieres  ex  uno 
viro  fuerunt,  in  quo  est  expressa  repraesenlatio 
egressus  rerum  ab  illo  unico  principio  primo  et  sum- 

mia  mo  l.  —  Quantum  ad  virtulem  in  agendo  similiter 
praecellit,  quoniam  viri  est  agere,  et  mulieris  est 
pati.  Unde  plus  habet  sexus  virilis  de  virtute  activa, 
propter  quod  et  robuslior  est  et  re  et  nominatione. 

,ntia  —  Quantum  ad  auctoritalem  in  praesidendo  etiam 
praeexcellit.  Nam  secnndnm  rectum  ordinem  non 
mulier  viro,  sed  vir  praeficitur  mulieri  tanquam  ca- 
pul  corpori,  sicut  dicit  Apostolus  2.  —  Quoniam  ergo 
in  Verbo  assumente  naturam  humanam  est  praecipua 
dignitas  in  principiando  el  virtus  in  agendo  et  do- 
minium  in  praesidendo ;  hinc  est,  quod  magis  de- 
cuil,  sexum  virilem  quam  muliebrem  assumi  a  Verbo 
increato,  quia  illi  naturae  assumtae  debuerunt  baec 
tria  communicari  excellenter.  —  Et  ideo  conceden- 
dae  sunt  rationes  ad  hanc  partem. 

1.  Ad  illud  ergo   quod  primo  obiicitur  in  con- 
op-  trarium,  quod  ruina  fuerit  per  mulierem ;  dicendum, 

quod  quamvis  in  sexu  mnliebri  ruina  nostra  fuit  in- 
choata,  in  sexu  tamen  virili  est  consummata.  Et  quo- 
niam  nostra  reparalio  in  natura  assumta  habuit  con- 
summari,  hinc  est,  quod  secundum  rectam  correspon- 
dentiam  magis  decuit,  virum  quam  mulierem  assumi. 

2.  Ad  illud  quod  obiicitur  de  fragilitate,  dicen- 
dum  ,  quod  sic  congrunm  fuit,  Chrislum  vincere  per 


fragilitalem  in  paliendo,  ut  postmodum  vinceret  per 
virtutem  in  resurgendo ;  et  ideo  sexum  talem  debuit 
assumere,  qui  etiam  3  fragilis  esset  ad  tempus  pro- 
pter  passibililatis  qualitatem,  et  nihilominus  ad  vir- 
tutem  ordinabilis  secundum  qualitatem  naturae ;  et 
talis  fuit  virilis  sexus  magis  quam  muliebris. 

3.  Ad  illud  quod    obiicitur  de  unione   spiritus 
rationalis  ad  utrumque  sexum,  dicendnm  ,  quod  non 
est  simile  :  primum,   quia  spiritus  unitur  corpori ,  Raiio  i. 
ita  quod  ex  his  lit  unum ,  et  non  est  communicatio 
idiomatum  ;  non  sic  autem  *  de  Verbo  aeterno ,  quod  . 
manet  in  sua  proprietate,  communicans   homini  as- 
sumto  suas  proprietates,  ad  quas  communicandas  ma- 
gis  sexus  virilis  quam  muliebris  competens  erat. — 
Praeterea,  non  est  simile,    quia    spiritus  increatus  Ratio  2. 
est  nobilissimus,  et  unio,quaunit  sibi  nostram  na- 
turam  in  persona,   est  nobilissima ;  et  ideo  nobilio- 
rem  sexum  debet  assumere.  Non  sic  autem  est  de 
spirilu  rationali. 

k.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  proles  debet 
assimilari  suo  principio  ;  dicendum  ,  quod  illud  est 
verum,  quando  producit  prolem  omnino  secundum 
propriam  virtutem  nalurae  suae :  non  sic  aulem  est 
in  proposito.  Nam  Virgo  concepit  mota  et  adiuta  Spi- 
ritu  sancto  5 ;  el  ideo  magis  proles  habuit  sexum  , 
quem  Spiritus  sanclus  elegit,  quam  sexum ,  quein 
in  matre  invenit.  Nec  in  tali  generatione  est  dege- 
neratio ,  sed  magis  nobilitatio;  quia  non  esl  contra 
naturam  mulieris  concipere  sexum  virilein ,  iinmo 
magis  cupit  naluraliter  mulier  habere  filium  mascu- 
luin  quam  feminam. 


SCHOLIOK 


I.  Hanc  quaestionem  Magislcr  (hic  c.  3.)  incipit  his  vcrbis: 
«  Solot  etiam  quaeri,  quamvis  curiose .  u  nonnullis,  si  Dens  hu- 
manam  naturam  potuit  assumere  »  etc,  eamque  paucis  verbis 
expedit.  Nihilominus  Gualtcrus  a  S.  Victore  ob  hanc  quaestio- 
nem  acerrime  insectalur  Magistrum  tanquam  blasphemum ,  sed 
immerito  (cfr.  DWrgenlre ,  Collectio  iudicior.  t.  I.  pag.  117). 
—  Argumenta  congruentiae    pro    hac  et   seq.   quaestione   sunt 


manifesta ,  cl  a  diversis  diversa  addila  sunt.  Dc  hac  quae- 
stionc  :  S.  Thom. ,  hic  q.  3.  a.  I.  —  B.  Albert. ,  a.  10.  —  Petr. 
a  Tar.  hic  a.  4.  quaestiunc.  1.2.  —  Ricbard.  a-  Med.,  hic  a. 
3.  q.    I. 

II.  De  seq.  (2.)  quaestione  :  Alex.  Hal.,  S.  p.  III.  q.  2.  in. 
II.  12.  —  S.  Thom.,  loc.  cit.  a.  2  ;  S.  III.  q.  28.  a.  I  ,  q.  32.  a. 
I.  —  Pelr.  a  Tar.,  loc.  cit.  —  Kichard.  a  Med.,  loc.  cit.  q.  2. 


QUAESTIO  II. 


Utrum  rnagis  debuerit  carnem  assumere  de  viro  simul  et  muliere  nuam  sola  muliere. 


Secundo  quaeritur,  ulrum  magis  dehuerit  car- 
nem  assumere  de  viro  simul  et  nmliere  quam  de 
muliere  tantum.  Et  quod  sic,  videtur. 

1.  Ad  Hebraeos   secundo6:   Debuil  per  omnia 

w*i- fratribus  assimUari;  sed   similitudo  fraterna  per- 

maxime  consislit  in  generalione :  ergO  videtur,  quod 


sicut  alii  generantur  ex  patre  et  matre.  quod  el  si- 
militer  Christus. 

2.  Iiem .  Christus  humanam  assumsit  naturam, 
ut  nos  curaret  a  morbo  originalis  peccati :  si  ergo 
origioaie  peccatum  traducitur  per  viam  geoerationis 
de  masculo  et  femina*;  videtur,  quod  sic  debuit 


1  Cfr.  II.  Seni.  d.  I».  a.  I.  q.  I.  in  corp.  et  dub.  i.  De 
ralione  seq.  cfr.  hoc  idem  dub.  I,  nec  non  supra  pag.  III, 
nota  <i. 

"■  EplsL  I.  Cor.  II,  3,  et  Eph.  •  >,  23.  —  Paulo  Buperiua  pro 
pmeexcellit  codd.  \ILTZaa  praectUit. 

3  Codd.    \  II  K  I.  aabb  et. 

*  Codd.  K  aa  bl>  ndilciunl  nt.  In  flne  soluL  pro  debel  edd. 
cum  allquoi  codd.  iebuit. 


5  Cfr.  Bupra  d.  I.  a.  3.  q.  I.  aeq.  —  UUtma  soluL  verba 

iliiiim  /rumniiN  desunt  In  codd.  ILaa;  pro  fSrmtwuN  ,  quod  lia- 
bcnl  edd.  Ctim  OOdd.  A  Z  l»b,  alll  COdd.  SUbstiluerunl  fcmineum. 

8  Vers.  17.  —  In  minori  cdd.  el  miilti  eodd.  pro  simili- 
(mli)  frittmiii  roale  exbibeol  timiiitudo  supenu 

7  Vide  rapra  d.  't.  p.  n.  a.  I.  nj.  2.  «•(  a,  i.  q.  i;  II.  SenL 
(l.  :n.  ,i.  i.  q.  3,  a.  i.  q.  3.  et  dub.  2. 


'27-2 


SENTENTIARUM  L!Ii.  III. 


oascij  nl  sicul  sua  morte  nos  a  morte  damnationis 
liberavit,  sic  sua  origine  noslrae  originis  vitiosita- 
tem  sanaret. 

:\.  Item,  Christus  aeqaaliter  veuit  ad  sanandnm 
utrumque  sexum,  ergo  videtur,  quod  debuit  ninnn- 
que  sexum  assiunere,  vel  esc  ntroque;  sed  non  utrum- 
(liw ,  quia  vel  in  una  persona,  quia.  lunc  esset  lier- 
maphroditus  ',  quod  est  abominabile;  vel  in  duabus , 
et  tunc  esset  superfluitas :  ergo  debuit  humanam 
naturam  ex  utroque  sexu  suscipere. 

4.  Item,  nobilius  principium  generationis  est 
vir  quara  mulier2:  si  ergo  alii  generantur  ex  viro 
et  muliere,  et  Christus  ex  sola  muliere;  nobiliori 
modo  sunt  alii  homines  generati  quam  Christus.  Si 
ergo  non  decet,  ut  aliquis  ipsum  in  nobilitate  ge- 
nerationis  excedat,  videlur  etc. 

Sed  contha  :  1.  Geniti  secundum  naturalem  pro- 

Fundamenia.pagationem  ex  viro  et  muliere  contrahimt  morbum 

originalem  ;  sed  Chrislus  ab  illo  morbo  debuit  esse 

omnino  immunis :  ergo  non  decnit  ipsum  assumere 

carnem  ex  utroque  sexu. 

±  Item,  dignitas  praecipue  est  in  Virgine  Ma- 
ria ,  ut  sit  mater  et  virgo :  si  ergo  Christus  non  de- 
buit  Matri  dignitatem  adimere,  sed  augere  ;  videtur, 
quod  non  debnit  ex  ipsa  nasci  per  commixtionem  3. 

3.  Item,  Christus  venit  nos  regenerare  nova  re- 
generatione  et  spirituali,  ergo  novo  modo  et  spiri- 
tuali  nasci  debuit ;  sed  modus  nascendi  de  viro  et 
muliere  est  carnalis  et  consuetus :  ergo  etc. 

4.  Item ,  si  Christus  sic  esset  genitus,  ergo  habe- 
ret  patrem  in  terris  et  patrem  in  caelis :  si  ergo  non 
decel,  unum  filium  habere  duos  patres,  reslat,  quod 
non  decuit  Christum  hoc  modo  assumere  carnem  4. 

c  o  n  c  l  u  s  i  o. 

Xon  fuisset  ita  congruum,  sicul  nunc ,  Christum 
accipere  carnem  vel  de  viro  et  muliere ,  vel 
etiam  de  viro  tantum. 

Respondeo  :  Dicendum ,    quod    Christus  absque 

concinsio  i.  dubio  potuit  carnem  assumere ,  si  voluissel,  de  viro 

et  muliere5,  vel  etiam  de  viro  tantum,  sicut  assum- 

sit  de  muliere  tantum.  Sicut  enim  purificavit  opera- 

tione  Spiritns  sancti  uterum  virginalem ,  sic  et  pu- 


rificare  et  sanctificare  potuit,  si  voluisset,  vim  ge- 
nerativam  in  viro  pariter  et  muliere,  ut  ex  eis 
sanctns  et  immaculalus  nascerelur  absque  aliqua 
foeditate.  Potuit  itaqne  sine  incongruentia,  si  voluis- 
set,  carnem  assumere  secundum  legem  naturae  in- 
slitutae  de  viro  et  muliere. 

Sed  tamen  non  fuissel  ita  congruum  ,  sicut  nunc;  Con«i 
et  hoc  multiplici  ratione  congruentiae,  ob  quam  ma- 
gis  decebat,  ut  carnem   sumeret  de  sola  muliere6. 

Prima  est  ad  servandam  dignitatem  Matris ,  fud 
quae  ob  conceptionem  Filii  Dei  non  amisit  privile- 
gium  virginitatis.  —  Secunda  est  propter  servan-  Kaiw 
dam  konorificenliam  Patris ;  Christus  enim  secun- 
dum  generalionem  aeternam  habebat  patrem ;  et 
cum  ille  plene  sibi  sufficeret  in  caelis,  non  venit  in 
terris  patrem  quaerere,  sed  solum  matrem7,  ne 
duobus  patribns  filius  existens  neutrius  esset  filius 
plene,  et  sic  iniuria  primo  patri  quodam  modo  fie- 
ret.  —  Terlia  est  propter  complendam  perfectionem  RaUo 
universilatis  in  modis  educendi  hominem  in  esse: 
quia,  cum  esset  quadruplex  modus  educendi  homi- 
nem  in  esse ,  scilicet  de  viro  et  muliere,  nec  de 
viro  nec  de  muliere,,  de  viro  sine  muliere ,  et  de 
muliere  sine  viro  :  tres  primi  praecesserant ;  et  ideo 
non  restabat,  nisi  ut  Deus  quartum  modum  adde- 
ret ;  quod  non  fecisset,  si  alio  modo  conceplus  es- 
set 8.  —  Quarta  ratio  propter  correspondentiam  con-  Ratio 
gruitatis  lapsus  et  reparalionis  ,  ut,  sicut  lapsus  est 
factus  in  utroque  sexu,  sed  primo  in  muliere  est 
inchoatus  et  in  viro  consummatus ;  sic  esset  in  re- 
paratione,  ut  mulier  credendo  et  concipiendo  inci- 
peret  diabolum  superare  in  abscondito,  et  post  eius 
filius  in  manifeslo  eum  vinceret  in  duello,  scilicet 
in  crucis  patibulo0.  —  Et  concedendae  sunl  raliones, 
quae  adducuntur  ad  partem  istam. 

I.  Ad  illud    ergo  quod  primo  obiicitur  in  con-soioi 

°       ^  r  posi  J 

trarium ,  quod  decuit  ipsum  per  omnia  fratribus  as- 
similari;  dicendum,  quod  verum  est  de  his  quae 
ad  nostram  salutem  et  eruditionem  sunt  ordinata ; 
sed  talis  modus  nascendi  nec  nostrae  saluti  nec  no- 
strae  eruditioni  adeo  competeret,  sicut  ille  quem 
Christus  elegit ;  et  ideo  quantum  ad  nascendi  mo- 
dum  non  debuit  similari.  —  Praeterea ,  alia  ratio*i«l 
est :  qnia  nos  per  modum  talem  nascendi  contra- 
himus  morbum  :  et  Christus  ut  bonus  medicus  im- 


1  Cfr.  August.  XVI.  de  Civ.  Dei,  c.  8.  n.  2,  et  XII.  de  Trin. 
e.  6.  n.  8.  —  Paulo  superius  post  vel  ex  utroque  edd.  subii- 
ciunt  nasci  et  deinde  pro  quia  lunc  cum  aliquibus  codd.  ha- 
bent  et  tunc. 

2  Yidc  supra  pag.  III,  nota  i.  —  Paulo  inferius  post  quatn 
Christus  codd.  A  G  H  snpplent  fuerit,  et  in  fine  arg.  pro  exce- 
dat  cod.  X  substituit  excellat. 

3  Leo  M.  Serm.  21  (II.  in  Nat.  Domini)  c.  2  :  Venit  enim  Do- 
miniis  losus  Christus  contagia  nostra  auferre...  propter  quod 
oportuil,  ut  novo  nasccretur  ordine...  oportuit  enim  ,  ut  primam 
Genitricis  integritatem  nascens  incorruptio  custodiret...  ut  virgi- 
nitas,  quae  in  aliis  non  poterat  salva  esse  gpnerando,  fieret  in 
aliis  imitabilis  el  confilendo  et  renascendo.  —  In  maiori  ante 
Mater  et  Virgo  cod.  K  interserit  simul. 


4  Cfr.  supra  pag.  29,  nota  9.  Eadem  sententia  edieftur  in 
libro  de  Fide  contra  Manichaeos  (inter  opera  August.,  sed  est 
Evodii ) ,  c.  2i. 

5  Vat.  subiicit  simul.  Paulo  inferius  pro  potuit  edd.  cum 
cod.  cc  potuisset.    ■ 

6  Pro  muliere  cod.  K  virgine.  Paulo  superius  edd.  omit- 
tunt  ita  ante  congruum. 

7  De  hac  August.  sententia  vide  supra  pag.  29,  nota  9.  — 
Proxime  post  pro  ne  duobus  cod.  A  ne  in  duobus ,  cod.  aa  ne 
de  duobus. 

8  Vide  August.,  Serm.  370.  (alias  20.  de  Tempore)  c.  I. 
n.  I.  et  supra  pag.  23,  nota  4. —  Paulo  ante  pro  adderet  cod. 
K  apponerrt. 

9  Cfr.  hic  lit.  Magislri,  c.   I.  et  3. 


DIST.  XII.  DUBIUM. 


273 


munis  a  morbo  debuit  esse:  hinc  est,  quod  in  tali 
modo  nascendi  non  debuit  nobis  assimilari  nec  no- 
biscum  convenire '. 

2.  Ad  illud  quod  obiicitur ,  quod  debuit  sic  na- 
sci,  ut  nos  curaret ;  dicendum,  quod  Deus  sic  venit 

mdum.  curare  et  sic  disposuit,  ut  curaret  personam,  non 
ut  curaret  ipsam  naluram.  Unde  medicina  Christi 
non  habet  in  nobis  eflicaciam  in  actu  generationis, 
sed  in  actu  regeneralionis ,  quae,  inquam,  regene- 
ratio  non  est  ex  carne  et  sanguine,  sed  ex  aqua  et 
Spiritu  sancto  *.  Et  ideo  non  oportuit  nec  decuit 
eum  sic  nasci ,  sicut  nos  nascimur ,  cum  illum 
modum  nascendi  non  disposuerit  immutare  per 
suum  adventum,  ut  fides  haberet  meritum;  alioquin 
deprehenderetur  fides  per  humanum  experimen- 
tum ,  sicut  alias  et  in  quarto  et  in  secundo 3  fuit 
ostensum. 

3.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  aequaliter  vene- 
rat  salvare  utrumque  sexum;  dicendum,quod  verum 
est ;  attamen  virilem  sexum  tanquam  digniorem  quo- 


dam  modo  magis  debuit  pensare,  et  sexum  virilem  as- 
sumsit,  quia  magis  compelens  fuit4.  Sed  quia  mulier 
ab  eius  redemptionis  suflicientia  nequaquam  erat  ex- 
cludenda ;  ideo  assumsit  carnem  de  muliere.  —  Ideo 
dicendum,  quod  illa  divisio  non  est  sufficiens,  qua 
dicit:  aut  debuit  assumere  utrumque  sexum,  aut  de 
utroque  sexu.  Est  enim  medium :  aut  unum  de  al- 
tero,  sieut  virilem  de  muliebri ;  et  tunc  tantum  va- 
let,  quanlum  si  de  utroque ,  et  amplius  concordat 
rationi  rectae. 

4.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  pater  est  no- 
bilius  principium  ;  dicendum,  quod  Christus  Domi- 
nus  non  est  absque  patre,  immo  patrem  habet  Deiim 
aeternum,  cuius  excellentia  et  dignitas  inaestimabi- 
liter  excedit  omnem  palrem  creatum  ;  et  ideo,  quod 
alii  habent  patrem  creatum ,  Christus  vero  minime, 
hoc  non  est  propter  maiorem  dignitatem  aliorum 
respectu  Christi.  Habet  enim  Christus  aliquem  loco 
patris  creati ,  qui  adeo  est  nobilis,  ut  ex  ipso  no- 
minetur  omnis  paternitas  in  caelo  el  in  terris5. 


DUBIUM  CIRCA  LITTERAM  MAGISTRl. 


DUB.    UNICUM. 

In  parte  ista  pauca  circa  litteram  quaerenda 
sunt,  pro  eo  quod  satis  patent,  his  visis  quae  prae- 
dicta  sunt.  Dubitari  tamen  potest  de  illa  dislinctione, 
quam  facit  ibi  Magister:  Hic  distinctione  opus  est, 
an  de  natura  inteUigatur  etc.  Videtur  enim,  quod 
distinctio  illa  nulla  sit,  quia,  ex  quo  natura  illa  fuit 
unita,  non  potuit  non  esse  unita ;  sed  natura  illa 
unita  6  peccare  non  potuit:  ergo  non  videtur,  quod 
aliquo  modo  peccare  potuerit.  —  Item,  anima  illa 
beata  est  et  non  potest  non  esse  beata:  ergo  si  beata 
anima  simpliciter  et  absolute  non  potest  peccare,  vi- 
detur  similiter,  quod  nec  anima  Christi:  ergo  nulla 
videtur  opus  esse  dislinctione. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  secundum  intelle- 
ctum  quaestionis,  quem  attendit  qnaestionem  propo- 


nens,  nullam  oportet  facere  distinctionem,  propter 
hoc  quod  quaestio  est  de  anima  Christi  unita,  utrum 
habuerit  vertibilitatem  arbitrii ;  veruintamen  Magi-  ttou. 
ster  ex  abundanti  distinguit  ad  removendum  impor-- 
tunitatem  sophislice  opponeutium;  et  rationabiliter 
satis.  Cum  quaerilur7,  utrum  ille  homo  peccare  po- 
tuerit;  cum  verbum  possendi  sit  praeteriti  temporis, 
indeterminate  potest  extendere  se  ad  omne  praeteri- 
tum :  ergo  ad  tempus  ante  unionem ,  vel  ad  tempus 
post  unionem.  Si  ad  tempus  ante  unionem,  cum  ante 
unionem  possibile  fueril,  illum  hominem  creari,  et 
tamen  Verbo  non  uuiri;  possibile  fuit,quod  baberet 
liberi  arbilrii  verlibilitatem,  et  ita  quod  peccare  po- 
tuerit.  Si  autem  pro  tempore  post  unionem ,  peccare  ffotandnm. 
non  potuit,  quia  non  potuit  non  esse  beatus,  aut 
non  esse  Deus,  quorum  neutrum  patitur,  in  Cliristo 
aliquod  esse  peccatum  8.  Et  sic  patet  totum. 


1  Vide  supra  «J.  3.  p.  II.  a.  3.  q.  2.  ad  2.  —  !n  flno  enun- 
liati  pracced.  pro  similari  codd.  F  U  assimilari. 

2  loan.  3,  5.  —  Subinde  pro  oportuit  non  pauci  codd.  vi- 
tiose  oporlet. 

3  l.ibr.  II.  Sent.  d.  32.  a.  I.  q.  2,  ubi  in  originali  peccato 
dislinguitur  corruplio  personae  et  naturae,  et  docelur,  quod  ijih- 
tin  directe  respiciat  corruplioncm  personae,  non  naturae.  Itaiio- 
nes  huius  divinae   ordinationis  vide  IV.  d.  i.  p.    I.  a.   I.  q.  2. 

4  Ut  ostensum  cst  quacst.  pracced.  Cfr.  hic  lii.  Magistrl  , 
c.  3.  —  Paulo  infcrius  pro  quu  ilicit  Vat  i/unr  ilirit.  Glrca  lincm 
solut.  posl  utroque  cod.  K  supplet  esset. 

S.  Bonav.  —  Tom.  III. 


5  Eph.  3,  15,  ubi  Vai.  ct  cdd.  I,  i  cuin  Vulgala  in  cuelis 
pro  in  caelo  —  Vlde  scholion  ad  praecedentem  quaest. 

6  Edd.  omitlunt  non  puluit  nun  MM  uuiln ,  sril  iintura 
illa  iinilu. 

7  In  edd.,  quae,  omissa  vocula  Outn,  hanc  proposlL  cum 
praecedentl  connectunt,  leglturalc:  $t satis  rationabikUr  qwu- 
ritur...  piilueril ;  quiu  cum  cerlnun  elc.  PaulO  infcriu^  pro  nl 
nil  iimI.  .m  c/  ail. 

8  C.fr.  aupra  a.  I.  q.  i ;  ii.  vilicit.,  h(c  b.  6;  s.  Thom.  et 
Richard.  i  Med.,  hlc  drca  lit. 


274 


SENTENTIARUM  LIB.  III. 


DISTINCTIO  XIII. 


Cap.  Umcl.m. 

De  sapientia  et  gratia  Christi  hominis,  an 
in  eis  proficere  potuerit. 

Praelerea  sciendum  esi,  Christum  secundum  lio- 
minem  ab  ipsa  conceptione  gratiae  plenitudinem  rece- 
pisse.  Cui  spiritus  datus  esl  non  ad  mensuram ,  et  in 
quo  pleniludo   divinilatis   habitat  corporaliter1 ;  « ita 

Augustinus.  vero  habitat,  ut  ait  Augustinus  ad  Dardanum,  quod 
oinni  gralia  plenus  esl;  non  ila  liabital  in  Sanclis.  Ut 
in  nostro  corpore  inesl  sensus  singulis  membris,  sed 

Dubiuui  1.  non  quantum  in  capite;  ibi  enim  el  visus  est  et  audi- 
tus  et  olfaelus  et  guslus  et  tactus,  in  celeris  autem  so- 
lus  est  lactus»:  ila  et  in  Cbristo  babital  omnis  pleniludo 
divinilalis,  quia  ille  est  capul,  in  quo  sunt  omnes 
sensus.  In  Sanctis  vero  quasi  solus  taclus  est,  quibus 

Dubium  2.  spirilus  datus  esl  ad  mensuram,  cum  de  illius  pleni- 
ludine  acceperunt2.  Acceperunt   autem   de  illius  ple- 

Dubium  3.  nitudine  non  secundum  esscntiam,  sed  secundum  si- 
militudinem,  quia  nunquam  illam  eandem  essentiali- 
ter,  sed  similem  acceperunt  graliam.  Puer  ergo  ille 
plenus  sapienlia  et  gratia  fuit  ab  ipsa  conceptione. 
Unde  Ieremias  recle  dicit:  Novum  faciet  Dominus  su- 
per  terram:  mulier  circumdabit  virum  ;  q\\ii\  in  utero 
Virginis  perfectus  vir  exstitil,  non  solum  propler  ani- 
mam  et  carnem,sed  eliam  propter  sapienliam  et  gra- 
tiam,  qua  plenus  eral. 

Huic  aulem    sententiae    videtur   obviare   quod  in 

obiectioex  Evangelio  Lucae  3  legilur:  lesus  proficiebat  sapientia  et 

^angew.  ae(ale  el  gralia  apud  Deum  el  homines.  Si  enim  profi- 
ciebat  sapienlia  el  gratia,  non  videtur  a  conceplione  ba- 
buisse  plenitudinem  gratiae  sine  mensura.  —  Ad  quod 

Soiuiio  et  sane  dici  polest,  ipsum  secundum  hominem  tantam  a 

dubium  4.  ,.  .  ...  ,.  .       .,      ,. 

conceptione  accepisse  sapientiae  et  gratiae  pleniludi- 
nem,  ut  Deus  ei  plenius  conferre  non  potueril;  el  ta- 
men  vere  dicitur  profecisse  sapientia  et  gralia ,  non 
quidem  in  se,  sed  in  aliis,  qui  de  eius  sapientia  et 
gratia  proficiebant ,  dum  eis  sapientiae  et  gratiae  mu- 
nera  secundum  processum  aelatis  magis  ac  magis  pa- 
Gregorius.  tefaciebat.  Unde  Gregorius  in  quadam  bomilia 4  ait: 
« luxla  hominis  naturam  proficiebat  sapientia,  non 
quod  ipse  sapienlior  ex  tcmpore  esset,  qui  a  prima 
conceplionis  bora  spiritu  sapienliae  plenus  permanebat; 
sed  eandem  qua  plenus  erat  sapienliam  celeris  ex 
tempore  paulalim  demonslrabat.  Iuxta  hominis  natu- 
ram  proficiebat  aetale  de  infantia  ad  iuvenlutem.  luxta 
bominis    naturam   proficiebai   gratia,    non    ipse  quod 


non  habebat  per  accessurn  temporis  aceipiendo,  sed 
paodeodo  doniun  graliae,  quod  babebat.  Apud  Deum 
et  homines  5,  quia  quanlum,  proficienle  aelale,  patefacie- 
bat  bominibus  dona  graliae,  quae  sibi  inerant,  et  s;i- 
pientiae,  tanluin  eos  ad  laudem  Dei  excilabal;  et  sic 
Deo  Palri  ad  laudem  et  bominibus  ad  salutem  profi- 
ciebat».  In  aliis  ergo,  non  in  se,  proficiebat  sapien- 
tia  et  gralia.  Unde  in  eodem  Evangelio  6  puer  ille  ple- 
nus  sapientia  et  gralia  perhibetur.  Sic  ergo  dicitur 
profecisse  sapienlia  et  gratia,  nt  aliquis  rector  eccle- 
siasticus  dicilur  prolicere  in  cura  sibi  credita,  cum 
per  eius  induslriam  alii  proficiunt. 

Alibi  lamen   scriplum    reperilur,  (|uod  secuiidum  obieefii 

...  e  •.  .    .  Ambroti 

sensum  hominis  profecenl,  sicut  aelate  hommis  pro- 
fecit.  Ail  enim  Ambrosius  in  lrbro  de  Incarnalionis  do- 
minicae  sacramento  7  sic:  «  Deus  perfeclionem  naturae 
assumsit  humanae.  Suscepit  sensum  hominis,  sed  non 
scnsu  carnis  fuit  inflatus.  Sensu  hominis  animam  dixit 
esse  conlurbatam;  sensu  hominis  esurivit  el  rogavit; 
sensu  hominis  profecil,  sicut  scriplum  est:  lesus  profi- 
ciebat  aetate  et  sapientia  el  gratia.  Quomodo  proficiebat 
sapientia  Dei?  Profeclus  aetalis  et  profectus  sapientiae 
non  divinae,  sed  bumanae  est.  Ideo  aetatem  comme- 
moravil,  ul  secundum  hominem  crederes  dictum.  Aelas 
enim  non  divinitalis,  sed  corporis  esl.  Ergo  si  profi- 
ciebal  aelale  hominis,  proficiebat  sapientia  hominis. 
Sensus  aulem  profecit,  el  quia  sensus,  ideo  sapientia. 
Quis  sensus  proficiebal?  Si  humanus,  ergo  ipse  susce- 
plus  est;  si  divinus,  ergo  mulabilis  per  profectum. 
Quod  enim  proficit  mulatur  in  melius,  sed  quod  divi- 
num  est  non  mutatur.  Quod  ergo  mulalur  non  est  di- 
vinum.  Sensus  igilur  proficiebal  humanus.  Sensum  ergo 
suscepil  humanum».  «Non  poterat  confortari  virtus  Dei, 
nec  ereseere  Deus,  nec  altiludo  sapieniiae  Dei  impleri. 
Quae  igilur  implebatur  erat  non  Dei,  sed  nostra  sapien- 
tia.  Nam  quomodo  implebalur,  qui,  ul  omnia  impleret, 
descendit?  Per  quem  autem  sensum  dixit  Isaias8,  quod 
patrem  puer  nesciebal  aut  malrem  ?  Scriplum  est  enim: 
Priusquam  sciat  puer  vocare  patrem  aut  malrem,  acci- 
piel  spolia  Samariae.  Sapienliam  enim  Dei  fulura  et 
occulta  non  fallunt.  Expers  autem  agnilionis  infantia, 
per  humanam  utique  imprudenliam ,  quod  adhuc  non 
didicit  ignorat.  Sed  verendum  est,  inquam,  ne,  si  duos 
principales  sensus,  aut  geminam  sapienliam  Chrislo 
tribuimus,  Christum  dividamus.  Nunquid,  cum  et  divi- 
nilatem  eius  et  carnem  adoramus,  Chrislum  dividimus? 
Nunquid,  cum  in  eo  imaginem  Dei  crucemque  venera- 
mur,  dividimus  eum?  Apostolus  9  certe,  qui  de  eo  di- 


1  Ioan.  3,  34 ,  et  Coloss.  2,  9.  —  Locus  August.  est  Epist. 
187.  (atias  57.)  c.   13.  n.  40. 

2  loan.  I,  16.  —  Infra  rcspicitur  Luc.  2.  40;  denique 
locus  Scripturae  est  ler.  31  ,  22. 

3  Cap.  2,  52. 

*  Glossa  ad  cit.  locum  attribuiUir  Gregorio,  sed  est  potius 
apud  Bedam ,  Honi.  in  Dominicam  I.  post  Epiph. 

6  Edd.,  excepta  I,  addunt  proficiehat ,  refragantibus  codd., 
et  similitcr  infra  ante  et  hnminibus  non  bene  repetunt  Dei. 

6  Luc.  2,  40.  Vulgata :  plenus  sapienlia,  el  gratia  Dei  erat 
in  illo.  —  Pro  credita  edd.,  exceptis  1,8,  tradita. 


7  Cap.  7.  n.  71.  72,  ubi  respicitur  Luc.  2,  52;  seq.  locus 
est  ibid.  usque  ad  n.  76.  —  ln  codd.  et  edd.,  exceptis  8  et 
Vat. ,  cilatur  Ambrosii  libor  sic :  in  libro  III.  de  Spiritu  S. , 
sed  sic  antiquitus  liber  citabatur.  Plura  in  utroque  textu  a  .Ma- 
gistro  sunt  omissa  et  mutain,  plura  etiam  verba  in  Vat.  et 
pluribus  edd.  graluito  addita. 

8  Cap.  8,  4,  in  quo  textu  codd.  et  edd.  I  ,  2,  3,  4  cum 
originali  omittunt  vocare.  Vulgata  :  vocare  patrem  suum  et  ma- 
trem  suam.  Paulo  superius  respicilur  Eph.  4,  10. 

9  Epist.  II.  ad  Cor.  13,  4;  deinde  I.  Cor.  I  ,  13,  ubi  Vul- 
gata  :  Divisus  est  Christus  ? 


DIST.  XIIL  DIVISIO  TEXTUS. 


273 


xit,  quoniam,  elsi  crucifixus  est  ex  infirmilate  nostra, 
vivit  tamen  ex  virlule  Dei,  ipse  dixit ,  quia  non  di- 
visus  esl  Christus.  Nuiiqiiid  etiam.  cum  dicimus,  quia 
animam  rationalem  el  intellectus  nostri  suscepit  capa- 
cem,  dividinius  eum  ?  Non  enim  ipsc  Deus  Verbum 
pro  anima  rationali  et  intelleclus  capaci  in  carne  sua 
fuit;  sed  animam  rationalem  et  intellectus  capacem  , 
et  ipsam  humanam  et  eiusdem  substantiae ,  cuius  no- 
strae  sunt  animae,  et  carnem  noslrae  similem  eius- 
demque  cuius  caro  est  noslra  substanliae  suscipiens , 
perfeclus  eliam  bomo  fuit». 

Haec  verba  Ambrosii  pia  diligentia  inspicienda 
latio.  sunt,  quae  ex  parte  bominis  ignoranliam  inslruunt  et 
ilbuninant,  ex  parte  errandi  fomitem  male  intellecla 
ministrant.  His  etenim  evidenter  tradilur,  duos  in  Cbri- 
sto  esse  principales  sensus  sive  geminam  sapientiam. 
Neque  ideo  unitas  et  singularitas  personae  dividilur, 
sed  inxta  duas  naturas  duas  babet  sapienlias:  unam 
non  crealam,  sed  genilam,  quae  ipse  est;  alteram 
non  genitam,  sed  crealam  el  per  gratiam  ei  collatam. 
Nam  Isaias '  de  eo  proteslatur:  Requiescet  super  eum 
spirilus  sapientiae  et  intellectus  etc.  Spiritu  ergo  sa- 
pientiae  et  inlelleclus,  id  est  sapientia  et  intelligen- 
lia,  per  Spirilum  sanclum  gratis  dala ,  Cbrislus  erat 
sapiens  secundum  animom.  Secundum  Deum  vero  sa- 
piens  erat  sapientia  genita  2,  quae  ipse  est.  Et  sicut, 
in  quantum  Deus  est,  bonus  est  bonilate  naturali , 
quae  ipse  esl,  et  iustus  iuslilia  naturali,  quae  ipse  est; 
ila  sapiens   sapientia    naturali ,    quae    ipse  est.  Anima 


vero  eius,  sicut  bona  est  et  iusta  bonilate  vel  iustitia 
gratis  dala,  quae  ipse  vel  ipsa  non  esl;  ita  sapiens 
est  sapientia  gratis  data,  quae  ipsa  non  est.  Et  licet 
gemina  in  Cbristo  sit  sapienlia ,  una  lamen  eademque 
persona  est,  quae,  in  quanlum  Deus  est,  vel  in  quan- 
lum  divina  naiura  est,  sapiens  est  sapienlia  aeterna  3, 
scilicet  sapientia  genita,  id  est  se  ipsa,  el  sapienlia , 
quae  non  est  genila,  quae  communis  est  tribus  per- 
sonis;  non  lamen  gemina  sapienlia,  quia  non  est  alia 
el  alia  sapientia  sapientia  gmita ,  qnae  tantom  Filius 
est,  et  sapientia,  quae  communiler  Pater  esl  et  Fi- 
lius  el  Spiritus  sanctus.  In  quanlum  vero  eadcni  per- 
sona  homo  est,  id  esl  seciindiim  hominem  acceplum  , 
vel  in  quanlum  esl  subsislens  ex  aninm  et  carne,  sa- 
piens  est  sapienlia  gratuila.  Sapiens  igitur  est  bumano 
sensu  el  divino. 

Sed  ex  qua  causa  illius  dicli  iutelligentia.  scilicet  Alia  verba 

Amtirosii  ei- 

«  sensus  proficicbat  bumanus»,  assumenda  est ?  Aperte  piicaniur. 
enim  videtur  Ambrosius  innucre,  (juod  Cbristus  se- 
cundum  humanum  sensum  profeceril,  et  quod  inlaulia 
eius  expers  cognitionis  fuerit  et  patrem  et  matrem 
ignoraverit;  quod  nec  Ecclesia  recipit,  nec  praemissac 
auctoritales  patiunlur  sic  intelligi.  —  Sed  ila  sane  po- 
test  accipi,  ul  quantum  ad  visum  hominum  et  sui 
sensus  ostensionem  Cbristus  profecisse  dicatur.  Profi-  Dubiom  j. 
ciebat  ergo  bumanus  sensus  in  eo  secundum  oslensio- 
nem  et  aiiorum  /lominum  opinionem.  Ita  etiam  pa- 
trem  el  matrem  dicitur  ignorasse  in  infanlia,  quia  ila 
se  babebat  el  gerebat,  ac  si  agnilionis  esset  expers. 


COMMENTARIUS  L\  DISTINCTIONEM  XIII. 

De  humana  Ghristi  natura  quoad  plenitudinem  gratiae  et  sapientiae  sitnnl  tractatam. 
Praeterea  sciendum  est,  Christum  secundum  hominem  etc. 

DIVISIO  TEXTUS. 


Supra  egit  Magisler  de  humana  natura  assumta 
a  Christo  quantum  ad  conditionem  naturae.  In  hac 
vero  parte  agit  de  eadem  quantum  ad  plenitudinem 
graliae  et  sapientiae.  Dividitur  autem  pars  ista  in 
duas.  ln  quarum  prima  agit  de  plenitudine  gra- 
tiae  et  sapientiae  simul.  ln  secunda  vero  specialiter 
de  plenitudine  scientiae,  infra  distinctione  decima 
quarta:  Hic  quaeri  opus  est,  cum  anima  Christi  etc. 

Prima  pars  in  duas  dividitur.  In  quarum  prinia 
determinat  veritatem.  In  secunda  removet  dubitatio- 
nem  sive  dissolvit  obiectionem,  quae  videtur  veri- 
tati  determinatae  contraire,  ibi:  Huic  autem  videtur 
obviare  etc. 


Prima  pars  indivisa  potest  remanere  ob  brevi- 
tatem;  sed  secunda  pars  potest  dividi  in  tres  partes. 
In  quariim  prima  Magister  dissolvit  et  explanat  au- 
ctoritatem  Evangelii,  quae  contraire  '  videtur  prae- 
determlnatae  veritati.  In  secunda  vero  opponit  contra 
suam  solutionem  et  exposilionem  per  auctoritatem 
Ambrosii,  ibi:  Alibi  tamen  scriptum  reperitur  etc. 
In  tertia  et  ultima  determinat.  qualiter  praedicta 
Ambrosii  verba  sane  et  pie  possunl  intelligi ,  ibi: 
Haec  verba  Ambrosii  pia  diligenlia  etc  Subdi- 
visiones  autem  partium  satis  possunl  trahi  ex  lit- 
tera  \ 


1  Cap.  11,2. 

2  Ita  codd.  A  C  D  E  ;  cod.  B  el  edd.  arlrrnn  ,  pro  ipsr  rst , 
quod  habent  lidem  codd.  h  edd  I,  s,  In  ;iiiis  Dnu  rsi. 

3  Se(|uimur  hic  bonan  lectionem  oodd.  ACDE  (U  plura 
omiliii).  Viil.  el  edd.  2,  3,  4,  B,  6,  7,  9  it;i  :  snpirntia  in- 
genitu ,  BciU&t  japienUa  «uierna,  fiitt  ttt  Pattr  ;  rt  tapientia, 
fuae  non  rsi  imjrnitn ;  ;i  qua  leeUooe  eUam  edd.  I,  h  non 
receduni,  nlsi  quod  ln  prindpio  leganc:  snj>irnii<i  aetema, 


l/iit  sapientia  ingenita...  Dehide  Inferlus prosequuntur :  tapien- 

lin,  sii/iirnlin  imjrniln  (ed.  8  ijrnilu  .  i/inir  lnnlnin  hilms  (edd. 
i ,  h  Pnirr),  coniradlcenUbua  ebdem  codd.  Manlfesium  aat,  n> 
cUonea  edlUonum  non  eaae  aptaa. 

NOTAE  AD  COMMENTARIUM. 

1  Codd.  I'  l>  l   lih  iiintninnrr. 

•  Pro  tatit  poMtmJ  traki  ex  Httera  cod.  i   manifetku  nml 

»i   litlrrii. 


270 


SENTENTIAIUM  \M\. 


TIUCTATIO  QUAESTIONTM. 


VI  JDtelligeDtiam  autem  huius  partis  incidit  hic 
quaestio  de  gralia  Christi,  qaoDiam  infra1  quaeretur 
de  scientia ;  et  cuin  in  praecedeDtibos  babilum  sil 
de  gratia  unionis,  restaot  bic  duo  quaereada. 

Primum  est  de  gratia  Christi  ut  singularis  per- 

sooae. 

Secundum  est  de  gratia,  secundum  quam  est 
capat  Ecclesiae. 


Circa  primum  tria  principalihT  sunt  quaerenda. 

Primum  est,  utrum  gratia  singularis  personae 
in  Christo  sit  creata. 

Secundo,  dato  quod  sit  creata,  utrum  sit  tinita 
et  mensurala. 

Terlio,  dato  quod  sit  finila,  quaeritur,  utrum 
sit  gratia  plena. 


ARTICULUS  I. 


De  gratia  Cftrisli  ut  singularis  personae. 

QUAESTIO  I. 

Utrum  in  Christo  gratia  singularis  personae  sit  creata  ,  vel  increala. 


Circa  primum  sic  proceditur  el  quaeritur,  utrum 
in  Christo  gratia  singularis  personae  sit  gratia  creata, 
vel  increata.  Et  quod  sit  creata .  videtur. 

1.  In  nullo  incipil  hahitare  Spiritus  sanctus  nisi 
Funda.nenia.per  aliquem  efleclum    graliae .    qui    de   novo  detur 

animae  * ;  sed  in  anima  Christi  hahitavit  Spiritus 
sanctus,  et  hoc  non  semper .  sed  ex  tempore:  ergo 
anima  Christi  habuit  in  se  efTeclum  gratiae ,  per 
quem  sive  secundum  quem  dicitur  Spiritus  sanctus 
inhahitare.  Sed  illud  donum  dicitur  gratia  singularis 
personae  et  est  donum  creatum :  ergo  etc 

2.  Item.  nulla  anima  placet  Deo,  nisi  Deo  con- 
formetur  et  assimiletur  per  gratiam  informantem 
ipsam  et  effieientem  deiformem  ;  sed  gratia  animam 
informans  et  Deo  conformans  non  potest  esse  nisi 
gratia  creata :  ergo  nulla  anima  Deo  placet ,  nisi 
graliam  creatam  in  se  habeat.  Sed  anima  Christi  Deo 
placuit 3  per  gratiam  illam ,  quam  dicimus  gratiam 
singularis  personae :  ergo  elc. 

3.  ltem ,  meritum  dicit  ordinationem  ad  aliquod 
maius  per  aliquod,  quod  reddit  Deo  acceptum  * ; 
sed  quod  reddit  acceptum  non  potest  esse  sine  gra- 
tia,  quod  vero  ordinatur  ad  maius  non  polesl  esse 
nisi  creatum  :  ergo  meritum  non  est  nisi  per  donum 
gratiae  creatae.  Sed  meritum  fuit  in  Christo :  ergo 
habuit  graliam  creatam ,  per  quam  meruit ;  et  illa 
est  gratia  singularis  personae :  ergo  etc. 


est  nisi   in  Ad  °p 

tun 


4.  ltem,  Christus  hahuit  duas  voluntates,  sicut 
inferius5  patebit,  creatam  scilicet  et  iocreatam,  et 
constat,  quod  utraque  fuit  perfecta ;  sed  perfectio 
voluntatis  creatae  esl  per  gratiam  creatam  ,  quae , 
inquam ,  dicitur  gralia  singularis  personae :  ergo  in 
Christo  non  tantum  gratiam  increalam,  sed  etiam 
creatam  necesse  est  ponere. 

Sed  coxtra :  1.  Gratia  creata  non 
substantia  creata  6 :  ergo  cum  gratia  singularis  per- 
sonae  sit  in  persona,  gratia  singularis  personae  creata 
non  est  nec  potest  esse  nisi  in  persona  creata ;  sed 
persona  Chrisli  non  est  creata,  sed  increata :  ergo 
in  Christo  non  est  gratiam  creatam  reperire,  quae, 
inquam,  sit  gratia  singularis  personae. 

2.  Item,  quia  Christus  est  filius  naluralis,  non 
potest  esse  filius  per  gratiam  adoptionis  ex  parte 
naturae  assumtae  7 :  ergo  cum  Christus  sit  a  Patre 
dilectus  ut  persona  coaeterna,  videtur,  quod  nulla 
sit  ponenda  in  eo  gratia  creata,  per  quam  fiat  ac- 
ceptus  ut  singularis  persona. 

3.  Item ,  ad  hoc  datur  nobis  gratia  singularis 
personae,  ut  per  illam  efficiamur  Deo  similes;  sed 
ille  non  tantum  est  Deo  similis,  immo  etiam  Deus: 
ergo  videtur ,  quod  non  egeat  dono  creatae  gratiae 8. 

4.  Ilem .  Verbum  increatum  ,  unitum  animae 
Christi  et  eius  potentiis,  potest  eas  efficacissime  re- 
gere  et  ad  bona  perficienda  elevare;  sed  non  opor- 


1  D:r-t.   14. 

2  Cfr.  1.  Seni.  tl.  17.  p.  I.  q.  I,  et  II.  d.  26.  q.  2,  ubi  plu- 
ribus  vcrbis  oslenditur,  graliam  in  anima  esse  quid  creatum  ; 
quo  dogmate  nititur  solutio  quaestionis,  de  qua  liic  agitur.  — 
Pro  dclar  edd.  datur. 

3  Codd.  Z  aa  ptacet. 

*  Cfr.  II.  Sent.  d.  27.  a.  2.  q.   I.  seqq.  et   d.  29.   a.   I.  q. 
I.  seq.  —  Pro  ordinationem  cod.  K.  ordinem. 
5  Dist.   17.  a.   I.  q.   I.  seqq. 


6  Nam,  ul  II.  Sent.  d.  26.  q.  3.  exposilum  est,  gratia  creata 
est  aliquod  accidens,  quod  in  Deo  inveniri  nequit.  —  Edd.  pri- 
mam  conclus.  sic  truncarunt:  ergo  cum  gratia  singularis  per- 
sonae  sit  creata,  non  est  vel  potest  esse  etc.  In  cod.  C  sic 
scriptum  est:  ergo  cum  gratia  singutaris  personae  sit  creata , 
gratia  singularis  personae  creala  non  est  etc. ,  in  pluribus 
aliis  codd.  sic:  ergo  singuiaris  personae  creata  non  est  etc. 

7  Cfr.  supra  d.   10.  a.  2.  q.   I. 

8  De  hoc  arg.  vide  supra  d.  2.  a.  3.  q.  2. 


DIST.  XIII.  ART.  I.  QUAEST.  I. 


277 


lasio. 


>ro  1. 

iro. 


raem- 
o. 


o  op- 
rom. 


idi 


uiii 


lel  fieri  per  plura  quod  sufficienter  et  perfecte  fieri 
potest  per  pauciora  ' :  videtur  ergo ,  quod  in  Christo 
non  sit  ponenda  gratia  creata. 

CONCLUSIO. 

hi  Christo  ponendum  est  donum  graliae,  quae  di- 
cilur  singularis  personae,  el  quae  est  donum 
creatum. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  absque  dubio  in 
Christo  est  ponere  donum  gratiae,  quae  quideiu 
gratia  dicitur  gratia  singularis  personae;  et  hoc  qui- 
dem  donum  esse  crealum*.  —  Et  ralio  huius  esl: 
quia  tale  donnm  gratiae  animam  Deo  assimilat  et 
ad  bonas  operationes  et  meritorias  elevando  habi- 
litat.  Quoniam  igitur  anima  Christi  fuit  deiformis  et 
ad  bene  operandum  habilis,  alioquin  nec  fuisset 
idonea  ad  unionem  nec  ad  meriti  perfectionem 3 ;  ideo 
uecesse  fuit,  in  Christi  anima  reperiri  donum  lalis 
graliae.  —  Et  ex  eadem  causa  necesse  fuit,  ipsum  esse 
creatum ,  ut  animam  posset  informare ,  tanquam 
perfectio  suum  perfectibile  informare  habet,  et  ut 
polentias  habilitare  posset,  sicut  qualitas  suum  sub- 
iectum  habet  qualificare  4.  —  Et  ideo  sunt  conce- 
dendae  rationes  hoc  ostendentes. 

1.  Ad  illud  autem  quod  primo  obiicitur,  quod 
gralia  singularis  personae  creata  est  in  persona 
creata;  dicendum,  quod  gratia  singularis  personae 
non  dicitur,  quod  sit  in  persona  secundum  rationem 
personalitatis ,  in  quantum  persona,  sed  quia  inest 
ei  ratione  alicuius  partis;  ita  tamen,  quod  gratia 
sic  dicta  respicit  illius  personae  merita  propria. 
Qnamvis  autem  in  Christo  sit  personalitas  increata, 
tamen  illa  persona  habet  naturam  creatam .  animam 
videlicet  et  carnem;  et  nihil  impedit,  quin  gratia 
creala  possit  esse  in  Christo  secundum  eius  animam, 
quae  creata  est ,  et  quae  est  eius  pars-  ratione  hu- 
manae  natnrae.  Ipse  autem  obiicit,  ac  si  lalis  gratia 
esset  in  persona  non  ralione  alicuius  partis ,  sed 
ralione  personalitatis. 


2.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  filialio  ado- 
ptionis  non  potest  slare  cum  filiatione  per  natu- 
ram  etc. ;  dicendum ,  quod  non  est  simile ,  quia  /i- 
liatio  est  proprietas,  quae  respicit  ipsam  personam  5; 
et  ilerum  adoptio  importat  aliquam  extraneitatem 
et  imperfectionem;  el  sic  non  est  de  gratia  singu- 
laris  personae,  quae  respicit  ipsam  aniinam,  et  non 
imper  fectionem  et  extraneilatem ,  sed  magis  com- 
plelionem  et  deiformitatem  importat.  Et  propterea  Notandom. 
nullam  omnino  habet  oppositionem  ad    illam  aeler- 

nam  acceplationem ,  sicut  adoptio  respectu  filiatio- 
nis  naturalis.  Et  ideo  non  est  simile. 

3.  Ad  illud  quod  obiicilur,  quod  cum  Christus 
sit  Deus,  non  indiget  Deo  assimilari ;  dicendum,  quod 
ille  non  esset  Deus,  nisi  corpus  eius  et  anima  assu- 
meretur  a  Verbo;  nec  anima  esset  idonea,  ut  assu-  Notandmu. 
merelur  a  Verbo.  nisi  esset  deiformis  et  Deo  assi- 
milata  perfecle  per  gratiam:  et  ideo  hoc,  quod  ille 

homo  est  Deus,  deiformitatem  gratiae  et  gloriae 
non  excludit ,  quin  potius  praesupponit.  Et  si  tu 
obiicias  de  carne,  ad  qnam  non  requiritur  graluita 
disposilio  ad  hoc,  quod  unialur  Verbo;  ad  hoc  fuit 
supraG  responsum,  quoniam  caro  habet  congrueii- 
tiam  ad  unionem  ex  ordinatione  sui  ad  animam. 
Ideo  non  oportet ,  quod  dispositionis  congruentia  re- 
periatur  primo  in  carne,  sed  sufiicit,  quod  sit  ex 
parte  animae. 

4.  Ad  illud  quod  obiicitur  de  Verbo  unito,  quod 
potest  regere;  dicendum,  quod  verum  est,  quantum 

est  ex  parte  ipsius  Verbi  uniti,  sed  defectus  est  ex  Notandum. 
parte  liberi  arbitrii,  quod  indiget  debila  disposi- 
tione  ad  hoc,  quod  regimini  ipsius  Verbi  se  valeat 
conformare;  indigel  etiam  dispositione  debita ,  ut 
possit  ipsi  Verbo  uniri  in  una  persona.  Unde  absque 
dubio  deiformior  est  illa  anima  per  abundanliam 
gratiae  sibi  datam,  quam  sil  alia  creatura,  ad  hoc 
quod  ad  unionem  sil  idonea.  —  Ad  haec  autem  intel-  troia. 
ligenda  valent  itla  quae  determinata  sunt  in  primo 
libro7  de  earilate,  et  in  secundo  de  gratia.  ubi 
ostensum  esl,  quae  necessitas  vel  utililas  est  ponere 
gratiam  creatam. 


SCHOLION. 


I.  Communiler  disUnguitur  in  Chrislo  ipiadruplcx  gratia , 
Bciiicet  secundum  quod  cst  singularis  homo  (de  quo  agitur  in 
hoc  articulo),  secundum  quod  cst  caput  Ecclesiae  (de  quo  dis- 


putatur  in  2.  mrU),  porro  gratia  unionis  (de  qua  supra  d,  6. 
a.  2.  et  passim),  denique gratia  gratisdata.  —  lam  notavimus 
(supra  d.  2.  a.  3.  q.  2,  d.  I.  a.  2.  q.  3.),  quod  ab  Alezandro 


1  Aristot.,  VIII.  Toplc.  c.  i.)  (c.  9.):  Est  auteni...  pecca- 
tum,  quando  ostenditur  per  longiora  quod  conUngil  per  bre- 
viora.  Cfr.  I.  1'hysic.  ttwt.  H.  (c.  6.),et  tom.  II.  peg.  7-41.  nota 
».  ncc  non  pag.  778,  nota  2.  —  Panlo  superiuspro  bonaperjb- 
cienda  codd.  w  bb  bonum  perficiendum. 

2  Edd.  et  haec  quidem  danum  est  creafum,  ct  post  pauca 
pro  elerando  cum  paucis  cbdd.  exercendas.  Mox  pro  betu 
operandum  codd.  \  N  bonum  operandum 

3  <;iy.  sii|)im  (1.  2.  a.  3,  (|.  2.  —  Mo\  pro  donum  tatis  gra- 
tiae  cod.  \V  talr  ilmuiiii  gmliae.  Paulo  inferius  pro  perfectio, 
quac  lectk)   conlii  ni.itur    COdd.   I'  Q  U  1)1)  (N;i    secundn    iiKinu). 

codd.  BCDMO  perfectivum,  bIII  codd.  atqueedd.  I,  2  pevfe* 
iinni  ,   \';ii.  perfectisshnum.  Subinde   posl  nMMN   perfectibik 


\';it.  9iibdil  iiiuhI  ,  et  cdd.  I,  2  cnin  cod.  K  omitiunl  infor- 

imirr  liulirt. 

*  Arisloi.,  de  1'iacilicam.  c  ile  Quali :  Qii.ihVatem  KTO 
diCO,  scciindum  i|iiam  qtialos  (|iii(lam  cssc  iliciinlnr. 

5  Vide  supra  (1.  S.  n.  2.  q.  2.  De  cnuniialo  scip  cfr.  supra 
d.    10,  a.   2.  i|.    I. —  Posl  persiiiniiii.  codd,  Ko  addunl  et  n   ii 

imperfectionem ,  et  sic  non  tst  de  gratia,  Mox  pro  n  stc  ntm 

eti  ( (idd.   A  hli  seit  iiiiii  sir  est. 

8  DlsL  2.  a.  3,  »|.  I.  —  PaulO  infcrius  pro  linliet  ci\d. 
hnlimt ,   Bl    defnde    ciim  aliipiol    Codd.  e.r    nriluir  pro  r.r  nnii- 

iiniiinie.  Cod.  k  (/</  ipsam  animam  pro  mi  animam. 

7  Disi.    17.  p.   I.  i|.    I.  ei  II.  Scni.  d.  2<i.  q.   2. 


278 


SENTENTIARUM  Llli.  III. 


Ha).  (S.  p.  III.  q.  12.  in.  I.  a.  I.)  distinguiUir  duplex  gratia 
unionis,  scilicel  gratia  unionis  disponens ,  quan  est  creata,  et 
coniplens  3ive  perflcfens,  quae  est  increata.  Scc  s.  Thom. 
abhorret  ab  hoc  usu  nominis,  in  Comment.  (hic  q.  3.  a.  I.) 
dicens,  gratiam  unionis  posse  vocari  «  omne  illud  quod  decel 
naturam  humanam  Deo  unitam,  sic  sxparte  corporis,  sicut  ex 
parte  animae  ;  el  Sic  eli.un  gratia  unionis  est  quid  creatum  ». 
Eodem  modo  loquunlur  S.  Bonav.  (passim,  ut  locc.  citt.  et  infra 
a.  2.  ((.  2.)  allique  aniiqui.  —  De  relalione,  quae  est  inter  tres 
prfores  specles  graliae,  «fr.  Infra  a.  2.  q.  I.  2. 

Duo  autetn  omnfno  constant,  seilicet  primo,  quod  anima 
Ghrisll  ornata  fnit  habitu  graliae  crealae  et  accidentalis ,  licet 
hoc  anliquitus  a  paticis  obscuris  theologis  negitum  esse  dica- 
tur;  secundo ,  quod  in  Christo  ratione  divinae  personae  fuit 
sanctilas  increata  ,  substanUalis  et  personalis.  Facile  etiam  in- 
telligitur,  hanc  graliam  substantiaTem  personae  \i  unionis  liy- 
postaticae  esse  quasi  radicem  nec  non  causam  eflicientem  gra- 
liae  creatae,  quae  ab  ipsa  oritur,  dependel,  dignificalur  et  quasi 
inforiiiaiiir.  —  Attamen  quoad  sanctificalionem  ipsius  aoimae 
Christi  ab  antiquo  fuit  celebris  controversia ,  et  quoad  subti- 
liores  quaestiones  variae  inter  posteriores  tlieologos  ortae  sunt 
opiniones.  De  quibus  haec  notamus. 

II.  I.  Nunc  communiter  sanctificaliu  substantialis  sive 
vnctio  substantialis ,  qua  anima  Christi  fit  absolute  sancta ,  di- 
stinguilur  a  sanrlifiratione  accidentali  vi  graliae  habitualis.  Ilaec 
autem  sanctitas  substantialis  non  intelligitur  in  hoc  sensu,  quasi 
anima  secundum  suam  substantia?n  vel  esseniiam  sit  sancla  , 
sod  in  hoc,  quod  habeat  sanctitalem  substantialem  sibi  unitam 
in  esse  personali.  Ipsius  Scoti  discipulus  Frassenius  (Seotus  aca- 
demicus,  de  incarn.  tr.  I.  disp.  2.  a.  2.  sect.  I.  q.  I.)  defen- 
dit  hanc  conclusionem :  Anima  Christi  Domini,  seclusa  omni 
gratia,  tam  actuali  quam  habituali ,  revera  erat  sancta,  Deo 
grata  et  accepta  in  ordine  ad  beatitudinem  per  sanctitatem  pcr- 
sonalem  ac  substantialem  ».  Huic  contradicit  Durand.  (III.  Sent. 
d.  12.  q.  2.),  sanclificationem  restringendo  ad  gratiam  creatam, 
simulque  nilitur  subverlere  fundamenlale  principium  :  Actiones 
sunt  suppositorum,  quasi  hoc  intelligendum  sit  tantum  secundum 
denominationem ;  quod  est  conlra  S.  Thom.  (S.  III.  q.  7.  a.  13.) 
aliosque.  Etiam  plurimi  inter  Scotistas  et  Nominales  sanetifieatio- 
nem  humanitatis  substantialem,  saltem  in  sensu  formali,  negabant, 
atque  verba  Ss.  Patrum,  quod  humanitas  Chrisli  a  divinitate 
fuerit  sanctificata,  uncta,  deificata  (OswOstaa) ,  explicabant  in 
sensu  causali ,  vel  morali.  Qui  autem  proprie  sanclificationem 
substantialem  admittunt,  iterum  dissidenl  in  ulteriori  quaestione, 
utrum  haec  sanctificatio  formaliter  sit  a  natura  divina  ,  an  a 
personalitate  Verhi  seorsim,  an  ab  utraque  coniunctim,  an  ab 
ipsa  unione  hypostatica ,  prout  dicit  nexum  divinitatis  cum  hu- 
manitate  (pro  qua  parte  De  Barberiis  explicat  S.  Bonaventuram). 

2.  Scoti  igitur  discipuli  cum  Bichardo  a  .Med.  et  aliis  non 
paucis  contendebant,  Chrisli  humanitatem  sanctificari  formaliter 
per  gratiam  habituafem,  non  vi  nnionis  hypostaiicae  nisi  cau- 
saliter  et  morahter ;  ex  quo  concludebani ,  gratiam  habitualcm 
fuisse  necessariam  ,  ut  anima  Christi  sanclificelur  formaliter. 
lidem    provocant  ad  ipsius  S.  Thomae  verba  (hic  q.   I.  a.   I.), 


(|ui  loquens  de  necessuate  gratiae,  ut  anima  Chrisii  perflciatur 
formaliter  in  esse  spirituali,  Bubiungit:  «  Deitas  autem  non  est 
formaliter ,  sed  effectice  perflciens  ipsam;  unde  oportel  aliam 

formam  crealam  in  ipso  poncre,  qua  formaliter  perficialur;  et 
liaec  cst  gralia  ».  Et  ibideni  ad  3:  «  I.ux  solis  et  lux  cande- 
lae,  utrumque  est  actfve  Uluminans;  sed  Deftas  et  gratia  non 
sic  sc  habeht,  sed  nnum  illuminal  acllve,  allcrum  formaliter  ». 
Scd  cum  haec  dicta  sint  contra  cos  qui  gratiam  habitualem 
Christo  omnino  denegant,  alii  videntur  verba  non  formaliter  In- 
terpretari  dc  tali  perfectione  formali,  quac  fit  per  formam  inkae- 
rentem.  —  Nonnulli  admittunt  quidem,  quod  divinitas  per  sc 
ipsam,  quatenus  personaliter  iiniiur  animae  Christi ,  eam  sariCtifi- 
cel,  sed  extrinsecus  lantum  el  moraliter,  non  intrinsecus  <-iplt>/- 
sice.  —  Alii  denique  ponunt,  vi  unionis  hyposlalieae  cum  Verbo 
animam  Christi  sanclificari  non  lantiim  radiruliter  el  cattsaliter, 
vel  morahler  et  extrinsccus,  sed  etiam  formaliler,  intrinsecus 
et  physice.  IIoc  autem  explicant  docentes,  quod  sanctitas  sub- 
stantialis  niodo  cmincnlissimo  idcm  praestal  el  amplius,  quod 
forma  creata  sanclilatis,  licet  non  sit  forma  inhacrcn*.  El  pro 
conflrmalione  haec  addunt:  sicut  anima  Christi  per  subsisten- 
tiam  Verbi  est  formaliter  subsistens ,  quin  ista  subsistenlia  ei 
unialur  ut  forma  inhaerens  et  proprie  inlbrmans  ;  sic  eadem  est 
formaltter  sancta  per  communicationem  sanctitalis  divinae , 
quin  haec  subeat  imperfeclionem  formae  inhaerentis.  ilic  ulli- 
mus  modus  dicendi  videtur  conformior  essc  verbis  Ss.  Palrum, 
praesertim  Graecorum. 

3.  Qui  putant,  quod  anima  Chrisii  vi  unionis  non  sancti- 
flcetur  formaliler ,  absolutam  necessiiatem  gratiae  habitualis  sta- 
tuuni,  ut  anima  Chrisli  sit  formaliter  sancta.  Etiam  conirariae 
sentenliae  patroni  quandam  eiusdem  nccessilatem  admitlunt  ad 
hoc,  ut  sanctitas  Chrisli  sil  completa  et  consummata  ex  parte 
natiirae  humanae,  et  ut  anima  eius  tanquam  principium  quo 
operandi  connaturalitcr  eliciat  actus  ordinis  supcrnaturalis  et 
meritorios.  In  hoc  autem  sensu  loquilur  S.  Bonav.  (et  similiter 
S.  Thom.)  de  necessitate  huius  gratiae  creatae,  ut  patel  cx  eius- 
dem  doctrina  supra  d.  2.  a.  3.  q.  2.  et  d.  i.  a.  2.  q.  3.  explicata. 

III.  S.  Bonav.  hic  non  inlendit  nisi  probare,  sanctitatem 
creatam  Christo  inesse ;  de  praedicla  controversia ,  per  quid 
anima  Christi  formaliter  sanctificetur ,  explicite  non  loquiiur, 
imnio  de  ipsa  sanctilate  substantiali  cum  aliis  antiquis  Scholasticis 
dislinctam  quaestionem  non  hab^t.  Nihilominus  satis  mcnteni 
suam  manifestat  in  favorem  eiusdem  hic  solut.  ad  2.  3.  et  a.  2. 
q.  I.  2,  nec  non  supra  d.  i.  dub.  i,  d.  12.  a.  2.  q.  I.  Idem  docet 
Ak.\.  Hal.,  S.  p.  III.  q.  «.  m.  3.  a.  i.  in  fine,  q.  II.  m.  3.  et 
q.  12.  m.  I.  a.  I.  Nec  dissenlit  S.  Thomas,  S.  III.  q.  7.  a.  I.  el 
13;  tamen  quoad  ordinem ,  qui  est  inter  gratiam  unionis  et  ha- 
bitualem,  explicite  docet,  illam  ratione  sive  natura  esse  priorem. 

IV.  De  ipsa  quaestione  praeter  locos  citalos :  Scot. ,  Bcporl. 
III.  SenL  d.  18.  q.  3.  et  (de  formali  sanctificatione)  d.  2.  q.  \. 
n.  3  —  B.  Albert.,  hic  a.  I.  —  Pctr.  a  Tar. ,  hic  q.  I.  a.  I.  — 
Bichard.  a  Med. ,  hic  a.  I.  q.  I.  —  Henr.  tiand. ,  Quodl.  13. 
q.  5.  —  Durand.,  de  hac  et  2.  seqq.  qq.  hic  q.  I.  —  Dionys. 
Carth.,  de  hac  et  2.  seqq.  qq.  hic  q.  I.  —  Biel,  de  hac  et  seqq. 
qq.  hic  q.  unica. 


QUAESTIO  II. 

Utrum  in  Christo  sit  gratia  finita,  vel  immensa. 


Secuntlo  quaeritur,  utrum  in  Christo  sit  gralia 
finita,  vel  immensa.  Et  quod  in  Christo  fuerit  gra- 
tia  sine  mensura,  videtur  sic: 

1.  loannis  tertio  ' :  Non  ad  mensuram  dat  Deus 


spirilum;  et  Augustinus  dicit.  quod  illi  homini  da-  m°\  • 
tus  est  Spiritus  non  ad  mensuram:  sed  quod  caret 
mensura  est  immensum  et  infinitum:  ergo  etc. 

2.  Item,  Magister    in  liltera  2 :   «  Sane   dici  po- 


1  Vers.  34.  —  Augusl.  in  hunc  loc.  (tr.  14.  n.  10.)  ait : 
Hominibus  ad  mensuram  dat ,  unico  Filio  non  dat  a'd  mensu- 
ram...  Chrisius,  qui  dat,  non  ad  mensuram  accipit.  Cfr.  I.  Be- 
iract.  c.   19.  n.  3,  et  hic  lit.  Magistri,  in  principio. 


2  Hic  circa  initium.  —  In  minori  pro  sed  omni  finilo  po- 
tesl  edd.  cum  pluribus  codd.  sed  cum  finito  possit  (edd.  I,  2 
potestj. 


DIST.  XIII.  ART.  I.  QUAEST.  II. 


279 


oenla 


lest,  ipsum  tantara  gratiae  accepisse  pleniludinem, 
nt  ei  conferre  Deus  plenius  non  potuerit»;  sed  omni 
finito  potest  Deus  aliquid  maius  facere:  ergo  vide- 
lur,  quod  ille  acceperit  gratiam  infinitam. 

3.  Item,  tanta  est  gratia,  quanlum  est  meri- 
tum  procedens  ex  ipsa;  sed  meritum  Christi  fuit 
infmitum,  quia  nullatenus  potest  exhauriri.  et  suf- 
fecissel  infmitis  millibus  hominnm ,  sicut  dicit  An- 
selmus1:  ergo  gratia,  per  quam  rneruit,  videtur 
habere  iminensitatem. 

4  Item,  finitnm  non  excedit  aliud  fmitum  in 
infinilum  in  eodem  genere:  si  ergo  gratia  Christi  est 
linita,  ergo  proportionaliter  excedit  gratias  aliorum 
hominum:  ergo  si  alii  homines  possent 2  conlinue 
proficere,  videtur,  quod  Christo  possenl  adaequari 
per  gratiam  et  ipsum  excedere.  Quodsi  nullus  un- 
quam  ad  perfeclionem  eius  polest  attingere,  quan- 
lumcumque  proficiat;  videfur.  qnod  eius  gratia  sit 
immonsa. 

5.  Item,  tanla  est  gratia  disponens,  quantum 
est,  illud  ad  quod  disponit  secundum  rectam  habitu- 
dinem  el  proportioneni ;  sed  gratia  illius  hominis 
disposuit  ipsum  adhoc,  quod  esset  Deus3;  gratiae 
aliorum  hominum  disponunt  ad  hoc,quod  fruantur 
Deo:  si  ergo  esse  Deum  est  bonum  infmitum,  et 
maius  in  infmitum  esse  Deum  qnam  habere  Deum; 
videtur,  quod  gratia  illius  hominis  sit  infinita  in  se 
et  quod  omnes  gratias  in  infinitum  excedat. 

6.  Itera ,  anima  Christi  aut  polesl  ampliorem 
gratiam  desiderare,  aut  non.  Si  potest  desiderare 
ampliorem  gratiam:  ergo  videtur,  quod  non  sit  per- 
fecta,  oum  ei  possit  tieri  additio4.  Si  non  potest: 
cum  ergo  omni  finito  possit  aliquid  maius  desiderari, 
videlur,  quod  eius  gratia  sit  iminensa. 

Sed  coxtra  :  I.  Omne  creatum  habet  certum 
pondus ,  numerum  et  mensuram,  secundum  illud 
quod  dicilur  Sapientiae  undecimo 5 ;  sed  gratia  illius 
hominis.  scilicet  Chrisli ,  est  creata:  ergo  eto. 

2.  Ilein ,  quainvis  gratia  non  semper  respondeat 
naturalibus  per  aequalitatem ,  responde.t  tamen  se- 
cundiiin  debitam  proportionem,  ubi  non  est  defe- 
ctus  a  parte  suscipientis,:;  m\  naturalia  Chrisli  non 
suiit  inlinita  nec  excedunt  in  infinitum  naturalia 
ouiuslibel  homiuis:  ergo  nec  gratuita. 

3.  Item,  infmitas  in  creatura  tollit  borium  et 
perfeotionein ,  quia  quod  est  infinitum  caret  fine  el 
termino7,  ergo  bonitale  et  coinplemento;  sed  gralia 
Chrisli  haee  duo  praecipue  habuil:  ergo  videlur, 
quod  oonditio  linilatis  ei  praecipue  competat. 


k.  Item ,  infinito  nihil  maiusest8:  ergo  si  gra- 
tia  Christi,  secundum  quod  homo,  esset  infmita; 
ergo  gralia  increata  non  esset  maior  illa:  ergo  Crea- 
tor  et  creatura  aequarentur  in  nobditate  et  exoel- 
lentia;  quodsi  hoc  est  impossibile.  restat  eto. 

c  o  x  c  l  u  s  i  o. 

Gratia  Chrisli,  secundum  rpiod  homo ,  in  se  con- 
siderata  est  finita;  tamen  in  compuratione  ad 
gratias  aliorum  hominum  crcedit  in  infi- 
nitum. 

Respoxdeo:  Dicendum,  quod  aliquid    mensura 
carere  sive  immensum  esse  dupliciter  est:  vel  ab-  Dhtmctio. 
solute  in  se ,  vel  in  comparntioiw.  Si  igitur  loqua- 
mur  de  gratia  Christo  collata,    seoundiiiii  quod  est 
singularis    persona,    in   se;  sio  ,  cuin    dicat  donum  Condauo i. 
oreatum,  neoessano  finitum  esl  et  mensuratum.  I"i- 
nitas  enim    et    mensuratio    oiroa   oroaturam    potius 
dioit  ooniplementnm    quain    iraperfeotionein  ".  —  Si 
autein  loquaraur  de  ipsa  in    comparaHone  ad  gra- 
tias  aliorum  honiinum;  sio    improporlionabiliter  ex-  couciasio  i. 
oedit  ralione  unionis  ad  personam  Verbi,  ad  qaam 
unionem  gratia  illa  disposuit  animain  Christi.  Gralia 
enim  illa  propter  coniunctionem  summam  oum  Yerbo 
aeterno  habet  exoedere  in  infinitum  ,  id  est   inoom- 
mensurabiliter,  gratias  aliorum  horainura  tripliciter, 
scilioet  quantum    ad    virtutum  habitus  et  qnaotnn  Tripiex ex- 
ad  usus  et   quantuin   ad  elfectus.  Quanluni  ad  ha-  yuoad  ha- 

..."  X  bitus. 

bitus:  nunquani  enim  ahqua  creatura  potest  lantum 
proficere,  quod  tara   nobilis   ot    perfooti  habitus  sit 
capax.  sicut  aniraa  coniuncta  Deo  in  unitate  perso- 
nae.  —  Quantura    ad    usus    virtntum:  quia  onraes  Qnoad  usj^. 
virtutes  in  Chrislo    habnerunt    usus  suos,  qui  spe- 
ctant  ad  perfectionein ;  et  propteroa  dieuntur  fuisse 
in  eo  omnes  sensus  u\  quia  usuin  habuit  conipletuin 
omniura  donorum  exeellentiori  modo.  quarn  unquara 
ad  hoc  perlingi    possit    ab    aliqno.  —  Quantum  ad  Qootd effe- 
effectum  similitor  improportionabililor  exeedit  gratia  c- 
Christi:  qnia  propter  hoc,  qnod  ille  homo  erat  Dei 
Filius,  meritum  illius    pensatur    seouiKlura   dignita- 
tein  illius  pei-sonae,  a  qua  exit  opus;  ot  ^roptere 
meritum  passionis  suae  in  infmituin  oxoedit  raorita 
passionuin  nostrarum;  et  ob    hoc.  quod  Deus  fiat. 
mors  eius  pensata  fuil  a  Doo,  quaiilus  crat  illt^  qai 
raoriobalur.  ft   ideo  (|iia[ituni  ad  siifiicientiain.  si  m- 
tinita  millia  hominuin  essent  reatu  originalis  aslncta. 
per  illius  passionis  elTeeliiin  potuissent  esse  liherata. 


1  Ubr.  ll.  Cur  D*ii8  homro,  c.  1 5. 
*  Non  paud  codd.  possini. 

3  Cfr.  Bupm  pngi  173,  nola  (>.  ei  d.  2.  a.  8  tj.  2.  in  ^orn. 

4  Seounrtnm  Arismi.,  v.  Metaph.  lext  21.  (IV.  c.  t€),  per- 
fecium  dicftur  exiw  ipiod  non  esn  ultaVn  nfcipere  particahini. 
o.n-.  iii.  Phys.  text;  o,a.  seijq.  [t.  fi.). 

5  Vere.  21:  Omni.i  in  tncnsuni  i>t  numero  el  potidere  <lis- 
posuisti. 

6  Cfr.  II.  S.-iu.  (I.  '.».  q.  3. 


7  Clf.  Aris(,,i..  III.  IMins.   i.-\i  N.  (r.  i..  .  ,i  ||.   Me- 
toph.  ii'\t.  8.  ( l.  brevior  c.  2.). 

8  civ.  aiisihi.,  i.  (i,-  Oelo  W  mundo1,  i.-m.  ik».  (.-.  li 

■  Vide  l.  ScnL  d.  »'l.  q.  3.  Paulo  superlui  pro  tic  <•'/»/ 

iliinl   ikiii   piiici  c.iilil.   cl  edd:  1,   2  lic  i'h»i  -liril ,    .  .»il.l.    \  II  l»li 

sir  ruin  s/i.  Pnulo  inr.-rin-  pro  ml  gratitu  rodd.   \  0.  M  K  T  nil 

ijnttiiDii .  ci  Infeniin  etinm  prtiidtsi  edd.  eumpaucis  codd  ri. 

'"  Cfr.  hic  lii.  Magfstri,  in  prineipio  -•'  Bonav.  Infrl  b.  !. 

(|.    I.    -     M..\   |.n>  iul   kbt  edd.   itilhur. 


280 


SENTENTIARUM  LIB.  111. 


Concedendum  est  igitnr,  quod  gratia  Chrisli,  se- 
cundum  quod  homo,  est  finita  et  mensurata,  quia 
creata  est  iri  numero,  pondere  et  mensura.  Et  con- 
cedendae  sunt  raliones  ad  partem  istam. 

1.  Ad  iilud  autem  quod  obiicitur  primo,  quod 
soiutio  op-  datus  est  Cliristo  spiritus  non  ad  mensuram ;  dicen- 

'  dum,  quod  si  intelligatur  de  datione  aeterna,  vel 
NotaDdum.  de  datione  per  idiomatum  communicationem ,  lunc 
privalur  ibi  mensura  simpliciter.  Si  autem  per  spi- 
ritum  datum  intelligamus  ipsam  donationem  dono- 
rum  Spirilus  sancti,  sic  non  privalur  ibi  mensura 
simpliciter ,  sed  commensuratio  respectu  noslri , 
quibus  datur  Spiritus  sanctus  ad  usus  aliquorum 
donorum  determinate  secundum  spiritus  destribulio- 
nem,  quemadmodum  dicitur  primae  ad  Corinthios 
duodecimo1:  Alii  datur  per  Spiritum  sermo  sa- 
pientiae ,  alii  sermo  scienliae  etc.  Sed  Christo  omnia 
dala  sunt  illa  dona  sine  aliqua  arctatione;  et  pro 
tanto  dicitur  ei  dedisse  spiritum  sine  mensura. 

2.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  Deus  non  po- 
tuit  dare  plenius;  dicendum,   quod  Deus   non  pos 

Tripiiciter  sit  aliquid  maius  facere 2,  hoc  potest  inlelligi  triplici 

intelligitur.  .  ..  .       r\   • 

ex  causa:  quoniam  aut  est  ratio  ex  parte  Dei  ope- 
rantis ,  aut  ex  parte  producli,  aut  certe  propter 
limitationem  suscipientis.  Cum  ergo  dicitur,  quod 
non  potuit  plenius  conferre,  hoc  non  est  intelligen- 
dum  propter  immensitatem  rei  collatae ,  vel  fini- 
Notandum.  tatem  diuinae  potenliae ,  sed  propter  limitationem 
potentiae  susceptivae,  quia,  cum  sit  creata,  est  ca- 
pacitalis  finitae  et  non  potest  nisi  finitum  suscipere  8. 
Et  si  tu  obiicias ,  quod  potuit  dare  capacitatem 
maiorem;  dicendum,  quod  necesse  est,  quod  crea- 
tura,  eo  ipso  quod  creatura  est,  habeat  capacita- 
tem  fimtam;  et  rursus,  quia  creatura  est  in  tali 
specie  vel  genere,  limitationem  habet,  ultra  quam 
genus  illud  vel  species  se  non  potest  extendere.  Et 
sic  in  proposito  intelligendum  esl. 

3.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  meritum  Chri- 
sti  est  infinitum;    dicendum,   quod    infmitas  meriti 

Notandam.  consurgit  ex  unione  illius  animae  ad  personam  di- 
vinam  —  ob  quam  unionem  non  tantum  homo,  sed 
etiam  Deus  mori  dicitur  —  propter  quod  meritum 
illud  est  infinitum,  non  ratione  gratiae  creatae  in 
se,  sed  ratione  infinitae   dignitalis  personae.  Unde 


et  hoc  vult  Anselmus4  dicere  ,  cum  dicit,  quod 
oportuerit  illum  qui  salisfacere  posset,  esse  Deum 
et  hominem. 

4.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  finilum  non 
excedit  aliud  finitum  nisi  finite;  dicendum,  quod 
illud  habet  verilatem,  quando  omnino  suot  eiusdem  *oundi 
generis;  nam  si  non  sunt  eiusdem  generis  proximi, 
falsitatem  habet,  sicut  palet,  quod  linea  in  infinitum 
excedit  punclum,  et  supeifirics  lineam  5.  (iratia  au- 

tem  Christi  non  tantum  disponit  ad  fruitionem,  se- 
cundum  quod  aliae  gratiae,  verum  etiam  ad  unio- 
nem.  Et  hinc  est,  quod  cum  uniri  cum  deilate  sil 
novus  et  singularis  modus  divinae  exislentiae  el  ha- 
bitationis  in  creatura,  quantum  ad  hoc  potest  al- 
tendi  excessus  sine  mensura. 

5.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  tanta  est  gra- 
tia,  quantum  est    illud,   ad    quod    disponit;  dicen- 
dum,  quod  illud  habere  polest  verilatem,  si  dispo-  N'"<a»d 
nat  per  modum  necessitatis  sive  condignitatis6,  sicut 
meritum  ad  praemium;  sed  gratia  singularis  perso- 

nae  disponit  ad  unionem  disposilione  congruilatis. 
Illa  enim  unio  non  tanlum  gratuita  fuit,  sed  inter 
omnes  gratias,  ut  dicit  Augustinus,  potissime  tenuit 
rationem  gratiae,  sicut  habitum  est  supra  distinctio- 
nequarta7,  quia  nulla  merita  sufficientia  poluerunt 
eam  praevenire.  Propter  hoc  non  oporlet ,  quodsi 
esse  Deum  sit  bonum  infinitum  simpliciter,  quod 
gratia  ad  hoc  praeparans  sit  infrnila.  —  Posset  etiam  .\iiaso 
et  aliter  dici,  quod  esse  Deum  dupliciter  dicitur  de 
aliquo:  aut  praedicalione  per  essentiam,  aut  per  unio-  Di.uoc 
nem  8.  Si  praedicatione  per  essentiam,  tunc  praedica- 
tum  praedicat  infinitum  bonum  in  rectitudiue.  Si  per 
unionem ,  tunc  praedicat  infinitum  bonum  non  circa 
illud,  de  quo  praedicalur,  sed  circa  illud  quod 
praedicatur.  Unde  cum  dicitur:  iste  homo  est  Deus, 
veh  iste  homo  esl  bonum  infinitum,  idem  est ,  ac 
si  diceretur:  iste  homo  est  unitus  Deo  immenso  in 
unitatem  personae;  et  tamen  homo  remanet  in  sua 
finitate,  et  Deus  in  sua  immensitate.  Quamvis  enim 
humana  natura  exaltetur,  non  tamen  desinit  esse 
creatura. 

6.  Ad  illud  quod  quaeritur,  utrum  anima  Chri- 
sti  possit  ampliorem  gratiam  appetere;  dicendum , 
quod  non,  quia  adeo  per  illam  gratiam  Deo  unita9 


1  Vers.  8.  —  Superius  post  ipsam  donatianem  cnd.  0  adiieit 
creatam  vel  lemporalem.  In  flne  solut.  pro  dicitur  ei  [complu- 
res  codd.  perperam  m]  dedisse  spiritum  edd.  dicitur  ei  datus 
spiritus. 

2  Edd.  quod  Deum  non  posse  aliquid  plenius  vel  maius 
dare  vel  facere.  Paulo  inferius  pro  suscipientis  eod.  M  pote.n- 
tiae  susceplivae.  Deinde  post  plenius  cod.  N  supplet  ei. 

3  Cfr.  I.  Sent.  d.  2.  q.  I.  ad  i,  d.  17.  p.  II.  q.  4.  in  corp., 
d.  44.  a.   I.  q.  3.  ad   I. 

*  Libr.  II.  Cur  Deus  homo,  c.  6.  —  Paulo  superius  pro 
mori  edd.  mereri. 

5  Nam  punctus  est  absque  dimensione;  linea  vero  extendi- 
tur  in  longum  ,  neque  uiiqu.-im  ex  punctis  fieri  potest  linea , 
neque  ex  lincis  superticies.  Quod  respiciens  Aristot.,  IV.  Phys. 
text.  71.  (c.  8.)  docet,  lineac.  ad  punctum  nullam  esse  propor- 
tionem  excessus,  cum  omnino  differant.  Cfr.  I.  Metaph.  tcxt.  43. 


(c.  9.),  etlib.  de  Lincis  insecabilibus.  —  Paulo  superius  post  omni- 
no  sunt  eiusdem  generis  Vat.  supplet  proximi.  In  fine  solut.  pro 
sine  mensura  edd.  cum  paucis  codd.  sive  mensura.  —  De  sin- 
gulari  modo  existenliae  divinae  cfr.  supra  d.  6.  a.  2.  q.  2. 

6  Vai.  condignalionis ,  edd.  I  ,  2  perperam  congruitatis. 
Mox  pro  congruitatis  cod.  U  congruenliae. 

7  Art.  2.  q.  I.  —  Verba  Augustini  ibid.  q.  2.  arg.  I.  et 
3.  ad  oppos.,  nec  non  lit.  Magistri,  c.  2. 

8  De  divisione  praedicationis  hic  relata,  nec  non  de  subnc- 
xis  cfr.  supra  d.  7.  a.  I.  q.  I.  —  Mox  pro  tunc  praedicatum 
praedicat  infinitum  bonum  edd.  tunc  infinilum  praedicat  bonum, 
codd.  A  H  tunc  praedicat  infmitum  bonum.  Piurimi  autem 
codd.  non  bene  omittunt  infinitum  ante  bonum.  Aliquanto  infe- 
rius  pro  in  unitatem  cod.  G  in  unitate. 

9  Non  pauci  codd.  falso  unitus.  Inferius  pro  omni  finito 
bene  multi  codd.  cum  finito. 


DIST.  XIII.  ART.  I.  QUAEST.  III. 


281 


est,  ut  omnis  eius  appetitus  sit  in  ipso  bono  im- 
menso  quietatus  et  terminatus  quietatione  perfecta, 
—  Quod  ergo  obiicit ,  quod  omni  finito  potest  ali- 
quid  maius  appeti;  dicendum,  quod  verum  est  de 
.idum.  finito  in  se,  sed  de  illo  finito,  quod  ordinat  et 
unit  bono  infinito  iunctura  et  ordinatione  perfecla, 
non  habet  veritatem,  quia  quietare   polest  et  stabi- 


lire  ratione  eius  a  quo  et  ad  quod.  Unde  sicut  gra- 
tia,  quamvis  sit  vanitas,  in  quantum  creatura,  habet 
tamen  animam  stabilire  ratione  eius  boni,  a  quo 
procedit  et  a  quo  non  separalur  nec  recedit ',  sic 
eliam  quietare  potest  ratione  eius,  cui  immediale  et 
inseparabiliter  coniungit. 


S0H0LI0N. 


I.  Communiter  theologi  in  duobus  consentiunt,  scilicet  quod 
gralia  creata  Chrisli  non  sit  infinita  in  ratione  entis  et  quali- 
tatis  nec  possit  dici  simpliciter  infinita  ;  item,  quod  sola  anima 
Christi  habeat  sintpliciter  plenitudinem  graliae ,  ita  ut  de  facto 
ei  collata  sit  summa  gralia  et  quodam  modo  inflnita.  In  ex- 
plicatione  secundae  propositionis  non  conveniunl  theologi,  prae- 
sertim  in  sohenda  quaestione,  utrum  gratia  Chrisli  augeri  pos- 
sit.  S.  Bonav.  cum  B.  Alberto,  Richardo  a  Med.,  Scoto,  Du- 
rando  (hic  q.  I.),  Caietano  aliisque  docet,  gratiam  Christi  abso- 
lute  non  posse  augeri ,  tum  ex  natura  ipsius  graliae  tum  ex  parte. 
capacitalis  subiecti  (cfr.  hic  praesertim  fundamenta,  solut.  ad  2, 
et  1.  Sent.  d.  17.  p.  II.  q.  4.).  Etiam  S.  Thom.  (S.  III.  q.  7.  a. 
12.)  explicite  dicit :  «  Sic  igiiur  manifestum  est,  quod  gratia 
Christi  non  potest  augeri  ex  parle  ipsius  gratiae,  sed  neque  ex 
parte  subiecti  ».  In  Comment.  (hic  q.  I.  a.  2.  quaestiunc.  2.) 
de  gratiu  creata  dicit,  quod  licet  secundum  essentiam  sil  finita , 
tamen  dici  possit  infinita  tripliciter,  tum  ex  coniunctione  ad  di- 
vinitatem,  tum  secundum  rationem  gratiae,  tum  quoad  effectus. 


Et  ibid.  quaestiunc.  3.  diseriis  \crbis  dicit,  quod  gralia  Christi 
crescere  non  potuit.  Etiam  Quaesl  disp.  de  Veril.  q.  29.  a.  3. 
concludit,  gratiam  Christi  esse  in  perfeclione  graliae  infinitam. 
Nihilominus  discipuli  S.  Thomae  in  vera  ipsius  mente  explicanda 
non  consentiunl.  Plurimi  autem  eorum  putant,  praedicta  debeie 
intelligi  solummodo  de  potentia  Dei  ordinaria ,  non  de  abso- 
luta. 

II.  Alex.  Hal.,  de  hac  et  seq.  q.  S.  p.  III.  q.  12.  m.  3.  a. 
I.  —  Scot. ,  de  hac  et  seq.  q.  in  utroque  Scripto  hic  q.  1-4. 
—  B.  Albert. ,  hic  a.  7.  —  Petr.  a  Tar. ,  hic  q.  I.  a.  2.  quae- 
stiunc.  2.  3.  —  Richaid.  a  Med. ,  hic  a.   I.  q.  2. 

III.  In  responsione  ad  seq.  (3.)  quaestionem  omnes  anliqui 
consentiunt,  simulque  docent,  hanc  plenitudinem  gratiae  simul 
cum  visione  beatifica  ab  instanli  conceplionis  fuisse  in  Christo 
consummatam  eiquesoli  propriam.  Ue  hac  quaesiione  :  S.  Thom., 
hic  q.  I.  a.  2.  quaestiunc.  I  ;  S.  loc.  cit.  a.  9.  10.  —  B.  Alberl.  , 
hic  a.  6.  —  Peir.  a  Tar. ,  loc.  cit.  quaesiiune.  I.  —  Riehard. 
a  Med. ,  loc.  cit.  q.  3. 


QUAESTIO  III. 

Utrum  gratia  singularis  personae  in  Christo  fuerit  plena  gratia  alque  perfecta. 


menla 


Tertio  quaeritur,  ulrum  gratia  singularis  per- 
sonae  in  Christo  fuerit  gratia  plena  alque  perfecta. 
Et  quod  sic,  videtur. 

1.  Isaiae  undecimo2:  Replebit  eum  spirilu  ti- 
moris  Domini  —  dicitur  de  Christo ;  constat,  quod 
secundum  humanam  naturam  —  sed  cetera  dona 
gratiae  sunt  aequalia:  ergo  pari  ratione  replevit 
ipsum  spiritu  amoris,  gratiae,  et  sic  de  aliis.  Sed 
dona  talia  spectant  ad  gratiam  singularis  personae: 
ergo  etc. 

2.  Item,  loannis  primo 3:  Vidimus  gloriam 
eius ,  gloriam  quasi  Unigeniti  a  Patre,  plenum 
gratiae  ct  veritatis;  sed  Christus  secundum  divi- 
nam  naturam  non  est  susceptibilis  gratiae,  immo 
eius  principium  effectivum:  ergo  hoc  dicitur  secun- 
dum  hiimanam  naturam,  quod  habuerit  in  se  gra- 
tiam  plenam. 

3.  Item,  capacitas  carens  plenitudine  caret  el 
perfectione,  ergo  ubi  esl  ponere  perfectionern  est 
ponere  plenitudinem;  sed  in  Chrislo,  secundum  quod 


est  singularis  persona,  est  ponere  omnimodam  per 
fectionem  virtutis  et  gratiae  * :  ergo  et  graliae  ple- 
nitudinem. 

fv.  Item ,  nullus  potest  aliis  gratiam  perfecte 
communicare  et  influere  sine  defectu  et  diminutione, 
nisi  prius  in  se  perfeclam  habeat  gratiae  plenitu- 
dinem;  sed  de  Chrisli  pleuitudine  omnes  accepi- 
mus5,  et  omnes,  si  plures  essent.  possenl  accipere, 
nec  aliquis  defectus  inlervenit:  ergo  videtur,  quod 
Christus  iu  se  plenitudinem  gratiae  habuerit. 

Skd  contra:   1.    Plenitudo    gratiae    consistit  in  Ad  opposi- 
omnibus  habitibus  virtutum ;    sed   Christus  non  lia- 
buit  fidem    et   spem  G:   ergo   Christus   non    habuit 
omnis  gratiae  pleoitudinem. 

2.  ltem,  status  viatoris  esl  ordinatus  ad  profl- 
ciendum;  sed  Christus  fuit  in  slatu  vialoris:  ergo 
potuit  prolicere  7.  Sed  (|ui  potest  proficere  in  gratia 
nondum  cst  gralia  plenus:  ergo  videlur,  quod  Chri- 
stus  in  hac  vita  plenitudinem  gratiae  oou  babueriL 

;{.  Item,  Filius  Dei  ideo  Daturam  bumanam  as- 


(ii  m. 


1  Respicitur  illud  Rom.  8,20:  Vunilali  enim  crealura  sub- 
ieila  est,  et  illud  Ilebr.  13,  9:  Optimum  esl  enim  gralia  sla- 
bitire  cor.  Cfr.  II.  Sent.  d.  26.  q.  2.  arg.  8.  ad  oppos. 

2  Vers.  3.  Vulgata  :  Rcplchil  eum  spiritus  etc. 

3  Vcrs.  I  i.  — In  fine  arg.  pm  quod  Itabucrit  codd.  N  T 
UV  quod  habuil,  cod.  Z  ergo  habuil. 

*  Cfr.  quaest.  praeced. 

5  loan.    I,   10.  Cfr.  infra    a.  2.    q.    I.   —  Mox  pro    pnssriil 

S.  Bonav.  —  Tom.  III. 


ikiii  paucl  cihIiI.  possunt,  sublade  pro  nc<'  ^>a.  k  msi,  el  lo 
finc  erg.  pro  habueiii  lidem  codd.  habuiL 

f'   Vidc  inlr.i  d.   31.  b.  ".?.  q.  i.  Bd    I.  —  In  maiori  cod    A 

pro  tii  omnibu»  habitibu»  subsUtull  m  habitibus  omnium. 

7  l.uc.  2,  ">2:  El  lesus  profldetMl  sapleniia  <•(  aetate  ei 
gralla  Bpud  Deum  el  ii<unin<'s.  —  in  flne  srg  pro  habuerU  non 
paucl  codd.  habuit. 


282 


SENTENTIARUM  LIB.  III. 


sumsit.  at  daret  nobis  exemplum  pervenieodi  ad 
patriam;  sed  via  perveniendi  ad  gloriam  est  |>er 
ascensara  de  ?irtute  in  virtutem1;  sed  qui  de  vir- 
tute  in  virtntem  asceudit  proficit  paulative  et  non 
babet  gratiae  plenitudinem:  ergo  etc.  Si  dieas,  quod 
Cliristns  videbalur  proficere  exterius,  sicut  dicit  Gre- 
goriuset  Magister2,  etideo  exemplum  dabat;  contra: 
aut  ergo  secundum  veritatem  proficiebat  interius, 
aut  uon.  Si  sic:  ergo  non  erat  plenus  gratia.  Si 
non:  ergo  aliter  oslendebat,  quam  res  se  haberet: 
ergo  mendax  erat.  Sed  hoc  est  inconveniens  circa 
ipsam  veritatem  mendacium  ponere:  ergo  etc. 

4.  llem,  Christus  multa  bona  opera  faciebat, 
aut  ergo  veraciter  in  eo  erescebat  donum  gratiae, 
aut  non.  Si  non:  ergo  cum  bonitas  operum  ordi- 
netur  ad  profectum  spiritus,  frustra  operabatur.  Si 
proficiebat:  ergo  a  plenitudine  deficiebat. 

5.  Item,  sicut  anima  Christi  unita  fuit  Deilati,  ita 
et  corpus;  et  sicut  ad  perfectionem  unionis  requirilur 
perfeclio  gratiae,  ita  ad  perfectionem  naturae  per- 
fectio  aetatis;  sed  Christus  secundum  corpus  cresce- 
bat  veraciter  et  implebatur  qnotidie  nec  habuit  a 
principio  pleniludinem  naturae,  sive  aetatis:  ergo 
nec  plenitudinem  gratiae  3. 

6.  llem,  de  nulla  re  potest  capacitas  aliqua  im- 
pleri,  ex  cuius  adventu  capacitas  non  minuitur,  sed 
augelur;  sed  gratia  adveniens  non  minuil.  sed  au- 
get  capacitatem  animae:  ergo  videtur,  quod  nun- 
quam  posset  ipsam  irnplere:  ergo  nec  in  Christo 
nec  in  alio  est  reperire  gratiae  plenitudinem. 

c  o  n  c  l  u  s  i  o. 

Gratia  Christi  ab  inslanti  suae  conceptionis  fuit 
perfecta  et  consummata  secundum  plenitudi- 
nem  supera b u nda ntia e. 

Respoxdeo:  Dicendum,  quod  absque  dubio  in 
concinsio  i.  Christo  secundum  humanam  naturam  ab  ipsius  con- 
ceptionis  primordio  fuit  gratiae  perfecta*  et  con- 
summata  pleniludo.  Non  enim  decebat  Verbum  in- 
creatum  uniri  animae  perfectissima  unione,  qualis 
est  unio  in  unitatem  personae,  quin  anima  esset 
deiformis,  secundum  quod  erat  possibile.  Et  ideo 
non  tantum  deiformitatem  habuit  gratiae  et  gloriae, 
sed  eliam  super  omnem  gratiam  et  gloriam.  Nec  tan- 


tiim  fuil  in  eo  plenitudo  sufftcientiae ,  sicut  in  San-     Piemti 

.......  ,    6uflicieuti 

ctis,    de    qua    plenitudme    dicitur   Artuuin  sexto    : 
Slephanus  plenus  gratia  el  forlitudine ;  nec  tantum 
plenitudo  praerogativae,  sicut  in  Virgine  Maria,  de  weniw 
qua  pleiiiludine   dirilur  Lucae  primo:  Ave  Afarta,  w!"J 
gratia  plena  etc;  nec  tantum  plenitudo  numerosi- 
tatis  et  copiae ,    sicul  est  in  tota.  Ecclesia,  de  qua    Piewh 
plenitudioe  ad  Ephesios  quarto:  Ascendit  super  me-us. 
los,  ut  adimpleret  omnia  etc. ;  sed  eliam  plenitudo  coocio* 
superabundantiae,  de  qua  loannis  primo:    Vidimus 
gloriam  eius ,   gloriam  quasi  Unigeniti  a  Patre, 
plenum  gratiae  et  veritalis;  plenum,  inquam.  ple- 
nitudine  superabundanliae ,  propter  quod  subdit  ad 
hoc  probandum  :  Et  de  plenitudine  eius  nos  omnes 
accepimus.  —  Coneedendae  sunt  igitnr  rationes  hoc 
oslendentes,  Chrislum  ab  instanti  conceplionis  fuisse 
gratia  plenum  et  habuisse  in  se  pleniludinem  gratiae. 

1.  Ad  illud  ergo  quod  primo  obiicitur,  quod  non  - 
habuit  fidem  et  spem;  dicendum,  qnod  fides  et  spes  pos 
habent  secum  iunclam  imperfeclionem ,  habenl  et 
nihilominus  aliquid  perfeclionis;  et  ratione  eins  quod 
habenl  de  imperfectione ,  plenitudini  plus  obviant , 
quam  ad  plenitudinem  faciant  —  unde  evacuantur 
in  gloria6  — sed  ratione  eius  quod  perfectionis  est  in 
eis,  si  quid  est  reperiri,  habent  esse  in  Christo.  Et 
ideo  illarum  virtutum  absentia  plus  attestatur  ple- 
nitudini  quam  diminutioni. 

-2.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  Christus  fuit 
in  statn  yiatoris;  dicendum  ,  quod  Christus  fuit  si- 
mul  in  statu  viatoris  et  comprehensoris ,  sed  in  xotaodo 
statu  comprehensoris  secundum  partem  superiorem, 
in  statu  viatoris  secundum  partem  inferiorem  et 
secundum  carnem  7.  Et  quoniam  gratia  secundum 
suam  essentiam  et  complementnm  respicit  partem 
superiorem  et  mentem;  hinc  est,  quod  Christus  ma- 
gis  habuit  gratiam  perfectam  quam  diminutam,  quia 
gratia  magis  respiciebat  statum  perfectum. 

3.  Ad  illud  ergo  quod  obiicitur  de  exemplo 
Christi,  dicendum,  quod  Christns  dedit  nobis  exem- 
plum  in  operibus  8  exterioribus  et  in  operibus  vir-  sotand 
tutis  perfectae;  sed  illa  opera  in  Christo  erant  per- 
feclionem  indicantia,  in  nobis  vero  sunt  ad  per- 
fectionem  perducentia.  Et  quamvis  opera  exteriora 
praetenderent  eius  profectum,  non  tamen  erat  men- 
dax,  quia  nullam  perfectionem  indicabant  ,  quae 
non  esset  in  eo.  Si  vero  per  opera  non  indicabat  per- 


'  Psalm.  83,  8:  Ibunt  de  viriule  in  virlutem. 

2  Hic,  ante  medium ,  ubi  invenis  et  verba  Gregorii  (re- 
vera  sunt  Bedae).  Pro  Gregorius  Vat.  substituit  Glossa,  edd. 
•1  ,  2  exhibent  Beninrdus.  —  Paulo  inferius  pro  ostendebat  codd. 
1  L  aa  osttndebatur,  cod.  0  se  ostendebat. 

3  De  principiis  huius  arg.  vide  supra  d.  2.  a.  3.  q.  I.  et 
d.  3.  p.  II.  a.  3.  q.  I.  Fulgent.,  I.  ad  Trasim.  c.  8,  exponens 
illud  Luc.  2,  'vl :  lesus  proficiebat  sapientia  etc,  ait :  Nam  si- 
cut  carnis  est  aetate  proficere,  sic  est  animae  sapientia  et  gra- 
tia  profecisse,  quae  tamen  in  sapieniia  nullatenus  proficerel,  si 
naluralem  intelligentiam,  (|uae  hominibus  raiionis  causa  con- 
cessa  esl,  non  haberel  ctc.  Cfr.  ibid.  III.  c.   18. 


4  Vat.  et  nonnulli  codd.  adiiciunt  et  ordinata.  Mox  pro  in 
unitatem  codd.  A  K  m  unitate. 

5  Vers.  8.  Seq.  Scripl.  testimonium  est  Luc.  I,  28;  ter- 
tium  Eph.  i,  10;  quarlum  Ioan.  I,  14;  ultimum  loan.  I,  16. 
—  Proxime  ante  hoc  ultim.  testimon.  cod.  K  pro  propter  quod 
substituit  propter  quam. 

6  Cfr.  infra  d.  31.  a.  2.  q.  I.  seq.  —  Post  pauca  ante  est 
reperiri  cod.  F  interserit  ibi. 

~  Cfr.  infra  d.   14.  a.  3.  q.   I.  et  d.  16.  a.  2.  q.  2. 
8  Cod.  S  in  bonis  operibus.  Inferius  post  Si  vero  per  opera 
codd.  H  (K  a  secunda  manu)  P  Q  bb  subdunt  praecedentia. 


DIST.  XIII.  ART.  II.  QUAEST.  1. 


283 


fectionem  suam  summam  ,  hoc  non  erat  falsitatem 
praetendere,  sed  veritatem  occultare;  quod  quidem 
licet  el  expedit  propter  nostram  ulilitatem. 

4.  Ad  illud  quod  obiicitur,  qnod  multa  bona 
opera  faciebat;  dicendum,  quod  propter  illa  in  gratia 
non  crescebat;  nec  tamen  operabatur  fruslra,  quia 
non  propter  suum  incrementum,  sed  propter  no- 
strum  illa  faciebat;  unde  et  nos  maximum  commo- 
dum  reportamus. 

e>.  Ad  illud  quod  obiicitur,  qnod  corpus  babuit 
defeclum   plenitudinis    in    aetate;    dicendum,   quod 

ndum.  non  est  simile,  quia  defectus  aelalis  in  corpore  fa- 
ciebat  ad  humiliationem  et  verae  nalurae  ostensio- 
nem ,  et  sic  ad  fidei  contirmationem ;  sed  defectus 
gratiae  in  anima  in  nullo  nobis  prodesset  nec  Deum 

ipto-  deceret;  el  ideo  non  est  simile  l.  Praelerea,  alia  ra- 
tio  est:  quia  dispositio  ad  unionem  se  tenel  ex  parte 
animae ,  non  ex  parte  carnis,  sicut  prius-  osten- 
sum  esl;  ideo  magis  perfectam  oporluit  esse  animam 
quam  carnem. 

G.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  gratia  ampliat 
capacitatem;    dicendurn,  quod  capacitatem  ampliari 

*  am  contingit  dupliciter:  aut  ratione  possibilitalis  maio- 
ris  in  suscipiendo ,  aut    ralione  virtutis  in  coope- 


rando.  Eadem  enim  est  polentia ,  quae  graliam  sus- 

cipil   et  gratiae  susceptae   cooperalur.  Si  loquamur  ResP.  i. 

de  ampliatione  capacitatis  quantum  ad  virtutem  coo- 

perandi,  sic  verum  est,  quod  gratia  adveniens  anget 

liberum  arbitrium  sive  voluntalis  bonam  habilitatem 

et  capacilatem  3.  Si  vero    loquamur  de  possibilitate 

in  suscipiendo ,  sic  habet  lalsitatem ,  quoniam  gra- Resp.  2.  no- 

.  .  .  tabilis. 

tia  est  sicut  actus  et  complemenium .  et  qnanto  plus 
datur  alicui  de  aclualitale .  tanto  plus  recedit  a  pos- 
sibililate:  unde  et  nos  dicimus,  quod  quae  multiim 
habent  de  specie,  eui  eompelit  agere,  parum  babent 
de  maleria,  cui  competil  pati  et  suscipere  '.  Et  qno- 
niam  in  Cbristo  ipsa  babilitas  ad  boiium  est  per 
gratiam  perfectam  ad  complemeotura  producta;  hinc 
esl,  quod  eius  capacitas  est  impieta;  sicut  dicimus 
de  forma  caeli,  quod  complet  appetitum  materiae, 
quia  materia  eius  non  appelit  e<>a  sub  ulteriori 
forma,  adeo  forma  ipsam  staluit  in  aclualitate  com- 
pleta".  Sic  in  gratia  Christi  suo  modo  intelligendum 
est;  unde  hic  seducit  mala  imaginatio,  quia  non 
impletur  anima  dono  gratiae,  sicut  locus  vacims  im- 
pletur  corpore.  sed  potius  sicut  possibilitas  mate- 
riae  completur  actualitate  formae6. 


ARTICULUS  II. 


De    gratia    capitis. 


Consequenter  quaeritur  de  gratia  capitis,  de 
qua  quaeruntur  tria. 

Primo  quaeritur  de  ipsa  quantum  ad  essentiam, 
quid  sit. 


Secundo  quantum  ad  differentiam,  utium  dif- 
ferat  ab  alia  gratia. 

Tertio  qnantum  ad  influentiam,  utrum  redun- 
det  in  totam  Ecdesiam. 


QUAESTIO  I. 
Ulrum  gratia  capilis  sit  quid  creatum,  vel  increatum. 


Circa  primum  sic  procedilur  et  quaeritur,  quid 
sit  gratia  capitis  secundum  essentiam ,  ulrum  vide- 
licet  sit  quid  creatum,  vel  increatuin.  Et  quod  sit 
quid  creatum,  videtur. 

1.  Omnis  gratia,  quae  coepit  esse  in  Christo,  est 

nenu.quid  crealum;  sed  gratia  capitis  coepit  esse  in  Chii- 

sto,  quia  Christus  coepit  esse  caput,  secundum  qnod 

dicilur  ad  Ephesios  primo7:  Ipsum  dedit  caput  su- 

per  omnem  Ecclesiam:  ergo  etc. 

±  Item,  omnis  gratia,  quae  est  in  Christo,  se- 
condum  quod  homo,  est   gratia  creala;   sed  gralia 


capitis  est  huiusmodi:  ergo  etc.  Maior  patet;  mi- 
nor  probalur  per  hoc,  quod  gr.itia  capitis  inest 
Christo.  secundum  quod  caput;  sed  unius  nalnrae 
sunl  caput  et  membra:  ergo 8  Cluisliis  est  caput 
secundum  humanam  naturam:  ergo  etc. 

3.  Item,  illa  est  gratia  eapitis,  d<>  cuius  pleni- 
tudine  accepimus9;  sed  de  gratia  Christi  creata 
accepimus  gratiam  pro  gratia  —  ipse  enim  omni- 
bus  ineruit  et  pro  omoibus  satisfecil  —  ergo  etc 

/».  Item  .  illa  est  gralia  eapitis.  secimdmn  quam 
allendilur   universitas  sensuum  —  in  Chrislo  enim 


1  Cfr.  supra  d.  3.  p.  11.  ;i.  3.  (|.  1.  in  corp.  <-i  Bd  t.  — 
ln  prfDdplo  solut  posi  i/nod  corpua  edd.  Juppleni  suum. 

5  Di*  2.  a.  3.  q.   I. 

3  Vlde  II.  Sent  d.  2«.  q.  (>.  ct  d.  28.  n.  2.  q.  3.  —  Paulo 
ante  pro  Ubervm  arbttrium  cod.  x  Uberi  arbitriL 

*  VrJstoL,  II.  de  Generat  et  corrupt.  text  53.  (<■.  '.>.):  M.i- 
leriac  enim  esi  patte[  moveri;  movere  autem  etfacere  alterlua 
potentlae  [scll.  formae  ilve  spedei^-  —  Paulo  inferlus  propro* 
iiihin  cod.  U  perdncta. 


■•  Cfi.  Arlstot,  I.  1'liw  |pxt  Bl.  fc  9.),  pI  l.  .I.-  Gaelo  .•( 
mundo,  lext  »2-98.  (<•.  '.•.■.  Vlde  II.  Sent  d.  12.  a.  i.q,  1.  de 
empyreo),  d.  i'.i.  a.  I.  q.  I.  In  cbrp.  (de  animn).  Superlua  pro 
nilrii  [(iinui  codd.  '•!  edd.  Inepte  adeo  formam. 

6  Vlde  schollon  ad  praect^dentem  quaest  :  N 

s  Pfo  trffo  edd.  cum  cod.  cc  Inepte  $L 

"  loan.  1,  16:  la  de  plcnitudine.  eJus  nos  omnes  Bccepl- 
inii>.  ri  gratlam  pro  gratia.  —  Posi  accepimut  cod.  K  supplel 

;//-(  nllll. 


28/. 


SENTENTIARUM  LIR.  III. 


sicut  in  capite  omnes   sensus    reperiunlur  '  —  sed 

gratia,  secundum    quam   allenditur   diversitas  sen- 

suum  et  secundiim  quam  colliguntur  in  Christo,  est 

gratia  creata:  ergo  etc. 

Sedcontra:  1.  Nihil  creatum  induit  motuin  et 

Ad  opposi- sensum  gratiae  in  membra*;  sed  gratia  capilis  est, 
tiini.  .  _ 

secundum  quam  est    mfluenlia  motus  et   sensus  in 

membra  Christi:  ergo  gratia  capitis  non  potest  esse 

quid  creatum. 

2.  llem,  mhil  creatum  unum  numero3  est  om- 
nino  incircumscriptum;  sed  Christus,  in  quantum 
est  caput,  est  a  quolibet  suorum  membrorum  indi- 
visus:  ergo  non  potest  esse  caput  secundum  aliquid 
crealum.  Si  ergo  caput  est  secundum  aliquam  gra- 
tiam,  videtur,  quod  illa  sit  gratia  increata. 

3.  Item,  caput  esl  membrorum  principium  et 
origo;  sed  Christus  non  polest  esse  animarum  prin- 
cipium  nisi  secundum  divinam  naturam:  ergo  est 
caput  secundum  illam:  ergo  si  caput  dicit  quid  in- 
creatum,  videtur  similiter,  quod  gratia  capitis  quid 
increatum  sit  secundum  suam  essentiam. 

4.  Item,  caput  est  simul  cum  membris,  vel  an- 
tecedit  membra:  ergo  gratia  capitis  gratiam  mem- 
brorum  vel  praecedit,  vel  concomitatur;  sed  gratia 
Christi  creata  non  antecessif  gratiam  membrorum 
—  natura  enim  humana  in  Christo  non  prius  fuit, 
quam  esset  in  multis  Sanctis,  sed  longe  post  —  ergo 
gratia  capitis  non  potest  esse  gratia  creata. 

CONCLUSIO. 

Gratia  capitis  ratione  conformitatis  naturae  et 
influxus  per  modum  praeparantis ,  aut  me- 
renlis  competit  Chrislo  ratione  humanae  na- 
turae  et  dicit  quid  creatum ;  ratione  vero 
principii  et  influxus  per  modum  efficientis 
dicit  quid  increatum. 

Respondeo  :  Ad  praediclorum  intelligentiam  est 

notandum,  quod  caput  in  spiritualibus  transumtive 

dicitur   a   capile    in    corporalibus;    «omnes   autem 

transferenles  secundum  aliquam  similitudinem  trans- 

A^g^-ferunt5»:  el  ideo  caput  in  spiritualibus  dicitur  se- 

corporaiFca-  cundum    concomitanliam   ad   aliquam  proprielatem 

pite-         capitis  materialis.   In   capite  autem    materiali   haec 


tria  reperimus  ,  scilicel  quod  est  membris  conforme, 
est  membrorum  principium,  est  etiam  influxivum 
sensus  el  motusf\  Et  proplerea  in  ipso  reperiuntur 
omnes  sensus  perfectiori  modo  quam  in  aliis  mem- 
bris.  —  Omnes  autem  has  proprietates  est  in  Chri- 
sto  reperire  respectu  boooram;  el  ideo  valde  ratio- 
nabiliter  sancta  Scriptura7  dicil,  Christum  esse  caput 
•Ecclesiae.  —  Sed  prima  proprietas,  scilicet  confor- 
mitas,  competit  ei  ratione  humanae  naturae.  Unde 
Augustinus  super  Ioannem  8:  «  Unius  natnrae  sunt 
vitis  el  palmites.  Propter  quod,  cum  Deus  esset, 
cuius  naturae  non  sumus,  factus  est  homo,  ut  in 
illo  esset  vitis  humana  natura,  cuius  et  nos  esse 
palmites  possemus»;  omnino  enim  idem  est  de  ca- 
pite  quod  de  vite  intelligendum. 

Secunda  autem  proprielas,  scilicet  principian- 
di ,  compelit  ratione  divinae  naturae ,  secundum 
quod  est  omnium  principium.  Unde  ad  Colossenses 
primo  9 :  Ipse  caput  corporis  Ecclesiae ,  qui  est 
principium  etc. ;  ibi  Glossa:  «  Qui  est  principium 
secundum  divinitatem,  id  est  fundator  Ecclesiae,  quia 
omnes  iusti,  qui  ab  Abel  usque  ad  ullimum  iustum 
generantur,  virtule  divinitatis  illuminantur  ». 

Tertia  vero  proprietas,  scilicet  influendi  molum 
et  sensum,  competit  ei  ratione  divinitatis  et  ratione 
humanitalis.  Dupliciler  enim  contingit  sensum  et 
motum  gratiae  influere:  aut  per  modum  praeparan- 
tis,  aut  per  modum  impartientis.  Si  per  modum 
praeparantis ,  sic  est  ipsius  Christi  ratione  huma- 
nae  naturae ,  in  qua  passus  est  propter  nos  et  pa- 
tiendo  satisfecit  et  removit  inimicitias  et  disposuit  ad 
suscipiendam  gratiam  perfectam  10.  Si  per  modum 
impartientis  et  conferentis,  sic  est  ipsius  Christi  ra- 
tione  divinae  naturae,  qui  «  solus  Deus  est,  qui  il- 
luminat  pias  mentes  »,  solus  est,  qui  baptizat  inte- 
rius ,  pro  eo  quod  «  mens  nostra  immediate  ab  ipsa 
Veritate  formatur»,  sicut  saepe  dicit  Augustinus11.  Et 
ila  influere  per  modum  praeparantis  est  Christi  ho- 
minis,  per  modum  impartientis  est  Christi  Dei.  — 
Vel  per  alia  verba,  et  in  idem  redit,  influere  per 
modum  merenlis,  Christi  hominis;  per  modum  effx- 
cientis,  Christi  Dei;  vel  inttuere  quantum  ad  remis- 
sionem  poenae,  Chrisli  hominis,  quantum  ad  remis- 
sionem  culpae ,  Christi  Dei.  Et  sic  influentia  uno 
modo  respicit   Christum   secundum    naturam   crea- 


Tria  io  c 
te  corpp 


Tna  ana 
in  Chrii 


Propriel 
et  codcI 
1. 


Propriel 

Cl    CODCl 

2. 


Propritt 


Doplei 
fluiDS. 


Conclc  i 


Aliis  '  ii 


1  Cfr.  verba  August.,  quae  habentur  hic  lit.  Magistri ,  in 
principio. 

2  Codd.  M  0  subnectunt  Christi. 

3  Nonnulli  codd.  uno  numero ;  edd.  ltem,  nihil  unum 
creatum  uno  numero.  Nostra  lectio  est  codd.  A  H  K  M  N  0  Z  bb. 

*  Ccd.  G  K  antecedit. 

5  Aristot.,  VI.  Topic.  c.  2.  Cfr.  tom.  I.  pag.  1 ,  nota  8.  — 
Pro  omnes  autem  codd.  A  L  aa  omnes  enim. 

6  Cfr.  Aristot.,  I.  de  Histor.  animal.  c.  7,  II.  de  Parlib. 
animal.  c.  10.  et  IV.  c.  10.  Cfr.  etiam  August.,  Enarrat.  in  Ps. 
29.  enarrat.  2.  n.  2,  et  de  Agon.  christian.  c.  20.  n.  22. 

7  Eph.  1,  22;  5,  23;  Coloss.  1,  18.  —  Mox  pro  conformi- 
tas  codd.  A  N  U  V  conformitatis. 

8  Tract.  80.  n.  1.  In  Vat.  nec  non  in  textu  origin.  hoc  te- 


stimonium  terminatur  sic:  cuius  et  nos  homines  palmites  esse 
possemus.  In  principio  testimon.  pro  vitis  et  palmites  edd.  I,  2 
cum  multis  codd.  vitis  et  palmes. 

9  Vers.  18.  —  Glossa,  quae  est  ordinaria ,  habetur  apud 
Strabum  et  Lyranum,  ubi  tamen  pro  omnes  iusti  legitur  omnes 
iustos  et  post  virtute  divinitatis  sic  pergitur :  et  misericordiae 
suae  dono  illuminavit  (cfr.  August.,  Serm.  341.  [alias  40.  de 
Temp.]  c.  9.  n.  11.). —  Paulo  superius  post  competit  cod.  U 
supplet  ei.  10  Cfr.  infra  d.  19.  a.   I.  q.  I.  seqq. 

11  Cfr.  tom.  II.  pag.  265,  nota  4.  et  5.  Verba  baptizat 
interius  idem  dicunt  quod  illa  verba  loan.  1,  33:  Hic  est,  qui 
baptizat  in  Spiritu  sancto.  —  Verbis  ab  ipsa  Veritale  codd.  K 
M  O  adiiciunt  prima.  Paulo  inferius  tum  post  merentis  tum 
post  efficientis  cod.  F  supplet  est. 


DIST.  XIII.  ART.  II.  QUAEST.  I. 


283 


tam  \  alio  modo  secundum  naturam  increatam.  — 
Si  ergo  gratia  capitis  dicitur  illa  gratia,  secundum 
quam  Christus  habet  influere  motum  et  sensum  in 
iciasio  membra;  restat  hoc  esse  ponendum,  quod  gratia  ca- 
pitis  uno  modo  nominat  gratiam  increatam ,  alio 
etiam  modo  nominat  non  tantum  increatam ,  sed 
etiam  creatam,  sicut  ostendunt  rationes  ad  primam 
partem;  et  ideo  sunt  concedendae. 

1.  Ad  illud  vero  quod  obiicitur,  quod  non  po- 
io  op-  test  esse  gratia  creata,  quia  non  posset  influere;  iam 

patet  responsio,  quia,  quamvis  non  possil 2  influere 
effective  et  causative,  potest  tamen  influere  merito- 
rie  et  dispositive  secundum  naturam  humanam. 

2.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  Christus,  se- 
cundum  quod  caput,  est  indivisus;  dicendum,  quod 

nunio.  est  unio  per  unitatem  naturae,  et  esl  unio  per  fidem 
et  dilectionem.  Dicendum  est  igitur,  quod  unio  Chri- 
sti  ad  corpus  Ecclesiae  est  per  fidem  et  dilectionem. 
Cum  ergo  dicitur,  quod  caput  est  indivisum  a  mem- 
bris ;  dicendum,  quod  indivisio  non  privat  distan- 
tiam  localem  sive  separationem  corporum,  sed  se- 
parationem  et  disconvenientiam  mentium  et  affectio- 
num.  Et  ideo  ex  hoc  non  ponitur,  quod  Chrislus , 
secundum  quod  capul,  sit  incircumscriptus,  quia 
idem  potest  esse  in  uno  loco  tantum,  et  tamen  per 
cognitionem  el  amorem  in  cordibus  diversorum.  Unde 
ad  Ephesios  tertio  3:  Habilare  Christum  per  fidem 
in  cordibus  nostris. 

3.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  caput  est  mem- 
brorum  principium  ;  dicendum .  quod  ut  caput  sit 
principium  quantum  ad  esse  naturae,  hoc  est  de  ve- 


ritate  capitis  et  expressa  proprietate;  nec  hanc  est 
reperire  in  Christo  secundum  humanam  naturam, 
sed  secundum  divinam,  ut  praedictum  est  supra  *. 
—  Posset  tamen   dici  aliquo   modo  Christus  princi-  Aiia  soiutio 

noiabilis. 

pium  rnembrorum  suorum  quantum  ad  esse  gratiae 
etiam  secundum  humanam  naturam,  quia  nunquam 
aliquis  fuit  gratiam  assecutus,  nisi  haberet  Christum 
in  corde  ut  fundamentum,  quod  collocalur  per  fidem. 
Fundamentum  enim  aliud  nemo  potest  in  membris 
Christi  ponere  praeter  illud  quod  positum  est,quod 
est  Christus  Iesus  b,  et  sine  hoc  fundamento  nemo 
potuit  habere  gratiam,  quia  nunquam  fuit  alicui  sa- 
lus  sine  fide  Mediatoris.  Et  hoc  est  quod  dicilur  ad 
Colossenses  primo6:  Qui  esl  principium  etc;  Glossa: 
«  Secundum  humanitatem  dici  potesl  principium  Ec- 
clesiae,  quia  super  fidem  hnmanitatis  eius  Ecclesia 
fundata  est ». 

4.  Acl  illud  quod  obiicilur,  quod  gratia  capitis. 
vel  concomitatur,  vel  praecedit;  dicendum,  quod  si- 
cut  dictum  est  "  de  unione,  quod  caput  spirituale 
non  oportet  uniri  materiahter  et  naturaliter,  sed 
spiritualiter  per  cognitionem  et  amorem;  sic  etiam 
intelligendum  est  de  antecessione.  Unde  ad  hoc . 
quod  Christus  sil  caput  iustorum  praecedentium, 
non  oportuit,  quod  comitaretur  re,  sed  fide;  et  sic 
utique  fuit,  quia  fides  Christi  praecessit  in  cordibus 
salvandorum.  —  Et  sic  patet,  quod  capitis  ratio  et  Epiiogo*. 
gratia  similiter  quantum  ad  perfectam  similitudinem 
respicit  in  Christo  aliquid  increatum;  respicit  etiam 
aliquid  creatum,  ita  quod  ad  perfectam  rationem  ca- 
pitis  intelligendam  necesse  est  utrumque  concurrere. 


SCHOLIOX. 


I.  Ex  ipsa  s.  Scriplura  constat,  Christiim  esse  caput  Eccle- 
siae;  quod  communiter  intelligitur  de  tota  omnino  Ecclesia  se- 
cundum  lotius  temporis  decursum  et  triplicem  eiusdem  statum 
i.  e.  prout  est  militans,  patiens  et  triumphans. —  Triplicem 
analogiam  intcr  caput  naturale  et  mysticum  refert  hic  S. 
Bonnv.,  scilicet  quatenus  caput  est  conforme  mcmbris,  eorum 
principium  atque  influens  sensum  et  motum.  Paulo  aliter  S.  Thom. 
in  Sum.  (III.  q.  8.  a.  I.)  eandem  analogiam  considerat  triplici- 
ler:  secundum  ordinem ,  ut  prima  pais  hominis,  incipiendo  a  su- 
periori ;  secundum  perfeclionem,  quia  in  capite  vigent  omnes  sen- 
sus;  secundum  virlutem,  quia  influit  motum  et  sensum  in  mem- 
bra.  Idem  autem  in  Comment.  (hic  q.  2.  a.  I.)  quntuor  notat 
simililudines,  scilicel  quoad  ditjnitalem  triplicem,  quoad  influ- 
xum  in  membra ,  quoad  directionem  aliorum  membrorum , 
quoad  conformitalcm  nnlurae  respeciu  eorundem.  —  Observal 
autem  Alex.  Hal.  (S.  p.  III.  q.  12.  m.  2.  a.   \.%   I.),  quod  hoc 


loco  «  propria  ratione  dicitur  caput  per  rationem  influentiae... 
qualenus  Christus  in  Ecclesiam  influit  sensum  et  motum  spiri- 
tualiter,  sensum  quidem  influit  per  fidcm,  motum  vero  per 
amorem  ».  Idem  plures  alias  graves  quaesiiones  de  gratia  ca- 
pilis  habet,  quae  a  S.  Bonav.  non  tractantur.  —  Lioet  Christus 
etiam  secundum  divinam  naturam  possil  dici  caput  Ecclesine  , 
tamen,  proprie  loquendo ,  est  caput  secundum  humanam  na- 
turam  (Ale.x.  Hal.,  loc.  ciL  %  2  ;  S.  Thom.,  hic  loc.  cit.),  scili- 
cel  quatenus  Chrislus  per  humanam  naturtun  rationem  capitis 
implet;  unde  praeposilio  secundum  accipitur  spn-ifirative ,  non 
rcdupticative ,  ut  supra  d.  10.  a.  2.  q.  I.  in  seholio  dictum  est. 
II.  Quoad  solutionem  ipsius  quaeslionis,  utrum  graUa  capitis 
consistnt  in  sola  gralia  unionis,  an  in  sola  grnlin  hnbilunli,  nn  in 
utraque,  el  quomodo;  fuil  quaedam  dUTerentia  oplnandJ  vei  di- 
cendi  inler  doclores ;  qui  tamen  nunc  snlis  videntur  conveniie 
in  hoc,  quod  gratia  cnpitis  proprie  et  esscntialiter  sit  ipsa  grnii.i 


1  Edd.  secundum  humanam  naluram  crcatam...  seciuidum 
luihirmn  dicinam  increatam. 

2  Edd.  posset. 

3  Vers.  17.  —  Vnt.  Jtabitat  Christus  pcr  etc.  Cfr.  I.  Senl. 
d.  31.  p.  II.  a.  2.  q.    I. 

*  In  corp.  quaest.  —  Paulo  superius  pro  quod  ut  ruput 
sit  edd.  ijuod  raput  esse ,  mulii  eodd.  quodcapui  sit.  Subinde 
pro  dc  vcrilati'  codd  IICIKilK  L.NOTU  V;i;i  diirisitate , 
perperom.  Paulo  Inferiua  pro  akquo  modo  Christus  primoipktm 


[cod.  V  Chrislum  cssc  prinripiiun]  edd.  alio  mmln  Christus 
TYnt.  rst\  caput. 

5  Episl.  I.  Cor.  3,  II.  Cfr.  suprn  pag.  836,  ROtl  10  —  Mo\ 
pro  pctuit  edd.  cum  paucta  codd.  potcst. 

r>  Viis.  18.  —  (ilossnm  ut  ordinarinm  <\liil)<-iit  Strabus 
<■[  Lyranuti 

7  lli<-  in  solul.  ;ul  >.  —  Paulo  Inferiua  pro  ronularrtur 
<  <xl<l.   k  W  \  1,011-oinitarctiir.   In  line  solut.  pro  utrtuinjuc  edil. 

utramujut. 


c28(i 


SKNTENTIAIUJM  LlH.  III. 


habituatu,  sed  prout  conaolat  gratfatn  imionis,  vcl,  ut  alii  lo- 
quuntur,  ita  ul  radicaliter  praeexigalur  gralia  unionis  sive  per- 
sonalls  (cfr.  Infra  q.  2.  ad  3.  i.  et  d.  20.  a.  I.  q.  4.). 

III.  Alex.  Il.il.,  loc.  cii.  ni.   I.  a.   I.  — S.  Thom.,  hic  q.  3. 


;i.  I  ;  S.  loc  ciL  n.  ■>.  —  U.  Albert.,  hic  a.  I.  —  Peir.  a  Tar^. 
bic  <).  3.  a.  2.  —  Hich  ird.  a  Mcd.,  hic  a.  3.  q.  I. —  Durand., 
de  hac  et  seqq.  qq,  hic  q.  2.  —  Dionys.  Carth.,  hic  q  4.  — 
Biel ,  hic  q.  unica  in  flne. 


QUAESTIO  II. 
Utrmn  gratia  capitis  sit  alia  (juam  gratia  singularis  personae  et  unwnis. 


Secundo  qnaeritur  de  gralia  cnpitis  quantum  ad 
differentiam ,  utrum  videlicet  sit  alia  quam  gratia 
singularis  personae  et  gratia  unionis.  Et  quod  sit 
alia,  videtuf. 

1.  Communiler  secnndum   doctores   in  Christo 
Ad  opposi-  consuevit  differentia  gratiae  poni,  scilicet  gratia  sin- 

gularis  personae ,  gralia  unionis  et  gratia  capilis: 
si  ergo  divisio  esse  debet  per  opposita,  vel  saltem 
disparala1;  videtur,  quod  ista  differentia  graliae  ab 
aliis  sit  diversa. 

2.  Item,  gralia  capitis  aliis  communicatur  2; 
gratiam  vero  singularis  personae,  vel  unionis  Chri- 
stus  aliis  non  communicat,  quia  respiciunt  ipsum  so- 
lum:  ergo  sunt  differentes  gratiae. 

3.  Itein,  quod  sit  alia  quam  gratia  singularis 
personae,  videtur,  quia,  eslo  quod  humanitas  separe- 
tur  a  divinitate,  adhuc  tamen  remanet  gratia  singn- 
laris  personae;  sed  non  remanel.  gratia  capitis  nec 
gratia  unionis :  ergo  gratia  capitis  differt  a  gratia 
singularis  personae. 

4.  Item,  quod  sit  alia  quam  gralia  unionis , 
videtur,  quia  gratia  unionis  non  habuit  esse  nec 
efficaciam  nisi  in  pleniludine  temporum  3,  gratia  ca- 
pitis  a  primordio  habuit  effectum  in  Sanctis :  ergo 
necesse  est,  eas  ab  invicem  differre. 

Sed  contra:  1.  In  unica  anima  una  est  gratia 

Fundamenta.gratum  faciens ,  sicut  una  esl  vita4:  ergo  si  anima 

Christi  est  una,  aut  gratia  capitis  non  est  gralurn 

faciens,  aut  non  differt  a  gratia  unionis  et  singula- 

ris  personae.  Sed  est  gralum  faciens:  ergo  etc. 

2.  Item,  idein  est  habitus  scientiae,  quo  quis  no- 
vit  in  se,  et  quo  potens  est  docere  alios  ut  magister5: 
ergo  pari  ralione  idem  est  habilus  gratiae ,  quo  in  se 
perficitur  et  Deo  unitur,  el  quo  influit  in  membra  ct 


eis  unitur:  sed  primus  habitus  gratiae  dicilur  gratia 
singuUiris  personae  et  unionis,  secundus  vero  di- 
cilur  gratia  capitis :  ergo  gralia  capilis  et  unionis 
sunt  una  gratia  cum  gratia  singularis  personae. 

3.  Item,  eo  ipso  est  ille  horno  caput  Ecdesiae, 
quo  assumtns  est  a  Verbo  irt  unilatem  personae;  sed 
hoc  est  per  gratiam  unionis:  ergo  gratia  unionis  et 
capilis  sunl  una  gratia.  Minor  manifesta  est;  maior 
probatur  per  illud  qnod  dicitur  ad  Ephesios  primo6: 
Ipsum  dedit  caput  etc;  Glossa:  «Nullurn  maius  do- 
num  praestare  posset  Deus  hominibus,  quam  ul  Ver- 
bum  snum,  per  quod  condidit  omnia,  faceret  illis 
caput ,  ul  esset  filins  Dei  et  filius  hominis,  unus 
Deus  eum  Patre.  unirs  homo  cum  hominibus».  Ex 
hoc  expresse  habetur,  quod  eo  est  ille  homo  caput, 
quo  a  Verbo  Dei  assumtus  in  unilatem  personae. 

k.  Item,  «  quod  per  snperabundantiam  dicitnr, 
uni  soli  convenit»  7;  sed  «  grali  \  unionis  esl  summa 
gratia  »,  ut  dicit  Augusiinus  denmo  tertio  de  Trini- 
tate,  et  habelur  in  principio  praecedentis  distinctio- 
nis:  «  In  rebus  per  tempus  ortis  »  etc. ;  gratia  capitis 
est  summa,  sicut  habetur  in  anctoritate  praemissa: 
ergo  gralia  capitis  non  differt  a  gratia  unionis. 

o.  Uem ,  quod  nec  8  a  gratia  singularis  perso- 
nae,  videtur:  quoniam  Christus  est  caput  secundum 
illam  gratiam,  secundum  quam  est  in  ipso  sensuum 
integritas  et  perfectio;  et  hoc  est  secundum  gratiam 
singularis  personae :  ergo  etc. 

6.  Item,  secundum  illam  graliim  Christns  est 
caput,  secundum  quam  pro  nobis  satisfecit  nobisqne 
promeruit,  gratiam  quanlum  ad  motnm  et  sensum 
ad  nos  derivari ;  sed  hoc  fuit  secundum  gratiam  per- 
sonae  singularis,  quia  quanlum  ad  illam  attenditur 
meritum:  ergo  idem  quod  prius. 


1  Cfr.  tom.  II.  p;ig.  937,  nota  5.  De  dispnratis  vide  supra 
pag.  225  ,  nota  5.  De  gratia  singularis  personae  vide  art. 
pracced. 

2  Influenclo  motum  et  sensum  in  membra  Ecclesiae,  nt  di- 
ctum  est  in  quaest.  praeced.  —  Paulo  inferius  pro  respiciunt 
edd.  respicit. 

3  Gal.  4-,  4  :  At  ubi  venit  plenitudo  temporis,  misit  Deus 
Filium  suum  etc.  De  subncxis  clr.  quaesl.  seq.  ad  6. 

*  Cfr.  II.  Senl.  d.  26.  q.  5.  et  d.  27.  a.  I.  q.  I.  —  Pro 
una  est  gratia...  una  est  vita  codd.  H  U  unica  est  gratia... 
unica  e.st  cita. 

5  Aristot..  I.  Metaph.  c.  I  :  Et  prorsus  signuni  scientis  est 
posse  docere.  Cfr.  V.  Elhic.  c.  I  ,  ubi  Arislot.  docet ,  eandem  csse 
virtutem,  qua  qnis  in  se  perfcctus  sit,  et  iuslitiam  legalem, 
qua  perficiatur  in  ordine  ad  bonum  commune. 


6  Vers.  22.  —  Glossa ,  quae  sumia  est  e.\  August. ,  Enar- 
rat.  in  Ps.  Ro.  n.  I ,  habetur  apud  Pcir.  Lombartiuni  in  hnn<- 
loc.  Textns  origin.  post  faccret  illis  caput  addit  et  illos  ei  tan- 
quam  membra  coaptaret.  —  In  fine  arg.  cod.  A  omiltil  Dei 
post  quo  a  Verbo  ;  cod.  H  pro  Dci  substituit  dicitur  ct  edd. 
1 ,  2  cum  pluribus  codd.  perperam  mutarunt  Dei  in  Deus.  Sub- 
indc  post  assumtus  codd.  Y  bb  supplent  est. 

7  De  hoc  dicto  Aristot.  cfr.  supra  pag.  43.  nota  2,  et  verba 
August.  (XIII.  de  Trin.  c.  19.  n.  24.)  vide  in  praeeed.  dist.  lii- 
Magislri,  c.  I.  ■ —  Auctorilas.  quae  deinde  respicilur,  est  Glossv 
in  fundam.  praeced.  allegata. 

8  Supple  cum  cod.  M  differat ;  in  codd.  (i  N  U  W  cc  rt 
edd.  I,  2  perperam  scriptimi  est  quod  nec  sil  gralia ,  in  Vat. 
legitur  quod  haec  sit  a  gratia.  Quoad  minorem  huius  arg.  et 
maiorem  seq.  vide  quaest.  praeced. 


DIST.  XIII.  ART.  II.  QUAEST.  II. 


287 


CONCLUSIO. 

Gratia  capitis  a  gratia  unionis  et  singularis  per- 
sonae  secundum  diversas  comparationes  vel 
dijfert,  vel  est  eadem ,  sed  ut  habitus  non 
importat  alium  habitum ,  sed  alias  compa- 
raliones. 

Rf.spondeo:  Ad  praedictorum  intelligentiaui  est 

■atia  nolandum,  quod  gratia  singularis  personae  proprie 

aaa"e!  nominat  habitum,  secundum   quem  anima  est  Deo 

similis  et  accepta.  Sed  gratia  unionis  dicitnr  tripli- 

nio-citer,   sicut  praediclum   fuit.supra  '.    Uno  namque 

ier.  modo   dicitur  gralia   umonis  gratia  /aciens   unio- 

nem;  et  sic  nominat  divinam  essentiam,  quae   sola 

est  illius  unionis   causa.  Alio   modo  gralia  unionis 

dicitur  gratia  disponens  ad  unionem  de  congruo:  et 

sic  nominat  qualitatem  creatam,  scilicet  babitum  ani- 

mae.  Tertio  niodo  dicilur  gratia  unionis,  id  est  ipsa 

unio  gratis  facla;  et  sic  nominat  ipsam  relationem. 

Secundum  boc  etiam  inlelligendum,  quod  gra- 

ratia  tia  capitis  potest  bis  tribns  modis  accipi.  Uno  modo 

potest  nominare  principium   effectivum   sensus   et 

motus  spiritualis  in  membris  Chrisli;  et  sic  nominat 

ipsum  Deum  el  per  appropriationem  Spiritum  san- 

ctum.  Alio  modo  nominat  ipsum.  qnod  disponil  per 

modum  merili  et  praeparationis  ad  influentiam  mo- 

tus  et  sensus  respectu  cniuslibet  membri;et  sic  no- 

minat  babitum   animae   Chrisli.  per  quem  Christus 

nobis  meruit.  Tertio  modo  gratia  capitis  potest  dici 

ipsa  gratuita  praesidentia,  quam  Deus  gratis  fecit, 

dum   Verbum  suum   nobis  praeposuit,  sicut   caput 

membris.   Omnibus    his    modis   in   diversis  Sancto- 

rum  auctoritatibus  et  Glossis  invenitur  gratia  capitis 

accipi  2. 

Si  igitur  gratia  capitis  et  unionis  nominat  prin- 
cipium  effeclivum  illius  coniunctionis  et  nostrae  san- 
o  i.  ctificationis  spiritualis ;  sic  idem  nominant  et  idem 
sunl  quanlum  ad  principale  significatum,  scilicet  ipse 
Deus,  vel  Spirilus  sanctus;  et  est  diflerentia  solum 
quantum  ad  connotatum,  quia  gratia  unionis  con- 
notat  eflectiim  circa  Cbrisliim.  gratia  capitis  effectum 
circa  membra  Chrisli;  el  diflerunt  a  gratia  singularis 
personae,  sicut  increalum  a  creato,  sicut  divina  es- 
senlia  ab  habitu  gratiae,  (juem  infundit.  —  Si  vero 
dicatur  gralia  unionis  et  capitis  ipsa  unio  graluila 
foi  et  praesidcntia;  sic  sunt  diversae  relaliones  el  com- 
parationes,  quae  tamen  non  sunt  fundalae  super 
aliud  et  aliud.  sed  super  idem.  Ilomo  enim  ille  eo 
ipso  est  caput  aliorum  hoimnum,  quo  est  Verbo  Dei 


unitus.  Et  hoc  modo  differt  gratia  unionis  et  capi- 
lis  a  gratia  singularis  personae  ,  sicut  illud  .  ad 
quod  ordinalur  dispositio.  differt  ab  ipsa  disposi- 
tione  3.  Gratia  enim  singularis  personae  sua  perfe- 
ettone  reddit  illam  naluram  idoneam.  ut  Deo  unia- 
tur.  ac  per  hoc  ceteris  Sanctis  praeficiatur,  sicut 
caput  membris.  —  Si  vero  gratia  unionis  et  capitis 
dicalur  habitus  dispnnens  ad  iinioiicni  et  aliornnl  Conehun  3. 
sensiflcationem  4,  sicut  gralia  singularis  personae 
dicitur  habitus  faciens  animae  et  Dei  assimilalionem; 
hoc  modo  ista  triplex  gratia  non  est  triplex  ratione 
diversitatis  habituum,  sed  ratione  diversae  compa- 
rationis  eiusdem  habitus.  Nam  ille  habitus  dicitur  Expiicatur. 
gratia  singularis  personae,  in  qnantum  disponit  ad 
Dei  assimilatiooem  et  in  quanlum  facil  animaiu  dei- 
formem,  et  per  hoc  ipsum  consequenter 5  disponit  ad 
unionem  personalem,  et  dicitur  gratii  unionis;  et 
consequenter  per  hoc  ipsum  disponit  ad  redundan- 
liam  sive  influentiam  motus  et  sensus  in  retera  mem- 
bra  Christi,  et  sic  dicitur  gratia  capitis. —  Et  sic 
patet,  quod  gratia  capilis,  in  quanlum  habilus,  non 
differt  a  gratia  singularis  personae,  vel  unionis  se- 
cundum  habituum  diversitatem,  sed  secundom  com- 
parationum  multiplicitatem  6.  —  Unde  coneedendae 
sunt  raliones  ad  hanc  parlem. 

i.  Ad  illud  ergo  quod  primo  obiicitur   in  con-  soimio  op- 

...  positoram. 

tranum,  quod  m  Chnsto  pointur  gratia  secundum 
triplicem  differentiam :  dicendum,  quod  illa  divisio  Notandum. 
non  est  data  penes  differentiam  gratiae  quantum  ad 
diversitatem  habituum,  sed  quantum  ad  diversila- 
tem  comparationum  atque  respectuum,  sive  effe- 
ctuum  consequenter  se  habentium,  qui  non  diversi- 
ficant  essentialiter  babitus. 

2.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  gratia  capitis 
communicalur;  dicendum,   quod  gralia  eapilis   non 

sic  communicatur  aliis,  ut  eis  sit  gralia  capitis,  sed  Notandam. 
sic,  ut  eflicaciam  habeat  circa  aliosj  et  hoc  quidem 
absque  dubio  competit  gratiae  singularis  personae  et 
unionis,  quia  ratione  eius  nobis  meruit  el  pro  nobis 
satisfecil.  Quamvis  autem  gratia  Christi,  quocumque 
inodo  dicta,  ellicaciain  babeal  in  nos,  lamen  non 
quocumque  oomine  datur  intelligi  eius  efficacia  in 
nos,  sed  solum  per  hoc  nomen.  quod  esl  gratia  ca- 
pitis.  Sic  enim  nominatur  propter  virtutem  el  tili- 
caciam  influendi. 

3.  Ad  illud  <|uod  obiicitur,  quod  remanerel  gra- 
tia  singularis  personae,  si  deponeretur  natura  as- 
siiinia,  ^A  non  graiia  capitis;  diceodum,  quod  vc- 

rum  estj  sed  ex  boc  noii  sequitur,  quod  gratia  NotmdwB. 
capitis  ab  illa  dififerat  per  essentiam;  sed  verum  est, 


1  Dist.  ■>.  ,i.  3.  (|.  i.  ;id  i).  —  Paulo  supertus  pro  tecun- 
iliini  ijiirni  cod.  K  per  quem. 

-  Auctoriitiles  pro  primn  et  secundo  modo  nccipiendl  gr»« 
linrn  cjipiiis  tiabes  in  corp.  quaesL  praeced.,  pro  uriio  niodo 
bic  in  fundam.  3.  —  Paulo  Buperius  pro  potett  dici  cod.  F  <H- 
nliir. 


1  i.dd.  cum  cod.  iv  disponente. 

4  Edd.  cum  paucis  codd.  sanctiflcationem. 

5  Codd.  LMOXZaabb  oonvenienter  (cft*.  uipn  d.  ..    > 
3.  i|.  2.1.  Paitlo  Inferiua  pfo  et  contequenter  codd.  I.  \  aa  bb 
iierum  exhibeni  et  convenienter. 

8  Edd.  cum  uno  alteroqua  cod.  flomparatiofwm  multipUcem. 


288 
quod  ' 


SENTENTIARUM  LIH.  III. 


aliqoam  comparationem  et  efficaciam  dicit . 

inquam,   non  esset   reperire  post  separatio- 

nem.  Uratia  enim   capitis ,  quae   atlenditur  in   in- 

fluentia  et   praesidentia   Cliristi    respectu   aliorum , 

Noiaadam.  natnrali  ordine  praesupponit  unionem,  ratione  cuius 

ille  liomo  ceteris  ineffabiliter  antecellit. 

4.  Ad  illud  qnod  obiiritur,  qnod  gratia  unionis 
habet efficaciam  solum  in  fine  temporum;  dicendnm, 
qnod  si  efficacia  gratiae  unioms  attendatur  in  lioc, 
qnod  animam  Christi  reddat  idoneam  ad  unionem, 


vernm  est.  quod  solnm  in  plenilndine  temporum 
efficaciam  habuit.  Si  aulem  efficacia  gratiae  unionis 
attendalnr ,  quantum  ■  ab  aliis  creditur,  qui  me- 
dianle  illa  fide  iustificantur,  sic  elfiraciam  habuit  a 
principio,  et  hoc  ipso  gratia  capitis  potesl  appel- 
lari.  Et  sic  palet,  quod  gratia  capitis  serundum 
unam  suam  acceptionem.  quae  communior  esl.  secun-  >ou. 
dum  essentiam  hahitus  non  difTerl  ah  aliis.  sed  so- 
luiii  secundum  comparationem,  ut  visum  est. 


SCHOLION. 


I.  Dc  triplici  modo,  quo  dicitur  graiia  unionis,  cfr.  supra 
d.  2  a.  3.  q.  2.  ad  6.  et  d.  fc  a.  2.  q.  3.  in  corp.  A  Petro  a 
Tnr.  (hic  q.  3.  a.  I.)  his  iribus  modis  addiiur  etiam  quartus, 
quo  significetur  «  effectus  consequens  unionem,  id  est  allribu- 
torum  communicaiio  graluita  ».  —  Principia  ad  solvendas  has 
duas  quaestiones  coniunctas  iam  in  praecedenti  quaestione  tacta 
sunt.  In  solutione  concordant  S.  Thom.,  Alex.  Hal.,  Petr.  a  Tar., 
aliique  communiter.  —  Ex  solut.  ad  3.  1.  licet  arguere,   quod 


S.  Bonav.  cum  communi  senlcnlia  gnliam  capiiis    proprie   di- 
ctam  ponat  in  gralia  Chrisli  habiluili. 

II.  Alex.  Hal.,  S.  p.  III.  q.  12.  m.  I.  a.  2,  m.  3.  a.  I.  — 
Scol.  rem  tangit  III.  Sent.  d.  9.  q.  unica  n.  9.  seqq.  —  S.  Thom., 
hic  q.  3.  a.  2.  quaestiunc.  I.  2;  S.  III.  q.  8.  a.  5.  —  B.  Alb<-rt.. 
hic  a.  3.  —  Petr.  a  Tar.,  hic  q.  3.  a.  2.  quiesliunc.  I.  —  Ri- 
chard.  a  Med.,  hic  a.  3.  q.  2.  —  Uionys.  Carth.,  de  hac  el  seq. 
q.  hic  q.  3. 


QUAESTIO  III. 

Utrum  Deus  mediante  gralia  capilis  influat  sensum  in  omnem  creaturam  habentem  gratiam, 

sive  angelicam ,  sive  humanam. 


Tertio  quaeritur  de  gratia  capitis  quantum  ad 
influentiam,  et  est  quaestio,  utrum  mediante  illa 
gratia  Deus  influat  sensum  in  omnem  aliam  crea- 
turam  hahentem  gratiam,  sive  angelicam,  sive  hu- 
manam.  El  quod  sic,  videtur. 

1.  Ad  Ephesios  primo9:  Proposuit  omnia   in- 
Fandamenta. staurare  in  Christo ,  quae  in  caelis ,    et   quae   in 

terris  sunt;  Glossa:  «  Quae  in  caelis  sunt ,  id  est 
numerum  Angelorum  diminulum  implere;  et  quae 
in  terris ,  id  est  homines,  qui  per  peccatum  de- 
pravati  erant,  renovare  » ;  sed  illi  mediante  Christo 
sensum  et  motum  suscipiunl.  qui  per  ipsum  instau- 
rantur  in  esse  perfecto:  ergo  si  haec  sunt  caeleslia 
et  terrestria,  homines  et  Angeli  medianle  ipso  susci- 
piunt  gratiam,  et  gralia  capitis  in  hos  et  illos  re- 
dundat. 

2.  Item,  paulo  post  ibidem4:  Ipsum  dedit  ca- 
put  super  omnem  Ecclesiam ;  sed  caput  influit  in 
omnia  membra:  ergo  Christus  homo  per  suam  gra- 
tiam  in  totam  Ecclesiam  habet  influentiam.  Sed  Ec- 
clesia  communicat  suas  illuminationes  Angelis,  sicut 
dicitur  ad  Ephesios  tertio:   Ut  innotescat  Principati- 


bus  et  Potestatibus  per  Ecclesiam  multiformis  sa- 
pientia  Dei:  ergo  videlur,  quod  influentia  graliae 
Christi  ad  omnes  electos  habeat  extendi. 

3.  Item ,  malitia  principis  tenebrarum  non  tan- 
tum  se  extendit  ad  daemones,  immo  magnam  effica- 
ciam  habet  in  homines  —  unde  illorum  per  super- 
biam  efficitur  princeps5  —  si  ergo  bonitas  gratiae  Chri- 
sti  est  multo  excellentior  et  eflicaeior  et  communior. 
videtur,  quod  ad  omnes  electos  se  extendit  per  effi- 
caciam,  sive  sint  homines,  sive  Angeli.  sive  viato- 
res,  sive  beati. 

4.  Item,  «  iste  est  ordo  divinae  sapientiae  et  le- 
gis,  ut  dictat  ratio,  et  vult  Dionysius6,  scilicet  in- 
fima  reduci  per  media,  el  media  per  suprema»  — 
unde  el  Angeli  ordinum  inferiorum  suscipiunt  pur- 
galiones  et  perfectiones  ab  Angelis  superiorum  ordi- 
num  —  sed  Christus  est  super  omnes  tam  Angelos 
quam  Archangelos.  sedet  enim  a  dextris  Dei ,  tanlo 
melior  Angelis  effectus ,  quanto  prae  illis  differen- 
tius  nomen  hereditavit:  si  ergo  omnibus  electis  prae- 
eminet  excellentia  perfecta,  videlur,  quod  in  omnes 
gralia  eius  habeat  efficaciam  et  influentiam. 


1  Pro  quod  non  pauci  codd.  el  edd.  I  ,  2  per.  Paulo  infe- 
rius  post  respectu  aliorum  cod.  F  subiicil  hominum,  et  in  line 
solul.  pro  ceteris  Vat.  cum  aliquot  codd.  substituit  ceteros. 

2  Codd.  P  Q  in  qnantum.  Circa  finem  solut.  pro  secundum 
essentiam  habilns  multi  codd.  habent  secundum  suam  essen- 
tiam  habitus ,  edd.  secundum  suam  essentiam  habilu. 

3  Vers.  9.  seq.  —  Verba  Glossae,  quae  ordinaria  est  e.t 
habelur  apud  Petr.  Lombardum  et  Lyranum  in  hunc  loc.de- 
libata  sunt  ex  August.,  Enchirid.  c.  62.  n.  16.  —  Circa  tinem 
arg.  post  suscipiunt  gratiam  cod.  F  addit  unionis. 


4  Cap.  I  ,  22.  —  Locus  seq.  Scripturae  est  Lph.  3,  10.  — 
De  minori  cfr.  supra  q.  I.  —  Pro  suas  illuminadones  edd.  suas 
influentias.  In  fine  arg.  pro  ad  omnes  Vat.  perperam  ad  ho- 
mines. 

5  lob  41 ,  25:  Ipse  est  rex  super  universos  filios  superbiae. 

6  De  Caelest.  Hierarch.  c.  i.  %  3.  et  c.  8.  §  2.  Cfr.  tom. 
II.  pag.  277,  nota  7.  —  Seq.  Script.  locus  est  Hebr.  1,3.  — 
Pro  per  media,  et  media  per  suprema  codd.  M  0  per  media 
ad  suprema.  In  ullima  propos.  arg.  edd.  post  si  ergn  supplcnl 
Christus. 


DIST.  XIII.  ART.  II.  QUAEST.  III. 


289 


un. 


Sed  contra:  1.  Caput  non  influit  iu  cor,  sed  ma- 
pposi-  gise  converso1:  si  ergo  secundum  rectam  transsumtio- 
nem  gratia  illa,  quae  in  alios  redundat,  dicitur  gra- 
tia  capitis;  non  videtur,  quod  influat  in  tolum  eorpus 
Ecclesiae;  aut  si  in  totum  influit,  polius  deberet  gra- 
tia  cordis  quam  capitis  appellari. 

%  Item ,  gratia  capilis  non  influit  nisi  in  eos 
qui  iam  sunt  membra;  et  nulli  sunt  membra2,  nisi 
coniungantur  ei  per  fidem  et  caritatem :  ergo  in  nullos 
influit  nisi  iu  habentes  fidem  el  caritatem.  Sed  haben- 
tes  fidem  et  caritatem  habent  motum  et  sensum : 
ergo  videtur.  quod  gratia  capitis  in  nullos  influat 
nec  motum  nec  sensum ;  nec  est  aliud  dare ,  quod 
influat:  ergo  etc. 

3.  Item.  gratia  capitis  in  eos  solos  influit,  re- 
spectu  quorum  habens  gratiam  est  caput;  sed  Chri- 
stus  secundum  humanam  naturam  non  est  caput  An- 
gelorum ,  quia  unius  naturae  sujit  caput  et  membra3: 
ergo  nullam  habet  in  Angelos  influentiam. 

4.  Ilem ,  eslo  quod  Filius  Dei  non  esset  incar- 
natus  ,  Angeli  essent  beati ;  nec  propter  Chrisli  inear- 
nalionem  sunt  aliqui  ex  eis  redempti  et  liberati:  ergo 
videtur,  quod  nihil  eis  conferat  gratia  Christi. 

o.  Item,  nihil  agit,  nisi  dum  esl;  sed  Christi 
gratia  non  fuit  ante  advenlum  Christi:  ergo  videtur, 
quod  in  illos  qui  Christi  adventum  praecesserunt, 
gratia  illa  nullum  habuit  effectum. 

6.  Item,  si  ita  influebat  ante  adventum  Christi 
in  Sanctos,  qui  praecesserunt,  sicut  nunc  in  nobis 
habet  effectum  4 :  ergo  sicut  illud  dicilur  tempus  gra- 
tiae  propler  redundanliam  a  plenitudine  Christi,  ita 
videtur,  quod  tempus  illud  deberet  tempus  gratiae 
dici;  quod  si  non  dicitur,  videtur,  quod  influentia 
gratiae  Christi  non  se  extendat  ad  illos  qui  praeces- 
serunt. 

c  o  n  c  l  u  s  i  o. 

Gratia  Chrisli  influit  in  omnes ,  tam  in  Angelos , 
quam  in  homines ,  tam  in  eos  qui  praecesserunt 
ipsum,  quam  in  eos  qui  secuti  sunt,  tamen  non 
eodem  modo ,  sed  secundum  magis  et  minus. 

Respondeo:  Ad  praedictorum  intelligentiam  est 

ums  notandum ,  quod  sensus  in  spiritualibus   attenditur 

quantum  ad  cognitionem,  motus  vero  quanliim    ad 

affeclionem  et  dilectionem,  quae  esl  pondus  iuclinaos 


unumquemque  spiritum  et  trahens  ad  locum  sibi 
debitum  5.  Influere  ergo  motum  et  sensum  est  cau- 
sare  in  nobis  fidem  et  dilectionem .  sive  fidem  ope- 
rantem  per  dileclionem,  sive  cognitionem  et  amo- 
rem.  Attendendum  autem.  quod  cognitio  et  dilectio    Tnpiiciter 

1  c  ditterunt  co- 

est  in  triplici  diflerentia  :  quaedam5,  quae  respicit  y"|t"° et  J:- 
stalum  merili,  et  haec  dicilur  gratuita ;  quaedam 
vero,  in  qua  consistit  substantia  praemii,  et  haec 
dicitur  gloriosa;  quaedam  ,  quae  est  utrique  annexa  , 
quae  nec  est  de  essentia  merili  nec  praemii.  sed  de 
bene  esse. 

Secundum  hanc  triplicem  differentiam  cognitio- 
nis  et  dilectionis  est  dicere,  quod  gratia  capitis  in- 
fluat  in  membra  gratia  increata  /-ffectiue,  sed  gratia 
creata  meritorie  et  dispositiue.  Nam  propter  meri- 
tum  passionis  Christi  promissum  Patribus  praeceden-  conciusio  i. 
tibus  dedit  Deus  graliam  reconciliationis:  et  propter 
exhibitum  dat  nobis   gratiam   reconciliationis  abun-  condusio  *. 
dantius,  in  qua  quidem  gratia  est  sensus  cognitionis 
et  motus  affectionis 7 ;  et  rursus,  propter  illam  pas- 
sionem  aperta  est  ianua.  ut  omnibus  membris  Cbri-  condosio 3. 
sti  detur  dilectio  et  cognitio  gloriosa.  in  quibus  con- 
sistit  perfectio  motus  et  sensus.  —  Ex  hoc  eodem 
Angelis  mysteria  multa  revelantur,  et  gaudia  inulta 
conferuntur  de  restauratione  sua ,  quae  invenitur  fa- 
cta  per  Christum  8.  Et  ideo  etiam  ipsi  accipiunt  mo-  conciusio  i. 
tum  et  sensum;  non,  inquam,  illum  qui  est  de  es- 
sentia  gratiae  et  gloriae ,  sed  qui  est  de  bene   esse 
ac  perfectione. 

Concedendum  est  igitur.  quod  gratia  capitis  re-   couciu-., 

...  ,  ,.  ^eneralis. 

dundat  in  omnes  cives  supernae  lerusalem,  licet  se- 
cundum  plus  et  minus:  nam  magis  in  homines ,  qui 
redimuntur,  quam  in  Angelos ,  qui  reintegrantur : 
magisque  in  eos  qni  sequuntur  eius  adventum,  quam 
in  eos  qui  praecesserunl ,  quia  clarius  vident  et  cre- 
dunt  et  charismatum  donis  amplius  perfunduntur , 
propter  hoc  quod,  si  passio  promissa  tanlum  ilhs  va- 
luit,  ut  illos  per  viam  salutis  perduceret,  amplius 
passio  exhibita  et  soluta  hoc  debuit  facere.  —  Pro- 
pter  hoc  concedendae  sunt  rationes  ad  primam  par- 
lem  inductae. 

I.  Ad  illud  vero  quod  obiieilur.  quod   genera- soiotio  op- 

m  7  r  -itorctu. 

hor  est  influentia  cordis  quam  capitis;  dicendum, 
quod  generalior  est  secundum  veritatem  .  sed  tamen 
influentia  capitis  generalior  esl  secundum  nianifesta- 
tionem ,  pro  eo  tpiod  in  capite  omnes  sensus  apparent 
et  eminentiorem  silum  h.ibent.  el  in  eo  sunt  cellulae 


1  Arisiol. ,  II.  dc  (jcncrat.  animal.  c"  i.  docet,  in  genera- 
lione  cor  sccerni  primuin,  ox  coquc  incrcmcntuni  ct  molum 
celcris  parlibus  cooUngere.  ("fr.  III.  de  Partib.  animal.  c.   i. 

1  Cod.  K  adtlit  Cltrisii.  Clrca  Bnem  arg.  pro  m  nullos  cot\. 
I)  exbibel  in  malos;  in  cod.  V  manua  posierior  vocabulonuf- 
los  ascripsil  tnatos.  Deinde  posl  nec  tetuum  oon  i >.m«-i  codd. 
Interserunt  eryo. 

3  Vidc  supra  q.  I. 

*  Cod.  W  haberet  effedum,  In  edd.  legitur  sic:  sicui  nunc 
in  iios,  si  [cdd.  I,  2  sic\  luibuil  effechUH  M  iUit,  siint  uiiiii- 
iii  nobit  Imiirt  effectwn  <■!<•. 

S.  Bonav.  —  Tom.  III. 


5  Augusl.,  XIII.  ('.(Milcss.  c.  9.  n.   10:   1'ondus  iiicuin  .mi.u 
mciis,  co  feror  quocumque  feror.  Ei  \1.  de  ('i\.  Del,  c 
N.mi   velul   amores  corporum   momenta  sunl  pooderum 
deorsum  gravitate,  siye  sursum  levitale  nitantur.  it.i  enimoor- 
I j 1 1 -i  iioiidcn',  slcul  Bnimua  amore  fertur,  quocumque  (ertur. 
—  Mo.\  pro  cautare  complurea  t«ni«i.  creare,  cod.  ti  dnre. 

6  Cod.  K  hic  ct  Inferius  i<"-i  quaedatn  vero  supplel 

7  Qr.  infia  d.  19.  a.  I.  q.  i.  seqq.  De  ssq.  propos.  m<i<' 

infra  d.   18.  a.   i.  q.   .'!. 

8  Cfr.  supra  pag.  57,  oota  T,  el  II.  Seot  <l.  9,  <i    "•.  ii<'<' 

non  d.    II.  .i.  '2.  q.  2. 

' 


290 


SENTENTJARUM  LIB.  III. 


aptae  ad  cog noscendum  et  nervi  apti  ad  scntiendum 
et  movcndum;  ita  quod  nervi  ;ipti  ad  scntiendum 
a  parte  anteriori  videntur  egredi ,  et  nervi  apti  ad 
sot.induu>.  motum  a  parte  posteriori  '.  Et  quoniam  transsunilio 
ad  manifestandas  pioprietates  spirituales  latentes  sumi 
debet  a  re  manifesta;  hinc  est,  quod  propter  gene- 
ralem  influentiam  magis  dicitur  Christus  capul, 
ijinm  dicalur  cor ;  propler  quam  etiam  evidentiam 
medici  discordant  a  naturalibus.  Dicunt  enim  phy- 
sici,  quod  principium  molus  et  sensus  est  in  capite , 
licet  naturales,  qui  considerant  principia  rerum  inti- 
mius,  dicant,  quod  horum  principium  est  cor  2.  Et 
sic  patel  illud. 

2.  Ad  illud  quod  obiicilur ,  quod  caput  non  in- 
fluit  nisi  in  unita  membra;  dicendum,   quod    hoc  s 

Noiandum.  habet  verilatem  in  eo  capite,  quod  habet  determina- 
tam  potenliam  et  non  potest  sibi  membra  unire  et 
de  non-membro  membrum  facere.  Et  ideo  hoc  non 
habet  locum  in  capite  Christo ,  qui  potest  secundum 
divinam  naturam  de  non-membro  membrum  facere , 
et  secundum  humanam  naturam  potest  hoc  mereri 
et  impetrare ,  et  ita  primo  sensum  et  molum  influere 
el  continuare. 

3.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  Angeli  non 
sunt  membra,  quia  non  sunt  conformes  in  natura; 
dicendum ,  quod  etsi  Angeli  non  debeant  dici  mcm- 
bra,  tamen  nihilominus  influentia  potest  esse  a  Chri- 
slo  in  Angelos  non  solum  secundum  divinam  natu- 

Noundum.  ram ,  secundum  quam  est  caput  omnium  ,  sed  etiam 
secundum  naturam  humanam ,  per  accidens  tamen; 
quia  influendo  et  redimendo  membra  sua  reparat 
Christus  ruinam  angelicam.  Quando  ergo  dicitur, 
quod  gratia  capitis  non  influit  nisi  in  membra;  si 
intelligantur  membra  proprie,  sic  non   habet   veri- 


tatem,  nisi  arctetur  influentia  ad  influentiam  pro- 
prie  dictam,  cuiusmodi  est  influentia  gratiae  et  glo- 
riae. 

k.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  Angeli  essent 
beati,  etiam  si  Christus  non  esset  incarnatus;  dicen- 
dum,  quod  hoc  non  cogit,  quod  Christus  nullo  modo 
influat,  sed  quod  non  influit  primum  motum  et  sen- 
sum,  qui  sunt  essentiales  graliae  et  gloriae.  Aliquo 
tamen  modo  potest  influere  quod  facit  ad  bene  esse , 
sicut  prius  ostensum  est. 

5.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  illud  non  po- 
test  influere,  quod  non  habet  esse;  dicendum,  quod 
verum  est  de  influentia  per  modum  principii  effectivi, 
de  influentia  autein  per  modum  meriti  non  habet 
veritatem.  Sufficit  enim,  quod  sit  in  fide  et  dile- 
ctione  credentis;  ac  per  hoc,  dum  creditur  et  amatur, 
ab  ipso  credens  et  amans  vivificetur,  et  dum  etiam 
promittitur,  ex  ipsa  promissione  divina  severitatis 
rigor  aliquatenus  placetur.  ut  benevolentiam  suam 
reddat. 

6.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  tempus  prae- 
cedens  deberet  dici  tempus  graliae;  dicendum,  quod 
in  tempore  praecedenti  gratia  Christi  non  defuit;  atta- 
men  non  debet  illud  lempus  gratiae ,  sed  umbrae 
dici ,  quia  non  erat  tanta  redundantia  gratiae ,  quae 
velamen  figurarum  effugaret  et  onus  Legis  alleviaret. 
Nunc  autem,  cum  mauifesta  est  veritas,  et  per  amo- 
rem  alleviata  sunt  mandata,  vere  dicendum  est  tem- 
pus  graliae  advenisse.  Unde  Christus  efficaciam  ha- 
buit  in  his  qui  praeibant  et  sequebantur  * ,  ut  bo- 
trus  in  palo  portabatur  ab  antecedentibus  et  sequen- 
tibus,  sed  praeeuntes  ferebant  et  non  videbant, 
sequentes  vero  el  ferebant  et  aperte  videbant:  sic 
similitudinarie  in  proposito  intelligendum  est. 


1  S.  Thom. ,  hic  q.  2.  a.  I.  ad  5.  aii:  Dicendum,  quod 
cor  est  principium  virium  vitalium  in  toto  corpore  et  est  pri- 
mum  principium  omnium  membrorum  quantum  ad  esse ,  ut 
dicit  Philosoplius ;  sed  caput  est  principium  virium  animalium, 
quae  pertineni  ad  sensum  et  ad  motum. 

2  Haec  illius  actatis  doctrina  sumta  esse  videlur  ex  Avi- 
cenna ,  I.  Canon.  Fen  I.  Doctrin.  5.  c.  I,  qui,  postquam  prius  sta- 
tuil,  «  quod  est  membrum  suscipiens  et  tribuens ,  et  membrum 
Iribuens  et  non  suscipiens,  et  membrum  suscipiens  et  non  in- 
buens ,  et  membrum  neque  tribuens  neque  suscipi£ns»,  disse- 
rit  sic :  De  membri  autem  tribuentis  et  suscipienlis  inventione 
non  dubitamus.  In  cerebro  nnmque  et  hepate  omnes  convene- 
runl  medici,  quod  unumquodque  eorum  virtulom  viiae  suscipit 
et  calorem  naturalem  et  spiritum  a  corde ;  et  unumquodque 
eorum  principium  habei  virtutis,  quam  aliis  tribuit.  Sed  cere- 
brum  quidem  praebet  sensum  secundum  quosdam  absolute,  et 
secundum  quosdam  non  absolule  ;  et  hepar  est  principium  nu- 
trimenli  secundum  quosdam  absolute,  et  secundum  quosdam 
non  absolute.  De  membri  autem  suscipientis  et  non  tribuentis 
invenlione  non  dubitamus,  sicut  caro  est,  quae  senliendi  vir- 
tutem  et  vitae  suscipit,  et  non  est  alicuius  virtulis  principium, 
quam  alii  ullo    modo    tribuat.    De   aliis  vero  duabus  divisionis 


parlibus,  in  una  earum  medici  a  magno  philosophorum  [i.  e. 
Aristot.]  diversiflcati  sunt.  Philosophorum  namque  magnus  di- 
\it,  quod  membrum  tribuens  et  non  recipiens  est  cor  ;  ipsum 
enim  est  omnium  virtutum  prima  radix  et  omnibus  aliis  mem- 
bris  suas  tribuil  virtutes,  quibus  nutriunlur  et  vivunt  et  quibus 
comprehendunl  et  quibus  movent.  Medici  autem  et  quidam  pri- 
morum  pbilosophorum  [ut  Plalo,  qui ,  cum  tres  animas  esse 
vellet,  unicuique  earum  etiam  membrum  quoddam  speciale  ut 
sedem  addixit:  cerebrum,  cor  et  iecur]  has  virtutes  in  mem- 
bris  partiti  sunt,  et  non  dixerunt,  quod  sit  membrum  tribuens 
et  non  suscipiens.  Et  Philosophi  quidem  sermo,  cum  subtiliter 
certificalur,  est  veracior ,  sed  medicorum  sermo,  in  primis  cum 
attenditur,  est  mngis  manifestus  etc.  Cfr.  ibid.  Docirin.  6.  c.  I, 
et  \verroes,  in  il.  de  Partib.  animal.  c.  7.  et  II.  Colliget,  c.  9, 
ubi  sententiam  Aristot.  defendit  contra  Galenum. 

3  Pro  hoc  edd.  cum  nonnullis  codd.  solum,  codd.  FGI 
L  T  U  V  Z  (K  aa  primilus)  vitiose  non.  Circa  finem  arg.  pro 
primo  codd.  II  M  0  bb  potest,  et  pro  coniinuare  edd.  continere. 

4  Marc.  11,9.  Fxemplum  allatum  est  ex  Num.  13,24. — 
Vat.  ut  botrus  in  palmite  vel  palo  [i.  e.  paxillo,  quo  susten- 
tatur  vilis;  cfr.  Du  Cange  ctc.]. 


DIST.  XIII.  DIBIA. 


291 


SCHOLIOX. 


I.  faim  Christus  constitutus  sit  caput  super  omnem  Eccle- 
siam  tEph.  I,  22.),  quaerilur,  ad  quos  se  exlendat  ista  relatio, 
quae  est  inter  caput  et  menibra,  tum  quoad  homines,  tum  quoad 
Angelos.  Miinireslum  est,  quod  Chrislus  nullatenus  sit  caput 
damnatorum  hominum  et  daemonum;  item.  quod  actu  sii  ca- 
pul  bentorum  liominum  animarumque  in  purgatorio  existenlium. 
Quoad  viatores .  cum  Ecclesia  sit  corpos  Christi  myslicum , 
iidcm,  qui  membra  sunt  Ecclesiae,  eliam  membra  sunt  Christi , 
divini  Ecclesiae  capitis.  Constat  autem  ,  quod  Ecclesiae  membra 
sunt  non  soli  praedestiuati ,  ut  praeter  Caivinum  docuit  Huss 
(cfr.  art.  I.  20.  21,  a  Concii.  Constant.  condemnati,  et  propo- 
sitio  73.  Quesnelli,  damnata  a  Clemente  XI.  an.  1713),  neque 
soli  iusti,  ut  cuin  Donatistis  mulii  alii  haeretici  docuerunt,  quod 
pluries  reprobavit  Ecdesia,  praesertim  in  Conc.  Trident  (Sess. 
VI.  can.  28.)  et  an.  1794  l'ius  VI.  contra  Synodum  Pistorien- 
sem  (Bulla  Auctorem  Fidei,  prop.  15.).  —  Sed  notandum  est, 
secundum  varios  modos  et  gradus  poss"  aliquem  esse  mem- 
brum  Ecclesiae ,  et  per  consequens  eliam  Christum  esse  eius  ca- 
put.  Quinque  gradtis  recenset  S.  Thom.  (S.  III.  q.  8.  a.  3.) 
dicens  :  «  Primo  et  principaliter  est  caput  eorum  qui  actu  uniun- 
tur  sibi  per  gloriam ;  secundo  eorum  qui  actu  sibi  uniunlur 
per  caritatem;  lerlio  eortim  qui  actu  uniuntiir  sibi  per  fidem  ; 
quarto  vero,  qui  sibi  uniunlur  solum  in  poteniia  nondum  re- 
ducta  ;id  actum,  quae  tatnen  est  ad  .actum  reduceuda  secun- 
dum  divinam  praedestinationem ;  quinto  vero  eorum  qui  in  po- 


teutia  sunt  sibi  unita,  qu.ie  mmquam  reducetur  ad  actum». 
—  Nonnulli  autem  propter  convehTentiam  in  nalura  el  propter 
gratias  actuales,  quas  Salvator  qmnium  aolet  eii.nn  inlid  iibus 
largiri,  adhuc.  amplius  extcndunl  rationem  capitis;  sed  tunc  su- 
mitur  haec  ralio  in  sensu  non  proprio.  Generali  enim  quadam 
ratione  dici  polesl,  Christum  esse  caput  omnium  hominum  via- 
torum  in  onini  lempore. 

II.  Qtio;id  Angdos  Guliel.  Antissiodorensis  Summa  aureo 
p.  III.  tr.  I.  c.  i.  q.  2.)  iiliique  p;mci  negnverunt.  Cbristum  - 
caput  bonorum  Angeiorum.  In  e.iplicatioue  autem  contrariae  et 
communissimae  sententiae  non  conveniunt  tbeologi.  Nam  cum 
Scolo  non  pauci,  eliam  ex  ipsa  schola  S.  Thom;ie,  tenent,  Chri- 
slum  influere  in  Angelos  gr.niam  cl  gloriam  non  tantum  acci- 
dentalem  (ut  docel  S.  Bonav.  nec  non,  ui  videtur  probabilius, 
ipse  s.  Tbom.),  sed  etiam  esseniialem.  Hoc  profitentur  pr.nvi- 
pue  qui  ralionem  incarnalionis  a  lapsu  proloparenlura  non  de- 
pendere  dicunt  (cfr.  supra  d.  I.  a.  2.  q.  2.).  —  Quod  Chrislus 
sit  caput  Angelorum,  docet  S.  Bonav.  etiam  supra  d.  I.  a.  2. 
q.  2.  ad  7,  infra  d.  14.  dub.  4;  Breviloq.  p.  IV.  c.  3. 

III.  Alex.  Bal.,  S.  p.  III.  q.  12.  m.  2.  a.  2.  §  1-4.  et  a.  3. 
§  I.  —  ScoL,  III.  SenL  d.  19.  q.  unica  n.  8.  seqq.,  d.  7.  q.  3.  — 
S.  Thom.,  hic  q.  2.  a.  2;  S.  III.  q.  8.  a.  3.  i.  —  B.  Albert.,  bic 
a.  2.  9.  —  Peir.  a  Tar.,  hic  q.  2.  a.  2.  —  Ricbard.  a  .Med.,  hic 
a.  2.  q.  2. 


DUBIA  CIRCA  UTTERAM  MAGISTKI. 


Dub.  I. 

In  parle  ista  sunt  qnaestiones  circa  litterara ,  et 
prrmo   quaeritur   de   hoc  quod  dicit:  Christus  est 

capul ,  in  quo  sunt  omnes  sensus ,  in  Sanctis  vero 
uuasi  solus  tactus.  Sed  contra:  Origenes  super  Le- 
viticum  '  distinguit  quinque  sensus  spirituales,  corre- 
spondentes  quinque  corporalibus.  Et  ibidem  dicit  , 
quod  omnes  illi  sensus  sunt  in  viris  sanctis  et  spi- 
ritualibus:  ergo  nihil  dicit,  quod  in  Sanctis  est  so- 
lus  tactus.  —  Item,  in  spirilualibus  tactns  est  sen- 
sus  nobilior  et  perfectior,  pro  eo  quod  magis  iungit 
de  proximo  ei,  in  quo  est  summa  nobililas,  utpote 
Deo :  ergo  videtnr,  quod  mullo  magis  quam  tactus 
deberent  alii  sensus  in  viris  sanctis  reperiri. 

Est  igilur  quaestio,  qtiid  Augustinus  hic  vocet 
«onesqninque  sensus  spiriluales.  Et  iuxta  hoc,  quid  sint 
sensus  spirituales,  et  qualiter  distinguantur. 

Rkspondko  :  Dicendum,  quod  sensus  nominat 
Bsum  alicuius  potentiae  existentis  in  re  vivente  et 
a  re  vivente  secundum  natnram*.  Per  bnnc   etiam 


modum  in  spiritualibus  sensus  dicit  usum  donorum 
gratuitorum,  quae  quidem  dona  sunt  eo  vilalia.  quo 
sunt  graluita.  —  Potest    igitur  sensus  accipi   lart/  i.irge 

pro  quocumque  usu  gratiae  perfecto  et  evidenti.  Et " 
sic  accipit  Augustinus  in  littera3,  cum  dicit ,  quod 
in  Chrislo  fuerunl  «  omnes  sensus,  in  aliis  vero  so- 
lus  tactus»;  quia  Christus  habuit  dona  gratiarum 
quantum  ad  habitus  et  eorum  usus  in  omnimoda 
plenitudine  numerositatis  et  perfeclionis;  alii  vero  ha- 
bent,  quanlum  sufficit  ad  usum  vilae  spiritualis.  Et 
quia  tactus  est  sensus  maxime  necessarius  vitae  * , 
ideo  dicit,  quod  in  aliis  Sanctis  est  solns  tactns.  l'nde 
sicut  animal  perfectum  excedit  animalia  imperfecta 
in  nobililate  vitae  et  integritate  sensuum  ;  sic  Chri- 
stus  in  gratiae  plenitndine  excellentiam  habet  re- 
spectu  omniuin  Sanctornm. 

Alio  modo  sensus  potesl  dici  stricte;  et  sic  seiv  -       uh- 
sus  spintuahs  dicilur  usns  grabae  intenor  respecln 
ipsius  Dei  secundnm  proportionem  ad  quinque  sen- 
sus.  Et  sic  accipii  Origenes  et  Bernardhs*,  qni  dislin- 
guunt  quinque  scnsus  interiores,  qnoram  numerura 


1  llomil.  3.  n.  7.  Exponens  ibi  verba  l.cv.  5,  lf>:  Varlem 
quintam  ponet  supra,  ail:  Quinque  numenis  frequenler,  immo 
pene  semper  pro  quinque  senslbus  accipitur.  Sdre  ergo  debe- 
nus,  hoe  modo  i^io<  quinque  sensus  ln  sanctis  aclibos  posse 
restitui,  ut  si  rort(>  praesumsimus  abutl  eis  In  saecularlbua  rcU* 
bus...  restltuamus  nunc  •'(  ipsos  quinque  sanctis  sctlbus  religio- 
-i^  |in"  ministeriis,  el  alios  hi^  qufnque  addamus,  qul  sunl  in- 
terioris  homlnls  sensus,  per  quos  vel  mundl  corde  effeetl  Deum 
vidcmus,  vel  Bures  habemus  sd  sudlenda  ea  quae  docei  le- 
sus  etr.  —  PaulO  iiitciius  pro  ergo  uihil  dicit  <-i\<\.  rrgo  mnlr 

iktt. 


2  CCr.  Aristot.,  II.  de  Anini.i,  te.vt.  13.  el  59.  seqq.  •  -V  el 
•ri.),  ubi  (|ikhI  hie  <\>'  sensu  dicitur,  largiorr  modo  SCCeplO,  in- 
sinuatur  de  Ipso  strittr  sumto,  >i\c  proul  csi  potentia  organlca. 

3  liic,  in  prlncipio. 

*  Cfr,  Aristdt.,  II.  de  Aniin.i,  tc\t.  17.  seqq,  ci  'il.  seqq. 
(c  S.  seq.),  ncc  iion  ili.  ic\i.  60.  seqq.  fc,  IS.  seq.). 

5  Scrm.  10.  de  Dlversls,  n.  I.  se-qq.,  el  de  Naturs  el   di- 
gnltate  Bmoris  (Inter  Bernardl  opera,  sed  ferus  elus  auctor  esl 
Gullelmus,  sbbas  S.  Theoderlcl),  c.  8.  n.  tli .  e.  7.  n   16  seqq 
ei  e.  io.  n   28.  seqq.     -  PbuIo  superlus  pro  mterior  codd.  M 
o  mterius. 


292 


SENTENTIARUM  LIB.  III. 


facile  est  assignare.  Quilibet  enim  illorum  sensuum, 

Noundum.  sicut  vull  Bernardus ,  radicem  habet  in  intellectu  et 

affectu,  pro  eo  quod    cognitionem    experimentalcm 

dicant.  Sed  quidam  se  magis  tenent  ex  parte  intel- 

lectus ,  ut  visus  et  auditus  ;  quidam  ex  parle  afje- 

ctus ,   ut   odoralus,   guslus  el  tactus.   El  sufficien- 

saiT.cienna  tia    patet   sic  :    quia   ex   parle   intellectus  contingit 

merf"  "'"  duplicilor   circa  cognitionem  alicuius  exerceri :   aut 

proprio   inluilu,  et  sic  est  visus :  aut  aliena  exci- 

tatione   sive    instructione ,   et  sic  auditus.  —  Circa 

afjeclioncm  vero  triplicem  contingit  reperire  statum: 

aut  in  remotione ,  et  sic  odoratus  ;  aut  in  approxi- 

matione ,   et   sic  gustus :  aut  in  unione ,  el  sic   ta- 

ctus,  qui  est  perfectior  inter   omnes   sensus  et  spi- 

ritualior  propter  hoc.quod  maxime  unit  ei  qui  est 

summus  spiritus ;  propler  quod    dicilur    primae  ad 

Corinthios  sexto  l:  Qui  adhaerel  Deo  unus  spirilus 

Ad  quaestio-  est.  —  Ex  his  patet  liltera  et  responsio  ad  quaesita. 

nes  inciden-  ....  .  ..  .    ..  r.    ■ 

tes.  Ahter  emm  Augustmus  accipit  sensus  quam  Ongenes 

et  Bernardus.  Patel   etiam   illud  quod  ultimo  quae- 
rebatur \ 

Dib.  II. 

llem  quaeritur  de  hoc  quod  dicit,  quod  Sanctis 
dat  Deus  spiritum  ad  mensuram.  Contra ,  lacobi 
primo  a :  Qui  dat  omnibus  affluenter  elc. ;  Glossa  : 
«  Omnia  dat  omnibus  non  in  mensura  » :  ergo  etc. 
—  Item,  eadem  largitate  et  liberalitate  dat  graliam 
membris,  qua  dat  gratiam  capiti ;  sed  primum  fecit 
largitate  immensa :  ergo  el  secundum. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  cum  dicitur  Deus 
dare  spirilum  non  ad  mensuram  sive  non  in  men- 
Distinctio.  sura,  hoc  dupliciter  potest  intelligi :  vel  quia  fiat 
privatio  mensurae  respectu  doni  dati ;  et  sic  accipit 
Augustinus,  cum  dicit4,  quod  Sanctis  non  convenit 
illud  quod  dicitur  de  Christo,  quod  datus  sil  ei  spi- 
ritus  non  ad  mensuram.  Alio  modo  potest  intelligi 
privatio  mensurae  respectu  largitatis  ipsius  impar- 
tientis ;  et  sic  intelligitur  illa  Glossa  praedicta,  quo- 
niam  non  intendit  dicere,  quod  gratia  collata  uni- 
cuique  sit  sine  mensura,  cum  dicat  Apostolus5:  Uni- 
cuique,  sicut  mensus  est  Deus  mensuram  fidei;  sed 
hoc  vult  dicere,  quod  illa  gratia  confertur  ex  libe- 
ralitate  immensa,  cuius  signum  est,  quod  omnibus 
dat  affluenter  et  non  improperal.  Et  sic  patet  re- 
Miter.  sponsio  ad  obiecta.  —  Posset  etiam  dici,  quod  Au- 


gustinus  intelligit  respectu  singularis  personae ,  sed 
praedicta  Glossa  respectu  totius  Ecclesiae ;  et  ideo 
non  esl  controversia,  quoniam  in  Ecclesia  est  ple- 
niludo  numerositatis,  quae  excedit  mensuram  cu- 
iuslibet  Sancli,  sicut  dictum  est  supra  6. 

Dub.  III. 

Item  quaeritur  de  hoc  quod  dicit:  Acceperunt 
de  plenitudine  non  secundum  essenliam ,  sed  se- 
cundum  similitudinem.  Videtur  enim  falsum  dicere, 
quoniam  secundum  hoc  posset  dici .  quod  accepimus 
de  plenitudine  gratiae  Petri  secundum  similitudinem; 
habuimus  enim  gratiam  siinilem  ei.  —  Item,  huic 
expositioni  videtur  littera  sequens  in  textu  Evange- 
lii  '  repugnare,  cum  additur:  Lexper  Moysen  data 
esl ,  gratia  et  veritas  per  lesum  Chrislum  facta 
est ;  sed  Moyses  illam  eandem  Legem  communicavit 
aliis,  quam  suscepit :  ergo  Chrislus  eandem  gratiam. 
—  Item  ,  nos  participamus  carni  et  sanguini  eius 
per  verilatem  et  subslantiam  8:  ergo  pari  ratione  et 
gratiae  ;  aul  si  non,  quaeritur:  quare  non  ? 

Respondeo  :  Dicendum,  quod  cum  dicitur  ali- 
quis  accipere  de  aliquo,  r/e  potest  imporlare  habitu- nistin 
dinem  partis  ad  tolum ,  sicut 9  aliquis  accipit  de 
vino,  quod  est  in  dolio ;  vel  potesl  importare  habi- 
tudinem  principiati  ad  principium ,  sicut,  si  ali- 
quis  accendat  candelam  ad  ignem  allerius  candelae, 
dicitur  accepisse  de  eius  lumine.  In  utraque  aulem 
harum  comparationum  haec  praepositio  de  importat 
aliquam  unilalem  et  convenientiam ;  sed  in  prima 
nolat  convenientiam  in  substantia  et  nalnra .  in  se- 
cunda  vero  notat  convenienliam  in  conformitate 
quadam,quae  attenditur  secundum  aliquod  commu- 
ne  ,0.  —  Quoniam  ergo  gralia  Christi  non  fuit  trans- 
fusa  in  nos  per  decisionem  partis  a  parte,  sed  ef- 
ficaeiam  habuit.  ul  Deus  nobis  consimilem  gratiam 
darel  merito  gratiae  Christi ;  hinc  est,  quod  Magi- 
ster  dicit,  nos  accepisse  de  gratia  Christi;  non  quan- 
tum  ad  essenliam ,  sed  quanlum  ad  similitudinis 
convenientiam  ,  nolens  per  hoc  excludere  redundan- 
tiam  et  influentiam  gratiae  capitis,  sed  volens  au- 
ferre  divisionem  et  transmutationem  gratiae  ab  uno 
subiecto  in  aliud,  ne  falso  intelligatur  illud  verbum 
evangelicum.  —  Nec  est  simile  de  Lege  et  corpore  a«i .  <* 
Christi  respectu  gratiae,  quia  tam  Lex  quam  Christi 
corpus  potest  transferri  de  manu   in    manum,   non 


1  Vers.  17.  —  Paulo  ante  pro  unit  ei  edd.  cum  paucis 
codd.  unilur  ei,  et  dein  pro  propter  quod  cod.  K  propter  hoc 
quidem 

2  Cfr.  de  hoc  dubio  B.  Alberl.,  hic  a.  4 ;  S.  Thom.,  Petr. 
a  Tar.  et  Richard.  a  Med. ,  hic  circa  lit. 

3  Vers.  5.  —  Glossam,  quae  est  interlinearis ,  Lyranus  sic 
affert :  Qtiia  dona  eius  non  sunt  ad  mensuram. 

4  ln  loan.  Evang.  tr.  14.  n.   10.  Cfr.  supra  pag.  278,  nota  I. 

5  Rom.  12,  3:  Unicuique,  sicul  Deus  divisit  mensuram 
fidei.  Cfr.  H.  Cor.  10,  13.  —  Voci  mensuram  edd.  praemittunt 
secundum,  ct  deinde  pro  sed  hoc  substituunt  sed  hic. 


6  Supra  a.  1.  q.  3,  et  d.  4.  a.  2.  q.  2.  ad  2.  —  De  hoc 
dubio  vide  S.  Thom. ,  Petr.  a  Tar.  et  Richard.  a  Med.,  hic 
circa  lit. 

7  Ioan.  I,  17.  —  Pro  repugnare ,  edd.,  omissis  (etiam  in 
codd.  G  H)  Verbis  in  textu  Evangelii,  exhibent  contradicere , 
cod.  G  esse  contraria. 

8  Cfr.  1.  Cor.   10,   16. 

9  Cod.  A  sicuti  si;  edd.  sic:  sicut  cum  aliquis  dicitur 
accipere  de  vino.  Paulo  inferius  pro  de  eius  lumine  edd.  de 
lumine  alterius  candelae. 

10  Cfr.  I.  Sent.  d.  5.  a.   I.  q.  2. 


DISTINCTIO  XIV. 


293 


sic  gratia  de  subiecto  in  subiectum  '.  El  per  hoc  pa- 
tet  totum. 

Dub.  IV. 

Item  quaeritur  de  hoc  quod  dicit :  Sane  potest 
dici,  ipsum  secundum  hominem  a  conceptione  ac- 
cepisse  gratiae  plenitudinem ;  quoniam  super  illud 
Lucae  quarto2:  Hodie  impleta  est  Scriptura ,  dicit 
Glossa :  «  Prae  omnibus  Sanctis  unctus  est  unctione 
spiriluali ,  quando  descendit  super  eum  Spiritus  san- 
clus  in  specie  columbae  »  ;  sed  hoc  fuit .  quando 
iam  erat  triginta  annorum :  ergo  non  ab  ipsa  con- 
ceptione.  —  ltem,  si  ab  ipsa  conceptione  habuit  ple- 
nitudinem ,  frustra  ergo  descendit  super  eum  Spiritus 
sanctus,  dum  baplizatur  a  Ioanne,  sicut  dicitur  Lu- 
cae  tertio  et  Matthaei  tertio  3. 

Respondeo  :  Dicendum,  quod  est  loqui  de  ple- 
itinctio.  nitudine  secundum  existentiam4  et  secundum  ap- 
parenliam  et  secundum  redundanliam.  Dico  ergo, 
quod  in  Christo  ab  inslanti  conceptionis  fuit  pleni- 
tudo  secundum  exislentiam ,  quia  omnem  habuit 
gratiae  perfectionem.  —  Secundum  autem  apparen- 
liam  fuit  in  descensu  columbae,  ubi  testimonium 
habuit  de  supernis,  quod  ipse  esset  unigenitus  Fi- 
lius  Dei ;  et  tunc  apparuit ,  quod  omni  gratia  ple- 
nus  fuit,  cum  Spiritus  sanctus  in  columbae  specie 
super  eum  requievit.  Unde  in  lemporibus  retroactis 
per  opera  exleriora  apparebat  proficere,  sed  tunc 
apparuit  omni  bono  repletus  esse  5.  —  Secundum 
redundantiam  fuit  ex  lunc  et  deinceps,  quia  ex 
tunc  aliquos  sanctificavit  et  verba  vitae  dissemina- 
vit  et  nostrae  postmodum  reparationis  mysterium 
consummavit.  —  Et  sic  palet,  quod  non  est  con- 
troversia ,   quoniam  illa  Glossa  intelligitur  quantum 


ad  redundanliam ,    vel   apparentiam  ;  non  sic    lit- 
tera  praesens. 

Dub.  V. 

Item  quaeritur  de  illa  responsione  Ifagistri,  qua 
explanat  verba  Ambrosii ,  ultimo  capitulo  dicens : 
Proficiebat  humanus  sensus  in  eo  secundum  osten- 
sionem  et  aliorum  hominum  opinionem.  Videtur 
enim  iusufficienter  dicere,  quod  ita  possit  dici  de 
sensu  Dei,  quod  proficiebat  secundum  ostensionem. 
—  Item ,  non  videtur  ista  expositio  sufiicere  ad  in- 
tellectum  Ambrosii,  quia  Ambrosius  vult  probare 
duas  naluras  et  duos  sensus  in  Christo,  per  hoc 
quod  Christus  proficiebat.  Si  ergo  veritas  naturae 
non  probatur  nisi  per  veritatem  profectus6,  omnino 
videtur  velle  intelligere  Ambrosius.  quod  Christus 
profecerit  veraci  profectu. 

Respondeo  :  Dicendum,  quod  absque  dubio  Ma- 
gister  veritatem  dicit ;  sed  aliquid  plus  voluit  dicere  Noundum. 
Ambrosius,  non  tamen  lantum  voluit  dicere,  quan- 
tum  verba  sonare  videntur.  Videtur  enim  in  his 
verbis  sensisse,  quod  Christus  secundum  humanam 
naturam  habuit  ignorantiam.  quae  expulsa  fuit  per 
scientiam  acquisitam.  Propter  quod  sciendum,  quod 
non  vult  illud  dicere,  sed  hoc  vult  dicere.  quod 
sensus  exterior  profeceril  veraciter  quantum  ad  co- 
gnitionem  experienliae.  Unde  si  dicat,  illum  puerum 
ignorasse,  non  est  aliud  dicere  quam  inexpertum 
esse ;  et  per  hoc  satis  probatur  veritas  humanae  na- 
turae,  quia  talis  experientia  competil  ei  secundum 
naturam  assumtam.  Sed  haec  melius  erunl  manife- 
standa,  cum  agetur  de  Christi  scientia,  quod  qui- 
dem  fiet  in  dislinctione  proxima  7. 


DISTINCTIO  XIV. 


Cap.  I. 

Si  anima  Christi  habuil  sapientiam  parem  cum  Deo, 
et  si  omnia  scit,  quae  Deus. 

Hic  quaeri  opus  est,  cum  anima  Chrisli  esset  sa- 
piens  sapienlia  gratnita,  ulrum  habuerit  sapionliam 
aequalem  Deo  sive  omuium  rcrum  scienliam  habueril 
vel  liaheat,  id  est,  ulriim  omnia  srial ,  quae  Deus  scil. 


—  Quibusdam  placel,  quod  nec  parem  cum  Deo   ha- oPinio  i. 
beal  scienliam  nec  omnia    sciat,   quae   Deus,  quia  in  Daoiom  i. 
nullo  crcatura  aequalur  Crealori.  Cum  igitur  anima  illa 
creatura  sil,  in  nullo  acquatur  Crealori,  ergo  uec  io  sa- 
pienlia.  Non  ergo  babei  aeqaalem  cum  Deo  sapientiam 

nec  scil  omnia,  quae  Dcus.  Itein,  si  anhna  illa  aequalem 
babet  cum  Deo  sapieutiam,  non  ergo  Deoa  in  omni 
bono  maiorem  babel  sufficientiam  quam  eius  creatura. 

—  Inducunt  etiam  aucioritates  ad  idem  probandum.  AHAietoriuiat. 


1  Quia  gratia  esl  accidens  (II.  Sent.  d.  26.  q.  3.  soq.),  et 
nullum  accidens  transire  potesl  de  subiecto  in  subioctum,  ut 
Boelb.  docet,  de  quo  videsis  lom.  I.  pag.  i62,  nota  II.  — 
De  hoc  dub.  cfr.  B.  Alberl.,  hic  B.  •>;  S.  Thom.,  hic  circa  lii. 
(ubl  esl  baec  sententia:  « Quod  sumitur  ibi  similitudo  uctire, 
in  quantum  bcIL  Christua  sibi  aiioa  Bssimliat  in  graiia...  quod 
•ilji  [v.  {,rr.  Petro]  non  convenit »);  Pctr.  a  Tsp.,  hic  drca  lit. 

2  Vers.  21.  —  Giossa  sumta  est  ex  Beda,  In  bunc  loc 

3  l.uc  3,  21.  seq.;  Maub.  :i,  iti.  iaq. 

*  Ppo  rjistrntimn  c(ld.  hic  ct  paulo  infcrius  perperann  r.r- 
cellentiam. 


5  Nota  hic  quod  llii£.  a  S.   Vict.,  Qq.  In   Bptst  ad  Phil. 
q.  9,   bcnc  aic  Tunc  res  dldtur   Beri,  quando  InnotesdL  t^fr. 

ctiam   sii|ini   p;ij:.   62,   nol;i  1.  cl  d.    J.   p.   II.  a.   :t.   q.   2.   ad    I. 
—  Mo\  |iost  ilrinrr/is  cod.  I'  Bdiidl  r.rstitit ,  cl  BUbinde  pro  uli- 
i/iuis  cod.  K   substitiiii  uliiis.  Post  pauCS    pro    vn/strriiim    edd. 
cum  non  pauds  codd.  perperam  exbibanl  mmuttrinm, 
r-  Cod.  K  profectionu,  edd.  perfectionu. 

7  Arl.   .'t.   q.   2.   —    Cod.   bb    addit    ilmitr    Dniiiiiui.    —  l)c 

Botul  hulua  (iuini  vide  euam   B.   Mbcrt..  hic  a.  10.  aaqq  .  S. 
Thom.  ct  i'ctr.  ;i  Tor.,  bic  drca  lit. 


294 


SENTENTIAHUM  LIB.  III. 


enim  Propheta'  ex  persona  lioininis  assumli:  Mira- 
bilis  facta  est  scienlia  tua  ex  me ,  el  non  potero  ad 
cawiodonu.  eam.  QihmI  exponens  Cassiodoras  :iii :  «  Veritas  huma- 
nae  condilionis  oslondilnr.  quia  homo  assnmtus  divi- 
nac  substanliae  non  potesl  aequari   in  scientia,  vel  in 

Dobiom  1.  alio  ».  Apostolns  ■  etiam  ait:  Nemo  novit  quae  sunt  Dei, 
nisi  Spiritus  Dei ,  qui  solus  scrulatur  omnia,  eliam 
profunda  Dei.  His  aliisque  pluribus  rationibus  et  au- 
ctoritalibusnitunturqui  animam  Christi  asserunl  nec  pa- 
rem  ctim  Deo  habere  scientiam ,  nec  omnia  scire,  qnae 
Dens,  qnia  si  omnia  scil,  qnae  Deus,  scit  ergo  creare 
miindtim ,  scit  etiam  creare  se  ipsam. 

Quibus  respondentes  dicimus,  animam  Cbristi  per 

Opinio  Ma- sapientiam  gratis  dalam  in  Verbo   Dei,  cni   unita   est 

'"'"'  qnod  3  etiam  perfecle  intelligit,  omnia  scire,  quae  Deus 
scit ,  sed  non  omnia  posse ,  qnae  potest  Deus,  nec  ila 

Dubiura  3.  clare  ac  perspicue  omnia  capit,  ut  Detis;  el  ideo  non 
aequalur  Creatori  suo  in  scientia,  elsi  omnia  sciat,  quae 
et  ipse;  nec  eius  sapientia  aequalis  est  sapienliae  Dei, 
quia  illa  nuilto  est  dignior  digniusque  et  perfectius 
omnia  capit  qtiam  illius  animae  sapienlia.  Ergo  et  in 
scientia  maiorem  habet  sufTicientiam  Deus  quam  anima 
illa,  quae  dignior  est  omni  creatura.  Illud  vero  Apo- 
sloli ,  quod  inducunl :  Nemo  novit  quae  Dei  sunl  nisi 
Spiritus  Dei,  qui  solus  scrutatur  omnia,  pro  nobis  fa- 
cit.  Mox  enim  addit  Aposlolus4:  Nos  autem  Spirilum 
Dei  habemus,  ul  per  Spiritum,  quem  habebat,  Dei  pro- 
funda  se  scire  oslenderet.  Sed  anima  illa  prae  omnibus 
Spirilum  Dei  habuit,  cui  Spiritus  non  est  dalus  ad  men- 
suram,  ut  ait  Ioannes  Evangelisla.  Dona  igilur  Spiritus 
sancli  sine  mensura  habuit,  ergo  et  sapienliam.  Omnia 
ergo  seivit  anima  illa.  Si  enim  quaedam  scivit,  quae- 
dam  non,  non  sine  mensura  scientiara  habuil;  sed  sine 
mensura  scienliam  habait:  scil  igitur  omnia.  Fulgen- 
tius5  etiam  in  sermone  quodam  multa  inducit ,  quibus 
asserit,  animam  illam  rerum  omniiim  scientiam  habere, 
utens  auctoritale  Apostoli  dicentis:  Di  quo  suntonmes 
thesauri  sapientiae  et  scientiae  absconditi.  Quod  etiam 
ratione  probari  polest  sic:  nihil  scit  aliquis,  quod  eius 
anima  ignoral;  sed  Christus  secundum  omnium  conces- 
sionera  omnia  scit:  ergo  anima  eius  omnia  scit.  —  Ad  id 
vero  quod  dicunt:  si  omnia  scil,  ergo  scit  creare  mun- 
dum  vel  se  ipsam;  respondemus,  quod  scientiam  habet 
creandi  mundum,  sed  non  potentiam,  et  creandi  ani- 
mam;  et  scit,  quomodo  Dcus  se6  ipsam  creaverit:  habet 
ergo  seientiam  sui  creatae,  sed  non  sui  ereandae,  quia 
non  est  creanda,  sed  creata. 


I  ulgentius. 


Cap.   II. 

Quare  Deus  non  dedit  illi  animae  poteniium 
otnnium,  ut  scienliam. 

Si  vero  quaerilur,  quare  Deus  non  ei  dcderil  poten- 
tiam  faciendi  omnia,  ut  scientiam;  responderi  potest, 
quia  naluraliler  capax  est  scienliae;  et  ideo  id  ei  congrae 
datum  est  sine  mensura,  cuius  ipsa  nalnraliter  capax 
est.  Non  est  aulem  ei  datum  posse  facere  omnia,  quac  nubinm  i 
Deus  facit 7,  ne  omnipolens,  el  per  hoc  Dcus  piitareliu. 
Veromtamen  forte  nec  polentiam  faciendi  omnia  ei  Deus 
praestarc  poluit,  elsi  polentiam  faciendi  aliqua,  quae 
non  facere  polest.  Scit  igitur  anima  Christi  omnia,  quae 
Deus,  in  Yerbo  Dei ,  quod  liquiditis  el  praesentiu- 
omni  crealurae  contemplatur  ut  ei  unita,  in  quo  etiam 
Angcli  el  quae  Dei  sunt  et  quae  fulura  sunt  cognosctinl. 

Sed  si  anima  illa  non  habet  tantam  potenliam,  obiicitor. 
quantam  el  Deus,  nec  homo  assumlus  tantam  poten- 
liam,  quantam  et  Deus;  quomodo  ergo  intclligilur  illud 
Ambrosii  super  Lucam8,  ubi  Angelus  de  nascituro  Filio  Ambro$iB: 
Virginis  ait:  Hic  erit  magnus  et  Filius  Altissimi  voca- 
bilur?  Non  ideo,  inquit,  eril  magnus,  quod  ante  par- 
tum  Virginis  magnus  non  liierit,  sed  quia  polentiam, 
quam  Dei  Filitts  naturaliler  habet,  homo  erat  ex  lem- 
pore  accepiurus,  til  una  sit  persona  homo  et  Deus.  — 
Ecce  aperte  dicit,  quod  homo  erat  acceplurus  ex  tem- 
pore  polenliam,  quam  habuit  Dei  Filius  naturaliter.  Sed 
si  homo  accepturus  erat  illam  polenliam,  ergo  vel  per- 
sona,  vel  natura  hominis :  sed  persona  non,quja  sem- 
per  habuit  et  habet:  ergo  natura;  si  nalura :  ergo 
anima.  Nam  de  carne  conslat,  quod  accipere  non  pos 
set.  —  Ad  quod  dicimus,  illud  esse  accipiendum  de  soiutio. 
persona,  sed  non  in  quanlum  esl  Dei,  immo  in  quan- 
tum  est  hominis  persona.  Una  est  enim  persona  Dei  ei 
hominis,  Filii  Dei  et  lilii  hominis,  qtiae ,  in  quantuni 
est  Dei  persona,  semper  et  naluraliter  omnipotenliam 
habuit,  sed  in  quanlum  est  hominis,  non  semper  fuil. 
Illa  ergo  persona,  quae  semper  fucral  Dei,  futura  eral 
hominis  persona ;  et  secundum  hoc ,  quod  fulura  erat 
hominis  persona,  acceplura  erat  ex  lempore  polentiam, 
qtiam  naturaliter  et  semper  habuerat,  in  quantum  Dei 
persona.  —  Secundum  hanc  distinctionem  illud  et  similia 
sane  accipi  possunt.  Quae  dislinctio  in  pluribus  quae- 
stionum  articulis  esl  necessaria  adversus  quorumdam 
perplexam  verbositatem  9.  Sed  cum  de  rebus  constal, 
in  verbis  fruslra  habetur  eonlroversia. 


1  Psalm.  138,  6;  et  Cassiod.  Exposit.  in  Psalter.  loc.  cit.  ad 
v.  5.  —  Quoad  doctrinam  cfr.  Hugo  a  S.  Viclore  Sum.  Sent. 
tr.  I.  c.   16,  et  opnsculum  de  Sapientia  animae  Christi. 

2  Epist.  I.  Cor.  2,  II.  10.  —  lnferius  post  scire,  quae  Deus 
edd. ,  excepta  I  ,  adiiciunt  scit ,  et  deinde  codd.  A  BC  et  cd.  5 
post  omnia  scit  omittunt  quae  Deus. 

3  Vai.  et  ed.  4  unde ,  et  pro  etiam  codd.  A  D  et  edd.  I, 
8  et. 

4  Loc.  cit.  v.  42.  —  Locus  seq.  est  loan.  3,  34. 


5  Episl.  14.  ad  Ferrandum,  q.  3.  n.  29.  Locus  Scripturae 
est  Coloss.  2,  3. 

6  Edd.   I  ,  8  omitiunt  se. 

7  Edd.  I,  8  fecit ,  ne  anima,  addentes  anima.  Porro  anie 
in   Verbo  Dei  solae  edd..  excepta   I  ,  repetunt  scit. 

8  Apud  Lyranum  ad  hunc  locum  Luc.  I,  32,  sub  nomini- 
Ambiosii  ;  invenitur  autem  apud  Bedam,  homil.  in  Annunt.  — 
Supra  post  assumtus  edd.  1 ,  8  omittuni  tantam  potentiam. 

9  Cod.  D  volubilitatem. 


DIST.  XIV.  ART.  L  QUAEST.  I. 


295 


COMMENTARIUS  IN  DISTINCTIONEM  XIV. 

De  plcnitudine  scientiae  ,  quam  habuit  anima  Christi ,  specialiter. 

Hic  quaeri  opus  est ,  cum  anima  Christi  etc. 

DIVISIO  TEXTUS. 


Supra  egit  Magister  de  pleniludine  gratiae  et 
scientiae  communiter ,  in  hac  vero  parte  agit  de 
plenitudine  scientiae  specialiter.  Dividitur  autem  pars 
ista  in  partes  duas.  In  quarum  prima  oslendit ,  in 
Christo  fuisse  omnem  scientiam  secundum  humanam 
naturam.  In  secunda  vero  inquirit,  utrum  anima 
Christi  habuit  omnipotenliam  ,  sicut  omnium  scien- 
tiam  *,  ibi:  Si  vero  quaeritur,  quare  Deus  non  ei 
dederit  potentiam  etc. 

Pars  prima  habet  tres.  In  quarum  prima  propo- 
nit  quaestionem  de  omniscientia  animae  Christi.  In  se- 
cunda  vero  ponit  determinationem  secundum  aliorum 


aestimationem,  ibi:  Quibusdam  placet ,  quod  nec  pa- 
rem  cum  Deo.  In  terlia  vero  determinat  secundnui 
suam  opinionem,  ostendens,  animam  Chrisli  habuisse 
omniscientiam 2,  ibi :  Quibus  respondentes  dicimus  etc. 
Similiter  seconda  pars  principalis  habet  tres 
particulas.  In  quarum  prima  determinat  Magister, 
quare  anima  Christi  non  habel  omnipoienliam,  sicut 
omniscientiam.  Iu  secunda  vero  opponit  contra  suani 
determinationem ,  ibi :  Sed  si  anima  illa  non  />a- 
bet  etc.  In  tertia  vero  dissolvit  et  solutionem  suam 
multis  quaestionibus  adaptat 3,  ibi :  Ad  quod  dici- 
mus,  illud  esse  accipiendum  etc. 


TRACTATIO  QUAESTIONUM. 


Ad  intelligentiam  autem  huius  partis  incidit  hic 
quaestio  circa  tria. 

Primo  enim  quaeritur  de  scientia,  quam  anima 
Christi  habuit  de  Verbo. 

Secundo  vero  de  scientia,  quam  anima  Christi 
habuit  in  Verbo. 

Tertio  de  scienlia,  quam  anima  Christi  habuit 
a  Verbo. 


Circa  primum  quaeruntur  tria. 

Primum  est,  utrum  anima  Christi  aliam  cogni- 
tionem  habeat  de  Verbo,  quam  sit  ipsum  Verbum. 

Secundum  est,  utrum  anima  Christi  in  cogno- 
scendo  comprehendat  Verbum  4. 

Tertium  est,  utrum  anima  Christi  defigat  aspe- 
ctum  in  ipsum  lumen  aeternum. 


ALITICULUS  I. 

De  scientia,  quam  anima  Christi  habuit  de  Verbo. 

QUAESTIO  I. 

Utrum  anima  Christi  cognoscat  Verbum  alia  cognitione ,  quam  illa  quae  esl  ipsum   Verbum. 


Circa  primum  sic  proceditur  et  quaeritur,  utrum 
anima  Christi  cognoscat  Verbum  cognilione  alia,  quam 
illa  quae  esl  ipsura  Verbum.  Et  quod  cognoscatur  Ver- 
bum  ab  illa  anima  sine  alia  sapienlia  media,  videtur: 
1.  Ouia  Verbum  increatum  non  tantiim  est  sa~ 
w»\-pienlia,  sed  eliam  fons  sapientiae ,  sicut  dicilur  pri- 
mo 5  Ecclesiastici ;   sed  sapientia  unita  animae  non 


cognoscitur  mediante  alia ,  quia  sic  esset  abire  in 
infinilum:  cum  ergo  Verbum,  quod  esl  sapientia,  sit 
animae  Christi  unituni;  videlur.  quod  se  ipso  COgno- 
scatur  et  non  per  aliquem  habitum  medium. 

c2.  Item,  ad  cognitionem  naturae  nihil  plus  re- 
quiritur  nisi  cognoscens  et  cognoscibile  et  unio  unios 
ad  alteruin  f' ;   sed    Verbum   increatum    unitur   ipsi 


1  Codd.  C  M  U  V  sicut  omniscicntinm,  cn<l.  T  omncni  sctcn- 
linm.  Paulo  inferlus  pro  Parspvima  complures  codd.  Pars  ista. 

2  c.odd.  aa   1)1)  hic  omncm  scientinm,  et  cod.  aa   etlam 
paulo  Infeiiua  omniwn  scientiam, 

:t  Edd.  dissolvU  opposUUnum  et  determmationem  tuam 
multis  rationibus  adaptaU 

4  Edd.  iidii(  iuni  ribi  wniiwrn,  quod  additamentum  habetur 
etiam  Infra  In  ips;i  (2.)  quaeaUone. 

5  Vcrs.  8:  Fona  aaplentiae  verbum  Del  In  cxcdsis  etc.  — 


in  minori  pro  cognoscUw  codd.  li  ('  i>  i.  F  (i  1 1. 1  /.  Ba  lili  per> 
peram  cognosdt,  et  In  conclus.  pro  cognoscatw  edd.  cum 
cod.  cc  parlter  fulso  cognoscat. 

fi  Dc  ii>  quae  Bd  cognftionem  requlrunlur ,  deque  i|)-.i 
cognitione  et  eiua  apeciebua  (quae  ln  procedentibua  argg,  lan- 
guntur)  vlde  I.  SenL  d.  'i   i>.  I.  <i    i    <i  d.  i~.  p.  i.  q.  i.  — 

ln  minori  COd.  U  |)"st  nninmc  (hristi  perperam  ;i<l<lil  00- 
gnitione  olm  ,  qwin\  ilta  gwu  esi  Verbwn  ipswn  ti  (/»"(/  oo> 
gnoscatw. 


290 


SENTENTIARUM  LIB.  III. 


animae  Christi  onmino  immediate:  ergo  videtur,  quod 
sicut  se  ipso  unitur,  ita  se  ipso  absque  medio  ab 
anima  Christi  cognoscatur. 

3.  Item,  aeque  intimum  vel  magis  est  Verbum 
uniturn  ipsianimae,  sicut  anima  sibi,  vel  sicut  ali- 
quis  habitus,  qui  sit  in  anima;  sed  anima  Christi  co- 
gnoscit  se  ipsam  per  sui  essentiam,  cognoscit  etiam 
habitus,  qui  sunt  in  ipsa  se  ipsis,  non  per  medium ': 
ergo  pari  ratione  et  Verbum  sibi  unitum. 

4.  Item ,  natura  humana  in  Christo  unita  est 
Verbo  in  unitatem  personae  et  hypostasis:  ergo  cum 
talis  unio  faciat  communicationem  proprietatum 2, 
eodem  modo  cognoscit  Christus  homo  ipsum  Verbum 
increatum,  quo  Verbum  cognoscit  se  ipsum ;  sed 
Verbum  cognoscit  se  ipsum  non  per  aliquem  habi- 
lum  medium:  ergo  et  Christus  homo.  Sed  nihil  scit 
Christus  nisi  quantum  ad  animam  secundum  huma- 
nam  naluram:  ergo  anima  Chrisli  cognoscit  ipsum 
Verbum  per  sapientiam,  quae  est  Verbum. 

Skd  contra:  I.  Sapientia  sive  cognitio  est  perfe- 
Fundamenta.ctio  intellectus  et  illud  quo  intellectus  cognoscit  for- 
maliter8;  sed  Verbum  increatum  non  potest  uniri 
animae,  sicut  perfectio  perfectibili:  ergo  necesse  est, 
quod  praeter  sapientiam ,  quae  est  ipsum  Verbum, 
anima  Christi  habeat  habitum  creatum  sive  ad  co- 
gnoscendum  Verbum,  sive  aliud. 

2.  Item ,  Deus  est  inlimus  omni  animae  et  prae- 
sentissimus,  non  tamen  ab  omnibus  videtur,  sed  so- 
lum  a  Beatis;  hoc  autem  non  est  propter  diversita- 
tem  a  parte  cogniti:  ergo  propter  diversitatem  a 
parte  cognoscentium  4.  Ergo  si  hoc  est  per  aliquid 
eis  datum,  videtur  ergo,  quod  ad  hoc,  quod  anima 
cognoscat  Deum,  necesse  sit,  aliquod  lumen  creatum 
ei  infundi,  quod  sit  in  una,  et  non  in  alia:  ergo 
videtur,  quod  anima  Christi  Verbum  sibi  unitum 
cognoscat  per  alicuius  creati  luminis  adminiculum. 

3.  Item,  quamvis  Verbum  increatum  sit  unitum 
oculo  Chrisli  el  omnibus  partibus  corporis,  non  ta- 
men  cognoscitur  ab  oculo,  et  hoc,  quia  non  est  in 
eo  dispositio  ad  cognoscendum  rem  spiritualem 5: 
ergo  pari  ratione,  quantumcumque  Verbum  increa- 
tum  uniatur  animae  Christi,  nisi  anima  sit  disposita 


ad  videndnm  Deum  per  lumen,  quod  ipsam  faciat 
deiformern,  nunquam  ipsum  intuebitur:  ergo  vide- 
tur,  quod  Verburn  increatum  cognoscat  per  habitum 
medium. 

4.  Item,  quanto  Deus  clarius  videtur,  tanto  ne- 
cesse  est  oculum  esse  magis  dispositum ;  sed  anima 
Christi  clarissime  super  omnes  creaturas  videt  Ver- 
bum  sibi  unitum:  ergo  necesseest,  inlellectum  eius 
esse  maxime  dispositum  ad  hoc.  Sed  non  polest  ad 
hoc  disponi  nisi  per  aliquem  habitum  inedium6: 
ergo  etc. 

c  o  n  c  l  u  s  r  o. 

Cognilio,  qua  mediante  Christi  anima  cognoscit 
Verbum  sibi  unitum ,  non  est  ipsum  Verbum, 
sed  effectus  Verbi  et  quid  creatum. 

Respondeo:  Ad  praedictorum  intelligentiam  est 
notandum,  quod  cum   quaerilur,    utrum    cognitio ,  cogni 
qua  anima  Christi  cognoscit  Verbum    sibi    unitum ,  ' 
sit  ipsum  Verbum,  an  aliquid  creatum;si  intelliga- concii 
tur  de  cognitione  actu ,  absque  dubio  certum    est, 
quod  est  alia,  quia   haec  coepit  esse  et   est   actus 
animae  et  ab  anima;  Verbum  autem  est   aeternutn 
et  non  est  ab  anima,  sed  a  Deo.  —  Si  aulem  cogni-  cogni 
tio  dicatur,  quo  mediante  cognoscimus  7,  sic  fuit  di- 
versitas  opinantium. 

Quidam  enim  voluerunt  dicere,  qitod  non  solum  oPini. 
in  Christo,  verum  etiam  in  omnibus  aliis  Beatis  sa- 
pientia,  qua  cognoscunt  Deum ,  est  sapientia  aeterna  ; 
et  isti  etiam  ponunt,  quod  dilectio  illa,  qtta  Deum 
diligunt  Sancti  el  Beati,  sit  ipse  Spiritus  sanctus.  Pro 
inconvenienli  enim  habent,  quod  illa  sapientia ,  vel 
dilectio  sit  accidens  et  non  substantia,  cum  sit  no- 
bilior  anima.  Item  pro  inconvenienti  habent,  quod 
illa  sapientia  et  dileclio  faciat  animam  cognoscere 
et  amare,  et  ipsa  non  cognoscat  et  amet,  cum  no- 
bilior  sit  res  cognoscens  non  cognoscente.  Pro  incon- 
venienti  etiam  habent,  quod  bealitudo  nostra,  quae 
est  bonum  supremum,  consistat  in  accidentibus.  — 
Sed  ad  haec  omnia  supra  responsum  est  libro  primo,  im* 


1  Cfr.  II.  Sent.  d.  39.  a.  1.  q.  2.  in  corp.  circa  finem. 

2  Edd.  idiomatum. 

3  Vide  Aris!ol.,  11.  de  Anima,  texl.  24.   (c.  2.). 

4  Boeth.,  V.  de  Consol.  prosa  4:  Omne  enim  quod  cogno- 
scitur,  non  sccundum  sui  vim,  sed  secundum  cognoscentium 
potius  comprehenditur  facultatem.  —  Pro  cognoscenlium  edd. 
cum  cod.  cc  cognoscentis.  Subinde  pro  per  aliquid  cod.  U 
propter  aliquid. 

5  Boeth.,  V.  de  Consol.  prosa  4 :  Superior  comprehendendi 
vis  amplectitur  inferiorem,  inferior  vero  ad  superiorem  nullo 
modo  consurgit.  Neque  enim  sensus  aliquid  extra  materiam 
valet ,  vel  universales  species  imaginatio  conluelur  etc.  — 
S.  Bonav.  in  Quaest.  adhuc  inedita  de  Sapientia  animae  Christi 
hoc  idem  arg.  sic  proponit:  Verbum  Dei,  quod  est  sapientia, 
est  unitum  oculo,  et  tamen  oculus  non  est  sapiens;  ergo  ad  hoc, 
quod  anima  sit  sapiens,  non  sufficit  ei  unio  in  hypostasi;  ergo 
necesse  est,  quod  uniatur  sicut  cognoscens  cognoscibili.  Omnis 


autem  talis  unio  est  per  assimilationem;  sed  omnis  assimilatio 
est  secundum  aliquam  qualitatem:  ergo  necesse  est,  quod  ipsi 
animae  detur  qualitas  spiritualis  creata,  per  quam  sit  ad  co- 
gnoscendum  idonea;  hanc  autem  vocamus  sapienliam  creatam: 
ergo  etc. 

6  De  quo  S.  Bonav.  in  laudata  Quaest.  inedila  sic  loquitur: 
Deus ,  cum  sit  lux  et  sapientia,  diversimode  cognoscitur  a  di- 
versis,  et  ab  anima  Christi  excellentius  quam  ab  aliis;  aut  ergo 
hoc  est  ratione  ipsius  Dei  cogniti,  aut  ratione  potentiae  cogno- 
scentis,  aut  ratione  alicuius  gratiae  disponentis.  ^Non  raiione 
ipsius  Dei,  cum  ipse  in  se  nullam  habeat  varietatem;  nec  ra- 
tione  potentiae  cognoscentis  solum,  quia  lunc  qui  meliora  ha- 
berent  naturalia  sapientiores  et  meliores  essent,  quod  est  fal- 
sum:  ergo  hoc  erit  ratione  alicuius  habitus  intermedii  dispo- 
nentis ;  sed  talis  habitus  non  est  nisi  sapientia  creata:  ergo  etc. 

7  Sive  habitus,  mediante  quo  cognitio  elicitur  a  potentia. 
—  Mox  pro  opinantium  cod.  Z  opinionum. 


DIST.  XIV.  ART.  L  QUAEST.  I. 


297 


.1,1  -  2. 


proba' 
ar. 


Inio   3 


distinctione  decima  septima  ' ,  et  secundo,  distinctione 
vigesima  sexta.  Haec  etiam  positio  improbata  est ; 
unde  et  communis  opinio  tenet  contrarium.  Ponimus 
enim  sapientiam  creatam,  quae  est  habitus,  et  di- 
lectionem  creatam,  et  gratiam  creatam  et  etiam 
ceteras  virtutes.  Valde  enim  absurdum  esset  dicere , 
quod  fides  esset  Deus  et  spes ,  et  sic  de  aliis  virtu- 
tibus,  nisi  hoc  causaliter  diceretur2.  Et  ideo  haec 
positio  inter  positiones  extraneas  numerandaest,  pro 
eo  quod  nimium  recedit  a  via  communi. 

Et  ideo  alii  voluerunt  dicere,  quod  quamvis  alii 
homines  cognoscant  Verbum  increatum  medianle  ha- 
bitu  cognitionis  creatae,  et  Chrislus  etiam  3  qoantum 
ad  scientiam  comprehensionis ,  in  qua  communicat 
cum  aliis  hominibus;  tamen  quantum  ad  scientiam 
unionis,  cum  habeat  ipsum  Verbum  sibi  intime  uni- 
tum,  cognoscit  absque  omni  alio  habitu  medio.  Cum 
enim  habeat  sapientiam  increatam  sibi  unitam,  non 
per  medium,  sed  per  se  ipsam,  cognoscere  potest 
se  ipsa  4 ;  el  hoc  est  solius  illius  animae  proprium , 
quae  a  Verbo  est  assumta.  Sola  enim  hunc  modum 
cognitionis  habet,  sicut  in  ea  sola  reperitur  excellen- 
tia  talis  unionis.  —  Sed  licet  illud  videatur  ma- 
gis  probabile  quam  praedictum :  tamen  hoc  n  veri- 
lale  deviat,  si  quis  intueatur.  Verbum  enim  non  uni- 
tur  animae  Chrisli  in  illa  beata  unione ,  sicut  cogno- 
scibile  cognoscenti ,  vel  sicut  habilus  potentiae,  vel 
perfectio  perfectibili ;  sed  est  unio  in  unitate  personae , 
quae  potest  esse  absque  cognitione;  sicut  patet  in 
carne  Christi,  quae  unita  est  Verbo,  et  tamen  ipsum 
non  cognoscit. 

Alium  igitur  modum  unionis  necesse  est  esse 
ad  hoc,  quod  anima  cognoscat  Verbum  sibi  unitum 
in  unitalem  personae;  hic  autem  est  per  assimilatio- 
nem  cognoscentis  ad  cognitum,  et  ita  per  aliquam 
influentiam  5,  quae  ipsam  animam  cognoscentem  fa- 
ciat  Deo  similem  ac  deiformem,  et  ita  per  aliquem 
habitum  ipsam  animam  informantem,  qui  quidem  ha- 
bilus  non  potest  esse  nisi  aliquid  creatum.  Nam 
quid  increatum  non  polest  esse  ut  forma  ipsius  ani- 


mae.  —  Et  propterea  dicere  oportet  tertio  modo,  quod  concinsio. 
anima  Christi,  sicut  et  animae  aliorum  Sanclorum, 
Verbum  increatum  cognoscit  per  sapientiam  crea- 
tam ,  quae  disponit  ipsaruin  aniinarum  potenlias  co- 
gnitivas  et  conibrmes  reddit,  ut  illud  lumen  n-ter- 
num  cognoscant. 

Nec  aliter  potest  intelligi.  Quomodo6  enim  potest  Probator. 
anima  lumen  aelermiiii  cognoscere  et  claritatem  sum- 
mam  intueri,  quin  ipsa  efficialur  cUtra  et  luminosa? 
Anima  aulem  Christi  ,  quia  a  Verbo  est  ;tNSumta , 
maiorem  habet  deiformitatem ,  ac  per  hoc  perfectio- 
rern  et  emiDentiorem  cognilionem,  quam  aliqua  aoima 
beata  per  gloriam.  —  L'nde  non  est  intelligendum,  coroiiarium. 
quod  scientia  unionis  distinguatur  a  scientia  eompre- 
hensionis ,  quasi  non  sit  per  aliquem  habitum  me- 
dium,  sed  quia  excellentior  et  amplior  deiformitas 
et  claritas  collata  est  animae  Christi  ex  hoc ,  quod 
Verbo  unita  est,  quam  ex  hoc.  quod  simpliciter  est 
beata  7.  —  Concedendae  sunt  igitur  rationes  proban- 
tes,  quod  anima  Christi  cognoscat  Verbum  r.>Lrniiione 
aliqua  formaliter,  quae  ,  inqiiam,  non  est  ipsam  Ver- 
bum,  sed  effectus  Verbi,  quam ,  inqiiam.  Verbum 
facit  in  anima  Christi  beatissima. 

1.  Ad  illud  ergo  quod  primo  obiicitnr  in  contra-  sohnio  op- 
rium,  quod  ipsum  Verbum  est  sapientia,  et  sapientia  p 
cognoscitur  se  ipsa;  dicendum,  quod  ipsum  Verbum 
est  sapientia 8,  qua  celera  cognoscuntur,  tam  ipsum 
Verbum  quam  ea  quae  sunt  ab  ipso.  Sed  attenden- 
dum  est,  quod  ille  ablativus  potest  constriu  forma-  sotandam. 
liter ,  vel  causaliter.  Si  formaliter ;  sic  sapientia  ae- 
terna  esl  sibi  ipsi  ratio  cognoscendi.  Si  causaliter;  sic 
omnia  cognoscuntur  ipsa,  quia  facit  cetera  cognosci ; 
formaliter  autem  non  potest  intelligi,  quia  non  jiolesl 
esse  forma  cognoscentis  creati,  nisi  dicatur  forma 
exemplaris.  Et  quoniam  omnis  actus  cognoscendi  per- 
fectus  est  a  sapientia  non  tantuin  elfective ,  sed  si- 
cut  a  forma  perftciente  ipsam  subslantiain  cogno- 
scentem;  hinc  est,  quod  ad  cognoscendum  fonlcm 
sapientiae  requiritur  sapientia,  quae  de  illo  fonte 
derivatur.  Nec  est  procedere  in  iofinitum,  quia  ibi 


1  ParL  I.  <|.  I.  et  II.  Sent.  d.  26.  q.  2.  —  Arg.  ex  beati- 
tudine  petitum  invenitur  eliam  in  opusculo  de  Sapientia  animae 
Chrisii,  quod  scripsit  Hugo  a  S.  Vi<t.,  cuius  argumentatipnem 
S.  Bonav.  in  memorata  Quaest.  anecdota  tuetur  dicens,  quod 
ille  « non  Intelligit,  quin  per  aliquod  accidens  ad  bealitudinem 
disponamur,  sed  quod  quidquid  est  accidens,  babet  potius  ra- 
tionem  viae  duclivae  ad  alterum  quam  quietativi  ». 

2  Cfr.  infra  dub.  2.  —  Paulo  Inferius  pro  nimiutn  codd. 
A  aa  niiiiis. 

3  Pro  etinm  cod.  M  similiter ,  plurcs  alii  codd.  est;  edd. 
omlltunt  eluim  ncc  non  paulp  posi  in  qua.  Deinde  post  com- 
municat  rod.  V  Bubiicit  esse. 

*  Ita  codd.  [LZ  aa  bb  c(  edd.,  alii  COdd.  88  ipsuiii  ;  lur- 
t.issc  leclio  vera  est  sr  ipsum  sc  ipsa  (ablalivus).  —  Hugo  iu  com- 
nemoralo  opusculo  de  Sapientia  animae  Cbrlstl ,  clrca  flnem ,  alt: 
Bed  in  rebus  dubiis,  si  manifesla  auctoritate  non  valeo,  abalils 
quldem  slc  accipi  volo,  m  quaerenlen  me  adluvent,  Inveoientem 
non  refuteoL  Quicumque  autem  ia  •'<»  persistuat,  ul  hoc  ■sse- 
rere  contendant,  quod  alia  fueril  Ulfl  Bapientia,  qua  anima 
CbrisU  sapiens  ezsiilft,  aHa  quae  animae  Chrlsd  unlta  fuit;  <'t;i> 

S.  Bonav.  —  Tom.  m. 


ncmini  praeiudicium  facere  \<>l<>;  videanl  i|>^i,  <|n<>  sensu  hc 
serant,  ne  forte  carnalis  sit,  magis  sua  quam  vera  pronunllans. 
Hoc  unum  ego  indubitanter  affirmo,  quod  aul  alla  saplentis 
praeler  divinam  in  nnima  CbrisU  n<>n  fuit,  aul  <i  <li.i  rult,  qualis 
[S.  Bonav.  infra  a.  2.  q.  .'i.  in  corp.  aequalis]  [11  j  non  fuii  etc, 
—  Post  pauca  pio  i  iilciitnr,  quod  habenl  edd.  cura  pluribus 
codd.,  <<><l<l.  FGIL1  W  (aa  a  prima  manu)  videbatur,  omit- 
tentea  liceL  M<>\  p<>st  tamen  <<><i.  \   inlerseril  <■/. 

5  Qune  influentia  \ulf?<>  vocntur  lumen  glorlae.  Paulo 
supi-iiiK  pro  tti  unitatem  personae  edd.  cum  paucis  <<><l<l.  m 
unitate  personae. 

6  Pro  Quomodo  codd.  i  V   \<"<.   Pauk)  sup<'iin<  pro  oni 
mtic  aliorum  cod.  K  anima   atiorum.    Uiquanto   Infertua  pro 
aliqua  iiiiiiiui   beata   <  <><i    i\   nim   anima   beata .  codd. 
iiIiijiiu  iilm  hcuiii .  <-<mI    \  aliqua  animo  creata. 

7  Cod.  K  vod  bculii  prseflgit  subttantia ,  el  p.<ul<>  inferius 
edd.  vodbus  effedu»  Verbi  preemittum  gratia,  omitso  <-iii>m<i< 
iuiliiiiiii ,  pro  <|ii<>  <<><l.  Q  exhibei  iptum. 

8  Codd.  K  \in  adduni  et  aapienua.  Pnulo  Inferius  prosifri 
i/isi  codd.  M   ■<■!  iioi  ipta,  sl  sublnde  crsata  pro  creati 


298 


SENTENTIARUM  LIB.  III. 


est  slatus,  scilicet  in    sapientia   vel  scientia,    quae 
est  forma  el  habilus  animae. 

2.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  ibi  est  cogno- 
scens  el  cognoscibile  et  unio;  dicendum,  quod  qod 
sound,-.,  quaecumque  unio  cognoscentis  ad  cognoscibile  suffi- 
eit  ad  cognitionem,  immo  requiritur,  quod  uniantur 
per  modum  cognoscentis.  Sicut  enim  in  opponendo 
monstratnm  est,  Deus  est  in  omnibus  esseotialiter 
et  intimus  omnibus,  et  tamen  a  paucis  cognoscitur  ' ; 
et  ideo,  quamvis  Verbum  increatum  sit  animae  uni- 
tum,  non  tamen  cognoscitur  per  hoc,  quod  nnitnr 
in  unitatem  personae,  sed  perhocqnod  intellectus 
animae  sibi  unitae  efficitur  ei  conformis  per  influen- 
tiam  luminis.  Necesse  enim  est .  inlellectum  aliquo 
modo  formari  el  informari  ab  ipso  intelligibili,  ad 
hoc  quod  ipsum  cognoscat. 

3.  Ad  illud  quod  obiicitur  de  anima  et  scientia, 
quod  se  ipsis  cognoscuntur ,  et  illa  quae  essentialiter 


sunt  in  anima:  dicendiun,  qnod  anima  non  dicitur 
cogoosci  se  ipsa,  quia  ipsa  sit  scientia,  qua  cognoscit  NouD<b» 
se!  sed  sdentia  l  se  ipsa  cognoseitur,  quoniam  ipsa 
est  nnita  potentiae  cognosceoti,  iu  quantum  est  co- 
gnoscens.  1)«'  sapientia  autem  increata  seeoa  est, 
tum  quia  ipsa  est  supra  animam  cognoscentem  —  et 
ideo  oportel  elevari  per  gratiam  —  lum  etiam ,  quia 
talis  unio  non  sufficil .  nisi  alius  modus  unionis  con- 

currat. 

4.  Ad  illud  quod  obiicitur  de  communicatione 
idiomatum.  dicendum,  quod  verum  est,  quod  ille 
homo  cognoscit  Verbum  sipienlia  increata  ;  sed  quam- 
vis  idiomata  communicentur  illi  homini,  non  tamen  xotutf 
communicantur  animae  Christi 3.  Nos  autem  non 
quaerimus  nunc  de  cognilione,  quae  detur  illi  ho- 
mini  per  idiomalnm  communicationem ,  sed  quae 
competit  secundum  naturam  animae  a  Verbo  as- 
sumtae. 


SCHOLKm 


I.  Agilur  in  taac  distinctione  non    de    divina   Verbi   eogni- 
tione,  sed  de   cognitione  et  scientia   animae  Christi,  cui  theo- 
logi  communiter  (riplicem   tribuunt  scientiam,  scilicet  beatam , 
infusam  et  acquisitam.    Scientia  beqta  est  ipsa  visio  bealifica  , 
qua  Deus  immediate  et  clare    cognoscitur ;    infusa  est  scienlia 
inferioris  ordinis,    tamen  «  de    sursum  descendens  »  (lac.  3, 
15.)  et  sine  propria  industria  per  supernaturalem  Dei  influxum 
communicata  ;    acquisita  vero  a  rebus  propria  actione  compa- 
ratur.  De  infusa  et  acquisita  breviter  agitur  in  3.  articulo.  Cum 
autem  una  scientia  beata  duplex  habeat  obiectum,  scilicet  pri- 
marium,  quod  est  ipse  Deus,    et  secundarium,   scilicet  alias 
res  in  divino  exemplari  cognitas;   auctor  in   I.  art.  q.  2.  3.  in- 
quirit  de  primario    scientiae    beatae    obiecto,  el  in  2.  art.  de 

secundario. 

II.  In  hac  I.  quaestione  agitur  de  ipsa  visione  bealifica  ex 
parte  animae  cognoscentis ,  ulrum  scilicet  importet  scientiam 
sive  habitum  creatnm.  Supponilur  autem ,  in  Christo  homine  ab 
instanti  suae  conceptionis  fuisse  visionem  beatificam  (cfr.  supra 
d.  13.  a.  I.  q.  3.).  ln  hac  quaeslione  considVrari  potest  vel  po- 
lenlia  cognoscendi  (intellectus),  vel  aclus ,  vel  habitns.  Fide  con- 
stat  conlra  Apollinaristas,  Monothelitas  aliosque,  quod  in  Christo 
fuerit  tum  potentia  intellectus  humana  et  creata  ;  tum  actus  in- 
telligendi  humanus,  cum  Synodus  oecumenica  VI.  profiteatur  in 
Christo  «  duas  naturales  operationes  indivise,  inconvertibiliter , 
inseparabiliter ,  inconfuse  »  elc.  (cfr.  Concil.  Lateran. ,  an.  649 
sub  Martino  I,  can.  9-16,  nec  non  hic  initium   responsionis  et 


infra  d.   !7.  a.   I.  q.  I.  2.).    Restat    igitur  quaestio    de   habitu 
creato  ,   «  quo  mediante  cognoscimus  ». 

Opinio  prima  hic  relata  tribuitur  loanni  a  Ripa  et  commu- 

niier  censetur  erronea,  sicut  et  secunda.  Conveniunt  igitur  nunc 

theologi  in  hoc,  quod  in  Christo  fuil  scientia  creala  non  tantum 

quoad  polentiam  el  actum,  sed  etiam  quoad  habilum  sive  lu- 

men  gloriae,  quo  per  moclum  formae  infuso  intelleclus  assimi- 

latur  obiecto  increato  et  intellectus  possibilis  ad  cognoscendum 

perficitur.  Scotus  quoad  factum  consentit  doctrinae    communi, 

sed  Deo    possibile   esse  vult,  immediate,  absque  aliqua   forma 

creata,  in  intellectu  visionem  efficere,  pio  qua  assertione  provo- 

cat  etiam  ad  verba  Magistri  hic  in  lil.  lnsuper  notamus,  quod 

variae  sunt  opiniones  theologorum  circa  munera  et  efieclus  lumi- 

nis  gloriae.  —  Distinctionem  inter  scientiam  unionis  et  compre- 

hensionis  habet  etiam  Alex.  Hal.  (S.  p.  III.  q.  13.  m.  2.  o.) ,  cuius 

verba,  quae   differentiam   specificam  inter  utramque  scientiam 

statuere  videnlur,  a  S.  Bonav.  (in  fine  corp.)  sane  explicantur. 

—  Hanc  et  sequentem  quaeslionem  diffusius  probatam  invenies 
in  quibusdam  auctoris  nostri  quaestionibus  disputatis ,  a  nobis, 
Deo  favenle,  in  volumine  V.  huius  edilionis  primum  publicandis. 

III.  Alex.  Hal.,  loc.  cit.  m.  I.  —  Scol.,  in  utroque  Scripto 
hic  q.  |.  —  S.  Thom.,  hic  q.  I.  a.  I.  quaestiunc.  1-3;  S.  III. 
q.  9.  a.   I.  2;  de  Veiit.  q.  20.  a.    I.  2.  —  B.  Albert.,  hic  a.  2. 

—  Pelr.  a  Tar.,  hic  q.  unica  a.  3.  quaestiunc.  I.  —  Bichard. 
a  Med.,  hic  a.  I.  q.  2.  —  Durand.,  hic  q.  I.  —  Dionys.  Carth., 
hic  q.  I.  —  Biel,  de  hac  et  seqq.  qq.  hic  q.  unica. 


QUAESTIO  II. 
Utrum  anima  Christi  in  cognoscendo  comprehendat  ipsum  Verbum  sibi  unitum. 


Secundo  quaeritur,  utrum  anima  Christi  com- 
prehendat  ipsum  Verbum  sibi  unitum.  Etquodsic, 
videtur : 

1.  Primo  per  auctoritatem  Aposloli  ad  Colossen- 


ses  secundo4:  In  quo  plenitudo  Divinitatis   corpo- M* 
raliter  inhabitat,  loquitur  de  Ghristo;  sed   ita   co- 
gnoscit  anima  Cliristi  Verbum  sibi  unitum,  sicut  ha- 
bitat  in  ea:  cognoscit  ergo  omnem  pleniludinem  eius; 


1  Scil.  visione  beatifica  (cfr.  hic  fundam.  2.),  vel  saltem 
ul  intime  praesens.  —  In  fine  solut.  edd.  omittunt  intelligibili, 
pro  quo  cod.  M  (N  a  secunda  manu)  intellecto ,  in  pluribus  aliis 
codd.  perperam  intellectu,  in  cod.  S  intellectu  increato. 

*  In  edd.  desideratur  scientia. 


3  Cfr.  supra  d.  6.  a.  I.  q.  I.  ad  6.  —  Paulo  superius  post 
illi  homini  codd.  M  0  addunt  per  idiomatum  communicatio- 
nem.  Paulo  inferius  pro  detur  cod.  H  substituit  debetur. 

4  vers.  9.  —  ln  initio  quaest.  post  anima  Chrisli  edd. 
cum  cod.  cc  subiiciunt  in  cognoscendo. 


DIST.  XIV.  ART.  I.  QUAEST.  II. 


299 


el  hoc  non  est  aliud  quam  comprehendere :  ergo  etc. 
±  Item ,  hoc  ipsum  dicit  Damascenus  * :  «In  in- 
carnatione  Dei  Verbi  aimus  omnem  naturam  Divini- 
tatis  in  una  suaruin  hypostaseon  incarnatain  esse  »  , 
ergo  tolum  Dei  Verhum  unitum  est  humanae  natu- 
rae  in  Christo;  sed  eo  modo  nalum  est  ab  anima 
Christi  cognosci ,  per  quem  modum  potuit  uniri : 
ergo  si  totum  potuit  uniri.  videtur,  quod  in  totum 
habeat  cognosci.  Sed  hoc  est  comprehendi:  ergo  etc. 

3.  Item,  Isidorus  de  Trinitate2:  «  Trinitas  sibi 
soli  nota  est  et  liomini  assumto  »  :  aut  ergo  loqui- 
tur  de  notitia  qualiscnmque  visionis,  aut  perfectae 
comprehensionis.  Si  primo  modo  loquatur,  falsum 
est,  quia  multis  Angelis  et  hominibus  est  nota:  loqui- 
tur  ergo  de  cognitione  comprehensionis:  ergo  etc. 

4.  Ilem .  simplex,  cuni  attingitur,  tolum  atlin- 
gitur,  pro  eo  quod  non  habet  partem  el  partem3: 
si  ergo  Verbum  increatum  est  simplicissiinum ,  vi- 
detur,  quod  totum  et  totaliter  ab  anima  Christi  at- 
lingatur,  si  aliquo  modo  attingitur.  Sed  attingitur 
aliquo  modo:  ergo  comprehenditur.  Si  lu  dicas , 
quod  non  valet,  quia  infinilum  est,  et  ideo  incom- 
prehensibile;  contra:  sicut  vere  est  infinitum,  ita 
vere  est  simplex  illud  Verbum  aeternum:  ergo  si- 
cut  ponitur  incomprehensibile  ratione  immensitatis, 
ita  deberet  comprehendi  ratione  simplicitatis. 

5.  Item ,  anima  Chrisli  cognoscit  ipsum  Verbum ; 
aut  ergo  aliquid  est  de  claritate  et  veritate  et  pul- 
critudine,  quod  non  cognoscat,  aut  nihil.  Si  aliquid: 
ergo  in  Deo  est  aliquid  a  Christo  cognitum.  et  ali- 
quid  incognitum:  ergo  aliquid  et  aliquid,  el  ita  pars 
et  pars;  quod  non  est  intelligibile  4.  Si  nihil  est  om- 
nino,  quod  non  cognoscat,  quia  totum  esl  idem  ibi; 
videtur,  quod  totaliter  intra  suam  cognitionem  Deum 
claudat.  Et  hoc  est  Deum  comprehendere:  ergo  etc. 

6.  ltem,  si  anima  Chrisli  non  cognoscit  ipsum 
Verbum  in  sua  tola  plenitudine,  adhnc  deficit  a 
cognoscendo  aliquid  de  Verbo  cognoscibile:  potens 
ergo  est  in  cognitione  illa  proficere:  ergo  cum  de- 
sideret  Deum  perfecle  nosse5,  videtur,  quod  desi- 
derium  animae  Christi  non  sit  impletum ,  el  quod 
ipsa  non  pervenerit  ad  beatitudinis  statum  perfectum. 

7.  Itein ,  ille  solus  est  beatus ,  qui  comprehen- 


dit  quod  nos  credimus  et  speramus:  sed  nos  cre- 
dimus  ipsam  Verbi  immensitatem :  si  ergo  Christus 
est  et  fuil  beatus,  videtur,  quod  ipsam  immensita- 
tem  Verbi  coinprehendat. 

Skd  contra:  1.  Damasceiius' :  «  Hoc  solum  in-Fandam«Dla- 
telligitur  de  Deo,  quod  incompreheDsibilis  est » :  sed 
si  anima  Christi  ipsum  compreheuderet ,  intelligeret 
ipsum  non  incomprehensibilem,  sed  comprehensibi- 
lem:  si  ergo  hoc  a  nemine  potest  intelligi.  non  po- 
tesl  Verbum  increatum  ab  anima  Christi  compre- 
hendi. 

-1.  Item.  Angustiuus  de  Videndo  Deo7:  «  lllud 
comprehenditur,  cuius  fines  circumscribi  possunt »  ; 
sed  fines  divinae  immensitalis  a  nullo  circumscribi 
possunl:  ergo  Deus  a  nulla  anima  potest  compre- 
hendi. 

3.  Item,  omne  quod  comprehenditur.  esl  fini- 
tum  comprehendenti*,  ergo  quod  comprehenditur  a 
finito  est  ei  tinitum,  et  nihil  est  finituin  finito.  nisi 
quod  est  finitum  simpliciter;  sed  Deus  est  infinitus 
simpliciter;  anima  Christi .  cum  sit  ereatura,  est  fi- 
nita:  ergo  non  potest  comprehendere  immeositatem 
Verbi  sibi  uniti. 

4.  ltem,  quod  comprebendit  alterum  est  maius 
illo,  vel  saltem  ei  aequalur.  alioquin  ipsum  clau- 
dere  intra  se  non  posset;  sed  impossibile  est,  crea- 
turam,  nec  per  unionem  nec  per  aliurn  modum,  ae- 
quari  Creatori 9:  ergo  impossibile  est,  quod  compre- 
hendat  Creatorem:  ergo  anima  Christi  Verbum  sibi 
unitum  non  comprehendit.  —  His  eisdem  rationibus  nou. 
oslendi  potest ,  quod  nulla  anima. 

5.  Item,  Verbum  increalum  sic  est  unituin  ani- 
mae  Christi,  quod  posset  uniri  alteri1*;  sic  habitat 
in  ipsa,  quod  in  multis  aliis:  ergo  sic  est  in  anima 
sibi  unita,  quod  etiam  est  extra,  cum  sit  ubique: 
ergo  semper  excedit  ipsam  animam  assumtam:  ergo 
si  tantum  vel  plus  est  exlra  quam  inlra ,  videtur. 
quod  anima  Christi  non  includat  ipsum ,  ac  per  hoc 
non  comprehendat. 

6.  Item ,  si  anima  Christi  possel  Verbum  increa- 
tum  comprehendere.  posset  per  consequens  aliquid 
maiiis  cogitare  —  omni  enim ,  cuins  termlnos  cogno- 
scimus,    possumus   intelligere   aliquid   addi  —  sed 


1  Libr.  III.  de  Fide  onhod.  c.  6.  Cfr.  supra  d.  V.  lii.  M.i- 
gisiri,  c.  I.  in  fine.  —  Kdd.  sic:  dicit  DamasceniU  de  incnrna- 
tione  Verbi  Dci:  Aiinns  omnem  etc,  DC  si  hoc  tcstimonium 
sumtum  essct  ex  Damasc.  libro  de  Incarnatione  Verbi  l>  i.  ln 
plurimis  codd.  hoc  arg.  habetur  lerlio  loco.  In  flne  arg.  BDte 
in  totvm  f(U\.  inierserunt  eliam ,  cod.  A  vero  et ,  omisso  cum 
cod.  bb  (K  a  secunda  manu)  in  ante  tnhuii. 

1  Distinctius  I.  SenL  c  3.  n.  I  :  Sola  enira  Trinltaa  slbl 
htegre  nota  eat,  et  humanitas  a  Chrlsto  suscepta,  quae  tertla 
est  in  Trinitatc  persona  |  i.  e,  Verbiini  lnim  .ii.itnin  esl  una  ei 
iribus  pcrsonis].  Eadera  verba  occurrunl  in  eiusdem  CommenL 
ahre  Qaaestlon.  In  Biod.  c.  42.  n.  3.  (alias  39.),  nisi  quod  pro 
hiiiminitns  n  Christn  susceptu  legatur  liummntati  SUSCtpUU. 

3  Aristot.,  dc  I.incis  insecab.,  alt:  Res,   quae  partlbui 
ret,  tangit  rem   partibus   carentem,  tota    lotam,  ergo  eundem 
locum  possidebunl  [  <iu<>   puncta    sese  langentla].   ^ugusL,  VII. 


de  Gen.  ad  lit.  c.  Sl.  n.  28,  ostendit,  quod  qula  anlma  slm- 
plex  est,  cum  sc  novit .  totalitcr  se  dovIi,  non  secundum  par 
tcm.  Cfr.  IX.  de  Trin.  c.  i.  n.  7. 

4  Quia  Deus  summe  simplex  est,  de  quo  \i<l''»i-  I  SenL 
d.  8.  p.  II.  q.    I. 

5  Edd.  nosrere. 

6  l.ibr.  I.  <i<-  Plde  ortbod  c.  i. 

7  Siv,-  BptoL  U7.  (alias  112.)  c  9.  n.  II:  Id  \ i.l<tur. 
<iu<xl  praesens  utcumque  sentitur,  totura  auteoa  comprehendltur 
vldendo,  <pi<«l  it.i  \i<lciur,  ui  nlhll  elus  lateal  vldentem,  aut 
cnlus  Hnes  clrcumspld  possunL 

8  AugusL,  \u.  de  Clv.  Del,  c  i><:  Quldquld sdenda  oom- 
prenendltur,  sclentls  comprehensione  flnltur. 

•  Vi<i<'  bldor.,  I.  SenL  c.  3.  n.  I,  <-t  iii<-  lii.  lagistrL.  <•.  I. 
10  Cfr.  supra  <i.  i.  .i   i.  q.  't.  ad  i    -  De  nMftnlatf  i»<m  cfr. 
i.  SenL  <1.  -'17.  p.  l    per  totam. 


300 


SENTENTIARUM  LIB.  III. 


eDeus  esl  qao  maius  cogitari  non  potest»,  utdicil 
\iisclnnis ' :  ergo  Verbura  unitnm  aoimae  Christi, 
si  comprehenderetur  ab  ipsa,  non  esset  Deus.  Sed 
esl  Deus:  ergo  oon  comprehenditur. 

CONCLUSIO. 

fkus  db  anima  Chrisii  ei  a  quocumque  inteUectu 
finito  noii  comprehenditur  totaliter ,  licet  co- 
gnoscatur  totus. 

Hkspondeo:  Ad  praedictorum  intelligentiam  est 
opinioi.  notandum,  quod  aliqui  dicere  voluerunt,  quod  Ver- 
bum  increatum  et  ipse  Deus  non  solum  ab  anima 
Christi,  sed  etiam  ab  aliis  animabus  beatis  habet 
comprehendi  %  et  aliquo  modo  est  incomprehensibi- 
lis.  Compreheodi  enim  babel  quantum  ad  essentiam, 
ut  dixerunt,  quae  est  finita,  et  ideo  finita,  quia  in 
se  ipsa  simplex  el  perfecta;  dicitur  aulein  et  est  in- 
eomprehensibile  quantum  ad  potentiam ,  quae  respi- 
cit  infinita;  nunquam  enim  potest  in  tot.  quin  in 
plura.  Et  per  hoc  dissolvere  voluerunt  auctoritates 
Sanctorum  et  Scriptnrae  3,  quae  videntur  invicem 
repugnare.  Miquando  enim  dicitur,  quod  Deus  est 
incomprehensibilis ;  aliquando  dicitur,  quod  Beati 
habent  cognitionem  comprehensionis  et  sunt  compre- 
improbatur  hensores.  —  Sed  iste  modus  dicendi  in  primo  libro4 
improbatus  fuit,  quia  impossibile  est,  quoApotentia 
excedat  essentiam.  Unde  impossibile  esl,  potentiam 
esse  simpliciler  infinitam ,  substantia  et  essenlia  exi- 
stenle  finita.  Et  ibidem  multipliciter  ostenditur 5 , 
quod  divinum  esse  non  solum  in  relatione  ad  nos , 
sed  etiam  in  se  ipso  habet  immensitatem.  Et  ideo 
isle  modus  dicendi  stare  non  potest ;  et  qui  hoc  pri- 
mo  dixit  postmodum  retractavit. 

Alii  vero  dicere  voluerunt,  quod  anima  Christi, 

opinioa.  etsi  sit  finita,  tamen  ob  gratiam  unionis  sublimatur 

ad  aliquid  infinitnm;  habet  enim  aliquid,  quod  esl 

supra  omnem  crealurae  gradum ,  et  quo  nihil  potest 

cogitari  excellentius ;  et  ex  illa  parle  potesl  compre- 


hendere  Verbum  sibi  nnitnm;  ef  hoc  est  etiain  ipnus 
solius  propnum.  El  pro  tauto  dicunt  dixisse  Isido- 
riim.  quod  «  Trinitas  oota  est  sibi  soli  et  homini  -- 
sumto  ».  —  Sed  nec  illud  stare  potest,  quia,  quamvis  improJ 
gratia  unionis  dical  aliquid  infinitum  ratione  alterius 
extremi,  tamen  ratione  animae  nnilae  semper  dicit 
quid  liniliim  et  rem  virtutis  fraitae';  quoniam  ani- 
ma  Christi  manet  intra  terminos  creatnrae.  Et  si  est 
virlutis  tinitae.  quomodo  potest  immensitatem  com- 
prebendere  rei  oinnino  infinitae  et  excedentis  eam 
in  infiniliun  ? 

Et  proplerea  est  tertius  inodus  communior,  pro-  opjnj^ 
babilior  et  cerlior.  quod  nec  anima  Christi  nec  ali- 
qua    creatura    comprehendere   polest   immensitatem 
Verbi  increati  sive  ipsius  Dei.  et  tamen  ipsum  lotnm 
cognoscit.  —  Et  possunt  ista  duo  simul  stare.  immo  Rau* 
necesse  est  ponere,  quamvis  diflicile  sit  intellectui7 
nostro  capere.  Si  enim  vere  ponimus  Deum  simpli- 
cem,  immo  quia  necessarium  est  sic  credere  et  po- 
nere;  si  cognoscitur,  iam  non  secundum  partem  et 
partem.    sed  totus  cognoscitur.    Rursus,    si   Deum 
ponimns  immensum ,  quia  hoc  credimus  et  falemur; 
necesse  est  ponere,  quod  nunquam  ab  intellectu  finito 
comprehendatur  totaliter;  et  sic  Deus  a  quacumque  toncim 
creatura  ipsum  cognoscente  lotus  cognoscitur.  sed 
tamen  non  totaliter. 

Si  autem  quaeratur.  quomodo  illud   posset  in- 
telligi :  dicendum,  quod  difficillimum  est  intelligere ,  d>jotu 
quia  plus   reperitur  in  crealuris   de   dissimilitudine  tione. 
quam  de  similitudine.  —  Intelligamus  lamen  gratiaExemp 
exempli  aliquem  oculum ,  cuius  aspectus  non  sit  om- 
nino  clarus;  et  intelligamus  aliquod  parvum  album  , 
lamen  intensum  in  luminositate  et  claritate  coloris : 
oculus  ille  videbit  illud  album  totum ,  tamen   emi- 
nentiam  illius  albedinis  non  comprehendit ;  sic  suo 
modo  in  proposito  intelligendum  est.  Sed  non  modica 
est  hic  dissimilitudo,  quia  in  illo  albo  qualitas  dif- 
fert  a  claritate,  in  Deo  autem  esl  omnino  idem.  — 
Et  ideo  aliud   exemplum  consuevit  poni  in  puncto,Exem. 
qui8  ratione   suae   simpticitatis   totus  attingitur  ab 


1  Proslog.  c.  4.  —  Paulo  superius  pro  omni  enim  [codd. 
M  0  omni  enim  iili~\  edd.  omnium  enim. 

2  Codd.  K  M  0  vei-bo  comprehendi  bene  praemittunt  aliijuo 
modo.  Proxime  posl  pro  incomprehensibilis  edd.  cum  nonnullis 
codd.  vitiose  substituunt  comprehensibilis ,  et  deinde  cod.  T  in 
fine  propositionis  seq.  post  et  perfecta  subiungit  dicitur,  post 
quod  facta  interpunctione ,  alteram  propositionem  sic  incipit:  Est 
autem  et  incomprehensibile  [melius  poneretur  incomprehensi- 

bilis~]  etc. 

3  ler.  32,  19:  Magnus  consilio  et  incomprehensibilis  co- 
gitatu.  I.  Cor.  13,  12:  Nunc  cognosco  ex  parte.  tunc  autem 
cognoscam,  sicut  et  cognitus  sum.  Phil.  3,  12:  Sequor  autem, 
si  quo  modo  comprehendam  etc.  Cfr.  Eph.  3,  iS.  —  Paulo  in- 
ferius  pro  cognilionem  comprehensionis  codd.  K.  M  0  cognitio- 
nem  comprehensoris ,  et  subinde  pro  et  sunt  comprehensores , 
quam  lectionem  tuentur  codd.  A  bb,  alii  codd.  cum  edd.  et 
respeclu  compreh ensionis. 

*  Dist.  43.  q.   2. 

5  Scil.  contra   eos  qui   contendunt,    «  quod   tam   essentia 
quam  potentia   est  finita  secundum  veritatem ,  quia   est  finita 


Di>o.  qui  est  verilas;  sed  tamen  utraque  nobis  est  infinita,  quia 
improportionaliter  nos  excedil  ».  —  Pro  mnltipliciter  ostenditur 
edd.  cum  nonnullis  codd.,  quorum  scriptores  verbum  abbrevia- 
tum  multipliciter  pro  verbo  Magislri  habuerunt,  exhibent  Ma- 
gister  ostendit ,  quae  lectio  aperte  falsa  est;  cum  Magister  in 
dist.  commemorata  nihil  de  hoc  proferat.  Pro  in  relatione  ad 
nos,  quae  scriptura  cod.  M  (Na  secunda  manu)  procul  dubio 
recta  est,  cum  etiam  respondeat  contextui  loci  supra  ex  I.  Sent. 
d.  43.  q.  2.  allati,  plurimi  codd.  et  edd.  I,  2  i'n  relatione 
ad  eos,  cod.  bb  in  relatione  ad  res ,  Vat.  in  relatione  ad 
Beatos.  Paulo  inferius  pro  retractavit  codd.  BCGHILHaa 
reiteracit. 

e  Cfr.  supra  d.  2.  a.  3.  q.  2.  in  fine,  d.  13.  a.  2.  q.  2.  ua 
corp.  Ambros.,  I.  de  Spirilu  S.  c.  7.  n.  81.  dicit,  quod  «  omnis 
creatura  ccrtis  nalurae  suae  sit  circumscripta  limitibus  ».  —  Pro 
rem  lirtulis  cod.  W  rationem  virtutis.  Paulo  inferius  post  quo- 
modo  cod.  M  subiicit  ergo. 

7  Cod.  R  intellectu.  Post  pauca  pro  si^cognoscilur  codd. 
G  T  U  W  Z  bb  si  cognoscatur. 

8  Plurimi  codd.  .ncongrue  quod. 


DIST.  XIV.  ART.  I.  QUAEST,  II. 


301 


plum'f. 


licalur 
icinan- 


iliciler 
tur  in- 
D. 


tabilis 
entia. 


)  io  op- 
>  irnra. 


una  linea,  non  tamen  comprehenditur ,  quia  potest 
inlinitas  lineas  terminare  l.  Sed  nec  adhuc  est  illud 
simile,  quia  in  puncto  aliud  est  virtus ,  aliud  es- 
sentia ;  non  sic  est  in  Deo,  in  quo  est  omnino  idem. 
—  Et  ideo  tertium  exemplum  ponendum  est  in  sub- 
stantia  spirituali,  quae  est  imago  Dei:  quia  ipsa  tota 
est  in  una  parte  corporis,  et  tamen  in  illa  non  de- 
finitur ,  quia  ralione  suae  simplicitatis  sic  est  tota 
in  illa,  quod  tota  est  exlra  illam  in  parte  altera2; 
sic  et  Deus  in  una  creatura  lotus  et  totus  extra. 
Per  hunc  etiam  modum  oportet  intelligere  circa  po- 
tentiam  intellectivam.  —  Sed  hoc  melius  intelligitnr 
ratiocinatione  quam  exemplorum  supposilione.  Si 
quis  enim  videt,  quod  in  Deo  simplicitas  non  oppo- 
nilur  infinitati ,  videre  potest,  quomodo  Deus  potest 
cognosci  totus ,  et  tamen  non  comprehendi. 

Propter  quod  nota,  quod  infinitum  accipitur  se- 
cundum  quantitatem,  ut  dicit  Philosophus  3 ;  Augu- 
stinus  autem  dicit,  quod  est  « quantitas  molis  et 
quantitas  virtutis».  Et  ita  secundum  utrumque  po- 
lest  accipi  infinilum,  sed  differenter.  Quoniam  enim 
quantitas  molis  est  partihilis  et  super  partibile  fun- 
data ;  ideo  infinitum  secundum  hanc  quantitatem 
oppositionem  habel  ad  simplex ,  et  impossibile  est, 
quod  aliquid  idem  el  secundum  idem  sit  simplex 
et  infinitum.  Quoniam  vero  quantilas  virtutis  repe- 
rilur  in  simplifibus,  immo  quanto  aliquid  simplicius, 
tanlo  potentius';  hinc  est,  quod  infinitum  secun- 
dum  hanc  non  rcpugnat  simplici,  immo  necessario 
sequitur,  quodsi  aliquid  est  simplicissimum ,  quocl 
aliquid  sit  infnitissimum.  Clare  igitnr  potest  videri, 
quod  in  Deo  secundum  idem  potesl  esse  summa  sim- 
plicitas  et  summa  infnitas.  Et  ideo  vera  est  positio 
praedicta,  quod  Deus  totus  videtur,  sed  tamen  non 
comprehenditur  ab  aliqua  creatura,  nec  unita5  nec 
separata.  —  Et  concedendae  sunt  rationes  ad  partem 
istam. 

1.  2.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  plenitudo 
Divinitatis  habilat  in  Christo,  et  de  Damasceno,  quod 
tota  est  incarnata;  dicendum,  quod  Aposlolus  in  illo 
verbo  vult  ostendere  personalem  unionem ,  quae  est 
in  Christo  et  in  nullo  alio,  quia  personadivina  plena 
et  perfecla    non    solum    animae,  sed  etiam  corpori 


Christi  fuit  unita  G.  Et  Damascenus  hoc  ipsum  vult 
dicere:  per  hoc  quod  dicit  omnem,  intelligit  divi- 
nam  naluram  ut  perfectam.  Ex  hoc  tamen  non  po- 
test  inferri  cognitio  comprehensionis.  quia.  sicut  ta- 
ctum  est,  in  illa  plenitudine  est  simplicitas ,  ratione 
cuius  potest  habitare  et  uniri  rei  finitae ;  est  nihi- 
lominus  et  infinitas,  ratione  cuius  necessario  habel 
excedere,  et  impossibile  est  comprehendi.  El  sic  pa- 
tet,  quod  illud  procedit  ex  insullicienti ;  plus  enim 
dicit  comprehensio  quam  cognilio  plenitudinis  \vl 
perfectionis.  Supra  enim  coynitionnn  addit  inclusio-  Notandum. 
nem  sive  conterminalionem  vel  commensurationem 
quodam  modo  dicendi. 

3.  Ad  illud  quod  obiicitur  de  Isidoro,  quod  Tri- 
nitas  nota  est  sibi  soli  et  homini  assumto ;  dicen- 
dum,  quod  non  vult  excludere7  omnem  cognitionem,  Naandum. 
sed  perfeclam  cognitionem  Dei  attribuere  sibi  ipsi 
et  nalurae  assumtae.  Ipsi  namque  Trinitati  attribuil 
perfectam  cognilionem  simpliciter ,  sed  homini  as- 
sumto  in  genere  crealurae.  Illa  enim  anima  creata 
inter  ceteras  creaturas  cognoscit  Limpidissiroe  et  ita 
perfecte,  sicut  unquam  potuil  capere.  Unde  propter 
familiarissimam  cognilionem,  quam  habet  illa  anima 
inter  creatnras s.  dicit  Isidorus,  quod  ei  soli  nota 
est  Trinitas,  magis  auclorilate  loquens  quam  per 
praecisionem. 

k.  Ad  illud  (juod  obiicilur,  quod  simplex  totnin ' 
attingitur;  dicendum,  quod  verum  est .  (oluni ,  id 
est  non  9  secnndum  partem  et  partem  ;  in  simplici 
enim  non  est  dicere  totum  nisi  per  privationem  com- 
positionis  partium.  Sed  ex  hoc  non  sequitur.  quod 
comprehendalur ,  quia,  sicnt  dictum  est .  simul  cum 
simplicitate  stat  inftnitas,  quae  non  patitur  aliquid 
Dei  onmino  videri  perfecte  a  creatura.  —  Nec  valet 
quod  obiicit,  quod  ita  deberet  dici  comprehensibile 
propter  simplicitatem ,  sicut  incomprehensibile  pro- 
pter  immcnsitatem.  Nam  ad  immensitatem  de  neces- 
silate  sequitur  incomprehensibililas  de  ijisa  nominis 
ratione  primaria,  ad  Hmplioitatem10  non.  Tanta  cnim 
polest  esse  simplicitas,  quod,  nedum  quod  ipsa  la- 
ciat  comprehendi,  immo  propter  snam  excellenliani 
reddat  incomprehensibilem. 

5.  Ad  illud   quod  obiicilur,  quod  aliquid  latet 


1  Cfr.  Alex.  ll.il.,  s.  p.  I.  q.  7.  m.  I. 

«  Cfr.  I.  S<>n(.  (I.  8.  p.  II.  q.  3. 

3  Llbr.  I.  IMiys.  texl.  15.  ( c.  2.;:  Inlinilum  rniin  in  quantO 
esL  Ibid.  III.  tcxi.  I.  (c.  I.):  Inflnitum  autem  apparet  primum 
in  continuo;  et  texl.  03.  (c.  6.):  Inflnitum  ij,rilur  id  est,  cuius 
lecundum  quantitatem  acciplenttbus ,  semper  aliquid  accipere 
cxtra  cst.  Cfr.  I.  Scnt.  d.  19.  p.  II.  q.  3.  — Augustinl  sententla 
babetur  in  eius  llbro  de  QuanliL  animae,  c.  3.  n.  I. 

*  Cfr.  Liber  de  C;iusis,  propos.  17.  —  Mox  posl  hanc  cod. 
/.  supplet  qunntilntem. 

5  Simul  audii  Verbo  dlvino;  cuiusmodl  creatura  esl  anl- 
in;i  Christi. 

• 8  Cfr.  supra  (l.  i.  diil).  4.  —  Damascenl  verba  lam  supra 
d.  ■">.  dul).  3.  explicata  Bunt.  —  Paulo  stiperius  vod  persona 
eod.  \  praeflgit  uno.  Aliquanto  Inferius  pro  Et  $ic  pntet ,  quod 

illinl  COd.   I.    Et  «C  /'"/''/   illinl ,    ijimil. 


7  Supple :  ;ii)  ;iliis  cognoscentibus. 

8  Codd.  a  II  (K  a  secunda  manu)  1  j t >  inter  ceteras  crea- 
furas.  Paulo  superins  pro  sicut  unquam  codd.  BCGUIK  LT 
aa  sicut  nunquam.  Circa  Bnem  soluL  pro  auctoritate  edd.  /"•/• 
nuctni  ilnlpm ,  ci  defnde  pro  per  praecisionem  cod.  II  cum  prae- 
cisione.  — Fortasse  hic  resplcitur  F.  Quintillan.  I.  InstiL  orat 

ulii  dicitur,  quaedam  vitia  orallonis  excusarl  aul  consuetudine  aul 
auctoritate.  Nec  incrediblle  est,  esse  hic  errorem  librariorum  et 
legendum  esse  augmentanda  vel  augnumtatione ,  cura  Clcero, 
lll.  de  Oratore,  c.  83,  praedsioni  opponai  lllam  Bguram,  qua 
res  proposlta  auyetur  el  avgtnentatur. 

9  Bdd.  i,  2  iiiiiul  verum  est  secundum  totum,  ted  non. 
io  Cod.  ix»  adlicil  autem-  Panlo  aote  pro  <lr  necessitate  codd. 

\  i  iirrrssiiiin.  Paulo  miciius  el  Blfbl  passfm  codd.  necdum 
pro  iiriliim.  Delnde   pro  reddttt  codd.  AUK.T   reddit,   codd. 

I  I.  N  Z  .).(  bb   mlilrl. 


302 


SENTENTIARUM  U\\.  III. 


de  Deo  etc;  dicendum,  quod1  doii  est  inlelligen- 
dum  in  Deo,  sicut  intelligilur  in  aliqua  re  compo- 
sita.  cuius  una  pars  non  apparet,  et  alia  manife- 
statur;  quoniam  in  divina  essentia  non  est  aliquid 
et  aliquid,  sed  est  ali<iuod  unum,  quod  aeqnivalet 
infinitis.  Unde  quidquid  illnd  sit.  qnod  anima  de 
Deo  videt,  sic  illud  videt,  quod  tamen  comprehen- 
Notandum.  dere  non  potest;  nnde  idem  ipsum  latet  et  patet: 
■patet  quidem  ad  intuendum ,  sed  latet  ad  comprehen- 
dentlum.  Sicut  si  qnaeratur:  cum  Deus  est  in  lapide  . 
estne  aliquid  Dei  extra  lapidem,  et  aliquid  intraf 
dicendum ,  quod  non  est  secundum  aliquid  sui  extra, 
et  secundnm  aliquid  sui  intra,  sed  totus  intra  et 
totus  extra ;  sic  et  in  proposito  intelligere  oportet. 

6.  Ad  illud   quod  obiicitur,  qnod  si  non   com- 
prehendat8,  adhuc  potest  proficere  in  cognitione  Dei; 
dicendum,    quod    illud  non  sequitur,  pro  eo   quod 
causa»tatu«5toftw  est  in  profectu  cognilionis  aliquando  ex  parte 
rei  comprehensae ,  quae  non  potest  melins  cognosci, 
aliquando  ex    parte  comprehendentis ,  qui  non  est 
natus  melins  cognoscere ;  et  sic  est  status  in  Christo 
et  in  aliis  Bealis.  Sed  aliler  in  Christo  quam  in  aliis: 
quia  Christus  ita  perfecte  cognoscit ,  sicut  unquam  3 
capere  potuit.  sed  alii  Sancti  ita  perfecle ,  sicut  dis- 
positi    fuerunt  per  merita  gratiae;  nec  possunt  ul- 
tra  proflcere,  quia  non  sunt  in  statu  merendi,  nec 
nltra  desiderare  amplius  habere,  quam  habeant,  pro- 


duplex- 


pter  illius  sumini  Boni  sufficientiam  et  affectionem 

ordinalam  secundum  gummae  iusliliae  regulam  el 
libram;  sed  quiescnnt  quiete  perfecta,  quia  tenent 
enm  quem  deeiderahanl  *. 

7.  Ad  illnd   quod    nltimo  obiicitur  de  compre- 
hensione;  dicendum,  qnod    comprehendere   dicitur  ^vgjm 
tripliciter:  uno  modo  idem  quod  caritate  adhaere- ^atm. 
re;  et   sic   accipil    Bernardus  ad  Engenium5:  «  Si 
sanctus   es,   comprehendisti  ».  Alio  modo  idem  esl 
quod  clare  videre  et  perfecte  amare,  sicutadPhi- 
lippenses  tertio:   Si  quo  modo  comprehendam ,  m 
quo  et.  comprehensu s  mm,  Tertio  modo  comprehen- 
dere  est  idem  quod  terminos  rei  claudere ;  sic  Deus 
est  incompreliensihilis.  Cum  ergo  dicilur.  quod  San- 
rli  sunt  comprehensores  in  patria,  et  quod  Christus 
fuit    comprehensor ;    dicendum,  quod  niedio   modo 
accipitur,  et  sic  habet  veritatem  ;  nam  Christus  vi- 
det  Dei  immensitatem  nec  tenel  hoc  fide,  sed  cer- 
tissima  cognitione,  hoc  esf;,  novit  Deum  immensum. 
—  Et  si  tu  quaeras,  utrum  positive,  vel  privative  ;  o^a 
dicendum,   quod   quodam    inodo  positive,  qnodam  «<*. 
modo  privative:  positive,  quantum  se  extendit  ca- 
pacilas  suae  intelligentiae ;  privative   deinceps.  Ad- 
miratur  enim  illam  summam  profunditatem  immen- 
sitalis  divinae,  sicul  dicit  Propheta ' :  Mirabilis  fa- 
cta  est  scientia  tua  ex  me ,  confortata  est,  et  non 
potero  ad  eam.  Et  sic  patet  totum. 


SCHOLION. 


1.  De  triplici  sensu  verbi  comprehendere  vide  solut.  ad  7, 
ubi  dicitur,  quod  compreh&ndere  in  tertio  sensu  idem  est  quod 
«terminos  rei  claudere»;  hoc  non  intelligitur   secundum  fines 
rei,  cum  Deus  nec  tales  fines  habeat  nec  sic  ab  ipso  suo  divino 
intellectu  comprehendatur,  sed  intelligitur  de  mente  rem  intel- 
ligente  secundum  totam  rationem,  qua  est  intelligibilis.  ln  hoc 
st°nsu  contra    Eunomianos    Bde  constat,  quod  Deus  esl  mcom- 
prehensibilis  respectu    cuiuslibet  creaturae  (cfr.  Conc.  Lateran. 
IV.  c.  I,  et  Vatican.  de  Fide  c.  I.).  Nam,   ut  dicit  Richard.  a 
Med.  (hic  a.  I.  q.  4.),  t  quantum    res   habet  de  entitate,  tan- 
tum  habet  de  intelligibilitate  ;  sed  Verbum  aeternum  est  infinitae 
entitalis:  ergo  est  infinitae    intelligibililaiis;    unde  quantum  esl 
ex  parle  sua  ,  intelligibile  est  aclu  infinito    intenske  vel  in  vi- 
gore.  Anima  autem  Chiisti ,  cum  sit  creatura .  non  potest  inlel- 


ligere    aliquid    intelligibile    intelleciione    infinita  intensite  ».  — 

Ltaet  quaedam  verba  Ss.  Patrum  (cfr.  hic  arg.  3.  ad  oppos.)  a 

communi    regula    excipere  videnlur  animam  Christi.  et  revera 

hoc  faciant  aliqui  pauci  Iheologi;  tamen  conclusio  aucloris  est 

communissima  et  cerla.  Opposila  doclrina  cuiusdam  archiepisc. 

Auguslini  a  Roma  reprobata  est  a  Concil.  Basileensi ,  sess.  22. 

—  °Tota  conclusionis  explicatio  nitilur  communi  dislinclione  inler 

cognoscere  totum  et  cognoscere  totaliler ,  sive  cognoscere  infi- 

nitum  et  cognoscere  infinile ;  quae  optime  ab  auctore  (hic  et  I. 

Sent.  d.  3.  p.  I.  q.  1.  ad    I.   et  3.)   explanantur  et  probantur. 

II.  Alex.  Hal.,  S.  p.  III.    q.    13.    m.   7.  —  Scot.,  hic  q.  2. 

n.  6.  seqq.  —  S.  Thom.,  hic  a.  2.  quaesliunc.  I  ;  S.  III.  q.  18. 

a.   I.  _  Dionys.  Canh.,   hic  q.  2.  —  B.  Albert.,  hic  a.  I.  — 

Petr.  a  Tar.,  hic  a.  2.  quaestiunc.  2. 


QUAESTIO  III. 


Utrum  anima  Christi  in  cognoscendo  Deum 

an  in  aliquid 

Tertio  quaeritur ,  utrum  anima  Christi  in  cogno- 
scendo  Deum  defigat  aspectum  in  ipsnm  lumen  ae- 
ternum ,  an  in  aliquid  infra  ipsum.  Et  quod  non  vi- 
deat  ipsum  fontem  luminis,  videtur. 


defigat  aspectum  in  ipsum  lumen  aetemum , 
infra  ipsum. 

1.  Primae  ad  Timotheum  sexto8:  Lucem  habitat  Adoj 
inaccessibilem,  quam  nullus  hominum  vidit,sednec 

videre  potest:  ergo  Christus,  secundum  quod  homo, 
nunquam  Deum  in  sua  luce  vidit  nec  videre  potest. 


i  Cod.  U  addit  illud.    ln   fine  solul.   pro  oportet  codd.  A 

K  debet. 

2  Codd.  A  G  H  I  K.  L  aa  comprelicndit. 

3  Codd.  G  1  L  T  V  aa  cagnoscit  quod,  sicut  nnnquam.  Paulo 
superius  post  Sed  aliter  codd.  K  M  0  subdunt  iamen. 

*  Respicitur  Cant.  2,  3.  et  3,  4.  Cfr.  IV.  Sent.  d.  49.  p.  I.  q.  6. 

5  Sive  de  Consider.  V.  c.  14.  ri.  30.  —  Seq.  locus  Scriptu- 

rae  est  Phil.  3,  12.  —  Paulo  superius  posl  uno  modo  codd. 


FGNZbb  repetunt  dicitur,   et  subinde  pro  earitate  cod.  K 

exhibet  caritati. 

s  Pro  hoc  est,  cui  lectioni  assentiunt  codd.  A  H  Z  bb  ,  aln 
codd.  hoc  enim,  codd.  KMO  hac  enim,  edd.  hic  enim.  P.o- 
xime  post  pro  immensum  codd.  G  I  L  N  T  U  Z  aa  mtensum. 

7  Psalm.  138,  6. 

8  vers.  16.  —  Paulo  superius  pro  infra  ipsum  edd.  cilra 

ipsum. 


DIST.  XIV.  ART.  I.  QUAEST.  III. 


303 


iieou 


2.  Item ,  Ioannis  primo * :  Deum  nemo  vidit 
unquam ;  super  ilhim  locum  dicit  Chrysostonms : 
«  Solus  Filius  eum  vidit  el  Spiritus  sanctns;  qui  au- 
tem  creabilis  est  natnrae  qualiter  videre  potest  in- 
creabilem  »?  Si  ergo  anima  Christi  nec  est  Filius  nec 
Spiritus  sanctus,  sed  magis  creatura;  non  videtur, 
quod  illam  lucem  videat  in  se  ipsa. 

3.  Item,  quantum  distat  finitum  ab  inhnito,  tan- 
tum  distat  creatura  a  Creatore  ;  sed  propter  infini- 
tam  distantiam  nulla  virtus  finita  potest  cognoscere 
Deum  ut  immensum  - :  ergo  pari  ratione  propter  in- 
linitam  distantiam  nulla  virtus  creata  poterit  cogno- 
scere  et  videre  lumen  increatum  per  se  ipsum. 

k.  Item ,  sicut  ad  cognitionem  comprehensionis 
requiritur  commensuratio  quaedam,  ita  ad  cognitio- 
nem  a  parte  5  visionis  requiritur  assimilatio  congrua; 
sed  quae  in  nullo  conveniunt  non  possunt  assimi- 
lari :  ergo  Creator  non  potest  a  creatura  in  se  ipso 
videri,  cum  nihil  habeant  commune. 

o.  Ilem,  multo  plus  excedit  claritas  divinae  lu- 
cis  oculum  animae  Christi ,  quam  sol  excedat  clari- 
tatem  oculi  materialis ;  sed  oculus  noster  materialis 
non  potest  intueri  lumen  corporale  in  fonle  propter 
excellentiam  :  ergo  nec  intellectus  Christi. 

6.  Item ,  fons  aeterni  luminis  in  se  ipso  est  in- 
finitus  el  immensns ;  sed  finilum  non  potest  super 
infinitnm  :  ergo  cum  virtus  animae  Christi  sit  fmita, 
non  poterit  aclus  eius  se  protendere  usque  ad  ipsum: 
ergo  non  poterit  ipsum  cognoscere  in  se  ipso:  ergo 
videtur,  quod  nec  anima  Christi  nec  alia  anima  co- 
gnoscat  Deum  in  claritate  sua. 

Sedcontoa:  1.  Super  illud  secundae  ad  Corin- 
thios  tertio  4 :  Xos  revelata  facie ;  Glossa:  «  Chri- 
stus  est  imago  Patris  eadem  cum  illo,  in  quem  ten- 
dimus,  scilicet  ut  eum  in  essentia  videamus  »  :  si 
ergo  Christi  anima  habet  ad  quod  nitimur  perve- 
nire.  ergo  Deum  videt  in  substantia  el  natura. 

2.  Ilem.  plns  est  uniri  alicni  in  unitatem  per- 
sonae  quam  in  unionem  facientem  cognitionem ;  sed 
anima  Christi  Verbo  aeterno  immediale  unita  est  in 
unitatem  personae  5 :  ergo  mullo  fortius  ipsi  veritati 
et  luri  Verbi  unitur  per  cognilionem  ipsius  in  se : 
ergo  sine  aliqno  medio  Deum  videt. 

3.  Item,  in  cognilione  conclnsionum  non  est 
quies,  sed  solum  in  cognilione  principiorum  —  et 
ralio  hnius   esl .    qnia  anima  cognoscit  conclusiones 


per  meuium,  principia  vero  cognoscit  sine  medio6  — 
si  ergo  anima  Christi  cognoscit  Deum  mediante  ali- 
quo ,  ergo  non  quiescit  in  cognitione  Dei  ;  et  si  non 
quiescit  in  Deo,  cum  Deus  sit  tinis  ullimus.  noo  est 
beata.  Si  ergo  beata  est,  necessario  sequitur.  quod 
cognoscat  divinam  lucem  in  se  ipsa  ;  pari  ratione  et 
omnis  anima  beata. 

4.  Item,  intellectus  comprehensoris  lantum  ele- 
vatur,  quantum  affectus,  quamvis  caecus  sit  in  via 
propter  caecitatem  ignorantiae ;  sed  Christus  fnit 
perfectissimus  comprehensor :  cum  ergo  ipse  dilige- 
ret  summam  Dei  bonilatem  in  se  ipsa .  omni  effectn 
circumscripto,  pari  ratione  lucem  et  veritatem  in  se 
ipsa  videbat  nbsque  medio. 

5.  Item,  aut  immediate  videt ,  aut  per  medium. 
Si  immediale,  habeo  propositum  ;  si  per  medium  , 
aut  per  medium  proportionabile ,  aut  improportio- 
nabile.  Si  per  medium  improportionabile ,  ergo  po- 
tius  impetlitur.  quam  iuvetur  :  si  per  medium  pro- 
porlionabile ,  contra:  ant  est  creatum,  aut  increa- 
lum;  increalum  non,  quia  illnd  esl  unnm  solum  ; 
si  crealum  :  ergo  creatura  potest  esse  proporliona- 
bilis  7  Creatori ;  el  si  hoc,  cum  nihil  alind  irapediat, 
quin  creatnra  possit  videre  Denm  in  sna  substaniia. 
restat.  qnod  anima  Christi  sic  eum  videre  poteral 
et  videbat. 

(>.  Item.  si  per  medium,  aut  illud  est  supe- 
rius  anima  Christi  beata,aut  inferius.  Si  inferius; 
ergo  immedialior  est  anima  Christi  Deo,  quam  sit 
illnd  quod  tu  dicis  medium:  ergo  illo  circnmscripto, 
melins  videbit  Deum.  Si  superius:  ergo  aliquid  est 
excellentius  natura  humanae  mentis  in  Christo.  Sed 
hoc  est  impossibile,  quia  omnia  sunt  subiecta  pe- 
dibus  eiuss.  Restat  igitur,  quod  anima  eius  imme- 
diate  et  in  ipso  fonte  videbat  et  videt  lumen  aeter- 
num.  —  His  etiam  rationibns  idem  ostemli  potest  Rou. 
de  qualibet  anima  beata. 

GONCLUSIO. 

Anima  Christi  et  aliae  animae  beatae  vident 
ipsum  luminis  fontem. 

Responueo:  \d  praedictorum  intelligenliam  es1 
notandnm.  quod  aliqui  voluerunt  dicere,  qnod  Dens opiik» t. 

a  nulla  creatura  videbitnr  nec  videtnr  in  sna  essen- 


1  Yers.  18.  fjfr.  I.  loan.  4,  12. —  Verba  Cbrysoslomi  inve- 
niuntur  in  ein^  homil.  15.  (alins  I  i.)  in  loan.  n.  I.  Cfr.  etus 
lib.  de  Incomprehens.  Del  natura,  bomiL  8.  n.  I,  et  Ibid. 
homii.  i.  n.  4.  In  hoc  testimon.  cod.  I'  pro  qvaMter  substituit 
qiiownrfo. 

'  C.ir.  quaesL  praeced. 

3  Lectio  (i  parie  In  plurlbua  codd.  dubla  esl  propter  ab- 
breviatiooem  ractam;  pro  n  partt  etiam  legl  possel  apertas. 

4  Vers.  is.  —  Glossa,  apud  Lyranum  interunearis ,  ln- 
^iniiiir  etiam  apud  Petr.  Lombardum,  In  hunc  loc 

6  Cfr.  supra  (l.  2.  a.  •'<.  <\.  I.  §eq,  —  Pro  in  umitatem  per* 
$onae  non  paud  codd.  bic  ''t  In  Inldo  tiuius  arg.  in  imitati 
personae. 


6  Cfr.  Arisiot.,  I.  PostPT.  c.  2.  — August,  I.  Conless.  C.  I 
n.  I:  Quia  fecisll  nos  ad  le,  etlnqutetum  estcor  nostrum,  do- 
nec  requiescal  in  le. 

7  Non  ptantitatioe  i.  e.  m  -^it  lanta,  quantus  Deua  esl  In 
virtiiif.  st-i!  quaiUative  slve  quantum  ad  Blmllitudlnem  exprea» 
sam .  quae  dator  mediante  lumine  gtoriae.  Sed  noc  intelligiiur 
de  medlo  dieponente,  non  de  lllo  medio  71«'.  quod  vocatur 
tpetie*  hnprttea.  Clr.  11.  Benl.  d.  IS.  a.  2.  q.  .1.  ad  7.  H  bJc 
i|.   i.  ad  <i. 

«  Reaptcitur  Ps.  B,  x;  Bpb.  1.  22;  Bebr,  2.  B.Gbr.  wpra 
p;i^r.  266  ,  nota  ■'>.  —  Paulo  supi-iiu^  posl  iiu<»l  tn  dicis  cnd. 
U  Inserii  ttse.  Clroa  Bnem  arg.  pro  Ki  ttkun  cod.  K  habel 
Bu  miiiiii .  <•[  delnde  mnin  codd.  mtle  omiuunl  idem. 


304 


SENTENTIARUM  LIB.  III. 


tia  v.-l  natura,  sed  videbUiir  in  claritate  sua,  cnm 
lantus  sil  falgor  ipsius  iramensitatis  luminis,  quod 
ad  contuitum  illius  substantiae  nullus  oculus  crea- 

Improbat.r.   UllMr    pOSSit     ! M ' (  t i II -«•  Pe.    —     HunC     eiTOlVin    BVaCUat 

Gregorius  in  Moralibus,  tractans  iliud  lob  figesimo 
octavo1:  Abscondita  est  ab  oculis  omniwm  viven- 
/,„,„,  abi  ait  sic:  «Fuerunt  qui  dicerent,  in  illa 
regione  beatitudinis  in  dlaritaie  sua  Deum  conspici 
et  in  natura  non  videri:  sed  non  est  alind  clartias, 
aliud  nalura,  sed  ipsa  natura  est  claritas ,  et  ipsa 
claritas  est  natnra».  Et  ideo  iste  error  non  mul- 
tum  rationabilis  est,  quia  male  intelligit  lumen  ae- 
ternum.  in  quo  non  diflert  essentui  luminis  et  ipse 

a£tus  lucendi. 

Et  ideo  faerunl  alii  moderniores.  qui  dixerunl, 
oPimo2.  a  nulla   creatura   posse   aspici    lumen  aeternum  in 
fonte  suae  claritalis.  sed  in    quibusdam  conrtescen- 
sionibus  et  tneophaniis,  ettaoc  prOpter  nuproportio- 
nabilitatem    oculi    ad  illam   summain    lucem,  quae 
potius  sua  immensitateopprimerel.  quam  delectaret 
oculum  ereatnrae,  quae  se  babet  ad  ipsam  ,  sicut 
oculus  noetuae8;  et  ideo   oportuit,    quod    Deus  se 
contemperaret  ipsi  animae,  sicut  sol  contemperatur 
improba.ar.  oculo    me.liante   nube.  —  Sed    hic   modus  dicendi 
non  minus  a  veritate  deviat  quam  praecedens.  Lnde 
etiam  ipsum  improbat  magister  Hogo,  super  Ange- 
licam  Hierarchiam3:  «Quid  est,  inquit, theophaniis 
Deum    videri   et   extra    illas   non   videri .  nisi  nun- 
quam  vere  videri  ?  Si    enim  sola  imago  semper  vi- 
detur.  veritas  nuoquam  videtur.  Tollant  ergo  phan- 
tasias  suas.  quibus  lumen    mentium  nostrarum  ob- 
tenebrare  nituntur.  neqne  nobis  Deum  nostrnm  si- 
muhcris  externiinationum  suarum  intersepiant;  quia 
nos,  sicut  nec  satiare  potest  aliquid  praeter  ipsum, 
sic  nec  sistere  potest  aliquid  usque  ad  ipsum». 
Et  ideo,  his  duobus   modis  tanquam    erroneis 


abiectis,  dicendum  est  tertio  modo  vere  et  catholice,  opmfoi 
qnod  anima  Christi  beatisstma  .'t  aliae  beatae  ani- 
mae  vident  ipsum  larainis  footem,  in  qno  reficiun- 
tur,  quiescunt,  delectantur  et  qnodam  naodoa  cla- 
rilate  illins  luiniiiis  absorbentnr.  ul  Deus  ab  eis 
undique  conspiciatur  el  videatur  etiam  in  ipsis4; 
el  boc  potissime  verum  esl  in  anima  Cbrisli.  —  Et 
ideo  coneedendae  sunt  auctoritafes  et  rationes  ad 
hanc  partem  indoctae. 

A.l  intelligenliam  antem   auctorilatum  addticta- 
riim  in  contrarinm    et   consimilium   nolandum  est . 
quo.l  quiiique  mo.lis  babent  exponi  anctoritates  San-  Uomt 
ctorum,   qnae   vi.lentur   dicere,  Deum  in  sua  sub-cionwi 
stantia  non  posse  videri.  Primo  modo  sic:  non  potest  Primn». 
videri,  scilicet  viribus  noslris ,  potest  tamen  munere 
Dei.  Unde  super  illud  primae  a.l  Timotlieiiin  sexto5: 
Lucem  habitat   inaccessibilem;  Glossa:  «Inaccessi- 
bilis  est  viribus  nostris,  accessibilis  muneribus  suis  ». 

Secundo  sic:  non  potest  videri  substantia,  scili-  second. 

cet  in  via.  Tnde  super  illud  primae  ad  Timotbeiim 
sexlo'":  Quem  nuUus  hominum  virtere  potesl;  Glos- 
sa:   «Poteril  autem  aliquando».  Et  sic  illud  Exodi 
trigesimo  tertio :  Non  virtebit  me  homo  el  vivet.  — 
Tertio  modo  sic:   non   potest   substantia  videri ,  id  t«% 
est  plene  comprehenrti.  Unde  super  illud  lob  unde- 
cirno7:  Forsitan  vestigia  Dei  comprehendes?  Gtossa: 
«  Eius  essentia  a  nullo  plene  videbitur  »,  plene,  scili- 
cet  circumscribendo.  —  Quarto  modo  sic:  non  po-  Qaart» 
test  videri  substantia,  id  est  ralio  subslantiae.  Unde 
ad  Romanos  primos:  Quort  notum  est  Dei ;  Glossa : 
«Ratio  substantiae   eius   latet  omnem  creaturam»; 
et  boc  modo   potest   dici  «Trinkas   sibi    soli    nola 
esse>)._Qainto  modo  sic:  nemo  Dei  substantiam  no-  Qointn 
vit,  vel  aliquid  tale,  «quia  non  facit  nosse».  Mat- 
thaei  vigesimo  quarto9:  De  rtie  autem  illa  et  hora 
nemo  novit,  neque  Angelus  elc,  sicut  fovea  caeca 


i  vers.  21.  —  Fere  omnes  codd.  et  edd.  I.  '2  erronee  al- 
legant  v.  17:  Non  adaequabUur  ei  aurum  vel  citrum.  Verba 
Gregorii.  quae  habentur  in  oius  XVIII.  Moral.  c  54.  n.  90T  sic 
ibi  sonant:  Fuere  nonnulli ,  qui  Deuni  dicerent  eUam  in  illa 
.  0ne  beatitudinis  in  claritate  quidem  sua  conspici,  sed  in 
natura  mtntnM  videri.  Quos  nimirum  minor  inquisitionis  sub- 
Mtas  fefeltiL  Neque  enim  HU  simptici  et  incommutabiti  essen- 
Uae  aliud  est  claritas,  et  aliud  natura,  sed  ipsa  ei  natura  sua 
claritas,  ipsa  claritas  natura  est. 

2  Supple  cum  cod.  M  ad  lucem  solis.  Arislot..  II.  Metaph. 
text.  1.(1.  brevior,  c.  I.):  Sicut  enim  nocticoracum  oculi  ad 
lucem  diei  se  babent,  sic  et  animae  nostrae  intellectus  ad  ea 
quae  sunt  ommum  naturae  manifestissima  (ed.  VeneL  1*89). 

3  Libr.  II.  c.  I.  in  fine.  Textus  origin.  post  cere  cidcri  addit 
et  cemm  nunquam  cideri,  et  mox  post  veritas  nunquam  vi- 
detur  subiuugit  quoniam  imago  ceritas  non  est ,  etiam  cum 
ae  oeritate  est;  deinde  pro  obtenebrare  exliibet  obumbrare  et 
pro  c.rt<rminationum  vocem  autumationam  [Vat.  aestimatio- 
uuui.  quae  etiam  in  principio  texius  allati  cum  edd.  I,  2  ter 
videre  subsiituit  pro  cideri~\. 

*  ld  est,  videatur  Dei  praesentia  et  influentia  in  ipsis.  Sic 
eienim  explicatur  cognitio  n  creatura.  quae  dislinguilur  a  co- 
gnitione  per  creaturam :  cfr.  I.  SenL  d.  3.  p.  I.  q.  3.  —  Paulo 
superius  anie  luminis  fontem  cod.  A  interiicit  superni. 


5  vers.  16.  —  Glossa  delibata  esl  ex  AugusL,  Enarrat.  in 
Ps.   11«.  serm.  6.  n.  2. 

6  Vers.  16.  —  Haec  allera  Glossa  sumta  est  ex  AugusL,  II. 
contra  Maximin.  Arian.  c.  12.  n.  2 ,  et  habetur  apud  Petr.  Lom- 
bard.  et  Lvranum.  —  Seq.  locus  Scripturae  est  Exod.  33,  20. 
-  Pro  Unde  super  codd.  G  I  K  N  T  L  V  Z  ut  super.  Mox  post 
Et  sic  illud  cod.  lv  supplet  intelligitur. 

-  veis.  7.  —  Glossa ,  quae  esi  ordinaria ,  invenitur  apud 
Strabum  et  Lyranum;  sumta  est  ex  Gregor.,  X.  Moral.  c.  8.  n. 
13,  ubi  sic  legitur:  Etsi  liunc  [Omnipotentem]  in  claritale  sua 
quandoque  conspicimus,  non  tamen  eius  essentiam  plene  con- 
uiemur.  Angelica  etenim ,  vel  humana  mens,  cum  ad  incir- 
cumscriptum  lumen  inhiat,  eo  ipso  se,  quo  est  creatura,  coan- 

gustat  etc. 

g  vers.  19.  —  Haec  quoque  Glossa  ordinaria  est  ct  hahe- 
tur  apudStrabum,  Petr.  Lombard.  el  Lvranum ;  muluata  est  ex 
Origen.,  I.  CommenL  in  Epist.  ad  Kom.  n.  16.  Verba  Trimtas 
sibi  soli  nota  esse  [cod.  N  esQ  sunt  Isidori;  cfr.   supra   pag. 

299,  nota   2. 

9  Vers.  36.  —  Verba  quia  non  facit  nosse  habenlur  in 
Glossa  (ordinaria),  quam  videsis  apud  Sirabum  et  Lyranum  , 
in  hunc  loc.  Cfr.  etiam  August.,  I.  de  Gen.  contra  Manich.  c. 
22.  n.  34;  83  Qq.  q.  60;  I.  de  Trin.  c.  12.  n.  25.  -  Exemphim 
de  focea  [vel   fossa~]  caeca   invenitur  in   August.,   I.  de  G.n. 


DIST.  XIV.  ART.  I.  QUAEST.  III. 


30: 


atio  op- 
itorum. 


ex  coa- 
ientia. 


Ii  ex  ex- 
I  tia. 


f<  adum. 


dicitur,  quia  non  manifestat  quod  habet  in  se.  Et 
sic  dicit  Chrysostomus,  quod  Angeli  non  vident,  quid 
sit  Deus. 

1.  2.  Et  sic  patent  duae  auctoritales,  quia  prima 
currit  secundum  primum  modum ,  et  secunda  se- 
cundum  quartum  modum ,  vel  quinlum. 

3.  4.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  tanlum  di- 
stat  finitum  ab  infinito  etc. ;  dicendum  ,  quod  distan- 
tia  dicitur  conlra  convenienliam ;  convenienlia  au- 
tem  invenitur  in  triplici  differentia ,  quantum  ad 
praesens  sufficit.  Esl  enim  convenientia  commensura- 
tionis  sive  adaequationis,  et  convenientia  participa- 
tionis  alicuius  coinmunis,  et  convenientia  ordinis. 
Dico  igilur,  quod  si  distantia  dicatur  per  privatio- 
nem  convenienliae  adaequationis  et  parlicipationis, 
infinita  est  distantia  creati  ad  increatum ,  sicut  in- 
finiti  ad  finilum.  Si  vero  dicatur  distantia  per  pri- 
vationem  conveniontiae  ordinis  ;  dicendum,  quod 
falsum  est,  quia  crealurae  immediate  ordinantur  ad 
Deum  sicut  ad  principium  et  sicut  ad  finem,  ma- 
xime  crealura  ralionalis1.  Ad  simplicem  autem  con- 
tuitum  sufficit,  quod  sit  convenientia  ordinis ,  sed 
ad  cognitionem  comprehensionis  requiritur  conve- 
nientia  secundum  quandam  aequalilatem  sive  adae- 
quationem.  Et  ideo  non  sequitur,  quodsi  anima  creata 
non  possit  comprehendere  infinitatem,  quod  non 
possit  inlueri  luminis  fontem.  —  Et  per  hoc  patet 
sequens.  Quod  enim  dicit,  quod  ad  cognilionem  re- 
quirilur  assimilatio;  dicendum,  quod  non  oportet , 
quod  sit  assimilatio  in  natura  lertia,  sed  sufficit, 
quod  unum  sit  similitudo  alterius ,  sicut  in  primo 
libro  fuit  determinatum.  distinctione  prima,  terlia  et 
trigesima  quinla?. 

5.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  excedit  ocu- 
lum  lumen  illud;  dicendum,  quod  est  excellentia 
conservans  ,  et  est  excellentia  corrumpens.  Excel- 
lenlia  conservans  est  in  spiritualibus,  sed  corrum- 
pens  in  obiectis  corporalibus;  et  ralio  huius  in  primo 
libro  ■  est  reddita  et  a  parte  obiecti  et  a  parte  modi 
comprehendendi:  et  ideo  non  est  simile. 

6.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  finilum  non 
potest  supra  infinitum;  dicendum,  quod  anima  in 
cognoscendo   Deum    plns  esl   in    suscipiendo  quain 


in  agendo ,  immo  omnis  potentia  animae  respeclu 
Dei  se  habet  in  ratione  passivi  —  nedum  potentia 
cognitiva  active,  quae  de  sua  ratione  dicit  quodam 
inodo  passionem,  sicut  dicit  Philosophus  *  et  Pri- 
scianus.  —  Et  ideo,  ciiin  intelligit  Deom,  non  agit 
anima  in  Deuin,  sed  Deus  intlnit  in  animani,  in 
qua  infiuentia  Deus  condescendi!  per  gratiam,  et 
anima  elevatnr  et  efiicilur  deiformis.  Et  ipsa  deifor- 
mitas  est  dispositio  reddens  oculurn  animae  aptuni 
ad  videndum  Denm,  non  quia  facit  proportionabi- 
lem  quantitatem ,  quia  semper  illud  liimen  excedil 
in  infinitiun,  sed  quia  facit  propoitionabilcm  qua- 
litatem,  quia  datur  ipsi  aoimae  aliqoid,  otpote  si- 
militudo,  (juod  :'  ipsam  aniniam  et  intellectuoi  ani- 
mae,  cum  Deo  facit  similem,  reddit  inteiligentem. 
—  Et  si  tu  obiicias ,  quod  licet  visio  et  cognitio  inci- 
piat  a  passione ,  completur  tarnen  in  acttime,  com 
ad  visionem  duo  concurraot:  receptio  et  iudicium*; 
in  illum  aulem  fontem  luminis  nulla  potesl  crea- 
tnra  agere ,  quoniam  ipsum  a  imllo  potest  pali; 
similiter  de  illo  fonte  luminis  el  veritate  summa 
nullus  potest  iudicare ,  sicut  dicil  Augustinus  de 
Vera  Religione 7,  et  ipsa  ratio  dictat,  cuffl  iudi- 
cans  aliquo  modo  praesideat  iudicato:  nullo  modo 
videtur  sustineri  posse,  qnod  anima  Chrisli ,  vel  alia 
anima  beata  intueatur  ipsum  superni  lominis  fon- 
tem:  ad  hoc  respondendum  est,  quod  etsi  ad  per- 
fectionem  cognitionis  aliqoo  modo  concurrat  non 
solum  passio,  sed  etiam  actio;  non  tainen  concur- 
rit  actio ,  quae  quidem  lit  per  aliquara  influentiam 
vel  impressionem  ipsius  cognoscentis  in  cognoscibile, 
sed  soliiin  per  quandam  protensionem.  Sicut  etiam 
patel  in  dilectione ,  cum  amo  aliquem,  aniina  amando 
aliqno  modo  agit,  nihil  tainen  intluit  in  amatum, 
nec  dilectuni  aliquid  paiittir  vel  recipit  ab  amante: 
sic  intelligendum  est  in  cognitione*. —  Simiiiter,  cnni 
dicimns,  visionem  sive  cognitionem  perfici  in  htdi- 
cio;  dicendum,  quod  veruin  est;  sed  ad  hoc,  quoil 
videanuis  Deum,  non  oportet,  quod  de  ipso  iudicr- 
mus  in  se,  sed  sullicit  ad  claram  visionem  ab  ipso 
fonte  luminis  illuminari  et  iiluminatura  oculum  in 
ipsum  protendere  intuendo,  el  iudicare  de  ipso 
intuitu,  cum   non  possit  attiogere   ad   hoc,  ut  de 


De  lumioe 

^loriae. 


Obik-itur. 


Iti>>p'inde- 
tur. 


VotanJuin. 


V.l.indum. 


contr;i  Manich.  c.  22.  n.  31,  ncc  non  in  lo;m.  Evang.  lr.  43.  n. 
G,  ubi  S.  Doctor  ail:  Fossa  caeca  dicitur,  non  qula  ips;i  oculos 
perdidit,  sed  qula  latendo  non  videntes  fadt  —  Chrysostomi 
■enteniia  habetur  in  cius  lioinil.  IS.  (alias  14.)  in  loan.  n.  I. 
Cfl*.  de  Incomprehens.  I)<'i  natura,  homil.  3.  n.  3.  sc<|q.  ci  homil. 
i.  n.  3. 

1  Cfr.  supn  (I.  I.  a.  I.  q.  I.  a<l  i.  <l  ."i,  II.  S<>nt.  <l.  If.. 
;i.  I.  q.  I.  —  Paulo  supcrius  pro  siiut  infuuli  ud  /iiutiun  codd. 
F  (i  K  L  V  (aa  primilns)  bb  sirul  jiniti  ad  iii/iiiitinn 

*  Dist.  I.  a.  3.  q.  I.  a<l  I,  <l.  3.  p.  I.  q.  I.  ,i<l  I,  q.  2.  atl 
3.  cl   i,  <l.  3.'i.  q.    I. 

3  Dist.  I.  a.  3.  q.  I.  ad  2.  —  Subiixlc  ante  ohierti  <'<><l  I'  in- 
lenertt  ntbkcH;  et  non  vttuperanda  esi  haec  Interposltfo ,  si<|ui- 
dem  loc  cit.  praeter  retionem  a  parte  <>i>ir<ii  <>i  modl  ettam 
ratio  a  parte  soblectl  proponitur. 

4  Lihr.   II.  <lc  Animii,  l<>\(.    M8.  (c.    M.i,  <•(    III.   teit 

12.  seqq.  (c.  i.  seq.),  <iu<>  l<><<>  dicit,  sentlreet  Intelllgere  esse 

S.  Bonav.  —  Tom.  lll. 


«  pati  quoddam  ».  Cfr.  t<>m.  II.  p;i-_r-  825,  nota  2.  Dictum  Prl- 
scianl  supra  allatnm  esl  pag.  10,  nota  (i.  —  Paulo  ante  pro 
nedum  [intelligc:  multo  mmus  se  habet],  quodexcodd.  \  bb 
(A  sciihii  necdutn)  restitulmus,  ;>lii  <'<><l<l.  iwc  ilint ,  <'<id.  m 
ilirilur. 

5  Codd.   \  l)l>  ifimr    Edd.  p<  >st  quod  Buperflue  subiiciuni 
ruiii;  superflue,  Inqulmus,   quippe  cum  haec  coniunclio    n'>i 
praepositio)  | ><>st(*;i  habeatur  Bnte  Deo.  Mox  ferbo  inUMgentem 
<'<l<l.  praeflgunl  rf;  cod.  K  exhtbcl  ei  Bntc  rtddU,  AHquanlo  -u 
|x>iiiis  |ir<>  ijniu  temper  illud  multl  <-<><l<i.  %ed  su/irr  iiiud. 

6  Cflr.  toin.  il.  i>;iur.  221,  not.i  l.  -    Poet  pauca  pro  ijkiiii 

<'<l<l.   i/isr. 

7  Cap.  19.  n.  63.  <"t  <■.  31.  n  57.  aeq  Verba  vlde  lont  i 
pog.  68,  not.i  3.  <•(  peg.  69,  nola  13.  Cfr.  II.  <l.«  l.ii>.  \il>.  <•. 
13.  n.  34.  el  c   I  1.  n.  38. 

H  <\><i.  i.  //c  riii/niiiiiiir.  Moi  pro  ///  niilirm  edd.  substltuuni 

</   iudictO  <•!   |i;uil<>  inlciiiis   p,i-,|   nruhiiu  niiIhIiiiiI   rtium. 

I 


306 


SENTENTIARUM  LIIJ.  III. 


ipsa  summa  veritate  iudicet,  sed  secundum  ipsam 
iudicet  anima  de  se  ipsa  et  de  sua  cognitione.  Nihil 
tamen  impedit,  aliquo  modo  accipiendo  indicium, 
secundum  quod  requiritur  ad  visionem,  quin  possit 
concedi,  quod  anima  beata  certissime  iudicet,  illud 
esse  summum  lumen,quodintuetur,  sicut  in  primo 
libro  s  fuit  habilum.  Et  huic  non  repugnat  verbum 
Augustini.  Quanlumcumque  enim  sive  intuitus  sive 
iudicium  videatur  in  se  habere  naturam  aclionis; 


tamen  respectu  Dei  vel  divini  luminis,  a  quo  cau- 
satur,  ast  passio  et  effectus.  Unde  quod  anima  vi- 
deat  Deum  in  se,  hoc  non  est,  quia  anima  possit 
supra  Deum,  sed  magis  quod  Deus  possit  supra 
ipsam,  adeo  ul  anima  per  divinam  potentiam  et 
influentiam  elevetur  supra  ipsam  2.  —  Haec  autem  sou. 
quae  dicta  sunt  de  anima  Christi  generaliter,  va- 
lent  ad  quaestionem  de  visione  Dei,  similiter  quae 
sequuntur. 


SCHOLION. 


I.  Conclusio  conflrmata  esl  pluribus  decreUs  Ecclesiae ,  prae- 
sertim  Constitutione  Benedicti  X!I.  Benedidus  Deus  (an.  1336), 
ubi  docetur,  quod  Beali  in  caelo  «  vident  divinam  essentiam 
visione  intuitiva  et  etiani  faciali,  nulla  mediante  creatura  in  ra- 
tionc  obiecti  visi  se  habente,  sed  divina  essentia  immediate  se 
nude,  clare  et  aperte  eis  ostendente  ».  —  Alius  error  Beguar- 
dorum  damnatus  est  an.  1311  a  Clemente  V.  in  Concilio  Vien- 
nensi,  scilicet  «  quod  quaelibet  intellectualis  natura  in  se  ipsa 
naturalitcr  est  beata,  quodque  anima  non  indiget  lumine  gloriae 
ipsam  elevante  ad  Deum  videndum  et  eo  beate  fruendum  (cfr. 
II.  Sent.  d.  3.  p.  II.  a.  2.  q.  2,  d.  23.  a.  2.  q.  3.).  —  Prima  et 
secunda  opinio  erronea  (hic  in  corp.)  tribuunlur  quibusdam  Ar- 
menis  saeculi  VII,  Arnaldistis  saec.  XII.  et  posterius  cuidem 
Graeco  Gregorio  Palamas.  —  Circa  modum  huius  visionis  mul- 
tae  exortae  sunt  disputationes  et  opiniones.  lnter  alia  nonnulli 
iam  illa  aetate  voluerunt,  quod  haec  visio  flat  per  aliquam  spe- 
ciem  seu  similitudinem  a  Verbo  impressam ;  quam  opinionem 
Petr.  a  Tar.  (hic  a.  3.  quaesliunc.  I.)  et  Richard.  a  Med. 
(hic  a.  I.  q.  3.)  censuerunt  esse  probabilem;  sed  Ss.  Thom.  et 
Bonav.  cum  communi    sententia  docent,  ipsum  Verbum ,  intel- 


lectui  essentialiter  praesens  et  unitum,  supplere  vicem  speciei 
impressae.  Consentit  eis  eliam  Scotus,  si.agilur  de  facto,  tamen 
possibile  esse  putat  Deo  etiam  mediante  sperie  impressa  prae- 
diclam  visionem  efficere,  quod  discipuli  S.  Thomae  communiler 
negant.  De  hac  controversia  S.  Bonav.  disertis  verbis  nihil  de- 
terminat;  tamen  quaedam  verba  generalia  in  favorem  Scoiisti- 
cae  sententiae  cum  De  Barberiis  exponi  possent.  Quod  ipsa  in- 
creata  veritas  sine  specie  impressa  eminenlissime  informare 
possit  intellectum ,  docelur  variis  locis  v.  g.  hic  solut.  ad  3.  4. 
et  6,  a.  2.  q.  1-3;  I.  Sent.  d.  3.  p.  I.  q.  I.  ad  5;  II.  Sent.  d. 
23.  a.  2.  q.  3.  ad  7. 

II.  lloc  loco  pauci  antiqui  Commenlatores  hanc  quaeslionem 
explicitc  tractant,  ut  praeter  S.  Bonav.  Hichard.  a  Med.,  hic  a.  I. 
(|.  I,  nec  non  Dionys.  Carth.,  hic  q.  2.  Ceteri  rem  hic  t;mgunt  in 
aliis  quaestionibus,  praesertim  in  illa,  utrum  Verbum  cogno- 
scatur  mediante  aliqua  specie  impressa  (Durand.,  hic  q.  2.),  ei 
diffusius,  ubi  disputant  de  visione  beatilica  in  genere,  ut  Scot. 
IV.  Sent.  d.  49.  q.  II.  —  S.  Thom.,  IV.  Sent.  d.  49.  q.  2; 
S.  1.  (|.   12.  a.   I.  seqq. ;  S.  c.  Gent.  III.  c.  51-54. 


ARTICULUS  II. 

De  cognitione,  quam  anima  Chrisli  habuil  in   Verbo. 


Consequenter  quaeritur  de  cognitione,  quain 
anima  Christi  habuit  in  Verbo.  Et  circa  hoc  quae- 
runtur  Iria. 

Primo  quaeritur,  utrum  eodem3  habitu  cogno- 
scat  Verbuin  et  alia  in  Verbo. 


Secundo  quaerilur ,  utrum  anima  Christi  cogno- 
scat  actu  in  Verbo  quae  cognoscit  habitu. 

Terlio  quaeritur,  utrum  in  Verbo  noscal  omnia, 
quaecumque  novit  Verbum. 


QUAESTIO  I. 
Utrum  anima  Christi  eatlem  cognitione ,  qua  cognoscit  Verbum ,  cognoscat  alias  res  in  Verbo. 


Circa  primum  sic  procedilur  et  quaeritur,  utruin 
anima  Christi  eadem  cognilione,  qua  cognoscit  Ver- 
bum ,  cognoscat  alias  res  in  Verbo.  Et  quod  eadem, 
videtur. 


1.  Augustinus  super  Genesim  ad  litteram  4  dicit,Fundam 
quod  Angeli  tripliciler  cognoverunt  res,  videlicet  in 
Verbo,  in  se  ipsis,   in  proprio  genere:  ergo  cogni- 
lio,  quam  Angelus  habet  in  Verbo  de  re,  distincta 


1  Dist.  3.  p.  I.  q.  I.  ad  4,  ubi  distinguitur  inler  iudicium, 
quod  fit  discemendo ,  utium  scil.  res  sit,  an  non  (hoc  modo 
iudicium  convenit  omni  intellectui  cognoscenti  respectu  omnis 
obiecli);  el  iudicium,  quod  fit  approbando  vel  reprobando, 
num  ita  debeal  esse;  et  sic  intellectus  non  iudicat  de  veritate, 
sed  secundum  ipsam  de  aliis.  —  Paulo  inferius  edd.  cum  plu- 
ribus  codd.  omittunt  Dci  vel,  pro  quo  in  codd.  E  I  T  scriptum 
est  Dei  vi. 

2  Ante  ipsam  supple  cum  cod.  A  se.  In  fine  solut.  ante 
quae  sequuntur  cod.  W  interserit  et. 


3  INon  pauci  codd.  nec  non  edd.  1 ,  2  voculae  eodem  prae- 
figunt  in,  et  mox  omittunt  Christi.  Deinde  iidem  codd.  etiam 
voci  actu  praemittunt  in,  et  cod.  U  pro  noscat  exhibet  co- 
(jnoscat. 

4  Libr.  II.  c.  8.  n.  16.  seqq.,  IV.  c.  23.  n.  40.  seq.  et  c. 
29.  n.  46.  Cfr.  II.  Sent.  d.  3.  p.  II.  a.  2.  q.  I  ,  ubi  quaestio  sol- 
vilur  de  Angelorum  cognitione  per  species  innatas;  et  d.  4.  a. 
3.  q.  I.  seq.,  ubi  agitur  de  eorum  cognitione  in  Verbo  et  de 
relatione ,  quae  est  inler  cognitionem  matutinam  et  vesper- 
tinam. 


DIST.  XIV.  ART.  II.  QUAEST.  I. 


307 


est  a  cognitione,  quam  Angelus  habet  de  re  in  se 
ipso;  sed  Angelus  in  se  ipso  cognoscit  res  per  spe- 
ciem  aliquam  sibi  datam:  ergo  videtur,  quod  ea 
cognilione,  quae  esl  in  Verbo,  cognoscat  res  non 
mediante  aliqua  similitudine  ipsius  rei,  praeler  il- 
lam  quae  est  in  Verbo :  ergo  eadem  cognitione , 
qua  cognoscit  Verbum,  cognoscil  rem  aliam  in  Verbo. 

2.  Item ,  Verbum  est  sufficiens  ratio  cognoscendi 
omnia  alia  a  Verbo  !  —  tanquam  exemplar  est  ra- 
tio  cognoscendi  exemplatum  —  sed  cognoscere  suf- 
ficientem  rationem  alterius,  hoc  non  est  aliud  quain 
cognoscere  ipsam  rem;  eadem  enim  est  coguitio  ra- 
tionis  cognoscendi  et  ipsius  rei  cognitae:  ergo  eadem 
cognitione,  qua  anima  cognoscit  Verbum,  cognoscit 
res  alias  a  Verbo. 

3.  Item,  melius  cognoscitur  res  in  divino  exein- 
plari.  quam  cognoscatur  in  se,  melius  etiam  cogno- 
scitur  per  divinum  exemplar,  quam  cognoscatur  per 
propriam  similitudinem  •;  sed  eadem  cognitione,  qua 
quis  cognoscit  similitudinem  rei .  cognoscit  ipsam 
rem:  ergo  etc. 

4.  Item ,  si  similitudo  rei  in  speculo  nullo  modo 
differret  ab  ipso  speculo,  eadem  cognitione,  qua  co- 
gnosceretur  ipsum  speculum ,  cognosceretur  ipsa  si- 
militudo  rei  et  ipsa  res :  ergo  cum  in  Verbo  aeterno 
non  differat  similitudo  rei  ab  ipso  —  nam  ipsum 
est  exemplar  et  ratio  cognoscendi  —  videtur,quod 
eadem  cognitione,  qua  quis  novit  Verbum,  cognoscit 
et  res  in  Verbo:  igitur  anima  Christi  per  eundem 
habitum  cognilionis  cognoscit  Verbum  et  alia  in  ipso. 

o.  Item,  si  anima  Chrisli  cognosceret  rern  in 
Verbo  per  alium  habitum  et  aliam  simililudinem, 
quam  cognoscat  ipsum  Verbum;  aut  illa  simililudo 
esset  una,  aut  mullae.  Una  non  potest  esse,  qnia 
unaquaeque  res  creata  habet  similitudinem  sibi  pro- 
priam  in  genere  creaturae.  Si  multae:  ergo  cum 
non  sit  status  in  mullis,  sed  in  uno  3,  cognitio  alia- 
rum  rerum  a  Verbo  in  ipso  Verbo  non  speclaret 
ad  cognitionem  gloriae,  in  qua  est  status  et  quies: 
igitur  si  hoc  est  inconveniens,  restat ,  quod  eodem 
habitu  cognitionis,  quo  cognoscitur  ipsum  Verbum, 
cognoscanlur  et  alia  in  Verbo,  tam  ab  anima  Christi 
quam  ab  alia  anima  beata. 

Sed  contra  :  1.  Sicut  materia  se  habet  ad  for- 

mam,  ita  inlellectus  possibilis  se  habet  ad  res,  quas 

i  posi-  cognoscit4;  sed  impossibile  est,  quod  summum  ens 

det  esse  ipsi  materiae  nisi  imprimendo  aliquam  for- 


mam  creatam  ipsi  materiae  ,  diversam  a  se:  ergo 
impossibile  est,  quod  summum  lumen  faciat,  intel- 
lectum  possibilem  aliquid  actu  intelligere,  nisi  iin- 
primat  ei  speciem  et  similitudinem  ipsius  rei  cogni- 
tae :  ergo  cognitio  aliarum  rerum  a  Verbo  in  ipso 
Verbo  aliquid  plus  exigit  quam  cognitionem  ipsius 
Verbi,  et  est  per  aliam  rationem  cognoscendi,  quam 
sit  cognitio  ipsius  Verbi. 

2.  Ilem,  ad  hoc,quod  intellectus  aliquid  intel- 
ligat,  neresse  est,  ipsum  assimilari  rei  cognitae3: 
ergo  cum  cognoscit  alia  a  Verbo,  necesse  est,  ipsuin 
assimilari  non  solum  ipsi  Verbo,  sed  etiam  aliis  a 
Verbo ;  sed  aliis  a  Verbo  non  potest  assimilari  nisi 
per  susceptionem  simililudinum  aliarum:  ergo  ad 
hoc ,  quod  intellectus  aliquis  creatus,  sive  Christi, 
sive  aliuSj  cognoscat  alias  res  in  Verbo,  non  suffi- 
cit  cognoscere  ipsum  Verbum. 

3.  Item,  si  aspicerem  ad  aliquam  rem,  aggene- 
raretur  in  me  similitudo  illius  rei:  simililer,  si  aspi- 
cerem  ad  speeulum ,  non  solum  aggeneraietur  in 
me  similitudo  speculi,  sed  etiam  simililndo  rei6:  ergo 
si  Verbum  aeternum  contiuet  in  se  ideas  reruiu 
omnium ,  ita  generabuntur  similitudines  rerum  in 
anima  aspicienle  ipsum,  sicut  si  anima  contueretiir 
ipsas  res:  ergo  videtur,  quod  res  iu  Verbo  non 
tanlum  cognoscitur  ab  intellectu  creato  per  ipsum 
Verbum ,  sed  etiam  per  similitudines  impressas:  ergo 
per  cognitionem  aliam  et  aliam. 

4.  Item ',  contingit  cognoscere  ipsum  Verbum 
ut  lucem ,  et  contingit  cognoscere  ipsum  ut  exem- 
plar  —  tunc  autem  cognoscitur  Verbum  ut  lux, 
quando  cognoscilur  in  se;  lunc  autem  cognoscitur 
ut  exemplar,  quando  in  ipso  cognoscuntur  alia  — 
sed  impossibile  est  cognoscere  ipsum  Verbum  —  lu- 
cem ,  quin  infundatur  nobis  lumen,  quod  facit  nos 
conformes  ipsi  luci :  ergo  impossibile  est  ipsura  co- 
gnoscere  ut  exemplar ,  qnin  'mfundalur  nobis  co- 
gnitio,  quae  facit  nos  conformes  ipsis  aeternis  ideis 
et  rationibus:  ergo  nec  anima  Christi  alio  modo 
quam  isto  cognovit.  Si  tu  dicas,  quod  idem  est  et 8 
quod  assimilatur  ipsi  Verbo  ul  luci ,  et  Verbo  nt 
exemplari;  corUra:  possibile  est  eognoscere  ipsam 
Verbum,  el  tamen  non  cogoosceretur  res,  cnius  Ver- 
bum  est  exemplar:  ergo  videtur,  quod  alia  sil  ra- 
tio,  per  quam  quis  conformatur  ipsi  Verbontluci, 
et  ipsi  Verbo  ut  exemplari. 

'.').  Item.  intelligamus ,  qu<»<l  aliquis  in  Verbo 


1  Vide  I.  Senl.  d.  6.  q.  3,  d.  27.  p.  II.  q.  2.  De  proposi- 
lionc  snbnex;i  cfr.  ibid.  d.  35.  q.  I.  scqq.  et  d.  36.  a.  2.  q.  I. 
seq.,  nl)i  etiam  prineipin  argg.  Beqq.  insfnaantur.  —  Vat  Bnte 
tanquam  Interilcit  et.  in  Bne  Brg.  pro  n  Verbo  ood  R  in  Verbo. 

2  Cod.  o  addlt  ticut  melins  cognosdtur  res  per  speculum 
quam  per  proprinm  simiNtutUnein. 

3  Nam,  ui  Arisioi.,  II.  dc  Caelo  el  mundo,  i < •  x t .  22.  (<•. 
i.j  ait,  c  prius  natura  In  unoquoque  genere  est  unum  multls, 
et  simplex  composilo». 

*  Cfr.  Aristot.,  III.  de  Anim.i,  texl.  17.  wtq.  [t  ">.).  Cfr. 
otiam  II.  Sent.  d.  21.  p.   I.  a.  2.  q.    1.   I»e  Mtnorivida  Ibfd.  d. 


12.  a.  I.  q.  I.  —  Aliquanlo  inferins  pro  et  similitiutinriii  codd. 
K  I  I.  N  U  V  X  /.  .i.i  ni  siiiiilitiiiliin'111. 

5  Aristot,,  VI.  Ethic.  c.  i :  51  quldcm  ex  sJmllitudlne  qua- 

dam   el   alliiiil.il''    COgnltiO  existll    ip>is    (scll.    potentlis    niiii' 

Cfr.  AugusL,  i\.  de  Trln.  <•.  II.  n  16.  -  Paulo  Inferiua  posi 
siinililiiiliiniiii  iilinriiin  COd  V  nipplel  rrrum  Sublnde  DTO  <i/"i> 
res  COd.   U  iilin. 

8  Simul  amli:  in  speculo  repraesentatae.  —  Subinde pro  <'/</<■ 
si  <•<)<!.  II  ergn  sinit.  '  Codd.  MOTZ  llrm  Crajnrius. 

■■iii.  Mi»  omlltunl  et .  nra  <|u<)  V.n   cum  cod.  <■<•  ^nl> 

stitnil  per.   MOX   |<i"  <  I  lniiirn  edd   etsi.   Mallemus   ul  tiiiiiru. 


308 


SENTENTURUM  Ult.  III. 


oogooscat  rem  aliquam  videndo  ipsum  Verbum ,  et 
post  desiuat  videre,  sicut  luit  in  raptu  Pauli  ';  pos- 
sibile  est,  talem,  postquam  desiit  videre  ipsam  Verbi 
essentiam,  habere  memoriam  eius  quod  vidit  in  Ver- 
l,o ;  hoc  antem  non  esset,  nisi  res  in  Verbo  cogno- 
sceretur  alia  cognitione  quam  ipsum  Verbum :  ergo 
anima  Christi  et  omnis  alia  anima,  si  cognoscit  res 
in  Verbo,  hoc  non  est  per  eandem  eognitionem,  sed 
per  cognitionem  aliain  et  aliam. 

C0NCLUSI0. 

Anima  Chrisli  eodem  habitu ,  quo  cognoscit  Ver- 
bum,  cognoscit  res  in  Verbo ,  existente  sola 
dijferentia  quoad  respectum.. 

Hespondeo:  Ad  praedictorum  intelligentiam  est 
Aiioma.  notandum ,  quod  habitus  cognitionis  numerari  habet 
penes  rationem  cognoscendi*.  Quoniam  ergo  Verbum 
aeternum  est  sufficientissima  ratio  cognoscendi  om- 
nia  alia  a  se  —  quod  patet,  quia  se  ipso  cognoscit 
omnia  — ad  hoc8,  quod  aliquis  cognoscat  res  m  Ver- 
conciusioi.bo,  non  oportet  in  ipso  esse  geminam  cognitionem 
ipsius  Verbi  et  ipsius  rei  cGgnitae ;  geminam,  dico^ 
(jiiantum  ad  habitum  cognoseendi,  propler  hoc,  quod 
habens  deiformilatem   gloriae,   per  quam   cognoseit 
ipsum  Verbum,  habet  unde  assimiletur  ipsi  Verbo, 
quod  est  perfecta  ratio  cognoscendi  omnia  alia,  et 
ila,  cognoscendo  Verbum,  habet  habitum,  quo  pos- 
sit  cognoscere  alia,  ita  quod  habitus  ille,  prout  di- 
citur  esse  Verbi  et  aliorum  a  Verbo,  non  differt  nisi 
confirmatar.  sola  comparatione.  -  Per  idem  enim,  quod  ipsum 
Verbum  aeternum  est  lux  et  veritas  in  se,  est  exem- 
plar  aliarum  rerum  ;  et  ideo,  qui  habel  unde  con- 
formetur  ipsi  summae  veritali ,  habet  unde  confor- 
melur    rationi   cognoscendi   omnia.  Quoniam   ergo 
Verbum  aeternum  per  idem  esl  ratio  cognoscendi  se 
conciusios.el  alia;  ideo  dico,  quod  anima  Christi   eodem  ha- 
bilu ,  quo  cognoscit  ipsum  Verbum  ,  cognoscit  res  m 
Verbo,    exislente  sola  differentia  quanlum  ad   com- 
parationem   sive    respectum.  —  Concedendae  igitur 
sunt  rationes.  quae  hoc  ostendunt. 

1.  Ad  illud  quod  primo  obiicitur  in  contrarium, 

soiutio  op  quod  necesse  est,  intellectum  possibilem  formari  ad 

posiiomn,.  similituainejaj    rei  intellectae  elc;  dicendum,   quod 

non  est  simile,    quia,   quamvis  Deus  nullius  possit 

Notandom.  esse  forma  perfectiva,  polest  tamen  esse  forma  exem- 

plaris  et  ratio  cognoscendi;  ideo,  quamvis  non  per- 

ficiat   materiam    per   se  ipsum4,  dando  ei  esse  et 

complementum ,   potest  tamen  per  se  ipsum  intelle- 

clum  facere  cognoscere  aliud  quodcumque  creatum. 

Et  si  tu  obiicias ,  quod  necesse  est  adhuc,  intelle- 


ctuin  possibilem  aliquo  modo  formari,  ad  hoc  quod 
aliquid  intelligat  in  actu  ;  dicendum,  quod  sic  est  in  kouo* 
proposito.    Formatur   enim   ab  aliqno,  sed  hoc  non 

est  aliud  quani  ipsa  influenlia  ltiminis  aeterni ,  per 
quam  efficilur  deiformis  et  conformis  ipsi  Verbo, 
quod  est  ratio  coguoscendi  alia ;  el  ideo  per  conse- 
quens  efficilur  in  aclu  respeclu  alionun  cognoscihi- 
liiim  a  Verho,  et  per  siinihtudinein  Verbi,  quod 
quidem  Verbum  est  similitudo  omnium,  efficilur  quo- 
dam  modo  similis  omnibus.  Ideo  non  oportel,  ei  dari 
noviim  babilum  ad  cognoscendum. 

2.  Et  per  hoc  patet  responsio  ad  sequens,  quod 
obiicil,  quod  necesse  esl,  cognoscens  assimilari  co- 
gnoscibili;  quoniam  assimilatio,  quae  sufficit  ad  co- Notandi 
gnilionem ,  non  tantum  est  per  speciem  acceptam  a 
re5,  vel  etiam  per  speciem  appropriatam  ipsi  rei, 
verum  etiam  per  assimilationem  ad  illud  quod  est 
ratio  cognoscendi  celera. 

3.  Ad  ilhid  quod  obiicitur,  quod  si  aspicerem 
ad  rem,  aggeneraretur  in  me  similitudo  rei,  et  si- 
militer,  si  ad  speculum,  aggeneraretur  in  me  simi- 
litudo  speculi  et  ipsius  rei ;  dicendum ,  quod  si  in  dwjub 
speculo  non  differret  simililudo  rei  ab  ipsa  forma 
speculi,  non  oporleret,  quod  in  me  aggeneraretur 
alia  similitudo  cognoscendi  respectu  ipsius  speculi  et 
respeclu  ipsius  rei  relucentis  in  speculo ;  et  sic  in- 
telligendum  est  in  proposito,  quoniam  idea  in  Deo 
nihil  aliud  est  qnam  ipsa  verilas  aeterna,  sicut  oslen- 
sum  fnil  in  primo  libro6. 

4.  Ad  illud    quod    obiicitur,   quod    impossibile 
est,  me  lucem   cognoscere   aeternam,  quin  fiam   ei 
conformis  per  influentiam  luminis;  dicendnm,  qnod 
hoc  verum  esl ;  sed  quia  Deus  per  idem  ipsum,  quod  Notu  . 
est 7  lux  in  se ,  est  exemplar  aliarum  rerum ;  ideo 

non  oportet,  quod  per  aliud   et   aliud  fiam  confor- 
mis  ipsi,  ut  est  lux ,  et  ut  est  exemplar ,  sed    per 
idem  alio  modo  se  habens.  Idem  enim  lumen  gloriae 
habilitat  ipsam  aniinam  ad  cognoscendnm  ipsum  Ver- 
bum  aeternum,  in  quantum  lumen  comparatur  ad 
ipsum  Verbum  sub  ralione  lucis ;  idem  etiam  habi- 
lilat  ipsam  animam  ad  cognoscendum  alia  a  Verbo 
in  ipso  Verbo.  in  quantum  comparatur  ad  ipsum  Ver- 
bum,  ut  esl  exemplar  atiorum.  —  Et  quia  Verbum  nou.  » 
est  exemplar  voluntarie  repraesentans ,   ideo  lnmen 
illud  non  comparatur  nisi  ad  illa  quae  ipsum  divi- 
num   exemplar    repraesentat  voluntarie ;  hinc  est , 
quod  per  illud  lumen,  etsi 8  cognoscat  Verbum,  non 
oportet,  quod  cognoscal  omnia  alia  a  Verbo,  quorum 
ipsum  Verbum  est  exemplar.  —  Et  si  tu  obiicias, 
quod  quamvis  in  Deo  idem  sit  sapientia  et  bonitas,  la- 
men  aliud  et  aliud  est  in  me,  per  quod  ego  conformor 
divinae  sapientiae  et  bonitati:  ergo  pari  ratione  aliud9 


1  EpisU  II.  Cor.  12,2.  scqq.  —  Circa  finem  arg.  pro  si  co- 
gnoscit  edd.  si  cognoscat. 

?  Crr.  Aristot.,  VI.  Etliic.  c.  3.  seqq. 

3  Edd.  ideo  ad  hoc.  Paulo   superius   pro   Quoniam  ergo 
codd.  F  G  I  L  N  Z  aa  Unde  ergo. 

4  Non  pauci  codd.  non  recte  se  ipsam.  Paulo  inferius  pro 


aliud  edd.  cum  cod.  cc  substituunt  aliquod  et  mox  omittunt 
adhuc.  Subinde  pro  in  aclu  cod.  K  actu. 

s  Cod.  K  ab  ipsa  re.  6  Dist-  35-  °I-  '• 

'  Ldd.  1,  2  per  ideam  ipsam ,  quae  est. 

8  Supple  :  anima. 

9  Cod.  F  aliud  et  aliud. 


DIST.  XIV.  ART.  II.  QUAEST.  I. 


309 


erit,  per  quod  conformatur  intellectus  ipsi  Verbo,  se- 
cundum  quod  lux ,  et  secundum  quod  exemplar ; 
dicendum,  quod  non  est  simile,  quoniam  ratio  veri- 
latis  et  exemplaritatis  in  eodem  est  diflerens  sola 
comparatione.  Ipsum  enim  exemplar  non  est  aliud 
quam  veritas  aeterna,  ut  est  ratio  cognoscendi  alia. 
o.  Ad  illud  quod  obiicitur  ullimo  de  memoria, 
quae  remanet ;  dicendum,  quod  si  aliquis  intellectus 
videt '  aliqua  in  Verbo  cognitione  gloriae  et  desinat 
videre  Verbum,  non  memoratur  de  cognitione  illa- 
rum  rerum,  nisi  eatenus,  quatenus  memoratur  de 
cognitione  Verbi,  nisi  alias  habuerit  *  cognitionem  il- 


larum  rerum  impressam.  vel  nisi  Deus  ei  dispensa- 
tive  imprimeret ;  tunc  hoc  non  esset  opportumiin. 
Sed,  sicut  dictum  est,  ad  hoc,  quod  aliquis  intelle- 
ctus  creatus  cognoscat  res  io  Verbo,  sive  Christi , 
sive  alius,  sufficit,  quod  habeat  deiformilatem  glo- 
riae,  per  quam  sil  similis  ipsi  Verbo ;  oecoportet, 
ei  dari  rerum  similitudines  t  aut  habitus  particula- 
res,  quia  magis  sibi  sufficil  ipsa  sumina  veritas ad 
cognoscendum  omnia,  quam  omnes  rerum  simililu- 
dines  speciales.  Unde  limpidius  cognoscit  Angelus , 
et  etiam  aniina  Christi,  res  in  Verbo,  quam  cogno- 
scat  in  se,  vel  in  proprio  genere. 


SOHOLIOK 


1.  Seeundum  eommunem  doctrinam  res,  quae  in  proprio 
genere  habent  esse  creatum  et  limitatum,  modo  eminentissimo 
dicuntur  esse  in  Deo,  in  quo  «  tripliciter  sunt,  videlicet  ut  in 
principio  produccute,  et  sic  sunt  in  ratione  potentiae;  ul  in 
exemplari  exprimente ,  et  sic  sunt  in  ratione  nolitiae  ;  ct  ut  in 
fine  conseroante,  in  ratione  voluntatis»  (I.  Sent.  d.  36.  a.  2.  q.  I; 
cfr.  ibid.  q.  2.).  Hoc  rerum  esse  eminens ,  quatenus  idem  esl  ac 
esse  divinum ,  sine  dubio  videtur  ab  eo  qui  videt  immediate 
esscnliam  divinam.  Hic  autem  quaeritur  de  creaturis  secundum 
earum  esse  formale  et  proprium ,  et  communiter  coocedilur, 
(|uod  etiam  ad  hoc  terminetur  soienlia  Beatorum,  quam  habent 
in  Verbo.  Quoad  modum  autem  huius  cognilionis  Occam  cum 
suis  Nominalibus  recedit  a  communi  aliorum  doctorum  senten- 
tia  docens,  res  cognosei  a  Beatis  in  Deo  non  immediate ,  sed 
causaliter,  cum  actus  has  videndi  totaliter  causctur  a  Deo, 
intellectus  se  habeat  pure  passive,  et  visio  ulriusque  obieeti  sit 
alia  et  alia  (explicationem  vide  apud  Biel,  hic  q.  unica).  —  Sed 
alii  magistri  in  hoc  consentiunt,  quod  Beati  eodem  tuminc  vel 
habitu  et  actti  in  essentia  divina  vel  (appropriate  loquendo)  in 
Verbo  ut  in  primo  obiecto  cognito  eognoscant  eliam  res  crea- 
las.  Ass^rtionem  tamcn ,  quod  eodem  actu  obiectum  primarium 
et  secundarium  videatur,  S.  Bonav.  restringit  docens,  quod 
actualis  \isio  seu  consideratio  creaturarum  non  se  extendal  ad 
omnia  creata  et  possibilia  nisi  successive ;  unde  secundum  ipsum 
actus  videndi  horum  alii/ua  separari  polest  ab  unico  et  permanenle 
aclu  videndi  divinam  essenliam  ;  tamen  si  actu  haec  videntur, 
tunc  videnlur  non  alio  et  dislincto  aclu  ab  eo,  quo  videtur  ipsa 
essentia  (cfr.  hic  q.  2.  ad  4.  et  explicatio  fundamenti  ultimi 
et  scholion  ad  seq.  quaest.).  —  Haec  cognitio  rerum  in  Deo 
vocatur  ab  Auguslino  matutina,  i|iiae  distinguitur  a  vespcrtina 
(cfr.  II.  Sent.  d.  i.  a.  3.).  —  Doctrina  communis  nititur  duo- 
bus  fnndamentis,  seiliret  quod  ipsa  essentia  divina  Bealis  sit 
ralio  cognosccndi ,  e.t  quod  eadem  ut  prima  et  summa  veri- 
i.is  non  tanlum  exprimat  sc  ipsam ,  sed  eliam  perfeclissime 
omnia  alia  omnemque  veritatem  participatam ,  sicut  bene  ex- 
planatur  hic,  praesertim  in  BOlutionibus  oppositorum.  Suppo- 
nuntur  aulem  hic  plura,  quae  in  I.  libro  Sent  dicla  sunt  de 
oeritate  (d.  s.  p.  I.  q.  I.),  de  ideis  (d.  35.  per  totam),  de 
scicntiu  ilirina  (d.  39.);  haec  principia,  ex  multis  locls  con- 
iracta,  legunlur  In  scholio  ad  d.  3S.  q.  I.  Hic  trio  tantum 
obscrvamus. 


1.  «  Unaquaeque   res  creata  habet  similitudinem  sibi  pro- 

priam  in  genere  creaturae  »  (hlc  5.  fundam.),  quae  inlellectui  esl 
ratio  intelligenrli  eam.  Nam  res,  sicul  habel  e$se  a  Deo,  ila  cii.mi 
virtutem  se  ipsam  exprimendi  ut  veritas  quaedam  participata. 
Haee  lamen  propriclas  dupliccm  limitationcm  vel  imperfectionem 
habet  annexam,  nempe  quod  proprie  non  nisi  se  ipsani  ad  noti- 
tiam  pariendam  exprimere  potest,  et  quod  ne  hoc  quidem  fo- 
taiiter  et  pcrfecte  praeslare  valel. 

2.  Haec  limitatio  ct  imperfectio  prorsus  removenda  esi  a 
modo,  quo  divina  essenlia  se  sibi  cxprimit ;  unde  lenendum 
est,  quod  ipsa  ut  summa  et  increata  Veritas  intinito  el  perfe- 
ctissimo  modo  se  sibi  manifestat,  simulque  exemplar  est  omnis 
veritalis  participatae ,  in  ipsa  relucentis  et  expressae. 

3.  Hinc  eadem  divina  essenlia,  qoae  est  lux  ei  veritas  in 
se,  est  etiam  perfectissima  et  illimitaia  ratin  cognoscendi  tum 
Deum  tum  omnia  alia  a  Deo,  quae  secundum  triplicem  causa- 
lititem  (ul  supra  loc.  cit.  diclum  esl)  in  ipso  sunt  (hic  solut. 
ad  i.).  Quia  enim  essentia  divina  eminenlissime  continel  omne 
esse  crcatum ,  ideo  etiam  eminenter  continet  rationem  forma- 
lem  cognoscendi  illud ;  unde  alliore  modo  est  ratio  motiva  in- 
teUectus  ad  cognoscendum,  quarn  esse  possit  propria  rei  ratio 
sive  species  imprcssa.  Nam  divinum  e.reinplar  importat  «  assi- 
milationem  extra  genus  »  (I.  Sent.  d.  36.  a.  3.  q.  2.),  sciliccl 
supra  causam  umvcrsalcin  et  particularcin  ,  ei  supra  similitu- 
dinem  communem  el  propriam,  ita  ut  minime  arctata  se  ex> 
tendat  una  ad  omnia,  et  tamen  distinctissime  exprimat  quemli- 
bet  effectum  quoad  omnes  condiliones.  Iloc  praeclare  docelur 
1.  Sent.  d.  35.  q.  2.  ad  2.  3.  i. 

II.  Pro  inlelligentia  duariim  seqq.  quaestionum  praecipue 
notanda  suni  quae  hic  (solut.  ad  2.)  dicuntur  de  triplici  modo, 
quo  cognoscens  assimilari  potesl  cognoscibili ;  Itera  (ad  3.),  de 
dillerentia  speculi  increati  a  speculo  creato  (cfr.  ciiani  I.  SenL 
d.  3.  p.  I.  q.  2.  3.);  dcniquc  (ad  L),  quod  Ycrbum  esl  spc- 
culum  voluntarie  repraesentans. 

III.  Alex.  II al..  S.  p.  III.  (|.  13.  ni.  .'i.  a.  I.  —  Scoi.,  dc 
hac  ci  2.  seqq.  qq.  in  utroque  Scripto  hic  q.  2.  — S.  Thom., 
hic  a.  I.  quaestiunc.   i;  S.  III.  q.   10.   a.  2;  de  Verit  q.  81 

•i,   q.   8.   a.    i.   —    II.   Alberl.,    de   hac  c(   seqq.   qq.   hlc  a.    I.    2 
—   PetT.   a    Tar..    hic    a.    2.   qiiacsliiinc.    I.   —   liicliaid.   a    Mcd.  , 

hic  a.  2.  q.  2.  —  Durand.,  de  hsc  e(  seqq.  qq.  hlc  q.  2.  — 
Dionys.  Carth.,  i\c  hac  el  seqq.  qq    blc  q.  8.  —  BleJ,  loc,  clL 


1   Codd.   PU    cn/rrcl. 

1   lla   COdd.   (i  II  N  T  l)b,   in   alii-;   cl    edd.    Iialiml.     \lu\    post 

iri  cod.  r  sublicii  riiitm.  Delnde  pro  tknohoc  /"</'  Mtetoppor- 
hitiitm  |  i.  c.  tunc  non  oporterel  memorarl  de  cognltloiw  Verbl  | 


iion  | >. 1 1 1 .  i  codd.  /)'//'•  /)'"■  |  cod.  \  /"/'••  /""•  iiiiiuii]  n>')i  ,<i  o/i- 
piiiiiiinini  Paulo  Inferius  substitulmut  ai  oodd.  < •  ■  i  i  l  \  Eaa 
bii  ciiristi  pro  Christus,  Demom  pno  ptf  pNHN  .•>//  ood    G 

cdd     I,    1  jirr  iiiutiit   fit ,    c(  pfO  "   ilnri   COd.   Q    UOlUa  M  ilurc. 


310 


SENTENTIAHUM  LIH.  III. 


QUAEST10  II. 
Utrum  anima  Christi  aclu  cognoscal  in  Verbo  omnia  qaae  habilu  cognoscit. 


Seciindo  quaeritur,  utrum  anima  Christi  rogno- 
scat  in  Verbo  actu  omnia  quae  cognoscit  in  habitu. 
Et  quod  sic,  videtur: 

1.  Quia,  secundum  quod  vult  Augustinus  in  li- 
Ad  opposi-  bro  decimo   quinto   de  Trinilate  * ,  «  in  Beatis   non 

erunt  volubiles  cogitationes»:  si  ergo  anima  Christi 
inler  celeras  animas  beatas  beatissima  est,  non  ergo 
habet  cogitationes  volubiles :  ergo  si  aliquid  semel 
in  actu  cogitat  vel  cognoscit,  semper  illud  cogitat 
vel  cognoscit:  ergo  quidquid  cogitat  in  habilu,  co- 
gnoscit  in  actu. 

2.  Ilem,  gloria  est  habitus  in  actu —  impossi- 
bile  enim  est.  hominem  esse  bealum  et  aliquando 
cessare  ab  aclu  visionis  divinae ?  —  si  ergo  cognitio , 
qua  cognoscit  anima  Christi  res  in  Verbo,  est  cogni- 
tio  gloriosa;  videtur,  quod  cognitio  illa  semper  ha- 
beat  habitum  coniunctum  aclui :  ergo  quidquid  co- 
gnoscit  in  habitu,  cognoscit  in  aclu. 

3.  Item ,  perfectior  est  habitus  coniunctus  actui 
quam  separatus,  pro  eo  quod  actus  est  complemen- 
tum  habitus3;  sed  anima  Christi  cognoscit  res  in 
Verbo  cognitione  perfectissima :  ergo  quidquid  co- 
gnoscit  ibi  in  habitu,  cognoscit  in  actu. 

4.  Item,  una  et  eadem  cognitione,  qua  cogno- 
scit  anima  Christi  ipsum  Verbum ,  cognoscit  alia  a 
Verbo  4:  sed  nihil  de  ipso  Verbo  cognoscit  in  habitu, 
quod  non  cognoscat  in  aclu :  ergo  nihil  de  aliis  re- 
bus  cognoscil  in  habitu,  quod  non  cognoscat  in  actu. 

Sed  coxtra  :  1.  Sicut  vult  Philosophus  5 :  «  Sci- 
Fandamenta. mus  plura,  sed  inlelligimus  unum  solum  »;  hoc  au- 
tem  ob  aliud  non  est,  nisi  quia  scire  nominal  co- 
gnitionem  in  habitu,  sed  intelligere  in  actu :  ergo 
.  ad  plura  se  extendit  habitus  quam  actus  per  natu- 
ram  ;  et  si  hoc,  non  est  necesse,  quod  in  Christo 
habitus  parificetur  actui:  igitur  non  est  necesse, 
quod  quidquid  aniina  Christi  habitu  cognoscit  in 
Verbo ,  quod  cognoscat  in  actu. 

±  Item ,  sicut  perfecta  est  cognitio  animae  Chri- 
sti,  ita  perfectum  est  eius  gaudium;  sed  anima  Chri- 
sti  non  gaudet  de  omni  eo  in  actu,  de  quo  gaudet 
in  habilu — gaudet  enim  super  uno  peccalore  poe- 


nitentiam  agenle6,  licet  non  aclualiter  in  eo  laetare- 
tur,  quando  peccabat  —  ergo  pari  ratione  non  est  op- 
portunum,  quod  omne  quod  cognoscit  in  habitu,  co- 
gnoscat  in  actu. 

3.  Item,  actualis  consideratio  rerum  ognilaruin 
in  Verbo  in  Christo  subiacet  volunlati :  ergo  pote.^t 
modo  considerare  aliquid  7  creatum,  quod  non  sit  de 
essentia  gloriae,  modo  etiam  non  considerare :  ergo 
si  habet  illius  rei  habitum,  non  necesse  est,  quod 
habitus  semper  sit  coniunclus  actui  respectu  cuius- 
cumque  eognoscibilis. 

4.  Ilem,  aut  anima  Christi  actu  considerat  omne 
quod  Verbum  aeternum  nalum  est  ei  repraesentare, 
aut  non.  Si  actu  considerat  omne  quod  Verbum  ae- 
ternum  natum  esl  ei  repraesentare ;  cum  illa  sint  in- 
fiuila,  videtur,  quod  anima  Christi  in  considerando 
actu  pertransit  infinita,  quod  est  impossibile  virtuli 
finitae8.  Si  non  actu  cbnsiderat  omne  quod  Verbum 
sibi  unitum  natum  est  ei  repraesenlare ;  ergo  ali- 
quam  habet  aplitudinem  anima  Christi  ad  aliquid, 
respectu  cuius  non  semper  est  in  actu  ;  sed  omnis 
eius  aptitudo  est  completa  per  h  ibitum  gloriosum  : 
igitur  aliquid  cognoscit  in  habitu,  quod  non  cogno- 
scit  in  actu. 

o.  Item,  quando  aliquid  se  extendit  ad  infmita, 
impossibile  est,  quod  ipsum  totaliter  sit  in  actu,  si 
differat  in  eo  actus  a  potentia ;  sed  habilus  cogni- 
tionis  in  Christo  se  extendit  ad  infinita:  ergo  impos- 
sibile  est,  ut  omne  quod  cognoscit  in  habitu,  co- 
gnoscat  in  actu.  Maior  manifesta  est,  quia,  cum 
continuum  sit  divisibile  in  infinitum  ,  impossibile  est, 
ipsum  totaliler  divisum  esseinactu9.  Minor  proba- 
tur  per  hoc,  quod  Christus  in  Verbo  aeterno  scit, 
omnes  species  numeri  paris  divisibiies  esse  in  duo 
aequalia,  et  hoc  novit  in  habitu  de  qualibet  eius 
specie:  si  ergo  species  numeri  sunt  infmitae,  ergo 
novit  habitu  infmita. 

6.  Item ,  nihil  novit  anima  Christi  in  actu,su- 
per  quod  non  convertat  se  actualiter  ;  sed  intellectus 
eius  et  aspectus  simplex  est  et  finilus ;  sed  simplex 
et  finitum   ad  quod   se  convertit  totaliter   se   con- 


1  Cap.  16.  n.  26:  Fortassis  eliam  volubiles  non  erunt  no- 
strae  cogitationes  ab  aliis  in  alia  euntes  atque  redeuntes,  sed 
omnem  stientiam  nostram  uno  simu!  conspectu  videbimus.  — 
ln  fine  arg.  pro  quidquid  cogitat  cod.  A  quidqvid  coynoscil. 

2  Cfr.  IV.  Sent.  d.  49.  p.  1.  q.  5.  Aristot.,  I.  Ethic.  c.  13. 
ei  X.  c.  7.  docet,  animae  felicitatem  consistere  in  operatione, 
et  quidem  in  optima. 

3  Aristot.,  VII.  Ethic.  c.  12,  finem  habinis  reponil  in  ope- 
ratione.  Cfr.  IX.  Vetaph.  text.   15.  (VIII.  c.  8.). 

4  Vide  quaest.  praeced.  —  Mox  pro  quod  non  cod.  Z  quin. 

5  Libr.  II.  Topie.  c  4.  (c.   10.).  Cfr.  ?upra  pag.   H4,nota 


5.  —  Aliquanto  inferius  pro   et  si  koc...  parificetur  actui  edd. 
perperam  sed...  perficiatur  ab  actu. 

6  Luc.   15,  7.  10. 

7  Codd.  A  K  L  Z  aa  bb  aliquod,  codd.  T  V  aliud.  In  fine  arg. 
pro  cumscumque  codd.  I  L  Z  aa  cuiuslibet. 

8  Cfr.  supra  a.  I.  q.  2.  —  Paulo  superius  pro  Si  actu  con- 
siderat  non  pauci  codd.  Si  aclu  consideret. 

9  Vide  1.  Sent.  d.  43.  q.  3.  ad  6.  —  De  infinitate  numeri 
cfr.  AristoL,  III.  Phys.  text.  68.  seqq.  (c.  7.),  et  August.,  XII. 
de  Civ.  Dei,  c.  18.  —  Circa  finem  arg.  pro  sunt  codd.  A  G  I  L 
T  Z  aa  sint. 


DIST.  XIV.  ART.  II.  QUAEST.  II. 


vertit J :  ergo  si  actu  se  convertit  ad  unum ,  impos- 
sibile  est,  quod  simul  et  semel  aclu  se  convertat  ad 
illud  quod  sit  ab  illo  disparatum  :  igjiur  anima  Christi 
non  omnia  cognoscit  in  actu,  quae  cognoscit  in  habilu. 


CONCLUSIO. 

Anima  Christi  quoad  ea  quae  sunt  essentialia  glo- 
riae,  omnia  quae  cognoscit  in  habitu ,  cogno- 
scit  in  actu,  quod  non  est  necesse  quoad  ea 
quae  non  sunt  essentialia  gloriae. 

Respondeo:  Ad  praedictorum  intelligentiam  est 

jbie-notandum,  quod  anima  Christi  beata  habet  cognitio- 
nem  aliquorum,  quae  sunt  essentialia  gloriae ,  et 
aliquorum ,  quae  non  sunt  de  essentia  gloriae.  — 
Si  ergo   loquamur  de  cognitione   eorum    quae   sunt 

«o  i.  essenlialia  gloriae,  dico,  quod  anima  Christi  omnia 
quae  cognoscit  in  habitu ,  cognoscil  in  actu,  quia 
gloria  est  habilus  in  actu.  Unde  sicut  non  potest  ani- 
ma  eius  non  esse  gloriosa,  sic  impossibile  est,  actua- 
lem  considerationem  eorum  quae  sunt  de  essentia 
gloriae,  in  ipso  interrumpi.  —  Si  autem  loquamur 
de  cognitione  eorum  quae  non  sunt  essentialia  glo- 

™±riae,  sic  non  est  necesse,  quod  omnia  quae  cogno- 
scit  in  habitu ,  cognoscat  in  actu.  —  |<:t  huius  signum 
est,  quod  Deus  Beatis  existentibus  in  gloria.  hoc  est 
sanctis  Angelis,  aliquid  de  novo  revelat  et  ostendit 

^jin  se,  quod  prius  tamen  non  ostendebat 2.  Et  ideo 
statuigloriae  non  repugnal  considerare  aliquid  nunc, 
quod    prius   non   considerabatur.   —  Nec   repugnat 

erfe-etiain  perfeclioni  creaturae,  quoniam  creaturam  per- 
fici,  hoc  est  eius  capacilatem  impleri ;  creatura  au- 
tem  plurium  est  capax  secundum  cognitionem  habi- 
tualem  quam  secundum  considerationem  actualem  , 
sicut  in    opponendo3  monstratum  est.  Et  ideo   non 

o3.  solum  in  Angelis,  verum  eliam  in  anima  Christi  hoc 
verum  est,  quod  plnra  cognoscit  in  habitu,  quam 
consideret  in  actu;  et  ideo  conccdendum  est,  quod 
non  omnia  considerat  in  aclu,  quae  habet  in  habilu, 
quantuin  ad  ea  quae  non  sunt  de  substantia  gloriae.' 
—  Et  concedendae  sunt  raliones,  quae  sunt  ad  par- 
tem  istam. 

Ad  ultimam  tamen  rationem  potest  responderi, 
o.  ni'  det  occasionem  deviandi.  Quod  enim  dicitur,  quod 
intellectus   simplex  et  finitus  ad  quod   se   convertit 
totaliter  se  convertil,  non  cogit ,  quia  intellectus  ani- 


311 


iro- 


mae  beatae  et  maxime  animae  Cbristi  «lilatatur  per 
gratiam4;  et  quod  plus  est,  in  Verbo  per  unum  et 
idem  cognoscit  distincte  multa,  et  ideo  intellectus 
glorificatus  cognoscendo  multa  in  Verbo  non  dividi-  Noundu*. 
tur,  secl  unilur,  quia  non  applicalur  ad  hoc.  ?el 
ad  illnd  primo  et  immediate,  sed  mediante  Verbo 
aeterno,  quod,  cum  sit  unum,  ducit  in  nmlta  cogno- 
scenda.  Aliae  vero  rationes,  quae  ad  hanc  partem 
mductae  sunt,  concedi  possunt. 

1.  Ad  illud  vero  quod  obiicitur  in  contrarium,  sotetk,  op. 
quod  m  Beatis  non  sunt  cogitationes '  rolubiles  nec  positorum- 
considerationes;  dicendum  ,  quod  verbum   illud    m- 
telligitur  de  bis  quae  sunt  de  essentia  gloriae,  quia 
illa  semper  erunt  in  actuali  cognitione  atque  consi- 
deratione;  de  his  autem,  quorum  cognitio  non  est 
de  essentia  gloriae,   non  oporlet   habere  veritatem. 
—  Potest  etiam  aliter  dici,  quod  volubilitas  cogita-  ai» «douo. 
tioms  duplex  est:  quaedam  per  inquisitionem  et  in- 
limationem  sive  decursum  8,  quo  quis   veoit  in  co- 
gnitionem  rei  incognilae;  et  talis  volul.ilitas  non  erit 
in  Beatis.  Est  etiam  alia   volubilitas  per  transitum 
considerationis  unius  rei  in  considerationem  alterius; 
et  lalis  volubililas  non  auferetur  a  Beatis.  Aogustini 
igitur  auctoritas   intelligitur  de  prima   volubmlate, 
non  de  secunda;  et  ideo  tali  auctoritate  non  potesl 
concludi,  quod  anima  beata  quidquid  cognos.it   in 
habitu,  cognoscat  in  actu. 

2.  Ad  illud  quod  obiicitar,  quod  gloria  est  ha- 
bitus  in  actu;  dicendum,  quod7  verum  est;  sed  ex 
hoc  non  sequitur,  quod  omnis  cognitio.  quae  esl  in 
gloria,  sit  in  aclu  continuo,  sed  de  illa  solum,  quae 
est  de  essentia  gloriae;  el  quoniam  multa  cognos.it 
anima  Chrisli  in  Verbo,  et  aliae  animae,  quae  non 
sunt  de  essenlia  gloriae:  hinc  est,  quod  non  oportet, 
ipsam  omnia  considerare  in  actu ,  quae  novit  in 
habilu. 

3.  Ad  illud.quod  obiicitur,  quod  habitus  in  actu 
est  perfectior  qnam  habitus  praeter  actnm;  dicen- 

dnm,  quod  verum  est,  qnando  est  io  actu  nobilis-  x..,an,i„m. 
suno,  qui  debetur  ipsi  habitui:  actus  aulem  nobilis- 
simus,  qui  debetur  ipsi  gloriae,  est  actualis  consi- 
deratio  summi  veri,  non  autem  acluaJis  consideratio 
cuiuscumque  veri  creabilis  vel  creati \  Ideo  ad  hoc, 
quod  anima  Christi  habeal  habitum  cognitioois  per- 
fectum ,  non  oportet,  quod  actualiter  considerel 
omne  verum,  ^\  sufficit,  (|ii.»,l  actu  considerel  ve- 
riiin  summum. 


1  Aristoi.,  iii.  de  Anlma.  lext.  36.  fc.  7.)  alt:  Omnlno  ou- 
tem  lnu?lteclus,  qul  secundum  actum  inlelliglt,  iea  Ipsae  eat 

1  Vide  eilam  supra  pag.  'i7,  nota  7.  Ellam  s.  Thom.  (s. 
I-  <|.  57.  a.  /;.)  ;,ii  de  Angells :  Hac  vlslone  |  in  Verbo]  cogno- 
■cunt  mysleria  graUae,  non  quidem  omnia,  nec  oequaliter om- 
nes,  sed  secundum  quod  Deus  voluerli  eis  revelore. 

3  l<l  esi  in  rundamenlis.— Moi  pro  quodplura,  quod  babenl 
rihl  cum  oliquol  codd.,  in  ;.liis  codd.  quia  pftiro;  quae  lecllo 
explicarl  posset,  sl  demonstrallvum  hoc  referalur  ad  verba:  ca- 
pncilatem  Implerl.  Nosira  lectlo  congruentlor  esL  Subinde  pro 
consideret  codd.  PKTVZbb  m„si<in„i ,  cod.  N  cognoscnL 

4  Cfr.  supra  .1.  13.  ...  I.  q.  :i.  nd  6.  —  Pro  gratiam  cod. 


I-  gloriam.  Paulo  Inferius  pro  et  „/<•<>  edd.  et  iiem  el  clrca  Bnem 
solut.  cogno8cibilia  pro  cognoscenda. 

5  ivo  vooa  cogUaMoma  codd.  FUVZ  el  ;iiii  bi  hac  soluL 
constanler  ezhibeni  vocem  oognitionis,  dura  cod.  u  ubique 
ponlt  vodem  cogitationu. 

»  Edd.  rive  ranodnationem  ri  ducurtum.  Pro  mtimatio- 
nem  [intimare  Idem  slgniflcai  tc  demonstrare ,  cfr.  Du  Cai 
Glossar.  etc.]  cod.  A  ratiodnationem, 

7  Codd.  F N  r  quod  hoc 

s  Pro  creabitu  vel  creati  edd.  cuna  paueta  oodd.  cmuabilu 
vet  causati. 


312 


SENTENTIAHLM  LIH.  III. 


4.  Ad  illud  quod  obiicilur,  quod  eadem  cogni- 
tione,  qua  cognoscit  Verbum,  cognoacit  alia  a  Ver- 
bo  etc. ;  dicendum,  quod  illud  verum  est  de  cogni- 
tione  quantum  ad  habitum,  sed  non  est  opportunum 
de  cognitione  quaulum  ad  aclum.  Actualis  enim  co- 
gnitio  et  consideralio    Verbi  aeterni  est  ipsi  gloriae 


essentialis,  non  sic  autem  actualis  cognitio  aliorum      quasi  ex  consequenti  et  secundario 


a  Verbo;  et  ideo  non  oportet,  quod  sic  '  alia  consi- 
deret  actualiter,  secundum  quod  actualiter  conside- 
ret  ipsum  Verburn ,  sed  habitualiter.  Habitus  enim  Notaa 
ille  essentiatiorem  habet  comparationem  respectu 
Verbi ,  quod  est  cognitum  principale,  quam  respe- 
ctu  aliorum  cognitorum  in  Verbo,  quae  sunt  cognila 


SCHOLION. 


I.  ln  hac  quaeslione  S.  Bonav.  nihil  intendit  nisl  fundamen- 
turn  iacere  pro  solvenda  difficillima  quaeslione  sequenti,  ct  con- 
cludit,  quod  anima  Ghristi  fsicut  omnes  Beati)  piiira  cognoscil 
in  habilu,  quam  considcret  in  aciu.  ll.icc  conclusio  nititur  prin- 
cipio  philosophico  in  rebus  naturalibus  evidenti,  quod  «  ad 
plura  se  extendit  habitus  quarn  actus  »,  et  quod  intelleclus  crea- 
(us  «  plurium  est  capax  secundum  cognitionem  habiluatem  quam 
secundum  considerationem  actnalcm  ».  Quood  statum  gloriae 
tamen  hoc  prihcipium  valde  restringendum  est  et  minime  valet 
quoad  habitualem  cognitionem  primarii  obiecti  visionis  beatifi- 
cac,  de  qua  communiter  tenclur,  quod  «  gloria  est  habitus  in 
actu  »  (hic  ad  2.) ;  quoad  secundarium  vero  obicctum  S.  Bonav. 
et  Scotus  conclusionem  praedictam  defendunt.  Sed  Alex.  Ilal. 
(S.  p.  III.  q.  13.  m.  5.),  S.  Thom.  (cfr.  tamcn  pag.  311,  nota 
2.)  cum  plurimis  aliis  ne  hoc  quidem  admittunt  (cfr.  q.  seq.). 
—  Tria  tantum  hoc  loco  observamus. 

1.  Vocabulum  habitvs  vel  habitualiter  a  S.  Bonav.  hic  non 
sumitur  pro  qualitale  vel  habitu  praedicamentali ,  ut  videtur  sen- 
sisse  Henr.  Gand.  (Quodl.  5.  q.  14.),  qui  refellitur  a  Scot.  (hic 
q.  2.  n.  13.  scqq.),  sed  sicut  explicant  ipse  Bonav.  et  Scot.  (ibi 
n.  20.),  scilicet  in  hoc  sensu,  quod  adest  animae  aliquid,  quo 
informaia  conslituitur  in  actu  primo  ad  facile  cognoscendum 
omnia  quac  Verbum  cognoscit,  dummodo  illud  ut  speculum 
voluntarium  revelare  velil  (cfr.  infra  q.  3.  in  corp.  circa  finem ; 
Mastrius  in  III.  Sent.  disp.  5.  a.  2.).  Unde  plures  ScoUstae  so- 
lent  pro  habitualiter  dicere  quasi  habituatiter. 

2.  S.  Bonav.  ideo  praefert  hanc  posilionem,  ut  explicet,  quo- 
modo  cognitio  se  extendere  possit  successive  ad  infinita,ita  ut 
non  ponatur  infinitas  nec  in  potentia  cognoscente  nec  in  habitu 
seu  lumine  gloriae,  sed  solum  in  ratione  cognoscendi  visa  ut 
obiecto  primario,  quod  in  se  habet  infinilas  comparationcs  ad 
creaturas  et  res  possibiles.  Ab  hoc  obiecto  primario  specificalnr 
talis  visio,  simulque  et  ex  consequenti  recipil  aptitudinem  exlen- 
dendi  se  ad  infinilos  illos  respectus  sive  obiecta,  quao  relucent 
in  obiecto  primario  (cfr.  hic  solut.  ad  i.  et  q.  seq.,  praeserlim 
ad  7.  8.  9.). 

3.  Quae  profunda  et  salis  difficilis  doctrina  ut  melius  in- 
elligatur,  observamus,  quod  actus  intellectus,  qui    in   se   dicit 


quid  absoliitum,  connotando  importat  respectum  sive  relationem 
ad  obieclum  ,  qui  quidem  respeclus,  si  est  ad  obieclum  pri- 
marinm,  realilcr  identifleatur  cum  ipso  actu  in(elligendi.  Ilinc, 
mulalo  obiecto  primario  ,  alius  requiritur  aclus  ad  illucl  intelli- 
gendum.  Hanc  variaiiomiu  actus  essentiaiem  experimur  in  om- 
nibus  intellectus  nosiri  aclibus  tendentibus  in  obiecta  disparata , 
quorum  unumquodque  habet  propriam  suam  rationem  cogno- 
sceridi.  —  Alitcr  potest  esse  in  visione  beatifica ,  in  qua  unum 
obieclum  visum  est  per  se  ratio  cognoscendi  et  ge  et  omnia  alia. 
ln  obiecto  quidem  primario  videndo ,  quod  ipsum  actum  specili- 
cat,  non  polest  esse  variatio  nec  successio.  Sicul  autem  ipsum 
obiectum  primarium  secundario  exprimit  omnem  veritatem  par- 
ticipalam,  ita  etiam  inteileclui  illud  clare  videnti  praebere  potest 
fundamentum  extendendi  se  ad  obiectum  secundarium,  et  hoc 
quidem  absque  novo  habita  et  vi  eiusdem  actus,  qui  secundum 
aptitudinem  iam  continet  respeclus  omnes  ad  qualescumque 
veritates  (hic  ad  ult.  fundam.).  Nec  aliud  requiritur  ad  actu  eas 
cognoscendas,  nisi  ut  addantur  novae  relaliones  ad  obiecta  sc- 
cundaria.  —  Hinc  auctor  nosler  (hic  ad  i.)  concludit,  quod 
alia  sit  comparatio  habitus  ad  obieclum  primarium,  alia  ad 
secundarium,  et  quod  actus  visionis  aliter  dependeat  ab  illo , 
aliter  ab  hoc:  ab  illo  quidem  essentialitcr ,  ab  hoc  quasi  per 
accidens  «  el  ex  consequenti  ».  —  Porro  in  eadem  visione  isti 
respectus  ad  creata  vel  creabilia  realiter  distinguuniur  ab  ipso 
aclu  essentiali,  qui  per  se  respectu  secundarii  obiecti  non  nisi 
inchoatam  quandam  repraesenlationem  habet.  Hinc  inlelligitur , 
lum  quod  idem  actus  videndi  essentialem  gloriam  absque  in- 
trinseca  sua  variatione.  possil  modoplura,  modo  pauciora  obic- 
cta  praesentare,  supposito ,  quod  speculum  illud  inereatuin 
repraesenlat  voluntarie;  tum  quod  extensio  intellectus  ad  varia 
obiecta  secundarla  fiat  vi  eiusdem  aclus  essenlialis,  ila  ut  va- 
riatio  non  sil  ex  parle  ipsius  actus,  sed  ex  parte  terminationis 
ad  obiecta  accidentalia  gloriae. 

II.  Solus  Bichard.  a  Med.,  hic  a.  2.  q.  i,  similem  quae- 
slionem  speeialem  habet,  scilicet,  ulrum  anima  Chrisli  de  novo 
possit  actti  videre  aliquid  in  Verbo,  et  utramque,  sententiam  tan- 
quam  probabilem  defendit,  ut  etiam  Scot.,  loc.  cit.  Alii  in  scq. 
quaest.  plerumque  rem  tangunt. 


QUAESTIO  III. 


Utrum  anima  Christi  cognoscat  omnia  in  Verbo ,  quae  cognoscit  Verbum. 


Tertio  quaeritur,  utrum  anima  Cbristi  cognoscat 
omnia  in  Verbo,  quae  cognoscit  Verbum.  El  quod 
sie,  videtur. 

1.  Anima  Cbristi  beata  habuit  spirilum  non  ad 
rundamenULmensuram,  secundum  quod  dieitur  Ioannis  tertio2; 


sed  spiritus  est  ad  cognoscendum  et  diligendum  : 
ergo  habuit  spiritum  ad  cognoscendiun  sine  men- 
sura;  et  si  hoc ,  ergo  Deus  illi  animae  nihil  celat: 
cogrioscit  ergo  omnia  illa  anima  in  Verbo,  quae  co- 
gnoscit  ipse  Deus. 


1  Edd.  cum  multis  codd.  perperam  et  ideo  non  sic  opor- 
tet,  quod  si  alia  etc. ;  nostram  lectionem  accepimus  a  cod.  M. 
Etiam  codd.  B  II  W  bb  habent  qvod  sic  alia,  nec  non  cod.  C, 
qui  deinde  pro  secundum  qvod  substituit  sicut.  Paulo  inferius 
pro  sed  habitualiter ,   quod  codd.   A  H   omittunt ,   in    edd.   et 


nonnullis  codd.  legitur  sed  solum  habitualiter.  Subinde  pro  rs- 
sentialiorem  cod.  K  natvraliorem ,  codd.  FGLNT  VZ  incon- 
grue  essentialem. 

2  Vers.  U.  Cfr.  hic  lit.  Magis(ri,  c.   I. 


DIST.  XIV.  ART.  II.  QUAEST.  III. 


313 


2.  Item,  illi  animae  cognoscenti  res  in  Verbo 
ipsum  Verburn  est  ratio  cognoscendi * ;  sed  Verbum 
est  ratio  cognoscendi  voluntarie  se  offerens  pro  hac 
re,  vel  pro  illa,  vel  pro  quacumque  alia:  si  ergo 
Verbum  aeternum  animae  unitae  sibi  offert  se  plena 
oblatione,  cum  ipsum  sit  ratio  cognoscendi  omnia; 
videtur,  quod  anima  Christi  omnia  cognoscebat  in 
Verbo  sibi  unito. 

3.  Item,  Verbum  aeternum  perfectissime  unitum 
erat  ipsi  animae  Christi,  secundum  quod  Verbum, 
ergo  pari  ratione  perfectissime  erat  ei  unitum,  se- 
cundum  quod  exemplar2;  sed  secundum  quod  exem- 
plar,  faciebat,  animam  Christi  cognoscere  alia  a  se: 
ergo  si  perfectissima  unione  uniebatur  sibi ,  qna 
nulla  potest  esse  perfectior;  videtur,  quod  ei  com- 
municabat  cognilionem  omnium,  quam  habebat. 

4.  Item,  anima  Christi  cognoscebat  aliqua  in 
Verbo  et  cognoscit:  aut  ergo  potest  cognoscere  plura, 
aut  non.  Si  potest  cognoscere  plura:  ergo  possibili- 
tas  eius  non  est  omnino  completa,  quia  potesl  ad- 
discere  de  die  in  diem.  Si  non  potest  cognoscere 
plura,  quarn  cognoscat;  sed  omnis  sciens  res  in  nu- 
mero  determinato  potest  scire  plura,  quia  scibilia  se 
non  coangustant  in  anima  cognoscente  3,  unde  si 
scit  aliqua ,  potest  adhuc  scire  reliqua  :  si  ergo 
anima  Christi  non  potest  plura  scire,  videtur,  quod 
cognoscat  inflnita  et  omnia  quae  cognoscit  ipsa  sum- 
ma  Dei  sapientia. 

5.  Item,  anima  Christi  multo  familiarior  est  ipsi 
Verbo  aeterno  et  maiori  amicitia  iuncta,  quam  es- 
sent  Apostoli  ipsi  Christo,  immo  adeo  familiaris  est 
ei,  quod  non  potesl  esse  familiarior:  ergo  omnium 
rerum  dat  ei  notitiam,  quam  ipsa4  potest  accipere; 
sed  anima  nunquam  scit  tot,  quin  possit  adhuc  plura 
scire:  ergo  videtur,  quod  Verbum  increatum  animam 
sibi  unitam  faceret  nosse  infmita. 

6.  Item,  aut  anima  Christi  novit  illa  solum, 
quae  sunt,  fuerunt  et  erunt,  aut  plura  his.  Si  so- 
lum  illa  novit:  igitur  si  Deus  aliquid  faceret  praeter 
ea  quae  facere  disposuit,  anima  Christi  illud  igno- 
raret.  Si  novit  plura  his ;  sed  qua  ratione  novit 
aliqua  ex  his  quae  Deus  faclurus  non   est,  eadem 


ratione  novit  omnia:  ergo  videtur,  quod  omnia  co- 
gnoscat,  quae  cognoscit  aeterna  sapientia  \ 

7.  Item,  multo  potentior  est  anima  Christi  ad 
cognoscendum  res  per  ipsum  Verbum  sibi  unitum, 
quam  sit  aliqua  anima  ad  cognoscendum  res  per  ha- 
bitum  creatum;  sed  anima  habens  habitum  creatum 
cognoscit  omnia,  ad  quae  se  extendit  ille  habi- 
tus ':  ergo  anima  Christi,  habens  Verbum  increatum 
sibi  uniturn  .  cognoscit  omnia  quae  cognoscit  ipsum 
Verbum. 

Sed  contra:  I.  Augustinus.  in  duodecimo  de  Ci- Ad  oPPoSi- 
vitate  Dei7:  «  Quidquid  scitur.  scientis  comprehen-  tlim" 
sione  finitur  »;  sed  anima  Christi,  cum  sit  finita, 
non  potest  comprehendere  infinita,  itaquod  illa  m- 
finita  sint  sibi  finita,  quia  impossibile  est,  mlinitum 
esse  finitum  linito;  sed  Verbum  aeternum  cognoscit 
infinita:  ergo  impossibile  est,  quod  anima  Chrisli 
omnia  cognoscat  in  Verbo,  quae  cognoscit  ipsum 
Verbum. 

2.  Item,  cognitio  debet  adaequari  rei  cogniuw, 
secundum  quod  cognita  est,  sive  sit  cognitio  in  ha- 
hitu ,  sive  sit  cognitio  in  actu*;  similiter  necesse  est, 
quod  adaequetur  potentiae,  et  potentiam  necesse  est 
adaequari  substantiae ,  ita  quod  eam  non  excedat 
improportionabiliter;  infinilum  autem  improportiona- 
biliter  excedit  finitum:  si  ergo  substantia  animae 
Christi  finita  est ,  necesse  est ,  et  potentiam  cogno- 
scendi  in  ipsa  esse  finitam  et  cognitionon  similiter: 
ergo  necesse  est,  cognoscibilia  esse  finita.  Si  ergo 
aeterna  Dei  sapientia  cognoscit  infmita,  videtur  etc. 

3.  Item,  cognitio  animae  Christi,  quam  habet  in 
Verbo,  est  creata  —  si  enim  substantia  animae  Chri- 
sti  estcreata,  pari  ratione  et  cognitio  —  sed  omnia 
creata  sunt  in  certo pondere,  numero  et  mensura9, 
et  ornnia  talia  sunt  finita:  ergo  necesse  est,  cogni- 
tionem,  quam  habet  anima  Christi,  esse  fmitam.  Sed 
cognitio  finita  non  est  nisi  finitorum:  ergo  anima 
Chrisli  non  cognoscil  nisi  finita;  et  Verbum  cognoscit 
infinita:  ergo  etc. 

h.  Item,  nihil  creatum  excedit  in  infmitum  alitnl 
creatum  eiusdem  generis;  sed  anima  Clirisii  el  eins 
scientia  est  creata  et  eiusdem  generis  <um  qoalibel 


1  Cfr.  supra  q.  I.  ln  fine  arg.  pro  cognoscebal  Vat.  co- 
gnoscat. 

2  Cfr.  I.  Sent.  d.  6.  q.  3.  et  d.  27.  p.  II.  q.  2.  —  In  fine 
arg.  pro  omnium  cod.  Z  omnem. 

3  Quia  spirituali  modo  animae  insunt.  Cfr.  Aristot..  III.  de 
Anima  text.  3.  seqq.  et  37.  seq.  (c.  4.  et  «.),  nec  non  I.  Sent. 
d.  36.  q.  2.  in  corp.  —  Mox  pro  reliqua  Vat.  aliqua. 

*  Cod.  cc  et  edd.  ipse.  Aliquanto  superius  pro  Verbo  ae- 
terno  cod.  11  Verbo  increato. 

5  Hoc  arg.  a  S.  Bonav.  in  Quaesi.  anecdota  de  Sapicntia 
animae  Christi  (ad  oppos.)  sic  exprimilur:  Item  anima  Cbristi  aul 
cognoscit  aliqua  eorum  quae  Deus  potesl  bcera  et  non  todel  , 
aut  nihil.  Si  nihil  cognoscit  eorum,  quaero,  quid  impedial;  aut 
enim  hoc  est,  quia  ipsa  non  potest  ad  illa  se  extendere,  et  illud 
est  manifcstc  falsum;  aut  quia  Deus  non  vnlt  sibi  revelare,  d 
hoc  est  manifestum  inconveniens,  quia  aufert  illi  animac  sum- 
mam  familiaiiiatem  ad  Verbum  sibi  uniluin.  Si  OOgooadl  ali- 
qua  eorum  quae  potest  facere  ct  non  facid  ;  aed  DOD  681  Diaior 
raHo,  quare  magla  cognoscat  hoc  quaa  iiiud:  argo  ridetur,  quod 
S.  Bonav.  —  Tom.  III. 


cognoscat    omnia   quae   sunt  Deo   possibilia,  ergo   inlinita.  CU: 
hic  lit.  Magislri,  c.   I. 

6  Sic  AristOt.,  I.  Metaph.  c.  2,  dc  hahiiu  sapiculi.ie  ait ; 
Primo  igitur  opinamur,  sapientera  maxlme  omnla,  ut  possihilc 
est,  sclre,  non  habentem  smgutariter  eorum  sdenUam. 

7  Cap.  is.  Vidc  supra  pag.  •2,)'.i,  nota  8.  —  V.it.  allegal  B3 

Qq.    q.    I  l. 

B  Secua  rea  non  cognosceretur ,  atve  cognido  non 
vera.  civ.  tom.  i.  pag.  707,  notaS.  De  propoa.aeq,  rlde  Ibfd. 
pag.  84,  nota  7.  —  De  Impropoflione  Inflnitl  ad  flnltum  cflr. 
supra  pag.  c2l.t,  nota  lo.  —  Pn>  oocarg.  ScbolMtid  vulgoad- 
ducunl  (iii>>^.iin  ontm&riem  auper  Ulnd  Paalm.  i N    I     Uim- 

bi/is  furtii  est  srinitm  tuu  r.r  mr  ctc,  .|u.i,-  Qloaaa   BSl   SeCUA- 

dum  Casslodor.  In  hunc  toc.  (ab  alila  Isidero  triboftur;  dr.etai 

lii».  i.  Scnt.  c.  3.)  ci  sic  siiiui:  iioino  aiwtimrag  dlvtnae  lubatan* 
tiac  non  |»(>ics(  aequaii  In  substanUa  nec  m  allquo  alto.  Cfr,  olc 
in.  laglatti,  c.  i. 

Sap«  H|  -'•"  Omnla  In  meoaura  el  numero  >t  pondoro 

disposuisii. 

40 


314 


SENTENTIARUM  LIB.  III. 


alia  anima  beata  et  eius  scientia:  ergo  aniina  Chri- 
sti  non  excedit  in  infinitum  scientiam  cuiuslibet  al- 
terius  animae  creatae.  Sed  scientia  Verbi  in  inlinilum 
excedit  scienliam  cuiuslibet  '  animae  beatac:  c-rgo 
videtur,  quod  anima  Christi  nunquam  lot  cognoscat, 
quot  cognoscit  ipsum  Verbum. 

:>.  Uem,  sicut  cognitio  Verbi  est  immensa  inten- 
sive,  ita  est  etiam  exlensive,  quia,  sicut  habet  lim- 
piditatem  infmitam,  ita  etiam  cognoscit  infmita;  sed 
impossibile  est,  quod  anima  Christi  comprehendat 
infinitatem  ipsius  Verbi  intensive  et  quod  ita  limpide 
cognoscat,  sicut  ipsum  Verbum2:  ergo  impossibile 
est  pari  ratione,  quod  cognoscat  omnia  quae  cogno- 
scit  ipsum  Verbum ,  cum  Verbum  cognoscat  infmita. 

6.  Item,  sicut  intellectus  animae  Christi  ex  unione 
sui  ad  lucem  aeternam  habet  cognoscere  multa,  sic 
et  ipsa  substantia  animae  ex  unione  ipsius  ad  Ver- 
bum  est  nata  esse  in  multis  locis ;  sed  impossibile 
est,  quod  anima  Christi  unquam  sit,  ubicumque  est 
Verbum,  quamvis  ei  uniatur3:  ergo  impossibile  est, 
quod  intellectus  eius  cognoscat  omnia  quae  cognoscit 
Verbum,  quamvis  ei  uniatur. 

7.  Item,  quanto  substantia  est  simplicior ,  tanto 
plurium  est  cognoscitiva 4 ;  sed  substantia  Verbi  in- 
creata  in  infinitum  excedit  quantum  ad  simplicitatem 
animam  Christi:  ergo  impossibile  est,  quod  anima 
Christi  unquam  tanlum  sublimetur ,  quod  cognoscat 
tot,  quot  cognoscit  ipsum  Verbum. 

8.  Item,  si  anima  Christi  cognoscit  omnia  quae 
Verbum  cognoscil,  aut  hoc  est  per  ipsum  Verbum 
immediate,  aut  per  aliquid  aliud  creatum  sibi  su- 
peraddilum.  Per  ipsum  Verbum  immediate  non 
potest,  sicut  in  praecedentibus s  fuit  ostensum .  quia 
necesse  est,  ipsum  intellectum  informari  a  ratione 
cognoscendi.  Si  per  aliquid  creatum  sibi  superad- 
ditum,  aut  hoc  est  lumen  procedens  a  Verbo,  aut 
species  aliqua  rei  cognitae.  Si  est  lumen  procedens 
a  Verbo;  cum  illud  non  excedat  in  infinilum  lumen, 
quod  confertur  aliis  animabus,  si  aliae  animae  non 
cognoscunt  nisi  fmita,  necesse  est,  quod  anima  Chri- 
sti  non  cognoscat  nisi  finita :  ergo  non  cognoscit 
omnia,  quae  Verbum  cognoscit.  Si  per  species  sibi 
dalas,  ergo  tot  species  habebit,  quot  sunt  cognosci- 
bilia;  et  si  hoc,  cum  cognoscibilia  sint  infinita,  erunt 
in  anima  Christi  infinitae  species  in  actu:  ergo  si 
impossibile  est,  infinita  actu  esse  in  creatura,  impos- 


sibile  esl,  quod  anima  Christi  cognoscat  infmita,  sive 
omnia  quae  Verbum  cognoscit. 

'.).  Ilem,  ad  cognitionem  rei  duo  requiruntur, 
scilicet  rcceptio  et  iudicium6,  ergo  ad  hoc,  quod  ali- 
quis  cognoscat  aliqua,  necesse  est,  quod  habeat  posse 
iudicandi  super  illa;  sed  iudicium  animae  Chrisli  est 
finitum:  ergo  nec  per  se  nec  per  coniunctionem  suam 
cum  Verbo  iudicat  de  infmitis,  quia  nulla  virtus 
finita  exit  in  operationem  infinitam,  nec  per  se  nec 
cum  alia — non  enim  potest  in  aliqua  infinila  ope- 
ratione  ei  continuari  —  ergo  impossibile  est,  animam 
Chrisli  iudicare  de  tot,  de  quot  iudicat  Verbum  ae- 
ternum;  et  si  hoc,  non  potest  omnia  cognoscere, 
quae  Verbum  cognoscit. 

CONCLUSIO. 

Anima  Cliristi  cognitione  habituali,  quae  est  sicut 
scientia ,  cognoscit  omnia  quae  cognoscit  Ver- 
bum ,  non  autem  cognitione  actuali,  quae  est 
sicut  consideratio. 

Respondeo:  Ad  praedictorum  inlelligentiam  est 
notandum,  quod  ad  istam  quaestionem  propter  sui 
difficultatem  a  diversis  diversimode  respondetur;  et 
quidam  respondent  simpliciter  conccdendo,  quidam  nUae  ™ 
aulem  distinguendo.  —  Primi  variantur  secundum  * 
triplicem  modum  dicendi. 

Quidam   enim  dicunt,   quod  anima   Christi  co-yiai. « 
gnoscit  omnia  quae  Verbum  cognoscit,  pro  eo  quod  p 
Verbum  aelernum  non  cognoscit  nisi  finila.  Non  enim 
est  exemplar  nisi  eorum  quae  sunt,  vel  fuerunt,  vel 
erunt;  et  haec  omnia  finita  sunt. —  Sed  iste  modus  Reproiwi 
dicendi  stare  non  potest,  quia,  sicul  ipse  Augustinus 
dicit ,  et  in  primo  libro 7  ostensum  est ,  aeterna  Dei 
sapientia  cognoscit  infinita,   sicut  planum   est,  quia 
cognoscit   omnes    numeri    species ,   cognoscit   etiam 
omnia  quae  potest  facere. 

Alius  modus  dicendi  est,  quod  anima  Christi  oPmio  i 
cognoscit  omnia  quae  cognoscit  Verbum,  et  cogno- 
scit  infinita,  quia  uno  et  eodem8  cognoscit  omnia, 
id  est  Verbo.  Et  hinc  est,  quod  non  solum  anima 
Christi  actu  cognoscit  infinita ,  sed  etiam  quaelibet 
anima  beata,  quae  intuetur  ipsam  lucem  aeternam, 
secundum  quod  asserunt.  —  Sed  illud  nec  rationi  Reprot* 
consonat  nec  auctoritatibus  Sanclorum9,  quia  omni- 


1  Cod.  K  subiicit  alterius. 

2  Vide  supra  a.  1.  q.  2,  et  lit.  Magistri.  hic  c.   I. 

3  Ut  probatum  est  I.  Sent.  d.  37.  p.  I.  a.  2.  q.  1.  —  Pro 
unquam  non  pauci  codd.  falso  nunquam. 

4  Cfr.  Liber  de  Causis,  prop.  10.  et  17,  nec  non  Aristot., 
III.  de  Anima,  text.  3.  seqq.  (c.  4.).  —  De  minori  vide.  I.  Sent. 
d.  8.  p.  II.  q.  2.  —  Non  pauci  cod.  cognoscitura.  Mox  pro  m- 
creata  cod.  H  increati. 

5  Art.  I.  q.  1.  —  Paulo  inferius  pro  cum  illud  codd.  Iv  T 
U  X  cum  igitur  illud. 

6  Cfr.  supra  pag.  305,  nola  6.  —  Mox  pro  iudicandi  cod. 
Z  iudicare. 

7  Dist.  35.  q.  5,  ubi  plura  Augustini  testimonia  allata  sunt. 


Cfr.  etiam  XII.  de  Civ.  Dei,  c.  18.  —  Paulo  inferius  pro  omnes 
numeri  species  cod.  K  omnes  numcros  et  species. 

8  Cod.  N  addit  aspectu,  codd.  FU  modo  (fortasse  legen- 
dum  est  medio). 

9  Cfr.  hic  lit.  Magistri,  c.  I,  ubi  Fulgentius  allegatur.  Hie- 
ronym.,  Epist.  36.  (alias  125.)  ad  Damas.  n.  15.  ait,  nullum 
hominem,  excepto  eo  qui  ob  nostram  salutem  carnem  est  di- 
gnatus  induere,  plenam  habuisse  scientiam  et  certissimam  ve- 
ritatem.  Et  Damasc,  III.  de  Fide  orthod.  c.  21:  Nos...  dici- 
mus...  eundem  simul  Deum  et  hominem  et  qui  sciat  omnia ;  tft 
ipso  enim  sunl  omnes  thesauri  sapienliae  et  scientiae  absconditi 
(Coloss.  2,  3.).  —  Cod.  S  sic  prosequitur:  quia  omnis  sapientia 
creata  finita  est  et  limilata.  Et  praeterea  etc. 


DIST.  XIV.  ART.  II.  QUAEST.  III. 


315 


oio   3. 


roba- 


ia  i 


io  1. 


scientia  non  attribuitur  alii  animae  quam  animae 
Christi.  Et  praeterea,  virtus  finita  non  videtur  posse 
continuari  virtuti  infinilae  in  comprehensione  infini- 
torum ,  quae  quidem  est  operatio  infinita. 

Tertius  modus  dicendi  est,  qnod  anima  Christi 
cognoscit  infiuita  in  Verbo,  quia  per  Verbum  cogno- 
scit  alia,  non,  inquam ,  participando  sapientiam  , 
sicut  aliae  animae,  sed  possidendo  ipsam  sapientiam. 
Et  illud  videtur  sensisse  magister  Hugo  de  sancto 
Victore  in  libello  de  Sapientia  Christi '.  Ait  enim  sic: 
«  Plenam  ac  perfectam  ac  totam  Dei  sapientiam  in 
anima  Christi  fuisse  credimus;  et  ipsa  sapientia  ean- 
dem  animam  plene  ac  perfecte  sapientem  ,  non  ex 
ipsa  participando,  sed  totam  possidendo,  quam  sin- 
gulariter  possedit  et  comprehendit  ineffabiliter  ».  Et 
paulo  post:  «  Hoc  unum  indubitanter  affirmo,  quod 
aut  alia  sapientia  in  Chrislo  praeter  divinam  non 
fuit,  aut  si  fuit,  aequalis  illi  non  fuit  ».  Et  ita  di- 
cit,  quod  anima  Christi  omnia  cognoscit2,  quia  sa- 
pientia  Christi  non  fuit  alia  quam  illa  sapientia,  qua 
Deus  est  sapiens.  In  hoc  tamen  est  differentia,  quod 
Deus  est  illa  sapientia,  anima  autem  Christi  non  est 
illa  sapientia,  sed  illi  sapientiae  personaliter  unita. 
Item.  Deus  est  sapiens  illa  sapientia  per  naturam, 
anima  autem  Christi  per  gratiam  unionis.  —  Sed 
qualiter  verbum  illud  Hugonis  quaerenti  satisfaciat, 
difficile  est  aperire.  Quoniam,  sicut  in  praecedenti- 
bus3fuit  ostensum,  ad  hoc,  quod  anima  Christi  co- 
gnoscat  Verbum,  necesse  est  intervenire  sapientiam 
creatam,  quae  quidem  est  disponens  et  habililans 
ipsam  animam  ad  cognitionem  Verbi ,  nec  est  ipsa 
summa  sapientia ,  sed  influentia  ab  ea  procedens.  — 
£t  ideo  tentandum  est,  si  quo  modo  potest  alius 
modus  rationabiliter  inveniri  quam  aliquis  trium 
praedictorum. 

Attendendum  est  igitur,  quod  alii  tentaverunt 
praedictam  quaestionem  terminare  distinguendo;  et 
hi  diversificantur  secundum  triplicem  modum  distin- 
guendi. 

Quidam  enim  dicere  voluerunt,  quod  in  Chri- 
sto  duplex  est  modus  cognoscendi,  quem  habet  in 
Verbo:  unus  per  gratiam  unionis,  alter,  qui  est  per 
gratiam  comprehensionis.  Et  illo  quidem  modo,  qui 
est  per  gratiam  comprehensionis ,  non  cognoscit  om- 
nia  quae  cognoscit  Verbum,  sed  illa  quae  spectant 
ad  gloriam  suam.  Alio  vero  modo,  qui  est  per  gra- 


tiam  unionis,  cognoscit  omnia  quae  cognoscit  ipsum 
Verbum,  quoniam  gratia  unionis  ratione  extremi, 
cui  unitur,  est  gratia  sine  mensura  et  gratia  infi- 
nita;  et  ideo  non  est  mirum,  si  cognoscit  *  secundum 
illam  infinita  et  omnia  quae  Verbum  cognoscit.  — 
Sed  iste  modus    dicendi    non   videtur  esse  intelligi-  *on  proba- 

°  tox 

bilis  de  facili.  Primum  quidem,  quia,  si  anima  Chri-  Ratio  i. 
sti  cognoscit,  quidquid  cognoscit,  per  habitum  crea- 
tum;  nec  est  habitus  alius  creatus  in  anima  Chri- 
sti,  quo  omnia  cognoscit  per  5  ipsum  Verbum  vel 
in  ipso  Verbo  nisi  habitus  gloriae  comprehensoris , 
quia  illo  circumscripto,  iam  nihil  cognosceret  in 
Verbo  —  unio  enim  non  facit,  divinam  natur.un 
cognosci  ab  humana,  in  quantum  unio,  sed  gloria 
comprehensoris;  nam  caro  est  nnita  Verbo,  quam- 
vis  non  cognoscat  ipsum  Verbum  6  —  si  ergo  aliquo 
habilu  cognoscit  omnia  quae  cognoscit  Verbum,  ne- 
cesse  est,  quod  cognoscat  per  illam  cognitionem, 
quae  quidem  est  habitus  comprehensionis.  —  Prae-  Rai«o  2. 
terea,  quidquid  sit  gratia  unionis,  sive  creatum, 
sive  increalum,  anima  Christi  semper  est  inlra '  ter- 
minos  creaturae:  igitur  eius  virtus  cognoscitiva  sem- 
per  finita  est,  igitur  nunquam  cognoscit  infinita.  Et 
sic  redit  quaestio  prius  proposila. 

Alius  vero  modus  dicendi  est,  quod  in  Deo  po-opinio5. 
nitur  duplex  modus  cognoscendi,  non  propter  diver- 
sitatem  a  parle  virtulis  cognoscentis,  sed  a  parte 
connotati.  Dicitur  enim  in  eo  esse  scientia  visionis 
et  scientia  intelligenliae:  et  scientia  visionis  est  re- 
spectu  omnium  eorum  quae  facere  disposuit,  scientia 
intelligentiae  respectu  omnium  eorum  quae  facere 
potest.  Et  utraque  dicitur  omniscientia ,  quamvis 
scientia  visionis  sit  finitorum,  scientia  intelligenliar 
infinitorum.  Disposuit  enim  facere  finita .  sed  potest 
facere  infinita  s.  Quando  ergo  quaeritur,  utrum  Chri- 
stus  sciat  omnia  quae  novit  Verbum;  si  intelliga- 
tur  de  scientia  visionis,  concedunt  utique,  quod 
anima  Christi  omnium  illorum  capax  fuit ,  et  eidem 
communicavit 9  scientiam  omnium  illorum  quae  fa- 
cere  disposuit,  propter  magnam  sui  liberalitatem  et 
ipsius  animae  capacitatem.  Si  autem  intelligatur  de 
scientia  intelligentiae ,  sic  dicunt.  quod  non  omnia 
cognoscit,  quae  cognoscit  ipsnm  Verbnm,  quia  illa 
se  extendit  ad  infinita,  et  anima  Christi  in  cogno- 
scendo  non  potest  nisi  super  finita :  Deos  autem  non 
communicavit  illi  animae,    nisi  quantum  potuit  ca- 


1  Circa  finem.  In  testimon.  allato  texlus  origin.  ante  ipsa 
sapientia  exhibet  prneposiiionem  ex ,  deinde  concepit  pro  pos- 
sedit  (Vat  possidet).  Alterius  testimonii  verba  originnlia  vide- 
sis  supra  pag.  297,  nota  4.  In  initio  huius  secundi  testimonii  edd. 
pro  unum  substituunt  ipsum,  et  defnde  omittunt  praeler  di- 
vinam. 

*  Codd.  G  I  K  L  T  V  cognovit;  pro  omnia  in  codd.  II  /  bb 
•criptum  reperttur  omnin  alia.  Paulo  taferioa  p<>-i  non  esi  iUa 
taptmHa  cod.  U  subnectil  pcc  nnturniii. 

1  \rt.  I.  q.  I.  —  Inferius  pro  ad  cognitioifm  edd  <e</  iiiim- 
nem.  Mox  pro  ab  ea  procrdens  bene  inulti  codd.  al>  eo  \  SCll. 
a  Verbo]  procedens ,  el  delnde  pro  raHonabititer  edd.  raUo- 
HabiUor. 


4  Cod.  U  cognoscat. 

5  Pro  per,  (juod  reperitur  in  codd.  CK  M  OS,  edd.  I,  '- 
secundum,  Vat  scWcet;  ;i  plurtmls  codd  ;il>c<t  per.  Pro  quo 
omnin  codd.  CGIKLQVaa  qwu  omnia,  <•!  pro  cognosdt 
codd.  \HLZaa  cognoscat.  Subinde  pro  comprekensoris  Vat 

CUm   |>;iu<is  codd.   I^  tontpicliciisnmis. 

6  Cfr.  supra  p.i^r.  J'K>.  m>t  1 

7  Bdd.  intcr. 

8  Cfr.  l.  Sent  d.  S9.  ■.  1.  q.  .'i.  In  corp.  —  l'i<>  Disposuit 
ii. 111  paud  <<><l<i.  Disponit.  Allquanto  •uperiufl  pro  comwtaM  <">><l. 

K   ciitimtt ,   COd   II  rcrum. 

9  Edd.  auppleni  Deus. 


316 


SENTENTIAROM  LIB.  111. 


pere.  Et  secundum  istnm  viam  dissolvi  possunt  ra- 

Noia.  tiones  ad  utramque  partem.  Et  hic  quideni  modus  l 

satis  facilis  est  el  rationabilis.  —  Verumtamen  adliuc 

Nonpienenon  quiescit  mens    dubilanlis,   quoniam,  esto  quod 

80fficit'      Deus  modo  aliquod  novuin  faceret,  quod  tamen  fa- 

cere  non  disposuit,  sicut  novum  mundum,  iam  lateret 

Christum.  —  Sequeretur  etiam  ,  quod  Christus  aliquid 

de  novo  posset  addiscere,  et  ita  non  haberet  pleni- 

*    tudinem  scientiae.  —  Et  iternm,  cum  scibilia  non  se 

coangustenl2  in   anima  sciente,   nunquam  videtur, 

quod  tot  sciat  anima,  quin  possit  adhuc  plura  scire; 

quomodo  ergo  erit  status  ex  parte  capacitatis  crea- 

turae  ? 

Et  propterea   est   tertius   modus  distinguendi , 
opinio  e.  et  quod  contingit  aliquid  cognosci  cognitione  habituali 

auctoris.  et  cognitjone  aciuaU,  sive  cognitione .  quae  est  sicut 
scientia,  et  cognitione,  quae  est  sicut  considerare  3. 
conciasio  i.  Si  igitur  loquamur  de  cognitione  quantum  ad  actum 
considerationis,  sic  dicendum  est,  quod  anima  Chri- 
sti  nunquam  tot  cognoscit.  quot  cognoscit  ipsum 
Verbum.  Per  nullam  enim  gloriam  potest  adeo  sub- 
levari  creatura,  ut  simul  et  in  actu  iudicet  de 
infinitis,  cum  hoc    sit   infinitae  virtutis.  Si  vero  lo- 

conciusio  -2.  quamur  de  cognitione  habiluali,  sic  concedi  potest, 
quod  scit  omnia  quae  cognoscit  ipsuni  Verbum  sibi 
Ratio  unitum.  —  Et  hoc 4  patet  sic:  quia,  cum  anima 
Christi  cognoscat  ipsum  Verbum  habitu  glorioso  ita 
perfecte,  quod  non  potest  ipsum  perfeclius  cogno- 
scere:  et  ipsum  Verbum  aeternum  promptam  habeat 
voluntatem  ad  aperiendum  illi  animae  omnia  quae 
in  ipso  relucent,  nec  aliquid  in  ipso  reluceat,  quod 
non  sit  natum  cognosci  ab  anima  Christi:  anima  Chri- 
sti  habet  aliquid,  quo  facilis  est  ad  cognoscendum 5 
omnia  quae  Verbum  cognoscit.  Et  huius  signum  est, 
quia  ad  hoc,  quod  cognoscat  aliquid,  quod  Verbum 
cognoscit,  quidquid  illud  sit ,  non  oportet,  quod 
detur  ei  novus  habitus  cognoscendi ,  sed  omne  quod 
vult,  in  eo  potest  legere. 

Si  ergo  tu  quaeras  de  illo  habitu,  utrum   sit 

Quaestio  in-  habitus  finitus ,  vel  infinitus ;  respondeo ,  quod  est 

c,den5i.soi-  pnituS}  haDet  tamen  respedus  6  ad  infinita;  nec  est 

hoc   impossibile  ponere  in  creatura.  Infinitas  enim 

respectuum  non    ponit    infinitatem  actualem,  sicut 

ltemquaest.  non  ponit  comparationem  realem.  —  Si  iterum  quae- 

">cid.  2.    rag^  unde  veniat  iHa  infinitas  respectuum  circa  ha- 

bitum  cognitionis  animae  Christi ;  dico,  quod  venit 


ex  volunlate  specuti  sibi  uniti,  quod  voluntatem 
promptam  habet  omnia  propalandi7,  quae  relucent 
in  se;  hoc  autem  non  facit  ahcui  alii  animae.  Et 
ideo  de  sola  anima  Christi  concedi  potest  et  debet,  Notandom. 
quod  sit  omnisciens  quantum  ad  cognitionem  habi- 
lualem.  —  Et  concedendae  sunt  rationes,  quae  sunt 
ad  istam  partem. 

1.  Ad  illud  uuod  obiicitur  in  contrarium .  quod  So|o}i°  op 

1  *  positorom 

quidquid  scitur ,  scientis  comprehensione  tinitur ;  di- 
cendum,  quod  illud  inlelligilur  de  notitia  actuali ',  Noundon 
quae  quidem  consistit  in  acluali  comprehensione ; 
quod  innuitur  in  ipsa  auctoritate.  De  habituali  au- 
tem  non  oportet,  quod  habeat  veritatem;  nec  opor- 
tet  adhuc ,  quod  habeat  veritatem  de  omni  actuali, 
sed  de  ea  quae  est  per  comprehensionem.  Quamvis 
enim  Deus  cognoscatur  ab  anima ,  non  tamen  opor- 
tet,  quod  sit  finitus  ipsi  animae  cognoscenti,  immo 
simpliciter  est  infinitus 8. 

2.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  cognitio  debet 
adaequari  cognoscibili ;  patet  responsio  per  illud 
quod  dictum  est,  quod  hoc  verum  est  de  cognitione 
comprehensionis  et  de  ea  cognitione,  quae  aclu 
iudicat  de  toto  cognoscibili ;  tali  autem  modo  cogno- 
scendi  non  cognoscit  anima  Christi  omnia  quae  Ver- 
bum  cognoscit. 

3.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  cognitio,  quam 
habet  anima  Christi,  esl  finita,  ergo  non  potest  esse 
infinitorum;  dicendum,   quod    in  cognitione  animae  Tm  «c 

*  .      gnitione 

Christi  est  tria   considerare ,   videlicet  ipsam  ratio-  ctmsti  h 

mana. 

nem  cognoscendi,  quae  est  ipsum  Verbum,  et  lpsum 
habitum  secundum  ipsam  substantiam  habitus,  et 
respectum  illius  habitus  ad  cognoscibile.  Dico  ergo, 
quod  quamvis  habitus  ille  sit  finilus,  tamen  ratio 
cognoscendi9  infinila  est,  et  per  illam  habet  ille  Noumda 
habitus  respectum  ad  infinita.  non  in  actu ,  sed  in 
aptitudine.  Et  hoc  modo  nihil  prohibet,  cognitionem 
finitam  esse  respectu  infinitorum.  Ex  hoc  enim  non 
ponitur  aliqua  infinitas  esse  in  creatura  in  actu, 
sed  ponitur  actualis  infinitas  solum  in  ratione  co- 
gnoscendi. 

k.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  creatum  non 
excedit  aliud  creatum  eiusdem  generis  in  infinitum; 
dicendum,  quod  illud  verum  esl  de  illo  excessu, 
qui  est  in  ipso  creato  secundum  se  et  absolute; 
de  illo  vero  excessu,  qui  est  ralione  creatricis  es- 
senliae,  non  habet  veritatem.  Et  isto  modo  dicitur10 


1  Codd.  A  II  P  S  bb  subnectunt  dicendi.  Paulo  inferius  pro 
aliquod  novum  codd.  A  G  aliquid  novum. 

*  Codd.    I  L  T  V  Z  aa   angustent.   Vat,   post   coangustent 
adiicit  adhuc.  Subinde  pro  sciente  cod.  S  scientis. 

3  Aristot.,  II.  de  Anima,  text.  2.  (c.  I.):  «  Forma  autem 
actus;  et  hoc  dupliciter:  hoc  quidem  sicut  scientia ,  illud  au- 
tem  sicut  specukiri  ».  Ibid.  text.  5:  Hic  [actus]  autem  dicitur  du- 
pliciter:  alius  quidem  sicut  scienlia,  alius  autem  sicut  specuki- 
tio.  —  Pro  considerare  edd.  consideratio.  Paulo  superius  pro 
aliquid  cognosci  cod.  V  aliquem  cognoscere ,  codd.  G  I  H  L  T  Z 
et  edd.  1,  2  aliquem  cognosci.  Pro  kabituali  plures  codd.  hic 
et  in  seqq.  minus  recte  habitudinal i . 
*  Cod.  F  subdit  quidem. 


s  Codd.  G  1  L  T  Z  aa  cognoscenda. 

e  Edd.  et  complures  codd.  respectum.  Paulo  inferius  pro 
comparationem  realem  [  i.  e.  actualem]  codd.  AEIlvMOTU 
V  aa  bb  compositionem  realem.  Cfr.  infra  solut.  ad  3. 

7  Codd.  D  N  bb  supplent  ei,  nonnulli  alii  codd.  et  Vat.  ipsi 
animae  Christi. 

8  Cfr.  I.  Sent.  d.  35.  q.  5.  ad  I.  —  Pro  de  omni  actuali 
edd.  t,  2  et  plures  codd.  perperam  de  omni  habituali. 

9  Edd.  adiungunt  in  se. 

10  Multi  codd.  non  dicitur ;  perperam,  etiamsi  cum  cod.  K. 
substituatur  Et  primo  modo  pro  Et  isto  modo;  subnexa  enim 
repugnant  huic  lectioni.  Pro  scientia  Chiisti  cod.  K  scientia 
animae  Christi.  Mox  post  non  quia  codd.  B  D  N  Y  inserunt  in  se. 


DIST.  XIV.  ART.  II.  QUAEST.  III. 


81! 


Iiodum 


atio  i 


itio  2 


dum. 


scientia  Christi  in  infinitum  excedere  scientias  alia- 
rum  animarum ,  non  quia  lumen  Christi  in  infinitum 
sit  maius  in  actu  quam    lumen  aliarum  animarum, 
sed  quia  ipsum  Verbum  aelernum  in  infinitum  prom- 
ptius  se  exhibel  ad  manifestandum   ea  quae  in  se 
habet,  ipsi  animae  Chrisli  quam  alicui  alii  animae. 
o.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  anima  Chrisli 
non   potest   cognoscere   immensitatem    limpiditatis ' 
cognitionis  divinae,  ergo  nec  immensitatem  respectu 
cognoscibilium;  dicendum,  quod  non  est  simile  du- 
plici  ex    causa:  una   quidem,  quia  anima   Christi, 
quidquid  cognoscit  in  habitu  de  ipso  Verbo  aeterno, 
cognoscit  in  actu,  cum  cognitio    ipsius  Verbi  in  se 
sit  de  essentia  gloriae;  non  sic  autem  est  de  cogni- 
lione  aliarum  rerum,  quae  relucent  in  Verbo  2. — 
Praeterea,  ipsum  Verbum   est    infmitum,  et  quid- 
quid  de  Verbo  intelligitur,  totum  est  infiriitum:  non 
sic  autem  est  de  cognoscibilibus  infinitis,  quia  quod- 
libet  ipsorum  in  se  finitum   est  et  cognosci  potesl 
a  substantia  et  virtute  finita  et  mediante  habitu  fi- 
nito.  Unde  quamvis  anima  Christi  cognoscat   omnia 
quae  Verbum  cognoscit;   nunquam   tamen  aequatur 
ei  in  cognilione,  quia  nunquam  illa  omnia  compre- 
hendit  aclualiler ,    secundum   quod  ipsum  Verbum 
aeternum  pro   uno   aspectu   de  omnibus  iudicat  et 
omnia  intuetur. 

6.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  anima  Christi, 
quamvis  sit  unita  Verbo,  ncn  tamen  est,  ubicumque 
est  Verbum,  ergo  nec  cognitio  ad  omnia3  quae  co- 
gnoscit  Verbum;  dicendum,  quod  non  esl  simile, 
quoniam  esse  hic  vel  ibi  dicit  actum  existendi;  et 
ideo,  si  anima  Christi  esset,  ubicumque  est  Verbum, 
iam  esset  immensa,  et  existentia  eius  adaequarelur 
existentiae  Verbi.  Non  sic  autem  est  de  cognitione, 
quoniam  multa  cognoscit  anima  Christi  in  habitu, 
quae  nunquam  considerabil  in  actu;  ideo  nec  per 
hoc  ponitur  adaequatio,  nec  ponitur  immensitas  circa 
potentiam  eius  cognoscitivam. 

7.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  simplicitas  ani- 
mae  nunquam  elevatur  ad  simplicitatem  Verbi ;  di- 
cendum ,  quod  illud  verbum  intelligitur  non  tantum 
de  cognitione  habituali ,  verum  etiam  de  considera- 


lione  actuali;  et  quantum  ad  hoc  verum  est,  quod 
nunquam  anima  ascendit  ad  tot  consideranda,  quot 
ipsum  Verbum  considerat.  Et  si  tu  obiicias ,  quod 
nec  habitu  nec  actu  videtur  posse  pertingere  ad 
omnia  quae  Verbum  cognoscit,  cum  in  omnibus 
Creator  excedat  creaturam;  dicendum,  quod  sicut 
dictum  fuit,  habitualis  cognitio  infinilorum  non  po- 
nit  infinitatem  in  habitu  cognoscendi;  et  ideo  nec 
ponit  adaequationem  ipsius  cognitionis  animae  Christi 
respectu  cognitionis  ipsius  Verbi. 

8.  Ad  illud   quod    quaeritur,    per  quid  anima 
Christi  cognoscat  *  omnia   quae  cognoscit    Verbum; 
dicendum,  quod  per  lumen  aliquod  sibi  datum  ;  noc  Noundom. 
aulem  non  est,  quia  lumen  illud  sit  infinilum,  sed 

quia  est  ad  infinita  scibilia  comparatum   propter 
promptitudinem  exemplaris  sibi  uniti. 

9.  Ad  illud  vero   quod    ultimo  obiicitur.  quod 
in  cognitione  est   receptio    et  iudiciuni;  dicendum, 

quod  illud  intelligitur  de  actuali  consideratione;  de  Notandam. 
habituali  autem  non  est  verum,  quod  quis  iudicet 
in  actu  de  omnibus  quae  novit  in  habitu,  sed  quod 
potest  et  habet  facultatem  iudicandi  per  aliquas  ra- 
tiones,  quae  sibi  insitae  sunt  ad  hoc,  quod  possit 
iudicare  de  illis  cognitionibus  5. 

Ut  igitur  summa  praedictorum ,  quae  prolixius  Epiiog..*. 

dictasunt,  brevius  perstringatur,  tenendum  est,  quod 

anima  Christi  habitualem  cognitionem    habet  infini- 

torum    et   omnium    eorum    quae    cognoscit    ipsum 

Verbum  sibi    unitum,    licet   non   habeat  actualem; 

et  illa  quidem  habitualis  cognitio   non  ponil  inlini- 

tatem  actualem  in   ipso   habilu  vel  in  potentia  eo- 

gnoscente,  sed   solum   in   ratione  cognoscendi,  vel 

in  comparatione  habitus  cognoscendi  ad  ipsa  cogno- 

scibilia.   —   Hunc   autem    sextum    modum  dicendi  Ratio  ,,„ar<> 

magis  conalus  sum   tenere   quam  quintum  —  licet  5j°™?« 

quintus  sit  facilior  ad  sustinendum  —  tum  propter  " 

auctoritates  Sanctorum 6,  quibus  est  in  arduis  quae- 

stionibus  praecipue  innitendum,  tum  etiam  pro  ie- 

verentia  Iesu  Christi,  cuius  animae,  quantumcumque 

sapientiae  et  gratiae  possumus,  debemus  attribuere, 

et  supra  etiam  quam  intelligimus,  ad  ipsius  reveren- 

tiam  et  honorem. 


dicendi. 


8CH0LI0N. 


I.  Antiquiores  Scholastici,  ut  Magtofar  (hic  c.  1.),  Hugo  a 
S.  Victore  (loco  in  corp.  cit.) ,  Gulielm.  Antissiodorensis  (Sum. 
aurea  p.  III.  ir.  I.  c.  5.)  et  B.  Albert.  (bJc  a.  1.),  solebant  sine 
distinctione  asserere,  animam  Christi  cognoscerc  tot,  quot  ipsiiin 
Verbum  cognoscit ;  tamen  Magister  eliam  observat,  contrariam 
aliorum  fuisse  opinionem.  Nullus  aulem  trium  modorum,  quo 
hanc  viam  divcrsi  explicare  voluerunl,  probabilis  esse  censetur. 
—  Tres  aliae  opiniones  hic  rccensitae  concorditcr  statuunt,  non 


esse  necessarium,  quod  videns  Verbum  vi.leat  omnia.  saltem 
actu,  quae  in  ipso  siint,  immo  lenendum ,  quod  ic.psi-  omnta 
InteUectua  creatus  non  se  extendai  ad  obiecta  omnla,  quae  com- 
plectitur  inlelleclus  divinus,  el  DOC  ob  rationes  bJc  a.l  oppos. 
relatas.  Hinc  a  tempore  Alexandri  Hal.  dlstlnctionem  htc  adhl- 
bendam  esse  communlter  censuerunt.  Prlma  aulem  buiuamodi 
distinctio  (hic  oplnio  {.),  quae  supponlt,  adenuaa  muonit  <i 
comprehenriottu  ease  apedflce  diversas,  In  se  i|w.<  Inanta  \.-i 


1  Codd.  N  \V  bb  subiiciunt  scilicet. 

*  Cfr.  quaest.  praeced. 

3  Supple:  est.  —  Bdd.  ergo  nec  cognoscit  omnia.   Clrca 
flnem  solut.  codd.  F  G  II  L  N  T  vocutee  ideo  pracllgunl  rt. 

*  Codd.  6 1 K  L  T  /.  aa  bb  eopuaeU. 

1  Cfr.  supra  a.    I.  q.  3.  ad  i>.  —  Pro  cognitionthns   OOdd 


.\  ii  k  m  o  u  v  1)1.  cognoscibikous.  Paulo  lojsriiu  ih>^i  perttrm- 
gatur  cod.  F  ■ddil  de  cognitione  ammae  CkrisM,  el  proxlme 
posi  pro  tenendum  edd.  cum  aiiqiiiiius  ,,.,i,i  ezhlbenl  <-<>n- 
cfdendum. 

6  Cfr.  aapra  pag.  :n  i,  nota  '.».  —  Paulo  Inferiua  pro  <jniti<ir 
.'.i.i.  florku,  •'(  pro  ponnimii  oodd.  ILoaoc  jtoiiiwi. 


SENTENTIARUM  LIB.  III- 


318 

falsa  a  posterioribus  magistris  reputatur.  nec  ab  ipso  Alexan- 
dro  Hal.  (qui,  ut  iam  diximus  in  scholio ,  supra  a.  I.  q.  I  , 
h;m(.  dup^m  .(,„mi;im  tfstinguit)  eadem  ad  so.vendam  hanc 
difflcultalem  adhibetur.  Nam  ipse  distinguit  (S.  p.  1«.  q.  U.  m. 
,  ientian,  Dei  secundum  ohiectn  scitn ,  sicui  opraio  5,  bo- 
,icet  « respecta  divinae  euenHae  et  vtrtutts  mfinHae  et  wpecta 
crealuranan  .;  porro  ibid.  m.  2.)  scien.iae  u,uo,ns  attnbuit 
ca  «quae  pertinebant  ad  mysterium  incarnationis,  passion.s  et 
redemp.innis.,  scientiae  vero  comprehensionis  ea  quae  «  perti- 
nent  ad  suam  gloriam  et  suorum,   id   est,  Qlorum  quae  ord.- 

nantur  ad  illam  ».  .... 

Opinio  5,quae  distinguit  in  Deo  obiecta  scientiae  vtstonts 
et  simplicis  intelligentiae ,    est    5.    Thomae   et  inter  theologos 
communior.  Tamen  ne  haec  quidem   caret   difficultaUbus  tum 
quoad  extensionem  eiusdem  ad  omnia  quae  Dei  scientia  v.s.on.s 
oomprehendit,  tum  quoad  limitationem ,  qua  excluduntur  obie- 
cta  simvlicis   sdenHae.   Respectu  enim  scientiae  vtstonts  prmu 
hnms  oplnionis  defensores  pntebant,  Deum  per  scientiam  v.s.o- 
nis  nuUatenus  cognoscere  inftnita  ,  sed  simpliciter  fauta  ,  quam 
positionem  S.  Thom.  iam  in  CommenL  (hic  a.  2.  quaesuunc.  2. 
ad  i  )  restringii  addens :  «  sciret  tamen  (scilicet  infin.la),  si  ge- 
nerado  in  fuWum  nunquam  cessaret,  quod  Deo  est  possibile .. 
Sed  idem  postea  in  Quaest.  disp.de  VeriL  (q.  20.  a.  4.  ad  I.) 
et  in  Sum    (III.  q.  10.  a.  3.)  recte   asserit,    quod   Dei   scientia 
viMonis  etiam  in  hac    providenlia  se  extendat  aliquo  modo  ad 
infinita     si  considerantur  ea  quae  in  potentia  creaturarum  sunt, 
et  volubiles  cogitationes  daemonum  per  totam  aeternitatem  suc- 
cessive  continuatae  et  uno  actu  a  Deo  iam  visae.  Quomodo  au- 
tem  potentia  animae    Christi    simpliciter    finita    actu    cognosc.t 
obiecta  numero    infinita  ?    Huic  obiecUoni  variis  respons.on.bus 
occurrunt  theologi,  qui  sequuntur  hanc  viam,  in  primis  S.  Thom. 
in  Sum    et  de  VeriL  locc.  citt.  Attamen  adeo  gravis  baec  diffi- 
cultas  visa  est  Richardo  a  Med.  (hic  a.  2.  q.  3.),  ut  ipse  etiam 
quoad  scientiam  visionis  limitationem  quandam  statuat  dicens : 
«Credo    quod  (anima   Christi)  actu  videt  in  Verbo  s.mul  om- 
nia  praesentia,  praeterita  et  futura ,  loquendo  de  dlts  rebus  fu- 
turis    quarum  una  alii  non  succedet  sine  fine,  quod  dico  pro- 
pter  '  cognitiones    hominum    et    Angelorum  in  proprio  genere , 
quarum  una  alii  poterit  succedere  sine  fine  ..  -  Etiam  hmitaUo 
scientiae  Christi  per  exclusionem  obiectorum  smpHds  saenhae 
propter  quaedam  verba  Scripturae  et  Patrum  non  videtar  posse 
concipi  ut  exclusio  totalis ;  et  si  non  est  totalis,  ubi  sunt  ter- 
mini  ponendi  (cfr.  supra  pag.  313,  nota  5)?  Huius  difflcultatis 
ponderatio  praecipue  movit  5.  Bonay.  ad  aliam  solutionem  quae- 
rendam    ut  in  fine  quaestionis  ipse  affirmat.  Attamen  ipse  opi- 
nionem  5.  non   reprobat,    quae  ipsi  videtur  esse  «  satis  fac.l.s 
et  ralionabilis  ». 


II.  Sexlus  modus  solvendi  a  5.  Ronav.,    si   non  est  primo 
ab  ipso  inventus,  saltem  subliliter  et  ingeniose  est    explicatus, 
ut  iam  insinuant  verba  :  «  magis  conatus  sum  tenere  .    in  fine 
quaesL).  Nullam  huius  modi  invenimus  fieri  menlionem  m  prae- 
cedentibus  auctoribus  nec  In  operibus  5.  Thomae;  tantum  quae- 
dam    verba  B.  Alberti  (hic  a.  2.  ad  I.)    eandcm    distinci.onem 
insinuare  xidentur,  cum  ipse  dicat  de  visione  in  Verbo,  quod 
«  scilicet  quoad  obiedsm  esl  unus  aspeclus,  quo  sunt  omn.a,  sed 
quoad    tntellectum    discementem    non  potest  esse  actus  unus, 
quia  alia  conversio  est  secundum  actum  ad  hoc,  et  alia  ad  ll- 
lud  »•  et  paulo  post  vult,  quod  non  «  semper  simus  m  eodem 
actu  conversionis  ».  Insuper  nec  ipse  S.  Bonav.  in  anecdota  de 
eodem  argumento  quaestione  iam  citata  commemorat  hanc  so- 
lutionem  vel  argumenta    pro   eadem  hic  relala,  sed  poiius  ea- 
dem  utitur  distinctione,    qua    Alex.   Hal.  et  alii  5.  opin.om  ad- 
haerentes,  mutatis  tantam  verbis.  Dislinguit  enim  ibi  in  Deo  tum 
exemplar   fartivum    et  disposittvum ,  in    quo    relucenl  obiecta 
numero  finita.  scilicet  quae  sunt,  fuerunt  et  erunt,  et  quod  com- 
prehenditur   ab  anima  Christi,  tum  exemplaf  expresstvum ,  in 
quo  relucent  infinita,  quae  Deus  potest  facere  et  intelngere.De 
hoc  autem  secundo  dicit,  quod  anima   Christi    illud  non   com- 
prehendit,  sed  tamen  in  illud  fertur  per  modum  excessus,  «  ex- 
cessivo  quodam  modo  erigendo  se  supra  se  ipsam  .,  secundum 
doctrinam  Dionvsii  (de  Mystica  Thool.  c.  1  ;  cfr.  II.  Sent.  d.  23. 
a.  2.  q.  3.  ad  6;  Breviloq.  p.  V.  c.  6;  lliner.  mentis  in  Deum  c.  /.). 
Videtur  igitur,  quod  S.  Ronav.  hunc  sextum  modum  solvendi  am- 
plexus  sit    postquam  memoratas  quaesliones  disputatas  iam  scn- 
psiL  Tamen  eliam  in  BrevUoq.    p.  IV.  c.  6.)  utrumque  modum 
ut  probabilem  insinuat  dicens,  infinita  cognosci  «  cognitione  ha- 
bituali,  vel  excessiva  ».  Eundem  modum  tanquam  probabilem  re- 
fert  Richard.  a  Med.,  loc.  cit.  q.  4,  et  praefert  Scot.  (hic  q.  2.  n.  20.), 
ita  tamen.utquintum  modum  reputet  esse  non  improbabilem. 
III.  Tota  haec  solutio  innitur  principiis  in  praecedenti  quaest 
explicatis.  et  clavis  ad  aperiendam  genuinam  intelligentiam  hu- 
ius  doctrinae    hic   in   eorp.  et   praedpue  in  solut.  ad  3.  et  8. 
proponitur.  Observandum  autem  est,  S.  Doctorem,  dum  hanc 
viam  praeferl.  minime  intendere,  actualem  animae  Christi  co- 
anitionem  sive  considerationem  restringere ,  quam  supponit  com- 
prehendere  quam    plurima  scita,  sed  potius,  admittendo  etiam 
quasi  habitualem,  vult  probare,  scientiam  Christi  esse  illimita- 
tam .  et  hoc  modo  et  auctoritates  Scriptarae  Patrumque  salvare, 
el  theologorum  sententias  sibi  contrarias  pro  more  suo  in  con- 
cordiam  redigere.  -  Ceterum  in  re  ab  intelleclu  humano  ita  re- 
mota  et  propter  opinionum  varietatem  ambigua  non  evidentiam, 
sed  probabilitatem  tantum  assequi  possumus. 

IV.  Praeter  auctores  citatos  :  Petr.  a  Tar.,  hic  a.  4.  quae- 
stiunc,  o.  —  Durand.,  hic  q.  I.  —  Diony.  Carth.,  hic  q.  2. 


ARTICULUS  111. 
De  scientia,  quam  anima  Christi  habuit  a  Yerbo. 


Secundo  quaeritur.  utrum  secundum  illam  pro- 
fecerit .  aut  ab  initio  habuerit  eam  perfectam. 

Tertio  quaeritur ,  utrum  Deus  debuerit  commu- 
nicare  animae  Christi  omnipotentiam .  sicut  commu- 
nicavit  omniscientiam. 


Consequenter  quaeritur  de  scientia.  quam  ani- 
ma  Christi  habuit  a   Verbo.  et    circa  hoc  quaerun- 

tur  tria. 

Primo  quaeritur.  utrum  aliquam  scientiam  ha- 
buerit  anima  Christi  a  Verbo  praeter  illam  quam 
habuit  in  Verbo. 

QUAESTIO  I. 

Utrum  Christus  habuerit  aliam  scimtiam  praeter  iUam  quain  habuit  in  Yerbo. 

Circa  primum  sic  nroceditur  et  qnaeritur,  utrum  l.  Primo  per   illud   quod   dicit  Damascenus^:  - 

(JS^  scenttam  a  Verbo  praeter  .  Quemadmodum  caro  hnmims  — J^ 
illam  quam  habmt  m  Verbo.  Et  quod  non  fnerit  naturam  non  es  vimA catna  Dom« n  au lem  aro 
aliqua  necessnas  habendi  aliam,  videtur:  i  unita  secundum  hypostastm   ,psi   Deo  \erbo  vmfi 

.  Libr.  111.  de  Fide  orthod.  c.  21.  -  ln  conc.us.  arg^ro  non  potest...  non  cognoscet  edd.  non  posset...  non  cognosceret. 


DIST.  XIV.  ART.  III.  QUAEST.  I. 


319 


cativa  facta  est  propter  eam  quae  est  secundum  hy- 
postasim  unionem;  ita  et  humana  natura  quidem 
substanlialiter  non  possidet  futurorum  cognitionem, 
Domini  autem  anima  propter  eam  quae  est  ad  Deum 
Verbum  unionem  ditata  est  futurorum  cognitione»: 
ergo  sicut  caro  Christi  non  potest  vivificare  nisi 
propter  unionem  sui  ad  Verbum,  ila  anima  eius  non 
cognoscet  aliquid  nisi  in  ipso  Verbo. 

2.  Item.  unius  secundum  unam  naturam  est 
una  perfectio  ! ;  sed  intellectus  animae  Christi  per- 
fectus  fnit  scientia,  cognoscendo  omnia  in  ipso  Verbo: 
ergo  cum  scientia  sit  perfectio  ipsius  intellectus, 
non  habuit  aliam  scientiam  praeter  illam. 

3.  Item .  superfluum  est  facere  per  plura  quod 
potest  sufficienter  fieri  per  pauciora2;  sed  anima 
Christi  sufficientissime  cognoscit  omne  cognoscibile 
cognitione,  quae  est  in  ipso  Verbo:  ergo  videtur, 
quod  superfluum  sit  ei  attribuere  aliam  cognitionem. 

4.  Item,  maioris  luminis  est  absorbere  minus: 
si  ergo  cognitio,  quam  anima  Chrisli  habet  in  ipso 
Verbo,  fuit  perfectae  luminositatis,  quia  fuit  in  ipso 
fonte  luminis;  videtur,  quod  non s  poluerit  simul 
cum  ea  stare  aliud  genus  cognitionis  in  anima  Christi. 

5.  Item,  qnando  advenit  quod  perfectum  est, 
evacualur  quod  ex  parte  est 4 ;  sed  cognitio  ipsius 
animae  Christi  in  Verbo  est  cognitio  perfectissima, 
cognitio  rerum  in  proprio  genere  est  cognitio  minus 
perfecta:  ergo  si  Christus  ab  initio  habuit  cognitio- 
nem  perfectissimam ,  quae  est  in  Verbo;  videtur, 
quod  alia  non  habuit  locum  in  ipso. 

Sed  contra:  1.  Sicut  dicit  Augustinus  super 
» uenta.Genesim  ad  litteram,  tractans  illa  tria  verba,  Genesis 
primo5:  Fiat,  fecit,  et  factum  est,  Angelus  tripli- 
citer  cognovit  res:  in  Verbo,  in  se  et  in  proprio 
genere;  sed  intelleclus  animae  Christi  non  fuit  mi- 
nus  perfectus  quam  intellectus  angelicus:  ergo  non 
tantum  habuit  cognitionem  rerum  in  Verbo,  verum 
etiam  in  se  ipso. 

2.  Item,  Christus  assumsit  quod  dignitalis  erat 
de  omni  statu,  scilicet  de  statu  gloriae,  de  statu 
innocentiae  el  de  statu  naturae  lapsae6:  ergo  non 
t;intum  habuit  cognitionem  convenientem  statui  glo- 
riae,  verum  etiam  convenientem  statui  innocentiae: 
si  ergo  Adam  habuit  cognitionem  omnium  rerum 
creatarum  divinilus  sibi  datam  in  se  ipso,  videtur, 
quod  praeter  cognitionem  gloriosam  Christus  habuit 
illam  scienliam. 

3.  Item.  anima  Christi  in  omni  dono  gratiarum 
debuit  excedere  omnes  alias  animas,  et  non  tantuin 


in  dono  gratiae  gratum  facientis,  verum  etiam  in 
dono  gratiae  gratis  datae:  si  ergo  habere  notitiam 
ipsarum  rerum  in  se  ipso ,  hoc  est  donum  gratiae 
gratis  datae;  videtur,  quod  Christus  habuil  oanc  co- 
gnitionem  praeter  eam  cognitionem,  quae  est  in 
Verbo  7. 

4.  Item ,  sicut  ratio  superior  debet  habere  suam 
perfeclionem ,  ita  etiam  ratio  inferior  in  Christo;  sed 
ratio  superior  nata  est  nosse  res  in  ipso  Verbo  ae- 
terno,  inferior  vero  nata  est  eas  considerare  in  pro- 
prio  genere  8 :  ergo  sicut  habuit  cognitionem  supe- 
rioris,  ita  etiam  inferioris,  et  sic  etc. 

o.  Item ,  Christus  simul  erat  perfeclus  viator  et 
comprehensor ;  sed  utrique  statui  necessaria  est  co- 
gnitio:  ergo  sicul  habuit  scientiam  debitam  statui 
comprehensoris,  cognoscendo  res  in  ipso  Verbo,ita 
videtur,  quod  habuit  scientiam  convenientem  statui 
viatoris .  cognoscendo  res  in  se  ipsis. 

C  0  X  C  L  U  S  I  0. 

Anima  Christi  praeter  cognitionem ,  quam  habuit 
in  Verbo,  habuit  eliam  coynitionem  rerum  a 
Verbo,  non  tantum  cognitionem  simpUcis  in- 
telligentiae ,  verum  etiam  experientiae. 

Respondeo:  Absque  dubio  concedendum  est,  quod 
praeter  cognitionem,  quam  habuit  anima  Christi  in 
ipso  Verbo,  quae  est  cognitio  gloriosa.  habuit  co- 
gnitionem  a  Verbo ,  quae  est  cognitio  gratiae  gratis  Conciosio  t. 
datae,  qua  eliam  cognilione  cognoseit  Christus  res 
in  se  ipsis  per  species  ei  inditas  ab  ipso  conditionis 
primordio,  sicut  fuit  in  intellectu  Adae,  vel  etiam 
in  intellectu  angelico  9. 

Ralio  autem  huius  est  perfectio  ipsius  animae  Ratio. 
Chrisli ,  quae  non  tantum  debuit  esse  perfecla  secun- 
dum  superiorcm  portionem ,  verum  etiain  secQodam 
inferiorem    et    secundum    partem   scnsibilem ,   non 
tantum  quantum  ad  statum  patriae,    verum   etiam 
qnantum  ad  statum  viac ,  qui  duplex  est,  videli.vt 
innocenliae  et   naturae   lapsae.    El    secundura  hoc 
Christus    habuit    triplicem    eognitionem    isti    Lriplici 
statui  convenientem ,  videlicet  cognilionem  glork 
cognitionem  naturae  integrae  el  cogmUoDem  poena- 
lis  experientiae ,  ut  de  quolibel  statu  aliquid  ii 
haberet.  —  Iiursus,  quia  perfecta  fuit  anima  Cbristi 
quantum  ad  cognitionem  dod  solum  respectb  cogno- 
scibilium,  sed  etiam  respeciu  modorum  cognon 
di ;  ideo  cum  res    tripliciler  sint.  COgDOSCibiles ,    80- 


1  Cfr.  lom.  II.  pag.  225,  nota  6.  —  De  mihori  vide  hic  a. 
2.  q.  I.  Beqq.  —  Pro  unius  non  pauci  codd.  nec  non  edd.  I, 
•2  perperam  unio. 

1  Vide  supra  pag.  277.  nota  l.  —  ln  Bne  arg.  pro  oUam 
initionem  codd.  GILTUVZ  illam  cognitknum. 

3  Pro  quod  >i<>n  coroplures codd.  quodtunc,  codd.  K  VZ 
quod  tunc  non. 

*  Eplst  I.  Cor.  13,  10:  Cum  autero  venerit  quod  perfectum 
eet,  evacuabilur  etc.  —  Cod.  V  evacuabitur. 


5  Vers.  3.  el  7.  —  AugusL  dictum  nabetur  II.  de  Gen.  ad 

lii.  c  s.  n.  it;.  seqq.  Cfr.  supra  i>^r.  306,  nota  l. 

"  Cfr.  snpi.i  pag.  267,  nota  7.  —  De  cognitione  In  sUlu  in- 
nocenllae  vide  ll.  SenL  d  23.  a.  2.  q.  I.  s»-«|ij.  Pro  ihijnitatu 
cod.  W  iliijin.K. 

7  Cod.  S  piiirlrr  fiw  ijuiiiii  linlinit  ni    \'ciIh>. 

8  Cfr.  II.  Sent.  lil.  Hagblli,  d.  JCXIV.  C.  i.  Mq.  'I  Com- 
iiniil.  |>.  I.  ,i.  2.  i|.  2. 

9  Vlde  ll.  Sent.  d.  3.  p,  II.  i.  2.  q.  I.  .-i  .1.  -21.  a.  2,  q.  I. 


320 


SENTENTIARUM  LIB.  III. 


cundum  quod  tripliciler »  habent  esse  —  habent  enim 
esse  in  Verbo,  habent  esse  in  intellectu  crealo,ha- 
bent  nihilominus  esse  in  proprio  genere  —  ideo  ad 
hoc,  quod  intellectus  animae  Christi  plenam  de  re- 
bus'  coguitionem   haberet,  res  cognovit  ista  triplici 

cognitione. 

Et  sic  patet,   quod  anima  Christi  non  tantum 
habuit  cognitionem  rerum  in  Verbo,  sed  etiam  re- 

concksio -2.  rum  a  Verbo ,  cognitionem,  inquam  ,  non  tantum 
simplicis  notitiae,  verum   etiam   experientiae  \  — 

coroiiariam.  Patet  etiam  harum  trium  cognitionum  sufficientia , 
necessitas  et  distinctio ,  quae  polest  sumi  vel  ex 
parte  virium,  scilicet  superioris  rationis,  inferioris 
et  sensualitatis ;  vel  ex  parte  slatuum,  videlicet  glo- 
riae,  innocentiae  et  naturae  lapsae ;  vel  ex  parte 
modorum  cognoscendi,  scilicet  in  Verbo,  in  se  et 
in  genere  proprio.  Et  sic  patet,  quod  anima  Christi 
praeter  cognilionem,  quam  habuit  in  Verbo ,  babuit 
aliam  cognitionem  a  Verbo 3.  —  Et  concedendae  sunt 

rationes  ad  hoc. 

1.  Ad  illud  quod  primo  obiicitur  de  auctoritate 
soiQtio  op-  Damasceni ,  dicendum ,  quod  Damascenus  non  vult 
posHoram.  assignare  sjmiijtudinem  quantum  ad  omnia,  sed  quan- 
tum  ad  hoc,  quod  sicut  caro  Christi  non  esset  vi- 
vificativa,  nisi  fuisset  ipsi  Verbo  unita,  sic  anima 
Christi  ignorarts  esset  et  imperfecta ,  nisi  fuisset  unita 
cum  sapientia  perfecta ;  sed  propter  illam  unionem 
habet  omnis  cognitionis  perfectionem. 

%  Ad  illud  quod  obiicitur  secundo,  quod  unius 
rei  una  est  perfectio ;  dicendum ,  quod  verum  est 
secundum  unum  modum  et  statum  et  polentiam ; 
sed  quia  in  anima  Christi  est  considerare  diversila- 


tem  potentiarum  et  statuum  et  modorum  cogno- 
scendi,  ideo  nihil  impedit,  quin  secundum  diversi- 
tatern  horum  diversas  habeat  cognitiones  perficientes. 

3.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  superfluum 
est  facere  per  plura  quod  potest  etc. ;  dicendum , 
quod  verum  est,  si  fiat  aeque  bene  et  aeque  suffi- 
cienter  ;  sic  autem  non  esset  in  proposito ,  quia  non 
ita  haberet  anima  Christi  completionem  scientiae  se- 
cundum  ornnem  modum  et  *  ornnem  statum  ,  sed  so- 
lum  alteram  istarum  cognitionum  haberet. 

4.  Ad  illud  quod  obiicitur ,  quod  maioris  lumi- 

nis  est  absorbere  minus ;  dicendum ,  quod  illud  ali-  *<** 
cubi  habet  veritatem,  hoc  est  de  luminibus,  quae 
sunt  eiusdem  rationis  et  eodem  modo  irradiant  et 
secundum  eandem  partem ;  non  sic  autem  est  in 
proposito  reperire,  sicut  in  distinctione  harum  co- 
gnitionum  ostensum  est.  Praeterea,  quod  dicitur,Miar 
quod  maius  lumen  absorbet  minus ,  hoc  non  dicitur 
quantum  ad  existentiam,  sed  quantum  ad  apparen- 
tiam;  et  licet  hoc  sit  verum  in  lumine  corporali , 
non  tamen  est  verum  in  lumine  spirituali,  propter 
maiorem  impermixtionem,  quae  reperitur  in  lumine 
spirituali  quam  in  corporali 5. 

5.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  cognitio  ex 
parte  non  manet  cum  cognitione  perfecta;  dicendum, 
quod  verum  est,  quando  cognitio  ex  parte  habet 
imperfectionem  annexam,  sicut  est  cognitio  aenigma- 
tica;  et  de  hac  verum  est,  quod  non  fuit  in  anima 
Christi.  Si  autem  dicatur  cognitio  ex  parte ,  quia 
minus  perfecta  est  quam  cognitio  gloriae,  non  opor- 
tet,  eam  evacuari,  in  eo  polissimum,  in  quo  est  si- 
mul  status  viae  cum  statu  patriae6. 


SCHOLIOK 


l.  Scientia  infusa  «  per  species  Christo  inditas  ab  ipso  con- 
ditionis  primordio  »,  vocatur  a  S.  Bonav.  cognitio  simplicis 
notitiae  et  a  S.  Thoma  in  Sum.  etiam  scientia  indita.  Nom 
nnlli  tamen  posteriores  theologi  scientiam  inditam  dislinguunt 
ab  infusa,  ut  inditam  vocent  eam  quae  naturam,  in  qua  est, 
concomitatur  ut  proprietas  naturalis,  sicut  est  ea  quam  Angeli 
habent  per  species  impressas ;  infusam  vero,  quae  naturam 
non  concomkatur,  scd,  Deo  infundente,  advenit  subietto.  — 
insuper,  communiter  posteriores  theologi  infusam  scientiam  ite- 
rum  distinguunt  in  infusam  per  se  et  per  accidens  ;  illa  respi- 
cit  obiectum,  quod  excedit  virtutem  naturalem,  ut  est  cognitio 
rerum  supernaturalium,  unde  a  solo  Deo  communicari  potest ; 
ast  infusa  per  accidens  naturali  quidem  virtute  successive  pos- 
set  cotnparari,  de  facto  tamen  impressa  est  a  Deo. 


1  Cod.  K  triplex. 

2  Vide  quaest.  seq. 

3  Vat. ,  omisso  aliam  ,  subinde  post  cognitionem  suo  marte 
interserit  rerum  in  se,  el  in  genere  proprio;  et  sic  ulterius 
patet,  quod  anima  Chrisli  praeter  cognitionem,  quam  habuit 
in  Verbo,  habuit  atiam  cognitionem.  Pro  aliam  plures  codd. 
aliquam. 

*  Codd.  1 L  N  aa  adiiciunt  secundum. 

5  Ad  obiectionem  huic  similem  Richard.  a  Med.,  hic  a.  2. 
q.  I,  respondet  sic:  Quamvis  stellae  ita  luceant  dc  die  sicut  de 
nocte,  tamen  de  die  visui  non  apparent,  quia  vincitur  [earum 
lumen]  lumine  fortiori;   sed  intellectus,  cum  intelligat  aliquid 


II.  Fuerunt  qui  generatim  negaverint,  in  Christo  fuisse  scien 
tiam  infusam,  et  quod  mirum  est,  non  defuerunl  qui  S.  Bona 
venturam,  non  obstantibus  perspicuis  ipsius  verbis,  his  annu 
meraverint.    Alii   vero  plures,  ut  Suarez  (in  111.  p.  Sum.   disp 
25.  sect.  3.)  contendunt,  S.  Doctorem  non  admittere  nisi  scien 
tiam  infusnm  per  accidens  ;  pro  qua  assertione  probanda  afferri 
posset,  quod  ipse  hanc  scientiam  attribuit  rationi  inferiori  eam- 
que  comparat  cum  scientia  Adamo  infusa  (hic  fundam.  2.).  Ni- 
hilominus    hanc    limitationem  a  mente    nostri   Doctoris  alienam 
esse  putamus.  Praefata  enim  distinctio  ab  eodem  nullibi  memo- 
ratur,  asseritur  autem  (hic  q.  2.)  de  hac  infusa  scientia :  *Ha- 
bitus  et  species  impressae  fuerunt  ipsi  animae  Christi  in  omni- 
moda  plenitudine ;  hinc  est,  quod  proficere  non  potuit  cogni- 
tione  simplicis  notitiae  ».  Item,  pluries  ab  eodem  docetur,  ani- 


valde  intelligibile,  non  minus  intelligit  infima,  sed  etiam  magis; 
cuius  ratio  est,  quia  excellentia  intelligibilis  inteliectum  non  de- 
bilitat,  sed  confortat.  Cfr.  I.  Sent.  d.  I.  a.  3.  q.  2.  ad  2.  Alex. 
Hal.,  S.  p.  III.  q.  13.  m.  I.  ad  4:  Ratio  huius  [quod  in  cor- 
poralibus  minus  lumen  obfuscatur  a  maiori]  est,  quoniam  om- 
nia  lumina  corporalia  sunt  ad  unum  actum,  scil.  manifestalio- 
nis,  qui  quidem  actus  per  se  et  perfeclissime  est  a  lumine  ma- 
iori.  Sed  in  spiritualibus  non  sic;  non  enim  omnia  lumina  spi- 
ritualia  sunt  ad  unum  actum  etc.  Cfr.  II.  Sent.  d.  i.  a.  3.  q.  2. 
ad  3;  ibid.  ad  I.  habetur  etiam  solut.  obiect.  seq. 
«  Vide  infra  d.  31.  a.  2.  q.  1.  et  3. 


DIST.  XIV.  ART.  III.  QUAEST.  II. 


321 


mam  Chrisli  omnibus  donis  Spiritus  S.  repletam  fuisse,  pro 
quo  allegat  locum  Isaiae  11,3.  (cfr.  supra  d.  13.  a.  I.q.  3. 
fundam.  I.).  Denique  est  locus  peremptorius  in  Breviloq.  p.  IV. 
c.  6,  ubi,  poslquam  quinque  modos  cognoscendi  in  Christo  di- 
stinxit,  duos  tribuit  scientiae  infusae  his  verbis :  «  Tertius  per 
(jratiam,  et  hoc  modo  cognovit  omnia  spectantia  ad  humani 
generis  redemptionem  [quod  manifeste  pertinet  ad  scientiam  in- 
fusam  per  se].  Quartus  est  secundum  naturam  inteijram,  cu- 
iusmodi  fuit  in  Adam ,  et  hoc  modo  cognovit  omnia  quae  spe- 
ctant  ad  universi  constitutionem  ».  —  De  obiecto   actu  et  exten- 


sione  scientiae  infusae  est  quaedam  opinionum  differentia  intor 
S.  Thom.  et  Scotum.  —  Quoad  BCieiiuam  aaMmrnMUWm»,  cu- 
ius  actus  cenissime  Chrislo  competit,  non  conveniunt  sn.ientiae 
quoad  habUum  acquisitum,  de  quo  agitur  in  seq.  quaestione 

III.  Alex.  Bal.,    p.    III.    q.    13.  m.  :;.  -Scot,  in  utroque 
Scnpto  hic  q.  3.   -  S.  Thom.,  hic  a.  3.  quaestiunc.  r-5'S    III 
q-   II.  a.   1-6;  de  Verit.  q.  20.  a.  3.  -  Petr.  b  Tur.,  hica    I 
quaestiunc.  I.  2.  -  Richard.  a  Med.,  hic  a.  3. ,,.  I.  — Durand 
hic  q.  3.  —  Dionya.  Carth.,  de  hac  et  seq.  quaesL  hic  q.  3.' 


QUAIiSTIO  II. 


Utrum  Christus  profecerit  secundum  illud  genus  cognitionis. 


.  opposi 
taui. 


Secuntlo  quaeritur\  utrum  Christus  profecerit 
secundum  illud  genus  cognitionis.  Et  quod  sic,  vi- 
detur. 

1.  Ad  Hebraeos  quinto  l :  Didicit  ex  his  quae  pas- 
sus  est,  obedienliam;  sed  discere  est  proficere  in 
scientia :  ergo  etc. 

2.  Item,  super  illud  Lucae  secundo  -  :  Profi- 
ciebat  Iesus  aelate  et  sapientia ;  Glossa :  «  Sicut 
carnis  est  aetate  proficere,  sic  animae  gratia  et  sa- 
pientia  »:  ergo  sicut  Christus  profecit  secundum  car- 
nem  crescendo  in  aelate,  ita  videtur,  quod  secun- 
dum  animam  profecerit  crescendo  in  cognitione. 

3.  Item,  «  Christus  assumsit  quae  plantavit  in 
noslra  natura3»;  sed  Christus  plantavit  in  nostra 
natura,  ut  «  ex  multis  sensibilibus  fiat  una  inemo- 
ria ,  ex  multis  memoriis  una  experientia ,  ex  multis 
cxperimentis  unum  universale,  quod  est  principium 
artis  et  scientiae  »:  ergo  si  iste  modus  procedendi 
facit,  animam  proficere  in  cognitione  ;  videtur,  quod 
anima  Christi  in  cognitione  profecerit. 

4.  Item,  aut  intellectus  agens  in  Christo  poluit 
abstrahere  formas  universales  a  conditionibus  mate- 
rialibus,  aut  non  *.  Si  non  poluit:  ergo  fuit  impo- 
tens ;  si  potuit,  cum  talis  modus  abstrahendi  sit  via 
in  cognitionem,  videtur,  quod  Christus  in  cognitione 
profecerit. 

•).  Item ,  qui  aliquid  apprehendit  et  retinet  quod 
prius  non  apprehenderat,  aliquid  addiscit  et  in  co- 
gnitione  proficit;  sed    sensus   communis   in  Christo 


aliquid   apprehendit   et   aliqua  sensibilia  retinebal 
quae  prius  non  apprehenderat  nec  composuerat,  et 
imaginativa   potentia  in  Christo   totum  illn.l  retine- 
bat5:  ergo  videtur,   quod  anima  Christi  proflciebal 

et  addiscebat. 

Sed  contiu:  l.Gregorius  super  illud  Lucae  e :*,»*■»«,. 
Proficiebat  Iesus  etc:  «  Proficiebat ,  non  quod  ipse 
sapientior  fieret  ex  tempore,  sed  eandem   qua  plu- 
nus  erat  sapientiam  ceteris  ex  tempoiv  paulatim  de- 
monstrabat  » . 

2.  Item,  Damascenus7:  «  Qui  dicunt,  eum  pro- 
ficere  sapientia,  non  eam  quae  est  secunduni  tiypo- 
stasim    unionem    venerantur»:  ergo  si  (juis    dicat 
Christum  profecisse  in  scientia,  videlur  facere  iniu- 
riam  Sapientiae  increatae  sibi  unitae. 

3.  Item,  Christus  habuit  pleniludinem  non  so- 
lum  gratiae  gratum  facientis,  sed  etiam  gratiae  gra- 
tis  datae8:  si  ergo  cognitio,  quam  habuit  a  Verbo 
in  se  ipso,  fuit  cognitio  gratiae  gratis  datae,  ergo 
plena  fuit  in  Christo  a  suae  conditionis  primordio: 
non  ergo  crescebat  in  eo. 

4.  Item,  anima  Christi  habuit  species  rerum 
cognoscibilium  ;  sed  qua  ratione  habuit  species  nnius 
cognoscibilis ,  eadem  ratione  et  omnium  :  sed  impos- 
sibile  esl,  duas  formas  eiusdem  speciei  esse  el  in 
eodem  et  secundum  idem  9 :  ergo  impossibile  fnit , 
quod  anima  Christi  novas  formas  sive  oovas  species 
reciperet:  ergo  non  potuit  in  cognitione  proficere. 

5.  Item,  materia  non  est  possibilis  ad  formam 


1  Vers.  8. 

!  Vers.  52.  —  Glossa,  quae  ut  ordinaria  invenitur  apud 
Strabum  ct  Lyranum,  sumta  est  ex  Beda,  in  hunc  Ibcum,  el 
est  secundum  Ambros.,  de  Incarn.  domin.  sacram.  C.  7.  n.  72. 
Cfr.  supra  lit.  Magistri,  d.  XIII.  circa  mcd.,  et  pag.  2R2,  nota  3, 
ubl  verba  Fulgenlii. 

3  Damasc,  III.  de  Fide  orthod.  c.  6.  Cfr.  supra  lil.  Hagistri, 
d.  II.  c.  I.  in  ilne.  —  Scq.  lestimon.  est  Aristot.,  II.  Poster. 
C  18.  (c.  18.),  et  I.  Metaph.  c.  I.  —  Pro  un,i  &j*rimtM 
(e^ctpia  [xia)  cod.  K  unum  experiuientuiu  .  et  pro  r.rperiim  „- 
tis  codd.  II  Z  ai  experientiis. 

*  Cfr.  II.  Sent.  d.  2i.  p.  I.  ;i.  2.  q.   I. 

'•  Arisldl.,  d(>  Somno    et  vlgllia,  c.    i.  sensum  «HntBWMM 

tlescrihit  his  vcrbis:  Kst  autem  qtlMdam  «•(   COI nls  pofentla 

sequeaa  omnes  [sensus  eilerlore»],  qua  [anbnal]  el  quod  vldei 
et  audil  sentiU  Non    enim    \isu    quldem    vldet    quod  Vldet,  et 
ludlcal  utlque  ct  potest  dMoeraere,  quod  slla  quldem  dulda 
S.  Bonav.  —  Tom.  III. 


suiii  ab  albis,  nec  gustu,  nec  vlsu,  nec  ambobua,  aed  quadam 
coinmuni  particula  omnium  sensoriorum;  nam  est  quidem  sen- 
sus  unus  et  prindpale  sensorlum  unum  elc.  Cfr.  II.  de  Anlma, 
text.  136.  seqq.  (III.  c  2.).  Cfr.  euam  ihi.l.  icu.  153.  seqq! 
(III.  c  3.),  ubi  de  potenlia  im.igin;ili\,i. 

,;  Cap.  2.  :i>.  —  Pro  Grtgomu  edd.  lubatituerunl  BaaVi; 
cfr.  supra  pag.  27i,  nota  i.  Gregor.  Naxlan.,  homll  10  i 
Sl,!  ;ii,:  Profldebal  enlm,  Inqult,  m  aetate,  lu  etlam  Mplenda, 
iion  quod  baae  ln  Hlo  laoramentuM  caperMU;  miM  anlm  .■.> 
quod  a  prlndplo  perfectum  erat,  perfeciius  ess»-  possii?  s,,i 
quod  ii.i.c  paulattra  detegoreatuf  el  atucareot 

7  Litar.  iii.  de  Flde  ortbod  .-.  It,  ufal  In  tailu  origla  poal 
tapientia  ptora  adnocta  repariuotur. 

8  ,,,;|ii    i,  li:  Plenum  Rjrauaa  »•(  varttaila, 

"  i:iv.  i..m.  ii.  pag    1 19,  nota  s.  _  i>,.  momt!  vlde  aja  1-1. 
praeced. 


ii 


322 


SENTENTIARUM  LIB.  111. 


Scienlia 
Christi  Iri- 
plcx. 


Conclusii  1. 


Conclusio  i. 
Conlirmatur 


Uupliciter 
differt  Chri- 
iti  profeclos 

a  nostro. 


Ad  argn- 
meuta. 


qoam  babet  in  actu,  pro  eo  quod  «  omne  recipiens 
debet  esse  denudatam  a  forma  recepti ' »:  ergo  si 
anima  Christi  a  principio  habuit  in  se  oninium  re- 
nun  creatarum  speciem  et  nolitiam ,  viilelur,  quod 
amplius  non  potnerit  cognitionem  novam  recipere , 
ergo  nec  in  cognitione  proficeiv. 

CONCLUSIO. 

Anima  Christi  non  secundum  cognilionem  simpli- 
cis  notitiac,  sed  secundum  cognitionem  expe- 
rientiae  profecit. 

Respondeo:  Ad  praedictorum   intelligentiam  est 
notandum,    quod    praeter   scientiam,  quam   anima 
Christi  habuit  in  Verbo,  duplicem  habuit  cognoscendi 
modum,  sicut  praedictum  fuit8:  habuit  enim  cogni- 
lionem  simplicis  notitiae  in  intellectu,  et  cognitio- 
nem  experienliae  in  sensu.  Cognitio  simplicis  noti- 
tiae  consistebat  in  habitibus  et  speciebus  ipsi  animae 
Christi  indilis  a  primordio  suae  conditionis  ex  bene- 
ficio  Conditoris ;  cognitio  vero  experientiae  consiste- 
bat  in  usibus  sensuum  exteriorum.  —  Quoniam  ergo 
habitus  et  species   impressae   fuerunt   ipsi  animae 
Christi    in   omnimoda   plenitudine;  hinc  est ,   quod 
Christus  proficere  non  potuit  cognitione  simplicis  no- 
titiae.  Quia  vero  sensus  exterior  ad  aliquid  conver- 
tebatur  de  novo,  ad  quod  prius  conversus  non  fue- 
rat;  hincest,  quod  cognilione  experientiae  proficie- 
bat.  —  Iuxla  quod  dicit  Ambrosius  s ,  quod  «  in  eo 
sensus    proficiebat   humanus»;   et  Apostolus  dicit , 
quod  didicit  ex  his  quae  passus  est,  obedientiam; 
et  (ilossa  super  illud  Psalmi :   Qui  tribuit  mihi  in- 
tellectum  :  «  Usque  ad  mortem  erudivit  me  inferior 
pars  mea ,  scilicet  carnis  assumlio ,  ut  experirer  te- 
nebras  mortalitatis  ».  —  Et  sic  anima  Christi  quam- 
vis  non   proficeret  secundum  cognitionem  simplicis 
notiliae,    proficiebat   tamen    secundum  cognitionem 
experimentalem.  Ille  autem  profectus  scienliae  expe- 
rimentalis  in  Christo  in  duobus  differebat  a  profectu 
cognitionis  nostrae,  in  uno  videlicet,  quod  Christus 
non  proficiebat  veniendo  in  notitiam  rei  prius  inco- 
gnitae,  sed  quod  prius  cognoscebat  *  uno  modo,  sci- 
licet  per  simplicem  notitiam ,  cognoscebat  alio  modo, 
scilicet  per  experientiam.  In  alio  etiam  differebat,  quia 
profeclus  noster  est  secundum  existenliam,  profectus 
vero  Christi  erat  solum  secundum  apparentiam. 

Et  secundum  hoc  patet    responsio  ad  quaestio- 
nem  propositam  ;  patet  etiam  responsio  ad    rationes 


ad  ulramque  partem  pro  magna  parte.  Nam  ratio- 
nes,  quae  ostendunt.  quod  Christus  non  proficiebat 
in  cognitione  sive  scientia,  procedunt  de  profectu 
non  solum  secundum  apparentiam,  sed  etiam  se- 
cundum  existentiam,  non  solum  secundum  cognitio 
nem  experkntiae ,  verum  etiam  secundum  cognitio- 
nem  simplicis  nolitiae.  Et  ideo  rationes  illae  sunt 
concedendae,  quia  verum  concludunt. 

1.  2.  Ad  illud  vero  quod  primo  obiicitur  in  con-  soiutio  0) 

,.  •  r»       positowi 

trarium  de  auctoritate  Apostoh  et  de  auctontate  Be- 
dae  in  Clossa,  dicendum,  quod  utraque  auctoritas 
intelligitur  de  cognitione  experientiae. 

3.  Ad  illud  quod  obiicitur ,  quod  hoc  est  natu- 
rale,  videlicel  quod  ex  multis  sensibilibus  fiat  una 
memoria ;    dicendum,   quod   duplex   est  modus  co-  Ditfei 

1  .  .        .      notania. 

gnoscendi  per  experientiam  :  unus,  qui  est  via   in 
acquisitionem  scientiae ;  alius  vero,   qui  est  via  in 
exercitium  scientiae,  ut  quod  prius  sciebatur   theo- 
retice  postmodum  sciatur  practice  \  Et  primus  mo- 
dus  experientiae  reperitur   in    scientiae  inventione , 
secundus   vero   consistit  in  usu    scientiae  iam  ade- 
ptae ;  et  in  primo  est  motus  ab  incognito  ad  cogni- 
tum,  in  secundo  vero  esl  via  sive  processus  a  co- 
gnito  uno  modo ,  ut  cognoscatur  alio  modo.  —  Et  pri-  sounin 
mus  modus  respicit  imperfectionem  naturae  lapsae 
propter  ignorantiam  annexam ,  secundus  vero  respi- 
cil   statum    innocentiae,   in    quo   habitus  scientiae 
praecessisset  usum ,   et  cognilio   simplicis   notitiae 
praecessisset  cognilionem  experientiae ;  et  iste  modus 
fuit  in  Christo  et  non  alius,  quia,  sicut  infra  6  pa- 
tebil  de  statu  naturae  lapsae,  Christus  non  debuit 
assumere   defectum  ignorantiae.  Philosophus  autem 
in  praedicto  progressu  cognitionis  procedit  secundum 
slatum  naturae  lapsae,  quod  in  Christo  non  opor- 
tet  reperiri. 

4.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  intellectus  agens 
in  Chrislo  potnit  abstrahere  ;  dicendnm ,  quod  abstra- 
clio  speciei  a  conditionibus  materialibus  quaedam 
ordinatur  '  ad  generandum  habitum ,  quaedam  vero  Kound 
consistit  in  iudicio  eius  quod  apprehensum  est  per 
sensum,  iudicio,  inquam  ,  faclo  ab  intellectu.  El  pri- 
ma  non  fuil  in  Christo,  cum  intellectus  eius  habe- 
ret  habitus  et  species  rerum,  illa  autem  abstractio 
ordinaretur  ad  acquisitionem  habitus  el  scientiae  non- 
dum  adeptae ,  et  ita  haberet  annexum  defectum  igno- 
rantiae.  Secunda  vero  in  Christo  fuit,  sed  ex  hoc 
non  sequitur.  quod  aliquid  didicerit  de  novo,  vel 
in  scientia  profecerit,  sed  solum  quod  aliquid  con- 
sideravit  intellectu  excitato  a  potentia  inferiori. 


1  AvMToes,  III.  de  Caelo  et  mundo,  text.  67;  II.  de  Ani- 
ma,  text.  67.  et  III.  text.  4. 

°-  Qunest.  praeced.  Cfr.  Anselm.,  I.  Cur  Deus  homo,  c.  9. 
—  Paulo  inferius  ante  Cognitio  simplicis  mulli  codd.  ponunt 
et.  Deinde  pro  conditionis  cod.  W  substituit  creationis. 

'  De  Incarn.  domin.  sacram.  c.  7.  n.  72.  Cfr.  supra  lit. 
Magistri,  d.  XIII.  circa  medium.  —  Seq.  Script.  loc.  est  Hebr. 
5.  8.  —  Glossa  subinde  allata  est  ordinnrin  in  Ps.  15,  7; 
sumta  est  ex  August.,  Enarrat.    in  hunc    loc.    et  habetur  apud 


Strabum  et  Lyranum.  —  Post  pauca  pro  proficeret   edd.  pro- 

fecerit. 

*  Cod.  L  sciebat;  edd.    I  ,  2  cum  pluribus  codd.,  omisso 
prius  (quod  etiam  in  codd.  A  H  desideratur),  proficiebat;  per- 

peram. 

s  Cfr.  Aristol.,  I.  Metaph.  c.   I. 

«  Dist.  15.  a.  2.  q.    I.  —    Paulo    inferius    pro   progressu 
cod.  X  processu. 

i  Non  pauci  codd.  falso  ordinantur. 


DIST.  XIV.  ART.  III.  QIAEST.  III. 


323 


o.  Ad  illud  quod  obiicitur,  qtiod  sensus  eius 
poterat  compnnere  et  tenere ;  dicendum.  quod  illud 
non  facit  profectum  in  cognitione  speculationis ,  sed 
in  cognitione  experimentali,  quoniam  illa  quae  sen- 
sus  componebat,  aut  dividebat,  apud  intellectum 
erant  magis  cognita,  non  solum  quantum  ad  essen- 
tias,  sed  eliam  quantum  ad  comparationes  \  secun- 
dum  quas  compositiones  et  divisiones  possunt  forma- 


liter  variari.  Uode  secus  esl  de  cognitiooe  rerum  in  s  uodam. 
Christo  et  in  quocuin(|ue  Angelo.  Angeli  enim  potue- 
runl  proficere  in  cognitione  rerum  componendo  el 
dividendo  et  conferendo.  etiam  cognitionc  simpUcis 
notitiae,  quamvis  non  reciperent  nov;is  species;  Chri- 
stus  vero  minime .  propter  cognitionis  plenitodioera 
et  perfectionem .  quara  decuit  animam  oius  hal 
a  principio  suae  cunditionis. 


SCHOLIOX. 


I.  Quod  Christus  non  potuerit  proflcere  in  s-.-ienii.-i  infusa, 
saltem  quoad  habitum,  inter  omnes  constat ;  item,  quod  profi- 
eere  potuerit  secundum  scientiam  experimenlalem,  qualenus  per 
usum  sensuum  multa  nova  expertus  sit  et  intuitive  cognoverit. 
Cum  autem  intellectus  humanus  usu  sensuum  acquirat  species 
intelligibiles,  et  inde  habitum  demonslrativum  sive  cognilionem 
abstraclivam  habitualem ;  restat  quaestio,  utrum  Chrislus  talem 
habitum  scientiae  natumii  modo  acquisiverit ,  et  sic  profecerit. 
Negative  respondent  cum  S.  Bonav.  Alex.  Elal.  (S.  p.  III.  m.  2. 
circa  finem),  Petr.  a  Tar.,  hic  a.  5,  Richard.  a  Med.,  hic  a.  3. 
q.  2,  a.  -i.  q.  3.  Scot..  hic  q.  3.  n.  6  ,  Durand.,  hic  q.  4  ,  quo- 
rum  ratio  principulis  est,  quod  duo  habitus  scienliae  per  aeri- 
dens  infusae  et  acqumtae  sinl  eiusdem  ralionis  (quod  discipuli 
S.  Thomae  negant) ;  porro  dicunt,  etiam  adversarios  statuere , 


quod  duae  fbrmne  eiuadem  rationis  non  possinl  simul  ette  In 
eodem  subiecto  (cfr.  i.  fundam.j.  et  quod  Christus  iam  babue< 
rit  habitum  scientiae  omnium  rerum  per  BCddens  iofusum.  Huic 
negativae  sententiae  eUam  S.  Thom.  prius  adhaesit  in  Comment 
(hic  a.  3.  quaestiunc  S.J ;  sed  postea  in  Sum.  (III.  q.  9.  a.  U 
quaestionem  afllrmative  solvit. 

II.  Seq.  (3.)  quaestio,  de  qua  iam  egit  Magister  (Mc  c.  i.  . 
ab  omnibus  concorditer  solviiur  et  a  noBiro  Dpctore  gravibus 
argumentis  probalur.  Ale.x.  llal.,  loc.  cii.  q.  14.  m.  2  —  Scot, 
111.  Sent.  <l.  16.  q.  2.  n.  9.  seqq.  —  S.  Thom.,  hic  a.  1;  S.  III. 
q.  13.  a.  l-i.  —  B.  Albert.,  hic  a.  5.  —  Petr.  a  Tar.,  nlc  a.  6. 
—  Richard.  a  Med.,  hic  a.  5.  q.  1-3.  —  Durand.,  hfc  q.  '.  — 
Dionys.  Carth.,  hic  q.  4. 


QUAESTIO  III. 
Utrum  Deus  communicaverit  animae  Christi  omntpolentiam ,  sicut  communtcavit  omniscientiam. 


Tertio  quaeritur,  utrum  Deus  communicaverit 
animae  Christi  omnipotentiam,  sicut  communicavit 
ei  omniscientiam.  Et  quod  sic,  videtur. 

1.  Ad  Philippenses  secundo2:  Dedil  illi  nomen , 
^wsi- gU0(i  est  SUper  omiie  nomen:  erg0  sj  non  dedit  ei 

nomen  sine  re,  dedit  igilur  illi  virtutem  super  om- 
nem  virlutem  et  potentiam  super  omnem  potentiam : 
ergo  dedit  ei  omnipotentiam. 

2.  Uem,  cum  tria  sint  in  anima,  potentia.  scien- 
tia  et  voluntas,  ut  vult  Richardus3,  voluntas  prae- 
supponil  scientiam,  et  scientia  praesupponit  poten- 
tiam :  ergo  natura ,  quae  est  capax  scientiae ,  est  ca- 
pax  potenliae:  ergo  quae  est  capax  omniscientiae  est 
capax  omnipotentiae;  sed  anima  Christi  fuit  capax 
omniscientiae ,  sicut  supra  *  ostensum  fuit:  ergo  fuit 
capax  omnipotenliae. 

3.  Item,  amplioris  extensionis  est  scientia  quam 
potentia  —  omne  enim  quod  Deus  potest,  scit,  sed 
non  convertitur  —  sed  quod  capax  est  rei  maioris 
est  capax  rei  minoris5:  ergo  si  anima  Christi  fuit 
capax  omniscientiae,  fuit  etiam  capax  onmipotenliae: 
ergo  debuit  Deus  ei  communicare  omoipotentiam. 


4.  Iiem,  ptsse  scire  unum  scibile  esl  potentiae, 
ergo  posse  scire  duo  scibilia  esl  maioris  poteotiae  . 
et  sic  procedendo:  ergo  posse  scire  infinita  scibilia 
est  summae  et  infmitae  polentiae;  sed  anima  Christi 
potuit  scire  infinila  scibilia6:  ergo  Deus  commuoica- 
vit  ei  omnipotentiam. 

•v).  Item,  artifex  materialis  non  soluin  commu- 
nicat  filio  suo  scientiam  simplicis  notitiae,  sed  eliam 
scientiam  practicam:  ergo  nmlto  forlius  boc  7  Deus 
commuuicavit  animae  Christi;  ^ed  scientia  practica 
habet  operationem  coniuncUuu ,  et  operatio  habel 
potentiam  praeviam :  ergo  si  Deus  coramuoicavil  ani- 
mae  Christi  scientiam  practicam  oinniiun  iviiun  , 
communicavit  ergo  ei  omnipotentiam. 

(>.  Item,  sicut  intellectus  animae  Cbristi  cooiuo- 
ctus  est  divinae  sapientiae.  ila  etiam  et  viriu>  illios 
animae  iuiicta  est  divinae  polenliac  —  dicinms  enim 
Christum  Dei  virtutem  et  D<i  sapientiam  s  —  ergo 
sicui  ioteUectus  animae  Cbristi  propter coniuoctiooeiii 
eius  ad  summam  sapieotiam  es(  (actus  omaiscieiM . 
ita  et  virtus  propler  coiiiimclioncm  ciiin  suniina  00- 
tentia  debuit  fieri  omnipotens. 


1  i:dd.  cuiii  mullis  codd.  vitiose  COm§0titume$.  —  De  na- 
turali  cognilione  Angelorum  \ide  II.  SenL  d.  3.  p.  II.  a.  2.  <j.  I. 

2  Vers.  9. 

3  l.ihr.  VI.  de  Trin.  c.  |.rj,  ubi  de  liihus  approprialis, 
MlL  polenlia,  sapientia  et  bonitate  ,  BgQM  SBteodlt,  quod  mul- 
liplex  potenlia  esse  polesl,  ubi  null.i  potaSl  018«  SapJenut,  «'\. 
gr.  in  rebus   inscnsaiis    el  brutis;   «  eCOnlra  BUtem,  ulii    nulla 

potemia  eat,  nuiia  npienUa   \w^«-   poteat  Nem  poan  npere 

absquc  dubio  cst  aliijuid  posse.    DaJ  IgttUT   <ss,.  po$9t  BOI  Mh 


picniia  poteniiae,  sed  potentla  npienUae...  nulla  booltaa  li 
poierii    iiin  nptentia  \<i  potentta  omalno defueril  »  etc.  Bt.  elua 
opuae.  de  Trlbua  appropriatia  Persoala  ln  TrlaUale. 

4   Ail.    2.   <|.    I. 

«  Reguh  iiins  |&  (V.  Sect  Deortt,  ln  Bne  :  Ptea  Bemper 
iu  n  cootinet  qnod  eat  minus. 

6  Vide  Bupra    i    2.  i|.  .1. 

7  l.dil.   Iimir. 

8  i-.pisi.  i.  Cor.  i ,  14. 


324 


SKNTENTIAIU  M  LIB.  III. 


m:ii  coMnA:   1.  Ojiniis  potentia  crealurae  sequl- 

FondamenuutQr  ipsam  substantiam  creaturae;  sed  omnipotentia 

praecedit  Babstantiam  onmis  creatnrae,  quia  potest 

producere  omne  eus  ■ :  ergo  uulli  creaturae  commu- 

nicari  potnit  omnipoteotia. 

2.  Itrin.  nihil  liabens  omnipotentiani  potest  ab 
aliquo  excedi  vel  superari .  quia  niliil  est  maius 
omnipotenle  ;  sed  necesse  est.  oinnem  ereaturam  a 
Deo  excedi  el  superari:  ergo  impossibile  est,  alicui 
creaturae  onmipotentiam  communicari. 

■\.  Item.  o  nullius  substantiae  finitae  potest  esse 
virtus  infmita».  sicut  dicit  Philosophus  *,  et  ralio 
manifestat;  sed  omnipotentia  est  virtus  infinita:  ergo 
nulli  substantiae  finitae  potest  commnnicari  omnipo- 
tentia.  Sed  omnis  creatura  est  substantiae  finitae. 
cum  sit  creata  in  numcro,  pondere  et  mensura: 
ergo  etc. 

4.  Item  .  nulla  virtus  entis  creati  transcendit 
en*3;  sed  omnipotentia  transcendit  ens ,  quia  potest 
de  non-enle  facere  ens:  ergo  impossibile  est,  alicui 
virtuti  creatae  dari  omnipotentiam. 

c  o  x  c  l  u  s  i  o. 

Nec  animae  Chrisli  nec  alicui  crcaturae  polest 
omnipotentia  communicari  ut  proprietas  ei 
inliaerens. 

Respoxdeo  :  Dicendum.  quod  nec  animae  Chri- 
conciasio.  sti  nec  alicui  crealurae  potest  omnipotentia  commu- 
nicari,  nisi  eatenus.  qua  communicatur  ei  nomen 
et  excellentia  divinitatis.  boc  est  per  communicatio- 
nem  idiomatum ,  quae  ortum  habet  ex  personali 
unione  —  sicut  enim  possumus  dicere.  quod  homo 
est  Deus,  ita  possumus  dicere,  quod  homo  est  omni- 
potens  —  et  sicut  excellentia  divinitatis  nulli  com- 
municari  potest  sicut  forma  et  proprietas  eidem  in- 
baerens  substanlialiter,  vel  accidenlaliler;  sic  etiam 
nec  omnipotentia. 

Ratio  aulem.  quare  omnipotentia  communicari 

non   potest  alicui   creaturae,  est,  quia  omnis   crea- 

Raiio  iri- tura  eo  ipso.  quod  ex   nihilo  est.  deficit  a  summa 

stahilitate,  unde  non  existit  per  se  ipsam ;  deficit  a 

summa  simpUcitate ,  unde  non  agit  per  se  totam  ; 

deficit  a  summa    immensitate ,  unde  distare  polest 

rrima.  in  ipsa  virtus  a  substantia  \  Et  quoniam  a  se  non 

subsistit  nec  in  se,  nisi  sustentetur  a  divina  poten- 

lia;  ideo  impossibile  est,  ipsam  esse  omnipotcntcm ; 

secunda.  non  enim  potest  se  ipsam  sustinere.  —  Rursus.  quo- 

niam  ex  se  tota  non  aqit.  non  potest    in  totam   rei 


Solutio  op 
po>itorum. 


Poierjtu  t 
plex. 


substantiain;  et  ideo  non  potest  esse  omnipotens, 
cuin  non  possit  tolum  producere.  —  Postremo,  quia  T-rt.a 
virtus  eius  dislal  a  substantia,  tantum  potest  elori- 
gari,  quod  oinnino  deliciet.  unde  non  potest  in  omnia. 
—  Sicut  igilur  soli  Deo  convenit  suiimia  ttab&Uu, 
suinma  rimplicUaB,  summa  etiam  immensilas ;  sic 
etiam  omnipotentia,  quae  necessario  requirit  ista  tria. 
Et  ideo  omnipotentia  communicari  non  potest  alicui 
creaturae,  nec  animae  Christi  nec  alii.  —  Et  ralio- 
nes,  quae  hoc  ostendunt,  sunt  concedendae. 

1.  Ad  illud  vero  quod  obiicitur,  quod  dedit  illi 
nomen,  quod  est  super  omne  nomen ;  dicendum, 
quod  datio  illins  nominis  fuit  per  communicationem 
idiomatum ,  ut  homo  ille  diceretur  esse  Deus  el  Dei 
Filius.  De  hac  autem  communicatione  non  intelligi- 
tur  ad  praesens ;  ideo  auctoritas  illa  nihil  facit  ad 
proposilum. 

2.  Ad  illud  vero  quod  obiicitur,  quod  polentia 
antecedit  scientiam;  dicendum,  quod  polentia  dicitur 
dupliciter:  respectu  actus  interioris  et  respeclu  actus 
exterioris.  Dicimus  enim,  aliquem  posse  scire  et 
velle ;  dicimus  etiam ,  posse  operari.  Cum  ergo  di- 
cimus.  quod  in  creatura  potentia  antecedit  scientiam, 
boc  verum  est  respeclu  actus  interioris,  sed  non  ex- 
terioi'isb,  quia  polentia  operativa  consequitur  scien- 
tiam.  Cum  autem  dicitur  omnipotentia  esse  in  ali- 
quo.  hoc  non  intelligitur  respectu  actus  interioris 
tantum,  sed  etiam  respectu  exieriorls;  ideo  non  se- 
quitur,  quodsi  in  aliquo  sit  omniscientia,  quod  in 
eo  sit  omnipotentia. 

3.  Ad  illud  quod  obiicitur.  quod  amplioris  ex- 
tensionis  est  scientia  quam  potentia:  dicendum,  quod 
esse  maioris  extensionis  est  dupliciter:  yel  respectu 
obiecti ,  vel  respeclu  subiecti.  Si  loquamur  de  exten- 
sione  respectu  obiccti,  maioris  exlensionis  est  omni- 
scientia  quam  omnipotentia,  quia  respectu  plurium 
est.  Si  autem  loquamur  de  extensione  respectu  sub- 
iecli ,  maioris  amplitudinis  est  omnipotentia  quam 
omniscienlia.  quantum  est  de  propria  ratione  utrius- 
que.  Nam  omnipotentia  ponit  subiectum  suum  om- 
nino  immensum  etinfinilum.  omniscientia  vero  non, 
sicut  in  praecedentibus6  fuil  ostensum.  Et  ideo  non 
sequitur.  quodsi  alicui  subiecto  naturae  creatae  possit 
communicari  omniscientia,  quod  propter  hoc  possit  ei 
communicari  omnipotentia.  Communicatio  ehim  omni- 
potentiae  plus  respicit  amplitudinem  subiecli  quam 
obiecti. 

4.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  posse  scire 
omne  scibile  est  posse:  dicendum.  quod  cum  anima 


Distincli 


1  Cfr.  supra  d.  II.  dub.  I.  — Do  maiori  vide  tom.  I.  pag. 

Si,  nota  6. 

2  Libr.  VIII.  Phys.  lext.  78.  seqq.  (c.  10.).  —  Toslimon. 
Scripturae  est  Sap.  II.  21.  —  Infra  pro  cst  substantiae  pnitae 
cod.  K.  est  substantia  futita. 

3  Quia  esse  habet  rationem  effectus  communissimi  et  tran- 
scendenlis  omne  esse  particulare  et  participalum  et  per  conse- 
quens  etiazn  iirlutem  entis  particularis,  ut  docent  Scot.  de  Rerum 
principiis,  S.  Thom.  de  Potent.  q.  3.  a.  7,  et  Bonav.  I.  Sent.  d.  43. 
q.  1,  el  II.  Sent.  d.  I.  p.  I.  a.  2.  Cfr.  etiam  tom.  II.  p.  14,  nota  7. 


4  Cfr.  I.  Sent.  d.  8.  p.  II.  q.  2,  d.  37.  p.  I.  a.  I.  q.  I  , 
d.  43.  q.  1  ,  et  II.  Sent.  d.  37.  a.  I.  q.  2.  —  Subinde  pro  a 
se  non  subsistit  nec  in  se ,  quae  est  scriptura  cod.  N  (nec  in 
se  habenl  etiatn  mulli  alii  codd.),  edd.  m  se  non  subsistit  nec 
a  se.  Pro  nec  in  se  codd.  A  D  U  Y  Z  bb  nec  per  se. 

5  Codd.  F  G  I  K  L  T  l  V  Z  aa  omittunt  sed  non  exterioris 
pro  quo  cod.  A  exhibet  non  respectu  exterioris. 

6  Art.  2.  q.  3.  —  Paulo  superius  pro  maioris  amplitudi- 
nis  cod.  bb  extensionis  amplioris.  Versus  finem  solut.  pro  quod 
propter  hoc  codd.  E  F  G  I  K  L  T  V  aa  et  propter  hoc. 


DIST.  XIV.  DUBIA. 


325 


dum. 


iplex 

i  pra- 


cognoscat  in  Verbo,  cognoscere  ipsius  animae  plus 
est  in  recipiendo  ab  ipso  Verbo  quam  in  agench  in 
ipsum  Verbum;  et  ideo  posse  scire  aliquid  scibile  in 
ipso  Verbo  est  potentiae  utique  activae  et  passivae, 
sed  activae  ex  parte  Verbi  illuminantis,  passivae 
vero  ex  parte  animae  suscipientis.  Cum  ergo  infer- 
tur,  quod  posse  scire  infmila  sit  potentiae  infmitae; 
dicendum,  quod  ex  hoc  non  sequitur,  quod  in  crea- 
tura  sit  infinitas  polentiae  activae,  sed  in  ipsa  est 
infinitas  potentiae  passivae;  et  hoc  quidem  non  re- 
pugnat  creaturae,  licet  ei  repugnaret  infmitas  po- 
tentiae  activae.  Quoniam  ergo  posse  facere  infinita 
dicil  inhnitatem  potentiae  activae,  posse  vero  scire 
omnia  dicit  infinitatem  potentiae  passivae;  hinc  est, 
quod  quamvis  alicui  creaturae  conveniat,  ut  possit 
omnia  scire,  non  tamen  convenit,  ut  possit  omnia 
facere.  Et  si  tu  obiicias ,  quod  scire  non  lantum  est 
pali,  verum  etiam  agere;  dicendum,  quod  hoc  esl 
verum  de  scientia  actuali,  quae  quidem  consistit  in 
actu  iudicandi,  et  illa  quidem  proprium  est  solius 
Dei  nec  poluit  alicui  creaturae  communicari.  Sed 
non  est  verum  de  cognitione  habituali ,  sicut  in 
in  praecedentibus '  fuit  ostensum. 

o.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  Deus  commu- 
nicare  debuit  Christo  non  tantum  scienliam  specu- 
lativam ,  verum  etiam  practieam;  dicendum,  quod 
scientia  practica  dicitur  duobus  modis:  uno  modo 
dicitur  scientia  practica,  quae  est  de  opere;  sicut 
moralis  philosophia  dicitur  de  opere,  quae  est  de 
operibus   procedentibus  2   a    libera   voluntate.   Alio 


modo  dicitur  scimtia  practica,  quae  est  de  opere 
et  in  opere;  sicul  faber,  quando  fahricat,  dicitur  ha- 
bere  cognitionem  practicam  fabricandi.  Primo  modo 
cornmunicavil  Deus  scienliam  practicam  animae  Chri- 
sti,  quia  Christus  cognitionem  habuit  omnium  ope- 
rum  divinorum ;  secundo  modo  non  communicavit 
ei.  pro  eo  quod  anima  Christi  in  cunctis  suis  operi- 
bus  non  potuit  ei  cooperari.  Ideo  non  est  simile  de 
artifice  el  eius  filio,  quia  filius  artilicis  potest  ae- 
quari  in  scientia  et  virtute.  non  sic  autem  anima 
Christi  Verbo;  simile  autem  erit,  si  loquamur  de 
Christo  secundum  divinam  naturam.  Pater  enim 
omnia  demonstrat  Filio,  et  quaecumque  Paler  fa- 
cit,  haec  omnia  el  Filius  facit ,  sicut  dicitur  in 
Ioannis  quinto  3. 

6.  Ad  illud  quod  ultimo  obiicitur,  quod  ita  uni- 
tur  virlus  virtuti,  sicul  intelleclus  sapientiae;  dicen- 
dum,  quod  non  esl  simile.  sicut  iam  praedictum  est, 
eo  quod  operatio  intellectus  est  in  suscipiendo ,  ope- 
ratio  vero  potentiae  activae  magis  consislit  in  agen- 
do.  Et  huius  signum  est.quia4  multo  excellentioris 
virtutis  esl  aliquid  posse  facere,  quam  posse  nosse; 
multo  enim  difficilius  est  facere  unam  formieam . 
quam  cognoscere  caelum  el  terram.  Cognoscens  enim. 
eo  ipso  quod  cognoscens,  non  influit  in  ipsum  cogui- 
inm;potens  vero,  in  eo  ipso  quod  potens  est,  com- 
paratur  ad  ipsum  possibile  sicut  ad  effectum.  Et 
hinc  est,  quod  virtus  operativa  in  Christo  non  est 
facta  omnipotens ,  sicut  intellectus  eius  factus  est 
omnisciens  5. 


DUBIA  CIBCA  LITTEBAM  MACISTBI. 


Dub.   I. 

In  parte  ista  sunt  quaestiones  circa  litteram,  et 
primo  quaeritur  de  hoc  quod  dicit,  quod  in  nullo 
Creatori  creatiwa  aequalur.  Videlur  enim  falsum 
in  duratione  ex  partepost;  sicut  enim  Deus  durat 
in  infmitum,  ila  et  creatura;  infmitum  autem  infi- 
nito  non  est  maius  6.  — Item,  infertur  instantia  in 
numero  personarum  ,  quoniam  ternarius  aequatur 
ternario,  et  in  multis  creaturis  contingit  ternarium 
invenire:  videtur  ergo,  quod  in  aliquo  contingat, 
creaturam  Creatori  aequari. 

Bespondeo:  Dicendum,  quod  pensatis  condilio- 
nibus,  in  nullo  potest  creatura  Crealori  coaequari 
perfecte,  nec  est  in  aliquo  ferre  instantiam.  —  Et 
quod  obiicilur  de  perpetuitate  creaturae,  non  valel  , 
quia  perpetuitas  creaturae  pendet  ex   perpetuilate 


Creatoris,  et  perpeluitas  etiam  creaturae  non  est  tota 
simul.  sicut  perpetuitas  Creatoris;  et  hoc  dicit  An- 
selmus  7,  tractans  illud  verbum ,  quod  habetnr  in 
Cantico  Exodi:  Dominus  regnavit  in  aeternu>i> 
ultra.  —  Similiter  quod  obiicit  de  numero  perso- 
narum,  non  valet.  quia  in  divinis  personis  est  vera 
distinctio  cum  perfectissima  unitate:  et  huic  nihil  in 
creatura  potest  reperiri  perfecte  simile  vel  aequale, 
licet  aliquid  reperiatur  ibi  de  similitudine  *, 

Dub.  II. 

ltem  quaeritur  de  hoc  quod  dicit:  Nemo  novii 
quae sunt  Dei,  nisisolus  Spirilus  Deietc  Hoc  enim 
videtur  esst>  falsum.  quia  Filius  scrUtatur  omnia  quae 
sunt  Patris:  non  ergo  solus  Spiritus.  —  Item,  per- 
scrutatio  est  actus  pertineris  ad  cogoitiTam:  ergo  si 


1  Ait.  I.  q.  3.  ad  6.  et  a.  2.  q.  3.  —  PaulO  suporius  pra 
proprinm  cod.  A  pruprin. 

?  Cod.  F,  omis3o  quae  est  de.  operibui ,  siihstituii  proce- 
ilrnte. 

3  Vcrs.   I'.l.  atq.    Cfr.  liic  lit.  MsgUtrl,  c.  2.  —  l'aul<>   BU- 

periua  posl  puipst  aeqnari  [cod.  N  adaeqMari\  ood.  k  rapplet 

mtifici. 

*  Cocl.  (1  qimil. 


5  Viiif  Bcholfoa  sd  pnooedaiHem  qu«ei>, 

Hr.  supra  psg.  27'.»,  DOU  8.  —  Suhintlc  prt  infn  lur  <  ".1.1. 
A  (i  I  K  I.  Z  aa  fertnr. 

7  PrOStOg.   ..    21».   C.lV.    loin.   II     ptf,   i,|,   nol.i    S.  —   I.,       - 

Script.  etl  Iao.i.  15,  18.        Pro   M  /'".    ule  ilint  Ansehnus 
complurei  oodd.  '•/  laatum,  <'<i<i.  ut 

i.  i   BenL  d.  I.p.  L  <i   i,  n<><-  n<>n  >.  Tbom.  et  Petr. 

h  'i.ii..  Im.  drca  iu. 


326 


M-NTENTIAHUM  LIR.  III. 


sapientia  appropriatur  Filio,  potius  deberet  dici  solus 
Filius  perscrulator  <pi;mi  Spiritus  sanctus. 

Respondeo:  Dieendiun.  quod  verbiun  illud  intel- 
Notandam.  ligitur  causalUer.  Dicitnr  enim  solus  Spiriiv4  scru- 
tari  profunda  Dei1,  quia  facit,  nos  ipsa  scrutari; 
et  quia  Pater  et  Filius  operantur  in  nobis  per  Spi- 
ritum  sanclum,  qaem  ad  nos  mittere  dicunlur;  hinc 
est,  quod  quamvis  dicatur  de  solo  Spiritu  sancto, 
intelligitur  tamen  de  Patre  et  Filio;  et  ideo  cum  di- 
citur  solus  Spiritus  sanctus,  non  excluditur  Filius  2. 
Ad  illudquodquaerilur:quare  magisappropriatur 
Spiritui  sancto?  dicendum,  quod  hoc  est  propter  dona 
gratiarum,  quae  Spiritui  sanCto  attribuuntur,  in  quo- 
rum  collatione  Spiritus  sanctus  dicilur  ad  nos  mitti  3. 

Dib.  III. 

Item  quaeritur  de  hoc  quod  dicit:  Non  ita  clare 
ac  perspicue  omnia  capit ,  ut  Deus.  Hoc  enim  vi- 
detur  esse  1'alsum ,  quia  anima  Christi  est  speculum 
clarissimum  el  mundissimum  4 :  ergo  omne  illud , 
quod  in  ea  resultat,  adeo  clare  videt,  ut  Deus.  — 
Item,  si  non  ita  limpide  videt,  hoc  non  provenit  nisi 
propter  permixtionem  obscurationis;  sed  obscuratio- 
nis  causa  est  peccatum:  ergo  videtur,  quod  anima 
Christi  habuerit  obscurationem  peccati:  quodsi  hoc 
est  falsum,  ergo  etc. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  respectu  summae 
lucis  omnis  creatura  tenebra  est,  sicut  dicit  Augu- 
stinus  5,  eo  ipso  quod  ex  nihilo  esl.  Unde  sicut  non 
potest  pervenire  ad  summam  stabilitatem ,  ita  non 
potest  venire  ad  summam  luminositatem. 

Ad  illud  ergo  quod  obiicitur,  quod  est  specu- 
lum  clarissimum;  dicendum,  quod  non  dicitur  spe- 
culum  clarissimum  simpliciter,  sed  respectu  aliarum 
creaturarum,  inter  quas  retinet  principatum  6. 

Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  causa  minoris 
claritatis  est  obscuratio,  quae  quidem  est  per  pec- 
eatum  ;   dicendum ,   quod   minor   claritas  dupliciter 


potest  dici  increatura:  vel  res|)ectu  Dei,  vel  respe- 1^0«, 
ctu  illius  claritatis,  quam  creatura  nata  esl  habere. 
Si  rcsptvtu  illius ,  quam  nata  est  habere;  sic  talis 
obscuratio  est  ex  peccato,  et  haec  quidem  non  fuit 
in  Christo.  Si  respectu  Dei ;  sic  talis  obscuratio  ve- 
nit  ex  defectu  creaturae,  eo  quod  creatura  nunquam 
potest  Creatori  coaequari.  —  Praeterea,  ratio  illa 
non  valet:  non  videt  ita  limpide,  ergo  habet  aliquam 
obscuritatem  7;  quia  luminare  unum  dicilur  esse  mi-  \ound, 
nus  altero  propter  minorem  accessum  ad  suinmum 
sui  generis,  quia  oppositum  eius  non  est  aliqua  na- 
tura,  sed  privalio.  Cum  autem  dicitur,  quod  maius 
et-  minus  est  per  impermixtionem  contrarii,  boc  in- 
telligitur  in  opposilis,  quoruin  utrumque  per  se  est 
aliqua  natura8. 

Dub.  IV. 

Item  quaeritur  de  hoc  quod  dicit:  Xon  est  da- 
tum  ei  posse  facere  omnia.  Hoc  enim  videtur  esse 
falsum.  Quia  dicitur  Mallhaei  ullirno  9:  Data  esl  mihi 
omnis  potestas  in  caelo  et  in  terra.  —  Item,  Marci 
nono:  Si  potes  credere,  omnia  possibilia  sunl  cre- 
denti:  ergo  si  possibilia  sunt  credenti,  multo  magis 
possibilia  sunt  animae  Christi  comprehendenti. 

Respondeo:  Dicendnm,  quod  esl  potentia  impe-  TnPi« 
trandi,  et  est  potentia  praesidendi,  et  potentia  fa- 
ciendi.  Cum  ergo  dicit  Magister,  quod  «  non  est  da- 
tum  ei»  elc;  intelligitur  de  potentia  faciendi.  Cum 
autem  dicitur  Matthaei  ultimo:  Data  est  mihi  etc; 
intelligilur  de  potentia  praesidendi;  omnibusenim, 
quae  sub  Deo  sunt,  praeest  etiam  Christus  secun- 
dum  humanam  naturam,  quae  est  super  Angelos 
exaltata.  Cum  autem  dicitur  Marci  nono:  Omnia  pos- 
sibilia  sunt  credenti;  intelligitur  de  potenlia  impe- 
trandi;  fides  enim  firma  impetrare  potest  omnia 
miracula.  iuxta  illud  quod  dicitur  primae  ad  Corin- 
thios  decimo  tertio10:  Si  habuero  fidem  etc  —  Et  per 
hoc  patet,  quod  in  praedictis  nulla  est  contrarietas. 


1  Epist.  1.  Cor.  2,  10.  —  August,  Enarrat.  in  Ps.  52.  n. 
o,  illud  Aposloli  verbum  commentans  ait:  Hinc  enim  dictum 
est  et  illud:  Spiritus  enim  omnia  scrutatur ,  etiam  altitudi- 
wm  Dei  (I.  Cor.  2,  10.);  non  quia  ille  scrutatur,  qui  novit 
omnia,  sed  quia  libi  donatus  est  Spiritus,  qui  et  te  scrulari 
facit;  et  c;uod  dono  ipsius  tu  facis  ille  facere  dicitur,  quia 
sine  illo  tu  non,  faceres;  ergo  Deus  facere  dicitur,  cum  tu  facis. 

2  Cfr.  supra  d.  4.  dub.  I. 

3  Vide  infra  d.  XXXIV.  seq.,  ubi  et  in  lit.  Magistri  et  in 
Comment.  de  donis  Spiritus  S.  agitur.  Vide  etiam  I.  Sent.  d. 
15.  p.  II.  q.  I.  seqq.  —  De  hoc  dubio  cfr.  S.  Thom.  et  Petr. 
a  Tar.,  hic  circa  lit. 

4  Sap.  7.  26:  Candor  est  enim  lucis  aeternae  el  speculum 
sine  macula  Dei  maiestatis  etc. 


5  Libr.  XII.  Confess.  c.  3.  n.  3.  seqq.;  iV.  de  Genes.  ad 
lit.  c.  23.  n.  40;  contra  Secundin.  .Manich.  c.  26;  I.  Contra 
Adversar.  Legis  el  Prophet.  c  7.  n.  10.  seqq.  Cfr.  tom.  II.  pag. 
141,  nota  5. 

6  Cfr.  supra  d.  13.  a.  I.  q.  2.  —  Paulo  inferius  pro  po- 
test  dici  edd.  dicitur. 

7  Codd.  F  U  obscurationem. 

8  Cfr.  I.  Sent.  d.  17.  p.  II.  q.  2.  seq.  et  H.  Sent.  d.  27.  a. 
2.  q.  2,  ubi  de  augmenlo  et  diminutione  caritatis  agitur.  quae 
lumini  assimilatur.  De  hoc  dubio  vide  B.  Albert.,  hic  a.  4. 

9  Vers.  18.  —  Seq.  s.  Script.  loc.  est  Marc.  9,  22.  Codd. 
hic  et  infra  in  solut.  erronee  citant  Matth.  6. 

10  Vers.  2.  —  Paulo  anle  pro  finna  edd.  cum  aliquot  codd. 
summa. 


DISTINCTIO  XV. 


3^27 


DISTINCTIO  XV. 


grui- 

)runi 
iuiq. 


'  * 


rali- 

efe 


Cap.  I. 
De  hominis  defeclibus,  quos  assumsit  Christus. 

Illud  (]uoque  praetermiltendum  non  est,  quod  Dei 
Filius  naluram  hominis  nccepit  passibilem ,  animam 
passibilem,  camem  passibilem  et  mortalem.  Ul  enim 
probaretur  verum  corpus  habere,  suscepit  defcctus  cor- 
poris,  famem,  silim  et  huiusmodi;  et  ut  veram  animam 
probaretur  habere,  suscepit  defectus  animae,  scilicet 
trisliliam,  limorem,  dolorem  et  huiusmodi.  Omnis  au- 
tem  sensus  animae  esl.  Non  enim  caro  sentit,  sed  anima 
utens  corpore  veluti  instrumento.  Unde  Auguslinus,  su- 
per  Genesim  in  libro  duodecimo1:  «  Non  corpus  sen- 
lit,  sed  anima  per  corpus,  quo  velul  nunlio  utilur  ad 
confirmandum  in  se  ipsa  quod  extriosecus  nuntiatur  ». 
Sicut  ergo  anima  quod  foris  esl  per  corpus  tanquam 
inslrumentum  videl  vel  audil ;  ita  etiam  per  corpus 
quaedam  sentit  mala,  quae  sine  corpore  non  sentirel, 
ut  famem  el  silim  el  huiusmodi ;  unde  non  immerilo 
defectus  corporis  dicunlur.  Quaedam  autem  non  per 
corpus,  immo  etiam  sine  corpore  sentit ,  ut  est  timor 
et  huiusmodi.  Sentit  igitur  anima  dolores,  sed  quosdam 
per  inslrumenlum  corporis,  quosdam  vero  uon.  Susce- 
pit  autem  Christus  sicut  veram  naturam  hominis,  ita 
et  veros  defecius  hominis,  sed  non  omnes.  Assumsil 
enim  defectus  poenae ,  sed  non  culpae ,  nec  tamen 
omnes  defectus  poenae,  sed  eos  omnes,  quos  homini 
eum  assumere  expediebal  el  suae  dignitali  non  dcro- 
gabal.  Sicut  enim  propter  hominem  homo  factus  esl, 
ila  proptcr  eum  hominis  defectus  suscepit.  Suscepit 
enim  de  nostro,  ul  de  suo  nobis  tribueret  et2  ut  no- 
slrum  tolleret.  Susccpit  enim  nostram  vetustatem,  ut 
suam  nobis  infunderel  novilatem.  «Simplam  accepil  ille 
vetuslalem,  id  est  poenae,  ut  noslram  duplam  consu- 
merel » ,  id  esl  poenae  et  culpae. 

Tradit  auctoritas3,  quod  Dominus  noster  in  se  su- 
scepilomnia  infirmitatis  nostrae  praeter  peccatum;  quod 
nisi  accipiatur  de  illis  tantum ,  quae  eum  sumere  pro 
nobis  oporluit  nec  dedecuit,  falsum  esse  probabitur. 
Non  enim  assumsit  ignoranliam  aliquam,  cum  sit  igno- 
ranlia  quaedam,  quae  defectus  est  oec  peceatum  esl, 
scilicet  ignorantia  invincibilis  4.  Nam  vincibilis  pecca- 
tum  est,  si  lamcn  de  his  csl,  quae  nobis  expedil  scire. 
Sunt  cnim  quaertam,  quonim  scientia  non  afferl ,  vel 
ignoranlia  non  impcdil  salutem;  et  forte  talium  rerum 
ignorantia  defeclus  non  esl.  Constat  aulem,  in  nobis  esse 
ignorantiam  atque  diffieuliatcm  volendi  vel  faciendi  bo- 


Obiectio  sol- 

vitnr. 


inim,  quae  ad  miseriam  noslrani  pertinent.  Unde  Au-.\u.-u>tinas 
gustinus  in  Iibro  terlio  de  Libero  Arbitrio5:  «  Appro- 
bare,  inquit,  falsa  pro  veris ,  ut  errel  invitus,  et  resi- 
stenle  alque  torquente  dolore  carnalis  vinculi ,  non 
posse  a  libidinosis  operibus  temperare  non  est  natura 
instituli  hominis,  sed  poena  daninati  ».  «  Ex  qua  mi- 
seria  peccautibus  iuslissime  infiicla  liberat  Dei  gratia  , 
quia  sponte  homo  libero  arbitrio  cadcre  poluil,  non 
eliam  surgere.  Ad  quam  miseriam  pertinet  ignoranlia 
el  diflicullas,  quain  patitur  omnis  homo  ab  exordio 
nativitalis  suae,  nec  ab  islo  malo  quisquam  nisi  gra- 
tia  Dei  liberatur».  —  Ecce  evidenter  dicit  hic  Augu- 
slinus,  ignoranliam,  qua  quis  invilus  falsa  pro  veris 
approbal,  et  ditlicultatem,  qua  non  polest  sc  tempe- 
rare  a  malo,  ad  miseriam  nostram  pertinere  et  poenain 
esse  honiinis.  Haec  autem  Chrislus  non  habuil.  Non 
igitur  accepit  omnes  defcclus  noslrae  infirinilatis  prae- 
ler  peccalum. 

Sed  forte  aliquis  dicet,  illa  esse  peccalum.  —  Cui 
obviat  quod  Augustinus  tradere  videlur,  haec  scilicet 
Deum  inculpabililer  ante  peccalum  in  exordio  comli- 
lionis  homini  potuisse  indere,  ut  essent  ei  naluialia  , 
ila  in  libro  Retractalionum  6  inquiens:  «  Ignoranlia  el  Augnstmiu 
diflicullas  etiam  si  essent  hominis  primordia  naturalia, 
nec  sic  culpandus  Deus,  sed  laiidandus  esset  ».  Sed  si 
haec  homo  in  primordio  naluraliter  habuisset,  nunquid 
essent  in  eo  defeclus  et  poenae  ?  Si  defeclus  vel  poena 
ei  indila  fuissel  ante  peccaliim,  iniusie  eum  eo  agi  vi- 
deretur,  si  anle  culpam  senlirel  poenam.  —  Ob  hoc 
sane  dicimus,  illa  non  fuisse  defectus  vel  poenas.  si 
naturaliter  hoinini  infuissenl,  sicut  non  fuit  hoinini  anle 
peccatum  nondum  gratiam  adepto  defectus  sive  poena 
non  posse  proficere.  Sed  postquam  graliam  reeepil,  per 
quam  proficere  potuil  el  ad  lempus  etiam  7  profecit , 
eamque  culpa  sua  post  amisit,  simulque  proficiendi  la- 
cultalem  perdidil ;  defectus  fuit  ei  el  poena  non  posse 
profxcere ,  scilicet  mahim  declinare  el  boniim  faccre. 
Omnes  igitur  defeclus  nostros  suscepit  Cbristus  praeter 
peccalum,  quos  ei  conceniebal  suscipere  el  nobis  ex- 
pediebat.  Sunl  eniin  plura  aegritudinum  genera  et  cor- 
poris  vilia,  a  quibus  oinnino  immunis  exslilit.  Ouos  enim  Dnbina  i. 
defeclus  habuit,  vel  ad  ostensionem  veiae  humanilalis, 
ul  liniorem  et  trisliliam,  vel  ad  implelionem  operis, 
ad  quod  veneral,  ut  passibililatem  et  nioiialilalein ,  vel 
ab  iminorlalilalis  desperalionc  spem  noslrani  erigen- 
dain,  ut  mortem,  suscepit  —  Hos  autein  defectus  non 
coudilionis  suae  necessitate,  sed  miseratioois  voluntate 
suscepii.  Veros  quidem  habuit  defectus,  sicnl  el  n<>-. 


i-jii- 

tate  •- 

d'Mn. 


1  Cap.  25.  n.  51,  — Cfr.  Hugo,  Sum.  Sent.  Ir.  I.  c.  17, 
cx  qno  Magister  hic  multa  excerpsit.  —  Infra  posi  corpus  tan~ 
ijiuim  edd.,  excepUs  I,  H,  addunt  per. 

2  Edd.,  exceptis  1 ,  ** ,  omiuunt  et,  nec  non  post  tolleret  ad- 
dimi  defectum,  quam  vocem  edd.  i ,  s  h  omnes  codices  prtmi- 
tus  omisrrunl  (in  codd.  A  C  D  sreunda  manns  addidit  ilefeitum  . 
Sed  primlUva  lecUo  nobia  vlsa  esl  magi$ genuina. —  DesequeO" 
llbus  cfr.  August.,  IV.  de  Trin.  c.3.  n.  5.  6;  Serm.  de  Symb.  c  •">. 

3  Hebr.  '»,  15:  Non  enim  babemus  ponUflcem,  qui  non 

DOSSil  COmpatl  iufirmiliitibiis  nostris,  Iriil.iliim  aiilrm  per  miiiiin 

pro  slmilitudlne  absque  peccato.  Hlc  locus  Scripturae  In  aliis 


edd.  non  citatur,   ><'<l   pro  eo  diversa  lestimonis  Ss.  Patrum , 
praeserUm  (ut  in  Hugone)  Leonia  Epist.  "2».  (allas  10.)  c.  :*:  et  td 
marginem  habetur:  QuaMttr  aodpMmdum  §H  ptod  trii  /.<•<'  /'<//>'/. 
*  Cfr.  II.  Sent.  d.  XXII.  r,  5. 

5  Cap.  is-  ii    5S;  cfr.  I.  Retract  o.  9.  a.  5,  <•(  <!<•  Naturi 
el  gralia  r.  67.  n.  Bl,  —  ><•<].  I<>< -ii<  <'si   I.   It<u,<.i.  ,.  B    D    8, 

<>i  <!<■  Dono  persei .  c  1 1.  n.  27. 

6  l.ihr.  i.  <•.  9.  n.  ti,  <•!  <!<•  i»oii<>  persev.  <•.  II.  n.  27. 
Paulo  superius  post  videtur  <-<i<i.  pr<>  kaec  ii>l><'in  //<"•.  <i<'in<i<' 
|u<>  inilrre  <<ld.   I  ,  B  tniilrre. 

'  Edd. .  excepUs  i ,  *,  omiuuni  /•<'/«■//<. 


328 


SENTENTIARUM  LIB.  III. 


sed  non  ex  eadem  causa.  Nos  enim  ex  peecato  origi- 
nali  hos  defectus  irahimus,  sicut  Aposlolus1  insinuat 
dicens:  Corpus  quidem  propter  peccalum  mortuum  est, 
id  est,  necessitatem  morieodi  habet  in  se.  Christus  au- 
lem  non  cx  peccato  buiusmodi  habuit  defectus,  quia 
sine  peccato  est  conceptus  et  nalus  et  in  lerris  conver- 
salus.  Sed  ex  sola  miserationis  voluntale  de  noslro  in 
se  Iranslulit  veram  infirmitatcm,  sicul  accepit  veram 
carnem,  quam  sine  omni  infirmitate  assumere  poluit , 
sicut  absque  culpa  eandem  suscepit. 

Sed  quia  nonnulli  *  de  sensu  in  passione  humani- 

Confirmatnr  tatis  Clirisli  male  sensisse  inveniuntur,  asserentes,  si- 

amtont.it>-  nij|jln(|jnem  al(jUC  jmaginem  passionis  et  doloris  Cbri- 
slurn  bominem  pertulisse,  sed  nullum  onmino  dolorem 
vel  passionem  seusisse,  auctoritalum  teslimouiis  eos 
convincenles,  indubitabile  faciamus  quod  supra  dixi- 
mus.  Propbeta  Isaias3  dicit:  Vere  languores  noslros 
ipse  tulit  el  dolores  nostros  ipse  portavit.  Et  Verilas 
ipsa  in  Evangelio  ait :  Trislis  est  anima  mea  usque  ad 
morlem ;  ubi  etiam  legitur :  Coepit  lesus  pavere  et 
laedere.  Propbela  etiam  ex  persona  Chrisli  ait :  Bepleta 

Angnstinns.  est  malis  anitna  mea;  quod  exponens  Auguslinus 4  ait : 
k  Non  vitiis  et  peccalis,  sed  humanis  malis,  id  est 
doloribus,  replela  fuit  anima  Cbristi,  quibus  ipsa  com- 
patitur  carni.  Non  enim  dolor  corporis  potesl  esse  sine 
anima;  dolere  autem  anima,  eliam  non  dolente  corpore, 
polesl.  Hos  autem  humanae  infirmitalis  aflectus,  sicut 
ipsam  carnem  ac  mortem,  non  conditionis  necessitate, 

Ambrosius.  sed  miserationis  volunlate  suscepit ».  Ambrosius  etiam 
in  libro  de  Trinitate  5  ait :  «  Scriptum  est :  Pater ,  si 
possibile  est ,  transeat  a  me  calix  isle.  Timet  ergo  Chri- 
stus,  et  dum  Petrus  non  timet,  Christus  limet.  Petrus 
dixit :  Animam  meam  pono  pro  te;  Cbristus  d  icil  :  An 
ma  mea  turbalur.  Ulrumque  verum  esl  et  ralionis  ple- 
num ,  quod  et  ille  qui  est  inferior,  non  timet ;  et  ille 
qui  superior  est,  gerit  limentis  afleclum  ».  Idem  in  eo- 
dem  6 :  «  Ut  homo  turbatur,  ut  homo  flet,  ut  homo 
crucifigitur  »;  «  per  naturam  hominis  et  taediavit  et 
resurrexit  Christus  ».  «  Non  lurbatur  eius  virlus,  non 
lurbatur  eius  divinitas,  sed  turbatur  anima,  secundum 
humanae  fragilitatis  assumtionem  turbalur.  Nam  qui 
suscepit  animam  suscepit  eliam  animae  passionem.  Non 
enim  eo,  quod  Deus  erat,  aut  lurbari,  aut  mori  pos- 
set».  Idem  in  eodem :  «  Suscepit  trislitiam  meam  , 
confidenter  tristitiam  nomino,  qui  crucem  praedico.  Ut 
homo  habuit  trislitiam ,  quam  meo  suscepit  affectu  } 
mihi  compatitur,  mihi  trislis  est,  mihi  dolet.  Ergo  pro 
me  et  in  me  doluit,  qui  pro  se  nihil  babuit,  quod  do- 
eret».  «  Doles  igitur,  Domine  lesu,  mea  vulnera ,  non 


tua,  quia  tu  non  pro  te,  sed  pro  me  doles  >• .  Hierony-  iiieroDya 
mus  quoque  in  Explanatione  iidei  '  ail :  «  Nos  ita  di- 
cimus  bominem  passibilem  a  Dei  Filio  susceptum,  ut 
Deitas  impassibilis  permaneret.  Passus  est  enirn  Dei  Fi- 
lius  non  putalive,  sed  vere  omnia  quae  Scriptura  te- 
statur,  secundum  illud  quod  pali  poierat,  scilicct  se- 
cundum  substantiam  assumtam.  Licet  ergo  persona  Filii 
susceperit  passibilern  bominem,  ila  tamen  eius  habila- 
tione  secunduin  suam  substantiam  nil  passa  est,  ul  tola 
Trinilas,  qtiam  impassibilem  necesse  est  confileri  ». — 
His  aliisque  auctoritatibus  perspicuum  fit,  Chrislum 
vere  passibilem  assumsisse  hominem  atque  in  eo  de- 
feclus  et  affeclus  nostrae  infirmilatis  suscepisse ,  sed 
vohmlale,  non  necessitatis  conditione. 

Quaedam  tamen  reperiuntur  in  Sanctorum  tracta-  Dnbun» 
tibus,  quae  praemissis  adversari  videntur.  Nam  superDitiicoiu 
illum  locum   Psalmi :  Clamabo,  et  non  exaudies,  Au- 
gustinus  8  tradere  videtur,  Chrislum  nec  vere  timuisse 
nec    vere    tristatum  esse,  sic  dicens :  «  Quomodo  hoc  Augwui 
dicit  qui  peccatum   non  fecit ,  nec  inventus  est  dolus 
in  ore  eius?  Sed  de  nobis ,   corpore  suo,  hoc  dicit ; 
corporis  enim  sui,  id  est  Ecclesiae,  gerebat  personam, 
sicut  et  alibi,  cum  dixit:    Transeal   a   me  calix  iste , 
pro  nobis    loquitur,  nisi  forte  putetur  timuisse  mori ; 
sed  non  vere  timebat  Dominus  pali,  lertia  die  resurre- 
cturus,  cum  arderet  Paulus  dissolvi  et  esse  cum  Chri- 
sto.  Non  enim  fortior  est  miles  quam  imperalor.  Miles 
ergo  9  coronandus  gaudet  mori ,  et  Dominus  coronatu- 
rus  timet  mortem  ?   Sed    infirmilalem  nostram  reprae- 
senlans,  pro   suis  infirmis,  qui  limenl  mori,  haec  di- 
xit.  Yox  illorum  erat ».  Hieronymus  10  eliam  ait:  « Eru- uieron; 
bescant  qui   putant,    Salvatorem    limuisse  mortem  et 
passionis  pavore  dixisse :  Transeat  a  me  calix  isle». 

Cap.  II. 

De  propassione  et  passione  limoris,  vel  tristitiae. 

Ne  autem  in  sacris  litteris  aliqua  adversa  diversi-  s 
tas  esse  putetur,  harum  aucloritatum  verba  in  bunc 
modum  accipienda  dicimus,  ut  non  veritatem  timoris 
et  tristiliae  vel  propassionem  ",  sed  limoris  el  tristiliae 
necessitalem  et  passionem  a  Christo  removisse  inlelli- 
gantur.  Habuit  euim  Cbristus  verum  timorem  et  trisli- 
tiam  in  natura  hominis,  sed  non  sicut  nos,  qui  sumus 
membra  eius.  Nos  euim  causa  peccati  nostri  his  defe- 
ctibus  necessario  subiacemus,  et  in  nobis  sunt  isti  de- 
fectus  secundum  propassionem  et  passionem,  sed  in 
Chrislo   non  nisi  secundum  propassionem.  Sicut  enim 


1  Rom.  8,  10,  t't  inferius  respieitur  Baruch  3,  38.  — Su- 
perius  pro  ex  eadem  causa  codii.  A  BC  D  eadem  causa ;  deinde 
pro  trahimus  edd.,  excepiis  I  ,  3,  8,  contrahimus. 

2  Cfr.  August. ,  de  Haeresib.  n.  21,  loquens  de  Cerdonia- 
nis,  et  n.  46,  de  Manichaeis,  n.   14.  de  Marcione. 

3  Cap,  53,  4;  seq.  locus  est  Matth.  26,  38;  tertius  Marc. 
14,  33;  quartus  Ps.  87,  4. 

4  Enarral.  in  cit.  Ps.  87,  n.  3,  ubi  ed.  I  habet:  sine  ani- 
mae  dolore.  Anima  autern ,  etkim...  potest  dolere.  Deinde  pro 
in/irmitatis  affectus  edd.   1 ,  8  infirmitatis  drfectus. 

5  Sive  II.  de  Fide,  c.  5.  n.  43.  44,  ubi  respiciuntur  Matth. 
26,  39;  loan.   13,  37;   12,  21  ;  Luc.  22,  42. 

6  Ibid.  c.  7.  n.  56 ;  locus  secundus  c.  8.  n.  59 ;  tertius 
iterum  c.  7.  n.  56  (ubi  post  assnmlionem  Vat.  et  plures  edd. 


omittunt  turbatur);  quartus  c.  7.  n.  53;  quintus  c.   7.  n.  54. 
Eadem  habet  Ambros.  in  Exposit.  in  Evang.  Luc.  (c.  22.)  X.  n.  56. 

7  Explanat.  Symboli  ad  Damas.  (inter  opera  S.  Hieronymi), 
ubi  Vat.  cum  paucis  edd.  post  omnia  quae  addit  de  illo,  et  sed 
post  testatur. 

8  Enarrat.  2.  in  Ps.  (21,  3.)  n.  4,  secundum  sensum.  Scri- 
pturae  loci  sunt  I.  Petr.  2,  22;  Isai.  53,  9;  Matth.  26,  39; 
Phil.   I  ,  23. 

9  Ita  codcl.  B  C  D  E  et  edd.  1,8,  cod.  A  vero ,  ed.  6  etiam, 
Vat.  cum  reliquis  enim.  In  fine  Vat.  et  ed.  6  bene  addunt  non 
capitis. 

10  Comment.  in  Matth.  26,   I. 

11  De  passione  et  propassione  cfr.  Glossa  ad  Matth.  5 ,  28 , 
apud  Lyranum. 


DIST.  XV.  DMSIO  TEXTUS. 


329 


in  peccatis  gradus  quidam  notantur  propassio  et  passio, 
ita  et  in  his  poenalibus  effectibus.  Afficitur  enim  quis 
interdum  timore  vel  trislitia,  ila  ut  mentis  intellectus 
non  inde  moveatur  a  reclitudine  vel  Dei  contempla- 
tione,  et  tunc  propassio  est ;  aliquando  vero  movelur  et 
turbatur,  et  lunc  passio  est.  Christus  vero  non  ita  fuit 
turbatus  in  anima  timore  vel  tristitia,  ut  a  rectiludine 
vel  Dei  contemplatione  aliquatenus  declinaret;  secun- 
dum  quem   modum  intelligilur,   cum    dicitur  non  li- 

fmus.  muisse  vel  Iristis  fuisse.  Unde  Hieronymus  super  Mat- 
thaeum  ' ,  ubi  legitur :  Coepit  contristari  et  moestus 
esse  ;  «  ul  veritatem,  inquit,  probaret  assumti  hominis  , 

m  i.  vere  contristatus  est,  sed  non  passio  eius  dominatur 
animo,  verum  propassio  est.  Unde  ait :  Coepit  contri- 
stari.  Aliud  est  enim  contristari,  aliud  incipere  contri- 
stari»,  quod  est,  aliter  conlristatur  quis  per  propas- 
sionem ,  aliter  per  passionem.  Ideoque  secundum  hanc 
distinctionem  aliquando  dicilur  Christus  non  vere  li- 
muisse,  aliquando  vere  timuisse,  quia  verum  timorem 
habuit  et  tristitiam ,  sed  non  secundum  passionem  ne- 

lipus.  que  ex  necessitate  conditionis.  Unde  Augustinus2,  ex 
his  causis  volens  assumi  diclorum  intelligenliam,  dicit, 
Christum  non  vere  timuisse   vel   trislatum  esse,  et  in 


% 


continenti,  veram  tristitiam  habuisse,  hisverbis:  *ln- 
firmos  in  se  praesignans,  Dominus  ait :  Paler ,  si  fieri 
potesl,  transeat  a  rne  calix  iste.  Non  enim  vere  time- 
bat  Dominus  pati,  tertia  die  resurreclurus,  cum  arde- 
ret  Paulus  dissolvi  et  esse  cum  Christo.  Iste  gaudet 
coronandus,  et  tristis  est  Dominus  coronaturus  »?  Ecce 
hic  videtur  tristitiam  et  timorem  a  Chrislo  removere. 
Continuo  autem  subiunxil :  «  Sed  trislitiam  sic  assum- 
sit,  quo  modo  carnem.  Fuit  enim  tristis,  sicut  Evange- 
lium  dicit.  Si  enim  non  trislis  fuit,  cum  Evangelium 
dicat:  Trislis  est  anima  mea  usque  ad  mortem  etc. , 
ergo  et  quando  dicit:  Dormivil  lesus,  non  dormivit; 
vel  quando  dicit  manducasse,  non  manducavit;  et  ita 
nihil  sanum  relinqnetur,  ut  dicalur  eliam,  quia  3  corpus 
eius  non  erat  verum.  Quidquid  ergo  de  illo  scripUim 
est,  verum  est  et  factum  esl.  Ergo  et  Iristis  fuit ,  sed 
voluntale  trislitiam  suscepit  veram,  quo  modo  voluntale 
carnem  veram  ».  —  Eccc  aperte  noscis,  eundem  sibi 
in  his  verbis  contradicere,  nisi  varias  diclorum  discer- 
neret  causas,  ex  quibus  intelligenlia  verborum  assu- 
menda  est.  Si  enim  discernalur  intelligentiae  causa 
praedictorum  verborum,  nihil  occurrit  contradictionis*. 


COMMENTARIUS  IN  DISTINCTIONEM  XV. 

De  passibilitate  et  defectibus  a  Christo  assumtis  in  generali. 

lllud  quoque  praetermittendum  non  est  etc. 

DIVISIO  TEXTUS. 


Supra  egit  Magister  de  plenitudine  gratiae  et 
cognitionis  in  Christo  ex  parte  humanitatis;  in  hac 
vero  parte  intendit  agere  de  defectu  passibilitatis. 
Dividitur  autem  pars  ista  in  duas  partes.  In  quarum 
prima  agit  de  defectibus  a  Christo  assunitis  in  ge- 
nerali.  In  secunda  vero  agit  de  passione  doloris  in 
speciali,  ibi  *:  Verumtamen  magis  movent  ac  difjl- 
ciliorem  afferunt  quaestionem  etc. 

Prirna  pars  habet  duas.  In  quarum  prima  verita- 
tem  explanat.  In  secunda  vero  veritatem  explanatam 
multiplici  auctoritale  confirmat,  ibi:  Sed  quia  non- 
nulli.  Prima  pars  habet  tres  parles.  In  quarum  prima 
agit  de  defectibus  repertis  in  Christo  quantum  ad  con- 
gruitatem,  ostendens,  quod  congruum  fuit,  Christum 
tales  defectus  in  se  habere.  In  secunda  vero  agit  quan- 
tum  ad  generalitatem,  inquirens,  utrum  omnes  defe- 


ctus  nostros  contingat  in  Christo  reperire,  ibi:  Tra- 
dit  autem  auctoritas,  quod  Dominus  noster.  In  tertia 
vero  determinat  quantum  ad  causalitalem ,  osten- 
dens,  tales  defectus  in  Christo  non  fuisse  a  natura, 
sed  a  voluntate,  ibi:  Hos  autem  defectus  non  con- 
ditionis  suae  etc. 

Similiter  secunda  pars,  in  qua  confirmat  prae- 
determinata,  habet  partes  tres.  In  quarum  prima  ad- 
ducit  auctoritates ,  quae  faciunl  ad  veritatem.  In  se- 
cunda  vero  adiungit  auctoritates ,  quae  vidcntur  esse 
contra  veritatem,  ibi:  Quaedam  tamen  reperiuntur 
in  Sanctorum  auclorilalibus  etc.  In  terlia  vero  ex- 
planando  ostendit,  in  praedictis  non  esse  conlrarie- 
tatem ,  ibi :  Ne  autem  in  sacris  Htteris  aliqua 
adversa  diversitas  etc.  Subdivisiones  autem  partram 
manifestae  sunt  in  littera. 


TRVCTATIO  QUAESTIONUM. 


Ad  intelligentiam  aulem  huius  partis  incidit  ■ 
quaestio  circa  duo. 

Primo  enim  quaeritur  de  huiusmodi  defectibus 
assumtis  a  Christo  in  generali. 

Secundo  quaeritur  de  aliquibus  defectibus  in 
speciali. 


Circa  primum  quaeruntur  tria. 

Primo  quaeritur  <W  defectibus  assumtis  a  Chri- 
sto  (jiiantum  ;id  condecentiam  et  congruitatem. 

Secundo  vcn»  quantam  ad  geoeralitatem. 

Tertio  quaeritnr  de  hoinsmodi  defectibos  qnan* 
iiiin  ad  causalitatem. 


1  Cap.  26,  37. 

4  Bnarrat.  in  Ps.  93.  n.  19,  aed  multla  n  Magtatro  matatla, 
nbi  resplcltur  Phll.  I,  23;  Marc  14,  34. 

3  lta  codd.  et  edd. ,  Vnt.  quod.    Infr.i  ante  Instis  podd.  II 
CE  et  edd.   I,  2,  i,  9  cum  Val.  omillunt  et. 

S.  Bonav.  —  Tom.  III. 


4  iu  codd.  et  i'd^\.,  excepta  i.  haec   dtatinotio  conanuatur 
usQue  ad  c  3.  sequenda  dlat.  i  //"■  oritw. 

NOTAE  AD  COMMENTARIUM. 
1  Intelllge  cum  <'>M.  I  ,  1  uifni  dM  96. 
i  Codd.  D  V  W  Z   MiiMiim  hir 

12 


330 


SENTENTIARUM  LIB.  III. 


ARTICULUS  I. 

De  defectibus  assumlis  a  Christo  in  generali. 

QUAESTIO  I. 

Ctrum  congruum  fuerit ,  tales  defectus  in  Chrislo  reperiri. 


Circa  primuin  sic  proceditur  et  quaeritur,  utruin 
congruuin  fuerit,  tales  defectus  in  Christo  reperiri. 
Et  quod  sic,  videtur. 

1 .  Ad  Hebraeos  secundo  ' :   Debuit  per  omnia 
FunfameRta.fratribus  assimilari,  ut  misericors  fieret  et  fidelis 

pontifex  ad  Deum:  si  ergo  decebat,  Christum  in  se 
liabere  illa  quae  faciunt  ad  fidelitatem  et  misericor- 
diam,  et  haec  sunt  illa,  in  quibus  nobis  assimilatur 
secundum  statum  miseriae ,  cuiusmodi  sunt  defectus 
et  poenalitates :  ergo  huiusmodi  in  Chrislo  reperiri 
debent. 

2.  Item ,  ad  Hebraeos  quarto  2 :  Non  habemus 
pontifcem  ,  qui  non  possit  compati  infirmitatibus 
nostris,  tentatumper  omnia  pro  similitudine  absque 
peccato.  Ex  isto  verbo  arguitur  ila:  bonus  pontifex  de- 
bet  compati  his  qui  ignorant  et  errant;  sed  Christus 
assumsit  humanam  naturam,  ul  iieret  nosler  ponti- 
fex:  ergo  debuit  ea  in  se  assumere,  quae  faciunt  ad 
compassionem.  Huiusmodi  autem  sunt  defeclus  et 
poenalitates  nostrae  naturae:  ergo  etc. 

3.  Item,  Christus  ad  hoc  assumsit  naturam  hu- 
manam,  ul  nobis  in  illa  mererelur  vitam  aelernam, 
quam  primus  parens  nobis  abstulerat;  sed  meritum 
praecipuum  consistit  in  tolerantia  passionum  et  de- 
fectuum  humanorum :  si  ergo  decuit  Christum  prae- 
cipuo  merito  mereri,  decuit  per  consequens.  huius- 
modi  defectus  et  passiones  in  ipso  reperiri 3. 

4.  ltem,  ad  hoc  assumsit  Christus  humanam  na- 
turam,  ut  eam  curaret  satisfaciendo,  et  curando  sa- 
tisfaceret;  sed  praecipuum ,  quod  facit  ad  culpae 
curationem  et  satisfactionem ,  est  poenalis  humilia- 
tio4:  ergo  videtur,  quod  decuit  huiusmodi  reperiri 
in  Christo. 

Sed  contra:  1.  Sicut  summae  iustitiae  repugnat 
Ad(opposi-  defectus  culpae,  sic  summae  polentiae  repugnat  de- 
feclus  fragilitatis  et  impotentiae;  sed  Deum  summe 
iustum  non  decuit  habere  defectum  culpae.  nec  in 
se  nec  in  natura  assumta:  ergo  pari  ratione  nec  de- 
fectum  poenalitatis  et  impotentiae. 

2.  Item ,  sicut  culpa  sine  poena  subsequenle  est 
inordinata,  sic  poena  sine  culpa  praecedente  5 ;  sed 


tura. 


non  decet  Deum  facere  aliquid  inordinatum  circa  se 
nec  circa  naturam  sibi  unitam:  ergo  si  nullam  ha- 
buit  culpam ,  nec  in  se  nec  in  natura  sibi  unita  ; 
videtur,  quod  nullos  debuit  defectus  assumere  neque 
passibilitates  ad  culpam  consequentes  secundum  re- 
ctum  ordinem. 

3.  Item,  Christus  assumsit  humanam  naturam 
ad  curandum  eam  non  solum  a  culpa ,  sed  etiam  a 
defectibus  et  passionibus  culpam  consequentibus;  sed 
contraria  contrariis  curantur ,  tam  in  corporalibus 
quam  in  spiritualibus:  ergo  magis  debuit  assumere 
fortitudinem  et  impassibilitatem  ad  curandam  no- 
stram  debilitatem  et  infirmitalem  quam  defectus  no- 
stros  natuiales.  Et  hoc  est  quod  videtur  Propheta 
petere,  Isaiae  quinquagesimo  primo6:  Consurge,  con- 
surge;  induere  fortiludinem  brachium  Domini. 

4.  Item,  Christus  venit  ad  pugnandum  et  de- 
vincendum  adversarium  ' ;  sed  defectus  huiusmodi 
plus  sunt  ordinati  ad  deficiendum  quam  ad  vincen- 
dum,  maxime  cum  pugnatur  contra  fortem  adversa- 
rium:  ergo  videtur,  quod  potius  tales  defectus  de- 
buit  Christus  reiicere  quam  in  se  assumere. 

c  o  n  c  l  u  s  i  o. 

Congruum  fuit,  Chrislum  assumere  naturam  no- 
stram  cum  defectibus  el  passibilitatibus. 

Kespondeo:  Dicendum,  quod  absque  dubio  con- 
gruum  fuit,  Christum  assumere  naturam  nostram 
cum  defectibus  et  passibilitatibus;  et  hoc  triplici  ex 
causa,  principaliter  videlicet  propter  prelium  no- 
slrae  salutis,  propter  exemplu.m  virtutis  et  propter 
fulcimentum  nostrae  fragilitatis. 

Propter  pretium  noslrae  salutis,  quia  propo- 
suerat  nos  redimere  non  corruptibilibus  auro  et 
argento ,  sed  pretioso  sanguine  suoB ,  et  animam 
suam  ponere  pro  animabus  noslris.  Ad  hoc  autem 
non  esset  idoneus,  nisi  naturam  deficientem  et  pas- 
sibilem  assumsisset;  et  propterea  defectus  nostros 
et    poenalitates  debuit    in  se  ipso   habere.  —  Alia 


Conclu 


Triple: 
tio. 


Prinn 


Secon 


1  Vers.   17. 

*  Yers.  15.  —  Verba  deinde  subnexa  tangunt  eiusdem 
Epist.  c.  5,  I.  2:  Omnis  namque  pontifex  ex  hominibus  assum- 
tus...  qui  condolere  possit  iis  qui  ignorant  etc. 

3  Luc.  24 ,  26  :  Nonne  haec  oporiuit  pati  Christum  etc.  — 
In  maiori  pro  assuinsit  edd.  1 ,  2  cum  nonnullis  codd.  sumsit. 

*  Cfr.  infra  d.  20.  q.  2.  seqq.  —  Pro  praecipuum  Vat. 
pretiam. 


5  Vide  II.  Sent.  36.  a.  2.  q.   I.  seq. 

6  Vers.  9.  In  textu  allegato  pro  brachium  codd.  F  G  I  L  T 
V  V  aa  bb  substituunt  brachii.  —  De  hoc  arg.  cfr.  supra  pag. 
261,  nota  2. 

7  Cfr.  infra  lit.  Magistri,  d.  XIX.  c.  I,  et  ibid.  Comment. 
a.   I.  q.  3. 

8  Epist.  I.  Pelr.  I  ,  18.  seq.  —  loan.  10,  15:  Animam  meam 
pono  pro  ovibus  meis. 


DIST.  XV.  ART.  I.  QUAEST.  I. 


331 


eitia. 


D  Op- 

rum. 


lium. 


■   do- 


etiam  ex  causa  congruum  fuit  hoc  ipsum ,  videlicet 
propter  exemplum  virtutis,  specialiter  autem  humi- 
litatis,  patientiae  et  pietatis,  quibus  mediantibus 
pervenitur  ad  caelum,  et  in  quibus  Christus  voluit 
nos  imitari  ipsum,  secundum  illud  Matthaei  unde- 
cimo  l:  Discite  a  me ,  quia  mitis  sum  et  humilis 
corcle.  —  Tertia  ratio  est  propter  fulcimenlum  no- 
strae  fragilitatis,  ob  quam  nalura  rationalis  habet 
in  se  difficultatem  ad  credendum  vera,  et  irascibilis 
ad  sperandum  ardua,  et  concupiscibilis  ad  aman- 
dum  bona.  Et  ideo  voluit  Christus  non  tantum  no- 
bis  similari  in  natura,  sed  etiam  in  defectibus  et 
poenalitatibus,  ut,  manifestando  in  se  veritalem  hu- 
manae  naturae,  praeberet  fulcimentum  nostrae  ra- 
tionali  ad  credendum;  ostendendo  nihilominus  im- 
mensitatem  suae  misericordiae  per  susceplionem  no- 
strae  miseriae,  praeberet  irascibili  fnlcimentum  ad 
sperandum;  ostendendo  magnitudinem  suae  bene- 
volentiae,  praeberet  concupiscibili  incitamentum  ad 
se  amandum.  —  Et  ideo  licet  incongruum  videatur, 
huiusmodi  defectus  reperiri  in  Christo,  si  per  se 
considerentur ;  tamen,  si  ad  finem  referantur,  magna 
reperitur  congruitatis  condecentia 2.  —  Et  ideo  con- 
cedendae  sunt  rationes ,  quae  sunt  ad  partem  istam. 

1.  Ad  illud  ergo  quod  primo  obiicitnr  in  con- 
trarium,  quod  sicut  suramam  iustitiam  dedecet3 
iniquitatem ,  sic  summam  potentiam  dedecet  infirmi- 
tatem;  dicendum,  quod  huiusmodi  similitudo  tenet, 
si  comparetur  infirmitas  et  culpa  ad  naturam  divi- 
nam;  in  nalura  enim  divina,  sicut  nulla  potest  esse 
iniustitia,  sic  nulla  potest  esse  impotentia.  Si  autem 
comparentur  ad  naturam  assumlam,  sic  non  ha- 
bet  veritatem,  pro  eo  quod  ipsa  infirmilas  potest 
esse  materia  exercendae  virtutis;  virtus  enim  for- 
tiludinis  exercetur  potissime  in  perpessione  terri- 
bilium,  eorum  maxime,  quae  mortem  iuducunt  *. 
Culpa  vero  et  iniquilas  omnino  adversatur  iustitiae 
et  vituperabile  reddit  subiectum ,  in  quo  est;  infir- 
mitas  vero  reddit  magis  laudabile,  quando  coniun- 
cta  est  interiori  virtuti  animi  secundum  statum  me- 
riti.  Et  ideo  non  est  simile  hinc  et  inde. 

2.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  poena  sine 
culpa  esl  inordinata;  dicendum ,  quod  est  poena  ne- 
cessitate  inflicta,  et  est  poena  voluntate  assumta. 
Prima  ergo  poena  inordinala  esl,  nisi  culpa  prae- 
cesserit  in  eo  qui  punitur;  secunda  vero  ordinem 
habet,  sive  culpa  praecesserit  in  eo  qui  punilur, 
sive  in  eo,  pro  quo  ipse  velit  puniri;  et  sic  est  in 


proposito.  Nam  Christus  voluit  huiusmodi  defectus 
et  poenalitates  in  se  habere  pro  reparanda  humana 
natura  \ 

3.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  Christus  assum- 
sit  humanam  naturam,  ut  eam  curaret;  dicendum, 
quod  verum  est.  —  Quod  obiicit,  quod  conlraria 
contrariis  curantur;  dicendum,  quod  illud  veritatem 
habet,  si  fiat  comparatio  medicinae  ad  causam  et 
principium  aegritudinis;  et  sic  non  habet  instantiam 
in  proposito,  quia  principium  corruptionis  totius  liu- 
manae  naturae  fuit  delectatio  inordinata  in  esu  ligni 
veliti.  Et  ideo  defectus  et  poenalitales  nostrae  ae- 
gritudini  contrariantur  et  adversantur,  pensata  eius 
causa  el  origine 6.  —  Aliter  potest  dici ,  quod  cum  Aiiter. 
dicitur:  contraria  contrariis   curantur,  hoc  intelligi- 

tur  quantum  ad  prima  curantia,  sicut  est  gratia, 
quae  curat  culpam;  quantum  vero  ad  proxima  ve- 
ritatem  non  habet,  quia  dolor  est  medicina  doloris  \ 
Sic  et  in  proposito  est  intelligendum. 

4.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  dcfectus  plus 
valent  ad  deficiendum  quam  ad  vincendum;  dicen- 

dum,  quod  est  virtus  naturalis ,  et  est  virtus  mo-  vinus  do- 
ralis;  et  secundum  hoc  duplex  est  pugna,  et  du- 
plex  est  victoria:  una ,  quae  virtutem  naturalem 
respicit;  altera,  quae  virtulem  moralem.  Pugna 
igitur  et  victoria  contra  peccatum  spectal  ad  virtu- 
tem  moralem.  Christus  aulem,  cum  venit  ad  vin- 
cendum  adversarium  ,  venit  ad  expugnandum  et 
devincendum  peccatum;  et  ideo  competebat  ei  virtus 
moralis,  ut  posset  superare.  Virtus  autem  naturalis 
in  nullo  conferebat  ad  hanc  victoriam,  quin  potius 
eius  opposituni;  maxime  enim  vincitur  et  diabolus  Noundum. 
et  peccatum  in  humilitate  et  patientia.  Propler  quod 
dicitur:  Virtus  in  infirmitate  perficitur,  secundae 
ad  Corinthios  duodecimo8.  —  Cum  ergo  dicitur, 
quod  defectus  plus  valent  ad  succumbendum  quam 
ad  vincendum ;  dicendum ,  quod  illud  non  habet  ve- 
ritatem,  nisi  intelligatur  de  pugna  et  victoria  in 
eodem  genere,  in  quo  sunt  illi  defeclus;  et  ideo 
non  habet  locum  in  proposito,  ubi  est  victoria  per 
forlitudinem  iustitiae,  non  per  fortitndinein  potcntiae. 
Et  de  hac  fortiludine  dicebat  Propheta:  Induere 
forlitudinem  brachium  Domini.  —  Posset  tainen  Ainer. 
intelligi  de  fortitudine  polentiae.  Ad  [brtitudioem 
enim  iustitiae  in  praesenti  in  merito  suhsequitur  for- 
titudo  potentiae  in  praemio,  sicul  patet  in  ChristO, 
quia,  etsi  passus  est  ex  in/irmitate ,  surrexii  ta>> 
ex  virhite0. 


1  Vers.  29.  Cfr.  supra  pag.  263,  nota  3. 

2  Cfr.  hic  liL  Magislri,  c.  I.  —  Cod.  U  congruitas  et  con- 
decentia.  Pro  miigna  cod.  S  maxinm. 

3  Codd.  K.  M  o  annectunt  assurnere.  Paulo  inferlus  pro  si 
comparctur  cod.  bb  si  comparentur ,  et  deinde  pro  Si  autem 
eomparentur  oodd.  (>  il  Z  ct  edd.  i ,  2  n<  autem  comparetur. 
Proximc  post  pro  nssunttam  cod.  U  Inuitnnam. 

4  Ut  exponit  Aristot.,  III.  Btble.  <■■  <;.  Beq.  —  Qrci  Bnem 
solut.  pro  interiori  edd.  inferiori ,  perperam. 

5  Vidc  II.  Scnt.  d.  36.  a.  2.  q.  2.  in  oorp. 

8  Cfr.  supra  d.  12.  a.  I.  q,  i.  ad  I.  —  Allquanto  superlus 


pro  nirtlictnnc   codd.    A  II  I  /.    nietliiiunenti ,    nuniiiilli  codd.   c( 
cdd.  1 ,  2  medici. 

7  Hieronym.,  EpisL  MT.  (allaa  17.)  n.  -' :  Venena  wrpen- 
(iini  pelluntur  antidota  Quod  s.itis  dolel  maiorl  dolore  expellltur. 

—  Paulo  superiua  pra  printa  edd.  praevia, 

8  Vcrs.  i.t.  —  p.iiiIh  Buperiua  anta  thu  oppotihtm   cod.  Z 
Interseril  mi ,  subinde  pro  nkudmm  add.  ezhibenl  masis, 

'■'  Epist.  ii.  Gor.  13,  i  :  N.iin  etsl  cradflxua  eal  ei  Inflrmt 

lalc ,  sed   \\wl  i\    Milulc   Dci.   —   l'i»sl  forlthtilii  fiotcntmc  COd. 

-  BUbdil   "'  fntino. 


m 


SENTENTIARUM  LIB.  III. 


SCHOLION. 


I.  Circa  materiam  hnius  et  seq.  distinctionis  errores  inter 
se  oppositi  exorti  sunt,  reprobati  ab  Ecclesia.  .Num  impium 
et  immancm  errorcm,  qui  negavit,  Christum  secundum  divini- 
tatem  fuissc  impassibilem ,  itu  ut  «  Dei  Filius  passionem  crucis 
secundum  Deitatem  suslinuerit »,  Nicolaus  I.  an.  863  in  Synodo 
Romana  (can.  8.)  exsecratus  est.  E  contrario  a  pluribus  animae 
et  carni  Christi  vera  passibilitas  abiudicata  est  (cfr.  infra  d.  16. 
a.  I.  q.  I.  et  supra  pag.  328,  nota  2.).  Uterque  error  configitur 
iam  a  S.  Damaso  in  Synodo  Romana  (an.  378  vel  379)  14. 
anathematismo:  «  Si  quis  dixerit,  quod  in  passione  crucis  do- 
lorem  sustinebat  Filius  Dei  Deus,  et  non  caro  cum  anima,  qua 
induerat  formam  servi,  quam  sibi  acceperat,  sicut  ail  Scriptura, 
a.  s.  ». —  De  conclusionibus  trium  huius  urticuli  quuestionum 
non  potest  inter  catholicos  esse  dubium. 

II.  De  I.  quaestione:  Alex.  Ilal.,  S.  p.  III.  q.  5.  m.  1.3.  — 
Scot.,  III.  Sent.  d.  7.  q.  3.  n.  3;   Report.  ibid.  q.  4,  et  hic  q. 


unica  passim.  —  S.  Thom.,  hic  a.  1 ;  S.  III.  q.  14.  a.  I.  —  B. 
Albert.,  hic  a.  1.  —  Petr.  a  Tur.,  hic  q.  1.  a.  I.  —  Richard.  a 
Med.,  hic  a.  1.  q.  I.  2.  —  Durand.,  de  hac  et  2.  seqq.  qq.  hic 
q.  1.  —  Dionys.  Carth.,  de  hac  et  2.  seqq.  qq.  hic  q.  I.  —  Biel  , 
de  hac  et  seqq.  qq.  hic  q.  unica. 

III.  In  solulione  seq.  (2.)  quaestionis  a  B.  Alberto  (hic  a. 
5.)  docetur  primus  modus  distinguendi  defectus,  de  quo  dicit 
auctor,  quod  «  habeat  calumniam  ».  Hunc  lamen  modum  vult 
defendere  Dionys.  Canh.  hac  ratione,  quod  «  aegritudines  illae 
causantur  potius  ex  complexionis  defectu  et  corruptione,  quam 
ex  ipsa  complexione ;  item  causanlur  ex  ea  magis  concomitanter 
quam  directe  causaliter  ». 

De  hac  2.  quaestione:  Alex.  Hal.,  loc.  cit.  m.  2.  —  Scot., 
tangit  rem  in  utroque  Scripto  III.  Sent.  d.  21.  q.  unica.  —  S. 
Thom.,  hic  a.  2;  S.  loc.  cit.  a.  4. —  Petr.  a  Tar.,  loc.  cit.  a. 
2.  —  Richard.  a  Med.,  loc.  cit.  a.  3. 


QUAESTIO  II. 

Utrum  Christus  assumserit  omnes  defectus  nostros  praeter  peccatum. 


Secundo  quaentur  de  huiusmodi  defectibus 
quanlum  ad  generalitatem,  et  est  quaestio,  ulrum 
Christus  assumserit  omnes  defectus  nostros  praeter 
peccatum.  Et  quod  sic,  videtur: 

1.  Per   Damascenum,  qui   in   libro  tertio x  ait 
Ad  opposi-  sic :  «  Totus  totum  assumsit  me,  ut  toti  mihi  salu- 

tem  gralificaret»:  ergo  si   omnes   defectus    nostros 
venit  curare,  videtur,  quod  omnes  debuil  assumere. 

2.  Item:  « Quod  fuit  inassumtibile  fuit  incura- 
bile2»:  ergo  si  aliqui  defectus  nostri  fuerunt  a  Chri- 
sto  inassumtibiles ,  fuerunt  incurabiles;  si  igitur 
omnes  fuerunt  curabiles,  omnes  fuerunt  assumtibi- 
les:  ergo  videtur,  quod  assumserit  omnes. 

3.  Item,  in  assumtione  nostrorum  defectuum 
manifestatur  divina  misericordia ,  ergo  in  assumtione 
plurium  defectuum  ostenditur  maior  misericordia, 
et  in  assumtione  omnium  ostenditur  maxima;  sed 
maxima  misericordia  Dei  ostensa  fuit  in  assumtione 
nostrarum  infirmitalum  et  defectuum :  ergo  videtur, 
quod  Christus  omnes  defectus  debuit  assumere. 

4.  ltem,  in  nostrorum  defectuum  assumtione 
fuit  humiliatio;  sed  tantum  se  humiliavit,  quantum 
potuit,  secundum  quod  dicit  Bernardus3:  «  Descen- 
dit,  quantum  descendere  potuit»:  si  igitur  maior 
est  humiliatio  in  assumlione  plurium  defectuum 
quam  paucorum,  et  in  assumtione  omnium  quam 
quorundam;  videtur,  quod  Christus  assumere  de- 
buerit  universitatem  defectuum  nostrorum. 

Sed  contra:  1.  In  nobis  videmus  defectus  mem- 

Fundamenta.brorum  et   aliquorum    sensuum   exteriorum,   sicut 

visus  e*  auditus;  sed   tales  Christus   non  assumsit, 


nec  decuit   eum    assumere:  ergo  non  decuit  ipsum 
assumere  omnes  defectus  nostros  poenales  4. 

2.  Ilem,  in  nobis  reperiunlur  aegritudines  con- 
trariae,  sicut  patet  in  febribus  et  aliis  infirmitatibus, 
reperiuntur  etiam  aegritudines  incurabiles:  ergo  si 
«contraria  non  possunt  esse  simul  in  eodem 5 » ,  vi- 
detur,  quod  omnes  defectus  nostros  poenales  nec 
poluerit  nec  debuerit  simul  assumere. 

3.  Item,  fomes  et  pronitas  ad  malum  non  est 
culpa,  quia  potest  esse  in  nobis,  omni  culpa  deleta; 
sed  Christus  talem  defectum  nec  habuit  nec  habere 
potuit,  quia  non  potuit  peccare6,  ergo  nec  ad  pec- 
catum  pronilatem  habere:  el  ita  redit  idem  quod 
prius. 

4.  Item,  obiicitur  de  diflicultate  ad  bonum,  quae 
est  defectus  in  nobis  poenalis;  in  Christo  autem  ta- 
lis  defectus  non  fuit  nec  esse  potuit :  quaeritur  igi- 
tur  in  generali,   quales   defectus   assumsit,   si  non  Q°ae: 
omnes  assumsit. 

c  o  n  c  l  u  s  i  o. 

Ckristus  assumsit  defectus  poenales  tantum ,  non 
vitiosos,  nec  omnes  poenales,  sed  tantum  na- 
turales ,  non  aulem  personales. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  absque  dubio  «Chri-  conci 
stus  non  omnes  defectus  nostros  assumsit ,  sicut  di- 
cit  Magister  in  liltera  7,  sed  illos  tantum ,  quos  ipsum 
assumere  decuit  et  nobis  expediens  fuit».  Sed  qui 
sint  isti  defectus,  adhuc  quaestione  indiget,  sicut  et 


1  De  Fide  orthod.  c.  6.  —  Vat.  sola  sententiam  Damasc. 
lemere  sic  ampliavit :  Totus...  me,  ut  totum  me  curaret  aut 
toti  mihi  etc.  Cfr.  supra  lit.  Magistri,  d.  II.  c.  I.  —  In  conclus. 
codd.  N  Q  post  curare  subiungunt  et  tollere. 

1  Damasc,  III.  de  Fide  orthod.  c.  6.  et  18. 

3  Cfr.  supra  pag.  266,  nota  I. 


*  De  hoc  arg.  nec  non  de  seq.  vide  hic  lit.  Magistri,  c.  I. 

5  De  hoc  Aristot.  verbo  vide  supra  pag.  85,  nota  10. 

6  Cfr.  supra  d.   12.  a.  2.  q.   I.  —  De  maiori   vide  supra 
pag.  74,  nota  3,  et  II.  Sent.  d.  32.  a.   I.  q.  I.  seq. 

7  Hic  c.  I.  Ibid.  et  text.  seq.  —  Paulo  inferius  vocabulum 
primum  respicit  principalem  quaestionem. 


DIST.  XV.  ART.  I.  QUAEST.  II. 


333 


piiiiij  I 


placet 


iinio  2 
alia  di- 
lione. 


lasio  -1 


primum,  et  innuit  Magister,  illos  defeclus  decuisse 
et  expedivisse  illum  assumere,  qui  faciunt  «vel  ad 
veritatis  naturae  assumtae  ostensionem,  vel  ad  ope- 
ris  propter  quod  venerat  consummationem  ».  Sed 
adhuc,  qui  sunt  isti  defectus,  difficile  est  discernere. 

Voluerunt  autem  aliqui  dicere,  quod  isti  sunt 
defectus,  quos  «  Deus  plantavit  in  nostra  natura  '  ». 
Quidam  enim  defectus  sunt,  qui  ortum  habent  ex 
absentia  gratiae,  sicut  ignorantia  et  rebellio  carnis 
ad  spiritum  et  consimilia.  Quidam  autem  sunt,  qui 
non  solum  ex  hoc  ortum  habent,  sed  etiam  ex  com- 
positione  partium  constituentium,  sicut  fames,  sitis, 
mors.  dolor  et  consimilia,  quae  ortum  habent  non 
tantum  ex  culpa,  sed  ex  hoc,  quod  humana  natura 
est  ex  contrariis  constituta;  et  tales  defectus  sunt, 
qui  faciunt  ad  veritatis  naturae  assumtae  manifesta- 
tionem  et  ad  operis  suscepti  consummationem ;  alii 
vero  minime.  —  Sed  illud  adhuc  habet  calumniam, 
propter  hoc  quod  aegritudines  multae  ortum  habent 
ex  complexione  hominis,  quas  constat  Christum  non 
assumsisse.  Praeterea,  omnes  defectus  nostri  poe- 
nales  magis  videntur  secuti  esse  ex  nostra  trans- 
gressione  et  divina  punitione  quam  ex  primaria  plan- 
tatione. 

Et  propterea 2  potest  alio  modo  dici ,  quod  qui- 
dam  sunt  defectus,  qui  sunt  ex  culpa,  quidam  vero, 
qui  sunt  ex  culpa  et  ad  culpam,  sicut  pronitas  ad 
malum  et  difficultas  ad  bonum.  Illos  autem  defe- 
ctus,  qui  non  tantum  sunt  ex  culpa ,  sed  etiam  via 
ad  culpam,  non  decuit  Christum  assumere,  qnia 
Christus  fuit  minister  iustitiae,  omnino  segregatus 
a  peccato  3.  Alios  autem  defectus  decuit  ipsum  as- 
sumere,  sed  non  omnes,  quia  quidam  sunt  defectus 
naturales ,  quidam  personales.  Defectus  autem  na- 
turales  voco  illos  qui  respiciunt  totam  naturam  hu- 
manam  universaliter,  sicut  fames  et  sitis  et  defe- 
ctus  consimiles.  Personales  autem  defectus  sunt 
qui  respiciunt  aliquas  personas  specialiter,  sicut  di- 
versae  aegritudinum  species.  Quoniam  igitur  Chri- 
stus  venerat  naturam    humanam  redimere  commu- 


niter  sine  personarum  distinctione;  hinc  est,  quod  conciosio  3. 
defectus  nalurales ,   non  personales  defectus,  poe- 
nales  tantum ,  non    vitiosos ,    debuit  in  se  habere  , 
sicut  ostendunt  rationes  ad  hanc  partem  adductae  *. 

1.  2.  Ad  iilud  ergo  quod  obiicitur  in  contra- soiutio  oP- 
rium  de  Damasceno,  quod  totum  assumsit,  ul  to- pos 
tum  curaret;  dicendum,  quod  hoc  intelligitur  de 
his  quae  sunt  de  constitutione  naturae ,  non  de  his 
quae  pertinent  ad  defectum  naturae;  et  hoc  ipsum 
verbum  5  insinuat.  Nam  proprie  quod  curatur  dici- 
tur  natura,  morbus  vero  est  illud,  a  quo  curatur, 
quia  morbus  expellitur,  sed  natura  servatur.  —  Et 
per  hoc  patet  responsio  ad  sequens,  quo  dicitur, 
quod  inassumtibile  est  incurabile;  hoc  enim  intelli- 
gitur  de  natura  et  eius  partibus,  quae  proprie  di- 
cuntur  curari ,  non  de  defectibus ,  qui  potius  dicun- 
tur  coassumi  quam  assumi6,  magis  etiam  dicuntur 
expelli  quam  sanari. 

3.  Ad  illud  quod  obiicitur  de  ostensione  mise- 
ricordiae,  dicendum,  quod  misericordia  semper  se 
ostendit,  salva  rectitudine  iustitiae  el  ordine  sapien- 
tiae7;  ideo  nullos  defectus  debuit  assumere,  qui 
non  essent  ordinati  ad  nostrum  profectum  et  expe- 
ditionem  nostrae  salutis;  multi  autem  sunt,  qui 
potius  impedivissent,  quam  iuvissent,  sicut  defeclus 
membrorum,  vel  sensuum  et  aliorum  consimilium. 
Et  ideo  non  sequitur  illud. 

4.  Ad  illud  vero  quod  postremo  obiicitur  de 
humiliatione,  dicendum  consimiliter,  quod  omnis 
humiliatio  virtuosa  et  laudabilis  ortum  habet  ex  di-  Noundam. 
scretione  rationis;  non  enim  procedere  debet  ex 
impetu8,  sed  ex  causa  rationabili.  Et  quia  de  ali- 
quibus  defectibus  rationabile  non  erat,  ut  Christus 

se  per  eorum  assumtionem  humiliaret,  quia  se 
potius  ex  illa  humiliatione  inutilem  quam  utilem 
reddidisset,  sicut  si  fuisset  caecus ,  vel  gibbosus  et 
huiusmodi;  ideo  tales  nullo  modo  debuit  assumeiv. 
sed  illos  solum,  de  quibus  supra  dictum  est.  vide- 
licet  illos  qui  respiciunt  ipsam  naturam  et  praebent 
viam  ad  iustitiam,  non  ad  culpam  °. 


1  Damasc. ,  III.  de  Fide  orthod.  c.  6.  et  20.  Vide  supra  lit. 
Magistri ,  d.  II.  c.  I .  —  Pauto  ante  pro  qui  sunt  codd.  P  ('•  1 1.  na 
qui  sint.  Subinde  post  difticile  est  codd.  I  L  aa  interiicinnt  ri- 
dere  et. 

5  Codd.  F  L  T  U  V  aa  Et  practerca. 

3  Hcspicitur  illud  Gal.  2,  17:  c  Nunquld  Christus  peccatl 
minisivr  WtT  \!>sit  »;  et  ctiam  Hcbr.  7,  26.  Cfr.  supra  pag. 
•20  i,   noi.-i  7. 

*  Damasc.,  lll.de  Pide  ortbod.  c.  20:  Chrtstntn  porro  na« 
turales  minimeque  reprehendendaa  [*8i«pX»)T"]  homtnls  pas- 
sionc-.  Bssumsissc  conflteraur.  Nam  suacepll  totum  hominem  el 
quaecumque  homfnhi  sunt,  excepto  peccato.  Neque  enlm  Istud 


naturale  est  neque  a  Creatore  nobla  hisltum...  NaturaJes  porro 
et  inculpatac  [aoiipXr,T3|  passiones  hae  suni .  quac  In  arbltrlo 
nostro  sltae  non  sunt;  quae  nimlrum  In  vlolad  praeoeptl  i»»-- 
n.iin  bumanae  vltae  Irrepserunt,  velul  lamea,  siiis...  quae  qul- 
dem  natura  universo  hominum  generi  convenlunl  fed.  Mlgne  . 
r'  Cod.  o  Bubnectil  assignaium.  Posl  pauca  codd.  aiiin 
\  verbo  dicilur  adlungunl  tut. 

8  Clr.  supra  d.  .'i.  a.  2.  q.   ">.  ad    I. 

7  Cfr.  supra  pag.  16*7 ,  nota  •'>.  —  Qrca  Dnem  obtect.  pro 
metnbrorum  cod.  V  moroomm. 

K  De  hac  dlctlone  <'fr.  lom.  i.  p.ijz.  7S8,  nota  ~i. 

9  Vide  scbollon  ad  praeoedentem  quaest 


m 


SENTENTIAKUM  LIB.  III. 


QUAESTIO  III. 

Utrum  defectus  in  Christo  fuerint  a  natura,  an  a  voluntate. 


Tertio  quaeritur  de  huiusmodi  defectibus  quan- 
tum  ad  causalitatem,  et  est  quaestio,  utrum  in  Chri- 
sto  fuerint  a  natura,  an  a  voluntate.  Et  quod  non 
a  voluntate,  sed  a  natura,  videtur. 

1.  Sapientiae  primo1:  Deus  mortem  non  fecit ; 
a<i  opposi-  si  non  fecit  mortem ,  ergo  pari  ratione  nec  defectum 

ordinatum  ad  mortem:  ergo  si  in  Christo  fuit  talis 
defectus,  videtur,  quod  non  fuerit  ex  voluntate  as- 
sumentis,  sed  ex  defectu  naturae  assumtae. 

2.  Item,  defectus  non  habet  causam  efjicientem, 
sed  deficientem  2 ;  sed  voluntas  assumentis  non  po- 
nitur  causa  deficiens  alicuius:  ergo  tales  defectus 
non  poluenmt  esse  a  voluntale  assumentis;  et  fue- 
runt  ex  voluntate  assumentis,  vel  ex  conditione  na- 
turae  assumtae:  ergo  etc. 

3.  Ilem,  quod  inest  alicui  a  sua  naturali  ori- 
gine  inest  ei  per  naturam  3;  secl  huiusmodi  defectus 
insunt  Christo  a  sua  prima  origine :  ergo  videtur, 
quod  insint  ei  a  natura. 

4.  Item,  illud  in  quo  proles  assimilatur  parenti, 
est  naturale  proli ,  pro  eo  quod  «  natura  est  vis  in- 
sita  rebus ,  ex  similibus  similia  procreans  »  4;  sed 
Christus  in  defectu  passibilitatis  assimilatur  Matri 
suae,  a  qua  traxit  originem  :  ergo  videtur ,  quod 
huiusmodi  defectus  et  poenalitates  sint  ei  naturales. 

o.  Item,  per  naturam  prius  fuit  illud  corpus 
formatum,  quam  esset  unilum5;  sed  corpus  illud 
statim,  ut  fuit  formalum,  fuit  passibile,  vel  impas- 
sibile ;  et  constat ,  quod  non  impassibile:  ergo  pas- 
sibilitatem  prius  per  naturam  habuit,  quam  uniretur 
animae  Chrisli,  vel  ipsi  divinitati:  ergo  videtur,  quod 
talis  passibilitas  non  fuit  a  voluntate  assumentis.  Si 
tu  dicas,  quod  hoc  fuit  a  voluntate  Spiritus.  sancti , 
qui  fuit  fabricator  et  sanctificator  illius  corporis  6 ; 
obiicitur,  quod  gratia  Spiritus  sancti  simul  stat  cum 
passibilitate  et  poena.  Si  ergo  Spiritus  sanctus  su- 
perveniens  compatiebatur  secum  passibilitatem ,  vi- 
detur,  quod  potius  defectum  passibilitatis  sustinue- 
rit,  quam  causaverit :  igitur  defectus  huiusmodi  in 
Christo  non  ex  volunlate,  sed  ex  natura  fuerunt. 

Sed  contra:  1.  Magister  in  littera  7:  «  Ex  sola 
Fundamenta.voluntate  miserationis  in  se  transtulit  veram  infirmi- 
tatem ,  sicut  accepit  veram  carnem  » :  ergo  etc. 


±  Item,  omnes  defectus  et  poenalitates,  quae  in 
Christo  fuerunt,  per  assumtionem  fuisse  dicuntur; 
sed  assumere  est  actus  voluntatis ,  non  nalurae  " : 
ergo  poenalitates  illae  fuerunt  in  Christo  non  natu- 
raliter,  sed  voluntarie. 

3.  Item,  qualitas  corporis  principaliter  attribuen- 
da  est  principio  effectivo;  sed  Spiritus  sanctus  fuit 
principale  principium  effectivum  corporis  Christi : 
ergo  qualitas  passibilitatis  magis  debet  altribm  Spiri- 
tui  sancto  quam  naturae.  Sed  Spiritus  sanctus  est 
operans  per  volunlatem :  ergo  tales  defectus  fuerunt 
in  Christo  a  voluntate. 

4.  Ilem,  poenalitas  non  sequitur  secundum  le- 
gem  communem  nisi  naturam  vitiatam  et  corruptam 
per  culpam;  sed  caro  Christi  immunis  fuit  ab  omni 
foeditate  culpae9:  ergo  immunis  fuit  ab  omni  defe 
ctu  passibilitatis:  ergo  si  defectus  passibilitatis  ha- 
buit,  hoc  non  fuit  a  natura,  sed  a  voluntate. 

5.  Item,  quod  est  in  nobis  a  natura  generantium 
dicitur  esse  contractum  :  ergo  si  huiusmodi  defectus 
essent  in  Christo  a  natura  generantis,  essent  ergo  in 
ipso  contracti.  Si  ergo  hoc  non  conceditur 10,  Christum 
defectus  tales  a  natura  contraxisse ;  videtur ,  quod 
illos  non  habuit  a  natura,  sed  a  voluntate. 

c  o  n  c  l  u  s  i  o. 

Defectus,  qui  fuerunt  in  Christo,  non  fuerunt  ex 
necessitate  conlracti ,  sed  ex  voluntate  as- 
sumti ,  voluntate  divina  praeveniente ,  sed  non 
infligente ,  et  voluntate  creata  concomitante. 


Respondeo  :  Dicendum,  quod,  sicut  dicit  Magi-  conciusio 
ster  in  littera11,  ex  alia  et  alia  causa  sunt  isti  defe- 
ctus  in  nobis  et  in  Christo;  in  nobis  enim  sunt  ex 
necessitate  contracti ,  sed  in  Christo  sunt  ex  volun- 
tate  assumti.  —  Et  hoc  patet  sic.  Nos  enim  istos  defe-  Expiicatm 
ctus  a  parenlibus  trahimus  propter  legem  propaga- 
tionis  et  legem  concupisceutiae,  quae  militat  in  illis 
membris12;  nam  passibilis  generat  passibilem,  et 
habens  legem  concupiscentiae  in  membris  generat 
filium  subiectum  concupiscentiae ,  ex  reatu  cuius 
concupiscentiae  insunt  proli  omnes  poenalitates.   Et 


1  Vers.  13. 

2  Cfr.  II.  Sent.  d.  34.  a.  I.  q.  2.  Ibid.  d.  37.  a.  2.  q.  I. 
vide  de  minori,  in  qua  Vat.  pro  deficiens  substituit  deficientis. 
Paulo  inferius  Vat.  inter  et  fuerunt  ponit  tamen. 

3  Vide  supra  pag.  108,  nota  3. 

*  Cfr.  supra  pag.  188,  nota  I.  —  Mox  pro  in  defectu  edd.  ex 
defectu.  In  flne  solut.  pro  sint  multi  codd.  sunt,  cod.  F  fuerunt. 

5  Cfr.  supra  d.  3.  p.  II.  a.  3.  q.  2.  ad  4. 

6  De  quo  supra  lit.  Magistri,  d.  III.  c.  I.  in  fine,  et  d.  4. 
a.  I .  q.  I .  —  Subinde  pro  obiicitur,  quod  codd.  A  G  H  I  L  U  V 
Z  bb  obiicitur ,   quia.  Paulo  inferius   pro  compatiebatur  secum 


passibilitatem  edd.  compatiebatur  se  cum  passibilitate  et  pro 
causaverit  (aliqui  codd.  creaveril)  cum  aliquot  codd.  curaverit. 

7  Hic  c.  I. 

8  Cfr.  supra  d.  5.  a.  I .  q.  I .  in  corp.  —  Cod.  U  pro  poe- 
nalitates  semper  passibilitates. 

9  Ut  ostensum  est  supra  d.  3.  p.  II.  a.  2.  q.  I.  seq. 

10  Vide  hic  corp.  quaest. 

11  Hic  c.   I. 

12  Respicitur  illud  lac.  4,  I  :  Unde  bella  et  lites  in  vobis? 
Nonne  hinc?  ex  concupiscentiis  vestris,  quae  militant  in  mem- 
bris  vestris?  Cfr.  II.  Sent.  d.  32.  a.   I.  q.  2. 


DIST.  XV.  ART.  I.  QUAEST.  III. 


m 


liler  io 
Cisto. 


isio  2 


sio  3 


>l  o  op 

K  ruiu. 


o  idnm 


H  limi. 


propterea  dicuntur  istae  poenalitates  in  nobis  con- 
tractae,  quasi  ex   concursu  duorum   tractae,    vide- 
licet  propagationis  naturae  et  corruptionis  concupi- 
scentiae  \  —  In  Chrislo  autem  secus  est;  ipse  enim 
neutro  modo  fuit  propagatus,  nec  secundum  propa- 
gationem  legis  naturalis  nec  secundum  corruptionem 
iibidinis;  sed  Spirilus  sanctus ,  adveniens  in  ipsam 
Virginem  et  ipsam  fecundans,  carnem  eius  ab  omni 
foeditate  corruptionis  purificavit,  passibilitatem  tamen 
reliquit.  Ex  illa  autem  carne  sapientia  Patris,  scili- 
cet  ipse  Filius  Dei,  aedificavit  sibi  corpus  immacu- 
latum  a,  et  illud  corpus  univit  sibi  et  animae  ratio- 
nali,  quae  quidem  immunitatem  habuit  a  culpa  et 
in  se  et  in  carne  coniuncta.  Et  sicut   immunitalem 
habuit  a  reatu  culpae,  sic  secundum  ordinem  divi- 
nae  iustitiae  immunitatem  habere  debuisset  a  passi- 
bilitate  miseriae.  Quod   ergo  in  carne  illa  remansit 
poenalilas,  hoc  fuit  ex  dispensatione  3  ipsius  assu- 
mentis,  concurrente  simul  acceptione  illius  animae 
rationalis,  quae  in  primo  instanti  suae  creationis  ha- 
buil   usum  cognitionis ,  et  placuit  sibi   tali  corpori 
uniri  propter  salutem  generis  humani.  —  Et  sic  pa- 
tet,  quod  tales  defectus  in  Christo  fuerunt  non  ne- 
cessitate  generationis,  sed  volunlate  dispensationis, 
voluntate,  inquam,  divina  praeveniente,  sed  voluntate 
creata  concomitante.  Dico  autem,  ipsos  fuisse  a  vo- 

•  luntate  divina  non  tanquam  ab  infligente  de  novo, 
sed  lanquam  a  relinquente  et  acceptante ,  cum  in 
eius  potestate  et  arbitrio  esset  defeclus  illos  exclu- 
dere.  —  Unde  concedendae  sunt  rationes ,  quae  sunt 

ad  partem  istam. 

1.  Ad  tllud  vero  quod  primo  obiicitur  in  con- 
trarium,quod  Deus  mortem  non  fecit;  patet  respon- 
sio:  quia  Deus  illum  defectum  mortalitatis  carni 
Christi  non  inflixit  de  novo,  sed  non  abstulit,  cum 
caro  haberet  illum  a  suo  originali  principio.  Ideo  talis 
defectus  non  dicitur  esse  a  voluntate  assumentis  sicut 
ab  efficiente,  sed  sicut  a  suscipiente  \  cum  posset 
excludere. 

2.  Ad  illud  quod  secundo  obiicitur,  quod  defe- 
ctus  non  habet  causam  efficientem  ,  sed  deficientem ; 
similiter  patet  responsio:  quia  tales  defectus  non  ha- 
bent  orlum  ab  actione  Dei  agentis,  sed  potius  ex  de- 
fectu  naturae  ipsius  Virginis  concipientis.  Magis  ta- 
men  attribuitur  volunlati,  quam  attribuaturD  nalu- 
rae,  propter  hoc  quod  in  illius  corporis  constitutione 
plus  fuit  per  virtutem  supernaturalem  quain  per 
naturalem. 


3.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  illud  est  a  na- 
tura,  quod  est  a  naturali  origine;  dicendum,  quod 
illud  non  habet  veritatem,  nisi  intelligatur  aliquid 
esse  a  naturali  origine,  ita  quod  praepositio  non  so- 
lum  dicat  concomitantiam,  sed  etiam  causam  s.  Hu- 
iusmodi  autem  defectus  infuerunt  Christo  in  princi- 
pio  suaeoriginis,  non  tamen  fuerunt  secundum  pro- 
pagationem  naturalem.  Secundum  enim  naturalem 
propagationem  tales  defectus  ortum  habent  a  natura 
vitiata,  in  quantum  nalura  illa  agit  quodam  modo 
naturaliter,  et  quodam  modo  vitiose ;  hoc  autem 
non  habet  verilatem  in  generalione  Christi,  quae  fuit 
praeter  vitium  et  supra  naluram. 

4.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  Christus  in  pas- 
sibilitate  assimilabatur  Matri ;  dicendum,  quod  etsi 
aliquo  modo  assimilaretur  ei ,  nihilominus  tamen  in 
modo  et  causa  reperitur  differentia.  Nam  Virgo  pas- 
sibilitatem  habet  pro  realu  peccati  originalis  ex  ne- 
cessitate  contracto6;  Christus  vero  passibilitatem  ha- 
buit  absque  aliquo  realu  in  ipso  reperto,  ex  '  sola 
dispensatione  divina.  Et  ideo  non  dicuntur  omnino 
fuisse  in  Christo  a  natura,  nec  tamen  fuerunt  om- 
nino  praeter  naturam;  de  natura  enim  Malris  erat 
talem  filium  generare. 

5.  Ad  illud  vero  quod  obiicitur,  quod  illud  cor- 
pus  prius  fuit  formatum  quam  unitum;  dicendum, 
quod  etsi  prius  fuerit  secundum  naturam  vel  se- 
cundum  ordinem  inlelligendi,  tempore  tamen  simul 


fnit   formatio  et    unio;   utrumque  autem  ,  scilicet 
formationem  et  unionem  ,  praecessit  voluntas  Verbi 
tale   corpus  formantis  et  assumentis ,   et  voluntas 
animae  utrumque  concomitata  est.   Et  ideo  ex  hoc 
non  potest  concludi,  quod  defectus  passibilitatis  in 
carne  praecesserit  actum   sive  imperium  voluntatis. 
Operatioenim  jpsius  Spiritus  sancti  in  Virgine,  quae 
quidem  fuit  secundum  voluntalem  Verbi .  fecit  ipsam 
carnis  conceptionem  et  purgationem  ab  omni  foedi- 
tate9  prius  naluraliter,  quam  uniretur  animae;  et 
cum  tali  purgatione   non  debet  stare  poenalitasse- 
cundum  legem  communem.  secundum  qiiam  immunis 
a  culpa  debet  esse  immunis  a  poena.  —  Unde  traod 
ipse  subiungit,  quod  purgatio  simul  sial   cuin  pas- 
sibilitate;  dicendum,  quod  etsi  aliqua  porgatio  simul 
possit  stare  cum  passibilitate,   sicut  purgaiio.  quae 
est  a  peccatis  prius  perpelralis;  illa  lanicn  poritas, 
quae  fuit  in  Christo,  slare  non  potuisset  cnni  poena- 
litale,  nisi  intervenissel  Dei  dispensatio  el  voluntatis 
Christi  acceptio.  Et  sic  patet  responsio  a.l  qoaesita. 


Notandnm. 


1  Cod.  K  .Kldit  quae  militmit  in  illis  membris. 

2  Respicilur  Illud  Proverb.  0,   i  :  Sapientia  aediflcavit  sibi 

d0 '"•  -  M,,v  Pro  sibi  et  animae  edd.   sibi  cum  anima, 

cod.  K  sibi  el  cum  nnima ,  codd.  GILTan  sibi  et  ankna. 

3  Cod.  W  ex  sola  dupensatione. 

4  Cod.  V  f.\  a  secunda  manu)  susttnente. 
s  Cfr.  Bupra  (I.  '».  a.  2.  q.  3.  In  corp. 

8  De  hac  falsa  opinione  vide  supra  d.  3.  i>.  I.  a.  I.  q.  1.2 
Bcholion. 


7  lldd.  sed  ('./• ;  riid.  A  et  e.r. 

8  Edd.  (>i  inniii  eodd.  perperam  aamdmn.  Paulo  Infe- 
rius  pro  et  voluniai  anhnae  utruntque  vmoomitata  nt  mulU 
codd.  perperam  tt  voluntatu  «,„,,„,,■  utrumqut  communi- 
cata  est. 

,J  Bdd.  adduni  hnmunem  Pro  purfammm  non  paudcodd 
praepurgationem,  edd.  i.  ■>  prapagatianm  Paulo  superlus 
pro  m  Virgm»  codd.  v  i.  in  K  Lu  u,  i  irgmem. 


336 


SENTENTIARUM  LIB.  III. 


SCHOLION. 


I.  Manifesta  est  conclusio,  quod  praedicti  defectus  «  in  no- 
bis  sunt  ex  necessitate  contracti,  sed  in  Christo  sunt  ex  volun- 
tate  assumti*  (hic  in  corp.).  Nam  illud  prop.ie  dicitur  contra- 
hi  quod  «  simul  cum  sua  causa  ex  necessitate  trahitur...  Et 
ideo  illi  proprie  dicuntur  hos  defectus  contrahere,  qui  ex  de- 
bito  peccati  hos  defeclus  incurrunt  »  (S.  Thom.,  S.  III.  q.  14. 
a.  3.).  Nihilominus  hi  defectus  consequebantur  naturam  huma- 
nam  et  principia  eius  naturalia,  nec  fuerunt  «a  voluntate  di- 
vina  tanquam  infligente  de  novo,  sed  tanquam  a  relinquente  » 
(hic  in  corp.),  «  cum  caro  haberet  illum  (defectum  mortis)  a 


suo  originali  principio  »  (hic  ad  I.  et  cfr.  ad  2.).  Huic  doctri- 
nae  consentit  S.  Thom.  (loc.  cit.  a.  3.)  docens,  Christum  assum- 
sisse  necessitatem  naluralem  ( non  necessitatem  coactionisj  his 
defectibus  subiacendi,  quatenus  «  haec  necessitas  causatur  ex 
principiis  carnis  humanae  ».  Plura  de  hac  necessitate  patiendi 
et  moricndi  vide  infra  d.  16.  a.  t.  q.  3. 

II.  Alex.  Hal.,  S.  p.  III.  q.  5.  m.  I.  praecipue  ad  3.  —  Scot., 
in  utroque  Scripto  III.  Sent.  d.  16.  q.  I.  —  S.  Thom.,  hic  q.  1. 
a.  3;  S.  locc.  citu  —  B.  AlberL,  hic  a.  7.  —  Richard.  a  Med., 
hic  a.  I.  q.  4.  —  Dionys.  Carth.,  hic  q.  I.  in  principio. 


ARTICULUS  II. 

De  defeclibus  a  Chrislo  assumlis  in  speciali 


Consequenter  quaeritur  de  defectibus  a  Christo 
assumtis  in  speciali.  Et  circa  hoc  tria  quaeruntur. 

Primo  quaeritur,  utrum  habuerit  ignoranliam 
in  rationali. 


Secundo,  utrum   habuerit  tristitiam   in  concu- 

piscibili. 

Tertio,  utrum  habuerit  iram  in   potentia  ira- 

scibili. 


QUAESTIO  I. 

Utrum  Chrislus  habuerit  ignorantiam  in  rationali. 


tuui. 


Circa  primum  sic  proceditur  et  quaeritur,  utrum 
Christus  habuerit  ignorantiam  in  rationali.  Et  quod 

sic,  videtur: 

1.  Primo  auctoritate  Damasceni ':  «  Oportet  sci- 

Mi-re,  quod  servilem  et  ignorantem  naturam  assum- 

sit»;  loquitur  de  Verbo  incarnato:  ergo  natura  as- 

sumla  in  Christo  fuit  ignorans,  habuit  igitur  defe- 

ctum  ignorantiae. 

%  Item,  Ambrosius  in  libro  primo  de  Spiritu 
sancto 2 :  «  Per  humanam  imprudentiam  quod  adhuc 
non  didicit  ignorat » :  ergo  habuit  ignorantiam. 

3.  Item,  Leo  Papa  in  Homilia  de  Epiphania3: 
«  Adoraverunt  infantem,  in  nullo  ab  aliorum  genera- 
litate  discretum  » ;  sed  generaliter  alii  infantes  sunt 
ignorantes:  ergo  et  Christus  in  sua  infantia  habuit 
ignorantiam. 

4.  Item,  scientia  inflat4;  sed  Christus  summe 
se  humiliavit  et  defectus  illos  assumsit,  qui  faciunt 
ad  humilitatem:  ergo  habuit  in  se  defectum  et  ino- 


Sed   iste   defeclus  est 


ignorantia 


piam    scientiae. 
ergo  etc. 

5.  Item,  Christus  in  sua  infantia  habuit  defe- 
ctum  eloquenliae,quarnvis  esset  Verbum  Patris,  ut 
veritatem  humanae  naturae  in  se  ostenderet5:  ergo 
pari  ratione ,  quamvis  esset  sapientia  Patris ,  secun- 
dum  humanam  naturam  debuit  habere  defectum  sa- 
pientiae.  Sed  hic  est  ignorantia:  ergo  etc. 

6.  Item ,  quamvis  Christus  esset  virtus  Patris  — 
iuxta  illud  quod  dicit  Apostolus  primae  ad  Corinthios 
primo  G :  Dicimus  Christum  Dei  virtutem  et  Dei  sa- 
pientiam  —  habuit  lamen  defectum  virium  iuxta  exi- 
gentiam  humanae  naturae :  videtur  igitur  pari  ra- 
tione,  quod  habuerit  defectum  sapientiae. 

Sed  coatra:  1.  Assumtio  carnis  fuit  opus  divi-Fnnda 
nae  sapientiae;  sed  sapientia,  secundum   quod  hu- 
iusmodi,  non  est  principium  ignorantiae:  ergo  Chri- 
stus  non  assumsit  defectum    illum,  qui   est 
rantia  '. 


igno- 


1  Libr.  III.  de  Fide  orthod.  c.  21.  —  Mox  pro  Verbo  in- 
carnato  multi  codd.  Verbo  increato ,  et  dein  pro  in  Christo 
fere  omnes  cocld.  in  ipso. 

2  Ita  codd.  et  edd.,  sed  re  vera  locus  cit.  invenitur  in 
Ambrosii  libro  de  lncarn.  domin.  sacram.  c.  7.  n.  74 ,  olim  III. 
de  Spiritu  S.  Vide  supra  pag.  274,  nota  7. 

3  Serm.  34.  (alias  33.)  c.  3 :  Viderunt  et  adoraverunt 
[Magi]  pucrum,  quantitate  parvulum,  alienae  opis  indignm, 
fandi  impotem,  et  in  nullo  ab  humanae  infantiae  generalitate 
dissimilem. 

*  Epist.  I.  Cor.  8,  I. 

5  Cfr.  supra  d.  3.  p.  II.  a.  3.  q.  I.  —  Mox  post  humanam 
naturam  cdd.  subdunt  tamen,  et  non  pauci  codd.  deinde  pro 
sed  hic  substituunt  sed  haec. 


e  Vers.  24.  —  Anselm. ,  II.  Cur  Deus  homo,  c.  13.  hanc 
profert  obiectionem:  Quamvis  sit  immortalis  futurus  ex  divina 
natura,  mortalis  tamen  erit  ex  humana.  Nam  cur  non  similiter 
poterit  ille  homo  esse  vere  ignorans,  sicut  vere  mortalis  erit? 

7  Ad  hoc  et  seq.  arg.  notamus  illa  verba  Anselmi,  II.  Cur 
Deus  homo,  c.  13:  llla,  inquit,  hominis  assumtio  in  unitatem 
personae  Dei  non  nisi  sapienter  a  summa  Sapientia  fiet;  et  ideo 
non  assumet  in  homine  quod  nullo  modo  utile,  sod  valde  no- 
xium  est  ad  opus,  quod  idem  homo  facturus  est.  lgnoranlia 
namque  ad  nihilum  illi  ulilis  esset,  sed  ad  multa  noxia.  Quomodo 
enim  tot  et  tanta  opera,  quae  facturus  est,  faciet  sine  summa 
Sapientia?  aut  quomodo  illi  homines  credent,  si  eum  scient  ne- 
scium?  Si  autem  nescient;  ad  quid  erit  ei  utilis  ignorantia 
illa  etc. 


DIST.  XV.  ART.  II.  QUAEST.  I. 


337 


mclasio. 

,no  da< 
plei. 


tio  op- 
toruro. 


2.  Item,  Christus  venerat  nos  docere;  sed  igno- 
rantis  non  est  docere  ':  ergo  non  debuit  ignoranliam 
assumere. 

3.  ltem  ,  nulli  nisi  scienti  credendum  est ;  sed 
Christus  ad  hoc  venit  in  carnem,ul  crederemus  in 
eum2:  ergo  videtur,  quod  cum  sapientia  debuerit 
venire,  non  cum  ignorantia. 

4.  Item,  anima  illa  non  potuil  uniri  Verbo,  quin 
esset  deiformis  s ;  sed  deiformitas  tollit  obscuritatem 
ignorantiae:  ergo  videtur,  quod  impossibile  fuerit, 
Christum  secundum  humanam  naturam  defectum 
ignorantiae  in  se  assumere. 

c  o  n  c  l  u  s  i  o. 

Ckristus  non  habuit  defeclum  ignorantiae. 

Respondeo:  Dicendum,  quod,  sieut  dicit  Magister 
in  littera4,  Christus  non  habuit  defectum  ignorantiae. 

—  Et  ratio  huius  est:  quia  nec  ipsum  decebat,  nec  no- 
bis  expediebat.  Ipsum  non  decebat,  quia  anima  eius 
debuit  esse  deiformis,  ac  per  hoc  repleta  luce  sa- 
pientiae  et  rectitudine  iustitiae;  ignorantia  autem  pri- 
vatio  est  scientiae  et  potest  esse  via  in  errorem  et 
obliquationem  a  rectitudine  iustitiae,  ac  per  hoc 
Christo  non  competebat.  —  Nobis  etiam  non  expedie- 
bat,  quos  venerat  redimere  et  dirigere.  Si  enim  de- 
fectum  ignorantiae  habuisset,  nos  redimere  nescivis- 
set;  dirigere  eliam  nescivisset,  quia  et,  si  caecus 
caeco  ducatum  praebeat,  ambo  in  foveam  cadunt 5. 

—  Et  ideo  nec  ipsum  decebal,  nec  nobis  expediebal, 
quod  talem  defectum  assumeret.  —  Concedendum  est 
igitur,  Christum  defectum  ignorantiae  nequaquam  in 
se  habuisse.  Et  rationes  ad  hoc  inductae  sunt  con- 
cedendae. 

1.  Ad  illud  vero  quod  obiicilur  de  Damasceno, 
quod  assumsit  naturam  servilem  et  ignorantem;  di- 
cendum ,  quod  ignorantia  et  servilitas  non  attri- 
buitur  naturae  assumtae  ratione  illius  singularis  na- 
turae,  quae  fuit  Verbo  copulata  in  unilatem  perso- 


nae,  sed  quantum  ad  alias  naturas  consimiles  in 
specie  ,  quasi  dicat :  assumsit  naturam  nostram  ,  quae 
est  ignorans,  non  in  Chrislo,  sed  in  nobis  6. 

±  Ad  illud  Ambrosii,  quod  dicitur,  Christum 
ignorasse  quod  non  didicit;  dicendum.  quod  quaedam 
est  scientia  simplicis  notitiae ,  quaedam  experien- 
tiae.  Ambrosius  autem  non  loquitur  ibi  de  ignoran- 
tia,  proul  dicit  privationem  cuiuscumque  scienliae, 
sed  prout  diril  privationem  experientiae,  secundum 
quod  in  praecedentibus  7  delerminalum  est. 

3.  Ad  illud  quod  obiicitur  de  Leone  Papa,  quod 
infans  ille  in  nullo  erat  ab  aliorum  generalitate  discre- 
tus;  dicendum,  qnod  Leo  Papa  loquitur  quantum  ad 
ea  quae  exterius  apparebant ;  nam  quanlum  ad  ea 
quae  inlrinsecus  latebant 8,  in  multis  ab  aliis  differebat. 

k.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  scientia  inflat; 
dicendum,  quod  est   loqui   de   scientia,   prout  est     D"p»« 

,  .  ...  scieotia. 

absque  carilate,  vel  prout  est  caritait  coniuncta. 
Si,  prout  est  a  caritate  divisa,  sic  dicit  Apostolus, 
quod  inflat.  Si  autem,  prout  est  caritati  coniuncta, 
sic  non  est  via  ad  inflationem,  sed  potins  ad  recti- 
tudinem  et  aedificationem  et  humilitatem.  Ex  cogni- 
lione  enim  sui  et  Dei  consurgit  perfectio  humililatis; 
el  hoc  secundo  modo  fuit  in  Christo  9. 

o.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  in  Christo  fuit 
defectus  eloquentiae,  ergo  similiter  et  sapientiae;  di- 
cendum,  quod  non  est  simile,  quia  in  defectu  elo- 
quenliae,  sicut  in  aliis  necessitatibus  infantilibus,  ma- 
nifrstabatur  veritas  naturae  assumlae;  defeclus  autem 
sapientiae  interius  lalet ;  ideo  ad  niliil  valuisset,  si 
in  Christo  fuisset.  Et  ideo  non  est  simile. 

6.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  Christus,  Dei 
virtus,  habuit  defectum  virium;  dicendum ,  quod  non 
est  simile,  tum  quia  defectus  virium  exterius  appa- 
rebat  et  in  earne  erat,  defectus  vero  sapientiae  inle- 
rius  erat  in  anima,  quae  ad  unionem  sui  cum  Verbo 
a  primordio  debuit  esse  perfecte  disposita  ;  tum  etiam, 
qnia  defectus  virium  est  materia  exercendae  virtu- 
tis,  non  sic  autem  defectus  cognitionis,  quin  potius  10 
impedit,  Ideo  non  est  simile  hinc  et  inde. 


SCHOLION. 


I.  Circa  hanc  quaestionom  cfr.  auctor  aliique  supra  d.  I  i. 
per  totam.  Specialitor  de  eadem  agunt  Alcx.  Hal.,  S.  p.  III.  q. 
5.  m.  2.  a.  I.  §   I  ,  et  S.  Thom.,  S.  III.  q.   15.  a.  3. 

II.  Seq.  (2.)  quaestio  solvitur  sectindum  Iripliccm  distin- 
ctioncm  Iristitiae  (cfr.  hic  duh.  i.).  Aliis  vcrbis,  scd  in  conformi 


sentenlia,  distinguit  S.  Thom.  (S.  loc.  cit.  a.  4.)  triplicom  dif- 
ferentiam,  quae  est  inter  passiones  nostras  atque  Christi,  sdiioet 
secundum  obiectum,  prmcipwm  atque  cffcctum. 

De  hac  quaoslione :   Alox.  Ilal.,  loc.   ci(.    $   I.  —  SooLj   in 
utroque  Scriplo  hic  q.  unica.  —  S.  Thom.,  hic  a.  1.  quaestlunc. 


1  Cfr.  supra  pag.  286,  nola  5. 

*  Codd.  G  I  L  T  aa  c(  alii  ante  ut  crcdcmntis  in  cnin  sti- 
perflue  et  inepte  Interserunt  et ;  mclior  et  (brtasse  vera  lectio 
cst  codd.  A  N  ut  crederemus  ei  et  ul  crcilcrciutis  m  ewn. 

3  Vidc  supra  d.  2.  a.  3.  q.  2.  ot  d.  13.  a.  I.  q.  I.  —  Cod. 
K.  vooi  Verbo  praeflglt  cwn. 

*  llic  o.    I. 

s  Mattb.  15,  l  i.  Vulgaia :  ducatum  praesteL 

8  Cfr.  supra  d.  9.  a.  I.  q.  I.  ad  6.  ot  d.  I  i.  a.  3.  q.    I.  ad  I. 

7  Dist.  14.  a.  3.  q.  2.  De  seq.   soluL  vlde   Ibld.  nec  non 
S.  Bonav.  —  Tom.  III. 


lit.   MagisU*],  d.  XIII.  —  Paulo  suporiiis  pro  nnn  ilnlicit  cod.    \ 
non  ilidicerat. 

8  Kdd.,  paulO    anlo  pro    ntini   HlOSlItUlO  non ,   lno    tddunj 

lirr  quae,  el  sublnde  cod.  M  solutlonem  lerrolml  <k:in  mui- 

tis  tiliis  ili/JiTrhtiiit. 

0  Cft\   supra    pag.    223,    nota    l.        in  Inttio   aolnL  posl 

prOUl  cst  uhstjtw  itiritittc   Vat.   addit  ct  u  curilatc  dn  isii ,  il  ni- 

feriua  pro  kwnUUatem  oodd.  v  r/  mhilUimnt  fcmwinnfiowflw 

10  Pro  tiuin  /ttttius  ood.  U  quomam  phu. 


13 


338 


SENTENTIARUM  LIB.  III. 


I ;  S.  loc.  cil.  a.  6.  —  B.  Albert.,  hic  a.  8.  -  Petr.  a  Tar,  hic 
q.'  3.  a.  I.  quaesliunc.  3.  —  Richard.  a  Med,  hic  a.  3.  q.  2.  — 
Dlonys.  Carth,  hic  q.  2. 

III.  Etiam  in  ullima  (3.)  quaestione  solvenda  omnes  consen- 
tiunt,  et  conclusio  iam  sequitur  ex  doctrina  2.  quaestionis,  cum 
ira  sit  effectus  tristiline ,  ul  docet  S.   Thom.  (S.  III.  q.  15.  a. 


9.  et  alibi).  Alii  Scholastici  eliam  de  passione  timoris  solent 
specialem  quaestlonem  insUiuere,  de  qua  S.  Bonav.  agit  bic 
dub.  3. 

De  3.  quaesUone:  Alex.  Ilal,  loc.  cit.  %  5.  —  S.  Thom,  hic 
loc.  cit.  quaestiunc  2;  S.  loc.  cil.  —  Petr.  a  Tar.,  loc.  cit.  quae- 
stiunc.  2.  —  Rfcbard  a  .Med,  loc.  cit.  q.  4. 


QUAESTIO  II. 
Utrum  in  Christo  fuerit  passio  tristitiae. 


Secundo  quaeritur ,  ulrum  in  Christo  fuerit  pas- 
sio  tristiliae.  Et  quod  sic,  videtur. 

1.  Matthaei  vigesimo  sexto  ' :  Tristis  est  anima 
Fmidainenta.mea  usque  ad  mortem :  si  ergo  veritas  falsilatem  di- 

cere  non  poterat,  videtur,  quod  veraciter  tristis  erat. 

2.  llem ,  Christus  flevit  super  lerusalem ,  secun- 
dum  quod  dicilur  Lucae  decimo  nono2;  sed  flelus 
signum  est  interioris  moeroris :  ergo  si  Christus  ni- 
hil  fecit  per  duplicitatem ,  veraciter  habuit  in  se  af- 
fectum  tristitiae. 

3.  Item ,  Christus  amabat  et  desiderabat  nostram 
salutem  ;  sed  qui  amat  aliquid  tristatur  de  eius  amis- 
sione3:  ergo  cum  Christus  videret,  multos  salutem 
suam  negligere;  videtur,  quod  pro  eis  verum  sen- 
seril  in  se  affectum  tristitiae. 

4.  Item,  quanto  sunt  in  aliquo  maiora  viscera 
pietatis,  tanto  magis  compatitur  afllictis;  et  quanto 
magis  compatitur  inlerius,  tanto  magis  moerore  af- 
flcitur ;  sed  Christus  habuil  in  se  abundantissima  vi- 
scera  pietatis :  ergo  videtur ,  quod  in  aliorum  neces- 
sitatibus  et  infirmitatibus  veraciter  el  inlense  habuit 
passionem  tristitiae 4. 

Sed  contra:  1.  Isaiae  quadragesimo  secundo  s: 
Ad  opposi-  Non  erit  tristis  neque  lurbulentus ,  dicilur  de  Chri- 
sto:  ergo  Chrislus  neque  turbationem   neque   tristi- 
tiam  babuit  in  se. 

2.  Item,  Proverbiorum  duodeeimo6:  Non  con- 
tristabit  iusturn ,  quidquid  ei  acciderit;  sed  Christus 
fuit  iustissimns:  ergovidetur,  quod  Christus  de  nullo 
sibi  accidente  fuerit  contrislatus. 

3.  llem,  Seneca7  probat  multiplici  ratione,  quod 
«trislitia  non  cadit  in  sapientem»,  et  fundamentum 
suae  rationis  esl ,  quia  «  virtutem  uihil  polest  lae- 
dere,  sicul  nihil  eam  potest  auferre  »:  ergo  si  Chri- 
stus  vere  sapiens   fuit  el  virlutem  inconcussam  ha- 


lnui. 


buit.  videiur,    quod  passionem  tristitiae  in  se   non 
habuerit. 

4.  Ilem,  nullus  tristatur ,  nisi  de  eo  quod  fit 
conlra  voluntalem  suam 8 ;  sed  contra  voluntatem 
Christi  nihil  fieri  potoit,  quia  in  omnibus  impleta 
fuit:  ergo  non  videtur,  quod  in  se  veraciter  tristi- 
tiam  habuerit. 

c  o  n  c  l  u  s  i  o. 

In  Christo  fuit  vera  tristitia,  non  tamen  omni  mo- 
do,  quo  in  nobis  est ,  sed  tantum ,  secundum 
quod  dictabat  ei  ratio. 

Respondeo:  Dicendum.  quod  absque  dubio,  si- 
cut  dicit  Magister  in  littera*,  et  lextus  etiam  evan- 
gelicus  conflrmat,  in  Christo  fuil  vera  tristitia,  non  conciosi 
tamen  omni  modo,  quo  in  nobis  est.  Est  enim  qnae- 
dam  tristilia,  quae  est  praeter  rationis  imperium ;  Tripte 
et  est  trislitia,  quae  est  contra  rationis  iudicium  re- st 
ctum  ;  et  est  trislilia,  quae  est  subiecta  rationis  im- 
perio  et  iudicio.  Et  illa  Iristitia  est  praeter  rationis 
imperium  ,0,  quae  consurgit  ex  quadam  necessitate 
et  surreptione,  sicut  motus  primi ;  et  haec  quidem 
communis  est  sapientibus  et  insipientibus,  et  bonis 
et  malis.  —  Illa  vero  trislitia  est  conlra  rationis 
iudicium  rectnm ,  in  qua  ratio  subiicitur  sensualilati 
nec  tantum  turbatur ,  sed  eliam  perturbatur. — 
Illa  autem  est  secundum  ralionis  imperium  el  iudi- 
cium,  quando  quis  tristatur,  ratione  dictanle  et  sua- 
dente ,  ipsum  tantum  et  taliter  super  aliquo  debere 
tristari. 

Dico  ergo,  quod  in  Christo  fuit  tristitia  lantum  coocio  i 
isto  tertio  modo,   quia  de  nullo  tristatus  fuit,   nisi 
secundum   quod    dictabat  ei  ratio.  Et  boc  idem  in- 


1  Vers.  3S.  2  Vers.  41. 

3  August,  XIV.  de  Civ.  Dei,  c.  7.  n.  2:  «  Amor  ergo...  fu- 
giens  quod  ei  ndversatur,  timor  est;  idque  si  acciderit  senliens, 
tristitia  est  ».  Damasc,  II.  de  Fide  orthod.  c.  12.  cum  Nemesio, 
episc.  Emeseno  (lib.  de  Natura  hominis,  c.  17.),  docet,  quod 
«  exspectatum  mahim  [conslituat]  timorem,  praesens  vero  Iristi- 
tiam  »  [Xu^rjv]. 

*  Cfr.  Luc.   19,  41.  seqq. 

5  vers.  4.  6  Vers.  21. 

7  Epist.  86.  Idem  II.  de  Clementia,  c.  5.  ait:  Aegritudo  au- 
tem  in  sapienlem  virum  non  cadit.  Serena  enim  eius  mens  est, 
nec  quidquam  incidere  potest,  quod  illam  obducat.  Nihil  aeque 
liominem  quam  magnus  animus  decet.  Non  potest  autem  magnus 


esse  idem,  si  metus  et  moeror  contundit,  si  mentem  obducit  et 
conlrahil  etc.  Et  II.  de  Tranquillitate  vitae  ad  Serenum,  c.  7. 
ait:  Denique  validius  debet  esse  quod  laedit,  eo  quod  laeditur. 
Non  cst  autem  fortior  nequitia  virtute.  Non  potest  ergo  laedi  sa- 
piens  etc.  Cfr.  August,  IX.  de  Civ.  Dei,  c.  4.  n.  I.  seqq.  et  XIV. 
c.  8.  n.  I.  seqq. 

8  August,  XIV.  de  Civ.  Dei,  c.  1o.  n.  2:  Animae  dolor, 
quae  tristitia  nuncupatur,  dissensio  est  ab  hisrebus,  quae  no- 
bis  nolentibus  acciderunt. 

^  Hic  c.   I. 

10  Cod.  U  Et  istarum  prima  scilicet  praeter  rationis  impe- 
rium  etinm  consurgit  etc. 


DIST.  XV.  ART.  II.  QUAEST.  III. 


339 


\d  argu 
>ota. 


latio  op- 
)itornm. 


nuitur  loannis  undecimo  \  ubi  dicitur  :  Iesus  autem 
infremuit  spiritu  et  turbavit  semetipsum ;  in  quo 
ostenditur,  quod  turbatio  et  tristitia  ralioni  non  prae- 
sidebat,  sed  subiacebat.  Primis  autem  duobus  mo- 
dis  non  fuit  in  Christo  tristitia.  —  Per  hoc  palet 
responsio  ad  rationes  ad  utramque  parlem  adductas. 
Nam  rationes  ad  primam  parlem  procedunt  de  tri- 
slitia  secundum  tertium  modum  ;  rationes  vero  ad 
oppositum  procedunt  secundum  primum  modum  et 
secundum :  et  hoc  patet  discurrenti  per  singulas. 

1.  2.  3.  Quod  enim  dicitur  in  Isaia:  Non  erit 
tristis  etc. ;  hoc  non  excludit  quamcumque  tristitiam, 
sed  tristitiam  perturbaniem.  —  Similiter  illud  quod 
dicitur  in  Proverbiis :  _\on  contristabit  iustum  etc. ; 
intelligilur  de  illa  tristitia,  quae  slatnm  mentis  ever- 
tit,  non  de  illa  tristitia,  qua  quis  Iristatur  compa- 
tiendo  alii  \  vel  etiam  refugiendo  aliquod  malum  il- 
latum  sibi.  —  Similiier  illud  quod  dicit  Seneca,  in- 
telligendum  esl.  Seneca  enim  non  vult  probare,  quod 


tristitia  turbans  non  sit  in  sapiente,  sed  quod   non 
est  in  sapienle  tristitia  perlurbans.  Perturbatio  au-  Qa.dpertor- 
tem  dicit  deflexionem  rationis  ab  aequiiate  3;  et  hoc  bati0' 
modo  sapiens   nec    tristaiw  nec  perturbatur.  Xon 
vult  autem  ostendere  Seneca,    quod    sapiens    nullo 
modo  turbetur;    hoc  enim  est  qnasi  imposs.bi.e   in 
aliquo  repenri ;  et  praeterea,  nec  turbari.  vel    non 
tristari,  de  quibus  homo  debet,  id  non  esl  -q)ien- Vo[andum 
tiae,  sed    potius   duritiae,  cum  di.at  Apostolus  ad 
Homanos  duodecimo  4 .  Gaudere  cum  gaudenttinu, 
et  flere  cum  flentibus. 

4.  Ad  illud  vero  quod  obiicitur,  quod  nihil  con- 
tra  voluntatem  Christi  evenit;  dicendum ,  quod  hoc 
verum  est  de  voluntale  rationis  ab.soluta ,  non  au- 
tem  verum  est  de  volunlate  sensuaUtatis ,  vel  de 
voluntate  comUtionata.  Tristitia  autem  non  tantum 
msurgit  ex  voluntate  rationis  absoluta,  sed  etiam 
secundum  alias  diiferentias,  sicut  melius  manifesta- 
bitur  infra5,  cum  agetur  de  voluntatc  Christi. 


QUAESTIO  III. 

Ulrum  in  Christo  fuerit  passio  vel  affectio  irae. 


Tertio  quaeritur.  ntrum  in  Christo  fuerit  pas- 
sio  vel  affectio  irae.  Et  quod  sic,  videlur. 

1.  In  quocumque   est  ponere  zelnm  vindictae, 

F!an.eDta.est  ponere    motum    irae ;   sed  in  Christo   fuit  zelus 

vindictae,  sicut  patet,  quando  eiecit  ementes  et  ven- 

dentes  de  templo6:  ergo  videtur,quod  habuit  in  se 

affectionem  irae. 

±  Item ,  detestari  malum  non  est  aliud  quam 
irasci  malo  7 ;  sed  in  Christo  fuit  mali  detestalio  per- 
fecta:  ergo  in  Christo  fuil  passio,  quae  est  ira. 

3.  Item,  sicut  rationalis  ordinatur  ad  discutien- 
dum8,  sic  irascibilis  ordinatur  ad  irascendum:  ergo 
sicut  in  Christo  ex  parte  rationalis  fuit  usus  pru- 
denliae,  sic  ex  parte  irascibilis  fuit  affertio  irae. 

4.  Item,  plus  competit  ira  statui  viae  quam  sta- 
tui  patriae;  sed  Duminus  in  die  iudicii  irasretur 
malis,  ut  saepe  in  Scriptura9  dicitur:  ergo  multo 
fortius  affectum  irae  habuit  in  slalu  viatoris. 

Sed  contra:  1.  Super  illud  Iob  quinto":    Vi- 
»opp0gi.  rum  stullum  interficit  iracundia ;  Gregorius:  «  Ira 


om. 


per  vitium  oculum  mentis  excaecat,  ira  per  zelum 
turbat »;  sed  oculus  mentis  in  Christo  nec  excaecari 
potnit  nec  furbari.  cum  in  ipso  esset  in  continno 
usu  contemplationis:  ergo  non  videtur.  qood  in  eo 
aliqua  affectio  irae  fuerit. 

2.  Item,  Damascenus"  definiens  iram  dicit.  qttod 
«  ira  est  vindex  laesae  concupiscentiae  »;  et  iterum, 
quod  «  ira  est  desiderium  repunitionis  »  ;  sed  in  Chri- 
sto  nec  fuit  laesio  concupiscentiae  nec  amor  vindi- 
ctae:  ergo  nec  in  eo  fuit  passio  irae. 

3.  Item,  Christus  ita  fuit  perfecfe  mitis,  sicut 
et  humilis,?;  sed  in  Christo  ita  fnit  perfecta  humi- 
htas,  quod  nulla  fuit  superbia:  ergo  ita  fuit  perfe- 
cta  mansuetudo,  quod  nulla  ira. 

4.  Item,  « ira  secundum  naturam  esl  accensio 
sanguinis  circa  cor,  secundum  quod  vult  Philoso- 
phus13etDamascenus,  ex  evaporatione  fellis  •:  ergo 
si  hoc  dicit  passionem  foedam ,  quae  habel  se- 
cum  inquietationem  et  perturbationem  coniunctam  ; 
videtur,  quod  talis  passio  in  Christo  non  sil  ponenda! 


1  Vers.  33.  Eodem  modo  hunc  loc.  ezplicat  AugusL,  lr.  i9. 
n.  18.  _  Pro  Et  hoc  idem  codd.  QX  Et  koc  quidem. 

2  Edd  cum  paucla  codd.  aliis.  Edd.  I,  2  subindc  omiiiunt 
vel  etinm,  cuius  loco  codd.  F  I  K  L  N  perperam  posuerunt  s<* 
Ucet,  et  pro  refugiendo  edd.  I,  2  exhibent  removendo,  codd. 
G  I  L  T  aa  resurgendo. 

3  Zeno  apud  Ciceronem,  IV.  Tuacul.  Dtepui  c.  6,  pertn^ 
bationem  sive  passloneni  deOnft  «  rorsam  o  recta  ratione  con- 
\n  naiuram  commoUonem  ».  —  Pro  Perturbatio  tmtm  cod.  \ 
Perturbatio  ertim. 

*  Vera.  IS.  Cfr.  AogusL,  IX.  de  Civ.  Dei,  c.  1.  n.  3.  et  XIV. 
c.  8.  n.  3.  —  Paulo  Bnte  pro  trittari  codd  (J  k  z  bb  contriglari, 

et  mox   pro  ilnnliai-  cod.  Z  ilrmrntiiie. 

5  Diat  17.  ,-,.  i.  ,,.  3.cfP<  r(l,im  |  seald.  18.  ;..  2.  q.  2. 
ci  dub.  i.  —  Vide  Bcbolion  ad  pr «denteoi  quaeat 

6  toan.  2,  17.  Ct.  Marc  n,  i.;.  ,.||,,,  i«,,  j:;.  _  ,„  |lMn. 
c |U"eat  pro  r^rbo  codd.  ANTUX  tertio  toco 


'  Cod.  (i  (//'  iiinin. 

8  Codd.  ILaa  dutmgwruhm,  cod.  bb  Hscertumdum 
0  Matth.  7,  23;   II,  20.  seqq.;   is,  34.  .,,,.:  .r;     iL 
10  Vers.  2,  ubl  pro  Vinnii  Vulgata  babet  Ven,  et  pro  m- 
terficit  codd.  (i  11  N  r  \  bb  inttrficut.  —  Pro  Gregoriut,  culua 
dictum  habetur  in  V.   Horal.  &  V\.  „.  N,  codd   K>   subati- 
tuerunt  Gloua.  Paulo  Inferius  pro  in  ipto  eutt  ood  K  ipst 

"  Llbr.  11.  de  Fldeorthod.  .•.  Iti.  Cfr.  \nsi,.i.,  11.  Rbetor.  .. 
3.  (c.   2.)  ,  01  I.  de  Anini.i.  lext    Mi.  (<■.    I.). 

''■'  Matth.  11,  29:  i>i<ni,-  ,,  me,  quia  mltis  sun  etc. 

"  Ubr-  '•  ^1''  ^nln».  lexL  i<i.  (,■.  l.):  .  DinereMer  autem 
deflnlei  naturaUs  el  dlalecticos  unumqiioalque  Ipaorum.  1 1  ira 
quld  eat1  ilic  enlm  Bppetitura  recontristationii  («vxtXuicfcto^) 
«al  Bllquid  hiiiuamodi;  IUe  lutem  fervorem  ■angulnis  aut  calidi 
^1"1  ""'  •■  Cfr.  IWd.  teotl  U  fc.  i.).  n,,„.,s, ...  11.  ()l.  FWe 
wthod  c.  1«..  alt:  1...  eal  fenror  ahu  qul  clrca  cor  eal  aangul- 
nls,  es  evaporatlonc  f« -M i-=. 


340 


SENTENTIARUM  LIB.  III. 


C  0  N  C  L  U  S  I  0. 


In  Christo  fuit  affectus  irae,  prout  dicit  affectum 
detestationis  et  commotioneni  partis  sensualis , 
quae  tamen  subiecta  est  rationi. 

Respondeo  :  Dicendum ,  quod  ira  uno  raodo  di- 
Dupieiira.  cit  pure  affectionem ,  et  sic  dicitur  ira  affectus  de- 
testationis   alicuius    mali,  vel  apparentis  mali.  Alio 
modo  ira  dicit  affeclum  l  cum  poena;  et  sic  ira  ha- 
bet  perturbationem  et  inquietationem  annexam.  Hoc 
subdistiD- autem   potest   esse  in  triplici  differentia:  quia  aut 
cli0'     perturbatio    illa  solum    tangil  potentias    inferiores 
et  nullo  modo  tangit  oculum  mentis ;  aut  tangit  ocu- 
lum  mentis.&d  tempus  turbando ,    sed    non  excae- 
cando  2 ;  aut  oculum  menlis  attingit  ipsum  pertur- 
Quadrupie.  bando  et  obnubilando.  Et  secundum  hoc  motus  irae 
iur.dedara'in  quadruplici  differentia  reperitur ,  secundum  quod 
colligitur  ex  dictis  Sanctorum  :  uno  modo  pure  dicit 
affectum   detestationis ;   et  hoc  modo  potuissel  esse 
in  Adam  in  statu    innocentiae  3.  —  Alio  modo  dicit 
motum  detestationis  cum,  inquietatione  et  perturba- 
tione  partis  sensualis  sine  aliqua  perturbatione  men- 
tis,  et  hoc  modo  fuit  in  Christo  affectio  irae;  sicut 
eriini    dicit    Evangelium  * :    Infremendo  conturbavit 
semetipsum.  —  Tertio  modo  dicil  affectum  detesta- 
tionis  cum  commotione  et  perturbatione  non  solum 
partis  sensualis,   sed  etiam  rationis  ad  tempus ;  et 
hoc  modo  reperitur  ira  in  viris  iustis,  qui  irascun- 
tur  ira  per  zelum,  de  quibus  dicit  Gregorius5,  quod 
«  iude  mens  perturbata  proficit ,  ut  clarescat ;  sicut 
oculus  per  collyrium  immissum  ad  tempus  turbatur  , 
ut  postmodum  clarior  efficiatur  » .  —  Quarto  modo 
ira  dicit  affectum  detestationis  cum  commotione  sen- 
sualitatis   et   etiam  mentis,  ita  quod  commotio  illa 
habet   secum  perturbationem  mentis  annexam,  vel 
ad  illam  est  ordinata;  et  sic  est  ira  per  vitium-, 


et    reperitur    in   peccatoribus  et  prohibetur  a  Do- 

mino  6. 

Et  per  hanc  dislinclionein    patet    responsio  ad 
qiiacstionem   et  ad    rationes  ad   ulramque   partem. 
Quodam  enim  modo  fuit  in  Cliristo  passio  irae  sive  conciosi 
afleclio    irae,  videlicet  prout  dicit  affectum  detesta- 
tionis  et  commolionem  partis  sensualis ,  quae  tamen 
sultiecta   est  rationi.  Et  sic    procedunt    rationes  ad 
primam  partem  inductae  probantes ,  affectionem  irae 
in  Christo  fuisse,  ut  aspicienti    patet;   et  ideo  sunt 
concedendae.  Quodam  etiam  modo  non  fuit,   vide-  concios 
licet    pront  dicit  perturbalionem   oculi    mentalis,  et 
prout   dicit    affeclum  repunilionis,  in  quantum   ille 
affectus  est  ex  libidine  vindiclae,  non  ex  zelo  iusti- 
tiae;  sic  enim  est  passio  perturbans. 

1.  %  Et  hoc  modo  procedunt  duae  primae  ra- soiutio 

r  ,  positon 

tiones  ad  secundam  partem  ;  et  propterea  secundum 
illam  viam  verum  concludunt  et  concedi  possunt. 

:3.  Ad  illud  vero  quod  obiicitur,  quod  in  Chri- 
sto  nulla  fuit  superbia,  ergo  nulla  debuit  esse  ira, 
quia  fuit  perfectus  in  mansuetudine  sicut  in  humi- 
litate  ;  dicendum  ,  quod  non  est  simile,  quia  superbia 
directe  nominat  vitium,  et  ideo  semper  opposilum 
habet  cnm  humililale,  et  proplerea  non  potest  stare 
cum  perfecla  humililate.  Ira  autem  non  semper  nomi- 
nal  vitium,  immo  etinm  i.ominat  virtutem;  ideo  non 
sic  oppositionem  7  habet  cum  mansuetudine.  Et  pro- 
pter  hoc  non  sequitur,  quodsi  fuit  perfeclae  mansnetu- 
dinis,  quod  propter  hoc  non  habuerit  affectionem  irae. 

4.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  ira  est  ex  ac- 
censione  8  sanguinis  circa  cor;  dicendum,  quod  illud 
verum  est  in  nobis ,  in  quibus  caro  repugnat  spiri- 
tui,  et  sensualitas  ralioni,  qui  non  tantum  habemus 
corruptionem  poenalitatis,  immo  etiam  foeditatis;  hoc 
autem  non  oportet  esse  in  Christo.  —  Si  quis  tamen  Aiuer 
diceret,  in  Christo  fuisse  accensionem  sanguinis,  sed 
moderate,  non  videtur  esse  inconveniens 9. 


DUBIA  CIRCA  LITTERAM  MAGISTRl. 


Dub.  I. 

In  parte  ista  sunt  quaestiones  circa  litteram,  et 
primo  quaeritur  de  hoc  quod  dicit:  Simplam  acce- 
pit  ille  vetustalem,  ut  nostram  duplam  consume- 
ret.  Videtur  enim  hoc   inconvenienter  esse  dictum, 


quia  simile  non  consumitur  per  suum  simile,  immo 
augetur10:  ergo  vetustas  nostra  non  consumitur  per 
vetustatem  Christi  assumtam.  —  Praeterea,  quod  con- 
sumit  aliud  est  illo  potentius:  ergo  si  vetuMas  Chri- 
sti  consumsit  nostram,  potius  debuit  esse  dupla  re- 
spectu  nostrae,  quam  nostra  dupla  respectu  suae. 


1  Cod.  K.  affectionem. 

2  Edd.  excedendo. 

3  August.,  XIV.  de  Civ.  Dei,  c.  19.  docet,  ante  peccatum 
in  paradiso  iram  ad  exercendam  iustam  coercitionem  non  fuisse 
viliosam. 

*  loan.  II,  33.  Cod.  F  cum  Vulgata:  Infremuit  spiritu  et 
turbavit  se  ipsum.  Cfr.  q.  praeced.  in  corp. 

5  Libr.  V.  Moral.  c.  45.  n.  82:  Unde  mens  turbatur,  ne  vi- 
deat,  inde  proficit,  ul  ad  videndum  verius  clarescat;  sicut  infir- 
manti  oculo,  cum  collyrium  immittitur,  lux  penitus  negatur; 
sed  inde  eam  post  paululum  veraciter  recipit,  unde  hanc  ad 
tempus  salubriter  amittit. 


e  Matth.  5,  22.  Bernard.,  Epist.  69.  n.  I.  scripsit  haec:  Ita- 
que,  dilectissime,  irascere  et  noli  peccare.  Peccabis  autem  non 
minus  nimis  irascendo,  quam  omnino  non  irascendo.  Siquidem 
non  irasci,  ubi  irascendum  sit,  nolle  emendare  peccatum  est; 
plus  vero  irasci ,  quam  irascendum  sit ,  peccatum  peccato 
addere  est.  —  Mox  pro  ad  utramque  partem  cod.  K  ulriusque 

partis. 

7  Ita  edd.  et  complures  codd.,  in  aliis  oppositmn. 

s  Codd.  F  G  I  L  N  T  V  Z  accessione;  cod.  U  ira  est  accensio. 

9  Vide  scholion  ad  I.  huius  articuli  quaest. 

i°  Cfr.  Arislot.,  II.  de  Anima,  text.  44.  seqq.  (c.  4.). 


DIST.  XV.  DUBIA. 


341 


—  Praeterea,  vetustas  Christi  non  consumsit  nostram 
nisi  per  modum  meriti ;  sed  meritum  debet  commen- 
surari '  praemio :  ergo  nec  simpla  nec  dupla  debuit 
esse  respectu  nostrae,  sed  aequalis. 

Respondko:  Dicendum,  quod  tam  poena  quam 
culpa  ad  veterem  hominem  pertinet,  quia  in  prima- 
ria  conditione  homo  fuit  creatus  absque  culpa  et 
poena,  et  secundum  haec  duo  in  nobis  est  duplex 
vetustas;  in  Christo  autem  fuil  poena  sine  culpa,  et 
ideo  vetustas  simpla ;  fuit  enim  poena  cum  gratia. 
Et  propterea  per  poenam  Christi  cum  gratia  nos  me- 
rebamur  liberari  a  culpa  et  a  poena,  ita  quod  ve- 
tustas  poenae ,  iuncta  novitati  gratiae ,  consumit  du- 
plicem  vetustalem,  salvala2  oppositione,  salvata  nihi- 
lominus  debita  proportione.  Ideo  verbum  Augustini 
in  littera  verum  est  et  rationabile. 

Ad  illud  ergo  quod  obiicitur,  quod  vehistas  non 
opponitur  velustati;  dicendum,  quod  verum  est  ra- 
tione  sui,  opponitur  tamen  ratione  novitatis  gratiae 
coniunctae.  —  Et  per  hoc  patet  sequens,  quia  ra- 
tione  gratiae  coniunctae  illa  vetustas  simplex  exce- 
dit  nostram  duplicem.  Propter  hoc  enim,  quod  Chri- 
stus  graliam  habuit  non  ad  mensuram,  perfecte  no- 
bis  meruit  liberationem  a  poena  et  a  culpa  3. 

Dib.  II. 

ltem  quaeritur  de  hoc  quod  dicit:  Hos  defectus 
assumsit  ad  ostensionem  verae  humanitatis ,  quia, 
si  isti  defectus  non  sunt  de  verilate  humanae  natu- 
rae,  non  faciunt  ad  verae  humanitatis  ostensionem. 
Quod  aulem  non  sint  de  veritate  humanae  naturae, 
oslendit  Anselmus  4  tali  ratione:  humana  nalura  uno 
modo  est  vera  secundum  statum  corruptionis  et 
incorruptionis;  sed  isti  defectus  non  competunt  ei 
secundum  statum  incorruptionis :  ergo  non  sunt  de 
verilate  humanae  naturae.  —  Item,  Christus  post  re- 
surrectionem  veram  humanitatem  ostendit,  et  tainen 
ipsis  Apostolis  defectus  et  poenalitates  non  ostendil b: 
ergo  non  videtur,  quod  huiusmodi  defectus  facerent 
ad  veritatis  humanae  naturae  ostensionem. 

Respondko:  Dicendum  est,  quod  est  ostendere 
veritatem  humanae  naturae  simpliciter ,  vel  secun- 
dum  staium;  dico  igitur,  quod  huiusmodi  defectus 
assumii  fecerunt  ad  ostensionem  verae  humanitalis 
secundum  statum  corporis  animalis,  et  sic  Chrislus 
volebat  ostendere;  voluit  enim  se  nobis  conformare; 


in  similiiudinem  enim  kommum  factus  est,  ut  dicit 
Apostolus  6,  et  habitu  inventus  est  ut  homo. 

Ad  illud  ergo  quod  obiicitur.  quod  illud  non 
facit  ad  ostensionem  verae  humanitalis,  quod  non 
est  de  verilate  humanae  naturae;  dicendum,  quod 
falsum  est.  Aliquid  enim  annexum  alicui  statui  hu- 
manae  naturae  potest  esse  ostensivum  veritatis.  «  Ac- 
cidentia  enim  partem  magnam  conlerunt  ad  cogno- 
scendnm  quod  quid  est '  »,  quamvis  non  sint  de  es- 
sentia  rei.  —  Ad  ultimum  patet  responsio  per  ea  quae 
dicta  sunt. 

Dub.  III. 

Item  quaeritur  de  intellectu  veritatis  istarum 
auctoritatum ,  quas  adducil  in  illo  capitulo  8:  Quae- 
dam  tamen  reperiuntur  in  Sanctorum  (ractati- 
bus  etc.  Videtur  enim,  quod  illae  aucloritates  verum 
dicant,  quae  dicunt.  Chrislum  non  timuisse.  Scribi- 
tur  enim  primae  Ioannis  quarto9:  Pcrfecta  caritas 
foras  mittit  timorem ;  sed  Christus  perfectissimam 
habuil  caritatem:  ergo  nullns  in  eo  vidctur  timor 
fuisse.  —  Item  ,  Augustinus,  libro  Octoginta  trium 
Quaestionum  10:  «  Signum  perfectionis  est  nullus  ti- 
mor  » ;  sed  in  Chrislo  fuit  summa  perfectio :  ergo 
nullus  in  eo  fuit  omnino  timor.  —  Item.  nullus  timet 
quod  polest  eflugere;  sed  Christus  certns  erat,  om- 
nem  poenam  se  posse  effugere:  ergo  videtur,  quod 
nihil  limebat. 

Rkspondeo:  Dicendum,  quod  timor  est  in  triplici  Tripiei  u- 
differentia:  quidam  enim  est  gratuilus,  quidam  lihi- 
dinosus,  quidam  naturalis  quasi  inter  utrumque  me- 
dius.  —  Timor  autem  qratuitus  est  in  triplici  tlifleren-T.mor  gra- 

....  .  .  .  tiiito»  tn- 

tia:  quidam  enim  est  tunor  poenae,  quidam  est  tunor  piex. 
o/fcnsae,  quidam  reverentiae.  Prima  et  secunda  "  non 
fuit  in  Christo,  pro  eo  quod  pcrfecta  caritas  foras 
mitlit  limorem   utrumque ;   sed  secundum   lertiam  Nota. 
differentiam  fuit  in  Christo,  quia  sic  a  perfecta   ca- 
ritate  non  expellitur.  sed  potius  consuinmatur.   se- 
cundum  illud  Isaiae  undecimo  12:  Replebiteum  spi- 
ritus  timoris  Domini ;  et  secundum  illud  Psalmi : 
Timor    Domini   sanclus    pcrmanct    in    saeculum 
saeculi.  —  Et   per  hoc  patet  responsio  ad  piinmin  wi.ob.ect. 
obiectum. 

Est  et  alius  timor  libidinosus,  el  iste  similiter  nmorBbi- 

..........  .  .  .  ,      dinoioi  <lu- 

in  multiphci  dinerentia  est:  quia  esl  Umor  munaa-piu. 
nus,  el  est  timor  humanus;  ei  nullus  istorum  fuitHota. 


1  Ita  codd.  A  bb,  non  p;iu<."i  nlii  codd.  consummari ,  non- 
nulli  et  edd.  confbrmarL 

2  Edd.  salva .  codd.  FT  salra  tnmen. 

:1  Cfr.  de  boc  (lul)io  S.  Tbom.,  Petr.  a  Tar.  ct  Rtchard.  a 
Hed.,  hlc  drca  lit. 

*  Llbr.  II.  Cur  Deus  bmito,  c.  ii:  Si  perUneret  ad  verlla- 
icm  humanae  naturae  mortalltas,  nequaquam  possel  esse  bomo, 
qui  esset  Immortalis;  non  ergo  pertlnet  ad  slncerltatem  huma- 
ttte  naturae  corruptibflitas  slve  mcorruptibilllas,  quonlam  neutra 
facil,  ;mi  destrull  homlnem  etc. 

5  Cfr.  I.uc.   2i,  39;  loan.  20,  20.  seqq.  —  Mo\  |>ic  htmU- 

niinii  defectut  cod  K  huiumodi  poenatitatet. 


c  iMiil.  2,7.  —  Paulo  supertus  pro  fearunt  edd.  fueruni 
ct  deinde  corruptionu  pro  corporis  anhnatis. 

7  Ut  ait  Arisiot.,  I.  de  Aninia,  lezt.  M.  (c  I.).  VerWs  q*od 
i/ii/il  e$i  (to  rl  Iffnv)  Mgniflcatur  qulddltss  slve  essenUa.       m 
solul.  iniius  diibii  vlde  Alex.  Hal.,  S.  p.  III.  q.  B  n.  3;  B   Mbert, 
hic  a.  <>:  s.  Tiioui  .  hlc  droa  lit. 

8  Cap.    I.   circa   llncin. 

»  Ven    1«. 
w  Quaest,  96.  n.  I. 

11  i.d.i   cuni  iionniiiii-.  codd.  supplent  ttifferentia. 
'-  Vers.   t.  Pro  tpirUu»  codd.  •>  l  K  I  T  Z  1 1  bb  tpiritu.  — 
Seq.  textus  esi  Ps.  18,  10. 


342 


SENTENTIARUM  Ull. 


in  Christo  nec  etiani  in  viro  perfeelo;  et  sic  intelli- 
gitnr  verhiim  Augustini,  quod  «  signum  perfeclionis 

Ads.obiwt.est  nulliis  tiinor  ».  —  Et  per  hoc  patet  responsio  ad 
secunduiii. 

Ksl  iteriiin  timor  in  lertia  differentia,  timor  sci- 

Timor  natn-  licet  Mituralis ,  et  iste  est  in  triplici  differentia:  qui- 
'  dam  '  est  sensuulitatis  praevenientis  ralionem,  qui- 
dam  sensualitatis  subiacentis  rationi,  quidam  vero 
est  ipsius  partis  rationalis.  Primus  timor  est  natu- 
rae  corruptae  et  quodam  modo  inordinatae ,  simili- 
ter  et  tertius;  secundus  vero  est  naturae  corruptae, 
sed  tamen  ordinatae.  Quoniam  ergo  in  Chrislo , 
quamvis  esset  defectus  passibilitatis ,  non  tamen  fuit 
Nota.  defectus  inordinationis  et  vitiositatis;  hinc  est,  quod 
fuit    in    eo   timor   medio   modo ,   non    primo  *   vel 

Ad3.obiect.  tertio. —  Et  per  hoc  patet  tertio  obieclum.  Patent 
etiam  auctoritates,  quae  in  littera  dieuntur.  Nam 
omnes  illae  auctoritales,  quaedicunt.  Chrislum  non 
timuisse,  hoc  dicunt .  non  quia  velint  a  Christo 
omnein  limorem  removere ,  cum  auctoritas  Isaiae 
dicat  contrarium;  sed  quia  non  fuit  in  eo  timor,  qui 
ralionem  eius  praeveniret,  vel  rationem  eius  per- 
turbaret;  securissima  euim  fuit  et  bene  noverat , 
quod  nihil  poterat  sibi  evenire  vel  inferri,  quod  ipsa 
prius  non  desideraret  et  vellet3. 

Dub.  IV. 

Item  quaeritur  de  hoc  quod  dicit:  Vere  con- 
tristatus  est,  sed  non  passio  eius  dominatur  ani- 
mo,  verum  propassio  est.  Ex  hoc  enim  vult  dicere, 
quod  in  Christo  fuerit  propassio.  Sed  contra;  super 
quinlo  *  Matthaei  dicit  Glossa,  quod  «  propassio  est 
subitus  motus,  cui  ex  ralione  non  consentitur » ;  sed 
talis  motus  est  veniale  peccatum,  secundum  quod 
ibi  innuitur,  et  iste  non  fuit  in  Christo:  ergo  pro- 
passio  non  fuit  in  eo.  —  Item,  subitum  est  illud  quod 
praevenit  iudicium  rationis  et  quod  est  ex  surreptio- 
ne;  sed  Christus  nihil  per  surreptionem  egit:  ergo 


non  habnit  in  se  molum  subitum,  ergo  nec  propas- 
sionem. —  Ilem ,  Christus  timuit  mortem  non  ob 
aliud  ,  nisi  quia  praevidit  eam  ;  sed  non  praevidit 
e.un  nisi  secundum  rationem :  ergo  timuit  eo  ti- 
more,  qui  est  seciinduin  rationem;  et  iste  timor  est 
piis.sio,  non  propassio:  ergo  nulla  est  responsio 
Magislri. 

Ib.seoNDEO :  Dicendum ,  quod  propu^sio  secun-  Qllid  p 
dum  generalem  nominis  sui  acceptionem  dicilur  esse  pa~10- 
passio  diminuta;  haec  autem  esl  illa  quae  sistit  in- 
fra  rationem,  ul  ralio  est,  et  ita  propossio  dicit  pas- 
sionem  partis  sensualis,  vel  virtutis  naluralis;  el  hoc 
modo  vult  dicere  Magisler  3  et  Hieronymus,  huius- 
modi  passiones  fuisse  in  Christo.  Erant  enim  ex  hor- 
rore  sensualilatis ,  non  rationis  parlis  in  quantum 
rationalis. 

Ad  illud  vero  quod  obiicitur,  quod  definitur 
propassio,  quod  est  motus  subitus:  dicendum,  quod 
ibi  defmitur  propassio,  secundum  quod  est  in  no- 
bis,  in  quibus  sensualitas  movetur  praeler  iudicium 
rationis;  in  Chrislo  autem  non  fuit  hoc.  El  ideo  pa- 
tet  responsio  ad  illa  duo,  quae  primo  obiiciuntur. 

Ad  illud  vero  quod  obiicitur,  quod  timor  mor- 
tis  non  potuit  esse  nisi  in  ratione;  dicendum,  quod  SoUnd 
ratio  praevidens  mortem  instantem  fecit  imaginalio- 
nem  morlis  in  ipsa  parte  sensuali ;  qua  quidem  fa- 
cta,  sensualitas  mota  fuit  et  horrore  mortis  concussa. 
—  Et  si  tu  dicas,  quod  hic  non  est  ordo  cognitionis, 
ut  deveniatur  a  ratione  in  sensualitatem;  dicendum, 
quod  hoc  est  verum  in  nobis,  in  quibus  est  scien- 
tia  per  acquisitionem  ab  inferiori.  In  Chrislo  autem 
aliter  esse  potuit,  qui  fuit  plenus  scientia 6,  et  in 
quo  fuit  obedientia  perfecla  virium  inferiorum  re- 
spectu  superiorum.  Praeterea,  nos  ipsi  imaginari 
possumus  quod  volumus ,  quamvis  non  possimus, 
quando  volumus,  sentire  exterius 7.  Et  ita  timor  in 
Christo  de  morte  futura  potuit  esse  in  parte  sen- 
suali,  ut  merito  secundum  Hieronymum  et  Magistrum 
possit  et  debeat  dici  propassio  8. 


1  Codd.  A  I  K.  adiiciunt  enhn. 

•  Non  pauci  codd.  perperam  secundo. 

3  Cfr.  infra  d.  3i.  p.  II.  dub.  I  ;  Alex.  Hal.,  S.  p.  III.  q.  5. 
m.  2.  a.  I.  §  3;  B.  AlberL,  hic  a.  8;  S.  Thom.,  hic  q.  2.  a.  2. 
quaesiiunc.  3;  Petr.  a  Tar.,  hic  q.  3.  a.  I.  quaesiiunc.  i;  Richard. 
a  Med.,  hic  a.  3.  q.  3. 

4  Yers.  2S.  Glossa  apud  Strabum  et  Lyranum  sonat  sic : 
Passio  dicitur  quae  est  mors  in  domo.  Propassio  est  animi  su- 
bitus  affectus  vel  irae  vel  amoris,  passio  quaedam  animi  forma 
vel  deliberatio  ex  consensu:  unde  dicitur  aliquis  iracundus  vel 
amator.  —  Hieronymus  in  hunc  Matth.  loc.  ait:  Inter  passionem  et 
propassionem  hoc  interest,  quod  passio  reputatur  in  viiium  ; 
propassio,  licet  initii  culpam  habeat,  lamen  nonlenetur  in  cri- 
mine...  Si  vero  consenserit...  de  propassione  transivit  ad  passio- 
nem.  —  Codd.  allegant  c.  7 ,  edd.  c.  26 ,  ad  quem  ulteriorem 


loc.  spectat   exposilio   Hieron.,  quae  hic  in  lit.  Magistri ,  c.   2. 
affertur. 

5  Hie.  c.  2,  ubi  et  Hieronymi  verba  inveniunlur.  —  Paulo 
superius  pro  sistit  codd.  A  HN  W  consistit,  edd.  sislitur.  Paulo 
inferius  pro  non  rationis  [codd.  A  K.  Q  bb  rationalis]  partis  in 
quantum  rationaiis  edd.  non  ratione  partis  rationalis. 

6  Cfr.  supra  d.   I  i.  a.  3.  q.   I .  seq. 

7  Arislot.,  II.  de  Anima,  text.  60.  (c.  5.):  Inlelligere  in  ipso 
est  [i.  e.  in  hominis  potestate  est],  cum  vult;  sentire  autem 
non  est  in  ipso;  necessarium  est  enim  esse  [adesse]  sensibile. 
—  Edd.  quod  volumus  sentire  pro  quando  volumus,  sentire. 
Mox  pro  in  parte  cod.  V  ex  parte. 

8  Cfr.  de  hoc  dubio  B.  Albert.,  hic  a.  9;  S.  Thom.  et 
Pelr.  a  Tar.,  hic  circa  lit. ;  Richard.  a  Med.,  hic  a.  i.  q.  i.  et 
circa  lit. 


DISTINCTIO  XVI. 


343 


DISTINCTIO  XVI. 


rii. 


Cap.  I. 

De  quibusdam  camtulis  Hilarii  obscuris ,  quibus  a 
carne  Christi  dolores  submoveri  videntur. 

Verumlamen  magis  movent  ac  difficiliorem  afTermit 
quaestionem  verba  Hilarii,  quibus  virietur  tradere,  iclus 
et  vulnera  et  huiusmorii  sic  in  Christum  incidisse,  ut 
passionis  dolorem  non  incuterent,  sicul  lelum,  tractum 
per  aquam  vel  ignem  vel  aera,  ea  lacil,  quae  et,  cum 
trahitur  per  corpora  animata,  quia  perforat  el  compun- 
git,  non  tamen  riolorem  ingerit,  quia  non  sunt  illae 
res  capaccs  rioloris.  Ila  et  corpus  Chrisli  sinc  sensu 
poenae  vim  poenae  excepisse  dicit,  quia,  sicut  corpus 
nostrum  non  habet  talem  naturam,  ut  valeat  calcare 
unrias,  ita  corpus  Chrisli  riicit  non  hahuisse  naturam 
noslri  doloris,  quia  non  habuit  naturam  ari  riolenrium. 
—  Ait  enim  in  riecimo  libro  rie  Trinilale  l :  «  Unigenitus 
Deus  hominem  verum  secundum  similitudinem  nostri 
hominis .  non  deficiens  a  se  Deo ,  sumsil.  In  quo , 
quamvis  aul  ictus  incideret,  aut  vulnus  descenrierel, 
aut  norii  concurrerent,  aut  suspensio  elevaret,  affer- 
renl  quiriem  haec  impelum  passionis,  non  lamen  do- 
lorem  passionis  inferrent;  ut  lelum  aliquod  aquam  per- 
forans,  vel  ignem  compungens,  vel  aera  vulnerans, 
omnes  quidem  has  passiones  nalurae  suae  infert,  ut 
perforel ',  ut  compungat,  ut  vulneret,  sed  naluram 
suam  in  hoc  passio  illala  non  relinel,  dum  in  nalura 
non  est  vel  aquam  forari ,  vel  pungi  ignem,  vel  aera 
vuluerari,  quamvis  naturac  teli  sit  et  vulnerare  et  com- 
pungere  et  forare.  Passus  quiriem  Christus  est,  rium 
caeriitur,  rium  snspenriitur,  rium  moritur;  sed  in  corpus 
irruens  p;tssio  nec  non  fuil  passio,  non  tamen  naturam 
passionis  excrcuit,  dum  el  poenali  ministerio  poena  de- 
saevit,  et  virtus  corporis  sine  sensu  poenae  vim  poe- 
nae  in  se  desaevientis  excepit.  Hahuit  sane  illud  domi- 
nicum  corpus  doloris  noslri  naturam,  si  corpus  noslrnm 
id  naturae  habet,  ul  calcel  undas  et  fluctus  desuper 
eat  nec  clausae  domus  obstaculis  arcealur.  At  vero  si 
rioininici  corporis  solum  ista  nalura  sil,  ul  feralur  in 
hiunidis  et  sistat  in  liquiriis  et  slructa  transcurral;  quid 
per  naturam  humani  corporis  carnem  ex  Spiritu  sanclo 
conccptam  iuriicamus?  Caro  illa  de  caelis  esl,  et  homo 
ille  rie  Deo  csl,  habcns  ari  palienrium  corpus,  et  passus 
est,  scri  naturam  non  hahens  ari  riolenrium ».  Iriem  in 
eoriem3:  «Virieamus,  an  ille  passionis  orrio  inlirmila- 
tem  in  Domino  doloris  perinillal  intclligi.  Dilatis  cnim 
causis,  ex  quibtis  metiim  Domino  hacresis  ascrihil, 
res  ipsas,  ul  geslae  sunl,  conferamus.  Nequc  cnim 
Domifieri  potest,  tit  timor  eius  signilicelur  in  verbis,  cuitis 
firiucia  conlinealur  in  factis.  Tirauisse  igitur,  haerelice, 


ium  1. 


passionem  videlur 4?  Seri  ob  ignoranli.ie  huius  errorem 
Pelrus  et  satanas  el  scandalum  est.  Anne  timuil  qtri 
armatis  obvius  proriiit?  Et  in  corpore  eius  infirmilas 
fuil,  ari  cuius  occtirsum  conslernata  persequenlium 
agmina  supinatis  corporibus  concirierunl?  Qtiam  igitur 
infirmilalein  riominalam  huius  corporis  creriis,  cuitis 
lantam  habtiit  natura  virtutem  ?  Seri  forle  dolorem  vul- 
nerum  timuil?  Quem,  rogo,  o  tu  dominicae  infirmita- 
lis  assertor,  pcnelrantis  carnem  clavi  habuit  terrorem, 
qui  excisam  aurem  solo  reslituit  attactu?  Proriucens 
haec  aulem  manus  clavtun  riolet,  et  senlit  vulnus  qni 
alleri  riolorem  vulneris  non  reliquil?  Pungenriae  carnis 
melu  Irislis  esl,  cuius  in  allaclu  caro  post  caeriem 
sanatur»  ?  Ilem5:  « Collalis  igitur  riiclorum  geslorum- 
tpie  virtulibus,  riemonstrari  non  est  ambiguum,  in  na- 
lura  corporis  eius  infirmitatem  corporeae  nalurae  non 
fuisse,  et  passionem  illam,  licel  corpori  illata  sit,  non 
lamen  naturam  riolenrii  corpori  intulisse;  quia,  licet 
forma  corporis  nostri  esset  in  Domino,  non  lamen  vi- 
liosae  infirmilalis  nostrae  forma  erat  in  corpore,  quori 
ex  conceplu  Spirilus  sancli  Virgo  progenuil ».  —  Au- Eiptiouio. 
riisti,  lector,  verba  Hilarii,  quibtis  riolorem  excluriere 
videtur.  Seri  si,  excussa  sensus  el  impieialis  hebetudine, 
praemissis  riiligenler  inlenrias  alque  ipsius  scriplurae 
circumstanliam  inspicias;  riiclorum  ralionem  alque  vir- 
tutem  percipere  ulcumque  poteris  ct  intelligentiam 
arguere  non  atlentabis.  Intelligitur  enim  ea  ratione  di- 
xissc,  dolorem  passionis  in  Chrisium  non  incidisse,  et 
virtutem  8  corporis  Chrisli  cxcepisse  vim  poenae  sine 
sensu  poenae,  quia  causam  et  meritum  rioloris  in  se 
non  habuil.  Quori  virielur  nolasse,  ubi  ail:  «Non  habens 
naluram  ari  riolenrium ».  Et  irieo  non  itiriicanria  est  caro 
illius  secunrium  naluram  noslri  corporis;  nec  in  eo 
cliam  riominium  habuil  passio;  ila  etiam  non  habuit 
naturam  ari  timentlum,  vel  tristanrium ,  quia  non  habuit 
talem  naluram,  in  qua  esset  causa  limoris,  vel  irisli- 
tiae.  Itaque  necessitas  limenrii  non  fuil  in  eo,  sicul  e>t 
in  nobis;  nec  natura  rioloris  fuit  in  eo,  sicut  esl  in 
nobis. 

Cai>.  II. 

De  Iristitia  C/tristi  et  eius  causa  secundwn  eundem. 

Tristitiam  lamen  in  eo  fuisse ,  consequenier  asse 
rit,  scri  causam  eius  exstitisse  non  siiam  mortem,  scri 
riefeclum  Pelri  el  aliorum  Apostolorum.  Dicit  eniiii. 
Clirislum  non  propter  morlein ,  setl  usque  ad  nioriem 
tristem  fuisse,  his  verbis7 :  t  Interrogo ,  quid  sil  Iristem 
esse  usque  ad  mortem.  Non  enim  eiusdem  signiiieaiio- 
nis  esi,  trislcm  esse  propter  mortem  ci  usque  ad  mor- 


1  Num.  23. 

'2  Codd.  foreU  Ihfra  pro  Passus  quidem  edd.  i ,  8  Passus 
iiurniiur  qvidem,  et  deinde  omittunt  rst.  Denfque  pro  domi- 
nicum  corpus  edd.  1 ,  8  cum  origlnall  Dommi  corpus  ,  el  ln- 
ferlus  Iterum  cum  codd  A  C  B  ,  ;it  contra  oiigfnale  ,  Dbmmt 
corpori8. 

3  Ibld.  n.  20.  et  27.  In  textu  plura  ;i  Maglstro  omlssa  sunt, 

4  ln  originall  !»ic:  Tfmulsse  llbl ,  o  haeretlce,  Domlnus  glo- 
ri.ic  pnsslonem  videlur? —  Mox  resplcltur  Matlb.  16,  SS.  h  l<»;in. 


18,  (■>.  —  Piinlo  Inferius  posl  Anne  timnit  edd.,  excepda  I,  B, 
addunl  mori,  refragante  ednm  orlgtnaH. 
s  Ibld.  n.  35. 
i  dd.  1 ,  8  rirtutr ;  pnsi  Ckristi  ood.  \  et  Vat  cum  edd 


,  .") ,  ti ,  '.»  adlldunl  sibi, 
7  Ibld.  n.  36 


;  in  i|iiu  i«'\iii  (Nld. .  excepta  i ,  s,  snte    \ 
riiim  adllciunl  rt  tristem  itss  propUr  mortem .  refraganUbus 
codd.  <•(  origlnall,  Seq.  tocus  csi  Ibid.  ptrum   Inferlns;   lerUus 

n.   .17.  in  llnc,  ul>i  resplcitur  M.iiili.   J(>.    i'. 


344 


SENTENTIARUM  LIB.  III. 


tem  quia,  ubi  propter  mortem  tristitia  est,  illic  mors 
wwa  trislitiae  est;  ubi  vero  tristilia  usque  ad mortem 

est,  mors  non  tristitiae  est  causa,  sed  fims».  «  Adeo 
aulem  non  propler  mortem  suscepta  cst  tristitia ,  ul 
sit  destitiita  pcr  mortem».  « Non  ergo  sibi  tristis  est, 
sed  illis  qui  iu  scandalo  pcr  infirmitalem  carnis  erant 
futuri,  <pios  monet  orare,  ne  inducantur  in  lentalio- 
„em,  qui  anle  pollicili  erant  se  non  seandalizari ». 

Notuia.  Hilarius  in  libro  de  Synodis1:  Cum  haec 
passionum  genera  infinnitate  carnis  afficiant,  Deus  ta- 
men,  Verbuin  caro  faclum,  non  poluil  ad  se  demutabilis 
esse  patiendo.  Verbum  enim,  quia  caro  faclum  est,  licet 
se  passioni  subdidcrit,  non  lamen  demulatum  est  possi- 
Dubinm  3.  bilitate  patiendi.  Pati  potuit,  ct  passibilis  esse  non  po- 
tuit,  quia  passibililas  naturae  infirmae  significalio  est, 
passio  autem  eorum  esl,  quae  sunt  illala,  perpessio. 

Cap.  III. 

An  in  Christo  fuerit  necessilas  patiendi  et  moriendi , 
quae  est  defectus  generalis. 

Hic  oritur  quaestio  ex  praediclis  ducens  originem. 
Dictum  est  enim  supra2,  qnod  Cbristus  in  se  nostros 
defectus  suscepit  praeter  peccatum.  Est  autem  bominis 
quidam  generalis  defectus,  qui  peccatum  non  est,  sci- 
licet  necessitas  patiendi,  vel  moriendi.  Unde  corpus 
nostrum  non  tantum  morlale ,  sed  etiam  mortuum  di- 
cilur,  quia  non  tantum  aptiludinem  moriendi ,  sed 
etiam  necessilalem  babet.  Ideo  quaeritur,  utrum  ne- 
cessitas  lalis  in  Chrisli  corpore  3  fuerit.  De  aptitudine 
enim  moriendi,  quod  in  eo  fuerit,  ambiguum  non  est, 
quae  etiam  ante  peccatum  in  hominefuit,  quando  ali- 
quis  in  eo  non  fuit  defectus;  nec  igilur  morlalitas  illa 
tunc  in  eo  fuit  defectus,  quia  natura  ei  erat.  Unde 
etiam  quidam  talem  mortalilatem  in  nobis  nou  esse 
defectum  non  improbe  Iradunt,  sed  necessitalem  mo- 
riendi ,  vel  patiendi ,  quae  etiam  mortalitas  dicilur,  vel 
passibilitas.  Dicilur  enim  homo  nunc  passibilis,  vel 
mortalis,  non  modo  propter  aptitudinem ,  sed  etiam 
propter  necessitatem.  Sed  nunquid  hic  defectus  fuit  in 
Christi  carne?  Anima  quoque  eius,  cum  passibilis  ex- 
sliteril   ante  mortem ,    nunquid   necessitalem    paliendi 


babuit?  Si  enim  necemku  patiendi,  vel  moriendi  fuit 
in  Christo,  non  videtur  sola  voluutate  miseralionis  de- 
fectus  nostros  accepisse.  —  Ad  quod  dici  potest,  Cbri-  Deien* 

stum  voluntale,  non  necessilate  suae  ualurae  hos  defe- 
ctus,  sicul  alios,  suscepisse4,  scilicel  necessitalem par 
tieudi  in  anima,  simul  autem  patiendi  et  moriendi 
in  carne.  Vcrum  hanc  necessilatein  non  habuil  ex 
necessitate  suae  conditiouis,  quia  a  peccato  immunis, 
sed  ex  sola  volunlute  accepit,  de  nostra  inlirmitale 
ponens  labernaculum  suum  in  sole,  scilicet  sub  tem- 
porali  mulabilitate  el  labore.  Unde  super  Epislolam 
ad  Hebraeos5  auctorilas  dicit,  quod  «  sicul  hominibus  giok». 
aliis  iure  et  lege  naturae  slatutum  est  semel  mori, 
ila  el  Cbrislus  eadem  necessilate  et  iure  nalurae  se- 
mel  oblatus  est,  et  non  saepe».  Nec  ideo  dicit  iure 
naturae,  quod  ex  nalura  suae  condilionis  hunc  defe- 
clum  iraxerit,  qui  etiam  non  provenit  nobis  ex  na- 
lura,  secundum  quod  prius  esl  institula,  sed  ex  ea 
peccalo  vitiala.  Et  ideo  dicitur  hic  defectus  naturalis, 
quia  quasi  pro  nalura  inolevil,  in  omnibus  diffusus. 

Cap.  IV. 

De  stalibus  hominis,  et  quid  Chrislus 
de  siugulis  acceperit. 

Et  est  bic  notandum ,  Chrislum  de  omni  stalu  ho-  Dubin: 
minis  aliquid  accepisse.  qui  onmes  venit  salvare.  Sunl 
enim  quatuor  slalus  hominis:  primus  anle  peccatum, 
secundus  post  peccalum  et  ante  graliam,  terlius  sub 
gratia ,  quarlus  in  gloria.  De  primo  stalu  accepit  im- 
munitalem  peccali.  Unde  Auguslinus  6  illud  loannis  Augns 
Evangeiistaeexponens:  Qui  desursum  venit  super  omnes 
est,  dicit,  « Christum  venisse  desursum ,  id  est  de 
altUudine  humanae  nalurae  ante  peccatum,  quia  de  illa 
altiludine  assumsit  Verbum  Dei  humanam  naturam, 
dum  non  assumsit  culpam,  cuius  assumsit  poenam». 
Sed  poenam  assumsit  de  statu  secundo  et  alios  defe- 
ctus;  de  tertio  vero  gratiae  plenitudinem;  de  quarto 
non  'posse  peccare  et  Dei  perfectam  contempialionem. 
Habuit  enim  simul  bona  viae  quaedam  et  bona  pa- 
triae,  sicut  et  quaedam  mala  viae. 


i  Num.  49.  —  Sequens  notula  Hilarii  m  eckl.  et  codd.  vel 
deest,  vel  ad  marginem  est  posita,  sed  in  diversis  edd.  non  eo- 
dem  loco.  —  Cum  verbis,  quae  sequuntur:  Hic  oritur ,  in  codd. 
aliis  et  edd.  incipit  haec  d.  XVI. 

2  Dist.  XV.  c.  I. 

3  Ita  codd.  ACE  et  edd.  I,  7;  in  ceteris  carne.  lnfra  pro 
natura  ei,  quod  habet  Vat.  et  edd.  i,  9,  edd.  6,  8  naturae 
eius,  in  reliquis  et  codd.  nalurae  ei. 

*  Codd.  A  B  C  accepisse. 


5  Cap.  9,  27,  et  est  Glossa  ordinaria  apud  Lyranum.  — 
Paulo  superius  respicitur  Ps.   18,  6.  —  Infra  pro  traxerit  edd. 

I,  8  contraxerit,  quae  simul  cum  cod.  E  post  prius  est  ad- 

dunt  nobis. 

6  Glossa  super  loan.  3,31,  apud  Lyranum  relata  cum  no- 
mine  Augustini.  —  De  prima  huius  cap.  propositione  cfr.  Boeth., 
de  Una  Persona  et  duabus  naturis  etc.  c.  8.  De  quatuor  statibus 

II.  Sent.   d.  XXV.  c.  6.  et  hic  in  Comment.  dub.  4. 


DIST.  XVI.  ART.  I.  QUAEST.  I. 


343 


COMMENTARIUS  IX  DISTINCTIOXEM  XYL 

De  passione  doloris  et  passibilitate  specialiter. 
Verumtamen  magis  movent  ac  difpciliorem  afjerunt  quaestionem  etc. 

DIVISIO  TEXTUS. 


Supra  egit  Magister  de  passionibus  in  Christo 
repertis  in  quadam  generalitate.  In  hac  autem  parte 
specialiter  descendit  ad  determinandum  de  doloris 
passione  et  passibilitate.  Dividitur  autem  pars  ista 
in  duas.  In  quarum  prima  inquirit,  utrum  passio 
doloris  fuerit  in  Christo  secundum  veritatem  x.  In 
secunda  vero,  utrum  fuerit  in  eo  secundum  patiendi 
necessitatem ,  ibi :  Hic  oritur  quaestio  ex  praedi- 
ctis  etc,  ubi  signatur  distinctio  decima  sexta. 

Prima  pars  dividitur  in  tres  partes.  In  quarum 
prima  ponit  Magister  dubitationem  circa  passionem 
doloris  in  Christo,  quae  ex  verbis  Hilarii  habet  or- 


tum.  In  secunda  vero  subiungit  verba  Hilarii,  quae 
videntur  esse  dubia,  ibi:  Ait  enim  sic  Hilarius  in 
decimo  libro  de  Trinitate.  In  tertia  vero  illa  verba 
explanat,  ibi :  Audisti,  leclor ,  verba  Hilarii  etc. 
Similiter  secunda  pars,  in  qua  agit  de  patiendi 
necessitale,  tres  habet  particulas.  ln  prima  movet 
dubitationem  \  In  secunda  vero  ponit  determinatio- 
nem  illius  quaestionis,  ibi:  Ad  quod  dici  potest, 
Christum  voluntate  etc.  In  tertia  vero  subiungit 
quoddam  dictum  notabile  ad  maiorem  praecedentium 
explanationem ,  ibi:  Et  est  hic  notandum,  Christum 
de  omni  statu  hominis  etc. 


TRACTATIO  QUAESTIONUM. 


Ad  intelligentiam  aulem  huius  partis  incidit  hic 
quaestio  de  passione  doloris  in  Christo,  circa  quam 
principaliter  quaeruntur  duo. 

Primo  enim  inquirendum  est  de  passione  do- 
loris,  prout  respicit  animam  et  carnem  communiler. 


Secundo  vero,  prout  respicit  animam  specialiter. 
Circa  primum  quaeruntur  tria. 

Primo  quaeritur  de  doloris  veritate. 

Secundo  vero  de  doloris  acerbitate. 

Tertio  vero  de  dolendi  sive  patiendi  necessitate. 


ARTICULUS  I. 

De  passione  doloris ,  prout  respicit  animam  et  carnem  communiter. 

QUAESTIO  I. 
Utrum  in  Christo  fuerit  vera  passio  doloris. 


Circa  primum  sic  proceditur  et  quaeritur,  utrum 
in  Christo  fuerit  vera  passio  doloris.  Et  quod  sic , 
ostenditur. 

1.  lsaiae  quinquagesimo  tertio3:  Vidimus  eum 
lamenia.novissimum  virorum,  virum  dolorum  et  scientem 

infirmitatem ;  sed  constat,  quod  non  intelligit  Pro- 
pheta  de  scientia  simplicis  notitiae:  ergo  intelligit 
de  scientia  experientiae:  ergo  vere  expertus  est  pas- 
siones  doloris. 

2.  Item ,  in  persona  eius  dicitur  in  Psalmo  4 : 
Ego  sum  pauper  et  dolens;  sed  Christus  vere  fuit 
pauper  et  mendicus  temporaliter:  ergo  vero  dolore 
fuit  afflictus. 


3.  Item ,  anima  coniuncta  corpori  passibili  vere 
dolet,  corpore  paliente5;  sed  anima  Christi  iuncta 
fuit  carni,  quae  non  tantum  fuit  passibilis.  immo 
etiam  passa:  ergo  verum  dolorem  fuit  perpessa. 

4.  Item ,  satisfactio  facta  est  per  poenam  dolo- 
ris;  sed  Christus  veraciter  satisfecit,  quia  vere  lan- 
guores  nostros  ipse  tulit,  el  dolores  nostros  ipte 
portavil*:  ergo  veraciter  doluit. 

.'i.  Item ,  non  est  inagiuun  quid  babere  patien- 
tiain  in  illa  passione,  quae  iiullum  infert  dolorem; 
sed  patientia  Christi  inuliuin  commendatur  in  tole- 
rantia  passionum  7 :  ergo  vklctiir,  quod  Christtu  ?e- 
rum  (lolorcin  in  semctipso  persenserit 


1  Bdd.  com  pluribus  codd.  perperatn  exhibenl  virtutem, 
<'t  mox  edd.  Bolae  omiituni  verba  ubi  signatur  distinctio  de- 

rniin  sexta.  —  A  vorbis  Ilir  oritur  quacatio  ctc,  ;i  iiuibus  in 
nostra  editione  oritur  3.  cap.  d.  16,  ium  apud  B.  Alberlum  lum 
apud  s.  Thomam  incipii  d.  16;  cfr.  supra  pag.  344,  nota  I. 

2  Bdd  quaeitionem. 

s  Vcis.  2.  sci|.  In  icstimonio  allatO  pro  iufirntitatcm  pluiiini 
codd.  infinnitates.  —  Dc  minori  vidc  ropra  d.   I  '»•  a.  •'}.  q.   2. 

S.  Bonav.  —  Tom.  III. 


—  In  flnc  arg.  pro  passkmu  dotoris  codd.  B  U  passtonnn  do 
loris ,  cod.  a  dolores  passionis. 

*  Psalm.  68,  30. 

5  Cfr.  Bupra  lii.  Maglsui ,  d  XV.  c.  I.       Paulo  inte  pro 
coniuncta   codd.    INUZ  mncta,  In  Bne  »rg.  cod.  K   ropplei 

iiiinim  cius. 

8  isa.  .■>.!,  I. —*Subinde  |x>st  oeracttsr  cod.  U  rabUdl  ips*. 
7  Cfr.  Maic  8,  31;  9,  11.  Luc  9,  8S;  1>.  86.  «•(  i'"-. 

44 


346 


SENTENTIARUM  LIR  IIL 


tum. 


6.  Itein,  aut  vere  patiebalur  et  dolebat,  aut 
non.  Si  sic,  habeo  propositum;  si  «on  vere  patie- 
batur,  et  vidcbatur  pati:  ergo  seducebat  oculos  spe- 
ctantium  in  sua  passione,  pari  ratione  et  in  quali- 
het  alia  sna  operatione ;  et  si  hoc ,  totum  Evange- 
liuin  est  mendacium ,  el  eius  miracula  falsa,  et  fides 
chrisliana  inanis  per  omnia1:  si  igitur  huiusmodi 
sunt  falsa  et  erronea,  restat  etc. 

Sed  contra:  1.    Hilarius    in    decimo   hbro  de 
Adopposi-Trinitate2:  «  Virtus  corporis  sine  sensu  poenae  vim 
poenae  in  se  desaevientis  excepit»;  sed  verus  dolor 
non  est  sine  sensu  poenae:  ergo  in  Christo  non  fmt 

verus  dolor. 

2.  Item  ,  Dionysius  ad  loannem  Evangehstam  - : 
«Absit.  ut  ego  ita  insaniam,  ut  credam,  Sanctos 
aliquid  pati,  sed  corporis  passiones,  secundum  so- 
lum  quod  eas  diiudicent,  ipsos  sentire  credo»:  si 
ergo  hoc  verum  est,  Sancti  non  sentiunt  passiones 
nisi  secundum  iudicium,  non  ergo  secundum  expe- 
rientiam:  ergo  patiendo  non  habent  dolorem  verum: 
ergo  multo  minus  nec   Sanctus  Sanctorum,  scilicet 

Christus. 

3.  Item ,  Moyses  ieiunavit  quadraginla  diebus  et 
quadraginla  noctibus  sine  aliqua  corporis  laesione 
propter  continuam  contemplationem  4 :  si  ergo  per- 
fectio  contemplationis  aufert  passionem  et  sensum 
famis,  pari  ratione  videtur,  quod  auferat  sensum  do- 
loris  in  carne  passibili.  Sed  in  Chrislo  fuit  continua 
contemplatio  et  perfectissima :  ergo  videtur,  quod 
nulla  fuerit  in  eo  doloris  experienlia. 

4.  Item ,  ratione  videlur.  «  Natura  agens  prae- 
stantior  est  patiente5»;  et  natura  assumta  praestan- 
tior  est  omni  alio:  ergo  non  videtur,  quod  ab  ali- 
qua  alia  natura  possit  affligi  vel  laedi. 

5.  Item,  res,  quae  est  ablativa  laesionis  et  do- 
loris,  passioni  doloris  non  est  subiecta;  sed  manus 
Christi  curavit  alienos  dolores  solotactu6:  ergo  vi- 
detur,  quod  nullum  dolorem  potuerit  perpeti. 

6.  ltem,  si  anima  Petri  poneretur  in  inferno, 
ab  ignibus  non  cruciaretur,  quia  non  habet  in  se 
causam,  per  quam  debeat  dolere:  ergo  si  anima 
Christi  nullam  causam  passionis  in  se  habebat,  vi- 


detur,  quod  nulluni  dolorem  sentiebat  in  carne 
quaiitiimcurnque  passibili.  Si  ergo  dolor  est  passio 
ipsius  animae  potius  quam  carnis,  sicut  dicit  Au- 
gustinus7;  videlur,  quod  in  Christo  non  fuerit  do- 
lor  verus. 

c  o  n  c  l  u  s  i  o. 

Vera  doloris  passio  fuit  in  Christo. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  absque  dubio,  si- 
ciit  Evangelium  dicit,  et  fides  catholica  sentit,  veraconeta 
doloris  passio  fuit  in  Christo.  In  ipso  enim  fuit  caro 
passibilis  et  perforabilis,  fuit  etiam  virtus  sentiendi, 
secundum    quam    anima   compatitur   corpori  laeso. 
Quoniam  ergo  haec  duo  veruin  dolorem  faciunt,  sci-  dooJ 
licet  vera  laesio  et  verus  laesionis  sensus  \  et  haec  dciore. 
duo  vere  fuerunt  in  Christo;  indubitanter  tenenduin 
est,  quod  in  Christo  fuil  vera  doloris  passio.  —  Nam 
si    aliquis   aliter   dicat ,    secundum    quod    quidam 
haeretici 9  dicunt,  et  est  error  antiquus  Saracenorum,  sarace 
quod  Christus,  etsi  videretur  pati  et  dolere,  non  ta- 
men  veraciter  habuil  dolorem  et  passionis  sensum ; 
non  solum  evacuat  fidem  Christi  et  Christi  Evange- 
lium,  sed  etiam  evacuat  redemptionem  nostram  et 
dicit,  Chrislum  non  esse  Christum.  Dum  enim  dicit , 
ipsum  non  fuisse  veraciter  passam ;  dicit,  ipsum  non 
satisfecisse ,  ac  per  hoc   non   genus  humanum  esse 
redemptum.  Dum  vero  dicit,  ipsum  simulasse  se  pati ; 
dicit,  ipsum  esse  mendacem,  et  ita  nec  vere  fuisse 
Dei  Filium  nec  Dei  nuntium,  et  ita  nec  mediatorem, 
sed  potius  deceptorem.  Et  propterea  qui  dicunt,  Chri- 
stum  non  veraciter  doluisse  vel  passum  fuisse;etsi 
videantur  ipsum  exlerius  honorare,  secundum  ven- 
tatem  10  blasphemant  ipsum  impiissime.  —  Rationes 
igitur  probantes,  ipsum  veraciter  doluisse,  sunt  con- 

cedendae. 

1.  Ad  illud  ergo  quod  primo   obiicitur  de   au-sogl 
ctoritate  Hilarii,  tripliciter  respondetur.  Quidam  enim  p 
dicunt,  Hilarium  verba  illa  retractasse.  Unde  audm,  sou 
Parisiensem  episcopum  Gulielmum  referre,  se  librum 
illius  retractationis  vidisse  et  perlegisse  ".  —  Aliters* 


i  Vide  supra  pag.  44,  nola  4.—  In  principio  arg.  pro  Si 
sic  edd.  Si  vere,  sic. 

*  Num.  23.  Cfr.  hic  Iit.  Magistri,  c.  I. 

3  Epist.  10,  ubi  textus  origin.  loco  vocis  Sanctos  habet 
Vos.  Edd.  in  hoc  testimonio  pro  scd  corporis  passiones,  se- 
cundum  solum  substituerunt  secundum  corporis  passiones,  sed 

solum. 

*  Exod.  34,  28,  Deut.  9,  18.  —  Pro  conlinuam  cod.  W 
perfectam.  ln  fine  arg.  pro  fuerit  multi  codd.  fuit. 

s  A-istot.,  III.  de  Anima,  text.  19.  (c.  5.);  verba  ipsa  vi- 
desis  tom.  II.  pag.  748,  nota  I  ;  cfr.  August.,  XII.  de  Gen.  ad 
lit.  c.  16.  n.  33.  De  altero  enunliato,  scil.  quod  natura  assumia 
praestantior  sitomni  alio  (edd.  alia),  cfr.  supra  pag.  266,  nota  5. 

s  Matth.  8,  3.  et  15;  Marc.  6,5;  Luc.  13,  13;  22,  51.  Cfr. 
Hilar.,  X.  de  Trin.  n.  32.  et  46. 

7  Libr.  VII.  de  Gen.  ad  lit.  c.  19.  n.  25;  XIV.  de  Civ.  Dei, 
c.  15.  n.  2;  XXI.  c.  3.  n.  2.  Magister  supra  in  lit.  d.  XV. 
c.  I.  idem  colligit  ex  August.  XII.  de  Gen.  ad  lit.  c.  24.  n.  51. 


Cfr.  de  hoc  arg.  tom.  II.  pag.  465,  nota  2.  -  ln  initio  arg.  pro 
Petri  plurimi  codd.  erronee  substiluerunt  Chrish;  postea  m  so- 
lutione  omnes  codd.  in  unum  congruunt  lectioni  Petri.  Subinde 
pro  in  infemo  multi  codd.  et  edd.  I,  2  in  infernum,  et  pro 
non  habet  cod.  K  non  haberet. 

8  Cfr.  tom.  II.  pag.  482,  nota  3.  —  Paulo  superius  pro  se- 
cundum  quam  anima  cod.  U  per  quam  auima. 

9  Vide  supra  d.  2.  a.  2.  q.  \.  —  De  Saracenis  cfr.  Damasc, 
de  Haeres.  n.  101.  Mamed,  ut  ibi  refertur,  Christum  Dei  Ver- 
bum  esse  dicit  eiusque  spiritum,  sed  creatum  et  servum...  Hunc 
cum  ludaei  per  summum  nefas  in  crucem  agere  voluissent  ap- 
prehendissentque,  ipsius  quidem  umbram  affixerunt  cruci  (Sur. 
3-4.) ;  Christus  vero  nec  crucem  nec  mortem  subm.  Lum  quippe 
Deus,'  quia  sibi  carissimus  erat,  transtulerat  in  caelum. 

io  Edd.  subiicunt  tamen.  Mox  pro  Raliones  igitur  non  pauci 

codd.  Rationes  vero. 

ii  Iluius  retractationis  mentionem  faciunt  etiam  B.  Albert., 
hic  d.   15.  a.  10,  et  S.  Thom.,  hic  d.    15.  circa   lit.  Mamertus 


DIST.  XVI.  ART.  I.  QUAEST.  I. 


347 


potest  dici,  quod  Hilarius  in  verbo  praedicto  et  in 
aliis  ibidem  positis  non  excludit  sensum  doloris  a 
Christo  secundum  humanam  naturam,  sed  secun- 
dum  divinam ;  unde  verba  illa  referenda  sunt  ad 
Christi  personam.  Et  hoc  quidem  confirmatur,  quia, 
sicut  dicit  idem  Hilarius ' ,  «  intelligentia  dictorum 
ex  causis  est  assumenda  dicendi  ».  Hilarius  enim  in 
verbis  praemissis  excludere  voluit  errorem  Arii ,  qui 
dicebal,  Christum  secundum  se  totum  passum  fuisse. 
lutio  3.  —  Tertio  modo  respondetur,  quod  Ililarius  non  vult 
ostendere,  Christum  non  habuisse  verum  dolorem , 
sed  non  habuisse  causam  doloris ;  et  hunc  quidem 
modum  solvendi  innuit  Magister  in  littera  2,  et  satis 
est  rationabilis,  secundum  quod  in  expositione  lit- 
terae  melius  apparebit. 

2.  Ad  illud  vero  quod  obiicitur  de  auctoritate 
Dionysii ,  dicendum,  quod  Dionysius  non  voluit  di- 
cere  nec  sensit,  quod  beatus  loannes  et  alii  Sancti 
non  experirentur  dolorem  in  tormentis,  sed  vult 
commendare  constanliam  menlis,  quae 3  non  magis 
commovebatur  ex  experientia  sensus ,  quam  commo- 
veretnr  ex  sola  consideratione  et  iudicio  rationis. 

3.  Ad  illud  quod  obiicilur  de  Moyse,  dicendum, 
quod  etsi  dulcedo  contemplationis  quodam  modo 
ipsum  reficeret  et  a  sensibus  exterioribus  abstrahe- 
ret,  adeo  ut  naturales  virtutes  quodam  modo  conso- 
pirel.  ut  non  ita  consumerent  et  cibum  requirerent; 
tamen  quod  tanto  tempore  ieiunavit  sine  aliqua  sui 
laesione,  hoc  fuit  per  speciale  beneficium  et  divi- 
num  miraculum.  Et  ideo  hoc  non  habet  locum  in 
proposito,  quia  Christus  in  passione  sua  non  exer- 
cuit  miracula  potentiae,  sed  potius  usus  est  armis 
patientiae. 

4.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  natura  agens 
praestantior  est  patiente ;  dicendum,  quod  illud  non 


oportet  intelligi,  quod  sit  verum  simpliciter ,  sed  NoiaDdu.n. 
solum  secundum  aliquam  condilionem.  Quia  enim 
lapis  laedit  pedem ,  non  oportet,  quod  lapis  sit  no- 
bilior  pede,  sed  sufllcit,  quod  excedat  in  aliqua 
conditione,  utpote  in  duritia  et  soliditate ;  et  sic  est 
in  proposito.  Quamvis  enim  clavus  non  esset  nobilior 
carne  Christi,  erat  tamen  durior  et  solidior.  Et  si 
tu  obiicias  mihi  de  anima.  quod  non  possit  pali ; 
dicendum,  quod  anima  patiebatur  per  accidens ,  sci- 
licet  compatiendo  carni.  Vel  secundum  Auguslinum 
in  sexto  Musicae  4 ,  anima  sumit  occasionem  patiendi 
ex  carne;  verumtamen  palitur  ex  se;  occasione  ao- 
cepta  aliunde.  —  Potest  eliam  dici,  quod  illnd  ver- .uuer. 
bum  habet  intelligi  secundum  institutionem  naturae. 
non  secunduin  dispensationem  misericordiae  et  pu- 
nitionem  iustitiae,  quorum  primum  respicit  aniinam 
Christi,  reliqnum  animam  peccatricem.  sicut  in  qua- 
dragesima  quarta  5  distinctione  libri  quarti  habetur 
expresse. 

5.  Ad  illud  quod  obiicitur,  qnod  manus  Christi 
fuit  curativa  dolorum  ;  dicendum,  qnod  hoc  fuit  vir- 
tute  latentis  divinitatis;  et  secundum  illam  virtulem, 
concedo  bene,  quod  pati  non  poterat  nec  dolere.  Ex 
hoc  tamen  non  sequitur,  quod  fuerit  doloris  expers. 
Erat  enim  ibi  alia  virtus  creata,  secundum  quam 
dolere  poterat,  scilicet  potentia  animae  sensitiva. 

6.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  anima  Petri 
non  pateretur  in  inferno ;  dicendum.  quod  non  est 
simile.  quia  anima  Petri  post  purificationem  perfe- 
ctam  non  est  passibilis  ex  causa  propria ,  nec  ex 
dispensatione  divina  propter  salutem  alienam  ;  non 
autem  sic  est  de  anima  Chrisli.  quae  dispensative 
et  voluntarie  passibilitatem  habuit,  cum  carni  pas- 
sibili  coniuncta  fuit,  sicut  ex  lectione  praecedenti 6 
habitum  fuit. 


SCHOLION. 


I.  Dolorem  sensibilcm  in  Christo  fuisse,  ex  ipsis  s.  Scripturae 
vcrbis  nianifeste  scquilur ;  unde  non  est  verisimile,  S.  Hilarium 
contrarium  unquam  docuisse  ct  postea  retractasse,  ul  hic  solut. 
ad  I.  ct  ctiam  a  S.  Thoma  (cfr.  supra  pag.  3i6,  nota  II.)  se- 
cundum  auetoritatem  alicnam  narratur.  Alibi  cnim  (in  Ps.  53.  n. 
12.)  idem  passibilitatem  non  a  nalura  assumta,  sed  a  «  Divinitalis 
natura  »  excludit.  Vide  dcfensioncm  llilarii  in  cditione  Maurina, 
X.  de  Trin.  n.  23.  nola  b.  c.  Ipse  S.  Bonav.  hic  duos  modos 
verba  Hilarii  (hic  lit.  Magistri,  c.   I.  2.)  sane  inlcrpretandi  ponit, 


quibus  infra  in  dub.  3.  terlium  modum  addit,  scilicet,  quod  Ilila- 
rius  nihil  inlenderit  nisi  excludere  necessitatem  subiaeendi  dolori 
(cfr.  etiam  dub.  I.).  Similem  exposilionem  habcl  S.  Thom.  (S. 
III.  q.  15.  a.  5.  ad  I.),  qui  ciiam  cum  nostro  auctore  duo  ad 
sensibilem  dolorem  praerequiri  docct,  nempe  laesfonem  oor- 
poris  et  sensum  laesionis.  De  dolore  in  scnsu  formali  eiusque 
radicibus  plura  salis  subtilitcr  disputat  (arguendo  contra  llcn- 
ricum  tiand.)  Scot.,  hic  q.  unica  n.  5.  seqq, 

De  hac  et  seq.  quaestione  ceteri  commentatores  agunt  In 


Qaudianus  (f  473  aut  47 1 ) ,  II.  de  Statu  animae,  c.  9.  n.  3. 
ait:  Sed  quoniam  bcatus  llilarius  opinionis  huiitscc  vitium  vir- 
tutc  confessionis  abolcvit,  sic  sustinet  reprchensionis  stylum, 
quod  non  patitur  detrimenta  mcritorum. 

1  l.ibr.  IV.  de  Trin.  n.  li,  ubi  S.  Doctor  verbis  htc  alle- 
gatts  ariiungit:  Quia  non  sermonl  res,  sed  rel  est  lermo  subie- 
etns.  Cfr.  ibid.  I.  n.  30.  —  Pro  itlem  ,  quod  a  codd.  \  1 1.  aa  abesl , 
eodd.  BEFGKMTO  habent  ibkkm,  cod.  D  ibi. 

2  llic  c  i.  Yidc  Infra  dub.  1-3.  clrca  lit. 

3  ita  codd.  \iibb,  cod.  K  quia ,  plures  alii  codd.  nec  non 
•dd.  I,  2qno,  VaLfMa.  Moi  pra  ex  txpenentuu  codd,  ak  txpe- 
rientia  tantum,  cod.  G  per  experientkJm;  In  pluribus  codd.  te- 
gttur  ei  experienUa  $entue,  qua  etc 


*  Cap.  5.  n.  8.  seqq.  Cfr.  eiusdem  lib.  de  QuantiL  animae, 
c.  23.  n.  41.  seqq.  et  c  •2(.'.  n.  56.  seqq.  -  De  prima  ratlone 
vide  Aristot.,  I.  de  Vnima,  text  62.  seqq.  c.  i  .  Demaac,  III, 
de  Fldo  orthod.  c  B6,  didt,  quod  anima,  -  corpore  Indao,  Ipaa 
non  indsa  condolel  el  compatitur  corpori  ».  —  Pauio  raperlus 
pro  iioii  poteit  non  paud  codd.  non  poeeet. 

5  Part.  II.  a.  3.  q.  2.  —  Pro  relufiinin  edd  sn  iiikIuiii. 

fi  Di-^t  praeced.  a.  I.  q.  3.  -Pro  IteHotu  add.  cum  piu- 
ribus  codd.  locutione.  <"<><i  i>b  kabuii  iinn  came  i><i<siinli . 
rni  comuncta  fnit  etc,  quae  tectlo  <'\|>ii<-.x  nutllam  lectio- 

ncin  aliorum  COdd.,  < |ii i  <'tiam  cxhibcnl  rum  rarnr ,    <n\  omit- 
timl   riu. 


348 


SENTENTIARUM  LUL  III. 


praecedenti  dislinctione.  Praeter  locos  citt. :  Alex.  Hai.,  S.  p.  III. 
q.  18.  m.  I.   e(  m.  2.  a.  I.  —  S.  Thom. ,  d.  15.  a.  3.  quaestiunc. 

1.  —  B.  Albert.,  d.  15.  a.  2.  —  Petr.  a  Tar.,  d.  15.  q.  4.  a.  I. 
-  Rlchard.  a  Med.,  d.  15.  a.  2.  q.  1-3.  —  Durand.,  d.  15.  q. 

2.  —  Dlonys.  Carth.,  d.  15.  q.  2.  —  Biel,  d.  15.  q.  unica. 


II.  De  seq.  (2.)  quaestione :  Alex.  Hal.,  loc.  cit.  m.  5.  a.  I. 
—  Scot. ,  loc.  cit.  n.  18.  seqq.  —  S.  Thom  ,  loc.  cit.  quaestiunc. 
3;  S.  III.  q.  46.  a.  G.  —  D.  Alhert.,  hic  a.  2.  3.  —  Petr.  a 
Tar.,  loc.  cit.  quaestiunc.  2.  —  Richard.  a  Med.,  loc.  cit.  a.  4. 
q.  3.  —  Durand. ,  loc.  cit.  q.  3.  —  Dionys.  Carth.,  loc.  cit.  q.  3. 


QUAESTIO   II. 

Utrum  in  Christo  fuerit  acerbissimus  dolor 


Secundo  quaeritur  de  doloris  acerbilate ,  et  est 
(|uaestio,  ulrum  in  Christo  fuerit  dolor  acerbissimus. 
Et  quod  sic,  videtur. 

1.  Threnorum  primo  l:  0  vos  omnes ,  qui  trans- 
Fundamenta.^w  per   viam ,    attendite  et   videte,   si  est  dolor , 

sicut  dolor  meus ;  boc  dicitur  in  persona  Christi : 
ergo  videtur,  quod  nullus  alius  dolor  habeat  illi 
aequari. 

2.  Item ,  in  Psalmo 2 :  Omnes  fluctus  luos  indu- 
xisti  super  me ,  dicitur  in  persona  Christi ;  sed  non 
omnes  induxit  quantum  ad  varielatem  :  ergo  omnes 
induxit  quantum  ad  aequivalentiam  et  acerbitatem. 

3.  ltem ,  ratione  videtur.  Quanto  complexio  no- 
bilior  est,  tanto  passio  doloris  in  ea  est  acerbior ; 
sed  Christus  nobilissimam  habuit  complexionem  —  no- 
bilitas  enim  complexionis  respondet  nobilitati  ani- 
mae 3  —  ergo  cum  Christus  nobilissimam  animam  ha- 
buerit,  habuit  ergo  in  patiendo  maximam  doloris 
afflictionem. 

4.  Item,  quanto  sensus  tactus  est  vivacior,  tanto 
dolor ,  qui  est  secundum  sensum ,  est  acutior ,  unde 
in  illis  membris,  in  quibus  viget  sensus  tactus,est 
dolor  acutissimus ;  sed  in  Chrislo  fuit  sensus  tactus 
vivacissimus  ;  «  prudentissimum  enim  animaliuni  est 
homo»,  ut  dicit  Philosophus  4 ,  et  inler  omnes  Chri- 
slus,  cum  fuerit  optime  dispositus:  ergo  dolor,  quem 
sensit,  super  omnes  dolores  fuit  acutissimus. 

5.  Item ,  quanto  maius  est  bonum ,  quod  amil- 
titur,  tanto  maiorem  infert  dolorem  ei  qui  cognoscit 
et  habet  usum  rationis;  sed  vila  Christi  erat  nobi- 
lissima,  et  passio  illa  vitam  perimebat:  ergo  dolo- 
rem  illi  animae  acutissimum  inferebat 5. 

6.  Item,   tanto  poena  est  acerbior,  quanto  ve- 


tum. 


locius  virtutem  naturae  deiicit,  maxirne  ubi  aliquod 
membrorum  principalium  non  corrumpit;  sed  Chri- 
stus  in  Cruce  suspensus  adeo  cilo  fuit  mortuus,  ut 
etiam  miraretur  Pilatus 6 :  ergo  videtur ,  quod  dolor 
eius  gravissimus  fuissel. 

Sed  contra  hoc  1.  Primo  obiicitur  a  parte  ge-  Ad  oppo 
neris  poenae ,  quia  poena  ignis  acutius  affligit  quam 
poena   ferri ;    sed    Laurentius  et  Vincentius   exusti 
fuerunt  in  igne :  ergo  videtur ,  quod  maiorem  dolo- 
rem  senserint  quam  Christus. 

2.  Item ,  hoc  ipsum  ostenditur  a  parte  volun- 
taiis  patiendi ,  quia ,  quanto  aliquis  magis  desiderat 
pati ,  tanto  minus  dolet  in  patiendo;  sed  Christus 
vehementer  desiderabat  pati  pro  genere  humano , 
sicut  dicitur  in  Lucae  duodecimo  7 :  Daptismo  habeo 
baptizari,  et  quomodo  coarclor,  usque  dum  per- 
ficiatur  etc. :  ergo  videlur,  quod  dolor  eius  valde 
parum  de  acerbitate  habuil. 

3.  Item ,  hoc  ipsum  ostenditur  a  parte  adiuto- 
rii,  quia  quanto  homo  maiorem  habet  caritatem, 
tanto  facilius  suslinet  crucialum  poenae ;  sed  Chri- 
stus  maximae  caritatis  fuit :  ergo  facillime  tormenta 
portavit :  ergo  valde  parum  doluit. 

4.  Item,  hoc  ipsum  videtur  a  parte  boni  amissi, 
quia,  quanto  maius  esl  bonum,  quod  perditur,  tanlo 
maior  dolor  est  ei  qui  amittit ;  sed  peccator  perdi- 
dit  Deum,  qui  est  maius  bonum,  quam  sit  vita  ista 
corporalis :  ergo  videlur ,  quod  acerbior  dolor  sit  in 
viro  contrito  et  poenitente,  quam  fueril  in  Christo 
patiente. 

5.  Item,  hoc  ipsum  ostenditur  a  parte  recom- 
pensationis ,  quia,  quanto  alicui  fit  maior  et  melior 
recompensatio  de  bono  amisso,  tanlo  mitior  8  est  do 


1  Vers.   12. 

2  Psal.  87,  8.  —  In  minori  post  vnrietatem,  pro  quo  cod.  H 
substituit  numerositatem  et  edd.  I,  2  cum  aliquot  codd.  verila- 
tem,  Vat.  addit  seu  multitudinem. 

3  Secundum  Aristot.,  II.  de  Generat.  animal.  c.  3.  Ipsa  verba 
vide  tom.  II.  pag.  380,  nota   I. 

4  Libr.  II.  de  Anima,  text.  94.  (c.  9.):  Certiorem  habemus 
gustum,  propterea  quod  ipse  quidam  tactus  est;  hunc  autem 
habet  sensum  homo  cerlissimum.  In  aliis  enim  superatur  ab 
animalibus  multis,  secundum  autem  tactum  multo  quam  cetera 
excellentius  percipit ;  unde  et  prudenlissimum  animalium  est. 
Lib.  II.  de  Partib.  animal.  c.  16.  asserit,  «  quod  [homo]  ma- 
xime  omnium  animalium  valet  sensu  tactus  »  ;  et  ibid.  IV.  c.  10. 
dicit:  Anaxagoras  igitur  hominem  prudentissimum  omnium  ani- 
malium  esse  ait,  quoniam  unus  omnium  manus  obtinet;  sed 
recta  ratio  exigit,  ut  quoniam  prudentissimus  omnium  est,  ideo 
manus  receperit;  manus  enim  instrumentum  sunt...  qui  enim  pru- 


dentissimus  est,  recte  plurimis  uti  instrumentis  potesl;  manus 
autem  esse  videtur  non  unum  instrumentum,  sed  multa  etc. — 
Pro  prudentissimum  enim  Vat.  substituit  temperatissimus  enim 
et  deinde  post  et  inter  omnes  interiicit  homines  lemperatissi- 
mtis  fuit. 

5  Homo  virluosus  et  probus,  ut  Aristot.,  IX.  Ethic.  c.  4. 
docet,  diligit  vitam  suam;  «  probo  enim  viro  esse  bonum  est... 
At  qui  multa  et  gravia  scelera  perpelrarunt  et  ob  pravitatem 
odio  habentur  et  vitam  fugiunt  seque  ipsos  interficiunt ».  —  In 
maiori  pro  qui  cognoscit  codd.  F  G  1  K  L  N  U  Z  aa  quod  cogno- 
scit.  In  minori  pro  passio  illa  vitam  codd.  A  Lbb  passio  illam 
vitam. 

6  Marc.  15,  44. 

7  Vers.  50. 

8  Pro  mitior  codd.  N  U  V  minor.  Paulo  inferius  codd.  G  H 
I  L  T  Z  aa  bb  omittunt  et  post  dolore  passionis,  qua  omissione 
admissa,  pro  expositione  legendum  erit  ex  positione. 


DIST.  XVI.  ART.  I.  QUAEST.  III. 


349 


jor ;  sed  Christo  pro  dolore  passionis  et  expositione 
vitae  suae  restituebatur  stola  gloriae  in  se  et  in  ce- 
leris  membris  suis :  ergo  etc. 

6.  Item ,  hoc  ipsum  ostenditur  ex  parte  spei, 
quia  quanlo  aliquis  certius  exspectat  liberationem , 
tanto  minus  aftligitur  in  passione ;  sed  Christus  cer- 
tissimus  erat  de  liberalione  proxima :  ergo  videtur, 
quod  aftlictio  eius  erat  valde  modica. 

CONCLUSIO. 

Dolor  passionis  Christi  inter  ceteros  dolores  fuit 
acerbissimus  et  acuiissimus. 

Respondeo  :    Dicendum ,    quod    dolor   passionis 

ciusio.  Christi  inter  ceteros  dolores  et  passiones  fuit  acer- 

bissimus  et  acutissimus.    Et  hoc  patet,  si  illa  con- 

siderentur,  quae  doloris  passionem  acerbiorem  red- 

augent  dunt.  Haec  autem  sunt  tria,  videlicet  causa  passio- 

*6ni 

nis  el  modus  patiendi  et  conditio  patientis. 

Si  consideretur  causa,  ob  quam  Christus  passus 

doio-est,  fuit  in  eo  doloris  alllictio  magna.  Non  enim  pa- 

tiebatur  pro  culpa  propria ,  immo  pro  aliena ;   non 

pro  amicis  tantum,  sed  etiam  J  pro  inimicis,  et  etiam 

pro  his  quos   videbat   ingratos.  —  Si  autem  consi- 

js  pa-  deretur  modus  patiendi,  fuit  in  eo  passio  doloris 
acerbior,  tum  propter  generalitatem ,  iquia  in  omni-/l 
bus  membris  affligebatur,  tum  etiam  propter  conti- 
nuilatem  ,  quia  suspendium  eius  continuabatur ,  et 
clavi  adeo  affligebant  pendentem,  sicut  afflixerunt, 
quando  manus  eius  et  pedes  confodiebantur,  in  qui- 
bus  maxima  erat  afflictio  propter  nervos  et  muscu- 
los 2  ibidem  concurrentes ,  in  quibus  praecipue  viget 
sensus.  —  Si  autem  consideretur  qualitas  sive  con- 

iio  Pa-  ditio  patientis ,  maxima  erat  afflictio  propter  maxi- 
mam  complexionis  aequalitatem  et  propter  sensus 
vivacitatem.  Unde  quia  nullus  potuit  ei  aequari  nec 


di 


llv 


in  aequalitate   complexionis  nec   in    vivacitate  sen- 
sus,  dolor  illius  omnium  dolorum  fuit  acutissimus3. 

Et  ideu  rationes,  quae  hoc  ostendunt.  conceda- 
mus;  et  ei  gratias,  quantas  possumus  et  supra  quam  Nou. 
possumus ,  referamus ,  si  quo  modo  donetur  nobis , 
ut  tam  graviter  patienti  compatiamur.  —  Rationes 
vero,  quae  obiiciuutur  ad  contrarium,  quae  osten- 
dunl  mitigationem  doloris  Christi ,  non  obviant  veri- 
tati,  si  recte  intelligantur.  Contingit  enim  esse  acer- Noundum. 
bitatem  in  dolore  quantum  ad  duo,  videlicet  quan- 
tum  ad  experientiam  sensus  et  quantum  ad  repu- 
gnationem4  rationis.  Licet  autem  in  Christo  fuerit 
maxima  doloris  afflictio  quanlum  ad  experientiam 
sensus ;  ratio  tamen  Christi  modicos  reputabat  om- 
nes  illos  cruciatus,  hoc  tamen1  non  auferebat  acerbi- 
tatem,  sed  rationis  subversionem. 

2.  3.  5.  G.  El  per  hoc  patet  responsio  ad  illas  soiutio  op- 
quatuor  rationes ,  quae  sumuntur  ex  parte  voluntatis  p0a 
desiderantis,  ex  parte  caritatis  adiuvantis,  ex  parte 
recompensationis  et  ex  parte  exspectationis. 

1.  Ad  illud  quod  obiicitur  ex  parte  generis  poe- 
nae,  dicendum,  quod  ratio  illa  procedit  ex  insufli- 
cienti.  Acerbitas  enim  poenae  non  tantum  pensatur  ex  Notaudum. 
parte  agentis,  quantum  ex  parte  patientis.  «  Actus  enim 
activorum  est  in  patiente  disposito5»;  et  quia  qualitas 
in  Christo  reddebat  ipsum  ad  maiorem  dolorem  dis- 
positum,  ideo  bene  concedo,  quod  clavus  ferreus 
multo  plus  afflixit  Christum ,  quam  ignis  Laurentium. 

4.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  dolor  in  con- 
trito  excedit  dolorem  in  Christo  propter  quantilatem 
boni  amissi ;  dicendum,  quod  damnificalio  per  se  Noundom. 
non  infert  dolorem,  sed  sensus  damnificationis6 ; 
quamvis  autem  peccator  maius  bonum  amiltat,  quia 
lamen  non  magis  sentit,  sed  minus,  non  sequitur. 
quod  magis  doleat,  ut  plurimum.  Valde  enim  parum 
affligitur,  quamvis  magnam  dolendi  habeat  rationcni 
el  causam  7. 


QUAESTIO  III. 

Utrum  Christus  assumserit  necessitalem  patiendi. 


Terlio  quaeritur,  utrum  Christus  necessitalem 
assumseril  paliendi.  Et  quod  sic,  videtur. 

I.  Ad  Hebraeos  nono8:   Quemadmodum  statu- 

mei.u  ium  est  hominibus  semel  mori ,  post  hoc  uutcm  iu- 

dicium,  sic  et  Christus  semel  oblatus  est ;  Glossa: 

«  Eadem    necessitate  et  iure  naturae  »:  ergo  secun- 

dum  hoc  mortuus  est  Christus  secundum  staluin  na- 


turae ;  sed  qui  sic  morilur,  moriendi  habet  necessi- 
tatem :  ergo  etc. 

±  Item,  Augustinus  ad  lulianum  ' :  «  Si  talem 
cainem,  qualem  habuit  Adam  in  primo  statu.  as- 
sumsil  Christus,  noD  solum  caro  Christi  non  essel 
caro  peccati,  sed  nec  similis  carni  peccati  »:  si  ergo 
Christus  luit  similis  carni  peccati,  constat,  quod  non 


1  God.  r  inuno  etiam. 

2  Cod.  /.  articulos. 

3  Cod.  K  verbo  acutissimus  praemittil  aoerbissimus  rt. 

*  Coii.  T  repugnantutm,  codd.  AHKY  (blj  ;i  prlma  ma- 
iiu )  reputationem.  Paulo  Inferiua  ante  tamen  inm  cum  codd. 
A  Z  i)l)  Inseruimus  hoc,  ct  deinde  pro  desiderantis  non  paucl 
oodd.  Bubatituunl  deficientis,  cod.  /.  considerantis. 

5  Ariatot,  II.  d(>  Anima,  text.  '2*.  (c.  2.).  Cfr.  tom.  II.  pag. 
864,  nota  3.  —  Paulo  Inferiua  pro  afllixit  cod.  A  affkxerit. 


'"■  Sicut  generatim  dolor  non  esl  Ipsa  passio,  sed  passionis 
scnsiis.  Cfr.  tom.  II.  pag.  '»«'2,  nota  :t. 

1  Vlde  schollon  ad  praecedentem  quaest. 

x  Vcrs.  27.  seq.  —  tiioss.i  ui  iiitrilincnns  habetur  ei  apud 
Petr.  Lombard.  <•(  apud  Lyranum.  <*fr.  hlc  lii.  Magisui,  c.  ■'<. 
uiii  etiam  Glosea  ordtnaria  habetun  -  Pro  htrt  nuturae  pluriml 
(•(kIiI.  iuvamine  naturae.  Moi  pro  statwn  mallemus  stntutum. 

9  Slve  contra  lulian,  Pelaglan.,  v.  c.  18.  n.  84.  Cfr.  l\ .  Op, 
Imperf.  contra  lullan.  79.  el  \  I.  c.  33. 


350 


SENTENTIARUM  LIB.  III. 


assumsit  carnem  secuiidiiin  slatum  naturae  institutae, 
sed  secundum  statum  naturae  lapsae.  Sed  haec  caro 
habet  necessitatem  morieodi :  ergo  etc. 

:l  Item ,  Boethios  in  libro  de  Duabus  Naluris  et 
una  persooa  Chrisli '  dicit,  quod  Christus  de  statu 
innocentiae  assumsit  peccati  immunitatem,  de  sUitu 
vero  naturae  lapsae  assumsit  passibilitatem;  sed  pas- 
sibilitas.  quae  est  secundum  statuin  naturae  lapsae, 
est  patiendi  necessitas :  ergo  etc. 

/».  Item,  Spiritus  sanctus,  cuius  virtule  illud 
corpus  fabricatum  fuit  de  ulero  Virginis,  etsi  puri- 
ficaverit  a  foeditate  corruptionis,  non  tamen  purifi- 
cavit  a  defecto  passibilitalis 2:  ergo  passibilitatem  ha- 
buit  per  eum  modum,  per  quem  Virgo,  quae  eum 
genuit.  excepto  reatu  peccati.  Sed  Virgo  habuit  ne- 
cessitalem  moriendi  et  paliendi :  ergo  et  caro  Chri- 
sti :  ergo  et  Christus. 

o.  Item,  Christi  corpus  ita  fuit  passibile,  sicut 
fuit  animale  et  terrestre ;  sed  corpus  Christi  pro- 
pter  animalitalem  et  terrestreitatem  necessitatem  ha- 
buit  naturalem  sumendi  cibum  et  tendendi  deorsum, 
aliter  enim  stare  non  potuisset  nisi  per  miraculum: 
ergo  pari  ratione  propter  passibilitatem  necessitatem 
habuit  ad  patiendum  et  moriendum. 

6.  Item,  Chrislos  assumsit  omnes  defectus  na- 
turales  et  generales,  exceptis  his  qui  ordinant  ad  pec- 
tum  3 ;  sed  necessitas  patiendi  est  defectus  in  nobis 
naturalis  et  generalis ,  nec  tamen  ordinat  ad  pecca- 
tum :  ergo  Christus  eam  assumsit. 

Sed  coxtra:  1.  loannis  decimo  4:  Polestatem 
Ad  opposi-  habeo  uonendi  animam  meam  el  iterum  sumendi 
eam;  et  paulo  ante:  Xemo  tollet  eam  a  me ,  sed 
ego  pono  eam  a  me  ipso:  ergo  pati  et  mori  erat 
in  libertate  volunlatis  Christi :  ergo  non  videtur, 
qnod  Christus  aliquam  ad  hoc  neeessilatem  habuerit. 

2.  Item,  Augustinus  super  illud  Ioannis  tertio5: 
Qui  desursum  venit  super  omnes  est:  «  Desursum 
venit .  quia  de  altitudine  humanae  naturae  ante  pec- 
catum  accepit  Verbum  Dei  humanam  naturam  »;  sed 
in  statu  illo  non  habebat  humana  natura  necessita- 
tem  ad  moriendum:  ergo  nec  prout  fuit  assumta 
a  Christo. 

3.  Item.  Anselmus  in  libro  Cur  Deus  homo6: 
« Quoniam  voluntas  Dei  nulla  necessitate  facit  ali- 
quid,  sed    sola   potestate;    et    voluntas  Chrisli  fuit 


lom. 


voluntas  Dei:  nulla  igitur  necessitate    mortons  est, 
sed  sola  potestate  ». 

4.  Ilem.  boc  ipsuin  ostendit7  alia  ratione  tali: 
«Omnis  necessitas  aut  est  coactiu,  aul  prohibitio, 
quae  duae  oecessitates  ronvertuntur  ad  invicem  con- 
trariae,  sicut  necesse  et  impossibile;  sed  in  Cbristo 
non  fuit  coaclio  ad  inori,  vel  prohibitio  ad  non 
mori:  ergo  in  Christo  nulla  fuit  necessitas  ad  mo- 
riendum»,  et  ila  nec  ad  palienduin. 

o.  Ilem,  quandocumque  aliqua  proprietas  ne- 
cessario  mest  alicui  subiecto,  comparatur  ad  illud 
sicut  ad  causam  et  subiectum* ;  sed  passio  non 
habuit  causam  in  Christo:  ergo  non  fuit  nece- 
rium,  Christum  pati:  ergo  Christus  non  assumsit 
necessitatem  patieodi. 

6.  Item ,  quod  necessario  inest  alicui  inest  ei , 
velit  nolit:  ergo  si  in  Christo  fuit  necessilas  ad  pa- 
tiendum,  passus  fuisset,  vellet  nollet;  sed  nihil  tale 
est  plene  volunlarium  et  meritorium  9:  ergo  Chri- 
stus  in  patiendo  non  habuisset  plenum  meritum. 
Quodsi  hoc  est  falsum,  restat,  quod  et  primum, 
videlicet  quod  Christus  habuit  necessitatem  ad  pa- 
tiendum. 

c  o  n  c  l  u  s  i  o. 

In  Christo  fuit  necessitas  paliendi,  sed  assumta , 
non  contracta. 

Respoxdeo:  Ad  praedictorum  intelligenliam  est 
notandum,  quod  ad  hoc  voluerunt  aliqui  respondere 
distinguendo  necessitatem  secundum  quatuor  genera 
causarum.  Est  enim  necessitas  secundum  causam 
formalem,  secundum  quam  dicitur:  necessarium 
est  calidum  calere.  Est  etiam  necessitas  secundum 
causam  materialem ,  secundum  quam  dicitur,  quod 
necesse  esl,  calidum  in  summo  converti  in  ignem. 
Est  etiam  necessitas  secundum  causam  efficientem , 
quae  dicitur  necessitas  secundum  violentiam  et  coa- 
ctionem;  et  secundum  hanc  dicimus,quod  lapidem 
fortiter  impulsum  necesse  est  moveri.  Et  est  neces- 
sitas  secundum  causam  finalem,  secundum  quam 
dicimus,  quod  serram  necesse  est  esse  dentatam, 
quia  est  ad  dividendum  solida  et  dura  10.  Secundum 
hoc,  cum  quadrupliciter  dicatur  necessitas,  solo  quar- 


Modi  I 
solvei 

Quadi 
neces  * 


1  Cap.  8.  Cfr.  hic  lit.  Magistri,  c.  I. 

2  Cfr.  supra  d.  3.  p.  II.  a.  2.  q.  1.  seq.  —  Mox  post  per  quem 
Virgo  cod.  F  supplel  habuit. 

3  Vide  supra  d.  15.  a.  I.  q.  2.  —  Vat.  ordinantur  ad  pec- 
catum. 

*  Vers.   18,  ubi  et  seq.  testimonium. 

5  Vers.  31.  Vide  hic  Iit.  Magistri,  c.  i,  et  August.,  VI.  Op. 
imperf.  c.  22;  Serm.  362.  (alias  121.  de  Diversis)  c.  14.  n.   16. 

6  Libr.  II.  c.  17. 

7  Libr.  II.  Cur  Deus  homo,  c.  18.,  ubi  maior  propositio 
hic  allata  ad  verbum  habetur,  minor  lamen  et  conclusio  sen- 
tentialiter  Unntum.  —  Pro  ostendit  edd.  et  complures  codd. 
ostenditur.  Pro  ad  nwri  cod.  N  substituit  ad  moriendum  et  dein 
omittit  ad  non  mori. 


8  Cfr.  supra  d.  4.  a.  2.  q.  3.  in  corp. 

9  Alan.  ab  Insul.,  Theolog.  Regul.  regul.  71  :  Omne  meri- 
tum  est  voluntarium  aut  voluntate  originis ,  aut  origine  volun- 
tatis.  Omne  enim  meritum,  sive  bonum  sive  malum,  aut  habet 
voluntatem  praecedentem,  aut  concomitantem ;  et  ita  voluntarium 
est  aut  voluntate  a  qua ,  aut  voluntate  cum  qua.  —  De  merito 
Christi  agitur  infra  d.  18.  per  totam.  —  Paulo  superius  pro  fuit 
necessitas  cod.  A  fuisset  necessitas. 

10  Ut  insinuat  Aristot.,  II.  Phys.  text.  88.  et  90.  (c.  9.),  et 
I.  de  Partib.  animal.  c.  5.  Cfr.  tom.  I.  pag.  10,  nola  9.  De  aliis 
speciebus  necessitalis  vide  Arislou,  de  Praedicam.  c.  de  Oppo_ 
sitis;  II.  Poster.  c.  II.  (c.  10.);  V.  Metaph.  text.  6.  (IV.  c.  5.)  . 
XII.  text.  38.  (XI.  c.  7.);  V.  de  Generat.  anima).  c.  8.  et  III. 
Ethic.  c.   I. 


DIST.  XVI.  ART.  I.  QUAEST.  III. 


351 


inm  de 
modo. 


I  quae- 

i •■lil .  ut 

ponit 

dinus. 


u t  eain 
t  Magi- 


tio  an- 
etcon- 
1. 


jsio  2. 


xcom 

io. 


i  isio  3. 


(o  modo  necessitas  patiendi  fuit  in  Christo,  videlicet 
propter  nostram  redemptionem.  Quantum  enim  in 
se  fuit,  necessitatem  ad  patiendum  non  habuil,  quia 
nec  fuit  in  eo  humanae  conditionis  corrnptio,  nec 
potuit  esse  coactio;  et  ideo  non  potest  ei  convenire 
necessitas  secundum  alia  tria  genera  causarum.  — 
Hic  autem  modus  distinguendi  salis  rationabilis  est 
in  se  et  ad  quaestionem  propositam  rationabiliter 
applicatur,  si  autem  ]  quaeratur  de  necessitate  pa- 
liendi  in  Christo,  prout  necessitas  patiendi  in  Chri- 
sto  non  tantum  includit  tempus  post  assumtionem, 
sed  etiam  ante  assumtionem  ;  hoc  est ,  si  quaeratur, 
utrum  necessarium  fuerit,  Christum  nostras  poena- 
litates  assumere;  tunc  enim  verum  est  dicere,  quod 
non  fuit  necessarium  nisi  necessitate  finis.  Et  hoc 
modo  istam  quaestionem  tractat  beatus  Anselmus  2. 
Sed  Magister  aliter  tractat  istam  quaestionem 
in  litlera.  Quaerit  enim,  utrum  iste  defectus,  qui 
est  necessitas  patiendi,  cum  sit  in  nobis  per  con- 
tractionem,  fuerit  in  Christo  per  voluntariam  as- 
sumtionem.  Et  ad  hanc  quaestionem  dissolvi  non 
potest  per  praedictam  distinctionem.  Et  ideo  aliter 
oporlet  dicere,  non  quia  praedictus  modus  dicendi 
sil  malus,  sed  quia  non  valet  ad  nostrum  propositum. 
—  Sequentes  igitur  sentenliam  Magistri  in  littera, 
dicere  possumus,  quod  Christus  assumsit  istum  de- 
feclum.  qni  est  necessitas  patiendi.  Quantum  enim 
eral  de  lege  naturae,  corpus  illud  erat  resolubile 
et  mortale;  et  nisi  fuisset  conservalum  miraculose, 
aliquando  senio  defecisset.  —  Attendendum  est  ta- 
men,  quod  non  omni  modo  fuit  necessitas  patiendi 
in  Christo.  per  quem  modum  est  in  nobis,  sed 
quodam  modo  sic ,  quodam  modo  aliter.  Habet  enim 
necessitas  patiendi  comparari  ad  tria,  videlicet  ad 
causam  et  ad  subiectum  et  ad  virtutem  corporis 
rcgilivam.  Si  consideretur  per  comparationem  ad 
ca usam ,  sic  est  in  nobis  ex  duplici  causa.  videlicet 
propler  foeditatem  corruptionis  culpabilis  et  pro- 
pter  qualitatem  naluralis  compositionis.  Ideo  enim 
habemus  necessilatem  ad  paliendum,  quia  reatum 
originalis  peccati  contrahimus,  et  quia  ex  contrariis 
agentibus  et  patientibus  constituti  sumus,  ita  quod 
continua  in  corpore  nostro  sit  resolutio.  Chrislus 
autem  necessitatem  habuil  solum  ex  altera  causa; 
passibilis  enim  fuit  non  propter  realum,  peccati  ori- 
ginalis ,  sed  propler  modum  talis  compositionis.  — 
Similiter  per  compirationein  ad  subiectum,  alio 
motlo  est  necessitas  patiendi  in  Christo  et  in  nobis. 
In  nobis  enim  est  necessitas  patiendi   sive  per  com- 


parationem  ad  naturam ,  sive  per  comparationem 
ad  personam.  In  Christo  autem  necessitas  erat  ad  concinsio  4. 
patiendum  non  per  comparalionein  ad  personam, 
quia  nulla  poterat  astringi  necessitate,  quia  omnia 
erant  ei  subiecta3,  sed  per  comparationem  ad 
naturam  a.ssxmtam.  —  Similiter  per  comparatio- 
nem  ad  virtutem  regitivam  aliter  est  in  nobis  ne- 
cessitas  patiendi  quam  in  Christo.  Est  enini  in  nobis 
virtus  regitiva  et  a  parte  nalurac  et  a  parte  vo- 
untatis  regitivae4;  et  respectu  utriusque  est  ne- 
cessitas  patiendi  in  nobis.  Etenim  nec  natura  nec 
voluntas  potest  in  nobis  passionem  prohibere;  pa- 
timur  enim ,  nolimus  velimus.  In  Christo  autem  conciusio  5. 
necessitas  fuit  respectu  virtutis  naturalis,  sed  non 
respectu  voluntatis.  Nihil  enim  invitus  sustinuil  nec 
sustinere  potuit.  quia  non  meruit. 

Et  sic  patet,  quod  necessitas  paliendi  assumta  Epiiogus  et 
fuit  a  Christo  et  in  Christo  fuit  per  assumtionem ,  ° 
tamen  non  eo  modo,  quo  in  nobis  est  per  contra- 
ctionem  5.  Ideo  Christus  quasi  medium  tenet  inter 
nos  et  statum  naturae  inslitulae.  Nam  in  nobis  na- 
tura  et  voluntas  passioni  subest;  in  Adam  vero  tam 
natura  quam  voluntas  passioni  praeerat;  in  Christo 
vero  passioni  suberat  natura,  sed  praeerat  voluntas. 
Et  hoc  est  quod  dicit  Damascenus6,  quod  « in  Chri- 
sto  etsi  passiones  fiebant  secundum  legem  naturae, 
non  tamen  coacle,  sed  voluntarie  ».  —  Concedendum 
est  igitur.  quod  in  Chrislo  fuit  necessitas  patiendi 
et  moriendi  non  contracta,  sed  assumta.  Conceden- 
dae  ergo  sunt  rationes  et  aucloritates,  quae  sunt 
ad  partem  islam. 

1.  Ad  illud  vero  quod  obiicitur   iri  contrarium  Sointio  oP- 

,        ,      .         .    ,  _  posilorum. 

de  decimo '  loannis:  Ego  pono  anunam  meam  etc. ; 
dicendum,  quod  illud  est  verbum  personae  Filii 
Dei,  cuius  non  fuit  necessitas  patiendi  vel  moriendi; 
nullus  enim  ipsum  poterat  laedere,  nisi  ipse  volun- 
tarie  permitteret:  unde  verbum  illud  non  intelligit 
effective,  sed  permissive ,  nec  excludit  necessitalem 
respeclu  naturae,  sed  respeclu  personae. 

2.  Ad  illud  Auguslini  quod  dicitur,  quod  assum- 
sit  carnem  de  altiludine  huinanae  naturae;  dicendum, 
quod  hoc  intelligit  Augustinus.  sicut  exponil  Boe- 
thius8  quanluin  ad  peccandi  immunilalem,  nou  quan- 

tum  ad  passibilitatem.  Dicit  enim  idem  Boethius,  N'iandum. 
quod  « de  omni  statu  aliquid  assumsit;  de  statn 
innocentiae  peccali  immunitatem,  de  statu  gloriae 
peccandi  impossibilitatem ,  de  statu  naturae  lapsae 
passibilitatcin  »;  unde  secundum  passibililatem  plus 
assimilalnr  naturae  lapsae  quam  nalurac   institutae. 


1  Ita  fere  onones  codd.  el  edd.  i.  2  (mclius  cssct  tamen); 
sed  deest  in  VaL  et  cod.  A. 

2  Libr.  II.  Cnr  Deus  homo,  c.  17.  eeqq.  —  Sententia  M.i- 
Kisiri  habetur  hfc  in  lii.  c.  •'}.  —  Paulo  inferiua  pro  Et  ad  /"""• 
quaesttonem  diasolvi  \  Vat.  responderi  |  cod.  K  Std  /""''  '/"'"'- 
sIid  iHssniri ,  edd.  i,  '2  Et  idte  fcanc  quaestionem  Ouoloere. 
Posl  pauca  pro  tnodut  dicendi  codd.  N  U  nmiius  dittinguendL 

3  Kpisi.  I.  C.r.   15,  27. 

*  Cfr.  II.  Scnt.  d.  19.  b.  2.  <|.  I.  ;.«!  i.  ct  a.  :i.  q.  I.  — Pro 


ei  ii  pnrtr  naturae  multi  n>dd.  tx  parte  naturae,  Codd.  K  /.  pro- 
sequuntur  rt  ex  parte  votuntaHs. 

5  Vidc  Bupra   d.    15.  B.    I.  i).  3. 

6  Ubr.  lll.  dc  iidc  orthod.  c.  80,  —  Pauio  Inferiufl  pra 
Concedendae  trgo  tunt  cod.  \  Concedendat  tunt  ttktm. 

7  Vers.  18.    -  Inferiua  pro  permitteret  v.a.  perwtititut 

8  De  Una  Peraona  el  duab.  nafur.  c  B,  —  Paulo  Inferiua 
pro  priinti  mtmunitatem  edd.  peccatutt  unmunitattm.  Cfr.  hio 
lii.  Maglstri,  c.   i.  ei  wpra  il    12.  b.  2.  q,  i.  ,ni   . 


332 


SENTENTIARUM  LIB.  III. 


Nolanda:n. 


:].  f\.  Ad  illttd  Anselmi  de  voluntate  Cliristi  iam 
patet  responsio;  non  enim  exdudit  necessilatem  sirn- 
pliciter,  sed  necessitatem  respectu  voluntatis  divinae. 
—  Et  per  hoc  patet  responsio  ad  sequens,  quod 
obiicitur,  quod  omnis  necessilas  aut  est  prohibitionis, 
aut  coactionis;  dicendum  enim,  quod  hoc  intelligitur 
de  necessitate,  quae  repugnat  voluntati ,  sicut  dicit 
idem  Anselmus';deea  autem  necessitate,  quae  volun- 
tati  subest,  non  habet  veritatem.  Ideo  ratio  illa  non 
probat,  quod  nulla  fuil  in  Christo  necessitas  patiendi, 
sed  quia  non  fuit  aliqua  eius  voluntati  contraria. 

5.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  proprietas,  ne- 
cessario  inhaerens  alicui,  comparatur  ad  illud  sicut 
ad  subiectum  et  causam;  responderi  potest,  quod  ve- 
rum  est.  Cum  autem  assumit,  quod  passio  non  habe- 
batcausam  in  Christo ;  dicendum,  quod  causa  passio- 
Dupiex  caa-  nis  dupliciter  potest  determinari :  vel  in  genere  mo- 

sa  passionis.      ...  . 

ris,  vel  m  genere  naturae.  In  genere  moris  causa 
passionis  est  meritum  peccati  in  nobis;  et  hoc  verum 
est,  quod  non  fuit  in  Christo.  Causa  vero  in  genere 
naturae  est  compositio  ex  contrariis  secundum  sta- 
tum  pugnae   et   actionis  mutuae,   et   huiusmodi  in 


Christo  fuit  mera  volunlate;  et  pro  hac  causa  dicimus 
in  Christo  fuisse  patiendi  necessitatem.  Et  hincest, 
quod  patiendi  necessitas  in  Chrislo  voluntatem  non 
excludit,  sed  potius  includit. 

6.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  illud  quod 
necessario  inest  alicui  inest  ei ,  veht  nolit ;  dicen- 
(lum,  quod  illud  non  habet  veritatem  nisi  de  ea  \0und 
necessitate,  quae  est  contra  volunlatem,  non  de  ea 
quae  est  ex  voluntate  et  subest  voluntati ;  et  talis 
necessitas  non  diminuit  de  ratione  meriti,  sicut  po- 
nit  Anselmus  2  exemplum  de  eo  qui  voluntarie  se 
obligavit  ad  opera  supererogationis.  Et  si  obiiciatur, 
quod  ista  duo  non  possunt  simul  stare,  quod  ali- 
quid  sit  necessarium  et  voluntarium ,  cum  volun- 
tarium  possit  sic  et  aliter  se  habere,  necessarium 
vero  minime3;  dicendum,  quod  illud  verum  esl  de  \0tao< 
voluntate,  quae  habet  secum  annexam  vertibilitatem, 
sed  de  voluntate  invertibili  non  est  verum.  Christus 
enim  voluntarie  bene  fecit,  et  tamen  necessarium  fuit, 
ipsum  bene  facere;  sic  et  voluntarie  passibilitatem 
nostram  assumsit,  ita  quod  impossibile  fuit,  eum 
poenitere  de  hoc,  quod  assumserat  defeclum  talem. 


SCHOLION. 


I.  Haec  quaestio  iam  tacla  est  supra  d.  15.  a.  I.  q.  3.  De 
eadem,  praecipue  quoad  necessitatem  moriendi,  pluribus  quae- 
stionibus  tractant  S.  Thom.  (hic  q.  I.  a.  1-3.)  aliique  Commen- 
tatores,  scilicet  utrum  necessitas  moriendi  sit  homini  ex  peccato; 
utrum  haec  in  Christo  fuerit ;  denique,  utrum  haec  in  Christo 
subfuerit  humanae  voluntati.  Ad  hanc  ultimam  S.  Thom.  respondet 
negative  (dubitantibus,  vel  contradicentibus  aliis);  sed  in  Sum.  (III. 
q.  14.  a.  2.)  convenientius  eam  adhibita  distinctione  resolvitac  ne- 
gat,  in  Christo  fuisse  hanc  necessitatem  «  neque  per  respectum  ad 
voluntatem  humanam  absolute ,  prout  sequitur  voluntatem  de- 
liberantem,  sed  solum  secundum  naturalem  motum  voluntatis, 
prout  scilicet  naturaliter  refugit  mortem  et  etiam  corporis  no- 
cumenlum  ».  Quae  doctrina  bene  convenit  cum  iis,  quae  a  S. 
Bonav.  hic  in  corp.  dicuntur  de  virtute  regitiva  animae,  scili- 


cet  quod  in  Christo  necessitas  fuerit  respectu  virtutis  naturalis, 
sed  non  respectu  voluntatis. 

II.  Primus  modus  distinguendi  ponitur  ab  Alexandro  Ilal. 
(S.  p.  III.  q.  18.  m.  3.  a.  I.);  at  bene  observat  noster  auctor, 
quod  Magister  (hic  c.  3.)  in  alio  sensu  quaestionem  hanc  intel- 
ligit  ac  Alexander.  —  Solutio  auctoris  communiter  approbatur; 
tamen  liichard.  a  Med.  respectu  virtutis  regitivae  immerito  con- 
tradicit  asserens,  in  natura  Christi  assumta  nullam  fuisse  vir- 
tutem  regitivam,  nec  naturalem  ncc  desuper  infusam,  qua  sc 
a  morle  praeservare  potuisset. 

III.  Praeter  laudatos:  Scot. ,  in  utroque  Scripto  hic  q.  I. 
—  B.  Albert.,  hic  a.  I.  —  Petr.  a  Tar.,  hic  q.  I.  a.  l-i.  — 
Richard.  a  Med.,  hic  a.  I.  q.  1-3.  —  Durand. ,  hic  q.  I.  — 
Dionys.  Carth.,  hic  q.   I.  —   Biel,  hic  q.  unica. 


ARTICULUS  II. 


De  passibilitate  et  dolore  animae  Christi  specialiter. 


Consequenter  quaeritur  de  passibilitate  et  do- 
lore  ipsius  animae  Christi  specialiter.  Et  circa  hoc 
quaeruntur  tria. 


Primo  quaeritur,  utrum  Christus  passus  fuerit 
secundum  ralionem,  an  solum  secundum  sensua- 
litatem. 


1  Libr.  II.  Cur  Deus  homo,  c.  18,  ubi  inter  alia  dicit  haec: 
Et  si  vis  omnium  quae  [Christus]  fecit  et  quae  passus  est,  ve- 
ram  scire  necessitatem,  scito,  omnia  ex  necessitate  fuisse,  quia 
ipse  voluit;  voluntatem  vero  eius  nulla  praecessit  necessitas  etc. 
Cfr.  ibid.  c.  5,  et  de  Concord.  praesc.  Dei  cum  lib.  arb.  q.  I. 
c.  2.  Vide  etiam  infra  solut.  ad  6.  —  Paulo  inferius  pro  quod 
nulla  codd.  G  I  L  N  U  V  Z  quia  nulla,  et  subinde  pro  quia  non 
edd.  quod  non. 

2  Libr.  II.  Cur  Deus  homo,  c.  17:  Quapropter  cum  dici- 
mus,  quod  homo  ille  [Christus]...  non  potuit  non  mori,  aut 
velle  non  mori...  non  significatur  in  illo  ulla  impotentia  servandi 
aut  volendi  servare  vitam  suam  immortalem,  sed  immutabililas 
voluntatis  eius,  qua  se  sponle  fecit  hominem  ad  hoc,  ut  in  ea- 
dem  voluntate  perseverans  moreretur,  et  quia  nulla  res  potuil 
illam  voluntatem  mutare...  Et  si...  cum  aliquis  sponte  se  propo- 


nit  facturum  bonum  aliquod,  et  eadem  voluntate  postea  perficit 
quod  proposuit;  quamvis  cogi  possit,  si  nolit  promissum  sol- 
vere,  non  tamen  dicendus  est  necessitate  facere  quod  fecit,  sed 
ea  qua  proposuit  libera  voluntate;  non  enim  necessitate  aut  im- 
potentia  fieri  vel  non  fieri  dici  debet  aliquid,  ubi  neque  neces- 
sitas  neque  impotentia  quidquam  operantur,  sed  voluntas;  si, 
inquam,  ita  est  in  homine,  mullo  magis  necessitas  aut  impoten- 
tia  nequaquam  nominandae  sunt  in  Deo  etc.  —  In  initio  solul. 
edd.  lectionem  codd.  sic  mutarunt:  obiicitur,  quod  illud  neces- 
sario  inest  alicui,  quod  inest  ei  etc. 

3  Aristot.,  IV.  Metaph.  text.  25.  (III.  c.  5.):  Necessarium 
enim  non  contingit  aliter  et  aliter  se  habere;  quare  si  quid  ne- 
cessario  est,  non  ita  et  non  ita  habebit.  —  In  fine  solut.  pro 
assumserat  codd.  F  T  assumserit,  cod.  V  assumsit. 


DIST.  XVI.  ART.  H.  QUAEST.  I. 


353 


Secundo,  dato  quod  passus  fuerit  secundiiin 
rationem,  quaeritur,  utrum  passus  fuerit  secundum 
partem  inferiorem  et  superiorem. 


Tertio,  dato  quod  '  secimdum  atramque,  quae- 
ritur,  utrum  poenalius  passus  fuerit  secundam  ra- 
tionem  (juain  secundum  partem  seosaalem. 


QUAESTIO  I. 
Ulrum  Christus  passus  fuerit  seeundum  rationem  t  an  secundum  sensualitatem. 


Circa  primum  sic  proceditur  et  quaeritur,  utruin 
Christus  passus  fuerit  secundum  rationem,  an  tan- 
tum  secundum  sensualitatem.  Et  quod  secundum 
rationem  passus  fuerit,  videlur. 

1.  Anima  passa  est,  patiente  corpore,  quia  uoi- 

damenia.tnr   corpori    sicut    perfectio ;    sed    anima   rationalis 

est  perfectio   corporis   qoo    tantum   secundum  sen- 

sualitatem,  sed   etiam    seeuodum    ralionem5:  ergo 

utroque  modo  passa  fuit .  corpore  patieote. 

L2.  ltem  ,  maior  est  coniunctio  virium  animae  ad 
invicem,  quam  sit  aoimae  ad  corpus:  sed  patiente 
corpore,  palitur  anima:  ergo  patiente  una  potentia. 
patitur  alia:  ergo  dolore  existente  in  sensualitate  , 
necesse  est  esse  in  ratione. 

3.  Item,  maior  est  unio  potentiarum  animae  in 
ipsa  anima,  quam  sit  membrorum  corporis  io  ipso 
corpore;  sed  patienle  uno  membco,  compaliuulur 
cetera3:  ergo  si  patitur  polentia  sensualis,  necesse 
est,  quod  compatiatur  et  rationalis. 

4.  Item,  quod  inest  animae  secundnm  subslan- 
tiam  suam  et  essentiam  per  consequens  redundat 
in  omoes  polentias;  sed  anima  Christi  patiebatur, 
patiente  corpore,  propter  essentialem  unioneni  ipsius 
acl  corpus:  ergo  necesse  fuit,  eam  pati  secundum 
se  totam :  ergo  secundum  parlem  sensualem  et  ra- 
tionalem. 

)i.  Item,  Christus  sua  passione  non  tantiun  nos 
hberavit  a  passione,  qua  patilur  coniunctum,  sed 
etiam  a  passione,  qua  patitur  anima  separata;  sed 
anima  separata  non  tantuin  patilur  secnndum  sen- 
sualitatem,  sed  etiam  patitnr  secandum  se  totam, 
praecipue  secundum  partem  iotellectualem ,  cuius 
habet  usiiin  et   operalionem  *.  Si  ergo  Christus  pro 


tiim. 


oostra  liberalione  in  se  suscepil  huiusmodi  passio- 
nes,  videtur,  quod  non  tantum  passus  fneril  se- 
cundum  sensualitatem ,  verum  etiam  secundum  ra- 
tionem. 

Skd  contra:  I.  Quod  nullius  partis  corporis  pst  \'i  opposi- 
actus  non  patitur,  corpore  patieote;  «animasecun- 
diiiii  partem  rationis  nullius  partis  corporis  est 
actus»,  ut  dicit  Philosophus5:  ergo  nunqnam  patitur, 
corpore  patiente:  ergo  anima  in  Christo,  si  passa  fuit, 
non  fuit  passa  nisi  solum   secundum  sensualitatem. 

2.  Iteni,  quod  non  corrumpitur  ad  corruptio- 
nem  alterius  non  patitur  ad  passionem  alterius,  quia 
passio  est  via  ad  corruplionem6;  sed  anima  Christi 
secuodam  rationem  non  potnit  corrumpi  ad  corru- 
ptionem  corporis:  ergo  nec  pati,  corpore  patiente. 

3.  Item,quod  nullo  moilo  habet  coolrarium 
aliquid  nec  habet  aliquid  superius  non  potesl  pali 
ab  aliquo  ageute  vel  laedi  " ;  sed  anima  Christi  se- 
cundum  rationem  nec  habet  aliquid  contrarium  nec 
habet  aliquid  creatum  se  ipsa  superius:  ergo  nullo 
modo  secundum  rationem  pati  poluil   vel  aflligi. 

4.  Item,  nihil  idem  et  secnodum  idem  de  eo- 
dem  gaudet  et  tristalur  de  eodem  8;  sed  anima  Chri- 
slt  seciindum  rationem  gaudebat  de  doloribus  el 
passionibus,  quas  corpus  perferebat,  alioquin  non 
mereretur:  ergo  patieiilc  corpore,  non  patiebatur 
oec  affligebatui'. 

5.  Item ,  cum  passio  attiogit  usque  ad  ratiooem  . 
non  taiilum  esl  propassio ,  iinino  cst  completa  el 
perfecta  passio,  quae  non  polesl  cadere  in  sapientem, 
iuxia  quod  probat  Seoeca9  et  Hierooymus  dicit.  Aul 
igitur  Christns  sapieos  non  fuit,  aut  si  fnit.  anima 
eius  secundum  ratiooem  caroi  compassa  non  liiit. 


1  Codd.  DMO  bic  repeiunl  paatus fuerit  Deinde  propcr- 
fem  tensualem  [cod.  /.  sensibUeni]  edd.  sensttaUtatem. 

?  De  coniuoctione  animae  cum  corpore  <•!  de  coniunctione 
potentiarum  onimae  mter  se  cfr.  I.  BonL  d.  s.  p.  II.  q.  3.  cl  d. 
3.  p.  II.  a.   I.  i|.  3. 

3  EpisL  I.  Cor.  12,  26:  Et  si  quid  patitur  unum  membrum, 
compniiuntur  omnla  membra. 

4  Cfr.  IV.  Sent.  d.  U.  p.  II.  ;..  3.  q.  2,  d.  l'i.  a.  I.  q.  I. 
leq.  et  <l.  80,  p.  II.  a.  2.  q.  I. 

•'  Llbr.  II.  de  Anlma,  lext  II.  (<•.  I.)  et  III.  text.  6.  (a  I.). 
—  Mox  pio  si  passa  fnii  c<n\.  k  s/  passa  fueriL 

6  Cfr.  AristoU,  de  Longitud.  <■!  brevltate  vltae,  c.  2,  ubl  haec 
corruptio  vocalur  corruptio  secundum  accidens  i.  e.  qoae  conae- 
quitur  corruptionem  altcrius.  —  Quod  pissin  sii  \i,i  ;i<i  corruptlo- 
nem,  Inslnual  Vrislou,  VI.  Topic.  c.  3.  •<■■>">■),  de  quo  \i<i"  lom. 

S.  Bonav.  —  Tom.  III. 


II.  pag.  138,  nota   l,  <■[  I.  de  GeneraL  <■!  eorrupt.  i<\i.  ■'••».  seqq. 
(r.  T.V 

7  Aiisioi.,  de  l.nn^iiiiil  ci  breviiale  fitae,  <■■  2:  Cul  non 
est  contrariuro,  <■(  ubi  oon  <'si,  impossibilu  uiiqtie  corrumpi. 
Cfr.  i.  <!<■  GeneraL  <•!  corrapL  lexL  "ii».  seqq.  (<■.  T.  <•!  supru 
pag.  346,  nota  '■>.  —  !><•  mtnori  \i  i<'  wpra  pag.  886,  nota  S  — 
Paulo  inferius  pre  m  ipsa  tuperius  cod.  Z  mjntr  m,  $ed  ipsa 
superius  esL  In  One  arg.  pro  >rl  aflligi  cod.  \N   mc  '(///«//. 

8  Cfr.  -npiM  pa^r.  206 .  nota  •'>. 

"  \iil<"  supra  pag.  338,  nota  7.  Hleron.  In  CommenL  In 
Eccle,  ;ni  7,  s.  annotai:  Calumnia  oonturbai  tapientem  rtc, 
Nunc  saplentem  In  profectu  positura  aoclpe. ,  Sapiena  qulppe 
perfectus...  nulla  calumnia  ronturbatur.  Cfr.  supra  liL  Magistri, 
<l.  W.  <•.  .'. .  nlii  propnssio  cl  passlo  verbls  Hleronyml  drsrrl 

ImMiii  . 


354 


SENTEXTIARlM  LIH.  III. 


Duplex  '!■)• 
lor  animae. 


Conclosio  1 


Ratio  dupli- 
citer  consi- 
derator. 


Conclosio  2 


Conclnsio  3. 


NoUndam. 


C  Olf  C  LU  SIO. 

Anima  Christi  passa  est  tum  dolore,  qui  incst  ani- 
mae  secundum  se,  tum  ro  qui  ipsi  inest  ex 
carne,  quatenus  ratio  consideratur  ut  natura. 

Respondeo:  Ad  praedictoruiii  intelligentiam  est 
notandum,  quod,  sicut  dicit  Augustinus  de  Civiiate 
Dei  l,  duplex  est  dolor  in  anima:  unus.  qui  inest 
animae  secundum  se ;  alius,  qui  inest  animae  ex 
carne.  Et  utrnmque  dolorem  constans  est  in  anima 
Christi  fuisse;  et  de  illo  quidem  dolore.  qui  inest 
animae  secundum  se,  non  est  dubium.  quin  Cbri- 
stus  fuerit  passus  secundum  rationem.  Cumpassus 
enim  fuit  et  doluit  pro  peccatis  nostris;  et  iste  dolor 
in  voluntate  rationali  erat  procedens  ex  considera- 
tione  rationis.  videlicet  ex  recognitione  peccatorum 
nostrorum  -. 

De  alio  autem  dolore,  qui  inest  animae  ex  carne, 
non  est  usquequaque  evidens.  Distinguunt  tamen  ma- 
gistri  nostri  communiter,  quod  ratio  dupliciter  ha- 
bet  considerari,  videlicet  ul  ratio  et  ut  natura3. 
Si  consideretur  ut  ratio,  sic  passiones.  quae  ei  al- 
tribuuntur.  sunt  eonsequentes  ipsam  deliberationem: 
et  boc  modo  anima  Cbristi  corpori  patienti  non  com- 
patiebatnr,  inuno  multum  gaudebat  et  gratulabatur; 
vebementer  enim  placebat  ei  pati  pro  salnte  generis 
luimani.  —  Si  autem  consideretur  ratio  ut  natura ; 
sic.  cum  habeat  naluralem  appetitum  et  inclinationem 
ad  corpus,  ulpole  perfectio  ad  perfeelibile,  patie- 
batur ,  corpore  patiente.  Anima  enim  rationalis  non 
tantum  est  perfectio  corporis  bumani  secundum  po- 
tentias  semibiles  4,  cum  corpus  humanum  sit  ordi- 
natum  ad  nobiliorem  perfectionem,  quam  sit  eorpus 
brutale;  sed  secundum  se  lolam,  hoe  est .  secundiim 
complementum  suae  essentiae  el  suarura  poteotiarum 
uniyersitatem,  est  corporis  perfectio  et  habet  ad  ipsnm 
naturalem  appetitum  el  inclinationem  et  eoniunctio- 
nem,  ac  per  hoc  delectationem  B  et  compassionem. 
—  Concedendum  est  igitur.  quod  anima  Christi  fue- 
rit  compassa  corpori  secuodum  ralionem  .  seeundnm 
quod  cousideratur  ratio  ut  naiura,  cum  passio  cor- 
poris  fueril  acerbissima,  sient  ostensum  fuit  supra  6. 


—  Lnde  concedendae  sunt  rationes.  qoae  sunt  ad 
parteni  islam. 

1.  Ad  illml  vero  quod  obiicitur  primo  in  coo-SotattJ 

i  i  •  j  .•  ■•■        positorni 

trarium ,  quod  anima  secundum  ralionem  nullms 
parlis  corpons  est  actus:  dicendnm,  quod  Philoso- 
phns  in  illo  verbo  non  vult  negare  naturalem  con- 
iunctionem  ipsins  intelleetus  ad  corpns,  sed  hoc 
vnll  dicere,  quod  inlellectus  non  determinal  sibi  or- 
ganum,  in  quantum  egredilur  m  actum  propriom  T. 
Et  ex  hoc  non  potest  inferri.  quod  corpori  non  com- 
patiatur:  eompassio  enim  illa  non  habet  ortum  ex 
determinatione  organi ,  sed  polius  ex  coniunctione 
vel  nnione  naturali. 

2.  Ad  illud  quod  obiicitur,  qnod  nihil  compa- 
titur  alii  patienti.  quod  non  eorrumpatur  cum  illo; 
dicendom,  qaod  Augustinus  negat  illud  vigesimo 
primo  de  Civitale  Dei  *  tanquam  falsum;  instanliam 
enim  habet  in  spirilu  rationali.  Lndc  illud  verbum 
non  habet  veritatem  nisi  de  illa  passione.  quae  «  nia- 
gis  faeta  abiicit  a  substantia  »  patiente.  vel  com- 
patiente. 

3.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  anima  Christi 
secnndum  rationem  nec  habet  contrarium  nec  habet 
superius;  dieendum.  quod  habere  contrarium  vel  Dist-oct 
superius  esl  dnpliciter,  videlieet  per  se ,  vel  per 
accidens.  Quamvis  aulem  nihil  adversetur  el  conlra- 
rietur  aniinae  Christi  secundum  se,  adversatur  tamen 

ei  contrariator  ralione  unili  corporis;  qnod  enim 
laedit  perfeclibile  laedit  et  per  consequens  ipsam  per- 
feetionem  9. 

k.  Ad  illud  quod  obiieitur,  quod  anima  Christi 
secundum  rationera  gaudebat  de  passionibus  corpo- 
ris ;  dicendum.  quod  nihil  impedit.  quod  ratio  de  Soumi| 
aliquo  gaudeal  ut  ratio,  et  eontristetur ,0  u!  nalura, 
pro  eo  quod  aliquid  potest  repugnare  voluntali  se- 
cundum  appelilum  naturalem,  et  consonare  volun- 
tati  seenndum  appetilum  deliberativum.  Freqnenter 
enim  voluntate  liberi  arbilrii  refugimus  quae  natura 
appetit.  et  appetimus  quae  natura  refugil;  sic  et  in 
proposito  habet  inlelligi. 

5.  Ad  iliod  quod  obiieitur.  quod  passio,  quae 
attingit  rationem.  non  eadit  in  sapientem:  dicen- 
dum,  quod  rationem  attingi  per  modum  rationis  re- 


1  Libr.  XIV.  c.  15.  n.  2:  Dolor  carnis  tantummodo  offen- 
sio  est  animae  ex  came  e4  quaedam  ab  eius  passione  dissensio ; 
sicoi  animae  dolor,  quae  Lrisiitia  nuncupatur,  dissensio  est  ;ib 
his  rebus.  qu;ie  nobis  noleniibus  acciderunt 

-  Vide  supra  lit.  Magisiri ,  d.  XV.  c  I.  —  Pro  recogni- 
tione  cod.  T  cogniUone,  codd.  H  I  K.  L  aa  bb  recogitntione. 

3  Alex.  ll,il. ,  S.  p.  II.  q.  I.  m.  I  :  «  Est  enim  cognitio  nn- 
tume ,  scilieet  rationis,  ut  est  natura  quaedam :  et  esi  cognitio 

mis,  ul  est  mtio.  cogitando  et  pertractando  ».  lbid.  p.  !ll. 
q.  18.  m.  2.  a.  I.  |  2:  Dicendum  sine  praeiudicio,  quod  est 
considerare  rationem  dupliciter...  \el  ut  [est]  mtio,  vel  ul  nn- 
tura.  Secundum  quod  consideratur  u(  natura,  appetit  unionem 
cun>  suo  corpore  et  refugit  separalionem.  Cfr.  II.  SenL  d.  24. 
p.  I.  a.  2.  q.  3,  ubi  eodem  dupli  i  modo  votuntas  considera- 
tur.  —  Paulo  superius  pro  tamen,  ijuod  non  pauci  codd.  omit- 
tunt,  cod.  W  nti(i'in ,  edd.  en 


4  Multi  codd.  sensuales. 

5  ln  compluribus  codd.  exstare  videtur  dilectionem.  Deinde 
in  ( onclus.  edd.  ei  mulii  codd.  omittunt  corpori,  quod  ex  codd. 
AFH  (K  a  secunda  mano    PQZ  restauravimus. 

6  Hic  a.  I.  q.  2.  —  Subinde  post  Unde  codd.  A  I  L  T  VZ 
aa  subnectunt  pI. 

'  Cfr.  1.  SenL  d.  8.  p.  II.  q.  3.  ad  3.  —  Paulo  superius 
Vat.  omittit  naturalem  ;  paulo  inferius  pro  compnfinttir  codd. 
A  X  exhibent  conpntiebnttir. 

«  Cap.  3.  n.  2.  Codd.  et  edd.  alleg.int  19.  de  Cic.  Dei.  — 
Verba  magis  facta  nbiicit  a  substanUa  sumta  sunt  e\  Atistot. . 
VI.  Topic.  c.  3.  c.  6.).  Cfr.  II.  Sent.  d.  19.  a.  I.  q.  I.  ad  i, 
et  IV.  Sent.  d.  ii.  p.  II.  a.  3.  q.  I.  ad  2.  et  q.  2.  ad  6.  ubi 
eadem  obJeclio  solvilur. 

?  Cfr.  Aristot. .  I.  de  Anhna .  te.xt.  62.  seqq.  (c.  L). 

10  Cod.  V  omisso  et,  subiicil  ntitem. 


DIST.  XVI.  ART.  II.  QUAEST.  II. 


C%  V.»  i^* 

000 


pugnal  perfectioni  sapientiae,  non  aiitem  !  attingi  per 
modum  naturae.  Hoc  enirn  est,  quod  facit  hominem 
cadere  a  stalu  et  perfectione  sapientiae,  videlicet 
qnod  eius  ratio  cedat  et  succnmbat  passionibus,  non 
autem  quod  sentiat  passiones;  et  ita  pati  per  modum 
naturae  non  aufert  rationem  propassionis.  Aliud 
enim  est  passionem   experiri ,  aliud   a   passionibus 


perlurbari.  Perturbari  enim  est  subiici,  experiri 
autem  polest  aliquis  passiones  et  eis  superferri.  Et 
sic  fuit  in  anima  Christi ,  qnae  secundum  ralionem 
ut  naiuram  passiones  corporis  experiebalur  do- 
lore  acutissimo,  secundum  rationem  ut  deliberati- 
vam  passionibus  corporis  superferebatur  gaudio  vir- 
tuoso  *. 


SCHOLIOX. 


I.  Etiam  posteriores  Scholastici  approbant  distinelionem  in- 
ter  rationem  ut  ratio  et  rationem  ut  natura  (ut  S.  Thom.,  III. 
Sem.  d.  15.  q.  2.  a.  3.  quaestiunc.  2.),  el  quod  anima  Chrisii, 
quia  tota  secundum  essentiam  erat  unita  corpori  ut  forma  eius, 
tota  secundum  omnes  potenlias  patiebatur. 

Alex.  Hal.,  S.  p.  III.  de  hac  et  seq.  ((.  q.  1«.  m.  2.  a.  I.  §  2. 
—  Scot. ,  de  hac  et  seqq.  qq.  in  utroque  Scripto  III.  Sent  d. 
15.  q.  unica.  —  S.  Thom.,  III.  Sent.  d.  15.  q.  2.  a.  I.  quae- 
stiunc.  2.;  S.  III.  q.  15.  a.  i,  q.  46.  a.  T.  —  15.  Albert. ,  III. 
Sent.  d.  15.  a.  3.  i.  —  Petr.  a  Tar.,  III.  Sent.  d.  15.  q.  2.  a. 
2.  quaesliunc.  2.  —  Richard.  a  Med.,  III.  Sent.  d.  15.  a.  2.  q. 
1.  3.  — Durand. ,  de  hac  el  seq.  q.  III.  Scnt.  d.  15.  q.  2.  — 
Dionys.  Carth.,  de  hac  et  seqq.  qq.  III.  Sent.  d.   15.  q.  2.  3. 

II.  Solulio  afflrmativa  ad  seq.  (2.)  quaestionem  communiter 
approbalur  contra  opinionem  Henrici  Gand.  (Quodl.  8.  q.  7  , 
cui  favere  videlur  Caietanus)  asscrentis:  «  Gaudiiim  non  est  in 
anima  ut  in  portione ,  nisi  ul  est  superior ;  similiter  neque  Iri- 
stilia ,  nisi  ut    est    portio   inferior  ».  —  Nolandum  autem   es( , 


S.  Bonaventuram  cum  aliis  propositionem,  quod  etiam  secundum 
portionem  superiorem  anima  Chrisli  passa  <it,  Intelligere  in  hoc 
scnsu,  quod  ipsa  «  considcratur  per  modum  naturae  »  (in  fine 
corp.,  cfr.  solul.  ad  6.),  non  ul  ratio,  minime  autem ,  quatenus 
ordinatur  ad  suum  obiectum  primarium,  scilicet  Dcum.  Sed 
Scotus  in  Oxon.  (loc.  cit.  n.  24.)  praeler  hoc  assererc  videlur, 
tristiliam  ctiam  secundum  acium  .  qui  importat  noll'  condilio- 
natum,  in  superiore  portione  fuissc  —  Nolabilia  sunt  hic  tria 
supposita  ad  explicandum  mysierium,  qnod  in  eadem  superiore 
portione  gaudium  fruilionis  potuerit  simul  esse  cum  trisiilia. 

De  hac  (2.)  quaeslione :  S.  Thom.  in  Commenl.  loc.  cit.  a. 
3.  quaestiunc,  2.  —  Peir.  a  Tar. ,  loc.  cii.  q.  5.  a.  I.  quae- 
stiunc.  2.  —  Richard.  a  Med. ,  loc.  cit.  a.   i.  q.  2. 

III.  In  solutione  3.  quaestionis  eonsenlil  S.  Thom  ,  S.  III.  q. 
46.  a.  6.  ad  3.  Dc  eadem  exphcite  tractat  Hichard.  a  Med.,  III. 
Sent.  hic  a.  4.  q.  4  ;  alii  plerumquc  iciii  t;mgunt  in  praemlen- 
libus  quacst. ,  praecipue  ubi  inquirunl,  ulrum  Christus  habuerit 
dolorcm  compassionis. 


QUAESTIO  II. 
Utrum  anima  Christi  passa  fuerit  secundum  superiorem  portionem  rationit. 


Secundo  quaeritur,  ulrum  anima  Christi  passa 
fuerit  secundum  supeiiorem  portionem  rationis.  Et 
quod  sic,  videtur. 

1.  Chrislus  «assumsit  totum  hominem.  ut  totum 
iamenta.curarets  »;  sed  lotos  nos  curavit,  et  quantum  ad  su- 

periorem  portionem  ralionis  et  quantum  ad  inferib- 
rem.  et  hoc  quidem  per  passionem:  ergo  passus  esl 
quantum  ad  omnem  parlem  rationis. 

2.  Item,  ubi  esl  colpa,  ibi  debet  esse  poena;  sed 
culpa  Adae  fuit  in  snperiori  parte  rationis  propler 
completam  aversionem  4:  si  ergo  Chrislus  poenam 
sustinuit  pro  culpa  Adae,  ergo  poenam  sensit  in  su- 
prema  parle  rationis. 

3.  Item,  plus  iungitur  ratio  superior  inferiori , 
quam  iungatur  inferior  sensualitati;  sed  ratio  inferior 
patitur,  patiente  sensualitate:  ergo  ratio  superior  pa- 
titur,  patiente  inferiori. 

4.  Ilem,  ratio  superior 5  unionem  habet  ad  dei- 
latem  et  nnionem  habet  ad  carnem;  sed   propter 


tum 


unionem  sui  ad  deitatem ,  in  qua  est  promptuarium 
deleclationis,  necesse  est,  eam  delectari:  ergo  pari 
ratione  propter  unionem  sui  ad  carnem  patientem 
necesse  fuit ,  eam  pati. 

Sed  contra:  1.  Paulus  in  raptu  soo  propter  .\d  0 
plenam  conversionem  rationis  ad  Deuin  abstractus 
fuit  omnino  a  passionibus  et  deleclationibus  carnis, 
sicut  ipsedicit6:  Xescio,  ulrum  in  corporr,  m,  rrtru 
corpus;  sed  superior  portio  rationis  in  Christo  omnino 
fuit  ad  Deum  conversa:  ergo  videtur,  quod  niliil  de 
alllictione  carnis  senliebat. 

"2.  Item,  «  contraria  non  possunt  esse  in  eodem 
et  secundum  idem  7 » ;  sed  gaudium  et  dolor  sunt 
alTectiones  contrariae:  ergo  si  Christos  secnndam  por- 
tionem  rationis  superiorem  continue  gaudebat,  ergo 
videtur,  quod  seciiiuliim  illam  dolorem  non  experie- 
batur  nec  sentiebal. 

3.  Itcm,  «  albins  est  i|uo<I  est  nigro  impermix- 
lins*»;  ergo  ubi  est  summum  gaodinm ,  ibi  nnllus 


1  Cod.  Z  addil  sic.  Proximc  posl  pro  altimji  miilti  codd. 
habenl  attingit,  quorum  complures  edam  Rublnde  omlttunt  per. 

?  Cfr.  supra  d.  15.  a.  2.  q.  2.  —  Pnulo  sii|>ciius  pro  ut 
uiihiniiii  cod.  C  ut  natura  est ,  cdd.  I  ,  2  srnsitn  ain  .  in  V,n. 
legitur  naii  tmiiuiii ,  el  deinde  ted  secundum  ratktnem  delibe- 

nitinnn   cic.  ;   in  edd.    I  ,   2  el   COd.    X  sciiimluiii  ratiuiirin  t  rc<> 
ilrlilii-ciiliriim   clc. 

3  Dam.isc. ,  iii.  de  Klde  orihod.  c.  6.  et  i*.  Or.  supra  in. 
Magisiri  d.  II.  r.  I. 


4  Vldc  l1    SenL  lit  Magistri,  <l    XXII    c.  3.  ae<|. ,  nec  non 
Comment.  Ibid.  a.   I.  q.  2.  seq.  Cfr.  rdam  llt  Mnglsui,  II.  Sent 

d.   XMV.  c.    »13.  ci  Commcnl.  Ibld.  |».  I.  R.   1.  q.   I    RC  p.  II. 
per  lotam.  —  In  flne  Brg.  pro  ttiprema  edd.  ntpen  ri 

'■  Cod.  i    perpernm  inferior 

■  BpfeL  II.  Cor.  12.  2. 

7  Sc -1111(111111  Aristot,  dc  ()iio  vlde  supr»  >        15,  noti  10. 
—  Pro  iii'ii  poMtutl  r<s,  .(1(1.  noii  poMiml  timul  ett 

8  Arlstot .  iii.   foplc.  c  ».  (c.  ."..). 


386 


SENTENTIAKUM  U\\.  III. 


est  dolor;  sed  io  superiori  portione  rationis  Christi 
summum  gaudium  erat,  quia  perfectissime  Deum 
comprehendebat:  ergo  videtur,  quod  nihil  de  dolore 
secundum  illam  partem  sentiebat. 

4.  Item,  sicut  culpa  opponitur  gratiae,  ita  hea- 
litudo  opponitur  miseriae;  sed  culpa  non  polest  stare 
in  eodetn  et  secundum  idem  simul  cum  gratia:  ergo 
nec  bealitudo  et  miseria  secundum  eandem  animae 
porlionem.  Sed  beatitudo  erat  in  Chrislo  secundum 
portionem-animae  superiorem:  ergo  impossibile  luil, 
secundum  illam  partem  inesse  Christo  aliquem  do- 
lorem. 

:>.  Ilem,  potenlia  illa  simplex  erat,  ergo  ad  quod 
se  convertebat  secundum  eandem  partem,  totaliter  fe- 
rebatur  ' :  si  ergo  quantum  ad  superiorem  portionem 
semper  erat  conversus  ad  Deum ,  a  quo  hauriebat 
gaudium;  videlur,  quod  secundum  illam  portionem 
nullum  sentiebat  Tsruciatum. 

6.  Ilem,  superior  portio  rationis  distinguitur  ab 
inferiori  in  hoc,  quod  ipsa  aspicil  ad  superiora,  haec 
ad  inferiora:  si  ergo  Chrislus  nullam  materiam  do- 
loris  habebat  a  superiori,  sed  solum  ab  infimo:  vi- 
detur,  quod  superior  portio  rationis  nullo  modo  pa- 
teretur  in  ipso. 

CONCLUSIO. 

Christus  passus  est  etiam  secundum  portionem  su- 
periorem  rationis ,  quatenus  portio  illa  consi- 
deratur  per  modum  nalurae. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  secundum  commu- 
conciusio  i.  nem  sententiam  magistrorum  passio  Christi  non  so- 
lum  stetit  in  sensualitate  nec  tantum  pervenit  ad 
rationem  inferiorem ,  sed  extendit  se  usque  ad  su- 
periorem  porlionem.  Sicut  enim  anima  nostra  ex  con- 
iunctione  sui  ad  corpus  infeclum  tota  corrumpitur 
et  tota  inficitur  secundum  onmem  sui  vim  et  secun- 
dum  omnem  partem,  scilicet  tam  superiorem  quam 
inferiorem  2;  sic  anima  Christi  ex  coniunctione  sui  ad 
corpus  patiens  et  affliclum  tota  patiebatur  et  aftligeba- 
tur,  ut  per  illam  passionem  et  dolorem  illum  tola  pec- 
catrix  anima  curarelur.  Et  sic  dolor  fuit  et  passio 
in  Christo  secundum  supremam  rationis  partem , 
Difficiiemy-  quamvis  in  ea  fuerit  gaudium  fruitionis.  —  Licet  au- 
tem  hoc  teneatur  tanquam  verum  ,  difficile  lamen 
est  ad  intelligendum  ,  qualiter  in  anima  Christi  se- 
cundnm  eandem  potentiam  et  secundum  eundem  sta- 
tum  potentiae  fueril  dolor  et  gaudium,  nec  dolor  su- 
perveniens  discontinuaverit  gaudium;  inuno  fuerunt 3 
simul;  nec  iterum,  quod  maius  est,  dolor  intensus 
valde  fecerat ,  gaudium  esse  minus  perfectum. 


Ad  baec  autem  intelligenda  tria  oportet  suppo-SappoJ 
nere.  quae  sunl  ?era  et  probabilia,  videlicet  quod 
gaudium  fruitionis  et  dolor  passionis  non  sunt  af- 
fectiones  contirariae,  quia  non  sunt  respectu  eius- 
dem  nec  omnino  eodem  modo  insunt  eidem,  sed 
unuin  inest  per  se,  alleniin  per  aecidens:  quia  gau- 
dium  inest  propter  coniunclionem  gratuitam  ipsius 
cum  Deitate,  sed  dolor  propter  naturalem  coniun- 
ctionem  ipsius  cum  carne;  et  quia  non  simt  aflectio- 
nes  conlrariae,  possunt  in  anima  esse  secundum  ean- 
dem  partem. 

Allera  suppositio  est,  quod  non  tantum  huius-sopposi 
modi  dolor  et  gaudium  non  sunt  contraria,  sed 
unum  est  materiale  respectu  alterius;  et  ideo  simul 
eidem  inesse  poterant,  sicut  in  viro  *  poenitente  vide- 
mus,  quod  simul  dolet  et  de  dolore  gaudet.  Sic  et 
anima  Christi  secundum  naturam  corpori  patienti 
compatiebatur,  tamen  de  illa  passione  et  compassione 
laetabatur. 

Tertia  suppositio  est,  quod  Christus  simul  eratsoppos 
vialor  et  comprehensor,  ita  quod  vialoris  cognitio 
non  impediebat  comprehensoris  cognilionem ,  nec  af- 
fectio  affectionem  5;  et-illud  fuil  in  Christo  singulare 
propter  officium  mediatoris,  quo  debebat  experiri  et 
divina  et  humana.  Unde  sicut  simul  et  semel  pote- 
rat  perfecte  converli  ad  Deum  et  converti  ad  nos, 
ita  quod  una  illarum  conversionum  alteram  non  im- 
pediebat  nec  retardabat ;  sic  potuit  secundum  ean- 
dem  partem  animae  simul  et  semel  gaudere  in  Deo 
el  compati  corpori  suo,  ita  quod  nec  dolor  a  gaudio. 
nec  gaudium  a  dolore  paleretur  aliquam  diminutio- 
nem  sive  remissionem.  —  Concedendum  est  igitur, 
Christum  secundum  snperiorem  portionem  doluisse 
in  passione,  in  quantum  lamen  ratio  illa  considera-  conc  o 
tur  per  modum  naturae  8.  Et  concedendae  sunt  ra- 
tiones  ad  hanc  partem  inductae.  Ad  rationes  vero 
ad  oppositum  facile  est  per  ea  quae  dicta  sunt,  re- 
spondere. 

1.  Ad  illud  enim  quod  primo   obiicitur  de  ra-soial 
ptu   Pauh,  dicendum,   quod   non   est   simde ,  quia 
Paulus  non  sic  potuil  habere  usum  viatoris  et  com- 
prehensoris,  secundum  quod  Christus,  qui  erat  homo 
et  Deus. 

2.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  contraria  non 
possunt  inesse  eidem;  dicendum,  sicut  dictum  est, 
quod  dolor  et  gaudium  in  Christo  non  habebant 
contrarietatem ,  immo  unum  erat  materiale  respectu 
alterius,  quia  ex  hoc  ipso  Christus  gaudebat  in  Do- 
mino  ',  quo  sentiebat,  se  pati  et  dolere  pro  Domino. 

3.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  gaudium  do- 
lori  impermixtum  est  magis  intensum ;  dicendum  , 


1  Cfr.  supra  p;ig.  311,  nola  I.  et  p;ig.  299,  nota  3.  — 
Mox  pro  mperiorem  porlionem  edd.  superiorem  partern  ra- 
tionis. 

2  Vide  II.  Sent.  d.  31.  a.   I.  q.  2. 

3  Iti!  codd.  EILNTUVZaa,  cod.  K  fuerinl ,  edd.  fuerit. 
*  Edd.  vero.  Paulo  ante  pro  poterant  cod.  A  poterat ,  codd. 

E  R  N  V  poterunt,  edd.  potueruut. 


5  Cfr.  supia  d.  14.  a.  3.  q.  I.  seq.  —  Cod.  K  sic  prosequilur: 
et  illud  fuit  in  Christo  propter  singulare  ofpcium  mediatoris. 

6  Vide  quaest.  praeced.  in  corp. 

7  Respicitur  illud  Phil.  i,  i:  Gaudete  in  Domino  etc.  — 
Paulo  superius  ante  sicnt  dictum  est  codd.  A  H  I  L  Z  aa  bb  et 
edd.   I  ,  2  interiiciunt  quod. 


DIST.  XVI.  ART.  II.  QUAEST.  III. 


3o7 


(juoxl  illud  verum  est  de  dolore  opposito  gaudio;  sed 
de  dolore,  qui  dat  occasionem  gaudendi  l,  non  opor- 
let  illud  habere  veritatem;  et  ideo  in  proposito  non 
concludit  illa  ratio. 

4.  Ad  illud  quod  obiicitur.  quod  beatitudo  op- 
ponitur  miseriae,  secundum  quod  -  gratia  culpae  ; 
(licendum,  qnod  verum  est,  qnod  beatiludo  miserrae 
opponilur  secunduin  legem  commnncm.  et  non  re- 
uo  do-  peritur  in  aliquo  simul  gloria  cum  miseria.  Et  ratio 
huius  est,  quia  unusquisque  est  in  uno  statu,  non 
in  duplici ;  sed  quoniam  Christus  in  duplici  statu 
erat,  vel  quasi  rationem  tenebat  duplicis  personae; 
sicut  in  Christo  status  est  compossibilis  statui  sine 
repugnantia,  sic  beatitudo  cum  miseria.  Nec  est  si- 
mile  onmino  de  gratia  et  culpa,  quia  non  respiciunt 
diversos  slatus ,  sed  directe  habent  oppositionem  et 
incompossibilitatem;  nisi  forte  quis  intelligat  de  culpa 
veniali,  quae  in  eodem  simul  potest.  reperiri  cum 
gralia,  quae  non  habet  oppositionem  directam;  ex- 
pelleretur  autem  omnino  venialis  culpa,  cum  perfi- 
ceretur  3  gratia;  sic  et  a  Christo  ablata  fuit  passio- 
nis  miseria.  quando  consummata  fuit  eius  gloria. 


o.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  potentia  illa 
simplex  est;  dicendum.  quod  quamvis  per  naturam 
potentia  simplex  non  possit  ad  diversa  converti.  la-  jfotandum. 
men  per  deiformitatera  gloriae  possibile  est  adeo  am- 
pliari ,  ut  simul  possit  et  ad  diversa  converti  et 
circa  diversa  allici;  et  sic  in  patria  erit  aliqoando, 
et  intelligendum  etiara  est  fuisse  in  Christo  \ 

(').  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  ralio  superior 
non  dicitur,  nisi  in  quantum  convertitur  ad  superio- 
ra;  dicendum.  quod  hoc  non  esl  verum,  pro  eo  quod  Noundom. 
ad  superiorem  portionem  rationis  spectat  regere  in- 
fcriorem,  et  penes  ipsain  residet  regimeu  et  impe- 
rium  respectu  omnium  potentiarum  animac  .  quae 
sunt  aliquo  modo  rationi  obandibiles  5 ;  et  ita  per 
modum  naturae  colligatur  potentiis  aliis  et  ipsi  cor- 
pori  humano  lanquam  perfeclibili;  et  ideo  pati  ha- 
bet,  corpore  patienle.  Quod  autem  dicitur,  quod  ra- 
tio  superior  attenditur  secundum  -aspectuin  ad  su- 
periora;  hoc  dicitur  quanlum  ad  eius  principaiem 
aclum,  non  qnod  excludatur  conversio  et  colligantia 
ipsius  ad  inferiora  6. 


QUAESTIO  III. 
Utrum  dolor  fuerit  intensior  in  parle  rationali  animae  Christi,  an  in  parte  sensuuli. 


le 


Tertio  quaeritur,  in  qua  parte  animae  Christi 
fuerit  dolor  intensior,  utrum  in  parte  rationali,  an 
in  parte  sensuali '.  Et  quod  in  parte  sensuali  vi- 
detur. 

1.  Illud  magis  palitur  ad  praesentiam  affligentis, 
,i.  quod  magis  est  passibile;  sed  sensualitas  in  Christo 

erat  magis  passibilis  quam  ipsa  ratio,  erat  enim  8 
fragilior:  ergo  videtur,  quod  magis  affligebatur  ani- 
ina  Christi  secundum  sensualitatem,  quain  affligere- 
tur  secuudum  rationem. 

2.  Ilem,  omiie  illud,  quod  magis  in  patiendo  a 
consolatione  elongatur,  magis  patitur  et  affligilur; 
sed  sensualitas  plus  recedebat  a  gaudio  in  passione 
quam  ipsa  ratio,  sicut  manifestum  est9:  ergo  etc. 

3.  Iteni ,  ubi  magis  viget  passio  timoris,  ibidem 
inagis  intenditur  passio  doloris;  sed  Christus  plus 
timebat  secundum  sensualitatem  quam  secunduin 
rationem  —  secundum  enim  rationem  seeurus  erat, 
licet  sensualitas  formidaret 10  —  ergo  pari  ratione 
plus  dolebat  ex  parte  sensualitatis  quam  rationis. 


4.  Item ,  sicul  gaudium  est  in  coniunctione  con- 
venientis  cum  convenienti ,  ita  dolor  est  in  separa- 
tione:  ergo  ibi  est  maior  dolor,  ubi  est  separalio 
magis  convenientis;  sed  anima  plus  convenit  cum 
carne  secundum  sensualitatem  qnam  secunduin  ra- 
tionem,  sicut  dicit  Augustinus  in  libro  de  Spiritu 
et  anima  " :  ergo  etc. 

5.  Item,  quod  magis  alligatur  alicui  et  plus 
indiget  illo  raagis  patilur  et  affhgitur  in  illius  cor- 
ruptione  el  amissione;  sed  sensnalitas  magis  alligatur 
carni  et  plus  indiget  carne  ad  suam  operationem 
exercendam  quam  ratio:  ergo  carne  patiente,  plus 
affligebalur  1?  anima  in  sensualitate  quam  in  ratione. 

Sed  contra:  1.  Sicut  dicit  Aiigustinus  de  Civi-Pro*.P.irt.>. 
tate  Dei13:  «  Dolor  est  testiinonium  bonae  naturae », 
ergo  in  meliori  natura  intensior  est  dolor;  sed  me- 
lior  est  natura  animae  secundom  rationem  quam 
secundum  sensualilatem :  ergo  intensior  est  dolor 
ex  parte  rationis  quam  e\  parte  sensualitalis. 

-2.   Item,   ipiod   c\   pluribus  causis  dolet    in- 


1  Codd.   \  K  L  aa  l>h  yaudii. 

2  Pro  secundum  quod  cod.  0  sicut.  Aliqunnto  Inferius  pro 
in  uno  statu  cod.  U  in  suo  statu  uno,  et  posl  pauca  pro  est 
compossibilis  Idem  cod.  U  erat  compossibUis. 

3  Edd.  cum  nonnullia  codd.  perficitur;  codd.  K  1>I>  perfi- 
iicinr,  qui  cl  paulo  anle  pro  expelleretur  cum  allquol  iiliis 
codd.  habeni  expelletur.  Cod.  \  quia  non  pro  quae  non. 

*  fjfr.  snpra   d.    I  i.  B.   2.  q.   2.   in   linc  COrp. 

5  Cod.  M.  obedibites. 

6  Vlde  scholion  ad  praecedentem  quaest. 

7  Edd.  el  nonnulll  codd.  hi<'  et  m<'\  tensibUi  Subinde  \i\<> 
ml  praesentiam  affiigentis  \ai.  ad  potentianx  affiigeniis. 

8  lla  cod.  A  ;  in  aliis  <■(  edd.   Diale  rri/u  rrnt. 


9  Cfr.  <|na<'st.  praeced.  in  corp.  el  ad.  3.  —  In  maiori  pro 
patiendo  <•<><!.  K  compatiendo. 

lft  Vidc  sopra  d  XV.  lii.  Maglstri,  <•.  I.  in  Rno,  <•(  il>i<l. 
Coroment  a.  2.  q.  2.  —  In  maiori  pro  passio  Umoris  cod.  n 

rnlin  fniioris. 

11  Cap.  I '».  —  De  iiiiuori  cfr.  ^ristot,  III.  deAnlma,  tezt. 
29.  (<•.  ".).  <•(  loin.  I.  pag.  88,  nota  i. 

1!  Bdd.  oonum  codd.  AFGHUV  aflVgitur. 

13  i.ibr.  \i\.  <•.  13.  n.  2:  i.i   ipsi-  dolor  lestlmonlum  esl 
lioni  ademptl  <•(  l><>ni  r<'li<-ii.  \isi  cnini  bonum  rciuiiim  essei . 
bonum  Bmlssum  <i<>i<'r<-  n<n>  poaset..  Slcui  ergo  laetitia  d 
boni  In  peccato  testls  esl  ▼oluntatls  malae,  Ita  dolor  amlssl  bonl 
in  suppliclo  lestls  esl  naturae  bonae. 


358 


SENTENTIARUM  LIH.  III. 


tensius  dolet,  quam  quod  ex  una  tantum ;  sed  do- 
lor  erat '  in  sensnalitate  tantuin  ex  carne,  ratio 
vero  non  tantura  condolebat  carni,  sed  eliam  sen- 
sualitati  et  nobis:  ergo  videtur,  quod  intensior  erat 
dolor  in  ratione  qnam  in  sensualitate. 

3.  Ilem,  ubi  est  intensior  ainor,  ibi  est  inlen- 
sior  dolor*;  sed  Christns  magis  diligebat  in  nobis 
vilani  gratiae,  quam  in  se  diligeret  vitam  naturae: 
ergo  magis  dolebat  de  boc,  quod  nos  amiserainus 
vilam  graliae,  quam  de  hoc,  quod  ipse  amittebat 
vilam  naturae.  Sed  primus  dolor  erat  m  ratione, 
secundus  in  sensualilate:  ergo  magis  doluit  secun- 
duin  rationem  quam  secuudum  sensualitatem. 

4.  llem,  in  ea  parle  intensior  est  dolor,  quae 
habet  maiorem  rationem  dolendi;  sed  sensualilas 
non  habebat  rationem  dolendi  nisi  propler  afflictio- 
nem  carnis  suae,  ratio  vero  habebat  rationem  do- 
lendi  propter  dehonorationem  maiestatis  divinae;  sed 
magis  dolendum  est  de  Dei  iuhonoratione  quam  de 
carnis  afflictione;  et  Christus  dolebat,  secundum 
quod  debebat:  ergo  intensior  dolor  erat  in  Christo 
quantum  ad  partem  rationalem  quam  quantum  ad 
partem  sensnalem. 

:>.  Item.  Christus  diligebat  alios  sicut  se  ipsum, 
quia  perfectam  habebat  caritatem3:  ergo  tantum 
dolebat  de  separatione  aliorum  a  Deo,  quantum  si 
ipse  separaretur  ab  ipso;  sed  conslans  est,  quod 
omnis  anima  recla  plus  dolerel  de  separatione  a 
Deo  quam  de  separatione  a  corpore  proprio:  ergo 
anima  Christi  plus  compatiebatur  aliis  quam  propriae 
carni.  Si  ergo  compassio  respectu  aliorum  erat  in 
ralione,  compassio  respectu  carnis  eral  in  sensua- 
litate;  ergo  intensior  dolor  erat  secundum  partem 
rationalem  quam  secundum  sensualitatem. 

c  o  n  c  l  u  s  i  o. 

Quoad  dolorem  passionis  Christus  magis  doluit  in 
parte  sensuali ,  quoad  dolorem  compassionis 
magis  in  parte  rationali;  ipse  aulem  dolor 
compassionis  fuit  intensior  r/uam  dolor  pas- 
sionis. 

Respondeo:  Ad  praedictorum  intelligentiam  est 

Dapiex  do- notandum,  quod   in    Christo  duplex  dolor  fuil,  se- 

st°-  cundura  quod   dicunt    Sancti*,  videlicet  dolor  pas- 


■siunis  et  dolor  compassionis ,  et  aterqae  dolor  in- 
tensus  fuit  et  acerbus.   Miiltiiin  enim  in  se  doluit, 

et  inulluiii  nobis  vondoluit;  et  uterque  islorum  do- 
lornra  et  in  sensnalitate  fuit  et  in   ratione,  sed  or-  Noundt 
dine    permutato.    Nam    ilolor   pdssiotiis    el    carnis 

primo  attiogebat  animam  secnndum  sensualitatem,  et 
deinde  secnodnm  alias  vires.  Dolor  vero  eompassioms 

primo  eral  in  ratione,  el  ex  ratioue  redundabat  in 
sensualitalem.  Sicut  enim,  ratioue  nostra  dolente  pro 
pec^atis  noslris,  gemit  sensualilas  et  larrvmalur ;  sic 
et  Christus,  quia  multum  pro  percalis  nostris  do- 
uiit,  de  peccatis  nostris  flevil  \ 

Cum  ergo  coinparamus  dolorem  sensualitatis  ad 
dolorem  rationis,  hoc  potest  esse  in  duplici  genere; 
et  si  quidem  intelligatur  de  dolore  passionis ,  cum 
ille  primo  sensualitalem  attingerel;  concedendum  conciu 
est,  aniinam  Christi  secundum  partem  sensualem 
magis  doluisse,  sicul  ostendunt  raliones  ad  primam 
partem  \  —  Si  vero  intelligatur  de  dolore  compas- 
sionis ,  quo  interius  afGciebalur  propter  scelera  no- 
slra;  cum  ille  ortum  et  originem  habeat  a  ratione, 
concedendum  est,  ipsum  magis  secunduin  rationem  coqcIo* 
doluisse,  sicut  ostendunt  raliones  ad  partem  se- 
quentem  induche.  —  Et  sic  patet  responsio  ad  quae- 
stionem  propositam,  patet  ethm  responsio  ad  obie-  De  obi 
cta.  Membra  enim  huius  quaestionis  liabent  se  sicut 
excedentia  et  excessa,  et  obiecta  veruin  concludnnt 
secundum  diversas  vias. 

Si  quis  autem  ulterius  quaerat.  cum  ratio  el  Qm.  > 
sensuahtas  secundum  duo  genera  doloris'  mutuo  se 
excedant,  quis  eorum  fuerit  intensior  in  Chrislo, 
utrum  videlicet  dolor  passionis ,  vel  compassionis ; 
responderi  potest,  quod  dolor  compassionU  fuitco°ciu3 
intensior.  —  Et  ralio  huius  est:  quia,  quamvis  ma- 
gna  causa  esset  dolendi  in  sensualitate  propter  se- 
parationem  ipsius  a  carne,  magna  etiam  esset  dis- 
positio  ad  dolendum  propter  optimam  coiuplexio- 
nems;  in  dolore  tamen  compassionis  amplior  erat 
ralio  dolendi  propter  inhonorationem  Dei  et  separa- 
tionem  nostram  a  Deo,  maior  etiam  erat  dispositio 
ad  dolendum  propter  dilectionis  nimielatem.  Secun- 
dum  enim  quod  dilectio  maior  est,  secundum  hoc 
sunt  plagae  compassionis  maiores.  Unde  multo  pluscoroii» 
compassio  Christi  excessit  aliorum  compassiones 
quam  passio  passiones,   sicut  fuit  in  eo  maior  ex- 


1  Edd.  cum  normullis  codd.  incongrue  rst. 

2  Cfr.  supra  p,ig.  33S ,  notn  3. 

3  Matth.  22,  39;  Ioan.  15,  12.  —  Paulo  inferius  pro  plus 
doleret  cod.  N  plus  dolct. 

4  Cfr.  supra  lii.  Magislri .  d.  XV.  c.  I  ,  et  Bernard.  Serm. 
3.  in  Naliv.  Domini,  n.  3.  scq.  Vide  eliam  infra  d.  17.  a.  I.  q. 
3,  ubi  Hugonis  sententia  alTerlur,  de  qua  consule  I.  Scnt.  d. 
48.  a.  2.  q.  2. 


5  Cfr.  Luc.  19,  41.  seqq.  Codd.  L  aa  verbis  de  peccatis 
praefigunt  et. 

6  Edd.  supplent  adductae ,  et  deinde  pro  afficiebatur  cum 
nonnullis  codd.  subslituunt  a/fligebatur  et  pro  habeat  a  ratione 
legunt  Iwberet  in  ratione. 

7  Cod.  A  dolorum. 

8  Cfr.  supra  a.  I.  q.  2.  —  [nferius  pro  nimietatem  codd. 
K  bb  immensitalem. 


DIST.  XVI.  DUBIA. 


359 


cellenlia  dileclionis  quam  passionis  respectu  alio- 
rum,  licet  in  utroque  multum  excederel.  —  Et  quod 
iex  si-  Ule  dolor  intensior  fuerit,  colligitur  ex  duplici  signo. 
Unum  est,  quod  maluit  ariimam  suam  a  corpore 
separari ,  quam  quod  nos  essemus  a  Deo  separati. 
Aliud  vero  signum  est,  quod  flevit  pro  peccatis  no- 
stris,  sed  non  flevit  pro  poenis  corporis  sui,  sicut 
Bernardus1  dieit;  planctus  autem  signum  est  ama- 
ritudinis  et  doloris.  Et  ideo  hoc  eieganter  exprimit 


cancellarius  Philippus "  in  quadam  prosula  valde  no- 
tabili  et  devota.  Ait  enim  sic : 

Homo  vide ,  quid  pro  le  patior! 
Ad  te  clamo,  qui  pro  le  morior. 
Vide  poenas,  quibus  afficior, 
Vide  clavos,  quibus  confodior! 
Cum  sii  tantus  dolor  exterior, 
Inierior  tamen  planctU9  esl  gravior , 
T;im  ingratum  duni  te  experior8. 


DUBIA  CIRCA  LITTERAM  MAGISTRI. 


verbi: 
ii. 


ta  ili 


ilnm 


Dub.  I. 

In  parte  ista  sunt  dubitationes  circa  litteram, 
et  incidit  quaestio  circa  verba  Hilarii ,  quae  videntur 
esse  falsa  et  dubia  et  erronea;  quae  si  dicamus 
esse  retractata,  iuxta  quod  prius*  tactum  fuit.  se- 
mota  erit  omnis  calnmnia;  quia  tamen  scriptura 
huius  retractationis  non  est  propalala,  ideo  sunt 
verba  Hilarii,  secnndum  quod  possumus,  verificanda. 

Primo  enim  est  dubinm  de  illo  verbo,  quod 
dieit:  Passus  quidem  Christus  dum  caedilur ,  dum 
suspendilur ,  dum  moritur  etc.  Videtur  enim  dicere 
duo  contraria,  quod  in  corpore  Christi  fuerit  vera 
passio ,  et  tamen  non  fuerit  verus  dolor ,  quod  non 
videtur  esse  intelligibile,  quod  corpus  animatum 
vere  patiebatur,  et  tamen  vere  non  dolebat.  —  Et 
si  tu  velis  dicere,  quod  hoc  intelligat  quantum  ad 
personam  Verbi;  hoc  nihil  est,  quia,  sicnt  dolor 
est  alienus  a  persona  Verbi ,  ita  et  passio;  et  Hila- 
rius 5  dicit,  quod  «  passus  fuit,  licet  non  doluerit». 
—  Similiter  si  tu  dicere  velis,  quod  non  doluit,  id 
esl,  non  habuit  causam  et  meritum  doloris ;  similiter 
potes  dicere,  quod  non  habuit  meritum  passionis. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  ista  verba  llilarii, 
etsi  videantur  esse  contra  fidein ,  tamen  pro  fide 
sunt;  et  hoc  palet,  si  attendalur  causa  dicendi6. 
Contra  enira  illos  loquitur  llilarius,  qui  dicebant, 
Christiiin  omnino  succubuisse  passioni  et  a  passione 
esse  superalum ;  contra  (juos  dicit  llilarius,  (juod 
etsi  Christus  vere  passus  fuerit,  non  taraen  doluit, 
hoc  est ,  passionibus  non  succubuit.  Non  enini  vult 
negare  sensum  et  experimentum  passionls,  sed  vim 


et  dominium  passionis.  Et  quod  iste  sit  intellectus,  Wpiei  arg 
patet  ex  modo  loquendi  et  ex  serie  verborum  et 
ex  proprietate  verborum:  quia  dolor  dicit  compa-  Ftimmn. 
rationem  ad  vohmtatem,  secundum  quod  dicit  Au- 
gustinus  deciino  quarto7  de  Civitale  Dei,  quod  «  do- 
lor  est  dissensus  ab  his  rebus,  quae  nobis  nolenli- 
bus  accidunt».  Quoniam  ergo  nec  voluntas  Christi 
divina  nec  voluntas  creata  passionibus  succubuit; 
ideo  non  concedit  Hilarius,  Christura  dolnisse,  hoc 
est,  ipsum  nolentem  passionibus  subiacuisse.  Unde 
cum  dicit8:  «  Virtus  corporis  sine  sensu  poenae  vim 
poenae  in  se  desaevientis  excepit»  etc. ;  virtus  cor- 
poris  dicitur  volunlas  ralionalis,  regitiva  illius  cor- 
poris;  haec  excepit  vim  poenae  sine  sensu  poenae, 
hoc  est  sine  dissensu  a  poena,  quia  voluit  pati.  — 
Et  hoc  ostendit  series  litterae  sequentis.  Probat  enim,  secnndnm. 
quod  corpus  illud  non  poluit  dolere,  quia  «poluit 
undis  sujierferri ».  Constat  enim ,  quod  corpus  Chri- 
sti  non  suj)erferebatur  undis  per  naturam  ipsius 
corporis,  quod  9  ponderosum  erat,  sed  per  imperium 
voluntatis.  —  Hoc  ipsum  patet  per  aliam  rationem,  Tertiom. 
quam  subdil:  quia  «  caro  Christi  concepta  fuit  de 
Spiritu  sancto,  ideo  ille  homo  fuit  habens  corpus 
ad  patiendum ,  sed  naturam  non  habens  ad  do- 
lendum».  Ex  cuius  rationis  et  litterae  inteilectu  ma- 
nifestatur,  esse  verum  quod  prius  dictum  est.  Quia 
enim  caro  illa  concepta  fuit  de  Spiritu  sancto,  ideo 
passibilitatem  habuit,  non  contra  voluntatem,  sed 
ex  voluntale;  et  hoc  est  quod  dicit:  «habens  corpus 
ad  patiendum,  passus  est»,  scilicet  ex  voluotate; 
« sed  naturam  non  habens  ad  dolendum»,  id  esl 
ad  patiendum  contra  dissensum  voluntatis 10. 


I  Serm.  i.  de  Adventu  Domini ,  n.  7.  el  Serm.  3.  in  Nativ. 
Domini  n.  .'I.  seq.  —  De  seq.  propos.  Idem  dicit  Serm.  in 
Cantic.  serm.  i9.  n.  7:  Alia  sus|>iri;i  testantur  trislfiiam  animorum. 
Augusl.,   Serm.   361.  (;ili;is   Homil.  50.)  c,  I.  n.  I  :  Lacrymae 

-lllil    leStOS   dolorlS. 

-  Cod.  N  addit  Parisiensu.  Boulucus,  Hist.  unlvers.  Paris. 
tom.  3.  i>;i^r.  164,  loquilurdn  quodnm  cancellario  Philippo,  mor- 
iiin  an.  1-237,  qul  Igftur  probabilller  es(  auclor  huius  carminis. 
—  IV.  Mone,  Hymn.  lai.  etc.  lom.  I.  p;i^r.  17-2,  Inler  hymnos 
Bernardo  tribulos  Bffert  etiam  fragmentum  cuiusdnm  carmlnis, 
<|iio(l  prorsus  convenil  cum  verslbus  hlc  nllalls. 

II  Vide  schoiion  ad  I.  huius  Brtlcull  quaest. 

4  Supra  b.  I.  i|.  I.  ;id  l.  —  Moj  pro  setnota  codd.  ILN 
T  I'  /.  ,i;i  remota. 


5  Libr.  X.  de  Trin.  n.  23.  —  Duplex  explicalio  verbl  Hila- 
rii,  quae  hic  aftVriur,  habetur  hic  In  III.  Magistri,  c  I.  seq.  nec 
non  In  Comment.  a.  I.  q.  i  od  I,  vide  Ibl  scholion.  —  Paulo 
superius  pro  hoh  dolebat,  quod  habenl  codd.  U  /.  hh  (N  .>  secun- 
da  manu)  edd.  non  doleat,  codd.  HK  patiatur  pro  patiebatur. 

*  Cfr.  supra  pag.  .117 ,  nota  i. 

7  Cap.  i).  el  c  16.  n.  2.    -  Vlde  supra  pag.  364,  notn  I. 

N  Vlde  hlc  Mi.  MagisUi,  c.  I,  ubi  etlam  Hllarll  verba  Inve- 
nles,  (|iiiliu<  probationes  subnexae  Innituntur. 

0  Codd.  N  r  <jwa. 

^  C.IV.    ilc   ln.c  .liiluo  Alc\.    II. il..    S.    p     III     i|.    18.    iii.   I  ;    II. 

\  n  »iii. ,  iii.  Scni.  .1  i"..  ...  10.  -ci|.:  s.  riii.m..  Petr.  a  Tar.  ei 
Rlchard. ,  III.  Seni.  d.  16.  hlc  clrca  llt  —  Lods  cltatls  solvun* 
tur  etlnm  duo  dubln  leqq. 


360 


sknti:  ntiuujm  lib.  111. 


Dub.  II. 


Item  dubitabile  est  de  hoc  quod  dicit:  tfec  fieri 
potest,  ut  eius  timor  significetur  m  verbis,  cuius 
fiducia  cmlinetur  in  factis.  Videtar  enim  contra- 
dicere  ei  quod  dicitnr  Marci  decimo  quarto1:  Coe- 
pit  ksus  pavere  et  ta<>th>rt>.  Videtur  eliam  contra- 
dicere  aliis  Saoctis,  qui  dicunt,  eum  vere  timuisse. 
Videturetiam  contradicere  sibi  ipsi,  quia  dicit2,  quod 
«Ghristus  pro  Apostolis  tristalus  i'uit  usque  ad  mor- 
tem».  Si  tristis  fuit,  quare   non   similiter  timuitf 

EtesPONBEO:  Dicendum,  quod  Hilarius  non  in- 
tendit  removere  timorem  a  Christo,  secnndum  quod 
Notendom.  timorem  ei  attribuit  Scrvptura,  et  Sancti,  sed  se- 
condura  quod  atlribuebant  haeretici,  qui  dicebant, 
eum  timuisse  ex  defectu  securitatis;  et  talis  est  ti- 
morpusillaniraitatis,  de  quo  indubitanter  verum  est, 
quod  non  fuit  in  Christo.  Unde  valde  atlendendum 
est,  quod  Hilarius3  a  Christo  non  removet  trislitiam , 
removet  tamen  timorem,  quia  timor  consuevit  con- 
surgere  ex  defectu  virtutis  et  pusillanimitale,  tri- 
stitia  vero  surgit  frequenter  ex  virtute  et  pietate. 
—  El  quod  iste  sit  intellecius.  patet  ex  probatione 
sequenti.  Probat  enim,  quod  in  Christo  non  fuit 
infirmitas,  Dec  fuit  pusillanimitas.  PusiUanimitas 
non  fuit.quia  «armatis  obvius  prodiit»;  infirmitas 
uon  fuit,  quia  « ad  eius  occursum  consteraata  per- 
sequentium  agmina ,  supinatis  corporibus  ,  concide- 
runt».  Unde  non  excludit  a  Christo  limorem*,  sed 
timorem  obviantem  voluntati;  sic  etiam  dohrem, 
sicut  patet  aspicienti  seriem  litterae. 

DiB.  IU. 

Item  dubitabile  est  tertio  de  hoc  quod  dieit  in 
illa  nolula  tracta  de  Synodis:  Pati  potuil  et  passi- 
bilis  esse  non  potuit.  Videtur  enim  verbum  illud 
implicare  contradictionem  in  semetipso.  quia  «  cuius 
est  potentia.  eius  est  actus5»:  ergo  si  fuit  passibihs, 
potuit  pati;  et  si  potuit  pati,  fuit  passibilis.  —  Prae- 
terea  .  passibile  nihil  aliud  est  quam  potens  pati : 
ergo  videtur,  quod  in  praedicla  locutione  idem  re- 
movetur  a  se6. 


RnfOMDEO:  Dtcendnm,  qood    praedieta  littera 
exponi  potesl  tripuci  modo  secundum  iriplicem  mo-  Tnpte 
iliiin  exponendi    praecedentia 7 :  uno  modo,  ut  illud  pnm. 
referatur  ad  Verbom  increatnm,   de   quo   eoocedit 
llilarius,  qned  potuit  pati,  sed  non  eue  passOnle, 
quia.  « licet   passionibns  se  subdideril,   uon  tamen 
est   demutaluin    patiendo8».  —  Mio   modo   potest  sec«i 
exponi,  sicut  exponit    Magister,    nl   per   hoc   quod 
est  vassibik,  notetnr  dispositio  consurgens  ex  culr 
pae  merito,  quam  removet  Hilarius  a  Christo,  quam- 
vis  in  eo  vere  fuerit  passio.  —  Tertio  modo  polesl  Tenh. 
exponi,   ul   per    hoc   qnod   est   passibile,  notetni 
plena  subieclio  patientis*  respecto  passioois;  et  hu- 
iusmodi  in  Christo   non    fuit,  cuius  mens,  ratio  et 
voluntas   passionibns   superferebatur.    Et    quod  isie 
sit   intelleclus.    palet    per   litteram    sequentem.    Ail 
enim  sic10:  «  Pati  potuit .  passibilis  esse  non  potuit. 
quia  passibililas  nalnrae    infirmae  est  significatio, 
passio  autem  esi  eorum  quae  sunt  illala  perpessio». 
Et  sic  vult  Christo  attribuere  passionis  snfferentiam 
et  removere  subiacenliam. 

Dib.  IV. 

Item  quaeritur  de  hoc  quod  nltimo  dicit,  Chri- 
stum  de  omni   statu    hominis   aliquid   accepisse; 

quia  secundum  hoc  videtur,  quod  Chrislns  fuit  in 
quadruplici  statu.  NOs  autem  non  ponimus.  Christum 
fuisse  nisi  in  statu  viatoris  et  eomprehensoris.  — 
Ilem,  falsum  videtur  dicere,  cum  dicil,  quod  Chri- 
stus  de  tertio  slalu  assumsit  plenitndinem  gratiae  : 
quia  gratia  non  perficitur  nisi  per  gloriam.  iuxto 
illud  quod  dicit  Apostolus  primae  ad  Corinthios  de- 
cimo  tertio11:  Cum  veneril  quod  perfectum  est , 
evacuabitur  quod  ex  parte  est:  ergo  plenitudo 
gratiae  non  fuit  assumla  secundum  statum  viae,  sed 
secundum  slatum  patriae. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  ille  quadruplex  xou 
status  reduci  habet  ad  duplicem.  Sub  statu'enim  viac. 
comprehenduntur  tres  statns .  scilicet  innocentiae. 
naturae  lapsae  et  status  sub  tege  gratiae.  Illos 
antem  quatuor  status  enumerat  Magister  ad  maiorem 
declarationem  conditionum  ipsius  naturae  assumtae. 


1  Vers.  33.  —  TesUraonia  Sanctorum  de  limore  Chrisii  ha- 
bentur  supra  lit.  Magislri,  d.  XV.  c.  I. 

2  Libr.  X.  de  Trin.  n.  36.  seqq.  Vide  liic  lit.  Magistri,  e. 
2.  —  Pro  Videtur  etktm  non  pauci  codd.  incongrue  Vith-tur 
enim.  Subir.de  post  sibi  ipsi  cod.  0  subiungit  in  fitne  dtsttn- 
ctiords  (scil.  d.  15.).  Vide  sopra  pag.  345,  nota  I.  Pro  quia 
dicit  codd.  Akbb  qtti  dicit ,  alii  codd.  tjuod  dicit. 

3  Vide  hic  lit.  Magistri,  c.  I.  et  2,  ubi  et  subnexa  tan- 
guntur.  —  Mox  pro  pttsillauintitate   Vat.    perppram   pusillant- 

mUatis. 

*  Cod.  bb  quemcumque  [a]  Christo  timorem ,  edd.  cum 
paucis  codd.  omuem  timorem.  Inferius  post  sic  eliam  codd.  K 
G  i  L  N  T  U  V  X  Z  aa  interserunt  ad ,  codd.  K  II  bb  et. 

5  Aristot. ,  de  Somno  et  vigilia,  c.   I. 


6  Edd.  a  se  ipso. 

7  ln  I.  dubio  adhibitum.  —  Eddl  cum  multis  codd.  ii  - 
congrue  exponentium  praecedenlium.  Nostram  lccUonem  tuen- 
tur  codd.  H  (K  primitus)  M  0  bb  ;  in  cou\  A  scriptum  est  expu- 
sitivum  praecedentia. 

8  Verba  Hilarii  sumta  sunt  ex  eius  lib.  de  Synodis,  n.  4i>. 
Vide  hic  lit.  Magistri,  c.  2.  —  L)e  expositione  seq.  cfr.  hic  Uli 
Magistri,  c.  I.  —  Paulo  inferius  et  etiam  in  lertia  exposition  • 
post  ut  per  hoc  quod  cod.  N  supplet  dicit. 

9  Ldd.  cum  uno  alteroque  cod.  passibilitatis. 

i°  Libr.  de  Synodis,  n.  49.  Cfr.  hic  lii.  Magistri,  c.  2.  — 
Pro  iufirmae  eild.  viliose  infimae. 
ii  Vcrs.    10. 


DISTINCTIO  XVII. 


361 


Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  pleniludo  gratiae 
non  habetur  nisi  secundum  statum  gloriae;  dicen- 
dum,  quod  est  plenitudo  gratiae  vel  simpliciter ,  vel 
respectu  operis  meritorii:  plenitudo  gratiae  simpli- 


ciler  speeAdl  ad  statum  gloriae,  sicut  obiicit;  plenitudo 
vero  respectu  operis  meritorii  spectat  ad  statum 
viae.  Et  de  hac  intelligit  Magister  in  littera ,  sicut 
patet  aperte  f. 


DISTIKCTIO  XYII. 


ermma- 
praeJi- 
!  qaae- 
ii  niila 
n  com- 
lem. 


nslinus. 


Cap.  I. 

Si  omnis  Christi  oratio ,  vel  voluntas  impleta  sit. 

Post  praedicta  considerari  oportet,  ulrum  Christus 
aliquid  voluerit  vel  oraveril,  quod  facluin  nou  sii.  Hoc 
enim  aeslimari  potest  per  id  quod  ipse  ait ' :  Puter , 
si  possibile  est ,  transeat  a  me  catix  isie.  Verumtamen 
non  sicut  ego  volo ,  sed  sicut  lu  vis.  Hic  uamque  vo- 
luulatem  suam  a  Palris  voluutate  discernere  videlur. 

Caf.  II. 

Dc  votuntatibus  C/tristi  secundum  duas  naturas. 

Quocirca  amhigeudiun  uou  est,  diversas  iu  Chrislo 
fuisse  voluulates  iuxta  duas  uaturas,  divinam  scilicet 
voluolalem  et  humanam.  Et  humana  vohmlas  est  af- 
fectus  ralionis ,  vel  affeclus  sensuatitalis ,  et  alius  est 
affectus  animae  secuudum  rationem,  alius  secuudum 
sensualitate.m ;  ulerque  lamen  dicitur  humana  voluntas. 
AITectu  aulem  rationis  id  volehat ,  quod  volunlale  di- 
vina ,  scilicet  pati  et  mori ,  sed  affeetu  sensualitutis 
non  volehat,  immo  refugiebat.  Nec  tamen  in  eo  caro 
conlra  spirilum,  vel  contra  Deuin  concupiscebal,  quia, 
ut  ait  Augustinus2,  «  nonnullum  esl  vilium,  cum  caro 
concupiscit  adversus  spiritum».  « Caro  aulem  dicta  est 
concupisctre,  quia  hoc  secundum  ipsain  agit  anima,  si- 
cul  aniina  per  aurem  audil  et  per  oculuin  videl.  Caro 
enim  nihil  nisi  per  animam  concupiscit ;  sed  concupi- 
scere  dicitur,  cum  aniioa  carnali  concupiscentia  spiritui 
reluctalur,  hahens  carnalem  delcclationem  de  carne  et 
a  carne  adversus  deleclalionem,  quam  spirilus  hahet. 
Ipsius  aulem  carnalis  concupiscentiae  causa  non  est  in 
anima  sola  ncc  in  carne  sola;  ex  utroque  enim  fil , 
quia  sine  ulroque  dclectalio  lalis  non  sentitur».  Talis 
igilur  rixa  talisque  concerlatio  in  anima  Chrisli  nulla- 
lenus  esse  poluit,  quia  carnalis  concupiscenlia  ihi 
esse  nequivii.  Dei  etiam  yolunlas  erat  el  rationi  place- 
hat,  ut  id  secundura  carnem  vellel,  qualenus  veritas 
iiumanilalis  in  eo  probarelur.  Nam  qui  hominis  nalu- 


ram  suscepit  quae  ipsius    sunt  suhire  debuil.  Ideoque 

sicul  in  nobis    duplex    esl    alTeclus,  mentis  scilicet  el 

sensualitalis ,  ila  el  in  eo  debuit  esse  geminus  affeclus, 

ut  mentis   affectu    vellet  mori ,  et  sensualilutis  alTectu 

nollel,  sicut  in  viris  sauciis  fil.  Pelro  enim  ipsa  Veri- 

tas  dicil3:  Cum  senueris,  extendes  manus  tuus,  et  uliics 

cinget  te  el  ducel,  quo  non  tu  vis,  scilicet  ad  morlem. 

Quod  exponcns  Augustinus  dieil,  quod  Petrus   « ad  il- Aogustinus. 

lam  molesliain  nolens  est  duclus,  nolens  ad  eam  venit, 

sed  volens  eam  vicit;  et  reliquil  alTecluin  infirmitatis,  ODbioa  i. 

quo  nemo  vull  mori,  qui    adeo  esl   ualuralis,  ul  eum 

Petro  nec   seneclus   abstulerit.    Unde   eliam    Dominus 

ait:   Trunseul  a  me  calix  iste ;  sed  vicit  eum   \  is  amo- 

ris».  Crgo   el  io    Christo   secundum    huinanilalem    et 

iu    memhris   eius   geminus   esl   aflectus :    unus    ratio- 

nis,  caritate  informatus,  quo  propler  Deum  quis  mori 

vull ;    aller  sensualitatis ,    carnis    inNrmitati    propin- 

quus  et  ei 4  coniunclus,  quo  mors  refugilur.  Ul  enim 

ait  Augustinus5:  « Pius  mentis  ratione  cupit  dissolvi  ei  Dnbiom  -i 

esse  cum  Chrislo,  sensu  autem  carnis  relugil  el  recu- 

sat.  Hoc  hahet    humamis  alTectus,  quoniam  diligil  vi- 

lam,  odit  morlem».  Secunduin   islum  alTeclum    Chri- 

slus  mori  noluit,  nec  ohtinuit  quod  secundum  islum  af- 

feetum  peliit. 

Ex  alTeclu  igitur  huinano ,    quem  dc  Virgine  ira-  Confin 
xit,  volebal  non  mori  el  calicem  transire  orabat.  Unde  wbis."1 
Bedac:  «Orat,  transire  calicem,    quia  homo  erat,  di-Beda. 
cens:  Pater ,  si  (ieri  polest ,    transeal  u  me  cutix  isle. 
Ecce,  babes  voluntatem  humanam  expressam.  Vide  iam 
reclum  cor:  Sednon  quod  ego  volo,  sed  guod  t>/  vis. 
Unde.  alibi :  Xon  veni  facere  voluntutem  meam  ,  quam, 
scilieet  teinporaliter,  sumsi  de  Virgine ,  sed  ooluntalem 
eius  qui  misit  me,  quam  scilicel  aelernus  hahtii  ciim 
Patre». —   Hic   aperle   riicit,   duas   in  Chrislo   aiisse 
voluniates,  secundum  quas  tliversa  voluii.  Hierouymus1  iiieronyun». 
tpiotpie  super  illum  loctun:  Spiritus  promptus  esl,  caro 
autem  infirma,  dans  inielligi,  hic  duas  voluntates  c\- 
primi,  ait  ila  :  «  Hoc  conlra    Butychianos ,  qui  dieunl 
in  Chrislo  unam  (antum  volunlatem.  Ilie  aiiiem  osteu- 
dit  humanam,  quae  propter  inlirmiialem  carnis  recusal 
passionem,  et  divinam,   quae   prompla  est  perflcere 


1  Cfr.  dc  hoc  dubio  B.  Alberl ,  lii<'  a.  5 ;  >.  Thom.,  Peir. 
a  Tiir.  el  Richard.  ;i  Med.,  hic  droa  lit. 

NOTAE  AD  LIBR.  SENTENTIARUM. 

1  Mattb.  26,  m  —  Cn*.  de  hac  dlsi  Hugo  de  S.  Vi.t.. 
Sum.  SenL  u*.  I.  c  17.  —  ?vo  aestimari  solummodo  V.u.  ei 
ed.  8  bene  exutimari. 

2  Ubr.  \i\.  de  Civ.  Dei,  c.    I.  n.  :t,  ubi  locus  Scriplu- 
'•;t  Gal.  •">,  17.  Seq.  locus  ex  locis  «■  i u^< l.- m i .  \.  de  Gencsi 

nd  lii.  c.  12.  n.  20.  21,  el  <!'•  ConUnenUa,  <•.  *.  n.  19,  coilectus, 
ic^iiur  si<-  in  Glossa  oiilinanu  ad  Gal.  5,  17.  —  Immediaie 
ante  cod.  D  posi  contra  tyiiHwn  ;i<i<in  vel  spiritut  contra 
carnetn. 

3  loan.  21,  ih,  quem  locum  continuo  ezponli  S.  vugusL, 

S.  Bonav.  —  Tom.  ni. 


tr.  123.  n.  •'),  ct  esl  etiam  In  Glossa  Ibid.  Locus  Scripturae  esl 
M.Kili.  26,  9§. 

*  Codd.  D(i  <'t  edd.  I,  8  kt$o  ti. 

5  EpisL  140.  (alias  120.)  c.  6.  n.   16.  Locus  Scriplun ^i 

Pliil.  i,  23.  Pro  1'ins .  i|inni  habenl  codd.  BCOei  ed.   i  cum 
uriginall    hotnopius  .  In  aliis  Paultts.  Delnde  nosl  </iii>iiiiun  \.ii 
•  ii iii  codd.  v  E  ;ni<iii  ijiu. 

'  ommenL  In  Marc.   II,  36,  <•!  In  Glossa  Ibid    Locus  .<i 
ler  Scripttirae  <'^i  loan.  '>.  .'is         Pru  kotno  eral,  dieetu  <'<l<i. 

I,    ('.   Iiniiiu   rst  ,    ilir,  ns .    ,d.    S    /((,//(,.   f${    !),,/<. 

:  \|iini  liieronymum  non  Inveniiur,  sed  haec  verba  suni 
<'\  Beda,  ad  hunc  locum  [Marc  ii.  ts  coilecui  el  prnecise  in- 
veniuntur  In  tii"x^ .  ibid. 


362 


SENTENTIARUM  UB.  III. 


dtepensationem ».   Augustinus '  etiam  duas  in  Christo 
Aagnstinoi.  asaerit  voluntates,  diceos:  ■  Quantum   dislal  Deus  ab 
hoininc,  tantum  voluntas  Dei  ;i  voluutate  hominis.  I  nde 
liominem  gerens  Christus  ostendit  privatam  quandam 
bominis  voluntalem,  in  qua  et  suam  et  nostram  figu- 
ravit,  qui  caput  nostrum  est,  et  ad  eum  sicut  mem- 
hra  perlinemus.  Paler ,  inquit,  si  fieripoteih  transeal 
a  me  calix  iste.  Haec  humana  volunlas  erat,  proprium 
aliquid  ct  tanquam  privatum  volens.  Sed  quia  reclum 
vult  esse  hominem   et   ad   Deum  dirigi,  suhdil:  Non 
quod  ego  volo ,  sed   quod  tu  vis ;  ac  si  diccret:  Vide 
te  in  mc,  quia  poles  aliquid  proprium  velle,  ul  Deus 
aliud  velit.  Conceditur  hoc  humanae  fragilitati ».  Idcm 
alihi2:  Chrislus  in  passionc   duas  expressit  volunlates 
in  se  sccuudum  duas  naluras;  aitenim:  Paler,  si  fieri 
potest,  transeat  a  me  calix  iste.   Ecce ,  hahes  hominis 
voluntalem,  quam  ad  divinam   continuo  dirigens,  ait: 
Verumtamen,  non  sicut  ego  volo ,  sed  sicut  tu.  Ambro- 
Aiuiirosius.  sius  etiam  in  lihro  sccundo  de  Fide3:   « Scriplum  est: 
Pater,  si  fieri  polest ,  transfer  a  me  calicem  hunc.  Verha 
Christi  sunt,  sed  quo  modo  el  in  qua  forma  dicanlur,  ad- 
vcrte:  hominis  suhstantiam  gerit,  hominis  assumsit  alTe- 
ctum.Non  ergo  quasi  Deus,  sed  quasi  homo  loquilur». 
«  Suscepit  quidem  voluntalem  meam.  Mea  esl  voluntas, 
quam  suam  dixit,  cum  ait:  Non  sicut  ego  volo ,  sed  si- 
cut  lu  vis».  «Cum  autem  dixit:  Omnia  quae  habet  Pa- 
ter,mea  sunt,  quia  nihil  excipilur,  sine  dubio,  quam 
Pater  hahct,  eandem   et   Filius    habet  voluntatem * » . 
«Eadem   est   Christi   voluntas,  quae  paterna».  «Una 
ergo  voluntas  esl  Patris  el  Filii».  « Sed  alia  vohmtas 
hominis,  alia  Dei,utscias,  vilam  in  voluntate  hominis 
esse,  passionem  autem  Christi  in  volunlate  divina,  ut 
paterelur  pro  nohis».  —  His  lestimoniis  evidenter  do- 
cetur,   m   Chrislo   duas   fuisse  voluntates;  quod  quia 
Macmius.  negavit  Macarius  archiepiscopus,  in  Metropolitana5  Sy- 
nodo  condemnatus  esl.  Et   ex  affeclu  humano  scnsua- 
litatis  quidem,non  ralionis,  illud  voluit  el  pcliit,  quod 
non  impetravit.   Nec  ideo   peliil,  ut  impelraret,  quia 
sciehat,  Deum  non  esse  facturum  illud;  nec  illud  fieri 
volehat  affectn    ralionis,  vel  voluntale  Divinilatis.  Ad 
quid  crgo  peliit?  Ut  membris  formam  praeberet,  im- 
minente  lurbatione,  clamandi    ad    Dominum   et   suhii- 
ciendi  voluntalem  suam  divinae  volunlali,  ut,  si  pul- 
sante  molestia  tristanlur6,  pro  eiusdem  amolione  orent; 
sed  si  nequeunl  vitare,  dicant  quod  ipse  Christus.  Non 
ergo  ad  insipientiam  fuit,  quod  Chrislus  clamans  non 


auditur  ad  salutem  eorporalem.  Bonum  quidem  peliit, 
scilicet  ut  non  moreretur,  sed  melius  erat,  ut  morerc- 
tur;  quod  et  factum  est. 

Cap.  III. 

De  capitulis  quibusdam  Ambrosii  et  Hilarii,  ubi  de 
dubilatione  et  timore  Chrisli  agitur. 


Ceterum  non  paruin  nos  movent  verba  Ambrosii. 
quibus  significare  videlur,  Christum  secundum  huma- 
num  affeclum  de  potentia  Patris  dubitasse,  sic  dicens 
in  libro  secundo  de  Fide7:  « De  quo  dubitat?  de  se, 
an  de  Palre  ?  De  eo  ulique,  cui  dicit:  Transfer,  du- 
bilat  hominis  affectu.  Nam  Deus  de  Patre  non  dubilat 
nec  de  morlc  formidat.  Propheta  eliam  non  dubitat, 
qui  nihil  Veo  esse  impossibile  asserit.  Num  infra  ho- 
mines  constilues  Deum?  Propheta  non  duhitat,  et  Fi- 
lium  duhilare  lu  credis?  Ut  homo  ergo  dubitat,  ut 
homo  loculus  est».  —  His  verbis  innui  videlur,  quod 
Christus,  non  in  quantum  Deus  est  vel  Dei  Filius,  sed 
in  quanlum  homo,  dubilaverit  affeclu  humano.  Quod 
ea  ratione  diclum  accipi  potest,  non  quia  ipse  dubi- 
taverit,  sed  quia  modum  gessit  dubitantis  et  homini- 
hus  duhilare  videbalur. 

Illud  eliam    ignorandum    non    est,   quod  Hilarius 
asserere  vidctur,  Christum  non  sibi ,  sed   suis   orasse, 
cum  tlixii:    Transfer   a   me   calicem   hunc,  sicut  nec 
sibi,  sed  suis   limuit;    ncc  cum  voluisse,  ut   sibi  non 
esset  passio,  sed   ut    a    suis  Iransiret  calix  passionis, 
ita    inqiiiens8:    « Si    passio    honorificalura    eum   erat , 
sicut,  Iuda  exeunle,  ait:  Nunc  honorificatus  est  Filius 
hominis;  quomodo  tristem  eum  melus  passionis  eflece- 
rat?  Nisi  forte  lam  irrationabilis  fueril,  ut  pati  morlem 
timuerit,    quae  patienlem    se  glorificatura    essct  ?  Sed 
forle  limuisse  usque  eo  exislimabilur,  ul    transferri  a 
se  calicem  deprecatus  sit  dicens:  Pater ,  transfer  cali- 
cem  hunc  a  me.  Quomodo   cnim    per  paliendi  metum 
transferri  deprecaretur  a   se  quod   per  dispensalionis 
studium   feslinaret    implere?   Non    enim    convenit ,  ut 
pati  nolit  quod  pati  velit;  et   cum  pati  eum  velle  co- 
gnosceres,  religiosius  fuerat  hoc  confiteri ,  quam  ad  id 
impiae   stultiiiae   prorumpere,    ut    eum  assereres,  ne 
pateretur,  orasse  ,  quem  pali  velle  cognosceres  ».  «  Non 
ergo  sibi  tristis,  neque  sibi  orat  transire  calicem,  sed 
discipulis,  ne  in   eos  calix  passionis  incumbat,  quem 


Verba   .< 

t>r"-ii  &? 
tiitalione 
Christi. 


Dubiom 


Specialit 
planatii 
quaesti  i 

5HC.    11 

rium. 


Dubii  ' 


i  Enarrat  II.  serm:  I.  in  l»s.  32.  (v.  I.)  n.  2,  in  quo 
textu  pro  qui  capnt  cod.  E  el  ed.  8  curn  originali  quia  caput. 
—  Locus  Scriplurae  esl  Malth.  26,  39.  Cfr.  I.  Sent.  d.  XLVIll. 
c.  I,  et  ibi  Commcnt.  S.  Bonaventurae. 

2  Verbolenus  apud  Pelrum  Lomb.  in  Glossa  ad  Ps.  93,  15, 
excerpta  ex  August.  Enarrat.  in  illum  locum  n.  19.  —  ln  line 
loci  Scripturae  iam  cilati  post  sicut  tu  codd.  A  D  et  cdd.  1 ,  8 
addunt  ris. 

3  Cap:  5.  n.  41.  i2.  Seq.  locus  esl  ibid.  c.  7.  n.  53  eum 
locis  Scripturae  iam  cilatis. 

4  Ibid.  c  G.  n.  51.  Locus  Scripturae  est  loan.  16,  15.  Seq. 
loeus  ibid.  parum  superius;  lerlius  ibid.  n.  50;  ultimus  ibid. 
c.  7.  n.  52. 

s  k;i  codd.  et  edd.  I,  3,  7:  in  Vat.  et  aliis  Archiepiscopus 
Antiockiae  in  Constantinopolilana  Sijnodo.  Lectio  codd.  con- 
firmatur  ab  Hugone,  Sum.  Sent.  tr.  I.,  c.  17.  De  Macario,  pa- 
triarcha  Antiocheno  ,  cfr.  Anastasius  Biblioth. ,  de  Vitis  Rom;in. 


Ponlif.  n.  Sl   (S.  AgathOnis).  Quod  sequitur  convenit  cum  Com- 
ment.  Petri  Lombardi  in  Ps.  21,  6. 

s  Cod.  E  et  edd.  I,  8  turhniitiir,  cod.  C  conlrislaiitur. 

~  Cap.  5.  n.  43.  42.  Codd.  et  ed.  I  citant  ///.  libr.  de 
Trinilnte.  Post  asserit  Vat.  cum  aliis  edd.,  exceptis  2,  3,  7, 
addit  Omnia  quaecumque  roluif,  fecit  [Ps.  113,  3.].  Sedfalso; 
iiiiin  Ambrosius  respicit  ad  lob  22,  17,  qui  locus  nptid  ipsum 
legilur:  lnipossibile  enim  tibi  nihil  est.  Vulgala:  Qu;isi  nihil 
posset  facere  Omnipoiens,  aestimabant  cnm. 

8  Libr.  X.  de  Trin.  n.  29.  30,  ubi  respicitur  loan.  13,31. 
In  quo  textu  pbst  ul  pati  originale  et  codd.,  exceptis  BE  et  Erf., 
omittuni  mortem,  insoper  edd.  I,  8  omittunt  pati,  refragante 
eliam  originali.  Infra  pro  ut  pali  nolit  quod  puii  relit  originale 
in  ed.  Maurina:  ut  pati  nollet  qui  pad  vellet ;  sed  ibi  additur: 
«  ln  prius  vulgatis:  ut  puli  nolit  quod  pati  velit,  quod  immu- 
tomus  potiorum  mss.  auctoritate » .  Nos  autcm  secuti  sumus 
nostros  codd.  Vot.  cum  pluribus  edd.  nolit  qni  pati  renit. 


DIST.  XVII.  ART.  I.  QUAEST.  I. 


363 


a  se  transire  orat,  ne  in  his  scilicel  maneat1».  « Non 
enim  rogat,  ne  secum  sit,  sed  ul  a  se  (ranseat.  Deinde 
ait:  Non  sicul  ego  volo,  sed  sicul  tu  vis.  Humanae  in 
se  sollicitudinis  significans  consorlium,  sed  non  discer- 
nens  sententiam  sibi  comnmnis  cum  Patre  voluntatis». 
« Pro  hominibus  ergo  vult  transire  calicem,  per  quem 
omnes  tenlandi  discipuli  erant;  et  ideo  pro  Pelro  ro- 
gatur,  ne  deficiat  fides  eius».  « Sciens  igitur,  haec 
omnia  post  mortem  suam  desitura,   usque  ad  morlem 


tristis  esl,  et  scit,  hunc  calicem  non  posse  transire, 
nisi  biberit;  ideo  ail:  Pater  mi ,  si  non  potest  transire 
calix  iste ,  nisi  bibam  illum ,  fiat  voluntas  tua ■,  sciens, 
consummata  in  se  passione,  metum  calicis  transilurum, 
qui ,  nisi  eum  bibisset  ,  iransire  non  posset,  nec  fmis 
terroris,  nisi  consuinmala  passione,  lerrori  succederet, 
quia  post  morlem  eius  per  virlutum  gloriam  aposleli- 
cae  infirmitaiis  scandalum  pellerelur».  — Intende,  le- 
ctor,  his  verbis  pia  diligenlia,  ne  sint  tibi  vasa  mortis. 


COMMENTARIUS  IN  DISTINCTIOXEM  XVII. 

De  voiuntatc  et  oratiune  Christi. 
Posl  praedicla   considerari   oportet   elc. 


DIVISIO  TEXTUS. 


Supra  egit  Magisler  de  natura  assumta  quan- 
tuin  ad  conditiones  naturae  et  quanttim  ad  pleni- 
tudinem  gratiae  et  quantum  ad  defectum  passibilita- 
tis.  Hic  incipit  quarta  pars,  in  qua  agit  quantum  ad 
usum  virlutis.  Et  quoniam  usus  virtutis  compara- 
tionem  habet  ad  voluntatem ,  a  qua  egreditur,  et 
ad  praemium,  quod  meretur;  ideo  pars  isla  habet 
duas  partes.  In  prima  determinat  de  voluntate  Chri- 
sti.  In  secunda  delerminat  de  merito,  ibi1:  De  me- 
rito  etiam  praetermittendum  non  est.  Et  quoniam 
affeclus  voluntatis  dignoscilur  per  petitionem  oralio- 
nis;  ideo  Magister  simul  delerminat  de  voluntate 
Christi  et  de  oratione  Christi. 

Dividitur  autem  pars  ista  in  partes  tres.  In 
quarum  prima  movet  dubitationem.  In  secunda  eain 


determinat  iuxta  viam  Sanctorum  communem,  ibi: 
Quocirca  ambigendum  non  est ,  diversas  in  Chri- 
slo  etc.  In  terlia  vero  adhuc  diligentius  quaeslionem 
propositam8  explanat  iuxta  exposilionem  Hilarii  spe- 
cialem,  ibi:  lllud  etiam  ignorandum  non  est,  quod 
Hilarius  etc.  Prima  et  ultima  parte  remanentibns 
indivisis,  media  dividitur  in  partes  tres.  In  quarnm 
prima  quaeslionem  praepositam  determinat.  In  se- 
cunda  vero  determinationem  suam  auctoritatibus 
Sanctorum  confirmat,  ibi:  Ex  affectu  igitur*  hu- 
mano ,  quem.  de  Virgine  traxit.  In  tertia  vero  quan- 
dam  aucloritalem  dubiam  Ambrosii  manifestat,  ibi : 
Ceterum  non  parum  nos  movent  verba  ipsius  Am- 
brosii  etc.  Subdivisiones  autem  partium  manifestae 
sunt  in  littera. 


TR\CTATIO  QUAESTIONUM. 


Ad  intelligentiam  autem  hnius  partis  incidit  hic 
quaestio  circa  duo. 

Et  primo  quaeritur  de  voluntate  Christi. 
Secundo  vero  quaeritur  de  oratione  Christi. 
Circa  primum  quaerunlur  tria. 
Primo  quaeritur,  ulrum  in  Christo  fuerint  plu- 


res  volunlates. 

Secundo  vero  quaerilur  de  earnm  nnrnero  et 
sufficientia. 

Terlio  quaeritur  de  illarum  voluntatum  concor- 
dia  vel  controversia. 


ARTICULUS  I. 

De  volnnlate  Chrisli. 

QUAESTIO  I. 

Utrum  in  Christo  fuerint  plures  voluntates. 


Circa  primum  sic  proceditur  et  quaeritar,  ntram 

in  Christo  fuerit  voluntatum  jiluralitas.  Et  qnod  sic, 
videtur. 


I.  [oannis  sexlo4:  Non  veni  facere  volunta(em?mtomtQ\» 
meam,  sed  voluntatem    eius   qui  misil    me,  ergo 
alia  est  voluntas  ipsius  Christi,  alia    voluntas  nut- 


1  Ibid.  n.  37.  Seq.  Iocub  Ibid.  paulo  Biiperius;  lertlus  ibld. 
n.  38;  ultiinns  ibid.  n.  39.  —  Pro  id/BO  pro  Petro  rogcUur, 
cod.  K  cum  pluribus  edd.  rogat,  refrognnte  etiam  orlginali; 
rosplcitur  ibi  Luc.  22,  32.  In  llnc  pro  voso  tnorti)  edd.  1 .  8 
<mi.su  mortis. 

NOTAE  AD  COMMENTARIUM. 

1  Codd.  /.  hl)  (K  a  secunda  manu)  <■(  edd.  I ,  i  adlungunt 
tiist.  is.  Paulo  inffiius  pro  ritnul,  quod  edd.  omittunt,  ood.  A 
simiUter. 


2  Edd.  iliihituiiiinriii  iimiiim.  Paulo  Inferlus  pro  partt  edd. 
exhlbenl  parttous  el  deinde  vocem  quaestionem  mutnverunt  In 
dubttationem. 

3  Pro  iijiiur  codd.  ciirisii ,  el  pro  iru.nl  non  paucl  codd 
niiiii.nl;  s.'.i  vide  iii«'  in.  Magtatri,  c.  -' 

*  Vera,  38:  Qulo  deacendl  de  caelo,  non  ui  faclam  volun- 
talem  meam  etc.  —  Pluriml  codd.  allegani  MattK.  ■> ,  ubl  \.  17. 
legltur:  Ni>iu<-  puuire,  quonlam  venl  Bolvere  Legem  «i<-.  —  Vlde 
hlc  lii.  Maelstri,  c.  1. 


3(>4 


SENTENTIARUM  LIB.  III. 


teotis;  sed  voluntas  Chrisli  secundum  Divinitatem 
eadem  est  cum  voluntate  miltentis:  ergo  necesse  est , 
quod  Christus  habueril  voluntatem  secundum  huma- 
nitalem  et  secundum  Divinitatem :  ergo  habuit  plures 

voluntates. 

2.  Item,  Damascenus,  tertio  libro1:  «  Habere 
eum  dicimus  in  duabus  naturis  duplicia  ea  quae 
sunt  duarum  naturarum  naturalia,  duas  voluntates 
naturales,  et  divinam  et  humanam  ». 

3.  ltem ,  cuilibet  naturae  intellectuali  respondet 
voluntas ;  sed  in  Christo  fuerunt  plures  naturae  in- 
lellecluales,  sicut  in  praecedentibus 2  monstratum 
est :  ergo  plures  voluntates. 

4.  Item,  Christus  meruit3,  sed  meritum  non 
est  nisi  secundum  voluntatem  creatam ;  Christus 
etiam  omnia  creavlt ,  sed  creatio  non  est  nisi  a  vo- 
luntale  increala:  ergo  Christus  habuit  voluntatem 
increatam  et  creatam:  ergo  habuit  plures  voluntates. 

Contra:  1.  Damascenus,  in  libro  tertio4:  «  Quo- 
Ad  opposi-  rum  subslantia  est  eadem ,  horum  et  voluntas  est 
eadem;  et  quorum  diversa  voluntas,  horum  diversa 
subslanlia»;  sed  divina  natura  et  humana  uniuntur 
in  Christo  in  unitate  hypostasis,  quae  est  substantia 
individua,  ita  quod  in  Christo  non  sunt  plures  hy- 
postases ,  sed  una :  ergo  si  in  Christo  non  est  repe- 
rire  plures  hypostases,  nec  plures  volunlates. 

%  Item,  voluntas  facit  volentem,  ergo  plures 
voluntates  faciunt  plures  volentes ;  sed  Christus  est 
unicus  volens :  ergo  unicam  tantum   habuit   volun- 

tatem  5. 

3.  Item,  voluntas  esl  illud  in  homine,  penes 
quod  residet  regimen  et  dominium  omnium  eorum 
quae  aguntur  in  ipso  et  per  ipsum  ;  hoc  autem  in 
Christo  non  potest  esse  nisi  unum  solum ,  quia  non 
possunt  esse  plura  dominantia  in  uno  et  eodem  abs- 
que  controversia  6 :  ergo  necesse  est ,  in  Christo  esse 
voluntatem  unam  solam. 

4.  Item,  in  Chrislo  est  lantum  una  personali- 
tas,  quia  personalilas  dicit  nobilissimam  conditionem, 


tum. 


quae  reperitur  in  substanlia  rationali7;  sed  voluntas 
est  nobilissimum  et  supremum  substantiae  raliona- 
lis :  ergo  sicut  in  Christo  est  una  tantum  personali- 
tas,  ita  videtur,  quod  sit  tantum  una  voluntas. 

c  o  n  c  i.  u  s  i  o. 

In  Christo  plures  sunt  voluntales. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  cum  in  Christo 
sint  plures  naturae  intellecluales,  videlicet  divina  et  concios 
humana,  necesse  est,  in  Christo  plures  esse  volunta- 
tes>  _  sicut  enim  in  una  natura  corporali  nobili  ista  Rauo. 
duo  se  concomitantur,  videlicet  lux  et  calor ;  sic  et 
in  natura  spirituali  perfecta  necesse  est  duo  repe- 
riri  his  duobus  correspondentia ,  videlicet  cognitio- 
nem  et  affectionem  ;  sed  cognitio  est  actus  rationis. 
el  affectio8  voluntatis.  Cum  ergo  in  Christo  sint  plu- 
res  nalurae  spirituales,  necessarium  est  in  Christo 
ponere  plures  intellectus  el  plures  voluntates;  et 
hoc  manifestat  Magister  in  littera  9  per  multimodas 
Sanctorum  auctoritates.  —  Unde  et  concedendae  sunt 
rationes  ad  hanc  partem  inductae. 

1.  Ad  illud  vero  quod  obiicitur,  quod  quorum  soiouc 

'  . .  positoi 

substantia  est  eadem,  et  voluntas  est  eadem;dicen- 
dum,    quod    substantia   dicitur   multipliciler :   uno  subst i 

'       •  .  ruultifi 

modo  dicitur  substanlia  idem  quod  essentia  vel  na- 
tura ;  alio  modo  dicitur  substantia  idem  quod  sup- 
positum10.  Damascenus  autem  in  praedicta  auctoritate 
accipit  substantiam  pro  essentia  vel  natura.  Argu- 
menlum  vero  in  contrariuin  adductnm  procedit  de 
substantia-supposito  sive  substantia,  quae  esl  indi- 
vidua ;  et  hoc  patet  per  ipsnm  Damascenum  ".  Ipse 
enim  dicit  sic :  «Naturales,  et  non  hypostaticas ,  id 
est  personales,  aimus  voluntates  »;  et  hoc  probat  ipse. 
quia  in  tribus  personis  una  est  voluntas,  non  pro- 
pter  unitatem  in  personis,  sed  propter  unitatem  in 
natura. 

2.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  voluntas  facit 


1  De  Fide  orthod.  c.  13. 

2  Dist.  2.  a.  2.  q.  2  ;  d.  I 4.  a.  3.  q.  I .  seq.  Cfr.  hic  lit. 
Magistri,  c.  2.  —  Quod  in  maiori  enuntiatur,  ab  Arislot. ,  IV. 
Topic.  c.  5,  nec  non  111.  de  Anima,  text.  42.  (c.  9.)  sic  expri- 
mitur :  In  ratiocinativa  enim  voluntas  flt.  Cfr.  ibid.  text.  50. 
(C.  io.).  —  Maximus,  Dispulat.  cum  Pyrrho,  hoc  arg.  in  hunc 
modum  profert:  Siquidem  igilur  natura  inesl  intclligenlibus  mo- 
tus  libcrae  potestatis ;  igitur  omne  inlelligens  etiam  facullate  vo- 
luntatis  praeditum  cst...  Quodsi  omne  intelligens  etiam  natura 
voltmtatis  facultate  praedilum  est,  Deusque  Verbum  vere  caro 
ratione  ulentium  ac  intelligentium  more  animata  factus  est;  plane 
fit,  ut,  et  qua  homo  erat,  idem  substantialiler  voluntalis  facultate 
praeditue  esset.  Cfr.  Damasc,  III.  de  Fide  orthod.  c.  14.  et  18. 
nec  non  eiusdem  opusc.  de  Duabus  in  Christo  voluntatibus.  Cfr. 
etiam  Martini  I  ,  Epist.  3.  et  4. 

3  Cfr.  Infra  d.   18.  per  totam.  —  De  minnri  cir.  supra  pag. 
350,  nola  9. 

4  I)e  Fide  orlhod.  c.   14,  pluribus  interiectis  post  voluntas 
est  eadem.  Cfr.  Basil.,  Fpist.  189.  (alias  80.)  n.  6.  et  8. 

5  Maximus,  Disputat.    cum  Pyrrho :   «  Si  igitur  unus  Chri- 
slus,  lanquam  itnus  omnino  eiiam  volebat.  Quodsi  tanquam  unus 


volebat,  una  prorsus  est  et  eius  voluntas,  non  duae...  Non  po- 
test  fieri,  quin  una  cum  voluntatibus  etiam  volentes  inducan- 
tur».  Huius  obiectionis  fundamentum  est  illud  axioma :  Actio- 
nes  sunt  suppositorum. 

e  Pyrrhus  in  memorata  Disputalione  ait :  Fieri  non  potest, 
ut  in  una  persona  duae  sint,  alia  alii  composilae,  voluntates  abs- 
que  contrarietate  (aveu  Iva-iwasioc). 

'  Cfr.  supra  d.  5.  a.  2.  q.  2,  d.  6.  a.  2.  q.  I  ,  d.  10.  a. 
i.  q.  2.  —  De  minori  cfr.  11.  Scnt.  d.  25.  p.  I.  q.  6,  scholion. 
—  Paulo  superius  pro  ima  personalitas  codd.  FT  una  sola 
personalilas. 

8  Fdd.  hic  repetunt  actus. 

9  Ilic  c.  2.  —  Pro  mutlimodas  cod.  Z  multas. 

10  Vide  Aristot.,  de  Praedicam.  c.  de  Substantia,  et  VII. 
Metaph.  tcxt.  7.  et  53.  (VI.  c.  3.  et   15.). 

'!  Libr.  111.  de  Fide  orthod.  c.  14.  Probatio,  de  qua  fit  men- 
tio,  est  ibidem:  Si  enim  personales  esse  concesserimus,  ires 
sanctae  Trinilatis  personas  diversae  inter  se  voluntalis  atque 
actionis  necessario  dicemus  (ed.  Mignc).  —  Voci  individua  Val 
adiicit  natura.  In  cod.  A  scriptum  est  sive  quae  est  substantia 
individua. 


DIST.  XVU.  ART.  I.  QUAEST.  II. 


36; 


volentem ;  dicendum,  quod  hoc,  per  se  loquendo, 
andum.  intelligitur  de  natura ,  per  consequens  autem  intel- 
ligitur  de  persona ;  et  quoniam  plures  naturae  pos- 
sunt  esse  in  una  persona :  hinc  est,  quod  ad  plu- 
ralitatem  voluntatum,  etsi  consequatur  pluralitas  na- 
lurarum ,  non  tamen  consequitur  personarum  plu- 
ralitas.  Ideo  non  sequitur :  sunt  plures  voluntates , 
ergo  plures,  qui  volunt;  sed  bene  sequitur :  sunt 
plures  naturae,  secundum  quas  insunt.  Et  hoc  est 
quod  dicit  Damascenus  ' :  «  Quia  duas  naturas  Chri- 
sti  duas  eius  naturales  voluntates  et  naturales  actus 
aimus.  Quoniam  autem  una  duarum  naturarum  est 
hypostasis ,  unum  aimus  et  volentem  et  agentem  na- 
turaliter  secundum  ambas». 

3.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  volunlas  dicit 
illnd.  penes  quod  residet  regimen  et  imperium  eo- 
rum  quae  sunt  in  ipso  volente  ;  dicendum ,  quod 
teim-est  imperans  et  dominans  per  privationem  coaclio- 
nis,  et  est  imperans  et  dominans  per  privalionem 
subieclionis.  Primo  modo  accipiendo  imperans  con- 
venit  ipsi  voluntati  generaliter 2 ;  et  hoc  modo  pos- 
sibile  est,  plura  imperanlia  reperiri  in  eodem  ,  in 
quo  reperiuntur  plura  a  coactione  libera,  sicut  in 
Christo  est  reperire  liberum  arbitrium  secundum  di- 
vinam  naturam  et  humanam.  Si  autem  dicalur  im- 
perans  el  dominans  per  privationem  omnis  subie- 


ctionis ;  sic  bene  concedendum  est.  quod  necesse 
est  esse  unum  solum.  Sed  tale  imperium  non  com- 
pelit  omni  voluntati ;  non  enim  competit  voluntati 
humanae,  quae  debet  esse  subiecta  divinae,  sed  illi 
voluntali  competit,  quae  nihil  habet  superius  se.  ldeo 
ex  hoc  non  polest  argui,  quod  in  Christo  non  sint 
plures  voluntates,  sed  quod  non  sint  plures  volun- 
tates  divinae  s. 

4.  Ad  illud   quod  obiicitur,  quod  voluntas   est 
proprietas  spectans  ad  dignitatem ,  sicut  et  persona- 
litas ;  dicendum,    quod  aliter  et  aliter  dicitur  haec  Nouwdum. 
proprielas  et  illa  ad  dignitatem  spectare ,  secundum 
quod  aliquid  per  superabundantiam  dicilur  duplici-  Dopi«  >u- 

7  iii  ■  •  •   •  ,.  •     •  .  ,  perbtmi». 

ter :  vel  absolute ,  sicut  dicitur  albissunus,  id  est 
valde  albus;  vel  in  comparatione ,  sicut  dicitur  al- 
bissimus  omnium.  Et  quod  dicilur  per  superabun- 
dantiam  absolute  potest  pluribus  convenire ;  quod 
aulem  dicitur  per  superabundantiam  in  compara- 
tione  convenit  uni  soli  \  Dico  ergo,  quod  persona- 
litas  accipilur  penes  dignitatem  excellenliae  respectn 
omnium ,  quae  sunt  in  ipsa  persona,  et  ideo  in  uno 
non  potest  esse  nisi  una  personalitas;  vohmtas  au- 
tem  non  sic,  quia  dicit  potenliam  substantiae  ratio- 
nalis  nobilem  et  perfectam.  Et  ideo  sicut  plures  na- 
turae  nobiles  possunt  se  compati  in  una  persona  in 
Christo,  sic  et  plures  vohmtates. 


SCHOLION. 


I.  Error  Monothelitarum,  reprobatus  iam  a  Concilio  Clial- 
cedonensi  (an.  451),  magis  explicite  a  Concilio  Constantinopoli- 
tano  III.  (an.  680)  damnatur  Iiis  verbis :  «  Duas  naturales  vo- 
luntales  in  eo  (Christo)  et  duas  naturales  operationes  indivise, 
inconvertibiliter,  inseparabiliter,  inconfuse  secundum  Ss.  Patrum 
doctrinam  praedicamus;  et  duas  naturales  voluntates  non  con- 
Irarias  »  etc.  (cfr.  supra  d.   12.  a.  2.  q.  I,  scholion). 

II.  Alex.  Hal.,  de  hac  et  seq.  q.  S.  p.  III.  q.  15.  m.  I.  — 
Scot.,  de  hac  et  seq.  q.  in  utroquc  Scripto  hic  q.  unica.  —  S. 
Thom.,hiea.  I.  quaesliunc.  I;  S.  III.  q.  18.  a.  I. —  P>.  Albert., 
de  hac  et  seq.  q.  hic  a.  2.  3.  —  l'etr.  a  Tar.,  hic  q.  I.  a.  I. 
—  Richard.  a  Med.,  de  hac  et  seq.  q.  hic  a.  I.  q.  I.  —  Durand., 
de  hac  et  2.  seqq.  qq.  hic  q.  I.  —  Dionys.  Carth.,  de  hac  el 
2.  soqq.  qq.  hic  q.   I.  —  Bfel,  hic  q.  unica. 

III.  Quoad  2.  quaestionem  conveniunl  magistri  in  hoe,  quod 
appetitus  a  sensilivus,  qui  dicitur  scnsualitas  a  (S.  Thom.,  S.  III. 
q.   18.  a.  2.),  cum  pertineat  ad  perfectionem  naturac  humanae, 


fucrit  in  Christo,  el  quod  hic  appctitus  vocari  possit  voluntas 
in  sensu  largiore  et  quasi  per  participaiionem,  quia  in  homino 
natus  est  obedire  rationi.  —  Quadruplicis  divisionis  voluntatis , 
hic  ex  Ilugone  allatae,  alii  auclores  non  faciunt  mentionem.  Et 
notandum,  quod  haec  volunlas  pietatis  hic  in  penultima  soJutione 
argg.  recte  dicitur  esse  conditionata.  —  Duo  actus  voluntaUs 
rationalis,  qui  a  loanne  Damasceno  vocanlur  thelesis  et  bulesis 
(hic  arg.  3.  ad  oppos.)  et  a  Magislro  volunUis  ut  natura  et 
voluntas  ut  ratio ,  ab  aliis  autem  voluntas  nnturulis  et  deUbe- 
ratira,  diffuse  explicanlur  a  S.  Bonav.,  II.  Sent.  d.  2t.  p.  I.  a. 
2.  q.  3.  De  eisdem  respectu  Christi  S.  Thom.  (hic  a.  I.  qtiae- 
stiunc.  3;  S.  loc.  cit.  a.  3.)  cum  Petr.  a  Tar.  speciali  quacstione 
tractat  (cfr.  etiam  Scotus,  loc.  cit.  n.  3-5).  Communiter  docetur, 
hanc  divisionem  tantum  rcspicere  actus ,  non  ipsam  polentiam. 
De  2.  quaestione:  S.  Thom.  ,  hic  a.  I.  quaesUunc.  2;  S. 
loc.  cit.  a.  2.  —  n.  Albcrl.,  hic  a.  5.  —  PetT.  a  Tar.,  loc.  cii. 
a.  2.  3. 


QUAESTIO  II. 
De  numero  et  sufficientia  voluntatum  in  Christo. 


Secundo  quaeritur  de  voluntatum  numero  et 
sufficientia;  dividit  enim  Magister  5  voluntales  Chrisli 
in  tria  niembra,  (luorum  unum  est  voluntas  diviiii- 


talis.  aliud  voliinlas  rationis  el  lerliuin  volnntas  cai- 
nis  seii  sensualitatis.  Sed  quod  isla  divisio  sil  super- 

/hid  ,  viilelur : 


1  Libr.  III.  de  lide  orthod.  c.  I  i  :  Quoniam  igilur  duae 
Christl  naturae  sunt,  duas  prolode  eius  etc.  (ed.  Migne).  — 
Maximus,  Disputat  cum  Pyrrho,  ai;;umenium  retorquens  re- 
ipondet:  Si  enim  concedatur  una  cum  voluntaUbus  Inducl  vo- 
lentes,  omnino  etiam  consentanea  redprocaUone cum  volentibus 
inducendae  erunl  voluntates  occurrentque,  vestra  sentenUa... 
DeitaUs  [in  Deo] ;  Idcirco  quidem  quod  elus  una  voluntas,  una 
quoque  hypostasis  ac  persona,  errore  Sabellii;  quod  vero  tres 
personae,  tres   eUam  voluntates,  oc  prolnde  tres  naturae,  bt- 


rore  \iii ;  siquidem,  ui  Patrum  deflnitlones  liabenl  atque  regu- 
lae,  voluntatura  diaUncUo  disUnctlonera  quoque  naturarura  Infen 

■  cii    ii.  Sent  (i.  25.  p.  II.  q,  I,  In  eorp,  et  q.  kseq. 
Paulo  superius  pro  regimen  edd.  regnum. 

3  Maxlmus,  loc  clt,  eandera  obioctionem  paulo  aliter  solvit. 

*  Sicut  docet  Prisdan.,  de  quo    vide   lora.   II.  pag.  i'.'1." . 
nola  i.  Cfr.  eiiam  Arlslot,  vn.  Toplc.  c.  i.  —  Pauio  superlus 

pro  uinniiitii  COd.   K   lioiiiiiiiiin. 

*  Ilie  in  lil    C,   2. 


306 


SENTENTIAHUM  LIB.  III. 


1.  Primo  auctorilate  Damasreni  in  tertio  libro ' : 
m..  p«.  «  Duas,  inquit,  naturas  Clirisli,  duas  eius  voluntates 

"  '  oaturales  et  naturales  actus  aiinus  »:  ergo  si  divisio 
Damasceni  est  completa,  quae  est  per  duo  membra, 
vidctur,  quod  praedicta  divisio  sit  superflua. 

2.  Item,  Philosophus  dicit  in  tertio  de  Anima 
et  etiam  in  Topicis8,  quod  «  volunlas  est  in  sola 
rationali  »:  ergo  nulla  voluntas  videtur  esse  sensua- 
litatis;  et  si  hoc,  tertium  membrum  praedictae  di- 
visionis  superlluit. 

3.  Item,  penes  voluntatem  attenditur  liberum 
arbitrium 3 ;  sed  in  Christo  non  sunt  nisi  duo  libera 
arbitria:  ergo  non  nisi  duae  voluntales:  ergo  etc. 

4.  Ilem ,  voluntas  consequitur  naturam  * :  sed  in 
Christo  sunt  lantum  duae  naturae :  ergo  tantum  duae 
voluntates. 

Sed  contra  :  Quod  sint  non  tantum  duae,  sed 
etiam  plures  quam  tres,  videtur : 

1.  Auctoritate  Hugonis  in  libello,  quem  fecit  de 
proparte*.  Voluntalibus  Christi  5,  ubi  ait  sic  :   «  Fuit  in  Christo 

voluntas  Deitatis  et  voluutas  rationis  et  voluntas 
pielatis  et  voluntas  carais»:  ergo  quatuor  differen- 
tiae  voluntatis. 

2.  Item,  sicut  Christus  habuit  sensualitatem , 
ita  habuit  synderesim;  et  sicut  sensualitatis  est 
appetere  bonum  carnis ,  ita  synderesis  est  appetere 
bonum  honestatis6:  ergo  sicut  ponitur  aliqua  volun- 
tas  in  Christo  secundum  sensualitatem ,  ita  videtur, 
quod  deberet  poni  secundum  synderesim ,  et  ita  qua- 
tuor  voluntatis  differentiae. 

3.  Item ,  voluntas  secundum  Damascenum  7  di- 
viditur  prima  divisione  in  thelesim  et  bidesim ,  hoc 
est  in  naturalem  et  deliberativam ;  istae  duae  dif- 
ferentiae  constat  quod  fuerunt  in  Christo,  sicut  et 
praedictae :  ergo  videtur ,  quod  Christus  habuerit 
volunlates  plures  quam  tres. 

4.  Ilem,  voluntas  sequitur  cognitionem  ;  sed  in 
Christo  est  reperire  quatuor  genera  virtutum  co- 
gnoscili varum ,  quia  in  ipso  cognoscebat  sensus  ex- 
terior,  cognoscebat  sensus  interior,  cognoscebat  in- 
tellectus  humanus,  cognoscebat  intellectus  divinus  8 : 
si  ergo  cuilibet  cognitioni  respondet  affectio,  et  cui- 
libet  affectioni  volunlas;  videtur,  quod  in  Christo 
fuerit  quadruplex  voluntatis  differentia. 

Est  igitur  quaeslio  de  praedictae  divisionis  suf- 

Qoaestio  ge-  fieieiltia. 
neralis. 


C  0  N  C  L  U  S  1 0. 

Secundum  duas  naturas  in  Christo  suni  duae  vo- 
luntates,  secundum  patentia*  mmi  tres ,  secun- 
dum  actum  volendi  vero  quatuor. 

Respondbq  :  Ad  praedictorum  inlelligentiam  est 
nolandum,  uuod  voluntas"  tripliciler  habet  conside-  voiant» 

'    »  l  tellir'iti  ■ 

rari :  aut  secundum  naluram,  aul  secundum  po-  piiciter 
tentiam,  per  quam  quis  vult,  aut  secundum  modum 
volendi.  Et  secundum  islam  triplicem  consideratio- 
nem  tripliciter  habet  dividi  voluntas  in  Christo.  — 
Secundum  enim  comparationem  ad  naturam  dividi 
habet  divisione  bimembri.  Duplex  enim  in  Christo  concfa 
est  voluntas,  divina  videlicet  et  humana  secundum 
duas  naturas ;  et  sic  considerat  Damascenus  volun- 
talem  Christi,  cum  eam  dividit  in  duo  membra. 

Si  autem  consideretur  voluntas  secundum  po- 
tentias10,  per  quas  quis  vult,  sic  dividi  habet  divi- 
sione  trimembri.  Nam  in  Chrislo  fuit  potentia  divina  conch 
et  potentia  rationalis  creata  et  polentia  sensitiva , 
per  quafum  quamlibet  in  actum  volendi  exibat.  Et  sic 
dividit  Magister  in  littera  per  tria  membra,  ita  quod 
illa  tria  habent  reduci  ad  divisiones  dnas  bimem- 
bres,  quae  sunt  per  differenlias  immediatas,  quia 
voluntas  in  Chrisfo  fuit  aut  divina ,  aut  humana ; 
et  si  humana,  aut  sequens  cognitionem  sensitivam, 
aut  sequens  cognitionem  intellectivam.  Et  sic  patet 
sufficientia  praedictae  divisionis  in  tria  membra. 

Per  comparationem  autem  voluntatis  ad  modum 
voleudi  habet  multiplicari  voluntas  in  Christo  divi- 
sione  quadrimembri ;  et  sic  consideravit  magister 
Hugo  voluntatem  Christi,  cum  eam  per  quatuor  conci» 
membra  divisit.  Ait  enim  sic  "  :  «  In  Christo  fuit  vo- 
luntas  Divinitatis  et  voluntas  rationis  et  voluntas 
pietatis  et  vohmtas  carnis:  voluntas  Divinilatis  per 
iustitiam  senlentiam  dictabat,  voluntas  rationalis  per 
obedientiam  veritatem  approbabat,  voluntas  pietalis 
per  compassionem  in  malo  alieno  suspirabat,  volun- 
tas  carnis  per  passionem  in  malo  proprio  murmura- 
bat ».  —  Et  sic  patet  secundum l?  diversos  inodos  divi-Adq « 
dendi  voluntatum  Christi  numerus  et  sufficientia,  quia 
secundum  diversas  considerationes  multiplicari  habet 
modo  divisione  bimembri ,  modo  divisione  Irimem- 
bri,  modo  divisione  quadrimembri  sine  aliqua  re- 
pugnantia.  Et   in    hoc   manifesta   est  responsio   ad 


seqq. 


1  De  Fide  orthod.  c.  14.  Vide  supra  pag.  365,  noia   I. 

2  Libr.  III.  de  Anima,  text.  42.  (c.  9.)  et  IV.  Topic  c.  o. 
Vide  supra  pag.  364,  nola  2. 

3  Cfr.  II.  Sent.  d.  25.  p.  I.  q.  2. 

4  Vide  supra  pag.  364,  nota  2. 

5  Cfr.  tom.  I.  pag.  858,  nota  6. 
quatuor  cod.  K.  supplet  sunt. 

6  Vide  II.  Sent.  d.  39.  a.  2.  q.    I. 

7  Libr.  II.  de  Fide  orlhod.  c.  22.  et 
pag.  565,  nota   I. 

8  Ut  ostensum  est  supra  d.   14.  a.  3.  q. 


In  tine  arg.  post  erijo 


c.  14.  Cfr.  tom.  II. 


!. 


0  Vat.  adiicit  Christi.  Mox  pro  secundum  naturam,  quam 


leclionem  ut  vcriorem  et  subnexis  congruentem  ex  cod.  T  re- 
stituimus,  edd.  nec  non  complures  codd.  secundum  naturaiem 
cotuntatem,  alii  codd.  secundum  naturam  coluntatem,  cod.  A 
secundum  coluntatum,  seil.  naturam ,  quae  vox  supplenda 
erit.  Nobis  non  sine  veritalis  specie  esse  videlur,  quod  librarii 
vocem  coluntatem  subsliluerint  pro  colentem,  et  quod  prima 
lectio  fuerit  haec:  secundum  naluram  colenlem. 

10  Cod.  X  potenliam,  per  quam. 

11  Libell.  de  Quatuor  Voluntat.  in  Chrisio.  Cod,  K.  cum  te- 
xtu  origin.  coluntas  rationis  pro  colunlas  rationalii. 

12  Ita  codd.  A  (K.    a  secunda  manu)  X  Q  in   aliis  et  edd. 
per. 


DIST.  XVII.  ART.  I.  QUAEST.  III. 


367 


obiecta ,  praecipue  ad  auctoritalem  Hugonis  et  Da- 
masceni. 

2.  Ad  illud  vero  quod  obiicitur  de  verbo  Phi- 
g.  pro  losophi ,  quod  voluntas  est  in  sola  rationali;  dicen- 

dum ,  quod  Philosophus  accipit  voluntatem  stricte, 
videlicet  pro  appetitu  ratiocinativo  ' ;  Magister  autem 
et  Sancti  accipiunt  voluntatem  large  ad  omnem  hu- 
manum  aflectum,  sive  procedat  ex  ratione,  sive  pro- 
cedat  ex  sensu. 

3.  Ad  illud  quod  obiicilur,  quod  penes  volunta- 
tem  altenditur  liberum  arbitrium  ;  consimili  modo 
respondendum  est,  quod  hoc  intelligitur  de  volun- 
tate  proprie  dicta;  et  sic  verum  est,  quod  in  Chrislo 
non  habet  nisi  duas  differenlias;  Magister  autem  ac- 
cipit  nomen  voluntalis  pro  appelitu2. 

4.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  volunlas  con- 
sequitur  naturam  ;  dicendum,  quod  voluntas  conse- 
quitur  naturam,  sicut  polentia  consequitur  substan- 
tiam ;  et  quia  in  una  subslantia  possunt  esse  plures 
potentiae,  nihil  impedit,  in  Christo  reperiri  plures 
voluntates  3  ex  parte  unius  naturae,  scilicet  naturae 
humanae,  et  unam  ex  parte  divinae  naturae,  ei  ita 
in  universo  tres. 

1.  2.  3.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  mullo  plu- 
■  Fores  deberent  esse  per  auclorilatem  Ilugonis4  et  propter 
synderesim  et  thelesim  etbulesim;  dicendum,  quod 


rle. 


ex  illis  auctoritatibus  non  potest  argui,  quod  in  Clui- 
sto  sint  plures  voluntates  quam  tres,  nisi  aceipiatur 
divisio  voluntatis  secundum  modos  volendi;  per 
quem  moduin  ralionalis  voluntas  multiplicari  habet 
in  voluntatem  ratUmis  et  pietatis,  hoc  est  secnn-  *ota. 
dum  eonditionalem  et  absolutam  s,  dividi  etiam  ha- 
bet  in  naturalem  et  deliberativam.  Sed  per  hoc  non 
potest  argui,  quod  praedicta  divisio  sit  insufliciens. 
quia  accepla  est  secundum  potentias;  uni  enim  po* 
tentiae  possnnt  respondere  plures  modi  volendi. 

4.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  quadruplex  est 
in  Christo  cognitio,  et  ita  <|uadruplex  debet  esse  af- 
fectio;  dicendum ,  quod  rognitio  sensitiva  exterior  xoundom. 
non  babet  perfectionem  absque  interiori.  Sicut  enim 
vult  Augustinus,  non  est  perfecta  visio  ex  concursu 
organi  el  obiecti ,  nisi  adsit  inlerior  intentio  copu- 
lans  unum  cum  altero,  sicut  dicitur  in  libro  de  Tri- 
nitate  undecimo  6.  Illam  autem  inlenlionem  vocat 
Augustinus  sensualilatem ,  dicens,  quod  sensualitas 
est  illa,  «  per  quam  intenditur  in  corporis  sensus  »  ; 
et  penes  hanc  altenditur  appetitus  carnis.  Et  ideo 
Magister  ex  parle  cognitionis  sensitivae  unam  tan- 
tum  ponit  voluntatem,  scilicet  voluntatem  sensuali- 
tatis;  si  enim  acciperet  secundum  sensus  exleriores, 
iam  non  una,  sed  quinque  essent  volunlates  secnn- 
dum  quinque  diflerenlias  sensuum  exlerionim  '. 


QUAESTIO  III. 

Ulrum  istae  voluntales  in  Christo  fuerint  conformes,  vel  repugnantes. 


Tertio  quaeritur  de  illarum  voluntatum  con- 
fonnitate  et  concordia ,  et  quaerilur,  utrum  istae 
vohmtates  fuerint  in  Christo  conformes,  vel  repugnan- 
tes.  Et  quod  sint  repugnanles,  videtur: 

1.  Ex  ipsa  dominica  oratione,  qua  dicebat:  Non 
pposi-  sicut  ego  volo,  sed  sicut  tu  vis  8 :  ergo  aliud  vole- 

bat  Christus,  secundum  quod  homo,  et  oppositum, 
secundum  quod  Deus :  ergo  voluntas  humana  non 
erat  conformis  divinae. 

2.  Iteni,  Augustinus,  super  Psalmum  trigesimum 


seeundum  9:  «  Quantum  distat  Deus  ab  hoinine.  tau- 
tum  distat  voluntas  Dei  a  voluntale  hominis:  nnde 
gerens  hominem,  Christus  ostendit  privatam  quan- 
dam  hominis  voluntatem » :  ergo  si  privata  volun- 
tas  est  voluntas  repugnans  voluntati  divinae.  vi- 
detur  etc. 

3.  Item,  Christus  flebal  de  destructione  Ieru- 
salem  10,  ergo  volebat  lerusalem  non  destroi;  et  se- 
cundum  divinam  iuslitiani  volebat.  eain  destrni:  ergO 
volunlas  humana  adviTsahatur  divinae. 


1  Mulli  c(kI(1.  ratiocinato. 

2  Appetitus  autem  sequilur  sensum,  ut  Aristot.  docet,  11. 
dc  Anima,  lexL  20.  (c.  2.)  dicens:  Si  nutem  sensum  [habelj, 
ei  Imaginalionem  e<  appetitum  ;  ubi  enim  sensus  est,  et  dolor 
et  volupins  consequitur;  ubi  autem  baec  sunt,  ex  necessitate 
el  dcsiderium  esL 

:!  Posi  voluntates  edd,,  posito  commate,  Inserum  duas. 

4  Vnt.  absque  auctoritate  codd.  et  inconvenienter  hic  sub- 
iicit  Damasceni;  inconvenienter,  aimus,  quippe  cum  in  divt- 
iione  voluntatis  n  Damnsc  facta  non  sit  sermo  i\r  synderesi. 

5  Cfr.  I.  Sent,  (I.  i«.  a.  2.  q.  2 :  Voluntate  rationis  de- 
bemus  etiam  veile  malum  poenae,  quod  scimus  Deum  velle; 
-'•(i  voluntale  pietaUs  possumus  conditionaliter ,  slve  quanlum 
esi  iu  nobis,  si  Deo  placet,  non  velle.  Nam  el  Ipse  Deus,  quan- 
luin  jn  sc  est,  iKui  vultetc.  Vidc  eliam  Ibid.  dub.  '•.  —  Sub- 
Indc  pro  etiam  habet  cod.  K  ftiam  potest. 

6  Cap.  2.  n.  2.  seqq.  —  Deflnlllo  Bensualltalia  delnde  ej 
VuKiist.  nllntn  Invenltur  In  elus  lil».  XII.  de  Trln.  c.  12.  n.  17: 


Oui  in  corporis  scnsus  intenditur  sensualis  animae  molus.  <;ii'. 
II.  Sent,  lii.  Magistri,  d.  XXIV.  c.  I.  seq.  etibld.  CommenL  p. 
II.  diil).  3.  —  Paulo  superius  pro  interior  intenUo  edd.  1 .  2 
interior  attentto,  VaL  interior  attentio  seu  tntenUo.  Paulo  ln- 
ferius  pro  intentionem  r(\t\.  cum  non  paucis  codd.  attentionem. 
Inferius  eliam  posl  attenditur  \'nt.  adlungil  sive  intenditw. 

'  Vide  scholion  ad  praocedentem  quaesl. 

v  Miiih.  26,  39.  —  Paulo  superlus  anle  istae  votuntates 
cod.  ,\  interseril  omnes,  et  plerlque  codd.  pro  fiurmt  suli^n- 
tnuiii  essent.  Ellam  postea  pro  sint  codd.  v  K  l>l>  exhibeni 
essent. 

"  Vera.  I  ;  Bxsultate  lustl  In  Domlno,  rectos  etc,  In  l.n.u- 
raL  2.  ii.  2.  Texiua  origln.  posl  Chiistm  [edd.  konto  Ckristus] 
sic  proscquitur:  el  regulam  m>l>is  proponcns,  docens  noa  vl- 
vere,  el  praealana  nobls  vlvere,  ostendil  homlnls  quandara 
valam  voluntatem.  Cfr.  III.  Magislri,  hlc  c.  2. — Codd.  ''t  edd, 
falso  nlleganl  Ps.  •*)•>'. 

">  Luc  19,   II. 


368 


SENTENTIARCM  LIH.  III. 


4.  Item,  videtur,  quod  voluntas  ratjonis  et  sen- 
sualitatis  adversentur  sibi  invicem,  quia,  secundum 
quod  dicit  Augustinus  de  Trinitate  l,  voluntales  sunl 
contrariae,  quae  sunt  contrarioruin  volitorum;  sed 
voluntas  rationis  volebat  inori,  voluntas  sensualitatis 
volebat  vivere:  ergo  sensualitatis  et  rationis  erant 
voluntates  contrariae. 

5.  Ilem,  pavor  el  securitas  sunt  alTectiones  con- 
trariae;  sed  in  voluntate  rationis  erat  securitas,  in 
voluntate  sensualitatis  erat  limiditas':  ergo  contra- 
rio  modo  afficiebatur  voluntas  rationalis  et  voluntas 
sensualis.  Sed  tales  sunt  voluntales  sibi  invicem  ad- 
versantes :  ergo  etc. 

6.  Item,  aut  ratio  assentiebal  sensualitati  refu- 
tanti s  mortem,  aut  repugnabat.  Si  assentiebat:  ergo 
assentiebat  in  contrarium  voluntali  divinae :  ergo 
peccabat  mortaliter.  Si  repugnabat :  ergo  volun- 
tas  rationis  et  sensualitatis  fuerunt  in  Christo  repu- 
gnantes. 

Sed   contra  :    1.   Voluntas   humana  secundnm 
Fandamenta. rectum  ordinem  debet  esse  subiecfa  divinae:  ergo  si 
in  Christo  repugnabat,  videtur,  quod  in  Christo  erat 
inordinalio  et  culpa. 

2.  Item,  omnis  motus,  qui  adversalur  voluntali 
divinae,  est  motus  ad  illicitum,  et  omnis  talis  motus 
est  peccatum:  ergo  si  Christus  secundum  humanam 
volunlalem  aliquid  volebat  adversum  vohmtati  divi- 
nae,  ergo  in  Christo  eral  peccatum.  Sed  hoc  est  fal- 
sum:  ergo  etc. 

3.  Item ,  aut  voluntas  sensualitatis  in  Christo 
subiacebat  omnino  rationi ,  aut  adversabatur.  Si 
omnino  subiacebat:  ergo  nulla  erat  ibi  repugnantia. 
Si  adversabatur  in  aliquo:  ergo  caro  in  Christo  con- 
cupiscebat  adversus  spiritum.  Sed  «nonnullum  vitium 
est,  cum  caro  concupiscit  adversus  spiritum  4  » : 
ergo  in  Christo  fuisset  vitium  et  peccatum. 

4.  Item ,  aeque  ordinatus  vel  ordinatior  fuit 
Christus  in  se  ipso,  sicut  Adam  in  slatu  innocen- 
tiae ;  sed  in  statu  innocentiae  nulla  fuit  in  Adam 
repugnantia  voluntatum  5 :  ergo  nec  in  Christo  fuit 
aliqua  repugnantia  voluntatis  sensualitatis  ad  ratio- 
nalem,  nec  rationis  ad  divinam:  ergo  nulla. 


CONCLUSIO. 

fn  Christo  fuil  volunlatum  concordia,  quamvis 
ex  parte  voliti  non  esset  identilas. 

Kkspondeo:  Ad  praediclorum  intelligenliam  est 
notandum,  qnod  conformitas  voluntalis  ad  volunta-  confom 
lem  in  duobus  consistit,  videlicet  in  volito  et  in  ra-  iTl',^ 
lione  volendi.  Conformilatem  in  volito  dico,  quando  ' 
diversae  voluntates  unum  et  idem  volunt.  Conformi- 
tatem  in  ralione  volendi  dico,  quando  idem  eodem 
modo  volunt,   vel   altera   earum    vult   illud   eodem 
modo,  quo  superior  vult  eam  velle.  Cum  igitur  ad 
perfectam  conformitatem  isla  duo  concurrant,  alterum  Axionu 
eorum  est  de  necessitate  conformitalis,  videlicet  con- 
formitas  in  modo,  alterum  vero  aliquando  de  neces- 
sitate,  aliquando  de  congruitate ,  aliquando  praeter 
necessitatem  et  congruitatem ,  videlicet  conformilas 
in  volilo.  Possibile  est  enim,  quod    voluntates   sint 
conformes,  ita  quod  una  subsit  alteri;  et  tamen  non 
volunt  idem,  quia  voluntas  superior   non  vult  infe- 
riorem  velle,  quod  ipsa  vult,  sed  magis  velle  con- 
trarium. 

Quoniam  igitur  conformitas  in  ratione  volendi 
fuit  in  omnibus  voluntatibus  Chrisli,  quia  sic  vole- 
bat  sensualitas,  sicut  volebat  ratio  eam  velle;  sic 
volebat  eliam  ratio  Christi ,  sicut  divina  voluntas 
volebat  ipsam  velle :  ideo  concedendum  est ,  quod  conciu 
in  Christo  fuit  voluntatum  concordia  et  consonanlia, 
quamvis  ex  parle  voliti  non  esset  identitas ,  quia 
unaquaeque  voluntas  quod  suum  erat  volebat.  —  Et 
hoc  est  quod  dicit  magister  Hugo  6 :  «  Secundumconfirru 
divinam  volunlatem  quod  iustum  erat  voluit;  secun- 
dum  volunlatem  raiionis  iustitiae  consensit  et  iusli- 
tiam  approbavil ;  secundum  autem  voluntalem  pie- 
talis  sine  odio  inlime  condoluit  miseriae,  quemad- 
modum  secundum  voluntatem  carnis  iustitiam  non 
accusabat,  sed  poenam  recusabat.  Unaquaeque  vo- 
luntas  quod  suum  erat  operabatur,  et  quod  ad  se 
pertinebat  sequebatur :  voluntas  divina  inslitiam  , 
voluntas  rationalis  obedientiam,  voluntas  humani 
tatis  misericordiam,  voluntas  carnis  naturam;  neque 


r> 


1  Libr.  XI.  c.  6.  n.  10,  hoc  utens  exemplo :  «  Voluntas  vi- 
dendi  fcnestram,  finem  habet  fenestrae  visionem;  altera  est 
enim  quae  ex  ista  neetitur  voluntns  per  fenestras  videndi  trans- 
euntes,  cuius  item  finis  est  visio  transeuntium  ».  Cfr.  II.  Sent. 
(1.  38.  lit.  Mngistri,  c.  3.  Planius  de  hac  re  August.  loquitur 
XIV.  de  Civ.  Dei,  c.  6:  Omnes  [molus  voluntatis]  nihil  aliud 
quam  voluntates  sunt...  Et  omnino  pro  varietate  rerum  ,  quae 
appctunttir  atque  fiigiunlur,  sieut  allicitur  vel  offenditur  volun- 
tns  hominis,  ita  in  hos  vel  illos  affectus  mutatur  et  vertitur. 
Cfr.  etinm  83  Qq.  q.  40.  Demum  lectorem  remittimus  nd  con- 
sulendos  illos  loeos,  quibus  August.  refutnt  sententinm  Mani- 
chaeorum,  qui,  ut  causam  explicarent  pugnae  inter  carnem  et 
spiritum,  duas  animns  in  homine  statuebant,  bonam  aliam,  et 
mnlnm  nltcrnm  ;  de  quo  videsis  VIII.  Confess.  c.  10.  n.  22.  seqq. 

2  Cfr.  hic  lit.  Mngistri,  c.  2,  et  supra  d.  15.  a.  2.  q.  2. 
nec  non  dub.  3.  —  Mox  pro  rationalis  et   sensuatis   eodd.  A 


II  K  rationis  et  scnsualitatis.  Deinde  pro  adversantes  codd.  U 
X  repugnanies. 

3  Cod.  K  recusanti.  Ilic  lit.  Magistri,  c.  2.  legitur:  Sensu  au- 
tem  carnis  refugit  et  recusnt.  Secundum  Du  Cnnge,  Glossnr.  etc. , 
refutare  idem  est  nc  respuere,  reiicere,  repellere;  in  quo  sensu 
oceurrit  apud  S.  Thom. ,  hic  a  2.  quaestiunc.  2.  arg.  2. 

4  August,,  XIX.  de  Civ.  Dei,  c.  i.  n.  3  :  Neque  enim  nul- 
lum  est  vitium,  cum,  sicut  dicit  Apostolus  (Gal.  o,  17.),  caro- 
concnpiscii  ctc. 

5  Cfr.  II.  Senl.  d.  30.  a.  I.  q.  I.  —  Paulo  superius  cod- 
bb  vel  etiam  ordinatior. 

6  In  libello  de  Quatuor  Voluntat.  in  Christo.  Textus  origin. 
in  testimonio  allegato  post  sine  odio  adiicit  (etinm  cod.  U)  iu- 
stitiae,  et  deinde  inferins  tum  post  contraria  erat,  tum  post 
miseriam  non  amare  non  pauca  addit,  quae  in  codd.  et  edd^ 
dcsiderantur. 


DIST.  XVII.  ART.  I.  QUAEST.  III. 


369 


pilogus. 


altera  alteri  contraria  erat.  Sictil  eniin  Deilati  natura 
erat  iustitiam  non  deserere,  sic  carni  intererat  na- 
lurain  servare ,  et  pietati  alienam  miseriam  non 
amare.  lustum  itaque  carni  eral,  quod  passionem 
suam  noluit,  quia  hoc  erat  secundum  naturam ;  et 
iustum  Deo  erat,  quod  passionem  illius  voluit ,  quia 
hoc  erat  secundum  iustitiam  ».  El  sic  patet ,  quod 
licet  diversa  essent  volita,  voluntates  tamen  in  Christo 
habuerunt  consonantiam.  —  Concedendae  sunt  igilur 
rationes  ostendentes,  quod  voluntates  in  Christo  non 
fuerunt  repugnantes,  nec  humana  voluntas  divinae, 
nec  sensualis  rationali;  alioquin  sequeretur,  in  Chri- 
sto  fuisse  peccatum  transgressionis  et  vitium  corru- 
ptionis,  sicut  obiectum  fuit;  quorum  utrumque  est 
alienum  a  Christo.,  in  quo  fuerunt  omnes  motus  ra- 
tionales  recti ,  et  omnes  motus  sensualilalis  pacati , 
iuxta  illud,  quod  dicit  Augustinus  '  signatum  fuisse 
per  animalia,  quae  fuerunt  in  arca  Noe  quieta  et 
pacata. 

1.  Ad  illud  vero  quod  primo  obiicitur   in  con- 
"io  o|)-  trarium  de   oratione  Domini:   Non   sicut  ego   volo, 

ilorura.  . 

lutio  i.  sed  sicut  tu  vis ;  respondent  aliqui  2,  quod  ex  hoc 
non  concluditur,  contrarielatem  voluntatum  fuisse  in 
Christo,  pro  eo  quod  alius  et  alius  modus  volendi 
non  inducunt  conlrarietatem ,  nisi  prout  consideran- 
tur  secundum  idem.  Unde  quia  alius  et  alius  modus 
volendi  consideralur  circa  aliam  et  aliam  volunta- 
tem,  ideo  non  inducunt  contrarietatem  nec  repu- 
gnantiam.  —  Sed  iste  modus  respondendi  non  suf- 
ficit,  quoniam ,  si  aliqui  duo  homines ,  qui  ha- 
bent  diversas  voluntates,  contrario  modo  se  habeant 
eirca  aliquod  volitum  .  dicuntur  habere  voluntates 
contrarias. 

Et  propterea  potest  aliter  dici,  quod  coiiformitas 
volunlatis  ad  voluntatem  dupliciter  attenditur,  vel 
secundum  assimilationem ,  vel  secundum  subiectio- 
nem.  Dominus  auteni  a  volunlate  sensualitatis  non 
requirebat  conformitatem  assimilationis ,  ut  idem 
vellet,  quod  ipse  vellet;  sed  conformitatem  subicctio- 
nis,  ut  id  vellel ,  quod  Deus  ordinavit  eam  velle ; 
et  Dominus  in  praedicta  petitione  tollit  conformita- 
tem  assimilationis ,  cum  dicit:  Non  sicut  ego%,  et 


■Ulli''it. 


tio  au 

toris. 


ponit  conformitatem  subiectionis  in  hoc  ,  quod  osten- 
dit,  se  velle  divinae  voluntati  subesse.  Unde  in 
praedicto  verbo  insinuatur  duplex  voluntas  in  Chri- 
sto,  una  videlicet  rationis,  quae  erat  similis  et  sub- 
iecla  divinae  voluntati;  altera  vero  sensualitatis , 
quara  ratio  subiiciebat  voluntati  divinae,  licet  ipsa 
sensualitas  contrarium  appeteret;  et  ita,  quamvis  non 
esset  similis,  erat  tainen  subiecta,  ac  per  hoc  non 
erat  contraria. 

±  Ad  illud  Augustini  quo  dicitur,  quod  volun- 
tas  humana  in  Christo  distabat  a  voluntate  divina ; 
dicendnm,  quod  Augustinus  intendit  ibi  ponere  di- 
stantiam  quantum  ad  diversitatem  voluntatum  et 
quantum  ad  distantiam  volitorum,  non  aulem  quan- 
tum  ad  subieclionis  ordinem  in  volendo;  et  ideo  illa 
distantia  non  ponit  controversiam. 

3.  Ad  illud  quod  obiicitur,  qnod  Christus  nole- 
bat ,  lerusalem  destrui,  voluntale  humana;  dicen- 
dum,  sicut  Hugo 4  dicil,  quod  illa  erat  volunlas 
pietatis ,  quae  ideo  flebat,  quia  misericordiam  dili- 
gebat:  el  quia  Deus  sic  volebat  eam  velle  .  ideo  di- 
vinae  voluntati  non  repugnabat;  erat  enim  ibi  con- 
formitas  in  ratione  volendi ,  quamvis  non  esset  in 
volito.  Quod  enim  sic  vellet,  hoc  habebat  a  Deo,  et 
Deus  volebat ,  eam  sic  velle. 

4.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  voluntas  sen- 
sualilatis  repugnabat 5  rationi ,  quia  volebat  contra 
rium;  dicendum,  quod  contrarietas  ex  parte  voliti  non 
dicit  contrarietalem  in  voluntate,  nisi  sint  tales  vo- 
luntates,  quae  non  tantum  sunt  natae  conformari 
per  subiectionem ,  sed  eliam  per  identitatem  ex 
parte  voliti. 

o.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  contrariis  affe- 
ctionibus  disponebantur ,  utpote  securitate,  timore, 
gaudio  et  Iristilia;  dicendnin,  quod  una  illarum  af- 
fectionum  subiecta  eral  alteri  et  qnodam  modo  ma- 
terialis;  sicut  diclum  fuit  supra  6,  quod  gaiidiiiin 
in  Christo  non  contrariebatur  dolori ,  quja  gaude- 
bat  de  ipso  dolore ;  sic  et  in  proposito  intelligen- 
dum  est. 

fi.  Ad  illud  quod  obiicilur,  quod  ratio  consen- 
tiebat  sensualitati ,  aut  tlissentieb.il ;  dicendum,  quod 


1  ln  locis ,  uhi  August.  de  arca  eiusque  signiflcatione  tractal, 
scil.  I.  Quaest.  in  Pentateuch.  q.  i.  seqq. ,  XII.  contra  Fau- 
stum,  c.  II.  seqq.,  elXV.  de  CIv.  Def,  c.  27,  sentenlia  Au- 
guslino  hic  trihuta  non  occurrit.  Guliel.  Anlissiodor. .  S.  p.  III. 
tr.  I.  c.  G.  q.  I ,  Alex.  Hal.,  S.  p.  III.  q.  15.  m.  2,  et  S.  Thom., 
hic  i|.  I.  a.  2.  quaestiunc.  2,  qul  eliam  Augustinum  pro  hac 
sententi;i  allegant,  subiungunt  super  Genesim;  sed  « nec  Ibi, 
nec  nlihi,  ut  l'.  Nicolal  in  ed.  Commentarii.  s.  Thom.  observat, 
occurrit.  Insinuat  de  iusiis  vetus  Glossa  ».  Cfr.  Gregor.,  II.  In 
Ezech.  Iiomil.  i.  n.  IG.  scq.  —  Posl  AUQUStitoUS  codd.  KO 
inserunt  hoc ,  ct  pro  signaium  codd.  V  \  exhibenl  significatum. 

2  Guliel.  Anlissiodor. ,  S.  p.  III.  (r.  I.  c.  G.  q.  I  :  Diciiiuis, 
quod  penes  diversitatem  vel  contrarietatem  voiitorum  attendenda 
est  diversitas  vel  contrarietas  volunlalum,  nec  tamen  quolibet 
modo  ncc  quarumlibel  voluntatum,  sed  earum  tantum,  quae  sunl 
'//  eodem  nuceptibili ;  sed  voluntaa  radonis,  qun  Christus  voluil 
mori ,  erat  ln  \i  rationali...  voluntas  Butem  sensualitatis  eral  In  \i 

S.  Iionav.  —  Tom.  III. 


brutali...  Voluntas  eliam  sensualilatis  non  propric  dlcitur  voluntas... 
undc  lales  duae  voluntates  non  sunt  positae  sub  eodem  genere 
proximo.  Praeterea,  voluntate  sensualitalis  vult  homo  non  morl, 
sive  fugit  mortem  secundum  se,  non  propter  aliud;  voluntate 
vero  rationis  vult  homo  mori  non  secundum  se,  sedsecundum 
accidens,  nec  propter  se,  sed  propter  aliud...  ei  Ideo,  quia  llla- 
rum  voluntatum  secundum  se  non  Bunl  contrarla  secundum  se 
volita,  |).iici ,  i|iiii(l  non  snnt  contraria  (contrariae t). 

3  Edd.,  paulo  ante  pro  petitione  substituta  vooe  tocutione, 
ciiiii  paucis  codd.  adliciunl  rolo.  Paulo  Buperius  pro  ///  id 
vellet  codd.  \  n  K  N  bb  "/  idem  veltet. 

4  Vide  in  corp.  quaest,  -  ln  flne  solut.  pro  eam  tic  veUe 
edd.  /•"///  sic  velte. 

'•>   Ita    codd.     \  l\   M  II.    . 1 1 1 1    cl    rdd    /'/'///////////. 

'  DlsL    16.  .i.  •-'   (|.  2.    -  Poal    materiaHt   edd.    supplent 

fuil   iul  nltrrniii 


370 


SENTBNTIARUM  LIIL  III. 


quodam  modo  conscntiebat ,  quodam  modo  dissen- 
hrhat,  secundum  quod  aliquis  polest  alicui  duplici- 
ter  consentire,  aut  volendo  idem,  quod  ipse  vult , 
aut  volendo  ipsum  '  velle.  Ratio  aulem  sensualitati 
consentiebat  volendo,  eam  sic  moveri .  et  hoc  idem 
erat  licitum  sensualitati,  unde  non  volebat  nisi  lici- 
lum;  wm  autem  consentiebat  volendo  idem  ipsum . 
quod  sensualitas,  hoc  enim  essel  illicitum  voluntati 
rationis.  Et  hoc  non  ponebat,  carnem  concupiscere 
adversus  spiritum,  sive  rebellionem  sensualitatis  ad 
rationem ;  illa  enim  rebellio  ponit  utrumque  dis- 
sensum. 


l'nde  notandum.  quod  dusentu»  potest  esse  sen-  ne  tnf 
sualitatis  ad   rationem   et   quanlum   ad    volitum  et  &>■ 

,  .  ei  disse: 

quantom  ad  actum  volendt;  et  hoc  idem  pertmet  na. 
ad  naturam  lapsam  per  poenam  et  culpam.  Et  est 
ponere  consensum  quantum  ad  utrumque,  ita  quod 
sensualitas  subiaceat  rationi ;  et  hoc  pertinet  ad  na- 
turam  instilutam.  Et  est  ponere  medium,  ita  quod 
consentiat  ratio  sensualitali  respectu  aclus  volendi, 
sed  non  respectu  volili;  et  hoc  perlinet  ad  naturam 
hahentem  poenam  absque  culpa,  qualis  fuit  natura 
a  Christo  assumta,  quae  aliquid  habuit  de  nalura  in- 
stiluta,  aliquid  de  natura  lapsa  3. 


SCHOLION. 


1.  Quaestio  haec  proceditde  conformitate  voluntalum  in  prae- 

cedenti  quaeslibne  enumeralarum;  et  supponitur  distinctio  inter 
velle  efficacUer  et  ubsoluie  ei  velle  imperfecte  (velleitas)  et  sub 
conditione.  Constat  autem,  ut  supra  d.  12.  a.  2.  q.  I.  tactum 
est,  actum  efficacem  voluntalis  rationalis  in  Chrislo  semper  fuisse 
divinae  voluntati  conformem  tum  in  ratione  eolendi  (obiecio 
formali)  tum  in  volifo  (obiecto  materiali).  llem  constat,  quod 
nec  ipse  Deus  vult.  creatam  voluntatem  semper  in  volito  idem 
actu  velle,  quod  ipse,  galva  tamen  conformitate  respectu  supre- 
mae  rationis  volendi  (cfr.  I.  Sent.  d.  48.  n.  2.  q.  2);  aliis  ver- 
bis.  ut  praeclare  dicilur  (hic  ad  I.),  Deus  vult  conformitatem 
secundum  subiectionem ,  sed  non  semper  secundum  assimila- 
tionem.  Unde  sequitur,  quod  hoc  modo  etiam  in  Christo  volun- 
tas  sensualitatis,  voluntas  rationalis  ut  natura,  voluntas  pie- 
tatis  (quae  est  in  comparatione  ad  sua  membra)  aliquid  aliud 
velle  potuerunt  ac  Deus ,  quin  tamen  simpliciter  fuerit  con- 
trarietas  voluntatum.  —  ln  solutione  ad  I.  prjmus  modus , 
quem  sequuntur  Alex.  Hal.,  S.    Thom.  aliique,  non  placet   no- 


stro  auctori  nec  B.  Alberto.  8.  Thomas  (S.  III.  q.  18.  a.  6.) 
axioma,  cui  innititur  ista  solutio,  ita  exprimit:  a  Contrarietas  non 
potest  esse,  nisi  oppositio  attendatur  in  eodem  et  secundum 
idem;  si  autem  secundum  diversa  el  in  diversis  existat  diver- 
silas,  non  sufjicit  hoc  ad  rationem  contrarietalis ,  sicut  nec  ad 
rationem  contradictionis  ».  Tamen  in  sequentibus  idem  ita  expli- 
cat  hoc  axioma,  ut  minime  neget,  posse  interdum  esse  contra- 
rietatem  volunUnis,  licet  agatur  de  diversis  volunlatibus.  —  So- 
lutio  autem  S.  Bonavenlurae  bona  est,  quidquid  quidam  dixe- 
rint,  dummodo  attendatur  mens  ipsius,  quae  est,  quod  volun- 
tas  humana  Christi  ut  7iatura  refugiebat  inefficaciter  mortem, 
sed  ut  deliberativa  tum  mortem  lum  horrorem  naturalem  mor- 
tis  effieaciter  acceptabat. 

II.  Alex.  Hal..  S.  p.  III.  q.  15.  m.  2.  —  Scot.,  III.  Senl.  d. 
15.  n.  22.  seqq.,  et  Report.  ibid.  n.  8.  —  S.  Thom.,  hic  a.  2. 
quaestiunc.  1-3;  S.  loc.  cit.  —  B.  Albert.,  hic  a.  7.  —  Petr.  a 
Tar.,  hic  q.  2.  a.   1-3.  —  Richard.  a  Med.,  hic  a.  I.  q.  2.  3.  4. 


ARTIGULUS  II. 


De  oratione   Christi. 


Consequenter  quaeritur  de  oratione  Christi.  Et 
circa  hoc  quaeruntur  tria. 

Primo  quaerilur ,  utrum  decuerit  Christum 
orare. 


Secundo  quaeritur.  utrum  in  omni  oratione  sua 
fuerit  exauditus. 

Tertio  quaeritur,  utrum  illa  oratio,  qua  oravit 
in  passione.  fuerit  sensualitatis,  aut  ralionis. 


QUAESTIO  L 


Utrum  decueril  Christum  orare. 


Circa  prironm  sic  procedilur  et  quaeritur,  utrum 
decuerit  Christum  orare.  Et  quod  sic,  videtur. 

1.  Lucae  sexto4:  Exivit  in  montem  orareet  erat 
Fmd*mmu.pernoclans  in  oratione  Dei ;  sed  Christus   nihil  fe- 

cit.  nisi  quod  ipsum  decuit :  ergo  conveniens  fuit, 
ipsum  orare. 

2.  Item,  cui  competit  sacrificium  otTerre,  eidem 


competit  orare;  sed  Christo  maxime  competebat  obla- 
tio  sacrificii  pro  salute  generis  humani :  ergo  ei  ma- 
xime  competebat  orare. 

3.  Ilem.  nulli  magis  competit  orare,  quam  ei  qui 
est  pontifex  et  sacerdos;  sed  Christus  fuit  pontifex 
noster  el  sacerdos.  secundum  quod  dicitur  ad  He- 
braeos5:  ergo  sibi  maxime  compelebat  oratio. 


1  ld  est  actum  volendi.  —  Edd.  hic  inserunt  voeulam  sic, 
quam  paulo  inferius  ante  moveri  omiltunt.  Post  pauca  pro  vo- 
lendo  idem  ipsum ,  quod  edd.  volito ,  id  est  in  ipsum ,  in  quod. 

5  Pro  idem ,  quod  cod.  II  omittit,  Vat.  quidem. 


3  Cfr.  supra  d.   16.  a.   I.  q.  3.  ad  2. 
*  Vers.   13. 

5  Cap.  5,1.    seqq.  et  6,   17.  seqq. 
sibi  edd.  ergo  ei. 


Jubinde  pro  ergo 


DIST.  XVH.  ART.  H.  QUAEST.  I. 


371 


4.  Item ,  oratio  spectat  ad  perfectionem  '  vitae 
contemplativae;  sed  decuit  Christum  habere  perfectio- 
nem  in  utraque  vita:  ergo  etc. 

5.  Item,  nullum  decet  magis  orare,  quam  eum 
qui  est  dignus  exaudiri  et  facilius  potest  impetrare; 
sed  nullus  est  dignior  exauditione  qnam  Christus2: 
ergo  videlur ,  quod  sibi  maxime  convenit  oratio- 
nis  usus. 

Sed  contra  :   1.  Augustinus  de    Correplione   et 
opposi-  gralia  3:  «  Nemo  quaerit  ab  alio  quod  per  se  potest  » ; 
sed  Christus  omnia  poterat  per  se:  ergo  nihil  debe- 
bat  ab  alio  petere,  ergo  nec  orare. 

2.  Item ,  oratio  est  actus  personae  inferioris  re- 
spectu  eius  quem  orat ;  sed  persona  Christi  est  ae- 
qualis  Patri:  ergo  non  decuit  Christum  orationem 
fundere  ad  Deum  4. 

3.  Uem  ,  «  oratio  est  ascensus  intellectus  in 
Deum 5  »  ;  sed  intellectus  Christi  semper  erat  sursum, 
sicut  Deo  unitus,  et  in  conlinuo  fruilionis  actu:  ergo 
non  videlur,  quod  competeret  ei  usus  orationis. 

4.  llem,  «  indivisa  sunt  opera  Trinitatis  6  » , 
crgo  impletio  petitionum  spectat  ad  totam  Trinita- 
tem,  ergo  qui  petit  aliquid  ab  una  persona,  petit 
el  ab  omnibus;  sed  non  decet  Christum  petere  ali- 
quid  a  se  —  nullus  enim  se  ipsum  orat,  vel  petit  ali- 
quid  a  se  ipso  — ergo  non  videtur,  quod  decuerit 
Christum  aliquid  a  Patre  per   oralionem  impetrare. 

o.  Item,  volunlas  Christi  hominis  erat  per  om- 
nia  conformis  voluntati  Patris,  ergo  nihil  petebat, 
nisi  quod  sciebat  Patrem  velle:  ergo  etiam  si  non 
peteret,  nihilominus  quod  pelebat  implerelur:  ergo 
frustra  petebat  aliquid.  Sed  nihil  decuit  Christum 
frustra  facere :  ergo  non  decuit  Christum  orare. 

c  o  n  c  l  u  s  i  o. 

Christum  absque  dubio  decuit  orare ,  maxime  in 
diebus  carnis  suae. 


Kespondko:  Dicendum,  quod  absque  dubio  de- 
i,lusio-  cens  fuit,  Chrislum  orare,  maxime  in  diebus  camis 


suae  \  —  Ratio  autem  huius  condecentiae  potest  qua- 
druplex  assignari,  videlicet  propter  meritum,  pro- 
pter  virtutis  e.remplum,  propter  verilalis  arijumen- 
tum  et  propter  offvcium  explendum. 

Propter  meritum:  quia  sua  petitione  et  postu- 
latione  merebalur  nobis ,  qui  ininiis  idonei  era- 
mus  ad  susceptionem  benefieiorom  Dei  *.  —  Propter 
exemplum ,  ut  scilicet  discipulos  suos.  et  per  conse- 
quens  alios  invitaret  ad  oralionis  stadinm,  in  cuius 
exercitio  maxime  superatur  adversarius ;  propter 
(juod  Dominus  dicebat  discipulis,  Matthaei  vigesimo 
sexto9:  Vigilate  et  orate,  ul  non  intretis  in  ten- 
tationem.  —  Propter  verilatis  argumenlum  ,  ut 
ostenderet,  se  esse  verum  hominem  et  veie  a  Deo 
missum  ;  propler  quod  dicitur  Ioannis  andecimo  " : 
Gratias  ago  tibi,  Domine,  qnoniam  andisii  me ; 
ego  autem  sciebam ,  quoniam  me  semper  audis; 
sed  propter  populum  istum,  qui  circumstat ,  dixi, 
ut  credaut ,  quia  (u  mc  misisti.  —  Propler  offir 
cium  ,  quia  Christus  habebat  dignilatem  sacerdotis 
et  pontiflcis;  unde  sicut  ad  ipsius  officium  pertioe- 
bat  sacrificiam  ofiferre  pro  peccatis,  ita  el  j)ro  pec- 
catoribus  exorare.  Unde  ad  Hehraeos  quinto":  Om~ 
nis  ponlifex  ab  hominibus  assumtus  pr<>  liomi- 
nibus  constituilur  in  his  quae  sunt  ad  Deum;  et 
post,  infra  septimo:  Talis  decebal  ut  esset  nobis 
poutifex  sanetus,  imiocens,  impollutus, segregatus a 
peccatoribus  et  excelsior  caelis  factus.  —  His  igitnr 
de  causis  congruum  fuit  et  decens,  usum  oratkmis 
in  Christo  reperiri ;  unde  et  rationes  ad  hoc  indu- 
clae  sunt  concedendae. 

1.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  nemo  petil  ab 
alio,  si  possit  illud  implere,  quod  jietii:  dieeodam, 
quod  illud  verum  est,  secundum  quod  jietitio  et  im- 
pletioattribuuntur  eidem  ralione  eiusdem  natnrae;  sic 
autem  non  est  in  proposiio.  Nam  petere  et  orare  com- 
petit  Christo  secimduni  naturain  assnmlain  ;  sed 
posse  implerc  debetur  ei  seciindiim  naturam  assn- 
mentem  '\  —  Vel  aliter  potesl  dici,  qnod  sicut  motos 
aliqnando  est  propter  supplendam  indigentiam  pro~ 


R.ttio   'iua- 
druplei. 


Prim.-i. 


Secanda. 


Terlia. 


Qoarla. 


Solatio  op- 
positorum. 


Alia  solutio. 


1  Pro  perfectionem  codd.  F  II  rationem  ,  codd.  (i  I  L  N  T  V 
orationem.  Verbo  spectat  edd.  praemlitunl  ma.rime. 

2  Ilebr.  5,  7:  Qui  in  diebus  carnis  suae...  exaudilus  <'si 
nro  sun  reverentia. 

3  ln  diclo  libro  verba  allegata  non  inveniuniur;  sententia- 
liter  lamen  habeotur  in  August  libro  de  Natura  el  gjatia  con- 
tra  Pelagium,  ubi  c  18.  n.  20.  legitur  sic:  Nam  quld  s(ulii'.is 
quam  orare,  ut  facias  quod  In  potestate  habeas  1  —  Edd.  sen- 
tentiam  August.  sic  exhibent:  Nemo  petii  al>  atio  <inoii  per 
se  potest  implere. 

*  AugusL,  EnarraL  in  Ps.  29.  eoarraL  2.  a.  I  :  Quisoratl 
ad  quem  oratl  (|u;ire  orat?  Ornt  Deusl  oral  ad  oequalemT 
Causam  autem  orandi  quam  babet  semper  beatus,  semper 
omnipotens ,  semper  incummiil.ibilis,  aeternus  el  Patrl  coae- 
lernus? 

5  Damasc,  III.  de  Fide  orlhod.  c  2i.  ubl  etiam  nuhor 
insinu.iiiir.  Cfr.  supra  pag.  201 ,  nota  7.  —  Pro  m  Detm  codd. 
I.  /.  .ii   ml  Diiim. 

6  Vide  Bupra  pag.  IS,  iuii.i  .'.  —  Damasc,  III.  ae  Flde 
orthod.  c.  2i.  orationera  deflnil  «  petitionem  dccentium  .i  Dco  ». 


7  llebr.  •') ,  7.  —  Cod.  0  M  canie  smi  ccl  in  diebus  car- 
ius  siiue. 

8  Damasc,  III.  de  Fide  orthod.  <•.  24:  Qtiemadmodum  enim 
passiones  suslinujt,  n<ibi<  odversus  ipsas  victoriam  tribuens, 
ita  et  orat,  nobis  viam  Caciens,  ul  <li\i.  •<<!  ascenainnem  in 
Deum,  ei  pi<>  nobis  omnem  iuatitiam  adimplena. 

9  Vers.  41.  —  Haec  r.iii<>  prae  cetcris  <  Ss,  Patribus  ln  me« 
dium  profertur;  cfr.  \mbros.,  In  Pa.  ii^.  liT.  serm.  19.  n. 
18;  \'.  Expos.  Evang.  Luc  •*>,  1«.  n.  10.  <i  S,  12.  n.  12.  seq.; 
AugusL,  EnarraL  in  Ps.  56.  n.  ■> ;  Damaac  loc  cU.  -  Paulo 
antc  cod.  F:  m  cttiua  txerciUo  caro superatur »t adcerteuius. 

10  Vers.  ii.  seq.  -  Mii.ir. .  V  de  Trln  n.  71  :  «  Nobis 
itaque  uravit,  n<-  Fillua  Ignorarelur ».  Cn    Doraasc.  loc.  di 

11  Vers.  I.       Soq.  ScripC.  locua  Ibld.  7,  i<<.  quem  plurirol 
eo<l<l.  etedd.  I.  2  paululura  mulilarunt  omiucntea  sanetus,  m 
iiucriis  et  (/  peccatoribus.        tugust,  Enarrat.  In  Pa.  88  n.  i. 
Oral [Chrlstus]  /»/'<<  nobis  m  sacerdoa  noatrr;  orai  m  nobia  ul 
caput  noslrum;  oratur  "  nobla  ui  l><'u-  nosier. 

iugusL,  i.iiin.ii.  in  Pa.  29,  enarrat.    -'.  n.  i  :  \.\  quo 
enim  [lesus]   homo,  ex  ii"'   <i  inflrmua;  es  <|u<»  Inflrmua,  <\ 


372 


SENTENTIAKIWI  LIB.  III. 


priam,  aliquando  propter  supplendam  indigentiam 
alienam;  sic  et  petitio  et  oratio.  Cum  aulem  aliquis 
orat  propter  propriam  indigentiam  supplendam ,  ve- 
rum  est  quod  dicit  Augustinus:  «  Nemo  petit  ab  alio 
quod  ipse  potest  per  se  implere  ».  Cum  autem  petit 
propter  supplendam  indigentiam  alienam,  non  requi- 
ritur  defectus  potestatis  in  petente ,  sed  defectus  po- 
testatis,  aut  idoneitatis  in  eo,  pro  quo  petitur,  qui 
quidem  defectus  suppletur  ex  merilo  ipsius  oralio- 
nis.  Cum  enim  aliquis  dignus  orat  pro  indigno, 
quodam  modo  acquirit  sibi  idoneitatem  ex  suae  ora- 

tionis  merito. 

%  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  oratio  est  aclus 
Noundum.  personae  inferioris;  dicendum,  quod  hoc  verum  est, 
attribuendo  inferioritatem  personae  secundum  eam 
naturam,  secundum  quam  competit  ei  oratio.  Ora- 
tio  enim  est  actus  conveniens  personae  ratione  na- 
turae;  et  sic  non  habet  instantiam  in  proposito,  quia, 
quamvis  persona  Christi  ratione  Divinitatis  sit  aequa- 
lis  Patri,  secundum  tamen  humanitatem  minor  est 
Patre ,  iuxta  illud  loannis  decimo  quarto  ' :  Pater 
maior  me  est. 

3.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  oratio  est  ascen- 
sus  intellectus  in  Deum,  secundum  Damascenum;  di- 
Ascensuscendum,  quod  ascensus  potest  dici  large,  vel  stri- 
cte.  Secundum  quod  large  dicitur ,  sic  polest  dici 
intellectus  ascendere  in  Deum,  quando  fertur  in  eum 
qui  supra  se  est,  implorando  misericordiam,  quae  est 
supra  se,  aut  relevando2  miseriam,  quae  est  infra 
se;  et  hoc  modo  accipiendo,  non  tantum  competit 
nobis ,  verum  etiam  Christo ;  et  sic  cadit  in  defini- 
tione  orationis.  Alio  modo  ascensus  in  Deum  dicit 
novam  Dei  considerationem ,  prout  dicit  elevationem 
intellectus  nostri  ad  Deum,  procedentem  gradatim  a 
consideratione  creaturae  ad  considerationem  Creato- 
ris.  Et  hoc  modo  non  cadit  in  notificatione  orationis 


duplex. 


nisi  secnndum  statum  viatoris.  Primo  modo  acci- 
piendo  ascensum ,  fuit  in  Christo3;  secundo  vero  Kotaodm 
modo  accipiendo,  quodam  modo  fuit,  et  quodam  oiitineti 
modo  non  fuit.  Fuit  quidem  quantum  ad  hoc,  quod 
Christus  in  actu  orationis  se  revocabat  ab  occupa- 
tione  vitae  activae,  ut  totus  esset  intentus  operalioni 
vitae  contemplativae.  Quantum  autem  ad  hoc,  quod 
Christus  erat  continue  comprehensor ,  sive  vacaret 
actioni ,  sive  cessaret  ab  actione ;  sic  non  dicitur 
fuisse  in  eo  innovatio  ascensionis  per  eum  inodum. 
per  quem  est  in  nobis. 

4.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  poslulatio  ora- 
tionis  respicit  tolam  Trinitatem;  dicendum,  quod 
verum  est  ex  consequenti,  licet  quaedam  orationes 
dirigantur  ad  Patrem,  quaedam  ad  Filium.  —  Quod 
autem  subiungitur,  quod  nemo  petit  aliquid  a  se ; 
dicendum,  quod  verum  est  in  eo  qui  est  unius  tan- 
tum  naturae ;  sed  qui  est  diversarum  naturarum  sotaod 
bene  potest  petere  aliquid  a  se,  ita  quod  secundum 
unam  naturam  sit  petens,  et  secundum  aliam  sit 
exaudiens.  Et  sic  est  in  Christo,  qui  erat  Pontifex 
petens  secundum  humanam  naturam ,  et  erat  Rex  et 
Princeps  exaudiens  secundum  divinam  4. 

o.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  Christus  nihil 
petebat,  nisi  quod  sciebat  Deum  velle ;  dicendum, 
quod  verum  est;  sed  Christus  bene  sciebat,  quod 
Deus  quaedam  volebat,  quia  sciebat5,  Christum  ea 
nobis  impetraturum  per  suain  orationem;  et  ideo, 
orando  et  petendo  quod  Deus  volebat,  non  frustra 
orabal,  quia  hoc  ipsum,  quod  Deus  disposuerat,  no- 
bis  sua  oratione  impetrabat.  Cum  enim  Deus  dispo- 
nit  vel  vult  aliquid  facere,  non  disponit  in  omnem 
eventum,  sed  praesupposilis  congruentibus  antece- 
dentibus;  sicut  disponit  nos  salvare,  si  tamen  veli- 
mus  per  bona  merita  salutem  acquirere ;  sic  et  in 
proposito  intelligendum  est6. 


SCHOLION. 


Patet,  quod  Christo  ut  homini  competebat  et  competit  orare 
pro  aliis.  Etiam  pro  se  potuit  orare,  quatenus  erat  vialor,  ut 
apertc  constatex  s.  Scriptura  (cfr.  S.  Thom.,  S.  III.  q.  21.  a.  3.). 
Hem,  secundum  s.  Scripturam  (loan.  14,  16;  Hebr.  7,  25.) 
Christus  etinm  in  caelis  Palrem  pro   nobis  orat,  sallem  inter- 


prelative  et  tacite,  ut  nonnulli  putant.  Sed  secundum  S.  Bona- 
venturam  (hic  praescrtim  ad  I;  IV.  Sent.  d.  II.  p.  I.  dub.  4, 
d.  45.  a.  3.  q.  I.  fundam.  I.  2.),  S.  Thomam  (IV.  Sent.  d.  15. 
q.  4.  a.  6.  quaestiunc.  2.  ad  I.)  multosque  alios  Christus  etiam 
formaUter  pro  nobis  orat.  Aliud  est  enim  meritnm,  aliud  actus 


hoc  et  orans...  Si  divinitatem  Domini  nostri  lesu  Christi  consi- 
deres,  quis  orat  ?  ad  quem  orat  ?  quare  orat  ?...  Sed...  EtVer- 
bum  caro  factam  est...  habes  maiestatem,  ad  quam  ores;  habes 
humanitatem,  quae  pro  te  orct.  —  Paulo  infcrius  pro  Cum 
auiem  (cod.  Z  omittit  autem)  aliquis  edd.  Cum  enim  aliquis. 
In  fino  solut.  Vat.  omitlit  sibi ,  scil.  indigno. 

1  Vers.  28.  —  In  Lilossa  interlineari  (apud  Petr.  Lombard. 
cl  Lyranum)  super  Hebr.  7,  25.  legitur :  Semper  vivens  ad  in- 
terpellandum  pro  nobis,  ropraesentatione  sui ;  ex  ea  enim  natura, 

qua  pontifex  est .  i.  e.  humana,  quam  caelis  inlulit,  interpellnt 

pro  nobis.  Cfr.  Hnymo  in  hunc  loc. 

-  Vnt.  revelando,  quod  nobis,  respectu   hnbito  ad  vcrba 

infra  se ,  minus  conveniens  visum  est.  Si  legeretur  intra  se , 

lectio  illa  intelligi  posset  in  sensu  Dan.  9,  18  expresso  et  infra 

pag.  374,  nota   10.  oxplicato. 

3  August.,  Enarrat.  in  Ps.  34.  enarrat.  2.  n.  5:  In  sinum 

meum  convertetur  oratio  mea ,  hoc  intelligo  dictum  [dc  Chri- 


sto]  quia  in  sinu  suo  habebat  Patrem.  Deus  enim  eral  in  Chri- 
slo  '  mundum  reconcilians  sibi  (H.  Cor.  5,  19.).  In  se  habebat 
quem  deprecaretur ;  non  erat  nb  illo  longe,  quia  ipse  dixerat : 
Ego  in  Palre ,  et  Pafcr  in  me  esl  (lonn.  U,  10.).  Sed  quia 
orntio  ad  ipsum  magis  hominem  pertinet;  secundum  enim  quod 
Verbum  est  Christus,  non  ornt,  scd  exnudit,  et  non  sibi  sub- 
voniri  quaerit,  sed  cum  Patre  omnibus  subvenit ;  quid  est : 
Oratio  mea  in  sinum  meum  convertetur,  nisi  in  me  ipso  hu- 
mnnitas  in  me  ipso  interpellat  Divinitatem  ? 

*  Ambros.,    III.  de  Fide,  c.  2.  n.  8  :  Quasi  Altissimus  do- 

•nnt,  qnasi  homo    precntur ,  aliud  Creatoris,  aliud  Redemptoris 

est.lbid.  c.  4,  n.  32:  Kogat  quasi  filius  hominis,  imperat  qunsi 

Doi  Filius. 

5  Intellige:  praesciebat  Deus. 

e  Cfr.  supra  d.  i.  a.  2.  q.  I.  nd  I.  et  I.  Sent.  d.  40.  a.  2. 
q.  2.  ad  6.  —  ln  hoc  ultimo  enuntinto  cod.  A  tor  substituit 
disposnil  pro  disponit. 


DIST.  XVII.  ART.  II.  QUAEST.  II. 


373 


impetrandi  (IV.  Sent.  d.  45.  a.  2.  q.  2.  ad  I.  2.);  et  in  nobis 
virtus  impetrandi  ad  piura  se  extendit  quam  virius  merendi. 
Non  sic  autem  est  in  Ghristo,  qui  insuper  ea  quae  in  forma 
servi  merebatur  vel  impetrabat ,  ipse  idem  in  forma  Dei  lar- 
giebalur  sive  faciebat. 


De  hac  quaestione :  Scot.,  in  ulroque  Scripto  IV.  Sent.  d. 
45.  q.  4.  —  S.  Thom.,  hic  a.  3.  quaestiunc.  I.  2;  S.  loc.  cit. 
a.  I.  —  B.  Albert.,  hic  a.  8.  —  Pelr.  a  Tar.,  hic  q.  3.  a.  I.  2. 
—  Richard.  a  Med.,  hic  a.  2.  q.  1.2.  —  Dionys.  Carth.,  hic  q.  2. 


QUAESTIO  II. 
Utrum  Christus  in  omni  oratione  sua  fuerit  exauditus. 


Secundo  quaeritur,  utrum  Chrislus  in  omni  ora- 
tione  sua  fuerit  exauditus.  Et  quod  sic ,  videtur : 

1.  Per  illud  quod   dicitur  loannis  undecinio1: 
iaroenia.£#o  autem  sciebam ,  quoniam  semper  audis  me ; 

sed   illud   audire  non    est   aliud   quam   exaudire : 
ergo  etc. 

2.  Item,  super  illud  Psalmi2:  Desiderium  ani- 
mae  eius  tribuisti  ei,  et  voluntate  labiorum  eius 
non  fraudasti  eum ;  Glossa :  «  Voluntate  labiorum, 
id  est  verborum  eius,  hoc  est  per  verba  prolata, 
non  fraudasti  eum;  quidquid  enim  dixit,  factuin 
est »  :  ergo  etc. 

3.  Item,  Chrislus  magis  dignus  est  exaudiri 
quam  membra  eius ,  petentia  in  nomine  eius ;  sed 
Ioannis  decimo  quarto  3  dicitur:  Quidquid  pelierilis 
Patrem  in  nomine  meo,  dabit  vobis :  ergo  multo 
fortius,  quidquid  ipse  petiit,  obtinuit. 

4.  Item,  volunlas  Christi  fuit  divinae  voluntati 
conformis,  ergo  nihil  desideravit  et  petiit,  nisi  quod 
Deus  voluit ;  sed  omne  quod  Deus  voluit .  fecit  * 
et  facit:  ergo  omne  quod  Christus  petiit,  impetravit. 

5.  Ilem,  quod  Christus  petiit,  petiitpie,  perse- 
veranter  et  ad  salutem  ,  nec  habuil  in  aliquo  re- 
morsum  eonscientiae;  sed  quicumque  pelit  sic,  im- 
petral  quodpelit5:  ergo  omne  quod  Christus  petiit, 
oblinuit. 

Sed  contra  :  \.  In  Psalmo  8  dicitur  de  Christo: 
opposi-  Deus  meus ,  ckunabo  per  diem,  et  non  exaudies : 
ergo  non  exaudivit  ipsum  in  eo  quod  clamavit:  non 
ergo  exaudivit  ipsum  in  omni  eo,  quod  petiit. 

2.  Item.  in  littera  7  dicitur:  «  Christus  clamans 
non  exauditur  ad  salutem  corporalem  ;  bonum  qui- 
dem  petiit,  scilicet  ut  non  morerelur;  sed  mehus 
erat,  ut  moreretur  » :  ergo  Christus  non  fuit  in  omni 
eo ,  quod  petiit,  exauditus. 

3.  Item,  Christus  petiit  et  oravit.  ul  calix  transi- 


urn. 


ret  ab  eo8;  sed  calix  non  Iransiit  ab  eo:  ergo  non 
in  omni  eo ,  quod  petiit.  fuit  exauditus. 

4.  Item,  Christus  oravit  pro  suis  crucifixori- 
bus9;  nec  tamen  omnes  salvati  fuerunt:  ergo  non 
fuit  exauditus  in  omnibus. 

o.  Item,  Christus  oiavit  pro  discipulis  suis.  ut 
servarentur  a  malo,  secundum  quod  dicitur  loannis 
decimo  septimo10:  Non  tantum  proeis,  sed  etiam 
pro  eis  qui  credituri  sunt  etc. ;  sed  non  omnes  fue- 
runt  servati  a  malo:  ergo  non  in  omnibus  quae  pe- 
tiit,  exauditus  fuit. 

c  o  n  c  l  u  s  i  o. 

Christus  exauditus  fuit  in  omni  eo ,  quod  petiit 
voluntate  rationis  sive  absolula,  non  rero  in 
omnieo,quod  petiit  voluntate pietatis  vcl  carnis. 

Hlspondeo:  Dicendum,  quod  cum  oratio  sit  pe- 
titio  procedens  ex  voluntate  et  desiderio  ";  secundum 
quod  voluntas  humana  fuit  in  Chrislo  secundum  tri-  Tripiex  ora- 
plicem  differentiam,  sic  et  oratio.  Nam  qnaedam  ora-  s£.lu 
tio  fuit   exprimens   sive   procedens  a  voluntate   ra- 
tionis,  quaedam   a  volunlate  pielatis ,  quaedam  a 
voluntate  carnis.  —  Oratio   procedens  a  voluntate 
rationis  procedebat  a  voluntate,  quae  quidem  ivqui- 
rebat  exaudiri;  et  talis  oratio  in  omnibus  est  exau-c<»eiui  i 
dita,  tum  propter  hoc,  quod  ista  vohmtas  erat  per 
omnia  conformis  vohmtati  divinae;  tum  etiam,  quia 
adeo  petebat  digne  et  sancte,  quod  in  omnibus  eral 
exaudienda  pro  sua   reverentia  13  et   dignitate.  — 
Oratio  autem  procedens  a  volunlate  pielatis  el    YO-canctatoi 
luntate  carnis  non  fuit  in  Chrislo  exaudita  per  om- 
nia,  tum  quia  hac  voluntate  non  conformabalur  Deo 
in  omni  volito,  sicul  lialiitum  cst  prius";  ttim  ctiain. 
quia  illa  petitio  plus  ordinabatur  ad  nostram  instru- 


1  Vers.   '.2. 

-  Psalm.  20,  3.  —  (Jlossa,  quae  apud  Petr.Lombard.nec 
non  apud  I.yranum  habelur  ut  inlerlinraris,  est  secundimi 
Cassiodorum. 

3  Vers.  13.  —  ln  One  arg.  pro  oblinnit  cod.  K  impttraviL 

*  Psalm.  134,  •>:  Omnla  quaecumque  volull  Dominus  re- 
cit  etc. 

5  Cfr.  supra  pag.  10'»,  nota  '.>.  el  GuUel.  Antisslodor. ,  5.  p. 
III.  ir.  s.  c  •').  (].  3.  —  Post  Itetn  codd  Fbb  (aa  a  secunda 
manuj  omitluni  quod,  <■!  sublnde  edd.  I,  2  cum  codd. F aa el 
non  pauds  alils  Bupprimuni  semel  pcini.  In  Bne  Brg.  prooott- 
miii  codd.  a  i  k  primilus)  \  substituuni  mpetravii 

'  Psalm.  21 .  :t. 


'  Hic  <•.  2.  in  flne. 

8  Matth.  20,  39.  — ln  mmori  pluriml  <-<>d<l.  omlUunl  <//<  <". 

»  l.ur.  83,  :ii. 

10  Vers.  -ii.  —  \.ii.  cum  pauda  codd.  posl  .V"»  tnntuin 
pi  ii  ns  supplel  ''<»;/",  < ]< i<x l  el  m  Vvlgata  habetur. 

11  Cfr.  supra  peg.  :iti  .  nota  •'..  —  Dc  Iriplicl  voluntate  vide 
supra  a.  i.  <|   :t.  In  oorp.     -  <;<'d.  F  tx  inlniitaiis  jnidtrio. 

12  Hebr.  •">,  7.  —  Pro  e.raudirnda ,  quM  Bcriplura  <•-[  codd. 
\y  (\ \   ,i  secunda  manu)  \l>l>.  bIII  codd.  el  <'<i'l    txaudita. 

13  Ari.  i.  q,   i.        I>''  secunda  ralione  \i<l<'  hi<'  llL  Magl« 
sni,    c   2.  in  Bne  et  C.   'I.   In   flna.  —  M<>\    prO    nrdimilmlur , 

i|uam   leclionera  <'\   codd.  a  k  m    \   .  Kcunda  manu    01  i>l> 
reslitulmus ,  alil  codd.  n<'<'  non  edd.  ordinahtr. 


374 


SENTENTIARUM  LIB.  III. 


ctionem  qnaro  ad  divinam  exauditionem.  Magis  enim 
petebat  hac  TOluntate,  ut  nos  eradiret,  quarn  ut 
Deum  ad  suam  petitionem  inclinaret. 

Ex  his  palet  responsio  ad  quaestionem  proposi- 
tam  el  ad  rationes  ad  utramque  partem.  Concedeu- 
dum  est  enim,  quod  Cliristus  exauditus  fuit  in  omni 
petitione,  qua  petiit l,  ul  exaudiretur,  hoc  est  in 
omni  eo,  quod  petiit  volunlate  rationis  sive  voluntate 
Ad  arg?.  absoluta.  Unde  rationes,  quae  ad  primam  partem 
inducuntur,  verum  concludunt.  Concedendum  est  ni- 
hilominus,  quod  non  in  omni  eo,  quod  petiit  volun- 
tate  carnis  vel  pietatis ,  fuil  exauditus ,  sicul  ralio- 
nes  ad  secundam  partem  inductae  ostendunt.  Non 
enim  petebal,  ut  exaudiretur,  sed  ut  nos  erudire- 


mur;  sicut  petiit,  calicem  a  ge  transferri ,  et  suis 
crucifixoribus  condonari ,  unum  2  ex  voluntate  car- 
nis  ad  ostensionem  naturae  assumtae,  alterum  ex 
voluntate  pirtalis  ad  oslensionem  beoignitatis  et  mi- 
sericordiae. 

1.  2.  Ad  illud  tamen  quod  obiicilur  de  auctoritate  Soimio  op 
Psalmi,  dicendum  ,  quod    hoc  dicitur  de   capite  ra- pM 
tione  membrorum  ,  sicut  (ilossa  ibidem  '  exponit;  el 
inulta  consimilia  reperiri  consueverunl  in  Scriptura. 

3.  4.  5.  Ad  tres  rationes  sequentes  patet  re- 
sponsio  per  iam  dicta,  quia  non  ferunt  instantiarn 
pro  quacumque  oratione  Christi,  sed  pro  ea  solum, 
quae  procedebat  ex  voluntate  carnis  vel  pielalis, 
sicut  patet  aspicienti. 


SCHOLION. 


I.  Omnos  concorditor  docent,  hanc  quaestioncm  cum  dislin- 
ctione  esse  solvendam,  quod  scilicet,  si  consideratur  maleria  pe- 
tita ,  non  omnis  oratio  Christi  fuit  exaudita,  quia  noc  ipsa  vo- 
luntatis  intenlio  lianc  exauditionem  volebat;  sed  si  loquimur  de 
fine  intento ,  sine  dubio  omnis  eius  oratio  fuit  exaudita.  —  Quoad 
solutioncm  3.  obiecti,  scilicet  quoad  pelitionom  do  translatione 
calicis,  variae  sunt  expositiones.  Opinio  Hilarii  reforlur  hic  dub. 
i  ;  aliorum  Sanctorum  verba  vide  apud.  S.  Thom.  (S.  III.  q. 
21.  a.  4.  ad  I.}. 

De  hac  (2.)  quaestionc :  Alex.  Hal.,  S.  p.  III.  q.   16.  m.  2. 


—  Scot.,  Report.  hic  q.  2.  —  S.  Thom.,  hic  a.  3.  quaosliuno. 
4;  S.  art.  cit.  —  Petr.  a  Tar.,  hic  q.  3.  a.  {.  —  Richard.  a 
Med. ,  hic  a.  2.  q.  4. 

II.  Kandem  solutionem  sequentis  (3.)  quaestionis  aliis  ver- 
bis  exhibet  S.  Thom.  in  Comment.  (loc.  cit.  quaestiunc.  3.) , 
scilicet  quod  illa  oraiio  non  fuerit  a  sensualitale  ul  principio  eli- 
ciente  actum  orationis,  sod  ul  obiecto  movente  rationem  ad  pro- 
ponendum.  Cfr.  Alex.  Hal. ,  loc.  cil.  m.  I.  — Scot. ,  loc.  cit.  n. 
7.  —  S.  Thom.,  Sum.  loc.  cit.  a.  2.  —  B.  Albert. ,  hic  a.  7.  — 
Pelr.  a  Tar. ,  loc.  cit.  a.  3.  —  Richard.  a  Med. ,  loc.  cit.  q.  3 


QUAESTIO  III. 

Utrum  oratio ,  qua  Christus  oravit  in  passione,  ut  calix  transferretur , 
fuerit  a  ratione ,  an  a  sensualitate. 


Tertio  quaeritur,  utrum  illa  oratio,  qua  oravit 
in  passione,  ut  calix  transferretur  a  se  \  fuerit  a 
ratione,  an  a  sensualitate.  Et  quod  a  sensualitate , 
videtur: 

1.  Auctoritate  Magistri  in  littera  5 :  «  Secundum 
Argg. pro  t.  affectum  sensualitatis  Christus  mori  noluit,  nec  ob- 

parte.  .  . 

tmuit  quod  seeundum  istum  affectum  petut»:  ergo 
videtur,  quod  petitio  illa  ex  voluntate  sensualita- 
tis  processerit. 

2.  Item ,  hoc  ipsum  ostenditur  ex  ordine  ver- 
bornm ,  cum  dicit:  Non  sicut  ego  volo ,  sed  siciit 
tu 6;  aut  hoc  dicit  ratione  voluntatis  sensualita- 
lis ,  aul  rationis.  Quantum  ad  voluntatem  rationis 
non  dicit,  quia  illa  erat  per  omnia  divinae  volun- 
tati  conformis:  ergo  hoc  dicit  quantum  ad  volun- 
tatem  sensualito lis :  ex  illa  ergo  volunlale  proce- 
debat  postulatio  orationis  propositae. 


3.  Item ,  nullus  sapiens  petit  vel  orat  contra- 
rium  eius  quod  vult7;  sed  ratio  volebat  mori:  ergo 
petitio  de  evasione  mortis  non  erat  pelitio  rationis ; 
et  erat  rationis ,  vel  sensualitatis :  ergo  sensua- 
litatis. 

4.  Item ,  peccatum  esl  alicui  petere  8  quod  est 
peccalum  appelere;  sed  appetere  non  mori  peccatum 
esset  ipsi  voluntati  rationali :  ergo  si  illud  petivisset, 
peccasset.  Sed  non  peccavit:  ergo  non  petiit:  ergo  pe- 
titio  illa  fuit  a  voluntate  sensuali. 

Sed  contra:  1.  Oratio  sic   definitur9:  « Oratioproip 
est  ascensus  intellectus  in  Deum»;  sed  sensualitatis 
non  est  ascendere  in  Deum:   ergo  sensualitatis  non 
est  orare:  ergo  praedicta  oratio  non  potuit  esse  sen- 
sualitalis. 

2.  Item,  alio  modo  definitur  oratio10:  «  Oratio 
est  pius   mentis   affectus   in    Deum  directus»;  sed 


1  Non  pauci  codd.  quam  petiit ;  cod.  A  in  omni  quod  peliit. 
-  Pro  unum  cod.  S  unde  hoc  fuit. 

3  His  vcrbis  a  Pelro  Lombardo  relatis :  Dixit  enim :  Pacem 
meam  relinquo  robis  (loan.  14,  27.);  et  factum  est.  Verbum 
quoque  eius  impletum  est,  fugando  daemones,  sanando  infir- 
mos :  praodicatio  eius  quoque  recepta  est 

4  Matth.  2G,  39. 

5  Hic  c.  2.  —  Pro  nec  obtinuit  non  pauci  codd.,  discre- 
pantes  cum  verbis  Magistri,  nec  oplavit.  Deinde  pro  ex  volun- 
tate  semualitatis  cod.  W  ex  sensuaUtate. 

6  Matlh.  2C,  39. 


7  Cod.  F  addit  et  quod  debet  velle. 

8  Multi  codd.  et  edd.  1 ,  2  appetere.  ln  fine  arg.  pro  sen- 
suali  codd.  G  I  Z  sensibili,  codd.  L  aa  sensualitatis. 

0  A  Damasc. ,  III.  de  Fide  orthod.  c.  24.  Cfr.  supra  pag. 
201  ,  nota  7. 

10  In  libro  de  Spiritu  et  anima  (intor  opera  August. ),  c.  50: 
Devotio  est  pius  et  humilis  affectus  in  Doum  :  Itumilis  ex  con- 
sciontia  infirmitatis  propriae,  pius  ex  consideratione  divinae  cle- 
monliao.  Oratio  est  mentis  devotio  i.  e.  conversio  in  Doum  por 
pium  ot  humilom  affectum.  —  In  fine  arg.  pro  orationis  plu- 
rimi  codd.  vitiose  rationis. 


DIST.  XVII.  DUBIA. 


373 


sensualitas  non  habet  ferri  in  Deum:  ergo  quantum 
ad  actum  sensualitatis  non   consistit  usus  orationis. 

3.  Item ,  solius  rationis  est  conferre  ' ;  sed  prae- 
dicta  oratio  fuit  cuin  collatione  quadam,  sicut  patet, 
cum  dicitur:  Xon  sicut  ego  uolo,  sed  sicut  tu: 
ergo  non  processit  a  sensualitate ,  sed  a  ratione. 

4.  Item,  solius  rationis  est  futura  praecogno- 
scere';  sed  oratio  illa,  qua  petebatur  calix  fulurus 
transferri ,  erat  ex  futurorum  praecognitione :  ergo 
non  erat  sensualitatis ,  sed  rationis. 

GONCLUSIO. 

Christi  oratio  in  horto  ad  Patrem  quoad  mate- 
riam  fuil  sensualitatis ,  sed  quoad  formam 
fuit  rationis. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  de  praedicta  ora- 
ictio.  tione  est  loqui  dupliciler  :  aut  quantum  ad  mate- 
riam,  aut  quantum  ad  formam.  Si  loquamur  de 
ipsa  quantum  ad  materiam ;  cum  materia  orationis 
sio  i.  respiciat  desiderium  petentis,  lalis  petitio  fuit  petitio 
sensualitatis 3,  cuius  desiderium  erat  ad  non  mo- 
riendum.  Si  autem  loquamur  de  praedicta  oratione 
quantum  ad  formam;  sic,  cum  forma  petitionis  re- 
spiciat  discretionem  proponentis,  et  talis  modus  pro- 
ponendi  sit  ad  discretionem  rationis,  concedendum 
est,  quod  talis  oratio  fuerit  volunlatis  rationalis. 
Et  per  hoc  patet  responsio  ad  quaeslionem  pro- 
zasetpositam  et  etiam  ad  obiecta;  ad  quaestionem  propo- 
sitam,  quia  non  est  simpliciter  concedendum,  quod 
talis  oratio  fuerit  simpliciter  ralionis ,  vel  simpli- 
citer  sensualitatis ,  sed  quodam  modo  huius,  quo- 
dam  modo  illius:  sensualitatis  quantum  ad  mate- 


uo 


'111 


plei. 


riam ,  sed  rationis  quantum  ad  formam;  item . 
sensualitatis  ut  moventis ,  sed  rationis  ut  propu- 
nentis;  item  .  sensualitatis  ut  pro  quo ,  sed  rationis 
ut  a  quo.  Unde  bene  et  recte  consuevit  dici,  quod 
ratio  fuerit  advocatus  sensualitatis  \  —  Secundum  aj  ar_. 
hoc  dissolvi  possunt  rationes  ad  ulramque  parlem. 
quoniam  procedunt  his  duabus  viis,  sicut  patet  aspi- 
cienli. 

Sed  tunc  restat  quaeslio:  cum  ratio  sciret,  sen-  yuaest.  in- 
sualitatem  in  hac  petitione  nec  exaudiendam  nec  "' 
dignam  exaudiri,  utpote  quia  petebat  contrariuni 
divini  propositi ;  quomodo  hanc  petitionem  proposuit 
et  pro  ea  allegavit?  —  Et  dicendnm  est  ad  hoc ,  quod  Ratjo  tri 
huius  fuit  ratio  triplex  6.  Prima ,  ad  manifestatio- 
nem  veritalis  naturae  assumtae,  quae  naturaliter 
refutabat  passionem;  et  in  hoc  erudivit  nostram 
fidem.  —  Secunda  vero,  ad  confirmandam  nostram 
imbecillitatem ,  ut  non  diffidamus,  si  passionum  pe- 
ricula  exhorremus;  et  in  hoc  erexit  nostram  spcm.  — 
Terlio,  ut  ostenderet,  voluntalem  nostram  divinae 
volunlati  esse  per  omnia  subiiciendam,  quod  oslen- 
dit  in  conditione  apposita,  non  sicut  ego  volo ,  sed 
sicut  lu;  et  in  hoc  ortlinavil  in  nobis  caritatem' , 
quae  affectum  nostrum  divinae  voluntati  per  omnia 
conatur  subiicere.  Unde  magis  oravit  pro  nobis  in  illa 
oratione,  quam  oraret  pro  se.  —  Et  attendenduin 
est,  quod  ratio  8  in  petitione  illa  servavit  formam 
prudentis  et  fidelis  advocati,  qui  desiderium  sen- 
sualitatis  proponit,  servata  tamen  forma  iuris.  Dictat 
enim  ius  divinum,  quod  omnis  appetitns  debet  esse 
Deo  subiectus.  —  Et  per  hoc  patet  determinatio 
obiectorum ,  patet  etiam  praedictae  orationis  finis  et 
utilitas9. 


Notabilis 
observati  ■. 


DUBIA  CIRCA  LITTERAM  MAGISTRI. 


DlB. 


In  parte  ista  sunt  dubitationes  circa  litteram , 
et  primo  quaeritur  de  hoc  quod  dicitur:  Reliquit 
affectum  infirmitatis ,  quo  nemo  vull  mori ,  qui 
adeo  naturalis  est  etc.  Hoc  enim  videtur  falsum , 
quia  multi  occidunt  semetipsos  —  sicut  patet  in  de- 
speratis  —  et  desiderant  mori :  non  ergo  verum  est 


quod  dicit.  •—  Ilem,  Augustinus  narrat  de  quodam 
in  libro  de  Civitate  Dei 10,  quod  «  lecto  Platonis  libro, 
ubi  de  immorlalitate  animae  disputavit,  se  praeci- 
pitem  dedit  de  muro,  ut  de  hac  vita  migraret  ad 
eam  quam  credidit  meliorem».  Ex  hoc  ipso  videtur. 
quod  aliqui  sunt,  qui  mori  desiderant. 

Respondeo:  Dicendum  ,  quod  esl  aflertus  natu-  Al,,lcllls  dll. 
ralis,  et  esl  affectus  deliberativus.  Affectu  nalurali  |,|,v 


1  Arislot. ,  III.  do  Anima,  text.  57.  (c.  II.):  Deliberaliva 
autem  in  rationalibus  [est]  ;  utrum  enim  agel  hoc,  an  hoc,  iam 
rationis  est  opus,  et  necesse  est  mensurare ;  maius  enim  pcr- 
sequitur. 

2  l'l  insinual  Aristot. ,  III.  de  Anima,  lext.  33.  (c.  10.),  et 
de  Memorla  et  reminisc.  c.  I. 

3  Godd.  NU  sublungunt  tantummodo,  pauci  codd.etedd. 
addunt  tantum.  Paulo  inferiua  pro  '/'/  duavtionem  edd.  cum 
nonnullis  codd.  a  (lismiionr. 

*  Guliel.  Antissitidoi. ,  S.  p.  III.  lr.  I.  c.  (i.  q,  .1 :  «  Dicimus, 
quod  ilia  peiitio  fuit  raUonii  el  fuil  etiam  sensttaUtatu ,  sed 
aiitcr  et  aliier.  Rationis  fuit  tanquam  llla  [illam?]  proponens; 
srnsiKilildtis  fuit,  quia   \icc  sensualilalis  proposlta  fuit  8  ratlone. 

Hutio  cnim  Indinata  b  wnsualltate  ad  boc  proposuil  lllam  tan- 
quam  advoeatus  sensualltatia  ».  Et  inferius.  «  Haec  dlctlo:  ripot- 


sibile  est ,  non  cst  de  petitione,  in  quantum  proponitur  pro  *•*■ 

sitalitntr ,  scd  cst  addiia  ab  i|>sa  rntione ;  rnlio  cnim  c\  parlc 
sua  illud  proponit,  sicut  advOOOtuS  ninlia  proponit  qiiandoquc, 
quae  nescil  ille  cuius  esl  udvocatus. 

5  Cod.  K  inscril  eiSt,   COd     \  rssrt  (.'). 

6  De  bac  Uiplici  rallone  vide  iiic  lii.  Magistri,  c.  Lelsu- 
pra  d.  X.Y.  c.   I. 

7  Hcspiciiur  illud  CanL  1,  i:  Ordlnavil   In   me  carilalem. 
—  Paiiln  anlc  pro   Trrtio  COd.  K    Trrtm   irro. 

8  lla  rcctc  codd.   AKIili,  in  ,ihis  et  cdd.  oratio;  p.uilo  m- 
lciius  pro  oiii  plurfml  codd.  qiinr. 

"   Yidc   BChOllOfl   ad   pracccdciilcin   quacsl. 

1,1  l.ibr.  i.  c  ii.  ii.  I.  Nomen  imius  nm  Qeombrotua;    i 
Clcerone,  I.  Tuscul.   DispuL  c.  34,  oognomine  appellatur  Am- 

lnaciol.i 


376 


SENTENTIiRUM  LIB.  III. 


nemo  vult  mori,  immo  omnis  homo  refugit  mortem. 
Affcctu  autem  delibcrativo  potest  quis  appetere  mor- 
tem  et  effugere  vitam,  non  quia  haec  sit  mors,  et 
illa  sit  vita ' ,  sed  ratione  alicuius ,  quod  est  anne- 
xum,  vel  existimalur  esse  annexum;  sicut  despe- 
rati  et  vehementer  in  vita  confusi  propter  coufu- 
sionem  annexain  refugiunt  vitam ;  sic  est  etiam  de 
aliis  incommodis.  Per  hunc  modum  etiam  aliqui 
appetunt  mortem,  qui  post  mortem  credunt  quiescere 
et  gaudere,  sicut  est  in  illis,  de  quibus  opponit,  in 
quibus  non  fertur  instantia  contra  verbum  Augu- 
stini?.  Augustinus  enim  loquitur  per  se,  loquitur 
etiam  de  appetitu  naturali,  non  deliberativo. 

Dub.  11. 

Item  quaeritur  de  hoc  quod  dicit ,  quod  pius 
mentis  affectus  appelit  dissolvi  et  esse  cum  Chri- 
slo,  quia  contrarium  videtur,  secundae  ad  Corinthios 
quinto  3:  Nolumus  exspoliari,  sed  supervestiri.  Si  tu 
dicas,  quod  voluntate  naturali ,  sive  sensualitatis 
nolebat  exspotiari,  sed  voluntate  rationis  sive  de- 
liberativa  cupiebat  dissolvi;  obiicitur  contra  hoc  per- 
hoc  quod  dicitur  ad    Philippenses  primo4:  Perma- 
nere  autem  in  carne  necessarium  esl  propter  vos; 
sed  Apostolus  voluntate   deliberativa  id  magis   ap- 
petebat  et  volebat,  quod  erat  fratribus  magis  neces- 
sarium:  ergo  illa  voluntate  videtur  quod  non  appe- 
teret  dissolvi,  aut  simul  appetebat  duo  contraria5. 
Respondeo:  Dicendum,  quod    in    carne    nostra 
Daoincar-est  duo  reperire ,    videlicet   ipsam   uaturam  et  in- 
'  firmitatem  aggravantem   animam,    secundum  quod 
dicit   Augustinus   decimo   tertio    de   Civitate    Dei6, 
quod  corpus   aggravat   animam,  non  quia  corpus, 
sed  quia  corruptibile.  Cum   ergo  dicitur:  Nolumus 
exspoliari  etc. ,  hoc  dicitur  quantum  ad  ipsam  car- 
nis  naturam,  de  qua  dicitur  ad  Ephesios  quinto7: 
Nemo  unquam   carnem   suam  odio  habuit.  Qnan- 
tum  autem    ad  infirmitatem   aggravantem    dicitur: 
Cupio  dissolvi  etc.   Et  sic  nulla  est  ibi  contrarietas. 
Ad  illud  vero  quod  quaeritur,   quomodo   pete- 
bat  simul  dissolvi  et   permanere    in    carne;  dicen- 
dum,  quod  est  voluntas  absoluta  el   voluntas  con- 


ditionalis;  et  nihil  impedit  duo  opposita  velle,  ita 
quod  unum  velit  voluntate  condilionali ,  alterum 
voluutatc  absoluta.  Volebat  igitur  \postolus  in  carne  v-umd 
permanere  propter  utilitatem  fralrum  voluntate  ab- 
soluta,  volebat  nihilominus  dissolvi  et  esse  cum 
Christo,  sed  hoc  non  absolute ,  sed  quanlum  in  se 
erat;  et  sic  nulla  erat  repugnantia,  erat  tamen 
quaedam  inentis  angustia  ex  hoc  duplioi  desiderio; 
propter  quod  dicit:  Coarctor  ex  duobus:  deside- 
rium  habens  dissolvi  et  esse  cum  Christo  9. 

Dub.  III. 


ltem  quaeritur  de  illo  verbo  Ambrosii :  Ut  homo 
dubitat,  ut  homo  locutus  esl.  Videtur  enim  esse 
falsum:  quia  Christus  habuit  scientiam  omnium  fu- 
turorum  sub  certitudine:  ergo  videtur,  quod  de 
nullo  potuerit9  dubitare.  —  llem,  in  quemcumque 
cadil  dubitatio,  cadere  potest  ignorantia  el  error; 
sed  nullum  istorum  potuit  in  Christo  cadere:  ergo 
videtur,  quod  non  potuerit  dubitare. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  dubitatio  proprieo.,id 
dicit  indifferentiam  iudicii  rationis  respectu  ntriusque 
partis  conlradictionis,  ita  quod  neutrum  praeeligat 
alleri 10 ;  et  hoc  modo  accipiendo  dubitationem ,  in 
Christo  non  fuit  dubitatio.  Alio  modo  dicitur  dubi- 
talio  indifferentia  quaedam  partis  sensibilis  ad  se- 
quendum  affectum  naturae  inclinantem,  vel  ratio- 
nem  imperantem ;  et  talis  dubitatio  poluit  esse  in 
Christo;  et  de  hac  inlelligit  Ambrosius,  de  alia  vero 
currit  obiectio  ". 


In 


Dub.  IV. 

Item  quaeritur  de  illo  verbo  Hilarii :  Non  sibi 
tristis  fuit,  nec  sibi  orat  transire  calicem ,  sed  di- 
scipulis.  Videlur  enim  hoc  esse  falsum  per  ipsam 
orationis  seriem.  Ait  enim :  Transeat  a  me  calix 
iste";  si  petit,  calicem  transire  a  se:  ergo  videtur, 
quod  pro  se  oravit.  —  Item,  sic  petebat,  sicut  vole- 
bat;  sed  Christus  sentiebat,  aliquid  se  velle,  quod 
non  vellet  Pater ,  sicut  ipse  dicebat :  Non  sicut  ego 
volo,  sed  sicut  tu :  si  ergo  aliqua  voluntate  sua  ca- 


i  Sententia  esl:  potest  quis  mortem  appetere,  non  in  quan- 
tum  mors  est,  ct  vitam  efTugere,  non  in  quantum  est  vita. — 
Pro  non  quia  hacc  edd.  non  quia  illa.  Mox  pro  exislimaiur 
codd.  A  F  L  aa  exislimant,  codd.  G  II 1  N  T  V  aestimant. 

2  Scil.  contra  ipsa  verba  dubii,  quae  ex  August.  sumta 
sunt.  —  Cfr.de  hoc  dubio  B.  Albert.,  hic  a.  6. 

3  vers.  i.  —  Mox  ante  voluntate  naturati  edd.  cum  ali- 
quot  codd.  inserunt  ex. 

4  Vcrs.  24.  In  hoc  loco  non  pauci  codd.   perperam  pro- 

pter  nos. 

"  Quod  est  impossibile.  Cfr.  Aristot.,  II.   Periherm.  c.   4. 

(c.  14.). 

s  Cap.  16  n.  I  ,  ubi  arguit  conlra  philosophos,  qui  animae 
sepanitionem  a  corpore  non  putant  esse  poenalem:  Unde  illud 
e?t  quod  de  Scripturis  nostris  in  superiori  libro  commemoravi- 
mus:  Corpus  enim  corruptibile  aggravat  animam  (Sap.  9,  15.). 
Addendo    utique    corruptihilc   non    qualicumque   corpore,   scd 


quale  faclum  cst  ex  peccato,  consequente  vindicta,  animam  perhi- 
buit  aggravari.  Quod  etiamsi  non  addidisset,  nihil  aliud  intel- 
ligere  deberemus. 

7  Vers.  29.  —  Codd.  Eph.  ullimo.  —  Simili  modo  explica- 
tur  ab  August,  Epist.  140.  (alias  120.)  c.  6.  n.  16.  et  Serm. 
344.  (alias  31.  ex  Sirmond.)  de  Amore  Dei  et  amore  saeculi , 

n.  3.  seq. 

8  Phil.  I,  23,  de  quo  vide  August,  III.  de  Doct.  christ. 
c.  2.  n.  4.  et'Enarrat.  in  Ps.  93.  n.  19.  -  Cfr.  de  hoc  dubio 
S.  Thom.  et  Richard.  a  Med,  hic  circa  lit. 

9  Codd.  A  K.  T  poterat.  Paulo  superius  post  futurorum  edd. 

subiungunl  et. 

io  Cfr.  Aristot,  VI.  Topic.  c.  3.  (c.  6.)  —  Paulo  inferius  pro 

sensibilis  cod.  A  sensualis. 

n  Cfr.  de  hoc  diib.  B.  Albert,  hic  a.  8;  S.  Thom,  hic  q. 
I.  a.  4;  Pelr.  a  Tar.  et  Richard.  a  Med,  hic  circa  lit. 

«  Matth.  26,  39;  ibidem  et  seq.  loc.  Scripturae. 


DISTINCTIO  XYlll. 


377 


licem  passionis  fugiebat,  videtur,  quod  cum  petiit, 
ealicem  transire  a  se,  pro  se  oraverit. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  orare  pro  aliquo 
contingit  dupliciler:  aut  secundum  formam  oratio- 
nis,  aut  secundum  intentionem  orantis.  Secundum 
formam  orationis  Christus  orabatp/*o  se ,  id  est  pro 
voluntate  sua  sensuali ' ;  secundum  autem  intentio- 
nem  oranlis  in  illa  petitione  Christus  non  pro  se 
oravil,  sed  magis  pro  nobis.  Non  enim  credidit,  se 


in  petilione  illa  aliquid  obtenturum  pro  se ,  nec  ra- 
tio  voluisset  obtinere  sibi  liberationem  a  passione, 
sed  potius  oravit  ob  triplicem  nostram  utilitatem, 
sicut  in  praecedentibus  *  tactum  est.  Hilarius  ergo 
loquitur  isto  secundo  modo ;  unde  sermones  sui ,  qui 
ponuntur  in  littera,  referendi  sunt  ad  principalem 
intentionem  Christi ;  omnes  autem  obiectiones  cur- 
runt  secundum  viam  priorem. 


DISTINCTIO  XVIII. 


Cap.  I. 

Si  Christus  meruit  sibi  et  nobis,  et  qttid  sibi 
et  quid  nobis. 

De  merito  etiam  Christi  praetermiltendum  '  non  est, 
de  quo  qaidam  dicere  solent,  quod  non  sibi,  sed  mem- 
bris  lanium  meraerit.  Meruitquidem  membris  redemplio- 
nem  a  diaholo,  a  peccato,  a  poena  et  regni  reserationem, 
tit,  amota  ignea  romphea,  libere  pateret  introitus;  sed 
et  sibi  meruit  impassihilitatis  et  immortalitatis  gloriam, 
sicut  ail  Apostolus2:  Christus  factus  est  pro  nobis  obe- 
diens  usque  ad  mortem,  morlem  autem  crucis;  propter 
quod  el  Deus  exaltavit  illum  et  dedil  illi  nomen,  quod 
est  super  omne  nomen.  Aperle  dicit  Aposlolus,  Chri- 
stum  propterca  exaltatum  per  impassibilitalis  gloriam, 
quia  est  humilialus  per  passionis  ohedientiam;  humi- 
litas  ergo  passionis  merilum  fuit  exaltationis,  et  exal- 

isiinas.  tatio  praemium  humilitalis.  Unde  Auguslinus3,  exponens 
praemissuni  capitulum,  ail:«Ut  Christus  resurrectione 
clarifiearetui'.  prius  humiliatus  estpassione;  humilitas 
claritalis  est  meritum ,  claritas  bumilitatis  est  praemium. 
Sed  hoc    totum    factum    est  in  forma  servi;  in    forma 

irosios.  enim  Dei  semper  fuit  et  erit  claritas».  Item  Amhro- 
sius,  idem  capitulum  tractans,  ait:  «Quid  et  quantum 
humilitas  mereatur.  hic  ostenditur  ».  —  His  testitnoniis 
evidens  fit,  quod  Christus  per  humilitatem  et  ohedien- 
liam  passionis  meruit  clarificalionem  eorporis,  nec  id 
solum,  sed  eliam  impassihililatem  animae.  Anima  enim 
ipsius  ante  mortem  erat  passibilis ,  sicut  caro  morlalis; 
sed  post  mortcm  merito  humilitatis  el  anima  impassi- 
hilis  facta  est,  el  caro  iinmortalis.  Utrum  aulem  anima 
facla  sit  impassibilis,  quando  caro  facta  est  immorlalis, 
scilicet  ipso  resurrectionis  momento,  de  auctoritate 
nohis  certum  non  esl ;  sed  vel  mox  post  carnis  sepa- 
rationem  anima  impassihililale  donata  esl,  aut  in  re- 
surreclione,  quando  caro  refloruit  *. 


Cap.  II. 

Quod  a  conceptu  meruit  Chrislus  sibi  idem , 
quod  per  passioncm. 

Nec  solum  hoc  meruit  Chrislus,  quando  Patri  obe- 
diens  crucem  subiit,  sed  eliam  ah  ipsa  conceptione, 
ex  quo  homo  factus  est,  per  caritalein  el  iustiliam  et 
alias  virtutes,  in  quarum  pleniludine  fuit  secundum 
hominem  conditus,  sihi  lanlum  meruit,  quanium  post 
per  marlvrii  tolerantiam.  Tanta  enim  plenitudo  spiri- 
tualium  charismaluni  in  eo  fuit,  quod  in  eis  pioficere 
non  potuit;  et  ideo  melior  ipsius  anima  lieri  non  potuit, 
quam  ah  inilio  suae  conditionis  exstitit,  quia  proficere 
in  meritis  non  valuit.  Unde  Gregorius5  ait:  «  Nnn  hahuit  Gregorios. 
omnino  Christus  iuxta  animae  meriluin,  ([iio  poluisset 
proficere;  in  memhris  aulem,  quae  nos  suinus,  quoti- 
die  proficit».  —  Non  ergo  plus  meruit  sihi  per  crueis 
patihulum,  quam  a  conceplione  meruit  per  gratiam 
virtutum.  Non  igilur  profecit  secundiim  an&mae  meri- 
tum  quantum  ad  virtuiem  meriti ;  profecit  lamen 
quanlum  ad  numerum  meritorwn.  Plura  enim  hahuit 
merila  in  passione  quam  in  conceptione;  sed  maioris 
virlutis  non  exsliterunt  in  merendo  plura,  quam  ante 
fuerant  pauciora.  Meruit  ergo  a  conceplione  non  modo  Dnbium  i. 
gloriam  impassihilitatis  el  immorlalitalis  corporis  , 
sed  etiam  impassihilitatem  animae.  Per  quid?  Per  obe- 
dientiam  et  voluntatem  perfectam ,  quara  non  lunc 
primo  habuit  nec  maiorem,  cum  pati  coepil  ei  inori. 
Ohediens  enim  perfccte 6  et  bonus  exstitit  secnndum 
hominem,  ex  quo  fuil  hoino.  —  llahuil  igitor  aniina 
illa  aliquod  honuin  in  se  posl  inorlem,  «jtiod  ihui  ha- 
buit  ante.  Nuin  igilur  melior  vel  beatior  fuil  quam 
ante?  Absit,  quod  melior  fuerit ,  quia  non  sanctior, 
noii  gratia  cumulalior;  nec  eiiam  beatior  fuil  in  Dei 
contemplalione ,  in  quo  praecipue  beatilodo  consistit. 
Potest  tamen  dici  in  hoc  fuisse  beatior,  quia  ab  omni 


1  Piiuci  codd.  sensihili,  quod  etiam  in  aliis  legi  potesl , 
cum  propter  nimiam  abbreviaturam  scriptura  vocis  dubia  sit. 
Post  pauca  pro  in  itta  petitione  Christus  non  pro  se  edd.  //"//'/ 
petitionr  Christus  pro  sc.  Voculam  non,  quam  mulii  codd. 
omiUunt,  i'\  codd.  PMNOV  reatituimus. 

2  llic  ,i.  2.  q.  .'i.  in  Bne  corp.  —  Mos  c\i\.  omiUunt  se- 
eundo,  ci  subinde  post  sermones  sui  oodd.  A  K  MO  addunt 
mutei. —  De  lioc  dubio  vide  B.  Albert.,  hic  a.  9;  3.  Tbom., 
Mc  M  l.  n.  3.  quaestfuna  2;  Petr.  ;i  Tar.,  hic  q.  •'$.  a.  'i.  ad 
5;  Richard.  a  lied.,  btc  a.  2.  q.  2. 

NOTAE  AD  LIBR.  SENTENTIARUM. 
1  Codd.  nnsiii  praetereundum.  —  Cfr.  de  hac  distinctione 

S.  lionm.  —  Tom.  III. 


Hugo  de  S.  Vicl. ,   Sum.  Sent  tr.  I.  c.  I*.  —  Infra  pro 
rationem  edd.  i,  s  tna\e  resurrectionem,  etpro  tibert  ponuni 
tiber.  —  De  ignea  romphea  cfr.  Gen.  i.  21. 

2  1'hil.  2.  B,  \k  —  Superlus  |i"^i  ;//»//'////  edd.  i  .  >>  >dii> 
ciiini  secundum  carnem. 

1  Traot  loi.  in  Bvang.  loan     it,  |.]  n.  3.  Sequeits  locus 
c<(  super  Bpist  ad  Phil.  2,  9.  (inter  opera   Vmbr 

*  Psal    27,  7. 

'■  Llbr.  i.  Homil.  In  Excch.  hom.  6.  n.  s.  est  etiara  In  *■ 
super  Exod.  96,  'ti  .  ul  Instnuani  cod.  i.  <•'  ed.  i 

Vat  cum  (piiinliti^  edd  perfectus,  refragantibus  codd.  al 
edd.  I ,  :t,  :.  - 


:*7X 


SENTENTIARUM  LIIL  111. 


miseria  immunis;   ex   quo  nequit    inferri   rimplmler , 
quod  bcatior  fuerit. 

Cap.  111. 

De  eo  quod  scriptum  est:  Donavit  illi  nomen , 
quod  est  supra  omne  nomen. 

Nec  tantum  gloriam  impassibililalis  et  immorlali- 
Dubiam  2.  tatis  mcruit ,   sed  etiam  donari   sibi  nomen,  quod  est 
super   omne   nomen ,   seilieet    bonorificentiam  ,   quod 
vocatur  Deus.  Hoc  tamen  nomen  ante  mortem  babuit. 
Habuit  enim    boc   uomen  Dei ,  in  quantum  Deus  est , 
ab  aeterno   per   naluram;    in  quantum  vcro  homo  fa- 
ctus  est,   habuit   ex  tempore  per  gratiam.  Verumla- 
Augustinas.meu  Augustinus1  dicit,  «Aomwt  donalum   esse   illud 
nomen,   non    Deo ,  quia  illud    nomen  babuit,  cum  iu 
forma  Dei  tantum  erat;  sed  cum  dicitur:  Propter  quod 
illum  exaltavit  et  donavit  illi  nomen,  quod  est  super 
omne  nomen,  satis  apparet,  propler  quid  exaltaverit, 
id   est    propter   obedientiam,    et   in    qua    forma  ex- 
Dubium  3.  altalus  sit.  In  qua  enim  forma   crucifixus  est,  iu  ea 
exaltatus  est,   et   in  ea   donatum    est   ei    nomen,   ut 
cum    ipsa    forma   servi   nominetur    unigenitus   Filius 
Dei :  boc  illi  donatum  est  ut  homini,  quod  iam  babe- 
bat  idem  ipse  Deus*.  Hoc  igitur  per  graliam  accepit, 
ut  ipse  ens  homo  vel  subsisleus  in  forma  servi ,  id  est 
iu  anima  et  carne,  nominetur  et  sit  Deus.  —  Sed  nun- 
Quaestioquid  hoc  meruit  ?  Supra  2  enim  dictum  est,  quia  hoc 
tantum  bonum  homo  ille   non    meruit;  quomodo  ergo 
hic  dicitur:  Propter   obedientiam  donatum  est  ei  hoc 
nomen  ?  Secundum  tropum  illum  in  Scriptura  creberri- 
mum  hoc  accipieudum  est,  quo  dicitur  res  fieri,  «quan- 
do  innotescit3».  Post  resurreclionem    vero  quod  aute 
erat  in   evidenti  positum  est ,   ut  scirent   homines  et 
daemones.  Manifeslationem  ergo  illius  nominis  douavit 
ei  Deus   posl    resurrectionem,   sed   illam   meruit  per 
obedientiam  passionis,  qui,  eo  quod  obedivit  patiendo, 
exallatus  est  resurgendo,  et  per  hoc  manifestatum  est 
simiie.  nomeu.  Hoc  eodem  tropo  usus  est  etiam  Dominus  post 
resurreclionem  dicens4:  Data  est  mihi  omnis  potestas 
in  caelo  el  in  terra ,  non  quod  lunc  primo  acceperit, 
sed  quam  ante  habebat ,  tunc  manifestata  est  potestas. 
Ceterum  Ambrosius5  dicit,  nomen  illud  donatum  esse 
Deo,  non  homini,  et  videtur  secundum  verborum  su- 
perficiem  oppositus  Augustino ;   sed   intelligentia   non 
obviat,  licet   diversum  sapiat.  Nam  Ambrosius  de  na- 
turali  donatione  id  dictum  intelligit,   qua   aeternaliter 
Pater  generando   dedil   Filio   nomen,  quod  est  super 
omne  iiomen,  scilicet  esse  Deum  per  naturam,  quia  ge- 
nuit  ab  aeterno  Filium  pleuum  et  sibi  aequalem  Deum  ; 
quod  lamen    nomen    Apostolus  propter  passionis  obe- 
dientiam   Christo   donatum  dicit;  sed  praemisso  locu- 
tionis  modo  accipiendum  est. 


Cap.  IV. 


solvitar. 


Si  Chrislus  sine  omni  merita  habere  valuit 
quod  rnerito  obtinuit. 

Si  vero  quaerilur,  utrum  Christus  illam  immorla- 
lilatis  el  impassiltilitalis  gloriam  el  nominis  Dei  mani- 
festalionem  sine  omni  merito  habere  potuerit ;  sane  dici 
polesl,   quia    humanam    naluram  ila  gloriosam  susci- 
pere  potuit,  sicut  in   resurrectione  exstitil,  nomeuque 
suum  etiam  aliler  hominibus  manifeslare   potuit;  sed 
homo  passibilis  esse  non  poluil,  sicut  fuit,  et  ad  illain 
gloriam  sine  merilo  pervenire.  Potuit  quidem  pervenire 
ad  illam  sine  merilo  passionis,  quia  potuit,  consumla 
mortalitate,  immortalitalis  gloria  vestiri,  sed  non  sine 
merito  iusliliae  el  caritatis  aliarumque  virlulum.  Non 
enim  Chrislus  homo  esse  potuil,  in  quo  pleniludo  vir- 
tutum  et  gratiae  non  fueril ;  nec  virlutes  ei  inesse  po- 
tuerunt,  cilicio  morlalilalis  indulo,  quin  per  eas  mere- 
retur.  Habens    igitur    has  virtules  secundum  hominem 
passibilem  ac  mortalem,  non  potuil  non  mereri  gloriam 
immortalitatis;  non  igitur  poluit,  faclus  mortalis ,  «w 
merito  gloriam  impassibilitalis  el  immortalitalis  ac  ma- 
nilestationem  Dei  nominis  consequi.  Potuil  tamen  haec  J 
assequi  sine  merito  passionis,  quia  per  passionem  uil 
sibi  meruit,  quod  non  ante  per  virtules  merueril. 

Cap.  V. 

De  causa  passionis  et  mortis  Chrisli. 

Ad  quid  ergo  voluit  pati  et  mori,   si   ei   virtutes 
ad  merendum    illa   sufiiciebant  ?   Pro  le,  non  pro  se. 
Quomodo  pro  me?  Ut  ipsius  passio  el  mors  tibi  esset 
forma  el  causa  :  forma  virtutis  et  humilitatis,  causo 
gloriae  et  liberlalis;  forma  Deo  usque  ad  mortem  obe- 
diendi,  et  causa  tuae  liberationis  ac  beatiludinis.  Me- 
ruit  enim  nobis  per  mortis  ac   passionis   tolerantiam , 
quod  per  praecedentia    non  meruerat,  scilicet  aditum 
paradisi  et  redemplionem  a  peccato,  a  poena,  a  dia- 
bolo;  et  per  mortem  eius  baec  nos  adepti  sumus ,  sci- 
licet  redemptionem  et  fdiorum  gloriae  adoptionem.  Ipse 
enim  moriendo  factus  est  hostia  noslrae  liberationis.- — 
Sed  quomodo  per  mortem  nos  a  diabolo  el  a  peccatoconfi 
redemitet  aditum  gloriae  aperuit?  Decreverat  Deus  in 
mysterio,   ut  ait  Ambrosius7,  propter  primum  pecca-AmU 
lum  non  intromitli  hominem  in  paradisum,  id  est,ad 
Dei  contemplationem  non  admitti,  nisi  in  uno  homine 
tanta  exisleret  humililas,  quae  omnibus  suis  proficere 
posset,  sicut  in  primo  homine  lanta  fuit  superbia,  quae 
omnibus  suis  nocuit.  Non  est  autem  invenlus  inter  ho- 
mines  aliquis,  qui  id  posset  implere,  nisi  leo  de  tribu 
Iuda,  qui  aperuit  librum  et  solvil  signacula ,  implendo 
in  se  omnem  iustitium,  id  est  consummatissimam  hu- 


i  Libr.l.  contr.  Maximin.  c.  5,  et  II.  c.  2,  sed  verba  inde 
extracta  verbotenns  leguntur  in  Glossa  ad  Phil.  2,  9.  —  Paulo 
inferius  P.  Nicolai  in  sua  editione  proprio  marte  verba  nomi- 
netur  unigenitus  mutavit  in  nominatur ,  intelligalur  unigeni- 
tus.  Sed  Magister  suam  sententiam  paulo  inferius  satis  cxplieat. 

2  Dist.  VII.  c.  2.  fere  in  fine. 

3  Ita  Hugo  a  5.  Vict. ,  Quaestion.  in  Epist.  ad  Phil.  q.  9  , 
unde  Magister  otiam  sequentetn  propositionem  sumsit.  —  Paulo 
inferius  post  'tnte  erat  cod.  B  addit  in  obscuro,  ed.  6  obscurum. 


*  Matth.  28,   18. 

5  Loc.  supra  cit. 

s  Ita  codd.  A  B  D  E  et  ed.  6  ;  in  aliis  hoc  Post  per  virtu- 
tes  edd.  I  ,  8  addimt  sibi. 

i  Comment.  in  Epist.  Kom.  5,  14.  (inter  opera  Ambrosii), 
secundum  sensum.  In  quo  loco  post  omnibus  suis  pro  proficere 
cod.  B  sufjicere.  Ibi  respiciuntur  loci  Scriplurae  Apoc.  5,  5; 
Matth.  3,   15;  Gen.  3.  6;  denique  Colos.  2,   14. 


DIST.  XVIU.  DIVISIO  TEXTUS. 


379 


«nm  4.  militatem,  qua  maior  esse  non  potest.  Nam  omnes  alii 
homines  debitores  erant,  et  vix  unicuique  sua  virtus 
sufficiebat  et  bumilitas.  Nullus  ergo  eorum  bostiam  po- 
terat  offerre  sufficientem  nostrae  reconciliationi.  Sed 
Cbristus  homo  sufficiens  et  perfecta  fuit  hostia,  qui 
multo  amplius  est  humiliatus,  amaritudinem  mortis  gu- 
stando,  quam  ille  Adam  superbiit,  per  esum  ligni  ve- 
liti  noxia  delectalione  pcrfruentlo.  Si  igilur  illius  super- 
bia  omnium  exstitit  ruina,  ipsum  de  paradiso  mittens 
foras  aliisque  occludens  ianuam ;  multo  magis  Christi 
humilitas,  qua  morlem  guslavit,  ingressum  regni  cae- 
lestis  omnibus  suis,  implelo  Dei  decreto,  aperire  va- 
luit  atque  decreli  delere  chirographum.  Ut  enim  ait 
brosios.  Ambrosius  ' :  «  Tantum  fuit  peccatum  nostrum,  ut  sal- 
!iam  5.  vari  non  possemus,  nisi  unigenitus  Dei  Filius  pro  no- 


bis  moreretur,  debitoribus  mortis,  sed  sic  dignos  nos 
fecit  testamenli  el  promissae  heredilalis  ».  Quod  non 
ita  est  intelligendum,  quasi  non  alio  modo  salvare  nos 
potueril  quam  per  mortem  suam ,  sed  quod  *  per  aliam 
hosliam  non  potuit  nobis  aperiri  regni  aditus  et  fieri 
salus  nisi  per  mortem  Unigeniti,  cuius  tanla  fuit ,  ut 
dictum  est,  humilitas  el  pntienlia,  ut  eius  merilo  pa- 
teret  credenlibus  in  eum  aditus  regni.  Magna  ergo  in 
morte  Unigeniti  praeslita  suwt  nobis,  ut  liceat  nobis  re- 
dire  in  patriam,  sicut  olim  in  morte  summi  Ponlificis 
his  qui  ad  civitatem  refugii  confugeranl,  secure  lice- 
bat3  ad  propria  remeare.  —  Ecce,  aliquatenus  osten- 
sum  est,  qualiter  per  Christi  mortem  aditus  regni  sil 
nobis  paratus. 


COMMENTARIUS  L\  DISTINCTIONEM  XVIII. 

De  usu  voluntatis  Ghristi,  qui  consistit  in  exercitio  merendi. 


De  merito  Chrisli  etiam  praetermittendum  non  est  etc. 


DIVISIO  TEXTUS. 


Supra  egit  Magister  de  voluntate  Christi.  In  hac 
parte  agit  de  usu  voluntatis,  qui  consistit  in  exer- 
citio  merendi.  Dividilur  autem  pars  ista  in  duas  par- 
tes.  In  quarum  prima  agit  de  merito  Christi  in  se. 
Secundo  vero  agit  de  ipso  ad  nostram  utilitatem  or- 
dinato,  ibi :  Ad  quid  ergo  voluit  pati  et  mori  etc. 

Prima  pars  dividitur  in  quatuor  partes  secun- 
dum  quatuor  quaestiones,  quas  determinat.  ln  prima 
determinat  Magister,  cui  meruerit  principaliter,  osten- 
dens,  quod  aliquid  nieruit  sibi.  In  secunda  vero  de- 
terminat,  quando  mereri  incepit,  ostendens,  quod 
ab  instanti  conceptionis ,    ibi :    Nec  solum  hoc  me- 


ruit  etc.  In  tertia  vero  determinat,  quid  meruerit, 
ostendens,  quod  non  tantiun  gloriam  impassibilita- 
tis,  sed  etiam  exaltationem  nominis,  ibi :  Xec  tan- 
tum  gloriam  impassibililatis  etc.  In  quarta  vero 
delerminat,  qua  necessitate  meruerit1.  ibi :  Sivero 
quaeritur ,  utrum  Christus  etc. 

Secunda  vero  pars  principalis  dividitur  in  duas 
partes.  In  quarum  prima  proponit  efficaciam  meriti 
Christi  respectu  nostri.  In  secunda  vero  mulliplici 
anctoritate  confirmat,  ibi :  Sed  quomodo  per  mor- 
tem  nos  a  diabolo  redemit  etc.  Subdivisiones*  par- 
tium  manifestae  sunt  in  littera. 


TIUCTATIO  QUAESTIONUM. 


Ad  intelligentiam  autem  huius  partis,  in  qua 
agitur  de  merito  Christi  ,  incidit  hic  quaeslio  cir- 
ca  duo. 

Primo  quaeritur  de  ipsius  merito  quantum  ad 
usum  sive  exercitium. 

Secundo  vero  quantum  ad  praemium  sive  fru- 
ctum. 


Circa  primum  quaeruntur  tria. 

Primo  quaeritur.  utrum  Christus  meraeril  ab 
instanti  conceptionis. 

Secundo  quaeritur.  utrum  aliqnid  merneril  post 
conceptionein. 

Tertio  quaeritur,  utrum  aliquid  meraerit  in 
passione. 


1  In  Glossa  ad  Ilebr.  9,  15.  apud  Lyranum,  sumi.i  n  \l- 
cuino  (ibid.),  qul,  paucis  mutatto,  eam  sumsit  cxS.  Chrysosto- 
mo  (ad  eundem  locum).  Ambroslus  autem  (In  Ps.  17.  n.  17.) 
tantum  dicit :  «  Ut  sanguinc  suo  mundum  lavaret,  cuius  pec- 
catum  nullo  alio  modo  potulsset  abolert  ». 

2  ita  codd  ABCE  et  edd.  i ,  8 ;  in  aliis  quia. 


3  Deesl  in  plurlbus  codd  et  edd.,  refragantibuscodd.DE 
et  edd  I,  8.    -  Hlc  resplcttur  kwue  io,  6, 

NOTAE  AD  COMMENTARIUM. 

1  Cod  Olnquarta  ostendit,  fumdo  rtptatittr  menurit, 
?  Codd  a  k  adilclunt  autein. 


380 


SENTENTIARUM  LIB.  III. 


ARTICIILUS  I. 


De  merilo  quoad  usum  sive  exercitium. 


QUAESTIO  I. 

Utrum  Chrislus  meruerit  ab  inslanti  conceptionis. 


Circa  primum  sic  proceditur  et  quaeritur,  utrum 
Christus  meruerit  ab  instanti  conceptionis.  Et  quod 
sic,  videtur. 

1.  Ieremiae  trigesimo  primo1:  Novum  faciet 
Fundamenta.  Dominus  super   terram ,   mulier   circumdabit   vi- 

rum ,  ergo  Christus  fuit  vir  ab  instanti  conceptionis; 
sed  constat,  quod  non  fuerit  vir  quantum  ad  aeta- 
tem :  ergo  fuit  vir  quanlum  ad  animi  vigorem :  ha- 
buit  igitur  quantum  ad  animam  virtutem  et  ope- 
rationem  viri  perfecti.  Sed  haec  consistit  in  me- 
rendo:  ergo  Christus  meruit  a  suae  conceptionis 
primordio. 

2.  Item ,  hoc  ipsum  videtur  auctoritate  Gregorii 
et  Magistri  in  littera2:  «  Non  solum  meruit  Christus, 
quando  Patri  obediens  crucem  subiit,  sed  ab  ipsa 
conceptione,  ex  quo  homo  factus  est».  Et  hoc  ipsum 
potest  elici  ab  auctoritate  Gregorii  consequente. 

3.  Item,  Christus  ab  instanti  conceptionis  suae 
fuit  bealus ;  sed  bealitudo  est  habitus  in  actu 3 :  ergo 
a  primo  instanti  conceptionis  suae  habuit  actum  glo- 
riosum.  Sed  qua  ratione  per  gloriam  habuit  actum 
gloriosum ,  eadem  ratione  per  gratiam  habuit  aclum 
virtuosum:  ergo  videtur,  quod  a  primordio  suae 
conceptionis  Christus  meruit. 

k.  Item ,  lux  propter  suam  nobilitatem  et  actua- 
iitatem 4  in  eodem  instanti  incipit  esse  et  lucere: 
ergo  si  anima  Christi  multo  nobilior  et  potentior 
et  deiformior  est,  videtur,  quod  in  instanli  eodem, 
in  quo  incepit  esse,  coepit  habere  operationem  sibi 
debitam.  Sed  talis  est  operatio  meritoria:  ergo  etc. 

5.  Item,  sicut  animae  nostrae  se  habent  ad  de- 
meritum,  ita  aniina  Christi  se  habet  ad  meritum; 
sed  animae  nostrae  in  ipso  instanti  infusionis  habent 
reatum  culpae  originalis 5 :  ergo  anima  Christi  ab 
ipso  instanti  conceptionis  et  infusionis  habuit  meri- 
tum  virtutis. 


Sed  contra:  1.  «  Prius  esl  esse  quam  agere6»:  Ad  oppc 
si  ergo  mereri  est  agere ,  anima  Christi  prius  ha- 
buit  esse  completum,  quam  habuerit  meriti  usum: 
ergo  non  meruit  a  primordio  conceptionis. 

2.  Item,  omne  quod  exit  ab  otio  in  actum, 
prius  quiescit,  quam  agat7,  et  omne  tale  prius  est. 
quam  operetur;  sed  anima  Christi  incepit  mereri: 
ergo  de  non  operante  facta  est  operans:  ergo  in 
merendo  exivit  ab  otio  in  actum :  ergo  prius  quie- 
vit:  ergo  non  meruil  ab  instanli  conceptionis. 

3.  Item,  meritum  est  a  voluntate  deliberativa, 
in  quantum  deliberativa  est;  sed  ubi  est  deliberatio, 
ibi  est  collatio8;  ubi  autem  haec  est,  ibi  est  tem- 
poris  successio:  ergo  non  videtur,  quod  meritum 
Christi  potuerit  esse  a  suae  conceptionis  principio. 

4.  Item  ,  Angelus  non  peccavit  in  primo  instanti 
suae  creationis;  el  tamen  ita  cito  usum  liberi  arbi- 
trii  habuit,  sicut  aliqua  anima  rationalis,  cum  crea- 
tus  esset  in  cognitionis  perfectione 9 :  ergo  pari  ra- 
tione  videtur,  quod  nec  anima  Christi  ab  instanti 
conceptionis  mereri  poluerit. 

o.  Item,  omne  iilud,  quod  anima  Christi  ha- 
buit  a  primordio  conceptionis  suae,  habuit  ab  alio; 
sed  meritum  ortum  habuit  a  libero  arbitrio  gratia 
informato:  ergo  non  videtur,  quod  usum  meriti  ha- 
buit  ab  ipso  conceptionis  primordio. 


c  o  n  c  l  u  s  i  o. 


Christus  certo  meruil  ab  instanti  suae  conceptionis , 
si  loquamur  de  habitu ,  et  probabiliter  etiam 
quoad  actum. 


Respondeo  :  Ad  praedictorum  intelligentiam  est 
notandum ,  quod  ad  perfectionem  meriti  duo  con-  doo 

•11-  •  7         7-  •  •  rUDt 

currunt ,  videhcet  lpse  habilus  qratuitus  et  ipsius  tmd 


1  Vers.  22.  Argumentum,  quod  ex  hoc  loco  dcducitur, 
est  secundum  Hieron.  in  lnmc  loc.  et  Bernard.,  Homil.  2.  super 
Missus  est ,  n.  9;  de  quo  cfr.  supra  d.  3.  p.  I.  a.  1.  q.  3.  in  corp. 
et  p.  II.  a.  3.  q.  I.  ad  2.  —  Pro  ergo  Christus  fuit  edd.  videtur 
ergo ,  quod  Chrislus  fuerit.  Paulo  inferius  pro  sed  haec  con- 
sistit  coci.  bb  sed  haec  consislunt. 

2  Hic  c.  2,  ubi  et  vcrba  Gregorii  afferuntur. 

3  Vide  supra  pag.  3I0,  nota  2. 

4  Pro  actualitatem  codd.  F  1  T  X  bb  et  alii  partim  actuita- 
tem,  pailim  activitatem,  codd.  G  L  aa  et  edd.  I,  lacuitatem, 
Vat.  actualitatem  sive  activitatem.  Paulo  inferius  pro  in  instanti 
codd.  E  H  T  ab  instanti. 

5  Cfr.  II.  Sent.  d.  30.  a.  I.  q.  2.  —  Subinde  pro  ab  ipso 
edd.  a  primo. 


6  Aristot.,  IX.  Metaph.  text.  13.  (VIII.  c.  S.):  Semper  etenim 
ex  co  quod  potenlia  est,  fit  actu  ens  ab  actu  existente...  mo- 
vens  autem  actu  iam  est.  Cfr.  III.  Phys.  text.  17.  (c.  2.)  et  tom. 
I.  pag.  84  ,  nota  7.  Hiiar.,  XI.  de  Trin.  n.  1 9.  ait :  Meruisse 
aliquid  posterius  est,  quam  esse  qui  possit  mereri.  Mereri 
enim  eius  est,  qui  sibi  ipsi  merili  acquirendi  auctor  existat. 
—  Mox  pro  quam  habuerit  edd.  1 ,  2  cum  multis  codd.  quam 
habttit. 

7  Aristot.,  II.  de  Anima,  texl.  45.  (c.  4.):  Neque  faber  a 
materia  [ferri  patitur],  sed  ab  illo  haec;  faber  autem  mutalur 
solum  in  actum  ex  otio. 

8  Vide  supra  pag.  375,  nota  I .  —  De  maiori  cfr.  supra  pag. 
350,  nota  9. 

9  Cfr.  II.  Sent.  d.  3.  p.  II.  a.  I.  q.  2. 


DIST.  XVIII.  ART.  I.  QUAEST.  I. 


381 


usio  i. 


linio  1 


habitus  aetus  vel  usus1.  Si  ergo  loquamur  de  me- 
rito  quanlum  ad  habitum,  qui  reddit  habentem 
dignum  praemio,  sic  absque  dubio  concedendum  est, 
quod  a  principio  suae  conceptionis  Christus  meruit, 
quia  omni  bono  et  praemio  dignus  fuit  propler  ple- 
nitudinem  gratiae,  quam  Deus  animae  suae  contulit 
et  infudit2.  Et  ab  hoc  non  discordat  aliqnis  doctor 
catholicus.  —  Si  autem  fiat  sermo  de  merito  quan- 
tum  ad  virtutis  actum  sive  usum,  in  quo  pro- 
prie  attenditur  completa  ratio  merendi,  sic  est  du- 
plex  modus  dicendi:  unus,  quod  Christus  meruit 
statim  post  principium  conceptionis ,  non  autem  in 
ipso  primo  instanti.  Et  ratio  huius  est,  quia  opera- 
tio  debet  sequi  esse  substantiae;  ideo  necesse  fuit, 
animam  Christi  prius  esse  quam  agere,  praecipue. 
eo  actionis  genere,  quod  spectat  ad  usum  volunta- 
tis  deliberativae;  talis  aulem  est  actus  meritorius. 
Et  ideo  si  dicatur  alicubi,  Christum  a  primordio 
suae  conceptionis  meruisse;  dicunt  verum  esse,  se- 
cundum  quod  a  dicit  ordinem  ad  principium  extra 
•    sumtum ,  non  intra  3. 

Est  et  alius  modus  dicendi,  quod  Christus  quan- 
inio  2.  tum  ad  virtutis  usum  et  actum  meruit  in  ipso  con- 
ceptionis  primordio;  hoc  enim  datum  est  ei  per 
graliam  perfectissimam ,  ut  in  primo  instanti,  in  quo 
incepit  esse,  non  tantum  haberet  habitus  virtutum, 
sed  etiam  actum,  unde  simul  coepit  esse  et  usum 
comprehensionis  habere ;  et  anima  Christi  in  eodem 
instanti  habuit  creari  et  infundi ,  et  gratia  informari 
et  exire  in  actum  meriti ,  qui  quidem  consistit  in 
motu  bonae  voluntalis. 

Uterque  tamen  istorum  modorum  satis  est  ra- 
tionabilis.  sed  primus  facilior  est  et  communior 
et  secundum  ipsum  plana  ad  obiecta  responsio.  — 
Nam  quod  dicilur  Christus  ab  instanti  conceptionis 
suae  fuisse  vir,  et  quod  dicitur  ab  instanti  conce- 
ptionis  suae  meruisse;  hoc  dicitur  quantum  ad  ha- 
bilum ;  et  hoc  innuit  ipsum  verbum  Gregorii 4,  cum 


i-in 


1.  opi 

e. 


dicit:  «Non  sibi  plus  Christus  meruit  per  crucis 
patibulum,  quam  ab  ipsa  conceptione  per  gratiam 
virtutum».  Notabile  est,  quod  dicit  «  per  virtutui» 
gratiam»,  non  per  virtutum  usum.  Habuit  enim 
gratiam  a  principio,  ila  quod  m  ipso  principio; 
usum  vero  habuit  a  principio,  ita  quod  post  prin- 
cipium.  —  Et  si  tu  obiicias  de  beatitudine  et  de  luce5, 
qui  hoc  tenent  generaliter  respondent ,  quod  in 
omni  creatura  esse  praecedit  operari  tam  in  cor- 
porali  quam  in  spirituali,  tam  in  actu  naturae  quam 
in  actu  gratiae,  lam  etiam  in  actu  gratiae  quam  in 
aclu  gloriae.  —  Nec  obstat  illud  quod  obiicitur  6  de 
merito  animae.  Anima  enim  habet  originale  pecca- 
tum  in  sua  infusione  per  modum  habilus ,  non  au- 
tem  quantum  ad  aclum.  —  Et  sic  secundum  lstam 
viam  patet  responsio  ad  omnia  obiecta. 

Si  quis  autem  velit  aliam  viam  tenere,  videli-  "*  *•  °pi- 

-11     •  •  .  nione. 

cet  quod  Chnstus  m  pruno  mstanti  suae  crealionis7 
habuit  usum  liberi  arbitrii  propter  excellentissimum 
gratiae  donum  et  quanlum  ad  actum  viatoris  et 
quantum  ad  actum  comprehensoris ;  satis  faciliter 
polerit  ad  obiecta  in  contrarium  respondtri. 

1.  Ad  illud  enim  quod    primo    obiicitur.  quod  ?o!ati°  °p- 

1  ^  positornni. 

pnus  est  esse  quam  agere;  dicendnm,  quod  illud 
habet  veritalem,  si  intelligatur  de  prioritate  quantum 
ad  ordinem  naturae.  Si  aulem  intelligalur  de  prio- 
ritate  quantum  ad  durationem ,  non  habet  veritatem, 
secundum  quod  expresse  dicit  Augustinus  octavo  Notandum. 
super  Genesim  ad  litteram  8,  ubi  dicit,  quod  in  luce 
corporali  esse  non  praecedit  agere ;  et  in  Angelis. 
de  quibus  dicit,  quod  in  primo  instanli  suae  condi- 
lionis  eas  res  cognoverunt,  quae  simul  cum  eis  in 
esse  prodierunt.  Et  in  sexto  de  Trinitate  9  dicit. 
quod  «  si  ignis  esset  aeternus,  splendor  ab  igne  egre- 
diens  essel  aeternus».  Et  ideo  satis  rationabiliter 
potest  dici,  quod  illud  non  habet  veritatem  de  or- 
dine  durationis,  sed  de  ordine  naturae. 

2.  Ad    illud    vero   quod    obiicitur.    quod    sub- 


1  Alan.  ab  Insul.,  Theolog.  llegul.  regul.  90:  Meritum  boni 
consistit  penes  liberum  arbitrium  occasionaliter ,  penes  virtutem 
formaliter ,  penes  motum  virtutis  essentialiter,  penes  gratiam 
efficuciter,  pcnes  opus  instrumentaliter.  Libertas  enim  arbitrii 
occasio  est  meriti ;  penes  enim  liberum  arbitrium  est  velle  vel 
nolle;  nec  ipsum  cst  efliciens  cnusa,  sed  ad  hoc  faciens,  non 
siilliciens.  Virtus  vero  est  causa  formalis  meriti,  e.\  qua  tanquam 
ex  forma  procedit  motus,  quo  mcremur.  Ipse  autem  motus  es« 
senlialiler  meritum  cst,  quia  penes  ipsum  motum  proprie  con- 
sistit  mcritum.  (Jratia  vero  eflicit,  quod  ipse  molus  est  meri- 
tuni;  sine  gralia  enim  nullus  motus  vel  opus  crit  meritum;  et 
ita  penes  gratiam  consislit  merittnn  eflieaciter.  Opus  exterius  cst 
quasl  causa  instrumentalis  meritf,  etita  penesipsum  opus  con- 
sistit  ipsum  meritum  Instrumentaliter. 

2  Cfr.  supra  d.   13.  a.   I.  q.   I.  el  •'!. 

3  Ita  Alcx.  Ilal.,  cuius  verba  vide  hic  in  scholio.  —  Paulo 
■uperius  post  secundum  quod  ln  Vat.  desideratur  praeposl- 
ii<>  a,  pro  qua  edd.  1,2,  Bubstituerunl  anima.  Aliquanto  ln- 
lerlus  pro  habitus  virtutwn  edd.  nec  non  allquol  codd.  exhl- 
bent  habitum  virtutum,  et  proxlme  post  pro  actwn  cod.  0 
actus. 

4  Vel  potlus  Magistrl  (hic  c.  2.),  c\  Gregoril  verbis  boc  In- 
ferentis,  utUullel.  Estius  In  III.  Sent.  ii.  is.  ',;  i.  observal  dicens: 


Ex  quo  [Gregorii  verbo]  recte  infert  Magister,  Christum  non 
plus  meruisse  per  crucis  palibulum,  quam  a  conceptione  me- 
ruit  per  gratiam  virtutum.  Quamvis  enim  profecerit  quantum 
ad  numerum  meritorum,  prout  successu  temporls  opera  alia 
aliis  et  quidcm  maiora  accedebant,  non  tamen  proflciebal  quan- 
tum  ad  virtutem  meriti.  Aequalitas  enim  gratiae  aequalitatem 
meriti  omnibus  eius  operibus  conciiiabat. 

5  Vide  fundam.  X  et  1.  —  Mo\  pro  «prrari  cod.  <'  "/'•- 
raiionem. 

6  In  fundam.  •"».  --  Pro  dt  mtrita  cod,  C  conformlter  ad 
fundani.  alleg.it  dr  demertio, 

7  Pro  creationi»  edd.  conceptionu ,  el  paulo  inferius  r<  s 
dere  pro  responderi. 

8  Cap.  \i.  n.  26.  August.  verba  \idois  iom.  I.  pag.  186, 
nota  (.i.  Edd.  cum  mullis  cmM.  alleganl  Ub.  ■>,  ubl  c  \  n.  i". 
c  is.  n.  36.  ct  c.  -i:\.  n.  ii>.  altera  Augustlnl  sententia  blc  ai* 
lata  Invenltur,  scll.  deAngelorum  cognlUone,de  quacfr.  etiam 

II.  Sent.  (1.  i.  B.  3.  q.    I.  cl  d.  13,  S.  I.   «|.    I.  —  Dfl  |u ioi  u.iic  n.i- 

turae  et  duraUonls  vide  supra  pag.  '.'l,  nota  i.  Pauloinferiua 
pro  '/'"«'  snnni  codd.  <■  n  i.  T  V  N  aa  oontra  tnentetn  argumenU 
ct  sentenUam  Augustlnl  nmi  timuL 

'•'  Cap.  i.  n.  i.  Cfr.  ii'in.  ii.  pag.  ii'.  nota  I 


382 


SENTENTIARUM  LIB.  III. 


stantia,  quae  incipit  agere,  exit  ab  olio  in  actum; 
dicendum,  quod  illud  non  habet  generaliter  verita- 
tem,  nisi  intelligalur  de  operatione,  sine  qua  snb- 
stantia  operans  polest  esse ;  de  alia  autem  non  habet 
veritatem,  pro  eo  quod  crealura  simul  incipit  esse 
et  operari;  nec  incipit  operari,  quia  exit  ab  otio  in 
actum,  sed  quia  exit  a  non  esse  in  esse  K  Hoc  modo 
potest  intelligi  in  Chrislo  qnanlum  ad  actum  gra- 
tiae  et  virtutis. 

3.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod   meritum  est 
a  volunlate  deliberativa;   dicendum,  quod  quamvis 

Notandom.  secundum  processum  naturae  deliberatio  indigeat 
successione  et  tempore ;  tamen  secundum  pleniludi- 
nem  graliae  et  gloriae  possibile  est  ipsi  animae  in 
instanti  discernere,  quod  alias  non  posset  facere 
«sine  continuo  et  tempore2».  Et  sic  per  deiformi- 
tatem  gloriae  intellectus  potest  simul  plura  intelli- 
gere,  quamvis  per  naturam  non  intelligalur  nisi 
unum  solum  simul  el  semel.  Et  quia  anima  Christi 
erat  in  plenitudine  gratiae  et  gloriae ;  hinc  est,  quod 
non  indigebat  mora  temporis  ad  discernendum,  quid 
eligendum,  quid  fugiendum,  quid  amandum,  quid 
odiendum. 

4.  Ad  illud  quod  obiicilur  de  Angelo,  dicendum, 
Notandum.  quod  non  est  simile;  non  enim  sic  poterat  simul  et 


semel  cognoscere  plura,  secundum  quod  anima  Chri- 
sti  cum  plenitudine  gratiae.  Praeterea ,  peccalum 
dicit  motum  deordinalum  et  contrarium  nalurali  re- 
ctitudini,  sed  meritum  dicit  naturalis  rectitudinis 
complementum ;  el  licet  non  decuerit.  aliquam  sub- 
slantiain  creari  cum  actu  contrario  rectiludini  natu- 
rali ,  decuit  tamen  creari  in  actu  et  cum  aclu  con- 
sonante  ipsi  naturae  et  eam  complente,  maxime 
illam ,  in  qua  Deus  a  primordio  suae  conditionis 
plenissime  habitavit,  sicut  fuit  anima  Christi3. 

;j.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  illud  quod 
inest  a  primordio  condilionis  inest  aliunde;  dicen- 
dum ,  quod  si  illud  intelligatur  praecise ,  ila  quod 
anima  Christi  se  habeat  solummodo  per  modum 
suscipientis  et  nullo  modo  cooperantis,  non  habet4 
veritatem.  Poluit  enim  ipsi  animae  dari,  ut  coope- 
raretur  Deo  statim,  cum  fuit,  et  ita  quod  aliquid 
haberet  in  se,  quod  non  tantum  esset  aliunde,  ve- 
rum  etiam  a  se;  et  sic  potuit  esse  in  actu  virtutis 
et  exercitio  meriti. 

Si  quis  igilur  velit  sustinere  hunc  modum  di-  Nou. 
cendi,  non  videtur  multum  deviare  a  probabilitate 
rationis  nec  etiam  a  pietate  fidei,  quae,  quanto  plus 
polest,  ipsi  Christo  gratiae  et  honoris  attribuit. 


SCHOLIOK 


I.  In  tota  hac  distinctione  multa  supponuntur,  quae  a  theo- 
logis  de  merito  eiusdemque  speciebus  et  conditionibus  solent 
tractari,  et  quae  etiam  a  S.  Bonav.  in  I.  Sent.  d.  41.  a.  1.  q. 
I  ;  II.  Sent.  d.  27.  a.  2.  q.  2.  et  3.  (vide  ibi  scholion),  d.  29. 
a.  3.  q.  2,  d.  40.  a.  2.  q.  1-3,  et  III.  Sent.  d.  4.  a.  2.  q.  1-3.  iam 
explicata,  vel  saltem  tacta  sunt.  Speciatim  autem  supponitur, 
quod  omnes  conditiones  ad  merendum  requisitae  suflicienter 
fuerint  in  Christo,  et  quod  de  facto  meruerit;  de  quo  in  seq. 
quaestione  nonnulla  dicuntur. 

II.  Quoad  primum  instans  temporis,  in  quo  incepit  actus 
merendi  in  Christo,  Alex.  Hal.  (S.  p.  III.  q.  16.  m.  2.  §  I.)  cum 
B.  Alberto  et,  ut  refert  Dionys.  Carth.,  Uldarico  aliisque  antiquis 
docet  primum  modum  hic  in  corp.  relatum  his  verbis:  «  Est 
principium  extra  sumtum ,  vel  intra  sumtum.  Si  dicatur  princi- 
pium  intra  sumtum,  non  est  dicere,  quod  a  principio  conceptio- 
nis  meruerit,  quia  tunc  principium  illud  dicit  illud  instans,  quo 
producebatur  in  esse  per  Spiritum  S.  Si  vero  initium  vel  princi- 
pium  dicatur  extra  sumtum,    tunc  est   dicere,    quod  Christus 


meruit  a  principio  conceptionis,  quia  statim,  postquam  conceptus 
est,  habuit  plenum  usum  liberi  arbitrii  »  etc.  Batio,  cui  idem 
innititur,  est  1.  arg.  ad  oppos.,  quod  S.  Bonav. ,  saltem  quoad 
Christum,  non  approbat  (ad  1-5),  sed  tantum  quoad  demeritum 
Angelorum,  ut  docetur.  hic  ad  4.  et  etiam  II.  SenL  d.  3.  p.  II. 
a.  1.  q.  2.  Durand.  (hic  q.  2.)  sententiam  Alexandri  censet  esse 
probabilem,  immo  idem,  ulterius  progressus,  dubitat,  anne  hoc 
meritum  inceperit  posterius  et  post  nativitatem  ex  utero,  contra- 
dicentibus  omnibus  antiquis  Scholasticis.  —  S.  Bonav.  tamen  eliam 
oppositam  opinionem  iudicat  esse  probabilem  et  obiecta  contra 
eam  bene  solvit;  insuper  ostendit,  in  quo  sensu,  scilicet  lo- 
qucndo  de  merilo  quoad  habitum ,  secunda  opinio  sit  certo 
vera  (in  principio  corp.). 

III.  Praeter  laudatos :  Scot.,  in  utroque  Scripto  hic  q.  unica 
(in  Oxon.  n.  II.  seqq.).  —  S.  Thom. ,  hic  a.  3  ;  S.  III.  q.  34. 
a.  3.  —  B.  Albert. ,  hic  a.  6.  —  Petr.  a  Tar.,  hic  q.  2.  a.  I. 
—  Bichard.  a  Med. ,  hic  a.  I.  q.  2.  —  Dionys.  Carth. ,  hic  q. 
2.  —  Biel,  hic  q.  unica. 


QUAESTIO  II. 

Utrum  Christus  meruerit  aliquid  post  conceptionem. 


Secundo  quaeritur ,  utrum  Christus  aliquid  me- 
ruerit  post  conceptionem.  Et  quod  sic,  videtur. 

I.  Ad  Philippenses  secundo5:  Humiliavil  semet- 


ipsum  usque  ad  mortem;  et    post:  Propter   quodeuaim 
et  Deus  exaltavit  illum  etc.  Sed  humilitas  non  est 
causa  exaltationis  nisi    per  modum  meriti:  si  ergo 


1  Exempla  vide  in  solut.  ad  1.  —  Paulo  ante  pro  de  alia 
autem  non  pauci  codd.  perperam  de  illa  autem. 

2  Aristot.,  de  Memoria  et  reminisc.  c.  I.  docet,  quod  pro- 
pter  dependentiam  intellectus  nostri  in  cognoscendo  a  phantas- 
matibus,  quae  respiciunt  sensibilia  singularia  ,  «  non  contingit 
intelligere  aliquid  sine  continuo  neque  sine  tempore ,  quae  non 
in  tempore  sunt  ».  —  De  propos.  seq.  cfr.  supra  d.  14.  a.  2. 
q.  I ,  et  q.  2.   fundam.    I.  et  in   fine  corp.  (resp.   ad  fundam. 


6.).  —  Subinde  pro  Et  sic  non  pauci  codd.  Et  sicut,  codd.  A  I 
Sicut ,  cod.  D  Et  sicut  patet.  Paulo  superius  pro  processum 
naturae  deliberatio  indigeat  cod.  A  processum  naturae  detibe- 
rantem  [deliberativae?]  indigeat  ratio. 

3  Cfr.  II.  Sent.  d.  3.  p.  II.  a.  I.  q.  2.  fundam.  3.  et  4. 

4  Multi  codd.  et  edd.  I,  2  habuit. 

5  Vers.  8.  —  Seq.  Script.  loc.  ibid.  v.  9. 


DIST.  XVUI.  ART.  I.  QUAEST.  II. 


:t*3 


hoc  fuit  posl  conceptionem,  ergo  Christus  post  con- 
ceptionem  aliquid  meruil. 

2.  Item ,  Auguslinus  ' ,  tractans  illud  verbum 
praemissum:  «  Humilitas  claritatis  est  merilum,  cla- 
ritas  humililatis  est  praemium»:  si  ergo  humiliatio 
in  Christo  subsecuta  fuit  ipsam  conceptionem ,  ne- 
cessario  etiam  sequitur ,  quod  meruerit ,  postquam 
conceptus  fuerit. 

3.  Itern ,  in  libro  de  Regulis  fidei 2  mereri  ita 
definitnr:  «Mereri  apud  Deum  dicitur  qui  nulla 
necessilate  compulsus  hoc  facit  quod  facere  debet»; 
sed  hoc  fecit  Chrislus  post  suam  conceptionem :  ergo 
apud  Deum  mernit. 

4.  Item ,  opera  Christi  fuerunt  multo  nobiliora, 
quam  sunt  merita  aliorum  Sanctorum:  si  ergo  opera 
aliorum  Sanctorum  sunt  digna  retributione,  videtur, 
quod  multo  fortius  opera  Christi:  ergo  videtur, 
quod  Christus  apud  Deum  meruerit. 

5.  Item,  si  non  meruit  apud  Deum,  postquam 
conceptus  fuit:  ergo  videtur,  quod  frustra  Deo  ser- 
vivit  et  quod  frustra  fecit3,  quidquid  fecit  post  con- 
ceptionem.  Si  ergo  hoc  est  impium  dicere,  necesse 
est,  Chrislum  post  conceptionem  aliquid  meruisse. 

Sed  contra:  1.  Mereri   est  facere  opus  de  ge- 
opposi-nere  laudabilium;  sed  potentia  determinata  ad  unum 

jm. 

tantum  non  habet  laudem  in  actu  illius ,  sicut  patet 
in  omnibus  potenliis  naturalibus  *;  sed  liberum  ar- 
bitrium  Christi  ab  ipsa  conceptione  deterrninatum 
fuit  ad  bonum:  ergo  non  potuit  exire  in  opus  de 
genere  laudabilium,  ergo  nec  in  opus  meritorium. 

2.  Item,  mereri  est  facere 5  opus  remuneratione 
dignum :  sed  liberum  arbitrium,  iam  existens  in  statu 
remunerationis ,  iam  non  facit  opus  ulteriori  remu- 
neratione  dignum,  sicut  patet  in  Beatis;  sed  tale 
fnit  liberum  arbilrium  Christi,  cum  esset  in  slatu 
comprehensoris:  ergo  videtur,  quod  post  conceptio- 
nem  suam  nihil  omnino  mereri  poluerit. 

3.  Item,  quicumque  6  meretur,  proficit  in  bonis 
animae,  scilicet  in  gratia  et  gloria;  sed  Christus  non 
potuit  proficere  supra  id  quod  accepit  a  conceptione: 
ergo  non  videtur,  quod  post  conceptionem  mereri 
potuerit. 

4.  Item ,  quicumque  meretur  aliquid ,  de  non- 
suo  facit  suum  per  opus  et  obsequium  ,  et  de  eo 
quod  est  sibi  indebitum,  facit  debitum;  sed  Chri- 
stus  non  potuit  facere  de  indebito  debitum,  vel  de 


non-suo  suum  —  omnia  enim  sua  erant  per  gratiam 
conceptionis,  sicut  ipse  testatur:  Omnia  lua  mea 
sunt'  —  ergo  non  videtur,  qood  post  conceptionem 
aliquid  meruerit. 

o.  Item,  quod  eodem  modo  se  habet  nunc  et 
prius  natum  est  consimiles  operationes  efficere8;  sed 
liberum  arbitrium  in  Christo  eodem  modo  se  habet 
post  conceplionem  et  post  resurrectionem ,  et  gratia 
simililer,  et  haec  duo  sunt  principia  merendi:  si 
igitur  post  resurrectionem  non  meruit,  ergo  nec 
post  conceplionem.  Si  tu  dicas ,  quod  aliter  et  aliter 
se  habet,  quantum  est  ex  parte  carnis;  hoc  non  sol- 
vit,  quia  merilum  non  respicit  statum  carnis ,  sed 
statum  caritatis:  ergo  si  Christus  post  conceptionem 
habuit  caritatem  patriae  aeque  nobilem  et  perfeclam, 
sicut  modo  habet,  nec  est  eius  caritas  variata;  si 
modo  non  habet  usum  merendi,  videtur,  quod  nec 
tunc  habuerit. 

CONCLUSIO. 

Christus  post  conceptionem  aclu  meruit,  nobis  qui- 
dem  meruit  gratiae  infusionem,  graliae  pro- 
vectionem  et  bonorum  operum  mulliplicatio- 
nem;  sibi  autem  id  fjuod  iam  sibi  debebatur, 
fecit  debitum  alio  modo. 

Respondeo  :  Ad  praedictorum  intelligentiam  e>t 
notandum,    quod    mereri   contingit  tripliciter:  uno  M<>r«ri  *>*• 

,  o  i  tur    trjpijcj. 

modo  simphater  abusive ,  alio  modo  parlim  pro- ler- 
prie  el  partim  improprie ,  tertio  modo  simpliciter 
proprie.  —  Simpliciter  abusive  mereri  dicitur  qui 
facit  aliquod  opus  de  genere  bonorum,  tamen  facir 
illud  malo  modo,  id  est  mala  intentione,  sicut  ille 
qui  dat  eleemosynam  cum  murmure;  talia  eniin 
opera  aliquando  remunerantur  a  Deo  ex  immensa 
sua  largitate,  sicut  innuitur  de  Nabuchodonosor  in 
Ieremia9.  —  Ille  vero  meretur  partim  proprie,  partim 
abusive,  qui  facit  opus  de  genere  bonorum  et  bona 
intentione,  verumtamen  non  ex  caritate;  sicut  ali- 
quis  peccator  facit  opera  de  genere  bonorum  et 
propter  Deum ,  in  quibus  de  congruo  se  disponil  ad 
gratiam.  —  llle  vero  meretur  simpliciter  proprie . 
(jiii  facit  bonum  opns  et  bona  intentione  el  ex  cari- 
tate.  Et  primiun  qnidem  meritum  dicilur  meritum  s 
interpretativum10 ;  secundum  dicitur  meritum  con- 
grui;  tertiuin  dicilur  meritum  condigni 


• 


1  ln  loan.  Evang.  tr.  lOt.  n.  3.  Cfr.  hic  lit.  Magislri,  c.  I. 
—  Post  praemissum  V;il.  supplcl  ait. 

5  Sive  de  Articulis  cathol.  fidci,  lib.  II.  in  explicat  theore- 
malis  sive  propos.  8,  ubi  tcxtus  origifl.  pro  Mrrrr/  exbibel 
Benc  mereri  et  deinde  compulsus  libeiu  facit  Deo  qitod  debet 

pro  compulsta  lioc  facil  quod  facere  debet.  Cfr.  Ibid.  U - 

rcma  16. 

3  Bene  mulii  codd.  fecerit.  .Mi>\  ])!•<>  Christum  < -< I < i.  Incon- 
gruc  Deuiii ,  cod.  bl>  ipsirm. 

*  Cfr.  AristoL,  II.  Elhic.  c.  •>.  —  1'ro  taudem  cod.  K  laudari 

5  Ita  codd.  a  II  K  Q;  in  aliis  deesl  facere. 

6  Pm  quicumque ,  quod  <'t  In  solut  hobetur  nec  non  In 


codd.  a  K  bb,  cod.  Z  quisquis,  ;iiii  codd.  <'i  edd.  quidquid.  Posl 
pauca  pro  a  conceptione  edd.  m  concepaone. 

'  loan.  17,  io. 

*  uistot.,  II.  de  GeneraL  et  corrupL  texL  56.  [c  i".'.  Idem 
cnini  et  similiter  se  habens  semper  Idem  natum  esl  hcere.  — 

ln  flnc  Brg.   pro  hnhuerit  nnilii   codd.  hnhuil. 

9  Cap.  27,  6.  seqq.      B.  AlberL,  bic  a,  i  ,exempll 
proponll  quod  In  vita  B.  loannls  eleemosynaril  de  quodam  ml- 
liic,  Petro  nomine,  narratur,  qul  scillcel  ilratus  pane,  quo 
proleccrat  pauperem,  meruil  in  ludlcio  Domlni,  ad  quod  raptus 
fuii,  prolongationem  vitae  In  poenltentiam  ». 

w  Quam  ■ppellationem  Alex.  Hal.,  S.  p.  iil.  q,  17.  m.  I,  slc 


m 


SKNTKNTIAKUM  LIIJ.  III. 


Cum  igitur  quaeritur,  utrum  Clirislus  meruerit, 
non  quaeritur  de  primo  et  secundo  modo,  sed  quae- 
subdistin- ritur  de  tertio.  Ad  hoc  igitur  respondendum,  quod 
mereri  ex  condigno  tribus  modis  contingil.  Uno 
modo  mereri  est  ex  indebito  facere  debilum ,  sicut 
meretur  quis  in  gratiae  infusione  et  motu  liberi  ar- 
bitrii.  Alio  modo  mercri  est  de  debilo  facere  magis 
debitum,  sicut  contingit  de  profectu  in  profectmn , 
de  virtute  in  virtutem.  Tertio  modo  mereri  est  de 
debito  uno  modo  facere  debitum  alio  modo ,  ul  de 
debito  per  habitum  facere  debitum  per  usum ,  et 
de  debito  per  alium  actum  facere  debilum  per  unum 
aeque  bonum. 

Omnibus  his  modis  Christus  meruit  nobis.  Me- 

conciusio  i.  ruit  enim  nobis  gratiae  infusionem,  meruit  et  gra- 
tiae  provcctionem ' ,  meruil  et  bonorum  operum 
multiplicationem.  Sibi  autem  non  meruit  nisi  tertio 
modo  tanlum  post  conceptionem.  Ipse  enim  non  po- 
tuit  facere  sibi  de  indebito  debiium ,  cum  omni  bono 
esset  dignus.  Non  potuit  facere  de  debito  magis  de- 
bitum,  cum   omni   gratia  ab  ipsa  concepiione  esset 

conciusio  2.  plenus 2,  sed  quod  erat  debitum  uno  modo  fecit 
debitum  pluribus  modis;  et  ita  meruit  secundum 
tertium  modum  dicendi  meritum  solum ,  non  pro- 
pter  imperfectionem  a  parle  meriti,  sed  propter  per- 

confirmatur.  fectionem  a  parte  merentis.  Et  hoc  est  quod  dicitur 
in  littera3:  « Non  profecit  Christus  secundum  me- 
ritum  quantum  ad  virtutem  meriti ,  profecit  tamen 
quantum  ad  numerum  meritorum.  Plura  enim  habuit 
merita  in  passione  quam  in  conceptione».  —  Con- 
cedendae  sunt  igitur  rationes  ostendenles,  Christum 
post  conceptionem  usum  et  exercitium  meriti  habuisse. 

1.  Ad  illud  quod  obiicitur,   quod   potentia  de- 
soiutio  oP.  terminata  ad  unum   non  facit   opus  de  genere  lau- 

positorum.     .....  ..  ,  ,      ,  .        . 

dabihum;   dicendum,   quod  determinatio  polentiae 
Dupiexde-ad  unum   potest  esse  dupliciter,   videlicet  per  ne- 

terminatio.  . 

cessilatem  naturae  et  per  conftrmationem  gratiae. 
Si  sit  per  necessitatem  naturae ,  tunc  tollit  arbitrii 
libertatem,  ac  per  hoc  tollit  dignitatem  meriti.  Si 
\otandum.  autem  sit  determinatio  per  conftrmationem  gra- 
tiae ,  cum  talis  confirmatio  simul  stet  cum  li- 
bera  voluntale,  sic  non  tollit  ab  ipso  opere  bonila- 
tem  moris ,  cum  sit  voluntarium ,  ac  per  hoc  nec 
qualitatem  meriti.  In  Christo  autem  fuit  liberum  ar- 
bitrium  determinatum  ad  unum  non  per  necessita- 
tem  naturae ,  sed  per  confirmationem  gratiae  *. 

2.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod    habens  mu- 


nus  gloriae  non  facit  opus  remunerabile:  dicendum, 
quod  illud  verum  est,  quando  aliquis  est  simplici- 
ter  in  statu  patriae;  cum  autem  non  tantum  est 
in  slatu  comprehensoris ,  verum  etiam  in  statu  via- 
loris ,  tunc  opus  eius  esse  potest  remunerabile  pro- 
pter  slatum  viae;  et  sic  est  reperire  in  Christo  se- 
cundum  divinam  dispensationem.  Nam  sicut  anima  Notando 
Christi  propter  coniunctionem  sui  cum  Divinitate  ha- 
bet  slalum  patriae ,  sic  propter  coniunctionem  sui 
cum  carne  habet  statum  viae  et  miseriae  pro  illo 
tempore.  Et  ideo,  sicut  poluit  esse  in  statu  viatoris 
simul  et  comprehensoris ,  sic  habuit  gloriam  ad 
comprehendendum  et  graliam  ad  merendum.  —  Et  est  simiie. 
simile  de  Angelis,  in  quibus  ponimus  vim  admini- 
strativam  et  conlemplativam ,  secundum  quarum 
unam  merentur,  et  secundum  alteram  fruunlur  et 
praemiantur  3. 

3.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  quicumque 
meretur,  merendo  proficit;  dicendum,  quod  profi-  D°piei 
cere  est  duobus  modis:  vel  incremenlo6  habitus,  vel  ueacti. 
in  multitudine  actuum;  vel  per  alia  verba:  est  pro- 
ficere  quantum  ad  virtutem  merendi  et  quanlum  ad 
numerum  meritorum.  Primo  modo  accipiendo  pro- 
fectum,  non  compelit  tertio  modo  dicendi  meritum, 
secundum  quem  tertium  modum  dicitnr  meruisse 
Christus.  Alio  modo  accipiendo  profeclum,  competit 
sibi,  sicut  patet  per  supra  habitam  distinctionem. 

4.  Ad  illud  quod  obiicitur ,  quod  mereri  est  fa- 
cere  de  indebito  debitum;  dicendum,  quod  illud 
verum  est  quantum  ad  aliquem  modum  merendi, 
sed  non  quantum  ad  omnes ,  sicut  prius  dictum  est; 
et  ideo  non  habet  locum  in  proposito. 

o.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  liberum  arbi- 
trium  eodem  modo  se  habet  nunc  et  prius;  dicen- 
dum ,  quod  verum  est  per  comparationem  ad  su-  xotanc . 
perius ,  scilicet  ad  Deum;  non  tamen  est  verum 
per  comparationem  ad  inferius ,  scilicet  ad  carnem 
passibilem,  ex  cuius  coniunctione  lam  liberum  ar- 
bitrium  quam  gratia  ipsum  perficiens  habet  perti- 
nere  ad  statum  viae.  Unde  non  valet  illud  quod 
obiicit  de  carne ,  quod  non  est  principium  merendi ; 
hoc  enim  verum  est,  per  se  loquendo,  facit  tamen 
ad  meritum ,  dum  facit  ad  statum  meriti,  sicut 
patet  in  coniunctione  animae  ad  carnem  et  eius  se- 
paralione  7.  Anima  enim  nostra  statim ,  dum  a  carne 
separatur,  amplius  non  habet  merendi  vel  deme- 
rendi  statum. 


explicut:  «  Quia  Deus  retribuit  ei  maius,  quam  faciat  [peccator]; 
et  ideo  interpretatur  Deus  remunerando,  ac  si  ille  meruisset  ». 
—  De  mento  congrui  et  condigni  vide  supra  d.  i.  a.  2.  q.  2. 
in^corp.  —  Paulo  inferius  pro  et  secundo  modo  cod.  U  nec  de 
secundo  modo. 

1  Edd.  cum  paucis  codd.  promotionem. 

-  Alan.  ab  Insul.,  Theolog.  Regul.,  in  exponenda  regula 
106.  ait:  Cum  mereri  sit  de  non-debito  facere  debitum ,  Cliristo 
autem  a  lempore  incarnationis  deberetur  quidquid  postea  est 
consecutus,  ipse  de  indebito  debitum  non  fecit  et  ita  sibi  non 
meruit.  Aeque  enim  dignus  fuit  ab  incarnatione  omnibus  his  etc. 


3  Hic  c.  2. 

4  Cfr.  II.  Sent.  d.  7.  p.  I.  a.  2.  q.  I.  —  Aliquanto  su- 
perius  pro  confirmationem  (primo  loco)  codd.  G  H  L  T  V  aa 
consummationem ;  cod.  K.  in  hac  solut.  constanter  exhibel  vo- 
cem  conformationis.  Post  sit  determinalio  edd.  male  adiiciunt 
meriti. 

5  Vide  II.  Sent.  d.   II.  a.  2.  q.  2. 

6  Pro  incremento  edd.  et  nonnulli  codd.  substituunt  in 
merito ,  et  paulo  inferius  post  tertium  modum  subiiciunt  tan- 
tummodo. 

7  Vat.  cum  paucis  codd.  separationm;  perperam. 


DIST.  XVUI.  ART.  I.  QUAEST.  III. 


m 


SCHOLIO^. 


I.  Cum  secundum  aclioncm  divinae  nalurae  non  possit  esse 
quaeslio  de  merito,  hic  praesupponitur,  in  Christo  fuisse  etiam 
aclionem  humanam,  vel  potius  divino-humanam ,  de  qua  in 
Concilio  Lateranensi,  an.  649  sub  Martino  I.  celebrato  (can.  15.), 
docetur:  «  Si  quis  secundum  scelerosos  haerelicos  deivirikm 
operalionem,  quam  Graeci  dicunt  6£avSpr/.f,v,  unam  operatio- 
nem  insipienter  suscipit,  non  autem  duplicem  esse  confitetur 
secundum  Ss.  Patres,  hoc  est  divinam  et  humanam ;  aut  ipsam 
deivirilis,  quae  posita  est,  novam  vocabuli  dictionem  unius 
esse  designativam ,  sed  non  utriusque  mirilicae  ct  gloriosae  uni- 
tionis  demonstrativam,  condemnatus  sit  ».  Ilaec  autem  actio  hu- 
mana  in  Christo  dicilur  etiam  divina,  «  non  quia  divina  sit  per 
essentiam,  sed  per  parlicipationem ,  et  hoc  triplici  ratione : 
primo  propter  associationem  in  una  persona  agente ;  sccundo 
propter  associationem  aliquam  in  modo  agendi,  quia  perfoctius 
operabatur  ceteris  operantibus  propter  unionem,  sicut  sensuali- 
tas  in  homine  perfectius  quam  in  brutis ;  tertio  propter  asso- 
ciationem  in  uno  effectu,  seu  opere  operato,  ut  in  uno  et  eo- 
dem  miraculo,  in  quo  Divinitas  operabatur  interius ,  sicut  le- 
prosum  sanando,  humanitas  exterius ,  sicut  leprosum  tangendo  » 
(ita  Petr.  a  Tar. ,  hic  q.  I.  a.  1  ;  cfr.  S.  Thom.,  S.  III.  q.  19. 
a.  2;  Bonav.,  supra  d.  17.  a.   I.  q.   I.  2.). 

II.  Distinctio  triplicis  meriti  ex  condigno  sumta  est  ex  Alex. 


Hal.,  S.  p.  III.  q.  17.  m.  I,  qui  ibi  quinque  species  meriti  in 
genere  dislinguit.  —  Notandum,  quod  in  solutione  ad  I.  '6.  tan- 
gitur  quacstio,  in  qua  solvcnda  posteriores  theologi  mullum  la- 
boraverunt,  scilicet  quomodo  in  Christo  fuerit  sufliciens  liber- 
tas  ad  mercndum  (cfr.  hic  a.  2.  q.  2.  et  supra  d.   12.  a.  2.  q. 

1.  2;  II.  Scnt.  d.  7.  p.  I.  a.  2.  q.  I.).  —  ltem  in  solut.  ad  2. 
docetur,  quod  Christus  singularissimo  modo  fueril  in  statu  viae , 
extra  quem  non  potest  esse  meritum  (cfr.  II.  Sent.  d.  7.  p.  I. 
a.  I.  q.  I.),  et  quod  non  ratione  gloriac  et  amoris  huic  slatui 
annexi  mcruerit  (cfr.  a.  2.  q.  I.  fundam.  5.  et  ad  2.),  sed  ratione 
amoris,  quem  habuit  ut  viator  ei  gratia  infusa.  Consenliunt  Alex. 
Ilal.  et  S.  Thom.  aliique  multi.  Scotus  autcm  cum  nonnullis  vult, 
Christum  ctiam  per  amorcm  beatificum  meruisse.  —  Denique  ob- 
servandum  est,  quod  in  corp.  salis  clarc  docetur,  Christum  nobis 
etiam  applicationem  sui  meriti  respectu  primae  infusionis  gra- 
tiae  sanctificantis  meruisse,  quod  plures  antiqui  theologi  nega- 
runt  (cfr.  Richard.  a  .Mcd.,  hic  a.  2.  q.  4,  ct  Suarez  in  III.  p. 
Sum.  disp.  41.  sect.  2.). 

III.  Alex.  Ilal. ,  loc.  cil.  — Scot. ,  in  utroque  Scrlpto  hic  q. 
unica.  —  S.  Thom.,  hic  a.  2;  S.  III.  q.  19.  a.  3.  4.  —  B.  Al- 
bert.,  hic  a.   I.  7.  —  Petr.  a  Tar. ,   bic  q.   I.  a.  2,  q.  3.  a.   I. 

2.  —  Richard.  a  Med. ,  hic  a.  I.  q.  I.  —  Durand.,  hic  q.  2.  — 
Dionys.  Carth. ,  de  hac  et  seq.  q.  hic  q.   I. 


QUAESTIO  III. 

Utrum  Christus  aliquid  meruerit  in  passione. 


Tertio  quaeritur,  utrum  Christus  aliquid  me- 
ruerit  in  passione.  Et  quod  sic,  videtur: 

1.  Primo  per   textum   Apostoli1:    Humiliavit 
iimerti.semetipsum  usque   ad  mortem,   propter   quod  et 

Deus  exaltavit  illum  etc. ;  quod  verbum  tractans 
Magister  dicil:  «Aperte  dicit  Apostolus,  propterea 
Christum  exaltatum  per  impassibilitatis  gloriam,  quia 
est  humiliatus  per  passionis  obedientiam  »:  ergo  me- 
ruit  in  passione. 

2.  Item ,  Augustinus  2,  exponens  verbum  prae- 
dictum:  « Ut  Christus  clarificaretur  resurrectione , 
prius  humiliatus  est  passione»:  ergo  videtur,  quod 
per  meritum  passionis  pervenerit  ad  gloriam  resur- 
rectionis. 

3.  Item ,  nihil  est  magis  meritorium  quam  opus 
patientiae,  propter  quod  dicitur  lacobi  primo3:  Pa- 
tientia  opus  pcrfeclum  habet;  sed  palienlia  consi- 
stit  in  toleranlia  passionis:  ergo  videtur ,  quod  Chri- 
stus  in  passione  multum  meruerit. 

4.  Item,  niliil  est  satisfactorium,  nisi  quod  est 
meritorium ;  sed  passio  Christi  fuit  satisfacloria ,  si- 
cut  dicunt  Sancli4:  ergo  fuit  meritoria:  ergo  Chri- 
stus  meruit  patiendo. 


;i.  Ilem,  omnis  qui  patitur,  aut  passionein  pro- 
meruit,  aut  per  passionem  meretur,  alioquin  pate- 
retur  sine  iustitia,  pateretur  etiain  frustra';  sed 
Christus  non  meruit  passionem,  quia  immunis  fuit 
a  culpa  omni :  meruit  ergo  per  passionc-m .  alioquin 
passus  esset  iniuste  et  frustra,  quod  esset  magnae 
impietatis  et  insaniae. 

Sed  contra:  1.  «  Passionibus,  sicut  dicit  Philo  Ad  oppoti 

i*ii  •  luni- 

sophus   ,  nec  laudamur  nec  vituperanmr  »;  sed  per 

omne,  per  quod  meremur,  laudamur  :  ergo  passioni- 

bus  non  mereinur :  ergo  Christus  patiendo  non  meruit. 

2.  Item,  «  passio  est  effectus  et  illatio  actio- 
nis7»;  sed  qualis  est  causa,  talis  esl  effectus:  si 
ergo  actio  passionem  inferens  non  fuerit  meriloria, 
videtur,  quod  nec  ipsa  passio  meritoria  fuerit:  ergo 
Christus  in  passione  non  meruit. 

3.  Item,  nihil  est  meritorium,  nisi  quod  esl 
voluntarium  ;  nihil  autem  est  voluntarium,  oisi  quod 
est  a  principio  intrinseco,  sicut  patet  per  definitio- 
oem  voluntarii,  quam  ponit  Philosophus  io  Ethicis*: 
« Voluntarium  esl  cuius  principium  esl  in  ipso»;  sed 
passio  Ghristi  fuit  ab  extra,  sicul  patet:  ergo  non 
fuii  meritoria. 


1  Philip.   2 ,   8.   scq.  —   Vcrba    Maglslri   habentur   hic    in 
lit.  c.  I. 

2  In  Ioan.  Evang.  tr.    104.  n.  3.    Vide  hlc   llt.  Magistri,  C. 
I.  —  Post  priwilntiim  Vat.  adiicil  inijiiit. 

3  Vcrs.  4.  —  Paulo  inferius  pro  possioms  edd.  passionum. 
*  Cfr.  infra  d.  XIX.  lii.  Maglstrl,  c  I.  seqq.,  el  Ibld.  Com- 

ment.  a.  I.  per  lotum  nec  non  d.  20.  q.  •">. 
5  Vide  II.  Scnt.  d.  36.  a.  2.  q.  2. 

S.  Bonav.  —  Tom.  III. 


«  I.ihr.  II.  Bthlc.  c.  B. 

7  Gilbert  PorreL,  de  Sei  Prlndp.  ds  Passumt.  —  De  mf 
imri  ofr.  IristoL,  II.  Poster.  c.  17.  (c.  ii.>.  ■•(  n  Pftfs.  lext 
:<s.  (V.  :u,  ubi  dooet,  causam  <•!  eHectum  debere  esse  propor 
lionsta. 

»  i.ihr.  iii.  .-.  i.  Cfr.   lom.   ii.  i  ■'.  n,.i,i  :t.       Pro 

oohmlaru  multl  >o,u\.  at  edd,  i ,  i  voluntatis. 


38(1 


SENTENTIARUM  LIB.  III. 


/i.  Item,  niliil  est  meritorium ,  nisi  quod  est  se- 
cuikIuiu  naturam  ;  sed  «  passio  est  motus  contra  na- 
turam»,  sicut  dicit  Damascenus  ' :  ergo  impossibile 
est  passione  mereri :  ergo  etc. 

:i.  Item,  omne  meritum  ortum  habet  ab  aliqua 
virtute ;  omnis  autem  virtus  consistit  in  ratione ,  ut 
ratio  est 2 :  ergo  omne  meritum  consistit  circa  ra- 
tionem ,  ut  ratio  est.  Sed  passio  Christi  solummodo 
fuit  circa  sensualilatem  et  circa  rationem  per  modum 
naturae:  ergo  non  videtur,  quod  Christus  in  pas- 
sione  aliquid  meruisset. 

CONCLUSIO. 

Christus  non  tantum  meruit  in  actione , 
sed  etiam  in  passione. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  Christus  non  tan- 

conciusio.  tum  meruit  in  actione ,  sed  eliam  in  passione.  Non 

enim  passus  fuit  frustra,  sed  ex  rationabili  causa; 

nec  passus  fuit  propter  demeritum  culpae ,  sed  pro- 

pter  amorem  veritatis  et  iustitiae. 

Et  propterea  notandum,  quod  in  passione  est 

Exphcaiur  duo  considerare,  videlicet  passionis  causam  et  pas- 

distinctione.  ^^  sustinentianh  Passionis  causa  est  a  violentia 

agentis,  sed  passionis  sustinentia  est  a  voluntate  pa- 
tientis.  Quantum  ad  primum  passio  non  est  merito- 
ria  nec  demeritoria,  quia  est  ab  extra  s ;  quantum 
ad  secundum  potest  esse  meritoria  et  demeritoria : 
meritoria  autem ,  si  quis  eam  perferat  ex  voluntate 
bona ;  demeritoria  autem ,  si  quis  eam  sustineat  im- 
patienter  et  ex  voluntate  iniqua.  Quoniam  igitur 
Christus  passionem  pertulit  non  tantum  ex  voluntate 
bona,  immo  etiam  ex  voluntate  optima;  hinc  est, 
quod  passio  eius  fuit  meritoria,  non  solum  sicut  pas- 
sionesSanclorum,  sed  inter  omnia  merita  tenuit  prin- 
cipatum  4.  —  Et  concedendae  sunt  rationes ,  quae 
hoc  ostendunt. 

1.  Ad  illud  vero  quod  obiicitur,  quod  passio- 
sointio  op-  nibus  nec  laudamur  nec  vituperamur  :  dicendum  , 
"*'  quod  verum  est,  secundum  quod  sunt  purae  pas- 
siones ;  prout  autem  coniuncta  est  eis  voluntas  bona, 
vel  mala,  sic  habent  sortiri  rationem  meriti  et  de- 
meriti,  laudis  et  vituperii.  Et  sic  fuit  in  passione 
Christi,  qui  oblatus  est ,  quoniam  ipse  voluit,  et  li- 


positoruni. 


benler  et    patienter    passionem   sustinuit,   quoniam 
pro  transgressoribus  exoravil 5. 

2.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  passio  est  ef- 
fectus  actionis;  dicendum,  quod  verum  est  quantum 

ad  efficaciam  in  genere  naturae,  potest  tamen  nihi-  Notandt 
lominus  esse  effectus  voluntatis  internae  6  quantum 
ad  voluntatis  complacentiam ,  et  per  hoc  habet  poni 
in  genere  moris.  Et  quoniam  voluntas  passionem  ac- 
ceptans  fuit  bona,  quamvis  voluntas  passionem  in- 
ferens  fuerit  mala ;  et  hinc  est,quod  quamvis  actio 
displiceret,  passio  tamen  grata  fuit:  ideo  non  sequi- 
tur,  quodsi  actio  fuit  demeritoria ,  quod  propler  hoc 
passio.  Actio  enim  non  erat  causa  passionis  in  ge- 
nere  moris. 

3.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  passio  fuit  in- 
voluntaria  ;  dicendum ,  quod  quamvis  hoc  sit  verum 
quantum  ad  violentiam,  quae  est  ab  exlra;  non 
tamen  est  verum  quantum  ad  sustinentiam ,  quae 
esl  ab  intra.  Et  ideo  ratio  illa  non  concludit,  quod 
nullo  modo  passio  Christi  esset  meritoria;  non  enim 
tantum  erat  ab  extra ,  sed  etiam  quodam  modo  erat 
ab  intra  per  complacentiam  et  sustinentiam  \ 

4.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  passio  est  con- 

tra  natnram;  dicendum,  qnod  esse  contra  naturam  ^ 
est  dupliciter  8:  aut  quia  est  contra  naturale  dictamen 
raiionis ,  aut  quia  est  contra  naturalem  appetitum 
salutis.  Primo  modo  accipiendo  naturale ,  sic  illud 
quod  est  contra  naturam  ,  est  vitium ,  nisi  forte  sit 
supra  naturam,  sicut  est  in  assensu  fidei.  Secundo 
modo  accipiendo  naturale,  sic  illud  quod  est  contra 
naturam,  potest  esse  merilorium,  quamvis  sit  poenale; 
et  hoc  modo  accipit  Damascenus,  cum  dicit,  quod 
«passio  est  contra  naturam». 

5.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  omne  meritum 
consistit  circa  actum  rationis;  dicendum,  quod  verum 

est.  Sed  aliquid  consistere  9  circa  actum  rationis  con-Actus.i 
tingit  tripliciter  :  vel  per  modum  elicientis ,  vel  per 
modum  imperantis ,  vel  per  modum  accepiantis. 
Quamvis  autem  passio  Chrisli  non  esset  in  ralione 
per  modum  elicientis ,  vel  per  modum  imperantis , 
erat  tamen  per  modum  acceptantis;  et  hoc  dabat 
ipsi  passioni  rationem  meriti ,  dat  etiam  passionibus 
nostris  ratione  consimili.  —  Et  per  haec  quae  dicta  0«« « 
suut,  potesl  dissolvi  illa  quaestio,  qua  quaeritur, 
utrum  passionibus  contingat  mereri ,  vel  demereri. 


1  Libr.  II.  de  Fide  ortliod.  c.  22. 

2  Aiisiot.,  VI.  Ethic.  c.  13:  Virtus  enim  non  tam  secun- 
dum  rectam  rationem ,  quam  cum  recta  ratione  habitus  est.  — 
De  minori  vide  supra  d.  16.  a.  2.  q.  I. 

3  Sive  violenta;  violentum  enim,  voluntario  contrarium, 
ab  Aristot.,  III.  Ethic.  c.  I.  definilur  «  cuius  principium  extrin- 
secus  est,  nihilque  ad  id  confert  ille  qui  cogitur». 

4  Cfr.  supra  d.   13.  a.   I.  q.  2.  in  corp. 

s  lsai.  53,  7.  1 2.  Pro  ejcoravit  Vulgata  rogavit,  edd.  cnm 
aliquot  codd.  oravit. 


6  Edd.  voluntatis  in  genere  moris ,  incongrue  propter  sub- 
nexa.  Mox  pro  et  per  Iwc  codd.  E  N  T  et  pro  hoc,  codd.  V 
bb  et  secundum  hoc. 

7  Ita  codd.  AGT;  in  aliis  sufferentiam,  quod  vocabulum 
non  ita  bene  exprimit  virtutem  constantiae  in  passione  suffe- 
renda ,  unde  auctor  etiam  alibi  passim  ulitur  voce  susiinentia. 
Post  (juodam  modo  codd.  L  aa  supplent  passio. 

s  Cfr.  I.  Sent.  d.  42.  dub.  5,  II.  Sent.  d.  30.  a.  1.  q.  2.  ad  5. 
9  Cod.  0  existere,    edd.    esse.   Mox  pro  elicieniis  cod.  Z 
bis  efficientis. 


DIST.  XVIII.  ART.  II.  QUAEST.  I. 


387 


SCHOLIOS. 


I.  Mnnifestum  est,  quod  passio  in  se  considerala  et  quate- 
nus  a  principio  extraneo  infligitur,  non  est  meritoria ;  sed  ipsa 
fit  meritoria  ex  parte  suslinentis,  qui  caritate  informatus  est,  qua- 
tenus  est  voluntarie  acceptata,  ut  hic  in  soluiionibus  opposito- 
rum  explicatur  (cfr.  infra  d.  20.  dub.  3.  L).  —  Plura  alia  de  pas- 
sione  Christi,  de  causa.modo  et  effectibus  eiusdem  vide  apud 


Alex.  Hal.,  S.  p.  III.  q.  18.  et  19,  nec  non  apud  S.  Thomnm,  5. 
III.  q.   i6-y0,  et  etiam  infra  d.   19.  a.   I.  q.   l-i. 

II.  De  hac  quaestione :  Alex.  Hal.,  loc.  cil.  q.  17.  m.  3.  a. 
3.  —  S.  Thom .,  hic  a.  5;  S.  III.  q.  iT.  n.  2,  q.  i9.  a.  1-6.  — 
Ii.  Albert.,  hic  a.  3.  —  Petr.  a  Tar.,  hic  q.  2.  a.  2.  —  Hichard. 
a  Med.,  hic  a.   I.  q.   i.  —  Durand. ,  hic  q.  3. 


ARTIGULUS  II. 


De  merito  Chrisli  quoad  fructum  vel  praemium. 


Consequenter  quaeritur  de  merito  Christi  quan- 
tum  ad  fructum  sive  quantum  ad  praemium.  Et 
circa  hoc  quaeruntur  tria. 

Primo  quaeritur,  utrum  Christus  meruerit  sibi 
Dei  fruitionem. 


Secundo  quaeritur ,  utrum  meruerit  corporis  x 
glorificationem. 

Tertio  quaeritur,  utrum  meruerit  nobis  ianuae 
apertionem. 


QUAESTIO  I. 

Utrum  Christus  sibi  meruerit  Dei  fruitionem  sive  praemium  substantiale. 


posi- 
1. 


Circa  primum  sic  proceditur  et  quaeritur,  utrum 
Christus  sibi  meruerit  Dei  fruitionem  sive  praemium 
substantiale.  Et  quod  sic ,  videtur : 

1.  Quia,  sicut  se  habel  gratia  ad  gloriam,  sic 
se  habet  meritum  ad  praemium  2 ;  sed  Christus  ha- 
buit  gratiam  ordinatam  ad  gloriam  :  ergo  habuit  me- 
ritum  ordinatum  ad  praemium.  Sed  gloria  consistit 
in  Dei  fruitione,  quae  est  praemium  substantiale : 
ergo  etc. 

2.  Item,  qui  meretur  ex  caritate  tanto  maius 
quid  meretur,  quanto  maiorem  habet  caritatem  3 ; 
sed  caritas  Christi  fuit  maxima :  ergo  ei  debebatur 
maximum  praemium.  Sed  maximum  praemium  non 
est  nisi  praemium  substantiale ,  quod  Deus  est : 
ergo  etc. 

3.  Item,  gloriosius  est  habere  praemium  per 
merita  quam  sine  meritis 4 ;  sed  Christus  in  gloria 
excellit  omnes  Sanctos :  ergo  si  alii  Sancti  habue- 
runt  praemium  substantiale  per  merita,  multo  for- 
tius  videlur  de  Christo. 

4.  Item,  Angeli  sancti  per  merita  habuerunt 
praemium  subslantiale,  secundum  communem  opinio- 


nem  omnium ;  sed  Angeli  simul  habuerunt  gratiam 
et  gloriam ,  sicut  in  secundo  libro 5  ostensum  fuit : 
ergo  si  non  fuit  minoris  eflicaciae  gratia  in  Christo 
quam  in  Angelis,  videtur.  quod  Christus  subslan- 
tiale  praemium  mernerit,  quamvis  meritum  secun- 
dum  tempus  praemium  non  praecesserit. 

5.  Item,  cum  Deus  inducit  aliquam  formam 
subito,  quam  creatura  acquirit  per  successionem , 
nihil  omitlit  Deus  de  illis  dispositionibus,  quas  na- 
tura  introduceret  successive;  sicut  patet,  si  Deus  su- 
bito  de  aqua  faceret  ignem,  introduceret  in  naturam 
aquae  raritatem  et  siccitatem  et  caliditatem  tf :  ergo 
si  creatura  nata  est  pervenire  ad  praemium  gloriae 
per  merita  gratiae,  videtur,  quod  merita  non  de- 
fuerunt  Christo,  quamvis  gloria  collata  sibi  fuerit  a 
suae  conceptionis  primordio. 

Sed  contra:  1.  Augustinus.  decimo  lertio  libroFundamenta. 
de  Trinitate7:  « In  rebus  per  tempus  ortis  illa  sum- 
ma  gratia  est,  qua  homo  in  unitate  personae  coniuu- 
ctus  est  Deo»;  el  in  Enchiridio  dieit,  quod  «nullis 
praecedentibus  meritis,  homo  ille  copulatus  esl  Deo»; 
sed  illa  copulatio  non  potuit  esse  sine  Dei  fruitione, 


1  lldd.  sui  corporis. 

2  Cfr.  II.  SenL  d.  27.  a.  I.  q.  3.  in  corp.  Ibid.  a.  I.  q.  I. 
■eqq.  et  d.  29.  a.  I.  q.  2.  nec  non  d.  10.  per  totam  In9lnuan- 
tur  principia  adhibenda  pro  solut.  huius  quaest 

3  Non  enim  fructus  e9t  bonus,  ul  ait  August,  de  Spirftu 
et  lit.  c.  14.  n.  26,  qui  de  caritatis  radice  non  Burgit  —  Pro 
'/»"/,  i|uod  in  cdd.  desideratur,  cod.  (1  qvidem. 

*  AugusL,  XI.  de  Gen.  adllL  c.  6.  n.  B:  Probaturel  exer- 
cctur  virtus,  et  est  palma  gloriosior  oon  consensisse  tentatum, 
quam  non  potuisse  lentari.  —  Mox  pro  excellit  codd.  P  T  V  /- 
excessit. 

5  Dist.  B.  a.  3.  q.  2.  Cfr.  ibid.  d.   t.  a.    I.  q.    I.  scq. 

6  Arisiot.,  II.  de  GeneraL  et  corrapt  text.  2i.  (c.  4.j,  de 


generadone  elementorum  agensait:  Generatio  enlra  In  contrarb 
et  c\  contrariis...  llis  enim  ambae  conlrariae  [dlfferentlae] ,  ut 
Ignl  ci  aquae;  lllud  enlm  siccum  et  calldum,  hoc  autem  Mgi- 
dum  el  humidum.  Ctr.  l\'.  Heteor.  text  I.  («•.  I.).  Ki  i\<'  raro 
dicit,  de  Praedicam.  c.  de  QuaU:  Spissum  [Densum]  enim  dl- 
cltur,  co  (|iiii(l  partes  sibl  ip^i^  proplnquae  sint,  rarum  vero, 
eo  <|ik»(I  dlstenl  a  Be  Invicem.  •  Pro  tuUwxun  VaL  cum  pau- 
cis  codd.  miitrniiiii.  Paulo  Infertua  pro  non  defUemtU  <'hii<t<> 
edd.  i ,  2  cum  nonnullta  codd.  perperam  nondum  fiwrnni  m 
Chritto,  Vat  furrunt  in  Chritto. 

1  Gap.  i(».  n.  21.  in  textu  orlgin.  pro  <jua  habetur  '/'""/. 
Testimonium  seq.,  ex  Enchirid,  sumtum,  invenltur  Ibl  c  10. 
n.  12.  Cfr.  supra  llt  Maglstri,  d.  IV.  c.  i. 


388 


SENTENTIARUM  LIB.  III. 


•quae  esl  praemium  subslantiale :  ergo  non  videtur, 
quod  praemium  substantiale  habuit  Christus  per  ali- 

quod  merilum. 

2.  Item,  Augustinus  in  Enrhiridio ' :  «  Facta  est 
quodam  modo  ipsa  gratia  illi  homini  naturalis,  qua 
nullum  posset  admittere  peccatum  »;  sed  gratia  talis 
est  gratia  consummata,  quae  non  est  aliud  quam 
gloria  sive  praemium  substantiale :  ergo  praemium 
substantiale  fuit  Christo  quodam  modo  naturale.  Sed 
nihil  tale  acquiritur  per  merita  :  ergo  etc. 

3.  Item,  meritum  naturaliter  antecedit  prae- 
mium ;  sed  usus  vel  actus  virtutis  naluraliter  sequi- 
tar  habitum  * :  cum  ergo  habitus  graliae  et  gloriae 
simul  fuerit  in  Christo,  videtur,  quod  rnerita  sub- 
secuta  sunt  substantiale  praemium :  ergo  non  ordi- 
nantur  in  Christo  ad  substantiale  praemium  prome- 

rendum. 

4.  Item,  dispositio  naturalis  antecedit  illud,  ad 
quod  disponit;  sed  deiformitas  gloriae  disponebat 
animam  Christi  ad  unionem  Divinitatis,  disposilione , 
inquam ,  congruitatis 3 :  ergo  deiformitas  gloriae  in 
Christo  naturaliter  praecedebat  unionem  personalem, 
quamvis  simul  esset  tempore.  Sed  unio  personalis 
naturaliter  in  Christo  antecedebat  meritum  et  liberi 
arbftrii  usum :  ergo  in  Christo  merita  sequebantur 
substantiale  praemium  secundum  ordinem  naturae: 
redit  ergo  idem  quod  prius. 

o.  Item,  meritum  praemii  substantialis  potissi- 
me  consistit  in  actu  et  affectu  caritatis,  secundum 
quem  *  anima  habet  in  Deum  moveri ;  sed  secundum 
illum  affectum  Christus  non  erat  in  statu  viatoris; 
sed  in  statu  comprehensoris :  si  ergo  non  merebatur 
in  quantum  comprehensor ,  sed  in  quantum  viator, 
non  merebatur  secundum  illum  affectum  caritatis. 
in  quo  consistit  meritum  praemii  substantialis :  ergo 
videtur,  quod  substantiale  praemium  non  meruerit. 

CONCLUSIO. 

Christus,  proprie  loquendo ,  non  meruil  sibi 
praemium  substantiale. 

Respondeo:  Dicendum,  quod   communiter  non 

conciosio.  conceditur,  quod  Chrislus  sibi  meruerit  substantiale 

praemium ;  el  hoc   Magisler  innuit  in  littera  5  satis 

expresse. 

Ratio  autem  huius  est :  nam  meritum  dicit  or- 

Raiio.  dinationem  ad   praemium ,  sicut  dispositio  ad  com- 

plemenlum,  sicut  via  ad  terminum;  et  ideo  necesse 


esl,  meritum  praecedere  praemium  vel  tempore , 
vel  secunclum  ordinem  naturae.  Neutro  autem  modo 
debuit  in  Christo  praecedere  nec  praecessit,  propter 
hoc  quod  anima  Christi  non  esset  ad  unionem  ido- 
nea,  nisi  esset  beatissima  et  deiformissima ,  quod 
quidem  fit  per  gloriae  influentiam.  Si  ergo  necesse 
fuit,  unionem  illam  antecedere  omnia  merita  secun- 
dum  ordinem  naturae,  necesse  etiam  fuit,  deifor- 
mitatem  gloriae  in  Christo  praecedere  omnem  usum 
gratiae;  et  ideo  gloria6  in  Christo  praecessit  omnia 
merita  propter  sununam  dignitatem,  quae  fuit  in 
anima  Christi  a  sua  creatione,  videlicet  propter  unio- 
nem  ipsius  ad  Verbum.  —  Et  ideo  concedendum  est, 
quod  Christus,  proprie  loquendo,  non  meruit  sibi 
substanliale  praemium.  Et  concedendae  sunt  ratio- 
nes,  quae  ad  hoc  inductae  sunt. 

1.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  sicut  gratia 
ordinatur  ad  gloriam,  ita  meritum  ad  praemium ; 
dicendum ,  quod  quoad  quid  est  simile ,  quoad  quid 
non.  Simile  enim  est  quantum  ad  conditionem  dis- 
ponendi ,  sed  non  est  simile  quantum  ad  originem , 
pro  eo  quod  tam  gratia  quam  gloria  est  habitus 
infusus  divinitus,  non  a  nobis ;  sed  meritum  est 
usus  procedens  a  libero  arbitrio  gratia  informato. 
Ideo  in  Christo  potuit  esse  ordo  gratiae  ad  gloriam, 
salvo  ordine  utriusque  ad  unionem ;  non  sic  autem 
est  de  ordine  meriti  ad  praemium,  sicut  ostensum 
est  prius. 

2.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  maxima  cari- 
tas  meretur  maximum  praemium ;  dicendum ,  quod 
illud  est  verum,  si  caritas  teneat  rationem  merendi. 
secundum  quod  maxima ;  sed  caritas  Christi  secun- 
dum  motum  ipsius  in  Deum ,  qui  erat  maximus  et 
intensissimus,  plus  tenebat  rationem  praemii  quam 
meriti,  immo  erat  ipsum  praemium ;  ideo  cum  es- 
set  ipsum  praemium,  non  merebatur  subslantiale 
praemium. 

3.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  gloriosius  est 
habere  praemium  per  merita ;  dicendum ,  quod  illud 
habet  veritatem  in  eis  qui  solum  habent  uniri  Deo 
per  conformitatem  affectionis  —  in  istis  enim  est  gra- 
tia  et  gloria  quasi  accidentalis  et  per  modum  acqui- 
sitionis —  et  a  natura  sua  nati  sunt  indifferenter  esse 
boni  et  mali.  Secus  autem  est  de  homine  assumto 
a  Verbo,  qui  non  tantum  unitus  est  Deo  per  con- 
formitatem  affectionis ,  sed  etiam  unione  personali , 
ut  non  dicatur  divinus,  sed  Deus;  el  pro  tanto  « isti 
homini  gratia  est  quodam  modo  naturalis7»,  et 
multo  gloriosius  est  ei  habere  gloriam  a  sua  prima 


Solotic 
positoi 

Distin 


Nota  i 


Nofc 


1  Cap.  40.  n.  12.  —  Paulo  infcrius  codd.  1  L  aa  voci  Chri- 
sto  praengunt  in. 

2  Arislot.,  II.  Lthie.  c.  6:  Dicendum  est  igitur,  omnem  vir- 
tutem  et  ipsum  id,  cuius  est  virtus,  bene  aflectum  reddere  et 
opus  eius  bene  efficece;  ex.  gr.  oculi  virtus  et  oculum  ipsum 
et  opus  ipsius  bonum  facit,  quippe  cum  oculi  virlute  fiat,  ut 
bene  inspiciamus.  —  Pro  naturaliter  edd.  1 ,  2  cum  aliquot 
codd.  naturale. 

3  Cfr.  supra  d.  2.  a.  3.  q.  2.  et  d.  13.  a.  I.  q.  I.  3.  et  a. 
2.  q.  2.  —  Mox  pro  naturaliter  codd.  G  H  I  L  T  aa  naturalem. 


*  Codd.  AN  quam,  edd.  quae. 

6  Hic  c.  2. 

6  Cod.  A  et  idco  illa  [deiformitas]  in  gloria.  ldem  cod.  A 
cum  cod.  K  in  fine  corp.  inducuntur  pro  inductae  sunt. 

"  Hoc  dictum  August.  fusius  exposilum  est  supra  d.  4.  a. 
2.  q.  3.  —  De  solut.  obiecti  cfr.  II.  Sent.  d.  23.  dub.  2.  — 
Maior  obiectionis  infra  vocatur  auctoritas ;  tamen  nihil  inveni- 
mus  nisi  locum  Augustini  non  satis  aptum,  allegatum  pag.  387, 
nota  i.  Paulo  superius  pro  accidentatis  cod.  0  substituit  acci- 
dentaliter  et  proxime  post  edd.  omittunt  et  ante  per  modum. 


DIST.  XVIII.  ART.  II.  QUAEST.  II. 


389 


creatione,  quam  habere  eam  per  acquisilionem ;  si- 
cut  multo  gloriosius  est  esse  Deum,  quam  esse  Dei 
servum.  Et  ideo  auctoritas  illa  non  habet  locum 
circa  Christum. 

4.  Ad  illud  quod  obiicitur ,  quod  Angeli '  habue- 
:  merito  runt   simul    gratiam   et  gloriam ,  meritum  et  prae- 

mium  ;  dicendum ,  quod  non  est  simile ,  quia  in  An- 
gelis  usus  liberi  arbitrii  praecessit  infusionem  gratiae, 
et  ideo  in  ipsa  infusione  gratiae  motus  liberi  arbi- 
trii  gratia  informatus,  in  quo  consistit  meritum ,  po- 
tuit  praecedere  ipsum  praemium  ordine  nalurae , 
quamvis  esset  simul  tempore.  Secus  autem  est  in 
Christo,  qui  prius  ordine  naturae  habuit  deiformi- 
tatem  gloriae  quam  usum  voluntatis  deliberativae , 
sicut  prius  ostensum  est. 

5.  Ad  illud  quod  obiicitur,   quod   Deus  subito 


faciendo  nihil  omittit  de  his  quae  successive  concur- 
runt  in  operatione  creaturae ;  dicendum ,  quod  cum 
creatura  *  inducit  aliquam  perfectionem  vel  formam,  Noiandom. 
duo  est  ibi  considerare ,  videlicet  qualitates  et  dispo- 
sitiones  a  parte  suscipienlis ,  et  operaliones  a  parte 
agenlis  et  praeparantis.  Cum  igitur  dicitur,  quod  Deus 
nihil  omittit  operando  subito  de  his  quae  natura  in- 
troducit;  hoc  est  verum  de  qualitatibus  et  disposi- 
tionibus  informanlibus  susceptibile,  sed  non  est  ve- 
rum  de  operibus  praeambulis  ad  illas  dispositiones. 
Et  ideo  ex  ratione  hac  non  polest  concludi,  quod 
merita  in  Christo  praecesserunt  praemium,  cum  me- 
ritum  consistat  in  opere  procedente  a  voluntate ;  sed 
hoc  potest  concludi,  quod  in  Christo  fuit  perfectio 
virtutum  et  habituum,  quae  animam  habilitant  ad 
gloriam  sive  ad  substantiale  praemium. 


SCHOLIOK 


1.  Gulielmus  Antissiodorensis  (Sum.  aurea  III.  tr.  1.  c.  7.) 
cum  paucis  aliis  docuit,  Christum  sibi  meruisse  «  vitam  aeter- 
nam,  iam  habitam  ad  similitudinem  Angelorum» ;  quam  opinio- 
nem  etiam  B.  Albert.  (hic  a.  i.)  censuit  esse  non  improbabiiem. 
Sed  alii  doctores  cum  S.  Bonav.,  Alexandro  Hal.  (S.  p.  III.  q.  17. 
m.  3.  a.  1.  ad  2.),  S.  Thoma  et  Scoto  communius  hoc  negant 
tum  respectu  gloriae  essentialis,  tum  respectu  gratiae  habitualis, 
si  tamen  de  facto  quaeritur;  quod  etiam  in  simili  quaestione 
respectu  Angelorum  (cfr.  11.  Sent.  d.  5.  a.  3.  q.  2.)  docuerunt. 
Si  autem  quoad  hoc  quaeritur  de  possibili,  tunc  (ut  etiam  in  aliis 


de  possib/li  quaeslionibus  vulgo  fit)  dissenliunl  auctores,  dum 
nonnulli  putant,  Christum  de  potenlia  absoluta  sibi  gloriam  po- 
tuisse  mereri;  cui  opinioni  favenl  aliqui  loci  Scoti  (hic  q.  unica 
n.  7.  8.  13.)  et  etiam  Alexandri  Hal.  Alii  auiem  cum  llenrico 
Gandav.  (Quodl.  6.  q.  6.)  et  plurimis  discipulis  S.  Thomae  di- 
cunt,  hoc  penitus  implicare. 

II.  De  hac  quaestione  praeter  laudatos:  S.  Thom. ,  hic  a.  i. 
quaestiunc.  £;  S.  III.  q.  19.  a.  3.  —  Petr.  a  Tar.,  hic  q.  i.  a. 
I.  quaestiunc.  I.  —  Richard.  a  Med. ,  hic  a.  2.  q.  I. 


QUAESTIO  II. 

Utrum  Chrislus  meruerit  sui  corporis  glorificationem. 


Secundo  quaeritur,  utrum  Christus  meruerit  sui 
corporis  glorificationem.  Et  quod  sic .  videtur : 

1.  Auctoritate  Magistri  in  littera3:  «Merito  humi- 
lamenu.litatis  et  anima  impassibilis  facta  est  et  caro  immor- 

talis  » :  ergo  Christus  meruit  immortalitatem  carnis, 
ergo  glorificationem  corporis. 

2.  Item,  sicul  per  humilitatem  pervenitur  ad 
exaltalionem ,  sic  passio  via  est  perveniendi  ad  im- 
passibilitatem;  sed  Christus  hoc  modo  pervenit  ad 
impassibilitatem  corporis:  ergo  illam  prius  promeruit. 

:}.  Itcm.  efflcacius  meretur  quis  sibi  quam  alii 
—  hoc  non  habet  instantiam  de  his  quae  sunt  nala 
cadere  sub  merito  —  sed  Christus  meruit  aliis  re- 
surreclionem  et  corporis  glorificationem  4:  ergo  multo 
fortius  meruit  sui  corporis  glorificationem. 

4.  Item,  nihil  plus  requiritur  ad  rationem  me- 
riti  nisi  ineremli  principium  el  status  et  ordo  me- 
riti  ad  praemium;   sed  haec   omnia  reperiunlur   in 


Christo  ex  parte  glorificationis  corporis  —  habebat 
enim  caritatem.  quae  erat  principium  boni  operis: 
habebat  eliam  statum  merendi  ex  parte  inferiori ; 
exspectabat  eliam  glorificationem  corporis  de  futu- 
ro  —  si  ergo  omnia  illa  concurrunt 5,  quae  requirun- 
lur  ad  meritum;  videtur,  quod  Christus  glorificatio- 
nem  corporis  sui  merehalur. 

Sed  contra:  1.  Praemium  est  excellentius  me-Adopposi- 
rito,  quia  Deus  remunerat  supra  condignum  ;  sed 
caritas  Christi  superexcedehat 6  glorificationem  cor- 
poris:  ergo  opus  ex  caritate  illa  procedens  dignum 
erat  maiori  remuneratione :  non  ergo  ordinabatur  ad 
glorificationem  corporis  sicul  ad  praemium. 

±  llem .  anima  Chrisli  beatificata  luil  absque 
meritis  propter  anionem  ipsius1  ad  Deitalem:  ergo 
pari  ratione  videtur,  quod  corpus  Christi  absque  me- 
ritis  debuerit  effici  gloriosum. 

;{.  Item,  Cbristus  ounquam  habuil  debitum  mor- 


1  Codd.  K  bb  adliciunt  boni.  Inferius  pro  consiitit  cod.  Z 
eonsideratur. 

8  Cod.  K  natura.   Aliquanto   Infertua   pro  praectutruni 

codd.  G  I  L  N  V  aa   bb  pracirssmul.  Dcindc    pro  SCd  hoc  Val. 
sed  ex  hoc. 

3  llic  c.  1 ,  ubi  etiam  seq.  arg.  Instnuatur. 


4  Cfr.  bic  in.  Maglstri,  c.    •'>,   tH    lupra  |  ■    nota  •'*. 

I)e   iiiaiiiri  \ide  tom.   II.   p;i^r.  661,   nota   ■>. 

5  Edd.  el  Donnulll  codd.  addunl  m  Ckristo.  Pro  concurrunt 
non  pauci  oodd.  conourrttnt.  Pro  otnnia  illu  cod.  W  iria  Ula. 

*  Godd.    A  K  U    siijifir.i  rrllflnit. 

'  Cod.  W  siu. 


3lJ0 


SENTENTIAKUM  LIB.  III. 


tis1:  ergo  videtur,  quod  ipsi  corpori  Christi  de  se 
deberetur  gloria  imtnortalitatis :  non  ergo  videtur, 
quod  eani  per  merita  acquisierit. 

4.  Item ,  aut  gloriosius  erat  Christo  habere  glo- 
riam  corporis  sine  meritis,  aut  per  merita.  Si  sine 
meritis ,  et  quod  gloriosins  est  Christo  est  attri- 
buendum :  igitur  Cliristus  gloriam  illam  sibi  non 
meruit.  Si  per  merita,  pari  ratione  erit  et  de  gloria 
animae.  Si  ergo  illam  non  meruit 2,  videlur ,  quod 
nec  istam. 

o.  Item,  aut  necessarium  erat,  Christum  mereri 
gloriam  corporis,  aut  nou.  Si  non  erat  necessarium; 
cum  Christus  nulla  feceril  praeter  necessaria/,  non 
videtur,  quod  Christus  gloriam  illam  acquisierit  per 
merita.  Si  necessarium  erat:  ergo  Christus  meritis 
indigebat  ad  sui  glorificationem.  Sed  contra :  Deus 
parvulos  glorificat  per  solam  gratiam  absque  meritis 
suis:  ergo  si  multo  maior  gratia  fuit  in  Christo, 
non  videtur ,  quod  ad  sui  glorificationem  meritis  in- 
digueril. 

6.  Item,  si  Christus  meruit  sibi  gloriam  corpo- 
ris  sive  stolam  secundam  \  ergo  patiebatur  ad  uti- 
litatem  suam,  non  ergo  solum  patiebatur  propter 
indigentiam  nostram:  et  si  hoc  verum  est,  tunc  non 
tenemur  ei  ad  tantas  gratias  agendas,  ad  quantas 
teneremur,  si  nihil  sibi  meruisset,  sed  solum  pro 
nobis  crucifixus  esset. 

c  o  n  c  l  u  s  i  o. 

Christus  sibi  meruit  glorificationem  corporis,  non 
solum  in  agendo,  sed  etiam  in  patiendo. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  absque  dubio  Chri- 
conciusio.  stus  sibi  meruit  glorificationem  corporis  non  solum 
in  agendo,  verum  etiam  in  paliendo,  sicut  Magister 
expresse  dicit  in  litlera  5. 

Ratio  autem  huius   est,  quia  Christus,   Dei   et 

Ratio  ex  hominum  mediator,  simul  debuit  esse  comprehensor 

cSistis^m-et  viator:  comprehensor  propter  suam  dignilatem  , 

u'  et  viator  propter  nostram  necessitatem;  et  ideo  par- 

tim  debuit  esse  in  statu  gloriae,  partim   in  statu 

miseriae.  In  slatu  autem  miseriae  non  debuit  esse 

secundum  superiorem  partem,  sed  secundum  inferio- 

rem,  id  est  secundum  carnem.   Et  ideo  secundum 

divinam  dispositionem  necessarium  fuit,  differri  cor- 

poris  Christi   glorificationem ,  ut  Chrislus  esset  in 


Solutio 
positorv 


solutio   . 
ma. 


Secoadi 


statu,  in  quo  pro  nobis  posset  mereri  et  satisfacere. 
Dum  autem  Christus  nobis  merebatur  et  pro  nobis 
satisfaciebat ,  faciebat  opus  Deo  placentissimum,  et 
ita  remunerabile  secundum  aliquam  parlem  gloriae. 
Cum  igitur  remunerari  non  posset  quantum  ad  sto- 
lam  primam,  sed  quantum  ad  stolam  secundam ; 
merebatur  ulique  tunc  Chrislus  proprii  corporis  glo- 
riam.  —  Unde  concedendae  sunt  rationes,  quae  sunt 
ad  istam  partem. 

1.  Ad  illud  vero  quod  obiicitur,  quod  praemium 
est  excellentius  merito;  dicendum,  quod  illud  non 
habet  semper  veritatem ;  etsi  enim  6  hoc  verum  sit  de 
praemio  substantiali,  quo  Deus  remunerat  hominem 
supra  condignum,  non  tamen  oportet,  quod  ubique 
habeat  locum;  maiori  enim  bono  potest  mereri  ho- 
mo  minus  bonum.  Et  ideo  non  valet  ista  ratio  in 
merito,  quod  7  respicit  secundam  stolam.  —  Posset 
tamen  aliter  dici,  quod  praemium  est  excellentius 
merito,  secundum  quod  fit  comparatio  ad  slalum  et 
ad  opus,  per  quod  quis  meretur;  et  sic  non  habet 
instantiam  in  proposito.  Nam  status  corporis  fuit 
nobilior  post  glorificationem  quam  ante;  gloria  etiam 
corporis  excedebat  in  bono  labores  corporis,  quos 
Christus  sustinuit.  —  Posset  etiam  tertio  modo  dici ,  Tenia 
quod  illud  habet  veritatem  de  merilo,  quod  ordina- 

tur  ad  praemium  finaliter  et  cum  praecisione;  sic 
autem  non  est  in  proposito.  Nam  Christus  principa- 
liter  8  non  merebatur  propter  corporis  sui  glorifica- 
tionem,  sed  propter  humani  generis  reparationem. 

2.  Ad  illud  quod  obiicitur ,  quod  anima  sine 
meritis  habuit  stolam  primam;  dicendum,  quod  non 
est  simile;  quia  unio  divinae  naturae  ad  humanam 
potius  patitur  imperfectionem  ex  parte  carnis  quam 
ex  parte  animae,  propler  hoc  quod  est  ibi  carentia 
minoris  boni,  ut  melius  potest  haberi  ex  his  quae 
habita  fuerunt  in  praecedentibus9;  ideo,  quamvis  glo- 
ria  animae  praecesserit  omnia  merita,  gloria  tamen 
corporis  potuit  sequi ,  ac  per  hoc  medianlibus  me- 
ritis  acquiri. 

3.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  corpus  illud  10 
non  habebat  debitum  mortis ;  dicendum,  quod  ex 
hoc  non  potest  concludi ,  quod  Christus  gloriam  cor- 
poris  non  meruerit,  nisi  eo  modo  dicendi  meritum, 
quo  quis  dicitur  de  indebito  facere  debitum.  Hoc 
autem  modo  Christus  sibi  non  meruit,  sicutprius11 
dictum  fuit,  sed  alio  modo  dicendi,  videlicet  quo 
quis  de  debito  uno  modo  facit  debitum  alio   modo. 


1  Plerique  codd.  tributum  mortaUtatis ,  edd.  debilum  mor- 
talitatis;  codd.  A  bb  debitum  mortis ,  cui  lectioni  a  nobis  re- 
ceptae  infra  in  solut.  fere  omnes  codd.  assentiunt. 

2  Ul  ostcnsum  est  in  quaest.  praeced. 

8  Cfr.  supra  pag.  277  ,  nota  I.  —  Pro  praeter  cod.  bb 
nisi.  Circa  finem  arg.  pro  fuit  multi  codd.  fuerit,  edd.  fuerat. 

*  Quae  distinguitur  a  gloria  animae  sive  stola  prima.  Cfr. 
infra  d.  26.  dub.  5. 

5  Hic  c.  I.  seq.  —  Paulo  inferius  pro  simul  debuit  edd. 
I,  2  cum  multis  codd.  quidem,  sed  incongrue,  simul  debet. 

6  Edd.  cum  pluribus  codd.  omiltunt  enim,  cod.  H  habet 
autem. 


7  Pro  quod  fere  omnes  codd.  et  edd.  1 ,  2  minus  bene 
quia,  cum  manifeste  quae  sequuntur  nullo  modo  exhibeant 
rationem  assertionis;  pro  quod  cod.  K.  et.  Inferius  pro  gloria 
ctiam  idem  cod.  K.  gloria  enim,  codd.  WX  gloria  autem. 

8  Pro  principaliler  cod.  X  finaliter  principatum ,  et  paulo 
superius  ct  alio  modo  pro  terlio  modo.  De  ratione  ipsa  hic 
adducta  cfr.  hic  lit.  .Magistri,  c.  4.  seq. 

9  Dist.  15.  a.   I.  q.  2.  et  a.  2.  q.   I.  ad  6. 

10  Cod.  bb  corpus  Christi.  Post  pauca  pro  mortis  edd. 
mortalitatis.  Deinde  pro  meruerit  complures  codd.  meruit. 

11  Art.   I.  q.  2.  Cfr.  hic  lit.  Magistri,  c.  4. 


DIST.  XVIII.  ART.  II.  QUAEST.  III. 


391 


Et  ideo,  licet  immortalitas  deberetur  Christo ,  nihi- 
lominus  tamen  immortalitas  potuit  cadere  sub  eius 
merito,  isto  modo  accepto. 

4.  Ad  illud  quod  quaeritur,  si  erat  magis  glo- 
riosum  habere  per  merita  quam  sine  meritis  glo- 
rificationem  corporis ;  dicendum ,  quod  hoc  x  erat 
maxime  gloriosum .  quia  conveniebat  Chrislo  in 
quantum  redemptor  et  mediator;  quod  quidem  est 
officium  magnae  gloriae  et  excellentiae,  videlicet  ut 
per  humilitatem  passionis  perveniret  ipse  cuin  mem- 
bris  suis  ad  sublimitatem  resurrectionis.  Et  ideo  non 
est  simile  ex  parte  animae,  quia  non  sic  decet  me- 
diatorem  Dei  et  hominum  habuisse  statum  viato- 
ris  secundum  partem  superiorem  animae,  sicut  ex 
parte  camis. 

5.  Ad  illnd  quod  obiicitur,  si  erat  necessarium 
mereri  gloriam  corporis;  dicendum,  quod  necessa- 

iptane-  rium  ad  praesens  dici  potest  dupliciter,  videlicet  ex 
indigentia  et  ex  sufficienlia*:  ex  indigentia,  sicut 
dicilur,  necessarium  est  alicui  comedere  ad  hoc, 
quod  possit  vivere;  et  isto  modo  non  fuerunt  neces- 
saria  merita  Christo.  quasi  eis  indigeret,  sed  sunt 
necessaria  nobis.  Alio  modo  dicitur  necessarium  ex 
sufficientia,  sicul  necessarium  est,  lucem  copiosam 
diffundi  per  partes  diversas;  et  hoc  modo  necessa- 
riuin  fuit.  Christum  mereri,  quia.  cum  esset  conflr- 


anum. 


iiOtaula. 


matus  in  bono  et  esset  in  statu .  in  quo  poterat  me- 
reri,  necessarium  erat,  ipsum  tunc  facere  quae  es- 
sent  Deo  placita  et  remuneratione  digna  3.  Ideo 
patet,  quod  non  est  simile  de  parvulis,  qui  propter 
imperfectionem  et  impotentiam  assequuntur  gloriam 
per  merita  aliena,  utpote  per  merita  Christi.  sieut 
contrahunt  eulpam  propter  peccatum  primi  parentis. 
G.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quodsi  meruit 4  soi 
corporis  glorificationem  .  quod  passus  est  pro  se ; 
dicendum,  quod  pati  pro  se  potest  aliquis  duplici-  OMaaia 
ter:  aut  ila  quod  utilitas  propria  dicat  finem  prm- 
cipaliter  moventem ;  et  hoc  modo .  si  Christus  pas- 
sus  fuisset  pro  se,  minus  liberaliter  passus  esset, 
minusque  essemus  ei  obligati  ad  gratiarum  actiones. 
Alio  modo  pati  pro  se  potest  dicere  utilitalem  pro- 
priam .  non  principaliler  moventem.  sed  quodain 
modo  concomitantem  et  consequentem;  et  hoc  modo 
non  diminuit  de  liberalitate  beneficii.  Et  sic  Christus 
passus  fuit  pro  se,  quia  patiendo  aliquid  meruil  sibi, 
licet  non  pateretur  propter  commodum  suum  ,  sed 
propter  meritum  nostrum.  Sine  passione  enim  Clni- 
stus  nihilominus  fuisset  gloriosus ,  non  solum  in 
anima,  sed  etiam  in  corpore;  nos  vero  sine  passione 
defectum  habuissemus  non  solum  ex  parte  animae. 
verum  etiam  ex  parte  corporis,  nisi  Deus  alio  modo 
subvenisset 5. 


SCHOLIOK 


I.  Glotificalio  corporis  practer  quatuor  dotes  corporis ,  quae 
ab  Apostolo  (I.  Cor.  15,  41.  seqq.)  commemorantur  et  a  S.  Bona- 
ventura  (IV.  Sent.  d.  49.  p.  II.  a.  1.  2.)  explicantur,  compre- 
hendit  eliam  resurreciionem  el  ascensionem  et  ipsius  animae 
impassibilitatem  (cfr.  hic  dub.  1,et  S.  Thom.,  hic  a.  4.  quaes- 
tiunc.  2.).  Nominis  exaltatio ,  de  qua  hic  dub.  2.  aliqua  dicun- 
tur,  comprchendil  etiarn  iudiciariam  regiamque  potestatem  (cfr. 
S.  Thom.,  S.  III.  q.  59.  a.  3.).  Utrumquc  autem  sibi  Christum  sic 
meruisse,  ul  hic  in  solui.  ad  3.  explicatur,  consiat  auctoritate 
s.  Scripturae,  contradicente  Calvino;  nec  Scot.  ab  aliis  doctoribus 
dissenlit  nisi  in  modo  loquondi,  cum  dicit  (hic  q.  unica  n.  15.): 
«  Quamvis  non  mcruerit  directe  impassibilitatem  utriusque,  me- 
ruit  tamen  amotionem  impcdimenli  ». 

De  hac  quacstione:  Alcx.  Hal.,  S.  p.  III.  q.  17.  m.  4.  a.  I. 
—  S.  Thom.,  hic  a  4.  quaestiunc.  1-3;  S.  III.  q.    19.  a.  3.  — 


B.  Albcrt.,  hic  a.  2.  —  Petr.  a  Tar.,  hic  q.  3.  a.  I.  quaestiunc. 
2-5.  —  Bichard.  a  Med.,  hic  a.  2.  q.  2.  —  Durand.,  hic  q.  3. 

II.  Conclusio  seq.  (3.)  quaestionis  est  manifesta.  lanun  pa- 
radisi  caelestis  dicitur  clnusa ,  «  in  quantum  est  aliquod  obsla- 
culum  prohibcns  ab  introitu  paradisi.  Obstaculum  autcm  potesl 
esse  duplex :  unum  ex  paric  personae,  quod  cst  pcr  peccatum 
actuale;  aliud  cx  parte  nntume ,  quod  est  per  peccalum  origi- 
nalc...  Kl  hoc  quidem  obslaculum  aufcrri  non  potuit,  nisi  per 
eum  cuius  opcralio  in  totam  naiurani  potuit,  scilicet  Cluistuiii... 
et  quanlum  ad  hoc  apertionem  ianuae  meruit  »  (S.  Thom. .  hic 
a.  6.  quaestiunc.  2.  3;  cfr.  S.  III.  q.  52.  a.  5.). 

De  eadem  quaestione :  Alcx.  Ilal..  loc.  cil.  q.  IS.  m.  6.  a. 
4.  —  B.  Albert.,  hic  a.  12.  —  Petr.  a  Tar.,  hic  q.  4.  a.  2.  — 
Bichard.  a  Mcd.,  loc.  cit.  q.  3.  —  Dionys.  Carth.,  III.  Sent  d. 
19.  q.  I.  in  finc. 


QUAESTIO  IU. 
Utrum  Christus  meruerit  nobis  ianuae  aperdonem. 


Tertio  quaeritur,  utrum  Christus  meruerit  nobis 
ianuae  apertionem.  Et  quod  sic ,  videtur : 

1.  Auctoritote  Augustini  snper  Epistolam  ad  lle- 
»i  menu.  braeos 6 :  «  Per  aliam  hostiam  non  potuit  Dobis  ape- 


riri  aditus  et  fieri  salus  nisi  per  mortem  Uoigeniti , 

cniiis  tanta  fuit  humilitas  el  patientia,  ut  eins  merito 
pateret  rredenlibus  in  etnn  aditus  regni  ». 

2.  Itfin.  hoc  videtur  auctoritate  Magislri  in  lii- 


1  Scil.  habere  pcr  mcrita.  Cfr.  hic  lil.  Msgistri,  c.  •>.  — 
In  initio  solut.  pro  quaeritur  codd.  A  I  \  obucitur,  ci  subinde 
pro  si  rrnt  cod.  0  si  esset. 

2  Clr.  Arislot.,  V.  Metapb.  lexL  6.  (IV.  c  5.). 

1  Vidc  hic  lii.  Maglslri,  c.  i.  aeq.  —  Paulo  Inferius  vocl 
imperfectionem  cod.  k  praemittii  suam. 

*  Cod.  K  hic  insciii  siiii.  Paulo  Inferius  pro  movmtem 
codd.  K  N  l'  '/.  induceutem. 


5  Vide  hic  lii.  Magistri,  c.  B. 

6  in  cod.  N  adiectura  Invenimua  el  kabtUw  m  titUra,  ubl 
,i  Magistro  (hlc  c.  B  verba,  quae  hlc  Auguslino  tribuunlur,  allaU 
suni  ;ui  illustrandum  lestimonium  Atnbrosii  [re  rera  esl  klcuini, 
iii  Hebr.  9,  15.  Ibl  adductum.  Cfr.  tugust,  XUL  (i«-  Trln.  <■. 
lo.  i).  13.  seqq.,  de  quo  etiam  Infra  agetur  d.  20.  q.  i>.  In 
tesiimonio  allegato  pro  cuiut  tatUa  « *•  i*  l  cum  non  nauda  codd. 
contra  lexL  origln.  cui  tanta. 


392 


SENTENTIAMJM  LIB.  III. 


tura. 


tera  *:  «  Christi  humilitas,  qua  mortem  gustavit,  in- 
gressum  regni  caelestis  omnibus  suis,  implelo  Dei 
decreto,  aperire  valuit » ;  quod  si  verum  est ,  redit 
idem  quod  prius. 

3.  Item,  iiullus  introibat  in  caelum,  antequam 
Christus  pateretur  et  moreretur,  sed  descendebal  ad 
limbum,  sicut  patet  per  vetus  Testamentum  2;  sed 
modo  ascendunt:  ergo  videtur,  quod  modo  aperta  sit 
ianua  per  Christi  meritum. 

4.  Item,  si  aliter  quam  per  Christi  merita  po- 
tuissemus  introire  in  gloriam  paradisi,  ergo  sine 
morte  et  passione  Christi  possemus  salvari ;  et  si 
hoc :  ergo  Christus  mortuus  esset  gratis  3.  Quodsi 
hoc  est  inconveniens,  constat,  quod  non  fuit  aperta 
ianua  paradisi  nisi  per  merita  Christi. 

Sed  contra:  1.  Si  Christus  meruit  nobis  aper- 
Ad  opposi-  tionem  ianuae  paradisi,  aut  ergo  paradisi  terrestris , 
aut  caelestis.  Paradisi  terrestris  non,  quia  morientes 
non  ingrediuntur  illuc;  et  praeterea,  Henoch  et  Elias 
ingressi  fuerunt  ante  Christi  adventum 4.  Paradisi  cae- 
leslis  non,  quoniam  in  caelo  nulla  posita  fuit  custo- 
dia  vel  clausura;  homo  enim  non  fuit  de  eo  eiectus: 
ergo  non  videtur,  quod  per  merita  Christi  sit  aperta 
ianua  alicuius  paradisi. 

2.  ltem,  si  Christus  aperuit  nobis  ianuam  meri- 
tis  suis,  aut  ergo  merito  actionum,  aut  merito  pas- 
sionum.  Si  merito  actionum:  ergo  videtur,  quod 
frustra  fuerit  passus ,  ex  quo  actiones  suae  sufficie- 
bant  quantum  ad  meritum.  Si  passionibus :  ergo 
videtur,  quod  Christus  profecerit  quantum  ad  me- 
ritum  5. 

3.  Item,  omne  meritum  consistit  in  radice  ca- 
ritatis ,  et  caritas  in  Christo  non  crevit,  ergo  omne 
quod  Christus  meruit,  ab  initio  meruit;  sed  aditum 
regni  ab  initio  nobis  non  meruit,  alioquin  non  opor- 
tuisset  ipsum  pati5:  ergo  nunquam  videtur,  quod  adi- 
tum  illum  potuisset  nobis  deinceps  mereri. 

4.  Item,  aut  iustum  erat,  nobis  ianuam  ape- 
riri,  aut  iniustum.  Si  iustum:  ergo  circumscriptis 
meritis  Christi,  debebat  nobis  patere  aditus  regni. 
Si  iniustum;  sed  Christus  nihil  meruit  nisi  iustum: 
ergo  Christus  non  meruit  nobis  apertionem. 

o.  Item ,  caritas  meretur  gloriam  ex  condigno ; 
sed  Abraham  habuit  caritatem,  sicut  nos  habemus: 


aut  igitur  Deus  cum  eo  iniuste  egit,  aut  eum  in  glo- 
riam  introduxit;  et  si  hoc,  aditus  regni  patuit  anle 
advenlum  Chrisli :  non  ergo  aperta  fuit  ianua  per 
merita  eius. 

6.  Ilem,  fides  Christi  anle  adventum  Christi  ita 
introducebat  hominem  a  statu  culpae  iri  statum  gra- 
tiae,  sicut  et  post  adventum:  ergo  et  pari  ratione 
sic  debuit  introducere  a  statu  viae  in  statum  gloriae 
tunc,  sicut  nunc:  ergo  si  nunc  fidelibus  morientibus 
patet  ingressus  in  caelum,  videtur,  quod  et  ante  ad- 
ventum  Christi:  ergo  ianua  caeli  non  fuit  aperta  per 
eius  merita. 

c  o  n  c  l  u  s  i  o. 

Christus  per  suam  satisfaclionem  meruit  nobis 
paradisi  caelestis  aperlionem. 

Respondeo:  Ad  praedictorum  intelligentiam  est 
notandum,  quod  est  paradisus  terreslris,  et  est  para-  Dupiex 
disus  caelestis,  et  Adam  peccante,  utriusque  ianua 
clausa  fuit.  Clausio  autem  ianuae  paradisi  terrestris 
signum  fuit  clausionis  ianuae  paradisi  caelestis  7.  Est 
autem  paradisus  caelestis  aperta  visio  Dei 8 ;  clausio 
autem  huius  ianuae  fuit  impossibilitas  videndi  Deum 
facie  ad  faciem,  quae  impossibilitas  consurgebat  ex 
merito  peccati  Adae  et  ex  decreto  divinae  sententiae, 
quo  scilicet  Deus  decreverat  neminem  ad  sui  aspe- 
ctum  admillere,  nisi  facta  esset  sibi  emenda  et  satis- 
factio  pro  illo  peccato.  Et  quoniam  emenda  et  sa- 
tisfactio  facta  est  ei  per  Christum ,  sicut  melius  in- 
fra  9  manifestabitur ;  hinc  est ,  quod  per  meritum  concic 
Christi  patuit  nobis  ingressus  in  caelum.  —  Unde 
concedendae  sunt  rationes  et  auctoritates.  quae  hoc 
ostendunt. 

1.  Ad  illud  vero   quod   obiicitur   de   paradiso  soiotk  • 

•  •  i  •  positoi 

caelesti  et  terrestn ;  dicendum ,  quod  per  meritum 
Christi  patuit  nobis  aditus  in  paradisum  caelestem, 
cuius  ianuae  clausio  facta  fuit  nobis  per  divinam 
sententiam ,  sicut  praediclum  est ,  et  Magister  recitat 
in  littera  10.  Propter  hoc  ratio  inducta  procedit  per 
supposilionem  falsi. 

2.  Ad  illud  quod  quaeritur,  utrum  meruerit 
nobis  apertionem  ianuae  actione,  vel  passione;  dicen- 


1  Hic  c.  5.  —  In  dicto  Magistri  pro  aperire  valuil,  quod  et 
originale  exhibet ,  maior  pars  codd.  nec  non  edd.  aperire  voluit. 

2  Cfr.  IV.  Sent.  d.  £5.  a.  I.  q.  I,  ubi  specialiter  de  limbo 
tractatur  et  in  testimonium  eius  ex  vet.  Test.  afferuntur  illa 
verba  Iacob,  Gen.  37,  35:  «  Descendam  ad  filium  meum  lu- 
gens  in  infernum»;  nec  non  illa  eiusdem,  ibid.  42,  38:  «  De- 
ducetis  canos  meos  cum  dolore  ad  inferos»;  et  verba  lob  17, 
13:  Si  sustinuero,  infernus  domus  mea  est.  —  Post  pauca  pro 
ianua  codd.  A  K.  porta. 

3  Gal.  2,  21.  Cfr.  supra  pag.  66,  nota  7. 

4  De  Henoch  vide  Eccli.  44,  16.  Cfr.  Gen.  5.  24,  et  Hebr. 
II,  5.  De  Elia  vide  IV.  Reg.  2,  II;  Eccli.  48,  9.  et  13;  I. 
Mach.  2,  58.  —  Paulo  inferius  pro  de  eo,  quod  habent  edd., 
codd.  de  ea  [clausura?],  codd.  AK  de  illa. 


5  Magister  hic  in  lit.  c.  4:  Per  passionem  nil  sibi  meruit 
quod  non  ante  per  virtutes  meruit. 

6  Luc.  24,  26:  Nonne  haec  oportuit  pati  Clnistum  etc.  — 
De  maiori  cfr.  supra  pag.  387,  nota  3. 

7  Secundum  August.,  XI.  de  Gen.  ad  lit.  c.  40.  n.  55.  Cfr. 
II.  de  Gen.  contra  Manich.  c.  22.  n.  34.  —  In  propcsitione  seq. 
respicitur  illud  I.  Cor.  13,  12:  Videmus...  tunc  autem  facie  ad 
faciem.  —  In  eadem  proposilione  pro  decreverat  edd.  exhibent 
determinaverat ,  et  pro  admittere  cod.  X  venire. 

8  Cfr.  IV.  Sent.  d.  49.  p.  I.  q.  5,  ubi  in  solut.  ad  I.  etiam 
explicatur,  quod  sensu  visio  Dei  vocetur  tota  merces. 

9  Dist.  19.  a.  I.  q.   I.  seqq.  et  d.  20.  q.  5. 

10  Hic  c.  5.  Vide  fundam.  2.  —  Subinde  pro  inducta  codd. 
U  X  praeinducta. 


DIST.  XVIII.  DllilA. 


393 


Itandnm 


duui,  quod  per  passionem.  Per  passionem  enim  sa- 
tisfecit  et  pretium  persolvit;  nec  sequitur  propter 
hoc,  quod  in  merito  profeceril ,  quia  non  sibi, 
sed  nobis  meruit;  et  ideo  non  potest  concludi  ex 
hoc,  quod  ipse  profecerit,  sed  quod  nos  profece- 
rimus  l. 

3.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  meritum  to- 
tum  consistit  in  radice  caritatis;  dicendum ,  quod 
est  meritum  adeptionis  vitae  aeternae ,  et  est  me- 
ritum  dimissionis  poenae.  Meritum  vilae  aelernae 
consistit  in  radice  caritatis,  meritum  autem  remis- 
sionis  poenae  non  tantum  consislit  in  caritate,  sed 
etiam  in  passionis  acerbitate.  Aperlio  aulem  ianuae 
principahter  consistebat  quantum  ad  merilum  di- 
missionis  poenae,  pro  eo  quod  illa  aperlio  fieri 
habebat  per  opus  satisfactionis;  satisfactio  autem  lit 
maxime  per  opera  poenalia 2. 

4.  Ad  illud  quod  obiicilur,  quod  aut  erat  iu- 
stum,  aut  iniustum,  nobis  ianuam  aperiri ;  dicendum, 
quod  ante  satisfactionem,  reatu  manente,  iustum 
erat,  ianuam  nobis  claudi;  sed  satisfactione  iam  fa- 
cta,  iustum  erat,  nobis  ianuam  aperiri.  Unde  Chri- 
stus  satisfaciendo  fecit  nobis  de  indebito  debitum , 
ac  per  hoc  vere  et  proprie  nobis  meruit  aperiri 
caelum.  Unde  cum  3  dicilur,  quod  Christus  nihil  me- 
ruit  nisi  iustum;  dicendum,  quod  illud  habet  veri- 
talem,  si  intelligatur,  quod  illud    retineat  rationem 


iniustitiae  post  ineritorum  interventionem :  sic  autem 
non  est  hic,  sicut  visum  est. 

5.  Ad  illud  quo(T  obiicitur,  quod  caritas  mere- 
tur  cjloriam  aeternam  ex  condigno:  dicendum.  quod 
post  lapsum  hominis  caritas  non  meretur  nisi  prae- 
ambulo  motu  fidei ;  fides  autem  absoluta  non  suffi-  N-tandam. 
cit,  nisi  sit  fides  Creatoris  et  Mediatoris,  sine  qua 
nemo  potest  iustificari 4:  ideo  efficacia  omnis  meriti 
fundata  est  super  inerita.  Christi.  Et  propterea  uon 
sequitur,  quod  caritas  mereatur  gloriam,  circum- 
scriptis  meritis  Christi.  ?el  introducat  in  ipsam.  pro 
eo  quod  meritum  caritatis  nostrae  non  exchulit  me- 
rita  Chrisli,  sed  potius  includit. 

(').  Ad  ilhid  (juod  obiicitur,  quod  fides  Christi 
ante  passionem  introducebat  in  gratiam,  ergo  pari 
ratione  et  in  gloriam;  dicendum ,  quod  non  est  si- 
mile.  quia  status  gratiae  bene  compalitor  secum 
obligationem  ad  poenam:  non  sic  autein  status  glo- 
riae,  qui  excludit  omneni  imperfeclionem  poenae  et 
culpae.  Ideo,  quamvis  Dominus  daret  gratiam  pro- 
pter  satisfactionem  promissam'.  non  tamen  debuit 
dare  gloriam,  nisi  satisfactione  soluta.  Et  ideo  non 
patebat  ingressus  in  regnum,  nisi  prius  interveniret 
passio  Christi,  per  quam  solveretur  pretium  satisfa- 
ctorium,  et  nos  non  taotum  liberaremur  a  culpa, 
sed  etiam  absolveremur  a  reatu.  Haec  autem  melius 
inferius 6  manifestabuntur. 


DUBIA  CIRCA  UTTEHAM  MAGISTRI. 


Dub.  I. 

In  parte  ista  sunt  quaestiones  circa  litteram ,  et 
primo  quaeritur  de  hoc  quod  dicit:  Meruit  a  con- 
ceplione  non  modo  gloriam  impassibilitalis "'  corpo- 
ris ,  sed  etiam  impassibilitatem  animae ;  quia  «ubi 
unum  propter  alterum,  ibi  unum  tantum8»;  sed 
immortalitas  non  est  in  corpore  nisi  per  animam, 
sicut  nec  vita ;  passibilitas  etiam  non  est  in  anima 
nisi  per  corpus,  cum  anima  sit  substantia  incorpo- 
ralis :  restat  ergo,  quod  idem  est  omnino  mereri  im- 
passibilitatem  corporis  et  impassibilitatem  animae.  — 
Praeterea,  corpore  existente  impassibili ,  necesse  est, 
animam  esse  impassibilem :  ergo  non  videtur,quod 
impassibilitas  corporis  debeat  connumerari  impassi- 
bilitati  animae. 


luxta  hoc  quaeritur:  cui  per  prius  inest  imoas-    Q0»1" 
sibilitas  ?  Et  quod  carni ,  videtur.  quia  impassibili- 
tas  est  dos  corporis;  quod  autem  animae,  videtur, 
quia  gloria*  est  per  influentiam  animae  in  carnem. 

Respondeo  :  Dicendum,  quod  in  anima  passibili 
duplex  est  genus  passionum :  unum ,  quod  patitor 
in  se  per  affectiones ;  aliud,  quo  compatitur  corpori 
propler  corporis  laesiones '".  Ad  hoc  autein ,  quod 
anima  efficiatur  perfecte  impassibilis,  neressarium 
est,  quod  ab  utraque  passione  efficiatur  perfecte  im- 
munis;  et  ita  duplex  impassibilitas  reperitor  in  ani- 
ma:  una,  quae  est  proprie  ipsius  animae ;  altera, 
quam  communicat  cum  corpore.  Et  istas  dnas  in- 
tendit  Magister  in  littera  connomerare.  Et  sic  patel 
responsio  ad  primo  qoaesitom. 

Ad  illud  vero,  quod  quaeritor  secuodo ,  coi  per  ^J 


n.Mii    i-.mne- 
iam. 


1  Cfr.  hic  lit.  Magistri,  C.  -i. 

J  Cfr.  infia  (I.    19.  a.    I.  <|.    i. 

3  Pro  cum  non  pauci  codd.  (juod.  Subinde  pro  nisi  iustuin 
Vat.  iniustum.  Paulo  infcrius  pro  iniiistitim'  codd.  \  I  K  Z  bb 
falso  iustitini1.  Natn  immediate  praeoBdena  vox  ilhnl  signiflcal 
aperlionem  ianuae  caelestis. 

*  Vide  supra  pag.  236,  nota   10.    —  In    inilio   BOlut.  pro 
gloriam  aeternam  cod.  K  vitam  aeternam.  Paulo  inferiua  posl 
miiiiis  meriti  codd.  ak  bb  fubdunt  nostri.  Civca  Rnem  solut. 
pro  idiii  e.rriiniii  codd.  ti  i  L  N  T  U  V  /.  aa  inm  exctudat, 
Edd.  rerbo  promistam  praemittunt  nobis. 

6  Dist.  19.  a.  I.  (|.  i.  ri  l,  —  Vide  BCholion  id  pi 
dentem  quaest 

S.  limnii.     -  Tom.  lil. 


7  Magister  bic  in  lii.  addil  et  imntortatitatis ,  ad  quod  In 
aequentibus  respicitur. 

8  Aiistot.,  lli.  Topic  c.  2.  Cfr.  tom.  II.  pag.  ti:i'.».  nota  l. 
—  Moi  pro  /'<■/■  iuiiiiKiiii  iihI,!.  \  k  proptsr  mumon, 

„l.  o  supplel  corporis;  ofr,  IV.  SenL  d.  19.  p.  M.  a. 
princip.  I.  8.  I.  q.  1-  -  Paulo  superius  pro  imsst  impassibi- 
litiis  cod.  T  insst  passibUuas. 

11  Cfr.  Bupra  pacj.  't.il.  nota  I.  —  Paulo superius  pro  uimhn, 
iiniiit  i>titiiur  ,(>ii(i.  ii  k  N  bb  niiiiiii .  </im  patitur.  Inrerius  pro 
iiiui .  ijiitie  est  propris  cod.  \  """  .  ptas  $st  propria,  codd. 
GILT  .i.i  una,  quat  esi  improprie.  Subinde  pro attsra,  quam 

COd.   A   tiltern  .   in  </»<i  .    COd.   K    <///-<■,/     ,iuu   <///,;. 


394 


SENTENTIAHUM  LIB.  III. 


prius  insit  impassibiiitas l ;  dicendum,  quod  per 
prius  inest  animae ,  sicut  et  passibililas  quantum 
ad  causam  primam,  utpote  in  homine  primo,  in  quo 
per  corroptionem  animae  facta  est  corruptio  corpo- 
ris ;  quamvis  in  aliis  anirna  efficiatur  passibilis  pro- 
pler  coniunctionem  sui  cum  carne  corrupta ;  e  con- 
trario  vero  est  gloria  impassibilitatis ,  quae  quidem 
est  a  superiori,  et  magis  inest  corpori  ratione  animae 
quam  e  converso.  —  Quod  ergo  obiicit,  quod  impassi- 
bilitas  est  dos  corporis;  dicendum,  quod  dos  corpo- 
ris  esl,  sed  non  sic  praecise  est  corporis,  quod  non  sit 
animae;  dicitur  tamen  magis  esse  dos  corporis ,  quia 
anima  habet  dotes  secundum  se  multo  excellentiores2. 

Dub.  H. 

Item  quaeritur  de  hoc  quod  dicit :  Meruit  eliam 
sibi  donari  nomen,  quod  esl  super  omne  nomcn. 
Hoc  enim  videtur  esse  falsum ,  quia  nomen  illud , 
quod  est  super  omne  nomen,  habuit  ab  aeterno  3. 
Si  tu  dicas ,  quod  meruit  illius  nominis  manifesta- 
tionem  in  humana  natura;  hoc  videtur  esse  falsum, 
quia  daemones  in  Evangelio  frequenter  dicebant,  ipsum 
esse  Filium  Dei,  sicut  colligitur  ex  multis  locis  * : 
ergo  iam  nomen  eius  ante  passionem  erat  manife- 
statum.  —  Item,  in  Lege  promissus  erat  Filius  Dei, 
sicut  dicit  Isaias  nono  5 :  Vocabitur  admirabilis  , 
consiliarius ,  Deus ,  fortis. — Item,  primae  ad  Co- 
rinthios  secundo:  Si  cognovissent ;  dicit  Glossa,  quod 
maiores  ludaei  sciverunl,  quod  esset  Christus:  ergo 
videtur ,  quod  nomen  eius  ante  passionem  fuerit  ma- 
nifestatum.  —  Sed  contra  hoc  est  quod  dicitur  pri- 
mae  ad  Corinthios  secundo6:  Si  cognovissent ,  nun- 
quam  Filium  Dei  crucifixissent ;  et  Anselmus  in 
libro  Cur  Deus  homo  dicit,  quod  tantum  scelus, 
sicut  est  Filii  Dei  occisio,  nunquam  per  poeniten- 
liam  expiassent,  nisi  ignoranlia  excusasset. 


Respondko  :  Dicendum ,  quod  absque  dubio  Chri- 
slus  per  passionem  suam  meruit  sui  nominis  clari- 
ficationem.  Clarificatio  autem  nominis  ipsius  Christi 
in  hoc  consistit,  ut  communiter  homines  noverint , 
illum  qui  in  humana  natura  apparebat,  esse  Filium 
Dei  et  redemptorem  mundi. 

Ad  illud  vero  quod  obiicitur,  quod  illud  iam 
notum  erat;    dicendum,  quod  est  notitia  certa,   et  Dupiei 

.  titia. 

est  notitia  per  quandam  comecturam ;  et  Chnstus 
anle  passionem  cognitus  fuit  habere  nomen,  quod 
est  super  onme  nomen,  nolitia  conieclurali ,  sed  no- 
litia  certitudinali  non  nisi  post  passionem.  Et  per  soiatio 
hoc  dissolvi  possunt  rationes  et  aucloritates  ad  utram- 
que  partem  7.  —  Vel  aliter.  Est  notitia  universalis ,  second 
et  est  notitia  particularis ;  quamvis  autem  Christus 
esset  notus  aliquibus ,  quod  esset  vere  Christus;  ta- 
men  non  fuit  universaliter  cognitus  usque 8  post 
passionem.  —  Vel  aliter.  Est  notitia  nominis  duplex,  Tenia. 
quantum  ad  vocem  et  quantum  ad  imponendi  ratio- 
nem  :  quantum  ad  vocem,  cum  cognoscitur,  quod 
aliquis  sic  vocetur ;  et  sic  multi  cognoverunt,  Chri- 
stum  vocari  lesum  ante  passionem  ;  sed  ralionem , 
quare  sic  vocaretur,  videlicet  quia  venerat  salvare 
populum  a  peccatis  eorum9 ,  non  cognoverunt  usque 
post  passionem. 

Et  sic  clarificatio  nominis  Christi  est  manifesla- 
tio  cognitionis  habitae  de  Christo,  qua  cognoscitur  Denor 
esse  Dei  Filius  et  Christus  et  lesus;  et  quodlibet  euesi 
islorum  est  nomen  super  omne  nomen.  Nam  Filius 
Dei  nominat  personam  in  una  natura ;  Christus  au- 
tem  et  Iesus  nominant  personam  in  duabus  natu- 
ris  ;  sed  Christus  nominat  personam  in  humana  na- 
lura  relata  10  ad  divinam ,  quia  dicilur  unctus.  Iesus 
autem  nominal  personam  in  divina  natura  relata  ad 
humanam,  quia  Iesus  dicitur  Salvator  esse;etideo 
in  nomine  lesu  Christi  debet  omne  genu  curvari ", 
sicut  in  nomine  Filii  Dei. 


1  Jta  cod.  X,  (juae  lectio  respondet  ipsi  obieclioni  nec  non 
subnexis;  alii  codd.  et  edd.  passibilitas.  Cfr.  II.  Sent.  d.  19.  a. 
2.  et  3.  atque  Alex.  Hal.,  loco  infra  cit.  —  Paulo  inferius  pro 
corruptio  corporis  cod.  0  corruplio  carnis. 

2  Scil.  visionem ,  dilectionem  el  comprehensionem  (sive 
tentionem  vel  fruitionem),  quae  respondent  Iribus  partibus  ani- 
mae:  rationali,  concupiscibili  et  irascibili,  nec  non  tribus  vir- 
tutibus  theologicis.  Cfr.  infra  d.  26.  a.  I.  q.  3.  in  corp.,  et  IV. 
Sent.  d.  49.  p.  I.  q.  5.  in  corp.  —  De  solut.  dubii  cfr.  Alex. 
llal.,  S.  p.  III.  (].  17.  m.  i.  a.  I.  %  2;  B.  Albert.,  hic  a.  8; 
S.  Thom.  ,  hic  a.  4.  quaestiunc.  2;  Petr.  a  Tar.,  hic  q.  4.  a.  I. 
quaestiunc.  5;  Richard.  a  Med.,  hic  circa  lit. 

3  Ut  dicit  Ambrosius,  qui  a  Magistro  hic  in  lit.  c.  3.  al- 
legatur. 

4  Matth.  8,  29;  Marc.  5,  7;  Luc.  8,  28.  —  Mox  pro  ma- 
nifestatum  codd.  G  H  L  T  V  aa  bb  manifestum.  Eandem  lectio- 
nem  vari;:ntem  paulo  inferius  exhibent  codd.  F  G  H. 

5  Vers.  8.  —  Seq.  Script.  locus  esl  I.  Cor.  2,  8.  Glossa , 
quae  est  ordinaria ,  apud  Strabum  et  Lyranum  sic  sonat:  «  Si 
enim  coynovissent  vel  minores,  illum  esse  Messiam  in  Lege  pro- 
missum,  vel  maiores,  Deum  esse  vel  Filium  Dei ,  nunquam  Do- 
minum  gloriae  cruciflxissent» .  Quibus  verbis  Pelrus  Lombard., 
in  hunc  loc,  praemiltit  haec:  Vel  de  ludaeis  potest  accipi ,  quo- 
rum  quidam  cognoverunl  Christum,  alii  vero  non  cognovertint... 
Maiores  vero,  ut  principes    sacerdotum,    scribae  et   pharisaei , 


cognoverunt,  ipsum  esse  qui  in  Lege  piomissus  eral,  sed  Deum 
esse  vel  Filium  Dei  nescierunt.  Et  ideo  de  utrisque  sic  potest 
accipi.  Cfr.  Quaest.  ex  novo  Teslam.  (inter  opera  August.)  p. 
I.  q.  66 ,  nec  non  II.  Sent.  d.  40.  dub.  3. 

6  Vers.  8.  —  Anselmi  sententia  habetur  loc.  cit.  lib.  II  c.  15. 

7  Glossa  ordinaria  apud  Strabum  et  Lyranum  ad  Matth. 
8,  29.  observat  (secundum  Hilar.  Comment.  in  Matth.  c.  3.): 
Magis  suspicati  quam  nosse  credendi  sunt  [scil.  daemones  sci- 
visse,  lesum  esse  Filium  Dei]. 

8  Codd.  A  K  N  bb  nisi. 

9  Matth.   I,  21. 

10  Vat.  cum  uno  alteroque  cod.  relatam.  Subinde  posl  quia 
edd.  repetunt  Christus.  Paulo  inferius  ante  ad  humanam  [natu- 
ramj  auctoritate  codd.  A  lv  bb  substituimus  relala,  pro  relatam, 
quod  est  in  edd.  et  aliis  codd.  iNostra  lectio  comprobatur  his 
verbis  Alexandri  Hal.  (S.  p.  III.  q.  17.  m.  i.  a.  I.  §  3.):  Potest 
signari  persona  Christi  dupliciler:  vel  ratione  divinae  naturae 
in  comparalione  ad  humanam,  secundum  quam  dicitur  lesus, 
id  est  salvator,  Verbo  enim  in  humana  natura  convenit  salvare; 
vel  ralione  humanae  naturae  in  comparatione  ad  divinam;  et 
hoc  modo  nominalur  Chrislus,  quod  dicitur  ratione  humanae 
naturae  per  unionem  ad  divinam. 

11  Respicitur  Phil.  2,  10.  —  August.,  XIII.  de  Trin.  c.  10. 
n.  14:  Qui  est  Hebraice  lesus,  Graece  awrrjp ,  nostra  autem 
locutione  Salvator. 


DIST.  XVIII.  DUBl.V. 


39o 


Et  per  hoc  palel  responsio  ad  quaestioneni  pro- 
,gu5  ad  positam ,  quia  nornen  Filii  Dei  tripliciter  dicitur  cla- 
6m.sl'°"  rificari  secundum  triplex  eius  nomen,  sive  quantum 
ad  certificationem ,  sive  quanlum  ad  diffusionem , 
sive  quantum  ad  rationis  nominandi  expressionem, 
ita  quod  certificatio  respicit  notitiam  nominis  Filii 
Dei,  diffusio  notiliam  nominis  Clirisli,  expressio  ra- 
tionis  nominandi  notitiam  nominis  lesu.  —  Patet 
etiam  responsio '  ad  obiecla ,  quia  Christus  secun- 
dum  haec  tria  nomina  fuit  c.ognitus  quodam  modo, 
fuit  etiam  quodam  modo  ignoratus.  Secundum  eum 
modum,  secundnm  quem  ignoratus  fuit,  meruit, 
nomen  suum  per  passionem  clarificandum  esse  -. 

Dub.  III. 


Itein  quaeritur  de  hoc  quod  dicit:  In  qua 
enim  forma  crucifixus  est,  in  ea  forma  exaltatus 
est;  quia  exaltatio  Christi  est  ad  aequalitatem  Pa- 
tris ,  sicut  dicitur  in  Psalmo3:  Dixit  Dominus  Do- 
mino  meo:  sede  a  dexlris  meis;  sed  non  est  ae- 
qualis  Patri  secundum  formam  servi,  sed  secundum 
formam  Divinitalis:  ergo  secundum  eam  exaltatus 
fuit.  —  Item,  ei  competit  exaltatio,  cui  omne  genu 
flectitur  caelestium ,  terrestrium  et  infernorum  4 ; 
sed  hoc  est  divina  nalura:  ergo  etc.  —  Sed  contra 
hoc  est,  quia  eius  est  exaltari,  cuius  est  humiliari; 
sed  «divina  nalura  non  potuit  humiliari  »  ,  sicut  di- 
cit  Ansehnus  in  libro  de  Incarnatione  Verbi 5 :  ergo 
nec  exaltari.  —  Praeterea ,  quod  est  altissimum 
quomodo  potest  exaltari?  Si  igitur  divina  natura  est 
huiusmodi ,  videtur  etc. 

Respondeo:  Dicendum.  quod  sicut  nominatio 
debetur  personae  ratione  alicuius  naturae,  sic  etiam  G 
exallatio.  Sed  attendendum,  quod  exaltatio  dnplici- 
ter  habet  intelligi  circa  Christum:  aut  secundum 
rem ,  aut  secundnm  noslram  cognitionem.  Fxaltatio 
Chrisli  secundum  rem  est  sublimatio  Christi  de  statu 
praesentis  vilae  ad  dexteram  Patris;  et  haec  quidem 
fuit  in  ascensione  \  et  haec  quidem  exaltatio  conve- 
nit  ei  secundum  humanam  naturam ,  qnae  fuit  ele- 


iuclio 
ia. 


vata  in  caelum;  et  sic  exaltari  ad  dexteram  Pa- 
tris  est  sublimari  ad  potiora  bona  Patris.  —  Aliu 
modo  est  exaltatio  secundum  noslram  cognilionem; 
et  sic  dkilur  Christus  exaltari  in  cordibus  noslris, 
quando  credimns  eiun  aequalem  Patri;  et  sic  exalr 
tari  ad  dexlerum  Patris  est  exaltari  ad  aequalita- 
tem  Patris;  et  hoc  modo  exallalio  convenit  Christo 
secundnm  eam  naturam,  secundiim  qiiam  habel  ae- 
quari  ipsi  Patri 8. 

Et  secundum  hanc  distiuclionein  patel  determi-  Notnndam 
natio  controversiae  apparentis  inter  Aiigusliniiin  et 
Ainbrosium  ■  ,  patel  etiam  responsio  ad  obiecta.  Au- 
giistinus  eiiim  loquitur  ile  exaltatione  reali,  el  sic 
currunt  rationes  ad  secundam  partem ;  Ambrosius 
vero  deexaltatione  secundum  cognilionem  nostram, 
et  sic  currunt  rationes  ad  primam  partem  l0. 

Dub.  IV. 

Item  quaerilur  de  hoc  quod  dicil:  .Vaw  aiii 
homines  debitores  erant,  et  vix  unicuique  sua  vir- 
tus  sufficiebat.  Obiicilur  enim  contra  hoc  per  hoc 
quod  dicit  Anselmus  in  libro  Cur  Deus  horno": 
<■  Nullatenus  polest  homo  magis  bonorem  dare  Deo, 
quam  cum  se  tradit  morti  ad  illius  honorem».  Si 
ergo  servitia,  quanlo  magis  debita ,  tanto  minus 
grata;  videlur,  quod  homines  non  sunt  debitores 
mortis.  —  Item,  quilibet  est  debitor  onmis  eius 
quod  est  et  quod  potest,  quia  totum  a  Deo  accepit: 
ergo  videtur,  quod  nullus  possit  aliquid  apud  Deuin 
mereri  nec  moriendo  nec  aliquid  faciendo.  —  llem. 
Christus  debebat  obedire  Patri;  sed  Pater  praecipie- 
bat,  quod  morerelur  "  pro  salute  humani  generis : 
ergo  videtur,  quod  Christus  esset  debilor  iiiortis. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  est  debitum  ex 
caritate,  et   est   debitum   ex   necessitate.    Debitum  Dupiei  a+ 

...  ..  .....  Intiiin. 

ex  carilale  non  tollit  perlectionem  meriti;  debitmn 
vero  ex  necessitate  quodam  modo  diminuit.  Quo- 
niam  ergo  omnes  alii  debitores  eranl  morti  13  debilo 
necessitatis ,  quae  quidem  provenit  ex  reatu  et obli- 
gatione  culpae;  ideo  dicit  Magister,  quod  nullus  po- 


1  Cod.  V  solutio. 

5  Cfr.  de  hoc  dubio  Alex.  Hal.,  S.  p.  III.  q.  17.  m.  i.  a. 
I.  §  3;  B.  Albcrt.,  hic  a.  9;  S.  Thom.,  hic  q.  I.  a.  i.  quae- 
sliunc.  3;  Petr.  a  Tar.,  hic  q.  i.  a.   I.  quaestittnc.  2.  3. 

3  Psalm.  109,  l.  Apud  Pctr.  Lombard.  habetur  in  hunc 
loc.  Glossa  hacc:  Sede  a  dextris  nicis  i.  e.  conregna  coaequalis 
mihi,  ut  per  dexlram  nccipiatur  aequalitas,  quam  habet  Chri- 
stus  cum  Patre. 

*  Phil.  2,  10.  —  Subinde  muili  codd.  sed  haec  pro  sed  hoc. 
5  Sive  de  Fide  Trin.,  ez  cuius  librl  c  t.  el  '■>.  elid  posset. 

Lector  melius  delegarelur  ad  I.  Cur  Deushomo,  c.  S:  Divinam 
enim  naturam  absque  dubio  asserimus  impassibilem,  nec  ulla- 
iimiis  posse  a  9ua  celsitudine  humiliarl  etc.  —  Pro  hoh  potuit 
edd.  ii  on  potest. 

•  Codd.  FGHIN  U  sic  <>sl. 

7  Marc.  10,  19:  \'a  Dominus  quldem  iesus...  ussumtus  est 
in  caelum  et  sedel  a  dexlrls  Dei.  —  Glossa  ordinaria  (apud 
Strabum  et  Lyranum)  in  Ps.  109,  I:  Sedea  dextrii  meis  i.  e. 
in  poUorlbus  mels  bonls  <'i  occultis*.  Haymo  In  hunc  locum: 


« Sede  (i  dextris  meis  i.  e.  expleta  militia  lua  ci  peracta  obe 
dientia,  quiesce  in  potioribus  bonis  meis».  /Vugust.,  EnarraL 
in  i's.  137.  n.  14;  de  Flde  etSymbolo,  c.  7.  n.  M;  i\c  Agone 
christian.  c  26.  n.  28;  contra  Serm.  Arian.  c  12.  n.  9.  Illud 
sedere  ad  dexlram  Patiis  ideni  essc  interpretalur  ac  summa  tellcl- 
late  iVni  ci  bealitudine  nec  non  ludiciarin  potestate.  Cfr.  Alnanas. 
de  Incarnat  Verbi,  n.  ■*.  seqq.,  el  Anselm.,  I.  Cur  Deu9  homo,  c.  9. 

8  Do  hac  secunda  exaltatione  cfr  Vugust.,  Serm.  380,  (ali.is 
o.  c\  Vignerian.)  n.  6,  el  In  loan.  Evang.  tr.  I  i.  n.  '■'<. 

9  Cfr.  hic  lii.  Maglsui,  c  3.  —  Paulo  Inferlus  pro  rmli 
cod.  Z  secundum  retn. 

>°  Cfr.  de  hoc  dublo  Alex.  Ual.,  S.  p.  III.  q.  '..  B.  UberL, 
hic  a.  ii);  s.  Thom.,  Petr  i  Tar.  <i  lUchard.  a  Med. ,  hic 
clrca  lii. 

11  i.iiir.  ii.  c.  ii.  —  Secundo  ralio  Insinuatur  Ibid.  I.  c 
20;  lerlla  Ibid.  I.  c   8.  in  One. 

1?  Edd.  debebai  mori, 

13  Edd.  iimiiis. 


396 


SENTENTIARUM  I.IIL  III. 


teral  Deuoi  pfacare,qnamvis  voluntarie  perferendo 

Notandom.  mortem   posset   Deo  piaeere.  ChristBS  autem.  quia 

sine  debtto  mortis  pertulil  mortem,  el  placere  po- 

tuit  et  placare:  placere ,  quia  ex  bona  voluntate  ; 
plaeare  vero,  quia  praeter  necefisitatem. 

\d  illud  wro  i]uod  primo  obiicitur  de  Anselmo, 
dicendnm,  qnod,  sicnt  patet  ex  ipsa  serie  textns, 
Anselmus  loqnitnr  ibi  de  Christo;  attamen.  osto 
qaod  illnd  de  aliis  intelligeretnr,  non  sequitur  pro- 
pter  hoo.  qnod  hoino  non  sit  debitor  mortis.  qnia 
potest  homo  facere  per  bonam  voluntatem  de  ne- 
cessitate  virtutem.  —  Praeterea,  aliqnis  est  moriendi 
modus.  ad  quem  non  sumus  necessario  obligati. 

F.t  per  hoc  patet  sequens.  quia  debilum  non 
tollit  meritnm  simpliciter ,  sed  meritum  illius  per- 
fectae  placationis,  qua  Deus  reconciliatus  esl  toli 
hnmano  generi '. 

Ad  illud  quod  obiicitur  de  obedienlia.  iam  pa- 
tet  responsio  per  ea  quae  dicta  sunt ". 

Di-b.  V. 

Item  quaeritur  de  hoc  quod  dicit  Ambrosius: 
Salvari  non  possemus,  nisi  uniyenitus  Dei  Fi- 
lius  moreretur  pro  nobis  debitoribus  mortis.  Con- 
tra:  nullus  debitor  mortis  est  dignns  vita:  ergo  si 
Abraham  fuit  debitor  mortis,  non  ergo  fuit  dignus 
vita.  —   Item   quaeritnr:    de   qua   morte   inlelligi- 


tur?  aut  de  morle  corporali ,  aut  de  morte  spiri- 
luali.  Si  de  morte  spiritvali ,  falsum  3  est,  quia  viri 
iusti  non  sunt  digni  morte  spirituali:  si  de  morte 
corporali:  aut  naturali,  aul  ciolenta.  De  viatenta 
non  esl  vfiiiin.  qoia  non  omnes  debilores  sumus 
talis  mortis.  Si  de  naturali,  tunc  videtur,  quod 
nihil  faciat  ad  propositum ,  quia  mors  illa  natu- 
ralis  non  impedit  meritum,  nec  aliquis  ab  illa  libe- 
ratur  per  Christum;  omnes  enim  moriuntur. 

Resi>ondeo:  Dicendum,  quod  mors  dicilur  mul- 
tipliciter.  Est  enim  niors  separatio  animae  a  cor- 
pore ;  et  est  mors  separatio  animae  a  Deo  propter 
peecatnm ;  el  est  mors  separatio  animae  a  visione 
Dei  in  perpetuum;  et  est  mors  separatio  animae  a 
visione  Dei  ad  lempus  *.  Cum  ergo  dicil  Ambrosius, 
quod  «  Christus  mortuus  est  pro  debitoribus  mor- 
tis»;  accipitur  mors  primo  et  quarto  modo.  Omnes 
enim  sumus  debitores  mortis  primo  modo;  et  omnes 
debitores  erant  mortis  quarlo  modo;  et  nos  ipsi 
debitores  essemus,  nisi  pretium  solutum  esset. 

Et  per  hoc  patet  responsio  ad  ea  quae  obii- 
ciuntur,  quia  debitum  talis  mortis  non  opponitur 
dignitati  vilae  aeternae.  1'atet  etiam,  cuius  mortis 
sumus  debitores.  Et  si  obiicit,  quod  mors  naturalis 
non  tollit  perfeclionem  merili;  dicendum,  sicut 
prius 5  dictum  fuit,  quod  non  tollit  perfectionem  cu- 
iuscumque  meriti,  sed  merili  perfectae  satisfactio- 
nis  pro  salute  generis  humani. 


M<>rs  di 
quadrai 
ter. 


DISTINCTIO  XIX. 


Cap.  I. 

Qualiter  a  diaboio  et  a  peccato  redemii  nos 
Chrislus  per  mortem. 

Nunc  igitur  quaeramus ,  quomodo  per  morlem 
ipsius  a  diabolo  et  n  peccato  el  a  poena  redempli 
sumus.  —  A  diabolo  igitur  el  a  peceato  per  Christi 
mortem  liberati  smnus,  quia,  ut  ail  Apostolus  \  in  san- 
guine  ipsius  iustificati  sumus,  et  in  eo,  quod  suinus 
iastiGcati,  id  est  a  peccatis  soluti,  a  diabolo  sumus 
liberati,  qai  nos  vinculis  peccatorum  teoebat.  Sed  quo- 
Dobium  i.  modo  a  peccalis  per  eius  mortem  soluti  sumus?  Quia 
per  eius  mortem,  ut  ait  Apostolus,  commendatur  no- 
bis  caritas  I)ei,  id  est,  apparet  eximia  et  commenda- 
bilis  caritas  Dei  erga  nos  in  hoc.  quod  Filium  suum 
tradidit  m  mortem  pro  nobis  peccaloribus.  Exhibila 
autem  tantae  erga  nos  dilectionis  arrha,  et  nos  move- 


mur  accendimurque  ad  diligendum  Deum,  qui  pro  no- 
bis  t;mla  -  fecit;  et  per  boc  iustificamur,  id  est  soluli 
a  peccalis,  iusli  eflicimur.  Mors  igitur  Christi  nos  iu- 
stificat,  dum  per  eam  caritas  excilatur  in  cordibus 
noslris.  —  Dicimur  quoque  et  aliler  per  mortem  Christi 
iustificari,  quia  per  fidem  mortis  eius  a  peccatis  mun- 
dainur.  Unde  Aposlolus3:  luslitia  Dei  est  per  fidem 
lesu  Christi;  et  ibidem :  {juem  Deus  proposuit  propi- 
tiatorem  per  fdem  in  sanguine  ipsius,  id  est  per  fidem 
passionis,  ut  olim  aspicientes  in  serpentem  aeneum,  in 
ligno  erectum,  a  morsibus  serpentum  sanabantur.  Si 
ergo  recle  fidei  intuitu  in  illum  respicimus,  qui  pro 
nobis  pependit  in  ligno,  a  vinculis  diaboli  solvimur, 
id  est  a  peccalis,  et  ita  a  diabolo  liberamur,  ul  nec 
posl  hanc  vitam  in  nobis  inveniat  quod  puniat.  « Morle 
quippe  sua  uno  verissimo  sacrificio  quidquid  culpa- 
rum  erat,  unde  nos  diabolus  ad  luenda  supplicia  deti- 
nebat,    Cbrislus   exstinxit4».  ut  in  hac  vita   tentando 


Alitei 
Dubii  i 


Aun  » 


1  Cfr.  mfra  ti.  20.  q.  3.  sei].  et  Anselm.  locc.  citt. 

5  Cod.  .M  addit:  quoniam  est  debiium  bonitatis  si\e  c;ni- 
taiis,  et  debitum  neeessitatis.  Primum  non  est  obnoxitas,  sed 
mera  liberalitas;  tale  fnit  in  Cluisio.  Secundum  debitum  fuit  in 
nobis,  non  in  ipso.  —  Hoe  dubium  solvunt  etiam  B.  Albert., 
hie  a.   13:  S.  Thom..  hic  eirea  lit. 

3  Cod.  K  praemillit  sic. 

*  Cfr.  Augusi..  XIII.  de  Civ.  Dei.  e.  2. 

5  Dubio  praeced.  —  De  hoc  dubio  vide  Alex.  Hal.,  S.  p. 
III.  q.  18.  m.  6.  a.  i  ;  B.  Albert.  .  liie  a.  14:  Peir.  a  Tar.  et 
Richard.  a  Med.,  hie  eirca  lit. 


NOTAE  AD  LIBR.  SENTENTIARUM. 

1  Boid.  3,  2i.  25.  Seq.  locus  est  Bom.  5,  8.  9.  Tamen 
hi  loei  Scripturae  sicut  et  seqq.  aliquatenus  contracti  sunt,  vel 
a  Vulgata  differuni. 

2  Codd.  BCDK  et  edd.   I,  3,  7  tantuin. 

3  Bom.  3,  22.  2o.  Bespicilur  .Numer.  21,  9. 

4  AugusL,  IV.  de  Trin.  c.  13.  n.  17,  ubi  eliam  quae  se- 
quuniur  insinnantur.  Verba  Augustini  sunt  eliam  in  Glossa  ad 
Colos.  2.  12,  apud  Lyranum.  Paulo  inferius  respicitur  Luc.  22. 
56.  seqq.  (de  negatione  Pelri)  et  Luc.  1 1  ,  22  (de  forti  armato), 
denique  Ps.  68,  5. 


DISTINCTIO  XIX. 


397 


elelione 

igrapho- 

Augu- 

is. 


,  ium  3. 


nobis  non  praevaleat.  Licet  enim  nos  tentet  post  Chri- 
sti  morlem,  quibus  modis  ante  tentabat,  non  tamen 
vincere  potest,  sicnt  ante  vincebat.  Nam  Petrus,  qui 
ante  Christi  mortem,  voce  ancillae  lerritus,  negavit, 
post  mortem,  ante  reges  et  praesides  ductus,  non  cessit. 
Quare?  quia  fortior ,  id  est  Christus,  veniens  in  do- 
mum  fortis,  id  est  in  corda  noslra,  ubi  diabolus  ha- 
bilabal,  alligavil  fortem,  id  est,  a  seductione  compe- 
scuit  fidelium,  ut  tentationem,  quae  ei  adhuc  permil- 
titur,  non  sequatur  seductio.  Itaque  in  Christi  sanguine, 
qui  solvit  quae  non  rapuit,  redempti  sumus  a  peccato, 
et  per  hoc  a  diabolo.  Xam,  ut  ait  Auguslinus1,  « in  ipso 
vincuntur  inimicae  nobis  invisibiles  poteslates,  ubi 
vincuntur  invisibiles  cupiditates».  « Fuso  "enim  san- 
guine  sine  culpa,  omnium  culparum  chirographa  deleta 
sunt,  quibus  debitores,  qui  in  eum  credunt,  a  diabolo 
ante  tenebanlur;  unde:  Qui  pro  mullis  effundetur » . 
Per  illum  ergo  redempti  sumus,  in  q uo  princeps  mundi 
nihil  invenit.  Unde  Augustinus2,  causam  et  modum 
nostrae  redemptionis  insinuans,  ait :  « Xihil  invenit 
diabolus  in  Chrislo,  ut  moreretur,  sed  pro  volunlate 
Patris  mori  Christus  voluil:  non  habens  mortis  causam 
de  peccato,  sed  de  obedientia  et  iustitia,  morlem  gu- 
stavil,  per  quam  nos  redemit  a  servitule  diaboli.  In- 
cideramus  enim  in  principem  huius  saeculi,  qui  sedu- 
xit  Adam  et  servum  fecit,  coepitque  nos  quasi  verna- 
culos  possidere;  sed  venil  Redemplor,  el  victus  est 
deceptor.  Et  quid  fecit  Redemptor  captivatori  nostro? 
Telendit  ei  muscipulam  crucem  suam,  posuil  ibi  quasi 
escain  sanguinem  suum.  Ule  autem  sanguinem  fudit 3 
non-debiforis ,  per  quod  recessit  a  debitoribus.  Ille 
quippe  ad  hoc  sanguinem  suum  fudit,  ut  peccata  no- 
stra  deleret.  Unde  ergo  nos  diabolus  tenebat,  delelum 
est  sanguine  Redemptoris.  Non  enim  tenebat  nos  nisi 
vinculis  peccatorum  noslrorum;  istae  erant  calenae 
captivorum.  Venit  ille,  alligavit  forlem  vinculis  pas- 
sionis  suae;  iniravit  in  domum  eius,  id  est  in  corda 
eorum,  ubi  ipse  habitabat,  et  vasa  eius,  scilicet  nos, 
eripuit,  quae  ille  impleverat  amaritudine  sua.  Deus 
autem  noster  vasa  eius  eripiens  et  sua  faciens,  fudit 
amarilndinem  et  implevit  duicedine»,  per  mortem  suam 
a  peccatis  redimens  et  adoplionem  gloriae  filiorum 
largiens. 

Cap.  II. 

Cur  Deus  homo  et  mortuus. 


Factus  cst  initur  homo  morlalis,  ut  moriendo  dia- 
iiibera- holum  vincerct.  « Nisi  enim  homo  esset,  qui  diabolum 

*  a  po-  '     ' 

«a- vinceret,  non  msle,  sed  vioienler  homo  ei  lolli  videre- 
tur,  qui  se  illi  sponle  subiccit.  Sed  si  eum  homo  vi- 


cit,  iure  manifeslo  hominem  perdidit.  Et  ut  homo  vin- 
cat,  necesse  est,  ul  Deus  in  eo  sit,  qui  euni  a  pec- 
catis  immunem  faciat.  Si  enim  per  se  homo  esset,  vel 
Angelus  in  homine,  facile  peccaret,  cum  utramque 
naturam  per  se  conslet  cecidisse4».  Ideo  Dei  Filius 
hominem  passibilem  sumsit.  in  quo  et  morlem  gusta- 
vil;  quo  caeluin  nobis  aperuit  et  a  servitute  diaboli , 
id  est  a  peccato  —  servitus  enim  diaboli  peccalum 
esl  —  et  a  poeno  redemit. 

Cap.  III. 

Quomodo  a  poena  Christus  nos  redemit. 

A  qua  poena?  Temporali  et  aelerna:  ab  aeterna  d<?  absoiu- 
quidem  relaxando  debitum,  a  temporali  vero  penilus  c,!"  *** 
nos  liberabit  in  fuluro,  quando  novissima  mors  ini- 
mica  deslruetur b.  Adhuc  enim  exspectamus  redemptio- 
nem  corporis,  secundum  animas  vero  iam  redempli 
sumus  ex  parle,  non  ex  tolo :  a  culpa ,  non  a  poeua  , 
nec  omnino  a  culpa.  Xon  enim  ab  ea  sic  redempti 
sumus,  ut  non  sit ,  sed  ut  non  dommelur. 

Cap.  IV. 

Quomodo  poenam  nostram  portavit. 

Peccata  quoque  nostra ,  id  esl  poenam  peccato- 
rum  nostrorum,  dicitur  in  corpore  suo  super  lignum 
portasse6,  quia  per  ipsius  poenam,  quam  in  cruce  tulit, 
omnis  poeua  temporalis,  quae  pro  peccato  conversis 
debetur,  in  baptismo  penitus  relaxatur.  ut  nulla  a  ba- 
plizalo  exigalur,  et  in  poenitentia  minoratur.  Non  enim 
sufliceret  illa  poena,  qua  poenilentes  ligat  Ecclcsia, 
nisi  poena  Christi  cooperaretur,  qui  pro  nobis  solvil. 
Unde  peccata  iuslorum  .  qui  fuerunt  ante  adventum  . 
in  suslmlatione  Dei  fuisse  usquc  ad  Chrisli  morlem. 
dicit  Aposlolus,  ad  ostensionem  iustitiae  ehts  in  hoc 
lempore1. —  Ecce,  a  parle  exposilum  esl.  quomodo  et 
quid  Christus  per  mortein  nohis  meruit  et  impetravit. 

■*  Cap.  V. 

Si  Ckristus  solus  redemptoTj  ut  mediator, 

debel  dici. 

Unde  ipse  vere  dieitur  mundi  redemptor  et    Dei  Dnbian  *. 
hominumoue  mediator.  Sed   mediator  in  Scriptura  di- 
cilur  solus   Filius \   redemptor   vero  aliquando   eliam  Dubium  5. 
Pater,  vel  Spiritus  sanctus,  sed  hoc  propter  osum  po- 
testatis,  non   propter   exhibitionem  humilitatis  et  ob 
dientiae.  Xam  secundum  polestatis  simul  el  obedientiae 


1  De  Agone  chrisUano,  c.  2.  n.  2.  Seq.  Iocds  est  II.  de  Pec- 
cator.  meritia  ct  remiss.  c.  30.  n.  i'.),  ubi  alludilur  ad  MoUb. 
26,  28.  cl  in  finc  ad  lunn.  li,  30.  lhicc  verba  nmnia  legunlur 
in  Glossa  ad  Colos.  2,  15,  apud  Lyranum, 

?  lia  verbotenus  In  (ilossa  ad  Bebr.  i,  \i.  (apud  Lyranum), 
quam  Beda  (ibld.)  sumsil  ex  AugusL,  Serm.  1 30.  n.  2,  el  II. 
de  Peccalor.  meriUs  etc.  <•.  31.  n.  51. 

3  Vai.  cum  naucis  edd.  addil  natm,  refraganiibus  codd. 
BCDB  ci  edd.  1,3,  7,  8;  .-(l.  6  addlt  kturn.  In  August. 
citalo  sermone  legitur  plenius:  llle  auiem  (scil.  dlabolus)  poluit 
Moguinem  Islum  fundere,  non  merull  blbere.   El   In  eo  quod 


fudit  sanguinem   non-debitoris ,   iussus  esl  reddere   debil 
Fudil   aangulnem  innocenUs,  lussus  esl  recedere  a  nocenUbus. 
Ilte  qulppe  etc.  —  Infra  pro  eripuii  el  eripent  In  originaU  orn- 
pnii  ci  arripiens.  Blc  respldtur  MatUi.  \i.  29;  Marc.   t. 

*  Gloasa  ad  Bebr.  2,  II,  .i|""l  Lyranum.  Quae  sequuniur 
— 1 1 1 1 1  Ibid.  scnlenUallter, 

5  EpisL  I.  <'<>i-.  15,  -'li.  Mi>\  resplcflur  Rom.  n 

'•  Eplst  l.  Petr.  -'.  2i. 

7  iiuiii.   ..  -2i>.  —  Immedlaic  i""-i  pro  Ecce,  "  }*uti   \ 
multaeque  edd.  Ecce,  aperte  .  relraganUbua  codd.  ci  edd. 

~   BpiSt   I.  .i.l  Tmi.    1.   S     G    .    3,   -J"  .   kii.    il  .    I  i. 


398 


SENTENTIARUM  I.IB. 


usum  Filius  proprie  (licitur  redemptor,  quia  el  in  sc 
explevit  per  quae  iustificati  siunus,  et  ipsam  iustifica- 
tionem  esl  operatus  potcntia  Deitalis  cum  Patre  et 
Spiritu  sancto.  Est  igitur  redemptor,  in  quanlum  est 
Deus,  polestatis  usu ,  et  in  quantum  homo,  humili- 
Dubium  6.  tatis  effectu.  El  saepius  dicitur  redemptor  secundum 
hnmanitatem,  quia  secnndum  eam  ct  in  ea  suscepit 
et  implevit  illa  sacrarnenta,  quae  sunl  causa  noslrae 
redemptionis.  Proprie  igitur  Filius   dicitur  redemptor. 

Cap.  VI. 

De  mediatore. 

Qui  solns  dicitur  mediator,  non  Pater,  vel  Spiritus 
sanctns.  De  quo  Apostolus  ■ :  Unus  mediator  Dei  et  ho- 
minum  homo  Christus  Iesus,  id  est,  per  hominem  quasi 
in  medio  arbiter  est  ad  componendam  pacem,  id  est 
ad   reconciliandum   homines   Deo.   « Hic   est   arbiter , 
quem  Iob  desiderat:  Utinam  esset  nobis  arbiter».  Re- 
cmciliati  enim  sumus  Deo,  ut  ait  Apostolus \  per  mor- 
tem  Christi;  « quod  non  sic   est  intelligendum ,  quasi 
nos  ei  sic  reconciliavcrit  Christus,  ut  inciperet  amare 
quos  oderat,  sicut   reconcilialur   inimicus  inimico,  ut 
deinde   sint  amici,  qui  ante  se  oderant;  sed  iam  nos 
diligenli  Deo  reconciliati  sumus.  Non  enim,  ex  quo  ei 
reconciliati  sumus  per  sanguinem  Filii,  nos  coepit  dili- 
gere,  sed  ante  mundum,  priusquam   nos  aliquid  esse- 
mus».  Quomodo  igitur  diligenti  nos  Deo  sumus  recon- 
ciliati?  «Propter  peccatum  cum  eo  habebamus  inimi- 
citias,   qui   habebat   erga   nos  caritatem,  etiam  cum 
inimicitias  exercebamus  adversus   eum,  operando  ini- 
quitatem».   « lta  ergo  inimici  eramus  Deo,  sicut  iusti- 
tiae  sunt  inimica  peccata;  et  ideo ,  remissis  peccatis, 
tales  inimicitiae  finiuntur,el  reconciliantur  iusto  quos 
ipse  iuslificat».    Christus   ergo   dicitur   medialor,   co 
quod  medius  inter  Deum  et  homines  ipsos  reconciliat 
Deo.  Reconciliat  autem,  dum  ofTendicula  hominum  tollit 
ab  oculis  Dei,  id  est,  dum  pcccata  delet,  quibus  Deus 
ofTendebatur,  et  nos  inimici  eius  eramus.  —  Sed  cum 
Quare  soius  peccata   deleat  non  solus  Filius.  sed  el  Pater  et  Spi- 
diator.  me"  ritus  sanctus,  quorum  deletio  est  noslra  ad  Deum  re- 
concilialio,  quare  solus  Filius  dicitur  medialor?  Nam 
de  Patre  legitur,   quod   reconciliaverit   sibi   mundum. 
Ait  enim  Apostolus3:  Deus   erat  in   Christo  mundum 
sibi  reconcilians.  Cum  igitur  reconciliet,  quare  non  di- 
Resp.  citur  mediator? —  Quia  nec  medius  est  inler  Deum  et 
homines  nec   in   se   habuil   illa   sacramenla,  quorum 
fide   et   imitatione  iustificamur,   id  est   reconciliamur 
Deo.  Reconciliavit  igitur  nos  tota  Trinilas  viiiulis  usu, 


scilicet  dum  peccata  delet,  sed  Filius  solus  impktio- 
ne  obedienliae ,  in  quo  palrata  sunt  secundum  huma- 
nam  naluram,  per  quae  credenles  et  imitantes  iustifi- 
canlur. 

Cap.  VII. 

Secundum  quam  naturam  sil  mediator. 

Unde  et  mediator  dicilur  secuudum  humanitalem, 
non  sccundum  Divinilalem.  « Non    est   enim   mediator 
inter  Deum  et  Deum,   quia   unus  est  Deus;  sed  inter 
Deum  el  hominem,  quasi  inter  duoextrema,  quia  me- 
dius  esse  non  polest  nisi  inter  aliqua4».  Mediator  est 
igitur,  in  quanlum  homo ;  nam  in  quanlum  Deus,  non 
mediator,  sed  aequalis  Patri  est,  hoc  idem  quod  Pa- 
ter,  cum  Palre  unus  Deus.  Mediat  ergo  inter  hoinines 
et   Deum-Trinitalem  secundum    hominis   naluram,    in 
qua  suscepit  illa,  per  quae  reconciliamur  Deo-Trinilati; 
et  secundum  eaudem  habet  aliquid  simile  Deo  el  ali- 
quid  simile   hominibus;   quod    mediatori  congruebat, 
ne  per  omnia   similis   hominibus   longe   esset  a  Deo , 
aut  per  omnia  Deo  similis   longe  esset  ab  hominibus, 
et  ita  mediator  non  esset.  Verus  igitur  mediator  Chri- 
slus  inter  morlales  peccatores   et   immortalem  iuslum 
apparuit  mortalis  cum   hominibus,   iustus  cum    Deo; 
per  infirmitatem  propinquans  nobis,  per  iustitiam  Deo. 
Recte    igitur   mediator   diclus   est,   quia    inter  Deum 
immortalem    et   hominem    mortalem    est   Deus-homo, 
reconcilians   hominem   Deo,   in    tantum   mediator,  in 
quantum  est  homo ;  in   quantum  autem  Yerbum,  non 
est  medius,   quia   unus   cum   Patre  Deus.  —  Si  ergo 
Christus  secundum  vos,  ohaeretici,  unam  tantum  ha- 
bel  naturam,  unde  medius   erit?  Nisi  ita  sit  medius, 
ut  Deus  sit  propler  naturam  Divinitalis  et  homo  pro- 
pter  humanitatis  naturam ;  quomodo  humana  in  eo  re- 
conciliantur  divinis 5?  Nam    ipse   veniens  prius   in  se 
humana  sociavit  divinis  per  utriusque  naturae  coniun- 
ctionem    in   una   persona;   deinde   omnes   fideles  per 
mortem  reconciliavit  Deo,  dum   sanali  sunt  ab  impie- 
tate,  quicumque  humilitatem   Christi ,   credendo   dile- 
xerunt  et  diligendo  imilati  sunl.  —  Ecce,  hic  aliqua- 
tenus   insinuatur ,   quare    Christus   solus   dicitur  me- 
diator  Dei  et  hominum;   et  secundum  quam  naturam 
mediet,  scilicel  humanam;  et  cui  mediet,  scilicet  Deo- 
Trinilati.  Trinitati  enim  nos  reconciliavit  per  mortem, 
per  quam  etiam  nos  redemit  a  servitute  diaboli.  Nam, 
ut  Pelrus  ail  in  canonica  Epistola6,  non  corruptibili- 
bus  auro   vel  argento   redempti  sumus,  sed  pretioso 
sanguine  Agni  immaculati. 


1  Loc.  cit.  ad  Tim.  2,  5.  —  Sequitur  locus  August.,  Enar- 
rat.  in  Ps.  103.  Serm.  i.  n.  8,  ubi  respicilur  lob  ,  9,  33,  sc- 
oundum  Septuaginla.  Vulgata :  Non  est  qui  utrumque  valeat 
arguere,  et  ponere  manum  suam  in  ambobus. 

2  Rom.  5,  10.  Sequitur  locus  August. ,  in  Evang.  loan.  tr. 
110.  n.  6.  Seq.  locus  est  ibid.;  tcrtius  locus  est  eiusdem,  XIII. 
de  Trin.  c.  16.  n.  21. 

3  Epist.  II.  Cor.  o,  19. 

*  August.,  Expos.  in  Epist.  ad  Galatas  (3,   19.)  n.  24.,  in 


quo  loco  post  quia  edd.,  excepta  1,  addunt  tantum,  refra- 
gante  eUam  originali.  —  Quae  sequuntur  secundum  sensum, 
retentis  pluribus  verbis,  Magister  contraxit  ex  August.,  X.  Con- 
fess.  c.  42.  43.  ".  67.  68.  Inveniuntur  ctiam  in  Glossa  ad  I.  Tim. 
2,  5,  apud  Lyranum.  Cfr.  August.,  I.  de  Consensu  Evangelist. 

c.  35.  n.  53. 

s  Quae  praecedunt  sumta    esse  videntur  ex    Vigilio    Ta- 

psensi,  V.  contra  Eutycheten  ,  n.   15. 
e  Id  est  I.  c.   I,  18.   19. 


DIST.  XIX.  ART.  I.  QUAEST.  I. 


399 


COMMENTARIUS  IN  DISTINCTIOXEM  XIX. 

De  redemptione  nostra  ,  facta  per  passionem  Christi ,  quoad  ellicaciam  et  atilitatem. 
Nunc  igilur  quaeramus ,  quomodo  per  mortem  ipsius  etc. 

DIVISIO  TEXTUS. 


Supra  egit  Magister  de  Christi  incarnatione  et 
de  his ,  secundum  quae  incarnatio  habebat  ordinari 
ad  nostram  reparationem.  In  hac  vero  parte  agit  de 
redemptione  nostra,  quae  facta  esl  per  passionem. 
Dividitur  autem  ista  pars  in  duas  partes.  ln  qua- 
rum  prima  agit  de  Christi  passione.  In  secunda  de 
morte,  quae  consecuta  est  passionem,  distinctione 
vigesima  prima :  Post  praedicta  considerandum  est, 
utrum  in  morte  etc.  Prima  pars  dividitur  in  duas 
partes.  In  quarum  prima  agitur '  de  eflicacia  eius 
et  utilitate.  ln  secunda  vero  agitur  de  congruentia 
et  necessitate,  intra  distinctione  vigesima:  Si  vero 
quaeritur ,  utrum  alio  modo  possit  etc. 

Prima  pars,  quae  continel  praesentem  distinctio- 
nem,  dividitur  in  duas  parles.  In  quarum  prima 
agitur  de  eflkacia  passionis.  ln  secunda  vero  agitur 
de  persona  redemptoris,  ibi:  Unde  ipse  vere  dici- 
tur  mundi  redemptor.  Prima  pars  dividitur  in  qua- 


tuor  partes.  In  prima  ostendit  eflicaciam  passionis 
in  remissione  peccatorum.  In  secunda  vero  in  dele- 
tione  chirographorum  ,  ibi:  Itaque  in  Chrisli  san- 
yuine,  qui  solvit  quae  non  rapuit  etc.  In  tertia 
vero  in  liberatione  a  potestate  diaboli,  ibi:  Factus 
est  igitur  homo  mortalis.  In  quarta  in  absolutione 
peccali 2,  ibi :  A  qua  poena  ?  Temporali  et  aeterna. 
Similiter  secunda  pars  principalis  quatuor  habet 
partes.  In  quarum  prima  determinat  Magisler,  quare3 
dicitur  redemptor.  ln  secunda,  quare  dicitur  me- 
diator,  ibi :  Qui  solus  dicilur  mediator  etc.  In 
tertia  vero,  quare  solus  Filius  dicitur  mediator,  ibi: 
Sed  cum  peccata  deleat  non  solus  Filius  etc.  In 
quarta,  secundum  quam  naturam  dicilur  mediator, 
ibi :  Unde  et  mediator  dicitur  secundum  humani- 
tatem.  Subdivisiones  autem  parlium  in  littera  satis 
apparenl. 


TIUCTATIO  QUAESTIONUM. 


Ad  intelligentiam  aulem  huius  partis  incidit  hic 
quaestio  circa  duo. 

Primo  enim  quaeritur  de  eflicacia  passionis. 

Secundo  vero  quaeritur  de  persona  redempto- 
ris  et  mediatoris. 

Circa  primum  quaerunlur  quatuor  iuxta  ea  quae 
prius 4  tacta  sunt. 

Primo  quaeritur,  utrum  per  passionem  fiat  pec- 


catorum  remissio. 

Secundo  vero  quaeritur,  utrum  fiat  chirogra- 
pborum  deletio. 

Tertio  quaeritur,  ulrum  per  ipsam  fiat  libera- 
tio  a  potestate  diaboli. 

Quarto  quaeritur,  utrum  per  ipsam  fiat  abso- 
lutio  a  poena  peccati. 


ARTICULUS  I. 


De  effwacia  passionis  Christi. 

QUAESTIO  I. 

Utrum  per  passionem  Christi  /iat  remissio  peccatorum. 


Circa  primum  sic  procediturel  quaeritur,  utrum 
per  passionem  Christi  fiat  reinissio  peccatorum.  Kt 
quod  sic ,  videtur. 

1.  Apocalvpsis   primo  5 :   Lavit  nos  a  peccatis 


nostris  m  sanguine  suo;  sed  peccata  abluere  DOOfMtewto, 
esl   nliud  quam  peccata  remittere  sive  instificare: 
ergo  a  passione  esl  peccatorum  remissio  el  iusti- 

licalio. 


1  Cod.  (i  hic,  ct  in  scqq.  cum  cod.  0  ellam  alll  codd.  mjil. 

2  Bdd.  m  solutione  pretH. 

*  Edd.  sii|)picnt  Chrisius  ei  paulo  inferiua  pro  tohu  r>- 
lins  exhibenl  toltu  Chrutus. 


4  in  dlvlaione  textua  huiua  dlst.  —  Moi   vocl   ptusioutn 
edd.  adiungunl  ChritU. 

5  Vert.  •">.  —  in  miiiiui  pro  abiutrt  '"«i   U  Itunrc.  codd. 
G  HILT  V  /.  bb  absolvtrt 


400 


SENTEMURUM  LIH.  III. 


tUII'. 


2.  Item ,  ad  Hebraeos  nono  ' :  Omnia  penc  rnun- 
dantur  in  sanguine,  et  sine  sanguinis  effusione 
non  ftt  remissio  peccalorum ;  et  ibidem :  Sanyuis 
Christi,  qui  per  Spiritum  sanctum  semetipsum  ob- 
tulit  immaculatum  Deo,  emundabit  conscientias 
nostras  ab  operibus  mortuis ;  sed  opera  mortua 
sunt  peccata:  ergo  per  passionem  Christi  fit  emun- 
dalio  a  peccatis. 

3.  Item ,  in  Canone  Missae  dicitur  et  trahitur  de 
Evangelio2:  Hic  est  calix  novi  et  aeterni  Testa- 
menti,  qui  pro  vobis  et  pro  multis  ejfundelur  in 
rem issionem  peccatorum. 

4.  Item,  Sacramenta  iustificant s ;  sed  omnia 
Sacramenta  iustificationem  habenl  a  passione  Chri- 
sti:  ergo  multo  forlius  Christi  passio  est  efficax  in 
iustificando. 

Sed  contra:  1.  Ad  Romanos  quarto  4 :    Tradi- 
Ad  oppoM-  tus  est  propter  delicta  nostra,  et  resurrexit  propter 
iustificaiionem  nostram:  ergo  videtur,  quod  iusti- 
ficatio  sit  a  resurrectione ,  non  a  passione. 

2.  ltem ,  Isaiae  quadragesimo  tertio  s :  Ego  sum, 
qui  deleo  iniquitates  taas  propter  me :  ergo  deletio 
peccatorum  nostrorum  est  a  solo  Deo,  non  ergo  a 
passione  Christi. 

3.  Item,  iustificatio  a  culpa  est  per  gratiae  in- 
fusionem ;  sed  solus  Deus  est,  qui  potest  gratiam 
infundere ,  sicut  in  primo  libro  et  in  quarto 6  osten- 
ditur :  ergo  solus  Deus  potest  culpam  delere  et  ho- 
minem  iustificare :  ergo  culpae  deletio  et  iustificatio 
non  est  a  passione. 

4.  Item,  nihil  corporale  influit  iustitiainin  rem 
spiritualem  7 ;  secl  passio  Christi  fuit  corporalis:  ergo 
non  potest  animam  iustificare  sive  a  peccato  mundare. 

5.  Item,  necesse  est,  iustificans  esse  coniun- 
ctum  iustificato;  sed  passio  Christi  est  extra  animam: 
ergo  non  potest  iustificare  animam. 

6.  ltem,  si  passio  Christi  est  causa  iustificatio- 
nis  animae,  aut  ergo  per  modum  causae  materia- 
lis,  aut  per  modum  formalis ,  aut  effcientis ,  aut 
finalis.  Non  materialis ,  hoc  constat,  quia  passio  non 
esl  materia  iustificationis ;  non  formalis ,  quia  illud 
est  gratia ;  non  effcientis ,  quia  illud  esl  Deus  ;  non 
fumlis,  quia  illud  est  gloria  aeterna :  ergo  etc.  Si 
lu  dicas,   quod   passio   dicitur  iustificare,  id  est 


Christus  patiens ,  eadem  ratione  et  ambulatio  et 
praedicalio  diceretur  nos  iustificare  et  peccata  nostra 
delere,  quia  Christus  ambulans  et  praedicans  nos 
iustificavit  et  peccata  nostra  delevit ;  quod  tamen 
non  conceditur. 

Est  igitur  quaestio,  qualiter  Christi  passio  est .  ywu 
causa   uostrae    iustificationis.  El  si  tu  d.icas ,   quodmodoi* 

ficalionu 

per  modum  meriti ;  tunc  est  quaeslio,  quahter  re-de  ^sun 
surrectio  potest  esse  causa   nostrae   iuslificalionis , 
cum  Christus  non  rneruerit  resurgendo  8.  Et  si  utra- 
que  est  causa,  scilicet  tam  passio  quarn  resurrectio; 
quaeritur,  cui  per  prius  conveniat  et  principalius. 

c  o  n  c  l  u  s  i  o. 

lustificatio  nostra  attribuitur  passioni  Christi  per 
modum  merili  intervenientis ,  exempli  prouo- 
caitiis  et  exemplaris  dirigentis ;  resurrectioni 
aulem  tribuitur  per  modum  termini  quietantis, 
exempli  provocantis  et  exemplaris  dirigentis. 

Respondeo:  Ad  praedictorum  intelligenliam  est 
notandum ,  quod  nostra  iustificatio  attribuitur  tain  coqcIoij 
passioni  quam  resurreetioni ,  sicut  habetur  in  textu9 
et  Glossa  in  pluribus  locis.  Unde  ad  Romanos  quarto 
dicitur  super  illud :  Mortuus  est  propter  nostra  de- 
licta  etc. :  «  Utraque ,  scilicet  mors  et  resurrectio 
Christi ,  delicta  nostra  tollunt  et  utraque  iustificant ». 

Attamen  neutri,  id  est  nec  resurrectioni  nec 
passioni,  attribui  potest  proprie  causalitas  iuslifica-  concio.. 
tionis  sive  delelio  culpae,  quia  non  invenitur  ibi  pro- 
prie  aliquod  genus  causae,  sicut  in  opponendo 10 
ostensum  est.  Habent  tamen  nihilominus  aliquam  conda, 
causalitatem  in  hoc,  quod  habent  aliquam  causae 
proprietatem.  Attribuitur  enim  his  iustificatio  noslra  Quadr. 
per  modum  meriti  intervenientis ,  quod  quidem  ha- 
bet  disposilionis  rationem  el  reduci  habet  ad  causam 
materialem;  per  modum  exempli  provocantis  et 
excitantis,  quod  quidem  habet  reduci  ad  causam  mo- 
ventem  et  efficientem ;  per  modum  exemplaris  regu- 
lanlis,  quod  quidem  habet  reduci  ad  causam  for- 
malem;  per  modum  termini  quietantis ,  quod  qui- 
dem  habet  reduci  ad  causam  fnalem.  Et  ita  his  duo- 
bus  "  attribuitur  iustificatio  secundum   proprietatem 


cuiuslibet  generis  causae. 


1  Vers.  22.  —  Seq.  Scripturae  locus  ibid.  v.   14. 

2  Matth.  26,  28;  Marc.   li,  24;  Luc.  22,  20. 

3  Vide  IV.  Sent.  d.  I.  p.  I.  q.  4.  seq.  —  De  minori  cfr. 
inlra  d.  20.  q.  4.  in  tlne  corp. ;  tom.  II.  p.  433,  nota  I,  et  IV. 
Sent.  d.  II.  lit.  Magistri  ,  c.  I. 

*  Vers.  25. 
s  Vers.  25. 

«  Libr.  I.  d.  14.  a.  2.  q.  2;  IV.  d.  I.  p.  I.  q.  4,  ibid.  d. 
17.  p.  I.  a.  I.  q.   I.  videsis  de  maiori. 

7  Semper  enim,  ut  Aristot.,  III.  de  Anima,  text.  19.  (c.  5.) 
ait,  honorabilius  est  agens  patiente.  —  Mox  pro  polest  edd. 
pohiit. 

8  Cfr.  supra  lit.  Magistri,  d.  XVIII.  c.  I.  seqq.,  ubi  meri- 
tum  attribuitur  actionibus  et  passionibus  pro  tempore  vitae 
mortalis. 


9  Scil.  Evangelii,  ex  quo  supra  in  argg.  complura  testi- 
monia  allata  sunt.  —  Glossa  super  Rom.  4,  25,  quae  hic  al- 
legatur,  habetur  apud  Petr.  Lombard.  in  hunc  loc.  Cfr.  August., 
1.  in  Pentateuch.  q.  169.  et  Serm.  236.  (alias  88.  de  Diversis) 
n.  !.  Alia  Glossa  huic  similis  habetur  apud  eundem  Petr.  Lom- 
bard.  in  illud  Phil.  3,  1 0 :  Ad  cognoscendum  illum  et  lirtutem 
resurrectionis  eius  etc,  quae  Glossa  est  secundum  AugusL, 
Serm.  169.  (alias  15.  de  Verbis  Apostoli)  c.  10.  n.  12.  seqq. 
et  sic  sonat:  Ex  illius  enim  resurrectione  iustificamur,  tanquam 
enim  a  petra  cireumcidamur.  Resurrexit  enim  Christus  propter 
iustificalionem  nostram,  i.  e.  ut  iustos  nos  faciat.  Et  agnoscam 
socios  passionis  eius  i.  e.  fructum,  qui  venit  ex  socielate  pas- 
sionum  eius  etc. 

10  In  ultimo  arg. 

11  Pro  duobus  codd.  A  K  modis. 


DIST.  XIX.  ART.  I.  QUAEST.  1. 


401 


USIO   ». 


licatur 
ssione. 


esune- 


inum. 


d  laest. 

u  Icin. 


Attamen  ratio  merendi  iustificationem  altribui- 
tur  soli  passioni,  non  resurrectioni ;  ratio  vero  ter- 
minandi  et  quietandi  attribuitur  resurreclioni ,  ad 
quam  ordinatur  iustificatio,  non  passioni;  duo  vero 
intermedia,  scilicet  excitatio  et  regulatio,  attribuun- 
tur '  utrique.  —  Nam  passio  excitat  nos  ad  Dei  di- 
lectionem,  et  ulterius  insinuat  nobis,  qualiler  mori 
debeamus  peccatis ;  et  ita  est  exemplum  provocans 
et  exemplar  regulans.  Et  quod  sit  exemplum ,  ha- 
betur  ex  primae  Petri  secundo 2 :  Ckristus  passus 
est  pro  nobis ,  vobis  relinquens  exemplum.  Quod 
sit  exemplar ,  habetur  ad  Romanos  sexto:  Si  com- 
plantati  sumus  simililudini  morlis  ipsius  etc.  — 
Similiter  et  resurrectio  habet  rationem  exempli  pro- 
vocantis  et  exemplaris  dirigentis.  Provocat  enim 
nos  ad  iustitiam ,  per  quam  acquiramus  illam  glo- 
riam ,  quam  credimus  Christum  habuisse  in  sua  re- 
surrectione,  ut  talia  sint  corpora  nostra,  quale  Chri- 
stus  in  sua  resurrectione  monstravit,  sicut  dicitur 
in  quadam  Glossa3.  Dirigit  etiam  nos,  dum  ad  eius 
exemplar  conamur  ambulare  in  novitate  vitae ,  iuxta 
illud  quod  dicitur  ad  Romanos  sexto  * :  Quomodo 
Christus  resurrexit  a  mortuis  per  gloriam  Patris, 
ita  et  nos  in  novitate  vitae  ambulemus. 

Et  sic  tam  passio  quam  resurrectio  habet  ra- 
tionem  excitantis  et  regulantis  respectu  noslrae  iu- 
slificationis  secundum  duo,  quae  in  nostra  iustifica- 
tione  habent  considerari ,  scilicet  ablatio  mali  et  col- 
latio  boni;  et  ablatio  mali  appropriatur  ipsi  passioni, 
collatio  vero  boni  ipsi  resurreclioni.  Et  hoc  est  quod 
dicitur  in  Glossa5:  Traditus  est  propter  delicta no- 
stra  etc. :  «  Mors  Chrisli  sola  inleritum  vilae  veteris 
significat,  et  in  sola  resurrectione  nova  vita  signi- 
ficatur  » . 

Ex  his  igitur,  quae  dicta  sunt,  patet  responsio 
ad  quaeslionem  propositam,  videlicet  qualiter  nostra 
iustificatio  sive  culpae  deletio  sit  a  passione  Christi. 
Est  enim  ab  ea  per  modum  meriti  et  per  modum 
exemplaris  et  signi.  Palet  etiam ,  qualiler  sit  a  re- 
surrectione. 

1.  Et  per  hoc  manifesla  est  responsio  ad  pri- 
mum  obiectum  de  auctoritate  Apostoli ,  qua  diceba- 


tur,  quod  nostra  iustilicatio  est  a  resurrectione.  Esl 
enim  a  resurrectione  et  passione  sine  aliqua  contra- 
dictione,  ut  prius  oslensum  est. 

2.  Ad  illud  quod  obiicilur.  quod  solus  Deus  est, 
qui  delel  iniquitates  etc. ;  dicendum,  qnod  verum  est 
per  modum  efficienlis ;  per  hoc  tamen  non  excludi- 
tur,  quod  alii  non  possit  convenire  per  modum  me- 
rentis  et  excitantis ,  sicut  dietum  est  convenire  pas- 
sioni  Christi. 

3.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  iustificatio  est 
per  graliam,  quae  infunditur 8  a  solo  Deo:  dicen- 
duiii,  quod  etsi  gratia  a  solo  Deo  habeat  infundi , 
nihilominus  tamen  Chrislus  per  suam  passionem  po- 
tuit  eam  nobis  promereri ;  et  sic  dicimur  a  passione 
iustificari. 

k.  Ad  illud  quod  ohiicitur,  quod  nulhiiu  corpo- 
rale  infiuit  iuslitiam  in  spirituale;  dicendum,  quod 
quemadmodum  caro  Christi  per  se  non  est  cibus  Noumdmu. 
aniniae,  in  se  tamen  esl  cibus  ex  unione  ipsius  ad 
divinani  naturam 7 ;  sic  et  passio  Christi.  etsi  non 
habeat  polenliam  iustificandi ,  in  quantum  est  passio 
corporalis,  habet  tamen,  in  quantuin  a  voluntate 
optima  procedebat  eius  toleranlia,  et  habebat  fieri 
circa  personam  dignissimam ,  quae  est  oiunis  iusli- 
tiae  et  sanctitatis  principium  et  causa. 

'.).  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  iustificans  de- 
bet  esse  coniunctum  iuslificato8 ;  dicendum .  quod 
aliquid  coniungi  alii  potest  dupliciter,  videlicel  per  '>»pie*  con- 

.  .  rr  r  ■  •  iurictio. 

substantiam  et  per  effectum.  Quamvis  autem  passio 
Chrisli  nobis  non  coniungatur  per  substantiam,  con- 
iungi  tamen  potest  per  efjlcaciam.  Et  si  tu  obii- 
cias ,  quod  non  videtur,  quod  possit  coniungi  per 
e/ficaciam ,  nisi  aliquo  modo  coniungatur  per  sub- 
stanliam, ;  dicendum,  quod  non  est  necesse,  eam 
coniungi  per  substantiam ,  sed  sufficit,  quod  coniun- 
gatur  mediante  fule  per  dilectionem.  Et  hoc  est  quod 
dicitur  ad  Romanos  tertio9:  Quem  praeposuit  Deu.s 
propiliatorem  per  fidem  in  sanguine  eius;  (ilossa: 
«  Fidem  et  passionem  simul  iungit ,  quia  neutrum 
sine  altero  valet  ». 

6.  Ad  illud  quod  quaeritur,  in  quo  genere  causae 
passio  Christi  sit   principium  nostrae  iustificationis  ; 


1  Miiki  codd.  (illribuitur. 

2  Yers.  21.  —  Soq.  Script.  locus  cst  Rom.  C>,  ;>. 

3  Libr.  IV.  Scnt.  d.  43.  a.  I.  q.  6.  S.  Doctor  cxponens, 
quomodo  resurrectio  Cinisii  sit  canaa  nostrae  resurredionls , 
iliiii:  Alio  modo  [dicilur  causa  exemplaris],  1d  quo  rcs  inchoa- 
tur  ct  exempliucatur ;  ct  sic  cst  resurrecUo  Cbristi  [exemplaris 
causa  nostrae  resurrectionis],  quia,  ut  dicit  Augmstinus,  deCiv. 
Del  ri^-  «••  18-  "•  2,  Xlll.  c  2:5.  el  XXII.  c.  15.  seqq.],  claUa 
cruni  corpora  nostra  ,  quale  OirNtus  sua  resurrectione  monstra- 
\it».  Unde  esl  quasi  exemplum,  In  quo  noatra  resurrectio  eat  in- 
cboala,  lanquam  membrorum  in  capite,  sicul  didtur  Epb.  2,  •'» : 
Convivificavii  nos  Christo  ei  restucitavit  etc.  Cfr.  Ibld.  d.  19. 
l>.  ll.  a.  2.  princip.  a.  2.  q.  2.  mndam.  I,  el  Glossa  In  Ps.  29, 
6,  supra  pag.  247,  nota  3.  allegata. — Pro  quale  edd.,  annuen- 
tibus  plurimis  codd.,  sed  refragantibus  codd.  K  M  <>,  minua  con- 
grue  subsUtuerunl  quaHa,  cod.  /.  quailter. 

S.  Bonav.     -  Tom.  III. 


*  Vcrs.  i.  —  Paulo  inferius  vocl  passio  cod.  \  ■dtexll 
Christi. 

5  Supcr  Rom.  i,  25.  Glossa,  quam  lam  Rabanus  In  hun< 
loc.  affert,  habetur  ut  ordmaria  apud  Strabum  el  rormata  esl 
ei  verbis  AugusL,  Serm.  236.  (aliaa  88.  de  Diversis)  n.  I 

<  Cod.  \  quod  iustificatio  per  gratiam  habet  infundi. 

7  Cfr.  verba  Augusu,  supra  pag.  223,   nota    I.  relata 
Pro  ipsius  edd.  sui. 

8  Cod.  v  bene  iustificando, 

9  Vrrs.  25,  iiin  Vulgata  nunc  pro  propitiatorem  (slc  ed. 
Vulg.  an.  1590  el  Petr.  Lomberd.  tam  blc  In  IIL  c.  I,  quam 
in  CommenL super hunc loc)  exhtbel  propitiationem.  Glossam, 
quae  esl  ordmaria,  praeter  Petr.  Lombard.  iflbrunl  Strabus 
ct  Lyranus.  —  Paulo  superiua  pro  per  dUectionem  codd.  \  R 
c/  dUectione. 


:;i 


402 

iain  patet  responsio  ex  his  quae  dicta  sunt.  Xon  enim 
est  causa  proprie ,  licet  aliquo  modo  habeat  propne- 
tatem  caosae,  sicut  prius  explanatum  est  in  prmci- 


SENTENTURUM  LIB.  111. 


pio  responsionis .  ubi  etiam  determinalum  est;  qua- 
liter  differenti  modo  iustificatio  noslra  passioni  et 
resurreclioni  Christi  habeat '  attribui. 


SCHOLION. 


1    ln  hac  et  seq.  distinctione  agitur  de  reparalione  generis 
humani,  facta  a  Chrisio  per  modum  satisfaclionis.  Difleri  autem 
ratio  meriti  a  ratione  satisfactionis.  Mcritum  enim  dicil  ordinem 
ad  praemiuro,  satisfactio  vero  compensationem  vel  illatae  mm- 
riae    vel  damni  (cfr.  infra  d.  20.  a.  1.  q.  3.);  tamen  secundum 
rem  Christus  eadem  acUone  et  meruit  et   sntisfe.it  pro  genere 
humano.  Satisfactio ,  generaliter  sumta,  definitur  a  Scoto  i  1\ . 
Sent  d    15.  q.   I.  n.  3.)   sic:  «  Salisfactio  est  redditio  volunta- 
ria  aequivalentis  alias  indebiti.  Primum,  scilicet  redditio ,  patet, 
quia  non  est  absohita  datio;  nam  hoc  quod  est  satis  dic.t  com- 
mensurationem  ad  aliquid   praecedens   correspondentem.  Quod 
dicitur  coluntaria,  patet,  quia,  si  esset  involuntaria,  non  esset 
satisfactio,  sed  satispassio...  Quod  etiam  sit  aequtvalentis,  pa- 
tet    quia  hoc  importat  illa  particula  satis.  Quanum.  scuicet  ahas 
indebiti,  patet,  quia  si  esset  alias  debitum,  non  salisfacoret  pro 
isto    nam  non  esset  correspondens  isti  secundum  iust.t.am,  sed 
alii  i   -  Distinguit  autem  S.  Bonav.  (infra  d.  20.  q.  4.)  satisfa- 
ctionem  plenam  et  semiplenam ,  alii  aliter  perfectam  et  nnper- 
fednm    _  losuper    nota,    quod  passio  Christi  secundum  di- 
versas  comparationes  habet  eflectus  diversis  nominibus  vocatos, 
ut  docet  S.  Thom.  (3.  III.  q.  *8.  a.  6.  ad  3.):  «  Passio  Christi, 
secundum  quod  comparatur  ad  Divinitatem  eius,  ag.t  per  mo- 
dum  efficientiae:  in  quantum  vero  comparatur  ad  volontatem 
animae  Christi,  agit  per  modum  mmfi;  secundum  vero  quod 
consideratur  in  ipsa  carne  Christi ,  agit  per  modum  saUsfacho- 
nis    in  quantum  per  eam  liberamur  a  reatu  poenae;  per  mo- 
dum  vero  rcdemptionis .  in  quantum  per  eam  liberamur  a  ser- 
ritute  culpae;  per  modum   autera  sacrificii,   in  quantum  per 
eam  reconcOiamur  Deo  ».  Cfr.  de  his  hic  dub.  1-5,    et  prae- 
cipue  Alex.  Hal.,  S.  p.   111.  q.    1«.  m.  6.  a.  2.  §  3. 

11  Contra  Socinianos  et  Rationalistarum  turbam  docet  Lon- 
cilium  Trident.  (Sess.  VI.  c.  7.),  quod  nostrae  iustilicationis  causa 
efficiense*  «  misericors  Deus,  qui  gratuito  nbh.it  et  sanct.f.cat, 
signans  et  ungens  Spiritu  promissionis  sancto,  qui  est  pignus 
hereditatis  nostrae ;  meritoria  autem  dilectissimus  Unigemlus 
suns  Dominus  noster  Iesus  Christus.  qui...  sua  sanctissima  pas- 
sione'  in  ligno  crucis  nobis  iustilicationem  meruit  et  pro  nob.s 
Deo  Patri  saiisfecit  »  [cfr.  Sess.  V.  can.  3.). 

11  i  Dum  S.  Bonav.  hic  quatuor  modos  causandi  commemo- 
rat  S.  Thom.  (S.  III.  q.  49.  a.  I.)  lantum  tres  affert,  quorum 
unus  a  S.  Bonav.  omittitur.  S.  Thom.  autem  quatuor  illarum  cau- 
sarum  duas  omitlit  commemorare  (quin  tamen  eas  ncgel),  sc.l.cet 
tum  eam,  quae  est  per  modum  txemptaris  regulantis,  tum  quae 


est  per  modum  termini  quietantis  (quae  a  S.  Bonav.  aUribuitur 
speciali  modo  resurrectioni) ;  convenit  autem  cum  nostro  auctore 
in  causa  meritoria ,  si\e  per  modum  redemptionis,  et  eliam  m 
causa  per  modum  esempli  provocantis  et  excitantis.  Sed  hanc 
uliimam  ipse  non  reducit,   ut  Bonav.,  ad   causam  efficientem , 
sed  ad  disponentem  (hic  a.  I.).  Terlio  loco  Angelicus  passioni 
Christi  tribuit  aliam  quandam  causalitatem,  scilicet  «  per  modum 
efficientiae ,  in  quantum  caro,  secundum  quam  Christus  passio- 
nem  sustinuit,  est  instrumenlum  Divinitatis,  ex  quo  eius  passio- 
nes  et  actiones  operantur  in  virtute  divina  ad  expellendum  pec- 
catum  ».  Et   ibid.  ad  2.  dicil,   quod  <  passio  Christi,   licet  sit 
corporatis,  sortitur  tamen  quandam  spiritualem  virlutein  ex  Di- 
vinitate,   cui  caro   eius  unita  esl  ut   instrumentum,  secundum 
quam  quidem  virlutem  passio  Christi  est  causa  remissionis  pec- 
catorum  ».  -  Haec  verba,  qoae  physicam  quandam  ad  opera 
supernaturalia  vim  humanae  naturae  Christi  tribuunt,  et  quae 
pluribus  testimoniis  Ss.  Palrum  et  ecclesiasticorum  decretorum. 
loquenlibus  de  carne  ChrisU  vivifica,  roborari  possunt,  humano 
intellectui  non  exiguam  praebent  difficultalem  et  discipulis  An- 
gelici  occasionem  dederunt  ,tentandi  diversos  modos  explicandi : 
de  quibus  consulantur  recentiores  auctores.  De  hac  autem  cau- 
satitate  theologi  disputant  praecipue  in  quaestione  adhuc  magis 
intricata    quomodo  Sacramenta  sint  causa  gratiae.  S.  Bonav.  de 
hac  re  agens  (IV.  Sent.  d.  I.  q.  4.)  concludit:  «  Utrum  autem 
(Sacramenta)  plus  habeant  (quam  efficientiam  vulgo  d.ctam  mo- 
ralem),  nec  volo  affirmare  nec  negare  ». 

IV.  Observatione  dignum  est,  quod  resurrectio  Chrisli  quae- 
dam  consummatio  redemptionis  esse  docetur,  quod  convenit 
s  Scripturae  et  sensui  Ecclesiae,  toties  in  lihris  liturgicis  expresso; 
vide  etiam  infra  q.  4.  ad  I  ;  Alex.  Hal.,  S.  p.  III.  q.  20.  m.  2. 
a  1-6;  S.  Thom.,  S.  III.  q.  56.  a.  2.).  Haec  doctrina  media  via 
incedit' inter  duos  errores,  scilicet  errorem  Socinianorum,  qui 
opiH  redemptionis  incipere  dicunt  non  a  passione  Christi,seda 
resurrcctione  (scil.  quatenus  Christus  pro  nobis  interpellat),  et 
oppositaro  aliorum  Protestantium  opinionem,  qui  solum  passio- 
nem,  nullatenus  resurrectionem,  ad  nostram  redemptionem  con- 

currere  volunt. 

V.  Alex.  Hal.,  S.  p.  III.  q.  «7.  m.  1.  a.  2.  §  I ,  q.  18.  m. 
6  a  1  —  Scot.,  in  utroque  Scripto  hic  q.  unica.  —  S.  Thom., 
hic  a.  I :  S.  III.  q.  49.  a.  I.  -  B.  Albert.,  hic  a.  I.  -  Petr.  a 
Tar  hic  q.  I.  a.  I.  2.  —  Bichard.  a  Med.,  hic  q.  I.  a.  I.  — 
Durand,  hic  q.  I.  — Dionvs.  Carlh.,  hic  q.  I.-Biel,  h.c  q. 
unica. 


Utrum  per  passionem 


QUAESTIO  II. 

Christi  facta  fuerit  chirographorum  deletio. 


Secundo  quaerilur .  ntrom  per  passionem  Chri- 
sti  facta  fuerit  chirographorum  deletio.  Et  quod  sic , 

videtur : 

1.  Primo  aucloritate  Apostoli  ad  Colossenses  se- 

Fondamenta.cundo2:  Donans  noUs  delkta  et  deiens  quod  ad- 
versum  nos  erat  chtrographum  deereti ,  quod  erat 
contrarium  nobis. 


±  Item.  hoc  ipsnm  videtur  auctoritate  Augu- 
stini."quam  Masister  ponit  in  littera3:  «  Fuso  san- 
guine  sine  culpa.  omnium  culparum  chirographa  de- 

leta  sunt  ». 

3.  Uem.  omnia  merita  et  demerita  scnbuntnr 
a  iusto  iudice,  iuxta  illnd  quod  dicitur  Ieremiae  de- 
cimo  septimo4:  Peccatum  ludae  scriptum  est  stylo 


1  Edd.  1 ,  2  cum  non  paucis  codd.  habebat. 

"-  Vers.  1 3.  seq.  Vulgata :  donans  vobis  omnia  delicta ;  delens. 


3  Hic  c.  I. 

«  Ve. 


c   I. 
s.  I.  —  ln  mmori respicitur  Matth.  3,7.  et  Luc.  3,  -. 


DIST.  XIX.  ART.  L  QUAEST.  II. 


403 


tom. 


ferreo  in  ungue  adamantino  ;  sed  passio  Christi  nos 
liberavit  ab  ira  venlura:  ergo  delevit  nostrarum 
culparum  chirographa. 

4.  Item,  ante  adventum  Christi  etiam  sancti 
Patres  iuste  detinebantur  in  limbo ;  hoc  autem  non 
erat  nisi  propter  peccatum  Adae,  quod  praecesse- 
rat l :  ergo  peccatum  illud  adhuc  remanebat  in  me- 
moria  tanquam  in  scriptura.  Sed  post  passionem 
Christi  non  detinebantur :  ergo  videtur ,  quod  scri- 
ptura  illa,  per  quam  obligati  fuerunt,  deleta  fuit. 
Restat  igitur,  quod  Christus  in  passione  sua  delevit 
culparum  nostrarum  chirographa. 

Sed  contra:   I.  Adhuc  sunt  aliqua  peccata,  per 

opposi-  quae  diabolus  detinet  homines  hic  et  in   fnturo  ad 

luenda  supplicia:  ergo  si   tenentur  propter  alicuius 

culpae  memoriam,  videtur,  quod  per  passionem  Chri- 

sti  non  sunt  deleta  omnium  culparum  chirographa 2. 

±  Item,  si  per  passionem  deleta  sunt  omnium 
culparum  chirographa3:  ergo  superfluunt  omnia  alia 
remedia;  quod  si  hoc  est  falsum.  restat  etc. 

3.  Item,  crucifigentes  Christum  et  passionem 
eius  procurantes  in  ipsa  passione  graviter  peccave- 
runt:  ergo  non  videtur,  quod  per  passionem  deleta 
sunt  culparum  ipsarum 4  chirographa,  sed  potius 
inscripta  et  roborata.  Si  tu  dicas,  quod  deleta  fue- 
runt  quantum  ad  meritum  per  passionem ;  contra : 
tantum  malum  fuit  occisio  Christi,  quantum  bonum 
fuit  vita  Christi :  ergo  malitia  occidentium  aequaba- 
tur  solutioni  pretii:  ergo  non  videtur,  quod  per  pas- 
sionem  Christi  posset  scriptura  culpae  ipsorum  deleri. 

4.  Item,  chirographum  decreti  aut  est  culpa , 
aut  est  poena.  Si  culpa:  ergo  idem  est  delere  ctai- 
rographum  et  delere  culpam  :  ergo  male  distinguit 
Apostolus,  ad  Colossenses  secundo  5,  inter  haec  duo, 
dicens :  Donans  nobis  delicta  et  delens  quod  aduer- 
sum  nos  eral  chirographum.  Si  poena;  contra : 
chirographum  obligat,  sed  poena  non  obligat:  ergo 
videtur,  quod  chirographum  non  possit  stare  pro 
poena,  vel  pro  culpa.  Si  igitur  passio  Christi  non 
est  nisi  contra  culpam,  vel  contra  poenam ,  per  pas- 


sionem  Christi  non  habent  deleri  culparum  nostra- 
rum  chirographa. 

o.  Item,  chirographum  illud  aut  habebatur  a 
Deo ,  aut  a  nobis ,  aut  a  diabolo.  Si  a  Deo ,  ergo 
videtur,  quod  delere  non  poterat,  quia  a  nullo  po- 
test  superari  divina  iustitia  nec  infringi  divina  sen- 
tenlia.  Si  a  nobis  habebatur :  ergo  videtur ,  quod 
non  esset  adversum  nos.  Si  a  diabolo;  conlra:  dia- 
bolus  nullum  ius  acquisierat  in  nobis6:  ergo  nullum 
adversum  nos  habebat  chirographum. 

Item  .   quaerilur  iuxta   hoc  ,  quae   sit  differen-  Qoaestio  id- 
tia   inter  chirographum  decreti  et  ehirographum  " 
culpae,   cum   uno   nomine   nominet  Augustinus.  et 
alio   nomine  nominet   Apostolus  7 ;   et  quae  sit   illa 
scriptura,  et  qualiter  per  passionem  Christi  affixa 
sit  cruci. 

c  o  n  c  l  u  s  i  o. 

Christus  per  passionem  suam  delevit  chirograplai 
culparum  ,  quia  per  passionem  suam  impe- 
travit  remissionem  culparum  quoad  maculam 
et  quoad  reatum. 

Respondeo:  Ad  praedictorum  intelligentiam  est 
notandum,  quod  sermo  iste  est  metaphoricus,  quo  Praenoun- 
dicitur,  per  passionem  Christi  deleri  chirographa 
culparum.  Dicitur  enim  chirographum  a  chiros  % 
quod  est  manus,  et  graphia,  quod  est  scriptora, 
quasi  scriptura  manu  facta.  Quae  aulem  sit  ista  scri- 
ptura,  quae  dicitnr  chirographum  decretiel  chiro- 
graphum  culpae,  diversimode  potest  assignari  se- 
cundum  diversas  expositiones,  quae  iimuuntiir  super 
secundum  ad  Colossenses 9. 

Secundum  tamen  expositionem.  quae  magis  con- 
sonat  verbo  Apostoli  et  dicto  Augustini  ,  sciendum 
est,  quod  chirographum  culpae  dicitur  esse  memo-ojuJ.w,.- 
nale,  quo  anuna  lenetur  astncta  et  obhgata  ahcui 
poenae,  sicut  aliquis,  quando  obligat  se  alteri.  facil 
ei  chirographum ;  et  hoc  innuit  Auguslinus  in  lit- 
tera  10,  cum  dicit:  « Culparum  chirographa  deleta 


1  Cfr.  supra  d.  18.  a.  2.  q.  3.  —  Circa  finem  arg.  pro 
nostrarum  cod.  Y  ipsarum. 

2  Glossa  ordinaria  supcr  Colos.  2,  I  i.  apud  Strabum:  Quia, 
nisi  hoc  [peccatum  Adae]  et  alia  tollcrct,  non  liberaremur  a 
niorto  ct  inferno. 

3  Cod.  F  Ilem,  si  sunt  deletu  omnia  eulparwn  chirogra- 
pha;  Val.  Uem,  deleta  sunt  culparum  nostrarum  chirographa 
per  passionem  ChrisH:  videtur  ergo  quodelc.  Non  pauci  codd. 
et  cdd.  1 ,  2  omitiunt  prorsus  verba  Itcm ,  si  per...  chirographa, 
el  conclusionem ,  quae  sequitur,  conclusionl  praecedenti  con- 
tiiino  anncclunt,  scd  peipoiam ,  ut  palani  est  Nostra  lectio  in- 
nititur  auctoritati  codd.  KMPQ  (in  cod.  Q  deslderalur  omnNtm 
tantum)  bb. 

4  Pro  ipsarum ,  quod  b  codd.  II.  a.i  abest,  codd.  I  bb 
ipsorum,  cod.  0  ipsa,   edd.   nostrarum.   Paulo   Inferius  posi 

wridenlinm  cod.   V  sulidit  Cliristum. 

5  Vcrs.   13.  seq. 

'  li  osicndit  \nsclin.,  I.  Cur  Dctis  lionio,  c  7.  et  MeditaL, 
incdii.  ii.  de  redemptlone  humana,  quo  ulteriore  looo  dlclt: 
N  iin  non  peccavil    [homo]   adversua   dlabolum,  sed  adversus 


Dcum;  ncc  homo  diaboli  erat,  sod  el  homo  el  dlabolua  Del 
erant.  Sed  et  quod  diabolus  vexabal  hominem,  non  \\o<-  facie- 
bat  zeio  iustiliae,  scd  nequitiae;  nec  iubente  Deo,  sed  permR- 
tente,  non  diaboli,  sed  D>'i  iusiiii.i  exigente.  Cfr.  Inlra  dub,  3. 
—  Paulo  superius  pro  quod  delere  [scil.  passio  Chrisli  chiro^ra- 
phuin),  quae  lectlo  communis  esl  codd.,  nonnulll  codd.  el  edd. 
quod  deleri. 

7  Vidc  hic  rundam.  I.  el  l- 

8 Graece ^ilpo? (genitiv.  \o(i-  /-'-yi:  graphla,  Graei 

0  Vers.  13.  seq.,  quem  locum  Petr.  Lombard.  slc  exponit: 
Deletu  chirographum  decreti,  scfllcei  legis  i  <■.  memorlam 
transgresslonls,  quae  n-.n  ex  decreto  I.  e.  ex  lege,  ijmul  chi* 
rographum  erat  adverswn  nos,  el  conscienUa  enlm  nostra  ei 
diabolus  ad  accusandum  n>^  eral  memor  transgresslonis  ilims. 
el  ita  haec  memoria  eral  adversum  nos,  sdlioel  nocens  nobis 
el  nos  cruclans...  El  non  solum  chlrographum  decretl  eril  .id- 
versum  nos,  sed  etiam  Ipsum  decretum  I.  e.  vetua  Lex;  unde 
subdil  quod  erat  etc 

'•  Hic  ■•.  I.  -  Paulo  snte  pro  quando  obtigal  m  eod,  U 
(/</(  se  obUgat,  cod.  W  legil  qui  alteri  obligatur. 


/104 


SENTENTIARUM  LIB.  III. 


sunt,  quibus  debitores  ante  a  diabolo  tenebantur  ». 
Et  dicitur  illud  chirographum  culpae  et  chirogra- 
phum  decreti,  quia  lalis  obligatio  consurgit  ex  no- 
stra  culpa  tanquam  ex  merito,  et  ex  divina  senten- 
tia  tanquam  ex  decreto.  Et  sic  chirographurn  illud 
dicitur  esse  memoriale  illud,  quo  quidem  peccatum 
manet  quantum  ad  reatum ,  ratione  cuius  divina 
iustitia  habet  nos  punire,  diabolica  malilia  potest 
accusare  et  detinere ,  et  conscientia  nostra  potest 

Notandum.  contra  nos  remurmurare.  Et  illud  chirographum 
adversum  nos  habet  inscribi  non  solum  pro  pecca- 
catis  nostris  actualibus,  sed  etiam  pro  peccato  primi 
parentis;  et  ratione  huius  diabolus  habet  in  nos  ali- 
quam  potestatem  vel  simpliciter,  vel  ad  tempus. 
Quoniam   igitur  Christus  per  passionem  suam 

condusio.  non  solum  impetravit  nobis  remissionem  culpae  quan- 
tum  ad  maculam,  sed  etiam  quantum  ad  reatum  l; 
hinc  est,  quod  dicit  Apostolus,  et  Augustinus,  quod 
Christus  per  passionem   suam   delevit  chirographa 

coroiianum.  culparum.  — Sed  Apostolus  dicit  singulariter  delens 
chirographum  decreti,  quia  loquitur  de  memoriali 
transgressionis  primi  parentis;  Augustinus  vero  plu- 
raliter,  quia  loquitur  de  remissione  omnium  pecca- 
torum  quantum  ad  reatum,  ut  perfectum  exprimat 
ipsius  passionis  effectum.  —  Concedendum  est  igi- 
tur,  quod  per  passionem  Christi  delentur  chirogra- 
pha  culparum.  Concedendae  sunt  etiam  rationes , 
quae  hoc  ostendunt. 

1.  Ad  illud  vero  quod  primo  obiicitur  in  con- 

soiutio  oP- trarium ,  quod   diabolus  mullos  detinet  ad  luenda 

positorum.  supp|icia.  diCencliim ,  quod   dupliciter  est  loqui  de 

oistinctio.  efficientia  2  passionis  Christi;  aut  quantum  ad  suffi- 

cientiam,  aut  quantum  ad  efficaciam.  Quantum  ad 
suflicientiam ,  sic  se  extendit  ad  omnes  homines  et 
ad  omnes  culpas.  Si  vero  quantum  ad  eflkaciam, 
sic  se  extendit  solummodo  ad  eos  qui  baplizantur 
in  nomine  eius,  qui  absolvuntur  a  reatu  originalis 
et  actualis,  ita  quod  a  diabolo  non  possunt  amplius 
teneri,  nisi  forte-se  ei  volunlarie  subiiciant,  et  nova 
contra  eos  scribantur  chirographa. 

2.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quodsi  deleta  sunt 
culparum  chirographa  per  passionem,  quod  super- 
fluunt  alia  remedia;  dicendum,  quod  illud  non  se- 
quitur,  quia  alia  remedia  a  passione  habent  effica- 


ciam3;  nec  passio  delet  efficienler  huiusmodi  chiro- 
grapha,  nisi  inlerveniant  illa  remedia. 

",\.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  non  sunt  deleta 
crucifixorum  chirographa,  sed  potius  scripta;  dicen- 
dum ,  quod  deleta  fuerant  in  ipsis  crucifixoribus 
quanlum  ad  suflicienliam  et  quanturn  ad  meritum: 
licet  in  pluribus  eorurn  non  sint  deleta  quantum  ad 
e/flcaciam  et  quantum  ad  acturn,  propter  eorurn  ne- 
gligentiam.  Et  si  tu  obiicias ,  quod  quanlitas  trans- 
gressionis  eorum  aequabatur  quantitati  satisfactionis; 
dicendum,  quod  excusabantur  per  ignorantiarn,  sicut 
dicit  Anselmus  4;  si  enim  cognovissent ,  nunquam 
Dominum  gloriae  cruci/ixissent.  —  Aliter  eliarn  Auter. 
potest  dici,  quod  nunquam  illi  crucifixores  ex  tam 
mala  voluntate  Christum  occidebant,  ex  quam  bona 
voluntate  Christus  passionem  suslinebat ;  et  ideo 
longe  potentior  erat  passio  Christi  ad  satisfacien- 
dum,  quam  esset  illorum  culpa  ad  obligandum. 

4.  Ad  illud  quod  quaeritur,  utrum  chirogra- 
phum  decreti  sit  culpa,  vel  poena;  dicendum,  quod  Noundo 
proprie  loquendo,  nec  est  culpa  nec  est  poena;  sed 
est  reatus  consequens  culpam,  qui  est  obligatio  ad 
poenam,  quae  quidem  dicitur  chirographum ,  in 
quantum  tenet  obligationem  respectu  poenae  et  ratio- 
nem  memorialis  respectu  culpae  praeteritae.  «  Culpa 
enim  frequenter  transit  actu  et  remanet  reatu5», 
sicut  patet  in  sanctis  Patribus,  qui  detinebantur 
in  limbo,  in  quibus  deletum  erat  originale  quantum 
ad  culpam,  sed  adhuc  remanebat  in  eis  reatus , 
propter  quem  ianua  erat  eis  clausa. 

o.  Ad  illud  quod  quaeritur:  quis  habebat  illud 
chirographum  ?  dicendum,  sicut  tactum  fuit,  quod 
et  Deus  et  homo  et  diabolus  habebat,  sed  Deus  ut  Notand 
iudex,  homo  ut  reus,  diabolus  ut  accusator.  El  si- 
cut  latro  fert  insigne  contra  se,  sic  6  homo  contra 
se  ipsum  ferebat  chirographum,  nec  per  illud  chi- 
rographum  acquirebatur  aliquod  ius  diabolo.  Quam- 
vis  enim  homo  iuste  detineretur,  ipse  tamen  iniuste 
detinebat.  Nec  in  illius  delelione  factum  est  aliquod 
praeiudicium  divinae  iustitiae,  sed  potius  satisfaclum 
est  ei  per  beneficium  misericordiae  Redemptoris. 

Ad  illa  vero,  quae  quaerebanlur  ultimo,  patet  Ad  q jj 
responsio  per  ea  quae  dicla  sunt  in  huius  responsio- 
nis  principio,  sicul  planum  est  perlraclanti. 


1  De  distinctione  inter  maculam  ct  reatum  poccnti  vidc  II. 
Sent.  d.  42.  dub.  1.  Vide  etiam  hic  solut.  ad  4. 

2  Plerique  codd.  et  edd.  <1,  2  erronee  efficacia  ;  Vat.  ejfi- 
cientia  vel  effectu.  —  Cfr.  infra  lit.  Magistri ,  d.  XX.  c.  5.  — 
Circa  finem  solut.  pro  teneri  codd.  A  G  K  U  bb  detineri,  cod. 
F  retineri. 

3  Cfr.  supra  pag.  400,  nota  3.  —  Mox  pro  efficienter  codd. 
A  W  efficaciler. 

4  Libr.  II.  Cur  Deus  bomo,  c.  15.  Vide  supra  d.  18.  dub. 
2.  —  Loc.  Scripturae,  qui  sequilur,  est   I.  Cor.  2,  8.  —  Paulo 


infcrius  pro  ex  quam  bona  cod.  bb  ex  quanta  bona ,  codd.  A  K 
U  X  et  edd.  1,  2  ex  qua  bona. 

5  Secundum  August.,  I.  de  Nuptiis  et  concupisc.  c.  26.  n. 
29.  Cfr.  II.  Sent.  d.  XXXII.  lit.  Magislri ,  c.  I,  et  Comment.  a. 
I.  q.  I.  et  dub".  4.  —  De  seqq.  cfr.  supra  d.  18.  a.  2.  q.  3. 
—  Post  pauca  pro  in  eis  reatus  cod.  E  in  cis  quantum  ad 
reatuni. 

e  Cod.  N  sic  et.  In  fine  solut.  pro  misericordiae  Vat.  mi- 
sericordis,  et  subinde  pro  Redemptoris  codd.  AFNV  redem- 
ptionis,  cod.  U  nostrae  redemptionis. 


DIST.  XIX.  ART.  1.  QUAEST.  III. 


10! 


SCH0LI0N: 


I.  Chirographum  apud  iuris  peritos  proprie  vocatur  scri- 
ptum,  quo  quis  sua  manu  alicui  promittil  aliquid,  vel  creditori- 
bus  suis  cavet;  hic  ab  Apostolo  sumitur  metaphorice ,  ut  auctor 
bene  explicat.  —  Noianda  est  in  solut.  ad  I.  communis  et  ne- 
cessaria  distinctio  effectus  passionis  secundum  sufficientiam  et 
efficaciam;  item  in  solut.  ad  4.  id  quod  de  poena ,  culpa  et 
reatu  dicilur. 

lixplicite  hanc  quaestionem  tractant  Alex.  Hal.,  S.  p.  III.  q. 
18.  m.  6.  a.  i.  %  I;  B.  Albert.,  hic  a.  3  ,  et  Dionys.  Carth., 
hic  q.  I.  (qui  tantum  refert  solutionem  S.  Bonav.).  Alii  Scho- 
lastici  eam  omittunt;  tamen  S.  Thom.  et  Bichard.  a  Med.,  hic 
circa  lit.  Magistri,  paucis  verbis  ipsam  tangunt. 

II.  Quoad  seq.  (3.)  quaestionem  propositio  Abaelardi,  «  quod 
C.hristus  non  assumsit  carnem,  ut  nos  a  iugo  diaboli  liberaret », 
reprobata  est  a  Concilio  Senonensi  (an.  1140),  approbante  In- 
nocentio  II,  et  refulala  a  S.  Bernardo  (Tiact.  de  erroribus  Abae- 
lardi  c.  5.  seqq.),  et  ab  omnibus  posterioribus  Scholasticis ;  qui 
tamen  in  explicatione  aliquatenus  inter  se  differunt.  —  De  du- 
plici  manu  diaboli  loquitur  etiam  Petr.  a  Tar.  eodem  modo,  ut 
auctor  noster.  Paulo  aliter  duplicem  manum  diaboli  designat 
iam  Guliel.  Antissiodorensis  (Sum.  aurea,  III.  tr.  I.  c.  8.  in 
fine)  his  verbis:  «  Et  idco  dicitur  diabolus  habuisse  duas  ma- 
nus:  mantim  attrahenlem ,  qua  trahebat  omnes  ad  inferos,  quae 
amputata  est  ei   quontum  ad  bonos;  et   manum  flagellantem , 


quae  debilitata  est ,  quoniam  non  habet  tanlain  potcstatem  in- 
trandi  in  corpora  hominum  et  eos  vexaorii  ,  aicul  solebat ; 
vexat  tamen  bonos  ad  exercitium,  ut  prius». 

De  hac  (3.)  quaestione:  Alex.  II.il.,  loc.  cit.  a.  3.  — Scot., 
IV.  Sent.  d.  47.  q.  I.  n.  8;  III.  Sent.  d.  20.  q.  unica  n.  6.  — 
S.  Thom.,  hic  a.  2;  S.  III.  q.  49.  a.  2.  —  If.  Albert.,  hic  a.  4. 
—  Pelr.  a  Tar.,  hic  q.  2.  a.  !.  —  EUcbard.  a  Med.,  hic  a.  I. 
q.  2.  —  Dionys.  Carth.,  de  hac  et  seq.  hic  q.   I . 

III.  Quaestio  4.  agit  simul  de  poena  aelprna  et  de  poena 
temporali,  dum  plures  anliqui  commentalores  I.ombardi  de  uira- 
que  speciatim  tractant  atque  simili  modo,  adhibitis  (amen  \  ;iri;< 
distinctionibus,  solvunt.  Supponitur  autem  in  solutionibus  obie- 
ctorum  distinctio  inter  suffkientiam  ct  efftcacinut  passionis,  in- 
super  quoad  poenam  temporalem ,  quod  alia  sil  poena  tuUura- 
lis,  sivc  toti  naturae  propter  peccatum  originale  inflicta  ,  quae 
de  facto  non  tollitur  nisi  in  futura  vila  beata;  alia  personalis, 
debita  propter  peccatum  acluale;  alia  poenitentinlis ;  alla  poena 
oppressica  ct  promotira.  —  De  solulione  ad  I.  et  causaiitatc 
passionis  et  resurrectipnis  vide  supra  q.   I. 

De  hac  4.  quaestione:  Alex.  Ilal.,  loc.  cit.  q.  17.  m.  i.  a. 
2.  g  2.  3.  —  Scol.,  in  utroque  Scriplo  IV.  Sent.  d.  \i.  q.  I. 
5.  —  S.  Thom.,  hic  a.  3.  quaestunc.  I.  2;  S.  loc.  cit.  a.  3.  — 
B.  Albert.,  hic  a.  6.  7.  —  Petr.  a  Tar.,  hic  q.  3.  a.  I.  2.  — 
Bichard.  a  Med.,  hic  a.   I.  q.  2.  3.  —  Durand.,  hic  q.   I. 


QUAESTIO  III. 

Utrum  per  passionem  Christi  liberati  simus  a  potestate  diaboli. 


ieula 


Tertio  quaeritur,  utrum  per  passionem  liberali 
simus  a  potestate  diaboli.  Et  quod  sic,  videtur. 

1.  Apocalypsis  vigesimo1:  Vidi  Angelum  descen- 
dentem  de  caclo,  et  apprehendit  draconem,  qui  est 
diabolus;  sed  per  istum  Angelum,  sicul  Sancti  ex- 
ponunt,  intelligitur  Christus:  si  ergo  ab  isto  Angelo 
diabolus  est  religatus  in  eius  passione,  videtur,  quod 
amiserit  super  nos  posse. 

2.  llem,  loannis  duodecimo2:  Mwnc  iudicium 
est  mundi ,  nunc  princeps  huius  mundi  eiicietur 
foras :  si  ergo  diabolus  foras  per  Christum  est  eie- 
ctus,  videtur,  quod  a  potestate  eius  liberati  simus. 

:].  Ilem,  Christus,  dux  noster,  vicit  diabolum  3; 
sed  vicloria  ducis  est  victoria  totius  exercitus:  ergo 
videtur,  quod  diabolus  a  toto  genere  humano  sit  su- 
peratus,  et  ita  videtur.  quod  per  passionem  Christi 
amiserit  snum  posse  respectu  generis  humani. 

4.  Item ,  quando  diabolus  superavit  prinmm 
hominem,  per  consequens  superavit  totum  genus  hu- 
manum  * :  ergo  pari  ratione  videtur,  quod  cum  su- 
|ktiIiis  est  a  Christo,  superatus  sit  a  toto  genere 
liuinann :  ergo  per  passionem  Christi  tolum  geous 
humanum  liberatum  fuit  a  potestate  diaboli. 

Sed  contha:  I.  Ad   Ephesios  scxto"':   Non  est 


nobis  colluctatio  adversus  carnem  et  sanguinem  ,  Ad  opposi- 
sed  adversus  mundi  rectores  tenebrarum  harum  : 
ergo  adhuc  daemones  nos  impugnant  et  buic  mundo 
principantur :  ergo  a  potestate   diaboli  liberati   non 
sumus. 

2.  Item,  secundae  ad  Timolheum  terlio6  dicitnr 
quod  in  novissimis  diebus  insiabunt  lempora  peri 
culosa,  et  hoc  ipsum  dicitur  secundae  ad  Thessaloni- 
censes,  et  in  Daniele  et  in  Apocalypsi,  quod  in  tem- 
pore  antichristi  habebil  diabolus  maximam  potesta- 
tem  ad  tenlandum  el  vexandum:  ergo  non  videlur. 
quod  per  pnssionem  amiserit  posse  super  genus  hu- 
manum. 

3.  Item .  potestas  diaboli  maxime  in  duobus 
consistit,  videlicet  in  obsessione  corporum  el  excae* 
catione  mentium;  sed  post  Christi  passionem  adhnc 
multi  a  diabolo  uiernnl  obsessi,  multi  etiain  Iticiiuit 
gravissime  excaecati:  ergo  videtur,  quod  poteslas 
diaboli  non  sil  in  aliqno  diininuta  per  passionem 
Christi.  Quod  autcm  diabolus  multorum  corpora 
obsideat,  docet  experienlia;  quod  iterum  multorum 
mentes  excaecet,  probatur  per  illud  quod  dicitur 
secundae  ad  Corinlhios  quartoT:  Deus  huius  - 
culi  excaecavit  mentes  infidelium. 


1  Vers.  i.  Beq.  —  De  expositione  huiua  loci  cfr.  AugusU, 

\\.  de  c.iv.  hci,  c.  7.  n.  I.  sc(|(|.  ct  Beda,  In  hunc  loc.  —  ln 
iitiintii  |nist  sed  nniiii  codd.  nec  non  edd.  I,  2  uiserunt potiui. 

2  Vcrs.  31. 

3  Edd.  addonl  i>cr  illud  Apoc.  ■>.  (5.):  Vicil  !>■<>  dt  tritm 
ittiln.  in  Qne  arg.  pro  amiserit  codd.  .\rii.\  m  anusU. 


*  Cfr.  II.  Sent  -l.  30.  o    I.  q.  1. 

5    Vcis.    11 

■  V«n.  i.  --  Scqq.  Script.  i"»  i  mni  II,   Ttftsi    -2.    »-i" 
Danlel  18,  l ,   ^poc.  12,  II 

•  Vem  i. 


406 


SENTENTIARUM  LIB.  III. 


4.  Item,  potestas  diaboli  vel  est  ad  nocendum, 
vel  est  ad  lentandum;  sed  nunquam  potuit  nocere 
nisi  permissus,  nunquam  etiam  poluit  in  peccatum 
praecipitare ,  nisi  praeberetur  ei  voiunlas  consen- 
sus1;  et  hoc  ipsum  potest  modo:  si  ergo  ab  initio 
nihil  potuit  amplius,  videlur  idem  quod  prius. 

C  0  N  C  L  U  S 1 0. 

Per  passionem  Christi  liberati  sumus  a  potestate 
diaboli,  omnes  quidem  quoad  sufficientiam,  sed 
tanlum  membra  Ecclesiae  quoad  efficaciam. 

Respondeo:   Dicendum,  quod,  sicut  dicit  Magi- 
conciusio.  ster  in  littera  \  «  per  passionem  Christi  sumus  a  po- 
lestate  diaboli  liberati  »,  omnes  quidem  quantum  ad 
sufficientiam,  sed  illi  soli,  qui   sunt  de  eius  cor- 
pore,  quod  est  Ecclesia,  quantum  ad  efficaciam. 
Et  hoc  patet  sic.  Diabolus  enim  ante  passionem 
Dapiex  ma-  Christi  habebat  duplicem  manum ,  videlicet  attra- 
aas  ^011,  hentem  et  impellentem*:  manus  attrahens  erat  po- 
testas  trahendi  ad  limbum  etiam  iustos  et  sanctos; 
manus  impellens  erat  potestas  praecipitandi  in   ma- 
lum  vel  per  fallaciam,  vel  per  violenliam,   quia 
tentabat  ut  draco,  tentabat  ut  leo  4.  Et  prima  ma- 
Notandum.  nus ,  scilicet  attractiva ,  erat  tantae  polentiae,  ut 
nullus  posset  ei  resistere;  et  haec  fuit  ei  omnino 
amputata  per  passionem.  lam   enim  nullum  iustum 
potest  ad  limbum  trahere,  quia  per  passionem  Christi 
deletum  est  chirographum  peccati  Adae  5.  —  Manum 
autem  impellentem  habebat  ita  fortem,  ut  cum  ma- 
gna  difficultale  posset  quis   ei  resistere.  Et  ideo  in 
multis  regnabat,  immo  fere  in  omnibus;  omnes  enim 
Dupiidter  vel  superabat  per  fraudulentiam  ,   vel  per  violen- 
Siuf  liam.  Et  haec  potestas  debilitata  est  per  passionem  , 
Dupiex  re-  per  quam  lumen  veritatis  aperitur  conlra  diabolicam 
medium'    fraudulentiam,  et  adiutorium  virtutis  tribuitur  con- 
tra  diabolicam  violentiam.  Apparuit  autem  lumen  ve- 
ritalis  et  interius  per  divinam  inspirationem  et  exte- 
rius  per  humanam  instructionem.  Iam  enim  fere  omni- 
bus  est  veritas  propalata,  et  ideo  destructa  est  ido- 
lolatria,  quae  prius  regnabat6.  —  Adiutorium  etiam 
virtutis  tribuitur  per  gratiae  infusionem ,  quae  re- 
primit  concupiscentiam,  et  per  angelicam  protectio- 
nem,  quae  comprimit  et  reprimit  potestales  adver- 
sas;  et  hoc  idem  7  virlute  passionis,   merito  cuius 


mittitur  nobis  Spiritus  sanctus ,  mittuntur  etiam  et 
ipsi  angelici  spiritus,  ul  superetur  adversarius.  Unde  Notaadoi 
diabolus  super  omnia  abhorret  memoriam  passionis 
et  tiguram  crucis ,  per  quam  sumus  a  potestale  eius 
liberati.  —  Rationes  igitur  hoc  ostendenles  conceden- 
dae  sunt. 

1.  Ad  illud  ergo  quod  primo  obiicitur.  quod  ad-so]utio< 

o      ~i  l  '  positonu 

huc  restat  nobis  adversus  mundi  rectores  collucta- 
tio;  dicendum,  quod  quamvis  nobis  incumbat  pugna. 
non  tamen  elongamur  a  victoria ,  nisi  interveniat  no- 
stra  negligentia,  secundum  quod  dicitur  primae  ad 
Cormthios  decimo  8:  Fidelis  Deus ,  qui  non  patietur, 
vos  tenlari  etc,  sed  faciet  cum  tenlatione  proven- 
tum  ;  et  ideo  ex  illa  auctoritate  non  potest  haberi , 
quod  nobis  praesideat  potestas  diabolica,  quamvis 
nos  exercere  non  desistat. 

2.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  in  novissimis 
diebus  instabunt  lempora  periculosa  ;  dicendum ,  Sound 
quod  quamvis  per  passionem  sit  potestas  diabolica 
superata ;  tamen  in  nobis  est  vires  dare  hosti  et  nos 
subiugare  poteslati  diaboli.  Et  quia  in  novissirnis 
diebus  abundabit  multorum  perversitas,  et  refrige- 
scet  caritas 9;  vires  sumet  diabolica  potestas,  et  iusto 

Dei  iudicio  permittetur  amplius  ad  malum  impellere. 
quam  permissus  fuerat  in  tempore  praecedenti. 

3.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  adhuc  potest 
in  vexationem  corporum  et  excaecationem  mentium; 
dicendum,  quod  hoc  non  potest  modo,  nisi  quis  ei 
ex  culpa  sua  vires  tribuat,  sicut  sunt  illi  qui  Sacra- 
menta  Christi  contemnunt;  qui  vero  humililer  et  de- 
vote  Sacramentis  et  sacramentalibus  se  subiiciunt, 
quae  a  passione  Christi  habent  virtutem,  non  formi- 
dant  diabolicam  poteslatem.  Tanta  est  enim  virtus  >'oun 
Sacramentorum  Ecclesiae,  ut  etiam  se  extendat  usque 

ad  infideles;  unde  non  tot  hodie  diabolus  obsidet, 
quot  diabolus  consueverat  obsidere.  Scribit  enim  Gre- 
gorius  in  Dialogo  I0  de  quodam  ludaeo,  qui  cum  vel- 
let  dormire  in  loco  deserto,  munivit  se  signo  crucis, 
et  daemones  supervenientes ,  cum  vellent  ipsum  of- 
fendere,  a  signo  crucis  repulsi  sunt  et  dixerunt, 
ipsum  esse  vas  vacuum,  sed  signatum. 

k.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  nihil  poterat 
nisi  per  Dei  permissionem,  ante  sicut  et  nunc;  di- 
cendum,  quod  Deus  ipsum  amplius  permitlebat  ex 
iusto  suo  iudicio ,  et  consensus  noster  amplius  ei 
subiacebat  ex  vitio  nostro,  per   hoc  quod  regnabat 


1  Cfr.  August.,  Enarrat.  in  Ps.  61.  n.  20.  —  Codd.  W  bb 
voluntalis  consensus,  edd.  voluntas  et  consensus. 

2  Hic  c.   I.  Cfr.  ctiam  infra  d.  XX.  c.  5. 

3  Vide  scholion. 

<  August.,  Enarrat.  in  Ps.  90,  13,  serm.  2.  n.  9:  Concul- 
cabis  leonem  et  draconem...  leo  aperte  saevit,  draco  occulte 
insidiatur;  utramque  vim  et  potestatem  habet  diabolus.  Cfr.  tom. 
II.  pag.  511,  nota  6. 

5  Cfr.  quaest.  praeced.  et  d.  18.  a.  2.  q.  3. 

6  Sicut  praedixit  Isai.  2,   17.  18. 

7  Cod.  F  melius  et  hoc  quidem. 

8  Vers.  13.  —  In  tcslimonio  allato  pro  patietur  multi  codd.  ct 
edd.  1,2  contra  Vulgatam  exhibent  permittit  (cod.  bb  permiltet). 


9  Matth.  24,  12:  Et  quoniam  abundavit  iniquitas ,  refri- 
gescet  caritas  multorum.  —  In  fine  solut.  pro  fuerat  plurimr 
codd.  minus  bene  fuerit. 

10  Libr.  III.  Dialog.  c.  7:  Quadam  vero  die  ludaeus  quidam 
ex  Campaniae  partibus  Romam  veniens,  Appiae  carpebal  iter; 
qui  ad  Fundanum  clivum  perveniens,  cum  iam  diem  vespera- 
scere  cerneret  et  quo  dcclinare  posset,  minime  reperiret,  iuxta 
Apollinis  templum  fuit,  ibique  se  ad  manendum  contulit.  Qui 
ipsum  loci  illius  sacrilegium  pertimescens,  quamvis  fidem  crucis 
minime  haberet,  signo  tamen  sc  crucis  munire  curavit...  Quem 
maligni  spiritus  pergentes  et  sublilius  intuentes  crucis  mysterio 
signatum  viderunt  mirantesque  dixerunl:  Vae,  vae,  vas  vacuum 
ct  sisnatum.  —  Pro  deserto  codd.  1  L  S  aa  cc  secreto. 


DIST.  XIX.  ART.  I.  QUAEST.  IV. 


407 


ignorantia.  regnabat  etiam  concupiscentia,  deficiebat 
etiam  veritas,  deficiebat  et  gratia;  sicut  enim  dici- 
tur  Ioannis  primo  ' :  Lex  per  Moysen  data  est,  gra- 


tia  et  vcritas  per  fesum  Christum  facta  est.  —  Et  sic 
patet,  qualiter  per  passionem  Christi  liberamur  a  po- 
testate  diaboii 2. 


QUAESTIO  IV. 

Ulrum  per  passionem  Christi  absolvamur  a  poena  peccati. 


imenia 


Ki  pposi 
m. 


Quarto  quaeritur ,  an  per  passionem  Christi 
absolvamur  a  poena  peccali.  Et  quod  sic,  videtur. 

1.  Primae  Petri  secundo3:  Peccata  nostra  per- 
tulit  in  corpore  suo  super  lignum;  quod  exponens 
Magister  in  littera  dicit,  quod  «  portare  peccata  no- 
slra,  hoc  est  portare  poenam  peccatorum  nostro- 
rum  ».  Et  hoc  confirmatur  per  illud  Isaiae  quinqua- 
gesimo  tertio4:  Vere  languores  nostros  ipse  lulit, 
et  infirmitates  nostras  ipse  portavit. 

"2.  Item ,  Zachariae  nono  5 :  Tu  autem  in  san- 
guine  testamenti  tui  eduxisti  vinctos  de  lacu,  in 
quo  non  erat  aqua:  si  ergo  educi  de  lacu  sine 
aqua  est  liberari  a  poena,  videtur,  quod  per  san- 
guinem  Christi  liberemur  a  poena  peccali. 

3.  Ilem,  passio  Christi  maxime  fuit  poenalis  et 
Deo  placita,  et  pro  nobis  eliam  fuit  soluta;  sed  quod 
talis  condilionis  est  maxime  habet  liberare6  a  poena: 
ergo  etc. 

4.  Item,  toleranlia  poenae  plus  ordinatur  ad 
relaxationem  poenae  quam  ad  deletionem  culpae:  si 
ergo  per  passionem  Christi  fit  iustificatio,  sicut  su- 
pra  '  ostensum  est,  multo  fortius  fit  poenarum  re- 
laxatio. 

Sed  contra:  1.  «  Resurrectio  Christi  est  causa 
nostrae  resurrectionis  »,  sicut  dicilur  in  Glossa,  pri- 
mae  ad  Corinthios  decimo  quinto  8 ;  sed  per  resur- 
rectionem  nostram  habemus  liberari  a  poena  et  a 
miseria:  ergo  videtur,  quod  Christi  resurrectio,  non 
passio,  liberet  nos  a  poena. 

2.  Item  ,  Christus  paliendo  dedit  nobis  exem- 
plum  et  materiam  compatiendi :  si  ergo  poena  con- 
sistit  in  passione  et  compassione,  videtur,  quod  pas- 
sio  Christi  potius  sil  causativa  poenae  quam  libera- 
tiva  a  poena. 

3.  Item,  poenitentia  omnis  poenalis  est  —  nam 
poenitere  est  poenam  tenere 9  —  si  ergo  per  passio- 
nem  Christi  liberati  sumus  a  poena,  videtur,  quod 
iam  non  sit  opus  poenilentia ;  sed  hoc  est  falsum : 
ergo  et  primum. 

4.  Ilem,  si  passio  Christi  liberat  a  poena.  aut 


ergo  a  temporali,  aut  aeterna.  \  temporali  non. 
quia  eisdem  poenis  temporalibus  subiacemus  nunc . 
quibus  subiacebant  illi  qui  erant  ante  passionem.  kb 
aeterna  non,  quia  nullus,  qni  esset l()  in  inferno  dam- 
natus,  fuit  per  passionem  Chrisli  liberatus :  videtur 
ergo,  quod  mediante  Christi  passione  non  sumus  al> 
aliqua  poena  liberati. 

G  ON  C  LU  SI 0.  * 

Passio   Christi  nos   liberavil   a  poeua   peecati 
lemporali,  aeterna  el  inter  utramque  media. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  passio  Christi  nos 
liberavit  a  poena  temporali  et  ab  aeterna  et  ab  ea 
quae  est  inter  utramque  media.  —  A  poena .  in- 
quam ,  lemporali  nos  liberat ,  dum  virtute  illins 
condonantur  nobis  peccata,  non  solum  quanlum  ad 
culpam  et  realum  poenae  aeternae,  sed  etiam  quan- 
tum  ad  dimissionem  poenae  satisfactoriae.  sicut  ha- 
bet  fieri  in  Sacramento  baptismi.  —  A  poena  aeterna 
nos  liberat  liberando  a  culpa.  Dum  enim  per  pas- 
sionem  Chrisli  nobis  gratia  impetratur.  per  quain 
culpa  dimittitur ,  nobis  debitum  poenae  aeternae 
mortis  relaxatur.  —  Liberat  etiam  a  poena,  quae 
quodoin  modo  est  inter  utramqne  istarum  poenarum 
media ,  quae  quidem  fuit  "  carentia  visionis  divinae 
ex  merito  peccati  Adae;  et  illa  quidem,  elsi  fueril 
ad  tempus  propter  gratiam  repertain  in  eis  qui  de- 
tinebanlur  in  limbo,  deberet  tamen  hnbere  aeterni- 
tatem,  habito  respeclu  ad  culpam  Adae  —  unde 
quantumcumque  passio  dilata  esset,  divina  praesen- 
tia  fuisset  ei  "  subtracta  —  nisi  Deus  adinvenissel 
aliam  viam.  Et  ab  hac  poena  liberati  sumus  per  pas- 
sionem  Christi:  et  sic  patet,  quod  per  omnem  modum 
verum  est,  passionem  Christi  efficacem  esse  ad  lil»'- 
randum  nos  a  poena  peccali ". —  Et  rationes,  quae 
hoc  ostendunt,  concedendae  sunt. 

I.  \<l  illud  vero  quod  primo  obiicitur  in  con- 
trarium,  quod  resurrectio  Christi  nos  liberal  a  poena 


Conclasio. 


Expheatur 
sec.  trfa 
membra. 


:  >  op- 

ni.ii 


1  Yers.    17.  —  I ii  initio  solul.  pro  ante  sicul  et  tiunc  V.il. 

ricut  tunc  iiu  et  tntnc. 

2  Vlda  scliolion  ;nl  pr.iccedciilciii  <|ii;icsl. 

3  Vcrs.  2i.  —  Exposillo  Maglslrl  habetur  hic  «•.  i. 

4  Vcrs.    I. 

5  Vcrs.    I  I . 

6  Edd.  folso  Uberari. 

7  Quaest.  I.  —  Non  pauci  codd.  liis  sii  pro  /it. 

8  Vers.  12.  Vide  supra  |i;i^.  217,  noia  'i. 


0  isidor.,  II.  dc  Offlc.  eccles.  c.  17.  (allas  a  16.)  a  1 
nitenlia  nomen  sunisii  r   poena,  qua  anlma  cruclatur  ei  i  u 
morUBcatur.  Cfr.  VI.  Elymotog.  c  19.  n.  71. 

'o  Bdd.  cst. 
11  Bdd.  cst. 

1  Vat  (slmul  ciim  alla  Interpunclione    eis,  refraganUbua 
codd.  ci  edd,  1,2,  e(  posl  pauca  pro  ninnn  viam  cum  edd   I, 

1   uli<iii)ii>i    inini 

13  c.fr.  hic  lit.  Magistri,  c  3.  ci  sopra  d.  XVIII.  i 


408 


SENTENTIARCM  LIB.  III. 


\ 


magis  quam  passio;  dicendum,  quod  sicut  supra  l 
dictum  fuit  de  iuslificatione,  qnod  iuslificatio  potest 
attribui  passioni  ratione  termini  a  quo,  scilicet  ra- 
lione  amotionis  mali ,  et  resurrectioni  ratione  ter- 
mini  ad  quem,  scilicet  ratione  collationis  boni.  Sic 
etiam  glorificatio,  quae  est  liberalio  apoena  elmi- 
seria ,  ulriqne  potest  attribui ;  ratione  vero  libera- 
tionis  a  poena  potius  attribuitur  passioni. 

±  Ad  illud  vero  quod  obiicitur,  quod  passio 
Christi  praebet  nobis  exemplum  patiendi  2;  dicen- 
ilum,  quod  etsi  passio  Chrisli  liberet  a  poena,  non  ta- 
xoiaudum.  inen  ab  omni  poena  liberat.  Liberat  enim  a  poena 
oppressiva,  sed  non  liberat  a  poena  promotiva.  Et 
quoniam  poena,  in  qua  exercetur  patientia  et  miseri- 
cordia  sive  pietas,  est  promotiva;  ideo  passio  Christi 
ab  illa  non  liberat,  sed  ad  illam  animat  et  animando 
facit,  ut  poena  illa  non  possil  opprimere  nec  prae- 
valere;  et  islo  modo  posset  dici  quodam  modo  libe- 
rare  ab  illo  genere  poenae,  non  ut  non  affligat,  sed 
ut  non  praevaleat 3. 

3.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  passio  Christi 
non  liberat  a  poena  poenitentiae;  dicendum,  quod 


immo  liberat,  quantnm  est  de  se;  quia,  secundum  votcnd 
quod  dicitur  in  littera  *,  «  in  baplismo  omnis  poena, 
quae  pro  peccato  debetur,  penitus  relaxatur  » ;  sed 
cuni  homo  peccata  ilerat,  reddit  se  indignum  tanto 
beneficio,  et  ideo  per  passionem  non  remittitur  ei 
tota  poena,  sed  «minoratur»,  secundum  quod  dicit 
Magister  in  liltera,  quantum  decet  et  expedit,  salva 
divina  iustitia. 

k.  Ad  illud  vero  quod  obiicilur ,  quod  non  li- 
berat  a  poena  temporali  nec  a  poena  aeterna ;  di- 
cendum ,  quod  ratio  illa  peccat  secundum  conse- 
quens6.  Non  enim  sequitur,  quodsi  hoc  modo  non  Noiand 
liberat  a  poena  temporali  et  aeterna.  quod  propter 
hoc  nullo  modo.  Quamvis  enim  non  liberet  a  poena 
aeterna  eos  qui  sunt  in  malo  obslinati ,  liberat  ta- 
men  eos  qui  volunt  et  possunt  ad  Christum  converti. 
Rursus,  quamvis  non  liberet  a  poena  temporali  in 
praesenti,  ut  a  fame  et  a  siti,  liberabit  tamen  in 
futuro,  quando  novissima  omnium  destruetur  ini- 
mica  mors  6.  Liberat  etiam  ab  aliquibus  poenis 
temporalibus,  ad  quas  essemus  obligati  merito  pec- 
catorum  nostrorum ,  nisi  interveniret  passio  Christi  \ 


ARTICULUS  II. 


De  persona  redemptoris  et  mediaioris. 


Consequenter  quaeritur  de  persona  redemptoris 
et  mediatoris,  per  quem8  facta  est  reconciliatio.  Et 
circa  hoc  quaeruntur  duo. 

Primum  est,  utrum  solus  Filius  sit  redemptor, 


an  etiam  Pater  et  Spiritus  sanctus. 

Secundum  est,  secundum  quam  naturam   est 
mediator. 


QUAESTIO  I. 

Utrum  solus  Filius  sit  redemptor,  an  etiam  Pater  et  Spiritus  sanctus. 


Circa  primum  sic  proceditur  et  ostenditur,  quod 
solus  Filius  sit  redemptor. 

1.  Apocalypsis  quinto":  Redemisti  nos ,  Deus,  in 
Argg.  pro  i.  sanguine  tuo  ex  omni  tribu  et  lingua  etc:   ergo 

si  solus  Filius  pro  nobis  sanguinem  fudit ,  solus  Fi- 
lius  nos  redemit. 

2.  Item,  ille  solus  nos  redemit,  qui  pro  no- 
bis  satisfecit ;  sed  solus  Filius  pro  nobis  satisfecit : 
ergo  etc. 

3.  Item ,  redemptio  nostra  facta  est  per  passio- 


nem,  ergo  ad  illam  solam  personam  spectat  redem- 
ptio,  ad  quam  spectat  passio;  sed  solus  Filius  est 
passus :  ergo  etc. 

4.  Uem,  Christus  redemit  nos,  aut  ergo  secun- 
dum  divinam  naturam,  aut  secundum  humanam 
naturam.  Si  secundum  divinam:  ergo  frustra  ad  hoc 
assumsit 10  humanam  naturam.  Si  secundum  huma- 
nam;  sed  solus  Filius  humanam  naturam  assumsit: 
ergo  solus  Filius  nos  redemit. 

Sed  contra:  I.  «  Opera  Trinitatis  sunt  indivi- Pro  -  * 


1  Quaest.  I. 

2  Edd.  I,  2  compatiendi ,  Vat.  patiendi  et  compatiendi. 

3  De  poena  oppressiva  sive  suffocantc  vitalem  spiritum 
gratiae,  et  de  poena  promotiva  sive  promovente  ad  exercitium 
virtutis  vide  II.  Sent.  d.  32.  dub.  I. — Circa  linem  solut.  pro 
posset  dici  codd.  G  H  L  N  T  U  V.Z  aa  possit  dici. 

4  Uic.  c.  i.  lbid.  invenitur  et  seq.  dictum  .Magistri.  —  Paulo 
superius  edd.  verbo  liberat  praemittunt  nos. 

5  Cfr.  supra  pag.  99 ,  nota  7.  —  Paulo  inferius  post  nullo 
modo  edd.  addunt  liberet  a  poena  temporali  et  acterna. 

6  Epist.  I.  Cor.  15,  26.  —  Paulo  superius  post  in praesenti 
edd.  cum  codd.  F  G  I  L  U  V  Z  aa  adiungunt  vita  ( codd.  II  T  viaj, 
et  subinde  edd.  solae  pro  ut  subsiituunt  scilicct  (dum  dicti  codd. 
ut  simpliciter  omittunt)  et  post  liberabit  tamen  supplent  a  poena. 


\n  fine  solut.  pro  interveniret  cod.  N  intervenisset ,  cod.  U  in- 
terveniat. 

7  Vide  scholion  ad  2.  huius  articuli  quaest. 

8  Edd.  ac  complures  codd.  quam.  Post  pauca  cod.  A  voci 
Filius  addit  Dei,  et  post  naturam  edd.  ex  ipsa  quaest.  (infra) 
supplent  Christus. 

9  Vers.  9,  ubi  Vulgata  (iuxta  textum  graecum)  et  edd.  1,  2 
pro  Deus  exhibent  Deo,  Vat.  Dominc  Deus.  —  In  edd.  haec  quae- 
stio  sic  orditur  (omissis  verbis  solitis  Circa  priinum  sic  etc.  et 
pluribus  adiectis):  Utrum  solus  Filius  sit  Redemptor,  aut  ctiam 
Pater  et  Spiritus  sanctus.  Et  ostenditur ,  quod  solus  Filius  sit 
Redempfor  etc. 

10  Non  pauci  codd.  sumsit. 


DIST.  XIX.  ART.  II.  QUAEST.  II. 


409 


sa1»:  ergo  si  redimere  est  opus  conveniens  Filio, 
necesse  est,  quod  conveniat  Patri  et  Spiritui  sancto. 

2.  Item,  illius  est  redimere,  cuius  est  pro  re 
empta  pretium  dare;  sed  Paler  dedit  Unigenitum 
suum  pro  salute  generis  humani,  secundum  quod 
dicitur  loannis  terlio  2 :  Sic  Dms  dilexit  mundum , 
ut  Filium  suum  unigenilum  daret :  Paler  igitur 
nos  redemit:  non  ergo  solus  Filius  est  redemptor. 

3.  Item,  illius  est  redimere,  cuius  est  redem- 
ptos  possidere;  sed  tota  Trinilas  nos  possidet:  ergo 
lota  Trinitas  nos  redemit. 

4.  Item,  hoc  ipsum  videtur  auctoritate  Magistri 
in  littera":  «  Redemptor  aliquando  etiam  Pater  et 
Spiritus,sanetus  dicitur  in  Scriptura  » :  ergo  si  Scri- 
ptura  non  dicit  nisi  verum  et  eatholicum,  redimere 
non  spectat  ad  solum  Filium. 

c  o  n  c  l  u  s  i  o. 

Christus  solws  est  noster  redemptor  quoad  exsecu- 
tionem  et  auctoritatem ,  licet  quoad  auctori- 
talem  Pater  et  Spiritus  sanctus  etiam  nos 
redemerint. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  redemptionis  opus 
inctio.  dupliciter  potest  alicui  attribui,  aut  sicut  principali 
BSi0 1.  auctori,  aut  sicut  exsequenti.  Et  utroque  modo  com- 


petit  Christo :  Christo,  inquam,  Deo  competit  sicut 
auctori,  Christo  vero  liomini  competit  sicut  exse- 
quenti.  —  Cum  ergo  dicitur  aliquis  redemptor,  hoc 
dupliciter  potestdici:  aut  ab  aucloritate  redemplio- 
nis,  aut  ab  auctoritale  simul  el  exsecudone.  Si  ab 
auctoritate,  sic  non  tantiun  competit  Filio.  immo  con,iu>i.  3. 
etiam  Palri  et  Spiritui  sancto,  pro  eo  quod  «  indi- 
visa  sunt  opera  Trinitatis».  Si  antem  ab  acsecutione, 
sic  respicit  humanitatem ,  quae  assumta  est  a  solo 
Verbo;  et  hoc  modo  oompetit  soli  Filio,  et  hoc  est  coaduio  3. 
quod  Magister  dicit  in  lillera4:  «  Redemptor  aliqnando 
Pater  et  Spiritus  sanctus  dicilur  ,  sed  hoc  propter 
usuin  potestatis,  non  propler  exhibitionem  huinilita- 
tis.  Nam  secundum  potestalis  simul  et  obedientiar 
usum  Filius  proprie  redemptor  dicitur  » ;  et  posl 
concludit:  «  Est  igitur  redemptor,  in  quantum  Deus  . 
potestatis  usu ;  in  quantum  homo,  humililatis  ef- 
fectu  ». 

Ex  his  patet ,  qualiter  esse  redemptorem  conve- 
nit  Filio.  et  secundum  quam  naluram.  Quodam  eniin  carouarion. 
modo  convenit  ei  secnndum  humauam  naturam . 
quodam  modo  secunduiii  divinam;  et  primo  modo 
competit  soli  Filio,  secundo  modo  competit  Filio  una 
cum  Palre  et  Spiritu  sanclo.  —  Et  per  hoc  palet  respon- 
sio  ad  quaestionem  propositam.  Palet  etiam  respon-  Ad  nrgP. 
sio  ad  rationes  ad  utramque  partem ;  procedunl  enim 
secundum  has  duas  vias,  sicut  aspicienti  apparet  •• 


SCHOLIOy. 


1.  S.  Scriptura  mcrilum  et  salisfactionem  Christi  non  raro 
exprimit  per  metaphoram  emplionis,  vel  accuratius  rcdeniptionis, 
quia  Christus  se  ipsum  obtulit  Patri  quasi  in  prelium,  quo  ge- 
nus  humanum  liberaret  ab  obligaiione,  qua  obstrictum  erat  tum 
ad  servilutem  sub  iugo  peccati  lum  ad  reatum  poenae  fcfr.  I. 
Petr.  I,  18.  19;  Gal.  3,  13;  et  infra  d.  20.  q.  6.  ad  i;  IV. 
Sent.  d.  5.  a.  3.  q.  2.  ad  2;  S.  Thom.,  S.  III.  q.  18.  a.  4.).— 
ipse  litulus  quaestionis  indicat,   auctorem   hic,  utrum   alii   sint 


redcmptores ,  inquirere  lanlum  respectu  Paliis  ei  Spirilus  S.,  non 
respectu  hominum  vel  Angeloruru;  de  bac  altera  quaestione 
infra  d.  20.  q.  3.  agitur.  —  In  solutione  omncs  conveniunt. 

II.  Alcx.  Hal.,  S.  p.  III.  q.  17.  m.  i.  a.  2,  q.  18.  m.  6.  a.  2. 
§  3.  — S.  Thom.,  hic  a.  i.  qnaesliunc.  I.  2;  S.  loe.  cil.  a.  'i. 
—  R.  Albert.,  hic  a.  8.  —  Pelr.  a  Tar.,  hic  q.  i.  a.  I.  2.  — 
Richard.  a  Med.,  hic  a.  2.  q.  1.2.  —  Durand.,  de  hac  et  seq.  q. 
hic  q.  2.  —  Dionys.  Carth.,  de  hac  et  seq.  q.  hic  q.  2. 


QUAESTIO  II. 
Secuudiim  quam  naturam  Christus  sit  mediator 


Secundo  quaerilur,  secundum  quam  naturam 
Chrislus  sit  mediator.  El  quod  secundum  humanam, 
ostendilur : 

1.  Auctoritate    Augustini ,  in    nono  de  Civitate 
^ta.Dei8:  «  Mediatorem  inter  nos  et  Deum  mortalilatem 

oportuit  habere  transeuntem  et  beatitudinem  per- 
manentem  »  ;  sed  utrumque  horum  eompetit  Christo 
secundum  humanam  naturam:  ergo  etc 

2.  Ilem,  hoc  ipsum  ostenditur  auctoritate  Magi- 
Stri  in  littera7:  «  Medialor  dicitnr  seruinluin  huma- 
nitatem,  non  secundum  Divinitatem  ». 


3.  Item,  nvdium  debet  esse  inter  extrem.i.  ergo 
mediator  Dei  el  hominuiii  debet  esse  inlra  Deum  et 
supra  bomioes;  sed  Chrislus  secundum  divinnn  na- 
turain  non  esl  inlerior  Deo:  ergo  secondnra  (livinam 
naturam  non  potest  esse  mediator:  •'>!  igitur  solum 
mediator  secundum  naturam  assumtam. 

'i.  liem ,  raediura  debe!  habere  differentiam 
cum8  extremis;  sed  Christus  secundum  Divinitatem 
esl  omnino  unura  cum  Patre:  ergo  non  ridetur, 
qnod  secundura  Divinitatem  babeal  ralionem  me- 
diatoris. 


1  Cfr.  supra  pag.    12.  nol.i   2.  '  Vft.    16.  n.    I.  —  PfO  MediatOrtlH  nmlli  cnilti.  Aicditltor. 

■  Vrrs.  16.                                                     3  llii'  r.  ■>.       Subinde  edd.  loler  Deuni  <i  wtortatUatem  InsonuU  »•/,  quode( 

4  Hic  <•.  :;.  ui.i  ci  aiicra  sciiieniia.  in  primo  textu  pos(       m  textu  origin.  babetur. 

humililatis  in  lii.  Masristri  addllur  el  obedientiae.  '  Hlc  ■•■  '■  IWd.  e(  duo  seqq.  urgg.  Inainuantur. 


5  Cfr.  supra  (1.  I.  .i.  I.  q.  2,  ulii  princlpis  huiua  quaest, 
insinuanlur,  nec  uon  Auguat^  Serro.  130.  n.  -'. 

S.  Bonav.  —  Tom.  lll. 


i  Vat  ab. 


' 


410 


SENTENTIARUM  UB.  III. 


tnm. 


0.  Ilem,  una  est  offensa  totius  Trinitatis,  sicut 
una  est  maiestas ' ;  sed  ei  fit  satisfactio ,  cui  facta 
est  offensa:  ergo  necesse  est,  quod  satisfactio  fiat 
loti  Trinilati;  et  si  hoc,  ita  fit  salisfactio  Filio,  si- 
cut  Palri.  Sed  constat,  quod  alterius  et  allerius  na- 
turae  est  satisfactionem  offerre  et  satisfactionem 
suscipere:  si  ergo  Christus  satisfacit ,  secundum  quod 
homo,  et  eo  ipso  est  mediator,  quo  satisfacit;  vi- 
detur,  quod  sit  medialor  solum  secundum  huma- 
nam  naturam. 

1.  Skd  contra   hoc  est   auctoritas,    quam  Ma- 
Ad  opposi-  gister  adducit   in  litlera  2 :   «  Si  Christus   secundum 

vos,  o  haeretici,  unam  tantum  habet  naturam,  unde 
medius  eril.  Nisi  ita  sit  medius ,  ut  Deus  sit  pro- 
pter  naturam  Divinitatis,  et  homo  propter  naturam 
humanitatis»:  ergo  esse  mediatorem  competit  Christo 
secundum  utramqne  naturam. 

2.  Item,  Christus  est  medialor  non  per  priva- 
tionem,  sed  per  positionem;  sed  medium  per  po- 
ssitionem  est  medium  per  participationem  utriusque  3: 
ergo  Christns  non  potest  esse  mediator  Dei  et  nostri 
nisi  per  hoc,  quod  est  Deus  et  homo:  ergo  mediator 
est  secundum  utramque  naturam. 

3.  Item ,  nunquam  medium  iungit  extrema  nisi 
per  hoc,  quod  habet  coniunctionem  4  cum  utroque: 
ergo  Christus  nunquam  nos  reconciliaret  Deo,  nisi 
esset  Deus  et  homo:  redit  ergo  idem  quod  prius. 

4.  Item,  nihil  tenet  rationem  medii,  secundum 
id  quod  s  teuet  rationem  extremi;  sed  Christus  te- 
net  rationem  extremi  secundum  humanam  naturam, 
quia  humana  natura  reconciliala  est  Deo:  ergo  non 
est  mediator  praecise  secundum  illam. 

o.  Item,  si  Christus  est  mediator  secundum  hu- 
manam  naturam,  hoc  non  potestesse,  nisi  quia  6  in 
quadam  proprietale  communicat  nobiscum,  in  qua- 
dam  cum  Deo;  sed  Angeli  boni  et  angeli  mali  in  aliqua 
proprietate  nobiscum  conveniunt,  in  aliqua  cum  Deo: 
ergo  possunt  dici  medialores  inter  nos  et  Deum.  Si 
ergo  mediatores  non  dicuntur,  videtur,  quod  media- 
tio  non  conveniat  Christo  secundum  convenientiam 
proprietatum,  sed  secundum  parlicipationem  duarum 
naturarum:  ergo  ita  convenit  Christo  esse  media- 
torem  secundum  divinam  naturam ,  sicut  secundum 
humanam. 


CONCLU8I0. 

Chrislus  esl  medius  vel  ratione  ulriusque  naturae, 
vel  ratione  humanitalis ;  sed  mediator  est  se- 
cundum  naturam  humanam. 

Respondko :  Ad  praedictorum  intelligentiam  est 
notandnm,  quod  difTert  diccre  esse  medium  et  esse    uiiter 

...  ...  mediiim 

mediatorem.  Medium  narnque  dicit  commumcantiam7  mediaioi 
cum  extremis.  Mediator  autem  non  tantum  dicit 
communicanliam,  sed  etiam  dicil  officium  reconci- 
liationis.  Aliter  igitur  respondendum  est,  cum  quae- 
ritur,  qualiter  Chrislus  sit  medius  inter  humanam 
naturam  et  divinam;  aliter,  cum  quaeritur,  quali- 
ter  8  sit  mediator. 

Si  enim  quaeratur,  qualiter  sit  medius;  respon-  Medius 
deri  polest,  quod  medium  inter  duas  naturas  potest  citer. 
aliquid  dici  tripliciter:  aut  ita,  quod  in  eo  concur- 
rant  dnae  naturae,  sicut  in  natura*  tertia;  aut  ita, 
quod  in  eo  concurrant  duae   naturae,  sicut  in  per- 
sona;  aut  ila,  quod    in  eo   concurrant  proprietates 
duabus   naturis   conformes.    —    Primo   modo  acci- 
piendo  medium,  nihil  potest  esse  medium  inter  hu-concin 
manam  naturam  et  divinam,  nec  Christus  nec  aliud, 
quia  non  potest  ex    humana    natura  et  divina  con- 
stitui    aliquod    tertium.    Secundo    modo   accipiendo 
medium,  sic  Christus  est   medium    inter  humanam  concio 
naturam  et  divinam,   in    quantum  est  una  persona 
in  duabus   naturis,  non    ratione    humanae   nalurae 
tantum,  nec  ralione  divinae,  sed  raiione  utriusque". 
Tertio  modo  accipiendo  medium ,  Christus  est  me- concia, 
dium  inter  Deum  et  homines  secundum  humanita- 
tem ,  in  quantum  habet  mortalilatem  simul  et  bea- 
titudinem:  mortalilatem ,  inquam,  in   qua  commu- 
nicat  cum  hominibus;  beatitudinem ,  inquam,  in  qua 
communicat  cum  Deo". 

Si  vero  quaeratur,  qualiter  et  secundum  quam 
naluram  Chrislus  sit  mediator ;  cum  mediator  dicat 
ofllcium  reconciliationis,  et  mediator  debeat  differre 
ab  illis  quos  reconciliat,  et  Christus  secundum  divi- 
nam  naturam  sit  ille  cui  fit  reconciliatio,  dicendum, 
quod  non  potest  esse  mediator  secundum  divinam  na- comi 
luram,  sed  secundum  humanam,  in  qua  potest  re- 
conciliare  secundum  diversas  proprietates,  in  quibus 


1  Cfr.  supra  d.  9.  dub.  2.  —  In  conclus.  arg.  pro  satisfatit 
codd.  A  II  K.  T  bis  satisfecit. 

-  lli::  c.  7,  et  sumta  est  ex  Vigilio  Taps.,  V.  contra  Eu- 
lychelen  n.  15. 

3  Vide  dictum  Aristot.,  supra  prig.  19,  nota  6.  allegaliim. 
—  Edd.  plenius  ntrntsque  extremi,  et  subinde  potuit  pro  po- 
lest.  Mox  pro  nostri  codd.  A  G  U  K  L  T  aa  noster,  cod.  Z  no- 
strum. 

4  Edd.  communicationetn. 

5  Edd.  secundum  illud,  secundum  quod. 

6  Ita  codd.  AK  Zbb,  in  aliis  et  edd.  deest  quia. 


7  Edd.  cum  nonnullis  codd.  hic  et  paulo  inlerins  conve- 
nieiitiam. 

8  Cod.  F  quu  modo.  Paulo  inlerius  pro  si  enim  quaeralur 
cod.  A  si  autem  quaeratur. 

0  Vat.  Wl  una  natura,  et  paulo  post  cum  edd.  1,2  pariler 
in  una  persona.  Pro  i»  natura  tertia  edd.  I,  2  in  una  ma- 
teria.  Inlra  codd.  C  U  V  bis  accipiendi  pro  accipiendo. 

10  Cfr.  supra  d.  6.  a.  2.  q.  I.  —  Post  divinae  edd.  repe- 
tunl  tantum. 

11  Vide  liic  fundam.  I.  et  infra  solut.  ad  I.  —  Edd.,  omisso 
inquam,  verbo  commuuical  praemittuni  maxime. 


DIST.  XIX.  ART.  II.  QUAEST.  II. 


411 


i  lio  op- 
torura. 


iidum. 


viurn. 


communicat  cum  Deo  et  cum  homine1.  Habebat  enim 
iustitiam  et  innocenliam,  in  qua  communicat  cnm 
Deo,  et  morlalitalem ,  in  qua  communicat  cum  ho- 
mine;  et  dum  mors  coniungilur  iustiliae,  in  eodem 
confoederalur  homo  peccalor  et  mortalis  Deo  iusto 
et  immortali.  Rcconciliali  enim  sumus  Deo  per 
mortem  hominis  innocenlis  \  —  Concedendae  sunt 
igitur  rationes  oslendentes,  quod  Christus  est  me- 
diator  secundiim  humanam  naluram. 

1.  Ad  illud  vero  quod  obiicitnr ,  quod  Christus 
est  medius  propter  naluram  Divinitatis  et  humanita- 
tis;  iam  patel  responsio  per  ea  quae  dicUi  sunt.  Non 
enim  est  idem  dicere  esse  mediatorem  et  esse  me- 
dium;  verumtamen  mcdiator  esse  non  posset ,  nisi 
esset  mcdius.  Quod  enim  simul  et  semel  sil  beatus 
et  mortalis,  hoc  habet,  quia  homo  et  Deus;  utra- 
que  tamen  islarum  duarum  proprietatum  convenit 
ei  secundum  humanam  naturam ,  ita  quod  morta- 
lilas  convenit  humanae  naturae  in  se,  et  bealitudo 
competit  ei,  in  quantum  est  unita  divinae. 

2.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  mediator  de- 
bet  parlicipare  naluram  utriusque  extremi;  dicen- 
dum,  quod  et  medium  et  mediator  non  dicitur  so- 
lum  per  parficipationem  utriusquc  naturae,  sicut 
prius  dictnra  est,  sed  etiam  per  convenientiam  in 
proprietate.  Et  Christus  secundum  humanam  natu- 
ram  habet  proprietates  convenienles  divinae  naturae 
pariter  el  humanae. 

3.  Ad  illud  quod  obiicilur,  quod  medium  non 
iungit  extrema  nisi  per  convenientiam,  quam  habet 
cum  eis;  dicendum,  quod  iam  patet  responsio,  quia 
convenienlia  secundum  proprielatem  est  illa  quae 
potest  extrema  conciliare,  maxime  quando  extrema 
coniungi  habent  per  illud  medium  et  perduci  ad 
conformitatem  voluntatis,  non  ad  conformitatem  na- 
turae.  Per  Christum  enim  homo  reconciliatur  Deo, 
ul  s\l  beatus ,  et  ita,  ut  fiat  de  mortali  immortalis , 
de  peccatore  iuslus ,  de  misero  beatus ,  non  ut s  re- 
conciliatus  fiat  Deus,  quamvis  ipse  Christus  sit  Deus. 


4.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  Christns  esl 
extremum  secundum  naturam  humanam;  dicendum. 
quod  falsum  est;  nam  humana  natura  iu  Christo 
niinquam  indiguit  reconciliatioiie;  uude  non  erat 
rcconciliala ,  sed  reconcilians ,  secunduin  quod  di- 
citur  secundae  ad  Corinthios  quinto  4:  Deus  crat  in 
Christo  sibi  reconcilians  mundum.  Alterius  eiiim 
conditionis  eral  nalura  humana  in  aliis  hominibus. 
allerius  in  Christo:  in  aliis  eitim  erat  peccatrix,  in 
Christo  erat  immunis  ab  omni  culpa. 

5.  Ad  illud  quod  obiicilur.  quodsi  mediator  di- 
citur  propter  convenientiam  in  proprietatibus.  qood 
daemon  debet  dici  mediator;  dicendum,  quod  doii 
est  simile,  quia  non  habet  proprietales  mediatori 
convenienles,  secundum  quod  evponil  Augustinus  in 
libro  de  Civifate  Dei  nono r>  aliquantuluin  prolixe. 
sed  tamen  utiliter.  Ait  enim  sic:  «  Medialorem  inter  »ou*atoio- 
Deum  et  hommem  mortalitatem  oportuit  habere  AlDi- 
transeuntem  et  heatitudinem  permanentem,  ut  per 
id  quod  transit,  congrueret  moriluris,  et  ad  id 
quod  permanet,  transferret  ex  mortuis.  Boni  igitur 
Angeli  inter  nnseros  el  mortales  et  bealos  et  irn- 
mortales  medii  esse  non  possunt.  quia  illi  qaoqife 
beati  et  immortales  sunt;  possunt  autem  medii  esse 
mali  angeli ,  quia  immortales  sunt  cum  ipsis  et  mi- 
seri  cum  istis.  Ilis  contrarius  est  mediator  bonus. 
quia  adversus  horum  immortalitatein  et  miseriam 
et  mortalis  ad  tempus  existere  voluit  et  beatas  in 
aeternitate  persistere  potuit».  —  Et  quod  sint  con- 
trarii,  hoc  ipse  ostendit  amplius  consequenter  6:  «  Ad 
hoc  interponit  se  medius  immortalis  et  miscr.  ut  ad 
immorlalitalem  heatain  transire  non  sinat.  Ad  hoc 
autem  se  inlerponit  mortalis  el  beatus,  ut ,  morte 
trausacta ,  ex  mortuis  faceret  immortales».  —  Et 
sic  patet,  quomodo  conveuientia  proprietatum  in 
Christo  faciat  ad  officium  boni  mediatoris.  in  rjae- 
mone  vero  faciat  ad  contrarium.  El  sic  patet  re- 
sponsio  ad  quaesita. 


SCHOLION. 


I.  Nonen  mediatoris  proprie  respieit  oflicium  reconcilialio- 
nis,  qno  quis  inler  dissiclentes  intercedit;  unde  bene  dicit  au- 
ctor,  qtiod  dilTerat  esse  medius ,  scilicet  secundum  substanliam , 
ct  cssc  mediator,  scilicet  secundum  operationem.  Vulgo  lamen 
Dodem  iKimiiic  mcdiiitoris  utrumque  fn  Cliristo  signiflcatur  (cfr. 


S.  Thom.,  s.  lll.  t|.  IG.  a.  I.  2.)  —  Fideconstat,  Christumesse 
Dei  et  hominum  mediatorem,  el  qttidcm  ipsum  solutn  esse  per- 
fcctum  mediatorem,  «inquantum  per  suam  morlem  humanum 
genus  Deo  reconcili.ivit...  Nihil  tameh  prohibet,  aliquos  alloa 
secundwn  guid  dtci  medialores  Inter  Deum  el  homines,  proui 


1  AugUBL,  X.  Concss.  c.  43.  n.  6K :  In  quantum  enim 
liomo,  in  taiiiiiin  incdiaior;  in  quanlum  auicni  Vcihiim,  non 
inediiis,  quia  aequaiis  Deo  cl  Dcus  apiul  Dcuni  el  siiniil  cum 
S|)iritu  sancto  titius  Deus.  Idem  dicil  in  Enarrat.  Ps.  103.  serm. 
i.  i).  R. 

?  Hom.  •') ,  1(1:  Itcconciliali  siiinus  Deo  |»cr  morlem  Pilil 
cius.  Cfr.  supra  pag.  i2,  nota  s. 

3  Codd.  AKPQbb  hicrepelunl  homo.  In  Inltlo  soluL  pro 
iungit  codd.  l  L  aa  contungit. 

4  Vers.  I*.).  —  Pauio  ante  pro  reconcMata  eod.  /.  reconci- 
lianda.  In  Bne  solut  ood.  Uin  Chritto  vero  erat,  codd.  PGI 
LNTVZaa  in  Chritto  enim  eraL 

1  Cap.  15.  n.  I.  In  cvposii.  Au^ust.  Vai.  cum  lextu  origln. 


pro  inter  miteros  ct  mortaiei  et  beatot  tt  inunortatea  habei 
iiitfr  miseros  mortatet  et  beatos  immorlates,  ei  paulo  Inlerlus 
qui  adversus  pro  quia  adversus.  —  Aliquanto  superiua  versus 
iniiium  solut.  edd.  vocl  mediatori  praeflguni  bono, 

8  Loc.  cii.  i).  2,  nlii  ii'\tu<  origin.  i»>-t  transire  non  sinat 
sic  prosequitur:  quonlam  pendstii  quod  Impedit,  itl  <<i  ipsa 
mlserla,  Ad  hoc  autem  se  interposuit  mortalis  el  bealus,  ul 
mortalitate  iransacta  etc.  -  ln  flne  lesUmonil  i»>-<i  faceret  nn 
mortates  edd.  ei  \ u^u-i.  addunt:  quod  In  so  rosurgendo  mon- 
>iia\n.  ei  c\  mlseris  beatos,  unde  nunqunm  Ipsu  discessiL  Vllus 
esl  ergo  medlus  malus,  qul  separal  nmlcos;  alius  bonus,  qul 
reconcilluvll  [ed.  oper.  VugusL  reconcillai]  inimicos,  —  Ante 
lesiimon.  Aug.  pro  koc  ipse  codd.  A  K  /.  /<  k  ipsum. 


41:2 


SENTENTIARUM  LIB.  III. 


scilicet  oooperanlnr  td  unionem  hominum  cum  Deo  disposilive, 
\el  ministerinliter  s  (S.  Thom.,   loc.  cil.  a.   I.). 

II.  Ari.mi.  ipsum  Filium  Dei  esse  minorem  Pnlre  asseren- 
tes,  Chrislum  secundum  personam  divinam  medium  et  media- 
torem  esse  blasphemabanl.  Saeeulo  XVI.  occasione  cuiusdam  con- 
troversiae  inler  Slancarum  et  Osiandrum,  Kegiomonlanae  uni- 
versitilis  professores,  duo  alii  extremi  errores  inter  Protestanles 
acri  certamine  defensl  sunt.  Stancarus  enim  docuit ,  Chrislum 
non  nisi  secundum  humanam  praecise  naturam  esse  mediato- 
rem ;  pro  qua  sententia  profert  testimonia  (sed  male  intellecta) 
Pelri  Lombardi  et  aliorum  Scholaslicorum,  quos  mirifice  exaltat 
super  omnes  suae  aetalis  theologos.  Sed  adversarii  eius,  inler 
quos  fuil  Calvinus,  in  oppositum  abrepti  sunt  errorem,  docentes, 
Christum  fuisse  medialorem  secundum  utramque  naluram ,  vel 


etiam  secundum  quod  esi  aeternum  Verbum  (de  hac  controver- 
sia  cfr.  Peta\ius,  XII.  de  Incarnat.  c.  3.  4.).  Sed  Catholici  concor- 
diter  docenl,  neque  humanilatem  in  abstracto  neque  Divinitalem. 
neque  Verbum  aeternum  in  se,  neque  Christum  praecise  ratione 
divinae  naturae  dici  posse  mediatorem,  sed  tantum  proul  Chri- 
slus  est  hic  homo,  coniunclus  Deo  in  persona  Verbt,  vel  etiam, 
ut  aliqui  dicunt,  prout  divina  persona  dicilur  composila,  id 
est  subsistens  in  utraque  natura. 

III.  Alex.  Hal.,  S.  p.  III.  q.  tS.  m.  6.  a.  2.  %  I.  2.  —  Scoti 
locos  collectos  vide  apud  Hieron.  de  Montefortino  t.  IV.  q.  26. 
a.  1.2.  —  S.  Thom.,  bfe  a.  5.  quaestiunc.  2.  3;  S.  locc.  cill.  — 
13.  Albert.,  hic  a.  10.  —  Pelr.  a  Tar.,  hic  q.  5.  a.  I.  2.— 
Richard.  a  Med.,  hic  a.  2.  q.  3.  i. 


DUBIA  CIRCA  LITTERAM  MAGISTRl. 


Dib.  I. 

Id  parte  ista  sunt  dubitationes  circa  iitteram,  et 
prinio  quaeritur  de  hoe  quod  dicit:  .1  peccaiis  per 

eius  mortem  soluti  sumus ,  quia  per  ipsius  mor- 
tem  commendatur  nobis  earitas  Dei.  Videtur  enim 
ratio  illa  nulla  esse,  quia,  cum  per  beneficia  Dei 
coinmendetur  nobis  caritas  Dei.sieut  per  passionem 
Christi:  videtur,  quod  per  beneticia  Dei  iustificemur 
a  peccatis,  sicut  per  passionem  Christi.  —  ltem, 
Martyres  patiendo  excitant  nos  ad  credendum  et  ad 
amandum  Deum  \ :  ergo  si  passio  Christi  dicitur  nos 
iustilicare,  quia  nos  accendit  ad  caritalem,  pari  ra- 
tione  et  passio  aliorum  Martyrum.  —  Itera,  si  hoc 
verum  est.  tunc  videtur.  quod  iustifieatio  non  con- 
veniat  passioni  Christi  nisi  solummodo  per  accideus, 
videlicet  ratione  caritatis  nostrae. 

Respondeo:  Dicendum.  quod  Magister  in  prae- 
dicta  ratione  non  langit  causam  iustificationis  totam, 
sed  partem  causae.  Praesupponit  enim  in  ipsa  pas- 
sione  rationem  meriti ,  per  quod  passio  Christi  est 
fons  nostrae  salutis:  per  illam  enim  plenitudo  gra- 
tiae  Christi  in  nos  redundat.  Et  illa  praesupposita, 
adiungil  aliam  rationem,  videlicel  rationem  e.vempli 
provoeantis  et  excitantis:  et  haec  quidem  bona  ra- 
tio  est  et  sufficiens,  priori  praesupposita ;  per  se 
autem  non  sufficit.  Et  ideo  omnes  illae  rationes  pro- 
cednnt  ex  insufficienti.  —  Et  per  hoc  patet  respon- 
sio  ad  illas  tres  obieetiones  -. 

Dib.  II. 

Item  quaeritur  de  hoc  quod  subiungit:  Dicimur 
per  morlem  Christi  iustificari ,  quia  per  fidem 
mortis  eius  a  peccatis  mundamur.  Hoc  enim  vide- 
tur  falsum,  quia    multi  sunt  articuli  praeter"  arti- 


culum  passionis,  sine  quorum  fide  non  possumus 
iustificari:  ergo  sicut  passio  Christi  dicitur  nos  iu- 
stificare,  in  quantum  est  credita,  pari  ratione  et 
ascensio  et  adcentus  ad  iudicium.  —  Item,  sicut 
fides  et  caritas  requiruntur  ad  iustificationem.  ita 
etiam  et  aliae  virtutes:  ergo  sicut  dicimur  iustificari 
per  fidem  et  caritalem  passionis.  ita  et  per  humi- 
litatem  et  alias  virtutes,  quibus  assimilamur  Christo 
patienti. 

Iuxla  hoc    quaeritur,    cum  Magister  *   assignet  Q™» 

, .  .  ciiens 

adhuc  tertiam  rationem,  quare  dicimur  lustincari 
per  passionem,  videlicet  quod  passio  iustifical  per 
modum  sacri/icii  oblali ;  penes  quid  sumitur  soffi- 
cientia  el  distinctio  illarum  trium  rationum  ? 

Respondeo:  Dicendum.  quod  nec  istam  ratio- 
nem  assignat  Magister  tanqnam  principalem,  sed  ad 
istam  praesupponit  illam.  qua  passio  dicitur  iusti- 
ficare  per  modtim  meriti;  et  illam  assignat,  cum 
dicit.  quod  «  Christus  morte  sua  tanquam  uno  ve- 
risstmo  sacrificio.  quidquid  culparum  erat  in  nobis. 
destruxit»;  et  ita  tres  raliones  innuit,  secundum 
quas  passio  Christi  dicitur  iustificare.  Iustifical  enim  Nou 
ut  hoslia  oblata ,  ut  credita ,  ut  amata.  —  El  istae.u. 
tres  raliones  reducuntur  ad  nlas  tres,  quae  superms" 
dictae  sunt,  videlicet  quod  passio  Christi  iustificat 
per  modum  meriti  disponentis ,  et  per  modum 
exempli  excitantis ,  et  per  modum  exemplaris  di- 
rigentis ,  ut  sit  in  ea  meritum  in  quantum  hostia 
oblata.  direclio  in  quantum  credita,  et  excitatio 
in  quantum  amata  *.  secundum  triplex  genus  causae. 
Et  sic  passio  dicitur  iustificare  nos  per  fidem  ej 
caritatem.  quia  mediantibus  his  duabus  virtulibus 
unimur  ipsi  passioni  tanquam  fonti  salulis. 

Et  sic  patet  responsio  ad  illa  tria  obiecta.  Pri- 
mum  enim  obiectnm  procedit  ab  insufficienti :  se- 
cundum  vero  dissolvitur  per  defectum  similitudinis: 


1  ln  rdd.  deesl  Deum. 

?  Gfr.  supra  a.  I.  q.   I.  et  de  ipso  dubio  Richard.  a  Med.. 
hic  circa  lii. 

3  Edd.  poSt. 

4  Hic  c.   I :  Morie  quippe  sua  uno  verissimo  sacrificio,  quid- 


qiiid  culparum  eiat...  Chrislus  exstinvit.  —  Paulo  mferius  pro 
sn/firioitia  et  dislinclio  edd.  sufftaen*  dislinctio. 

5  Art.   I.  q.   I.  in  corp. 

6  Edd.  verbn  male  sic  permuiarunt:  c.rcitatio,  in  quantum 
credita ,  et  directio,  in  quantum  amata. 


DIST.  XIX.  DUBIA. 


413 


non  enim  est  simile  de  fide  et  caritate  et  aliis  vir- 
tutibus;  illud  vero1  quod  tertio  quaerebatur,  m;mi- 
festum  est. 

Dub.  III. 

Item  quaeritur  de  hoc  quod  dicit:  lncideramus 
in  principem  huius  saeculi,  qui  seduxit  Adam  et 
coepil  nos  quasi  vernaculos  possidere.  Hoc  enim 
videtur  falsum ,  quia  « fraus  et  dolus  nemini  debent 
patrocinari  -  »:  ergo  si  diabolus  hominem  decepit , 
videtur,  quod  ei  non  debuerit  dominari.  —  Item, 
iliabolus  nullum  ius  habebat  in  nobis:  ergo  non  vi- 
detur,  quod  aliquo  iure  nos  possederit3.  —  Item , 
nos  eramus  servi  Dei :  ergo  non  erat  in  potestate 
nostra  facere  nos  servos  diaboli.  Si  igitur  nec  Deus 
facit  nos  servos  diaboli,  nec  nos  potuimus  nos  fa- 
cere,  nec  diabolus  potuit  nos  subiugare;  non  vide- 
tur ,  verbum  auctoritatis  praedictae  veruin  esse. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  absque  dubio  homo 
undum.  iuste  delinebatur;  sed  diabolus  nullo  eum  iusto  li- 
lulo  detinebat  nec  possidebat,  quoniam  malae  fidei 
possessor  fuit:  sed  Dens,  qui  est  iuslus  iudex,  iuslo 
iudicio  suo  hoc  permisit.  Iustum  enim  erat,  ut  ille 
qui  se  voluntarie  subiecerat  suggestioni  per  culpam , 
eidem  involuntarie  subderetur  per  poenam  \ 

Quod  ergo  obiicit,  quod  diabolus  non  potuit 
possidere,  quia  nullum  ius  habebat;  dicendum,  quod 
non  valet,  quia  mutti  possident  iniusto  titulo,  quo- 
rum  diabolus  princeps  et  dux  est,  qui  est  caput 
fraudis  et  malitiae.  Nec  fraus  et  dolus  ei  patrocinaba- 
lur,  quia  ad  malum  suum  eum  detinebat,  sicut  fures 
et  latrones  ad  tempus  ea  possident,  quae  furanlur. 

Ad  illud  quod  obiicilur,  quod  homo  non  po- 
luit  se  facere  servum,  cum  esset  in  alterius  iuris- 
(lictione  constitulus;  dicendum,  quod  Deus  relique- 
rat  hominem  in  manu  consilii  sui'J,  et  sicut  ei 
permiltebat,    ut  posset  se   inducere    in  servitulem 


peccati,  sic  etiam   ei   permittebat,  ul  posset  semet- 
ipsum  ducere  in  servitutem  diaboli. 

Dub.  IV. 

ltem  quaerilur  de  hoc  quod  dicit :  Unde  ipse 
verc  dicitur  mundi  redemplor.  Videtur  enim  esse 
falsum .  nemo  enim  emit  quod  suum  est ;  si  ergo 
Deus  dominium  super  homines  non  amiserat.  vide- 
tur,  quod  ad  eum  redemptio  hominis  non  spectabaL 
—  Item  quaero:  a  quo  et  per  quem  redemit:;  S\ 
tu  dicas ,  quod  redemit  a  diabolo ;  sed  contra :  ei 
solvit  pretium  ,  a  quo  redemit;  sed  redemit  nos  pre- 
tio  sanguinis  sui 6 :  ergo  videlur,  quod  pretium  sui 
sanguinis  solverit  diabolo.  Si  tu  dicas ,  quod  rede- 
mit  a  Deo ;  contra :  nullus  redemit  vel  emit  aliqoid 
a  se  ipso7. 

Respondeo  :  Dicendum,  quod  homo  cenunda- 
lus  erat,  ut  faceret  malum  in  conspectu  Domini*, 
et  se  ipsuin  fecerat  servum  peccati  et  sopplicii;  in 
his  autem  omnibus  delinebatur  auclorilate  divinae 
sententiae  et  iuslitiae.  El  ideo  pretium  redemptioois 
ei  oportebat  offerri,  qui  damnum  et  iniuriam  passos 
erat ;  et  quoniam  hic  est  Deus,  ideo  Christus  in  ol- 
ferendo  sanguinem  suum  Deo,  redemit  nos  a  servi- 
tute  diaboli,  peccati  et  supplicii,  ita  quod  manus  ini-  trotandwn. 
sericordiae  redemit  hominem  de  manu  severilalis9  et 
iuslitiae.  Transierat  enim  hoino  per  culpam  suam  de 
una  manu  ad  aliam.  —  Et  per  hoc  patet  respoosio 
ad  obiecta  10. 

Dub.  V. 

Itein  quaeritur  de  hoc  quod  dicit:  Redemptor  di- 
citur  Pater  et  Spiritus  sanctus  propter  usum  i><>- 
testatis.  Si  enim  Deus  ab  aeterno  habuit  potestalem . 
videtur,  quod  ab  aeterno  fueril  noster  redemptor. — 
Item ,  Augustinus"  dicit,  quod  in  noslra  redemptione 


1  Pro  vero  codd.  F  G  II I  L  N  U  V  Z  aa  enim.  —  Cfr.  dc  hoc 
dubio  B.  Albert.,  hic  a.  2;  S.  Tliom.  et  Hichard.  a  Med.,  Iiic 
circa  lit. 

2  Vide  II.  Decrelal.  Gregor.  tit.  14.  c.  2.  Ex  UUeris,  et 
IV.  tit.   II.  c.  2.  Si  vir.  Cfr.  ibid.  I.  til.  3.  c  20.  Sltper  litteris. 

3  Vide  suprn  png.  i03,  nola  6.  —  Pro  possederit  permulli 
codd.  et  edd.  I.  2  possedit ,  ood.  (i  possidet. 

4  Sic  AugusL,  XIII.  de  Trin.  c.  12.  n.  16;  verb;i  eius  vi- 
desis  infra  d.  XX.  lit.  Magisfri,  c  2.  Simlliter  Anselm.,  I.  Car 
Deus  liomo,  c  7:  Quamvis  enim  homo  iuste  ;i  diabolo  lorque- 
reiur,  Ipse  tamen  illum  iniusto  torquebal  Homo  namque  me- 
ruerat,  ut  punirelur,  nec  ab  ullo  convenientius,  qunm  ab  lllo 
cui  consenserat,  ut  peccaret.  Diaboli  vero  merilum  nullum  erat, 
ut  puniret;  immo  hoc  tanto  faciebat  iniustius,  quanto  non  nd 
boc  amore  iusUtiae  trahebatur,  sed  inslinctu  maliliae  Impelle- 
baiur  etc.  Cfr.  Iren.,  V.  de  Haeres.  c.  I.  n.  I.  et  c  2.  n.  I; 
Bernard.,  Capilula  haeres.  Pelri  Abaelardi,  n.  i,  ei  Tract.  de 
crrorib.  Abael.  (allas  EplsL  190.),  c  •>,  ubi  Abaelardl  sententla 
refellitur,  quod  Christus  non  incarnatua  esset,  ut  hominem  li- 
beraret  <le  polcslate  salanae.  —  In  principio  soluL  posl  snl 
iliiihnhis  nullii  codd.  IL  na  Inserunt  modo,  <'t  moi  i>«>s(  /// 
stiim  iiiim  cod.  W  snbiungil  iudidum.  Subinde  pro  tidttn  cod. 


0  eidem  elinm)  invohttitarie  edd.  eidem  iti  voluntate.  Ali- 
quanto  infetius  i>ii>  qui  est  caput  codd.  A  K  quia  est  caput. 

5  Eccli.    15,    I  i.   Clr.  Seiin.    103.   (;ili;is    17.   <le  Teinpnre    ill 

Appendice  serm.  >\ugusL  n.  3.  seqq.  —  Proxime  posl  edd.  omit- 
tunt  sicut  i'i  permiltebat...  peccati,  et  subinde  posl  sic  voculam 
(iuoipie  ciinm.  —  Cfr.  de  hoc  dubio  Rlchnrd.  n  Med.,  hic 
eirca  lil. 

8  Cfr.   I.   Pelr.    I  ,    IS.  seq.,  et  ApOC  •>,  9.     -  Moi  |>n>  prr 
tiuiii  non  pauci  codd.  ptr  prttium. 

'  llis  >ii)iiies  obicctionrs  eliam  Socinianl  feccrunl  (cfr.  So- 

eimis,   lib.    de    ('lnislo    S;il\;ilore)    eonlemlenles ,    redemptioncm 

per  Christum  factam  non  fuisse  ni>i  mttapkoricam. 

8  l.ibr.    III.     Ite^'.     21  ,    25.    —  Siibimle     pro    ficrnit    COdll 

ILOU  aa  facertt,  cod.  (i  ftctrU, 

0   Pio  scicritnlis  COdd.    AKO^    Siicilutis,    el  pro   iustiliiic 
COd.   V    iiiiscrmc. 

1,1  Cfr.  Ansclm.,  I.  Cur  Deus  homo,  c  13;  nec  i»>n  S. 
Thoin.,  hic  >|.  I.  n.  i.  quaesllunc  I;  Pctr.  •>  Tar.,  hk  <\-  I 
;>.  2;  Richnrd  n  Med.,  blc  •>.  2.  q.  I. 

11  Llbr.  XIII.  ile  Trin.  e.  13.  n.  17:   Non    iiiieni  dlabolus 
potenUa  Dcl,  sed  lusUUa  superandua  fuit. 


h  1 4 


SENTENTIARl  M  LIB. 


non  erat  otendura  poleslate,  sed  potius  iustitia :  ergo 
non  videtur  ratio  illa  recte  assignata. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  in  redeniptione  et 
fnit  nsus  potestatis  et  usus  humilitatis ;  sed  usus 
humililatis  apparuit  in  primordio,  usus  potestatis 
apparuit  in  fine.  Vicit  enini  morlem  et  auctorem 
inortis  patiendo  et  resurgendo  l;  et  licet  passio  infir- 
mitatis  attribuatur  soli  Christo,  tamen  operatio  vir- 
lutis  debetur  loti  Trinitati.  Et  ideo  dicit  Magister, 
quod  tota  Trinitas  est  redemptor  usu  potestatis. 

Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  potestas  in  Deo 
fuit  ab  aeterno;  dicendnm,  quod  Magister  non  dicit, 
(juod  fueril  redemptor  ex  polestate ,  sed  ex  usu  po- 
lestatis ;  et  hunc  quidem  non  habuit  ab  aeterno, 
sed  ex  tempore2. 


Dub.  VI. 

Item  quaeritor  de  hoc  quod  dicit :  Redemptor 
dicitur  secundum  humanitalem ;  quia  in  ea  susce- 
pit  illa  Sacramenla ,  quae  sunt  causa  noslrae  re- 
demplionu:  Sed  contra :  poenitentia  et  confinnatio 
et  extrema  unctio  faciunt  ad  noslram  redemptionem  ; 
et  tamen  Christus  ea  in  se  non  suscepit. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  sacramenta  hic 
vocanlur  non  illa  quae  sunt  signa  et  vasa,  in  qui- 
bus  confertur  gralia,  sicut  sunt  septem  Sacramenta 
Ecclesiae,  sed  sacramenta  hic  dicnnlnr  sacra  my- 
steria  sive  sacra*  secreta,  quae  ordinata  sunt  ad 
nostram  redemptionem ,  sicut  Christi  incarnatio,  na- 
tivitas,  passio  et  resurrectio. 


DISTINCTIO  XX. 


Cap.  I. 

Quod  alio  modo  potuit  liberare. 

Si  vero  quacritur,  ulrum   alio  modo  posset  Deus 

AugostiQas.  hominem  liberarc  quam  per  mortem  Christi;   «  dicimus, 

et  alium  modum  fnisse  possibilem  Deo,  cuius  poteslati 

cuncta  subiacent;  sed  nostrae  miseriae  sanandae  con- 

Decongra- venienliorem  modum  alium  non  fuisse  nec  esse  opor- 

nforeUoT"  tuisse.  Quid  enim   mentes   noslras  tantum  erigit  et  ab 

immortalitalis   desperatione    liberat,  quam  quod  tanti 

nos  fecit  Deus,  ut  Dei    Filius  immulabiiiter  bonus,  in 

se  manens  quod  erat,  et  a  nobis  accipiens  quod  non 

erat,  dienatus  noslrum  inirc  consorlium,  ut  mala  no- 

stra  moriendo  perferrel1»? 

Cap.  II. 

Quare  isto  modo  polius. 

Esl  et  alia  ratio,  quare  islo  polius  modo  quam 
Ratio  2.  ex  alio  liberare  voluil:  «quia  sic  el  iustitia  superalur 
diabolus,  non  potentia2 ».  «  Et  quomodo  id  factum  sit, 
explicabo,  ut  potero».  « Quadam  iustilia  Dei  in  pote- 
statem  diaboli  tradilum  esl  genus  humanum,  peccalo 
primi  hominis  in  omnes  originaliter  Iranseunle  et  illius 
debito  omnes  obliganle;  unde  omnes  homines  ab  ori- 
gine  sunt  sub  principe  diabolo  Cnde  Apostolus  3:  Era- 
mus  vatura  filii  irae ,  nalura,  scilicet  ut  est  depra- 
vala  peccato,  non  ul  est  recta  creata  ab  inilio.  Modus 
autem  ille,  quo  tradilus  est  homo  in  diaboli    potesta- 


tem,  non  ila  debet  intelligi,  lanquam  Deus  hoc  feceril 
aut  fieri  iusserit ,  sed  quod  tanlum  permiseril,  iusle  Dubiui 
tamen.  Illo  enim  deserente,  peccantem  peccati  auclor 
illico  invasil.  Non  tamen  Deus  conlinuit  in  ira  sica 
miserationes  suas  nec  hominern  a  lege  suae  potestatis 
amisit,  cum  in  diaboli  potestate  esse  permisit,  quia 
nec  diabolus  a  polestale  Dei  esl  alienus,  sicut  nec  a 
bonitale.  Nam  qualicumque  vita  diabolus  vel  homo 
non  subsisteret,  nisi  per  eum  qni  vivificat  omnia  ».  Non 
ergo  Deus  hominem  deseruit,  ul  non  se  illi  exhiberel 
Deum,  sed  inter  mala  poenalia  etiam  malis  multa  prae- 
slitit  bona;  et  fandem  hominem,  quem  commissio  pec- 
catorum  diabolo  subdidil,  remissio  peccalorum,  per  Dubin 
sanguinem  Christi  data,  a  diabolo  eruit,  ul  sic  iuslitia 
vincerelur  diabolus,  non  potentia. 

Cap.  III. 

Qua  iuslitia  sii  victus  diabolus. 

« Sed  qua  iustilia?  Iesu  Christi.  Et  quomodo  vi-Au0'Oi,i 
ctus  est  ea?  Quia  in  eo  nihil  dignum  morte  inveniens, 
occidit  euin  lamen.  Et  utique  iuslum  est,  ut  debilores, 
quos  lenebal,  liberi  dimitlaniur,  in  eum  credentes, 
quem  sine  ullo  debito  occidit 4 ».  « Ideo  aulem  polentia 
vincere  noluit,  quia  diabolus  vilio  perversilalis  suae 
amalor  esl  potentiae  et  desertor  oppugnatorque  iusti- 
tiae ;  in  quo  homines  magis  eum  imilanlnr.  qui ,  ne- 
glecta  vel  eliam  perosa  iustilia,  potentiae  magis  slu- 
dent  eiusque  vel  adeplione  laetantur,  vel  cupiditate 
inflammanlur.  Ideoqne  placuit  Deo,  ut  non  polenlia,  sed 


1  Cfr.  August.,  XIII.  de  Trin.  o.  14.  n.  18,  de  quo  vide 
lit.  Magistri,  d.  XX.  c.  3.  —  Subkide  cum  codd.  A  K.  verbo 
licet  praeflgimus  et,  ac  mox  edd.  omittunt  debetnr. 

-  Vide  I.  Sent.  d.  30.  per  totam.  —  De  hoe  dubio  cfr.  B. 
Albert.,  hic  a.  8. 

3  Pro  sacra  edd.  facta.  Proxime  ante  pro  sacra  mysteria 
codd.  V  Z  puvn  mysteria.  —  Cfr.  de  hoc  dubio  B.  Alhert.,  hic 
a.  9;  S.  Thom.  et  Hichard.  a  Med.,  hic  circa  lit. 
NOTAE  AD  LIBR.  SENTENTIARUM. 

1  August.,  XIII.  de  Trin.  c.  10.  n.  13,  sed  non  paucis  a 
M  igistro  omissis. 


2  lbid.  c.  13.  n.  17;  seq.  locus  ibid.  c.  II.  n.  lo.  Quae 
sequuntur  sunt  ibid.  c.   12  n.   16,  scd  interpolata  a  Magistro. 

3  Eph.  2,  3;  seq.  locus  Scriplurae  est  Ps.  76,  10.  (Vulgata : 
aut  continebit  in  ira  sua  etc.  —  Paulo  superius  ante  deserente 
codd.  et  ed.  1  omiitnnt  enim,  refragante  eti;im  originali.  Deinde 
post  polestatis  Vat.  cum  edd.  2,6,8  emisit  pro  amisit,  re- 
fragante  etiam  origin.ili. 

4  August.,  XIII.  de  Trin.  c.  li.  n.  18.  Verba  niliil  dignum 
morle  inveniens  respiciunt  Luc.  23,  IS.  Seq.  locus  ibid.  c.  13. 
n.   17;  tertius  ibid.  c.   li.  n.   18;  quarlus  ibid.  parum  superius. 


DISTINCTIO  XX. 


415 


.0  mado 
|i  redi- 
i  potni^- 
-  ex  II(i- 


lf 


iustitia  vincens,  hominem  eruerel,  in  quo  liomo  eum 
imitari  disceret».  «  Post  vero  in  resurreclione  secula 
esl  potentia,  quia  r.eyixit  morluus,  nunquam  postea 
moriturus».  « Sed  nonne  iure  aequissimo  vinceretur 
diabolus,  si  potenlia  tantum  Christus  cum  illo  agejre 
voluisset?  Utique,  sed  postposuit  Chrislus  quod  potuit, 
ut  prius  ageret  quod  oportuit  ».  —  lustitia  ergo  hu- 
militatis  hominem  liheravit,  quem  sola  potentia  aequis- 
sime  liberare  potuit. 

Cap.  IV. 

De  causa  inler  Deum  et  hominem  et  diabolum. 

« Si  enim  tres  illi  in  causam  venirent,  scilicet  Deus, 
homo  et  diabolus,  diabolus  el  homo  quid  adversus 
Deum  dicerent,  non  haberent.  Diabolus  enim  de  iniuria 
Dei  convinceretur,  quia  servum  eius,  scilicet  hominem, 
el  fraudulenter  abduxit  et  violenler  tenuit.  Homo  etiam 
iniurius1  Deo  convincerelur,  quia  praecepta  eius  con- 
leinpsit  et  se  alieno  dominio  mancipavil.  De  hominis 
eiiam  iniuria  convinceretur  diabolus,  quia  illum  et 
prius  fallaci  promissione  decepit  el  post  mala  inferendo 
Inesit.  Iniusle  igitur  diabolus,  quanlum  ad  se,  lenebat 
liominem,  sed  homo  iuste  lenebatur;  quia  diabohis 
niinquam  meruil  poleslalein  habere  super  hominem  , 
sed  hoino  meruit  per  culpam  pali  diaboli  lyranni- 
dem2».  Si  igilur  Deus,  qui  ulrique  praeerat,  polentia 
hominem  liberare  vellct,  sola  iussionis  virtule  homi- 
iiem  poleral  reclissime  liberare,  sed  ob  causam  prae- 
missam  iustitia  humilitalis  uli  voluil.  Qui  dum  in  carne 
morlali  crucifixus  est,  iuslificnli  siimus,  id  esl  per  re- 
missionem  peccatorum  eruli  de  polcslale  diaboli.  et 
ila  a  Christo  iustilia  diabolus  victus  est,  non  polentia. 
Onomodo  aulem  in  eius  sanguine  nobis  peccala  sint 
tlimissa,  sopra1  expositum  esi. 

Cap.  V. 

De  traditione  Christi  facta  a  luda ,  a  Deo,  a  ludacis. 

Cbristus  ergo  est  sacerdos,  idemque  hosiia  et  pre- 
100  s*t  tiuni 4  nostrac  reconcilialionis,  <pii  se  in  ara  crucis 
non  diabolo,  sed  Deo-Trinilati  obtulil  pro  omnibus 
quanlum  ad  pretii  sufficienliam ,  sed  pro  electis  lanlum 
quantum  ad  elTieienliam,  quia  praedestinalis  lantiim 
i'  nm  3 .  salutem  ellecit.  De  quo  et  legiiur,  quod  sil  Iraditus 
a  Patre ,  el  quod  se  ipsum  tradidit ,  el  quod  ludas 
euin  Iradidil,  el  ludaei.  lpse  se  tradidil,  quia  sponle 
ad  passionem    accessil;    el    Paler   cum  tradidii,  quia 


voluntale  Patris,  immo  tolius  Trinilalis  passus  e?t: 
Iudqs  tradidit  prodendo,  el  Iudaei  insligando.  —  Et  fuit  Dabiam  4. 
actus  ludae  ei  ludaeorum  inalus,  et  aclus  Cbristi  vel 
Patris  bonus;  opus  Chrisli  el  Patris  bonum,  quia  bona 
Patris  et  Filii  voluntas;  malum  fuit  opus  ludae  et  Iu- 
daeorum,  quia  mala  fuit  intentio.  Diversa  fuerunt  ibi 
facta  sive  opera,  id  est  diversi  aclus,  et  una  res  sive 
factum,  seilicet  passio  ipsa.  Ideoque"  doctores  ali- 
(pumdo  uniunl  in  faeto  illo  Patrem ,  Kilium.  ludam. 
Iudaeum ;  aliquando  disiungiint.  Respicienles  enim  ad 
passionem,  unum  opus  illorum  dicuot;  altendenles  in- 
tentiones  et  actus,  lacla  diversa  (liseernunl.  Unde  Au- 
guslinus  $:  «  Faela  est,  inquit,  tradilio  a  Palre.  facta  est 
Iradilio  a  Filio,  faela  esl  tradilio  a  Iuda:  una  res  facla 
esl.  Quid  ergo  discernit  inter  eos?  Quia  hoc  fecil  Pater 
et  Filius  in  caritate,  Iudas  vero  in  proditione.  Videlis, 
quia  non  quid  faciat  homo,sed  qua  coluntatr ,  coosi- 
derandum  est.  In  eodem  facto  invenimus  Detun.  quo 
Iudam;  Deum  benedieimus,  Iudam  deleslamur;  quia 
Deus  cogitavit  salutem  noslram,  ludas  cogilavit  pre- 
lium,  quo  vendidit  Domiuum,  Filius  prelium,  quod 
dedil  pro  nobis.  Diversa  ergo  inteniio  diversa  facta 
facit ,  cum  lamen  sit  una  res  diversis ».  —  Ecce  tinam 
rem  dicil  ibi  fuisse  et  diversa  facla.  quia  una  ibi  fuii 
passio,  sed  diversi  aclus;  et  actus  quidem  ludae  ac 
ludaeorum  mali,  quibus  operali  stint  Chrisli  passionem. 
quae  bonum  est  et  opus  Dei  est. 

Gap.  VI. 

Utrum  Christi  passio  sit  opus  Dei ,  cel  ludaeorum. 

Passio  ergo  Chrisli  el  opus  ludaeorttm  dieiiur. 
qnia  ex  actibus  eorum  provenit,  ei  opus  Dei,  quia  eo 
auetore,  id  est  eo  volenle.  luit.  Unde  Augusliniis  : : 
« Nemo  aufert  animam  Chrisli  ab  eo,  quia  potestaleni 
habet  ponendi  eam  et  sumendi;  ecce  babes  auctorem 
operis.  Ponet  animam;  ecce  babes  opus  auctoris.  Ki 
ul  generaliler  coneltidam.  quolies  in  earne  Chrislus 
aliquid  palitur,  opus  auctoris  est;  quia  eoim8sua  vo- 
Itinlale ,  non  alio  cogente,  perpeiiiur.  ipse  auclor  esl  v 
operis».  —  I .tiiii  aulem  passio  Christi  opns  Dei  sit,  el 
ideo  bonum,  eamque  operali  sint  ludas  el  Itidaei:  quae- 
rilur,  an  coneedendum  sil,  eos  operalos  ibi  esso  bo- 
iiiim.  Ilic  distinguendum  est:  polesl  enim  diei.  quod 
operali  sunl  bonum,  tptia  ex  aclibus  eorum  bouuni 
provenit,  id  esl  passio  Chrisli;  ei  llem,  quod  operali 
non  sunl  bonum.  sed  tnaltim.  quia  aelio  eoium  iion 
Inil  bona,  sed  mala. 


1  Edd.  I.  8  iiiiiifiosits. 

*  It.i  llugt»  a  S.  Vict.,  I.  de  S,n  liini.  p.  VIII.  c.    i.  - 
iiifiTins  onte  rectissime  i»n>  poterat  VaL  cum  cod.  K  pi 

ftltl.    /Hlhlil. 

3  Dist.  XIX.  c.   I. 

4  f.iv.  i's.  109,  i;   Bebr.   '.».  16;   Roro.   •';.  9.  Inft 
-pititnr  Rom.  8,  3S;  ls;ii.  53,  7;  GnL  2,  20;  Eph.  5,  i 
-'•>.  -'">.  17:  ii,  |«.  —  Q(K»,i(i  Bequeniia  cfr.AugusL, 
in  Ps.  93.  „.  2S.  el  lit.  Ma^islri,  I.  Scni.  d.   M.VIII.  < 

5  Codd.  ct  t'tl.  i  fdeo.  Delndc   pro  fudaeum  V.a. 
1 ,  5.  s  ludaeos. 


-  Pnulo 
iluiiliiis 


> 


iiiis  rc- 
M.nth. 

Enarrnl. 
i. 

ct  edd. 


8  ln  Eplst,  l.  loan.  I.  I.)  lr.  7.  n.  7.  in  quo  u^xlu  posl 
Quid  ergo  codd.  iVBCE  dOscrevU  pro  discemit;  deindu  posi 
in  niiittiif  ciid.  i .  B  oddunl  ex  caritate.  \';n.  In  Rnc  i>t»st  ili 
rcrsis  dddii  inteniionibus. 

'■  Dc  Unitnto  TrfnlL   i  onlr    Felii  lan    ■•.    1 1.    .micr   opei 
Augual.,  s,-,i  probabiliua  el  communller  aiiribuitur  Vigilio).  — 
ln  isto   loco   rcspldiur   loan.    t".  's.  —  P.mio  superius 
volente  codd.  <>n»iituiii  eo 

"    Bolll    V.il.    Srtl   tftntl  .    i-.l.  S  (Jiii  l  ir,  s     |  .j,,,  : 

nl  i/isinn.  siin  potestatet  ><■"«  ''/<>>  cogente  cti     N  •  -      Imur 
codd.  el  ceieras  cdd. 


416 


SENTENTIARUM  LIB.  III. 


COMMENTARIUS  IN  DISTINCTIONEM  XX. 

De  Christi  passionis  congruentia. 

Si  vero  quaerilur ,  utrum  alio  modo   elc. 

DIVISIO  TEXTUS. 


Sapra  egit  Magister  de  passionis  etlicacia.  In 
hac  vero  parte  agit  de  passionis  congruentia.  Divi- 
ditur  autem  isla  pars  in  duas  partes.  In  quarurn 
priina  comparat  passionem  Christi  ad  causam ,  pro- 
pler  quam  passus  est.  In  secunda  vero  comparat 
ipsam  ad  causam,  a  qua  fuit  passio  in  ipso,  ibi: 
Christus  ergo  mcerdos,  idemque  hoslia  etc. 

Prima  pars  dividitur  in  duas  parles,  in  qna- 
rura  prima  oslendit,  quod  modus  iste  redimendi, 
scilicet  per  passionem,  valde  fnit  congruus  et  ratio- 
nabilis,  ostendens,  quare  isto  modo,  scilicet  per 
passionem,  genus  humanum  redimere  voluit.  In  se- 


cunda  parte  oslendit,  quod  alio  modo,  si  voluissel, 
redimere  poluit,  ibi :  Si  enim  illi  tres  in  causam 
venianl  etc. 

Similiter  secunda  pars  dividitur  in  duas  partes. 
ln  quarum  prima  inquirit,  a  quo  sit  passio  Chrisli, 
ostendens,  quod  traditus  fuit  a  Patre,  a  se  ipso,  a 
Iuda  et  a  ludaeis.  In  secunda  vero  inquiril ',  utrum 
fuerit  bona,  vel  mala,  ibi:  Et  fuit  actus  ludae  el 
ludaeorum  malus ,  actus  vero  Christi  et  Palris  bo- 
nus.  Sive.  ut  melius  dicatur,  inquirit  causarum  illa- 
rum  diiTerentiani  penes  bonitatem  et  malitiam.  Subdi- 
visiones  autem  parlium  manifestae  sunt  in  littera. 


TRACTATIO  QUAESTIONUM. 


A.d  intelligentiam  autem  huius  partis  incidit  hic 
quaestio  de  congruentia  nostrae  redemptionis  factae 
per  passionem  Christi.  Et  circa  hoc  sex  dubitabilia 
possunt  quaeri. 

Primo  enim  quaeritur,  utrum  congruum  fuerit, 
reparari  humanam  naturam. 

Secundo  vero  quaeritur,  utrum  magis  congruum 
fuerit,  reparari  humanam  naturam  per  salisfactionem 
tjuam  per  aliam  viam. 


Tertio  quaeritur,  utrum  aliqua  creatura  satisfa- 
cere  potuerit  Deo  pro  humano  genere. 

Quarlo  quaeritur,  utrum  purus  homo  possit  2 
satisfacere  pro  se. 

Quinto  quaeritur,  ulrum  Deus  satisfaclionem  per 
mortem  Christi  debuerit  acceptare. 

Sexlo  et  ultimo  quaeritur,  utrum  alio  modo  ge- 
nns  humanum  potuerit  liberare. 


ARTIGULUS  UNICUS. 

De  congruentia  noslrae  redemptionis  factae  per  passionem  Christi. 

QUAESTIO  I. 
Utrum  congruum  fuerit,  humanam  naturam  a  Deo  reparari. 


Circa  primum  sic  proceditur  et  quaeritur,  utrum 
congruum  fuerit.  humanam  naturam  a  Deo  reparari. 
sopposiuo-  Et  quod  sic,  videtur  per  quatuor  snppositiones  ma- 
nifeslas,  quae  elici  possunt  ex  dictis  Anselmi  in  se- 
cundo  Cur  Deus  homo3.  Prima  est  haec:  nullatenus 
decel  summam  stabilitalem  permittere  suuni  propo- 


situm  infirmari.  —  Secunda  est  haec:  nullatenus  de- 
cet  summam  benignitatem  pro  peccato  unius  hominis 
totam  posleritatem  eius4  sempiternaliter  damnari. — 
Tertia  est  haec:  nullatenus  decet  summam  sapien- 
tiam  nobilissimam  creaturam  permitlere  universaliter 
fine  suo  fraudari. — Quarta  est  haec:  nullatenus  de- 


1  Edd.  In  secunda  cero  agit  de  differentia  causarum  pas- 
sionis  Cltristi ,  utrum  etc.  —  Paulo  inferius  pro  Sive,  ut  me- 
lins  edd.  Sice,  ut  aliter ,  el  deinde  pro  differentiam  non  pauci 
codd.  perperam  dominium. 

*  Codd.  B  C  D  K  L  aa  potuerit,  codd.  F  G  II  1  N  U  V  potuit , 
sed  infra  in  ipsa  quaestione  omnes  potuisset. 

3  Cap.  4,  ubi  tres  priores  suppositiones  insinuantur  liis 
vcrbis:  Kx  his  est  facile  cognoscere,  quoniam  aut  hoc  de  liu- 
mana  nalura  perficiet  Deus  ,  quod  incepit,  aut  in  vanum  fecit 
tam  sublimem  naturam  ad  tantum  bonum.  At  si  nihil  preliosius 


agnoscilur  Dcus  fecisse  quam  ralionalem  naturam  ad  gauden- 
dum  de  se,  valde  alienum  est  ab  co,  ut  ullam  rationalem  na- 
luram  penitus  perire  sinat.  Ibid.  I.  c.  i:  «  Genus  humanumr 
tam  scil.  preliosum  opus  eius,  omnino  perieral ,  nec  decebat,  ut 
quod  Deus  de  homine  proposucrat,  penitus  annihilaretur  ».  Quoad 
quartam  suppositionem  cfr.  ibid.  I.  c.  7.  el  c.  22.  seq.  nec  non 
II.  c.  16,  ubi  docetur  (quod  infra  in  i.  fundam.  tangitur),  ia- 
nuam  par.idisi  omnibus  clausam  fuisse ;  de  quo  cfr.  supra  pag. 
66,  nota  7,  et  Damasc,  III.  de  Fide  orlhod.  c.  I. 
4  Vat.  hic  inserit  permittere. 


DIST.  XX.  ART.  UNICUS  QUAEST. 


417 


cel  snmmam  virlutem  permittere,  servum  suum  ab 
alio  in  sempiternum  iniuste  detineri. 

1.  Kx   prima   arguitur  ita :    si   non   decet   Dei 
amenta.proposilum  infirmari ;   et    Deus  proposuerat '   honii- 

nem  perducere  ad  beatitudinem,  el  perduci  non  ha- 
bet,  quamdiu  manet  in  statu  ruinae:  ergo  indecens 
est,  hominem  in  tali  statu  relinqui :  ergo  ab  oppo- 
sitis  decens  est,  ipsum  reparari  et  relevari. 

2.  Ex  secunda  arguitur  sic:  non  decet 2  lotam 
posleritatem  sempiternaliter  damnari  pro  peccato 
unius  liominis ;  sed  tota  sempiternaliter  damnare- 
tur,  nisi  reparatio  inlerveniret:  ergo  congruum  fuit 
et  decens ,  ut  Deus  hominem  repararet. 

3.  Ex  tertia  arguitur  sic  :  non  decet  suni- 
mam  sapientiam  permittere,  universaliter  nobilissi- 
mam  crealuram  fme  suo  fraudari;  sed  nisi  repara- 
tio  interveniret.  omnes  homines  fine  suo  essent  frau- 
dati,  et  ita  vane  omnes  filii  hominum  csscnt  consti- 
luti3;  quod  divinae  sapientiae  non  congruit,  quae 
nihil  incongruum  facit:  ergo  reslat,  quod  valde  con- 
gruum  fuil.  genus  humanum  reparari. 

4.  Ex  quarta  arguitur  sic:  non  decet  sumiuam 
virtutem  permiltere,  servos  suos  iniuste  et  violenter 
ab  adversario  detineri;  sed  nisi  reparalio  intervenis- 
set,  multi  servi  Dei  el  Sancti  detinerentur  in  limbo: 
ergo  congruum  fuit  et  decens,  per  reparationis  be- 
neficium  subveniri  generi  humano. 

Sed  contra  hoc  obiicitur  sic:  1.  Si  indecens 
pposi-  fuisset ,  genus  humanum  non  reparari ,  et  inconve- 
niens :  et  «  quodlibet  ininimum  inconveniens ,  sicut 
dicit  Anselmus  in  primo  Cur  Deus  homo  *,  Deo  est 
impossibile  »:  ergo  fnit  impossibile,  Deum  genus  hu- 
manuin  non  reparare.  Et  ex  hoc  elicitur  duplex  in- 
conveniens :  unum,  quod  Deus  non  reparavit  genus 
humaimm  propter  misericordiam,  sed  potius  propter 
vitandam  indecentiam;  aliud,  quod  non,  reparavit  ex 
liberalitate ,  sed  ex  necessitate.  Quod  si  verum  est, 
non  tenemur  ei  ad  tantas  gratiarum  actiones;  quod 
impium  et  crudelissimum  est  dicere  5. 

2.  Item,  nobilior  creatura  est  Angelus  quam 
homo.  el  propler  beatitudinem   est  facta,  sicut   ho- 


nio;  sed  non  decuit  Deum  relevare  angelum  a  suo 
lapsu6:  ergo  nec  decuil  reparare  genus  hninanum. 

-3.  Item,  sicut  decet  divinam  sapientiam  el  bo- 
nitatem  relevare  cadentem,  sic  etiam  decet  susten- 
tare  stantem;  sed  non  decuit  Deum  teaere  genus  hu- 
inanum,  ne  laberetur  ; :  ergo  videlur,  quod  non  de- 
cuit  ipsum  relevare  post  ipsuni  lapsiiin. 

4.  Ilem,  non  decet  Deum  8  facere  contra  saaan 
instiliam;  sed  homo,  cum  peccavit,  meruit  a  Deo  in 
aeternum  separari:  si  ergo  per  reparationem  Deo 
habet  coniungi.  videtur,  quod  nuii([iiam  decuit.  grmis 
huiuarmiu  reparari. 

■  ').  Item,  sicut  homo  meruit  per  peccatum  inor- 
tein  carnis,  ita  etiam  meruit  inorlem  seuipiternaa 
damnationis;  sed  non  decuit  Deiun  sic  reparare  ge- 
nus  humanum;  ut  non  moreretur  inorte  carnis  9:  ergo 
non  decuit  sic  reparare .  ut  non  moreretnr  moite 
sempiternae  damnalionis. 

6.  Item,  non  decet  Deuin  facere  contra  dispo- 
sitionem  suae  sapientiae;  sed  Deus  talem  fecerat  ho- 
minem,  ut,  si  vellel  stare,  staret,  et  si  vellet  cadere. 
caderet:  ergo  sicut  non  decet  Deum  facere  de  stante. 
ut  cadat.  ila  non  decet  ipsum  lacere  de  cadente,  ul 
resurgat:  ergo  non  decet  eum  reparare  luimaiKiin 
naturam  l0. 

C0NCLUSIO. 

Genus  humanum  reparari,  eongruum  ct  drccus  esl 
lum  ex  parte  Dei ,  tum  ex  parte  hominis. 

Ki:si'Ondeo:  Dicendum.  quotl  absque  dubio  «tt»  coaciuio. 
grutim   est   et  decens,   reparari   genus   hmnanuin ; 
congruum,   inquam,  est  et   decens    non   soluiu   ei 
parle  Dci ,  sed  eliam  ex    parte  hominis.  Ex    parte  coognwotu 
Dei,  quia  decet  Dei  potentiam,  sapientiam  et  naise-" 
ricordiam  ,  sicut  in  opponendo   inonstratnni  esl  su- 
pra  ".  —  Ex  parte  vero  hominis  congruenlia  esl  si-  b<  put*  ho- 
militer,  si  consideretur  dignitas  homvnis  conditi  el  " 
modus  labendi  et  slatus  lapsi. — -Dignitas  naiuqiie  Prima. 
hominis  tanla  erat,  ut  propter  ipsum  facta  siml  uni- 


1  Codd.  C  L  i:  aa  proposuit,  codd.  H  U  (i  ll  I  M  N  o  T  V 
proposuerU. 

2  Cod.  K  supplet  summam  clementiam. 

3  Psalm.  88,  18:  Nunquid  enim  vane  conslituisti  omnes 
(ilios  hominum? 

4  Cflp.  20.  Cfr.  Ibid.  c.  10,  ct  do  Fidr  Trin.  c.  5.  1'ro  DeO, 
quam  lectionem  fide  codd.  DFKM  coaservaYimus ,  texlus  oii- 
jin.  in  l)<'<>,  edd.  erga  Deum.  —  Subinde  pro  ergo  fuU  impos- 
sibile  cod.  I!  ergo  decuit,  et  pro  reparare  multi  codd.  ei  v<U\. 
1 ,  2  vitiose  reparari. 

'■•  lloc  duplex  Inconveniens  tangit  Anselm. ,  II.  Cur  l)''i^ 
hoino,  c  .').  dicens:  Sed  sl  ita  est,  vldetur  quasi  cogi  Deus 
uecessitate  vitandi  indecentiam,  ul  salutem  procuret  humanam. 
Quomodo  ergo  negari  polerit,  plus  h"<:  propter  se  facere  quam 
propter  nos?  Al  si  ita  est,  quam  gratiam  Uli  debemua  pro  eo 
quod  fiicit  propter  se?  Quomodo  etiara  nostram  Impulablmus 
talatcm  elus  gratlao,  sl  nos  salvai  necessil 

'■  Vlde  Anselm.,  II.  Cur  Deus  homo,  c  21 ,  el  supra  d.  2. 
a.  I.  <|.  2. 

.s.  Bonai .  —  Tom.  III, 


7  Cfr.  II.  Sent.  d.  23.  a.  I.  q.  I.  seq.  —  Pro  ne  laberetur 
edd.  I,  2  ante  lapsum,  quae  verba  Vat.  verbis  ne  laberelur 
adiungit.  Mo\  pro  posi  ipsum  lapsum  codd.  \  K  /.  bb  el  edd.  I, 
2  posi  lapsum. 

8  Pro  Dtfum  ninlii  codd,  /jisiim. 

9  August.,  II.  de  Peccat.  merit,  et  remisa.  ctc  c.  II.  n. 
.'io:  Potcral  autem  eliam  hoc  donnre  credentibus,  ul  nec  i-im^ 
experirenlur  corporis  morli»m,  sed  sl  hoc  fecissel,  carni  quae- 
«liiiii  felicilas  addcrelur,  minuerelur  autem  fidel  fortltudo...  Quld 
ciiiin  iin^iiiim  eral,  videndo,  non  mori  eosqul  crederent,  ere- 
dere,  se  non  morilurum?  Quanlo  esi  malus,  quanto  rortius, 
quanto  laudabilius  ka  credere,  ul  se  sperel  moriturus  slne  flne 
victurum?  etc.  Vlde  etiam  Vnselm.,  dc  Concord.  prnesc  Del 
i niii  lih.  arb.  i|.  3.  c,  '.».  —  Potl  pauca  pro  tic  reparart  non 
paucl  codd.  tic  rtparan. 

iii    ^  gtnus  hiiiu  iniiiii. 
11  iiic  iii  fundam.  Cfr.  etlam  aupra  d.  i    r.  -.  q.  I.  — De 
rationlbus  tx  patte  hominU  cfr.  supra  d.  I.  ■•  I.  'i    2,  al  II. 
Scnl    d.  21.  a.   t.  q.  2. 


418 


SENTENTIARUM  IJB.  111. 


versa  '.  Si  ergo  homo  careret  suo  line,   iam  omnia 

sec ia.  essent  suo  line  defraudala.  —  Modus  vero  labendi 

fuit,  quod  tramana  natura  totaliter  cecidit,  aho 
peccante,  et  alio  mggerente;  et  ideo  decens  fuit, 
ipsam  per  a/mm  relevari ,  ut,  sicnt  filii  peccaverunt 
in  parente,  et  parens  peccavil,  diabolo  suggerente, 
sic  etiam  homo  repararetur,  Domino  relevante.  — 
Tertia.  Slatus  etiam  hominis  lapsi  reparationi  congruit, 
quia  in  illo  statu  simul  fuit  poenitenlia  cum  mise- 
ria;  et  poenilenlia  quodam  modo  placabat  divinam 
mstitiam,  miseria  vero  provocabat  misericordiam. 

Et  sic   patet,  quod   per  omnem   modum  con- 
gruum  fuit,  reparari  genus  humanum ,   congruum  , 
inqnam,  ex  parte  opificis ,  et  congruum   ex  parle 
coroiiariam.o/)ens.   Sed   congruitas  ex  parte   operis  pura  con- 
gruentia  est,  ita  quod  non  ponit  necessitatem.  Con- 
gruitas  vero  ex   parte  opifcis  ponit  necessilatem , 
i,Hn;es  „e-  necessitatem ,  inquam,  non  inevitabilitatis ,  quae  di- 
cessiias.     vi(jjmr  jn  coactionein  et  prohibitionem,  sed  necessi- 
tatem  immutabilitatis ,  quae  consurgit  ex  stabilitate 
et  immutabilitate  divinae   dispositionis.   Haec  autem 
non   arctat   divinam   potentiam   ad   oppositum,   sed 
eam  delerminat  ad  lale  propositum.  Unde  Anselmus 
in  secundo  Cur  Deus  homo  2:  «  Cum  dicimus,  Deum 
aliquid  facere  necessitate,  intelligendum  est,  quod  hoc 
facit  necessitate  servandi  honeslatem,  quae  necessi- 
tas  non  est  ahud  quam  immutabilitas  honestatis  » . 
Ex  his  quae  dicta  sunt,  patet  responsio  ad  pro- 
Epibgas.  posilam  quaestionem.  Si  enim  quaeratur,  utrum  con- 
gruum  sit,  reparari  genus  humanum;  concedendum 
est  simpliciter,  quod  verum  est.  Si  vero  quaeratur, 
utrum  sit  necessarium;  non  esl  simpliciter  respon- 
dendum,  sed  distinguendum.  Est  enim  necessarium 
ex  parte  Dei,  non  ex  parte  nostri;  et  ex  parte  Dei 3 
non  quacumque  necessitate,  sed  necessitate  immuta- 
bilitatis,  quae  non  opponitur  liberlati  voluntatis,  ac 
per  hoc  nec  gratiae  nec  liberalitati. 

1.  Et  per  hoc  patet  responsio  ad  primum  obie- 

soiuiinop.  ctum;  non  enim  sequitur,  si  Deus  reparat  necessi- 

positoram.  ^  ^Q  immutabilitalis ,  quod  propter  hoc  non  re- 

paret  ex   liberalitate   suae   benignitalis;   haec   enim 

simul  possunt  stare  4. 

±  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  creatura  an- 
gelica  nobilior  est  etc;  dicendum,  quod  quamvis  An- 
sotandnm.  gelus  nobilior  sit  creatura  5,  non  tamen  est  adeo  ad 
reparalionem  idoneus,  sicut  homo,  propter  modum 
labendi  et  slaturn  hominis  lapsi.  llomo  enim  poe- 
nituit,  angelus  vero  obstinatus  fuit:  homo  totaliter, 
angelus  particulariler  cecidit;  homo  per  alium, 
angelus  per  se  ipsum;  et  haec  sunt  quae  faciunt 
angelum  ad  reparationem  minus  idoneum. 


3.  Ad   illud    quod  obiicitur,    quod   non   decuit 
Deum  tenere  hominem,  ne  caderet;  dicendum,  quod 

si  homo  voluisset  stare,  nunquam  Deus  dereliquisset  nou. 
eum,  ut  caderet;  sed  quia  stare  noluit,  non  debuit 
ipsurn  conservare  invitum;  sed  quia  horno  post  la- 
psum  voluit  resurgere,  ideo  decuit  Deum  sibi  manum 
porrigere,  ita  quod  manus  ista  ad  illos  se  extendit. 
qui  voluntarie  resurgunt 6,  non  ad  eos  qui  nolunt 
resurgere. 

4.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  non  decet  Deum 
facere  contra  suam  iustiliam;  dicendum,  quod  verum 
est.  Decet  tamen  aliquid  ipsum  facere  praeter  rigo- 
rem  iustiliae ,  quia  reparatio  hurnani  generis  non 
repugnat  divinae  iustitiae.  Concurrunt  enim  in  illa 
simul  misericordia  et  veritas ,  sicut  videbitur  in- 
fra7.  Unde  quod  dicitur,  quod  homo  meruit  per  pec- 
catum  in  aeternum  separari  a  Deo;  hoc  verum  est, 
quantum  est  de  se ;  possunt  tamen  alia  merita  in- 
tervenire,  quae  infringent  illam  obligationem ,  et  in 
quibus  servabitur  ordo  iustitiae  divinae. 

o.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  per  peccatnm 
meruit  homo  ita  puniri  poena  sempiternae  damnatio- 
nis,   sicut  poena   mortis;  dicendum,   quod  non   est 
simile,  quia   de  poena  mortis  slatim  fuit  sententia  soui 
lata,  de  poena  vero  sempiternae  damnationis  adhuc 
differtur  sententia.  Et  quia  divina  sententia  est  irre- 
vocabilis,  postquam  lata  est  —  licet  mutari  possit 
sententia  per  prophetiam  praedicata,  sicut  patet  in 
lona8_antequam  feratur,  potest  remedium  invenin; 
ideo  reparari  potuit  genus  humanum,  ut.non  incur- 
reret  poenam    damnationis    sempiternae   in  aliqua 
eius   parte,  quamvis  non  fuerit  liberatum,  ut  non 
incurreret    poenam    mortis.  —  Et  si  tu  quaeras , 
quare   sentenlia   ista   fuit  lata,   et  illa  dilata,  cum 
homo  meruisset  ntramque  de  se ;  dicendum,  quod 
prima  est  via  poenitentiae,  secunda  vero  aufert  lo- 
cum   poenitentiae ,  ideo   non   debebat   secunda  sen- 
tentia    inferri    contra    hominem .   quamdiu   erat   in 

statu  viae. 

G.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  non  decebal 
Deum  facere  contra  ordinem  suae  sapientiae ;  dicen- 
dum,  quod  genus  humanum  reparando  contra  sa- 
pientiam  suam  non  fecit,  quia  ex  sapientia  sua  fe- 
cerat  ipsum  reparabilem,  praevidens  eius  lapsum. 
Nec  valet  illud  quod  obiicit :  nec  decuit  facere  de 
stante,  ut  caderet:  ergo  nec  decuit  de  labente,  ut  re- 
surgeret;  quia,  quamvis  «  nullo  sapiente  fiat  homo 
deterior9»,  aliquo  tamen  sapiente  potest  fieri  me- 
lior.  Et  licel  non  deceat  Deum  de  bono  facere  ma- 
lum,  decet  tamen  de  malo  facere  bonnm. 


i  Cfr.  II.  Sent.  d.  15.  a.  2.  q.  I.  —  Voei  hominis  edd. 
adtexunt  condili. 

2  Cap.  V),  ubi  textus  origin.  post  necessitnte .  cui  voci  prae- 
figit  quasi,  addit  vitawli  inhonestatem ,  quam  utique  non  timet, 
poiius.  Cfr.  supra  pag.  350,  nota  7.  et  pag.  352,  nota  2. 

3  Vat.  subiicit  necessarium  quidem. 

*  Cfr.  Anselm.,  H.  Cur  Deus  homo,  c.  5.  —  Pro  reparet 
multi  codd.  reparat. 


5  Edd.  addunt  quam  homo. 
e  Edd.  qui  volunt  resurgere. 

7  Quaest.  seq. 

8  cnp.  3 ,  4.  seqq.  —  Pro  licet  mxilari  cod.  0  licet  ahquo 
modo  mutari;  inferius  pro  debebat  cod.  A  decebat. 

9  August.,  83  Qq.  q.  3.  —  De  ult.  propos.  solutionis  cfr.  I. 
Sent.  d.  46.  q.  2.  seqq.  —  Paulo  superius  anle  de  labente 
supple :  facere. 


DIST.  XX.  ART.  DNICUS  QDAEST.  II. 


419 


SCHOLIOX. 


J.  In  quaestionibus  liuius  distinclionis  solvendis  Scholaslici 
scquuntur  praecipue  ?.  Anselmi  librum  Cur  Deus  homo,  cam 
quadam  tamen  reslrictione,  de  qna  vide  infra  q.  6.  —  Solutione 
huius  I.  quaestionis  illustrator  doctrina  supra  d.  2.  a.  I.  q.  2. 
(de  congrueotia  incarnationis)  et  II.  Sent.  d.  7.  p.  I.  a.  I.  q.  I.  (de 
obslinatione  daemonum)  explicala  ;  nec  circa  conclusionem  du- 
bium  esse  potest.  A  congruentia  auctor  ih  responsione  transit 
ad  necessitatem  quandam  incarnationis ,  quam  secundum  S.  An- 
selmum  et  Alexandrum  Bal.  nominat  necessitatem  immutabili- 
tatis.  Sed  istud  vocabulum  sumitur  hoc  loco  non  in  sensu  ab- 
soluto ,  ul  alibi,  sed  conditionalo .  ut  ipsa  verba  auctoris  hic 
manifestant  et  magis  infra  q.  6.  Bene  dicit  Alex.  Hal.  (S.  p.  III. 
q.  I.  m.  3.):  «  Secundum  Anselmum  proprie  dicilur  necessi- 
tas,  quae  est  coactionis  et  prohihitionis ;  necessitas  autem  im- 
mutabilitalis  proprie  non  debet  dici ,  sed  improprie  ».  Badem 
necessitas  a  S.  Thonia  (hic  a.  I.  quaesiiunc.  3;  cfr.  S.  III.  q. 
46.  a.  2.)  vocalur  necessitas  ex  suppositione ,  quam  distinguit 
a  necessiiate  coactionis  et  necessitate  absoluta ,  et  addit,  quod 
non  sit  neccssitas  «  ex  suppositione  finis ,  quia  non  est  dubium, 
quin  Deus  ad  aliquem  Bnem  possii  inducere  multis  aliis  viis...  se<l 
ex  suppositione  alicuius,  quod  est  in  ipso ,  scilicet  praescienliae , 
vel  voluntatis,  quae  mutari  non  possunt ;  secundum  quem  mo- 
dum  dicilur,  quod  necessarium  est,  praedeslinatum  salvari.  Et 
haec  dicitur   necessitas  immutabiUiatis   a   quibusdam.   Et  per 


hunc  modum  necessarium  fuit  ex  parte  Dei,  liumanam  naturam 
reparari  ».  —  De  hac  el  aliis  necessitaUs  speciebus  cfr.  S.  Bo- 
nav.,  I.  SenL  d.  fi.  q.  I.  et  scholion,  d.  38.  a.  2.  q.  I.  et 
SCboliOfl  ;  II.  Senl.  d.  7.  p.  II.  a.  I.  q.  3.  <l.  2"i.  p.  II.  q.  2.  3  ;  III. 
Sent.  d.  M.  a.  I.  q.  3.  ad  i,  d.  16.  a.  I.  q.  3.  —  Yerba  in 
soluL  ad  3.  non  nimis  premenda  sunt,  quasi  sine  gralia  praeve- 
niente  Christi  homo  lapsus  voluerit  resurgere,  at  homo  innocens 
noluerit  stare.  Sed  ibi  respicitur  haec  veritas,  quod  gralia  Uiri- 
sti  de  facto  non  salvat  adultos,  ni^i  njlentes  rexurgere ,  dum 
protoparentes  de  facto  nolueraat  stare. 

De  hac  I.  quaestione  :  Alex.  Ilal.,  loc.  <  i(.  m.  2.  3,  et  q. 
IS.  m.  3.  a.  I.  —  Scot. ,  de  hac  et  seqq.  qq.  in  utroque  Scri- 
pto  hic  q.  unica.  —  s.  Thom.,  hic  a.  I.  quaestiune.  I.  3;  tan- 
gitur  etiam  S.  III    q.   46.  a.   I,  praesertim  ad  3.  et  q.   I.  a.  3. 

—  Petr.  a  Tar. ,  hic  a.  I.  2.  —  Richard.  a  MedL,  hic  q.  I.  2. 

—  Durand.,  de  hac  ct  seq.  q.  hic  q.  I.  —  Dionys.  Carth. ,  de 
hac  el  seq.  q.  hic  q.   I.  —  Biel ,  hic  q.  unica. 

II.  In  seq.  (2.)  quaeslione  Serapbicus  egregie  ezplical  ra- 
tiones  congruentiae  pro  conclusione,  de  qua  inter  Cbristianos 
non  potest  esse  eontroveisia. 

De  eadem  quaestione:  Alex.  Ilal..  loc.  cit.  m.  i.  el  q.  i^. 
m.  i.  a.  I.  —  S.  Thom.,  hic  a.  I.  quaestiunc.  2:  cfr.  S.  III. 
q.  46.  a.   I.  3.  —  B.   Albert.    tangil  quaestionem    bic  a.   I.  3. 

—  Petr.  a  Tar.,  hic  a.  4.  —  Richard.  a  Med.,  bic  q.  3. 


QUAESTIO  II. 
Utrum  magis  congruerit,  genus  humanum  reparari  per  salisfactionem  quam  per  aliam  viam. 


Secmulo  quaeritur,  utruin  magis  congruat,  ge- 
nus  humanum  reparari  per  satisfaclionem  quam  per 
aliam  viam.  Et  quod  sk\  ostendilur  per  qualuor  snp- 

aisiuo-  positiones ';  quarum  prima  est  haec:  illa  via  magis 
conveniens  fuit  ad  reparationem  humani  generis,  in 
qua  magis  servatur  ordo  divinae  iustitiae.  —  Secunda 
est  haec:  illa  via  magis  congruit  reparationi  humani 
generis.  in  qua  magis  servatur  ordo  divinae  sapien- 
tiae.  —  Terlia  est  haec:  illa  via  magis  convenit 
reparalioni  humani  generis,  in  qua  magis  servatur 
praesidenlia  divinae  potestatis.  —  Quarta  est  haec  : 
illa  via  magis  convenil  reparationi  humani  generis, 
in  qua  magis  servatur  honorificenlia  divinae  ma- 
iestatis. 

1.- Ilis  praesupposilis ,  arguitur  sic :  magis  ser- 

ndeou.vatur  ordo  divinae  iusliliae ,  cum  malum  punitur, 
tjuam  cum  relinquilur  impuuitum;  sed  cum  pecca- 
tor  reparatur  per  satisfectiouem ,   malum  punitur ; 


cum  sine  satisfactione,  relinquitur  impunitum :  ergo 
magis  servatur  ordo  divinae  iustitiae  in  reparatione 
j)er  satisfactionem  quain  sine  satisfactione :  ergo  per 
primara  suppositionem  via  ista  ruagis  convenit  repa- 
rando  generi  liuma.no  \ 

±  Item,  secundo  arguitur  sic :  ordinatio  pec- 
canlium  in  suppliciis,  sive  peccali  in  j)oena.  mani- 
festat  decorem  divinae  sapienliae,  quae  oon  patitur, 
universum  ex  aliqua  sui  parte  tnrpari ;  sed  cum 
peccator  relevalur  per  satisfactionem,  ad  culpam  se- 
quitur  poena;  cum  vero  sine  satisfactione,  culpa  non 
ordinatur  jjer  poenara:  ergo  reparatio  generis  hu- 
mani  per  satisfactionem  plus  convenil  divinae  sapien- 
tiae  quam  sine:  ergo  per  secundam  suppositionem 
via  ista  reparandi  magis  esl  congrua  el  idonea  in 

>].  Ilein,  terlio  arguitur  sic :  si  inalum  oon  pu- 
niretur  et  relinqueretur  sine  aliqua  salislactione , 
iniusiitia  niilli  legi  subiaceret;  el  si  boc,  divina  po- 


1  Quae  eliri  poaannt  ea  Augunt,  III.  de  Lib.  Arl».  c.  9.  n. 
14.  Beqq.;  de  Vera  Relig.  c.  10.  n.  74.  ieqq  ;  de  Natura  bonl, 
e.  7.  seqq. ;  XIII.  de  Trin.  c.  10,  n.  13.  seqq.;  et  ei  Anselm., 
I.  Cur  Deus  bomo,  c.  1 2.  seqq. 

-  Ansclm.  loc  in  praeced.  oota  <ii.  dicii:  Dimiltere  pecca- 
"iii»  hon  i-i  aliud  ipiam  noii  punire;  el  quoniara  recte  ordi- 
naic  peccatum  sine  satisfaclione  non  eet  nlsi  punfre,  sl  non 
punitur,  inordinatum  dimitiitur...  Deum  vero  non  deoel  aii- 
quid  in  9uo  regno  Inordinalum  dimitlere.  Cfr.  lom.  II.  pag. 
nota  6.  ei  pig.  (MiT,  nota  3.  —  In  tninori  pro  peccaior 
reparatur  cod.  U  peccatom  rfparatur,  cod.    P  ptccator  vel 

■ihni,  reparatur,  edd.  peccata  reparantur, 


3  Aoselm.  loc.  cJt.   c.    15.  alt:  Ipsa    namque    perversitatis 

spontanea  Batisfactio,  vel  a  non  salisfaclenle  i n  • 

cepto  hoc,  quod  Deus  de  m'ii<  multimodta  booa  radt;  In 
eadem  universltate  locum  lenenl  suum  el  ordinls  pulrritudlnem, 
Quas  si  divina  sapientia,  uhi  perversitas  rectum  ordinera  pei 
turbare  nititur,  non  adderel,  flerel  In  Ipsa  universitate ,  quara 
Deus  debel  ordinare,  quaedam  ex  violaui  ordiois  pulcritudine 
deformitas,  e<  Deus  in  aua  diapositione  vlderetur  deflcere.  Quae 
duo  i|ii>iih  im  ,  sicul  siint  Inconvenlentia ,  Ita  tunl  impossibllia ; 
necesse  est,  ut  omne  peccalum  tatisnictio,  aul  poena  scquatur. 

I    ll.     loni.     II  II.     IIOl.l      |. 


/i20 


SENTENTIA.RUM  LIB.  III. 


testas  ii(3ii  omnibus  praesideret ;  sed  cnm  pro  peccato 
satisfactio  exigitnr,  peccator  subditnr  poenae  auetort- 
tate  divinae  iustitiae :  ergo  in  modo  reparandi  germs 
Immanmn  per  satisfactiooera  raagis  praelucel  praesi- 
dentia  divinae  potestatis  (juain  per  aliam  viam:  igitur 
per  lertiam  sii|)posilionem  via  ista  magis  est  congrua1. 

4.  Item.  quarto  arguitnr  sic:  peccator,  cum  pec- 
cat .  per  praevaricationem  Deum  inhonoral2:  si 
ergo  peccatum  dimittitur  sine  satisfactione,  peccatum 
relinquitur  absque  honoris  ablati  recompensatione  ; 
cum  autem  satisfactio  redditur,  honor  recompensa- 
tur :  ergo  in  modo  reparandi  hominem  per  satisfa- 
ctionem  magis  servatur  honorificentia  divinae  maie- 
statis  quam  per  alium  modum:  igitur  per  quartam 
supposilionem  hac  via  reparationis  magis  congruit 
genus  humanum  reparari. 

Ex  his  eisdem  rationibus  non  solum  potest  con- 
Noia.  cludi,  quod  haec  via  sit  magis  congrua,  sed  eliam, 
quod  alia  non  potest  esse  congrua ;  verumtamen  non 
sunt  ita  efficaces  ad  probandum  secundum  ,  sicut  ad 
probandum  primum.  quia  praeter  has  3  congruentias 
possunt  et  aliae  reperiri,  licet  istae  sint  magis  ex- 
cellentes. 

Sed  contra:  1.  Magis  decet  Deum  facere  quod 
Ad  opposi-  magis  facit  ad  ostensionem  suae  benignitalis  et  mi- 
sericordiae  ;  sed  dimittere  peccata  omnia  absque  ali- 
qua  satisfactione  poenae,  hoc  est  maioris  misericor- 
diae  quam  exigere  ab  illis  poenam  :  si  ergo  Deus 
est  misericordissimus  et  benignissimus,  adeo  ut  be- 
nignior  cogitari  non  possit;  videtur  ergo,quodmo- 
dus  ille  reparandi,  qui  est  praeter  satisfactionem , 
magis  conveniat  divinae  excellentiae  \ 

2.  Item.  modus  ille  magis  convenit  reparalioni 
humani  generis,  qui  magis  est  oslensivus  divinae 
sufficientiae  ;  sed  si  sic  Deus  genus  hnmanum  repa- 
raret,  quod  nullam  requireret  satisfactionem,  magis 
appareret  divina  sufficientia  —  ostenderetnr  enim 
tunc,  quod  emendarum  nostrarum  el  bonorum  no- 
strorum  non  indiget 5  —  ergo  modus  reparandi  abs- 
que  omni  satisfactione  magis  esset  conveniens  hu- 
mano  generi. 

3.  Item ,  ille  modus  magis  convenit  reparationi 
humanae,  qui  magis  est   ostensivus    divinae   poten- 


Inm. 


tiae ,  pro  eo  quod  reparalio  est  quaedam  recreatio  ■ ; 
sed  si  Deus  absque  omni  satisfactione  solo  verbo  re- 
pafasset  genus  humanum,  sicut  fabricavil  mundum. 
maior  esset  ibi  divinae  virtulis  ostensio :  ergo  magis 
convenit  isle  raodns  bnmano  generi  reparando. 

4.  Item .  modus  ille  magis  convenit  reparationi 
generis  humani,  in  quo  homo  magis  astringitur  ad 
amandnm  et  laudandum  Deum  ;  sed  si  Deus  culpam 
homini  reliquisset  absque  omni  satisfactione  et  poena, 
esset  magis  arnandus  et  laudandus  ab  homine,  homo 
enim  plura  a  Deo  percepisset:  ergo  talis  modus  re- 
parationi  humanae  magis  congrueret. 

b.  Item,  modus  ille  magis  congruit  reparationi 
generis  humani ,  in  quo  magis  erudilur  homo  ad  ex- 
secutionem  divini  mandati  et  imitationem  Dei ;  sed 
homo  debet  remittere  et  condonare  alii  culpam  et 
poenam  7 :  ergo  si  Deus  homini  debuit  dare  exem- 
plum  perfectionis.  videlur,  quod  magis  Deum  de- 
cuerit  reparare  genus  humanum  totum  relaxando 
quam  satisfactionem  aliquam  exigendo. 

6.  Item.  ille  modus  reparandi  magis  decet  Deum, 
qui  est  a  Deo  immediate,  quam  qui  est  a  Deo  me- 
diante  adiutorio  creaturae  —  quoniam  sicut  decuit 
Deum  magis  per  se  ipsum  creare.  sic  magis  vide- 
tur  esse  decens  per  se  ipsum  recreare s  —  sed  re- 
paratio  per  satisfactionem  est  medianle  creatura  sa- 
tisfaciente  :  ergo  videtur,  quod  magis  decuerit  Deum 
reparare  genus  humanum  absque  omni  satisfactione 
per  se  ipsum.  quam  mediante  salisfactione  per  crea- 
turae  adiutorium. 

c  o  n  c  l  u  s  r  o. 

Magis  fiiit  congruum  et  ex  parte  Dei  el  ex  parle 
no.stra,  genus  humanum  reparari  per  satis- 
factionem. 

Rkspondlo  :  Dicendum .  quod  absque  dubio  ma-  codc  i 
gis  congruum  fuit,   genus    humanum    reparari   per 
salisfactionem  quam  per  aliam  viam,  secundum  quod 
dicit  Anselmus,  et  Augustinus  \  El  ratio  huius  est  ex  DaP  i 
parte  Dei  et  ex  parte  nostra.   Ex    parte,    inquam, 
Dei ,  quia  universae  viae  Domini  misericordia   et  1»™ 
veritas ,0,  cum  ipse  sil  summe  iustus  et  misericors. 


1  Anselm.,  loe.  cit.  c.  12.  dicit,  quod,  si  peccalum  dimiltere- 
tur  impunilum,  etiam  hnee  tria  inconvenientia  sequerentur,  scil. 
quod  «  similitor  erit  apud  Deum  peccnnti  et  non  peccanti,  quod 
Deo  non  convenit»;  peccatum  nulli  legi  subiaceret,  cliberior 
igilur  est  iniuslitia.  si  sola  misericordia  dimittitur  quam  iuslitia, 
quod  valde  inconveniens  videlur »;  el  iniustiiia  esset  similis 
Deo,  tquia  sieut  Deus  nullius  legi  subiacet,  ita  et  iniustitia*. 
—  Pro  praelucet  codd.  A  K  P  Q  bb  relucel. 

2  Respicilur  illud  Rom.  2,  23:  Qui  in  Lege  gloriaris  per 
praevaricationem  Legis  Deum  inhonoras.  —  Anselm.,  loe.  cit. 
e.  13:  Necesse  est  ergo,  ut  aut  ablatus  honor  solvatur,  aut 
poenn  sequalur;  alioquin  aut  sibi  ipsi  Deus  iustus  non  erit , 
aut  ad  utrumque  impotens  erit,  quod  nefas  est  vel  cogitare. 

3  Vat.,  omisso  quia,  hic  addil  etiam. 

4  Anselm.,  loc.  eit.  c.  12,  graviores  ex  obieetionibus  hic  pro- 
posilis  breviter  compleelitur  his  verbis:  Cum  Deus  sic  sit  liber, 
ut  nulli  legi,  nullius  subiaceat   iudicio;  et  sil  ila   benignus,  ut 


nihil  benignius  cogitari  queat;  el  nihil  sit  rectum  aut  decens, 
nisi  quod  ipse  vult:  mirum  videtur,  si  dieimus,  quia  nullate- 
nus  vult  aut  non  ei  licet  iniuriam  suam  dimittere,  a  quo  etiam 
de  his  quas  aliis  lacimus,  solemus  indulgentiam  petere.  —  In 
minori  pro  ab  illis  edd.  pro  illis.  Deinde  pro  praeter  satisfa- 
ctionem  codd.  P  Q  praeter  omnem  satisfactiunem. 

5  Respicitur  illud  Psalm.  15,  2:  Deus  nieus  es  lu,  quoniam 
bonorum  meorum  non  eges.  —  Edd.  indigeret. 

fi  Cfr.  supra  png.  30,  nota  5. 

7  Vide  Matth.  6,  12.  seqq.  —  Subinde  in  codd.  desidern- 
tur  Deum.  ln  fine  arg.  pro  exigendo  cod.  F  exhibendo. 

8  Cfr.  supra  pag.  28,  nota  2.  —  Cod.  D  reparare  pro 
recreare. 

9  Anselm.,  I.  Cur  Deus  homo,  c.  12.  seqq. ;  August.,  XIII. 
de  Trin.  c.  10.  n.  13.  seqq.  Cfr.  etiam  Bernard.,  Tract.  de  er 
roribus  Abaelardi ,  c.  6.  n.   15.  seq. 

10  Psalm.  2i,   10. 


DIST.  XX.  ART.  UNICOS  QUAfiST.  II. 


4-21 


econda, 


Sitio  op- 
p  tornm. 


Et  ideo  in  reparatione  generis  bumani,  quae  est  ex- 
cellentissima  viarum  Dei ,  congruum  est,  ut  simul 
currat  misericordia  cum  iustitia.  Et  ideo  decens 
fuit ,  ut  Deus  ab  homine  salisfactionem  exigeret  pro 
iniuria  sibi  facta .  et  si  homo  non  posset,  tunc  mi- 
sericordia  divina  subveniret  dando  sibi  mediatorem. 
qui  pro  eo  salisfacerel.  Et  iste  modus  magis  fuit 
congruus  quam  alius.  Nam  si  Deus  culpam  non  di- 
misisset,  sed  vindiclam  exegisset;  non  manifestare- 
tur  eius  misericordia ;  si  vero  omnino  dimisisset 
nec  satisfactionem  exegissel,  non  manifestarelur  iu- 
stitia.  Si  ergo  istae  duae  conditiones  sunt  in  Dei 
opere  servandae  praecipue1,  magis  congruebat,  hu- 
manam  naturam  reparari  per  satisfactionem  quam 
per  aliam  viam ,  ex  parte  Dei  reparantis. 

Magis  etiam  congruebat  ex  parte  nostri ,  pro 
eo  quod  reparatio  nostra  ad  hoc  erat,  ut  nos  redu- 
ceret  a  culpa  ad  iustitiam,  a  miseria  ad  gloriam. 
Sicut  ergo,  cum  genus  humanum  cecidit  per  culpam, 
Deum  inhonoravit  per  praevaricalionem  et  inordina- 
tam  delectationem  ;  sic,  cum  redit  a  culpa  ad  iu- 
stitiam,  decens  est,  ut  Deum  honoret  sustinendo 
poenam,  et  in  hoc  magis  reparalur  ad  normam  iu- 
stitiae.  Rursus ,  sicut  gloriosius  est  acquirere  vitam 
aeternam  per  merita  quam  sine  meritis  2 ,  sic  glorio- 
sius  est  reconciliari  Deo  per  salisfactionem  quam 
sine.  —  Modus  igitur  reparandi  per  satisfactionem 
plus  convenit  nostrae  iuslificationi  et  nostrae  glori- 
ficationi.  Si  igitur  haec  duo  principaliter  conside- 
rantur  in  reparatione  generis  humani,  planum  est, 
quod  hic  modus  reparandi  magis  conveniens  est 
tam  ex  parte  Dei  rcparantis ,  quam  ex  parte  hu- 
mani  generis  reparati.  —  Unde  rationes ,  quae  hoc 
ostendunt,  concedendae  sunt. 

1.  Ad  illud  vero  quod  obiicitur  de  manifesla- 
tione  benignilatis  et  misericordiae,  dicendum ,  quod 
summa  benignitas  et  misericordia  in  Deo  non  exclu- 
dunt  iuslitiam ,  et  ideo  non  sic  debuit  manifeslari 3 
in  opere  reparationis ,  quod  iustitia  non  haberet  lo- 
cum  ;  sed  ita  debuit  manifestari  divina  misericordia, 
quod  simul  cum  hoc  oslenderetur  divina  iustitia.  Et 
hoc  idem  factum  est,  cum  Deus  reparavit  genus  hu- 
manum  per  mortem  Filii  sui,  ubi  fuit  maxima  ae- 
quilas  in  exigendo  tanlae  satisfactionis  pretium,  et 
maxima  benignilas  in  tradendo  unigenilum  Filium 
suum. 


2.  Ad  ilhul  quod  obiicitur,  quod  magis  mani- 
festareturJ  divina  sufficientia,  si  non  exigeret  satis- 

iarlionem  ;  dicendum,  quod  sicut  Deus  exigit  a  oobis 
mandatorum  suorum  observanliam  non  propter  suam 
indigentiam.  ^ad  propter  ordinationem  nostram,  qua 
debemus  ei  tanquam  Domino  obedire ;  sic  et  pecca- 
torum  exigit  einendam.  non  propter  hoc.  qnod  in- 
digeat,  sed  ul  nos  reducat  ad  ordinationem  debitam. 
•Et  ideo  obieclio  illa  procedebat  ex  suppositione  falsi, 
cum  dicebatur,  magis  sine  satisfaclione  divinam  suf- 
ficientiam  manifeslari. 

3.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  modus  alius 
magis  manifestaret  divinam  potentiam ;  dicendiun. 
quod  etsi  in  omni  opere  Dei  ostendatur  divina  po- 
tentia,  in  opere  tamen  reparationis  magis  manife- 
statur  benignitas  el  misericordia,  et  per  eonsequens 
ipsa  iustitia  eis  annexa.  Et  ideo ,  cum  posset  uno 
verbo  genus  Immanum  reparare,  maluit  lamen  re- 
parare  cum  difficultate  et  poenalitate,  quia  magis 
opportunum  erat,  ibi  ostendi  misericordiam  quani 
potenliam.  Potentia  enim  satis  claruerat  in  rerum 
eductione ;  sed  adhuc  latebat  misericordia ,  quam 
ostendebat  Deus  in  hominis  reparatione 5. 

4.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  reparatio,  prae- 
termissa  satisfactione ,  magis  astringeret  nos  ad  lau- 
dandum  et  amandum  Deum  ;  dicendum,  quod  hoc  xotandom. 
falsum  est ;  plus  enim  nos  astringit  ad  amorem  et 
laudem  Dei  hoc,  quod  dedit  Unigenitum  suum  pro 
nobis,  quam  si  absque  hoc  condonasset  nobis  <■! 
poenam  et  culpam.  Multo   enim    maius    fuit.   quod 

Deus  pro  nobis  mortem  subiret,  quam  peccata  no- 
stra  condonaret ;  multo  etiam  maius  fuit  dando  no- 
bis  Filium  peccata  condonare,  quam  si  simpliciter 
peccata  condonasset.  Qui  enim  proprio  Filio  non 
pepercit,  sed  pro  nobis  omnibus  tradidit  illum  . 
quomodo  non  omnia  nobis  cum  illo  donarit?  sicut 
dicitur  ad  Homanos  octavo6.  Et  sic  patet  illud,  quod 
procedebat  ex  suppositione  falsi. 

5.  Ad  illud  quod  obiicilur,  quod  si  satisfactio- 
nem  non  exegisset,  magis  praebuisset  formain  imi- 
tandi  se ;  dicenduin,  quod  etsi  debeamus  Deum  imi- 
tari  in  aliquibus,  non  lamen  nostrum  est  imitari  in 
omnibus.  Ad  Deiun  enim  spectat  quaeivre  gloriam  el 
vindictam,  secundum  quod  dicitur  ad  Romauos  duo- 
decimo7:  Mihi  vindicta,  et  ego  retribuam ;  ad  dos 
autem  non    pertinet.  quia  noslriiin  non  esl  iudica^ 


1  Cfr.  Ansolm.,  Proslog.  c.  II,  ci  IV.  Sent.  d.  U>.  a.  2.— 
Paulo  antc  edd.  vocl  ittslitiit  praeflgunt  eius.  Paulo  inferius  pro 
e.x  pttrte  nostri  cod.  V  e.r  pnrte  nostra. 

2  Vlde  supra  pag.  3S7,  nota  4.  —  Vat.  Iiic  supplel  eam 
acquirere. 

3  Cod.  o  hlc  repetit  misericordia.  —  De  prlncipio,  cul  S. 
Anselm.  innititur  solvens  obiectionem ,  vlde  supra  pag.  ^*>T. 
nota  •"'. 

*  Non  paucl  codd.  matiifestatur.  Allquanto  Infeiius  pro  sic 
rt  peccatorutn  cod.  /.  ric  ei  <t  peccatore. 

5  Cfr.  Bernard.,  Serm.  I.  in  Natlv.  Domlni,  n.  2,  ubi  Inler 
,ili;i  egregle  dlcta;  Apparuerot  antc  potentla  In  rerum  creatlone; 
apparebat  saplentia  In  earum  gubernatione;  sed  benignitaa  mlse- 


ricordiae  nunc  maximi  apparuil  In  humanilate;  >n\\i.  In  fcr. 
IV.  hebdom.  sanctae,  n.  13;  Scrm.  29.  de  Dlversls,  n.  '\.  Serm. 
II.  in  Canlic.  n.  7. 

6  Vers.  32.  —  Paulo  supeiius  pro  <i<t<tm  peccala  <  ">i<i   \  / 
bl)  i/iKttn  quod  peccata. 

7  Wrs.  19.  —  Anselm.,  I.  Cur  Deua  homo,  <■•  12:  Dous 
hoc  [dlmltterc  peccantibus  In  nos]  praedpll  nobls,  ul  non  | 
sumamus  quod  m<Iihs  Del  est.  Ad  nullum  enim' pertinel  vindl- 
iiiin  lacere,  nlsl  ad  lllum  qul  Dominui  etl  omoluni;  umcum 
terrenae  potestates  hoc  recte  fadunt,  Ipae  bdl  i»<'u>.  .i  quo 
ad  hoc  i|isnin  sunl  ordlnatae.  -  Paulo  superiua  pro  »"»  ta* 
mrii  niistiiuii  tti  codd.  M 0  "<»"  tittnni  necesse  |«'<l<i.  i  2 
necessariutn  I  est 


422 


SENTENTIARUM  LIB.  III. 


re,  sed  iudicari;  et  ideo  in  hoc  non  debnit  dare 
Aiia  soiutio.  formam  imitandi  se.  —  Aliter  posset  dici ,  quod 
Deus  exigendo  satisfactionem  magis  praebuit  nobis 
Notandum.  formam ,  quam  si  non  exegisset.  Praebuil  enim  exem- 
plum  et  subditis  eipraelalis :  subdilis  in  hoc,  quod 
remisil  et  pepercit;  praelatis  vero  in  hoc ,  quod 
emendam  requisivit,  ut  decor  iustitiae  servaretur , 
(|uod  spectal  ad  eos  qui  iudicant  terram,  secundum 
illud  Sapienliae  primo  J :  Diligile  iuslitiam  qui  iu- 
dicaiis  terram. 


6.  Ad  illud  quod  ultimo  obiiritur,  quod  decen- 
tius  fuisset  reparare  genus  humaniiin  sine  adiutorio 
humano,  et  ita  sine  satisfactione  * ;  dicendum,  quod 
hoc  falsum  est.  Suuunae  enim  bonitatis  est  commu-  Noiandi 
nicare  creaturae  operationes  nobiles,  secundum  quod 
ipsa  nata  est  snscipere ;  el  crealura  aliquid  potest 
facere  in  reparatione,  quamvis  solius  Dei  sil  operari 
in  primaria  rerum  productione,  ubi  non  esl  opera- 
tio  in  aliquam  materiam  praeiacentem  3. 


QUAESTIO  III. 
Utrum  aliqua  ereatura  pura  poluerit  satisfacere  pro  loto  genere  humano. 


tum. 


Tertio  quaeritur.  utrum  aliqua  crealura  pura 
potuerit  satisfacere  pro  toto  genere  humano.  Et  quod 
sic,  videtur. 

1.  Una  creatura   pura  potuit  lotum  genus   hu- 
Ad  opposi-  manum  inficere  per  culpam  suam  4 :  ergo  si  gratia 

esl  principium  salisfaciendi ,  sicut  culpa  principium 
inficiendi;  videtur,  quod  aliqua  pura  crealura  per 
suam  gratiam  potuerit  satisfacere  pro  tolo  genere 
humano. 

2.  ltem ,  non  plus  exigitur  in  iusta  poena,  quam 
commissum  fuit  in  culpa:  si  ergo  genus  humanum 
lapsum  fuit  per  transgressionem  purae  crealurae , 
videtur,  quod  pura  creatura  potuerit  satisfacere  pro 
genere  humano. 

3.  Item,  diabolus  iuste  perdidit  genus  huma- 
num ,  quia  exlendit  manum  suam  in  innocentem 5 : 
ergo  si  potuit  esse  aliqua  pura  creatura  omnino  in- 
nocens,  quae  se  pro  salute  generis  humani  expone- 
ret,  et  diabolus  manum  in  eam  extenderet ;  vide- 
tur,  quod  aliqua  pura  crealura  redimere  potuisset 
genus  humanum  de  diabolica  potestate ,  et  ita  satis- 
facere  pro  eodem. 

4.  Item ,  plus  pensat  Deus  vitam  et  animam 
unius  iusti  quam  vitam  et  animam  innumerabilium 
peccatorum  6 :  si  ergo  aliqna  pura  creatura  innocens 
et  sancta  se  Deo  et  Patri  obtulisset  pro  peccatoribus 
hostiam,  facta  esset  recompensatio  iusta,  ergo  et 
satisfactio  debita. 

o.  Item,  esto  quod  Christus  fuisset  pura  crea- 
tura  et  morluus  fuisset  in  cruce,  sicul  mortuus  fuit ; 
quaero  lunc:  aut  fuissel  detentus  in  limbo,  aut  non. 
Constat,  quod  in  limbo  detentus  non  fuisset,  quia  non 
habuit  reatum  peccati  originalis :  ergo  apertum  fuis- 
set  ei  caelum :  meruisset  ergo  Christus   apertionem 


ianuae.  Si  ergo  ianua  non  habuit  aperiri  nisi  per 
snfficientem  satisfactionem ,  videtur,  quod  pura  crea- 
tura  salisfacere  potuisset  pro  toto  genere  humano. 

Sed  contra  :  1.  Si  pura  creatura  esset,  aut  es-rundam< 
set  homo ,  aut  non-homo.  Si  esset  purus  homo , 
ergo  esset  peccator  et  debilor :  ergo  non  potuisset 
esse  mediator  et  reconcilialor,  cum  ipse  indigeret 
reconcilialione.  Si  esset  non-homo ;  sed  pro  homine 
non  debet  satisfacere  nisi  homo,  quia  ad  eum  per- 
tinei  satisfactio ,  in  quo  fuit  transgressio  :  ergo  si  nec 
purus  homo  nec  non-homo  potuit  satisfacere  pro  toto 
genere  humano,  videlur,  quod  nulla  pura  crealura 
potuerit 7. 

2.  llem ,  satisfactio  debel  proportionari  offensae 
et  iniuriae ;  sed  lanta  est  offensa  et  iniuria,  quan- 
tus  est  ille  cui  infertur :  cum  igitur  Deus  sit  infi- 
nitus,  ofTensa  et  iniuria  Dei  est  infinita.  Sed  nulla 
crealura  nec  eius  operatio  est  infinita :  ergo  nulla 
pura  creatura  potest  satisfacere  pro  offensa  et  iniu- 
ria  Deo  illata.  Sed  talis  fuit  iniuria  Adae  et  poste- 
ritatis  suae,  quia  Deum  conlempsit 8 :  ergo  etc. 

3.  Item,  nullus  satisfacit,  nisi  restituat  tantum 
et  amplius,  quantum  abstulil ;  sed  nulla  pura  crea- 
tura  valet  totum  genus  humanum ,  quod  per  pecca- 
lum  Adae  fuit  Deo  subtraclum ,  restiluere :  ergo 
nulla  pura  creatura  potest  satisfacere  pro  ipso  9. 

4.  Item,  nullns  potest  satisfacere  pro  omni  ho- 
mine,  nisi  posset  influere  in  omnem  hominem  iu- 
stitiam ,  sicut  primus  parens  transmisit  culpam ;  sed 
nulla  pura  creatura  potest  aliis  influere  iustitiam 
vel  dare  gratiam ,  sicut  ostensum  fuil  in  primo  li- 
bro10:  ergo  nulla  pura  crealura  potest  satisfacere  pro 
toto  genere  humano. 

o.  Item ,  non    minus  obligamur  Deo  pro  bene- 


Cfr.   II.  Sent.  d.    I.   p.  I.  a.   2.   q. 


1  Vers.  1. 

2  Eckl.  satisfactore. 
2.  ad  I. 

3  Vide  scholion  ad  praecedentem  quaest. 
*  Cfr.  II.  Sent.  d.  30.  a.   I.  q.  2. 

5  Vide  supra  d.  19.  dub.  3. 

6  Cfr.  Gen.   18,  24.  seqq. 

'  Fulgent.,  II.  ad  Trasiin.  c.  2.  probat,  hominem  nec  per 

solum  hominem,  nec  etiam  per  Angelum  potuisse  reparari. 


8  Vide  Aftselm.,  1.  Cur  Deus  homo,  c.  21.  et  II.  c.  6. 

9  Hoc.  arg.  insinuatur  ab  Anselm.,  I.  Cur  Deus  homo,  c. 
23.  et  II.  c.  14.  Vide  supra  pag.  265,  nota  I.  — ln  maiori  pro 
quantum  non  pauci  codd.  quam. 

10  Dist.  14.  a.  2.  q.  2.  Cfr.  Fulgent.,  II.  ad  Trasim.  c.  3: 
Inquirendus  ergo  fuit  unus,  cuius  essel  reformanda  munere ,  in- 
formanda  lumine ,  conlirmanda  virlute,  ut  aequalilas  aeterna 
iustificaret  impiam ,  instrueret  insciam  veritas ,  virtus  firmaret 
invalidam  etc.  —  Mox  verbo  satisfacere  cod.  K  adiicit  Deo. 


DIST.  XX.  ART.  UMCUS  QUAEST.  III. 


423 


i*actiofit 
riluobus. 


usio  1. 


ficio  recreationis  quam  pro  beneficio  creationis :  si 
ergo  pura  creatura  genns  humanum  redemissel,  tan- 
tnni  essemus  sibi  obligati,  quantum  nostro  Creatori: 
ergo  lantum  teneremur  diligere  creaturam  quantum 
Creatorem.  Si  ergo  impossibile  est,  nos  ad  hoc  obli- 
gari ';  impossibile  fuil,  puram  creaturam  satisfacere 
pro  toto  genere  Iiumano. 

c  o  n  c  l  u  s  i  o. 

Nulla  pura  creatura  potuil  satisfacere  pro  tolo 
genere  humano ,  nec  respectu  iniuriae  nec  re- 
speclu  damni;  nec  decuisset,  alterius  generis 
crealuram  ad  hoc  a  Deo  assumi. 

Respondeo  :  Dicendum,  quod  de  duobus  con- 
suevil  fieri  satisfaclio  et  requiri ,  videlicet  de  iniu- 
ria  et  de  damno.  Si  igilur  Deus  requirit  satisfactio- 
nem  ab  humano  genere;  aul  requirit  pro  utroque, 
aut  pro  altero  horum.  Si  pro  ulroque ,  planum  est, 
quod  impossibile  est,  aliquam  puram  creaturam  Deo 
salisfacere  pro  humano  genere,  pro  eo  quod  tam 
gravis  est  iniuria,  quae  infertur  Deo  ob  excellen- 
tissimam  eins  dignitatem,  quod  nulla  pura  crealura 
potest  recompensare  aliquid  illi  aequale.  Si  vero  exi- 
gat  satisfactionem  de  solo  damno ,  condonando  iniu- 

ousio-2.  nam  ;  nec  sic  potest  pro  tolo  genere  humano  satis- 
facere  aliqua  pura  creatura.  Aut  enim  illa  creatura 
esset  homo ,  aut  non  esset  homo.  Si  esset  homo , 
cum  unus  purus  homo  non  possil  aequivalere  loti 
generi  humano.  talis  homo,  offereudo  se  ipsum  Deo, 
nunquam  recompensaret  damnvm,  quod  Adam  in- 
tulit,  corrumpendo  totum  genus  humanum.  Si  esset 
non-homo;  nec  sic  adhuc  posset  damnum  reeompen- 
sare,  si  pura  creatura  esset ;  aut  si  possel,  non  ta- 
men  salisfaceret ,  quia  ad  illud  genus  spectat  satis- 
faclio,  ad  quod  spectavit  transgressio ?.  Aul  si  hoc 
posset,  non  tamen  deceret,  quia  naturain  human am 
in  statum  pristinum  non  revocaret;  esset  enim  ex 
hoc  subiecta  alii  generi  creaturae. 

Et  ex  hoc  habetur ,  quod  non  solum  pura  crea- 
lura  non  possel  Deo   satisfacere.    si    esset   alterius 

onsio3.  generis,  sed  etiam,  nec  si  esset  a  Deo  assumta, 
conveniret,  ut  pro  humano  genere  satisfacerel. —  Et 
ideo,  cnm  pura  creatura  non  posset  pro  tolo  genere 
hiimano  satisfacere,  nec  alterius  generis  creatnram 
deceret  ad  hoc  assumi  ;  oporluit,  ut  persona  satisfa- 
cientis  esset  Deus  et  hoino 3.  —  Concedendae  sunt 


■•'  inum. 


igitur  rationes  ostendentes,  quod  nulla  pura  creatura 
posset  satisfacere  pro  toto  genere  humano. 

1.  Ad  illud  quod  primo  obiicitur  in  contrarium.  soiutio  oP- 
quod  pura  creatura  poluil  totum  genus  huinanuin  infi- 

cere;  dicendum,  quod  non  esl  simile:  quia  aliqua  pura 
creatura  potuit  esse  principium  totius  generis  humani  xotandum. 
secundum  propagationem  camalem  ,  per  quam  ge- 
nus  humanum  corrumpitur  et  inQcitur;  <ot\  nulla 
pura  creatura  potuit  esse  principinm  totius  generis 
humani  secunduin  regenerationem  spiritualem  \ 

2.  Ad  illud  quod  obiicilur.  quod  non  plus  exi- 
gitur  in  iusta  poena,  quain  commissum  est  in  cul- 
pa;  dicendum.  quod  culpa  non  solum  aggravatur  ex 

parte  conditionis  peccantis  \  sed  etiam  ex  parle  Notaudum. 
eius,  in  tjuem  peccatur;  el  licet  peccans  fuerit  pura 
creatura.  ille  tamen,  in  queni  peccavit.  fuit  Crea- 
tor.  Ideo,  cum  exigitur,  quod  satisfaciens  non  sil 
pura  creatura ,  hoc  non  est  supra  id  quod  commis- 
sum  est  in  culpa ;  oportet  enim,  quod  persona  sa- 
lisfaciens  pro  peccati  gravitate  satisfaciat  secundura 
omnes  condiliones,  secundum  quas  babet  aggravari. 

3.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  diabolus  iuste 
amisit  genus  hunianuni,  quia  extendit  inanum  in  euin. 

in  quem  non  habebat  ius;  dicendum,  quod  in  hoc  non  so-aod.im. 
exprimitur  sutficiens  ratio  satisfaclionis,  sed  inodiis 
vincendi  diabolum.  Et  bene  verum  est,  quod  aliqua 
pura  creatura  innocens  potuisset  diabolum  vincere; 
sed  tamen  ex  hoc  non  sequitur,  (juod  possel 6  Deo 
saiisfacere.  Longe  enim  plus  esl  recompensare  Deo 
illaiam  iniuriam  quam  vincere  diabolicam  fraudem. 

4.  Ail  illud  quod  obiicitur,  ijuod  plus  pensat 
Deus  animam  iusti '  quam  animas  inuumerabilium 
peccatorum;  dicendum,  quod  Deus  in  satisfactione 
uon  quaerit  recompensationem  de  genere  humano, 
secundiim  quod  est  in  slalu  peccati,  sed  secundum 
quod  fuisset,  si  non  j)eceasset;  et  hoc  modo  nullins 
puri  hominis  vitam  Deus  tantum  appretiatur,  sicul 
totam  generationem  humanam. 

5.  Ad  illud  (juod  quaeritur,  si  Christus  fuissel 
pura  creatura,  utrum  moriens  introisset  in  caelum; 
dicendum.  quod    sic;    ex  hoc  tamen  non   sequitnr, 

(juod  8  meruisset  ianuae  apertionem,  quia  caelum  xoiandnm, 
uunquam  luerat  sibi  clausum,  hoc  posito,  qnotl  non 
habuissel  peccati  originalis  realiiiii.  Mii  vero,  ijm 
reatum  peccati  originalis  habebant,  propter  hoc  non 
fuissent  in  caelum  introducti;  el  ita  adhuc  remansis- 
set   ianua  clausa  ,  pro  eo  ijuod   non  fuissel  sufficiens 

satisfactio  persoluta. 


1  (]fr.  Auguat.,  de  Quant.  animae,  c.  34.  n.  78,  ax  quo 
loco  iiiiiiin  sententlam  allatam  invenis  tom.  II.  p;iy.  28,  nota  6. 
—  1'i.iilo  ante  pro  sibi  obligati  edd.  ei  obtigatL 

?  Cfr.  su|)i;i  (l.  12.  ;i.  I.  <|.  l,  iibi  videsls  et  <!<'  s<><|.  r,i- 
lione,  quae  <'x  Ansplmo  delibatn  est.  —  Paulo  ;nii<'  pro  nui  $i 
posset  codd.  BDGHLTUVXaa  ac  [codd.  l  PQ  <t  edd. 
I,  2  <ti ,  <:<><i.  C  et\  n  potset;  delnde  pro  spectavit  cod.  U 
spectnt. 

3  Pulcre  u.isii.,  in  i»s.  48.  n.  .!,  ad  verba  llla:  Fraternon 
reilimit,  redimit  liouio ,  observat:  Neque  Igitur  fnilicin  in  rc- 
demplionem  quaere,  sed  aliquem,  qui  luam  <'\<'<'<l>ii  naluram; 


neque  hominem  nudum ,  scil  hominem-Oeum ,  lesum  Christum, 
qui  solus  pro  nobis  omnibus  dare  potesl  placationem  <•!<•. 

4  Cn*.  n.  Scni.  <i.  :t.).  ,i.  i.  <|.  S.  —  in  Inltio  soluL  propwm 
creatura  cod.  A  <ili<i>i<i  pura  creatura.  Delnde  pro  quia  aliqua 
cod.  k  quia  tiett  <il«/«<i .  ei  pauk)  Infeiius  in<<  sni  idem  cod. 

l\     lillHi'11. 

5  Cfr.  tom,  II.  |iij-r.  750 ,  nota  B 
•  Bdd.  potuiutt. 
7  Cod.  \  accurallus  unntj  iusti. 
N  Bdd.  sublunguol  sie,  el  moi  pio  potito  substiluunl  suji- 

posito.  Paulo  ;int<'  <'<i<i.  verbia  p«r<i  crentura  praeflguni  tola. 


m 


SENTENTIARUM  UB.  III. 


SCHOLIO^. 


I.  in  hac  et  seq.  (i.)  quaestione  S.  Bonuv.  cum  Alexandro 
llal.  et  Richardo  sequitur  modum  dicendi  S.  Anselmi ,  cuius 
nrgumenta  Scot.  (hic  q.  unica  n.  3.  seqq.)  restringere  vel  evertere 
nititur;  qui  insuper  contendit,  quod  purus  homo  i.  e.  non  unitus 
hyposlatice  Deo,  at  plenitudine  gratiae  repletus,  satisfacere  po- 
tuerit  pro  genere  humano,  ei  quidem  de  condigno.  Tamcn  Scot. 
expliciie  loquitur  non  de  potenUa  ordinaria,  quae  respicit  le- 
ges  et  decreta  in  praesenti  providentia  stabilita ,  sed  de  potenlia 
absoluta ,  qua  Deus  secundum  ipsum  potcst  facere  quidquid  in 
se  non  implicat  contradictionem.  Concorditer  igitur  doctores  le- 
nent,  quod  sccundum  praesentem  divinam  disposilionem  in- 
carnatio  fuit  necessaria,  supposito  quod  Deus  voluerit  h;ibere 
satisfactionem  perfectam  (de  condigno),  sive  quae  est  ad  aequa- 
litatem  iustiliae.  De  potentia  absolula  loquendo,  vulgo  disiin- 
guitur  inter  satisfactionem  imperfectam ,  quae,  licet  non  sit  con- 
digna,  acceptatur  tanien  ab  eo  cui  illa  debetur  (cfr.  hic  q.  i.), 
et  satisfactionem  perfectam  sive  condignam.  Respectu  satisfa- 
ctionis  imperfectae  facile  conceditur,  crealuram,  Deo  adiuvante, 
eam  praestare,  Deumque,  si  vellet,  eam  acceptare  posse  ut 
sibi  safflcientem.  Quod  eadem  autem  posset  acceptari  etiam  ut 
perfecta  et  condigna,  docent  Scot.,  Durand.  et  Nominales,  re- 
fragantibus  schola  S.  Thomae  aliisque  multis. 

S.  Bonav.  in  hac  quaeslione  solvenda  non  loquitur  de  po- 
tentia  Dei  absolala ,  sed  arguit  ex  principiis,  quae  in  praesenti 
providenlia  rata  sunt.  Hoc  iam  observavit  Brulifer  (ad  hanc 
quaest.)  ,  unde  concludit,  S.  Bonaventuram  non  contradicere 
Scoto.  Haec  inlerpretatio  conflrmatur  infra  quaestione  6,  ubi  in 
flne  auctor  dicit,  se  quoad  redemplionem  alio  modo  possibilem 
nihil  velle  determinare,  scilicet  «  quia  temerarium  est,  cum  de 
divina  polentia  agitur,  terminum  praefigere  y>.  —  Nihilominus 
auctor  hic  plura  dicit,  quae  a  Scoto  non  probantur  (cfr.  eiiam 
IV.  Sent.  d.   15.  p.  I.  q.   I.  seqq.). 

li.  In  2.  fundam.  arguitur  ex  quadam  infmita  gravitate  et 
malitia  peccati,  de  qua  infinitate  scholae  non  eodem  loquendi 
modo  utuntur.  Plurimi  enim  discipuli  S.  Thomae  defendunt,  pec- 
catum  in  ralione  moralis  offensae  esse  simplicitcr  et  inirinsecits 


inlinituin,  dnm  Scotus  cuni  snis  multisque  aliis  non  admftUI 
nisi  inflnilatem  obiecUoam  et  extrinsecam.  Scd  in  ipsa  schola 
S.  Thoinae  non  desunt,  qui  S.  Thomam  pro  secunda  sententia 
stare  asseranl ,  nt  P.  Nicolai  0.  Pr., « 1 1 ■  i  in  sua  editione  Commen- 

tarii  S.  Thoniae  in  Sententias  (hic  a.  2,  nota  iinrginal.)  anno- 
tat :  «  Ubi  ergo  praetexta  simplex  et  mtrinseca  inflnitas,  quarn 
praeler  perpetuam  et  uniformem  S.  Tiiomae  docliinain  gratis 
aliqui  flngunt  et  afflngere  illi  non  dubiumt,  pro  extrinseca  lan- 
tum  et  respectiva,  ex  obiecto  sumta  et  vocabulo  diininuto  [scil. 
quandam]  significata,  quam  agnoscit»?  In  hoc  altero  sensu 
etiain  S.  Bonav.  debel  intelligi,  cum  ipse  duplex  dislingnat  in- 
finilum,  scilicet  absolute  in  se  et  in  comparatione  ad  atiud 
(I.  Sent.  d.  43.  q  I,  III.  Sent.  d.  13.  a.  I.  q.  2.),  et  pluries,  ut 
in  scholio  ad  II.  Senl.  d.  35.  a.  I.  q.  3.  iam  nolatum  est,  pec- 
cato  infinitatem  tribuat  in  comparatione ,  scilicet  ad  bonnm  di- 
vinum  in  se  infinituni.  —  Aliud  principium .  quod  Scot.  pro 
sua  opinione  hic  urget,  respicit  ipsum  valorem  merili  Christi, 
quatenus  dependcat  ab  acceptatione  divina,  de  quo  cfr.  infra 
q.  '■') ,  scholion. 

III.  De  hac  3.  quaestione  :  Alex.  Hal.,  S.  p.  111.  q.  I.  m.  6. 
a.  I.  2.  —  Scot. ,  loc.  cit.  et  Reporl.  q.  unica.  —  S.  Thom. , 
de  hac  et  seq.  q.  hic  a.  2.  et  d.  I.  q.  I.  a.  2.  ad  9;  S.  III. 
q.  I.  a.  2.  ad  2.  —  B.  Albert. ,  de  hac  et  seq.  q.  hic  a.  6.  7. 
—  Petr.  a  Tar. ,  hic  a.  3." —  Durand. ,  hic  q.  2.  —  Dionys. 
Carth.,  III.  Scnt.  d.   I.  q.   I. 

IV.  Etiam  quoad  seq.  (4.)  quaestionem  Scot.  cum  suis  et 
Nominalibus  a  S.  Bonav.  et  cHeris  antiquis  doctoribus  discedit, 
ita  tamen,  ut  loquatur  non  de  potentia  Dei  ordinaria ,  sed  ab- 
soluta.  Quidam  autem  Nominales,  ulterius  progressi,  dicunt, 
satisfactionem  purae  creaturae  el  viribus  pure  naturalibus  fa- 
ctam  ex  acceptatione  Dei  extrinseca,  si  Deus  velit,  posse  esse 
suflicientem.  Scolus  autem  (IV.  Sent.  d.  15.  q.  I.  n.  7.)  explicite 
requirit  ad  talem  satisfactionem  auxilinm  et  statum  graliae. 

De  hac  4.  quacstione :  Alex.  llal.,  loc.  cit.  m.  5.  a.  I.  2. 
Scot. ,  loc.  cit.  —  Richard. ,  hic  q.  5. 


QUAESTIO  IV. 
Ulrum  aliquis ,  adiutus  gratia,  potuisset  satisfacere  pro  se  ipso. 


tura. 


Quarto  quaeritur,  ulrum  aliquis,  adiutus  gra- 
tia,  potuisset  satisfacere  pro  se  ipso.  Kt  quod  sic, 
videtur : 

1.  Quia  tres  sunt  partes  poeuitentiae:  contrilio, 
Adt?,m3Si'  eonfessio  et  satisfactio l ;  sed  homo,  adiutus  gratia,  po- 
test  de  peccato  suo  conteri  et  ipsum  confileri :  ergo 
polest  satisfacere  pro  se  ipso.  Si  lu  dicas ,  quod 
potest  de  actuali,  sed  non  de  originali;  contra: 
maius  est  actuale  quam  originale,  quia  maior  est 
ibi  improbitas  voluntatis,  et  gravius  etiam  quis  pu- 
nitur  pro  actuali  quam  pro  originali 2 :  si  ergo 
per  adiutorium  gratiae  potest  salisfacere  pro  suo 
actuali,  multo  forlius  videtur,  quod  pro  suo  ori- 
ginali. 

-2.  Item,  «  satisfacere,  secundum  quod  dicil  An- 


selmus2,  est  honorem  debitum  Deo  impendere  » ;  sed 
quilibel  homo,  adiutus  gratia,  polest  honorem  debilum 
Deo  impendere:  ergo  quilibet  potesl  Deo  pro  peccato 
suo  satisfacere.  Si  tu  dicas,  quod  non  potesl  impen- 
dere  honorem,  quem  debet  pro  ininria  prius  facta; 
contra :  nttlla  iusta  potestns  exigil  ab  homine  plus. 
quam  potesl — «anathema  enim  sit,  qui  dicit,  Deum 
praecepisse  impossibile4»  —  ergo  nullum  bonorem 
debet  Deo  reddere,  quem  non  possit. 

'3.  Item,  homo  exislens  in  gratia  potest  mereri 


summum  bonum ,  quod   Deus  est 


5  . 


ergo 


si  multo 


maius  est  mereri  summum  bonum  quam  reconciliari 
sibi  et  confoederari,  videtur,  quod  mullo  magis  pro 
quolibet  peccato  suo  possit  satisfacere,  non  solum 
actuali,  sed  eliam  originali. 


1  Cfr.  IV.  Sent.  d.  16.  et  17. 

-  Vide  II.  Sent.  d.  33.  a.  3.  q.   I.  seq. 

3  Libr.  I.  Cur  Deus  homo,  c.   1  I.  et  20. 

*  Hoc  dictum   invenitur   in   opusculo  Hieronymo  ascripto, 


qnod  inscribilur  Symboli  expianalio  ad  Damasum;  cfr.  II.  Sent. 
lit.  Magislri,  d.  XXXVI.  c.  6.  —  Pro  anathema  enim  sit  codd. 
A  K  anathema  enim  est.  Mox  post  debet  edd.  supplent  homo. 
5  Cfr.  II.  Sent.  d.  27.  a.  2.  q.  3. 


DIST.  XX.  ART.  UNICUS  QUAEST.  IV. 


42.'i 


Damema 


4.  Item ,  exislens  in  gratia  aut  non  erat '  di- 
gnus  aliqua  poena.  aut  temporali  sola:  si  ergo  de- 
bitor  poenae  lemporalis  potest  illam  poenam  solvere, 
videtnr,  quod  homo  pro  quolibet  peccalo,  quod  ha- 
bet,  possit  satislacere:  ergo  pro  originali. 

o.  Item,  gratia  adveniens  in  animam  aeque  bene 
delet  culpam  originalem,  sicut  actualem ;  sed  sicut 
se  habet  gratia  secundnm  essentiam  ad  culpae  dele- 
tionem.  ita  se  habet  secnndum  opera  ad  satisfactio- 
nem;  sed  gratia,  adveniens  in  animam.  liberat  eam 
ab  omni  culpa,  tam  originali  quam  acluali ;  ergo 
movens  animam  -  potest  satisfacere  pro  omni  culpa 
prius  deleta :  ergo  quilibet  homo  potesl  satisfacere 
pro  se  ipso. 

Sed  contra:  I.  Si  quilibet  homo  posset  satisfa- 
cere  pro  se  ipso,  ergo  Christus  gratis  mortuus  es- 
set3:  si  ergo  hoc  est  inconveniens  et  absurdum,  re- 
stat,  quod  et  illud,  ex  quo  sequitnr. 

2.  Item  ,  sicut  iniuria  peceati  tolius  generis 
huinani  est  infinita  ratione  eius.  conlra  quem  est, 
sic  et  illa  quae  est  in  quolibet  peccato  singulari : 
ergo  si  aliquis  purus  homo  non  potnit  salisfacere  pro 
toto  genere  humano  4,  pari  etiam  ratione  videtur, 
quod  non  possil  satisfacere  pro  se  ipso. 

3.  ltem .  impossibile  esl,  quod  aliquis  salisfaciat 
pro  culpa,  quamdiu  manet  in  eo  radix  et  causa 
culpae  —  « satisfacere  enim  est,  sicut  dicit  Augusli- 
nus  \  causas  peccatorum  excidere  »  —  sed  vitium 
humanae  originis  nunquam  separatur  a  carne  pec- 
cati:  ergo  videtur,  quod  nullus  homo.  qui  originale 
peccatum  habuit ,  possit  satisfacere  pro  originali. 
Maior  manifesta  est  per  Augustinum ,  sed  minor 
manifeslalnr  per  hoc,  quod  quilibet  generat  lilium 
habenlem  originale  peccatum. 

4.  Ilem ,  ad  hoc,  quod  fiat  satisfaetio,  necessa- 
rium  est,  qnod  fiat  damni  recompensatio:  sed  pro- 
pler  peccatum  originale  quilibet  habet  necessilalrm 
moriendi,  et  corpus  mortuum  esl  propter  peccatum, 
sicut  dicit  Apostolus  6 :  ergo  si  quis  debet  satisfacere 
pro  originali  peccato,  tenetur  reddere  animam  pro 
anima.  Sed  quilibet  est  mortis  debitor  pro  originali 
peccato:  ergo  non  videtur.  quod  aliquis,  qui  origi- 
nale  peccatum  contraxit,  possit  unqiiam  salisfacere 
pro  illo. 

'■').  Item,  quod  originale  peccatum  sit  culpa ,  hoc 
habet ,  quia  processit  a  volunlate  Adae:  si  ergo  re- 
quiritur  satisfactio  de  ipso  7.  secundnm  quod  cutpa, 


nullus  potest  pro  originali  satisfacere.  nisi  satisfaciat 
pro  culpa  Adae  Sed  pra  culpa  Adae  nullus  potesl 
satislacere,  secundum  quod  originalis  est.  nisi  sa- 
tisfaciat  pro  toto  genere  humaiio:  ergo  a  primo,  iiul- 
lus  polest  salisfacere  pro  peccalo  ortginali  alicuius 
borainis,  oisi  satisfacial  pro  loto  geoere  bnmano.  Sed 
hoc  non  potest  aliqnis  pnrns  bomo:  ergo  nullus  po- 
test  satisfacere  pro  originali  suo. 

C0NCLUS10. 

Xullus ,  quantumvis  gratia  adiulus ,  potuit  pru 
culpa  originali  satisfacere ,  iw  semiplene  quir 
dem ;  nec  pro  suo  proprio  peccato  plene,  sed 
tantum  semiplene. 

Respondeo:  Dicendum.  quod  esl  satisfactio  plena,  uupiei  i  - 
et  est  satisfaclio  senuplena6.  Satisfactio  plena  est . 
quando  simul  fit  satisfaclio  de  iniuria  el  de  damno  ; 
satisfaclio  vero  senuplena  est,  qnaodo,  remissa  of- 
fensa,  satisfactio  fit  pro  damno.  lutelligeinliim  igitur 
esl.  quod  pro   nullo  peccato.  iu  quo   fit    aversio  a  <»ni 
Deo.  potest   satisfacere  aliquis    purus  hoino   salisfa- 
ctione  plenaria ,  nec  pro  se  ipso  nec  pro  aliis,  pro- 
pter  hoc  quod   offensa  et   iniuria   illa  snperexcedil 
puram   creaturam.  —  Si   vero  loquamur  de   satisla- 
ctione  semiplena ,  illa  videlicet.  in  qna,  remissa  of- 
fensa,  requirilur  emeoda  de  datnno;  i\c  dicendnm,  condoMo*. 
quod  homo  potest  saUsfacere  pro  suo  actuali9,  sed 
non  pro  originali. 

Ratio  auiem  huius  est,  quia  pecc  ttum  actuak  Ralio- 
dicit  depravatiooem  voluntalis,  sed   origineUe  dicil 
depravationem  naturae.  In  hoc  aulem  dinert  depra-   «■««»« 

1  duplei  inter 

vatio  naturae  a  depravatione  voluntatis ,  quod  cor-  ortpaai»  et 

r  '  actuale. 

rupho  voluntotis  respicit  ipsam  personam,  ut  esl 
individnum ,  sed  corruptio  noturae,  ut  esl  alterwu 
principium.  —  Item,  quia  voluntas  esl  wrlibilis.  el 
corruptio  in  ea  existens  est  facile  mobilis ;  quia 
vero  natura  uno  modo  movetur l0,  corruptio  in  ea 
existens  esl  difficile  mobilis.  Qnooiam  igitor  deordi- 
natio  voluntatis,  introducta  per  acluale,  est  personae 
singularis  el  faciie  mobilis,  recompensari  potesl 
per  usum  gratiae  gratum  facientis,  qnae  respieil  per- 
sonam  singularem;  quia  vero  depravatio  naturae  esl 
respieiens  propagationem,  el  ita  naturam  commu* 
nem,  el  allerins  eradicarinon  potest  omnino:  ideo 
pro  damno  illaio  "  ncnio  potesl  satisfacere  per  gr*v 


1  v.ii.  est. 

Sdl,  .nl  operandura  sive  ;i»l  exercenda  opera  saiisfaciionis. 

1  Gal.  -2,  21,  ubi  Vulg.  el  eliam  edd.  est  pro  esset.  —  Paulo 

pro  possei  edd.  potesU 

*  Viilr  quaesL  praeced. 

5  Verius  Germadius,   de  Eccles.   Dogmal.    .   -'i.   (alias  c. 

Cfr.  IV.  SenL  d.  15.  p.  II.  a.  I.  q.  I.  —  De  minori,   in 
qua  pro  carne  peccati  (Rom.  I.  i  subsllluii  carnepec- 

catrice,  rfr.  II.  SenL  d.  32.  a.   I.  q.  2. 

Rom.  R,  10.  Loctitio,  quae  sequilur,  reddere  animam 
pro  anhna,  sumtaestex  Bxod.  21,  23,  —  Vocl  peccatutn  edd. 
- :  <  I « 1 1 1 1 1 1  originale. 

S   Bonav.  —  Tom.  III. 


Cod.  H  pro  ipso.  ln  Bne  arg  edd.  omiuunl  svo,  <-i  addunl 
peccaio. 

■   \'ii  disUnguuni  perfectatn,   quae  pw  se  H   Intrins 
aequivalel  debito,  el  imperfectam  sive  de  se  Insuffldenlem 

1  i.ii.i.  hic  ei  subinde  i»"-i  origmati  subdunl  i>?i<-<it<<.  P 
9uperius  ante  illa  cidelicet  codd.  Laa  Insenml  </'•. 

1 '  \ii>ii>i..  Mechnnii  ie,  c.  I !  Natura  etenim  cundem  semper 
habel  modum.  Cfr.  IV  Metaph.  leil    3.  ei   10.    VIO.  i 
—  Paulo  ante  pro  Item    odd    UQZ   ta  tterum.  Paulo  Inf 

pro per  actualeedd.  cum  uno  alleroq »d  />/"  actuati.  Posl 

pauca  pro  usutn  gratiae  cod,  n  donutn  grdtiae. 

ii  Codd.   \  K  iii''  adiungunl  pro  originatt  peccato. 


426 


SENTENTIARUM  LIB.  III. 


tiam  singularis  personae.  Illa  enim  non  tollit  oinnino 
originalis  peccati  radicem  ab  eo  in  quo  est,  nec  per 
se  nec  perj  usum  suum;  et  ideo  non  potest  omnino 
tollere  reatum  et  obligationom.  Impossibile  igitur 
fuit,  quod  aliquis  pro  peccato  origiriali  alicuius  ho- 
minis  satisfaceret ,  nisi  omnino  a  peccato  originali 
mundus  essel,  nisi  etiam  haberet  gratiam  commu- 
nem,  hoc  est  graliam  capitis ,  cuius  pleniludo  nata 
est  in  alios  redundare.  Talis  autem  non  potuit  esse 
nisi  homo  et  Deus,  qui  esset  aliorum  caput,  sicut 
in  praecedentibns  '  fuit  oslensum  ,  quia  nullus  nisi 
Deus  polest  influere  aliis  motum  et  sensum. 

Et  sic  patet,  quod  pro  minimo  peccato  origi- 
nali,  nec  quantnm  ad  satisfactionem  plenariam  nec 
quantum  ad  satisfactionem  semiplenam ,  potuit  salis- 
facere  nisi  Christus,  id  est  homo  et  Deus.  De  actuali 
c.onciusio3.  vero  potest  quidem  purus  homo,  adiutus  gratia,  sa- 
tisfacere,  sed  satisfactione  semiplena,  quae  supple- 
tionem  el  complementum  recipit  a  passione  Christi. 
Chrislus  enim  satisfaciens  pro  omni  offensa,  omnibus 
impetravit  gratiam  quanlum  ad  suffwientiam:  et  me- 
rito  illius  satisfactionis  homo  suscipiens  gratiam  sa- 
tisfacit  postea  Deo  pro  laesione,  quam  intnlil  sibi 
actualis  culpa  2. 

Et  ex  hoc  patet,  quomodo  passio  Chrisli  influit 
coroiiarium.  in  Sacramenta,  el  quare  amplius  influit  in  Sacramen- 
tum  baplismi,  quod  est  remedium  contra  originale, 
quam  in  Sacramentnm  poenitentiae.  Et  hoc  est  fun- 
damentum  multorum ,  quae  in  quarlo  libro  3  deter- 
minantur  et  supponuntur  ab  hoc  libro.  —  Conceden- 
dum  est  igitur,  quod  nullus,  adiutus  gratia,  satisfa- 
cere  potuit  pro  se  ipso.  Concedendae  sunt  etiam  ra- 
tiones,  quae  hoc  ostendunt. 

1.  Ad  illud    vero   quod  primo   obiicitur,  quod 

soiuiio  op-  satisfaclio  est  pars  poenitentiae;  dicendum,  quod  ipsa 

posuorum.  poenjtentja 5  sjcut  ostensum  est,  efficaciam   habet  a 

Notandum.  passione  Christi,  non  solum  post  passionem,  sed  etiam 

ante;  quia  4  Christus  per  passionem  suam  omnibus 

impetravit  gratiam  poenitenlialem,  et  Deus  praece- 

dentibus  Patribus  dedit  gratiam  propter  satisfactio- 

nem  passionis  promissam,  scquentibus  vero  propter 

solutam.  Et  sicut  nos  iustificamur  in   fide  passionis 

praeteritae,  ita  ipsi  iustificabanlur  in   fide  passionis 

futurae.  Unde  et  qui  praeibanl,  et  qui  sequebantur 

clamabant:   Hosanna  filio   David5.   Unde  ex  hoc 

non  habelur,  quod  aliquis  sufficienter  possit  satisfa- 

Aiia  ratio.  cere  pro  se.  —  Praeterea,  ratio  illa  non   concludit 

de  originali,  sed  solum  de  actuali.  Poenitentia  enim 

non  est  contra  originale ,  sed  contra  actuale.  —  Nec 


valel  quod  obiicit,  quod  gravius  est  actuale  quam 
originale;  dicendum  enim,  quod  etsi  originale  in  xotaodi 
posteris  sit  minus  quam  actuale,  tamen  quanlum  ad 
suam  originem  peccatum  originale  valde  fuit  grave, 
cum  totam  naturam  humanam  infecerit.  Salisfactio 
autem  peccati  originalis  respicit  ipsam  originem;  et 
ideo  dico,  quod  difficilius  fuit  satisfacere  pro  origi- 
nali  quam  pro  acluali,  quia  non  potest  fieri  satisfa- 
ctio  pro  uno  originali,  quin  fiat  pro  omnibus;  non 
sic  autem  est  in  peccatis  actualibus  6. 

2.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  satisfacere  est 
honorem    debitum    Deo   reddere ;  dicendum .   quod 

est  debitum,  quo  tenemur  Deo  iure  conditionis ,  et  pupiei 
est  debitum,  quo  obligamur  Deo  reatu  praevanca- 
tionis.  Dico  ergo,  quod  debitum,  quod  cadit  in  no- 
tificatione  satisfactionis,  est  debitum  secundo  modo 
dictum,  et  hoc  quidem  non  potest  solvere  per  se 
ipsum;  ipse  enim  se  reddidil  impotentem,  et  ideo, 
nisi  succurreret  ei  divina  misericordia,  salvari  non 
posset.  Et  ideo  non  obligatur  ad  impossibile;  quam- 
vis  enim  sit  ei  impossibile  per  se,  est  tarnen  ei  pos- 
sibile  per  diuinum  adiutorium  7. 

3.  Ad  illud  quod  pbiicitur,  quod  homo  existens 
in  gratia  potest  mereri  summum  bonum;  dicendum, 
quod  non  est  simile,  quia  gratia  singulariss  bene  ha- 
bet  ordinationem  ad  hoc,  quod  faciat,  hominem  me- 
reri  summam  beatitudinem ,  sed  non  ad  hoc,  quod 
faciat,  hominem  satisfacere  pro  culpa  originali,  sicut 
prius  ostensum  fuit. 

4.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  existens  in  gra- 
tia  non  mereretur  nisi  poenam  temporalem;  dicen- 
dum,  quod  verum  est;  sed  tamen  nulli  peccatori  da- 
tur  gratia  nisi  merito  satisfactionis  et  passionis  Chri- 
sti.  Unde  gratiae  collatio  satisfactionem  originalis 
non  facit ,  sed  praesupponit ;  ideo  non  sequitur , 
quod  aliquis  per  gratiam  possit  satisfacere  pro  ori- 
ginali  culpa. 

5.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  gratia  aequa- 
liter  delet  omnem  culpam,  ergo  aequaliter  satisfacit 
pro  omni  culpa  delela;  dicendum,  quod  non  est  si- 
mile  propter  hoc,  quod  deletio  culpae  attenditur  in  Notai 
imaginis  reformatione  et  conversione  ad  Deum;  et 
quia  per  conversionem  ad  Deum9  deletur  omnis 
aversio,  una  gratia  delet  omnem  culpam;  satisfactio 
vero  respicit  obligationem  ad  poenam,  et  possibile 
est,  quod  una  obligatio  ad  poenam  solvatur,  altera 
remanente.  Ideo  non  sic  indifferenter  comparatur 
gratia  ad  satisfaciendum  pro  omni  culpa,  sicut  ad 
delendum  onmein  cnlpam 


10 


1  Dist.  13.  a.  2.  q.  I.  seqg.  —  Aliquanto  superius  pro  ali- 
cuius  liominis  cod.  W  cuiuslibct  hominis. 

2  Cfr.  supra  d.  19.  a.  I.  q.  2.  seqq.  et  dub.  I.  ct  2,  — Ali- 
quanlo  superius  pro  polest  quidem  codd.  B  C  D  G  polest  quidam, 
cod.  0  pofest  quilibet,  et  deinde  pro  omni  offensa  codd.  A  K  om- 
nium  offensa.  Inferius  pro  quomodo passio  cod.  Q  qualiter  passio. 

3  Dist.  9.  p.  I.  a.  1.  q.  1.  —  Pro  in  Sacramenlum  poeni- 
tentiae  non  pauci  codd.  in  Sacramento  poenitenliae ,  post  quae 
vcrba  cod.  0  subiungit  quod  est  remedium  contra  actuale. 
Deinde  post  nullus  codd.  A  K  interiiciunt  etiam. 

4  Plurimi  codd.  tamen  quia.     * 


s  Matth.  21,  9.  Cfr.  supra  d.   13.  a.  2.  q.  3.  ad  6. 

6  Vide  II.  Sent.  d.  21.  a.  3.  q.  3.  et  d.  33.  a.   I.  q.  2. 

7  Cfr.  Anselm.,  I.  Cur  Deus  homo,  c.  20.  et  24. 

8  Edd.  supplent  personae.  Mox  pro  faciat  edd.  facit. 

9  Verba  et  quiaper  conversionem  ad  Deum,  quae  ab  edd. 
absunl,  restituimus  ex  codd.  A  F  K.  (L  a  secunda  manu)  MO 
P  R  S  aa  bb  cc.  Mox  pro  una  gratia  edd.  absque  auctoritale 
codd.  exhibent  una  ergo  gratia,  et  deinde  ante  possibile  est 
omisso  et,  post  haec  verba  iterum,  codd.  obnitenlibus,  ponunt 
ergo.  Paulo  inferius   pro  comparatur  Vat.  substiluit  operatur. 

10  Vide  scholion  ad  praecedentcm  quaest. 


DIST.  XX.  ART.  UNICUS  QUAEST.  V. 


'r>7 


QUAESTIO  V. 

Utram  Deus  debuerit  niodum  satisfaciendi  per  passionem  Chrisli  acceptare. 


Quinto  quaeritur,  utriun  Deus  debuerit  modum 
satisfaciendi  per  passionem  Christi  acceptare.  Et  quod 
sic,  videtur. 

1.  Debilum  morlis  nullo  modo  melius  solvitnr 
imenu.quam  pei'  mortem  gratuitam;  sed  omnes  eramus  de- 

bilores  mortis:  ergo  optime  satisfactum  est  Deo  per 
mortem  illius  qui  non  erat  debitor  mortis  '. 

2.  Item ,  nullo  modo  melius  emendatur  pecca- 
tum ,  quod  commissum  est  per  suavitatem,  quam  per 
supplicii  acerbilatem :  si  ergo  peccatum  humani  gene- 
ris  commissum  fuit  per  gustum  et  suavitatem  ligni 
vetiti.  videtur,  quod  decentissimus  modus  satisfaci- 
endi  fuit  per  supplicium  crucis  2. 

3.  Item,  convenientissimus  modus  satisfaciendi 
est  per  difficultatem  pro  peccato,  quod  quis  commisit 
multa  facilitate;  sed  facillimum  fuit  primo  homini 
abstinere  a  peccato:  ergo  difflcillimus  modus  satisfa- 
ciendi  fuit  illi  peccato  convenientissimus.  Sed  hoc 
est  sustinendo  mala  usque  ad  morlem :  ergo  el  hoc 
modo  satisfecit  Christus  3 :  ergo  etc. 

4.  Item ,  decentissimus  modus  satisfaciendi  de 
elatione  est  per  abiectionem  et  vilificationem ;  sed 
nulla  maior  vilificatio  fuit,  quam  quae  fuit  in  susti- 
nentia  opprobrii  crucis4:  ergo  talis  modus  satisfa- 
ciendi  maxime  conveniebat  nostrae  infirmitati :  ergo 
decuit,  ipsum  a  summo  medico  acceptari. 

1.  Sed  contra:  1.  Maximae  crudelitatis  est  ho- 
» :Poai-  minem  iustissimum  morti  tradere;  sed  Christus  fuit 

iustissimus:  ergo  crudelissimum  fuit  ex  quacumque 
causa  tradere  ipsum  morti:  ergo  talis  modus  salisfa- 
ciendi  nullatenus  debuit  a  Deo  acceptari.  Si  tu  di- 
cas ,  quod  non  tradidit  ipsum  morti :  contra  hoc  est 
quod  dicitur  ad  Philippenses  secundo5:  Factus  est 
obediens  usque  ad  morlem;  et  in  multis  aliis  locis 
dicitur  illud  idem. 

2.  Item,  maximae  perversitatis  et  iniustitiae  est 
damnare  innocenlem,  ut  absolvatur  nocens;  sed  nos 
omnes  sicut  oves  erravimus ,  ipse   vero  peccatum 


ii. 


non  fecil:  ergo  videtur,  qnod  iniuste  fecerit  Dominus. 
cum  in  eo  posuil  iniquUates  omnium  noslrum*. 

3.  Item,  Deus  mortem  non  fecit  nec  delectatur 
in  perditione  vivorum7:  si  ergo  Deus  delectator 
in  salisfactione  et  non  deleclalur  in  alicuius  morle: 
non  videtur,  quod  debuerit  acceptare  mortem  Clni- 
sti  pro  satisfactione. 

4.  Item,  multo  melior  est   vila   Christi,   <]iiam 
esset  mors:  ergo  si  mors  Christi  potoit  Deo  satisfa-  • 
cere  pro  nobis,  multo  magis  vita  eius  debuit  satisfa- 
cere:  ergo  magis  debuit  acceptare  vitam  ad  salisfa- 
ciendum  quam  mortem. 

5.  Uem,  non  est  modus  ordinatus  satisfacfeodi , 
in  quo  additur peccatum  super peccatum* ;  sed  Chri- 
stus  occidi  non  poterat  sine  gravissimo  peccato:  ergo 
inordinatus  modus  satisfaciendi  videlur  esse  per  mor- 
tem  Christi. 

6.  Item,  gravius  fuit  peccatum  occidentium  Chri- 
stum,  quam  esset  peccatum  Adae:  ergo  si  non  po- 
tuit  fieri  satisfactio  pro  peccato  Adae,  nisi  Christos 
semel  moreretur;  videtur,  qnod  non  potuerit  satisfa- 
ctio  fieri  pro  peccato  occidenlium  Christom,  nisi  Chri- 
stus  secundo  occideretur;  pari  ralione  nec  de  occi- 
sione  illa,  nisi  occiderelur  tertio,  et  sic  in  infinituin  : 
ergo  non  videtur,  quod  talis  modus  salisfacieodi  sit 
completus  nec  a  Deo  acceptandus 9. 

c  o  n  c  l  u  s  i  o. 

Modus  nostrae  salisfactionis,  factae  per  Christum, 
fuit  congruenlissimus  et  maxime  a  Dco  ac- 
ceptandus. 

Hkspondko:    Dicendum.    qood    iiioduin    istum  Coaduio. 
ultra  celeros  debuit  Deus  acceptare,  quia  nobilissi- 
mus  est  inler  omoes,  qui  possent  esso  vel  excogitari. 
Fuil  eniin  acceptabilissimus  ad    placanduin    Deum.Ra p» 

,  •      ■  i  i  i  ir  draplex. 

congruentissimus  ad  curaodum  moilnun.  rfpru 


1  Cfr.  dictum  Anselmi,  infra  in  corp.  quaest.   allatum. 

2  Anselm.,  II.  Cur  Deus  homo,  c.  M:S1  homo  per  su;i\ i- 
latem  peccavit,  an  non  convenit,  ut  per  asperitatem  satisfaciat? 

—  In  maiori  pro  melins  cod.  K  decentius  vel  iuslius. 

3  Anselm.,  loc.  cii.:  Et  si  tam  facile  victua  esta  diabolo, 
ui  Deuin  peccando  exhonoraret,  nt  facilius  non  possel;  nonne 
iustum  est,  nt  homo,  salisfaciens  Deo  pro  peccato,  tanta  iliiii- 
culiate  vincat  diabolura  ad  honorem  Dei,  ui  mafori  non  posslt? 

—  Multi  codd.  sntisfiiiil  Clirislus. 

4  AugusU,  d<-  Praedest.  Sanct.  c  15.  n.  .11:  Pro  nobls  ipsa 
Divinitas,  quousque  se  deponeref  bumilius,  non  habuit,  quam 
mscepta  natura  hominis  cum  infirmitate  carnis  usque  ad  mor- 
lem  crucis.  Simlllter  Petr.  Lombard.  exponfl  Ps.  i\.l,  iiii^\.T- 
bis:  Clamabo,  et  non  exaitdies,  et  hoc  non  erii  ad  insipientiam 
imlii ,  haec  adtexens:  « sed  ul  sapienier  meo  sangutne  genus 
humanum  llberetur.  Nullus  enim  fult  convenlenltor  modus  no- 
itrae  liberationis,  ul  homo,  quf  per  superbiam  cecldll ,  per  hu- 
mllithtem  resurgat».  —  Anselm.,  loc.  clt.,  hanc  afferl  ratlonem: 


An  non,  ait,  cst  dignum,  quatenus  qul  sesic  abstulil  l»i"  )wi-- 
cando,  ut  se  plus  auferre  non  posset,  sic  se  del  l><"  satisfa- 
cicndo,  ut  magis  se  non  possll  dare?  —  Pro  maior  oilifioatio 
codd.  (i  II  I  N  T  I'  /.  iiiiiuir  rilificaUo. 

^  Vers.  8.  Cfr.  Rom.  8,  32;  loan.  14,  31;  <8,  II.    -  Boc 
arg.  nec  non  *c<|.  Inveniuntur  In  Vnselm.,  I.  Cur  Deus  iu>n >■> 

•■  Isai.  83,  6,  el  I.  Pelr.  1 .  22.  25. 

7  s-ip.  i,  13,  ubl  Vulgata  hutatur  pro  del&ctatw. —  \n- 
selm.,  I.  Cur  Deus  homo,  c.  10:  Mlrum  enim  est,  sl  !><■' 
delectatur  aul  egcl  sanguine  innocentis ,  ut  nonnlsl  Interl 
parcere  velll  aul  p<  »^-i t  nocenll. 

s  Isaf.  30,  I:  Vae  lilii  deserlores^.  ui  addercds  peccntum 
super  peccalum. 

"  Vnselm.,  II.  Cur  i><'m<  homo,  c.  15:  Sl  tam  malom  esi 
eum  [Chrlslum]  occidere,  quam  bona  esi  vlta  elus,  quomodo 
potesi  mors  elus  superare  <•!  delere  peccata  rarum  <ini  eum 
occlderuntf  Pro  acceptandtu  codd.  \  Z  accipietutus ,  ctpro 
ilme  ante  pro  cotnpletus  edd.  competens. 


428 


SENTENTIARUM  LIR.  III. 


simus  ad  attrahendum  genns  humanum ,  prudentis- 
simus  ad  expugnandum  generis  bumani   inimienm. 

Primum  quidem  fuit  acceptabilissimus  ad  pla- 
Prima.  candnm  Deum ;  propter  quod  dicit  Anselmus  secundo 
Cur  Deus  homo ,  capitulo  undecimo:  «Nihil  asperius 
et  difticilius  potest  homo  pati  ad  honorein  Dei  sponte 
et  non  ex  dehito  quam  morlem.  Et  nnllatenus  magis 
potest  se  ipsum  dare  homo  Deo.  quam  cum  se  morti 
tradit  ad  honorem  ipsins».  Et  hoc  est  quod  diritur 
ad  Ephesios  qninto  ' :  Tradidit  semetipsum  oblatio- 
nem  et  hostiam  Deo  in  odorem  suavitatis. 

Secundo  etiam  fnit  congruenlissimus  ad  curan- 
secunda.  dum  morbum.  Primus  eniin  homo  peccaverat  per 
superbiam  et  gulam  et  inobedienliam,  sicut  dicit 
Gregorius2,  et  in  secundo  libro  fuit  ostensum;  vo- 
luit  enim  assimilari  Deo  per  scientiae  sublimitalem , 
gustare  ligni  snavitatem  et.  transgredi  praecepti  di- 
vini  limitem.  Et  quoniam  curatio  habet  fieri  per  con- 
trarium;  ideo  modus  satisfaciendi  congruentissimus 
fnit  per  abiectionem,  humiliationem  et  divinae  vo- 
luntatis  impletionem.  Et  haec  omnia  satis  relueent 
in  ipsa  passione;  et  de  his  dicit  Apostolus  ad  Philip- 
penses  secundo3:  Humiliavit  semelipsum,  faclus 
obediens  usque  ad  mortem ,  mortem  aulem  crucis. 
Tertio  autem  fuit  efficacissimus  ad  altrahen- 
Tenia.  dum  genus  humauum.  His  enim  solis  passio  ad  sa- 
lutem  valebat,  qui  mera  volnntate  per  amorem  Deo 
adhaerebant.  Non  enim  decrevit  Deus  aliter  genus 
humanum  salvare  nisi  libero  4  voluntatis  arbitrio;  et 
nullo  alio  modo,  salvo  volunlalis  arbitrio,  Deus  ho- 
minem  magis  poluit  attrahere  ad  amorem  suum, 
quam  sustinendo  pro  eo  crucis  patibulum ;  propter 
quod  dicitur  Ioannis  duodecimo5:  Ego,  si  exallatus 
fuero  a  terra,  omnia  traham  ad  me  ipsum.  Et 
Hngo,  tle  Arrha  sponsae  «:  Ut  ostenderet  tibi ,  quan- 
tum  te  diligeret,  non  nisi  moriendo  a  morte  te  libe- 
ravit,  ut  non  tantum  pietatis  impenderet  beneficium  , 
verum  etiam  carilatis  monstraret  affectum». 

Quarto  eliam  fuil  ad  vincendum  adversarium 
Qaartz.  prudentissimus.  Decebat  enim,  ut  Christus  sua  pru- 
dentia  superaret  diabolum,  sicut  diabolus  sua  astutia 
decepit  hominem  primum.  Propler  quod  dicitur  lob 
vigesimo  sexto6:  Prudentia  eius  percussit  super- 
bum;  et  quadragesimo:  Nunquid  poteris  capere  le- 
viathan  hamo?  Propter  quod  dicilur  distinclione 
praecedenti,  capitulo  primo«:  Venit  Redemptor,  et 


Solulio  i 

positcro 


victus  est  deceptor.  tetendit  illi  muscipulam  crucem 
suam,  posuit  ei  quasi  escam  sanguinem  suum». 

Ex  his  qualuor  rationibus  satis  apparet,  quod 
modus  iste  satisfaciendi  pro  nobis  fuit  congruenlis- 
simus  et  a  Deo  maxime  acceptandus.  Et  conceden- 
dae  sunt  rationes,  quae  hoc  oslendunt. 

1.  Ad  illud  ergo  quod  primo  obiicitur  in  contra- 
rium,  quod  magnae  crudelitalis  fuit  hominem  iustis- 
simuin  tradere  morti ;  dicendum.   quod   Deus  eum 

non  tradidit  infligendo  mortem,  vel  praecipiendo  Notand. 
aliis,  quod  ipsi  eum  traderent,  sed  permittendo  et 
voluntatem  ipsius  acceptando;  et  ideo  nulla  fuit  in 
Deo  crudelitas,  quia  non  sanguinem  Christi  sitivit, 
sed  volunlatem  eius  oplimam  acceptavit:  haec  est 
summa  responsionis  Anselmi  in  libro  Cur  Deus 
homo  '.  Unde  si  dicatur  aliquando  Pater  enm  tradi- 
disse  morti ,  vel  voluntate  Patris  passus  esse ,  et  ali- 
quod  consimile,  modo  praemisso  inlelligendum  est: 
non  quia  Paler  eum  coegerit  invitum ,  sed  quia  sus- 
cepit  voluntarium  et  devolum. 

2.  Ad  illud  quod  obiicitnr  secundo,  quod  im- 
pium  est  damnare  innocentem  et  nocenlem  absolvere ; 
dicendum ,  quod  illud  verum  est,  si  innocens  da- 
mnatur  invitus;  sed  si  innocens  velit  se  offerre  et  ex- 
ponere 8  pro  salute  nocentis,  nihil  prohibet,  quin 
oblatio  eius  debeat  acceptari.  Et  isto  modo  in  pro- 
posito  intelligendum  est  fuisse,  quia  Chrislusnon  coa- 
cle,  sed  voluntarie  pro  salute  nostra  suslinuit  pas- 
sionem. 

3.  Ad  illud  quod  obiicilur,  quod  Deus  non  de- 
lectatur  in  perditione  alicuius;  dicendum,  quod  ve- 
rum  est.  quod  Deus  non  delectatur  in  poena,  secun- 
dum  quod  est  afflicliva  et  naturae  corruptiva;  dele- 
ctalur  tamen ,  et  placet  sibi  optima  voluntas,  per 
quam  poena  sustinetur  et  ad  honorem  Dei  ordinatur 
et  ad  absolutionem  hominis  rei. 

4.  Ad  illud  quod  obiicilur,  quod  melior  fuit 
vita  Chrisli  quam  mors;  dicendiim,  quod  absque 
dubio  verum  est;  lamen  non  sequitur,  quod  non 
magis  debuerit  satisfacere  per  mortem  quam  per  vi- 
tam  ',  duplici  ex  causa:  primum  quidem,  quia  satis- 
factio  debet  esse  poenalis,  et  maxima  satisfactio 
maxime  poenalis;  secundo  vero,  quia  maioris  perfe- 
ctionis  est  velle  mori  ad  honorem  Dei  quam  velle 
vivere.  et  ex  maiori  caritale  procedit  et  terminos 
naturae  magis  excedit;  et  ideo  ratio  illa  non  cogit. 


Ratio 

plM. 


1  Vers.  2. 

2  Libr.  IX.  Moral.  c.  5.  n.  5;  XXXI.  c.  I.  n.  I,  et  I.  Homil. 
in  Evang.  homil.  16.  n.  2.  —  In  II.  Sent.  vitie  d.  22.  a.  1.  q. 
1.  seq.  el  d.  33.  dtib.   I. 

3  Vers.  8.  —  Paulo  superitis  pro  abiectionem  Vat.  affli- 
ctionem.  Paulo  inferius  pro  Tertio  autem  codd.  A  K  P  Q  Ter- 
tio  etiam. 

4  Cod.  A  nisi  in  libero,  V;U.  nisi  liberae.  Paulo  ante  pro 
decrecil  Deus  codd.  G  K.  decuit.  Paulo  inferius  pro  sustinendo 
edd.  suscipiendo. 

5  Vers.  32.  —  ln  testimonio  ex  Hugone,  de  Arrha  animae, 
allato  textus  origin.  pro  liberavil  exhibet  liberare  voluit. 


6  Vers.  12. —  Allerum  teslimon.,  ex  lob  40.  (edd.  I,  2 
cum  codd.  ultimo)  allegatum,  habetur  ibi  v.  19.  seq.  et  in  Vul- 
gata  sic  sonat:  In  oculis  eius  quasi  hamo  capiet  eum...  An  e\- 
trahere  poteris  leviathan  hamo  etc.  —  Circa  finem  corp.  pro  a 
Deo  cod.  Q  ideo. 

7  Libr.  I.  c.  9.  et  10,  nec  non  II.  c.  I  I.  Cfr.  infra  dub.  3. 
—  Superius  pro  traderent  morti  cod.  bb  occiderent. 

8  Codd.  k  K  U  V  addunt  morti. 

9  Codd.  et  edd.  1,  2  omittunt  per  mortem  quam  per  vi- 
lam  et  etiam  non  ante  magis  debueril,  in  qua  lectione  saltem 
supplendum  est  per  vitam.  Secuti  sumus  Vat. 


DIST.  XX.  ART.  UNICUS  QUAEST.  V. 


4~29 


5.  Ad  illud  quod  obiicitur,  qnod  non  est  ordi- 
natns  modus  satisfaeiendi,  ubi  peccatum  addilur  su- 

ndum.  per  peccatum;  dicendum,  quod  verum  est,  quando 
peccatum  additur  super  peccatum  ex  parte  eius  qui 
debet  satisfacere:  sic  autem  non  est  in  proposito. 
Xam  Christus  moriendo  non  peccavit,  sed  quantura 
in  se  fuit,  omnia  peccata  delevit.  Et  si  tu  dicas , 
quod  talem  modum  eligere  debuit,  in  quo  nec  ipse 
nec  alius  peccaret;  dicendurn  ,  quod  illud  non  oportet. 
In  hoc  enim  manifestatur  summa  sapientia  Dei .  qnod 
scit  de  malis  non  tantum  elicere  bona.  verum  etiam 
optima;  quod  maxiine  fecit  in  raorte  Cbristi  pretio- 
sissima  *. 

6.  Ad  illud  quod  obiicitur  ultimo,  quod  gravius 
fuit  peccatum  occidentiuin  Christum  etc;  dicendum, 
quod  quidquid  sit  de  gravitate,  quia  de  hoc  ad  praesens 


non  est  quaestio  ■ ;  tamen  esto .  quod  gravius  fuisset , 
nnn  npnrtebal  propter  hoc  secundo  Christum  pati. 
Nam  unica  passio  Christi  non  soluin  sufBciebat  ad 
satisfaciendum  pro  peccato  \dae,  sed  etiam  pro  omni 
peccalorum  mallitodine.  Unde  mnrs  Cbrisli  ipsis  oc- 
cidentibus  valebat,  si  vellent  ad  Christuin  ronvcrti ; 
in  infinitum  enim  fuit  maius  meritum  Christi  patien-  inOnitum 

i         •        .      i  meritum 

tis,  quam  esset  delictum  ludae  tradentis.  todaei  in-  cw 
stiganlis  et  gentilis  crucifigentis,  secimduin  qund 
Christus  plus  habebat  de  bonitate,  quam  illi  babe- 
rent  de  malitia.  Praetcrea,  sicut  dicit  Anselmus3, 
excusabat  eos  ignorantia  aliquo  modo,  sicut  dictum 
est  supra;  et  ideo  non  oportebat,  pro  peccatis  eorom 
Christum  iterum  pali,  sed,  sicut  dicit  Apostolos  ad 
Hebraeos  decimo4:  una  oblatione  consummavii  m 
sempitern um  sanclificatos. 


SCHOLION. 


I.  H;iec  qttaestio  proprie  agit  de  congruentia  modi ,  quo 
Christus  patiendo  pro  nobis  salisfecit;  simul  aulem,  praesertim 
iu  solut.  ad  6 ,  tangitur  eontroversia  de  valore  eiusdem  satisfa- 
ctionis,  quac  procul  dubio  fuit  non  tantum  sufliciens,  copiosa  et 
cnndigna,  sed  etiam  superabundans.  Sed  hoe  supposito,  adbuc 
circn  tria  inter  posteriores  Scholasticos  agitnbanlur  controver- 
siae,  quas  breviter  referre  iuvat,  ut  melius  perspicialur  doctrina 
seraphici  Doctoris  de  Christi  grutia  (supra  d.  13.),  de  merito 
(d.  18.)  et  de  satisfactione  (hae  <i.  20.).  Uissensus  igilur  circa 
valorem  satisfactionis  Christi  (el  similiter  iudicandum  de  me- 
ritoj  erat  in  his:  I.  Ulrum  et  (|uomodo  iste  valor  depcndeat 
;ib  acceptatione  D"i.  2.  Ulrum  el  qua  ralione  sit  infinitits. 
3.  Utrum  salisfaclio  Chrisii  sit  secundum  rigorem  iustitiae 
commulativae.  Y.x  rwdem  atitem  radicc  ill.i  tripfex  opiniontim 
differenlia  orlum  habuit. 

II.  Hespcclu   I.  quacstionis    Nominales  ct  plurimi  Scotistae 

docebant,  vulorem   operum  satLsfacloriorum  dependere  solum- 

modo  ab  acceptalione    Dei.    Nominales  enim  generatim  procla- 

inah;int  hoc  principium  :  «  Merilum  qiiodeumquc  tantum  ct  pro 

lantis  potest  acceptari  passive,    qnantum    et    pro   qmintis  vult 

lola  Trinitas  actice  »  (ita  GabrieJ  Biel,  III.  Senl.  d.  19.  nota  3.). 

Alii  pauci  \olebant,  lalem  acceplationem    nikil  conferre  ad  ra- 

lionem   satisfactionis.  Communior   aulem   sententia,  mcdia   via 

incedens,  lenet,  acccptationem  hanc  non  quidem  ad  essentmm 

inerili  et  satisfaciionis  requiri,  sed  ad  eius  complementnm ,  qua- 

lenus  scilicet  in  ipsa    importetur    quaedam  obligalio  iustitiae , 

quae  sane    nullatenus   e.\  parle  Dei  relribuenlis  concipi  potesl, 

nisi  supposila  sponlanea  ipsius  promissione.  Licet  autem  Scolo 

communiter  et  etiam  a  discipulis  ipsius  npinio  Nominalium  im- 

posita  sit ;  lamen  alii  eiusdem  scholae,    ut  Mastrius,  Hauzeur, 

Prassenius,  Henno,  reclius  quaedam  ipsins  verba  aequivoca  ex 

aliis  locis  inierpretaniur  (cfr.  III.  Sent.  d.   I'.).  n.  '.».),  mentemque 

cius  esse  (licunt,  quod  baec  salisfaclio  antecedenter  ad  accepla- 

tionem  divinam  iam  ex  se   sii  condigna  in  actu  primn,  tamen 

ex  acceptalione  Dei,  ad  debflum  remlttendum    promissione  se 

obligantis,  fi;ii  condigna  in   actu   secundo.  De  hac  Scoti  inter- 

prelatione   discipulus  S.  Thomae,  (iotii  (Theol.   scholastico-do- 

.'iii, ii.  t.  III.  lr.    I.  q.  3.  diib.  i.  §  3.  n.   17.),  dicil :   «  Haec  sl 

iii  suni,  racile  cum  Scoto  el  Scotistls  convenicmus >. 

?.  Bonaventuram  communlori  sententiae  suHragari,  colligi- 
tur  ex  eo  quod  generatim  de  merito  condigni  e(  de  acceptar 
lione  Dei  docel  II.  SenL  d.  27.  a.  2.  <|.  3,  el  d.  89.  a.  I.  q.  I. 


seqq.  (cfr.  eliam  IV.  Scnl.  d.  45.  a.  2.  q.  2.  in  corp.),  ubi  du- 

plieem  dislinguit  acceptationem   divinam.  quarum  altera  (habi- 

lualis  et  intrinseca)  fundatur  in  ipsn  gralia  adoptionis,  dignifi- 

cantc  operantem  eiusque  opus,   altera   vero   iquasi  extrinseca) 

ex  promissione  divina  oritur,  el  ipsa  c;idii  super  ipsum  actum 

meritorium.  Haec  doctrina   quoad  substantiam  applicari   potest 

eliam  ad  meritum  et  satisfactionem   Christi  respeclu    iiliiiisi]ii 

acceptationis.    Attamen    observandum  est ,   magnopere   diflerre 

acceptalionem  in  utroque  casu.  Nam  fundamentum  acceptaiionis 

operum  a  pura  creatura  factorum  est  gratia  aduptionis,  quae  esl 

in  persona  extranea  ;  in  Chrislo  autem  esl  gratia  uniouis  liypo- 

staticae,  cl  i|>se  ciiam  ul  liic  homo  esl  Filius  Dei  naturalis,  ve- 

rus  Deus  et  acceptmii  Deo  minime  extraneus  (cfr.  supra  d.  10. 

a.  2.  <;.  I.  el  scholion).  Ipsa  igilur  unio  hypostatica  cmincniissimo 

modo  iam  continet   acceptationem  satisfactionis  perfectissimam. 

III.  Quoad  2.  controversiam  Ss.  Paires  <>t  quaedam  decreta 

Sum.  Ponlificum  (cfr.  Constitut.  Unigenitus  Clcmentis  VI.)  saiis- 

faclionem  Chrisli  praedicant  esse  in/inilam.  Hoc  Nominales  vo- 

lunt  ita  explicare,  ut  meritum  Chrisli  secundum  se  sii  finilum 

simpliciter ,    acceplum  tamen  a   Deo    ut  stifli<icii<    pro    infiniiis 

Adae  liliis,  si  1'uturi  essent.  Similiter  Scotistae  soient  diccre.  Ii«- 

merituni  non  fuisse  formaliter  el  intrinsrcus  infinitum ,  sed  se- 

cundum  quid  et  e.vtrinsecus,  tuin  ob  sanctitatem  personae  <li- 

vinae,  lum  ob  acceptationem  divinam.  Sed  discipuli  S.  Thomne 

cum  plurimis  aliis  dicunt,  illu<l  fiii>sc  simpliciter  el  inlrinseats 

infinitum.  Hoe  autem  intelligunt  non  respectu  entitatis  pkuticae 

operum  meriloriorum ,    quae  procul  dubio  esl  crcaia  el  liniia  , 

nec  secundum   actuum   bonitatem   specificam   et  essrntialem . 

quam  sumunt  ex  obiecto,  sed  respectu  \al<>ris  ln  ycncre  moris, 

quatenus  in  sc  ipsis   el  Intrinsecus  lr»*ifilt<»  digniflcantur  a  per- 

sona  Vcrbi.  I.icet  enim  aciiones  meritoriae  procedant  Immediate 

ab  humaiia  Chrisli  natura,  ut  csi  priucipium  quo ;  haec  laiu-n 

non  extrinsecus,  sed  intrmsecus  unita  esi  cum  persona  inflnita , 

cui,  ul  <"s(  principium  t/uod,  actiones  illa<>  Iribuuiilur  el  I  qui 

intrinsccus  conlrabunl  valorem  inflnitum  Revera  non  esl  parli  s, 

ut  quiil.iiii  dicunt,  intcr  inflnitatem  obiecticam  m  txtrintecam, 

quae  communiter  tribuftur  peccato  mortall  ratione  relatlonls  ad 

oblectum,  conlra  quod  oflendll  (quod  certo  esl  actionl  c.rtriu- 

siciim  .  el  Inflnitatem,  de  qua  sermo  est,  cum  rrloiio  humanae 

Chrisii  naturae  eiusque  operationis  ad  personam  Chrlstl  mi  i 

sus  slngularis  el  penkus  dlfTeral  ab  llla,  qua  adlo  peccaminoea 

refertur  a<l  si\e  potius  contra  Deum. 


1  Clr.  I.  Scnl.  d.   i(i.  <|.  (j.  —  Pro  rlirere  edd  i  iiin  nonnul- 
iis  codd.  eUgert. 

-'   Viile   II.  Senl.  d.   21.  a.   3.  i|.   3.  in   corp.  d   d.  83.  dub.  I. 


;l  i.ibr.  II.  Cur  Deua  homo,  <•.  16.  Vtdesoprt  d.  \*.  dub 

2.  et  d.    I».  a.    I.   ,|.   I,   ad   8. 

4   \n>.    II. —  Pro  in  scmpitcrnuiii  <',ulil    in  sciuctipsuin. 


430 


SENTENTIARU.M  LIIL  III. 


In  hac  re  controversa  bcnc  convcniunt  verba  S.  Bonaven- 
turae  cum  doetrina  S.  Tbomae,  ct  etiam  sententiam  cius  ab 
eadem  non  discrepare,  nobis    persuasum    cst,    quidqufd   dicat 

Barth.  de  Darberiis  (Cursus  (heolog.  p.  III.  disp.  10.  q.  7.),  qui 
S.  iionav.  ad  opinionem  Scotistarum  trahere  nitilur.  Nam  S. 
Doclor  non  tantum  pluries  meritum  Christi  dicit  esse  infinitum 
(cfr.  hic  ad  6,  q.  6.  ad  4.),  sed  etiam  hanc  infinilatem  semper  re- 
petit  ab  inlinita  dignitate  personae  Verbi  (cfr.  supra  d.  13.  a.  I. 
q.  2  ,  praesertim  ad  3.);  sed  posito,  quod  dignitas  personae  ope- 
ranlis  concurrat  ad  dandum  valorcm  operi,  et  quod  maior  digni- 
tas  det  maiorem  valorem ;  sane  infinita  dignitas  etiam  valorem  au- 
gere  debel  in  infinitum.  Loci  aulem,  quos  urget  praefatus  auctor 
in  contrarium,  loquunlur  tantum  de  gratia  creata  Christi  in  se,  et 
de  actibus  meritoriis  Christi  secundum  eorum  physicam,  vel  spe- 
cificam  entitatem.  Eandem  sententiam  tenet  Alex.  Hal.,  cum  cuili- 
bet  actioni,  etiam  uni  guttae  sanguinis  Christi,  ob  dignitatem  per- 
sonae  tribuit  sufficientiam  ad  omnem  salisfactionem  (S.  p.  III.  q. 
18.  m.  3.  a.  2.  ad  3,  cfr.  q.  17.  m.  3.).  Etiam  in  schola  Scoti  sunt 
nonnulli,  ut  Hauzeur  et  Vulpes,  qui  Scoto  diversam,  ac  ipsius 
verba  sonant,  mentem  attribuunt ,  adductis  aliis  ipsius  testimoniis. 
Praescrtim  Hauzeur  (Collatio  totius  theologiae  etc.  t.  II.  q.  1 2.  col. 
378  seqq.),  secutus  cl.  nostrum  Vega  (VII.  de  lustificat.  c.  7-10.), 
inter  alios  locos  profert  hoc  principium  Scoti  (III.  Sent.  d.  13.  ad 
2.  quaest.  n.  9.):  «  In  commendando  Christum  malo  excedere 
quam  deficere  a  laude  sibi  debita ,  si  propter  ignorantiam  opor- 


teat  in  alterum  incidcre».  Tandem  Hau7.eur  concludit,  respi- 
ciendum  potiusaad  illam  eius  intentionem ,  quam  Berpere  per 

eius  scnsum  lilleralem  ».  Id<-m  auctor  (Ioc.  cit.  col.  376;  bene 
observal,  quod  passio  Chrisli,  qua  se  ipsum,  scflfcet  |)roprium 
corpus  et  sanguinem,  animam  et  vitain  pcrsonae  dfvinae  in 
sacrificium  Deo  obtulil,  inliniii  valoris  sil  *  duplici  titulo:  of- 
ferentis  et  oblati  iufiniti ;  quaiibet  alia  actione  solo  litulo  ugen- 
lis  infinili.  Nec  olTercbat  haec  ul  finila  et  seorsim ,  sed  coniun- 
ctim  cum  persona  infinita  »   etc. 

IV.  Tertia  controversia,  quae  est  de  quaestione,  ulrum 
Christus  secundum  tolum  rigorem  iustitme  commutativae  satis- 
fecerit,  quod  Nominales,  Scotistae  aliique  negant,  aflirmantibus 
Thomistis  cum  non  paucis ,  in  se  minoris  est  momenti  quam 
praecedentes,  cum  supponatur  ab  omnibus,  rationem  iustitiae 
commutativae  ad  Dcum  non  applicari  nisi  sccundum  analo- 
giam.  Unde  in  hac  conlroversia  incidit  aliquatenus  lis  circa  no- 
men.  Facile  tamen  conceditur,  quod  haec  satisfactio  large  dici 
possil  rigorosa,  licet  ei  non  convcnianl  in  stricto  sensu  omnes 
conditiones ,  quae  inter  homines  in  aclibus  iustitiae  commutati- 

,vae  requiruntur  ad  lalem  rigorem. 

V.  Praeter  locos  citatos:  Alex.  Hal.,  S.  p.  III.  q.  18.  m.  4. 
a.  I.  §  I.  2.  —  S.  Thom.,  hic  a.  4;  S.  III.  q.  46.  a.  I.  3, 
q.  50.  a.  I.  —  B.  Albert.,  hic  a.  9.  -—  Petr.  a  Tar.,  hic  a.  46. 
—  Richard.  a  .Med.,  hic  q.  3.  —  Dionys.  Carlh. ,  de  hac  et 
seq.  q.  hic  q.   I. 


QUAESTIO  VI. 

Utrum  alio  modo  potuerit  Deus  genus  humanum  salvare. 


Sexto  et  ultimo  quaeritur,  utrum  alio  modo 
potuerit  Deus  genus  humanum  salvare.  Et  quod  sic, 
videtur : 

1.  Primo  per  illud  quod  dicit  Leo  Papa  in  quo- 
Fnndamenta. <]am  sermone  in  ramis  palmarum1:   «  Omnipotentia 

Filii  Dei ,  quae  propter  eandem  essenliam  est  aequalis 
Patri,  potuisset  liberare  genus  humanum  solo  impe- 
rio  voluntatis  suae,  nisi  divinis  operibus  maxime 
congruissel,  ut  nequitiae  hostilis  adversitas  eo  quem 
vicerat,  vinceretur ». 

2.  Item,  hoc  ipsum  dicit  Auguslinus  de  Trini- 
tate,  et  habetur  in  littera2:  «Dicimus,  alium  mo- 
dum  possibilem  Deo  fuisse,  cuius  potestati  cuncta 
subiacent;  sed  nostrae  miseriae  sanandae  convenien- 
tiorem  alium  non  fuisse». 

3.  Ilem,  hoc  ipsum  ostenditur  expressius  auclo- 
ritate  Gregorii ,  vigesimo  in  Moralibus 3 :  «  Qui  nos 
fecit  existere  ex  nihilo  revocare  etiam  sine  morte 
et  passione  sua  potuit » . 


tam. 


4.  Item,  hoc  ipsum  ostenditur  per  deductionem 
ad  inconveniens:  quia,  si  non  poluisset  nos  alio  modo 
liberare,  ergo  tunc  fuisset  divina  polenlia  limitata, 
et  persona  Christi  passioni  subiecta;  quod  omnino 
est  absurdum:  ergo  et  illud,  ex  quo  sequitur  4. 

Contra:  1.  Super  illud  ad  Hebraeos  secundo  s:  xd  oppo 
Decebat  auctorem  salutis  eorum  per  passionem  con- 
summari;  Glossa  «:  Nisi  Christus  moreretur,  homo 
non  redimeretur,  et  non  redemptus  periret,  et  fru- 
stra  essenl  omnia  facta  »  :  si  ergo  hoc  est  impossi- 
bile ,  restat,  quod  primum  est  impossibile,  scilicel 
Christum  non  mori  pro  salute  generis  humani.  El 
si  hoc,  impossibile  fuit,  alio  modo  genus  humanum 
liberari  quam  per  morlem  Christi. 

2.  Item .  Anselmus  in  libro  Cur  Deus  homo  6 : 
«Non  potuit  transire  calicem,  nisi  biberet,  non  quia 
non  posset  vilare  mortem ,  si  vellet,  sed,  sicut  di- 
ctum  est,  impossibile  fuit  aliter  salvare  mundum  »  : 
redit  ergo  idem  quod  prius. 


1  Serm.  63.  (serm.  12.  vel  14.  in  Passione  Domini)  c.  I: 
Omnipotentia...  potuisset  humanum  genus  a  dominatu  diaboli 
solo  imperio  suae  voluntatis  eruere,  nisi...  adversitas  de  eo  quod 
vicerat,  vinceretur. 

-  Hic  c.  I.  —  Paulo  inferius  pro  sed  nostrae  edd.  I,  2  cum 
non  paucis  codd.  el  nostrae. 

3  Cap.  36.  n.  69.  In  texlu  origin.  sic  legitur:  Qui  nos...  re- 
vocare  videlicet  etiam  sine  sua  morte  potuit  a  passione. 

4  Etiam  Bernard.,  Tract.  de  errorib.  Abaelardi,  c.  8.  n.  19, 
de  hoc  inconvenienti  ait:  Porro  ratio  huius  facti  fuit  dignatio 
facientis.  Quis  iv^gat,  Omnipotenti  ad  manum  fuisse  alios  et  alios 
modos  nostrae  redemplionis,  iustificationis.  liberationis?  —  Ante 
passioni  subiecta  cod.  aa  (La  secunda  manu)  interiicit  neces- 
sario,  cod.  K.  et  (i.  e.  eliam). 


5  Vers.  10.  —  Glossa  est  ordinaria.  Apud  Strabum  nec  non 
apud  Petr.  Lombard.,  in  hunc  loc.  Tamen  ibi  post  periret 
omisso  et ,  eiusque  loco  posito  punclo,  sic  pergitur:  Quod  si 
esset,  frustra  facta  essent  omnia  etc.  Cfr.  testimonium  supra  lil. 
Magistri,  d.  XVHI.  c.  o.  sub  Ambrosii  nomine  allegatum.  — 
Paulo  inferius  inter  Et  si  hoc  el  impossibile  fuit  edd.  interii- 
ciunt  esl  impossibile. 

6  Libr.  I.  c.  10:  Non  aulem  potuisse  calicem  transire,  nisi 
biberet  illum,  dixit :  non  quia...  sed  quoniam  ,  sicut  diclum 
est,  mundum  erat  impossibile  aliler  salvari.  —  Pro  Xon  potuit 
Vat.  Non  voluit ,  et  dein  pro  non  posset  cod.  D  non  potuisset, 
cod.  U  non  potuit.  Lcctio  transire  calicem  (Mattb.  26,  42:  hic 
calix  transire)  est  in  codd.  et  ex  citatis  verbis  Anselmi  fiuxisse 
\  idetur. 


DIST.  XX.  ART.  IXICIS  QUAEST.  VL 


431 


0.  [10   10- 

ci|  iler. 


: 


3.  Item ,  sicut  dicil  Augustinus  ' :  «  Nullus  alius 
modus  fuit  isto  congruentinr  »  :  si  ergo  «  optimi  est 
optima  adducere  »  ,  sicut  boni  est  bona  facere;  vi- 
detur,  quod  necessarium  fuit,  summam  bonitatem 
istum  modnm  eligere.  Si  ergo  necessarium  fuit  eligere 
islum  niodum,  impossibile  fnit  alio  modo  salvari. 

4.  Item ,  Deus,  cum  sit  summe  iustus,  negare 
se  ipsum  non  potest 2:  ergo  si  debet  reparare  genus 
humanum,  necesse  est,  quod  reparet  per  viam  iu- 
stitiae;  sed  reparatio  per  viam  iustitiae  non  potest 
esse  nisi  per  satisfactionem ,  sicut  supra  fuit  osten- 
sum ;  satisfacere  autein  pro  toto  genere  bumano  non 
potest  nisi  Deus  et  homo;  modus  salisfaciendi  sufli- 
ciens  esse  non  potest,  nisi  ut  solvatur  anima  pro 
anima,  et  detur  vila  pro  vita:  ergo  a  primo ,  im- 
possibile  fuit.  qnod  Deus  humanum  genus  repara- 
rel  alia  via. 

CONCLUSIO. 

Genus  humanum  ex  parte  Dei  reparantis  el  libe- 
rantis  potuit  alia  via  quam  per  morlem  Chri- 
sti  reparari;  licet  ex  parle  generis  humani 
reparali  non  potuit  salvari  nisi  hac  via  a 
Deo  determinala. 

Rkspondeo:  Dicendum,  quod  cum  quaeritur. 
ulrum  alio  modo  genus  humanum  potuerit  reparari, 
quam  per  mortem  Christi,  potesi  quaeri  vel  de  po- 
tentia  Dei  reparantis ,  vel  ex  parte  generis  hu- 
mani  reparali.  Si  ex  parte  Dei  reparantis,  sic 
absque  dubio  aliter  potuit  genus  humanum  liberare 
et  reparare,  sicut  Sancli  dicunt;  et  magister  Hugo 
de  sancto  Victore  alium  modum  assignal  in  Libro  de 
Sacramentis  3,  et  Magister  recitat  in  littera.  Non  enim 
est  limitanda  divina  polentia,  immo  etiam,  sicut  solo 
nutu  mentis  et  imperio  voluntatis  potuit  creare,  ita 
etiam  potuit  reparare.  —  Si  autem  quaeralur  de 
potentia  ex  parte  generis  humani  reparati  et  li- 
berati;  sic  dicendum,  quod  determinatum  fnit  sibi  * 
posse  ad  hanc  viam;  et  isto  modo  inlelligendo  con- 
cedi  potest,  quod  genus  humanum  non  poluit  aliter 
reparari;  sicut  conceditur,  quod  nullus  homo  potest 
Balvari,  nisi  credat  in  Christnm.  Non  enim  patet  no- 
bis  alia  via  salutis,  nec  est  aliud  rwmen  subcaelo, 
in  (juo  oporteat  nos  salvos  fieri'\  Potuisset  tamen 
Deus,  si  voluisset,  aliud  nomen  dare,  in  quo  salus 


nostra  consisteret.  —  Concedendae  sunt  igitur  ratio- 
nes  ad  primarn  partem .  quoniam  ostendnnt , aliuni 
modum  nostrae  suluiis  Deo  foisse  possibilem,  quan- 
tum  est  ex  parte  divinae  potentiae. 

1.  ±  Ad  illud    vero    quod  obiicitur   in  contra-  soiutio  op- 
riuin  de    Glossa   et   de   Ansehno.    dicendum,   quod  P 
auctoritates  illae  intelliguntur,  qnantum  esl  ex  parte  Notaodam. 
nostra,  praesupposita  dispositione   divina,  qua  nos 
sic,  et  non  alio  modo,  liberare    decrevil.  Per  huuc 
etiam  modum  inteiligenda    est  auctoritas  Ambrosii . 
quae  posita   fnit   supra    distinctione  decima  octav,. 
capitulo  ultimo.    «Tantum,    inquit,   fuit    peccatum 
nostrum,  ut  salvari  non  possemiis.  nisi  unigenitus 
Dei  Filius  moreretur  pro  nobis  debitoribus  mortis 
hoc,  inquam,  intelligendum  est,  qnia  Deus  nos  ali- 
ter  non  decrevit    salvare.    Per   hunc  etiam  modum 
intelligendae  sunt  auctoritates  consimiles. 

3.  Ad    illud    quod    obiicitur,    quod   oplimi  est 
optima  adducere6;    dicendum,    quod    est  optimum  Dopiei 

i  ■    •.  .  •  ,,  .  mam. 

simpuciter  et  optimum  m  genere.  Lt  optimum  in 
genere  potest  esse  magis  et  minusbonum;  et  Dcu-. 
adducit  optima  in  genere,  et  ideo  sic  facit  optima . 
ut  etiam  possil  facere  meliora  el  minus  bona.  Ideo 
quamvis  iste  modus  esset  nostrae  miseriae  conve- 
nientior,  non  lamen  oporluit.  quod  ita  eligeret  istum 
modum,  quod  non  posset  eligere  alium  modum. 

4.  Ad  illud  quod  ultimo  obiicitur,  quod  Deus 
non  potest  facere  contra  suam  iustitiam,  et  iustitia 
non  potest  praeter  satisfactionem  culpam  dimittere; 
responderi  potest  per  interemptUmem'i  duarum  pr<>- 
positionum ,  quas  proponit:  quarum  prima  est  haec, 
quod  non  potuit  liberari  genus  humanum  nisi  per 
viam  iustidar,  poluil  enim  liberare  per  viam  mise- 
ricordiae;  nec  in  hoc  fuisset  factum  praeiudicium 
iustitiae ,  si  hoc  facere  voluisset.  Potuissel  enim 
omnia  demeritu  delere  et  hominem  in  priori  stalu 
eonstituere;  nec  remansisset  aiiquid  inordinatum  in 
universo  nec  etiam  impunitum.  Peccatum  enim  fert 
secum  poenam  suam,  per  quam  ordinatur8;  et  ita 
si  sine  satisfactione  genus  humanum  liberasset,  non 
propter  hoc  contra  iustitiam  fecisset.  —  Potesl  etiam  aj 
responderi  per  mteremptionem  illius ,  qood  nullo 
alio  modo  poluit  satisfacere  nisi  per  mortem.  Quam- 
vis  enim  hoc  esset  inagis  congruum .  fortassis  mo- 
tlniiiu  supplicium  in  tam  nobili  persona  suffecissel 
ad  liuinaiii  generis  reparationem ;  sed  Dominns  in 
liberando  supeivrogavil ,  propter    quod  dicitur:   Co- 


1  Libr.  XIII.  de  Trin.  c.  10.  n.  13.  Vide  hic  lil.  Magistri, 
c.  I.  —  Seq.  lesUmonlum  esl  Dionysii .  de  l>i\.  Nom.  <■.  i.  ;  r». 
Cfr.  lom.  II.  pag.  113,  nota  7.  —  Deinde  cod.  A  h\<  elicere 
pro  iliijm'. 

-  Eplst  ll.  Tim.  -2,  13.  —  De  wimori  vide  supra  q.  l. 
wtq.  —  Paulo  infciiiis  posl  modut  codd.  A  K  V  subduni  avtem, 
V.K.  etiam.  Subinde  pro  esse  non  potest  cod.  i   """  wfc 

3  Ubr.  I.  p.  viu.  c.  lo.  —  Mogistri  sententla  InrenKurhlc 
in  lii.  c.  i;  cfr.  supra  d.  XVlli.  <•.  i.  seq.  —  Pauto  superius 
eodd.  omiltuni  atiter,  pro  quo  solus  cod.  /.  lubsltull  atiquo 
(alio?)  modo;  el  subinde  edd.  passive  tiberarx  el  reparari. 


*  Cod.  U  determinavii  sibi,  cod.  A  determinatuvi  svpra 
fnil .  scil.  quaest.  1. 

5  Act.  i,  1-2.  Cfr.  sii|ir,i  pag.  -2:tti ,  nota  u>.  Paulo  In- 
ferius  pro  quomam  codd.  KLaa  quae. 

6  Plurimi  codd.  produoere.  —  Eodem  modo  expllcatur  ho< 
diclum  Dlonysll  etiam  l  Sent  >i  >i  i.  i  q.  -'■  .i.l  i,  ei  II. 
Sent  d.  2:1.  o.  I.  q.  I.  ad  I. 

7  m\c  negatlonem.  Cfr.  toro.  I,  pag.  B7,  nota  i.  —  Posi 
pauca  pro  quod  m>n  potuii  tiberan  cod  K  qukt  non  potuii 
tiberare. 

*  Vide  II.  Sent  d.  86.  a.  2.  q.  I. 


Wl 


SENTENTIARUM  LIR.  III. 


piosa  apud  eum  redemptio  l.  Esto  tamen,  quod  non 
alio  modo  potuisset  salisfieri  pro  genere  humano, 
nec  genus  humanum  aliter  redimi,  sicut  multi  con- 
cedunl;  lamen  ex  hoc  non  sequilur,  quod  alio  modo 
»e  hbera-  noii  potucrit  Uberari.  De   liberatione  enim  lirmiler 

tione. 


credo,  qnod  alio  modo   potuit    liherare;  de  redem-  De  reden 
plione  vero  nec  nego  nec  audeo  alTirmare,  quia  te- p 
merarium  est,  cum  de    divina  potentia  agitur,  ter- 
ininuin  ei    praefigere.    Amplius    enim  potest,  quam 
nos  possumus'  cogitare. 


SCHOLION. 


I.  Communiter  antiqui  doctores  cum  Alexandro  Hal.  et  S. 
Bonav.  (hic  iid  4.)  distinguunt  redemptkmem  stricte  sumtam,  cui 
proprium  os(,  ut  fiiit  iusto  prelio  soluto,  a  Hberatione  quocumque 
modo  facta,  ;it  sine  solutione  pretii.  Simplicem  liberationem 
generis  humani  sinc  incamatione  fleri  potuisse,  si  Deo  placuis- 
set,  omncs  confltentur;  etiam  verba  Ansclmi  aliorumque  Pa- 
trum,  quae  contr.irium  asserere  videnlur,  iidcm  cum  nostro  Do- 
ctorc  (hic  ad  I.  2.)  mitius  interpretantur ,  scilicet  (|iiod  Anselmus 
loquatur  dc  ciidcm,  quantum  cst  cx  parte  nostra,  supposita 
Dei  ordinatione  (S.  Thom.,  hic  a.  4.  ad  2.).  Item  communiter 
conceditur,  ut  supra  (qq.  3.  4.)  diclum  est,  etiam  redemplioncm 
per  satisfactioncm  imperfectam  aiia  via  fieri  potuisse.  Sed  quoad 


redemptionem  per  condignam  satisfaclionem  ef  secundum  poten- 

liam  Dci  absolutam,  communius  oppositum  tcnetur;  cui  re- 
sponsioni  neyativae  coniradtcitur  a  Nominalibus  ci  eiiam  ii 
Scoto,  ut  supra  dictum  csl  in  scholiis  iid  qq.  3,  i.  5.  —  Ex 
parte  autem  hominis  alius  modus  vel  red^mplionis,  vel  sim- 
plicis  liberalionis  non  fuit  possibilis,  nisi  (|uem  Dco  placult 
hominibus  providcre. 

II.  Alcx.  Hal.,  S.  p.  III.  <|.  18.  m.  3.  a.  2.  —  Scot.,  hic  q. 
unica  n.  7.  seqq.,  et  Report  hic  q.  unica  n.  4.  seq.  —  S. 
Thom.,  hic  a.  i;  S.  III.  q.  46.  a.  2.  —  15.  Albcrl.,  bic  a.  I. 
2.  3.  —  Pelr.  a  Tar.,  hic  a.  5.  —  Richard.  a  Med.,  hic  q.  4. 
—  Durand.,  hic  q.  I. 


DUBIA  CIRCA  LITTERAM  MAGISTRl. 


Dub.  I. 

In  parte  ista  sunt  dubitationes  circa  litteram, 
et  primo  quaeritur  de  hoc  quod  dicit:  lusle  illo 
deserente ,  peccantem  peccati  auclor  illico  invasit. 
Hoc  enim  videtur  inconvenienter  dictum.  Sicut  enim 
Adam  peccavit  in 3  consentiendo,  ita  diabolus  pec- 
cavit  seducendo:  ergo  sicut  fuit  iustum,  hominem 
tradi  in  potestatem  diaboli,  ita  iustum  fuit,  diabo- 
lum  tradi  in  potestatem  hominis.  —  Item,  gravius 
peccavit  peccati  auctor  quam  consentiens  in  pecca- 
tum:  ergo  multo  fortius  debuit  tradi  diabolus  in  po- 
testatem  hominis,  quam  homo  in  potestatem  diaboli. 

Respondeo:  Dicendum  est  ad  hoc,  quod  tam 
diabolum  quam  Adam  invasit  sententia  iudicis  con- 
demnantis;  ulerque  enim  punitus  fuit,  sicul  scribi- 
tur  tertio  *  Genesis ;  sed  tamen  magis  decebat  se- 
cundum  ordinem  divinae  iustitiae,  hominem  subiu- 
gari,  quam  e  converso,  propter  hoc  quod  homo  sponte 
subiecit  se  illi  consenliendo  \ 

Dub.  II. 

Item  quaeritur  de  hoc  quod  dicit:  Remissio 
peccatorum,  per  sanguinem  Christi  dala,  a  diabolo 
eruit ,  ut  sic  itistilia  vincatur  diabolus ,  non  po- 
tentia.  Videtur  enim  secundum  hoc,  quod  Deus  pos- 


set  facere  per  iuslitiam  aliquid  el  non  per  poten- 
tiam,  et  e  converso.  Sed  contra  hoc  est,  quod  6  est 
summe  iustus  et  summe  potens:  ergo  nihil  potest 
facere  nisi  iuste  et  potenter.  —  Item ,  esto  qnod 
Deus  fuisset  usus  potentia  in  liberatione  liominis; 
cum  diabolus  nullum  ius  haberel  in  eo,  nullam 
iniuriam  fecisset  diabolo. 

Respondeo:  Dicendum ,  quod  in  auctoritate  prae- 
missa  non  separatur  iustitia  a  potentia,  ita  quod 
una  sit  sine  altera  in  opentione  divina;  sed  in  hoc7 
innuitur,  quod  aliquod  esl  opus,  in  quo  per  excel- 
lentiam  manifestatur  iustilia;  aliquod.  in  quo  per 
excellentiam  manifestatur  polentia;  et  Deus  illum 
modum  elegit,  in  quo  manifestatur  iustitia,  ut  no- 
bis  daret  imitandi  formam.  —  Ad  illud  quod  quaeri- 
tur,  ulrum  si  liberasset  per  potentiam,  fuisset  ibi 
iustitia;  dicendum,  quod  sic;  sed  tamen  non  fuisset 
ita  manifesta8. 

Dub.  III- 

Item  quaeritur  de  hoc  quod  dicit:  Legitur,  quod 
Christus  traditus  sit  a  Patre ,  et  quod  semetipsum 
tradidit.  Hoc  enim  videtur  falsum.  Si  enim  Deus 
tradidit  eum  in  mortem,  videtur,  quod  ludaei  eum 
occiderunl  auctoritate  Dei :  ergo  Deus  parliceps  fuit 
in  illo  homicidio.  Si  tu  dicas ,  quod  tradidit  eum, 


1  Psalm.  1 29 ,  7.  —  Mox    pro    satisfieri   codd.  A  IJ  satis- 
facere. 

2  Codd.  A  H  L  aa  bb  possimus.   Paulo  superius  pro  potuit 
liberare  edd.  potnit  liberari. 

3  Codd.  AK  omittunt  in,  quam  praepositionem  edd.  subindc 
praefigunt  verbo  seducendo. 

4  Vers.   1 4.  seqq.  —  Mox  codd.  C  D  L  N  X  aa  verbo  subiu- 
gari  praemittunt  diabolo. 

5  Cfr.  supra  d.   19.  dub.  3.  —  De  hoc  dubio  cfr.  B.  Albert., 
hic  a.  8;  S.  Thom.  et  Petr.  a  Tar.,  hic  circa  lit. 


6  Supple  cum  cod.  V  Deus.  —  De  obiect.  seq.  cfr.  supra 
d.  19.  dub.  3. 

7  Edd.  sed  hic ,  .cod.  W  sed  ex  hoc,  alii  codd.  sed  hoc 
Nostra  lectio  sumta  est  ex  codd.  A  K.  —  Paulo  inferius  pro  in 
quo  manifestatur[  cod.  V  manifestaretur']  iustitia  cod.  K  m 
quo  mauifestaret  iustitiam.  Subinde  pro  imitandi  cod.  M  ricendi, 
cod.  0  vincendi. 

8  Edd.  manifestata.  —  Cfr.  de  hoc  dubio  supra  q.  6;  B. 
Alberl. ,  hic  n.  9;  Petr.  a  Tar.,   hic  circa  iil. 


DIST.  XX.  DUBIA. 


433 


:i  rao- 
•adeu 

uem. 


iduin 


ID- 

nia. 


quia  permisit ,  eum  occidi;  similiter  posset  dici  de 
quolibet,  qui  occiditur,  quia  quemlibet,  qui  occidi- 
tur,  permittit  Deus  occidi.  —  Ilem,  qui  potest  alium 
liberare  ab  occisione,  et  non  liberat,  dicitur  eum  oc- 
cidere  interpretalive :  ergo  cum  Deus  Pater  potuerit 
liberare  Filium,  ut  non  occiderelur;  videtur,  quod 
saltem  interpretative  debet  dici  eum  occidisse. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  mors  est  privatio 
vitae ,  et  haec  *  habet  comparalionem  ad  infcrentem, 
et  ad  eum  qui  sustinet.  Et  secundum  hoc  aliquis 
potest  dupliciter  Iradere  alium  in  mortem:aut  quia 
facit,  ut  alii  inferant  ei  mortem ,  aut  quia  facit, 
ut  ipse  sustineat  morlem.  Quoniam  ergo  sustineutia 
mortis  fuit  a  Deo  Patre  et  fuit  a  Christo ,  quia  Deus 
Pater  voluit,  quod  ipse  suslineret  mortem,  et  ipse 
voluntarie  sustinuit;  hinc  est,  quod  tradilus  dicitur 
a  Patre,  traditus  etiam  dicitur  a  se.  Rursus,  quia 
Iudas  et  Iudaei  procuraverunt,  ut  alii  inferrent  ei 
mortem;  hinc  est,  quod  traditus  dicitur  a  Iuda  et 
a  ludaeis.  Et  quoniam  sustinentia  morlis  fuit  lau- 
dabilis,  illatio  autem  fuit  vituperabilis;  hinc  est,  quod 
traditio  Dei  et  Christi  laudatur,  traditio  ludae  et 
ludaeorum  vituperalur.  Et  sic  patet,  quod  mors  a 
parte  sustinentis  fuit  Deo  placita  et  accepta,  sed  a 
parte  infligentium  fuit  tantum  permissa 2.  —  Et  per 
hoc  patet  responsio  ad  primum  obiectum. 

Ad  illud  vero  quod  obiicitur,  quod  permittens 
alium  occidi,  cum  possit  prohibere,  est  particeps 
homicidii;  dicendum,  quod  illud  fallit  in  Deo,  qui 
potest  peccata  omnia  prohibere,  et  non  prohibet; 
hoc  enim  speclat  ad  regimen  suae  providentiae,  si- 
cut  in  primo  et  in  secundo  libro  fuit  ostensum 3. 

Dub.  IV. 

Item  quaeritur  de  hoc  quod  dicit:  Actus  Iudae 
et  Iudaeorum  mali ,  quibus  operati  sunt  passio- 
nem,  quae  est  bonum.  Videtur  enim  implicare  duo 
opposita.  Si  enim  actus  recipit  denominationem  a  ter- 
mino4;  et  passio  Chrisli  fuit  bona:  videtur  ergo,  quod 
actus  eorum  fuerunt  boni.  —  ltem,  mors  et  vita  op- 
ponuntur;  sed  Christi  vita  et  generatio  fuit  bona: 
ergo  mors  et  corruptio  fuit  mala.  —  Item,  iuxta 
hoc  quaeritur,  ulrum  simpliciter  dicendum  sit,  quod 
passio  Christi  fuit  bona,  vel  mala.  Cum  enim  habeat 
auctorem  bonum  et  malum,  sicul  supra5  dictum 
est;  non    est   maior   ratio,  quare    magis  debeat  ab 


hoc  quam  ab  illo   denominari.  —  Quaeritur  etiam ,  secnnda. 
dato  quod  passio  sit  bona,  utruin  concedeiidum  sit. 
quod  ludaei  operati  sint  bonum. 

Kespoxdeo:  Dicendum.  quod  cum  quaerimus  de 
bonitate  passionis,  non  quaerimus  de  bonilate  ?el 
malilia  in  genere  naturae,  sed  in  genere  moris  •.  Notandum. 
De  hac  igitur  bonitate  absqne  dul»io  est  conceden- 
dum,  quod  passio  Cbristi  fuit  simpliciter  bona.  Si 
enim  pretiosa  est  in  conspectu  Domini  moi*s  San- 
ctorum  eius',  multo  magis  mors  Christi  fuit  pretio- 
sissima.  —  Triplici  autem  ex.  cansa  debet  dici  mors  1!;  ">- 
Christi  simpliciter  bona:  una  est  strenuiias  virtutis 
ex  parte  sustinentis.  Snstinebat  enim  illam  passio- 
nem  virtuosissime,  quia  patientissiine  e1  constantis- 
sime.  —  Secunda  esl  utUitas  redemptionis  ex  parte 
humani  generis,  qnia  per  illam  totum  genns  liu- 
manum  est  liberatum.  — Tertia  est  honestas  causae 
moriendi.  Mortuus  enim  fuit  pro  veritate  dicenda ; 
unde  Pilatus  scripsit  super  eum  causara:  [esus  Xa- 
zarenuSj  rex  [udaeorum8. — Quamvis  autem  passio 
Christi  sit  bona  simpliciter ,  tameo  actio  ludaeorum 
fuit  niala  simpliciter,  quia  ex  mala  voluntate  et  radice 
processit ;  nec  propter  bonitatem  passionis,  qnae  ex- 
inde  secuta  est,  bona  dicenda  esl;  hoc  enim  luit  prae- 
ter  intentionem  ipsorum  per  operationem  divinam, 
per  quam  Deus  de  multis  malis  elicit  multa  bona  . 

Et  per  hoc  patet  responsio  ad  obiecta.  Primtim 
enim  palet,  quod  non  est  ibi  implicatio  incompos- 
sibilium,  sicut  iam  ostensum  est.  —  Secundum  etiam 
patet,  quod  mors  et  vita  non  opponuntur  in  genere 
moris.  sed  in   genere  naturae.  —  Tertium   etiam  ^1 

em. 

patet,  quare  passio  Christi  dicitur  simphciter  bona. 
Passio  enim  dicitur ,  ut  est  in  patiente10;  et  ideo 
magis  dicitur  passio  esse  bona,  ul  est  a  bona  vo- 
luntate  patientis,  quam  inala.  ut  est  a  mala  volun- 
tate  inferentis. 

Ad  illud  quod  ultimo  quaeritur.  utruni  conce- Ad 

era. 

dendum  sit,  quod  ludaei  operati  sint  bonum,  dicen- 

dum,  quod  est  opus  operans  et  est  opus  operatum  ".  "  p  ^pus- 

Cum  ergo  quaeritur,  utrum   ludaei  operati  sint  bo- 

num;   bonuni  potest   dicere   bonitatem   circa  opus 

operans ,  vel  circa   opus   operatum.  Si  circa    opus 

operans,  simpliciter  est   negandum,  qnia  tale  opus 

in  ludaeis  simpliciler  liiit   inaliim.    —  Si  circa  opus 

operatum,  quod  quidem  fuit    mors  et   passio  Chri- 

sti,  hoc  dupliciter  potest  intelligi :  aut  primo  et  p<  r  -      ':n- 

se;  el  sic  falsum  est1*,  quod  ludaei  operati  snnl  bo- 


1  Cod.  K.  et  in  hoc ,  ulii  codd.  et  koc. 

-  Cfr.  Mc  lit.  Magistri,  c  5.  seq. 

3  Libr.  I.  (I.  17.  <|.  3.  Cfr.  Ibid.  d.  U).  q,  -l.  Beqq., 
Sent.  d.  23.  a.  I.q.  I.  —  Cfr.  dehocdubio  Atex.  Hol.,S. 
q.  18.  ni.  7;  B.  Ailtrri.,  bic  a.  M  ;  s.  Thom.,  bic  q.  I. 
ivir.  a  Tar.,  blc  a.  8;  Ricbard  b  Med.,  Mi<-  q.  6. 

*  Cfr.  supra  pag.  174,  nota  '■>■  el  pag.  198,  nola  i. 

5  Diil).  praeced.  —  Paulo  superius  pro  fuil  bona  non 
I  i.  fuerit  boun.  Paulo  Inferius  post  dato  quod  pcusio 
l.  aa  suppienl  Christi. 

«  Cfr.  II.  Sent  d.  36.  dub.  5. 

S   Bonav.   —  Tom.  m. 


et  ll. 
p.  III. 


pauci 
codd. 


7  Psalm.  M.;.  6. 

-  M  iiih.  27,  37,  «'i  toan.   19,   19. 

'  Cfr  hi^  lii.  Magisiri,  c  '■>.  seq.  —  Mox  proibiitnpli 
edd.  multipticalio.  Subinde  pro  quod  mors  edd.  cum  plui 
codd  '/""(  mors.  Demum  pro  Tertium  et  P  3    tfttm 

milriii. 

i  i  insinual  ArlstoL,  lii.  I'ii\^.  texL  19  nac  non 

Gilbertus  PorreL,  de  Sei  Princip.  c  de  Passione. 

11  Vel  aliis  verbis :  Ipsa  agenlis  operatlo  et  effectus  actionis. 
Cfr.  l.  Sent.  4  13.  q.  3.  ad  i. .-:  II.  Sent  d.  87.  a.  I.q.  i  ad  1 

i    Codd.  \  M'«j  \  bb  sddunl  adhuc. 


434 


SENTENTIARUM  LIB.  III. 


num.  Illud  enim  opus  operatum  honitatem  non  ha- 
buit  ex  inlentione  Iudaeorum.  Si  autetn  intelligatur 
per  accidens  et  ex  consequenli,  sic  habet  veritatem. 


ludaei  enim  fuerunt  operati  passionem  Christi,  quae 
(juidern  fuit  maximum  bonum  et  saluberrimum  toti 
mundo  l. 


DISTINCTIO  XXI. 


Cap.  I. 

Si  in  Christi  morte  separata  fuit  anima, 
vel  caro  a  Verbo. 

Posl  praedicta  considerandum  est,  utriun  in  morte1 

opiuiofaisa.  a  Verbo  sit  separala  aninia,  vel  caro. —  Quidam  putave- 
runt,  carnem,  sicut  ab  anima,  ita  a  Divinilate  in  morte 
fuissc  divisam.  Si  enim,  inquiunl,  anima  media  Divinitas 
carnem  sibi  univit,  sicut  superius2  praetaxatum  est: 
ergo  quando  divisa  est  caro  ab  anima,  divisa  est  etiam 
a  Divinitale,  quia  non  poluitab  anima  seiungi,  per  quam 
Verbo  eral  unita,  quin  a  Verbo  divideretur.  Fuit  autem 
divisa  ab  anima  in  morte,  alioquin  vera  mors  ibi  non 

Augastinus.  fuisset ,  quia,  ut  ait  Augustinus  *,  «mors,  quam  timent 
homines,  separalio  esl  animae  a  carne;  inors  autem , 
quam  non  timent,  separalio  est  animae  a  Deo.  Utraque 
vero  diaboli  suasu  homini  propinata  est».  Si  ergo  in 
Christo  homine  vera  mors  fuit,  divisa  est  ibi  anima  ac 
per  hoc  Divinitas  a  carne.  Huic  suae  probabilitati  ad- 

Ambrosius.  dunt  auctoritatis  testimonium.  Ambrosius4  enim,  traclans 
de  Christi  derelictione ,  qui  in  cruce,  voce  magna  cla- 
mans,  dixit:  Deus ,  Deus  meusl  ut  quid  me  dereliquisti? 
ait:  « Clamat  homo  separatione  Divinitatis  moriturus. 
Nam  cum  Divinilas  mortis  libera  sit,  utique  mors  ibi  esse 
uon  poterat,  nisi  vita  discederet,  quia  Divinitas  est». — 
Hic  videtur  tradi,  quod  Divinilas  separata  sit  in  morte 
ab  homine,  quae  nisi  discessisset,  homo  ille  mori  non 
posset.  Quod  illi  ad   carnem   referunt,  quam  dicunt  a 

Determina-  Qeo  separalam.  —  Quibus  respondemus,  illam  separa- 

tio  vera.       .  r  .    .  '    .  .....  :        ,. 

tionem  sic  esse  accipiendam,  sicut  lutelhgilur  derelt- 
ctio,  quae  illis  verbis  significatur:  Ut  quid  me  dereli- 
qnisti?  Quomodo  igitur  Christus  derelictus  erat  a  Patre, 
eum  in  cruce  se  derelictum  clamabat?  Non  recesse- 
rat  Deus  ab  homine,  ita  quod  esset  soluta  unio  Dei 
et  hominis.  Alioquiu  fuit  quoddam  tempus.  quando 
Chrislus,  adhuc  vivus,  homo  erat  et  non  Deus ;  quia, 
adhuc  vivus,  se  derelictum  clamabat,  non  derelinquen- 
dum.  Si  ergo  illa  derelictio  unionis  intelligatur  solutio, 
ante  facta  fuit  solutio  Dei  et  hominis,  quam  Christus 
mortuus  esset;  sed  quis  hoc  dicat  ?  Fateamur  igitur, 
Deum  quodam  inodo  illuin  hominem  in  inorle  deseru- 
isse,  quia  poteslati  persequentium  eum  exposuit  ad 
tempus,  non  suam  potentiam  exorcendo  illum  defendit, 
ut  non  moreretur.  Separavit  se  Divinitas,  quia  subtra- 


xil  protectionem ,  sed  non  solvit  unionem  ;  separavit 
se  foris ,  ut  non  adessel  ad  defensionem,  sed  non  in- 
tus  defuit  ad  unionem.  Si  non  ibi  cohibuisset  poten- 
tiam,  sed  exercuisset;  non  moreretur  Christus.  Mortuus 
est  Christus,  Divinitate  recedente,  id  est  effectum  po- 
tentiae  in  defendendo  non  exhibente.  Hic  est  hircus 
apopompaeus,  qui,  altero  hirco  immolato,  in  solitudinem 
millebatur,  ut  legitur  in  Levilico  5.  « Duo  enim  hirci 
humanitas  et  Divinitas  Christi  intelligunlur.  Humanitate 
igitur  immolata,  Divinitas  in  solitudinem  abiit,  id  est 
in  caelum.  Unde  Hesychius  super  Leviticum:  In  soli- 
tudinem,  id  est  in  caelum,  tempore  passionis  Divinitas 
abiisse  dicitur,  non  locum  mutans ,  sed  quodam  modo 
virlulem  cohibens,  ut  possent  impii  consummare  pas- 
sionem.  Abiit  ergo,  id  est,  virtutem  cohibuit,  et  por- 
tavit  iniquilates  nostras,  non  ul  haberet,  sed  ut  con- 
sumerel.  Deus  enim  ignis  consurnens  est».  —  Ex  his 
satis  ostendilur,  praemissa  verba  Ainbrosii  sic  esse 
accipienda,  ut  praediximus. 

Alii  quoque  auctoritati  innituntur ,  qui  asserunt,  obiicii 
Divinitatem  in  morte  recessisse  ab  homine  secundum 
carnem.  Ait  enim  Athanasius  6:  «Maledictus,  qui  lotum  Athan,- 
hominem,  quem  assumsit  Dei  Filius,  denuo  assumtum 
vel  liberatum,  tertia  die  a  mortuis  resurrexisse  non  con- 
fitetur.  Fiat,  fiat».  Si,  inquiunt,  denuo  assumlus  est 
homo  in  resurrectione,  quem  assumseral  in  incarna- 
lione;  deposuil  ergo  eum  in  morle:  separata  ergo  fuil 
Divinitas  in  morte  ab  hiimanitate.  —  Quibus  respon-  Re>Po 
demus,  quod  si  in  his  verbis  assumtio  talis  intelliga- 
tur,  quae  sit7  secundum  unionem  ;  non  carnem  tan- 
tum,  sed  totum  hominem,  id  est  animam  et  carnem , 
deniio  sibi  univit  in  resurreclione,  quia  non  simplici- 
ter  hominem,  sed  tolum  hominem  assumtum  dicit. 
Tolum  igilur  hominem  in  morle  deposuit,  id  est  ani- 
mam  et  carnem.  Sed  quis,  nisi  hostis  veritatis ,  dicat 
animam  a  Verbo  depositam  ?  Et  tamen ,  nisi  hoc  fa- 
teanlur,  quod  tolus  homo  sit  assumtus,  non  pro  eis 
facit  illa  auctoritas,  quae  tolum  dicit  assumtum.  Scien- 
dum  est  igilur,  Athanasium  id  dixisse  contra  illorura 
perfidiam ,  qui  resurrectionem  Christi  negabant  putan- 
tes,  morle  delineri  qui  solus  inter  morluos  liber s  est. 
Ideo  illum  maledicit ,  qui  non  confitetur,  lolum  homi- 
nem ,  denuo  assumtum ,  resurrexisse,  id  est,  Christum 
animam  denuo  corpori  coniunxisse  et  in  illis  duobus, 
denuo  coniunctis  in  resurrectione,  vere  secundum  ho- 


tui 


1  Cfr.  de  hoc  dubio  B.  Albert.,  hic  a.  12.  seq.;  S.  Thom. , 
Petr.  ;i  Tar.  et  Richard. ,  hic  circa  lit. 

NOTAE  AD  LIBR.  SENTENTIARUM. 

1  V;.t.  cum  aliquibus  edd.  hic  addit  Christi,  et  infra  post 
putmerumt  adiicit  tunc. — Cfr.  de  hac  dist.  Hugo  de  S.  Vict., 
Sum.  Sent.  tr.   I.  c.   19. 

2  Dist.  II.  c.  2.  —  Pro  praetaxatum  edd.  1 ,  8  praetartuni. 

3  Enarrat.  in  !'s.  is.  serm.  2.  n.  2.  —  In  quo  textu  edd. 
I,  8  pro  suasu  habent  suasionibus,  originale  vero  persvasione. 
—  Infra  post  ibi  anima  Vat.  et  edd.  2,  0,  7  addunt  a  carne. 

4  lu  Eviing:.  Lucae  X.  n.  127,  ubi  respicitur  Matth.  27.  i(i. 

5  Cap.    !6.  0-10.  Apopompaeus  (ir.or.o[x-r:ouoi)  est  emissa- 


rius.  Quac  sequuntur  sunt  in  Glossa  ad  praetactum  locum  opud 
Lyranum  et  apud  Hesychium  ad  eundeoi  locum,  srd  mutato 
propositionum  ordine.  lbi  respicitur  Isai.  '63,   I  I;  Deuter.  -i.  24. 

6  Apud  Vigilium  Taps.  VI.  de  Trin.,  cuius  VI.  libri  titulus 
est  de  Beatitudine  fidei  et  de  proscriptione  seclae  pessimae. 
Exhibetur  ibi  haeictico  responricns  Athanasius,  in  cuius  tamen 
operibus  excusis  haec  xerba  non  inveniuntur.  Magister  ista  tran- 
scripsit  ex  Ilugone  loc.  cit.,  qui  tamen  cum  Alexandro  Hal.  falso 
nominat  Anastasium  pro  Athanasio. 

~  Vat.  et  edd.,  exceptis   i,  8,  cuin  coil.  K  /it. 

8  Psiilm.  87.  6. 


DISTINCTIO  XXI. 


m 


minem  vixisse,  sicut  ante  mortem.  Xam  in  morle  se- 
parata  est  anima  a  carne  —  untle  vere  dicitur  Chri- 
stus  mortuus  —  sed  neutrum   separatum  est  a  Verbb 

Grmatur  Dei ;  sicut  Augusiinus  super  loannem  '  docet,  tractans 
1  illud  Domini  verbum :  Ego  pono   animam   meam,  ut 

binm  i.  iterum  sumam  eam.  JSemo  lollit  eam  a  me ,  sed  ego 
pono  eam  a  me  ipso ,  etpotestalem  habeo  ponendi  eam 
et  ilerum  sumendi  eam.  Hic  animam  dicit  emissam. 
A  quo  emissa  est?  A  se  ipsa  non  est  emissa,  quia  se 
ipsam  non  posuit;  nec  Verbum  animarn  posuit  ,  \ol 
carnem.  Caro  ergo  animam  posuit,  sed  polostale  in 
se  manentis  Deitatis.  Polentia  ergo  Deitatis  anima  di- 
visa  est  a  carne,  sed  neutrum  a  Verbo  Dei.  Unde  Au- 

;  asiinus.  gustinus2:  « Verbum ,  ex  qno  suscepit  bominem,  id 
est  carnem    et  animam,    nunquam    deposuit  animam, 

:iium-2.  ut  esset  anima  a  Verbo  separala,  sed  caro  posuit  ani- 
mam,  quando  exspiravit,  qua  redeunle  snrrexit.  Mors 
ergo  ad  lempus  carnem  et  animam  separavit,  sed  neu- 
trnm  a  Verbo  Dei.  Caro  igitur  ponit  et  sumit  animam, 
non  potestate  sua,  sed  potestate  inbabitantis  carnom 
Deilatis».  —  Hic  evidonler  Iradilur,  nec  animam  nec 
carnem  a  Verbo  Dei  in  morle  esse  divisam,  ul  aliquo 

j>Bstinus.  modo  solula  fuerit  unio.  Unde  Auguslinus  contra  Feli- 
ciaimm3:  « Absit ,  ut  Christus  sic  sensorit  mortem,  ut, 
quantum  in  se  est,  vita  vilam  perdiderit.  Si  enim  hoc 
ita  esset,  vilae  fons  aruisset.  Sensit  igitur  mortem  par- 
ticipatione  buinani  alTectus,  quom  sponte  susceperat; 
non  nalurae  suae  perdidit  potentiam ,  por  quam  cuncta 
vivifical.  Sic  in  sepulcro  carnem  suam  commoriendo 
non  deseruil,  sicut  in  utero  Virginis  connascendo  for- 
mavit.  Mortuus  est  ergo ,  non  discedente  vila;  sicut 
passus  est,  non  pereunte  polentia.  Nemo  tollit  animam 
eius  ab  eo,  quia  potestatom  babet  ponendi  el  sumendi ». 
—  Eccc  et  hic  habes,  Christum  non  deseruisse  car- 
ncm  in  morte,  et  vilam  non  discessisse  a  mortuo,  et 
quod  sponte  tradidit  spiritum,  non  alius  extorsil.  Uudo 

A.rosius.  Ambrosius4:  «  Emisil  Chrislus  spiritum,  et  lamon  quasi 

arbiter   exuendi  suscipiendique   corporis  emisit  spiri- 

lum,  non  amisit;  pendebat  in  cruce  et  omnia  commo- 

nugo.  vebat».  «Sed  unde  emisit?  Ex  carne.  Quo  emisit?  Ad 

Patrem ». 

Cap.  II. 

Qua  intione  dicitur  Chrislus  mortuus  vel  passus. 

«  Recedcnle  vero  anima,  mortua  est  caro  Chrisli; 
ra-  ot  quia  caro  morlua  est,  morluus  est  Chrislus.  Sicut 

:nae 


enim  mortuus  dicitur  Deus,  quando  morUius  osl  homo:  u 
ila  mortuus  dicitur  homo .  quando  morlua  est  caro. 
Separalio  animae  mors  carnis  fuit ».  —  Propler  carnein 
ergo  iinitam  Verbo,  qoae  mortua  ost,  dioilur  Dous 
mortuus,  el  propter  earnem  et  animam,  quae  utraque 
dolorom  sonsil ,  dicilur  Deus  passus,  cuin  Divinilas 
omnis  doloris  exors  oxisterot.  Unde  Aiiiiiistinus5:  «  Ver- Augnstiou«. 
bum  caro  factiim  est,  ul  por  carnoin  panis  caelesiis 
ad  infanlos  transirel;  el  secundum  hoc  ipsum  Verbum 
crucilixiun  ost ,  sod  noa  <•-!  mutatum  in  bominem; 
homo  in  illo  mutalus  est,  ut  melior  liorot,  quam  oral. 
Per  id  ergo  quod  homo  erat,  morluus  est  Dous,  ct  per 
id  quod  Deus  erat,  bomo  excilatiis  est  ot  rosurroxit. 
Quidquid  passus  esl  hoino,  non  potesl  dici  non  passas 
Deus,  quia  Deus  eral  homo.  Quomodo  potes  dioore,  te 
non  osso  passum  ioiuriam,  si  vostis  tua  conscinda- 
tur,  quamvis  vcstis  tua  non  sis  tu  ?  Mnlto  magis  ergo, 
quidquid  patiiur  caro  unita  Verbo.  debel  dici  pati 
Deus,  licel  Verbum  nec  mori  nec  corrumpi  nec  mutari 
poluerit.  Setl  quidquid  horum  passosest,  in  carne  pas- 
sus  osl  ».  De  hoc  etiam  Ambrosius  in  libro  torlio  de  Ambrosins. 
Spirilu  sanoto  G  ait :  «  Quod  Vorbi  earo  patiebatur, 
mancns  in  carne  Verlnim  in  so.  pro  oorporis  assuin- 
lione  reforebat,  ui  pati  dioorotur,  quia  caro  patieba- 
iur,  sicut  scriptum  est :  Christo  in  earne  passo  *.  — 
Hic  docetur,  qua  ralione  Dous  vel  Dei  Filius  passus 
vol  mortuus  dioitur,  non  qnia  morloin  senserit,  in  quan- 
tum  Deus  est,  sed  quia  caro  ei  unita  morlua  esl.  So- 
cundum  quam  ralionem  dicit  AugustinusT:  ■  Si  quis  di-  Autustinus 
xeril  atque  crediderit,  Filium  Dei  Deum  passum,  ana- 
thema  sit».  Cuius  dicti  causam,  ex  qua  intelligentia 
sumenda  sit ,  aperiens  in  eodom  subdit :  «  Si  quis 
dixorit,  quod  in  passione  dolorem  sonliebat  Filius  Dei 
Deus,  et  non  caro  lanliim  cum  aniina,  qiiam  sibi  ac- 
ooperat,  anathema  sit  ».  —  Sano  igilurdioi  potest,  quotl 
mortuus  est  Deus  et  non  mortuus,  passus  esl  Dei  Fi- 
lius  et  non  passus,  passa  est  lerlia  s  persona  et  non 
passa,  crucifixum  est  Vorbum  et  non  crociflxum:  - 
cundum  alteram  naturam  passus  est,  secundum  alteram 
impassibilis.  Unde  Ambrosius9:  « Generalis ista  esl  liilos.  \ 
quia  Christus  est  Dei  Filius  ei  oatus  ox  Vlrgine,  quem 
quasi  gigantem  Propheta  dosorihit.  oo  quod  biformis 
gominaeque  naturae  unus  sit,  consors  Divinitatis  el  cor- 
poris ».  « Idem  crgo  patiebatur  el  oon  patiebatur,  mo-  d«w™  3- 
riebatur  oi  non  moriebatnr,  sepeliebatur  el  nou  sepelie- 
batur,  resurgebat  el  oon  resurgebal :  resurgebal  se- 
cundum  earnem,  quae  mortua  fuerat,  non  secundum 
Verbum ,  quod   aputl  Deum  sompor  manobat  ». 


1  TracL  iT.  n.  1 1 ,  9entenUaliter ,  sed  roagis  ad  verbum 
Bpud  Rugonem,  II.  de  Sacram.  p.  I.  c.  II.  Verba  Scrlpturae 
sunt  loan.  10,   17.   18. 

-  Ibi<l..  sed  .id  verbum  apud  Lyranum  loan.  10,  17. 

3  De  Unltate  Trin.  <•.  I  i.  (Inter  opera  AugusL). 

*  De  mcarnat  domhricae  Bacram.  c.  B.  n.  39.  In  quo  looo 
oodd.  ABCD  tA  edd.,  ezceptia  '».  ^>  et  Vat,  perperam  habenl 

ntb  suspendendiqw  pro  esnundi  twdpiendifut ,  quod  ha- 
l"  i  originale.  —  Seq.  locus  esl  iliiu''>ni<  .i  5.  Vlct,  IL  <i''  Sa» 
cram.  p.  I.  c.  II,  qui  excunii  In  sequens  capitulum. 


i  irrat  In  l'>.  130.  n.  10.  In  quo  leitu  i"«-i  n  - 
sola  V;ii.  cum  originall  adlicll  et  rucendit  in  caelum. 

'•  Nini  ■  Inscripto  </'■  fncamat.  domini  •\m.  ••.  'i   n. 

i  1.  ulii  resplcitur  l.  PeU*.   »    I. 

.     iii  <-<  189.    de  Temp.)  n.  1,  aunc  Invenliur 
m  appendice.      Pro  tuntenda  ^i .  eodd.  BCDE  ei  •  - » 1 « 1    I,  7. 
s  sumenda  e$L     -  Seq.  loctis  Ibid.  i 
-  i'n.  pag.  199,  noUi  2 
h  ■  bicarnaL  domln  • .  ubi  rcj 

inr  v<.  is,  ii.  Seq.  k>  ii-  esl  Ibid.  n. 


436 


SENTENTIARUM  LIB.  III. 


COMMEXTARIUS  IN  DISTINCTIOXEM  XXI. 

De  ipsa  pretiosissima  morte  Christi. 


Post  praedicta   considerandum  est  etc. 


DIVISIO  TEXTUS. 


Supra  egit  Magister  de  sacratissima  Chrisli  ' 
passione.  In  hac  parte  agit  de  pretiosissima  eius 
morte,  quae  consistit  in  separatione  animae  a  car- 
ne.  Dividitur  aulem  ista  pars  in  duas  partes.  In 
quarum  prima  determinat  de  ipsa  separalione.  In  se- 
cunda  agit  de  consequentibus  ipsam  separationem , 
infra  distinctione  vigesima  secunda:  Hic  quaeritur, 
utrum  in  illo  triduo  etc. 

Prima  pars  dividilur  in  duas  partes.  In  quarum 
prima  agit  de  separatione  animae  a  carne  in  compa- 
ratione  ad  Deitatem.  In  secunda  agit  de  separatione 
animae  a  carne  secundum  comparationem ,  quam 
habent  ad  invicem  .  ibi :  Decedente  2  vero  anima, 
mortua  est  caro  Christi.  Prima  pars  dividitur  in 
duas  partes.  In  quarum  prima  inquirit,   ulrum   in 


morle  anima,  vel  caro  sit  separata  a  Verbo,  deter- 
minans  veritalem.  In  secunda  parte  hoc  confirmat 
per  aucloritatem ,  ibi :  Sicut  Auguslinus  docet  su- 
per  loannem.  Prima  pars  dividitur  in  quatuor  par- 
tes.  In  quarum  prima  proponit  Magister  quaestionem 
et  opponit  ad  parlem  falsam  s.  In  secunda  vero  sub- 
iungit  determinationem ,  ibi:  Quibus  respondemus, 
illam  separationem  etc.  ln  tertia  vero  resumit  obie- 
ctionem  partis  adversae,  ibi :  Alii  quoque  auctori- 
tati  innituntur  etc.  In  quarta  vero  et  ultima  ponil 
determinationem  et  expositionem  auctoritatis  indu- 
ctae  ,  ibi :  Quibus  respondemus ,  quod  si  in  his  ver- 
bis  etc.  —  Subdivisiones  autem  illarum  4  partium 
satis  manifestantur  in  littera. 


TRACTATIO  QUAESTIONUM. 


Ad  intelligentiam  autem  huius  partis  incidit  hic 
quaestio  cirea  duo. 

Primo  enim  quaeritur  de  ipsa  separatione,  quae 
facta  est  in  morte  per  comparationem  ad  unionis 
vinculum. 

Secundo  per  comparationem  ad  effectum  ipsius 
separationis. 


Circa  primum  quaeruntur  tria. 

Primo  quaeritur.  utrum  in  morte  fuerit  anima 
separata  a  Deitate. 

Secundo  vero,  utrum  Deitas  fuerit  separata  a 
carne. 

Tertio  quaeritur,  ulrum  Verbum  fuerit  unitum 
carni  et  animae  duplici  unione. 


ARTICULUS  I. 

De  separatione ,  facta  in  morte,  per  comparationem  ad  unionis  vinculum. 

QUAESTIO  I. 

Utrum  in  morie  anima  Christi  separata  fuerit  a  Deitate. 


Circa  primum  sic  procedituret  quaeritur,  utrum 
in  morte  anima  separala  fuerit  a  Deitate.  Et  quod 
sic,  videtur. 

1.  loannis  decimo5:  Polestatem  habeo  ponendi 

Ad  oppos:  animam   meam ,  et  potestatem   habeo   iterum  su- 

mendi  eam ;  sed  ponere  ibi  animam   non  est  aliud 

quam   deponere:   ergo  si  iste  sermo  est  personae 


turu. 


Filii  Dei,  videtur.  quod  Filius  Dei  animam  depo- 
suerit  in  morte :  ergo  in  morte  anima  fuit  separala 
a  Verbo. 

±  Item  ,  unio  facit  communicationem  idioma- 
tum6;  sed  in  morte  idiomata  Dei  non  communica- 
bantur  animae :  ergo  in  morte  non  mansit  unio  ani- 
mae  ad  Deitatem. 


1  Codd.  G  H  I  L  T  U  V  Z  aa  bl.  Dei. 

2  Cod.  K  oum  Magistro  Recedente. 

3  Edd.  oppositam. 

*  Pro  illarum,  quodcodd.  HT  omittunt,  multi  codd.  alia- 
rum ,  subinde  pio  manifesiantur  cod.  X  manifestae  suni. 
5  Vers.  is. 


s  Cfr.  supra  pag.  14,  nola  3.  —  In  minori  pro  commu- 
nicabantur  animae  cdd.  communicantur  animae  ad  Deitatem. 
Edd.  I,  2  omittunt  conclusionem.  Deindc  et  in  seqq.  codd.  inter 
se  differunt  scribentes  vel  Deitas  vel  Divinitas ,  nec  singuli  sibi 
consiant,  unde  non  potuimus  bene  determinare  primitivam  le- 
ctionem. 


DIST.  XXI.  ART.  I.  QUAEST.  I. 


437 


i  ment.i 


3.  Item,  in  morte  dividuntur  quae  in  nativitate 
coniunguntur ;  sed  Divinitas  iuncta  est  ipsi  animae 
Cliristi  in  ipsius  conceptione  et  nativitate  in  utero  ': 
ergo  separata  fuit  ab  ea  in  morte. 

4.  Item,  Divinitas  non  potuit  animae  esse  unita, 
quin  anima  ipsa  frueretur  et  delectaretur  in  ea;  sed 
in  morte  remota  fuit  deleclalio  ab  anima,  quam  ba- 
bebat  in  ipsa  Divinitate:  ergo  separata  fuit  omnino  ab 
anima.  Maior  propositio  per  se  manifesta  est;  minor 
probatur  per  illud  quod  dicitur  Matthaei  vigesimo 
sexto2:  Tristis  esl  anima  mea  usque  ad  mortem; 
Glossa:  «  Remota  delectatione  aeternae  Divinitatis, 
taedio  bumanae  calamitatis  afficilur»:  ergo  secundum 
islam  Glossam  delectatio  removebatur:  ergo  unio  sol- 
vebatur. 

Sed  contra:  1.  Angustinus 3  et  Damascenus : 
«  Anatbema  sit  qui  dicit,  Verbum  deposuisse  quod 
semel  assumsit»:  si  ergo  animam  assumsit,  nunquam 
deposuit  animam. 

2.  Item,  Filius  Dei  dicitur  descendisse  ad  infe- 
ros  post  mortem  4 ;  sed  constat ,  quod  secundum  Di- 
vinitatem  non  potest  dici  nec  secundum  carnem : 
ergooporlet,  quod  dicatur  secundum  animam:  ergo 
anima  posl  mortem  fuit  sibi  unita,  non  ergo  in  morle 
fuit  separata. 

3.  Item,  si  anima  fuit  separata  in  morte  a  Ver- 
bo;  cum  non  baberet  gloriam  fruitionis  nisi  per  unio- 
nem  sui  ad  Divinitatem,  ergoanima  Cbristi  desiit  esse 
beata :  et  si  desiit  esse  beata,  nunquam  fuit  beata , 
quia  beatitudo  est  bonum  ,  quod  nunquam  potesl 
amitti 5:  si  igilur  hoc  est  inconveniens,  anima  non 
fuit  separata  a  Divinitate. 

4.  Item,  si  separata  fuit .  aut  volens ,  aut  no- 
lens.  Si  nolens;  cum  hoc  non  meruisset,  facta  fuit 
sibi  iniuria.  Si  volens;  sed  velle  separari  a  Deo  non 
potest  homo  nisi  iniusle:  ergo  anima  illa  fuit  iniu- 
Sta:  cum  igitur  boc  sit  falsum  et  impium,  restat  etc. 

c  o  n  c  l  u  s  i  o. 

Anima  Christi  in  morle  a  Verbo  non 
fuit  separata. 

Rkspondeo:  Dicendum,  quod  in  morte  fi  non  fuit 

oiasio.  anima  separata  a  Verbo.  Et   ratio    buius  est:  quia 

nec  Denm  decebat,  nec  nobis  expediebat,  nec  illi 


animae  congmebat.  —  Deum  non  decebat,  quia  in-  Ratio «. 
dissolubili  matrimonio  sibi   eam   coniunxerat.  Unde 
sicut  non  decet  virum  relinquere  uxorem ,   sic  non 
decuit  Verbum  Dei  ab   anima   separari7.  —  Nobis***»    - 
non  expediebat,  quia.  si  facta  fuisset  separatio,  anima 
illa  nec  babuisset  polentiam   ad   eripiendum  genus 
captivum   nec    mediatricis  officium  ad  recoueilian- 
dum;  et  neutrum  erat  nobis  expediens,  sed  potius 
eius  oppositum*.  —  Animae   etiam   illi    non   eon- iubo$. 
gruebat,  tiiiu  quia  innocentissima ,  tum  etiam  quia 
beatissima.  Quia  beatissima  erat.non  poteral  velle 
separari  a  Verbo ;  quia    innocentissima    eral .  non 
polerat  contra  voluntatem  suam  separari  ab  eo.  —  El 
ideo  concedenduro  est,  quod  in  morle  anima  a  Verbo 
separata  non  fuit.  Nam  si  qnis  contrarium  diceret,<  «jkno». 
iniuriam  faceret  Deilati  el  nobis  el  animae  Christi, 
et  ideo  dignus   esset   anathematizari.   Ei  ideo  hi 
dicit  Damascenus.  quod  quicumque  boc  dixerit,  ana- 
thema  sit.  —  Concedendae  sunt  igitur  ratiooes,  quae 
sunl  ad  partem  islam. 

1.  Ad  illud  vero  quod  primo  obiicitur  in  con-  sobtu  oP- 
trarium,  dicendum,  quod,  sicut  dicit  Auguslinus  ", ,,0illon,m- 
verbum  illud  est  personae   Filii    Dei  ratione  carnis 
assumtae.  Et  si.  tu  obiicias,   quod  carni   non  com- 
petit  ponere  animam,  cum  non  habeat  posse  super 
ipsam;  dicendum,   quod   hoc  attribuitur    ipsi  carni  soiandom. 
ratione  «  manentis   in    se  Deitatis».  Unde  attenden- 
dum  est,  quod  est  \bi  deponens,  etunde  deponit"; 
deponens  est  virtus  divina;  unde   vero  deponit  •■-! 
caro  assumla.  Voluil  enim  Christus,  aniroam  suam 
separari    non   a  se,  sed    a  carne    sua ;  et  sicut  di- 
ctum  est  de   deposilione,   ita  inteliigendum  esf  de 
resumtione. 

1.  Ad  illud  quod  obiicitur  de  idiomatum  com-  \.,t.iod..m. 
municatione,  dicendum.  quod  unio  facit,  idiomata 
communicari  non  partibus  rei  unibilis.  sed  magis 
ipsi  rei  naturae,  quae  nominat  totam  naturam.  ul 
in  supposito;  unde  idiomata  Filii  Dei  non  commuiii- 
cantur  ipsi  animae,  sed  eommunieantur  ipsi  homini: 
et  quoniam  anima  unitur  ipsi  Verbo  ut  pars  hu- 
manae  nalurae,  ideo  non  oportel  ipsi  idiomata  com- 
rounicari w. 

3.  Ad  illud  quod  obiicilur.  quod  illa  dividiin- 
tur  in  roorte,  quae  coniuncta  sunt  in  oativitate;  di- 
cendum.  ipiod  esl  coniunctio  naturalis,  el  esl  con- 


1  Cfr.  supra  d.  3.  p.  II.  a.  3.  q.  2. 

2  Vers.  3K.  —  Glossa  habetar  Bpud  Bedam  super  Marc. 
14,  36,  el  delibala  esl  ez  Ambros.,  \.  Exposit.  Evang.  Luc. 
22,42.  seq.  n.  56  :  Sequestrata  delectatione  Dlvlnitatls  aeternae, 
laedio  meae  inflrmltatis  afflcilur.  —  ln  mthort  pro  remota  codd. 
UW  separata.  in  condus.  pro  omnino,  (|ii<>(l  e  c"<\.  \  pesli- 
iiiimns,  niii  codd.  ei  cdd.  I,  2  perperem  earo,  Vat.  Dtvinitas. 

:t  Sententialiter  In  loan.  Evang.  ir.  47.  n.  i<».  Cfr.  Mc  lii. 
Magislri,  c.  I,  ubl  de  auunUione  simiiis  Formula  Invenltur. ;  vlde 
pag.   134,  nota  6.  !>''  Damasceno  cfr.  supra  pag.  l38,nota  B. 

4  i'i  oslenditur  Infra  d.  22.  q.  i.  —  In  minori  posl  dia 
ood.  K  addii  qvia  tius  iidii  rsi  iescendere  w»i  ascendtrt ;  cfr. 
Fulgent.,  II.  ad  Trasim.  c.  10. 

5  Vide  August,  \lil.  de  Trln.  c.  i.  n.  1 1. 


6  Cod.  0  adiicit    (lirisli.    InferlUS    pfO    ninlrnin<)m>  COdd. 
II  |ib    k  a  secunda  manu  i  vincuto. 

7  Cfr.  supra  d   c>.  a.  2.  q.  2.  seq. 

8  Cfr.  Infra  d.  22.  q.  i.  seq.  —  Paulo  superlus  \<>> 
ntu  Vat.  ;i|i|ii>nii  liiiiiiniiiini 

0  Cod.  W  /;/  propter  koc 

11  in  loan.  Evang.    n     17.  n,    M.  seqq. ,  cuius  sentendae 
summa  habetur  eUam  hlc  In  llt.  Magistrl,  c.  I.  drca  flnem. 
Posi  verbum  Utud  cod.  u  addii  poteetatem  habere  sdl.  ponendl 
Bnimam, 

u  Pere  omnes  codd.  deponens  Circa  flnem  solui.  plurintl 
cudd.  omlltunt  ilr  inte  depotUione;  lunc  legendum  tl>-  p 

■'  Vlde   supra  d.  <>.  ■,  I.  q.  I.  ad  t>.        Paulo  lupetios 
poal  /■'//"  M  ood.  K  -iiiunit  iiiiiiiin.i 


438 


SEXTENTIAKUM  LIB.  III. 


iuDCtio  supernaturalis.  Quando  ergo  dicitur,  quod 
illa  in  morle  dividuntur,  quae  in  nativit.ite  coDiun- 
cta  sunt,  hoc  intelligitur  de  unione  naturali.  Unio 
autem  Divinitatis  ad  animam  non  erat  naturalis , 
sed  supernaturalis ;  et  ideo  de  ista  unione  verbum 
illud  non  habet  intelligi. 

4.  Ad  illud    quod    obiicitur,    quod   remota  est 

delectalio  in  morte   ab  anima;  dicendum,   quod  si- 

pistinctio  cut  lux  potest   dupliciter  offnscari:   vel  in  se ,  vel 

in  sua  irradiatione;  sic  et  deleclatio  potest  dupli- 

citer  removeri  ab  anima   rationali:    aut   quia    ipsa 


duplex. 


desinit  in  se  deleclari,  aut  quia  desinit  redundare 
in  partem  inferiorem.  Cum  ergo  dicitur,  quod  de- 
lectatio  Deitatis  reniola  fuit  in  morte  ab  aniina  Nounda 
Christi,  hoc  non  intelligitur  ea  ratione,  quod  mens 
eius  desineret  frui  Divinilate.  sed  quod  dispensative 
subtracta  fuit  redundantia  in  partem  sensibilem  et 
exposita  fuit  passioni  acerbissimae.  Propter  quod  cla- 
mat  in  passione;  Deus  meus,Deus  meus!  ut  quid 
dereliquisli  melf  quod  non  intelligitur ,  quia  dere- 
liquerit  solvendo  vinculum  unionis,  sed  exponendo 
ad  supplicium  passionis. 


SCHOLIOX. 


1.  De  hac  et  seq.  (2.)  quaestione  nulla  inter  catholicos  est 
controversia.  Ad  rem  et  ad  mentem  S.  Bonaventurae  dicit  Petr. 
a  Tar.  (hic  q.  !.  a.  2.):  «  Divinitas  coniuncta  fuit  illi  animae  tri- 
plici  vihculO:  per  gratiam  inhabilationis,  pcr  gloriam  fruitionis, 
per  gratiam  unionis  personalis;  et  prima  fuit  disposilio  secun- 
dae,  et  utraque  tertiae.  Unde  cum  prima  non  fuerit  separabilis, 
quia  solum  peccatum  separat  eam,  nec  secunda  fuit  separabi- 
lis  nec  lertia»  etc.  —  Arg.  I.  ad  opposilum  eodem  modo 
solvitur  etiam  a  S.  Thoma  (S.  III.  q.  50.  a.  3.  ad  I.)  aliisque. 
Tamen  multi  interpretes  s.  Scripturae  cum  S.  Ioan.  Chryso- 
stomo  volunt,  quod  anima  hoc  loco,  iuxta  usum  loquendi  in 
in  sacris  libris   non    rarum,  significei  vitam  corporalem;  qua 


interpretatione  evanescit  tota  difficultas.  Haec  solutio  aliquate- 
nus  insinuatur  eiiam  ab  auctore  nostro,  hic  dub.  2. 

De  hac  (I.)  quaestione :  Alex.  Hal.,  de.  hac  et  scq.  q. 
S.  p.  III.  q.  19.  m.  I.  —  Scot.  hanc  et  seq.  q.  (angit  hic  q. 
unica,  et  d.  16.  q.  2.  arg.  2.  —  S.  Thom.,  hic  q.  I.  a.  I. 
quaestiunc.  2;  S.  art.  cit.  —  B.  Albert.,  de  hac  et  seq.  q.  hic 
a.  I.  —  Petr.  a  Tar.,  loc.  cit.  — Bichard.  a  Med.,  hic  a.  I.  q.  I. 
—  Durand.,  de  hac  et  seq.  q.  hic  q.  I .  —  Dionys.  Carth.,  de  hac 
et  seq.  q.  hic  q.   I.  —  Biel,  de  hac  et  seqq.  qq.  hic  q.  unica. 

II.  De  seq.  (2.)  quaeslinne  praeter  citatos:  S.  Thom.,  hic 
q.  I.  a.  I.  quaestiunc.  I;  S.  loc.  ck.  a.  2.  —  Petr.  a  Tar., 
hic  q.  I.  —  Bichard.  a  Med.,  hic  a.  I.  q.  2. 


QUAESTIO  H. 

Vtrum  in  morte  Christi  Divinitas  sit  separata  a  carne. 


tora. 


Secundo  quaeritur,  utrnm  in  morte  2  Divinitas 
sit  separata  a  carne.  Et  quod  sic,  videtur. 

1.  Soluto  medio,  solvuntur  extrema;  sed  «  Ver- 
Ad  opposi- bum  unitur  carni   mediante  intellectu»,  sicut  dicit 

Damascenus,  et  habitum  est  supra  distinctione  se- 
cunda 3 :  si  ergo  in  morte  separata  fuit  anima  a 
carne,  restat,  quod  Divinitas  separala  fuit  ab  eadem. 

2.  Item ,  destructo  priori ,  destruitur  posterius  4; 
sed  unio  carnis  ad  animam  prior  est  naturaliter, 
quam  sit  unio  carnis  ad  Divinitatem,  quia  prima 
est  naturalis ,  secunda  graluita,  et  natura  prior 
est  quam  gratia:  ergo  soluta  unione  animae  ad 
carnem,  necesse  est,  solvi  unitatem  carnis  ad  Dei- 
tatem. 

3.  Item,  Divinitas  non  est  unibilis  naturae  in- 
sensibili  et  irrationali 3 ;  sed  caro  post  separationem 
animae  facta  est  insensibilis:  ergo  non  videtur  fuisse 
ldonea  tunc,  ut  uniretur  Divinitati:  videlur  igitur, 


quod  in  morte  unio  illa  fuerit  soluta ,  quae  erat  Di- 
vinitatis  ad  carnem  assumtam. 

4.  Item,  omnis  unio  terminatur  ad  aliquod 
unum :  si  ergo  caro  unita  erat  Deitati .  aut  ergo  ista 
unio  faciebat  unum  in  natura ,  aut  unum  in  per- 
sona.  In  natura  non,  hoc  constat6;  io  persona 
non,  ut  videlur,  quia  non  est  dicere,  quod  Filius 
esset  persona  carnis:  ergo  non  videtur,  quod  ali- 
quo  genere  unionis  in  morte  Divinitas  unita  fuerit 
carni. 

Sed  contra:  1.  Leo  Papa7:  « Tanta  est  unioFandame 
Dei  et  hominis,  ut  nec  supplicio  posset  dirimi  nec 
morte  disiungi»;  sed  de  integritate  humanae  natu- 
rae  est  non  tantum  anirna,  verum  etiam  caro:  ergo 
in  morte  non  fuit  separata  caro  a  Verbo.  Hoc  ipsum 
dicit  Augustinus  contra  Felicianum,  cuius  auctoritas 
habetur  in  littera8. 

±  ltein .  ratione  videtur.  Christus  in  triduo  di- 


1  Matth.  27,  46.  —  De  exposilione,  quae  his  verbis  a  S. 
Bonav.  annectitur,  vide  hic  lit.  Magistri,  c.  I.  — Pro  solvendo 
vinculum  plurimi  codd.  solummodo  vinculum.  Paulo  superius 
pro  partem  sensibilem  cod.  A  partem  sensualem. 

2  Edd.  addunt  Christi. 

3  Art.  3.  (j.  I.  Vide  hic  lit.  Magistri,  c.  I.  —  In  fine  arg. 
pro  ab  eadem  codd.  D  bb  a  carne. 

4  Cfr.  Aristot.,  VII.  Metaph.  text.  o-t.  et  XI.  c.  I.  (VI.  c.  15. 
el  X.  c.  I.j,  nec  non  Porphyr. ,  de  Praedicab.  c.  de  Commu- 
nitatibus  et  differentiis   generis   et  speciei,  ex  quo  cap.   non- 


nulla  transcripsimus  tom.  II.  pag.  95,  nota  2.  In  fine  arg.  pro 
solvi  unitatem  mallemus  solvi  unionem;  sed  nihil  mutavimus, 
refraganlibus  et  codd.  et  edd. 

5  Vide  supra  d.  2.  a.  I.  q.  I.  —  In  fine  arg.  pro  assum- 
tam  Vat.  assumtio. 

6  Cfr.  supra  d.  6.  a.  2.  q.   I. 

7  Serm.  68.  (alias  66.)  sive  17.  de  Passione,  c.  I.  Cfr.  su- 
pra  pag.  162,  nota  2.  —  Pro  disiungi  mulli  codd.  et  edd.  di- 
stingui. 

8  Hic  c.   I.  in  fine. 


DIST.  XXI.  ART.  I.  QUAEST.  II. 


439 


citur  iacuisse  in  sepulcro;  sed  hoc  non  dicitur  nisi 
ratione  carnis  coniunctae1:  ergo  in  triduo  caro  fuit 
coniuncfa  Divinitati. 

3.  Item.  quandocumque  2  aliqua  duo  unita  se- 
parantur,  aut  elongantur  secundnm  dissimilitudi- 
nem ,  aut  secundum  positionem ;  sed  caro  Christi 
non  fuit  elongala  a  Verbo  secundum  dissimilitudi- 
nem  —  talis  enim  elongatio  est  peccati  —  nec  fuit 
elongata  secundum  positionem ,  quia  Verbum  Dei 
est  ubique:  ergo  in  morte  non  fuit  soluta  unio  Di- 
vinitatis  ad  carnem. 

4.  Item,  oihil  unitum  carni  per  passionem  se- 
parabatar  a  carne.  quod  non  pateretur.  carne  pa- 
tiente;  sed  Deitas,  patiente  carne.  non  patiebatur: 
ergo  per  passionem  et  mortem  ab  ea  non  separa- 
batur 3. 

C  ON  C  L  U  S 1 0. 

Iit  morte  Christi  Deitas  a  carne  non 

fuit  separata. 

Respondeo:  Dicendum.  quod  in  morte  *  non 
).  fuit  Deitas  separata  a  carne.  Et  ralio  huius  triplex 
estj  videlicet  liberalitas  ex  parte  assumentis.  digni- 
las  ex  parte  assumtibilis ,  udlitas  ex  parte  assum- 
i.  tionis.  —  Liberalitas,  inquam,  ex  parte  assumen- 
lis.  quia.  cum  Deus  dat  aliquod  donum,  non  sub- 
trahit  illud  sine  culpa ;  si  ergo  nulla  culpa  inlervenit, 
non  decuit  divinam  liberalitatem  carnem,  quam  sibi 
liberaliter  aoierat,  separare  a  se.  —  Dignitas  etiam 
ex  parte  assamtibilis  faitio  caasa,  quare  ista  unio 
non  debuit  separari.  Caro  enim  illa  non  deboit  vi- 
dere  corraptionem ,  secaodam  illud  quod  dicitur  in 
Psalmo5:  Non  dabis  Sanctum  luum  videre  corru- 
ptionem;  sicut  ergo  nunquam  decnit,  ipsam  incine- 
rari.  sic  nunquam  decuit.  ipsam  a  Verbo  separari. 
—  Utilitas  aulem  ex  parte  assumtionis  ad  hoc  ipsnm 
faciebat.  Ad  hoc  enim  fiebat  illa  unio  Divioitatis 
ad  humanam  naturam  et  carnis  ad  animam,  ut 
procuraretur  nostra  salus.  Et  quoniam  separatio  car- 
nis  a  Divinitate  in  nullo  faceret  ad  nostram  salutem, 
pro  eo  quod  non  potest  per  eam  fieri  satisfactio  6 , 
ciim  Divioitas  non  possil  sentire  dolorem  et  poeoara 


.tio  i 


uio  3 


in  separatione  ipsins  a  carne;  binc  est,  quod  oon 
erat  conveniens.  carnem  separari  a  Divinitate.  Inde 
nec  passio  habebat  ad  hoc  aliquem  ordinem.  —  Con* 
cedendae  sunt  igitur  rationes  ioductae  ad  istam 
partem. 

1.  Ad  illud  quod  obiicitur.  quod  soluto  medio.  Soioiio  op- 
solvuntur  extrema;  dicendum.  quod  dlud  habel  ve- 
ritatem  de  medio  necessitatis  ' ,  non  autem  de  me-  v->».andam. 
dio  congruitatis ;  anima  anlem  non  eral  medinm 
necessitatis .  sed  congruitatis ;  praeterea,  non  so- 
lum  erat  medium  ratione  coniunctionis  secnndom 
actum,  sed  etiam  secundum  habitum.  Et  licet  ani- 
ma  non  esset  unita  carni  in  morte,  erat  tameo  ei 
unibilis,  et  per  hoc  caro  etiam  nnibilis  Divinitati. 

±  Ad  illud  quod  obiicitur.  quod  destructo  prio- 
ri.  destruitur  poslerius;  dicendum,  quod  illud  ve- 
rum  est.  ubi  posterius  dependei  esseniialiter  a  >•• 
priori;  ubi  vero  aliquid  praecedit  alterum  sicul  dis- 
posilio  congrua,  non  oportet.  quod  habeal  verita- 
tem;  et  sic  est  in  proposito.  Nam  unio  Divioitatis 
ad  carnem  sive  carnis  ad  Divinitatem  *  non  depen- 
det   essentialiter   sive  dependentia   /<  ab 

unione  illorum  duorum  ad  invicem,  sed  si  iilam 
praesupponit ,  hoc  est  quaedam  congruitatis  conve- 
nientia. 

3.  Ad  illud  quod  obiicitur.  quod  Divinitas  oon 
esl  unibilis  oaturae  irrationali  et  insensibili;  dicen- 
dum,  quod  si 9  caro  Christi  tunc  carerel  et  ratione 
et  sensu.  habebat  tamen  ordioem  ad  animam,quae 
rationem  et  sensum  io  se  habet.  El  si  tu  obiicias, 
quod  illud  doo  sufficiat,  quod  aliquid  sit  possibile 
ad  unionem  animae  rationalis,  ad  hoc  quod  con- 
gruum  sit  uniri  eum  Divinitate;  dicendum  .  quod  xoundam. 
absque  dubio  hoc  non  suffecissel  in  primordio  in- 
carnationis.  imnio  simul  decuit  Divioitatem  uniri 
carni  et  animae  ut  coaiunctis10;  secus  autem  est  in 
mysterio  oostrae  redemptionis,  quod  quidem  debuit 
consummari  per  mortem ;  et  ratione  cuius  congruum 
fuit,  ut  illa  quae  prius  valde  coniuncta  erant,  non 
minus  congrue  essent  ad  tempus  divisa,  caro  vide- 
licet  et  anima:  et  pro  isto  tempore  bene  sufficiebal 
ipsi  carni  unibilitas  ad  animam  loco  congruitatis  i 
dentis  eam  idoneam  ad  unionem  cnni  Divinitatis 
natura. 


1  Cfr.  infra  <l.  22.  q.  I. 

2  Multi  codd.  perperam  quantutncumque.  Subinde  pro  unita 
(iidd.  a  aa  iuncta,  ood.  K  conhmcta.  Mox  et  paulo  inferius  pro 

militudinem  cod.  \  dismnctionem  ei  sirailiter  l>i^  potentiam 

prO  pOSMOm  iii. 

*  Gregor.  Nyss.,  Epist  •'}.  ad  Eustatbiam  el  Ambrosiem: 
In  morte  ut  corpus  ab  aoima  separaretui  .  pe?  dispensationem 
fedl;  at  Deitas,  quae  divisionem    nullam   admiltit,   ubl   semel 

lo  cobaesit,  neque  a  oorpore  fleque  ab  anima  unquam 
fuit  di\  u 

*  Edd.  supplenl  Chiisir 

1  Psalm.  15,  lo.  quem  versum  August  (Enarrai.  in  bunc 
Ps.  ii.  k».>  sic  interpretatur :   Neque  sanctiflcatum  corpus,   pei 
quod  ci  alii  sanctiflcandi  sunt,  corruropi  natieris.  —  Poal  p 
pro  mcnerari   cod.  V  corruwpt  Subinde  pro  UtUUat  aultm 

COdd.    \  V    l  tililns  rtmiii. 


6  CiV.  ^ii|i!.i  (1    20.  'i-  3.  —  Paulo   inferius    i>r>>  aKq 
niilinriii  codd.  R  U  atiquam  orOmationem. 

:  id  esl  illud,  sine  quo  coniunctio  extrejnorui 
quod  medium  s  ipi  i  d.  2  ■nn  i  ollt 

tinr.  —  PaulO  iiilVriu>  pro  /'"/'  snliu  \ 

tantumroodo  /("/(..    ted  el  deinde   inter   ■> 
cii  id 

8  Pi"  D"  mitatem  codd.  el  edd.  i .  I  ammam.  I 
.udd.  scriptura  fuii  sit     D   m     I  -     i  anhnam  pi    - 

d,l  Dii  ntttnti  iii.    l.iKiin  iii  liuc  Iiuiii-.   Bohlt  cdd.  1 1  ■  I ».  r  1 1    lectiC 

variantem,  banc  scUicet:  $ed  n  iilit  tvpponit,  koc  tstquadam 
congruUatu  contenienha.  Codd    \  ^  r  \  kaet   tsi  pro 
i,i,i..  pro  n  substituio  etti,  subinde  omittuni  fam 
I  ,i    supra  d.  t   i>   n  —  Mox 

edd.  i  iini  allquoi  codd.  mmisterio.  \nhrlus  pro  tufficiel    ' 
B  i  \tisfadebat. 


ViO 


SENTENTIARUM  UIL  III. 


/i.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  unio  termina- 
tur  ad  aliquod  unum;  dicendum,  quod  verurn  est. 
Talis  enim  unio  terminatur  ad  unum  in  persona; 
ii.iin  caro  unilur  divinae  naturae  in  unitate  hypo- 
Notandum.  stasis  et  personae  Filii  Dei.  Sed  attendendum,  quod 
aliter  dicitur  illa  hypostasis  carnis  et '  hypostasis 
hominis.  Hypostasis  enim  hominis  dicitur  non  solum 
in  obliquo,  sed  etiam  in  recto;  est  enim  hypostasis, 
quae  est  homo.  Sed  hyposlasis  carnis  intelligilur  in 
obliquo,  non  quia  esset  caro ,  sed  quia  habebat  car- 
nem;  unde  illa  poterat  dici  caro   Verbi.  L;t  hoc  est 


quod  dicit  Damascenus  8:  «Si  niorluus  esl  uthomo, 
et  sancta  illa  anim a  ab  eins  corpore  divisa  est;  Di- 
vinilas  lamcn  inscparabilis  ab  utroque  permansit, 
neque  ila  una  hyposlasis  in  duis  divisa  est;  etenim 
corpus  et  anima  a  principio  in  Verbi  hypostasi  ha- 
buerunt  suslinenliam ,  et  iu  morte  a  se  inviccm  di- 
visa  inanserunt ,  singulum  autem  eorum  uriain  hy- 
postasim  Verbi  habens.  Xeque  enim  corpus  neque 
aniina  propriam  habuit  hyposlasim  [iraeter  hyposta- 
sim  Verbi».  Et  sic  patet  illud3. 


QUAESTIO  lll. 
Utrum  Verbum  uniium  fuerit  carni  el  animae  duplici  unione. 


tum. 


Tertio  quaeritur,  utrum  Vcrbum  unitum  fuerit 
carni  et  animae  duplici  unione.  Et  quod  sic,  videtur. 

1.  Unio  numeratur  per  extrema  unibilia  * ;  sed 
Ad  opposi-  caro  et  anima  sunt  diversa   unibilia,  hoc  enim  est 

corporale,  et  illud  spirituale :  ergo  si  uniuntur  Verbo, 
pluribus  unionibus  uniuntur. 

2.  Item,  si  aliquod  unum  unitur  aliquibus  al- 
terutrum  divisis,  unitur  eis  diversis  unionibus ;  sed 
hypostasis  Verbi  unita  fuit  in  morte  carni  et  animae 
alterutrum  divisis:  ergo  uniebatur  eis  unionibus  di- 
versis.  Sed  eodem  modo  unita  fuit  Divinitas  carni 
et  animae  in  incarnatione  et  in  morle  et  post  mor- 
tem,  quia  illa  unio  non  fuit  variata:  ergo  si  post 
mortem  uniebatur  diversis  unionibus,  necessario  se- 
quebatur,  quod  et  in  ipsa  incarnatione. 

3.  Itetn,  ubicumque  est  ordo  prioris  ad  poste- 
rius,  ibi  est  numeratio  et  distinclio;  sed  per  prius 
unitur  anima  ipsi  Verbo  quam  caro,  caro  enim  uni- 
tur  mediante  anima  5 :  ergo  si  in  huiusmodi  unio- 
nibus  est  ordo,  ibi  est  distinclio:  ergo  pluribus  unio- 
nibus  uniuntur. 

4.  Item,  anima  unitur  Divinitati  et  unitur  carni; 
nec  unitur  unione  uuica,  sed  duplici6:  ergo  pari 
ratione  videtur,  quod  hypostasis  Verbi,  cum  unitur 
carni  et  animae,  duplici  unione  unitur.  Si  tu  dicas, 
quod  non  est  simile,  quia  ex  Deitate  et  carne  non 
fit  unum,  sicut  flt  ex  carne  et  anima;  tunc  obiici- 


tur:  esto  quod  ex  carne  et  anima  non  fiat  unum  , 
sicut  fuit  in  morte;  videtur  tunc,  quod  illa  iam  non 
sit  una  unio,  sed  duae. 

Skd   contra:    1.   Unio    terminatur    ad    urmm;Fandam 
sed   caro   et   anima  uniuntur    ipsi    Verbo  in  unam 
personam  7:  ergo  videtur,  quod   uniantur  ei  unione 
unica. 

±  Item,  unio  facta  est  per  assumtionem  8,  ergo 
ubi  est  una  assumtio,  ibi  est  una  unio;  sed  Verbum 
assumsit  totam  naturam  humanam  unica  assum- 
tione:  ergo  univit  sibi  carnem  et  animam  unica 
unione. 

3.  Item,  sicut  totus  homo  componitur  ex  carne 
et  anima,  ita  totum  corpus  componilur9  ex  parti- 
bus  organicis:  ergo  si  essent  diversae  uniones  car- 
nis  et  animae  ad  naturam  divinam,  pari  ratione 
essent  diversae  uniones  manus  et  pedis  ad  eandem, 
et  aliorum  membrorum.  Quodsi  hoc  est  inconve- 
niens,  restat,  quod  carnis  et  animae  una  est  unio 
ad  Deilatem. 

4.  Item,  cum  caro  et  anima  uniuntur  unione 
naturali,  una  unione  uniuntur:  ergo  pari  ratione, 
quando  uniuntur  10  unione  personali,  cum  ita  bene 
sit  unum  illud  quod  est  unum  in  persona,  sicut 
illud  quod  est  unum  in  natura;  sed  caro  et  anima 
uniuntur  Verbo  unione  personali:  ergo  uniuntur 
unione  unica,  non  unione  mulliplici. 


1  Codd.  R  Z  et  aliter. 

2  Libr.  lli.  de  Fide  orlhod.  c.  27 :  Si  mortuus...  et  in  morte 
a  se  invicem  divisa,  singulum  eorum  mansit,  unam  hyposta- 
sim  Verbi  habens.  Qnam  ob  rent  una  Verbi  hypostasis ,  et 
Verbi  el  animae  et  corporis  erat  hypostas/s.  Meque  enim  cor- 
pus  etc.  —  In  tesiimonio  allato  pro  sustinentiam  cod.  A  sub- 
sistentiam  (urcapStv).  Paulo  inferius  pro  habens,  quod  flde  codd. 
AQ  restituimus,  alii  codd.  partim  habent,  partim  habet ;  etiam 
edd.  exhibent  habel.  Demum  pro  habuit  codd.  G  II  L  aa  cc  ha- 
buerunt,  codd.  A  Q  U  habent. 

3  Vide  scholion  ad  praecedentem  quaest. 

4  Nam  unio  est  relalio ,  quae  respectum  habet  ad  termi- 
num.  Cfr.  supra  pag.  193,  nota  i. 


5  Cfr.  supra  d.  2.  a.  3.  q.  I.  —  De  maiori  cfr.  Aristot. , 
de  Pracdicam.  c.  de  Priori,  et  I.  Sent.  d.  20.  a.  2.  q.  I.  —  Cod. 
V  post  anima  supplet  ipsi,  et  post  ordo  eodd.  A  K  restat  quod. 

6  Vide  supra  lit.  Magistri ,  d.  V.  c.  3. 

7  Ut  habclur  supra  d.  6.  a.  2.  q.   I. 

8  Cfr.  supra  d.  5.  a.   I.  q.   I.  in  corp. 

9  Cod.  A  ita  corpus  hominis  componitur. 

10  Cod.  K  supplet  Verbo.  Paulo  inferius  pro  unum  in  na- 
tura  plurimi  codd.  unum  natura.  —  Duae  hae  uniones,  licet 
sint  benc  distinguendae,  non  sunt  accidentales,  sed  substantiales, 
quia  substanlia  «  dupliciter  dicitur :  uno  modo  pro  essentia  sive 
natura,  alio  modo  pro  supposito  sive  hypostasi  »  (S.  Thom.,  S.  III. 
q.  2.  a.  6.  ad  3.). 


DIST.  XXI.  ART.  L  QUAEST.  III. 


Hl 


C  0  N  C  L  U  S 1 0. 

Loquendo  de  unione  in  sensu  aclivo  et  passivo,  unica 
unione  caro  et  anirna  fuerunl  unitae  Verbo; 
loquendo  de  unione  ut  relatione ,  anle  mortem 
fuerunt  unitae  unica  unione  in  actu  et  plu- 
ribus  in  potenlia ,  post  mortem  autem  pluri- 
bus  in  actu. 

Respondeo:  Ad  praedictorum  intelligentiam   est 

■.exuuio.  notandum.  quod  unio  dicitur  tribns  modis:  uno  modo 
dicitur  unio  actio  unientis,  alio  modo  dicitur  passio 
unibilis,  tertio  modo  dicitur  relatio  unitorum.  Cum 
ergo  quaerilur,  ulrum  anima  et  corpus  unianlur 
ipsi  hyposlasi  Verbi  unione  duplici;  respondendum 
t-est,  quod  si  loquamur  de  unione-actione ,  non  est 
ibi  nisi  unica  unio.  Unica  enim  unione  univit  sibi 
Verbum  carnem  et  animam ,  sicnt  unica  assumtione 
assumsit  corpus  et  animam.  Similiter,  si  loquamur 

o  u5i02.de  unione  passive x ,  non  fuil  ibi  nisi  unica  unio. 
Caro  enim  et  anima  non  fuerunt  unita  ipsi  Verbo 
in  unionis  primordio  ut  divisa,  sed  ut  coniuncta  in 
unam  substantiam  et  naturam;  ideo  assumta  el  unita 
fuerunt  assumtione  et  unione  unica.  —  Si  autein 
loquamur  de  unione,  secundum  quod  est  relatio  uui- 
bilium;  sic  dicendum  est,  quod  cum  relatio  nume- 
retur  per  extrema2,  eo  modo  babet  mulliplicari, 
quo  habet  plurifieari  ipsum  unibile.  Quoniam  igitur 
unibile  ex  parte  humanae  naturae  fuit  unum  in  actu 
et  plura  in  potentia  —  quia  extremum  illud  erat 
humana  natura,  constans  ex  corpore  et  anima,  quae 
concurrebant  in  unum  secundum  actum  et  poterant 

onsio3.  esse  divisa3  et  distincta  —  hinc  est,  quod  quamdiu 
corpus  etanima  fuerunt  coniuncta,  unica  unione  unie- 
bantur  Verbo,  unica,  inquam ,  in  actu ,  sed  pluribus 

ousioi.  in  potentia;  quando  vero  ab  invicem  in  morle  fue- 
runt  separala,  uniebantur  unionibus  pluribus.  Caro 
enim  dicebatur  unita  Verbo  et  unita  anima ;  et 
haec  relatio  ex  parte  carnis  et  animae  erat  alia  et 
alia.  Intellecto  enim,  quod  caro  non  esset  unita, 
adhuc  posset  intelligi  esse  unila  anima. 

Et  secundum  hoc  patet  responsio  ad   quaestio- 

nogu».  nem  propositam.   Uno   enim   modo   concedi    potest, 

quoil  caro  et   anima   unianlur   Divinilati    multiplici 

unione,  secundum  illud  quod  consuevit  dici  \  quod 

Mitnnio.  triplex  fuit  ibi  unio:  una  Divinitalis  ad  carnem,  alia 
Divioitatis  ad  animam,  alia  animae  ad  carnem.  Et 
secundum  istam  viain  procedunl  rationes  ,  quae 
ostendunt,  ibi  luisse  uniones  plures.  — Aliis  autem 


modis  dicendum  e^t,  quod  ibi  fuit  una  tantuni  unio; 
et  secundum  hanc  viam  procedunt  rationes  ad  oppo- 
situm.  Et  sic  patet  totum.  Sed  quoniam  aliquae  de  Nota. 
rationibus  ad  primam  partem  inductis  sophislicae 
sunt  et  concludunt  etiam.  unionein  plurilicari  rimpli- 
ciler;  ideo  ad  eas  opor  t<t  respondere. 

I.  \d  illud  ergo   quod    niiiuo   obiieitur.    nuod  Soiotio  op- 

,.  .,  ...  .  i' ■,Mi   rum. 

caro  et  anima  sunl  diversa  umlnha,  quia  uinnii  spi- 
riluale,  alterum  corporale:  diccinliiiii .  quod  licet 
caro  et  anima  diversitalein  habeant  inter  se.  sunt 
tamen  partes  constiluentes  iinuiii  in  essentia  et  na-  voundnm. 
tura ;  et  quia  in  unam  natiirain  concurrunt,  binc 
esl,  quod  in  illa  unione,  qua  Dei  Filius  humanam 
naturani  assumsit,  rationein  tenent  unius  extremi. 
±  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  in  morte  Ver- 
bum  unitum  erat  duobus  diversis  et  divisis:  diceo- 
dum,  quod  etsi  illa  essent  localiter  divisa.  erant  tamen  Rati  i 
secundum  naluralem  inclinationem  ad  invicem6  ordi- 
nata,  et  ratione  illius  ordinis  caro  erat  idonea,  ut  es- 
set  unita  Deitati.  Praeterea ,  esto  quod  prares  essenl  r*i 
uniones  post  mortem,  secundum  quod  uoio  nominat 
relationem ,  non  tamen  sequitur,  quod  similiter  es- 
sent  invita,quia,  quamvis  unio  manserit  uniformi- 
ter  et  immutabiliter  quantum  ad  vinculum.  tacta  esl 
lamen  quaedam  iininuiatio  in  altero  extremorum, 
scilicel  in  humana  natura,  cuius  prineipia  consliluen- 
tia  fuerunt  m  morte  seiuncta,  cuin  tameo  essenl 
unita  in  vita. 

3.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  est  ibi  ordo. 

ergo  distinctio;  dicenduin .  quod  quidam  esl  <>nlo,  i>uw-tordo. 
qui  ponit  simpliciter  distinctionem ,  quando  est  ordo, 
qui  atlenditur  secundum  positionem  el  gradum  in- 
ter  res  consimilis  generis;  sed  quando  aliqua  sic  or- 
dinantur,  quod  ibi  est  unuin  propier  alterum  6;  non 
oportet,  ibi  esse  numerationem ;  sicut  si  leneam  Exempi 
equum  per  frenum,  per  prius  teneo  frenum  quam 
equum,  quia  equuin  teneo  mediante  freno;  non  ta- 
men  duplici  tentione  teneo  utrumque ,  sed  unica.  Kt 
sic  patet,  quod  non  cogit  illa  ratio.  Nou  tamen  esl 

omnino  simile  de  huiusmodi  leiilione  el  de  uni s; 

sed  hoc  inductum  esl  ad  illius  rationis  dissolutionem. 

4.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  anima  uuitur 
Divinitati  et  carni  duplici  uoione  etcj  dicendum, 
(luod  non  est  simile,  quia  Divioitas  el  caro  oon  ce- 
dunt  in  unam  naliuain.  iiiiino  oaluraliter  el  essen- 
tialiter  sunt  distiucta ;  ooo  sic  auteui  esl  de  carne 
et  anima,  quia  7  unam  oaturam  coostituuot;  '•(  ideo 
Doo  oportel .  quod  Deitas  eis  diyersis  uniooibus 
uniatur. 


1  Edd  ftassione. 

?  Vide  supra  d.  «.  a.  2.  q.  2.  —  Paulo  ante  pro  relatio 
ftutneretur  pn ,  quain  lectlonem  luentur  codd.  kH  (N  a  secunda 
manu)  l>b,  v.ii.  relatio  non  numeretur  nisi  per,  .dii  codd.  /•<■- 
iiitm  iimi  uniretur  per,  edd.  I,  2  relatio  non  uniatur. 

3  Pro  dwisa  codd.  B  C  D  F  M  N  <>  T  divena.  Inferiua  pro  "'' 
iii  edd.  el  plurea  codd.  ad  mvicem,  Subinde  i>"-i  sepa- 
rata  cdd.  repelunl  in  morte. 

*  Vlde  supra  lii.  Moglslri ,  d.  \'.  '•.  ■'!■ 

S.  Bonai .  —  Tom.  lll. 


5  Pro  "'/  invicem  > ■"■!    bb  in   uiu  \  i\    ■" 

llllliilir. 

1  ResplcJtur  Ulud   ^ristoL,  III.    r/opl  inum 

propter  alterum,  Ibi  tanium   unum  ».  Cfr.   - 
nui  i  9.  CTr.  etiam   I.  Sent,  d.  i€  \ .  I.  —  \  >;//- 

</(/-/  si,-  iinliiiiiiiliir.  iiimil  ///'i  ,\t  iiiiiiiii  propler  lUerum.  Paulo 
superlus  pro  '/'/'///</"   [cod.   Q  ticui  quidam 

rdo. 

7  Pro  '/"/"  codd    \  K  bb  >/< 


442 


SENTENTIAHUM  Lll*.  III. 


SCHOLIkON. 


I.  Tripiex  hic  distinguitur  sensus  vocabuH  unionis,  sicut 
supra  cl.  2.  a.  3.  q.  2.  ad  6.  distincta  est  triplex  gratin  umo- 
nis.  De  aliis  modis  et  speciebus  unionis  cfr.  loci  supra  d.  I.  a. 
I.  t|.  I.  in  scholio  citati.  —  Kesponsio  ad  hanc  quaestionem 
supponit  principia  supra  d.  2.  a.  3.  q.  I.  expiicata.  Conclusio- 
nes  approbat  et  ultimas  explicat  S.  Thom.  (hic  q.  I.  a.  I.  quae- 
stiunc.  2.  ad  5.)  his  verbis:  Relationes  secundum  rem  [i.  e. 
reales]  multiplicantur  secundum  multiplicationem  eorum,  supra 
quae  fundantur  relationes  ;  unde  contingit,  quod  relatio  ex  parte 
unius  extremi  est  una,  quae  ex  parte  allerius  multiplicaiur , 
sicut  de  illo  qui  una  paternitate  ad  multos  lilios  refertur,  qui 
ad  ipsum  multis  filiationibus  referuntur.  Ita  eliam  est  hoc,  quia 
ex  parte  ipsius  Filii  Dei  est  una  tantum,  quamvis  non  sit  ex 
parte  ipsius  relatio  realis,  sed  ralionis  tantum.  Ex  parte  aulem 
assumlorum,  quae  divisa  sunt,  sunt  duae  uniones  in  aclu post 
mortem ;  ante  autem  erat  tina  in  actu  et  multae  in  potentin. 
Unde  non  oportet,  quod  aliqua  unio    fiat    ibi    de  novo ,   sicut 


nec  in  divisione  continui  etc  (cfr.  S.  Bonav.,  hic  solut.  ad  2.). 
—  Notanda  est  doctrina  in  solut.  ad  I.  2.  4.  tradita.  qua  solvi- 
tur  eliam  difficultas  ,  a  Richardo  a  Med.  (hic  a.  I.  q.  2.  ad  2.)  sic 
expressa  :  «  Verbum  non  remansit  unilum  carni  post  separa- 
tionem  animae  ut  cuidam  toti,  sed  ul  parti  humanae  nalurae. 
Et  ideo,  sicut  de  bypostasi  loannis  non  praeclicalur  pnrs  hu- 
manae  naturae...  ita  a  simili  aliqualiter  dico ,  quod  post  separa- 
tionem  animae  a  carne  Chrisli,  caro  non  poluit  vere  praedicari 
de  Verbo  ».  Idem  docet  S.  Bonav.  supra  q.  I.  ad  2,  q.  2.  ad  4. 
et  infra  a.  1.  q.  3.  ad  2.  Consentit  S.  Thom.,  in  Comment.  loc. 
cit.  ad  3.  4.  6  ,  et  S.  III.  q.  50.  a.  2.  ad  2,  a.  3.  ad  3. 

II.  Spedalem  quaestionem  de  eadem  re  habent  Petr.  a  Tar. 
(hic  q.  I.  a.  3.  quaestiunc.  2.)  et  Richard.  a  .Med.  (hic  a.  I. 
q.  4.).  Alii  ipsam  langunt  in  praecedentibus  duabus  quaestio- 
nibus,  vel  III.  SenL  d.  2,  praesertim  in  quaeslione,  ulrum  to- 
tum  assumserit  mediantibus  parlibus  (S.  Thom.,  ibi  q.  2.  a.  I. 
quaestiunc.  3 ;  Scot.,  ibi  q.  2.). 


ARTIGULUS  II. 

De  ejfectu  illius  separalionis. 


Consequenter  quaeritur  de  effectu  illins  separa- 
tionis.  Et  circa  hoc  quaernntur  tria. 

Primo  quaeritur,  ulrum  post  instans  separatio- 
nis  anima  Christi  impassibilis  fuerit  effecta. 


Secnndo,  utrum  ex  ipsa  separatione  caro  fuerit 
mortua. 

Tertio  quaeritur ,  utrum  propter  morlem  carnis 
mors  sit  ipsi  personae  Verbi  attribuenda. 


QUAESTIO  I. 

Utrum  post  instans  separalionis  anima  Christi  impassibilis  effecta  sit. 


Circa  primum  sic  proceditur  et  quaeritur ,  utrum 
post  instans  separationis  anima  Christi  impassibilis 
sit  effecta.  Et  quod  sic,  videtur. 

1.  Anima  Christi  non  fuit  passibilis  nisi  propter 
Fandamenu..unionem  sui  ad  corpus1:  ergo  statim,  dum  fuit  se- 

parata.  amisit  passibilitatem :  ergo  facta  fuit  impas- 
sibilis. 

2.  Item ,  nihil  patilur  nisi  secundum  ordinem 
naturae ,  sicut  contrarium  patitnr  a  contrario  -;  vel 
secundum  ordinem  divinae  iustitiae ,  sicut  peccator 
patitur  ab  aliquo  afflictionem;  vel  secundum  dispen- 
sationem  divinae  misericordiae ,  sicut  Redemplor 
passus  est  pro  sanando  nostro  morbo;  sed  nullo  isto- 
rum  inodorum  post  separationem  passio  potuit  inesse 
ipsi  animae  Christi  —  non  enim  habuit  contrarium 
nec  habuit  peccatum,  et  consummatum  erat  nostrae 
redemptionis  mysterium,  sicut  dicitur  loannis  deciino 
nono3:  Consummatum  est  —  ergo  nullo  modo  pati 
poterat:  restat  ergo,  qnod  statim  impassibilis  esl 
effecta. 


3.  Item ,  animae  Sanclorum ,  quando  non  habent 
aliquem  reatum,  statim  efficiuntur  impassibiles:  ergo 
si  anima  Christi  multo  velocius  digna  erat  omni  glo- 
rificatione  quam  omnis  alia  anima,  videtur.  quod  sta- 
tim  impassibilis  est  effecta. 

4.  Item,  nulla  passio  potuit  esse  in  Christo, 
quae  vacaret  merito 4 ;  sed  anima  Christi  statim  post 
separationem  amisit  potentiam  sive  statum  merendi: 
ergo  statim  amisit  potentiam  patiendi:  ergo  statim 
facta  est  impassibilis. 

Sed  contra:  I.  Sicut  passibilitas  inerat  animae  Ad  op 
Christi  praeter  peccati  debitum,  ita  et  carni5:ergo 
sicut  velociter  collata  est  impassibilitas  animae,  ita 
velociter  debuit  conferri  ipsi  corpori ;  sed  impassibi- 
litas  non  est  collata  ipsi  corpori  usque  ad  triduum, 
quo  resurrexit:  ergo  similiter  videtur  quod  nec  ani- 
mae  ante  tempus  illud. 

±  Item ,  ponatur,  quod  anima  iterum  uniretur 
corpori  illi  secundum  statum .  in  quo  ipsum  deseruit; 
tunc  arguitur  sic:   si   anima   passibili   corpori   uni- 


tnr 


1  Cfr.  supra  d.  16.  a.  I.  q.  I.  ad  i,  ubi  etiam  videsis  de 
mmori  arg.  seq.  —  Mox  pro  passibUitatem  Vat  perperam  im- 
passibilitatem. 

-  Vide  Arisiot.,  I.  de  Cenerat.   et  comipt.    text.  50.   seqq. 


(c. 


Post  pauca  pro  peccator  cod.  G  reus. 


3  Vers.  30. 

*  Cfr.  supra  d.   IS.  a.  I.  q.  3. 
5  Vide  supra  d.   16.  n.  I.  q.  3. 
U  proefigit  ipsi. 


Mox  voci  animae  cod. 


DIST.  XXI.  ART.  IL  QUAEST.  I. 


443 


relur,  esset  passibilis;  sed  anima  Christi  poterat 
uniri  illi  corpori  anle  glorificationem,  quia  nihil  eam 
impediebat :  ergo  adhnc  poterat  pati:  non  ergo  eral 
impassibilis. 

3.  Item,  nihil  novuin  collatnm  est  aniinae  in 
ipso  instanti  separationis  a  corpore:  ergo  si  prins 
non  habebat  impassibilitatem  ,  videtur,  quod  nec  tunc 
habuit l  ante  diem  resurrectionis. 

4.  Item.  anima,  quae  impassibilitatem  habet, 
statim  cum  a  corpore  recedit,  evolat2;  sed  anima 
Christi  non  slatim  evolavit  nec  ascendit  statim  ad 
caelos,  sed  descendit  ad  inferos:  ergo  non  statim 
post  inslans  separalionis  facta  est  impassibilis. 

C  O  N  C  L  U  S I O. 

Valde  probabile  est,  quod  anima  Chrisli  statim 
post  separationem  a  corpore  fuerit  facta  im- 
passibilis. 

Respoxdko:  Dicendum,  quod  ex  certitudine  au- 
■isio  i.  ctoritatis  non  est  nobis  oinnino  determinatuin  ,  utruiu 
anima  Christi  statim  post  separationem  impassibilis 
fuerit  effecta,  sicut  Magister  tangit  supra  distinctione 
decima  octava  3.  Unde  sine  periculo  fidei  potest  quis 
utrumque  horum  senlire,  vel  quod  impassibilis  effecta 
est  statim  post  separationem  .  vel  in  ipsa  corporis  glo- 
rificatione.  Verumtamen  probabilitati  rationis  magis 
consonare  videtur,  quod  slatim  post  separationem 
habuerit  impassibilitatem.  Si  enim  nou  patiebalur 
anima  Christi  nisi  dispensative4  et  propter  nostram  sa- 
lutem ;  si  iain  non  erat  tempus  et  locus  merendi,  iam 
anima  Christi  non  debebat  nec  poterat  pati.  —  Unde 
n.  non  solum  de  anima  Christi  probabile  est,  quod  sta- 
tim  post  separationem  a  corpore  facta  sit  impassibi- 
lis,  sed  etiam  de  qualibet  anima  viri  sancti ,  in  qua 
non  reperitur  reatus  alicuius  peecati.  —  Ideo  ratio- 
nes,  quae  ad  partem  istam  sunt,  satis  rationabiliter 
possunt  concedi. 

1.  Ad  illud  ergo  quod  obiicitur  in  contrarium, 
quod  corpus  non  statim  impassibilitate  fuit  dotatum; 
dieendum,  quod  non  est  simile,  duplici  ex  causa : 
primnm  quidem,  quia  aninia  propinquior  erat  glo- 
riae  quain  caro;  erat  enim  beata  secunduin  aliquam 


o  asio  2 


p  io  op 
pc  oram. 


( sa  dn 


sui  partem5;  secundo  vero,  quia  dilatio  impassibilita- 
tis  in  carne  faciebat  ad  fidei  nostrae  confirmalionem  , 
videlicel  ut  ostenderetur  Christus  veraciter  passos 
et  mortuus  fuisse;  non  sic  dilatio  impassibilitatis  in 
aninia:  ideo  magis  dilata  fuit  impassibilitas  corporis 
qiiam  impassibilitas  animae  e\  dispensatione  diviua. 

2.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  aniina  illa  ite- 
ruin  uniri  poterat  corpori  passibih ;  dicendum ,  quod 
quaedam  animae  separantur  a   corpore  separatione  D^inct.o. 
definitiva  sive  finali.  quaedain  vero  separantur  a  cor- 

pore  ad  tempus  propter  gloriae  Dei  inaiiifestationein ; 
sicnl  est  in  illis  qui  resusntantur  ad  statuin  vilae 
praeteritae,  sicut  fuit  in  Lazaro'  et  in  aliis  mirabi- 
liler  suscitatis.  Qnae  primo  modo  separantur  ingre- 
diuntnr  noviun  statuni;  quae  vero  secondo  inodo 
separantur  secundum  divinam  disposilionem  adhuc  a 
slalu  suo  retardantur.  Unde  primae,  nisi  obstit  rea- 
tus  peccati,  statim  efilciuntur  impassibiles  nec  unibiles 
sunt  corpori  passibili,  quamvis  secundae  per  divmnm 
iniraculuin  aliqnando  habeanl  coniungi.  Et  priino 
modo  amina  Chrisli  separala  lnit,  quoniam  Deus  non 
decreverat7,  eam  ulterius  uniri  carni  passibili;  et 
ideo  positio  illa  nulla  est.  Non  enim  poterat  carni 
passibili  uniri.  non  quia  aliquid  crealum  illud  impe- 
diret,  sed  quia  divina  iustitia  illud  non  permilleret. 

3.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  nihil  collatum 
est  animae ;  dicendum ,  quod  illud  non  eonstat  . 
quamvis  non  legatur;  nec  etiam  8  cogit.  Anima  enim 
Christi  per  illud  quod  habebat  ex  sola  separatione 
a  carne  passibili.  iam  caruit  aptitudine  patiendi.et 
ita  reddita  est  impassibilis;  nec  oportel,  propter  hoc 
aliquid  novi  sibi  conferri ;  satis  eniin  sufilciebat,  |  3- 
sionis  et  passibilitatis  causam  sibi  auferri. 

4.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  animae,  qnae 
slatim  post  separationem  efiieiuntur  impassihiles,  sta- 
liin  evolant;  dicendum,  quod  illud  veritatem  habel 
Qunc  post  Christi  ascensionem ,  sed  ante  non  habe- 
bat  veritatem.  DilTerebatnr  eniin  aliqiiaruin  aniina- 
rum  evolatio.  scilicel  sanctoriim  Patrom,  propter 
primi  peccati  obligationem  * ;  aniinae  vero  Cluisli 
differebatur  propter  hominnra  eruditionem  et  aostrae 
fitlei  conlirmationein  et  rectilicalionein  Bl  carnis  pro- 
pinquam  glorificalionein. 


1  Non  pauci  cotld.  habuerit. 

•  Sive  venil  in  caelum.  —  Paulo  inferius  pro  separationis , 
quam  lectionom  o  codd.  A  K  V  bb  recepimus,  iilii  codd.  ct  edd. 
pcrpcrain  reswrectionu. 

3  Cap.  I.  Innocent.  III,  Serm.  20.  de  Temp.  dicit:  Pulo,  quod 
anima  Christi  mox,  ut  exivil  .-i  corpore,  facta  esl  Impassibilis, 
cum  lllico  ruerit  ab  omni  causa  passionis  immunis;  quoniam  tunc 
oec  aHeno  consortio  nec  ex  delicto  nec  ex  propria  patl  poterat 
natura,  nisi  forsitan  lllud  videatur  obslstere,  quod  sicul  corpus 
ot  ;hiiiii,i  Christl  simul  Incipiens  passibilitati  subesse,  quoniam 
illud  fuii  corpus  siinul  et  formando  animatum  el  animando  for- 
matum,  ita  <i  corpus  el  anima  Cbrisll  simul  Impasslbilitatem 

perunt,   ul   anima  reddita  corpori   simul   fueril   glorifl 
oillli   Ulo. 

4  Cod.  i'  /:r  dispensatione ,  plures  codd.  dispentatione.  In 
\;ii.  desideratur  nisi  anto  ditpentative.  Moj  pro  n  famcod.  it 
ct  imii.  Pauio  Inferlus  i»'-i  separationem  i"'i  0  subiicii  aninuu. 


5  Sciliooi  secundum  partem  superiorem.  Cfr.  supra  d.  16. 
a.  -2.  i|.  2. 

6  koan.  II,  i:  Audiens  autem  lesus  Lazarum  Inflrmari) dbdi 
ois:  Inflrmitas  haec  non  esl  ad  mortem,  sed  pro  Rloria  Dei  etc. 
—  Paulo  inferius  pro  dispositionem  codd.  n  i    dispensationem. 

7  Cod.  U  di't>  fiiitwuii ,  edd  determinaoerat.  Sublnde  pro 
uniri  codd.  GIK.LZaabb  umrtf,  <i  paulo  i"»t  pro  poterat 
quod  habenl  codd.  h  K  I.  aa  bb  In  ali  <//. 

■  I.  r  iiiscrit  ratio.  In  flne  soluL  pro 

i,  quod  habent  codd.  F  Z ,  edd.  rationem  (cod  unda 

1 1 1 . 1 1 1 1 1  occosionem)  sibt  auferri,  nlll  multl  loco  horum  lerml- 
norum  falso  nibil  habent;  sed  In  codd  kKPQI  logitur  su/fi- 
ciebat,  passiones  et  passibititatss  sibi  auferri. 

"  Cfr.  supra  d.  i*.  a,  2.  q.  '.  In  inltlo  aolut.  pro  />"*/ 
separationem,  quod  habenl  "n\<\  tKMOT,  alli  /'"  tepara- 
tionem.  Paulo  |">-i  pro  rertifi  I.  Z  oxpi  titn 

dinem  ;  nlil  i  odd.  •-iiiii  dubiau  let  lionis. 


444 


SENTENTIARUM  LIB.  III. 


SCHOLIOK 


I.  Magister  supra  d.  XVIII.  c.  I.  tetigit  hanc  quaeslionem, 
sed  non  solvit.  Commentatores  multi  ibi  specialem  ponunt  quae- 
stioncm  non  (ut  hic)  de  tempore,  quando  incepit  haec  impas- 
sibilitas,  sed  utrum  Christus  sibi  impassibilitatem  animae  merue- 
rit.  Scd  hic  tantum  in  dubiis  supra  lit.  aliqui,  ut  Petr.  a  Tar.  et 
EUcbard.  a  Med.,  cum  nostro  Doctore  docent,  quod  anima  Christi 
probabilius  statim  post  separationem  a  corpore  facta  sit  impas- 
sibilis.  Suarcz  autem  asserit,  hanc  doctrinam  esse  omnino  certam. 

II.  Sequens  (2.)  quaestio  ila  exprimitur  a  Petr.  a  Tar. : 
utrum  caro  vivcret  per  Deitatem  sibi  unitam.  Quod  autem  ex 
unione  Divinitatis  ad  carnem  non  resultet  vita  carnis,  quamvis 
Divinitas  sit  essentialiter  vita  et  causa  vitae ;  manifestum  est. 
«  Vita  enim  est  actus  et  perfectio  naturae ;  Divinitas  vero  non  uni- 
tur  carni  in  unitate  naturae  »  (ita  Alex.  Hal.,  S.  p.  III.  q.  19.  m.  2. 
ad  ult.),  sive  Deus  creaturis  est  fons  vitae  effecllve,  non  formaliter. 


Dc  eadem  quaestione  praeter  Alexandrum:  S.  Thom. ,  hic 
q.  1.  a.  1.  quaestiunc.  1.  ad  3;  S.  III.  q.  50.  a.  2.  ad  3.  —  B. 
Albert. ,  hic  a.  3.  —  Pelr.  a  Tar. ,  hic  q.  1.  a.  I.  quaesliunc.  2. 

—  Bichard.  a  Med. ,  hic  a.  1 .  q.  2.  ad  3. 

III.  Solutio  3.  quaestionis  et  argumentorum  ad  oppos.  pro- 
cedit  secundum  regulas  de  communieatione  idiomatum.  Ea  enim, 
«  (juae  soluin  ad  naluram  pertinent,  simpliciter  el  sine  deter- 
minatione  de  Christo  dici  possunt  »  (S.  Thom. ,  hic  q.  I.  a.  3; 
cfr.  supra  a.  1 .  q.  3,  scholion).  —  Magister  hic  (c.  2.)  docet : 
«  Sane  dici  potest,  quod  morluus  est  Deus  et  non  mortuus  »; 
haec  vcrba  explicaniur  hic  dub.  3;  quae  interpretalio ,  brevius 
contracla ,  refertur  etiam  a  Pelr.  a  Tar. ,  hic  q.  2.  a.  3. 

Praeter  citatos  de  hac  quaestione  agunt:  Alex.  Hal. ,  loc.  cit. 
m.  2.  —  B.  Albert.,  hic  a.  i.  —  Pctr.  a  Tar. ,  hic  q.  2.  a.  2. 

—  Richard.  a  Med.,  hic  a.  2.  q.  4. 


QUVESTIO  II. 

Utrum  ex  illa  separatione  caro  Christi  fuerit  mortua ,  an  post  eam  habuerit  vitam. 


tura. 


Secundo  quaeritur,  utrum  ex  illa  separatione 
caro  fuerit  mortua ,  an  post  eam  habnerit  vilam.  Et 
quod  vitam  habuerit,  videtur. 

1.  Omne  quod  est  unitum  vitae,  vivit  per  par- 
Ad  opposi-  ticipationem ;  sed  caro  Christi  post  separationem  erat 

unita  ipsi  vitae,  scilicet  Verbo  Dei1:  ergo  ab  ipso 
vivificabatur.  Si  tu  clicas,  quod  hoc  est  verum  de 
vita  creata,  non  de  increata;  obiicitur  contra:  po- 
tentior  est  vita  increata  in  vivificando  quam  vita 
creata,  quoniam  ipsa  est  fons  vitae2:  si  ergo  anima 
nulli  corpori  polest  uniri ,  quin  det  ei  vitam ;  multo 
fortius  videtur,  quod  nec  persona  divina  possit  uniri 
carni,  nisi  tribuat  ei  vitam. 

2.  Item,  impossibile  fuit,  animam  Christi  uniri 
Verbo,  quin  reciperet  vitam  ab  ipso:  ergo  si  suo 
modo  caro  erat  vivificabilis,  impossibile  fuit  uniri 
Verbo,  quin  reciperet  vitam  ab  eo. 

3.  Item ,  nobilior  est  substantia  vivens  subslan- 
tia  non  vivente 3 ;  sed  nulla  caro  erat  nobilior  carne 
Chrisli,  eliam  post  separationem  animae:  ergo  si  vita 
reperitur  in  alia  carne,  necesse  est,  quod  caro  Cbri- 
sti  viveret ,  etiam  anima  separata. 

4.  Item ,  caro  illa  non  poterat  videre  corruptio- 
nem  \  ergo  necesse  erat,  eam  ab  aliquo  vegetari; 
sed  non  nisi  a  Deitate:  ergo  eam  ita  vegetabat,  sicut 
anima.  Sed  anima  eam  vegetando  dabat  ei  vitam :  ergo 
pari  ratione  caro  iila  vivebat  per  Divinilatem  influen- 
lem  in  ipsam. 


Sed  contra:  1.  In  Symbolo  5  dicitur,  quod  Chri-Fundamei 
stus  «  mortuus  est  et  sepultus  »  ;  sed  hoc  non  dici- 
tur  nisi  ratione  carnis:  ergo  caro  Christi  fuit  mor- 
tua,  anima  separata. 

±  Item ,  omnis  vila  est  ab  aliquo  informante  6; 
sed  caro  post  separationem  animae  non  uniebatur 
alicui  vivificanti  per  modum  formae:  ergo  post  se- 
parationem  animae  caro  non  habebat  vitam. 

3.  ltem,  omne  quod  vivit,  habet  aliquem  usum 
vitae,  utpote  uti  alimento,  vel  sensu,  vel  molu,  vel 
intellectu  7;  sed  nullum  istorum  caro  Christi  habebat 
post  separalionem  animae:  ergo  non  vivebat. 

4.  Item,  nihil  vivum  suscitatur  vel  resurgit, 
quia  suscitatio  et  resurrectio  non  est  nisi  mortui ; 
sed  caro  Christi  resurrexit  et  suscitata  fuit :  ergo 
post  separationem  animae  vitam  non  habuit. 

CONCLUSIO. 

Caro  Christi  post  separationem  ab  anima 
vere  mortua  fuit. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  absque  dubio  caroconcius 
Chrisli  post  separationem  animae  mortua  fuit;  caruit 
enim  usu  el  complemenlo  vitae.  Kes  enim  corporalis  .vound 
non  esl  nata  vivificari  nisi  ab  aliqua  forma  spirituali, 
ipsam  complente  et  sibi  proportionali.  Quoniam  ergo 
in  ipsa  separatione  animae  caro  Christi  caruit  huius- 


1  Vide  supra  a.  I.  q.  2.  —  Pro  Dei  cod.  U  divino,  codd. 
G  II 1  T  V  Deo. 

2  Psalm.  35,  10:  Apud  te  est  fons  vilae.  Cfr.  verba  Au- 
gust.  contra  Felicianum  directa,  quae  hic  in  lil.  Magistri,  c.  I. 
circa  finem  habentur.  —  Paulo  superius  post  obiicitur  contra 
codd.  A  N  subdunt  quod. 

3  Aristot.,  II.  de  Generat.  animal.  c.  I.  docet,  quod  «  anima 
sit  corpore  melior,  animatumque  inanimato  praestet  propler 
animam,  et  esse  quam  non-esse.  et  vivere  quam  non  vivere 
melius  sit  ».  —  Paulo  inferius  pro  in  alia  carne  cod.  U  in  ali- 
qua  carne. 


*  Hespicilur  illud  Ps.  15.  10:  Nec  dabis  Sanctum  luum  vi- 
dere  corruptionem.  5  Apostolorum. 

6  Aristot.,  II.  de  Anima,  text.  24.  (c.  2.):  Quoniam  «  anima 
id  est  quo  vivimus  et  senlimus  et  movemur  et  intelligimus 
primo,  anima  utique  ralio  quaedam  eril  el  forma  ».  —  Vat.  hic 
addit  vivificante. 

7  Aristot.,  II.  deAnima.  text.  13.  (c.  2.)  dicit,  quod  si  ali- 
cui  «  unum  aliquod  horum  insit  solum,  viverc  ipsum  dicimus, 
ut  intellectus  et  sensus  et  motus  et  slatus  secundum  locum, 
adhuc  autem  motus  secundum  alimentum  et  augmentum  et  de- 
cremenlum  ».  —  Pro  vivit  cod.  Z  vivificatur. 


DIST.  XXI.  ART.  II  QUAEST.  III. 


443 


raodi  forma ,  ideo  vere  fuit  mortua ;  et  quamvis  ha- 
beret  Divinitatem  unitam,  non  tamen  ab  ea  vivifica- 
batur,  non  propter  defectum  a  parte  vivificantis , 
sed  propter  improportionem  a  parte  vivifieabilis.  — 
Rationes  igitur,  quae  ad  hanc  partem  inducuntur, 
concedendae  sunt. 

1.  Ad  illud  vero  quod  primo  obiicitur  in    con- 
»io  op- trarium,  quod  unitum  vitae  vivit:  iam  patet  respon- 

sio.  Hoc  enim  ventatem  habet.  quando  unitur  ei  si- 
cut  perfectibile  suae  perfectioni:  sic  autem  non  uni- 
tur  caro  personae  Verbi:  et  ideo  non  est  simile  de 
ipsa  anima  et  de  persona  divina. 

2.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  anima  non  po- 
tuit  uniri   ipsi   Verbo.   quin   vivificaretur   ab  ipso , 

o.dum.  ergo  nec  caro;  dicendum.  quod  non  est  simile,  pro 
eo  quod  ipsa  anima,  cura  sit  imago  Dei  et  imme- 
diale  nata  ferri  in  Deum,  «  capax  eius  est  et  parti- 
ceps  esse  potest  *  »;  et  ita  immediate  habet  ab  illo 
et  in  illo  vivere  per  cognitionem  et  amorem.  Non  sic 
autem  est  de  carne :  non  enim  est  nata  Deum  co- 
gnoscere  vel  amare. 

3.  Ad   illud   quod  obiicilur.  quod   nobilior  est 


substantia  vivens  substantia  non  vivente:  dicendura  . 
quod  verura  est.  ceteris  aliis  paribus;  sed  caro  Chri- 
sti.  licet  careret  -  vita.  erat  tamen  Divinitali  unita.  et 
hoc   quidem   praeponderat  raultis  aliis  dignitatibns- 
Praeterea,  cum  dicitur.  quod  nobilior  est  snbstan- 
tia  vivens  substantia  non  vivente:  hoc  intelligitar  de 
substantia.  quae  caret  vita  stmpUeiter;  caro  autem 
Christi  non  carebat  vita  simpliciter,  sed  <><i  tetm 
Unde  sicut  nobilior  est  filius  regis  captos*  et  incar-  simiie. 
ceratus  filio  rustici  in  libertate  sua  constituto:   sic 
etiam  intelligendura  est  de  carne  Christi,  qnae  mo- 
dico  tempore  caruit  complemento  vitae,   ut  po-t. 
nobilissimam  vitam  resumeret. 

4.  Ad  illud  quod  obiicitur.  quod  caro  illa  noi 
potuit  incinerari  4 ;  dicendum.  qnod  divina  rirtas  ffotudom. 
ipsam  conservabat ;  sed  tamen  illa  conservatio  non 
erat  vivificatio  nec  operatio  vitae.  Conservatio  enim 
et  vegetatio.  quae  est  operalio  vitae.  procedit  a  ferma 
completiva.  operante  per  moduin  naturae >■*;  sed  illa 
conservatio.  quae  erat  in  carne  Christi.  ne  eorrum- 
peretur.  erat  a  virtute  divina.  operante  snper  natu- 
ram:  et  ideo  non  cotrit  illa  ratio*. 


QUAESTIO  III. 
Utrum  propter  mortem  carnis  sit  mors  personae  Verbi  attribuenda. 


Terlio  quaeritur,  utnim  propter  mortein  carnis 
sit  mors  personae  Verbi  attribnenda.  Et  qnod  sic. 
oslenditnr. 

1.  Dicitur  enim  in  Symbolo  7:  «  Passus  sub  Pon- 
adenu.tio  Pilato,  crucifixns,  raortuus  et  sepultus»;  hoc  au- 

tera  dicilur  de  Filio  Dei  unigenito.  Et  hoc  ipsum  di- 
cit  Amhrosius  expresse,  et  habetur  supra  distinctione 
decima  octava  ":  «  Tantum  fuit  peccatnm  nostruin, 
ut  salvari  non  possemus.  nisi  unigenitus  Dei  Filius 
moreretur  pro  nobis  debitoribus  mortis». 

2.  Item,  hoc  ipsum  videtnr  ratione.  Carne  na- 
scente  et  concepta,  Filius  Dei  natus  dicitnr  et  con- 
eeptus:  ergo  pari  ratione,  carne  mortua.  Filius  Dei 
debet  dici  mortuus  9. 

3.  ltem,  satisfactio  pro  peccato  nostro  fuit  per 
passionem  et  mortem;  sed  nullus  potuit  pro  peccato 
Dostro  satisfacere,  nisi  esset  Dens ,0:  ergo  si  pro  pec- 
catis  Dostris  per  mortem  illam  satisfactum  est.  vere 
Filius  Dei  fuit  morluus. 

!\.  Item ,  unio  illa  facit  communicationem  idio- 
m.itum ;  sed  propter  separationem  animae  a  carne 
verum  et   necessarium   fuit.  illum   hominem  mori : 


ergo  vere  et  convenienter  potest  mors  attribni  Dei 
Verbo,  ut  dicatur  Filius  Dei  mortuus  et  sepultus 
pro  nobis '  . 

Sed  contra  :  1.  Augustinus  dicit,  et  habetur  in  Ad  opposi- 

tUIL 

littera  ultimo  capitulo:  «  Si  quis  dixent  atque  cre- 
dideril  Deum  passum.  anathema  sil  »:  sed  cui  non 
polest  atlribui  passio,  non  potest  attribui  mors :  si 
igitur  non  est  eredendum.  Filium  Dei  passum,  sicut 
dicit;  non  est  credendum  oeque  dicendum,  Filium 
Dei  fuisse  mortuum. 

2.  Ilem,  idiomata  partis  non  communicanlnr 
personae  Verbi 1?  —  quamvis  eniin  caro  liierit  separata 
ah  anima,  non  tameo  propter  hoc  Filius  Dei  sepa- 
ratus  fuit  ab  illa  anima,  quam  assumsil  —  ergo  si 
per  passionem  Christi  non  est  mortna  nisi  sola  carb, 
quia  anima  semper  vixil ;  non  videtur,  quod  Filio 
Dei  vere  possit  attribui  rwor*;  aul  <i  atlribuitur  ei 
mors,  lunc  est  quaestio:  quare  dod  similiter  altri- 
buitnr  ei  separatiof 

■).  Item,  propter  repugnantiam  idiomatum  doo 
recipilnr  commuDiter:  Rlius  Dei  esl  crealnra;  sed 
multo  magis  repugnal   vilae  mors  .  quam  intentio 


1  August,  Xiv.  de  Trin.  t  s.  n.  n.  cn-.  II.  Sent  d.  IS. 
;i.  l.  q.  I.  —  Paulo  superioe  anie  ima§o  Dei  edd.  I,  9  Inter- 
iil  opus  ct. 

*  Edd.  ti  innlii  oodd.  careai. 

3  Codd  A  K  raplii  iis.  PaulO  ;inl.'  pro  WO  nnti-n,  codd.  I 
I    I     firu  riiim. 

*  Cod.  K  riiiere  torrvptionem 

1  Cflr.  Aristot,  II.  .!.•  \nini;i,  ic\i.  iti.  seqq. 
fi  Vlde  scbolion  ad  praecedenlem  qu 


3dlicet  A|n'-ii>l.'iiiin. 
8  Cap.  •">. 

•  Cfc.  In.    In.   M.-'i-in.  .-.  -.'. 
•°  Ul  ostensum  esi  supi  .  ■!    20.  q 
11  \  ide  supra  pag    i  >    nola 

.  ii .  supra  d.  6   a    l.  q.  I,  ad  ••.  ,i  ,i.  t.  b.  I.  q. 
2.  —  Paulo  inf.Tiiis  v.i  omitdi  /><•' .  <•(  ood.  k  pro  .//'  ///./  ■" 
exhibel  </''  ip$a    "*" 


m 


SENTENTIARUM  LIR.  III- 


creaturae  inteuttani  Creatoris:  ergo  si  Filius  Dei  est 
ipsa  vila  \  videtur,  quod  nullo  modo  sit  mors  ei  at- 

Irilmenda. 

4.  Item,  quicumque  diceret,  summe  sapientem 
esse  stultum,  blaspliemaret ;  similiter  qui  diceret, 
summe  bonum  esse  iniquum:  ergo  pari  ratione  qui 
dicit,  summe  potenlem  esse  infirmum  ;  sed  iioc  di- 
cit  qui  dicit,  Filium  Dei  esse  mortuum :  ergo  qui 
hoc  dicit2  blasphemat  Deum. 

C  0  N  C  L  U  S I  0. 

Concedendum  est,  Fitium  Dei  pro  nobis  fuisse 
mortuum  secundum  liumanam  naturam,  et 
quiclem  per  idiomatum  communionem. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  absque  dubio  con- 
conciusio.  cedendum  est,  Filium  Dei  pro  nobis  fuisse  mor- 
luum ;  et  hoc  quidem  sibi  vere  attribuitur  non  se- 
cundum  naturam  divinam,  sed  secundum  huma- 
nam,  non  per  essentiam  ,  aut  per  inhaerentiam  3, 
sed  per  idiomalum  communicantiam.  Et  hoc  in  nullo 
derogat  divinae  dignitati  et  mullum  consonat  pie- 
tati  Nullum  enim  verbum  maioris  dignationis  reso- 
nare  potest  in  auribus  cordis  nostri ,  quam  quod 
unigenitus  Dei  Filius  mortuus  fuerit  pro  nobis  debi- 
Notandum.  toribus  mortis.  Et  ideo  non  tantum  est  hoc  ereden- 
dum  et  asserendum  tanquam  verum ,  sed  etiam 
frequentissime  recolendum.  —  Et  concedendae  sunt 
rationes,  quae  hoc  oslendunt. 

1.  Ad  illud  vero  quod  obiicitur  de  auctoritate 
Augustini,  satis  convenienter  respondet  Magister  in 
littera4.  Non  enim  intendit  removere  passionem  a 
persona  Verbi  simpliciter,  sed  secundum  divinam 
naturam. 


2.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  idiomata  par-  *oiaadM 
tis  non  communicantur  personae  Verbi ;  dicendura, 
quod  mori  non  tantum   convenit  carni ,    sed  etiam 

toti  homini  assumto.  In  separatione  enim  animae  a 
carne  non  solum  moritur  caro,  sed  etiam  totus  homo. 
Et  ideo  ratio  illa  procedit  ex  suppositione  falsi 5. 

3.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  non   commu- 
nicantur  idiomala,  ubi  est  repugnantia ;  dicendum, 
quod   verum  est,   ubi   est  talis  repugnanlia,   quae  sfouofc 
non  tollitur  medianle   convenientia ;    sic  autem  non 

est  in  proposito.  Mors  enim  dat  praeintelligere  hu- 
manitatem,  quae  sine  repugnantia  potest  dici  de  per- 
sona  Chrisli;  unde  Filius  Dei  dicitur  fuisse  mortuus, 
quia  fuit  homo,  in  quo  fuit  passio  mortis. 

4.  Ad  illud   quod   obiicitur,   quod    blasphemia 

est  dicere,   Filium  Dei  esse  mortuum;  dicendum ,  sotjwii. 
quod  hoc  videtur  auribus  infidelium,  secundum  quod 
dicitur  primae  ad  Corinthios  primo6:  Prcwdicamus 
Iesum  Christum  crucifixum,  htdaeis  quidem  scan- 
dalum,  genlibus  autem  stultitiam.   Et  ratio   huius 
est:  quia  non  credunt  ipsius  humanationis  Filii  Dei 
beniguissimam    dignationem ,  nec    intelligunt   illius 
humiliationis  altissimam  rationem.  Si  enim  haec  in- 
telligerent,  viderent,  quod  illud  quod  infirmum  est 
Dei,  fortius  est  hominibus ;  et  illud  quod  stullum 
est  Dei,  sapientius  est  omnibus  hominibus.  His  igi- 
tur  duobus  pensatis ,  videlicet  ipsa   Verbi  incarna- 
tione  et  ralione ,  ob  quam  incarnatus  est,   non  est 
blasphemia,  immo  laus,  dicere,  quod  Filius  Dei  pro 
nobis  fuit  mortuus  secundum  naturam  assumtam.  Per 
hoc  enim  decentissime,  sicut  in  praecedentibus  7  est 
ostensum,  reparatum  est  genus  humanum.  Nec  est 
simile  de  stultitia  et  malitia;  non  enim  valebant  ad 
nostram  redemptionem ,  sicut  passionis  et  mortis  tole- 
rantia.  —  Et  per  hoc  patent  quaesita 8. 


DUBIA  CIRCA  LITTERAM  MAGISTRl. 


Dub.  I. 


In  parte  ista  sunt  quaestiones  circa  litteram,  et 
primo  quaeritur  de  hoc  quod  dicit:  Xemo  tollit  ani- 
mam  meam,  secl  ego  pono  eam  a  me  ipso.  Si  ergo 
nemo  potuit  animam  suam  tollere.  nemo  potuit  eum 
per  violentiam  occidere:  ergo  ipse  non  fuit  mortuus 
per  alienam  violenliam,  sed  per  propriam  potentiam: 
ergo  fuit  homicida  sui  ipsius. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  Dominus  in  isto 
verbo  non  vult  excludere  violentiam  crucifigenttum 


1  Cfr.  loan.  1,  4.  et  li,  6.  —  De  maiori  vide  supra  d.  7. 
a.  2.  q.  '..  ad  2.  et  d.  II.  a.  2.  q.  I.  —  ta  maiori  edcl.  verbis 
non  recipitar  praemittunt  haec. 

2  Cod.  D  dicrret,  et  dein  idem  cod.  D  cum  codd.  GI  LV 
aa  blasphemanl  Deum. 

3  Clr.  supra  d.  7.  a.  I.  q.  I.  — Mox  pro  diymtati  edd. 
maiestati,  et  deinde  pro  cordis  nostri  Vat.  cordis  hominis. 

*  Hic  c.  2  ,  ubi  et  solulio  seq.  obiect.  innuitur. 
5  Scil.,  qnod  solummodo  corpori,  quod  est  pars  hominis, 
mors  tribuatur    cfr.  supra  a.   I.  q.  3,  scholion;i. 


respectu  naturae,  sed  respectu  voluntatis  divinae. 
Et  in  hoc  vult  ostendere,  quod  nemo  posset  ipsum 
occidere,  nisi  ipse  vellet  mortem  sustinere  secundum 
dispositionem  voluntatis  suae.  Unde  ponere  animam 
ihi  non  est  per  exsecutionem,  sed  per  voluntariam 
permissionem.  Et  sic  patet  illud  9. 

Dcb.  II. 

Uem  quaeritur  de  hoc  quod  dicit:  Caro  ani- 
mam  posuit,  quando  exspiravil.  Videtur  enim,  quod 


e  Vers.  23.  —  Seq.  testimonium  ibid.  v.  25.  —  Inferius  pro 
Si  enim  haec  edd.  cum  pluiimis  cod.  Si  enim  hoc. 

7  Dist.  20.  q.  2.  et  5.  —  Paulo  superius  pro  ob  quam 
edd.  ob  quam  causam ,  et  pro  fuit  mortuus  codd.  A  H  I  L  T  V 
aa  fuerit  mortuiis. 

s  Vide  scliolion  ad  I.  Imius  articuli  quaestionem. 

?  Cfr.  supra  d.  20.  dub.  3.  —  Huius  dubii  solutionem  ha- 
bes  eliam  apud  B.  Albert.,  hic  a.  2  ,  apud  S.  Thom,  Petr.  a 
Tar.  et  Richard.  a  Med,  hic  circa  lit. 


DISTINCTIO  XXII. 


447 


ndum 


potius  deberet  dicere  e  converso,  quod  anima  posuit 
carnem,  quia  plus  habet  virtutem  anima  super  car- 
nera,  quanv  caro  super  animam.  —  Item ,  in  resurre- 
ctione  potius  dicitur  anima  resumsisse  carnem,  quam 
caro  animam:  ergo  in  morte  potius  deberet  dici  ani- 
ma  J  posuisse  carnem ,  quam  e  converso. 

Respondeo  :  Dicendum ,  quod  magis  dicitur  de 
carne ,  quod  posuerit  animani,  quam  e  converso , 
non  quia  caro  virtutem  habuit 2  super  animam  .  sed 
quia,  carne  remanente,  anima  a  carne  discessit :  et 
quia  per  animam  intelligitur  vila,  quae  magis  habet 
rationem  pretii;  et  quoniam  etiam  anima  praesidebat 
carni :  ideo  magis  de  carne  dicitur  deponi ,  quam  e 
converso. 

Et  per  hoc  patet  responsio  ad  obiecta.  Non  enim 
dicitur  caro  posuisse  animam,  quasi  hoc  3  caro  pro- 
pria  virtute  fecerit;  sed  quia  virtus  divina  aderat 
unita  carni,  sine  cuius  permissione  anirna  non  po- 
terat  deponi  de  carne  4. 

Dub.  III. 

Item  quaeritur  de  hoc  quod  dicit:  Idem  patie- 
batur  el  non  patiebatur,  moriebatur  et  non  morie- 
batur.  Hoc  enim  videtur  falsum  :  quia  principium 
primum  est  in  Prima  Philosophia  5,  quod  «  impossi- 
bile  est,  simul  et  semel  de  uno  et  eodem  dici  duo 
contradictorie  opposita»:  ergo  si  haec  est  vera:  Chri- 
stus  moriebatur,  haec  simpliciler  erit  falsa:  Christus 
non  moriebatur.  Si  tu  dicas,  qnod  non  est  ibi  con- 
tradictio,  quia  hoc  attribuitur  ei  secundum  diversas 
naturas,  et  ad  hoc,  quod  sit  contradictio,  oportet , 
quod  opposita  non  solum  attribuantur  eidem .  sed 
etiam  secundum  idera6;  hoc  non  solvit,  quia  si  ali- 
quis  diceret,  Petrurn  essealbum,  quia  est  albus  se- 


nindum  corpus.  et  non  esse  album .  quia  non  est 
albus  secundura  aniinam:  nihil  diceret.  Prima  enim 
esset  simpliciter  vera .  secunda  simpliciter  falsa : 
ergo  si  haec  est  vera  seeundum  humanitatem:  Chri- 
stus  esl  mortuus;  ista  erit  simpliciler  falsa:  Chri- 
stus  non  est  mortuus.  —  Item.  haec  absque  dubio 
est  vera:  Christus  homo  est  passus  et  mortuus ;  si 
ergo  est  communicatio  idiomaluin.  baec  eril  vera : 
Deus  est  mortuus:  ergo  Christus.  homo  et  Deus.  t->t 
morluus.  Si  igitur  haec  est  vera  omni  raodo:  Chri- 
stus  esl  mortuns,  erit  opposita  eius  simpliciter  lalsa. 
Kespondeo  :  Dicendum,  quod  absque  dubio  illud 
quod  convenit  Christo  secundum  naturam  liumanam  Noundam. 
el "  secundum  divinam,  simpliciter  el  vere  potcst  ei 
allribui.  Unde  vere  dicitur:  Christus  est  creator 
oraniuin,  Christus  natus  est  de  Virgine;  vere  etiam 
dicitur:  Christus  est  raortalis,  Christus  esl  iinmor- 
talis.  Quarnvis  auteni  aliquid  conveniat  Christo 
cundum  naturam  assumtam ,  quod  non  convenit  ei 
secundum  naturam  divinam ;  non  potest  tamen  sim- 
pliciter  removeri  ab  eo,  quia  plus  tollit  oegatio,  sroia. 
quam  ponat  affirmatio  8.  Et  ideo  affirmativae  conce- 
dendae  sunt  tanquam  verae ;  negalivae  vero  negan- 
dae  sunt  tanquam  falsae,  nisi  proponantur  vel  intel- 
ligantur  cum  addita  determinatione.  Unde  haec  esl 
vera:  Christus  non  est  mortuus  secundum  Deitatem: 
haec  autem  simpliciter  prolata:  Christus  non  esl 
mortuus,  falsa  est.  —  Ambrosius  °  autein  et  Magister 
praedictas  locutiones  intelligunt  cum  determinaiione 
adiuncta,  quod  patet  per  finem  auctoritatis.  Praete- 
rea,  ex  hoc  ipso  quod  proponit  istas  simul:  «  rao- 
riebatur  el  non  moriebatur»,  arclatur  pars  affirma- 
tiva  ad  huraanain  naturara  et  oegativa  ad  divinain. 
Ideo  non  est  ibi  contradictio.  quia  non  est  secundnm 
ideni.  —  Et  per  hoc  patet  salis  responsio  ad  obiecl 


DISTINCTIO  XXII. 


Cap.  I. 

Si  Christus  in  morte  fuit  homo. 

Hic  quaeritur,  ulrum  in  illo  triduo  mortis  Christus 

i  fueril  homo.  —  Qtiod   non   videlur  quibusdam  .  quia 

mortuus  erat,  et  homo  morluus  non  esl  homo.  Addunt 

etiain,  quod  si  timc  erat  homo ,  vel  morkdis,  vel  im- 

mortalis.  Sed  mortalis  non,  quia  mortuus;  nee  immor- 


talis,  quia  tantum  post  resurreclionem  \ —  Quibus  re-  u»>;  m 
spondemus,  quia,  licet  homo  mortuus  fuerit,  eral  i;>- 
men  in  niorie  Deus-homo,  nec  mortalis  quidem  nec 
immortaliSj  el  tameo  vere  eral  komo.  Ulae  eoim  el 
huiusmodi  argutiae  in  creaturis  locum  babent,  sc<l  fidei 
sacramenlum  a  philosophicis  argumenlis  esl  liberum. 
Umle  Ambrosius':  «  Aufer  argumeola,  ubi  fldes  quae-  Am 
rilur.  ln  ipsis  gymnasiis  suis  iam  dialeclica  taceat;  pi- 
scatoribus  credilur,  oon  dialecticis».  Dicimus  ergo,  in 


1  ln  cod.  N  ndiectum  est  ChrisH,  in  edd.  ipsa. 

■  Codd.  A  (i  II  L  T  V  habuerit.  Paulo  superius  pro  posuerit 
c(ld.  cum  aliquot  codd.  posuit. 

3  Pro  quasi  Itnc  edd.  propter  hoc  quod.  In  fln Id.    ha- 

beni  deponi  u  rmne,  codd.  CX  deponere  carnem. 

*  Cfr.  supra  a.  I.  q.  I.  ad  I,  et  Richard.  b  Med.,  hlc  d. 
16.  q.   I;  Pelr.  ;i  Tar. .  hic  circa  lit. 

5  Vlde  \iisioi.,  iv.  Metaph.  texl.  9.  seqq.  (III.  c.  3.  seqq.  . 
nhi  principium  contradlctionls  monstratur, 

6  c.fv.  Bupra  pag.  S05,  nota  5. 

7  Edd.  riiiuii ,  perperam.  Mox  i»i"  ei  cod.  W  eidetn. 

8  Cfr.  supra  d.  M.  a.  2.  q.  >.  ad  3.  el  i.  nec  non  q.  3. 
;id  i.  —  ppo  nli  eo  edd.  uh  ea. 


9  l-'.\  quo  lextus  huius  dubii    In  in.  Woglslri ,  c.  2. 
est.    -  Paulo  Inferius  pro  Praeterea  edd.  prtmo. 

10  Cfr.  de  hoc  dabio  B.  Alberi,  hlc  b.    i.  S.  Thom.,  hlc 
q.  t.  a.  3.  ad   i:  Petr.  b  Tar .  hlc  q.  i.  a.  :t.  el  drca  III     H 
chard.  a  Med.,  hlc  clrca  lii. 

NOTAE  AD  LIBR.  SENTENTIARUM. 

1  Cod.  E  el  edd.  I,  n  adilclunl  ergo  »"n  trat  hotno;  paulo 
Buperius  posl  ttnmortatis,  '/""'  cod.  Dbene  addll  hoc. 
Hugo  de  S.   Vlct.,   II.  de  Sacram.  p.  i.  c.  H,  n  quo  N 
ster  inuliii  excerpslt. 

i  Llbr.  I.  de  Fide,  c.  13.  n   s » .  qul  lo<  n^  miI'  nomlne  9  Hle« 
ronyml  nllegatus  esi  In  Prooemlo  Bd   i    llbi    Sem    ■[  I   ai 
ad  opposli. .  \ Ide  lom.  i   pag.  i«',  nota  B 


448 


SENTENTIARUN  LHL  III. 


morte  Cliristi  Dcuin  vere  fuisse  hominem ,  et  lamen 
morluum.  Et  hominem  quidem  nec  mortalem  nec  im- 
mortalemj  quia  unitus  erat  aniinae  el  carni  seinnctis. 
Alia  enim  ratione  dicitur  Deus  homo,  vel  homo  Deus, 
quaiii  Martinus  vel  Ioanues.  Homo  enim  dicitur  Deus 
et  e  converso  propter  susceptionem  hominis,  id  est 
AagniiinoB.  animae  et  carnis.  Unde  Auguslinus  J :  «  Talis  erat  illa 
susceptio,  quae  Deum  hominem  faceret,  et  hominem 
Deam».  Cum  ergo  illa  susceptio  per  mortem  non  de- 
fecerit,  sed  Deus  homini  ct  homo  Deo,  sicut  anle, 
unitus  erat  vere;  et  tunc  Deus  crat  homo  et  e  converso, 
quia  unilus  animae  et  carni;  et  homo  mortuus  erat, 
quia  anima  a  carne  divisa  erat.  Propter  separationem 
animae  a  carne  mortuus  2,  sed  propter  ulriusque  secum 
unionem  homo.  Non  autem  sic  erat  homo,  ut  ex  anima 
ct  carne  simul  iunctis  subsisteret,  ex  qua  ratione  di- 
citur  aliqnis  alius  Itomo.  Et  ipse  forle  ante  mortem  hoc 
etiam  modo  erat  homo  3,  et  post  resurrectionem  fuit;  in 
morte  vero  homo  crat  tanlum  propler  animae  et  carnis 
secum  unionem,  elmorfuus  propler  inter  illa  duo  di- 
visionem. 

Cap.  II. 

Si  Chrislus,  ubicumque  est,  sit  homo. 

Hic  quaeritur,  si  Christus  in  morle  alicubi  erat 
homo;  et  si,  ubicumque  est,  homo  sil. —  Ad  quod  di- 
cimus,  quia  non,  ubicumque  erat ,  homo  erat ,  nec 
modo,  ubicumque  esl,  homo  est;  quia  ubique  est  se- 
cundum  Deitatem,  uec  uhiqne  homo,  quia  non  4  ubi- 
que  homini  unitus ;  sed  ubicumque  est  secundum  ho- 
minem,  ibi  homo  est.  Tempore  autem  morlis  et  ubi- 
que  erat  secundum  Deum,  et  in  sepulcro  secundum 
hominem,  et  in  inferno  secundum  hominem ;  sed  in 
inferno  secundum  animam,  el  in  scpulcro  secundum 
carnem  tanlum.  In  sepulcro  ergo  erat  homo ,  quia  hu- 
manitati  erat  unitus,  etsi  non  toti,  quia  carni  lantum; 
et  in  inferno  erat  homo,  quia  humanitati  unitus,  sed 
non  toti,  quia  animae  tantum.  Sed  si  in  inferno  ani- 
mae  tantum  et  in  sepulcro  carni  tantum  unitus  crat; 
ergo  nec  in  in.ferno  unitus  erat  animae  et  carni  nec  in 
sepulcro.  Quomodo  ergo  hic  vel  ibi  homo  esse  dicitur? 
Quae  est  ratio  dicli?  Quia  una  eademque  unione  uni- 
lus  erat  animae  in  inferno  et  carni  in  sepulcro  ;  et  sic 
erat  illis  duobus  lunc  separalis  unitus,  sicut  ante  se- 
opponitur.  paratiouem,  id  est  anle  mortem.  —  Ad  hoc  autem  op- 
ponitur:  si  Christus  animam  tanlum,  vel  carnem  tantum 
assumsisset,  non  fuissel  verus  homo;  sed  propter  utrius- 
que  assumtionem  verus  homo  fuit:  sic  ergo,  ubi  car- 
nem  et  animam  sibi  unitam  nonhabebat,  verus  homo 
ibi  non  erat 5.  Sed   teinpore  morlis  nusquam  illa   duo 


unita  habebat,  quia  nec  in  sepulcro  nec  in  inferno  nec 
alibi  :  iiusqiiaiii  ergo  erat  homo.  —  Ad  quod  dicimus ,  Resp. 
qnia  Chrislus  ulique  verus  homo  non  fuisset,  si  car- 
nem  el  animam  non  assumsisset;  sed  tamen,  quia  ex 
quo  assumsit,  neulrun»  deposuit,  sed  cum  utroque  ean- 
dem  unionem  indesinenler  lenuit,  quam  assumendo 
conlraxit:  ideo  non  incongrue,  ubicumquc  animac  vel 
carni  vel  ulrique  unittis  est,  ibi  homo  esse  dicilur, 
quia  ibi  humanatus  esl.  Ergo  et  in  sepulcro  eral  homo 
et  in  inferno  erat  homo,  quia  ulrobique  humanatus 
erat  Christus  et  unam  eandemque  cum  anima  el  car- 
ne,  licet  separalis,  habebat  unionem,  et  uno  eodemque 
tempore  in  sepulcro  iacuil  Christus  et  ad  infeinum  de- 
scendit ;  sed  in  sepulcro  iacuil  seciiudum  solam  carnem 
et  iu  infernum  descendit  secundum  solam  animam.  Unde 
Augustinus6:  «  Quis  non  est  derelictus  in  inferno?  Augn& 
Christus,  sed  in  anima  sola.  Quis  iacuit  in  sepulcro? 
Christns,  sed  in  carne  sola;  quia  in  his  singulis  Chii- 
stus  est :  Chrislum  in  his  omnibus  et  in  singulis  con- 
fitemur  ».  —  Ex  his  evidenler  oslenditur,  quod  carni 
iacenti  in  sepulcro  unittis  erat  Christus,  sicul  animae 
in  inferno  ;  alioquin,  si  carni  mortuae  non  essel  unitus, 
non  in  ea  diceretur  iacuisse  in  sepulcro.  Anima  igitur 
ad  infernum  descendit,  caro  in  sepulcro  iacuit,  Sapien- 
tia  cum  utroque  permansil,  quae  «  in  inferno  posilis,  .\mbr< 
ut  ait  Ambrosius7,  luraen  vitae  fundebat  aelernae.  Ra- 
diabat  illic  lux  vera  Sapientiae,  illuminabat  infernum,  Dabiai 
sed  in  inferno  non  claudebatur.  Quis  enim  locus  est 
Sapientiae?  de  qua  scriptum  est :  Nescit  homo  vias 
eius ,  nec  invenla  est  inter  homines  ;  de  qua  abyssus 
dicit :  Non  est  in  me ;  mare  dicit :  Non  est  mecum : 
ergo  nec  in  tempore  nec  in  loco  Sapientia  est,  cui  nec 
inors  Iribuenda  est».  « In  ligno  enim  caro.  non  illa 
operalrix  omnium  subslantia  divina,  pendebat ».  —  Con- 
(itemur  tamen,  Christum  pependisse  in  ligno  et  iacuisse 
in  sepulcro,  sed  in  came;  et  fuisse  in  inferno,  sed  in 
anima  sola. 

Cap.  III. 

Quod  Christus  ubique  totus  est,  sed  non  totum ; 
ut  tolus  est  homo  vel  Deus ,  sed  non  totum. 

Et  ulique  totus  eodem  tempore  erat  in  inferno,  Dubi : 
tolus  in  caelo,  totus  ubique.  Persona  enim  illa  aeterna 
non  maior  erat ,  ubi  carnem  et  animam  simul  unitam  8 
sibi  habebal,  quam  ubi  allerum  tanlum;  nec  maior 
eral,  ubi  utrtimque  simul,  vel  alterum  tantiim  unitum 
habebat,  quam  ubi  erat  neutrum  habens  unittim.  Totus 
ergo  Christus  et  perfectus  ubique  erat.  Unde  Augusti-Aagi 
nus 9 :  «  Non  dimisit  Patrem  Christus,  cum  venit  in 
Yirginem,  ubique  totus,  ubique  perfeclus.  Uno  igitur 


1  Libr.  I.  de  Trin.  c.   13.  n.  28. 

2  Fdd.  I,  8  praefigunt  hotno;  inferius  solae  edd.,  exceplis 
1,8,  post  utriusque  addunt  semper. 

3  De  hac  falsa  opinione  cfr.  supra  d.  VI ,  et  Comment. 
S.  Bonav.  ibid.  post  divisionem  textits.  Cod.  Frf.  hic  addit:  De 
hac  materia  Hugo,  II.  de  Sacram.  p.  I.  c.  11,  et  I.  Sent.  c.  ult., 
et  Gandolphus ,  libro  111.  c.  108. 

4  Edd.  I,  8  nec;  eaedem  infra  post  in  inferno  legunt  se- 
cundum  animam  et  omittuni  verba  sed  in  inferno  secundum 
animam.  —  Verba  ista  excerpta  sunt  ex  Fulgentio,  de  Fide  ad 
Petrum ,  c.  2.  n.  II. 


5  Edd.  I,  9  existebat;  inferius  post  illa  duo  Vat.  oum  pluri- 
mis  edd.  addit  vere.  6  ln  Evang.  Io;m.  (14,  28.)  tr.  78.  n.  3. 

7  De  Incarnat.  dominic.  sacramento  ,  c.  5.  n.  41.  42,  ubi 
locus  Script.  est  lob  28,   12.  seqq.  Seq.  locus  ibid.  c.  6.  n.  50. 

8  Codd.  unila,  quo  loquendi  modo  ulitur  Bonav.  pag.  441. 

9  De  Unitiite  Trinit.  contra  Felician.  c.  14.  (videtur  esse  opus 
Vigilii  Taps.).  Seq.  locus  ibid.  c.  IG,  in  quo  pro  sed  lamen  codd. 
habent  sed  tanium.  Sed  in  originali  aliter  legitur:  Ergo,  inquis, 
mortem  Dei  Filius  et  in  anima  non  pertulitet  in  maiestate  non  sen- 
sit?  Quid  ergo  dicebas  esse  quod  pertulit?  Sensit  prorsus  et  per- 
tulit,  sed  participatione  morbi  alicni,  non  proprietate  vulneris  sui. 


DIST.  XXIL  DIVISIO  TEXTUS. 


449 


eodemque  tempore  totns  erat  in  inferno,  tottis  in  caelo. 
Eral  apud  inferos  resurreclio  mortuorum,  erat  super 
eaelos  vila  vivenlium  :  vere  mortuus,  vere  vivus,  in 
quo  et  morlem  susceptio  morlalitalis  excepil,  et  vilam 
Divinitas  non  perdidit  ».  «  Mortem  igitur  Dei  Filiu<  el 
in  anima  oon  perlulit  el  in  maieslate  non  sensit;  sed 
tamen  partieipalione  inflrinitatis  Re\  gloriae  crucili\us 
est». —  Ex  liis  apparet ,  quod  Chrislns  eodem  tempore 
tolus  erat  in  sepulcro ,  tolus  in  inferno,  tolus  ubique, 
jam  3.  sicut  et  modo  lotus  est,  ubicumque  est,  sed  non  totum. 
Nec  in  sepulcro  nec  iu  inferno  lotum  erat,  elsi  totus;  si- 
cul  Christus  lotus  est  Deus,  tolus  homo,  sed  non  tolum, 
qoia  non  solum  est  Dens  vel  liomo,  sed  et  Deus  et  homo. 
Tolum  enim  ad  naturam  referlur,  totus  autein  ad  hypo- 
slasim,  sicut  aliud  et  aliquid  ad  naturam,  al/us  vero  et 
aliquis  ad  personam  referunlur.  Unde  Ioannes  Damasce- 
dus1:  «  Toius  Christus  est  Deus  perfeclus.  non  autem 
totum  Deus  est.  Non  enim  solum  Dens  est,  sed  el  homo;  et 
totus  homo  perfectus,  non  autem  lotum  homo,  non  enim 
solum  homo,  sed  el  Deus.  Totum  enim  naturae  repraesen- 
tativum  est,  fotasautem  hypostaseos;siculaitWquidero 
est  nalurae,  aiius  auiem  bypostaseos».  Sic  et  huiusmodi. 

Cap.  IV. 

Si  ea  quae  dicuntur  de  Deo  vel  de  Filio  Dei ,  possint 
dici  de  homine  illo  vel  de  filio  hominis. 

Solet  etiam  quaeri ,  si  congruenter  dici  possit  filius 


hominiSj  vel  ille  homo  desceodisse  de  eaelo,  vel  ubi- 
que  esse,  sicul  dicitur  Filius  Dei  vel  Deus  de  caelo 
veuisse,  vel  ubique  esse. 

Ad  quod  dicimus,  si  ad  uuitatem  personae  re- n- 
feratur  dicii  iotelligeotia ,  sane  dici  potesl;  si  vero 
ad  distinctionem  naturarum ,  nullateaus  eoocedeodum 
esl.  Uode  Augustinns ■ :  «  Una  persooa  est  Christus ,  .\n,-.,siinns. 
Deus  et  homo.  Ideo  dicitur :  2\emo  asoendU  iu  cae-  Dabna  v. 
lum ,  nisi  qui  descendit  de  cae/o ,  elc.  Si  eriio  atlen- 
das  distinctionem  substanliarum  ,  Filius  Dei  descen- 
dit,  et  filius  hominis  crucifixus  est;  si  vero  unUatem 
personae ,  et  filius  hominis  descendH,  et  Kilius  Dei 
est  crucifixus.  Propter  hanc  unitatem  persooae  non 
solum  filium  hominis  descendisse  de  cae/o ,  sed  eiiam 
dixit  esse  in  caelo ,  ciim  loquerelur  in  lerra  ».  «Pro- 
pter  hanc  eandeni  dicitur  Deus  gloriae  crucifixus, 
qui  lamen  ex  forma  servi  lanlnin  crucilixus  est ,  noo 
secuudum  hoc,  quod  Deus  gloriae  ost  et  secuDdum 
quod  gloriflcal  suos;  et  lamen  diciiur  Deus  gloriat 
crucifixus,  recte  quidem  non  e\  virlute  Divinilatis.  sed 
ex  iufirmilate  carnis.  Quid  ergo, propter  quid,  elquid 
secundum  quid  dicalur,  prudens  et  diligeosel  pius  le- 
ctor  iotelligat ». 

Hacc  de  corrigia  3  calceamenli  dominici  dicta  suf-  Dubium  r». 
ficiant,  ne  ossa  regis  Idumaeae  consumantur  usque  in 
cinerem. 


COMMENTARIUS  IX  DISTINCTIONEM  XXII. 

De  ronsequentibus  nd  separationem  in  morte  Christi. 


Hic  quaeritur ,  utrum  in  illo  triduo  etc. 


DIVISIO  TEXTUS. 


Supra  egil  Magister  de  separatione  facta  in  morte 
Christi.  In  hac  vero  parte  agit  de  consequentibus  ad 
separationem.  Dividilur  auteni  pars  ista  in  tres  par- 
te&  In  quaruin  prima  inquirit  Magister ,  utruin  Chri- 
stus  fuerit  homo  in  triduo.  In  secunda  vero,  obi 
fuerit '  in  illo  triduo,  ibi :  Hic  quaeritur ,  si  Chri- 
i  in  morte  alicubi  cral  liomo.  In  tertia  vero  ad 
maiorem  explanationem  inquirit.  utrum  conceden- 
dum  sit,  illum  hominem  descendisse  decaelo,  ibi: 
Solet  etiam  quaeri,  si  congruenier  did  possit  etc. 

Prima  pars,  in  qna  inquirit,  ulrum  Cbristus  in 
triduo  fuerit  homo,  dividitur  in  duas  partes.  In  qna- 
rum  prima  opponit.  In  secunda  dissolvit,  ibi:  Quibus 
respondemus,  quia,  lieet  homo  mortuus  fuerit  etc. 


Secnnda  vero  parsprincipaUs,  in  qna  inqnirit, 
ubi  fuerit  homo8,  similiter  habet  duas.  In  quarnno 
prima  inquirit,  ubi  fuerit  secundnm  hnmanitatem. 
In  secnnda  vero  inquirit.  nbi  fuerit  secnndnm  sui  to- 
talitatem,  ibi:  Et  ideo*  totus  eodem  (empore  erai  etc. 

Simihter  tertia  pars,  in  qna  inquirit,  utrura 
lilius  hominis  descenderit  de  caelo,  habel  dnas  par- 
tes.  ln  qnarum  prima  qnaestionem  praedictam  deter- 
minat.  In  secunda  vero  praedeterminata  in  totali  parte 
ista  epilogat.  ibi :  Haec  quidem  de  corrigia  cai* 
menti  etc.  Qnae  quidem  pars  dividi  potnil  contra 
totaiu  partem  praecedentem,  sed  sub  aliis  partibns 
dilTusioribus 4  comprehensa  fuit  ad  vilandara  divi- 
sionis  confusionera. 


1  Libr.  111.  de  Fide  ortbod.  c.  7. 

2  Libr.  II.  contra  Maximin.  c  -2<>.  n.  3.  Locus  Scriplurae 
■tf  loan.  3,  13.  Seq.  locua  esl  I.  de  Trin.  c.    13.  n.   28,  ubl 

picitur  I.  Cor.  1.  8. 

3  Respicitur  loan.   I,  27,  el  deinde  Amos  2,  I,  de  quibus 
eflr.  Bonav.,  Comraeni.  bic  dub.  •>. 

NOTAE  AD  LIBR.  SENTENTIARUM. 
1  Non  i>;iiici  codd.  nec  n<n)  edd.  I,  2  minus  recte  fuit, 

S   Bonao.  —  Tom.  lll. 


"  Pro  fiimt  liinhn  edd.    I,   2  fuerii  m  itlo  trid 
fuerit  iUo  triduo.  Deinde  edd.  I,  2  cum  bene  multis  codd.  bis 

fmt   pro  fnriil 

3  In  texlu    Magistrl  /•.'/  utiqut,  cod.  I  lt  utiqueideo 
mii.i  in  dub.  ■-'.  omncs  codd.  ei  edd.  i>r.>  iaVo  recie  iiiii/iir 

*  in  edd.  .1  sideratui  di/fusioribus ,  pro  qua  voce  cod  M 
substltuii  difficilioribus. 


'.:.(» 


SENTENTIAKUM  LIB.  III. 


TRACTATIO  QUAESTIONTM. 


Ad  intelligentiam  autem  Imius  partis  incidunt 
hic  sex  dubitabilia. 

Primo  quaeritur,  ulrum  Christus  in  triduo  fue- 
rit  homo. 

Secundo  qnaeritur,  utrum  secundum  quod  ho- 
mo.  fuerit  in  loco  delerminato. 

Tertio  qnaeritor  de  requietione  corporis  in  se- 


pulcro. 

Quarto  quaerilur  de  descensu  animae  ad  in- 
feros. 

Quinto  quaeritur  de  liberatione  animarum  de 
inferno. 

Sexto  et  ultimo  quaeritur  de  traductione  ani- 
marum  ad  caelos. 


ARTICULUS  UXICUS. 

De  his  quae  mortem  Christi  consequunlur, 

QUAESTIO  1. 

Utrum  Christus  in  triduo  fueril  homo. 


tum. 


Circa  primum  sic  proceditur  et  quaeritur,  utrum 
Christus  fuerit  homo  in  triduo.  Et  quod  sic;  videtur. 

1.  Augustinus l :   «  Talis  fuit  illa  susceptio,  quae 
Ad  opposi- faceret  Deum    hominem    et   hominem    Deum»;sed 

susceptio  non  mutata  mansit  in  triduo,  sicut  prius 
ostensum  est:  ergo  Christus  in  triduo  fuit  homo. 

2.  Item .  magister  Hugo  de  sancto  Victore  - : 
«Quid  stultius.  quam  quod  homo  tunc  esse  desinal, 
quando  vere  esse  ittcipit»!  Ex  hoc  arguit  ita:  cum 
ergo  homo  sanctus  incipiat  esse  beatus,  quod  est 
esse  verissimum,  stultissimum  est  dicere,  quod  tunc 
desinat  esse:  ergo  de  quolibet  homine  post  mortem 
verum  est  dicere,  quod  sit  homo:  ergo  multo  fortius 
hoc  debet  concedi  et  dici  de  Christo. 

3.  Item ,  omne  habens  hunianam  naturam  est 
homo;  sed  Christus  in  triduo  erat  habens  hnmauam 
natoram:  ergo  Christus  in  triduo  erat  homo8.  Ma- 
ior  et  minor  per  se  manifestae  sunt. 

4.  Item,  quotiescumque  anima  et  corpus  uniun- 
tur  in  unam  hypostasim.  faciunt  hominem:  sed  in 
triduo  anima  et  corpus  uniebantur  in  unam  hypo- 
stasim  in  Christo:  ergo  Christus  in  triduo  erat  homo. 

o.  llem .  haec  est  vera:  Christus  in  triduo  ia- 
cebat  in  sepolcro;  aut  ergo  secuudnm  quod  Deus, 
aut  secundum  quod  honto ;  sed  non  secundnm  quod 
Deus:  ergo  secundum  quod  homo:  ergo  Christus  in 
triduo  erat  homo  \ 


6.  Item,  Chrislus  in  triduo  non  desiit  esse  sa- 
cerdos:  ergo  Christus  in  triduo  non  desiit  esse  homo. 
Prima  patet  per  hoc  quod  dicitur  inPsalmo5:  Tu 
es  sacerdos  in  aeternum;  et  ad  Hebraeos  septimo: 
Chrislus  habet  sempiternum  sacerdolium.  Necessi- 
tas  iliationis  in  hoc  ostenditur,  quod  sacerdos  erat, 
secundum  quod  homo. 

7.  Item ,  Christus  propler  assumtionem  anirnae 
rationalis.  rationalis  erat  rationalitate  creata;  sed 
Christus  in  triduo  habuit  animain  rationalem  sibi 
unitam:  ergo  Christus  in  triduo  erat  ralionalis  ra- 
tionalilale  creata:  ergo  erat  Angelus ,  vel  anima, 
vel  homo.  Sed  non  erat  Angelus ,  vel  anima :  ergo 
erat  homo. 

Sed  contra:  1.  «Mortuus  diminuit  de  rationei-jodaa 
hontinis6 »:  ergo  quicumque  est  homo  mortuus,  est 
defieiens  a  completa  ratione  hominis;  sed  comple- 
tum  non  praedicatur  de  diminuto:  ergo  si  Christus 
in  triduo  erat  homo  mortuus ,  haec  est  falsa :  Chri- 
slus  in  tridno  erat  homo. 

"2.  Item,  secundum  naturalem  philosophum  ho- 
mo  est  compositum  ex  anima  ralionali  et  carne;  sed 
Christus  in  triduo  non  erat  compositum  ex  anima 
rationali  et  carne7:  ergo  Chrislus  in  triduo  non  erat 
homo  vere. 

3.  ltem.  nulla  forma  praedicatur  de  toto,  quia 
forma ,  sed  quia  est  forma  consequens  totum  com- 


1  Libr.  I.  de  Trin.  c.  13.  n.  28.  —  De  minori  cfr.  supra  d. 
21.  ;i.   I.  q.  1.  seq.  et  hic  lit.  Magistri,  c.   I. 

-  Libr.  II.  de  Sacram.  p.  I.  c.  M,  ubi  post  verba  hic  allata 
Hugo  sic  prosequitur:  £t  tanto  utique  verius  est,  quanto  est 
verins  in  quo  esse  incipit!  Non,  inquiunt,  sed  figura  est,  quan» 
do  Sancti  cum  Christo  essc  dicunlur.  Deni'.  Quando  vobiscum 
snnt,  veritus  est,  et  quando  cum  Christo  sunt,  figura  est.  In 
hoc  vohis  credite.  Nos  enim  non  credimus.  Nos  scimus ,  quia 
Christus  veritas  esi.  Qui  ad  Christum  vadunt,  non  ad  flguram 
vadunt,  sed  ad  veritatem  vadunt  '■!  figuram  evadunt  elc.  — 
Proxime  post  lestimon.  allatum  Vat.  cum  aliquol  codd.  pro  ar- 
guit  exhibet  arguitur,  et  deinde  sola  omittit  conclusionem  ergo 
de  quolibet...  quod  sit  ho 

3  Reclo  dicimus,  ait  Hugo  a   S.  Vict.  loc.  cit.,  quod  Ver- 


bum,  ex  quo  homo  factum  est,  nunquam  postea  homo  esse 
desiit,  quia  se  nec  in  morte  carnis  suac  ab  assumta  humanitate 
unquam  divisit. 

*  Cfr.  hic  lit.  .Magistri,  c.  2. 

5  Psalm.  109,  i.  —  Seq.  Scripturae  loc.  est  Hebr.  7,  24, 
ubi  edd.,  Vulgatam  sequentes,  post  Christus  addunt  eo  quod 
tnnnent  in  aetenmm.  —  Subinde  pro  Xecessitas  illalionis  edd. 
Yevitas  illntionis. 

6  Verba  sunt  Petri  Hisp.,  de  quibus  videsis  supra  pag.  258, 
nota  2.  —  Pro  ditnmuit  codd.  B  C  D  W  V  deftcit.  Subinde  pro 
deficiens  edd.  diminutus. 

7  Cod.  L'  non  erat  talis,  ergo,  Vat.  non  erat  huiusmodi, 
ergo.  Pro  compositum  codd.  FNPQ  compositus.  Edd.  I,  2on.it- 
innt  minorem. 


DIST.  XXII.  ART.  ONICDS  QL'AEST.  I. 


451 


positum:  si  ergo  horno  praedicalur  de  Christo,  ne- 
cesse  est,  quod  nominet  formam  consequentem  to- 
tum  compositum ;  sed  in  Chrislo  soluta  erat  compo- 
sitio  in  triduo:  ergo  in  triduo  non  poterat  dici  homo. 
Maior  propositio  manifesta  est  per  inductionem  et 
per  auctoritatem  Avicennae ',  qui  eam  ponit,  et  per 
auctorilatem  Boethii ,  qni  dicit,  quod  « species  est 
totum  esse  individui». 

4.  Itera ,  corrupto  superiori  essentiali,  necesse 
est,  corrumpi  inferius;  sed  esse. vivum  superius  est 
ad  esse  hominem  et  est  ei  essentiale ,  quia  « vivere 
est  esse  viventis2»:  ergo  si  Christus  in  triduo  de- 
siit  esse  vivus,  Christus  in  triduo  desiit  esse  homo: 
non  ergo  Christus  in  triduo  erat  homo. 

o.  Item,  Christus  in  triduo  nec  videre  poterat 
nec  audire  nec  loqui:  ergo  si  erat  homo,  erat  homo 
caecus,  surdus  et  nmtus;  sed  hoc  est  absurdum 
dicere  de  Christo:  ergo  falsum  est  dicere,  quod 
Christus  in  triduo  fuerit  homo3. 

6.  Item ,  sicut  unio  divinae  naturae  et  humanae 
facit,  Deum  esse  hominem,  ita  unio  animae  ad  car- 
nem  facit,  esse  animalum:  ergo  cessante  unione 
animae  ad  carnem,  cessat  esse  animatum;  et  si 
cessat  esse  animatum,  cessat  esse  animal;  et  si 
cessat  esse  animal,  necessario  cessal  esse  homo*: 
ergo  a  primo,  cum  in  Christo  fuerit  separatio  ani- 
mae  a  carne  in  triduo,  Christus  desiit  esse  homo 
in  triduo:  non  ergo  fuit  homo  in  triduo. 

7.  Item,  ad  hoc  ipsum  sunt  rationes  Magistri 
in  littera5,  quae  super  hoc  fundantur:  omnis  homo 
aut  est  mortalis ,  aut  immorlalis ,  omnis  etiam  homo 
est  alicubi  homo;  sed  Christus  in  triduo  nec  erat 
mortalis  nec  erat  immortalis  nec  erat  alicubi  homo 
— ■  quia  non  in  sepulcro ,  cum  non  esset  ibi  nisi 
corpus;  non  in  inferno ,  cum  non  esset  ibi  nisi  anima 
—  ergo  Christus  non  fuit  homo  in  triduo. 

c  o  n  c  l  u  s  i  o. 

Christus  in  triduo  non  fuit  homo,  si  lotjuamur 
de  praedicatione  simpliciter  actuali. 

Kkspondeo  :  Ad  praedictorum  intelligentiam  est 
notandum,  quod  circa  hoc  fuit  triplex  modus  di- 
••*■  cendi.  —  Primus  est ,  quod  non  soluin  vere  Christus 
in  triduo  possit  dici  homo,  sed  etiam  hoc  potest 
dici  de  quolibet  hoinine  mortuo.  —  Secundus  vero 
modns  dicendi  est,  qnod  hoc  non  debet  concedi  de 
aliis;  potest  tamen  concedi  de  Ghristo.  —  Tertius 
viTo  modus  dicendi  est,  quod  illud  non  debel  con- 


cedi  de  Chrislo  nec  de  aliis  hominibus.  Et  primum  s  ■..-«. 
modum  dicendi  tenuit  magister  Hugo  de  sancto  Vi- 
ctore;  secundum  modum  tenuit   Magister  S.mtentia- 
rum;  teruum  vero  tenet  cominunis  opinio  doctorum 
Parisiensium. 

Si  quis  autem  ?elil  diligenter  considerare,  qui- 
libet  modorum  praedictorum  habet  aliquid  de  veri- 
tate.  Cum  enim  dicitur  hoc  de  hoc '',  IripUeiter  po-  TriPw>x 
test  dici:  aut  secundum  esse  actuale ,  aut  secnndum  SpiiatBr. 
esse  aptitudinaie,  ;mt  partim  secundum  esse  actuale, 
parlim  secundum  aptitudvnale.  Praedicatum  eoim 
aut  dicit  essentiam  subiecti,  aut  actum  subiecti. 
Tunc  est  praedicatio  secundum  esse  actuale,  quando 
siibiectmii  est  ens  in  actu,  et  forma  praedicati  actu 
inhaeret  subiecto  et  est  eius  actus ;  sicut ,  homine 
existente,  dicitur:  homo  est  animal.  —  Tunc  autem 
est  praedicatio  secundum  esse  aptitudinale ,  quanda 
nec  subiectum  est  actu.  nec  forma  praedicati  actu 
inhaeret  subieeto,  sed  necessaii.i  esl  ordinatio  nnius 
ad  alterum,  fundata  super  principia  naturae;  sicut, 
nulla  rosa  existente,  conceditur,  quod  rosa  sit  flos. 
—  Tunc  autem  est  praedicatio  partim  secundui 
esse  aplitudinale,  partim  secundum  esse  acluaie, 
quando  suppositum  est  in  actu.  forma  vero  prae- 
dicati  non  inest  ei  secundum  actum,  sed  secundum 
necessariam  ordinationem,  fundatam  super  prineipia 
naturae. 

Cum  ergo  quaerilur,  utrum  Christus  sit  homo 
in  triduo;  si  loquamur  de  praedicatione  secundum  coneia*»  i. 
esse  aptitudinale ,  non  tantum  esl  verum  de  ipso, 
sed  etiam  de  omni  homine  niortuo.quia  secundum 
veritalem  fidei  nostrae  et  scientiam  theologiae,  quando 
honio  moritur,  remanent  principia  eius,  in  quibuS 
salva  est  ordinalio  non  soliim  respeclu  formae  fu> 
minis,  sed  etiam  huius  hominis ;  alioquin  non  esset 
vera  resurrectio '.  —  Si  autem  loquamur  de  prae-c*nc 
dicalione  paitim  actuali,  partim  aptitudinaM;  sic 
potest  concedi  de  Christo,  quod  fueril  homo  in  tri- 
duo.  quia  erat  persona  in  aeiu  ,  quamvis  forma 
humanitatis  servareiur  in  aptitiudine  coniunclionis 
animae  et  carnis;  sed  hoc  non  potest  dici  de  aliquo 
alio  homine  8.  —  Si  auteui  loquamur  de  praedica- con 
tione  simpliciter  actuali,  nec  de  Christo,  nec  de 
alio  homine  esl  veium  dicere,  quod  sit  homo,  quam- 
diu  est  anima  separata  a  carne.  Nihil  enim  facit, 
hominem  esse  actu,  nisi  actualis  coniunctio  animae 
cum  carne  '. 

Si  igitur  isti  tres  modi  dicendi  intelliguntur  s 
cundum  tres  praedictos   modos  praedicandi,  sic  in 
oranibus  reperitur  yeritas,   el   nulla   esl   inter 


1  ln  Metaph.,  tr.  •>.  c.  :i.  5.  7.  Ralio,  cul  Avicenna  Innlti- 
tar,  est,  i|iii;i  rbrma  ut  forma  esl  pars;  «  imposslbile  esl  autem, 

Ipsam  partem  praedicari  de  toto  ».  —  De  sententia  Boethil  vlde 

supra  pag.  48,  notii  7. 

1  Arlstot.,  il.  de  Anima,  text.  :>7.  (c.  I.).  —  De  maiori  cn 

rapra  pag.  138,  nota  3.  —  M<>\  pro  vivus,  Christusin  edd.  " 

wns,  ergo  in. 

1  Hoc  arg.  proponitur  etiam  a  Praeposlllvo,  >.  p.  lll. 


•  Vide  verb  i  Porphyril ,  tom.  II. 
5  Hic  c  I.  seq. 

«  Pi"  dicitur  hoc  de  h  I   <>  1 1\  i   i 

lm,- ,  codd.  M  '  >  dicitur  ht 

•  Clr.  IV.  Sent.  d.   I  I.   i.  I.  q.   \. 

•  Vldo  Bupr  i  d.  5.  n.  9. 

■  Codd.   \  n  ad  i 'iin, ii,  i.  ' 

liyanlur  pro 


4S2 


SENTENTJARUM  LLIi.  III. 


contrarietas;  et  verum  sensit  Ungo  de  sanclo  Victore, 
et  verum  dixit  Magister,  si  intellexerunt '  iuxta  prae- 
assignatos  niodos,  et  veruin  tenet  connnunis  opioio. 
Et  per  hoc  ad  omnes  ratiooes  ad  utramque  partem 
adductas  satis  potest  patere  respoosio. 

Verumtanien,  si  verba  Hugonis  velimus  amplius 
De reaii sea- considerare ,    invenimus,   eum   sensisse  ,   Chrislum 

teDlia    II 11-       .  .  .. 

goni».  fuisse  hoinmem  m  tnduo,  et  quemcumque  aliuin 
hoiuinem  mortuum,  non  solum  quantum  ad  esse 
aptitudinale ,  sed  eliam  quantum  ad  esse  actuale. 
Posuit  enim,  quod  post  mortem  salvaretur  esse  ho- 
minis;  et  (juod  anima  separata  esset  persona;  et 
quod  iterum  multo  forlius  deberet  homo  dici  anima 
cjuam  corpus ,  si  hoc  admitteret  usus.  Unde  arguit 
in  hunc  modum  2:  cuin  homo  ex  anima  et  corpore 
constet,  tamen  propter  unam  partem,  quae  est  cor- 
pus,  dicitur  homo  corpus ,  multo  ergo  magis  pro- 
pter  partem  illam,  quae  est  anima,  debet  dici 
Non  appro-  anima.  —  Et  in  hoc  dicto  magister  Hugo  comimmiler 

liatur.  . 

non  sustioetur.  Nec  enim  antma  separata  est  per- 
sona,  sicut  ostensum  fuit  supra3;  nec  homo  est 
anima  sua;  nec  verius  est  homo,  cum  moritur. 
quam  cum  vivit,  quantum  ad  esse  nalurae,  licet  for- 
tassis  possit  augeri  in  eo  esse  gratiae;  nec  corpus, 
secundum  quod  est  pars  integralis  hominis,  praedi- 
catur  de  homine:  et  ideo  non  sine  causa  opinionem 
magistri  Hugonis  communis  opinio  non  approbat  in 
parte  ista. 

Magisler  aulem  Sententiarum  non  solum  voluit 
Dereaiisen-dicere,  quod   Christus  in  triduo  fuisset  homo  prae- 

teutia    Ma-  '  .  r 

gistri.  dicatione  partim  actuah,  partim  aptitudtnah,  immo4 
vere  et  actualiter.  Et  volunt  aliqui  hoc  imponere 
ei ,  quod  hoc  dixit,  quia  fuit  de  tertia  opinione, 
quae  dixit  Chrislum  hominem  secundum  habitum. 
Unde  volebat  dicere,  quod    actu   esset  homo,  quia 

Defenditar  actu  habebat   naturam    humanam.  —  Sed  hoc  non 

nfagister. 

est  imponendum  fciagistro,  quia  error  est,  sicut  in 
praecedentibus 5  ostensum  fiiit;  nec  ex  verbis  Ma- 
gislri  potest  expresse  haberi ,  sed  alia  de  causa  hoc 
dixit.  Intellexit  enim,  in  Christo  duas  fuisse  uniones 
et  vere,  videlicet  unionem  animae  ad  carnem,  et 
unionem  divinae  naturae  et  humanae.  Et  unio  di- 
vinae  naturae  et  humanae  faciebat,  Cbristum  esse 
hominem,  iuxta  illud  qucd  dicit  Augustinus:  «Talis 


fuit  illa  susceptio,  ut  faceret  Deum  hominem».  Unio 
?ero  animae  ad  carnem  faciebat,  hominem  illum 
vivere.  Quia  ergo  iu  triduo  mansit  unio  Divinitatu 
ad  humanitatem,  el  soluta  fuil  unio  animae  ad 
carnem;  hinc  est,  quod  posuit  Magister.  quod  Chri- 
stus  in  triduo  non  desiit  esse  homo ,  sed  desiit  vi- 
vere;  ideo  verum  est  secundum  ipsuin  dicere  de 
Christo,  quod  fuit  homo  in  triduo,  et  quod  fuit 
homo  morluus,  quamvis  non  possit  dici  de  aliquo 
alio.  —  Et  in  hoc  eliam  Magister  defecit,  quia  ad  hoc  . 
ijuod  aliquis  sit  homo,  necessario  jjraeexigitur  et 
coexigitur  unio  animae  ad  carnem ,  cum  Itomo  dicat 
formam  tolius  sive  consequentem  totum  compositum. 
Unde  nequaquam  illa  susceptio  fecisset  Deum  homi- 
nem  et  hominem  Deum,  nisi  Deus  assumsisset  corpus 
et  animam ,  ut  coniuncta  ad  invicem.  —  Et  propter 
hoc  positio  Magistri  cominuniler  non  sustinetur  in 
parte  ista.  nec  positio  eliam  magistri  Hugouis,  nou 
quia  omni  modo  6  sit  falsa  locutio  praedicta:  Chri- 
stus  in  triduo  fuit  homo,  sed  quia  falsitatem  habet 
intelligendo  de  praedicatione  secundum  esse  acluale , 
secundum  quam  praedicationem  versatur  inquisitio 
circa  praedictam  locutionem;  et  isto  modo  videtur 
eam  tractasse  magister  Hugo  et  Magister  Sententiarum 
et  communis  opinio  magistrorum,  et  secundum  istum 
modum  currit  praesens  inquisitio.  —  Ideo  rationes 
ostendenles,  locutionem  praedictam  esse  falsam,  con- 
cedendae  sunt;  j)rocedunt  enim  secundum  hauc  viam. 

1.  Ad  illud  ergo  quod  obiicitur  in  contrarium, 
quod  talis  fuil 7  illa  susceptio  etc. ;  dicendum ,  quorj 
hoc  fuit.  non  quia  assumsit  corpus  et  animam  tan- 
tum,  sed  etiam.  quia  assumsit  corpus  et  animam 
unita;  et  ideo  desiit  esse  homo,  uon  quia  sit  mutata 
unio  Divinitatis  ad  carnem,  sed  quia  soluta  fuit  unio 
animae  et  earnis  ad  invicem. 

2.  Ad  illam  auctorilatem  Hugonis,  qua  dicitur, 
quod  nemo  desinit  esse  8,  quando  verius  esse  incipit: 
dicendum ,  quod  nihil  prohibet,  quod  veritas  esse 
moralis  augeatur  cum  diminutione  veritatis  esse  na- 
furulis;  sicul  videmus.  quod  io  debilitatione  virtutis 
naturalis  frequenter  fortiticatur  virlns  moralis.  Et 
ideo  non  oportet,  quodsi  homo  incipit  esse  beatus 
secundum  animam,  quod  propter  hoc  non  desinat 
esse  homo. 


ImproL 
Magisl 


De  otr; 


■ 
positorc 


1  Ita  codd.  A  i  k  L  M  N  T,  codd.  BO  inlellexerit ;  edd.  intel- 
ligunt.  Paulo  inferius  pro  potest  patere  codd.  A  K  posset  patere. 

2  Libr.  II.  de  Sacram.  p.  I.  c.  I  i :  Omnis  homo  cst  ani- 
in.-il.  it  omne  animal  esl  corpus:  igilur  omnis  homo  est  cor- 
pus.  Nullam  contradictionem  hic  esse  putas.  Auctorilas  enim  hoc 
dicit...  Dic  ergo,  hoc  tutum  quare  magis  dicis  esse  corpus  quam 
animam,  cum  ex  anima  simul  et  corpore  constet?  Si  propler 
partem  unam,  quia  corpus  esl  .  totum  ijistim  corpus  iliciiur, 
nonne  mullo  mngis  dicendum  ost  anima  propter  parlem  alte- 
ram,  quae  anima  est?  Si  onim  ;i  parle  totum  naturam  el  nomen 
trahere  dicilur,  ab  iila  procul  dubio  parte,  quae  melior  est  et 
dignior,  rectius  et  naturam  et  nomen  trahere  dicetur.  Sed  non 
habet  usu>  loquendi,  inquis,  ut  bomo  anima  dicalur.  Ecce,  con- 
cedo  secundum  usum  loquendi...  Usus  loquendi  nb  hominibus 
inventus  est  etc. 


3  Dist.  5. 


ll- 


P.iulo  superius  pro  Nec  enim  codd. 


AK  Nec  etiam;  paulo  inferius  pro  possit  multi  codd.  posset. 

4  Codd.  P  Q  subiiciunt  qvod.  Edd.  sibi  indulserunt  quae 
sequuntur  sic  depravare  :  immo  quod  fioc  dixerit  cere  et  actua- 
Uler,  volunt  aliqui  hoc  itnponere  ei,  quia  fuit  etc.  Pro  hoc 
di.ril  codd.  L  P  Q  X  hoc  dixerit. 

5  Dist.  6.  a.  I.  q.  3.  et  dub.  2.  —  De  seqq.  vide  lil.  Ma- 
gistri,  hic  c.  I.  seq.  et  supra  d.  V.  c.  3.  —  Paulo  inlerius  edd. 
omiltunt  et  vere. 

6  Pro  omni  modo  codd.  A  U  omnino. 

7  Codd.  B  C  D  M  0  X  fuisset.  —  Paulo  inferius  pro  uniia 
multi  codd.  unitmn. 

8  Codd.  M  0  supplenl  iiomo.  Mox  pro  moralis  plurimi 
codd.  moris,  et  subinde  pro  diminutione  verilatis  codd.  AKU 
bb  dimintttione  virtutis. 


DIST.  XXII.  ART.  UMCUS  QUAEST.  I. 


4o3 


3.  Ad  illud  quod  obiicitur.  quod  habens  huma- 
nam  naturam  est   homo;   dicendum,  quod   nomine 

fejodam.  humanae  naturae  aliquando  intellignnlur  principia 
constituenlia  hominem  ;  aliquando  intelligitur  forma 
hominis  completiva ,  quae  dat  ipsi  supposito  comple- 
menlum  et  operationem  debilam  illi  speciei,  secun- 
dum  illud  quod  dicil  Boethius1:  «  Nalura  est  unam- 
quamque  rem  informans  specifica  differentia  ».  Si  ergo 
accipiatur  natura  primo  modo,  locutio  est  falsa;  si 
secundo  modo.  locutio  esl  vera;  sed  isto  modo  non 
habuit  Christus  humanam  naluram  in  triduo:  et  ideo 
non  seqnilnr,  quod  fuerit  homo. 

4.  \d  illud  quod  obiicitur ,  quod  quando  anima 
et  corpus  uniuntur  in  eandem  hypostasim,  faciunt 
hominem;  dicendum,  quod  uniri  animam  et  corpus 
in  eandem  hypostasim,  hoc  potest  esse  dupliciter: 
aut  ita,  quod  illa  hypostasis  sit  ex  eis  constituta,  et 
sic  talis  hypostasis,  quae  sit  hic  et  nunc*;  et  isto 
modo  non  possunt  uniri  in  eandem  hypostasim.  quin 
uniantur  ad  invicem ,  ac  per  hoc  quin  faciant  homi- 
nem.  Alio  modo  possunt  uniri  in  eandem  hypostasim, 
ita  tamen,  quod  illa  hypostasis  ex  eis  non  conslitui- 
(u r,  immo  unitur  eis  eliam  localiter  separatis;  et 
hoc  modo  uniri  in  eandem  hypostasim  non  necessa- 
rio  facil  hominem,  quia  non  est  ibi  unio  per  con- 
stitutionem  naturae  terliae,  qualis  est  unio  maleriae 
et  formae,  qnalis  etiam  requiritur  ad  hominis  esse. 
Et  (juia  isto  modo  unita  erant  anima  et  corpus  in 
Christo  in  triduo,  non  modo  praemisso;  ideo  non 
sequitur,  quod  Christus  in  triduo  fueril  homo. 


10  x  unio 
al  oslasi. 


:>.  Ad  illud  quod  obiicitur.  quod  Chrislus  in  \otandom. 
triduo  iacebat  m  sepulcro;  dicendum,  quod  talis  lo- 
cutio  est  vera  per  synecdoc/ien  3.  Dicilur  enim  Chri- 
stus  iacuisse  in  sepulcro,  quia  pars  humanitatis  eius 
iacuit  in  sepulcro.  Unde  nec  iacuit  ibi  secundum  quod 
homo  nec  secundum  quod  lh-us ,  sed  secundum  aii- 
quid  /lominis.  Sicut  ergo  nou  sequitur:  Petrus  est 
in  tumulo,  ergo  Petrus  est  bomo;  sic  eliam  intelli- 
gendum  esl  m  proposito. 

<».  Ad  illud  quod   obiicitnr,   quod   Christus   in 
sempiternum  fuit  sacerdos:  dicendum.  quod   sacc-r-  voundum. 
dotium  Cbristi  dicitur  fnisse  sempiternum ,  non  quia 
seniper  fuerit  sacerdos  in  actu.  sed  quia  illi  sacer- 
dotio  nullum  aliud  successit  \ 

7.  Ad  illud  quod  obiicitur.  quod  Clnistus  in 
triduo  habebal  animam  rationalem  sibi  unitam,  ergo 
erat  rationalis;  dicendum,  quod  hoc  non  sequitui'. 
nisi  intelligatur  per  synecdochen,  pro  eo  quod  idio- Homdaa. 
mala  partium  hominis  non  communiraiitur  hypostasi 
Verbi  nisi  mediante  toto  coniuncto ,  communicatione 
propria  5.  Et  quoniam  Christus  tunc  non  eral  homo , 
ideo  nec  poterat  dici  atbns  ratione  corporis ,  nec  ra- 
fionalis  ratione  animae,  nisi  per  synecdochen ,  Yide- 
licet  quod  habebat  corpus  album  et  animam  ratioci- 
nantem.  Quod  ergo  dicit:  quod  °  habet  animam  ra- 
tionalem  sibi  unitam  est  rationale ;  dicendum ,  quod 
hoc  habet  veritatem,  si  intelligaiur  de  unione ,  quae 
est  formae  ad  materiam;  hoc  autem  modo  oon  unie- 
batur  anima  Christi  Christo  in  triduo.  Unde  non  - 
quitur.  quod  fuisset  homo  in  Iridno. 


SCHOLIOX. 


1.  Solutio  huius  quaestionis  dependet  a  duobus  principiis , 
iam  supra  oontra  aliter  sentientes  stiibilitis.  Primum  eorum  est, 
quod  Christus  assumsit  animam  et  corpus  it;i  unita,  ut  inde 
resultaret  una  natura,  nempe  humana  (vide  supra  d.H.prae- 
notata  post  divisionem  textus  ei  ibid.  a.  I.  q.  I ,  scholion).  Se- 
cundum  est,  quod  anima  separala  non  ost  persona,  quod  ne- 
garunt  llugo  a  S.  Vici.  et  Magistcr  (cfr.  supra  <l.  5.  a.  2.  q.  3.), 
diversis  tamen  ducti  rationibus.  lidem  confessi  quidem  sunt  do- 
gma  fldei,  (|iio(l  Chrislus  secundum  humanam  naturam  vere  in 
triduo  illo  fuerit  morluus;  nihilominus  lenuerunt,  eum  tunc  fui>st^ 
hominem  «  secundum  actualem  praedicalionem  ».  Sed  haec  <lo- 
ctrinn  ;ili  omnibus  posterioribus  dicitur  esse  falsa  in  se  ei  orta 
o\  fulsis  principiis  philosophicis.  Hugo  enim  putabat,  animam 
per  sc  i  sse  personam  et  hominem  ;  Magister  vero  opinabalur,  in 
Cliristn  propter  divinum  supposilum  ooniunclionem  animae  ci 
corporis  non  fuisse  necessariam,  ul  esset  homu ;  immo  idem , 
■ecundum  Alexandrum,  Henricum  Gand.  aliosque,  putabat,  nec 


anle  mortem  Christi  animam  et  corpus  ruisse  ad  invioein  for- 
maliter  unita;  a  quo  tamen  errore  S.  Tbomas  aliique  eumalie- 
num  fnisso  diouni.  S.  Thom.  (locc.  infra  citl.)  dicit,  Hugonem 
oi  etiam  Magislrum  in  hac  quaesUonc  verba  quidem  hab  - 
erronea,  non  tamen  sensum  erroris  m  fide,  ^^\  ralsa  principia  in 
philosophia.  S.  Bonav.  eti;im  docet,  (|u<>  sano  sensu  (alieno  ta- 
mon  ;i  mente  ntriusque  magistri)  (li>i  possfl,  Chrislum  in  triduo 
fuisso  bominem.  Idem  fere  repetunl  Petr.  a  Tar.  el  Rich  ird,  a 
Med.  —  Scolus  hic  nuiltis  rationibus  philosophids  opinionem 
praedictam  ulriusquc  impugnat ;  sed  de  lii-;  ralionibus  non  om- 
nes  conveniifnt. 

II.  Alo\.  II.  I.,  s.  p.  III.  q.  19.  m.  3.  —  Scot,  In  utroque 
Scripto  hlc  (|.  unica.  —  S.  Thom. ,  hic  q.  I.  a.  I  ;  S.  III.  q. 
50.  ;i.  I.  —  B.  Albert.,  hic  a.  I.  —  Peu*.  a  Tar.,  bJc  q,  I. 
I.  —  Ricbard.  ;i  Med.,  lii<  a.  I.  q.  I.  —  Hcnr.  Gand. ,Quodl. 
I.  i|.  .!.  —  Durand.,  hic  q.  I.  Dlonys.  Carth. ,hic  q.  I.  — 
Uioi .  hic  q.  unica. 


1  De  Una  Persona  el  duab,  natur  '•.  I.  Cfr.  supn  d.  5. 
;i.  -i.  q.  I.  arg.  i.  ;nl  oppos.  —  Cii"ca  Rnem  solut.  en<i<i.  it  |>  r 
omittum  non  ante  habuit;  perperam. 

-  \'ol  aliis  vcrbis:  el  sic  t;iii»;  sit  hyposiasls,  quae  sil  par- 
Ucularis  <i\<'  singularis.  Dictio  ctenim  hir  et  nunc  opponilur 
locutioni  semper  et  ubique,  qua  universale  designntur.  \'i«l>- 
ArlstoL,  l.  Posler.  c  -24.  (c.  31.),  quem  locum  lam  i<»m.  I.  pag. 
642,  nota  i.  allegavimus.  —  In  hoc  solut.  cod.  v  pro  m  ean- 
iem  hypostasim  consi  inter  exhlbel  in  eadem  hypostasi.  Paulo 
Inferius  posl  ex  eii  edd.  subdunl  unitis,  <'i  subinde  cum  uno  ■!• 


teroque  cod.  pro  constituitur  habenl  consUtuatur,  Circi  Bnem 
solut.  pro  ad  hominii  dd.  \  r  "''  hommii 

1  Vlde  >n|UM   p         159,   n.i.i   s.   ei   lora.   II.   pag,   ''i'1 . 
nota  5: 

*  <n.  Hebr.  7,  11.  seq, 

\  Idc   Slipi  i   <l.    21.    ;i     I.    <|.    I.    .hI    2  PflUkl    nii 

pro  videlicet  quod  o"<M.   \  \  videlicet  </» 

•  Posi  i/iiiii/  cod    bb  ^iilnieii  iiiiuii-  i/iiinl .  .i  suMndi    pro 
lnthfi  iiiii.  i,  2  iiini  pluribus  codd   habebaf. 


454 


SENTENTIAHUM  LIB.  III. 


QUAESTIO  II. 

Utrum  Christus,  secundum  quod  homo ,  fucrit  in  loco  determinato ,  an  ubique. 


Secundo  quaeritur,  utrum  Chrislus,  secundum 
quod  homo,  fuerit  in  loco  determinato,  an  ubique. 
Et  quod  fuerit  in  loco  determinato,  videtur: 

1.  Quia  Christus,  secundum  quod  homo,  non 
Fundamenta.fuit,  nisi  ubi  fuit  anima  eius,  vel  caro;  sed  anima 

eius,  vel  caro  non  fuit  nisi  in  loco  determinato:  ergo 
nec  Christus,  secundum  quod  homo  \ 

2.  Item,  Christus,  secundum  quod  homo,  «  as- 
sumsit  humanam  naturam  in  atomo 2  »;  sed  humana 
natura  in  atonio  est  humana  natura  in  individuo, 
et  individuum  est  necessario  hic  et  nunc ,  et  ila  in 
loco  determinato:  ergo  Christus,  secundum  quod 
homo,  est  in  loco  determinato. 

3.  ltein ,  cuicumque  convenit  moveri  secundum 
locum,  convenit  ei  esse  in  loco  determinato;  sed 
Christus,  secundum  quod  homo,  desceodit  ad  inferos 
et  ascendit  ad  caelos3:  ergo  etc. 

4.  Item,  quod  Christus  sit  in  pluribus  locis,  se- 
cundum  quod  homo,  hoc  non  habet,  nisi  quia  sub 
Sacramento4:  si  ergo  tunc  sub  Sacramento  non  erat, 
ergo  in  aliquo  loco  ipsum  exislere  oportebat. 

Sed  contra:   1.  Quaecumque  sunt  unita  insepa- 

Ad  opposi-rabiliter,  ubicumque  unum  est,  et  reliquum5;  sed 

humana  natura  unita  est  inseparabiliter  et  erat  tunc 

Verbo  Dei  unita,  quod  est  ubique:  ergo  si  Verbum 

est  ubique,  et  humana  nalura  in  Verbo. 

2.  Item,  quaecumque  sunt  idem  in  supposito, 
ubicumque  est  unum ,  et  reliquum  —  si  enim  aliqua 
duo  accidentia  uniantur  in  uno  subiecto,  impossibiie 
est,  unum  esse  alicubi,  ubi  non  sit  reliquum  —  sed 
humana  natura  et  divina  uniuntur  in  una  hypostasi6: 
si  ergo  divina  natura  est  ubique  et  non  in  loco  de- 
terminato,  necessario  sequitur,  quod  et  humana  na- 
tura  in  Christo. 

3.  item,  haec  est  vera:  iste  homo  est  Filius 
Dei  ubique,  ergo  a  simplici  conversa1 :  Filius  Dei 
est  ubique  homo;  sed  ubicumque  est  homo,  ibi  est 
eius  humanitas:  ergo  etc. 

4.  Uem,  demonstretur  quicumque  locus,  Chri- 
stus  est  ibi;  aut  ergo  est  ibi  homo.  aut  non-homo  — 
homo  enim  et  non-homo  opponuntur  immediate  — 


sed  non  est  ibi  non-homo:  ergo  est  ibi  bomo:  ergo 
Christus  est  ubique  homo:  igitur  secundum  huma- 
nam  naluram  non  est  in  loco  determinato  nec  fuit 
in  triduo. 

5.  Ilem,  bene  sequitur:  hoc  est,  et  non  est 
homo,  ergo  est  non-homo :  ergo  similiter  bene  sequi- 
tur:  Christus  fuitubique,  et  non  fuit  ubique  homo, 
ergo  fuit  ubique  non-homo;  sed  haec  est  falsa:  ergo 
aliqua  praemissarum ;  sed  non  nisi  ista:  Christus 
non  fuit  ubique  homo:  ergo  eius  opposila  vera:  Chri- 
slus  fuit  ubique  homo:  ergo  idem  quod  prius. 

6.  Item,  «  quidquid  convenit  Filio  Dei  per  natu- 
ram,  convenit  illi  homini  per  gratiam 8 »  :  cum  ergo 
haec  sit  vera:  Fiiius  Dei  est  ubique;  haec  simililer 
erit  vera:  iste  homo  est  ubique;  sed  bene  sequitnr: 
homo  albus  est  ubique,  ergo  est  ubique  homo,  et 
est  ubique  albus:  ergo  simililer  bene  sequitur:  iste 
homo  esl  ubique:  ergo  est  ubique  homo:  redit  ergo 
idem  quod  prius,  scilicet  quod  Christus  secundum 
humanitatem  nec  nunc  nec  in  triduo  fnil  in  loco 
determinato. 

C  0  N  C  L  U  S 1 0. 

Christus,  secundum  quod  homo ,  non  fuit 
ubique,  sed  in  loco  determinato. 

Respondeo  :  Dicendum ,  quod  quaestio  ista  potest  Q«g 
esse  de  re,  el  potest  esse  cle  sermone.  Tunc  est  quae-p|ic"« 
stio  de   re,   quando   quaeritur,   utrum   humanitas 
Christi  fueril,  ubicumque  fuit  Divinitas;  et  ad  istam 
quaestionem  de  plano  respondendum  est,  quod  non;Conci. 
quia  divina  natura  est   immensa   et   infinita,   unde 
nullum  locum  sibi  determinat ;  sed  humana  nalura, 
cum  sit  creata  et  finita,  locum  sibi  determinat.  Unde 
non  erat,  ubicumque  Divinitas  erat,  sed  vel  in  se- 
pulero  ratione  corporis,  vel  in  inferno  ratione  animae, 
sicut  dicil  Magister  in  littera9.  —  Et  nunc  similitercoroii 
ratione  humanitatis,  quantum  esl  de  se ,  in  uno  tan- 
tum  loco  est;  quod  vero   sit   in   pluribus,   hoc  est 
sub  Sacramento,  secundum  quod  dicit  Innocentius 10, 


1  Vide  hic  lit.  Magistri,  c.  2. 

2  Ut  dicit  Dnmascenus,  III.  de  Fide  orthod.  c.  I  I.  Cfr.  su- 
pra  pag.  15,  nota  i,  et  d.  5.  a.  2.  q.  I.  arg.  i.  ad  oppos.  in 
fine.  —  De  minori  cfr.  supra  pag.  453  ,  nota  2. 

3  Vide  hic  lit.  Magistri  c.  2.  et  i.  —  Sententin  maioris  ab 
Aristot.,  V.  Phys.  text.  8.  (c.  I.)  sic  exprimitur :  «  Omne  quod 
movetur,  in  loco  est  ».  Damascen.,  IV.  de  Fide  orlhod.  c.  I  : 
Ascendere  e  terra  in  caelum  et  rursus  descendere  actiones  sunt 
circumscripti  corporis.  Sic  enim,  inquit,  rursns  veniet  advos, 
quemadmodum  vidistis  eum  caniem  in  caelum  (Act.  I,  ll.). 

4  Cfr.  IV.  Sent.  d.  1 0.  p.  I.  q.  3.  —  Mox  codd.  A  K  N  ver- 
bis  in  aliquo  loco  adiungunt  dcterminato. 

5  Codd.  A  K.U  ubicumque  est  unum,  estet  reliquum.  \n  finc 
arg.  cod.  S  addit  ubique;  ante  humana  in  edd.  ct  codd.  deficit  et. 


6  Cfr.  supra  d.  6.  a.  2.  q.  1. 

i  Vide  supra  pag.  175,  nota  10. 

s  Haec  propositio  a  Scholasticis  modo  Ambrosio  tribuitur 
(cfr.  supra  lit.  Magistri,  d.  XIV.  c.  2.),modo  Augustino  (cfr. 
supra  lit.  Magistri ,  d.  IV.  c.  2.  et  d.  VI.  c.  2.). 

9  Hic  c.  2.  Cfr.  Athanas.,  Oratio  de  incarnat.  Verbi,  n.  17; 
Hilar.,  X.  de  Trin.  n.  10;  Fulgent.,  II.  ad  Trasim.  c.  17.  seq. 
—  Proximc  post  edd.  omitlunt  Et  nunc. 

10  Libr.  IV.  de  Sacro  Altaris  mysterio,  c.  8,  ubi  haec  quacstio 
ponitur:  Iicet  autcm  corpus  dominicum  sit  in  loco  [scil.  in 
caelo]  locale,  quaeritur  tamen,  utrum  in  Sacramento  sit  loca- 
tum  localiter  etc.  Cfr.  ibid.  c.  27.  Vide  etiam  IV.  Sent.  d.  X., 
ubi  ex  III.  Decret.  de  Consecrat.  d.  2.  c.  U.  illud  Auguslini  (in 
loan.  Evang.  tr.  30.  n.  1.)  affertur:  «  Donec  saeculum  finiatur, 


DIST.  XXII.  ART.  UNICUS  QUAEST.  II. 


5! 


istio  de 
c  (iooe. 


I  tinclio. 
o  dsio  2. 


01  lsio  3. 


>ol  o  op- 


oile. 


:t.o 


scilieet  quod  Christus  dicitur  esse  alicuhi  sacramen- 
laliter ,  alicubi  personaliter ,  alicubi  localiter:  loca- 
liter  est  in  caelo,  sacramenlaliter  est  in  allari, /;er- 
sonaliter  ubique.  Et  sic  huimna  natura  in  Christo 
habet,  ut  sit  in  Ioco  detenninato;  et  si  de  re  fiat 
quaeslio,  satis  plana  est  responsio. 

Si  autem  fiat  quaestio  de  sermoue,  hoc  est, 
si  quaeralur  de  veritate  istius:  iste  homo  est  ubique, 
et  isle  est  ubique  homo;  hic  respondendum  est,  quod 
iste  tenninus  homo  potest  subiici ,  vel  praedicari. 
Quando  subiicitur ,  lunc  est  locutio  vera.  Et  ratio 
huius  est:  quia  cum  dicitur:  iste  homo  est  ubique, 
hoc  pronomen  iste  potesl  demonstrarepe>\so/iaw  Chri- 
sti,  vel  singulare  hominis  x.  Si  personam  Christi, 
sic  absque  dubio  vera  est :  iste  homo  est  ubique.  Si 
vero  singulare  hominis,  adhuc  vera  est,  sed  non  per 
propriam  naturam,  sed  per  communicalionem  idioma- 
tum  ,  quia  «  quod  convenit  Filio  Dei  per  naturam 
convenit  isti  homini  per  gratiam. » 

Si  autem  ponatur  ex  parle  praedicati,  tunc 
est  locutio  falsa,  quia  iste  terminus  homo  praedica- 
tur  ratione  formae,  et  hoc  adverbium  ubique  deter- 
minat  praedicatum;  et  ita  significatur  per  hoc,  quod 
forma  liuinanitalis  se  extendat  ad  omnem  locum  in 
Christo;  el  hoc  quidem  falsum  est,  eo2quodhabet 
locum  determinatum.  Unde  sicut  haec  est  falsa:  Chri- 
slus  semper  fuit  homo,  quia  significatnr  ex  hoc, 
quod  humanitas  Christi  non  habuit  principium  in 
tempore;  ita  similiter  haec  est  falsa:  Christus  est 
ubique  homo,  quia  ex  hoc  significatur,  quod  hu- 
mana  natura  Christi  sit  ubique.  —  Concedendae  sunt 
igitur  rationes  ostendentes,  quod  humana  nalura 
Chrisli  sit  in  loco  determinato   et   fuerit  in  liiduo. 

1.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  qnaecumque 
sunl  unita  inseparabiliter,  extendunt  se  ad  omnem 
locnm  aequaliter;  dicendum,  quod  illud  habel  veri- 
tatem,  quando  aliqua  duo  unibilia  sic  uniuntur.  quod 
unum  non  excedit  reliquum.  Qaando  autem  unuiii 
est  maioris  ambitus  quain  reliqnuui,  non  habet  ve- 
ritatem ;  et  sic  est  in  proposito;  oatora  eniin  divina 
est  immensa,  sed  natura  humaiia  esi  umitata.  Et 
BSt  simile:  quia  animal  ioseparabiliter  praedicalnr 
de  homine,  et  tamen  alicubi  est  animal,  obi  non 
est  homo*. 

-2.  Ad  illud  quod  obiicitur.  quod  ilia  quae  sunt 
iiiiiiiii  in  sopposito,  concomilantur  *  se  in  onmi  loco 
ioseparabiliter ;  dicendam,  quod  quoddam  est  sup- 


positum,  quod  non  excedit  formam  suain:  et  de  tali 
supposito  habet  veritatem  sermo  praemissus.  Quod- 
dam  vero  est  suppositum,  qood  excedii  aliqaam  for- 
mam,  cuius  e^t  suppositam ,  sicut  hypostasis  Christi 
se  habet  respectu  humanae  naturae.  quia  primum 
esse  non  habet  a  oatura  huinana,  sed  a  oatura  di- 
vina5:  et  de  tali  supposito  non  habet  veritatmi. 

3«  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  baec  est  v- 
iste  homo  est  Filius  Dei  ubique,  ergo  conversa  esl 
vera:  Dei  Filius  est  homo  ubique;  dicendura,  quod  N'>"ndani. 
haec,  si  quis  attendat.  non  est  eius  conversa;  et 
hoc  patet,  quia  in  conversione  alieuius  propositio- 
nis  quod  detenninabat  praedicatum  debel  lieii  de- 
terminatio  ex  parle  subiecli,  alioquin  non  lirt  recla 
conversio,  sicul  patet  aspicieoti.  Et  ideo,  cum  in 
hac  iocutione:  homo  est  Filius  Dei  ubique,  adver- 
bium  illud  determinat  praedicatum  ratiooe  istius  afr 
tributi,  quod  est  esse  Filius  Dei;  eius  conversa  oon 
est  haec:  Filius  Dei  est  homo  ubiqut  -■  iiihIuiii 
quod  ubique  determinat  hoc  attributum,  qaod  esl 
esse  hominem;  sed  haec:  Filius  Dei .  existens  ubiq 
esl  homo;  et  haec  quidein  est  vera .  ande  quamvis 
in  ratione  praedicU  videatur  arguere  a  simpHei  >-,,,.- 
versa,  non  tamen  arguit. 

4.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  si  Christus  esl 
hic  et  non  est  homo,  ergo  est  hic  non-homo;  dicen- 
dum,  quod  illud  tenet  in  his  quae  suol  unius  natti- 
rae  tantum,  ratione  cuius  sunt ,  ubicumque  sunL  In 
Chrislo  vero  non  tenet,  quia  non  solum  habel  natu- Moundn« 
ram  humanam.  sed  divinam.  per  quam  potest  essi 
alicubi,  ubi  non  est  per  humanam.  Unde  in  processa 
illo  est  peccatum  secundum  consequens*:  non  est  bic 
homo,  ergo  est  hic  non-homo.  Ista  enim  babel  tres 
causas  veritatis:  non  est  hic  bomo:  aul  quia  non  esl  j 
hiCj  aut  quia  non  est  homo,  aut  quia  esl  hic  el  esl 
humo ,  sed  tamen  humanitas  eius  non   est   in    isto 
loco;  et  in  isto  sensu  habel  locutio  veritatem.  Ki  si 
uhiiciat ,  quod  homo  el  non-homo  opponuntur  imme- 
diate;  dicendum,  quod  verum  est,  quantnm  estde 
se,  sed  non  est  veiuin.  addita  determmatione.  II 
enim  duo  non  opponuntur  immediate:  albus  homo 
et  albus  non-homo,  quia  neutrura  borum  vere  prae- 
dicatur  de  homine  nigro 

'.).  \d  illud  quod  obiicitur.  qaod  bene  sequilar: 
est,  et  non  est  liomo.  ergo  esl  non-homo,  ergo  simi- 
liter  bene  sequitur:  est  hic,  el  non  esl  hic  homo, 
ergo  est  hic  non-hi ►;  dicendum,  quod  non  est  si- 


Rirsum  esi  Dominns;  sed  tamen  eiiam  hic  nobiscum  esl  verilas 

L)i)iniiii.  Corpus  enim,  in  quo  resurrexit,  in  uno  l esse  oportel; 

veritas  autem  eius  ubique  diOtisa  esl  ».  item  illud:  «Ona  per- 
lona  esl  Deus  cl  bomo,  iil)i<|iie  per  II  quod  esl  Deus,  in 
coelo  per  id  quod  homoesl  »  (AugusU,  Epist.  ixT.  alias  57.  c. 
3.  n.  10.). 

1  Cfr.  supra  <l.  II.  ■.  2.  q.  2,  ubi  ad  solvendam  lmi<-  -i- 
milem  quaestionem  (ad  quam  Infra  drca  flnem  corp.  spectalur] 
pronomen  iste  In  slmilem  modum  distinguitur. 

•  Codd.  \  i\  \  pni  eo  quod.  Paulo  Inferius  pro  /""(  lm- 
hiiii  codd.  GHILaa  non  habuerit,  cod.  i^.  »"»  habei. 

1  \iiinl   exemplum  esl   Ipse  homo,  In  <|n<»,  licel  corpus 


<-i  anima   intime  sini  coniuncta,  tamen  anima  t* •  i «  esi   in 
coi  pore   <.■!   i"i  i   iii   singulls  ■  ius   pai  nl"i- .   quo  i 
non  valet 

>l.  T  con(  omitant,  plures  i  o  Id.  Im  pli    \ 
,  int  vel  communicantui 

i  ir.  supra  d.  6.  u.  i    q.  I.   "I   i 
6  \iili-  supi  >9  7.  De 

-  Im  [nitio  solul    pro  i  /  /<"/<  ■  -  I.   tt 

n  n  tti  hic  homo  elsublnde  ilthu  naturae  proMniM  naturat 
ii,  ,■  non  paulo  posi  ted  etiam  divinam  pro  »"/  •!< 
flnem  -<«iiii   pro  quantum  est  de  te  edd.  quantui 
'  Cfr.   \  II.  Pcrih  i     ■ .  '" 


486 


SENTENTIARUM  LIB.  HI. 


mile,  quia  pluribus  de  causis  potest  istu  verificari 
de  aliquo:  iste  non  est  hic  homo ,  quam  isla:  iste 
non  est  homo ,  propter  determinationem  adiunctam. 
Et  ideo  in  praediclo  processu  est  deceptio  sccundum 
consequens  ,  a  pluribus  causis  veritatis  ad  iinam '. 
C).  Ad  illud  (jiiod  obiicitur,  quod  haec  est  vera: 
iste  homo  est  ubique,  ergo  iste  est  ubique  homo; 
dicendum,  quod  non  sequilur,  quia  in  prima  atlri- 


buitur  ei  es.se  ubique  ralione  divinae  naturae,  in 
secunda  ratione  /mmanae.  Nec  est  simile  de  hoc 
(juod  obiicit  de  homine  albo,  qu.ia  suppositum  istius 
termini  album,  cum  sit  hic  et  nunc ,  non  se  exten- 
dit  ad  aliquem  locum,  ad  quem  non  extendit  se  eius 
proprietas;  non  sic  autem  est  de  persona  Verbi  et 
de  natura  humana. 


SCHOLIOX. 


I.  Ubiquistarum  error,  ex  Eulychetis  fonlibus,  vcl  ex  male 
intellecta  doctrina  de  communicalione  idiomatum  manans  et  oiim 
inter  Proteslantes  late  cliffusus,  reprobatus  est  iam  ;in.  787  a 
Synodo  oecumenica  VII.  (Scss.  8.)  hoc  anathematismo :  «  Si 
quis  Christum,  Dcuni  nostrum,  circumscriptum  (-efiypa-Tov) 
non  confitciur  secundum  humanitaiem.  a.  s.  ». — Argumenlum 
primarium  Ubiquistarum  explodiiur  hic  in  solut.  ad  I.  —  Quac- 
stio  aulem  principalis  Scholaslicorum  hoc  loco  vcrsatur  lantum 
circa  veritatem  sermonis  sive  quarundam  locutionum  huc  spe- 
Ctanlium.  Convcniunt  autem  iidem  in  hoc,  quod  falsa  sit  locu- 
tio  :  Christus  est  homo  ttbique  sivc  nbique  homo ;  vera  autem  : 
iste  homo  est  ttbique.  S.  Thom.  (hic  a.  2.)  etiam  locutioncm  : 
Christus,  sccundum  quod  homo,  cst  ubique,  non  penitus  re- 
probat,  scilicet  quatenus  veritatem  sttppositi  imporlat,  non  au- 
tem,  qualenus  importat  veritatem  natttrae.  —  Ratio ,  quam 
hic  S.  Bonav.  affcrt,  a  Pctr.  a  Tar.  (hic  q.  I.  a.  2.)  sic  expri- 
milur:  «  Tcrminus  homo  a  parte  subiecti  supponit  pro  persona , 
a  parlc  praedicati  pro  natura ,  quia  in  praedicalo  cst  locus 
formac  ralione  inhaerentiae  praedicati  ad  subieclum  ».  —  Solu- 
tio  ad  2.  confirmatur  a  S.  Thoma  (S.  c.  Gent.  IV.  c.  49.  ad  3. 
obiecl.) :  «  llyposlasis  non  cxtenditur  extra  tcrminos  illius  natu- 
rae,  ex  qita  subsistenliam  habet.  Non  autem  Verbum  Dei  sub- 
sislentiam  habet  ex  natura  humana,  sed  magis  naturam  huma- 
nam  ad  suam  subsistentiam  vel  personalilatcm  trahit;  non  enim 
per  illam ,  scd  in  illa  subsistit.  Unde   nihil  prohibct,  Verbum 


Dci  csse  ubique,    licct  humana  natura,  a  Vcrbo  Dei  assumta, 

ubiquc  non  sil  »  (cfr.  hic  dub.  3.  in  fine).  —  Dc  communica- 
tione  idiomalum  et  de  regula,  quod  atlribula  unius  nalurae  non 
possint  praedicari  de  allera  in  abstracto  sumta ,  cfr.  supra  d.  6. 
a.  I.  q.  I  .  praesertim  ad  6,  d.  7.  8.  passim,  d.  II.  a.  2.  q.  I  ; 
S.  Thom.,  S.  III.  q.   16.  a.  4-6. 

II.  Alcx.  Ilal.,  S.  p.  III.  <|.  19.  m.  5.  —  S.  Thom.,  hic  a. 
2;  cfr.  S.  III.  q.  16.  a.  5.  ad  3,  ct  q.  52.  a.  1-3.  -  B.  Al- 
bert. ,  hic  a.  3.  —  Petr.  a  Tar. ,  loc.  cit.  —  Richard.  a  Med. , 
hic  a.   I.  q.  2.  —  Durand.,  hic  q.  2.  —  Dionys.  Carth.,  hic  q.  2. 

III.  Quoad  scq.  (3.)  quaestionem  multi  antiqui  Scholasiici 
conveniunt  in  opinione,  quod  intercesserint  horae  40  a  morie 
Christi  ad  momenlum  resurreciionis  (cfr.  Alex.  Hal. ,  S.  p.  III. 
q.  23.  m.  5.  q.  incid.);  alii  cum  S.  Bonav.  computant  horas  36  ; 
item  docent,  quod  Salvalor  probabilius  non  prius  rcsurrexcrit 
quam  in  aurora.  De  diversis  circa  hanc  rem  opinionibus  antiquo- 
rum  vide  hic  pag.  457,  nota  9  ;  de  difficukatibus  cxegelicis  re- 
spectu  harum  aliarumque  quaestionum,  quae  lempus  passionis 
et  resurreclionis  respiciunt ,  consule  etiam  auctores  rcceniiores. 

De  hac  3.  quaesiionc  :  Alex.  Hal.,  loc.  cit.  q.  20.  m.  3.  a. 
1-3.  —  S.  Thom.,  III.  Sent.  d.  21.  q.  2.  a.  I.  2;  S.  III.  q.  53- 
a.  2.  —  B.  Albert. ,  hic  a.  6.  —  Petr.  a  Tar.,  III.  Seni.  d.  21. 
q.  3.  a.  I.  2.  —  Richard.  a  Med.,  III.  Sent.  d.  21.  a.  3.  q.  2.  — 
Durand.,  hic  q.  5.  —  Dionys.  Carth. ,  hic  q.  3.  —  Bielj  hic 
q.  unica. 


QUAESTIO  III. 

Ulrum  corpus  Christi  per  triduum  fuerit  in  sepulcro. 


Tertio  quaeritur  de  quiete  corporis  in  sepulcro , 
et  est  quaestio,  utrum  corpus  Christi  per  Iriduum 
fuerit  in  sepulcro.  Et  quod  sic,  videlur. 

1.  Matthaei  duodecimo2:  Sicut  fonas  fuit  tri- 
Fuadamenia.  bus  cliebus  et  tribus  noctibus    in    ventre  ceti,   sic 

filius  hominis  erit  tribus  diebus  et  tribus  noctibus 
in  corde  terrae :  ergo  corpus  eius  fuit  tribus  die- 
bus  et  tribus  noctibus  in  sepulcro. 

2.  Item ,  loannis  secundo 3 :  Solvite  templum 
hoc ,  et  in  tribus  diebus  excitabo  illud ;  et  subiun- 
git  Evangelista,  quod  hoc  intellexit  de  templo  cor- 
poris  sui:  ergo  redit  idem  quod  prius. 


3.  Ilem,  in  Symbolo  4 :  «  Tertia  die  resurrexit 
a  mortuis  »:  ergo  corpus  eius  iacuit  per  triduum  in 
sepulcro. 

4.  Item ,  hoc  ipsum  probatur  per  communem 
Ecclesiae  observantiam ,  quae  mortem  eius  in  die 
Veneris  celebrat  et  resurrectionem  in  die  tertia5, 
scilicet  in  die  dominico :  si  ergo  iacuit  in  sepulcro 
a  morte  usque  ad  resurrectionem ,  patet  etc. 

Sed  coxtra  :  I.  Figura  debet  respondere  veritati;  Ad  < 
sed  resurrectio  Christi  praefignrata  fuit  in  Samsone, 
de  quo  legitur  ludicum  decimo  sexto  6 .  quod  dor- 
mivit  usque  ad  medietatem    noctis ,  et  tulit  portas 


1  Vidc  solut.  ad  4. 

2  Vcrs.  40. 

3  Vers.  19.  Scq.  Script.  loc.  cst  ibid.  v.  21.  —  Paulo  in- 
ferius  pro  inteUexit  edd.  cum  Vulgata  dicebat. 

4  Scil.  Apostolorum. 

5  Cfr.  Augusi.,  Episi.  55.  (alias  119.)  c.  13.  n.  23.  el  Serm. 
169.  (alias  15.  de  Verbis  Aposloli)  c.  2.  n.  3.  ncc  non  Serm. 
280.  (alias  251.  de  Tcmpore),  in  appendice  operum  S.  Augu- 


stini.  Vide  eliam  libr.  de  Divin.  Olliciis  (inter  opera  Alcuini), 
c.  27.  —  Post  dic  lertia  edd.  addunt  seqttenti. 

6  Vers.  3.  —  Gregor.,  II.  llomil.  in  Evang.  homil.  21.  n.  7: 
Quem  nisi  Redemptorem  nostrum  Samson  ille  signifieat  ?...  Sam- 
son  vero  media  nocte  non  solum  cxiit,  scd  etiam  portas  tulit, 
quia  Redemplor  nostcr,  ante  luccm  resurgens,  non  solum  li- 
ber  de  inferno  exiit,  sed  et  ipsa  etiam  infcrni  ciaustra  destru- 
xii  etc. 


DIST.  XXII.  ART.  UXICIS  QUAEST.  III. 


487 


civitatis  etc. :  ergo  videtur,  quod  Christus  usque  ad 
tertium  diem  in  sepulcro  non  requieveril. 

±  Item,  Actuum  secundo1:  Quem  Deus  susci- 
taoit  a  mortuis,  iuxta  quod  impossibile  erat ,  deti- 
neri  eum  ;  sed  si  non  potuit  detineri :  ergo  videtur, 
quod  statim  resurrexeril . ,  alioquin  detentus  init. 

3.  Item,  opus  nostrae  redemptionis  statim  post 
morlem  consummatum  iuit :  ergo  glorilicatio  corpo- 
ris  Christi  iam  non  debuit  amplius  differri ,  et  ita 
corpus  Chrisli  non  debuit  in  sepulcro  per  triduum 
relinqui. 

k.  ltem,  anima  Christi  in  illo  triduo  aut  appe- 
tebat  uniri  suo  corpori,  aut  non.  Si  non  appetebat: 
ergo  non  habebat  naluram  aliarum  animarum ;  si 
appetebat :  ergo  retardabatur  a  contemplatione  per- 
fecta,  si  corpus  eius  non  reddebatur  ei.  Sed  hoc  est 
inconveniens  :  ergo  videtur,  quod  statim  corpus  eins 
debuerit  suscitari. 

Est  igitur  quaestio  de  tempore  et  hora  resurre- 
i  ctionis.  Nam  aliquae  Glossae2  videntur  dicere,  quod 
Christus  surrexit  in  media  nocte.  aliquae  vero,  quod 
in  mane.  —  Rursus,  quaestio  est:  quare  Christus 
■i-  praevenit  resurrectionem  aliorum  mortuorum ,  et 
corpus  eius  non  fnit  nisi  per  triduum  in  sepulcro , 
cum  corpora  aliorum  hominum  exspectenl  usque  ad 
diem  extremum  ? 

CONCLUSIO. 

Chrislus  requievit  per  triduum  in  sepulcro ; 
sed  triduum  intelUgitur  secundum  synecdochen. 

Respondeo  :  Ad  praedictorum  intelligentiam  est 

«'•  notandum ,  quod  non  conveniebat,  corpus  Christi  sta- 

tim  post  mortem  suscilari  ;  nec  tamen  conveniebat, 

suscitationem   eius  usque  ad  generalem  resurrectio- 

nem  differri. 

Et  ratio  huius  est,  quia  nostrae  fidei  certitudo, 

•atio' qua  credimus  nos  resurrecturos ,  fundala  est  supra 

veram  resurrectionem  Chrisli3.  Ad  hoc  autem,  quod 

"''''.i  constet  nobis  de  veritate  resurrectionis,  duo  concur- 

i!."'runt:  primum  est,  quod  opportunum  est,  quod  con- 


stet  de  veritale  mortis ;  secundum  est .  qnod  opor- 
tet,  quod  constet  de  ventate  coniunctionis  iteratae 
animae  et  carnis.  Verilas  morlis  non  constitissel 
nobis,  si  Christus  stalim  resurrexisset .  sed  potuis- 
set  aliquis  suspicari,  ipsum  fmxisse  se  mortuum. 
—  Veritas  iteratae  coniunctionis  non  constitisset,  si 
Christus  adhuc  non  resurrexisset ,  immo4  polius  pos- 
set  quis  desperare  quam  exspectare;  iinmo  certe, 
si  non  resurrexissel ,  fides  iu  Apostolis  omninn  de- 
fecisset,  nec  aliquis  fnisse  Christmn  Deiun  crederet. 
sed  hominem  purum.  Necesse  igilur  fuit  pro[iter  oo- 
strae  fidei  verilatem  et  firmitatem,  resurrectionem 
Christi  accelerari,  nec  taineu  adeo  accelerari,  qnin 
manifestaretur  verilas  niorlis.  Ideo  usque  ad  tertium 
diein  dislulil  el  non  amplius.  quia  per  teinpus  illud 
vere  poterat  manifestari  fuisse  mortuus. 

Reqnievit    igitur,   sicut  dicil  fides  nostra  ,   per  i -■■<> ■■'  •  ■  «■ 
triduum  in  sepulcro ,  non  tamen  per  tres  dies  inte- 
gros  et  completos,  sed  per  ullimam  partem  diei  Ve- 
neris  et  per  primam  parlem  dominicae  diei  et  per 

lotam  diem  sabbati.  ita  quod  requietio  illa  per  tri-  «■ i 

diium  intelligenda  est  pcr  synecdochen  \  Et  in  boc 
omnes  Sancti  concordant,  licel  de  hora  temporis  vi-Adi.qo 
deatur  esse  controversia.  Nam  quidam    videntur  di- 
cere,  quod  surrexit  in  media  nocte,  quidain  ?ero, 
quod  surrexit  in  aurorar'. 

Ratio  auiein  hiiiiis  diversitatis  est ,  pro  eo  quod bxi 
considerant  diversimode  in  illa  dilatione  eongruen-  : 
tiam  quantum  ad  niiineriiin  horarum.  Nam  aliqoi 
incipiunt  tempus  computare  ab  liora  sexta,  qna  cru- 
cifixus  est,  et  tenebrae  faetae  sunt  super  unwer- 
sam  terram1 ;  et  isti  protendunl  teinpns  usque  ad 
mediam  noctem  inter  diem  sabbati  et  diem  domini- 
cam :  et  sic  computant  triginta  sex  horas,quia  tunc 
erat  aequinoctium  vernale,  quando  Christus  Domi- 
nus  passus  est.  —  Alnpii  inceperunl  eomputare  a 
sero,  in  quo  positus  fuit  in  sepulcro,el  protendunl 
tempus  usque  ad  diluculum  dominicae  diei ;  el  lam 
isti  quam  illi  eandem  consideranl  congruentiam  tan- 
lae  dilalionis.  Ideo  enim  Dominus  distulil  per  triginta  • 
scx  horas.  ui  iu  hoc  significetur,  quia  liberatio  el 
victoria  est  perfectd.  Ille  enim  numerus  esl  ex  se- 


1  Vecs.  2i. 

2  Ambros.,  X.  supcr  Luc.  2i,  I.  n.  151  :  «  Non  ergo  ve9pe- 
pante  die,  sed  noctia  veapere  resurrexit.  Denique  Graecu9  sero 
i!i\ii...  Esl  et  sero  tempus  noctis  profundum,  ut  si  dicas:  Sero 
;kI  lucubrandum  surrexit,  id  est  non  vespertino  tempore,  sed 
profunda  nocle  surrexil  ».  Quod  autera  Christua  mane  resurrexit, 
Gio38a  dicit,  quam  supra  pag.  217,  nota  3.  allegavimus.  Cfr. 
ciiam  Lyran.  in  Matth.  28,  1. 

3  Cfr.  I.  Cor.  l">.  12.  sc(|i).,  el  supra  pag.  ii,  nota  4.  — 
m  \  voci  resurrectionis  Vat.  adiicil  ChristL 

*  Pro  immo  cod.  C  sed,  edd.  ergo.  Paulo  inferius  pro  nec 

(ilii/iiis  fuisse  cod    a  i    L  a   sec la  manu )  //>v  aliquis  fuis- 

tet  (fni. 

5  AugusL,  lll.  de  Consensu  Evang.  c.  2  5.  n.  c>ii:  Nam  el 
i|isuni  iriduum,  quo  Domirws  mortuus  ssl  el  resurrexlt,  nisl 
Isto  loquendl  modo,  quo  a  psrte  tolum  dlci  solel  [synecdoche] , 
recte  Intelligi  non  potesl  etc, 

6  Pelr.  Comestor,  Hlstor.  scholast.  In  Evang.  c.  188.  Irlum 

S.  Bonav.       Tom.  lil. 


Sanctorum  de  bac  re  opiniones  inter  se  discordantea  recpnsel  : 
Hieronymi,  qui  Epist.  120.  (alias  180.)  ad  Hebidiam,  c. 
I>si( :    «  Aui  enim   non  recipimus  Marci  testimonium,  quod  In 
raris   fertur  Evangeliis...   ;m\   hoc  respondendutn ,  quod   uter- 
que    verum   dixerit:    Matlhaeus,   quando    Dominus   surrexcrll 
vespere  sabbati ,  Mnrcusautem,  quando  eum  viderii  Marln  • 
dalene,  id  esl  nane  prima  sabbali  ».  —   tmbrosil   asserentis: 
«  Non   vesperante  die,  Bed   nocUs  otspere*  —  <'i    '> 
(|iii,    iii  Comestor   refert,  «  ih\ii  |  III.  do  Conscns 
•>\.  n.  ii.'i.|,  ciiiii  diluculo  surrexiss^",  cul  consentil   bucioi 
ilh  [Glossa  31*11.  ordinaria  in  l    Mach  «  Haban. 

in  iiuiic  loc.,  '■(  ,i   Rabano  torm  i  >  ex   \'i_  su  i\     rrln 
n.  io.],  quaa  dicit,  Domlnum   i"  horis  ftiisse  mortuum   • 

tidem   dicbu9   posl   moratum  In   lerra  antc    iscensi m;  quia 

horis  i  vespertinls  p  luarum  noctium  el  uniua 

diei.   Ecclesin  quoque   isscnllre  videtur,   quac  maiuiinns  l 
pro  < !hrisU  resui  rei  Uone  a  lebi  '(  ». 

7    M  iiih.    27 


458 


SENTENTlAhTM  LIB.  III. 


nario  numero  in  se  ducto,  qui  quidem  numerus  est 
primus  numerus  perfectus  secundum  aritluneticum  l. 
con|n.euti«—  Est  et  alia  congruentia,  quia  in  triginta  sex  horis 
sunt  duae    noctes  et  unus  dies,  ita  quod  salva  est 
ibi  proporlio  «  simpli  ad  duplum  »,  ut  dicit   Augu- 
stinus,  in  quo  significatur,  quod  Chrislus  una  siin- 
pla  sua  vetuslate   abstulit  duas  nostras  velustates , 
quae  quidem  intellignntur  per  duas  noctes ;  et  hanc 
rationem  assignat  Augustmus  in  libro  de  Trinitate  \ 
Haec  eadem    ratio    assignatur  super  illud  Lucae  vi- 
gesimo  quarto:    Oportuil    Christum  pati ;  Glossa: 
«  Merito  una  die  et  duabus  noctibus  in  sepulcro  ia- 
cuit,  quia  lucem,  id  est  gratiam  suae  mortis,  quae 
tantum  in  carne  erat,  tenebris  nostrae  duplae  mor- 
tis,  quae    in    carne  et   anima  erant,  opponit».   Et 
hoc  ipsum  dicit   super    illud    ad    Romanos  sexto3: 
Hoc  scientes,  quia  uetus  homo  etc. ;  Glossa  :  «  Quie- 
vit  in  sepulcro  uno   die  et  duabus  noctibus,  quia 
nostram  duplam  vetustalem  sua  simpla  consumsit ». 
Etideo  licet  videantur  differre  in  temporis  hora, 
Gonoiiiantor  conveniunt  tamen  in  assignando  temporis  congruen- 
2opiniones'ftam.  Nec  tamen  in  hora  sibi  contradicunt,  quia  du- 
pliciter    dicitur  res  fieri :  aut  quando  fil  secundum 
veritatem,  aut  quando  innotescit*.  Etilli  qui  horam 
mediam  noctis  assignanl  resurrectioni ,  tempus  de- 
terminant,quando  primo  fuit ;  qui  vero  mane  assi- 
gnant,  tempus  determinant,  quando  innotuit.  —  Vel 
certe  resurrectio  fnit  inter  horam  inediae  noctis  et 
mane  diei  dominicae ;  et  quia  medium  denominatur 
ab  extremis,  ideoaliqui  dicunt,  fuisse  in  media  nocte, 
aliqui  in  mane  sine  aliqua  contradictione.  —  Conce- 
dendum  est  igitur,  quod  Christus  requievit  per  tri- 
duum  in  sepulcro,  ila  quod    per   synecdochen   hoc 
intelligatnr.  Concedendae  sunt  nihilominus  rationes, 
quae  hoc  ostendunt. 

1.  Ad  illud  quod  primo  obiicilur  de  Samsone, 


iam  patet  responsio :  quia ,  esto  quod  media  nocte  sota*. 
resurrexit,  non  tamen  ex  hoc  sequitur ,  quod  Chri- 
stus  non  quieverit  per  triduum  in  sepulcro,  quia 
media  illa  nox  fuit  pars  diei  dominicae,  et  per  sgn- 
eedochen  per  mediam  illam  noctem  intelligitur  5  tota 
dies  sequens;  computatur  enim  nox  cum  die  se- 
quenti  post  Chrisli  resurrectionem.  —  Praeterea,  non  Aiia  m 
oportet ,  quod  veritas  in  omnibus  respondeat  figurae, 
quia  nulla  figura  est  ita  similis  veritati,  quin  sit  ex 
aliqua  sui  parte  dissimilis. 

%  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  impossibile 
fuit,  eum  detineri ;  dicendum,  quod  detenlio  dicit 
violentiam;  Christus  autem  distulit  resurgere  usque 
ad  tertiam  diem  non  propter  violentiam ,  sed  propter 
meram  voluntatem :  et  ideo  non  erat  detentio ,  sed 
rationalis  exspectatio. 

3.  Ad  illud  quod  obiicitur ,  quod  iam  opus  no- 
strae  redemptionis  consummatum  erat ;  dicendum  , 
quod  licet  consummatum  esset  secundum  veritatem, 
non  tamen  nobis  innotuerat.  Ad  hoc  autem ,  quod 
nobis  valeret,  necesse  erat,  quod  nobis  innolesce- 
ret;  ad  hoc  autem ,  quod  nobis  certitudinaliter  in- 
notesceret,  necesse  erat  differre :  ideo  non  absque 
causa,  sed  propter  saiutem  nostram  resurrectionem 
distulil  in  diem  lertium  6. 

4.  Ad  illud  quod  obiicilur ,  quod  anima  Christi, 
si  appetebat  uniri  corpori ,  relardabatur  a  perfectione 
contemplalionis ;  dicendum,  quod  hoc  non  oportebat 
propter  unionein  ipsius  ad  Verbum  et  tanlam  pleni- 
tudinem  gratiae,  quae  in  ipsa  7  erat,  ut  non  solum 
separata  a  corpore,  verum  etiam  existens  in  corpore 
passibili,  non  retardaretur  a  contemplatione  divina. 
Non  sic  autem  est  in  aliis  animabus  reperiri ;  nec 
est  mirandum,  si  illa  anima  inter  alias  animas  ha- 
buit  privilegium  singnlare8. 


QUAESTIO  IV. 

De  (lescensu  animae  Christi  ad  inferos. 


Quario  quaeritur  de  descensu  animae  Christi  ad 
inferos.  Et  quod  anima  Christi  illuc  descenderit,  osten- 

ditur : 

l.  Primo  per  illud  quod  dicitur  Actuum  secun- 


do  9 :  Quem   Deus  suscitavit ,  solulis  doloribus  m-Fonoj 
ferni  etc:  ergo  videtur.  quod  in  inferno  fuerit  ani- 

ma  eius. 

±  llem ,  in  Symbolo  Apostolorum :   «  Descendit 


1  Vide  I.  Scnt.  (1.  2.  q.  i.  scholion.  —  Paulo  superius  ante 
distulit  «»(1(1.  supplent  resurtjere.  Subinde  ante  Uberatio  codd. 
AKLUZaabb  omittunt  qma,  et  post  rictoria  cura  nonnullis 
aliis  codd.  oliam  est.  Mox  pnst  numero  in  se  tlucto  cod.  F 
(U  a  secunda  manu)  addit  quia  sciliret  est  se.ries  sex.  Deni- 
que  paulo  inferius  pro  simpli  a<i  duplum  plures  codd.  et  edd. 
1,  2  a  snnpli  [alii  codd.  a  simplici~]  ad  duplum. 

2  Libr.  IV.  c.  3.  n.  o.  seq.  Ibid.  c.  6.  n.  10:  Refertur  au- 
tem  ad  illam  rationem  simpli  ad  duplum,  ubi  est  coaptationis 
maxima  consonantia.  Duodecim  enim  ad  viginii  quatuor  sira- 
plo  ad  duplum  conveniunl  el  Bunt  triginta  sex:  nox  tota  eum 
die  toto  et  nocte  tola ,  neque  hoc  sine  illo  sacramento,  quod 
supra  memoravi.  Non  absurde  quippe  spiiitum  diei  compara- 
mus,  corpus  autem  nocli.  Dominicum  enim  corpus  in  morte  ac 
resurreclione    el  spiritus    nostri  figuram  et    corporis   gerebat 


exemplum  etc.  Cfr.  supra  lit.  Magistri,  d.  XV.  c.  I,  et  Com- 
ment.  dub.  I .  — ■  Scripturae  locus,  qui  subinde  affertur,  est 
Luc.  24,  46.  In  Glossa,  quae  ordinaria  est ,  a  Strabo  et  Ly- 
rano  ( in  v.  7.)  pro  id  est  gratiam  suae  mortis  cxhibetur  suae 
simptae  mortis  et  deinde  opposuit  pro  opponil. 

3  Vers.  6.  tJlossa,  quae  est  ordinaria,  refertur  iam  a  Strabo. 

*  Vidc  supra   pag.   293,  nota   S.  —  Non    mullo   post  pro 

fuit  edd.  fuit  facta. 

s  Pro  inteltujitur,  quod  in  pluribus  codd.  desideratur,  codd. 

BCDN  computatiir. 

e  Codd.  F  I  L  N  T  U  V  aa  bb  in  die  terlia. 

7  Plurimi  codd.  male  ipso.  Circa  finem  solut.  codd.  G  H  I  T 
bb  omittunt  alias,  codd.  A  L  aa  animas. 

8  Vide  scholion  ad  praecedentem  quaest. 

9  Vers.  24. 


DIST.  XXII.  ART.  UNICUS  QDAEST.  IV. 


459 


ad  inferos,   tertia  die  resurrexit  a  mortuis»;  nihil 
hoc  expressius  dici  potest. 

3.  Item ,  Daniascenus ' :  «  Descendit  ad  inferna 
anima  deificata,  ut.  quemadmodum  his  qui  in  terra 
sunt,  ila  et  his  qui  in  inferno  sunt  et  in  tmebrte 
et  in  umbra  morlis  sedent,  superlucescat  »:  ergo 
descendit  ad  inferos. 

4.  Item,  sicut  Christus  nos  docuit  per  adven- 
tum  suum  in  carnem,  ita  etiam  detentos  in  inferno 
liheravil  per  egressum  suum  a  carne;  sed  adve- 
niendo  in  terris  nobiscum  conversalus  est  et  vixit2: 
ergo  moriendo  ad  inferna  descendit. 

Sed  contha  :    1.  Auguslinus  ad  Dardanum  s   et 
dpposi-  etiam  super  Genesim   ad   lilteram  :  «Non  facile  io 
Scripturis  nomen  infemi  in  hono  invenitur  »:  si  ergo 
Christo  nihil  mali  attribuendum  est,  videlur,  quod 
Christus  ad  inferna  non  descenderit. 

2.  Uein,  optimo  debetur  optimus  locus4;  sed 
anima  Christi  erat  optima,  et  infernus  crat  locus 
vilissimus:  ergo  nunquam  videtur  fuisse  conveniens, 
quod  anima  Christi  descenderet  ad  inferna. 

3.  Item.  maioris  potestatis  est  liberare  subditos 
de  manu  adversarii  sola  vohmtate  et  virlute  quam 
uraesenlia  b  corporali:  ergo  si  Christus  iam  irium- 
phaverat  in  cruce  de  diabolo,  videtur,  quod  non 
oportebat,  ipsum  ad  infernum  descendere  ad  libe- 
randum  suos. 

4.  Item.  per  mortem  Christi  illi  qui  prius  de- 
scenderanl  ad  infernum,  merebantur  ascendere  in 
caelum  :  ergo  si  idem  non  est  causa  opposilorum fi, 
videlur,  quod  Christus  moriendo  non  descenderit  ad 
inferos. 

CONCLUSIO. 

Christi  anima  descendit  ad  inferos  propler  vincto- 
rum  in  limbo  consolationem  et  propler  adver- 
sariorum  confutationem. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  nomine  inferni 
i*£  ahquando  intelligilur  poena,  aliquando  locus  poenae; 
saget  et  secundum  hoc  dupliciter  potest  aliquis  dici '  de- 


scendere  ad  inferos:  aut  quia  descendit  ad  poenam } 
aut  quia  descendit  ad  locum  poenae.  Primo  modo  Conc|osio ! 
non  convenit  Christo;  in  eo  enim  nec  fnit  poena 
damni ,  nec  luit  poena  sensas ;  secundo  vero  modo 
competit  Christo.  Descendit  enim  quaiitiun  ad  iilam  coodMio «. 
partem,  in  qua  erant  iusti.  qui  (letinebantur  merito 
peccati  primi  parentis,  quae  qnidera  pars  consnevil 
limbus  appellari8:  ad  illam,  inipiam.  partem  de- 
scendit,  non  compulsus  necessitate,  sed  sua  voluntate 
et  potestale. 

Ratio  auleni.  quare  volnit  descendere  ad  eri- 
piendos  illos  qui  tenebantur  ibi  compediti,  com  etiam 
posset  facere  hoc  non  desceodendo,  fuit  daplex,  vi-coneinios. 
delicel  propter  consolalwnem  mnctorum  el  propter 
confutalionem*  adversariorum,  Propter  consolatio- 
nem  vinctorum,  quia  magna  fuil  eis  consolatio  de 
praesentia  ipsius  animae  Iesu  Cbristi,  et  maxiinae 
fuit  digiiaiionis  ostensio  in  hoc,  quod  ipse  persona- 
liter  voluit  descendere  ad  eos.  Propter  hoc  dicit  Da- 
mascenus,  quod  «  descendil,  ul  his  quiin  tenebris 
et  in  umbra  mortis  sedent,  superlucescat  ».  sicul  in 
sua  nativitate  descendit,  «nt  luceret  his  qui  erant  in 
terris  ».  —  Propter  confutationem  adversariorums 
ut  ipsi  daemones  confunderentur  ex  sua  praesentia; 
et  sicut  vicerat  eos  in  terra  in  natura  assumta,  sic 
anima  eius  de  eisdem  trinmpharet  apud  inferos,  Ipsos 
invitos  exspoliando  '".  —  Concedendae  sunl  igitur  ra- 
tiones  et  auctoritates ,  quae  inducuntur  ad  hoc 

1.  \d  illud  vero  quod  primo  obiicitnr  in  CQD-  Soiutio  op- 
trarium.  quod  inferni  noinen  non  de  facili  inveni- 
tur  in  bono ;  dicendum,  quod  veriiin  est,  quia  ad 
infernuin  nullus  descendit  praeter  solum  Christnm 
nisi  ad  poenam  damni,  vel  ad  poenam  sensus;  ideo 
dicit,  ipsum  non  de  facili  inveniri  in  bono.  quia  hoc 
convenit  soli  Christo. 

±  Ad  illud  quod  obiicitur,  (piod  optimo  debe- 
tur  optimus  locus;  dicendum,  quod  vermn  esl  de 
loco,  qui  debetur  alicui  pro  rcmuurratione;  Christus 
autem  non  descendit  ad  infernum  tanquam  ad  locum 
reinuneralionis  sibi  deliitiiin .  sed  potius  descendil 
ad  ipsuni  frangendum  et  exspoliandum. 

3.  Ad    i 1 1 11«  1   quod   obiicitur,   quod    maius  esl 


posilorum. 


1  Libr.  III.  de  Fide  ortbod.  c.  29  ,  ubi  texlus  origin.  posl 
qui  in  terra  SUtlt  adiungit  ortus  est  sol  iustitiae  [Malach.  4, 
2.]  et  dein  pro  in  mferno  subsUtuit  sub  tcrra.  Verba  in  tene- 
bns  et  in  iiinbrn  morlis  scilcul  OCCUITUnt,  Ul  scis,  in  Isai.  9, 
2.  et  Luc.  I,  79.  Pro  his  qui  (toT?)  multi  codd.  et  edd.  bis 
lu  quae, 

1  Baruch  3,  .is :  l'ost  haec  in  terris  visus  esl  el  cum  ho- 
minibus  conversatus  esL  —  In  maiori  pro  in  carnem  codd.  A 
N  tu  came. 

3  Epiat  187.  (alias  87.)  c.  2.  n.  6,  el  XII.  de  Gen.  ad  lii. 
v.  33.  n.  64. 

*  Cir.  tom.  II.  pag.  73,  nota  •'<.  el  pag.  336,  nota  12. 

n  Vai   potenMa. 

r-  Cfr.  supra  pag.  226,  nota  2.  el  pag.  383,  nota  8. 

7  Codd.  A  K  N  /.  tiiiiiiiiini  ilin. 

s  August,  Xll.  de  Gen.  ad  lii.  c.  :ii.  n.  66:  Inferi,  eo 
quod  infni  slnt,  Laline  appellantur.  Sicutautvm  secundum  cor- 
/»"s,  si  ponderis  sui  ordinem  teneanr,  Inferiora  sunl  omnla 
graviora,  Ita  secundum  spiritum  Inferiora  suntomnia  uistiora; 


unde  »'i  in  Graeca  lingua  origo  nominis,  quo  appellantur  ln- 
feri,  ex  eo  quod  nibil  suave  babeani  [a<&3i)c],  resonare  perbi- 
betur.  Nec  ipsam  tamen  rerum  partem  noster  Salvator  mortuus 
pro  nobis  visitare  contempsit,  ul  inde  solveret,  quos  esse  sol- 
\cii(liis  secundura  divinam  secretamque  iustillam  ignorare  non 
potuil  etc.  Cfr.  Fulgent,  III.  ad  Trasim.  c.  30.  el  IV.  SenL  d. 
15.  a.  I.  q.  I. 

9  Edd.  ei  nonnulli  codd.  hic  el  Infra  confusionem.  Inferius 
pro  iiin.riniiic  non  pauci  codd.  vel  maxima  vel  cum  edd.  I,  9 

UIIKJIHI. 

Cfr.  Colos.  1,  18.  Vide  i  tiam  Serm.  160    (all  is  287.  de 
Tempore   v«'i  82.   In  nppendicej  in   nppendlce   serm.    iu§ 
Huc  spectanl  el  verba  illa  Damasc,  III.  de  Flde  ortbod.  i 
Sicul  hls  i|ui  in  lerra  evangelitaverai    pacem,   captivia  i 
sionem,  caeds  visum,  el   credenUbus  hdus  esl   causo   N,imis 
aelernae,  Incredulls  autem  confulatio  j  |  Infldelliatifl 

fiiain  Ins  qui  in  Inferno  [respldlur  I.  Petrl  i.  19.];  nt  //>.</ 
omne  genu  ftecteretur  caelettinm,  terrestrium  tt  mfernorum 
|  IMnl.  2,   10.]. 


/lliO 


SENTENTl.UtUM  LIB.  III. 


triumphare  io  absentia  quam   in  praesentia ;  dicen- 

n ..i;.i..iu»i .  iluin,  quod  licet  hoc  non  sit  ostensivum  tanlae  utr» 

tutis,   tamen   est   ostensivum   maioris  dignationis. 

Cbristus  autem  in  iiberatione  nostra  potius  intende- 

bat  nobis  ostendere  dignationis  aflectura  quam  vir- 
tulis  imperium ;  malebat  enim,  quod  liaberemus 
spiritum  dilectionis  et  amoris  qiiam  spiritum  servi- 
tutis  et  timoris  l. 

4.  Ad  iilud  quod   obiicitur,  quod  mors  Christi 
merebatur  ascensum  ab  inferis;  dicendum,  quod  est 


descensus  ordinatus  ad  ascensum ;  et  hoc  inodo 
descendit  Cbristus,  quia  descendit,  ut  faceret  alios 
ascendere  ;  et  iste  descensus  non  est  conlrarius  ascen- 
sui  nec  est  ex  causa  contraria.  Est  el  alius  descen- 
sus,  qui  venit  ex  impotentia  ascendmdi ;  el  hic  de- 
scensus  repugnat  ascensui ;  et  de  hoc  descensu  op- 
ponit,  et  hoc2  concedi  potest,  quod  islo  modo  Chri- 
stus  ad  inferos  non  descendit,  sed  modo  alio ,  sicut 
praedictum  est. 


SCHOLION. 


I.  Cliristtim  descendisse  ad  inferos,  docent  cum  s.  Scri- 
ptura  antiqiui  Ecclesiae  Symbola;  constat  etiam,  quod  liic  ar- 
ticulus  (idci  intelligi  nequeal  nec  cnin  Calvino  de  doloribus  in- 
ferni,  quos  ipsa  anima  Christi  passa  sit,  nec  ita,  ut  nihil  dicat, 
nisi  quod  mortuus  sit,  ut  alii  multi  Protestantes  volunt.  Erro- 
nea  et  reprobata  a  Concilio  Senonensi  est  etiam  Abaelardi  pro- 
positio  18:  «  Quod  anima  Christi  per  se  non  descendit  ad  in- 
feros,  sed  per  potenliam  lantum  »;  in  quem  errorem  etiam 
Durand.  (hic  q.  3.)  incidit  docens,  animam  Christi  non  secun- 
dum  aliquam  rationem  motlts,  sed  tantum  secundum  effectum 
descendisse  ad  infcros.  Durand.  aulem  ad  hanc  opinionem  sectan- 
dam  motus  est  falsa  sua  doctrina  de  pracsentia  Angeli  vel  ani- 
mae  separatae  in  loco,  quam  defendit  I.  Sent.  d.  37.  q.  I  ,  e( 
cuius  menlionem  fecimus  II.  Senl.  d.  2.  p.  II.  a.  2.  q.  I  ,  in 
scholio.  Vera  sententia  stabilitur  etiam  verbis  Concilii  Lateran. 
IV.  (an.  1215,  adversus  Albigens.  c.  I.):  «  Descendit  in  anima 
et  resurrexit  in  carne  ». 

II.  Triplicem  distinctionem  inferni,  qualenus  dicit  locum, 
facit  S.  Bonav.  infra  q.  5.  ad  !  ;  sed  S.  Thom.  (hic  q.  2.  a.  I. 
quaestiunc.  2.)  exhibet  quadruplicem  infernum ,  dislinguendo 
etiam  limbum  puerorum ,  qui  in  solo  peccato  originali  mortui 
sunt;  tamen  de  quarto  S.  Bonav.  in  fine  5.  quaestionis  pauca  dicit. 
Quaeri  igitur  potest  tum  de  praesentia  Christi  quoad  memorata 
loca  (limbum,  purgatorium,  infernum  damnatorum  et  limbum 
puerorum),  tum  de  effectu  sive  efpcacia  crga  ibi  detentos  (de  quo 
cfr.  etiam  hic  dub.  I.).  —  Quoad  limbum  communiter  tenetur, 
ibi  Christum  fuisse  praesentia  animae  reali ,  eumque  sanctis  an- 
tiquorum  Patrum  animis  contulisse  gloriam  visionis  beatificae, 
licet  nondum  aperta  fuerit  caeli  porta.  —  Ilem,  communiter  do- 
cctur,  eundem  non  adiisse  reali  praesehtia  locum  damnatorum 
(refragantibus  tamen  paucis  recenlioribus),  nec  eduxlsse  ulhim 
damnatum  nec  ullum  ex  limbo  purrarum.  —  Respectu  autem 
purgatorii  res  remanet  dubia  tum  quoad  praesentiam  realem 
(quam  S.  Bonav.,  q.  5.  ad  I  ,  negat  cum  aliis  non  paucis),  tum 
quoad  cffectum,  si  praescirtdimus  ab  iis  animis,  quae  iam  suf- 


ficienter  purgatae  erant.  Nam  «  cum  istius  quaestionis  non  in- 
veniatur  aliqua  pars  affirmata  a  Sanctis,  non  mihi  tutum  vidc- 
tur  aliquam  parlem  asserere  »  (ita  Hichard.  a  Med. ,  hic  a.  3. 
q.  2.).  Quidam  autem  probabile  esse  volunt,  omnes  has  animas 
tunc  speciali  applicatione  satisfactionis  Christi  fuisse  liberatas ;  alii 
vero,  nullam  hoc  modo ;  alii  denique,  media  via  incedentes , 
puiant,  probabile  esse,  aliquas  sic  liberatas  esse.  His  favet  S. 
Thom.  (hic  q.  2.  a.  2.  quaesiiunc.  4.),  de  his  animabus  di- 
cens :  «  Et  ideo  non  decebat,  ut  per  solam  Christi  passionem 
a  purgatorio  liberarcntur.  nisi  dicatur,  quod  in  vita  sua  hoc 
meruerunt,  ut  per  passionem  Christi  liberarentur,  vel  hoc  ex 
speciali  gratia  fuit,  quod  iHi  qui  in  pnrgalorio  inventi  fuerunt, 
absoluti  sint  per  passionem  Christi,  quamvis  nunc  illi  qui  sunt 
in  purgatorio .  non  consequantur  effectum  plenae  liberationis  ex 
sola  passione  Chrisli  ».  Similiter  idem  in  Sum.  III.  q.  52.  a.  8. 
rem  aliquatenus  in  incerlo  relinquit. 

III.  De  hac  (i.)  quaestione:  Alex.  Hal.,  S.  p.  III.  q.  19.  m. 
4.  —  S.  Thom.,  hic  q.  2.  a.  I.  quaestiunc.  I.  2 ;  S.  loc. 
cit.  a.  1-5.  —  B.  Albert.,  hic  a.  i.  —  Petr.  a  Tar. ,  hic  q.  2. 
a.   I.  quaestiunc.   1-3.  —  Richard.  a  Med.,    hic    a.    2.  q.   I.  2. 

—  Durand. ,  hic  q.  3.  —  Dionys.  Carth. ,  de  hac  et  seqq.  qq. 
hic  q.  C. 

IV.  De  limbo  puerorum  (hic  in  fine  q.  5.)  speciali  quaestione 
et  idcm  sentientes  agunt  S.  Thom. ,  hic  q.  2.  a.  2.  quaestiunc. 
3;  S.  loc.  cit.  a.  7,  et  Petr.  a  Tar. ,  hic  q.  2.  a.  2.  quaestiunc.  3. 

De  ipsa  5.  quaestione :  Alex.  Hal.,  loc.  cit.  q.  incid.  — S. 
Thom. ,  hic  loc.  cit.  quaestiunc.  I.  2.  i;  S.  loc.  cit.  a.  6.  —  B. 
Albert. ,  hic  a.  5.  —  Petr.  a  Tar. ,  loc.  cil.  quaestiunc.   I.  2.   i. 

—  Richard.  a  Med.,  hic  a.  3.  q.   I.  2.  —  Durand.,  hic  q.  i. 

V.  UHima  quaestio  ab  aliis  passim  tangitur,  quando  tra- 
ctant  de  ascensione.  ipsius  Christi :  ita  Alex.  Hal. ,  S.  p.  III.  q. 
23.  m.  7.  a.  2.  |  I.  —  S.  Thom.,  hic  q.  3.  a.  2.  quaestiunc. 
3.  ad  3;  S.  III.  q.  57.  a.  6.  —  B.  Albert.,  hic  a.  10.  —  Petr. 
a  Tar. ,  hic  q.  3.  a.  I.  quaestiunc.  i.  ad  2.  —  Richard.  a  Med., 
hic  a.  i.  q.   I.  ad  2. 


QUAESTIO  V. 
Utrum  Christus  in  descensu  ad  inferos  omnes  animas  liberaverit. 


Quinto   quaeritur  de  liberatione  animarum  ab 

inferno  et  est  quaeslio,  ulrum  omnes  animas;quae 

in  inferno  erant,  liberaverit.  Et  quod  sic,  videtur. 

1.  Iob  decimo    septimo3:    In  profundissimum 

Ad  oPPo3i-  inferrium  descerident  omnia  mea;  sed  constat,  quod 

Chrislns  eripuit  lob  de  inferno:  ergo  eripuit  aliquos 


de  inferno  profundissimo.  multo  fortius  de  parte  su- 
periori  inferni :  ergo  videtur ,  quod  totum  inlernum 
exspoliaverit. 

-2.  llem.  in  Psalmo 4 :  Eruisti  animam  meam 
ex  inferno  inferiori ;  aut  hoc  dicitur  in  persona 
Christi,  aut  in  persona  alicuius  alterius ;  sed  quo- 


1  Respicitur  illud  Rom.  8,  15:  Non  enim  accepistis  spiri- 

tum  servitutis  iterum  in  timore  etc.  ClV.  etiain  supra  lii.  Magi- 
stri.  d.  XX.  c.  3.  —  In  initio  solut.  posl  trivmphare  Vat.  addil 
sola  voluntate  et  cirtute. 


2  Pro  et  hoc,  codd.  A  Z  bb,  substituunt  non  pauci  alii  codd. 
nec  non  edd.  et  de  hoc ,  cod.  N  et  dc  isto. 

3  Vers.  16.  Vat.  descendei  amma  mm. 

4  Psalm.  85,    13,  queni  locum  Augtist.    exponens  (n.   17.) 


DIST.  XXII.  ART.  LMCLS  QLAEST.  V. 


461 


cumque  inodo  intelligatur.  aliqui  eruti  sunt  de  loco 
inferiori.  quia  Christus  non  descendit  nisi  ad  locum 
illuin ,  unde  animas  eruit :  ergo  multo  lortius  erutae 
sunl  de  inferno  superiori :  ergo  de  toto  inferno. 

3.  Item  ,  Zachariae  nono  ' :  super  illud  :  //<  san- 
guine  tcslamenti  tui  eruisti  vinctos  de  lacu  etc. : 
Glossa :  «  Eos  qui  tenebanlur  vincti  carceribus,  ubi 
nulla  misericordia  eos  refrigerabat ,  quam  dives  ille 
petebat,  tu  liberasli  »;  sed  tales  erant  damnati  in 
inferno:  ergo  videtur,  quod  illos  liberavit :  ergo 
omnes  eduxit. 

4.  Item ,  si  solos  bonos  de  inferno  liberavit  et 
malos  reliquit ;  cum  plures  essent  mali  quam  boni, 
videtur,  quod  Cbristus  non  plenam ,  sed  semiplenam 
victoriam  de  diabolo  obtinuit. 

5.  Item ,  Cbristus  pro  omnibus  passus  est  in 
cruce ;  sed  ad  illos  liberandos  ad  inferna  descendit . 
pro  quibus  passus  fuit:  ergo  videtur,  quod  omnes 
eduxerit  de  inferno.  Si  tu  dicas ,  quod  non  est  pas- 
sus  quanlum  ad  efficaciam  nisi  pro  bonis.  licet 
quantum  ad  sufficientiam  pro  omnibus  ;  conlra  hoc 

>t  quod  dicitur  ad  Romanos  quinto 2 :  CJirislus  pro 
impiis  passus  est ;  et  constans  est,  quod  multi  peeca- 
lores  merito  passionis  Chrisli  liberantur  de  potestate 
et  laqueis  diaboli :  ergo  videlur,  quod  mullo  fortius 
illi  fuerunl  liberali,  qui  fuerunt  ibi  a  Christo  inventi. 
Skd  contra  :  1.  Isaiae  ultimo3  dicitur  de  da- 
i!taeDia.mn;jtis:  Vermis  eorum  non  morietur,  et  ignis  eorum 
non  exstinguetur :  ergo  videtur,  quod  reprobos  el 
malos  Christus  ab  igne  inferni  non  liberaverit. 

2.  Item  .  Lucae  decimo  sexto  4 :  Chaos  magnum 
firmatum  est  inter  nos  et  vos  etc. .  ergo  mnlto  for- 
lius  inier  Christum  et  damnatos :  ergo  non  videtur. 
quod  Christus  descenderit  ad  illos  liberandos.  Si 
enim  alii  Sancti  non  compa/iebaittur  damnatis  pro- 
pler  severitatem  iusliliae,  multo  fortius  nec  ipse 
Christus.  qui  est  iuslus  iude.r.  Transitus  enkn  dle. 
sicut  dicil  Gregorius,  intelligitur  «  de  compassione  ». 

3.  Item.  ludas  et  alii  in  peccato  mortali  i\ect'- 
denles  5  damnali  rrant  per  seiiteiitiam  ileliniti\am  ; 
sed  Deus  nunquam  sententiam  suam  delinitivain  re- 


tractat 


ergo  etc. 


4.  Item ,  passio  Christi  non  tollit  liberum  arbi- 
trium,  ergo  nec  merita  liberi  arbitrii :  ergo  si  aliqui 
erant  ibi  damnati  per  ilemerita  sui  liberi  arbitrii. 
videtur.  quod  nunquam  merito  passionis  Christi  de- 
berent  *  inde  erui  et  liberari. 

■').  Itein.  aut  isti  peccalores ,  qoi  modo  moriun- 
tur  in  peecato.  liberantur  de  inforno,  aut  non.  Si 
liberantur :  ergo  nihil  est  de  rigore  divinae  institi 
si  non  liberantur  ,  et  illi  fuerunt  liberati:  ergo  pe- 
ioris  condilionis  sunt  illi  qui  seculi  sunt  passionem 
Christi .  qnam  ilii  qui  praeeesserunt.  Sed  hoc 
falsum  :  er^o  nulli  reprobi  liberati  fuerunt. 

Est  igitur  quaeslio.  quos  liberaverit,  et  in  qnem  Q 
infernum  descenderit;  et  specialiter  dubium  est  de 
parvulis.  qni  decessernnl  in  puror  originali.  Si  enim 
illi  non  babenl  alind  peceatum  nisi  peccatnm  Idae, 
et  pro  illo  satisfecil  Chrtstns,  et  merita  Christi 
lent  illis  qui  non  utuntur  libero  arbitrio;  videtnr, 
quod  eos  eripuerit  de  inferao;  aut  si  non  eripnh, 
quaeritur.  qnare  non  eripuerit. 

c  o  n  c  i.  r  s  i  o. 

9 

Chrisius  wj  suo  descensu  ad  inferos  quoad  <■/; 
ciam  non  liberavii  nisi  animas  electorum  suo- 
rum,  et  eorum  <i<ti  erant  membra  ipsius. 

Respondeo:  Diceudum,  qnod  Dominus  in  infer-  < 
noa  nou  liberavit  oisi  animas  electorum  snorum ,  el 

eormii  qui  erant  memlira  ipsins.  Quamvis  enim  : 
sio  Christi  omnibns  snffecerit,  noo  tamen  influil  nisi 
in  eius  membra ;  el  ideo  soli  per  passionem  Christi 
salvati  sunt,  qui  vel  erant  eius  membra,  qoando 
passns  est .  vel  fuiuri  erant  per  conversionem  ad 
ipsum.  Quoniam  igitur  mulli  eranl  in  inferno,  qui 
nec  membra  Christi  eranl  oec  membra  Christi  fnturi 
erant.  qnia  non  erant  in  statu  merendi ;  ideo  ood 
omnes  Dominus  eripuit  de  inferno,  sed  tantum  '•!>'- 
ctos.  Et  boc  est  quod  dich  CivLiorius  m  quadam 
homilia  inira  octa#am  Paschae9.  \it  enim  -i«-:  «Qnod 
anti1  passionem  suam  dix.i1  in  resurrectione  su  I'  - 
minns  implevil :  Si  exaltatus  fuero  a  terra  .  <"< 


;iii :  Intrlligimus ,  tanquam   duo  infcrn  superius  e(  infe- 

riu-;.  N.nn  unde  infernum  inferius,  nisi  quia  esl   infernum  sn- 
perius?  Aliud  non  dicerelur  infernum ,  nisi  in  comparatione  il- 

superioris  parlis...  Ergo  aut  ipsius  [Filii  Dei]  voi  esl  iii<-: 
Eruisli animam  meam  ex  hiferno inferiori ,  aut  nostra  \"\  per 
ipsum  Christum,  Dominum  nosirum,  quia  Ideo  ille  pervenll 
usquc  ;nl  infernum,  ne  nos  remaoeremus  in  inferno. 

1  Vers.  II.  Glossa,  quae  nt  interlinearit  penes  Lyranum 
babetur,  sumta  esl  n   Hieron.  exposit,  in  hunc  l"<-,   ubl 
lur  sic:   In  sanguine  |);isMtmi<  luae  eos  qui   vincti  In   cai 
lenebantur  Inferni,  in  quo  non  esl   ulla  misericordia,  tua 
menlia  liberasti. 

5  Vers.  6.  —  De  \i  |M^>i.»nis  quantum  ad  sufficientknn  ei 
quanlum  ad  efjicaciam  vidc  supra  d.  I.  q.   2.  ad  I.  el 

<|.  '!.  in  corp. 

3  Vere.  24. 

4  Vers    26    quem  locum  «n  joi .    II.  Homil.  In  I 

niii.  10.  n.  7.  exponens  aii  :  Sicul  (ransire  n  probl   ■■<!  1 1 


cupiunl,  id  es 

;iil   aBlictos  al  |<>''   in   tormeni  -  ... 

mente  ire   per  mis  velle    i  I 

volunt...  n"ii  possunt,  quia  iustorum  anim  n\i^  in  - 

naturae  bonil  i  icordi  im  ii  ibeani .  i  ira  lui  ris  a 

iustiliae  cooiunctae,   l  titudine  constringuntur,   ui   n 

;id  repi "I"'-  corap  ssione   movei  ntui    etc    —  i ' 

iustus  iud  i   nomin  n 

[  -.    inte  i  Id.  K  / 

Codd.  II  K  /  . 
:  Pro  puro 
ginali.  In  fln  Id.   \  K  n  /.  nmiiiu 

\  K   I    /    ilr    iii/ 

\  K  /  si  bsi  uui  •  N 

/.  M"\  I 
bi    II.  n 
posl  x 


462 


SENTENTIARUM  LIB.  III. 


Ira/tam  ad  me.  Oinnia  enim  traxit,  qui  de  electis 
suis  apud  inferos  nullum  reliquit ;  omnia  abstulit , 
ulique  electa.  Unde  eliam  recte  per  Osee  dicit :  Ero 
mors  tua,  o  mors ,  morsus  tuus  ero,  inferne.  Quia 
enim  in  electis  suis  funditus  occidit  mortem,  mors 
mortis  exstitil.  Quia  vero  ex  inferno  partem  abstu- 
lit  et  partem  reliquit,  non  occidit  funditus,  sed  mo- 
mordit  infernum  ».  —  Concedendum  est  igitur,  craod 
Christus  in  suo  descensu  ad  inferos  non  omnes  libe- 
ravit  de  inferno.  Concedendae  sunt  etiam  rationes, 
quae  inducuntur  ad  hoc. 

1.  Ad  illud   vero  quod  primo  obiicitur  in  con- 
soiutio  op-  trarium  de  verbo  lob,  quod  dicebat,  se  descensurum 
positomm.  .q  prom,Rijssjmum  jnfernum ;  dicendum ,  quod  pro- 
ouidsitpro-/ttnrfmimtw  infernus  potest  dici  vel  secundum  sta- 
i'SuSsmustum  inferni  inferioris,  qui  est  sub  terra ,  vel  respe- 
ctu  ad  infernum,  qui  est  svpra  terram  —  Si  primo 
primus  mo-modo  dicatur ,  tunc  in  profundissimum  infernum  de- 
dus"      scendunl  impii  et  damnati ,  quoniam  in  loco  ilto  in- 
feriori  est  quidam  locus  deputatus  his  qui  puniendi 
sunt  poena  damni  et  poena   sensus;   qnidam   vero 
deputatus  his  qui  puniendi  sunl  solum  ad  tempus, 
sive  sit  poena  damni ,  sive  poem  sensus ,  sicut  ille, 
in  quo  erant  sancti  Patres  et  alii,   qui   decesserant 
cum  gralia;  et  vocatur  limbus  sive  sinus  Abrahae. 
Adqnaest.  —  Dico  ergo ,  quod  Christus  solum  ad  limbum  de- 
iucidentem-  scendit,  unde  sanctos  Patres  eripuit  et  ila  ad  supe- 
riorcm  partem,  non  autem  ad  mediam,  vel  ultimam. 
Alio  modo  accipitur  profunditas  inferni  respectu 
Aiius  mo-  inferni ,  qui  est  supra  terram,  sicut  respectu  aeris 
las'     caliginosi,  qui  est  infernus  daemonum,  qui  dicitur 
profundus   respectu  caeli  empyrei ;  locus  vero  ter- 
rae  dicitur  profundior ;  locus  vero  infra  terram  re- 
spectu  horum    dicitur  profundissimus.  —  Et  hoc 
modo   dicebat  lob,  se  in  profundissimum  infernum 
descensurum  l. 

2.  Et  per  hoc  patet  responsio  ad  sequens.  Quod 
enim  dicitur:  Eruisti  animam  meam  ex  inferno 
inferiori,  hoc  dicitur  respectu  ipsius  terrae ,  respe- 
ctu  cuius  iufernus  ille  dicitur  inferior ,  non  autem 
respectu  status  inferni ,  quia  in  parte  inferiori  nulla 
est  redemptio  2. 

3.  Ad  illud  quod  obiicitur  de  Glossa  Zachariae 


nono,  dicendum,  quod  Glossa  illa  satis  est  impro-  vouoda 
pria ;  potest  tamen  exponi ,  ut  per  hoc  quod  dici- 
tur  :  «  nulla  eos  misericordia  refrigerabat  »,  non  in- 
telligitur  locus  inferni  quantum  ad  partem  illam, 
ubi 3  erant  liberandi,  sed  quantum  ad  partern  illain, 
ubi  non  erant  liberandi,  quasi  dicat:  emisit  vinctos 
de  inferno,  ubi  erant  compediti  cum  malis,  quos  sci- 
licet  malos  nulla  refrigerabat  misericordia.  —  Potesl  Aiuer. 
eliam  vis  fieri  in  hoc,  r|uod  dicitur  misericordia : 
quia  in  limbo  non  erat  misericordia  liberans,  quain- 
vis  esset  misericordia  relaxans ;  et  de  illa  miseri- 
cordia  intelligilur.  non  de  alia. 

k.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quodsi  non  eripuit 
nisi  bonos,  quod  semiplenam  habuil  victoriam  ;  di- 
cenduin.  quod  falsum  est.  Mali  enim  per  peccatum 
quasi  nihil  facti  snnt  et  ad  n&n-esse  tendunt 4 ;  et 
ideo  ipsornm  defeclus  in  nihilum  computatur ,  et 
propterea  in  nullo  minuitur  plenitudo  victoriae ,  si 
ipsi  non  liberantur.  sicut  in  nnllo  diminuta  est  ple- 
nitudo  civitatis  supernae  per  absentiam  malorum. 

o.  \d  illud  quod  obiicitur ,  quod  illos  liberavit, 
pro  quibus  passus  est ;  dicendum,  quod,  sicut  dice- 
batur8,  hoc  verum  est  de  illis,  pro  quibus  patie- 
batur  quantum  ad  efpcaciam ,  et  isti  soli  erant  ele- 
cti ,  qui  erant  in  inferno.  Et  si  tu  obiicias :  Chrislus 
non  solum  pro  electis.  sed  etiam  pro  impiis  mor- 
tuus  est;  dicendum,  quod  hoc  intelligitur  de  impiis, 
qui  eranl  in  statu  viae ,  non  autem  de  illis  qui 
erant  damnati  per  definitivam  sententiam,  quales 
erant  illi  qui  erant  in  profundissimiim  infernum  de- 
mersi. 

Ad  illud  quod  ultimo  quaerebatur  de  parvulis,  ^g 
quod  debuerunt  liberari ;  dicendum,  quod  nec  ipsi  q™J 
potuerunt  liberari ,  quia  non  erant  in  stalu,  in  quo 
essent  capaces  gratiae  Christi;  nec  merita  Christi 
poterant  eis  snffragari ,  nec  satisfaclio  eius  pro  pec- 
cato  Adae  ad  eos  habebat  extendi.  Ad  illos  enim  se 
exlendit,  qui  membra  eius  efficinntur  per  fidem , 
vel  per  aliquod  Sacramentum  frdei.  Unde  sicut  par- 
vnli  decedentes  in  originali  carent  in  perpetuum  vita 
beata  6 ,  sic  et  illi  qui  iam  in  inferno  erant  detrusi. 
—  Alia  vero,  quae  quaerebantur ,  per  ea  quae  dicta 
sunt ,  satis  possunt  manifestari '. 


les  quosque  et  pro  suis  criminibus  aeternis  suppliciis  deditos 
ad  veniam  Dominus  resurgendo  reparavit ;  sed  illos  e.\  inferni 
claustris  rapuit,  quos  suos  in  flde  et  actibus  recognovit  ».  Et 
dein  post  morsus  tmis  ero ,  inferne ,  textus  origin.  sic  prose- 
quitur:  Id  namque  quod  occidimus,  agimus,  ut  penitus  non 
sit.  Ex  eo  etenim,  quod  mordemus,  partem  abstrahimus ,  par- 
temque  relinquimus.  Quia  ergo  in  clectis  suis  etc.  —  Loci  ex 
s.  Script.  allegati  sunt  loan.  12,  32.  et  Osee  13,  14.  —  Circa 
finem  textus  edd.  cum  multis  codd.  Quia  vero  in  inferno  pro 
Quia  vero  ex  inferno. 

1  Hoc  secundo  modo  infernum  inferius  accipit  Gregor. , 
XIII.  Moral.  c.  18.  n.  53,  et  August.,  Enarrat.  in  Ps.  85, 
13.  n.  17. 

-  Offic.  defunct.  in  Brev.  Romnn.  III.  Noct.  Resp.  ad  lect. 
7:  Quia  in  inferno  nulla  est  redemplio. 


3  Cod.  A  unde.  Paulo  inferius  pro  Potest  etiam  edd.  1 ,  2 
cum  pluribus  codd.  Potest  enim ;  perperam. 

4  Ul  August.  docet.  cuius  verba  invenis  tom.  II.  pag.  6i0, 
nota  8.  et  pag.  838,  nota  9.  Cfr.  etiam  ibid.  pag.  814,  nota 
2.  —  Ad  enuniiatum  seq.  notamus  illud  Aristot.,  II.  Hhetor. 
c.  3.  (c.  2.):  Quae  vero  nihil  aut  admodum  parva  sunt,  pro 
nihilo  habenda  esse  pulamus.  —  Pro  defectus  in  nihilum  com- 
putatur  Vat  defectu  in  uitiilum  compulantur. 

5  Scil.  in  ipsa  obiectione.  —  In  fine  solut.  pro  demersi  Vat. 

detrusi. 

«  Cfr.  II.  Sent.  d.  33.  a.  3.  q.  I.  seq.  —  Paulo  ante  pro 
decedentes  codd.  GHbb  descendentes.  Paulo  inferius  pro  de- 
trusi  cod.  U  demersi,  alii  codd.  descensi.  Pro  erant  detrusi 
cod.  C  ilefinitiva  sententia  detenti. 

'  Vide  scholion  ad  praecedentem  quaest. 


DIST.  XXII.  ART.  UNICUS  QUAEST.  VI. 


4G3 


QUAESTIO  VI. 
Utrum  Chrislus  statim  post  mortem  introduxerit  animas  liberalas  in  caelum. 


{ opposi- 
iiii. 


un  in'-iil;i 


Sexto  et  ultimo  quaeritur  de  traduclione  ani- 
marum,  quas  liberavit  de  inferno,  ad  caelos,  et  est 
quaestio,  utrum  statim  post  mortem  introduxerit 
eas  in  caelum.  Et  quod  sic,  videtur: 

1.  Per  illud  quod  dicitur  Lucae  vigesimo  ler- 
tio  J :  Dixit  Dominus  ad  latronem  :  Hodie  mecum 
eris  in  paradiso ;  et  constat,  quod  illud  non  intel- 
ligitur  de  paradiso  lerrestri ,  quia  non  magnnm  es- 
set  illi  animae  esse  in  illo  paradiso :  ergo  intelligi- 
tur  de  caelesti. 

2.  Item ,  statim  post  mortem  Chrisli  aperta  fuit 
ianua,  et  nihil  fuit  omnino  retardans2:  ergo  vide- 
tur,  quod  anima  Christi  cum  aliis  animabus  statim 
in  caelum  evolaverit. 

3.  Item ,  locus  superior  competit  stalui  gloriae, 
sicut  inferior  competit  statui  culpae :  ergo  sicut  ani- 
mae  damnatae  stalim  descendunt  in  infernum ,  ita 
animae  beatae  statim  debent  evolare  in  caelum  ;  sed 
statim  post  mortem  Christi  animae  illae,  quae  fue- 
runt  in  inferno,  fuerunl  luce  supernae  veritatis  ir- 
radiatae3:  ergo  statim  debuerunt  in  caelum  traduci. 

4.  Item ,  nulla  anima  purior  fuit  quam  anima 
Christi ;  sed  animae  sanctorum  Martyrum ,  qui  modo 
moriuntur,  statim  evolant 4 :  ergo  anima  Christi  sta- 
tim  evolavit  in  caelum.  Sed  non  ascendit  caput  sine 
membris :  ergo  aliae  animae  post  mortem  Christi 
statim  ad  caelum  fuerunt  perduclae. 

Sed  contra  :  1.  Michaeae  secundo5:  Ascendit 
pandens  iter  ante  eos ,  dicilur  de  Christo;  sed  Chri- 
stus  non  ascendit  in  caelum  usque  ad  quadragesi- 
mum  diem  post  resurrectionem  :  ergo  nec  animae 
aliorum  Sanctorum ,  quae  erant  in  limbo. 

2.  Item,  resurrectio  debuit  praecedere  ascen- 
sionem  ;  sed  non  resurrexit  statim  post  morlem  6 : 
ergo  videtur,  qnod  nec  anima  ipsius  nec  aliae  ani- 
mae  ascenderunt  in  caelum  ante  diem  terlium. 

3.  Item ,  in  quadam  collecta  7  in  die  Resurre- 
ctionis  dicitur:  «  Deus,  qui  aeternitatis  nobis  adilum, 
devicta  morle  reserasli  »:  ergo  videtur.   quod   ante 


diem  resurrectionis  non  fuerunt  animae  eductae  de 
limbo  inferni. 

4.  Item,  Christus  cum  resurrexit ,  dicitur  ali 
inferis  redire8  ad  superos;  sed  si  anima  eius  statim 
post  mortem  alias  animas  duxisset  in  caelinn .  doo 
ab  inferis  rediret  ad  superos.  sed  potius  de  super- 
nis  descenderet  ad  inferiora  :  ergo  non  videtur.  quod 
animae  Sanctorum  statim  post  mortem  Christi  per- 
ductae  fuerint  in  caelum. 

c  o  n  c  l  u  s  i  o. 

Animae  Sanctorum  stadm  post  mortem  Christi  non 

sunt  perductae  in  caelum  tjuoad  locum  ,  tamen 
statim  factae  sunt  bealae. 

Respondeo  :  Dicendum,  quod  animae  Sanctorum  coociasio. 
non  statim  post  mortem  Christi  perductae  sunl  in 
caelum  quantum  ad  locum;  statim  tamen  post  re- 
solutionem  animae  a  corpore  in  Christi  descensu  ad 
inferos  viderunt  lumen  aeternum  et  beatae  factae 
sunt,  et  patefactum  est  caelum  eis  quanlum  ad  prae- 
mium.  Unde  in  loco  etiam  infernali  existentes,  ha- 
buerunl  paradisum  et  apertam  Dei  visionem,  qttae 
non  est  aliud  qtiam  vita  aeterna ". 

Licet  autem  bealitudinem  statim  posi  mortem 
Christi  haberenl,  non  tamen  locum  beatitudinis  sta- 
tim  adeptae  sunt ;  quoniam  ipse  Christus  debnit  in  r 
onmibus  primatum  tenere  et  primogenitus  esse  in 
multis  fratribus  tanquam  caput  omnium  in.  Resur- 
rectio  autem  Christi  et  eius  ascensio  differri  debuit 
propter  nostrae  fidei  confirmationem.  Ideo  eniin  di- 
lata  fnit  resurrectio,  ut  ostenderetur.  quoil  vere 
Christus  mortuus  fuerit.  Et  ideo  etiam  diiata  fuit 
ascensio ,  ut  per  niulta  argumenta  ostenderetur , 
quod  vere  resttrrexerit ,  secunduin  quoil  dicitur 
Actuuni  primo":  Praebuit  semetipsum  in  multis 
argumentis,  apparens  eis  etc.  Quoniam  ergo  nulla 
aniina  in  caelum  debuit  ascendere  ante  Christum, 


1  Vere.  13. 

2  Cfr.  supra  (I.   IS.  ;i.  2.  <|.  3. 

3  Resplciuntur  verba  Ambrosii  hic  In  lii.  Magistri,  c.  2, 
■Jlata,  quae  deinde  Infra  dub.  I .  explicantur.  —  Paulo  superius 
pro  beatae  edd.  kberatae. 

4  Cod.  i>  supplei  in  caelum. 

5  Vers.  13.  Pro  Atcendit  Vulgata  Ascendet,  complures  codd. 
Atcendens.  —  De  minori  cfr.  Act.  I,  ■'(.  seqq. 

4  Cfr.  supra  (|.  3. 

7  Qune  iam  in  Gregoril  lil»  Sacramcntar.  in  die  Paschae 
exbibetur  hodieque  ci  In  Missall  et  In  Breviario  Roman.  In- 
venitur. 

8  Vai.  habet  reduste  et  deinde  eum  t-tUl  t ,  9  pro  reOreU.. 
ftescenderet  siiiisiimii  rediisseL  descendisset.  In  floe  arg.  pro 
fuerini  non  paoci  codd.  cum  edd.  i .  i  fueruni ,   cod.  t   sint. 


9  \d  M.nv.  15,  33.  Glossa  ordinaria  apud  Strabum  sumta 
,\  Beda)  observat:  Ratlonis  ergo,  Immo  divinae  pletatis  ordo 
poscebat,  ul  codem  lemporis  articulo,  quo  lunc  Adae  prae>  i- 
ricanti  occluserat ,  ntinc  lotronl  Dominus  poenitenil  lanuam 
paradisl  reserarel .  el  qua  hora  primus  Adnm  peccando  mor- 
lem  hulc  mundo  Invexeral,  cadem  hora  secundus  Vdam  mor- 
tem  moriendo  destrueret, 

io  Colos.  I.  18;  Cl  Ipse  rsi  capul  corporis  Ecclesiae,  qui 
est  princlpium,  primogenltua  es  mortuls,  ui  ^u  ln  omnlbus 
Ipse  primatum  lenens.  Rom.  B,  29:  t'i  -ii  Ipse  primogenlius 
in  muilia  fratribus.  —  i»>'  propoa   -'•'!   cfr.  supra  q 

11  Vera  I,  ad  quem  versum  Glossa  ordinaria  spud  eun- 
dem  Strabum  (vlde  |  »7,  nota   ('>.     annolat:  Qu    I 

horia  iii"Miiws  in.-r.ii,  quodraglnta  dicb  ss    v\\  re  ronflrmaL 


'»<;'. 


SENTENTIARUM  LIU.  III. 


et  Christi  ascensio  propter  nostram  salutem  debebat 
differri ;  hinc  est.  quod  animae  Sanclorum  nec  sta- 
tim  fnerunt  de  limbo  eductae  nec  statim  in  caelesli 
paradiso  fuernnt  locatae,  divina  dispensatione  hoc 
faciente  ad  nostram  salutem. 

1.   Ad  illud  quod  obiicitur  de  auctoritale  Do- 

soiotio  (.,.-  mini  in  Luca,  dicendum,  quod  ,  sicut  dicit  Augusti- 
nus1  hoc  verbum  exponens,  parctitisus  ibi  dicitur 
non  locus  empyrei  nec  locus  paradisi  terrestris,  sed 
ipsa  Dei  visio.  1'bicuinque  enim  homo  sit .  dum 
tamen  Deum  aperte  videat .  potest  dici  esse  in  pa- 
radiso. 

±  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod    slatini  ianua 
fuit  aperta,  et  nihil  erat  retardans;  dicendum,  quod 

Noiandam.  staliii)  in  morte  ianua  fuit  aperta  qnantum  ad  me- 
ritum,  sed  in  resurrectione  quantum  ad  egressum 
de  limbo,  in  ascensione  vero  quantum  ad  ascen- 
sum  in  caelum.  Unde  in  omnibus  his  tribus  dicitur 


ianua  fuisse  aperta,  ratione  tamen  alia  '.  Praeterea, 

(]iiod  dicitur,  quod  nihil  erat  retardans;  hoc  verum 
est .  quod  niliil  erat  retardans  quanlum  ad  violen- 
tiain.  erat  tamen  aliquid  relardans  ex  rationabili 
causa,  videlicet  dilalio  ascensionis  Christi,  quae  dif- 
ferri  habebat  ex  causa  supra  dicla. 

3.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  locus  superior 
compelit  statui  gloriae;  diceii(liiin ,  quod  vernm  esl ; 
attamen,  sicut  Angeli  beati  ex  causa  mittuntur  deor- 
sum  ad  nostrae  salutis  procurationem ,  quamvis,  in 
quantum  beali  sunt,  eis  competat  locus  sursum  3; 
sic  etiam  locus  gloriae  differri  poterat  ex  causa  illis 
animabus  ad  leinpus. 

4.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  animae  alio- 
rum  Sanctorum  nunc  slatim  evolant:  iam  patet  re- 
sponsio:  quia  capul  eorum4  est  supra,  nec  e>t  ali- 
quid  ex  parle  ipsarum.  vel  ex  parte  nostra.  quod 
eas  debeat  retardare:  et  ideo  non  est  simile5. 


DUBIA  CIRCA  UTTERAM  MAGISTRI. 


Dlb.  I. 

In  parte  isla  sunl  quaestiones  circa  litleram . 
et  primo  quaeritur  de  hoc  quod  dicit :  Lux  verae 
Sapientiae  iUuminabat  infernwm.  Videlur  enim  hoc 
esse  falsum.  quia.  sicut  obscuritas  repugnat  caelo 
empyreo6,  sic  luminositas  repugnat  inferno:  ergo 
sicut  caelum  empyreum  nunquam  habet  obscurari . 
sic  videtur.  quod  infernus  nunquam  habeat  illumi- 
nari.  —  Ueni .  damnati  debuernnt  carere  omni  con- 
solatione  et  maxime  consolatione,  quae  est  in  aspe- 
ctu  lucis  aeternae  :  ergo  si  lux  illa  corporalis  non 
erat,  quia  sine  corpore  ad  inferna  descendit,  sed 
magis  spiritualis ;  videtur.  quod  in  inferno  irradiare 
non  debeat 7. 

Respondeo:  Dicendum.  quod  secus  est  de  irra- 
Notandam.  diatione  lucis  materialis  et  lucis  spiritualis.  Nam 
irradiatio  lucis  materiaKs  immutat  visum  nalura- 
liter,  irradiatio  vero  lucis  spiritualis  immutat  vo- 
tarie;  unde  nullus  eam  videt,  nisi  cui  se  oslen- 
dit  voluntarie.  Et  ideo  lux  ista  splendere  dicitur  in 
inlerno  et  infernum  illuminasse,  quia  aliquos  de  in- 
ferno  irradiabat ,  non  lamen  omnes,  quia  nec  om- 
nes  volebat  illuminare,  nec  omnes  habebant  oculos 
proporlionales. 

Ad  illud  vero    quod  obiicitur  de  empyreo .  di- 


cendum,  quod  non  est  simile :  quamvis  enim  sit 
bonum  omnino  impermixtum  malo8,  non  tamen 
oportet,  quod  sit  malum  omnino  impermixtum  bono. 
Et  propterea  decebat  Deum  eos  qui  erant  in  tene- 
bris  illuminare,  non  lamen  eos  qui  eranl  in  lumine 
obscurare9. 


Dub.  II. 

Item  quaeritur  de  hoc  quod  dicit :  Ulique  totus 
eodem  tempore  erat  in  inferno.  Hoc  enim  videtur 
falsum ,  quia  aut  hoc  quod  est  totum  refertur  ad 
ndtUrdm,  aut  ad  personam.  Ad  naturam  non,  quia 
Christus  secundum  tolam  naturam  non  erat  simul  in 
caelo  et  in  inferno.  Si  ad  personam ,  adhuc  videtur 
falsum,  quia  supra  distinctione  sexta10  dictum  est. 
quod  persona  Christi  componitur  ex  tribus  substan- 
tiis  et  duabus  naturis;  et  est  illa  compositio  inex- 
plicabilis:  ergo  si  totus  Christus  erat  in  caelo  et  in 
inferno,  videtur.  quod  illae  duae  naturae  simul  es- 
sent  in  caelo  et  in  inferno  ;  quod  falsum  est  et  ab- 
surdum.  —  Item ,  differentiam  contingit  assignari  in- 
ter  lioc  signum  omne  et  hoc  signum  lolum ,  quia 
omne  dislribuit  pro  parlibus  subiectivis,  el  totum 
pro  partibns  integralibus  " :  ergo  si  Christus  non  ha- 
bebat  partes  integrales  nisi  secundum  bumanam  na- 


1  Epist.  Is7.  (alias  57.)  c.  3.  n.  7. 
-  Codd.  K  l)  alia  et  alia.   Mox  pro  hoc  tierum  ctt,  quod 
iitlcl  mit  relardans  edd.  subslituerunt  intellige. 

3  Cfr.  II.  Sent.  d.   10.  a.   I.  q.   I.  seq. 

4  Cud.  K.  earum.  Deiode  pro  eas  cod.  A  eos. 

5  Vide  scholion  ad  i.  quaestionem. 

6  Cfr.  II.  Sfiit.  d.  2.  p.  11.  a.   I.  q.    I. 

7  Cod.  11  debuit,  codd.  K.  N  Z  debebat ,  cod.  S  debuerat. 

8  Cfr.  II.  Sent.  d.   I.  p.  1.  a.  2.  q.   I.  et  d.  3i.  a.   I.  q.  !. 

9  Cfr.  de   lioc   dnbio  B.  Albert. ,  hic  a.  b;  S.  Thom. ,  hic 
[.  2    a.  2.  quaestiunc.   I  :    Petr.  a  T;ir. .   hic  q.  2.  a.  2.  quae- 

stiunc.   I  ;  Richard.  a   Med.,  hic  a.  2.  q.    I. 


10  Lit.  Magistri .  c.  3.  et  Commenl.  a.  I .  q.  2.  Ibid.  a.  2. 
q.  2.  ostenditur  etiam ,  composilionem  illam  esse  specialem.  — 
Codd.  ailegan)  dist.  7 ,  ubi  Magister  qnaestioseRi  in  dist.  6.  in- 
ceptam  exsequitur  et  habct  verba:  inexplicabilis  est  istius  unio- 
nis...  ratio  (c.  2.).  Cfr.  ibid.  dub.   I. 

11  Petr.  Hispan.,  Summtil.  tr.  de  Distrihtttione :  Signorum 
distributivorum  sttbstantiae,  alla  sunt  distributiva  partium  inte- 
gralium,  ut  lotus ;  alia  suW  signa  distributiva  partium  subie- 
ctivarum  [sive  inferiorum  v.  gr.  speciei  respeclu  generis],  ut 
omnis,  nullus.  CU:  Aristot,  V.  Metaph.  text.  31.  (IV.  c.  26.). 
—  Paulo  superius  pro  contingit  cdd.  convenU ,  cod.  A  exhibe* 
consueiit. 


DIST.  XXII.  DUMA. 


46o 


i  dici 
dupli- 


turani ;  cum  dicitur,  quod  lotus  Chrislus  fuit  in 
caelo  et  in  inferno;  implicatur  hoc  de  Christo  secim- 
duin  naturam  humanam ,  quod  simpliciter  est  fal- 
sum  pro  tempore  illo. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  hoc  nomen  lotus 
aliquando  tenetur  ut  signum  ' ,  aliquando  ut  adic,- 
ctivum.  Secundum  quod  tenetur  ut  signum,  sic  dis- 
tribuit  in  aliquas  partes,  ut  cum  dicitur :  totus  Pe- 
trus  est  albus.  Secundum  quod  accipitur  ut  nomen 
adiectivum ,  sic  totum  uno  modo  dicilur  idem  quod 
perfectum  ,  alio  modo  idem  quod  habens  partem 
el  partem  2.  Cum  ergo  dicit  Magister,  quod  Christus 
erat  totus  in  caelo,  (otus  ibi  dicitur  perfectus ,  quia 
persona  Christi  perfectissima  simul  erat  in  caelo  el 
in  terra  et  in  inferno. 

Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  persona  illa  erat 
composita ;  dicendum,  quod  nec  proprie  erat  com- 
posita ,  nec  hoc  nomen  totus  accipitur  ibi  colleclive, 
vel  distributive ;  quia  non  significat  collectionem,  aut 
divisionem ,  sed  potius  perfectionem  3.  —  Et  per  hoc 
patet  responsio  ad  sequens. 

Dub.   III. 


Item  quaeritur  de  hoc  quod  dicit :  Totus  est 
ubicumque  est,  sed  non  totum.  Videntur  enim  illa 
duo  esse  incompossibilia,  quia  totus  et  tolum  idem 
significant :  ergo  si  tolus  erat  in  caelo  et  in  inferno, 
necessario  sequitur,  quod  tolum.  —  Item,  ubicumque 
ego  sum,  necesse  est,  me  esse  tolum :  ergo  pari  ra- 
tione  videtur  de  Christo,  quia,  ubicumque  est  aliquid, 
necesse  est,  esse  omne  illud,  quod  naturaliter  esl  in  eo. 

Respondeo:  Dicendurm,  quod,  sicut  Magister  sub- 
iungit,  «totus  refertur  ad  personam,  sed  totum 
nio.  ad  naturam4».  Et  ratio  huius  est  discretio  sexus 
imporlata  per  genus  masculinum ,  et  confusio  per 
neutrum ;  et  quoniam  persona  Christi  secundum  se 
totam,  ubicumque  erat,  tota  erat,  cum  sit  unica  et 
simplicissima ;  nalura  vero  cum  non  solum  sil  in 
Christo  simplex,  utpote  divina,  sed  etiam  composita, 
ulpote  humana ,  nec  illa  possit  esse  ubique :  ideo 
concedil  Magister,  quod  totus  erat  ubique,  sed  non 
tolum,  quia  totus  referlur  ad  Divinitatem,  totum 
autem  ad  Divinitatem  et  humanitatem. 

Ad  illud  ergo  quod  obiicitur ,  quod  totus  et  to- 
tum  idem  significant;  dicendum,  quod  verum  est, 
quantum  est  de  impositione  prima ,  sed  ratione  dv- 


scretionis,  importatae  per  geneiis  consignificationem, 
in  ratione  5  usus  unum  consuevil  referri  ad  perso- 
nam,  et  alterum  ad  naluram. 

Ad  illud  <}iiod  obiicitur.  quod  ubicumque  ego 
sum,  necesse  est,  me  esse  totum  ;  dicendura ,  quod 
non  est  simile.    quia  in  me  pcrsona  non  se  extcn-  v^ndum. 
dit  ultra  natiiraiii  :    sic    aulriii    non  esl  in  Cluislo , 
sicut  in  praecedentibus c  dictum  fuit. 

Dub.  IV. 

Ilem  quaeritur  de  hoc  quod  dicit:  Nemo  ascen- 
dit  iit  eaelum ,  nisi  qui  descendit  de  eaelo.  Videtur 
enim  hoc  esse  falsum ,  quia,  si  solus  Christus  descen- 
dit  de  caelo:  ergo  solus  Christus  ascendit  in  i 
lum,  et  nullus  alius;  quod  est  haereticum  dicere. 
—  Item,  hoc  videtur  falsum  alia  ratione.  cuiu  di- 
citur  descendisse  de  caelo:  aut  enim  hoc  dicitur  se- 
cunduin  naturam  divinam,  aut  secundum  huin<i- 
nam.  Secundum  divinam  non.  quia  secundum  illam 
non  mutat  locum ;  secundum  humanam  non,  qnia 
secundum  illam  non  fuit  in  caelo. 

Respondeo  :  Dicendum,  quod  ascendere  uno 
modo  idem  est  quod  propria  virtute  scandere  sine 
adminiculo  virtutis  alienae;  et  hoc  modo  soli  Chri- 
sto  convenit.  Alio  modo  ascendere  idem  est  quod 
sursum  scandere;  et  hoc  modo  convenil  aliis  San- 
clisT;  in  praemissa  aulein  auctoritate  accipitur  primo 
modo.  —  Vel  aliler:  est  ascendere  in  caelum  cm-  Alia  ' ;olulio 
pyreum,  et  est  ascendere  in  caelum  Trinitatis6. 
Ciim  ergo  dicitur:  Nemo  ascendit  etc.;  hoc  non  di- 
citur  quantum  ad  asrensum  in  empyreum  ,  sed  qnan- 
tum  ad  ascensum  in  caelum  Trinitatis;  e1  iste 
ascensus  non  est  ascensns  ad  locum,  sed  potius  ad 
dignitatem  et  aequalitatem  Patris.  Xec  est  secundum 
acquisitionem  novae  dignitatis  in  Christo,  sed  pro- 
pter  manifestationem  eius  quod  '  babuit  ab  aeterno. 
Unde  sicut  dicitur  descendisse  non  propter  hoc,  quod 
in  eo  fuerit  Divinitas  minorata.  sed  propter  hoc, 
ipiod  in  assumtione  humanitatis  apparuit  minorata; 
sic  etiam  dicitur  ascendisse,  quia  in  ascensione  eius 
sublimitas  est  manifestata.  Unde  iste  descensus  el 
ascensus  conveniebal  divinae  personae  secundum 
divinain  oaturam,  relatam  tamen  ad  humanam.  — 
Et  per  hoc  patet  responsio  ad  atramque  obiectionem 
prius  factam;  utraque  enim  curril  de  ascensu  el 
descensu  locali ". 


1  Cfr.  supra  \>;i£.  112.  nota  8.  —  Subinde  codd.  A.KZbb 
ibulo  adiectivum  praeflgunt  nomen,  et  posl  pauca  pro  in 
atiquas  [cod.  <>  alias]  partes  Vat  substituil  in  ommes  partes. 
ln  rem  esse  ducimus  ex  Petri  Hispani  Summul.  tr.  '/«•  Distri- 
butione  (§  ■!'•  hoc  signo  totusj  afferrc  haec:  lotus  Socrates  esl 
;ill)iis ,  csi  enim  sensus:  Socrates  secundum  quamllbet sui  par- 
lem  esi  albus.  Unde  ad  isiam:  lotus  Socrates  <  -i  albus,  tm- 
iih'<ii;iic  sequitur  isla  :  s<i< -i-; 1 1 ■  --.  secundum  quamlibel  sul  parlem 

Ibus,  ad  quam  sequilur:  quaelibel  pars  Socratis  esl  alba  elc. 

Cfr.  ArisiKi.,  III.    Phys.   text.  63.  et  V.  Metaph. 

lext.  31.  flV.  <•.  26.),  nlii  duplex  haec  acceptio  totius  proponllur. 

3  Vlde  supra  <l.  ■">.  dub.  •'(.  —  Huius  dubii  Miiuiioiicin  in 

S.  Bonav.  —  Tom.  ui. 


venis  etiam   .ipuii    B.  .AlberL,  blc  a.  3,  el  Bpud  P     .       i 
hi<-  circa  lil. 
*  Hic  c.  3. 
•'•  Cod.   v  ci  /•"/' 

■   Qu  iest.  - ,  ubl  etlam  In  si  ii"ii"  addlto  alil    iu<  ton  - 
mlnanlur,  qul  de  hoc  <IuI>m  trai  lanl 

7  Cfr.  AugusL .  iii  loan.  I  ir.  12   n.  s  -.  rm. 

Ii    rem| el  90.  de  Dlvers 

<l  celsitudlnem   Divlnitalis;   '!<•  quo  vide  II.  ScnL 
.1.  2,  p.  n.  dub.  2. 

1.1    \  /.  I<li  pei  peram  </«•  "//. 

upra  III  M  iglstrl .  d.  w  III.  ■  ommenL 


466 


SENTENTIARUM  Llli.  III. 


Dub.  V. 

Ilcm  quaeritur  de  hoc  quod  dicit:  Haec  de  cor- 
rigia  calceamenti  etc. :  quid  intelligitur  per  corri- 
giam?  et  quid  per  calceamentum?  et  quid  per  re- 
gem  Mumaeae?  et  quid  per  ossa  eius? 

Respondeo:  Dicendum,  quod  calceamentum  est 
Notandum.  humanitas  Chrisli,  tegens  pcdem  Divinitatis.  Corrigia 
vero  calceamenti  est  unio  Divinitatis  et  hnmanitatis. 
Rex  Jdumaeae  est  Christus  ratione  naturae  morta- 
lis  assumlae,  iuxta  illud  quod  dicitur  in  Psalmo1:  In 
Idumaeam  extendam  calceamentum  meum.  Ossa 
regis  Idumaeae  sunt  sacramenta  Christi  occulta  et 
diflSciliora  ad  perscrulandum.  Haec  usque  ad  cine- 
rem  consumuntur,  quando  per  ignem  curiositatis 
adeo  vult  quis  ea   penetrare  usque  ad  minima,  ut 


devolio  exstinguatur.  —  Et  hoc  quidem  dicit  Magi- 
ster  non  esse  faciendum  ,  quia ,  curn  loquirnur  de 
Chrislo  quantum  ad  eius  incarnationem  et  passionem, 
vel  etiam  cogilamus,  repleri  dehemus  devotione,  ne, 
dum  tam  rnagna  et  immensa  beneficia  corde  arido 
cogitamus,  per  elationem  inflemur  et  per  ingratitu- 
dinem  arescamus.  —  Sed  quis  ad  haec  tam  idoneus  ?  tfotJ| 
Ideo  sanum  consilium  reputo  dicere  cum  loanne: 
Non  sum  dignus ,  ut  solvam  corrigiam  calcea- 
mentorum  eius2.  Credo  enim,  quod  huius  calcea- 
menli  alligatura,  quanto  curiosius  et  audacius  eam 
quis  solvere  voluerit,  tanto  strictius  alligatur.  Ideo 
sequendo  Magistrum,  finis  imponatur  circa  sermo- 
nem  de  Christo  quantum  ad  incarnationis  et  passio- 
nis  mysterium ,  quod  exsuperat  omnem  sensum  3. 


DISTINOTIO  XXIII. 


Cap.  I. 

Si  Christus  habuerit  fidem ,  spem,  ut  caritatem. 

Cum  vero  supra  *  perhibitum  sit,  Christum  plenum 
gratia  fuisse,  non  est  supervacuum  inquirere,  utrurn 
fidem  et  spem,  sicut  caritatem ,  habuerit.  Si  enim  his 
caruit,  non  videtur  plenitudinem  gratiarum  habuisse. 
Ut  autem  haec  quaestio  valeat  aperlius  explicari ,  de 
his  singulis  aliqua  in  medium  proferenda  sunt;  et  pri- 
mum  de  fide ,  secundum  mensuram  cuius  praecipit 
Apostolus  unicuique  supere. 

Cap.  II. 

Quid  sit  fides. 

«  Fides  est  virtus,  qua  creduntur  quae  non  viden- 
Ddbium  i.  tur2»;  quod  tamen  non  de  omnibus  quae  non   viden- 


tur,  acciprendum  est,  sed  de  his  tanlum,  quae  cre- 
dere,    ut  ait  Augustinus,  «  ad    religionem  pertinet  ».  Aogwti 
Multa   enim  sunt,  quae  si   Christianus  ignoret,   nihil 
meluendum  est ,  quia  non  ideo  a  religione  deviat. 

Cap.  III. 

Quot  modis  dicilur  fides. 

Accipitur  autem  fides  tribus  modis,  scilicet  pro  eo  Dubino 
quo  credilur  et  est  virtus;  et  pro  eo  quo  3  credilur 
et  non  est  virtus;  et  pro  eo  quod  creditur,  quod  aliud 
est  ab  eo  quo  creditur.  Unde  Augustinus 4  inquit : 
«  Aliud  sunt  ea  quae  credunlur,  aliud  fides,  qua  cre- 
duntur;  illa  enim  in  rebus  sunt,  quae  vel  esse,  vel 
fuisse,  vel  futurae  esse  dicuntur;  haec  autem  in  animo 
credenlis  est,  ei  tantum  conspicua,  cuiusest».  Et  ta- 
men  nomine  fidei  censetur  utrumque,  et  illud  scilicel 
quod  creditur,  et  id  quo  creditur.   hl   quod  creditur 


2.  seq.  Cfr.  etiara  Alex.  Hal. ,  S.  p.  III.  q.  23.  m.  4.  et  6  ;  B. 
Albert.,  hic  a.  7.  seqq. ;  S.  Thom.,  hic  q.  3;  Petr.  a  Tar. ,  hic 
q.  3;  Richard.  a  Med.,  hic  a.  4.  q.  2. 

1  Psalm.  59,  10.  Gregor. ,  I.  Homil.  in  Evang.  homil.  7. 
n.  3:  Quis  enim  nesciat,  quod  calceamenta  ex  mortuis  anima- 
libus  fiunt?  Incarnatus  vero  Dominus  veniens  quasi  calceatus 
apparuit,  quia  in  Divinitate  sua  morticina  nostrae  corruptionis 
assumsit.  Unde  etiam  per  Prophetam  dicit :  In  Idumaeam  ex- 
tendam  calceamenlum  meum.  Per  Idumaeam  quippe  gentilitas, 
per  calceamentum  vero  assumta  mortalitas  designatur.  ln  Idu- 
maeam  ergo  Dominus  calceamentnm  suum  se  extendere  asserit, 
quia,  dum  per  carnem  gentihus  innotuit,  quasi  calceata  ad  nos 
Divinitas  venit.  Sed  huius  incarnationis  mysterium  humanus 
oculus  penelrare  non  suflieit...  Corrigia  ergo  catceamenti  est 
ligatura  mysterii.  Ioannes  itaque  solvere  corrigiam  calceamenti 
eius  non  valet,  quia  incarnationis  eius  mysterium  nec  ipse  in- 
vesligare  suflicit,  qui  hanc  per  prophetiae  spiritum  agnovit. 
Quid  est  ergo  dicere:  Non  sum  dignus  solvere  corrigiam  cal- 
ceamenti  eius  (M.arc.  1 ,  7.),  nisi  aperte  et  humiliter  suam  igno- 
rantiam  profileri  ?  —  Hieronym.,  exponens  illud  Amos  2,  1  : 
Eo  quod  incenderit  ossa  regis  Idumaeae  usque  ad  cinerem , 
ait:  Sic  ossa  regis  ldumaeae  comburere  non  debemus  et  in 
cinerem  favillamque  dissolvere.  ludaei  transferunt  inteiligentiam 
spiritualem  in  carnes  Idumaeas,  sensumque  regium,  qui  ver- 
satur  in  littera  et  est  solidissimus  atque  firmissimus,  genealo- 
giis  quibusdam  et  traditionibus  superfluis  enervant  atque  com- 


minuunt  et  in  pulverem  redigunt ;  et  non  solum  illi  hoc  faciunt, 
sed  omnes  haerelici  etc. 

2  Marc.  1,7;  loan.  I  ,  27.  —  Paulo  ante  edd. ,  pluribus 
omissis,  sed  sanum  consilium  reputel  dicere  cum  loanne ; 
cod.  C  cum  quis  [quidem  ?]  ad  hoc  nullus  sit  idoneus ,  ideo 
sanum  ele.  Paulo  inferius  pro  strictius  cod.  Y  fortius ,  edd. 
arctius ,  quae  et  subinde  pro  Magistrum  exhibent  medium. 

s  Phil.   i,  7.  —  Cfr.  de  hoc  dubio  B.  Albert.,  hic  a.   II  ; 
S.  Thom. ,  Pelr.  a  Tar.  et  Kichard.  a  Med. ,  hic  circa  lit. 
NOTAE  AD  LIBR.  SENTENTIARUM. 

1  Dist.  XIII.  c.  I. —  Inferius  respicitur  Bom.  12,  3.  Pro 
praecipit  Vat.  cum  cod.  D  et  paucis  edd.  praecepit. 

2  Ad  verbum  est  in  Glossa  ad  Bom.  I,  18,  apud  Lyra- 
num  ;  cfr.  August.,  Enchirid.  c.  8.  n.  2;  II.  Quaestion.  Evang. 
c.  39.  n.  I. —  Verba  ad  religionem  pertinet  sunt  in  Enchirid. 
c.  9.  n.  3.  —  Cod.  E  post  vhlentur  ndiungit:  Unde  Augustinus 
in  libro  de  Praedest.  Sanclor. :  Credere  ipsum  nihil  est  aliud 
quam  cum  assensione  cogitare;  quod  tamen  etc.  Quae  verba  in 
aliis  codd.  el  ed.  I.  alibi,  nempe  in  cap.  4,  ponuntur. 

3  Ita  cum  ed.  I  fquae  tamen  omittit  crcditur)  legendum 
esse  putamus;  in  aliis  edd.  et  codd.  quod  creditur.  Inlelligitur 
aulem  a  Magistro  fides  informis,  quae  ab  ipso  aliisque  antiquis 
non  vocatur  virtus ,  scil.  perfectu. 

4  Libr.  XIII.  de  Trin.  c.  2.  n.  5.  —  Pro  fulurae.  csse  <li- 
cuntur  Vat.  cum  pluribus  edd.  futura  credunlur ,  rcfragante 
originali. 


DISTIXCTIO  XXIII. 


467 


boiam.  dicilur  fides ,  sicut  ibi ' :  «  Haec  esi  fides  catholica  , 
quam  nisi  quisque  fideliter  Ormiterque  crediderit,  sal- 
vus  esse  non  poteril  ».  Fides  auletn,  qua  creditur,  si 
cum  caritate  sit,  virlus  est,  quin   «  carilas,  ut  ail  Am- 

.rosias.  brosius2,  niater  esl  omniuin  virtulum  »,  quae  omnes 
inforrnal,  sine  qua  nulla  vera  virtus  esl.  Fides  ergo 
operans  per  dilectionem  virtus  est,  qua  non  visa  cre- 
duniur.  Haec  est  fundumentum,  quod  mutari  non  po- 
tesl,  ut  ait  Apostolus,  (prae  posila  iu  fundaineuio   ne- 

;!tihiis.  minem  perire  siuil.  Unde  Augustinus  8:  «  Fundamentum 
est  Ghristus  Iesus,  id  est  Chrisii  fides,  scilicel  qaae 
per  dilectionem  operatur,  per  quain  Chrislus  habital  in 
cordibus,  quae  neminem  perire  sinil;  alia  vero  non  est 
fundamentum.  Fides  enim  sine  dilectione  inanis  est , 
fides  cum  dileclione  Christiani  est,  alia  daemonis  est. 
Xam  et  daemones  credunl  et  contremiscunt  ».  «  Sed 
multtim  inlerest,  utrum  qnis  credat  Chrishim ,  vel 
Christo,  vel  in  Christum.  Xam  ipsum  esse  Christum , 
daemones  crediderunt,  nec  tamen  in  Christum  cre- 
diderunt  ». 

Cap.  IV. 

Quid  sit  credere  Deo,  vel  Deum ,  vel  in  Deum. 

«  Aliud  est  enim  credcre  in  Deum,  aliud  credere 
3.  Deo ,  aliud  credere  Deum.  Credere  Deo  est  credere , 
vera  esse  quae  loquilur;  quod  et  mali  faciunt,  el  nos 
credimus  homini ,  sed  non  in  hominem.  Credere  Deum 
est  credere,  quod  ipse  sil  Deus ;  quod  etiam  mali  fa- 
ciunt.  Credere  in  Denm  est  credendo  amare ,  cre- 
dendo  in  eum  ire,  credendo  ei  adhaerere  et  eius  mem- 
„s.  hris  incorporari  4  ».  Per  hanc  fidem  «  iustilicatur  im- 
pius,  ut  deinde  ipsa  fides  incipiat  per  dilectionem 
operari  ».  Ea  enim  sola  hona  opera  dicenda  sunt,  quae 
liunt  per  dileclionem  Dei.  Ipsa  enim  dileclio  opus  fidei 
dicitur.  Fides  igitur,  quam  daemones  et  falsi  Chrisliani 
ha1)ent,  qualitas  mentis  esl,  sed  informis.  quia  sine 
caritate  est.  Xam  et  malos  fidem  habere,  curn  tamen 
caritate  careant,  Apostolus 5  ostendii  dicens:  Si  habuero 
omnem  fidem ,  caritatem  autem  non  habuero  etc;  quae 
fides  etiam  donum  Dei  dici  potest,  quia  et  in  malis 
quaedam  Dei  dona  sunt. 

Cap.  V. 

De  informi  qualitate  menlis ,  quae  in  malo 
Christiano  est. 

Si  vero  quaerilur,  utrum  illa  informis  qualilas,  qua 
malus  Cbrislianus   uoiversa  credit,  quae   boous  Chri- 


stianus,  accedente  carilate,  remaneat  el  /iui  vvrtus,  an 
ipsa  eliminelur,  et  alia  qualilas  succedat,  (|uae  virtus 
sil;  utrumlihet   sine   periculo  dici    polest;  mihi  lamen  Wou. 
videtur,  quod  qnalitas  illa.quae  prius  erat,  remaoeai 
et  accessu  carilaiis  rirtus  fiat. 

Cap.  VI. 

Quomodo  dicalur  unu  fid<s. 

Cumque  diversis  modis  dicatur  Ides,  latendum 
est  tamen,  unam  esse  lidem,  ut  ail  Apnslolus6:  i 
Dominus,  una  fides.  Sive  enim  accipiator  ildes  pro 
eo  quod  credilur,  sive  pro  eo  quo  creditur,  recle  di- 
citur  fides  una.  Si  pro  eo  quod  crediiur  accipiatur,  e\ 
hac  intelligenlia  dicitur  una  fides ,  quia  idem  iiihemur 
credere.  et  unum  idemque  esl,  quod  creditur  a  cun- 
etis  lidelihus.  Unde  Bdes  catkoUca  dicitur,  id  est  uni- 
versalis.  Si  vero  accipitur  Qdes  pro  eo  quo  creditur, 
ea  ratione  dicitur  una  esse  fides ,  non  quia  sil  una 
numcro  in  onmihus,  sed  qenere,  id  esi  similitudinc. 
Unde  Auguslinus7  lihro  decimo  lertio  de  Trioilate :  Aagntius. 
«  Fides,  quam  qui  hahenl  fideles  vocanlur.  et  qni  non 
habent,  infideles,  comniunis  esl  omiiibns  Qdeiibus,  si- 
cul  j)luribus  hominibus  facies  commuois  esse  dicitur, 
cum  tamen  singuli  suas  haheanl.  Xon  enim  fides  uu- 
mero  est  una,  sedgeneret  quae,  cum  sii  io  uno,  est 
et  in  aliis,  non  ipsa,  sed  similis,  et  propter  siinililu- 
dinem  magis  unam  dicimus  esse  quam  multas.  Sicut 
idem  volentium  dicitur  voluotas  una ,  cum  lamen  cui- 
que  sit  sua  voluntas;  et  duoriun  simillimorum  dicitur 
facies  una  ». 

Cap.  VII. 

Quod  fides  est  de  his  quae  non  vidcntur,  propric, 
ipsa  tumcit  uidetur  ab  eo,  in  quo  est. 

Xolandum  quoque  esl,  tpiod  fides  proprie  de  non 
appareolibus  laolum  esi.  Uode  Gregorius*:  «  Apparcn-  GrAforiw. 
lia  non  habent  (idem,  sed  agnilionem  ».  Idem:   «  Ciun 
Paulusdicat:  Fides  est  substantia  rerum  sperandarum , 
urqumentum  non  apparentium  ;  hoc    veraciter  dicitur 
crcdi,  quod  non  valcl  ridcri.  Xani  credi  iam  non  po- 
lest.   tpiod  vidcri  polcsl  ».   «  Thomas   aliud    vidit,   ct 
aliud  credidil :  bomioem  vidil  el  Deom  coofessus  esl 
dicens :  Deus  meus  ei  Dominus  meus».  De  boc  etiam AoftutiaM. 
Augustioos •  ait:  «Fidem  ipsam  videlqnisque  In  corde  dbMmi  i. 
siio  esse,  si  oredit,  vel  dod  esse,  -i  doo  credit;  dob 
sicol  corpora,  quae  videmus  ocuiis  corporis,  ct  per 
ipsorum  imagioes,  quas  memoria  lenemus,  etiam  ab- 


1  Symbolum  Atbanasianum. 

!  ln  Epist.  ad  Rom.  II.  I.  (vlde  liic in  CommenL  dul 
et  apud  Lyranum  itt  G\os^\  ad  Rom.  I  i.  :>.  e(  l.  Cor.  8,  2.  — 
hferius  respicitur  Gal.  5,  6,etdeinde  l.  Cor.   \.   II. 

:!  Dc  Fide  el  < >| hm  ihu-i ,  c.  16.  n.  27,  tihi  respicitur  Eph.  .'i. 
17:  Chrislum  habilare  i>'i'  Hdern  in  cordibus  veslris;  <•(  deinde 
i  2,  I'.). — Seq.  locua  esl  Auguat.,  Serm.  lii.  (alias  61.  de 
Verbis  Domini  |  c.  2.  a.  _'. 

*  lugusU,  serm.  de  Symb.  (alias  181.  de  Temp.)  c  I,  el 
Enarrat.  in  Ps.  77.  n,  8,  ri  In  Evang.  loan.  tr.  29.  n,  <>.  Eadem 
•Bntenlia  ad  verbum  esl  in  Gloasa  ad  Roro.  '»,  •>,  >i  lac.  i,  23, 
apud  Lyranuro.  —  Quae  sequuntur  sunt  apud  iVugust,  Enarral, 
in  Ps.  (17.  n.    il. 


5  Epist  I.  Cor.   I  •">,  2. 
•■  Eph.   . 

7  Cap.   2.  n.  ';.  —  in  flne  pro  tmiUimonm  edd    I, 
suiuii  iimilii .  contra  codd.ei  originale. 

8  l.iln.  II.  in  Evang.  homiL  S6.  n.  8;  seq,  locua  eal  iv. 
Dialog.  •  i'  lertlus  in  Evang.  loc  dt  Locus  S  Paull  eal  Hebr. 
II,  |.  Vulgaia:  Ea    tutem  ii<i  jsper  ndarum  subslanUo  reruro, 

iroenUun  non  apparenUuro.  Deinde  resplcitur  loaa 

Ubr.  Mii.  <i'   Trln    c  i     n.   t  —  i ■  •  ■ »  ■>.</<>  .■..<■/>. </■/>• 

n  ile  <iim  \  at  <■'  pau<  i-  edd.  oorpi  tlam 

<-<><l<t.  Pro  >«<»/  i iiliii.ns  .  odd.  BCDI    <  t  •  dd 
ihiiius.  rcfrnganlo  origlnall    Dcniquc  i>i<>  cogitationf  cod.  I    <t 
\  ,ii.  .  niii  edd.  i ,  i  iitiitioii,  iii 


/ifi8 


SENTENTIARUM  LIB.  III. 


sontia  cogilamus;  noc  sicul  ea  quae  non  vidimus, 
el  ex  his  quae  vidimus,  cogitatiooe  utcumque  for- 
mamus  el  memoriae  commendamus;  ncc  sicut  homi- 
nein,  euiiis  animam ,  elsi  non  videmus,  ex  noslra 
coniicimus,  et  ex  motihus  corporis  homincm ,  sicut 
videndo  didicinms,  intucmiir  eliam  cogitando:  non  sic 
videlur  fides  in  corde,  in  quo  est,  ah  eo  cuius  esl , 
sed  eam  tenet  certissima  scicntia.  Cum  igitur  ideo  cre- 
dere  iuhemur,  quia  id  quod  credere  iuhcmiir,  videre 
non  possumus ;  ipsam  tamen  fidem,  quando  est  in  no- 
his,  videmus  in  nohis,  quia  et  rerum  absentium  prae- 
sens  est  fides,  et  rerum,  quae  foris  sunt,  intus  est 
fidcs,  et  rcrum,  quac  non  videntur ,  videtur  fides ;  et 
ipsa  lemporaliter  fit  in  cordibus  hominum,  ct  si  ex 
fidelihus  infideles  fiunt,  perit  ah  eis».  His  verbis  evi- 
denter  traditur,  fidem  ipsam  in  corde  hominis  ab  ipso 
homine  videri  non  corporaliler,  non  imaginarie,  sed 
intelleclualiler ;  et  ipsam  tamen  absentium  et  eorum 
An-nstinus.  quae  iion  vidcntur,  esse.  Ut  enim  Augustinus  '  alibi 
ait:  «  Credimus,  ut  cognoscamus ;  non  cognoscimus,  ut 
credamus.  Quid  est  enim  fides,  nisi  credere  quod  non 
vides  ?  Fides  ergo  est  quod  non  vides  credere;  veri- 
tas  quod  credidisti  videre  ».  Unde  recte  fides  dicitur 
argumentum —  vel  convictio  — rerum  non  apparentium, 
quia,  si  fides  est,  ex  eo  convincitur  et  prohalur,  ali- 
qua  esse  non  apparentia  2,  cum  fides  non  sil  nisi  de 
non  apparentibus. 

Cap.  YIII. 

Descriptio  fidei. 

Ait  enim  Apostolus:  Fides   est   substanlia   rerum 

sperandarum ,  argumentum  —  vei  convictio  —  non 

apparenlium ,  quia  per  fidem  subsislunl  in  nobis  eliam 

modo  speranda  el  subsislcnl  in  futnro  per   cxperien- 

tiam.  Et  ipsa  est  probatio  et  convictio  non  apparentium, 

quia,  si  quis  de  his  duhilel,  per  fidem  probantur,  ut 

nubium  5.  adhuc  probalur  futura   resurrectio,  quia  ila  credide- 

runt  Patriarchae  et  alii  Sancti;  vel  probatio  est  et  cer- 

tiludo,  quod  sint  aliqua  non  apparenlia,  ut  supra  di- 

ctum  est.  Proprie  autem  fides  dicilur  substantia  rerum 

sperandarurn ,  quia  spcrandis  subslat  el   quia   fuhda- 

mentum  est  bonoruni,  quod  nemo  mutare  potesl. 

.  Si  vcro  quaerilur,  an  haec  descriptio  spei  conve- 

convenien-  nial;  sane  concedi  polest  utrumlibet.  Si  aulem  dicatur 

tlonis. '  convenire ,  sunt  el  alia  plura ,  quihus  dilTerunl  fidcs  ct 

spes  3.  Sed   non   improbe  dici  potesl,  soli  fidei  conve- 

nire,  non  spei;  quia  fides  sola  juudamentum   dicitur, 

non  quia  iiAes-virtus  possit  esse  sine  spe   et  caritate, 


Unde  Auguslinus  4:  «  Fides  operans  per  dilectionem  Augustin 
ulique  sine  spe  non  potest  esse,  nec  amor  sine  spe,  nec 
sinc  amore  spes,  nec  utrumque  sine  fide ;  et  fides  sine 
amore  ni/til  prodest » .  Potesl  tamen  credi  aliquid,  quod 
non  sporatur,  nihil  autem  potest  sperari,  quod  non 
creditur.  Ideoque  credere ,  quod  est  aclus  fidei,  nalu-  rides  p 
ralilcr  praecedit  sperare ,  quod  est  aclus  spei ,  quia, 
nisi  aliquid  credalur,  non  potest  sperari.  Credilur  au- 
tcm  B  quod  non  speratur.  Inde  est,  quod  in  Scriplura 
plerumque  rcperilur.  quod  fides  praecedit  spem.  et 
spes  sequitur  fidem;  non  quod  virlus  fidei  praecedat 
virjutem  spei  tempore  vel  causa,  sed  quia  actus  fidei 
naturaliler  praecedil  aclum  spei;  quod  eliam  quidani 
conccdunt  de  ipsa  virtute  fidei,  ut  natura liler  praece- 
dal  spem,  non  tempore. 

Cap.  IX. 

Quare  sola  fides  dicilur  fundamentum. 

Unde  et  recte  ea  sola  &\ti\\.\\v  fundamentum  mx\\\\\\\\\ 
virlutum  et  bonorum  operum.  Non  aulem  fundamenlum 
est  carilatis ,  quia  non  ipsa  carilatis,  scd  caritas  ipsius 
.  virlutis  fidei  causa  est.  Caritas  enim  causa  esl  et  ma- 
ter  omnium  virlulum,  «,quae  si  desit,  fruslra  habenlur 
cetera;  si  aulem  adsit,  hahentur  omnia6».  Caritas 
enim  Spiritus  sanclus  est,  ut  in  superioribus  '  praeta- 
xalum  est.  Ipsa  est  ergo  causa  omnium  virtutum,  non 
ipsius  aliqua  virlulum  causa  est,  quia  omnia  munera 
excellit.  Unde  AUgustinus8:  « Respice  ad  munera  Ec-Augasti 
clesiae,  et  universis  excellentius  carilatis  munus  cocno- 
sces»,  « quae,  ul  oleum,  non  polest  premi  in  imo,sed 
suporexsilil  ».  Non  ergo  eius  causa  vel  fundamenlum 
fides  esl.  —  Gregorius  tamen  super  Ezechielem  9  dicit, 
«  quia,  nisi  prius  fidos  leneatur ,  nullalenus  ad  spiritua- 
lem  amorem  attingitur.  Non  enim  caritas  fidem ,  sed 
fides  carilatem  praocodit,  quia  nemo  potest  amare  quod  nubior 
non  credidorit » ,  sicut  nec  spcrare.  —  Sed  hoc  accipi 
polest  dictum  de  fide,  quae  virtus  non  est;  ipsa  enim 
spem  et  carilatem  froquenter  praecedit;  vel  do  actu 
fidei,  qui  forte  naturaliler  actum  caritalis  praecedit, 
sicut  actum  spei;  quod  verba  praomissa  diligonler  no- 
tata  innuunt  ct  ea  etiam,  quae  addil  dicens:  «  Nisi  ea, 
inquit,  quae  audis,  credideris,  ad  amandum  ea  quae 
audis,  non  inflaminaboris » ;  quae  tantum  de  non  visis 
esl,  ut  anto  diximus.   Unde  Ioannes  Chrysostomus  I0:  Chr5's ' 

'  J  mns. 

«Fides  in  anima  noslra  faeit  subsislere  ea  quao  non 
vidonlur,  de  quibiis  proprie  fides  esl;  de  visis  enim 
non  est  fides,  sed  agnitio». 


1  ln  Evang.  loan.  tr.  iO.  n.  9.  —  Vocabulum  concictio  est 
alia  aniiqua  versio  termini  '(\tyyoc  (Hebr.  II,  1.),  de  quo  cfr. 
August.,  Enchirid.  c.  S.  n.  2,  et  XIII.  de  Trin.  c.   I.  n.  3. 

-  Edd.  I,  8  adiiciunt:  quiasiquis  <lr  eis  dvbitet,  per  fi- 
dem  probantur. 

3  Cfr.  infra  in  d.  XXVI. 

*  Enchirid.  c.  8.  n.  2.  Respicitur  liic  Gal.  5,  6,  ct  1.  Cor. 
13,  3. 

5  Vat.  cum  jiaucis  edd.  enim  aliquid,  quod. 


6  August.,  in  Evang.  loan.  (r.  9.  n.  8. 

7  Libr.  1.  Sent.  d.  XVII. 

8  Enarrat,  in  Ps.  103.  scrm.  I.  n.  9;  seq.  locus  est  in 
Evang.  loan.  tr.  (j.  n.  20.  Pro  siqwrrxsilit  Vat.  superebullit, 
refraganiibus  codd.  <um  pluribus  edd. ;  c<M.  I  ,  8  superexcel- 
lit  vel  supereicsilit ;  originale  exsilit  el  in  jma  pro  in  imo. 

9  Libr.  II.  hom.  i.  in  Ezech.  n.  13.  Seq.  locus  ibid.  —  Su- 
perius  post  accipi  potest  edd.  1 ,  8  quia  forte  pro  <pii  forte. 

10  Ilom.  21.  in  Epist.  ad  Hebr.  n.  2,  senlentialitcr. 

l 


DIST.  XXIII.  DIVISIO  TEXTUS. 


469 


C0MMENTAEIU8  IN  DI8TINCTI0NEM  XXIII. 

De   fide ,   et   quidem   quoad   eius   essentiam. 


Cum  vero  supra  habitum  sit ,  Christum  etc. 


DIVISIO  TRXTLS. 


Sicut  a  principio  dictum  fuit.  in  hoc  libro  in- 
tendit  Magister  determinare ,  quaiiier  Deus,  qui  est 
dives  in  misericordia,  convivificavit  nos  Christo1; 
et  quoniam  hoc  idem  fecit  per  Christum  assumentein 
vitam  nalurae  nostrae  et  dantem  nobis  vitam  gratiae; 
ideo  totus  iste  liber  a  principio  dividebatur  in  duas 
partes  generali  divisione.  In  quarum  prima  agit  Ma- 
gister  de  vita,  quam  Christus  pro  nobis  assumsit. 
quam  etiam  pro  salute  nostra  morti  exposuit.  In  se- 
cunda  vero  agit  de  vita  gratiae.  quam  nobis  contulit. 
■ —  Prima  parle  determinata 2 ,  quae  durat  a  principio 
libri  usque  huc ,  hic  incipit  secunda  pars ,  quae  du- 
rat  ab  hoc  loco  usque  in  finem.  Et  quoniam  perfe- 
ctio  vitae  gratiae  in  duobus  consistit,  videlicet  in 
multiludine  habituum  gratuilorum  et  in  impletione 
divinorum  mandatorum ;  ideo  pars  ista  dividilur  in 
duas  parles  principales.  In  quaruni  prima  agit  Ma- 
gister  de  habitibus  gratuitis.  In  secunda  vero  agil 
de  praeceptis  decalogi,  infra  distinctione  trigesima 
septima :  Sed  iam  distribuUo 3  decalogi  etc.  —  Et  quo- 
niam  habitus  graluili  distinctionem  habent  et  conne- 
xionem;  ideo  prima  pars  dividitur  in  duas.  ln  qua- 
rum  prima  agit  de  habitibus  gratuitis,  in  qnantum 
ab  invicem  distinguuntur.  ln  secunda  agitur  de  eis- 
dem ,  in  quantum  ad  invicem  connectunlur,  infra 
distinctione  trigesima  sexta:  Solet  etium  ijuacri , 
uirum  virtutes  smt  sibi  coniunctae. —  Bt  quoniam 
halutus  gratuili  sunl  in  triplici  differenlia:  quidam 
namque  sunt,  qui  ordinant  in  finem .  ut  sunt  virlu- 
tes  theologicae;  quidain  vero  in  ea  quae  sunt  ad  fi- 
nem .  ut  smit  \irtutes  cardinales;  quidani  vero  ex- 
pediunt  in  utrisque,  aout  dona  septiformis  gratiae; 
iilco  ista  pars  '  ilividilnr  in  Ires.  In  qmiriim  prhna 
agitur  de  virtulibus  theologicis.  ln  secunda-' agitur 
de  cardinalibus,  infra  distinctione  trigesima  terlia: 
Posi  praedicta  de  quatuor  virtutibus.  fn  lerlia  vero 
de  seplem  donis  Spiritus  sancti,  infra  dislinctione 
trigesima  qnarta:  Nunc  deseptem  donis  Spiritussan- 
cli.  —  El  quia  virtutes  theotogicae  sunl  tres,  scilicet 
Bdes,  spes  el  caritas;  ideo  pars  prima  dividitur  in 


tres.  In  qnarum  prima  agitur  de  fide.  In  secunda 
vero  de  spe.  infra  distinctione  vigesima  sexta:  Esi 
autem  spes  virtus  elc.  In  tertia  vero  de  carilate, 
infra  distinctione  vigesima  septima :  Cum  autem  Chrir 
slus  fidem  el  spem  non  habuerit  etc. 

El  (jnoniam  fidem  est  tripliciter  considerare, 
scilicet  (jiiantnm  ad  suam  essentiam  et  quanlnm  ad 
obieclum  sive  materiam  et  quantum  ad  suffidentiam; 
ideo  prima  pars  dividitur  in  tres  partes  secundum 
tres  distinctiones.  In  quarura  prima  agit  Magister  de 
fide  quantum  ad  eius  essentiam.  In  secunda  quantam 
ad  eius  obiectum  sive  materiam,  inlra  distinctione 
proxima:  Hic  quaeritur,  si  fides  iantum  de  non 
visis  est  etc.  In  tertia  de  eius  sufficientia,  infra  di- 
stinctione  vigesima  qninta:  Praedictis  adiiciendum 
est  de  sufpcientia  fidei  elc. 

Prima  pars,  quae  continet  praesentem  distinctio- 
nem ,  dividitur  in  partes  tres.  In  quarum  prima  dicta 
dicendis  continuat.  In  secunda  vero  lidem  definit 
sive  notilicat.  ibi:  Fides  est  virtus ,  qua  creduntur 
etc.  fn  tertia  vero  definitionem  explanat,  ibi:  Acch 
pitur  autem  fides  tribus  modis  etc.  Primis  duabus 
jKiilibus  indivisis  renianeiilibus,  tertia  pars  subdivi- 
ditur  in  duas.  secunilmii  duas  partes  illins  (lelinitio- 
nis.  quas  explanat.  Primo  enim  intendil  explanare, 
qualiter  lides  sit  virtus.  Secundo  vero,  qualiter  per 
fidem  creduntur  quae  non  videntur,  quod  esl  in  illa 
definilione  loco  dilTerenliae.  ihi:  Noiandum  quoque 
est,  quod  fides  de  non  apparentibus  etc 

Prima  pars  dividitur  in  tres  partes.  ln  quarum 
prima  explanat,  quaiiler  veritatera  babeal  quod  di- 
cliiin  esl :  fides  esl  virlus.  C.iun  enim  lides  dicatur 
multipliciier.  proprie  ibi  accipitur  pro  habitu,  el  uoc* 
non  pro  qualicnmque,  sed  pro  habitu  gratia  infor- 
malo.  In  secunda  vero,  cum  fidem  contiogal  i 
informem  el  rormatanij  cemparal  unam  istarum  ad 
alteram,  ibi:  Si  rn-<>  ijutirriinr .  utrum  iUa  infor- 
mis  qualitas  elc.  In  tertia  vero,  cum  dictnm  -ii  . 
fidem  dici  mullipliciter ,  Magister  ostendit,  eam  esse 
unicam,  il":  Cumqw  diver simode  dicatur  fides  elc. 


1  Kph.  2,  i.   seq.  Vide  imius  llbri   i emium  ei  divisio- 

ncni  textus  iL  I.  —  Pro  Siout  <i  principio  edd.  Sicui  supra  <» 
Iikiks  tertii  principio. 

"  Codd.  GlLVaa  terminata.  Paulo  inferius  pro  "/'  !>>••■ 
loco  codd.  i.  na  <ii>  h<><  <-<t}><nnn. 

"lil.  dislinctio.  Posl  paucn  pro  agit  codd.  KZ  agitur, 


ei  subinde  pro  <l<  liabilibus  gratuitis  codd.  Gll  \   i 
iiililms  gratuitis 

'  i  !odd.    \  \\  /.  ■  •iiti. 

id.  bb  omltiii  //"'•.  codd   Ul    ■  >  omiuuni  ti  \ 
ro  « «iii  dictum  N/codd.  M  0  jat;  edd.  bre- 

\iu>  sic:  >'i<iii  p~d<  ur  multip 


A70 


SENTENTIARUM  LIB.  III. 


Siniiliicr  illa  secunda  pars,  io  qna  explanat, 
qoaliter  fide  creduntur  quae  non  vidcntur,  habet 
tres  partes.  In  qiiarum  prima  ponit  illius  merabri 
explanationem.  In  secunda  vero  cxplanationem  suam 
confirmat  per  definitionem  Apostoli ,  qua  '  fidem  no- 
tificat,  ibi:  Ait  enim  Apostolus:  Fidcs  esl  mbstan- 


tia  rerum  sperandarum  ctc.  In  tertia  vero  inquirit 
de  illa  descriplione ,  utrum  sit  convenientcr  assignata. 
ibi :  Si  vero  quaeritur,  an  haec  descriptio  spci  con- 
veniat  etc.  Subdivisiones  autem  parlium  manifestae 
sunt  in  litlera. 


TIUCTATIO  QUAESTIOMM. 


Ad  intelligentiam  autem  huius  partis  incidit  hic 
quaestio  circa  duo. 

Primo  enim  quaeritur  de  ipsa  fide  simpliciter 
dicla  sive  formata. 

Secundo  quacritur  de  fide  quodam  modo  dimi- 
nuta  sive  informi. 

Circa  primum  quaeruntur  quinque. 

Primo  quaeritur,  utrum  fides  sit  virtus  proprie 


dicta. 

Secundo  quaeritur.  utrum  sit  in  parte  animae 
cognitiva ,  vel2  affectiva. 

Tertio  quaeritur,  utrum  sit  virtus  una. 

Quarto  quaeritur,  utrum  sit  tantae  cerlitudinis, 
quantae  certitudinis  est  scientia. 

Quinto  quaerilur  de  notificatione  eius  ab  Apo- 
stolo  assignata. 


ARTICULUS  I. 

De  fide  simpliciter  dicta  sive  formata. 
QUAESTIO  I. 

Utrum  fides  sit  virtus. 


Circa  primum  sic  proceditur  et  quaeritur,  utrum 
fides  sit  virtus;  et  loquimur  hic  de  fide,  qua  quis 
credit  in  Deum.  Et  quod  sic,  ostenditur. 

1.  Quod  est   principium   nostrae  salutis  habet 
Fnndamenta.rationem  virtutis ;  sed  fides  est  huiusmodi ,  secun- 

dum  quod  saepe  dicitur  in  Evangelio  3 :  Fides  tua 
te  salvum  fecit:  ergo  fides  est  virtus. 

2.  Item,  quod  est  principium  purificationis  cor- 
dis  habet  rationem  virtutis  —  sicut  enim  cor  non 
inquinalur  nisi  per  vitium,  sic  non  purificatur  nisi 
per  virtutem  —  sed  fides  est  principium  purificatio- 
nis  cordis,  secundum  quod  dicitur  Actuum  decimo 
quinto  * :  Fide  purificans  corda  eorum :  ergo  etc. 

3.  Item,  omnis  habitus,  qui  est  principium  di- 
vinae  acceptionis,  habet  rationem  virtutis,  maxime 
cum  respicit  determinatum  genus  operis;  sed  fides 
est  huiusmodi,  secundum  quod  dicitur  ad  Hebraeos 
undecimo5:  Sine  fide  impossibile  est  placere  Deo: 
ergo  fides  plenam  et  perfectam  in  se  continet  ralio- 
nem  virtutis. 


k.  Item,  quod  directam  habet  contrarietatem 
ad  vitium  et  peccalum  virtus  est;  sed  fides  est  hu- 
iusmodi,  quoniam  directe  opponitur  haeresi  et  infi- 
delitati ,  quae  sunt  vitia  et  peccata:  ergo  fides  est 
virtus  proprie  dicta;  et  hoc  ipsum  potest  probari 
expresse  per  auctoritatem  Augustini  in  littera6. 

Sed  contra:    1.  « In   eodem    genere  sunt   ex-Adoj 

°  tai 

trema  et  medium»,  pro  eo  quod  medium  participat 
naturam  extremorum;  sed  fides  est  media  inter 
opinionem  et  scientiam,  sicut  dicit  magister  Hugo 
in  libro  de  Sacramentis7,  ubi  dicit,  qaod  «  fides  est 
certitudo  de  rebus  absentibus ,  supra  opinionem  et 
infra  scientiam  constituta»:  si  igitur  nec  opinio  nec 
scientia  esl  in  genere  virtutis,  necessario  sequi  vi- 
detur ,  quod  nec  fides  in  genere  virtutis  contineatur. 
±  Item,  «habitus  distinguuntur  per  aclus,  et 
actus  per  obiecta»;  in  hoc  autem  distinguilur  virtus 
et  scientia  secundum  Philosophum 8,  quod  « virtus 
est  in  bonum,  et  scientia  est  in  verum»;  sed  fides 
est  in   verum   sub  ratione  veri:  ergo  fides  non  est 


. '  Codd.  L  aa  quae.  Paulo  inferius  pro  de  illa  cod.  A  de 
prima,  et  subinde  pro  convenienter  cod.  Z  congruenter. 

2  Pro  vet  codd.  A  K  Z  an  in. 

3  Marc.  10,  52;  Luc.  17,  19;  18,42.  Cfr.  Matth.  9,22; 
Marc.  5,  34;  Luc.  7,  50;  8,  48.  —  De  »mio/7  huius  nec  non 
seqq.  argg.  vide  infra  corp.  quaest. 

4  Vers.  9.  —  In  maiori  codd.  I  L  V  aa  voci  cordis  adiiin- 
gunt  nostri. 

5  Vers.  6.  —  ln  maiori  pro  acceptionis  cod.  bb  accepta- 
tionis. 

6  Hic  c.  2.  seq.  —  Cod.  X  Magistri  in  littera. 

7  Libr.  I.  p.  X.  c.  2.  —  De  maiori ,  ciiius  sententia  sumta 
est  ex  Aristot. ,  X.  Metapb.  lext.  22.  seq.  (IX.  c.  7.) ,  cfr.  supra 


pag.  170,  nota  2.  In  dicta  proposit.  pro  naturam  codd.  GIL 
V  aa  e.xhibent  rationem.  Paulo  inferius  pro  sequi  videlur  codd. 
A  K  sequitur. 

8  Qui  II.  Ethic.  c.  6.  docet,  virtutem  esse  habitum,  «  ex 
quo  et  bonus  homo  ipse  efficietur  et  bene  opus  suum  reddet  ». 
lbid.  VI.  c.  2:  Contemplativae  autem  cogitationis,  el  non  acti- 
vae  neque  effectivae,  bene  et  male  esse  est  verum  et  falsum. 
Et  II.  Metaph.  text.  3.  (I.  brevior,  c.  I.):  Speculativae  etenim 
finis  veritas,  practicae  autem  opus.  —  In  maiori  post  et  actus 
codd.  A  F  H  K  N  T  U  Z  bb  repetunt  distinguuntur;  propositio  ipsa 
insinuatur  ab  Aristot. ,  II.  Ethic.  c.  I.  et  II.  de  Anima ,  text.  33. 
.    i.).  Cfr.  tom.  II.  pag.  561  ,  nota  3.  et  pag.  653,  nota  6. 


DIST.  XXIII.  ART.  I.  OUAEST.  I. 


471 


in  genere  virtatis,  sed  magis  in  genere  scientiae. 
Quod  autem  fides  sit  in  verum  sub  ratione  veri. 
patet.  quoniam  fidei  est  assentire  primae  Veritati 
propter  se  et  super  omnia. 

3.  Item,  viluperabile  est  homini  habenti  usum 
rationis  velle  aliquid  sine  ratione ,  ergo  pari  ratione 
vituperabile  erit  ei  credere  sine  ratione;  sed  fides. 
qua  credimus  in  Deum,  non  inquirit  rationem  ':  ergo 
talis  fides  vituperabilis  est.  Sed  nihil,  quod  est  vitu- 
perabile.  habet  rationem  virtutis:  ergo  ubi  est  fides. 
non  potest  esse  virtus  in  nobis. 

4.  Item,  quanto  actus  aliquis  est  rationabilior, 
tanto  est  virluti  proximior2,  ergo  credere  per  ra- 
tionem  cogentem  plus  spectat  ad  virtutem  quam 
credere  absque  ratione:  si  igitur  credulitas,  quam 
quis  habet  per  violentiam  rationis,  nec  est  virtus 
nec  actus  virtutis,  multo  fortius  videtur,  quod  ipsa 
fides.  quae  rationem  non  sequitur  nec  rationi  inni- 
titur.  careat  perfeclione  virtutis. 

c  o  n  c  l  u  s  i  o. 

Fides ,  qua  in  Deum  credimus,  non  tanlum  est 
rirtus ,  verum  etiam  auriga  virtutum. 

Respondeo:  Dicendum.  quod  absque  dubio  ipsa 

-nciQsio.  fides ,  qua  in  Deum  credimus,  non  tantum  est  vir- 

tus,  verum  etiam  auriga  virtutum,  sicut  de  pru- 

virtos.  dentia  dicit  Bernardus   ad    Eugenium3.   —  Virtus 

quidem'  est,  quoniam  in  ea  consistit  rectitudo  vitae 

laodam.  Secundum   regulam    iustitiae.   Iustum  enim  est.  ut 

intellectus  noster  ila  captivetur  et  subiaceat  summae 

Veritati,  sicul  affeetus  noster   debet  subiacere  sum- 

mae  Bonitati :  nec  potest  esse  anima  recta ,  nisi  in- 

tellectus  summae  Veritati  propter  se  et  super  omnia 

assentiat.  et  affectus  summae  Bonitati  adhaereat.  Hanc 

autem  reclitudinem  non  liabet  quis  nolens,  sed  vo- 

lens.  Xemo   enim    plus   credit  Deo  quam  sibi.  nisi 

per  hoc.  quod  rult  intellectum    suum  captivare  in 

obserjuium  Christi*.  Si  ergo  captivatio  intellectus  in 


obsequium  summae  Veritatis  spectat  ad  rectitudi- 
nem  vitae.  voluntas,  qua  quis  vull  sic  se  captivare. 
est  voluntas  recta.  et  habitus.  quo  mediante  ad  hoc 
expeditur  et  udiuvatur,  facit  ad  voluntatis  reetiludi- 
nem.  —  Si  igitur  iustitia  non  est  ahud  quam  «  volun- 
tatis  rectitudo  5 »:  et  fides  non  est  aliud  nisi  habitus . 
quo  intellectus  noster  vohmtarie  captivalur  in  o 
quium  Christi:  restat,  quod  habitus  fidei  spectat 
ad  rectitudineni  viiae  secundum  regolam  iostitiae; 
et  ideo  habet  in  se  rationem  virlutis  vere  et  proprie. 

Nec  solum  habet  in  se  rationem  rirtutis  vere 6,  e*»  •»"»*•»• 
sed  etiam  aurigae  virtutum  quarumlibet,  tam  theo- 
logieai  um  videlicet  quam  cardinalium.  Sine  fide  Rali°  »• 
enim  non  est  cognitio  siuiiini  et  veri  Booi;  sine  co- 
gnitione  autem  sumini  et  veri  Boni  non  potest  essi 
veri  Boni  exspectatio  ei  diieelio.  Cognitio  enim  prae- 
ambula  est  et  dirigit  affectum  ad  exspeclandum  et 
ad  desiderandum;  et  ita  neressario  fides  spem  et 
caritatem  praecedit  tanquam  regula  et  auriga  ipsa- 
rum  T.  Rursus,  sine  cognitione  summi  Boni  non  po-  b»*>  i. 
lest  esse  recta  intentio  —  hoc  solum  fit  recta  in- 
tentione,  quod  fit  ad  gloriam  et  honorem  Dei  — 
sine  vero  recta  intentione  nullus  actus  viriutis  reete 
incedit.  Quoniam  igitur  habilus  fidei  est ,  quo  me- 
diante  summuin  Bonum  a  mentibus  nostris  agnosci- 
tur;  hinc  est,  quod  «fides  dirigit  nostram  intentio- 
nem8»,  et  per  hoc  regula  est  onmis  operationis  bo- 
nae  et  omnis  virtutis  meritoriae.  Et  ideo  non  tantum 
debel  dici  rirtus  gratuiia  ,  sed  etiam  virtutum  gra- 
tuitarum  regula  ct  auriga.  —  Et  concedendae  sunt 
aucloritates  et  rationes.  qoae  sunt  ad  istam  partem. 

1.  Ad  illud  vero  quod  primo  obiicitur  in  con-  soiutio  oP- 
tranum .  quod  fides  tenet  medmni  inter  seientiam 
et  opinionem;  dicendum,  quod  fides  assignatur  quasi 
medium  inter  scientiam  et  opinionem  ab  llugone, 
non  quia  conficiatur  ex  illis  duobus.  sicut  inedium 
conficitur  ab  extremis,  sed  quia  medium  locum  te-  Kottadtam. 
net  quanlum  ad  gradiun  certitudinis ;  est  eoim  inu- 
gis  certa  quam  opinio,  et  minus  qoam  scientia,  si- 
cut  videbitur  infra  9 :  de  hoc  autem  medio  non   esl 


1  Bernard.,  Epist.  33«.  (alias  369.)  n.  I:  Fides  piorum 
eredit,  non  discutit  Sed  isle  [Abaelardus] ,  Deum  habcns  su- 
spectum,  credere  non  vult,  nisi  quod  prius  ralione discusseriL 
—  Edd.  substituunt  reqvirii  pro  inquirit  ct  paulo  superius, 
pro  liiiuiiiii  posito  omni .  omittunt  ergo  pari  ratione...  sme 
rati 

"  Vide  supra  pag.  3«6,  nota  2. 

3  Sivc  l.  de  Gonsider.  ■  -.  B.  n.  '.».  el  11,  sententiaiiter.  In 
Serm.  49.  in  Cantic.  n.  5.  ait:  Est  ergo  discreiio  non  inm  vir- 
1 1 1  — ,  quam  quaedam  raoderatrix  ei  ;iniiur;i  vjrUitum,  ordinatrix- 
mie  alTectuum  et  morum  doctrix.  Tolle  hanc,  et  virtus  vitium 
erit,  ipsaque  aflectio  naluralis  in  perturbalionem  magis  conver- 
letur  exterminiumque  naturae.  —  Deflnitionem  virtuds  habes 
ll.  Sent  (i.  -27.  diil).  3. 

*  EpisL  ll.  Cor.  10,  •'» :  ln  captivitatem  redigentes  omnem 
intellectum  in  obsequium  Christi.  Qr.  Bupra  pag.  217.  nota 
3.  ei  ■>. 

■  Anselm.,  de  ConcepL  virg    el  "ti;:.   pecc.  c   3.  el  Dia- 

de  Veritate,  c.  12:  luslitia  est  rectiludo  voiuntatia  propter 
Krrata. 

od.  »»  addil  rt  propn      -      nde    pro   ted  rti>n>i  edd 


subsiiinuni  sed  magis,  <'i  paulo  inferius  ante  veri  Boni  exspecta- 
tin  repetunl  sumnu  et. 

7  Cfr.  hic  lii.  Magislri,  c  B.  seq  Cicero,  V.  de  Finib.  bo- 
nor.  el  malor.  c.  <>.  ;iii :  Summum  autem  bonura  -i  Ignoretur, 
vivendi  rationem  ignorari  necesse  esL  —  De  altera  ratione, 
petita  i'\  necessitale  agendi  cum  recta  intentione,  ad  quod  \|»>- 
stolus  ezbortalur  iiii^  verbis  I.  Cor.  10,  31  :  Omnia  mgloriam 
Dri  f<tritc,  cfr.  II.  Sent  liL  M.f^isiri  .  ,1.  XXX VIII,  .1  \l 
(I.  XI. I.  nec  non  CommenL  ibid.  —  Paulo  Inferius  posi  koc 
edd.  siihiirinm  ninii. 

*  AugusL,  Enarral  In  Ps,  >i  en  n  iL  2.  n.  i:  Bonum 
cniin  opus  intenliu  racit,  inlentionera  iiil«'s  dirigiL  —  Subinde 
ante  reguta  est  cod.  \  inserii  recta.  Paulo  superiusidem  cod. 
A  pro  habitus  fidei  subsUtuit  actus  fidei,  et  pro  agnoscitui  cum 
cod.  i\  cognosdtur. 

■  QuaesL    i.   Cfr.   etiara  d.  2i.  a.  2.  q.  2.  seq.  —  P 
ante  pro  codd.   \  i\ /.  ab  iltia  duobus ,  VaL  itlis 

ii.  .1  pro  eon/icitur  ab  extremu  cod.  \  oompo- 
nitnr  i .i  extremit    Delnde  posl  "*   mmtu   codd.  UIL\ 
repetunl  certa. 


472 


SICNTENTIARUM   LIH.  III. 


necesse,  quod  sit  in  eodera  genere  proximo  cuin  extre- 

Aiitcr.  mis.  —  Possetetiam  dici,  quod  hoc  non  habet  necessi- 

tatem  in  moribus,  pro  eo  quod  medium  reperitur  in 

genere  virtutis,  et  exlrema  sunt  in  genere  vitiormn  l. 

±  Ad    illud    (juod    obiicitur.  quod   scienlia  di- 

stinguitur  in  hoc  a  virlute,  quod  ipsa  esl  in  veriun. 

et  virtus  in  bonum;  dici  polest.quod  Philosophus2 

soiuiio  i.  loquitur  ibi  de  virtule   conmetuclinali ,  quae  consi- 

stit  circa  actiones  et  passiones,  de  qua  dicit,  quod 

«  virtus  est  in  passionibus  et  operationibus  optimo- 

rum  operativa»;  et  huiusmodi  virtus  ordinat  in  his 

quae  sunt  ad  fincm.  De  virlute  autem  iiUellectuali, 

cuiusmodi  est   sapientia  et   intelligentia,  quae  ordi- 

nanl  in  ipsum  finem ,  non  habet  verilatem ;  et  hoc 

modo  fides  est  virtus,  non  modo  praemisso.  —  Sed 

Non  proba-  hic  inodus  dicendi  videtur  esse  calumniabilis  in  hoc, 

tur.  .  .... 

quod  non  tantum  de  virtute  consuetudinali ,  verum 

etiam  de  omni  alia  virtute  sub  ralione  virlutis  videtur 

posse  haec  differentia  assignari  respectu  scientiae. 

Et  propterea  dicendum  est,  quod  aliter  verum 

soiutio  au-  est  obiectum  fidei,  aliter  obieclum  scientiae:  scien- 

ctorisnotan-  . 

<ia.  tiac,  inquam,  obiectum  est,  qma  est  verum  visum; 

fidei  autem  est  obiectum,  quia  est  verum3,  verum 
inquam,  non  visum,  sed  salutiferum.  Quia  enim 
est  non  visum,  requiritur  ad  ipsum  cognoscendum 
alius  habitus,  quam  sit  habitus  scientiae;  quia  sa- 
lutiferum ,  ideo  habitus  ille  ad  salutem  ordinat  et 
ad  vitam  beatam,  et  ideo  habet  ralionem  virtutis 
completam.  Et  sic  patet,  quod  nihil  impedit,  quin 
fldes  possit  esse  in  verum,  et  tamen  nihilominus 
esse  virlus ,  pro  eo  quod  alio  modo  est  in  verum 
quam  scientia,  secundum  duplicem  conditionem  prae- 
assignatam.  Est  enim  in  veritatem  non  visam  et 
veritalem  salutiferam.  Quia  enim  non  visa  est,  cre- 
ditur  volunlarie;  quia  autem  non  solum  non  visa, 
sed  etiam  salutifera,  creditur  voluntarie  et  meri- 
torie ,  quae  duo  aliena  sunt  a  speculatione  seientiae. 
Unde  et  veritas,  in  quam  est  fides,  est  veritas  se- 
cundum  pietatem  *,  quae  quidem  nota  est  Catholicis, 
sed  ignota  fuit  philosophis. 


3.  Ad  illud  quod  obiicitur.  quod  credere  sine 
ratione  est  vituperabile ;  dicendum.  quod  illud  ve- 
rum  esl,  ubi  auctoritas  non  supplet  locum  rationis.  Notani 
llti  vero  auctorilas  locum  supplet  rationis.  non 
est  vituperabile .  sed  valde  commendabile.  Sic  autem 
est  in  fide,  quoniam,  etsi  non  adsit  inteUectui  ipsius 
credentis  ratio,  propter  quarn  debeat  veritati  assen- 
tire;  adest  tamen  summae  Veritatis  aucloritas,  quae 
cordi  suo  suadet;  quam  etiam  summam  Veritatem 
scimus  mentiri  non  posse,  et  ideo  impinm  est  ei 
non  credere.  Propterea  hoc  non  tollit,  immo  potius 
confert  fidei  esse  virtutem. 

k.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  quanto  ali- 
quid  magis  est  ralionabile,  tanto  magis  consonat 
virtuti  perfectae;  dicendum,  quod  rationabile  di- 
citur  aliquid  dupliciter:  aut  quia  consonum  est  ra-  nupiei 

....  ...  .-.«»..  tionabik 

tioni  elevatae  et  ulustratae  a  lumine  \eritatis  su- 
pernae,  aut  quia  consonum  est  rationi  conversae 
ad  cognitionem  sensibilem5.  Si  primo  modo  dicatur 
rationabile ,  non  habet  inslantiam.  Si  secundo  modo 
dicatur  rationabile,  falsilatem  habet.  quoniam  fre- 
quenter  ratio  ad  sensibilia  conversa  iudicat  esse  vera 
quae  sunt  falsa,  et  esse  bona  quae  sunt  mala,  et 
e  converso.  Unde  multa  6  videntur  sibi  irralionabilia,  xotando 
quae  sunt  valde  rationabilia,  sicut  patel:  quia  multa 
videntur  irrationabilia  philosophis,  quae  tamen  vi- 
dentur  valde  rationabilia  Christianis,  ut  omnino  con- 
tinere  et  omnino  mendicare  et  similia.  Et  quantum 
praecellit  iudicium  viri  iudicium  pueri,  lantum  prae- 
cellit  iudicium  viri  christiani  iudicium  unius  philo- 
sophi ,  et  iudicium  rationis  sursum  conversae  iudi- 
cium  rationis  ad  inferiora  depressae.  Et  ideo  hoc 
non  impedit,  fidem  esse  virtutem,  quia  credit  ali- 
qua,  quae  videntur  esse  irrationabilia  homini  ani- 
mali  —  sunt  enim  rationabilia  homini  spirituali7  — 
immo  hoc  facit  ad  rationem  virtutis,  ut  creclat  sine 
ratione.  Si  enim  crederet  per  rationern  cogentem, 
illa  credulitas  non  esset  voluntaria,  sed  necessaria, 
et  sic  non  esset  virtuosa  nec  meriloria;  sicut  melius 
manifestabitur  infra 8. 


1  Cfr.  Arislot.,  II.  Ethic.  c.  6.  seqq.  —  Pro  necessitatem 
codd.  G  !  L  V  aa  bb  veritatem. 

2  Aristot.,  II.  Ethic  c.  I.  duplicem  distinguit  virtutem,  in- 
tellectivam  et  moralem:  «  Intellectiva  ut  plurimum  ex  doctrina 
habet  et  generahonem  et  incrementnm...  moralis  vcro  ex  more, 
id  est,  assuetudine  acquiritur,  unde  etiam  nomen  habuit  »  etc. 
lbid.  c.  6.  ait :  De  morali  [virtute]  loquor ;  haec  enim  circa 
affectus  [rcaOr;]  et  actiones  versatur,  in  quibus  excessus  et  de- 
fectus  et  medium  est,  ut  et  timeat  et  confidat  aliquis...  ac  de- 
mum  lactelur  et  doleat  magis  et  minus ,  alque  uiraque  haec 
non  bene ;  nam  quando  oportet,  et  ob  quae,  et  erga  quos , 
ct  cuius  causa,  ct  ut  oportet  haec  facere,  medium  est  atque 
oplimum ;  id  quod  est  ipsius  virtutis.  Simili  modo  circa  actio- 
nes  est  excessus  et  defectus  et  medium  etc.  —  De  virtutibus 
intellectualibus  agitur  ibid.  VI.  c.  2.  seq.  —  Paulo  inferius  pro 
optimorum  Vat.  suppositorum. 

3  Cod.  0  adiicit  creditum.  Non  ita    multo  ante  pro  dict  »- 


dum  est  codd.  E  F  G  I  L  N  T  V  aa  bb  addendum  est ,  cod.  H  at- 
tendendum  est.  Paulo  inferius  pro  et  ad  vitam  codd.  A  K.  id 
est  ad  vitam. 

4  Epist.  ad  Tit.  I  ,  I  :  Et  [secundum]  agnitionem  veritatis, 
quae  secundum  pietatem  est.  Cfr.  quaest.  seq.  —  Aliquanto  su- 
perius  pro  et  veritatem  edd.  male  sed  veritatem ,  et  post  pauca 
pro  in  quam  est  ftdes  cod.  0  in  quantum  est  ftdei ,  edd.  in 
qua  est  ftdes. 

5  Cfr.  II.  Sent.  d.  24.  p.  li.  a.   I.  q.   I.  in  corp. 

6  Pro  multa  edd.  hic  et  paulo  inferius  nonnufia. 

7  Epist.  I.  Cor.  2,  li:  Animalis  aulem  liomo  non  percipit 
ea  quae  sunt  Spiritus  Dei  etc.  —  Pro  stint  enim  codd.  MO 
sunttamen,  Vat.  sunt  autem ;  edd.  1,2,  omisso  proxime  ante 
iiitiii/ttli .  sic  prosequuntur :  aMquando  enim  sttnt  rationabi- 
li<i  etc.  Mox  pro  immo  hoc  facit  cdd.  et  hoc  facit. 

8  Quaesat.  2.  et  i.  nec  non  d.  24.  dub.  I.  Cfr.  ibid.  a.  2.  q.  3. 


DIST.  XXIII.  ART.  I.  QUAEST.  L 


473 


SCHOLIOX. 


I.  In  hac  ct  duabus  seqq.  distinctionibus  S.  Bonav.  agit  de 
fide,  et  quidera  omnino  ad  mentem  Concilii  Vaticani  (c.  3.  de 
FideJ,  immo  hanc  catholicam  doctrinam  optime  explicat  el  illu- 
strat;  eadem  etiam  ac  S.  Thomas  principia  scientifica  tenet,  nec 
ab  ipsn  nisi  in  paucis  niinoris  momonti  rebus  aliqualenus  dis- 
crcpat,  praesertim  in  quadam  propositione  infra  d.  24.  a.  2.  q. 
3.  tractata.  —  I)e  variis  sensibus  vocabuli  fides  vide  hic  dub. 
2.  —  Plures  defmitiones  fidci  exhibentur  bic  dub.  ! ,  et  ea  quam 
S.  Paulus  (Hebr.  II,  l.)  dat,  praeclare  explicatur  infra  q.  •'>. 
Breviler  liac  notiflcationes  in  hac  et  seq,  quaestione  sic  expri- 
muntur:  Fides  est  habitus  (sive  virtus),  pcr  quem  intellectus 
voluntarie  captivatur  in  ohsequium  Christi  et  innitilur  primae 
Veritati  proptor  ipsam  e.t  super  omnia.  Aliis  verbis  idem  dicit 
deflnitio  Concilii  Vatic.  (loc.  cit.):  «  llanc  vero  fidem,  quae  hu- 
manac  salutis  initiuni  cst,  Ecclesia  catholica  profitetur  virtutem 
esse  supernaturalem,  qun ,  Dei  aspirante  et  adiuvante  gratia, 
ab  eo  revelata  vera  esse  credimus,  non  propter  intrinsecam  re- 
rum  veritatem  naturali  rationis  luminc  perspectam,  sed  propter 
auctortlulrnt  ipsius  Dei  revelantis,  qui  nec  falli  ncc  fallere  po- 
tost.  Kst  cnim  fldes,  testante  Apostolo  (Hebr.  II,  I.),  speram 
darum  subslanlia  rcrum,  argumcntum  non  apparcnlium  ».  Ea- 
dcm  Synodus  quasi  ullimum  fundamentum  fldei  assignat  his 
verbis:  a  Cum  homo  a  Dco  tanquam  Creatore  et  Domino  suo 
totus  dependeat,  et  ratio  creata  increatae  Veritati  penitus  sub- 
iecla  sit,  plcnum  revelanti  Deo  intellectus  et  voluntatis  obse- 
quium  flde  praestare  tenemur  ».  ldem  iam  bic  in  corp.  dicitur: 
clustum  cnim  cst,  ut  inteUectus  nnster  ita  captivetur  el  subia- 
ceat  summae  Veritati ,  sicut  affectus  noster  debet  subiacere 
summae  Bonitati ;  nec  potesl  esse  anima  recta,  nisi  intellectus 
summae  Veritaii  propter  se  ct  super  omnia  assentiat,  et  affectus 
suminac  Bonitati  adhaercat  ». 

II.  Ut  facilius  perspiciatur  lota  tanti  momcnti  doctrina  de 
flde,  iuvat  breviter  praemitlere  principaliora  principia,  quibus 
innititur  theoria  auctoris  nostri,  quae  in  surama  est  communis 
antiquorum  doctorum  sententia. 

1.  Duplex  est  certitudo.  «  Est  enim  certitudo  speculationis , 
et  est  certitudo  adhaesionis ;  et  prima  quidom  rcspicit  intelle- 
ctum,  secunda  vero  respicit  ipsum  alTectum  »  (infra  q.  4;  cfr. 
q.  5.  ad  6,  d.  26.  a.  I.  q.  5.).  Consentit  cum  aliis  antiquis 
S.  Thom.,  hic  q.  2.  a.  2.  quaestiunc.  I.  et  3,  ubi  exponit  triplicem 
modum,  (|iio  intcllectus  deterrainatur  ad  assensum,  scilicet  aut 
ex  ipsa  praesenlia  intelligibilis  et  evidentia  obiecti  moventis,  ut 
in  inlellectu  primorum  principiorum;  aut  virtute  meilii  moven- 
tis ,  ut  in  scientia  conclusionum ;  aut  imperio  votuntatis  mo- 
venlis  (cura  voluntas  moveat  omnes  viros  ad  actus  suos),  ut 
in  fnte.  Deinde  prosequitur  (loc.  ci(.  quaestiunc.  I.):  «  Et  haec 
quidem  voluntas  determinat  intellectum  ad  aliquid,  quod  neque 
per  se  ipsum  vidotur,  neque  ad  ea  quae  pcr  so  videntur,  re- 
solvi  posse  dcterminat,  ex  hoc  quod  dignum  reputat,  illi 
adhaerendum,  propter  aliquam  ralionem,  qua  bonnui  videtur 
ci  illi  rel  adhaerere,  quamvis  illa  ratio  ad  intellectum  termi- 
nandum  non  sufflciat  propter  imbecillitatem  intellectus,  qui  non 
videt  per  se  hoc  cui  assentiendum  ratio  iudicat ».  Ibidem  (quae- 
siiune.  .'{.)  aseeritur:  «  Certitudo,  quae  est  in  scientia  el  in  intel- 
lectu,  esi  e\  ipsa  evidenHa  eorum  quae  certa  esse  dicuntur; 
certitudo  aulem  fidei  est  ex  flrma  adhaesione  ad  id  quod  cre- 
diiiir »  (cfr.  de  Verlt.  q.  14.  a.  I.  ad  7.).  —  Constai  autem, 
qiioil  h.iee  ceititudo  utlhursitniis  per  lidem  naliirakm  in  \ila 
wciali  imraensum  campum  necessario  occupat  Cum  enlm  in 
eognoscendis  pluribus  rebus,  praesertim  particularibus,  unlcui- 
(|iie  delieiat  proprii  iniellcclus  scionti.i ,  iiilliarifiiiliiiii  esl  me- 
diante  Bde  naturall  intellectul  alieno  rem  sdenU,  u(  slc ,  dum 
quis  alienam  sclentiam  suam  faclt,  quasl  per  Bubstitutionem 
ssppleai  defectum  el  Indlgentiam.  \h  hac  autem  flde  naturall 
fides  tbeoiogioa  spede  diflert  (supra  d.  9.  o.  2.  q.  i.  nd  2.), 

2.  Obiectum  sdentiae  esl  verum  vitum,  obiectum  fideies\ 
verum  non  vitum,  sed  Balutiferum,  ul  expllcatur  bic  ad  i,  vel 

S.  Bonav.    -  Tom.  III. 


aliis  verbis:  «  Fides  est  de  invisibilibus,  secundum  quod  sunt 
invisibilia  »  (infra  d.  26.  dub.  3.);  est  enim  «  argumentum  non 
apparentium  i  (Hebr.  II,  l;  cfr.  infra  q.  5.j.  « Lumen  Bdei 
habet  aenigma  annexum;  et  e\  aoc  oritur,  quod  intellectus 
inclinatur  ab  afieclu  et  dirigit  bominem  ad  cognoscendum 
non  visimi  »  (infra  d.  31.  a.  2.  q.  I.  ad  6;  cfr.  ibid.  corp. 
in   fine). 

3.  Ilinc  «  auctoritas  supplet  locum  rationis~.  etsi  non  adslt 
intellectui  i|)sius  credentis  ratio,  propter  quam  debeal  veritati 
assentire,  adest  tamen  summae  Veritatis auctorttos,  quae  cordi 
suo  suadet;  quam  etiam  summam  Veritatem  scimus  mi  ntiri  non 
posse;  ei  ideo  impiwm  est  ei  non  credere  »  (bic  ad  3.).  —  Haec 
auctoritas  non  cst  qualiscumque ,  sed  suprema;  infallibilis  in 
testificando,  quia  prima  Veritas  est  summe  obstringens  ad  obe- 
dientiam  fnlri ,  quia  Deus  solus  Dominus.  Hinc  Veritas  dictat 
(infra  q.  3.  et  <l.  23.  a.  2.  q.  3),  quod  «  intellectus  nosler  plus 
credai  suminao  Veriiati  quam  sibi,el  quod  se  redigal  in  obse- 
quium  Chrisii;  ac  per  hoc,  quod  non  solum  credat  quae  sunt 
secuiuluiu  rationem,  verum  etiam  quae  sunt  supra  rationem 
et  contra  sensuum  experientiam.  Quod  si  recusat,  non  exbibet 
siimmae  Veritati  debitam  reverentiam,  dum  iudicium  industriae 
propriae  praeferl  dictamini  lucis  aeternae;  quod  esse  non  po- 
test  absque  tumore  superbiae  et  eiationis  improband  ie  »  I  Brevi- 
loq.  p.  V.  c.  7.).  Conflrmatur  baec  doctrina  a  Concilio  Vai.  can.  I. 
de  Fide :  «  Si  quis  dixerit,  rationem  bumanam  i(a  independen- 
tem  csse,  ut  fides  ei  a  Deo  imperari  non  possit,  a.  s.  ». 

4.  Quamquam  fldes  dicit  «  certitudinem  in  intellectu  »  (II. 
Sent.  d.  43.  dub.  3.)  et  «  essentialiter  respicit  actum  rationis  » 
(q.  2.  in  corp.),  tamen  etiam  respicit  actum  voluntatis  ul  sibi  et- 
sentialeut ;  ergo  et  circa  ipsam  habet  *  essentiatiter  consistero»; 
«  ot  ipsimi  velle  credere  ost  essentiale  ipsi  Bdei  (ibid.),  quod 
magis  explicatur  infra  d.  24.  dub.  I.  et  d.  31.  a.  _.  q.  I.  in  flne 
corp.  Consenlit  S.  Thomas  (de  Verit.  q.  I  l.  a.  3.  ad  10.) :  «  Fides 
non  est  in  intellectu,  nisi  secundum  quod  imperatur  a  voluntate... 
Undc  quamvis  illud  quodest  ex  parte  voluntatis,  possit  dici  acci- 
dentale  inteltectui ,  est  tamen  essentiale  ftdei ».  Ibid.  in  corp. : 
«  Credoro...  non  habet  assensum  nisi  ex  imperio  voiuntatis ;  unde 
secundum  iil  ijunil  est,  a  voluntate  dependel  ».  Hinc  Bdes  potesl 
essc  virtus  ct  recte  vocatur  veritas  secundum  pietaiem  (hii 

2.)  ct  ( doctrina  secundum  pietatem*  (infra  q.  5.  in  corp. ; 
cfr.  d.  24.  dub.  I.),  et  «  non  [proprio]  probatur,  sed  probat  » 
(hic  dub.  5.).  Conflrmatur  haec  doctrina  communis  reprobatione 
facta  ab  Innocentio  \l.  (an.  1749)  sequentis  propos.  19.):  «  Vo- 
luntas  non  potest  efflcere,  ul  assensus  Bdei  in  se  ipso  <ii  ma- 
gis  flrmus,  quam  mereatur  pondus  rationum  ad  assensum  im- 
peilentium  ». 

•').    Cllima   ratiO  nbiertiva  el   /n/nitsrra  ,    quae  movel   ad  as- 

sensum  fldei ,  esl  «  ipsa  summa  Veritas  [sive  auctoritas  n<i 
revelantis],  cui  ipsa  fldes  innititur  propter  se  el  super  omnia  i 
(q.  'A.  in  corp.).  «Fides  autem  unicam  intuetur  rationem,  secun- 
dum  quam  omnia  credibilia  credil  »  (Ibid.  ad  2.),  el  «  tam  circa 
creata  et  increata  versatur  secundum  dictamen  Veritatis  a< 
imr »  (ibid.  ad  3.).  —  Hoc  principium  constai  inter  Catholicos 
et  probatur  testimonio  Concilii  VaL  supra  n.  I.  allegato.  Sed  de 
viu  nr  iitnilt) ,  quo  huie  formall  obiecto  Bdei  ex  parte  hominis 
assentitur,  subtilissimae  In  scholis  catholicis  aetate  subsequenti 
exortae  sunt  controverslae,  de  qulbus  nonnulla  dicentur  Infra 
q.  ■>,  in  Bcholio. 

ii.  iide  divina  mm'  Infusa,  qua  quis  Innititur  primae  ■ 
tati  super  omnia,  credi  non  potesl,  nlsl  iratioaKiwi  ''(/•» 

per  illuslratlonem  el   insplratlonem   divina  [.  i 

in  corp.  ei  q.  l.-fund.  :t.);  unde  Ipsa  donum  Dei  esl  superna* 
nir.ile,  iii  bene  expllcatur  II.  SenL  «l    3.  p.  II.  a.  3.  q.  i 
eir.  inii.i  d.  i\.  dub.  2.  — Hoc  ilde  constat,  cum  deflnitum  sil 

i  C Ilo  Val    (ctt.  niir.i  .i.  ■_'.  q   2,  scholion).   Kb  hac  Bde  dt- 

vina  diiieri  omnino  fldea  naturaliter  aoquisita,  quae  Inlerdum 
nulliua  \irinu>  esl  | a,  1   q,  2,  oi 


474 


SENTENTURUM  UB.  111. 


7.  Eadem  igitur  Veritas  prima,  ut  est  ratio  obiectiva  a<sensus, 
irradial  super  mentem  et  in  visione  beatifica  el  mediante  fide, 
sci  alio  modo;  videlicel  in  patria  plene  et  omni  ex  parte  im- 
mediate,  in  flde  semiplene  el  ita,  ul  maneal  speculum  et  aenu 
gma  (infra  q.  4.  ad  3;  cfr.  infra  <l.  3S.  a.  I.  q.  3.  ct  dub.  2.). 
Unde  id  quod  esl  materiale  in  flde,  communicatur  pw  rcrhum 
exterius  revelatwm  el  exterius  per  auditum,  sed  «quanlum 
ad  suum  formale  est  per  infusionem ,  non  per  auditum»;  «  ita 
unum  per  audilum  cordis,  el  aliud  per  auditum  corporis  »  (d. 
24.  dul).  2.).  Adliaerel  enim  fldes  alicui  testimonio,  in  quo  est 
prima  Veritas,  et  ita  adhaeret  ipsi  primae  Veritati,  transcen- 
dendo  proprii  intellectus  veritatem.  Ad  rem  S.  Thom.  (de  VeriL 
q.  14.  a.  8.  ad  3.):  «  Prima  Veritas  esl  obiectum  visionis  patriae 
ut  in  sna  specie  apparens ,  fidei  antem  ut  non  apparens ;  unde 
oisi  idem  re  sit  utriusque  actus  obiectum ,  non  tamen  est  idem 
raUone;  et  sic  formaliter  differens  obiectum  diversam  speciem 
actus  facit  ». —  «  Fides  est  perfectio  potentiae  non  qualiscumque , 
sed  secundum  statum  imperfectionis ,  in  quo  intellectus  potest 
aberrare  a  veritate  et  in  via  captivari»  (infra  d.  31.  a.  2.  q.  I. 
ad  I.).  «  Pides  velamen  dicit  futurae  contemplationis  et  visionis; 


et  tamen  hoc  velaraen  potius  esi  illuminans  quam  obscurans  » 
(IV.  Sent.  (1.  3.  p.  I.  a.  I.  q.  3.). 

8!  Nihilominus,  ul  fldes  ^it  rationabile  obseqnium,  multi- 
plex  actus  rationis  praecedU  fldem,  quibus  testimonium   D 
cognoscitur  credibtte  el  credendum;  de  qufbus  motiris  credibi- 
litatis  multa  docet  Concilium  Vat.  c  2.  3.  i:  et  vide  infra  scho- 
lion  ad  5.  quaestioncm. 

III.  In  hac  I.  quaestione  agitur  d<-  flde  ut  caritate  formata, 
uti  dicunt  iheologi,  quae  certe  completam  raUonem  vfrtutis 
perfectae,  supernaturalis  el  meritoriae  habet.  Sed  infra  a.  2.  q. 
I.  2.  eadem  quaestio  recurril  respectu  fidei  mformis.  —  Practer 
plura  alia  notandn  observatu  dignum  esl  quod  in  solut.  ad  4. 
docetur  d<v  duptici  rationahiti ,  scflfcet  sccundum  raiionem  vr-1 
elevatam  superno  lumine,  vel  ad  sensibilia  conversam  et  ad  in- 
feriora  depressam. 

IV.  Alex.  Hal.,  S.  p.  III.  q.  68.  m.  3.  —  S.  Thom. ,  hic 
q.  2.  a.  4;  S.  II.  II.  q.  ':.  a.  S ;  de  Verit.  q.  14.  a.  3.  —  B. 
Albert.,  hic  a.  2.  —  Petr.  a  Tar.,  hic  q.  3.  a.  4.  quaestiunc. 
I.  —  Richard.  a  Med.,  hic  a.  4.  q.  2.  —  Uurand.,  hic  q.  6. 
—  Dionys.  Carth.,  hic  q.  2.  —  Biel,  hic  q.  2. 


QUAESTIO  II. 

Utrum  fides  sii  in  parte  animae  cognitiva,  an  affectiva. 


Secundo  quaeritur,  utruni  iides  sit  in  parle 
animae  cognitiva,  an  aflectiva.  Et  quod  sit  in  parle 
cognitiva,  videtur : 

1.  Primo  per  Augustinum,   qui  sic  definit  cre- 
Argg.  pro  L\ere  in  libro  de  Praedestinatione  Sanctorum  l:  «  Cre- 

t.  parte.  .  .    . 

dere  est  cogitare  cum  assensione » .  ad  illam  lgitur 
vim  pertinet  credere  ,  ad  quam  pertinet  cogitare; 
sed  cogitare  est  potentiae  cognitivae:  ergo  et  credere. 
Si  igitur  in  illa  potentia  est  fides,  cuius  actus  est 
credere;  videtur,  quod  fides  sit  in  parte  animae 
cognitiva. 

2.  Item  ,  ad  Romanos  decimo 2 :  Fides  est  ex 
auditu;  ibi  Gregorius:  « Dat  intellectum,  dum  de 
auditis  menteni  illustrat»:  si  ergo  fides  est  per  au- 
ditum,  et  fides  illuminal  mentem,  et  tam  audire 
quam  iUuminari  spectat  ad  partem  animae  cogniti- 
vam;  videtur,  qnod  lides  sit  in  in  parte  animae  co- 
gniliva. 

3.  Item ,  reformatio  imaginis  fit  per  tres  vir- 
tutes  theologicas;  sed  imago  non  tantum  consislit  in 
potentia  affectiva,    verum    etiam    in  potentia  cogni- 


tiva3:  ergo  necesse  est,  quod  aliqua  virtus  theolo- 
gica  reformet  potentiain  cognitivam.  Non  est  autem 
aliam  dare  nisi  fidem ;  si  ergo  virtus  est  in  ea  po- 
tentia,  quam  reformat;  videtur,  quod  fides  sit  in 
potenlia  cognitiva. 

4.  Item,  in  eadem  vi  est  virtus  gratuita  et  dos 
illi  succedens  in  gloria;  sed  visio,  quae  succedit 
fidei  \  est  in  potentia  cognitiva,  sicut  manifestum 
est :  ergo  etc. 

'.').  Item,  in  illa  potenlia  animae  est  virtus  tan- 
quam  in  subiecto,  circa  cuius  actum  explical  diffi- 
cullatem  —  habitus  enim  in  ea  potentia  colloratur. 
ad  cuius  opus  habilitat  —  si  ergo  per  fidem  ca- 
ptivatur  intelleclus  in  obsequium  Christi5,  ergo  fides 
expedit  actum  ipsius  potentiae  intellectivae:  est  igi- 
tur  in  ipsa  tanquam  in  subiecto. 

Sed  contra:  1.  Ttillius  6  definiens  virtutem  di-rro2. 

te 

ot,  quod  «virtus  est  habitus  voluntarius » ':  ergo  si 
fides  est  virtus,  est  habitus  voluntarius ;  sed  habi- 
tus  voluntarius  est  in  voluntale  tanquam  in  subie- 
cto :  ergo  et  fides. 


1  Cap.  2.  n.  •".  In  testimonio  allato  pro  assemione ,  quod 
et  in  textu  origin.  habetur ,  edd.  1 ,  2  cum  multis  codd.  asser- 
tione.  ldem  mendum  in  hac  et  seqq.  distinctionibus  pluries  apud 
eosdem  redit.  In  flne  arg.  pro  cognitica  complures  codd.  co- 
gnitivae. 

2  Vers.  17.  —  Scntentia  Grcgorii,  quam  eliam  supplemen- 
tum  ad  Sum.  Alex.  Ilal.,  coll.  34.  a.  I.  afifert,  addilo  lamen  Deus 
post  dat,  sumla  videtur  ex  II.  Homil.  in  Evang.  homil.  30.  n. 
3  ,  ad  quem  locum  etiam  infra  d.  24.  dub.  2.  in  fine  respi- 
citur.  Vide  etiam  XI.  Moral.  c.  9.  n.  12,  ubi  sic  legitur :  Mu- 
tum  est  os  omne...  si  ille  [Deus]  interius  in  corde  non  clamet, 
qui  aspirat  verba,  <|uae  audiuntur.  Cfr.  ibid.  XXI-X.  c.  24. 
n.  49.  Pro  Gregorins  edd.  auctoritate  nonnullorum  codd. 
substituerunt  Glossa ;  sed  nequc  apud  Slrabum  neque  apud 
Lombardum  neque    apud  Lyranum  talis  Glossa  in  loc.  cit.   in- 


venitur.  —  Paulo  inferius  pro  ad  partem    animae    cognitkam 
[codd.  T  Z  cognitivae)  codd.  G IL  V  aa  ad  cognitionem  animae. 

3  Cfr.  de  his  du.tb.  proposit.  II.  Sent.  d.  16.  a.  2.  q.  3. 

*  Cfr.  infra  d.  31.  a.  2.  q.   I. 

5  Epist.  H.  Cor.  10,  '■').  — Respectu  maioris  dicit  Aristol.. 
II.  Ethic.  c.  3:  Signum  autem  habituum  sit  vel  voluptas,  vel 
aegritudo  [molestia],  quae  facta  [opera]  consequitur. 

6  Libr.  V.  de  Finib.  bonor.  et  malor.  c.  13,  ubi  duo  ge- 
nera  virlutum  distinguit:  «  unum  earum  quac  ingeneranlur 
suapte  natura  apnellanturque  non  voluntariae ,  allerum  earum 
quae  in  volunfate  positae  magis  proprio  nomine  virtutes  ap- 
pellari  solent  ».  Cfr.  II.  Sent.  d.  27.  dub.  3,  ubi  aliae  defini- 
tiones  virtutis  afferuntur,  etiam  illa  Aristot. ,  II.  Kthic.  c.  6: 
Virtus  est  habitus  voluntarius  [electivus]  in  medio  consistens,  re- 
cta  ratione  determinatus,  prout  sapiens  determinabit. 


DIST.  XXIK.  AKT.  I.  QDAEST.  II. 


173 


2.  ltem.  Augustinus  de  Morihus  Ecclesiae1,  vir- 
tutem  (lefiniens  dicit,  quod  «virtus  non  est  aliod 
quam  amor  ordinalus»:  ergo  si  omnis  virtus  est 
amor,  essentialiter  loquendo,  omnis  virtus  est  in 
ea  potentia.  cuius  est  amare;  sed  hoc  est  potentiae 
affectivae.  non  cognilivae:  eviio  omnis  virlus  est  in 
potentia  nffectiva. 

3.  Item.  Magister  Ilngo  in  libro  de  Sacramen- 
tis2  dicit,  quod  «in  aliectu  fidei  substantia  reperi- 
tur»;  sed  in  ea  potentia  est  virtns lanqnam  in  sub- 
iecto  proprio,  in  quo  reperitur  eius  snbstantia:  si 
ergo  haec  est  potentia  affectiva,  videiur  etc. 

4.  ltem ,  in  nulla  potentia  est  virlus  fidei,  quae 
possit  cogi,  quia,  sicut  dicit  Au^ustinus3,  «  cum  ce- 
tera  possit  homo  nolens,  credere  non  potest  nisi 
volens»;  sed  potentia  cognitiva  potest  cogi:  ergo 
fides  non  potest  esse  in  potentia  cognitiva  ;  et  est 
in  potenlia  cognitiva,  vel  affectiva:  ergo  etc. 

.').  Item.  in  illa  polentia  est  virtus  sicut  in  sub- 
iecto,  quae  est  principium  actus  et  operationis  illi 
virtuti  debitae4;  sed  nullus  assentit  veritali  non  vi- 
sae,  nisi  quia  vult:  ergo  si  principium  actus  cre- 
dendi  hahet  ortum  a  voluntate,  necesse  est ,  fidem 
esse  in  ea  tanquam  in  subiecto  proprio:  Si  tu  dicas, 
quod  simul  est  in  intellcclu  et  affectu;  contra  hoc 
est ,  quia  unus  habilus  simplex.  non  potest  esse  in 
duabus  potentiis;  sed  cognitiva  et  affectiva  sunt  di- 
versae  potentiae,  sicut  ostensum  est  supra  in  secundo 
libro5:  ergo  si  fides  est  habitus  unus,  non  potest 
esse  simul  et  semel  in  illis  potentiis  duabus.  El  ite- 
rurn,  per  hoc  non  solvitur,  quia  adhuc  restat  quae- 
stio,  in  qua  illarum  potentiarum  sit  primo  et  prin- 
cipaliter,  quia  quodcumqne  horum  detur.  videnlur 
obviare  rationes,  quae  sunt  ad  oppositam  partem. 

C  0  N  C  L  U  S 1 0. 

Fides ,  ul  est  virtus  el  principium  meriti ,  esi 
libero  arbilrio  nt  subiecto;  ul  est  habitus,  re- 
spicit  quodam  modo  intellectum  speculativum, 
quodam  vero  modo  mtellectum  extensum  sive 
practicum,  et  vpsum  affectum  eiusque  actum. 

Respondeo:  Ad  praedictorum  inlelligentiam  esl 
notandiim.  quod  circa  hoc  diversi  diversa  senserunt. 


Quidam  enim  dicere  voluerunt,  quod  Qdes  est  opinio  i. 
in  potentia  cognitiva  et  in  intellecln  speculativo,  se- 
niiidum  quod  speculativus.  —  Et  ratio  eorum  esl  ista,  '^tio. 
quia  intellectus  speculativus  dicitur  esse  ille  qui 
lendii  in  verum  sob  ratione  veri  ;  Bdes  antem  fa- 
cit  intellectum  eredere  articutos,  dod  quia  boi 
sed  quia  veros;  ita  enim  quis  credii  damnationem 
malorum.  sicut  glorificationem  bonorum.  Et  iterum, 
caritas  et  6des  distinguuntur  in  obiecto  quaotum 
ad  rationem  motivi;  el  quoniam  caritas  tendit  in 
Deura  sub  ratione  boni,  necesse  est,  quod  fides  ten- 
dat  in  Deum  sub  ratione  veri;  nnde  assenUt  sum- 
mae  Veritati,  nou  quia  bonitas,  sed  quia  veritas. 
Quoniam  igitur  inteltectus  speculativus  respicit  ?e- 
rum  sub  ratione  veri;  hinc  est,  quod  dixerunt,  ti- 
dera  cssc  in  intellectn  speculativo,  in  quanlum  est 
speculativus.  —  Nec  obviant  his  verba  philosopho- 
rum7,  quia  ipsi  de  virtute  fidei  nihil  intellexerunt. 

Aliis  autem  aliter  videtur  esse  dicendnm ,  vide-  op""0  «■ 
licet  quod  fides  est  in  intellectu  practico,  Intellectus 
cnim  practicus  dicitur  esse  intellectus  extensus,  se- 
cundum  quod  vult  Philosophus s.  quod  « intellectus 
speculativus  e\.lensione  fit  practicus».  Contingit  au- 
tem,  intellectum  extendi  tripiiciter:  vel  per  conion- 
ctioneui  sui  cum  affectione ,  a  qua  inclinatur;  vel 
per  coniunctionem  sui  cum  affectkme ,  ad  quam 
clinat;  vel  per  coniunctioDem  sui  cum  operatione, 
quam  dirigit  el  regnlat.  —  Omnibus  autera  his  mo- 
dis  contingit  lidcm  poni  iu  intellecto  extenso  sive 
practieo  secundum  varios  ipsius  fidei  status.  Nam  ti- 
des  simpliciter  dicta,  sive  sit  informis  sive  formata  ', 
quae  facit.  hominem  credere  Deo  in  lus  quae  non 
videt,  est  in  ipso  intellectu.  in  quantum  incUnatur 
ab  ipsa  voluntate;  non  enim  crederet,  nisi  vellet 
—  Fides  autem  formata,  qua  quis  credit  in  Deum, 
est  in  ipso  intellectu ,  in  quantum  inclinat  afjrectum. 
Ad  hoc  cnim .  quod  aliquis  credal  in  Deum  per  li- 
dcm  formatam,  oportet,  ut  in  ipsum  amando  tendat, 
secundum  quod  habetur  in  littera  ". —  Fides  autem 
perfecta,  de  qua  dicit  Apostolus,  quod  estoperans 
per  dilectionem,  ilia  quidem  esl  in  ipso  inteilectu, 
in  quantiun  mediante  affectu  dirigit  opus.  El  sic  pa- 
tct .  quod  secundum  istos  fides  esl  in  intellectu  pra- 
ctico  sivc  extenso  secundum  diversos  ipsius  fidei  sta- 
tus.  sive  inteiiectus  practicus  dicatur  con 


1  Libr.  I.  c.  IS.  n.  25,  ubi  Don  quidem  virtutem  generatim 
sic  deflnlt,  ut  bic  io  CommenL  asserilur,  attamen  docel .  quatuor 
viruitcs  cardinales  « ex  ipsiu^  amoris  vario  quodam  affpctu  » 
dici.  Melius  fuisset  lectorein  delegare  ad  Chr.  Dei,  ubi  XV.  <•■ 
22.  s.  Doctor  sic  dicit:  Unde  mihi  videtur,  quod  deflnitio  bre- 
^i>  el  vera  virtutis:  ordo  est  amoris.  —  In  flne  arg.  cod.  K 
Bddil  )c//(  inijiuiini.  2  Libr.  I.  p.  V 

3  ln  loan.  Bvang.  tr.  26.  n.  2 :  Intrare  qulsquam  ecclesiam 
potesl  notens,  accedere  ad  altare  potesl  nolens,  accipere  S 
mentum  potesl  nolens,  credere  n<>n  potesl  nlsi  volens.  Cfr.  9u- 
pra  pag.  217,  nota  B. 

*  Vide  supra  pag.  388 ,  nota  2. 

5  Dlst.  24.  i>.  I.  a.  2.  (|.  I.  —  Paulo  ante  pro  habtttu  ww- 
plex  riM.  hh  habitus  simul 

8  Cfr  >u|i!;i  pag.  170,  nota  s-       Su|prnns  pro  /•'//"«  eorutn 


cod.   \  i  j;  paulo  inferius  pi  \       cum  ali- 

quol  i  odd.  beatoi 

7  Quippe  i|ui  vlrtutem  in  intellectu  pi  int,  ut  in 

seqq.  tangitur.  —  Subinde  pro  de   virtui 

lulr  /m'i'i. 

■  Llbr.  ni.   'I'-   Anlma,   lext  34.  n 
i..in.  ii,  |  v    nota  2.  —  Posl  pauca  pro  "  i/n.i  >. 

codd.  a  o'  (III  ;i  prima  m  inu)  L  I '  \  aa  bb  p 
//«.  tmatur. 

'  (  h  '.  q.   I.  seqq.  — 

dere  i>     ■  lere  m  Deum    vlde   hic  lii 

—  Moi  pro  ///  '  his .  el  deii 

1. 1  i    ii..    \...  i  mteltectu   iddnnl  / 

i  \  ■■!  l>  i   ipostoll .  (juac  hi.  itur,  Bunl 

iil  i  t..il.  '• .  '■ :  Fidcs .  .|  nr. 


476 


SEXTKNTIARUM  LIR.  III. 


sive  proprie,  sive  magis  proprie,  secundum  qaod 
Ratio.  magis  et  magis  habet  extendi. —  Ratio  autem ,  quae 
movet  istos  hoc  ponere,  dod  solum  est  verbum  Phi- 
losophi,  <|iii  dicit1,  quod  virtutes  sunt  in  intelligen- 
tia  practica,  sed  etiam  ipsa  ratio  recta ,  quae  dicit , 
quod  virtus  non  potest  esse  nisi  babitus  voluntarius, 
cuin  circa  ipsam  consistat  laus  et  meritum;  et  ideo 
impossibile  est,  quod  virtus  (idei  sit  in  inlelleclu, 
nisi  in  quantum  intelleclus  iungitur  afleclui.  Inlelle- 
ctus  autem  affectui  iunctus  et  ipsi  permixtus  dicitur 
esse  intellectus  extensus  vel  intellectus  practicus; 
et  ideo  dixerunl  isti,  fidem  esse  in  practico  intel- 
lectu. 

Restat  adhuc  tertius  niodus  dicendi,  videlicet 
opinio  3.  quod  iides  nec  est  omnino  in  potenlia  cognitiva  nec 
omnino  in  potentia  affectiva ,  sed  quodam  modo  in 
hac,  quodam  modo  in  illa.  Et  hoc  est  quod  dicit  ma- 
gister  Hugo  de  sancto  Victore  in  libro  de  Sacramen- 
tis2:  «Duo,  inquit,  sunt,  in  quihus  fides  consistit , 
cognitio  videlicet  et  affectio.  In  ajfeclu  qnidem  sub- 
stantia  fidei  reperitur,  in  cognitione  vero  materia». 
Ratio.  —  Ratio  autem,  quae  movet  ad  hoc  ponendum,  est, 
quod  actus  voluntatis  est  essentialis  ipsi  fidei;  nun- 
quarn  enim  esset  virtuosum  credere,  nisi  esset  vo- 
luntarium.  Unde  et  Augustinus  dicit,  quod  «  virtus 
non  est  aliud  quam  amor  ordinatus».  Si  ergo  fides 
est  virtus,  respicit  actum  voluntatis  ut  sihi  essen- 
tialem:  ergo  et  circa  illam  habet  essentialiter  consi- 
stere.  Rursus ,  quia  ipsi  fidei  cognilio  essentialis  est 
et  illuminatio,  per  quam  intellectus  dirigitur3  in 
summam  Verilatem  et  ei  suhiicitur;  ideo  ipsa  fides 
essentialiter  respicit  actum  ralionis.  Et  propterea  di- 
cunt  illi,  qui  sunt  huius  positionis,  fidem  esse  non 
tantum  in  ratione ,  sed  etiam  in  voluntate,  cum 
utrumque  actum  respiciat  essentialiter.  Quia  vero 
actus  rationis  respectu  actus  voluntatis  est  materia- 
lis ,  cum  ratio  inclinetur  a  voluntale;  ideo  etiam  di- 
xerunt,  quod  in  ralione  materia  fidei  reperitur,  in 
ajfectione  vero  substantia. 

Omnes  autem  hi  modi  dicendi  a  magnis  cleri- 

cis  sumserunt  principium,  et  quilibet  eorum  habet 

conciiiatio  salis  rationabile  fundamentum.  Et  si  quis   recte   in- 

trium  opi-  * 

nionum.    telligal4,  inveniet ,  quemlihet  eorum  hahere  aliquid 

veritatis.  Ut  aulem  hoc  planius  fiat,   ascendendum 

snbiectum  est  altius  ad  videndnm  subieclurn  virtuiis  in  qene- 

virtutis  in  ~ 

geuere.    rah;  quod  quidem  intueri    possumus    satis   plane, 
quibusdam  praesuppositis.  —  Virtus  enim  est,   se- 


CttOdum  quam  consistit  laus  ct  mmtum,  sicul  culpa, 
secundum  quam  altenditur  6  vituperium  et  demeri- 
tuiii.  Virtus  etiara  est  habitus  reddens  potentiam  fa-Qm<i«J 
cilem  respectu  alicuius  aclus.  Si  ergo  virtus  est  prin- 
cipiiim  laudis  et  meriti,  necessarium  est,  eam  poni 
in  illa  potentia  animae,  quae  est  principium  primwm 
operis  laudabilis  et  meritorii.  Nam  si  ponerelur  io  po- 
lenlia  inleriori,  tunc  virtus  potentiae  naluralis  im- 
peraret  virtuti  graluitae.  Si  ergo  liberum  arbitrwm 
principium  est  meriti  et  demerili6,  necesse  est,  om- 
nem  virtutem  in  lihero  arbilrio  poni.  Rursus,  cum 
habitus  sit  in  ea  potentia,  circa  cuius  actum  expli- 
cat  diflicultatem,  et  virtus  sit  hahitus;  necesse  est, 
eam  reperiri  io  ea  potentia  sicut  in  subiecto.  quam 
ad  opus  habilitat.  Quoniam  igitur  quaedam  virtules 
explicant  aclus  rationalis ,  quaedam  actus  concupi- 
scibilis ,  quaedam  actus  irascibilis;  ideo  quasdam 
necesse  est  poni  in  rationali,  quasdam  in  concupi- 
scibili ,  quasdam  in  irascibiW. 

His  praesuppositis,  facile  est  videre,  quod  est8 
subiectum  fidei.  Si  enim  fides  virtus  est ,  circa  quam  subiectua 

.  .  fidei. 

consistit  laus  et  meritum ,  necesse  est ,  quod  ipsa  in  conciuio 
libero  arbitrio  ponatur.  Rursus,  si  fides  habilus  est , 
per  quem  intellectus  captivalur  in  obsequium  Chri- 
sti  et  innititur  primae  Veritali  propter  se;  et  hoc 
modo  dicitur  intellectus  quodam  modo  speculativus : 
necesse  esl,  quod  habitus  fidei  quodam  modo  sit  in  concMo 
intellectu,  secundum  quod  habet  rationem  specula- 
tivi.  —  Et  quoniam  intellectus  non  habilitalur  ad 
assentiendum  ipsi  Veritati  primae  secundum  suum 
iudicium ,  sed  secundum  voluntatis  imperium;  ideo  concinsk 
fides  non  respicit  intellectum  tanquam  pure  specu- 
lativum ,  sed  necessarium  est,  quod  ipsa  sit  in  ipso 
intellectu,  secundum  quod  est  quodam  modo  exten-  - 
sus  et  ab  aflectu  inclinatus.  —  Rursus ,  quoniam 
ipsum  velle  credere  est  essentiale  ipsi  fidei ,  hinc  conciasi 
esl,  quod  habitus  ille  9  non  tantum  respicit  intelle- 
ctum,  ut  speculalur  summam  Veritatem,  nec  etiam 
ut  incliuatur  ab  aflectu,  sed  etiam  ipsum  affectum. 
Ex  his  patet,  quod  non  est  repugnantia  inter 
praedictas  positiones,  si  quis  recte  intelligat,  immo 
ex  omnibus  quasi  colligitur  una  veritas  integra:  quo- 
niam  fides,  ut  virtus  est  et  principium  meriti,  re- 
spicit  liberum  arbitrium  ut  subiectum;  in  quantum 
vero  habitus  est,  quodam  modo  respicit  intellectum 
speculalivum  et  eius  actum ,  qui  est  credere  verum , 
quia  verum10;  quodam  modo  intelleclum  extensum 


1  Fusius  II.  Ethic.  c.  1-7.  et  VI.  c.  14.  —  lbid.  I.  c.  12. 
seq.  et  II.  c.  5.  ncc  non  III.  c.  I.  insinuatur  etiam  ratio ,  sub- 
inde  allata  et  petita  ex  merito  atque  laude.  —  Superius  pro 
intellecttis  praclicus  codd.  I  L  V  aa  intellectus  extensus;  deinde 
plurimi  codd.  et  edd.  primo  loco  ponunt  minus  bene  proprie, 
sccundo  loco  communiter,  refragantibus  codd.  A  K ,  et  paulo 
post  pro  magis  et  magis  cod.  A  magis  et  minus.  Aliquanto  in- 
ferius  pro  cum  circa  ipsam  codd.  NO  cum  circa  ipsum. 

2  Libr.  1.  p.  X.  c.  3. 

3  Codd.  G  I  L  V  aa  quae  dirigit  intellectum.  Mox  post  ideo 
memorati  codd.  omittunt  ipsa  fides,  et  post  essentlaliter  codd. 
A  K  Z  subiiciunt  etiam. 


4  Codd.  A  K  inspiciat. 

5  Pro  attenditiir  codd.  G  !  L  V  aa  consistit.  Infra  post  tuuc 
virtus  codd.  G  I  L  (aa  primitus)  omittunt  potentiae. 

6  Cfr.  supra  pag.  381,  nota   I. 

7  Vide  Aristot.,  I.  Lthic.  c.    13. 

8  Edd.  et  nonnulli  codd.  quid  est ,  et  mox  pro  circa  quam 
codd.  G  I  L  V  aa  sccuiidttm  quam. 

9  Codd.  G  I  L  V  aa  habitus  fidei. 

10  Cod.  F  adiicit  dicit  (i.  e.  respicit).  Vat.  deinde  sola  sic 
prosequitur :  Qttia  vero  est  habitus  operans  per  dilectionem  et 
dirigens  opus  mediante  affeclu,  respicit  quodam  modo  intelle- 
ctum  elc. 


DIST.  XXIII.  ART.  I.  QLAEST.  II. 


477 


jilClt  i,  . 


(sp.  no- 
inda  de 
irtute. 


ha- 


ilogas. 


et  eius  actum,  qni  est  credere  voluntane  sive  cre- 
dendo  tendere  in  Deum ;  quochm  modo  ipsum  affe- 
ctum  et  eius  actum,  qni  est  velle  assentire  ei,  ad 
quod  ralio  ex  se  non  potest  attingere. 

Si  tu  obiiceresx,  quod  ista  non  possunt  simnl 
stare.  quia,  cuin  fides  sit  habilus  simplex ,  et  unus 
habitns  simplex  sit  in  una  potentia  tanquam  in  sub- 
iecto.  non  videtur,  quod  possil  omnes  illas  poten- 
tias  tanquam  unum  subiectum  respicere ;  ad  hoc  di- 
cendum,  quod  nihil  impedil  dicere,  unam  et  ean- 
dem  virtulem  esse  simul  in  libero  arbilrio  et  ra- 
iione  et  voluntate:  quia,  sicut  in  secundo  libro 2 
ostensum  fuit,  liberum  arbitrium  non  dicit  poten- 
liam  distinctam  a  ratione  et  voluntate  secundum  rem 
et  essenliam,  immo,  secundum  quod  vult  beatus 
Augustinus.  liberum  arbitrium  compleclilur  tres  po- 
tentias.  scilicet  irascibilem,  concupiscibilem  et  rationa- 
lem.  Et  ideo  nullum  inconveniens  est,  quod  unaquae- 
que  virtus.  quae  reponitur  in  unaquaque  illarum3 
potentiarum  secunduin  quod  habilus ,  in  libero  ar- 
bitrio  reponatur  secundum  quod  virtus  et  meriti 
principium.  —  Similiter  nullum  est  inconveniens  po- 
nere .  unum  habitum  esse  in  ratione  et  voluntate , 
ita  quod  unam  illarum  potentiarum  respiciat  quan- 
tum  ad  actum  materialem ,  alteram  quantum  ad 
actum  formalem;  sicut  patet,  quod  habitus  scint- 
tiae  quoad  quid  respicit  memoriam,  scilicet  quoad 
retentionem  speciei,  et  quoad  quid4  inteltigentiam, 
scilicet  quoad  facilitatem  conversionis;  et  tamen  di- 
citur  unus  habilus  simplex.  Quamvis  enim  poten- 
tiae  distinctae  sint,  nihilominus  tamen  conlinuari 
habent  in  uno  subiecto.  ratione  cuius  potest  esse  in 
eis  unitas  proprietatis,  sicut  una  sanitas  ponitur 
esse  in  multis  membris  corporis  inlerius5,  et  una 
honeslas  in  multis  exterius. 

Ex  his  potest  elici  et  baberi  generaliter,  quid 
sil  subieclum  cuiuslibet  virtutis ,  et  quid  sit  etiam 
subiectum  cuiuslibet  vitii  sive  peccati 6.  Potest  eliam 
haberi  delerminatio  propositae  quaeslionis,  videlicet 


quid  sit  subtectum  fidei.  Nam  licet  in  quantum  vir- 
tus  meriloria  dicenda  sit  esse  in  libero  arbitrio, 
in  quantuni  tamen  habilus  reddens  potentiam  faci- 
lem  ponenda  est  qaodam  modo  in  poteotia  cogin- 
/ira,  sicut  ostendunt  rationes   ad  primam  partem :  Adargg.pro 

i.  paxte 

quoniam  ad  fidem  perlinet  cogitare,  ad  lidem7per- 
tinel  illuminare  et  rationem  reformare  et  intelte- 
ctum  captivare ,  ipsi  etiam  fidei  succedit  videre; 
quae  omnia  respiciunt  cognitionem.  [deo  rationes  ad 
partem  illam  inductae  snnt  concedendae. 

Xec  eis  obviant  rationes  ad  oppositnm :  quoniain,  Adaivg.  Pro 
licet  fides  respiciat  actum  potentiae  cognitwaet  non 
tamen  ipsum  respicit  oumino  pure ,  sed  in  qiiaiiluin 
habet  affectionem  concomitantem  el  qnodam  modo 
praesidentem 8.  Et  ideo  etiam  necesse  esl  ponere, 
quod  fides  quodam  modo  sit  in  affectione ,  $\cu\  di- 
cit  magister  Hugo  de  sancto  Viclore;  el  boc,  quia 
est  habitus  voluntarius  et  amor  ordmatus ,  et  ta- 
lis  natuiae  est  actus  eius,  quod  ad  ipsum  nemo  po- 
lest  cogi  invitus.  Et  ideo  concedi  possunt  rationes, 
quae  sunt  ad  partem  sequentem. 

Quod  autem  raliones  sibi  invicem  non  obvienl.  Koa^Mok- 
sed  ulraeque  verum  concludant,  salis  clare  potest 
videre0,  si  quis  potest  capere,  quod  ad  esse  fidei 
virtnlis  concurrit  actus  rationis  simul  et  voluntatis, 
quod  bene  innuit  Apostolus1'  in  ipsa  notificatione  Bdei, 
cum  dicit,  fidem  esse  substantiam  rerum  speran- 
darum ,  argumentum  non  apparentium,  Urogens 
quod  est  in  ea  cognidonis ,  et  quod  est  affiectionis. 
Xunquam  enim  fides  esset  virtus,  quantnmcamque 
intellectum  illuminaret .  nisi  eliam  voluntatem  quo- 
dam  modo  rectificaret  "  ;  sical  patet  in  dono  prophe-    &»]*•* 

^  *        r  non  est  ur- 

tiae:  quia  illuminat  intellectum  ad  eadem .  ad  quae  lus- 
illuminat  fules,  et  tamen  non  ponitur  esse  virtus , 
quoniam  in  illa  illuminatione  non  cooperatur  vohm- 
tas ,  seeondum  quod  cooperatur  in  fidei  assensu  et 
actu.  —  Ex  his  patere  possunt  ea  quae  obiecta  snnt 
et  consimilia.  quae  circa  hoc  obiici  possunl. 


SCHOLIOX. 


I.  S.  Thom.  (de  Wrii.  q.  I  i.  a.  i.)  argtiit  contra  eos  qui 
docebant,  vel  fitleni  essc  in  volunlate  et  intellectu  simul  et  ex 
in-qnij  t  vel  in  voluntate prmcipaliter  (ut  Hugo),  vel  in  intellectv 
praciico;  econira  asserit,  quod  eadem  «  esl  in  intellectu  specu- 


lniirii,  quannis  <it  nt  occasio  remota  aliquid  operandi;  und< 
non  attribuitur  operalio  nisi  mediante  dileclione.  Sciendum  t,i- 
men,  quod   non  esl  in  intellectu  speculativo  iili*<>/ut<- .  sedse- 
cundum  quod  snli<lilur  imperio  voluntatis  ».  Eandem  sententiam 


1  Codd.  PGLPQVZaa  obucias,  cod.  l  obhcis.  Paulo  in- 
ferius  pro  dicenthtM,  cuiverbo  codd.  BNPQTU  adtluni  rst , 
cod.  a  dicimus. 

*  DisL  2">.  p.  I.  q.  -2.  seqq.  —  Ibid.  q.  3.  fundam.  I :  Cum 
de  libero  arbitrio  loquimur,  non  de  parte  animae  loquimur, 
s>-(i  de  tota  (ei  III.  Bypognost  [inter  opera  August]  c  •'>. 

3  Edd.  i/i  iinii  istarum. 

*  Codd.  GlLVZaa  blc  repelunt  respidL  Hoz  posl  did- 
titr  codd.  A  K  n  inseruni  esse. 

5  Boc  exemplum  invenitur  eliara   in   August  Epist.    is". 
(alias    >7.    c.  i.  n.  13.  Vide  toro.  I.  pag.  l71,nota  10;  IL  Sent. 
d.  2G.  q.  .').  ri  (i.  27.  b.  i.  q.  2.  Idem  didtur  de grcMa. 
—  Pro  vmitas  proprietatis  codd.    \  Z  veritas  proprietatii 
deinde  pro  ponitur  este  codd  o  1 1.  V  /.  aa  potest  esu. 


6  ln  hac  nec  non  in  seq.  propositione  fere  omnee  codd. 
pro  quiil  sit  ininiis  recte  exhibenl  quod  si/. 

7  Pro  inl  /tilrui  edd.  iul  /nli-i  proprietaies ;  lo  pluribus  <;><u\. 
desunt  verba  cogitare,  ad  fidem  pertmet.  Subinde  pro  / 
)/(((/(•  codd.  ti  1 1.  V  aa  infornuv r. 

8  Vocabulum  praesidentem  restilu s  e  codd.  VK  MNO 

UZbb;  eiua  looo   codd.  i  LT^  aa   <i  cM.  i,  2  habeol 
sidentem,  alil  codd.   possibiUtatem ,    Vat  post  sequentem;  In 
codd.  GV  legitui  affectionem  concordantrm  et  possidentem. 

9  Cod.  V  /"//'  /  pro  potest  i  idtrt 
i°  Rebr.  ii.  i.  Cfr.  niu.i  ,)    :;. 

11  Codd.  T  bb  regularet,  coaa  ILVaa  recuperarei   Poal 
pauca  pro  quia  iltummat  codd.   \  i\  i  /  quod  iltuminat. 


478 


SENTENTIARDM  LIIJ.  III. 


i<iic>(  hic  q.  2.  a.  3,  et  S.  I.  II.  q.  56.  a.  3,  et  conaentit  Gu- 
liclm.  Antissiod.  (Sum.  p.  111.  tr.  3.  c.  I.  q.  2.).  Quod  autem  fidea 
sii  in  intelleclu  praclico,  lenel  B.  Alberl.  (hic  a.  6.  quaestiunc. 
2.),  Petr.  ;i  Tar.  (hic  q.  3.  a.  3.  quaestiunc.  2.)  et  favet  etiam 
Richard.  a  Med.,  hic  a.  6.  q.  2.  Sed  Alex.  Hal.  (S.  p.  III.  q.  68. 
in.  :{.)  vult,  fidem  materiaUter  consideratam  esse  In  intellectu 
speculaftvo ,  sed  formaliter  conaideratam  in  Intellectu  [>ractico. 
—  S.  Bonav.  hic  pro  more  suo  sapienter  Irea  sententias  in  con- 
cordiam  redigere  conatur.  Ut  autem  eius  doctrina  recte  inteili- 
gatur,  respiciendum  est  ad  ipsius  modum  loquendi  de  libero 
arbitrio,  qui  aliquatenus  recedit  a  via  S.  Thomae,  ut  dictum 
est  II.  Sent.  d.  25.  p.  I.  q.  2.  in  scholio.  Insuper  notandum, 
quod  S.  Thom.  intelleclum  practicum  in  scnsu  aretiore  accipil 
ac  S.  Bonav.  aliique.  Dicit  cnim  (de  Veiit.  loc.  cit.)  :  «  Sola 
extensio  ad  opus  facit,  aliquem  inteliectum  esse  practicum.  Re- 
iatio  autem  nd  affectionem  vel  antecedentem ,  vel  consequen- 
lem  non  trahit  ipsum  extra  genus  specutativi  intellectus  ».  — 
Sententia  autem  S.  Bonaventurae  (loquendo  de  Epsa  lide  in  se 
considerata)  a  discipulo  eiusdem,  Fr.  Mattbaeo  de  Aquasparta 
(in  anecdota  quaest.  disputata  de  fide),  sic  exponitur:  «  Fides 
est  in  intellectu  formaliter,  sed  in  voluntate  causaliter;  in  in- 
tellectu  sicut  in  subiecto,  in  voluntate  sicut  in  causa;  in  intel- 
lectu  sicut  in  potentia,  a  qna  eius  actus  elicitur,  sed  in  volun- 
tate  tanquam  in  potentia,  a  qua  eius  actus  imperalur».  — 
Bene  notanda  sunt  verba    (in  corp.),   quod  habitus   fidei    non 


tantum  respicit  inieilectum,  «  ut  inclinatur  ab  affectu,  >''d  etiam 
ipsv/m  affectum  »,  quia  includit  actum  obedientiae,  plenum  in- 
lellectus  el  voluntalis  obsequium  Deo  libere  praeslantis.  —  Verba 
autem  (circa  Bnem  corp.,  secundum  lectionem  a  nobis  reforma- 
tam) :  habel  affectionem  concomitantem  et  quoda m  modo  prae- 
sidenlem,  approbantur  a  S.  Thoraa  (S.  c  GenL  III.  e.  i0.): 
« ln  cogoitione  Bdei  principaUtatem  habei  vohmtas;  intellectus 
cnim  assenlit  per  Bdem  his  quae  sibi  proponuntur,  ijnm  outt, 
non  autem  ex  ipsa  veritatis  evidentia  necessario  tractus». 

II.  Praeter  locos  citatos:  Alex.  Hal.  loc.  cit.  m.  8.  a.  I. — 
Durand.,  hic  q.  8.  —  Dionys.  Carth.,  hic  q.  2.  —  Hoc  loco  iuvat 
notare,  quod  eadem  quaestio  Iractatur  etiam  in  Supplemento 
ad  Summam  Alexandri  Hai.,  de  quo  famoso  libro  diffuse  egi- 
mus  in  I.  lom.  Prolegomena  pag.  LIX-LXll.  Ibi  enim  (collalio 
34.  a.  I.)  primo  loco  verbotenus  referunlur  ferc  omnia.  quae 
habentur  in  Summa  Alexandri  loc.  cii.  m.  8.  a.  I.  Deindi  - 
quitur:  «  Ad  maiorem  declarationem  adhuc  obiicitur  sic »  ctc. ; 
et  lunc  transcribunlur  argg.  a  S.  Bonav.  hic  posita,  uno  altc- 
rovc  omisso,  et  deinde  etiam  tot.i  responsio  usque  ad  verba: 
Ut  autem  hoc  planius  fiat  etc.  uibi  in  corp.  concilianlur  opi- 
nioncs).  Omittcns  quac  sequuntur,  compilator  sic  concludil :  «  Et 
forte  in  hoc  conveniunt  omnes,  quod  fides  non  est  in  intellectu 
antecedenter  sc  habente  ad  voluntatem,  sed  consequenter,  sicul 
tactum  est  supra  in  illo  problemate,  utrum  fides  sit  virtus». 


QUAESTIO  III. 
Utrum  fides  sil  virtus  unu. 


Terlio  quaeritur,  utrum  fides  sit  virtus  una. 
Et  quod  sic ,  videtur. 

1.  Ad  Ephesios  quarto1  dicitur :  Unus  Deus , 

Fondamenta. uiia  fides ,  ct  unum   baptisma ;  sed  baptisiua  uni- 

tatein   habet   secundum  speciem ,  quod  quidem   est 

Sacramentum  fidei :  ergo  videtur  multo  fortius,  quod 

et  ipsa  fides. 

%  Item,  primae  ad  Corinthios  decimo  tertio  2 : 
Nunc  manent  fules ,  spes ,  caritas ,  tria  haec ;  sed 
spes  et  caritas  habent  unitatein  secundum  speciem: 
ergo  et  fides. 

3.  Item,  fides  nulli  assentit  nisi  propler  sum- 
mam  Veritalem ;  et  summa  Veritas  tantum  una  est: 
ergo  ratio  credendi  est  una.  Sed  habitus  diversifi- 
catur  secundum  formam  et  speciem  a  parte  rationis 
motivae  et  inclinativae  3 :  si  ergo  ratio  credendi  est 
una,  necesse  est,  virtutem  fidei,  qua  creditur,  unam 
esse  specie. 

4.  Item,  qui  credit  Deo,  non  iudicatur  esse  fi- 
delis,  nisi  credat  in  omnibus  arliculis ;  sed  fides-vir- 
tus  facit  unumquemque  esse  fidelem  :  ergo  non  est 
vera  fides-virtus ,  nisi  per  ipsam  omnia  credibilia 
credantur  et  in  unum  colligantur.  Sed  non  collige- 
rentur  in  unum  per  fidem,  nisi  fides  esset  virtus 
una4:  ergo  necesse  est,  quod  fides  una  sit  respectu 
omnium  credibilium. 


o.  llem,  non  est  alia  obedienlia  secundum  spe- 
ciem,  qua  obedio  Deo  in  mandatis  primae  tabulae 
et  in  mandalis  secundae,  licet  mandata  primae  la- 
bulae  ordinent  ad  Deum.  mandata  vero  secundae 
ordinent  ad  proximum  5 :  ergo  pari  ratione,  non  erit 
alia  fides,  qua  assentitur  primae  Veritali  in  articu- 
lis  respicientibus  Divinitatem  et  in  articulis  respi- 
cientibus  humanitalem.  Et  non  est  dare  aliud,  secun- 
dum  quod  fides  plurificctur  et  diversificetur :  ergo 
necesse  est,  fidei  virtutem  esse  unam  secundum 
speciem. 

Sed  contra:  1.  « Habitus  diversificantur  per 
actus ,  et  actus  per  obiecta 6  » ;  sed  obiectum  fidei  non 
solum  est  verum  increatum,  utpote  quod  Deus  sit 
trinus  et  unus ,  sed  etiam  verum  creatum ,  utpote 
quod  Christus  sit  natus  et  passus :  si  ergo  creatum 
et  increatum  nihil  habent  commune,  immo  differunt 
essenlialiter  et  formaliter  ;  necesse  est  ponere ,  quod 
fides,  qua  credimus  Divinitatem,  et  fides,  qua  credi- 
mus  humanilatem,  sit  alia  et  alia  secundum  speciem. 

2.  Item ,  sicut  voluntas  se  habet  ad  volita ,  et 
scientia  ad  scibilia,  sic  se  habet  fides  ad  credibilia; 
sed  volunlates  diversificantur  et  numerantur  secun- 
dum  diversitatem  volitorum  ,  similiter  scientiae  se- 
cundum  diversilatem  scibilium  7 :  videtur  ergo  ra- 
tione  consimili,   quod  fides  diversificari  habeat  se- 


Au  oppos 
tom. 


1  Vers.  5.  Cfr.  hic   lit.  Magistri,   c.    6.  —  In   minori  pro 
quod  quidem  codd.  A  K  U  quae  quidem. 

2  Vcrs.   13.  —  De  minofi  cfr.  infra  d.  26.  a.   I.  q.   2.  et 
d.  27.  a.   I.  q.  2. 

3  Ita  benc  cod.  N ;  in  aliis  et  edd.  intellectivae.  Cfr.  Aristot., 
VI.  Ethic.  c.  3.  scqq.,  et  supra  d.  I  i.  a.  2.  q.  I.  in  corp. 

4  Nam  mullitudo  non  reducitur  ad  unitatem  nisi  per  unum. 


Cfr.  tom.  II.  pag.  26,  nola  II.  in  fine,  et  pag.  3S5,  noia  3. — 
Proximc  ante  pro  per  fidem  edd.  cum  pluribus  codd.  perfecte. 

5  Cfr.  infra  d.  37.  a.   I.  el  2.  —  Superius  pro  qua  [codd. 
G  I L  aa  secundum  quam"}  obedio  edd.  qua  obeditur. 

6  Vide  supra  pag.  170 ,   nota  8.  —  De   minori  cfr.   infra 
d.   24.  a.   I.  q.  2. 

7  Aristot.,  III.  de  Anima,  text.  38.  (c.  8.):  «  Secatur  igilur 


DIST.  XXIII.  ART.  I.  QUAEST.  III. 


470 


closio. 


lalio. 


h  i pln 1 1 1 


cundum  diversitatem  credibilium :  et  sic  redit  idem 
quod  prius. 

3.  Item .  donum  sapientiae  et  scientiae  sunt 
diversa  dona ,  et  hoc  non  ob  aliud .  nisi  quia  unum 
est  de  aeternis,  et  aliud  est  de  temporalibus  J :  si 
ergo  fides  est  de  istis  et  de  illis.  videtur,  quod  et 
ipsa  habeat  formaliter  diversificari. 

4.  Item ,  limor  et  spes  sunt  affectiones  forma- 
liler  ditferenles,  el  hoc .  quia  limor  est  de  futuris 
malis,  spes  autem  de  futuris  bonis2;  sed  fides  non 
tantum  est  de  futuris  bonis,  utpote  de  gloria  aeter- 
na,  sed  eliam  de  futuris  malis.  utpole  de  supplicio 
aeterno:  ergo  videtur,  quod  fides  de  his  et  de  illis 
habeat  formaliter  diversificari. 

I).  Iteni ,  nulla  virtus  habel  plenam  rationem 
virtulis,  nisi  eam  concomitetur  recla  intentio  respe- 
clu  finis ;  sed  «  fides  est,  quae  dirigit  intentionem  3  »: 
ergo  necesse  est,  quod  fides  omnes  virlutes  circum- 
eat  quantum  ad  earmn  Ilnes :  ergo  si  virtus,  quae 
omnes  virlutes  circuit,  non  est  virtus  specialis ,  sed 
virtus  generalis  ad  omnes;  videtur  ex  hoc  posse 
colligi,  fidein  non  esse  virtutem  unam  secundum 
speciem. 

c  o  n  c  l  u  s  i  o. 

Fides,  siue  sit  in  eodem,  sive  in  diversis ,  est  vna 
virtus  secundum  speciem,  quamvis  in  dirersis 
diversificetur  secundum  numerum. 

Rkspondko:  Dicendum,  quod  fides,  sive  in  eo- 
dem .  sive  in  diversis.  una  esl  secundum  speciem , 
pro  eo  quod  non  dividitur  in  species4,  quamvis  in 
diversis  dlversificetur  secundum  numerum.  —  Et  hu- 
ius  ralio  est,  quoniam  unitas  virtutis  atlendilur  se- 
cundum  unitatem  aclus  principalis ;  unitas  aulem 
actus  principalis  attenditur  secundum  unilatem  obie- 
cli  primi ;  et  quoniam  obiectum  priminn  fidei  unum 
est :  hinc  est,  quod  necesse  est,  virtutem  fidei  esse 
unam.  —  Hoc  autem  planius  fit  per  exemplum  in 
consimili.  Sicut  enim  videmus  in  habilu  videndi, 
quod  virlus  visiva  habet  obiectum  per  accidens,s\- 
cul  dicimur  videre  equum  et  hominem;  babet  etiam 
obiectum  per  se,  sicut  dicimur  videre  album  et  ni- 


grum;  habet  etiam  obiectum  non  solum  per  se,  sed 
etiam  primo,  sicut  dicimur  videre  lucidum5  —  et 
quamvis  obiectum  per  aecidens  sive  obiectum   ma- 

teriale  ipsius  visus  diversificetur  in  specie.  sicut 
equus  differt  specie  ab  homine.  et  etiam  ol.icclum 
per  se  specie  differat,  sicut  album  specie  differt  a 
nigro;  non  lamen  habitus  videndi  secundum  spe- 
ciem  diversificatur ,  quia  ratio  obiecti  primi,  rideli- 
cet  ipsa  ratio  luminositalis,  una  esl  iu  omni  visibili 
—  sic  et  in  proposito  intelligendum  est,quod  licel 
fides  habeal  multa  obiecta  per  aceidens,  sicul  onmia 
quae  consequuntur  ad  articulos,  multa  etiam  obiecta 
per  se,  sicut0  ipsos  articulos  plures  et  distinctos; 
quia  tamen  una  est  ratio  credendi  in  omnibus,  vi- 
delicet  ipsa  siiinma  Veritas,  cui  ipsa  fides  innititur 
propler  se  et  super  omnia :  ideo  ipsa  fides  est  spe- 
cie  una .  quantacumque  ifperiatur  in  credibilibus ' 
differentia.  —  Kt  est  siinile:  si  ego  crederem  alicui  simfli. 
hotnini  veraci,  quia  verax  est,  eadem  credulitate, 
qua  crederem,  ipsum  esse  veracem,  crederem,  omnia 
esse  vera,  quae  dicit,  quantumcumque 8  de  diversis 
maleriis  loqueretur.  Per  hunc  modum  in  proposito 
intelligendum  esl.  —  Et  idcirco  concedendae  sunt 
rationes  ostendentes,  fidem  habere  unitatem  secun- 
diiin  speciem. 

1.  Ad  illud  vero  quod    primo  obiicitur.    uuod  s.iutio  op- 

...  posilorum. 

actns  diversificantur  per  obiecta;  lam  patet  responsio, 
quoniam  hoc  non  intelligitur  de  quocumque  obiecto,  Noundum. 
sed  de  obiecto,  quod  est  obieclum  per  *v  et  primo, 
quod  quidem  non  tanluin  habet  rationem  materialis, 
sed  etiam  rationem  aciivi  et  motivi;  hoc  autem 
modo  non  est  obiectum  fidei,  nisi  ipsa  Veritas  summa, 
sicut  infra0  melius  patebit,  cum  de  obiecto  fidei 
inquiretur. 

"2.  Ad  illud  quod  obiicitur.  quod  sic  se  habet 
fides  ad  credibilia.  sicut  voluntas  ad  volita,  el  scien- 
tia  ad  scibilia;  dicendum,  quod  non  esl  simile,  quo-  \oiandum. 
niam  scientia  in  diversis  scibilibus  diversas  intue- 
tur  rationes  et  diversa  media,  per  quae  illa  cogno- 
scit1';  similiter  voluntas  in  diversis  voliiis  diversa 
intuetur  appetibilia,  propter  quae  illa  appetit  tdeo 
tam  voluntas  quam  seientia  diversificatur  penes  ilia 
quae  appetit  et  cognoscit.  Fides  aulem  unicam  in- 
tuetur  rationem,  secundum  quam  omnia   credibilia 


Bcientia  el  sensus  in  rcs »  (pro  quo  in  versione  Arabico-Latina 
sic  legitur:  Dicamus  igitur,  quod  scire  et  sentire  dividuntur 
secundum  divisionem  entium).  De  diversilate  voluntatis  vide 
supra  png.  3iis,  notn  l.  —  VaL,  pro  sed  voluntates  posilo 
ttd  seientiae,  omitlit  deinde  voUtorum,  rimiiiter  scientiae  *<■■ 
cu/ndum  diversitatem. 

1  Vi.lc  infra  lii.  Magislri,  d.  XXXV. 
mcni.  Ibld.  q.  I.  seq. 

-  Cfr.  Infra  d.  26.  dub.  2.  el  d.  :(i 

3  t'i  dicii  August. ,  supra  pag.  571,  nota  8.  allegalus.  - 
Codd.  (il  (I.  ;i   prima   manu)  V   voci   vnteniionem  praeflguni 
rectam. 

*  Codd.  GILVaa  nmt   diversificatur  secujidum   species. 
Cfr.  hic  lii.  Magistrl ,  c.  6. 

5  De  hoc  triplici  oblecto  vlde  Aristot.,  II.  de  Anlma,  text. 


c  I.  seqq.,  el  Com- 
|i.  II.  dtil).  I. 


63.  seqq.  (c.  6.)   nec   non  de  Scn-qi  ei   sens.  c.  1.  seqq.  — 
Sti | M-titis  pro  ifi  habitu  mdendi  codd.  ^KQZtn  actu  videndi. 

fi  Non  paucl  codd.  nec  non  edd.  posi  sicut  adiiciuni  etiam, 
quod  rocte  omlltunl  codd.  II  bb  el  etiam  codd.  GILVoa,  qul 
insuper  omltlunl  ipsos. 

"  Pro  credibilibus ,  'i1'"1'  aucloritote  codd.  \<'l>M<>\\  / 
posuimus,  alii  codd.  credenUbus,  edd,  credendis. 

.i,i.  i  ;i  i  quandocumque ,  et  paulo  Inferlus  pr< 
cura  codd.  t>  i  V  ideo. 

9  Dist.  24.  ;>.   I.  q.  2. 

'"  Cfr.  Iristot.,  IV.  Metaph.  lext  I.  seqq.  el  XL  c.  I.  (III. 
c.  I.  seq.  ci  \.  <■.  I.  .        Pro  '/  ibilibus  Vat.  </" 

spedebus  scibUibus.  Paulo  Inferlus  pro  /'/"/'/</  quae  edd.  cum 
nonnullls  codd.  /"■'   quae   Sublnde  pro  unicam  cod.  i    magis. 


480 


SENTENTIARUM  LIB.  III. 


credit,  Et  i<l<'<)  propler  diversitatera  credibilium  non 
babet  diversificari. 

3.  A<I  illud  quod  obiicitur,  quod  donura  sapien- 
tiae  et  scientiae  diyersificatur ;  dicendum,  <|ito<l  non 

Notandum.  est  simile:  quia  sapienlia  negotiatur  circa  aelerna 
secundum  rationes  aeternas,  et  scientia  circa  tem- 
poralia  secundura  rationes  temporales;  et  ideo  <li- 
versificanlur,  qnia  negotiantur  secundum  raliones 
alias  et  alias.  Fides  autem  non  sic ,  immo  tam  circa 
creata  qnam  circa  increata  versatur  secundum  di- 
ctamen  Veritatis  aeternae;  et  ideo  non  sic  habet  <li- 
versificari. 

4.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  timor  et  spes 
diversificantur,  quia  sunt  de  bonis  et  malis;  dicen- 
tlum,  quod  non  est  simile:  quia  timor  respicit  ma- 
lum,  secundum  quod  malum,  et  spes  bonum,  secun- 
(liim  quod  bonum,  et  ita  secundum  rationes  diversas. 
Fides  autem  bona  et  mala  non  considerat,  nisi  in 
quantum  cadunt  sub  dictamine1  Veritatis,  et  ita 
sub  ratione  una.  Ita  enim  credit,  malos  puniri,  sicut 


bonos  praemiari;  ita  enim  est  verum  unnm,  sicut  et 
reliquum,  et  ita  dictat  Veritas  unum,  sicat  alteruro. 
5.  Ad  illud  quod  obiicitur.  quod  fide^  dirigit 
omnes  virlutes;  dicendum,  quod  ex  boc  non  sequi- 
tur,  quod  ftdes  sit  virtus  generdlis,  pro  eo  quod  con-  ^otapd 
tingit,  virtutes  se  ipsas  circumincedere,  et  obiectum  *>**  ™ 

nere. 

unius  virtutis  bene  polest  esse  materiale  alterius 
virtulis,  et  tamen  ab  invicem  distinctae  sunl.  quia 
distinguunlur  penes  obiecla  propria ,  quae  non  tan- 
tum  habent  rationem  materiaMs,  verum  eliam  ra- 
tionem  motwi.  Obiectum  enim  materiole  nec  facit 
convenientiam  in  specie  nec  differentiam.  —  Et  pro-  nefide 
pter  hoc  non  sequitur,  quod  fides  sit  communis 
aliis  virtulibus,  quia  respicit  earum  2  obiecta  et  fi- 
nes.  Respicit  enirn  illa  solummodo  per  moduin  ma- 
teriae ,  circa  quatn  versatur;  obiecturn  tamen  pro- 
prium  et  primum  habet  distinctum  ab  aliis  virtu- 
tibus,  secundum  cuius  obiecti  unilatem  est  ponere, 
fidem  esse  unam  secundum  speciem ,  sicut  in  prae- 
cedentibus  ostensum  est. 


SCH0LI0N. 


I.  Quaestio  haec  ;ib  aliis  etiam  sic  proponitur :  utrum  fides 
sit  una  virtus,  specialis .  vel  generatis.  Distinguitur  enim  (ri- 
plex  unitas:  numerica ,  specifica,  generica  (cfr.  S.  arg.  ad  op- 
pos.).  Quoad  numericam  unitatem  patet,  quod  fidei  habitus  plu- 
rificetur  secundum  numerum  subiectorum  credenlium.  Restat 
igitur  dubium  ,  utrum  fidcs  (sicut  diversae  scientiae)  habeat  tan- 
tum  unitatem  genericam ,  an  potius  specificam.  Haec  autem, 
ut  omnes  docent.  dependet  non  ab  eius  obiecto  materiali,  sed 
a  formali.  —  In  scholis  nunc  passim  distinguitur  obiectum  for- 
mate  quod  et  obiectum  formate  quo.  Obiectum  formale  quod 
est  illud,  de  quo  agitur  primo  et  per  se  et  de  aliis,  ut  oriti- 
nantur  ad  illud;  quod  vocatur  hic  in  corp.  obiectum  primum. 
Obiectum  formale  quo  est  ratio  formalis  motiva ,  sub  qua  sive 
qua  mediante  attinguntur  obiectum  formate  quod  et  omnia  obie- 
cta  materialia,  sive,  ut  auctor  dicit  (ad  I.),  quod  «  habet  ra- 
tionem  activi  et  motivi  ».  —  Tamen  est  notandum,  quod  in 
fide  divina  idem  re  est  obiectum  formale  quod,  scilicet  prima 


Veritas  obiectiva,  quae  primo  et  per  se  cognoscilur  (unde  etiam 
dici  potest  primum  et  principate  obiectum  materiak) ;  et  obie- 
ctum  formale  quo ,  scilicet  prima  Veritas  formalis ,  sive  ratio 
motiva ,  propter  quam  intellectus  tendit  in  obiectum  (cfr.  de  hoc 
infra  d.  24.  a.  I.  q.  2.).  Hinc  vulgo  obiectum  formale  quo 
etiam  vocatur  obiectum  formale  quod,  sive  potius  utrumque 
hoc  uno  vocabulo  significatur.  —  Observandum  etiam  ,  quod 
usus  loquendi  et  modus  dividendi  fidei  obiectum  in  diversis 
auctoribus  minime,  est  conveniens  et  constans ;  unde  saepe  eo- 
rum  positiones  magis  apparenter  quam  realiter  sunt  diversae. 
Circa  ipsam  conclusionem  nulla  est  opinionum  diversitas. 

II.  Alex.  Hal.,  S.  p.  III.  q.  68.  m.  4.  —  Scot.,  III.  Sent. 
d.  25.  q.  2.  —  S.  Thom. ,  hic  q.  3.  a.  i.  quaestiunc.  2  ;  S.  III. 
q.  i.  a.  6.  —  B.  Albert. ,  hic  a.  12.  —  Petr.  a  Tar. ,  hic  q.  3. 
a.  i.  quaestiunc.  2.  —  Richard.  a  Med. ,  hic  a.  i.  q.  3.  — 
Dionys.  Carth. ,  hic  q.  2. 


QUAESTIO  IV. 

Utrum  fides  sit  cerlior  quam  scientia. 


Quarto  quaerilur,  utrum  fides  sit  certior  quam 
scientia.  Et  quod  sic ,  videtur. 

1.  Augustinus 3:  «  Nihil  est  certius  homini  sua 
Argg.  Pro  fide»;  ergo  videtur,  quod  fides  maiorem,  vel  saltem 
ma^tiW! ir*  aequalem  certitudinem  habeat  quam  scientia. 

w2.  Uem ,  Philosophus 4:  «  Virtus  est  certior  omni 
arte»;  sed  fides  ponitur  in  genere  virtutis,  scientia 


autem  et  ars  sunt  eiusdem  generis:  ergo  maior  est 
certitudo  in  fide,  quam  sit  in  habitu  scientiae. 

3.  Ilem,  certius  cognoscitur  quod  cognoscitur 
in  lumme  Veritatis  primae,  quam  quod  cognoscitur 
in  luraine  veritatis  creatae5;  sed  quod  cognoscitur 
fide  cognoscitur  in  lumine  Veritatis  primae,  quod 
autem  scientia,  cognoscitur  in  lumine  veritatis  crea- 


1  Pro  dictamine  codd.  GI  (L  a  prima  manu)  V  ratioue. 
Post   pauca   pro  bonos  cdd.  cum  aliquot  codd.  beatos  et  sub- 
pro   ita    enim ;   denique   pro   dictat   cod.   Z 


inde    ita   eliam 
indicat. 

2  Pro  earum  cod.  Q  eadem. 

3  Libr.  XIII.   de   Trin.   c.   I.   n. 
lit.  Magistri,  c.  7. 


3,   sententialiter;   cfr.   hic 


4  Libr.  II.  Ethic.  c.  6.  De  scientia  et  arte  cfr.  ibid.  VI. 
c.  i.  et  6. 

5  Aristot.,  I.  Poster.  c.  20.  (c.  24.):  Scientia,  «  quae  magis 
ex  principio,  ea  quae  minus  est,  certior  est  ».  Et  1.  Metaph. 
c.  2:  Scientiarum  autem  illae  certiores  sunt,  quae  maxime 
primorum  sunt. 


DIST.  XXIII.  AIU\  I.  QUAEST.  IV. 


481 


tae  cognosritur:  ergo  maior  est  certitudo  fidei  quam 
scientiae. 

4.  Item .  eertius  est  illiul.  in  quo  oon  cadit 
error.  quam  circa  quod  contingit  errare  ' ;  sed  fidei 
non  permiscetur  error,  cognitioni  anlein  pbilosopho- 
rum  multi  errores  permiscentur :  ergo  maior  est 
certitudo  fidei,  quam  sit  certitudo  alicuius  scientiae 
philosopliicae. 

li.  Itein .  certior  scieotia  certius  habel  funda- 
mentum;  sed  quanto  aliqua  scientia  nobilior  et  per- 
fectior  esl,  tanto  certior  est;  sed  scienlia  theologiae 
est  oinnino  scientia  altissima  et  nobilissima ! :  ergo 
certissuna.  Si  ergo  fides  est  fundamentum  tolius  scien- 
tiae  theologicae,  necesse  esl,  ipsam  esse  certissimam : 
est  igitur  in  ea  maior  cerlitudo  quam  in  aliqua  alia 
scientia. 

Seb  contha:  1.  Hugo  de  sancto  Victore  3:  «  Fi- 
•o  parte  des  est  certitudo  quaedam  animi  de  rebus  absenti- 

jativa.  .     .  .     „  .         .  ..     . 

bus,  supra  opinionem  et  mtra  scientiam  constituta  »  : 
ergo  minor  est  certitudo  in  ipsa  fide  quain  in  ha- 
bitu  scientiae. 

*■}.  Item.  eertius  cognoscitur  id,  de  quo  non  po- 
test  dubitari,  quam  id  de  quo  potest  dubitari;  sed 
quod  quis  cognoscit  scientiali  cognitione,  sic  novit, 
quod  de  eo  dubitare  non  potest4;  qui  autem  novit 
aliquid  cognilione  fidei.  potest  de  eo  dubitare.  sicul 
patet:  ergo  maior  est  certitudo  scientiae  quam  fidei. 

3.  Item.  certius  cognoscitur  quod  cognoscitur 
aperta  visione.  quam  quod  cognoscitur  sola  credu- 
litate:  sed  per  scienliam  cognoscitur  aliquid  aperta 
visione ,  per  lidem  sola  credulitate :  ergo  certior  est 
scientia  quam  fides. 

4.  ltem.  quanto  aliquid  cognoscitur  clarius, 
tanto  cognoscitur  certius;  sed  fides  cognoscit  per 
speculum  in  aenigmate,  scientia  autem  reuelata  fa- 
cie5:  ergo  maior  est  certitudo,  quam  babet  scien- 
tia,  quam  illa,  quam  habet  fides. 

o.  Item .  certius  cognoscitur  quod  potest  pro- 
bari ,  quam  quod  non  potest  probari ;  sed  quod  quis 
cognoscit  babitu  scientiae  polesl  probare  alii  quan- 
tuincumque  adversanti  et  emn  convincere  necessa- 
rio,  ita  quod  non  potest  contradicere  ,;;  non  sic  au- 
tem  est  de  fide:  ergo  fides  non  habet  tantam  certi- 
tudinem ,  quantam  habet  habitus  scientiae. 


C0NCLUSI0. 

Certitudo  fidei  superatur  a  scientia,  quae  esi  visio 
Del  aperta,  superat  vero  scientiam,  quaeesi 
cognitio  credibiHum  secundum  statum  viae, 
et  interdum  etiam  scientiam  aliorum  cogno- 
seibilium  quoad  certitudinem  adhaesionis,  non 
Vero  speculationis. 

Respondeo:  Dicendum,  qnod  cum  comparamns 
certitudinem  lidei  ad  certitodinem  scientiae,  potest DMUartw. 
inteiUgi  dnpiiciter.  Nam    uno   modo  scientia  potesl  -        •lu- 
dici  aperta  ei  certa  visio  Dei  m  patna;  el  hoc  modo 
non   est   quaestio   nec  dubimn.   quin  scientia  ista coneiwio  i. 
modo :  praecellat  in  certitudine  ipsam   Gdem,  sicut 
gloria  praecellit   gratiam,  et   status  patriae  statum 
viae.  —  Alio  modo  dicitur  scientia  cognitio,  quam 
quis  habet  in  via;  et  ista   potest  esse  duplititer :  aul  Sobdfci 
respectu  illorum,   respectu    quorum   esl  fides;  aut 
respectu  aliorum  cognoscibilium.   Si  respectu  illo- 
riun.  respectu   quorum  est   fides,   sic,  simpliciter  &» 
loquendo,  certior   esl    fides  quam  scientia.  Unde  si 
aliquis  philosophoniin  cognovit  aliquein  articulorum 
ratiocinando,  utpote  Deum  esse  creatorem ,  vel  Deum 
esse  remuneratorem;   nunquani    ita    certitudinaliter 
cognovit  per  suam  scientiam  .  sicul  cognoscil  verus 
tidelis  per  suam  fidem. 

Si  autem  loquamur  de  scientia,  secundum  quod 
esl  cognitio  aliorum  cognoscibilium  .  sic  quodam 
modo  certior  est  fides  quam  scientia,  el  qnodam 
modo  e  contrario.  Est  enim  certitudo  speculationis .  Dnpiex  ear- 

„  .        .  .  ,  titudo. 

et  est  certitudo  adnaestoms;  et  prima  qiudem  re- 
spicit  inteUectum  l .  secunda  vero  respicit  ipsum  af- 
fectum.  —  Si  loquamur  de  certitudine  adhat 
sic  maior  esl  certiludo  in  ipsa  fide,  quam  sit  incondosios. 
habitu  scientiae,  pro  eo  quod  veia  fides  magis  fa- 
cit  adhaerere  ipsum  credentem  veritali  creditae  . 
quam  aliqua  scientia  alicui  rei  scitae.  Videmus  enim, 
veros  fideles  oec  per  argumenta  uec  per  tormenta 
nec  per  blandimenta  inclinari  posse,  ut  reritatem, 
quam  credunt,  saltem  oretenus  negent;  quod  oemo 
sciens  sanae  mentis  facerel  pro  aliquo,  quod  cogno- 
scit.  nisi  in  quantum  docirina  lidei  dictat,  non  esse 
mentiendum.  Stultos  enim'  essel  geometra,  qui  pro 


1  Arislot.,  IV.  Metapb.  (cxt.  8.  (III.  c  3.),  proprietates  primi 
pbilosopbiae  principii  recensens  ait:  Omnium  iiutom  certissimum 
principiura  est,  circa  quod  unpossibUe  esl  mentiri.  —  D<-  mir 
■ori  cfr.  infra  d.  24.  a.  I.  q.  I. 

"  Qui.i  ibeologia,  ui  S.  Bonav.  in  flne  prooemii  Brevil.  ait, 
Itnquam  acientia  el  doctrina  omnia  resolvil  in  Deum,  tanquam 
in  prindpium  primum  el  summum.  — AugusL,  Encbirid.  c.  6 : 
Certum  vero  propriumque  fldei  catholicae  fundamenlum  <:im- 
■lus  esL  Fundamentum  enim  atiud,  ail  A.postolus  I.  Co 
ii.  nriiu,  potesi  ponere  praeter  id  quod  positum  est,  quod 
Iri  Ckristus  lesus.  —  !>>■  oobilitale  scientiarum  cfr.  AristoL,  I. 
Metapb.  c.  2.  el  ni.  lexl.  'I.  (II.  c.  2.).  —  Id  Qne  arg.  codd. 
perUm  oraiUuni  aliqua  ,  partim  "/'". 
Libr.  I   de  Sacram.  p.  \.  > .  -. 

6'.  lltiiiin  .   —  Toin.   III. 


*  Gfr.  AristoL,  I.  Poster.  c.  26.  (c. 

5  Respicitur  illud  1.  Cor.  13,  12:  Videmus  nunc  pei 

culum  in  aenigmate  etc.,  et  illud  ll      .    is:  N—  ver nnes 

revelata  facie  gloriam  Domini  specula  Pro 

niuiii  codd.  falso  itur,  nlsl  pro  fia\  -   subsUtuatui 

6  Cfr.   VrisloL,  l.  Post  r   c    2.  el  6.  seqq. 

7  Verba  isto  im><h'  absuni  a  ■  odd.  G 1 1  \ 

■  Godd.  <•  1 1.  \  m  ipsum  intellectum    Mox  anle 
dictl  codd.,  excepto  cod.  aa ,  omlttuni  ipsum  el  paulo  . 
//(/u///  sii  iii  habU  "i  quam  m 

1  Pro  i  lu iii  i  slc  codd.   \  K  P  Q     ilil   1 1  dd    m  i    non  edd. 
rtiiim.  Non  ii  i  multo  posl  pro  /»/'•  '/<  quod  bab 

ia  iii.  (aili  i  "<M.  dubiae  9uni  '  im.  Mox 

posi  ignorai  ■   \  iL  subiui 


482 


SENTENTIARUM  UB.  III. 


Conclusio 


quacumque  certa  conclusione  geometriae  auderet  sub- 
ire  mortem.  Inde  verns  fidelis.  etiam  si  sciret  lotam 
scieotiam  philosophicam,  mallet  totam  illam  scien- 
tiam  perdere,  quam  unurn  solum  articulnm  ignorare; 
adeo  adhaeret  veritati  creditae.  De  certitudine  igitur 
adhaesionis  verum  est,  fidem  esse  certiorem  scientia 
philosophica ,  et  haec  certitudo  respieit  veritatem  et 
doctrinam  secundum  pietatem1 ;  et  de  hac  certi- 
tudine  concludunt  rationes  ad  primam  partem  in- 
ductae. 

Si  autem  loquamur  de  certitudine  speculalionis, 
quae  quidem  respicit  ipsum  intellectum  et  nudam 
veritalem  ;  sic  concedi  potest,  quod  maior  est  cer- 
titudo  in  aliqua  scienlia  quam  in  fide,  pro  eo  quod 
aliquis  potest  aliquid  per  scientiam  ita  certitudina- 
liter  nosse,  quod  nullo  modo  potest  de  eo  dubitare 
nec  aliquo  modo  discredere  nec  in  corde  suo  ullo 
modo  contradicere ,  sicut  patet  in  cognitione  digni- 
tatum 2  et  primorum  principiorum.  Et  hoc  modo 
procedunt  rationes  ad  partem  sequentem ,  sicut  per- 
traetanti  patet.  —  Et   per   hoc    patet  responsio  ad 

Ad  argg.  quaestionem  propositam ;  patet  etiam  responsio  ad 
obiecta.  Procedunt  enim  secundum  diversas  vias. 
Nam  raliones  ad  primam  partem  adductae  conclu- 
dunt  de  certitudine  adliaesionis ;  rationes  vero  ad 
oppositum  de  certitudine  speculationis.  Verumtamen 
rationes  ad  primam  partem  adductae  videntur  con- 
cludere  de  certitudine  speculationis,  quod  3  illa  cer- 
tiludine  sit  fides  certior  scientia,  quod  falsum  est. 
Ideo  tentandum  est  eas  dissolvere. 

1.  Ad  illud    verbum    Augustini .    quo    dicitur , 

soiatio  ad  qU0C|  Qjjjii  est  homini  certius  sua  fide:  dici  potest, 

argg.     pro  ^  A 

parte  afiir- qU0Ci  n\\x\\  facit  ad  propositum,  quia  non  loquitur 
de  certitudine,  quam  quis  habet  per  fidem,  sed 
quam  quis  habet  de  fide ,  quam  habet  in  mente; 
et  illa  est  certitudo  scientiae,  scit  enim  homo  fidelis, 
se  habere  fidem4. 

±  Ad  illud  Philosophi ,  quod  virlus  est  certior 
onmi  arte;  dicendum.  quod  ipse  loquitur  de  viriuie 


et  arte ,  secundum  quod  comparantur  ad  idem. 
Multo  enim  melius  scit  aliquis  invenire  medium  et 
obiectum  per  habitum  uirlulis  quam  per  habitum 
purae  cognitionis.  Non  est  autem  generaliter  intel- 
ligendum.  quod  virtus  sit  cerlior  circa  proprium 
obieclum,  quam  aliqua  scientia  circa  suum  5. 

3.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  certius  vide- 
tur  quod  videtur  in  lumine  Veritatis  increatae,  quam 
quod  videtur  in  lumine  veritatis  creatae ;  dicendum,  *otan< 
quod  illud  verum  est,  quando  lumen  Veritatis  in- 
creatae  irradiat  plene,  sicut  erit  in  patria.  Quando 
autem  semiplene  irradiat,  non  est  necesse,  quod 
habeat  veritatem:  sicut  patet,  quia  certius  potest 
homo  videre  ad  lumen  candelae  quam  ad  lumen 
solis,  ubi  sol  non  plene  irradiat;  sic  et  in  proposito 
intelligendum  est.  Licet  enim  fiat  irradiatio  mediante 
fide  ab  ipsa  Veritate  aeterna,  non  tamen  esl  irra- 
diato  plena ,  quoniam  6  manet  speculum  et  aenigma. 

k.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  cerlior  est  co- 
gnitio,  cui  non  permiscetur  error;  dicendum,  quod 
verum  est;  sed  sicut  fidei  non  permiscetur  error, 
ita  etiam  nec  scientiae ,  in  quantum  scientia,  sed 
hoc  est  solum  ex  defectu  a  parte  cognoscentis.  Sic 
etiam  conlingit  in  ipsa  fide  a  parte  credentis,  sicut 
patet  in  fideli7,  qui  propter  distorsionem  intellectus 
a  cognitione  fidei  labitur  in  haeresim,  dum  credu- 
litati  verae  intermiscet  se  credulitas  falsa.  Unde  ex 
hoc  non  potest  concludi,  quod  fides  sit  certior  quam 
scientia.  Istud  tamen  verum  est,  quod  doctrina  fidei 
magis  veraciter  est  tradita,  quam  aliqua  scientia  phi- 
losophica,  quia  Spiritus  sanctus  et  ipse  Christus,  qui 
docuerunt  veritatem  fidei  et  sacrae  Scripturae,  in 
nullo  falsum  dixerunt  nec  in  aliquo  possunt  repre- 
hendi ;  quod  de  nullo  philosopho  arbitror  vere  posse 
dici  in  traditione  alicuius  doctrinae,  immo  inveniun- 
tur  veris  multa  falsa  permiscuisse. 

5.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  quanto  scien- 
tia  nobilior  est,  tanto  certior;  dicendum,  quod  illud 
non  habet  veritatem.  Nam,  sicut  dicit  Philosophus8, 


Notam 


1  Episl.  ad  Tit.  I,  I :  Et  agnitionem  veritatis,  quae  secun- 
dum  pietatem  est. 

2  Graece  «?iw[Aa.  Cfr.  Aristot.,  I.  Poster.  c.  2,  quem  locum 
B.  Albert.,  tr.  I.  c.  4,  exponens  ait:  lllam  enim  propositionem 
immediati  principii,  quaro  necesse  est  habere  apud  se  per  na- 
turalem  habitum  eum  qui  est  docendus,  et  non  accipit  eam 
per  doctrinam,  dicimus  dignitatem  vel  maximam  propositionem, 
quae,  ut  dicit  Boetliius  [in  libr.  de  Hebdom.].  communis  animi 
conceptio  est,  quani  scilicet  cognitis  terminis  quilibet  probat 
auditam.  Haec  autem  dignitas  vocatur,  quia  omnibus  dignior 
est,  eo  quod  omnibus  influit  cognitionem  et  veritatem;  ma- 
xima  dicitur,  eo  quod  virtute  infiuentiae  lucis  et  veritatis  omnia 
excedit  immediata  principia  etc.  Cfr.  III.  Metaph.  text.  i.  (II.  c.  2.). 

3  Multi  codd.  et  edd.   I,  2  quia ,  cod.  K  et. 

*  Cfr.  hic  lit.  Magistri,  c.  3.  et  infra  dub.  i. 

5  S.  Thom.,  in  II.  Ethic.  c.  6.  (lect.  6.)  ait :  Unde  et  boni 
artifices...  operantur  respicientes  ad  medium.  Sed  virtus  est 
cerUor  omni  arte  et  etiam  melior ,  sicut  et  natura.  Virtus  enim 
monilis  agit  inclinando  determinate  ad  unum,  sicut  et  natura. 
Nam  consuetudo  in  naturam  venitur.  Operatio  autem  arlis  est 
secundum  rationem  ,  quae  se  habet  ad  diversa.  Unde  certior 
est  virlus  quam  ars,  sicut  et  natura.  Similiter  etiam  virtus  est 


melior  quam  ars,  quia  per  artem  est  homo  potens  facere  bo- 
num  opus,  non  tamen  ex  arle  esl  ei,  quod  faciat  bonum  opus; 
potest  enim  pravum  opus  agere,  quia  ars  non  inclinat  ad  bo- 
num  usum  artis,  sicut  grammalicus  potest  incongrue  loqui.  Sed 
per  virtutem  aliquis  non  solum  potest  bene  operari,  sed  etiam 
est  bene  operans;  quia  virtus  inclinat  ad  bonam  operationem , 
sicut  el  natura  ;  ars  autem  sola  facit  cognitionem  solam  bonae 
operationis.  Unde  relinquitur  a  minori ,  quod  virtus,  quae  est 
melior  arte,  sit  coniectatrix  medii. 

6  Codd.  M  0  quamdiu. 

7  Edd.  ct  multi  codd.  perperam  in  infideli. 

8  Non  expresse,  sed  sententialiter  in  Metaph.  II.  text.  16.  (I. 
brevior,  c.  3.),  ubi  dicit :  <t  Certitudinem  vero  sermonis  mathe- 
malicam  non  oportet  in  eunctis  quaerere,  sed  in  his  quae  non 
habent  materiam».  Quibus  verbis  secundum  commentatores 
(Averroem ,  B.  Albert.,  S.  Thom.,  Scctum)  docetur,  de  iis  quae 
materiam  habent  consideranturque  a  physica,  eo  quod  motui 
et  transmutationi  subiecla  sint,  certiiudinem  omnimode  non 
posse  haberi;  neque  de  immaterialibus,  licet  sint  certissima  in 
se,  scientiam  plane  certam  haberi  posse  propter  defectum  in- 
telleclus  nostri;  de  mathemalicis  autem  rebus,  utpote  a  materia 
absiractis    et    intelleclum    noslrum    non    exccdentibus  ,    haberi 


DIST.  XXIII.  ART.  I.  QUAEST.  V. 


183 


otandum.  « maior  est  certitudo  mathematicae  scientiae  quam 
divinae  »  —  et  tamen  nobilior  est  divina  quam  ma- 
thematica  —  hoc  autem  est  propter  defectum  a  parte 
intelligentis;  quia,  sicut  dicit  Philosophus ',  « sicut 
se  habet  oculus  noctuae  ad  lucem ,  ita  intellectus 
noster  ad  manifestissima  naturae»;  unde  illa  quae 
sunt  certissima   in    se,  cognoscit   aliquando   dubie. 


' 


Et  lamen  illa  cognitio  minus  certa  magis  est  nobi- 
lis  et  perfecta,  quoniam  est  de  re  nobiliori.  Melius 
est  enim  vel  modicum  quid  de  Deo  scire.  quai.i 
caelestium  vel  terrestrium  notitiam  habere.  —  Ra-  tfota. 
tiones  vero  ad  oppositam  partem  concedendae  smit; 
concludunt  enim  de  certitndine  specukUionis,  sicot 
satis  clarum  est  et  pertractanti  apparet 


SCHOLIOK 


I.  «  Fides  habet  maiorem  certitudinem  quantum  ad  Brmita- 
tem  adhaesionis ,  quam  sit  certitudo  scientiae  vel  intellectus, 
quam\is  in  scientia  et  intellectu  sit  maior  ecidentia  eorum  qui- 
bus  assentitur  »  (S.  Thom. ,  hic  q.  2.  a.  2.  quaestiunc.  3.). 
«  Certitudo  scientiae  consistit  in  duobus,  scilicet  in  ecidentia 
et  in  firmitate  adhaesionis  ;  cerlitudo  autem  fidei  consistit  in 
uno  tantum ,  scilicet  in  firmitate  adhaesionis ;  certitudo  vero 
opinionis  in  neutro;  quamvis  cerlitudo  fidei...  quantum  ad  illud 
unum  sit  vehementior  quam  certitudo  scientiae  quantum  ad  illa 
duo  »  (ibid.  ad  I.).  «  Credens  secundum  firmitatem  adhaesionis 
magis  recedit  [a  dubietate] ,  quam  sciens  secundum  illa  duo  » 
(ibid.  ad  2.).  —  Haec  dicta  sunt  quoad  certitudinem  ex  parte 
subiecti  credentis.  Excepto  Durando  (hic  q.  7.),  qui  hic  in  mul- 
tis  a  communi  via  recedit,  idem  ab  aliis  anliquis  doctoribus 
docetur,  licet  non  iisdem  verbis :  v.  g.  auctor  noster  certilu- 
dini  adhaesionis  opponit  non.  ut  S.  Thom.,  evidentiam ,  sed 
certitudinem   speculationis ;  et  secundum  hanc  non  negat  ma- 


iorem  certitudinem  in  scientia  rssr  posse,  cum  certitudo  fldei 
non  excludat  motus  dubitationis,  immo  nec  quod  possit  quis 
retractare  assensum,  ut  manifestum  est.  — Aliter  autem  (Ucen- 
dum  est  de  certitudine  fidei  ex  parte  suae  causae  ofnectivae  (hic 
arg.  3.  pro  parte  affirm.  et  solut.  ad  •*.).  cum  Bdes  innitatur  pri- 
mae  Veritati  infallihili  et  luniini  supernaturali  infuso,  quae  certitu- 
dine  obiectiva  omnino  excedunt  creatum  rationis  lumen  (clr.  S. 
Thom. ,  S.  III.  <j.  i.  a.  8.).  Tota  responsio  magis  conflrmatur 
infra  d.  24.  a.   I.  q.   I. 

II.  Praeler  laudatos :  Alex.  llal.,  S.  p.  III.  q.  68.  m.  9.  a. 
I ,  et  in  Supplemcnto  ad  Summam  Alezandri  (coUatio  35.)  pri- 
mo  transcripta  sunt  omnia  ab  Alexandro  dicta  et  deinde  quae- 
stio  haec  S.  Bonaventurae,  ut  iam  supra  in  schoiio  ad  2.  qu 
observatum  est.  —  Scot. ,  hic  q.  unica  n.  19.  —  15.  Albert. , 
hic  a.  17. — Pelr.  a  Tar. ,  hic  q.  3.  a.  2.  quaestiunc.  3.  —  Hi- 
chard.  a  Med.,  hic  a.  7.  q.  I.  —  Dionys.  Cirih.,  III.  Seni.  d. 
2i.  ([.  unica. 


QUAESTIO  V. 
De  definilione  fidei  ab  Apostolo  assignata. 


0  ruplex 


•"otatur 
Irnple 

tus. 


Quinto  quaeritur  de  descriptione  fidei  ab  Apo- 
stolo  assignata,  quoniam  ipsa  inter  ceteras  est  ma- 
fi-  gis  authentica.  Defrnit  autem  Apostolus  fidem  sic,  ad 
Hebraeos  undecimo2:  Fides  est  substantia  rerum 
sperandarum ,  argumenlum  non  apvarentium.  0- 
stendilur  autem  ista  descriptio  inconvenienter  assi- 
gnata  propter  quadruplicem  defectum,  qui  videtur 
esse  in  ea,  videlicet  propter  defectum  veritatis , 
propter  defeclum  convertibililatis,  propter  defectum 
evidentiae  et  propter  defectum  sufficienliae.  —  Quod 
ictnsi.  autem  sit  in  ea  defectus  veritatis ,  ostenditur: 

i.  Primo  in  hoc,  quod  dicit,  lidem  esse  sub- 
stanliam  ;  aut  enim  ibi  aecipitur  substantia  proprie , 
aut  communiler.  Si  accipitur  \b\  proprie ,  mm  sub- 
stantia  dividatur  conlra  accidens3,  et  fides  sit  ac- 
cidens ,  falsum  est,  fidem  esse  substantiam.  Si  autem 


substantia  ibi  accipitur  communiter  pro  essentia.  el 
essentia  uniuscuiusque  non  differt  ab  eo.  cnins 
essentia.  tides  autem  differl  a  rebus  sperandis;  im- 
possibile   est,   fidem   esse   substantiam   rerum  spe- 
randarum. 

±  Item ,  videtur  falsa  esse  in  hoc.  quod  dicit, 
fidem  non  tantum  esse  substa/ntiam ,  sed  etiam  ar- 
gumenlum ,  quotiiam  nuila  mrtus  esl  argumentum, 
nec  e  converso:  si  ergo  fides  est  virtus,  non  ergo 
potest  esse  argnmentum.  Si  tu  dicas,  quod  argu- 
mentum  sumitur  ibi  transsumiive ;  videtur,  quod 
nec  Iranssumtive ,  nec  proprie  debeat  dici  Rdes  ur- 
gumentum  non  apparentium.  Si  enim  proprietas  ar- 
gumenti  est,  quod  arguil  ipsara  raentem  el  convincit 
eam  de  eo  ad  quod  est,  facieos  illud  esse  clarum 
et  apertum  ' ;  videtur,  quod  sit  ibi  implicatio  dupli- 


•  scicntiam  certissimam.  —  Nomine  scientiae  divinae  ab 
Aristot.,  I.  Metaph.  c.  3,  InteUigitur  metaphysica:  «  Nam  el 
illa,  quam  maximc  Deus  habeat,  drvina  scientiarum  est, 
qua  est,  quae  (liAinorum  sit».  Ibid.  et  III.  tcxl.  3.  nec  non  XI. 
'•.  ii.  (II.  c.  2.  e(  \.  c.  T.j.  metaphysica  dicitur  scientia  «  prin- 
dpalissima  et  honorabilissima ,  etcuiceteras  scientias  lanquam 
ancillas  non  contradicere  decel  «.  —  Bdd.  I,  2  in  hac  solut. 
in  i  voeabulo  mathemathne  perperam  substltueruiii  vocem  rne- 
tophysicae. 

1  l.ibr.  II.  Metaph.  text  I.  (I.  brcvior,  c.  I.).  —  Paulo  h> 
Eerius  pro  itulur  codd.  <i  1 1.  V  dubitative,  h  post  pauca  pro 
notitiam  habere  iidem  codd.  cognitionem  habere.  Ultima   pro- 

Uo:  Rationes  vero  etc.  deesl  in  dlctis  codd. 

?  Vers.  I.  p.uiio  Inferius  pro  ista  descriptio  mconve- 
nienter  codd.  i;  1 1.  v  ista  definitio  non  bene. 


:!  Cfr.  ArisloL,  VII.  Metaph.  text.  2.  VI.  ,.  I.).  Ibid.  texL 
li.  (c.  i.)  docetur,  quod  essenlla  <  uno  quidem  modo  subs 
tiam  ci  '///(»/  i/iiiil  sfgnfflcat,  alio  vero  sfngula  eorum,  quae 
praedicantur,  quanUtatem,  qualitatem  el  quaecumquo  cetera 
talfa  sunl  ^,  i.  e.  uno  modo  essenUn  Idem  esl  :•■  substanUa , 
alio  modo  etfam  accfdentibus  convenfl,  n  i  secondo  n 
paulo  Inferius  acclpitur,  ul  secundl  membri  Brg.  supposltio  ^it: 
fldes  esl  accldens,  culus  essentia  consistll  In  rebus  spernndis, 

*  Boeth.,  I.  Comment.  In  Topic  umentum 

namque  ''-i ,  quod  rem  di  I  i"<i  prob  ii 

i,ii.  i.,iii.   i.i.  col.    1048     Isldor.,  VI.  i  lymol  -    n    Ifl  : 

Vrgumentum  vero  dfctum  quasl  argutum  \  i  •  1 1 1  ■  ~i  aiiju: 
ventum  ad  comprobandas  Mox  pro  conlradictionis  cod. 

r  oppositionis.  In  flne  arg   pro  de  defectu  \  iL  ob  defectum. 


/|K'l 


SENTENTIARDM  LIB.  III. 


cis  contradictionis ,  ciun  dicit,  fidem  esse  argumen- 
tum  non  apparenlium.  Quae  enim  tiabent  argu- 
mentum,  lioc  ipso  quod  habent  argumentum,  ap- 
parent  esse  vera;  quae  etiam  habent  argumentum, 
lio.c  ipso  quod  babent  argumentum,  convincuntur 
esse  vera :  igitur  ratio  argumenli  repugnat  tam  rei 
non  apparenti  quatn  ipsi  habitui  fidei:  ergo  est 
ibi  impiicatio  oppositorum  in  praedicta  descriptione: 
videtur  igitur,  quod  praedicta  definitio  redargui  pos- 
sit  de  defectu  veritatis. 

3.  Item,  videtur,  quod  possit  repreheudi  ob  de- 
Defectusa.  fectum  convertibililatis  K  Nam  haec  descriplio  potest 

convenire  ipsi  spei.  Spes  enim  est  substanlia  rerum 
sperandarum ,  et  etiam  argumentum  non  apparen- 
iium,  quia  per  spem  certificamur ,  nos  esse  habitu- 
ros  res,  quas  non  videmus:  ergo  videtur,  quodsi 
tota  ista  descriptio  comQnit  spei ,  quod  non  conver- 
tatur  cum  ipsa  /ide. 

4.  Item,  credere,  poenam  aeternam  esse  fulu- 
ram,  hoc  perlinet  ad  ipsam  fidem,  ergo  credulitas 
poenae  aeternae  fides  est ;  sed  credulitas  poenae  ae- 
ternae  non  est  substantia  rerum  sperandarum ,  sed 
potius  timendarum:  ergo  videtur,  quod  ista  descri- 
ptio  generaliter  non  conveniat  ipsi  fidei :  ergo  nec 
omni  nec  soli :  videtur  ergo  posse  reprehendi  propter 
defectum  converlibilitatis. 

5.  Item ,  videtur  posse  reprehendi  ob  defeclum 
Defeaus  s.  evidentiae ,  quia  non  debet  prius  defmiri  per  posle- 

rius,  nec  ignotum  per  ignotius2;  sed  fides  prior  est 
quam  spes,  fides  etiam,  quae  est  in  corde,  notior 
est,  quam  ea  quae  non  apparent :  ergo  male  defini- 
tur  fides  per  res  sperandas,  et  per  res  non  ap- 
parentes. 

6.  Item ,  ad  evidentiam  definitionis  speclat,  quod 
priora  praemittantur  posterioribus :  si  ergo  cognitio 
praecedit  affectionem,  et  fitles,  in  quantum  argu- 
mentum,  respicit  cognitionem ,  in  quantum  vero  sub- 
stantia  rerum  sperandarum ,  respicit  affeclionem  ; 
videtur,  quod  praedicta  definitio  assignata  sit  sicut 
per  posterius  et  confuse :  et  ita  redargui  posse  vi- 
detur  propler  defectum  evidentiae. 

7.  Item,   reprehensibilis   videlur  propter  defe- 
Defectus  4.  ctum  sufficientiae ,  quia  fides  non  tantummodo  est 

de  fuluris,  verum  etiam  de  praesentibus  et  praete- 
ritis,  ut  dicit  Augustinus3:  si  ergo  speranda  solum- 


rnodo  sunt  fulura,  videtur,  quod  insufficienter  defi- 

niatur,  cum  definilur  solunimodo  per  res  sperandas. 

8.  Ltem,    Hdes  non  tantummodo  est  fnndamen- 

lum  spei ,   imiiio  eliam   caritatis  et  totkis   aedificii 

spiritualis  :  ergo  ita  est  substanlia  vel  fundamenlum 
carilalis  et  rerurn  dihgendarum,  sicut  spei  et  spe- 
randarum  :  videtur  ergo  insuflicienter  dixisse,  cum 
dixil,  eam  esse  fundamenlum  rerum  sperandarum. 
Cum  eniin  nobilior  sit  caritas  quam  spes4,  magis 
deberet  defmiri  fides  per  res  diligendas  quam  per 
res  sperandas.  —  Et  ita  propter  quatuor  dictos  de- 
fectus  praedicta  descriptio  videlur  esse  penitus  abii- 
cienda  et  repudianda. 

CONCLUSIO. 

Fidei  definitio  dala  ab  Apostolo  esl  convenienter 
et  secundum  arlem  assignata. 

Respondeo  :  Ad  praedictorum  inleliigentiam  est 
notandum ,  quod  tunc  definitio  sive  notificatio  est 
recte  assignata,  quando  nihil  continet  superfluum, 
nib.il  etiam  diminulum5.  Et  hoc  est,  quando  per  Tna  req 
ipsam  notificationem  ipsius  definiti  essentia  plene  in-  finitionei 
dicatur  et  aperte  manifestatur  et  ab  omnibus  aliis 
separatur ;  hoc  autem  est  reperire  in  proposito,  si 
quis  attendat. 

Nam  ipsa  fides  secundum  essentiam  suam  ali-indicatai 
quid  respicit  ex  parte  inlellectus  et  aliquid  ex  parte 
a/fectus  c:  Habet  enim  affectum  stabilire  et  intelle- 
ctum  illumiuare.  Et  in  quantum  a/feclum  stabilit , 
dicitur  substantia  sive  fundamentum  ;  in  quantum 
autem  inleUectum  illuminat ,  dicitur  argumentum. 
Ut  ergo  plene  fidei  essenlia  explicaretur,  oportuit 
eam  definiri  sive  notificari ,  ut  diceretur  esse  sub- 
stantia  simul  et  argumenlum ;  debet  enim  definitio 
lotam  essentiam  definiti  in  se  claudere. 

Debet  etiam    nihilominus  aperte  notificare ;  et  sotific 

eadem. 

quoniam  habitus  virtutis  dupliciter  notificari  habet, 
videlicel  per  finem  ultimum  et  per  suum  obieclum" ; 
finis  auteiu  ipsius  fidei  consistit  in  aeterna  beatilu- 
dine,  quam  speramus,  et  ita  in  rebus  sperandis ; 
obiectum  autem  consistit  in  verilale  non  visa,  et 
ita  in  rebus  n.on  apparentibus :  ideo  opportunum 
fuit,  fidem  defmiri  per  res  sperandas  et  non  appa- 


1  Boctti.,  I.  Diiilog.  in  Porphyr.  c.  de  Generc  circa  finem: 
Quascuniqtie  definitiones  convertere  potes,  illae  verae  atque 
pares  surit;  quascumquc  convertere  non  potes,  aut  maiores  aut 
minores  sunt,  pares  inveniri  non  possunt.  —  De  minori  cfr. 
hic  lit.  Magistri ,  c.  8.  —  Codd.  A  Iv  Z  verbo  reprehendi  prae- 
mittunt  etiam. 

2  Aristot.,  VI.  Topic.  c.  3.  (c.  4.)  ostendit,  definitionem 
faciendam  esse  per  noliora,  et  adiungit ,  quod  unus  locus  pro- 
bandi,  dcfinitionem  non  factam  esse  per  noliora,  sit,  «  quod  [si 
definitio]  per  posleriora  ,  priora  indicat  ».  De  minori  vide  supra 
q.  1.  in  corp.  et  q.  4.  ad  I.  —  Mox  ante  spes  codd.  AK  in- 
scrunt  sil. 

3  Enchirid.  c.  8.  n.  2:  Est  etiain  Qd.es  et  praeteritarum 
rerum  ct  praesenlium  et  futurarum. 


4  Epist.  I.  Gor.  13,  13:  Fides,  spes,  caritas,  tria  haec, 
maior  autem  horum  est  carilas.  —  Quomodo  fides  ftmdamen- 
tum  sit  fabricae  spiritualis,  exponit  Gregor.,  XXVI II.  Moral. 
c.  9.  n.  20.  —  Superius  post  sicul  spei  et  codd.  F  U  supplent 
rerum. 

5  Cfr.  Aristot.,  VI  Topic.  c.  I.  seq.,  et  VII.  iVietaph.  text.  43. 
(VI.  c.  12.),  ubi  etiam  aliae  proprietates  definitionis  infra  oc- 
currentes  tanguntur. 

6  Gfr.  supra  q.  2.  —  Paulo  inferius  pro  stabilil  [Hebr. 
13,  9:  Optimum  est  enim  gratia  stabilire  cor]  plurimi  codd. 
et  edd.   I,  2  stabilitat. 

7  Vide  Aristot.,  I.  Ethic.  c.  I.  et  7.  seqq.;  II.  c.  I,  et  II. 
de  Anima,  texl.  33.  (c.  4.).  Cfr.  tom.  II.  pag.  361,  nota  3.  et 
pag.  653,  nota  6.  —  Pro  et  quoniam  edd.  quoniam  erqo. 


DIST.  XXIII.  ART.  I.  QUAEST.  V 


483 


iparalur 
aem  ab 


nclusio. 


Sitio  op- 
torum. 


lautia 


renles ,  ut  sic  notificatio  fitlei  non  solum  essentiam 
definiti  explicaret  plene  per  intellectum  et  affectum, 
sed  etiam  manifeslaret  aperte  per  fniem  et  obieclum. 

Debet  etiam  definitio  definitum  ab  omnibus  aliis 
separare.  Et  quoniam  fdes  formata  dislingui  ha- 
bet  a  fule  informi,  distingui  etiam  habet  ab  babitu 
cuiuslibet  alterius  virtutis;  a  fide,  inquam  .  informi 
distinguitur,  in  quantum  sustentat  totam  fabricam 
spiritualem,  ab  aliis  autem  virtutibus,  in  quantum 
veritati  non  visae  facit  adhaerere :  ideo  quantum 
ad  haec  duo  dicitur  substantia  rerum  sperandarum, 
ut  distingualur  a  fule  informi ,  et  argumentum  non 
apparentium ,  ut  distinguatur  ab  habitibus  aliarum 
virtutum. 

Et  sic  palet,  quod  praedicta  nolificatio  nihil  con- 
tinet  superfluum,  nihil  diminutum ;  nec  est  in  ea 
elausula  nec  dictio.  immo  etiam  nec  syllaba  oliosa. 
Fatendum  est  igitur,  ipsam  esse  convenienter  et  se- 
cunduni  artem  assignatam,  ita  quod  in  se  habet  ve- 
ritalem ,  converlibilitatem ,  evidentiam  et  suffwien- 
tiam  adeo  perfecte  et  complete ,  ut  nec  peritissimi 
philosophorum  possent  eam  artificialius  et  comple- 
tius  assignare. 

1.  Ad  illud  ergo  quod  primo  obiicilur  in  con- 
trarium .  quod  falso  dicitur  fides  esse  substantia ; 
dicendum,  quod  substanlia  dicitur  dupliciter.  sci- 
licet  proprie  et  transsumtive.  Proprie  quidem  dici- 
tur  quatuor  modis,  scilicet  substanlia-materia,  sub- 
stantia-forma ,  substantia-compositum  ,  substanlia  . 
quae  est  essentia  uniuscuiusque  l.  Transsumlive  di- 
citur  substantia  illud  quod  habet  aliquam  proprieta- 
tem  substantiae  dictae  aliquo  istorum  modorum.  Cum 
autem  dicitur:  fides  est  siibstantia,  hoc  non  dicitur, 
secundum  quod  hoc  nomen  substantia  sumitur  in 
significatione  propria,  sed  secundum  quod  sumilur 
in  significatione  transsumtiva.  Dicitur  enim  substan- 
tia ,  quia  est  fundamentum  fabricae  spiritualis  ad 
similitudinem  materiae,  quae  praebet  fnlcimentum 
formis  et  accidentibus.  Et  quod  ita  accipiatur,  palet 
per  notificatiouein  Damasceni5,  qui  loco  eius  quod 
dicit  Apostolus  :  Fides  est  substantia,  dicit  hyposta- 
sis.  Ait  enim  sic :  «  Fides  est   eorum    quae  speran- 


tur.  hypostasis,  et  redargutio  earum  rerum,quae 
non  videntur  »: 

-2.  Ad  i  11  u« I  quod  obiicitur,  quod  falso  etiam 
dicilur  esse  argumentum  ;  dicendum  similiter.  quod 
argumentum  dicitur  dapliciter,  videlicet  propric  et 
transsumtive.  Proprie  quidem  argumentum  accipi-    Argumen- 

,  ,  ii-  .  ».  lum  proprie 

lur  secundiim  quadruphcem  acceptionem.  Nam  uno ->t  qoaara- 
modo  dicitur  argumeiitum  ratiocvnatio ,  secundum 
quod  dividitur  in  quatuor  species,  videlicet  in  syl- 
logismum,  inductionem,  enthymema  <■!  exemplui 
Alio  modo  dicitur  argumentum  prolixae  sententiae 
brevis  collectio.  Tertio  modo  dicitur  argumentum 
ipsum  medktm,  in  quo  consislit  tota  vis  argumen- 
tationis.  Quarto  modo  dicitur  argumentum  ipsa  //<"- 
xima  propositio,  in  qua  consistit  firmitas  totius  il- 
lationis.  In  omnibus  autem  his  acceptionibus  argu- 
mentnm  dicitur,  quia  mentem  arguit  et  illuminal 
ad  aliquid  intuendum  el  ei  firmiter  adhaerendum. 
—  Et  secundum  hanc  proprietalem  potest  transsum-  A.Pm»en- 

,.         ...  ■  .  ,        -  ,    • , ,      ,  .  'um    traDs- 

ttve  dici  argumentum  quidquid  illud  sit,  quod  men-  >uiutive. 
lem  arguit  et  illuminat  ad  videndum  aliquid  occul- 
tum.  Et  hoc  modo  fides  dicitur  esse  argumentum  re- 
rum  uon  upparentium ,  quoniam  ita  facit  intellectum 
eis  assentire,  sicut  argumentum  verum  facil  assentire 
conclusioni  probatae.  —  El  per  hoc  patel  responsio  ad 
illa  quae  arguebant  praedictam  definilionein  ob  de- 
fectum  veritatis. 

3.  Ad  illud  vero  quod  obiicitur.  quod  in  praeas- 
signala  definitione  est  defectus  convertibilitatis ;  «li- 
cendum,  quod  praedicta  notificalio  non  convenil  spei, 
quoniam,  etsi  ipsa  spes  aliquo  modo  possit  dici  s,il>. 
stantia  rerum  sperandarum,  non  tamen  potest  dici 
ftuidamentum ,  sicut  fides.  quia  non  est  prima  vir- 
tutum.  Licet  autem  hoc  aliquo  modo  possit  ei  attri- 
bui,  tamen  sequens  pars  defmilionis,  quae  esl  ar- 
gumentum  non  apparentium,  convenit  soli  fidei, 
quae  intellectum  facit  assentire  ipsi  Veritati ;  hoc  au- 
tem  nec  spei  competit  nec  carit/ati,  licel  eis  com- 
petat  quoddam  genus  certitudinis  experimenlalis . 
maxime  ipsi  spei  \ 

4.  Ad  illud  qnod  obiieilur.  quod  credulilas  sup- 
pliciorum  non  est   substantia  rerum  sperandarum, 


1  L'l  docet  Aristot.,  VII.  Metaph.  Ic\f.  7.  (VI.  c.  3.).  Cfr. 
ibid.  V.  lext.   15.  (IV.  c.  8.)  et  II.  dc  Anima  ,  tcxt.  2.  (c.   I.). 

2  Libr.  IV.  de  Fide  orthod.  c.  10.  Vide  infra  dub.  t.  — 
Paulo  antc  pro  praebct  codd.  G I L  T  V  aa  pluribus,  quae  lectio 
muiila  integrari  posset  additoverbo  praestat,  quod  cod.  F  posl 
accidentibus  exhibet. 

3  I)c  his  agil  Arislot,  I.  Prior.  c  I.  ct  II.  c.  -'■>.  seqq. 
(c.  2->.  seqq.)  nec  non  Boeth.,  II.  i\r  Differenl.  topfc.  —  Quod 
ail  secundum  modum  attinet,  quo  argumentum  sumitur,  dlcil 
Quintilian.,  \'.  Institut,  orai.  c.  10:  Sed  argumentum  quoque 
piura  signiflcat.  Nam...  e4  oraUonum  Ciceronis  velul  thema  Ipse 
ezponens  Pedianus,  «  argumentuna ,  Inquit,  lale  est».  —  Quoad 
terUum  modum  nota  lllud  Boeth.,  I.  Comment.  in  Topic.  Cicer. 
(ed.  Migne,  Patrol.  Lat.  lom.  <;'►.  col.  1080.):  Quoniam  Igitur 
eztreml  terminl  medli  Interpositione  copulantur,  eoque  modo 
quaestionis  Inler  se  membra  conveniunl .  adhibilaque  probaUone 


solvitur  dubitatio,  nihil  est  aliud  argumentum  quara  medietatis 
inventio ;  haec  enim  vel  coniungere,  si  afflrmatio  defendatur, 
vel  disiungere,  si  negatio  vindicetur,  poterit  exlremos.  Ibid. 
eUam  quarta  accepiio  argumenti  proferlur.  DeflniUs  1-111111  ma- 
ximis  proposiUonibus,  scil.  ■■  quae  el  unlvcrsales  sunl  el  lla  notae 
alque  manifestae,  ul  probaUone  non  egeanl  eaque  pollus  quae 
in  dubitatione  sunl  probent»,  auctor,  dlversas  argumentaUonls 
ei  argumenll  acceptationes  recensens  alt:  \m  argumentatio 
quidem  vocabitur  tota  conlexUo  sylloglsral  cum  sentenUa,  sed 
argumentum   maxlma  proposlUo  etc  (col.   1  p.  II.  ^' 

Differenl.  loplc.  —  Paulo  superius  pro  acdpitur  cod.  a  sumi- 
////-,  cod.  1  (hiititr.  In  linc  solul  ^^\  0  pluro  addit,  quae 
propter  verias  lacunaa  elc.  non  dlgna  sunl  comraeraoratu 

4  Vlde  hlc  llt.  Maglstrl,  c.  s  saq.  In  prima  soluUonls 
propos.  pro  '///<///"  ;//>'//<'  possit  codd.  v  11  u  aliquo  tnodo 
posset. 


/i8(5 


SENTENTIARUM  LIH.  III. 


sed  magis  timendarum ;  dicendum ,  quod  fides  dici- 
Noiandum.  tur  esse  substantia  rerum  sperandarum  non  tanquam 
subiecti1,  sed  tanquam  finis,  sicut  praedictum  est. 
Quainvis  aulem  credulitas  suppliciorum  sit  rerum 
tiinendarum  per  moduni  obiecli ,  est  tamen  reruin 
sperandarum  per  modum  finis.  Ideo  enim  quis  cre- 
dit  aeterna  supplicia,  ut  assequatur  bona  speranda. 

5.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  est  ibi  defe- 
ctus  evidentiae,  quia  fides  definilur  per  posteriora 
et  ignota;  dicendum,  quod  falsum  est ;  detinitur 
enim  per  finem  et  obiectum ,  sicut  prius  visum  est. 

Notandum.  Licet  autem  finis  ipsius  lidei ,  qui  consislit  in  rebus 
sperandis,  sit  posterior  ipsa  fide  quantum  ad  asse- 
cutionem ,  esl  tamen  prior  quantum  ad  intentionem 2. 
Licet  eliam  obiectum  ipsius  fidei ,  quod  consistit  in 
veritate  non  apparente,  sit  homini  infideli  incogni- 
tum,  nihilominus  cognitum  est  homini  fidem  habenti; 
quamvis  etiam  sit  incognitum,  quale  sit,  notum  la- 
men  est,  ipsum  non  apparere.  Et  sic  patens  est, 
quod  praedicta  notificatio  non  est  per  posterius  et 
incognitum,  immo  per  prius  et  notius. 

6.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  in  ea  est  prae- 
posteratio,  quia  prius  deberel  dici  argumentum 
quam  fundamentum  ob  hoc,  quod  intellectus  prae- 

Notandum.  cedit  affectum ;  dicendum ,  quod  etsi  actus  intelle- 
ctus  praecedit  actum  affectus,  nihil  tamen  impedit, 


quin  intellectus  aliquando  sequatur  affectum ,  ulpote 
quando  inclinatur  ad  assentiendum  alicui  rei  secun- 
dum  imperium  voluntatis.  Et  hoc  modo  dictum  est 
superius3  se  habere  in  aclu  fidei,  quae  ideo  habet 
rationem  virtutis,  quia  assensus  ille  est  a  principio 
volunlatis ;  et  ideo  Apostolus  reclissime  ordinavit , 
quando  illud  fidei,  quod  respicit  affectivaui,  prae- 
misit  ei  quod  respicit  cognitivam. 

7.  8.  Ad  illud  quod  obiicitur  de  defectu  suffi- 
cicnliae,  quia  deberet  definiri  per  diligenda,  sicut 
per  speranda,  ita  per  praeterita,  sicut  per  futura ; 
iam  patet  responsio:  quia,  quamvis  4  fides  sit  de  prae- 
teritis  et  futuris,  sive  etiam  de  sperandis  et  aman- 
dis,  de  solis  sperandis  est  tanquam  de  fine,  ad 
quem  tendit ;  et  per  hoc  ,  quod  defmitur  hic  tides 
per  comparationem  ad  fmem  et  complementum  to- 
tius  aedificii  spiritualis,  datur  per  consequens  intel- 
ligi  eiusdem  aedificii  tota  fabrica.  Et  per  hoc  patenl 
illa  duo  obiecta.  Patet  etiam ,  quare  magis  dicitur 
esse  fundamentum  rerum  sperandarum  quam  cre- 
dendarum,  vel  timendarum.  Per  hoc  enim  ,  quod 
dicitur  sperandarum ,  magis  datur  intelligi  finis  vir- 
tutis ,  qui  est  ipsa  beatitudo  exspectata,  quam  per 
hoc,  quod  dicitur  credendum,  vel  amandum ,  vel  ti- 
mendum.  Nam  isti  actus  non  tantummodo  sunt  in 
finem,  sed  etiam  in  ea  quae  sunl  ad  finem. 


SCHOLION. 


I.  Ut  notat  S.  Thom.  (locc.  infra  citt.),  quidam  asserebant, 
S.  Paulum  in  verbis  propositis  intendere  tantum  ostendere , 
quid  fides  caritate  formata  faciat ,  non  quid  sit.  Sed  commu- 
niter  antiqui  doctores  docent,  «  quod  haec  fidei  notificalio  sit 
completissima  eius  dcfinitio ,  non  ita  quod  sit  secundum  debitam 
formam  definitionis  tradita ,  sed  quia  in  ea  sufficicnter  tangun- 
tur  omnia  quae  exiguntur  ad  fidti  definilionem  »  (S.  Thom.,  de 
Verit.  q.  14.  a.  2.),  ut  ibi  et  brevius  in  Surn.  et  in  Comment. 
exponitur.  Quae  omnia  dicta  sunt  ad  mentem  S.  Bonaventurae, 
in  hac  quaeslione  ingeniose  et  copiose  expositam,  licet  hic  dicat, 
hanc  definitionem  etiam  secundum  artem  convenientissime  esse 
assignatam,  id  est,  si  spectatur  substanlia ,  non  autem  vulgo 
tradita  forma.  Unde  S.  Thom.  (de  Verit.  loc.  cit.)  sensum  ver- 
borum  Apostoli  hac  formula  exprimit :  «  Fides  est  habitus  mentis, 
quo  inchoatur  vita  aeterna  in  nobis,  faciens  intellectum  non 
apparenlibus  assentire». 

II.  De  obiecto  fidei,  quod  hic  tangitur,  plura  vide  infra 
d.  24.  a.  I.  per  totam;  passim  autem  repetitur,  hoc  obiectum 
esse  primam  Verilatem  non  visam,  non  apparentem  ;  quod 
intelligendum  est  non  tantum  de  obiecto  maleriali ,  sed  etiam 
de  foriinili;  et  recte  hic  subiungitur,  quod  in  hoc  (fides)  «distin- 
guitur  ab  aliis  virtutibus,  in  quantum  veritati  non  risae  facit 
adhaerere  »,  quod  etiam  S.  Thom.  passim  docct.  Sed  veritas 
non  visa  non  determinat  vel  «  movet  intellectum  ex  propria 
vinute,  sed  ex  inclinatione  voluntatis »  (S.  Thom.  de  Verit. 
q.  14.  a.  2,  ad  13.).  Unde  primae  Veritati  sive  obiecto  formali 
fidei  adhaeremus  ex  pio  voluntatis  affectu.  Hinc  recte   dicitur, 


quod  voluntas  in  fide  quodam  modo  «  praesidet »  (S.  Bonav.), 
vel,  ut  verbis  S.  Thomae  utamur,  «  principalitatem  habet  », 
quod  iam  supra  in  scholio  ad  2.  quaest.  notavimus. 

luvat  autem  hic  in  fine  I.  articuli  pauca  commemorare, 
quae  in  scholis  tractantur  de  analysi  actus  fidei  et  de  ratione , 
qua  obiectum  formale  eius  a  mente  attingitur,  ut  credendo 
assentiamur  ipsi  primae  Veritati  in  se  et  super  omnia.  In  qua 
subiili  quaestione  plura  sunt  certa ,  alia  cadunt  in  controversiam. 

1.  Certum  est,  quod  ratio  obiectiva  assensus  fidei  divi- 
nae  est  auctoritas  Dei  revelantis;  quod  expresse  docet  Concil. 
Vatican.  (c.  3.  de  Fide)  dicens,  nos  credere  vera  esse  ,  quae 
divinitus  revelantur  propter  auctoritatem  Dei  revelantis. 

2.  Communiter  eliam  distinguitur  prima  Veritas  tripliciter: 
in  essendo  (quasi  ullima  ratio  omnium),  in  cognoscendo  et  in 
dicendo  (veracitas),  quae  tria,  quatenus  sunt  aliquid  Deo  intrin- 
secum  et  in  re  unum  idemque,  ad  obieclivam  fidei  rationem 
spectant,  licet  veritas  in  cognoscendo  primario  et  formalis- 
sime  sit  ratio  assensus  in  fide  theologica.  Hevelatio  autem  ex- 
terne  et  in  tempore  facta,  qua  interna  Veritas  divina  manife- 
statur  (per  se  considerata ),  item  motiva  credibilitatis  et  ipsa 
Ecclcsiae  auctoritas  (sive  in  se  consideratur,  sive  quatenus  divi- 
nam  locutionem  integrat),  haec  omnia  non  sunt  ipsa  ratio  mo- 
tica,  sed  potius  conditio  quaedam,  dispositio,  vel  etiam  me- 
dium,  quo  obiectum  formale  applicatur  sive  cum  obiecto  ma- 
teriali  connectitur.  Attamen  nonnulli  cum  celeberrimo  theologo 
cardinali  Lugo  actum  externum  revelationis  et  moliva  credibi- 
litalis  volunt  esse  partiale    et  secundarium   motivum    fidei.  S. 


1  Sive,  quod  in  idem  redit,  obiecti,  quam  lectionem  exhi- 
bent  codd.  B  C  D  (K  primitus)  M  0  P  R  cc.  In  edd.  legitur:  dicen- 
dum,  quod  verum  est,  quod  non  est  substantia  rerum  speran- 
darum  tanquam  subiecli  etc. 

2  Finem  priorem  esse  secundum  intentionem,  docet  Aristot., 
II.  dc  Generat.  animal.  c.  4.  (c.  6.);  IX.  Metaph.  text.  15.  (VIH. 


c.  8.)  et  III.  Ethic.  c.  3.  nec  non  VI.  c.  9.  —  Pro  assecutionem 
codd.  A  HKLZ  exsecutionem.  Mox  codd.  M  0  voci  veritate 
praefigunt  ipsa. 

3  Quaest.  2.  —  Paulo   superius  pro   impedit ,    quin   multi 
cotld.  et  etld.  impedit ,  quod. 

4  Cod.  U  quamvis  enim. 


DIST.  XXIII.  ART.  II.  QIAEST.  1. 


hs: 


Bonav.  (infra  d.  24.  dub.  2.)  dicit,  veibtim  externum,  per  au- 
ditum  receptum,  tantum  ad  materiale  fidei  spectare. 

3.  Item  concorditer  docetur,  in  actu  fidei  implicari  multos 
actus  et  intellectus  et  voluntatis:  imprimis  ipsum  velle  credere 
sive  voluntatem  imperanlern  assensum ;  hunc  autem  actum  volun- 
tatis  iterum  praecedere  molivum,  id  est  aliquod  bonum  cognitum 
ut  appetendum ,  et  iudicium,  quod  omnia  revelata  sint  credibitia 
et  credenda.  In  hoc  iudicio  iam  supponitur  vel  implicatur,  tum 
quod  Deus  sil  et  sit  prima  Veritas  et  suprema  Auctorilas ,  lum 
quod  de  facto  revclaverit  credenda  et  fidei  obedientiam  impe- 
raverit.  Motiva  aulem  credibilitatis  aliquo  modo  sciri  possunt 
et  debent,  antequam  voluntas  possit  ralionabilitcr  imperare  fi- 
dem.  Denique  hi  aclus  intellectus  et  voluntatis  non  possunl  esse 
dispositio  proxima '.  ad  fidem  supernaturalem,  nisi,  Deo  illumi- 
nante  et  inspirante,  elicianlur.  —  Ilaec  omnia  praecedunt  actum 
fidei  eumque  comitantur,  sed  ut  conditio ,  vel  dispositio ,  non 
ut  causa  proprie  dicta,  sallem  principalis  (cfr.  infra  d.  24.  dub. 
3.).  Nihil  aulem  obstal ,  quin  praedicta  moliva  credibilitatis  et 
ipsa  Dei  auctoritas  el.  revelalio  sub  alia  ratione  etiam  sint 
obiectum  materiale  fidei  (cfr.  supra  q.  3.  ad  l.j. 

i.  Assensus  in  materiale  obiectum  fidei,  v.  g.  quod  Deus 
est  trinus,  lotam  suam  ralionem  habet  in  obiecto  formali,  sci- 
licet  in  auctoritate  Dei  revelantis;  unde  recte  dicitur:  credo , 
Deum  esse  trinum,  quia  prima  Verilas  hoc  revelavit.  ln  tali 
igitur  actu  simul  attingitur  et  auctoritas  Dei  et  eius  revelatio 
(cfr.  supra  q.  3.  in  fine  corp.). 

III.  Sed  si  ulterius  quaerimus,  quae  sit  ratio,  propter  quam 
in  fide  theologira  assentimur  ipsi  divinae  auctoritati  revelanti ; 
iam  ab  aetate  Scoti  inter  doctissimos  theologos  est  dissensus  ; 
et  praecipue  notandae  sunt  duae  oppositae  opiniones  cardinalis 
Lugo  S.  I.  et  eximii  Suarez.  Remittenles  lectorem  ad  recentio- 
res  auctores,  obiter  tanlum  notamus  quasdam  principales  eorum 
asserlioncs.  Cardinalis  Lugo  putat,  nos  assentiri  formali  obiecto 
fidei ,  prout  post  cognita  praeainbula  fidei  auctoritas  Dei  et  re- 
velatio  Dei  ex  terminorum  apprehensione  sunt  immediate  no- 
lae ;  motiva  autem  extrinseca  esse  partim  rationem  formalem 
(idei  saltem  partialem,  partim  vero  esse  tantum  conditionem  ;  as- 
sensum  autem  in  obiectum  materiale  non  tantum  in  praeparatione 
ad  actum  fidei ,  sed  etiam  in  ipso  actu  fundari  in  discursu  logico 
(sive  formaii  sive  virtuali)  ex  auctoritate  Dci  et  ex  facto  revcla- 
tionis,  quo  discursu  obiectum  maleriale  cum  formali  nectitur,  ita 
tamcn,  ut  bonitas  illationis;  supernaturaliter  et  immediate  in  ipso 
formali  assensu  fidei  cognita  ,  sil  tantum  partiale  motivum  assen- 
tiendi  obiecto  revelato.  —  Lcontra  Suarez  cum  plurimis  aliis  vult, 
auctoritatem  Dei  revelaniis  eatenus  esse  obiectum  formale,  qua- 
tenus  per  se  ipsam  creditur  ut  revelata  in  actu  exercito,  eodem 


modo ,  quo  obiectum  materiale ,  revelafim  in  uctu  sitjnato, 
creditur  ob  obiectum  formale.  —  Terlia  sentenlia,  quam  nu- 
perrime  propugnat  cl.  Professor  C.  Mazzella  S.  I.  in  tertia  sua 
editione  traclatus  de  Vrirtutibus  infusis,  reformans  praeceden- 
lium  editionum  doctrinam ,  non  paruin  restringil  praedictam 
Suarezii  doctrinam,  ut  progressus  in  infinilum  vel  drculus  vi- 
liosus  manifeste  eviletur;  ipse  autem,  allatis  multis  locis,  S. 
Thomae  doctrinam  (§  VI.)  ita  explicat :  t  Supposilo  iudicio 
cerlo  de  existentia  et  credibilitate  revelationis ,  quo  toium  obie- 
ctum  credendum  fit  menli  praesens,  immerilo  quaeri,  arbiira- 
mur,  novam  ex  parte  intellectus  obiectivam  rationem  ,  ob  quam 
Dei  revelantis  auctorilati  assentiamur :  cum  assensus  in  verila- 
tes  revelatas  unice  in  eius  obsequium  praestitus,  c  quem  con- 
comitatur,  sed  cuius  non  est  catua  cognitio  (S.  Thom.,  Qq. 
disp.  q.  14.  de  Fidc  a.  I.  ad  6.),  a  voluntale  delerminalur  (S.  II. 
II.  q.  2.  a.  I.  ad  3.);  et  illud  cui  assentitur  intellectus,  non 
moveat  intellectum  ex  propria  virtute,  sed  ex  iiiclinaiione  vo- 
luntatis  »  (Qq.  disp.  9.  14.  de  Fide  a.  2.  ad  13.)  etc.  —  Eandem 
fere  sententiam  diffuse  et  subtiliter  propugnai  cl.  Prot  Dr.  1. 
Scheeben  (Handbuch  der  Kalholischen  Dogmaiik.  Friburgi  tum. 
I.  1873,  libr.  1.,  praesertim  n.  633-Go2 ,  684-700).  —  Quid- 
quid  autem  sit  de  verilate  vel  probabilitale  barum  sententia- 
rum  ,  exploratum  esl ,  nec  S.  Thomam  nec  Bonaventuram  nec 
alios  antiquos  Scholasticos  primam  et  secundam  opinionem  , 
saltem  explicite,  docere.  —  Quoad  analysim  tidei  S.  Bonav. 
haec  satis  clare  docct :  si  loquimur  de  fidei  causa  formuli , 
fides  resolvitur  ultimo  in  primam  Veritatem  revelantem  et  di- 
cujntcm;  si  vero  de  causa  efficiente ,  haec  ex  parte  Dei  esl 
«  per  infusioncm  vel  divinam  illustrationem  »  (infra  a.  2.  q.  2.), 
sivc  «  per  doctrinam  Spiritus  sancti  loqucntis  per  awem  oor- 
dis  »  (infra  d.  24.  dub.  2.),  ex  parle  credenlis  est  per  impe- 
rium  et  adhaesionem  voluntatis ;  si  de  causa  maleriuli  et  dis- 
ponenle  agilur,  haec  est  per  auditum  locutimiis  exterioris  . 
scilicet  per  verbum  Dei  in  s.  Scriptura  et  Lraditione  cum  ma- 
gisterio  Ecclesiae  (cfr.  locc.  citt.),  per  moliva  credibilitatis ,  et 
praecipue  per  Ecclesiam  proponentem ,  «  quae  per  se  ipsam... 
magnum  quoddam  et  perpetuiim  est  motivum  credibilitatis  «'t 
divinae  suae  legationis  testimonium  irrefrugabile  »  (Concil.  Vati- 
can.  c.  3.  de  Fide),  quae  cliam  credenda  infallibiliter  discernit 
a  non  credendis  eaque  proponit  (cfr.  infra  d.  25.  a.  I.  q.  I;  IV. 
Sent.  d.  8.  p.  II.  a.  I.  q.  2.  in  corp.,  d.  40.  p.  II.  q.  3.  ad 
ult.;  Hexaem.  Serm.   I.  et  9.). 

III.  De  ipsa  definitione  Apostoli:  Alex.  Hal.,  S.  p.  III.  q.  68. 
m.  5.  a.  2.  —  S.  Thom.,  hic  q.  2.  a.  I  ;  S.  III.  q.  4.  a.  I  ; 
de  Verit.  loc.  cit.  —  B.  Albert.,  hic  a.  18.  —  Petr.  a  Tar.,  hic 
q.  3.  a.   I.  quaestiunc.   I.  —  Richard.  a  Med.,   hic  a.  4.   q.   I. 


ARTIGULUS  II. 
De  fide  informi. 


Consequenter   quaeritur  de  fide  informi ,  circa 
quam  quaeruntur  quinque. 

Primo  quaeritur  de  eius  genere. 
Secundo  quaeritur  de  eius  origine. 


Tertio  quaeritur  de  eius  subiecto. 

Quarto  quaerilur  de  eius  duratione. 

Quinto  et  ultimo  quaeritur  de  eios  informa- 


tione. 


QUAESTIO  I. 
Uirum  fides  informis  sit  i»  genere  virtutis,  an  non. 


Circa   primum  sic  proccditur  et  quaeritur  de 

fide  informi  quanlum  ad  genus  suum .  ulrnm  vide- 
licet  sit  in  genere  virlutis,  an  non.  Kl  quod  sit  in 
genere  virtutis,  videtur : 


I.  Primo  per  illud  quod  ilit-ii  \ugustinns  in  H-FMteMa*. 
bro,  qui  intitulatur  ab  aliquibus  de  Vera  Innocen- 
tia  ' :  o  (-iiin  ceterae  virtutes  possinl  bonis  et  malis 
esse  communes,  sola  dilectio  est  propriaet  specialis 


1  Ab  aliis:  Prosperl  Aquit  sententiae  ex  Vugfusl.  delibatae 
(quarum  prima  Incfpit:  Irmocentia  vera  est  etcj.  Sententia  hlc 
allata  est  n.  7.  estque  Formata  ex  dict.  August.,  Enarrat.  In  l's. 


103.  serm.  I.  n   9.  In  texlu  origtn.  pro  sola  <ltlrrti,>  nabetur 
axlectio  Dti  el  /"  oxhni. 


488 


SENTENTIARUM  LII5.  III. 


virtus  piorura  atque  Sanctorum  »;  ergo  fides  virtus 
esl  communis  bonis  et  malis;  sed  in  malis  non  re- 
peritur  nisi  fides  informis :  ergo  fides  informis  est 
virlus. 

■2.  Itein,  secundum  quod  vult  Philosophus l  , 
circa  difficilia  et  ardua  necessaria  esl  ipsi  menli  ra- 
tionali  ars  et  virtus :  ergo  cum  articuli  fidei  diffi- 
ciles  sint  ad  credendum,  ad  hoc  quod  facile  credan- 
tur,  necessaria  est  ars,  vel  virtus;  sed  fides  informis 
facit,  articulos  facile  ^redi,  sicut  patet  in  multis 
peccatoribus :  ergo  lides  informis  vel  est  ars,  vel 
virtus;  sed  non  est  ars  nec  scientia :  ergo  videtur, 
quod  sit  virfcus. 

3.  Item ,  maioris  difficultatis  est  credere  articu- 
los  fidei,  quam  continere  ab  actu  libidinis,  quoniam 
illud  potest  ratio  non  elevata ,  hoc  autem.  scilicet 
credere,  non  potest,  nisi  super  se  elevetur;  sed  con- 
tinere,  caritate  circumscripta.  est  actus  virtutis:  ergo 
et  credere.  Sed  illud  credere  est  fidei  informis : 
ergo  etc. 

4.  Item ,  quod  directe  opponitur  vitio  et  peccato 
virtus  est 2 ;  sed  habitus  fidei  informis  direcle  oppo- 
nitur  ipsi  haeresi  et  infidelitati ,  quae  sunt  vitia  et 
peccata,  nec  potest  cum  eis  stare:  ergo  necesse  est. 
fidem  informem  esse  virtutem. 

o.  Item.  humililas.  qua  quis  humilial  se  vel 
affectum  suum  sub  mandatis  divinae  Maiestatis,  ha- 
bet  rationem  virtutis :  ergo  pari  ratione  et  illa  hu- 
militas.  qua  quis  se  huniiliat  sub  regulis  divinae  Ve- 
ritatis,  etiam  praeter  caritatem  habet  rationem  vir- 
tutis ;  sed  fides  informis  esl  huiusmodi ,  per  quam 
captivatur  intellectus  in  obsequium  Christi3  ad  as- 
sentiendum  ei  in  omnibus  articulis :  ergo  fides  in- 
formis  est  in  genere  virtutis. 

Sed  contra:  1.  Iacobi  secundo4:  Fides  sine  ope- 

Ad  opposi-  ribus  mortua  est;  sed  nihil,  quod  est  mortuum.  ha- 

bet  in  se  rationem  virtutis:  si  ergo  fides  sine  gratia 

et  caritate  carel  operibus  fructuosis  et  sic  mortua 

est,  iam  ergo  non  habet  rationem  virtutis. 

2.  Item,  sicut  dicit  Augustinus,  et  habitum  est 
supra  in  secundo  libro,  distinctione  vigesima  septi- 
ma5:  «Virtus  est  bona  qualitas  mentis,  qua  recte 
vivitur,  qua  nemo  male  utitur  » ;  sed  fide  informi  non 
recte  vivitur,  et  multi  male  utuntur:  ergo  fides  in- 
formis  sub  genere  virtutis  non  continetur. 

3.  Item,  omnis  virlus  aut  est  cardinalis,  aut 


theologica  ':  si  ergo  fides  informis  est  virtus.  aut  est 
cardinalis,  aut  theologica;  sed  non  est  theologica, 
cum  non  tendat  in  Deum,  oon  est  cardinalis,  cum 

non  sit  circa  booum  creutum:  ergo  non  est  in  ge- 
nere  virtutis. 

'i.  Item .  quando  unns  baereticus  credit  decem 
articulos  et  alios  discredit,  quamvis  illi  articuli  sint 
supra  rationem,  tamen  fides,  qua  credii  illos,  non 
dicitur  virtus  esse7:  ergo  si  eadem  fide,  qua  cre- 
duntur  decem  articuli,  possunt  etiam  omnes  credi, 
videlur,  quod  fides  informis  in  malisChristianis  nullo 
modo  teneat  rationem  virtutis. 

').  Item,  cum  discipulus  credil  et  assenlit  ma- 
gislro  in  his  quae  sibi  non  videntur  et  sunt  supra 
suum  intellectum .  quamvis  assentiat  in  his  quae 
sunt  supra  se,  non  tamen  illa  eredulitas  dicitur  esse 
virtus:  ergo  pari  ratione  videtur,  quod  homo  non 
indigeat  aliqua  virtute  ad  hoc,  quod  ipsi  -  primae 
Veritali  assentiat;  sed  fides  informis  nihil  aliud  fa- 
cit ,  nisi  quod  facit  assentire  primae  Veritati  propter 
se  et  super  omnia :  ergo  videtur,  quod  fides  infor- 
mis  non  sit  virtus. 

c  o  x  c  l  u  s  i  o. 

Fides  informis  est  in  genere  virtutis 
communiter  diclae. 

Respondeo  :  Dicendum,  quod   virtus   dupliciter  virtos 

i-  ,    ■  •  tur  dn 

consuevit  accipi,  cum  dicimus,  ahquem  habilum  esse  ter. 

virtutem,  proprie  videlicet  et  communiter.  Proprie 

namque  dicitur  virtus  recta  ratio  perducens  in  finem'; 

et  hoc  modo  virtus  est  principium  operis  meritorii 

et  dicitur  solummodo  de  habitu  gratia  informato , 

sine  quo  non  contingit  pervenire  ad  finem  gloriae. 

Alio  modo  dicitur  virtus  communiter  habitus  reeti- 

ficcuis  potentiam  aliqua  rectitudine  iustitiae  et  vigo- 

rans  eam  circa  opus  difficile,   quamvis  non  perdu- 

cat  ean;  in  finem  10.  Et  hoc  modo  accipiendo  virtu- 

tem ,  habitus  politici  informes  dicuntur  esse  virtu- 

les;  hoc  etiam  modo  fides  informis ,  quae  quidem  concic . 

est  in   malis  Christianis ,  habel  esse  in  genere  vir- 

tutis.  —  Per   illum  enim    habitum   quodam   modo  RaUo. 

rectificatur  intellectus  hominis,  dum  captivatur   in 

obsequium  Chrisli  ad  assentiendum  primae  Veritati 

propter  se  et  super  omnia;  vigoratur  etiam,  ut  cre- 


1  Libr.  I!.  Ethic.  c.  3:  Praeterea  voluptati  repugnire  diffi- 
cilius  est  quam  irae,  ul  Heraclitus  inquit;  at.  circa  id  quod 
difficilius  est,  semper  et  ars  et  virtus  versatur  etc.  —  Infra 
codd.  A  K  bis  faciliter  pro  facile. 

2  Vide  Arisiot.,  X.  Metaph.  text.  IG.  (IX.  c.  4.)  et  VII. 
Ethic.  c.   I. 

3  Epist.  II.  Cor.   10,  5. 

4  Vers.  26.  —  Minor  illustratur  illis  verbis  August.,  Enar- 
rat.  in  Ps.  57.  n.  20:  Quare  autem  non  dixit  viventes,  sed 
tanquam  ticentes ,  nisi  quia  falsa  est  haec  vita  impiorum? 
Neque  enim  vivunt,  sed  vivere  sibi  videntur.  Cfr.  etiam  supra 
pag.  213,  notn  5. 

5  ln  lit.  Magistri ,  c.  o,  et  in  Commenl.  dub.  3. 


6  Vide  infra  d.  33.  q.   I. 

"  Siquidem  haereticus  infidelis  est  i.  e.  virtute  fidei  pri- 
vatus.  —  Paulo  ante  post  decem  articulos  edd.  subdunt    fidei. 

8  Edd.  ipse. 

9  August. ,  I.  Soliloq.  c.  6.  n.  13:  Haec  est  vere  perfecta 
virtus:  rntio  perveniens  ad  finem  suum,  quom  beata  vita  con- 
sequitur.  Cfr.  II.  Sent.  d.  27.  dub.  3.  —  Paulo  inferius  post 
percenire  cod.  U  interiicit  atiqaem. 

10  Praeter  verba  Aristot. .  paulo  superius  nota  I  allata, 
cfr.  eiiam  pag.  388,  nota  2.  De  habitibus  poliiicis  \h\e  infra 
d.  33.  dub.  5.  —  Paulo  superius  post  putentiain  cod.  F  addit 
cet  animant.  Pro  potentiam  aliqma  rectitadine  cod.  0  potentiam 
atiquam  ratione. 


DIST.  XXIK.  ART.  H.  QUAEST.  1. 


489 


dat  vera  non  apparentia  et  vitet  errouea  et  plian- 
tastica;  sicut  apparet  in  mullis  Christianis  carentibus 
caritate,  qui  libenter  et  humiliter  audiunt  verba 
spectantia  ad  doctrinam  fidei  et  eonstanter  et  viriii- 
ter  abhorrent  baerelicain  pravilatem.  El  sic  concedi 
potest,  quod  lides  informis  sit  in  genere  virtulis. 
secundum  quod  nomen  virlutis  accipitur  largjs  et  ex- 
tenditur  ad  habitum  rectificantem  et  vigorantem  po- 
tentiam  in  his  actibus,  circa  quos  consistit  via  iusti- 
tiae  '.  —  Et  quia  boc  modo  procedunl  raliones  ad 
parlem  primam,  ideo  concedendae  sunt. 

1.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  fides  sine  ope- 
.lutio  op-  ribus  mortua  esl;  dicendum,  quod  non  dicitur  mor- 
tua,  qnia  careat  -  omm  utilitate  et  emcacia,  sed  qma 
caret  vita  gratuila,  quae  est  vita  perfecta;  et  ideo  ex 
hoc  non  potest  concludi ,  quod  non  sit  simpficiter 
virtus,  sed  quod  non  sit  virlus  proprie  dicta. 

±  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  virtus  est  bona 
qualitas  tnenlis  elc;  dicendum,  quod  Augustinus  ibi 
definit  virlulem  proprie  dictam,  scilicet  virlutem 
gratuitam;  et  hoc  modo  concedendum  est,  (idem  in- 
formem  non  contineri  sub  virtutis  genere.  Ex  hoc 
tamen  non  sequitur,  nullo  modo  eam  contineri",  se- 
cundum  quod  virlus  large  accipitur:  immo  est  ibi 
locus  sophisticus  consequentis. 

3.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  omnis  virtus 
aut  est  cardinalis,  aut  theologica ;  dicendum ,  quod 
illa  divisio  est  virtulis  fbrmatae ,  secundum  quod 
proprie  accipitur  virlus  cardinalis  et  theologica ;  et 
sic  fides  informis  non  continetur  sub  genere  virtutis. 

Aiiter.  —  Possel  tamen  dici ,  quod  sicut  fides  4  habet  ratio- 
nem  virlutis  incompletae,  sic  habet  rationem  virtu- 
tis  theologicae,  quia  quodam  modo  in  Deum  dirigit, 
licel  semiplene. 

4.  Ad  illud  quod  obiicitur  de  haeretico,  qui  cre- 


dit  deeem  articulos;  dicendum.  (|uod  elsi  kaereticus  Houndam, 
habeat  aliquam  illuminationem  respectu  illorum  ar- 
ticulorum  verorum,  quos  credit,  et  aliquam  liabili- 
tatem  ad  illos  credendos;  illa  tamen  habilitas  et  cre- 
dulitas  noii  debet  dici  uirtus,  quia  nec  potentiaoa 
rectifirat  nec  vigorat:  non  reciificat  poteotiam,  quia 
non  captivatur  intellectus  eius  plene  in  obsequium 
Veritatis  summae;  non  vigorat,  quia  per  illam  non 
respuit  falsitatem  oppositam  verilati.  El  baec  dao 
requirehantur  ad  hec,  quod  habitus  sortiretar  no- 
menet  rationeiii  virtuMs. —  Non  sic  autem  esl  de  fide 
informi.  quae  es1  in  malis  Christianis,  quia  ipsi  as- 
seiititint  et  adhaerent  primae  Veritati  propter  se  el 
super  omiiia.  ita  quod  in  illo  babitu  esl  reclificatio 
ei  vigor,  et  ex  boc  quaedam  perfectio8.  Unde  sola 
illa  lides  informis  esl  in  genere  virtutis,  qua  cre- 
duntur  omnes  articuli  vel  explicite,  vel  implicite, 
qua  etiam  respuuntur  omnes  errores.  Haec  enim  sola 
est,  quae  babet  in  se  quandam  perfectionem  reclitu- 
dinis  et  vigoris. 

.').  Ad  illud  quod  obiicitur  de  discipulo  assen- 
tieute  magistro,  quod  non  indigel  babilu  virtntis; 
dicendum ,  quod  non  esl  simile,quia  credulitas  illa,  tfotandom. 
qua  discipulus  assentit  magistro,  ita  potest  esse  via 
in  falsitatem,  sicut  in  veritatem,  pro  eo  quod  m.i- 
gister  eius  potesl  vera  et  falsa  asserere.  Non  sic  au- 
tem  est  de  credulitale ,  qua  quis  assentil  primae 
Veritali,  quae  nullo  modo  potest  esse  via  nisi  in  ve- 
ritalem  et  rectitudinem.  Et  propter  hoc,  qaia  de  se 
est8  rectificativa  mentis;  el  credulitas,  qua  Christia- 
nus  assentit  Deo.  esl  via  salutis,  ita  quod  nitllo 
modo  de  se  ordinatur  ad  oppositum:  ideo  m;igis  sor- 
titur  rationem  virtutis  quam  illa  credalitas,  qoa 
discipulus  assentil  magistro,  quae  quidem  potest  esse 
erroris  occasio. 


SCHOLIOX. 


I.  Haec  et  duae  seqq.  quaestiones  inlime  cobaerent;  con- 
elusiones  conftrmantur  docirin;i  in  Concilio  Vatic.  (c.  3.  de  Fide 
exposita,  ubi  cliciiur :  «  Hanc  fldem...  Eccfesiu  catholica  profl- 
tetur  virtuiem  ease  siipernaturalem».  Kt  inferius:  «  Quare  fldes 
ipsa  in  se,  etiam  si  per  caritatem  non  operetur,  donum  Dei 
est,  et  actus  eius  est  opus  ad  salulern  pertinens,  quo  homo  //- 
beram  praestal  i|>si  Deo  obedientiam  ,  gratiae  eius,  cui  resi- 
Btere  posset,  consentiendo  et  cooperando  p.  El  in  can.  5.  [de 
Fide)  anathemati  subiiciuotur  qui  dicunt:  «Adsolam  fldem  di- 
vam,  quae  per  caritatem  operatur,  gratiam  Dei  necessariam  esse  ». 

Non  nisi  in  modo  l()(|ii(>mli  antiqui  doctores  a  recentioribus 
reccdunt,  curn  passim,  Augustini  vesligia  secuti,  per  nomen 
mhiiis  non  nisi  virtutem  perfectam  p(  aeterna  retributione  di- 
gnam  intelligunl ;  secundum  quem  sensum  cum  Magistro  aliis- 
que  S,  Thom.  (S.  II.  II.  q.  4.  a.  '■>■>  dicil :  «  Fides  autem  Infor- 
mis  nnn  c^i  virlus>;  sed  simul  haec  yerba  ita   eiplical,   sicul 


S.  Bonav.  in  hac  quaestione.  Hic  autem  etiam  bene  distinguil 
duplicem  elTectum  huius  virtutis ,  quod  scilicel  intelleclum  nrit- 
ficat  respectu  D«  per  debitam  subieclionem ,  et  vigorat  imn  ad 
vera  non  apparentia  credenda,  lum  ad  falsitatem  apparentem 
respuendam. 

De  h.ic  I.  quaestione:   Alex.  Hal.,  S.  p.  III.  q.  (ii.  m.   I. 

—  Scot.,  hic  q.  unica  n.  I  i.  seq.  —  S.  Thom. ,  hic  q.  i.  a.  I. 
quaestiunc.  2.  3  ;  S.  loc.  cit, ;  <lc  VeriL  q.  I !.  a.  6.  B.  M- 
liiji.,  hic  a.  •'».  —  Petr.  a  Tar.,  hic  q.   i.  a.  2.  quaestiunc.  I. 

—  Bichard.  a  Med  .  hic  a.   i    q,  2.  —  Durand. ,  t ii<   q   6.  — 
Dionys.  Cnrth.,  de  hac  el  seqq.  qq.  hic  q.   t.  —  Biel,  de  bai 
el  scqq.  qq.  hic  q.  2. 

II.  Quoad  seq.  (2.)  quaestionem  notandum  c^i  t . i  quod  In 
Concllio  ^rausic.  II.  (an.  529)  can.  ■>  >out\<  Semipelaglanos , 
iniiiuni  fldel  et  i>nim  offectum  naturalibua  viribus  ouribuentes, 
decrctum  esl  quoad  «  initium  fldel  Ipsumque  crednlitatis 


1  C(r.  infra  d.  33.  dub.  I. 

"■  c.(i(l(l.  ALUVaabb  caret.  Sublnde   pro   utilitate  cod  \ 
virtute,  p(  pro  quae  e$t  codd.   \  K  id  est, 

:t  Edd.  supplonl  snh  virtutis genere       \>>'  wphismnte con 
tequenUi  vide  supra  pag.  92,  nola  2. 

4  Edd.  cum  nonnullis  codd.  ciarius  fidez  informu.  Inforlus 
incomptetae  scribl  possel  eliam  incomplete. 

s.  iimiin  .        Tom.  Mi. 


■  Nniiis  eniin,   secundum    Vristol  .    VII.    Phys.    (oil     17. 
(c.  3.  ,  eal  disposllio  perfoctl  ad  opUmum    Cfr.  H    Sent.  d 
ilnli.  :t.  —  Pro  perfectio  rod,  K  rectitudo. 

id.  i.  i  iir  vc  imn  ,si ,  quatn  blsam  lecUonem   VaL, 
nbsque  lumen  Ductorltate  codd  .     irtvxit ,  m   addcndo: 

credulitat  ilta,  gua   discipulus   ■-  Pro   <ini'i 

(.1(1(1.   \i   iiim, i   Mox  pro  Christianus  cod    \   , 


/i!M) 


SENTENTIARUM  LIB.  III. 


ctutn  »,  scilicel  quod  fides,  etlom  sic  considerata,  esl  «  per  gra- 
liae  donum,  id  est  per  inspirationem  Spirilus  sancti  corrigen- 
i.in  voluntatem  ab  infidelitate  ad  fidem  »  eic  F.o  magis  quoad 
intellectum  in  ipso  formali  actu  fidei  tenendum  est,  «  quod 
nemo  evongeficae  praedicationi  consentire  potest,  sicut  oportet 
ad  salutem  consequendam ,  absque  illuminatione  et  inspiratione 
Spiritus  saneti  »  (Valic.  c.  3.).  —  Non  defuerunt  Scholasiici,  prae- 
serlim  ex  schola  Scoti,  qui  illum  pium  affectum  voluntatis  volue- 
runt  esse  quidem  supernaturalem ,  sed  secundum  modum,  non 
secundum  substantiam ,  quod  communius  non  approbatur,  nec 
principiis  S.  Bonaventurae  est  conforme.  —  Notanda  est  hic 
diiplcx  dislinctio  inter  obiectum  materiale  fidei  et  formale,  in- 
ter  fidem  simpHciter  acquisilam  virtutisque  expertem  et  infu- 
sam.  Idem  docet  S.  Thomns.  —  Quoad  solutionem  ad  I.  cfr. 
infra  d.  24.  dub.  2. 

De  eadem  2.  quaestione :  Alex.  Ilal. ,  loc.  cit.  m.  2.  —  S. 


Thom.,  hic  q.  3.  a.  2  ;  S.  II.  II.  q.  6.  a.  I.  —  D.  Albert.,  hic 
a.  5.  ad  5.  —  Petr.  a  Tar. ,  loc.  cit.  quaestiunc.  2.  —  Kichard. 
a  Med. ,  hic  a.  7.  q.  2. 

III.  In  responsione  ad  3.  quaestionem  communitcr  docetur, 
in  daemonibus  esse  fidem  informem  in  sensu  largiore,  ita  ut 
includat  inlelleclus  assensum  ad  non  apparenlia,  per  evidentiam 
probalionis  extortum.  Ad  rem  non  inepte  Alex.  Hal.  (loc.  cit.  m. 
7.  ad  2.)  distinguit  sentire  veritatem,  assentire  verilati,  consen- 
tire  verilati  et  subiungil :  «  Fides  daemonis  in  suo  credere  ha- 
bet  sentire,  sed  non  assentire ,  vel  consentire ;  fides  informis 
habet  sentire  et  assentire ;  fides  vero  formata  habet  sentire , 
assentire  et  consentire  »  ctc. 

De  eadem  3.  quaestione  praeter  Alexandrum  :  S.  Thom. , 
hic  q.  3.  a.  3.  quaestiunc.  I  ;  S.  II.  II.  q.  5.  a.  2.  —  B.  Albert. , 
hic  a.  6.  —  Petr.  a  Tar. ,  loc.  cit.  a.  3.  quaestiunc.  I.  —  BJ- 
chard.  a  Med.,  hic  a.  6.  q.  3.  —  Dionys.  Carth.,  hic  q.  3. 


QUAESTIO  II. 

An  fides  informis  sit  infusa,  an  acquisita. 


Secundo  quaeritur  de  fide  informi  quantum  ad 
originem,  et  quaeritur,  utrum  fides  informis  sil  in- 
fusa,  an  aequisita.  El  quod  infusa ,  videtur: 

1.  Primae  ad  Corinlhios  duodecimo1:  Alii  da- 
Fundamenia.  tur  fides  in  eodem  Spiritu  etc. ;  et  constal ,  quod 
Apostolus  ibi  loquitur  de  donis  gratiae  gralis  datae: 
ergo  loquitur  de  fide,  circumscripta  caritate;  et  haec 
est  fides  informis:  ergo  fides  informis  est  a  Spiritu 
sancto. 

%  Item,  primae  ad  Corinthios  decimo  tertio2: 
Si  habuero  fiilem,  ita  ut  montes  transferam ;  ibi 
Glossa:  «  Quae  fides  donum  Dei  dici  potest,  quia 
in  malis  quaedam  dona  Dei  sunt  »  :  si  ergo  illa  est 
fides  informis :  ergo  fides  informis  est  a  dono  Dei. 

3.  Item,  ad  Romanos  octavo  3:  Non  accepistis 
spiritum  servitutis  iterum  in  timore;  Glossa:  «  Est 
timor  serviliset  filialis,  et  uterque  est  a  Spiritu  san- 
cto  »:  si  ergo  timor  servilis  est  donum  Spiritns  sancti, 
et  timor  servilis  oritur  ex  fide  informi:  ergo  fides 
informis  est  donum  Spiritus  sancti. 

4.  Item.  per  nullum  habitum  naturalem,  vel 
acquisilum  elevatur  intellectus  supra  se;  sed  per 
habitum  fidei  informis  elevatur  intellectus  supra  se  \ 
ut  assentiat  primae  Veritati  propter  se  et  super  om- 
nia:  ergo  habitus  fidei  informis  non  est  acquisilus, 
vel  innatus ;  et  est  acquisitus,  vel  innatus,  vel  m- 
fusus:  ergo  est  habitus  infusus. 

'■').  Itein,  quod  potest  in  ea  quae  sunt  contra 
naturam  nec  est  a  natura  nec  est  ab  acquisitione; 
sed  habitus  fidei  informis  potest  in  miracula  facien- 


da,  sicut  patet  per  Evangelia,  quod  mali  faciunt  mi- 
racula,  et  expresse  dicitnr  Matthaei  septimo 5  et  pri- 
mae  ad  Corinthios  decimo  tertio:  igitur  fides  infor- 
mis  nec  est  innata  nec  acquisita:  sequitur  ergo, 
quod  sit  infusa. 

Sed  contra  :    1.  Ad    Romanos  decimo6:    FidesAi.°w 

lom. 

est  ex  auditu;  sed  quae  novimus  audiendo  ab  aliis 
novimus  per  acquisitionem :  ergo  si  fidem  habemus 
per  auditum ,  fidem  habemus  per  acquisitionem. 

2.  Item,  Augustinus7:  «  Quod  credimus,  debe- 
mus  auctoritati;  quod  intelligimus,  rationi  » :  sed 
doctrina,  quae  auctoritati  alienae  innititur,  ab  alio 
acquirilur:  si  ergo  cognitio  fidei  innititur  auctori- 
tati,  videtur,  quod  per  acquisitionem  habeat  in  no- 
bis  oriri. 

3.  Item,  alias  virtutes  informes  possumus  ha- 
bere  per  acquisitionem ,  sicul  continentiam  et  iu- 
stitiam:  ergo  pari  ratione  videtnr,  quod  et  fidem  in- 
formem  per  acquisitionem  similiter  possumus  habere. 

4.  Item,  aliquis  transiens  de  infidelitate 8  ad  hae- 
resim  credit  aliquos  articulos  fidei,  et  hoc  quidem 
sine  aliqua  infusione  habitus,  cum  Deus  non  infun- 
dat  haeresim,  sed  per  solam  acquisitionem  doctri- 
nae;  sed  qua  ratione  potest  cognoscere  unum  arti- 
culum ,  eadem  ratione  potest  cognoscere  alterum  : 
ergo  si  per  acquisitionem  potest  cognoscere  aliquos, 
eadem  ratione  videtur,  quod  possit  cognoscere  om- 
nes:  ergo  videtur,  quod  fides  informis  de  omnibus 
articulis  per  acquisidonem  possit  haberi. 

o.  Item,  si  fides  informis  est  habilus  infusus , 


1  Vers.  9.  —  iMox  pro  dalae  codd.  G  I  K  V  datis. 

2  Vers.  2.  Verba,  quae  hic  (et  ctiam  a  S.  Thom. ,  hic  q. 
3.  a.  2.)  Gtossae  oppellatione  notantur,  Alex.  Hal. ,  S.  p.  III.  q. 
6i.  m.  2,  ipsi  Magistro  tribuere  videtur ,  cum  dicat:  quod pro- 
bat  Sfagister  Sententiarum.  Et  revera  exstant  eliam  hic  in  lit. 
Magistri,  c.  4.  exhibentque  summam  illorum  testimoniorum 
(Glossae  ordinariae  et  praesertim  S.  Augustini),  quoe  Magister 
in  sui)  Commentario  in  s.  Scripluram  super  hunc  locum  affert. 
Cfr.  August. ,  Serm.  95.  n.  7.  —  In  fine  arg.  Yai.  oddit  vel 
donum  Dei. 

3  Vers.  15.  De  Glossa,  quae  est  ordinaria  et  plenius  quam 


hic  a  Strabo  exhibetur,  vide  infra  lit.  Magistri,  d.  XXXIV.  c.  4. 
seqq.,  el  Comment.  ibid.  p.  11.  a.   I.  q.   I.  seqq. 

4  Verba  sed  per  habilum  fidei  informis  elevatur  intelle- 
ctus  supra  se  desideranlur  in  edd. 

5  Vers.  22.  Seq.  Script.  locus  est  I.  Cor.  13,  2.  (iam  in  2. 
arg.  allat. ).  —  Codd.  E  H  I  N  T  U  V  X  ct  edcl.  1 ,  2  bis  mirabilia 
pro  miracula.  6  Vers.  17. 

7  De  Utilitate  credendi,  c.  II.  n.  25.  Cfr.  I.  Hetract.  c.  14. 
n.  3.  — ■  !n  fine  arg.  pro  oriri  cod.  U  originem. 

8  Plurimi  codd.  et  edd.  1 ,  2  hic  perperam  fidelitate ,  dnm 
infra  in  solut.  lere  omnes  recte  exhibent  infidelitalc. 


DIST.  XXIII.  ART.  II.  QUAEST.  H. 


491 


cnm  habitus  infusi  ita  infundantur  parvulis,  sicut 
adultis,  ita  erit  habitus  fidei  informis  in  parvulo 
baptizato,  sicut  est  in  Christiano  iam  provecto;  sed 
in  Christiano  iam  provecto,  si  peccet  morlaliter.  ni- 
hilominus  lamen  remanet  in  eo  fides  informis.  esto 
quod  nihil  ultra  addiscat :  ergo  pari  ratione  parvu- 
lus.  si  peccet,cum  ad  adultam  aetatem  pervenerit. 
fideni  informem  habebit.  si J  nihil  ab  aliis  doceatur: 
et  hoc  est  manifeste  falsum,  quia  si  talis  poneretur 
inter  Saracenos,  antequam  aliquid  didicissel.  nihil 
plus  haberet  de  fule ,  quam  si  nunquam  baptizatns 
fuisset. 

c  o  n  c  \.  u  s  i  o. 

Fides  informis  quoad  suum  formale ,  et  ut  est 
virtus,  est  donum  dirinum  et  habitus  infusus. 

Respondko:  Ad  praedictorum  intelligentiam  est 
notandum.  quod  cum  credere,  sicut  dtcit  Augusti- 
nus  2,  sit  «  cogitare  cum  assensione  »,  ad  hoc  quod 
o  ad  «-  habitus  fidei  plene  et  integre  habeatur ,  necesse  esl . 
quod  intellectus  imtruatur  de  credibilibus.  ut  pos- 
sit  illa  cogitare.  et  inclinetur ,  \\l  possit  illis  assen- 
lire:  et  priinum  quidem  est  materiate  in  fide .  se- 
cundum  vero  est  formale ,  el  utrumque  reperilur 
tam  in  fide  informi  quam  in  fide  formata  3.  Non 
enim  dicitur  informis,  quia  careat  omni  forma,  sed 
quia  caret  forma  gratiae  gratuin  facientis. 

Cum  ergo  quaerilur.  utrum  fides  sit  habitus 
acquisitus,  vel  infusus;  respondendum  est.  quod  si 
loquamur  de  fide  quantum  ad  illud  quod  est  mate- 
riale  in  ea,  videlicet  quantum  ad  cognitionem  illam, 
qua  cognoscimus.  qui  sunt  articuli  fidei .  et  scimus, 
«  quid  est  quod  per  nomen  dicitur  4  »:  sic  conceden- 
dum  esl.  quod  fides  est  per  audilum  et  per  acqui- 
sitionem  secundum  legem  conmmnem.  Xemo  enim 
scit,  qui  el  quot  sinl  articuli  fidei,  nisi  didicerit  le- 
gendo  vel  audiendo.  nisi  forte  hoc  habeat  per  privi- 
legium  speciale. 

Si  autem  loquanmrde  fide  quantum  ad  formale, 
videlicet  quanlum  ad  illud  quod  facit  assentire;  sic 
dicendum  est,  quod  quaedam  fides  informis  est  per 
acquisilionem ,  quaedam  per  infusionem.  Nam  qui- 
dam  assentiunt  veritati  auditae,  moli  humana  per- 
suasione,  utpote  propter  amorem  et  reverentiam  <li- 
centis,  vel  propter  miracnla  5.  vel  propter  rationes 


n  requi 
llur. 


J  ?riale  et 
male   in 


C  lnsio  I 


et  argumenta;  et  talis  fides  est  simpliciter  acqvt  ~,o  3. 
*  sita  nec  dicenda  est  habere  rationem  virtutu,  quia 
nullius  est  vigoris  nec  roboris.  sublata  de  medio 
ipsa  buinana  ratione.  —  Quidani  autem  assentiunl 
veritati  (idei  propter  divinam  iUustraUonem  ,  sicut 
illi  qui  iiuiitunlur  primae  Veritati  super  omnia  el 
propterse,  sicul  multi  Christiani,  qui  earitatein  non 
habent;  et  in  talibus  fides  est  per  infusionem.  Vo- 
luntarie  enim  assentiunt,  concoinitaute  divina  illu- 
minatione ,  illuminatione,  inqiiam.  quae  rationem 
elevat  in  his  quae  sunt  supra  ipsam. — Unde  sicnts 
illuiniiialionem  ad  fulura  praecoanoscenda  dicinms 
esse  inlusani  propter  boc,  qnod  in  ipsa  elevator 
anima  supra  ea  quae  sunl  ei  naturalia:  sic  intelli- 
gendum  est  etiam  in  parte  ista  '.  —  Concedendum 
est  igitur.  fidem  infonnem  .  secunduin  qaod  virtus 
est,  esse  donum  divinitns  collatum  et  habitum  infu- 
sum.  Unde  concedendae  sunt  etiam  rationes,  qnae 
hoc  ostendunt. 

1.  Ad  illud  ergo  quod  prinio  obiicitur  in  con- Soiado  oP 
tranum,quod  fides  est  ex  audilii:  dicendum.  quod 
illud  dicitur  de  fide,  non  ratione  eius  quod  esl  for-  Noui.dam. 
male  et  completivum ,  sed  ratione  eius  quod  esl  mor 
teriale,  utpote  ratione  illius  cognitionis.  qna  cogno- 
scitur  7,  «  ipiid  est  quod  per  nomen  dicitur ».  qnae 
communiter  non  habetur  nec  in  fide  formata  nec 
in  informi  nisi  per  acquisitionem.  —  Aliter  etiam  a 
videtur  aliquibus  esse  dicendum ,  quod  illud  ver- 
bum  Apostoli  intelligitur  de  fide  informi  ,  quae  in- 
nititur  humanae  rationi,  quae  qnidem  oon  habel 
in  se  rationem  virtutis.  Sed  primus  modus  dicendi  ra- 
tionabilior  esse  videtur.  considerato  inlellectu  Apostoli. 
"2.  Ad  illud  quod  obiicitur.  quod  credere  de- 
betur  auctoritaii ;  dicendum .  qnod  credere,  secun- 
dum  quod  est  aetus  fidei-virtutis .  debetur  auctori- 
tati,  non  cuilibet,  sed  auctoritati  divinae,  cui  quidem 
auctoritati  nemo  assentil  propter  se  el  snper  omnia, 
nisi  per  divinam  illuminationem ;  el  sic  talis  creduli-  n  •  !..>o. 
tas  non  est  acquisita,  sed  infusi.  llla  vero  creduli- 
tas.  quae  innititur  rationi  creatae  principcUiter,  non 
spectal  ad  ipsain  fidem  .  secundum  quod  Bdes  esl 
virtus;  el  de  hac  vernm  est,  quod  potest  esse  per 
acquisitionem.  —  Inde  attendenduin  est  .  quod  du- 
pliciter  potesl  aliquis  per  Bdem  suam  inniti  sacrae  d 
Scripturae:  aut  quia  credit,  sacram  Scripturam  a 
Spiritu  sancto  fuisse  inspiratam  el  editam  .  iuxta 
quod  dicitur  secundae  Petri   primo  ' :  Spirtiu  san~ 


- 


1  Edd.  non  bene  etiam  si.  Mox  pro  et  hoc  codd.  v  K  /.  sed 
koc;  in  Bne  arg.  pro  fuissei  cod.  A  esset. 

2  De  PraedesL  Sanctor.  c.  2.  n.  6. — Pro  assensione  codd. 
AHINZ  ct  ,iiii.  sicul  supra,  pag.  iTi,  nota  I,  lam  monui- 
mu9,  assertione. 

i.  Bupra  :i.  I.  q.  "2.  in  corp.  I»''  seq.   propos.  cfr.  d. 
86.  q.  n.  —  Subinde  ante  mformis  codd.    \  K  /.  lili  suppleni 
ftdes,  el  prozime  nosl  pro  quia  tsareal  codd.    \<'i    exhibeni 
ijuin  cnrri.  Mo\  pro  sed  quia  carei  edd.  cum  non  pam  Is  codd 
ajd  quia  careat 

*  liu  verbls  ^ristot,  II.  Poster.  c  7.  el  10.  (c.  9.),  descri- 
hii  \im  definitionis  nommalis 


'■  Edd.  i .  1  ii  allquol  codd.  mirabitia, 
Damasc,  IV.  de  Fide  orthod.  c.   10:   Pides  duplei 
esi  enim  /nl<s  ex  auditu    Rora.  10,  it.  ;  audientes  enlm   <li- 
vinas  Scripturas  credimus  doctrin  us  sancti...  i  -•  oulem 

rursus  Odes  norum  quae  sperantur  hyposi 
Uo,  quae  non  videntur,  vel  esl  Indistabilis  ei  iniudical 
eorum  quae  a  Deo  in>ln>  Bnnunliata  suni..,  Prloi  mcnlls  no? 
,-ni  ,  secundfl  charismatum  Spiritus.  Hfr.  infrn  dub,  i 

7  Edd    cognosdi 

■  \  ers,  -'I     -  M"\  pro   ni 
\  ,ui  fnhi  i  irtuttm. 


492 


SENTENHARUM  UB.  III. 


cto  nspirati,  tocuti  sunt  sancti  Dei  homines,  et 

sir  talis  credtilitas  spectat  ad  lidem-virlutem  ;  aut 
ideo  credit  sacrae  Scriplurae.  quia  patres  sui  credi- 
(lerunt.  a  quorum  semitis  non  vult  recedere,  et  hoc 
inodo  huinaiiani  respirit  ralionem,  nec  est  talis  cre- 
dulitas  fith'i-rirlntis ,  sed  potius  cuiusdam  assue- 
ludinis. 

3.  Ad  illud  qnod  ohiicitur,  quod  aliae  virtutes 
informes    habentur   per    acquisitionem ;    dicendum . 

Notandum.  quod  nou  est  simile ,  pro  eo  quod  actus  aliartun 
virtutum  concordant  ipsi  rationi  secundum  naturale 
dictamen.  Unde  iustitia  naturalis  dirigit  ad  opera 
virtutum  politicarum  * ;  non  sic  autem  est  de  tide, 
quae  dirigit  ad  aliqua  credenda,  quae  sunt  praeter 
et  contra  et  supra  iudicium  ralionis;  ideo  non  sic 
subiacet  nostrae  acquisitioni.  secundum  quod  aliae 
virlutes  morales. 

4.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  aliquis  de  in- 
fidelitate  transiens  ad  liaeresim  acquirit  cognitionem 
aliquoruin  articulorum  :  dicendum,  quod  non  esl  si- 

simiie  nota- mile ,  quia ,  sicut  idem  ipsum  potest  amari  amore 
divinitus  infuso  el  amore  etiam  innato  et  lihidinoso, 
et  niultum  refert.  utrum  aliquid  sic  vel  sic  ametur: 
sic  etiam  intelligendum  est  in  cognitione,  quod  idem 
ipsum  aliter  et  aliter  potest  credi :  vel  ex  persua- 
sione  veritatis  humanae ,  vel  ex  illustratione  Veri- 
tatis  aelernae.  Et  haeretici  quidem ,  si  cognoscunt 
aliquos  articulos.  hoc  est  ex  quadam  persuasione 
humanae  rationis ,  immo  fictionis  suae  ;  et  si  secun- 
dum  illam  omnibus  articulis  fidei  assentirent,  adhuc 


tainen  virtutem  fidei  non  haberent,  cuius  est  intel- 
lectum  in  Christi  obse</uium  caplivare  *.  Ideo  non 
est  simile  de  cognitione  articulorum  in  viro  lideli  et 
in  viro  inlideli  ;  et  pro  tanto  non  sequitur,  quodsi 
illa  cognitio  in  haereticis  est  acquisita,  quod  pro- 
pter  hoc  iu  fidelibus  non  sit  infusa.  —  Si  quis  tamen  ahu»  « 
de  fldeli  et  Catholico  fiat  haereticus  et  remaneat  sibi 
cognitio  alicuius  articuli  ;  non  habet  eam  omnino 
per  acquisitionem  ;  nec  tamen  dicendus  est  habere 
virtulem ,  quia  ibi  illnminatio  prior  permixla  est 
quodam  modo  falsitati  erroris,  et  ideo  non  habet 
perfectionem  competenlem  virluti. 

j.  Ad  illud  quod  obiicitur  de  parvulo,  qui  ca- 
dit  de  gratia  3 ,  antequam  aliquid  de  fide  acquirat ; 
dicendum,  quod  parvulus  habel  habilum  fidei  quan- Noundi 
tum  ad  illud  quod  est  in  ea  formale ;  habet  enim 
aliquid  quo  promptus  erit  et  facilis  ad  assentiendum 
oinnibus  articulis  fidei,  si  ei  proponantur,  cum  ad 
adultam  aetatem  pervenerit.  Caret  tamen  ea  cogni- 
tione ,  quae  est  materialis  respectu  fidei ,  sine  qua, 
etsi  illud  formale  possit  in  animam  parvuli  infundi, 
non  tamen  potest  radicari  et  stabiliri.  Et  propterea, 
si,  cum  ad  adullam  aetatein  pervenerit,  proponatur 
ei  error  sub  ratione  credibili ,  facillime  expellitur 
habitus  lidei,  et  ita  de  facili  assentit,  ac  si  habitum 
fidei  nunquam  habuisset,  propter  hoc quod  liberum  Dupie: 
arbitrium  propter  inassuetudinem  nescit  illo  uti,  et 
ille  habilus  non  fuit  in  polentia  radicatus,  quamvis 
esset  in  ea  infusus.  De  hoc  autem  in  quarto  libro  * 
habetur  sulficientius5. 


i 

tio. 


QUAESTIO  III. 
Utrum  /ides  informis  sit  in  daemonibm 


Tertio  quaeritur  de  subiecto  fidei  informis .  et 
est  quaestio,  utrum  fides  informis  sit  in  daemoni- 
bus.  Et  quod  sic,  videtur. 

1.  lacobi  secundo6:  Daemones  credunt  et  con- 

Adtopposi"  tremiscunt:    si  ergo  fides,  quae  est  principium  ti- 

moris,  haec  est  fides,  quae  est  virtus  informis;  vi- 

detur,  quod  fides,  secundum  quod  est  virtus,  sit  in 

daemonibus. 

^.  Itein,  super  illud  ad  Romanos  primo  "'  :  Iu- 
stitia  Dei  revelatur  e.r  fide  in  fidem  ;  Glossa :  «  Fi- 
des  daemonum  est  et  nominetenus  Chrislianorum  »; 
sed  in  Christianis.  qni  sunt  nominetenus  Christiani, 


est  fides  informis  tanquam  in  subiecto :   ergo  et  in 
daemonibus. 

3.  Item  ,  Marci  primo  8 :  Quid  nobis  et  libi , 
lesu  Sazarene'?  et  saepe  in  Evangelio  daemones 
clamabant,  Christum  esse  Filium  D;ii ;  sed  constat , 
quod  eius  Divinitatem  non  poterant  intneri ,  et  hoc 
est  super  ralionem,  quod  Deus  fieret  homo :  ergo 
videtur .  quod  hoc  non  noverant  nisi  cognitione  fi- 
dei :  ergo  videtur,  quod  habuerunt  lidem. 

4.  Item ,  cognitio  Trinitatis  et  Unitatis  supra  ra- 
tionem  est,  sicot  in  primo  libron  ostensum  fuil;  sed 
daemones  coenoscunt,  Deum  esse  trinum  elunum; 


1  Cfr.  infra  d.  33.  dub.  I.et5.  —  Paulo  inferius  pro  prae- 
ter  et  contra  edd.  praeter  naturam.  Mox  post  non  sic  [cod.  A 
sic  ntni}  subiacet  cod.  0  supplet  fides  mformis. 

-  Kpist.  II.  Cor.  10,  5.  —  ?ro assentirent  et  haberent mulii 
codd.  assentiret  et  haberet.  Pnulo  superius  pro  iUustrattone 
cod.  Z  illumiitalione.  Paalo  inferlus  edd.  I  .  2  bis  tn  vero  pro 
in  viro,  et  deiude  pro  quod  propter  Itoc  cum  Vat  quod  lutec. 

3  Codd.  A  K  (N  a  secunda  manu)  PQ  a  gratia.  Subinde 
pro  iu  ea  cod.  F  in  eo.  Aliquanto  inferius  pro  sine  qua  (deest 
in  codd.  BCDOet  edd.  I,  2)  cod.  H  suae.  In  bac  solut.  edd. 
cum  nonnullis  codd.  pro  proponere  perperam  exhibent  prae- 
ponere. 

4  Dist.  I.  p.  II.  a.  2.  q.  2.  —  Pro  propter  hoc  quod  plu- 
rimi  codd.  et  eddl  I.  2  propter  quod,  cod.  bb  sed  proptrr  quod. 


5  Vide  schoiion  ad  praecedenlem  quaest. 

8  Vers.   19.  —  De  propos.  seq.   cfr.  infra  d.  34.   p.  II.  a. 

I.  q.   I. 

7  Vers.  17.  —  Glossa  apud  Pelr.  Lombard.  in  luinc  loc.  sic 
sonal:  Haccffides  cum  caritate]  fideles  facit  et  vere  Chrisiianos. 
Alia  vero  daemonum  est  el  nominetenus  Christianorum ;  nam 
el  tlaemones  crcdunt  et  coittreiniscunt  (lac.  2,  19.).  Hacc  est 
informis  qualilas  mentis,  quae  dicitur  informis.  quia  sociam 
non  habet  catilaiein.  quae  est  forma  omnium  virtuium.  Cfr. 
August.,  in  bpist.  loan.  tr.  10.  n.  I;  Scrm.  53.  ( alias  14.  c.\ 
P.uis.)  c.  10.  n.   10.  seq.,  nec  non  hic  lit.  .Magislri,  c.  3. 

8  Vers.  21  Cfr,  ibid.  •';,  7;  Mailh.  R,  29;  Luc.  i,  34;  8,  28. 
0  Dist.  3.  p.   I.  q.    I. 


DIST.  XXIli.  \HT.  II.  QUAEST. 


493 


F  iamenta 


et  talis  cognitio,  qua  cognoscitur  Dens  esse  trinns 
el  unus,  vel  est  cognitio  fidei,  vel  est  cognitio  com- 
prehensionis :  cum  ergo  daemones  non  habeant  co 
gnitionein  comprehensionis  de  ipsa  Trinitate,  habent 
ergo  cognitionem  fidei. 

Sed  contra:  1.  Super  illud  secundae  ad  Corin- 
thios  sexto  ' :  Qnae  conventio  Christi  ad  BeHcU? 
dicit  Glossa :  «  Sicut  Christus  omnia  bene,  sic  dia- 
bolns  omnia  male»;  sed  credere  fidei  informis  est 
actus  virtulis  et  actus  bonus :  ergo  si  daemonis  est 
omnia  male  facere,  videtur,  quod  ad  ipsum  non 
spectet  ipsum  credere,  ergo  nec  habere  lidem  in- 
formem. 

2.  Item,  fides  informis  est  habitus  infusus  et 
donum  Dei s :  si  ergo  daemones  habent  fidem ,  aut 
infusa  est  eis  anle  lapsum ,  aut  post ;  ante  lapsnin 
non,  quia  tunc  non  erant  in  statu,  in  quo  esset  eis 
fides  opportuna ;  post  lapsum  non ,  quia  obstinati 
sunt,  ut  dona  Dei  non  possint  suscipere :  ergo  si 
nunquam  habuerunt  habitum  fidei  infusum,  el  fides 
informis  est  per  infusionem ;  non  ergo  habent  fidem 
informem. 

3.  Item,  credere,  quod  est  actus  fidei  informis, 
est  volunfarium,  quia,  «  cum  cetera  possit  homo 
nolens ,  credere  non  potest  nisi  volens3»;  sed  dae- 
mones,  quantum  est  ex  parte  volunlatis  suae,  re- 
pugnant  omni  veritati  et  omni  bono :  si  igitur  ipsa 
fides  informis  facit  credere  volunlarie,  videtur.  quod 
daemones  non  habeant  ipsam. 

4.  Uem .  fides  informis  est  principium  timoris 
servilis,  et  timor  servilis  facit  peccatum  fugere  4 : 
si  ergo  lides  informis  esset  in  daemonibus.  essel  in 
eis  fuga  alicuius  peccati :  si  ergo  nullum  peccatum 
fugiunt.  videtur,  quod  habitus  informis  in  eis  non 
reperiatur. 

c  o  n  c  l  u  s  i  o. 

In  daemonibus  est  atiqua  fides  informis ,  prout 
tamen  caret  non  tantum  forma  virlutis  gra- 
luitae,  sed  eliam  forma  habitus  virluosi,  in- 
fusi  et  volunturii. 


Respondeo:  Dicenduin.   qnod    sicul  ex  praece- 

dentibus  5  patet,  fides  inforinis  dicitur  duobus   ino- 

Wmu!e8dis:  quaedam ,  quae  innititur  primae  Veritati  pro- 

pter  se ,  quamvis  in  ipsam  non  teodat  amando;alia 

est  fides  informis,  quae  innititur  ipsi  veritati  arli- 


culorum  propter  aliquam  rationem  creatam.  Et 
prima  quidem  dicitur  fides  mformis,  non  quia  ca- 

reat  forrna  fidei ,  secunduui  quod  esl  virtus,  sed 
solum  secundnm  quod  est  virtus  gratuita  ;  el  de 
hac  ilicluni  t-st  prius'.  ijiiod  est  habitus  virtuosua 
et  habitus  infnsus.  Secundo  vero  modo  dicitnr  fides  Noundnm. 
informis ,  qoia  earel  forma  fSdei,  et  secuinlmn  qnod 
virtus  est,  et  secunduin  qnod  gratuita  esL  Nam  illa 
credulitas,  qna  quis  assentit  articniis  propter  ratio- 
nem  creatam  principaliter.  non  solnm  caret  mlc-n- 
tione  habitus  gratuiti,  sed  etiam  intentione  habitns 
virtuosi.  Nullius  enim  virtutis  videtnr  esse  :  credere, 
cum  quis  credit  innitendo  persnasioni,  qiiam  videt. 

Si  igitur  hoc  secundo  modo  accipiatnr  informia  coneMa  i. 
fides,  sic  concedi  potest,  eam  reperiri  in  daemoni- 
bus.  Habent  enim  aliquain  notitiam  el  crednlitatem 
de  articulis  et  credibilibus.  qnae  quidem  fides  po- 
test  dici  sive  credulitas.  propter  hoc  quod  non  esl 
in  eis  visio  aperta.  —  Et  illa  quidem  cognitio  parlim  corouui». 
fuit  eis  indila  a  prima  conditione,  partim  esl  <\ 
acquisitionc.  \  prima  enim  condilione  sua  habne- 
runt  cognitionem  aliquam  de  articulis  pertinentibus 
ad   Trinitatem,  quae  etsi  tunc  uon  mereretur  8  dici  Qu<«<i  ■**- 

.  .  .  culn>del)fii. 

fides,  immo  potins  cogmtio  contemplattonts,  proptfr 
absentiam  aenigmatis,  peccato  tamen  superveniente 
el  aenigmate  subsequente,  illa  cognitio  meruit  dici 
fidcs ,  cnm  sit  cognitio  aenigmatica  de  hisqnaespe- 
clant  ad  divina.  —  Quantum  anlem  ad  articnlos  spe- 
ctantes  ad    humanitatem   esl   in  eis  cognitio  acquir  iiem  d«  i,u- 

...  .  .  man 

sita  per  multa  miracula  et  experimenta  el  qnasi 
extorta  necessitate  quadam.  Dum  enim  daemones  vi- 
dent  aperle,  eos  qui  Christum  ;'  credunt  et  ei  confor- 
manlur,  non  posse  damnari :  manifesta  ratione  co- 
guntur  credere,  fidem  credentium  in  Cbristum  ve- 
ram  esse ;  ac  per  hoc  per  consequens  crednnt,  om- 
nia  esse  vera,  quae  Christiani  credunt;  el  ei  boc 
etiam  perterrentur ,  propter  quod  dicil  beatus  laco- 
bus,  tpiod  credunt  ct  conlremiscunt. 

Si  vero  loquamnr  de  fide  informi,  secundum 
quod  accipitur  primo  modo,  videlicel  proul  esl  ha- 
bitus  virtuosus  et  habitns  infusus  el  eliam  volunr 
tarius ;  hoc  modo,  ctsi  reperiatur  in  christianis  vi.t-«  : 
toribus,  iion  tamen  potesl  reperiri  in  daemonibns, 
tum  quia  ipsi  non  sunt  apti  ad  suscipiendos  habitns 
infnsos,  tum  quia  voluntas  eorum  magis  prona  esl 
ad  impngnandum  veritatem  secundum  pietatem  '  . 
quam  ad  assentieodum  ei.  —  Unde  concedendae  snnl 
rationes,  quae  hoc  ostendnnL 


1  Vere.  15.  (ilos>;i  iovenilur  apud  Petr.  Lombard  in  bunc 
locum;  ;ipiitl  Sir.iljinn  ei  l.\r;inuin  habetur  in  MaUh.  12.  35. 
Cfr,  tom.  II.  pag.  17*,  nota  I.  in  Glossa  Petrus Lombard.  i»>-~i 
bene  supplei  agit,  Vat.  facit.  —  i>''  mtnori  cfr.  supra  q.  I. 

-  Cfr.  quaest,  praeced. 

1  i  i  dicil  AugusL,  in  loan.  Evang.  ir.  26.  a.  8.  Cfr.  supra 
pag.  175,  nota   i. 

*  Vlde  Infra  lii.  Magisiri .  d.  \\MV.  c.  I. 

5  Quaest.  praeced.  —  Codd.  UKL  /.  m  praectdentibus. 
Moi  posi  quaedam  cod.  P  addii  enim  est  fidet  mformis. 


•'■  Quaesi.   I.  seq.  —  Paulu  nnle  pro  ctnat  forma  /Edri 
(i  careai  omni  forma. 

7  Pro  videtur  eue  codd.   \  \\  ett, 

■  Cod.  i    merebatur,  edd.   meretnr.   Paulo  <ii|h'hh^  pro 
habuervni  cod.  \  kabet.      S.  rhom.   S  II.  n   q.  B   a.  i     \ 
lis  anle  conflrmalionem  <  t  lapsum  nllrlbuil  domtm  gratiae  ei  i>«  t 
consequcns  jtdem;  de  hnc  conlroversla  cfr.  ILSeni  >i   La.   I. 
<|.  2.  ii  scbollon. 

•  Cod.  na  Chritto,  \.n.  cum  nonnullis  codd   (codd    ^  i 
.i  Becunda  manu)  >n  Chrietum.  Bplst  ad  TIL  I,  I. 


494 


SENTEXTIARUM  LIB.  III. 


1.  2.  Ad  illud  vero  quod  obiicilur    in   contra- 

soiniio  op- rinm  de  auctoritate  Iacobi,  et  de  Glossa,  quod    in- 

"  formis  qualilas  est  in  daemonibus  ' ;  dicendum,  quod 

Noundiiin.  in  ulrisque  reperitur  fides,  sed  lamen  aliter  et  ali- 

ter,  sicut  prius  dictum  est.   Christiani   enim  nomi- 

nelenus   voluntarie   assentiunt,   et  illa  fides   potest 

eis  esse  via  ad  virtutem,  et  quodam  modo   rectifi- 

cat  eorum  mentem ,  etsi  non  plene ;  non  sic  autem 

est  in  daemonibus,  quia  ipsi  credunt  coacti  et  quasi 

cum  quodam  murmure. 

X.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  confilebanlur, 
Cbristum  esse  Filium  Dei ;  dicendum,  quod  sicut  di- 
cit  Augustinus  in  libro  de  Civilate  Dei2,  «  ipse  Chri- 
stus  innoluit  daemonibus  non  per  id  quod  esl  veri- 
tas  el  lux,  sed  per  quaedani  suae  virtutis  effecta  ». 
Unde  quia  ipsi  videbant  miram  Chrisli  virtutem  in 
suis  effectibus,  cui  nullatenus  possent  resistere ;  co- 
guoscebant,  ipsum  non  purum  hominem ,  sed  etiam 


Deum  esse.  Illa  tamen  credulitas  non  erat  fides  in- 
formis,  secundum  quod  fides  informis  est  virtus , 
quia  non  adhaerebant  ipsi  primae  Veritati  propter  se. 
4.  Ad  illud  quod  obiicitur .  quod  cognoscebant, 
Deum  esse  trinum  et  unum ;  dicendum,  quod  illa 
cognilio  in  daemonibus  erat  derelicta  ex  cognitione, 
quam  babuerunt  ex  prima  sui  conditione.  Secundum 
enim  quod  dicit  Dionysius  in  libro  de  Divinis  No- 
minibus,-  capitulo  quarlo3:  «  Data  daemonibus  dona 
nequaquam  ipsa  mutata  esse  dicimus ,  sed  sunt  in- 
tegra  et  splendidissima,  quamvis  ipsi  non  videant, 
claudentes  in  se  boni  inspectivas  virtutes».  Et  sic 
non  oportet  in  daemonibus  ponere  habilum  fidei  in- 
fusae,  cum  talem  notitiam  habuerint  a  prima  na- 
turali  sua  conditione.  licet  eam  habeant  quodarn 
modo  minus  perfecte  propter  suarum  mentium  ob- 
caecationem  *. 


QUAESTIO  IV. 

Utrum  fides  informis  e.rpellatur  per  adventum  gratiae. 


tum. 


Quarto  quaeritur  de  ipsius  fidei  informis  dura- 
tione,  et  esl  quaestio,  utrum  ficles  informis  omnino 
expellatur  per  adventuin  gratiae.  Et  quod  sic,  vi- 
detur. 

1.  Maior  est  convenientia  fidei  formatae  ad  glo- 
Ad  opposi- riam ,  quam  sit  fidei  formatae  ad  fidem  informem  , 

pro  eo  quod  gloria  non  est  aliud  quam  gratia  con- 
summata;  sed  gloria  superveniens  evacuat  habitum 
fidei  formatae,  sicut  vult  Apostolus5:  ergo  superve- 
niente  fide  formata,  tollitur  fides  informis  et  eva- 
cuatur. 

2.  Item,  maius  lumen  absorbet  minus  lumen : 
ergo  si  lumen  gratiae  gratum  facientis  superexcellit 
incomparabiliter  lumen  gratiae  gralisdatae,  videtur 
ergo,  quod  fides  informis  per  gratiam  supervenien- 
tem  habeat  expelli 6. 

3.  Ilem,  fides  informis  nunquam  est  nisi  in  pec- 
catore,  nam  in  omni  iusto  est  ficles  formata ;  sed 
gratia  gratum  faciens  nunquam  potest  esse  cum  pec- 


cato :  ergo  nunquam  potest  esse  cum  fide  informi : 
ergo  necessario  eam  in  adventu  suo  expellit. 

4.  Item,  omnes  virtutes  simul  infunduntur  \ 
ergo  cum  infunditur  caritas,  infunditur  fides  for- 
mata ;  sed  impossibile  esl,  duo  accidenlia  eiusdem 
speciei  esse  in  eodem  subiecto :  ergo  impossibile  est, 
duas  fides  esse  in  eadem  anima:  ergo  necesse  est, 
fidem  informem  expelli  ad  adventum  gratiae. 

o.  Item,  aut  lumen  gratiae  gratum  facientis  suf- 
ficit  ad  credendum ,  aut  non ;  si  non :  ergo  gratia 
gralum  faciens  non  sufficil  ad  promerendum  salu- 
tem  ;  si  sufpcit ,  et  superfluum  est  facere  per  plura, 
quod  potest  fieri  per  pauciora  8 :  ergo  videtur,  quod 
superveniente  gratia  gratum  facienle,  superfluat  ha- 
bere  fidem  informem. 

Sed  contra:  1.  Gratia  non  expeilit  nisi  culpam,  f^dan 
vel  consequens  ad  culpam ;  sed  fides  informis  nec 
est  culpa  nec  consequens  ad  culpam :  ergo  fides  in- 
formis  non  expellitur  a  gratia  superveniente. 


1  Necessario  e.\  Glossa  hic  supplendum  erii:  et  in  nominete- 
nus  Christianis.  —  Paulo  inferius  pro  ad  virtutem  codd.  A  0 
ad  veritatem. 

2  Libr.  IX.  c.  21:  Innotuit  ergo  daenionibus  non  per  id 
c|uod  est  vita  aeterna  et  lumen  incommutabile,  quod  illuminat 
pios,  cui  \idendo  per  fidem ,  quae  in  illo  est,  corda  mundan- 
tur,  sed  per  quaedam  temporalia  suae  virtutis  elfecta  et  occul- 
tissimae  signa  praesentiae  ete.  —  Inferius  pro  possent  cod.  bb 
possunt,  edd.   I,  2  potuerunt,  Vat.  poterant. 

3  Paragr.  23.  In  textu  Graeco  ultima  huius  testimonii  verba 
sic  sonant :  xav  auTo\  pj  opwatv,  a^OjjiuaavTec  auxtSv  [in  aliis 
edd.  lautwv]  Tae  ayaOoTmxai:  ouvatAsu ;  quo  verba  S.  Thom. 
in  suo  Comment.  lect.  19.  ita  interpretatur:  Sed  quod  ipsi 
non  vident,  hoe  provenit  ex  hoc,  quod  ipsi  per  liberum  arbi- 
trium  clauserunt  «  suas  virtutes  inspeelivas  boni  »,  id  est,  aver- 
tcrunl  voluntarie  suum  intellcetum  non  a  consideratione  veri, 
sed  ab  inspectione  boni,  in  quantum  esl  bonum ,  quia  scilicet 
nolunl  il!ud_sequi.  —  Pro  inspecttvas  plures  codd.  in  speculati- 


vis,  alii  et  edd.  speculattvas.  Vat.  pro  virtutes  substituit  veri- 
talss,  omisso  prius  cum  edd.   I,  2  boni. 

1  Vide  scholion  ad  I.  huius  art.  quaestionem. 

b  Epist.  I.  Cor.   13,    10.  seqq. 

6  Guliel.  Antissiod.,  S.  p.  III.  tr.  19.  q.  3.  ait:  Sieut  enim,  sole 
lueente.  eessat  lumen  lunae  et  stellarum,  sic,  lucente  in  micro- 
cosmo  sole  iustitiae  per  veram  tidem  ,  cessat  lumen  omnium  vir- 
tutum  informium,  quae  sunt  ad  modum  stellarum  aliquantulum 
lucentium  in  nocte  peecati.  —  Paulo  ante  pro  ergo  si  cod.  U  sed. 

7  Cfi\  infra  d.  36.  q.  I.  —  Quod  impossibile  sit ,  plura 
accidenlia  eiusdem  speciei  esse  in  eodem  subiecto,  monstratum 
est  tom.  II.  pag.  119,  nota  8.  Cfr.  Aristot.  V.  Phys.  text.  35. 
seqq.  (c.  !.). —  In  codd.  hoc  quartum  arg.  exhibetur  quinto  loco. 

8  Vide  supra  pag.  277,  nota  I.  —  Paulo  ante  pro  si  suf- 
ficit  codd.j  L'  V  et  alii  si  sufplceret  et  dein  pro  superfluum  est 
eodd.  U  V  soli  superfluum  esset;  cum  codd.  A  K  Z  ante  super- 
fluum  est  supplevimus  et.  Paulo  inferius  pro  superfluat  codd. 
A  K  C  superfluum  est  [cod.  K  sit~\. 


DIST.  XXIIL  ART.  II.  QUAEST.  IV. 


493 


2.  Item ,  sicut  se  habet  actus  ad  actuin ,  ita  se 
habet  habitus  ad  habitum ;  sed  gratia  gratum  fa- 
ciens  facit  credere  in  Deum ,  gratia  vero  gratis  data 
facit  Deo  credere  ' :  si  igitur  credere  in  Deum  non 
expellit  credere  Deo ,  sed  potius  praesupponit ;  vi- 
delur.  quod  gratia  gratum  faciens  non  expellat  fidein 
informem. 

3.  Item ,  magis  conveniunt  dona  infusa  cum  in- 
fusis,  quam  infusa  cum  acquisitis;  sed  gratia  gra- 
tum  faciens.  cum  infundilur,  non  expellit  habitus 
acquisitos2:  ergo  multo  fortius  non  expellit  habituin 
fidei  informis,  qui  est  infusus. 

4.  ltem,  sicut  se  habet  culpa  ad  fidem  forma- 
tam ,  ita  se  habet  gratia  ad  (idem  informem  ;  sed 
culpa,  cum  superinducitur,  etsi  expellat  formam  fi- 
dei3.  non  tamen  expellit  ipsam  fidem ,  quia  iam 
faceret  hominem  infidelem  :  ergo  pari  ratione  gralia 
gratum  faciens,  cum  superinducitur .  etsi  tollat  infor- 
mitatem  fidei ,  non  tamen  tollit  substantiam  habitus. 

5.  Item,  si  habitus  fidei  informis  tollitur  in  iu- 
stificatione  impii ,  ergo  cum  aliquis  recidivat  in  pec- 
catum.  aut  eflicitur  intidelis,  aut  datur  ei  novus 
habitus  fidei ;  sed  infidelis  non  efficitur,  sicut  palet, 
nec  novus  habilus  datur,  quia  non  decet,  ut  pec- 
canti  in  ipso  aclu  peccati  infundatur  donum  4  gratis 
datum :  ergo  non  videlur,  quod  habitus  lidei  infor- 
mis  per  graliam  supervenientem  habeat  expelli. 

CONCLUSIO. 

Fides  informis  per  gratiae  adventum  non  expelli- 

tur  rjuoad  habitum  et  usum,  sed  lanlum  quoad 
defectum. 


Kespondeo:  Ad  praedictorum   intelligentiam  est 

notandum,   quod  cum  dico    fidem    informem  ,  dico 

TriD.fid«  Iria,  videlicet   habitum   et    ipsius  habitns  usum  et 

ii  mi.  I 

defectum  annexum ;  et  quanlum  ad  haec  tria  potest 
tripliciter  inlelligi,  quod  fides  informis  expellatur 
sive  evacuetur  per  gratiam  supervenientem.  Kt  se- 
cunduin  hunc  triplirein  modum  intelligendi  tres  fue- 
runt  circa  hoc  opiniones. 

Quidam  namque  dicere  voluerunt,  quod  a  gra- 

i  tia  superveDienle   fides  informis  expellitur  non  so- 

lum    qiiantum  ad  informitatis  defeetum  ,  wd  etiam 

quantuin  ad  usum  et  quantum  ad  habitum.  Et  hoc 

quidem  dixerunt  propterea,  quia  gratia  superveniens 

inii  fert  oranes  virliites;  el  quia  non  est  opportu- 


nuin  nec  5  est  possibile.  in  uno  et  eodem  esse  duas 
fides;  cum  fides  formata  superinducatur  cura  gratia 
et  quantum  ad  formae  complementum  et  quantnin 
ad  usum  el  quantuin  ad  habitum:  ideo  ad  eius  in- 
gressum  tides  informis  omnino  expellitur.  El  sicpo- 
nunt,  eam  expelli  propler  incompossibilitatem  el  inu- 
tilitatem".  Et  si  tu  obiieias  eis5  quod  lunc  per  cul- 
pam  efficitur  homo  inlidelis;  respondent  breviter. 
quod  Deus  sua  gratuita  bonilale,  quia  non  permittit . 
honiinem  totaliter  cadere,  infundit  ei  habitum  lidei 
informis,  ne  omnino  pereat  in  eo  fundainentiun  spi- 
ritualis  aedificii:  unde  sicnl  ex  malis  eliciuntur  bona, 
sic  contingit,  in  culpae  transgressione  alieui  infundi 
habitum  informem. 

Sed  quia  illud  non  videtur  mulluin  rationabile. 
quod  Deus  dona  gratiae  ipsi  peccanti  et  se  :  a  se 
avertenti  infundat  in  ipsa  aversione;  ideo  alius  mo-opiaioa. 
dus  est  dicendi ,  quod  sicut  per  peccatum  non  intro- 
ducitur  habitus  fidei  infonnis,  sed  introducitur  de- 
feclus  et  alius  credendi  modus;  sic  etiam  per  gra- 
tiam  non  excluditur  ipsius  fidei  informis  habitus, 
sed  solum  usus  et  defectm.  Et  situ  obiicias,  quod 
frustra  erit  habitus  sine  usu;  respondent,  qood  non 
frustra  est,  pro  eo  quod  cedit 8  in  dispositionem  re- 
spectu  fidei  formatae;  et  praeterea  remanet.  ut  bomo 
ulilitalem  habeat  de  eo  in  tempore  opportuno.  —  Sed*""  i" 
quoniam  actus  et  usus  fidei  informis  est  credere  el 
assentire  primae  Veritati  in  omnibus  articulis,  et 
iste  usus  potissime  corapetit  nsni  gratiae :  cura  ali- 
quid  non  tollalur  nisi  per  suum  opposilmn,  non  vi- 
detnr  rationabile  usquequaque  dicere ,  quod  perad- 
ventum  graliae  tollatur  usus  fidei  informis.  cuin 
potius  videatnr  in  ea  perfici  et  compleri. 

Et  propterea  esl  tertius  modns  dicendi.  uui  vi-Opuiioa»ete- 

1  '  ns    el    con- 

detur  probabilior  esse  praedictis,  quod  fides  infor- c|usio- 
mis  per  adventum  gratiae  excluditur  qnantnra  ad 
soluin  defectum,  salyo  habitu  et  usu  ;  et  hoc  qui- 
dem  videtur  satis  rationabile.  cum  gralia  opponatoff 
habitui  illi  infuso  solnm  ratione  informitatis,  sicol 
habitus  opponitur  privationi  9.  —  Concedendae  sunt 
igitur  rationes  ostendentes,  babitnra  Qdei  informis 
per  supervenienlein  gratiain  non  expelli. 

I.  Ad  illud   ergo  quod  ininio  obiicitur  in  con-s 
trariuin.  quod  maior  esl  convenientia  fidei  formatae 
ad  gloriam   quam  informis  ad  gratiam;  dicendum, 
(inod    maior  convenienlia  dupliciter  i).»ir>i  atlendi :   '■ 
aui  secundum   comparalionem  aliquorum  in  genere 
gratuiti,  aul  secundum   ordinationem   habitus  ad 


1  Cfr.  hic  lit.  Magistrf,  c.  ».  el  infra  dub.  i.  —  ln  flne 
.irj:.  pro  expellal  multl  codd.  expellU. 

2  Vide  iniVii  (l.  :v.].  q.  I.  el  ... 

3  Scil    caritatem.  Cfr.  infra  d.  36.  t\.  6. 

4  Codd.  \  K  'I'  adiungunl  gratiae. 
1  Codd.  \  k  r  /.  sdtexunt  etiatn. 

''■  Edd.  i.  i  omittuni  et inutilitalem.  Pro  mutititatem  cod. 
(■  substituii  inunibititatem ,  Vat.  unHatent.  Moi  pro  efficilur 
edd.  i.  -i  /ii .  \.ii.  fleret.  Subinde  pro  reepondeni  codd,  \  K 
respondetur,  cod.  /.  retpondebunl ,  qul  cod.  etiam  proxime  posi 
omittii  breviter.  Paulo  inferiua  pro  '/"/-'  edd.  '/"'/. 


i|,i  non  liabenl  se,  quod  edd.  non  male  suppleverunl; 
tamen,  teste  Forcellinl,  accusoilvus  u  Interdum  nmitUlur,  in- 
ferlus  pi"  iirilrmh  modut  Va(    credendi  mohu. 

s  Pro  iiiiit  codd.   \  e  tj  nuhi.  Paulo  Inferius  pro   utilita- 
irm  codd.  ^    lv  ..  secunda  manu  Uem,  quod  >'i  In 

cit.  Supplemento  nd  Sum.   Uex.  Hal  .   collal   38    a.    I,   h 
inr.  Delnde  pro  competit  compluras  i*odd.  competat. 

luo I"   hnblius  opponalui  privnUoni,  cxponil   \ i i->t. >i.. 

ilr  Praedicam   i     dt  Oppositit,   el  X.  Mclaph.  lexi    I  i 
i\.  ,. 


496 


SENTENTIARUM  LIIJ.  III. 


actum.  Si  primo  modo ;  sic  maior  est  convenientia 
fidei  formatae  ad  gloriam  qoam1  ad  liilem  informeni, 
(|iita  utrumque  est  gratiae  gratum  facientis.  Si  .se- 
ev/ndo  modo;  sic  maior  est  convenieotia  fidei  forma- 
tae  ad  informem,  quam  fidei  fonnatae  ad  gloriam, 
pro  eo  quod  actus  fidei  informis  non  babet  opposi- 
tionem  cam  aclu  fidei  lormatae,  sed  actus  fidei  for- 
matae .  qui  quidem  rst  credere  non  apparentia  et 
yidere  per  speculum  et  m  aenigmcUe2 ,  magnam 
repugnantiam  habet  cum  staiu  gloriae ;  ideo  non  sic 
evacual ,  sicut  evacuatur.  Hoc  autem  infra  melius 
manifestabitur,  cum  de  evacuatione  fidei  agetur. 

2.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  maius  lumen 
absorbet  minus    lumen;  dicendum,  quod  illud  non 

Notandmn.  inielligitnr  de  luminibus,  quae  sunl  ad  invicem  or- 
dinata,  sed  de  bis  quae  habent  quandam  opposi- 
tionem  et  repngnantiam ,  nisi  intelligatur  absorbere 
quantum  ad  apparentiam.  Et  quoniam  lumen  fidei 
informis  ordmem  babet  ad  lumen  gratiae,  non  op- 
positionem;  binc  est,  quod  ab  ipso  non  absorbelur  , 
sed  magis  in  esse  salvatur  3. 

3.  Ad  illud  quod  obiicitur ,  quod  fides  informis 
non  est  nisi  in  peccatoribus  el  cum  peccato ;  dicen- 
dum,  quod  hoc  verum  est  ea  ratione,  qua  fides  in- 
formis  nominat  defectum  formae ,  non  secundum 
quod  nominat  habitum.  Et  ideo  ex  boc  non  potest 
concludi,  quod  per  gratiam  advenientem  lollatur  fi- 


dei  informis  babitus,  sed  solum  quod  tollalur  infor- 
mitatis  defectus. 

4.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  omnes  virtutes 
simul  infunduntur  ;  dicendum,  qnod  verum  est  quan-  vound 
tum  ad  illud  quod  est  in  eis  formale ;  quantum  au- 

tem  ad  materiale  sive  ad  babitum  substratmn ,  non 
babet  veritatem,  nisi  quando  non  invenit  babilum  in 
sulnecto,  quem  informet 4  ;  et  ideo  cum  gratia  ad- 
veniens  invenit  babitum  fidei  informis.  non  oportet, 
quod  superinducatur  nova  fides.  —  Praeterea,  ratio  Ma  » 
illa  in  alio  deficit,  quia  gratia  gratum  faciens  cum 
gratia  gratis  dala  non  est  eiusdem  speciei ;  et  ita  pro- 
cedit  ex  falsa  suppositione. 

5.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  lumen  gratiae 
gratum  facientis  debet  sufficere  ad  credendum;  di- 
cendum,  quod  suflicil  gratia  gratum  faciens.  cum 
praesuppositione  tamen  gratiae  gralis  datae.  Dona  >"otaod 
enim  gratiae  gratnm  facientis  non  excluduut  dona 
gratiae  gratis  datae,  immo  magis  illa  in  suo  adventu 
complent  et  perficiunt,  et  quodam  modo  ab  eis  vi- 
gorantur  et  perficiuntur.  Ideo  non  sequilur.  quod 
adveniente  gralia  gratum  faciente,  superfluat  babitus 
fidei  informis ;  nec  remanente  babitu  informi .  pro- 
pler  hoc  lumen  gratiae  gratum  facientis  sit  insuEfi- 
ciens.  Unumquodque  enim  donum  Dei  sufficiens  est 
secundum  id,  ad  quod  babet  ordinem  5. 


SCHOLION. 


1.  Haec  et  seq.  (5.)  quaesiio  inlime  cohaerent  earumque  so- 
lutio  dependet  a  principiis,  quae  ponuntur  in  quaesiione  gene- 
rali.  quomodo  caritas  sit  forma  virlutum ,  \el  in  spcciali  quae- 
stione,  «  utrum  fides  formata  et  informis  specie  dilTerant  »  (S. 
Thom. .  hic  q.  3.  a.  I.  quaestiunc.  3.).  — Hane  4.  quaestionem 
S.  Thom.  (S.  II.  II.  q.  4.  a.  4.)  aliique  etiam  hac  formula  ex- 
primunt :  Utrum  eadem  numero  sit  fides  formata  et  informis.  — 
Primam  in  corp.  retatam  opinionem  lenuit  Guliel.  Anlissiodo- 
rensis  (Summa  aurea,  p.  III.  tr.  5.  c.  I.  q.  4.),  cum  explicite  do- 
ceat,  fidem  informem,  adveniente  fide  formata,  perire  tum 
quoad  actum  tum  quoad  habitum.  Fundamen.talis  raiio  ipsius 
est  eiusdem  assertio,  quod  utriusque  fidei  habitus  essentialiter 
differant,  quia  secundum  ipsum  fides  informis  «  innititur  tesii- 
moniis  Scripturarum  et  miraculorum  »;  Bdes  gratuita  vero  est 
per  illuminationem ,  qua  «  anima  assentil  primae  Veritali  propler 
se  et  super  omnia  ».  Sed  hoc  ipsum  fundamentum  primae  opi- 
nionis  a  S.  Bonav.  aliisque  reprobatur;  econtra  communiter  te- 
netur:  «  Fides  formata  et  informis  non  distinguuntur  sicul  di\'T<i 
habiius,  sed  sicut  habitus  perfeclus  et  imperfectus  »  (S.  Thom., 
de  Verii.  q.  14.  a.  4.).  Hoc  dicitur  de  isto  habilu  in  genere 
moris,  sed  in  genere  naturae  hi  «  habitus  sunt  penitus  idem  » 
(idem  hic  q.  3.  a.  I.  quaestiunc.  3.).  Denique  cum  S.  Bonav. 
communiter  docetur,  quod  caritas  est  fidei  forma  non  intrin- 
seca  et  essentiatis,  sed  exirmseca  et  accidentulis  (S.  Thom.,  S. 
II.  II.  q.  4.  a.  3.  ad  3. ;  cfr.  infra  d.  36.  q.  6 ,  praesertim  ad  3.). 

De  hac  4.  quaeslione  :  Alex.  Hal.  (de  hac  et  seq.  q.),  S.  p. 


III.  q.  64.  m.  6.  —  S.  Thom.,  locc.  citt.  et  hic  q.  3.  a.  4. 
quaestiunc.  1-3.  —  B.  Albert. ,  hic  a.  9.  —  Pelr.  a  Tar. ,  hic 
q.  4.  a.  4.  quaestiunc.  1.3.  —  Bichard.  a  Med. ,  hic  a.  5.  q. 
3.  —  Durand.,  de  hac  et  seq.  q.  hic  q.  S.  —  Dionys.  Carth. , 
de  hac  et  seq.  q.  hic  q.  3. 

II.  De  seq.  (5.)  quaestione,  quae  est  maioris  momenti,  cfr. 
hic  dub.  3,  infra  d.  25.  dub.  4,  d.  27.  a.  I.  q.  I,  praesertim 
ad  3,  q.  3.  ad  3;  II.  Sent.  d.  41.  dub.  I.  —  Informatio  fidei 
aliarumque  virtutum,  quae  fit  per  gratiam  vel  caritatem  sive, 
ut  dicit  S.  Thom.  (hic  q.  3.  a.  I.  quaestiunc.  1.  ad  3.j,  a  gra- 
tia  mediante  caritate,  intelligitur  secundum  quandam  analogiam, 
quam  habet  cum  informatione  intrinseca  et  proprie  dicta  ,  qua 
in  rebus  naturalibus  ex  materia  et  forma  fit  unum  per  essentiam. 
Ex  caritate  autem  et  fide  non  fit  unum  essentialiter,  sed  unum 
«  secundum  quandam  ordinationem  et  direclionem  in  finem  » 
(hic  ad  4.),  dum  gratia  superveniens  communicat  fidei  tum  in  or- 
dine  ad  meritum  lum  in  recte  intendendo  fine  ultimo  ivide  finem 
eorp.)  eandem  perfectionem  et  rectitudinem  ,  quae  caritati  est 
essentialis.  Sed  fidei  extrinsecus  haec  perfectio  advenit,  ut  ex- 
plicatur  exemplo  lucis,  quae  superfunditur  coloribus.  Sed  de 
hoc  et  de  solutione  ad  6.  rfr.  II.  Sent.  d.  27.  a.  I.  q.  2.  et 
scholion  et  praecipue  infra  d.  36.  q.  6. 

De  hac  5.  quaestione  :  S.  Thom. ,  hic  q.  3.  a.  I.  quae- 
sliunc.  I  ;  S.  III.  q.  i.  a.  3.  —  B.  Albert. ,  hic  a.  10.  II.  — 
Petr.  a  Tar.,  hic  q.  4.  a.  4.  quaestiune.  2.  —  Bichard.  a  Med.  T 
hic  a.  5.  q.   I. 


1  Cod.  Z  subdil  gratiae. 

1  Epist.  I.  Cor.  13.  12.  Codd.  Zbb  cum  Vulgata  omitlunt 
et  posl  speculum.  —  De  evacuatione  Qdei  cfr.  infra   d.  31.  a. 

2.  q.   I. 


3  Cfr.  supra  pag.  320,  nota  5. 

4  Ila  codd.  A  l\  L  ;  in  aliis  el  edd.  mformat. 


5  Cod.  lv  ordinare. 


DIST.  XXIII.  ART.  II.  QLAEST.  V 


407 


QUAESTIO  V. 
Utrum  fides  informis  fiut  formulu  .  adoenierUe  gruliu. 


rtaneDta 


Quinto  et  ultimo  quaerilnr  de  ipsius  fidei  infor- 
mis  formatione,  et  est  quaestio,  utrum.  adveniente 
gratia.  fides  informis  fiat  formata.  El  quod  sic,  videtur. 

1.  Antequam  aliquis  peccet,  non  habet  nisi  fidem 
formalam.  cuni  autem  peccat,  tn.nc  incipil  habere 
fidem  informem  :  si  ergo  in  peccando  non  infunditur 
ei  nova  fides.  necesse  est,  quod  per  peccalum  fides 
formata  fial  informis.  Si  ergo  fides  informis  ante  fuit 
formtta.  videlur.  quodsi  aliquis  restitualur  in  gra- 
dum  pristinum  per  adventum  gratiae,  quod  lidcs 
informis  fiat  formata. 

2.  Ilem .  gralia  adveniens  informat  naiuramrsi 
ergo  fides  informis  plus  approximat  gratiae  quam 
ipsa  natura,  videtur  per  locum  u  minori\  quod 
fides  informis  habeal  per  gratiam  informari. 

o.  Item ,  plus  convenit  habitus  iniusus  cum  gra- 
tia,  quae  est  infusa,  quam  habilus  acquisili ;  sed 
habitus  acquisili  per  advenlum  graliae  informantur 
—  quod  patel .  qoia  in  eorum  exercitio  el  usu  hoino 
meretur  -  —  ergo  multo  fortius  habitus  fidei  infor- 
mis  formalur  per  ipsam  gratiam  supervenientem. 

k.  Item  ,  opera  mortificata  per  advenlum  graliae 
vivificantur .  secunduiu  quod  communiler  dicitur", 
ergo  pari  ratione  el  habitus  mortuus  :  si  ergo  fides 
informis  est  huiusmodi,  vitlelur,  quod  per  adven- 
tum  gratiae  habeat  informari. 

o.  Item.  nihil  aliud  est  dicere,  habitum  vivuin 
esse,  qnam  per  illum  vitam  aelernam  niereri  posse; 
sed  credere  fidei  iuformis.  quod  est  assentire  primae 
Verilati  propter  se  et  super  omnia .  superveniente 
caritate,  habet  omne  quod  necessarium  est  atl  me- 
ritum  :  ergo  videtur,  quodsi  actus  eius  est  merito- 
rius,  quod  habitus  sil  vivificatus.  Quod  autem  ha- 
beat  omne  quod  necessariiim  est  ad  merilum.  pla- 
num  est,  cum  ipsnm  opns  de  se  sit  bonum  et  rectum 
et  sit  *  a  carilale  imperalum. 

G.  Uein,  omne  illud,  quod  dicitur  esse  mor- 
tuum  ex  solo  defectu  alicuius,  illo  supervenienle , 
vivificatur :   sed  fides  informis  dicitur  csse  rnortua 


ob  defeclum  gratiae  el  operationis  rroctaosae:  ergo 
ipsis  supervenientibus.  reTiviscit.  Sed  coin  reviviscil, 
formatur :  ergo  fides  informis  potesl  fieri  fonoata. 
Et  hoc  est  quod  babelnr  in  Glossa  super  illnd  la- 
cobi  secnndo ' :  Fides  sine  operibus  mortua  esl : 
Glossa :  «  Reviviscil  ex  operibus  fides  »:  sed  si  fides 
ex  operibus  reviviscil:  ergo  ex  advenlu  opernm  ha- 
bet  vitam  et  formam. 

Skd  contra:  1.  Nullnm   peccatnm  polesl   fieri  x  . 
formatum6.  ergo  nulla  virtns  potesl  fieri  informis, 
ergo   fides   fonnata    non  polesl  fieri  infonnis:  pari 
ralione  nec  informis  jiotest  fieri  formala. 

2.  ltem,  nullum  opns  mortnora  polest  fieri  vi- 
vum  —  opera  enim.  quae  in  peccato  facta  sunt, 
nunquam  revivificantur  per  gratiam  .  ut  sint  digna 
remuneralione  vitae  aeternae7  —  ergo  si  fides  in- 
formis  moriua  esl .  videtur,  tjuod  per  gratiam  non 
habeat  vivilicari  .  ergo  nec  informari. 

3.  Iteni.  nullum  accidens  potest  alteran.  secuo- 
dum  quod  vult  Boethios8;  sed  fides  informis  est  ac- 
cidens:  ergo  alterari  non  potest.  Sed  omne  qnod  de 
informi  fit  formatuin.  alteratur:  ergo  impossibile 
est.  fidem  informem  fieri  formatam. 

4.  ltem .  ex  his  qnae  sunt  diversa  genere.  oon 
polest  fieri  unum  per  essentiam  ° :  sed  fides  formata 
dicit  habilum  unum  per  essentiam  :  ergo  irapossibile 
est.  ipsam  constare  ex  graiia  gratnm  faciente  el  gra- 
tia  gratis  data.  Si  ergo  fiJes  informis  esl  donum 
gratiae  gratis  datae,  videtur,  quod  impossibile  sit. 
ipsam  fieri  formatam ,  superveniente  gratia. 

5.  Item.  fides  informis  per  adventum  gratiae 
non  transmutalur  nisi  accidentaliler :  ergo  si  per 
adventum  gratiae  efficitur  virtus  formata,  accidil 
fidei,  quod  sil  forraata:  si  ei-go  nullum  genns  acci- 
dit  speciei10,  fides  non  esl  species  virtntis  proprie 
dictae.  Quodsi  hoc  est  falsuin  :  ergo  et  illnd,  <v  quo 
sequitnr.  videlicet  quod  babitus  ftdei  informis  per 
adventnm  gratiae  formelur. 

(i.  ltem.  sicul  se  haliel  aniina  ad  potentias  suas. 


1  Vide  lom.  I.  pag.  835,  nota  ■"> 

2  Cfr.  Infra  (I.  36.  q.  6. 

3  tt  fusius  ranonilur  IV.  d.  1 1.  i>.  II.  a.  2.  q.  3. 

4  Bdd.  1 ,  2  cum  pluribua  codd.  et  sic. 

5  Vers.  26.  Glosaa  allegata  sumta  est  ex  Bedae  exposit.  in 
\.  IT:  Mortua  esi  enira  in  semetipsa  aine  operibus  caritaUs,  'ini- 
Lus  reviviscai  «•!  animelur.  —  Subinde  pro  sed  si  pl  irimi  codd. 

1 1.  i.  2  sed  contra  si,  cod.  bb  sed  imn-  si,  codd.  HNT 
contra,  omisso 

8  Bonum  est  enim,   ul  AugusL,   de   Vera  Relig.  c.  18.  n. 
formaium.  Nonnullum  ergo   bonum  i  sl  el   i 
lii.is  formae.  Cfr.  II.  SenC  d.  35.  ...  2.  q.  I. 

7  t'.fr.  IV.  Sent  iu.  M.i^i~iii.  il.  \i\.  —  Pto  revwificantur 
codd.   \ti\  reviviscunt,  cod.  aa  reciciscuniur. 

8  Llbr.  I.  Commenl  In  Calegorias    -  u  Proedicara  |  iristot., 

i;.  Bonai .  —  Tom.  m. 


ulii  circa  flncm  illaverba:  «  maxime  vero  substanliae  proprium 

vidctur,  cum  unum  et  idem  numei     •        mirariorum  -  - 
ptibilem  [ideoque  et  alterabilem]  esse  >,  comm  ntansail:  Hot 
enim  in  nuliis  aliis  invenilur;  namque  in  qualitate  qualitas 
erit  eadem  neque  uno  numero  conlrariorum  susoeptiva;   Itlem 
rniin  et  iiiium  numero  non  eril  ulbum  atque  nigrum,  cum  ;il- 
lniin  fueril  el  post  in  nigrum  vertilur,  lota  quoliiatis   sp 
permulatur,  el  non  eril  unum  atque  Idem  num  i 
u.ii iuin  i  ^i .  -.•!!  lin  ei  sum  eic. 

\  Ide  \im..  .  \    Met  ipli.  lexl    16   et  33.  1 1\ .  . .  10.  <  i 
28.    et  X    K  il  :  i    seq  i     IX, 

Quod .  aliis  :  slin I  -  praei  i  inlssis ,  Aris  .  i  ■  t  In 

IV.  Top,  c.   I.  cii  iii.  ubl   il"  «i.    gcnus  non  essc  nssi- 

^'n  iuiii.  ■  -i  non  iii  <>'  '/-'««/  quid  est  [ esscntiulitei  |  pracdica- 
lur,  sfil  iii  accidcns  ». 


/«98 


SENTENTIAHUM  LIB.  III. 


sic  so  habet  gratia  ad  virtutes:  sed  quotiescumque 
aniina  infunditur,  fert  secura  potentias  suas :  ergo 
quotiescumque  infunditur  gratia,  fert  secmn  virlutes 
suas ' :  ergo  cuni  infunditur  gratia,  infunditur  simul 
lides  formata :  ergo  lides  formata  non  est  eadem  cum 
illa  quae  prius  erat  in  anima.  Et  si  hoc,  restat , 
quod  fidcs  informis  per  adventum  gratiae  non  for- 
metur. 

c  o  n  c  l  u  s  i  o. 

Fides  informis  formatur  per  ipsius  graliae  adven- 
tum ,  ita  ut  ex  utraque  fiat  unum  per  quan- 
dam  ordinationem  et  relationem. 

Respondeo:  Ad  praedictorum  intelligentiam  est 
notandum ,  quod  praeter  illas  positiones,  quae  dice- 
bant,  fidem  informem  ad  advenlum  gratiae  excludi  *, 
secundum  illos  qui  dicunt,  ipsum  habitum  fidei  in- 
formis  remanere  cum  gratia  superveniente,  triplex 
Tripiex  opi-  est  adhuc  modus  dicendi.  —  Quidam  enim  dixerunt, 
quod  habitus  fidei  informis  non  formatur  a  gralia 
superveniente  nec  ab  aliquo,  quod  sit  agratia,  vel 
cum  gratia.  —  Alii  vero  dixerunt,  quod  quainvis 
non  formetur  a  gratia ,  formatur  tamen  ab  aliquo, 
quod  infundilur  simul  cum  gratia.  —  Tertii  vero 
dixerunt,  quod  ipse  habitus  fidei  infonuis  formatur 
ab  ipsa  gratia. 

Ralio  autem    huius  diversae  positionis  est  pro- 

pter  diversum  modum  inlelligendi  infusionem  graliae 

opinio  i.  et  virtutum.  Quidarn  enim  voluerunt   dicere,  quod 

explicatur.  .  . 

sicut  anima  esl  lotum  polentiate  respectu  suarum 
virium3,  et  cum  infunditur  anima,  simul  secum 
portat  suas  potentias,  et  cum  egreditur,  simul  tra- 
hit ;  sic  et  de  gratia  dicere  voluerunt,  quod  gratia 
simul  secum  fert  virtutes  ipsas,  quibus  informantur 
potentiae,  simul  etiam  secum  trahit.  Unde  nulla  vir- 
tus  formata  efficitur  informis,  nec  aliqua  4  informis 
efficitur  formata ;  infunditur  enim  quaelibet  virtus 
plene  et  integre  cum  ipsa  gratia,  ita  quod  nihil  ex- 
trinsecus  intrat  eius  essentiam ,  nec  quantum  ad  ma- 
Non  proba-  teriale  nec  quantum  ad  formale.  —  Sed  quoniam 
experimento  videmus,  aliquam  virtutem,  quantum 
ad  id  quod  esl  in  ea  materiale,  minime  infundi , 
ut  contingit  videre  in  parvulo  baptizalo,  qui  post 
gratiae  infusionem  indiget  adhuc  articulis  fidei  eru- 
diri  ad  hoc,  quod  in  actum  fidei  exeat;  non  vide- 
tur  iste  modus  intelligendi  infusionem  gratiae  el  vir- 
tutum  omnino  esse  conveniens,  videlicet  quod  cum 


tur. 


ipsa  gratia  virlutes  infundantur  quantum  ad  ipsa- 
rum  totalitatem  et  integritatem ,  hoc  est,  quantum 
ad  id  quod  est  in  eis  materiale  et  formale. 

Et  proplerea  alius  modus  est  intelligendi  infu- 
sionem  gratiae8,  quod  cum  ipsa  gralia  infunditur 
formale  omnium  virtutum  in  genere  gratuiti ,  quod 
quidera  esscntialiler  differt  ab  ipsa  gratia,  sicut  po- 
tentia  animae  essenlialiler  differt  ab  eius  substantia. 
Et  illud  quidem  formale  virtutis  euiuslibet,  infusum 
cum  gratia,  potens  est  suum  materiale  educere  de 
potenlia  in  actum,  si  non  sit  adhuc  in  actum  edu- 
clurn  ;  si  vero  iam  est  in  actum  eductum ,  potest 
ipsuru  facere  gratuitum  et  vivum.  Et  isli  dicunt  et 
sentiunt,  quod  habitus  frdei  informis  formetur  per 
ipsam  virtulem  fidei ,  quae  simul  cum  gratia  infun- 
dilur,  et  similiter  efficitur  informe,  quando  illud 
quod  formale  fuit  in  fide,  simul  cum  gratia  rece- 
dit  et  expellitur.  Et  secundum  hanc  positionem  gra- 
tia,  qua  virlus  dicilur  gratuita,  differt  ab  ea,  qua 
anima  dicitur  Deo  grata. 

Sed  quoniam  in  una  anima  una  sola  est  gratia 
gratum  faciens,  secundum  quod  in  secundo  libro6 
ostensum  fuit,  per  quam  accepta  est  Deo  anima  et 
eius  potentia;  ideo  est  adhuc  terlius  modus  dicendi 
et  intelligendi  infusionem  gratiae  et  virtulum,  qui 
videlur  esse  probabilior  et  facilior  quam  praedicti, 
videlicet  quod  ipsa  gralia  gralum  faciens  compara- 
tur  ad  habitus  virtutum  substratos,  sicut  compara- 
tur  lux  ad  colores.  in  hoc  tamen  est  dirTerentia, 
quod  lux  ista  corporalis  non  ita  efficaciter  potest 
colores  educere  de  potenlia  in  aclum  quantum  ad 
esse,  quod  habet  color  in  genere  coloris ,  secundrrm 
quod  7  ipsa  gralia  existens  in  ipsa  anima  potest  fa- 
cere  germinare  habilus  virtutum.  Ipsa  enim  gratia, 
adveniens  in  animam  carentem  habitibus  virtutum, 
se  habet  quasi  originale  prineipium  illorum  quan- 
tum  ad  esse  primum.  Unde  sicut  pluvia  infusa  ter- 
rae  habenti  in  se  seminarium  facit  eam  germinare, 
donec  veniat  ad  fruelum  complelum  ;  sic  intelligen- 
dum  est  de  gratia  respectu  habituum  ipsarum  vir- 
tutum  quantum  ad  ipsorum  esse  primums.  Non  sic 
autem  potest  facere  lux  superinfusa  exlerius  respe- 
ctu  colorum.  —  Sed  si  comparemus  colores  ad  lucem 
et  habitus  virtutum  ad  gratiam  gratum  facientem 
quanlum  ad  esse  secundum,  utpote  quantum  ad  esse 
colorum  in  genere  lucidi, ,  el  habituum  in  genere 
gratuiti ;  tunc  est  similitudo  expressa :  ut,  sicut 
multi  colores  in  una  domo  tenebrosa  existentes  ef- 
ficinntur    luminosi  per  unam  lummosilatem  super- 


Opinio 
expli 


cal 


Opinic 
probabi 
explicai 


Simile, 
differt  q 
esse  prii 


Quoad  ' 

secui  : 
est  [  ' 
cta  s  i 
ludo. 


1  Cfr.  jnfra  d.  36.  q.  I.  —  In  ininori  post  potentias  non 
pauci  codd.  omittunt  suas,  ct  in  (ine  arg.  cum  cdd.  I,  2  pro 
formetur  subsliluunt  formatur. 

-  Vide  quaesl.  praeced. 

3  Cfr.  tom.  II.  pag.  600,  nota   I. 

4  Codd.  A  K  repetunt  virtus. 

5  Cod.  0  addit  et  virtutuni. 

6  Dist.  26.  q.  5.  et  d.  27.  a.   I.  q.   I.  seq. 

7  Pro  secundum  quod  Vat.  sed. 

8  Cassiodor.,   in    Ps.    12.    in    initio   ait :    Caritas   cnim    Dei 


quaedam  vernalis  cst  pluvia  virlutum,  sub  qua  et  beala  vokin- 
tas  germinat  et  operatio  sancta  fruetificat.  Petr.  Pietav.,  III.  Sent. 
c.  1 :  Hos  infunditur  terrae,  qui  infusus  [si]  invenit  feeundilatem 
in  terra ,  illam  excitat;  ex  qua  excitala  el  ex  rore  procreaiur 
germen  ,  ex  germine  fructus.  Ros  est  divina  gralia  ;  terrae  fe- 
cundilas  sive  terra  liberum  arbitrium;  germen  motus  interior; 
fructus  actio  cxlerior.  Nam  gratia  infunditur  menti  huius  homi- 
nis.  Illa  stalim  cxcitat  liberum  arbitrium,  et  procreatur  motua 
caritatis,  scilicet  diligere.  Stalim  diligit  homo,  ct  ille  motus 
exteriorem  procreat  etc. 


DIST.  XXIII.  ART.  II.  QUAEST.  V. 


499 


8  lio  op- 

P   '   •[■Q!M. 


N  indum, 


venientem  et  ab  illa  informantur  et  decoranlur  et 
cciasio  i.  yenustantur ;  sic  habitus  virtutum  informes.  existen- 
tes  in  anima  venustantur  et  decoranlur  ab  una  gra- 
lia  superveniente.  —  Et  secundum  hunc  modum  intel- 
ligendi  infusionem  gratiae  et  virtulnm  facile  esl  in- 
telligere,  qualiter  habitus  lidei  informis  formetur 
per  ipsius  gratiae  adventum :  dicitur  enim  formaii. 
sicnt  color  tenebrosus  formatur  ad  luminis  iogres- 
sum.  Et  sicul  ex  colore  et  lumine  superinfuso  non 
fit  unam  per  essentiam ,  sed  unum  per  ordinatio- 
*■■  nem  quandam  ;  sic  nec  ex  gratia  gralum  faciente  et 
informi  lide  intelligitur  fieri  unum  nisi  secundum 
quandam  ordinationem  et  relalionem,  quia  iides  iu- 
formis  per  adventum  gratiae  incipit  complete  ordi- 
nari  in  finem  et  in  Deum  tendere  et  eidem  compla- 
cere  K  —  Concedendae  sunt  igitur  rationes  ostenden- 
tes,  fidem  informem  fieri  formatam  per  adventum 
graliae. 

1.  Ad  illud  vero  quod  primo  obiicitur  in  con- 
trarinm ,  quod  nullum  peccatum  efficitur  formatum, 
ergo  etc. ;  dicendum,  (]uod  non  est  simile.  Facilius 
enim  est,  aliquid  deformari  quam  informari ,  quia 
plura  exiguntur  ad  boiium  quam  ad  inaluin'-:  ideo 
non  sequitur ,  quodsi  habitus  substratus  virtutis 
possit  oblujuari,  quod  peccalum  et  vitium  possit 
rectificari.  Et  ex  eadem  causa  non  sequitur,  quodsi 
peccalum  non  potest  fieri  formatum,  quod  virtus 
non  potesl  fieri  informis.  —  Aliter  etiam  polest  dici, 
quod  peccatum  dupliciter  potest  accipi ,  videlicet  abs- 
tracte  et  concrete3.  Si  abstracte  accipiatur,  impos- 
sibile  est,  peccatum  posse  formari,  cum  sit  malitia 
pura;  si  autem  accipiatur  concrelc ,  ut  dicatur  pec- 
catum  aliqua  habilitas  animae,  in  qua  est  deforma- 
tio  malitiae  —  utpote  cum  aliquis  abstinel  propter 
vanam  gloriam,  ipsa  abstinenlia  elficitur  ei  culpa  — 
hoc  modo  ralione  talis  habitus  substrati,  qui  defor- 
matur  a  culpa,  potesl  informari  a  gratia.  Et  per 
hunc  modum  dicimus  virtutem  formatam  effici  in- 
formem,  ralione  videlicet  habitus  substrati,  qui  in- 
differens  est  ad  stalum  culpae  et  gratiae. 

±  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  opus  morluum 
non  polest  fieri  vivum;  dicendum,  quod  non  est 
simile.  Opus  enim  transit  nec  manel  nisi  in  sua  ra- 
dice;  ideo  impossibile  esl,  aliquod  opus  vivificari, 
quod  a  radice  vivente  orlum  non  sumserit.  Et  pro 
tauto  dicimus,  opera  facla  iu  caritate  posse  revivi- 
scere,  quae  autom  extra  caritatem  factasunt,  vivifi- 
cari  non  posse,  gratia  enim  illa  non  posset  attingere  . 


jlotio 


cum  simpliciter  cesserint  in  praeteritum  \  Xon  sic 
autem  est  de  habilibus  virtulum  informium,  quae 
manent  in  anima  post  ipsius  gratiae  adventum  et 
per  ipsam  gratiam  possunt  venustari  et  decorari  et 
in  finem  ordinari. 

S.  Ad  illud  quod  obiicitur ,  quod  nullum  acci- 
dens  potest  alterari;  dicendnm,  quod  hoc  verum  est  -Vouodam. 
secundum  propriam  iiiutationem;  sed  nihil  prohibet 
intelligere,  allerationem  lieri  in  accidente  ratione  5 
alterationis  factae  in  subiecto;  sicut  albedo  modo 
est  clara.  modo  obscura  ratione  alleralionis  factae 
in  subieclo  proprio;  et  color  modo  esl  tenebrosns, 
modo  est  luminosus  ratione  transmulationis  faetae 
in  perspicuo  sibi  coniuncto.  Sic  fides  modo  esl  iu- 
formis,  modo  formala  ratione  allerationis  factae  in 
anima,  quae  modo  habet  gratiam,  modo  privatur 
ipsa  per  culpam. 

4.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  ex  liis  quac 
sunt  diversorum  generum,  non  fit  unum  per  essen- 
tiam;  ia.ni  patet   responsio;   quoniam,    sicut  pracdi- 

Ctum    fuit,    informatio   habitus   informis  virtulis  a Dnpiei  i ■.- 

.  •  .  ...  .  ,  .     formntio. 

gralia  non  est  per  essentialem  unionem ,  sed  magis 
secundum  quandam  ordinaiionem  et  directionem  in 
finem.  Xain  proprie  loquendo,  accidentia  non  babent 
materiam  et  formam6;  sed  quod  dicitur  habitus  in- 
formis  esse  materia  fidei,  el  illud  quod  superindn- 
citur,  esse  forma  ,  hoc  est  secundum  quandam  com- 
parationem.  sicut  prius  dictum  est  de  lumine  et 
colore.  Unde  sicut,  quando  dico  colorem  illumiuu- 
tum,  dico  duo,  tamen  per  modum  uiiitts.  propter 
hoc  quod  ordinantur  ad  unuiii  actnm,  videlicel  ad 
movenduin  visum;  sic.  quando  dico  fidem  forma- 
tam ,  duo  dico.  videlicet  fidem  et  gratiam,  tainen 
per  moduin  unius,  propter  hoc  quod  ordinantur 
ad  unum  opus  meritorium,  scilicet  ad  credendnm 
in  Deum. 

5.  Ad  illud  quod  obiicitttr.  quod  ftdes  informis 

non  transmutatur  nisi  accidentaliter;  dicendum,  quod  xotandum. 
transmutatio  accidpntulis  in  genere  naturae  polesl 
esse  essentialis  in  genere  morum;  sicul  patel  de 
aliquo  actu,  qui  per  privationem  alicuius  circum- 
stantiae  accidenlalis  esi  in  genere  vitii,  el  per  posi- 
tionem  est  in  genere  virtnlis.  Per  hunc  modnra  esl 
intelligendum  in  proposito.  Quamvis  enim  illi  habitui 
accidat  t'±<u  cum  gratia,  vel  sine  gratia ;  essentiale 
tamen  est  ei  esse  cum  gratia,  proul  esl  principium 
meriti.  Praeterea  ,  ipse  habitus  fidei  informis,  etiam 
gratia  circumscripta,  tenel  rationem  virtulis1;  ideo 


1  Cfr.  Infra  d.  36.  q.  6. 

-  iristot.,  \'ll.  Topic.  c.  •'!.  (c.  i.  :  Quemadmodum  In  aliis 

corrumpere  quam  racere  lacilius,  sic  ei  In  iii>  deslruere  qu 

construere.  Cfr.  II.  Rtbic.  c.  6,  el  Dionys.,  de  i>i\.  Nom.  c. 
;.  :  31. 

3  D(!  (|iio  fuslus  agitur  II.  Sent.  d.  34.  a.  '2.  q.  •'!.  —  Paulo 
supiTin-;  pro  AUter  etiam  non  pauci  codd.  AliUr  enim;  paulo 
inferius  pro  formari  edd  mformari  el  In  flne  solut.  quoniam 
indiffereru  pro  7»/  indifferens. 

*  Cfr.  IV.  SenL  d,  XIV.  lit  Sfagistrl  el  CommcnL  p.  11  a. 


•2.  i|.  3.  —  Pro  rrssciini  edd.  1.  !  cum  plurimis  codd.  perpo- 
ram  substituunl  cesserit,  pariterque  porperam  aliquanto  *u\»' 
rius  diclae  edd.  cum  VaL  omittuni  nist  posl   nec  manet.  Infra 
pro  '/(/"<'  man*  nt  edd.  qvi  manent 

5  Pro  raUone  codd.   \i    respectu.  Posl  pauca  pro  obscura 
edd.  obscuratur. 

r.  VrisloL,  vii.  Metaph.  1  m.  8.  s  |.  (VI.  a  3  \  -  ln 
seqq.  respicilur  lllud  ^ristoL,  III.  Topic.  •-.  2:  1  bl  unuoi  proptcr 
nlterum .  ibl  toni  im  unum.  •  Ifi .  lom,  11    p 

•  Cfr.  supra  •!    1. 


500 


SENTENTJARUM  Uli.  III. 


ex  hoc  non  potest  concludi,  quin  fides  sit  sub  ge- 
nere  virtutis  tanquam  sub  proprio  genere. 

(j.  Ad  illml  (|Uod   obiiritur,    quod  sieut  se  ha- 

bet  aninu  ad  suas  potentias,  sic  se  habet  gralia  ad 

ii!  •  M.niii- virlutes;  dicendum,  quod  ista  non   est   omnimoda 

tudo  delicit.      .....  ,  ,  • 

sinnlitudo,  pro  eo  quod  non  est  tauta  diversitas 
ipsius  gratiae  ad  virtules  quantum  ad  earum  prin- 
cipium  formale,  sicut  animae  ad  suas  vires,  quem- 
admoduin  in  secundo  libro  '  oslensum  fuit,  ubi  fuit 
haec  quaestio  perlractata.  Virtules  enirn  non  dicun- 
tur  esse  virlutes  ipsius  gratiae,  per  quas  ipsa  gra- 
tia  operetur,  sicut  auima  operatur  per  suas  polen- 
lias.  —  Nec  esl  intelligendum,  quod  gralia  et  virtus  2 
sint  in  diversis  subieclis.  Haec  enim  ducunt  in  iina- 
ginalionem  falsam,  in  hanc  videlicet,  quod  gratia 
omnino  ita  veniat  in  animam  et  eius  potentias ,  si- 
cut  anima  venit  in  corpus  et  eius  organa.  Tunc  enim 
necessario  oporteret,  quod  gratia  abeunte  per  pec- 
caturn,  expellerenlur  omnes  habitus  virtutum,  quos 
secum  defert;  quod  ex  ipsa  experienlia  planum  est 
esse  falsum.  Et  ideo  ratio  illa  non  concludit,  quia 
accipit  pro  simili  quod  valde  est  dissimile. 

Potest  autem  accipi  simile  de  infasione  graliae 
Aija  simiii-  e[  virtulum  in   pluvia    et    terra  seminata;  sicut  de 

tudo  do  iu-  l 

fusione.  informatione  virtutum  a  gratia  accipitur  in  lumine 
et  colore.  Si  enim  una  pluvia  advenial  in  lerram , 
in  qua  sunt  plantata  diversa  semina,  quae  non! 
germinaverunt,  facit  illam  germinare  et  secundum 
diversitatem  seminum  diversas  plantas  producere. 
Si  vero  iam  alias  germinavit,  sed  propter  defectum 


aquae  iam  arefactae  sunt  planlae;  tunc  pluvia  de- 
nuo  veniens  facit  illas  planlas  virescere.  Sic  gratia 
adveniens  in  animam ,  in  qua  sunt  seminaria  habi- 
tuum  virtulum,  facit  ipsam  germinare,  ita  quod,  ipsa 
habila,  habentnr  per  consequens  et  virtules,  et  con- 
tinue  facit  illa  germina*  crescere,  quousque  perducat 
usque  ad  perfeclionem.  Et  si  contingat  merito  pec- 
cati,  huinorern  graliae  auferri,  habitus  illi  virlutum 
efficiuntur  quasi  aridi ;  et  postmodum  ,  si  restitualur 
pluvia  et  hiiinor  gratiae,  non  oportet,  quod  anima 
iterum  de  novo  germinet;  sed  illa  quae  germinavit, 
per  humorem  gratiae  advenienfem  iterum  revivi- 
scunt5.  —  Sic  satis  aperte  intelligi  potest,  qualiter  r. 
gratia  cum  virtutibus  simul  infundatur  in  animam, 
et  quare  aliquando  simul  dicitur  infundi  cum  habi- 
tibus  substratis ,  aliquando  vero  minime,  cum  la- 
men  gratia,  quantum  est  de  se,  infundatur  semper 
uniformiter. 

Quod  autem  seminaria  virtutura  quantum  adoeh*biu 
liabitus  subslratos  smt  plantala  m  natura  mentis  natis. 
rationalis,  expresse  potest  haberi  ab  Angustino  in 
multis  locis  G,  et  a  Bernardo  in  decimo  capitulo  de 
Amore  Dei,  et  in  libro- de  Collationibus  sanctorum 
Patrum ,  et  in  aliis  locis  pluribus.  Quidquid  tamen 
sit  de  hoc,  quia  quaeslio  ista  alibi  "  habet  locum .  ad 
praesens  tantum  sufficiat  dixisse  de  quaestione  pro- 
posita,  quod  iuxta  sententiam  et  opinionem  Magistri 
illa  positio  videtur  esse  verior,  quae  dicit,  quod  fides 
informis  per  advenienlem  graliam  fiat  formata.  sive 
formetur  ab  ipsa  gratia  mediate,  sive  immediate8. 


1  Dist.  27.  ;i.   I.  q.  2. 

2  Verba  et  rirtus,  quae  in  edd.  desunt,  supplevimus  ex 
codd.  A  K  N  Z  bb. 

3  Pro  non  codd.  AKUZ  melius  nondum.  Subinde  pro 
illam  germinare  edd.  cum  aliquot  codd.  non  bene  illa  germi- 
nare.  Inferius  pro  denuo  cod.  K  de  novo. 

4  Ex  0(1(1.  A  K  Z  bb  adjunximus  germina. 

5  lia  codd.  GH;  in  aliis  reviviscant,  edd.  revioiscat.  Paulo 
superius  pro  germinavit  cod.  A  germinavemnt;  paulo  inferius 
pro  cum  cirtutibus  codd.  A  K  in  virtulibus.  Subinde  pro  in 
animam  multi  codd.  in  anima,  ac  pro  et  quare  Vat.  ct  qua- 
liter. 

e  Libr.  11.  de  Lib.  Arb.  c.  10.  n.  29;  [II.  c.  20.  n.  56. 
Cfr.  tom.  II.  pag.  901,  nota  2.  nec  non  pag.  903,  nota  9.  In 
Serm.  117.  (alias  :'.>!.  de  Verbis  Domini)  c.  8.  n.  11.  S.  Doctor 
dicit:  Voluit  enim  Deus  inscminare  omni  animae  initia  intelle- 
ctus,  iniiia  s.ipitiilino.  lit  in  Libr.  de  Spirilu  et  anima  (inter 
opera  August.)  c.  i.  legitur:  [labcatque  anima  per  exercilium 
virlutes,  quarum  facultates  habet  per  naturam.  —  Bernard.,  dc 
Diligendo  Deo,  c.  2.  n.  (5,  postquam  virtutem  munus  Dei  si- 
gniflcavit,  adiungit:  « Cinmat  nempe  intus  ei  innata  et  non 
ignorata    rationi    iustitia,    quia    ex    toto    se    Hlum  diligere  de- 

«  etc.  Expressius  etiam  haec  sentenlia  profertur  in  Epist. 
ad  Fratres  de  Monte  Dei  (inter  opera  Bernardi,  sed  auclore 
Guigone  Carlhus.),  II.  c.  2.  n.  7,  ubi  praemisso ,  quod  «\irins 
omnis  homini  naturalis  est »  et  quod  «  naturae  res  esl »,  quae- 
ritur:  «Quid  esl  virtus»?  ct  respondelur:  «  Kilia  ralionis,  sed 


tringis  grnliae.  Vis  enitn  quaednm  est  e.\  natura ;  ut  nutem  mY- 
tus  sit,  habet  ex  gratia.  Vis  est  ex  iudicio  approbantis  rationis, 
virtus  autem  ex  nppetitu  illuminntne  voluntatis.  Virtus  cnim 
est  voluntarius  in  bonum  asscnsus »  cic.  I*a  in  TracL  de  gralia 
et  lib.  arb.  c.  6.  n.  17.  legitur:  Simplices  namque  affecliones 
insuni  naturaliter  nobis,  tanquam  ex  nobis ;  additamenta  ex  gra- 
tia.  Nec  aliud  profecto  est,  nisi  quod  gratia  ordinat  quas 
donavit  creatio,  ut  nihil  aliud  sint  virtutes  nisi  ordinnlne  allle- 
ciiones.  —  Cum  codd.,  qups  sequuntur  edd.,  retinnimus  scri- 
pturam  rap.  10.  de  Ainore  Dei  —  Kx  Cassiani  libro  de  Col- 
lationibus,  cuius  hic  mentio  fit,  afferimus  sentenliam  hnnc,  collat. 
13.  c.  12:  « Dubitari  ergo  non  polest,  inesse  quidem  omnia 
animae  naturaliter  virtutum  semina  beneflcio  Creatoris  inserta  »; 
sed  simul  observamus,  quod  Cassianus  aliter  accipit  seininn 
virtulum  quam  August. ,  scil.  ut  semina  verae  pi!'tntis,  cuius- 
modi  sunt  bonae  cogitaliones,  pia  desideria,  initin  eliam  fldei 
et  aliarum  virtutum,  quibus  homo  se  praeparet  ad  gratiam,  et 
quorum  intuitu  conferalur  illi  gratia.  Quam  acceptionem  sive 
sententiam  impugnat  S.  Prosper  in  libro  contra  CoIIalorem, 
c.  13.  n.  37.  seqq.  —  Ex  aliis  Patribus  sufflciat  hic  memorare 
Basil.,  in  llexaem.  homil.  9.  n.  3,  et  Regul.  fusius  tract.,  inter- 
rog.  2.  n.  2;  Chrysost.,  in  Epist.  ad  Eph.  homil.  2.  n.  3:  1».:- 
masc,  lll.  da  Fide  orthod.  c.  14.  circa  flnem;  Hieronym.,  in 
Gal.   I,  IS.  —  Mo\  pro  pluribus  codd.  G  T  plurimis. 

'  Infra  d.  33.  q.  o.  —  Sentenlia    Magistri    habetur  hic  in 
lit.  r.  5.  —  Paulo  inferius  pro  quae  dicit  cod.  Q  qua  dicitur. 

8  Vide  scholion  ad  praccedenlem  quaestionem. 


DIST.  XXIII.  DUBIA. 


501 


DUBIA  CIRCA  LITTERAM  MACISTIil 


rstio  de 

nilioni- 

(idei. 


1  uilio  1, 


nilio  2. 


lilio  't. 


DlB.    I. 

In  parte  ista  sunt  quaestiones  circa  litleram,  et 
primo  quaeritur  de  illa  notificatione,  quam  Magister 
ponit:  Fides  est  viHus ,  qua  creduntur  quae  non  vi- 
dcntur.  Videtur  enim  ista  definitio  minus  recte  assi- 
gnari,  quia  loannis  vigesimo1  dictum  est  Thomae: 
Quia  vidisti  me ,  credidisti;  constat,  quod  Thomas 
credidit  vera  fide:  ergo  ista  definilio  non  convenit 
omni  fidei  universaliter.  —  Uem,  quaeritur  iuxla 
hoc  de  diversitate  notificalionum  ipsius  fidei ,  quae 
a  diversis  doctoribus  assignantur.  Videtur  enim, 
quod  minus  recte,  quia,  cum  «  unius  rei  unum  sit 
esse  »  ;  et  «  definilio  est  ralio  indicans  quid  estesse» ; 
videtur,  quod  fidei  unica  tantum  debel  assignari  de- 
finitio 2.  Quaeritur  ergo,  penes  quid,  et  quomodo 
diflerenter  assignantur? 

Respondeo:  Dicendum,  quod  virlus  fidei,  secun- 
dum  quod  mullipliciter  habet  considerari,  habet  di- 
versimode  nolificari.  Consideratur  enim  fides  quan- 
tum  ad  genus  proprium;  et  sic  definitur  ab  Augu- 
stino  3 :  «  Fides  est  virlus,  qua  credunlur  quae  non 
videutur». 

Consideralur  secundo  quantum  ad  finem  ulti- 
mum;  et  sic  definilur  ab  Apostolo  4:  «  Fides  est  sub- 
stantia  sperandarmn  rerum ,  argumentum  non  appa- 
rentinm  »  ;  et  haec  dcfinitio  explanatur  a  Damasceno 
in  libro  suo:  «  Fides  est  eorum  qnae  sperantur  hy- 
postasis,  rerum  redargutio,  quae  non  videntur». 

Consideratur  tertio  quantum  ad  obiectum  et 
principium  motivum;  et  sic  dellnitur  ab  Augustino 


ad  Consenlium 3: « FiJes  est  illuQiioatio  mentis  ad  sum- 
mam  Veritatem  ». 

Consideratur   nihilominns  quantum   ad   actum  Deiaitio  4. 

proprium;  et  sic  definitur  a  Dtmascenoc:  «  Fides 
est  non  inquisitus  consensus  »  circa  primam  Verita- 
tem;  vel  secundum  alios  affirmatwe:  «  inquisitus 
consensus»,  quia  in  diversis  Iranslationibus  utruin- 
que  reperilur;  et  utrumque  polest  intelligi  vere, 
quia,  quamvis  videantur  dicere  opposilum,  ona  ta- 
men  explanat  alteram.  Cum  enim  dicitnr  fides  con- 
sensus  inquisitus,  hoc  est  dicere.  id  est  consensus 
non  quacsitus;  et  tunc  in  tenetur  privative  et  tan- 
tum  valet  quantuin  consensus  non  inquisitus,  hoc 
est  assensus,  quo  quis  libere  assentit  Veritali,  non 
innitens  alicui  rationi. 

Consideratur  eliam  in  ordine  ad  subicctum ;  et  Deflnitio 5. 
sic  definilur  a  Dionysio  in  libro  de  Divinis  Nomini- 
bus,  capitulo  septimo ":  «  Fides  est  unicum  credentium 
fundamenlum,  eos  collocans  Yerilati». 

Consideratur   etiam   in   comparatione  ad   habi-  DeOniiio 6. 
tus  alios  quanlum  ad  assentiendi  modum ;  et   sic 
definilur  ab  Hugone  in  libro  de  Sacramentis 8 :  «  Fi- 
des  est  certitudo  quaedam  de  rebus  absenlibus,  su- 
pra  opinionem  et  infra  scicnliam  constitula». 

Ex  his  patet,  quod  tides  habet  diversimode 
notificari,  secundum  quod  habet  diversimode  consi- 
derari,  videlicet  in  comparatione  ad  genus proprium, 
ad  finem  ullimum  ,  ad  obieclum  ,  ad  actum  pro- 
prium ,  ad  subiectum  et  ad  habitum  disparatum. 

Atl  ilhul  quod  primo  obiicilur  de  Thoma.  quod 
el  vidit  et  credidit;  dicendum,  quod  aliud  credidit, 


1  Vers.  29. 

-  Arislol.,  VI.  Topic.  c.  3.  (c.  4.),  proposilis  locis ,  ox  qui- 
lnis  videre  est,  num  t|tiis  «  deflniverit  <•(  dixerit,  quidestesse  » 
[to  ti  r,v  Etvai],  i.  c.  deflniverit  quidditatem  sive  essentiam 
(cfr.  supra  p;i;,r.  341  ,  nola  7.),  ait:  Manifeslum  igiltir,  rjuotl  qui 
non  per  liuiiismodi  [scil.  per  priora  et  notiora]  deflnivit ,  non 
deflnivit;  sl  enim  deflnivil,  plures  erunt  eiusdem  deflniliones. 
Nam  manifestum,  quod  et  qui  per  priora  ac  notiora,  iterum 
incliiis  deflnivit;  quare  ulraeque  erunt  deflniliones  eiusdem.  Tale 
putem  non  videlur;  nam  unicuique  eorum  i|ii;i<'  sunt,  iunim 
csi  esseidipsum  quod  est;  quare  si  plures  erunt  eiusdem  deflni- 
liones,  idem  erit  deflnito  esse,  quod  quidem  secundum  utram- 
quo  deflnilionem  signiflcatur;  haec  [esse  sivc  esseniiae]  autem 
non  eadem  sunt,  eo  quod  deflnitiones  diversae  etc.  Cfr.  II.  Po- 
Bler.  c.  10.  (<•.  9.),  et  V.  Metaph.  text.  IS.  (IV.  c.  8.),ac  VII. 
text.  II.  seqq.  (VI.  c.  i.),  ubl  illa  definitionis  notio  allata  in- 
venitur,  quae  l.  Topic.  c.  5.  eliam  ad  terminum  (opos)  defini- 
tioni  ( 'iv.w';; )  respondentem  applicalur,  illa  scilicet:  c  Oratio 
|  '/. <'r;-> ;|  i/iuil  rrnt  rssr  signilic.iiis  » .  —  IMinimi  codd.  habent 
ratio,  indicans  i\u'i<\  est  esse,  pro  quo  <'<l<l.  flde  paucorum  lan- 
iiiin  codd.  subsiituerunt  oratio  indicans,  quidest  esse  rei. 

3  Libr.  II.  QuaesL  evang,  q.  39.  n.  I;  In  loan.  Evang.  ir. 
79.  n.  I.  Cfr.  Ibid.  lr.  10.  n.  9.  Vide  hlc  lll.  Magistri,  c.  2. 

'  Hebr.  II,  I.  Explanationem  Damasc.  (IV.  de  Flde  orlhod. 

C    10.)   \  iili^is  sii|>i;i  a.    I.   q,   •">.  ad    I. 

5  In  Epist.  120.  (nliiii  in  <'<lil.  in  duas  <li\i^.i  el sub  num. 
222.  et  85.  exhibita),  ubl  lamen  non  od  vcrbum  hobetur  dcfl- 


nitio  allata ,  sed  eruitur  cx  iis  quae  S.  Doctor  ibi  c.  1-4.  n.  H8. 
profert  ostendens,  nos  per  fldem,  Deo  initis  adiuvante  el  illu- 
minanle,  pervenire  «  non  solum  ad  tantam  intelligentiam  rerum 
incorporearum  et  incommutabilium,  quanta  in  hac  vita  capi 
non  ab  omnibus  potest,  verum  eliam  ;«!  summitatem  contem- 
plationis,  quam  dicil  Apostolus  facie  ad  faciem  •  l.  Cor.  13, 
12.).  Al<>\.  llal.,  S.  p.  III.  q.  68.  ii).  'i.  a.  I.  ait:  Quaedam  [  co- 
gnitio]  vero  est  ex  lumine  gratiae  infuso,  elevatite  ipsum  intcl- 
Idclum  supra  so  ad  assentiendum  Verilali  primae  propler  - 
super  omnia,  secundum  quem  modum  dicil  Augustinus:  «FI- 
djs  esl  illuminatio  menlis  od  summam  Veritatcm  ».  El  secun- 
(luiii  hunc  modum  deflnitur  a  loanne  Damasc.  IV.  <lc  Flde 
orthod.  c  10.):  «  Indislabilis  el  Iniudicabilis  spes  |  i 
v.-x:  ao-.x/.otroc  IX-'.:  ]  coriim  quae  .i  Deo  nobis  annunliata  sunt  ». 
Cfr.  infra  d.  '21.  o.  i.  <|.  I.  -  Pro  "<7  Consentium  edd.  <ul 
Constantium. 

6  Libr.  IV.  <!o  Fido  orlhod.  c.   11:  [H«ti 

-;.'i-;\i.<rn-oi   [   i.    c.    ciiciis     Hiniii    inquisilionc  |    zr;  ..    M- 

militer  <li<-ii  Bosil.,  in  Ps.  115.  n,  I:  li.lc^  prao  cunctis  rallo- 
nalibus  melhodis  onlmam  trahens  .i<l  consensum;  iid<'^.  quao 
ii.  ii >  necessarifs  geometrlcls  probollonibus,  »d  Splrilua  sancti 
operatione  glgnitur.  Non  Ita  multo  p">t  complurea  oodd. 
omlitunl  iiinirn .  et  delnde  pro  quantum  consensus  """  /*/'/"/• 
situs  edd.  subslituunl  quanlum  assensus  n«u  quaesitus, 

7  Parogroph.    i.  secundum  vorslonem  Scotl  Erig.    -  Pro 

I  rnt  ili    \   il.    ni     I  ei  ilntr. 
s  l.ilir.   I    p,  \.  <•.   2. 


502 


SENTENTIARUM  Llli.  III. 


scilicet  Divinitalem,  et  aliud  vidil,  videlicet  huma- 
nitatem.  Sed  hoc  melius  infra  '  determinabitur ,  cum 


Quaestio  de 

niullis  sensi- 

bns  vocis  ii- 

dei. 

Sensus  pri- 

inus. 


Seeundus. 


Teilius. 


Quartus. 


Quintus. 


Sextus. 


Seplimus. 


Octavus 


Nonus. 


Decimus. 


agetur  de.obiecto  (idei. 


Dub.  II. 

Item  quaerilur  de  hoc  quod  dicit,  quod  fides 
accipitur  tribus  modis.  Videtur  enim ,  quod  insuffi- 
cienter  distinguat  ipsam  lidem;  videmus  enim,  fidcm 
aliquando  accipi  pro  ipsa  conscientia,  secundum  quod 
dicilur  ad  Romanos  decimo  quarlo  * :  Omnc  quod 
non  est  ex  fide ,  peccatum  esl;  quod  non  continelur 
sub  aliquo  praedictorum.  —  luxta  hoc  quaerilur  , 
quot  modis  fides  dicatur. 

Respondeo:  Dicendum ,  quod  fides  invenitur 
aeeipi  decem  modis.  —  Aliquando  enim  accipitur 
pro  sponsione;  priina  ad  Timotheum  quinto3:  Pri- 
mam  fidem  irritam  fecerunt.  —  Aliquando  pro  fi- 
delitate;  leremiae  septimo:  Periit  fules  et  Sanclus 
de  lerra. —  Aliquando  pro  conscientia;  ad  Romanos 
decimo  quarto :  Omne  quod  non  est  ex  fide ,  pec- 
catum  est.  —  Aliquando  pro  Sacramento  fidei,  se- 
cundum  quod  dicit  Augustinus  ad  Bonifacium  \  quod 
non  est  aliud  parvulos  habere  lidem  quam  habere 
fidei  Sacramentum.  —  Aliquando  pro  acceptatione 
conclusionis  per  rationem  probatac ,  secundum  quod 
dicit  Boethius  5 :  «  Argumentum  est  ratio  rei  dubiae 
faciens  fidem».  —  Aliquando  pro  cognilione  com- 
prehensionis ,  secundum  quod  dicitur  ad  Romanos 
primo G :  Iuslitia  Dei  revelatur  ex  fide  in  fidem ; 
Glossa:  «  in  fidem  speciei  »,  quae  dicitur  fides,  quia 
fidenlissima  et  certissima  est.  —  Aliquando  pro 
habitu  fidei  informis ;  lacobi  secundo  7 :  Fides  sine 
operibus  mortua  est.  —  Aliquando  pro  habitu  fidei 
formatae;  ad  Romanos  primo  :  lustus  ex  fide  vivil. 

—  Aliquando  pro  actu  fidei ,  secundum  quod  dicil 
Augustinus8:  «  Fides  est  credere  quod  non  vides». 

—  Aliquando  pro  ipso  obiecto  fidei,  secundum  quod 


dicilur  in  Symbolo   Athanasii:   «  Haec   est  fides  ca- 
tholica  »  etc. 

De  omnibus  autem  his  modis  contingit  dicere  Nound 
fidem  secundum  quandam  analogiam,  pro  eo  quod 
in  omnibus  reperilur  quaedam  ratio  assensus  et  cre- 
dulitatis 9  cuiusdam,  licel  non  uniformiter.  De  his 
autem  decem  modis  Magister  solum  tres  assumit, 
quia  illi  sunt,  qui  faciuut  ad  suum  proposituin  prin- 
cipale,  videlicet  ad  praemissae  defmitionis  explana- 
tionem  10. 

Dib.  I». 

llem  quaeritur  de  hoc  quod  dicit:  Aliud  est 
credere  in  Deum,  aliud  credere  Deo,  aliud  credere 
Deum.  Si  enim  habitus  distinguuntur  per  actus  ", 
videtur,  quod  non  sit  unius  fidei  omnia  ista  facere, 
sed  diversarum ;  quod  falsum  est,  quia  una  fide 
omnia  haec  tria  facimus.  —  Item,  videtur,  quod  male 
definiat  credere  in  Deum,  cum  dicit,  quod  credere 
in  Deum  est  credendo  amare  etc.  Si  enim  credere 
et  amare  sunt  actus  disparati 12,  videlur,  quod  unus 
per  alterum  non  habeat  definiri.  —  Item,  videtur 
esse  inculcatio  verborum,  cum  dicit:  credendo  ama- 
re ,  credendo  in  eumire13,  credendo  incorporari ; 
idem  enim  videtur  per  verba  illa  dici. 

Respondeo  :  Dicendum ,  quod  sicut  dicit  Magi- 
ster,  aliud  et  aliud  est  sive  alius  et  alius  modus 
credendi:  credere  Deo  et  Deum  et  in  Deum.  Et  isti 
quidem  actus  possunt  ad  diversos  habilus  pertinere,  Notaod 
possunl  etiam  perlinere  ad  eundem,  quoniam  non 
sunl  sic  diversi,  quin  habeant  ad  invicem  ordinem. 
Nam  credere  Deum  respicit  divinam  Veritalem  ut 
obiectum ;  credere  Deo,  ut  motivum ;  credere  in 
Deum,  ut  finem  ultimum.  Et  istae  tres  comparatio- 
nes  circa  eundem  babitum  reperiri  habent.  Et  quo- 
niam  fides  non  perfecte  tendit  in  Deum  tanquam  in 
finem  u,  nisi  prout  est  iuncta  caritati;  ideo  actus  cre- 


1  Dist.  24.  a.  2.  q.  I.  — Cfr.  de  hoc  dubio  Alex.  Hal.,  S. 
p.  III.  q.  68.  m.  5.  a.  I ;  in  Supplemento,  coll.  31.  a.  I  ;  item  B. 
Albert.,  hic  a.  3;S.  Thom.,  hic  q.  2.  a.  I.  ad  8;  Pclr.  a  Tar., 
Iiic  q.  3.  a.    1.  quaestiunc.  2;  Hichard.  a  Med.,  hic  a.  4.  q.   I. 

2  Vers.  23. 

3  Vers.  12.  —  Seq.  Scripturae  locus  esl  Ier.  7,  28;  tcrtitjs 
deinde  Rom.  14,  5t3. 

4  Epist.  98.  (alias  23.)  n.  9:  Sicut  ergo  secundum  quen- 
dam  modum  Sacramentum  corporis  Christi  corpus  Christi  est... 
ita  Sacramentum  fidei  fides  est.  Nihil  est  autem  aliud  credcre 
quam  fidem  habere.  Ac  per  hoc ,  cum  respondetur  parvulus 
credere,  qui  fidei  nondum  habet  affectum,  respondetur,  fidem 
habere  propter  fidei  Sacramentum  etc. 

5  Libr.  I.  Commenl.  in  Topic.  Cicer.,  et  I.  de  Differ.  topic, 
quo  posteriore  loco  verbis  hic  allalis  addit:  Non  vero  idem  est 
argumentum  et  artjumenlntio ;  nam  vis  sententiae  ratioquc  ea, 
quae  clauditur  oratione,  cum  aliquid  probatur  ambiguum,  ar- 
ijumentum  vocatur;  ipsa  vero  argumenti  elocutio  argumentatio 
dicitur.  —  Pro  acceptatione  edd.  assensione. 

6  Vers.  17.  Penes  Petruin  Lombard.  Glossa  in  hunc  loc. 
sic  sonat:  «  Vel  transeundum  fore  intelligat  de  flde  verborum 
ct  spei  in  fidem  rerum  ct  speciei».  Ipsa  delibala  est  cx  August., 


II.  Quaest.  evang.  q.  39.  n.  I.  seq.  Cfr.  Enarrat.  in  Ps.  109.  n. 
8.  et  n.  12.  seqq.  —  Edd.  perperam  in  fxdem  spei. 

7  Vers.  26.  —  Seq.  locus  Scripturae  est  Rom.   I,   17. 

8  In  Ioan.  Evang.  tr.  40.  n.  9,  et  Serm.  43.  (alias  27.  de 
Verbis  Apostoli)  c.  I.  n.  I.  —  Mox  pro  ipso  obiecto  fidei  edd. 
obiecto  ipsius  fidei. 

9  Edd.  ratio  et  assensus  credulilatis.  Paulo  inferius  pro 
quia  illi  sunl  codd.  A  (i  K.  qui  illi  sunt,  edd.  et  illi  sunt. 

10  Cfr.  de  hoc  dubio  Alex.  Hal.,  S.  p.  III.  q.  64.  m.  I  ;  B. 
Albert.,  hic  a.  4;  S.  Thom.,  hic  circa  lit. ;  Petr.  a  Tar.,  hic  q. 
3.  a.  I.  quaestiunc.  2. 

11  Cfr.  supra  pag.  470,  nota  8.  —  Subinde  pro  unius  fidei 
cod.  Z  eiusdcm  fidei. 

12  Vide  supra  pag.  226,  nota  I.  —  Mox  pro  habeat  cod. 
Z  debeat. 

13  Codd.  Z  bb  credindo  ei  adhaerere.  Proxime  post  cod. 
Z  verbo  incorporari  adiicit  eius  membris.  In  textu  Magistri 
(hic  c.  4.)  legitur:  « credendo  amare,  credendo  in  eum  ire, 
credendo  ei  adhaerere  et  eius  membris  incorporari  »,  qui  qua- 
tuor  actus  ctiam  circa  finem  solut.  cnumerantur. 

14  Edd.  supplent  ultimum.  Post  pauca  pro  genus  actus  cod. 
Z  qenus  actuum. 


DIST.  XXIII.  DUBIA. 


503 


i-s  4  an- 
i  i  fidei. 


dendi  in  Deum  definitur  per  actum  amandi .  non 
tanquam  per  actum  proprium,  sed  tanquam  per 
actum  annexum.  —  Et  iterum,  quia  qnadrnplex  ge- 
nus  actus  annexum  est  ipsi  fidei ,  secundum  quod 
iungitur  caritati ,  secundum  quadruplicem  compara- 
tionem;  ideo  quatuor  ponit  in  eius  notificatione.  Fides 
enim,  prout  iuncta  est  caritati,  ordinat  ad  amandum 
Deum,  ad  faciendum  bonum,  ad  sustinendum1  ma- 
lum ,  ad  diligendum  proximum.  Et  iuxta  haec  qua- 
tuor,  quatuor  pouit  actus  in  illa  notificatione,  vide- 
licet  credendo  amare  quantum  ad  affectum,  cre- 
dendo  ire  quantum  ad  bonum  opus ,  credendo  ei 
adhaerere  quantum  ad  tolerantiam  inali,  credendo 
incorporari  membris  quantum  ad  dilectionem  pro- 
ximi.  —  Et  sic  patet  responsio  ad  illa  quae  quae- 
rebantur2. 

Dub.  IV. 


Item  quaeritur  de  hoc  quod  dicit  Augustinus: 
Fidem  ipsam  videt  quisque  in  corde  suo  esse.  Si 
enim  virtutes  ad  invicem  connexae  sunt,  et  aliquis 
scit,  se  habere  fidem;  videtur  per  consequens,  quod 
sciat,  se  habere  caritalem;  cuius  contrarium  in  primo 
libro  oslensum  fuit  distinctione  decima  septima3.  — 
Item ,  si  fides  videtur  et  cerlissime  cognoscitur,  eo 
quod  essentialiter  sit  in  anima,  cum  carilas  et  gra- 
i  >q-  tia  essentialiter  sint  in  anima;  est  quaestio,  quare 
non  cognoscatur  certissime  ab  his,  a  quibus  ha- 
bentur. 

luxta  hoc  etiam  quaeritur  de  modis  visionis , 


cidens 


quos  assignat  Augustinus  in  littera  * ;  vidrtur  enim  (&«&  •»- 
illa  divisio  esse  superflua,  cum   super  Genesim  ad 
litteram  in  libro  duodeeimo  et  io  Glossa  secundae  ad 
Corinthios    duodecimo    non    distinguantur  nisi    tria 


genera  visionum. 


Respondeo:  Dicendum,  quod  secunduui  rerbum 
Augustini  5,  fides  essentialiter  existens  in  anima  co-  xouindum 

....  de  Bde. 

gnoscilur   per   sui   essenltam ;  et   hoc   communiter 
omnes  tenent. 

De  caritate  autem  qnidam   dicunt,  quod  vide- l)e  «iuie 

.  •    i  •  -i  .  opinio  I. 

lur  essentialiter,  et  scit  homo,  se  hubere  cantatem, 
qui  habet:  sed  nescit,  utrum  in  ea  perseveret \  Di- 
cunt  enim,  hoc  esse  generaliter  verum,  quod  de 
omnibus,  quae  sunt  essentialitn-  in  anima.  habet 
anima  certam  scientiam,  quia  cognoscit  ea  per  eo- 
rum  essentiam,  sive  sit  habitus  gratiae,  sive  cari- 
tatis,  sive  alterius  virtutis.  —  Sed  baec  responsio  iapnbatnr. 
contrariatur  ipsi  cognitioni  experimentali.  Multa  enim 
sunt  in  nobis,  quae  nos  latent ;  et  multae  aniraae 
sunt  deformes,  quae  suas  deformitates  nullo  modo 
noverunl;  et  inulta  sunt  in  nobis,  quae  palenl :.  Et 
proplerea  non  est  dicenduin,  qnod  omnia  qnae  sunt 
in  anima  cssentialiter,  teneanlur  visione  ct  cognitione 
certa.  Et  de  caritate  et  gralia  salis  est  planuni.  quia 
pauci  vel  nulli  sunt,  qui  sciant  certitudinaliler,  se 
esse  in  gratia;  et  hoc  melius  scitur,  si  inquiralur  a 
viris  sanclis  et  bonis. 

Ideo  aliter  dicunt  alii,  quod  dupliciler  scitur  ali-  oPinio  l 
(jiiid,  videlicet  scientia  notiliae  etscientia  discreiio- 
nis ,  secunduni  quod  Iraditur  ab  Augustino  in  libro 
de  Trinitate8.  qnod  aliud  cst  rem  nosse,  aliud  co- 


1  Pro  sustinendum  edd.  exliibpnt  falso  fugiendum,  et  paulo 
inferius  ad  effeclum  pro  ad  affectum.  Subinde  pro  credendo  ire 
cod.  Z  (II  a  secunda  manu)  credendo  in  eum  ire. 

-  De  hoc  dubio  cfr.  Alex.  Hal.,  S.  p.  III.  q.  6i.  m.  5.  a. 
I;  B.  Albert.,  hic  a.  7;  S.  Thom.,  hic  q.  2..a.  2.  quaesliunc. 
2;  Pelr.  a  Tar.,  hic  q.  3.  a.  2.  quaestiunc.  2. 

3  Part.  I.  q.  3.  —  De  connexione  virtutum  vide  infra  d. 
36.  q.   I.  seqq. 

4  Ilic  c.  7,  ubi  sex  modi  visionis  dislinguuntur.  Libr.  XII. 
de  Gen.  ad  lit.  c.  6.  n.  15.  seqq.  tria  taninm  genera  visionum 
dislinguuntur,  scil.  visio  corporalis  sivc  sensitiva,  spirituatis 
sive  imaginativa,  et  mtetlectuatis.  (jlossa  ul  ordmaria  habetur 
apud  Lyranum  et  etiam  apud  Petr.  Lombard.  in  II.  Cor.  12,  2, 

ubi  Aposlolus   ad   tenium   caelum   se  rapl esse  referl ,  cui 

relalioni  Glossa  annecUt  expositionem  de  triplici  caelo,  et  huic 
respondenlem  commemorat  triplicem  ab  Augustino  assignatam 
visionem.  —  Paulo  ante  pro  non  cognoscatur  [supple:  hoc] 
codd.  K  T  bb  non  cognoscitur,  cod.  A  non  sequitw  cognosci 

5  Vide  hic  lil.  .M;i^islri,  c.  7. 

r'  Praepositivus,  S.  p.  III.  quaesiionem  solvens,  sciatne 
aliquis  se  habere  caritatem,  ait:  Quidam  dicunt,  quod  ncmo 
scil,  se  habere  caritatem;  in  praedictis  auctoritaUbus  (Rom.  s. 

Cerlus  snin  cniiii,  quia  neque  mors  etc;  II.  Cor.  13,  3: 
An  cxperimentum  quaeritis  eius,  qul  In  me  loquitur  Christus 
eta;  I.  Cor.  7,  10;  II,  28;  h  AugusL  VIII.  de  Trin.  c.  s.  n. 
12:  Magis  enim  novil  dilectionem,  qua  diligit,  quara  fratrem, 
quem  diligil  etc.)  accipitur  scio  pro  credo.  Nobia  autera  vlde- 
tur,  quod  aliquis  scil,  se  habere  carilalem,  ul  Martinus,  qul 
dixit:  tQuid  hic  aslas,  cruenta  bestia?  Nihil  In  mo  runestl  re- 
pories»;  ct  Apostolus,  qui  dlclt:  «Scio,  >i  ""^  Spiritum  i>  I 
habeam ».  Aliqui  crcdunt,  se  habere,  el  non  bubcnt,  ul  phari- 


sjieus ,  qui  dicebat :  Grntias  libi  ago ,  Domine ,  quia  non  sum 
sicut  celeri  homines  (Luc.  is,  ||.).  Aliqui  credunl,  se  non  ha- 
bere,  ct  habent,  ut  qui  conteritur,  tamen  non  credit,  illam 
contritionem  esse  sufficientem.  lit  alii  credunt,  se  habere,  el 
habent,  ut  humiles,  qui  credunt ,  se  satisfecisse.  Quod  ergo 
dicil  lob  (14,  21.:  « Sive  nobilcs  fuerint  lilii  eius,  sive  ignobi- 
les,  non  inlelliget»;  a  9,  21:  cEtiam  si  simplez  fuero,  boc 
ipsum  ignorabit  anima  mea»);  dicimus,  quod  non  loquilur  in 
persona  sua,  sed  in  persona  hominis  generaliler;  ita  el  de  Paulo: 
Nihil  mihi  conscius  etc.  (I.  Cor.  i,  i.).  In  auctoritate  Augustini 
(Nemo  scit ,  utrura  dilectione  dignus  sit,  an  odio)  inteliigitur: 
finaliter  nemo  sciL  —  Di^  ii  Praepositivus  etiam  (quac  verba  hic 
notentur  ad  enuntiatum  seq.):  Item,  dilectio  est  mofitf  ammi ad 
fruendum  Deum  propter  se  el  proximum  propter  Deum;  ergo 
potesl  scire,  se  habere  caritatem.  —  Paulo  superius  posl  </"/ 
<lti<nn\  habet  codd.  mo  supplenl  nun;  paulo  inferius  pro  im- 
bet  anima  codd.  A  U  habet  suam. 

7  Edd.  guae  non  patenL  Paulo  ante  pro  et  muUa  cod.  K 
ei  eliam  multa. 

•x  i.ibr.  \.  c  ■'<.  ii.  7.  seq  [.,   ubi   quaestio  proponitur:  1 1 
quid  ergo  ei  [animae  sive  menti,  quae  sibl   Ipsl    pi  • 
ci  se  totam  cognoscil]  praeceplum  >•-!.  ui  ^'  Ipsam  i 
Quam   quaestionem    traclans   S.  Doctor,  pracmisso  hi 
c  aliud  >ii  ii"ii  se  nasse,   aliud   non  se  cogitare;  neque  cnlm 
iiiuli.iriiiii  doctrinnrum  peritum  Ignorere  grammatii  im  dldi 
.  1 1 1 1 1  cnm  ii"M  cogitat,  quia    de    mcdiclnae  nrlc  lunc  cogitnt»; 
et  ostenso ,  quod  error  animae  de  se  non  Indo  veninl,  quod  Ipsa 
-ii  absens,  sed  quod  rerum   sensarum  im 
.iiuiiii  ;i  Bemetipsa        concludll  dicens    «  met' 

Ipsam,  necqunsl  abscntem  -•  quaerat,  sed  Inlcntionom  voluni  iti*, 
i|u  i  per  alla  vagnbalur,  stalual  in  semotipsam,  e(  sc  cogltct... 


504 


SENTENTI\RL\M  LIB.  III. 


gitare  et  dislinguere.  Dicunt  ergo,  quod  omnia  qoae 
essentialiler  snnt  in  anima,  certissime  sciuntur  scien- 
tia  notiliae;  qua  quidem  scienlia  dicit  Augustinns  *, 

quod  anima  non  potest  se  ipsam  ignorare;  el  sic  co- 
gnoscuntur  tam  lides  quam  caritas  quam  ctiam  alia. 
Sed  si  de  scientia  discretionis  loquamur ,  sic  non 
habet  veritatem,  pro  eo  quod  ea  quae  essentialiter 
sunt  in  anima,  etsi  scientia  notitiae  cognoscantnr . 
tamen  ab  aliis  non  semper  discernunlur,  sicut  dicit 
Augustinus2  de  ipsa  anima,  quod  etsi  non  possit  se 
ipsam  non  nosse,  nescit  tamen  aliquando  se  ab  aliis 
discernere;  sicut  patet  de  illis  qui  posuerunt.  ani- 
mam  esse  corpus,  vel  aquam,  vel  ignem.  Et  hoc 
modo  non  habet  quis  notitiam  de  caritate,  quae  est 
in  se,  nec  de  gratia  gratum  faciente,  quia  nescit 
eam  discernere  a  dono  gratiae  gralis  datae,  propter 
ipsius  mentis  obnubilationem  ex  phantasmatum  in- 

nom  sufficit.  volulione  3.  —  Sed  nec  adhuc  istud  sufficit,  quia  non 
solum  cognoscit  quis  habens  fidem  ipsum  habilum 
scientia  notitiae ,  sed  etiam  discretionis  et  cogni- 
tionis;  discernit  enim  ipsum  ab  aliis  habitibus  vir- 
tutum. 

Et  proplerea  aliter  dicendum,   quod   cognitio, 
oninio  et  qua  anima  cognoscit  illud  quod  habet  in  se,  est  co- 

ctoril?  au"  gnitio  cuiusdam  experientiae;  per  hoc  enim  cogno- 
scit  aliquis,  se  habere  fidem,  dum  ad  se  ipsum  in- 
trorsus  ingrediens  experitur,  utriim  sit  promptus  ad 
credendum;  sic  de  aliis  habitibus  virtutum  et  aliis 
omnibus,  quae  latent  introrsns.  Quoniam  igitur  anima 
non  potest  habere  experientiam ,  nisi  de  eo  quod  est 
in  potestate  sua,  et  de  eo  quod  respicit  actum  ani- 
mae,  cum   experientia   dicat   usuni   alicuius  poten- 

Disiinctio.  tiae4;  hinc  est,  quod  quando  aliqua  sic  sunt  in  ani- 
ma,  quod  reddunt  eius  polentiam  fiabilem  ad  ali- 
qvod  opus,  vel  circumstant  alicui  operi  interiori, 
talia  possunt  cognosci  ab  ipsa  anima  cerlitudinaliter. 
Unde  si  aliquis  est  habilis  ad  aliquod  opus,  certis- 
sime  se  novit  habere  illum  habitum,  sicut  fidelis 
habilum  credendi,  et  amans  habitum  amandi,etsic 
de  ceteris.  Quando  vero  aliqua  sic  sunt  in  anima, 
quod  ipsa  principaliler  non  respiciunt  usum  alicu- 


ius  polentiae,  sicut  cbaracler,  vel  sic.ul  deformitas 
culpae  praeteritae,  vel  quae  sunl  supra  polestatem 
ipsius  animae,  sicut  gralia,  in  quantum  reddit  ac- 
ceplum  Deo,  et  caritas  simililer;  quia  de  lalibus  non 
potest  babere  aniina  experientiam  ,  non  potest  ha- 
bere  cerlam  ootitiam.  Ideo  cum  dicitur,  quod  illa 
quae  sunt  essentialiter  in  anima,  ccrtitudinaliter  co- 
gnoscunlur;  hoc  intelligitur  de  illis,  de  quibus  potest 
sumere  anima  certum  experimentum;  de  bis  autem, 
de  quibus  non  polest  sumere  experimentum  5  nisi 
per  coniecturam,  non  cognoscit  nisi  conieclurando. 
Et  quoniam  de  fide,  secundum  qnod  reddit  habilem 
ad  credendum,  certissima  potest  haberi  experientia; 
secundum  antem  quod  suum  credere  est  Deo  acce- 
plum,  certa  experientia  haberi  non  potest.  sed  so- 
lum  coniectura:  hinc  est,  quod  fides  quantum  ad 
habitum  substratum  cerlissime  videtur  ab  anima; 
in  quantum  autem  est  formata,  non  cognoscitur  nisi 
per  coniecturam ;  et  sic  est  aliis  connexa. —  Et  per 
hoc  patet  responsio  ad  illud  quod  obiicitur  de  cari- 
tale  et  gratia. 

\d  illud  quod  obiicit  de  suflicientia  illorum  mo- 
dorum,  dicendum,  quod  mor//  videndi  possunt  dupli- 
citer  distingui :  vel  a  parte  virlutis  cognoscentis,  vel 
a  parte  medii.  Si  aparte  virtutis  cognilivae",  cum 
illa  sit  triplex,  scilicet  sensitiva  exterior ,  imagi- 
nativa  et  intellectiva ;  sic  triplex  distingoitur  visio, 
videlicet  corporalis ,  imaginativa  et  inlellectualis. 
—  Si  autein  a  parte  medii ,  tunc  sex  sunl  differen- 
liae,  quarum  sufficientia  patet  sic.  Onme  enim,  quod 
videlurab  anima,  aut  videtur  per  sui  essentiam,  aut 
videtur  per  sui  speciem  ,  aut  videtur  per  rem  aliam, 
ab  ipsa  simpliciler  differentem.  Si  per  sui  essentiam 
videlur,  sic  est  unus  modus,  qui  ponilur  sexto  loco7. 
Si  per  sui  speciem,  hoc  potest  esse  tripliciter:  nam 
illa  species  aut  est  omnino  concreta  materiae,  aut 
abstracta ,  smtpartim  concreta,  partim  abstracla. 
Concreta  est ,  prout  apprehenditur  a  sensu  exte- 
riori ,  licet  sit  ibi  aliqua  abstraclio  8 ;  simpliciter 
abstracla,  prout  apprehendilur  ab  intellectu;  medio 
modo,  prout  apprehenditur  ab  imaginatione;  et  sic 


Solutio 
1.  quaesl 


Ad->.  qaa 


Dislinetk 


A  parte 

lentiae 

tripleivi 

A  parte 
dii  sex 

di  viden 


M  .dui 
tus. 


Modi  I. 


Non  ilaque  velut  absenlem  se  quaerat  cernere,  sed  praesentem 
se  curet  discernere.  Nec  se,  quasi  non  norit ,  cognoscat;  sed 
ab  co  quod  alterum  novit,  dignoscat  elc.  (c.  8.  n.  II.  seq.). 
Cfr.  ibid.  XV.  c.   I  i.  n.  25. 

1  Libr.  X.  de  Trin.  c.  3.  n.  5.  seqq.,  et  VII.  de  Gen.  ad 
lit.  c.  21.  n.  28.  Ratio,  cui  S.  Doctor  innititur,  est,  quia  anima 
sibi  ipsi  sit  praesens.  —  Mox  pro  et  sic  cogiioscmiUir,  quae 
verba  in  non  paucis  codd.  desideranlur,  in  aliis  autem,  ut  in 
bb ,  babenlur,  edd.  ct  sic  coguoscilur,  cod.  II  (a  secunda 
manu)  de  quorum  numero  sunt. 

2  Libr.  X.  de  Trin.  c.  !).  n.  13.  seqq.  —  Paulo  inferius 
pro  posuerunt  codd.  A  K  ponunt. 

3  Ilanc  opinionem  profitetur  li.  Albert.,  liic  a.  15.  DL<  de- 
screlione  carilatis  Gnliel.  Anlissiod.,  S.  p.  III.  tr.  G.  c.  6.  q.  5, 
dinc  lstac  [dileclio  naturalis  et  graluita]  habent  tantam  affini- 
tatem  et  coniunctionem  inter  se,  quod  non  potesl  aliquis  di- 
scernere,  utrum  suum  diUgere  sit  motus  naluralis  dilectionis, 
vel  caritatis.  Cfr.  I.  Sent.  d.   17.  p.  I.  q.  3.  ratio  2. 

4  Cfr.  dictum  Aristot.,  supra  d.   I  i.  a.  3.  q.  2.  arg.  3.  ad 


oppos.  allatum.  —  Paulo  superius  pro  et  de  eo  edd.  et  ideo 
de  eo.  Paulo  inferius  pro  ijuod  reddunt  codd.  II  aa  bb  qunc 
reddunt,  omissa  proxime  an(e  vocula  sic. 

5  Edd.  voci  experimentum  male  praefigunt  certutn. 

6  Codd.  L  M  P  Q  cognoscentis.  Loco  verborum  vel  a  partc 
medii.  Si  a  parte  virtutis  cognitivae  edd,  substituerunt  solam 
voculam  et. 

7  llic  in  li(.  Magistri,  c.  7.  —  De  triplici  modo  videndi  a 
parte  animae  cfr.  1.  Sent.  d.  17.  p.  1.  q.  i.  et  II.  d.  23.  a.  2. 
q.  3.  circa  finem  corp.  Vide  etiam  August.,  Epist.  I  i7.  (alias 
112.)  c.  16.  n.  38.  —  Paulo  ante  pro  differentem  edd.  dif- 
ferente. 

8  Aristot.,  II.  de  Aniina,  lext.  121.  (c.  12.):  Oportet  autem 
univcrsaliter  de  omni  scnsu  accipere,  quod  sensus  est  id  quod 
est  susceptivum  formarum  sine  materia ,  ut  cera  anuli  sine 
ferro  et  auro  recipil  signum  etc.  —  De  imaginationis  et  inlel- 
lectus  specie  vide  ibid.  tex(.  156.  seqq.  et  III.  text.  6.  ac  37. 
seqq.  (III.  c.  3.  i.  8.).  —  Aliquanto  inferius  pro  aut  in  ralione 
codd.  A  K  aul  sub  rationr. 


DIST.  XXIII.  DLBIA. 


50o 


sunt  tres  primi  modi.  —  Si  autem  res  habet  cogno- 
sci  per  rem  ab  ipsa  differentem ,  hoc  potest  esse 
dupliciter:  aut  quia  comparatur  ad  ipsain  snb  ra- 
idi  4. 5.  tione  similis,  aut  in  ratione  effectus.  VA  sic  duo  snnt 
modi ,  videlicet  quartus  et  quintus.  Et  si  tu  obii- 
cias ,  quod  aliquid  potest  comparari  ad  alterum  in 
ratione  disparati,  vel  in  ratione  conlrarii;  dicen- 
dum,  quod  nec  disparatum  nec  contrarium  facit 
cognoscere  aliquid,  nisi  in  quantum  innnit  aliquem 
modum  in  ratione  similis.  Unde  qui  cognoscit,  quod 
«album  disgrcgat»,  per  consequens  cognoscil,  qtiod 
«nigrum  congregat  »,  quia  «  similiter  se  babet  op- 
posilum  ad  opposilum,  sicut  propositum  ad  propo- 
siluci  '  ». 

•      Dub.  V. 

Ilem  quaeritur  de  hoc  quod  dicit :  Probalur 
futura  resurrectio ,  quia  ita  crediderunt  Patriar- 
chae  et  alii  Sancti,  et  propter  hoc  vnlt  dicere,  quod 
fides  dicatur  argumentum.  Hoc  enim  videtur  potius 
ad  oppositum  quam  ad  proposilum.  Si  enim  proba- 
tur  istud  quod  creditur  per  auctoritatem  Patrum , 
lunc  videtur,  quod  fides  non  sit  argamentum ,  immo 
polius  conclusio:  ergo  si  fides  est  argumentum ,  vi- 
delur,  quod  non  recte  dicat,  quod  resurrectio  pro- 
batur  per  fidem  Patrum. —  Item,  si  locus  ab  auclo- 
ritalc  est  incertissimus  2,  et  fides  trahit  fundamen- 
tum  a  loco  ab  auctorilate:  ergo  videtur,  quod  fides 
sit  incerlissima. 

Ruspondeo:  Dicendum,  quod  secundum  aliquos  3 
iio-  verbnm  Magistri  intelligitur  hic  de  fide,  quae  est 
acquisita  ex  inspeclione  Scripturarum,  non  aulem 
de  illa,  quae  est  inspirala  et  quae  nnmeratur  in- 
ter  spiritualia  cbarismata.  —  Sed  illud  non  salisfacit , 
quia  Magister  hoc  dicit  ad  exponendam  illam  defini- 


3Q  pro 


tionem,  quain  Apostolus  *  assignat;  et  constat.  quod 
Aposlolus  loqnilur  de  fide  formata. 

Kt  propterea  dicendmn  est  aliter.  quod  secun- soioiio  aa- 
dum  quod  Magisler*  dicit,  illud  quod  civditur  per'' 
fidem,  «  per  ipsam  fidem  probatur  ».  Ipsumenim, 
quod  credilnr,  probatur  per  auctoritatem ;  aoctoritas  Koundnm. 
aulem    nullius  est  eflicaciae   in  probando   nisi  per 
fidem:  et  ita  tota  firmitas  argutnenti  ad  fidera  redit 
Unde  si  aliquis  quaerat,  utrum  resurrectio  sit  fn- 
tura,  probalur  ei 6  per  anctoritates  sacrae  Scriptu- 
rae  et  per  verba  Prophetarum ,  qui  ita  dixerunL  Sed 
si  quaerat  ulterius,  ut  probem  ei .  quod  ipsi  verum 
dixerunt;  respondebitur  ei,  quod  scimus,  ipsos  ?e- 
rum   dixisse,   quia  a   Spiritu  sanclo   illuminati  lue- 
runt7,  et  ita  certificati  fuerunt  per   fidem,  quam  a 
Deo  acceperunt;  et  nos  certificamur  de  eorum  cer- 
tificalione  per  fidem,  quam  ab  ipso  Deo  accipimns. 

—  Kt  sic  patet,  quod  expositio  Magistri  bona  est, 
quia  per  hoc  non  vult  dicere,  quod  fides  probetur, 
sed  magis,  quod  fides  probet,  ita  quod  vere  el  pro- 
prie  dicalur  ab  Apostolo  «  argumentum 8  ». 

Dub.  VI. 

Itein  quaerilur  de  hoc  quod  dicit,  quod  fides 
caritatem  praeccdit.  IIoc  enim  videlur  esse  falsum, 
quia,  sicut  dicit  Ambrosius  9,  «  carilas  est  mater  vir- 
tutum  »  et  caput;  et  mater  praecedit  illud  cuius 
est  mater.  —  Item,  Glossa  super  illud  Psalmi10:  Noli 
aemulari,  dicit,  quod  «  spes  est  inlroitus  ad  lidem  »: 
ergo  videtur,  quod  tides  non  sil  prima  inter  virlu- 
tes  theologicas,   secundum  quod   dicitur  in    litlera. 

—  Item,  onmes  virtutes  simul  infundunlur  " :  ergo 
non  videiur,  quod  reperiatur  in  illis  aliquis  ordo. 

Respondko  :  Diceiidum .  quod  est  loqui  de  fide 
et  aliis  virtulibus  dupliciter.  scilicet  quantum  ad  ha-  DutincUo. 


1  Aristot.,  IV.  Topic.  c.  <i:  Si  oppositum  in  opposito,  et 
proposilum  in  proposito  erit.  —  l)e  exemplo  albi  et  nigri  cfp. 
tom.  II.  pag.  043,  nota  9.  —  Aristot.,  III.  de  Aninia,  text.  25. 
(c.  6.):  Similis  ralio  in  aliis  cst,  ut  quomodo  malum  cognoscit 
[anima],  aut  nigrum;  contrario  onim  quodammodo  cognoscit. 
—  Cfr.  de  hoc  dubio  Alcx.  Ilal.,  S.  p.  III.  q.  61.  m.  7.  a.  3; 
IJ.  AlbcrL,  hic  a.  15;  Pclr.  a  Tar.  ct  Richard.  a  Med.,  bic 
circa  lit. 

2  Locus  ab  auctorltate,  qui  intor  locos  reccnsetur  extrin- 
secos  (i.  e.  In  quibus  argumentum  sumitur  ab  ois  quae  omnino 
scparata  sunt  a  suljstanlia  rci)  et  IOCUS  "  iudido  (sapientis) 
vocatur,  a  Cicerone,  Topic.  c.  19,  descrlbllur  sic:  cHaec  epgo 
Brgumcntatio ,  quae  dicftur  arlis  expers,  in  lestimonio  posila 
88t.  Testimonium  autem  nunc  dicimus  omne  quod  ab  aliqua 
iv  exlerna  sumiiur  ad  faciendam  fldem  ».  Cfp.  Boelh.,  VI.  Com- 
mrni.  in  Topic.  Cicer.  circa  Qnem.  Idem  in  II.  de  Dlffcrent. 
topic.  maximam  huius  apg.  assignat  diccns:  tQuod  omnibus 
vei  pluiiliiis  vel  sapientibus  hominibus  videtur,  ei  contrndici 
non  oportere  ».  ln  Petrl  Hispan.  Summul.  ir.  de  Locis  topicis 
fxtrinsecis  habetur  haec  maxima:  Unicuique  experto  in  sua 
icienlia  credendum  est. 

■  Qiiilnis  assenlitur  11  \lbert.,  hlc  a.  19.  —  De  flde  acqui- 
tita  ''i  impirata  vide  supra  a.  2.  q.  1.  in  corp.  —  Pro  intel 
Ugitur  hic  edd.  substituunl  inteltigi  potest,  »'t  subinde  |i"-i  de 

imiiiimt  ciim  non  paucis  codd.  quae  est. 

s.  Bonav.    —  Tom.  III. 


4  Hebr.  II,  l:Estautem  fldos  sperandarum  substnntia  re- 
rnm.  argumentum  non  apparentium.  Cir.  supra  a.  I.  q.  B.  — 
Mox  pro  formata  Vai.  inspirata. 

s  Ilic  c.  8. 

6  Pro  ei,  quod  in  codd.  A  II  K  invenimus,  codd.  M  0  ita 
c/,  alii  codd.  enim,  i*>M.  quod  sic. 

7  EpisL  II.  Petri  I,  21:  Non  cnim  voluntale  liumana  allala 
esl  aliquando  ppophelia,  sed  Spiritu  sancto  Inspirati,  locuti 
siiik  sancti  Dei  homines.  —  Pauio  inferius  pro  certificatiotu 
non  pauci  codd.  certitudine  ,■  subinde  pro  acdphnus  codd. 
A  II  K  (N  primitus)  TUZ  bb  accepimus. 

8  Cfr.  supia  a.  I.  q.  •>.  ad  2.  -  Cfp.  de  hoc  dub.  Vlex. 
Ilal.,  S.  p.  III.  q.  68.  ii).  I.  d.  -2;  B.   Ubcrt.,  hlc  a.  19. 

0  ln  Comment  In  l.  Cop,  R,  2.   (inter  opera   Vmbrosll 
ritas  dicitur  «  m  iter  omnium  bonorum  •;  in  C  >mmi  nk  in  licim. 
M.  i.  cquasl  mater  animarum  »,  In  Precat  n    pro  praeparnt. 
ad  Missam,  n.  8.  «fundamentum   omnium   virtutum   el  bono- 
iiini ».  Vide  hi''  lil  Magistrl .  c.  3.  el  '.'. 

io  1's.iini.  :ni,  I.GIossa,  quae  hlc  allegatur,  spectal  nd  \. 
:t :  Spera  in  Domino  etc.    Habelur  npud    Lombard.   el   smnta 
esl  ex  Cassiodoro,   qul   verba  illa   commentnns  ait:  Hoc  [scll. 
sperarc]  Introllus  fldel,  hoc  Initlum  saluUs  est.       Scntentia  m 
gislrl  hnbelur  hlc  In  IIL  c.  B.  seq. 

11  I  i  osleodetur  Infrn  d.  36.  q.  I. 


806 


SENTENTIAKUM  Ll».  III. 


bitum  et  quantum  ad  aclum.  Si  quantum  ad  habi- 
lum ,  sic  cst  ibi  simullas ;  si  quantnm  ad  actum  , 
sic  est  ibi  naturalis  ordo,  pro  eo  quod  aclus  fidei 
praeambulus  est  ad  aclum  spei  et  caritatis.  Nemo 
enim  aliqnid  sperat,  vel  amat,  nisi  illud  cognoscat 
et  aliquo  modo  credat l. 

Ad  illud  ergo  quod  obiicitur,  quod   caritas  est 
mater;  dicendum,  quod  illud   intelligilur  quantum 


ad  rationem  merendi.  Praetcrea,  caritas  dicitur  esse 
mater  virtulum,  non  quia  illas  t/eneret,  sed  quia  il- 
las  fovet  et  nutrit ,  ut  perveniant  ad  statum  perfe- 
ctionis  2. 

Ad  illud  quod  obiicilur  de  Glossa,  dicendum, 
quod  (ides  non  accipilur  ibi  pro  fide-virlute,  vel  eius 
actu,  sed  pro  illo  quod  fidei  suecedit,  videlicet  pro 
ipsa  beatissima  visione3. 


DISTINCTIO  XXIV. 


Cap.  I. 

Quomudo  intelligitur  quod  scriptum  est:  Ut,  cum 
factum  fueritj  credatis. 

Hie  qtiaeritur,  si  fides  lantum  de  non  visis  esl: 
quomodo  Veritas  Apostolis  ait1:  Nunc  dico  vobis,  pri- 
usquam  fial ,  ul ,  cum  factum  fuerit,  credatis?  ubi  in- 
oui  videtur,  quod  fides  illis  fuerit  de  factis  et  visis. — 

Augusiinus.  Super  quo  Auguslinus  movet  quaeslionem  el  absolvit, 
ita  inqiiiens:  «Quid  sibi  vult:  ut ,  cum  factum  fuerit, 

oobiuui  i.  credatis?  Haec  cst  laus  fidci,  si  quod  creditur  non  vi- 
detur.  Nam  et  Tbomas,  cui  dictum  esl:  Quia  vidisti 
me ,  credidisli,  non  hoc  credidil,  quod  vidit.  Cernebat 
enim  et  tangebat  carnem  viventem,  quam  viderat  mo- 
rientem,  ct  credebat  Deum  in  carne  ipsa  latenlem. 
Credebat  ergo  mente  quod  non  videbat  per  boc,  quod 
sensibus  corporis  apparebat.  Si  vero  dicuntur  credi 
quae  videnlur,  sicut  dicit  unusquisque  oculis  suis  cre- 
didisse;  non  ipsa  est  quae  in  nobis  aedificatur  fides, 
sed  ex  rebus,  quae  videntur,  agitur  in  nobis,  ul  ea 
Epiiogus.  credantur,  quae  non  videntur».  —  Ex  bis  aperte  in- 
telligilur,  quod  proprie  fides  non  apparentium  est; 
nec  illa  est  fides,  qua  in  Cbrislo  aedificamur,  qua  di- 
cimus  usitala  loculione,  nos-ea  credere,  quae  vidcmus. 

Augustinus.  Alibi  lameii  dicit  Augustinus 2,  lidem  esse  de  rebus 
praesentibus  ;  quod  erit  in  fuluro,  cum  per  speciem 
Deum  praesenlem  contemplabimur;  quae  tamen  non 
proprie  dicitur  fides ,  sed  verilas.  «Est,  inquit,  (ides, 
qua  creduntur  ea  quae  non  videntur;  sed  lamen  est 
cliam  (ides  rerum,  quando  non  verbis,  sed  rebus  ipsis 
praesentibus  creditur;  quod  crit,  cum  per  speciem  ma- 
nifestam  se  contemplandam  Sanclis  praebebil  Dei  sapien- 

Expiicatur.  tia».  —  Sed  non  proprie  baec  dicilur  fxdes ,  immo 
fdei  merces ,  ad  quam  credcndo  pervenietur  3,  ul  ex 
fide  verborum  transeat  iustns  in  fidem  rerum. 


Cap.   II. 

Si  Pelrus  habuit  fidem  passionis ,  quando  vidit , 
hominem  illum  pati. 

Si  vero  quaerilur,  utrum  Pelrus  fidem  passiouis 
babuerit,  cum  bominem  Cbristum  oculis  pali  cernebat; 
dicimus,  eum  (idem  passionis  habuisse,  non  in  co  quod 
credebat,  hominem  pali ,  quia  boc  videbat,  sed  in  eo 
quod  credebat,  Deum  esse  qni  patiebalur.  Non  enim 
virlus  (idei  erat,  quod  credebalur  homo  pali  et  mori, 
quod  Iudaeus  cernens  credebat;  sed  quod  credebatur 
Deus  esse  qui  patiebalur.  Unde  Augustinus 4  superAaguti 
illum  Psabni  locum:  Respondit  ei  in  via  virlulis  suae : 
«Laus  fidei  est,  non  quia  credit  bominem  ilhun  mor- 
liium,  quod  et  paganus  credit,  sed  quia  credit  eum 
glorilicatum  et  verum  Deum».  Credit  igitur  fides  Deum 
morluum,  et  hominem  glorificalum.  Non  igitur  fuit 
Pelro  fides  credere,  hominem  illum  mori,  quod  5  oculis 
cernebat,  sed  credere,  Deum  esse  qui  moriebatur.  Nec 
nobis  eliam  (ides  in  hoc  merelur,  quod  credimus  ho- 
minem  illum  mortuum,  quod  et  Iudaeus  credit ,  sed 
quia  credimus,  hominem-Deum  mortuum  esse. 

Cap.  III. 

Si  aliqua  sciuntur ,  quae  credunlur. 

Post  haec  quaeri  solel,  cum  fides  sil  de  non  ap- 
parentibus  et  non  visis,  utrum  eliam  sit  de  incognilis 
lanlum.  Si  enim  de  incognitis  tanlum  est,  de  bis  vi- 
delur  esse  lanltim,  quae  ignoranlur.  —  Sed  sciendum 
est,  quod  cum  visio  alia  sit  interior ,  alia  exlerior ,  Dapi n 
non  est  fides  de  subieclis  exleriori  visioni ;  est  tamen 
de  his  quae  visu  inleriori  ulcumque  capiuntur.  Et 
quaedam  utique  6  sic  capiuntur,  ut  intelligantur ,  elsi 


1  Cfr.  supra  a.   I.  q.   I.  in  corp.  ct  infra  d.  26.  a.  2.  q.  3. 

2  Vidc  infra  d.  36.  q.  6.  —  Panlo  supcrius  voti  virtutum 
cod.  A  pracmiilil  omnium. 

3  Plurimi  codd.  videlicet  [cod.  aa  omittit  videlicef]  per 
ipsarn  bealissimam  visionem.  —  Cfr.  de  hoc  dubio  Alcx.  Hal., 
S.  p.  III.  q.  68.  m.  9.  a.  3;  15.  Albert.,  liic  a.  21;  S.  Thom., 
hic  q.  2.  a.  5;  Pctr.  a  Tar.,  hic  q.  3.  a.  i.  quaestiunc.  3.  et 
circa  lit. ;  Uichard.  a  Mcd.,  hic  n.  3.  q.  3. 

NOTAE  AD  LIBR.  SENTENTIARUM. 
1  loan.  I  i,  29.  Super  quem  locum  dicit  August.,  in  tr.  79. 


n.  I,  quae  sequuntur,  multis  a  Magislro  omissis,  vel  transpo- 
sitis.  Locus  alius  Scripturae  est  loan.  20,  29.  —  Pro  absolvit 
Vat.  et  ed.  2  solvit,  et  infra  antc  credidisse  sola  Vat.  addil  se. 

2  Libr.  II.  Quaestion.  evangelic.  q.  39.  n.  I. 

3  Cod.  D,  Vat.  et  plurcs  aliae  cdd.  pervenitur. 

4  Enarrat  in  Ps.   101.  (v.  2i.)  serm.  2.  n.  7. 

5  Codd.  C  D  quem. 

6  Ldd.,  exccptis   I,  8,  omiltunt  utique ;  edd.  I,  8  addnnt  hk 
ante  sic.  lnferius  Vat.  et  cdd.  2,  5  antc  interiori  addunt  etiam. 


DIST.  XXIV.  DIVISIO  TEXTUS. 


507 


doo,  nl   in    fiituro;   quaedam   autem  non,  quia,  cum 

ibiam  2.  fides  sit  ex  audttu  non  modo  exleriori,  sed  mleriori , 
non  potest  esse  de  eo  quod  omnino  igoornlur;  quae 
ipsa  ad   sensum    corporis   non   pertinel,    ut   Augusti- 

.gastinns.  iius  in  tertio  deciioo  liliro  de  Trinitate1  tradil  di- 
cens:  «Qnamvis  ex  auditu  fides  in  nobis  sit,  non  ta- 
men  ad  eum  sensum  corporis  perlinet,  qui  dicilnr 
aadilus,  quia  non  est  sonus;  nec  ad  ullum  sensum 
corporis,  quoniam  cordis  est  res  ista,  non  corporis». 
Quaedam  ergo  fide  credunlur,  quae  intelliguntur  natu- 
rali  ralione;  quaedam  vero ,  quae  non  intelliguntur. 
Unde  Propbela2:  Nisi  credideris ,  non  intelliges.  Quod 

biam  3.  Auguslinus 3  aperte  dislinguit:  «  Alia  sunt,  inquit,  quae 
nisi  intelligamus,  non  cicdimus;  alia,  quae  nisi  creda- 
mus,  non  intelligeinus».  Nemo  tamen  potesl  credere 
in  Deum,  nisi  aliquid  inlelligat ,  cum  fides  sit  ex  au- 
sstinus.  ditu  praedicalionis.  Idem  in  libro  de  Trinilale  4:  «  Cerla 
fides  ulcumque  inchoat  cognilionem;  cognitio  vero  cerla 
non    perficilur   nisi    posl   hanc    vitam  ».   Ambrosius5 

.brosios. quoque  ail:  «Ubi  fides,  non  slatim  cognilio;  ubi  co- 
gnitio  est,  fidcs  praeeedit».  — Ex  bis  apparet,  aliqua 
credi,  quae  non  intelligunlur  vel  sciunlur,  nisi  prius 
credantur;  quaedam  vero  iulelligi  aliquando,  eliam  an- 
tequam  credanlur.  Nec  tamen  sic  intelliguntur  modo , 
ut  in  futuro  scienlur;  et  nunc  eliam  per  fidem,   qua 


mundanlur  corda,  amplius  inlelliguntur,  quia  ,  nisi  per 

Qdem  diligatur  Deus,  non  mundaUir  cor  ad  eum  scien- 

dum.  Unde  Auguslious  in  octavo  libro  de  Trinilale  ■ :  AtgwtiM». 

«  Quid  est  Deum  scire,  nisi  eum  menle  conspicerc  fir-  Dubiam  t. 

meque  percipere?  Sed  et  priusquam  valeamus  perspi- 

cere  et  percipere  Deuin,  sicul  pereipilura  mundis  eordi- 

bus;  nisi  per  fidem  diligalur,  non  polerit  cor  mundari, 

quo  ad  eum  videodum  sit  aptum  ».  —  Ecce  bic  aperte 

babes.  quia  non  potest  sciri  Deus,  nisi  prius  credendo 

diligatur7. — Supra  autein  dicluin  est,  quod  nemo  po- 

lesl  eredere  iu  Deum,  nisi  aliqaid  inlelligalnr.  Unde  co!- 

ligilur,  non  posse  seiri  et  intelligi  credenda  qaaedam, 

nisi  prius  credantnr;  et  quaedam  non  eredi,  nisi  prins 

intelliganlur;  et  ipsa  per  Qdem  amplius  intelligi;  nec 

ea  quae  prius  creduntur,  quam  inlelligantur ,  penitus 

ignorantur,  cum  fldes  sit  e\  auditu;  ignoranlur  taii.cn 

ex  parte,  quia  non  sciunlur.  Creditur  ergo  qitod  igno- 

ralur,  sed  non  peniliis,  sicut  eliam  amatur  qnod  igno- 

ralur.  Uude  Augustinus8:  «  Sciri  aliquid,  etnon  diligi  &agufam. 

potesl;  diligi  vero  quod  ncscilur,  quaero,  ulrum  p 

sit.  Si  non  polcst,  nemo  diligil  Deum,  antequam  scial ». 

Ubi  autem  sunt  illa  iria:  fides,  spes,  caritas,  nisi  in  ani- 

mo  credente  quod  nondumscit,  etsperante  el  amante 

quod  credit?  Amatur  ergo  et  quod  ignoratur,  sed   ta- 

men  crcditur. 


COMMBXTARIUS  IX  DISTINCTIONEM  XXIV. 

De  fide  qtioad  eius  obiectum  et  materiam. 


Hic  quaeritur ,  si  fules  tanlum  de  non  visis  est  elc. 


DIVISIO  TRXTUS. 


Supra  egit  Magisler  de  fide  quantum  ad  eius 
essentiam.  In  hac  parte  agit  de  ea  quantum  ad  eius 
obiectum  et  materiam;  unde  inquirit,  ulnnn  fides 
sit  de  his  solum,  quae  sunt  supra  nostram  cognitio- 
nem,  an  de  his  quae  sunt  nostrae  cognitioni  '  sub- 
iecta.  Et  quoniam  duplex  est  cognilio  oostra,  vide- 
licet  sensitiva  et  intellectiva;  ideo  pars  ista  dividitur 
in  duas  partes.  In  quarum  prima  inquirit  Magister, 
utrum  fides  sit  de  his  quae  sensu  percipiuntur.  In 
secunda,  utrum  sit  de  bis  quae  intellectu  cognoscun- 
tur,  ibi :  Post  haec  quaeri  solel,  cum  fides  sit  de 
non  apparentibus  etc. 

Prima  pars  dividitur  in  tres  parles.  In  qnarnm 


prima  movet  principalem  quaeslionem.  snbiungeos 
determinalionem.  In  secunda  vero  epilogat  ad  remo- 
vendum  incidentem  dubitationem ,  ibi:  Ex  his  aperte 
inteUigitur  etc.  Iu  tertia  vero  exemplifical  in  specia.li 
ad  maiorem  explanatiooem,  ibi:  Sivero  quaeritur, 
utrum  Pelrus  fidem  passionis  habuerit  etc. 

Secunda  vero  pars  principalis  potesl  difidi  in 
ires  paries.  In  quarum  prima  movel  qnaestionem  et 
determinat.  In  secnnda  auctoritate  Augnstini  confir- 
inat.  ibi:  Ut  Auguslinus  tradit  dicens.  \\\  terlia  vero 
elicil  quandam  divisionem  circa  ipsa  credibilia ,  ibi: 
Ex  his  apparet  3  aliqua  credi,  quae  non  inteUi- 
gunlur  etc. 


1  Cap.  2.  n.  5,  ct  respicilur  Rom.  10,  17. 

?  Isai.  7.  9,  secundum  Sepluaginta;  Vulgata:  Sl  non  credi- 
(li-iiii-;.  non  permanebiUs. 

1  Enarrat.  in  I'-;.  11«.  (v.  73.)  serm.  18.  n.  3,  uM  in  ori- 
ginali  pro  non  inteUigemiu  legiiur  uuh  mUUigitnu». 

*  Libr.  IX.  c  I.  n.  I,  In  quo  lcxiu  posl  cognitio  codd. 
omiitunl  vero. 

s  In  l's.  IIS.  f\.  76.)  scrm.  10.  n.  31. 

6  Cap.  i.  ii.  6.  —  Pro  '/""  ad  edd,  I,  8  ut  <ul ,  cod.  I> 
ut  quo. 


7  Codd.  et  cild..  excepiis  t.  6,  9  el  VaL,  ditigendo  crtdn- 
tur,  tpjae  lcciio,  liuet  minus  respondeal  verbis  iugusilni .  beno 
conneciitur  cum  sequeniibus.  —  Verbls  Supra  autem  dictutn 
est  nolalur  lioc  Idem  capilulum. 

H  l.iln.  vni.  de  Tnn.  c,  i.  n.  6. 

NOTAE  AD  COMMENTARIUM. 
1  \..i.  pcrperam  quat  ■<i<ut  unturat  coguitiouis 


508 


SENTENTIARUM  UH.  III. 


TIUCTATIO  QUAESTIONUM. 


Ad  intelligentiam  huius  partis  incidil  hic  quae- 
stio  de  obiecto  fidei.  Et  eirca  hoc  quaerunlur  tria. 
Primo  quaeritur  de  obiecto  fidei  secundura  rem. 
Secundo  quaeritur  de  ipso  in  comparalione  ad 


Dostram  cogmtionem. 


Tertio  quaeritur  de  ipso  obieclo  secundum  no- 
minis  rationem. 


Circa  primum  quaerunlur  tria. 

Primo  quaeritur,  utrum  fides  sit  circa  verurn 
tantum,  an  fidei  possit  subesse  falsum. 

Secundo  quaeritur,  utrum  fides  sit  circa  verum 
creatum,  an  circa  increatum  tantum. 

Terlio  quaeritur,  utrum  sit  circa  complexuin, 
an  circa  incoraplexum. 


ARTICULUS  J. 

De  obieclo  fidei  secundum  rem. 

QUAESTIO  I. 

Utrum  fidei  obiectum  sit  ita  verum,  quod  ei  non  possit  subesse  falsum. 


tutn. 


Circa  primum  sic  procedituret  quaerilur,  utrum 
fidei  obiectum  sit  ita  verum,  quod  ei  non  possit  sub- 
esse  falsum.  Et  quod  fidei  possit  subesse  falsum, 
videtur. 

1.  Cuicumque  subest  contingens,  potest  subesse 
Adopposi-  falsum ,  quia  omne  conlingens  potest  esse  falsum  * ; 

sed  fidei  snbest  verum  contingens:  ergo  fidei  potest 
subesse  falsum.  Maior  propositio  per  se  raanifesta 
est;  minor  probatur:  quia  fides  fuit  de  passione 
Christi  et  incarnatione;  et  utruraque  fnil  contingens 
—  non  enim  eral  necessarium,  Christuin  interfici,  nec 
Dei  Filium  incarnari ,  cura  alio  niodo  posset  genus 
humanum  liberari  —  reslat  igilur,  quod  conclusio 
est  vera. 

2.  Ilera,  habitus  conformatur  obiecto  suo,  circa 
quod  versatur  2 :  si  ergo  habitus  fidei  versalur  circa 
credibile,  habet  illi  conforraari ;  sed  aliquod  credi- 
bile,  ulpole  Christum  esse  passurum,  potuit  falsifi- 
cari,  cum  esset  conlingens:  ergo  habitus  fidei,  quo 
illud  credebatur,  falsificari  poluit:  potest  igitur  fidei 
subesse  falsum. 

3.  Item,  simus  in  raedio  tempore  posl  raortem 
Abrahae  et  ante  incarnationem  Christi ;  in  illo  lera- 
pore  necessarium  est,  Abraham  credidisse,  Christura 
esse  passurum .  possibile  eliani  erat ,  Christum  non 
pati ;  sed  possibile  compatitur  se  cum  omni  neces- 
sario  3 :  ergo  ista  duo  poterant  siraul  stare,  videlicet 
quod  Vbraham  credidisset,  Christum  esse  passurura, 


et  quod  Christus  non  esset  passurus ;  et  si  hoc , 
tunc  fidei  subesset  falsum  :  si  ergo  possibile  fuit,  fidei 
subesse  falsuin  tunc,  videtur  pari  ratione,  quod  et 
nunc.  —  Quod  aulem  pro  illo  tempore  possibile  es- 
set,  Christum  non  pati,  manifestum  est,  quia  con- 
tingens  erat,  eum  pati,  cum  peuderet  ex  voluntate 
interficienlium ;  et  regula  est,  quod  oppositum  con- 
tingentis  est  contingens.  Quod  iterura  necessarium 
essel,  quod  Abraham  credidisset,  manifestum  est, 
quia  omne  dictum  affirmativum  de  praeterito  est 
necessariura.  Si  tu  dicas ,  quod  hoc  verum  est , 
quando  non  pendet  ex  futuro ;  ostenditur ,  sic  esse 
in  proposito :  quia  «  credere  non  est  aliud  quam 
cogitare  cum  assensione  4  »  ;  et  postquam  Abraham 
cogitavit  de  hoc  dicto:  Christum  esse  incarnandum, 
necessarinm  fuit  de  eo  cogitasse;  et  postquara  as- 
sensil,  necessariura  fuit,  ipsum  assensisse;  et  post- 
quam  exivit  in  actum  fidei,  necessarium  fuit,  ipsum 
exisse:  ergo  videtur,  quod  simpliciler  necessarium 
fuit,  ipsum  credidisse:  necessarium  igitur  videtur, 
quod  fidei  Abrahae  potuit  subesse  falsum. 

4.  Item ,  omne  quod  subest  spei ,  subest  etiam 
fidei 5 ;  sed  spei  potest  subesse  falsum,  ut  patet,  cum 
aliquis  praescitus  in  gratia  existens  sperat,  se  ha- 
bituruin  vitain  aeternam  :  ergo  necessario  sequilur, 
quod  fidei  aliquando  subest  falsum. 

o.  Item,  actus  caritatis  praesupponit  actum  fidei; 
sed  aclui  caritatis   potest   subesse  falsura :  ergo  et 


1  Arislot.,  I.  Prior.  c.  12:  Dico  autcm  contingnre  et  con- 
lingens,  quo  non  exislente  necessario,  posilo  autcm  in  csse, 
niliil  erit  propter  lioc  impossibile.  —  De  minori  cfr.  supra  d. 
20.  q.  6. 

2  Clr.  supra  pag.  214.  nota  3.  —  Pro  obiecto  sito  edd. 
cum  nuiltis  codd.  subiecfo  suo.  Paulo  inferius  pro  esse  prtssu- 
rnm  codd.  A  K  fuisse  passurum. 

3  Vide  tom.  I.  pag.  677,  nota  G.  et  pag.  678,  nota  I, 
ul)i  ct  illa  logica  regula  tnngitur,  cuius  mentio  fit  aliquanlo 
inferius.  —  Post  pauca  pro  si  ergo  possibile  fuit,  fidei  etc, 
quam  lectionem  vere  concinnam  cod.  E  nobis  tradidit,  alii 
codd.  miuus  congrue  cnjo  possibiie  fuil,  fidei  etc,  omisso  si 
(solus  cod.  Z  ad  corrigendam  propositionis    slructuram  postea 


ante  videlur  interserit  ertjo) ;  edd.,  ctiam  omisso  si,  sic:  ergo 
cuiit  possibile  erat  tunc ,  fidei  elc.  Vocula  tttnc  invenitur  ctiam 
in  nonnullis  aliis  codd. 

4  AugusL,  de  PraedesL  Sanct.  c.  2.  n.  5.  —  Subinde  pro 
cogitavit  plurimi  codd.  cognocit,  et  pro  cogitasse  non  pauci 
codd.  cogtiovisse;  quae  lectio  varians  eliam  infra  recurrit  in 
solut.  Imius  obieci.,  ubi  cdd.  expresse  exhibent  cognovisse, 
duni  mtilti  codd.  vcrbiim  cognovisse  habere  saltem  videntur 
(sunt  duhiae  lect.);  codd.  FYX  pro  cogitasse  substiluerunt  . 
cognoscere. 

5  Cfr.  supra  d.  23.  a.  I.  q.  I.  circa  finem  corp. ,  ubi  et 
maior  srq.  arg.  insinuaiur.  —  In  fine  arg.  cod.  I  addil  crgo 
cl  aclui  fidci. 


DIST.  XXIV.  ART.  L  QUAEST.  I. 


o09 


actui  fnJei.  Maior  manifesta  est,  minor  probatur  per 
hoc,  quod  Apostolus '  ex  caritate  voluit  ire  ad  Hi- 
spanos,  qui  non  ivit ;  et  ego  ex  caritate  volo,  pro- 
ximum  meuin  esse  bonum,  qui  tamen  non  est  bo- 
nus :  et  sic  actui  caritatis  potest  subesse  falsum. 

6.  Item ,  actns  adorationis  est  ab  actu  fidei 2 , 
ergo  quod  substernitur  adorationi  substernilur  ipsi 
fidei ;  sed  conlingit  aliquando,  adoralioni  alicnius  fi- 
delis  subesse  falsum,  sicut  quando  adorat  hostiani 
non  consecratam  pro  consecrata,  adhibita  debita  di- 
ligentia,  et  talis  adoralio  meriloria  est,  et  ita  ortum 
habet  a  fide  et  carilate :  ergo  si  ei  subest  falsum, 
videlur,  quod  et  fidei. 

Sed  contka  :  t.  Illius  solius  est  fides  in  via, 
Fdamenia  cnius  erit  visio  in  patria ;  sed  visioni  in  patria  non 
potest  subesse  falsum :  ergo  nec  fidei  in  via. 

2.  Item,  sicut  se  habel  carilas  ad  bonum,  ita 
se  habet  fides  ad  verum ;  sed  caritas  nunquam  ap- 
petit  nisi  bonum  3 :  ergo  fides  nunquam  facit  credere 
nisi  verum  :  ergo  tidei  non  subest  falsum. 

3.  Item,  iides  assenlit  primae  Verilati  propler 
se  et  super  omnia  in  credendo ;  sed  pfima  Veritas 
non  potest  ei  dictare  nisi  verum  :  ergo  ipsa  non  po- 
test  assentire  nisi  vero :  ergo  ei  non  potest  subesse 
nisi  verum. 

k.  Item ,  cuicnmque  cognilioni  subest  falsum  , 
illa  cognilio  potius  est  priucipium  deceptionis  quam 
illuminationis ;  sed  fides  est  illumiualio  menlis,  si- 
cul  dicit  Augustinus  4 :  ergo  fidei  falsum  non  potest 
subesse. 

,'i.  Item,  «  virlus  est  certior  omni  arle5  »  atque 
scientia ;  sed  scientiae  non  potest  subesse  falsum :  si 
ergo  fides  virtus  est,  videtur  etc. 

(>.  Itein ,  (ides,  quae  innititur  principiis  scien- 
tiarum,  non  polesl  falsificari :  ergo  multo  inagis  illa, 
quae  innititur  Principio  principiorum ;  et  haec  est 
fides  catholica :  ergo  nullo  modo  potesl  ei  subesse 
falsum. 

c  o  n  c  l  u  s  i  o. 

Fidei  non  potesl  subesse  falsum ,  quia  non  possunt 
simul  stare  falsitas  in  credilo  et  verilas  in 
credente  sive  in  fide. 

Respondko  :  Dicendum,  quod  cum  habitus  fidei 
ipsam  mentem  illuminet  ad  assentiendum  veritati  cre- 
ditae  secundum   illustrationem  c  divinae  praescien- 


tiae ;  el  divinae  praescienliae  non  possit  subesse  fal- 
sum,  quia  ipsa  non  polesl  falsiticari :  necesse  est  condusio  i. 
ponere,  quod  ipsi  habilui  lidei  nec  falsum  subsit  nec 
subesse  possit.  —  Qoemadmodom  enim  divina  prae-nmo. 
scientia ,  quia  ex  rebns  non  pendet,  certissime  co- 
gnoscit  non  solnta  ea  quae  ventnra  sunl  oecessarie, 
sed  etiam  contingentia,  ita  quod  circa  ea  decipi  non 
polest,  sicut  in  primo  libro  7  ostensnn.  luil :  sic  et 
fides ,  quae  cognitioni  divinae  praescientiae  innititur. 
a  qua  eliam  illuminalur  et  dirigilnr,  certam  ere- 
dulitatem  et  illuminationem  habel  de  futnris  liiam 
contingentibus ,  ila  quod,  licet8  illa  ,  qnantnm  est  de 
se,  possinl  non  evenire,  fides  tamen  nec  potesl  decipi 
nec  pptest  errare.  Sicut  enim  de  eo  quod  praescitnm  ifouodut. 
est  evenire  a  Deo,  concedi  fiotest.  qnod  ipsnm  pos- 
sibile  sil  non  eveuire  pcr  se9  et  absolute,  non  est 
tamen  compossibile  eum  praevisione  sui  opposili  — 
quia  haec  duo  non  possunt  simul  stare,  qnod  Deus 
praeviderit  uniini,  et  quod  eveniat  opposilum;  tunc 
enim  falleretur  divina  praescienlia  —  per  liunc  mo- 
dum  inlelligendnm  est  in  assensu  fidei,  qui  "  inniti- 
tur  divinae  praevisioni.  tlnde  quamvis  credilum  con- 
liiKjens  in  se  possit  non  evenirc,  haec  tameii  dno  non 
possunt  simul  stare,  quod  non  cvcniut ,  et  quod  sil 
creditum.  Et  propterea  concedendum  est,  quod  fidei 
non  potest  subesse  falsum,  quia  non  possunl  simul  conduio % 
stare  falsitas  in  credilo  el  veritas  in  credente  sive 
in  fide.  —  Et  concedendae  sunt  rationes ,  qnae  sunt 
ad  islam  parlem. 

1.  Ad  illud  ergo  quod  obitcitur  in  contrarinm ,  soiotto  op- 
quod  cuicumque  subest  contingens,    potest   subesa 
falsum,  quia  onme   contingens   polest  esse  lalsuin  : 
respondendum  est  per  interemptionem  "  ,  quia  divi-  snundum. 
nae  praevisioni   subesse  poiesi   verum  ronlingens . 
falsum  tamen  subesse    non    polest ;    praevidet   eniiu 

Deus  vera  contingentia,  sed  lamen  illa  quae  piae- 
videt,  nunquam  sunt  falsa.  Et  sicut  hoc  hahet  in- 
stantiam  in  divina  praecognitione,  sic  et  in  illiuni- 
nalione,  quae  ab  ea  procedit,  quahs  esl  habitus  fidei, 
sicut  praedictnm  est. 

2.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod   habitns  co- 
gnoscendi  debet  conformari  ipsi  cognoscibili ;  dicen- 

(liim,  quod  istml  habel  verilatem,  quando  habitus Nouod* dt- 

...  .....  .         tUaotio. 

cogDOScendi  pendet  ab  tpso  cognoscioili  secundum 
existentiam  in  proprio  genere.  sicut  est  scientii  ac- 
quisita  secuDdum  causas  el  rationes  inferiores;  sed 
de  eo  genere  cognitionis,  quod  non  pendet  ab  ipsa 


1  llom.  15,  21.  ot  -2S.  —  M(i\  pro  qui  non  ivit  edd.  cl 
pauci  eoikl.  quo  tnmrn  n6n  ivU. 

?  Vide  supra  d.  0.  o.  2.  q.  :).  —  Pro  est  <il>  actu  fidei, 
(|ii;nn  lectionem  Inentur  codd.  AKPQ  bb,  alli  codd.  e(  edd. 
csi  miiis  /iiiri.  infciins  pro  uilliihiin  debiia  cdd.  I ,  i  adhibita 
vera,   Vot.  adhibita  ven  et  debita. 

3  Vlde  Infra  d.  11.  a.  I.  q.  i.  August.,  In  Bplst  loan.  ir. 
7.  n.  8:  Dilige ,  et  quod  ^i^  fac...  radlx  Bll  Intus  dflccllonls, 
iion  potesl  do  isla  radloe  nlsi  bon  im  exlstcre. 

*  Bpist.  120.  ;id  Consentium.  Cfr.  supra  pag.  801,  nota  8. 

5  Aristot.,  II.  l-aiiir.  p.  6.  Vide  sopra  pag.  182,  nota  B. 
De  minori  cfr.  AristoL,  l.  Posler.  <■.  i.  (ubl  <•:  maior  -"'i  nrg. 
langitur)  el  <•.  •>(;.  (c.  33.);  VI.  Ethic.  c.  -'.  seq. 


fi  Codd.  FNU  UluminaUonem    Inferius  pro  qvia  esrebus 

cilil.   i/inif  eX  ichus 

'  DlsL   ts.  b.  J.  q.  i:  d.  39.  a.  I.  q.  i.  ;•<!  '<;  Ibld.  a.  I 

q.  •_>.  el  <l.   10.  b.  •-'.  <|.  I. 

8  in  edd.  <•(  plerisque  codd.  omlltltur  Ucet  (codd.  1 1\  Zbb 
ci  \  ;i  secunda  m  inu  quatni 

'•'  Pro  /"/■  st  edd.  m  se  codd.  M  0  bb  simpUdter.  Sup 
cod.  T  omillil  iiinnf  a  /''•<»•  Pnulo  inferius  pro  praevuierit  cod. 
0  (N  ;i  secunda  mnnu  i  praevideat. 

io  h.i  codd.  \  II  n  /.  codd.  K  r  M<  ^mir .  sed  In  all 
<'<ia.  iiiiiihs  i ijimii. 

11  Shc  npgntlonem   Cfr.  lom.  I.  pag    11        ta  4.       Infe- 
rius  pro  /./  sicut  cod.  l    '  mlf  ticuU 


510 


SENTENTIARUM  LllL  III. 


recognila,  non  cst  necesse,  quod  conformetur  ipsi 
cognoscibili  secandum  existenliam  sni  in  se,  sed 
secnndum  exislentiam  sui  in  caum1.  Et  taiis  est 
cognitio  lidei  et  prophetiae  et  cuiuslibet  revelationis 
divinae,  quae  non  pendet  ab  eo  quod  creditur  vel 
quod  revelatur,  sed  ab  illo  lmnine,  per  quod  ad 
hoc  cognoscendum  illuminatur.  Et  quia  illud  lumen 
certum  est  etiam  de  re  conlingente ;  liinc  esl,  quod 
cum  habitus  fidei  conformetur  ei,  a  quo  dependet, 
quod  non  potest  falsificari  nec  vaeillare  propter  con- 
lingentiam  crediti. 

3.  \d  illud  quod  obiicilur,  quod  contingens 2 
potest  stare  cuni  quolibet  necessario ;  dicendum, 
quod  verum  est.  Attamen  ad  illud  quod  subiungit, 
quod  opposituni  alicuius  articuli  est  conlingens,  si- 
cut  ante  incarnationem  contingens  eral,  Chrislum 
soiutio  i.  non  incarnari  et  non  pati ;  respondent  aliqui  per  in- 
teremptionem ,  pro  eo  quod  de  inearnatione  et  pas- 
sione  non  est  articulus  quantum  ad  eventum ,  qnod 
ita  eveniat,  sed  quantum  ad  ordinem,  quod  ila  con- 
gruat.  Unde  Abraham  non  credidit,  Christum  incar- 
nari,  sed  Christum  csse  incarnandum,  ut  fiat  vis 
in  verbo ;  quia  incarnari  dicit  evenium,  sed  esse 
incarnandum  dicit  ordinem  congruum.  Et  quamvis 
Christum  incarnari  sit  contingens  quantum  ad  even- 
tum,  tamen  quantum  ad  congruenliam  necessarium 
est ;   impossibile  est  enim ,  hoc  non  esse  decens  et 

improbatur.  congruuni.  —  Sed  hic  modus  dicendi  stare  non  po- 
test,  quia  sic  fideles  crediderunt,  sicut  Prophetae 
praedixerunt ;  et  Prophetae  praedixerunt,  non  solum 
esse  congruum 3  incarnari ,  sed  etiam  evenium  fu- 
turum.  Et  rursus ,  sicut  nos  credimus  Christum 
incarnatum  de  praeterito,  ita  ipsi  crediderunt  Chri- 
stum  incarnandum  de  futuro. 

Et  ideo  aliter  dicunt  alii ,  quod  licet  ipsum  cre- 

soimio  2.  ditum   possit  esse   conlingens  in  se,  tamen  habito 

respectu  ad  divinam  praescienliam ,  quae  immutabi- 

liter  praevidit,  necesse  est,  ipsum  evenire ;  et  ideo 

oppositum  eius  non  potest  stare  nec  cum  aclu  divi- 

Nonsufficit.  nae  praescientiae  nec  cum  actu  fidei  nostrae4.  —  Sed 
nec  illud  solvit,  quia  non  est  aliquod  conlingens, 
quod  Deus  non  praeviderit,  si  eventurum  est;  nec 
per  praevisionem  suam  aufertur  sibi  aiiquid  de  con- 
tingentia  sua :  ergo  quantumcumque  Deus  praevide- 
rit  aliquid,  necesse  est  ponere,  quod  contingens  cum 


quolibet  necessario  possit  stare.  Si  enim  nou  posset 
slare  cum  necessario,  impossibileesset,  ipsum  evenire. 

Et  propterea  est  adhuc  terlius  modus  dicendi ,  soioti, 
qui  concedit,  quod  conlingens  polest  stare  cumne-3' 
cessario ,  et  quod  oppositum  alicuius  articuli  est  vel 
fuit  conlingens.  Sed  illud  quod  opponitur  tertio  loco"', 
negat,  videlicet  quod  necessarium  fuit,  \brabam  cre- 
didisse,  Cbristum  esse  passurum.  Et  si  tu  obiicias , 
quod  oniric   dictum   de   praeterito  est  necessarium  ; 
respondendum   cst  ad  hoc,  quod  verum  est  de  eo  Notau 
dicto,  quod    transit  omnino  in  praeteriium  ;  sed  il- 
linl  dictum  connotat  futurum  contingem ;  el  quia 
omne  diclum,    quod  claudil  in  se  conlingens,   con- 
tingens  est:  ideo  illud  totale  dictum ,  \braham  cre- 
didisse  Christum    passurum,    contingens  est.    Licet 
enim  principalis  compositio6  sit  de  praeterito,  con- 
notalum  tamen  est  de  futuro. 

Et  hoc  patet  sic :  quia  credere  dicit  actum  li-  E*Pik 
beri  arbitrii  secundum  directionem  luminis  confor- 
mantis  inlellectum  nostrum  divinae  praescienliae  — 
unde  sensus  esl :  \braham  credidit,  Cliristum  esse 
passurum,  hoc  est :  \braham  illuminatus  fuit,  ut 
assentiret 7  et  videret ,  hoc  quod  Deus  praeviderat 
evenire  —  et  quia  in  praevisione  evenlus  conlingen- 
tis  clauditur  sive  connotalur  futurum  contingens : 
hinc  est,  quod  in  illo  dicto  de  praeterilo  clauditur 
eventus  futuri  contingentis,  et  ideo  totum  dictum 
iudicandum  est  esse  conlingens.  Et  si  tu  obiicias , 
quod  necessarium  esl  simpliciter,  Abraham  cogitasse 
de  hoc  et  assensisse  huic,  ergo  necessarium  est  sim- 
pliciler,  Abraham  credidisse ;  dicendum,  quod  ve- 
rum  est,  quod  necessarium  esl,  \braham  cogitasse 
de  hoc ;  sed  non  est  necessarium ,  ipsum  asscnsisse 
huic  credito  contingenti,  et  hoc  assensu  fidei.  Fides 
enim  sic  in  eo  assentiebai ,  sicut  Deus  praevidebat ; 
sed  divina  praevisio  sic  praevidet,  quod  quamvis  xoui 
actus  divinae  praecognilionis  sit  in  se  necessarius, 
tamen  comparaiio  ipsius  ad  futurum  conlingens  non 
est  necessaria,  sed  contingens.  Per  bunc  etiam  mo- 
duin  intelligendum  est,  quod  licet  necessarium  sit, 
postquam  Abraham  credidit,  liberum  arbitrium  fuisse 
motum  secundum  regulam  et8  diclamen  fidei ;  et  ne- 
cessarium  sit,  illum  inotum  fuisse  merilorium  ;  or- 
dinalio  lamen  ipsius  ad  futurum  contingens  contin- 
gens  fuit,  sicut  est  ordinalio  divinae  praescientiae , 


1  Libr.  tlc  Ciiusis,  propos.  12:  Causatum  ergo  in  causa  cst 
per  modum  cnusae,  ct  causa  in  rausato  por  modum  causati. 
Cfr.  supn  (I.  14.  a.  2.  q.  I;  I.  Seul.  d.  3G.  a.  2.  q.  2.  ot  d.  39. 
a.  2.  q.  3;  cx  quibus  locc.  ctiain  apparct,  nos  recte  fecisse  sub- 
stitucntes  ter  eocistentiatn  pro  exigentiam,  quam  vocem  cdd. 
exhibent  cum  non  paucis  codd.,  dum  alii  codd.  sunt  dubiae 
lectionis.  Pariter  infra  in  solut.  ad  5.  lectionem  correximus.  — 
Paulo  infcrius  pro  qvod  creditur  codd.  (]  II 1  L  N  T  U  V  aa  bb 
quod  [cod.  aa  a  secunda  manu  qui~\  credit,  cod.  A  quod  credit 
qvod  revelatur  etc.  Subinde  pro  sed  ab  illo  cod.  G  s?d  ah  ipso. 
Dcmum  vcrbis  a  quo  dependet  codd.  A  K  praemiltunt  tanquam. 

2  Edd.  possibile.  Aliquanto  inferius  pro  ad  eventum  codd. 
A  K  aa  ad  adceuturn ,  ct  subinde  pro  ad  ordinem  cod.  Z  ad 
ralionem. 


3  Cod.  U  supplct  Christam. 

*  Anselm.,  II.  Cur  Deus  bomo,  c.  17.  (alias  13.),  necessi- 
latc  dislincta  in  praecedentem  (absolulam,  consequenlis)  et  in 
sequenlem  (rclativam,  consequeniiac),  ait:  llnc  sequenli  et  ni- 
hil  eflicienti  necessitate,  quoniam  vera  fuit  fidcs  vel  prophetia 
de  Christo,  quia  cx  voluntale,  non  cx  necessitate  moriturus  erat, 
necesse  fuit,  ut  sic  csset  elc.  —  Paulo  antc  pvo  praevidit  codd. 
A  aa  praevidet. 

5  In  ipsa  obicctione. 

6  Scil.  vcrbum  credidisse.  —  Pro  principulis  cdd.  princi- 
palior. 

7  Codd.  A  K  bb  adiungunt  et  credcret. 

*  Pro  et  cod.  0  iu.rta. 


DIST.  XXIV.  ART.  I.  QUAEST.  I. 


oll 


cui  est  conformis.  Et  quia  vocabulum  credendi  et 
assentiendi  claudit  in  se  illam  ordinalionem  secun- 
dum  conformitatem  ad  divinam  praevisionem  ;  hinc 
est,  quod  sicul  contingens  est,  Deum  praevidisse 
aliquod  futurum  contingens,  sic  '  contingens  est , 
Abrabam  credidisse  futurum  contingens ;  contingens 
est  etiam ,  ipsum  assensisse ;  contingens  est  etiam, 
aliquem  Prophetam  prophetasse.  In  omnibus  eniin 
his  una  est  responsio,  quae  fundatur  super  hoc, 
quod  licet  actus  transeant  in  praeterilum,  dicunt 
lamen  ordinationem  ad  continrjcns  futurum;  et  ita 
connotant  eventum  futuri  contingenlis,  et  ex  illa 
connolatione  necesse  est  diclum  tolum  iudicare 
contingens,  sicut  in  primo  libro  2  ostensum  fuit 
per  tres  regulas  infallibiles  in  quaeslione  de  prae- 
scientia. 

4.  Ad  illud  quod  obiicilur,  quod  spei  subest 
falsum  ;  dicendum,  quod  spei,  secundum  quod  vir- 
tus  est  et  virtuose  movetur,  falsum  non  subest.  Cum 
Nmdam.  enim  spes  sit  certitudo  «  proveniens  ex  gratia  et  me- 
rilis3»,  nullus  sperat,  se  habiturum  vitam  aeternam, 
nisi  cum  praesupposilione  meritorum  ;  et  quia  efli- 
cacia  meriti  includit  finalem  perseverantiam  :  hinc 
est,  quod  in  actu  spei  implicalur  conditio  perseve- 
rantiae  finalis.  Omnis  enim,  qui  recte  sperat,  sic  vi- 
tam  aeternam  exspectat,  si  usque  in  finem  perse- 
veraverit  in  gratia ;  et  hoc  quidem  verum  est ,  et 
fides  nostra  diclat4.  Et  ila  respondendum  est  ad  il- 
lam  ralionem  per  inleremplionem  minoris,  quia 
praescitus  non  exspectat  vitam  aelernam  simplici- 
ter ,  sed  sub  conditione.  Quodsi  aliquis  praeter  di- 
vinam  revelalionem  absque  omni  conditione  speret, 
se  habilurum  vitam  aeternam;   hic   non   est  motus 


pertinens    ad    fidem  et  spem,    sed  ad  falsam  ae>ti- 
mationem. 

.').  \d  illud  quod  obiicitur,  qnod  aetus  carilatis 
praesupponit  actum  fidei ;  diceiidum .  quod  verum 
est,  quod  praesupponit  actum  lidei  ut  regulanlis  et  HotMi» 
dirigenlis  eius  actum,  sed  non  oporlet,  quod  prae- 
supponat  aclum  fidei  ut  concurrentis  super  illud 
obiectum.  Omne  enim,  quod  caritas  appelit,  fides  di- 
ctat  appetendum  esse,  et  ila  dirigit  eius  actum.  Non 
tamen  omne  quod  caritas  appelit,  fides  credit,qma 
de  plnribus  contingit  dicere,  quod  sinl  bona  ;  fal- 
sum  tamen  est  dicere,  quod  sint  uera.  Bonum  enim  Qaidi.o_uni 
dicit  aplitudinem  et  ordmationem  babilualem,  sed 
verum  dicit  inhaerenliaui  el  existentiam  actualem. 
Unde  bonum  erat,  Apostolum  ire  ad  Hispanos,  quam- 
vis  non  essel  verum ;  et  ideo  erat  appetibile ,  quara- 
vis  non  esset  crcdibile.  Quamvis  enim  falsitas  pos- 
sit  stare  cum  obiecto  caritatis,  quia  aliquid  potest 
esse  falsum  et  bonum ;  non  tamen  polest  stare  cuin 
obiecto  fidei ,  quia  non  potest  idem  siiuul  esse  fal- 
suin  et  verum  6. 

(').  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  adorationi  po- 
test  subesse  falsum ;  dicendum,  quod  adorationi  fa- 
ctae  secundum  directionem  et  regulam  fidei  nun- 
quam  7- subest  falsum,  pro  eo  quod  fides  dicit,  nihil 
adorandum  esse  pro  certo,  nisi  de  quo  habetur  certa 
cognitio;  de  eo  autem,  de  quo  non  habetnr  certi- 
tudo,  dicit  adorandum  esse,  praesupposita  conditione. 
Unde  omnis  fidelis  recle  adorans  hostiam  ronsc-cra- 
tam,  adorat  sub  ea  conditione.  si  perfecta  snnt  circa 
ipsam  ea  quae  ad  consecrationem  sunt  necessaria 
secundum  inslitutionem  divinam ;  et  sic  nuuquani 
decipilur  nec  errat8. 


SCHOLION. 


I.  Principia  principalia  ad  solvendam  hanc  quaestionem  iam 
sopra  d.  23.  a.  I.  q.  4.  tacia  sunt.  In  fundam.  ci  in  respon- 
sionc  insinuatur  duplex  ratio  eonclusionis  principalis,  allera  sci- 
Ucet  cx  parte  obiecti  formalis ,  quac  cst  prima  Verilas,  quae 
t  cognoscit  contingenlia  infallibiliter,  mutabilia  immutabiliter , 
futura  pracsenliallier ,  temporalia  aelernaliter,  dependentia  inde- 
pendenter,  creata  Increale,  alia  a  se,  in  se  et  per  se*  (Breviloq. 
p.  I.  c.  R.).  Altera  est  cx  parte  Ipsius  habitus  infusi,  qui  esl 
virtus  inlellectualis  nt  lumen  ub  ipso  Deo  immediate  infusum. 
—  Tota  fere  quaestio  versalur  in  diluenda  bac  difflcultate,  qua 


ratione  contingentia  plurium  ad  Rdem  spectantium  oblectorum 
componatur  cum  certitudine  eiusdem.  Solutio  autem  Innitur 
distincUoni  inler  obiectum  fldei  iu  se  consideratum  e(  idem, 
qualenus  ost  creditum  sive  relatum  ad  fldem,  proul  scilicel 
stat  sub  obieclo  formali  fldei.  Primo  modo  obieclum  conUngens 
potesl  essc,  vel  non  esse,  el  assertio  de  eo  potesi  falsiflcari; 
sed  non  secundo  modo.  Attamen  fldes,  srfeul  ipsa  divina  prae- 
scicnUa,  non  immulal  rerum  naturas  nec  auferl  cis  conUn- 
gentiam  nec  imponil  necessilatem  nbsolulam,  qune  dicitur  ccm- 
sequentis,  soil  tanlum  retativam  (conditionatam)  el  oonsequen- 


1  Cod.  U  sic  eliam.  Mox  ante  conlingens  est  etiam  codd. 
A  K  repetunt  sic. 

2  Disi.  3S.  a.  2.  q.  2,  ubi  ( in  fundam.)  trcs  regulae  pro- 
ponunlur.  —  Pro  iudicare  cod.  M  iudicari. 

3  Ut  dicitur  infra  In  lii.  Magistrf,  d.  XXVI.  c.  I.  (cfr.  ibid. 
Comment.  dub.  2.),  ulii  spcs  dcscribitur.  —  Paulo  inferius  pro 
efpriirin  cod.  r  sufflcientia. 

4  Matth.  10,  22:  Qui  autem  perseveraverit  usque  In  flnem, 
blc  salvus  erii.  —  De  seqq.  cfr.  I.  Sent  d.  10.  a.  2.  q.  •_>.  ad 
I.  ci  (i.    -  Clrca  flnem  solut.  pro  motus  cod.  Q  modus. 

5  Codd.   \  (I II  T  ordiuem. 

6  Alc\.  lliil.,  s.  p.  iii.  i|.  (iK.  in.  7.  a.  i.  ad  eandem  <>l>ic- 
ciioncin  sic  respondet:  Dlcendum,  quod  non  esl  slmile  <lc  ca- 
rilate  ci  flde,  qula  caritaa  non  respldt  ratlonem  verl  el  falsl, 
scii  bonl  ci  in.iii,  el  polcsl  esse  caiilasclrca  bonum ,  q uod non 


est,  volendo  illud.  Cum  enim  dicllur:  bonum  est,  •Vpostolum 
ire  ail  Hisiianos,  non  sequftur:  quia  si  bonura  est,  el  verum 
est;  quia  hoc  verbum  est  non  esl  il>i  copula  nraesentlalitaUs , 

scd  lanliun  cnuniialioni^,   llOC  csl  dlcere,   non   cupulal    OCtU    cl 

simpliclter,  sed  habitu  el  condlUonaliter,  m  cum  didtur:  Pa- 
sch.i  esl  pulciicn inn.in  tcmpus;  omnls  homoUmetln  marl,el 
huiusmodl  Cfr.  IV.  SenL  d.  21.  p.  II.  a.  I.  q.  1 .  ubl  dlflbrenUa, 

q esl  Inter  mentiri  ei  fdlsum   dicere,  iii<   verbls  tangitur: 

Falsum  vero  dlcl  potesl  rreqtienter  meritorie,  cum  mens  d 
piinr,  ci  iia  credil  esse,  ul  loquitur,  sicul  dlxll  Vpostolus,  m 
in  Hlspnnlam  profecturum. 

7  Codd.  AUHILTV  (aa  prlmltus)  bb  mauptam  tcmen, 
Posl  pnuca  pro  dicit  cod.  F  dictaL 

-  Cfr.  supro  il.  9.  •>.  I.  q.  6.  In  corp. 


512 


SENTENTIARUM  LIIL  III. 


tiae,  ul  explicatum  est  l.  Sent,  d.  38.  a.  2.  q.  I.  et  2.  (ubi 
in  scholio  quaedam  controversia  nolatur)  ncc  non  d.  40.  a.  2. 
<|.  i.  ad  i.  Eadera  differenlia  opinionum,  quaein  scholio  citato 
indicata  est,  reveptitur  hic  in  solut.  ad  3,  vidclicet  inter  pa- 
tronos  secundae  el  tertiae  solutlonis,  qui  tamen  concorditer 
primaia  solutionem  tanquam  falsam  respuunt.  Secunda  enim 
opinio  concedit  maiorem,  nempe  noe  dictum:  necesse  est  (post 
(aclum),  Abrahara  credidisse  Christum  incarnandum;  sed  eadcm, 
distinguens  minorem :  possibile  fuit,  Christum  non  incarnari,  quia 
scilicet  futurum  crat  et  contingens,  clicit,  quod  incarnari  con- 
tingens  cr.it,  si  sermo  ost  de  re  secundum  suam  natoram  sive 
in  sensu  diviso,  sed  idem  necessarium  erat  necessitate  cnnse- 
quenttae  (Ld  est  conditionate ,  non  absolute),  si  consideratur 
ipsum  dictum ,  vel  incarnatio  ut  relata  ad  fidem ,  sive  in  sensu 
composito  ct  coniunctim;  quia  non  potuit  simul  csse,  ut  Abra- 
hiini  hoc  crediderit,  cl  tamen  non  cvcni  it.  Hacc  solutio  rcspon- 
det  raodo  loquendi  S.  Thomac  ct  cst  prolwbilis.  —  Sed  tertia 
solutio,  quam  lenct   S.  Donav.,    ncgat  maiorem-,  scilicct  quod 


neceae  ett,  Abraham  crcdidisse  Chi  istum  incarnandum.  Ilaec  sen- 
tentia  concedit  quidem,  quod  omne  dictum  de  practcrito  est 
necessarium,  dummodo  totum  dictum  sit  de  praeterito;  scd 
hoc  negat,  quando  sic  esl  dc  praeterito,  ut  simul  connotet 
ali<)iiid  de  futuro ,  a  quo  dcpcndct,  quia,  si  dfcfnra  eompleeii- 
tur  simul  neccssnrium  et  contingens,  totum  iudicatur  contin- 
i/riis ,  ut  hic  et  I.  Scnt.  locc.  citt.  magis  declaratur.  —  Alia 
diflicultas,  quac  hic  solct  opponi,  et  quae  sumilur  ex  dilleren- 
tia  tcmporis  ct  falsa  eius  (lelcrmin;itione,  dum  quis  credidit 
Chrislum  incarnandum,  qui  eo  momento  iam  erat  incarnatus, 
solvitur  infra  q.  2.  nd  3.  et  q.  3.  in  finc  corp.  et  ad  I.  et  '■>; 
cfr.  d.  25.  a.   I.  q.  2,  e.t  S.  Thom.,  S.  III.  q.   I.  a.  3.  ad  2. 

II.  Alex.  Ilal.,  S.  p.  III.  q.  G8.  m.  7.  a.  I.  —  Scot.,  III.  SenU 
d.  23.  q.  unica  n.  9.  seqq.  n.  I  i.  seq.,  ct  Quodl.  I  i.  n.  3.  sjqq. 
—  S.  Thom. ,  hic  a.  t.  quaestiunc  3  ;  S.  art.  cit.  —  Pclr.  a 
Tar.,  hic  a.  I.  —  Richard.  a  .Med. ,  hic  q.  3.  —  Durand. , 
hic  q.  2. 


QUAESTIO  II. 

Utrum  fdes  sit  circa  vcrum  crealum  et  increalum,  an  circa  increatum 
lantum  tanquam  obieclum  proprium. 


Secundo  quaeritur,  utrum  fitles  sit  circa  verutn 
creatum  et  increatum,  an  circa  increatum  tantum 
tanquam  circa  obiectum  proprium.  Et  quod  solum 
sit  circa  verum  increatum,  videtur: 

1.  Primo  per  hoc,  quod  fides  est  virtus  theo- 
Fundameuia.logica.  Omnis  enim  virtns  theologica  habet  idem  pro 

obiecto  et  fine :  si  ergo  finis  virtutum '  non  esl  quid 
creatum.  sed  increatum,  videtur  etc. 

2.  Item ,  hoc  ipsum  videtur  per  hoc ,  quod  2  est 
virtus  una:  quia  unica  virtus  unum  debet  habere 
obiectum  :  si  ergo  fides  virtus  una  est,  et  creatum 
et  increatum  sunt  diversa  omnino ;  igitur  si  lides 
habet  esse  circa  Verum  increatum ,  non  habet  esse 
circa  verum  creatum  sicut  circa  obiectum. 

3.  Item,  hoc  ipsum  videtur  per  hoc,  quod  fides 
est  virlus  evacuanda  per  obiecti  sui  praesentiam  et 
aperlam  notitiam;  sed  sola  visio  Veri  increati  est  illa, 
quae  virtutem  fidei  evacuat  —  fides  enim  non  eva- 
cuatur  in  via  3  —  ergo  videtur,  quod  fides  solum 
sit  in  Verum  increatum  tanquam  in  obiectnm. 

4.  Item,  lides  est  virlus,  qua  assentilur  ipsi 
credito  propter  se  et  super  omnia ;  sed  nulli  vero 
est  propter  se  et  super  omnia  assentiendum ,  nisi 
quod  est  summum  Verum  et  Verum  increatum:  ergo 
solummodo  circa  illud  consistit  fidei  oliiectum. 

.'i.  Item ,  hoc  ipsum  videlur  per  definilionem  ar- 
ticuli  a  Kichardo  datam4.  qua  dicit,  quod  «  arlicn- 
lus  est  indivisibilis  veritas  de  Deo,  arclans  nos  ad 
credendum  »:  ergo  si  articulus    est  fidei   obiectum, 


videtur,  ijuod  fides  solum  sit  circa  verum  increa- 
tum  et  circa  Deum. 

Sed  contra:   1.  Circa  veritatem  in  Symbolo  con-  ^  w 

lam. 

tentam  5  consistil  fides  tanquam  circa  obiectum  pro- 
prium  ;  sed  in  Symbolo  non  solum  sunt  articuli  spe- 
clantes  ad  Deitatem ,  immo  etiam  spectanles  ad  hu- 
manitatem :  ergo  si  humanitas  est  quid  creatum, 
fides  non  solum  consistit  circa  Veritatem  increalam, 
verum  etiam  circa  creatam. 

2.  Item  ,  tantae  amplitudinis  est  fides,sicut  et 
caritas,  vel  maioris;  sed  caritas  non  tantummodo  di- 
ligit  Bonum  increatum,  sed  etiam  crealum ,  quia  non 
tantummodo  diligit  Deum,  sed  eliam  proximum6: 
ergo  fides  non  tantum  est  in  Verum  increatum  sicut 
in  obiectum,  verum  eliam  in  verum  crealum. 

3.  Item,  nullum  verum  futurum  est  verum  in- 
creatum,  quia  Verum  increatum  est  verum  aeter- 
num;  sed  fides  nostra  est  circa  verum  fnturum,  quia 
credimus  «  carnis  resurrectionem  7  »,  quae  nec  est 
nec  fuit,  sed  futura  est :  ergo  videtur,  quod  fides 
non  tantum  sit  circa  Verum  increatum,  sed  eliam 
circa  creatum. 

4.  Item,  si  quis  pcrtinaciter  assereret ,  esse  fal- 
sum  quod  sacra  Scriptura  dicit  esse  verum,  esset 
haereticus :  ergo  videtur,  quod  obiectum  fidei  exten- 
datur  ad  omnia  quae  in  sacra  Scriptura  scribuntur; 
sed  in  sacra  Scriplura  nmllo  plura  scribuntur  de 
temponlibus  quam  de  aeternis,  de  creatis  quam  de 
increatis,  sicut  quod  Abraham  genuit  Tsaac*,  et  con- 


1  Scil.  Iheologicarum.  —  Paulo  antc  pro  idem  Vat.  non 
apte  Deum ,  edd.   I,  2  et  cod.  V  fidem. 

12  Supple:  fldes.  Cfr.  supra  d.  23.  a.  I.  q.  3.  —  Subinde 
pro  unuiu  edd.  ei  nonnulii  codd.  unicum. 

3  Vide  infra  d.  31.  n.  2.  q.  I.  —  Cod.  bb  non  evacuatur 
nisi  in  ea ,  plures  vo<U].  non  evacualur  in  ea.  Paulo  antc  pro  vir- 
tutem  jiitei  edd.  nec  non  pauci  codd.  veritatem  fidei;  perperam. 


4  De  qua  fusius  infra  a.  3.  q.   I.  —  Subindc  pro  qua  di- 
cit  codd.  AZ  ijiiae  dicit  [cod.  A  dixil~\. 

5  Ex  codd.  AK.LNPQ  (aa  a  sccunda  mnnu)    bb   supple- 
vimus  contentam. 

6  Vidc  infra  d.  2S.  q.  G. 

7  Symbol.  Aposlolorum. 

8  Gen.  21,  3;  M.itth.   I  ,  2. 


DIST.  XXIV.  ART.  I.  QUAEST.  II. 


513 


ex  ob- 
lemi. 


similia :   ergo   videtur,   quod   obieclum  fidei   magis 
consislat  in  vero  creato  quam  in  increato. 

5.  Item,  illuminatio  fidei  sequitur,  vel  conco- 
mitatur  illuminationem  propheliae ;  sed  prophetia 
maxime  et  praecipue  consistit  cirea  verum  creatum, 
cum  sil  praenuntialio  fulurorum  ' :  ergo  pari  ratione 
videlur,  quod  et  ipsa  fides. 

c  o  n  c  l  u  s  i  o. 

Fidei  obicclum  proprie  dictum  sive  formale,  quod 
habet  rationem  motioi,  est  Verum  incrcatum ; 
obiectum  ve~ro  communiter  dictum  esl  verum 
tum  increalum,  cui  assentilur  propter  se,  tum 
crealum,  cui  assenlitur  propter  aliud  et  quod 
habet  rationem  materialis. 

Respoxdeo  :  Dicendum,  quod  obiectum  alicuius 
habilus  cognitivi  dupliciter  habet  determinari :  aut 
communiler ,  aut  proprie,  sive  per  se  et  per  acci- 
dens.  Illud  autem  vocatur  obiectum  commune,  quod 
habel  •  communem  acceptionem  ;  et  obieclum  per 
accidens ,  quod  quidem  habet  rationem  materialis; 
illud  autem  dicitur  obiectum  proprie  et  per  se ,  quod 
quidem  habet  ralionem  molivi3. 

Secundum  hanc  duplicem  acceptionem  dupliciler 
conlingit  loqui  de  obiecto  fidei.  Nam  uno  modo  po- 
lest  dici  obiectum  fidei,  circa  quod  ipsa  fides  ver- 
salur,  tanquam  circa  illud  quod  credit  esse  verum , 
sive  illi  assentiat  propler  se,  sive  propter  aliud.  El 
hoc  modo  non  tantummodo  est  circa  Verum  increa- 
tum ,  verum  etiam  circa  verum  creatum ,  quia  fides 
non  tanlum  credit  ipsi  divinae  Veritati  in  se ,  sed 
etiam  in  his  quae  sibi  ab  ea  dictantur ,  quae  sunt 
mulla  vera  creata.  —  Si  autem  loquamur  de  obie- 
cto  fidei  secundum  propriam  acceptionem ,  prout  di- 
cilur  obiectum,  quod  babet  rationem  motivi ;  sic 
obiecliiiu  tidei  est  Verum  increatum.  —  El  sicut  con- 
tingit  intelligere  in  visu,  quod  lucidum  dupliciter 
inovel  visum,  vel  prout  est  absolutum,  vel  prout 
est  lerrenae  materiae  incorporalum  * ;  sic  ipsa  di- 
vina  Veritas  dupliciler  inovet  ipsum  intellectum  per 
nsio3.  fidein  illuminatum:  vel  per  sc,  sicul  in  articulis 
Bpectanlibus  ad  ipsom  Deum  secundum  Divinitalem, 
vel  ut  est  unita  creaturae,  sicut  in  illis  arliculis  re- 
spicientibus  ipsum  Deum  in  sua  humanitate  assumla , 
vel  in  operattone  ab  ipso  creata,  sicut  in  ereatione, 
reparalione  et  glorilicalione.  —  Concedendum  igilur 


or-isio  1 


ISIO 


E  iislin 
io. 


est,  quod  obiectum  tidei  proprium,  secundura  qaod 

habel  rationem  motivi,  est  Verum  increatum;  et  quia 
hoc  probant  rationes  ad  primam  partem  induelae, 
ideo  concedendae  sunt. 

1.  Ad    illud   quod    primo   obiicitur   in   contra- soioiio  oP- 

...  .  posilorura. 

rium ,  quod  quidam  articuh  respiciunt  liuinanita- 
tem,  sicut  quidam  Divinitatem;  iam  patet  responsio, 
qnia  illi  articuli,  qui  sunt  de  humanilale  et  circa 
humanitatein,  enuntiantiir  de  divina  persona ,  circa 
quam  consistit  Veritas  increata,  et  ex  illa  parle  ha-  voiandam. 
bent  rationem  movendi*.  Nara  e\  ilia  parte,  qua  con- 
sistunt  circa  veritatem  crealain,  habent  solum  ratio- 
nem  malcrialis.  Unde  sicut  una  est  persona  m  dua- 
bus  naturis,  creata  videlicet  et  increata;  sic  una  est 
Veritas  movcns ,  quae  tenet  rationein  obiecti ,  si\< 
in  articulis,  qui  respiciunt  Divinitalein ,  sive  iu  his 
qui  respiciunt  humanitatem,  quae  quidem  est  Veri- 
tas  increata. 

2.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  ad  tot  se  ex- 
tendit  lides,  ad  quot  se  extendit  caritas;  dicendum, 
quod  etsi  caritas  videatur  esse  circa  Ronum  increa- 
tum  et  circa  bonum  creatum  tanquam  circa  obie- 
ctnm  proprium,  lamen  obiectum  eius  proprium , 
sicut  infra6  manifeslabilur ,  non  est  nisi  circa  Bonum 
increatum. 

3.  Ad  illud  quod  obiicilur,  quod  fides  esl  de 
vero  futuro  ;  dicendum,  quod  resurrectio  carnis  fu- 
tura  non  est  obiectum  fidei  proprium,  nisi  in  quan- 
tnm  comparalur  ad  divinain  virtutem  et  iustitiam  . 
quae  corpora   resuscilabit,  ut  retribntio  lial  secun- 

dum  merila ;  et  sic  ratione  Veri  increati  implicati '  Koundm. 
habet  rationem  obiecti ;  quod  quidem  Verum  increa- 
tum,  quaulum  est  de  se,  abstrahit  a  ratione  prae- 
teriti  et  futuri,  licet  praeterilio  et  futuritio  notetur 
circa  eius  effectum ,  qui,  quantuin  est  de  se,  habet 
solum  rationem  materialis  in  comparalione  ad  fidei 
assensum,  secundum  quod  in  praecedentibus  luil 
taclum. 

k.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  haereticus  iu- 
dicarelur  qui  pertinaciter  negaret  quae  in  sacra 
Scriptura  dicuntur  ;  dicendum,  quod  hoc  non  est, 
(jiiia  onmia  quae  in  sacra  Scri|)tura  COnlinentur,  te-  NoiMdem» 
neant  rationein  obiecli  proprii  el  motivi  respeclu 
ipsius  fidei ;  ^vd  hoc  est,  quia  consequuntur  ad  eius 
obieclum  proprium.  Quia  enim  sacra  Scriptura  edita 
est  ab  i[)sa  Veritale  increata  el  a  Spiritu  sanclo8; 
qui  contradicerel  sacrae  Scripturae  contradicerel  ei 
cui  fides  assentil  propter  se,  videlicel  i[»si  suminae 


1  Cassiodor. ,  Praeral.  fn  Psalter.  c  I:  «Prophclia  esl  nspi- 
ralio  divinn,  quae  eventus  rerum  aul  per  fucta  nul  per  dicln 
quortindam  immobill  verilnle  prohunliat».  Gregor.,  I.  (iomil. 
in  Rzech.  homil.  I.  n.  I:  Cum  Ideo  prophetin  dicta  sit,  quod 
futura  praedicat,  qunndo  de  practerito  \ i-l  praescnli  loquitur , 
rationem  sni  nominis  Bmittlt  etc. 

-  Exceptis  codd.  AU,  edd,  el  codd.  secundum  pro  quod 
habet;  superias  pro  ei  /"■/•  cod.  na  aui  //»'/■,  ood.  bb  sive  per. 
—  De  subdistfnciione  sive  /"■/•  se  etc.  cfr.  scholion. 

1  Cfr.  suprn  pag,  179,  nota  •'>. 

S.  Bonax .        Tom.  iii. 


*  Scil.  in  coloribus.  II.  Senl.  d.  13.  n.  1.  q.  •-' :   Slcul   lux 
incorporala  esl   princlpium  colorls  In   i|>-"  co»rpore  terml 

qtil  quidem  color  esl  nccidens  e(  pussibilis  qui  litns  c-i  sonsu 
percipitur;  sic  elinm  /"./•  ///  corpore  luminoso  esl  prindpium 
cuiusdam  fulgoris,  qui  od  modum  <"i<>ii-  est  accldens.  —  Putilo 
iinic  pro  absolutum  edd.  abstractum. 

r'  ii;i  codd.,  edd.  //.<<////. 

"  l)i>i.  •-'7.  ,i.  i.  <|.  2.  :  i  dd.  implicari, 

*  Vlde  supra  png.    508 ,  notn  "     1 1     pn>|  pi 
<I<mIi  <  lr.  inli  ,i  .i.  .'i.  <|.    I ,  <l.   •-!*'>,  .<.    I     q,    I 


814 


SENTENTIARUM  LIB.  III. 


Veritati.  Kt  ideo  e\  hoe  non  potest  concladi,  quod 
fides  circa  vennn  crealum  habeat  versari  sicut  circa 
obieilnin  proprium. 

:>.  Ad  ilhul  quod  obiicitur  de  illuminatione  pro- 
phetica,  dicendum,  qaod  prophetia  non  habet  pro 
prinevpali  obiecto  et  molivo  ea  qnae  propheta  prae- 
nnntiat.  sed  solum  habet  pro  obiecto  materiali,  circa 
qnod  ipsa  prophetia  versalur.  Unde  Propbeta  non 
assentit  ei  quod  praenuntiat,  propler  se.  sed  pro- 
pter  Verilatem   ipsum  illuminanlem  et  erudientem  ; 


et  ex  hoc  non  polest  concludi,  quod  fides  sit  circa 
vera  creata,  nisi  tanquam  circa  obiecta  matcrialui. 
—  Posset  lamen  dici,  quod  non  est  simile  de  fide  Aiia « 
el  prophetia,  quia  fides  in  suoobiecto,  cui  assentit, 
requirit  aliquid,  quod  babeat  rationem  molivi;  sed 
■prophetia  nihil  tale  requirit  in  prophetato,  sed  to- 
tam  rationem  suae  cognitionis  sumit  ab  inspirante  l, 
Ideo  non  sequitur,  quodsi  prophetia  est  de  aliquo. 
quod  de  illo  debeat  esse  fides  sicut  de  obiecto. 


SCHOLIOX 


I.  Observandus  est  modus  loquendi  hic  a  S.  Bonav.  usur- 
patus.  Obiectum  proprium  Bdei  signific;it  id  quod  vulgo  dicitur 
obiectum  formale,-  sed  hoc  ilerum  sumitur  dupliciler,  scilioet 
vel  ui  habel  rationem  motici  et  est  «  obiectum  proprie  et  per 
se  »  fobiectum  formale  quo),  vel  ut  id,  circa  quod  fides  ver- 
satur  assenliendo  ei  per  se.  Quod  distinctius  Pelr.  a  Tar.  (hic 
a.  2.)  sic  exprimit:  «  Obieclum  per  se  (ilerum)  dicitur  dupliciter: 
vel  formaliler ,  id  est  illud,  ad  quod  actus  terminalur  primn 
et  per  se,  xel  materialiter ,  ad  quod  terminatur  per  se,  sed 
non  primo  ».  —  Vera  autein  creata  semper  habent  rationem 
obiecti  materialis  (ad  I.),  et  eadem,  quatenus  ut  conclusiones 
consequunlur  ad  obieclum  primum  et  respectu  arliculorum  fidei 
vel  antecedunt,  vel  comitanlur  vel  sequunlur,  sunl  obiectum 
per  accidens.  Similiter  hic  S.  Thom.  (hic  a.  I.  quaestiunc.  I.) 
distinguit  triplex  alicuius  poteniiae  obiectum :  formale,  malerinle, 
accidentale,  ut  S.  Bonav.  supra  d.  23.  a.  I.  q.  3.  (ubi  et  de 
obiecto  fidei  per  accidens);  qui  eliam  eodem  modo  (ibi  ad  3.) 
solvit  i.  arg.  ad  oppos. 

De  hac  (2.)  quaeslionc  praeler  citatos  locos :  Alex.  Hal.,  S. 
p.  III.  q.  68.  m.  7.  a.  6.  —  S.  Thom.,  S.  III.  q.  I.  a.  I  ;  de 
Veril.  q.  li.  a.  8.  —  Hichaid.  a  Med.,  hic  a.  I.  —  Durand., 
de  hac  et  seq.  q.  hic  q.   I. 

II.  In  seq.  (3.)  quaestione  de  opinionibus  in  corp.  memoratis 
sic  loquitur  Petr.  a  Tar.  (hic  a.  3.):  «Quidam,  ut  cancellarius 
Parisiensis,  dixerunt,  quod  res,  el  non  enuntiabilia,  sunt  articuli, 
de  quibus  est  fides ;  quia  res  arctat  semper  et  per  se  ex  natura 


propria  ad  credendum,  enuntiabilia  per  accidens  ex  divulgatione. 

—  Alii  vero,  ut  magister  Altissiodorensis  [Autissiod.],  quod 
enuntiabilia  determinata,  et  non  res ,  sunt  arliculi,  el  quam- 
vis  variata  sint  enunliabilia,  non  tamen  arliculi,  quia  tria  enun- 
tiabilia  secundum  tres  difTerenlias  temporum  non  sunt  nisi  unus 
articulus,  sicut    tres    voces  unum  nomen :  albus,  alba,  album. 

—  Alii  dicunt  melius,  quod  res  non  sunt  articuli  nisi  materia- 
liter ,  sed  enuntiabilia  indeterminala ,  quae  se  habent  com- 
muniter  ad  quamlibet  temporis  dilTerentiam,  ut  Christum  in- 
carnari  aut  incarnandum  fuisse;  enuntiabilia  vero  determinata 
non  sunt  arliculi  nisi  per  accidens,  quia  credere  sub  hac  vel 
illa  differenlia  accidit  saluti.\.  Est  ergo  (ides  simpliciier  de  vero 
complexo;  sed  tamen  complexio  duplex  est:  quaedam  inde- 
terminata ,  ut  Christum  incarnari,  quaedam  determinata ,  ut 
Christum  incarnatum  esse.  Fides  ergo  per  se  est  de  vero 
complexo  primo  modo,  sed  per  accidens  de  vero  complexo 
secundo  modo».  —  ldem  sentit  S.  Bonav.,  et  etiam  S.  Thom., 
qui  in  Comment.  de  patronis  primae  opinionis  dicit,  quod 
«  propriam  vocem  ignoraverunl »,  sed  in  Summa  miiius  de  his 
iudicat  et  distinguens  dicit,  quod  ex  parte  ipsius  rei  creditae 
obiectum  lidei  est  aliquid  incomplexum,  sed  ex  parle  credentis 
aliquid  complexum  per  modum  enuntiabilis.  Consentiunt  B. 
Albert.  et  Bichard.  a  Med. 

De  hac  (3.)  quaestione:  Alex.  Hal.,  loc.  cil.  a.  5.  —  S. 
Thom.,  hic  a.  I.  quaestiunc.  2;  S.  loc.  cit.  a.  2.  —  B.  Albert. , 
hic  a.  5.  —  Bichard.  a  Med.,  hic  q.  2. 


QUAKSTIO  III. 
Utfum  fides  sit  circa  complexum ,  an  circa  incomplexum. 


Terlio  quaeritur.  utrum  fides  sit  circa  comple- 
xum,  an  circa  incomplexum.  Kt  quod  sit  circa  com- 
plexum .  videtur. 

1.  «  Credere  enim,  sicut  dicit  Augustinus2,  est 
Fandameuta.cOffilare  cum  assensione  »:  sed  assensus  rationis  non 

est  supra  incomplexum ,  sedsnpra  complexum:  vi- 
delur  ergo,  ouod  lides  sit  circa  complexum,  sicut 
circa  proprium  obieclnm. 

2.  Ueni .  Bdes  credit  aliquid,  quia  veruin  ,  et 
respnit,  quia  falsum  ;  sed  verum  et  falsum  sunt  circa 


complexionem  3:  ergo  videtur,  quod  et  habitus  fidei 
ipsum  complexum  sive  enuntiabile  respiciat  ut  ob- 
ieclum. 

3.  Item .  fides  est  media  inter  opinionem  et 
scientiam ,  secundum  quod  vult  Hugo 4 ;  sed  lam 
opinio  quam  scientia  est  circa  complexum :  ergo 
cum  medinm  suscipiat  naturam  exlremorum.  videtur 
similiter,  quod  et  fides. 

4.  llem ,  fides  est  opposila  errori ;  sed  nullus 
errat  nisi  ex  hoc,  quod  attribuit  aliquid  alicui.  quod 


1  Cod.  U  subdit  Deo. 

"•  D>  Praedest.  SancL  c.  2.  n.  5.  —  Minorem  expNcal  Alex. 
II  il..  S.  p.  III.  q.  6*.  m.  7.  a.  .">.  (ubi  idem  arg.)  sic:  Sed 
cogitare  esl  conferre  nnum  alteri,  consenlire  (assentire?)  vero 
sententiam  super  illud  inferre;  et  hoc  non  fit  soper  incomple- 
xuni.  —  Pro  supra  nonnulli  codd.,  ut  G  K  V  aa  ,  substituuni 
circa. 

3  Cfr.  \ristot.,  I.  Periherm.  r.  |.  se(|q. ;  III.  d>>  Anima,  lext. 


21.  seqq.  (c.  G.),  et  VI.  Melnph.  toxl.  8.  (V.  c.  -_.).  —  Pro  com- 
plexionem  edd.  complexum. 

4  Libr.  I.  de  Sacram.  p.  X.  c.  2.  Eius  verba,  quibus  1'«:- 
chard.  quoquc  a  S.  Vict.  uiitur,  Derlaral.  ad  Bernard.  (circa 
finem),  vide  supra  d.  23.  a.  I.  q.  I.  arg.  I.  ad  oppos.  lbid. 
eiiam  videsis  de  raiione  (ex  Aristot.  sumta),  quae  hic  in  fuleimen- 
lum  conclus.  adducitur.  —  De  minori  cfr.  AristoL,  I.  Poster.  c.  26. 
(c.   33.).   —   In   conclus.   pro  suscipiat  eodd.  A  K  Z  bb  sapiat. 


DIST.  XXIII.  ART.  L  QDAEST.  III. 


51S 


non  est  attribuendum ,  vel  removet  quod  non  est  re- 
movendum  ;  hoc  autem  non  fit  nisi  in  complexione  : 
ergo  omnis  error  circa  complexionem  consistit.  Si 
igitur  «  opposita  nata  sunt  consistere  circa  idem  '  ». 
videlur  similiter,  quod  et  fides  verum  complexum 
habeat  pro  obiecto. 

d.  Item,  si  ipsum  verum  incomplexum  est  ob- 
iectum  fidei,  cum  ergo  ludaei  credulitatem  habeant 
de  incarnatione,  ludaei  lidem  haberent  incarnatio- 
nis;  quod  est  manifeste  falsum,  immo  errant  circa 
articulum  illum  ;  similiter  illi  qui  crederent  resur- 
rectionem  iam  factam ,  haberent  lidem  de  resurre- 
ctione,  quos  tamen  circa  resurrectionem  constat  er- 
rare :  restat  igitur,  quod  aliquid  incomplexum  non 
habet  esse  ipsius  fidei  obieclum  ;  et  est  complexum. 
vel  incomplexum  :  ergo  complexum. 

Sed  contra:  1.  Super  illud  primae  ad  Corin- 
thios  decimo?:  Omnes  eundem  potum  spiritualem 
biberunt;  Glossa  Augustini :  «  Tempora  sunt  mutata, 
sed  tamen  non  est  fides  variata  »:  si  igilur  non  est 
fides  variata ,  nec  obiectum  fidei :  cum  ergo  enuntia- 
bilia,  quae  credunlur,  variata  sunt,  quia  illi  crede- 
bant,  Christum  esse  passurum ,  nos,  passum  esse  ; 
illi,  incarnandum ,  nos,  incarnatum  esse :  restat  igi- 
tur,  quod  fides  non  est  circa  enunliabile  sive  circa 
complexum  tanquam  circa  obiectum. 

2.  Ilem,  obiectum  fidei  est  Verum  increatum  , 
sicut  prius  3  fuit  ostensum  —  unde  Richardus  de 
sancto  Victore  dicit,  quod  «  articulus  est  veritas  de 
Deo  »  —  si  ergo  Deus  est  simplicissimus,  el  in  sim- 
plici  nulla  cadil  complexio  vel  composilio  ;  videlur, 
quod  obiectum  fidei  non  sit  verurn  complexum,  sed 
incomplexum. 

3.  Item,  de  eodem  et  circa  idem  est  fides,  circa 
quod  est  visio  fulura ;  sed  visio  est  circa  verum  in- 
complexum  et  per  modum  incomplexionis  —  erit  * 
tiiim  visio  simplex  intuitus  summae  lucis  —  ergo 
videtur,  quod  tides  similiter  consistat  circa  verum 
incomplexum  per  modum  incomplexi. 

4.  Item ,  spes  et  caritas  sunt  circa  res  incom- 
plexas  et  per  modum  incomplexionis,  quia  spes  ex- 


spectat  beatitudinem,  et  caritas  amat  Deum :  ergo 
cum  virlutes  theologicae  idem  habeant  pro  ubiecto 
secundum  rem ,  videlur,  quod  et  ipsa  lides  circa 
verum  incomplexum  consistat. 

5.  Item.  si  fides  consistat  circa  verum  comple- 
xum:  cum  tempore  passionis  paacissimi  scirent,  Chri- 
stum  pati,  et  in  tempore  incarnationis  paucissimi 
scirent.  Chrislum  incarnari,  paucissimi  babnissent 
fidem  ;  Cornelius  eliam  lidem  non  habaisset,  (|iii  D6- 
sciebat.  Christum  esse  incarnatum  hec  passnm,  -t 
tamen  de  illo  legitnr.  quod  eleemosynae  eius  pla- 
cuerunt  Deo  —  sine  fide  autem,  nt  dicitar  ad  He- 
braeos  undecimo5,  impossibile est piacere  Deo—a 
igitur  ista  inconvenientia  essent,  inronveniens  esl  po- 
nere,  quod  lides  consistat  cirea  <  oiuplexioneni. 

CONCLUSIO. 

Fides  proprie  consistit  cirea  verum  complexum. 

Respondeo  :  Ad  praedictorum  intelligentiam  esl 

notandum,  quod  circa  hanc  quaestionem  diversi  di- 
versimode  senserunt 6. 

Quidam  enim  dicere  voluerunt ,  quod  fidrs  con-  "r»»0  l 
sistit  circa  incomplexum,  sicut  circa  proprmm  obie- 
ctum  ;  et  isti  dixerunt,  quod  articuli  fldei  non  sunt 
enuntiabiUa ,  sed  res ,  utpote  incarnatio,  passio  et 
resurrectio ;  et  ista  qaidem  omni  tempore  sunt  ea- 
dem,  sicut  et  ipsa  fides.  Quod  aulem  actus  lidei  transil 
super  ipsum  credibile  sicut  super  complexmn.  boc 
est  propler  defectum  mtellectue,  qoi  non  potesl  to- 
tum  simplici  aspectu  intueri.  sed  primo  hioc  inlue- 
tur   et  postea  illud.  componens  unum  alteri. 

Sed  quoniam  ipse  assensus  fidei  est  proprie  su- 
per  complexionem ;  et  ad  perfectionem  lidei  non 
lantum  oporlet  cogitare  de  incarnatione.  sed  eliam 
oportet  crcdere ,  incarnationem  iam  lnisse:  ideo  di-  " 
xerunt  alii,  quod  articuli  sunt  ritxitlialiiUu  .  et 
quod  fides  consistil  circa  eomplexum,  maximecnm 
fides  quaiitiiiii  ad  aliqnos  articnlos  simnl  respkiat 
increatum  et  ereatnm,  el  de  nnllo  creato  possit  esse, 


1  Aristot.,  de  Praedicam.  c.  de  Oppositis ,  et  II.  Topic.  c.  3. 
(c.  7.).  De  praocedentibua  cfr.  Aristot.,  IX.  Metapb.  text  21. 
■eq.  (VIII.  c.  10.).  —  Pro  consUlere  cocld.  AK  fteri. 

2  Vers.  t.  —  Glossn  August.  invcnitur  in  EnarraL  Ps.  50  , 
I  i.  n.  17.  ei  in  loan.  Bvang.  tr.  i-:i.  n.  9.  —  Paulo  inferius 
posi  enuntiabilia  cod.  U  adiicit  fidei. 

3  QunesL  prncced.  —  l)(^  deflnftione  articuti  \  iti'>  infro  a. 
3.  <|.   I.  —  Pro  lUcluirdus  cod.  o;i   BUQO. 

4  Cod.  A  K  V  fol)  rst.  In  line  ;n  ^r.  pro  incomptfxi  cod.  /. 
incomplexioms. 

5  Vers.  ().  —  D,'  CorneUo  vide  Act  10,  31.  seqq.  —  Paulo 
luperius  pro  qui  nesdebat...  nec  vassum  cod.  aa  quia   n* 
ii'U...  et  passum. 

•  De  quo  Praepositivus,  S.  p.  III.  q.  de  articulls  ii<lci ,  iradil 
haec:  Quidam  respondent,  quod  noll  [?|  sunl  nrllculi  fldei, 
iii  ChiUiiiin  ease  natum...  Alii  respondenl ,  quod  totum  lioc  esl 
Brtlculua  fldel :  Chrislum  esse  nalum  .  vel  nascl ,  vel  nasciturum 

.  Alil  dicunt ,  quod  nomina  non  sunl  anicull ,  sed  eventus 
sunt  ;iriiciili ,  ut  nalivitas,  passio...  Allidicunt,  <\ I  hnec  sunl 


articuli  fldei,  siili.Ti  credere  nativitatem,  crederc  passionem, 
credere  unitatem  essentiae,  credere  uinitatem  personarum,  el 
liis  similia.  Conirn  quos  sic:  credere  esl  motus  menlis,  quo 
i|uis  movetur  ;i<l  credendura;  alius  est  motua  nientis  i-iin>i. 
;ilius  illiiiN...  ergo  .iliiiN  c<(  arlfculus  i^ini>  et  .<iiu*  articulus 
illius. .  item  secundum  istos  non  esl  roncedendum:  Iste  credil 
arUculos  iiil<'i ;  qnta  credere  passf  »nem  esl  articulus  fld<  I 
iste  credil  credere  passionem;  lioc  nihil  esi  d  lunl, 

quod  nemo  credil  arllculos  fldel .  sed  oa  quac  subsuni  nrili  u- 
lis ,  ut  natlvilatem ,  passionem...  Sunl  afli  qui  fere  idem  dli-unt; 
dicunl  «-111111 .  <|iiikI  fldes  esl  <!<■  nativilate,  fldes  <l<>  pussioue , 
fides  de  Trinitate,  fldes  de  unilnte  <■!  similia  sunt  articull  (Idel 
Translatum  esi  enlm  ho  nomen  articulut  nb  srticulfs  <i; 
tii iii .  sicut  tiiim  articull  dlgflorum  sunl  qunedam  dlsilnctiones 
digitorum,  ita  lldes  dc  passiom>,  ii<li-s  dc   resun  ciione   ijuno- 

ilnii  particulae  fldel  sunL..  Penulilmne  vlae,  ul    dix is ,  ma- 

gis  consenllmus  etc        Pro  tenteruni  cod.d   \  K 

(|nil)ii*  eodd.  nec  non  ex  <"<l.  l<li  iii  ■>  secunda  mnnu)  non  i  > 

multo  post  supplevimus  sicul  snlc  </  ipsa  jUes, 


516 


SENTENTIAHUM  LIIL  III. 


nisi  secundum  quod  componitur  ipsi  increato,  se- 
cundmn  quod  prius '  habilurn  est :  si  ergo  intelle- 
ctus  illud  non  capit  nisi  per  modum  complexionis, 
rationabilios  videtur  illud  ponere  el  dicere,  quod 
lides  sit  circa  verum  complexum  sive  sub  ratione 
complexi.  Et  quoniam  errans  circa  vernm  comple- 
xum  quanlum  ad  dilferentiam  temporis  simpliciter 
iudicatur  haereticus,  sicut  si  aliquis  crederet  resur- 
rectionem  iam  factam,  vel  incarnationem  futuram  ; 
ideo  non  solum  dixerunt ,  fidem  esse  circa  verum 
Nota-  complexum  %  sed  etiam  circa  verum  complexum 
sub  determimita  differentia  temporis.  El  si  tu  obii- 
cias  eis  de  mutatione  fidei  propter  mutationem  isto- 
Expikatio  ruin  enuntiabilium :  respondent  secundum  Nominales, 

Nomiiialiuin.  ,•••,• 

quod  enuntia.biha  non  sunt  miitata,  quia  te  esse 
cursurum ,  te  currere ,  te  cucurrisse,  in  diversis 
temporibus  prolata,  idem  significant,  et  unum  est 
enuntiabile,  quia  una  est  res ,  quam  significant,  et 
unum  est  lempus,  pro  quo  proferuntur;  et  ideo 
unum  sunt  secundum  rem  et  veritatem,  quamvis 
Aiia  expii-  videantur  vocaliter  esse  diversa.  —  Aliter  etiam  re- 

eatio.  .    ....  .  , . 

spondent.  Esto  quod  lsta  enuntiabiha  sint  diversa, 
quia  tamen  una  est  Veritas,  cui  fides  assenlit  prin- 
cipaliter,  et  ralione  cuius  ista  enuntiabilia  credit, 
quae  quidem  non  mutalur  secundum  diversilatem 
temporis,  licet  ipsa  enuntiabilia  diversificentur  ;  non 
propter  hoc  fides  mulatur  et  diversificalur,  immo 
in  diversis  temporibus  fides  non  mutata  consislit. 
Sed  quia  positio  illa  Nominalium,  quae  dicebal, 
Nonproban- enuntiabilia  diversorum  temporum  esse  unum  ,  com- 

tur  hi  inodi.  .  . 

muniter  non  approbatur,  iinnio  lalsa  est,  sicut  in 
primo  libro3  fuit  ostensum ;  similiter  nec  alius  mo- 
dus  dicendi  sufficit,  quod  ad  immntabilitatem  fidei 
sufficiat  immulabililas  rationis  credendi  —  si  enim 
arliculi  sunt  enuntiabilia  et  dicuntur  immutabiles 
propter  rationem  credendi  immutabilem,  pari  ratione 
omnes  dicerentur  unus  articulus  propter  unicam  ra- 
opinio  3.  tionem  credendi ,  quae  est  in  eis  —  ideo  est  tertius 
modus  dicendi,  quod  cum  fidei  habilus  faciat  men- 
tem  assentire  credibili  sive  credilo ;  et  assensus  ani- 
mi 4    non    feratur   supra    incomplexum ,   sed   supra 

conciusio  i.  complexum  :  ponere  oportet,  quod  ipsum  obiectum 
fidei ,  secundum  quod  supra  illud  fertur  fides,  ha- 
bet  raliouem  complexi.  Et  quia  dupliciter  contingit, 
lidem  ferri  in  obiectum  suum,  scilicet  aut  imphcile , 
aut  explicite ;  ideo  secundum  duplicem  moduin  di- 
citur  complexum  esse  obiectum  fidei,  sive  fides  con- 
sislere    circa    complexum.    Nam    fides  quanlum   ad 

conciusio  2.  suam  substantiam  respicit  complexum  sive  enunlia- 
bile,  non  concernendo  determinatam  lcmporis  dif- 


Solutin 
pogitoi 

Notane 


ferentiam,  immo  aliquod  dictum,  quod  est  commune 
et  indifferens  ad  omne  tempus,  sicut  Christum  fuisse 
passuruni.  Eides  autem  exphcila  respicit  complexum  concio 
sub  differentia  lemporis  delerminata ,  sicut  nunc 
oportet  credere,  incarnationem  fuisse,  et  resurre- 
clionem  futurara  esse.  Sicut  ergo  exphcatio  accidit 
fidei  nec  mutat  essentiam  fidei s ;  sic  et  varialio  tem-  Concio 
poris  determinati  non  variat  fidem,  ut  sit  alia  et 
alia  secundum  speciem.  —  El  hic  quidem  modus 
dicendi  satis  est  probabilis.  Hunc  igilur  sustinendo 
dicere  possumus,  quod  fides  proprie  consislil  circa 
verum  complexuni.  —  El  concedendae  sunt  rationes, 
quae  hoc  ostendunt. 

1.  Ad  illud  quod  primo  obiicitur  de  enuntiabi- 
lium  mutatione,  iam  patet  responsio :  quia  enuntia- 
bile ,  quod  non  concernit  determinalam  temporis  dif- 
ferentiam,  in  diversis  temporibus  non  mutalur,  et 
hoc  est,  circa  quod  habet  fides  consistere,  secun- 
dum  quod  fides ;  sed  illa  enunliabilia  solum  varian- 
tur,  quae  concernunt  determinatam  temporis  diffe- 
rentiam  ,  et  circa  hoc  consislit  fides ,  secundum  quod 
explicita.  Et  ex  hoc  non  potest  conclndi,  quod  fides 
sit  alia  et  alia,  sed  6  guod  fidei  explicalio  sit  va- 
riata  in  diversis  temporibus. 

2.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  fides  est  circa 
Verum  increatum ,  circa  quod  nulla  est  complexio ; 
dicendum,  quod  sicut  in  primo  libro7  dictum  fuit, 
quamvis  Deus  sit  simplicissimus ,  tamen  circa  ipsum 
vere  contingit  enuntiare  hoc  de  hoc  per  modum  com- 
plexionis ,  pro  eo  quod  illam  complexionem  non 
ponit  intellectus  circa  rem,  sed  circa  se  ipsum  intel- 
ligentem  ;  nec  tamen  errat,  quia  non  potest  simpli- 
cilatem  divini  esse  nisi  sub  tali  compositione  el  col- 
latione  capere.  Et  per  hunc  modum  intelligendum 
est  in  fide.  —  Praeterea,  fides  non  tantum  est  de 
Vero  increato  in  se,  sed  etiam  prout  comparatur  ad 
veritatem  creatam ,  sicut  dictum  est  supra 8 ;  et  illa 
comparatio  sub  quadam  complexione  est,  et  propterea 
illa  ratio  non  cogit. 

3.  Ad  illud  quod  obiicilur,  quod  de  eodem  est 
fides  in  via  et  visio  in  patria ;  dicendum,  quod  unum 
et  idem  potest  apprehendi  per  modum  incomplexi 
et  per  modum  complexi ,  sicut  patet  in  apprehen- 
sione  sensus  et  intelleclus.  Sensus  enim,  dum  appre- 
hendit  rern  albam ,  apprehendit  per  modnm  cuius- 
dam  incomp/exionis ,  quia  non  novit  sensus  exterior 
componere  nec  dividere9;  sed  intellectus,  dum  illud 
idem  apprehendit,  quod  sensus  apprehendebat,  sub 
niodo  complexionis  accipit,  praedicans  bocde  hoc, 
componens    hoc   illi  et  dicens,  hoc  esse  album ;   et 


Notain 


Alia  i 


Nota  a 


1  Qi.aest.  praeced.  —  Pro  componitur  coil.  Z  comparatur. 
Inferius  pro  videlur  illud  cod.  A  videtur  idem. 

2  Non  panci  codd.  nec  non  edd.  I,  2  perperam  (quia  con- 
Ira  mentem  huius  opinionis)  incomplexum. 

3  Dist.  41.  a.  2.  q.  2.  in  corp.  —  Mo\  pro  immutabilita- 
tem  codd.  <J  (II  ;i  seciinda  manu)  IL  (bb  a  prima  manu)  im- 
mutationem. 

4  Vat.  omittit  animi,  pro  quo  edd.  I,  2  cum.  Inferius  post 
duplicem  codd.  A  K  addunt  istum. 


5  Vitle  infra  d.  2o.  a.  2.  q.   I. 

6  Edd.   1 ,  2  el  complures  codd.  secundum. 

'  Dist.  27.  p.  I.  q.  3;  d.  34.  q.  I.  in  eorp. ;  d.  41.  a.  2. 
q.  I.  —  Patilo  superius  pro  nulla  est  cod.  \T  nuila  consislit, 
et  panlo  inferius  idem  cod.  V  post  circa  rem  adiicil  inlellectam. 

8  Quaest.  praeced. 

51  Nec  cliani  super  se  rcflectere  (I.  Sent.  d.  17.  p.  I.  q.  2. 
ad  4.).  Aliter  aulem  se  habet  sensus  communis,  de  quo  vide 
snpra  d.   I  i.  a.  3.  q.  2.  ad  -i. 


DIST.  XXIV.  ART.  II.  QUAEST.  I. 


517 


iia  complexum  et  incomplexum  non  faciunt  diver- 
sitatem  a  parle  rei  comprehensae ,  sed  a  parte  modi 
comprehendendi ,  quia  unum  et  idem  polest  appre- 
hendi  sub  modo  complexionis  et  incomplexionis  \ 
Et  proplerea  non  sequitur,  quod  si  visio  est  de  eo- 
dem ,  de  quo  est  fides,  et  visio  non  est  sub  ratione 
complexionis,  ergo  et  fides ;  immo  est  ibi  figura 
dictionis ,  vel  eliam  accidens ,  quia  proceditur  ab 
unilate  rei  ad  unitatem  modi.  Et  si  tu  quaeras , 
quare  fides  non  assentit  obiecto  suo  per  modum  in- 
complexi,  sicut  visio  ;  salis  plana  est  responsio:  quia 
visio  patriae  uno  et  simplici  aspectu  faciel,  videri 
et  cognosci  multa  propter  perfectionem  gloriae  2;  non 
sic  autem  est  de  cognilione  secundnm  slalum  viae, 
quem  quidem  slatum  respicit  ipsa  fides. 

4.  Ad  illud    qnod   obiicitur  de  spe  et  caritate, 

dicendum,  quod  non  est  simile:  quia  proprie  intclle- 

landnm.  ctus  est  negotiari  circa  complexum ,  sed  affeclus  est 

negotiari  circa  ipsam   rem ;  et  quia  res  in  se   ipsa 

habet  ralionem  incomplexionis ,  sed  prout  est  in  in- 


tellectu,  habet  rationem  complexionis3 :  hinc  est . 
quod  quamvis  virlules  respicientes  affectum  sint  circa 
obiectum  suum  praeter  ralionem  complexionis ,  non 
tamen  propter  hoc  fides4,  quae  est  regula  intelle- 
ctus.  —  Nec  valet ,  quod  si  idem  est  obiectum  vir- 
tutum  theologicarum,  propler  hoc,  in  quantum  est 
fidei ,  careat  complexione ,  sicut  in  quantum  esl  ul«i- 
rum.  Complexum  enim  el  incomplc.non  non  dicunl  «iouodum. 
variationem  a  parte  rei ,  sed  solum  a  parle  modi , 
sicut  prius  visum  est ;  et  quamvis  virtutes  theologi- 
cae  habeant  idem  obieclum  secunduin  rem  et  sult- 
stanliam,  habent  tamen  dilTerens  seciiiiduin  ralio- 
nem  et  modum. 

5.  Ad  illud  quod  obiicilur  de  Cornelio,  iam  pa- 
let  responsio :  quia  Cornelius  habebat  lidem  impli- 
citam ,  et  ideo  non  credebat  incarnationem  vel  pas- 
sionem  5  sub  differentia  (emporis  determmata  ;  et 
propterea  non  errabat,  sed  explicatio  fidei  sibi  de- 
erat,  ad  quam  faciendam  misit  Dominus  Ecclesiae  ar- 
chitectum 6. 


ARTICULUS  II. 


De  obiecto  fidei  in  comparalione  ad  noslram  cognitionem. 


Consequenter  quaeritur  de  obiecto  fidei  in  com- 
paratione  ad  nostram  cognilionem ,  et  circa  hoc  quae- 
runtur  tria. 

Primo  quaeritur,  utrum  fides  sit  de  his,  de 
quibus  habetur  visio  sensibilis. 


Secundo,  utrum  sit  de  his,  de  qnibns  habetor 
opinio  probabilis. 

Tertio,  utrum   sit  de  his,  de  quibus  habetur 


cognitio  scientialis. 


QUAESTIO  I. 

Ulrum  fides  sil  de  his ,  de  quibus  habefur  visio  sensibilis. 


Circaprimum  sic  proceditnr  et  quaeritur,  utrum 
fides  sit  de  his,  de  quibus  habetur  visio  sensibilis. 
Et  videlur,  quod  sic. 

1.  loannis   vigesimo  7 :  Quia  vidisti  me ,    Tho- 
f.  amcnu  ma ,  credidisti ;  sed  conslat,  quod   Thomas  veram 

habuit  fidem  de  Domino  lesn,  quem  vidit  et  tetigit: 
ergo  simul  de  eodem  erat  fides  interior  et  visio 
exlerior. 

2.  Ilem,  primae  Ioannis  primo  8 :  Quod  vidimus 
et  audivimus  et  perspeximns ,  et  manus  nostrae 
contrectaverunt  de  Verbo  vitae:  si  ergo  de  Verbo 
vitae  habebant  Apostoli  fidem,  hoc  est  de  Christo, 


et  de  eodem  habebant  sensibilem  cognitionem;  redil 
idem  quod  prius. 

3.  Ilem,  Aposloli  viderunt  Christum  patienlem  p 
et  Christum  ascendentem.  et  conslat,  quod  Christum 
esse  passuin  et  ascendisse  ,  sunt  arliculi :  si  ergo 
Apostoli  lidem  et  meritum  quantum  ad  hoa  articulos 
non  amiserunt,  videtnr,  quod  circa  idem  possil  esse 
fides  et  visio  exterior. 

4.  Item.  beata  Virgo  sensibili  experimentn  no- 
vit,  se  concepisse  de  Spirilu  sancloabsque  virili  se- 
mine ;  sed  constans  est10,  quod  propter  conceplio- 
nem  Filii    Dei   nihil  demptum  esl  Qdei  snae:  ergo 


1  Cfr.  Arisiot.,  II.  dc  Anim.i,  lext.  152.  seqq.  h  III.  lexl. 
21.  soqq.  (III.  c  ■'!.  et  fi.)  —  De  rallacia  figurae  dictionis  el 
accidotlis  vlde  supra  pag.  151,  nola  3.  cl  pag.  179,  nola  I. 

2  Cfp.  supra  (l.  I  i.  b.  2.  (|.  2.  nil  fundom.  6. 

3  Vide  ArlsloL,  VI.  Metaph.  lext.  s.  (V.  c.  4.),*ubl  eliam 
Bduum  intellcclus  et  voluntalis  diversitaa  Inler  s-  respeclu 
obiectl  in  eo  reponitur,  quod  bonum  el  malum  sinl  In  tf- 
ims t,  verum  autem  elfalsum  in  anima.  Cfr.  tom.  I.  png.  562, 
nota  10.  —  Superius  pro  complexum  cod.  <>  complexionem. 

4  Cod.  a  siipiiici  rst ;  srnsns  complelus  huius  propos.  est: 
non  lamen  propler  hoc  eliam  fldes  esl  clrca  obiectum  Incom- 


plexum.  —  Proxime  posl  pro  quae  e$t  edd.  «/""  est.  Vliquanio 
infciins  pro  variationem  codd.  A  K  varietaienx, 

r>  Pro  passionem  edd.  cum  bene  mulliscodd.  resun 
nrni ,  cod.  I •  t >  passionem  ni  resurrectionem. 
<■  Vlde  scholion  ad  praccedentem  qunest 
-  Vcrs.  29.  —  Poulo  infeiiua  posl  lesu  Vat.  addlt  quia 

ilnlil   Irsiim. 

>  Vers.  I. 
Codd  i    r  i»iii .  cdd.  pessum.  Paulo  inferius  cacdein 

vot  i  iii  iirnli  pracflgunl  '/»". 
n  Cod   \  sed  constai 


518 


SENTENTIAHUM  LIIJ.  III. 


simul  stabant  iu  ea  cognitio  ftdei  et  cognitio  sensi- 
bilis  experimenti. 

Sed  contba:  1.  Silper  illud  loannis  decimo  quar- 
Ad  opposi-  to  ' :  Vaclo  parare  vobis  locum  ;  Gtossa  Angnslini : 
«  Eat  Dommus  et  paret  locum:  eat,ne  videatur;  la- 
teat,  ul  credalur  »:  si  ergo  ad  credere  necessarium 
est  latere,  videlur,  quod  impossibile  sit,  visionem 
corporalem  circa  idem  stare  simul  cum  fide. 

2.  Item,  Augustinus  definiens  fidem  dicit:  «  Fi- 
des  est  credere  quod  non  vides  »;  et  in  praecedenti 
distinclione  2  habitum  est,  quod  «  fides  est  virtus, 
(jua  creduntur  quae  non  videnlur  »;  et  Gregorius  in 
quadam  homilia  Paschali :  «  Quae  videntur  fidem 
non  habent,  sed  agnitionem  »:  ergo  non  videtur , 
quod  de  eisdem  possil  esse  fides  interior  et  sensus 
exterior. 

3.  Item ,  visio  patriae  evacuat  fidem  et  eius  me- 
rilum  propter  manifestationem  veritatis  creditae  3 ; 
sed  visio  corporalis  Christi  ita  manifestat  eius  hu- 
manilalem,  sicut  visio  patriae  eius  Divinitatem:  ergo 
sicut  fides  Divinitatis  non  potest  esse  circa  visum 
visione  gloriosa  ;  sic  videtur,  quod  fides  humanilalis 
non  potest  esse  circa  visum  visione  sensitiva. 

4.  Ilem,  actus  credendi,  secundum  quod  ad 
virtutem  spectat,  est  quid  difficile  et  voluntarium  *; 
sed  credere  quod  homo  videt  oculis  exlerioribus , 
hoc  est  facile  et  necessarium  :  ergo  non  videlur,  quod 
aliquid  possit  esse  simul  et  semel  exterius  visum  et 
interius  creditum. 

CONCLUSIO. 

Fides  et  visio  sensibilis  possunt  esse  simul  circa 
unum ,  quamvis  non  secundum  idem. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  qnaedam  sunt , 
Distmctio.  quae  subiiciuntur  sensui  exteriori  simpliciler  et  lo- 
taliter ;  et  illa  videre  est  clare  et  perfecte  cogno- 
scere ,  et  circa  talia  non  potest  simul  et  semel  esse 
habitus  sive  cognitio  [idei  cum  visione  exteriori , 
pro  eo  quod  visio  sive  cognitio  illa  excludit  omne 
aenigma  el  cognitionem  aenigmaticam  5.  —  Quaedam 
autem  sunt,  quae  sic  subiacent  sensui  secundum 
aliquid  sui,  ut  secundum  aliquid  sui  laleant  ipsum 
sensum  ;  et  circa  talia  benc  potest   simul  et   semel 


esse  viaio  secundiun  unum.  et  crcdulitas  fidei  se- 
condum  aliud :  visio  secundum  id,  secundum  quod 
patent;  creduUku  fidei  secundum  id ,  secimdum 
quod  latent. 

Et  hoc  modo  est  in  Christo  inlelligere.  NamApp>'«i 
Christus  secundum  naturam  assumtam  et  corpoream  ^m- 
Apostolorum  sensibus  apparebat,  secundum  autem 
divinam  naturam  omnem  sensum  latebat ;  et  eadem 
persona  et  hypostasis  secundum  diversas  naluras  si- 
mul  erat  visui  cognila  et  incognita  6 ;  ideo  simul 
poterat  esse  visa  et  credita.  —  Et  illud  est  salis 
facile  inlelligere,  si  quis  altendat:  quoniam  circa 
idem  potest  esse  certitudo  et  dubitatio  secundum 
diversas  naluras  et  diversos  respectus  et  diversas 
condiliones.  Estoenim,  quod  hic  sit  Christus  coram 
oculis  meis;  etsi  visu  cognoscam,  ipsum  esse  homi- 
nem,  nunquam  tamen  per  visum  cognoscam ,  ipsum 
esse  Filium  Dei ;  ideo  alius  habitus  necessarius  est 
ad  hoc,  quod  cognoscam,  ipsum  esse  Deum.  El  hoc 
est  quod  Dominus  dixit  Petro,  quando  dixerat:  Tu 
es  Christus ,  Filius  Dci  vivi;  Caro  et  sanguis  non 
revelavit  libi 7  etc.  —  Concedendum  est  igitur,  quod  C0^0* 
fides  et  visio  possunt  esse  circa  unum  et  eundem, 
quamvis  non  secundum  idem.  —  Et  hoc  est  quod  dicitconrmn: 
Augustinus  8  et  Gregorius  de  Thoma,  quod  «  aliud 
vidit,  et  aliud  credidit,  hominem  vidit,  et  Deum 
confessus  est  dicens:  Dominus  meus  et  Deus  meus». 
Et  sicut  de  Thoma  dicitur,  ita  etiam  de  celeris  Apo- 
stolis  et  de  beata  Virgine,  quae,  qnamvis  certiludi- 
nali  experientia  sciverit,  se  concepisse  sine  virili  se- 
mine ;  tamen  se  concepisse  personam  Verbi  novit 
mediante  lide.  El  breviter :  quia  in  omnibus  articu-  Epiiogo 
lis  implicatur  aliquid  divinum  ;  quia  «  articulus  est 
verilas  de  Deo  9  »,  et  illud  quidem  latet:  ideo  con- 
cedendae  sunt  rationes  ostendenles,  quod  visio  cor- 
poralis  fidem  non  excludit. 

1.  Ad  illud  ergo  quod  primo  obiicitur  in  contra- soiauo 
num,  quod  ndei  necessana  est  lalentia;  dicendum, 
quod  latentia  Divinitatis  haec  est,  quae  necessaria  vounc 
est  fidei ;  sed  latentia  humanitatis  non  est  de  fidei 
necessitate,  facit  tamen  ad  maiorem  actus  fidei  pu- 
rilateni.  Purius  enim  Apostoli  moti  sunt  motu  fidei 
et  motu  dilectionis  in  Chrislum  post  eius  ascensum 
vel  abscessum ,  quam  in  eius  praesentia.  Et  Domi- 
nus,  loannis  vigesimo  10,  magis  laudat  fidem  eorum 


1  Vors.  2.  —  Glossa  August.,  a  Slrabo  cl  Lyrano  ul  ordi- 
naria  exliibita,  irivenitur  in  S.  Doctoris  cxpos.  in  loan.  Evang. 
tr.  68.  n.  3  ;  in  ca  pro  ne  videatur  non  pauci  codd.  et  cdd. 
I,  2  perpcram  ut  videalur. 

2  In  lit.  Magistri,  c.  2.  Ibid.  c.  7.  ciiain  affertur  Auguslini 
(in  loan.  Evang.  lr.  40.  n.  9.)  nec  non  (Jregorii  ( II.  Homil.  in 
Evang.  liomil.  26.  n.  8.)  dcfinitio  fldei.  —  In  conclus.  post  non 
riilelur,  rpiod  cod.  Z  adiicil  siinul,  et  deinde  post  ftdes  itttrrior 
addit  et  visio  exterior  sive. 

3  Vidc  infra  d.  31.  a.  2.  q.  I.  —  Pro  propter  codd.  A 
K  per. 

*  Cfr.  supra  d.  23.  a.  I.  q.  I.  seq.  et  a.  2.  q.  I.  — 
Paulo  inferius  pro  necessarium  codd.  A  Z  perperam  volttit- 
tiiriiitn. 


5  Cognilio  aenigmatica  essentialis  csl  fidei.  Cfr.  I.  Cor. 
13,   12.  —  Inferius  post  patent  in  codd.  AKNUZ  additur  et. 

6  Cod.  Z  itjnota.  Cod.  U  risiti  manifesta  et  fdei  cotjnita. 

7  Mattli.  16,  16.  scq.  —  Paulo  infcrius  pro  et  eututem  codd. 
K  W  Z  bb  et  idcm. 

8  In  Ioan.  Evang.  lr.  79.  n.  I  ;  Gregor.,  II.  Ilomil.  in  Evang. 
homil.  26.  n.  8.  Cfr.  hic  lit.  Magistri,  c.  7.  Loc.  Script.  esl 
loan.  20,  28. 

«  Cfr.  inlVa  a.  3.  q.   1. 

10  Vcrs.  29.  —  Seq.  Scriplurae  locus  est  I.  Petr.  1,  8.  Verba 
Glossae  hic  momoratac  habentur  in  obiect.,  ad  quam  hic  re- 
spondetur.  —  Paulo  ante  codd.  pariim  omittunt  cum  edd.  I  , 
2  vel  abscessum ,  pariim  asceusttm  vel ;  cod.  bb  ponit  tantum 
absentiam.  Superius  cod.  P  omitiit  haec  est,  quae. 


DIST.  XXIV.  ART.  II.  QIAEST.  I. 


519 


qni  non  viderunt  et  crediderunt,  quam  fideni  Tho- 
mae  ;  et  beatus  Pelrus  in  primae  Canonicae  primo 
commendat  eos  qui  Christum  non  viderunt,  et  tamen 
in  eum  crediderunt ;  et  hoc  est  quod  vult  illa  Glossa 
dicere,  quod  Domini  absenlia  corporalis  faceret  ad 
fidei  promotionem  :  et  ex  hoc  non  sequilur,  quod 
corporalis  visio  tollat  ipsam  fidem. 

2.  Ad  illud  qnod  obiicitur  de  auctorilate  An- 
gustini  et  Gregorii ,  dicendum,  quod  verba  Augustini 
et  Gregorii  sunt  inlelligenda  per  se.  Quod  enim  di- 
citnr  fides  es^e  de  non  apparentibus  et  non  visis , 
hoc  dicitur,  quia  fides  de  illis  est  secnndum  eam 
naturam,  secundum  quam  non  apparent;  et  eo  ipso 
est  de  ipsis,  quae  non  apparent,  quia  secundum  ali- 
quid  sui  latent.  Sed  ex  hoc  non  excluditur,  quin 
quasi  per  accidens  et  per  concomitanliam  possit  ' 
dici,  quod  fides  sit  de  aliquibus.  quae  apparent , 
pro  eo  quod  unum  et  idem  ,  sicut  prius  ostensum 
est,  potest  simul  apparere  et  latere. 

3.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  visio  patriae 
tollit  fidem  Divinitatis  ;  dicendum,  quod  non  est  si- 
mile.  pro  eo  quod  visio  patriae  excludit  omne  ae- 
nifjma  el  aufert  omnem  latentiam  ;  non  sic  visio  viae. 


Quamvis  enim  Christus  appareret  quantum  ad  natn- 
ram  humanam  * .  lalebat  tamen  quantum  ad  perso- 
nam.  Unde  Chrislo  demonstrato,  istum  pati,  erat 
visum  et  creditum:  visum,  in  quantum  demonstrat 
suppositum  humanae  naturae,  sed  creditum  ,  in 
qiiantuiii  demonstrat  persooam  sive  bypostasjm  di- 
vinae  naturae. 

4.  Ad  illud  quod  obiicitur  ultimo.  quod  credere 
est  diffirile  et  voluntariuin  ;  dicendum,  quod  visio 
corporalis,  sicut  dictum  est,  quia  non  tollit  laten- 
tiain.  ideo  non  tollit  diffumltatem ;  nec  tollit  arbi- 
trii  libcrtatem  ex  ea  parle,  ex  qua  laleL  Cum  enim 
dicit.  (|iiod  non  est  di/ficilc  nec  voluntarium  cre- 
dere  quod  quis  videt;  dicendum.  quod  vcruin  est 
secundum  id,  secundum  3  quod  videt ;  sed  lamen  to- 
lus  Chrislus  secundum  omnem  sui  naturam  visiooi 
non  subiacebal ;  el  ideo  ratione  illius  naturae  et  per- 
sonae  voluntarium  et  difjieile  erat  credere.  Facile 
enim  erat  credere,  quod  ille  homo  pateretur.  ab  his 
qui  videbant  Christum  pati ;  sed  dilTicillimiun  erat 
credere,  quod  Deus  esset  qui  pateretur :  nec  hoc 
credebat  aliquis,  nisi  qui  volebat,  et  quem  illumi- 
natio  fidei  adiuvabat. 


SCHOLIOX 


I.  Cum  manifestum  sit,  quod  unum  et  idem  secundum  ;ili- 
quid  potest  patere  sensibus  et  secundum  aliquid  lalere;  eom- 
muniler  approbatur  propositio  (hic  in  corp.),  quod  fides  et  vi- 
sio  possunt  esse  cirea  unum  ,  quamvis  non  secundum  idem. 

De  hac  I.  quaestione :  Alex.  Hal.,  S.  p.  III.  q.  68.  m.  7. 
a.  2.  —  Scol..  hic  q.  unica  n.  21.  —  S.  Thom.,  S.  II.  II.  q.  I.  a. 

4.  ad  I.  —  Petr.  a  Tar. ,  hic  a.  i.  —  Hichard.  a  Med.,  hic  q.  i. 
—  Dionys.  C.irth.,  de  hac  et  2.  seqq.  qq.  hic  q.  unica. 

II.  Quoad  seq.    (2.)    quaestioiiein    plura    nolanda   sunt.   — 

5.  Thom.,  (S.  II.  II.  q.  I.  a.  i;  et  de  Verit.  q.  I  J.  a.  (J.  ad  6.),  Scot. 
(hic  q.  unica  n.  17.  seqq.)  et  Richard.  a  Med.  (hic  q.  6.)  alii- 
que  non  admittunt  dislinclionem  duplicis  opinionis  probabilis , 
sed  hanc  voeem  aceipiunl  tantum  in  primo  sensu  ab  auctore 
nostro  relalo ,  scilieet  pro  assensu  ctim  dubitatione  et  formi- 
dine  allerius  partis;  et  inde  reete  concludunt,  quod  nctus  opi- 
nionis  non  possit  componi  cum  artu  fidei.  Adiniitunt  tamen  Iidem 
raliones  probabiles  pro  Bde,  sed  hae  lunc  solummodo  generant 
opinionem  prabaliitem ,  si  quis  in  assentiendo  els  innitiiur  frin- 
cipaliter;  si  qnisautem,  ul  lit  in  verelideli,  principaliler  inni- 
tiiur  Ueo  revelanli,  tunc  secundum  ipsos  non  generatur  opioio 
probabilis.  Remota  hac  de  nomine  differentia,  cum  sententia  eom- 

muni  S.  Thom.  (S.  II.  II.  q.  2.  a.  10.)  de  «  ralionibus  induclivis  ad 

ea  quae  sunt  fldei  »,  et  quae  ad  voluntalem  credenlia  se  conse- 
quenter  habenl,  idem  docet,  quod  hic  dicit  S.  Bonav.  de  opinione 
sumia  in  secundo  sensu.  Duplicem  sensum  opinionis  probabilis 
adiniiiii  etlam  Petr.  n  Tar.  —  De  fldc  quacrenle  inlellectiim  et  de 
uiililate  scienliae  theologicae  plura  praeclare  docel  S.  Bonav.  I. 
Sent.  prooem.  q,  2.  —  Tota  haec  doctrina  conflrmatur  a  Concilio 
Vai.  i  e.  I.  de  /iile  rt  mtione)  hi>  verbis:  «  Ac  ratio  quidem,  flde 
illustrata,  cum  sedtilo,  pic  el  sobrle  quaerit,  aliquam,  Deo  danie, 
mysleriorum  intelligeniiam  eamque  fructuosissimam  assequltur, 
tiiin  ex  eorum  quae  naturaliter  cognoscil  analogia,  tum  <•  myste- 
riorum  ipsorum  nexu  Inter  se  el  cum  flne  hominis  ullimo;  nun- 


quam  tamen  idonea  reddilur  ad  ea  perspicienda  instar  veiii.i 
tuni,  quae  proprium  ipsius  obieetum  consiiiuunt  »  ete.  Quoad 
ulliina  verba  a  Concilio  (ibid.  can.  I.)  definituni  est:  «  Si  quis 
dixerit,  in  revelatione  divina  nulla  vera  et  proprie  dicta  myste- 
ria  contineri,  sed  universa  fidei  dogmata  posse  per  rationem 
rite  excultam  e  naturalibus  principiis  intelligi  el  demonslrari, 
a.  s.  ».  Qua  definilione  cliditur  error  tum  Abaelardi ,  egregie  a  S. 
Bemardo  (Epist.  190.  c.  I.)  confutatus,  tum  aliorura  aniiquorum 
ct  recenliorum  auctorum  (cfr.  infra  dub.  3.). 

111.  Non  tantum  s> -ieniiae  theologicae.  sed  etiam  «  omnium 
supernaturalium  illuminationum ,  quamdiu  peregrinamur  a  I>>>- 
mino,  (ipsa  fides  est)  el  fundamenlum  stabiliens  et  lucerna  <li- 
rigens  et  ianua  introducens .  secunduin  cuius  etiain  mensuram 
necesse  est  mensurari  sapienliam  nobis  di vinilus  datam ,  ne  quis 
sapiat  pltis,  ijuam  oportet  saptrt »  cic.  [Rom.  12,  3;  iia  s.  Bonav. 
Breviloq.  prooem.  §  I.).  Porro  Ilenr.  Gand.  (Quodl.  12.  q.  2, 
Quodl.  S.  q.  15,  et  Sum.  p.  I.  a.  13.  q.  7.)  praeter  lumen  n  itu- 
rale  rationis  triplex  dislinguit  lumen,  seilicet  lumen  ptoriae,  lu- 
men  /iilei  ei  aliud  quasi  meilinm ,  quo  « <  larior  haberi  possil  noti- 
iii  credibilium  quam  per  fiurm  ».  Conura  ipsum  fuse  arguil  ScoL 
(loc.  cit.  n.  •").  scqq.);  qui  etiam  generalilcr  negal,  cum  li.i-' 
posse  stare  scienliam  proprie  dictam ;  unde  Iheologiae  hoc  nomen 
proprie  convenire  negal.  Minime  autem  diflitetur,  praeterfldem 
a  Deo  puris  animis  dari  alias  supernaturales  illuminaiiones  per 
dona  Spiiiins  S.,  vel  gratias  ^raii<  d  ii .>>  Quod  autem  S.  Bonav. 
(infra  dub.  i.  et  aliis  locis  ibi  citL  docel  de  dono  sapicnli 
seienli;  c,  hocab  anliquis  doctnribus  communiler  l  inetur.  I>. 
Carlh.  (hic  q.  unlca  paulo  anle  flnem),  licel  non  <'in  llen- 

rici  approbel,  ad  rem  dlcit:  «Ceterum  ponereluracn  illud  ckwim 
lumine  simplicis  fldei ,  approbaA  I,  ei  a  doclorc  iil"  Solemnl  idonee 
comprobatur;  Immo  ponere  illud  luxta  niodum  nunc  introdu- 
ciuiii  apertissimo  consonal  Vngustlno  in  sermonlbua  varila  de 
resurrcclione  etalibi,el  In  libro  de  C\\ Itat  D        ique  in 


1   li.i  codd.    \  K  I  :  in  alii>  posset. 
-  Iu  codd.  el  edd.  I,  2  desideratitr  humanam,  quam  vo- 
ccui  VaL  bene  supplevli. 


Val    hlc  in 'I nisll    tecundum   ei   pnulo  s   pro 

iiiiiitiu  ubertatem  gratls  substltull  aroitrium  libentm,  Pro 
codd.    \  K  dicitur. 


o20 


SENTENTIARUli  LIB.  III. 


de  Trinitate,  ct  supcr  Ioannem;  ct  in  hoc  concordant  doctorcs 
praecipui:  Alexandcr,  Thomas,  Alberlus,  ISonavcntura  [qui  ia- 
fra  ab  eodem  vocalur  devotus  ac  dukis  doctor},  (iuliclmus  Pa- 
risiensis,  Anlissiodorensis,  Petrus,  Uldaricus  et  alii  multi ».  Prac- 
ler  lios  allegat  varios  locos  Dionysii  Arcopag.,  Augustini,  Bcr- 
nardi  ct  ipsius  Plalonis  ct  Aristotclis.  Addit  plura  de  luce  illa 
contcmplationis,  qua  «  mcnti  illuminatac,  unctac,  succcnsae  nihil 
rationabilius,  nihil  sapientialius ,  nihil  verius  nequc  divinius  vi- 


deatur,  quam  christianac  fidei  tenor ,  tlicoria ,  evangelizalio. 
Ilanc  luccm  ncgare,  irrisorie  examinare  et  tan([iiam  (ictum  quid 
reputare  non  cst  aliud  quam  propriam  ignorantiam  demon- 
strare  »  etc. 

IV.  Dc  liac  2.  quacstionc  praeter  locos  citatos:  Alcx.  Bal., 
S.  p.  I.  ([.  I.  ni.  i.  a.  I.  2.  —  B.  Albcrt.,  de  hac  el  seq.  q. 
hic  a.  9.  —  Pctr.  a  Tar.,  hic  a.  5.  qu  icstiunc.  2.  —  Kichard.  a 
Med..  hic  q.  6. 


QUAESTIO  II. 
Utrum  fides  sit  de  his ,  de  quibus  habetur  opinio  probabilis. 


Secundo  quaeritur,  utruin  fides  sit  de  his,  de 
quibtis  habetur  opinio  probabilis.  Et  quod  sic,  vi- 
detur. 

1.  Primae  Pelri  tertio1:  Parati  omni  posccnd 

rwdammia. reddere  rationem  de  ea  quae  est  in    nobis  fide  et 

spe;  sed  ratio  probabilis   est  generativa   opinionis: 

si  ergo    fides   compatitur   secum  probabilem  ratio- 

nem ,  compatitur  ergo  et  probabilem  opinionem. 

±  Item,  Petrus,  archiepiscopus  Ravennas2:  «  Non 
est  lutum  credere  sine  ratione  »;  ergo  ratio  pro- 
babilis  facit  ad  fidei  utilitatem  et  securitatem:  si 
igitur  opinio  generari  habet  ex  probabili  ratione , 
videtur  etc. 

3.  Item,  donum  scientiae,  intellectus  et  sapien- 
tiae  simul  potest  stare  cum  fide;  sed  « quod  credi- 
mus,  debemus  auctoritali,  quod  intelligimus,  ra- 
tioni3»:  ergo  ratiocinatio  potest  simul  stare  cum 
fide.  Sed  cum  quocumque  stat  probabilis  ratiocina- 
tio,  stat  etiam  et  opinio:  ergo  etc. 

h.  Ilem ,  doctrina  theologiae  stat  simul  cum  fide, 
cum  sit  fidei  explicativa,  et  circa  ea  est,  circa  quae 
fides  consistit:  si  ergo  in  doctrma  theologiae  multae 
fiunt  probabiles  rationes ,  videtur,  quod  rationis 
probabilitas  simul  cum  fide  maneat4:  ergo  pari  ra- 
lione  et  probabilitas  opinionis  ex  rationibus  gene- 
ralae  poterit  esse  in  eodem  et  respectu  eiusdem,  in 
quo  et  respectu  cuius  est  ipsa  fides. 

Sed  coxtra:  1.  Ad  Hebraeos  undecimo5:  Fides 
aa  oi.posi-  est  argumentum  rerum  non  apparentium ;  sed  ea, 
de  quibus  habetur  opinio  probabilis,  sunt  apparen- 
tia  —  «  probabile  enim  est  quod  videlur  omnibus, 
vel  pluribns»  —  ergo  videtur,  quod  opinio  proba- 
bilis  et  fides  circa  ideuc  simul  esse  non  possunt. 


2.  Itern,  acceptio  opinionis  probabilis  colligitur 
ex  humana  ratiocinatione;  sed,  sicut  dicit  Gregorius6, 
«  fules  non  habet  merilum,  cui  humana  ratio  prae- 
bet  experimenlum»:  ergo  videlur,  quod  probabilis 
acceptio  auterat  meritum  ipsi  fidei:  ergo  non  potest 
se  compali  cum  habitu  ipsius  fidei. 

3.  Item,  «opinio  est  acceptio  unius  partis  cum 
formidine  alterius7»,  igitur  ubi  est  opinio ,  ibi  est 
vacillatio;  sed  fides  excludit  omnem  vacillationem , 
dum  facit  firmiler  adhaerere:  ergo  tides  non  potest 
simul  stare  cum  opinione. 

4.  Ilem,  opinio  adhaerel  rationi 8  propter  se, 
unde  deficiente  probabilitate  rationis ,  deficit  proba- 
bilitas  opinionis;  sed  fides  adhaeret  ipsi  Verilati 
propter  se  et  super  omnia:  ergo  fides  et  opinio  ha- 
bent  repugnantiam:  ergo  non  videtur,  quod  simul 
possint  esse  in  auima  eirca  eandem  materiam. 

c  o  n  c  l  u  s  i  o. 

De  eodem  potest  esse  fides  et  opinio  probabilis , 
non  quatenus  habet  dubitationem  annexam, 
sed  qualenus  dicit  acceptionem  generatam  et 
derelictam  ex  rationibus  probabilibus. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  opinio  probabilis  Dupie  \ 
duphciter  consuevit  accipi:  uno  modo  dicitur  opimo  us- 
«acceptio  unius  partis  cum  formidine  alterius»;  alio 
modo  dicitur  opinio  acceptio  animae  generata  ex  ra- 
tionibus  probabilibus,  secundum  quod  consuevit  dici, 
quod  syllogismus  dialecticus  generat  opinionem  ,  syl- 
logismus  vero  demonstrativus  generat  scientiam  9. 

Si  igitur   opinio   dicatnr   primo    modo,  prout 


1  Vcrs.  15.  —  Dc  minori  cfr.  Aristot.,  I.  Posier.  c.  26.  (c. 
33.)  et  1.  Topic.  c.  I. 

2  Scil.  >.  IVtms  Chrysologus.  Eius  sententia  liic  allata  erui 
potest  cx  eius  Serm.  79.  n.  6.  seq.,  ubi ,  defendcns  Apostolos, 
qui  mulieribus  resurrectionem  Clnisti  annuntiantibus  non  cre- 
diderunt,  dicit:  Decipi  non  potest  qui  non  est  lacilis  [auditor]... 
Sic  Adam  novus  cito  cecidit,  dum  cito  credidil  ,  vi  dum  racile 
dai  aures  ad  mulieris  auditum,  se  suosque  posteros  pessimo 
addixit  inimico  eto.  —  Pro  Ravennas  cod.  aa  Memensis,  Vat. 
Ravennensis ,  edd.  I,  2  Leoonensis. 

3  August.,  de  Ctilit.  credendi,  c.  II.  n.  25. —  De  maiori 
cfr.  infra  d.  34.  p.  I.  a.  I.  q.  I.  seqq.  —  Inler  sed  ct  quod 
credimus  cod.  A  interiicit  quia. 

4  Cfr.  1.  Sent.  proocm.  q.  2.  —  Pro  fnoit  codd.  A  K  bb 
sunt,  cod.  Z  fuerunt. 


5  Vers.  I. —  Deflnitio  lermini  probnbilis  sumta  est  ex  Ari- 
stot.,  I.  Topic.  c.  I :  Probabilia  autem  sunt  quae  videntur  omni- 
bus,  aul  plurimis,  aut  sapientibus  etc.  Cfr.  supra  pag.  oOo  , 
nota  2. 

6  Libr.  II.  Ilomil.  in  Evang.  homil.  20.  n.  I.  —  Vat. 
tam  in  hoc  arg.  quam  in  seqq.  pro  accepHo  constanter  cxhibet 
asseusio. 

7  Avicenna,  lib.  de  Anima  (qui  dicitur  Scxtus  naturalium), 
p.  V.  c.  I:  Opiuio  vero  est  conceplio,  ad  quam  accedilur  cum 
formidine  alterius  partis.  Aristot.,  I.  Poster.  c.  20.  (c.  33.)  di- 
cit,  quod  opinio  «  est  acceptio  immediatae  propositionis  et  non 
necessnriae  ».  —  Subinde  pro  igitur  cdd.  sed,  et  mox  cod.  A 
voci  vacUlationem  pracmiuil  formidinem  et. 

s  Vat.  subdit  proliiibili. 

9  Cfr.  Aristot.,  I.  Prior.  c.  I  ;  I.  1'ostcr.  c.  2,  et  I.  Topic.  c.  I. 


DIST.  XXIV.  ART.  II.  QUAEST.  III. 


52 1 


tiasio  i.  habet  secum  annexam  formidinem  et  vacillalionem, 
sic  non  potest  simul  stare  cum  habitu  fidei  circa 
eandem  materiam,  pro  eo  quod  fides  facit  plene 
consentire  in  alteram  partem,  ita  quod  omnino  re- 
putat  eius  oppositum  falsum  et  erroneum,nec  pro- 
pler  aliquam  rationem  supervenientem  posset  ad  op- 
positum  inclinari;  et  ideo,  quia  tollit  fluctuationem 
opinionis,  islo  modo  dicendi  opinionem  opinio  si- 
mul  cum  fide  non  potest  se  compali '.  —  Si  autem 

*osio  -2.  opiaio  dicatur  secundo  modo,  scilicet  acceptio  de- 
relicta  ex  rationibus  probabilibus;  sic  dicendum  est, 
quod  circa  idem  simul  et  semel  polest  esse  opinio 
et  ftdcs ,  quoniam  multi  fideles  habent  ad  ea  quae 
credunt,  multas  verisimiles  rationes  et  mullas  pro- 
babiles,  quae  habent  generare  opinionem  quantum 
ad  secundum  modum  dicendi  opinionem;  et  illa 
quidem  acceptio  generata  fidei  non  repugnaf ,  immo 
subservit  et  famulalur.  Est  enim  in  fidei  fomentum 
quantum  ad  infirmos  el  in  obleclamentum  quan- 
tum  ad  perfectos. 

Ex  his  patet  responsio  ad  quaestionem  propo- 
sitam,  patet  eliam  responsio  ad  obiecla.  Opinio  enim 
probabilis  secundum  unum  modum  dicendi  potest 
stare  simul  cum  fide,  sicut  rationes  ad  primam  par- 
tem  ostendunt;  immo  multum  confert  fidei  probabi- 
litas  rationum ,  sicul  dictum  fuil  in  principio  primi 
libri2.  Secundum  alium  modum  dicendi,  in  quan- 
tum  sonat  in  imperfectionem,  videlicet  prout  dicit 
vacillationem  et  innitentiam  ipsius  assensus  super 
probabililatem   rationis   principaliler,  sic  habet  re- 


I  ndum. 


ilogus. 


pugnantiam  cum  fide;  et  sic  procedunt  raliones  ad 
secundain  parlem,  maxime    duae  ultimae ,  quarum  a  i 
una    siiinta    est   ex    ipsius  opinionis  incertitudine , 
altera   vero  ex   ipsius    opinionis   fulcimento,    quia 
principaliter  innititur  rationi  probanli*. 

1.  \d  illuil  vero  quod  primo obiicitur  de  verbo  soiatio  op- 
Apostoli,  quod  fides  est  argumentum    non  apparen- P 
tium;  dicendiim,  quod  Apostolus  removet  iln  a  cre- 

dibili  apparentiam  non  quamcumque;  non  enim  re- 
movet  apparentiam  probabilis  opinionis,  sed  certi- 
ludinalis  appretiensionis,  sicut  apparet  Deus  Beatis  . 

2.  Ad  illtnl  qiiod  obiicitur  de  verbo  Gregorii: 
Fides  non  habet  meritum  etc.;  dicendum.  quod  hoc 
jntelligit  (Jregorius.  quando  credulitas  fidei  onm 
innititur  experimento  rationis  probabilis;  et  hoc  modo 
fidcs  vera  non  stat  cum  opiuione,  ita  quod  iunita- 
tur  opinioni  tanquam  fundamento,  immo  multo 
magis  acceptio  ilia  probabilis,  ex  rationibus  acquisita, 
de  qua  dictum  est,  quod  potest  opinio  dici,  ionili- 

tur  ipsi  fidei  tanquam  firmiori.  El  huius  signuni  xotaDdum. 
est,  quia  multae  ratiooes  videntur  nobis  probabiles 
et  valde  ralionabiles  circa  fidem,  quae  videntur  esst 
abusiones  quaedam  bominibus  inlidelibus.  Ideo  ma- 
gis  illa  acceplio  innilitur  fidei  quam  e  converso, 
licet  aliquo  modo  illa  lidem  foveat  et  delectet,  sicul 
dictum  est5. 

3.  4.  Ad  duas  ultimas  rationes  non  oportct  re- 
spondere;  quia  proceduut  de  ipsa  opinione  secun- 
dtim  allerum  modum  dicendi,  secundum  quem  non 
potest  simul  stare  cum  fide,  sicut  prius  taclum  esl ' . 


QUAESTIO  III. 

Utrum  fides  sit  de  his ,  de  quibus  habetur  cognitio  scientialis. 


Tertio  quaeritur,  utrum  fides  sit  de  his,  de 
quibus  habetur  cognitio  scientialis.  Et  quod  sic,  vi- 
delur  tali  ratione. 

1.  Pbilosophus  aliquis  sciens   rationibus  cogen- 
enta.tibus,  Deum  esse  unum,  creatorem7  omnium,  po- 

test  venire  ad  fidem,  ita  quod  non  obliviscatur  il- 
larum  rationum ;  sed  sciens  illas  rationes  habet 
scientiam:  ergo  videtur,  quod  possit  de  eodem  simul 
habere  fidem  et  scientiam. 

2.  Ilem ,  aliquis  cognoscens  aliquid  per  demon- 


strationem  quia  sive  per  effectum,  si  incipiat  nosse 
per  causam  sive  per  demonslrationem  propter  quid, 
non  propter  boc  amitlit  priorem  cognitionem,  quam- 
vis  haec  secunda  sit  nobilior  illa8:  ergo  duae  co- 
gnitiones  possunt  haberi  de  eodem,  quarum  nna 
nobilior  est  quam  alia,  et  una  non  expellit  aliam 
nec  evacuat.  Et  si  hoc  verum  est,  tunc  videtur, 
quod  simul  possit  aliquid  cognosci  ratiocinatione 
acquisita  et  illuminatione  infusa:  ergo  de  eodera  si- 
mul  potest  haberi  fides  el  scientia. 


1  Bernard.,  V.  de  Consider.  c.  3.  n.  6:  Fides  esl  volun- 
laria  quaedam  et  certa  praelibatio  necdum  propalaiae  verita- 
Us.  Intellectus  estrei  cuiuscumque  invisibilis  certa  et  manifesta 
Dotitia.  Opinio  est  quasi  pro  vero  habere  aliquid ,  quod  folsum 
cssc  nescias.  Brgo,  ut  dixi,  Bdes  ambiguura  non  habet;  autsi 
habet,  fulcs  non  est,  sed  opvnio.  —  Paulo  superius  pro  possei 

codd.  \  K  ci  hli  ;i  secunda  manu)  ;ilii  codd.  possit,  edd. 
potesl.  Mox  pro  dereticta  cod.  /.  reUcta. 

2  Prooem.  q.  2.  —  Sublnde  posl  Secundum  cod.  Gsubiun* 
int/in. 

3  Codd.  GUMO  probabili,  codd.  Ibb  el  edd.  I,  2  pro- 
babiliori ;  Cod.  /.  mnititur  raUoni»  probabititate.  Pro  quia 
cod.  I-'  ri. 

*  Cfr.  Bupra  d.  23.  a.  I.  q.  3.  ocl  •->.       Codd.  MOWap- 

i'.  Bonav.  —  Tora.  iii. 


paret  de  Beatis.  Pro  apprehensionis  codd.  v  K  oomprehensioms. 
Sii|H'iins  posl  noii  apparentiutn  edd.  suppleni  remm. 

5  Vide  I.  Senl.  prooera.  q.  _.  ad  i>.  —  Pro  fidem  edd.  pei 
peram  fides.  Cod.  F  vocl  fldei  praeflgll  <.. 

6  Vide  scholion  ad  praecedenlem  quaest 

7  Cod.  v  hlc  Insei  ii  esse. 

-  Vide  Aristot.,  I.  Poster.  c.  10.  i«-.  13.)  «'i  U.  <••  I.  seqq, 

Den stratio,  quae   hlc  distinguilur  In  demonstrationem  </i»" 

ei   deraonstrationem  /»/' */•/*-/ •  i/ukI  .  sl  ttricte  ac<  Ipllur   non  eei 
Idem  ;u-  demonstratio  <>  pnoriel  aposteriori,  slquidem  omnls 
demonstralio  i>r<>jit<r  quid  esl  "  pn<>i < .   sed  non   vloa   vi 
cum  dcmonslratio  propter  </""/  sil  llla  lanlura,  In  qua   causa 
mmediaUx   Bdertur.  —  Pro  //<</<//«i/-  edd.    I,  I  /<<</»'/•.    Vai 
//■  »//<*/-  vel  nobitior, 


SKNTENTIAKUM  LIK.  III. 


3.  Item,  cognilio  inlellectiva  superadveniens  non 
tollit  cognilionem  sensitivam,  licet  nna  illarum  sit 
dignior  et  perfectior  et  nobilior  altera  ' :  ergo  pari 
ralione  videtur  de  fide  et  scientia,  quod  simul  pos- 
sunt  haberi  de  eodem  et  circa  idem. 

4.  Kem,  «experientia  est  principium  scientiae»; 
sed  de  uno  et  eodem  potest  liaberi  fides  et  expe- 
rientia:  ergo  de  uno  et  eodem  potest  haberi  fides 
et  scientia.  Maior  probatur  per  Philosophum  2;  mi- 
nor  probatnr  in  beata  Virgine  Maria,  quae  fide  et 
experienlia  cognovit,  se  concepisse  de  Spirilu  sancto. 

Skd  contra:  1.  Sicul  caritas  diligit  Deum  pro- 
Ad  opposi-  pter  se  et  super  omnia,  sic  fides  assentit  primae 
Veritati  propter  se  et  super  omnia;  sed  quia  cari- 
tas  diligit  Deum  super  omnia  et  propler  se,  impos- 
sihile  est,  quod  ipsa  compatiatur  secum  dilectionem, 
qua  quis  diligit  Deum  propter  terrena  principaliler: 
ergo  pari  ratione  impossibile  erit,  quod  fides  secum 
compatiatur  cognitionem,  qnae  principaliler  adhae- 
ret  ratiocinationi  acquisitae.  Sed  talis  est  cognitio 
scientiae:  ergo  impossibile  est,  fidem  circa  idem 
esse  cum  scientia  simnl  et  semel 3. 

2.  Item ,  visio  patriae  tollit  fidem  propler  cer- 
litudinem  et  evidentiam  in  cognoscendo:  si  igitur 
quod  cognoscitur  per  scientiam  est  cerlum  et  aper- 
tum,  videtur,  quod  impossibile  sit,  aliquid  esse  si- 
mul  scitnm  et  creditum. 

3.  Item,  animus  nosler  nullo  modo  potest  dis- 
sentire  ab  eo  quod  novit  habitu  scientiae  —  non 
enim  potest  non  credere,  quod  iriangulus  non  ha- 
beat  tres  angulos  aequales  duobus  rectis,  si  scit 
illud  demonslrare4  —  sed  quae  fide  creduntur  vo- 
luntarie  creduntur ,  et  sicut  possunt  credi,  ita  et 
possunt  discredi:  ergo  videtur,  quod  notitia  scien- 
tiae  non  possit  simul  stare  circa  idem  cum  ipsa  fide. 

4.  Item ,  quae  scienlia  cognoscuntur  subiacent 
rationi ;  sed  quae  lide  creduntur  sunt  supra  ratio- 
nem,  quoniam  fules  est  illuminatio  ralionem  elevans 
supra  se5:  ergo  si  idem  non  potest  esse  infra  ratio- 
nem  et  supra  rationem,  non  videtur,  quod  possit 
simul  cognosci  per  scientiam  et  fidem. 


CONCLUSIO. 

Scientia  aperfae  comprehensionis  non  compatilur 
sccum  fidem ;  sed  scientia ,  quae  est  a  manu- 
duclione  ratiocinationis ,  simvl  stat  cum  fide , 
ita  ut  pdcs  sit  principate  et  scienlia  subser- 
viens. 

Kkspondko:  Ad  praedictorum  intelligentiam  est 
notandum,  quod  duplex  est  cognitio  6,  seilicet  apertae  nnpiei 
comprehensionis  et  manuduclione  ratiocinalionis. 
—  Si  loquamur  de  scientia  aperlae  comprehensio- 
nis,  quo  modo  cognoscitur  Deus  in  patria;  sic  nonco.iia.. 
compatitur  secum  fidem,  ut  simul  idem  sit  scitum 
et  creditum,  pro  eo  quod  talis  cognitio  simpliciter 
excludit  aenigma:  et  hoc  melius  apparebit  infra7, 
cum  agetur  de  evacualione  virtutum,  quare  videli- 
cet  et  qualiter  fidei  actus  per  visionem  excludatur 
et  evacuelur.  Et  de  hac  scientia  Sanctorum  auctori- 
tales  dicunt,  et  communis  opinio  magistrorum  tenet. 
hoc  esse  verum ,  quod  idem  non  potest  esse  simul 
scitum  et  creditum. 

Si  antem  loquamur  de  scientia ,  quae  est  a 
manuduclione 8  ratiocmationis ,  sic  voluerunt  qui- opioio 
dam  dicere,  adhuc  esse  verum,  quod  non  potest 
simul  slare  cum  fide,  quia  per  talem  scientiam  assen- 
tit  intellectus  ipsi  rei  cognitae  propter  ipsam  ratio- 
nem  principaliter ,  assentil  etiam  necessario,  assentit 
etiam  sicut  rei,  quae  est  infra  se;  cuius  contrarium 
reperilur  in  fide,  quae  assentit  primae  Veritati 
propler  se  et  voluntarie,  elevando  rationem  super 
se.  Et  ideo  dixerunt,  habitum  fidei  et  scientiae  mu- 
tuo  sese  excludere,  secundum  quod  carilas  illum 
amorem  excludit,  quo  quis  amat  Deum  propter 
temporalia  principaliler. 

Aliorum  vero  positio  est,  quod  de  nno  et  eo-°p"»0 
dem  simul  polest  haberi  scientia  manuduclione  ra- 
tiocinationis  cum  habitu  fidei,  iuxta  quod  dicit 
Auguslinus  decimo  quarto9  de  Trinilate,  exponens 
illud  Apostoli:  Alii  datur  per  Spiritum  sermo  sa- 
pientiae ,  alii  sermo  scientiae:  «  Huic  scientiae  tri- 


1  Aristot.,  III.  de  Anima,  text.  30.  (c.  7.):  Nunquam  sinc 
phantasmate  intelligit  anima.  Et  ibid.  text."  39.  (c.  8.):  Qui  non 
scntit  aliquid ,  nihil  utique  addiscel  nec  intelliget.  lit  cum  spe- 
culetur,  ncccsse  est,  siniul  phantasma  aliquod  speculari  etc 

2  Vide  supra  d.   14.  a.  3.  q.  2.  arg.  3.  ad  oppos. 

3  Guliel.  Antissiod.,  S.  p.  III.  tr.  3.  c.  I.  q.  i.  hoc  signifi- 
caium  esse  vult  illis  verbis  Samaritanorum,  loan.  4,  42:  Et 
miilicri  dicebant:  qiria  iam  non  propter  tuam  loquelam  cre- 
dimus ;  ipsi  enim  audivimus  el  vidimvs.  «  Samaritana,  in- 
qnit,  significat  rationem  naturalem,  Samaritani  [significant] 
venientes  ad  fidem  noviter;  quoniam  venientes  ad  fldem  novi- 
ter  dicunt  rationi  nalurali :  iam  non  propter  te  credimus,  setl 
quia  ipsi  vidimns  per  liilem  ».  Iste  locus  Script.  rcspicitur  eliam 
infra  in  solut. 

*  Cfr.  Aristot.,  I.  Poster.  c.  4.  seqq.  —  Paulo  inferius  pro 
notitia  scientiae  edd.  scientia  notitiae. 


5  Vide  supra  pag.  501,  nota  5. 

6  Vaf.  addit  scientialis  de  Deo,  et  deinde  cum  edd.  I,  2 
bis  substituit  a  parte  pro  apertae. 

7  Disf.  31.  a.  2.  q.  I,  ubi  hoc  ex  auctorilate  Augustini,  Gre- 
gorii  probalur. 

8  Cod.  bb  (a  secunda  manu)  per  manuductionem ;  reli- 
qui  codd.  manuductione  tantum,  omissis  verbis  praecedentibus 
quae  est  a. 

9  Cap.  !.  n.  3,  ubi,  secundum  verbum  allegatum  Apostoli 
(I.  Cor.  12,  8.)  distingucns  sapirntiam  (i.  e.  rerum  divinarum 
scientiam)  a  scientia  (scil.  rerum  humanarum),  docet,  sapien- 
tiae  non  esse  iribuendum  quidquid  sciri  ab  homine  possit  in 
rebus  humanis  ,  «  sed  illud  tantummodo,  (juo  fides  saluberri- 
ma...  qua  scientia  non  pollent  fideles  plurimi,  quamvis  polleant 
ipsa  fide  plurimum  ».  —  Pro  quo  fides  multi  codd.  et  edd.  I, 
2  perperam  quod  ftde. 


DIST.  XXIV.  ART.  II.  QUAEST.  III. 


olS 


Ralio. 


boo  illud  quo  fides  saluberrima ,  quae  ad  veram 
beatitudinem  ducit,  gignitur,  nutritur,  delenditur, 
roboratur;  qua  scientia  non  pollent  plnrimi  fideles, 
licet  habeant  fidem».  Et  Riehardus  de  sancto  Vi- 
ctore1  dicit,  qnod  «ad  ea  quae  fidei  sunt,  non  tan- 
tum  possunt  haberi  rationes  probabiles,  sed  etiam 
necessariae,    licet   eas   interdum   contingat    nos   la- 

c.iasio  2.  tere  ».  Lnde  aliquis  credens,  Deum  esse  unum,  crea- 
torem  omnium,  si  ex.  rationibus  necessariis  incipiat 
ipsum  idein  nosse,  non  propter  hoc  desinit  fidem 
habere;  vel  si  etiam  prius  nosset,  fides  superveniens 
talem  cognitionem  non  expelleret,  sicut  per  expe- 
rientiam  patel. 

Ratio  autem.  quare  lalis  scientia  simul  potest 
esse  de  eodem  cum  ipsa  fide,  ita5  quod  una  co- 
gnitio  alteram  non  expellat,  esl,  quia  scientia  ma- 
iiuductione  raliocinationis ,  licel  aLiquam  certitudi- 
nem  faciat  et  evidentiam  circa  divina,  illa  tamen 
certitudo  et  evidentia  non  est  omnino  clara,  quam- 
diu  sumus  in  via.  Quamvis  enim  aliquis  possit  ra- 
lionibus  necessariis  probare,  Deum  esse,  et  Deuin 
esse  unum;  lamen  ccrnere  ipsum  divinum  esse  et 
ipsam  Dei  unitatem,  et  qualiter  illa  unilas  non  ex- 
cludat  personarum  pluralitatem ,  non  potest ,  nisi 
«  per  iustitiam  fidei  emundetur3».  Unde  illuminatio 
et  cerlitudo  talis  scienliae  non  est  tanta,  quod  ha- 
bita  illa ,  superfluat   illuminatio    fidei ,  immo  valde 

c.  rmatar.  est  cuiu  illa  pernecessaria.  —  Et  huius  signuin  esl, 
quia,  licet  aliqui  philosophi  de  Deo  sciverint  niulta 
vera,  tamen,  quia  fide  caruerunt,  in  multis  errave- 
runt,  vel  etiam  defecerunt.  —  Unde  sicut  in  praece- 
dentibuV  dictum  est,  quod  fides  potest  stare  cum 
visione  exteriori,  quia  illa  habet  coniunctam  lalen- 
tiam  circa  personam  Chrisli ;  sic  intelligendum  est 
circa  habitum  fulei  et  talem  modum  sciendi ,  quod 
possunt  se  simul  in  eodem  et  respectu  eiusdem 
compati.  —  Unde  concedendae  sunt  raliones,  quae 
suut  ad  istam  partem. 

I.  Ad  illud  vero  quod  primo  obiicitur  in  con- 
trarium,  quod  caritas  non  compalilur  secum  dile- 
clionem,  quae  principaliter  adhaeret  alii  rei ;  re- 
ponderi  potest,  quod  non  est  simile:  quoniam  amare 
Deum  propter  creaturam  (inaliter  pertinet  ad  amo- 
rem  iniquum  et  libidinosam ,  qui  habet  repugnan- 
tiain  ad  aiiiorem  rectnm;  sed  assenlire  alicui  vero 
probato   propter   rationem    probantem,  dum  illatio 


asio  3. 


- 
•ratn. 


atio  I.  SI 


sit  vera  el  neeessaria  .  uec  boc  '  dicil  peccatam  nec 
dicit  errorem,  el  ideo  non  sic  habet  repngnantiam 
ad  fidem :  propterea  non  est  simile.  —   Sed  adhuc  s 
illud  non  solvit  piene,  qoia,  qaidqoid    sit  de  cari- 
tate,  ista  duo  non  videntur  simul  se  posse  coropati, 
quod  aliquis  assentiat    veritati  creditae  propter 
et  quod  assenliat  ei  propter  aHud.  —  Propter  quod  -  '«"««>  -• 
nolandum,  quod  haec  praepositio  propter  dupliciter 
potest  accipi:  ano  modo,  prout  aolatcausam  fma- 
lem ;  alio  inodo.  proat  dicit  rationem    moventem  . 
Si  prout  dicit  causam  ftnalem,  sic  oon  potesl  unum 
et  idem    cfedi  propter  se  et    propter  aliud.  sicut 
amari  non    potest   propter  se  el    propter  aliud.  Si 
dicat  rationem  moventem,  cara  plares  possinl  i 
rationes  moventes  ad   assentiendnm   oni  el  eidem, 
sicut  potesl  una  conclasio   probari    per  causam  el 
per  effectum,  potesl  etiam  probari  per  aliquid  ex- 
triusccus  et   per   aliquid  intrinsecus;   sic  non 
inconveniens.    quod    aliqais   assentiat  alicui  veritali 
propter  se  et  propter   aliud,  diversis  tameo  oabili- 
bus  et  coosiderationibus.  —  Sed   nec   adhac    illud  s 

■  Jnt. 

plene  solvit.  quia  dicitur  loannis  qnarto7,  ipiod  di- 
xerunt  Samaritani  credentes:  Iam  non propter  ver- 
bum  tuum  credimus;  quod  est  veilmin  fidei,  et  ita 
videtur,  quod  assensus  fidei  non  compaliatar  secum 
assensum  scientiae.  qui  principaliter  innilitur  rationi.  "'l,"io  3- 
—  Et  proplerea  voluerunt  aliqni  dicere,  qaod 
non  tollalur  cognitio  quantum  ad  habitum,  toilitur 
tamen  quantum  ad  actum,  quia  non  habet  iam  il- 
lius  usum,  nec    motum.  —  Istud  tamen  uon  opor-  i« 
tet  dicere,  nec  videtur   esse   conveniens,  quod  ali- 
quis  habet  habitum ,  et  non    possit    habere  usum  . 
maxime  cnm  non  habeat  potentiam  ligalain  per  ali- 
quod  impedimentum. 

Et  propterea  potest  dici,  quod  qaaodo  aliquiss 
sunul  est  scxens  et  credens,  nabitas  fidei  tenet  m 
eo  principatum;  et  ideolalis8  assensn  fidei  assentil 
ipsi  Veritaji  propter  se,  ita  quod  propter  dicil  ra- 
tionem  principaliter  roovenlem.  \ssensn  etiam  scieo- 
tiae  assentit  eidem  propler  ralionem,  ita  quod  pro- 
pter  iioii  dicit  rationem  principaliter  ipsum  moven- 
tem.  Quamvis  autem  non  possil  anum  el  idem  credere 
propter  se  et  propler  aliud,  ita  quod  sic  el  sic  cre- 
dat  principaliter ;  tamen  propterseel  propter  aUud* 
liene  possunl  se  compati  ad  invicem,  ita  quod  unum 
sit  principale,  et  aliud  sil  subserviens.  Unde  illnd 


1  Libr.  I.  dt1  Trin.  c.  4,  quod  lesiimonfum ,  hic  abbrovia- 
nmi.  iDiegrum  babetur  l.  Senc  prooem.  q.  2.  fundam.  •!■ 

2  Pro  ila  edd.  et. 

3  Secundum  AugusL,  I.  <\c  Trin.  c.  •-'.  n.  i .  proul  eius 
verba  a  Magtetro  referuniur  l.  Sent.  d.  II.  c  I.;  cfr.  ibid. 
CommenL  dub.  I.  et  2.  — Pro  enumdetur  edd.  I,  -  cum  plu- 
rlbus   codd.  emendetur.  Paulo   Inferius  codd.    \  K /.   omlltunl 

onte  //A(  pernecessaria. 

*  QuaesL  I.  —  Circa  Onemcorp.  Vat.  post  oOfnpaH adlun- 
-n  qttamvis  non  secundwn  idem. 

5  Pro  /"'•  //'»•  codd.  v  K  hoe  non.  Paulo  ante  pro  '/'"» 
Vnt.  '/»;//  ///.,'/').  Paulo  inferlus  non  paud  codd.  omlUunl  simul 
Bnte  w  /'  ise  compati 


•  Cfr.  II.  Sent.  d.  38.  a.   I.  q.  3.  nd   I. 

7  Vers.   •-.  ubl  Vulgata  pro  verbum   tuutn  exhil 
loquelam  ,  quam  lecUonem  el  Infra  drcn  fln  m  soltil.  S    I 

piL        Non  n  i  multo  p  «l  pro  aiiqut  K     ''•/" 

ostendere.  Subinde  multl  codd.  omilbini  '/«<"/  anl      i        mox 
pro  toUUur  tamen  scrlpium  habeni  tottitur  <iuirm 

-  ii.i  codd.  II 1 1  T  etc  ;  codd.  \  <•  i\  /  bb  Id.  i. 

■2  /<//  sus.  VaL  cuin  i  Id.  lili 

\  il  tamen  /'/■"/»/<  r  se  prh\ 
inis  prindpatiter.  In  llne  solut.  •  ■  * t » I _    nddunl  /.'/  / 
responsio  ad  primum  argumentum    —  II  non 

iini  ii  ,i  I   soluUone .  quae  In  hi 
cum  Scriplurae  soivaL 


524 


SENTENTIARUM  LIH.  III. 


quod  dixeniot  Qdeles:  lam   non  propter  loquelam 
tuam  credimus;  intelligendum  est  prineipaliter. 

±  Ad  illud  quod  obiicitur  de  visione  patriae, 
(jiiod  tollit  fidem;  dicendum,  quod  uon  est  simile: 
quia.  eum  '  omnem  excludit  latentiam,  iam  credu- 
litas  fidei  non  est  necessaria:  non  sic  aulem  est  de 
scientia,  quae  habetur  per  rationem  manudiictivam. 

3.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  sciens  non  po- 
test  dissentire  ab  eo  quod  scit;  dicendum,  quod 
verum  esl  quantum   ad    id  quod    de  eo  cognoscit, 

Notandum  quantum  tamen  ad  id  quod  latet,  ex  illo  dissentire 
potest;  et  ratione  iliius  est  necessaria  sibi  credulitas 
fidei,  sicut  aliquis  pbilosopbus  sciens  probare,  Deum 
esse  unum.  ratione  necessaria,  ab  lioc "  non  potest 
dissentire;  dissentiret  tamen  ab  hoc,  si  quis  diceret, 
quod  illa  unitas  potest  conipati  secum  pluralitatem: 
quod  quidem  eum  latet  et  excedit  vires  cognitionis 
suae  et  scientiae. 

4.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  fides  est  de 
his  quae  sunt  supra  rationem ,  el  scientia  de  his 
quae  sunt  infra;  dicendum,  quocl  sicut  nihil  impe- 
dit,  unum  et  idem  esse  latens  et  patens;  sic  nihil 

xotandnm.  jmpedit,  unum  et  idem  secundum  alium  et  alium 
cognoscendi  modiun  esse  infra  et  supra;  et  ita 
scitum  et  creditum.  Licel  enim  sempiterna  virtus 
et  Dicinitas  nosci  possit  per   scientiam  acquisitam, 


vel  etiam  innatam,  in  se  3;  tamen  prout  comparatur  Hynetu 
ad    pluralitatem    personarum,    vel    ad   humilitatem  p«  ran 


nem. 


humanilatis  nostrae,  quam  Deus  assumsit,  omnino 
supra  ralionem  est  et  supra  scientiam.  Si  quis  enim 
iudicio  ralionis  et  scientiae  innilatur,  nequaquam 
crederet  possibile,  quod  summa  Unitas  secum  com- 
patiatur  pluralitatem  personarum ;  nec  quod  summa 
Maiestas  uniri  possit  cum  nostra  humilitate;  nec 
quod  summa  Virtus  de  non  operante  fiat  operans 
sine  sui  mutabililate,  et  cetera  consimilia,  quae  vi- 
dentur  repngnare  communibus  animi  conceptionibus 
secundum  philosophiam.  Unde  valde  parum  altingitc.n6rm< 
scientia  cognilionem  divinorum,  nisi  fidei  innitatur: 
quia  in  una  et  eadem  re  aperlissimum  est  fidei 
quod  occullissimum  est  scienliae ;  sicut  patet  de 
altissimis  et  nobilissimis  quaestionibus,  quarum  veri- 
tas  latuit  pbilosophos,  scilicet  de  creatione  mundi, 
de  potentia  et  sapientia  Dei ,  quae  latuorunt  philo- 
sophos  et  nunc  manifestae  sunt  Christianis  simpli- 
cibus.  Propler  quod  dicit  Apostolus4 ,  stultam  fecisse 
Deum  sapientiam  huius  mundi;  quia  omnis  sa-  >'<>&. 
pientia  de  Deo  in  via  absque  fide  magis  est  stultitia 
quam  vera  scienlia.  Deprimit  enim  perscrulantem 
in  errorem,  nisi  dirigatur  et  iuvetur  per  fidei  illu- 
minationem;  unde  per  ipsam  non  expellitur ,  sed 
magis  perficitur. 


SCHOLION. 


I.  Quod  nec  actus  (ransiens  visionis  beatificae  cum  aclu 
lidei  componi  possit,  ncc  habitus  eiusdem  cum  acttt  et  habitu 
fidei ,  manifestum  est  (cfr.  infra  d.  31.  a.  2.  q.  I.).  Dlrum  autem 
scitum  «  manuduciione  ratiocinationis  »  possit  essc  obiectum 
fidei,  in  utramque  pnrtem  disputatur.  S.  Thom.  conslanter  ne- 
gativam  sentenliam  tenet;  unde  etiam  asserit,  existentiam  Dei 
ut  auctoris  naturae  non  esse  obieclum  fidei  nisi  per  accidens, 
scilicet  quoad  eos,  qui  demonslrationem  hiiius  veritatis  non 
capiunt.  Consentiunt  Scot.  cum  sua  schola  mullique  alii.  Tamen 
eti.im  opposita  sententia  S.  Bonaventurae,  quod  in  statu  viae 
scitum  de  divinis  possit  generatim  esse  creditum,  sed  secundum 
alium  et  alium  modum,  multis  antiquis  et  recentioribus  placet; 
quam  profltentur  Alex.  Hal..  B.  Albert.,  Richard.  a  Med.,  Du- 
rand.  et  Petr.  a  Tar.,  qui  breviter  argumentum  principale  sic 
proponit:  «  Scienlia  viae  de  divinis  propter  admixtam  obscu- 
ritatem  ex  improportione  intellectus  nostri  r.d  obiectum  et  fre- 


quentem  obnubilationem  phantasmatum  non  excludit  fidem ; 
scientia  vero  patriae  dupliciter  potest  haberi ;  vel  habituatiter 
in  perpetuum,  sic  excludit  fidem;  vel  actualiter  ad  tempus ,  ut 
in  raptu  Pauli,  sic  non  excludit  fidem  ».  Ceterum  ex  solutione 
argumentorum  ad  oppos.,  praesertim  ad  3.  4,  apparet,  dissen- 
sum  inter  Angelicum  et  Seraphicum  non  esse  tam  gravem ,  ut 
vulgo  putatur.  —  Satis  clare  auctor  noster  cum  Scoto  aliisque 
plurimisdocet,  refragantibus  nonnullis  recentioribus,  quod  obscu- 
rilas  obiecti  materialis  fidei  non  spectet  ad  rationem  formalem 
fidei,  sed  sit  tantum  conditio  concomitans  aclum  eius  (cfr. 
infra  d.  31.  a.  2.  q.   I.  ad  i.  6.). 

II.  De  hac  quaeslione:  Alex.  Ilal.,  S.  p.  III.  q.  68.  m.  7. 
a.  3.  —  Scot.,  hic  q.  unica  n.  17.  —  S.  Thom.,  hic  a.  2.  quae- 
stiunc.  2;  S.  II.  II.  q.  I.  a.  5;  de  Verit.  q.  14.  a.  9.  —  B.  Albert.. 
III.  Sent.  d.  15.  a.  9.  —  Petr.  a  Tar.,  hic  a.  5.  q.  I.  —  Bichard. 
a  Med.,  hic  q.  5.  —  Durand.,  hic  q.   I.  —  Biel ,   hic  q.  unica. 


ARTICULUS  III. 


De  obiecto  fulei  quoad  nominis  rationem. 


Consequenter  quaeritur  de  obiecto  fidei  quan- 
!um  ad  nominis  rationem;  consuevit  enim  nomine 
articuli  censeri.  Et  circa  hoc  duo  quaeruntur  se- 
cundum  duplicem  rationem  articuli. 


Primo  quaeritur  de  ratione  articuli,  quae  assi- 
gnatur  a  Ricbardo. 

Secnndo  de    illa,    quae  assignalur  ab  lsidoro. 


1  Cod.  r  supplet  visio  ista.  Pauio  inferius  pro  manuducti- 
i  inn  e.kl.  i,  2  manuductione ,  Vat.  manuducUone  ratioci- 
nationis. 

2  Codd.  plurimi  ad  hoc,  sed  cod.  A  hic,  el  paulo  posl  cum 
cod.  A  etiam  codd.  C  0  bb  ab  hoc,  Vat.  bis  ab  hac.  Edd.  I.  2  in 
secundo  loco  pro  ad  hoc  posuerunt  adhuc. 

3  Respicilur  illud  Rom.  I,  19.  20:  Ouia  quod  notum  est 
Uei  manifeslum  esl  in  illis,  Dous  enim  illis  manifestavit.  Invisi- 


bilia  enim  ipsius...  conspiciiintur;  sempiterna  quoque  eius  vir- 
tus  et  Divinitas  etc.  Cfr.  1.  SenL  d.  3.  )).  I.  q.  I.  seq.  et  II. 
Sent.  d.  39.  a.  I.  q.  2.  —  Paulo  superius  post  et  supra  Vat. 
supplet  ralionem. 

4  flpist.  I.  Cor.  I,  20:  Nonne  slultam  fecit  Deus  sapientiaifl 
huius  mundi?  —  PhuIo  supcrius  pro  tatuerunt  edd.  latnit,  com- 
plures  codd.  lutucrit. 


DIST.  XXIV.  ART.  III.  QUAEST.  I. 


QUAESTIO  1. 

De  definitione  articuli ,  quam  panit  Richardus. 


Ji  ilio  Ri- 
c  di. 


ponitnr 
« tra  par- 
t    1. 


t   2. 


par 


Circa  primum  sic  proceditur  et  quaeritur  de  illa 
ratione  Richardi  \  quam  ponit  de  arliculo,  deiiniens 
sic  articuliim:  «  Articulus  est  indivisibilis  veritas  de 
Deo,  arctans  nos  ad  credendum».  Conlra  istam  ra- 
tionem  obiicitur  primo  ratione  primae  parlis ,  vi- 
delicel  ralione  liuius,  quod  dicitur  indivisibilis  ve- 
riias  de  Deo. 

1.  Nullnm  enim  verum  complexum  est  verum 
indivisibile;  sed  arliculus  cst  verum  complexum,  ut 
enuntiabile,  sicut  in  praecedentibus  2  luit  ostensum: 
ergo  non  est  verilas  indivisibilis. 

2.  Item,  una  tantnm  est  veritas  indivisibilis  circa 
Deum3:  ergo  si  articulus  est  veritas  indivisibilis  de 
Deo,  unus  tantum  est  articulus;  sed  hoc  est  falsum: 
ergo  et  illud ,  ex  quo  sequitur. 

«3.  Item,  nihil  quod  est  ipse  Deus,  est  veritas 
de  Deo;  sed  obieclum  fidei  est  ipseDeus:  ergo  ob- 
iectum  fidei  non  est  veritas  de  Deo.  Sed  arliculus 
est  obiectum  fidei:  ergo  inconvenienter  dicilur  arli- 
culus4  verilas  de  Deo. 

4.  Item,  resurrectionein  esse  futuram,  est  arti- 
culus;  et  hoc  non  est  verum  de  Deo,  sed  est  verum 
de  carne:  ergo  illud  non  convenit  generaliter 5: 
ergo  non  videlur,  quod  primum  membrum  praedi- 
ctae  defmitionis  conveniat  ipsi  artieulo  generalker 
nec  vere. 

Contra  secdndam  partem  notificalionis,  qua  di- 
citur  arctansG  ad  credendum,  opponitur  sic. 

o.  Nihil  quod  est  supra  rationem  et  occiiltum 
rationi ,  arctat  eam  ad  credendum:  sed  articulus 
lalet  rationem  et  est  supra  rationem :  ergo  non  vi- 
tlelur.  quod  arctet  eam. 

6.  Item,  ad  nihil,  ad  quod  ntcra  volunlate  in- 
rlinamur.  per  aliquid  arctamur;  sed  ad  credendum 


mera  voluntate    inclinamur7:    ergo   per  nihii  arcl.i- 
mur  ad  credenduin:  ergo  arlicnlus  non  arrtat  nos. 

7.  Item,  sicul  se  habel  obiectum  fidei  ad  actaro 
credendi,  sic  se  habet  obieclura  carilalis  ad  actum 
amandi:  scd  obiectom  carilatis  nou  arctal  dos  ad 
amandum:  ergo  nec  obiectum  fidei  ad  credeDdam. 

8.  Ilem,  sicut  articuli  ordinanlur  ad  actiim  civ- 
dendi,  ita  praecepta  ordinantur  ad  effectuui'  obe- 
diendi;  et  sicut  arctamur  ad  credendum  credibilia, 
ita  arctamur  ad  exsequendura  mandata:  ergo  sicul 
credibile  dicitur  articulus,  ita  praeceplum  debel  dici 
articulus:  si  ergo  praeceptum  non  sortitur  Domeo 
articuli,  videtur  similiter.  quod  nec  ipsum  obie- 
ctum  fidei  debeat  dici  articulus. 

CONCLUSIO. 

Definitio  articuli  a  Richardo  assignata 

est  conveniens. 

Rkspondeo:  Ad  praedictorum  iiitclligcntiam  esl 
notandum,  quod  arliculus ,  quautum   cst  de  se  ra-*"™»1 

.    .         ...  mologu  cam 

iionc  sui  nominis ,  dicitur  ab  arctando 9;  doc  autem  tonmai 
dupliciter  habet  intelligi.  active  videlicel  el  passive. 
Dicilur  enim  articulus,  quia  est  quid  in  se  arcta- 
lum;  et  dicitur  articulus,  quia  alios  arctat.  Proul 
passive  dicilur  ariiculus  quid  in  se  arctatmu  ''.  esl 
terminus  resolulionis ;  proul  autem  aetive  dicitur, 
est  principium  distmctionis  et  discretionis.  —  El 
primo  quidem  modo  accipilur  in  scientia  naturali,  ArUert»  >■., 

seientia  na- 

in  qua  dicuntur  arttculi  membra  sive  partes,  quae  l,iri11 
non  resolvuntur  in  alias,  sed  in  cis  stal   resolutio, 
sicut  dicuntur  articuli  digitorum  ".  In  quaotum  vero 
articulus  dicilur  principium  distinctionis  .  consuevil 


1  Definiiio  articuli  hic  proposila  et  (nl  CQmmnniler  ii  Sclio- 
lasiicis)  Richardo  tribula,  in  dicti  magistri  operibus  non  occur- 
iit;  quod  observavil  I'.  Nicolai  in  ed.  Comment.  S.  Thomae, 
Ml.  Sent.  il.  25.  a.  I.  s.  Tlioin.,  II.  II.  (j.  I.  ;i.  6.  arg.  3.  nit: 
«  Sicuta  quibusdam  dicilur,  articulus  est  indivisibilis  »  etc.  Do- 
ctoribus  hoc  docenlibus  annumerandus  est  Guliel.  Anlissiod., 
i|ni  S.  p.  iii.  ir.  3.  c.  2.  t|.  I.  diiit:  «  Articulus  dicitur  ab  ar- 
ctando,  quia  arctal  nos  ad  se  credcndum  »,  el  «  tria  exiguntur 
■■iil  hoc  i|iiikI  ;ilii|iiid  <it  articulus,  scil.  quod  sil  de  Deo,  quod 
in  nobis  secundum  se  el  dirccte  generel  limorem,  vel  amorem 
Del,  quoniam  pcr  limorem  Dei  vilamus  malum,  per  nmorem 
racimus  bonum,  In  quibus  duobus  consislil  perfecla  luslitia, 
quam  ta<  it  in  nobfs  fldes  »  elC. 

?  Art.  i.  i|.  .'{.  —  Sii|n'iiii^  pro  Contra  istam  rationem  edd. 
Contra  istam  definitionem ;  el  delnde  non  Ita  multo  posl  pro 
verum  complexun\,  quam  lectionem  codd.  \  k  c  V  ei  edd.  I, 
-  luentur,  alil  codd.  comptexum  lantum,  Vat,  mentit  compte- 
■iii, n.  in  conclus.  posl  ergo  codd.   \  K  supplenl  arHculus 

3  Immo,  i)l  Ansolm.,  Dialog.  de  verftnte,  c.  13.  vtilt ,  csl 
una  lantum  veritas,  i  e.  rcctiludo  so|a  mente  perceplfbilis,  In 
nibns  vcris. 

4  Codd.  A  V  supplenl  est. 


5  Vcl  nliis  verbis:  illud,  scll.  arliculum  esse  verilntcm  de 
Dco,  non  convenil  omnibus  nrticulis.  —  Pro  ergo  illud  non  con- 
venit  generaliter,  quam  conclusionem  vi\t\.  I,  S  omitiunt,  VaL 
ergo  articulus  non  est  generaUter  mdivisibiUs  veritas  rfe  i>  i. 

c  Edd.  cum  nonnullis  codd.  adiiciunl  >•■  • 

'  Vide  sii|ir.i  pag.  i75,  nola  3. 

8  Pro  effectum  edd.  actum. 

"  Isidor.,  \l.  Etymolog.  c.  I.  n.  R2:  «  Irtus,  qulbuscof- 
lignnlur  membrn,  ab  arctando  dlctl  »;  el  n.  84:  \itns  dictf, 
quod  colllgatl  invicem  nervis  arctentur  i.  e.  slringantur,  quo- 
iu  1 1 1  diminuliva  sunl  articuU.  Nnm  artus  didmus  membra 
malora,  ul  brachfa;  articulos  minora  membra,  ul  digltos,  — 
Paulo  anlc  pro  quantum  <■*/  de  w  raiione  elc.  edd.  quantum 
est  de  ratione  etc 

10  Edd.  articulus  guod  in  se  arctatum  est. 

11  Cfr.  Arlatot.,  I.  de  Htstor,  Bnimnl,  <•.  15,  el  de  Lineb 
Insecab.,  ubi  circn  flnem  discrimen  ostcndltur,  quod  Ini 
Inter  punctum  ei  arUculum  B.  Uberi  In  \i  Phys  . 
iiiu'111,  I. iikI. iiimi  i>|iiin.-.  de  Linefs  insecab  commcntnns,  articu- 
liuii  i  iii  uii  cap  sic  deflnlt:  ^rtlculua  cnlm  dldtui  mlnlmum 
in  corporc  romposiio,  in  quodh  nlantur  olquaal  cd- 
llgunlur. 


526 


SENTENTIARDM  LII5.  III. 


iiem  in  acclpi  in  scientia  sermocinali .  ut  in  grammatica  et 

siientia  ser-  .  .  .        .  ..       .  . 

mocinaii.  rhetonca.  Articutus  emm  iii  grammatica  csl  aliqiuil 
(lisiinctiini,  faciens  discreiioneni  quantum  ad  genera 
et  quantum  ad  casus  et  quantum  ad  supposita1; 
et  in  rhetorica  articulus  appellatur  distinctio,  quae 
lit  in  sententia  et  in  prolalione. 

Quoniam  igilur  aliae  scientiae  deservinnt  thco- 
logiae,  sninit  et  ipsa  proprietatem  suorum  vocabu- 
lornm  inxla  illud,  quod  invenit  in  aliis  scientiis  re- 
cte  dictum.  Quoniam  ergo  fules  nostra  dicit  plurium 
cognitionem ,  et  illa  quidem  cognitio  terminatd  est 
et  distincta;  necesse  est2,  circa  ipsum  obiecturn  (i- 
in  iheoiogia  dei,  quod  est  creditum ,  reperiri  aliqna,  ad  quae 
cat  duo.  reduCantur  omnia  credenda  tanquam  ad  illa,  in  qui- 
bus  stet  resolutio  omnium  credendorum,  et  tanquam 
ad  illa  quae  sunt  principia  directiva  in  omnibus 
quae  creduntur;  et  illa  sunt,  quae  principaliter  fides 
credit,  et  quae  proprie  sunt  obiectum  fidei.  Et  pro 
isla  duplici  ratione  debent  censeri  nomine  articuli, 
videlicet  quia  sunt  terminus  resolutionis ,  et  quia 
princvpium  distinctionis. 

Et  propterea  Ricbardus  ipsum  articulum  defini- 
Expiieatur  ens  vel  describens  notificat  ab  hac  duplici  proprietate. 

defimtio  i-  111 

sta-  Nam  in  hoc  quod  dicil  primo:  «articulus  est  veri- 
tas  indivisibilis 3  de  Deo»  ,  insinuatur,  quod  articulus 
est  terminus  resolutionis ;  resolutio  enim  stat  ad  in- 
divisibile.  In  hoc  vero  quod  subiungitur:  «arctans 
nos  ad  credendum».  insinuatur,  quod  est  princi- 
pium  discretionis  et  directionis;  arctat  eniin  sicut 
regula  directiva  respectu  omnium  eorum  quae  com- 
muniter  4  sunt  credenda.  —  Et  sic  ista  notificatio 
conciusio.  recte  est  assignata ,  quia  non  lantum  est  realis  dc- 
scriptio ,  sed  etiam  nominis  interpretatio. 

1.  Ad  illud  ergo  quod  primo  obiicilur  in   con- 
sointio  op-  trarium,  quod  nulla    veritas    complexa  est  indivisi- 

posilorum.  ]  l 

bilis;  dicendum,  quod  indivisibile  dictum  de  arti- 
culo  non  privat  omnem  divisionem,  sed  privat  eam 
divisionem,  quae  quidem  consistit  in  credibilium 
distinctione,  quia  articulus  non  distinguitur  in  alios 
Aiia  soiuiio.  articulos ,  ibi  enim  slatus  est.  —  Potest  etiam  aliter 
dici,  quod  ipsi  complexioni  subiacet  veritas  indivi- 
sibilis.  Sicut  enim  dictum  fuit  prius5,  intellectus 
circa  ea  quae  Dei  sunt  et  in  Deo,  quae  sunt  omnino 
simplicia,  negotiatur  et  intelligtt  sub  complexione 
quadam;  et  quamvis  lolum,  quod  est  Deus,  sit  ipse 


Deus,  lamen  intellectus ,  dum  inlelligit  aliquid  de 
Deo,  inlelligit  illud  in  ralione  subiecti  et  attribuit 
ei  aliquid  in  ralione  praedicati.  Et  qtiia  diversas 
ei  atliibutiones  1'acit,  hinc  esl,  qnod  ipsam  Verita- 
tem  priniam,  quae  uoa  est,  multis  modis  inlelligit 
et  multis  modis  cnunlial. 

2.  3.  Et  per  hoc  patel  responsio  ad  duo  seqtien- 
tia:  licet  eniin  indivisibilis  Veritas  sil  una,  tamen 
articuli  suut  plures,  quia  articulus  non  solnra  est 
ipsa  Verilas  in  se,  sed  prout  comparatur  ad  ali- 
quain  altributionetn,  respectu  cuius  Deus  est  in  ra- 
tione  subiecti,  sicut  Detitn  esse  creatorem ,  Deum 
esse  trinum,  Deum  esse  unum.  El  ratione  huius  di- 
citur  esse  veritas0  de  Deo  et  plures  arliculi,  quia 
plura  enuntiabilia  sunl  de  Deo  et  circa  Deum,  quae 
necessarium  est  credere  ipsi  fidei. 

4.  A'd  illud  quod  obiicilur,  quod  carnis  resur- 
reclio  non  est  de  Deo;  dicendum,  quod  immo,  in 
quantuin  lenet  rationem  articuli;  sic  enim  corapa-  *otand« 
ratur  resurrectio  nostra  et  carnis  resuscitalio  ad  vir- 
tutem  divinam.  Unde  credere  carnis  resurrectio- 
nem  non  est  aliud  quam  credere,  quod  Deus  cor- 
pora  nostra  resuscitabit,  exigente  hoc  sua  iustitia, 
et  faciente  sua  potentia. 

o.  Ad  illud  quod  obiicitur  contra  secundam 
partem ,  quod  articulus  non  arctat  rationem,  ctim 
sit  supra  eam;  dicendttm,  quod  articulus  definitur 
hic  in  comparatione  ad  intellectum  non  quemcum- 
que ,  sed  intelleclum  informatum  '  /ide;el  boc  no- 
latur ,  cum  dicitur  arctans  nos ,  scilicet  fideles. 
Qtiamvis  autem  articulns  sit  occultus  intellectui,  qtii 
quidem  non  habet  fidem,  et  etiam  supra  ipsum; 
non  tamen  est  supra  intellectum ,  in  quantum  iide 
illuminatur  et  elevatur. 

6.  Ad  illtid  quod  obiieitur,  quod  credere  est  per 
meram  voluntatem,  et  ita  non  per  arctationem;  di- 
cendttm,  quod  est  arctatio,  quae  repugnat  libertati,  DuP|ei 
et  est  arctatio,  quae  repugnat  ambiguitati;  et  cum 
dicitur  articulus,  quia  arctat  ad  credendum,  hoc 
noti  dicitur  per  coactionem  voluntatis ,  sed  hoc  di- 
citur  per  remotionem  ambiguitatis ,  quia  in  ipsa 
veritate  articuli  delerminale  ligitur  mens  credenlis, 
ut  nullatenus  ad  partem  aliam  inclinetnr.  Unde  sicut  Similc 
dicitur  vox  articulata,  quae  ad  significandum  ali- 
quid  est   determinata,   cum  prius  in  se  indifferens 


1  Priscian.,  XVII.  Grammat.  c.  4:  Articulus  secundam  no- 
titiam  supposilorum  demonstrat.  ^i  enim  dicam:  avOfto-oc  /jXOev 
[liomo  venit],  primam  notitiam  ostendo;  sin  6  avOw-o;  rjXOev , 
secundam.  —  Cicero,  IV.  Rhetor.  ad  Herenn.  c.  19.  articuium 
in  rhetorica  sic  deflnit:  Articutus  dicitur,  cum  singula  verba 
intervallis  distinguunlui'  caesa  oratione,  hoc  modo:  acrimonia, 
voce,  vullu  adversarios  perterruisti  etc. —  Mox  pro  in  senten- 
tia  Vat.  in  scicntia. 

"-  Multi  codd.  hfc  inepte  insefunt  quod,  et  subindc  non 
pauci  codd.  nec  non  edd.  omittunt  ipsum  ante  obiectum.  Ali- 
quanto  inferius  pro  et  illa  sunl,  quae  Vat.  et  illa,  quae  sunt, 
et  post  pauca  cum  edd.  I,  2  dicuntur  pro  debent  ac  termini 
pro  terminus. 


3  Vat.  verikis  mentis  indioisibilis. 

*  l'io  comniuniter  in  codd.  T  V  el  aliis  etiam  legi  posset 
consequenter.  Guliei.  faris.,  de  Fide,  c.  2.  dicit,  quod  commvr 
niter  credenda  «  usualiter  articuli  fldei  voc;inlur  ». 

5  Ait.  I.  q.  3.  ad  2.  —  Paulo  superius  pro  quia  cod.  II 
qua ,  Vai.  quoniam.  Infra  pro  intellectus  circa  ea  codd.  Q  U 
intellectus  est  circa  ea,  et  subinde  pro  et  in  Deo  codd.  -F  U 
et  ideo.  Post  pauca  pro  tn  rationc  subiccti  codd.  A  K  U  sub 
ratione  subiecti. 

6  Edd.  cum  paucis  codd.  subiungunt  indivisibilis.  Mox  pro 
enuntiabilia  cod.  A  et  edd.  I,  2  essentialia. 

7  Codd.  A  G  K.  bb  formatum. 


DIST.  XXIV.  ART.  III.  QUAEST.  II. 


yu 


esset  atl  significandum  diversa  ' ;  sic  arliculns  dici- 
tur,  quia  ipsum  oportet  determinale  credere  et  ei 
assenlire,  oinni  remota  ambiguitate  et  vacillatione. 
7.  8.  Ad  illud  quod  obiicitur  de  obiecto  alia- 
rum  virlutum,  et  etiam  de  praecepto,  quod  arclat 
ad  obediendum;  dicendum,  quod  non  est  simile: 
ijuia,  sicut  prius  dictum  est,  articulus  non  lantiun 


dicilur,  quia  arctal  obligundo,  sed  quia  arctat  di- 
stinguendo  et  discernendo,  et  qnia  ad  ipsum  stat 
resolulio;  el  quoniam  hoc  proprie  convenit  ipsi  li- 
dei,  quae  esl  virtus  perflciens  ipsum  intellectum, 
ad  quem  spectat  principium  et  regula  discrelionis2: 
hinc  est,  quod  soluin  obiectum  fidei  vindical  sibi 
nomen  arliculi. 


SCIIOLIOX. 


1.  Alii  antiqui  commentalores  Magistri  nna  quaeslione  solcnt 
absolvere  quae  in  h;ic  ct  seq.  quaest.  dc  duabus  articuli  deflni- 
tionibus  disputantur;  insupcr.  duce  Alexandro  Hal.,  ipsi  duabus 
hic  notatis  definitionibus  terliam  Hugonis  a  S.  Vicl.  adiungunt: 
«  Arliculus  est  natura  cum  gralia  »;  quam  Petr.  a  Tar.  (III. 
Sent.  d.  25.  q.  I.  a.  I.)  sic  inlerpretalur :  «  Duo  in  quolibet 
arUculo  simplici  inveniuntur:  unum  quasi  formale,  scilicet 
Veritas  prima  ;  allerum  quasi  mjateriale,  scili  ct  aliquod  altri- 
butum  teroporale,  quod  Dco  attribuilur  vel  per  inhaerenUam , 
ut  in  arliculis  de  humanitatc,  vel  per  causam,  ut  in  articulis 
de  Divinitate».  De  opinionibus  circa  ipsam  rcm  cfr.  supr.i  pag. 
515,  nota  6.  —  Etymologiam  nominis  articuli,  quam  S.  Bonav. 
sumsit  cx  Latino,  S.  Thomas  derivat  cx  Gracco  vocabulo  SpOpov 
(S.  II.  II.  q.  I.  a.  6.),  ct  in  Commcnt.  (III.  Scnt.  d.  25.  q.  I.  a.  I. 
quaesliunc.  I.)  dicit:  Articulus  nomcn  Graecum  est  ct  imporlat 
indivisionem ;  unde  membra,  quae  non  dividuntur  in  alia,  ar- 
ticu/i  dicuntur».  Sed  in  Summa  dicit  de  codem  secundum  B. 


Alberlum:  « signiflcat  quandam  coaptaUonem  aiiquarum  par- 
tium  riistinctarum  »;  ct  ibid.  \ult,  credibilia  fldei  distfngui  in 
articulos,  «  in  quantum  in  quasdam  partes  dividuntur,  haben- 
tes  aliquam  coaptationem  ad  invicem  ».  Ibid.  ad  3.  de  deflni- 
lione  Righardi  dicit,  quod  «  datur  magis  secundum  quandam 
etymologiam  nominis,  proul  habet  derivalionem  laUnam,  quam 
secundum  pius  veram  signiflcaUonem ,  prout  a  Graeco  deriva- 
tur  ».  In  Commcnt.  idem  dooet:  «  lllud  quod  habel  specialem 
difficultatem  in  Bde,  ct  cuius  suppositio  non  dependel  ob  alfo 
supposilo,  proprie  dicitur  arUculus  fldei  ».  —  Plura  deaniculis 
fldei  vide  infra  d.  25.  a.  I.  q.  I. 

II.  Dc  hac  ct  scq.  quaeslione  praeler  laudatos :  Alex,  Hal., 
S.  p.  iii.  q.  69.  m.  I  ;  in  Supplemento  coll.  39.  a.  1-4.  (artL 
1-3.  parlim  ex  Alexandro,  parUm  ex  Bonn\.  transcripti  sunt). 
—  B.  Albert,  hic  a.  i,  ct  ri.  25.  a.  i.  —  Rfchard.  a  Med.,  III. 
Scnt.  (I.  25.  a.   I.  q.   I.  —  Durand.,  III.  Scnl.  ri.  25.  q.  2. 


QUAESTIO  II. 
De  definitione  articuli ,  quam  ponil  Fsidorus. 


Secundo  quaeritur  de  notificatione  Isidori 3,  quae 
'isi-talis  est :  «  Articulus  est  perceptio  divinae  Veritatis 
it,n  tendens  in  ipsam  ».  Contra  parteni  primam  defini- 
,,ar'  lionis  opponitur  sic. 

1.  Nulla  veritas  est  sua  perceptio ;  sed  articu- 
lus  est  divina  Veritas:  ergo  haec  est  falsa :  arlicu- 
lus  est  perceptio  divinae  Veritatis. 

2.  Item,  fides  est  perceptio  divinae  Veritatis4 : 
ergo  si  arliculus  est  perceptio  divinae  Veritatis,  fides 
est  articulus. 

3.  Item ,  visio  gloriae  est  perceptio  divinae  Ve- 
rilatis  :  ergo  videlur,  quod  visio  gloriae  sit  arliculus 
lidei ;  quod  simpliciter  est  absuidiiin. 

/i.  Iiem,  in  arliculis  non  tantum  exprimitur  di- 
vina  Veritas,  sed  etiam  divina  Bonitas  et  Chrisli  hu- 


manitas:  ergo  non  videtur,  quod  primiun  membram 
definitionis  omni  articulo  generaliter '  conveniat. 

Contra   secundam  partem    definitionis   opponi- coatn  pv- 
lur  sic. 

5.  Nihil  (|iiod  esl  ipsa  divina  Veritas,  tendit  in 
divinam  Veritatem  ;  sed  articulus  est  ipsa  Veritas  tli- 
vina:  ergo  non  est  tendens  in  ipsam  Veritatem. 

G.  Item,  articulus  communis  est  respectu  fidei 
bonornm  et  malorum;sed  mali,  quamvis  percipianl 
primain  Verilalem,  non  lameii  tenduut  in  ipsam  "  : 
ergo  tentlere  in  divinam  Veritatem  non  »■-!  commune 
omni  articulo. 

7.  Item,  aliqui  pbilosophi  habuerunl  cognitio- 
iiein  de  Deo  cuin  quadam  dilectione,  ergo'  habne- 
runi  simul  divinae  Veritatis  perceptioneui  cum  qua- 


1  Cfr.  tom.  II.  pag.  509,  nota  2.  —  Paulo  superius  |><>>I 
i-inii  prim  codd.  BC  inserunl  etiam. 

2  Vfde  supra  ri.  23.  n.  I.  q.  I.  in  corp.  ei  q.  2. 

3  Auctorem  deflnftionis  liic  allatae  Invenire  nequivimus.  Dnin 
Alex.  ihil.,  s.  p.  III.  q.  (i".i.  m.  I.  hanc  arlicull  deflnitfonem 
Hugoni  (ribuii,  B.  Albert.,  hfc  a.  -i.  uil:  « Isidorus  ;mii<>iii  di- 
ritur  sic  deflnire:  Artlculus  est  perceptlo  etc.  Quidam  etfam 
magistrorum  Hugoni  altribuunl  istam  :  <■  Arliculus  esl  nalura 
tnin  ur;iii.i  i> .  qune  lamen,  ut  proponitur,  in  Hbro  suo  non 
Invonitur  (scntentialller  continetur,  ut  ipse  B.  Albert.  In  flne 
■iii.  dfclt,  in  l.  de  s.iciMin.  |>.  X.  c  •').).  I'.  Nicolul  Ih  <;\. 
Comment.  s.  Thomne  In  llb.  Sent.,  hlc  ri.  -J").  n.  I  ,  obscrvat: 

"i!  tsidori  nomino  subiungitur,  m  el   paulo  i»)^i  ex  lln 
ijniii' ,  apud  neulrum  occurrit ».  Si  rein  spectas,   non   verba, 


ista  deflnitio  insinuata  vidctur  u  Praeposilivo,  quf,  ul  a  nola 
i).  suprn  pag.  515  ndiecta  liquel,  iili  sententine  ndhnerebat, 
quae  vull,  arliculos  fldei  esse  credert  nativitatem  etc.  Cfr.  \n- 
sclni.,  Monolog.  c.  75.  seq.  Gullel.  Parfs.,  de  Ffde  c.  -  all  . 
Manirestum  Igltur  esl .  cerlns  esse  el  determlnntas  numero  "/>- 
prekensiones  de  m<  qtiae  perllnenl  ad  fundamenlum  religionls. 
Qunre  el  Ipsa  apprehensa.  Hnec  Bulem  sunl  quae  vocantur  ar- 
licull  fldel. 

*  Cfr   supra  o.  I.  q.  I. 

'  Codd.   VK  naturaliter. 

r'  Vldc  <ii|iim  in.  Magisirl,  'i    wiii    c    i.  el  CommcnL  o. 
■_».  q,  i.  oc  dub.  3,  —  Pro  piimam  veritatem  codi   i    nVri 
)  eritatem. 

1  i  dd.  mj"  ti. 


328 


SENTENTIARUM  UI5. 


dain  tendentia  in  ipsam ;  el  tameD  nec  fidem  nec 
ftdei  arliculos  liahueriint :  ergo  non  videtur,  quod 
praedicta  Dotificatio  de  arliculo  recte  assigoetur. 

8.  Item,   cnm  unins  rei  una  sit  delinilio1,  vi- 

delur,  quod  ad  notificationera  articnli  sufficiat  noli- 

iicatio  sive  definitio  Ricliardi :    superfiuil  ergo    isla 

QaaeaUo  Isidori.  —  Quaerilur  ergo,  quae  sit  diversitas  inter 

conneza. 

utramque. 

CONCLUSIO. 

Definilio  articuli  ab  Isidoro  assignata  conveniens 
est ,  prout  est  fidei  formatae. 

Respondeo  :  Ad  praedictorum  iutelligentiani  est 
Diflertapri-notandum,  quod  ista  descriptio   in    tribus  differt   a 

ma    lri|ilici-    ,  .      .  .       .  _.   ,  . .      ..  ...         ,  .       .       „. 

ter.  Primo.  descriptione  ipsius  Richardi.  Aam  illa  desenplio  Ri- 
chardi  est  quasi    quaedam    nominis    interpretatio , 

^e.uado.  haec  autem  est  realis  notifeatio.  —  Secundo  vero 
differt  in  hoc  quod,  cuin  articulus  dupliciter  ha- 
heal  considerari :  el  prout  est  in  se  et  prout  est 
apud  animam-,  notificatio  ipsius  Richardi  respicit 
ipsum  articulum,  prout  est  in  se;  nolificatio  ipsius 
Isidori  respicit  ipsum  articulum ,  prout  est  ens  apud 
animam ;  ideo  dicit,  ipsum  esse  perceptionem  divi- 
Teriio  cnm  nae  Veritatis.  —  Tertia  differentia  est :  quia ,  cum 
"  dupliciter  conlingat  loqui  de  fide,  videlicet  de  fide 
in  sua  generalilate  et  de  fide  formata ,  dupliciter 
etiam  contingat  articulum  considerari :  aut  prout  est 
obiectum  fidei  generaliter ,  aut  prout  est 3  fidei  for- 
malae ;  Richardus  definit  articulum,  prout  est  ohie- 
ctutn  fidei  generalitcr ,  et  ideo  dicit,  quod  est  «  ar- 
ctans  nos  ad  credendum»;   Isidorus   autem   definil 

coDciusio.  ipsum ,  prout  esl  obiectum  fidei  formatae ;  et  ideo 
dicit,  quod  est  «perceptio  veritatis  tendens  in  Deum». 
Et  quoniam  fides  formata  respicit  intellectum  pariter 
et  afleetum4,  quia  intellectum  illuminat  ad  creden- 
dum  et  affeclum  excitat  ad  tendendum  in  Deum ; 
hinc  est.  quod  Isidorus  definit  articnlum  primo  per 
comparationem  ad  actum  inlellectus ,  cum  dicit: 
«  Articulus  est  perceptio  divinae  Veritatis  »:  sccundo 
per  comparationem  ad  actum  affectus,  cum  suhiun- 
git:  «  tendens  in  ipsam  ».  Et  quia  5  ad  utrumque 
actum  comparatur  in  ratione  modvi,  hinc  est.  quod 
praedicta  definitio    intelligenda    est   dari   secundum 


praedicationcm   causalem,  ut  sit  sensus :   «  arlicu- E»t  dee 

per  can 

lus  est  perceptio  »  elc. ,  ld  est,  articulus  est  illud 
quod  illuuiinat  nos  ad  divinam  Veritatem  percipien- 
dam,  et  quod  excilat  nos  ad  tendendum  in  ipsam. 
Lnde  dicitnr  perceplio  tcndens ,  quia  facit  nos  per- 
cipcre  et  tendere ,  et  movet  nos  ad  pcrcipicndum 
et  lendendum.  —  Kt  per  hoc  patet  responsio  fere 
ad  onmia   quae  obiiciuntur 6. 

1.  Ad  illud   enim   quod    priino  obiicitnr,  quod  soiuuo 
nulla  veritas  esl  sua  perceptio;  patet  responsio:  quia 
verum  esl  praedicatione   essentiali' ,   sed  non   est 
vcium  pracdicationc  causali. 

±  S.  Ad  illud  quod  ohiicitur,  quod  fides  esl  perce- 
ptio  et  etiam  visio  gloriae :  dicendum,  quod  non  est  sound 
simile:  quia  illud  dieitnr  praedicatione  formali, 
sed  illud  dicitur  praedicaUone  causali.  Fides  cmm 
et  visio  est  perceplio  sicut  habitus  perceptivus;  sed 
articulus  est  perceptio  sicut  obiectum  motivum  vir- 
tutis  percipientis.  —  Posset  etiam  dici,  quod  sicul  Aii«r. 
intellcctus  aliquando  nominat  potentiam,  aliquando 
habitum,  aliquando  actum  ,  aliquando  obiectum,  si- 
cut  manifestum  est  in  diversis  auctoritatihus  8 ;  sic 
et  perceptionis  nomen  potest  extendi  ad  habitum , 
actum  et  obicctum.  Icfeo  aliter  dicilur  de  fide ,  ali- 
ter  de  articulo. 

4.  Ad  illud  quod  ohiicilur,  quod  articuli  non 
tantum  spectant  ad  veritatem,  sed  etiam  ad  bonita- 
tem,  nec  tantum  ad  Veritatem  divinam.  sed   eliam 

ad  humanam  :  dicendum.  quod  etsi  articulus  concer-  xotand 
nat  aliquo  modo  bonum ,  concernat  etiam  aliquid 
creatum,  secundum  illud  tamen  non  habet  rationem 
motivi ,  sed  eo  ipso,  quod  habet  in  se  rationem  veri 
et  Veri  summi ,  cui  fides  propter  se  et  super  omnia 
assentit.  Et  quia  definitur  hic  articulus ,  in  quan- 
tum  est  molivus  ipsius  fidei,  ideo  sufiicit  tangere 
hic  in  eius  notilicatione  Veritatem  divinam,  a  qua 
est  tola  et  principalis  ratio  movendi 9. 

5.  Ad   illud  quod  obiicitur  de  tendentia,  patet 
responsio :  quia  praedicatio  illa  causaliter  est  intel- 
ligenda.  Articulus  enim  terminando  ia  facit  tendere;  xouai 
terminat  enim  in  quanlum  finis ,  et  movet  in  quan- 
tum  obicctum ;  et  ideo  facit  tcndere. 

6.  Ad  illud  quod  ohiicilur  de  fide  malorum, 
dicendum,  quod  hic  definilur  articulus  in  compara- 
tioue  ad  fidem  formatam ,  licet  etiam  tides  malorum 


1  Cfr.  supra  pag.  501,  nola  2.  — De  definilione  nrliciili  a 
Hichnrdo  d;U:i  vidc  quaest.  praeccd. 

2  De  duplici  consideratione  enlis,  protit  est  in  anima  (menle 
seu  ralione)  et  extra  animam,  cfr.  Aristot.,  VI.  Metaph.  texl.  S. 
(V.  c.  4.)  —  Pro  prout  est  [codd.  K  Z  subdunt  ens]  in  se  com- 
plures  codd.  prout  est  in  re ,  Vat.  hic  et  paulo  postprow/  est 
in  se  ct  in  re. 

3  Edd.  cum  nonnullis  codd.  repetunt  obieclum.  I^aulo  su- 
perius  pro  etiam  contingat  edd.  etiam  contingit. 

4  Vide  supra  d.  23.  a.  I.  q.  2.  —  Subinde  pro  qvia  intel- 
lectiun  edd.  c/  intellectum. 

5  Simul  audi :  articulus,  vel  etiam  Veritas  divina.  Cfr. 
supra   d.   23.   a.    I.   q.  3.   in  corp.  et   ad    !.  —  De   praedica- 


lione  causati  AugusL,  I.  de  Gen.  contra  Manich.  c.  22.  n.  34. 
dicit :  Talibus  locutionibus  etiam  abtindal  nostra  consuetudo , 
cum  dicimus  laetum  diem ,  quia  nos  laelos  facit,  et  pigrum 
frigus ,  quia  nos  pigros  facit  etc. 

6  Complures  codd.  ct  edd.  abunde  nd  omnia  obieda,  quae 
obiiciuntur,  nonnulli  codd.  ad  omnia  obiecta  tantum. 

7  Cfr.  supra  pag.   171  ,  nota    I. 

8  Vide  supra  pag.  214,  nota    I. 
n  Cfr.  supra  a.  I.  q.  2.  —  Codd.  (i  I  L  V  omittunt  movencti, 

cui  verbo  cod.  N  adiicit  vel  credendi.  Edd.  I,  2  pro  movendi 
substituerunt  fidei ,  Vat.  fnlri .  et  credendL 

10  Codd.  A  lv  deterininando ,  et  subinde  cod.  A  etiam  dctir- 
minat  pro  terminnt. 


DIST.  XXIV.  DlBlA. 


529 


in  Deum  actu  non    tendat,    tamen    reddit   quodam 
modo  habilem  ad  tendendum,  licet  semiplene1. 

7.  Ad  illud  quod  ohiicitur,  quod  cognitio  plii- 
losophorum  erat  perceptio  cnm  tendentia;  dicendum. 
quod  non  eral  illa  tendenlia,  quae  est  ex  fide;  nun- 
quam  enim  per  illam  cognitionem  poterant  perve- 
nire  ad  salulem  ;  ideo,  ut  verius  loquamur,  polius 
iacebant,  quam  tenderent2. 


8.  Ad  illud  quod  ohiicilur.  quod  unius  unica 
est  delinilio;  dicendum ,  qood  veium  est  secundum 
unicam  comparalionem  et  cdnsiderationem  ;  sed  se- 
ninduin  qood  aliqnid  muliipliciter  hahet  conside- 
rari,  multipliciler  hahel  notiticari.  Ideo  Kichardus 
et  Isidorus  diversimode  notificaverunt.  quia  diversi- 
mode  consideraverunt ;  tlivrrsilas  autem  eoriiin  tuit  a<J  quaot. 
quanlum  ad  tria,  sicut  oslensum  est  supra  3. 


roniitinni. 


DCKIA  CIKCA  IJTTEKAM  MAGfSTKI. 


Dub.  I. 

In  parte  ista  sunt  duhitationes  circa  litteram , 
et  primo  quaeritur  de  hoc  quod  dicit:  Haec  est  taus 
fidei,  si  quod  credilur  non  videtur.  Sed  contra : 
carere  lurnine  potius  est  ad  vituperium  quam  ad 
laudem,  secnndum  illud  Psalmi4:  Homo,  cum  in 
honore  esset ,  non  inlellexit ,  comparalus  est  etc. : 
ergo  videtnr,  quod  privatio  visionis  polius  reddal 
fidem  vitnperahilem  quani  commendahilem.  —  Item, 
si  in  hoc  consistit  Jaus  fidei,  quia  credit  quod  non 
videt;  cum  in  gloria  nihil  credatur,  nisi  illud  quod 
videtur,  videtur,  quod  laudahilior  sit  fides  in  via, 
quam  gloria  in  patria5,  quod  absurdum  est  dicere. 
—  Item,  si  in  hoc  consistit  laus  fidei,  quia  credit 
quod  non  videt;  sed  oumis,  qui  stulte  et  falso  cre- 
dit,  credit  quod  non  videt:  ergo  qui  stulte  credit, 
laudandus  est. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  privatio  visionis 
facit  ad  laudem  credulitatis ,  praesupposita  tamen 
rectitudine  in  ipsa  credulitale;  et  hoc  ex  duplici 
u..  causa:  primo,  propter  humiliationem  et  caplivatio- 
nem  intellectus,  quae  admodum  est  laudanda,  sicut 
superbia  inlellectns  admodum  est  vituperanda;  se- 
cundo,  quia  talis  credulitas  est  a  mera  voluntate , 
non  ah  aliqua  necessilale.  Nullus  enim  cogitur  cre- 
dere  quod  non  videt;  et  quia  laus  et  vituperium 
ronsistunt  cirea  opera  voluntaria:  hinc  est,  quod 
\uguslinus,;  dicit,  qnod  lans  fidei  est  credere  quod 
non  vides :  non  propter  privationem  visionis  lantum , 
sed  propter  posilionem  humilitatis  et  libertatis:  hu- 
inililalis  ex  parte  intellectus,  et  lihertatis  ex  parte 
voluntatis.  —  Et  per  hoc  patet  responsio  ad  illud 
quod  ohiicilur  priino. 

Ad  illud  quod  ohiicilur  secundo  de  gloria,  si- 


inililer  patet   responsio :   quia 


Angustinus   non 


lo- 


quitur  de  laude  quacumque ,  sed  de  laude  me- 
rili;  et  haec  laus  est  in  stalu  viae.  non  patriae.  et 
circa  actus  viae,  non  circa  actns  patriae.  —  Simi- 
liter  patel  ultimum:  qnia  hoc  non  dicitnr  de  qua- 
cumque  credulitate,  sed  de  credolitate  recta  <■[  ?era, 
non  slulta  et  falsa8. 

Din.  II. 

Item  quaeritur  de  hoc  quod  dicit:  Cum  fides 
sit  ex  auditu  non  modo  exleriori,  sed  etiam  inle- 
riori.  Videtur  enim  hoc  inconvenienter  dici,  qoia, 
cum  sensus  visus  plurimas  rerum  dilTerenlias  nobis 
oslendat  et  nobilior  sit 9,  videlur,  quod  magis  fides 
debeat  esse  ex  visu  quam  ex  auditu.  —  hem,  fides 
Aposlolornm  tuit  ex  visu  ita,  sicut  ex  auditu:  ergo 
si  omnis  fides  suhsequeritiuin  derivata  fuit  a  fide 
Apostolorum,  videtur,  quod  magis  debeal  dici  e\ 
visu  quam  ex  auditu.  —  llem,  cum  fides  sit  habi- 
tus  infusus ,  videlur,  quod  nullo  modo  habeal  ex 
audilu  esse. 

Ukspondeo:  Dicendum,  quod.  sicut  dicit  Philo-^PP1?  ",0- 
sophus lrt,  dupliciter  contingit  aliquid  addiscere,  vide-  di- 
licet  per  inventionem  et  per  doctrinam.   El  sensus 
quidem  visus  maxime  deservit  illi  modo  addiscendi , 
qui  est  per   inventiouem;   seusus  vero  auditus  illi 
modo,  qni  est  per  doctrinam.  Quoniam   igitur  ea 
quae  fide  novimus,   non  cognoscimns  per  mventio- 
nem.  sed  magis  per  doctririam,  per  doctrinam ,  in-  p«p>««*o. 
qiiam.  non  soliim  praedicatoris  loquentis  per  aurem  ''""^ 
corporis ,  sed  eiiam  Spiritus  sancti  loquentis  per 
aurem  cordis;  hinc  est,  quod  in  liltera  dicitur,  quod 
fides  non  tanlum  est  ex  auditu  exteriari,  sed  etiam 
interiori.  Et  quamvis  Apostoli  multa  didicerinl  vi- 
dendo  Christum,  mullo  lamen  piura  didicerunl  nn- 
diendo  ipsum  qui"  loqueretur  exterius,  et  aui  lo- 


1  Cfr.  sapra  (1.  23.  B.  2.  q.   I. 

*  Cfr.  Rom.  I,  21.  se<iq.  —  Bdd.  tendebant. 

:1  Hlc  In  corp.  quaest  —  ln  Initlo  aolot.  pro  ^uod  unius 
edd.  <-iiiti  nliquot  codd.  quod  uniut  rei.  —  Vlde  sciioiion  ad 
praecedentem  quaest. 

*  Psalm.  '»h,  |S. 

■  Cod.  aa  quam  in  gloria  et  m  patria. 

6  ln  io.in.  Bvang.  ir.  79.  n.  i,  unde  <■!  lexuis  huiua  dubll 
snintiis  est.  —  D<'  (lupliii  cnusii,  iv\  qua  privatlo  vislonia  racll 
ii<l  laudem  credulltatis,  cflp.  supra  d.  23.  n.  I.  q.  I.  seq.  — 
Paulo  Inferius  pro  positionem  codd.  \K  (N  a  prima  martu) 
U  X  V  aa  rationem, 

s.  Bonav.    -  Tom.  iii. 


7  Codd.   \  K  /<"/// 

8  Cir.  de  hoc  tlublo  lt.  4ibert,  bic  a.  1;  S,  rbom.,  btcq. 
I.  b.  .'i.  quaesUunc.  2;  Petr.  ;i  Tar.,  hlc  q.  I.  •>  6 

0  Cfr.  Arisioi.,  II.  dfl  Vhiini,  texL  162.  (III.  <•.  3.),  de  Senw 

ri  sens.  c,  i,  I.  Metaph.  <•.  I.  —  e.mli»  Interiua  pro  ierivata 
fnii  codd.  A  k  dtrivata  lit 

W   l.ihr     III.    dfl   Aniin.i,    tflXt.     S.    (r.    S.).    Cfr.    loni.    II.    p«g. 

206,  nota  2.  <N>un(|  lensua  \mi<  maxlme  descnli  nd  addiacen. 
iliim  por  Inventlonem,  inslnual  <\riatoL,  de  Senauei  bbm.  i  I, 
c(  I.  Metaph.  <•.  I.  --  Pro  verbo  additcere  e»W  hlc  el  Inferlua 
subatitueruni  verbum  sinc 

11  Ric  el  proxlme  i""-i  pro  </»'  iodd.  v  n  <'\ini»nt  i/uni. 


•)30 


SENTENTIARUM  UB.  III. 


queretar  eis  interius  per  Spiritum  sanctum.  —  Et 
per  lioc  patet  cesportsio  ad  primum  et  secundum 
obiectum. 

Ad  illud  vero  quod  obiicitur,  (juod  lides  est  per 
infusionem,  non  perauditum;  dicendum,  quod  lides 
troiandnm.  quantuin  ad  suum  formale  per  iufusionrm  est.  sed 
quantura  ad  materiale,  videlieet  quoad  notitiam  il- 
lam.  qua  eognosritur,  «  quid  est  quod  per  nomen 
dicitur  '  »,  est  per  audilum,  ita  quod  unum  est  per 
auditum  cordis,  el  aliud  per  audilum  corporis.  Ideo 
generaliter  dicit  Apostolus,  fidem  cx  auditu  esse, 
magis  priucipaliter  ratione  auditus  interioris  quam 
exterioris.  Et  sic  dicit  Gregorius  2,  quod  in  Yanuin 
laborat  sermo  praedicatoris,  nisi  adsit  illustratio  do- 
ctoris  interioris. 

Dlb.  III. 

Item  quaeritur  de  hoc  quod  dicit:  Alia  sunt 
quae ,  nisi  intelligamus ,  non  credimus;  aliaquae, 
nisi  credamus ,  non  intelligimus.  Primo  videtur, 
quod  ista  divisio  sit  insufficiens ,  quouiam  ipse  Au- 
gustinus  in  originali 3  addit  tertium  membrum,  vi- 
delicet  quod  «  quaedam  sunt,  quae  credunlur  et 
nunquam  intelligunlur  »  :  ergo  videlur  Magisler  in- 
su/ftcienter  ponere  divisionem  credibilium.  —  Item, 
videlnr  implicarc  falsum,  quod  quaedam  sunt,  quae 
prius  creduntur,  quam  intelligantur.  Si  enim  «  cre- 
dere  est  cogitare  cum  assensione  4  »,  et  cogitare  est 
intelligere:  videtur,  quod  omne  credere  praecedat  in- 
telligere.  Si  tu  dicas,  quod  Auguslinus  intelligit  de 
intellectu,  qui  innititur  rationi ;  tunc  videtur,  quod 
falsum  dical,  quod  quaedam  sunt,  quae  prius  intel- 
ligunlur,  quam  credantur,  quia  dicitur  Isaiae  sepli- 
mo 5  secundum  aliam  translationem :  Nisi  credidrri- 
tis ,  non  intclligetis:  ergo  illud  intelligere  semper 
sequitur  ipsum  credere. 

luxla  hoc  etiam  quaeritur,  quae  sunt  illa  cre- 
Qaaestio  in- dibilia.  de  quibus  dicit  Augustinus,  quod   «  credun- 

cidens.  ....  •  ,  , 

tur  et  nunquam  mteluguntur  »,  cum  videamus.  quod 
omnia  credibilia  per  rationes  satis  probabiles  affir- 
mentur  °. 

Respondlo:  Dicendum,  quod  intrlligere  dicitur 


dupliciter,   secundum   (juod    Magisler   innuit   in  lit-    intei 
lera7.   Uno   modo   intekigere  dicitur   large   nosse ,  c55] 
«  quid  est  quod   dicitur  per  nomen  » :   et  illud    in- 
teliigcre  semper  praecedit  assensum  tidei,  nec   ali- 
quid  credilur,  quin  islo  modo  prius  intelligalur.  Alio 
modo  intelligerc,   hoc  est  ratione  praevia  cogitare ; 
iuxta  quod  dicit  Augustinus8:   «  Qnod  inlelligimus, 
debemus  rationi;  quod  credimus,  auctoritati  ».  Et  de 
isto  intelligit  Augustinus,  cumdicil,  quod  quaedam  EiPiiC 
sunt,  quac  prms  crcdunlur  et  postea  mtelligmilnr,  ga«J 
sicut  sunt  arliculi  fidei,  qui  sunt   supra  rationem. 
Quaedam  sunt,  quae  non  prius  credunlur,  quam  in- 
telligantur,  sicut  sunt  anlecedentia  ad  fidein,  et  ea 
(juae  sunt  de  dictamine  iuris  naturalis,  sicut  Deum 
esse,  Deum  esse  bonum.  Quaedam  sunt,  quae  cre-  a<i  q» 

,  ....  .  inciden: 

dunlur  et  nunquam  mtelliguntur,  quia  non  possunt 
ratione  probari,  «  sicut  est  historia,  humana  gesta 
percurrens  9  ».  Nemo  enim  probare  potest  per  ratio- 
nem,  quod  Abraham  genuit  Isaac,  sed  solum  per 
auctorilatem.  —  Et  sic  patet,  quod  intelligere  ali- 
quando  praecedit  fidem,  aliquando  sequitur  secun- 
dum  istum  modum  accipiendi 10,  quamvis  secundum 
primum  semper  praecedat. 

Et  per  hoc  patet  resjionsio  ad  omnia  quaesita. 
Nam  quod  primo  obiicitur  de  insutlieientia  divisio- 
nis,  dicendum,  quod  Magister  non  intendit  hic  divi- 
dere  credibilia,  sed  ostendere,  quomodo  fides  et  in- 
tellectus  circa  idem  possunt  se  compati,  et  qualiter 
circa  idem  habeant  ordinari.  —  Ad  aliud  sinhliter 
palel  resj)onsio,  quia  procedit  de  inlelligcre,  secun- 
dum  quod  primo  modo  accipitur.  —  Ultimnm  simi- 
liter  patet ". 

Dlb.  IV. 

Item  quaeritur  de  hoc  quod  dicit :  Quid  est 
Deum  scire ,  nisi  eum  mente  conspicere  firmitcrque 
percipere?  Hoc  enim  videtur  lalsuin.  quia  aut  loqui- 
tur  de  conspeclu  mentis,  qui  esl  per  speciem,  aut  de 
eo  qui  esl  per  speculum  et  in  aenigmate  l?.  Si  de 
eo  qui  est  per  speculum,  videtur  falsum.  quia  hoc 
non  est  scire,  sed  potius  credere.  Si  de  eo  qui  est 
per  speciem,  hoc  videtur  similiter  falsum,  quia  lunc 


1  De  his  verbis  Aristot.  cfr.  supm  p;ig\  191,  nota  i.  — 
Paulo  ^nperius  post  per  iitftikwnetn  est  edd.  subiungunt  non 
per  auditttnt.   Inferius  respicitur  Hom.   10,   17. 

2  Libr.  II.  Homil.  in  Evang.  homil.  30.  n.  3:  Nisi  idem 
r-pirilus  cordi  adsit  audientis,  otiosus  est  sermo  doctoris.  Nemo 
ergo  docenti  homini  tribuat  quod  ex  ore  doceniis  inlelligil, 
quia  ,  nisi  intus  sit  qui  doceat,  doctoris  lingua  exlerius  in  \a- 
cuum  laborat.  Cfr.  supra  pag.  111,  nota  2.  —  Cfr.  de  hoc  du- 
bio  B.  Alberl.,  hic  a.   12:  S.  Thom.,  hic  circa  lii. 

3  B.  Albert.,  hic  a.  10:  «  Quia  [ab  Auguslino]  in  originali, 
scilicet  in  libro  83  Qq.  (q.  48.),  ponitur  adhuc  unum  credi- 
bile  »  etc  ln  textu  originali  legitur:  Alia  sunt  quae  sentper  cre- 
duntur  elc. 

4  August.,  de  Praedest.  Sancl.  c.  2.  n.  o.  Sicut  supr.i  , 
pag.  474,  nota  1,  ita  et  hic  pro  assensione  mulli  codd.  exhibent 
assertionc.  —  Paulo  superius  pro  falsnnt ,  quod  Vat.  perperam 
fatsum,  quoniam  [edd.  I,  2  quia~]. 


5  Vers.  9;  verba  sunt  secundum  translationem  factam  a 
Sepluaginta  interpretibus.  ln  Vulgata  legitur:  Si  non  credide- 
ritis ,  non  permanebitis. 

6  Codd.  K  N  W  aa  asseruntur;  codd.  AGTV  afferuntur 
nonnulli  codd.  afferantttr. 

7  Hic  c.  3.  — De  deliniiione  nominati  cfr.  supra  pag.  491, 
nota  4.  Cfr.  August.,  dc  Praedest.  Sanct.  c.  2.  n.  o. 

8  De  Llilitale  credendi ,  c.  II.  n.  25,  et  I.  Retract.  c.  14. 
n.  3.  —  Post  Alio  ntodo  cod.  Z  sunplet  dicitur.  Subinde  pro 
cogitare  codd.  A  K.  N  aa  bb  cognoscere. 

9  August.,  83.  Qq.  q.  48:  Sicut  est  omnis  historia,  tempo- 
ralia  et  humana  gesta  pereurrens. 

10  Scil.  quatenus  importat  ratione  praevia  cogitare. 

11  Cfr.  dehocdubio  Alex.  HaJ.,  S.  p.  III.  q.  68.  m.  6;  B. 
Albeit.,  hic  a.   10;  S.  Thom.  et  Bichard.  a  Med. ,  hic  circa  lit. 

10-  Epist.  I.  Cor.  13,  12,  ubi  Vulgata  et  codd.  Z  bb  post 
per  speculunt  omiltunt  et. 


DISTIXCTIO  XXV 


II 


non  sriretur  Deus  nisi  in  patria;  Damasrenus '  au- 
tem  dicit,  quod  cognitio  existendi  Deum  omnibus 
est  inserta.  —  Item  dicil  Angustinus  duoderimo  de 
Civitate  Dei 2,  quod  «  quidqnid  scilnr,  scientis  com- 
prehensione  finilur»:  ergo  si  Deus  nullo  modo  scien- 
tis  comprehensione  finitnr,  videlnr,  quod  nullo  modo 
possit  sciri. —  Item  Dionysius  3  dicit,  secunduin  il- 
lud  Psalmi,  quod  Deus  posuit  lenebras  latibulum 
suum:  igitur  videtur  impossibile  Deum  mente  con- 
spicere. 

Respondeo:  Dicendum ,  quod  Augustinus  hic 
loquitur  de  cognitione  experimentali ,  quam  qnis  ha- 
bet  de  Deo  sive  in  patria,  sive  in  via:  in  patria 
quidem  perfecte,  sed  in  via  imperfecte :  neutra  ta- 
men  habetur  nisi  a  mundis  corde.  Unde  haec  scien- 
i.  tia  sapientia  est,  quia  secum  habet  iunctnm  sapo- 
rem ;  et  per  hanc  illuminalur  intellectus ,  et  stabili- 
tur  affectus*.  Et  ideo  dicit,  quod  Deum  scire  non 
est  aliud  quam  mente  conspicere  firmiterque  per- 
cipere. 

Ad  illud  ergo  quod  obiicilur,  quod  non  potest 
intelligi  de  cognitione  viae  nec  de  cognitione  patriae5; 


Coitio  ex- 
pe  leatalis 
(ta-x. 


dicendum,  quod  immo  de  cognitione  uiae  inlelligi  po- 

test. —  Sed  cognilio  viae  multos  nabet  gradus.  Co- Maiu  ^ad  us 

•,  r\  •  ...  coftiitiouis. 

gnoscitur  enim  Deus  m  vestigto,  cognoscitor  m  una- 
gine,  cognoscitur  et  in  effectu  graliae,  cogooscitor 
etiam  per  inlimam  wiionem  Dei  el  aoimae,  iuxta 
quod  dicit  ApostolusV  Qui  adhaeret  fh-o  unus spi- 
ritus  est.  Et  haec  est  cognilio  excelleulissima,  quam  tfotudM. 
docet  Dionysius,  quae  quidem  est  in  ecstatico  amore 
et  elevat  supra  cognitionein  fldei  secundiim  stalum 
communem  ;  et  de  hac  intelligit  hic  Augustiinis  et 
Magister. 

Ad  illml  quod  obiicilur.  quod  scire  est  compre- 
hendere;  dicendnm ,  qood  Augiistinus  definit  ibi 
scire,  secundum  quod  competil  Deo:  et  Dens,  qnid- 
quid  scit.  scit  scienlia  comprehensionis,  quia  totam 
rem  plene  cognoscit ;  hoc  autem  modo  non  scitur 
Deus  a  nobis  '. 

Ad  illud  Dionysii  simililer  patet  responsio,  quia 
vull  dicere.  quod  Deus  uon  conspiciatur  in  via  m 
claritate  suae  essenliae,  sed  qnod  conspicitur  in  ef- 
fectu  gratiae  et  experienlia  suavitatis  suae  per  ipsam 
anagogicam  unitionem  8. 


DISTINCTIO  XXV. 


Cap.  I. 

De  fide  antiquorum. 

Praedictis  adiiciendum  est  de  sufticientin  tidei  ad 
salutem.  Illis '  qui  praecessenint  advenliim  Chrisli ,  ct 
qui  sequuotur,  videlur  prnfecisse  fides  secunduni  lem- 
poris  processum,  sicut  profecil  coguitio.  Fidcs  quippe 
Doim  i.  magna  dicitur  cognitione  et  arliculorum  quanlitate,  vel 
constanlia  et  devotione.  Est  autem  quaedam  fidei  inen- 
sura,  sine  qua  nunquam  poluit  esse  salus.  Unde  Apo- 
stolus2:  Oportet,  accedentem  ad  Deum  credere ,  quia 
est ,  et  quod  remuneralor  est  sperantium  in  se.  Sed 
quaeritnr,  ulrum  hoc  crederc  anle  adventum,  vel  anle 
Legem  ad  snlutem  sulTecerit.  Xain  lempore  gratiae  con- 
stat  cerlissime  hoc  non  sufficcre ;  oporlet  enim  uni- 
versa  credi,  quae  in  Symholo  conlinenlur.  Sed  nec  ante 


adventum  nec  ante  Legem  videtur  taoc  suffecisse ,  quia 

sine  fide  Mediatoris  nullmn  hominem.  vel  anle.  vel 
posl  fuisse  salvum,  Sanctonun  aucloritates  contestan- 
lur.  Tnde  Angustinus  ad  Optatum  3 :  «  llla  fide<  sana  AogutiMt. 
est,  qua  credimus,  milliim  uominem ,  sive  maioris  sive 
parvulae  aetalis,  liberari  a  contagione  morlis  el  obliea- 
tione  peccali,  quod  prima  nalivitale  conlraxit,  nisi  per 
unum  mediatorem  Dei  et  hominum ,  Jcsum  Christum; 
cuius  hominis  eiusdemque  Dei  saltiherriin.t  fide  eliam  illi 
iusli  salvi  facli  stint ,  qui,  priusquam  veniret  iu  carnem, 
eredidernnt  in  carnem  venlnrum.  Eadem  enim  fides  e*t 
et  nostra  et  illorum  ».  «  Proinde  cum  omnes  iusli,  sive 
ante  incarnationem  sivc  post,  nec  vixerin!  m^c  vivanl 
nisi  ex  fide  inearnationis  Cbristi ;  profeclo  quod  scri- 
ptiim  est,  non  esse  aliud  notnen  sub  caelo,  in  quo 
oporteat  salvari  )/os,  e\  illo  lempore  valel  ad  s.-iK  .«n- 
tltim  genus  bumauum,  ex  quo  in  Adam  vitiatum  esl  ». 


1  Libr.  I.  de  Fide  orthod.  c.  I.  ct  3.  —  Pro  inserta  edd. 
I,  2  mcerta,  V.it.  certa, 

-  Cap.   18.  Vid  >  supra  p;ig.  299,  nota  8. 

3  Dc  Mysiica  Tlicolog.  c.  I.  .'.  2.  Senlenlia  Davidica ,  quae 
adertur,  habetur  Ps.  17,  12. 

*  Cfr.  infra  d.  36.  q.  I;  I.  Sent.  prooem.  q.  3.  el  d.  2. 
diil).  2.  —  Paulo  superius  posl  sed  m  via  non  pauci  codd. 
Incongrne  subiiciuni  quidem,  cod.  bb  autem. 

5  Edd.  inlclliiji  nrc  mgnitiom  cine  nrc  /uitriiic. 

8  Epist.  I.  Cor.  (i.  17.  —  I)*'  diversis  gradibus  cognilionis 
\iar  cfr.  I.  Sent.  (I.  •'!.  p.  I.  (|.  2.  ad  i.  el  q.  'I;  II.  Senl.  d.  23. 
a.  2.  q.  3.  in  corp.  el  ad  (>,  ncc  non  illinl  S.  Uoii.in.  opusc,  quod 
intitulalur  Itinerarium  mcntis  InDcum,  ubl  i-^ii  dlversl  gradus 
miro  modo  explicantur,  simulque  m  uit.  cap.)  secundum  Dlo- 
nysium  (de  Mystica  Thcolog.  c.    I;  cfr.  de  l>i\.   Nom.  c.  5. 

I  i  excessus  menialb  e(  mysliciis  doscribitur. 

7  Cfr.  supra  d.  1 4.  n.  I.  q.  2,  el  I.  Seni  d.  '!.  p.  I.  m  I. 
•d  i.  Paulo  BQte  pro  totan  rem  cod.  <"  totum  et$e,  Val. 
/"/'/»/  rationem. 


8  Cfr.  lom.  II.  pag.  543,  nota  5.  cl  pag.  'ii<>.  nola  •">.  nec 
iioii  Itineriir.  mentis  in  Dcum,  c.  I.  ei  7.  —  ln  lisc  ultima 
propos.  codd.  minus  recte  particulnm  //"//,  e  l>»c<>  auo  anto 
conspiciatur  sublatam,  transposuerunl  ante  cult  dicert  >|iiil>u< 
verbis  nonnulli  codd.  adiungunl  Dionysius,  pluriml  codd.  pcr 
peram  Augustinus).  Deinde  In  Vai.  legitur  »i>  :  sed  //>>//  vuti 
iliccrc .  ijiinil  iinn  conspiciatur  ///  effectu  gratiat  ei  ■ 
liu  tuavitatis  suae  /»/'/■  ipsam  unionem.  —  Cfr.  de  ii<"'  (lul>i<< 
15.  Albert.,  hlc  n.  1 1. 

NOTAE  AD  LIBR.  SENTENTIARUM. 

1  Edd.,  exceptis  I,  s.  ndiiduni  enim.       I >n. >  primn 
mli  iiuiiis  disL  Mngister  excerpsil  px  Ifugonc  n  S.  Vlct,  Sum. 
Senl  ir.  I.  <■.  •'! 

?  EplsL  nd  llebr.  m    8.   Cndd.  <i  peucne  edd.  hlc  et  infra 
omitluni  <iil  Diiim 

'■  BpfaM.  190.  (hIIms  157     <•.  2.  n    5   6,  In  ijuo  texlu  i 
>  iiur  I    iim    •     i  -  q.  locut  IWd  n.  8,  nW  rrspldiur  v.  t.  i    i  '. 


532 


SEMFNTIABQl  LIB.  III. 


AognstinoB.  Idcin  '  :  «  Nemo  liberatur  ;i  damnalione,  quae  lacla  cst 
per  Adam,  nisi  per  fidem  lcsu  Chrisli .».  Idem :  «  Ea- 
dem  fidcs  Mcdiatoris,  quae  nos  salvat,  salvos  iustos 
faciebat  anliquos,  pusillos  cuiii  inagnis,  quia,  sicut  cre- 
dimus,  Christum  in  carne  venisse,  ila  illi  venlurwn  ; 
ct  sicul  nos  moiiuum ,  ila  illi  moriturwn  ;  et  sicut  nos 
resurrexisse 3  ita  illi  resurreciurum ;  cl  nos  ct  illi,  ad 

Gregorius.  iudiciuiu  vivoruii)  et  iiiortiiorum  venturum  ».  Gregorius 
supcr  Ezcchiclcm  2 :  «  Et  qui  praeibarit  et  qui  scque- 
bantur  clamabant  dtcentes:  Hosanna  filio  Darid  clc, 
quia  omnes  electi,  qiii  in  ludaea  esse  polucrunt,  sive 
qui  iiunc  iu  Ecciesia  suut ,  in  Mediatorem  Dei  el  ho- 
miniim  crediderunt  el  creduut  ».  —  His  aliisque  plu- 
ribus  testiinoniis  perspicue  docetur,  uulli  uuquam  sa- 
lulem  esse  laclam  nisi  per  iidem  Mediatoris.  Oportet 
ergOj  accedentem  ad  Dewn  crederc  quae  supra  dixil 
Apostolus,  sed  non  suITicit. 

C.\i>.  II. 

De  fide  simpliciwn. 

Quid  ergo  dicetur  de  illis  simplicibus,  quibus  non 
erat  revelatum  mysterium  incarnationis,  qui  pie  cre- 
debanl  quod  eis  tradilum  fuit?  —  Dici  potest ,  nullum 
fuisse  iiislum  vel  salvum,  cui  non  csset  facta  revelalio 
vel  distincta,  vel  velala ,  vel  in  aperto ,  vel  in  myste- 
rio :  distincta ,  ul  Abrahae  vel  Moysi 3  aliisquc  ma- 
ioribus,  qui  dislinctionem  arliculorum  fidei  habebanl; 
velata,  ut  simplicibus,  quibus  revelalum  erat,  ea  esse 
credenda,  quae  credebant  illi  maiores  et  docebant,  sed 
eorum  distinclionem  aperlam  non  habebant.  Sicut  ct 
in  Ecclesia  aliqui  minus  capaces  sunt,  qui  arliculos 
Symboli  dislinguere  el  assiguare  non  valent,  omnia  la- 
men  credunt,  quae  in  Symbolo  conlinenlur ;  credunt 
enim  quae  ignorant,  habentes  lidem  velatam  in  my- 
sterio  :  ita  et  lunc  minus  capaces  ex  revelalione  sibi 
facta  maioribus  credendo  inhaerebaut,  quibus  fidem 
suam  quasi  commiltebant.  Unde  Iob  4 :  Boves  arabant , 
et  asinae  pascebanlur  iuxta  eos.  Simplices  et  minores 
sunl  asinae  pascenles  iuxla  boves,  quia,  huinililate  ma- 
ioribus  adhaerendo,  iu  myslerio  credebant  quae  ct  illi 
in  myslerio  docebant,  qualis  forle  fuil  vidua  Sareptana. 

Cap.  III. 

Quae  ante  adventum  credere  sufficiebat. 

Sed  quaerilur,  cum  sine  fide  Mediatoris  anliquis 
non  fueril  salus,  sicut  nec  modcrnis.  ulrum  oporlueril 
illos  credere  omnia  illa  de  Mcdiatore,  quae  nunc  cre- 


dimus.  —  Quibusdam  vidclur,  (|uod  suffeeerit  illis  qua-  Dubinn 
Uior  tantuin  credere,  sciliccl  uati\ilatem,  morlein ,  re- 
surrectioncm  cl  advcnturn  ad  iudicium;  quod  cx  prae- 
missis  verjbis  Augustini  colliguul,  ubi  isia  qualuor  po- 
suit.  —  Aliis  aulcin  vidclur,  habila  fidc  Triuilalis,  id  Aiia  opii 
de  mysterio  incarnationis  fidei  sulfecisse,  ul  Dei  Filius 
crcderclur  nasciturus  de  honiiiie    et    iudicalurus;   qui 
de  loanne   Baplista    documeiituin  huius  rei  assumunt ,  Dabiu 
qui  de  mortc   Christi  cl  descensu  ad  inferos  in  Evan- 
gelio  dubitasse    videtur,  sccundum  exposilionem  Grc-  Gregorf« 
gorii5,  quando  interrogavit    per  discipulos :   «  Tu  es , 
qui  venlurus  es ,  an  aliwu  exspeclamus  ?  quasi :  Es  tu 
per  te  ipsum    descensurus  ad  infernum,  an  aliuni   ad 
haec  sacramenla  misstirus  es  »?  —  Quidam  tainen  di-Ahaa^ 
cunt,  eum  non  dubitasse  dc  ignoraulia,   sed    de  pie- 
lale,  id  est,   dubitare  se  ostendisse,  non  quia  ignora- 
veril,  sed  pielatis   afTeclu  compassum  esse  Christo   et 
eius  humilitatem  admirando  insinuasse. 

Cap.  IV. 

De  fide  Cornelii. 

Solel  etiam  quaeri  de  Cornelio.  iilrum  fidem  in- 
carnalionis  habuerit,  cum  dictum  esl  ei  per  Angelum  6 : 
Acceptae  swil  eleemosynae  tuae ,  el  exaudilae  sunl  ora- 
tiones  tuae.  Si  enim  fidem  incarnationis  non  habebat ; 
tunc  ergo  sine  fide  incarnalionis  eral  ei  iustilia ,  quia 
de  illo  scriplum  est,  quod  iuslus  eral  et  limens  Deum. 
Si  vero  fidem  incarnationis  habebal ;  ad  quid  ergo  mis- 
sus  est  ad  eum  Pclrus?  —  Sane  dici  potest,  eum,si-K«p. 
cut  fidem  Trinitatis  7,  ita  et  incarnalionis  habuisse  Dei 
revelatione,  sed  incarnalum  iam  esse  Dei  Filiiim,  igno- 
rasse ;  e.l  ideo  missus  est  ad  eum  Petrus,  ut  iam  na- 
lum  Dei  Filium  ei  annuntiarel  el  Sacramcntum  rege- 
neralionis  ei  conferret.  Habebat  igitur  fidem  incarna- 
tionis,  sed  an  facta,  an  lulura  esset,  non  noveral;  et 
ita  per  fidem  venit  ad  opena,  ct  per  opera  amplius  so- 
lidatus  esl  in  lide.  «  Per  fidem  enim,  ut  ait  Grcgorius8,  Gregori 
venilur  ad  opera  ».  Cornelius  eliam  per  fidem  venit  ad 
opera ;  Deum  eniin  uiium  credebat,  sed  Filium  eius 
nesciebat  incarnatum  ;  per  fidem  placuerunl  Deo  opera 
eius:  Siue  fi.de  enim  impossibile  est  pluccre  Deo.  Au- 
guslinus9  vero  dicit,  «  Cornelio  dictum  esse  per  Au-Anpnii 
gelum :  Acceptae  sunt  eleemosynae  tuae  et  orationes 
tuae,  anlequam  in  Christum  crederet ;  nec  lamen  sine 
aliqua  lide  donabat  el  orabat.  Nam  quomodo  invocabat 
in  queni  non  credebul?  sed  si  possel  sine  fide  Chrisli 
esse  salus,  non  ad  eum  milteretur  archilcctus  Eccle- 
siac,  Pelrus».  —  Atlendc,  quod  ait,  sine  fide  Chrisli 
non  posse  esse   salulem,  el  tamen  Cornelium  exaudi- 


1  De  Correpi.  el  gratia ,  c.  7.  n.  II.  Seq.  locus  est  II.  de 
Nuptiis  et  concupisc  c.  I  I.  n.  24,  et  habetur  eliam  1.  Sent. 
d.  XLI.  c.  3. 

2  Libr.  II.  hom.  .'i.  n.  2.  Locus  Scripturae  est  Marc.  II, 
y.   10. 

3  Gen.  22,    18,  et  loan.  8,  56;  Exod.  33,  2. 

4  Cap.  I,  li;  de  vidua  Sareptana  vide  III.  Reg.  !7,  10. 
seqq.  Similem  expositionem  loci  lob  liabel  Gregor.,  II.  Moral. 
c.  46.  n.  72;  et  est  etiam  in  (ilossa  (ibid.). 

5  Libr.  1.  in  Ezech.,  hom.  I.  n.  5,  et  I.  in  Evang.  hom. 
6.  n.   I.  Locus   Scripturae  est  Matth.    II,  3;  Luc.    7.    19.  Seq. 


sentenlia  insinuatur  ab  Ambros.,  V.  in  Luc.  (c.  7,    19.)  n.   98. 
—  Post  quasi  Vat.  cum  pluribus  edd.  diceret. 

6  Act.   10,  4,  et  seq.  locus  ibid.  v.  22. 

7  Codd.  et  edd.,  exceplis  5,  6  et  Vat.,  Unitatis.  Cod.  Erf. 
annotat :  Alii  Uilitatis. 

8  Libr.  II.  in  Ezech.,  liom.  7.  n.  9.  —  Inferius  respicitur 
Ilebr.    11,6. 

9  De.  Praedest.  Sanctor.  c.  7.  n.  12;  ubi  respicitur  locus 
iam  cit.  Aet.  10,  4,  et  Rom.  10;  14.  —  Pro  esse  salus  ed.  I 
cum  originali  salvus.  Inferius  pro  quod  ait  Vat.  cum  pluribus 
edd.  tptid  ait. 


DIST.  XXV.  DIVISIO  TEXTUS. 


533 


lum,  antequam  crederet  in  Christum;  quod  ila  potest 
intelligi,  scilicel  anlequam  sciret  Cliristum  incarnatuin, 
in  quem  credebal  in  raysterio. 

Cap.  V. 

De  aequalitate  fidei ,  spei,  carilatis  et  operis. 

Illud  eliam  non  est  praelermillendum,  quod  fides. 
ioro  4.  spes,  carilas  et  operatio  secundum  aliquid  aequalia 
!gori«>.  sunt  in  praesenli.  Unde  Gregorios1:  «Fidem,  spem , 
caritalem  alque  o|)eralionem ,  dum  in  hac  vita  vivi- 
mus,  aequales  sibi  esse  apud  nos  invenimus,  quia 
quanlum  credimiis,  lantum  amamus;  et  quantum  ama- 
mus,  tanlum  de  spe  praesumimus.  Quisque  enim  lide- 
lis  tanlum  credil,  quantum  sperat  ct  amat ;  el  Lanlura 
operalur,  quantum  credil  et  amal  el  sperat».  «  Sed 
lamen  maior  lide  el  spe  carilas  dicilur,  quia,  cum  ad 
Dei  speciem  pervenitur,  spes  el  fides  transit,  sed  cari- 
las  permanet»,  et  quia  « carilas  mater  est  omnium 
virlutum  »;  quae  non  ideo  post  fidem  el  spem  ponilur, 


quod  ex  eis  orialur,  sed  quia  post  illa  remanebit  au- 
cla ;  carilas  enim  mmquam  exeidit*.  Praemissa  autem 
aequalilas  proprie  secundum  interioruin  acluuin  inten- 
tionem  consideranda  esl.  —  Huic  vero,  quod  bic  et 
superius  diclum  est,  scilicet  quod  carilas  non  est  e\ 
fidc ,  spe,  sed  e  converso,  videtur  obviare  quod  ait 
Apostolus s :  Finis  praecepti  est  caritas  de  corde  puro 
et  consvientia  bona  et  fide  hori  fictd;  quod  exponens 
Auguslinus,  cor  accipit  pro  intellcctu,  et  coweientiam  Angasiuw*. 
pro  spe.  «Qoalis,  inquit,  caritas  est  finit  praecepti , 
procedens  de  eorde  puro,  itl  esl  de  puro  htellecta,  ut 
nibil  nisi  Deus  diligatur;  et  conscientia,  id  esl  despe 
bona  ,  et  fide  non  ficta ,  id  esl  non  simulala  ».  —  Non  v±\- 
tur  earilas  fldem  vcl  spem,  scd  lides  et  spes  c.iriUilcin 
praecedere  videnlur.  Hoc  ergo  ea  raUone  tradilum  in- 
tellige,  non  quod  lidcs  el  spes  causa,  vel  lempore  ca- 
ritatem,  omnium  bonorum  malrem,  praecedanl;  sed 
quia  carilas  sine  illis  in  aliquo  essc  non  potest,  sed 
illa  sine  carilate  possunl  esse,  qtiamvis  non  sit  pia  li- 
des  vel  spcs  sine  carilale.  Ideo  igitur  cx  Bde  et  spe 
procedere  dicitur  caritas.quia  nulli  provcnil  sine  istis. 


COMMEXTARIUS  IX  DISTIXCTIOXEM  XXV. 


De  ftdei  sufficientia. 


Prdedictis  ddiiciendum  est  de  sufficie^ntia  fidei  etc. 


DIVISIO  TEXTUS. 


Supra  egit  Magister  de  fidei  essenlia  et  de  eius 
obieclo  et  materia.  In  hac  tertia  parle  agil  tle  eius 
suflkientia.  Dividitur  aulem  pars  ista  in  duas  par- 
les.  In  quarum  prima  tleterminal  de  fitlei  sufiicien- 
tia.  In  secunda  vero  ipsaiu  fidem  comparat  ad  vir- 
tules  alias,  ibi :  Jllud  ctiam1  non  est  praelermil- 
tendum,  quod  fidcs ,  spes ,  caritas  elc. 

Prima  pars,  in  qua  determinat  de  sufficientia 
fidei,  dividitur  in  partes  duas.  In  quarum  prima  in- 
quirit  de  suffiqienUa  fitlei  in  quadam  generalitate. 
In  secunda  impiiril  dcscentlendo  ad  speciales  diffe- 
renlias  personarum,  ibi:  Quid  ergo  dicetur  de  illis 
simplicibus  elc. 

Prima  pars  dividitnr  in  tres  partes.  In  quarum 
prima  determinat  Magister,  quid  est  illud  de  fide, 
sioe  quo*  nunquam  potuit  esse   salus.   In   secunda 


detenninal,  quanluin  sufTecit  credere,  ibi :  Sed  quae- 
ritur ,  utrum  hoc  credere  ante  adventum  etc.  fo 
lertia  vero  pluribus  auctoritatibus  confirmal ,  ibi : 
Unde  Augustinus  ad  Optatum  :  llla  fides  etc. 

Simililer  secunda  pars,  in  ijua  descendil  ad 
speciales  differentias  personarum  ■ ,  habel  tres.  In 
prima  inquirit.  quid  vel  quanluin  suffecerit  credere 
simplicibus,  qui  praecesserunl  Christi  adventum.  In 
secunda  vero  inijiiirit  de  provectioribus,  utruin  ne- 
cesse  fuerit,  eos  credere  omnia  quae  modo  credun- 
tur,  ibi :  Sed  quaeritur ,  cum  sine  fide  Mediato- 
ris  etc.  In  tertia  vero  inquirit  de  fide  Cornelii,  quae 
1'iiit  ante  Evangelium  promulgatum  '.  ibi:  SoU 
quaeri  de  Cornelio  elc.  Subdivisiones  autem  partium 
manifeslae  sunl  in  liltera. 


NOTAE  AD  COMMENTARIUM. 
1  Cod.  V  mitiiii,  in  oliia  iiuiil.  deesi  etiatn. 
i  .iii.  rine  '/"".  Pnulo  Inferlus  posl  confirmat  edd.  adiun- 
-  Epist.  I.  Cor.  13,  s.  Mo\  verbo  svperius  ciiatur  d.  Wili.       gunl  delermmata. 
c.  uli.  3  Kild.  ndiiclunl  credenthtm,  ei  |>c*i  pnucn  nro  inff 


1  Llbr.  II.  in  Ezecli.  hom.  K».  n.  17.  Seq.  locu9  Ibid.  pnulo 
superius.  Verba  caritat  mater  Mfsumta  suni  ex  Hieron.,  Epi9l. 
S2.  ad  Theophilum,  n.  II;  cfr.  supra  pag.   HiT.  nota  1. 


3  Eplst.  I.  Tlm.  I,  5;  locus   Vugrust.  est  I.  de  Doctr.  chri- 

Mian.  c  10.  ii.   ii,  ci  l.in  iiiriil.  c.  121.   ii.  32,   et    verbolenus 
in  Ulossa  Lvrani  in  illuin  locum. 


exhibenl  sufficiat. 

*  Edd.  promutgata,  Deinde  pro  manifestae  codd.   \  K   - 
tis  planae. 


534 


SKNTENTIARUM  Llli.  III. 


TRACTATIO  QUAESTIONUM. 


Ad  intelligentiam  antem  huius  partis  secundum 
ea  quae  Magister  tangit,  incidit  hic  quaeslio  circa 
duo,  et  primo  quaeritur  de  fidei  sufficientia. 

Secundo  vero  quaeritur  de  fidei  profectu. 

Circa  primum  quaeruntur  tria. 

Primo  quaeritur  de    fidei    sufficientia  quantum 


ad  continentiam  Symboli  aposlolici. 

Secundo  quaeritur  de  sufficienlia  eiusdem  quan- 
tum  ad  notitiam  eorum  qui  praecesserunt  adven- 
tum  Christi. 

Tertio  quaeritur  de  sufficientia  eiusdem  quan- 
tum  ad  illos  qui  eius  adventum  fuerunt  secuti. 


ARTICULUS  I. 

De  fidei  sufficientia. 

QUAESTIO  I. 

Utrum  in  Symbolo  apostolico  sufficienter  contineantur  omnia  illa,  qitae  opportunum 

est  credere  ad  salutem. 


Circa  primum  sic  proceditur  et  quaeritur  de 
suflicienlia  fidei  quantum  ad  continentiam  Symboli 
apostolici,  et  est  quaestio,  utrum  suffieienter  conti- 
neantur  ibi  omnia  illa,  quae  opporlunum  est  credere 
ad  salutem.  Et  quod  sic,  videtur: 

1.  Primo  per  verba  Cassiani  ad  Leonem  Papam, 
F.mdamenu.  |j|iro  sexto1:  «  Symbolum  Latine  ideo  collectio  no- 
minatur,  quia,  collecta  in  unum  ab  Apostolis  Do- 
mini  totius  catholicae  legis  fide,  quidquid  per  uni- 
versum  divinorum  voluminum  corpus  immensa  fun- 
ditur  copia,  totum  in  Symbolo  colligitur  brevitate 
perfecta » . 

±  Uem,  hoc  ipsum  ostenditur  ratione,  quoniam 
tota  fides  versatur  circa  Deum  sicut  circa  obiectum  2; 
sed  non  contingit  pluribus  modis  Deum  cognoscere 
quam  quantum  ad  divinam  naturam  et  humanam: 
ergo  si  utroque  modo  in  Symbolo  Apostolorum  tra- 
ditur  notitia  de  Deo,  videtur,  quod  lides  ibi  conti- 
nealur  in  integritate  perfecta. 

3.  Item,  non  contingit  habere  notitiam  de  di- 
vina  substantia  nisi  per  aliquam  eius  operationem , 
quamdiu  sumns  in  via3;  sed  omnis  divina  operatio 
continetur  sub  aliqua  istarum  trium,  videlicet  sub 
opere  creationis,  vel  reparationis,  vel  glorificationis: 
si  ergo  Deus  in  Symbolo  Apostolorum  ab  hac  tri- 
plici  operatione  notificatur,  quia  ostendilur  ibi  Deus 
esse  creator  et  reparator  el  glorificator ;  videtur, 
quod  tota  fides  ibi  contineatur. 

4.  Item ,  hoc  ipsum  ostenditur  ex  perfectione 
auctorum.  Si  enim  ad  Symbolum  illud  componen- 
dum  convenil  coetus  Aposlolorum ,  qui  repleti  fue- 
rant  Spiritu  sancto  et  plenam  et  integram  nolitiam 
fidei  habuerunt4;  dicere,  quod  in  Symbolo  illo  con- 


tineatur  fides  insufficienter ,  non  est  aliud  quam  di- 
cere,  quod  Spiritus  sanctus  et  magistri  tolius  Ec- 
clesiae  insufficienles  fuerunt.  Si  ergo  hoc  dicere  est 
impium  et  absttrdum,  necesse  est  ponere,  fidem  ibi 
conlineri  integre  et  plene. 

Sed  contra:  1.  Sicut  a  doctoribus  catholicis  tra-  ^opi 
ditur,  Symbolum  illud  fuit  compositum  tantum  a 
duodecim  Aposlolis,  ita  quod  quilibet  posuit  ibi  suam 
particulam5:  si  ergo  ultra  dttodecim  fuit  Rarnabas 
et  Paulus,  qui  fuit  specialissimns  et  maximus  fun- 
dator  et  doctor,  et  ipsi  non  posuerunt  ibi  suam 
particulam;  videtur,  qttod  in  Symbolo  illo  non  fue- 
rit  fides  sufficienter  tradita;  vel  saltem  videtur,  quod 
ad  illius  compositionem  non  sttfficienter  convenerit 
universitas  apostolica. 

2.  Item,  videtur,  quod  insufficienler  continea- 
tur  ibi  tides  a  parte  credendorum.  Si  quis  enim 
non  crederet,  fornicationem  vel  adulterium  esse  pec- 
catum  mortale,  iudicaretur  haereticus;  si  quis  etiam 
non  crederet,  Deum  esse,  et  multa  talia6,  quae  in 
Symbolo  non  continentur,  iudicarelur  haereticus: 
ergo  non  videtur,  quod  sufficienter  contineantur  ibi 
illa  quae  fidei  christianae  sunt  necessaria. 

3.  Ilem ,  hoc  ipsum  ostenditur  a  parte  ipso- 
rum  articulorum:  quia  credere,  quod  corpus  Chri- 
sti  sit  in  altari,  et  quod  panis  convertatur  in  corpus 
Christi,  hoc  est  maximae  difficultalis,  et  in  quo  fides 
habet  maximuin  meritum:  ergo  videtur,  qttod  illud 
credibile  in  doctrina  fidei  fu.it  potissime  explicandum: 
videtur  ergo,  cum  ibi  non  explicetur,  quod  Symbo- 
lum  illttd  sit  defectivum. 

4.  Item,  hoc  ipsum  ostenditur  ex  parle  diui- 
naruni   conditionum    et    operationum:  quia,  sicut 


1  Scil.  VI.  de   Incarnat.  c.  3.  Circa  flnem  huius  testimonii 
textus  origin.  pro  Symbolo  exhibet  Symboli. 

2  f.fr.  supra  d.  24.  a.   I.  q.  2. 

3  Vide  supra  d.  U.  a.   I.  q.  3.  in  fine  corp.  Cfr.  eliam  I. 
Sent.  d.  3.  p.  I.  q.   I.  seqq.,  et  II.  Sent.  d.  23.  a.  2.  q.  3.  — 


Paulo  inferius  pro   sub   operc   nuilti  codd.  sub  opcmtione ,  et 
deinde  pro  ab  hac  triplici  codd.  I  L  sub  hac  triplici. 

4  Vide  Rufln.  Aquileiens.  Commentar.  in  Symbol.  Apost.  n.  2. 

5  Vide  hic  corp.  quacst.  et  scholion. 

6  Cod.  A  mitlla  alia. 


DIST.  XXV.  ART.  I.  QUAEST.  I. 


53: 


u>  enles. 


di- 


Ai  eden- 

V*      COQ- 


!'blO. 


Deus  est  omnipolens,  ita  etiam  est  immensus.  ii;i 
aeternus,  bonus  et  sapiens;  et  sient  ereavit,  ita  tli- 
stinxit,  ornavit  et  conservavil;  sieut  etiam  Christus 
incarnatus  est,  ila  etiam  inter  homines  conversatus 
est  * ;  sicut  resurrexit,  ita  et  post  resurrectionem 
apparuit ;  et  de  omnibns  bis  nihil  tangitur  in  do- 
ctrina  Symboli:  ergo  videtur  in  ea  fides  insufiieien- 
ter  contineri,  cum  omnia  haec  oporteat  credi.  et 
ad  omnia  haec  arctemur.  sicut  ad  articulos  ibi  ex- 
pressos. 

o.  Item,  hoc  ipsum  ostenditur  ex  additionc 
aliorum  Symbolorum ,  scilicet  Athanasii  et  Xicaeni 
Concilii.  Si  enim  in  Syrnbolo  Apostolorum  fides  suf- 
ficienter  traditur,  ergo  alia  Symbola  superfluunt; 
quodsi  non  superfluunt:  ergo  in  illo  fides  insuffieieri- 
ter  exprimitur. 

luxla  hoc  qnaeritur  ultimo  de  diversitate  illo- 
rum  Symbolorum  quantum  ad  conlinentiam  et  quan- 
tnm  etiam  ad  recitationem 2  et  quantuin  ad  alias 
differendas ,  quae  sunt  inter  illa. 

C  0  N  C  L  U  S I  0. 

In  Sijmbolo  apostolico  sufficienter  contincri  fulei 
principia  principalia  e.l  propria ,  monstratur 
tum  ex  parte  auctorum  componendum  ,  tum 
ex  parte  articulorum  constituentium. 

Rkspondeo:  Ad  praedictorum  intelligentiam  est 
notandum.  quod  doctrina  fidei  quaedam  habet  an- 
tecedentia,  quaedam  comequenlia ,  quaedam  prin- 
cipalia  sua  obiecta.  Sieut  in  aliis  scientiis  videmus 
esse  quaedam  principia  communia ,  qnae  suppo- 
nuntur .  sicut  dignitates;  quaedam  vero  sicut  prin- 
cipia  propria  illarum  scientiarum.  ut  sunt  intrinseea 
principia  suarum  demonstrationum ;  quaedam  vero 
sunt  sicut  consequentia,  sicut  sunt  conclusiones  co- 
rollariae3:  per  hunc  etiam  modum  in  doctrina  ftdei 
antecedenda  sunt  illa  quae  sunt  de  diclamine  iuris 
naturalis;  principalia  vero  snnt  illa,  ad  quae  lidei 
illuminatio  direcle  dirigit.  et  ista  dicnntur  articuli; 
eonsequentia  sunt  illa  quae  e\  illis  articuhs  pos- 
sunt  elici  et  ad  illos  articulos  habent  sequi. 

Cum  ergo  (|uaeritur,  utrum  doctrina  fidei  suf- 
Bcienter  contineatur  in  Symbolo  aposlolico;  dicendum 
est,  quod  si  loquamnr  de  doctrina  fidei  quantum 
ad  ea  quae  sunt  in  ea  principalia  et  propria,  si- 
cut  sunt    ipsi    arliruli,   sufiicienter  in  illo  Symbolo 


continenlur.  —  Potest  aulem    ipsius   sufiieientia  ex  r>nPiei  Pr„- 
duptici  parte  monstran,  vuleheet  ex  parte  ipsornm 
anctorum  eomponmtium,  et  0x  parte  articulorum 
con.stiiuentitim. 

Ex  parte  auctorum  compmentium,  qaia  uni-  suflkiemia 

.....  I    riarle   au- 

versilas  ihi  Apostolorimi  convemt.  quam 4  noi,  a  um. 
dubium  aliipiid  non  potuisse  laterc  de  his  quae 
pertinent  ad  fidei  complementum.  Kt  ut  maiorciu  lia- 
bercnt  firmilatem.  singuli  posucrunt  ihi  suas  parto. 
et  omnes  insimul  singulas  approbavcnint .  ul  una 
Ecclesia  ,  quae  super  Apostolos  fondiri  debebal . 
unam  fidei  credulitatem  el  confcssiontMii  hal-crct. 
quae  qnidem  diceretur  fidei  oaihotica,  hoc  cst  fides  FMa» «iho- 

;  •  •  ...  .  .  .  Ik  l. 

universalis:    nmversalis,    mquam.   qma   amversis 

data.  et  ab  imivcrsis  kpostotis,  qui  erant  tiimlaiiicii- 
tuin  universalis  Keclesiae.  eonstiluta*. 

l'nde  Petros  primo  posuit  (larticnlam  suam  di- 
ccns:  Credo  in  Detnn  Patrem  ommpoientem,  erea- 
torem  caeti  et  terrac 

Secundo  Andreas  subiunxit :  Et  in  lesum  Chn- 
slum,  Filium  eius  unicum ,  Dominum  nostr+m. 

Terlio  loannes  addidit:  Qui  emceptus  esi  </<■ 
Spiritu  sancto,  ndtus  ex  Maria   Virgm  . 

Quarto  inlulit  Iacobus  maior:  Passus  sub  1'on- 
tio  Pilato,  cruri/i.riis,  mortuus  et  sepul/u*. 

Quinto  adiunxit  Thomas:  Descendit  ad  infe- 
?'os6,  tertia  die  re.su rre.vit  u  morhtis. 

Sexto  addidit  lacobus  minor:  Aseenditad  i 
los ,  sedet  ad  dexleram  Dei  Pairis  omniputentis. 

•Septimo  adiecit  Imilippus:  Indc  venturus  esi 
iudicare  rivos  et  moHuos. 

Oetavo  intulit  Hartholomaeus:  Qredo  vn  Spiri- 
tum  sanctum. 

Xono  subiunxit  Matthaeus:  Sanctam  Ecelesiam 
catholicam;  et  est  sensus:  credo  in  Spiritum  san- 
ctum  ,  sanctificantem  universalem  Kcclcsiam  :. 

Decimo  addidit  Simon  Chananaeus:  Sanctorum 
communionem,  7'emissionem  peccalorum  .  quia  in 
Sanctorum  communione  fit  peccatorum  remissio. 

Indecimo  superaddidit  ludas  ThaddatMis:  Gamis 
resurrcciioncm:  el  esl  simisiis.  quod  Deus  rcsusci- 
tabit  ipsam  carntMii. 

Duodecimo  Malhias  consuminavil:  Vitam  uc- 
ternam.  Anwn. 

Et  sic  Apostoli  in  numcro  duodcnario  plcno  ct 
integro  composuernnt  illad  Symbolom,  qaando  erant 
insimul  congregati;  in  quo  quidem  numero  sn;nifi- 
catur  SUperabundans  perfeCtio.  —  Et  illud  praeligura-  '' 


1  Baruch  3,  38:   Posl   baec   in  terris   vtoua  eal  «i  cura 

tiominibus  convemtua  esb  —  Dc  Iriplici  opere  Dei,  Bcil.  crea- 

Uonis,  dislinctionis   el   ornatus  cfn  II.  S<-ni.  d.  12.  a.  I.  q.  2. 

;nl  i.  —  Paulo   inferius  nmlti  codd.  omiituni  /nlrs  snle  msuf- 

nter  contineri,  ei  deinde  pro  credi  cod.  /•  substiluil  ortdere. 

-  v,ii.  abundanlius  ei  quantum  etiam  ad  raUocinationem, 
et  quanium  ad  frequentatienem,  ei  quantum  <i<l  reoitaUonem. 

3  Ui  docei  Aristot.,  I.  Poster  c.  B.  (c.  \0.).  Ctr.  eliam  bu- 
pn  pi^.  \S2,  nota  2.  —  Superhis  pro  prindpalia  tua  obiecta 
edd.  princcpaa  twe  obiecta  el  Infra  bia  prmcipia  pro  principatia. 


*  Codd.  Al  bb  quot.   Paulo   loXerius   pro  kabereni  codd. 
t.  ii  i  k  l.  Zaa  haberet, 

'■■  Eph.  2,  20;  Superaediflcali  super  lundaiuenUun  \| 
lorum,  —  Pro  conttituta,   quod   habeni   pluriroi   <  - ><l>i..  edd. 
conttituti.  e.Hiio  infpriua  i"»i    ludnat  edd,  Inserunl  <i"</< 

'  i.iid.  i  iim  n< ni  paueia  codd.  hic  <-'i  Infra  inferna. 

'  i  a.i.  omittuoi  verba  i  nu. .  Ecct  tiam  .  1 1 

pauca  '-11.1111  verba  remittionem  peccatorum .  quibus  verbis  cod. 
(i  adiungil  id  ett  m  unitatem  ecctttkuticam.  Paulo  Inferius 
retutcitabU  codd.   \  k  n  /  tutcitabiL 


536 


SENTENTIAKUM  Lll*.  III. 


ium  fuit  losue  quarto ',  ubi  dicitur,  quod  duodecim 
mri  portaverunt  de  medio  lordanis  alveo  duodecim 
lapides  et  posuerunt  iu  loco,  iu  quo  caslrametati 
sunt.  Per  duodeeim  namque  viros  de  singniis  tri- 
bubus  praefigurantur  duodecim  Apostoli.  Per  duode- 
cim  vero  lapides  praefigurantur  duodecim  parles 
Symboli,  quae  sunt  firmae  et  immutabiles,  ex  qui- 
bus  uniciun  Symbolum  constituitur ,  quod  ideo  Sym- 
bolum  ;i|)[)ellatur,  quia  ex  pluribus  Apostolorum 
Eiymoiogia  senteutiis  fuil  constitutum.  Dicitur  enim  Symbolum 

Symboll.  .  .  .         .  . 

a  syn,  quod  est  simul,  et  boule ,  quod  est  senten- 
tia:  unde  Symbolum  quasi  plurium  sententia  simul 
constituta2.  Et  sic  sumitur  sufficienlia  contentorum 
in  Symbolo  a  parte  auctorum  componentium. 

Potest  etiam    nihilominus   sumi    a   parte    arti- 
a  pane  arti-  culorum   conslituenlium.    Cum    enim   omnes    arli- 

culorumcon-  . 

stituentium.  cuh  smt  de  Deo,  aut  secundum  quod  est  m  natura 

propria,  aut  secundum  quod  est  unitus  humanae 

naturae3;  necesse  esl,  quosdam  articulos  esse  spe- 

ctantes  ad  Divinilatem ,  quosdam  ad  humanitatem. 

Illi  autem,   qui   spectant  ad    Divinilatem ,  aut 

Artkuii  de  respiciunt  divinam  essentiam  in  se ,   aut  respiciunt 

Divinitate      .    . 

in  se.  divinae  essentiae  personas  et  hypostases .  aut  re- 
spiciunt  eius  operationes.  Si  respiciunt  ipsam  divi- 
nain  esscntiam  in  se;  sic  est  unus  articulus,  secun- 
dum  quod  unica  et  simplex  est  divina  essentia.  El 
hoc  insinuatur,  cum  dicitur:  Credo  in  Deum. 
Si  autem  respiciant  divinae  essentiae  personas 

Quoad  per- sive  hyposlases ,  secundum  quod  tres  sunt  personae, 

sonas  divi-  ..  _       ,      . 

nas.  tres  sunt  articuh.  Quorum  unus  est:  Lredo  in  Patrem 
omnipotentem;  alius  vero  nolatur,  cum  dicitur:  Et  in 
lesum  Christum ,  Filium  eius  unicum,  Dominum 
nostrum ;  alius,  cum  dicitur :  Credo  in  Spiritum 
sanctum. 

Si  autem  respiciant  divinae  essentiae  operatio- 

Quoad  ope-  nes ;  hoc  notest  esse  tripliciter,  secundum  quod  tri- 

rationes   di- 

^aas.  plex  est  eius  operatio,  quarum  una  est  in  collatione 
naturae,  et  haec  est  creatio ;  allera  in  collalione 
gratiae,  et  haec  est  sanctificatio ;  tertia  in  collatione 
gloriae,  et  haec  est  gloriosa  resuscilatio.  Et  secun- 
dum  hoc4  sunt  tres  articuli,  quorum  unus  nolatur, 
cum  dicitur :  Credo  in  Creatorem  caeli  et  terrae ; 
alter  notatur,  cum  dicitur :  Sanctam  Ecclesiam  ca- 
tholicam,  Sanciorum  communionem,  remissionem 
peccalorum  ;  alius  vero,  cum   dicitur :    Carnis   re- 


surrectionem ,  vitam  aternam.  Amen.  Et  sic  septem 
sunt  articuli  circa  Divinilatem  respicientes  ipsam  di- 
vinam  essentiarn  in  se  et  in  personis  et  in  operalio- 
nibus  suis  5 ;  et  patet  eorurn  sufficienlia,  quia  non 
habet  ipsa  pturibus  modis  considerari. 

Similiter  circa  humanilalem  non  est  reperire 
nisi  seplem  articulos  principales  secundum  seplem 
actus 6  Chrisli  Hedemptoris,  qui  ordinantur  ad  no- 
stram  reparationem.  Quorum  primus  est  incarnari ;  et 
de  hoc  est  unus  articulus :  Qui  conceptus  est  de 
Spiritu  sanclo.  —  Secundus  est  nasci ;  et  de  hoc 
est  alius  articulus:  Natus  ex  Maria  Virgine.  — 
Tertius  est  prelium  pro  nobis  solvere ;  et  de  hoc 
est  alius  arliculus  :  Passus  sub  Ponlio  Pilato ,  cru- 
cifixus ,  mortuus  et  sepultus.  —  Quarlus  est  infer- 
num  exspoliare  ;  et  de  hoc  est  alius  arliculus:  De- 
scendit  ad  inferos.  — .  Quintus  est  de  morte  trium- 
phare ;  et  de  hoc  est  alius  articulus :  Tertia  die 
resurrexit  a  morluis.  —  Sextus  est  caelestia  tran- 
scendere  ;  et  <le  hoc  est  alius  arliculus  :  Ascendit  ad 
caelos ,  sedet  ad  dexteram  Dei  Patris  omnipotentis. 
—  Septimus  est  ad  iudicium  venire ;  et  de  hoc  est 
alius  articulus :  Inde  venturus  est  iudicare  vivos 
et  mortuos. 

Et  sic  palet,  quod  septem  sunt  articuli  spectan- 
les  ad  Divinilatem,  et  septem  spectantes  ad  huma- 
nitatem,  in  quibus  universitas  fidei  conlinelur,  se- 
cundum  quod  significatur  in  primo  Apocalypsis  7,  ubi 
dicit  loannes,  se  vidisse  seplem  candelabra ,  et  in 
medio  septem  candelabrorum  similem  Filio  homi- 
nis ,  et  ille  habcbat  ad  dexteram  seplem  stellas. 
Per  seplem  namque  stellas  luminosas,  quae  sunt  de 
natura  caelesti,  intelliguntur  septem  arliculi  respi- 
cientes  Divinitatem  ;  per  septem  autem  candelabra 
aurea,  quae  sunt  de  terrena  maleria,  verumtamen 
optima  et  depurata,  intelliguntur  septem  articuli  re- 
spicientes  humanitatem  ;  et  ideo  dicit,  quod  in  medio 
illorum  vidit  similem  Filio  hominis.  —  Quoniam  igi- 
lur  isti  quatuordecim  arliculi  continentur.  in  Symbolo 
apostolico ;  hinc  est,  quod  ipsa  Iides  continetur  in 
illo  Symbolo  sufhcienter  el  plenarie  quantum  ad  illa 
quae  principaliter  sunt  credenda.  —  Et  ideo  conceden- 
dae  sunt  rationes  ad  istam  parlem. 

1.  Ad  illud  ergo  quod  primo  obiicitur,  quod 
Paulus  et  Harnabas  nihil  ibi  posuerunt;  dicendum, 


\rlicu! 
.le  m 
Ute. 


Artiea 

de  Irnii 
lale. 


Epilogu 


Figara 
ruui. 


Soluti  j 
posil.  '■ 


1  Vers.  2.  seq.  et  8.  —  lnnocent.  III.,  II.  de  Sacro  Altaris 
mysterio,  c.  50:  Est  autem  [dtiodenarius]  numerus  supembun- 
dans,  constans  ex  duobus  senariis  [senarius  numerus  perfe- 
ctus,  quia  eius  partes  I  ,  2,  3,  in  quas  dividi  potest,  simul  du- 
ctae  faciunt  6],  signantibus  perfectionem  cogitalionis  et  operis, 
sivc  mentis  et  corporis ;  ex  ternario  multiplicato  pcr  quaterna- 
rium ,  et  qnaternario  per  ternarium ,  signanlibus  fidem  indivi- 
duae  Trinitatis  et  quatuor  Evangeliorum  doctrinam,  sive  tres 
virtutes  theologicas  et  quatuor  virlutes  polilicas.  tlic  numerus 
[duodenarius,  cuius  partes  sunt  I.  2,  3,  4.  6]  ex  suis  parti- 
bus  aggregaiis  excrescit  in  scdenarium ,  qui  conslat  ex  denario 
et  senario,  mandalorum  exsecutionem  significans  ;  quia  decem 
sunt  Legis  mandata,  quae  sex  diebus  exsequimur,  excrescentes 
in  caritatis  perfectionem ,  quae    sccundum    Apostolum    16  pro- 


prietates  habere  dignoscitur.  Cnrilas ,  inquit  (I.  Cor.   13,  J-8.), 
palieus  est  etc.  Cfr.  IV.  Senl.  d.  47.  a.   I.  q.   I.  in  fine. 

2  Alii  verbum  symboli  ductum  esse  putanl  a  auv  (simul)  et 
[iblos  (iaclus)  eique  vim  composilionis  tribuunt  (cfr.  supra  lun- 
dam.  I.).  —  Pro  boule.  codd.  el  edd.  scribnnt  bole.  Pro  quasi  et 
Simul,  quibus   verbis   codd.  A  k  praemillunt  id  est ,  edd.  est. 

3  Cfr.  supra  d.  24.  a.   I.  q.  2. 

4  Edd.  et  codd.,  exccplis  AKZbb,  addunt  tunc. 

5  lta  codd.  K  Z  (A  primitus),  alii  operibus  suis ,  edd.  ope- 
ribus  eius. 

6  Codd.  A  K  adiiciunt  principnles.  Mox  pro  reparafionem 
edd.  redemptionem. 

7  Vcrs.  12.  13.  16,  ubi  Vulgata  candelabra  aurea...  cnn- 
delahrorum  aurcornm...  hnbebnt  in  dextera  sua  stellas  septcm. 


DIST.  XXV.  ART.  I.  QUAEST.  I. 


537 


quod  Paulus  et  Bamabas  electi  fuerunt  post  divi- 
sionem  Aposlolorum  ad  praedicandum,  sicut  palet 
in  Actibus  Apostolorum  l.  Et  quoniam  Symbolum  de- 
buil  constitui  ab  omnibus  insimul  congregatis.  ut 
sic  singnla  essent  a  singulis  per  expressionem .  el 
totum  a  quolibet  per  approbationem  ;  hinc  est,  quod 
nihil  ibi  apponitur,  quod  Paulo  et  Barnabae  appro- 
i.  prietur.  Xec  tamen  ex  lioc  arguitur  insullicientia  . 
quia  alii  fuerunt  in  numero  complelo  et  perfecto,  in 
quanto  numero  Deus  elegeral  suos  Apostolos  2.  Prae- 
lerea ,  multitudo  condentium  non  facit  ad  maiorem 
perfectionem  Symboli  conditi,  quamvis  faciat  ad  ma- 
iorem  aucloritatem ;  ita  enim  polnisset  unus  Apo- 
slolus  in  aliqua  verborum  serie  enarrare  fidem  suf- 
ficienler,  sicut  omnes  fecerunt  in  illo  Symbolo  per 
concordiam  edito.  Magis  tamen  sic  facere  voluerunt, 
sicut  praedictum  fuit,  propter  maiorem  fidei  unita- 
lem  servandam  et  propter  maiorem  eiusdem  lidei 
firmitatem. 

2.  Ad  illud  quod  obiicilur,  quod  multa  sunt 
credenda,  quae  in  Symbolo  non  continentur ;  dicen- 

otium.  dum,  quod  verum  est  de  antecedentibus ,  sicut  est 
hoc  quod  est  Deum  esse ,  et  de  conscquenlibus , 
sicut  sunt  multa  alia,  quae  de  ipsis  articulis  elicit 
sacra  Scriplnra  et  doctrina  theologica,  sicut  Chri- 
stum  a  sui  conceptione  habuisse  plenitudinem  gra- 
tiae3,  et  consimilia.  Nullum  tamen  est  credibile  a 
fide,  quod  non  possit  reduci  ad  articulos  in  Symbolo 
contentos  sicut  ad  principia  dirigentia  et  stabilia 
fundamenla. 

3.  Ad  illud  quod  obiicitur  de  insuITicientia  ipso- 
rum  articulorum,  quod  credere  corpus  Christi  in 
allari,  hoc  videtur  pertinere  ad  articulum  4  Ildei ; 
dicendum ,  quod  iste  non  est  arliculus  principalis , 
sed  sub  aliquo  articulo  continetur,  sicut  et  alia  Sa- 
cramenla.  —  Volunt  aulem  quidam  dicere,  quod  re- 
ducitur  ad  articulum  de  omnipotentia ;  alii,  qnod 
reducitur  ad  articolum  de  passione ,  quia  istud  esl 
memoriale  passionis.  Sed  melius  est  ipsum  reducere 
ad  arliniluni  de  unitate  Ecclesiae  el  peccalorum 
remissionc ,  sicut  et  fides  respectu  aliorum  Sacra- 
mentorum.  In  ipsis  enim  Sacramenlis  fit  peccatorum 
remissio :  in  ipsis  etiam  attenditur  totius  Ecclesiae 
Sanctorum  unio.  Unde  in  Symbolo  Nicaeno  additur : 
Confiteor  unum  baptisma  in  remissionem  p<rc<i/<>- 
rum.  Unde  sicul  dico  de  hoc  Sacramento,  qtiod  re- 
ducitur  ad  aliquem  articulum  principalem ,  sic  intel- 
lieendum  est  de  aliis  Sacramentis. 


Votaodum. 


4.  \d  illud  vero  quod  obiicitur  ex  parte  divi- 
narum  condilionum  et  operalionum  ;  dicendum,  quod 
conditiones  respicientes  divinam  essentiam  non  fa- 
ciunt  novos  articulos  dislinctos  ab  artieulo,  qui  est 
de  unitate  essentiae  divinae.  In  hoc  enim  .  quod 
credo,  ipsum  esse  Deum  unum,credo,  ipsum  i 
immensum  et  simplicem  et  aeternum ,  omniscientem 
et  oinnipotenteni.  et  sirailia;  alioquin.  si  uiium  de 
istis  deesset,  non  esset  Deus.  —  Siroiliter  non  de  om- 
nibus  operationibus  debenl  esse  articuli,  sed  de  ope- 
ralionibus  priocipalibus ,  maxime  de  his  quae  ad  no- 
stram  reparationem  et  salntem  ordraaotur,  ad  quam 
dirigit  fides  nostra.  Possnnt  tamen  oranes  operatio-  N-undom 
nes  Dei  reduci  ad  illas  tres:  omnis  enim  operatio 
ant  respicit  esse  naturae.  aut  esse  graliae,aul  esse 
glofiae.  Unde  conservatio  potest  reduci  ad  creatio- 
nem,  similiter  distinctio.  ornalus;  punitio  vero  po- 
test  reduci  ad  iudicium ;  vel  potest  dici,  quod 
non  est  secundum  principalem  intentionem,  quia  non 
est  secundum  voluntalem  antecedenl<'ui ,  sed  secun- 
dum  volunlatera  consequentem5. —  Similiter  opera- 
tiones  Christi ,  ut  conversationis  et  apparitionis,  ad 
illas  possunt  reduci ,  quia  apparilio  ordinatur  ad 
manifestationem  verilatis  resurrectiouis.  et  conver- 
satio  ad  manifestandam  veritatem  incarnationis. 

.').  Ad  illud  (juod  obiicitur  de  additione  aliorum 
Symbolorum  ;  dicendum,  quod  alia  Symbola  duo,  vi- 
delicet  Athanasii  et  Nicaeni  Concilii.  addita  sunl  ad 
fidei  maiorem  explanationem  et  ad  haeresum  confu- 
tationem.  Sed  Symboluin  Athanasii,  doctoris  praeci- 
pui,  maxime  ordinatum  fuit  contra  erroreni  Arii ; 
et  ideo  ibi  maxime  exprimil  unitatem  essentiae  et 
dislinctionem  personarum,  et  quoniam  '"  Christus  esl 
«  aequalis  Patri  seeundum  Divinitatem,  minor  Palre 
secundum  bumanitatem  ».  —  Symbolum  vero  Ni- 
caeni  Concilii  condilum  1'uil  ad  confutationem  nnilti- 
modarum  haeresum  pullulantium :  unde  adduntur 
aliqua  ad  maioreni  exprcssiouem ,  per  quae  possunl 
haereses  confulari.  Kt  propterea  ad  elidendam  hae- 
resim  Manichaei  non  taiiluin  dicitur:  Credo  m  Deum, 
sed  credo  in  unum  Deum  ;  nec  lanlum  Crealo 
caeli  et  terrae,  sed  etiam  visibilium  et  invisibilium. 
—  Ad  confutationem  vero  haeresis  Arianae  oon  tan- 
tuin  dicitur:  Credo  in  lesum  Christum ,  Dominum 
nostrum,  >a\  etiam  additur:  Et  in  wnum  Domi- 
num  lesum  Christum,  FUium  Dei  unigenitum  .  us- 
que  ibi :  Per  quem  omnia  facta  sunt.  -  \d  con- 
futationem  vero  haeresis  Eutychis  el  Nestorii7,  qui 


i  .iiu- 

Srmbolis. 


1  Cap.  13,  ■>.  seqq. 

1  Matlh.  10,  I.  seqq.;  Marc.  ■!.  I  i.  seqq.;  Luc  <i,  13. 
Beqq.  —  Circa  flnem  solut.  pro  unitatem  <-i><\<\.  \  K  veritatem. 

3  Cfr.  supra  d.  13.  a.  I.  q.  3.  —  Paulo  inferius  pro  •>/»'- 
bitia  idii.  w  bene  siatritievtia,  ui  in  Breviloq.  Prooem.  .'  I, 
viile  scholium  ad  d.  21.  a.  2.  q.  I.  n.  '5. 

*  Codd.  AF  articulos.  Inferfus  pro  aUi,  quod  reducilur 
edd.  alii  autem  reducunt.  Versus  Bnem  soiul.  pro  Unde  sicut 
Ococod.  m  Unde  sicut  didi  [sdl.  Symbol.  Nlcacn.],  edd.  "»'/'■ 
ticut  dicilur. 

5  Cfr.  I.  SenL  d.  16.  q.  I.  —  Allquanlo  superlus  cod.  \ 
lii-;  aperibus  pro  operationibus, 

s.  Bonax .    -  Tom.  lii. 


6  Pro  <•/  quoniam  Val.  7«"  ni<nl>i  >-\  paulo  -« 1 1  >« -i  i 1 1  ~  1 
Symbolum    Ithanasii  pro  Sed  Symbnlum  Athanam.  Paulo  In- 
ferius  pro   muUimodarum   codd.    IKUZ   multarum,   In  hac 
solut.  nec  non  In  seq.  nonnulli  codd.    >'i  edd.  I,  i  pro  <>>n[i<- 
tationem  intcrdum  exhibenl  confusionem. 

1  Scilicel  111  Concilio  Consinniinopolluino  I.  (an.   >si 
Ira  Eunomianos  aliosque   Pneumalomschos    Cfr    Gennad  .   de 
BcclesiasL  Dugraat.  c.   i:   Nlhll  creatum   aui  terviena  In   1 
latc  credendum,  ul  vull  Dionyslus,  fona  Vrll...  nlhll  extrn  eum, 
et  ofilclale  alteri,  ul  |\nii|  Macedonlus.  Clr.    Leo  I    Sern 
/iili.i-<  73.),   I.  dc  Pentccosle, 


:inx 


SENTENTIARUM  LIIJ. 


dixerunt,  Spirilum  sanctum  esse  servum  Patris  et 
1'ilii,  non  tantum  dicitur:  Credo  in  Spiritwn  san- 
ctum ,  sed  additnr:  Dominum  et  vivificantem ,  qui 
ex  Patre  procedit;  el  Latini  addiderunt:  Filioque, 
propter  errorem  Graecorum  \ —  Qui  cum  Patre  et 
Filio simul  adoratur  etc.,  el  additur:  Qui locutus 
est  per  Prophetas,  ad  destructionem  erroris  quo- 
rundam*,  qui  dixerunt,  quod  Prophetae  locuti  sint 
sicul  fanatiei. 

Et  sic  patet,  quod  ista  Symnola  non  superfluunt; 
nec  tamen  Symbolum  Apostolorum  fuil  diminutum, 
quia,  quamvis  in  illo  Bdes  sufficienler  contineatur 
quantum  ad  propriam  et  simplicem  fldei  confessio- 
nem,  opportunum  lamen  fuit,  aliquid  addi  ad  ex- 
planalionem  propter  confutandam  baereticam  pra- 
vitatem. 

Ail  illud  quod  quaeritur  ultimo  de  diversilate 
Ad  qune- isiorum  Svmbolonnu   quantum   ad   conlinentiam   et 

slion.  inci- 

dentes.      frequenlationem ,    lam    patet   responsio    pro    magna 
Decontinca-parte  ex  liis  quae  dicta  sunt.  Nam  Symbolum  Apo- 

lia  Synibo-  .  .  ..      ,  . 

lomm.  sloloruni  pauciora  continet  quam  almd,  quia  est  ad 
praecisam  articulorum  expressionem ;  alia  vero  duo 
Symbola  sunt  ad  haereticorum  confutationem.  Dnde 
etsi  in  aliis  addatur  quantum  ad  expressionem  quo- 
rundam  articulorum,  non  tamen  articuli exprimun- 
tur  magis  plene ;  iinnio  eliam  m  Symbolo  Nicaeni 
Concilii  omittitur  articulus  de  descensu  cul  inferos, 
sive  quia  circa  hoc  pauci  vel  nnlli  erraverunt,  sive 
quod  ex  ipsa  confessione  descensus  Christi  ad  infe- 
ros  posset  oriri  error;  ideo  maluerunt  illum  subti- 
eere  et  implicile  illuin  intelligere  in  resurrectione  3. 
Et  inde  est,  quod  Symbolnm  ApostolOrum  diri- 

coroiiarinm.  tur  esse  maius ,  non  quantum  ad  continentiam  ver- 
borum,  sed  quantum  ad  continentiam  articulorum 
et  quantum   ad  auctoritatem   componentium.  Maio- 


ris    enim    auctoritatis    est    illud    Symbolum    quam 
alia  duo. 

Hinc  est  etiam ,  quod  quia  Symbolum  Apostolo-  nnJ 
rum  continel  ipsum  fidei  fundamentum,  quotidie  ^vm 
recitatur  in  Ecclesia  et  frequentatur ;  aliavereduo, 
quae  suni  ad  hawesum  confutationem,  non  recitan- 
tur  nisi  in  diebus  solemnibus,  quando  ad  ecclesias 
convenit  populns.  —  Hinc  egt  etiam;  quod  Symbo- 
lum  Aposlolorum  dioitur  .submis.se ,  quia  est  ad  pro- 
priae  conscientiae  securitatem  ;  alia  vero  dicnntur 
ali.e ,  quia  simt  ad  compescendam  haereticorum  gar- 
rulitatem.  —  Hinc  est  etiam,  quod  Symbolum  Apo- 
stolorum  dicitur  bis  in  die,  mane  videlicet  et  sero, 
quia  lides  est  bonarum  operationum  principium  et 
scutum  ad  victoriatn  tentationum  :  et  operationes  bo- 
nae  potissime  liunt  in  die.  et  tentationes  insurgunt 
tle  nocle*.  Alia  vero  duo  Symbola  dicuntur  de  die 
solum,  et  praemittitur  Symbolum  Atbanasii  et  dici- 
tur  hora  prima ;  Symbolum  sanctorum  Patrum  di- 
citur  in  Missa,  pro  eo  qnod  plures  ibi  baereses  eli- 
duntur  et  maioris  fuit  auctoritatis.  Composilum  enim 
fuit  a  trecentis  decem  et  octo  Patribus,  qui  praefi- 
gurati  sunt  per  treeenlos  decem  et  oclo  vernaculos 
Abrabae,  quos  niimeravil.  quando  prostravil  quin- 
que  reges,  qui  Loth  cum  substantia  eins  captivave- 
rant5.  Ideo  auttMii  magis  dicitur  in  Missa  quam  io 
alia  hora,  quia  tunc  populus  magis  convenit;  et 
dicitur  post  Evangelium ,  ut  ostendatnr  esse  traclum 
de  Evangelii  veritate ;  dicilur  etiam  aule  commu- 
niouem,  ut  per  ipsam  fidem  praeparentur  corda  fi- 
deliiim,  qui  volunt  corpus  Domini  suscipere.  ut  pos- 
sinl  digne  manducare  sacramenlaliter,  vel  saltem 
mandncenl B  spiritualitei.  —  Et  sic  patet,  qualiter 
Symbola  diversiflcantur  in  frequeutiu  et  conlinentia, 
qiiae  tamen  concordant  in  sufficientia. 


STIIOLION. 


1.  Gommunitei'  docetur,  quod  «  doctrina  fidei  quaodiim 
habct  antecedentia  ,  quaedam  consequentia ,  quaedam  principalia 
sua   obiecta  »  (hic  in  corp.,) ,  et  quod,    sicut    in   .nliis  sdcntiis 


sunt  quaedam  principia,  ad  quae  alia  reducuntur,  articuli  fldei 
exhibent  ea  dogmata,  «  ad  quae  reducanlur  omnia  credenda 
lanquam  ad  illa  ,  in  quibus   stet  resolulio    omnium    credendo- 


1  Cfr.  I.  Sent.  d.   I  I.  q.   1. 

2  B.  Albert.,  hic  d.  25.  a.  6.  ait:  Montanus  aulem,  haere- 
ticus  quidam  [auctor  Cataphrygum] ,  et  Porphyrius  postea  di- 
scipulis  suis  dixerunt,  Prophetas  fanalico  spirilu  locutos  fuisse 
etc.  Cfr.  Tertull.,  de  Praescript.  c.  52,  et  de  Velandis  Virgin. 
c.  I  ;  Basil.,  II.  contra  Eunom.  n.  ?>i  ;  August.,  de  Haeres.  n. 
26;  X.  tlc  Civ.  Dei,  c.  32,  nec  non  lib.  contra  Adversar.  Legis  et 
Prophet.,  quem  librum  S.  Doctor,  ut  ipse  profitetur  (II.  I^etract. 
c.  58.),  scripsit  contra  quendam  haerelicum  (sive  Marcionistam) 
asserenlem,  quod  «nec  Deus  Legis,  quae  data  est  per  Moysen , 
et  Prophetarum  ad  eandem  Legem  pertinentium  verus  sit  Dcus, 
sed  pessimus  daemon  ». 

3  Hatio,  quare  in  Symbolo  Mcaeno  Christi  descensus  ad  in- 
feros  explicite  non  memorelur,  secundum  Innoccntium  III.  (qui 
de  hac  re  ad  Archiepiscopum  quendam  scripsisse  perhibetur  lum 
ab  Alex.  Ilal.,  S.  p.  III.  q.  f>y.  ni.  5.  ;i.  2,  tum  a  B.  Alberto, 
hic  d.  2i.  a.  fi.)  esi,  quia  tunc  temporis  error  non  parum  di- 
vulgatus  erat,  Christum  dcscendisse  ad  inferos,  sed  non  rc- 
diisse  nec  fuissc  inter  mortuos  liberum  (Ps.  87,  6.).  Quare 
(secundum  Innocentium)  placuit  Palribus  quasi  exsuffiare  illam 


haeresim  per  hoc,  quod  de  hoc  tacerent  el  includerent  in  resur- 
rectione.  Si  enim  resurrexit,  oportebat  animam  redire  ab  inferis, 
sicut  corpus  a  sepullura.  —  Paulo  superius  pro  rirca  lioc  cdil. 
circit  Itiiiic,  et  pro  posset  oriri,  quod  habent  codd.  A  K  Z.  ;ilii 
ct  codd.  el  cihl.  possit  oriri. 

4  Quoatl  morem  ecclesiaslicum  recilandi  svbmisse  Symbo- 
lum  Apostol.  Alex.  Ilal.,  S.  p.  III.  q.  09.  m.  2.  dicil,  per  hoc 
repfaesefflari  stafum  primilivae  Ecclesiae,  «  quando  Aposloli  et 
fideles  non  audebanl  fldem  Chrisli  conflteri  in  manifesto  usque- 
quaque».  Ali.un  deindc  consoetudiiiem  recitandi  Symbolura 
Apostbl.  in  Prima  ct  in  Completorio  deduclam  csse  vult  ex  ad- 
moniiionc  illa  Augustini,  de  Symbolo  ad  catechum.  c.  I.  n.  i: 
Accipite,  lilii,  regulam  Rdei,  quod  Symbolum  dicilur.  Et  curifl 
acceperilis,  in  corde  scribile  cl  quotidie  dicite  apud  \os;  ante- 
(|u;im  dormialis  [supple  in  Completorio],  anlequam  procedatis 
[supple  in  hora  prima],  vestro  Symbolo  vos  munite. 

5  Gen.  li,  I  i.  seqq.  —  Leo  I,  Epist.  162.  (alias  78.  \c\ 
132.)  c.  I;  lloc  etiam  apud  Nicaenam  mysticus  ille  Patrum  nu- 
merus  deflnivit. 

6  Edd.  manducare. 


DIST.  XXV.  ART.  I.  QUAEST.  II. 


539 


rum  •  etc.  (supra  d.  24.  a.  3.  q.  I.);  vel,  ui  dicit  S.  Thom. 
(S.  II.  II.  q.  I.  o.  6.  ad  I.),  arliculi  sunt  ea  «  credibilia  ,  de  qnibus 
est  fides  secundum  se  »,  dtim  ex  allera  parte  «aliqua  sunt  cre- 
dibilia  ,  de  quibus  non  est  fides  sectindum  se ,  sed  soltim  in 
ordine  ad  alia  ». 

II.  Plura  hic  dicuntur  de  Symbolis,  de  nominis  etymolo- 
gia,  de  ralione,  qua  compilatum  est  Symbolum  apostolicum , 
et  de  eius  suflicienlia.  A  parte  avctorum  Symboli  distinguuntur 
duodecim  articuli,  a  parte  vero  articulorum  constituentium 
sunt  quatuordecim  ;  scilicet  seplem  circa  Divinitatem  ,  septem 
circa  humanitatem  Christi;  quod  confirmat  S.  Thom.  (loc.  cil. 
'  a.  8.).  Tamen  idem  addil :  «  Quidam  tamen  distinguunt  duode- 
cim  articulos  fldei ,  scx  perlinentes  ad  Divinitatem  el  sex  per- 
tinentes  ad  humanitatem.  Tres  enim  articulos  trium  personarum 
comprehendunt  sub  uno...  Articulum  vero  de  opere  gloriiicatio- 
nis  distihguunt  in  duos,  scilicet  resurreclionem  carnis  et  gloriam 
animae.  Similiter  articulum  conceptionis  et  nativitalis  coniungunt 
in  nnum  ».  —  In  Breviloq.  p.  V.  c.  7.  eadem  doctrina  re- 
petitur. 

lil.  De  Symbolo  apostolico  tanquam  regula  fldei  iam  locuti 
sunt  S.  Irenaeus,  I.  conlra  Ilaeres.  c.  10.  n.  I;  Terliillianus  , 
advers.  Praxeam  c.  2,  de   Praescriptionibus  c.    13,  et   passim 


ppsieriores  Palres.  Quod  singuli  Aposloli  auctores  singulorum 
articulorum  fuerini ,  dicil  S.  Leo .  Episl.  31.  (alias  27.)  ad  Pulche- 
riam  c.  I,  a  quo  hoc  Symbolum  vocatur  •  brevis  el  p  irfecla  con- 
Eessio,  quae  duodecim  Aposiolorum  lotidem  estsignata  senten- 
tiis  ».  Modus  autem  distincte  el  nominatim  Apostolis  singulos 
articulos  attribuendi,  qucm  cum  5.  Bonav.  communiler  Schola- 

stici  tenent,  invenitur  in  duobus  ser nibus  antiquitus  Augu- 

stino  atiributis  (nunc  in  Ippend.  serm.  240.  el  241  i,  el  apud 
Venantium  Fortunatum,  Rufinum  Aquileiensem ,  Alcuinum  alios- 
que.  Cfr.  Baronius,  I.  Annal.  ecclesiasL  ad  an.  ii.  n.  17.  el 
Alardi  Gazaei  Comment.  in  loan.  Cassiani  libr.  VI.  de  Incarnat 
Christi  c.  -i.  —  In  solul.  ad  •>.  el  ad  quaestiones  incidcntes 
sermo  esl  de  aliis  Symbolis ,  de  quibus  et  de  diversis  apostolici 
Symboli  formulis  cfr.  Denzinger,  Enchyridion  Symbolorum  el 
deflnitionum  pag.  I.  seqq.  Doctissimum  librum  de  Symbolo 
scripsil  Vcrt.  P.  Vngelus  dcl  Pas  0.  Min. :  Expositiones  mSym- 
bolum  Apostolorum,   Romae  1614,  duo  vol.  in  fol. 

IV.  Alex.  Hal.,  S.  p.  III.  q.  69.    m.  2.  —  So  L,   hic  q.  I. 

,n.   i.  5.  —  s.  Thom.,  hic  q.  I.a.  2;  S.  loc.  ciL  —  B.  AlberL, 

III.  Sent.  d.  -2i.  a.  6.  —  Petr.  a   Tar.,   hic  q.  2.    a.  I.   1.  — 

Richard.  a  Med.,  hic  a.  I.  q.  2,  a.  ■>.  q.  I.  2.  —  Durand.,  hic 


q- 


Bi 


'•l .  hic  q.  unica. 


QUAESTIO  II. 


Ulrum  eis  qui  praecesserunt  adventum  Christi,  swffecerit  ad  salutem  credere 
ea  tantum ,  quae  spectant  ad  Divinitatem. 


Secundo  quaeritur  de  fldei  sufficientia  quanlum 
ad  eos  qui  praecesserunt  adventuin  Christi,  et  quae- 
ritur,  utrum  eis  suffecerit  ad  salutem  credere  ea 
tantum ,  quae  spectant  ad  Divinitaf.em.  Et  quod  sic, 
videtur. 

1.  A<1  Hebraeos  undecimo  * :  Oportet  accedentem 
nsi  credere,  quia  est,  el  quia  remunerator  est:  si  crgo 
Aposlolus  determinat  sufficienter  illud  quod  erat 
(itlei  opportuntim,  videtur,  quod  illnd  sufficiebat  eis 
credere.  Sed  totum  illud  credi  poterat  nihil  credeiulo 
ilc  humanitate  Christi :  ergo  videtur,  tpioil  tuhc  tem- 
poris  ad  salulem  safficiebat  sola  fldes  Divinitalis. 

c2.  llem,  lides,  quae  sufficienter  dirigit  ad  spe- 
randum  et  amandura,  sufficit  ad  salutem8;  sed  li- 
tlcs.  qua  quis  credit  Demn  creatorem  el  remunera- 
torem  sunm,  sufficienter  dirigit  ipsum  ad  sperandum 
et  amandum  :  ergo  videtui  ,  quod  omni  fide  huma- 
nitatis  exclusa,  fides  solius  Divinilatis  ad  salutem 
sufficiebat. 

3.  Item,  multi  salvati  suni  sine  fide  passionis 
Christi  —  paucissimi  enim  praecesserunt  in  veteri 
Testamento,  qui  crederent3,  Filium  Dei  esse  cruci- 
figendum  pro  salnte  generis  humani  —  si  ergo  sal- 
vaii  potuerunt  sine  li(l<'  passionis,  eadem  ratione 
sine  fide  incarnationis :  erco  el  sine  fide  Mediatoris. 


'i.  Ilem,  nullus  homo  lenetur  nosse  quod  igno- 
rant  Angeli;  m\  ante  Christi  adventum  ignorabant 
Angeli  Christi  incarnationem :  ergo  horaines  non  te- 
nebantur  illam  credere.  Maior  propositio  in  se  ma- 
nifesta  est;  minor  probatur  per  ilimi  quod  dicitur 
Isaiae  sexagesimo  tertio*:  Quis  estiste qui venil  de 
Edom?  ihi  Glossa :  «Aperte  declaratur,  quod  qui- 
dam  Angvli.  donec  impleretur,  mysteriura  incarna- 
tionis  non  cognoverunt » .  El  ad  Ephesios  tertio  di- 
cilur:  Ut  innotescat  Principatibus  >■(  Potestaiibus  in 
caelestibus ;  et  ex.  aliis  pluribus  locis  potest  haberi. 
Unde  Chrysostomus  in  Homilia  prima  super  loan- 
nem :  «  Miiltuin  honorati  suraus,  quod  nobiscura 
Angeli  per  vocem  loannis  didicerunl  »;  el  idem  ha- 
betur  in  Glossa  super  iilud  ad  Ephesios  lertio:  Quae 
sit  dispensatio  mysterii  absconditi  <  Uis  in  Deo. 

:>.  Uem,  qui  implel  in  Lege  evangelica  quod 
est  de  dictamine  eius,  pervenil  ad  salutem,  el  si- 
militer  de  Lege  Mosaica :  ergo  pari  ralione  qui  im- 
plehat,  quae  erant  (U-  dictamine  Legis  naturae,  ad 
salutem  perveniebat,  secundum  quod  innuil  Aposlo- 
lns  ad  Romanos  secundo5:  ergo  tempore  i 
lurae  non  oportebal  credere  ad  salutera,  nisi  quod 
eral  <lc  dictamine  nalurae.  Sed  Deum  incarnari  el 
Mediatorem  futurum  esse  n<>u  erat  <l<'  diclamine  Le- 


1  Vers.  (>:  Credere  enim  oporlcl  accedentem  ad  Deum  , 
quia  est  et  inquirentibus  se  remumeralor  sit.  •  In  fine  arg. 
pro  temporis  ad  salutem  codd.  A  K  ipsis. 

'  Cfr.  supra  li(.  Magistri,  d.  XXIII.  <-.  :!.  seq.,  et  Comment. 
a.  I.  q.  I.  bc  dub.  3.        Posl  amandum  edd.  supplenl  Deum. 

'■  Edd.  crediderunt. 

4  Vera.  I.  -  De  Glossa,  quae  eal  ordinaria  el  sumla  ex 
Hlcronymo,  vlde  supra  i>n^r.  87,  nola  7.  —  Seq.  Scripturae 
locns  (•>(  Eph.  .'<,  10.  Verba  Chrysoutoml  habentur  in  homil. 
ailegata  (codd.  el  edd.  homilia   ~>.>  n.   1.     -  (ilu<s.i.  i|u.h>  de- 


Inde  . 1 1 1 " •  1 1 1 1 1 ■  super  Eph.  3,  9,  apud  Pelr.  Lomburd.  si<    sonat: 
i.i  \  Idelc,  quanlum  hoc  esl .  qula  per  hoc  uliquid 

qui  iiiuli!  sccrcla  In  his  dldicerunt.   Slrabus  i>  n     Glos 
s.iin  exhibel  ad  vors.   10,      Pro  mysterii  Val.  el  nonnulll  < 
minislerii,  Vulgaui  sacramenii. 

■  Vers    li    seq.       ln  Initlo  arg.  rt\<\.  pro  </<  (jegt  \ 
iiini  de  Lege,  ol  Infra  nisi  quod erat de dictamine  /.</.s  naturae 
pro  nisi  i/nnd  ,rui  </»■  dtctamine  nalura*    Dclndc  clrca  Flnem 

otld.  i»'si  iiumi  oportebat  Inserueruni  l<< 


540 


SENTENTIARUM  LIR.  III. 


gis  Datnrae:  ergo  non  videtur.  quod  oportebat  illo 
tempore  credere. 

6.  Itein,  nullus  tenetur  operari  illnd,  ad  quod 
non  polest  se  erigere  virtus  sua  operativa :  ergo 
nullus  tenebatur  credere  illud  cuius  notitiam  non 
poterat  acquirere  nec  per  inventionem  nec  per  do- 
clrinam  l.  Si  ergo  tempore  legis  naturae  cognitionem 
de  Mediatore  non  poterant  per  se  invenire,  nec  erat 
qui  exterius  doceret.  nec  adhuc  eranl  revelationes 
propheticae  ;  videtur,  quod  tiinc  temporis  nihil  te- 
nebanlur  credere  de  Mediatore :  ergo  sine  fide  Me- 
dialoris  pervenire  poterant  ad  salutem. 

Contna  hoc  sunt  auctoritates  multae,  quas  Ma- 
Fuudamenta.gister   adducit  in  liltera2,  et  hoc  ipsum  ostendilur 
ratione. 

1.  Chrislus  est  caput  tolius  Ecclesiae,  ergo  nullus. 
potest  salvari,  nisi  fiat  membrum  Christi;  sed  mem- 
brum  Christi  non  potest  fieri,  nisi  credat  in  Christum: 
ergo  sine  fide  Mediatoris  nullus  unquam  salvari  potuit. 

%  llem ,  nullus  potuit  ingredi  in  caelum,  nisi 
aperta  ianua ;  sed  ianua  non  potuit  aperiri  nisi  per 
passionem  Christi :  ergo  nullus  potuit  salvari  nisi 
merito  passionis  Christi.  Sed  merilum  passionis  Chri- 
sti  non  valet  nisi  eis,  in  quibus  habitat  Christus: 
si  ergo  Christus  habitat  per  fidem  et  caritatem,  quae 
habetur  ad  ipsum  3 ;  impossibile  fuil,  aliquem  sal- 
vari  sine  fide  Mediatoris. 

3.  ltem ,  nullus  potest  salvari  sine  remissione 
peccati  originalis ;  sed  originale  peccatum  non  potesl 
remitti  nisi  per  fidem ,  vel  per  aliquod  fidei  Sacra- 
mentum,  quod  sit  ipsius  Mediatoris  signum  4 :  ergo 
nullus  potuit  pervenire  ad  salutem  anle  adventum 
Christi ,  qui  non  crederet  Mediatorem. 

4.  Ilem,  nullus  potest  pervenire  ad  salulem, 
nisi  qui  sperat ;  nullus  recte  sperat,  nisi  qui  credit, 
ad  salutem  se  perventurum  per  merita,  quia  spes 
procedit  «  ex  gratia  el  meritis5»:  si  ergo  illi  qui 
praecesserunt  Christi  adventum ,  salvabantur,  cre- 
debant,  se  per  merita  salvari :  aut  ergo  credebant, 
merita  propria  sibi  sufficere,  aut  meritis  alienis 
indigere.  Si  credebant,  propria  sibi  sufficere:  ergo 
efferebanlur  et  decipiebanlnr,  ergo  non  salvabanlur; 


si  credebant,  se  aiienis  merilis  indigere :  ergo  ha- 
bebant  lidem  de  Mediatore:  ergo  nullus  salvari  po- 
tuit  posl  lapsum  absque  fule  Redemptoris. 

CONCLUSIO. 

Nullus  post  lapsum  salvari  poluit  absque 
Mediatoris  fide  saltem  implicita. 

Iksr-oNDEO :  Dicendum,  quod  ,  sicut  mullis  au- 
ctorilalibus  probal  Magister  in  littera  6,  post  lapsum  conei 
Adae  nullus  salvari  potuit  absque  fide  Mediatoris. 
Nullus  enim  ab  illo  peccato  poterat  liberari,  nisi  in 
illum  Mediatorem  crederet,  vel  ipse  pro  se ,  si  esset 
adultus,  vel  alius  pro  ipso,  si  esset  parvulus. 

Et  ratio  huius  est :  quia,  cum  gratia  et  veri-  Rati 
tas  per  lesum  Christum  facta  sil7,  et  liberatio  ab 
illo  peccato  sit  per  merita  Christi,  et  merita  Christi 
non  se  extendant  nisi  ad  illos  qui  efficiuntur  eius 
membra  et  ei  copulantur  per  fidem  ;  sicut  impossi- 
bile  est,  nunc  aliquem  salvari ,  nisi  eidem  copuletur 
vel  per  fidem,  vel  per  fidei  Sacramentum  :  sic  et 
impossibile  fuit ,  posl  lapsum  aliquem  pervenire  ad 
salutem,  qui  aliquo  modo  in  Christum  mediatorem  - 
non  crederet.  Ideo  aulem  dico  aliquo  modo,  quia 
lides  Medialoris  potest  haberi  clupliciter,  videlicet  Disii 
implicite,  vel  explicite :  explicite ,  ut  si  quis  cre- 
derel,  Filium  Dei  assumturum  noslram  humanita- 
lem,  nasciturum  de  Virgine,  passurum  in  Cruce, 
resurrecturum  terlia  die  elc.  Et  hoc  modo  explicite 
credere  non  erat  omnibus  opportunum,  sed  his  so- 
lum,  quibus  a  Deo  erat  revelatum,  sicut  sanctissi- 
mis  Patribus 8.  —  Implicite  vero  credere  esl  exspe- 
clare  redemptorem  futurum  ,  qualiter  autem  et  quo- 
modo  hoc  debeat  esse,  credere  secundum  quod  illi 
credebant,  quibus  a  Domino  est  revelalum  ;  et  hoc 
quidem  erat  omnibus  opportunum. 

Et  hoc  esl  quod  dicit  magister  Hugo  de  sancto  cono 

pcr 

Viclore  in  libro  de  Sacramentis  ° :   «  Haec  sunt,  in-  nem 
quit,    quibus   ab  initio  nihil  minus  recta  fides  un- 
quam  habere   potuit,  credere  videlicet,  unum   esse 
Deum ,  creatorem  oinnium  el  rectorem  universorum  ; 


1  Vide  supra  pag.  329,  nola  10.  —  Maior  innitilur  regulae 
6.  iuris  (libr.  V.  Sexli  Decret.  in  fine):  Nemo  potest  ad  impos- 
sibile  obligari. 

2  Hic  c.  I.  Cfr.  otiam  supra  pag.  23G,  nota  10.  —  De  arg. 
seq.,  in  cuius  minori  edd.  post  non  potest  subdunt  quis,  vide 
supra  d.   13.  a.  2.  q.  3. 

3  Vide  supra  lit.  Magistri,  d.  XXIII.  c.  3.  De  praecedenti- 
bus  cfr.  supra  d.  18.  a.  2.  p.  3;  d.  19.  a.  I.  q.  I.  seqq.  nec 
non  ibid.  dub.  2. 

4  Cfr.  supra  d.  20.  q.  4. 

5  Ut  Magisler  ait  infra  d.  XXVI.  c.   I.  Cfr.  \\M.  dub.  2. 

6  Mic  c.  I.  — Dlrum  fides  parentum  sufTiciat  ad  dciendum 
originale  peccatum  in  parvulis,  an  non;  haec  quaestio  fusius 
tractatur  IV.  Sent.  d.  I.  p.  II.  a.  I.  q.  I.  seq.  — Inferius  Vat. 
bis  voci  peccoto  adiungit  originali. 

7  loan.  I,  17.  —  Paulo  inferius  pro  nunc  aliquem  plurimi 
codd.  ct  edd.  I,  2  nunc  aliter  (cod.  K  a  seeunda  nianu  nunc 
atiquem).  Deinde  pos'.  sic  et  impossibile  fuit  edd.  inserunt  tunc. 


8  Cfr.  hic  lit.  Magislri,  c.  2,  ubi  eliam  seq.  propos.  eNpli- 
catur,  quam  Vat.,  a  codd.  recedens,  sic  immutavit:  Implicite 
vero  credere,  est  credere  Redemptorem  venturum  taliter  et  eo 
modo,  qualiter  et  qno  modo  illi  credebant  etc.  liliam  edd. 
I,  2  hanc  propos.  aliquantulum  mutarunt.  Etenim  post  Redem- 
ptorem  fulurnm  posilo  puncto,  sic  prosequuntur:  Quaeritur 
autem ,  qualiter  et  quomodo  debeat  esse  hoc  credere;  dico,  quod 
hoc  crederc  esse  debet,  secundum  qtiod  illi  crcdebant  etc.  Post 
hoc  debeat  [codd.  A  K  debebaf]  esse  cod.  C  interiicit  sufficie- 
bat,  cod.  bb  est.  Subinde  pro  seantdtim  quod  codd.  A  Q  (N 
a  secunda  manu)  scilicet  quod ,  et  post  pauca  pro  est  recela- 
lum  cod.  A  1\  eral  recelutum.  In  lectione  codd.  exspectare  etc. 
et  crrdere  secuniliim  etc.  sunt  membra  coordinata. 

9  Libr.  1.  p.  X.  c.  7.  In  lextu  origin.  post  snffecisse  cre- 
dimns  plura  inveniuntur,  quac  hic  desunl;  simulque  ibi  pro 
ascensionis  suae  babelur  ascensionis  eius,  et  locus  sic  lermina- 
tur:  et  scientibus  haec  flde  et  devolione  sub  spe  et  exspecta- 
tione  eitisdem  redemptionis  adhaeserunt. 


DIST.  XXV.  ART.  L  OUAEST.  II. 


541 


tio  op 
p  lorura. 


dum. 


jpsum  quidem  non  esse  mali  auctorem  ,  eorum  ta- 
men,  qui  in  malis  suis  misericordiam  eius  quaere- 
rent  et  exspeclarent  futurum  redemplorem.  Hoc  sim- 
plicium  fidei  in  initio  suffecisse  credimus;  et  tamen 
fidem  nativitatis  eius,  passionis  et  resurreclionis  et 
ascensionis  suae  in  hoc  eos  verissime  habuisse  dici- 
mus,  quia  credentibns  el  scientibus  hoc  tide  et  de- 
»iiogus.  votione  adhaeserunt  ».  —  Sic  igitur  concedendum 
est,  quod  nullus  post  lapsum  salvari  potnit  absque 
fide  Mediatoris;  qua  qnia  philosophi  caruerunt ,  suis 
meritis  et  virtutibus  inhaerentes,  ideo  tanquam  su- 
perbi  et  a  Christi  membris  et  meritis  separati,  ex- 
clusi  snnt  a  gaudiis  paradisi *.  — Concedendae  sunt 
igitur  raliones  ad  istam  partem  adductae. 

1.  Ad  illud  ergo  quod  primo  obiicitur  de  aucto- 
ritate  Apostoli,  diceodum,  quod  Apostolus  praecise 
non  intendit  determinare  totum,  quod  est  ad  salutem 
necessarium .  sed  illiul ,  sine  quo  non  potest  esse 
salus.  Dicil  enim,  quod  hoc  est  opportunum ,  sed 
non  dicit,  quod  hoc  sit  sufficiens.  Tangit  autem  illa 
duo  potissime,  quia  oecessaria  erant  oinni  statui  na- 
turae,  non  solum  statui  naturae  lapsae,  sed  etiain 
statui  innocentiae  2. 

2.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  fides  Creatoris 
et  Remuneratoris  sufficienler  dirigit  ad  sperandum 
et  amandum  ;  dicendum,  quod  falsum  est  secundum 
stattim  naturae  lapsae ,  quia.  cum  spes  procedat  ex 
meritis,  sicut  in  opponendo 5  tactum  est.  si  quis 
speraret  salvari  ex  meritis  propriis,  sine  meritis 
Mediatoris,  non  recte  sperarel,  sed  polius  praesu- 
meret.  Ideo  spes  non  sufficienter  dirigitur  per  fidem 
Crealoris  et  Remuneratoris ;  similiter  nec  carilas , 
qoia  non  tantum  debemus  amare,  quia  Creator  et 
Reimmerator,  sed  magis  quia  Redemptor. 

3.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  multi  salvati 
sunt  sine  fide  passionis ;  dicendum ,  quod  si  loqua- 
mur  de  fide  explicita,  verum  est ;  si  de  fide  impli- 
cita,  non  est  verum.  Onmes  enim  salvandi  exspe- 
ctaverunt  Redemptorem  fulurum,  et  etiam  in  suis 
sacrificiis  et  oblationibus  hoc  praefigurabant,  in  qni- 
bus  omnibus  significatur  Chrislus  ofierendus.  Unde 
quodam  modo  profitebantur  facto  occulte,  qnamvis 
verbo  non  proferrent  manifeste  *.  Similiter  non  opor- 


idum. 


tebal  incarnationem  explicite  credere,  sed  snfficiebat 
credere,  quod  aliquis  veniret,  qui  genus  humanum 
redimere  posset,  sciret  et  vellet. 

4.  Ad  illud  quod  obiicitur,  (juod  homines  non 
tenentur  nosse  quod  ignorant  Angeli;  dicendum,  quod 
etsi  Angeli  mysterium  incarnationis  noo  cogDOveraot 
ad  plenum,  lainen  nullus  fnit  Beatorom*,  qni  oe- 
sciret,  genus  hnmanuin  esse  redimendom ;  el  ideo 
ex  hoc  non  concluditur,  qood  non  oportuit  fidera 
habere  de  Mediatore,  sed  qoia  non  oportoil  credere 
explicite,  sed  sufficiebat  credere  implicite. 

o.  Ad  illud  quod  obiicilur.  quod  omni  tempore 
sulfecit  implere  qood  fuit  de  dictamioe  Legis  illios, 
quae  erat  in  illo  siatu ;  diceodom,  qood  boc  esl  ve- 
rum,  secoodom  qood  hoc  intelligitur  de  Lege  na- 
turae  vel  de  Lege  Scripturae,  secundum  qood  esl 
adiuta  a  dono  gratiae.  Sine  eniiu  dono  graliae  in  Houndam. 
nulla  Lege  contingit  ad  salutein  pervenire  \  Qoara- 
vis  autem  Lex  naturae,  deslitula  auxilio  gratiae, 
non  possit  aliquid  dictare  de  ipso  Mediatore  ;  prool 
tamen  est  adiota  per  gratiam,  dura  senliebal  inlir- 
niilatein  suam  et  miseriam  et  advertebal  Dei  insii- 
liam  et  misericordiam ,  salis  dictare  poterat,  qood 
homo  reparatore  indigebat,  et  qood  divina  bonitas 
dare  disponebat.  Unde  semper  fuerunt  aliqoi  famosi 
Dei  cultores  ab  initio  mundi ,  qui  haec  profitereotor 
suis  oblationibus,  ad  qoorom  aspectom  et  exemplom 
alii  poterant  erndiri. 

6.  Ad  illud  quod  ullimo  obiicitur,  qood  non 
poteranl  illud  scire  per  ioveotiooem  el  doctrinam  ; 
iam  patet  responsio:  qoia  divina  gratia  omnibus  prae- 
sto  erat,  et  natura  ad  hoc  manuducere  poterat  ex 
consideratione  suae  miseriae  et  curvitatis  el  ex  era- 
ditione  quadam  generali ,  quam  accipere  poterant  a 
viris,  qui  erant  in  cullu  Dei  famosi.  Unde  com  non 
esset  tunc  prophetia  nec  revelatio  aperla  ;  non  lc- 
nebantur  oinnino  ad  fidem  explicitam.  Indubitanter  Noundum. 
tamen  verum  esl ,  quod  eis  praesto  eral  notitia  Me- 
dialoris,  qnanta  opporluna  erat  seriinduin  exigen- 
tiam  temporis.  tiun  ex  dictamine  naturae  liun  ex 
aliena  instructionc  tum  eliain  ex  Dei  inspiratione , 
qoi  se  olTert  omnibos  qui  eiun  reqoironl  bomiliter  T. 


1  AugusL,  Epist.  164.  (.ilifis  99.)  <•.  2.  n.  i :  Quae  quidem 
omnia  [parcimonia,  conlinenlia  elc.],  quundo  non  referunlur 
ad  flnem  rectae  veraeque  pietalis,  sed  ad  faslum  inanem  hu- 
manae  laudis  el  jloriae,  etiam  ipsi  inanescunt  quodam  modo 
Bteriiiaque  redduntur;  verumtamen  quadam  indole  animi  ita 
delectant,  ut  eos,  in  quibus  haec  fuerunl,  vellemus  vel  praecl- 
pue  vel  cum  ceteris  ;>l)  inferni  cruciatibus  liberari,  ni>i  aliter 
K  haberel  sensus  humanus,  aliler  iusiiii.i  Crealoris. 

2  Alcx.  Hal.,  S.  p.  lil.  q.  69.  m.  :i.  a.  I.  ad  eandem  obie- 
ctionem  respondel  sic:  Dicendum,  quod  Aposloius  isla  duo 
|H>iiii  sicut  principia  ad  omnes  arlicuios,  scil.  oportel  credere, 
i/uin  csi  et  iiiiin  remunerator  ett\  omnes  enim  arliculi  redu- 
cunlur  ad   fldem,  qua  crudilur  i  <■/  '» ,  principium  et  finis 

\p<ic.  I,  8.j.  El  haec  duo  sunt,  quae  propinquiora  suni  nobis 
quantum  ad  cognitionem  ,  ei  iht  quorum  cognitlonem  manu- 
ducimur  <■!  elevamur  ad  cognltionem  uelemorum,   sicui   patel 


conferenti  singuios.  Hinc  ergo   est,  quod  Apostolus   ponil 
principaliter  ii»in   esl,  iil  est  principium  condilionis,  el 
esi  remunerator ,  hoc  esl  lims  bealiludinis. 

3  ln  fundamento  1.  Cfr.  supra  d.  24.  a.  I.  q.  I.  ;i<l  ». — 
Paulo  inferius  pro  et  Remuneratoris  edd.  I,  l  cum  multis 
perpcram  et  Afediutoi  u 

*  ClV.  I\'.  Senl.  <l.   I.   |>.  II.   ;i.   I.   q.  :i.  -    Aliquonto   - 
perius  pro  si  <l>'  fide  codd.  A  F  II  l  K  i.  I  \  aa  bb  sed  <l<  /<</•  . 
e(  deinde  pro  sigtiificatur  codd.   \  n  i    significabatur ,  edd.  f<- 
guratur. 

■  Codd.  n  1 1.  /.  bonorum, 

■■  i  iv.  II.  Sent.  <l.  89.  ■.  I.  q.  I.  seq.        Mos  pro  \ 
codd.  AKl   posseL  —    Uiquanto  inferius  pro  famosx  cod.  Z 
famosissitni. 

7  Psalm    1 1  'i  .  I  s :  Prope  esi  Dominus  omnil 
bus  eum  ptc. 


542 


SENTENTIARUM  LIH.  III. 


SOHOUOX. 


I.  Iii  hac  ct  seq.  quacslione  nee  non  in  loto  2.  arliculo 
multa  dicuntur  de  explicalione  fidei;  quae  ul  facilius  inlelligan- 
tur,  opporlunum  videtur  commemorare  quasdam  comiminitcr 
receptas  dislinctiones.  Sicut  «occultiun  aliquid  dicitur  duplici- 
ter:  vel  a  parte  cognoscentis ,  vel  a  parte  rei  cognitae »  (infra 
a.  2.  q.  2.  ad  2.):  ita  etiam  explicatio  fidei  considernri  potest 
vel  ex  parte  credentis,  vel  ex  parte  obiecti  crediti  sive  articu- 
lorum.  Dc  explicatione  Rdei  sumta  in  scnsu  secundo  quaeritur 
infra  a.  2.  q.  I ,  ulrum  scilicet  fides  creveril  quoad  credendo- 
rum  muliitudinom;  de  eadem  in  priroo  sensU  agitur  infra  a.  2. 
q.  2.  3.  ct  etiam,  licet  alia  ralione,  in  hac  et  seq.  quaestione. 
Porrp  duplici  modo  aliquis  potest  lidcm  habere  implicite:  vel 
ita  ,  ut  implicelur  cognitio  alicuius  articuli  in  alio  articulo  ex- 
plicite  cognito,  quemadmodum  in  principiis  universalibus  scien- 
tiac  implicahtur  conclusiones;  vel  ita,  ut  habeat  scientiam  im- 
plicatam  in  cognitione  atterius  scientis,  ut  discipulus  resp^ctu 
magistri,  a  quo  per  docirinam  potest  scicntiam  acciperc.  Et 
bene  obscrvat  S.  Thom.  (Iiie  q.  I.  a.  I.  quaestiunc.  i.  ad  I.), 
quod  in  hoc  «  non  cst  similc  de  scientia  et  fide,  quia  non  smit 
nobis  innala  aliqua  principia  naluratia,  ad  quae  possint  re- 
duci  arliculi  fidei,  sed  tota  determinatio  fidei  est  in  nobis 
per  doctrinam ;  et  ideo  oportet  in  cognitione  hominis  habere 
fidcm  implicitam  ».  Hoc  principio  respeetu  fidci  simplicium  uti- 
tur  S.  Bonav.,  hic  in  corp.,  et  q.  3.  praeserlim  ad  6. 

II.  In  hac  2.  quaestione  S.  Bonav.  dfstinguit  statum  ante 
Iapsum  a  statu  naturac  lapsae;  et  cum  antiqui  doclores  com- 
munius  principalem  incarnationis  ralionem  a  peccalo  Adami 
sumercnt,  mulli  etiam  docebant,  qudd  antc  peccatum  «sineMe- 
diatore  essel  devenire  in  finem.  scilicet  Deum;  ideo  sufliciebat 
regula  dirigens  in  finem,  noo  in  Mediatorem.  Ad  dirigendum 
vero  in  finem  duo  erant  necessaria:  scire,  quod  csscmus  ab 
ipso,  et  quod  ad  ipsum;  ideo  sufficiebat  de  Creatore  omnium 
bonorum  cum  articulo  de  Remuneratore  omnium  bonorum. 
Sed  post  peccatum  non  est  devenire  in  finem  nisi  per  Media- 
torem,    ideo  requirebatur  rcgula    dirigens   in  ipsum:  oporluit 


ergo  cx  tunc,  unum  csse  de  Mediatore  vel  Redemptore  aiticu- 
lum  »  (Pet.  a  Tar. ,  hic  q.  3.  a.  L).  —  Idem  docet  S.  Thom., 
in  Comment.  diic  q.  2.  a.  2.  quacstiunc.  2.,.  Sed  in  Sujn.  (II.  II. 
((.  2.  a.  7.  8.)  ipse  cuni  Scoto  tenct,  Adam  ante  peccatun 
habuisse  Odem  explicitam  incarnationis,  quatenus  ordinabaiur 
ad  consummationem    gloriae,   non  ad  liberalionem  a  peccato. 

—  Observationc  dignae  sunt  graves  raliones,  a  nostro  D" 
hic  contra  Naluralismum  ct  Rationalfsmum  altatae. 

Praeter  laudntos:  Alex.  Hal.,  de  hac  c(  seq.  q.  S.  p.  III. 
q.  69.  m.  3.  a.    I.  2.  —  Scot.  hic  q.    I.  —  B.  Albert.,  hic  a.  2. 

—  Richard.  a  Med.,  hic  a.  3.  q.  I.  2.  —  Durand.,  de  hac  et 
seq.  q.  hic  q.  I.  —  Dionys.  Carth,  de  hac  et  scq.  q,  hic  q. 
unica.  —  Biel,  de  hac  et  seq.  q.  hic  q.  unica. 

III.  Respectu  seq.  (3.)  quaestionis  notandum,  quod  recen- 
liores  theologi  comrauniler  distmguunt  credenda  necessitite  me- 
ilii  ct  ncccssitate  praecepti;  sed  int*':-  se  controvcrtunt,  ulrum 
etiam  necessitate  medii  post  promulgatum  Evangeliura  requira- 
tur  fides  expticita  mysterii  Trinitatis  et  incarnationis.  De  scn- 
tentia  affirmativa  dicit  S.  Alphonsus  (Theolog.  Moral.  libr.  li. 
n.  2.):  «  Est  communior  et  videltir  probabilior  » ;  sed  satis  pro- 
babilem  censet  etiam  negativam  sententiam  multorum  et  insi- 
gnium  tbeologorum,  qui  doccnt,  fidem  de  hoc  non  nisi  impli- 
cttam  necessilale  medii  requiri.  Ss.  Bonav.  et  Thom.  cum  aliis 
antiquis  sustinent  quidem  necessitatem  expticite  credendi  saltem 
quatuor  principales  articulos  de  rcdemptionc,  quos  Magisler 
(hic  c.  3.  et  cfr.  hic  dub.  2.)  commemorat;  sed  non  loquuntur 
praecisc  de  necessitale  medii;  insuper  potius  respiciunt  sim- 
pliccs  Christianos,  non  eos  quibus  Evangelium  non  cst  prae- 
dicalum;  respectu  quorum  verba  eorum  interpretari  licct  dc 
Hde  implicita,  ut  insinuare  videtur  S.  Thom.,  S..  II.  II.  q.  2.  a. 
7.  ad  3. 

De  hac  (3.)  quaestione  praeter  supra  laudatos  cfr.  S.  Thom., 
hic  loc.  cit.  quaesliunc.  3.  1;  S.  III.  q.  09.  a.  i.  ad  2.  —  B. 
Albert.,  hic  a.  fi.  —  Petr.  a  Tar.,  hic  q.  3.  a.  2.  —  Richard. 
a  Med.,  hic  a.   i.  q.    I.  2. 


QUAESTIO  III. 
Utrum  omnes  teneantur  credere  omnes  articuhs  explicile  post  adventum  Christi. 


Tertio  quaeritur  de  sufficientia  fidei  quanlum 
ad  eos  qui  adventum  Christi  sunt  subseculi.  et  est 
quaestio,  utrum  omnes  teneantur  credere  omnes  ar- 

iiculos  explicile  post  advenlum  Christi.  Et  quod  sic 
videtur. 

1.  Deuteronomii  vigesimo  septimo  '  praecipitur, 
Ad  opposi-  quod  Lex  lucide  et  aperte  scribatur  super  lapides  ; 

Uina 

et  ibi  dicit  Glossa,  quod  «  laici  et  simplices  sunt 
lapides"»:  ergo  si  Scriptura  illa  est  per  cognitionem, 
videtnr,  quod  laici  lenerentur  Legem  cognoscere  lu- 


cide  et  aperte :  ergo  multo  fortitis  videtur,  quod  in 
Novo  tenenlur  rognoscere  doctrinam  fidei  catholicae. 
H.  Item,  Levitici  decimo  quarto2  dicilur  de  le- 
proso,  ut  offerat  sextarium  pro  emundatione:  ibi 
Glossa:  <<  Sextarius  est  verissima  fidei  confessio,  ubi 
si  plus  est,  effunditur,  si  minus  est,  deficit  »:  ergo 
videtur  ad  hoc,  quod  aliquis  possit  a  neccatis  puri- 
lic.iri.  quOd  necesse  est  habere  plenam  mensuram 
fidei :  ergo  videtur,  quod  onmibns  sit  necessarium 
nosse  omnes  articulos  explicite  et  distincte. 


1  Yers.  8:  Et  scribes  super  lapides  omnia  verba  Legis 
-  plane  et  lucide.  —  Verba  Glossae,  quae  ordinaria  est 
ei  sunila  "x  Isidori  exposit.  in  losue,  c.  9,  secundum  Rabanum 
sic  sonant:  «  Omnes  crgo,  qui  in  Christum  lesum  credunl, 
lapides  dicuntur  vivi.  De  quibus  ait  Apostolus  (I.  Petr.  2,  •'>.): 
Vos  eslis  lapides  vivi  aedificati,  domus  spiritualis  ».  Fere  eadem 
verba  habentur  apud  Lyranum  in  <Jlossa  interlineari  super 
losue  8,  31.  seq.  (ubi  ad  locum  illum  e  DcuteronomiO  allega- 
tum  spectatur).  —  Paulo  inferius  pro  tenerentur  codd.  Z  bb 
teneantur,  edd.  tenentur.  Mox  post  in  Novo  edd.  cum  paucis 
co  id.  supplcnt  Testamento. 


-  Vcrs.  10.  —  Glossa ,  quae  ex  tlesychio,  in  hunc  loc, 
sumta  est,  apud  Strabum,  qui  cam  ut  nntinnriam  exhibet ,  sic 
sonat:  Olei  sextai  ium:  quia  fide  intelligitur  et  agitur  unumquod- 
que  pracdictorum.  Sextarins  namque  mensura  est  [Isidor. ,  XVI. 
Etymol.  c.  26.  n.  6:  Sextarins  duarum  librarum  est]  nec  plus 
ncc  minus  capietis;  quod  cnim  plus  cst,  eflunditur;  si  minus 
cst,  non  cst  sextarins.  Sic  fid.s  ad  mcntis  nostrac  mcnsuram 
datur  nec  capit  plus  aut  minus,  quara  a  Deo  distribuilur;  quod 
enim  plus  est,  aut  minus,  extra  fidem  est  —  Pro  effundituf 
vcU\.  effundit. 


DIST.  XXV.  ART.  I.  QUAEST. 


343 


-3.  Itein.  sicul  se  babel  obedientia  respectu  prae- 
ceptorum,  ita  fides  respectu  articulorum ;  sed  non 
est  vera  obedientia,  nisi  obediat  omnibus  praeceplis: 
ergo  nec  vera  fides.  nisi  dislincle  et  explicite  assen- 
tiat  omnibns  articulis.  Minor  probatur  per  illud  quod 
dicitur  ad  Galatas  quinto  J :  Testificor  omni  homini 
circumcidenli  se ,  quod  sit  debitor  omnis  Legis  fa- 
ciendae;  et  lacobi  secundo :  Si  totam  Legem  ser- 
vaverit,  offendat  autem  in  uno,  factus  est  om- 
niniD  reus. 

k.  ltem .  sicut  se  babet  caritas  ad  diligibilia , 
sic  se  babel  fides  ad  credibilia;  sed  caritas  .  quan- 
tumcumque  sit  parva  et  in  quocumque  sil.  facit 
amare  omne  quod  esl  amabile  —  necessarium  est 
enim  cuilibet  ad  salutem,  quod  diligat  Deum .  pro- 
ximum  el  se  ipsum  -  —  ergo  pari  ralione  necessa- 
rium  cst  tidei  quantumcumque  parvae,  omnes  ar- 
ticulos  credere  distincte. 

o.  Item,  non  vitalur  malum  nisi  cognitum  ; 
sed  quilibet  quanlumcumque  simplex  tenetur  vitare 
errorem  contra  quemlibet  arliculum :  ergo  tenetur 
scire  et  credere  quenilibel  articulum.  Quod  autem 
teneatur  quilibet  vitare  errorem  conlra  quemlibet 
articulum,  manifestum  est,  quooiam,  si  ignorantia 
non  excusat  in  agendis,  pari  ratione  videtur,  quod 
nec  excusare  debeal  in  credendis?\  Esto  etiam,  quod 
aliqua  simplex  et  vetula  andiat  sacerdotem  praedi- 
cantem  errorem  et  contra  aliquem  articulum  fidei 
et  credat  ei ;  constat.  quod  ista  non  excusatur.  quia  . 
si  ad  praedicationem  sni  sacerdotis  committerel  adul- 
terium .  vel  bomicidium,  nequaquam  excusaretur; 
sed  constat,  quod  illum  errorem,  qr.em  praedicat  sa- 
cerdos.  vitare  non  potest .  nisi  cognoscal ,  oppositum 
illins  erroris  esse  verum  :  redit  igitur  illud  quod 
prius  mfepebatur,  scilicei  quod  omnes  articnlos  fidei 
dislincte  credere  cuilibet  sit  necessarinm. 

(').  Item,  omoes  articuli  aequaliler  arctant  ad  as- 
sentiendum?  omnes  etiam  indifferenter  se  babent  ad 
hoc.  ul  per  auditum  manifestenlur  * :  si  ergo  ae- 
qualiter  obligant  quantum  ad  assensum  et  aequali- 
ier  obligant  quantum  ad  auditum,  videtur,  quod 
codem  moilo  omnes  arliculi  se  babeant  ad  lidem 
credentis :  ergo  vel  aynnes  tenetur  credere .  vel  nulr 


lum.  Sed  non  nullum  credere  tenetur,  qnia  tenetur 
credere   aliquem:   ergo   tenelur  credere  omnes  et 

singulos. 

CONTRA:    I.     Sllper    illud    loaimis    SeXtO8:    f.W//-Fandame..la. 

gile  (jitac  superaverunt  fragmenta,  ne  pereaiU; 
ibi  Glossa  dicit :  «  Fragmenta  sunt  secreta  mysteria, 
qnae  populus  communis  capere  doo  potesl  »:  ergo 
si  ista  secreta  mysteria  suot  maxime  ea  quae  spe- 
eiant  ad  articulos  fidei  christiaoae,  videtnr,  quod 
populus  non  tenealur  ad  e;i  cognosceinla. 

2.  Item,  ad  hoc  quod  aliquid  scialur  scientia 
demoostrativa ,  snfficil,  quod  sciatnr  in  universali, 
et  non  oportet,  quod  sciatur  \d  particulari6 :  >\ 
ergo  cogDitio  fidei  conteota  est  minori  certiludioe, 
qnam  sii  certitudo  scientiae  demoostrativae ;  vide- 
tur.  quod  non  teneatur  quis  per  fidem  credere  om- 
nes  arliculos  explicite. 

-*!.  Iiem .  pauci  sunt .  nisi  sint  bene  periti  in 
tbeologia.  qni  sciant  articulos  Symbolorum  bene  di- 
slinguere  el  numerare :  si  ergo  omnes  leoerentur 
omnes7  articulos  fidei  scire  distincte  el  explicite, 
pauci  salvarentur ;  quod  est  valde  crudele  dicere. 

h.  Iirm.  si  omnes  tenerentur  nunc  scire  omnes 
arliculos  fidei  explicite .  cum  in  veleri  Testamento 
non  tenerentur,  sicut  supra8  probatum  est;  vide- 
tur.  quod  multo  gravior  sit  Lex  evangelica  quam 
Mosaica:  si  ergo  inconveniens  est  hoc  dicere,  restat, 
quod  non  lenentnr  omnes  ad  credeodum  siDgulos 
articulos  explieite  et  dislincte. 

C0NCLUSI0. 

Omnes  Chrisliani  lenentur  credere  omnes  arlicu- 
los ,  el  quidem  quosdam  explicite,  quQsdam 
saltem  implicite,  quod  suffieere  potest  sim- 
plieibus. 

Kespondeo:  Dicendum,  quod  omnes  Christiani  coi 
I  ost  ailveiitiim  Christi  lenentur  credere  omnes  arti- 
ctilos.  Hoc  aiiicm  iripliciter  potest  esse:  aul  omnes 
credere  implicite,  aui  omnes  credere  explicite,  aul 
quosdam  explicite,  quosdam  implicite.  —  Credere 
omnes  implicite  est  fidei  diminutae.  Non  enim  suf-< 


I  Vers.  !:  Testiflcor  aulem  rursus  omni  homini  circum- 
cidenti  se,  quoniam  debitor  est  uni\ersae  Legis  faciendue.  — 
Seq.  Scripl.  locus  est  lac.  2,  10:  Quicumque  autem  totam  Le- 
gem  ri-. 

':  Cfr.  Marc.  1-2.  29.  scqq.  —  iu  maioii  pro  diligibitia  edd. 
tHligenda. 

Secundum  quod  August. ,  Enchirid.  <•.  \~-  n.  •">.  dicit, 
qtiod  terror,  quunla  possumus  cura,  cavendus  ^ii  non  solum 
in  maioribus,  verum  eliam  In  minoribus  rebus*.  El  In  Regula 
13.  imis  (in  flne  V.  Sexli  Decret.)  proponuntur  Imec :  Ignoran- 
ii  i  facli,  non  luris  CAousaL  —  Mox  posl  sitnplex  pdd.  cum  ali- 
quol  codd.  omittunl  et  Circa  flnem  arg.  pro  redit  igitw  illud 
ciidd.   \  K  redit  igitur  idem. 

*  Cfr.  Bupra  d.  24.  n.  .'(.  q.  I.  p|  dub.  1.  -  Circa  llnem 
»rg.  nuctoritnte  cod.  K  quater  restituimus  tenetur  pro  tenentur, 
(|iio(l  in  ,iiiis  codd.  et  cdd.  legilur. 

II  Vere.  12.  —  Glossa  non  quidem  od    verbum,  sed  wn- 


tenlialiler  apud  Lyranum  habetur  ul  ordinaria  ei  ui  interh 
ris;  delibala  ei  tormata  esse  videtur  ex  Bedae  exposiL  in  Script. 
loc.  ciL  ''.IV.  Bcda,  in  Miilth.   i  I  .  20    el  Marc    '•.    i  '..    —   Pro 
superaverunt  codd.  partim  cum  odd.  i .  2  superfuerunt ,  par- 
lim  supersunt. 

tristot.,  I.  Poster.  c.  |0.(c.  13.):  Ili  enim  [mathematici] 
habenl  cnusarum  demonstrationes  el  frequenter  nesciunl  Ipsum 
(/»/,(  [cfr.  suprn  pjig.  821,  noin  i.~,  Bicui  illi  universale 
sideranles  saepe  quaedam  singuluria  nesciunl ,  propler  Id  q 
non  intendunL  li  l.  Metnph.  <■.  2:  Opinninur,  snpientem  maxime 
omnin,  ul  possiblle  est,  sclre,  non  habentcm  singulariter  eorum 
scientlain.  l>"  WMion  nfr.  Bupm  d.  23.  a.  I.  >\  i  —  ln 
iiiiiinri  pro  ml  hoc  ijin"l  cod.  /  (•■•>/"  ti«<ni. 

"  Codd.  lillil.  \  /,ii  omittuni  omnes;  pdd.   \  icl  oi 
praemillunl  nunc  el  paulo  ante    pro   Symbotorum  subsiituuni 
Symboli. 

-i    praeced. 


:m 


SENTENTIARDM  LUJ.  III. 


ficit  modo  alicui,  qui  habet  usum  rationis,  in  gene- 
rali  credere  Redemptorem  et  Remnneratomn  ;  adeo 
enim  nolitia  qiiornndam  articulorum  manifesta  est, 
quod  nnllns  liabens  usum  rationis  illos '  ignoret , 
nisi  omnino  negligal  et  contemnat  Dei  cultum  et  sa- 
liilem  suam. 

Credere   autem    quosdam  implicite,  quosdam 

conciasio  3.  rxplicite ,  hoc  est  fidei  ad  salulem  necessariae ; 
potesl  enim  fidei  simplicium  sufficere.  Ad  illos  enim 
tenentur  explicite  credendos,  quos  manifeslat  eis  non 
solum  praedicatio,  sed  etiam  ecclesiaslicus  usus  et 
consuetudo:  sicut  est  de  Unitate  et  Trinitate,  quam 
possunt  nosse  ex  ipso  actu  consignationis,  consignant 
eriim  se  in  nomine  Patris  et  Filii  et  Spiritus  sancli ; 
sicul  est  de  nativitate,  passione.  resurrectione  et 
peccatorum  remissione,  quos  cognoscere  possunt  ex 
ipsis  solemnitatibus,  quas  Ecclesia  celebrat,  et  acti- 
bus  sacerdotuni.  Ideo  ab  horum  cognilione  et  notitia 
nullus  ratione  utens  excipitur ;  nec  ignorantia  ex- 
cusatur,  quia  non  potest  esse  talis  ignorantia  sine 
negligentia  et  contemptu.  —  Alios  etiam  articulos 
non  ita  manifestos  tenentur  utique  credere  implicite. 
Implicile  autem  voco  credere ,  ut  in  generali  cre- 
dant  universaliter  omne  quod  credit  sacrosancta  ma- 
ter  Ecclesia,  ita  quod  in  particuiari  a  niltlg  illorum 
dissentiant  nec  aliquem  articulorum  discredant. 
Credere  autem  omnes  articulos  expticite  et  di- 

conciusio ;.  stincte  est  fulei  iam  provectae.  Hoc  enim  non  est 
de  generali  fidei  necessitate ;  sed,  si  necessarium  est 
alicui,  illis  est  necessarium ,  qui  in  cognilione  fidei 
profecerunt,  et  illis  potissime,  qui  fidem  aliis  expli- 
care  et  manifestare  tenentur,  vel  etiam  qui  officium 
docendi  et  praedicandi  assumunt,  sicut  sunt  haben- 
tes  curam  animarum  et  praedicatores  verbi  Dei  et 
doctores  sacrae  Scripturae  et  alii .  quorum  conver- 
satio  2  versatur  circa  tidei  veritatem.  —  Hoc  tamen 
non  credo  esse  opportunum  omnibus  qui  salvanlur. 
Multi  enim  sunt  boni  simplices,  qui .  quamvis  sint 
parvae  cognilionis ,  sunt  tamen  magnae  devotionis ; 
et  tales  pium  est  credere  ad  salutem  pervenire.  —  Et 
Epiiogn>.  propterea  concedendum  est,  quod  licet  opportunum 
sit  omnibus  non  solum  credere  omnes  articulos  im- 
plicite,  sed  etiam  quosdam  explicitc  post  adventum 
Christi;  non  tamen  est  necessarium  omnibus,  ma- 
xime  simplicibus.  credere  omnes  explicile. —  Unde 
concedendae  sunt  rationes ,  quae  sunt  ad  istam 
partem. 

1.  Ad  illud   vero  quod   primo  obiicitur  in  con- 

soiuiio  op-  trarium,  quod  super  lapides  debebat  scribi  Lex  lu- 

posilomra.  l  L  ' 

cide ;    dicendum ,   quod    illud    mandatum   non  erat 


nit 


datnm  laicis,  sed  illis  qui  debebant  eos  Legem 
docere.  l'nde  ex  hoc  non  potest  concludi ,  quod  sim- 
plices  teneantur  credere  omnes  articnlos  fidei .  sed 
(jiiod  illi  qui  habent  ciiram  animarnm  ipsorum.  te- 
nenlur  (idem    manifestare  3  lucide  et  aperte. 

±  Vd  illud  quod  obiicitur,  quod  sextarius  fidei 
consistit  in  plena  confessione  ipsius;  dicendum,  quod 
sextarius  ille.  qui  signihcat  confessionem  fidei ,  im- 
pleri  habet  plenitudine  sufficientiae  et  plenitudine  *  Dup;» 
copiae.  Tunc  impletur  plenitudine  sufficienliae , 
quando  quis  omnes  arliculos  credit ,  ila  quod  nul- 
lum  discredit;  aliquos  lamen  credil  implicite  et 
aliquos  explicite ,  ita  quod  in  credulilate  sua ,  sive 
in  istis  quos  credit  implicite,  sive  in  his  qnos  cre- 
dit  explicite,  nihil  addit  nec  minuit  de  his  quae 
credit  sancta  Ecclesia  et  dicit  sancla  Scriptura;  et 
hunc  sextarium  sic  impletum  debent  omnes  oflerre. 
Tunc  autem  est  plenitudo  copiae ,  quando  quis  di- 
stincle  et  explicite  novit  et  credit  ea  quae  spectant 
ad  articulos  fidei ,  et  ea  quae  ad  ipsos  consequun- 
tur ;  et  haec  mensura  non  est  omnium,  sed  magis 
capacium. 

3.  4.  Ad  illud  quod  obiicitur  tertio  et  quarto, 
quod  sicut  se  habet  obedientia  respectu  praecepto- 
rum,  et  caritas  respectu  diligendorum ,  sic  et  fides 
respectu  credendorum  ;  responderi  potest  dupliciter:  soiut 
primo  dicendo,  quod  non  est  simile:  quia.  cum  fides 
consistat  in  cognitione  5,  et  cognitio  potest  scire  ali- 
quid  in  universali,  ita  lamen  quod  non  sciat  in 
particulari,  el  ita  scire  uno  modo  et  ignorare  alio 
modo;  potest  et  ipsa  fides  aliquid  credere  implicite, 
quamvis  non  credat  explicite.  Non  sic  aulem  est  de 
obedientia,  quae  consistit  in  mandatorum  exsecu- 
tione;  non  enim  potest  mandatum  impleri  in  uni- 
versali ,  quin  impleatur  in  particulari.  Similiter  ea 
quae  caritas  diligit,  ita  sunt  manifesta,  quod  non 
possunt  latere.  —  Aliter  potest  responderi ,  quod  soit 
quodam  modo  sil  simile :  quia  obedientia  non  tene- 
tur  omnia  mandata  exsequi  in  opere  nisi  pro  loco 
el  lempore,  sed  sufficit,  quod  promptum  reddat 6  et 
volunlarium  ad  exsequendum  omnia.  cum  fuerit  lo- 
cus  et  tempus.  Similiter  nec  caritas  specialiter  di- 
ligit  unumquemque,  sed  omnes  communiter  ample- 
ctitur.  illum  autem  specialiter  diligit,  quem  specia- 
liter  cognoscit.  Ideo  ex  hoc  non  potest  concludi, 
quod  aliquis  per  fidem  teneatur  omnes  articulos 
cxplicite  credere,  sed  implicite ;  explicite  autem , 
cum  se  offert  opportunitas,  utpote  quando  aliquis 
arliculus  illi  praedicatur  et  explicatur  ab  eo  cui 
debet  credere. 


1  Ex  Vat.  retinuimos  ttlos,  Cfuam  voculam  codd.  noc  non 

edd.  I  ,  2  male  omitlunt.  Paulo  inferius  pro  hor  est  fidei  ad  sa- 
luiem  necessariae  edd.  hoc  esi  ml  fidei  salutem  necessarium 

et  subinde  A<l  itlos  autem  pro  Ad  illos  cnim.  Mox  pro  creden- 
dos  codd.  L  aa  crerfrntrs. 

-  Cod.  A  mtrntin. 

3  Edd.  triicntur  credere  et  scire  fidem  [Vat.  adiicit  et  ip- 
sam~]  manifestare. 


4  Edd.  I  ,  2  cum  nonnullis  codd.  pro  plenitudine  hic  et 
proxime  ante  plenitudinem,  et  paulo  superius  pro  impleri  di- 
ctae  edd.  solae  in  plurali.  Aliquanto  inferius  cod.  V  omittit  sic 
impletum,  et  mox  plurimi  codd.  omittunt  quis  post  quando. 

5  Cfr.  supra  d.  23.  a.   I.  q.  2. 

6  Cod.  Z  hic  subiicit  animum  et  paulo  superius  pro  Aliter 
potest  [edd.  addunt  etiam}  substituit  Aliter  posset. 


DIST.  XXV.  ART.  II.  QUAEST.  I. 


>  \ .  i 


:j.  \d  illud  quod  obiicitnr,  qnod  oon  vitator 
malum  nisi  cognitum  :  difendum.  quod  veriiin  est 
piex  mo- Sed  cognitum  potest  esse  aliquid  dupliciter:  vel  m 
Je„digD0'  se,  vel  in  alin1;  et  secundum  hnnc  dupliceoi  mo- 
dum  potest  aliquis  vitare  maluni.  vel  per  BOtitiam 
propriam,  vel  per  notitiam  alienam.  Ille  autem.  qui 
liabet  lidem  implicitam  de  aliquo  articnlo.  qnamvis 
errorem  contra  illum  articulum  non  possit  oinnino 
vitare  per  nolitiam  propriam  potest  tamen  vitare 
per  notitiam  alienam;  innititur  enim  liis  qni  ere- 
otaDdnm.  dunt  articnlos  explicite.  Tnde  aliquis  simplex  liomo 
vel  vetnla.  cuni  audit  aliquid  novum  praedicari.  non 
debet  statim  assenlire.  quousque  noverit.  illad  uni- 
versaliter  ab  Ecclesia  teneri.  Unde  praeter  remedium 
divinae  inspiralionis  et  orationis ,  ad  quod  semper 
recurrendum  esL  habent  simplices  remedium  huma- 
nae  histructionis ,  ad  quod  possoot  confugere -.  nt 
errores  valeant  declinare.  Semper  enim  Deus  habuit 
et  habebil  aliquos  iustos  et  famosos,  qui  veritalem 


lidei  non  soluin  m  se,  -'•'!  etiam  in  siroplicibus  eon- 
servareot,  dum  simplices  iooitootor  eis  et  credunt 
<;.  K4  illml  quod  obiicitor  oltimo,  quod  omoes 
articuli  se  habent  aequaliter  ad  assensom  el  audi- 
tuni:  diceodum,  quod  etsi  indiflereoter  se  babeanl 
omoes  articuli  ad  ipsam  fidem  quaotum   ad  tu 

,.  ,  •  ,  rr.landa. 

!i"K(/i  promptituamem,  noo  lameo  aequaliter  se  ha- 
beol  quaotum  ad  instruetumem.  Qood  eoim  freqoeo- 
lios  versatur  aote  oculos  el  in  aoribus  rudium  »i 
simpliciura  melius  ab  illis  capitur  et  retioetor;  el 
aliqoi  arlicnli  sunt  buiusmodi,  qoi  ita  rrequeotao- 
tur.  sicol  esl  de  oativitate  Cbristi  et  passiooe  ••(  -i- 
milibus,  quod  oon  possunt  ignorari  sine  colpa  ne- 
gligentiae  .  Non  sicautem  esl  de  omoibos  aliis,  et 
ideo  non  oportet,  omoes  aequaliter  exptieite  credi. 
Quamvis  eoim  l«U>(i<i<  ftdei  >it  per  mfusionem  . 
plicatw  taiiicii  esl  per  doctrinam  et  instructiooem , 
ad  ipiain  non  omnes  articuli  se  habeol  aoiformiter  \ 


ARTICULUS  II. 
f)e  profectu  fidei  secundum  diversitatem  temporum. 

Consequenter  quaeritur  de  profectu  fidei  secun-  Secnndo,   ulruin   creveril  qoaotom  ad  lomiois 

dum  diversitatem  temporum.  Et  circa  hoc  qoaeruo-  plenitndinem. 
tur  tria.  Tertio  quaeritur.  utrum  profeceril  qoaotum  ad 

Primo  qoaeritor,  ulriun  fides  creverit  quantiun  cogoitioois  "'  certitodioem. 

ad  credendorum  iniiltitndinem. 

QUAESTIO  l. 
Utrum  fides  creverit  quoad  credendorvm  multiludwem. 


Circa  primum  sic  proceditur  etqoaeritor,  utrum 
fides  creverit  vel  profecerit  quantiiin  ad  credendo- 
rum  multitndinem.  El  qood  sic,  videtor. 

1.  Kxodi  sexto6:  Nomen  meum  Adonai  non  in- 
mtaudieavi  eis ;  igitur  ex  hoc  textu  patet,  quod  aliquid 
cognovernnl  Patres  sequentes.  quod  non  cogooveruol 
praecedeotes,  quia  revelavit  Dominns  Moysi,  quod  non 
revelavit  Patribus:  ergo  videtur,  quod  Sdes  oostra  ali- 
quid  cognoscat  nooc,  qood  fides  Patrum  oon  cogno- 
scebat:  crevit  igilur  fides  quoad  credibilia. 

-2.  Item,  sicut  Lex  evangelica  se  habet  ad  Legem 
Mosaicam  quantom  ad  moralia,  sic  fides  Legis  novae 
ad  fidem  veteris  Legis  quantom  ad  credibilia;  sed 
Evangelium  soper  Legem  veterera  addit  molta  coosi- 
lia7:  ergo  videtur,  quod  fides  Legis  novae  se  exten- 
dal  ad  plura  credibitia  qnam  fides  Legis  veteris. 


3.  Item.  incaroatio  Christi,  passio,  resurreclio 
et  asceosio  et  hoiosmodi  propooontor  omoibos  cre- 
deoda,  qui  sunt  in  nova  Lege;  sed  haec  noo  pro- 
pooebaotur  illis  qui  eranl  in  Lege  Mosaica":  ergoetc. 

'i.  Item,  aliquid  cogoovit  Ecclesia  posl  adveotom 
Christi .  qood  latebal  Angelos,  ergo  molto  fortios 
gnoscit  aliqoid  el  credit,  qood  latebat  homioes  pu- 
ros :  videtur  ergo,  qnod  fides  creveril  quaolooi  ad 
eaqoaeper  ipsara  credunturel  cogooscootur.  Prima 
manifestatur  per  hoc  quod  dicitor  ad  Ephesios  ter- 
tio  *:   Ci  innotescat  Polestatibus  et   Pn  bu& 

per  Ecclesiam  multiformis  sapientia  D 

Sed  contra:   l.  TdI.i  fides  chrisliaoa  continelur  Ad 
in  Lege  nova,  el  tota  Lex  nova  continetur  in  veteri 
quia  iiiio  est  in  rota,  secoodom  t|iit»'l  dicitur  l 
chielis  primo  '  :  -i  ei  j"  fides  primorom  Palrum  pt 


& 


1  Vitlr  II.  Scnl.  tl.  23.  .».  1.  q.   '>.  circa  flnem  corp.,  ubl 
de  diversis  modis  cognoscencli  Deum  ngitur. 

-  Cod.  A  refugere  <-i  mox  pro  el  habebii  cum  cod.   i\   ei 
kabeL 

3  Cfr.  supra  (l.  '.i.  ,i.  I.  i|.  i.  iii  corp,  —   Pro  </»////  non 
tsunt  cod.  \  <in<ir  iiiui  possunL 

*  Cfr.  wpra  d,  i'>    dub.  -'.  —  Vide  scbol ad    pi 

dentcm  tjuaesL 

"■  Pro  cognitionis  cod.  /.  auenstu,  quae.  leciio  Infra  in  Ipsn 

quaest.  communis  <••.! 

'"•  Vers.  3.  Codd.  G  H I L  T  W  aa  Vomen  iinum,    Idona 

s.  Bonav.        fom.  III. 


'  i:h.  M.mh.  •;.  i:.  seqq.  el  19,  21. 
de  Bupra  i.   I    >\    i 
i -.  in.  Cfr.  supi ■  i' 
i  ■  i  -.  16:  Qttast  ui  i »/-i  m  m 

bis  Uregoi  ius     I    llomll    In  ttech    li :i    l 

.-.i  lior..    nlsl  quod  I  nenii  veteris    iui 

novum  l.iimi  per  nllei  Uiule  cl  rtMa  •  .fli-m.  qu 

animalia  app  u  uit,  qtnituoi   1 1<  lt  -  tinb 

i>i  i  /ii  fmo/  i'iii .  quod  .iii  i  •!  i  ■  odd.    \  K  '. 

i-i  nultl  nl     |»ru  /. 

,  rh  ii    .1    /(/     / 


546 


SLNTLNTIAHUM  LIIJ.  III. 


cedentium  advenlum  Chrisli  claudebat  in  se,  qnid- 
quid  erat  Legis  veteris,  claudebat  et  per  consecjueiis, 
quidquid  erat  Legis  novae:  videtur  ergo,  quod  fides 
secundum  tempora  diversa  non  creverit  quantum  ad 
credibilia. 

2.  Ilem,  inutato  obiecto,  mutalur  liabitus:  ergo 
si  lides  secundmn  diversa  teinpora  haberet  aliquod 
obiectiiin  Dovum,  videlicet  si  aliquid  crederet,  quod 
prius  non  credidisset,  secundum  diversa  teinpora 
mutata  esset;  sed  «  lides  secundum  diversa  tempora 
non  est  mutata  »,  secundmn  quod  dicit  Augustinus1, 
et  habetur  io  littera:  ergo  videtur,  quod  non  profe- 
cit  quantum  ad  credibilia. 

3.  Ilem,  omne  quod  est  verum  modo  de  prae- 
(erito,  aliquando  fuit  vermn  de  futuro:  ergo  sirnt 
modo  verum  est,  Cbristum  esse  incarnatum,  natum  et 
passum ;  ita  verum  erat  in  praeterito,  Christum  esse 
incarnanduni,  nasciturum  et  passurum;  et  qua  ra- 
lione  nunc  est  credibile  de  praeterito,  eadem  ralione 
erat  tunc  credibile  de  futuro:  ergo  non  videtur,  quod 
creverit  fides  quantum  ad  numerum  credibilium2. 

4.  Item  ,  quamvis  caritas  profecerit  aliquo  modo 
secunduin  intensionein  et  fervorem ,  non  tamen  pro- 
fecit  quantum  ad  diligendorum  multitudineui  —  tot 
enim  fuerunt  diligibilia  in  veteri  Lege,  quot  et  in 
nova  3  —  ergo  consimili  ratione  videtur  et  cirea 
fidem  et  credibilia ,  quod  etiam  proflciente  fide,  cre- 
dibilia  propter  boc  non  sint  multiplicata. 

c  o  n  c  l  u  s  i  o. 

Fides  processu  temporis  profecit,  non  quklem  no- 
vorum  articulorum  additione,  sed  implicito- 
rum  explicalione. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  credibilia  multipli- 
Dupiex  mo-  cari  dupliciter  potest  intelligi :  vel  quantum  ad  no- 

dusinultipli-  l  l  D  ^ 

.andiartkui-  vorum   articulorum   additionem ,  vel   quantum  ad 

los. 

implicitorum  exphcationem  .  Si  primo  modo  intel- 
condusio  liaatur ,  sic  non  est  concedendum ,  fidem  profecisse 

bimerabns.       °  * 

quantum  ad  credendorum  multitudinem ;  si  secundo 
modo.  sic  profecit  secundum  processum  temporis , 
quia  quod  uno  tempore  credebatur  implicite  et  quasi 
uno  articulo,  processu  temporis  explicatum  est  et 
quasi  distinctum  in  multa  credibilia;  sicut  supra  5 
dicebatur,  quod  sufficiebat  aliquo  tempore  credere 


Hedeinptoreni  futurum;  nunc  autem  circa  ipsum  He- 
deinptorem  septem  articuli  explicantur,  et  niulta  ex 
illis  consequentia  et  eis  annexa  manifestanlur.  —  Et 
boc  esl  quod  dicit  magister  Hugo  de  sancto  Victore  confin 
in  libro  de  Sacramenlis  " :  «  Ante  Legem ,  inquit , 
Deus  Creator  credebatur,  et  ab  eo  salus  et  redem- 
ptio  exspectabatur;  per  quem  autem  et  quo  modo 
eadem  salus  implenda  et  perlicienda  foret.  exceptis 
paucis.  quibus  hoc  scire  singulariter  in  munere  da- 
tuin  erat,  a  ceteris  fidelibus  non  cogrioscebatur.  Sub 
Lege  autem  persona  Redeinptoris  praedicabatur  mit- 
tenda;  quae  autem  ipsa  persona  foret,  boc  est  bomo, 
velAngelus,  vel  Deus,  nondum  manifestabatur;  soli 
enim  boc  cognoverunt ,  qui  per  Spiritum  illuminati 
fuerunt.  Sub  gratia  autem  manifeste  iam  ab  omni- 
bus  praedicatur  et  creditur  et  modus  redemptionis 
et  qualitas  personae  Hedemptoris  ».  —  Etsic  patet,  Epuj 
quod  fides  profecit 7  quantum  ad  credibilium  mulli- 
tudinem,  non  nova  addendo,  sed  quodam  modo  im- 
plicita  explicando.  Qualilas  enim  personae  Redempto- 
ris  et  modus  redemptionis  sciri  non  potest  aperte, 
nisi  sub  quadam  articulorum  multitudine  et  distin- 
ctione.  —  Concedendae,  sunt  igitur  rationes  ad  pri- 
main  partem  induclae,  quae  oslendunt,  fidem  aliquo 
modo  profecisse  secundum  credibilium  multitudinem. 

1.  Ad  illud  vero  quod  primo  obiicitur  in  contra-  soiotio 
rium,  quod  Lex  nova  est  in  veteri,  sicut  rota  in  rota;  P 
dicendum,   quod   rota   non  habet  esse   in  rota  nisi  souau 
secundum   implicationem   quandam ,   quia    quod   in 
Lege  nova  est  explicite   in    veteri  Lege  erat  impli- 
cite.  Unde  ex  hoc  non  sequitur  8,  quod  fides  in  Lege 
nova  non  profecerit  secundum  articulorum  multitu- 
dinem,  explicando  per    multos  quod  in  uno  conti- 
nebatur  implicite;  sed  quod  non  crevit  addendo  ali- 
quid  extraneum ,  quod   quidem  in  Lege  veteri  nec 
explicite  nec  implicite  fuisset  conlentum. 

"2.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  mutato  obie- 
cto,  mutatur  babilus;  iam  palet  responsio :  quia  ista 
multiplicatio  9  articulorum,  secunduin  quam  dicimus 
fidem  profecisse ,  non  mutat  obiectum  secundum  xou  i 
substantiam,  sed  solum  secundum  accidens,  quia 
implicitum  explicat;  et  ideo  ex  hoc  non  potest  in- 
ferri ,  quod  fides  essentialiter  sit  mutata. 

3.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  omnia  quae 
credimus  de  praeterito,  fuerunt  credibilia  de  futuro; 
dicendum,    quod   verum  est;  sed  licel  omnia   illa , 


1  Vide  supra  pag.  515,  nota  2.  Cfr.  etiam  hie  lit.  Magistri, 
c.  I ,  ubi  asseritur,  eandem  esse  fidem  Patrum  et  noslram.  — 
De  maiori  cfr.  supra  pag.  214,  nota  3.  el  pag.  470,  noia  8, 
in  fine. 

2  Cfr.  supra  d.  24.  a.  I.  q.  3.  circa  finem  corp.  atque  ad 
I.  el  o. 

3  Vide  infra  d.  28.  q.  6.  —  Paulo  superius  posl  fervorem 
codd.  A  B  K  addunt  inale  dilitjemlonim.  \\\  fine  arg.  pro  non 
sint  complures  codd.  non  sunt. 

4  Cfr.  supra  a.  I.  q.  I.  ad  o.  —  Pro  explicationem  edd. 
explanationem.  Paulo  inferius  pro  multiliidincm,  qiiam  lectio- 
nem  e  codd.  AGKV  lesliluimus,  edd.  (et  infra  circa  fincm 
corp.  bis  etiam  nonnulli  eodd.)  multipticationem. 

3  Ait.   I.  q.  2.  et  d.  24.  a.    I.   q.  3.  in   fine  corp.  —  Se- 


ptem  articulos  de  Redemptore  videsis  supra  a.  I.  q.  I.  in  fine 
corp.  —  Paulo  superius  pro  processu  temporis  explicatum  codd. 
A  K  in  processu  temporis  explicitum. 

6  Libr.  1.  p.  X.  c.  6.  circa  finem.  lu  lestimonio  allato  textus 
origin.  pro  praedicabatur  exhibet  praedicebatur,  deinde  verbo 
illuminati  praemittit  sinijulariter  [codd.  A  K.  voci  Spiritum 
adiungunt  sanctum~\  et  mox  omittit  ab  ante  omnibus  praedicatur. 

7  Codd.  AG  (H  primitus)  K.  L  T  U  V  aa  proficil.  Inferius 
pro  non  polest  edd.  non  potuit. 

8  Pro  non  sequitur  codd.  A  G  K  non  potest  concludi.  Mox 
pro  mullitudinem  mulli  codd.  multiplicationem ,  et  deinde  pro 
crevit  codd.  K  bb  creieril,  edd.  I,  2  cum  pluribus  codd.  falso 
credit. 

"  Codd.  A  K  multitudo. 


DIST.  XXV.  ART.  II.  QUAEST.  II. 


547 


quae  nos  modo  *  credimus,  ab  aliquibus  personis 
ex  speciali  munere  Dei  cognoscerentur  et  crederen- 
tur  explicite,  universitati  tamen  populi  non  propo- 
nebantur  credenda  nisi  implicite;  unde  et  populus 
communiter  exspectabat  Messiam  sive  Redemptorem, 
nihil  cogitantes  de  Filii  Dei  incarnalione,  vel  pas- 
sione,  vel  resurrectione.  Nunc  autem  omnia  haec 
sunt  explicata,  nec  tantum  sunt  credibilia ,  immo 
aclu  credita  et  ad  credendum  proposita;  el  quan- 
tum  ad  hoc  dicimus  ea  esse  multiplicala,  licet  qnan- 
tum  ad  veritatem  rei  non  sint  augmentata. 


4.  Ad  illud  quoil  obiicitur.  quod  caritas  non 
profecit  quantum  ad  numerum:  dicendum.  quod  si 
loquamur  de  isto  niodo  proficiendi,  concedi  potest 
eo  modo  de  caritate,  sicut  concessum  est  de  fide : 
quoniam  in  l.ege  veteri  non  praecipiebatnr  diligere 
inimicum  nisi  implicite.  sed  hoc  in  l.ege  evangelica 
explicatur2:  sic  et  in  fide  suo  modo  esl  intelligen- 
dum,  sirut  prius  tarluin  est.  Loquimur  eniin  hic 
de  profeclu  fidei  et  caritatis  per  comparationem  ad 
communem  populi  statum,  non  quantum  ad  privi- 
legium  speciale  quarundam  personaruni. 


SCHOLION. 


I.  insinuatur  a.  S.  Bonav.  Iiic   ct   in    scqq.    quaeslionibus 

tinplex  modus ,  quo  aliquid  in  articulo  continetur,  scilicet  vel 
ita,  ut  in  uno  arliculo  virtualiler  contineantur  alii  articuli, 
postea  determinate  proponcndi,  ut  passio  et  mors  Chrisli  in 
mysterio  redemptionis;  vel  ita,  ut  in  articulo  contineatur  non  qui- 
dem  alius  articulus,  sed  aliquid ,  quod  ut  conclusio  in  eo  con- 
tineatur  (Cfr.  S.  Thom.,  hic  q.  2.  a.  2.  quaestiunc.  I.  ad  5.). 
Substantia  igitur  fidei  semper  remanenle  cadem ,  per  explica- 
tionem  crevit  etiam  numerus  nrticulorum  credendorum;  sed 
haec  explicatio,  sive  primo  modo  sumta,  compteta  fuit  in  Evan- 
gelio;  ast  alio  sensu  sumta  explicatio  fidei  proficere  potest  et 
in  singulis  hominibus  et  in  tota  Ecclesia.  Hoc  docet  Concil. 
Valican.  (c.  i  de  fide  et  ralione):  «  Crcscat  igilur  et  mulliim 
vehementerque  proficiat  tam  singulorum  quam  omnium ,  tam 
unius  hominis  quam  totius  Ecclcsiae,  aetatum  ac  saeculorum 
gradibus,  intclligentia,  scientia,  sapientia;  scd  in  SUO  dumlaxat 


genere,  in  eodcm  scilicet  dogmatc,  eodem  seii<u  eademque 
scntentia  »  (Vinc.  Lirin.  Commonit.  n.  28.).  Cfr.  hic  q.  2.  .1.  el 
dub.   I. 

S.  Thom.,  hic  q.  2.  a.  2.  quacstiunc.  I;  S.  II.  II.  q.  |.  a. 
7.  —  B.  Albert.,  hic  q.  I.  —  Petr.  a  Tar.,  hic  q.  .'i.  a.  I.  — 
Richard.  a  Med.,  hic  a.  5.  q.  I,  a.  4.  q.  2. 

II.  In  praeccdcntibus  agitur  de  profeclu  fldei  quoad  obieeta, 
in  seqq.  (nempe  2.  et  3.)  quaestionibus  dc  prorcctu  quoad  actus . 
de  quo  ciiam  occurrit  scrmo  hic  dub.  I.  Supposita  doctrina  antea 
cxplicata,  facilc  haec  inlclligunlur;  ab  aliis  autem  Lombardi  com- 
mentaloribus  vel  lantum  tanguntur  vel  brcviter  expediuntur. 

De  ulraque  (2.  et  3.)  quaeslione:  S.  Thom.,  hic  q.  2.  a.  2. 
quacstiunc.  I;  S.  loc.  cit.  q.'5.  a.  \.  —  B.  Albcrt.,  hlc  a.  .'>. 
—  Petr.  a  Tar.,  hic  q.  5.  a.  2.  quaesliunc.  I.  —  Richard.  R 
Mcd.,  hic  a.  4.  q.  2.  —  Dionys.  Carih.,  hic  q.  unica ,  circa 
finciu. 


QUAr-STIO  II. 

An  fides  profeceril  quoad  illuminationis  plenitudinem. 


Secundo  quaeritur,  utrum  fides  prolecerit  quan- 
tum  ad  illuminationis  plenitudinem.  Et  quod  sic,  vi- 
detur: 

I.  Primo  auctoritale  (iregorii  in  quadam  Ho- 
Ftnmenia.milia  super  illud  Lucae3:  Deali  oculi,  qui  vident 
quae  vos  videtis;  ibi  (iregorius:  «  Secnndum  incre- 
menla  temporum  crevit  scienlia  Sanctorum  et  spi- 
ritualium  Patruni;  et  quanto  adventui  Salvaloris  vi- 
ciniores  exstilerunt,  tanto  mysteriuin  salulis  plenius 
perceperunt»:  ergo  pleniori  luinine  cognoverunt;  sed 
non  cognoverunt  nisi  fide:  ergo  crevit  fides  quanlum 
ad  luminis  plenitudinem. 

±  Item ,  secundum  profectom  temporum  crevit 
prophetia  quaDtum  ad  illuminationis  plenitudinem : 


ergo  consimili  ratione  videtur  hoc  debere  reperiri 
in  ipsa  fide.  Prima  probatur  per  hoc  quod  dicit 
David  prophela4:  Super  senes  inteUexi;e\  ilerum: 
Super  omnes  docentes  me  intellexi;  et  Acliiiiin  se- 
cundo  dixit  Petrus:  Son ,  sicut  aestimatis ,  hi  ebrii 
sunt,  sed  hoc  est  quod  dicitur  per  prop/ietam  loel: 
Et  erit  in  novissimis  diebus,  effundam  etc.  Si  ergo 
secundum  maiorem  Spiritus  effiisionem  crescit  men- 
lis  illuininatio,  videtur,  quod  ipsa  fidei  cognitio  se- 
cundum  lemporis  diversitatem  creveril  quantum  ad 
luminis  plenitudinem. 

3.  Itein,  clarius  videtur  unumquodque  ad  prae- 
sentiam  lucis  quam  ad  praesenliam  umbraej  sed  in 
nova  Legefuit  ipsius  veritatis  exhibitio,  in  veteri  vero 


1  Pro  no$  modo,  quam  scripluram  invenimus  in  cod.  X, 
codd.  M  0  n  z  quae  modo,  alil  codd.  minus  congrue  <inur  nunc 
modo,  edd.  quae  nunc  Inferius  pro  nihil  cogitantes  edd.  nihil 
cogitans. 

2  Lcvii.  I'.),  IS;  Matlh.  B,  43.  seq.  —  Pro  diligere  inimi- 
<•'///(  edd.  (liliiji  inimicus. 

3  Cap.  10,  23.  —  Senteniia  Gregorii,  quam  llu^o  u  s.  Vlci. 
In  l.  do  Sacram.  p.  X.  c  (i.  fero  eisdem  verbls  affert,  ac  hic 
9  Bonav.,  in  Gregorii  ll.  llomii.  In  Ezech.  homll.  4.  n.  12,  unde 
tumta  est,  sic  sonat:  Per  incrementa  lemporum  crevil  scientia 
spirftuulium  Potrum.  Plusnamque  Moysesquam  Abraham,  plus 
Prophetae  quam  Moyses,  plus  Apostoll  quam  Prophetae  In  omni- 


potenlis  Del  scientia  erudlti  sunL  Fallor,  sl  haec  Ipso  Scrlplura 
non  loquilur:  Pertransibunt,  Inquil,  plurimi,  et  multiplex  erit 
scientia  (Dan.  12,  '>.)...  Certe  Verllas  dlcil:  UuUirrget  ttPro 
phetae  voluerunt  videre  quat  videtis,  <i  audire  quae  auditis, 

sed  imii  lii/rrniii  i.iic  Ki,  24.).  iMn^  ergo  |  \ | >< >~i < >i i  |  quom 
Prophelno  «lc  dlvina  scientia  novcruni  etc.  —  Superlus  pro  // 
liiiiiiiiiiiiniiis  edd.  iiimini^ 

4  Psalm.  iik,  100;  seq.  leslimonlum  Ibld.  \.  99;  tertium 
Aci.  '2,   15,  ubl   resplcllur  loel    2,   28.  —  In   Initlo  arg.  pro 
profectum  VnJ.  processum,  In  (Ino  arg    pro  plenUudinem  cod 
i   claritatem. 


:>/i8 


SENTENTIARUM  \A\i.  III. 


Iuit  ipsias  veritatis  umbratilis  praefiguratio ' :  ergo 
secuodum  tempus  oovae  Legis  maior  lit  in  eogni- 
tione  fldei  luminis  plenitmlo. 

4.  Item ,  maior  illuminatio  lidei  habet  ortum  a 
duplici  principio,  videlicet  a  gratm  inlerius  inspi- 
rante  et  ab  instructione  exlerius  maouduceote 2  { 
sed  tempore  Legis  novae  abuodaotior  esl  gratiae  <'[- 
fusio  in  Sacramentis  et  clarior  inslructio  in  evan- 
gelicis  et  aposlolicis  documentis:  ergo  videtur,  (juoil 
in  i|)sa  fide  secundum  teinpus  gratiae  maior  sit  ple- 
nitudo  luminis. 

Sed  contra:  1.  Quod  esl  supra  tempus  non 
Ad opposi- mutatur  nec  proftcit  nec  deficit  in  tempore;  sed  il- 

tum.  .   .  .  .        . 

luroiuatio  fidei  inmtitur  prnnae  Ventati  propter  se 
el  super  omnia,  quae  est  omnino  supra  tempus3: 
ergo  videlur,  quod  fidei  cognitio  secundum  temporis 
diversitatem  nec  proficiat  nec  deficiat  quanlum  ad 
luminis  plenitudinem. 

2.  Uem,  videtur,  quod  fides  non  solum  non 
profecerit  quantum  ad  luminis  plenitudinem,  immo 
potius  decreverit,  quia  maior  est  illuniinafio,  quae 
revelat  magis  occullum,  quam  quae  revelat  magis 
manifestum;  sed  fides  ante  adventum  Christi  facie- 
bal  cognoscere  Redemplorem  et  Mediatorem,  et  hoc 
quidem  multo  magis  eral  occultum  quam  post  ad- 
ventnm  ipsius :  videtur  ergo,  quod  ipsa  fides  am- 
pliori  et  perfectiori  Inmine  lunc  temporis  perfunde- 
ret  mentem. 

3.  Item  ,  maior  est  illuminatio ,  quae  facit  prae- 
cognoscere  futura,  quam  quae  facit  rememorari  prae- 
terita;  sed  fides  in  antiquis  Patribus  faciebat  fntura 
praecognoscere,  in  nobis  facit  praelerita  rememorari: 
ergo  amplioris  et  perfeclioris  luminis  erat  lunc 
(juam  nunc. 

h.  Ilem  ,  tanto  amplior  est  illuminatio  eUmaior, 
quanto  lumen  suum  magis  commnnicat;  sed  fides 
sequenlium  confirmalur  per  fidem  Palrum  praece- 
dentium4:  ergo  cum  priores  communicant  illumina- 
tionem  suam  poslerioribus,  non  e  converso;  videtur, 
quod  maior  fnerit  in  eis  luminis  plenitudo. 

CONCLUSIO. 

Fidcs  secundum  temporum  diversilatem  crevit  quo- 
ad  luminis  pleniludinem,  considerata  fide  se- 
cundum  statum  communem. 

Respondeo:  Dicendum,  quod   secundum   diver- 
conciasio.  sitatem  temporum  crevit  fides  quaolum  ad  luminis 


pleoitudinem ,  inlelligendo  de  fide  seenodum  statum 
communem.  —  Uoc  autem  non  est  jirojiter  ipsorum 
temporwm  irammutationem  primo  et  priocipaliter 
sed  propter  veritatis  exhibilionem ,  propler  maio- 
icin  ■"'  t/raliae  diffusionem,  propter  planiorem  in- 
struclionem.  Ideo  enim  credentes  rlarius  nunc  ea 
quae  eredunt,  cognoscunt.  quam  antiquilus  cogoo- 
scebant,  quia  iam  est  verilas  exhibila  per  Clirislum. 
iam  eliam  gratia  Spintus  sancti  amplins  dillunditur 
iii  Sacramentis  novae  Legis  propter  Ghrisli  meritum 
et  prelium  iam  solulum;  iam  etiam  nunc  lides  apa- 
tius  praedicatur  et  docetur,  probatur  el  defenditur 
per  evidens  discipulornm  Cbristi  el  eius  sequacium 
documentum.  —  Unde  concedendae  suut  ratiooes, 
(juae  lioc  ostendunl. 

1.  Ad  illud  vero  quod  obiicitur,  .juod  illumi- 
natio  fidei  et  ij)sa  lides  esl  supr.t  tempus;  dicendum. 
quod  licet  sit  supra  tenipus  quaolum  ad  rationem 
moventem,  quia  innititur  primae  Verilati  propter  se; 
tamen  quantum  ad  ipsum  intellectum  credentem  et 
assentienlem  voluntarie  respicit  slalum  viae,  et  ita 
quodam  modo  temporis  varietalem ,  quia  status  viae 
secundum  diversa  temjwa  variari  babet.  Et  ideo, 
sicut  videmus,  quod  m  uno  hoinine  fides  crescit  et 
proficit  paulative,  secundum  quod  bomo  magis  ac 
magis  se  ilisponit  ad  lidei  susceptionem ;  sic  etiam 
in  diversis  temporibus  proflcit  fides  secundum  sta- 
lum  communem,  quia  secundum  profectum  temjjo- 
rum  efliciebanlur ,;  homines  magis  idonei  ad  perci- 
pienda  et  intelligenda  sacramenta  fidei. 

±  Ad  illud  quod  obiicitur.  quod  inaior  est  il- 
luminalio,  quae  manifestat  magis  occulta;  dicen- 
dum,  quod  illud  habet  veritatem  ceteris  paribus; 
sed  aliqua  illuminalio  adeo  potest  illuininare  ad  vi- 
dendam  rem  manifestam,  quod  excedit  illam  quae 
illuminat  ad  cognoscendam  rem  occultam  ,  sicut 
visio  patriae  excedit  lidem.  —  Polest  etiam  aliter 
dici,  quod  occullum  aliquid  dicitur  dupliciter:  vei 
a  parle  cognoscentis ,  vel  a  jmrte  rei  cognitae.  Cum 
ergo  dicilur,  quod  maior  est  illuminalio,  quae  facit 
cognoscere  magis  occultum:  si  inlelligatur  a  parle 
cognoscentis  et  a  jiarle  rei  cognilae,  tunc  habet 
verilalem .  utpote  si  illud  quod  erat  occultum ,  fa- 
cial  magis  manifestum.  Et  hoc  moilo  non  habel  ve- 
ritalem  in  proposito  7 ,  quia  fides  praecedenlium  ad- 
ventum  Christi  non  faciebat  de  magis  occulto  magis 
manifestum,  immo  quod  erat  occultum  in  se  rema- 
nebat  occultum  ipsi  cognoscenli. 


Confir 
tripii 
tioae 


Soluli. 
posito 


Notaii' 


Alia  i 
notai 


1  loiin.  I,  17:  Quia  Lex  per  Moysen  dala  est,  gralia  et 
verilas  per  lesurtt  Christum  facta  est.  Hebr.  10,  I:  Urnbram 
cnim  habens  Lex  futurorum  bonorum  cic  —  Pro  umbralilis, 
quod  fide  codd.  KUZ  reslauravimus,  codd.  NW  wmbranlis, 
alii  '(mI(|.  imbratis,  edd.  I,  i2  obumbrantts ,  Vnt.  obumbrans. 
Mox  pro  fit  codd.  A  K  V  fuit. 

•'  Cfr.  supra  d.  24.  duh.  2. 

3  Vide  supra  pag.  501,  nota  '■>. 

4  i'i  dicit  Magister  supra  d.  XXIII.  c  K:  Probntur  futura 
resurrectio,  quia  ila  crediderunl  Palriarchae  et  alii  Sancti.  — 
Paulo  superius  edd.  vorbo  confirmatur  praefigunl  magis. 


5  Codd.  A  K  maioris.  .Mox  pro  planiorem  codd.  K  Z  aa  bb 
pleniorem.  .Non  ita  multo  post  pro  propter  cod.  K  per. 

ri  Codd.  AK  profectum  tcmporis  efficinntur. — Cfr.  August., 
Kpisi.  102.  (alias  <i9.)  n.  12,  ubi  concludit:  Aliis  tunc  nominibus 
et  signis,  aliis  aulem  nunc;  et  prius  occuilius,  poslea  manifeslius... 
una  tamen  eademque  ivliprio  vera  significatur  ei  observatur. 

7  In  edd.  legilur  sSc:  Citnt  ergo  dicitur...  magis  occullwn; 
dicendum,  quod  si  intelligatur  a  parte  rei  cognitae...  magis 
manifeslum.  Si  vero  a  parte  cognoscentis ,  hoc  modo  non  hn- 
bet  veritatem ;  t>t  sic  est  iri  proposilo.  In  principio  solut.  prfl 
occulta,  quod  in  edd.  desideralur,  cod.  F  occuttum. 


DIST.  XXV.  ART.  II.  QUAEST. 


:>'<:> 


3.  Ad  illnd  quod  obiicitur,  quod  maior  est  il- 
luminatio,  quae  facit  praecognoscere  fulura,  quain 
quae  facit  rememorari  praeterita;  dicendum  ,  quod 
illud  verum  est  de  illis  praeterilis,  qnae  subiacenl 
humanae  consideralioni ;  de  his  autem ,  quae  sunl 
andum.  supra  rationem ,  veritalem  non  hahel.  De  talibus 
enim  consuevil  dici,  quod  non  solum  est  propbetia 
fulurorum ,  sed  etiam  praeierilorum,  sicut  prophe- 
lavil  Moyses  ',  cum  dixit:  ln  principio  creavit  Deus 
cuAam  ct  terram;  et  Elisabeth  Lucae  primo:  Beata 
quae  credidisli  elc. ;  et  respectu  talium  est  Gdes. 
Per  fidem  enim  creditur,  quod  Deus  fuit  passus 
el  mortuus  el  quod  resurrexit  lertia  die;  et  hoc 
excedit  nalurale  iudicium,  nec  ad  huius  cognitionein 
perveuire  potest  homo  pei  ea  quae  sensu  cognovit, 
sed  per  ea  quae  Deus  inspiravit.  Unde  quamvis  fides 
noslra    sit    praeteritorum ,    potius  debet  dici  divina 


illuiiiinatio.    quam    dicatur   praeteritorum  reinemo- 
ralio. 

4.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  illuminalio 
praecedenlium  magis  comniunicatur  qnain  illumina- 
tio  sequenlium;  dicendum,  quod  hoc  accidit,  >icut 
lucerna  posita  snper  candelabrum  magis  illuminal  . 
quam  si  multae  ponerentur  sub  modio*.  Per  hunc 
modiim  patienlia  lob  et  Tohiae  plures  movet  et  di- 
rigit  ad  verilalein  quam  patienlia  niultoruin  alioruin. 
quorum  virtus  plus  claruit  apud  Deum.  Ki  secun- 
dum  istum  modura  illuminatio  Patrum  praeceden- 
lium  magis  dcrivatur  quam  illuminatio  sequentiura, 
qnia  sequentes  a  prioribus  accipiunt  exemplum  bene 
vivendi  et  credendi,  non  e  converso;  sicut  discipu- 
lus  doclrinam  accipit  a  magistro;  qui  si  bonus  est, 
polest  dicere  cum  David*:  Super  omnes  djocentes 
me  intelte.ri  etc. 


QUAESTIO  III. 
Utrum  fides  creverit  quoad  assensus  certitudinem. 


jg.  pro 

e  ;iliii- 
iva- 


Tertio  quaeritur,  utrum  fides  creverit  quantum 
ad  assensus  certitudinem.  Et  quod  sic ,  videlur. 

1.  Certius  assentitur  ei  quod  clarius  cognosci- 
lur;  sed  fides  secundum  diversilatem  tempornm  pro- 
fecit  in  clarilate  cognoscendi:  ergo  in  certitudine 
assentiendi. 

*■).  Ilem ,  certius  assentitur  rei ,  quanto  certior 
est  in  se;  sed  necessarium  eertius  est  quam  con- 
lingens:  ergo  fides,  quae  est  de  necessario,  cerlior 
esl  quam  fides,  quae  est  de  conlingenti.  Sed  fides, 
qui  credimus,  Chrislum  esse  passum,  est  de  ne- 
cessario;  fides,  qtia  crediderunt,  Christum  esse  pas- 
surmn,  fnil  de  conlingenti 4 :  ergo  certior  est  fides 
post  adventuin  Christi  quam  ante. 

3.  Item,  certius5  esl  aliquid,  qnanto  pluribus 
lcsiibus  confirmalur;  sed.  lides  Ecclesiae  plnribus  le- 
slibus  conlirmata  esl,  quaiu  fuerit  fiiles  Synagogae, 
sivc  quantnm  ad  mirabilia,  sive  quantuni  ad  inar- 
iviia.  sive  quanlum  ad  Prophetarmn    oracula. 


4.  Ilem,  quanto  fides  Qrmius  adhaeret,  lanlo 
certior  est,  sed  quanto  fides  est  devotior,  tanto  fir- 
mius  adhaeret;sed  secundum  diversitatem  lemporum 
crevit  fidei  devolio:  ergo  crevil  ipsius  fidei  certitudo. 
Quod  autem  secundum  diversitatem  lemporum  Bdei 
devotio  creverit,  manifestuffl  est:  quia  devotionem 
ipsius  Ecclesiae  admiratur  Synagoga  in  Canticis  quasi 
per  toluni.  secundmn  quod  (Jlossae';  exponunt:  el 
hoc  ipsum  expresse  videri  potest  in  choris  Marty- 
rum,  Virginum  el  Confessorum,  qui  amplius  abun- 
dant  post  Christi  adventum  quam  ante. 

Skd  contha:  1.  Tota  eerlitudo  ipsius  fidei  pen-  Pro.para 

.  ...         . .  ..  .  ......         Degatira. 

det  ex  divina  \entate  dictante  ,  sed  ipsi  divinae 
Veritati  dictanfi  nulla  omnino  potest  accrescere  cer- 
litudo:  ergo  pari  ralione  nec  ipsi  fidei  assentienti. 
"2.  liem,  cognitio  fidei  esl  conformis  divinae  prao- 
scientiae,  a  qua  recipit  illuminationem7;  sed  divina 
praescientia  aeque  certa  esl  de  futuro,  anlequam 
eveniat,    sicni   »•!    de   praeterito,  postquam   evenit: 


1  Gen.  I,  I.  —  Seq.  testiinonium  esl  loc.  cii.  v.  i-'i.  — 
(jregor..  I.  Ilomil.  in  lizech.  homiJ.  I.  n.  I,  ait:  Propheliae  lem- 
pora  iriii  sunl,  scilicel  prneterilum,  prnesens  el  fultirum...  Pro- 
phetia  de  futuro  est:  Ecce,  ^irgo  concipiei  et  pariet' filium 
(ls:ii.  7,  14.).  Prophetia  de  praeterito :  In  principio  creavit  Deus 
caelum  et  terram  (Gen.  I,  I.).  !>•  illo  enim  temporc  dixil 
homo,  i|iKi  non  eral  homo.  Prophetia  de  praesenti esi,  quando 
Paulus  Apostolus  dlclt:  Si  autem  omnes  prophetent,  intret 
autem  quis  infidelis  vel  idiota,  convincitur  abomnibus,  diiu- 
dicatur  ul>  omnibus;  occulta  enim  cordis  eius  manifesta  fiunt... 
pronuntians,  <i>it"l  vere  Deus  in  vobis  sii  (I.  Cor.  li ,  ±\. 
scq.).  —  Paulo  snpn  iim  cod.  (i  veibo  futurorum  praeflgil 
respectu,  ei  paulo  inferius  edd.  verbLs  passus  et  mortuus  prae- 
milluni  homo ;  Ibidem  pro  Deus  fuii  cdd.  et  plurcs  codd.  Deus 
fuerit.  Posi  pauca  pro  nec  ad  huius  cognitionem  cod.  i  necad 
kanc  cognitionem.  Deinde  codd.  FU  (N  primlius)  omittunl 
sensu,  (i  circa  Hnem  solul.  \ionlpoUus  edd.  inserunl  tamen, 

'-'  Respicilur  illud  Mallh.  -i,  15:  Neque  nccendunl  lucernnm  el 
ponunl  eam  submodio,  sed  super  candclabrum,  ul  lucealctc. 
Mox  pro  veritatem  cod.  U  virtutem. 


3  Psalm.  118,99.  —  Aliquanto  superius  pro  derivatur  edd. 
communicatur.  —  Vidc  sch  ilion  ad  praecedenlem  quacst, 

4  Cfr.  quaest.   pracced,,  el  supra  d.   li.  a.    I.  q.    I.   nd 
3.  —  In  tnaiori  pro  certius  edd.  tnnin  certius,  el  pro  ai 
titur  rri ,  quam  lectlonem  e  codd.  A  (i  /  bb  In  lcxtum  Inlulimus, 
;ilii  codd.  ei  edd.  assentitur  ei. 

5  i-jlil.  tanto  rrriins.  Paulo  inferius  pro  mirabilia  codd.  K 
'I'  miracula. 

''■  Excmpli  gralia  llla  ordinaria  apud  Slrabum  ■•(  Lyranum 
in  CanUc.  <i ,  9:  Ecclesia  genlium  ila  (Irmiter  InsUluln...  illi<  m>- 
vissimis  (emporibus  lam  Inluens  Synagoga  lam  bene  opcralam 
opcrantemquc  ipsam  sanclam  i  csiam  lam  dlffusjim,  i"i  sa- 
pienllssimos  sine  scbismate  sequl  unam  fldem,  praelerca  \i\"- 
rum  ei  morluorum  mlracula  cl  multa  alia  christlanae  fldel  .<\ 
gumentn,   lam   convlcla,  i nltens  ei  compuncta  dicil  admlra- 

li\.':    (Jimr    rst    isln    clC  —   Codd,   /  bb   GlOSSa  rijHXiit.    l»0Sl 

Synagoga  edd.  subiiciuni  »/  pateU 

'  Cfr.  supra  d.  23.  a.  I.  q.  3.  In  corp.  cl  q.  >.     -  hi  ron- 
clus.  i»'--i  ergo  pari  niii"ii>  cod.  Z  nddli  videtur,  ifii"il. 
\  i.|.'  supra  'I    24.  b.  I.  q.  I.  In  corp 


850 


SENTENTIARUll  LIB. 


ergo  videtnr,  quod  fides  Patram  praecedentium  ad- 
ventum  Christi  habebat  tanlain  cerlitudinein,  quan- 
tam  habet  fides  eorum  qui  sunt  subsecuti. 

:{.  Itcm,  aeque  certa  est  ipsa  fides  de  eo  quod 
cognoscit,  sicut  et  proplielia;  sed  «prophetia  est 
divina  inspiratio.  rerum  eventum  immohili  veritate 
denuntians '»,  quae  adeo  est  certa  de  futuro,  sieut 
et  de  praeterito  —  unde  et  futura  frequenter  annun- 
tiat  per  modum  praeteriti  —  ergo  pari  ratione  vi- 
detur,  quod  et  fides  in  Palrihus  praecedentihus  ad- 
ventum  Christi  aeque  certa  fuerit,  sicut  et  in  con- 
sequentibus. 

k.  Item.  sicut  in  fide  nostra  nullus  cadit  error, 
nulla  dubitatio.  sic  nec  in  fide  praecedentium  Pa- 
trum:  si  ergo  « albius  dicitur  quod  est  nigro  im- 
permixtius  2 »,  el  certius  quod  remotum  est  ab  omni 
dubilatione;  et  aeque  erat  remola  fides  antiquorum 
Patrum  ab  errore  et  dubitatione,  sicut  et  nostra: 
ergo  aequaliter  erat  certa:  ergo  fides  non  crevit 
qnantum  ad  certitudinem. 

C  0  N  C  L  U  S 1 0. 

Fidei  certitudo  in  comparatione  ad  Veritatem  di- 
ctanlem  non  crevit,  licet  in  comparatione  ad 
ipsum  credentem  crescere  possit. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  de  certitudine  fidei 
Dupiexcom-est  loqui  dupliciter  secundum  duplicem  comparatio- 

paratiofidei.  ?  .   '  ,  ,    .  Tr 

nem.  Habet  emm  fides  comparan  ad  lpsam  Verita- 
tem  dictantem,  habet  etiam  comparari  ad  ipsum 
intellectum  assentientem.  Si  loquamur  de  certitudine 

conciasio  t.  fidei  per  comparationem  ad  Veritatem  dictantem, 
sic  eius  certitudo  nec  habet  minui  nec  augeri,quia, 
cum  ipsa  Veritas  divina  certissima  sit  et  falli  non 
possit ;  quantum  est  ex  parte  rationis  dictantis,  in 
fide  quacumque,  qua  assentit  divinae  Veritati  propter 
se  et  super  omnia,  status  esl  certitudinis,  nec  habet 
ex  illa  parte  fides  proficere  in  certitudine,  sicut 
ostendunt  rationes  ad  secundam  partem  inductae.  — 

conciosio  2.  Si  autem  loquamur  de  certitudine  fidei 3  per  com- 
parationem  ad  ipsum  credentem,  sic  concedi  potest, 
quod  fides  crescit  quanlum  ad  certitudinem,  tum 
propler  clariorem  cognitionem  tum  propter  ma- 
iorem  devotionem.  Illa  enim  fides  certior  est,  quae 
apertius  cognoscit  et  devotius  acquiescit.  Et  quantnm 


ad  haec  duo  fides  secundum  diversiUitem  temporum 
crescit,  secundum  quod  dicit  magister  Hugo  de  san- 
clo  Victore  iu  libro  de  Sacramentis  * :   «  Duo,  inquit,  cone* 

per  I 

suiit ,  secundum  quae  fides  crescere  dicitur.  cogni-  nem. 
tio  et  affectus.  Secundum  cognitionem  fides  crescit, 
quando  erudilur  ad  scientiam:  secundum  affectum 
vero,  quando  ad  devolionem  exciUilur  et  roboratur 
ad  conslantiam  ».  Et  utroque  modo  crevit  fides  se- 
cundum  diversitatem  tcmporum.  Quod  enim  creverit 
quantum  ad  devotionem,  s:itis  ostendunt  Martyrum 
passiones;  qnod  quantum  ad  scientiam,  satis  osten- 
dunt  Doctorum  eruditiones.  —  Unde  Hugo  s  dicit ,  ^ra 
quod  illud  signatum  fuit  in  Numerorum  decimo 
tertio  de  botro,  qui  portabatur  in  vecle,  de  quo 
ait  sic:  «  Botrus  siquidem  in  vecte  Chrislus  in  cruce 
est,  cuius  mysterium  in  sacramento  dno  populi  por- 
tant.  Qui  praecesserunt  porUaverunt,  sed  non  vi- 
derunt;  qnia  praecedentes  adventum  eius  sacramenta 
passionis  ipsius  portaverunt,  sed  non  omnes  per 
cognitionem  intelligere  valuerunl.  Secundi  autem 
portant  et  vident,  quia  fideles  post  adventum  Chri- 
sti  sacramentum  passionis  eius  per  fidem  suscipiunt 
et  per  revelatam  cognitionem  iam  aperte  cogno- 
scunt».  Sic  igilur  patet.  quod  etsi  eerlitudo  fidei  a 
parle  Veritatis  dictantis  non  habel  incrementum. 
habet  tamen  proficere  ex  parte  ipsius  credentis. 

Et  secundum  hoc  patet  responsio  ad  quaestio- 
nem  propositam.  Patet  etiam  responsio  ad  obiecla:  Ad!>r 
quia  rationes  ad  primam  partem  procedunl  secun- 
dum  unam  viam ,  et  rationes  ad  secundam  partem 
procedunt  per  aliam ,  sicut  manifestum  est  pertra- 
ctanti. 

Patet  etiam  generaliler  ex  praedictis,  quis  sit  coroi 
modus  proficiendi  in  ipsa  fide.   Proficit6  enim  fidesfideit 
quodam    modo    extensive   quantum  ad  articulorum 
explicationem;  proficit  etiam  intensive  quantum  ad 
clariorem  illuminationem;  proficit  etiam  radicative 
quantum  ad  certitudinis  et  devotionis  adhaesionem; 
et  hoc  dico  respiciendo   ad  statum  communem.  — 
Et  per  consimilem  modum  proficere  habet  in  eodem 
homine  et  etiam  in    diversis   hominibus ,   qui  sunt 
sub   eadem    Lege,   sese   gradatim  excedentibus  se- 
cundum  fidei  profectum.  Et  hoc  esl  quod  dicit  Hugoconfi  i 
de  sancto    Victore  "' :    « Secundum    incrementa    fidei 
diversa  genera  hominum  inveniuntur.  Quidam  enim 
fideles  sunt,  qui    sola   pietate   credere  eligunt,  sed 


1  Ut  Cassiodorus  ait,  de  quo  vido  supra  pag.  .r5l3,  nota 
l.  —  Circa  finom  arg.  pro  in  Patribus  edd.  m  pluribus  Pa- 
tribus. 

2  Aristot.,  III.  Topic.  c.  i.  (c.  j.).  —  Subindc  verbo  remo- 
tum  Vat.  praemiltit  magis. 

3  Cod.  Z  divinae  fidei. 

4  Libr.  I.  p.  X.  c.  i,  ubi  textus  origin.  post  et  affectus 
addil:  id  esl  conslantia  vel  firmitas  credendi. 

5  Libr.  I.  de  Sacram.  p.  X.  c  7,  qui  locus  in  textu  origin. 
habetur  src:  Botrus...  sacramenta  passionis  eius  omnes  quidem 
per  fidem  portaverunt,  sed   non  omnes  pcr  cognilionem  quod 


portaverunt  intelligere  meruerunt.  Sequentes  autem  et  portant 
et  vident,  quia  fideles,  qui  post  adventum  eius  in  carne  subse- 
quuiuur,  sacramentum  passionis  eius  et  per  fidem  suscipiunt 
et  per  revelatam  iam  cogniiioncm  agnoscunt.  Cfr.  supra  d.  13. 
a.  2.  q.  3.  ad  6.  —  Teslimonium  Scripturae  est  Num.  13,  2i. 
—  Pro  sigiuitum  fui!  cod.  U  /iguratunt  fuit. 

6  Codd.  A  K.  hic  et  in  seqq.  constanter  Profecit.  Deinde 
pro  extensive  cod.  G  extensione  et  similiter  intensione  pro  in- 
tensive ,  parilerque  post  pauca  codd.  IZ  (II  a  prima  manu)  ra- 
dicatione  pro  radicative. 

'  Libr.  I.  de  Sacram.  p.  X.  c.  4:  Secundum  inerementtim 


DIST.  XXV.  DUBIA. 


D  D 1 


utrum  credendum  sil,  vel  non  credendum.  ralione 
non  comprehendunt.  Alii  vero  ratione  approbant  quod 
fide  iam  credunt.  Alii  vero  quod  fide  credunt  et  ra- 
tione  approbant   purificatae  mentis  intelligentia   ex- 


periuntur.  In  primis  sola  fides  facit  electionem ;  in 
secundis  ratio  adiungit  approbalionem;  in  tertiis 
puritas  intelligentiae  apprehendit  certitudinem  ».  — 
Et  sic  patet  responsio  ad  propositam  quaestionem  '. 


DUBIA  CIRCA  UTTERAM  MAGISTRl. 


L»  ••1   ma- 
judo   ti- 

< 

Prima. 


cunda. 


KtiiUn 

tio. 


DlH.    I. 

In  parte  ista  sunt  quaestiones  circa  litteram,  et 
primo  quaeritur  de  hoc  quod  dicit:  Fides  magna 
dicilur  cognilione  et  articulorum  quantitale ,  vel 
constantia  et  devotione.  Videtur  enim  primo  hic  esse 
superfluilas,  quia  magister  Hugo 2  non  ponit  nisi 
duo.  secundum  quae  altenditur  profectus  fidei .  vi- 
delicet  cognitionem  et  affectionem;  Magister  vero  po- 
nil  hic  qnatuor :  ergo  videtur,  quod  ille  sit  dimi- 
nutus,  vel  ipse  superfluus.  —  Item,  eadem  fide,  qua 
creditur  unus  articulus,  creduntur  et  ceteri 3 :  ergo 
non  videtur,  quod  dicatur  magna  ab  arliculorum 
quantilate. 

Respondeo  :  Dicendum  est  ad  hoc ,  quod  fides 
duplicem  habet  magnitudinem :  unam  per  compara- 
tionem  ad  obiectum ;  et  haec  attenditur  in  articu- 
lorum  quantitate,  et  vocatur  hic  arliculorum  quan- 
titas  ipsorum  articulorum  dignilas :  articuli  enim 
non  sunt  de  quaeumque  veritate,  sed  de  Veritate 
sunima4.  Et  penes  hoc  quantitas  lidei  aequalis  est 
secundum  diversitatem  temporum  ,  aequalis  est  etiain 
secundum  pluralitatem  articulornm.  quantum  ad  id 
quod  est  in  eis  principale ,  scilicel  quantum  ad  ipsam 
primam  Veritatem  ;  quantum  vero  ad  connolalum 
bene  posset  concedi ,  quod  unus  articnlus  est  di- 
gnior  alio,  ut  illi  qui  sunl  de  Divinitate ,  digniores 
sunt,  quam  illi  qui  sunt  de  humanitate  5. 

Ilabet  etiam  magniludinem  per  comparationem 
ad  subiectum;  et  quia  fides  respicit  subiectum  se- 
cundum  triplicem  viin ,  videlicet  secundum  poten- 
tiam  intellectivam  et  secunduin  potenliam  affecti- 
vam  et  secundum  polentiam  interpretativam  c ;  se- 
Ctiodum  hoc  attenditur  in  fide  magniludo  secunduin 
triplicem  modum  ,  videlicet  per  comparationem  ad 
mtellecfivam  dicitur  magna  cognitione ,  per  coinpa- 
rationem  ad  affectivam  dicilur  magna  dcvotione , 
per  comparationem  ad  interpretativam  dicitur  ina- 
gna  constantia.  Tunc  eniin  tides  constans  est,  quan- 


do  aliquis  libere  confitelur  quod  credit7.  Et  sk  p;i- 
tet  praedictorum  quatuor  numerus  et  sutTieirntia. 

Aliler   potesl  dici  et  magis  secundum  intentio*  aiu  soiouo 

....  ,  ,.  .  .....  convrnien- 

nem  Magistn ,  quod  cum  hdes  respiciat  tntellectum  tior. 
et  a/feclum,  secundum  quod  supra"  liabituin  est . 
magnitudo  eius  sumitur  tam  ex  parte  huius  quam 
ex  parte  illius.  A  parle  aulein  inteUeetus  dopliciter 
potest  attendi  maior  magnitudo  in  fide :  aut  quia 
clarius  cognoscit  ipsum  crediliini,  aut  quia  cogno- 
scit  ipsuin  in  pluribus  sive  distinctius.  Primo  modo 
dicitur  fides  magna  cognilione ;  secundo.  articulo- 
rum  quantitate,  quia  articulos  novit  melius  distin- 
guere.  —  Similiter  ex  parte  affectus  dupliciter  at- 
tenditur  magnitudo  :  aut  quia  firmius  adbaeret,  aut 
quia  inlensius.  Primo  modo  dicitnr  esse  magna  con- 
stantia,  secundo  modo  dicitur  inagna  devotione.  Et 
sic  ista  quatuor  reducuntur  ad  illa  duo,  quae  ponit 
magisler  Hugo.  —  Et  per  hoc  patet  responsio  ad  obie- 
cla ;  patet  etiam ,  quod  non  est  aliqua  conlrarietas, 
nec  esl  superfluitas0. 

Dob.  II. 

Item  quaeritur  de  hoc  quoddicit:  Quibusdam 

videtur,  quod  suffecerit  iUis  quatuor  tantum  rrc- 
dere ,  scilicet  nativitatem  et  mortem  et  resurreetio- 
nem  et  adventum  ad  iudicium.  Cum  eniin  isti  ar- 
ticuli  ita  bene  essent  ignoti.  sicul  alii:  videtur,  qnod 
non  magis  tenerentur  cognoscere  istos  quam  alios. 
— •  Quaerilur  ergo:  quare  magis  debebant  ista  cre-QM«tio. 
dere  de  Mediatore  quam  alia? 

Respondeo  :  Dicenduro,  quod  ista  quatuor  prin- 
cipaliter  debebat  habere  fides  illorum,  qnibns  inni- 
tebatur10  tanquam  magis  opportnna.  Nam  primom  Hooadn. 
quidem  credebant  tanquam  ipsius  fidei  Mediatoris 
funilaiiientum .  videlicet  ipsam  nativitatem,  —  Se- 
cnnduni  vero.  videlicet  ipsam  passionem,  nl  pro- 
vocaret  ad  amorem.  —  Tertium  vero,  scilicel  ipsam 
resurrectionem  .  ut  soblevarel  ad  spem.  —  Qoartom 


liilei  ui,i  g(Mioi';i  credentiuni  inveniuntur.  Quidam  enim  Rdeles... 
eligunt,  quod  lumen,  utrum  sit  credendum ,  an  non  credendum 
sii,  ratione  non  comprehendunt  Alii  ratione  approbnBl  quod 
Bde  credunt.  Alii  poritate  cordte  pt  munda  conscienda  interius 
iiini  gustare  Incipiuni  quod  Bde  crodunt.  In  inimis  soia  pietas 
fncit  eleclioncm  ete.  —  Circa  Inilium  teatimonil  cum  edd.  vcn'- 
pinius  diversa  (pro  trin  in  lextu  origin.),  quod  In  codd.  de- 
lideratur. 

1  Vide  scholion  Bd  I.  huius  arlicull  quaesL 
!  l.ibr.  I.  de  Satram.  p.  \.  c.  i.  Vlde  supra  a.   1.  q.  3. 
in  corp. 

3  Cfr.  supra  d.  23.  b.  i.  q.  :(. 

4  Viil'  supra  d.2».  d.  3.  q.  3.    —  Paulo  superius  pro  Ini- 


articutonan  qvantitai,  sotai  Vat.  Imiu-  articulorum  quantiku 
reTraganiibus  codd.  ei  alils  edd. 
•"  Cfr.  supra  d.  14.  a.  I.  q.  -' 

6  >i\c  sermocinnlem ,  rel  loquendL  Cfr.  opuacul  <\f  Iti'- 
ductione  arlium  ad  Iheolog.  —  Sublnde  pro  lecunthtn  koc  Vtt 
teeunduiH  haec;  cod.  aa  hoc  wmlo  nttenditur  etiam  {«!<■<■  aaa> 
gnitudo  etc. 

7  lioin.  10,  i":  Corda  enlm  creditur  ad  iustiUam,  orv 
autem  oonfeaalo  tii   "i  salutcm. 

8  Di-i  33.  ,i  |,  i|.  3.  --  Inferius  poal  tecundo  cod  X  re- 
petll  tnodo. 

1  Vlde  mpra  r.  3  q.  t.  -Cfr.  de  ii<««  dublo  B.  Mbert. 
hic  D.  •"•.  ' '  Cod.   K   innitfbiintur. 


552 


SENTENTIARUM  LIIL  III. 


vero.  scilicet  adventum  ad  iudicium,  ni  guberna- 
rel  per  timorem.  Et  qtiia  omnibus  erat  neeessarium 
ad  salutem  recle  oredere,  amare,  sperare  et  ti- 
rnere;  Ideo  oportuit,  aliquos '  quataor  istos  artiealos 

credere  explicite,  ut  alii  qui  innilebanlur  credendo 
implicite,  salvari  possent. 

Vel  aiiter.  Quia  imllus  poterat  merito  suo  libe- 
Aiia  soiutio.  rari  a  contagione  vel  obligatiooe  peccati  originalis, 
oportuit,  quod  erederent,  se  per  meritnm  Christi 
posse  salvari  et  per  satisfactioneru  eius.  In  merito 
aulem  est  ista8  quatuor  ronsiderare,  videlicet  per- 
sonam  satisfacientis  et  modum  satisfaciendi  et  eius 
praemium  et  praemiandi  modum.  Qaantum  acl 
personam  salisfacientis,  oportebat  credere  nativita- 
tem ;  quantum  ad  modum  satisfaciendi ,  oportebat 
credere  passionem ;  quantum  ad  pracmium ,  opor- 
tebat  credere  resurreclionem  ;  quantum  ad  modum3, 
oportebat  credere  adventum  ad  iudicium. 

Dc-b.    III. 

Item  quaeritur  de  hoc  quod  dicil  de  loanne 
Baptista,  quod  de  morte  Christi  et  descensu  ad 
inferos  dubitasse  videtur.  Si  enim  mori  et  ad  in- 
feros  descendere  est  articulus ,  et  loannes  de  hoc 
dubitavit:  ergo  fuit  infidelis.  Secl  constat,  loannem 
non  fuisse  inlidelem,  cum  Dominus  laudet  eum  ibi. 
Matthaei  undecimo  + :  ergo  non  dubitavit.  —  Item  , 
Ioannes  ei  perhibuerat  testimonium  et  aliis  nolum 
fecerat  Chrislum :  ergo  non  videlur,  quod  ipse  du- 
bitaverit.  cum  misit  discipulos  suosad  Christuin.  Et 
hoc  est  quod  dicit  Chrysostomus  super  undecimum  5 
Matlhaei :  «Ioannes,  qui  a  Spirilu  sancto  didicerat, 
quidquid  audierat.  qui  ceteris  praedicaverat.  qui  !e- 


stimoniiun  pcrhilmerat,  qui  colombam  viderat,  qoare 

sic  quaeril'.'  Si  ignorat.  quomodo  testts  fuit  loannes? 
Tu  ante  signa  divnlgaveras ;  modo  post  morluos  su- 
scitatos,  cuin  iam  oinnihiis  <|iiasi  notus  est,  nunquid 
tibi  non  notus?  Absit ».  Si  tu  dicas,  quod  non  du- 
bitavit,  sed  ad  moduiii  dubilantis  se  habuit;  obii- 
citur  contra  hoc  auctoritate  Ambrosii  super  Lu- 
cam*,  ubi  sic  ait:  « loannes  novit  Dei  Kilium,  sed 
non  ipsum  ad  ioferos  descensurum  <>.  Item,  Lucae 
septimo7  in  Glossa:  «  Poterat  pius  vates.  quem 
venturum  praedixerat,  non  moriturum  credidisse». 
Hoc  ipsum  dicil  Gregorius  in  quadam  Homilia,  et 
tangilur  in  littera. 

Respoxdeo:  Dicenclum,  quod  sancti  Doctores  iu 
hac  quaeslione  dissentire  videntur.  Nam  quidam  vi- 
dentur  velle,  ipsum  non  dubilasse;  alii  vero  viden- 
tur  velle  dicere,  ipsum  dubitasse.  Et  ex  hac  ipsa 
contrarietate  quidam  haeretici  sumserunt  occasionem 
errandi ,  ut  dicerent,  loannem  damnatum  esse,  quia 
in  fine  dubitavit  in  fide  8.  Sed  certe  ab  hoc  discor- 
dat  textus  evangelicus,  in  quo  praecipue  laudatur 
loannes:  discordant  etiam  omnes  doctores  eatholici, 
et  etiam  universalis  pcclesia,  quae  loannem  non 
tantum  sanctum ,  secl  eliam  sanclissimum  praedi- 
cat  et  in  eius  nativilate  et  decollatione  solemnizat 9. 
—  Ideo,  licel  sancli  Doetores  videantur  sibi  dissen- 
tire,  idem  tamen  sentiunt  secundum  rem. 

Propter  quod  intelligendum  est,  qnod  triples: 
est  modus  dubitandi.  Est  enim  qnaedam  dubilatio 
proveniens  ex  infidelitate ,  sicut  dubitaverunt  ludaei; 
et  est  dubitatio  proveniens  ex  tarditate ,  sicut  clu- 
bitaverunt  discipuli.  quibus  dicitur  Lucae  ultimo10: 
0  stulti  ei  tardi  corde  ad  credendum;  et  est  du- 
bitatio  proveniens  ex  pietate,  sicut  aliquis  ex  com- 


Opioio 
plei. 


Opinio 
retica. 


Triplei 
dus  dd 
di. 


1  ln  cdd.  desideralor  atiquos,  pro  quo  eodd.  A  K  posue- 
runt  omnes;  sed  efr.  supra  a.   I.  q.  2,  q.  3.  ad  5. 

2  Edd.  In  merito  autem  isto  est  quatuor. 

3  Codd.  U  Z  blj  supplent  praeminiuU.  —  ClV.  cle  hoc  du- 
bio  supra  a.  I.  q.  2;  U.  Albert.,  hic  a.  6;  Pelr.  a  Tar.  ct 
Richard.  a  Med.,  Iiic  circa  lii. 

*  Vers.  II. 
Vors.  3. —  Verba  Chrysostomi,  bic  abbreviata,  habentur 
in  oius  homil.  36.  (alias  37.)  super  Mauh.  n.  I.  —  In  omniluis 
fere  codd.  scriplum  est  fpcrperam)  super  II.  foannis;  in  edd. 
legimr  Augustinus  stiper  II.  Toannis.  Cfr.  August.,  Serm.  06. 
n.  3.  spq. 

6  Alox  Hal.,  .;.  p.  III.  q.  69.  m.  3.  a.  2,  haec  verba  Am- 
brosio  non  simpliciter  tribuit,  sed  ea  affert  ut  verba  Glossae, 
e\  Ambrosio  delibata  («  dieit  Ambrosius  in  Glossa  »).  S.  Donav. 
in  Comment.  super  Lnc.  7,  19.  ait:  t  Ambrosius  vero  vult, 
quod  dubitaverit  non  ex  infidelitale  uut  tardiiase.  ul  discipuli , 
seil  quadam  pietale,  sicut  dicitur  in  Glossa».  Cui  senieniiae  re- 
vora  concordare  videnlur  illa  verba  Ambrosii.  V.  in  Luc.  7.  19. 
n.  93:  iNon  cadit  igUur  in  lalem  prophetam  tanli  erroris  su- 
spieio.  Itaque  si  intelleclus  simplicis  forma  compugnat,  spiriiua- 
lem  quaeramus  Bguram.  lit  quia  supra  iam  diximus  (in  Luc. 
e.  3.),  in  loanne  lypum  esse  Legis  ,  quae  praenumia  fuit  Chri- 
sii,  rectc  Lox...  plenuni  exiium  lesiimonii  dominieao  dispensa- 
tionis  sine  Evangejii  nequil  astipulalione  perferre  ».  Quibus  ver- 
bis  idem  Ambros.  deinde  n.  98.  (unde  Ulossa  ordinaria,  quae 
paulo  post  affertur,  sumta  est)  adiungit  recensionem  dictorum 


nonnullorum,  qui  asserebant,  loannem  non  jide ,  sed  pietale 
dubitasse;  do  quo  vidosis  eiiam  liic  lit.  Magistri,  c.  3.  Ilaoc 
hactenus  de  Ambrosio.  .Nobis  loetis  ille  Ambrosio  asciiplus  ma- 
gis  Bedae  esse  videtur,  qui  in  Luc.  7,  19.  pariterque  in  Matih. 
II,  3.  dicit:  «  Et  est  sensus :  Manda  mihi.  quia  intei •fieiendus 
ab  Herodo  cl  ad  inferna  descensurus  sum ,  utrum  te  et  in  in- 
feris  debeam  nuntiare,  qui  nuntiavi  superis,  an  non  conveniat 
Filio  Dei,  ut  gustet  morlem,  et  aliura  adfaaec  sacramenta  mis- 
surus  es  ».  Eadem  verba  habontur  apud  Hieronymum  in  Maiih. 
II,  3.  Cfr.  Gregor.,  I.  Homil.  in  Evang.  homil.  6.  n.  I,  et  I. 
Homil.  in  Ezcch.  homil.   I.  n.  *5. 

7  Vers.  19.  —  Glossa,  ut  iani  in  annotatione  praecedenti 
obsorvavimus,  sumia  est  ox  Ambros.  in  hunc  loc.  n.  98.  dicente: 
Nonnulli  ciiam  ite  ipso  loanno  sic  intelligunt,  magnum  qtiidem 
ita  prophetam,  ut  Christum  agnosceret,  annontiaret  remissio- 
nom  peecalcirum  fuluram,  scd  tamcn  non  tanquam  dubium  , 
sed  lanquam  pinm  vatom,  quem  vonturum  crediderat,  non  cro- 
didisse  moriturum.  Non  igitur  fide,  sed  pietale  dubitavit  otc. 
—  Pro  piits  vates  edd.  et  mulii  codd.  (alii  sunt  dubiae  lectionis) 
prilts  rates.  —  De  Uregor.  vido  hic  lit.  Magistri,  c.  3. 

8  B.  Albert. ,  hic  a.  7:  Ego  puto,  qnod  temeritns  sit  di- 
cerc,  loannom  dubitasse,  et  initium  haeresis  Hanichaeorum ,  qui 
dicunt,  oum  dubitassc,  et  ideo  oum  osse  damnatum.  —  Edd. 
omitlunl  in  /ine. 

9  Die  24.  lunii  et  -29.  Aiigusii.  —  Mox  post  sancti  DocUh 
res  edd.  subdunt  catholici. 

'  Vois.  2$.  —  Paulo  inforius  pro  sJcttt  edd.  sicut  aim. 


DISTINCTIO  XXVI. 


passione  niagna  et  admiratione  ad  modum  dubitan- 
tis  se  habet.  —  Dicendum  est  igitur,  quod  primo 
et  secundo  genere  dubitationis  [oannes  nullo  modo 
ndum.  dubitavit,  dubitaverunt  tamen  discipuli  eius;  et  sic 
intelligunt  Sancti1,  qui  dicunt,  eum  non  dubitas- 
se,  sed  dubitalioni  discipulorum  consuluisse.  Ideo 
enim  eos  misit  ad  Christum,  ut  videntes  mirabilia, 
quae  faciebat,  converterentur  ad  ipsum.  Si  autem 
loquamur  de  tertio  genere  dubitationis,  sic  dixerunt 
alii  Sancli,  Ioannem  dubitasse  non  dubitatione  var 
ciUationis,  sed  potius  cuiusdam  admirationis  et 
compassionis ,  quae  facit,  hominem  se  habere  ad 
modum  dubitantis;  et  hoc  est  quod  dicit  Glossa  . 
Lucae  septimo  el  Matthaei  undecimo  2 :  «  Xon  fide, 
sed  pietate  dubitavit  ».  Et  sic  patet,  quod  nulla  est 
contrarietas  inter  auctoritates  praemissas. 

Dub.  IV. 

ltem  quaeritur  de  hoc  quod  dicit:  Fides,  spes, 
caritas  et  uperatio  secundum  aliquid  aequalia 
sunt.  Sed  contra:  contingil.  aliquem  habere  babitus 
virtutum  et  non  operationem  3:  ergo  videtur,  quod 
operatio  nou  aequetur  ipsis  habitibus.  —  Item,  pri- 
mae  ad  Corinthios  decimo  tertio4:  Si  habuero  f- 
dem,  ita  ul  montes  transferam,  caritatem  autern 
non  habuero  etc:  ergo  videtur,  quod  aliquis  possit 
habere  magnam  fidein,  ita  quod  nullam  habeal  ca- 
ritatem. 

Respondeo:  Dicendum  breviter,  quod  illa  qua- 
tuor  aequalia  sunt,  secundum  quod  dicitur  super 
illud  Apocalypsis    vigesimo  primo"' ,  quod  latera  ci- 


vitatis  erant  aequalia.  Dicitur  eniin  ibi,  quod  « la- 
tera  civitatis  sunt  fides,  spes,  carilas  et  operatio». 
De  modo  autem  aequalitatis  ipsarum  virtutum  di- 
cetur  infrar'  planins,  ubi  est  quaestio  et  sermo  spe- 
cialis.  Ad  praesens  autem  tantum  dixisse  sufficit .  NoUndQm- 
quod  haec  quatuor  snnt  aequalia  secnndnm  rationem 
merendi,  quando  sunt  informata  gratia.  Taiitum 
enim  ipsa  caritas  est  meritoria  in  suo  actu,  qnan- 
tum  et  ftdes ,  in  uno  et  eodem  homiiie.  Sitniliter 
lantum  meretur  operatio  procedens  ab  habitu,  quan- 
tum  placet  ipse  habitus.  Quia  enim  una  est  gratia 
gratum  faciens,  quae  facit,  animam  Deo  placere  per 
habitus  et  operationes;  hinc  est,  quod  necesse  est, 
isla  (juatuor  esse  aequalia  secundum  divinam  "  acce- 
ptionem,  ac  per  hoc  secundnm  efficacinm   merendi. 

Ad  illud  ergo  quod  obiicitur.  quod  habitus  pos- 
sunt  esse  sine  operibus;  dicendum.  qnod  non  assi- 
gnatur  hic  aequalitas  habituum  ad  operationes  in 
omnibus,  sed  in  his  qui  habent  habitus  simul  cum 
ipsis  operationibus  ab  ipsis  egredienlihus.  Praeterea, 
non  intelligit  de  operibus8  exterioribus,  iinino  de 
operationibus  interioribus,  quae  consistunt  in  niotu 
et  usu  liberi  arbitrii.  Et  ille  quidem  usns  bonila- 
tem  habel  iuxta  mensuram  babitns  virtutis  gratuitae; 
illa  enim  praecipue  est.  «quae  habentem  perficil  et 
opus  eius  bonum  reddit9». 

Atl  illud  quod  obiicitur,  quod  magna  fides  po- 
test  baberi  sine  carilate ;  dicendum ,  quod  Apostolus 
ibi  lotjuitur  de  fide  informi;  sed  littera  ista  intel- 
ligi  liabet  de  fide  formata.  —  Et  ista  sufficiant  circa 
litteram;  nam  illa  quae  praemittunlur  l0  de  fide  Cor- 
nelii ,  satis  per  se  snnt  plana. 


DISTINCTIO  XXYI. 


Cap.  I. 

De  spe ,  quid  sit. 

Est  auteni  spes  virlos,  qua  spiritnalia  et  aeterna 
kim  1.  bona  speranlur,  id  est  cum  fldncia  exspectantur  \  Est 


enim  spes  certa   exspectatio  folurae  bealitudinis ,   \c- nubmm  *. 
niens  ex  Dei  gralia  ct  ex  meritis  praecedeotibus  vel 
ipsam  spem,  quain  natura  praeit  caritas ,  vel  rem  spe- 
ratam,  id  est  beatitudinem  aeternam.  Sine  meritis  enim 
aliquid  sperare  non  spes,  sed  praesumtio  dici  polesl. 


1  Hilar.,  Comment.  in  Matth.  e.  II.  n.  2 :  Tali  igilur  loan- 
nes  exemplo  nnn  suae,  sed  discipulorum  ignoranliae  consuiil  etc. 
Cfr.  Chrysost.  et  Auj.mst. .  locis  supra  dtt.,  nec  non  Q<[.  ex 
Novo  Testam.  (inter  opera  AugusL)  p.  II.  q.  10;  Arabros.,  V. 
in  Luc.  n.  95.  —  Cod.  v  mtelUgunt  quidam  Sancti.  Paulo  in- 
fciiii<  pro  mirabilia  codd,  A  K  nuracula. 

2  Luc.  7,  19;  Mattli.  11,  3.  —  Glossam  vide  supra   pag. 
nota  7.  —  Cfr.  de  hoc  dublo  Mex.  Hal.,  S.  p.  III.  q.  69. 

m.  3.  a.  2:  II.  Albcit.,  hic  a.  7:  S.  Thom.,  hic  q.  2.  n.  2. 
quaesliiinc.  :i.  ad  I;  Pelr.  a  Tar.,  hk  dfca  lit. ;  Richord.  a 
Med. ,  hic  a.  .'I.  <(.   I.  ad  'i. 

3  Quod  accidil  e.  iiv.  In  parvulis    baplizatis.  Cfr.  supra  d. 

23.  a.  2.  q.  2.  ad  5.  el  dub.  2.  —  Edd.  i ,  2  c bene  mul- 

tis  c(.(i,i.  operationum.  *  Vera.  -'. 

1  Vers.  i(>:  Ei  dvitas  in  quadro  posita  est,  e(  longftudo 
eius  1,1111,1  est,  quonta  et  latitudo.  (iiosvi  ordinaria  apud 
Strabum  ci  Lyranum:  Qualuor  latera,  fldes,  spes,  caritas,  ope- 
raiio,  quae  sunl  aequalia ;   quia   quanlum    quis  credil,  lantum 

i>.  lionm  .  —    roin.  III. 


sperat;  quantum  speral,  tantum  diligit;  quantum  diligit,   lan- 
t ii ii i  operatur.  Cfr.  hic  lii.  Magistri,  c.  •'>. 

6  Dist.  :?(').  (|.  •">.  —  Mo\   pro  sufJicU  codd.    \  K  \  /.  suf- 

/irinl. 

"  Pro  divinam  <x,\d.  dictam,  (>(  paulo  inferius  assimilatur 
pro  assignatur,  el  deinde  </»<'''  habent  pro  </«/  habent. 

1  Nnii  pauci  codd.  atque  edd  operationibus ;  mox  pro  ope- 
rationibus  complures  codd.  operibus. 

1  i.-i  (lctiniiii)  virtulis  diia  ab   IristoL,  II.  Bthic.  c  6.  Cfr. 
supra  pag.  t70,  nota  •*<.        De  soluL  seq.  cfr.  supra  d.  I 
2.  i|.  i.  seq. 

10  llic  in  lii.  Uagistri,  c  i.  —  Cfr.   d"  hoc  dublo  B.    \i 

berL,  hlc  a.  9     3.   rhom. ,  bic  drca  liL;  Petr.  n    l,n  .  bi<  q,  S 

a.  2.  (iii  lestiunc.  2. 

1  i 

NOTAE  AD  LIBR.  SENTENTIARUM. 

1  Haec  el  plura,  quae  sequuntur,  sumi  i  suni  i v  Hug< 
,i  S>  VicL,  Sum.  Sent.  U*.  I.  c  2. 


m 


SENTENTIARUM  LIIJ.  III. 


Cap.  II. 

Dc  quibus  sit  spes. 

El  sicut  fides,  ita  et  spes  esl  de  invisibilibus.  Unde 
Dubium  3.  Augustinus  ' :  «  Fidem  appellamus  earurn  rerum,  quac 
non  videnlur.  De  spe  quoque  dicilur:  Spes ,  quae  vi- 
detur ,  non  est  spes.  Quod  c-nim  videt  quis ,  quid  spe- 
rat »?  Quod  altinet  ad  non  videre  vel  quae  creduntur, 
vel  quae  sperantur,  fidei  speique  commune  est. 

Cap.  III. 

■ 

Quo  differant  fides  et  spes. 

Dislinguitur  lamen  (idcs  a  spe,  sicul  vocabulo, 
iiaymo.  ita  ralionabili  differentia.  «  Esl  cnim  fides  malarum 
reruin  et  bonarwn ,  quia  et  bona  creduntur  et  mala, 
et  boc  fide  bona ,  non  niala.  Est  etiam  fides  et  prae- 
lerilarum  reruni  et  praesentium  et  futurarum.  Credi- 
mus  enim  niorlem  Christi,  quac  iam  praeleriit;  cre- 
dimus  sessionem ,  quae  nunc  est ;  credimus  venlurum 
ad  iudicandum,  quod  futurum  est.  Ilem  fides  et  sua- 
rum  rerum  est  et  alienarum.  Nam  cl  se  quisque  cre- 
dit  esse ,  coepisse  nec  fuisse  utique  sempiternum,  et 
alia  atque  alia  non  modo  de  aliis  hominibus  multa , 
quae  ad  religionem  perlinent,  verum  etiam  de  Ange- 
Dubinm  4.  lis  credimus.  Spes  autem  non  nisi  bonarum  rer  um  esl 
nec  nisi  futurarum  ct  ad  eum  perlinenlium,  qui  ea- 
rum  spem  gerere  perbibelur2  ». 

Cap.  IV. 

Si  in  Chrislo  fuil  fides  et  spes. 

Post  baec  superest  investigare,  utrum  fides  et  spes 

in  Cbristo  fuerint;  unde  tractalus  iste  sumsit  exordium. 

Dubium  5.  Quibusdam    non    indocte    videtur,    fidem-virlutem    et 

spem  in  eo  non  fuisse,  sicut  in  Sanctis  iam  beatilica- 


tis  vel  in  Angelis  non  sunl ;  el  tamen  Sancti  credunt 
et  speranl  resurrectionem  futuram,  el  Angeli  eandein 
credunt ;  nec  tamen  in  eis  fides  vel  spes  virtus  est , 
quia  et  Deo  per  speciem  contemplando  fruuntur  et  in 
Dei  Verbo  resurreclionem  futuram  sive  iudicium  non 
per  speculum  in  aenig?nale3,  sed  praeclarissime  inspi- 
ciunt.  Si  enim,  quia  credunt  resurrectionem  futuram, 
ideo  verum  est,  eos  fidem  habere:  ergo  ea  consum- 
mala,  post  iudicium  simililer  et  fidem  babere  dicen- 
tur,  quia  credenl  eam  praeterilam.  Sed  sicul  tunc  cre- 
denl,  nec  tamen  fidem,  quae  fideles  facil,  habebunl  — 
quia  nou  crcdenl  absque  scienlia,  quae  non  erit  aeni- 
gmatica,  sed  per  speciem  — ila  et  modo  credunt  el 
sperant  resurreclionem ;  nec  tamen  fidem  habent,  quia 
credendo  cognoscunl.  Venit  enim  eis  quod  perfectum 
est,  et  evacuatum  est  quod  ex  parte  est ;  venit  enim 
cognilio ,  et  evacuala  est  fides  ;  venil  species ,  et  de- 
siit  spes.  Ita  et  Christus,  in  quo  fuerunt  bona  patriae, 
credidil  quidem  et  speravit  resurreclionem  lerlia  die 
futuram,  pro  qua  et  Patrem  oravil;  nec  lanien  fidem- 
virlulem  vel  spem  habuit,  quia  non  aenigmalicam  et 
specularem,  sed  clarissimam  de  ea  cognilionem  habuit, 
quia  non  perfeclius  eam  cognovit  praelerilam ,  quam 
intellexil  fuluram.  Speravit  tamen  Chrislus,  sicut  in 
Psalmo  4  ail :  In  te,  Domine,  speravi ;  nec  tamen  fidem 
vel  spem-virlutem  habuit,  quia  per  speciem  videbat 
ea  quae  credebat. 

Cap.  V. 

Si  iusti  in  inferno  fidem  et  spem  habuerunt. 

De  anliquis  vero  Patribus,  qui  apud  inferos  usque  Dubi 
ad  passionem  lenebantur,  non  incongrue  dici  polesl, 
quod  fidem  et  spem-virtulem  habuerinl,  quia  crede- 
bant  el  sperabant,  se  visuros  Deum  per  speciem ,  qua- 
liter  eum  tunc  non  videbant;  quia  non  paluit  eis  co- 
gnilio  Dei  per  speciem  ante  passionem  Christi ,  qua 
consummata,  a  fide  Iransierunt  ad  speciem. 


COMMENTARIUS  IN  DISTINCTIONEM  XXVI. 

De*spe. 

Est  autem  spes  virtus  elc. 

DIVISIO  TEXTUS. 


ln  praecedentibus  determinavit  Magister  de  pri- 
ina  virlutuin  iheologiearum.  videlicet  de  flde.  In  hac 
parte  inlendit  agere  de  secunda,  videlicet  de  spe. 
Dividitur  autem  pars  ista  in  duas  partes.  In  qua- 
runi  prima  determinat  Magister  de  ipsa  spe  secun- 
dum  considerationem  absolulam ,  ostendens,  quid 
ipsa  sit  definitione  \  In  secunda  vero  determinat  de 


ipsa  secundum  considerationem  relatam,  ibi:  Et  si- 
cut  fides ,  iia  et  spes  etc. 

Prima  pars  posset  dividi  in  duas  secundum 
duas  notilicationes,  quas  ponit.  Prima  ponilur  ibi : 
Est  autem  spes  virlus ;  secunda  ibi :  Esl  enim  spes 
certa  exspectaiio  etc. 

Secunda  vero  pars  principalis  dividitur  in  par- 


1  Enchirid.  c.  8.  n.  2,  ubi  citatur  Hom.  8,  24.  —  Pro 
i/iiid  sperat  cod.  D  (et  eliam  Erf.)  quomodo  speraf. 

2  Haec  verbotenus  apud  llaymonem,  II.  de  Varietute  libro- 
rum,  c.  16,  qni  hoc  sumsit  ex  Augtist.,  Enchirid.  c.  8.  (sen- 
lemiaJiter). 

3  Respicitur  l.  Gor.  13,  12.  —  Pro  habere  cUceniur  coddi 


CD  habere  dicuntur ,   quam  lectionem  notat  etiam  Erf.  —  ln- 
ferius  respicitur  I.  Cor.   13,   10. 

*  Psalm.  30,  I. 

NOTAE  AD  COMMENTARIUM. 

1  Pro  dejinitione,   quod  edd.  omiltuni,  codd.  A  K   defini- 
tire.  !\Io.\  pro  rehttam  cod.  Z  relativam. 


DIST.  XXVI.  ART.  I.  QIAEST.  I. 


■  )0.) 


tes  duas.  In  quarum  prima  determinat  de  ipsa  spe 
per  comparationem  ad  alterius  virtutis  habitum.  In 
secunda  determinal  de  ipsa  in  comparatione  ad  pro- 
prium  subiectum .  ibi :  Post  Itaec  superest  investi- 
gare  etc.  In  prima  parte  duo  facit.  Primo  comparat 
spem  ad  ipsam  fidem  secundum  convenientiam,  se- 


cundo  vero  secundum  differentiam,  ibi :  Distinguitur 
tamen  fides  a  spe.  Sirniliter  et  in  parte  reliqua  duo 
facit.  Primo  inquirit.  utrum  spes  et  fides  l  fuerit  in 
Christo.  Seeundo  inquirit,  utrum  fuerit  in  illis  Pa- 
tribus.  qui  fuerunt  in  limbo,  ibi :  De  cmtiqui*  i 
Palribus ,  qui  apud  inf-ros  etc. 


TRACTATIO  QUAESTIONUM. 


Ad  inlelligentiam  autem  lmius  partis  incidit  hic 
quaestio  de  virtute  spei.  Et  circa  ipsius  inquisitio- 
nem  dupliciter  procedendum  est  secundum  proees- 
sum  ipsius  Magistri. 

Primo  enim  quaeritur  de  ipsa  spe  secundum 
considerationem  absolutam. 

Secundo  quaeritur  de  eadem  secundum  consi- 
derationem  relatam. 

Circa  primum  quaeruntur  quinque. 


Primo  quaeritur.  utruin  spt-s  sit  virlus  gratoita. 

Secundo  quaeritur,  utruin  spes  sit  virlutis  ge- 
nus.  an  species  specialissima. 

Tertio  quaeritur.  utrum  spes  sit  virtus  cardi- 
nalis,  an  theologica. 

Quarto  quaerilur,  utrum  aliquando  sit  virtas 
informis.  an  semper  formata. 

Quinto  quaeritur,  ulrum  in  actu  suo  sit  certi- 
tudinalis.  an  dubia. 


AHTICULUS  I. 


De  spe  seeundum  considerationem  absolutam. 

QUAESTIO  l. 

Vtrum  spes  sit  virtus  gratuita. 


Circa  primum  sic  proceditur  et  quaeritur.  utrum 
spes  sit  virtus  gratuita.  Et  quod  sic,  videtur. 

1.  Ad  Romanos  octavo  2:  Spe  salri  facti  sumus; 
i.menu.quod  autem  nos  facil  pervenire  ad  salutem.  illud 
praecipue  tenet  rationem  virtutis  graluitae :  si  ergo 
spes  est  huiusmodi,  ergo  est  virlus  gratuita. 

-2.  Item,  in  Psahno3:  Beneplacitum  est  Domino 
super  (imentes  eum ,  et  in  eis  <jui  sperant  super 
misericordia  eius;  sed  quod  reddit  acceptum  Deo 
vel  est  virtus  gratuita ,  vel  habitus  excellentior 
ipsa.  sicut  habitus  doni,  vel  bealitudinis :  si  ergo 
spes  non  cnmputatur  inter  habitus  donorum  et  bea- 
titudinum,  uecesse  est.  eam  compatari  inler  habi- 
lus  virtutum  gratuitarum. 

3.  Item.  habitus  directe  repugnans  culpae  ha- 
bet  in  se  rationein  virtutis  gratuitae  ;  sed  spes  un- 
dique  repugnal  culpae.  quia  repugnat  praesumtioni 
et  desperalioni  * :  ergo  etc. 

'\.  Iteni.  sicut  difficile  est  credere  quod  est 
supra  ralionem,  sic  difficile  esl  exspectare  quod  esl 
supra  omnem  aestimatiooem ;  sed  per  spem  exspe- 


ctatur  illud  bonum,  quod  nec  oculus  vidit,  nec 
auris  audivit,  nec  in  cor  hominis  ascendits :  ergo 
sicut  fides  est  virtus.  qua  creduntur  invisibilia ;  sic 
videtur .  quod  spes  est  virtus,  qua  exspertautur  in- 
aestimabilia,  hoc  est  bona  spiritualia  et  aeterna. 

M.  Item,quod  inaxime  tirmat  animam  et  recti- 
ficat  et  deleetat.  illud  polissime  babel  rationem  \ir- 
tutis  gratuitae  —  virtus  eniin  est  habitus  potentiae 
regulativus  et  confirmativus.  qui  facit  ipsam  animam 
gaudere  circa  ea  quae  recta  sunt.  secundum  quod 
vult  Philosophus  °  —  sed  spes  est  huiusmodi  —  ipsa 
enim  confirmal  el  delectat,  secundnm  quod  dicitur 
ad  Hebraeos  sexto :  Fortissimum  habemus  solatium, 
per  quod  confugimus  ad  propositam  nobis  spem  . 
quam  sicui  ancoram  etc. ;  el  ad  Romanos  dnode- 
cimo :  Spe  gaudentes  —  videtur  igitnr  tnanifeste, 
quod  spes  sit  iu  genere  virtutis  gratuitae. 

Sed  contba:  l.  Nulla  passio  esl   virtus;  spes  i 
est  uua  de  quatuor  passionibns,  secnndum  quod  di- 
cit  Roethius   de   Consolalione  : :   ergo  -|"'-  non   esl 
virtns.  Prima   probalnr  per  illud  quod  dicil  Philo- 


1 11  ni 


1  ln  plurimfs codd.  desunl  verta  <-t  /iilss .  in  ood.  bb  verba       llebr.  ii,  i^:  aller  Rom.    12,  18.  —  In  wuuori  pro  animam 

7  inilil.   villKNi  bb  '1)11/1111111.  cnilil    (iil.\  .i.i  ammus. 


-  Vent  2i. 

1  Psalm.  liti,  M.  —  !).•  mmori  cn*.  inflra  d.  34.  p.  I.  a. 
I.  q.  I.  seqq. 

4  Cfr.  iiii-  in.  Magisui,  a  I. 

'•  Eplst.  l.  Cor.  1,  (.i.  —  !)••  Bde  ride  Bupra   d.   J  i.  i. 
I.  q.   I. 

Vlde  I.  Rnetor.  <•.  20.  (c.  9.);  L  Elhlc.  «■.  x;  u.  ,•.  :t-ti.  .•( 
l\.    .  I.  nc  de  Vlrtullbus,  ln  Hne.  — Seq    Scripturae  locus  >■-' 


:  Llbr.  i.  metr.  7: 

1 1  iuiii.i  pelle, 
Pelle  timorem, 
Spemque  ru§ 
N      dolor  sdsll. 

\n>i.ii.  -..niiiiii.i  invcnitur  II.  I.iim. 


586 


SLNTENTIAKUM  LIB.  IIL 


sophus,  quod  «  cum  tria  sint  in  anima :  potentiae , 
passiones  et  habitus ,  virtus  non  est  in  genere  pas- 
sionis ,  sed  in  genere  habitus».  Si  ergo  spes  non 
est  virtus ,  constat,  quod  nec  virtus  graluita. 

±  Item,  sicut  contingit  exspectare  futura,  sic 
contingit  rememorari  praeterita  ' ;  sed  rememoratio 
de  praeteritis  non  est  virtus,  nec  circa  eam  consi- 
stit  aliqua  virlus  specialis:  ergo  nec  circa  exspectatio- 
nem  futurorum  aliqua  virtus  consistit.  Sed  exspectalio 
futurorum  vel  est  ipsa  spes,  vel  procedit  ab  ipsa: 
ergo  videtur,  quod  ipsa  spes  non  habeat  esse  virtus. 

3.  Item,  sicut  contingit  sperare  recte  et  non 
recte,  sic  contingil  etiam  limere  recte  el  non  recle ; 
sed  habitus,  qui  dirigit  animam  in  timendo ,  non 
reponitur  in  genere  virlutis,  ulpote  timor  " :  ergo  nec 
habitus,  qui  dirigit  in  sperando :  ergo  spes,  etiam  se- 
cundum  quod  nominat  habitum ,  non  est  in  genere 
virtutis. 

4.  Item,  «  omnis  virtus  moralis  consistit  circa 
bonum  et  difficile »,  ut  vult  Philosophus " ,  ergo 
multo  fortius  gratuita ;  sed  in  exspectatione  bono- 
rum  promissorum  nulla  est  difiicultas :  ergo  cum 
spes  non  consistal  circa  difiicile,  non  videtur  esse 
in  genere  virtutis  gratuitae. 

o.  Item,  nulla  virtus  gratuita  in  suo  actu  repu- 
gnat  perfectioni  meriti ;  sed  spes  in  suo  actu  perfe- 
ctioni  meriti  repugnat  —  ex  imperfectione  enim  pro- 
cedit,  quod  quis  servit  Deo  propter  retributionem 
futuram,  quia,  secundum  quod  dicit  Bernardus 4 , 
«  caritas  praemium  non  intuetur  »  —  si  ergo  spes 
facit  exspectare  retributionem  futuram,  videtur  per- 
fectioni    meriti    repugnare :  ergo  non  est  in   genere 


Spes  d 
trijjlici 


virtutis  gratuilae. 


CONCLUSIO. 


Spes  est  virtus  graluita,  immo  gratuitarum 
virtutum  ancora  et  sustentamentum. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  nomine  spei  potest 
intelligi  affectio  nnimae,  iuxta  illud  quod  philosophi 


et  Sancti 5  dicunt,  quatuor  esse  animi  affecfiones , 
videlicet  gaudium  et  dolorem,  spem  et  timorem. 
Potest  etiam  nomine  spei  intelligi  ipsa  res  exspectata, 
iuxta  illud  ad  Titum  secundo6:  Exspectantes  bea- 
tam  spern.  Potest  nihilominus  sumi  pro  habitu ,  qui 
dirigit  animae  motum  et  affectum  in  illud  quod 
exspectandum  est.  Et  isto  terlio  modo  dicendi  spes  concio 
non  tantum  est  virtus  graluita,  immo  etiam  virtu- 
tum  gratuitarum  sustentamentum  et  ancora.  —  Vir-  Probat 
tus  quidem  gratuila  esl,  quoniam  in  hoc,  quod  facit. 
animam  exspectare  ea  quae  sunt  supra  omnem  ' 
aestimationem  humanam  et  ea  quae  promisit  lar- 
gitas  divina,  facil  omnino  confidere  et  inniti  sum- 
mae  et  immensae  largitati,  sicut  fides  facit  assentire 
primae  Veritati,  et  caritas  facit  adhaerere  summae 
Bonitati ;  et  dum  anima  ipsi  immensae  largitati  in- 
nititur  propter  se  et  super  omnia,  rectificatur  et 
super  se  elevatur  et  Deo  accepta  elTicilur.  Necesse 
est  ergo,  quod  habitus,  quo  mediante  flt  illud,  ra- 
tionem  habeat  virtutis  gratuitae.  —  Et  quia,  cum 
anima  innititur  ei  qui  non  potest  deficere,  quamvis 
ipsa  in  se  sit  deticiens  et  vacillans,  fundatur  tamen 
per  spem  quasi  super  firmam  petram  8;  et  proplerea 
dixi,  quod  spes  non  lantummodo  est  in  genere  vir- 
tutum  gratuitarum,  sed  etiam  est  earum  ancora 
el  sustentamentum.  —  Unde  concedendae  sunt  ra- 
tiones,  quae  hoc  oslendunt. 

1.  Ad  illud  vero  quod  primo  obiicitur  in  con- 
trarium,  quod  spes  est  passio;  iam  patet  responsio: 
quia  nomen  spei  aequivoce  accipitur,  videlicet  pro 
ipsa  affectione  et  pro  habitu  regulante  illius  affe- 
ctionis  motum.  Unde  spes,  secundum  quod  est  vir- 
tus ,  est  habilus,  qui  est  principium  motus,  qui  est 
ab  anima9;  passio  autem  magis  est  ad  animam; 
et  secundum  quod  molus  exspectationis  sive  spei  ab 
anima  est ,  sic  potest  fieri  recte  et  non  recte,  se- 
cundum  imperium  liberi  arbitrii.  Et  quantum  ad  hoc 
habet  circa  ipsum  attendi  perfectio  virtutis,  vel  de- 
formatio  vitii. 

2.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  sicut  se  habet 


Soloti 
posito 

Xotat 


1  Aristot.,  de  Memoria  et  reminisc.  c.  I :  Est  enini  praesen- 
tis  quidem  senstis,  futuri  vero  spes,  facti  autem  memoria. 

2  Secundum  pliilosoplios  tiinor  est  ajfectus  sive  passio, 
quae  regitur  a  fortiludine  (cfr.  Aristot.,  II.  Ethic.  c.  5.  et  III.  c. 
6.);  secundum  theologos  atilem  est  donum  Spiritus  S.  (cfr.  in- 
fra  d.  34.  p.  I.  ;\  2.  q.   I.  et  p.  II.  per  totam). 

3  Libr.  II.  Ethic.  c.  3.  Cfr.  supra  pag.  i88,  nota  I.  Paulo 
inferius  pro  non  consistal  cod.  C  non  consistit  nisi. 

4  De  Diligendo  Deo,  c.  7.  n.  17:  i\on  enim  sine  pracmio 
diiigitur  Deus,  etsi  absque  praemii  intuitu  diligendus  sit.  Va- 
cua  namque  vera  caritas  esse  non  potest,  nec  tamen  mercenaria 
est,  quippe  non  quaerit  quae  sua  sunt  (I.  Cor.  13,  li.)...  Verus 
amor  praemium  non  requirit,  scd  meretur  etc.  Cfr.  Serm.  83.  in 
Cantica,  n.  4.  seq.  —  Pauio  ante  pro  servit  cod.    A  serviat. 

5  Sic,  ut  umini  sanctum  auctorem  afferamus,  dicit  Hiero- 
nymus ,  I.  in  Ezech.  1,7:  Audisse  ine  memini  quatuor  per- 
turbationes,  de  quibus  plenissimc  Cicero  in  Tusculanis  |  libr. 
III.  et  IV.]  disputat:  gaudii,  aegritudinis,  cupidinis  et  timoris , 
quorum  duo  praesentia,  duo  futura  sunt...  de  quibus  et  Virgi- 
lius  breviter  [Aen.  VI.  733.]:  Hinc  metuunt  cupiuntque,  dolent 


gaudentque.  Cfr.  August.,  XIV.  de  Ci\.  Dei,  c.  8,  ubi  Stoico- 
rum  de  hac  re  sententia  exponitur.  Horat.,  I.  Epist.  epist.  6. 
canit:  Gaudeat,  an  doleat,  cupiat  metuatve,  quid  ad  rem  ?  — 
Pro  animae  edd.  aninti. 

6  Vers.  13.  —  Paulo  inferius  pro  affectum  codd.  AK  af- 
fecUonein. 

7  Pro  omnem  codd.  A  U  V  communem.  Aliquanto  inferius 
pro  el  Deo  accepta  codd.  AGU  et  ideo  accepta,  ct  mox  pro 
fit  illud  cod.  F  anima  innititur. 

8  Respicitur  illud  Matth.  7,  24:  Omnis  ergo,  qui  audit  verba 
mea  haec  et  facitea,  assimiiabitur  viro  sapienti,  qui  aedificavit 
doinum  suam  supra  pelram  etc.  —  August.,  Enarrat.  in  Ps.  64. 
n.  3:  lam  desiderio  ibi  [in  caelisj  sumus,  iam  spem  in  illam 
terram  quasi  ancoram  praemisimus ,  ne  in  isto  mari  turbati 
naufragemus  etc.  —  Pro  et  propterea  dixi,  quod  habent  codd. 
et  edd.,  in  Supplemento  Summae  Alex.  Hal.,  congruentius  legi- 
tur   ideo  dicitur. 

9  Cfr.  supra  pag.  388,  nota  2.  —  Paulo  ante  edd.  \oci 
habitus  adiungunt  gratuitus.  \n  fine  solut.  pro  vel  deformatio 
codd.  A  K  et  deformatio. 


DIST.  XXVI.  ART.  I.  QUAEST.  I. 


exspectatio  ad  futura,  sic '  rememoratio  ad  praete- 
rita;  dicendum,  quod  non  est  usquequaque  simile 
de  rememoratione  praeleritorum  et  de  exspeclatione 
tandam.  futurorum.  Nob  enim  sic  consistit  reclificatio  et 
obliquatio  animae  principaliter  circa  ea  quae  sunt 
praelerita,  sicut  circa  ea  quae  sunt  futura,  nisi  ex 
consequenti.  Virtus  enim  proprie  magis  ordinat  ad  id 
quod  agendum  est ,  quam  ad  id  quod  aclum  est.  — 
Praeterea,  alia  dissimilitudo  est,  quia  rememoratio 
respicit  aclum  cognitivae,  exspectatio  autem  motum 
aflectivae2;  rectitudo  autem  virlutis  non  sic  atten- 
ditur  penes  ea  quae  sunt  cognitionis,  sicut  penes  ea 
quae  sunt  affectionis.  Unde  etiam  rememorationi , 
secundum  quod  iungitur  affectioni,  anneclitur  actus 
virtutis,  utpote  prudentiae,  vel  poenitenliae,  vel 
caritatis  sive  benevolentiae:  secundum  quod  recor- 
datur  praeteritorum  factorum,  ul  futura  melius  agat, 
vel  praeteritorum  malorum ,  ut  doleat,  vel3  prae- 
leritorum  benefwiorum ,  ut  gratias  agat. 

3.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  timor  non  est 
in  genere  virlutis  etiam  in  quantum  habitus ,  ergo 
nec  spes;  dicendum,  quod  non  est  simile,  quia  af- 
)•  feclio  ipsius  timoris  consistit  in  quadam  resilitione, 
sed  affeclio  spei  consislit  in  quadam  protensione;  et 
idco  affeclio  timoris  plus  habet  de  passione,  affe- 
ctio  vero  spei  plus  habet  de  actione.  Et  quoniam 
habitus  virtulum  dirigunt  animam  in  actibus ,  in 
quibus  consistit  rectitudo  vitae,  iuxta  illud  quod 
dicitur,  quod  «  virtus  est  bona  qualitas  mentis,  qua 
recte  vivitur4»;  hinc  est,  quod  spes  magis  est  in 
genere  virtutis  quam  limor. 

El  ex  hac  eadem  causa  palet,  quare  magis  circa 
affectionem  spei  consistit  habitus  virtulis,  quam  circa 
aliquam  aliarum  trium  affectionum.  Gaudium  enim 
et  dolor ,  quia  habent  obiecta  sibi  coniuncla,  magis 
sunt  in  suscipiendo;  affeetio  vero  spei  inter  ceteras 
est,  quae  plus  habet  de  ratione  agendi  et  quae  magis 
dicit  rnolum  ab  anima;  quamvis  et  ipsa  secundum 
aliquid  sui  dicat  passionem  circa  animam;  et  se- 
cundum  illud  non  habet  circa  ipsam  consistere  ha- 
bitus  virtutis,  sed    magis  secundum   quod  dicit  ra- 


iji  >lio  in 
u  is  solvi 


. 


tionem  motus  et  protensionis  ipsius  animae  in  ipsam 
rem  speratam. 

4.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  exspectare  bo- 
num  non  est  difficile;  dicendum.  quod  sicut  credere 
qnod  videtur  non  habet  diflieultatem .  credere  la- 
men  firmissime  quod  non  videtur  habet  magnam 
dilTicultatem;  sic  intelligendum  est,  quod  qnamvis  Notandum. 
sperare  bona  praesenlia,  qnae  aliquo    modo  viden- 

tur  in  se,  vel  in  suo  simili.  non  est  mullum  diffi- 
cile;  bona  tamen  invisibilia  et  aeterna ,  qoae  oculus 
non  vidit5,  exspectare  certa  fiducia  et  pro  illis  tem- 
poralia  bona  contemnere  et  his  onmibus,  quae  vi- 
dentur,  superferri,  hoc  magnam  habet  difficultatem 
et  magnam  dignitatem.  Et  ideo  indobitanter  verum 
est,  spem  esse  in  genere  virtutis  gratuitae. 

5.  Ad  illud  quod  obiicitur  ullimo,  quod  spes 
in  suo  actu  impedit  meriti  perfectionem ;  dicendum, 
quod  falsum  est,  immo,  sicut  oslendil  Apostolus 6, 
consurgit  ex  perfectione  meriti;  quanto  eniin  aliquis 
maiora  et  meliora  habet  merita,  tanlo  firmius  et 
certius  sperat.  —  Et  si  obiiciatur ,  quod  « caritas 
praemium  non  intuetur»;  direndum:  quod  illud 
intelligitur  de  praemio  crealo;  de  praemio  autem  .voiandum. 
increato  non  habet  veritatem,  quia  maxima  caritas 
maxime  desiderat  uniri  Deo  et  habere  Deum.  Spes 
aulem  perfecta  magis  aspicit  mercedem  increatam, 

de  qua  dixil  Dominus  Abrahae,  Genesis  decimo  quin- 
to7:  Ego  merces  tua,  quam  creatam.  Enm  eniui 
exspectat  quis  per  spei  habitum  tenere  in  patria, 
cui  per  caritatem  in  via  nniri  desiderabat.  —  Alius  aim  soiuuo. 
est  etiam  modus  respondendi  distinguendo  in  merci- 
monia,  qua  quis  servit  Deo  propter  praemium,  quod 
exspectat:  quia  quaedam  est  mercimonia,  quae  con- 
stituit  finem  in  proprio  commodo;  et  ista  est  merci- 
monia  mala  et  non  procedit  a  spe  recla  et  formata*. 
Quaedam  etiam  est,  quae  non  conslituit  linem  in  pro- 
prio  bono,  sed  tolum  confert  et  ordinat  ad  Bonum 
summum;  et  hanc  mercimoniam  facit  spes.  quaeest 
virtus  gratuita;  et  haec  merito  non  repngnal.  —  Pri-Nou. 
mus  tamen  modus  dicendi  videtur  esse  rationabilior, 
quia  spes  stare  potest.  exclnsa  oroni  intentione  dile- 


1  Ilic  codd.  A  K  N  repelunt  se  habet. 

12  CfP.  infra  a.  2.  q.  5. 

3  Pro  rel ,  quod  in  codd.  ILdesideratur,  plurimi  codil.  et 
edd.   I,  2  Uii. 

*  Secundum  August.,  II.  de  Lib.  Arb.  c.  19.  n.  50.  Cfr. 
II.  SenL  lii.  Maglstri,  d.  XXVII.  <•.  -'i,  et  CommenL  dub.  3.  — 
De  discrimine,  quod  Inter  thnorem  interest  et  spem,  vide  in- 
fra  a.  2.  q.  I.  el  d.  .'5i.  p.  II.  dub.  I.  —  Quomodo  ijntttlitnn , 
dolor  et  spes  Inter  se  differant,  vide  Infra  a.  2.  q.  i.  —  Infe- 
rins  pro  suscipiendo  edd.  sustinendo. 

5  Eplst.  I.  Cor.  2,  <).  Quae  s.  Bonav.  hlc  profert,  non  allena 
sunt  ab  illa  sententia ,  quae  habetur  in  CommenL  EplSL  ad 
Rom.  ."j,  3,  olim  Anibrosio  Iribulo:  C.onlemnere  i  nim  praesen- 
tia  ri  quae  obiectamento  sunt,  et  In  pressura  non  cedere  spc 
ruturorum  magnl  meriti  esl  apud  Deum.  —  Paulo  ante  pro 
liimni  eodd.  \  K  N  T  aa  et  vtM.  I,  i  iiulnii.  Mox  pro  et  ki» 
oiiiiiihiis  cod.  \  ri  ex  Itis  miiitibiis .  el  deinde  pro  hoc  \  VaL 
lui-  ]  magnatn  habei  cod.  ('.  haec  megnam  habent. 

8  Praeter  locc.   supra  In  fundam.  I.  et  •">.  cilt.  vlde  Rom. 


'o,  1.  seqq. :  Patientia  autem  probaUonem  [operatur],  probatio 
vero  spem,  spes  autem  non  confundil  et&  Ibid.  IB,  i :  Ul  per 
palientiam...  spem  liabeanius  ;  et  \.  I  :i  :  1»  ■  us  autem  sp.i  iv- 
pleat  vos...  ut  abundetis  in  spe  elc.  Vlde  Infra  a.  -.  q.  2.  — 
Pro  ostendit  edd.  dicit. 

7  Vers.  I.  —  Moa  edd.  omiltunl  iimuii  crwtam. 

s  Guliel.  Anlissiod.,  S.  p.  III.  ir.  •>.  q.  l:  Talis  [mercena- 
rius]  ponil  Deum  viam,  non  Onem.  !><•  lall  dicitur  in  Evange- 
li<>  (loan.  10,  12.):  Mercenarius  videns  lupum  venientem  fugiL 
Esl  eliam  mercenarius ,  <|ni  servli  Deo  propler  regnum  caelcsle 
hnbendum  slve  propter  beallludlnem  habendam.  Ei  lalls  tnotus 
iion  <'si  peccatum,  qula  tall  motu  queerit  homo  uUlltatem  suam 
in  Deo,  ubl  esl.  De  i  <ii  mercenario  didtur  In  Evangelio  Luc 
15,  17.) :  Quanll  mercenarll  In  domo  patrls  nael  abundant  pa« 
nibus  <•!<•.  Il<><-  modo  esl  spea  mercenarla,  lamen  nlhilomlnus 
cst  virtus.  Cff.  Infra  d.  87.  a.  8  q.  8.  In  oorp.  Pro  merd- 
iimiiiii  (qua  voce  In  eodem  sensu  utllur  toc.  clL  etlam  Summa 
Uulielml  \nii-~i.'<l.    Vat.  constanter  mercenaria. 


888 


SENTENTIAHUM  LIIL  III. 


ctionis  mercenariae.  Quanlumcumque  enim  amor  sit 
perfectus '  in  via,  est  sibi  virtus  spei  coniuncta.  Unde 
simpliciter  dicendam  est,  quod  exspeclatio  boni  ae- 
terni  non  est  mercenaria  nec  minuit  meritum  nec 
facit  ad  imperfectionem  caritatis   vel  meriti ,  nisi  in 


quanlum  mens  hominis  multuin  affectuose  et  intense 
aspicit  ad  commoduin  proprii  boni.  Multi  aulem 
sunt  qui  beatitudinem  exspectant,  et  tamen  parum 
de  se  et  mullum  de  Deo  curant. 


SCHOLION. 


I.  Spes  in  gcnere,  ut  cst  quaedam  affectio  animi,  «  dc  ra- 
tione  sua  dicit  extensionem  appetilus  in  aliquod  arduum,  quod 
non  omnino  excedit  facultatem  speranlis  »  (S.  Thom.,  hic  q.  2. 
a.  2.).  De  spe,  ut  est  virtus,  dicit  S.  Bonav.  (infra  q.  3.  ad 
i.):  « Exspectatio  spei  consistit  in  quadam  protcnsione  ad  bona 
aeterna,  quae  quidem  consurgit  cx  confidcntia,  qna  anima  in- 
nilittir  ipsi  Deo  ex  tota  virlute  sua  ».  —  Trcs  spci  deiinitiones 
vide  infra  dub.  2.  —  Dc  obieclo  materiali  ct  formali  spei  cfr. 
infra  dub.  1-4.  ct  a.  2.  q.  4.  —  Quoad  obiectum  materiale , 
(jiiod  ab  aliis  etiam  vocatur  formale  qaod  sive  terminativum , 
communiter  dicilur,  quod  est  sive  ipse  Deus,  sive  beatitudo 
aeterna,  scilicet  futura.  Sed  observandum  est,  quod  beatitudo 
dislinguitur  in  formalem  et  obiectivam;  prima  est  quid  crea- 
tum  et  consistit  in  actu  visionis  et  fruitionis;  altera  est  ipse 
Deus.  sive  ut  possessus,  sive  ut  possidendus.  Durand.  (hic  q. 
2),  a  communissimn  aliorum  sententia  recedens,  tenct,  quod 
« immediatum  obiectum  spei  non  sit  ipse  Deus,  sed  beatitudo 
formalis»,  ita  quod  Deus  sit  quidem  obiectum  spei  principale, 
sed  mediaUnn.  Hoc  autem  intelligit  «  de  obiecto,  quod  est  rcs 
sperata.  quia  ,  si  obiectum  spei  dicalur  id ,  a  quo  speramtis 
beatitudinem,  tunc  ipse  Deus  est  obiectum  iunnediatum  •».  Ce- 
teri  doctores  concorditer  docent,  ipsum  Deum  esse  immediatum 
et  primarium  obiectum  spei ;  bona  vero  creata,  quae  ad  beali- 
ludinem  conducunt,  vel  ipsi  annexa  sunt,  esse  ipsius  obiectum 
secundarium  (cfr.  infra  q.  3.  ad  3.  et  dub.  I.).  Tamen  circa 
relationem  beatitudinis  formatis  ad  obiecticam  est  duplex  mo- 
dus  dicendi.  Schola  Scoti  vult,  obiectum  materiale  primariuni 
non  esse  nec  solum  Denm  nec  solam  eiusdem  fruitionem,  sed 
duo  simul,  scil.  Deum  possidendum;  econtra  multi  ex  schola  S. 
Thomae  dicunt,  illud  esse  tantum  Deum,  at  cum  connotatione 
possessionis,  ita  nt  possessio  sive  consecutio  Dei  non  sit  obie- 
ctum  nec  pars  obiecli,  sed  solummodo  conditio  obiccti.  Qtiid- 
qtiid  sit  de  his,  manifesla  est  doctrina  S.  Thomae  (S.  I.  II.  q. 
II.  a.  3.  ad  3.),  quod,  cum  finis  dicatur  dupliciler:  uno  modo 
ipsa  res,  alio  modo  adeptio  rei,  haec  «  non  sunt  duo  fines,  sed 
unus  (inis  in  se  consideratus  et  alteri  applicatus...  Sicut  igitur 
non  cst  alius  finis  Deus  ct  fruitio  Dei;  ita  eadem  ralio  fruitio- 
nis  est,  qua  fruimur  Deo,  et  qua  Iruimur  divina  fruitione.  Et 
eadem  ratio  est  de  beatiludine  creata ,  quae  in  fruitione  con- 
sistit».  —  ln  assignando  obiecto  formali  quo  plures  sunt  opi- 


niones,  de    quibus    nonnulla    referuntur  infra  in  scholio  ad  a. 
2.  q.  4. 

II.  Quod  spes  cst  virttis  vere  ct  proprie,  praeclare  hic  pro- 
batur;  a  qua  conclusione  solus  Durand.  (hic  q.  I.)  rcccdit  con- 
lendcns,  quod  spes,  sicul  et  fides,  sit  quidem  virlus,  sed  non 
nisi  « largo  modo  accipiendo  virtutem».  —  Notanda  est  so- 
lutio  ad  o,  qua  S.  Bonav.  contra  illos  Protcstantcs,  qui  operari 
ex  spe  praemii  volebant  esse  rem  vilis  mercenarii .  iam  anti- 
cipavit  doctrinam  Concilii  Trid.  (Sess.  VI.  can.  31.):  «  Si  quis 
dixeril,  iiistificatum  peccare,  dtim  intuitu  aeternae  mercedis  bene 
operatur,  a.  s. »;  et  can.  27:  «  Si  quis  dixerit,  iuslos  non  de- 
bere  pro  bonis  operibus,  quae  in  Deo  fuerint  facta ,  exspeclare 
et  sperare  aeternam  retribuiionem  a  Deo  per  eius  misericor- 
diam  et  lesu  Chrisli  meritum,  si  bene  agendo  et  divina  man- 
data  custodicndo  usque  in  finem  perseveraverint,  a.  s. »  (cfr. 
infra  a.  2.  q.  2.  et  praecipue  d.  27.  a.  2.  q.  2.).  —  Verba 
(ibid.) :  «  Maxima  caritas  maxime  desiderat  uniri  Deo  el  habere 
Deum  »  etc,  elidunt  cliam  ccleberrimi  Fcnclon  errorem,  repro- 
battun  ab  Innocentio  XH.  an.  1699,  quo,  sub  praetextu  amo- 
ris  purissimi,  actus  spcrandi  menedem  aeternae  fruitionis  a 
statu  perfectionis  videbatur  excludi. 

III.  De  hac  quaestione  praetcr  Durandum:  Scot.  (de  hac 
et  seqq.  qq.),  in  ulroque  Scripio  hic  q.  unica.  —  S.  Thom., 
hic  q.  2.  a.  I  ;  S.  II.  II.  q.  17.  a.  I.  —  B.  Albert.,  hic  a.  I.  — 
Petr.  a  Tar.,  hic  a.  2.  quaestiunc.  2.  —  Richard.  a  Mcd.,  hic 
a.  3.  q.  I .  —  Dionys.  Carth.,  dc  hac  et  seqq.  qq.  hic  q.  unica. 
—  Biel,  de  hac  et  seqq.  qq.  hic  q.  unica. 

IV.  Quoad  seq.  (2.)  quaestionem  constat,  spem  esse  virtu- 
tem  specialem  a  fide  et  caritate  aliisque  virtutibus  distinctam. 
Hoc  disertis  verbis  docet  Scotus  (hic  q.  unica  n.  10.),  licet  (n. 
2.)  referat  aliam  opinioncm  quorundam .  quod  scilicet  duac  vir- 
tutes  theologicac  sufficiant,  de  qua  dicit:  «  Tamen  si  auctoritas 
contemncretur,  innitendo  rationi  naturali  lanlum...  negaretur, 
spem  esse  virtutem  distinctam  a  fide  et  caritale»;  pro  qua 
falsa  opinionc  affert  plura  argtimenta,  at  concludit:  «  Via  illa 
non  placet,  quia  videtur  obviare  auctorilatibus  Sanctornm  in- 
nitcnlibtis  dicto  Pauli. 

Da  hac  quaeslione:  S.  Thom.,  hic  q.  2.  a.  3;  S.  loc.  cit. 
a.  6.  —  B.  Albert.,  hic  a.  2.  —  Petr.  a  Tar.,  hic  a.  3.  quaesliunc. 
I.  —  Richnrd.  a  Med.,  hic  a.  3.  q.  3.  — Durand.,  hic  q.  2. 


QUAESTIO  II. 

Utrum  spes  sil  genus  virtulis,  an  species  specialissima. 


Secundo  quaerilur,  ulrum  spes  sit  genus  vir- 
tutis,  vel  species  specialissima.  Et  quod  species  spe- 
cialissima,  videtur. 

I.  Una  est  virtus  ab  unitate  obiecti ;  sed  in  uno 

FjQdamema. solo  speranduui  est,  videlicet  iu  Deo,  iuxta  iliud  quod 

saepe  dicitur  in  Scriptura  2 ,  quod    in   Domino  spe- 

randum  est,  non  in  aliqua  creatura:  ergo  videtur, 

quod  spes  sit  virtus  unica,  nullo  modo  plurificata. 


-2.  Item .  merces  omnium  una  est,  et  omnes 
unum  et  summum  Bonum  exspectant,  in  quo  non 
cadit  diversitas  secundum  speciem  sive  secundum 
formam3:  ergo  si  spes  est  exspectatio  aeternae  mer- 
cedis,  videtur,  quod  exspectatio  illa  nullo  modo 
habeal  formaliter  diversificari:  ergo  spes  non  habet 
suli  se  alias  species  differentes:  ergo  habet  in  se 
unitatem  speciei  specialissimae. 


1  Codd.  A  K.  perfectionis.  Circa  linem  solut.  pro  Multi  au- 
tem  cod.  A  Multi  enim. 

2  Libr.  IV.   Reg.   17,  21  ;  lob  8,   13;  Ps.  2,   13;  72,    2*  ; 
Icr.  17,  5.  et  7.  —  Dc  maiori  cfr.  supra  pag.  21  i,  nota  3. 


3  (jen.  15,  1  :  Ego  protector  tutis  sum  ct  merces  tua  ma- 
gna  nimis.  —  Dc  propos.  seq.  cfr.  hic  lit.  Magistri.  c.  I.  c(  infra 
tlub.  2.  —  In  fine  arg.  pro  unilatem  codd.  A  k.  ceritatem. 


DIST.  XXVI.  ART.  L  QUAEST.  II. 


059 


•  opposi- 
om. 


i 


3.  Item,  pauciora  sunt  speranda,  quam  sint 
credenda  —  credimus  enim  praemia  et  supplicia, 
sed  non  speramus  nisi  tautum  praemia '  —  ergo 
maior  videtur  esse  unitas  in  spe  quam  in  fide,  vel 
eliam  tanta;  sed  fides  est  una  unitate  speciei  spe- 
cialissimae:  ergo  et  spes. 

4.  Item,  spei  succedit  perfecta  lentio,  sicut  fidei 
succedit  visio 2;  sed  perfecta  tentio  summi  Boni  est 
una  secundum  speciem  in  omnibus  Bealis  nec  liabet 
diversificari  per  alias  dotes  specie  differentes:  ergo 
nec  spes  habet  subdividi  in  alias  virtutes:  igitur 
spes  est  virtus  specialis  et  habet  in  se  unitatem  spe- 
ciei  specialissimae. 

Sed  contra:  1.  Diversorum  actuum  diversi  sunt 
habitus;  sed  confidere  et  cxspcctare  sunt  actus  for- 
maliter  differentes:  si  ergo  ad  spem  pertinet  confi- 
dere ,  secundum  quod  dicimur  sperare  in  Domino3; 
ad  spem  etiam  pertinet  exspectare ,  secundum  quod 
dicimur  sperare  futuram  gloiiam:  videtur  ergo, 
quod  spes  habeat  diversificari  formaliter  el  ita  sub- 
dividi  in  alias  species. 

"2.  Item,  «  spes  est  exspeclatio  futnrae  bealitu- 
dinis»,  secundum  quod  dicit  Magister  in  liltera4,  et 
habetur  in  Glossa  ad  Komanos  quinto ;  sed  « bea- 
titudo  est  slatus  omnium  bonorum  aggregatione  per- 
fectus»:  ergo  spes  exspectat  omne  bonum.  Sed  ex- 
spectatio  diversificari  habet  secundum  diversitatem 
boni  exspectati,  et  spes  non  tantum  exspectat  unum 
bonum ,  immo  congregationem  omnium  bonoruni : 
ergo  videtur.  quod  ipsa  includit  in  se  universitalem 
omnium  virtutum. 

3.  Item,  omnis  virlus  meritoria  faeit,  hominem 
tendere  ad  finem  suum  assequendum,  quem  tamen 
nondum  habet5;  sed  spes  est  virtus  illa,  qua  quis 
exspectat  praemium  omnium  meritorum  :  ergo  vide- 
tur,  quod  virlus  spei  communis  sit  ad  omnes  vir- 
tutes:  ergo  non  habet  unitatem  speciei  specialissimae. 

h.  Ilem ,  sicut  se  habet  gaudium  respectu  boni 
pracsentis,  sic  se  habet  spes  respectu  boni  futuri6; 
sed  gaudium ,  quo  quis  gaudet  de  actu  virtutis  prae- 
sentis,  non  habet  distingui    ab    ipsa  virlute,  immo 


est  omnibus  virtutibus  generale  —  castus  enim  est 
qui  continet  et  hoc  ipso  gaudet  —  ergo  pari  ra- 
lione  videlur,  quod  spes  de  futuro  bono  sit  com- 
munis  ad  omnes  virtutes:  ergo  virtus  spei  non  habet 
unitatem  speciei  specialissimae. 

c  o  n  c  i.  r  s  i  o. 

Spes  esl  una  virlus  el  unilatem  habel  spccici 
specialissinair. 

Hkspondeo:  Dicendum,  quod  quemadmodum  li- 
des,  licet  sit  circa  multa  credibilia,  una  lamen  vir- 
tus  est,  quia  una  est  principaliter  ratio  movendi  in 
omnibus  credibilibus7;  sic  et  virtus  spei.  quotcom- cowJomo. 
que  et  quantacumqiie  bona  exspeclet.  una  virlus 
est  et  unitatem  habet  speciei  specialissimae.  qnia 
una  est  ratio,  cui  innititur  in  exspectando.  —  Sicntiuuo. 
enim  fidei  virtus,  assentiendo  primae  Veritati  pro- 
pter  se  et  super  omnia ,  omnia  illa  credit,  quae 
sibi  summa  Veritas  dictat  esse  credenda;  sic  ipsa 
spes,  confidendo  et  innitendo  iramensae  et  indefi- 
cienlissimae  largilati  divinae,  omnia  illa  exspectat, 
quae  sibi  Deus  promittit  esse  in  futuro  relribuenda. 
Et  quemadmodum  fidei  virtus  omnia  quaecumque 
credit,  principaliter  non  solum  credil  Deo ,  sed  etiam 
de  Deo  et  circu  Dcum;  sic  et  ipsa  spes  onmia  quae 
exspeclat,  non  solum  exspectat  a  Deo,  sed  etiam  ex- 
speclal  illa  obtinere  in  ipso  Dco,  ut  habendo  Deuin 
habeat  omne  bonuin8.  —  Rursus,  quemadmodum 
fides  credit  Deo  tanquam  rationi  morenti  et  circa 
ipsum  versatur  tanquam  circa  obiectum  et  in  ipsuin 
tendit  tanquam  in  finem  proprium;  sic  et  ipsa  spes. 
Et  quoniam  unitas  virtutis  attenditur  penes  unitatera 
rationis  movcntis  et  obiecli  principalis  et  finis  pro- 
prii;  et  haee  omnia  reperire  esl  in  virtute  spei 
sicut  et  in  virtnte  fidei:  concedendum  est ,  ipsam 
spem  esse  unam  unitate  speciei  specialissimae.  — 
Et  rationes,  quae  inducuntur  ad  hanc  partem  ,  sunt 
concedendae. 

1.  Ad  illud  quod    obiieitur,   quod    diversorum  posHornmT 


1  Vide  hic  lit.  Magistri,  c.  3.  —  Quod  fldes  sil  virtusw/ia, 
ostensuni  est  supra  d.  23.  n.  I.  q.  3.  —  Mox  pro  ecl  ctiain 
cod.  z  vei  sattem, 

?  Cfr.  infra  q.  3.  in  corp.  et  supra  pag.  394,  noia  2.  — 
V;ii.  sic  prosequilur:  sed  perfecta  risio  summi  Veri  est  iuia  etc 

3  Psalm.  i,  (i :  Sperale  in  Doinino.  Ps.  36,  3:  Spera  in 
Domino  et  fac  boniUitem.  —  De  nmiori  vide  supra  pag.  170, 
nola  8.  in  flne. 

4  llic  c.  I.  Sccundum  S.  Bonav.  (infra  dub.  2.)  haec  defl- 
niiio  sumta  est  ex  Haymonis  Exposit.  in  Epist.  ail  Rom.  •'),  '». 
seq.,  unde  in  (Jlossain  ordinariam  transiit.  Plenius  quam  alibl 
babetur  apud  Petr.  Lombard.  in  Comment.  super  Kom.  5,  i. 
—  Deflnilio  beatiludinis,  quae  deinde  dalur,  el  In  qua  cod.  1)1) 
cmn  tcxiu  originali  congregatione  pro  aggregatione,  est  Boelhil 
>'i  invenilur  in  eius  lll.  lil).  de  Consol,  prosa  2.  In  flno  ;n'^r. 
Vat.  omnium  bonarum  virtutum. 

■'•  Cfr.  supra  pag.  488,  nota  9.  —  Pro  habet  edd.  videl. 
Paulo  inferius  cod.  V  vod  meiitorum  pracmittil  virtutum  et, 
ood   ;i  i  virtutum  lantum. 


6  Vide  iniv.i  a.  2.  q.  i.  in  corp.  —  Quae  in  mmori  prc- 
ponuntnr,  insinuantur  ab  Aristot,  ll.  Ethic.  c.  3:  Slgnum  au- 
tcm  habituum  sit  vel  voluptas,  vel  aegritudo,  quae  (acta  sub- 

sequitur.  Nam  qui  a  corporis  voluptatibus  abstinet,  m  pso 

gaudet,  lemperans  [Averroes  bic  castus],  si  dolet,  intemperans 
est  exlslimandus.  Et  I.  Elliic.  c.  B  :  Qui  bonls  aclionibus  non  de» 
lectalur  bonus  minime  est;  neque  enlm  vel  luslum  quempiam 
dixeris,  qui  iuste  Bgendo  non  delectetur  etc  —  Mox  propnw- 
sentis  non  pauci  eoilil.  praesente. 

7  Vide  supra  (I.  2:t.  ,i.  I.  q.  .!.  Pro prmdpaliter  codd. 
Mo  principalis.  Posl  pauca  i^M.  ante  '"'»"  inserunl  rt  quae- 
cumque. 

s  Bernard.,  Serm.  '.».  in  l's.  (90.)  {>ni  habUat,  n.  8:    0 
lerum  quod  dicit:  '/'"  §s,   Domine,   tpet  mea   (v.   9.  .   forto 
ampllus  aliquid  sonal  et  sublimius,  quod   videlicel  non   modo 
/ii  eo  speret,  sed  eum.  ConvenienUus  siquidcm  spes  nostra  <ii 
citur  quod  spcramus,  quam  In  quo  speramus.  —  Vocl  Deum 
cod.  aa  pracflgil  ipsum. 


560 


SESTENTIAKDI  LIU.  III. 


;(,iiiiiiii  diversi  sunt  habitus;  dicendum,  quod  ve- 
soundum.  ruin  est,  quando  illi  actus  sunt  prmcipaks  respe- 
ctu  babitunm;  sed  quando  sic  est,  quod  unus  prin- 
cipaliter  respicit  habitura  virtutis,  et  alius  habet 
ad  illum  ordinem  el  connexionem  et  consequentiam 
naturalem,  non  oportet.  nabitum  diversificari  pro- 
pter  iliorum  actuum  diversitatem.  Et  sic  est  in  pro- 
posito  reperire.  ldeo  enim  spes  exspectat  magna 
bona  promissa,  quia  eonfidit  de  immensa  largitate 
promittentis;  unde  quia  nnns  istorum  actuum  est 
ratio  alterius,  binc  est,  quod  non  pertinent  ad  di- 
versos  habitus,  sed  ad  unum.  Unde  unus  est  babitus, 
quo  speramus  in  Domino  et  quo  speramus  habere 
Dominum,  sicut  unus ,  quo  credimus  Deo  et  quo 
credimus  Deum  l. 

%  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  spes  est  re- 
spectu  omnis  boni,  cum  sit  respectu  beatiludinis; 
xouadum.  dicendum,  quod  sieut  fules  credit,  iustos  assecutu- 
ros  beatitudinem,  et  caritas  illam*  beatitudinem 
cum  bonorum  universitate  desiderat;  el  tamen  fides 
una  virtus  est,  quia  non  fertur  super  bealitudinem 
et  ea  quae  ad  beatitudinem  spectant ,  nisi  sub  ra- 
tione  una:  sic  etiam  el  spes  in  exspectando  sum- 
mam  beatitudinem.  et  quidquid  boni  in  ipsa  est, 
non  recedit  ab  unitate  habitus  et  virtutis,  quia  una 
est  in  ipsa  spe  ratio  exspeclandi ,  in  hoc  videlicet, 
quod  immensae  et  indeficienti  innititur  largitati.  — 
Praeterea,  quod  dicitur,  quod  «  beatitudo  est  status 
omnium  bonorum  aggregatione 3  perfectus»;  hoc  non 
dicitur  per  bonorum  muUitudinem  et  varietatem , 
sed  hoc  dicitur  per  aequivalenliam ,  quia  tantum 
erit  illud  unicum  bonum,  quod  exspectatur,  quod 
aequivalebit  omni  bono;  per  quem  modum  dixit 
Dominus  filoysi,  Exodi  trigesimo  tertio  4.  cum  pete- 
ret.  ut  ostenderet  ei  faciem  snam:  Ego ,  inquit, 
ostendam    tibi   omne    bonum:  et  ideo  ex  hoc  non 


sequitur,  rirtutem  spei  diversificari ;  quia  exspectat 
perfeclam  beatiludinem. 

:$.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  omnis  virlus 
tendit  et  ordinat  ad  finem  suum  assequendum;  di- 
cendum,  quod  tendere  in  finem  potest  esse  dupli- xouodai 
citer:  aut  promerendo  et  habililando,  aut  e.rspe- 
ctando.  Primus  modus  tendendi  est  communis  oinni- 
bus  virtutibus,  sed  alius  modus  proprius  esl  ipsi 
spei.  Nulla  enim  virtute  exspectamus  bealitudinem 
nisi  mediante  ipsa  spe,quamvis  omni  virtute  ipsam 
beatitodinem  mereamur.  Potest  quidem  alia  virtus 
actum  exspectandi  imperare  *,  sed  nulla  virtus  nisi 
spes  potest  elicere ,  quia  illius  virlutis  est  aclus,  lo- 
quendo  formaliler. 

k.  Ad  illud  quod  ultimo   obiicitur,   quod  sicut 
se  habet  gaudere  de  bono  praesenti  ad  ipsas  virtu- 
tes,  sic  exspectare  bonum  futurum:  dicendum,  quod 
non  est  simile:  quia  gaudium  surgit  ex  complacen- Nouod. 
lia  boni  praesentis;    omnis   autem  virlus,  in  quan- 
tum  huiusmodi,    cum    consislat  in  plena  voluntate, 
quae  quidem  voluntas  complacet  sibi  in  obiecto ,  vel 
actu  suo,  habet  quoddam  gaudium  sibi  adiunctum, 
sicut  sibi  essentiale.  Et  hoc  est   quod  vult  Philoso- 
phus6,  quod  nullus  esl  vere  castus,  nisi  complaceat 
sibi  illius  virtutis   actus   et    usus;  et  si    complacet 
sibi,  hoc  ipso   gaudet,    cum    illum  actum  exercet. 
Secus  aulem  est  de  exspectationc  boni  fuluri;  pos- 
sunt  enim  virtutes  in   suos  actus  exire,  nihil  cogi- 
tando  de  remuneratione.  Praeterea,  exspectalio  fu- 
turi  boui   actus   est   differens   ab   actibus  ipsarum 
virtutum;  sed  complacentia  ipsius  actus  virtulis  est 
ipsius  actus  virluosi  complementum  7.  Ideo  non  sic 
distinguitur   gaudium    ab   aliis  speciebus  virtulum, 
secundum  quod   ipsa  spes;   nec  spes  est  omnibus 
communis  et  generalis ,  secundum  quod  gaudium*. 


QUAESTIO  III. 

Ctrum  spes  sit  virtus  cardinalis,  an  theologica. 


Tertio  quaerilur.  utrum  spes  sit  virtus  cardina- 
nalis,  an  theologiea.  Et  quod  theologica.  videtur. 
1.  Primae  ad  Corinthios  decimo  tertio9:  Nunc 
Fandamenta.  manenl  fules ,  spes ,  caritas ,  tria  haec:  igitur  ab 
Apostoto  spes  numeratur  inter  virtutes  theologicas : 
si  ergo  vere  et  proprie.  necesse  est,  spem  reperiri 
in  genere  virtulis  theologicae. 


2.  Item,  illa  virtus  est  theologica,  quae  habet 
finem  cardinalium  virtutum  pro  obiecto 10 ;  sed  spes 
habet  finem  omnium  virtutum  pro  obiecto  —  exspe- 
ctat  enim  summam  beatitudinem  et  perfectam  remu- 
nerationem  —  ergo  est  virtus  theologica. 

3.  ltem,  virtus,  quae  maxime  subservit  con- 
templationi  et  facit  sursum  tendere,  est  virtus  theo- 


1  Vide  supra  d.  23.  ;■..  I.  q.  3.  ad  I.  et  dnb.  3.  —  Paulo 
superius  pfo  sed  ad  hh>iii<  cod.  A  sed  etinin  ad  unum. 

2  Cod.  Z  per  illam  [simul  audi  fidem}.  Aliquanto  inferius 
ante  non  recedit  Val.  interiicit  ideo. 

3  Pro  aggregatione  plurimi  codd.  congregatione ,  quem- 
admodum  etiam  in  textu  origin.  legitur.  Mox  pro  per  edd.  pro- 
pter.  Subinde  pro  aequivalenliam  codd.  UZ  aequipOllentiam, 
cod.  A  aequatitatem. 

4  Vers.   19. 


5  l/t  fides,  vel  caritas.  Cfr.  quaest.  seq.  ad  5.  —  In  initio 
soluL  pro  ordinat  edd.  ordinatur. 

6  Vide   supra    pag.    559,   nota  6.  —  Circa  initium  solut. 
post  futurum  VaL  addit  ad  ipsas. 

i  Cfr.  infra  a.  2.  q.  4. 
8  Vide  scholion  ad  praecedentem  quaest. 
^  Vers.   13. 

10  Cfr.  infra  d.  33.  q.   I,  praecipue  ad  3.  Ibid.  ad  i.  vide- 
sis  de  maiori  arg.  seq. 


DIST.  XXVI.  ART.  I.  QUAEST.  III. 


561 


pposi 


logica;  sed  spes  est  buiusmodi,  quoniam,  sicut  dicit 
Apostolus  ad  Hebraeos  sexlo  \  spes  incedit  usque  ad 
interiora  velaminis:  ergo  spes  est  virtus  tbeologica. 

k.  Item,  spiritnale  aedificium  per  virtutein  thco- 
logicam  incboatur,  ulpote  per  fidem.  et  per  virlutem 
theologicam  consummalur ,  utpote  per  caritatem : 
ergo  per  virtutem  theologicam  habet  erigi .  quia 
«  einsdem  riaturae  debet  esse  medium  cum  extre- 
mis2».  Si  ergo  erigitur  per  spem.  restat,  quod  spes 
est  virtus  theologiea. 

:i.  Ilem,  imago  creationis  reformatur  per  ima- 
ginem  recreatiouis:  si  ergo  imago  creationis  neces- 
sario  requirit  tres  potetrtias  naturales,  videlur  simi- 
liler,  quod  imago  recrealionis  necessario  requirat 
tres  virlutes.  Ergo  si  imago  habet  reformari  per 
virtutes  theologicas,  necesse  est ,  virtutes  theologi- 
cas  esse  tres:  sed  non  est  aliam  dare  praeler  fidem 
et  carilatem  nisi  ipsam  spem :  ergo  spes  est  virtus 
theologica  3. 

Sed  contra:  1.  Nulla  virlus,  circa  cuius  actum 
contingit  reperire  excessum,  est  virtus  theologica , 
immo  potius  cardinalis4 — quod  patet,  quia  impossi- 
bile  est  nimis  credere ,  impossibile  est  etiam  nimis 
amare  —  sed  circa  aclum  spei  contingit  reperire  exces- 
sum,  sicut  palet  in  eo  qui  praesumit  et  plus  sperat, 
quam  merita  sua  exigant:  ergo  videlur,  quod  spcs 
sit  virtus  cardinalis,  non  tlieologica. 

2.  Item ,  virtus,  qnae  est  medium  diiaiuin  ma- 
litiarum,  est  virtus  cardinaiis  \  non  Iheologica;  sed 
spes  est  media  inler  duas  malitias,  videlicel  inter 
desperationem  et  praesumtionem:  ergo  spem  non 
est  reducere  ad  virlutem  theologicam,  sed  magis  ad 
cardinalem. 

3.  Item,  consuevit  multipliciter  spes  distingui , 
videlicel  spes  veniae,  spesgratiae  et  spes  gloriae  6; 
sed  venia  et  gratia  sunt  boua  ordinata  ad  lincm. 
virtns  autem  cardinalis  consistit  cirea  ea  quae  sunl 


ad  Iiii.mii:  si  ergo  spes  consistit  circataUa,  spesesl 
virtns  cardinalis,  non  theologica. 

;i.  Iiem,  snstinere  et  exspectare  sunt  actns  long- 
animitatis  et  patientiae;  sed  «  habilus  distinguuiitur 
per  actus7 »:  ergo  cum  exspeclare  sit  proprius  actus 
ipsiusspei,  longanimitas  et  spes  sunt  habitus  iidem 
et  in  eodem  genere  virtutis  habent  reponi.  Sed  loi  . 
animitas  reponitur  sub  genere  virtutis  cardinalis; 
ponilur  enim  et  assignatur  esse  pars  fortitudinis : 
ergo  videtur,  qnod  et  ipsa  spes  sit  virtus  cardinalis. 

:>.  Iiem,  ad  fortitudinem  cardinalem  spectat  re- 
ctc  ordinare  et  fortificare  contra  affligentia  et  contra 
deterrentia;  ^&\  spes  esl  huiusmodi,  quia  facit  ho- 
mineni  in  tribulatione  gaudere  et  stabilem  r-,  s: 
ergo  videtur,  quod  spes  sii  pars  fortitudinis  cardi- 
nalis:  ergo  non  esl  in  genere  virtutis  theologicae. 

CONCLUSIO. 

Spes  esi  in  genere  virtutis  Ikeologicae. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  absque  dnbio  spes  concinaio. 
est  in  genere  virtutis  theologicae.  — ■  El  ratio  huius  su- 
miliir  ex  parle  obiecti  et  ex  parte  subiecti:  ex  parle    1!i1"  « 
ipiidem  obiecti,  quomam,  sicut  fides  m  credeDdo  as-  «•*■ 
senlit  ipsi  Deo  ul  diclanli  vcra.  sic  spes  ei  iniiililnr 
ut  promitlenii    magiia.    Unde   sicul  obiectum    ipsius 
!idci.  (juod  habet  rationem  motivi,  esl  quid  iDcrea- 
tiim,  quod  Deus  est.  ratione   cuins  etiam  lides  po- 
nitur  esse  in  genere  virtulis  theologicae;  sic  etiam 
dicendum  est  et  intelligendum  de  ipsa  spe  °.  —  Sumi    b»  p 
etiam   potest  ratio  ex    parte  subiecU :  quia  .   eum 
aniina  secundum  swperiorem  faciem  reformari   ha- 
beat  per  virtutes  theologicas,  et  spes  sit  una  tlo  vir- 
tutibus,  1;k  icns  ad  reforraationem  imaginis  el  pe 
ciionem  animae  secnndum  partem  superiorem,  oe- 
cesse  est,  spem  esse  virtutem  theologicam.  —  l 


1  Vers.   19. 

2  Sconndum  Aristot.  Cfr.  supra  pag.  170 ,  nota  7.  —  Paulo 
superius  pro  utpote  per  caritatem,  quod  habent  codd.  AK,  in 
nliis  ni  per  caritalem.  PauJo  inferiua  pro  erigitur  Vat.  erigii. 

3  Principia  huius  arg.  vide  I.  Sent.  d.  •'{.  |).  II.  a.  I.  q.  I, 
et  II.  Sent.  d.   16.  a.  2.  q.  :5. 

*  Cfr.  supra  pag.  217,  nota  2,  el  tom.  II.  pag.  071  ,  nota 
'i.  Mnmr  insinuatur  liic  in  lii.  Magislri,  c.  I.  —  Paulo  in- 
Ferius  anle  nimis  amare  edd.  cum  nonnullis  codd.  omiltunl 
etiam. 

:>  Vide  \ii-iui.,  II.  lithic.  e.  <i.  seqq.  —  Mox  pro  media 
eod.  V  iiwiliiun. 

r'  August.,  Enarrat.  in  Ps.  II*.  Berm.  15.  n.  2:Sedaeler- 
norum  esl  spes  istn  prnemiorum ;  esl  el  alla  sprs ,  quae  fn  hu< 
militate  tribtilalionis  plurimum  consolnlur,  quae  Sanciis  datn 
Ml  in  verbo  Del  adiutortum  gratfne  pollioentis,  ne  quisquc  de- 

ete.  Bernard.,  Serm.  i">.  de  l)i\  i  rsj^  (alias  l.  ex  Par 
n.  'I:  Esl  Igltur  fklos  nlla  praeceptorum ,  alia  signorum,  ;ili:i 
promissorum,  id  est,  qua  credimus  In  Deum,  qua  credimus 
Deum,  qua  eredimus  Deo...  Similiter  quoque  spes  Iriplex  csl 
el  procedit  de  praedicto  Irlplicl  Hde.  Nam  de  flde  praeceplorum 
oritur  spes  veniae,  de  fldc  signorum  bpc&gratiac,  dc  flde  pi*o 
missorum  <pcs  gloriae.  Caritas  illdem  tcrnario  numero  colligitur 

S.  Itiiiiit .        Tom.  III. 


i/r  corde  i>im>  et  de  conscientia  bona  et  fide  non  ficta  l.  Tim. 
I,  ■'!.).  Puritalem  debemus  proximo,  conscientiam  nobis,  fldem 
Deo.   —  Pro  multipliciter  i-iU\,  cum  plurfbus  codd.  multiplex. 

'  Secundum   Vrislot.  Cfr.  supra  pag.   170,  nota  8.  in  flne. 
—  Duo  siiiu  .ictiis  principales  fortitudinis ,  scil.  aggredi  et  su- 
sliurrr.  Aristot. ,  III.  Elhic.  c.  7:   «  Qui  igitur  ea  quac  oportet, 
ei  cuius  causa   oportel,  ei  ul  oporlet,  sustinet  nc  tlnv 
iuili  cii.nii  iiKnld  confldit,  forlis  est;  quippe  cum  pro  dignitate, 
el  sicui  ralio  praescribit,    forlis  vir  ei  patiatur  clagat..  confi- 
dere  enim  bene   sperantfs  liominis  esi  ».  Cfcero,  II.  \* 
'ii:  Fordiudo  esi   considerata  periculorum  tusceptiu  \    -. 
ci  taborum  perpessio  [susllnere].  Eius  parles  [Inu  :  ma- 

gniflcentia,  fldentia  [haec  duo    resplciunl    nctum  ",'/:/" 
p.iiicnii.i ,  perseverantin  [pro  actu  sustinendi]...  Palientl 
nestalis  nul  ulilitatis  causa,  rerum  urdunrum  n<   difllfiliun 
luntaria  ac  diuturna  [qun  nodone  signiftcntur  long 
quo  \  ido  >.  Thom.,  s.  II.  II.  q.   i  16. 

s  iioin.  12,  12:  Spe  gauden 
manetls   In    fldo  fundail    <i  slabiles  ei  In 
gclii  elc. 

ir.i  .1.  33.  q.    i. 


i 


562 


SENTENTIARUM  LtB.  lll. 


coroiiariam.  quemadmodnm  in  patria  tres  erunt  dotes  secundum 
tres  animae  vires,  quarum  una  reformabit  et  con- 
summabit  rationalem ,  videlicet  ipsa  visio,  alia  con- 
cupiscibilem,  videlicet  dilectio ,  lerlia  irascibilem, 
videlicet  ipsa  perfecta  tentio  « ;  sic  et  in  via  necesse 
est  ponere  circa  virtutes  theologicas,  quibus  dotes 
habent  correspondere. 

Et  sic  tam  ex  parte  subiecti  quam  ex  parte 
obiecti  colligitur,  quod  spes  sub  genere  virtutis  theo- 
logicae  debet  reponi.  Theologicae  enim  virtutes  Deum 
habent  pro  obiecto,  et  superiorem  partem  animae 
pro  subieclo.  —  Concedendae  suntergo  rationes,  quae 
sunt  ad  istain  parlem. 

1.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  circa  actum  spei 
soiutio  op- contingit  reperire  excessum;  dicendum,  quod  circa 
positoram.  ^^   ^.   mmquhm   COotingit  reperire  excessum 

Dupiex  ex- propter  nimietatemet  intensionem  ipsius  actus;uc- 
cessns'    mo  enim  potest  nimis  confidere  in  Domino ;   sed  si 
habet  excessum,  hoc  est  propter  defectum  alicuius 
conditionis,  quae  requiritur5  in  actu  sperandi,  utpote 
si,  neglectis  meritis,   omnino  praesnmit  de  miseri- 
cordia°Dei.  Sed  hoc  non  facit,  ipsam  spem  esse  in 
genere  virtutis  cardinalis;  quia,  quod  dicitur  virtus 
theologica  differre  a  cardinali  in  hoc,  quod  non  est 
in  theologica  reperire  excessum,  sicut  in  cardinali, 
intelligitur  de  illo  excessu,  qui  quidem  consistit  in 
actus  intensione,  non  de  eo  qui  est  in  debilae  con- 
so*n&um.  ditionis  omissione.   Nam   huiusmodi  excessus,  se- 
cundo3  diclus,  repugnantiam  habet  cum  omni   vir- 
tute ;  primus  vero  non  habet  repugnantiam  cum  vir- 
tutetheologica,  quae  habet  obiectum  infinitum,  ita 
quod  nec  potest  nimis  amari  nec  nimis  desiderari ; 
sed  repugnantiam  habet  cum  virtute  cardinali,  cuius 
obiectum  est  bonum  creatum  et  finitum  et  limita- 
tum  :  ac  per  hoc  exigitur,  quod  in  actu  sit  modus 
determinatus,  ultra  quem  si  procedat,  egreditur  li- 
mitem  sibi  secundum  determinationem  virtutis  sta- 

tutum  4. 

±  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  spes  est  media 
duarum  malitiarum;  dicendum,  quod  aliqua  virtus 
potest  dici  esse  medium  duarum  malitiarum  dupli- 
Medium  est  citer :  ai.l  sicut  utriusque  eliminativa  et  destructiva, 
dop'iCiter"  aut  sicut  ex  utrisque  constituta  quantum  ad  ea 
quae  sunl  in  eis  bona.  Si  sit  media  sicut  constituta, 
quemadmodura  largitas  habet  aliquid  de  avarilia 


in  hoc,  quod  tenet  tenenda,  el  aliquid  de  prodiga- 

Utate  in  hoc,  quod  dat  danda s ;  sic  est  in  genere 
virlutis  cardinalis.  Si  autem   sit  media  soluin   sicut 
eliminativa;  sic  non  oportet,  eam  esse  virtutem  car- 
dinalem ;  et  lioc  modo  media  est  spes  inter  despera- 
tionem  et  praesumtionem.   Liberat  enim  ab  illo  du- 
plici  malo,  sicut  fides  de  Trinitale  et  Unitate  libcrat 
ab  errore  Arii  el  ab  errore  Sabellii  6.  Et   ideo  noo 
cogil  illa  ratio,  quod  spes  non  sit  virlus  theologiai. 
3.  Ad  illud  quod   obiicitur,  quod  spe  nontan- 
tum  speratur  gloria,  sed  etiam  gratia  et  venia;  di- 
cendum,  quod  non  determinatur  genus  vel  species  xoud 
ipsius  virtutis  penes  obiectum  quodcumque,  sed  pe- 
nes  illud   obiectiun.  quod   habet  rationem   motm. 
Quamvis  autem  spes  versetur  circa  bona  creata,  quae 
exspectat;  ratio  tamen  movens  non  est  aliquod  crea- 
tum,  sed  aiiqua  immensitas  7  illius  summi  Boni  in- 
creati,  cui   innititur.    Et   ideo,   quamvis   per  spem 
exspectat  quis  gratiam  plenam  et  veniain  perfectaiu, 
quia  ad  ipsam  comparatur  spes  tanquam  circa  ma- 
teriam;  propter  illa  non  oportet  eam  reponi  in  ge- 
nere  virtulis  cardinalis ,   sicut  in   praecedentibus 8 
habitum  est  de  tide.  —  Et  si  tu  obiicias ,  quod  obe- 
dientia  ponitur  esse  virtus  cardinalis,  el   etiam  /«- 
tria,  quia   non   tantummodo   considerant  obiectuin 
inereatum,  sed  etiam  aliquid   crealum  concernunl, 
videlicet  obedientia   praeceptum,  et  latria  cultuin 
debitum,  ac  per  hoc,  quod  ita  debeat  esse  in  spe ; 
dicendum,   quod   non   est  simile ,  quia  tam  latriax* 
quam    obedientia    concernit    aliquod    crealum    tali 
modo,   quod   ratione  illius  respiciunt  actum  exte- 
riorem".  Non  sic  autem  est  de  spe;  spes  enim   so- 
lummodo  coivsistit  in  affectu  interiori.   qui  praeci- 
puam  mooendi  rationem  sumit  ex,parte  superiori, 
videlicet  ex  parte  obiecti  increati. 

k.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  longanimitatis 
est  exspectare,  secundum  quod  spei;  dicendum,  quod 
alia  est  exspectatio  longanimitatis ,  quae  est  parsoji 
fortitudinis.  quam  sit  expectatio  spei.  Nam  exspecta- 
tio  spei  consistit  in  quadain  protensione  ad  bona 
aeterna,  quae  quidem  consurgit  ex  confidentia,  qua 
anima  innilitur  ipsi  Deo  ex  tota  virtute  sua  lf>.  Sed 
exspectatio  longanimitatis  est,  qua  anima  constan- 
lia  mentis  et  robore  animi  exspectat  de  omnibus  af- 
fligentibus  el  delerrentibus  triumphare ;  et  sic  actus 


i  Vide   IV.   Sent.  d.  49.  p.  I.  q.  5-  —  Inferius  pro  debet 
reponi  cod.  V  habet  reponi. 

2  Cod.  K  quae  reperihtr,  cod.  V  qui  reperitur. 

3  Vat.  adiicit  modo. 

*  Cfr.  infra  d.  27.  a.  2.  q.  5.  in  corp.  —  Pauio  superius 
pro  exi§itur   cod.    A  exegi,  et  dein  cum  cod.  K  procedit  pro 

procednt. 

5  Aristot.,  II.  Ethic.  e.  7:  Circa  donauonem  acceptionem- 
que  pecuniarum  mediocritas  est  libtM'a]itas  ;  excessus  et  defectus 
prodigalitas  et  illiberalitas  seu  avaritia,  in  t|uibus  contrario  modo 
excedunt  el  deficiunt  homines.  Prodigus  enim  in  largiendo  ex- 
cedit.  in  accipiendo  delicit ;  avarus  contra  excedit  in  accipiendo, 
in  dando  deficit.  Cfr.  ibid.  IV.  c.  !.  seqq.  —  Pro  de  prodigati- 
tate  edd.  de  largitate. 


6  Cfr.  supra  d.  -j.  a.  2.  q.  2.  in  line  corp. 

"  Yerbi  gratia  :  immensa  polentia .  immensa  clementia  etc. 
—  Paulo  superius  post  vel  species  ipsius  cirtnlis  codd.  A  K 
minus  bene  addunl  cardiwtlis. 

8  Dist.  24.  a.  I.  q.  2.  —  De  obedientia  cfr.  infra  d.  33. 
q.  i.  ad  4.  et  d.  37.  per  totam ;  de  lalria  vide  supra  d.  9.  a. 
2.  q.  3.  —  Mox  pro  obedientia  ponitttr  edd.  obedienliu  potcsl, 
ei  aliquanto  inferius  pro  cottcernil  codd.  H  Z  concernunt.  Deinda 
circa  finem  solut.  pro  qui  praecipuam  movendi  rahonem  edd. 
quae  praedpuam  modificandi  raUonem. 

o  Scil.  ut  obiectum  inalcriale ,  non  ut  formate ;  nec  ut  di- 
cit  habitum,  de  qtio  cfr.  II.  Sent.  d.  27.  dub.  3. 

io  Respicilur  illud  Marc.  12,  30:  E\  diligea  Dominum  Ueum 
tuum...  ex  tota  virlule  lua. 


DIST.  XXVI.  ART.  L  QDAEST.  IV. 


:iG3 


ns  tri- 

lk  r  pro- 
acictum 


longanimitatis ,  secundum  quod  est  fortitndinis,  dif- 
fert  ab  actu  spei  et  quanluni  ad  obiectum  drca  </uod 
et  quanlum  ad  molivum.  Et  ideo  non  sequitur,  quod- 
si  longanimitas  esl  in  geuere  virtulis  eardinalis,  qnod 
propter  lioc  virtus  spei  debeat  sub  eodem  genere 
reponi. 

o.  Vd  illud  quod  obiicitur,  quod  spes  fortificat 
contra  affligentia;  dicendum,  quod  aliquis  actns  po- 
test  esse  alicuius  virtutis  tripliciter:  vel  sicut  elicien- 
tis ,  vel  sicut  imperantis,  vel  sicut  adminiculantis. 


Fortiter  autem  perferre  terribilia  est  ipsins  virtutis  n  undum. 
fortitudinis  sicnt  elieientis;  sed  fidei  esl  sicul 
perantis  et  dictaDtis,   iuxta  illod  quod  dicitnr  ad 
Hebraeos  nndecimo  '  de  viris  sanctis,  quod  per  p- 
dem   vieerunt  regna  et  forte»  faeti  sunt  in  beUo; 
sed  ipsius  spei  el  caritatis  esl  sicul  adminiculan- 
tis.  Amor  enim  Dei  et  certa  exspectatio  fntnrae  I 
litndinis  inulium  adiuvant  virtutem  forlitndinis,  ut 
possit  onmia  mala  perferre,  iuxta  illud  beati  Gr 
rii  -:   «  Spes  praemii  minuit  vim  flagelli    . 


SCHOLION. 


1.  Rosponsio  ad  ham:  et  seq.  quaestionem  non  est  contro- 
versiae  exposita.  Observatione  digna  est  secunda  ratio  (hic  in 
corp.  et  fundam.  '-i.),  sumta  cx  parte  subiecU  sccundum  supe- 
riorem  faciem  animae,  quae  etiam  io  Breviloq.  p.  V.  c.  i.  ex- 
ponitur.  —  Qua  ratione  aliquis  possit  aliquatenus  sperare  in 
homine,  docetur  I.  Sent.  d.  1.  dub.  9,  et  IV.  Sent.  d.  5.  dub. 
i.  et  consentit  S.  Thom.,  S.  II.  II.  q.  17.  a.  i.  —  Argg.  I.  et  2. 
ad  oppos.  eodem  modo  solvuntur  a  S.  Tliom.  (S.  I.  II.  q.  64. 
a.  i,  ct  II.  II.  q.  17.  a.  5.  ad  I.),  scilicet  quod  spes  non  ha- 
beat  medium  ct  e.ctrema  cx  parte  principalis  ct  proprii  obiocii, 
sed  lantum  per  accidens  ex  parte  modi ,  quo  fit  actus,  sive  ui 
dicit  S.  Bonav.,  proptcr  defectum   alicuius   condilionis,  nempc 


ex  parte   subiecti  sperantis.  Aliis  verbis  idem  dicil  -       -  (hic 
q.  unica  n.  24.), 

Dc  hac  quaeslione:  S.  Thom.,  hic  q.  2.  a.  2:  s.  II.  II.  \. 
17.  a.  5.  —  Petr.  a  Tar.,  hic  a.  2.  quaestiunc.  3.  —  Richard. 
a  M>'d. ,  hic  a.  3.  <\.  2.  —  Durand.,  hic  q.  2. 

II.  Ad  seq.  quaestionem  solvendam  serviunt  eadem  prin- 
cipia,  quae  de  Bde  informi,  supra  d.  23.  a.  2.  q.  l-i,  appli- 
cata  sunt.  —  Do  solutionc  atl   I.  cfr.  infra  a.  2.  q.  2. 

De  hac  (i.)  qnaestionc:  Alex.  Hal.,  S.  p.  111.  q.  6-:i.  m.  1.2. 
—  S.  Thom.,  hic  q.  2.  a.  3.  quaestiunc.  2,  el  tangilur  ii    5. 
cii.  a.  8.    ad  2.  3.    —  B.  Albert.,  hic  a.  5.  —  Dionys.  Carth., 
hic  q.  unica. 


QUAESTIO  IV. 
Utrum  virtus  spei  aliquando  sit  informis,  an  semper  sit  formata. 


> 


>posi 


(v)uarto  quaeritur,  utrum  virtus  spei  aliquando 
sitinformis,  an  semper  sit  formata.  Et  quod  semper 
formata,  videtur: 

1.  Primo  per  definitionem  spei 3 :  «  Spes  est 
certa  exspeclatio  futurae  beatitudinis  proveniens  ex 
gratia  et  meritis  » ;  sed  impossibile  est,  definitum 
separari  a  definienlibus:  ergo  impossibile  est,  spem 
separari  a  meritis  et  gratia.  Sed  quando  cum  his 
est,  semper  est  formata:  ergo  impossibile  est,  spem 
virtutem  esse  informem. 

2.  Ilem,  hoc  ipsum  ostenditur  per  illud  quod 
dicil  Magister  in  littera4:  «  Sine  meritis  aliquid  spe- 
rare  non  spes,  sed  praesumtio  dici  potest»;  sed 
praesumtio  est  vitium  oppositnm  spei:  ergo  meritis 
absentibus,  immediate  snbintral  vitium  ipsi  spei  op- 
positnm.  Sed  vitium  oppositum  virtuli  non  tantnm 
excludit  eam  qnaotum  ad  eius  formale,  sed  etiam 
qnantum   ad   habilum   substratum:  ergo   videtur, 


quod  absentibus  meritis.  nihil  remaneat   de  virtute 
spei :  ergo  non  potest  fieri  informis. 

3.  Item,  lides  consistit  partim  in  affectu,  par- 
tim  in  inteUectu,  caritas  autem  consistit  sirapliciler 
in  affeclu  5;  sed  facta  deordinatione  in  affectu  per 
peccatum,  simpliciter  tollilur  caritas.  qnamvis  non 
simpliciter  tollatur  fides,  cum  aliqnid  habeal  ex 
parte  intellectus  —  unde  caritas  non  potest  esse  in- 
formis,  qnemadmodnm  fides  potestesse  informis  — 
ergo  si  spes  se  tolaliter  tenet  ex  parte  affectus,  si- 
cut  et  caritas,  videtur  etc. 

4.  Item,  virtus  fidei  tnnc  esl  formata,  quando 
non  tantuiii  credit  Deo  .  sed  etiam  in  Deum 
quando  enim  credulitas  inncta  esl  cum  tendentia, 
tunc  fides  esl  virtus  formata  '  —  sed  impossibile 
quod  aliqnis  speret,  quin  tendal  in  rem  speratam  — 
ii.iiii  ipsum  sperare  tendere  esl  —  ergo  videtur,  quod 
spcs  semper  sit  virlns  formata. 


1  Vers.  .'}•'{.  scq.  —  Cfr.  Infra  d.  27.  a.  I.  q.  I.  ad  I:  d. 
2s.  q.  i.  jn  corp.  el  d.  36.  dub.  :i.  Subtnde  i>i'>>  quod 
eod.  \  qui. 

2  I.ifir.  VI.  Moral.  c.  22.  n.  39:  Spes  >|iii|>|ic  ln  nelernita- 
tom  nnimum  erigit,  el  idcirco  nulla  mala,  exterius  quae  tolerat, 
senlii.  Ibid.  VIII.  c.  8.  n.  I  i :  Cum  mentis  oculos  ad  aeternae 
patriae  considerationem  tendunt  [elcctl  odversis  gravali],  ex 
comparationc  praemif,  quam  *it  leve  quod  paliuntur,  invcnlunt. 
r.fr.  IV.  C.   13.  n.   16. 

3  llic  in  lii.  Magislri,  c.  I,  ei  Inlra  <lnl>.  2.  Sublndo  In 
minoii  pro  definientibus  [scil.  parlibus]  codd.  \  II  r  >'i  edd. 
I,  2  definitionibus ,    i»d.  N  definitione  |m  Supplemento  Sum- 


iii.»'  \i>'\.  lliil   collat.  'iii.  a.  I  :   imp  -  i 

separari  a  deflnito].  Dc  i|>*i  minon    n.   \rlstot.,  VI.    ro| 
I.  —  Paulo  superius  i»><(  F.t  quod  edd.  cum  I.  i;i- 

terscrunl  sii 

4  Hic  c.  I.        Inferlus  pi 

"■  Cir.  -i 1 1 -i.i  d.  2 ;.  b.  I.  q.  2.  el  i  ifra   d.   27.       ' 
circa  flnem  corp.  Ibid    q.   i    oslenditur,   ciiriLitem    m 

Informem.    De   flde  informl  vide  supra 
seqq.        Qu<  d  S|  '    'ii<- 

.i.  2.  q. 

■  !>•   miprn   lil     M 
dub. 


564 


SENTENTIARUM  LIB.  III. 


Sed  contra:  1.  Augustinus  in  libro  de  Vera 
Fuadameata.Innocentia1:  «Gum  ceterae  virlutcs  sint  bonis  el 
malis  communes,  dilectio  Dei  et  proximi  propne 
bonorum  est  atque  piorum  »:  ergo  virtus  spei  potest 
esse  communis  bonis  el  malis;  sed  mali  non  habent 
virtulem  cum  gralia,  sed  sine;  et  tales  sunt  virtu- 
tes  informes:  ergo  elc. 

2.  Item ,  sicut  se  habet  fides  formata  ad  spem 
formaUim,  ita  se  babet  fides  informis  ad  spem  in- 
formem;  sed  iides  formata  generat  spem  formalam: 
ergo  fides  informis  general  spem  informem  2. 

3.  Item,  sicut  spes  consurgil  ex  fide  praenuo- 
rum,  sic  limor  consurgit  ex  fide  suppliciorum ;  sed 
timor  potest  esse  informis  et  formatus5:  ergo  et  spes. 

4.  Item,  multi  sunt  peccatores,  qui  sperant,  se 
adhuc  acturos  poenitentiam  et  assecuturos  veniam  et 
perventuros  ad  gloriam;  constal,  quod  illud  non  est 
malum,  immo  polius  ordinat  ad  bonum  et  excludit 
malum ,  videlicet  desperationem ;  sed  si  hoc  esset 
cum  gratia,  essel  actus  virtutis  formatae:  ergo  cum 
sine  gratia  possit  illud  remanere,ut  aliquis  per  me- 
rila  speret  se  perventurum  ad  gloriam;  videtur, 
quod  ipsa  virtus  spei  possit  esse  informis  4. 

CONCLUSIO. 


Virlus  spei  potesl  esse  informis. 

Respondeo  :  Dicendum  ,  quod  absque  dubio  vir- 
conciasio.  tus  spei  potest  esse  informis.  —  Potesl  enim  aliquis 
Ratio  i.  sperare  vitam  aeternam  sine  gratia  gratum  facienle, 
Ratio2.sicut  manifeste  apparct.  Et  iterum,  ille   actus   spe- 
randi  ab  aliquo  habitu  procedit,  qui  quidein   habi- 
lus  bonus  est  et  tenet  eliam  quodam  modo  rationem 
virtutis,  pro  eo   quod  potentiam,   quam   perficit, 
Potentiam  quodam  modo  rectificat  et  vigorat.  Rectificat  qui- 
rectificat.   dem  ^  dum  aliquam   jncIinationem  et  ordinem 5  tri- 
buit  ad  gloriam  tanquam   ad   finem  ultimum,  ubi 
I(,,nvi,orat.standum    et   in   quo  quiescendum.    Vigorat  etiam 
in  hoc,    quod    elevat   potenliam    ad   aeterna    bona 
exspectanda  et  quandam  slabilitatem  ei  tribuit,  ne 
per  desperationem  succumbat.   Et  ideo,  sicut  fides 
absque  caritate  virtus  informis  est,  quia  trihuit  ani- 
mae  quandam   rectitudinem  et  vigorem,  qui   com- 
pleri  habet  et  perfici   per  gratiae  infusionem;  sic 
intelligendum  est  et  circa  ipsam  spem.  Unde  et  ce- 
tera,  quae  dicta  sunt  de  fide  informi6,  possunt  spei 


inlbrmi  appticari.  —  Goncedendae  snnt  igitur  ratio- 
nes  ostendentes,  spei  virtutem  posaefieri  informem. 

1.  Ad  illud  vero  quod  obiicitur  in  contrarium ,  soiaiio q 
quod    spes    procedit   ex    mcritis;   dicendum,   qood 
quadrupliciter  polesl  aliquis  exire  in  aclum   spe-^t«jr. 
randi.  Aut  enim  sperat  hahendo  merita  in  proposito 
et  in  radioe  et  in  effectu,  sicut  bomo  iustus,  qui 
diu  Deo  servivit.  Aut  speral  babendo  merila  iu  pro- 
posilo  el  in  radice,  non  tamen  in  effeclu ,  sicut  ille 
qui  anle  honum  usum  virtutum ,  postquam  suscepit 
graliam,  exspeclat  aeternam  beatitudinem.  Aut  spe- 
rat  habendo  merita  in  proposilo  tantum .  non  in  ro> 
dice  nec  in  effectu,  sicut  ille  qui  peccator  est,  qui 
proponit  mulla  hona  facere  et  per  illa  salvari.  Aul 
sperat  non  hahendo   merita  nec   in   effcctu  nec   in 
radice  nec  in  proposito,  sicul  ille  qui  faciendomala 
et  in  malis  proponens  perseverare,  per  solam   Dei 
misericordiam  credit,  se  assecuturum  gloriam,  ne- 
glecta  divina  iustilia.  Primus  actus  est  spei  forma-Deiej 
lae  et  iam  exercitatae;  secundus  aclus  est  spei  for- 
matae  et  primo  infusae;  lertius  actus  est  spei   in- 
formis;  et  quartus  est  ipsius  praesumtionis '.  Cum 
ergo  dicitur,  quod  spes  procedit  ex  gratia  et  meri- 
lis;  dicendum,  quod  aut  definitur   ibi  spes,  proul 
esl  virlus  formata ,  et  sic  nulla  est  ohiectio  de  spe 
informi;  aut    si  definitur  ihi  spes  geueraliter ,  se- 
cuniluni  quod  est  virlus,  dicilur  procedere  ex  gra- 
tia  et  meritis,  quae  quidem  vel  hahentur  in  re ,  vel 
hahenlur  in  proposilo;  et  sic  non  est   instantia   de 

spe  informi. 

±  Ad  illud  quod  secundo  obiicilur,  iam  patet 
responsio  per  illud  quod  nunc  dictum  est.  Quod 
enim  dicil  Magister,  quod  sperare  sine  merilis  est 
praesumere;  hoc  inlelligit,  quando  aliquis  sperat 
sine  merilis  non  solum  in  re,  sed  etiam  in  propo- 
silo;  ct  hoc  modo  sperare  non  perlinel  ad  spem  in- 
formem,  sed  ad  praesumlionem. 

3.  Ad  illud  quod  ohiicitur,  quod  lides  ideo  potest 
fieri  informis,  quia  habet  aliquid  ex  parte  intelle- 
ctus  et  aliquid  ex  parte  affectus;  dicendum,  quod  nou 
ista  non  est  tola  ratio,  sed  haec  esl  ralio ,  quia  ha- 
bilus  fidei  habet  aliquam  rectitudinem  et  vigorem 
in  hoc,  quod  facit  credere  omnia  credihilia  et  ex- 
cludit  errorem  et  infidelitalem ,  qui  quidem  vigor 
potest  esse  absque  gratia  gratum  facienle;  et  hoc 
esl  reperire  in  spc ,  quae  facil  vitare  praesumtio- 
nem  et  desperationem  et  exspectare  omnia  exspe- 


i  Num.  7.  Clr.  supra  pag.  487,  nota  I.  —  Circa  finem 
arg.  post  sed  sine  codd.  F  T  supplenl  gratia. 

-  Vide  verba  Bernardi,  supra  pag.  561,  nota  6. 

3  Cfr,  infra  lit.  Magistri ,  d.  XXXIV.  c.  4.  seqq.,  cl  Com- 
ment.  p.  11.  per  totam. 

*  Vide  Angust.,  Enchirid.  c.   IIT.  n.  31. 

5  Edd.  ordinaUonem  et  inclinationem,  sed  codd.  II  lv  m- 
clinationem  et  nrdinationem. 

e  Supra  d.  23.  a.  2.  q.  I.  seqq.  —  Paulo  superius  pro re- 
ctitudinem  codd.  Z  bb  rectificationem ,  et  subinde  pro  qui 
edd.  quae. 


i  Alex.  Hal.,  S.  p.  III.  q.  65.  m.  I.  ad  4.  sic  distinguit: 
Spe  igitur  formata  confldit  quis  ex  meriiis  existenlibus  actu  vel 
liabitu;  spe  inlormi  confldit  quis  sine  merilis  existentibus  actu 
vel  habilu,  existenlibus  tamen  in  polenlia;  quamvis  enim  non 
habeal  n.e.ita  aetu  vel  habilu,  ta.nen  eonlidil,  quia  potesl  ha- 
bcre;  praesumtio  vero  confldil  sine  merilis  ommno  vel  actu, 
vel  habitu  vel  in  potenUa  existentibus.  —  Paulo  supenus  Vat. 
omitlit  et  primo  infusae,  quae  verba  habentur  in  codd.  AlvM 
UZ,  dum  in  aliis  codd.  et  in  edd.  i,  2  legiiur  et  post  mfusae, 
quibus  verbis  cod.  C  addit  et  non  exercitalae. 


DIST.  XXVI.  ART.  I.  QUAEST.  V. 


DOO 


ctanda.  Et  quia  ista  ratio  reperitur  communis  utro- 
bique,  ideo  potest  spes  esse  informis.  sicut  et  ipsa 
fides:  secus  autem  est  de  earitate,  sicut  infra '  vi- 
debitur  suo  loco.  Ideo  ratio  non  concludebat .  quia 
non-causam  accipiebat  pro  causa. 

4.  Ad  illud  quod  obiicitur.  quod  spes  semper 
habet  secum  adiunctam  tendentiam;  dicendum,  quod 
>•  tendentia  duplex  est.  Quaedam  enim  est  tendentia 
plena;  et  ista  est  a  gratia  operante  et  cooperante, 
et  haec  facit,  virtutem  esse  formatam.  Quaedam 
autem  est  tendentia  exilis  et  semiplena  ,  sicut  dici- 


01  *  t 

d  ia. 


tur  de  pigro,  quod  vult  et  non  vullpiger*.  Et  ista 
quidem  tendentia  potest  dare  aliquam  rectitudinem 
el  vigorem  ipsi  voluntati  et  sortitur  nomen  virtutis 
generaliter  acceptae  ,  non  virtutis  gratuitae;  et 
ideo  tenet  rationem  virlutis  informis,  non  rationem 
virtutis  formatae.  Cum  autem  dicitur,  quod  tenden- 
tia  in  Deum  facit  credulitatem  esse  formatara;  hoc 
intelligilur  de  tendentia,  quae  est  a  voluntate  pfe- 
naria.  Haec  autem  non  potest  esse  nec  in  spe  nec 
in  fide  sine  gratia  3. 


QUAESTIO  V. 
Utrum  spcs  in  suo  actu  sil  certitudinalis  .  an  dubia. 


Quinto  quaerilur,  utrum  spes  in  actu  suo  sit 
certitudinalis,  an  dubia.  Et  quod  sit  certitudinalis, 
videtur: 

1.  Primo  per  illud  quod   dicitur  ad   Homanos 
umienia.octavo  4 :  Cerlus  sum ,  quia  ncque  mors  neque  vita 

neque  creatura  alia  poterit  nos  separare  a  cari- 
tate  Dei;  sed  Apostolus  non  eral  de  hoc  certus  cer- 
litudine  comprehensionis :  ergo  certus  erat  certitu- 
dine  exspeclationis  sive  confidentiae  ipsius  spei : 
ergo  spes  in  actu  suo  reddit  hominem  certum. 

2.  Item,  hoc  ipsum  ostenditur  per  deflnilionem 
spei ,  quam  Magister  ponit  in  liltera5:  «  Spes  est 
certa  exspectatio  futurae  beatitudinis  »:  si  ergo  ex- 
spectatio  esl  circa  actum  ipsius  spei,  spes  in  suo 
actu  est  certitudinalis. 

3.  llem,  quod  removet  haesitalionem  sive  va- 
cillationem  tribuit  cerlitudinem;  sed  haesilatio.  quae 
1'acit  hominem  vacillare.  removetur  per  confidentiam 
speic:  igitur  spes  dat  certiludinem  ipsi  speranti: 
ergo  in  actu  sno  esl  certitudinalis. 

h.  Item .  sirut- impossibile  est.  suininam  Yeri- 
tatem  fallere  et  decipere  sibi  credentem .  sic  impos- 
sibile  est.  ipsam  deserere  quemquam  in  se  confi- 
denlem:  ergo  sicut  credens  in  Deum  certus  est  de 
veritale  credita,  sic  sperans  in  ipsum  certus  est  de 


salute  exspeclata7:  ergo  videtur.  quod  eirca  actum 
ipsius  spei  certitudo  consistat. 

'.').  (tem.  si  «  virtus  esl  certior  omni  artej 
ancora  omnium  virlutum  debet  esse  certissima  :  cum 
ergo  spes  ipsa   ad  ipsas  virtutes  se  habeat   quasi 
quaedam  ancora,  videlur  ergo .  quod  ipsa  spes    in 
actu  suo  sit  vakle  certa. 

Sed  contra  :  1.   Spes  secundum   snum   actum  *** 
procedit  ex   habilu,   vel  consideratione  gratiae   el 
meritorum  ":  toA  nullus  certus  est,    iitruin    babeat 
gratiam.  an  non:  ergo  videlur.  quod  s;»es    in   acln 
suo  niillam  habeat  certitudinem. 

c2.  Item .  nihil  pendens  a  vertibililate  voluntatis 
habet  certitudinem;  sed  spes  est  in  hbero  arbitrio, 
et  actus  eius  el  meritum  pendet  a  vertibilitate  vo- 
luntatis;  similiter  el  praeininm.  quod  exspeclat : 
ergo  videtur,  quod  nullam  habeat  certiludinem. 

3.  Item,  nulius  esl  certns  de  assecutione  il- 
liu^  rei .  ad  quam  iinnquam  perveniet;  sed  multi 
sunt,  qni  liabenl  fidem.  spem  et  carilatem.  qui  fi- 
naliter  reprobi  efQciuntur:  ergo  in  lalibus  virlns 
spei  non  habel  certitudinem.  Sed  qua  ratione  in  ta- 
libus  non  habel ,  nec  in  aliis.  cum  in  omnibus  >il 
conformiler  el  uniformiler:  igitur  in  nullo  certitudi- 
nem  liabel. 


1  Disi.  27.  a.  I.  q.  i. —  Defallacia  non-causa  ut  causa  cfr. 
Arislot.,  I.  Elench.  c.  i.  (c.  <>.).  —  Paolo  ante  pro  et  hoc  est 
edd.  et  hwic  est.  In  iniiio  solm.  pro  ftdes  ideo  potest  codd.  ,\  l' 
fldes  iioii  jiotest. 

2  Prov.  13,  i.  —  De  gratia  operante  ei  cooperante  cfr.  II. 
Seot.  lit.  Magislri ,  d.  XX  VII.  c.  I,el  Goimuent.  ibid.  a.  I.  qp.  I. 
atque  dub.  I.  - Mts..  HaL,  S.  p.  III.  q.  65.  m.  I.  ad  3:  Re- 
Ipondendum,  quod  <'si  voluntaa  plrmi  et  volunias  semiplena 
rive  imperfecla.  Volunlas  imperfecta  designaiur  per  optalivum 
modum,  ui  cum  dicitur  veUem;  voluntas  perfecta  per  indica- 
tivum,  nt  cum  dicitur  volo,  <lesi<lm>.  Voluntas  imperfecta  sive 
lemiplena  concomitatur  spem  inlbrmem,  voluntaavero  perfecta 
apem  formatam.  Inde  est,  quod  proprie  non  polesl  dici  de  exi* 
Btenii  in  peccato  mortali,  quod  nilt  lendere  in  beaiitudinem , 
nd  quod  vellel;  secundum  quem  modum  dicitur  Prov.  I3.de 
pigro:  Vuii  ri  inni  inli  piger;  anima  autem  operantium  etc. 
—  Circa  flnem  solut.  cod.  V  verbo  fprmatam  praemittii  per- 
fectam  et,  cod.  W  perfectam,   9ine  et. 


3  Vide  scholion  ad  praecedentem  qu 

*  Vers.  38.  >r  \ .  ubi  Vulgala  posl  nri/tir  vita  addii  i 
Amjrli  nrijite  Principatus  neque  Virtutes  neque  instantia  >.>■/"- 
iniiirn  neque  fortitudo  neque  altitudo  neque  profundum  u 
creatura  aUa  etc. 

5  llic   c.   i.  in  deflnitione  spei  hic  allata  multl  codd.  c 
l.  2  omittunt  vocem certa.  —  Sublnde  pn     -  tatio 

Vat.  Si  ergo  certitudo. 

■  Cfr.  supra  pag.  861,  nota  s 

"  Psalm.  30,  I.  et70,  I:  In  le,  Domlne, sneravl,  noi 
fundar  In  iietornum. 

<  De  tiai    sententla  Vristol    vide  supra  |>ag.   IHO, 
pag    188,  nota  •>.  In  Beqq.  respicltur  lllud  Hebr.  •>.  19:  Quani 
[spem]  slcui  ancoram  habe -  aniruac  lutam  ac  Brmi 

"  Respicitur  deflnlllo  spol,  hlc  In  liu  c.  I.  ;i  Magistro  pro 
iim-iu. —  \iinor  Innhltur  verbis  lllis  I  I :  Nescli  homo, 

utru  ni  amoi  r    an  "  li"  dl 


566 


SENTENTIARUM  UR.  111. 


4.  Item,  quia  fides  certa  est,  impossibile  esl 
quod  aliquis  in  actu  vel  motu  fidei  faliatur  vel  de- 
cipiatur  J :  ergo  si  spes  habet  certitudinera  in   actu 
suo,  impossibile  est,  quod  aliquis  fallatur  et  fru- 
stretur  ab  eo  quod   sperat;  sed  hoc  est  mauifeste 
falsum:  ergo  spes  non  habet  certitudinem  circa  suum 
actum.  Si  tu  dicas ,  quod  nullus   sperans   fallitur , 
pro  eo  quod  spes  non  facil  simpliciter  exspectare , 
sed  sub  conditione,  videlicet  si  perseveraverit  usque 
in  finem*;  contra:  spes  pertinet  ad  actum   poten- 
tiae  irascibilis,  cuius  non  est  conditionem  apponere; 
et  iterum,  esto  quod  condilio  illa  apponatur,  cum 
illa  conditio  sit  valde  dubia,  totum  reddit  dubium: 
ergo  sive  absolule,  sive  cum  conditione  speret  quis: 
videtur,  quod  circa  actum  spei  nulla  sit  certitudo. 

S.  Item,  certitudo  opponitur  dubitationi:  ergo 
cum  dubitatio  pertineat  ad  potentiam  cognitivam ,  et 
« opposita  nata  sint  fieri  circa  idem  »  3 ;  certiludo 
solum  spectat  ad  potentiam  cognitivam.  Sed  spes  non 
est  in  cognitiva ,  sed  in  affectiva:  ergo  videtur,  quod 
in  actu  suo  non  habeat  certitudinem  aliquam. 

CONCLUSIO. 

Virtus  spei  in  suo  actu  habet  certitudinem 
distinctam  a  certitudine  fidei. 

Respondeo:  Ad  praedictorum  intelligentiam  est 

notandum,   quod   absque   dubio,   secundum    quod 

conciusio  i.  auctoritates  et  rationes  ostendunt,  virtus  spei  in  suo 

actu  habet  certitudinem.  Cuiusmodi  autem   sit  illa 

certitudo,  difficile  est  definire. 

Quidam  namque  dicere  voluerunt,  quod  certi- 
opinioi.detudo  spei  non  est  sibi  ipsi  propria  neque  diversa  a 
Sndfi!  certitudine  fidei,  immo  spes  omnem  certitudinem 
suam  trahit  a  fide,  sicut  scientia  in  particulari 
trahit  certitudinem  a  scientia  in  universali.  Ideo  enim 
quis  novit,  quod  haec  mula  est  slerilis,  quia  novit 
de  omni  mula  in  universali 4.  Et  sic  dicunt  se  ha- 
bere  spem  ad  fidem ,  sicut  se  habet  scientia  in  par- 
ticulari  ad  scientiam  in  universali.  Sicut  enim  dicit 
Augustinus,  et  Magister  recilat  in  littera  5,  per  fidem 


credit  qouio,  wnnes  finaliter  bonos  esse  salvandos, 
et  de  hoc  habei  quandam  certitudinem ;  per  spem 
aulem  confidit,  se  esse  salvandum;  undequod  cre- 

deiis  generaliter  credebat,  sperans  per  spem  sibi 
appropriat.  Et  quoniam  non  est  certitudo  eirca  sin- 
gularia,  nisi  in  quanlum  referuntur  ad  unitersale6; 
ideo  spes   non   appropriat  certitudinem   hdei   sibi 

absolute,  sed  sub   conditione.   Unde  recle  sperana 
non  sperat,  se  omnino  esse  salvandum,  sed  sub  hac 
condilione,  videlicet  si  perseveraverit  usque  m   fi- 
nem.  Dicunt  igitur,  quod  certiludo  fidei  non  difiert 
a  certitudine  spei,  nisi  quia  illa  esl  in  uawersali, 
ista  in  particulari;  illa  autem '  absolula,  et  ista  con- 
ditionala.  Unde  cerlitudo  fidei  dicitur  esse  certitudo 
fidelitatis,  certitudo  autem  spei  est  certitudo   con- 
fidentiae.  Confidenlia  aulem  non  est  aliud,   ut   di- 
cunt,  quam  quaedam  fideiitas  ad  se  conversa.  Ille 
enim  confidit  de  aliquo,  qui  credit  aliquid  obtinere. 
—  Sed  iste  modus  dicendi,  licet  videatur  esse  pro- xon « 
babilis,  non  sufficit,  pro  eo  quod  —  sicut  dicitur   in 
Glossa,  ad  Romanos  quinto8  super  illud:  Probatio 
operatur  spem ,  id  est  certitudinem  spei  —  spes ,  ut 
ibi  innuit  Glossa,  habet  propriam  certitudinem ;  et 
aliter  certificatur  homO  de  salute  obtinenda  per  ipsam 
fidem,  aliter  certificatur  per  ipsam  spem.  Alioquin, 
si   solum   differret  sicut  scientia  in  particulari  a 
scientia  in   universali  certitudo  spei  a  certitudine 
fidei,  iam  9  non  esset  habitus  distinctus  contra  ipsam 
fidem,  immo  eidem  deberet  subalternari   tanquam 
particulare  sub  universali ,  vel  speciale  sub  generali. 

Et  propterea  est  alius  modus  dicendi,  quod  oPini, 
ipsa  spes  certitudinem  habet,  non  solum  eam,  quam 
mendicat l0  a  fide ,  sed  etiam  propriam ,  quae  distin-  conci 
guitur  a  certitudine  fidei.  Et  illa  distinctio  cognosci 
potest  per  duplicem  differenliam  ,   videlicet  ratione  Dnpi 
obiecti,  circa  quod  habet  illa  certitudo  versari,  et 
ratione  opposili,  cui  habet  contrariari.  Ratione  obie-  um 
cti,  quia  fides  et  eius  certitudofertur  supra  ipsam 
complexionem  ratione  totalis  compositionis.  Est  enim 
circa  verum  et  falsum,  et  verum  est  circa  compo- 
sitionem ,  ut  dicit  Philosophus  ».  Unde  et  in  praece- 
dentibus  ostensum  fuit,  quod  enuntiabile  complexum 


1  Vide  supra  d.  24.  a.   I.  q.   I. 

2  Matth.  10,  22:  Qui  autem  perseveraverit  usque  in  finem, 
hic  salvus  erit.  —  De  formula:  «  potentiae  irascibflis  non  est 
conditionem  apponere»,  cfr.  supra  pag.  375,  nota  1.  2.  et  4. 

a  Aristot.,  de  Praedicam.  c.  de  Oppositis,  et  II.  Topic.  c.  3. 
(c.  7.).  Idem  Philosophus  dicit  VI.  Topic.  c.  3.  (c.  6.):  Dubita- 
lionis  videbilur  effectivum  esse  contrariarum  aequalitas  ratioa- 
nationum;  quandocumque  enim  ad  utraque  raliocinantibus 
nobis  similiter  videntur  omnia  secundum  utrumque  lleri,  dubi- 
tabimus,  utrum  agamus.  —  De  minori  vide  infra  a.  2.  q.  5. 
—  Pro  ad  potentiam  coynitivam ,  quam  lectionem  optimam 
exhibent  codd.  AKNbb,  alii  codd.  et  edd.  ad  ipsatn  cogniti- 
vam  [codd.  G  II  cognitioneni]. 

*  Aristot.,  II.  Prior.  c.  21.  (c.  23.)  eodem  exemplo  utitur 
ad  ostendendam  relalionem,  quae  est  inter  cognilionem  parti- 
cularem  et  universaleni,  tiis  verbis:  Quoniam  omnis  mula  ste- 
rilis,  et  haec  mula. 

5  Supra  (1.  XXill    c.  3. 


e  Cfr.  Aristot.,  I.  Poster.  c.  20.  (c.  24.);  III.  Metaph.  lext. 
12.  (II.  c.  4.),  et  VI.  Ethic.  c.  3. 

7  Pro  autem  codd.  II  V  est.  Aliquanto  inferius  Vat.  verbo 

obtinere  praefigit  ab  eo. 

«  Vcrs.  4.  —  Apud  Strabum  et  Petr.  Lombard.  haec  Glossa, 
quae  est  ordinaria,  sonat  sic:  Spem,  id  est  certitudinem  glo- 
riae  futurae  [Petr.  Lombard.  addit:  Spes  enim  est  certa  exspe- 
ctatio  futurae  gloriae],  quae  humanae  rationi  vana  videtur,  sed 
testimonio  virtutis,  id  est  patientiac  vel  miraculorum,  firmntur. 
—  Pro  non  sufficit  edd.  non  lamen  safjicil. 

9  Edd.  supplent  sprs.  Cfr.  hic  lit.  Magistri,  c.  3. 

i»  Pro  mendicat,  sicul  scriptiun  invenimus  in  codd.  aFH 
NTV,  alii  codd.  vindicat,  edd.  I,  2  accipit,  Vat.  accepit. 

"  Cfr.  supra  pag.  514,  nota  3.  —  Quod  fides  sit  circa  coni- 
plexum,  et  in  complexo  consistat  articulus,  ostensum  est  supra 
d.  23.  a.  I.  q.  3.  Cfr.  ibid.  a.  2.  q.  2.  —  Paulo  ante  Vat.  omii- 
tit  et  falsum,  et  subinde  pro  et  verum  est  cod.  A  habe:  et 
falsum  est. 


DIST.  XXVI.  ART.  I.  QUAEST.  V. 


567 


ilur. 


est  articulus.  Spes  autem  et  eius  certitudo  non  est 
circa  complexionem  ratione  totius ,  sed  ratione  rei 
attributae.  Unde  cum  dicitur:  spero,  me  habiturum 
vitam  aeternam,  non  speratur  ibi  lioc  diclum  to- 
tale ,  sed  speratur  vita  aeterna;  et  ita  cerlitudo 
spei  respicit  ipsam  attributionem  vel  rem  attribu- 
tam ,  sed  certitudo  fidei  ipsam   complexionem..  — 

reuii.-i  Ratione  etiam  oppositi,  cui  habet  contrariari ,  cadit 
ibi  distinctio.  Nam  certitudo  fidei  repugnat  errori 
et  dubitationi ;  certitudo  aulem  spei  repugnat  diffi- 
dentiae  et  haesitationi.  Licet  autem  istae  duae  cer- 
foidum.  titudines  sint  diversae,  tamen  in  hoc  coinmunicant, 
quod  utraque  est  firmitas  quaedam.  Fides  enim  fir- 
mat1  intellectum,  ne  discredat;  spes  autem  firmat 
affeclum ,  ne  diffidat.  —  Et  ex  hoc  colligitur  tertia 

.eiitia  diversitas,  qua  differt  certitudo  fidei  a  certitudine 
spei,  quia  non  solum  differt  ralione  obiecti  et  ra- 
tione  oppositi,  sed  eliam  ratione  subiecti,  quoniam 
una  est  circa  inlellectum ,  altera  vero  circa  affe- 
ctum~.  —  Sed  attendendum  est,  quod  certitudo 
cei-circa  intelleclum  habet  esse  duobus  modis.  Quae- 

circi  .  , 

tnm-  dam  enim  esl,  quae  facit  mtellectum  potentem  ad 
vincendum  errorem  et  excludendum  dubitalionein; 
et  talis  certitudo  est  certitudo  viae.  Quaedam  autem 
est  certitudo,  quae  reddit  intellectum  impossibUem 
ad  errorem;  et  haec  est  certitudo  patriae.  —  Per 

r  >n  hunc  etiam  modum  intelligendum  est  et  in  certitu- 
dine  affectus.  Nam  quaedam  sic  firniat  affectum ,  ut 
possit  dififidentiam  snperare:  quaedam  sic  firmat.  ut 
non  possil  ullatenus  commoveri 3  vel  haesitare.  Pri- 
ina  est  spei  in  via,  secunda  est  lentionis  in  patria. 
Sic   igitur  patet,  quod  virtus  spei  habet   certi- 

sas- tudinem  in  actu  sno;  patet  etiam,  quae   et   qualis 

est  illa  certitudo;  quoniam  est  differens  a  certitu- 

dine  fidei  et  minor  est  quam  certitudo  gloriae;  non 

enini  esl  cerlitudo  perpeluae   confirmalionis*,  sed 

cuiusdam  virilis  adhaesionis.  —  Concedendae  sunl 

igitur  rationes  oslendeutes,  quod   spes  in  suo  actu 

habel  certitudinem. 

1.  Ad  illud  vero  quod  primo  obiicitur  in   con- 

li.iiiiim.  (inod  nulla  certitudo  liabelur  de  meritis  et 
1 

gralia ,  ex  qua  procedit  spes ;  dicendum .  (juod 
quamvis  de  meritis  non  haheatur  cerliludo  per  scien- 
tiam  necessariam,  haberi  lamen  notesl  certitudo 
per  probabilem  coniecturam  et  per  quandam  ipsius 
bonae  voluntatis  confidentiam ,  quae  consurgil  ex 
conscientia  bana5.  Puritas  enim  conscientiae ,  quae 


introducitur  per  expulsionem  rulpae.  dal  ipsi  ani- 
mae  quandam  secnritatem  et  certitudinem  de  n  e- 
rito  iam  inchoato.  et  per  consequens  certitudinem 
de  praemio  assequendo. 

±  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  nitail  pendens  ex 
vertibilitate  voluntatis  habet  cerlitudinem ;  dicendum, 
quod  verum  est,  si  consistat  in  ipsa  volnntati  .  se-  v.tandum. 
cundum  quod  voluntas  innititur  sibi;  sed  >i  consi- 
stat  in  ipsa  voluntate,  in  quantum  voluntas  inniti- 
tur  Deo,  qui  est  firmitas  nostra.  serimdum  quod 
dicit  Angustinus  in  libro  Confessionum 8;  hoc  modo 
potest  habere  robur  et  certitudinem ;  et  tali  modo 
habet  spes  consistere  in  noslra  voluntate.  Facil  1111111 
nos  summae  lirmitati  innitendo  in  ipsa  et  de  ipsa 
confidere,  ac  per  hoc  nobis  quandam  certitudinem 
tribuit  de  assequenda  salute. 

3.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  nullus  esl 
certus  de  assecutione  illius  rei,  ad  quam  nunquam 
perveniet;   dicendum.   quod  esl  certitudo  ordinis   \fotirt*- 

1  'erlitu- 

et  certitudo  eventus  .  Cum  ergo  dicitur,  quod  >]„•-;  »$■ 
habet  certiludinem  in  suo  aclu;  dicendum.  quod  hoc 
verum  est  de  certitudine  ordinis,  quia  efficaciter  et 
infallibiliter  vera  spes  ordinal  ad  salutem.  Sed  cum 
ipse  obiicit,  quod  nullus  est  cerlus  de  eo  quod  non 
assequitur:  obiectio  currit  de  cerlitudine  secundum 
aliam  differentiam ,  quae  quidem  est  cerlitudo  even- 
tus.  Kl  ideo  non  cogit  illa  ratio. 

4.  Ad  illud  ijiioil  obiicilur,  quod  si  spes  certa 
esset,  non  posset  falli .  sicul  nec  fides:  dicendum, 
quod  sicut  duplex  est  necessitas,  scilicel  absoluta  lei 
et  conditionata  8,  sic  duplex  est  certiiudo.  Si  loqna- 
mur  de  certitudine  conditionata ,  sic  est  in  spe  cer- 
titudo  necessilatis  et  infallibilitatis;  certus  esl  enim 
unusquisque  infallibiliter ,  quod  si  perseveraveril 
usque  in  finem  in  gralia  et  bonis  merilis,  ad  s.lu- 
tem  perveniet.  Si  autem  loquamur  de  cerlitudine 
absoluta,  sic  esl  in  ipsa  spe  certitudo  p?'obabilita- 
tis;  qui  eiiim  honam  habet  conscienliam  atque  pro- 
positum,  probabiliter  potest  esse  certus,  quod  opera 
e\  lali  voluntate  proreilentia  sinl  apud  Deiim  iihti- 
toria.  et  per  hoc  confidere,  se  assecnturam  vitam 
aeternam.  Unde  quod  ipse  ostendil  '■'  de  illa  condi- 
tione,  quod  esl  dubia,  et  qnod  eam  11011  apponil 
spes:  dicendum,  quod  etsi  spes  non  apponal  eam 
per  se.  apponii  eam  tamen  per  regulam  fidei  diri* 
gentis.  Kt  licel  etiam  noii  sit  omnino  certa  illa  con- 
ditio  certitudine  manifestae  scientiai  .  esl    lamen 


1  Cod.  V  bic  et  paulo  posl  confirmat.  Mo.x  edd.  verba  sic 
Iransposuerunt:  qwx  differt  certitudo  spei  a  certitudine  fidei. 

2  Cfr.  infra  a.  l.  q.  5.  el  supra  d.  2:i.  a.  I.  q.  2.  —  Paulo 
Inferius  pro  ad  vincendum  errorem  cod.  o  '"/  vitandum  er- 
rorem. 

3  Cod.  II  moveri,  edd.  amoveri,  quae  etiam  subinde  pro 
haesitare  cum  multis  <<«\<\.  haesitari.  Superius  cod.  /.  bis  con- 
flrmat  pro  firmat. 

4  Pro  confirmationis  cod.  M  affectionis,  edd.  consumma- 
iinnis.  Subinde  pro  virilis  cod.  Z  particularis. 

1  Epist.  II.  Cor.  1.  12:  Nam  gloria  noslrn   haec  est,  lesli- 


monium  conscieniiae  nostrae  elc.  Cfr.  supra  «I    23.  dub.  i.  — 
Paulo  superius  codd.  BD  verbo  haberi  prnoflgunl  \m 

'■  i.iiir.  XI.  c.  30.  11  10:  Ei  stabo  nlque  soliddboi  In  le, 
in  rorma  mea,  veritaie  lua  Mox  posl  certihidineni  cod  S 
addil  ii  fortitudinem. 

'  Cfr.  supra  d.  -'i    b.  I.  >|    1.  ad  3. —  Inferius  piv 
lim  currit  cod,  /  <>i>i>iisiIii>  rst 

*  Vlde  supra  pag.  510,  nota  i .  ei  I.  Sent.  d  1  i.  q 
1.  in  corp.  el  il    10.  .1.  -  1  '<  ubl  distl 

necessitatis  el  Infalllbllltntls 

"  imi.  obiicit 


568 


SENTENTIARUM  \A\i.  III. 


certa  certitudine  cuiusdaro  confidentiae,  stcut  prae- 
dictum  est. 

:>.  \d  illud  qood  ultimo  obiicitur,  quod  certi- 


tudo  spectat  ad  cognitivam;  iam  patet  responsio  per 
ea  quae  sunt  praedicta;  oam  certitudo  uon  solum 
respicit  intellectum,  verum  etiam  affectnm. 


SCHOLION. 


I.  Responsio  ad  hanc  quaestionem  conflrmatur  doctrina 
Goncilii  Tridcnl.  (Sess.  VI.  c.  13;  cfr.  c.  9.),  ubi  primo  dicitur 
de  perseverantia ,  quod  « riemo  sibi  certi  aliquid  absoluta  cer- 
titudine  polliceatur  »;  deinde  additur:  « tametsi  in  Dei  auxilio/Sr- 
missimam  spem  coJlocare  et  reponere  omnes  debent ».  Porro  in 
can.  13.  I  i.  15.  16.  reprobatur  praesumtio  ooruin  (|ui  docent, 
vel  «  omni  iioinini  ad  remissionem  peccatorum  assequendam 
necessarium  esse,  ut  credat  cerlo  et  absque  ulla  haesitatione 
propriae  infirmitatis  et  iridispositionis,  peccata  sibi  esse  remis- 
>a  »;  vel  «  hominem  a  peccatis  absolvi  ac  iustiflcari  ex  eo,  quod 
se  absolvi  et  iustiflcari  certo  credat »;  vel  « iusliflcatum  teneri 
ex  fide  ad  credendum,  se  certo  esse  in  nuniero  praedestinato- 
rum  »;  vel  talem  cerlitudinem  perseverantiae  a  quoquam  haberi 
posse,  «  nisi  hoc  ex  speciali  revelatione  didicerit».  Cfr.  I.  Sent. 
d.   17.  p.  I.  q.  3,  d.  10.  a.  2.  q.  2,  d.  41.  a.   I.  q.  2. 

II.  Opinio  prima  in  corp.  relata  reiicitur  etiam  a  S.  Thoma 
aliisque   communiter,   qui  simul    docent,   spem    habere   suam 


propriam  certitudinem ,  distinctam  ab  ea  quae  est  io  flde.  Cer- 
tiiudo  enim  in  genere  stfmta,  primo  et  essentialiter  est  in  intelle- 
ctu,  secundario  et  parlicipalive  etiam  in  affectu.  —  De  diffe- 
rentia,  quae  est  Inter  certitudinem  fldei  et  spei,  idem  docet 
S.  Tlioin.  (Iiic  q.  2.  a.  i.  in  flne,  cfr.  S.  II.  II.  q.  18.  a.  I.) 
dicens :  «  Certitudo  spei  et  ficlei  in  quatuor  differunl :  pi  imo  in 
hoc  quod  certitudo  ficlei  est  intellectus,  ceriiiudo  autem  spei 
cst  affectus.  Secundo,  quiji  certitudo  Bdei  non  polest  deflcere, 
sed  certitudo  spei  per  accidens  delicit.  Tertio,  quia  certitudo 
fidei  est  cle  complexo,  cerlitudo  auiem  spei  est  de  incomplexo, 
quod  cst  appetitus  obiectum.  Quarto,  quia  certitudini  fidei  op- 
ponilur  dubilatio,  certiiudini  autem  spei  opponitur  diflidenlia 
vel  haesitatio  ». 

III.  Praeter  S.  Thomam  :  Petr.  a  Tar.,  hic  a.  i.  —  Ri- 
chard.  a  Mcd.,  hic  a.  i.  q.  2.  —  Durand. ,  hic  q.  3.  —  Dionys. 
Carth. ,  de  hac  et  seqq.  qq.  hic  q.  unica. 


ARTICULUS  11. 

De  spe  secundum  considerationem  relatam. 


Consequenler  quaeritur  de  spe  secundum  consi- 
derationem  relatam.  Et  circa  ho<;  quaeruntnr  quin- 
que. 

Primo  quaeritur  de  ipsa  spe  per  cornparatio- 
nem  ad  timoris  donum. 

Secundo  per  comparationem  ad  merili  usum. 


Tertio  quaeritur  de  ipsa  per  comparationem  ad 
caritatis  habitum. 

Quarto  quaeritur  de  eadem  per  comparationem 
ad  proprium  obiectum  '. 

Quinto  et  ultimo  quaeritur  de  ea  per  compara- 
tionem  ad  suum  subiectum. 


QUAESTIO  I. 
Utrum  timor  et  spes  sinl  unus  et  idem  habitus,  an  diversi. 


tam. 


Circa  primum  sic  proceditur  et  quaeritur  de 
spe  per  comparationem  ad  tlonum  timoris,  el  est 
quaestio,  utrum  timor  et  spes  sint  unus  et  idem 
habitus,  vel  diversi.  Et  quod  sint  idem  habitus,  vi- 
detur  posse  ostendi: 

1.  Primo  per  simile  in  naturalibus :  quoniam 
\i  pposi-  unum  et  idem  pondus  est,  per  quod  corpus  recedit 
ab  una  differentia  positionis  et  accedit  ad  alteram  ; 
sed  hoc  est  affectio  in  spiritibus,  quod  est  pondus 
in  corporibus,  ut  vult  Augustinus  2:  ergo  unns  et 
idem  habitus  affectivus  est,  quo  quis  recedit  a  malo 
et  quo  tendit  in  bonum.  Sed  per  timorem  omnis 
recedit  a  malo,  per  spem  tendit  in  bonum:  ergo 
timor  et  spes  sunt  unus  et  idem  habitus. 

±  llem,  hoc  ipsum  videtur  per  simile  in  disci- 


plinalibus;  quia  «  oppositorum  eadem  est  disciplina. 
u t  recti  et  curvi,  sani  et  aegri 3  »:  ergo  si  liabttus 
virtutis  est  quaedam  ars,  videtur,  quod  unus  et 
idem  habitus  possit  ordinare  habentem  et  dirigere 
ad  opposita:  ergo  si  spes  dirigit  animam  in  compa- 
ratione  ad  bonum,  et  timor  in  relatione  ad  malum; 
videtur,  quod  spes  et  timor  sint  unus  habitus  di- 
rectivus. 

3.  Item ,  hoc  ipsum  videtur  per  simile  in  mo- 
ralibus;  quoniam  duarum  extremitatum  medietas  est 
una 4 ;  sed  inter  desperationem  el  praesumtionem 
est  medietas,  quae  est  spes;  et  inter  haec  eadem  est 
medietas,  quae  est  limor:  ergo  spes  et  timor  sunt 
unus  habitus. 

4.  Item,  hoc  ipsum  videtur  per  simile  in  t/ieo- 


1  Codd.  hic  subiectum  ,  et  subinde  in  fine  uitimae  propo- 
siiionis  obiectum  pro  subiectum;  sed  haec  lectio  non  respondet 
ordini  quaeslionum,  quae  infra  tractantur. 

2  Libr.  XIII.  Confess.  c.  9.  n.  10;  XI.  de  Civ.  Dei ,  c.  28; 
VI.  de  Trin.  c.  10.  n.  12.  Cl'r.  supra  pag.  289,  noia  o.  —  In 
seqq.  respicitur  illud  Ps.  33,  15:  «  Diverte  a  malo  et  fac  Ijo- 
num  »,  ci  illud  Prov.  3,  7:  «  Time  Deum  et  recede  a  malo  ». 


—  Superius  pro  Et  quod  siut  idem  edd.   Et  quod  sint  unus 
et  idem. 

3  Aristot.,  I.  Prior.  c.  I.  M.  (c.  35.)  i0.  (c.  38.);  II.  c.  26. 
(c.  28.);  I.  Topic.  c.  12,  ubi  Philosophus  propositionem :  «  Con- 
trariorum  eadem  disciplina  [E-iaTr,|Ar,]  »,  ut  rationalem  (Xoyix^v) 
i.  e.  ad  logicam  pertinentem  signiflcat. 

4  CiV.  Aristot.,  II.  Ethic.  c.  6.  seq  [. 


DIST.  XXVI.  ART.  II.  QUAEST.  L 


:>w 


logicis  virtutibus;  quoniam  fides,  quae  est  virtus 
theologica,  una  et  eadem  est,  sive  per  ipsam  credan- 
tur  bona,  sive  per  ipsam  credantur  mala:  ergo  si 
spes  et  timor  generantur  ab  ipsa  fide,  et  genitum 
debet  assimilari  generanti  *;  videlur  ergo,  quod  si- 
cut  fides  est  unus  habitus  theologicae  virtutis,  sic 
et  spes  et  timor  sint  unus  habitus  directivus  afle- 
ctionis. 

o.  Item,  hoc  ipsum  videtur  per  simile  in  pec- 
catis  actualibus.  Sicut  enim  per  virtutem  declinat 
homo  a  malo  et  tendit  in  bonum ,  sic  per  peccatnm 
actuale  divertitur  a  bono  incommulabili  et  conver- 
titur  ad  commutabile;  sed  in  peccato  unus  et  idem 
actus  est  et  una  et  eadem  culpa,  qua  quis  avertitur 
a  Deo  et  convertitur  ad  commutabile  bonum 


ergo 


in  iuenta 


similiter  erit  ex  parte  virtutis.  Si  ergo  per  spem 
tendit  quis  in  bonum  et  per  timorem  declinat  a 
malo;  videtur,  quod  spes  et  timor  sint  unus  habitus. 
Sed  contra:  1.  Secundum  Sanctos  et  philoso- 
phos 3  quatuor  consueverunt  afiectiones  animi  nu- 
merari,  videlicet  gaudium  et  dolor,  spes  et  timor: 
si  ergo  vere  quatuor  sunt,  necesse  est,  spem  el  li- 
morem  ab  invicem  difierre,  secundum  quod  sunt 
affectiones.  Sed  habitus  spei  dirigit  illam  affectionem> 
quae  dicitur  spes,  et  habitus  timoris  aliam:  ergo  vi- 
detur,  quod  sint  habitus  diversi. 

2.  Ilem ,  sicut  se  habent  affectiones  de  praesenti 
malo  et  bono  ad  invicem.  sic  se  habent  affectiones 
de  futuro  bono  et  malo4;  sed  affectiones  de  prae- 
senti  bono  et  de  praesenti  malo  non  solum  distin- 
guuntur,  sed  etiam  formaliter  opponimtur.  ut  gau- 
dium  et  dolor:  ergo  cum  spes  sit  de  futuro  bono, 
timor  de  fuluro  malo;  videtur,  quod  spes  el  tiinor 
non  solum  distinguantur,  sed  etiain  opponantur  ad 
invicem. 

3.  Item ,  plus  differt  habitus  virtutis  ab  habiti- 
bus  donorum,  quam  habitus  virtntum  ad  invicem  ;' 
sed  habitus  timoris  compiitatur  inler  dona.  habitus 
spei  inter  virtules,  secundum  quod  dicit  Gregorius 
in  Moralibus 8 :  ergo  si  spes  differt  ab  aliis  virtuti- 
bus.  videtur  multo  fortius,  quod  differat  a  timore. 

h.  Item,  quandocumque  duo  habilus  sic  se  ha- 
bent,  quod  unus  evacuatur  et  alter  non,  illi  forma- 
liter  distinguuntur ;  sed  timor  Domini  sanctus  per- 
manet  in  saeculum  saeculi*,  spes  aalem  evacuatur, 


secundum  quod   dicit   Magister   in  littera,   el   infra 
habetur:  ergo  spes  et  tiinor  essentialiter  diflerunt. 

S.  Item.  quorum  effectus  sunt  ad  invteero  dis- 
parati,  et  ipsa  sunt  disparata';  sed  esse  securum 
et  esse  pavidum  opponuntur  —  spes  mldit  secu- 
rum,  timor  reddit  pavidnm —  ergo  spes  et  timor 
lormaliter  distinguuntur. 

C  0  N  C  L  U  S  I  0. 

Spes  el  limor ,  sive  nominent  habitus ,   sive  no- 
minent  aflectiones  animae,   diversitatem   ha- 

bent  ad  invicem. 

Kespondeo:  Dicendum,  quod  timor  et  spes,  siTO  Ccnetauo. 
nominent  habitus,  sive  nominent  affectiones  animae. 
diversitatem  habent  ad  invicem.  Diversitas  enim  ha- Axtom»  *■ 
bituum  atlenditur  penes  diversitatem  actuum  prin- 
cipalium  8;  quoniam  igitur  spes  consislit  in  quadam 
confidentia  et  erectione,  timor  vero  in  quadam  fuga 
et  resilitione:  hinc  est.  quod  timor  et  spes  habenl 
ad  invicem  diversitatem  ratione  suorum  actuum.  Di- 
versilas  aulein  ipsorum  actuum  venit  ex  parte  obie-**0»**- 
cti,  in  quantum  habet  ralionem  motivi.  Ciun  eniin 
anima  apprehendit  aliquid  nondum  praesens,  sed 
fiiturum  in  ratione  convenientis ,  aflicitur  affiectione 
spei,  si  adsit  potestas  assequendi;  cum  autem  ap- 
prehendit  in  ratione  discotwenientis ,  afficitur  affe- 
ctione  timoris,  si  possit  ab  illo  superveniri ".  —  Et 
sic  patet,  quod  spes  differt  a  timore  ratione  diffe- 
rentiae  repertae  in  actu  proprio  et  etiam  in  obiecto. 
Et  concedendae  sunt  rationes,  quae  boc  ostendunL 

1.  Ad  illud   vero  miod  primo  obiicitur  per  si- >oluli0  °p- 

1  '  •  positoraui. 

mile  iii  naturahbus,  ipiod  idem  est  pondus,  quod 
facit  recedere  ab  uno  oppositorum  et  accedere  ad 
alterum:  dicendum.  quod  non  est  omnim  simile  in  *rotandam- 
volunlario  amore  et  in  naturali  pondere:  quoniam 
motus  naturalis,  maxime  localis,  necessario  duos 
habet  terminos,  videlicel  lerminum  ad  quem  et  ter- 
minum  a  quo;  oec  potest  aliquod  corpus  recedere 
a  termino  a  quo,  nisi  tendendo  ad  terminum  ad 
quem;  unde  ad  unum  et  eundem  actum  reqnirun- 
tur  illa  diio  extrema,  ita  quod  unum  rsi  in  ratione 
principii,  et  alterum  in  ratione  termini.  Kt  pro- 
pterea  in  naturalibus  unum  esl  pondns,  \^'i  quod 


1  Vide  supra  pag.  ls(i,  nota  10.  et  pag.  188,  nota  I.  — 
D<;  maiori  cfr.  hic  lii.  Magistri,  c.  3,  et  supra  d.  23.  a.  I.  q. 
3.  —  Pro  debel  coJ.  Z  liabet. 

-  Cfr.  II.  Sent.  d.  12.  a.  3.  q.  2.  —  Pro  avertiiur  a  l>c<> 
edd.  convertitur  n  Iko. 

3  Vide  supra  pag.  556,  nola5.  — Qrca  flnem  arg.  poal 
atiam  Vat.  ;id<lit  quae  dicitur  timur. 

*  Damasc,  II.  de  Fide  ortbod  <•.  12.  (ipse  sequitur  Neme- 
<imn  <'pisc.  Emeseo.,  de  Natura bominis ,  c  17.;:  Oportetscire, 
quod  rerum  hae  quidem  sunt  bonae,  hae  vero  malae.  Exspecta- 
iiim  bonum  concupiscentiam  [e7it0ujj.lav  |  constituit,  praesens 
wro  laetitiam.  Similiter  exspectalum  malum,  timorem  ;  praesens 
\'io  tristttiam.  Cfr.  loan.  <!<■  Rupella^  Sum.  <!<•  Anima,  p. 
II.  c   10. 

S    Bonav.  —  Tom.  III. 


5  Libr.  I.  c  27.  n.  38,  ubl  illud  i"ii  1,2:  Natique  ranl 
ei  septem  f<lii  rt  tres  fitiae,  interpretana  dooet,  9eptem  iiii>>- 
l<ih  tolidera  signiflcare  dona  Spirilus  sandi  (in  quibus  esi  etiam 
titnorj,  ires  vero  fllias  Ires  virlutes :  spem,  fldem,  caritatem 
Circa  initium  arg.  i *i < >  habitus  vwtutis  '>><l.  Z  habitus  virtutum, 
el  subinde  pro  hahitus  virtutumedd.  cum  nonnullis  <>»l>l  /<>/- 
iiitns  virtutis. 

'   Paalm.  18,  10.  —  !»>•  i>r>>i»>s.  seq.  cfr.  in>-  IIL  Magisirl,  c 
i.  el  Infra  d.  \\\i.  lil    Magistrl,  >•.   i.  nec  n>>ii  Comraei 
2.  q.  2. 

7  Cfr.   supra   p.i^.   286,   nota    I,  <m   i<>m.  II.  p 
nota  9. 

■  \  ide  ^ii|>i;i  <1.  2i.   i.  i .  q 
Pro  tuptn  •  iiii  i  >-ii>i.  tuptrari 


570 


SENTENHARUM  LfB.  III. 


mobile  recedit  al>  uno  sitn  et  appropinqual  ad  almm; 
in  voluntariis  autem  secus  est.  Quando  enim  sunt 
duo  opposita,  anima  potest  affioi  circa  unum,  nihil 
considerans  de  allero;  potest  enim  affici  circa  bo- 
lllim  nihil  considerans  de  malo,  et  e  converso  eirca 
m;iluin  nihil  considerans  de  bono;  et  ideo  diversis 
affectibus  et  motibus  habet  moveri  circa  opposita. 
Et  proplerea  non  sequitur,  quod  unicus  sil  affectus 
sive  habitus  afiectivus,  qui  dirigit  respectu  opposi- 
torum,  sicut  in  naturalibus  unum  est  pondus1. 

2.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  in  disciplina- 
libus  una  est  scientia  oppositorum;  dicendum,  quod 
aatioi.non  est  simile,  duplici  ratione.  Prima  quidem  ra- 
tio  est,  quia  volunias  separat  ea  quae  naturahter 
sunt   coniuncta;  unde  aliquis  vult  antecedens,  et 
tamen  nollel  consequens;  cognitio  autem  non  sepa- 
rat  ea  quae  naturaliter   sunt  coniuncta;  unde  qui 
novit  antecedens  quodammodo  novit  et  consequens. 
Quoniam  ergo  per  consequentiam  in  ipso*  ad   op- 
posita  sequuntur  oppositae  proprietates ,  per  quas  ha- 
bent  cognosci  —  ut  si  album  disgregat,  nigrum  con- 
gregat  _  hinc  est,.quod  uuus  potest  esse  habitus  co- 
gnitivus  oppositorum,  quamvis  non  sit  habitus  unus 
Ratio  2.  affectivus.  —  AUa   etiam   dissimilitudo   est,   quia 
potentia  cognitiva  consimili  actu  et  consimih  ratione 
negotiari  potest  super  utrumque  oppositorum ;  iudi- 
cat  enim  de  recto  et  obliquo  per   rationem  ipsius 
recti 3 ;  sed  affectiva  non  sic ,  immo  si  appetit  unum 
oppositorum,  reliquum  respuit;  si  amat  unum,  re- 
sotandum.  hquum  odit ,  per  se  loquendo.  Et  ralio  huius   est, 
quia  affectiva  magis  unit  ipsi  affectibih,  quam   co- 
gnitiva   cognoscibili  —  unde    «  amor    transformat 
amantem  in  amatum4  »  —  et  propterea  non  sequitur, 
quod  si  una  possit  esse    cognitio   oppositorum,   se- 
cundum  quod  sunt  opposita,  propter  hoc  opposito- 
rum  habeat  esse  affectio  una,  vel  etiam  una  virtus 
affectionis  directiva. 


3.  Ad  illud  quod  obiicitur  per  siiniie  in  mora- 
libus,  quod  duarinn  cxtreinitatum   una  est  medie- 
tas;  dicenduin ,  quod  verum  BSt,  quod  una  est  medie- 
tospunclalis;  sed  torge  acccpta  medietate,  non  habet  soundi 
vcritatem:  quoniam  inter  duo  extrema  uiulliun   di- 
stantia  plures  possunt  esse  medietati-s,  ila  quod  una 
appropinquat   uni    extremo,    et  altera  alii.   Et  sic 
potest  esse  in  timore  et  spe  respectu  praesumtio- 
nis  et  desperationis,  quia  timor   magis   approximat 
ad  extremitatem  desperationis,  spes  autem   ad  ex- 
tremitatem   praesumtionis5.  —  AJiter   etiam  potestsoi*i 
dici,  quod  istud  intelligitur  de  medietate,  quae  con- 
ficitur  ex  utroque  extremo,  sicut  largitas  inter  pro- 
digalitatem  et  avaritiam  dicitur  esse  medietas.  Spes 
autem  et  timor  non  sunt  huiusmodi  medietates,  si- 
cut  ex  praecedentibus  patet.  —  Posset  etiam  respon-  soiutio 
deri  per  interemptionem 6 :  quia  timor  et  spes  non 
sunt  medietates  extremitatum  earundem,  sed  diver- 
sarum.  Spes  enim  medium  tenel  inter  desperationem 
et   praesumtionem ,    sed  timor  inter  temeritatein  et 
timiditatem  sive  pusillanimilatem ;  et  sic  non  opor- 
tet,  quod  timor  et  spes  convenianl   in    medietate 
virtutis,  vel  unitate  affectionis. 

4.  Ad  illud  quod  obiicitur  per  simile   in  fide , 
dicendum,  quod  non  est  simile,  pro  eo  quocl,  licet 
fides  sit  malorum  et  bonorum ,  tamen  est  sub  unica 
ratione,  videlicet  sub  ratione  veri7.  Praeterea,  est 
habitus  spectans  ad  cognitionem,  qm  non  diversifi- 
catur  propter  obiectorum  contrarietatem ;  spes  autem 
et  timor  sunt  habilus  affeclivi,  qui   non  respiciunt 
bonum  et  malum  sub  una  ratione,  sed  spes  respi- 
cit  sub  ratione  convenientis ,  timor  sub  ratione  dis- 
convenientis:  ideo  non  est  simile  hinc  et  inde.   Si 
tu  obiicias ,  quod  principiatum  debet  assimilari  suo 
principio  8 ;  dicendum ,  quod  illud  est  verum  in  ge- 
neratione  univoca.  Quod  autem  dicitur  fides  gene- 
rare  spem  et  timorem ,  hoc  non  est  secundum  uni- 


1  Ratio,  quare  in  motibus  naturalibus  non  sit  nisi  una 
virtus,  faciens  accessum  et  recessum  mobilis,  secundum  opi- 
nionem  Averrois,  IV.  Phys.  lext.  43,  cst,  quia  quiescens  quiescit 
propter  simiUUulinrm  continentis  [loci],  el  movetur  propter 
pnvaUonem  similitudinis  inter  ipsum  et  continens. 

2  Aristot.,  II.  Topic.  c.  3.  (c.  8.)  consequentiam  in  ipso 
vocat  illam,  quae  fit  directo  ordine.  Cfr.  tom.  I.  pag.  822,  nota 

I.  De  exemplo  allato:  « ut  si  album  disgnegat »  etc,  vide  tom. 

II.  pag.  643,  nota  9.  —  Pro  per  consequentiam  in  ipso  edd. 
atque  complures  codd.  per  consequentia  in  ipso  et  paulo  supe- 
rius  non  vult  pro  nollet. 

3  Aristot.,  I.  de  Anima ,  text.  83.  (c.  5.):  Sutliciens  enim 
est  altera  pars  contrarietatis,  se  ipsam  diiudicare  et  opposilam ; 
recto  enim  et  ipsum  et  obliquum  cognoscimus;  iudex  cnim 
utrorumque  regula  ;  obliquum  autem  neqne  sui  ipsius,  neque 
recti.  Cfr.  I.  Sent.  d.  36.  a.  3.  q.  I,  d.  38.  a.   I.  q.  2.  ad   i.  5. 

^  Secundum  Hug.  a  S.  Vicl.,  cuius  verba  videsis  tom.  II. 
pag.  4,  nola  8.  Cfr.  ibid.  pag.  124,  nota  4. 

s  Cfr.  Aristot.,  11.  Ethic.  c.  8.  —  De  solut.  seq.  vide  supra 
a.  I.  q.  3.  ad  2.  et  d.  23.  a.  I.  q.  I.  ad  I.  —  Pro  approxirmt 
codd.  I  L  U  appropinquat. 

6  Sive  per  negationem.  Cfr.  tom.  I.  pag.  87,  nota  4.  — 
In  fine  solut.  ante  unitate  (quod  codd.  M  0  omittunt  et  cod.  Z 


mutavit  in  in  medietate)  aucloritate  codd.  A  RMOZ  bb  supple- 

vimus  vel. 

7  Vide  supra  d.  23.  a.   I.  q.  3.  ad  4.  —  ln  SupplementO 
Summae  Alex,  Hal.  collat.  55.  a.  I ,  ubi  eadem  quaesuo  occur- 
rit,  his  verbis  additur:  Fides  enim  est   principaliter   circa   ]iri- 
mam  Veritatem,  cum  credit  de  futuris  bonis  ct  futuris  malis, 
sive  de  poenis  el   praemiis;  spes  autem  respicit  aliud  in   Deo, 
aliud  timur;  quia  spes  largitatem  Dei  respicit,  timor  iuslitiam, 
et  ita  diversa  in  Deo  respiciunt  sive  Deum  secundum  diversas 
raliones.  Una  enim  est  ergo  ratio  quantum  ad  cognitionem,  sed 
non  est  una  ratio  quantum  ad   affectionem.  —  De  ralione  seq. 
vide  infra  q.  5.  et  supra  d.  23.  a.   I.  q.  2.  -  Post  Praeterea 
edd.  nec  non  memoratum  Supplementum  Sum.  Alex.  Hal.  sup- 
plent  fides.  Subinde  pro  qui  non  diversificatur  edd.  I,  2  cum 
multis  codd.  quia  non  diversijiaitur. 

8  Sive,  ut  supra  in  ipsa  obiectione  habetur:  genitum  de- 
bet  assimilari  generanti.  —  Circa  finem  solut.  pro  generat  af- 
fectum  Supplementum  Sum.  Alcx.  Hal.,  loc.  cit.,  rectius,  m 
nobis  videtur,  generat  affeclivum.  Idem  Supplement.  etiaffl 
haec  in  fine  addit:  Notandum  est  ergo,  quod  habilus  cogiuh- 
VUS  respicit  contraria  materialiter,  sive  ut  materialia  sunt, 
sed  affectio,  ut  formalia  sunt.  Unde  opinio  est  de  malo  et 
bono  praesenti  et  fuluro,  non  in  quantum   bonum  vel  malum 


DIST.  XXVI.  AKT.  II.  QUAEST.  II. 


:>7i 


tfcoda  di- 
lctio. 


vocationem,  sed  hoc  estper  quandam  dispositionem, 
per  quam  dicimus,  quod  habitus  cognitivus  generat 
affectum.  quia  ad  ipsum  praeparat  et  disponil. 

5.  \d  illud  quod  ohiicitur  per  simile  in  con- 
versione  et  aversione ;  dicendum,  quod  aversio  et 
conversio  uno  modo  nominant  actus ,  alio  modo 
nominant  circumstanlias  circa  actum.  Secundnm 
quod  nominant  actum ,  sic  sunt  diversi  molus;  alia 
enim  est  affectio  contemptus ,  qua  anim;i  avertitur 
ab  uno,  el  affectio  appetitus ,  qua  convertitur  ad 
reliquum.  Secundum  autem  quod  nominant  circum- 


stantias  sive  relatiooes  circa  actnm,  sic  possnnt 
esse  circa  unum  et  eundem  actnm  et  circa  idem 
peccatum,  quia  nnnm  el  idera  potesl  simul  et  semel 
ad  diversa  comparari  et  diversis  relationibus  ad  illa 
referri '.  Et  sic  non  est  simile  de  affectione  timoris 
et  spei.  qnia  nou  potesl  simul  el  semel  potentia 
nna  oec  uno  actot  circa  diversa  et  contraria  affici. 
Propterea  non  sequilnr,  quoilsi  aversio  el  conversio 
possunt  esse  circa  nnam  actionem  el  formam,  qnod 
similiter  timor  et  spes  habeanl  esse  circa  nnam  tjt 
eandem  affectionem. 


SCHOLION. 


I.  De  timore  eiusque  essentia  et  speciebus,  praescrlim  qua- 
tenus  cst  hnbilus  et  donum  Spiritus  S.,  difluse  tractatur  infra 
(1.  34.  p.  II.  per  totam.  De  eodem,  ut  est  passio ,  disputat  S. 
Thom.,  S.  I.  II.  (j.  11.  scqq.  ct  hic  q.  I.  a.  3 ;  ut  est  donum, 
ibid.  II.  II.  q.  19.  a.  9;  et  dc  hac  quaeslionc  liic  q.   I.  a.  3. 

Praeter  S.  Thomam :  Petr.  a  Tar. ,  hic  a.  I.  quaestiunc.  2. 

II.  Sequenti  (2.)  quaestioni  occasioncm  dederunt  verba  Ma- 
gislri,  hic  in  2.  arg.  aflirm.  relata.  Ad  mentem  Seraphici  breviler 
respondet  S.  Thom.  (hic  q.  2.  a.  I.  ad  3;  cfr.  S.  II.  II.  q.  17. 
a.  I.  ad  2.)  his  verbis :  «  Hnbitus  spei,  quae  cst  virlus ,  ex  me- 
ritis  non  procedit,  sed  obieclum,  id  est  ipsa  res  sperata,  pro  me- 
ritis  reclditur,  et  ideo  etiam  uclus  spei  in  suum  obieclum  ten- 


dit  ex  praesupposilione  meritorum;  el   secundum    boc   dicitur 
ex  meritis  provenire  ratione  sui  actus  ». 

Praeter  S.  Thom. :  Petrus  a  Tar. .  hic  a.   i.  quaestiui 
—  Richard.  a  Med.,  hic  a.  f.  q.  3.  ad  3. 

III -  Quoad  3.  quaestionem  communis  est  doctrina ,  quod  in 
via  ijenerntionis  spes  sit  prior  caritate;  licel  verum  sii,  quod 
spcs  e(  omnis  moius  appetitionis  ex  umore  proveniat,  qui  la- 
men  non  est  amor  caritatis,  ut  in  solut.  ad  2.  3.  evplicatur. 

De  hac  3.  quaeslione:  S.  Thom.,  hic  q.  2.  a.  3.  quae- 
stiunc.  2;  S.  loc.  cit.  a.  x.  —  Peir.  a  Tar.,  hic  a.  3.  quae- 
stiunc.  2.  —  Richard.  a  Med.,  hic  a.  2.  q.  I.  (de  spe,  ul  •  •-! 
passio). 


gUAESTIO  II. 

Utrum  spes  ex  bonis  merilis  habeat  ortum. 


I  g.  pro 
p;  aftir- 
uwa. 


Secundo  quaeritur  de  spe  per  comparationem 
ad  meriti  usum,  et  est  quaestio,  utrum  spes  ex  bo- 
nis  meritis  habeat  ortum.  Et  quod  sic .  videtur. 

1.  Ad  Romanos  quinto  2:  Tribulatio  patientiam 
operalur,  patienlia  autem  probationem  ,  probatio 
vero  spem :  ergo  si  in  ipsa  probatione  consislit  me- 
ritum,  videtur,  quod  spes  ex  meritis  habeat  orlum. 

"2.  Iteni,  hoc  ipsum  oslenditur  per  definitionem 
Magistri,  quae  ponitur  in  littera3:  «  Spes  esl  eerta 
exspectatio  futurae  beatitudinis,  proveniens  ex  gratia 
et  meritis  ». 

3.  Item.  nullus  habet  virtutem  spei ,  nisi  qui 
in  sperando  sequitur  dictamen  fidei ;  sed  fides  dicit, 
iiullum  adultnm  salvari  posse  absque  meritis4:  ergo 
nullus    recte    sperat    beatitndinem ,    nisi  cui  suppe- 


tunt  merita:    videlur   ergo ,   quod    spes  ex  inerilis 
procedat. 

k.  Item,  sicut  se  habet  desperatio  ad  demerita, 
sic  se  habet  spes  ad  bona  merita;  sed  sic  se  habet 
desperatio  ad  demerita,  quod  nullus  desperat  nisi 
propter  aliqnam  eulpam  commissam  —  mala  enim 
conscientia  est  illa  qnae  indncit  in  desperationem 
—  ergo  videtur,  quod  similiter  spes  ex  bonis  me- 
ritis  habeat  ortum  \ 

Sed  contra  :  I.  Augustinus ' 
qualitas  mentis,  qnam  Dens  in  nobis  sine  nobis  ope- 
ratur»:  ergo  si  spc<  virtus  est,  sicul  ostensnm  ••<! 
in  praecedentibus ,  Deus  eam  in  oobis  operatur  sine 
nobis:  ergo  non  babet  ortum  ex  meritis  oostris. 

2.  [tem,  niliil  quod  esl  principium  meritornm, 


«Virtns  est  bona  *££« 


praesens  vel  futurum,  sed  in  quantum  verum;  semper  enim 
est  de  vero  vel  ftilso,  et  Ita  semper  sub  eadem  ratione  cognc- 
■cuntur.  Motivus  autem  habitus  respicit  bonura  »'i  malum  prae- 
sens  n  praeteritum  (futurum?)  sub  diversis  rationibus;  Idco 
anus  habitus  motivus  non  i><>ic-~t  cs^r  de  bono  el  malo  prae- 
Benli  et  fiituro;  cognitivus  autem  potest.  Inde  esl  etiam,  quod 
habitus  motivus  sive  affeclio  denominatur  .i  bono  vel  malo, 
babitus  autem  cognitivus  Bive  cognitio  non,  sed  a  vero  \>'i 
falso. 

1  Cfr.  II.  Scnt.  d.    i~>.  a.  3.  (|.   2.  —  Gullel.   M.ir.i.    hlc    q. 

indem  obiectionem  sic  solvit:  Dicendum ,  quod  f_si]  aversio 
'■i  conversio  dictinl  eundem  motum  per  relatlones  ;i<i  lcrminum 
'/  71/1/  el  iitl  quem,  non  eonsigniflcanl  principium  movens;  el 
quin  simi  in  iinini  iiiniu  el  eodem,  Ideo  unum  molum  [con- 
ttiiuunt].  Spes  aulem  '•(  timor  dicunl  accessum  h  lermlnum 
cum  principio  movente  alio   el    iii",  <•(   i<i<'<»   motus  allus  el 


alius,  quia,  sicul  dicilur  in  flne  IV.    .'  potius  VIII.  texL   19.  el 
82.)  Physlcorum:  Non  <-<i   unus  motus,  qui  non   esl    ab   un<> 

motore.       Vel  dlcendum,  quod  avers 1  converslo  sunl  nno 

iiinclii  i.iuiiiin  nomina  diversarum  relationum  -i\<'  rationum 
eundem  motum,  <■(  tunc  suni  ab  eodem  principlo;  aUo  modo 
nomina  diversorum  motuum,  <'i  iuu<-  sunl  a  diventis  prlni 
si,  111  el  -i"  -  el  timor. 

•  Vers.  3.  seq. 
"  iii<-  c.  1. 

*  Matlh.  ■">,  20:  \i-i   abundaverii    lustitia   veslra...  non  ln> 
Lrabftis  in  regnum  caelorum.  Clr.  ibid.  16,  \~. 

■  \ii-u-i  .  Iji.-iit.ii.  in  Ps.  31 ,  enarraL  2.  n    >:  Spem  enlm 
gerll  bona  conscientia;  quo  modo  mala  conscl  ntin  lots  li 
gperalione  <•-! ,  slc  bona  conscientia  loia  In  -i"'. 

Ide  11.  SenL  IIL  m.iu-mh.  >i    \\\n.  .-.  '•.  —  Spem 
\ Irtulem .  ostcnsum  ssl  suprn  a.  I.  q.  1. 


572 


SENTENTIARUM  LIB.  III. 


orlum  habet  ex  meritis1;  sed  spes  est  principium 
merilorum;  imllus  enim  potest  mereri  apud  Deum, 
nisi  tjui  sperat:  ergo  spes  ex  meritis  non  habet 
ortum. 

3.  Item,  omnes  virtutes  simul  infunduntur 2: 
ergo  si  aliqua  virtus  praecedat  merita,  necesse  est. 
quod  omnes  praecedant ;  et  si  aliqua  subsequitur , 
necesse  est,  quod  omnes  subsequantur:  igitur  aut 
spes  non  procedit  ex  meritis,  aut  ceterae  virtutes 
procedunt  ex  meritis.  Sed  impossibile  est,  ceteras 
virtutes  ex  meritis  oriri:  ergo  impossibile  est,  ipsam 
spem  ex  meritis  oriri. 

4.  Item,  quanto  quis  perfectior  est,  tanto  est 
humilior,  el  quanlo  humilior  est,  tanto  minus  prae- 
sumit  sive  confidit  de  meritis  propriis:  ergo  si  spes 
perfecla  iuncta  est  cum  humilitate  perfecta,  videtur. 
quod  nec  spes  nec  eius  usus  oriatur  ex  intuitu  me- 
ritorum  3. 

conclusio. 

Spes,  quatenus  est  habitus,  non  oritur  ex  meritis ; 
quatenus  est  terminus  sive  obiectum  ipsius , 
ortum  habet  ex  meritis  praecedentibus ;  qua- 
tenus  dicil  actum,  vel  statum,  oritur  ex  in- 
tuitu  meritorum. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  spes  aliquando  no- 
spes  dicitar  niinal  habitum  virtutis,  aliquando  nominat  actum , 

qoadrapltci-  * 

ter-  aliquando  nominat  statum,  aliquando  lerminum  sive 

obieclum  4.  —  Secundum  autem  quod  spes  nominat 

conciasio  i.  habilum  virtutis,  sic  non  habet  ortum  ex  meritis, 
sed  potius  merita  habent  ortum  ex  ea.  —  Secundum 

concinsio  2.  auiem  quod  nominat  actum,  sic  oriri  habet  ex 
meritorum  intuitu;  nullus  enim  sperat  recle  aeter- 
nam  beatiludinem ,  nisi  qui  Deo  servivit,  vel  propo- 
nit  Deo  servire.  —  Secundnm  autem  quod  nominat 

conciusio  3.  statum ,  sic  ortum  habet  ex  meritis  praecedenlibus 
et  concomitantibus;  et  hoc  modo  accipitur  ad  Ro- 
inanos  quinlo5:  Tribulatio  patientiam  operatur , 
patienlia  probationem  ,  probatio  spcm;  Glossa,  id 
id  est  «  certitudinem  spei»,  ad  quam  scilicet  cer- 
titudinem  pervenitur  per  bona  merita,  et  maxime 
per  tolerantiam  et  suslinentiam  Iribulationum.  — Se- 


cundum  autem  quod  spes  nominal  ipsam  rem  spe-  concu 
ratam,  sic  orlum  habet  ex  meritis  praecedeotibos. 

Et  sic  patet ,  quod  spes  secundum  primam  ac-  coroa 
ceptionem  simpliciler  praecedit  merita  tanquam  me- 
ritorum  principium;  secundum  uliimam  acceptionem 
simpliciter  sequitur  lanquam  meritorum  praemium; 
secundnm  duas  medias  medio  modo  se  habet.  quia 
quodam  modo  praecedit,  quodam  moAosequitur.  Nam 
spes,  prout  nominat  motum  spei,  procedit  ex  merito- 
rum  intuitu  et  secundum  verilatem  est  principium 
meritorum  sequentium.  Prout  autem  spes  dicitur 
quaedam  certiludo  et  slatus,  sic  secundum  veritatem 
ex  meritis  habet  ortum.  et  est  nihilominus  adminicu- 
lum  ad  perfeclius  merendum  6.  Illa  enim  certitudo 
spei  consurgit  ex  perpessione  tribulationum  et  vehe- 
menter  confirmat  et  confortat  animam.  ut  a  tribula- 
tionum  sustinentia  non  recedat.  —  Et  ex  his  patet 
responsio  ad  quaestionem  propositam;  patet  nihilomi-  Adar, 
nus  responsio  ad  obiecta,  quia  spes  quodam  modo 
accipiendi  est  ex  meritis,  et  quodam  modo  princi- 
pium  meritorum ;  et  secundum  hoc  currunt  rationes 
ad  oppositas  partes,  et  utraeque  secundum  diversas 
vias  probant  et  concludunt  veritatem,  exceptis  dua- 
bus  ultimis  rationibus/adduclis  ad  utramque  partem. 

Ad  illud  enim  quod  obiicitur  de  desperatione .  Ad  ar 
potest  responderi.  quod  non  est  simile,  pro  eo  quod,  anm! 
cum  desperatio  dicat  profunditatem  peccati7,  nul- 
lus  illic  demergitur.  nisi  per  aliquam  culpam  prae- 
cedentem  disponatur;  non  sic  autem  spes  dicit  me- 
rili  perfectionem  secundum  generalem  sui  acceptio- 
nem.  Ideo  non  oportet,  quod  procedat  ex  meritis. 
prout  nominat  ipsam  virtutem,  vel  eins  actum,  si- 
cut  desperatio,  quae  est  vitium  demergens  in  pro- 
fundum ,  praeexigit  aliud  peccatum.  —  Praeterea ,  aib  r 
alia  de  causa  non  est  simile,  quia  nos  et  ea  quae 
sunt  in  nobis  et  a  nobis ,  sunt  principia  vitiorum 
noslrorum;  non  sic  autem  est  de  bonis,  quia  omne 
datum  optimum  et  omne  donum  perfectum  dc 
sursum  est8;  ideo  non  sic  oportet,  spem  ex  nostro 
oriri  merito,  sicut  desperatio  orilur  ex  vilio. 

Ad  illud  similiter  quod  ultimo  obiicitur  ex  alia  Apdroa. 
parte,  quod  vir  humilis  merita  non  intuetur;  di-  nepl 
cenduin,  quod  merila  intueri  contingit  dupliciter :  JJgl 
vel  atlribuendo  sibi,  vel  attribuendo   gratiae  divi-',nXl 


1  Gregor.,  XVIII.  Moral.  c.  40.  n.  62.  seqq.  ostendit ,  prin- 
cipium  merili,  gratiam  scilicet,  non  cadere  sub  merito;  et  n. 
63.  docel:  Hominis  quippe  meritum  superna  gratia  non,  ut 
venial,  invenit,  sed  postquam  venerit,  facit  etc.  Quod  eiiam 
probat  exemplo  boni  latronis,  qui  tres  virlutes  theologicas, 
« subiia  repletus  gratia,  et  accepit  et  servavit  in  cruce». 

2  Cfr.  inlia  d.  36.  q.  I.  —  Pro  praecedat  nec  non  subinde 
pro  praecedant  Vat  praecedit  fbis). 

3  Bernard.,  Serm.  I.  in  Ps.  (90.)  Qui  habitat,  n.  3:  Pericu- 
losa  liabitatio  eorum,  qui  in  merilis  suis  speranl;  periculosa, 
quia  ruinosa. 

*  Quae  diversa  acceptio  spei  insinuatur  hic  in  lit.  Magi- 
slri,  c.  I . 

5  Vers.  3.  seq.  —  Verba  Glossac  invenis  supra  pag.  366, 
nota    8.    —    Non    ita    mulio   ante  pro   sercivit   cod.  Z  servit. 


Paulo  inferius  pro  bowt  merita  idem  cod.  Z  bona  opern  ret 
merita. 

6  Codd.  w  V  agendum  vel  merendum.  Aliquanto  inferius 
pro  accipiendi,  quod  liabent  codd.  II I  L  T  \  aa  ( bb  a  prima 
manu)  in  aliis  et  edd.  acdpienda. 

"  Gregor.,  VIII.  Moral.  c.  18.  n.  34:  Potesi  eliam  inferni 
nomine  peccatoris  desperatio  designari,  de  qua  per  Psalmistam 
dicitur:  In  inferno  autem  qvis  confUebitur  tihi  (Ps.  6.  6.)? 
Hnde  rursum  scriptum  est:  Impius,  cum  in  profundum  vene- 
rit  peccatorum,  contenvnU  (Prov.  18,  3.).  Cfr.  II.  Senu  d.  i3. 
a.  I.  q.  2,  ubi  ostenditur,  desperationem  essc  unam  ex  illis 
speciebus  peccati  in  Spiritum  S.,  quae  ntillo  modo  absque  pec- 
cato  praeambulo  esse  possunt.  —  Pro  iltic  cod.  V  et  Supple- 
meni.  Sum.  Alex.  Hal.  collat.  i8.  hic. 

8  lac.  I.   17. 


DIST.  XXVI.  ART.  II.  QUAEST.  III. 


573 


nae.  Intueri  autem  merita  attribuendo  sibi,  hoc  est 
superbiae  et  vanitalis;  et  sic  intuentur  superbi,  qui 
dicunt:  Manus  nostra  excelsa ,  et  non  Dominus 
fecit  haec  omnia  l.  Contra  quos  dicitur  Deuteronomii 
nono :  Ne  dicas  in  corde  tuo:  Propter  iustitiam 
meam  introduxit  me  Dominus ,  ut  lerram  hanc 
possiderem.  lntueri  autem    merita  referendo  ad  di- 


vinam  gratiam ,  boc  est  humilitalis  el  verilalis; 
et  boc  modo  motus  spei  ex  inluitu  meritoruin  ha- 
bet  oriri;  per  quem  modum  intnebalur  Paolas  me- 
rita  sua,  primae  ad  Corintbios  decimo  quinto  8:  Abun- 
dantius  omnibus  laboravi;  non  autem  ego ,  sed 
gratia  Dei  mecum.  —  Alia  vero.  quae  obiiciuntur 
satis  sunt  manifesta3. 


QUAESTIO  III. 
Ulrum  spes  praecedat  caritalem  ordine  naturae,  an  e  converso. 


Terlio  quaeritur  de  spe  per  comparationem 
ad  habitum  caritatis,  et  est  quaestio,  utrum  spes 
praecedat  caritatem  ordine  naturae,  an  e  converso; 
et  loquimur  bic  de  habitibus  in  comparatione  ad 
aclus.  Et  quod  spes  praecedat,  videlur. 

1.  Super  illud  Matthaei  primo4:  Abraham  ge- 
ent&.nuit  Isaac,  Isaac  genuil  Iacob;  Glossa,  id  est,  «  fides 

generat  spem,  spes  generat  caritatem»:  ergo  si  ge- 
nerans  secundum  ordinem  naturae  prius  est  gene- 
rato,  necesse  est,  quod  spes  praecedat  caritatem. 

2.  Item,  construclio  aedificii  spiritualis  similis 
est  aedificio  materiali;  sed  in  aedificio  materiali  non 
solum  fundamentum  praecedil  aedificii  complemen- 
tum,  sed  etiam  paries  secundum  rectum  ordinem 
antecedit  ipsum  lectum:  si  ergo  fides  assimilatur 
ipsi  fundamento  suslenlanti,  et  spes  parieti  erigenti, 
et  carilas  tecto  consummanli 5;  videtur,  qnod  spes 
praecedat  ipsam  carilatem. 

3.  Item,  secundum  naturalem  ordinem  imper- 
feclum  antecedit  perfectum,  non  e  converso;  sed 
caritas  maior  est  el  perfectior  quam  fides  et  spes, 
secundum  quod  dicitur  primae  ad  Corinthios  decimo 
tertio r :  Maior  autem  horum  est  caritas :  ergo  etc. 

h.  llein,  nuilus  potest  amare  propter  se  et  su- 


tum. 


per  omnia    bonum,    ad    quod    non    speraf  st-  pi 
pervenire7:  si  ergo  carilas  diligit  Deum  propter  se 
et  super  omnia,  actus    caritalis  consequitur  actnm 
spei:  ergo  caritas  ipsam  spem. 

Sed  contra  obiicitur:  1.  Primo  aucloritate  Ma- Ad  oPPosi- 
gistri  in  littera8:  «  Spes  est  certa  exspeetatio  futu- 
rae  beatitudinis,  veniens  ex   meritis  praecedentibus 
ipsam  spem.quam  natura  praeit  caritas»:  ergo  se- 
cundum  naturalem  ordinem  caritas  est  ante  spein. 

2.  Item,  Augustinus  in  decimo  quarto  de  Civi- 
tate  Dei9  dicit,  quod  omnis  affectio  oritur  ex  amore. 
ergo  omnis  affectio  recta  ex  amore  recto:  cum  ergo 
caritas  dirigat  ipsum  amorena  volunlatis,  virtns  au- 
tem  spei  dirigat  unam  de  quatuor  aflectionibns; 
videlur,  quod  spes  sit  posterior  caritate. 

3.  llem ,  nullus  sperat  nisi  quod  ainat  —  quod 
enim  non  cupit  aliquis  nullo  modo  sperat  —  ergo 
rectitodo  amoris  praecedil  rectitudinem  exspeclatio- 
nis;  sed  caritas  dirigit  in  amando,  spes  aiilcin  diri- 
gil  in  exspectandO:  ergo  carilas  "  ante  spem. 

4.  Itein,  timorel  spessunt  doae  affectiones  quasi 
simul  currentes  —  unde  in  Glossa,  Deuteronoinii 
vigesimo  quarto".  dicuntur  esse  adoae  molae»; 
sed  omnis  timor  procedit  ex  amore:  ergo   el  oinnis 


1  Dcui.  32,  27.  —  Seq.  testimonium  esi  ibid.  '.),  i,  ubi 
Vulgata  po.st  Ne  dicas  in  corde  tuo  addit  cum  dekverti  eos 
Dominus  Deus  tttns  in  conspeciu  tuo.  —  Mox  pro  referendo 
codd.  A  K  attribuendo. 

2  Vcrs.  10.  A  re  non  alienum  nobis  videlur,  cx  Bernardi 
Serni.  6S.  in  Cantic.  n.  G.  s»q.  afferre  haec:  Sufficlt,  ail  S. 
Doctor,  ;kI  meritum  scire,  quod  non  sufflciant  merita.  Sed  ut 
ad  meritum  satis  est  de  mcritis  non  praesumere,  sic  carere 
meritis  satis  ad  iudicium  <'st...  Merita  proinde  habere  cures; 
habita  data  noveris;  fructum  speraveris,  Dei  misericordiam ;  et 
onuic  periculum  evasisti  paupertalis,  ingratiludinis,  praesum- 
tionis  ctc. 

3  Vide  srholion  ad  praecedenlem  quaest. 

4  Vers.  -2.  Glossa  In  hunc  loc.  allegata  ex  Paschasii  Rad- 
berti  exposilione  in  Watlh.  delibata  esse  videlur.  Docet  pnlm 
laudatus  auctor  ilii  ad  v.  17,  per  Abraham,  Isaac  el  lacob 
designari  Rdcm,  spem  el  cariiatem:  * Isaac  [qul  risus  In- 
lerpretatur]  qulppe,  loius  ln  spe;  quod  repromissus  conci- 
pllur  per  lldem,  quod  nascitur  per  gratiam,  gaudlum  paren- 
libus  generaviL..  Sed  (|iii;i  In  Ismic  spes  vltae  negotio  Bgurn- 
iur,  necesse  est,  ul  Rebeccam,  qnne  patientia  Interpretniur , 
in  coniuglum  sumamus...  De  qulbus  profecto  parenllbus  quid 
aliud  quam  caritas  generatur  »?  Ibld.  iil>r.  V.  exponens  lllud 
Mntth.  x.  II  :  Dico  autem  vobis,  <int>il  muUi  ab  oriente  etc, 
alt:  ln  Abraham  fldes,   qua   placuli    Deo  ei  reputatum  esl  el 


ad  iuslitiam;  in  Isaac  vero  spcs,   quasi   sacramentum  liii 
gratiae,  generatur;  porro  per   lacob   caritas  designatur,  quae 
per  varia  certamina,  donec  Israel  Deum  possit  deorum  io  Sion 
videre,  laboriose  satis  desudat. 

5  Cfr.  infra  d.  27.  a.  2.  q.    I.  ad  0.    —  Superius    pi 
stentanti  codd.  A  K  sustinenti. 

fi  Vcis.  13.  —  Sententiam  maioris  kisinual  Aristoi.,  de 
quo  vide  lom.  II.  pag.  330,  nota  ■'>.  in  flne. 

7  Cfr.  August.,  I.  Soliloq.  c.  <>.  n.  12.  seq,  Vide  etiam  su- 
pra  lii.  Magistri,  d.  XXlil.  c.  *.  seq.  Edd.  verbo  pervenirt 
praemitlunl  unquam.  Mox  i»>>i  diligil  ax  codd.  A  K  subiecimus 
Dt  ii  m. 

8  Hic   c  I.  In   sententia    Magistrl  edd.  pro  juam  natura 
praeit   substiluerunt   sed  merita   natura   [  Vat    natural 
praeit. 

"  Cap.  7.  n.  2.  De  i>i'o|>i>^.  seq.  cfr.  Infra  q.  •">;  >i  27.  a,  I 
q,  i.  el  supra  a.  I.  q.  I.  ad  I.       Mox  pro  dirigat  non  i 
COdd,   ilimjil. 

10  Edd.  suppleni  est. 

11  Vers.  6.  Glossa  (prdinaria  ■  ■  i  »<  > <  i  Strnbum  el  Lyranum 
sumla  esl   ex   Gregor.,    \\\in.    Moral.    c.   18.  n,  2i.  de  <|n<> 
vide  loni    II.  p       992,  notn  7         De  minori,    quae    Inslnua- 
tur  nb  August.,  vlde  supra  i  n    noui    3         Paulo  Infe- 
rlus  pro  iniliitriii  codi  bh  ordhwtion 


:>7'. 


SENTENTIARUM  UB.  III. 


spes:  ergo  spes  gratuita  proceditex  amore  gratuito: 
igitur  secundum  naturalem  ordinem  earitas  antece- 

dit  spem. 

5.  Item,  «quanto  aliquid  est  commumus,  tanto 
prius1»;  sed  omne  sperandum  est  amanduni,  et  non 
,-unvertitur:  ergo  communior  est  aclus  dilectioms 
,,„;„„  actus  spei:  et  si  communior,  ergo  prior. 

6.  Item,  is  est  ordo  virtutis  ad  virtutem,  qui 
est  ordo  dotis  ad  dotem;  sed  perfecta  tentio,  quae 
est  dos  correspondens  spei,  sequitur  perfectam  di- 
lectionem,  qnae  est  dos  correspondens  caritati:  ergo 
videtur,  quod  in  via  caritas  praecedat  spem  secun- 
dum  naturalem  ordinem. 

c  o  n  c  l  u  s  i  o. 

Actus  spei  secundum  ordinem  naturae  antecedit 
actum  caritatis;  unde  etiam  habitus  spei  in 
comparatione  ad  talem  actum  prior  est  ca- 
ritate,  licet  secundum  se  consideratus  cum 
habitu  caritatis  Iiabeat  simultatem. 


Respondeo:  Dicendum,  quod  dnpliciter  est  com- 
oapiexcom-parare  habitum   spei   ad  habitum  caritatis,  aut  ra- 
parati0-     tione  habituum,  secundum  se  consideratorum,  aut 
ratione  habituum  comparatorum  ad  actus.  Si  loqua- 
concusioi  mur  de  ipsis  habitibus,  secundum  se  consideratis , 
sic  non   habent  ordinem,   sed    simultatem.   Omnes 
enim  virtutes   gratuitae   simul  infunduntur,  secun- 
dum   quod   infra 2  manifestabitur.  —  Si   autem  lo- 
conciasio  3.  quamur  de  ipsis  habitibus  in  comparatione  ad  actus, 
sic   unus   habet   ordinem   ad   aiterum,  quia  actus 
unius   praeparat   et   disponit  ad  actum  alterius,  et 
praeparando  et  disponendo  est   eius  quodam  modo 
principium  et  origo ;  et  ratione  talis  praeparationis  et 
orisinis  est  ibi  ordo.  Quoniam  igitur  actus  spei  prae- 
'  parat  et   disponit   ad   actum   caritatis  tanquam  ad 
perfectionem    el  spiritualis  aedificii  complementum 
—  nemo  enim  diligit  aliquod  bonum  propter  se  et 
super  omnia,  nisi  speret,  se  ad  illud  bonum  perven- 
conciusioa  turum  -  hine  est,  quod  secundum  ordinem  natu- 
rae  actus  spei  antecedit  actum  caritatis;  et  hmc  est, 
quod  habitus  spei  in  comparatione  ad  talem  actum 
caritate  prior  est.  —  Unde  concedendae  sunt  ratio- 
nes  ad  istam  partem. 

1.  \d  illud  vero  quod  obiicilur   in  contrarium 


ex  au.toritate  Magistri,  quod  spem  natura  praecedit  soig 
caritas;  dicendum,  quod  spes  accipitur  ibi  vel  pro 

re  sperata,  vel  pro  ipso  statu  spei,  non  autem  pro 
primo  eius  actu,  vel  kabitu  s.  —  Posset  etiam  dici,  Aii». 
quod  istud  dicit  Magister  secundum  snam  opinio- 
nem,  qua  credidit,  caritatem  non  esse  habitum 
creatuin,  sed  Spirifum  sanctum,  qui  esl  principium 
oinnium  aliorum  bonorum.  Unde  quia  in  hac  opi- 
nione  communiter  Magister  non  sustinetur,  et  illud 
est    verbum    suum,   auctoritas    illa    nullum    habet 

robur. 

%  Ad  illud  quod  obiicitur ,  quod  amor  est  prin- 

cipium  omnium  affectionum;  dicendum.  quod  ve- 
rum  est  de  amore  secundum  statum  imperfectum ;  n0u. 
sed  sicut  amor  secundum  imperfeclionem  status  esl 
omnium  affectionum  principium,  sic  secundum  suam 
perfectionem  est  omnium  affectionum  terminus  fina- 
lis  et  complementum.  Unde  omnes  affectiones  ani- 
mae  ad  id  ordinantur,  ut  Deus  ametur  perfecle; 
caritas  autem  non  nominat  qualemcumque  amorem, 
sed  amorem  praecipuum.  Et  Jdeo  ex  hoc  non  potest 
concludi,  quod  caritas  secundum  naturalem  ordinem 
praecedat  ipsam  spem  4. 

3.  Ad  illud  quocl  obiicitur ,  quod  nullus  sperat 
nisi  quod   amat;   dicendum,  quod  verum  est;  sed 
tamen  ex  hoc   non    sequitur,   quod  spes  caritatem 
sequatur ,  pro  eo  quod  caritas  addit  talem  circum- 
stantiam  super  amorem,  quae  necessario  subsequi- 
tur  actum  sperandi  et  eius  rectitudinem,  sicut  prius 
tactum  est.  Cum  enim  duplex  sit  motus  amoris  ca-  dqF 
ritatis,  videlicet  amor  amiciliae   et  amor   concupi-  i 
scentiae;   caritas   amore   concupiscentiae  desiderat 
Deum  super  omnia.  amore  vero  amiciliae  similiter 
diligit  Deum  propter  se  et  super  omnia.  Unde  Deum 
concupiscit   plus   quam   aliud   bonum,   Deo  etiam 
bonum   optat   plus,  quam    habens   caritatem  optet 
sibi  ipsi 5.  Amor  autem  concupiscentiae  adeo  inten- 
sus  esse   non  potest  nisi  praeambula  exspectatione. 
Similiter  nec  amor  amiciliae  potest   esse  adeo  ele- 
vatus,  nisi  praecedat  confidentia.  Nullus  enim  vult 
plus  bonum  alii  quam  sibi,   nrsi    in  illum  totaliter 
confidat;  nullus  etiam  aliquod  bonuin  super  omnia 
concupiscit,  nisi  qui  se  ad    illnd  aliquando  perven- 
turum  praesumit. 

4.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod   timor  conse- 
quitur  amorem ,  ergo   et  spes  similiter;  responden- 


i  Secundum  Aristot.,  de  Praedicam.  c.  de  Simul,  ubi  le 
giiur:  Genera  speciebus  semper  priora  sunt;  neque  enim  con 
vertuntur  secundum  eius  quod  est  esse  consequentiam;  utcum 
quidem  aquaUle  sit,  animal  est;  cum  vero  sitanimal,  non  ne 
cesse  est,  ut  aquatile  sil.  Cfr,  ibid.  c.  de  Priori.  Cfr.  etiam  XI 
.Metapli.  c  I.  (X.  c,  I.);  Porphyr.,  de  Praedicab.  <L  de  Com- 
munitattbvs  et  differentiis  generis;  lib.  de  Causis,  propos.  I 
—  Paulo  inrerius  pro  actus  spei  codd.  A  R  actus  sperationis 
-  Dist.  36.  q.   I. 

3  Cfr.  quaest.  praeced.  in  corp,  —  De  opinione  Magistri 
mox  allata  vide  I.  Sent.  d.  17.  p.  I.  q.  I,  et  II.  Sent.  d.  26. 
q.  2.  —  Pro  primo  edd.  proprio  et  post  pauca  credit  i>ro 
credidit.  Post  dicit  Magister  codd.  A  R  subdunt  in  littera. 


<  Vide  infra  d.  27.  a.  2.  q.  I.  et  dub.  I.  3.  nec  non  d. 
36.  q.  6.  Quod  autem  amor  in  communi  sit  prima  et  nobilis- 
sima  et  radix  omnium  aliarum  emanationum ,  docetur  etiam  I. 
Sent.  d.   10.  a.   I.  q.  2,  et  infra  d.  33.  a.   I-  q.  I.  ad  2. 

5  Cfr.  August.,  Serm.  385.  (alias  38.  inter  50  homilias) 
c.  3.  n.  L  se(q.  Arisiot.,  II,  Rhelor.  c.  5.  (c.  4.):  Est  igitur 
amare  velle  alicui  bona  evenire,  non  sua,  sed  illius  ipsius 
causa,  quem  diligit,  et,  quantum  in  eo  est,  efiicere,  ut  illa  ve- 
niant.  —  In  fine  solut.  respicitur  deflniUo  spei ,  quae  infra  dub. 
2  ex  Uigust.  affertur.  —  Aliquanlo  superius  pro  subseqwtnr 
codd  GZ  subsequatur,  codd.  A  K  sequatur;  paulo  inferius 
pro  Nullus  enim  vult  plus  codd.  AK  ponunt  Nullus  cnm 
vult  prius. 


DIST.  XXVI.  ART.  II.  QDAEST.  IV. 


:;t:> 


dum  est.  sicut  dietum  est.  quod  licet  haec  affectio 
praecedat  illam .  tamen  habitus  isle  in  eomparatione 
ad  actum  non  praecedit  illum.  propter  praecipuam 
perfectionem ,  quam  caritas   ponit  circa  actum  dili- 

ratio.  gendi.  —  Praeterea,  cuin  dicitur.  quod  timor  se- 
quitur  ad  amorem :  hoc  non  intelligilur  de  quolibet 
amore,  sed  de  amore  sui.  Ideo  enim  quis  timet 
poenam,  quia  se  ipsum  amat;  caritas  autein  non 
dicit  principaliter  amorem  sui,  sed  amorem  Dei.  Et 
proplerea  non  sequitur,  quod  actus  caritatis  prae- 
cedat  actum  timoris;  nec  ex  hoc  potest  concludi, 
quod  similiter  praecedat  actuin  spei. 

5.  Ad  illud   quod    obiicitur,  quod  «prius  est, 
a  quo  non   convertitur   consequenlia '»;  dicendum, 

ctio.  quod  illud  habet  veritatem  in  his  quae  essentialiter 
consequuntur  ad  se  invicem :  in  his  autem .  quae 
se  invicem  concomitantur ,  non  habet  veritatem.  El 
hoc  patet,  quia  sequitur,  si  est  nix,  quod  sit  al- 
bum;  sed  non  convertitur,  tamen  albedo  nivis  non 
praecedit  ipsam  nivis  substantiam.  Quoniam  ergo 
sperare  el  amare  sunt  actus  se  invicem  concomi- 
tantes;  ideo,  quamvis  actus  amandi  se  extendat  ad 
diligibilia,  non  oportet,   quod   sit   prius  secundum 

ratio.  ordinem  naturae.  —  Praeterea ,  quamvis  caritas 
generalior  sit  a  parte  obiecli ,  tamen  spes  generalior 
et  in  plus  est  a  parte  subiecti.  Omnis  enim  vialor. 


qui  habet  caritatem.  habet  spem :  sed  noa.converti- 

tur.  quia  spes  potesi  esse  in  pecealore2:  et  ideo 
actus  spei  origine  praeeedit  aeUun  carilatis  respe- 
ctu  subiecti,  a  quo  uterque   aetas  sumil  originem. 

\:A  sic  ratio  non  valet. 

6.  Ad  illml  quod  obiicitur  de  doitbus,  quod 
perfecta  tentio  sequitor  perfectam  dilectionem;  dicen- 
dum.  quod  illud  non  est  usquequaque  simile,  pro- 
pter  hoc  quod  ilotcs  in  patria  erunt  aequalis  perle-  n  nndom. 
fectionis;  in  via  autem  caritas  maioris  perfectionis 
et  dignitatis  est,  qiiantuin  est  de  ratione  virtutis. 
quam  sit  ipsa  spes3;  et  ideo  non  oportet,  quodsi 
in  via  crspectalio  praecedit  dilectionem  praecipuam. 
quod  propter  hoc  in  patna  tentio  praecedal  dile- 
ctionem  perlectam.  Quamvis  enim  virtutes  aequales 
sint  quantum  ad  rationem  merendi ,  perfectior 
men  est  actns  dileclionis  quam  exspectalionis:  sed 
in  gloria  perfeete  diUgere  non  est  maioris  dtgnitatia 
quam  perfccle  hu.bcre  et  perfeeie  tenere*  Gnde 
quamvis  in  via  actus  irascibilis  praecedal  actum 
concupiscibilis.  non  tamen  sic  oportet  esse  in  patria, 
ubi  est  reformalio  perfecta.  immo  potest  esse  e  con- 
trario.  —  Sunl  autem  el  hic  alii  inodi  respondnidi .  ^  u. 
qui  causa  brevitatis  omittuntur  ad  praesens  propler 
hoc,  quod  trahunt  extra  maleriam  islam  ad  ordi- 
nem  et  distinctionem  ipsarum  dotnm  4. 


QUAESTIO  IV. 

Utrum  spes  sil  in  bonum  sub  ratione  boni. 


iposi- 


Quarto  quaeritur  de  ipsa  spe  per  comparatio- 
nem  ad  obieclum,  el  est  quaestio.  utruin  spes  sit 
in  bonum  sub  ratione  boni.  Et  quod  sic,  videlur: 

1.  Primo  per  rationem  virtutis  in  communi: 
qnia.  sicut  scientia  est  respectu  veri,  sic  virlus  re- 
spectu  boni 5 ;  sed  omnis  scientia  est  in  verum  sub 
ratione  veri :  ergo  omnis  virtus  est  in  bonum  sub 
ratione  boni :  si  ergo  spes  est  virtus,  ergo  est  in 
bonum  sub  ratione  boni. 

2.  Item ,  hoc  ipsum  videtur  ratione  magis  pro- 
pria.  quae  sumilur  ex  proprietate  virtulis  t/wologi- 
cae :  virtus  eniin  theologica  idem  habet  pro  obieclo 
et  pro  fine  ;  sed  «  bonum  et  finis  idem  sunt c  »:  ergo 
ciiin  spes  sit  virtus  theologica.  et  bonum  sub  ratione 
boni  sit  eius  linis,  ergo  bonum  sub  ratione  boni  erit 
eius  obiectum. 


3.  Ilem,  hoc  ipsum  ostenditur  adhuc  ratione 
magis  speciali  per  comparationem  ad  alia  genera 
affectionum :  quia,  sicut  se  habet  gaudium  respectu 
praesentis,  sic  spes  respectn  futuri;  sed  gaudium 
esl  de  bono  praesenti  sub  ratione  boni :  ergo  sp.-> 
est  de  futuro  bono  sub  ratione  boni 7. 

4.  Item,  hoc  ipsum  ostenditur  adhuc  specialiori 
ralione  per  comparationem  ad  aliam  speciem  virtu* 
tis :  quia.  sicut  dicit  Augustinus  \  in  boc  differl 
lides  a  spe,  tjiiia  lides  esl  respectU  h<»ni  ,■[  mali. 
spes  est  respectu  boni  tantum.  Si  enim  Qdes  simul 
poterat  esse  boni  ei  mali .  pro  eo  quod  oon  respi- 
ciebat  bonum  sub  ralione  boni .  sed  magis  sub  ia- 
tione  veri  :  Spes  autein  delerminal  sibi  boiium.  ila 
quod  nullo  modo  est  in  eius  oppositum :  videtnr 
ergo.  quod  ipsa  spes  sii  in  bonum  snb  ratione  boni. 


1  Aristot.,  de  Praedicam.  c.  de  Priori:  Secundo  autem 
fprius  alterum  altero  diciiur],  quod  non  convertitur  secundum 
nibsistendi  consequenUam ,  m  unum  duobus  prius  esl;  duobus 
eiiim  existentibus,  m<»\  anum  esse  consequens  est;  uno  vero 
exlslenle,  duo  esse  non  necessarium  est.  Quare  non  convertitur 
ab  uno  consequenUa,  ut  reliquum  sft;  prius  autem  illud 
videtur,  ;i  <ju< >  non  convertitur  <'iii<  quod  esl  esse  conse  |uentfa. 

2  Cfr.  supra  a.  I.  q.  i 

3  Epfst.  I.  Cor.  13,  13:  Nunc  autem  manent  fldes,  spes 
caritas,  iria  haec;  malor  aulem  horum  esl  caritas.  —  l»>'  ae- 
qvaltiate  virlutum  cfr.  Infra  d.  27.  a.  -2.  q.  I.  el  d.  36.  q.  --;. 
—  De  vl  irasdbih  Infra  q.  ■>;  el  de  tlttiiim*  l.  Senl.  d.  1.  p. 
II.  a.  I.  q.  I.  ,i(l   i ,  nec  non  IV.  Sent.  d.  19.  p.  I.  <|    5. 


*  Vlde  scholion  ad  I.  huius  articull  quaestlonem. 

5  r.iv.  supra  p;iur.    170,    nota  •(.        Quod  sp  s  sit  vii 
osterisum  esl  supra  a.  I.  q.  I. 

«  Secundum  Aristot.,  III.    MeUrph.    lext   3.    II.  i .  2.  , 
iliid.  II.  text.  8.  (I.  brevior,  c,  -,v:  Qul  raclunl  Inflnltum, 
!■,!-.  quod  boni    naturam   auferunt,   —  !)<•  obiectc 
uiii^  theologfcae  cfr.  Infra  d.  '<■!.   q.    I.   prnedpue  nd  3.  — 
Quod  ^i><"  sll  virtus  theologlca,  vldesupron,  I.  q.   t.        Multl 
codd.  omllluni  snni. 

'  Cfr.  supra  >69,  nota   i         P  iul 

ttpet,  cod.  T  edd.  ti    s<  habet  - 

i  Enchirid.  c.  R.  n  lll    M  ig  Mi 


576 


SENTENTIAROM  \A\i.  III. 


:i.  Iteni,  lioc  ipsiini  ostenditur  ratione  magis 
propria  per  definitionem  ipsius  spei1:  «  Spes  enirn 
est  exspectatio  futurae  beatitudinis  »:  si  ergo  beati- 
tndo  nominat  bonum  sub  ratione  boni ,  videtur  ergo, 
quod  boiiuin  sub  ratione  boni  sit  obiectum  ipsius  spei. 

Sed  contra:  1.  Virtutes  tbeologicae  distinguun- 

Fuadame.ua. tur  per  obiecta ,  secundum  (juod    liabent    propriam 

rationem ;    sed    caritas   est    in    bonuin  sub   ratione 

boni2:  ergo  si  spes  distinguitur  a  caritale,  bonum 

sub  ratione  boni  non  erit  obiectum  spei. 

2.  Item,  circumscripta  ratione  boni  et  mali , 
adhuc  contingit  timere,  sicut  in  patria  Deum  time- 
bimus3,  non  quidem  sub  ratione  mali  nec  sub  ra- 
tione  boni,  quia  sub  illa  ratione  amabimus  —  bo- 
num  enim  sub  ratione  boni  magis  generat  amorem 
quam  timorem  — si  ergo  contingit  timere,  circum- 
scripta  ratione  boni  et  mali,  igitur  et  contingit  spe- 
rare :  ergo  obiectum  spei  non  est  bonum  sub  ra- 
tione  boni,  neque  malum  sub  ratione  mali. 

3.  Item,  nullus  timet  malum,  quod  est  subie- 
ctum  suae  potestati ;  sed  quicumque  timet  malum , 
timet  sub  ratione  excellentis 4 :  si  ergo  spes  sic  est 
in  bonum,  sicut  timor  in  malum;  videlur,  quod 
spes  non  sit  in  bonum  sub  ratione  boni,  sed  magis 
sub  ratione  ardui. 

4.  Item,  sicul  homo  naturaliter  appelit  illumi- 
nari  et  delectari,  ita  etiam  naluraliter  appetit  glo- 
riari,  et  hoc  dico  secundum  ipsius  animae  supre- 
mum 5 :  ergo  sicut  in  nobis  est  reperire  aliquas  vir- 
tutes  perficientes  et  dirigentes  ipsam  animam  respe- 
ctu  veri  illuminantis  et  respectu  boni  delectanlis, 
utpote  fidem  et  caritatem  ;  ita  erit  respeclu  ardui  et 
excellentis ;  hanc  autem  non  est  dare  nisi  spem : 
ergo  etc. 

5.  Item ,  licet  omnes  virtutes  gratuitae  quodam 
modo  elevent  mentem,  et  hoc  maxime  faciant  vir- 
tutes  theologicae ;  elevatio  tamen  et  erectio  ipsius 
animi  propriissime  competit  ipsi  spei :  ergo  si  virtus 
spei  maxime  consistit  in  erigendo  et  elevando  ipsum 
animum ,  cum  animus  noster  magnus  sit  nec  sit  na- 
tus  erigere  se  nisi  ad  magna  et  ardua 6 ;  videtur 
ergo,   quod    obiectum    spei    quantum  ad  efficaciam 


moveudi  teneat  rationein  ardui :  non  ergo  obiectiun 
spei  esl  bonum  sub  ratione  boni. 

C0NCLUSI0. 

Obiectum  spei  est  bonum  sub  ratione  magni  et 
ardui,  vel  eliam  honum  snb  ratione  glorwsi 
et  aeterui. 

Respondeo  :  Ad  praedictorum  intelligentiam  est 
notandum,  quod  quidam  dicere  voluerunt,  obiectum  opinio 
spei  esse  bonum  sub  ratione  fuluri.  Dixerunt  enim, 
quod  omnes  affectiones  animae  vel  sunt  respectu 
boni,  vel  sunt  respectu  mali ;  et  sicut  gaudium 
est  respectu  boni  praesentis ,  dolor  vero,  qui  est 
affectio  sibi  opposita,  est  respectu  praesentis  mali; 
sic  spes  est  respeclu  futuri  boni,  limor  vero  re- 
speclu  fuluri  mali.  Quod  autem  movit  eos  hoc  po- 
nere  fuit,  quia  posuerunt,  quod  duplex  sit  tantum 
obiectum,  in  quod  tendit  anima:  unum  scilicet  ve- 
rum,  in  quod  tendit  intellectus,  alterum  scilicet  bo- 
num ,  in  quod  tendit  affectus ;  et  ideo  cum  spes  non 
sit  in  verum  sub  ratione  veri ,  voluerunt  dicere , 
quod  sit  in  bonum  siib  ratione  boni.  In  hoc  tamen 
differt  a  caritate :  quia  caritas  est  in  bonum  sub 
ratione  boni  simpliciter ,  non  considerando  praesens 
nec  futurum ;  et  quia  bonum  sub  ratione  boni  est 
amandum ,  ideo  actus  ipsius  caritatis  est  amare.  Spes 
autem  est  in  bonum  non  tanlum  sub  ratione  boni, 
sed  etiam  sub  ratione  futuri ;  et  quia  bonum  futu- 
rum,  in  quantum  futurum,  est  exspectandum,  ideo 
actus  ipsius  spei  est  exspectare;  et  quia  exspectare 
et  amare  sunt  actus  diversi :  hinc  est,  quod  spes 
et  caritas  diversae  sunt  virtutes,  non  principaliter 
ratione  diversitatis  obiectorum,  sed  ratione  diversi- 
tatis  actuum  propriorum. 

Licet  autem  hic  modus  dicendi  videatur  aliquid  Smw 
probabilitatis  habere,  interius  tamen  consideranti  non 
satisfacil  dubitationi  nec  consonat  veritati.  Nam  quod  Rati0 
dicitur,  quod  non   est  aliud  obiectum  motivum  po- 
tentiarum   animae   nisi    verum  sub  ratione  veri  et 
bonum  sub  ratione  boni,  simpliciter  non  habet  ve- 


1  Vide  hic  iit.  Magistri,  c.  I.  Cfr.  infra  dub.  2. 

2  Cfr.  infra  d.  27.  a.  I.  q.  I.  ad  5. 
:i  Vide  infra  d.  34.  p.  II.  a.  2.  q.  3. 

*  Aristot.,  III.  Ethic.  c.  6:  Timemus  autem  ea  seilicet,  quae 
terribilia  sunt;  ea  vero  sunt,  ut  simpliciter  dicamus,  mala ; 
unde  etiam  timorem  exspectationem  mali  esse  deflniunt.  Ac  li- 
memus  quidein  mala  omnia,  ut  infamiam,  paupertatem ,  mor- 
bum,  solitudinem  amicorum,  mortem.  Non  circa  omnia  tamen 
esse  vir  Ibrtis  videtur  etc.  Ibid.  c.  7:  Id  autem  quod  terrorem 
incutit,  non  omnibus  est  idem,  dicimusque  aliquid  supra  lio- 
minem  i  sse ,  quod  quidem  unicuique  sanae  mentis  homini 
terribile  est  etc.  —  In  flne  arg.  pro  ardui  codd.  G  W  Y  aa 
et  edd.  I  ,  2  mali,  Vat.  magni  et  excelkntis. 

5  Bernard.,  Serm.  7.  de  Diversis  n.  I,  disserens  de  illo 
Apostoli  (II.  Cor.  10,  17.  seq.):  Qui  gloriatur ,  in  Domino  glorie- 
tur,  aiu  Sed  bonsideravit  [Apostolus],  rationalem  creaturam 
adeo  alfeclare  gloriam,  ut  aut  vix  aut  nunquam    ab  hoc  com- 


pesci  desiderio  possit,  quippe  quae  ad  imaginem  facta  est 
Creatoris  [in  qua  imagine  consistit  supremum  animae];  pro- 
pterea  secundum  datam  sibi  a  Deo  sapientiam,  saluberrimum 
adinvenit  consilium,  dicens:  Quando  quidem  persuaderi  nobis 
non  potest  non  gloriari,  saltem  qui  gloriatur  in  Domino  glo- 
rietur.  Cfr.  de  hoc  arg.  lib.  de  Spiritu  et  anima  (inter  opera 
August.)  c.  3.  et  1. 

6  Bernard. ,  Serm.  80.  in  Cantic.  n.  3 :  Si  enim,  ut  supra 
docui,  eo  anima  magna  est,  quo  capax  aeternorum,  eorecta, 
quo  appetens  supernorum ;  quae  non  quaerit  nec  sapit  quae 
sursum  sunt,  sed  quae  super  terram,  non  planc  est  recta,  sed 
curva,  cum  tamen  pro  huiusmodi  magna  esse  non  desinat, 
manens  utique  etiam  sic  aeternitatis  capax...  si  desinal  magna 
esse,  et  capax,  quippe  de  capacitate,  ut  dixi ,  aestimatur  ani- 
mae  magnitudo.  Quid  vero  sperare  posset,  cuius  capax  non 
foret?  Cfr.  Serm.  108.  in  append.  sermon.  August.  (alias  33.  de 
Tempore)  n.  2. 


DIST.  XXVI.  AHT.  II.  OUAEST.  IV. 


:;77 


10  --'. 


io  3. 


au- 
con- 


MO 


ritatem.  pro  eo  quod,  sicut  in  opponemlo  '  taetiim 
,'<t .  quemadmodnni  raiionalis  tendit  iu  verum,  et 
concupi«cibilis  in  bonum,  sic  etiam  irascibUis  no- 
stra  tendii  in  arduum  el  magnum.  —  Rursus,  quod 
dicifr,  bonum  snb  ratione  boni  futuri  esse  motiviun 
alterius  affectionis  qnam  bonum  sub  ralioiii  boni ; 
non  habet  veritatem,  pro  eo  quod  bonnm  sub  ra- 
tione  futuri  desidenitur .  el  desideiium  non  est  spes, 
sed  magis  quaedain  differentia  amoris,  et  ad  ipsam 
caritalem  pertinet  desiderare  2.  —  Amplius,  qttod 
dicit,  timorem  esse  respectu  mali  sub  ratione  mali; 
non  habet  veritatem  ;  contingit  enim  timere,  sient 
in  opponendo3  ostensum  est,  abstracta  ratione  mali; 
sicut  timebitur  Dens  in  patria.  —  Praeterea,  si 
quando  inalnm  timetur.  non  timetur,  nisi  qnia  ex- 
cellens;  si  ergo  affectio,  quae  est  timor ,  in  suo 
obiecto  magis  eoneernit  exceUentiam  quam  mali- 
tiiiui  snb  ratione  motivi :  restat  similiter,  quod  et 
affeclio  sibi  correspondens,  videlicet  spes. 

Est  igitnr  obiectum  spei  bonum  quidem,  sed 
non  sub  ratione  boni ,  sed  magis  sub  ratione  ardui 
sive  magni.  —  Et  hoc  quidem  sic  habet  manifestari. 
Spei  enim  duplex  est  aclns.  quorum  unus  est  prin- 
eipium  et  origo  alterius ;  spes  enim  foeiteonfidere, 
et  laciendo  confidere  facit  exspeetare  *.  Xullus  autem 
recte  confidens  confidit  et  innititur  nisi  in  eo  qni 
nec  possit  nec  velit  sibi  deiieere  ;  talis  autem  non 
est  nisi  ille  qui  est  poteniissimus  in  virtute  et  mu- 
nificentissimus  in  liberalitate ;  et  hoc  non  habet, 
nisi  habeat  excellentiam  virtutis  et  /argilatis.  Cum 
autem  quis  totam  fiduciam  suam  in  enm  posuit,  qui 
exeellentissimae  virtutis  esl  et  liberalitatis ;  magna 
ab  eo  exspectat  se  assecuturum  \  Quoniam  ergo  spes 
habet  obiectum  niagnum  et  ardunm  in  vonfidendo ; 
hinc  est,  quod  habet  pro  obiecto  magnum  et  arduum 
in  exspectando.  Et  hinc  est,  quod  ipse  Donhnus,in 
quo  speramus,  magna  promittit  nobis  in  consolatio- 
nem  spei  nostrae,  iuxta  quod  dieit  Abrahae,  (ienesis 
decimo  quinto" :  Noli  timere,  Abraham,  ego  proie- 
ctor  tuus  sum  et  merces  tua  magna  nimis;  qnasi 
dicat :  Ego  protector ,  in  quo  debes  confidere ,  et 
merces  tua  magna,  quam  debes  exspectare. 


Concedendum  est  igitnr,  qnod  obieeiura  spei 
est  bonnra  >ub  ralione  magni  \vl  ardui.  —  Et  qnia 
glorioswn  nonhnat  magnum  sublimitate ,  wetemum 
noininat  magnnm  dintnrnitate,  illud  inten  stud 
extensive;  ideo  concedi  potest  etiam,  quod  obiectn»  Cond'1 
spei  sit  boniim  sub  ratiooe  gloriosi  et  snb  ratione 
aetemi,  hoc  est  sub  ratioue  exceUentis  et  indefir 
cientis ,  quia  naec  duo  concurrunt  ad  perfectam  ra- 
tioiicin  magiiitudinis  ipsins  boni7.  —  Concedendae 
sunt  ergo  rationes,  quae  suni  ad  partem  istam. 

1.  Ad  illud  quod  obiiritur.  quod  si<nt  se  babK  ~ 

...  ram. 

scientia  ad  vernm,  ita  virtusad  bonum;  dicendnm, 

(piod    hoe    non   est   omnino  simile :  quia  cognitiva  voundom. 
non  habet  obtectum  nisi  unius  rationis,  scilicet   v.-- 
rum ;  sed  affectiva,  cum  duplicetnr  in  duas  vii 
videlicet  in  concnpiscibilem  et  irascibilem ,  obiectum 
habet  duplicis  rationis,  videlicet  bonum,  quod  con- 
cupiscit,  et  arduum,  ad  quod  se  erigit8. 

•2.  Ad  illud  quod  obiintui',  quod  virtus  theologica 
idem  habet  pro  obieclo  et  pro  line:  dicendnm  .  quod 
si  hoc  intelligalur  de  identitate  qnantnm  ad  substan-  wound»  d.- 
tiam,  sic  veruni  est,  quia  ipse  Deus  est  Qois  el  obie- 
etuni  earnm.  Si  antera  loquamur  quaotnm  ad  ralio\ 
movenaH,  sie  non  habet  veritatem  nisi  in  sola  virtnte, 
quae  est  caritas;  ipsa  enim  habet  bonum  sub  ratione 
boni  et  pro  obieelo  el  pro  fine;  ideo  principatnm  tenet 
inter  ceteras  virtutes ,  sicul  infra9  manifestabilur.  In 
fidc  autein  et  spe  non  babet  veritatem;  etquoniam 
in  illa  ratione  procedit  ab  identitate  secondnra  sob- 
slantiam  ad  identitatem  secundnm  ralionem :  i<i»in 
in  proeessu  illo  esl  peccatum  secundum  accid 

3.  Ad  illud  quod  obiieitur.  quod  sic  se  habet 
spes  respeetu  futuri.  sieul  gandinm  respectn  prae^ 
sentis ;  dicendum.  quod  simililudo  bona  est  ipian-  \oundom. 
luni  ad  differentiam  fntnritionis  "  et  praesentialitatis . 
sed  quantum  ad  rationem  boni  motivi  non  est  simi- 
litudo.  Honiun  enim  sub  ratione  boni,  quando  pra 
sens  est,  delectat  et  reficil  ipsam  concupiscibilem ; 
sed  sub  hae  ralione  non  babel  elevare  et  erigere, 
immo  potius  sub  rationc  exeeUentis.  Delectatio  enim. 
quae  est  in  gaudio,  respicil  convenienliam ;  sed  ei  - 
clio ,  quae  esl  in  spe,  respicit  exceUentiam. 


1  Scil.  in  fundam.  3.  seqq.  —  Paulo  inferius  edd.  eum  uno 
alteroque  cod.  onaiuuni  nostra. 

-  Cfr.  infra  d.  1~.  ilub.  I.definiiio  caritatis,  quam  August. 
itai  I.  Soliloq.  c  7.  ii.  I  i.  ,\vicenna,  de  Anima,  p.  IV.  c  3.  ait: 
Spes  autem  aliud  eal  quam  deskkrwm.  Spet  enim  est  imaginatio 
Hlicuius  rei  cum  affirmalione  aul  opinione,  quia  i  rit;  desidetium 
?ero  esi  imaginatfo  rei  el  concupiscenlia  eius  <'i  iudicare,  quod 
delectabiiur  in  ill.i,  <i  adfuerit ;  tnimr  aulem  esl  oppositus  spei 
;iil  modum  conlrarietaUs ;  sed  diffidentia  vel  despcratio  est  eius 
|iii\.ni'>.  —  Paulo  superius  pro  tub ratione  futuri  desideralur 
oodd.  \  K  Z  sub  ratione  futuri  boni  desideratur. 
II.  in  fundam.  2. 

4  Cfr.  supra  pag.  ';<>i  ,  nota  7. 

1  Codd.  WX  Y  magnam  ab  eo  ecrspectat  [cod.  X  habef\ 
nritatem  [codd.  \  \   securationeni]. 

ire.   I.  Bernard.,   Serm.    85.     n    Cantlc    n.  ">:  Quidnl 
>>iiHii;i    possibilia   >ini    innilenti   super   eum  qui  omnia  poti  si  f 

iiao  lidnci.it'  \i>\:  Omnia  possutn  m  eo  qui  me  confortat 
(Phil.  i,  it.  !  Nil  omnipotentiam  Verbi  clariorem  reddit,  |uam 

j    Bonao.  —  Tom.  III. 


quod  omnipotentes  facit  omoes,  qui  in  se  sperant.  —  Paulo 
pro  in  consolaUonem  edd.  cura  paucis  codd.  m  consolatit 
7  Respicitur  praecipuum  obiecujm  spei ,  scil.  beatitudo 
infra  ad  5.),  ad  quam  secundum    lugust,  (te  Moribus  !■ 
cath.  c   i.  ii.  •>,    requirilur   optiroum   et   inamissibile    bonuro. 
Idem  S.  Doctor  ;iii  In  Enarrat.  in  Ps     102,    n.  8: 
tuam  ad   bonum   bonorum  omnium.  Ipse  eril  bonuro  tuun 
quo  lu  in  ni"  genere  factus  es  bonus  stoL,  I.  Ethic. 

c.  ■_».  .'i  Boeth. ,  lli.  de  Consol.  i>i  ilo  Bnte  > 

i/ihir  iln  i .  sed  codd.  el  edd.  I,  _  </""'  duo,    <■  • 
meliorem  lectionem  cod.  Z  >/""'  haec  </"c 
Tr.  quaest.  seq. 

Dlst.    27.   a.    I.  >|.   I.  |.  I,  dub.   I  ; 

q.   I  ,  el  d.    16.  q.  I  |.  _  D 

nih<  secundum  <■ 
pag.  179  I. 

od.  /.  /"/"/ 1   tempoi 
'. 


:i7* 


SENTENTIARDM  LIB.  III. 


k.  Ad  illud  qnod  obncitnr,  qnod  spes  »si  re- 
spectu  boni  tantum.  ergo  babel  obiectum  bommi 
suh  ratione  boni;  dicendum,  quod  illud  non  sequi- 
tur.  prd  eo  quod  ista  non  est  sola  ratio.  propter 
quam  aliquid  tendat  solummodo  in  bonum.  quia 
motivum  eius  est  bonum  sub  ratione  boni.  sed  etiam 
propler  hoc,  quod  illud  qnod  est  motivum  eius. 
habet  semper  bonum  sihi  suhstratum.  Et  hoc  modo 
intelligenduin  est  se  habere  in  spe.  Illud  enim  ar- 
duum  et  excellens,  ad  quod  assequendum  erigilur 
anima,  non  potest  esse  nisi  bonum. 


:>.  Ad  illud  quod  obiieitur.  quod  spes  est  exspe- 
ctatio  futurae  beatiludinis:  dicendum,  quod  spes  non 
exspedai  beatitadinem,  nisi  inqnantnm  tenet  ratio- 
nem  magni  el  anlui.  hoe  est  rationem  erxeellentis  et 

indeficientis.  Et  quia  ista  duo  importat  beatiludo  de  soun* 
sua  prima  '  ratione;  hinc  esl ,  quod  spes  magis  habet 
defmiri  per  bealitudinem  quam  alia  virtus:  unde  in 
ratione  illa  est  jwccalwm  secimdum  aeeidens.  Quam- 
vis  enim  heatitudo  habeat  ratiouem  boni .  tamen  non 
cadit  prineipaliter  sub  exspeetatione  spei  sub  illa  ra- 
tione,  sed  in  quantum  habet  rationem  ardui. 


SCHOLION. 


1.  Spes,  ul  est  passio,  importat  motum   appetitus   in  ali- 

quod  bonum ,  commensuratum  quidem  appetenti,  sed  ardaum 
(S.  Thom.,  hic  q.  I.  a.  2.).  Terminus  arduum  «  addit   quan- 
dam  specialem    ralionem    bonitatis,  scilicet  prctiositatis  »  (ibid. 
ad   I.).  Hinc  S.  Bonav.    docet,  bonum  sub  ratione  ardai  fma- 
gni,  excellentis,  vel  ciinm  glnriosi  et  aeterni)  esse  spei  obie- 
ctum  formale  et  rationem  motiiam  :  bonum  quidera,  quia  in  spe 
est  protensio   appetilus,    qui    non  est  nisi  ad  bonum  (ad  4.), 
quod   exspectal;   ardai  autem  et  excellenlis,  quia  erigit  ani- 
mum  confidentem  el  innitentem  summae  et  immensac  largitati 
(supra  a.  I.  q.  I.)J  nam  bonum  sub  ratione  excellentis  erifjit  (hic 
ad    3.)-  Duo  enim  actus  implicantur  in  spe,  quorum  primus  est 
exspectare ;  et  «  qui  exspectat  advenlum  desiderat  exspectati  » 
(infra  dub.2.),  nempe   boni  convenicnlis.  Sed  hoc  desiderinm 
«  se  habet  ad  spem  sicul  commune  ad  proprium ,  in  quantum 
spes  addit  certitudinrm  circa  exspeclationem  »  (S.  Thom. ,  loc. 
cit.  a.  3.  ad  I.).  «  Motus   appetilus  incipil  in  desiderio...  Desi- 
derimn  cst  quaedam  inchoatio  amoris  »  (lbid.  q.  2.  a.  3.  quae- 
stiunc.  2.).  —  Secundus  actus  est   confidere,    quod  est  princi- 
pium  et  origo  exspectationis ,    quia  spes  «  faciendo   confidere 
facit  exspectare  »  (hic  in  corp.).  Sed  haec  ipsa   confulentia  ra- 
lionem  motivam  habet  «  in  eo  qui  nec  potcst  nec  vult  sibi  de- 
Picere;  talis  autem  non  est  nisi  ille,    qui   est   potenUssimus  in 
virtute  et  munificentissimus  in  liberalitale ;  el  hoc  non  habet , 
nisi  hnbeat  excellentiam  virlulis  et  largitatis  »  (ibid.).  —  Atta- 
men  hi  duo  actus,  scilicet  confidere  et  exspectare,  licet  in  se 
sint  actus  formaliter  differentes,  unum  tanlum  requirunl  habilum, 
quia  inter  se  habent  «  ordinem   et  connexionem  et  consequen- 
liam  naturalem...  Ideo  enim  spes  exspectat   magna    bona   pro- 
missa,  quia  confidit   de  immensa  largitate  promitteniis ;  unde 
quia  unus   istorum    actuum   est  ratio  alterius,  hinc  est,   quqd 
non  perlinent  ad  diversos  habilus,  sed  ad.unum  »  (supra  a.  I. 
q    2.  ad  I.).  —  Concluditur  (hic  in  corp.) :  «  Quoniam  spes  habet 
obiectum  magnum  et  arduum  in  confidendo»  [scilicet  excellen- 
tiam  virtulis  et  largitatis  divinae] ;  hinc  est,  quod  habet  pro  obie- 
cto  magnum  et  arduum  in  exspectando,  scilicet  bonum  aeternum, 
quod  est  ips>  immensa   Bonitas,  divina .  et  bonum  perprttium , 
quod  est  beatitudo  creata,   ul  egregie  explicalur  infra  dub.   I. 
Cfr.  scholion  ad  q.  •">. 

In  substantia  huius  doetrinae  praeter  Petrum  a  Tar.  el  Hi- 


cbardomaMed.  consentit  etiam  S.  Thom.  (hicq.  2.  a.  :}.  quae- 
stiunc.    I.).   Postquam  cnim   (ibid.  in   corp.)    dixit:    •  Oportet, 
quod  voluntas  ad  hoc ,    quod  opcrari    incipiat,  icndat  in  illud 
[appeiibilc]  sicut  in  possibile,-  ct  haec  inclinatio  voluntatis  ten- 
dentis    in   bonum    aeternum   quasi    possibile   sibi  per    graliam 
est    actus    spei  »;    deinde    (ad    I.)   addit:    «   ldem    secundum 
rem  est  obiectum  omnium   virtutum    theologicarum ,    sed   dif- 
fert  secundum  rationem ,  quia,  in    quanlum  est   summum   ve- 
rum,  est  obiectum  fidei;  in  quantum  est  summum  bonum  ,  est 
obiectum  caritatis;  in  quantum  est  altissimnm  arduum ,  est  obie- 
ctum  spei.   Et  quia  bealitudo  nominat  maxime  arduum...  ideo 
in  definitione  spei  praocipuc  ponilur  beatitudo  »   (cfr.  S.   11.  II. 
q.   17.  a.  6,  et  Bonav.  bic  ad  5,  et  infra  dub.  2,  ubi  ralio  exhi- 
belur,  quare  beatitudo  approprietur  spci).  lbid.  ad  i:  «  Tendere 
in  appetibUe  est  tam  irascibilis  quam  concupiscibilis,  sed  diffe- 
renter:  quia  tenderc  in  aliqnod  bonum,  ut  cst  bonum  simpliciter, 
est  concupiscibilis,  scd  tendere  in  aliquod,  ut  est  arduum  et  dif- 
ficile.  est  irascibilis».  In  Sum.  autem  (II.  II.  q.   17.  a.  2.;  idem 
dicit,  quod  spes  «  attingit  Deum,  innitens  eius  auxilio  ad  con- 
sequendum  bonum  speratum...  Hoc  autem  bonum   cst  vita  ae- 
terna .  quae  in  fruitione  ipsius  Dei  consistit...  Et  ideo  proprium 
et  principale  obiectum  spei  cst  beatitudo  aeterna  ».  —  lbid.  a. 
6.  ad  3 :  «  Spes  facit  tcndere  in  Deum  sicut  in  quoddam  bonum 
finaliter  adipisccndum  et  sicut  in  quoddam  adiutorium  efiicax 
ad  subvcniendum  ». 

II.  Posleriores  theologi  in  assignando  spei  obiecto  formali 
quo  (sive  ratione  motiva)  valde  dissident.  Nam  praetcr  opinio- 
nem  in  corp.  primo  rclatam  ct  opinionem  auctoris  (contra  quam 
arguit  Scotus,  hic  n.  7.),  nonnulli  cum  Gotti  multisque  aliis  di- 
seipulis  S.  Thomae  dicunt,  illud  esse  omnipotenliam  Dei  ul  auxi- 
lianlem;  amorem  autem  concupiscentiae ,  quo  amatur  beatitudo 
ut  bonum  noslrum,  se  habere  ad  spem  ut  antecedens;  alii  vero 
volunt,  csse  Dei  bonitalem  ut  nobis  convenienlem  el  amabilem 
amore  concupisccnliae  (quae  opinio  a  multis  tribuilur  Scoto); 
alii,  esse  divinam  promissionem;  denique  (secundum  Seotum, 
ut  cius  sentenliam  interpretantur  Frassenius  et  Ilenno),  essc  boni- 
tatem  Dei  respectivam,  nobis  infaHiKliter  promissam ,  ita  ut  boni- 
tas  el  promissio  infallibilis  ingredianlur  rationem  obiecti  molivi. 

III.  Praeter    locos  citatos:  B.   Albert,   hic   a.   8.  —  Petr.  a 
Tar..  hic  a.  5.  —  Bichard.  a  Med.  hic  a.  i.  q.   I. 


QUAESTIO  V. 
Utrum  spes  sit  in  parte  animae  cognitiva,  an  affectiva. 


Quinto  quaeritnr  de  spe  per  comparationem  ad 
subiectum,  et  est  quaestio.  utrum  spes  sit  in  parte 
animae  cognitiva,  vel  affectiva.  Et  quod  sit  in  co- 
gnitiva .  videtur : 


1.  Primo  per  illud  quod  dicitur  primae  ad  Timo-  \ 
theuui  primo 2  super  illud:  Finis  praecepti  est  caritas 
de  corde  puro  et  conscientia  bona;  Glossa:  de  con- 
scientia  bona,  id  est  de  spe:si  ergo  spes  est .  con- 


1  (^odd.  A  K  propria. 

•:  Vers.  5.  —  Glossa  (ordinaria)  sumta  est  ex  August.,  I. 
de  Doctr.  christiana,  c.  40.  n.  U,  eiusque  verba  integra  apud 


Strabum  et  Lyranum  haec  sunl:  Cnnsrirntia  bona ;  conscientia 
pro  spe.  Hle  cnim  ad  id  quod  diligit  sc  perventurum  L.\ugusii- 
nus:  llle  enim  se  ad  id  quod  credit  et  diligit  perventurum  essc] 


DIST.  XXVI.  ART.  II.  QUAEST.  V. 


' 


scientia:,  et  conscientia  se  tenet  ex  parte  cognitivae; 
vitletur  quod  et  ipsa  spejs. 

i>.  Item,  Bernardus  in  quadara  homilia  super 
Cantica  ' :  «  Deus  futurus  est  raiioni  pleoitado  lucis, 
volunlati  multitudo  paeis  et  memoriae  continuatio 
aeternitatis » ;  sed  continuatio  aeternitatis  esl  dos 
correspoBdea8  cxspectationi  ipsius  spei :  ergo  si  illa 
respicit  ipsam  raemoriam,  videtur,  quod  ipsa  ex- 
spectatio  spei  iu  via  esse  in  meinoria  babeat.  Sed 
haec  est  poteotia  cognitiva:  ergo  etc. 

8.  Item.  Augustinus,  definiens  spem,  in  libro 
de  Civitate  Dei2  dicit,  quod  «  spes  est  virtus,  qua 
quis  se  ad  illud  quod  credit,  perventurum  praesu- 
mit  ».  Ex  hac  definitione  videtur,  quod  nihil  aliud 
sil  sperare  quain  ftrmiter  eredere,  se  perventiiruin 
ad  aliquod  arduum  et  excellens;  se<l  tam  eredere 
quam  firmiter  credere  est  potentiac  cognitivae:  igi- 
tur  sperare  spectat  ad  potentiam  cognUivam.  Sed 
«  cuius  est  actus,  eius  est  et  habilus»:  ergo  idem 
redit ,  quod  prius. 

4.  Itein,  imago  creationis  refbrniatur  per  ima- 
ginem  recreationis,  quae  quidem  consislit  in  gratia 
et  tribus  virtutibus  theologicis :  ergo  si  virlutes  re- 
formantes  sunt  in  potentiis,  quas  relbrmanl;  necesse 
est,  esse  virtutes  theologieas  in  iliis  potentiis,  in 
quibus  attenditur  integritas  iniaginis.  Si  ergo  illae 
potentiae  sunt  intelligentia,  memoria  et  voluntas3, 
et  caritas  respicit  voluntatem,  Qdes  intelligentiam ; 
videtur  ergo,  quod  spes  respiciat  memoriani :  ergo 
est  in  polentia  cognitiva. 

V).  Item,  certitudo  respir.il  potentiam  eogniti- 
vam  :  ergo  cum  «  spes  sit  certa  exspectatio  lulurae 
beatitudinis  4  »,  spes  est  in  potentia  cognitiva  lan- 
quam  in  subiecto. 

Sed  contra  :  I.  Quatuor  genera  affectionum  di- 

enia.slinguuntur  a  Sanctis   et    a    philosophis "',    videlieet 

fjaudium  el  Uolor,  spes  et  timor:    ergo   si  omnis 


affectio  et  habitus  regulativus  affectionis  est  in   po- 
tentia  affectiva,  ciim  spes  vel  noininct  affectionem, 
vel    habitum   directivuni    affectionis;   videtor  e 
generaliter,  quod  spes  sil  in  potentia  aifectiva. 

">.  Uem,  eiasdera  potentiae  esl  sperare,  cuius 
est  el  timere;  sed  timere  non  esl  nisi  potentiae  if- 
fectivae4:  ergo  nec  sperare.  Sed  «cuius  esl  actus, 
eius  est  et  habitus»:  ergo  etc. 

:*.  Itein.  «opposita  nata  sunt  fieri  circa  eandem 
vim  ' »:  sed  spes  et  desperatio  sunl  opposita:  si  eris  i 
desperatio  esl  in  potentia  affectiva,  videtur  similiter, 
quod  et  ipsa  spes. 

'\.  Item,  sicul  contingit,  potentiani  rationaiem  et 
concupiscibilem  obliquari  et  dirigi,  ita  etiam  ira- 
scibilem:  ergo  sicut  est  aliqua  virtus  theologica  io 
rationali  et  aliipia  in  concupiscibiii ,  ita  aliqua  debel 
esse  in  irascibiti;  sed  haec  non  est  nisi  spes:  ergo 
spes  est  in  irascibili:  ergo  spes  est  in  potentia  af- 
fectiva. 

'■').  Item,  obieClum  spei  est  inagnuin  et  anlunm, 
sicut  supra8  luit  ostensum;  sed  arduum  est  obie- 
ctum  potentiae  irascibilis:  ergo  si  idem  est  obiectum 
habitus  el  potentiae  substratae,  in  qua  est  habitus, 
spes  est  in  potentia  irascibili;  et  haec  est  affectiva: 


ergo  etc. 


CONCL  cs  ro. 

Spes  est  in  potentia  animae  affectiva  , 
et  quidem  in  parte  irascibili. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  absque  dubio  spes condMio. 
esl  in  potenlia  affectiva;  <ist  enim  in  ipsa  irascibili, 
quae  est  pars  potentiae  affectivae.  Potentiae  enim 
irascibilis  non  lantum  est  detestari  raala  culpae  el 
perpeti  mala  poenae,  sed  etiam  aggredi  terribilia  et 
erigi  ad  magna  et  ardua9.  Et  propterea  non  tanlum 


dcspenit,  cui  muliie  conscientfae  scrupulus  fncst.  Cfr.  Bnarrat. 
in  l's.  31.  enarrat.  2.  n.  5.  —  Paulo  inferius  in  conclus.  pro 
8X  parte  cogniUvae  edd.  ex  jxirle  cognitionis  vel  cognilivae. 

1  lloniil.  II.  n.  •').  —  In  conclusione  codd.  et  edd.  I,  l 
repeiunt  ergo  ante  videlur,  et  codd.  GIKLTZbb  nec  non 
Supplement.  Sum.  Alex.  Hal.  collat.  M.  a.  I.  pro  memoria 
Bubstituunt  memorativa,  ut  infra  ad  2.  IMmlf:  Vat.  ctedd.  I,  2 
verbis  potentia  cognitiva  praeflgil  in. 

2  Vi(li>  infra  p;i^c.  583,  nota  l.  Quod  credere  sil  actus  po- 
tentiae  cognitivae,  ostensum  cs;  supi-.i  <l.  -2.1.  a.  I.  q.  1.  —  In 
Bne  arg.  respiciiur  illud  Aristol. ,  <l<'  Somno  et  \i^ril.  <•.  I  :  Cu- 
ins  enim  csl  poteulia,  linins  esl  <'i  aclus. 

»  Cfr.  I.  Sent.  d.  3.  p.  II.  a.   I.  q.   I. 

*  Ut  Mugister  <li<ii  hic  in  lii.  <•.   I. 

"■  Vide  supra  pag    ■'<'■>'■>.  nota  7.  el  pag.  856,  nota  5. 
\ri-i<ii. ,  IV.   Topic.  c.  5:  Verecundia  <|niil<'iii  In  ratio- 

luili,  linitir  in   irascibili,  ;<i  tristitia  i ncupiscibili ;   nam   in 

hoc  ei  voluptas ,  ira  nutem  in  irnscibili.  —  In  Val.  arg.  ler- 
minatur  sic:  videtur  ergo,  quod  spes  sit  m  potentia  affectiva. 

7  Arislol. ,  II.  Topic.  c    I  ubi  simile  exemplum  af- 

Eeriur,   ><il.   <!<•  odio,  <i   docclur,  ;<<l  cognoscendum ,  ulrum 

n  coliacreat  irac,  un  sn  |n  concupiscibili,  inspiciendum 
quod  ei  conlrarium  slt,  amorem  scilicel ;  cum  autem  umor  non 


sit  in  irascibili,  sed  in  concupiscibili,  odium  quoque  non      - 
in  irascibili,  s<'<l  in  concupiscibili. 

8  Quacst.    praeced.     —   !)<■   obiecto    vero  irascibilis   <li>ii 
Avicenna,    <!<'  Anima  p.  I.  <•.  5,  haec:  «  Vis   concupiscibilis , 
<|ii;i<>  cs(  \ i-   im|!cr.ins  moveri,  ul  appropinquatur  ;i<l  ea  quae 
putantur   necessaria  aul  utilia  ;i|ip<'titiii  delcctamenti...  irascibi- 
lis,  quae   esl    \is   imperans   moveri  ad  repellendum  i<l   <|n<«l 
putalur  nocivum  nul  corrumpens  nppetitum  vincendi  ».  El  eUam 
sequentia  (p.  IV.  c.   L):  •  llla  autem  [virtus],  quae  vull  dele  i  ■ 
bile  el  <|iiii<1  pntntur  utile  nd  acquirendum ,  e<t  concupudbiUx , 
quae  \<t<i  vull  vincere  el  i<l  quod  pulatur  nocivum  repel 
esl   irascibilis ».   Sed   cfr.  Infra  scbolion.  —  <'ii<-'   flnem 
pro  haec  est  affectiva  cod.   \   /<</'•'•   est  in   potentia   "//" 
Deinde  Val.  concludll  sic:  '■/•</"  spes  est  u<  potentiu 

'■'  Prima  huius  propos.  pars  lllustrotur  \  rbis,  quae  h 
tur  in  libro  de  Spiritu  ei  anima  <  Inter  opcra  ^ugusl 
tionalis  slquidem  osl  nnimn  nostrn,  ut  scl  i  neri1  Inter  bonum 

ei   m.iiuin.  Esl  cliam  conciipiscibilis  ntquc  irascibiUs    ui  p 

.ii bonum  el  odire  inalum.  I < i|  la  Ibilltati 

amor,  etde  a v <  desidt  gaudinm.    Imoresidelt» 

cordis  nllcuius  nd  allquld  propter  nliqufd,  per  dt 

ntque  per  gaudium  re.piies  mis,  per  ■"-  In  npp< 

ai  per  ./././'/"</«  i 


580 


SENTENTIARUM  LIB.  III. 


nonm.us  in  ip  e  vram  et  patientiam,  sed  etiam 
foriitudinem  el  spem,  fortitudinem ,  inquam,  in 
,,„;,, ,iuin  oegotiatur  circa  ea  quae  sunl  ad  finem; 
spew  autem,  secundum  quod  se  erigil  ad  exrellen- 

li:iin  ipsius  finis. 

llor  autem  satis  potesl  aperte  colligi,   tum  ex 
Ra„o  tri-parte  a/r«rfto*w  substratm,   tum  ex  parte  cond* 
plex-     (ibnw  tuKumriae,  tum  ex  parte  datis  subsecuturae. 
P,ima.Ex  parte  affectimis  substratae:  quia,  cum  quatuor 
sint  affectiones,  videlicet  gaudium  et  dolor,  spesel 
timor,  sirul  gaudium  et  dolor  sunt  cirra  eandem  po- 
tentiam,  ila  etiam  spes  el  timor1.  Gum  igitur   pla- 
num  sit,  timorem  esse  ipsius    polentiae    irascibilis. 
non    esl    dubiuin ,    quin   affectio  spei  "ad  potentiam 
irascibilem  pertineat,   ac   per   hoc  habitus  virtutis 
spei  dirigeos  affectionem  iliam.  —  Ex  parte  simili- 
secunda.  ter  condilioms  el  proprieta.tis  annexae  hor  ipsum 
potest  satis  aperte  videri.  Spei  enim  est  stabilire  et 
quodam  modo  assecurare  de  assequenda  futura  bea- 
titudine;  stabilitio  autem  et  confirmatio  pertinet  ad 
potentiam  irascibilem.  Sicut  enim  rationaUs  se  ba- 
bet  ad  elaritatem ,  et  concupiscibilis  ad  voluptatem; 
sic  etiam  iraseibiUs  ad  securilatem  -.  Quia  ergo  asse- 
curatio  est  conditio  concomitans  ipsam  spem  .  indu- 
bitanter  verum   est,  virtutem  spei   ad   irasdUkm 
Tertia.  pertinere.  —   Ex   parte   dotis   futurae   boc  ipsum 
potest  haberi.  Sicut  enim  ad  fidcm  subsequitur  visio, 
ita  ad  spem  subsequitur   perfecta  tentio  3.  Firmiter 
autem  lenere  hoc  est  illius  potentiae,  cuius  est  ba- 
bitum  defendere:  banr  autem  non  est  dubium  esse 
potentiam  irascibilem.  —  Et  ideo  concedendum  est, 
habitum  spei  esse  in  irascibili  poteutia,  ac  per  bor  in 
virtute  animi  affectiva,    sicut   rationes  concludunt . 
quae  snnt  ad  partera  istam. 

I.  Ad  illud  vero  quod  primo  obiicilur.  quod 
soiutio  op- spes  dicitur  conscientia;  dicendum,  quod  in  pro- 
positorum.  ^^  .^  egj  pcccatum  secundum  aequivocationem*: 
quia  conscientia  polest  nominare  ipsam  spem,  et 
potest  nominare  lumen  directivum  ad  bene  agendum; 
ei  iior  ultimo  modo  spectal  ad  polentiam  cognitivam, 
alio  modo  non:  ideo  nou  sequitur ,  quod  virtus  spei 
Aiins  defe- sit  in  potenlia  animae  eogniliva.  Praeterea,  alius 
defectus  esl  ibi:  quia  nomine  conscieutiae  intelligi- 
hir  spes,  non  quia  spes  sit  conscienlia.  sed  quia 
spes  esl  eerta  exspectatio ,  consurgens  ex  gratia  et 


CtDS. 


rneriti^:  merita  auiem  esse  non    possunt.  nisi  ubi 
est  conscientia  bona. 

2.  \d  illud  (jiiod  obiicitur.  quod  Deus  toturus 
esl  memoriae  conlinuatio  aeternitatis ;  dicendura ,  KoJU 
qnod  idud  verbum  b.-rnardi  intellr/itur  mediate  et 
non  primo.  Nam  contimtatio  aetemitaHs  respicil 
illam  virtulem.  cuins  est  perpeiuo  tenere;  et  hoc 
esi  potentiae  irascibiMs,  euius  esl  in  praesenti 
gpectare:  et  nleo  ex  boc  non  sequitur,  quod  spes 
sit  primo  in  polentia  memorativa  .  sed  quod  aliquo 
modo   ipsam    respkiat,   vel   prineipaliter ,   ie\  ex 

consequenti6. 

:;.  \d  illud  quod  obiirilur.   quod    sperare  non 
est  aliud  quam  firmiter  credere.  se  babilurum  ali- 
quid:  dicendum,  quod  spes  diritur  et  large  etpro-sp^ 
pric  Large  accipiendo  spem.  sir  dicit  credulitatem 
quodam  modo  firniatani  respectu  alicuius  boni  asse- 
quendi  sive  a  se,  sive  ab  alio;  quemadiiiodum.  cuin 
«juis  videl  alinm  bonae  indolis,  dirit.  quod  sperat. 
ipsum  esse  futurum    bonum  hominem:  ibi  sperare 
idem  est  quod  probabibter  credere;  et  sir  sumitur 
large  et  improprie  el  bene  potest  pertinere  ad  vir- 
tutem  cognitivam  7.  —  Alio  modo  sperare,  secundum 
quod  dicitur  propric\  idem    est    quod  confidere  et 
ex  illa  confidenlia  cum   quadam    securitate  tenderi 
ad  habendum    illud    quod    speratur:    et   boc  modo 
pertinet  ad  virlutem  affectivam.  Et  haec  duo,  vide- 
lieet    confidcnfiam    illam    et    securam  tendenUam, 
comprehendil  Augustinus   sub  verbo  praesumendi, 
quod  quamvis  sequatur  credulitatem  cognitionis.  te- 
net  tamen  se  ex    parte    affectionis.   Et  ideo  ex  illa 
ralione  non  potest  concludi,  quod  potentia  cognitiva 
sit  subiectum  spei. 

4.  Ad  illud  quod  obiicitur ,  quod  imago  recrea- 
tionis  respondet  imagini  creationis;  dicenduin.  quod 
verum  est,  quod  respondet;  nihilominus  tamen  ima-  ** 
go  vrcatinnis  plns  se  tenet  ex  parte  cognitivae, 
imago  vero  recrcationis  plus  se  tenet  ex  parle  af- 
fectivae,  secundum  quod  dicit  Augustinus  %  quod 
«  imago  est  in  polentia  cognoscendi .  el  similitudo 
in  poteulia  diligendi».  Et  quia  imago  recreationis 
plus  se  tenet  ex  parle  aflectivae.  ideo  duae  virtutes 
sunt  in  parte  affectiva  totaliter  et  principaliter ,  vi- 
delicel  spes  et  caritas.  El  virtus  spei  reformando 
potenliam  irasribilem.  quae  est    potentia    affecliva, 


ii;in  ge,  ..„,.  e(  deodio  dotor  ettimor.  Cum  enim 

conlra  peccata  nostra  irascimur  et  ea  odire  incipimus,  dole- 
mus.  quia  peccavimus  el  poenas  pro  peccatis  limemus.  — 
Quoad  secundam  propos.  partem  videsis  verba  Damasceni, 
tom.  1!.  pag.  S60,  nota  IS.  allata  fde  quibus  agit  loan.  do  Ru- 
Sum,  de  Anima,  p.  II.  c.  10.  ei  30.  :  cfr.  etiam  tom.  I. 
.  .  noia  6.  —  De  patientia  (quae  perlinet  ad  forliludi- 
nem)  vide  supra  pag.  561,  nota  7:  de  dom  forUtudtnis  infra 
(1.  34.  p.   1.  a.  2.  q.   I;  de  spe  quaest.  praeced.   in  fino  corp. 

et  ad  •>. 

i  Cfr.  supra  pag.  56»,  noin  i.  —  f»auk>  inferius  pro  dirigens 
codd.  A  k  l"  U  minus  benc  dirigentis. 

-  Ut  racile  cognosci  pote>t  ex  annotatione  penultima,  —  De 
a.  I.  q.  5.  —  Paulo  superius  pro  c!n- 


ritatem  codd.  M  0  (bi>  asecunda  marra^  subsUtuunl  veritatem, 
cdd.  perperam  mritatrm:  et  subinde  post  ad  volvptatm  VaL 
adikii  id  esi  delectaUonem,  konestam  tamen. 

3  Cfr.  supra  a.  I.  q.  3.  in  corp.  -  ln  Vat.  desunt  verba 
subseqmtur  visio,  Ua  ad  spem. 

*  Vide  Arislot.,  I.  Elench.  c.  3.  (c,  '►.).  —  De  conscienUa 
cfr.  II.  Sent.  d.  39.  a.  I.  q.  I.  —  Cod.  S  gvod  ibi  est  aequi- 
vocatio.  Paulo  inferius  pro  ad  bene  agendum  codd.  A  K  W  ad 
bonum  agendum. 

s  Respicitur  definitio  spei  hic  in  lii.  Magistri,  c.  I.  posital 

Cfr.  etiorn  supra  q.  2. 

8  Vido  I.  Sont.  d.  3.  p.  II.  a.   I.  q.   I.  ad    l. 

"  C.U-.  infra  dub.  I. 

s  De  Spiritu  ot  anima  (inter  opera  August.),  c.  10. 


DIST.  XXVI.  ART.  II.  OUAEST.  V 


581 


per  consequens  reformat  ipsam  memoriam ,  quae 
in  aclu  communicat  cum  ea ,  videlicet  in  actu  te- 
nendi.  Et  ideo  non  oportet,  quod  spes  reponatur  in 
memoria  sicut  in  proprio  subiecto.  Sed  haec  planius 
determinata  sunt  in  libro  secundo,  distinctione  de- 
cima  sexta  \ 

S.  Ad  illud  quod  ultimo  obiicitur  de  cerlitu- 
dine;  patet  responsio  ex  bis  quae  dicta  sunt  snpra  8, 
pro  eo  quod  certitudo  spei  non  est  perlinens  ad 
potentiam  cognilivam,  sed  magis  ad  potentiam  alTe- 
ctivam,  quae  quidem  certitudo  est  quaedam  assecu- 
ratio  tenens  se  ex  parte  polentiae  irascibilis.  —  Patet 
igitur.  quid  sit  subiectum  spei  quantum  ad  animae 
potentiam. 

("lterius  etiam  posset  esse  bic  inquisitio  de  sub- 


ieclo  spei  quantum    ud   substantiam.  et  circa  boeAUaequae- 

•       i  i    i  •      i    i  •        ™   •  •  es  re- 

possent  quaeri  plura  dubitabiba.  Pruno  quaentur.  censentnr. 
utrum  spes  sit  in  Angelis  bonis.  —  Secundo,  utrum 
sit  in  animabus  beatis.  —  Tertio,  utrum  aliquo 
modo  sil  in  angelis  malis.  —  Quarto.  utrnm  faeril 
in  bis  qui  fuerunt  in  limbo.  —  Qainto,  ulrum  sit 
in  bis  qui  sunt  in  purgatorio.  —  Sexto  et  ultimo 
quaeritur,  utrum  fueril  in  Cbristo.  — Sed  quoniam 
omnes  hae  quaestiones  pro  magna  parte  pendent  ab 
illa  quaeslione.  qua  dicitur  de  evacuatione  spei,  et- 
illa  visa,  cetera  sunt  facilia;  ideo  quaestiones  istae 
ad  praesens  omiltuntur,  quia  quaedam  ex  eis  de- 
terminabuntur  infra  3.  qoaedam  ex  eis  tanguntur  in 
littera,  ut  sic  vitetur  superfluitas,  quae  est  memo- 
riae  inimica. 


SCHOLION. 


1.  Communiter  ducelur,  subiectum  virtulis  Lheologicae, 
cjuue  est  spes,  csse  voluntatem  rationalem ;  a  qua  doctrioa 
auctor  noster  noii  discedit,  licet  doceat,  candom  esse  iu  vi 
irascibili.  Ut  autem  eiusdem  modus  loquendi  difTerens  ab  eo , 
quem  S.  Thomas,  Seotus  aliique  posteriores  communiter  se- 
quuntur,  intelligatur,  duo  breviter  discutere  debemus,  scilicet, 
utrum  in  voluntale  rationali ,  simili  modo  ut  in  sensibili ,  ad- 
mitlenda  sil  distinctio  aliqua  inter  vim  concupiscibilem  el  iru- 
scibilem ;  tiim,  hoc  concesso,  ntrum  spes  speciali  modo  sil  in 
irascibili. 

I.  Quoad  I.  quaestionem  non  defuerunt  qui  in  superiori 
parte  animae  distinguerent  irascibUem  lanquara  potentiam  di- 
versam  a  potentia  concupiscibili.  Alii  vero  cum  Henrico  Gan- 
dav.  (Quodl.  8.  q.  I5.J  in  una  poieulia  volunlalis  rationalis 
duplicem  vim,  sdlicct  concupiscibilem  el  irascibitem,  dislinxe- 
runt.  Conlra  liunc  Ilenrici  modum  loquendi  arguit  Scot.  (hic 
n.  fi.  seqq.);  ct  communiter  posteriores  Scholastici  cum  S. 
Thoma  (cfr.  III.  Sent.  d.  27.  q.  2.  a.  3.)  non  admittunt  in  vo- 
lunlatc  ralionali  irascibilem  proprie  dictam,  tamen  aliquid  si- 
mile  eidem  attribuunt.  Quod  etiam  Scot.  (III.  Sent.  d.  31.  n. 
13.)  minime  negal  dicens:  «  In  parte  autem  raiionali  possunt 
haberc"  similem  distinctionem  obiectorum,  sicul  in  parte  sen- 
siu'v;i:  nam  voluntati  est  aliquid  primo  delectabUe ,  puta  bo- 
niim  sibi  conveniens  secundum  se,  vel  conveniens  appelitui 
sensitivo,  cui  coniungitur  in  eodem  supposito.  Potest  etiam 
habere  volunlas  obiectum  offendens  el  secundum  reciam  ra- 
tioncm  el  contra  rectam  rationem,  et  respicere  illud  ut  offen- 
dens  actu  nolendi  repulsivo  et  imperioso.  Non  lamen  cst  tantn 
dlstinctio  horum  in  volutrtate,  quanta  esl  in  appetilu  sensilivo... 
nec  oportei  dicere  magis,  quod  alterum  istorum  esl  ois,  ei 
alterum  potentia,  quam  e  converso...  De  tnautera  nescip  quid 
oporteai  lo  |ui ;  csi  enim  verbum  superfluum  »  elc  — Aliter  loqui- 
lur  S.  1)011,1%.,  qui  (II.  Sent.  d.  24.  p.  I.  a.  2.  <|.  I.  in  corp.  circa 
flnem  et  cfr.  Ibl  q.  3.)  de  concupiscibili  ct  irascibili  in  volun- 
tate  afflrmat,  quod  cpotius  dicuntur  diversae    vires  quam  di- 

.>•  potentiaes;  quod  etiam  expressius  repetii  infra  d.  33. 
q.  3.  in  corp.  >'t  etiam  ad  l.  Idem  (ll.  SenL  d.  25,  p  l.  q.  <i. 
ad  2.):  d  Volunlas  autem  non  dfcit  aliam  potentiam  per  essen- 
ii;im  a  concupiscibili  el  Irasclblli,  sed  nominal  Ipsum  appetitum 
ui  ratiocinatum  si\c  rationl  coniunctum,  ei  sic  eius  regere  esl  el 
imperare.  Concupiscibitis  aulem  el  irascibilis  eundem  poten- 
liam  affectivam  nominant,  In  quuntum    lamen  habenl  regi;  et 


ita  dicuniur  inferiores,  non  quantum  ad  naturam  potentiae, 
sed  quantum  ad  offidum*  elc.  Praescindendo  a  modo  loquendi, 
reapse  sentenlia  Seraphici  et  Alexandri  Ilal.  quoad  hanc  distin- 
ctionem  \i\  differt  a  communiore  opinionc,  secundum  quam  Petr. 
a  Tar.  (hic  a.  7.)  dicit,  quod  in  parle  rationaU  animae  pro- 
babilius  irascibilis  non  sit  «  secundum  proprietatem ,  sed  -  - 
ciindum  aliquam  aequivalentem  smilUudinem.  QuJdquid  enim 
potest  viiius  inferior,  potest  superior,  et  non  econverso;  unde 
sicut  a  parle  cognitivae  ratio  recompcnsat  scnsus  inlerioris  et 
exterioris  upprehensionem ,  si<'  ;i  parte  motivae  voluntas,  tan- 
quam  superior,  habet  in  se  concupiscibilis  el  irascibitis  actum 
et  rirtulem  modo  nobiliori.  Spes  ergo  est  in  voluntate,  in 
quantum  ips;i  luibct  actum  irascibili  siniilcm  »  (clr.  S.  Bonav., 
I.  Scnt.  d.    10.  a.   I.  q.  2.    ad   i.  ct  scliolion). 

In  hoc  tamen  Scut.  recedil  a  nostro  auctorc,  quod  illc  ira- 
scibili  tribuit  non  nisi  actum  nolendi  et  vindicandi  obiectum 
offendens,  ita  dicens  (hic  d.  34.  n.  II.);  clrascibilis  igitur  imn 
habet  pro  obiccto  urduum  si\c  appetibile,  <|iio<l  <'si  obieclum 
concupiscibilis,  sed  ipsum  offendens,  ita  quod  actus  <'ius  ad- 
aequatus  esl  velle  vindicare,  vel  nolle  offendens»  etc.  Qua  posita 
opinione,  ium  sequitur,  quod  spes  non  possil  esse  in  irascibili, 
et  quod  spes  et  carilas  solummodo  pcrflciant  concupiscibilem , 
quia  Dcus,  (jitcm  habent  pro  obiecto,  «  csi  tantum  volibilis,  non 
nollibilis »  (ibid.  n.  li.).  —  Sed  S.  Bonav.  irascibill  praeter 
illum  actuin  respuendi  malum,  tribuil  etiam  alium  aclum,  sd- 
licet  erigendi  se  ad  arduum.  I>i<it  euim  (I.  SenL  d.  10.  a.  I. 
q.  2.  ad  i.  el  passim  bi<'  el  q.  praecrd  ).  <|uo<l  actus  " 
bilis  «vel  consistil  respectu  disconvenientis  vincendi,  vel  re- 
spectu  ardui  aggrediendi,  el  ita  vel  gradu-m,  vel  tlisri>nt  ■■ 
nientiam  dicit  ».  Quo  supposito,  etiaro  lt>'.iii^  qualiscumque 
actus  irascibitis  non  disconvenit  (infra  d.  33.  q.  3.  ad  I.  . 

2.  Quaeslio  2.  .i  S.  Thoma,  Scolo,  Richardo  aliisqu 
sterloribus   solvitur    responsionc    negativa,    •    -.  Ilonav.  vero, 
Alexandro  Hal.  el  B.  Alberlo   (qui    tamen   rem   alller  expl 
aflirmativa;  quae  differentla  ex  praedlctis,  pruesertim  ex  verbis 
Petri  a  Tar.,  rere  componi  potesL    Unde  s.    Thom.  (hic  q.  2. 
;i.  2.  .i<l  I.)  ad  mentera  s.    Bonaventurae   resp  nsionem  ; 
tiv.uii  sic  limital:  cnfsl    fortc   ipsam    vnluntalem,  In  quantum 
habet  actus  similes  actibus  irascibilis,  dicamus  irascibitem.  Sed 
inin   irascibitis  <'i  concuplscibills  n<<n  erunl  «li^ »M^.t«-  poteniiae, 
sed  nominabunl  candem  potentiam,  scillcet  voluntutem,  secun- 
iliiin  dlversos  actus».  Quando  autem  S.  Bonav.  cum  Urvmiiiv 


1  Ari.  2.  q.  3. 

-  An.  i.  <|.  3.  —  Posl  pauca  pro  assecuratio  bene  multl 
<'<nici.  <>i  Supplement.  Sum.  Alex.  Hat.  coilat.  i'».  n  I.  asse- 
cutio. 


1  Dlst.    ii.  a.  2.  <|.  2,  ubl  d  illone  sp  ir.  — 

De  spe  in  purgatorio  ctt,  i^    Sent,  d.  20.  p.  I.  q.   i.   \ 
quaestionibus  hic  proposltls  languniur  Infrt  dub.  '■   *<•  i        i'; 
tanguntur  multl  codd.  tangentur. 


582 


SENTENTIARUM  Uli.  III. 


ipproba<  eflatum,  «quod  consuevii  dici,  quod  tres  virlutea 
theologicae  sunt  in  ralionati  el  concupiscibili  ■■[  irascibili» 
,11.  Sent.  d.  25.  p.  I.  q.  «'»•  ■"'  2.);  non  in  eo  senso  vult  di- 
stinguere  spem  a  caritate,  quasi  spes  <ii  primo  .'t  ,„</•  se  in  sola 

ibili,  qualera  ipse  attribuit  volunlati,   caritas  vero  in  con- 

scibili;  sed,  ni  fallimur,  ideo  asseril,  caritatem  fquae  ba- 
i,  |    pro  obiecto    proprio    solam    Dei  boiiitatem   in  se)  solam 

upiscibilem  perficrre,  quia  ipsa  praescindit  q  quocumque 
respeciu  ;i<l  malum,  sive  illud  >it  oppositum  ipsi  summo  bono, 

i  est  cavendum,  sive  sit  minus  conveniens  subiecto  defi- 


cienti,\d  estipsi  speraoli  ut  aliquod  arduum,  quod  viresekis 
excedit;  spem  autem  ila  docet  perflcere  concupiscibiiem,  uteliam 
irascibilem  erigat  ad  <ir<l<i«<«  summum  superandum  (cfr.  scho- 

lion  ad  praecedentem  quaest.).  Simili  explicatl Mauh.  Hauzeur 

(Collalto  lotius  Iheol.  t.  II.  col.  566.   ipshw  SeoL  ?erba  in  concor- 

diam  ci loclrina  Alcfimdri    HaL   et  Bonaventurae   redigere 

conatur. 

II.  Praeter  locos  ciUitos:  S.  Thom..  S.    II.    II.  q.   18.  a.   \. 
—  B.  Albert.,  liic  a.  3.  —  Ricbard.  ;i  Med.,  Iii.-  a.  5.  q.  3. 


DUBIA  CIRCA  LITTERAM  MAGISTRI. 


DlB.    I. 

In  parte  ista  sunt  quaestiones  circa  litterara ,  et 
primo  qoaeritur  de  illa  definitione.  quam  ponit,  cum 
dicit:  Spes  est  virtus,  qua  spiritualia  et  aeterna 
bona  speranlur.  Si  enim  bonum  aelernum  est  unum 
solnm,  videtur,  quod  male "  dicat  praraliter:  qua 
aeterna  bona  sperantur.  —  Item .  nullum  aeternum 
est  temporale;  sed  omne  fulurum  est  temporale : 
igitur  cum  per  spem  exspectantur  futura  bona,  si- 
cut  dicitur  in  alia1  definitione;  videtur,  quod  per 
ipsam  non  exspeetentur  bona  aeterna. 

Propter  hoc  quaeritur,  quae  sit  differentia  inter 
Qaaestio  ia- illa  duo  membra,  videlicet  inter  spiritualia  bona  et 

cideos. 

aeterna. 

Respondeo  :  Dicendum ,  qnod  spes  definitur  hic 
per  comparationem  ad  obiectum  proprium.  Obiectum 
aulem  ipsius  spei  est  ipsum  bonum  aeternum  et  glo- 
Dapiei  bo- riosum.  Hoc  autem  est  duplex,  scilicet  creatum  et 
SSS.aeter*  increatum ;  et  respectu  utriusque  est  spes,  princi- 
paliter  tamen  respectu  Boni  increati 2.  —  Et  secun- 
dum  hoc  dupliciter  potest  intelligi  praedicta  defini- 
tib :  et  si  intelligatur  de  Bono  increato ,  tunc  spes 
dicitur  exspeclare  aeterna  bona.  quae  quidem,  quan- 
tnm  est  in  se,  carent  principio  et  fine.  Si  autem 
intelligalur  de  bono  creato ,  tunc  dicitur  exspectare 
bona  aeterna,  itl  est  perpetua.  —  Utroque  tamen 
Notandam.  inodo  pinraliter  dicitur  exspectare  bona  aeterna , 
non  quia  plura  sint  bona  summa.  sed  quia  bonum 
aeternum,  quod  est  ipsa  immensa  Bonitas,  omnia 
bona  excellit  per  sui  eminentiam  ;  et  bonum  perpe- 
tuum,  quod  est  beatitudo  creata,  omnia  bona  com- 
prehendit  per  aequivalentiam.  Et  ideo  pluraliter  di- 
nilaeterna,  non  propter  aeternitatis  multitudinem , 
sed  propter  boni  exspectati  omnimodam  plenitudinem. 
Ad  illud  vero  quod  obiicitur,  quod  est  exspe- 
ctatio  boni  futuri ;  dicendum,  quod  nihil  impedit. 
aliquod  bonum    esse  aeternum  in  se,  el  temporali- 


ter  ab  aliquo  haberi  in  praemio;  et  sic  esl  in  mer- 
cede,  quae  exspeetalur  per  spem,  quod 3  aeterna  est 
in  se ,  et  tamen  futura  est  exspectanti ,  qui  ad  eam 
nondum  pervenit. 

Ad  illnd    nuod    quaeritur,  quae  differenlia   sit  a.i  qt 
inter  illa  duo    membra :    dicendum,    (juod  priinuin 
membrum  explicatur  per  secundum,  quia  ibi  poni- 
tur  et  pro  id  est*,  ut   sil  sensus :  spiritualia ,  id 
est  aeterna.  —  Vel  potest  dici.  quod  per  hanc  dif-  Kesp. 
ferentiam  spiritualia  distinguitur  spes  ab  affectione 
naturali ;  per  boc  aulem.  quod  dicitur  aeterna,  di- 
stinguitur  a  virtute  cardinali ,    et   tangilur  propria 
ratio  spei,  quae  est  in  bonum  sub  ratione  aeterni 5. 
—  Vel  potest  dici.  quod  per  hoc  quod  dicitur  spi-  i<esP. 
ritualia,   tangitur   obiectum  generale ,  quod    habet 
rationem  materialis,  secundum  quod  consuevit  dici, 
quod  spes  quaedam  est  veniae,  quaedam  gratiae , 
quaedam  gloriae.  Per  hoc  autem  quod  dicilur  aeter- 
num,  tangitur  obiectum  proprium  et  formale  sive 


motivuin  6. 


DfB.    11. 


Item  quaeritur  de  alia  defmitione,  quam  ponit 
ibi :  Spes  est  certa  exspectatio  futurae  beatitudinis , 
provcniens  ex  gratia  et  merilis ;  quia  .  secundum 
quod  dicit  Philosophus7 ,  «  peccat  qui  definit,  quod 
est  in  motu  per  id  quod  est  in  quiete,  et  e  con- 
verso»;  sed  exspectare  est  quiescere.  sperare  quo- 
dam  modo  est  tendere  in  rem  speratam  :  ergo  male 
definitur  per  exspectationem.  —  Item ,  «  omnis  no- 
tificatio  debet  dari  per  propria 8  » ;  sed  beatiludo  et 
gratia  et  merita  sunt  ceteris  virtutibus  communia: 
ergo  inconvenienter  spes  defmilur  per  illa. 

luxta  hoc  quaeritur:  cum  «  unius  rei  sit  unum  Qm 
esse,  et  ita  una  defmitio"  ».  quomodo   differt  prae- 
dicta    notificatio  ab  aliis  notificationibus,  quae  con- 
sueverunt  assignari  de  spe  ? 


1  Vide  '.lulj.  seq.  —  Superius  Vat.  omittil  sed  omne  fufu- 
rum  est  temporale. 

-  Cfr.  supra  a.  I.  q.  2.  seq.  et  a.  2.  q.  4.  —  Paulo  inferius 
pro  carent  edd.  currunt  sine. 

3  Vat.  quae;  cod.  K  pro  quod  [intellige :  scil.  quod]  pa- 
riterque  m  >\  pro  qui  --'ibstiuiit  quia.  Superius  pro  aequivalen- 

aequipollenUam. 

4  Edd.  omittunt  et  pro  id  est,  atque  proxime  ante  pro  qui" 
exhibent  qaod. 


5  Cfr.  sUpra  a.  2.  q.  i.  in  corp.  et  a.  I.  q.  3,  ubi  ctiam 
in  arg.  3.  ad  oppos.  videsis  il<'  triplici  genere  spei,  de  quo 
paulo  inforius  menlio  lii. 

6  De  lioo  dubio  cfr.  S.  Thom.,  Iiv  circa  lit. 

'  Libr.  VI.  Topic.   e.  3.  ( e.    i.).  Vide    tom.  II.   pag.  647, 

nota   I . 

s  Secundum  Aristoi.,  VI.  Topic  e.   I. 

9  Cfr.  supra  pag.  591  ,  nota  2.  —  Mo\  anle  <ih  aliis  codd. 
A  K  inlerserunt  ub  ista  el. 


DIST.  XXVI.  DUBIA. 


583 


daaest 
ii  am. 


■I  spei 
h  iciter 
l-atnr; 
K  defi- 


iodn- 

iervli 


Respondeo  :  Dicendum ,  quod  spes  est  nomen 
affectionis  et  est  nomen  virlutis.  Secundnm  quod 
est  nomen  affectionis ,  sic  definitur  a  Philosopho  '  : 
«  Spes  est  suspicio  futuri  boni  ».  —  Secundum  au- 
tem  quod  est  nomen  virtutis  et  nominat  habitum , 
sic  habet  definiri  et  notificari  per  suum  actum.  Actus 
autem  ille  tripliciter  polest  comparari :  vel  ad  obie- 
etum  kmtum,  et  sic  est  illa  definitio  Magistri8: 
«Spes  est  virtus.  qua  spiritualia  et  aeterna  bona 
sperantur  »;  vel  ad  obiectum  et  principium,  et  sic 
est  illa  Haymonis3:  «  Spes  est  certa  exspectatio  l'u- 
turae  beatitudinis.  veniens  ex  gratia  et  meritis»; 
vel  ad  obiectum  et  habitum  praeambulum,  et  sic 
est  illa  Augustini  de  Civitate  Dei 4 :  «  Spes  est  virlus, 
qua  quis  se  ad  illud  quod  credit,  perventurum  prae- 
sumit  ». 

Aliter  etiam  potest  assignari  distinctio  inter  istas 
tres  nolificationes .  quod  prima  sit  formalis ,  data 
per  genus  et  differentias ;  secunda  causalis ,  data 
per  actum  et  causam ;  tertia  vero  partim  causalis, 
partim  formalis ,  quia  datur  per  genus5  spei  et 
aliam  virtutem  praeambulam ,  scilicet  fidem,  quae 
tangilur  in  verbo  credendi. 

Ad  illud  ergo  quod  obiicitur,  quod  exspectatio 
est  quies ;  dicendum,  quod  quamvis  sit  quies  cor- 
poralis,  lamen  esl  quaedam  sollicilatio  mentis.  Qui 
enim  exspectat  adventum  desidcrat  exspectati;  ex- 
spectatio  vero.  secundum  quod  ponifur  in  definilio- 
ne  spei .  non  esl  exspeclatio  corporalis ,  sed  magis 
mentatis,  quae  esl  quaedam  inhiatio6  et  protensio 
respectu  finis  assequendi. 

A<l  illud  qudd    obiicitur,    ipiod  haec  notificalio 


data  est  per  communia ;  diceodnm,  quod  ili 
munia,  secundum  quod  in  hac  ootificatione  ponun- 
lur,  sunt  appropriata.  Nam  beatitudo  appropriatur  Kotoa» 
ipsi  spei  ratione  ultimae  dotis,  qnae  quidem  est  per- 
fecta  tentio,  correspondens  ipsi  spei .  et  ea  ratione. 
qua  nomine   beatitudinis  intelligimns  bonum   excel- 
lens  et  indeficiens 7.    Similiter  gratia  et  msrita 
dem  approprianiur ,  proul  iunguntur  insimul.  Gra- 
tia  enim  respicit  Dei  benignitatem  et  misericordiam ; 
merita  vero  Dei  aequitatem  et    iustitiam.  Quoniam 
vero  virtutis   spei  est  proprie  utrumque  respicere, 
nt  liberet  a  desperatione  et  praesumtione,  quae 
lummodo  alterum  intuenlur ;  ideo  proprie   convenil 
ipsi  spei,  quod  dicitur  «  veniens  ex  gratia  et 
ritisn:  meritis,  inquam ,  praecedentibns  vel  in  j 
posito ,    vel  in  radice,  vel  in  usu,   sicut   in   pi 
cedentibus8  fuit  oslensum. 

Dub.  III. 

Item  quaeritur  de  boc  quod  dicil :  Et  si 
/iilrs ,  ita  et  spes  est  de  invisibilibus.  Videtur  enim 
falsum  dicere ,  quia .  si  fides  et  spes  communicant 
in  obiecto :  ergo  sunt  eadem  virtus.  —  ttem .  in  tem- 
poralibus  ita  bene  potest  quis  sperare  pecnniam  . 
quam  videt.  sicut  pecuniam,  quam  non  videt:  ergo 
pari  ratione  et  in  spiritualibus :  ergo  spes  non  de- 
bel  dici  esse  de  invisibilibus.  —  Ilem.  spes  respicil 
ipsum  afifectum,  visibile  aulem  et  invisibile  respicit 
intellectum :  ergo  si  obiectom  et  habitus  respiciunt 
eandem  potentiam.  male  dicitur  spes  esse  de  invi- 
sibilibus9. 


1  Vide   Plato,   Phileb.  (cd.  Serrani,  lom.  2.  pag.  39 
Aristot,,  I.  Rhetor.  c.  25.  (c  II.)  Cfr.  ibid.  II.  c.  lo.  (c.  12.); 
de  Memoria  et  reminisc.  c.  I.  nec  IX.  Elhic.  c.  7.  Verba  Avi- 
cennae  vide  supra  pag.  -'>TT,  nota  2. 

2  1 1 i < -  in  lii.  c,  I.  Vide  dub.  praeced. 

3  Quae  erui  potesl  collat.  iT.  videre  est  ex  eius  exposit. 
in  Epist.  ad  Itom.  c  5,  ubi,  quemadmodum  in  Supplemento 
Summae  Alex.  Hal.  in  v.  i.  sic  legitur:  Patientia  autem 
probationem  [operatur]  meritorum  el  fldei...  probatio  vero  ope- 
rnttiy  spem  vitae  aeternae.  Rpes  esl  exspectatio  futurorum  bo- 
norum.  Qui  ergo  inter  tribulationes  el  adversa  per  patienliam 
probabiles  existunl  in  Bde,  iili  securi  de  praemiis  futuram  bea- 
litudinem  exspectant.  Spes  autem  non  eonfundit...  Spes  ergo  ihdi 

■nniii ,  iil  csi.  qui  probatus  est  in  flde  bonisque  operibus  e| 
spem  lml)ci  aeternorum  praemiorum,  non  erubescit,  quidquid 
Bdversi  in  hoc  saeculo  sustinuerit,  securus  de  praemio.  I'.i  quare 
hoc?  Qnin  cartias  Dei,  qua  nos  tlilkii  Deus,  vel  qua  diligi- 
mus  Deum,  diffusa  est  m  cordibus  nostris  lempore  baptisma- 
iis  el  tempore  manus  impositionis  per  Spiritum  sanctum,  <nti 
iin/ns  est  nobis,  non  per  meritum  nostrum...  Ipsa  etfam  spes 
per  S|iiiiiiiin  Banctum  nobis  datur,  qul  facll  n<>s  credere  quod 
promittii  etc.  Libr.  IK de  Varietate  librorum ,  c.  I"  :iii  Haymo: 
esi  bonorum  spectatlo  futurorum,  quae  exprimil  humili- 
i.nis  affeclum  <•(  sedulae  servitulis  obsequium.  Spes  autem  vo- 
quod  sii  pes  progrediendl ,  quasi  estpes;  unde  e  contra- 
rio  dicitur  desperado  [  Isidor.,  Elymolog.  VIII.  c.  -'.  n.  8:  deest 
enim  Ibl  pes"],  cul  nulla  esl  progredlendl  facultas;  qula  dum 
quisme  peccatum  amat,  futuram  gloriam  non  sperat;  llle  enlm 
Bducialiter  exspectai  qui  eius  mandata  fldeliter  servaL  In  de- 
flnitlone  spel  cod.  /.  pro  venieru  subsliluil  proveniens. 


4  Etiam  li.  Albert.,  hic  a.  i,  hanc  deflnitionem  ul  in  Aug   - 
libro  de  Civ.  Dei  occurrentem  memorat.  In  Supptemeni     S 
mae  Alex.  Hal.,  collat.  4T.  legitur:  «  Haec  deflnitio,  ut  di 
ponitur  in  libro  de  Civ.  D<i,  ego  autem  credo,  quod  sumitur 
cx  verbis  Augustini  in  fine  I.  Soliloquiorum  ».   Revera  A  - 
stinus  ibi,  c.  (>.  n.  13,  agens  de  flde,  spe  <'i  caritate,  ait:  5 
ct  ipsc  aspectus  quamvis  iam  sanos  oculos  convertere  in  li 
non  potesi.  nisi  tria  illa  permaneant:  li<l<<.  qua   credal,  ita  se 
rem  habere,  ad  quam  convertendus  aspectus  esl,   ul   \  - 

cial  beata;  spes,  qua  cumbene  aspexerit,  se  visurum  ess 
suniiii :  caritas,  qua  videre  perfruique  desideret  Cfr.  XI.  <!<•  (*i\. 
Dei,  c.  2,  nlii  S.  Doclor  docet,  quod  Cbristus,  Deus-b 
cul  fnnd;nii  lidini.  in  qua  ambulamus  ad  veritatem,  - 
>ii  spes  perveniendi  illuc,  quo  per  fldem  tendimus  S 
formata  esl  ex  deflnitione  desperationis ,  supra  i  ig.  578 
allata.  —  Paulo  inferius  pro  dtstinctio  cod.   \  differentia. 

5  Edd.  per  obiectum. 

6  Pr<<  inhiatio  c<«ld.  AK  habitudo,  cod   0  intuiti 

/.  erectio  (cfr.  suprn  a.  2.  q.  I.  In  corp.),  edd.  imaginatio,  N 
stra  lectio,  quae  Innililur  auctorltall  codd.  lll  bb,  conflrmatur 
corrupta   l<'<•li<'ll<•  <•<«!<!.  I L  aa  inviatio.  Paulo  superius 
lictiatfo  cod.    \    bb  a  secunda  manu    sollictiudi . 

'  Cfr.  supra  a    I.  q.  3,  In  <"r|>.  el  a.  •_'.  q.  — 

Inferius  posl  spei  est  cod    \  bene  otnlllil  proj 

I    \rl.     I.   <|.    i.    .nl    I.   —  Cfr,    <l  •    hOC    'liilii.'    Snpph  i 

Summae   .lez.  Hal.  collal  Uberl .  hli        I     -     i 

hlc  clrca  III.;  Petr.  •>  Tar    hlc  b.  2. 

Edd    i.  -  tsse  inrisibilis.  Vui    ulUmam  concluslonem  in 
hunc  iiioilmii  afferl:  ergo  si  obiectum  habitus 
potentiam,  quam  et  habtius    male  dicitur  spef    tt 


m 


SENTENTURUM  U\i.  111. 


Respondeo:  Dicendum,  quod  in  aeternis  bonis 
perfecte  videre  habere  est,  sicut  dicit  Augustious l ; 
propter  quod  dicitur  loannis  decimo  septimo:  Haec 
est  vita  aeterna,  ut  cognoscani  te  verum  Deum  etc. 
Noundum.  Ideo  respeclu  eorundem  bonorum  spiritualium  non 
videre  et  non  habere  se  mutuo  concomitantur.  Quo- 
niain  ergo  spes  est  de  non  habitis  —  quia  oemo  spe- 
rat  illud  quod  uabet,  sed  illud  quod  nabenduro  est?  — 
et  respeclu  aeternorum  bonorum  non  habitum  esl 
non  visum;  liinc  est,  quod  Magisler  dicit,  quotl  si- 
cut  fides  est  de  invisibilibus,  itaet-spe*.  ln  boc  la- 
men  est  dilTerentia  s ,  quod  /ides  esl  de  invisibilibus, 
secundum  quod  sunt  invisibilia;  spes  autem-est  de 
invisibilibus,  secundum  quod  sunt  non  habila,  sed 
habenda.  —  Et  per  hoc  patet  responsio  ad  obiecta. 
Ad  illud  enim  quod  priino  obiicitur,  quod  com- 
municant  in  obiecto ;  dicendum,  quod  non  sub  ea- 
dem  ratione  respiciunt  illud  obiectum.  sed  sub  alia 

et  alia. 

Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  in  temporalibus 
bene  potest  quis  sperare  quod  videt ,  sic  et 4  in  spi- 
ritualibus;  dicendum,  quod  non  est  simtie ,  quia  vi- 
dere  corporalia  non  est  illa  habere ;  sed  bona  ae- 
terna  videre  est  illa  possidere. 

Ad  illudquod  obiicitur,  quod  invisibile  respicit 
intellectum;  dicendum,  quod  verum  est  sub  ratione 
invisibilis;  nibilominus  potest  respicere  affectum  sub 
ratione  non  habiti s. 

Dub.  IV. 

Item  quaeritur  de  hoc  quod  dicit :  Spes  nen 
est  nisi  bonarum  rerum  nec  nisi  futurarum  et 
ad  eum  pertinentium,  qui  sperat.  Contra  hoc  enim 
contra  pri-  obiicilnr  primo   ratione   primi   membri :  quia   dicit 

mnm  mpm-  *■ 


mum  meni' 

bmm.       poeta 6 : 


Hunc  ego  si  potui  tantum  sperare  dolorem : 

ergo  spes  est  malarum  rerum.  —  Item ,  sicut  aliquis 
exspectat  propriam  exaltationem ,  ita  exspectat  ad- 
versarii  sui  confusionem  :  ergo  sicut  exspectat  bonum 
suum,  ita  exspectare  potest  malum  alienum. 


1  Episl.  187.  (alias  57.)  c.  6.11.  21:  Unde  quem  potuerunt 
illi  [superbi  sapientes]  nosse  nec  liabere,  isti  [parvuli  bapti- 
zati]  poluerunt  liabere  antequam  nosse.  Beatissimi  autem  sunt, 
quibus  hoc  est  Deum  habere  quod  nosse.  Ipsa  quippe  nolitia 
plenissima,  verissima,  felicissima  est.  —  Seq.  Scripturae  locus 
esl  loan.  17.  3.  —  Pro  habere  edd.  I,  2  civere. 

2  Cfr.  hic  lil.  Magislii,  c.  2.  Versio  Arabico-Lalina  Arislot., 
VII.  Pliys.  text.  19:  Voluptas  enim  accidit  nobis  aut  per  reme- 
morationem  eius  quod  habuimus  ex  ea,  au<  per  spem  ad  illud 
quod  habendum  est. 

3  Edd.  Et  kaec  est  differentia. 

4  Edd.  ergo  et. 

s  Cfr.  de  hoc  dubio  15.  Albert.,  hic  a.  6  ;  S.  Tliom.,  hic 
circa  lit. 

6  Virgil.,  Aen.  IV.  419.  7  Vers.  21. 

•  -  rm.  71.  (alias  1 1.  de  Verbis  Domini)  c.  13.  11.  21.  Cfr, 
Enarrat.  in  Ps.  36.  serm.  2.  n.  II.  et  tom.  II.  pag,  832,  nota 
7,  ubi  similis  sententia  allegata  est  ex  I.  Retract.  c.  19.  n.  7. 


Item,  obiicitur  contra  secundum  membrum, 
quod  dicit  non  nisi  futurarum:  qtria  beatitodo  non 
est  liitura  oec  babenda  a  praescito:  ergo  si  >pes 
noii  est  uisi  reruro  fotararura,  nullus  praescitus 
banet  spem. 

Item.  obiicitur  contra  tertium  membrum,  quo 
dicitur  ad  eum  perlinentium :  quia  Lucae  uliimo  7 
dicitur:  Nos  autem  sperabamus,  quod  ipse  redem- 
pturus  met  Israel:  ergo  contingil  sperare  bonum 
commune :  oon  ergo  lantum  spes  est  respectu  booi 
proprii.  —  ltem ,  Augustinus  8  dicit,  quod  k  de  m.- 
mine  desperandum  est,  dum  est  in  via  »:  sed  de  quo 
contingit  desperare,  et  sperare:  ergo  videtur,  quod 
de  alio  contingit  sperare.  —  Item .  cum  fides  et  <  a- 
ritas  possint  non  tantummodo  esse  de  bonis  pro- 
priis,  sed  et  de  bonis  coiumunibus.  quare  non  si- 
militer  est  lioc  reperire  de  spe  ? 

Respondeo:  Dicendum,  quod  spes  est  respectu 
futuri,  respectu  futuri  boni  et  respectu  fulari  boni 
proprii,  secundum  quod  accipitur  proprie  pro  ipsa 
virtute.  Respectu  futuri  est,  in  quantum  distingui- 
lur  a  gaudio  et  dolore  et  convenit  cum  timore , 
quia  illae  duae  affectiones  sunt  respectu  praesen- 
tium,  sed  istae  duae'  respectu  futurorum.  —  Re- 
spectu  boni  est,  in  quantum  distinguitur  a  timore , 
quia  timor  est  respectu  disconvenieutis,  spes  re- 
spectu  convenientis 9.  —  Respectu  boni  proprii  est . 
in  quantum  non  solum  distinguitur  ab  aliis  affecli- 
bus,  sed  etiam  in  quantum  distinguitur  ab  aliis  vir- 
tutibus,  utpote  a  credulitate  fldei ;  ipsa  enim  spes 
procedit  ex  gralia  et  meritis.  Et  quoniam  meritum 
non  assecurat  de  beatiludine  nisr  eum  qui  mere- 
tur,  quia  unicuique  retribuetur  secundum  merita 
sua ;  hinc  est ,  quod  per  virtutem  spei  nemo  sperat 
nisi  sibi.  Et  secundum  hoc  patet,  quod  illa  diffe- 
rentia,  quam  assignat  Augustinus l0  inter  fidem  et 
spem,  recte  et  convenienter  assignatur;  sumitur 
enim  spes  proprie  pro  ipsa  virtute.  —  Si  autem  acci- 
pialur  spes  communiter  pro  ipsa  suspicione ,  sic 
potest  esse  non  tantum  boni ,  sed  etiam  mali;  et 
sic  accipit  poeta  ". 

Et  per  hoc  patet  responsio  ad  primum  obie- 


Coutra . 

•uudum. 


Conta  1 
tiam. 


b?  ob 
iuab 
spei 
prie 
ue. 


Ite: 
immi  i 

lae. 


9  Vide  supra  a.  2.  q.  I.  et  4.  De  seq.  propos.  cfr.  dub.  2. 
et  supra  a.  2.  q.  2.  —  Superius  pro  cum  timore,  quam  le- 
ctionem  luentur  codd.  AK  (X  a  secunda  manu)  UVbb,  alii 
codd.  et  edd.  cam  amore.  Mox  pro  affectibus  edd.  cum  non- 
nullis  codd.  affectionihus. 

10  In  verbis,  quae  formant  textum  huius  dubii.  Cfr.  hic  lit. 
Magistri,  c.  3. 

11  Virgil.  loc.  cit.,  de  quo  August.,  Enchirid.  c  8.  n.  2.  di- 
cit:  Quae  duo  [timere  et  sperare]  quidam  distinguens  ait:  Li- 
ceat  sperare  timenti  [Lncanus,  II.  Pharsal.].  Non  autem  ab  alio 
poeta,  quamvismeliore,  proprie  dictum  est:  Ilnnc  ego  si  potui 
tantum  sperare  dolorem.  Denique  nonnulli  in  artc  grammatica 
verbi  huius  utuntur  exemplo  ad  ostendendara  impropriam  di- 
clionem  et  aiunl:  sperare  dixit  pro  timcre.  —  Verba  Si  autem 
accipiatur  spes  communiter  pro  ipsa  suspi&one  spectant  ad 
definitionem  supra  in  dub.  2.  datam :  Spes  esl  suspicio  fu- 
turi  boni. 


DIST.  XXVI.  DUBIA. 


585 


a  di- 
!io. 


|ur  re- 

t  Chri- 


ti  espe- 
a  ncto- 


etum :  ille  enim  est  extensus  et  improprius  modus 
arcipiendi  ipsam  spem.  Si  vero  spes  dicatur  minus 
communiler  de  quacumque  exspectatione  boni ,  sic 
potest  esse  exspectatio  non  solum  prcprii  boni,  sed 
etiam  communis.  Et  sic  accipitur  Lueae  ultimo  *  et 
etiam  ab  Augustino.  —  Et  per  hoc  patet  responsio 
ad  illas  duas  auctoritates.  —  Pront  autem  accipitur 
proprie  pro  ipsa  spe,  quae  est  «  exspectatio  veniens 
ex  gratia  et  raeritis3»;  sic  non  est  nisi  respectu 
proprii  boni.  quia  nemo  redditur  securus  de  salute 
nisi  per  merila  propria;  ideo  non  est  simile  de  fide 
et  caritate.  —  Et  per  hoc  patel  responsio  ad  ultimo 
obiectum. 

Ad  illud  vero  quod  obiicitur,  quod  si  spes  est 
tantnm  tuturaruin  rerum,  sic  praescitus  non  habel 
spem;  dicendmn,  quod  fuiurum  dicitur  dupliciter : 
vel  quantnm  ad  eventum,  vel  quantum  ad  ordinem. 
Oiiantum  ad  eventum  dicilur  futurum  quod  evenit : 
quanlum  ad  ordinem  dicitur  fwturum  quod  est  or- 
dinatum  ad  eveniendum 3 ;  vel  futurum  dicit  even- 
tum  simpliciter ,  non  respectu  exspectationis.  Ei  hoc 
ullimo  modo  dicitur  spes  esse  futurorum;  ipse  au- 
tem  obiicit,  prout  accipitur  primo  modo,  et  ideo 
non  valet 4. 

Dib.  V. 

Itein  quaeritur  de  boc  quod  dicit :  Quibusdam 
non  indocte  videlur ,  fidem  et  spem  in  Christo  non 
fuisse ,  sicut  in  Sanctis  iam  beaiificatis  vel  in 
Angelis  nou  sunt.  Obiicitur  contra  primum,  quia 
in  Psalmo5:  ln  te,  Domine,  speravi  elc. ;  dicitur 
in  Glossa :  «  Iloc  dicitur  in  persona  Christi»:  ergo 
Christus  habuit  spem.  —  Item,  hoc  videtur  ratione: 
quia  Christus  fuit  simul  viator  et  comprenensor;  et 
in  quanluiii  vialor  defuit  sibi  stola  corporis  6:  si  ergo 
Chrislus  1'uit  perfecte  viator,  sicut  et  perfectus  com- 
prehensor  ;  videlur,  quod  debuil  habere  omnia  dona 
gratiarum  el  omnes  virtntes,  quae  respiciunt  sta- 
tum  viae. 

ltcni  obiicitur  contra  secundum  de  Sanctis  iam 
beatificatis,  quia  dicitur  Apocalypsis  sexto7,  quod 
dictum  est  eis,  ut  exspectarent  adhuc  modicum 
tempus:  ergo  si  spes  est  exspectatio,  videtur  etc. 
—  Item,  animae  sanctae  in  patria  exspectant  glori- 


Scationem  suorum  corporum,  quae  est  quaedam  pars 
beatitudinis.  Resumendo  enim  corpora  perfectius  con- 
teraplabuntur;   quoniam,   sicut    dicit   Augustinus 
«  animae  propter  desiderium  corporum  retardantnr, 
ne  omnino  ferantur  in  summum  caelum 

Item  obiicitur  contra  tertium,  quia  videtur ,  uam  rwpe- 
quod  Angeh  habeant  spem;  dicilur  enim  pnmae  Pe- ™n. 
tri  primo9:  fn  quem  desiderant  Angeli prospicere ; 
desiderium  autem  est  respectu  non  habili:  ergo  si 
de  eodem  potesl  esse  spes,de  quo  «•!  desiderium; 
videtur  ergo,  quod  Angeli  sperent.  —  Item,  Angelis 
aceresrel  gloria  quaedam  et  decor  de  nostra  L-lorili- 
catione  et  beatiludine  " :  si  ergo  lianc  exspectant  et 
iionduin  babent,  videtur,  quod  habeant  spem. 

Respondeo:  Dicendum.  qtiod,  sicut  dicit  Magi- 
ster,  nec  Christus  nec  animae  beatae  nec  sancti  \n- 
geli.  proprie  loquendo,  habent  spem.  Et  ratio  hahisiu     i 
est,  quia  s[»es  est exspectatio praemii  substantialis ; 
omnes  autem  hi  praedicti  substantiak  praemium  ha- 
bent :  et  ideo  carenl  spe  proprie  dicta.  —  Alia  etiam  Ratia  2. 
ratio  est,  quia  spcs  habetannexam  fidem;  fides  au- 
tem  esl  cognitio  aenigmatica.  Et  quia  claritas  visio- 
nis   divinae   tollit   omne   aenigma .   per  conseque 
evacuat  fidem  ,  et  evacuando   fidem  evacual  ipsam 
spem.  Et  ob  hanc  duplicem  rationem,  sieut  Magi- 
sler  innuit  in  littera",  convenienter  dicitnr,  quod 
nec  Christus  nec  Sancti   nec  Angeli    beati    habeant 
spem. 

Ad  rationcs  autcin  ad  oppositum  respondetur 
laciliter,  pro  eo  quod,  licet  in  eis  non  ponatnr  spes 
proprie  dicta  .  secundum  quod  est  exspectatio  prae- 
mii  substantialis ,  potest  tamen,  large  accipiendo 
spem  pro  quacumque  exspectatione ,  videlicet  stdlae 
secundae  et  alicuius  gaudii  accidentalis,  poni  in  Chri- 
sto  et  in  Angelis  et  in  animabus  beatis.  —  Sed  quare  v ■■u. 
spes-virtus  non  est  respectu  praemii  accidentalis , 
scd  substantialis  ;  el  quare  etiam  in  Sanctis  evacua- 
tur ;  hoc  infra K  melius  manifestabitur ,  cum  agetur 
de  evacuatione  virtutum. 

Ad  illud  tamen  quod  obiicitur  de  desiderio,  di- 
cendum.  quod  non  est  simile  dr  desiderio  el  sp  : 
quia  spes  esl  respectu  non  habili,  sed  desiderium 
potest  essc  respectu  habiti,  ul  continuelur  ei  Urfla- 
tur  fastidium  ;  et  sic  esl  in  Angelis ,s.  —  Simililei 
illud  quod  obiicilur  de  auctoritate  Psalmi,  consuevit 


1  Vere.  21. 

1  Secunduro  Haymon ;  vide  supra  dub.  2. 

:i  Cfr.  supra  d.  2!.  a.  I.  q.  I.  ad  '{.  —  Mox  pro  tum  /<• 
tpectu  Vat.  vel  respectu. 

4  Cfr.  de  hoc  dublo  li.  Albert.,  hic  a.  7;  S,  Thom.,  Peu*. 
1  Tar.  1 1  Richard.  ;i  Med.,  hic  circa  lit. 

■"■  Psalm.  30,  I.  —  Gkxssa  sumta  esi  ex  ^ugust.,  Enan  it. 
l.  n.  'i.  in  hunc  loc;  habetur  ui  ordinaria  penes  Strabum  el 
byranum. 

r'  Cfr.  supra  pag.  390,   nota  ■'>.  —  Pro  defuii  edd.  deficit. 

7  Vers.  1 1. 

8  Libr.  XII.  de  Gen.  ad  lii.  <■.  •'5-">.  n.  68:  Inesl  ei  [splri- 
iin  ]  naturalis  quidam  appetitua  corpus  administrandi ,  quo  . •  1  •  - 
petilu  retardatur  quodam  modo,  ne  lota  IntenUone  pergai   In 

S.  Bona\ .        Tom.  111. 


iliud  summum  caelum,  quamdiu  non  sub 
ministralione  appetitus  ill«'  conqu 
Vers.  12. 

1 '  1  1  ostensum  esl  II.  Sent.  <l.  1 1.  a.  2.  q. 

11  lli'-  c,   i-  —  l^l«l.  sicut  multiptidter  di 

»  Dist.  31.  a.  .».  1 : 

11  Cfr.  1  ■            11.  Homil.  in  homll.  36,  n,  ' 

r.iT\  lar.  Komano,  Dominica  Infr.  Ocl, 
renliam  inter  delicias  corpo  spiriluali 

corporales  deliciae,  cum  non  habentur,  grave  In  so  desidei 
accendunt,  cum  vero  hablli dunlur,  comedenlem  protin 

lium  pei  ■■111  vertu  1  spii  llu 

1  iiin  non  habentur,  In  fastidi»  1  entur,  In  de- 

siderio  '•!'•. 


SENTENTIARUM  \A\).  III. 


dici,  quod  hoc  dicitur  de  Ghristo  ratione  membro 

rum  '.  Alia  satis  patenl. 

Di ■».  VI. 

Item  quaeritur  de  hoc  quod  dicit :  De  anliquis 
vero  Patribus ,  qui  apud  inferos  tenebantur,  dici 
potest,  quod  ftdem  etspem  habuerunLSedcontra: 
spes  se  commetilur  statui  viae  ;  sed  illi  non  erant 
in  statu  viae :  ergo  non  habebant  spem.  —  llein  . 
spes  datur  homini  ad  hoc ,  quod  merealur " :  ergo 
si  illi  erant  extra  statuin  meriti,  non  videtur,  quod 
habuerint  spem. 

Iuxta  hoc  quaeritur  de  animabus ,  quae  sunt  in 
Qnaestio  purqaiorio ,  utruni  habeant  spem.  Et  quod  sic.  vi- 

incidens  1.  r      v  .  l  l .  . 

detur,  quia  adhuc  non  habent  apertam  visionem  per 
speciem  3 :  ergo  spes  non  est  evacuata  in  eis.  —  Sed 
conlra  hoc  est,  quia  ipsi  certi  sunt,  quod  non  pos- 
sunt  damnari :  ergo  videtur,  quod  non  indigeant 
fulcimento  spei. 

Iuxta  hoc  quaeritur.  ulrum  daemones  aliquo 
nusestio  modo  habeant  spem.  El  quod  sic .  videtur .  quia  di- 

mcidens  2.  j  r» 

citur  lob  quadragesimo 4  de  Behemoth :  Eccc  spes 
eius  frustrabitur :  ergo  ipse  habet  spem.  Sed  con- 
tra:  sciunl,  peccatum  suuiii  esse  irremediabile ,  ergo 
desperant :  ergo  non  habent  spem.  Et  Auguslinus  5 
dicit  de  diabolo,  quod  «  ad  cumulum  damnationis 
suae  desperavit  ». 

Respondeo  :  Dicendum ,  quod  quia  spes  non  tol- 

Utur  nisi  per  subsequens  praemium  et  per  contra- 

Adqnaest.i.  rium  habitum  ;  et  Sancti  i n  limbo  et  animae  in  pur- 


gatorio  nec  erant  assecuti  praenuum  nec  inciderant 
in  contrarium  habitum  sive  in  defeclum :  hinc  est. 
quod  spem  habebant,  sicut  dicit  Beda*,  ethabetor 

in  quarto  libro,  disliiiclione  prima.  quod  «  Patres 
in  limbo  felici  spe  ingressum  ianuae  eaelestis  ex- 
spectabant ».  —  Daemones  vero  et  aiii  damnati  ,m  qw* 
qui  habenl  conlrarium  habitum  spei,  scilicel  despe- 
rationem,  spem  habere  non  possunt.  Siinilitcr  sancti 
Beati  assecuti  sunt  praemiuin,  per  quod  spes  eva- 
cualur.  sicut  infra7  inanifestabitur. 

Ad  illud  vero  quod  obiicitor,  quod  spes  com- 
melitur  se  stalui  viae  el  datur  ad  merendum;  di- 
cenduui ,  quod  sancti  Patres  quodain  niodo  erant  in 
via  el  nonduni  perveneranl  ad  patriam.  Praeterea , 
ineritiun  non  respicil  ipsain  spem  universaliter ,  sed 
secundum  statum  B. 

Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  in  purgatorio  certi 
sunt9,  quod  damnari  non  possont;  dicendum,  quod 
hoc  non  est  propter  assecutionem  gloriae ,  sed  pro- 
pter  confirmationem  liberi  arbitrii,  quod  est  extra 
stalum  merendi  et  demerendi ;  et  illa  eonfirmatio 
non  evacuat  spem  ,  quamvis  ponal  extra  statum  ver- 
tibiiitatis  ipsius  liberi  arbitrii ,  et  ideo  demeriti. 

Ad  illud  quod  obiicitur  de  Behemolh ,  dicendum, 
quod  spes  accipitur  ibi  improprie  pro  exspeclatione 
dilationis  iudicii,  in  quo  acrius  quam  modo  punie- 
tur ;  vel  etiam  pro  exspectatione  iudicii  divini  diu- 
tius  conlinuandi  "  super  peccalores,  quorum  utroque 
frustrabitur  diabolus  in  die  iudicii  el  citius,  quam 
veliet,  iudicabitur.  —  El  ex  his  patent  illa  dubia, 
quae  supra  "  de  subiecto  spei  quaerebanlur. 


DISTINCTIO  XXYII. 


Gap.  I. 

De  caritate  Dei  et  proximi  3  quae  in  Chrislo 
et  in  nobis  est. 

Cum  aiiteni  Ghristus  fidem  el  spein  non  hahuerit, 
Proiogus.  dilectionem    tamen  habuit   in  quantum  homo  tanlam, 


(jua  maior  esse  non  vaiel;  qni  ex  caritate  eximia  ani- 
main  posuil  pro  amicis  el  inimicis1.  Habuit  enim  in 
corde  carilalem,  quam  opere  nobis  exhibuit .  ut  ex- 
hibitionis  forma  nos  ad  diligeiuhun  instruerel.  —  Hic 
aliquid  dicenduni  est  de  caritale  el  modo  et  ordine  di- 
ligendi  Deum  et  proximum. 


1  AugusL,  Enarrat.  in  Ps.  30.  (in  qtio  secundum  S.  Doclo- 
rem  ei  alios  Ss.  Patres  loquiiur  Christus,  et  etiam  in  Cbristo  ca- 
pite  membra  eius,  Christifideles)  enarrat.  2.  n.  -j:  Dicamus  in 
Christi  corpore,  dicamus  omnes  (juasi  unus,  quia  omnes  uni- 
tas,  dicamus:  In  te,  Domine,  speravi  etc.  —  Cfr.  de  hoc  dubio 
Alex.  HaL,  Supplement.  collnt.  50,  ubi  et  de  seq.  dubio  vide- 
sis ;  B.  Albert.,  hic  a.  8;  S.  Thom.,  hic  q.  2.  a.  5.  quaesliunc. 
I.  et  2;  Pctr.  a  Tar.,  hic  a.  6.  quaestiunc.  I;  Hicliard.  a  Med., 
hic  a.  5.  q.  2. 

2  Licel  Miigisler  dicat  hic  in  lit.  c.  I.  (cfr.  hic  dub.  2.), 
quod  spes  veniat  ex  Dei  gratia  ct  praecedentibus  merilis;  Inmen 
eadem  etiam  ad  merendum  rcquiritur  (supra  a.  2.  q.  2.). 

3  Vat.  et  complures  codd.  spem. 

4  Vers.  28. 

5  Libr.  I.  rlc  Mirabilibus  Scripturae  (inter  opera  AugusL) 
c.  2.  Cfr.  tom.  II.  pag.  176,  nota  •').  el  pag.  179,  nola  I.  — 
Subinde  pro  quod  edd.  cum  multis  codd.  et. 

6  Libr.  I.  Homil.  homil.  10.  in  die  festo  circumcisionis  Do- 
mini:  in  sinu  Abrahae  post  mortem  beata  requie  consolati  su- 
pernae  pacis  ingrcssum  spe  felici  exspectabant. 

7  Dist.  31.  a.  2.  o.  2.  —  Pro  sancti  Benti  assecuti  s/n>t 


codd.  AGHILTaa  sancti  Beaii  et  [codd.  KZ  gwt']  assecuti 
sunt,  eild.  Sancti  et  Beati  assecuti  sunL  In  propos.  seq.  pro 
et  nondum  cod.  L  tamen  nondum. 

8  Cfr.  supra  a.  2.  q.  2.  in  corp. 

9  Edd.  qnotl  animae  in  purgatorio  certae  sunt.  Aliquanto 
inferius  edd.  omittunt  et  ideo  demeriti.  —  De  ipsa  solut.  cfr.  II. 
Scnt.  d.  7.  p.  1.  a.  2.  q.   I.  seqq. 

10  Edd.  qnaiu  modo  puniendus  est,  et  pro  exspectalione 
dilatione  [Vat.  dilationis]  iudicii  diutius  constituendi.  Pro  pn- 
nielur ,  quod  esl  in  codd.  Kbb,  in  aliis  et  cdd.  punientur. 
Mox  post  iudicii  non  pauci  codd.  omittunt  dicini ,  et  deinde  pro 
quam  vellet  codd.  AKZ  (aa  a  secunda  manu)  qnaiii  volet, 
codd.  I  LTU  V  qnani  nollet. 

11  Art.  2.  q.  5.  in  flne.  —  De  bac  solut.  vide  II.  Senl.  d. 
6.  a.  2.  q.  2.  —  Cfr.  de  hoc  dubio  B.  Albcrt.,  hic  a.  9:  S. 
Thom.,  hic  q.  2.  a.  5.  quaestiunc.  3.  ct  i:  Petr.  a  Tar.,  hic 
a.  6.  quaestiunc.  2.  —  Richard.  ;i  Med.,  hic  a.  5.  q.   I. 

NOTAE  AD  LIBR.  SENTENTIARUM. 

1  Respicitur  I.  [oan.  3,  16,  et  Rom.  5,  7.  8.  —  Mox  pro 
opere  edd.  I,  8  e.r  opere. 


DISTINCTIO  XXVII. 


587 


Cap.  II. 

Quid  sit  caritas. 

Caritas  est  dilectio,  qua  diligitur  Deus  propter  se 

um  i.  et  proximus  propter  Deum   vel  in   Deo  \  Haec  babet 

dtio  mandata,  unum  pertinens  ad  dilectionem  Dei,  quod 

est  maximum  in  Lege  mandatum,  et  allerum  pertioens 
ad  diligendum  proximum  ,  illi  simiie.  Primum  est: 
Diliges  Deum  cc  toto  corde,  ex  tota  mente  et  ex  tota 
anima,  quod  scriptnm  csl  in  Deuteronomio  *.  Secun- 
dum  esl:  Ditiges  proximwn  tuum  sicut  te  ipsum.  In 
his  duobus  praeceptis  tota  Lex  pendet ,  et  Prophetae. 
Finis  enim  praecepti  esl  dileclio ;  et  ea  gemina  ,  id  est 
Dei  et  proximi  cst. 

Cap.  III. 

Si  eadern  earitate  diligitur  Deus  et  proximus. 

Hic  quaeritur,  si  ex  ea  ipsa  dileclione  diligitur 
Tctur  Deus,  (|iia  diligilnr  proximus,  an  alia  sit  dilectio  Dei, 
et  alia  proximi.  —  Eadem  sane  est  dileclio,  qua  diligitur 
Deus  et  proximus;  quac  Spiritns  sancttis  est,  ul  supra  " 
Lins.  diclum  est,  quia  Deus  carilas  est.  Unde  Auguslinus: 
« loannes  ait:  Non  potesl  Deum  diUgere ,  quem  non 
videt,  qui  fratrem,  quem  videl,  non  diligil.  Sed  si  eum 
quem  videl  humano  visu,  spiriluali  caritale  diligeret; 
videret  Deum,  quircsl  ipsa  carilas,  visu  interiori ,  quo 
vidcri  potest.  Qui  igitur  fralrcm,  quem  videt,  non  di- 
ligil,  Detim,  qui  est  dilectio,  qua  caret  qui  fratrem  non 
diligit,  quomodo  polesl  diiigere?  Ex  una  enim  eadem- 
que  caritate  Deum  proximumque  diligimus,  sed  Deum 
propler  Deum,  nos  vero  el  proximum  propter  Deum». 

Cap.  IV. 

Quare  dicunlur  duo  mandata  caritalis. 


Si  vero  una  eademque  caritas  est  Dei  et  proximi, 
quare  dicitur  gemirut?  Propter  duo  dilecta,  id  est  Deum 
ct  proximuin.  Klsi  enim  una  sit  caritas,  dno  tamen 
diversa  ea  diliguntur,  scilicet  Deus  el  Uomo  vel  An- 
gelus.  Pro  quo  etiam  et  duo  sitnt  mandala ,  quia ,  cum 
eadem  caritas  utroque  commendetur,  diversa  tamen 
diligi  praecipiuntur.  Unde  Augustinus*:  •  Arbitror,  ideo 
S|)iritiiin  sanclum  bis  datum,  semel  in  terra  et  iterum 
(\v  caelo,  ni  cotnmendarentur  nobis  duo  praecepta  ca- 
ritatis,  scilicet  Dei  et  proximi.  Una  esl  caritas  ei  duo 
praecepta,  nnus  Spiritus  et  duo  data,  quia  alia  cari- 
las  noii  diligit  proximum,  nisi  illa  quae  diligit  Deum. 
Qua  ergo  caritate  proximum  diligimus,  ipsa  Deum  di- 
ligimus.  Sed  quia  aliud  esl  Deus,  aliud  esl  proximus, 


etsi  una  carilate  diliguntur»;  ideo  forte  duo  praecepta 
dicuntur,  el  alterum  niaius.  et  alterom  minus;  vel 
propter  duos  motus,  qui  in  mente  gerunlur,  dmn  Deus 
diligitur  et  proximus.  Movelur  enim  mens  ad  diligen- 
duin  Detini.  movetur  el  ad  diligendum  proximem,  el 
multo  magis  erga  Deum  qoam  erga  proxfmum. 

Cap.  V. 

De  iw.il>>  diligendi. 

Consequenter  modum  utriusqne  dilectionis  adver- 
lamus.  «  Haec  regula,  ut  ait  Augustinus8,  dilectionis Ao 
divinilus  constituta  est»,  ui  Deum  propter  <e  et  toio 
corde,  et  proximum  diligas  -icut  te  ipsum,  id  est,  ad 
(piod  et  propler  quod  te  ipsum  diligere  debes.  In  1j<>h<> 
eniin  el  propter  Deum  te  ipsum  diligere  debes,  iu 
bono  ergo  diligendus  est  proximus,  non  in  malo, 
et  propter  Deuin ;  proximura  vero  omnem  bominem 
oporlet  intelligi,  quia  nemo  est,  cum  quo  sit  operan- 
dum  male.  Qui  ergo  amat  homines,  «vel  quia  iusli 
snnt,  vel  tit  iusti  sint,  amare  debet,  hoc  est  in  Deo  vel 
propter  Deum;  sic  enim  et  se  ipsum  amare  debel,  sci- 
lieet  in  Deo  vel  propter  Deum,  id  esl,  quia  iustus 
vel  ul  iustus  sil.  Qui  enim  aliter  se  diligil ,  iniusti 
diligil,  quia  ad  hoc  se  diligit,  ut  sit  iniustus,  ad  hoc 
crgo,  ut  sit  malus:  non  ergo  iam  se  diligit.  Qui  enitn 
diligit  iniquitatem  odit  animam  suam*». 

Notula.  «  Sic  condita  esl  mens  bumana,  ut  nun-  Dnniom  s. 
quam  sni  non  memiuerit,  nnnquam  se  non  inlelligal, 
nunquam  se  non  diligat.  Sed  quoniam  qui  odil  aliquem 
nocere  illi  studet,  non  immerito  et  mens  hominis, 
quando  sihi  nocet,  odisse  se  dicitur.  Nesciens  enim  sibi 
vull  inale,  dum  non  pulal  sibi  obesse  quod  vtilt:  sed 
tainen  male  sibi  vult,  quando  id  vull,  quodobsil  «;il>i; 
unde  illud  seriptum  esl:  Qui  diligit  iniquitatem  odil 
animavn  suam.  Qui  ergo  se  diligere  novil  Deum  diligil; 
qui  vero  non  diligit  Deum  etiam  se  non  diligit,  quod 
ei  naturaliter  inditum  esi.  Tamen  non  incoogrue  se 
odisse  dicitur,  ciun  id  agit,  quod  sibi  adversatur  el 
se  ipsum  tanquam  suus  inimicus  insequitur». 

«Modus  ergo  diligendi  praecipiendus  c<t  homini, 
id  esi,  quomodo  se  diligat,  ui  prosil  sibi.  Quin  autem 
se  diligat   el    prodesse   silii    velit,   dubitare   dementis 
esl7».    Modus    autem  praecipilur,   enm    ail:  sicw 
vpsum,  ni  proximum  diligas,ad  quod  le  ipsum.  Si 
te  non  propter  le  diligere  debes,  sed   propter  illum, 
ubi  dilectionis  tuae  reclissimus  linis  cst ;  non  >\\c<- 
seal  alius  aliquis  homo,  ^i  el  ipsum  propter  Deum  di- 
liijis.  Huins  dilectionis  modum  Veritas  insinual  dicens: 
Mandalum  novum  '/"  vobis,  ut  ditigatis   invid 
cut  ditexi  vos,  id  est,  ad  quod  dilexi  \o<.  scilicel  ul 
fitii  sitis  el  vitam  habeatis. 


1  Cfr.  Hugo  a  s.  Vicl.,  II.  dc  Sacram.  p.  \UI.  c  ti. 
Cop.  •',,  :;;  deinde  WatUi.  22,  '57;  I.  Tim.  I,  'i.  —  Pro 
duobus  praeceptis  Vat.  cum  nonnullla  edd.  duobus  mandatis. 

1  Libr.  I.  d.  XVII.  c.  2.  Locua    ^ugust.   esi    VIII.  de 

Trin.  c.  h.  i).  12,  iihi  citatur  l.  loan,  i,  20 

4  Serm.  265.  (aliaa  <i.  inier  additos   ;i  ParisiensibusJ  c.  8. 
n.  9;  c/r.  Beda,  ad  Rom.  5,  -i.        Paulo  superius  pro  etiam 
''i  duo  Vat.  cum  ceteris  edd.,  cxceptis  I,  8,  etiani  duo   rcfra- 
idd. 

'  l.ilir.  I.  de  Doctr.   christ.  c.    11    n.  21 ,  ubl  etlam  quae 


sequuntur  in    hoc  capituli  .  — 

proximum  edd.  I,  s    idiiciunl  i>miit, ,    Ihn,,, 
■ ..  \  iii.  de  i'iin.  c   6.  n    9,  ub 

(i.  —  Mola,  •  | •  i •  >< I  hoc  loco  soli dd.   I  .  I  dtinl  lllu 

slimnnium  Uignslini,  \is.  de   rrin.  c.  I  i.  i      R:  .S 
est  elc,  fircn  quem  locum  9     Bn 
.liili.  .!;  unde  it    nobis   Istud    additamentum    hlc 
er  il  quod  Vat,  aliaequc  odd.  habeni  In  d,   \  \ 
7  Vu|  usL,    I.   de    I : 
loan. 


588 


SENTENTttRUM  LIB. 


Dileotionis  autem  Dei  modm  insinuatur,  cum  dici- 
Dubiom  4.  tur :  «  Ex ■  toto  corde ,  itl  csl  ex  loto  intelleclu  ;  ex 
tota  anima,  id  esl  voluntalc;  ex  tota  menlc ,  id  esl 
memoria  ' » ,  «  ut  omnes  cogitationes  et  omncm  vitam 
et  oinnem  intelleclum  in  illum  conferas,  a  quo  babes 
ea  quae  confers  ».  Haec  dicens,  « nullam  parlem  viiae 
nostrae  rcliquil,  quae  vacarc  debeat ,  sed  quidquid  ve- 
nerit  in  animum,  illuc  rapialur,  quo  dilcclionis  impe- 
tus  currit  >».  El  diligere  Deum  propter  se  modus  esl 
diligendi  Deum.  Et  sunl  isti  dtio  modi  diligendi  Dcum, 
ut  quibusdam  placet. 

Cap.  VI. 

De  implelione  illius  mandati:  Diliges  Deum 
ex  toto  corde. 

Illud  autem  praeceptum  nou  penitus  impletur  ab 
homine  in  hac  morlali  vita,  sed  ex  parte,  non  ex  toto, 
quia  ex  parle  diligimus,  sicut  ex  parle  cognoscimus ; 

Augustinns.  in  fuluro  aulem  implebitur  ex  toto.  Unde  Auguslinus s : 
«  Cuin  adhuc  csl  aliquid  carnalis  concupisccnliac,  non 
omni  modo  ex  tola  anima  diligitur  Deus.  Caro  tamen 
non  dicitur  concupiscere ,  nisi  quia  carnaliter  anima 
concupiscil.  Cum  aulem  veneril  quod  perfectum  est, 
ut  destrualur  quod  ex  parte  est ,  id  est,  ut  iam  non 
ex  parle  sil,  sed  ex  tolo ;  caritas  non  auferetur,  sed 
augebitur  el  impiebilur.  In  qua  plenitudine  illud  prae- 
ceplum  carilatis  implebitur:  Diliges  Dominum  Deum 
tuam  ex  loto  corde  ctc.  Tunc  erit  iustus  sine  peccalo, 
quia  nulla  eril  lex  repugnans  menti;  tunc  prorsus  tolo 
corde,  tota  anima,  lola  mente  diliges  Deum,  quod  est 
summum  praeceptum  ». 

«  Sed  cur  praecipilur  homini  isla  perfcctio,  cuin 

Augnstinus.  in  hac  vita  eam  nemo  habeal  ?  Quia  non  recle  curri- 
tur,  si  quo  currendum  est,  nesciatur.  Quomodo  aulem 
scirelur,  si  nullis  praeceplis  ostenderetur8  »?  — Ecce 
habes,  cur  illud  praeceptum  est,  quod  h\c  peni/us  im- 
pleri  non  potesl ;  impletur  lamen  ex  parle,  scilicct  se- 

Dupiex  per-  cundum  perfeclionem  viae.  Alia  est  enim  perfeclio  cur- 
renlis,  alia  pervenienlis.  Facit  hoc  mandatum ,  ul  cur- 


fectio. 


sor,  qui  Deum  anle  onmia  et  prae  omnihus  diligit,  nec 
tarncn  omnino  |)erlicit. 

Cap.  VII. 

Qnt/d  allfruin  mundatum  iu  allero  esl. 

« Cum  autcm  duo  sint  praecepta  carilatis,  proAu?Muin 
ulroque  saepe  unum  ponitur,  nec  immerito4  »,  «quia 
nec  Dcus  sinc  proximo,  nec  proximiis  sine  Deo  diliui 
potest.  Untle  Apostolus  omne  mandalum  Legis  dicit  in- 
sluurari,  id  csl  coulineri  et  impleri ,  in  hoc  verbo : 
Diliges  proximum  luum  sicut  le  ipsum  » .  «  El  Christus 
dileclioncni  proximi  spccialius  commemorat  dicens : 
Mandalum  novum  do  vobis ,  ul  diligatis  invicem,  si- 
cut  dilexi  vos  ;  ubi  illutl  maius  mandalum  dileclionis 
Dci  videlur  praelermissum.  Sed  bene  intelligenlibus 
ulrumquc  invenilur  in  singulis,  quia  qui  diligit  Deum 
non  potest  cum  conteinnere,  quem  Dcus  praecepil  di- 
ligi,  et  qui  diligit  proximum  quid  in  co  diligil  nisi 
Dcum?  Ipsa  est  dilectio  ab  omni  muiulana  dileclione 
disereta,  quam  dislingucns  Dominus  ait:  Sicut  dilexi 
vos.  Quid  enim  nisi  Deum  dilexit  in  nobis,  non  qtiem 
habebamus,  sed  ul  haberemus,  sicut  medicus  aegros? 
Et  quid  in  cis  diligit  nisi  salutem,  quam  cupit  revo- 
care,  non  morbwiu ,  quem  venit  expellere  ?  Sic  el  nos 
invicem  diligamus,  ut,  quantum  possumus,  invicem 
ad  habendum  Detim  in  nohis  ex  dileclione  attrahamus ». 

Cap.  VIII. 

(Juae  caritate  diligenda  sint. 

Sed  quae  hac  dileclione  diligenda  sint ,  iam  inqui- 
ramus.  «  Non  enim  omnia,  ut  ait  Augustinus 5 ,  quibus  Augmii 
utendum  cst,  diligeuda  sunl,  setl  ea  sola,  quae  vel 
nobiscum  societate  quadam  referuutur  in  Deum,  sicut 
est  homo  vel  Angelus,  vel  ad  nos  relala  henelicio  Dei 
per  nos  indigent,  ut  corpus  »,  «  quod  ita  praeci- 
piendum  esl  diligi,  ut  ei  ordinale  prudenterque  con- 
sulatur ». 


C0MMENTARIU8  IN  DISTINOTIONEM  XXVII. 

De  caritate  quoad  eius  essentiam  et  definitionem. 
Cum    autem    Christus  fidem   el   spem   non   habuerit  etc. 

DIVISIO  TEXTUS. 


In  praecedentibus  egit  Magister  tle  duabus  vir- 
tutibus  theologicis.  videlicel  de  fide  et  spe.  Hic  se- 
quitur  lertia  pars,  in  qua  iutendit  agere  de  caritate. 


Dividitur  autem  ista  pars   in  partes  sex  secundum 
sex  distinctiones,   quas  continet.  In  quaruin  prima 

eius  essentiam  et  de- 


agil  de  caritate  secundum ' 


1  Ex  Glossa  interUneari  Matlh.  22,  37.  Seqq.  loci  suni  Au- 
gust.,  I.  dfi  Doctr.  christ.  c.  22.  n.  21. 

2  De  Perfectione  iusliliae  hominis,  c.  8.  n.  19.  Paulo  su- 
perius  respicilur  I.  Cor.  13,  9.  —  In  texlu  Augustini  pro 
omni  modo  'dd.  I,  8  omnino,  refragante  eiiam  originali.  —  Ibid. 
respicitur  I.  Cor.  13,  10.  —  In  fine  pro  mente  diliges  edd.  I. 
8  mente  ditigemus,  originale  mente  diliget. 

3  Ibid.,  et  etiam  quae  sequuntur,  secl  tantum  secundum 
sensum. 

4  August.,  VIII.  de  Trin.  c.  7.  n.  10.  Seq.  locus  est  August., 


in  Evang.  Ioan.  tr.  6o.  n.  2,  scd  vcrbotcnus  in  Glossa  ad  Rom. 
13.  9,  sicul  etiam  pars  tertii  loci,  qui  invenitur  apud  Augu- 
stinum  loc.  cit.  —  Circa  finem  pro  aegros  edd.,  excepta  I  . 
aegrotos,  refraganlibus  codd.  ct  originali. 

5  Libr.  I.  de  Doctrina  christ.  C  23.  n.  22.  Seq.  locus  ibid. 
c.  25.  n.  26.  —  Pro  praecipiendum  edd.  I  ,  8  praeceptum, 
refragante  etiam  originali. 

NOTAE  AD  COMMENTARIUM. 

1  Edd.  quantum  ad.  Inferius  pro  illo  mandato  plurimi  codd. 
falso  illnd  mandatum. 


DIST.  XXVII.  ART.  I.  QUAEST.  I. 


589 


finitionem.  In  secunda  vero  quantum  ad  diligibiliuin 
numerum  et  distinctionem,  infra  dislinctione  vigesima 
octava :  Hic  quaeri  polest,  utrum  illo  mandato  etc. 
In  lertia  vero  quanlum  ad  diligendi  ordinem,  infra 
distinctione  vigesima  nona :  Post  praedicta  de  or- 
dine  caritatis  etc.  In  quarta  vero  quantum  ad  inc- 
riti  perfectionem ,  infra  distinctione  trigesima :  Hic 
solel  quaeri,  quid  potius  sit  plurisque  merili.  In 
quinta  vero  quanlum  ad  ipsius  caritalis  durationem, 
infra  distinctione  trigesima  prima.  Illud  quoque  prae- 
termitlendum  non  est  etc.  In  sexta  vero  in  compa- 
ratione  ad  aeternam  dilectionem,  infra  dislinctione 
trigesima  secunda :  Praedictis  adiiciendum  cst  dc 
dilectione  Dei  etc. 

Prima  pars,  quae  continel  praesentem  distin- 
ctionem,  dividitur  in  partes  duas,  in  quarum  priina 
determinat  Magister  de  ipsa  caritate  quantum  ad 
eius  essentiam  et  unitalem.  In  secunda  vero  quan- 
tum  ad  eius  actum  et  modum,  ibi :  Consequentcr 
modum  utriusque  dilectionis  aduertamus. 

Prima  pars  dividitur  in  partes  quatuor.  In  qua- 


rum  prima  conlinuat  partem  istam  ad  praecedentis 
partis  inquisitionem.  In  secunda  vero  parte  ponit 
ritatis  definilioiiem .  ibi :  Caritas  est  dilectio  etc. 
In  tertia  vero  compurat  eam  ad  divini  mandati  du- 
plicationem .  ibi:  Haec  autem  kabet  duo  mandata. 
In  quarta  vero  removet  dubitalionem  ' .  ibi :  Hic 
quaerilur ,  si  ex  ea  vpsa  dilectione  etc. 

Similiter  secunda  pars  principalis,  in  qua  de- 
terminat  de  ipsa  caritate  quantiiii)  ad  aclnm  et  mo- 
dum,  dividitur  in  partes  quatuor.  in  quarum  prima 
determinat,  quis  modus  circa  actuin  caritatis  repe- 
riatur.  In  secuuda  vero  ostendil .  ubi  ille  modus  in- 
sinuatur,  ibi:  Dileclionis  autem  Dei*  modus  insi- 
nuatur  etc.  In  tertia  vero  inquirit.  utrum  ille  mo- 
dus  in  via  impleatur,  ibi :  Istud autem praeceptum 
penitus  non  implelnr  etc.  In  quarta  vero  et  ultima 
ostendit,  qualiter  unum  praeceptum  caritalis  in  al- 
tero  implicatur,  ibi:  Cum  autem  duo  sint  praece- 
pta  caritatis.  Subdivisiones  autem  partium  in  littera 
satis  sunt  manifesfae. 


TKVCTATIO  QUAESTIONU.M. 


Ad  intelligentiam  autem  buins  partis  secundum 
duo,  quae  langit  Magisler ,  incidit  hic  quaestio  circa 
duo  principaliter. 

Primo  enim  quaeritur  de  ipsa  caritate  qnantum 
ad  habitum. 

Secundo  vero  quaeritur  de  eadem  quantum  ad 
eius  actum  et  modum. 

C.irca  primum  sex  possunl  quaeri. 

Primum  est,  utrum  caritas  sil  babitus  creatus. 

Secundum  est.  utrum  sit  babitus  virtuosus. 

Tertium  est,  utrum  sit  habitus  ab   aliis  virtu- 


tibus  distinctus. 

Quartum  esl.  utrum  sit  habilus  in  se  ipso  in- 
divisus. 

Quintum  est,  utrum  sit  habitus  mere  gratuitus. 

Sextimi  et  ultimum  est.  ulrnm  sit  habitus  ali- 
quando  informis,  an  seinper  formalus. 

Sed  quoniam   duorum   primoruin   veritas    s:ilis  Wou. 
haberi  potest  ex  bis  quae  in   primo  libro  s  fuerunt 
determinata .  ubi  oslensum  est .  quod  caritas  sit  vir- 
tus  creata;  ideo  nunc  restal   determinare  alia  qua- 
tuor  sequentia. 


AKTICULUS  1. 


De  ipsa  caritate  quantum  ud  habitum. 


QUAESTIO  1. 


Ulrum  caritas  sit  habitus  ab  aliis  virtutibus  distinctus. 


Circa  primum  dequatuor  sic  proceditur  et  quae- 
ritur,  utrum  caritas  sit  habitus  ab  aliis  virlutibus 
distinctus,  an  omnibus  virtutibus  communis  el  ge- 
neralis.  Kt  quod  sit  babitus  omnibus  communis, 
videtur : 

1.  Et  primo  auctoritate  Aposloli  primae  ad  Co- 
■posi-  rinthios  decimo  terlio  *,  ubi  Aposlolus  dicit:  Caritas 


paliens  est ,  benigna  est  etc,  el  enumeral  ibi  quin- 
decim  opera  \iiiutuin;  sed  quidquid  habel  i 
actus  oinniuni  virtuinir. .  esl  commune  el  universale 
ad  omnes  virtutes;  babitns  autem  caritatis  esl  hu- 
iusmodi,  secundum  qmxl  in  praecedenti  auctoritate 
habetur:  ergo  omnibus  virtutibus  esl  communis. 
2.  Iicm.  Hieronymus6:  o  l't  breviter  compleclar 


1  Cod,   i  ///  guarta  quaeril,  si  eadem  caritate  diligitur 
Deus  et  proximus. 

-  ln  cikIiI.  desideratur  Dei. 

3  Dlst.  17.  p,  I.  i|.  i,  el  ll.  Scni.  (I.  26.  <|.  2. 

4  Vers.  i    seqq. 

B  Rectius  August.,    Eplst.    H'>7.  !9.)  ad  Uieronym. 


(vlde   opera  Hieronyml,    Eplsl.    132.)  n.  IS:  l.i  u  iliter 

brevlterque  compleclar,  quam   de   virtute    habeam  nollonem , 
quod  :ni  recte  vivendum  attinet,  virlus  est  carltas,  qun  Id  . 
dillgendum  est,  dlllgltur  Cfr.  Infra  lit.  Maglsui,  d.  XXXVI.  c. 

2.  De  ratione  deflnlii  et  deflnltl -  cfr.  Vrlstot.,  VI.  Toplc.  <    i 

—  Pnulo  infciiii<  pro  ambihu  codd.  \  li  K  /  hatnhis. 


:,'.)o 


SENTENTIARUM  LIH.  III. 


omnem  deGnitionem  virtutis,  virtasest  caritas,qaa 
riiliLrUur  omne  * I i l i ^ « ' i j <  1  n 1 1 1  » :  ergo  com  definitio 
et  definituru  sunl  aequalis  ambitus,  et  virtas  sil 
generalis  ad  omnes  virtates ;  videtar  simiiiter ,  qnod 
et  caritas. 

3.  item,  \ugustinus  de  Civitate  Dei1  et  Ber- 
nardus  de  Diligendo  Deo  dicunt,  quod  «  virtus 
non  esl  aliud  quam  ordo  amoris  vel  araor  ordina- 
tus » ;  ergo  cum  amor  ordinatus  nihil  aliiul  sit  quam 
carilas,  et  omnis  virlos  nihil  aliud  sit.quam  amor 
ordinatus;  omnis  virtus  esl  caritas:  ergo  caritas  non 
sst  ah  aliis  virtutibus  distincta. 

i.  Item .  sicut  se  babet  praeceptum  caritatis  ad 
ilia  praecepta,  sic  se  habet  habitns  caritatis  ad  alios 
babitus  virtutum;  sed  praeceptum  caritatis  omnia 
alia  praecepta  comprehendit,  sicut  dicitur  ad  Roma- 
nos  decimo  tertio2:  Qui  diligit  proximum  Legem 
implevit:  ergo  videtur,  quod  habitus  caritatis  con- 
tineat  in  se  habitus  omnium  virtntnm,  et  non  sit  ab 
iliis  distinctus. 

5.  Item,  sicut  se  habet  obiectum  caritatis  ad  obie- 
cta  aliarum  virtutum ,  ita  se  habet  habitus  caritalis  ad 
alios  habitus;  sed  obiectum  caritatis  est  bonum  sub 
ratione  boni  simpliciter:  si  ergo  hoc  est  commune 
obiectis  omnium  aliarum  virtutum  3,  videtur,  quod  ha- 
bitus  caritatis  sit  communis  omnibus  aliis  habitibus. 

G.  Item,  qui  habet  dilectionem  caritatis  in  via 
habet  omne  quod  necessarium  est  ad  meritum,  quia 
dicit  Augustinus  +  :  «  Tene  caritatem,  et  fac  quidquid 
vis»;  similiter,  qui  habet  dotem  fruitionis  corre- 
spondentem  caritati,  in  patria  habet  sufficientissimum 
praemium:  «  Frui  enim,  secundum  quod  dicit  Au- 
gustinus .  est  amore  inhaerere  » :  ergo  si  caritas  in- 
choata  sufficit  ad  meritum,  et  caritas  consumniata 
sufficit  ad  praemium;  videtur,  quod  habila  carilale, 
aut  ceterae  virtutes  superlluant,  aut  ipsa  non  dilfe- 
rat  ab  habitibus  aliarum  virtulum.  Sed  conslans  est, 
quod  aliae  virlutes  non  supertluant:  restat  ergo, 
quod  ipsa  ab  aliis  virtutibus  non  distinguitor. 

Sed  gontra:   1.    Priraae   ad   Corinthios   decimo 

Fandamenu.lertio  5:  Nutic   manent  /ides ,   spes ,   caritas ,   tria 

haec.  Quod  recte  connumeratur  et  superponilur  ha- 


bitis  aliis  virtutibus,  distinguitur  abaliis  virlutiims: 
sed  caritas  connumeratur  <.-t  superponitar  aliis  vir- 
lutibus:  ergo  ab  illis  distinguilur. 

-2.  Item.  boc  ipsum  ostenditur  ibobiecto:  quia, 
sicut  fides  respicit  Deum  sub  ratione  veri,  et  spe& 
sub  ratione  ardui,  sic  caritas  sub  ratione  boni:  >i 
ergo  bonnm  sub  ratione  boni  et  verom  sub  ratio 
veri  dicunt  diversas  rationes  movendi;  et  secundum 
diversitatem  rationis  movendi  esl  dislinctio  in  habi- 
tibus  ct  actibus6:  videtur  ergo,  quod  caritas  diflfe- 
rat  ab  aliis  thcologicis  virtutibus:  ergo  multo  fortius 
ab  aliis,  scilicet  cardinalibus. 

-).  Item,  hoc  ipsum  ostenditur  ab  actoi  proprio: 
qnia  constans  est,  quod  diligere  et  credere  et  spe- 
rare  actus  sunt  diversi,  ioquendo  formaliter:  si 
ergo  penes  diversitatem  actuum  principaliura  necesse 
est  esse  diversitatem  habituura;  videtur,  quod  ne- 
cesse  sit  ponere,  habitum  caritatis  ab  habitibus  alia- 
rum  virtutum  differre. 

4.  Item,  penes  diversitatem  subiectorum  est  di- 
versitas  proprietatum ;  sed  sicut  fides  est  in  ralio- 
nali  et  spes  in  irascibili ',  sic  caritas  et  amor  est 
in  concupiscibili:  si  ergo  vis  concupiscibilis  distincta 
est  ab  aliis  viribus,  necesse  est,  quod  habitus  cari- 
tatis  distinctus  sit  ab  aliis  habitibus. 

5.  Item,  hoc  ipsum  ostendilur  per  comparatio- 
nem  ad  suum  oppositum:  quia  vitium  directe  op- 
positum  caritati  dislinguitur s  ab  aliis  vitiis,  utpote 
odium  ab  infidelilate  et  desperalioue:  si  ergo  distin- 
ctio  malorum  et  vitiorum  est  ratione  bouorum,  qui- 
bus  opponuntur,  cum  sint  privationes;  videtur,  quod 
si  vitium  caritati  oppositum  ab  aliis  vitiis  distingui- 
tur,  consimililer  et  habitus  caritatis  ab  aliis  habitibus. 

6.  Ilem .  hoc  ipsum  ostenditur  per  comparatio- 
nem  ad  praemium:  quia  quandocumque  aliqui  sic 
se  habent,  quod  quando  unus  perficitur,  alii  eva- 
cuantur,  necesse  est,  illos  babitus  per  essentiam 
differre;  sed  habilus  caritatis  in  patria  perficitur  et 
consummatur,  habitus  vero  fidei  et  spei  evacuantur, 
sicut  dicit  Magister  ,  et  habitum  est  in  distinctione 
praecedenti 9 :  ergo  necesse  est,  caritatis  habitum  ab 
habitibus  aliarum  virtutum  distingui. 


1  Libr.  XV.  c.  2-2.  Vide  supra  pag.  rV75,  nota  I.  —  Ber- 
nard.,  cle  Diligendo  Deo,  c.  2.  n.  5,  virtutem  definit  dignita- 
tis  in  homine  [i.  e.  liberi  arbilrii]  et  scieniiae  fructum,  «  per 
quam  ille  inquiritur  ac  lenelur,  qui  omnium  auclor  et  dator 
merito  giorificetur  de  omnibus  ».  Ex  qua  definitione  deinde 
(n.  6.)  cogit,  Deum  diligendum  esse  ex  tolo  corde  etc,  et  in 
seqq.  capitulis  moliva  et  ordinem  (c.  "v  seqq.)  amoris  exponit. 
Cfr.  infra  dub.  i.  et  supra  |>ag.  oOO,  nota  6.  —  Seq.  propos. 
illustratur  verbis  his,  quae  babentur  in  Tract.  de  caritate  (inter 
opera  Bernard.)  c.  0:  Ab  hac  [carilate]  omnis  amor  legitimus 
ordinem  formamque  sortitur,  nec  ordinata  esse  potest  aliqua 
meniis  affectio,  nisi  ab  ea  causam,  modum  et ordinem  sumat. 
Cfir.  infra  d.  36.  q.  6. 

2  Vers.  8.  —  In  fine  arg.  pro  ub  aUis  codd.  F  G  I  L  (N 
primitusj  T  V  aa  de  aliis. 

3  Cfr.  supra  pa^.  170,  nota  s.  —  Paulo  ante  edd.  voci 
obiectis  praefigunt  omnibus. 

*  r. ni.iid..  Epist.  229.  n.  13:  Audi  et  patrem  Augusti- 
num:  ilabe  caritatem  et  fac  quidquid  vis.  Verba  Augustini  vide 


supra  pag.  309,  nota  3.  —  Seq.  testimonium  August.  habelur 
I.  de  Doctr.  christ.  c.  i.  n.  i.  ClV.  I.  Sent.  lit.  Magistri,  d.  I. 
c.  2,  et  Comment.  a.  2.  q.  I.  —  Paulo  inferius  pro  differat  codd. 
ct  edd.  I.  2  differt.  Mox  pro  constans  est  cod.  A  constat  et 
dein  in  fine  arg.  distinguatur  pro  distinguitnr. 

5  Vers.  13.  —  Subinde  pro  superpoiiitnr  edd.  bis  exhi- 
bent  supponitur  etiamque  omittunt  habitis  post  primum  su- 
perponitur.  In  fine  arg.  pro  ab  illis  codd.  AKLZ  nb  aliis. 

6  Cfr.  supra  d.  23.  a.  I.  q.  I.  et  3,  d.  26.  a.  I.  q.  2.  et 
a.  2.  q.  i,  ubi  etiam  principia  argg.  seqq.  tanguntur.  —  Paulo 
superius  pro  et  secundum  cdd.  q»ia  secundum ,  et  pro  diver- 
sitatem  rationis  cod.  bb  diiersas  rationes. 

'  Vide  supra  d.  23.  a.  !.  q.  2.  et  d.  26.  a.  2.  q.  5.  — 
De  distinctione  concupiscibihs  ab  aliis  viribus  cfr.  scholion  su- 
pra  ad  d.  26.  a.  2.  q.  5. 

8  Kdd.  distinguii. 

9  Lit.  Magistri,  c.  !.  Vide  infr.i  d.  31.  a.  2.  q.  I.  seq.  <t 
a.  3.  q.  I.  —  Superius  post  quandocumque  atiqui  cod.  U 
supplel  habitus. 


DIST.  XXVII.  ART.  I.  OUAEST.  I. 


591 


[liex  opi 
nio. 


)pinio  t. 


C  0  N  C  L  U  S 1 0. 

Carilas  est  habitus  virlulis  ub  aliis 
virtu tibus  distinclus. 

Respoxdeo:  Ad  praediclorum  intelligentiam  est 
notandum,  qnod  circa  hoc  reperitur  triplex  modus 
dicendi. 

Qnidam  enim  dicere  voluerunt,  quod  carilatis 
habitus  est  ab  aliis  virtutibus  indistinrtus.  propter 
ipsorum  habiluum  essentialem  unilatem.  Dixernnt 
enim,  ipsos  habitus  virtulum  ab  invicem  non  dif- 
ferre  per  essentiam  nisi  sola  relatione  ad  actus.  Et 
tioc  ipsuni  dixerunt  de  polenliis  animae '.  Et  quod 
sint  unum  per  essentiam  inter  se  invicem,  lioc 
probare  nituntur  propter  mutuam  ipsorum  habi- 
tuum  denominationem.  Cum  enim  formae  dispara- 
tae  nullo  modo  possint  se  ipsas  denominare;  et 
una  virtus  aliam  denonhnel,  ut  iustitia  est  prudens, 
et  prudenlia  esl  iusta,  fldes  amat,  et  caritas  credit: 
impossibile  est  igilur.  habitus  virtutum  essentialiter 
inter  se  differre.  Ex  hac  eadem  ratione  concludere 
voluerunt,  quod  non  differant  a  caritate,  cum  ca- 
ritati  altribuantur  quasi  omnium  virtutum  actus , 
sicut  dicit  Apostolus  primae  ad  Corinthios  decimo 
tertio 2.  Et  hoc  ipsum  dicunt  sensisse  Augustinum 
in  libro  de  Moribus  Ecclesiae,  ubi  sic  definit  vir- 
tutem:  «Nihil  omnino  esse  virlnlem  affirmaverim 
oisi  sumnmm  amorein  Dei.  Xam  illud  quod  quadri- 
parlita  dicitur  viitns.  ex  ipsius  amoris  qnodani 
vario  affeclu.  quanlum  inlelligo,  dicitur». 

Sed  quantumcumque  hoc  innuerent  aucloritates, 
.robaiur.  ponerc  lameu,  ouiiies  liabitus  virlutnm  a  se  invicem3 
non  differre  nisi  sola  relatione,  non  videtur  conso- 
num  ralioni  nec  ctiam  doclrinae  communi.  Quod 
ciiiin  diversjtas  sit  in  pptentiis  animae  et  ipsarum 
hahitibus,  mauifeslal  ipsa  diversitas  actuum  et  ob- 
iectornin.  El  propterea,  cum  una  viitns  deiioininal 
alleram,  vel  actus  uuius  attribuilur  alteri ,  hoc  non 
est  inlelligendum  fieri  propter  omnimodam  ipsorum 
habituum  indifferentiam,  sed  propter  mutuam  cir- 
eumincessionem  et  concomitantiam;  sicut  dicimus  de 
potentiis  animae,  quod  se  invicem  circumincedunt , 
et  supra  se  muluo  reflectuntur,   non   quia  omnino 


utua  dc- 


Eiplieatar 
Au- 
gustini. 


idem  sint.  sed  quia,  cum  sint  in  eodem  el  possinl 
reflecli  super  illud,  in  quo  sunt  —  qnia  anima  intel- 
ligit  se  et  amat  se  —  per  consequens  et  super  se  in- 
vicem  reflectuntur  *.  Et  propterea,  quia  reflexio  non 
tantumiuodo  fit  propter  oranimodam  indivisionem 
convenientiae ,  verum  etiam  propter  circumincessio- 
nem  concomitantiae :  ideo  non  cogimnr  ponere,  Dec 
potentias  animae  Dec  habitns,  secundnm  id  quod 
sunt,  ab  invicem  non  differre8.  —  Nec  Amuistinus 
in  libro  de  Moribus  Ecclesiae  vult  illud  dicere,  sed 
omnes  virtutes  alias  vult  ad  caritatem  Lanquam  ad 
fimdamenlum  reducere.  sine  qua  aliae  virtutes  non 
sunt  verae  virlutes,  quia  ad  veram  beatitudinem  non 
perducunt. 

Est  et  hic6  alius  modus  dicendi,  videhcet  quod  o 
caritas  ab  aiiis  virtutibus  non  distinguitnr  propter 
ipsius  caritatis  generalitalem.  Voluerunt  enim  qni- 
dam  dicere,  quod  ipsa  vis  concupiscibilis  difinndi- 
tur  per  omnes  alias  vires,  pro  eo  quod  omnes  vires 
animae  appetunt  sua  obiecta.  Unde  7  amor  reperitnr 
in  omnibus  viribus,  ut  dicunt,  et  amor  ordinatus 
in  omnibus  virtutibus;  et  quia  caritas  non  estaliud 
quam  ordo  amoris:  hinc  est.  quod  dicere  volue- 
runt,  caritatem  ob  suam  generalitatem  non  distin- 
gui  ab  aliis  virtulibus. 

Sed  nec  illud  videtur  rationabik  usqneqnaqne  |M 
nec  convenienter  dici,  cum  Apostolus  eani  distin- 
guat  ab  aliis.  Nec  ratio,  quain  assignant .  mulliiiii 
est  efficax.  pro  eo  quod  concupiscibilis  ito  esl  \i> 
in  se  distincta,  secundum  quod8  rationalis  et  irasci- 
bilis;  unde  quod  actus  concupiscibilis  ad  actum 
aliarum  yirium  concurrit,  boc  non  esl  propter  itlen- 
titatem  et  indivisionem  in  essendo,  sed  propter 
simullatem  et  ordinem  in  movendo.  Unde  el  gene- 
rale  sive  universale  consnevil  aliqnid  dici  dupli- 
citer:  vel  propter  communitatem  in  praedicando , 
vel  propter  communitatem  in  causando;  sicul  sol 
dicitur  causa  universalis,  non  quia  de  .ihis  causis 
inferioribus  praedicatur,  sed  quia  alias  adiuval  el 
niovci ".  Et  ideo,  sicul  possibile  est,  quod  aliqnid 
habeat  ralionem  generalis  motoris  respectu  aliorum, 
ct  !;mit'ii  in  se  sii  iiniini  ct  ,ib  cis  distinctum  in 
causis  naturalibus;  sic  reperire  contingil  in 
mae  potentiis  >'i  viribus.  Et  ideo,  quamvis  voluntas 


Generale  di- 
citur  dupli- 
citer. 


1  Vide  II.  Senl.  d.  1\.  p.  I.  a.  1.  q.  I.  —  Paulo  superius 
pro  virtutibus  edd.  habitibvs  cl  dein  sed  pro  nisi.  Paulo  infe- 
riii-.  pro  /;/i//,/r/-  edd.  //cr.  1'ost  pauca  pro  igitur,  quod  codd. 
a  v  l)h  exhibent,  sed  ab  edd.  abest,  alii  codd.  sibi. 

•  Vers.  i.  seqq.  —  A.ugusiini  scnlentia,  in  qua  pro  affir- 
maverim  plurimi  codd.,  cdd.  I,  -2  el  Supplement.  Sum.  M-\. 
II  il.  collat.  -'»7.  ,i.  i.  exhibenl  affirmaverunt ,  ■'!  pro  quodam 
vario  affectu  Vat.  ei  edd.  I.  2  substituerunl  quaternario  affe- 
'/",  habetur  l.  de  Morib.  Eccles.  calhol.  c,  15.  n.   >'■>. 

3  Mnlti  codd.  hic  el  pluries  infra  ////  se  invicem.  Superlus  pro 
mnuerent  cod.  .\  inveniantur  el  prosequitur  autoritates  ponere. 

*  C.fv.  I.  Scmi.  il.  17.  p.  I.  i|.  1.  ad  i.  —  Paulo  ante  pro 
ni ,  quod  habenl  codd.  A  II  U  /.  I >I » ,  In  ,iln's  cl  edd.  possunt. 
'■  c.ir.  iiiir.i  (I.  :n.  «|    ■_>,  .•!"  II    Senl    d.   r,.  a.    I.  q.  ..   Ih 


corp.         Quod   deinde  dicilur  de    Vuguslino     onflrmalui 
verbis,  quae  scntentiac  eius  supra  laudatac  praecedunt: 
virtus  nd  beatam  vilam  nos  ducil.  Cfr,  supra  >i.  1 !.  a.  ■_'.  q.  I. 
in  corp.,  ubi  etiam ,  quid  "/•"  virlus  sit,  explicatur. 

•''  Pro  Est  ri  ///'<■  cod.   v  Estetenim    cod.  i   l 
//,„■  e$t,  cod.  r  /■.'/  propterea  est,  cod.  bb    u  a  -  cunda  manu) 
Esi  adhuc. 

7  Posi  Unde  Vat,  Interiicii  quia,  ci  mox  omitlli  (/  antefuiu 
caritas. 

s  \.ii   sicui  Paulo  post  pro  virium  codd    \  k  i        ^utum, 
idii   v  habitnvm. 

'  Cfr.  lom.  II.  pag    i  i  i  —  Pai  \ 

verbo  dicitur  .nl :: 


592 


SENTENTIARUM  Llli.  III. 


imperet  aliis  riribus  animae,  et  caritas  aliis  virtuti- 
bus,  non  oportet  propter  hoc  ponere,  quod  ab  eis 
noii  distinguatur  \ 

rertius  vero  raodus   dicendi  coramunis  et  usi- 

opinio  3.  et tatus  rationi  et  auctoritatibus  satis  consonus  est, 

""•  quod  caritatis  habitus  est  ab  habitibus  aliarum  viitu- 

tiini  distinctus,  sicut  innuit  ipse  Apostolus.  —  Et  eius 

sex  rauo- distinctio  ab  habitibus  aliis  potest  colligi  ex  multi- 
plici  ipsius  comparatione ,  sicut  in  opponendo2  fuit 
demonstratum ,  primo  videlicet  ex  comparatione  ad 
obiectum,  quod  snb  ratione  movendi  ab  aliis  di- 
slinguitur;  secundo  per  comparationem  ad  aetum, 
qui  differt  ab  actibus  aliarum*;  tertio  per  compa- 
rationem  ad  subiectum  proprium;  quarto  per  com- 
parationem  ad  oppositum,  quod  ei  determinate  op- 
ponitur,  ita  quod  non  habitibus  aliarum  virtulum; 
quinto  per  comparationem  ad  praemium,  in  quo 
perticitur,  cum  habitus  spei  et  fidei  evacuetur; 
sexto  vero  et  ultimo  per  comparationem  ad  suum 
principium,  quod  repraesental.  Consistit  enim  imago 
recreationis  in  tribus  virtutibus  theologicis  et  uni- 
tate  gratiae,  sicut  imago  creationis  in  tribus  po- 
tentiis  et  unitale  subslantiae.  Si  ergo  ipsae  potentiae 
ad  hoc,  quod  sint  recte  imago,  a  se  invicem  discer- 
nuntur,  et  una  de  altera  non  praedicatur ;  si  in 
fcribus  virtutibus  theologicis  reperitur  similiter  ratio 
cuiusdam  imaginis*:  opportunum  est  ponere,  ipsas 
ab  invicem  distinctas  esse.  —  Concedendum  est  igi- 
tur,  habitum  caritatis  distinctum  esse  ab  habitibus 
aliarum  virlutum;  concedendae  sunt  etiam  rationes, 
quae  hoc  ostendunt. 

1.  Ad  illud  vero  quod  primo  obiicitur  in   con- 

soiutio  op-  trarium  de  auctoritate  Apostoli .  patet  responsio  ex 
iam  dictis:  quoniam  actus  aliarnm  virtutum  attri- 
buuntur  ipsi  caritati  non  sicut  elicienti ,  sed  sicut 
imperanti  et  sicut  motori  primo ,  non  sicut  motori 
immediato.  Ll  ideo  ex  hoc  non  potest  concludi , 
quod  caritas  ab  aliis  virtutibus  non  distinguatur, 
quia  non  habet  generahtatem  ad  illas  in  praedi- 
cando,  sed  solum  in  movendo. 

±  Ad  illud  quod  obiicitur   de   auctoritate  Hie- 
ronymi,  quod  virtus  non  est    aliud    quam   caritas; 


positoram. 


dicendum,  quod  praedtcatio  illaest  praedicatio  cau-  sonaam 
salis.  Ideo  enim  omnes  virtutes  definiri  possunt  per 
caritatera,  quia  amor  caritatis  dat  eis  rationera  me- 
rendi;  qua   ablata,   non  est,  proprie  loquendo,  di- 

cenda  virtus  esse  in  anima  5. 

3.  Ail  illud  quod  obiicitur  per  auctoritatem  Au- 
gustini,  dieendum  siraiHter,  quod  notificationes  illae 
et  consimiles  per  causam  datae  sunt.  —  Lt  si  tu 
quaeras,  per  quod  genus  causae;  responderi  potest.  ueiermh 
quod  caritas  respectu  aliarum  in  movendo  quodam  causa™ 
modo  habet  rationem  efficientis ,  quodam  modo  for~ 
malis,  quodain  inodo  finalis.   Ainor   auteni  carita- 

tis  aliis  virlutibus,  ut  in  actus  suos  exeant,  impe- 
rat  et  imperando  informat  et  facit  eos  meritorios 
et  informando  iungit  fini  et  in  ipso  quietat,  dum 
facit  nos  Deo  adhaerere  et  ipso  frui ;  et  ideo  merito 
virlus  gratuila  per  caritatis  amoreni  est  definienda  \ 
—  Posset  etiam  aliter  dici,  quod  amor  ille,  quiAiiasoiu 
cadit  in  definilione  virtutis  generaliler,  non  est  amor 
caritatis ,  quae  est  una  de  virtutibus  theologicis , 
sed  est  amor  omnibus  et  ceteris  virtutibus  comma- 
nis  et  generalis.  Et  ideo  in  processu  illo  est  so- 
phisma  consequentis  a  superiori  ad  inferius  affir- 
mando  7. 

4.  Ad  illud  quod  obiicitur.  quod  praeceptum 
caritatis  comprehendit  omnia  praecepta;  dicendum, 
quod  non  comprehendit  ea  per  omnimodam  identi-  sotandi 
tatem,  sed  per  quandam  reduclionem;  omnia  enim 
praecepta  reducuntur  ad  illam  et  in  illa  consum- 
mantur;  et  ideo  ex  hoc  non  potest  concludi,  quod 
habitus  caritatis  sit  aliis  communis  nisi  solum  per 
radicationem,  secundum  quod  dicit  Gregorius  8.  quod 
praecepta  sunt  multa  per  diversitatem  operis  et 
unum  in  radice  dilectionis,  «  quia  quidquid  praeci- 
pitur,  in  sola  caritate  radicatur».  Hoc  autem  non 
est,  quia  solius  caritatis  sit  exsequi  praecepta  in- 
iuncta,  sed  quia  aliae  virtules  sine  caritate  non 
exsequuntur  divina  praecepta  secundum  acceptionem 
divinam. 

5.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  obiectum  ca- 
ritatis  commune  est  obiectis  aliarum  virlutum;  re- 
spondendum   est  per   interemptionem  9 ,  quia  obie- 


1  Vide  inlVa  d.  36.  q.  6.  —  Quae  hic  proponuntur,  Guliel. 
Mara,  hic  q.  I.  explicat,  exemplum  adducens  de  metaphysica , 
quae  liceJ  scientia  sit  distincla  ab  aliis,  tamcn  propter  commu- 
nitatem  sui  obiecti  influit  in  alias  scientias  ipsisque  impertit  per- 
fectionem.  « Ita  est,  inquit  Mara,  et  in  virtulibus,  quod  illa  vir- 
tus,  qune  maxime  habet  rationem  finis ,  est  virtus  per  se,  et 
(amen  imperat  et  ponit  motivum  ct  formam  in  omnibus;  haec 
est  caritas,  cuius  obieclum  est  bonum  divinum...  Ratio  autem, 
quare  imperat  omnibus  [est],  quia  voluntas,  quae  est  subie- 
ctum  caritatis,  imperat  omnibus  potentiis;  ita  et  eius  habitus. 
Item,  sicut  est  inarlibus,  quod  quanto  magis  ars  appropinquat 
lini,  imperat  artibus  [aliis],  sicut  ars  militaris,  quae  est  pro- 
pinqua  vicloriae,  imperat  arti...  sellariae  et  huiusmodi;  sic  esl 
de  caritate,  quae,  [quia]  est  fini  prppinquior,  omnibus  virtuli- 
bus  imperat  ». 

2  lntellige:  in  fundamenlis. 

3  Cod.  Z  supplet  virlutum.  Aliquanto  inferius  pro  perfici- 
tur  Vat.  et  nonnulli  codd.  perficit. 

*  Cfr.  li.  Sent.  d.  16.  a.  2.  q.  3.  —  Paulo  ante  pro  si  in 


tribus,  quod  habent  codd.  N  aa  ,  codd.  U  Z  et  inlribus,  codd. 
KO  sic  in  tribus ,  alii  cum  edd.  sed  in  tribus.  Paulo  infeiius 
pro  ab  invicem,  quod  habent  codd.  T  bb,  in  aliis  ad  iniicem. 

5  Cfr.  infra  a.  2.  q.  I,  ubi  et  triplex  genus  causae  expo- 
nitur,  (juod  in  seq.  solut.  memoratur.  De  praedicatione  causaU 
vide  supra  pag.  528,  nota  5.  —  Paulo  superius  pro  dal  eis  edd. 
cum  non  paucis  codd.  perpcram  dat  ei. 

6  Vide  infra  q.  3.  seq.  et  dub.  I .  —  Posl  pauca  pro  rpiac 
est  una  edd.  qui  est  una. 

7  Cfr.  supra  pag.  18,  nota  5  et  pag.  171,  nota  7. 

8  Libr.  II.  Homil.  in  Evang.  homil.  27.  n.   I.  —  Paulo  su- 
perius  pro  ad  illam  et  in  illa,  ut  etiam  in  Vat.  legilur,  aliae 
edd.  cum  codd.  exhibent  ad  illa  et  in   illis,  quae   leclio,  etsi 
minus  congrua,  intelligi  posset  de  duobus  mandatis  unius 
ritatis.  In  finc  solut.  pro  acceptionem  edd.  acceptationem. 

9  Sive  per  negationem.  Cfr.  tom.  I.  pag.  87,  nota  J.  — 
De  ^irtule  cardinali  vide  infra  d.  33.  q.  I.  seqq.  —  Proxime 
ante  mulii  codd.  omittunl  virtutum. 


DIST.  XXVII.  ART.  I.  QUAEST.  II. 


593 


etam  caritatis  non  est  quodcumque  bonum,  sed 
bonum  summum  et  Ijonum  snb  ratione  boni;  et 
inm.  ita  obiectum  caritatis  distinguitur  sccundum  substan- 
liuni  ab  obiectis  virlutum  eardinalium ,  quae  liabent 
obiectum  crealum ;  ab  obieclo  vero  aliaruni  virtu- 
luin  tbeologiearum  sccundum  subslanliam  non  di- 
stinguitur,  sed  secundum  ralionem  movendi,  quae 
quidem  ratio  movendi  facit  diversilatem  in  actu  et 
babitu  et  potenlia  substantiae  motae.  sicut  patet: 
qnia,  quamvis  unum  et  idem  sit  verum  et  bonum. 
tamen  cognitio  et  affectio ,  et  potentia  cognitiva  et 
affectiva,  et  babitus  scientiae  et  virtutis  babent  ad 
invicem  diffcrentiam. 

0.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  caritas  suffi- 
cit  ad  praemium  el  meritum;  dicendum,  quod  ca- 
ritas  dicitur  sufficere  ad  meritum   et  ad  praemiuni 


propter  connexionem  aliarum  virtulum  et  dotum. 
Qui  enini  liabet  caritatem  babel  alias  virtutes,  et 
qui  babel  dotem  sibi  conv.spondcntein  habet  alias 
dotes,  et  ita  sufficienliam  in  merito  et  praemio,  non 
ratione  caritatis  tantum,  sed  '  ratione  aliarum  vir- 
tulum  annexarum.  El  idco  ex  hoc  non  potesl  con- 
cludi ,  quod  aliae  virtules  superfluant.  wl  quod 
caritas  soia  sit  virtus  ab  aliis  non  distincta,  pro  eo 
quod  non  babet  siillirieiiliain  per  se  sola,  sed  prout 
est  cum  aliis  coninncta2.  Et  per  boc  patet,  qnod 
non  potest  aliquis  sufficienter  mereri,  oisi  speret 
et  credat:  ounquam  autem  potest  aliquis  esse  ex- 
peditus  et  babilitatns  ad  oradendum  et  sperandum 
nisi  mediante  lide  et  spe;  similiter  circa  dotes  prae- 
mii  intelligendum  est. 


SCH0LI0N. 


I.  De  nomine  caritatis  cfr.  I.  Sent.  Piolog.  dub.  i,  d.  17. 
p.  1.  (|.  3  ,  ot  inlra  q.  3.  in  corp.  —  De  differenlia  inter  amo- 
rem,  <lilectioncm  el  caritatem  cfr.  liic  dub.  1,  ct  I.  Sent.  d. 
10.  dub.  I.  —  De  dejinitionibas  caritatis  liic  dnb.  I.  —  De 
amore  amicitiae,  roncupiscentiae  et  complacentiac  I.  Sent.  d. 
17.  p.  i.  q.  2,  et  infra  q.  2.  ad  G,  a.  2.  q.  2.  ad  2,  d.  29.  duh.  i. 
—  De  ubiecto  formali  et  materiali  hic  el  infra  a.  2.  q.  2.  3. 
4.  et  d.  28.  per  totam  et  alibi  passim.  —  De  caritate  ui  lia- 
bitu  creato  1.  Sent.  d.  17.  p.  I.  q.  I.  et  seqq. 

II.  In  concltisione  omnes  posteriores  Scholastici  conveniunt 
fcfr.  infra  d.  36.  q.  6.);  ilem,  quod  snbieclum  caritatis  sii  vc~ 
lunlas  rationalis  Ccfr.  I.  Sont.  d.  17.  p.  I.  q.  I.  1'undani.  I;  S. 
Tliom.,  hic  q.  2.  a.  3.).  Passini  autem  S.  Bonav.  secundum 
anliquum  modum  loquendi  eliani  dicil,  eam  esse  in  concupi- 
scibili,  quia,  ui  supra  in  scholio  (d.  2G.  a.  2.  q.  5.)  dictum 
est,  in  ipsa  voluntate  distinguii  \im  concupiscibilem  et  ifasci- 
bilem.  Unde  non  nisi  in  modo  loquendi  a  iiostro  auctore  re- 
codit  S.  Thom..  qui  docet  (loc.  cit.j:   «  Quidam   autem  dicunt  , 


caritatera  in  concupiscibili  esse,  quod  esse  non  potest,  quia 
concupiscibilis  pars  appetitus  sensitivae  est  partis.  Bl  si  dica- 
tur  concupiscibilis  humana,  hoc  noh  habel  nisi  per  participatio- 
nem  rationis;  nisi  forte  ipsam  voluntatem  aequivoce  irascibilem 
ei  concupiscibilem  vocare  vellent». 

III.  De  hao  (l.)  quaestione:  Scot.  (hanc  el  seq.  q.  tan- 
gendo) ,  hic  (j.  unica  n.  1-9.  —  S.  Thom.,  hi<  q.  2.  a.  1. 
quaestiunc.  2;  S.  II.  II.  ij.  23.  a.  i;  Q<j.  disp.  de  caritate  >.  5. 
—  li.  Albert.,  hic  a.  2.  —  Petr.  a  Tar.,  de  hac  el  seq.  <i. 
hi<'  <[.  -r>.  a.  I.  —  Richard.  a  Med.,  <1<;  hac  et  seq.  q.  hic  a. 
G.  q.  I. —  Uionys.  Carth.,  de  hac  ei  seqq.  qq.  hic  q.  I.  —  Biel  . 
de  hac  et  seqq.  qq.  hic  q.  unica. 

IV.  Solutio  sequentis  (2.)  quaoslionis  eruilur  e\  Iwc  prin- 
cipio  communiter  recepto,  quod  acius  et  habitus  non  specifi- 
cantur  nisi  ex  formali  diversitate  obiecti.  I)e  oadem  specialiter 
agunt:  S.  Thom.,  hic  q.  2.  a.  1.  quaestiunc.  I ;  S.  loc.  cit.  a. 
•i;  Qq.  disp.  <l"  caritile  a.   i.    —  II.  Albert.,  lii<-  a.  ••>. 


QUAESTIO  II. 
Ulruni  habitus  carilatis  sit  unus  indivisus,  un  per  species  multiplicatus. 


Secundo  quaeritur,  utrum  habitus  caritatis  sii 
unus  indivisns.  an  per  species  multiplicatus.  Et 
quod  babeat  [»er  species  multiplicari,  videlur: 

I.  Primo  per  obiecla:  quoniam  circa  diversa 
«•»■  volita  et  obiecla  diversae  sunt  vohmtates;  sicut  enim 
vult  \ugustinus B ,  voluntates  diversiflcantur  secun- 
(lum  volila;  sed  raritas  csl  amor  Dei  el  [iroximi : 
si  ergo  Dens  et  proxirriiis  distant  distantia  infmita . 
necesse  est,  babitum  regnlantem  aniraum  ad  aman- 
diun  Dciiin  el  amandum  proximum  esse  alium  ei 
alium. 

c2.  Iicm .  hoc  i|>siiiii  ostenditur  per  praecepta: 


qnia.  ubi  sunl  diversa  [iraecepta,  diversi  sunl  lia 
bitus  tiabilitantes  animam  ad  illa  praecepta  implenda, 
maxime  cum  ipsis  praeceptis  praecipiuntur  opera 
viriuiuin:  si  ergo  circa  aclum  caritatis  duo  consi- 
slunt  inandata  ',  videlur.  quod  virius  caritatis  non 
sit  una. 

'■].  Iicm.  hoc  ipsmii  ostenditur  /)<■/'  modos  <h- 
ligendi:  alins  enim  esl  inodus  diligendi  Denm  quam 
diligendi  proximum  —  Deum  enim  debel  unusquis- 
que  diligere  pius  quam  se  d  ex  t<>t<>  corde,  sed 
proximum  sicut  se  ipsum  el  ex  parte 
li.ibitus  virtutis  dator  ad  modificandum  actnm,  cnm 


1  Godd.  \  K  T  si-ii  1'imiii.  Paulo  superhM  ante  praemio 
codd.  U  Y  /.  repetunl  in.  Aliquanto  inferius  pro  /»•/'  se  sola 
codd.   \Zbli  hebenl  perseeoUtm,  <-i   subinde  cod.    \  voculae 

vrv/  SUbiicil  rliiiui. 

-  Cfr.  Infra  d.  33.  q.  I.  .i<l  I.  el  d.  36.  q.   I. 

1  Yide  sapre  peg.  368,  notn   l.  el  I.  <!<•  Lib.    \H>.  <-.  12. 

n.  28.        De  iitinon  oflr.  hic  in.  Mngietri,  <•.  i.  <'t  Infra  dub.  I. 

—  in  hoc  org.  Y;it.  bls  vocl  voiuntates  adlungil  vel  virtutes. 

s.  Bonav.       Tom.  m. 


4  \  nlc  hic  II l.  Magislri,  <•.  1,  <•!  Commonl.  hic  dub 
Circo  iiuiiiiiu  arg.  Vet.  oum  nonnullis  oodd.  .<ik<'  divei 
ibi.  Dfjinh'  pro  < "///  ipsii  rodd.   « •  11  \  /.   exhibeni   cum 
cod.   \  «'////   iilii  i/i^i^ 

i.ti.  hic  in   Maglstri,  a  i   <-i  '■>.  et  C menu  infrn  d 

passim.  —  Paulo   Inferius  pro  modificandum  [cfr.  suprn 
388,  nota  i.  \  <'<l<l.  I,  -' ••!  Supptementum  8um.  \i<-\.  II  i   collnt. 
<~,    .i     ..  iiiuiiiiiliiiii 


594 


SKNTKNIIUUJ.M  LIIJ.  111. 


alius  el  alius  sil  binc  et  inde  modus,  alius  el  alius 
erit  liinc  ci  inde  babitus. 

'\.  Item,  lioc  ipsum  ostendilur  per  simUe:  qnia 
sa/pientia,  quae  esl  de  aeternis,  alius  est  habilus 
el  aliud  donum  quam  seientia,  qnae  est  de  tem- 
poralibus ';  et  similiter  latria,  qu<xe  est  cultus  Dei. 
esl  alia  virtus  (juarn  dulia,  quae  est  honor  pro- 
ximi:  ergo  pari  ratione  alia  et  alia  virlus  erit,  qua 
diligitur  proximus,  et  qua  diligitur  Deus. 

•i.  Item,  plus  differt  vita  activa  a  contempla- 
tiva.  quam  differant  operationes  eiusdem  vitae  ad 
se  invicem:  ergo  similiter  plus  differt  virlus,  quae 
dirigit  homiriem  ad  vitam  contemplativam ,  ab  ea 
quae  dirigil  ad  vitam  activam,  quam  duae  virtutes, 
quae  dirigunt  ad  vitam  conteinplativain.  Sed  caritas, 
secundum  quod  est  amor  Dei,  dirigit  ad  vitam  con- 
templativam,  prout  est  amor  proximi,  ad  vitam 
activam:  cum  ergo  caritas,  secundum  quod  est  amor 
Dei ,  differat  a  fide  -,  licet  utraque  harum  sit  virtus 
dirigens  ad  vilam  contemplativam ;  videtur  multo 
forlius,  quod  amor  Dei  et  proximi  ab  invicem  di- 
stinguuntur. 

6.  Itein,  amor  amicitiae  et  amor  concupiscen- 
tiae  sunt  diversae  species  amoris3;  sed  caritas  amat 
Deum  amore  concupiscentiae ,  quia  facit  Deum  de- 
siderare  et  appetere,  proximum  vero  amore  ami- 
citiae:  si  ergo  illae  sunt  diversae  affectiones  et  di- 
versae  dilectiones,  videlur,  quod  virtus  caritatis 
habeat  multiplicari  per  species. 

Sed  contra:  1.  Sicut  una  esl  summa  Veritas, 
Fundamema.sic  una  est  summa  Bonitas;  et  sicut  fides  omnino 
assentit  suminae  Veritati  el  propter  illam  credit 
quidquid  credit,  sic  carilas  omnino  adhaeret  sum- 
mae  Bonitati  et  propter  illam  amat  qnidqnid  amal: 
ergo  sicut  fides  est  una  virtus  et  unus  habitus  re- 
spectu  credendorum  4.  ita  et  caritas  respeelu  aman- 
dorum. 

±  Item ,  sicut  se  habet  ratiorialis  ad  verum , 
et  irascibilis  ad  arduum,  sic  se  hahet  concupisci- 
bilis  ad  bonum5:  et  sicut  aliae  duae  vires  habent 
unitatem  in  se,  sic  el  ipsa  concupiscibilis ;  sed  ra- 
lionads  in  credendo  verum  non  habet  perfici  nisi 
una  virtute,  similiter  et  irascibilis  in  exspectando 
arduum:  ergo  similiter  videtur,quod  concupiscibi- 
lis  in  ainando  bonum  non  habeat  nisi  unam  solam 
virtutem.  Sed  haec  est  caritas:  ergo  etc. 


'4.  Item.  quanto  aliquid  est  magis  unitivum. 
tanto  magis  habet  in  se  unitalein:  sed  virlus  cari- 
t;jtis  inter  ceteras  virtutes  est  praecipue  unitiva  . 
cum  ipsa  sit  vmculum  perfectionis ,  sicut  dicilur 
ad  Colossenses  tertio';:  ergo  videtur,  quod  earitas 
ioter  eeteras  virlutes  leneat  unitatem :  ergo  non  ha- 
bet  subdividi  per  alias  species. 

>\.  Item.  in  oiniii  genere,  in  quo  conlingit  re- 
perice  ordinem  motoruin,  necesse  est  esse  statam 
in  uno7;  sed  caritas  omnibus  virtutibus  animae  irn- 
perat  el  omnes  movet,  tam  theologicas  quam  cardi- 
nales:  ergo  necesse  est,  ipsam  habere  unitatem : 
non  ergo  multiplicatur  per  species. 

c  o  x  c  l  b  s  i  o. 

Habitus  caritatis  est  unus  alque  indivisus  secuu- 

thim  speciern ,  licet  secundum  numerum  mul- 
liplicetur. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  habilus  caritatis  con<* 
est  unus  et  indivisus  secundum  speciem,  licet  se- 
cundum  numerum  plurificetur  in  diversis.  —  In  di-  Ra«o. 
versis  enim  animabus  plures  sunt  caritates,  cum  ha- 
bitus  et  accidentia  numerentur  penes  subiecta  K.  In 
omnibus  autem,  in  quibus  est,  est  una  caritas  se- 
cundum  speciem  ,  propter  hoc  quod  unitas  habilus 
venit  ab  unitate  obiecti  et  actus  principalis;  et  hoc 
quidem  est  reperire  in  caritate,  si  quis  diligenter 
velit  attendere.  —  Actus  enim  carilatis  est  diligere,  confir 
diligere  autem  idem  esl,  quod  velle  bonum  °.  Cum 
ergo  caritas  diligit  aliquem,  bonum  optat  ei  quem 
diligil;  istud  autem  bonum,  quod  caritas  optat,  unum 
solum  est,  videlicet  bonum  aeternum  et  bonum  sum- 
mum.  Istud  autem  summum  bonum  aliquando  homo  Tm 
per  carilatem  optat  Deo,  aliquando  sibi ,  aliquando 
proximo.  Secundum  quod  optat  ipsum  ipsi  Deo,  di- 
citur  diligere  Deum,  quia  vult.  quod  ipse  Deus  sit 
summum  bonum  et  quod  habeal  omne  bonuin  per 
essenliam.  Secundum  quod  optal  illud  proximo,  sic 
dicitur  diligere  proximum,  quia  vult,  quod  habeat 
illud  bonum  per  gratiam  et  gloriam.  Secundum  quod 
optat  illud  sibi,  sic  dicitur  diligere  se  ipsum.  — 
Generaliter  ergo  in  actu  dilectionis  ipsius  caritatis 
unum  est  bonum  optatum,  licet  mulla  sint,  quibus 
illud  bonum  optatur :  et  illud   est  obiectum  l0  prin- 


CUl 


1  Vide  infra  d.  34.  p.  I.  a.  2.  q.  I.  et  d.  35.  q.  I.  seq. 
De  latria  ot  dulia  cfr.  supra  d.  9.  a.  2.  q.  i.  —  Mox  pro  Im- 
nor  i>yoximi  multi  codd.  et  edd.  1,  2  amor  proximi :  per- 
peram. 

-  Vide  quaest.  praeced. 

3  Cfr.  Aristot.,  II.  Prior.  c.  22.  (c.  2i.),  ubi  docelur,  quod 
ainor  amicitine  e.t  concupiscentiae  se  habeant  sicut  finis  et  ea 
quae  sunt  ad  finem. 

4  Ut  dictum  est  supra  d.  23.  a.  I.  q.  3.  —  Superius  pro 
et  sicut  ftdes  edd.  quia  sicut  fides. 

5  Cfr.  pag.  o"9,  nota  9. 

6  Vers.  I  i.  —  Idem  insinuat  auctor  libri  de  Causis  in  pro- 
posii.  17,  ubi  docet,  quod  «  quanto  plus  [virtus]  approximat 


uni  puro  el  vero,  fit  vehemenlior  cius  uriitas  ».  —  Paulo  posl 
pro  per  alias  cod.  A  m  nlias. 

•  Vide  Aristot.,  VII.  Phys.  text.  3.  seqq.  (c.  I.),  et  II.  Me- 
taph.  text.  5.  seqq.  (1.  brcvior,  c.  2.);  cfr.  etiam  supra  pag. 
307,  nota  3.  —  De  minori  vide  supra  pag.  -592 ,  nola   I. 

8  Cfr.  supra  pag.  192,  nola  2,  et  tom.  II.  pag.  119,  nota 
8.  Cfr.  etiam  quae  supra  in  lit.  Magislri,  d.  XXIII.  c.  6.  de 
fkle  dicuntur.  —  Paulo  superius  edd.  omittunl  in  diversis  post 
plurificetUr. 

9  Ut  docet  Arislot.,  de  quo   vide  supra  pag.  574,  nola  5. 

10  Pro  obiectum  codd.  AR  et  Svpplementum  Sum.  Alex. 
Hal.,  collat.  .'i7.  a.  ;"i,  exhibenl  bonum.  In  enuntiato  seq.  post  est 
unum  cod.  G  supplet  obiectum. 


DIST.  XXVII.  ART.  I.  QUAEST.  Ii. 


595 


cipale  ipsius  habitus  diligendi,  quoniam  ipsuin  pro- 
pter  se  optatur  a  caritate,  ita  quod  habel  ralionem 

)tandnm.  obiecti  principaliter  movenlis  et  finis  quietanlis.  Et 
cruia  illud  est  unum  solum,  sive  comparetur  ad  se, 
sive  comparelur  ad  eum  qui  habet  carilalem .  sive 
comparetur  ad  eius  proximum ';  hinc  est,  quod  ca- 
ritatis  habitus  habet  esse  unus1. —  Et  concedendae 
sunt  raliones,  quae  hoc  ostendunl. 

1.  Ad  illud   vero  quod  primo  obiicitur  in  con- 

intioop- trarium,  quod   obiecla  sunl  diversa ;  iam  patet   re- 

■itoruin.  .... 

sponsio:  quia.  Iicet  caritas  diligat  proximum,  tamen 

proximns  non  est  principale  obiectum,  sed  est  illud, 
ad  quod  principale  obiectum  carilatis  comparatur. 
landum.  Quia  enim  proximus  est  imago  Dei  el  capax  ipsius 
Dei 2 ;  ideo  virlus  caritatis,  quae  desideral,  sum- 
mum  Bonum  haberi  ab  onini  eo  qui  polest  ipsum 
habere  et  ipso  frui,  appetit,  summum  Bonum  a  pro- 
ximo  haberi,  sicut  et  ab  eo,  in  quo  est ;  et  hoc  non 
est  aliud  quam  amare  proximuin  per  caritatis  afle- 
ctum.  Et  si  tu  obiicias ,  quod  caritas  non  lanlum 
facit,  quod  homo  velit  proximo  bonum ,  quod  Deus 
est,  sed  etiam  omne  aliud  bonum ;  dicendum,  quod 
hoc  non  esl  principatiter  et  elicitive ,  sed  quasi 
consequenter  et  imperalive ;  et  hoc  manileslabilur 
infra3  magis  aperte,  cum  agetur  de  his  quae  sunl 
diligenda  ex  caritate. 

"2.  Ad  illud  qiiod  obiicitur,  quod  duo  sunl  prae- 
cepta  caritatis;  dicendum,  quod  illa  duo  praecepta 
non  sunt  diversa  formatiter ,  sed  solnm  materiali- 
ter ,  quia  «  unum  illorum  clanditur  in  altero  »,  se- 
cundum  quod  Magister  dicit  in  littera4.  Et  propter 
hoc  non  sequitur,  quod  habitus  caritatis  diversilice- 
tur  secundum  formam. 

3.  Ad  ilhul  quod  obiicitur  de  diversitate  mo- 
dorum,  dicendum,  quod  diversitas  illorum "  modo- 
rum  est  ex  diversitate  romparationum  illius  sunimi 
Boni,quod  potest  diligi  vel  optari  sibi  ipsi,  et  po- 
test  optari  creaturae,  quae  nala  est  in  ipso  beatifi- 
cari ;  unde  diversitas  illorum  lnodorum  non  venil 
ex  diversitale  principalis  obiecti ,  sed  ex  varia  com- 
paratione  ipsius.  Et  propterea  non  sequitur,  quod 
sit  diversilas  iu  virlute  modificante,  quia  diversitas 
comparalionis  obiecti  non  sufficit  ad  faciendiun  ha- 
bitiun  diversificari  \ 

h.  \(\  ilhid  quod  obiicitur  de  sapientia  et  scien- 


iia,  latria  ei  dulia;  dicendum,  quod  non  est  simile: 
quia  sapientia  negotiatur  de  aeternis  secundum  ra-  D.ireraut  *. 
tiones   aelernas,  et  scientia  de  temporalibus  secun-    £*&.* 
duni  rationes  temporales;  el  ideo  diversas  raliorn 
habent,  secundum  quas  diriguntut  el  in  aclibus  suis 
regulantur7.  Sed  caritas  unam  solam  babel  rationem 
moventem,  videlicel  ipsam  summam  Bonitatem,  quae 
cum  sit  summe  amabilis,  et  proul  esl  in  se  el  prout 
participatur  a  creatura,  nlroque  modo  caritas  eam 
amal.  el  sic  habel  uiiain  rationem  motivam ;  et  pro- 
pterea  non  debet  sic  diversificari  sicut  sapientia   el 
scientia.  —  Eodem  modo  dicendum  esl  de  latria  et  de  uem  ntria 
dulia,  sicut   ih   praecedentibus  esl  oslensum  distin- et daUa 
ctione  nona  8. 

5.  Ad  illud  (jiiod  obiicitur  de  differentia  con- 
templativae  ct  activae,  dicendum,  quod  contempla- 
tiva  et  activa  viia  nominat  statum  sive  virtutis  exer- 
citium ;  diversitas  autem  status  vel  exercitii  non 
inducit  diversitatem  in  habitu,  sed  diversitas  prin- 
cipali.s  obiecti9.  Unde  eaedem  virtutes  secundum  <li- 
versos  status  et  diversum  exercitium  dirigunl  ho- 
minem  in  utraque  vita,  sicul  fides  diri<<it  hominem 
in  contemplationem  et  operationem.  Propter  hoc  non 
sequitur,  quod  caritas.  «>o  quod  ad  activam  vitam 
et  contemplativam  dirigat  et  habilitet,  sil  virtus 
diiplex. 

(i.  Ad  illud  quod  uliimo  obiicitur  de  amore  ami- 
citiae  et  concupiscentiae ,  dicendum,  quod  sicul  di- 
clum  est  in  praecedentibus l0  de  actu  confidentiae  el 
exspeclalionis ,  quod  unus  habet  ex  altero  oriri,  el 
unus  alium  quodam  modo  includit ;  sic  amor  ami-  Amor anuci- 
ciliae  quodam  modo  includit  amorem  concupiscen-  wnma,* 
tiae.  Qui  enim  est  amicus  alii,  optal  ei  aliquod  U.'"1'" 
num  :  et  dum  optat  ei  illud  bonum .  et  ipsum  bonum 
optatum  facit  concupiscere  ef  eidem  facil  adhaerere. 
Unde  sicut  spes   innititur  summae  Immensitati  sive 
Potestati,  sic  caritas  adhaeret  et  adhaerere  facil  sum- 
mae  Bonitati ;  et  iste  esl  eius  actus  primus  et   uni- 
cus,  ex  quo  oritur  et  in  quo  includitur  amor  con- 
cupiscentiae  et  amor  amicitiae.  El  propterea,  sicul 
spes  non  diversificalnr  propler  actum  confidentiae  <-i 
exspectationis,  sic  nec  caritas  propler   actum  ami- 
citiae  el  concupiscentiae.  —  Quod  autem  adhaerere  Jfot»n*iB. 
Deo  sit  actus   carilatis  principalis,  Uigustinus  salis 
expresse  dicit  in  libro  de  Woribus  Ecclesiae  ",  el  \| 


no- 


1  Cfr.  supra  d.  23.  ;i.  I.  <|.  3.  et  d.  2(i.  ;..  i.  q.  2.  —  Vat. 
unins. 

•  AugOSU,  XIV.  de  Trin.  c.  S.  n.  ||:  |V)  quippe  i|)<«. 
|iii<mis|  imago  nus  fst,  <|.k.  elus  c-opM  esl  efusque  parliceps 
esse  poiest.  Cfr.  tom.  I.  pag.  80,  nota  i,  II.  Sent.  d.  16.  per  lotam. 

'■'  Dist.  28.  q.  I.  seqq.  CiV.  etiam  hic  lit.  Magistri,  <•.  a. 

1  Hic  <•.  7.  Civ.  Infra  dub.  2. 

■  Oodd.  .\  K  ilta. 

6  Vide  hic  ln.  Maglstrl ,  c.  '■>. 

7  cir.  supra  .1.  2.1.  ,i.  i.  q.  :i.  ,l(|  2.ei  3.  —  Pro  dirigun- 
tur  cod.  (i  distinguuntw. 

A|L  -■  '\-  '>■      Superlus  pro  "  creatura  edd.  in  creatura. 

I-a  eodem  principio  s.  Doctor,  ll.  Sent.  d.  24.  p.  I.  a.  2. 

q.  ::,  doducit,  distlnctionem  i Ilectus  In  speculativum  el  practi- 

'■(iih  non  <'sm'  nisl  secundum  diversitatem  stains.  Intelleclus  enim 


speculativus,  ul  exponit,  secundum  alfom  stalum  effldtur  pra- 
cticus,  vidflicol  dum  coniungitur  voluntali  et  opeii  in  dlctando 
<•!  regendo.  Cfr.  supra  pag.   t>75,  nota  R.  —  Paulo  nntc  pn 
minat  codd.   \  U  notnmanL 

10  Disi.  26.  ;..'  I.  q.  2   ,'kI  I.  ci  ...  -2.  q.  .1.  ad  3.       Paulo 
inferiua  posl  et  d%m  »\>u>t  codd.  G  II 1 1.  T  \  /. .. ,    bb  a  se<  unda 
manu)  nec  non  edd.  I,  .'  ,i   Supplementum   Sum.    \\<-\.  \\ 
noii  repetunl  ri. 

"  Llbr.  I   <•.  li.  n.  2i:  N.mi  ,|.ii,i  eril  aliud  optimum  hn- 
mlnls,  nisl  cul   Inhaerere  esi  beallsslmuml  Id  nutem  ,•-.  - 

Deus,  'in  haerere  certe  non    valcmua   nisl   dileciii nmort* 

rairltato.  Ibid.  ,-.  16.  n.  26:  n.....  enlni  Paulua  lantum  dlrlt, 

nos  eeae  debore  sublunctos,  Ita  m  I dio  quod  separei  nlhil 

s|1  [Kom.  x.    i'i.|'   Nonne  el  Propheta  rommodlsslme  hoi 
brevlsslme  slgniflcat,  cum  dldl;  \tih>  autm  ndkaerere  Dt 


596 


SENTENTIARUM  LIB.  III. 


stoius  primae  ad  Corinthios  sexto:  Qut  adhaeret 
Deo  unus  spiritua  est;  et  Dionysios  de  Dmms  No- 
minibus:  «Amorem  sive  divinum,  sive  oaturaiem, 
sive  iutellectualem  nnitivam  quandam  dicimns  vu- 


tutem».  El  qoia  onun  etf  illud  bonum.  cui  prio- 
cipaliter  caritas  unit ;  hinc  est.  qmod  labitos  caritatis 
unitatem  habet,  sicut  prius  ostensum  est'. 


QUAESTIO  111. 

utmm  hahUus  carilatis  sit  mere  gratuitus,  an  aliquid  addat  uUra  gratiam,  sicut  habitu* 

aliarum  uirtutum. 


tnra. 


Tertio  quaeritur,  otrum  babitus  carilalis  sii 
mere  gratuitus,  an  aliquid  addat  ultra  gratiam,  sicut 
aabitus  aliarom  virtotom.  Et  qood  sit  idem  caritas 
omnino  quod  gratia,  uihil  addens  ultra,  videtur: 

1.  Per    illud  quod  dicil  Arabrosios8:  «  Caritas 
Adopposi-est  mater  omniom  virtotom,  qoia  omnes  informat, 

sine  qua  nulla  esl  vera  virlus»;  sed  esse  formam 
viitiiiiiin  gratoitarom, secundum  quod  gratuitae  sunt, 
est  proprium  ipsius  gratiae  gratum  facic-nlis:  ergo 
si  hoc  competil  ipsi  caritati,  videtur,quod  m  nullo 

differat  ;i  gratia. 

2.  Item,  Augustinus  decimo  quinlo  de  lnmtale 

dicit .  quod  «  excellentissimum  inter  dona  Dei  est 
caritas»;  sed  gratia  gratum  faciens  est  excellentior 
quam  gratia  gratis  data:  ergo  videtur,  quodsi  ca- 
ritas  est  excellentissima  inter  cetera  dona,  quod  ipsa 
sit  mere  el  pure   gratia   gratum  laciens,  nihil   ha- 

bens  ultra. 

3.  Item.  Hugo  de  sanclo  Yietore,  in  libro  «le 
Arrha  sponsae  4 :  «Scio;  anima  mea ,  quod  amor  est 
vita  tua»;  sed  animam  vivificare  quantum  ad  esse 
moris  est  proprium  ipsius  gratiae  gralum  lacienlis : 
ergo  videtur,  quod  caritas  sit  ipsa  gratia  mere  et  pure. 

4.  ltem.  facere  gratum  el  acceptum  Deo  est 
proprie  proprium  ipsius  gratiae "  :  sed  caritas,  eo 
ipso  quod  caritas  esl .  reddit  hominem  Deo  carum 
et  acceptum  et  opus  facit  meritorium  :  ergo  videtur, 
quod  nihil  aliud  in  se  habeat,  quod  super  gratiam 
gratum  facientem  aliquam  additionem  faciat,  vel  per 
quod  a  gralia  differat. 

:>.  Itern..  omnis  habitus  virlutum,  qui  aliquid 
addil  super  gratiam  gratum  facientem .  aliquo  raodo 
manet  cum  culpa  nec  tollitur  totaliter  per  peccalura; 
sed  caritas  omnino  tollitur  per  culpam  6 :  ergo  nihil 
omnino  addit  super  gratiam. 


Contra:  1.  bernardus.  de  Amore  Dei.  capitulotaniam 
secundo  7 :  «  Voluntas  crescit  in  ainorem ,  araor  in 
caritatem  et  caritas  in  sapientiam  »;  el  paulo  post: 
«  Nihil  enim  aliud  est  amor  quam  vehemen>  in  bono 
vohintas  ;  per  se  enim  bona  voluntas  simplex  est 
affectus».  Si  ergo  aifectus  vehemeiis  est  de  essenlia 
earitatis;  et  affectus  huiusmodi  aliud  est  quam  gra- 
tia:  ergo  habitus  caritatis  addil  aliquid  ultra. 

±  Item .  nihil  generale  lit  speciale  nisi  per  ali- 
qnain  additionem  s :  sed  gratia  generalis  et  commu- 
nis  est  ad  onmein  virtutem,  caritas  autem  est  spe- 
cialis  virlus:  ergo  necesse  est ,  caritatem  aliquid  ad- 
dere  ultra  gratiam. 

3.  Ilem.  habitus.  qui  continue  est  in  actu  suo. 
dilferens  esl  ab  eo  qui  non  est  continue  in  suo 
actu;  sed  gratia  est  continue  in  aclu  gratilkandi '' . 
caritas  autem  non  est  continue  maclusuo.  qui  est 
diligere:  ergo  caritas  et  gratia  aliquo  modo  diffe- 
ruiU:  aliquid  igitur  habel  in  se  carilas.  quod  est  a 
gratia  diversum.  Cum  ergo  sit  habitus  gratuitus ,  vi- 
delur,  (]uod  aliquid  addat  super  ipsam  gratiam. 

'i.  Item,  habitus  aliarum  virtutum  dantur  ipsis 
potentiis  ad  ipsarum  expeditionem  ultra  graliam  gra- 
lum  facientem10;  sed  vis  concupiscibilis  adeo  indigel 
expediri,  sicut  ralionalis,  cum  sil  corrupta  el  mle- 
cta:  si  ergo  virtus  perliciens  rationalem,  ut  fides, 
ronlinet  aliquid  gratiae  gratis  datae;  videlur  pari 
ratione,  immo  multo  fortiori,  caritatem  aliquid  ad- 
dere  super  gratiam  gratum  facientem. 

:i.  Item,  omnis  habitus,  qui  per  assuefactionem 
et  frequentiam  reddit  potentiam  facdiorem  ad  actum 
sine  augmento  gratiae  gratum  facientis,  aliquid  con- 
tinet  in  se  praeter  gratiam  gratum  Tacientem  ;  sed 
caritas  est  huiusmodi .  sicut  palet  "  :  ergo  caritas  ah- 
quid  addil  super  gratiam.  Prima  probatur  per  hoc, 


num  est  [Ps.  72,  28.]?  Nonne  quod  ibi  laiis>ime  de  caritate 
dictuni  est  hic  uno  verbo  conUnelur,  quod  ait:  inhaeme? 
Cfr.  infra  pag.  597,  nota  9.  —  Locus  deinde  ex  s.  Scriptura 
allatus  est  I.  Cor.  6,  17.  —  Dionysii  sentenlia  invenilur  in  eius 
libro  de  Div.  Nom.  c.   i.  §   15. 

1  Vide  scholion  ad  praecedentem  quaest 

2  Vide  supra  lit.  .M.igisiri,  d.  XXIII.  c.  3.  —  ln  linc  arg.  pro 

-„    ;,////(.    COdd.    A  K    llllllt)    illixh'- 

3  Cap.  I*.  n.  32:  Nullum  cst  isto  Dei  clono  excellentius. 
Ibid.  c.   19.  n.  37:  In  donis  Dei  nihil  maius  est  caritatc. 

*  Sive  de  Arrha  animae,  in  principio:  Scio,quod  vilatua 
diiectio  cst. 

s  Cfr.  II.  Sent.  d.  26.  q.   I.  seq.  et  d.  29.  a.  I.  q.   1. 

e  Vide  quaest.  seq.  —  Codd.  LZ  bb :  omnes  habilus... 
aliquid  tuhhmt...  manrn!...  ncc  toUunfor.  Pro  prr  rulpam  codd. 
Z  bb  per  percatum. 


7  SivedeNatura  etdignitate  amoris  (inler  opcra  Bernardi, 
sed  auctor  csl  Ciulicl.,  abbas  S.  Theodoricij,  c.  2.  n.  3.  -  Seq. 
testimonium  ibidem  n.  J.  invenitur;  textus  origin.  ib.  omiUit 
honn  _Codd.  ot  cdd.  I,  2  allegant  cap.  II. 

s  Sive,  ut  AristoU,  VI.  Topic.  c.  3.  (c.  6.)  docet,  differeo- 
tia  apposila  gcneri  sivc  cum  genere  speciem  bcit  -  Quod 
caritas  sit  virtus  sprrialis,  ostensum  csi  quaesl.  1.  -  Mox  pro 
niniirm  nrtutrm  cod.  K  omnes  rirtutes. 

9  Continue  cnim,  ul  II.  Sent.  d.  27.  a.  I.  q.  2.  fundam.  3. 
dicitur,  vivificat  el  animam  Deo  rcddit  acceptam. 

io  Cfr.  supra  pag.  474,  nota  5.  -  Dc  vi  concupisc.b.li  et  ra- 
tionali  vidc  supra  pag.  579,   nota  9,  ct   scholion  ad   d.  26.   a. 

'  q"n  Cfr.  hic  corp.  quaesU  Gfr.  ctiam  seq.  quaesUonem,  ubi 
aeitur  dc  amore  Dci  ut  auctoris  naturac. 


DIST.  XXVIL  ART.  L  QUAEST.  III. 


597 


oio  i. 


ratio- 


'lima. 


quod  tanto  habitus  est  perfectior .  quanto  potentiam 
reddit  faciliorem  et  expeditiorem  ad  actum.  Si  ergo 
habitus  caritalis  aliquo  modo  potest  proficere,  non 
proficiente  gratia  gratum  faeiente,  necessario  opor- 
tet  ponere,  quod  differat  ab  ea. 

c  o  n  c  l  u  s  i  o. 

Caritas  ullra  gratiam  gralum  facientem  dicit  ali- 
queni  habitum ,  (/uo  mediante  ipsa  potentia 
diligendi  apla  fit  ad  actum  proprium ;  licet 
opposita  sentenlia  non  careat  probabililale. 

Respondeo  :  Ad  praedictorum  intelligentiam  est 
notandum ,  quod  circa  hoc  est  duplex  modus  dicendi. 

Quidam  enim  dicere  voluerunt ,  quod  caritas  est 
omnino  idem  cum  gratia  per  essentiam ,  differens 
sola  relatione.  Dicitur  enim  gratia ,  in  quantum  re- 
spicit  totam  animam ,  caritas  vero,  in  quantum  re- 
git  et  dirigit  voluntatem.  Et  hoc  videtur  significare 
ipsum  caritatis  nomen ,  et  Apostolus  videtur  in- 
nuere,  el  ratio  approbare.  Nomen  ipsum  signifi- 
care  videtur :  quia  caritas  dicitur  a  charis ' .  quod 
apud  Graecos  idem  esl  quod  gratia.  Unde  cum  haec 
virlus  non  habeat  aliam  nominationem  a  gratia.  non 
videtur,  quod  aliquid  addat  secundum  rem.  —  Apo- 
stolus*  aulem  insinuare  videtur.  cum  eam  celeris 
virtutibus  anteponit  et  superponit.  Hoc  enim  non  fa- 
ceret,  nisi  magis  pnre  haberet  rationem  boni.  El 
hoc  ipsum  ipsemel  innuit,  quod  aliae  virtutes  pos- 
sunt  esse  infructuosae  et  recipere  admixtionem  mali, 
carilas  vero  minime  ;  et  proplerea  videtur  carilas 
secundum  testimonium  apostolicurn  esse  mera  el  pura 
gratia  gratum  faciens.  cum  sit  bonum  purissiinum 
Teriia.  et  excelleiitissiinuni.  —  liatio  etiam  approbare  vi- 
detur :  quia,  cum  ipsa  volunlas  sit  supreiiinin  iii 
anima  \  ;i  qua  pendet  tota  rectitudo  virium  inferio- 
rum.  et  quae  immediate  unilur  ipsi  Deo ;  ideo  vin- 
dicat  sibi  totum  principium  rectitudinis;  et  hinc  est, 
quod  gratia,  quae  perficit  alias  potentias  animae, 
specialiori  modo  perficil  voluntatem.  Et  propteiea, 
licet  alias  potentias  perficiat  cum  habitu  gratiae  gra- 
tis  dalae,  ipsam 4  potentiam  diligendi  perficit  per 
se :  el  secunduin  quod    illam    perticit,   sic  caritas 


unda. 


appellatur.  —  Et  sic  videtur  satis  rationabile  dicere, 
quod  gratia  et  caritas  idem  sunt  per  essentiam  ,  dif- 
ferentes  sola  relatione.  Et  ratione  illius  relationis 
connumeratur  cum  aliis  virtutibus  et  ab  eis  distin- 
guilur  et  quodam  modo  specificatur.  — Et  per  hoc  Ad  argg. 
declinari  satis  facililer  videntur  r'  rationes  ad  oppo- 
situm.  quae  ostendunl.  quod  carilas  aliquid  addal 
super  gratiam.  Non  enim  concludere  videntur  ne- 
cessario,  quod  addal  aliquid  absolutum.  Unde  ad 
onmia  illa  inconvenientia  declinanda  sufficiens  ?ide- 
tur  dicere,  quod  addat  solum  respectum  ad  opus 
determinatum. 

Est  et  alius  modus  dicendi,  quod  caritas  ultra  opi 
gratiam  gratum  facientem  dicit  aliquem  habitum, 
quo  mediante  assuescit  ipsa  potentia  diligendi  ad 
acluui  proprium.  Et  hoc  qnideiii  dicunt  esse  neoes- l,,iaP  ntl>- 
sarium.  tum  propter  essentialem  differentiam,  quae 
est  inter  alias  virtutes  et  caritatem,  quae  quidem 
non  polest  esse  per  diversilatein,  quae  sit  in  gratia 
gralum  faciente,  cum  ipsa  sil  una ,  sicnt  in  secundo 
libro6  ostensum  est ;  tum  etiam  propter  actus  ipsius 
specialitatem  et  difficuttatem ,  respectu  cuins  requi- 
ritur  babitus  specificans  et  determinans  graliam  ad 
talem  usum  et  habililans  potentiam,  ut  exeat  in 
actum  suum.  —  Et  huic   modo   dicendi    satis  con-  ei  ao 

tasBernnrdi. 

cordat  auctoritas  Bernardi,  qua  dicit  in  secnndo 
capitulo7  <le  Amore  Dei.  quod  «  libera  vohintas  data 
est  homini,  quae,  cum  adiuvanti  eoncordat  gratiae, 
virtutis  accipil  profectum  et  nomen  et  amor  effici- 
tur :  cuni  vero  sibi  dimissa  se  ipsa  frui  vult.  sui  in 
se  i|isa  patitur  defectum ,  et  quot  vitia ,  tot  vrtiorum 
sortitur  nomina,  ut  cnpiditatis,  avaritiae.  luxuriae». 
Ex  quo  rnnuitur,  quod  aliquid  est  ex  parte  voluu- 
tatis  nostrae,  quod  adveniente  gratia  tit  virtus;  tjt 
non  est  nisi  virtus  caritatis,  de  qna  loquitur  ibi: 
ergo  habilus  earitatis  ultra  gratiam  sivundum  ipsum 
aliquid  dicit.  —  Satis  etiam  videtnr  haec  positio  ai»  «uo. 
consona  rationi:  quia,  sicut  fides  concernil  assen- 
sums.  sic  caritas  concernit  aflectum;  el  sicul  co- 
gnitio  aliquid  esl  differens  a  gratia  gratum  faciente, 
sic  eliam  el  dileclio;  et  sicnt  fides  concernil  cogni- 
lionem,  ita  cariias  arlectionem,  secundnm  illud  < j 1 1* »t  1 
dicil  Augustinus9:  «  Caritas  esl  rectissima  animi  af- 
fectio,  qua  diligitur  Deus   propter  se   et  prnximns 


1  Xaptf.  —  Snl  Isidnr..  Vlll.  Etymolog.  c.  2.  n.  (>:  Caritas 
graece  ,  latine  dUectio  irjlerpretalur,  quod  duos  illigel. 

•  Kpisi.  I.  Cor.  13,  13:  Nunc  autem  manenl  fides,  3pes, 
caritas,  tria  inec;  malor  autem  horum  esl  cnritas.  —  ln  seqq. 
;  ispicitur  illud  I.  Gor.  13,  i  :  Si  linguis  hominum  loquar... 
caritatem  autem  non  habuero,  nibil  Bum  elc.  -  Pro  Apostolus 
autem,  quod  ex  cod.  A  restnuravimus,  cod.  T  Apostohts  vero, 
codd.  K  U  Z  hl)  Apostohu  cti/nn  .  alil  codd.  cum  edd.  Aposto- 
ins  ciiiin  ,  cod.  N  Apostolus  lantum. 

3  Cfr.  supra  i>.i^r.  'i')i,  nota  7.  Paulo  superius  pro  pu- 
rissimum  cod.  (•  potissiuwm.  Paulo  Inferius  posi  virium  mfe- 
riorum  cod.  aa  repetli  tn  anima.  Posl  pauca  pro  perfidt 
voluntatem  cod.  /  perftcit  ipsam  votuntatem. 

*  v,ii.  piisi  ipsam  sulniii  /iiinni. 

:'  Codd.  A.FK  videntur  posse.  Inferlus  pro  sufftciens  codd. 
a  k  o  x  sxifficienter.  Deinde   pro   videtur  dicere ,   </H"ii   Vat. 


videtur  hoc  esse  dicendum,  sciticet  quod,   codd.  BDNTaa 
.i  edd.  I,  2  videtur  esse,  quod,  cod.  o  videtur,  quod. 

r<  Dist.  i~.  b.  I.  q.  I.  —  Quomodo  caiitas  dlversa  sii  ab 
;ilii-;  virtutlbus,  supra  ezposilum  nsl  q.  I. 

7  .Niini.  5.  in  quo  Bernardl  tesiimonlo  textus  origln.  verbo 
frvi  praemitUi  secundum  u  ipsam  ei  posi  etquot  Inseril  habet. 
—  Codd.  el  edd.  alleganl  //   r,ij>. 

•  Cfr.  -~i 1 1 » t: i  pag.  iT  i .  nota  I. 

■  i.iin.  I,  de  Moribua  Eccles.  catbol.  c.  II.  n  19.  seqq., 
exponens  Knni.  8,  S8,  ait:  •  Non  separal  vvrtus;  nam  sl  virtus 
hic  llla  nomlnata  esl,  qtne  allquam  potestatem  in  hoc  mundo 
habel .  toto  mundo  esl  omnlno  subllmlor  mens  Inhaerens  IV" 
Sin  ririiis  iii.i  (iui.i  csi .  quae  Ipslus  animl  noaui  rectlsslma  afH 
ctio  est,  sl  in  >llo  est,  lavet,  ul  conlungamur  Deo,  sl  m  nobis 
est,  ip-i  coniungit».  Deinde  (&  IS.  n.  20.  oslendll,  quod  anl- 
mus  noster,  qUI  Deo  ■  caritatc  conlungendus  esl  ».  per  lllam 


598 


SENTENTIARUM  LIB.  III. 


propier  Deura ».  Et  idem  ipsum  dicitur  m  libro  de 
Spiritu  el  anima  circa  principium1:  «  Ordinandi  sunt 

„  affectus  ad  illnd  quod  debent,  m  in  virtutes 

proficere  possinl  ».  Etpaulo  post:  «  Amor  per  odium 
sui  proficit  iu  ainoreui  Dei  et  proximi».  Satis  igi- 
1UBi0.tur  videtuF rationi  consonum  dicere,  quod  sicut 
virtus  fidei  aliquem  babitum  concernit  praeter  gra- 
iiam  gratum  facientera,  sic  ei  babitus  caritatis.  Et 
hoc  satis  videntur  rationabiliter  ostendere  rationes 
ad  islam  partem  adductae.  Si  quis  igitur  velil  hanc 
partem  sustinere,  satis  potest  faciliter  ad  rationes, 
quae  adducuntur  in  contrarium,  respondere. 

1.  Ad  illud  enim  quod  primo  obiicitur,  quod 
soiutio  o,.-  caritas  informat  ceteras  virtules,  quod  estproprium 
positornm.  .^.^  gratiae ;  dicendum ,  quod  esl  loqui  de  virtu- 
sotandum.  tibus  quantum  ad  esse,  et  quantum  ad  bene  esse,  et 

quantum  ad  bens  operari.  Si  loquamur  de  virtutibus 
quaotum  ad  esse,  sic  quaelibet  virtus  habet  in  se 
ipsa  propriam  formam,  per  quam  distinguitur  ab 
alia,  ut  fides  a  spe.  Si  aulem  loquaumr  de  ipsis 
quantum  ad  bene  esse,  sic  informantur  a  gratia , 
quae  facit  ipsas  graluitas  et  Deo  acceptas.  Si  loqua- 
mur  de  virtutibus  quantum  ad  bene  operari,  sic  in- 
formantur  a  caritate,  quae  est  pondus  inclinans  et 
faciens  tendere  operationes  omnium  virtulum  ad  bo- 
num  tinem  2.  Et  sic  alio  modo  informat  gratia ,  alio 
modo  caritas ;  et  propterea  non  sequitur,  quod  inter 
caritatem  et  gratiam  nulla  sit  essentialis  differentia. 

2.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  caritas  est  do- 
num  excellentissimum;  dicendum,  quod  quia  caritas 
non  separatur  a  gratia,  quamvis  aliquid  addat  ultra 
ipsam:  ideo  excellentia  gratiae  gratum  facienlis  at- 
tribuitur  caritati;  et  hinc  est,  quod  sortitur  etiam 
nomen  gratiae  et  praeponitur  onmibus  virtutibus  ab 
Apostolo  quantum  ad  eius  excellentiam  et  dignita- 
tem.  Et  proplerea  non  sequitur ,  quod  ipsa  nihil  ad- 
dat  ultra  graliam,  quia  in  illa  comparatione  non 
comparalur  ad  dona  gratuita,  secundura  quod  gra- 
tuita  sunt,  sed  secundum  quod  sunt  gratiae  gratis 


Yivew  ■ 
citor  di  • 


datae;  el  in  hoc  illis  praeponitnr,  quia  ounqoam 
caritas  separator  a  gratia,  quamvis  ab  ea  possint 
separari  alia  dona  gratuita*;et  ideo  dicitur  donum 
excellentissimum  esse  inter  eetera. 

:).  \<l  illud  quod  obiicitur ,  quod  amorest  vita 
animi;  dicendum,  quod  sicut  in  vitanaturae  vivere 
dicitur  dupliciter:  nno  modo,  prout  est  actus  prir* 
mus,  alio  modo,  prout  est  actus  secundus;  el  pri- 
M  u>  modo  est  ab  animae  essentia,  et  secundo  modo 
ab  animae  potentia:  sic  intelligendum  est  in  esse 
moris,  quod  vivere,  prout  est  actus  primus ,  est 
ab  ipsa  gratia  vivificante  ipsam  animam  totam;  sed 
prout  est  actus  secundus ,  est  ab  ipsa  virtute.  Et 
quamvis  possit  attribui  omni  virtuti  gratuilae.  utpote 
ipsi  fidei,  secundum  illud  quod  dicitur  ad  Komanos 
primo4:  lustus  ex  fide  vivit;  potissime  tamen  at- 
tribuitur  ipsi  carilati  propter  magnam  affinitatem, 
quam  habet  ad  gratiam. 

4.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  caritas  red- 
dit  Deo  acceptum  et  gratum;  dicendum,  quod  hoc 
facit  ratione  gratiae;  sed  ex  hoc  non  sequitur,  quod 
praecise  sit  gratia,  quia  caritas  non  tantummodo 
habet  Deo  acceplum  reddere,  sed  etiam  aliquam 
potentiam  expedire  el  ad  aliquem  aclum  specialem 
et  determinatum  habilitare,  ratione  cuius  aliquid 
addit  ipsi  gratiae,  qnod  est  ipsi  gratiae  substratum 
et  materiale,  sicut  in  praecedentibus  *  ostensum  fuit 

de  flde. 

5.  Ad  iilud  quod  obiicitur,  quod  caritas  om- 
nino  destruitur  per  peccatum;  dicendum.  quod  hoc 
non  est,  quia  caritas  nihil  addat  super  graliam  gra- 
tum  facientem ,  sed  quia  omne  peccatum  repugnat  *otar 
ipsi  habitui  substrato  caritati.  Et  ideo  sicut  fides 
totaliter  lollilur  per  infidelitatem ,  quia  non  solum 
repugnat  ei  quantum  ad  id  quod  est  in  ea  gra- 
tiae  gratum  facientis,  sed  etiam  quantum  ad  habi- 
tnm  substratum  6;  per  hunc  modum  intelligendum 
est ,  quod  caritas  tollitur  per  omne  peccatum ;  illud 
autem  in  sequenli  problemate  clarius  manifestabitur. 


SCHOLION. 


1.  Uc  duplici  opinionc  lifc  relata  iam  actiiin  est  II.  Sent. 
d.  27.  a.  I.  q.  -2,  nbi  in  scholio  antiqui  magistri  pro  utraque 
senteniia  stantes  recensiti  sunt  (cfr.  etiam  ibiil.  d.  26.  q.  5.).  Li- 


cet  in  hac  quaestione  s.  Doctor  utramque  opinionem  exhibeat 
tanquam  probabilem;  ipse  tamen  reveia  sequitur  secundam. 
Uinc   explicite  liic  solvit  argumenta  ei  opposita  et  in  sequenti 


Deo  coniungitup,  cum  Deo  subiicitur;  ct  tum,  postquam  do- 
cuit,  omnem  virtutem  reduci  ad  amorem  Dei,  c.  2G.  n.  48. 
seqq.  probat,  amatorem  Dei  et  se  amare  et  proximum,  Libr. 
XIV.  de  Civ.  DH,  c.  7.  n.  I.  ait:  Nam  cuius  propositum  est 
amare  Dcum,  et  non  secundum  hominem,  sed  secundum  Deum 
amare  proximum  sicut  etiam  se  ipsum,  procul  dubio  propter 
hunc  amorem  dicilur  voluntalis  bonae ,  quae  usitalius  in  Scriptu- 
ris  sacris  caritas  appellatur.  Cfr.  hic  lit.  Magistri,  c.  2.  —  Edd. 
post  Augustinus  subiiciunt  in  Soliloquns. 

'  Cap.  i.  Texlus  origin.  posl  quod  debent  addit  et  quo- 
modo  debent.  Subinde  pro  m  virtutes  Vat.  in  mrtuUbus,  edd. 
I,  2  solum  virtutibus.  In  altero  testimonio,  sumto  cx  eodem 
cap.  i,  tcxlus  origin.  pro  odium  sai  habet  odrum  mundi  et 
sni.  —  Inferius  pro  ostendere  cod.  Z  substituit  dicere. 


i  Cfr.  infra  d.  36.  q.  6. 

3  Vide  quaest.  seq.  et  I.  Sent.  d.  17.  p.  1.  dub.  i.  —  Su- 
perius  non  pauci  codd.  et  edd.  1,2,  verbis  male  transpositis, 
et  hoc  in  ittis.  Pro  praeponitur  cod.  Z  esl  prior. 

*  Vers.  17:  lustus  autem  ex  fide  vivit.  —  De  duplici  vi 
vcrbi  vivere,  prout  signiiicat  actum  primum  vel  actum  secun- 
«lum,  cfr.  supra  pag.  444,  nota  6.  et  7.  nec  non  pag.  451  , 
nota  2.  atque  infra  dub.  2.  circa  linom.  —  Pro  ipsi  fidei  cod.  0 
iustomm  fidei.  In  initio  solut.  pro  animi  edd.  et  complures 
codd.  animae.  Circa  finem  solut.  codd.  omittunt  tamen. 

s  Dist.  23.  a.  I.  q.  2;  a.  2.  q.  I.  4.  et  5.  —  Quoad  solu- 
tionen  cfr.  II.  Sent.  d.  27.  a.   I.  q.  2.  ad   i. 

s  Vide  supra  d.  23.  a.  2.  q.   I.  ad   4.  et  q.  2.  ad   i. 


DIST.  XXVII.  ART.  I.  QUAEST.  IV 


quaeslione  de  prima  opinione  dicit.  difficile  esse  eam  susii- 
nere,  et  loco  II.  libri  cil.  elare  propriam  opinionem  manife- 
stat.  Nolandum  eliam,  quod  ibid.  ad  6.  asserit,  in  primo  ho- 
mine  ante  lapsum  reapse  amorem  ,  quo  Deus  propter  se  et  super 
omnia  diligebatur,  sine  gralia  habituali  fuisse. 

Alii  commentatores  Petri  Lombardi  plerumque  hanc  qnae- 
stionem  solvunt  in  II.  Sent.  d.  26.  vel  27,  quos  vide  in  scliolio 
nostro  supra  citato.  Tamen  Petr.  a  Tar.,  de  eadem  aerit  hk- 
q.  2.  a.  3. 

II.  ln  solutione  sequentis  (4.)  quaestionis  supponitur ,  prae- 
ter  habitum  supernaturalem  caritatis  esse  etiam  amorem  natu- 
ralera  (sive  acquisitura)  in  Deum,  ut  est  auctor  naturae,  dj 
quo  cfr.  I.  Sent.  d.  17.  p.  I.  q.  3,  et  praecipue  II.  Sent  d.  3. 
p.  II.  a.  3.  q.   I.  in  corp.  et  ad  3. 

Haec  doctrina  confirmatur  reprobatione  plurium  erronearum 
propositionum,  quas  Uaius  ex  fontibus  novatorum  saeCuli  XVI. 
hausit,  inter  quas  est  prop.  34:  «  Distinctio  illa  dupJicis  anio- 
ris,  naturalis  videlicel,  quo  Deus  amatur  ut  auctor  naturae,  et 
gratnili,  quo  Deus  amatur  ut  beatiflcator,  vana  est  et  com- 
mentitia  et  ad  illudendum  sacris  Litteris  et  plurimis  veterum 
teslimoniis  excogitata  »  (cfr.  prop.  36.).  —  Hinc  idem  Baius  inci- 
dit  in  alium  errorem  reprobatum  et  ad  hanc  nostram  quaeslio- 
nem  speclantem,  scilicet  prop.  32:  «  Caritas  illa,  quae  esl  ple- 
nitudo  Legis,  non  est  semper  coniuncta  cum  remissione  pecca- 
torum»;  et  prop.  31:  «  Caritas  perfecla  et  sincera,  quae  est 
ex  corde  puro  et  conscientia  bona  et  fide  non  ficta,  tam  in 
catechumenis  quam  in  poenitentibus,  potesl  esse  sine  remissionc 
peccatorum  »  (cfr.  prop.  33.  70.  71.). 

III.  Hinc  certissima  esl  aucloris  conclusio  (cfr.  etiam  I.  Sent. 


599 


(1-  "'•  P'  L  dub-  '••  ■  '•'   etiam  raUo  ab  ipso  allaia  booa  esl 
quod  scilicel  omne  peccatum  opposilionem  habeal  non  lantum 
cum  habitu  supernaturali,  sed  etiara  cum  habitu  substrato  re- 
spectu  recti  ordinis  ad  Deum   ul  auclorem  nalurae.   Etsi  enim 
m  ordrae  nalurali  «  ex  superveniente  conlrario  actu  non  staiim 
habitus  acquisilus  excluditur»  (S.  Thom.,  s.  n.  ||.  ,,.  24.  a   12)- 
lamen  peccatnra  grave  quodcuroque,  sicut  subito  importat  sta- 
tum  peccau,  sic  excludii  rectam  ordinationem  eUam  ad  Deum 
'"  finem   natuialeiu.  Hinc  sicul   caritas  recte   ordinal  ad  flnem 
ul"m,im-  '"'»  naturalem  lum  supernaturalem,  et  non  compatitui 
aversionem  nec  a  fine  supernaturali   nec  a  flne  naturali;   sic 
qm  est  aversus  a  flne  sopernaturali  hon  pdtesl  esse  bene  i 
dinatUS  ad    li,1(.ni    naturalem.   Ilinc   etian.  intelligitnr.    ,,,„„1    j„ 
statu  naturae  lapsae  nemo  possit  amare  Deum  super  omnia  nisi 
virtute  caritatis  ct  gratiae  supernaturalis.  -  Ex  parle  subiecU 
similem  rauonem  affert  S.  Thom.  (hic  q.  2.  a.  i.  quaesliunc   I 
dicens:  «  Ipsa  (caritas)  motor  est  omnium  virtutum   el  torma- 
unde  omne  peccatum  carita.em   lollit,   in   quantum  opponitur* 
actu.  alicuius  virtutis.   Bt  quia   gratia  non   ,,otest  tolli   aisi  per 
peccatum,   ideo   caritas  tollitur  ablata   gratia  ».  (Cfr.  S    II    II 
q.  24.  a.  12.  et  Qq.  disput.  de  caritate  a.  6.)  -  Cum'hac  quae- 
shone  ahquatenus  cohaeret  quaestio  inter  Iheologos  ,  praeserUm 
Thomistas  et  Scotistas,  disputata,  qua  ratlone  peccatum  expellal 
gratiam,  utrum  scilicet   natura  sua ,   vel  ex  decreto   divino-  el 
utrum  sibi  ambo  opponantur  physice,  an  lantu.n  moraUter  fdr 
mfra  d.  31.  a.   I.  q.   I.  ad  2.). 

IV.  De  hac  i.  quaeslione  praeter  S.  Thomam:  B.  Albert 
lnc  a.  3.  -  Potr.  a  Tar.,  hic  q.  o.  ;,.  2.  quaesliunc.  2.   -  Rj' 
chard.  a  Med.  rem  tangit  hic  a.  9.  q.  2. 


QUAESTIO  IV. 
Uirum  habitus  caritaiis  possit  esse  informis ,  an  semper  sit  formalus. 


Quarto  qu;ierilur;  utrum  habitus  caritatis  possit 
esse  informis,  an  semper  sit  formatus.  Et  quod  sem- 
per  sit  formatus,  videtur: 

I.  Primo  per  Angustinum,  in  libro  de  Vera  In- 
amenta.nocenlia  ' :  «  Dilectio  Dei  et  proximi  est  propria  et 
specialis  virtus  piorum  atque  Sanctorum ,  cum  cete- 
rae  virlules  bonis  possint  esse  comnmnes  et  ma- 
lis  » ;  sed  aliae  virtules  non  sunt  communes  bnnis 
et  malis,  nisi  quia  possunt  esse  informes:  si  ergo 
caritas  non  potest  isto  modo  esse  eommunis,  vide- 
tnr,  quod  nullo  modo  possit  esse  informis. 

±  iiem,  llugo2:  «Caritatem  nullus  malus  ha- 
bere  polest  »  ;  sed  si  posset  esse  informis ,  aliquis 
malus  posset  eam  habere:  impossibile  est  igilur,  ha- 
bitum  caritatis  informem  esse. 

3.  Itern,  impossibile  est,  formam  fieri  informem; 
sed  caritas  est  forma  virlulum .  secundum  quod  di- 
citur  snper  illnd  ad  Romanos  primo":  lustitia 
T)ci  etc;  Glossa:  «  Haec  est  informis  qualitas  men- 
lis,  quia  sociam  non  habel  caritatem,  quae  esl  for- 
ma  omnium  virtuttim  » :  ergo  etc. 


4.  Item;  virtulis  caritatis  esl  diligere  Deum  pro- 
pter  se  et  super  omnia  \:  sed  istum  actum  nullus 
habere  potesl,  qui  habet  in  se  mortale  peccatum , 
cum  m  omni  mortali  peccato  aliquid  diligalur  con- 
tra  Deum :  si  ergo  sola  illa  virtus  potesl  esse  in- 
formis,  cuius  aclus  potest  reperiri  in  peccatore,  si- 
cut  patet  de  fide;  videlur.  quod  caritas  nullo  modo 
possit  esse  informis. 

•i-  Hem ,  sicut  infidelitas  repugnal  fidei .  sic 
libido  et  amor  libidinosus  repughal  caritati ;  sed  im- 
possibile  est,  habitum  lidei  nec  informem  nec  for- 
matum  simul  stare  cum  erroreel  infidelitate:  ergo 
inii.ossil.il,-  est,  habitum  caritatis  nec  informem  oec 
formatum  simnl  stare  cum  libidine.  Sed  onrae  pec- 
catum  esi  lil.i.io.  vp|  ex  libidine,  secundnm  quod 
dicit  Augustinus  8 :  ergo  impossibile  est,  habitum  ca- 
ritaiis  nec  ihforraem  nec  formatum  reperiri  in  pec- 
r;,l,,IV:  ergo  non  reperitur  nisi  in  viro  iusto.  Sed 
in  illo  non  habel  esse  informis,  sed  semper  forma- 
lus :  ergo  etc 

Sed  contba:    I.  Cura   aiiquis   peccat,   qu 


in  Ad 


Num.  7.  Vlde  3upra  pag.  187,  note  I. 

-  l.'lj.  M.  .1,-  Sacram.  p.  XIII.  c.  M:  Carftatem  malus  ha- 
Uvlv  non  potest...  qula  carftatem  habere  el  simnl  malus  esse 
nemo  potest.  Cfr.  opusc.  dr  Laude  carllatls,  posl  i lium. 

i  Vers.  17.  —  Integra  (ilossae  verba  habes  supra  naa 
«92,  nola  7.  "' 

*  Cfr  hlc  IK.  Maglstri,  c.  2.  el  8.  -  !)«■  Ode  Informl  vlde 
Bupra  (l.  2.1.  a.  2.  .|.  i.  seqq.  —  Paulo  Inferlus  pro  diKgatur 
edd.  cum  pauds  codd.  ditigat,  ei  sublnde  pro  contra  cod  M 
mpra,  cod.  bb  super. 


5  Libr.  I.  de  Llb.  Arb.  c.  3.  n.  8.  seqq.,    nbl   Inter   alla  : 

"  Nlhl1  B"*"d  'l1'""!  Ilbldlnem  i to  male  ladendl  genere  domi- 

"'"''  "•  lbldem(c.  i  n.  10.)  etlam  docet,  i  malefacta  non  ob  allud 

mala  esse,  nlsl  quod  libldlne,  i.i  esi    Improbenda   cupldltate 

Buni  ».  i:i  ni  llbro  de  Mendado,  c.  7.  „.   i...  idem  Augusl 

d,cft:  L,b,d0  quoque  Ipsa  recte  deftnltur  apneUtus  anlmi,  quo 

aeternls  bonls  qunellbei  lemporella  praeponuntur.  Or    XIV.  de 

C,v-  |,rl'  ''    |;i   "■  -  -Allquanto  Inferlus  pro  *„■ v    ,,,| 

/  animo  iusto. 


Ii()() 


SENTENTIARUM  LIB.  III. 


Deum  credidit  et  amavit,  sicut  in  eo  remanet  cre- 
dulitas,  sic  remanet  in  eo  quaedam  dilectio;  sed 
non  est  minus  nobilis  illa  dilectio  vel  amor,  quam 
sit  illa  credulitas:  ergo  si  credulitas  illa  sortitur 
nomen  virtutis  \  pari  ratione  videtur,  quod  et  illa 
dilectio.  Sed  non  sortitur  rationem  et  nomen  alte- 
rius  virmtis  quam  caritatis:  ergo  caritas  potest  esse 

informis. 

2.  Uem,  aut  potest  aliquis  diligere  Deum  m- 
formiter,  aut  non.  Si  non:  ergo  cum  liomo  sciat, 
se  Deum  diligere,  homo  sciet,  se  habere  caritatem 
et  esse  in  gratia,  quod  apud  multos  est  inconve- 
niens2.  Si  potest;  sed  quales  sunt  actus,  tales  sunt 
habitus:  ergo  si  actus  diligendi  potest  esse  infor- 
mis,  virtetur,  quod  et  habitus. 

3.  Item,  e\  ftde  formata  oritur  amor  et  limor, 
uterque  formatus:  ergo  cum  ex  fide  informi  possit 
oriri  timor  servilis,  qui  est  timor  informis,  qui 
etiam  habet  rationem  doni 3 ;  videtur ,  quod  ex  ipsa 
possit  oriri  amor,qui  eliam  habet  rationem  virlu- 
tis:  redit  ergo  idem  quod  prius,  videlicet  quod  amor 
carilatis  informis  possit  esse. 

h.  Item,  caritas  est  virtus  gratuita ;  constans 
est,  quod  haec  differentia  gratuita  addit  supra  vir- 
tutem:  ergo  si  remanere  potest  prius  sine  poste- 
riori4,  videtur,  quod  caritate  desinente  esse  gratuita, 
adhuc  possit  remanere   virtus:  ergo  potest  esse  in- 

formis. 

o.  Item,  homini  cadenti  in  peccatum  aliquid  re- 
linquitur  in  potentia  rationali  et  irascibili,  quo  fit 
habilis  ad  resurgendum,  ut  fides  et  spes  5:  ergo  pari 
ratione  relinquitur  aliquid  in  potentia  concupiscibili, 
immo  multo  fortiori,  cum  ipsa  magis  indigeat;  sed 
constat,  quod  illud  non  est  minus  nobile,  quam 
illnd  quod  est  in  aliis  potentiis ,  cum  ipsa  habeat 
nobiliori  virlute  informari:  si  ergo  aliae  post  lapsum 
in  peccatum  possident  fidera  et  spem  informem,  vi- 
detur,  quod  et  ipsa  post  peccatum  habeat  caritatem 
informem. 

CONC  L II  S  1  0. 

Caritas  nunquam  potest  esse  informis;  in  afferendis 
tamen  rationibus  non  consentiunt  doctores. 

Hkspondeo:    Dicendum ,   quod    secundum   coin- 

concinsio.  munem  opinionem  habitus  caritatis  semper  est  forma- 

Rati0.  tus  et  nunquam  habet  esse  informis.  —  Et  hoc  indi- 


cat  ipsum  nomen  ipsius;  Borainatur  enim  nomine 
gratiae*.  Si  ergo  virtus  informis  dicitur  <'<se  illa 
virtus,  quae  est  privata  gratia,  dicere  caritatem  in- 
formem  nihil  aliud  est  dicere,  quam  grataitum  esse 
gratia  privatum;  quod  est  ralsum  et  dod  intelligi- 
bile,  quia.  est  ibi  implicalio  oppositornm.  Et  ideo 
communiter  dicitur,  quod  caritas  non  potesl  esse 
informis.  —  Licet  autem  doclores  communiler  in  hoc  j>^ 
consentiant,  in  ratione  tamen,  quare  hoc  dicunt ,  «*»« 
est  inter  eos  differentia. 

Nam  quidam  voluerunl  dicere,  quod  ideo  ca- 
ritas  non  potest  esse  infonnis,  quia  est  ipsum  do-Rat«H 
num    increatum,   scilicet  ipse  Spiritus  sanctus.   Et 
huius  opioionis  fuit  Magister  Sententiarum.  —  Haec  i-nproi 
autem  opinio  communiter  non  tenetur  nec  est  tenenda. 
sicut  in  primo  libro '  fuit  ostensum. 

Alii  vero  dicere  voluerunt ,  quod   caritas  non 
potest  esse  informis,  quia  est  habitus  mere  gralui-Ratfc 
tus,  nihil   habens  ultra   gratiam  gratum   facientem 
nisi  solam  relationem  et  ordinem  ad  actum  et  finem. 
Aliae  vero  virtutes,  quae  habitus  substratos  habent, 
informes  esse  possunt;  sola  vero  caritas  est,  quae 
nihil  absolutum  addit-  et  ideo  ipsa  sola  est,  quae 
non  potest  fieri 8  informis.  —  Sed  licet  istud  videa-  soag 
tur  satis  probabile .  est  tamen  non  modicum  calum- 
niabile.  Difficile  enim  est  sustinere,  pensatis  aucto- 
ritatibus  et  rationibus ,  quod  caritas  non  addat  ultra  *oun 
gratiam  aliquem  habitum,   qui  concupiscibilem  po- 
tentiam  habilitet  ad  amandum,  sicut  in  praecedenti 
problemate  fuit  ostensum. 

Et  ideo  est  adhuc  tertins  modusn  reddendi  Ratjo 
rationem,  quare  caritas  non  potest  esse  informis,  «* 
sicul  aliae  virtutes;  hoc  emm  est,  quia  caritas  non 
solum  in  quantum  gratuita,  sed  etiam  in  quantum 
affeclio  recla  sive  quantum  ad  habitum  subslratum 
repugnat  omni  peccato,  sicut  fides  specialiter  repu- 
gnat  peccato  sibi  opposito.  Unde  sicut  fides  simpli- 
citer  tollitur  per  errorem  et  infidelitatem ,  et  spes 
per  desperalionem ,  ita  quod  non  remanet  qualitas 
nec  virtus  informis,  sic  habitus  caritatis  per  ornnem 
culpam  habet  lolli;  et   ideo  nunquam  remanet  in- 

formis. 

Quod  autem  omne  peccatum  oppositionem  ha-co«»n 
beat  cum  caritate  ratione  habitus  substrati,  mani- 
festum  est  sic.  Sicut  enim  habitus  ipsius  fidei  habi- 
lital  animam  ad  credendum  onmia  credenda  et  ad 
assentiendum    primae    Veritati  propter   se  et  super 


i  vi<l-  s.pra  d.  23.  a.  l.  q.  I.  —  Mox  in  conclus.  post 
ergo  cod.  \  subdit  el.     - 

2  Vide  supra  d.  23.  «iulj.  i.  -  Quae  connexio  sit  inter 
actum  et  habitum,  videsis  supra  pag.  470,  nota  8;cfr.  etiam 
tom.  II.  pag.  760,  nola  6. 

^  Ut  ostenditur  infra  in  lit.  Magistri,  d.  XXXIV.  c.  4.  seqq., 
et  in  Comment.  p.  II.  q.  I.  seqq. 

4  Aristut.,  V.  Metaph.  text.  IG.  (IV.  c.  II.):  Quaedam  vero 
[priora  dicuntur]  secundum  naturam  et  substantiarn ,  quaecum- 
que  contingunt  absque  aliis  [posterioribus]  esse ,  ista  vero  sine 
illis  minime;  «illil  divisione  usus  est  Plalo.  Cfr.  supra  p;ij-r.  ;JT-'i, 
nola   I. 


s  Vide  supra  d.  23.  a.  1.  q.  I.  et  d.  26.  a.  I.  q.  i.  —  Pro 
quo  [d  non  pauci  codd.  cum  edd.  I,  2  quo  sit.  Paulo  infe- 
rius  pro  mutlo  fortiori  VaL  cum  uno  alteroque  cod.  mutto 
fortius,  et  pro  constat  codd.  A  K  constans  esl. 

6  L)e  quo  vide  auclorem  in  principio  quaesL  praeced.,  nec 
non  scholion  supra  ad  q.  I. 

■>  Codd.  t'Z  addunt  dist.  17.  [p.  I..q.  I.],  «bi  illa  opinio 
erronea  Magistri  multis  argumentis  refulatur.  Cfr.   I!.  Sent.   d. 

26.  q.  2. 

8  Edd.  esse. 

9  Cod.  W  liic  interiicit  respondendi  et. 


DIST.  XXVII.  ART.  1.  QUAEST.  IV. 


<;oi 


omnh;  aic  et  habilitat '  iiabitus  caritatis  ad  atoan- 
dnm  omnia  arnanda  et  adhaerendum  [irimae  Boni- 
lati  propler  se  el  super  ornnia.  Et  ideo,  sicut  error 
cirea  quemorifflque  articulmn  opposilionem  habel 
cum  fidei  habitu,  sic  amor  libidinosus  circa  ea 
quae  amanda  sunt,  oppositionem  habet  cum  ipsa 
caritate  ratione  habitus  substrati2.  Quoniam  ergo 
omne  peccatum  consistit  in  deordinata  dilectione  ali- 
cuius  boni  creati  et  in  quadam  libidine,  quae  oppo- 
sitionem  habet  cum  recto  amore.  sicut  error  cum 
vera  credulitate;  hinc  est,  quod  onme  peccatum 
simplieiter  excludit  caritalem.  El  ideo,  sicut  fides  in- 
formis  non  potest  reperiri  in  inlidelibus  el  haereticis; 
sic  caritas  informis  non  potest  reperiri  in  aliquibus 
viris  peecatoribus  et  iniquis;  et 1    in    solis   illis   ha- 

iprin-bet  reperiri  virtus  informis:  hinc  est,  quod  caritas 
nullo  modo  potesl  esse  mforinis,  quia  secundum  se 
totam  opponitur    culpae   generaliler,  quod  non   est 

arinm.  reperire  in  aliqua  alia  virtule.  —  Et  si  lu  quaeras 
rationem  huius,  Augustinus  docet  in  decimo  quarto 
libro  de  Civitate  Dei 4,  ubi  dicit,  quod  «  omnis  af- 
fectio  oritur  ex  amore  »;  ideo  nihil  potesf  obliquare 
aliquas  affectiones  animae,  quin  aliquo  modo  vel  prin- 
cipaliler,  vel  ex  consequenti  opponatnr  ipsi  amori  el 
habitui  aflectum  illum  rectilicanti 5.  — Concedendae 
sunt  igitur  raliones  ostendentes ,  quod  caritas  non 
polest  esse  informis. 

I.  Ad  illud   vero  quod  primo   obiicitur.    quod 

ttoop-in  peccatore    remanet   credulitas    et    dileetio  erga 

orum.  l  .  ° 

Deum ;  dicendum,  quod  quamvis  utraque  remaneal, 
dara-non  tamen  uniformiter,  quia  credulitas  habet  ratio- 
nem  virtulis,  dilectio  vero  non.  Et  ratio  huius  est: 
quia  ad  hoc,  quod  aliquis  habitus  sortiatur  noinen  et 
rationem  virlutis,  necesse  esl,  quod  babeat  aliquam 
perfectionem  el  vigorem  quendam  respectu  actus  el 
obiecti ;  hoc  autem  habet  credulilas  in  viro  pecca- 
tore.  Nam  ipse  peccator  assenlit  primae  Veritati  pro- 
pter  se  et  super  omnia  et  credit  omnia  credenda . 
secundum  quod  credenda  sunt.  Nullus  autem  pec- 
cator  est,  qui  diligat  Demn  propter  se  el  super 
omnia  et  diligat6  ornnia  diligenda,  secundum  quod 
diligenda  sunt;  ei  ideo  dilectio  illa,  quae  esl  in  pec- 
catore,  non  ita  habet  rationem  virtutis  nec  sortitur 


noinen  caritatis,  secundmii  quod  credulitas  habet  ra- 
tionem  virtutis  et  nomen  fidei  sortitnr  7. 

-2.  \d  illud  quod  obiicitor,  quod  contingit  dili- 
gere  informiter;  dicendum,  quod   verum   est;  sed  Noiandam. 
sicut  credere  alkjuem  articulum  informiter,  quando 
alii   articuli   discreduhtur,  secundum  quod  faciunl 
aliqui   baerelici.  non  est  aclus  virlutis  mloi  mis.  quia 
fides  non   est   in  eis   virlus;   sic  diligere   Deum   in 
peccalore  non  est  actus  virtutis;  deest  enim  ibi  per-ouao  dn- 
/rrlii,  virlutis.  quia  talis  non  diligit  oinnia  diligenda;    ]>kx' 
deest  etiam  et  vigor,  quia  per  illum  actum  oon  su- 
perat  nqc  ejxcludit  amorem  libidinosum  sibi  opposi- 
lum;  sicui  est  de  illo  qui   credil  uiniiii  articulum 
sine  alio,  qui 8  per  illam  credulitatem  nec  perfecte 
credit,  quia  non  omnia  civdit.  nec  vigorose  credit. 
quia  errorem  non  couvincit. 

->.  \d  illud  qirod  obiicitur,  quod  ex  Bde  infor- 
mi  debet  generari  amor  informis,  sicut  el  timor;  di- 
cendum,  quod  non  est  simile,  pro  eo  quod  maioris  soundum. 
perfectionis  est  amor  quam  timor,  el  magis  rectifica- 
tur  anima  in  recte  aniando  quani  in  recte  timendo; 
et  hoc,  quia  amor  est  principium  omnium  affectio- 
nrrm,  sicui  dictum  est  superius.  Et  ideo  ex  hoe  non 
sequilur,  quod  qoamvis  fides  generet  tiinorem "  in- 
lormem,  quod  possit  generare  caritalis  ainorem. 

4.  \d  illud  (jiiod  obiicilur.  quod  caritas  esl  vir- 
lus  gratuita ,  et  esse  gratuitum  coarctat  hoc  quod 
est  esse  virtutem;  dicendum,  quod  quamvis  sit  in 
niinus  esse  gratuitum,  quam  esse  virtutem;  nilui 
tamen  prohibet,  aliquam  differentiam  ita  adtiaerere  soundam. 
generi  respectu  speciei.  quod  eadem  sublala ,  aufer- 
tur  per  consequens  quod  ad  essentiaiu  gencris  spe- 
ctai;  sicut  patet .  quod  liomo  est  animal  rationaie  . 
et  si  desinat  esse  rationalis.  desinit  esse  aninial.  Per 
hunc  modum  potest  inlelligi  el  in  caritate ,  quod  ita 
adhaeret  hoc  quod  est  gratuitum  virtuti,  quod  cum 
desinil  esse  graluita.  desinit  esse  virtus.  Kalio  auttMii. 
quare  magis  adhaeret  in  caritate  quam  in  alia  vir- 
tute,  tacta  est  supra  ". 

.'».  \d  illud  quod  obiicitur,  quod  homine  ca- 
dente  in  peccatum,  ita  debet  potenliae  concupiscibili 
adiiitoriuin  reniauere .  sicnl  aliis  viribus  animac :  di- 
cendum ,  quod  reinanei  sibi  adiutorium  aliquod  si    n    mdoo. 


1  hi  codd.  e(  edd.  I,  2  nec  non  in  Supplemento  Sura.  Alex. 
Hal.  collat.  ">7.  a.  (>.  dccsi  habilitat,  quod  Vat.,  quam  aecuti 
*nmu>,  bene  supplevit.  Subinde  pro  habifau  caritatis  non  paud 
codd.  cum  edd.  I,  2  ei  laudato  Supplemento  Sutn.  Alex.  Hal. 
habilitatio. 

2  Edd.  substrati  boni.  Paulo  inferius  pro  recto  amore  cod. 
Z  vero  amore. 

3  Cod.  K  et  quoniam. 

4  Cap.  7.  ii.  2,  cx  quo  i.iin  supra  pag.  .'i'JS ,  nota  3.  quae- 
dam  .iiiiilimii^.  Paulo  posl  pro  opponatur  complures  codd. 
opponitur,  Vat.  oppositum  sit.  Deinde  pro  affectum  Utum  cod. 
/.  affectionem  illam. 

'■'  Guliel.  xiiiissiixi.,  miiii.  |i.  III.  tr.  19.  q.  2:  Notandum  est, 
(|iicnl  omne  peccatum  tutbei  opposltionem  ad  carilatem  propter 
tres  causas.  Prima  est,  quia  peccatum  esl  oflensn  Dei;  oflendere 
autem  Deum  esi  cootra  amicHinm,  quae  esl  caritas;  vera  autera 
amicitia  esl  Idem  velle,  idem   nolle.  Secunda,  quia   peccatum 

6'.  Bonav.  —  Tom.  ili. 


sc|);ir;ii  ;i  Deo;  caritas  vero  unil  Deo  el  coniungit;  amor  enitu 
csi  coniunctio  diligenlis  cum  dileclo;  qui  enim  adhacrel  Domiim 
per  caritatem,  unus  spirilus  efllcitur  cum  Ipsa  Tertl 
csi ,  quia  peccalum  mortale  interflcil  proprium  subieclum,  e( 
eo  ipso  quod  homo  inlerflcil  se,  esl  inimicus  ^ui,  el  ita  non 
dilijiii  se  debito  modo,  e(  Ita  esl  caritas  informls. 

Complures  codd.  habenl  bis  4ffigal;  alil  lantum  secundn 
loco;  edd.  I,  2  cum  Supptemento  Sum,   Uex.  llol.  bis  ditigit 
Vat.  secundo  loco  et  <i<u  ditigit. 

7  Vide  supra  <l.  23.  b,  2.  <|.  i . 

8  Cod    v  <i<iiii. 

"  Plurimi  codd.  nec  non  <'(ia.  i .  2  ei  Supptementum  - 
\i<\.  il.  ii.  perperam  amorem .  <•(  mox  cod.  \  pro  rni 
perperam  (tmorvmi 

■  i  .id.  rationaie  mortale.  Paulo  Inferius 
. -n.i.i.  i  1. 1 1.  \  i  \  i,i  oum  desinai. 
Q  loesi.  pn '<i 


602 


SENTENTIARUM  Ull.  III. 


cundum  cursum  communem.  Multi  enim  peecant^ 
qui  habent  afifectionem  dilectionis  et  pielatis  erga 
Deum  et  nomines  honos;  verumtameu  ilrod  quod 
remanet  eis,  non  sortitur  nomen  virtutis  theologicae, 
secundnm  id  quod  remanet  in  aliis  viribus.  Et  ratio 
iiuuis  est,  quia  ipsa '  facilius  corrumpitur  et  deor- 


dinatur  quam  aliae  vire>.  l'nde  quamdiu  peeeatam 
egt  iii  anima .  virtus  recuficans  aku  affectioues  non 
potest  esse  in  ea.  Quanrris  enim  peccator,  manens 

peccalor.  possit  esse  rectns  in  credendo.  non  tainen 
potest  esse  reclns  in  diligendo'. 


ARTICULUS  II. 
De  caritate  quantum  ad  acium  et  modumt 


Consequenler  quaeritnr  de  ipsa  caritate  quan- 
iuin  ad  actum  et  modum.  Et  circa  hoc  quaerun- 
tur  sex. 

Primo  quaeritur,  utrnm  aetus  caritatis  per  prius 
sit  meritorins  quam  actus  aliarum  virtutum. 

Secundo,  utrum  possibile  sit.  motum  caritatis 
esse  mercenarium. 


Tertio  quaeritur.  ntrum  idem  possit  esse  motus 
dilectionis  in  Deum  et  in  proximnm. 

Quarto  quaeritnr.  quiseornm  praecedat  alterum. 

Quinto  quaeritur.  utrum  motus  caritatis  in  Deum 
habeat  modum. 

Sexto  et  ultimo.  utrum  teneamur  ad  illnm  mo- 
dum  implendum. 


QUAESTIO  I. 
Utrum  motus  caritatis  per  prius  sit  merilorius  <jiiam  ac()is  aliarum  virlutum. 


Circa  primum  sic  proceditur  et  quaeritur,  utrum 
motus  caritatis  per  prius  sit  meritorius  quam  actus 
aliarum  virtutum.  Et  quod  sic,  videtur : 

1.  Primo  per  illud  quod  dicit  Apostolus  ad  Ro- 
Fnndamenta.manos  decimo  tertio 3 :  Plenitudo  Leyis  est,  dileclio ; 
sed  nullus  plene  adimplet  ea  quae  sunt  Legis,  nisi 
(|ui  meritorie  eam  observat:  si  ergo  plenitudo  Legis 
per  Apostolum  attribuitur  ipsi  caritati,  videlur.  quod 
efficacia  merendi  primo  et  principaliter  circa  actum 
eius  consistit. 

±  llem,  super  illud  ad  Galatas  quinto4:  Fru- 
ctus  autem  Spiritus  caritas  etc:  Glossa:  «Attende, 
quod  in  enuntiatione  fructuuin  caput  virtutum  prae- 
misit  caritalem.  Quae  enim  alia  inter  fructus  Spiritus 
primatum  tenere  meruit  nisi  carilas,  sine  qua  cete- 
rae  virlutes  non  reputantur  esse  virtutes,  et  ex  qua 
omnia  bona  nascuntur»?  Si  ergo  ex  caritate  onmia 
bona  nascuntur,  et  hoc  non  potest  inlelligi  nisi  de 
bonis  meritoriis ;  quod  primo  nascitur  ex  caritate 
primo  tenel  rationem  meritorii :  ergo  per  prius  est 
meritorius  actus  caritatis  quam  actus  alicuius  virtutis. 

3.  ltem ,  Gregorius 5 :  «  Non  habet  aliquid  viri- 
ditatis  ramus  boni  operis,  nisi  maneal  in  radice  ca- 
ritatis»:  ergo  radix  caritatis  omnibus  operibus  tri- 
buit  viriditatem ;   sed    haec  viriditas  non  est  aliud 


1  Scil.  vis  concupiscibilis.  —  Posi  pauca  pto  alinc  vires 
edd.  I,  2  substituerunl  nliae  virlutes.  Paulo  superius  pro  re- 
manet  cis  mulli  codd.  incongrue  remanet  ei.  Patrio  infcrius  pro 
manens  peccator  cod.  aa  taanens  vn  peccato. 

2  Vide  scholion  ad  praecedentem  quaesL 

3  Vers.  10. 

*  Vers.  22.  —  Glossa,  quae  sumta  est  ex  Commcnt.  Hie- 
lonynii  in  liunc  locum,  habetur  apud  Petr.  Lombardum  et  Ly- 
ranum.  —  In  Glossa  pro  praemisit  edd.  substituerunl  pracmit- 
tit.  Posl  pauca  eaedem  edd.  pro  quod  prima  exhibent  actus 
<l>ii  primo.  Deinde  in   Hne  arg.   pro  alicudus  rirtutis  cod.  0 


quam  ellicacia  in  merendo :  si  ergo  hanc  tribuit  ca- 
ritas  aliis  virlutibus  per  suum  actum  et  motum.  vi- 
detur,  quod  actus  caritatis  primo  et  principaliter  sit 
meritorius  inter  omnes  actus  virtutum. 

4.  Item,  merilum  inest  omni  virtuti  ex  recta 
ordinatione  in  finein ;  sed  caritas  est  virtus.  quae 
immediate  ordinat  in  finem.  et  mediante  qua  cete- 
rae  aliae  ordinari  habenl6:  videtur  ergo,  quod  circa 
actum  eius  primo  et  principaliter  contingit  actum  me- 
riti  reperire. 

o.  Item,  nullum  obsequium  est  meritorium  apud 
Deum ,  nisi  quod  iit  liberaliter  7 :  sed  nihil  fit  libe- 
raliter,  nisi  quod  fit  ex  amore,  quoniam  amor  est 
donum,  in  quo  omnia  alia  dona  donantur :  si  ergo 
efficacia  merendi  consislit  in  liberalilale ,  et  libera- 
litas  primo  et  principaliter  reperitur  in  motu  cari- 
tatis  et  amoris;  videtur  idem  quod  prius,  videlicet 
quod  motus  caritatis  primo  et  principaliter  sit  me- 
ritorius. 

6.  Item ,  actus  fidei  non  est  merilorius ,  nisi  se- 
cuudum  quod  tides  credit  in  Deum  —  nam  credere 
Deo  el  credere  Deum  commune  est  fidei  informi  el 
fidei  formalae  —  sed  quod  fides  credat  in  Deum, 
hoc  habet  ratione  caritatis  adiunctae  —  «  credere 
enim  in  Deum.  sicut  dicit  Augustinus",  est  credendo 


et   Supplemrnlum   Sum.  Alex.   Hal.   collat.  60.    a.  I.  alterius 
rirtulis. 

5  Libr.  II.  Homil.  in  Evang.  homil.  27.  n.   I. 

6  Vide  infra  d.  36.  q.  6. 

7  Cfr.  supra  pag.  267,  nola  4.  ct  pag.  381,  nota  I.  — De 
propos.  seq.  vide  1.  Sent.  d.  18.  q.  I,  ubi  solvilur  quaestio: 
Utrum  Spiritus  S.  sil  donum,  in  quo  omnia  dona  donantur. 

8  In  loan.  Evang.  tr.  29.  n.  6.  Cfr.  supra  lit.  Magistri,  d. 
XXlll.  c.  i,  et  Commenl.  dub.  3,  ubi  discrimen  exponitur, 
quod  estinter  credere  m  Deum  ,  oredere  Deo  et  credere  Deum. 


DIST.  XXVII.  ART.  II.  QUAEST.  1. 


603 


]!l! 


amare  »  —  ergo  vkletur,  quod  actus  lidei  non  sit 
meritorius  nisi  mediante  actu  caritatis.  Si  ergo  actns 
lidei  est  primus  inter  actus  omniuin  viriuluin.  vi- 
detur,  quod  circa  aclum  caritatis  primo  et  princi- 
paliter  consistat  meritum. 

Sed  contra:  1.  Omnis  actus  procedens  a  vir- 
opposi-  tute  formata  est  Deo  placitus  et  meritorius,  quia 
quales  sunl  habitus.  lales  sunt  actus  '  ;  sed  virtuti- 
DUS  existentibns  ibrnialis ,  per  prius  exit  in  actuiu 
ftdes  quam  aliqua  alia  virlus:  ergo  videtur.  qnod 
actus  eins  primo  sit  meritorius. 

±  Item,  in  omni  eo,  in  quo  primo  consistit 
ratio  dirigendi,  primo  consistit  ratio  merendi  ;  sed 
circa  actum  fidei  primo  consistit  ratio  dirigendi,  cum 
ipsa  sit  directiva  onmium  virtulum  2 :  ergo  et  circa 
ipsam  primo  consislit  ratio  merencli ,  non  ergo  circa 
actum  caritatis. 

'■].  Item ,  gratia  in  merendo  movet  conformiter 
libero  arbitrio.  et  e  converso  3 ;  sed  liberum  arbi- 
trium  per  prius  iudicat.  quam  eligat ;  ergo  gratia 
per  prius  videlur  respicere  actum  cognitionis  qnain 
affectionis.  Sed  quod  per  prius  respicit  gratia  primo 
babet  rationem  merilorii :  ergo  videlur,  quod  ratio 
merendi  prius  inveniatur  in  aclu  cognilionis  quam 
affectionis,  et  ita  prius  in  actu  lidei  quam  carilatis. 

4.  Item ,  fides  informis  meretur  operalionem 
miraculorum  de  congruo  in  slatu  peccati 4 ;  sed  inulto 
maioris  efficaciae  est  fides  formata  respectu  praemii 
assequendi,  quam  (ides  informis  respectu  miraculi 
impetrandi :  si  ergo  impelratio  miraculi  primo  et 
principaliler  attribuitur  actui  fidei  informis,  videtur, 
quod  actui  fidei  formatae  primo  et  principaliter  me- 
ritum  vitae  aelernae  debeat  attribui. 

V).  Item ,  quod  magis  est  dillicile  el  magis  con- 
tra  naturam,  illud  tenet  magis  rationem  meriti  in 
via ;  sed  motus  fidei  magis  est  naturae  dissonus 
quam  motus  caritatis,  quia  Deum  diligere  non  est 
contra  dictamen  naturae,  sicut  credere  niullos  arti- 
culos  6 :  ergo  videtur,  quod  in  actu  ipsius  lidei  primo 
el  principaliter  consistat  elficacia  merendi. 


6.  [tem,  sicut  se  habet  prudeniia  respectucar- 
dinalium,  ita  se  babet  fides  respectu  virtutum  theo- 
bgicarum;  sed  recta  ordinatio  per  prius  reperitar 
in  actu  prudeotiae  quam  in  actu  viriiiimn  cardina- 
limn0:  ergo  recta  ordinaiio  per  prius  invenilar  in 
actu  Bdei  quam  in  actu  aliarum  theologicarum.  Sed 
illud  per  prius  esl  merilorium ,  in  quo  per  prius 
reperitur  ordinatio:  ergo  videtur.  quod  actus  sive 
motus  fidei  per  prius  sil  meritorius  quam  motus 
caritatis. 

com:  1. 1 '  »  i  ii. 

Motus  caritatis  primo  <■/  principaliter  est  merito- 
rius,  non  quidem  prioritate  originis,  sed  prtb- 
ritate  completionis. 

Respondeo:  Ad  praedictorum  intelligentiam  esl 

notandiim .  quod  aliqui  voluerunt  dicere,  <|nod  me-opuuoi. 

ritiun  primo  et  principaliter   consistit   circa   actum 

sive  motum  fidei,  cum  ipsa  sit  prima  virtutum,  el 

eius  actus  principium  aliorum.  —  Alii  vero  econtra  opini. 

dicere  volueruni .  quod  actus  caritatis  primo  el  prin- 

eipaliter  sit  meritorius,  cum  ipsa  secundum  Gn 

rium7  el  Ambrosium  sit  caput  et  radix  onmiuin  bo- 

norum.  E(  utramque    liariim  positionum  magni  cle- 

rici  suslinuernnt.  Et  si  velimus  sanc  intelligere,  sibi  s^- 

invieein  non  conlradicunl ,  iinino  ntrique  veriun  sen- 

tire  poterunl. 

Propter  quod  notandum,  quod  secnndum  quod 

vult    Philosophus8,  duplieiter  dicitur  aliquid  altero oopiex prio- 

.         .       .  .  . 

pnus.  Esl  enmi  pnus  alleruin  altero  origine,  el 

prius   complemento    et  definitione.  Si  loquamur   de 

prioritale  originis,  ratio  merendi  per  prius  consistil 

iu  actu  fidei .  qnoniain  ipse  esl  origo  iiioliiuni  alia- 

rum  virlutnin  ;  el  ciini  procedit  a  virtute  formata, 

dicere   est,   ipsum  esse  meritorium.  Si  ergo  motus 

lidei  formatae  est  meritorins  el  prior  origine  quam 

moius  aliarum  virtutum  ;  loquendo  de  prioritate  ori~  coneioaioi. 

ginis,  efficacia  merendi  per    prius  attribuenda 


1  Cfr.  tom.  II.  pag.  760,  nota  <>. —  Quod  actus  fidei  prior 
sit  actibus  aliarum  viriulum,  ostensum  esl  supra  d;  23.  a.  I. 
c|.   I.  in  corp.  <•!  dub.  6. 

•  Vide  supra  p.!^.  ITI.noi.i  3  et  s. — Subinde  pro  circa 
ipsam  c(i(i.  circa  ipswn. 

1  Libr.  11.  Sent  d.  26.  q.  0.  ad  S.  s.  Doctor  ait:  Secundum 
quod  Deus  mbvet  per  gratiam ,  pereandem  gratiam  potest  exci- 
tare  ad  diversa  opera.  Secundnm  vem  quod  liberum  arbilrium 
-e  ipsum  movet  per  graliam  ad  diversa  opera,  esl  in  Ipso  co- 
gtutionis  et  affectionis  diversilas,  secundum  quas  ordinari  ha- 
bel  iil  diversa  operum  gehera;  el  ideo,  qunmvis  gratia  non  \.i- 
rietur  in  se,  movcl  lamen  ad  diversa,  ratione  variationis  In 
moiore  sibl  coniuncto,  slne  quo  non  polesl  movcre.  Nunquara 
enim  graiia  elicil  opus  meritorium,  nisi  voluntas  ^il»i  coopere- 
lur.  —  Dum  inniii  codd.  dublae  shil  leclionis,  plures  tamcn,ul 
.■"'l(l.  GITV,  clarc  exhlbenl  conformtter  tibero  arbitrio  |  I.  >■■ 

secundum  naturam  liberl  orbltrii  |.  quam  lectionei Id.  <-\  Sup- 

plementum  Sum.  Uex.  Hal.,  repugnante  contextu,  mutaverunl 
In  confbrmiter  liberum  arbitriwn,  cod  l.  In  actum  tiberi 
arbitrii. 


*  lvpist.  I.  Cor.  13,  2:  l'i  -i  habuero  omnem  lldem,  ila 
nt  montes  transferam,  cariiatem  autem  non  habuero,  nihil 
sum.  Cfr.  Malth.  17.  19;  Luc.  17.  6,  el  supra  i>.it:.  170, 
nota  '■'.  » 


.1.  23.  a. 


'I- 


.nl    i.  .■!  (I.    l'i.  a.  -' 


5  Vide  supra   u. 
•2.  ;id   i. 

""•  Cum  secundum   Vristot.,  II.  IJhi  .  c.  'i.  [cfr.  etiam 
VI.  c  i  i.  ci  I.    ilagnor.  Moral 

medium  cuiuslibet  virtutis.     -  Paulo  Inferius  anlc  tlteolot 
cikIiI.  K  1'  supplent  virtutum. 

'  Praeter  elus  verba   in  rundam.    !.  allatu  cfr.   etlan 
Regul.  pnstor.  p.  III.  c  *.»:  II.  Regisl.  eplst.  Ind.   10.  i 
Expos.  In  septem  Ps.  pocnlt.  Ps.  2.  n.  13.       i'     Vmbrosio  vid<- 
supra  pag.  505,  nota  9.  Inferius  prn  poterunt  cdd.  /■  ■' 

br.  viii    imiw  lexl    >8.  (c  1      \    '•:    iph.  tcxt.  I 
l\.  i  m.   15.     l\.  <•.   1 1.  ci  VIII.  ■  i     de   P 

ilr  Priori,  el  suprn  p  I.  —  P  iuIo  Inl 

definitione  cod.  /  nddll  rive  dignitnte ,  quod  cod.  bb  subs 
pro  ii  definitione.   Post  paucn  prn 
dum 


r,o'. 


SENTENTIARUM  LIR  111. 


Rati 

plex  pro  ex- 
ccllenii.'!  ca 

Ratio  1 


Katio  2 


motui  Sive  actui  ipsius  fidei.  -  Si  vero  loqaamur 
Dri0«.de  prioritate  completionis,  sic  efficaeia  merendi  per 
prios  attribuenda  esl  actui  carilatis,  cum  ipsa  com- 
pletissima  sil  omnium1  virtutum,  et  in  ipsius  actu 
consummetur  ipsum  meritum. 

Ratio  autem,  quare  caritas  excellentior  est  aliis, 

estj  quia  maxime  uos  effici!  deiformes,  tum  ratione 

Uberalis  exhibitionis  t  tum  ratione  conformis  mtr 

iionis,  lum  ratione  finalis  quieUUwms.  Ratione  li> 

beralis  exhibitionis :  quia,  sicut  Deus  ex  amore  tri- 

buil  omnia   dooa,  sic  caritas  liberaliter  exsequitur 

omnia   obsequia  et  mandata.  —  Ratione  conformis 

mitionis:  quoniam,  sicutPater  et  Filius  nectuntur 

nexu  amoris  et  uniuntur,  sic  bomo,  per  caritatem 

adhaerendo  Deo;  efficitur  uuus  spiritus.  Propter  quod 

dicitur   Loannis  decimo  septimo2:   Ut  sini  eonsum- 

mati  in  unum,  sicut  et  nos  unum  sumus.  —  Ra- 

Ratio3.  tione  finalis  quietationis :  quia,  cum  amor  sit  pon- 

dus,    facit   in   Deum   tendere  et  in  Deo  quiescere, 

sicut  corporalia  per  sua   pondera   io   propriis  locis 

situari  babent  et  stabiliri3. 

coroiianum.         His  ergo  de  causis  per  caritatem  eflicitur  homo 

maxime  Deo  conformis  secuudum  triplex  genus  cau- 

sae,  secuiidum  quod  creatura  habet  ad  Creatorem  re- 

ferri .  videlicel  secundum  rationem  principii  moven- 

lis,  formae  exemplantis  et  finis  qmetantis ;  et  ra- 

tione  huius  primatum  tenet  inter  ceteras  virtutes,  se- 

cundum  quod  dicit  Apostolus 4.  —  Et  propterea ,  si  lo- 

quamur  de  prioritate  completionis ,  motus  eius  primo 

el  principaliter  est  merilorius,    sicut  ostenduni  au- 

ctoritates,  quae  ad  primam  partem  inducuntur ;  et 

ideo  concedendae  sunt. 

1.  ±  3.  \d  illud  vero  quod  obiicitur  in  con- 
trarinm  primo  et  secundo  et  tertio,  patet  responsio: 
quia  omnes  illae  tres  rationes  primae.  sicut  intuenti 
apparet ,  procedunt  de  originis  prioritate  ;  et  ita  non 
obviant  veritati  nec  rationibus,  quae  ad  oppositum 
habent  adduci.  Verum  enim  est,  quod  motus  tidei 
primo5  exit  a  libero  arbitrio  gratia  informato  quam 
motus  aliarum  virtutum ;  sed  tamen  non  habet  ple- 
nam  et  perfectam  tendentiam  et  ordinationem  in  fi- 
nem,  quousque  adiungatur  ei  motus  caritatis,  qui  det 


Solulio  op- 
positorura. 


Notandum 


Nolan  i 


ei  pondus  et  iiiclinatifiiiem  ;  MMle  ex  adminiculo  cari- 
tatis  inest  ipsi  fidei  perfectio   raerili.   El   prop* 
magis  mensurari  dicitur  quantitas  meriti  secundum 
quantitatem   caritatis  quam   secundum  pantitatem 

alterius  virtutis  6. 

h.  Ad  illud  quod  ohiicitur.  quod  fides meretur 
operationem  miraculorain  ;  diceadftui,  qund  hoc  est, 
quia  in  fide  est  prina  etefalio  boaknis  sopra 
ideo  videtur7  impetrare  a  divma  virtute.  ut  ope- 
iriur  aliquid  supra  vim  aaturae.  Sed  meritam  prae- 
mii  consummati  noo  respicit  principalil.-r  primam 
elevalionem,  m\  elijvatioiieiii  summam  et  fomple- 
tam  ;  el  hoc  quidem  non  reperitur  in  actu  fidei  se- 
cuntlum  se,  sed  magis  in  aclu  caritati>. 

5.  \d  illud  quod  ohiicilur,  ipiod  actus  tidei  esl 
maioris   difiicultatis  et  magis  contra  naluram  quam 
actus  caritatis;  diceudum,  quod  etsi  aetafl  fidei  >it  \ 
magis  contra  naluram  m&cmtem,  non  tamen  ma- 
gis<  est   contra.  vel  supra  naturam  8  exsetptenlem, 
immo  multo  minus.  .Multo  enim  iacilius  esl  credflM 
summae  Veritati  propter  se  et  super  onmia,  quam 
ipsam  propter  se  et  super  omnia  diligere  et  ei  soli 
adhaerere  et  onmia  propter  eam  contemnere.  E1  quia 
hoc    est    maximum,   quod  homo  possit  Deo  impen- 
dere ;  et  hoc  facit  ipsa  caritas :  ideo  primo  et  prin- 
cipaliter  vindical  sibi  merendi  efficaciani. 

6.  Ad  illud   quod   ultimo  obiicitur,  quod  sicul 
se  habet  prudentia  respectu  virlutum  cardinalium. 
sic  tides   respectu  theologicarum  ;  dicendum .   quod 
non  est  omnino  simile.  pro  eo  quod   virtutes  theo- 
logicae.  cum  habeant  obiectuin  increatum.  lanto  per- 
fectiores   sunt,   quanto   magis  inlime  illi  uniunt   et 
coniungunt.  Et  proplerea  spirituale  aediticium  dicilur  n«* 
ftnulari  in  fide  et   erigt  in  spe  et  consummari  in 
caritate,  quia  caritas   inler   virtutes  theologicas  est 
maxime   unitiva,    et   ideo  actus  eius  maxime   facil 
homines  deilormes".  Bt  hinc  est,  quod  respeclu  obie- 
cti  increati  nobilior  est   modus   apprehendendi  per 
modum  tactus  et  amplexus.  quam  per  modum  visus 
et  inluilus ;  econtra  est  circa  corporalia  et  circa  ma- 
terialia ;  et  ideo  non  cogil  illa  ratio. 


1  In  cod.  A  deest  omnium,  pro  quo  vocabulo  non  pauci 
codd.  subsUtuerunt  obiecPum.  In  edd.  1,  2  legitur:  compleiis- 
sime  sit  obiectum.  In  seqq.  pro  wnitUms  edd.  constanter  e?hi- 
bent  vnionis. 

-  Vers.  -21.  seq.:  Ut  sini  unnm.  sicut  et  nos  unura  sumus. 
Ego  in  eis  et  lu  in  me,  ut  sint  eonsummati  in  unum.  —  Cfr. 
I.  Sent.  d.  10.  a.  2.  q.  2.  (Utrum  Spiritus  S.  sit  nexus  sive  uni- 
tas  Patris  ct  FiliiJ.  —  Aliquanto  superius  pro  omnia  dona  codd. 
ivZ  et  Supplemcnhmi  Sum.  Alex.  Hal.  omnia  bona, 

3  Cfr.  supra  pag.  289,  nota  .'i.  et  infra  d.  36.  q.  <>.  —  Edd. 
et  in  Deum  tendere  est  in  Deo  quiescere  pro  et  in  Deo  quiescere, 
ut  legit  cod.  N,  in  aliis  codd.  in  Deum  quiescere.  Fortasse  le- 
gendum  et  in  Denm  tendendo  quiescere. 
*  Fpist.  I.  Cor.  13.   13. 

5  Edd.  prius.  Paulo  inferius  substituimus  ex  multis  codd. 
ordxnaUonem  pro  ordinem,  et  deinde  prodrfedd.  cum  aliquot 
codd.  dat,  alii  codd.  falso  debet. 


6  Cfr.  II.  Seot.  d.    50.  a.   I.  q.   I.  seq. 

•  Cod.  A  merctnr.  Mox  pro  ethoc  qaidem  edd.  cttm  non- 
nullis  codd.  et  haec  quidem. 

s  Maior  pars  codd.  exliibet  solum  supra  naturam ,  omisso 
contra  vel,  dum  econtra  edd.  I,  2  cum  cod.  U  solum  liabent 
conlra  naiuram;  codd.  A  K  bb  habent  supra  naturam  vel  con- 

tra  naturam. 

s  Alex.  Hal.,  S.  p.  IIL  q.  68.  m.  9.  a.  3:  Fides  dicitur 
fundamentum  secundum  rationem  spiritualis  aediflcii,  secundum 
quod  dicit  Glossa  Hebr.  I :  «  Fides  est  fundamentum  omnium 
bonorum,  quod  nemo  mutare  potest,  sine  quo  non  est  bona 
aedificatio».  Dicitur  autem  fundamentum  in  via,  quia  est  pn- 
mus  habitus,  quo  homo  super  se  ascendit;  sequens  vero  est 
spes,  quae  est  sicut  paries,  quo  animus  erigilur  ad  atUngen- 
dum  magnitudinem  gloriac  caelestis;  caritas  vero  est  sicut  su- 
premum  si^e  tectum ,  quod  elcvatur  usque  ad  sublimitatem 
gloriae,  quia  nunquam  exddet  (I.  Cor.  13,  8.). 


DIST.  XXVII.  ART.  II.  OUAEST.  II. 


603 


SCHOLION. 


I.  De  hac  (I.)  quaestione  diffuse  disputat  Guliel.  Antissio- 
dorensis  (Sum.  III.  ir.  16.  q.  I.)  et  resoivil,  quod  «  potius  est 
meritum  in  fide  quam  in  caritate  ».  Sed  de  hoc  antiquo  auctore, 
licet  sit  acutus  et  doctus,  iure  observat  Dionysius  Carth.  (III. 
Sent.  d.  30.  q.  3.) ,  quod  est  «  in  opinionibus  suis  frequenler 
singularis  el  extrcmus:  nam  et  proprium  corptis  dicit  esse  plns 
diligendum  quam  proxiinum  ».  Commentatoivs  antem  Lombardi 
hanc  quaestionem  plerumque  traclant  infra  in  distinctione  30, 
et  resolvunt,  quod  principalilas  meriti  est  in  caritate,  in  aliis 
virtulibus,  secundum  quod  caritate  informantur.  Principia  autem 
hic  posita  tanguntur  in  aliis  quaestionibus,  praesertim  de  con- 
ditione  ad  mcritum  requisila,  quod  scilicet  ad  plenum  meri- 
tum  actus  virtutum  aliarum  saltem  virtnaliter  debeant  esse  ini- 
perati  a  caritate,  de  quo  cfr.  S.  Thom.,  S.  1.  II.  q.  II  i.  a. 
4;  Bonav.,  II.  Sent.  d.  29.  a.  3.  q.  2,  d.  3K.  a.  I.  q.  I.  2,  d. 
40.  a.  I.  q.  1.  2.  3,  d.  il.  a.  1.  cj.  3.  ad  6;  III.  Sent.  d.  36. 
q.  6;  IV.  Sent.  d.  20.  p.  II.  a.  I.  q.  I.  ad  3.  —  Quae  liic  di- 
cuntur  de  exccllcntia  carilatis  approbant  S.  Thom.,  S.  II.  II.  q. 
23.  a.  6,  aliique  commentatores  Petri  Lombardi  infra  d.  36.  in 
quaeslione  de  aequalitate  virtulum.  Concordant  verba  Alexandri 
Hal.  (S.  p.  IV.  q.  10.  m.  2.  a.  \.$  3. ):  «  Caritas  in  virtutibus 
est  complementum,  eo  quod  idem  esl,  in  quod  transit  actus  et 
finis ;  quia  idem  est  in  unitate  quod  diligitur  et  propter  quod, 
quia  diligitur  summum  Bonum  ct  propler  summum  Bonum.  Nec 
sic  est  in  aliis,  ut  in  fidc  et  iustitia;  sed  caritas  est  ratio  in 
aliis.  Diffusio  enim  sive  communicatio  boni  sive  finis  est  ratio 
in  omnibus  virtutibus  ». 

I)e  ipsa  quaestione  in  III.  Sent.  d.  30.  agunt:  S.  Thom.,  ibi 
a.  :;.  —  Petr.  a  Tar.,  ibi  q.  2.  a.  3.  —  Richard.  a  Med.,  ibi 
([.  <i.  —  Dionys.  Carth.,  loc.  tit. 

II.  Sequentem  (2.)  quaestioncm  S.  Thom.  (III.  Sent.  d.  29. 
q.  I.  a.   4.)  cum  aliis  magistris  ita  proponit:  «  Utrum  in  dile- 


ctione  Dei  possil  haberi  respectus  ad  aliquam  mercedem  » ;  - 
Richard.  a  Med.  (Iiic  a.  7.  q.  2.)  iia:  «  liriiiu  principalior  actus 
sii  diligerc  amore  amiciliae  quam  amore  concupiscentiae  ».  — 
Plura  ad  hanc  quaestionem  spectanUa  vide   II.  Sent.  d.  38.  a. 
I.  q.  3;  I.  Sent.  d.    I.  a.    I.  q.  3.   ad    I.   l.mi    supra  (d.   ± 

I.  q.  I.)  in  scholio  notatum  est,  quod  amor  Dei  etiam  purissi- 
inus  non  excludit  aclus  spei,  immo  «  maxima  caritas  maximi 
desiderat  uniri  Deo  et  habere  Deum  > ,   ut  ditii   Bonav.  (ibfd. 
ad  •').).  Porro  cum  Deus  sit  non  tantum  sumnia   bonitas  in   si 
sumta,  wd  eiiam  bonitas  conveniens  nobis ;  etiam  sub  hoi    - 
cundo  respectu  non  polesl   excludi  a   motivo  caritatis ,   licel 
caritas  proprie  et  principaliter  motivum  sumat  a  summa  boni- 
tatc  in  se  sumta  (cfr.  hic  ad  2.  3.).  Hinc  etiam  S.  Thom.  (II. 

II.  q.  23.  a.  4.  in  corp.  et  ad  2.)  docet,  obiectum  caritatis  esse 
Deum  ut  beatitudinis  obiectum.  Licet  autem  amore  concupis 
tiae  ametur  bonum  ad  hoc ,  ut  sit  bonum  ipsius  amantis,  ta- 
men  «  respectu  nobilissimi  amati,  quod  estDeus,  amor  concu- 
piscentiae  Ordinatur  sicut  ad  finem  ad  amorem  amiciUae.  Qui 
enim  ex  caritate  vult  frui  Deo,  quod  est  ipsum  amare  amore 
concupiscentiae,  hoc  idco  vult,  ut  Deus  honoretur  et  glorifice- 
tur  in  se,  quod  est  ipsum  amarc  amore  amicitiac  »  (Richard. 
a  Med.,  Ipc.  cit.).  Similiter  docet  S.  Thom.  (III.  Sent.  loc.  <it.): 
o  Habens  caritatem  non  potesl  habere  oculum  ad  mercedem, 
ut  ponal  aliqnid  quodcwn&ue  finem  aviali ,  sciliret  Dei...  nec 
ilerum,  ut  ponat  aliquod  bonum  (cmporale  flnem  ipsins  amoris... 
potesl  tamen  habere  oculum  ad  mercedem,  ut  ponal  Dealitudi- 
nem  creatam  finem  amoris,  non  autem  finem  amati.  Hoc  enim 
neque  est  contra  rationem  amicitiae  neque  contra  raUonem  vir- 
tutis,  cum  beatitudo  virtulum  sit  linis  ». 

III.  De  hac  (2.)  quaestione  praeter  laudatos  alii  tradanl  III. 
Sent.  d.  29:  B.  Albert.,  ibi  a.  4.  —  Peir.  a  Tar.,  ihi  a.  .">.  — 
Durand..  ibi  q.  3.  —  Diou\s.  Carth.,  ibi  q.   I.  in  fine. 


QUAESTIO  II. 
Utrum  possibile  sit,  tnolum  carilalis  esse  mercenarium. 


Secundo  quaeritur,  utrum  possibile  sit,  motum 
caritatis  esse  mercenarium.  Et  quod  sic,  videtur. 

1.  Lucae   decimo  quinto  l  super  illud :  Quanti 
imeuia.mercenarii  in  domo  patri.s  mei  abundant  panibus, 

dicil  Ambrosius,  quotl  inulti  sunt  boni  niercenarii, 
i|iii  spe  aeternornm  Deo  serviunt :  sed  nemo  Deo 
bene  servit.  nisi  qui  servit  ei  ex  caritate:  ergo  pos- 
sibile  est.  motum  mercenarii  ex  caritate  habere 
ortum. 

2.  llein,  Auguslinus,  super  illud  Psalmi  -:  Scru- 
iinis  cnnla  et  renes  Deus :  «  Finis  curae  el  cogitatio- 
nis  est  delectatio.  ad  quam  quisque  nititur  perve- 
nire  »:  ergo  habens  caritatem  Bnaliter  quaeril  dele- 
rtari ;  sed  qui  quaeril  suam  delectationem  quaeril 
proprium  commodum,  et  oinnis  talis  est  mercena- 
rius :  ergo  videtur.  quod  affectus  caritatis  mercena- 
rius  esse  possit. 


3.  Item.  qni  vnlt  implere  mandata  Dei  proptei 
retributionem  mercenarius  esl ;  sed  de  viro  sancto 
dicitur  in  Psalmo8:  Inclinavi  cor  meum  ad  facien- 
das  iusti/icationes  tuas  propter  retributionem  :  el 
ad  Hebraeos  undecimo  dicitur  de  Moyse:  Aspiciebat 
in  remunerationem :  si  ergo  lam  iste  quam  ille 
iustns  eral  el  ex  caritate  movebatur,  videlur,  quod 
inotns  caritatis  possil  esse  mercenarius. 

>\.  Ilem.  hoino  sanrlns  desideral  dissohn 
esse  cum  Christo,  nt  fruatur  eo,  secundnra  quod 
Apostolus  desiderabat,  ad  Philippenses  primo4; 
desidcrinm  illnd  non  polesl  esse  nisi  caritatis,  cum 
imllns  naturali  affectu  desiderel  mori:  ^v^  ^i  tal< 
desiderium  intuetur  proprium  ('011111101111111  et  dele- 
ctationem,  videtnr,  quod  possibile  sit.  affectum  ca- 
ritatis  esse  mercenarium. 

Sia»  coMitA :  I.  Primae   ad   Corinthios  decimoA<1 

tllUl 


1  Vers.  17.  Expositionem  Ambroall  inlegram  iam  retulimus 
tom.  1.  pag.  34,  nota  <«.  —  Clrca  flnem  arg,  pro  motum  mer- 
eenarti  codd.  A  R  W  motum  mercenarium.  Delnde  i><>si  c.r  ca* 

cilulc  Val.  snla  omittil  habcrc. 

-  Psaim.  7,  10,  in  qiinn  locum  AugusU,  n.  9.  dldt;  «Fl« 
nis  enim  curae  deleclatio  est,  quia  <■"  quisque  curla  >'i  coglta- 
tlonibus  niiiiur,  ut  ad  sii.imi  dcleclaUonem   pervenlal  ».  Quae 


Augustini  sententia  a  S.  Bonavenlura  htcllsdem  verbls  afleriur, 
i|iiilnis  .1  Slrabo  aflertur  in  Glosso  ordinarui. 

3  1'salin.  iix,  112.  —  Seq.  lestimonlum  en  Hebr    M    -' 
—  Paulo  Inferius  vocl  iuetui  Vat  praeflgll  vir. 

*  Vers,  83.  —  De  minori,  In  qua  pro  caritatis  eodd.  h 
FT  subsiituerunl  caritae,  cfr.  Infra  dub.  3.  In  fli 


606 


SENTENTIARUM  Ll».  III. 


tertio1:  Garitaa  non  quaerit  quae  sua  sunt;  sed 
omnis  mercenarius  quaerit  quod  suum  est:  ergo  mo- 
tus  caritatis  non  potesl  esse  mercenarius. 

2.  [tem,  Bernardus,  de  Diligendo  Deo':  «Etsi 
sioe  praemio  non  possit  serviri,  tamen  sine  intuitu 
praemii  serviendum  est»;  el  paulo  post:  «Servia- 
mus  Deo  in  caritale,  quae  limorem  expellit,  labo- 
rem  non  sentit,  praemium  non  requirit,  meritum 
11()ll  iniuetur»:  si  ergo  omnis  mercenarius  requint 
praemium,  el  caritas  non  requirit  praemium:  ergo 
motus  caritatis  non  polest  esse  mercenarius. 

3.  Itein.  amor  caritatis  est  amor  gratuitus ;  sed 
gratuitum  et  mercenarium  ex  opposito  dividunlur, 
quia  quod  fit  gratis  non  fttex  mercimonia:  si  ergo 
caritati  essentiale  est  esse  gratuitum,  videtur,  quod 
raotus  eitis  et   actus   nullo    modo    possit  esse  mer- 

cenarius. 

4.  Item,  timor,  qui  principaliter  oculum  nabet 
.„1  poenam,  est  timor  servilis,  qui  non  est  Deo  ac- 
ceptus3:  ergo  et  pari  ratione  amor,  qui  habet 
oculum  ad  praemium,  non  potest  esse  meritorius; 
sed  lalis  est  mercenarius;  omnis  autem  affectus  ca- 
ritatis  est  meritorius:  ergo  nullus  potesl  esse  mer- 
cenarius. 

C  0  N  C  L  U  S 1 0. 

Motus  aliquis  caritatis  non  improbabiliter  dici  po- 
lesl  mercenarius,  quatenus  respicit  ad  Bonum 
increatum  tanquam  ad  /inale  praemium. 

Respondeo:  Ad  praedictorum  intelligentiam  est 

Quissitmer-notandum,  quod  mercenarius  dicitur  ille  qui  prin- 

cenarias'    cipaliler  habet  oculuin  ad  mercedem ;  nam  si  eam 

aspiceret  non  principaliter,  non    propter    hoc   mer- 

cenarius  esset.  Secundum  hoc    intelligendum .  quOd 

Dnpiwmer-duptex  esl    merces ,   videlicet   creata  et  increata , 

S&E"* "  temporalis  et  aelerna.  Et  secundum  hoc  est  duplex 

mercenarius ,  videlicel  bonus  et   malus;  et  duplex 

mercimonia,    una    landabiiis   et  alia  vituperabilis. 


Nara  qui    principahler  respicit  ad  mercedem   ci 
tam  Bl  lemporalem,  malus  niercenarius  est;  et  hunc 
vituperat  loannis  decimo4  Dominus   dicens:  Me\ 
narius   auttm   fugit,   quia   mereenarius   est.  llle 
vno.  qui  aspicit  principaliter  ad    mercedem  aeter- 
nam,  de  qna  dicitnr  Genesis  decimo  quinto:  Mei 
tua  magna  nirnis,  bonus   mercenarius  est;  et  bic 
mercenarius  «panibus  abundat   fidei,  spei  et  eari- 
talis»,  sicnt  dicit  \mbrosius   saper  illod5:  Quanti 
mercenarii  etc. ' 

De  prima  mercimonia  intelligendo.  oon  est  du- 
bium,  quod  moius  caritatis  non  potest  es$e  mei 
narius,  quia  illa  nec  est  a  carttate   nec  eum  eari- 
tale,  eum  caritali  repugnel. 

be  secunda    mercimonia   dubium    est,  pro  eoooiM 
quod  illa  potest  esse  cum  caritale;   non   est  tamen 
omnino  certum ,  ntrum  sil  a  caritate.  —  Naw  qui-  opJ 
dam  voluerunt  dicere,    quod    non   est    a  caritatc, 
sed  potins  ab   affectu    naturae    raritatem  conconii- 
tante.  Amor  eniiu  carilatis,  ut  dicunt ,  cuin  sit  amor 
gratuitus,  non  intuetur  praemium;  immo  liberaliter 
omnino  facit  hominem  servire  Deo,  sicut  filium  pa- 
[rj  Sll06    — \liis  autem  videtur,  quod  talis  atlectus  oPini 
mercenarius  possit  esse  a  caritate.  Desiderium  enim 
habendi  aeternam  mercedem  el  fruendi  aeterno  bono 
est  desiderium  gratiae,  nec    est   amoris    naturalis 
nec  acquisiti,  sed  polius  amoris  gratuiti,  praecipue 
illud  desiderium,    quo    dicebat   Aposlolus7:    Cupio 
disSolvi  et  esse  cum  Ghristo.  Ad  affectum  enim  ca-  Aiiw 
ritatis  nou  tantum  spectat  amare  Deum  amore  ami- 
citiae ,  imino  etiam  amore  concupiscendae.   nFrui 
enim  esl  amore  inhaerere8»,  et  constat,  qood  frui 
Deo  est  per  caritatem.  Et  ideo  voluerunt  isti  dicere, 
et  satis  probabiliter,  ut  videtur,  quod    motus  cari- conc 
tatis  secundum   aliquod    genus    mercimoniae   possit 
esse  mercenarius,  scilicet  secundum  quod  constituit 
mercedem  suam  circa  Bonum   increatum,    ad  quod 
tendit  sicul   ad    finale   praemium  et  desiderat  tan- 
quam  omne  bonum  *.  —  Si  igitur  hanc   positionem 
sustinere  velimus  tanquam  probabilem,  satis  facili- 


>  Vers.  5. 

2  Cap.  7.  n.  17.  f.lr.  supr.i  pag.  556,  ool:i  i.  In  diclo  Ber- 
nar.li  ante  wrriri  pod.  A  supplel  Deo,  (»d.  V  ante  Etsi.  — 
Seq.  Bernardi  leslimonium  invenitur  in  eius  Epist.  143.  n.  3: 
Servite  in  earilate  illa,  quae  limorem  expellil,  labores  non 
sentii,   meritum   non  intuelur,  praemium  non  requirit. 

a  Vide  infrn  lit.  Magislri,  d.  XXXIV.  c.  i,  el  Comment.  p. 
II.  a.  I.  q.  I.  seq.  —  PrOxime  posl  codd.  A  K  U  Z,  vcrbis  Irons- 
positis,  eviju  pari  ratione  et  amor. 

*  Vers.   13.  —  Seq.  Scripturae  locus  est  Gen.   IS,   I. 

5  Luc.  15,  17.  Verba:  «  panibus  abundal  Hdoi,  spei  et  ca- 
ritatis  »,  in  Ambrosii.exposilione  super  hunc  locum  non  inveniun- 
tur,  neque  S.  Bonav.  in  Comment.  siiper  hunc  locum  nomen 
Ambrosii  commemoral.  Aii  ibi  :  «  Alii  sunt  mercenarii...  el  isii 
sunl  qui  serviunt  pro  mercede  aeterna;  et  tales  abundant  Irc- 
quenter  panibus  Bdei ,  spei  el  caritatis,  de  quibus  supra  (c.  II, 
a  i:  Amice,  commoda  mihi  tres  panes*.  In  expositiene autem 
horum  verborum:  Amice,  commoda  etc.,  Ambrosius  (lib.  VII. 
n.  87.  seqq.)  langii  iros  virlutes  theologaleSi  —  Paulo  inferius 
pro  cum  carilaU  repugnei  cod.  N  hnmo  caritati  repugnat. 

6  Hugo  n  s.  Viet.,  II.  de  Sacram.  p.  XIII.  c.  8:  Sed  forte 


mercenarius  eris,  si  diligis  Deum  ei  servis  ei,  ut  praemium 
ab  i!lo  accipias.  Dicunt  hoc  stulli  quidam,  et  lam  stulti,  ut  se 
ipsos  non  intelliganL  Diligimus  Deum  et  servimus  I II I ,  sed  non 
quaerimus  praemium,  ne  mercenarii  simu-.  etiam  ipsum  non 
quaerimus.  Dabit,  si  voluerit,  sed  nos  non  quaerimus.  ln  lan- 
lum  enim  exoutimus  manus  ab  omni  munere,  ut  eliam  ipsum 
non  quaeramus  .  quem  diligimus.  Pura  enim  et  gratuita  et  fi- 
liali  dilectione  diligimus,  niliil  quaerimus.  Ipse  cogilet,  si  quid 
dare  voluerit,  nos  nihil  ir.iiirimus.  Diligimus  ipsum,  sed  non 
quaerimus  aliquid,  eliam  ipsum  non  quaerinius,  quem  diligi- 
nuis...  Quomodo,  inquiunt,  mercenarii  non  sumus,  si  Deum 
propter  hoc  diligimus,  ut  praemium  ab  eo  accipiamus?  Non 
est  gratis  hoc  amare,  ue.|ue  amor  iste  filialis,  sed  mercenarii 
e(  servi,  tjui  pi-elium  quaeril  pro  servitute  sua.  —  Paulo  ante 
pro  ab  affectu  natarae  codd.  AG  (H  N  primitusj  LVWaa  ab 
effeclv  nalurae. 

~  Phil.    I,  23. 

s  August.,  i.  de  Dootr.  rhrist.  <•.   1.  n.   i.  Cfr.  1.   Sent.  lit. 
Magistri,  d.  I.  c.  2.  se.j.,  et  Cominenl.  a.  -2.  q.  I. 

n  Non  alienum  videlur   lii<'  afferre  quae   Hugo   a   S.  Vict. 
loco  paulo  superius  (in  nota  'i.)  laudato  (II.  de  Sacram.  p.  XIII. 


DIST.  XXVIi.  A.RT.  II.  QUAEST.  III. 


ter  dissolvunlur  rationes.    quae  sunt  ad  oppositam 
partem1. 

1.  Ad  illnd  eniin  quod   primo    obiicitnr.  quod 
caritas  non  quaerit  quae  sua  sunt;  dicendnm,  (juod 

ndum.  suum  ibi  vocatur  proprium  bonura ,  ila  quod  ex- 
cludilur  bonuin  commune"-.  Quod  autem  appetit 
Deum  sicut  mercedem  suam  non  quaerit  boc  modo 
quod  suum  est ,  quia  illud  bonum  est  omnibus 
commune.  Quaerere  enim  et  videre  et  amare  Deum 
sicut  suam  mercedem  et  praemium  non  est  quae- 
rere  bonum  proprium,  illo  modo  dicendi  proprinm, 
qui  sonat  in  vitinm. 

±  Ad  illud  quud  obiicilur,    quod  Deo  sine  in- 
tuitu  praemii  est  serviendum;  dicendum.  quod  du- 

rami-plex  est  molus  in  carilate,    videlicet   motns  amici- 

etcon-     .  ... 

.eniiae. tiae  et  motus  concupiscentiae.  Motus  amicitiae  est 
ille  quo  quis  desideral  Deo  placere  et  servire;  mo- 
tus  concupiscentiae  est  quo  desiderat  Deura  babere 
et  videre.  Gum  ergo  dicit  Bernardus,  quod  Deo  sine 
inluitu  praemii  est  serviendum,  intelligit  de  araore 
'  amicitiae.  Si  enim  per  affectum  amicitiae  bomo  ser- 
vit  amico  et  eum  diligit  sine  intuitu  praemii,  sicut 
dicit  Pbilosopbus 3 ,  multo  fortius  amore  caritatis 
bomo  vull  bonum  Deo  sine  intuitu  alicuius  retri- 
bulionis;  sed  per  boc  non  excluditur,  quin  caritas 
amore  concupiscenliae  exoptel  et  desideret  illam 
suinmain  mercedem  apprebendere .  ad  quam  finali- 
ler  intendit  pervenire. 


3.  Ad  illud  quod  obiieitur,  quod  amor  carita- 
tis  est  simplieiter  graluilus.  ergo  non  potesl  i 
inercenarius:  dicendura,  qood  illud  argumentnm 
bonuin  cst  de  ea  mercimonia,  quae  repugnal  gra- 
tiae;  sed  mercimonia  vitae  aeternae  non  repugnal 
gratiae,  immo  illi  consonat,  quia  ad  eam  specialiter 
ordinat.  Unde  sicui  amor  concupiscentiae  non  re- 
pugnal  amori  amicitiae  in  caritate,  inmio  quanto 
magis  quis  Deum  recte  desideral  .  tanto  magis  ad 
bonorem  4  eius  anbelai;  sic  affectus  buiusmodi  mer- 
cimoniae  oon  repugnat  graliae. 

4.  Ad  illud  quod  obiicitur  de  timore,quod  ille 
qui  principaliter  nabel  oculum  ad  poenam,  non  pr> 
test  esse  Deo  acceptus  etc.;  dicendum,  quod  non 
est  simile.  Nani  cum  poena  nec  sit  Deus  nec  sil 
aliquid  Dei;  qui  principaliter  aspicit1  poenam  ad 
fraem  ultimum  non  est  recle  ordinatus,  cum  prin- 
cipaborem  intuitum  babeat  ad  aliud  quam  ad  Deum. 
Sed  merces  et  beatitudo  summa  est  ipse  Deus;  ei 
ideo  ipsam  principaliter  potest  quis  aspicere,  et  ta- 

men  in  finein  recte  ordinatus  esse.  —  Kt  sic  patet,  Epiiogus. 
quod  nullum  est  inconveniens  dicere,  quod  motus 
caritatis  possit  esse  mercenarius,  si  dicatur  merce- 
narius  ex  intuitu  mercedis  aeternae  et  increatae. 
Kt  boc  modo  currunt  rationes  ad  primam  partem.  \<i  fundam. 
Si  autem  alio  modo  mercenarius  dicatur,  raliones 
illae  non  cogunt  nos  fateri.  motum  caritatis  posse 
esse  mercenarium  ';. 


QUAKSTIO  III. 
Utrum  idem  molus  dilectionis  possil  esse  in  Deum  ei  in  proximum. 


Tertio  queritar,  utruin  idem  motus  dilectionis 

possil  esse  in  Deum  et  in  proximum.  Kt  quod  sic, 
videtur. 

1.  Idem  esl  molus  in  finein  et  in  id  quod  est 
;P,posi"  ad  finem,  quia  molus  non   numeralur    propter  dif- 


ferentiam  medii.  sed  extremi7;  sed  molus  caritatis 
est  in  Deum  tanquam  in  finem,  in  proximum  30- 
lummodo  tanquam  in  viam:  ergo  unus  el  idem  mo- 
tus  potesl  esse  in  ulrumque  obiectum. 

±  Item.  iibi  est  uniiin  dileclum,  ibi  esl  unus 


c.  H.)  ullerius  dicil :  «  Audile  homines  sapienles.  Diligimus , 
inquiunt,  ipsum,  sed  non  quaerimus  ipsum.  Hoc  esi  dicere; 
diligimus  ipsum,  sed  nbn  curamus  de  ipso.  Ego  homo  sic  di- 
lijri  nollem  ;i  \<>bis.  si  me  diligeretis,  u(  de  me  non  curaretis, 
i  -"  de  vestra  dilectione  oon  ourarem.  Vos  \i<lciiiis,  si  dignum 
est,  ui  Deo  offeratis  quod  homo  digne  respuerel».  Et  etiam 
haec :  «  Qui  hoc  dicunl  [scil.  quod  amor  iste  non  sii  filialis,  sed 
mercenarius],  virtutem  dilectionis  non  inlelligunt.  Quid  esl  enim 
diligere  nisi  i|isuin  velle  habere?  Non  aliud  ;il»  ipso,  sed  ipsum, 
hocest  gralis.  si  aliud  quaereres  ;•  1>  ipso,  graUs  non  amares.  Nunc 
Biitem  inin  aliud  quaeris  pro  eo  quod  amas,  et  lamen  aliquid 
quaeris  et  desideras  in  eo  ipao  quod  amas.  Atioquin  non  ama- 
res,  si  iinii  desiderares.  Sed  aliud  esl  proipso,  aliud  in  ipso. 
H  pro  ipso  aliquid  amas ,  mercenarius;  si  in  ipsoamasel  ipsum 
amas,  Blius  es  »  etc.  Subinde  pro  Si  igitur  edd.  si  enim. 
1  in  Supplemento  Sum.  Alex.  Il;il.  ad  conciliandas  opinio- 
Dea  hic  addllur,  cquod  duplex  esi  appelitus  sive  aflectio,  aml- 
clllae  scil.  et  commodi  ».  Illa,  affectio  scil.  amiciliae,  ui  ilii  ex- 
ponitur,  nunquam  esl  merccnaria;  haec  aulem,  scil,  aflectio 
commodi,  qua  quis  silii  bonum  desiderat,  sj  esl  absoluta ,  erlt 
mercenarla ;  si  non  absoluta,  sed  propter  allud  vel  mediante 
allo,  \.  gr.  gratia  el  meritis,  mercenaria  quldem  non  erlt,  la* 
mcn  non  esl  ;i  caiitate  eflectlve,  sed  ;i  spe,  concomllante  carltate 


-  August.,  Epist.  211.  (alias  109.)  n.  1-2:  CariUis  enim.de 
qua  scriptum  est,  quod  non  quaerit  quae  sna  sunt,  sic  intel- 
ligitur,  i|iii;i  communia  propriis,  non  propria  communlbus  an- 
teponii.  El  ideo ,  quanto  amplius  ivm  communem  quam  pro> 
prinm  curaveritis,  tanto  amplius  vos  profecisse  noveritis  elc. — 
Pro  vocatur,  quara  lectionem  Luenlur  codd.  APQS,  codd.  n 
CDHLMObb  cxhibenl  vocat,  cod.  /.  vocavii,  codd.  li  \ 
miiini ,  alii  codd.  vel  vocant  vel  notanl,  edd.  notat.  Subinde 
pro  QiiihI  iniiriii  ciidd.  Z  bb  Qui  autem. 

s  Libr.  II.  Rhetor.  c.  5.  (c.  L);  VIII.  Bihla  a  :!.  seqq.; 
II.  Magnor.  Moral.  c.  12.  (c  II.);  VII.  Eudem.  e.  S.  seqq  Cfr. 
supra  pug.  -'>7  i  .  ikii.i  .';. 

*  Codd.  A  li  K  aa  el  Supplement.  Sum.  W\   ii.il.  anu 
Codd.   \  k  mpicU.  Subinde  cdd.,  pro  adfinetn  exhiben- 

les  tanquam  finem,  haec  verba  >" gunl  cum  praecedentl- 

lins  ci  disiuogunl  posl  ultimum.  Cod.  bb  tnnquamad  (tnem. 

,;  Vlde  scholion  ad  praecedenlem  quaesl 

'  Cfr.  Aristot.,  v.  Phys.  ic\i.  i    31.  seqq   el  i^.  [c  I.  i. 

,  i.  ihnr  jimlle  esl  lllud  dlctum  de  dlscipllna  alve  sclentla,  II. 

Top.  c  2.  (c  3.) :  Disdplina  una  plurium,  m  Bnls,aui  m  elus 

quod  ;ni  flnem.  — Pro  8td  extremt  multl  oodd.  wi'  non  edd. 

i,  2  ci  Supplement.  Sum.  \ic\.  Hal,   collat.  <i".  a.    i   <i  , •;- 

Irriui. 


(iOS 


SENTENTIARUM  LIIJ. 


motus  dilectioois;  sed  cum  diligitur  Deus  et  pro- 
xiimis.  niiiiiM  est  dilectum  —  aam,  sicut  dicitAu- 
iiniis1,  « in  proximo  non  diligitur  nisi  Deus»: 
—  ergo  respectu  utriusque  uous  est  caritatis  actus 
el  motus. 

:).  Iifin,  iiims  et  idem  est  honor,  quo  hono- 
ratur  imago  beati  Petri  et  ipse  beatas  Petrus,  quia 
«honor  imaginis  refertur  ad  prototypum»,  sicat 
dicit  Damascenus  *;  sed  dilectio  proximi  refertar  ad 
Deum:  ergo  unus  est  motus  dilectionis,  quo  ama- 
tur  Deus  et  proximus. 

h.  Item,  «ubi  unum  propter  alterum,  utrobi- 
que  tantum  unum»,  sicut  vult  Philosophus3;  unde 
qui  tenet  equum  per  frenuin  una  tentione  tenet 
utrumque:  ergo  pari  ratione,  cum  homo  diligat  pro- 
ximum  propter  Deum  ,  una  dilectione  polest  diligere 
utrumque. 

5.  Item ,  quamvis  plures  sint  diviuae  personae, 
tamen  una  dileclione  diligunlur  a  nobis,  quia  in  eis 
est  una  ratio  diligendi,  scilicet  Bonitas  summa4;  sed 
similiter  una  est  ratio  diligendi  Deum  et  proximum, 
videlicet  ipsa  summa  Bonitas:  ergo  videtur.  quod 
uno  dilectionis  motu  simul  amari  possit  Deus  et 
proximus. 

Sed  contra:  1.  Sicut  vult  Philosophus5,  «  molus 
Fundamenta.numeratur  tripliciter,  scilicet  subiecto,  tempore  et 
termino  sive  obiecto»;  sed  alius  est  terininus  sive 
obiectum  dilectionis,  cuni  amatur  Deus,  et  cum 
amatur  proximus:  ergo  motus  dilectionis  est  hinc 
inde  alius  et  alius. 

2.  Item,  nullus  diligit  aliquid  deliberative  nisi 
praecogitans;  sed  nulhis  simul  et  semel  potest  Deum 
et  proximum  intelligere,  quia,  sicut  dicit  Philoso- 
phus6,  « intelligimus  unum  solum»:  ergo  pari  ra- 
tione  simul  et  semel  non  potest  utrumque  diligere: 
ergo  alio  motu  dilectionis  amatur  Deus,  alio  pro- 
ximus. 

3.  Uem,  unus  et  idem  motus  non  potest  esse 
intensior  et  remissior;  sed  motus  dilectionis  in  Deum 
est  intensior  quam  motus  in  proximum7:  ergo  mo- 
tus  iste  et  ille  est  alius  et  alius. 

4.  Item,  magis  conformatur  in  ratione  diligendi 
Petrus  et  Paulus,  quam  Deus  etproximus;  sed  non 
potest  unus  motus  dilectionis  esse  in  Petrum  et 
Paulum,  immo  secundum  proprias  rationes  diversis 


motibus  diliguDtar:  ergo  alius  et  ;dius  motus  dile- 
ctionis  esl  in  Deum  et  in  proximum. 

').  Item,  praeceptum  respidt  virtutis  actam  et 
usum;  sed  duo  sunt  praecepta  caritatis,  secuodnm 
quod  dicitur  Matthaei  vigesimo  secundo8:  unum  re- 
spectu  Dei ,  et  aliud  respecta  proximi:  ergo  videtur. 
quod  inotiis  et  actas  ditectionis  respecta  illorum 
diioriiiu  habeant  distingni  et  numerari. 

conci.  rsio. 

Motus  caritatis  in  Deum  non  potest  idem  esse , 
nisi  quando  in  Deum  est  ut  finem  ullimum, 
in  proximum  vero  ut  otneetvm ;  uel  quando 
wtrumque  obiecium  respicit  sub  diversa  ra- 
tione,  scilicet  Deum  ut  bonum  ,  quod  optat, 
proximum  vero ,  cui  optat. 

Hkspondeo:  Dicendum,  quod  motus  dilectionis  duPi. 
in  Deum  et  in  proximum  potest  esse  dnpliciter:  aut 
ita,  quod  in  utrumque  sit  tanquam  in  obiectum  et 
lerminum;  aut  ila,  quod  in  unum  sit  lanquam  in 
obiectum  et  in  alterum  lanquam  in  finem  ultimum. 
Si  est  in  unum  tanquam  in  obiectum  et  in  allerum 
tanquam  in  (inem  uJlimum;  sic  potest  esse  unus  conci 
et  idem  motus  io  proximum  et  in  Deum,  ut  patet, 
quia  uno  actu  dilectionis  diligitur0  proximus  pro- 
pter  Deum,  et  est  ille  motus  quasi  collativus.  — 
Si  autem  sit  in  utrumque  sicut  in  obiectum,  hoc 
potest  esse  dupliciter,  quia,  cum  actus  caritatis  sit  saM 
diligere,  et  diligere  sit  «velle  bonum  alicui10»,  du- 
pliciler  secundum  hoc  habet  obiectum  caritatis  assi- 
gnari ,  videlicet  ut  illud  bonum  dicatur  obiectum, 
quod  optatur,  et  ille  etiam ,  cui  optatur.  Potest 
ergo  motus  caritatis  ad  Deum  et  proximum  compa- 
rari  in  ratione  obiecti  dupliciter:  vel  sub  eadem 
ratione  et  uniformi,  ita  quod  utrumque  diligat  sicut 
illud,  cui  optat  bonuni;  vel  dijformiter  s  ita  quod 
unum  respiciat  sicut  illud  bonum,  quod  optat;  et 
aliud  sicut  illud ,  cui  optat.  —  Si  respiciat  diffor-  conc 
miter ,  sic  adhuc  idem  potest  esse  motus"  dilectio- 
nis  in  Deum  et  in  proximum.  Caritas  enim  in  illo 
motu.  quo  diligit  proximum,  optat  proximo  Deum. 
—  Si  autem  respiciat  uniformiter ,  sic  necesse  est,  con.i 
motum  dilectionis  esse  alium  et  alium  in  Deum  et 


1  ln  loan.  Evang.  tr.  6o.  n.  2;  vide  hic  lit.  Magistri,  c.  7. 
Cfr.  eliam.  I.  de  Doctr.  christ.  c.  22.  n.  21. 

2  Libr.  IV.  de  Fide  orthod.  c.  16.  Cfr.  supra  pag.  202, 
nola  2. 

3  Libp.  III.  Topic.  c.  2.  Vide  supra  pag.  441,  nota  (i. 

4  Idcm  dicitur  supra  d.  9.  dub.  2.  de  adoralione.  —  In 
edd.  deest  Sed  ante  similiter,  et  pro  ipsa  summa  Bonitas  legi- 
tur  illa  summa  Bonitas. 

5  Libr.  V.  Phys.  text.  34.  seqq.  (c.  5.)  et  VIII.  text.  64. 
(c.  8.).  Cfr.  X.  Ethic.  c.  L 

6  Libr.  II.  Topic.  c.  4.  (c.  10.).  Vide  supra  pag.  1 1  i,  nota 
5.  —  Pro  deliberative  codd.  i;  H  W  aa  et  edd.  1 ,  2.  detibera- 
tione,  cod.  Z  deliberate,  qui  cod.  Z  et  paulo  inferius  pro  di- 
ligere  substituit  diligi. 


7  CIV.  hic  lit.  Magistri ,  c.  I.  seq.  —  Edd.  quam  motus  di- 
lectioms  in  proximwm. 

8  Vers.  37-iO.  Vide  hic  lit.  Magistri,  c.  2.  et   i. 

9  Cod.  F  hic  bene  interserit  Deus  propter  se ,  cod.  N  vero 
subiungit  Deus  el. 

10  Secundum  Aiistot.,  II.  Hhetor.  c.  5.  (c.  4.).  Vide  supiw 
pag.  ■i7.'i,  nota  5.  —  Subinde  respicilur  illud  Aristot.,  II.  de  Ani- 
ma  ,  text.  35.  (c.  4.):  lpsum  autem  cuius  causa  [i.  e.  finis] 
duplex  est,  hoc  quidem  cuius,  illud  vero  cui.  —  Pro  duplici- 
ter  secundum  hoc  codd.  AGI  (K  a  prima  manu)  LN  T  U  aa 
bb  et  Supplement.  Sum.  Alex.  Hal.  duplex  secundum  hoc.  Ali- 
quanto  inferius  pro  et  utiiformi  Vat.  et  uniformiter. 

11  Edd.  actus. 


DIST.  XXVII.  ART.  II.  QUAEST.  IV. 


009 


in  proximum.  Alius  enim  motus  dilectionis  est,  quo 
volo  bonum  Deo,  alius,  quo  volo  boimm  proximo, 
qnia  alius  et  alius  est  dilectionis  terminus;  et  unus 
est  intensior,  et  alius  remissior.  Et  secundum  hoc 
rirca  actum  dilectionis  consistunt  duo  praecepl.i  '. 
—  Et  secundum  hanc  viam  rationes  ad  istam  par- 
lem  adductae  procedunt,  el  ideo  concedi  possunt. 

1.  Ad  ilhul  vero  quod  primo  obiicitur  in  con- 
itio  oP-  trarium ,  patet  responsio:  quia   procedit,  secundum 

'  quod  aclus  dilectionis  est  in  proximum  sicut  in 
obieclum,  et  in  Deum  sicul  in  fiiwm;  el  sic  non 
recipit 2  numerationem,  sed  quandam  relationem  el 
rectam  ordinalionem. 

2.  Ad  ilhul  quod  secundo  obiicitur,  quod  est 
ideni  ulrobique  dilectum;  similiter  patet  responsio: 
quia  procedit  secundum  alteram  viam,  videlicet  se- 
cundum  quod  Deus  dicitur  diligi ,  cum  optatur  pro- 
ximo;  sed  si  intelligamus  de  dilecto,  ut  illud  dica- 
tur  dilectum,  cui  bonum  optatur.  non  est  idem 
dilectum ,  cum  diligitur  Deus,  et  cum  diligitur  pro- 
ximus. 

8.  Ad  illud  quod  obiicilur,  quod  eadem  est 
adoratio,  qua  adoralur  imago  1'etri  et  Petrus;  di- 
"dadif-cendum,  quod  non  est  simile  hinc  inde,  quia  aliter 
refertur  dilectio  proximi  ad  Deum ,  aliter  honor 
imaginis  refertur  ad  prolotypum.  Honor  enim  iina- 
ginis  refertur  ad  prototypum  non  solum  sicut  ad 
finem,  sed  etiam    sicut   ad    obicctum.  Unde    totali- 


ter  refertur  honor  in  illum  qui  per  imaginem  si- 
gnatur;  non  enim  adoratur  signnm,  secundum  qnod 
res,  sed  solum  ipsum  signatum3.  Non  sic  autem 
est  iu  dilectione.  quia,  cum  diligitur  proximus  pro- 
pter  Deuin,  vere  afficitnr  liomo  circa  proximum, 
et  aliter  quam  circa  Deum. 

4.  Ad  illud  qood  obiicitor,  quod  obi  uiniin 
propter  alteram,  ibi  tantam  nnnm ;  dicendam,  quod 
illud  verum  ost  in  his  qiine  non  possunt  invicem 
separari4;  sic  autem  non  est  in  proposito.  Nam  sic 
potest  homo  affici  circa  Deom,  qood  nibil  cogitet 
de  proximo;  sic  etiam  potesl  affici  circa  proximom, 
qood  tunc  nou  afliciatur  circa  Deum ;  et  ideo  con- 
sideratio  illa  non  habet  hic  locum. 

.').  Atl  illud  quod  obiicitur  ultimo,  qood  eadem 
est  raiio  diligendi  utrobique,  sicot  in  divinis  perso- 
nis ;  dicendom,  qood  non  est  simile:  qnia  in  divi- 
nis  personis  cst  una  ratio  ditigendi  el  eodem  modo 
c&mparatur  ad  illas  tres  personas  dilectas ;  noo  sic 
aulem  est  in  dileclione  Dei  et  proximi.  quia.  qiiam- *otandn.<>. 
vis  atrobique  sU  una  ralio  diligendi,  differenti  ta- 
men  modo  habet  ad  Deum  et  ad  proximom  compa- 
ruri.  Et  quia  ex  diversitate  comparationum  con- 
snrgit  pluralitas  acluum,  ex  unitate  rationis  prin- 
cipaliler  moventis  consurgit  unilas  babitos ;  binc 
esl,  quod  habitus,  quo  amatur  Deus  et  proximus, 
est  unus,  licet  motus  eius  in  Deum  et  in  proximom 
sit  alius  et  alius  '. 


SOHOLIOK 


I.  Ad  !iunc  quaeslionem  respondet  Guliel.  Antissiodorensis 
(Sum.  III.  tr.  6.  c.  I.  q.  3.):  *Dtcimus,  quod  impossibile  est, 
quod  eodom  motu  numero  diligatur  Deus  ot  proximus».  Scd 
rectius  solvit  S.  Bon;iv.,  duplici  adhibita  distincliono.  Similiter 
docent  15.  AfcerU,  liic  a.  7.  —  Pelr.  ;i  Tar.,  Iiic  q.  3.  a.  2. 
quaestiunc.  I.  —  Richard.  a  Med.,  hic  a  7.  q.  I.  —  Dionys. 
Carth.,  hic  q.   i. 

II.  Scquenlis  (4.)  t|iiaeslionis  solulio  Quit  ex  principiis  com- 
muniter  receptis,  quibus  probatur,  quod  idem  babilus  carila- 
lis  se  extendat  ad  dilectionem  Doi    ul   obiectum  principale  .  el 


ad  dilectionem  proximi  ut  obiectum  secundaruim  fcfr.  S.  Thom., 
S.  II.  II.  (|.  23.  ;i.  5,  (|.  25.  a.  I.).  IIoc  loco  non  invenimus 
explicite  de  hac  quaestione  Iractantes  praeter  Guliel.  AnUssiodo- 
rensem  (Sum.  III.  tr.  ti.  c.  I.  q.  •>.;.  nec  non  Petruni  ;i  Tar.  (hic 
q.  3.  a.  2.  quaestiunc.  2.),  qui  ad  menlem  nosiri  aucloris  hic  adhi- 
bot  notissimum  principium:  quod  esl  primum  in  intenlionc 
posterius  est  in  exsecutione,  et  e  converso.  Sed  ;ilibi.  ubi 
agitur  (io  ordine  caritatis  (infra  d.  29.),  idem  docent  alil  com- 
mentatores  Magistri  (cfr.  S.  Thom.,  S.  II.  H.  q.    26.  a.  I.  2.  . 


QUAESTIO  IV. 
Quis  duorum  motuum  carilatis  praecedat  alterum. 


Quarlo  quaeritur,  quis  istorora  motuom  prae- 
cedal  reliquum.  Et  videtur,  qood  prios  sit  motos 
dilectionis  in  proximom  qoam  motos  in  Deom: 
1.  Priino  per  illod  qnod  dicitur  primae  loannis 
.,,roi.  (|uarto  ° :  Qui  non  diligit  fratrem  suumtquem  vi- 
det,  Deum,  quem  non  videt,  quomodo potest  dili- 
gere?  Secondom  hoc  ergo  ad  destruclionera  dile- 
etionis  proximi  sequitor  destroctio  dilectionis  Dei: 


si  ergo  ad  destroctionem   posterioris   non  sequitur 
destructio   prioris,   sed  e  converso:  ergo  prior 
motus  dilectionis  in  proximum  quam  in  Deum. 
v2.  licin  .  primae  ad  Gorinthios  decimo  quinl 
Prius  quod  animale  est,  deinde  </"<></  spirituale; 
sril  dilectio  proximi  sensibilior  est,  dileclio  Dei  spi- 
riloalior:  ergo  prios   oportel  aflectuni  inclinari 
diligendum  proximnm  quam  ad  diligendum   Deon  . 


1  Cfr.  bic  lii.  Magiaui ,  c.  i. 

-  Edd.  respicit.  Post  pauca  pro  rectcm  codd.  W  V  itutam. 
1  Vido  Bupra  (l.  '.i.  a.  i.  'i   2.  ci   i.  in  soluL  oppos. 
*  CAr.  ii.  Scin.  (I.  io.  ;i.  2.  q.  i.  ;ui  .<.   -  \'M.  «h  invicem 
separari.  hlox  pro  Nam  sic  cod.  K  Nam  ticut. 

s.  Bonav.       Tom.  ill. 


\  |de  supra  a.  I.  q.  2. 

\  era.  20.  —  Cfr.  -^ » 1 1  ■  i 
nota   ">. 

7  Vors.  16  —  Paulo  Inferius  pro  ditectio  !<■  \  ^ 

ditectia  vero  >>■< 


610 


SENTENTIARUM  UB.  III. 


8.  Uem,  processus  est  ab  inferioribus  ad  supe- 
riora  et  ab  imperfecto  ad  perfectum  secundum  re- 
dum  ordinem,  non  e  converso1:  si  ergo  dilectio 
Dei  perfectior  et  superior  est  qnam  dileclio  proximi, 
dilectio  proximi  est  via  ad  illam.  Sed  via  prior  est 
quam  terminus :  ergo  per  prius  est  motus  dilectio- 
nis  in  proximum  quam  in  Deuni. 

/».  Item,  prior  est  actio  qnam  contemplatio  se- 
cundum  rectum  ordinem  2 ;  sed  dilectio  proximi  l';i- 
cit  hominem  versari  circa  vitam  activam,  dileclio 
Dei  circa  vitam  contemplativam  :  ergo  secundum  re- 
ctuin  ordinem  prior  est  motus  caritatis  in  proximuin 

quam  in  Deum. 

Sed  contra:  l.  Secundum  eum  modum  caritas 
.  pmi.  movet  hominein  ad  diligendum  Deum,  secundum 
quem  Deus  praecipit ;  sed  Deus  praecipit,  primo 
amari  se,  et  deinde  amari  proximum ,  quia  primum 
et  summum  mandatum  est:  Diliges  Dominum 
Deum  tuum.  Secundum  autem  simile  est  huic :  Dt- 
liges  proximum  tuum,  secundum  quod  dicilur  Mat- 
thaei  vigesimo  secundo  3 :  ergo  prius  movet  caritas 
ad  amandum  Deum  quam  ad  amandum  proximum. 

2.  Item ,  «  causa  prior  esl  suo  effectu 4  » ;  sed 
dilectio  Dei  causa  est  dilectionis  proximi ,  quia  ideo 
diligit  homo  proximum,  quia  diligit  Deum,  cums 
proximus  est  imago:  ergo  etc. 

3.  Item.  diligibile,  quod  prius  est  in  intentione, 
prius  est  in  affectione  ;  sed  intentio  per  prius  est 
respectu  finis  quam  respectu  eius  quod  est  ad  fl- 
nem  5 :  ergo  et  dilectio.  Si  ergo  Deus  diligitur  in  ra- 
tione  finis ,  et  proximus  in  ratione  eius  quod  est  ad 
finem;  necessario  videtur,  quod  dilectio  Dei  prae- 
ambula  sit  ad  dilectionem  proximi. 

4.  Item,  amor  inclinat  ad  illud  prius,  ad  quod 
inclinat  ardentius,  quia  affectus  sequitur  inclinatio- 
nem  maiorem :  sed  caritatis  amor  ardentius  inclinat 
ad  amandum  Deum  quam  proximum  6 :  ergo  prius 
facit  exire  in  illum  motum  quam  in  islum. 


coNCi.rsi  o. 


Motus  carUatis  w  Deum  quoad  mclinatwnem  et 
dignitate  et  origine  prior  est  quam  m  pro- 
nmum,  sed  quoad  exerciiationis  perfeetionem 
prior  est  dUeetio  proximi  quam  Dei. 

Respondeo:  Dieendum,  quod  dupliriter  contingit 
comparare    istos  molus  dilectionis  ad  habituin  cari-Dupi*j 
tatis:  aut    secundum  prtmam  ipstus  habitus  incli- 
nationem,  aut  secundum  exercit»  perfectionem.  Si 

secundum   primam    eius  inclinationem ,  sic  conce- 
dendum  est,  quod  motus  dilectionis  in  Deum  prior 
est,  quam  motus  dilectionis  in  proximum,  quoniam 
caritas  prius  inclinat  ad  Deum  quam  ad  proximuin. 
cum  Deus  sit  obiectum  principalius ,  et  inclinatio  re- 
spectu  ipsius  Dei  sit  causa  inclinationis  respectu  pro- 
ximi.  Caritas   enim  Deum  facit  diligi 7  propler  se: 
et  proximum  propter  Deum,  ita  quod  propter  dicit 
habitudinem  causae  /inalis  et  causae  movenUs  el 
inducentis.  Secundum  ergo  primam  caritatis  vncli-  condo 
nationem  prior  est  non  solum  dignitate ,  sed  etiam 
origine  motus  dilectiohis  in  Deum  quam  motus  di- 
lectionis  in  proximum.  —  Si  vero  loquamur  secun- 
dum  exercitationis  perfeclionem ;   cum    exercitatio 
circa  motuin  8  dilectionis  in  proximum  respiciat  vi- 
tam  activam,  exercitatio  vero  motus  dilectionis  in 
Deum  respiciat  vilam  contemplatiuam ;  et  ille  status" 
sit  islo  inferior  et  imperfectior :  prior  est  dilectio  pro-  conch 
ximi  quam  dilectio  Dei.  Qui  enim  vult  esse  perfectus 
amator  Dei  prius  debet  se  exercere  in  amore  proximi, 
sicut  qui  vult  esse  bonus  contemplativus  prius   de- 
bet  esse  bonus  activus.  sicut  docet  Gregorius  "\  —  Et 
in  huius  rei  signum  bis  dalus  fuit  Spiritus  sanctus.  coniir 
et  primo  in  terra,  loannis  vigesimo ;  secundo  de  caelo. 
\ctuum  secundo ;  quia  prius  oportet  amorem  carita- 
tis  exerceri  in  his  quae  videmus,  ut  per  amorem 
visibiliuin   «  in  amorem  invisibilium  rapiamur11  ». 


i  Secundum  Aristot.;  vfde  tom.  II.  pag.  330,  nota  5.  in  fine. 
2  Bernard.,  Serm.  3.  in  Assumt.   B.  M.  V.  n.  I :  Optimam 
enim  partem  elegi.t  Maria,  tesle  ipso  quem  Martha  suscepii.  Sed 
prior  natu  Marlha   videtur,  ei   salulis   iniUum  sibi  magis  aciio 
quam   contemplatio   noscitur  vindicare.   Laudat   Christus   Ma- 
iiam,  sed  a  Martha  suscipitur.  Am;ii  Rachaelem  Iacob,  sed  Lia. 
supponilur  ignoranti  etc.  Serm.  46.  in  Cantic.  n.  5:  En  ibrte 
appetis  et  ipse  contcmplationis  quietem,  et  bene  facis;  tantum 
ne  obliviscaris  Qores,  quibus  lectulum  sponsae  legis  aspeisum. 
Ergo  cura   et  tu  tuum   similiter  circumdare   bonorum  fioribus 
operum .  virtutum  exercitio...  Sed  et  praeposlerus  ordo  est , 
ante  meritum  exigere  praemium,  et  ante  laborem  sumere  ci- 
bum,  cum  dical   Apostolus:   Qui   non   Inborat  non  mandmet 
(II.  Thess.  3,  10.)  etc. 

3  Vers.  37.  seqq.:  Diliges  Uominum  Deum  tuum...  ln><  esl 
maximum  et  primum  mandatum...  Secundum  autem  etc.  —  In 
maiori  pro  Secundum  eum  codd.  AY  Secundum  eundem.  In 
minori  pro  amari  proximum  ,  quod  habent  multi  codd.  et 
edd.  I,  2,  in  aliis  codd.  et  Vat.  amare  proorimum;  cod.  A  et 
Supplement.  Sum.  Alex.  Hal.  collat.  60.  a.  i.  omittunt  amari. 


4  Aiistot.,  11.  Poster.  c.  17.  (c.  14.):  Causa  enim  prius  est 
eo  cuius  est  causa. 

5  Cfr.  supra  pag.  486,  nota  2. 

6  Vide  hic  lil.  Magistri ,  c.  4. 

7  Edd.  diligere.  Mox  post  et  proximum  codd.  15  D  repe- 
tunt  facit  diUcji.  Paulo  inferius  pro  primam  codd.  A  K  P  R  S  bb 
primariam. 

8  Edd.  omittunt  circa  mulam,  ct  bis  pio  exeixilatio  subsli- 

luuni  exercitium. 

9  Codd.  et  edd.  I,  2  non  congrue  hic  status  sit  Mo;  lamen 
etiam  alibi  auctor  simili  modo  istis  pronominibus  utitur. 

io  Libr.  VI.  Moral.  c  37.  n.  58.  seqq.;  I.  Homil.  in  Ezech. 
liom.  3.  n.  9.  —  Loci  Script.  allati  sunt  loan.  20,  22,  et  Act. 
2,  2.  seqq.  Cfr.  hic  lit.  Magistri,  c.  i,etl.  Sent.  d.  I  i.  dub.  i. 

11  Gregor.  in  Praefat.  Missae  in  Nativ.  Domini.  Cfr.  supra 
pag.  26,  nota  6.  August.,  in  Ioan.  Evang.  tr.  17.  n.  8:  Dei  di- 
leclio  prior  est  ordine  praecipiendi,  proximi  autem  dilectio  prior 
cst  ordine  faciendi.  Cfr.  Bernardi  Sententiae  n.  21.  —  Paulo  infe- 
rius  edd.  omittunt  patet  responsio  ad  qaaestionem  proposttam. 


DIST.  XXVII.  ART.  II.  QUAEST.  V. 


C.ll 


Et  secundum    hanc    viain    procedunt  rationes, 

quae  ad  oppositam    partem  inducnntur,  sicut  patet 

aspicienti.  Ex  his  igitur  patet  responsio  ad  quaestio- 

darg4'.  nem  propositam ,  patet  eliam  responsio  ad  rationes 


ad  utramque  parlem  adduclas ;  procedunl  enim  se- 
cundum  diversas  vias.  secnndum  quas  ulraeque  ve- 
rum  concludnnt,  sicut  patet  ex  his  quae  praedi- 
cta  sunt  \ 


QUAESTIO  V. 
Utrum  actus  dileclionis  in  Deum  habeat  modum. 


Quinto  quaeritur ,  ulrum  actus  dilectionis  in 
Deum  habeat  modum.  Et  quod  sic,  videtur. 

1 .  Sapientiae  undecimo  2 :  Omnia  in  numero  el 
ttmenii.mensura  et  pondere  disposuisti ,  Dom  ine :  ergo  mo- 

tus  caritatis  in  Deum  mensuram  habel ;  et  omne 
quod  habet  mensuram  ,  habet  modum  :  ergo  necesse 
est,  motum  dilectionis  in  Deum  esse  modificatum. 

±  Item ,  omne  finitum  est  terminatum  ■ ,  et 
omne  terminatum  est  mensuratum,  el  omne  tale  est 
modificatum  :  ergo  a  primo  omne  finitum  habet  mo- 
dum  ;  sed  motus  caritatis  in  Deum  est  finitus.  cuni 
sit  creatus  et  a  virtute  finila:  ergo  necesse  est,  ipsuni 
habere  moduin. 

3.  Uem  ,  sapientia  est  supra  caritatem,  sicnt  dicil 
Bernardus  in  libro  de  Amore  Dei 4 .  quod  «  amor 
proficit  in  caritatem.  et  caritas  in  sapientiam  »;  sed 
sapientiam  oportet  habere  moduin.  secunduni  quod 
dicit  Apostolus  ad  Romanos  duodecimo :  Non  plus 
sapere,  quam  oportet  sapere  etc. :  si  ergo  sapientia 
debet  habere  modum,  pari  ratione  videtur,  iiiiino 
multo  fortiori ,  quod  ipsa  caritas  habeat  modum. 

4.  Item,  modus,  species  et  ordo  ad  se  invicem 
comparantur,  sicut  unum .  verum  et  bonum5;  sed 
bonum  praesupponil  verum.  et  verum  praesupponit 
unum  :  ergo  pari  ratione  ordo  praesupponil  speciem. 
et  species  praesupponit  inodum.  Sed  motns  caritatis 
in  Deum  est  ordinatus :  ergo  et  modificatus. 

Skd  contra:  I.  Bernardus  de  Diligendo  Deo'': 
opposi-  «  Causa    diligendi    Deum  Deus  est,  modus  est  sine 

tnm.  ° 

iuodo  diligere»;  et  iterum:  «  Mihi  fides  tanto  plus 
dicil  Deum  anianduin,  quanto  me  pluris  ipsum  ae- 
stimandum  intelligo  »:  sed  inlelligo.  quod  ipse  plu- 
ris  aestiinaniliis  esl  iiuam  ego  in  infinitum  :  ergo 
iii  iufinitum  est  diligendus.  Sed  nihil  tale  habet  mo- 
diun  :  ergo  motus  carilatis  non  habet  inoduin. 

2.  Item,  ratio  diligendi  Deum  est  ipsa  summa 
Bonitas 7 ;  sed  summa  Bonitas  esl  infinita,  non   ha- 


bens  inodum  neque  mensuram :  ergo  et  habitus,  qui 
movere  et  inclinare  habet  secundum  rationem  illam: 
videtur  ergo,  quod  inotus  dilectionis  in  Deuni  non 
habeal  terminum  neque  inodiun. 

3.  Ilem,  caritas  est  aequa  ponderatrix ,  cum  sit 
affectio  ordinata  ;  sed  qui  aequaliter  et  ordinate  i»on- 
deral  appretiatur  et  amat  unumquodque,  quantnm 
est  appretiandum  et  amandum  s :  si  ergo  summum 
Bonum  in  infinitum  excedit  omne  bonum  creatum, 
videtur,  quod  motus  caritatis  in  Deum  in  infinitom 
excedal  motum  caritatis  in  proximum  :  t-rgo  non  vi- 
delur.  (juod  habeal  modum. 

i.  Item,  omne  quod  habet  modum  per  sui  ex- 
cessum  jiotest  vitiari:  ergo  si  motus  carilalis  in  Deum 
modum  haberet,  per  suum  excessum  vitiari  posset. 
Sed  nemo  vituperabilis  est,  quantumcumque  diligal 
Deum  affecluose  et  intense 9 :  si  ergo  motus  caritatis 
in  Deum  non  jiolest  vitiari  [)er  excessum,  videtur, 
qnod  in  se  non  habeal  modum. 

c  o  n  c  i.  r  s  i  o. 

Actus  diiectionis  erga  Deum  habet  modum  ex  vir- 
tutis  limitatione  et  debitarum  circumstantia- 
rum  addiiione,  sed  non  modum  ex  mediatiom 
inter  superfluum  et  diminulum. 

Respondeo:    Dicendum,  quod  Lripliciter  notesl    ; 
dici  aliquis  actus  habere  modum :  nno  modo  per  li-  p,ieiler 
mitationem  quantum  ad  se  ipsum;  alio  modo  per 
aggregationem  circumstantiarum  ;  lertio  modo  ex 
mediatione l0  inter  superfluum  et  diminutum.  Priniooei 
modo  est   dicere,   quod  modum  habet  actus  omnis 
virtntis  creatae.  Omnis  enim  virtus  creata  finita  esl 
et  limitala;  et  ideo  omnis  actus  eius   finitatem   ha- 
bel  et   modiiin,    loquendo  de  limitatione  el  finitate 
non  secundum  nossibililatem ,  se<l  secnndnm  ictum. 


1  Vide  scholion  ;t<l  praecedentem  quaest. 

-  Vers.  21.  —  1 1 1  Hne  arg.  pro  esse  modificatum  cod.  ^ 
kabere  modum. 

:i  Vide  verba   Ambrosii  supra  pag.  300,  nota  <>.  allata. 

*  >wr  de  Natura  el  (liuriiii.  amoris,  c.  ■>.  n.  'i.  Cfr.  supra 
i96  nola  7.       Seq.  verbum  Apostoll  esi  li 12,  :i. 

'•  Cfr.  I.  Scnt.  (I.  3.  p.  I.  dub.  3,el  II.  Sent.  d.  35.  a.  -'. 
q.  I.  seqq.  !>'•  nwnort  vide  Mex.  Hal.,  S.  p.  I.  q.  13.  m.  2, 
q.  15.  ni.  1.  el  q.  17.  m.  I. 

c  Cap.  I.  n.  I. —  Seq.  testimonium •invenitur  ibid.  c.  5. 
n.  15.  —  ln  flne  arg.  edd.  voci  caritatis  adiungunl  m  Deum. 

1  Cfr.  supra  a.  I.q.  I.  seq.  —  Mox  pro habitus,  qui cod. 
\  habitus ,  i/iiin. 


8  Bernard.,  Epist.  85.  n.  3:  0  Domine,  qui  illumina: 
cernara  meam...  illumina  1 1 » — » -^  quoque  tenebras  meas, 
deam  el   gaudeam  ordinatam  In  in<'  cnritatem,  sciens   el   dlli- 
gens  quae  diligenda  sunt,  et   quantum  <t  ad  quid   dillg 
>;iini  elc.  Cfr.   '!<•  M«"l<i  bcne  vivendl    Inter  0|>era  Bernardl  . 
c  5.  n.  12.       Posl  pauca  |n<'  txcedat  multl  '<"l<l 

i    .  ii.  ii.  18  seq.:  Glorlflcantes  Domlnum ,  quantnmoum- 
que  potueriUs;  supervalebit  enim  adhuc...  maloi  <-i;hii  esl 
laude. 

1 '  Vat.  hic,  el  Inferius  cum  >  m  edd,  i ,  2 

tate;  nliquanto  Inferius  pro  finH  dem  edd  cum  V 

luuni  (tnitatione 


612 


SENTENTIARUM  LIB.  IH. 


De9  ,nodo.  -  Secundo  vero  modo  csi  dicere ,  modum  esse  circa 
actum  vntutis  moralis  et  meriloriae,  quia  i.ullus 
actus  fit  laudabiliter,  nisi  ad  eum  concurrant  demtae 
De3.modo.circumstantiae1.  -  Tertio  modo  est  dicere,  quod 
modum  nabet  actus  omnis  virtutis  cardtnalts  sive 
politicae.  Omnes  enim  in  medietate  consistunt  inter 
superfluum  et  dirainutum,  ex  boc  ipsoquod  babent 
obiectum  crealum  et  finitum. 

Quoniam  ergo  caritas  est  virtus  creata  et  vir- 
lus  gratuita  et  virtus  iheologica;  binc   est,  quod 
concusio ..  actus  eius   modum   habet  ex  virtuMs   Umtatione; 
modum  etiam  habet  ex   debitarum   circumstanm- 
rum  additione,  ut  patet,  quia  modus,  quj  est  circa 
actum  caritatis,  est,  ut  quis  diligat  Deum  super  om- 
nia  et  propter  se  ex  loio  corde,  ex  lola  anima  et 
conc.us,o  t  ex  tota  mente  \  Sed  modum  illum ,  qui  est  ex  me- 
diatione  inter  superfluura  et   diminutum,  non   ha- 
bct,  quia  obiectum  eius  est  iinmensum  el  inlimtura. 
Ex  his  patet  responsio  ad  quaestionem   propo- 
sitanr  quia  motus  dilectionis  in  Deum  quodam  modo 
accipiendi  modum,  modificari  habet,  quodam  raodo 
vero  minime.  —  Et  secundum  hoc  currunt  rationes 
Adfanda-ad  oppositas  parles.  Nam  rationes,  quae  ad  prima.n 
menla'    partem  inducunlur,  quae  ostendunt,  motuin  carila- 
tis  habere  inoduin,  concludunt  de  modo,  qra   con- 
sistil  in  limitatione  actus  quantum  ad  se  ipsuni.  — 
Ad3.fuuda.Illa  tamen  ralio  de  sapientia   non   cogit:   quia  sa- 
"'"nU""    pientia  uno  modo  dicta  est  a  sapere,  alio  modo  di- 
cta  est  a  sapore3 ,  ita  quod  uno  modo  consislit  ra 
cognitione,   alio   modo  in  ajfeolione.  Et  secundum 
quod   consistit  in  affeclione ,   sic   dicit   Bernardus, 
quod  «caritas  crescit  in  sapientiam  » ;  et  hoc  modo 
non  habel  vitiari  per   excessum.   Secundum  autem 
quod  consistit   in  cognilione ,  sic  potest  vitiari   per 
excessum  et  curiositatem  perscrutationis 4 ;  sed  hoc 
modo  non  esl  superior  ad  caritatem  nec  illa  dignior: 
et  ideo  non  sequitur,  quod  motus  carilatis  in  Deum 
habeat  modum,  secundum  quod  modus  dicit  raedium 


inter   supernuu.n  et  diminutuin.  —  Aliae  vero  tres 
rationes  verum  concludunt,  et  ideq  Dancedfindae  snnt. 

i.  Ad  rationes   vero  quae  ad  oppositum  addu-sow| 
cuntur,  similiter  plana  est  responsio.  Nam  illud  Ber- 
nardi  de  Diligendo  Deo,  quod  Deus  diligendus  est 
sine  modo;  non  tollit  modum   detritae  circurnstan- 
tiae,  vel  finitatem  virtutis  creatae ;  sed  boc  tollit, 
quod   nemo  debet   sibi   lerminum   iofra8  virtuiem 
suam  praefigere,  quia  nemo  potest  superflue  Deum 
diligere,  et  ila  auiert  modum  lertio  modo  dictum. 
°  ±  Ail  illud  (juod  obiicitur,quod  ratio  diligendi 
Deum  est  Bonitas  infinita;  dicendum ,  quod  licet  ca- 
ritas  moveal  conformitcr  illi  ralioni ,  secundum  quod 
potest,  nunquam    Uiinen  facit  aequalem6;  et   ideo, 
(juamvis  ipsa  sumraa  Bonitas  sit  iniinita,  non  tamen 
propter  hoc  oportet,  quod  afteclio  caritatis,  quae  mo- 
vetur  secundum  illam ,  babeat  infinitalem  et  careat 
omni  mensura;  pro  eo  quod,  sicut  iux  clarilatis  di- 
vinae,  quani  sumus  visuri  in  patria,  est  in  se  infi- 
nita,  tamen  finite  cognoscetur  a  nobis,  et  clantas 
cognoscibilis  in  infraitum  excedet  claritatera  noslrae 
cognitionis  7 :  sic  etiam   intelligendum   est  ex  parte 
affectionis,   quod    muito   maior   erit   bonitas  illius 
sumini  Boni  amabilis,  quam  sit  affectio  amantis. 

3.  Ad  illud  quod  obiicilur,  (juod  caritas  est 
aequa  ponderatrix  ;  dicendum,  quod  verum  est;  hoc 
etiam  verum  est,  quod  in  infraitum  plus  diligit  Deum 
quam  crealuram ;  sed  tamen  non  propter  hoc  se- 
quitur ,  quod  diligat  Deum  omnino  infinite  sine  men- 
sura,  quia  linea  in  infmitum  excedit  punclum8,  et 
tamen  ipsa  in  se  finita  est. 

4.  Ad  ultimum  quod  obiicitur  de  excessu,  pa- 
let  responsio:  quia  obiicit  de  modo,  qui  non  solum 
est  ex  parte  virtutis  mouentis ,  sed  etiam  ex  parte 
obiecti,  qui  etiam  medium  locum  tenet  respeclu  su- 
perflui  et  diminuli ;  et  hunc  non  est  reperire  circa 
actum  dilectionis  Dei,  sicut  prius  tactum  est,  pro- 
pter  immensilatem  ipsius  obiecti  °. 


SCHOLIOK 


I.  Eandem  fere  quaestioncm  Richard.  a  Med.  (hic  a.  8.  q. 
1  )  sic  proponil :  «  Utrum  Deus  diligi  possit  cxcessive  »  (i.  e. 
nimis).  Patel,  quod  ad  quaestionem  sic  intelleclam  ct  respectu 
aclus  interioris  in  alTeclu,  responderi  dcbeat,  quod  c  contrano, 
cum  ratio  caritatis,  scilicet  Bonitas  divina,  sit  infinita ,  nulla 
creatura  possit  Deum  diligcre  satis  i.  e.  quantum  mcretur,  ct 
multo  minus  nimis.  (Cfr.   solut.  ad    I.   2.).  Et  secundum  l.unc 


sensum  aliis  verbis  resolvil  S.  Thomas  (hic  q.  3.  a.  3;  cfr.  S. 
II.  H.  q.  27.  a.  6.),  quod  caritas  «  non  habcat  modum,  scilicet 
praefixum,  ultra  quem  non  oportet  progredi».  -  pistinclio- 
nes,  quas  hic  adhibct  S.  Bonavcntura ,  aptac  sunt;  quas  Petr. 
a  Tari  (hic  q.  4.  a.  I.  quaestiunc.  I.)  sic  rcpelil:  «Ahquis 
actus  triplicitcr  dicilur  habere  modum:  aut  secundum  limita- 
lionem  csscntiac.  aut  sccundum   detcrminationem    dcbitae  c.r- 


i  Vide  supra  pag.  472,  nota  2.  —  IX*  lcrtio  inodo.qucm 
aliquis  actus  habere  potest,  vide  supra  pag.  474,  nota  fi.  in 
(ine.  _  pro  laudabiliter  edd.  laudabilis. 

2  Marc.  12,  30. 

3  Bernard.,  Serm.  85.  in  Cantic.  n.  8:  Et  si  quis  sapjen- 
liam  virtuUs  amorem  deflnierit,  non  milii  a  vcro  deviarc  vi- 
detur.  Ubi  autem  amor  est,  labor  non  est,  sed  sapor.  Et  foVtc 
sapientia  a  saporc  denominatur,  quod  virtuti  accedens,  quod- 
dam  vcluli  condimentum  sapidam  rcddat,  quae  per  sc  insulsa 
quodam  modo  et  aspcra  senticbatur.  Nec  duxerim  rcprelicn- 
dendum,  si  quis  sapientiam  saporem  boni  deflniat.  Cfr.  infra 
(i.  3o.  q.  I.  et  I.  Scnt.  prooem.  q.  3.  in  corp. 


<  Cfr.supra  d.  22.  dub.  o.  —  Paulo  inferius  pro  secun- 
durn  quod  non  pauci  codd.  secundum  guem. 

s  Edd.  iuxta. 

e  VaL  nunqwm  l""teH  potest  facerc  uequalem  affectumem 
ipsi;  et  ideo,  et  paulo  ante  conformikr  ad  iUam  raUoncm; 
edd.  1 ,  2  dicendum,  quod  Ucet  bonitas  moveat  conformtter  il- 
lam  affectionem  secundum  quod  polcsl  eic. 

7  Cfr.  supra  d.  14.  a.   I.  q.  2. 

8  Vidc  supra  pag.  280,  nota  5.  -  l»ro  dittgat  codd.  GH 

1  L  T  Z  aa  dittgit. 

?  Codd.  M  0  S  addunt  quod  cst  Deus. 


DIST.  XXVII.  ART.  II.  QUAEST.  VI. 


613 


cumslanthe,  aut  secundum  proportionem  medii  inter  super- 
tluum  et  diminutum.  Primo  modo  omnis  actus  creatus  habel 
modum;  secundo  omnis  actus  virtuosus,  quia  est  ex  debitis 
circumstantns  mensuratus;  tertio  modo  acius  virtutum  cardi- 
nalium  ». 

Praeter  laudalos  de  hac  (5.)  quaesliono:  B.  Albert.,  de 
hac  el  seq.  q.  hic  a.  10.  quaestiunc.  1-3.  —  Durand.,  hic  q. 
2.  —  Dionys.  Carlh.,  de  hac  et  seq.  q.  hic  q.  3. 

II.  Quoad  ullimam  (6.)  huius  articuli  quaestionem  cfr.  hic 
dub.  3  ,  ubi  explicantur  ipsa  verba  s.  Scripiurae  de  hoc  prae- 
cepto.  Duplicem  de  rebus  hic  tractatis  quaestionem  S.  Thomas 
(hic  q.  3.  a.  2.  et  i.)  cum  aliis  magistris  ponit,  nempe,  utrum 
Deus  possii  totaliter  diligi  —  et  utrum  modus  diligendi,  qui  es( 
in  praeceplo,  possil  in  via  servari  (cfr.  s.  II.  II.  q.  27.  a.  •'>.  q. 


4*.  o.  6.).    Licet    non    omnos    doctores    eisdem   dislinctionibus 
ulantur.  tamen  in  substaniia  docirinae  conveniunt.  —  Distinclio 
duplicis  totatitatis,  quarum  altera  est  in  via,  altera  in  patria, 
a  Guliel.  Antissiodorensi  [Sum.    p.    III.  ir.  tj.  c.  I.  q.  7. 
quam  inopta  ad  solvendam  hanc  quaesUonem  leiicitur:  < 
niam  ille  qui  esi  in  statu  contemplationis,  refert  omne^   i 
suos  in  Doum:  ergo  impletur  illud   mandatum   etiam  lot 
patriae;  quod  quidem  verum   est,   sed  hoc  non  potesl 
diu».  Ad  hanc  obieeiionem    solvendam    referunlur    verba    au- 
ctoris  nosiri  in  fine  huius  quaeslionis  posita. 

Praeter  S.  Thomam:  Petr.   a  Tar.,    hic   q.  i.  a.  I. 
stiunc.   2-1.  —  Richard.  a   Med..   hic  a.  B.   q.  2.  —  Durand., 
hic  q.  3. 


QUAESTIO  VI. 
Utrum  teneamur  diligere  Deum  ex  toto  corde ,  ex  totu  anima  et  ex  tota  m 


Se\to  et  ultimo  quaeritur.  utruni  teDeamur  ad 
illum  modum  implendum.  quem  Dominus  in  prae- 
cepto  implicat  Matthaei  vigesimo  seeundo ' :  Diliges 
Dominum  Deum  tuum  ex  toto  corde  tuo  et  ex 
tota  anima  tua  et  ex  totu  mente  lua.  Et  quod  non, 
videlur: 

I.  Primo  auctoritate  Augustini,  quae  habetur 
s-  p™  in  littera  2:  « Cum  inest  aliquid  carnalis  concupi- 
scenliae.  non  omm  modo  ex  lola  anima  dihgitur 
Deus»;  sed  necesse  est,  in  hac  vita  esse  aliquid 
carnalis  concupiscentiae:  ergo  impossibile  est  implere 
illud  praeceptum  in  hac  vita.  Sed  nullus  tenelur  atl 
impossibile:  ergo  non  tenemur  ad  eius  impletionem. 

H.  Item,  «impossibile  esl,  aliquid  moveri  simul 
et  semel  oppositis  motibus»;  sed  anima.  dum  est 
in  carne.  habet  motum  reflexum  ad  corpus,  quia 
corpus ,  quod  corrumpitur ,  aggravut  unimum3: 
ergo  non  potest  totaliter  ferri  inDeum;  et  si  homo', 
quamdiu  est  in  vita,  non  polest  Deum  diligere  ex 
tolo  corde:  ergo  non  tenemur  modo  illo  Deum  di- 
ligere. 

:i.  Item.  in  bac  vila  diu  esse  non  possumus 
sine  veniali  peccato4:  sed  cum  peccat  quis  veniali- 
ter.  movetur  motu,  qui  nec  est  in  Deum  nec  ad 
illum  ordinatus:  ergo  impossibile  est,  quod  homo 
in  hac  vita  omnes  motus  suos  ad  Deuin  referat.  Si 


ergo  nemo  tenelur  ad  impossibile.  nemo  tenetur  ad 
illius  modi  impletionem. 

Sed  contha  :    1.  Malthaei  vigesimo   secundo':  '    Plrle 

c  tffinnatm. 

Diliges  Dominum  Deum  tuum  etc. ;  el  eiusdem  de- 
cimo  nono:  Si  vis  ad  ritum  ingredi ,  serva  nwn- 
dutu:  ergo  si  hoc  est  praecipuum  omniura  manda- 
lornm.  homo  tenetur  praecipue  ad  illud  servandum: 
ergo  tenetur  ad  illius  modi  impletionem.  Si  tu  di- 
cas ,  quod  hoc  non  cadil  sub  praecepto;  contra  hoc 
esi .  quia,  si  sub  praecepto  non  cadit,  ergo  potius 
modus  ille  debuit  poni  inter  consilia  quam  intei 
praecepta. 

H.  llem.  cum  Deus  praecipil  aliquid  alicui,  ui 
faciat  lali  tempore,  non  solum  tenetur  ad  illud  opus. 
?ed  etiam  ad  tempus,  similiier  etiam .  et  cum  vo- 
vet:  ergo  pari  ratione,  cum  Deus  praecipil  aliquid 
fieri,  determinans  modum,  dod  solum  tenetur  quis 
ad  actus  exsecutionem ,  sed  etiam  ad  modi  imple- 
tionem.  Si  t>t  dicas,  quod  homo  excusatur  a  ten- 
lione  propter  impossibiiitatem  praecepti  implendi; 
contra  hoc  est  quod  dicit  Hieronymus6:  «Anatbema 
sit  qui  dicit,  Deum  praecepisse  impossibile  :  ei  Au- 
guslinus:  « Servum  pigrum  oon  damnaret,  si 
quae  nullo  modo  lieri  poterant,  imperaret». 

3.  Iiem.  diligere  Deum   ex   loto  corde  el  <\ 
tota  anima  el  e\  tota  mente  secundum  Bernardum1 


1  Vers.  37. 

2  Hic  C  'i.  —  Ciroa  linom  hiiiu^  nec  non  '.\.  arg.  respidtur 
regula  <i.  iuris  (Ubr.  v.  Sexti  Decrelal.  in  ( im-  > :  Nemo  potesl 
;id  impossibile  obligari. 

3  Sap.  '.•,  15.  -  Maior  sumta  esl  ex  AristoU,  VIII.  Phys. 
lexL  ti.  ..  s.;.  —  in  conclu^.  pro  esi  in  vita  codd.  /.  bbesi 
iii  Imr  ritn :  deinde  <nt\.  /.  voci  rnnl?  adiicil  suo. 

*  Ita  el  August.,  <\f  Spiritu  et  littera,  c.  27.   n.  18:   Sine 
uis  \cni;ilil)ii-  haec  \it.i  non  ducltur.  Cfr.  II.  Sent   d.  Jl. 

a.  2.  ij.  i.  —  Mox  pro  movetur  edd.  peccat.  In  Bno  arg.  pro 

mofti  cod.  \  mandaU. 

5  Vers.  37.  —  >''>(.  Scripturac  locus  Ibid.   19,    17.  —  Pro 
iusdem  non  pauci  codd.  sed  enisdem.  In  Rne  arg.  pro  '/*•- 

imit  edd.  ilrhri. 

6  ln  Explanatione  symboll  ad  Damasum  flnter  opera  lli'-- 
ronymi).  Cfr.  tom.  II.  pag.  691,  nota  9.  —  Augusdnl   \ 

niuntur  in  eiua  Serm.  54.  (aliaa  1   de  Verbis  Domlnl    •    2. 


n.  -2.  —  Pro  praecepti  (cod.  I>  praecepta)  rmj  dd.   \  K 

lili  mandati  implendi. 

"■  Serm.  20.  in  Canlic   n.   i.  el  Serm.  29.  de  Dii     sia 
I.  el   5.  —  De  explicatione ,  quae  hic  el  alibl  Augusiino  trlbul- 
lur,  vide  quae  obsen^avimus  lom.  I.  pag.  81,  noi    B 
hio  lit.  Magistrl,  c  5.  in  flne.  Innocendus  III.,  Serm  •>  In  I 
iiuini  de  uii"  mariyre,  dicit:  Ex  hai  comprehensiva  cog 
procedil  summa  dilectio,  per  quam  Sancfl  dlligunl   Deun 

/d/./    rmilr ,    r.r    U)ta     nirnlr  .     r.r    tota    niiiiiin       M  iltli. 

/.  /   nfnir    id  esl  memoria,  diligum  Polrem;  totn .  Id    -    - 
oblivlone.  /.'/  corde,  Id  esi  Intellectu,   diligunl   Filium;  i<>t,> 
ld  esl  sfne  errore.  Ea  anttna,  \>\  esl  voluninte,  diligunl  S 
iiim  sanctum ;  !>>t<i .  u\  esl  slne  oonli 

oluntatl  pei   i  n  il  item   Inl nt,  ul  nihll  omn 

lint.   nlsl  '|ii"il   Deum  velle 

in  fesi  i  B.  P  II.  S 

dub. 


614 


SENTENTIARUM  LIB.  III. 


esi  diligere  «dalciter  el  sapienler  et  fortiter»;  se- 
cundum  \ugustinum  est  diligere  «sine  errore, sine 
contradictione  et  sine  oblivione»;  sed  hoc  totum 
potest  lioiiK»  et  tenetur  facere  in  statu  viae:  ergo 
tenemur  ad  huiusmodi  mandati  impletionem.  Si  tu 
dicas,  quod  Augustinus  intelligit  non  tantum  pri- 
vative,  sed  etiam  posilive,  ul  omnis  motus  intelle- 
ctus  et  affectus  feratur  in  Deura  ' ;  adhuc  videlur 
posse  impleri,  quia  praeceptum  affirmativum  non 
obligat  ad  semper,  et  illud  simpliciter  dicitur  posse 
impleri,  quod  potest  impleri  pro  loco  et  tempore; 
sed  aliquando  potest  homo  cogitare  solum  de  Deo 
et  circa  ipsum  affici:  ergo  videtur,  quod  modus 
ille  dilectionis  in  via  simpliciter  debeat  et  potest 
impleri. 

luxta  hoc  quaerilur:  si  inodus  ille  non  potest 
Qnaestio  iu-  impleri  in  via,  nec  quis  tenetur  illud  implere,  ad 
quid  apponitur  inter  praecepta  divina  ?  Si  (u  dicas, 
sicut  dicit  Auguslinus 2,  quod  hoc  est,  ut  sciamus, 
quo  lendere  debeamus;  pari  ratione  ergo  videtur, 
quod  Deus  debuerit  praecepisse,  ut  videamus  eum 
facie  acl  faciem;  quod  si  non  debuit  facere,  non 
videtur  illa   ratio  sufficiens,   quain   Augustinus  as- 


cid  ms 


signat. 


GONCLUSIO. 

Praeceptum  de  diligendo  Deo  datum  ita  tenemur 
implere,  ut  excludatur  a  corde  nostro  omnis 
affectus  contrarius;  non  tamen  ita,  ut  exclu- 
datur  penitus  omnis  ajfectus  extraneus. 

Rlspondeo:  Ad  praedictorum  intelligentiam  est 
opposita  ef- notandum ,  quod  cum  aliquando  dicanl  sacri  Docto- 

fata  Docto-  ,         '  ,.  *  .....  . 

mm.  res,  inodum  praedictum  posse  impleri,  aliquando 
dicant,  non  posse   impleri3;    ex    hoc   admonemur, 

conciasio  i.  si  utrumque  videre  possumus,  quod  uno  modo  ad 
praediclura  modum  obligamur  adimplendum,  alio 
modo  excitamur  ad  ipsum  desiderandum ;  nnde 
modus  praedictus  uno  modo  est  dispositio  meriti, 
alio  modo  est  dispositio  praemii. 


Hoc  autem  est  secundum  duplicem  modum  to-i>^ 
talitatis4  cordis,  ammae  et  mentis.  Duphciter  ennn 
potest  intelligi,  quod  amor  Dei  possideat  lotum  cor: 
aut  ita,  quod  excludat  omnem  affectuin  extraneum;  i'nma. 
et  tunc  dominatur  plene  et  perfecle   cordi.  Iloc  au- 
tem  est,  quando  omnes  motus  cordis  per  amorem 
referuntur  in  Deum;  et  haec   totalitas   ponit  domi- 
niiun  plenum.   Alio    modo    dicitur  amor  Dei  lotiim  secunc 
cor    possidere ,   quando   excludit   omnem    alTectum 
conlrarium ,    hoc    est,   quod    nihil  diligatur  sopra 
Deum,  vel  aequaliter  ipsi  Deo;  et  sic  diligil  Deum 
ex  toto  corde,  qui  diligit  eum  propter  se  et  super 
omnia '.  —  Prima  totalitas.   quae   excludit  omnem  An* 
extraneum  motum,  est  perfecti  dominii   nec  polest 
baberi    ante   adeptionem  gloriae ,  ubi    ad    ipsura 
Deum  aspiciemus  et  in   ipsum  feremur  continue.  Se- 
cunda  vero  totalitas  potest  haberi    per   infusionem 
fjraliae ,  quae  est  expulsiva  omnis  inorlalis  culpae. 

Si  ergo  in  illo  praecepto   intelligatur   Deus  di- 
ligi  ex  tota  anima  et  ex  loto  corde  et  ex  tota  mente 
quantum    ad   primam   acceptionem    totalitatis;    sic  conciu 
modus  ille  non  obligat  ad  sui  implelionem ;  sed  ex- 
priraitur  in  praecepto^   ut   sciamus,  quo  per  amo- 
rem  debeamus  lendere,  et  ut   nemo  se   perfectum 
arbitrelur,  quousque  illam  perfectionem  fuerit  asse- 
cutus  6.  Si  vero  dicatur  diligere  ex  toto  corde  secun-  coock 
dum  secundam  aeceplionem ;  sic  tenemur  ad  illum 
modum  implendum.  —  Et  quia  secundum    utram-  cona 
que    acceptionem    voluit   Spiritus    sanctus    intelligi 
praedictura  mandatum;  hinc  est,  quod  quidam  di- 
cunt,  ipsum  posse  impleri  in   via,  quidam  vero  di- 
cunt,  quod  non  potest  impleri,  quousque  pervenia- 
tur  in  patriam.  —  Et  secundum  hoc  procedunt  ra-  aj  u 
tiones  ad  partes  oppositas. 

Si  autem  quaeratur,  quare  in  islo  praecepto  yoaes 
magis  exprimitur,  quo  tendere  deheamus,  quam  in  *»■ 
aliis  praeceptis;  responderi  potest,  quia  plenitudo 
Legis  est  dilectio1,  et  finis  praecepti  est  caritas , 
et  mandatum  dilectionis  est  primum  et  summum 
secundum  divinum  testimonium;  ideo  disposuit  Spi- 
ritus  sanctus  circa  ipsum   exprimere  perfeelionem 


1  Vide  liic  lit.  Magistii,  c.  5.  in  fine.  —  Mox  pro  ad  sem- 
per  V;it.  pro  semper.  Post  pauca  codd.  et  Supplement.  Sura. 
Alex.  Hal.  collat.  61.  a.  2.  omiitiint  pro  ante  Ibco  et  tempore. 

2  De  Perfectione  iustit.  horainis,  c.  8.  n.  Hi,  unde  et  verba 
Magistri  hic  in  lit  c.  6.  circa  rineni  sumta  sunt.  Cfr.  de  Spi- 
ritu  et  Iit.  c.  36.  n.  64.  —  Paulo  inferius  respicilur  I.  Cor.  13, 
12.  —  l';itilo  superius  plures  codd.  et  Supplement.  Sum.  Alex. 
Hal.  omittunt  in  via ;  deinde  Vat.  pro  illud  implere  substi- 
tuit  illum  implere. 

3  Praeter  Augnst.  iam  laudat.  cfr.  Bernard.,  de  Diligendo 
Deo,  c.  10.  n.  29. 

4  Cod.  /  secundum  duplicem  totalitatem. 

5  August.,  de  Spiritu  et  liltera,  c.  36.  n.  65:  Alitid  est 
enitn  totam  nondum  assequi  caritatem,  aliud,  nullam  sequi  cu- 
piditatem.  Quam  ob  rem  debet  homo,  quamvis  longe  minus 
amet  Deum,  quam  eum  potest  aroare  conspectum,  nihil  tamen 
appetere  illicilum,  sicut  etiam  in   his   quae  adiacenl   sensibus 

.(  irporis,  potesl  oculus  nullis  tenebris  delectari,   quamvis  non 
ssii  in  fulgeniissima  luce  deiisi.  Verum  ecce  iam  talem  con- 


stituamus  animam  humanam  in  hoc  corrupiibili  corpore,  quae, 
etsi  nondum  illa  supereminenlissima  perfectione  caritatis  Dci 
omnes  motus  terrenae  libidinis  absorbuerit  atque  consumserit, 
altamen  in  ista  minore  iustilia  ad  illicitum  aliquid  operandum 
eidem  libidini  nulla  inclinationc  consentiat  ete.  —  Paulo  infe- 
ritis  pro  ubi  non  pauci  codd.  et  edd.  I,  2  nisi,  et  deinde 
pro  aspiciemus  codd.  A  I  K  L  atque  edd.  I,  2  aspiciamus. 
Mo\  pro  feremur  edd.   I,  2  cum  cod.  A  feramnr. 

6  August.,  de  Spiritu  et  lillera,  c.  36.  n.  64:  Sed  ideo 
nobis  hoo  etiam  nunc  praeceptum  est,  ut  admoneremur,  quid 
lide  exposcere,  quo  spcm  pracmiltere,  et  oblivisccndo  quae 
rctro  sunt,  in  quae  anteriora  nos  extendere  debeamus.  \c 
per  hoc,  quanlum  milii  videtur,  in  ea  quac  perficienda  est  iu- 
slilia,  multum  in  hac  vita  illo  profecit,  qui  quam  longe  sil  a 
perfectione  iuslitiae,  proficiendo  cognovit. 

7  Rom.  13,  10.  —  Seq.  testimonium  est  I.  Tim.  I,  5; 
deinde  lespicitur  Matth  22,  3S:  Hoc  esl  maximum  .et  primum 
mandatum. 


DIST.  XXVII.  DUBIA. 


615 


nnio- 
,ctis- 
nsis. 


io  l. 


et  complementum ,  ad  quod  singula  bona  et  man- 
data  ordinantur.  magis  quam  in  aliquo  praecepto- 
rum.  Et  per  haec  patent  omnia  quae  eirca  hoc  quae- 
runlur. 

Si  quis  autem  contendat1,  modum  illum  sim- 
pliciter  posse  impleri  in  via  quantum  ad  aliquod 
tempus,  in  quo  potest  homo  totaliter  ferri  in  Deuin. 
ita  ut  nec  sint  in  eo  motus  caritati  oppositi  nec 
etiam  extranei ;  responderi  potest .  quod  licet  hoc 
possit  esse  et  aliquando  sit  in  aliquibus  personis 
excellentibus.  non  lamen  cominuniter  reperitur  in 
iustis  omnibus5.  —  Praeterca,  licet  sit  ibi  totalilas 
motuum  ul  mmc,  non  tamen  est  simpliciter.  Et 
ideo  detectus  est  a  perfecta  totalitate,  quae  est  to- 


taiitas  motuum  et  temporum ;  et  haec  est .  quae 
simpliciter  excludit  motum  extraneum.  Et  ita.  quani- 
vis  aliquo  modo  impleri  possit  modus  ille.  non  ta- 
men  omnino.  sicol  insinuatur  in  illo  praecepto.  Et 
hoc  innuil  Autrustinns .  cum  dicit:  « f.um  aliqnid  ad- 
huc  esl  carnalis  concupiscenliae ,  non  omni  modo 
ex  tota  anima  diligitur  Deus».  Et  hoc  ipsum  vull 
dicere  Magister3,  com  dicit,  «qood  impleri  potest 
hic  modus  praedictus  secnndum  perfectionem  viae, 
quae  est  perfectio  currentis.  non  secondnm  perfe- 
ctionem  patriae,  quae  est  perfectio  pervenientis 
et  ila  vull.  quod  impleri  possit  « ex  parte»,  Don 
tamen  omnino  perfecte  et  integre  \ 


DLBIA  CIRCA  LITTEIUM  MAf.lSTKI. 


Dub.  I. 

ln  paite  isla  sunt  dubitationes  circa  litteram, 
et  primo  quaeritur  de  illa  defmitione.  quam  ponit 
Magister.  qua  dicit :  Caritas  est  dilecliu ,  qua  dili- 
gitur  Deus  propler  se ,  et  proximus  propter  Deum; 
et  quaeritur  iuxta  hoc,  cum  multae  inveniantur  de- 
finitiones  de  caritate  —  cum  «  unius  rei  unica  sit  de- 
fmitio  5  »  —  quomodo  ab  invicem  dislinguantur.  Prae- 
jaes  ter  enim  praedictam  defmitionem    invenitur  deliniri 

latis.  l 

ab  Auguslino  in  libro  de  Moribus  Ecclesiae  6  sic  : 
« Carilas  esl  animi  rectissima  affectio.  coninngens 
nos  cum  Deo  ».  —  llem.  Augustinus  in  Soliloquiis7: 
«  Caritas  est  virtus.  qna  Deum  videre  eoque  per- 
frui  desidentmus ».  —  Item.  in  libro  de  Spiritn  et 
anima8:  ««Caritas  est  vita  copnlans  amantem  cuin 
amato  ».  —  Postremo,  definitnr  ab  Apostolo  primae 
ad  Timotheum  primo  9 :  Finis  praecepti  esl  caritas 
de  corde  puro,  consdentia  bona  et  fide  nonficta. 
Contra  primam  definilionem  sic  obiicitur :  idem 
«Hprest  dilectio  et  caritas:  ergo  cum  Magister  detinit  ca- 
ritatem  per  dilectionem,  delinit  idem  per  se  ipsnm  ''. 


—  Item .  amori  naturali  in  statu  innocentiae  conve- 
niebat  ista  definitio  "  :  ergo  non  videtnr  esse  ronver- 
tibilis  cum  caritate. 

Contra  secundam  definitionem  obiicitur  sic:  af-contraa 
fectio  animi  est  ab  ipsa  anima  ;  caritas  autem  non  est 
ab  ipsa  anima.  sed  a  Deo  n:  ergo  male  dicitur  caritas 
affectio  animi.  — Item .  haec  definitio  potest  compe- 
tere  spei13:  ergo  non  recte  assignatnr  de  caritate. 

Contra  lertiam  obiicitur  sic:  quia  visio  respon-  conw  s. 
det  ipsi  lidei.  et  frui  commune  est  ad  omnem  vii- 
tulem  M :  ergo  male  definitur  caritas  per  viden  el 
frui.  —  Item .  desiderium  est  rei  absenlis15  el  quo- 
ilain  modo  iinperfeclum  :  cuin  ergo  caritas  sit  per- 
fectissima.  male  definitur  per  actum  desiderandi. 

Contra  quarlam  obiicitur  sic  :  Dionysius  in  libro 
de  Divinis  Nominibus16,  definiens  amorem  generali- 
ter,  dicil,  quod  esl  «  virtns  anitiva  »:  ergo  copulare 
amantem  cum  amato  non  est  proprinm  caritatis, 
cum  sit  commune  amori  naturali  et  anunali.  —  Item, 
vita  est  perfectio  absoluta  1:.  copulatio  amantis  cum 
amato  est  qualitas  respectiva:  ergo  male  dicitui 
ritas  esse  vita  copnlans. 


1  Edd.  I,  lopponat,  Val.  opponat sive atientet.  Posl  pauca 
pro  rn  quo  polest  cod.  Z  quia  polr.st.  Inferius  etiam  pro  iustis 
omnibus  codd.  A  K  Z  ei  edd.  iustis  hominibus. 

2  Cfr.  August.,  de  Spirilu  el  littera,  c.  3G.  n.  66. 

3  llic  c.  6. 

4  Vide  scholion  ad  praecedentem  quaest. 

-  icundum  Aristot.,  VI.  Topic.  c.  3.  (<•.  t.).  Vide  supra 
pag.  -><>i .  nola   >. 

fi  Libr.  I.  c.  II.  n.  19.  Cfr.  supra  pag.  'i'.iT.  nota  9.  Pro 
affectio  rectissima  edd.  iiffertin  iustisshna. 

'  Libr.  I.  c   6.   n.  13.  Vide  supra  p;i^r.  583,  noui   i. 

8  Cnp.  16:  "  Manete,  inquit,  m  dilectione  mea  (loan.  15, 
B.).  Per  dilecUonem  namque  -il»i  rationalem  crealuram  copula- 
vii,  ni  eum  semper  haberet  ei  In  ipso  manerel,  *\r  eo  <-i  in 

delecians,  gaudens  el  exsullans.  Per  dilectionem  Creatorl 
loo  el  -ibi  invicem  rationalis  creatura  copulato  esl  »  etc,  Ibid. 

>:  Caritas  •■-!  concordia  mentium  <'i  sodetas  electorum, 
vlta  beatarum  Bnimamm  p|  Angelorum,  quia  nec  animae  nec 
Angeli  nisi  per  caritatem  vivunt.  —  In  Supplemento  Sum.  Alex. 
Bal.  collat.  58.  a.  I.  pro  hac  deflniiione  allegatur  Augusl.,  17//. 
</''  '/'////.  /•.  ////.  (c.  lo.  n.  i  i.i.  ulii  legitur:  Quid  esl  ergo  nmor, 
ni>i  quaedam  vita  duo  aliqua  copulans,  vel  copulare  nppetens, 


amantem  scilicel  el    quod   amatur?   Cfr.  Hugo   ;■    S.  Vicu,  de 
Arrha  animae. 

?  Vers.  •'.. 

10  Deflnire  idem  per  se    ipsum  vitium  <>(.  quod   \:  - 
VI.  Topic.  <■.  3.  (c.   i.t  reprehendit  his  verbis:  Si  « •  ■< i«-in   u>us 
«•-1  ei  ijiiinl    deflnilur.   Latel   autem,  cum   non  eodem  deflniti 
nomine  utitur,  ul  si  solera  slellam  In  die  apparentem  deflnivii; 
nara  qui  die  utilur  so!<>  uiilur  etc. 

"  Cfr.  II.  Sent.  d.  3.  p.  II.  a.  3.  q.  I.ubi  ostendilur,  quod 
«  lempore  naiurae  mstitutiu  tam  homo  quam  Anc<iu<  habilis 
eral  ad  diligendum  Deum  |i<<|ii<m  se  el  super  omnla».  — Posl 
///•///  cod  K  inierseril  <■"///. 

'•  Rom   •>.   ■'>:  Caritas   Del  diflusa  esl  In  cordibi 
per  S|iiiiiiiin  sanctum  etc. 

•3  Cfr.  supra  d.  !<•.  a.  I.  q.  :t.  <•!  dub.  ■>. 

M  <iiinii>  enlm  virtus  deleciatur  <t  quletatur,  cum  unitur 
siki  obiecto,  de  quo  Vristol.,  \.  Ethic.  < .   i.  —  Cfr.  »u| 
.i    i.  (|.  ■_>.  ad  i        I'im //•///  commune  nt  edd.  fruitio 

ir'  Cfr.  supra  pag.  '>TT.  noi  <  -'.       Edd    i    i 
nlisrns. 

■ 
17  Cfr.  lom;  I    pag.  !»■  i  ■  7. 


616 


SENTENTIARUM  LIB.  III. 


'lones 
.1  imidentea. 


Contra  ultimam  obiicitur  sic:  caritas  est  radix 
Contra  5.  virtiitiiin  et  i u i i j«  i [ >i iii 1 1  mereiuli  et  pondos,  quo  quis 
ioclioatur  et  tendil  ad  fioem1:  ergo  ooo  videtur, 
quod   caritas   debeal  dici  finis. 

Item,  quaeritur  de  illis  tribus  membris,  quae 
idduDtur,  pro  quibus  staot,  et  quomodo  distioguuo- 
tur  ?  —  Item  quaeritur,  quare  cordi  attribuitur  pu- 
ritas  ft  conscienliae  bonitas  et  fidei  stabilitas,  cum 
puritas  cordis  sit  ex  lide,  Actuum  decimo  quioto2: 
Fide  purificans  corda  eorum  ?  —  Et  quare  fides 
pooitur  ultima,  cum  ipsa  sit  prima? 

Respondeo:  Dicendum,  quod  caritas  secuodum 
caritas com- multiplicem  >ui  comparatioDem  habet  multipliciter 
SropHciter?  defiuiri.  Habet  enim  caritas  comparari  ad  obiectum; 
et  sic  assignalur  definitio  prima,  posita  a  Magistro. 
—  Potest  iterum  considerari  per  comparationem  ad 
finem  ultimum;  et  sic  definitur  ab  Augustioo  in 
Soliloquiis.  —  Potest  etiam  comparari  ad  actum  pro- 
prium,  qui  est  unire3  et  aclhaerere;  et  sic  defi- 
uitur  ab  Augustino  in  libro  de  Moribus  Ecclesiae  et 
in  libro  de  Spiritu  et  auima,  per  actuui  uniendi  et 
copulandi  amantem  cum  amato,  videlicel  atTectum 
nostrum  cum  Deo.  —  Potest  iterum  comparari  ad 
habitum  sibi  adiunelum,  qui  quodam  modo  est 
ipsius  caritatis  principium  ;  et  sic  defmitur  ab  Apo- 
stolo,  cum  dicitur:  Caritas  est  finis  praecepti  etc. 
Expiicatw.  El  hoe  patet  ex  ipsius  notificationis  explanatione.  Nam 
caritas  comparata  ad  habitus  aliarum  virtutum 
theologicarum ,  quia  unit  eas  fini ,  principatum  tenet 
inter  eas,  et  ideo  movet  et  informat  et  terminal  sive 
consummat 4 ;  et  propterea  dicitur  esse  finis  prae- 
cepti;  et  quia  finis  est  aliarum ,  actus  aliarum  dis- 
ponunt  ad  actum  earitatis,  et  ipsa  caritas  imme- 
diate  elicit.  Et  ideo  tres  ponunlur  ibi  conditiones, 
et  per  primam,  qua  dicitur  esse  caritas  dc  corde 
puro,  tangitur  conditio  ipsius  caritalis,  cuius  est  de- 
purare  affectura  cordis  ab  omni  terrenitate.  Per  se- 
cundam,  scilicet  de  conscientia  bona ,  tangitur  con- 
ditio  spei 5 ;  per  tertiam  conditio  tidei ;  et  secundum 
hoc   ordinanlur,   secundum    quod    principalius    ad 


actum  caritatis  dispoooot.  Et  sic  patet  distioctio  et 
iotellectos  praepositarum  definitiooom. 

\d  illud  ergo  quod  primo  obiicitor  eontra  de-    j 
finitiooem   Magistri,  quod  idem  est  dilectio  et  ca-n-at 
ritas;   diceodum,   quod  etsi   sint  idem   re ,   tamen 
aliqua  differentia  nUionis  est;  dHectio  enim  in  plus 
est  qii.im  caritas.  IJide  consuevit  assignari  diffei  imi- 
tia,  quod  amor  est  naturae.  dUectio  est  voluntatis 
deliberativae,  et  cariias  gratiae.  —  Alia  etiam 
differentia,  quia  carilas  nominat  habitum ,  sed  dile- 
ctio  nominat  actum  ;  et  ita  delinitur  caritas  per  di- 
lectionem,  lanquam  minus  commune  per  magis  com- 
mune,  et  habitus  per  suum  actum  6. 

Ad  illud  quod  obiicitur.  quod  illa  notilicatio 
convenit  dilectioni  in  statu  innocentiae  ;  dicendum. 
quod  difierentia  est  in  modo  diligendi  Deum  pro- 
pter  se,  secundum  quod  dicitur  de  dilectione  natu- 
rali  et  ipsa  caritate,  sicut  in  secundo  libro7  osten- 
sum  fuil.  Et  ideo  ex  hoc  non  ostenditur  illa  ratio 
non  esse  bene  assignala. 

v  Ad  illud  quod  obiicitur  de  notificatione  Augu-  item 
stini  de  Moribus  Ecclesiae,  quod  caritas  est  animi 
atTeclio;  dicendum,  quod  ibi  est  praedicalio  mate- 
rialis  s ;  ideo  in  ratione  illa  est  sophisma  secundum 
accidens. —  Ad  hoc  vero  quod  subiungit,  quod  illa 
notificatio  convenit  spei;  dicendum,  quod  spei,  pro- 
prie  loquendo,  non  convenit  unire ,  sed  magis  eri- 
gere;  fidei  enim  est  dirigere,  et  spei  est  erigere, 
et  caritalis  adhaerere9. 

Ad  illud  quod  obiicitur  de  definitione  Augu-  "«m 
stini  de  Soliloquiis,  quod  caritas  non  debet  definiri 
per  videre  et  frui ;  dicendum,  quod  sicut  fides  co- 
gnoscit  sibi  et  aliis  virtutibus,  sic  caritas  desiderat 
sibi  et  aliis.  Et  quoniam  perfectio  mercedis  consistit 
in  visione  et  fruitione  Dei :  hinc  est,  quod  caritas 
definitur  per  desiderium  utriusque,  non  quia  videre 
sit  eius  proprium,  sed  quia  desiderium  habendi 
Deum  est  proprium  caritatis 10. 

Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  desiderium  est 
rei  absentis  et  imperfectus  motus;  dicendum,  quotl 


1  Cfr.  supra  a.  -2.  q.  I.  —  Paulo  inferius  pro  membris, 
qude  edd.  modis,  qui.  Posl  pauca  pro  slant  Vat.  stent,  et  pro 
dis&nguuntur  muhi  codd.  et  odd.  distinguantur. 

2  Vers.  9. 

5  *!oil.  Z  vivere  pro  unire  itemque  mox  vivendi  pro  unien- 
<li ,  pio  loco  in  cod.  X  sic  scriptum  est:  per  actum  copu- 
landi  uniendo  amaniem  eic. 

4  Vide  supra  a.  I.  q.  I.  ad  3  ,  q.  3.  ad  I.  et  infra  d.  36.  q.  6. 

"■  Gfr.  supra  pag.  571  ,  nota  5.  et  pag.  578  ,  nota  -2.  — 
Caritatis  deflnitio,  quae  hic  quarto  loco  respicitur,  explanata  fuit 
II.  Sent.  d.  38.  dub.  2.  —  Paulo  infcrius  pro  distinctio  edd. 
cum  nonnullis  codd.  definitio. 

6  Cfr.  I.  Sent  d.  10.  dub.  I,  ubi  etiam  alia  differenlia  af- 
fertur.  isidor.,  II.  Differentiar.  (alias  de  Differentiis  spiritual.)  c. 
37.  i!.  142.    alias  c.  32.)  ait:  Inter  amorem  et  dilectionem  sive 

item  hoc  diflert,  quod  amor  et  dilectio  media  [i.  e.  com- 
muni:i]  sunt  et  ad  utrumque  parata,  modo  in  bonum  ,  modo 
in  malum   vertuntur.  Carims    autem   non    nisi   in   bonum;  eu- 


ius  etiam  nomcn  eo  usque   extollitur,  ut  ipse  Deus  carilas  ap- 
pelletur. 

7  Dist.  3.  p.  II.  a.  3.  q.  I.  ad  3,  ubi  liiplex  differentia 
assignatur. 

8  Id  cst:  caritas  invenitur  in  animo  tanquam  in  subiecto, 
quod  ab  ipsa  aflicilur.  Cfr.  1.  Sent.  lit.  Magistri,  d.  XVII.  c.  6. 
—  Pro  materialis  codd.  CDGNWX  et  edd.  I,  2  naturatis, 
Vat.  cavsatis.  In  Supplemento  Sum.  Alex.  Hal.,  collat.  58.  a.  I. 
ad  eandem  obiectionem  respondeiur  sic:  Hesponcleo  dicendum, 
quod  caiitas  est  affectio,  materialiter  loquendo ,  ut  dicunt  (|iii- 
(lam,  vel  e/feclive ,  ul  volunt  alii;  carilas  enim  efficit  affectio- 
nem  animi;  et  sive  sic  dieatur  sive  sie,  primum  argumenlum 
non  cogit,  immo  posset  ibi  assignari  fallacia  accideutis.  (De 
fallacia  accidenUs  supra  pag.  179,  nota  I,  et  de  praedicatione 
causali  pag.  528,  n.  5.). 

0  Cfr.  supra  a.  2.  q.  I,  .1.  23.  a.  I.  q.  1.  et  d.  26.  K 
2.  q.   I. 

10  De  ([uo  fusius  disseritur  I.  Sent.  d.   I.  a.  2.  q.   I. 


DIST.  XXVII.  DUBIA. 


617 


definitur  ibi  earitas  viae,  quae  hauet  secum  anne- 

AWer.  xam   imperfectionem.  —  Posset  etiam   nihilominus 

dici,  quod   desiderium,   prout  excludit   fastidium, 

non  solummodo  est  rei  absentis,  immo  est  praesen- 

tis1;  et  boc  modo  large  accipitur  in  proposito. 

Ad  illud  quod  obiicitur  contra  defioitionem  Au- 

conira  gustini ,  de  Spiritu  et  anima,  quod  caritas  est  vila 

copulans:  dicendum,  quod   etsi  copulare  conveniat 

omni  amori  quodam  modo,  tamen  hoc  totum .  quod 

est  vita  copulans,  est  proprium  ipsius  caritatis;  quia 

nullus  est  amor,  qui  animani  proprie  habeat  vivifi- 

care,   nisi   amor   gratuitus,   qui    copulat   cum    Deo 

ipsam  animam  vivificante  2. 

Ad  illud  quod  obiicitur.  quod  non  possunt  illa 
duo  simul  stare,  vita  et  copula;  dicendum,  quod 
quamvis  vita,  prout  est  actus  primus ,  sil  perfectio 
mdnm.  absoluta,  tainen ,  prout  est  actus  secundus,  babet 
respectum  ad  obiectum  extra,  sicut  patet:  quia  se- 
cundum  Philosophum  3  alimenlo  uti  et  inteUigere 
sunt  differentiae  ipsius  quod  est  vioere;  et  caritas 
csl  vita,  secundum  quod  vita  dicitur  actus  secun- 
dus,  ut  in  praecedentibus  4  fuit  ostensum. 

Ad  illud  quod  obiicitur  de  notificatione  Apostoli, 

contra  quod  non  debet  dici  finis,  cum  sit  principium;  di- 

mdnm.  cendum,  quod  cum  nibil  probibeat,  tres  causas  coin- 

cidere  in  unum  5.  sicul  patet  in  Deo  respectu  creatu- 

rae:  nullum  est  inconveniens.  caritatem  simul  esse 

radicem,  formam  et  pZnem,  secundum  comparatio- 

nem  triplicis  causae.  cum   nos  perfecte  faciat  Deo 

conformes ,  secundum  quod  superius"  habitum  est. 

Ad  illud  quod  quaeritur  de  suflicientia  el   nu- 

quae- mero  el  ordine  et  appropriatione   illarum   conditio- 

num.  quae  superaddnntur;  satis  patet  responsio  ex 

explanatione  ipsius  definitionis.   et  ex   his  qu.ie   in 

secundo  libro  determinata  sunt,  distinctione  trigesima 

octava  7,  qnae  non  oportet  ad  praesens  repetere.  Et 

ideo  de  illa  notificatione  Apostoli  et  de  aliis  sufficial 

ad  praesens  tantnm  dixisse. 

Din.  II. 

Item   qnaeritur  de  boc  quod  dicit:   Pro  quo 
etiam   <luo   snnt   mandata.    Videtur    enim .   quod 


unum  soliiin  debeat  esse  roandatum,  quia  unius 
operis  secundum  unain  rationeiu  unum  debet 
mandatnin;  sed  una  est  ratio  diligendi  in  Deo  el  in 
proximo8:  ergo  unum  debel  esse  uoandatum  in  atro- 
que.  —  Item.  si  mandata  oumerantur  secundum  nu- 
mernni  diligibilinm.  cnm  quatuor  sinl  diligenda  <\ 
caritate*,  quatuor  deberenl  esse  mandata.  —  Item, 
qui  diligit  proximum  Legem  implevit,  sicul  dici- 
tur  ad  Romanos  decimo  tertio10;  et  ibidem  dicilur. 
quod  omne  aliud  mandatum  in  illo  verbo  mstaura- 
tur:  ergo  videtur,  quod  nnum  solnm  debeal 
mandatum. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  cum  mandata  <li- 
verstficari  habeanl  secundum  ordinem  ad  Deum  el 
proxiiniini.  sicul  patel  per  distinctionem  primse  ta- 
bulae  a  secunda  ":  ideo,  cum  carkas  habeat  ordinare 
respectn  utriusque,  oportuil  praecepla  distingui;  ve- 
rumtamen,  quia  nna  esl  ratio  diligendi,  nnum  po- 
tuil  in  altero  implicari. 

Ad  illml  ergo  qiiod  obiicilur,  quod  mandata 
distinguuntur  penes  ratiqnem  ipsius  habitus;  dicen- 
dum.  quod  falsum  est,  immo  penes  raodum  ordi- 
nandi  ad  alterum. 

Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  quatuor  debenl 
esse  mandata;  dicendum,  quod  in  mandato  proximi 
satis  iocluditnr  dilectio  sui;  et  quia  ad  hoc  esl  homo 
ordinatus  per  naluram.  non  oportuil  ad  hoc  induci 
per  praeceptionem  divinam  12. 

Ad  illud  tpiod  obiicitur:  qui  diligit  proximum 
Legem  implevit;  patet  responsio:  quia  Apostolus  lo- 
quitur  ibi  de  impletione  secundae  tabulae.  Prae- 
terea,  in  mandato  de  dilectione  proximi  includitur 
mandatum  de  dilectione  Dei.  Qnamvis  enim  unum  in 
altero  includatur,  non  lamen  potest  inferri,  quod 
unuin  ab  altero  non  distinguatur ;  hoc  enim  est  pro- 
pter  connexionem  el  ordinem,  quae  non  exclndit 
distinctionem. 

Ddb.  III. 

Itera  quaeritur  de  hoc  quod  dicil :  Sic  condita 
est  mens  humana,  ut  nunquam  sui  non  mem\ 
rit  etc.  Contra  primum  obiicitur  sic  :    memoria   esl 


1  Vide  -<ti|ir;i  pag.  585,  nola  13.  —  Panlo  superius  i>i<>  se- 
eutn  annexam  codd.  i>' z  sibi  annexam. 

-  Ia  rmid.  MNOX  Itl)  supplevimus  vivi/icante,  pro  <|ii«> 
codd.  AK  aa  vivificantem,  codd.  II /.  vivificatam,  ;iiii  codd. 
mificare. 

1  Libr.  II.  <l«'  Anima,  i<'\t.  13.  fc.  2.).  Cfr.  supra  pag.  iii, 
Bota  7.  Vrislot,  loc.  cit.  lext.  1.  <*•<]<{■  (c.  I.),  etiam  Insinuai 
duplfcem  acceptionem  vllae,  ul  actum  sdl.  primum  ei  secun- 
ilimi.    -  Pauio  ;ini<'  edd.  omittunl  extra. 

*  Ari.  i.  i|.  i.  ,i(|  :i.  -     Pro  secundum  quod  vita  cdd.  et 

"ilinn  iiiiuil  est  riln. 

5  Vrlsiot.,  II.  Physic  text  70.  (c.  '.):  Veniunl  autem  tres 
[causae,  scil.  efflciens,  linalis  el  formalis,  quae  esl  vel  Intrin- 
leca ,  vel  extrinseca  sive  exemplaris]  ln  unam  plerumque. 

"  v i » .  2.  ,|.  i.  in  corp.  Cfr.  etinm  II.  Sent  d.  38.  n.  I. 
q.  2.  nd  6, 

S.  Bonav.        Tom.  III. 


7  Dul).  2.  <HV.  supra  i»;i^.  561,  noia  6.  —  Pro  Id  illud 
1/11111/  quaeritur  edd.  cum  pluribus  codd.  Ad  Utud  quod  obii- 
citur.  <"iv.  de  hoc  dubio  Supplementum  Sum.  We.x.  Hal., 
collat  •'»«.  per  tolam;  B.  Albert,  hic  a.   1. 

K  Vlde  <ii|n;i  ;i.  I.  q.  _'.  —  Edd.  diligendi  Deutn 
.iiiiiiiin.  Superius  «*»»l-  K  omiltil  unant. 

"  \h'  quibus  \ Ido  Inlra  d.  -s    q.  ii. 

'"  Vers   s         Seq.  Scriplurae  locus  esl   Ibid.  \.  9:   El  - 
quod  esl  aliud  mnndntum,    In   hoc   verbo  Instnuratur:   l< 
pmximum  luum  slcul  t<'  Ipsum.        Paulo   inforius  i<i" 
codd.  1 1    r  V  /.  bb  ilriiilmt. 

11  Vide  Infra  d.  .'17.  a.  2.  q.   I.  -f>\ 

<»  Cfr.  infra  IIL  Mnglsiri,  d   XXVIII.  c.  l.etC ment  dub 

I  Mox  pro  /1'iti/  responsio  ''<i<i.   dicendittn  </«■<«/.    Ii 

non   paucl   codd    includit   \«.<<  includitur,    ol   pormulil   cinltl 
Qtuimvi*  iniinii  pi"  Qtutmvis  enim. 


618 


SENTENTIARUM  U\i. 


rei  absenlis  el  praeteritae  * ;  anima  DUDquam  est 
sibi  absens  el  praeterita:  ergo  Dunqoam  meminit 
sui.  -  Item,  contra  illud  qnod  sequitur,  quod  nun- 
quam  se  non  intelligit;  obiicilur,  quod  anima  in- 
telligit  alia  a  se ;  et  impossibile  est.  quod  simul 
plnra  inlelligal ! :  ergo  tnnc  non  intelligit  se.  Prae- 
terea,  multi  credunt,  se  non  habere  animam,quae 
sit  substantia  spiritualis:  ergo  videtur,  quod  in  la- 
libus  anima  non  intelligat  se  ipsam.  —  Item.  con- 
tra  tertium  quod  dicit :  llt  nunquam  se  non  dilir 
gat ;  obiicitur  sic,  quod  multi  se  ipsos  interficiunt 
el  vitam  suam  odiunt:  ergo  videtur,  totmn  illud 
esse  falsum.  Praelerea,  in  auctoritate  sequenti8 
statim  subdilur  contrarinm  :  Qui  diligit  iniquitatem 
odit  animam  suam. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  illa  tria,  quae  tan- 

gnntur  in  littera,  dupliciter  possunl  attribui  animae, 

Disiinctio  videlicet   actu    vel  habitu.  Si  habiiu,  sic  vere  et 

nolnnda.  ... 

semper  attribunntur  ei,  qnomam  anima  per  se  ipsam 
nata  est  sui  meminisse,  se  intelligere  et  se  diligere. 
Si  aulem  intelligatur  in  actu;  sic  non  semper  sibi 
attribuuntur ,  quia  dod  semper  se  cogitat  nec  sem- 
per  super  se  converlitur.  Augustinns4  ergo  loquitur 
quantum  ad  habitum ,  non  quantum  ad  aclum. 

Ad  illnd  quod  obiicitur,  quod  memoria  est  re- 
spectu  praeteritornm ;  dicendum,  quod  Augnstinus 
largius  accipit  memoriam  quam  Philosophus,  sicut 
in  primo  libro  5  luit  ostensuin. 

Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  non  semper  se 
cogitat,  immo  de  aliis ;  iam  palet  responsio:  quia 
non  loquitur  de  intelligere ,  secundum  quod  dicit 
actualem  cognilionem  et  conversionem  super  se. 

Ad  illud  quod  obiicitur  de  dilectione;  dicendum. 
piiigere  af- quod  (Uligerc  est  dupltciter,  affectu  scilicet  et  ejje- 

IcClU    Gl  61" 

fectu.  ctu.  Affectu  uullus  est  qui  se  ipsum  odiat,  innno 
si  se  ipsum  interimil.  hoc  est,  ul  quielem  maiorem 
inveniat ;  si  peccat,  hoc  est,  quia  appetit  delectalio- 
nem  suam  6.  Si  autem  loquamur  de  dilectione  quan- 
tum   ad   effectum,  sic  multi  se  ipsos  odiunt.   quia 


inordinate  se  diligendo  faciont  sibi  ipsis  maiam  et 
inimicantur,  sicut  mulii.  qni  volentes  fogere  confo- 
sionem  vrl  tribulationem ,  se  ipsos  inlerficiunt  cor- 
poraiiier ;  el  qui  volunt  salisfacere  desideriis  carnis 
interliciunt  se  ipsos  spiritualiter  et  inimicantnr  sibi 
valde  crodeliter7. 

Dub.  IV. 

Item  (juaeritur  de  boc  quod  dicit:  Dilectionii 
modus  insihuatur,  cum  dicitur:  ex  toto  corde,  id 
csl  ex  loto  intellectu;  ex  tota  anima,  id  est  ex 
lota  voluntatc;  ex  tota  mente,  id  est  ex  tota  me- 
moria.  Diligere  enim  pertinet  adaffectum,  non  ad 
intelleclnm:  ergo  male  dicitor  diligere  ex  intellecto 
et  memoria.  —  llem .  bernardus  de  Amore  Dei  k : 
«  Qoid  est  amor  nisi  vehemens  et  bene  ordiaata  vo- 
luntas»:  ergo  videtur.  quod  ex  <juo  dixit:  ex  tota 
anima,  superfluat  addere  alias  conditiones. —  Item. 
beatus  loannes  non  ponit  nisi  duas  conditiones,  pri- 
mae  Ioannis  tertio9:  DUigamus  opere  et  veritate: 
ergo  videlur.  quod  in  istis  tribus  conditionibus  sit 
superfluilas. —  Uem,'  videlur,  quod  sit  diminulio, 
quia  Deuleronomii  sexto 10  ponitur  isla  condilio:  El 
ex  tola  fortitudine,  quae  non  ponitur  bic.  —  Iteni. 
Marci  duodecimo  "  additor  isla  condilio  praeter  con- 
ditiones  praedictas:  Kx  tola  virlutetua:  ergo  vide- 
tur,  quod  ibi  sit  diminutio,  vel  hic  superfluitas.  Si- 
militer  Lucae  decimo18  additur  ista  conditio:  Ex 
omnibus  viribus  tuis.  —  Quaerilur  ergo  de  illoruin  Q<»« 
trium  distinctione  et  ordine,  numero  et  sufficientia. 

Respoxdeo:  Dicendum,  quod  quamvis  caritas 
immediate  respiciat  aclum  concupiscibilis,  circa  quera 
primo  consistit.  niliilominus  tamen  aclus  aliarum  vi- 
rium  respicil  ut  disponeutes.  Unde  omnes  vires  ani- 
mae  qupdam  modo  ordinanlur  ad  ipsam  dilectionem, 
sicut  ad  illud  quod  habet  rationem  completionis  re- 
speclu  omnium  virlutum  I3.  Et  quoniam  superiores 
vires  animae  tres  sunt,  ideo  tres  apponuntur  condi- 


Vide  supra  pag.  S56,  nota  I.  —  De  minori  cfr.  supra 
-  503,  nota  8.  et  pag.  504,  nota  I.  — Obiectioneni  ipsam 
Augusl.,  XIV.  de  Trin.  c.  II.  n.  II.  sic  exprimit:  Sed  dicet 
aliquis:  Non  est  isla  memoria,  qua  mens  sui  meminisse  perhi- 
betur,  quae  sibi  seinper  e^t  praesens.  Memoria  enim  praeteri- 
torum  cst,  non  praesentium.  —  Pro  anima  cod.  A  memoria, 
e(  mox  pro  meminit  sui  edd.  meminit  sibi. 

2  Vide  sentenliam  Aristot.,  supra  pag.  III.  nota  •>.  ;il- 
latam. 

3  Psalm.   10,  6,  qui  cleinde  in  notula  a  Magistro  allegatur. 

4  Libr.  XIV.  de  Trin.  c.  14.  n.  IS,  unde  lextus  Imius 
dubii  sumtus  est. 

5  DM.  3.  p.  II.  a.  I.  q.  I.  ad  3.  —  Ad  hanc  obiectionem 
August.  ipse  respondet,  XIV.  de  Trin.  c.  II.  n.  II,  respiciens 
illa  verba  Virgilii  (Aen.  III.  628.  seq.):  « Nec.lalia  passus  Ulys- 
ses,  oblilusve  sui  cst  Itbacus  discrimine  lanto».  Dicit  enim: 
«Virgilius  enim.  cum  sui  non  oblitum  diceret  Ulyssen,  quid 
aliud  intelligi  voluit,  nisi  quod  meminerit  sui  ?  Cum  ergo  sibi 
praesens  esset,  nullo  modo  sui  meminisset,  nisi  ;id  res  prae- 
sentes  memoria  pertineret.  Quapropter  sieut  in  rebus  praeleri- 
tis  ea  memoria  dicitur,  qua  lit ,  ut  valeanl  recoli  et  recordari, 
sic  in  re  praesenti  quod  sibi  est  mens  memoria  sine  absurdi- 


tate  dicenda  est,  qua  sibi  praesto  est.  ut  sua  cogilatione  pos- 
sit  inlelligi  »  etc.  Quibus  verbis  eliam  solulio  praccedens  confir- 
malur.  —  Paulo  inferius  pro  cognitionem  multi  codd.  cogita- 
tionem. 

6  Cfr.  supra  d.  17.  dub.  I,  et  August.,  III.  de  Lib.  Arb. 
c.  8.  n.  -23.  —  Paulo  ante  pro  interimtl ,  hoc  est  cod.  Z  interi- 
mat,  facit. 

"  Edd.  notulam,  quae  babelur  in  te.xtu  Magistri,  simulque 
lioc  3.  dubium  in  seq.  distinclionem  translulerunt 

8  Cfr.  supra  pag.  -'>D6 ,  nota  7.  lisdem  verbis  amor  defini- 
tur  in  Libro  dc  Contemplando  Deo  (inter  opera  Bernardi),  c.  7. 
n.  14:  .Xihil  enim  aliud  est  amor  quam  vebemens  el  bene  or- 
dinaia  \olunias.  —  Mox  pro  siiperfhtnt ,  quod  habenl  codd.  A  K 
aa  bb.  in  aliis  v\  edd.  superfluit. 

9  Vers.   18. 

10  Vcrs.  5. 

11  Vers.  30.  —  Complures  codd.  erronee  allegant  Matth.  12. 
'-  Vers.  27. 

13  Cfr.  supra  a.  I.  q.  I.  et  infra  d.  36.  q.  6.  —  Pro  /«• 
tionem  completionis  edd.  rationem  complelam.  Paulo  superius 
pro  aliarwn  virium,  quae  lectio  habelur  in  codd.  A  K  W  aa  bb, 
alii  codd.  et  edd.  iJlnrum  viriitm. 


DISTINCTIO  XWIII. 


(11!) 


tiones.  —  Et  rursus,  qaia  ternarins  virium  aniraae 

dupliciter  habet  distingui,   ita  quod    unus   illorum 

niodoriun  non   discordat  ab  alio;   ideo  conditiones 

ex  nw- cirea  actum  diligendi,  respicientes  vires  animae,  du- 

nffi.     plici  motlo   apponi    et  distiogui    habent.  Uno  enim 

Piimus.  modo  distinguunlur  vires  animae,   secundum   quod 

in  eis  consistit  imago,  el  dicuntur  in  mente  esse  tres 

polentiae,  videlicet  memoria,  inlelligentia  et  volun- 

las:  ci  sic  secundum  istas  tres  vires  apponuntur  tres 

conditiones.  quarum  una  respicit  inlelligentiam,  sci- 

licet  ex  toto  corde;  altera   voluntatem,   seilicet  ex. 

tola   anima;    tertia   memoriam,   videlicet   ex   tota 

icatioi.  inenle.  —  Kt  sic  assignantur  islae  tres  conditiones  in 

Matthaei  vigesimo   secundo  :  et  exponuntur  ab"  Au- 

gustino  sic:  ex  toto  corde,  id  est  ex  tolo  intellectu 

sine  errore;  ex  tola  anima ,  id  est  ex    lota  volun- 

tale  sine   contradictione;  ex   tola  mente,   id  est  ex 

tota  memoria  sine  oblivione. 

Aiio  modo  distinguuntur  vires  animae  sic :   in 

■andus.  rationalem ,  iraseibilem  et  concitpiscibilem ;  et   se- 

cuadum  has  tres  apponuntur  condiliones.  quarura 

una  respicil  rationalem,  videlicet  ex  toto  corde,  et 


alia  concupiscibilem ,  videlicet  ex  tota  aoima,  et 
tertia  irascibilem,  videlicet  ex  tota  fortitudine.  —  Kt  Appiicatio  ?. 
sic  assignantur  in  Deuteronomii  sexto  -  et  exponun- 
lur  a  Beroardo  sic:  extotocorde,  id  est  sapienter; 
ex  tota  anima,  id  »-<t  dulciter;  ex  tota  forlitudi- 
ne,  id  est  tbrtiter ;  ut  non  seducamur  fallaciis,  non 
abducamur  blanditiis,  non  frangamur  iniuriis.  El  ad 
baec  tria  reduci  possuot  illa  tria .  quae  tanguntur 
primae  ad  Timotheum  primo  8:  Ex  corde  puro, 
conscientia  bona  el  fide  non  ficta.  —  Nec  esl  io  istis  De  mroque 
aliqua  repugnantia,  pro  eo  tpiod  potentia  irascibihs  ■  ■■■■<"<>■ 
et  ipsa  memoria  conformantur  in  actu;  el  ideouna 
virtus  est  utriusque  reformaliva,  et  uoa  dos  utrius- 
que  perfecliva,  ei  uoam  respicit  principaliter  el 
aliara  ex  consequenli  *.  Et  ideo.  ubi  in  Deuteronomio 
dicitur  ex  tota  fortitudine,  in  Matthaeo  dicilui  ex 
lota  mente.  Et  haec  est  ratio,  quare   baec  conditio 

ex  tota  mente  ultimo  loco   ponitur.  —  Et   sic  patel 

...  i  •    .     .  "'',u- 

suiucieotia .  numerus  et  distinctio   illoruin  quae    5- 

signantur  circa  modum  dilectionis,  <■(  quod  nihil  esl 

superfluum  et  nihil  diminutum;  patet  eliam  solutio 

obiectorum  \ 


DISTINCTIO  XXVIII. 


Gap.  I. 

Si  iubemur  lotum  proximum  diligere  et  nos  totos. 

Hic  potest  qnaeri,  utrum  illo  mandato  dilectionis 
proximi  tolum  proximum,  i<l  est  animam  et  corpus, 
nosque  ipsos  totos  diiigere  praecipiamur.  —  .\<l  quod 
dicimus,  omne  genns  diligendarum  rerum  illis  duobtis 
niandaiis  couiineri.  «Quatuor  enim  diligenda  sunt,  ut 
miQus.  nit  Auguslinus ' :  unuin,  quod  supra  nos  esl,  scilicel 
Deus:  alieruin,  quod  nos  sumus;  terlium,  quod  iuxta 
nos  est,  scilicel  proximus;  quarlum,  <|uo<l  infra  nos 
est,  scilicel  corpus.  De  secundo  et  quarto  nulla  prae- 
eepta  danda  erant»,  scilicel  ui  diligeremus  nos,  vel 
corpus  nostrum;  praecipitur  autem  Deusdiligi  et  pro- 
\iinus.  <<  U  auteni  <piis<|u<'  se  diligat,  praecepto  non 
est  opus».  ■  Qnantumlihet  enim  homo  excidal  a  veri- 
tale ,  reinanel  illi  dilectio  sui  el  dilectio  corporis  sui, 
quia  nemo  unquam  camem  suam  odio  habuit  *.  Nam 
viri  iusti,  <pii  corpus  suum  cruciant,  non  corpus,  sed 
eorrupliones  eius  et  pondus  oderunt».  — Hic  videtur 
Auguslinus  tradere,  quod  ex  praecepto  non  teneamur 
diligere  nosmetipsos,  vel  corpus  nostrum.  Quod  si  est, 


non  omne  genus  diligendarum  rerum  illi-;  duobos  prae 

eeplis   continelur:  <juia  ',  cuin  el  n<<s  ipsos  el  corpus 

nostrum   diligere  debeamus,  ad  quid  necessarium  est. 

praeceptum,  cum  scriptum  sit:  Qui  ditigit  iniquitalem 

odil  animam  suamf  Sed  speciale   <le  hoc  praeceptura 

non  erat  dandum,  nec  speciali  praecepto  opu.s  eral  i<l  Dobiomi. 

tradi,  ul  quisque  se  vel  corpus    suum   diligeret,  quia 

hoc  in  illo   praecepto   conlinelur:    Uiliges  proximum 

tuum  sicut  te  ipsum.  Ibi   <'iiiin  el  proxiinum  loluni  el 

ie  tolum   intelligere   debes.    llnde    Augustinus    iu   eo-Aaguiin« 

<l<'in4:  « Si  le  totuin  inteliigas,  i<l  esl  animam  el  cor- 

pus,  et   proximum   lotum,  id   esl    animam  el  corpus 

—  homo  enim  ex  anima  constal  el  corpore  —  nullum 
rerum  diligendarum  genus  in  his  duobus  praeceptis 
praelermissum  esl.  Cum  enim  praecurral  dilectio  Dei, 
eiusque  dilectionis  modns  praescriplus  appareat,  ei 
sequatur  dileclio  proximi;  <le  lua  dilectione  niliil  tli- 
ctum  videlur.  Sed  cum  dictum  esl:  Diliges  proximum 
tuum  xifut  te  ipsum,  simul  et  tui  abs  le  dileclio  prae- 
termissa  non  esl».  —  Ecce  liie  aperte  dicit,  iu  illo 
praecepto  non  lanlummodo  proximi,  sed  el  mei  di- 
leclionem   contineri  el   lotius   proximi   loliusque  mei. 

—  I'a  quo  apparel .  quod  diclum   esl  de  secundo  el 


1  Vers.  37,        Quoad  exposilionem   huius  loci,  quae  lii'' 
Auguslino  tribuitur,  cfr.  suprn  pag.  613,  nota  7. 

-  Vers.  'i,  quem  versum  fere  hoc  raodo  exponil  Bernard., 
Serm.  H>.  In  CanL  n.  i.  el  Serm.  29.  de  Diversls,  n.  I.  el   i. 

'  Vers.  •'». 

4  Cfr.  supra  d.  H\.  a.  1.  q.  ■>.  ad  1.  —  Paulo  ante  codd. 
\  k  posi  dos  utriusqtu  supplem  partis. 

'■  Cfr.  de  hoc   dubio   B.    AlberL,    hic   a.    9;  S    rhom.  e( 
Richard.  a  Med.,  blc  clrca  llt 

NOTAE  AD  LIBR.  SENTENTIARUM. 
Libr.  i   de  Doctr.  chiist.  c.  '2-f.  n.  il.  Seq.  locus  esi  Ibld. 
•  ■.  26.  ii.  11.  tertius  ibid.  c.  23.  li,  muliis  a  Magistro  nmissls. 


«  Kph.  5.  29. 

i  ii.i  codd.  BCE  el  omnes  edd.,  quae  leclio  parum 
grua  nobis  vldetur;  codd,   \  l>  omiUunl  quia  anle  cutn,  aique 
cii.iin  punclum  posl  ronlinetur  ponunL  Pro  ad  quid 
niiiii   codd.   \  1  •  1  >  l .  el  edd,  6,  T   -/,/  i/im,!   ,. 
VaL  nii  id  neces sariutn.  — Locus  Scripiui  e  esi  Ps.  10, 
inr.iiiiN  Matlb.  19,  19. 

4  Cap,  26.  n.  27,  ubl  esi  etiara  9eq.  locus  in  flne  capiiuli. 
\  il  '•!  plurcs  edd.  pro  1 1  uni  tm 

codtl,  •  i  edd    1,3    3    N    sfcul  •■!  Infei  lin  t* 
aiiip  ntuMinoilo  codd 


(•»:>(> 


SENTENTIARUM  LIIJ. 


quarlo  —  id  esl  de  dileclione  nosiri  el  eorporis 
noslri  —  nuila  praecepta  esse  danda ,  ila  esse  intelli- 
gendum,  scilicet  specialia  et  divi&a,  quia  io  illo  uno 
Aogosiinng. totum  conlinetur,  « ct  (|iii;i  id  quod  sumus,  et  quod 
infra  nos  est,  ad  nos  tamen  perlinens,  naturae  lege 
diligimus,  quae  in  besliis  eliam  est.  Ideoque1  et  de 
illo  quod  supra  nos  esl ,  et  de  illo  quod  iuxta  nos 
est,  divisa  praecepla  sumsimus»;  in  quorum  allero 
eius  quod  sumus,  el  illius  quod  infra  nos  csl,  dilc- 
ctio  conlinetur. 

Cap.  II. 

Qaod  in  dileclione  proximi  includitur  dilectio 

Anyelorum. 

«Orilur  autem  hic  tle  Angelis  quaeslio ,  utrum  ad 
Augustinus.  iiiu<i  praeceptum  dilectionis  proximi  eliam  tlileclio 
perlineal  Angelorum.  Nam  quod  nulltun  hominem  ex- 
ceperit  qui  praecepit  proximum  tliligerc,  Dominus  in 
parabola  semivivi  relicli  ostendit,  eum  dicens  proxi- 
mum ,  qui  erga  illum  exslitit  misericors.  Dointle  subdil: 
Vade ,  el  tu  fac  similiter 2 » : 

Cap.  III. 

Quis  sit  proximus. 

« Ut  eum  proximum    intelligamus,  cui    vel  cxhi- 

Angastinns.  hentlum  est   officium    inisericordiae ,    si    indigel ,    vel 

cxhihentlum  cssel,  si  indigeret.  Nullum  vero  exccptum 

esse,  cui    misericordiae  negandum   sit   oflicium,  quis 

non    videal,  cum  usquc  ad  inimicos  cliam  porrectum 


sit,  Domino  tlicentc:  Diligite  inimieos  vestros,  benefa- 
cile   his   qui  oderunt  vos* ».  ■  Manilesluin  csl  igitur,  oobion 
omncm  hominem  proximum  esse  depntaudum  ».  «  Pro- 
xiiui  vero   nornen  atl  aliquid  est,  nec  quisquam  esse 
proximus   nisi    proximo   polest ».    « Untle   consctjuens 
cst,  et  cui  prnebeudum  et  a  quo  praebendum  est  of- 
Qcium  misericordiae  recic  proximum  dici.  Manifestnm  nubian 
est  igitur,  praeccpto  dilcctionis  proximi  etiam  sanclos  D    \ 
Angelos  contineri,  a  quibus  tanta  nohis  misericordiae 
impenthmtur  ollicia.  Ex  quo  et  Dominus  proximum  no-  De  Chi 
slnun  sc  dici  voluil,  ut  in   parahola    saucii    signiflcat 
et  in  Prophcla  * :  Quasi  proximum   et   quasi  fratrem 
noslrum  sic  complacebam.  Sctl  quia  cxccllenlior  ac  su- 
pra  noslram  naturam  est  divina  suhslanlia,  pracceptiun 
tlileclionis  Dei  a  proximi   dilectione   distinctum   est  ». 
Ideoquc  liccl  Dcus  omnia    nohis    impendat   heneficia, 
non  lamen  nomine  proximi  inclutlilur  in  illo  praeceplo; 
quem  non  sicul  nos  diligere  dehemus,  sed  plus  quam 
nos  toto  corde  el  lota  anima  ;  Chrislum  vero,  in  quan-  Dubmn 
lum  homo  est,  sicut   nos   diligere   dehemus,    eiusque 
secundum  hominem  tlilcclio  illo    conlinelur   mandato ; 
quem  eliam  secundum  hominem  magis  quam  nos,sed 
non  quaulum  Dcum ,  tlehemus  diligere,  quia  in  quan- 
lum  cst  homo,  minor  cst  Deo. 

Cap.  IV. 

Quibus  modis  dicilur  proximus. 

Hic  notandum  csl,  «  proximum  dici  diversis  mo- 
dis,  scilicet  conditione  primac  nalivilalis,  spe  couver- 
sionis,  propinquilale  cognationis,  ralione  heneficii  exhi- 
hitionis5  ». 


COMMENTARIUS  IN  DISTINCTIONEM  XXVIII. 

De  cariiate  quoad  diligendorum  numerutn  et  distinctionem. 


Hic   quaeri  potesl ,   utrum    illo   mandalo   dilecfionis  proximi  etc. 


DIVISIO  TEXTUS. 


Supra  egit  Magister  de  caritate  quanttun  ad  es- 
sentiarn  et  definitionem.  In  hac  parte  intendit  agere 
quantuin  ad  diligendorum  *  numerum  et  distinctio- 
nem.  Dividitur  aulem  pars  ista  in  tres  partes.  In 
quarum  prima  inquirit,  quae  et  quot  sint  diligenda, 
et  qualiter  exprimantur  per   duo    mandala.   In   se- 


cunda  vero  parte  removet  quaedam  dubia,  ibi:  Ori- 
lur  autem  hic  quaestio  de  Angelis  Ptc.  In  tertia 
vero  parte  subiungit  quandam  distinctionem .  quae 
facit  ad  praeinissorum  maiorem  evidentiam.  ibi:  Hic 
notandum  est2 ,  proximum  dici  ete. 

Prima  pars  dividitur  in  duas.  In  quarum  prima 


1  Vat.  ot  edd.  i  ,  5  Ideo ,  referendo  perpe~ram  hoc  verbuni 
ad  Et  quia,  ubi  cum  puncto  novam  incipiunt  proposilionem.  — 
Nota,  quod  Vat.  c»  ndd.  2,  3,  1,  5,  7,  9  bic  interserunt  lo- 
cum  Augusiini.  de  quo  supra  d.  XXVII.  pag.  587,  nota  6.  lo- 
cuii  sumus. 

2  August.,  I.  de  Doctr.  christ.  c.  30.  n.  31,  ubi  respicitur 
Luc.  10,  37. 

3  Loc.  cit.,  ubi  afferuntur  Matlh.  5,  5  5,  et  Luc.  6,  27.  —  Seq. 
locus  ibid.  n.  32;  tertius  n.  31:  quarlus  n.  33. 


*  Psalm.  3i,  I  I.  Parabola  de  saucio  cst  Luc.  1 0,  33.  seqq. 
—  Superius  pro  significat  Vat.  et  aliae  edd.,  exceplis  1.8, 
ostendit,  refragantibus  codd. 

5  Glossa  in  Ps.   11,3,  apud  l.yranum. 

NOTAE  AD  COMMENTARIUM. 

1  Edd.  inlcndit  agcrc  de  ea  quantum  ad  dilectorum.  Infe- 
ferius  pro  dubia  cod.  A  duhitabilia. 

2  Codd.  ineptc  bic  addunt  quod  vel  quid:  fortasse  scriptura 
genuina  fuit  quidem. 


DIST.  XXVIII.  ART.  UNICUS  QUAEST.  L 


621 


movet  qoaestionem  et  detenninat.  In  secumla  aucto- 
ritate  Augustini  confinnat.  ibi:  Quatuor  enim  dili- 
gencla  sunt ,  ut  ait  Augustmus. 

Item.  secunda  pars  dividitur  in  duas.    ln  qua- 


ruin  priina  reinovet  dubium  de  An.jelis.  ln  secunda 
vero  de  Christo.  ibi:  Christum  vero,  m  quantum 
komo  etc.  Ultima  vero  pars  remanel  indivisa. 


TRACTATIO  QUAESTK  )M"M. 


Ad  intelligentiam  autem  huius  partis  incidit  hic 
quaestio  circa  sex. 

Primo  quaeritur.  utrum  ex  caritate  diligendae 
sint  creaturae  irrationales. 

Secundo  quaeritur,  utrum  ex  caritate  diligendi 
sint  daemones. 

Tertio  quaeritur.  utrum    ex  caritate   diligendi 


sint  mali  horoines. 

Quarto  quaerilur.  utruin  ex  earitate  sint  dili- 
genda  corpora  nostra. 

Qninto  quaeritur.  utrum  ex  caritate  diligenda 
sint  dona  gratnita. 

Sexto  et  ultimo  quaeritur  de  diligendornm  nu- 
mero  et  suffieientia. 


ARTICULUS  UNICUS. 

De  obiectis  ex  caritate  diligendis. 

QUAESTIO  I. 
Utrum  ex  caritate  diligendae  sint  creaturae  irrationales. 


m 


Circa  priinum  sic  proceditur  el  qnaeritur.  utriuii 
ex  carilate  diligendae  sint  creaturae  irrationales.  Et 
quod  sic,  videtur. 

1.  Sapienliae  undecimo1:  Diligis   omnia,  Do- 
owsi-mine,  et  nihil  odisti  eorum  (juae   fecisti;  sed  ca- 

nm 

ritas  facit  nos  diligere  conformiter  Deo:  ergo  si 
Deus.  qui  est  caritas,  diligil  creatnras  irrationales; 
videtur,  quod  et  homines  caritatem  habentes  eas 
ex  caritate  debeant  diligere. 

2.  Item.  creaturae  rationales  ex  caritate  dili- 
gendae  sunt,  propter  hoc  quod  habenl  aliquam  Dei 
similitudinem;  sed  in  creaturis  irrationalibus  relucet 
Dei  similitndo,  licet  minus  perfecle  quam  in  crea- 
turis  ralionalibus ;  relucet  enim  Deus  in  eis  sicut  in 
vestigin  - :  ergo  si  similitudo  Dei  est  ratio  diligendi 
ex  caritate,  videtur,  quod  celerae  creaturae  irra- 
tionales  ex  caritate  diligendae  sint. 

:}.  Ilera .  sicut  ad  fidein  pertinet  credere.  Deum 
sse  creatorem  creaturarum  rationalium ,  ita  ad 
ipsam  spectat  credere,  ipsum  esse  creatorem  irra- 
tionaliuin:  et  sicut  intellectus  Doster  cognoscit  Deum 
in  creaturis  per  creaturas  rationales,  ita  et  per  irra- 
tionalfs.  licet  minus  plene*:  si  ergo  fides  etcogni- 
tio  et  contemplatio  ipsius  Dei  indifferenter  respicit 
ipsns  creaturas  rationales  et  irrationales,  pari  ra- 
tione  videtur,  quod   el   ipsa  gratuita  dilectio:  ergo 


videtur.  quod  et  irrationales  creaturae  ex  caritate 
diligi  possunt.  cum  caritas  ila  amet  Deum.  sicul 
fides  credit. 

4.  Itein.  virtus  et  vitiuin  habent  esse  circa 
idem:  ergo  circa  quod  habet  esse  ainor  vitiosus  li- 
bidinis  et  cupiditatis.  circa  idein  habet  esse  amor 
graluitus  et  caritatis4;  sed  homo  potest  libidinose 
et  cupide  amare  creaturas  irrationales:  ergo  pari 
ratione  videtur,  quod  vir  iustus  ex  carilate  habeat 
eas  diligere. 

5.  Item .  aliquis  diligit  bona  temporatia,  ut  pei 
illa  serviat  Deo.  sicut  vir  iustus  diligit  possessiones, 
ut  faciat  eleemosynas;  sed  constat,  quod  talis  amor 
est  amor  merilorius;  sed  amor  meritorius  procedit 
ex  caritate5:  ergo  videtur,  quod  talia  irrationalia 
sint  ex  carilate  diligenda. 

Sed  contra:  I.  Augustinus dicit  in  libro  de  Do-rm^ 
ctrina  christiana,  »'t  habetur  in  littera  praecedentis 
distinctionis*:  «Ea  sola  ex  caritate  snnt  diligenda, 
quae  nobiscum  societate  quadam  refernntur  in  Deum, 
sicul  esl  homo  el  .\iiur<'liis  vel  corpns  nostrum  ; 
sed  talia  non  sunl  irrationalia :  ergo  etc. 

2.  Item,  principale  obiectum  caritatis  esl  Bonum 
increatum,  cum  caritas  sii  virtus  theologica:  ergo 
cura  caritas  faciat  illi  bono  adhaerere  ••!  ipso  \v\\\. 
nihil  in  iiiiindi)  diligit.  nisi  quod    illo  bono  natum 


1  Vers.  2">:  l)ili-i>  enlm  omnia  quaesuni,  el  nihil  etc. — 
ln  conclus.  respicitur  Itlud  I.  loan.  i,  x:  Qui  non  diligii  non  no- 
\ii  Deum,  quoniam  Deus  caritas  esL 

-  Cfir.   I.  Sent.   d.    L  O.    I.  q.   -2.   in   linc  !>'•  uutiuri  « 1 1 . 

Augusl.,  I.  de  Doctr.  chrfst  c  2-2.  n.  20.  seq.  Inferius  cod. 
.\  bene  omtttlt  ceterae. 

1  Vlde  l.  SenL  <\.  i.  p.  I.  q.  2.  ad  i .  el  Itinerar.  mentls 
in  Deum .  r.  I.  seqq 

*  August.,  r.n  iitjii.  in   Ps.  9,    16:  //'   laqueo  isto,  '/»"■;/' 


absconderunt ,  comprehtnsvt  est  pet  eomm,  »it:  Pw  anlmn* 
recle  Intelllgitur  amor,  qui.cum  pravus  esl,  vocatur  cupiditas 
,ini  h|pi>i".  cum  autem  rectua,  dllectio  vel  \  nlm 

movetur  tanquam  adlocum,  quo  lendiL  I -   iiitem  anim 

in   delectatione ,  quo  se   pervenisse   per    amorem   laetatur.  — 
Maior  inniUtur  In  ;il"  axiomate:  opposila  nata  sunl  flei 
Idem;  de  quo  vldc  supi  •! .  nota  S. 

fr.  rapra  pai      8 1    nota  '<. 

ibl  dlctum  Viiurn-'.  plenius  nabel 


622 


SENTENTIARUM  LIB.  III. 


est  frui  et  in  illo  beatificari1;  sed  creaturae  irra- 
tionales  non  possunt  in  Dpo  beatifieari:  ergo  non 
possunt  ex  caritate  diligi. 

:}.  Itera,  caritas  est  vinculum  connexionis,  ergo 
illa  sola  sunt  nata  ex  caritate  diligi,  quae  per  ca- 
ritatem  possunt  necti;  talia  aulera  non  sunt  nisi  illa 
quae  sunt  nata  esse  de  unitate  corporis  Christi; 
sed  talia  non  sunt  nisi  rationalia  * :  ergo  etc. 

4.  Item,  nobilior  est  ainor  caritatis,  quam  sit 
amor  socialis;  sed  ainor  socialis  non  potest  esse  nec 
debet  nisi  respectu  rationalium  creaturarum 3:  ergo 
nec  amor  caritatis. 

3.  Ilem,  illa  solum  sunl  ex  caritate  diligenda, 
quorum  dilectio  clauditur  et  exprimitur  in  duobus 
mandatis  caritatis*;  sed  dilectio  irrationalium  nec 
includitur  nec  exprimitur  in  illis  duobus  mandatis: 
ergo  videlur,  quod  amor  caritalis  ad  creaturas  ir- 
rationales  non  liabeat  extendi. 

C  0  N  C  L  U  S  1 0. 

Creaturae  irrationales  diligendae  sunt  ex  carilate 
imperante,  non  ex  eliciente,  vel ,  ut  alia  via 
probatur ,  non  diliguntur  ex  caritate  nisi  im- 
proprie,  ita  ut  caritas  non  ponal  circa  illas 
affectum. 

Respondeo  :  Ad  praedictorurn*  intelligentiam  est 

nolandum,  quod  cum  aliquis  actus   dicitur  esse  ex 

^ctus proce- aliqua  virtule,  hoc    polest   intelligi   dupliciter:  uno 

(llt  3.   cs.ri-  %  ... 

tate  dupii-  modo  sicut  a  movente  el  imperante ,  alio  modo  si- 
cut  ab  eliciente  et  informante.  Primo  modo  potest 
dici,  quod  omnia  opera  meritoria  sunt  ex  caritate, 
quia  caritas  imperat  omne  opus  bonum ;  sicut  ex 
caritate  possum  ire  ad  sanctum  Iacobum  et  ex  ca- 
ritate  levare  festucam  de  lerra.  Secundo  modo  ille 
actus  dicitur  esse  ex  carilate,  quem  habilus  carilatis 
respieit5  formaliter  et  directe,  sicut  diligere  Deum 
et  proximum,  quem  non  liabet  anima  elicere  me- 
dianle  alio  habilu  quam  habitu  caritatis. 

Secundum  hoc  intelligendum,  quod  aliquid  di- 

Primus  mo-  ijaj  ex  caritate  potest  dupliciter  intelligi:  uno  modo 

dussolvendi.     D  r  t  o 

lusio  l  ex  caritate  imperante;  et  sic  concedi  potest,  quod 
irrationales  creaturae  sunt  diligendae  ex  caritate. 
Sicut  enim  caritas  imperat  et  movet  ad  faciendum 
et  dicendum  et  cognoscendura 6  omnia  quae  spectant 


ad  salulem  nostram  et  laudem  divinam ;  sicetiara 
imperat  ad  amkndum.  Unde  quia  multae  irrationales 
creaturae  3atae  sunt  nobis  io  adiutorium  ad  exer- 
cendum  opera  meritoria ,  ordraatae  sxrat  etiam  ad 
laudandum  Deum  " ;  binc  est,  quod  caritas,  quae 
est  amatrix  Dei  et  proximi,  imperat,  taies  creatu- 
ras  diligi. 

Alio  modo  dicitur  aliquid  diligi  cx  caritate  eli- 
ciente  et  informante;  et  sic  diligitnr  ex  caritate 
illud,  in  quod  est  fonnalis  et  proprius  actus  ipsius 
caritatis;  tale  autem  non  esl  nisi  illud  (juod  esl 
suininiim  Bonum,  vel  cui  summum  Bonum  natum 
est  aliqno  modo  uniri  per  cognitionem  et  amorem. 
Ideo  cum  crealurae  irrationales  nou  sint  hoc  modo 
Dei  capaces,  quia  non  sunt  ad  Dei  imaginem,  per 
carilatem  non  potest  eis  exoptari  suramum  Bonum; 
et  ideo  caritas  non  descendit  ad  illa  diligenda  se- 
cundum  suum  actum  proprium  etforrnalem:  ac  per 
hoc  talia  non  diliguntur  ex  caritate  elicitive. 

Et  si  tu  quaeras:  quae  virtus  elicit  illuin  actum 
dileclionis,  quo  quis  diligit  creaturas,  in  quaotum 
sunt  a  Deo  et  ad  DeuraJ  dicendura,  quod  hoc  esl 
cuiusdam  pietatis  et  affectionis  naluralis.  Sicut 
enim  homo  diligit  canem  quadam  pietate  oaturali . 
quia  videl  eum  sijji  obedientem;  sic  et  ceteras  alias 
bestias  et  irrationales  creaturas  naturaliter  ex  qua- 
dam  pietale  8  natus  erat  diligere  et  fovere,  quantum 
erat  ex  prima  conditione.  Unde  secundum  quod  homo 
plus  reformatur  et  reducitur  ad  stalum  innocentiae, 
secundum  hoc  magis  sibi  mansuescunt  huiusmodi 
creaturae,  et  ipse  circa  eas  raaiori  pietate  movetur; 
sicut  de  beato  Francisco  legitur9,  quod  erga  huius- 
modi  creaturas  mira  pietatis  teneritudine  aftluebat, 
quia  iam  quodam  modo  innocentiam  recuperaverat. 
In  cuius  rei  signum  creaturae  irrationales  eidem  ob- 
temperabant. 

El  secundum  hanc  dislinctionem  palet  responsio 
ad  quaestionem:  quia  uno  modo  crealurae  irratio- 
nales  sunt  ex  caritate  diligendae,  videlicet  ex  ca- 
rilate  imperante;  alio  vero  modo  non,  videlicet  ex 
caritale  elicienle.  —  Secuudum  hoc  etiam  potest  re- 
sponderi  ad  obiecla  ad  utramque  partem,  quia  pro- 
cedunt  secundum  diversas  vias,  sicut  intuenti  ap- 
paret. 

Kst  et  alius  hic  modus  dicendi  praediclo  modo 
non  contrarius,  sed  potius    consonus,  quod  aliquid 


Duplex 
lrrat 
liam 


Coaclns 


Quaesti 
cideas : 
tnr. 


Epilogi 


Aliu,-   I 
solve  • 


1  Augiist.,  111.  de  Doctr.  christ.  c.  10.  n.  H>:  Caritatem 
voco  motum  animi  ad  fruendum  Deo  propter  ipsum,  et  se  atque 
proximo  propter  Deum. 

2  Epis(.  1.  Cor.  12,  11:  Vos  autem  estis  corpus  Christi  el 
membra  de  uiembro.  Cfr.  Kom.   12,  5. 

3  Aristot.,  VIII.  Ethic.  c.  2:  L)e  inanimalorum  amore  ami- 
citia  minime  dicitur,  quippe  cum  neque  redamatio  neque  vo- 
luntas  boni  illorum  ulla  sit.  Ibid.  c.  1 1 :  Erga  inanimata  neque 
amicitia  ulla  est  neque  ius,  npque  erga  equum  aut  boyem  etc. 
—  Post  debet  cod.  Z  adiungit  dici. 

*  Matth.  2-2.  37.  seqq.  —  Pro  mandalis  rod.  Z  praeceptis. 

5  Edd.  inspicit.  Superius  post  Secundo  codd.  .\  K  bb  ad- 

dunt  vero.  Mox  pro  quein  non  kabet  cod.  W  quia  non  kabet. 


6  Codd.  H  M  0  Z  bb  cogitandum,  plures  codd.  sunt  dubiae 
lectionis;  in  cod.  A  desideratur  et  cognoscendum ,  in  edd.  I.  2 
et  dicendum. 

'  Cfr.  Ii.  Sent.  d.  15.  a.  2.  q.  I. 

8  Vat.  addit  innata  diligit  et  foct ,  sicut;  edd.  I,  2  ad- 
dunt  innata  diligit  et  fovet,  sed  deinde  omittunl  ixihts  erat 
diligere  et  fovere. 

9  Cfr.  prima  etsecunda  vita  S.  Francisci,  auclore  15.  Thoma 
de  Celano  (in  prima  vita  c.  21,  in  secunda  c.  5.  et  101.  seqq.), 
nec  non  Legenda  maior  composila  a  S.  Bonav.  (c.  -i.  et  8.).  — 
Mox  pio  mira  pietatis  tnieritudine  cod.  A  affectu  pietatis  et 
reverentiae.  1'm  teneritudine  codd.  (i  II  i  K  L  T  U  V  na  remune- 
ralione. 


DIST.  XXVIII.  ART.  UNICUS  QUAEST.  I. 


623 


*  mo-  diligi  ex  carilate  potest  esse  tripliciter:  vel  ita,  quod 

"geQ  caritas  faciat  circa  ipsnm  dilectum  ponere  affectio- 
nem  el  finem;  et  sic  solus  Deus  diligitur  ex  eari- 
tale.  Alio  modo  ita,  quod  caritas  cirea  ipsum  dile- 
ctum  faciat  ponere  affcctionem,  non  tamen  finem; 
et  sic  diligitar  proximus  ex  caritate,  quia  circa 
proximum  affectu  caritatis  afficitur,  optando  ei  sum- 
mum  Bonum,  non  propter  ipsnm  ,  sed  propler  Deum. 
Tertio  modo  dicitur  aliquid  ex  caritate  diligi  ita, 
quod  caritas  circa  illud  non  ponit  finem,  nec  etiam 
affectionem  intuilu  sui ,  sed    solum    ratione  iUius, 

nsio  3.  propter  quod  diligit;  et  hoc  modo  crealurae  irratio- 
nales,  in  quibus  Deus  relucet.  diliguntur  ex  cari- 
tate,  quia  Deus  diligitur  in  illis;  per  quem  modum 
quis  dicitur  diligere  canem  amici  sui,  non  quia  af- 
ficiatur  circa   canem    speciali   affectione,   sed    quia 

•matur.  afficitur  circa  amicum '.  —  Et  huius  signum  est, 
qnia  affeclus  caritatis  non  alligat  hominem  creaturae 
irralionali,  secundum  quod  alligat  et  connectit  ho- 
minem  ipsi  proximo,  vel  etiam  ipsi  Deo.  Unde  sicut 
amor  amkiliae ,  qui  est  inamicum,  se  extendit  ad 
amici  filium,  ita  quod  filius  amici  amicus  est  et 
dilectus,  non  autem  sic  se  extenditad  amici  calulum, 
ut  canis  diligalur  consimili  affeclu;  sic  intelligendum 
esl,  quod  caritas.  quae  est  amor  Dei,  se  extendit 
ad  illos  qui  sunt  nati  esse  eius  filii  per  graliam 
adoptionis.  El  quia  creaturae   irrationales   non  sunt 

nsio '..  huiusmodi .  ideo  proprie  loquendo.  non  sunt  natae 
ex  caritate  diligi,  ita  quod  caritas  circa  illas  ponat 
atTectum,  bene  tamen  -  potest  caritas  in  illis  diligere 
Deum ;  ila  quodain  modo  potest  concedi,  ut  illae 
creaturae  diligantur  ex  caritate,  licet  improprie. — 
Ideo  non  sunl  numerandae  inter  illa  quae  proprie 
ex  caritate  diligunlur,  sicut  rationes  ad  hanc  par- 
tem  inductae  ostendunt. 

I.  Ad  illud  ergo  quod  primo  ohiicitur  in    con- 

tioop- tiarium ,  (inod   Deus    diligit   crealnras   irrationales: 

orum.  '  "  ..... 

dicendum,  quod  f)euni  creatnras  irraUofiales  di- 
Hgere  esl  eas  conservare  in  esse  naturae3;  sed  «li- 
quid  (liligere  ex  caritalc,  hoc  est  siimmum  Bonum 
"dum  ei  oplare;  et  ideo  plus  connotatur.  cunt  dicitur, 
aliquid  esse  ex  caritate  diligendum,  et  aliquid  esse 
Deo  dilectum.  Bl  ideo  non  sequitur,  quodsi  Deus 
eas  diligit,  quod  ex  caritate  amandae  sint.  El  situ 
obiicias  '.  quod  caritas  conformat  volontatem  no- 
stram  volnntati  divinae;  dicendnm,  qood  hoc  non 
esl  verum  primo  el  per  se  respectu  omnium  ope^ 
riui!   el    quorumcumque   obiectornm,   ^^\  respectu 


1  Bernard.,  Serm.  i.  In  festo  S.  Michaelis,  n.  3:  Dicilur 
cerie  vnlgari  quodam  proverbio:  Qui  me  amal  amai  el  ca- 
iuMii  meum. 

-'  Pro  bene  tamen  codd.  ILWaa  et  edd.  I,  2  unde,  Vat. 
////(/r  quia.  Paulo  Infeiiua  pro  /'/  illae  creaturae  diligantur 
Vai.  quod  creaturae  irrationales  diligantur,  ei  dein  in  flnc 
corp.  endem  Vat.  cum  edd.  I,  "2  el  cod.  W  posl  ostenduni 
nddii  oi  (cod.  \v  i ri  |  concedunt. 

'  Cfr.  Infra  d.  32.  q.  2. 

*  ln  minori  huius  obii  ctionis. 

r'  Cnp.  7.  in  flne.  —  Paulo  superius  pro  et  quibus  vult  cod. 

K    rt  iii   quibUB   rnll .    COd.    A    iii   ijiiilius   /////. 


illorum  quac  haltent  expressam  similitudinem .  el 
qnibns  vttlt  Deus  dare  se  ipsum.  Nam  caritas  omni- 
bus,  quae  ex  caritate  diligit,  optat  Deum.  El  hoc 
est  quod  dicit  Augustinus,  et  habetur  in  distinctione 
praecedenti 5:  «  Sic  nos  invicem  diligamns,  ut ,  quan- 
tum  possumus.  ad  habendnm  in  nobis  Deuin  ex 
dilectione  attrahamus ». 

"2.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  crealurae  ra- 
tionales  dilignntnr  ex  caritate  propter  assirailationem 
ad  Deum  :  diceiidum.  quod  non  qnaecumqne  assimi- Kotandnm. 
latio  ad  Deum  facit  ahquid  ex  caritate  diligibile, 
sed  illa  quae  facit  Dei  capacem;  et  haecesl  >imili- 
tudo  imaginis.  Anima  enim  « ideo  est  imago  Dei . 
quia  eius  capax  et  particeps  esse  potest6».  Caritas 
enim  optat,  illud  sumnium  Bonum  haberi  ab  eo 
qnem  diligit;  ad  illml  enim  inclinat  tanquam  ad 
suum  principale  obiectum.  Kl  quoniam  similitndo 
vestigii  non  facit,  creaturam  ipsius  Dei  esse  capa- 
cem  per  cognitionem  et  amorem;  hinc  est.  quod 
non  sequitur,  quodsi  in  creaturis  irrationalibus  re- 
periatur  aliqua  vestigii  similitndo,  qnod  propter 
hoc  ad  ipsas  extendalur  caritatis  dilectio. 

3.  \d  illud  quod  obiiritur.  quod  fides  ita  cre- 
dit  Deum  creatorem  irrationalium  sicut  rationalium; 
dicendiuii .  quod  non  est  simile  de  Bde  et  caritale. 
Nam  fides  non  tanluin  est  circa  ipsum  Deuni .  in  Notandum. 
quantum  est  fiuis ,  sed  etiam  in  quantnm  esl  prin- 
cipium  rerum.  Et  quia  Deus  esl  principium  iiume- 
diatuni  lam  respeclu  rationaliuin  quam  irrationa- 
lium;  ideo  utroque  respectu  :  in  Deum  credil  el  ipsnm 
contemplatur.  Caritas  autera  respicit  Deum  snb  ra- 
tione  /inis,  quia  sub  ratione  boni.  El  quia  creatnrae 
rationales  et  irrationales  non  eodem  modo  habenl 
tendere  in  ipsum  summum  fineni .  qnia  rationales 
innnediaie.  irrationales  vero  mcdiaie8;  hinc  est, 
quod  non  sequilur.  quod  dtlectio  caritalis  ad  h 
el  illas  sc  habeat  uniformiter. 

h.  Ad  illud  quod  obiicitur,   qnod  virtns  el  vi- 

tium  hal t  cssc  circa   itlem :  diccndum.  quod   illud 

argumcntum  dupliciter  peccat.  Primo,  qnia,  qnamvis  d< 
virtus  cl  vitium  habcaiit  cssc  circa  iilcm  siibicctiun. 
non  lanicn  oportet,  quod  generaliter  habeanl  csst 
circa  idem  obiectura;  plura  enim  exiguntnr  ad  vir- 
tuteni  quam  ad  vitium9.  Ideo  si  circa  aliquid  potesl 
consistere  vitinm,  non  propter  hoc  sequilur,  quod 
el  virtus.  —  Alius  etiam  defectns  esl  ibi,  quia,  cnin  d 
caritas  sil  virtus  el  amor  specialis10,  non  oporlet, 
quod  circa  illnd  consistal  caritas,  circa  quod  consi- 


''■  Vtigust.,  X.IV.  de  Tim.  c.  B.  n.  1 1.  —  Paul  i  superli  -  pro 
ililiiiiinlr  codd.  li/.  .i.i  ililiijrrr.  Paulo  Inferius  iu-n  ab 
\  ii  Drti.  Circa  flnem  solut.  pro  reperiatur  codd.   VKbb 
perilur. 

'•  Posi  respectu  \.>i    supplol  fides.  lox  pro  juia  - 

Ittmr    htmi    edd.    rl   stih    itilitmr    hmu 

s  i  ir.  II.  Seni    d.  16,  n.  I.  q.  I.  In  corp. 

1  \  Ide  suprn  psg,   199 .  nota  i, 
i  dd.  quia  Ucet  caritas  sit  motus  et  amor  • 
iiuiirn  oportet  etc.  In  Hne  sohiL  pro  //""'  dd.  i.  l  qui 

iu.iiti .  \   i.  ab  - o  •//'/  ni.iiii. 


624 


SENTENTIAHUM  Llli.  III. 


stit  quodlibc-l  speciulo  vitium.  Unde  quamvis  cnpidi- 
inm.  tas  consistat  circa  bona  temporalia,  non  oportet, 
quod  circa  illa  sit  virtus  caritatis,  sed  suflioit, 
quod  sit  virtus  largitalis.  Et  ideo  non  oportet,  hu- 
iusmodi  teinporalia  ex  caritate  amari ,  sed  ex  lar- 
gitate  retineri  et  dispensari,  quae  iuxla  eonun  va- 
lorem  novit  eadem  appretiari. 

o.  \d  illud  quod  obiicitur  de  eo  qui  diligit 
teinporalia,  ut  per  illa  Deo  serviat;  iam  patet  re- 
sponsio  per  ea  quae  dicta  sunt:  quia  ille  raotus  est 


meritorius,  non  quia  sit  a  caritale  eli ciei de ,  scd 
quia  est  a  caritate  imperante,  sicut  ire  ad  sanctum 
lacobum,  vel  facere  quodcumque  aliud  opus  in  Dei 
obsequium.  Praeterea,  cum  qnis  diligit  temporalia 
ad  serviendum  Deo,  affectio  sua  versatur  circa  eum 
cui  vult  servire,  sicut  prius  tactuin  est.  Et  ideo  ei 
boc  non  potest  concludi,  quod  talia  diliganlur  ex 
caritate,  nisi  valde  extenso  nomine.  Nam  proprie  Aiiomi 
mliil  ex  caritate  diligitur,  circa  quod  caritas  non 
ponat  affectuin  specialem  '. 


SCHOLION. 


I.  Suhuio  auctoris  primo  loco  posita,   quam    tenent  etiam 
B.  Albcrt.  et  Durandus,  visa  est  S.  Thomae,  Petro  a  Tar.  aliis- 

que  non  esse  sufliciens;  eui  opinioni  etiam  Richard.  a  Med.  et 
Scotus  magis  favent.  Hi  quidem  concedunt,  quod  creaturae  ir- 
rationales  non  possint  iia  diligi  ex  caritate  eliciente ,  ut  caritas 
terminetur  direclc  ad  eas  ut  obiectum  ipsius;  tamen  contendunt, 
eas  nihiloniinus  posse  diligi  ex  caritate  non  tantum  imperante, 
sed  etiam  eliciente,  scilieet  non  dilectione  amicitiae,  sed  concu- 
piscentiae,  quae  includitur  in  actu  caritatis,  ita  ut  indirecte 
diliganlur  ut  materia ,  circa  quam  versatur  dilectio,  sicut.  di- 
liguntur  bona  amici.  De  hac  clistinctione  cfr.  S.  Ttiom.,  hic  a. 
I.  —  Ad  rem  dicit  Dionys.  Carth.  (hic  q.  unica):  «  Verumta- 
men  verbis  Augustini  et  Magistri  plus  consonat  positio  Bona- 
venturae,  et  pro  concordia  potesl  dici,  quod  irralionabilia  non 
diliguntur  eticitice  ex  caritate  proprie  et  perfecte ,  sed  aliquan- 
tulum  et  imperfecte,  quia  nec  donum  gratiae  nec  donum  glo- 
riae  eis  optatur,  tamen  ex  caritatc  ad  Dei  honorificentiam  ordi- 
nantur  ».  Iluic  Dionysii  interpretationi  satis  concordat  S.  Bonav., 


ut  patet  ex  ipsius  solutione  sccunda ;  immo  infra   q.   5.  quoad 

dona  gratuita  ad  oandem,  sicut  S.  Thonias,  distinclionem  re- 
currit. 

De  hac  (I.)  quaestionc:  Scot.,  III.  Sent.  d.  32.  n.  8.  — 
S.  Thom.,  hic  a.  2;  S.  II.  II.  q.  25.  a.  3;  Qq.  disp.  de  caritale, 
a.  7.  —  B.  Albert.,  hic  a.  3.  —  Petr.  a  Tar.,  hic  a.  3.  — 
Richard.  a  Med.,  hic  a.  I.  q.  i.  —  Uurand.,  de  hac  ct  seq.  q. 
hic  q.   I.  —  Biel,  de  hac  et  seqq.  qq.  hic  q.  unica. 

II.  Circa  sequentcm  (2.)  quaestionem  Petr.  a  Tar.  fhie  a.  6.) 
dicit  simpliciter,  quod  daemones  nullo  modo  sint  ex  caritate 
diligendi.  S.  Thom.  eadem  vac  in  praeccdenti  quaestione  distin- 
ctione  utitur  et  resolvit  (S.  loc.  cit.  a.  II;  cfr.  hic  a.  5.):  «  Alio 
modo  diligitur  aliquid,  sicut  quod  volumus  permanere  ut  bonum 
alterius...  et  per  hunc  modum  noturam  daemonum  'eliain  ex 
caritale  diligere  possumus,  in  quantum  scilicet  volumus,  illos 
spiritus  in  suis  naturalibus  conservari  ad  gloriam  Dei  ». 

De  eadem  quaestionc  praeter  laudatos:  B.  Alberl.,  de  hac 
et  seq.  q.  hic  a.  6.  —  Richard.  a  Med.,  hic  a.    I.   q.   I.  et  3. 


QUAESTIO  II. 
Utrwm  ex  caritate  diligendi  sint  daemones. 


Secundo  quaeritur,  utrum  ex  caritate  diligendi 
sint  daemones.  Et  quod  sic,  videtur. 

I.  Levitici  decimo  nono-:    Diliges   proximum 


.vi  opposi-  tuum  sicut  te  ipsum;  Glossa:  «Proximus  non  pro- 

tum.  .  .  .......  .  . 

pinquitate  sanguinis  mlelligendus  est,  sed  societale 
rationis»;  sed  daemones  sunt  rationales:  ergo  dae- 
mones  sunl  proximi  noslri.  Si  ergo  proximi  sunt 
ex  caritate  diligendi,  videtur,quod  et  daemones. 

±  Item,  ralio  diligendi  proximum  est,  quia  est 
ad  Dei  imaginem3;  sed  lianc  est  in  daemonibus  re- 
perire:  ergo  cum  in  eis  reperiatur  ralio  diligendi . 
videtur,  quod  eos  debeamus  ex  caritate  diligere. 

3.  Item,  Angeli,  antequam  peccarent ,  ex  cari- 
tate  diligendi  erant,  propter  ea  quae  liabebant  in 
se;  sed  Dionysius  4  dicit,  quod  «  daemones  habent 
sibi  data  iutegra   et  splendidissima»:   ergo    si  tunc 


ex  carilate  diligendi  erant  propter  ea  quae  tunc  ha- 
bebant.  pari  ratione  videtur,  quod  nunc  debeamus 
ex  caritate  eos  diligere. 

k.  Item ,  ex  caritate  debemus  diligere  quaecum- 
que  faciunt  ad  cumulum  nostri  merili;  sed  daemo- 
nes  nos  tentantes  et  vexantes  faciunt  ad  nostri  me- 
riti  cumulum :  ergo  videtur ,  quod  ex  caritate.  dili- 
gendi  sunt. 

5.  Item,  ex  caritate  diligendum  est  onme  quod 
facit  ad  Dei  honorem  et  decorem  divinae  iustiliae; 
sed  daemones  de  caelo  deiecti  et  poenis  subiecti  fa- 
ciunt  ad  manifestationein  decoris  divinae  iustiliae : 
ergo  videtur,  quod  sint  ex  caritate  diligendi.  Prima 
sic  probatur  :  quia  caritas  diligit  beatitudinem  et  ap- 
petit  beatificari 5 :  ideo  diligit  omne  illud  ,  quod  est 
ad  beatitudinem  ordinatum  :  ergo  pari  ratione,  cum 


1  Codd.  \KSaffectum  swum. 

2  Vers.  18,  qui  versus  in  Vulgata  sic  sonat:  Diliae  nini- 
cum  tnum  sicut  le  ipsum.  S.  Bonav.  versum  isluni  hic  exhibet 
secundum  translalionem  Septuaginta  interpretum.  (ilossa  deli- 
bnta  est  cx  August.,  Kpist.  155.  (alias  52.)  ad  Maced.  c.  i.  n. 
I  i,  ubi  s.  Doctor  illud  Matlh.  22,  iO:  //;  his  duobus  praece- 
ptis  etc.  exponens  ait :  Proximus  sane  hoc  loco  non  sanguinis 
propinquitate ,  sed  rationis  societate  pensandus  est,  in  qua  sooii 


siint  oiinios  homines.  —  Pro  propinquitate ,  quae  leeiio  et  in 
Supplemmto  Sum.  Alex.  Hal.  collat.  63.  a.  2.  habetvir,  edd. 
cum  plurimis  codd.  proprietate. 

3  Vido  Augusl. ,  I.  de  Dootr.  christ.  o.  22.  n.  20.  seq. 

*  De  Div.  Nom.  c.   i.  §  23.  Cfr.  tom.  II.  pag.  1 22 ,  nola  8. 

5  Muhi  oodd.  supplent  in  Deo  et  omittunt  deinde  ideo ; 
edd.  quoque  supplent  in  Deo ,  sed  omittunt  paulo  superius 
decoris  ante  dwinae  iustitine. 


DIST.  XXVIII.  ART.  UNICUS  QUAEST.  II. 


62S 


carilas  dibgat  Dei  lionorem  et  laudem,  diligit  omne 
illud  qnod  facit  ad  amplificationem  landis  divinae. 
Minor  est  manifesta  per  se. 

Sed  contba:  I.  In  iDandato  dileclionis  proximi 

lenu.praecipiUir.  nJ  liomo  diligat  proximum  sicut  se  ip- 
snm ;  qnod  exponens  Augustinus1  dicit:  «  Sicut  te 
ipsnm,  id  est  ad  quod  te  ipsnni  <>;  nos  ipsos  antem 
deberaus  diligere  ad  summi  Boni  participationem:  si 
ergo  daemones  ad  hanc  non  possunt  pervenire,  vi- 
detur,  quod  non  sint  diligendi  ex  caritate. 

2.  Item.  super  illud  Lucae  decirao  * :  Qnis  tibi 
videtur  proximus  essef  Glossa:  «  Proximus  est 
cni  impenditur,  vel  qui  impendit  misericordiam  »; 
sed  daemones  non  sunt  taies :  ergo  non  sunt  dili- 
Bendi  ex  caritate. 

3.  Item,  Augustinus.  octavo  de  Trinitate3:  «  Qui 
diligit  homines.  vel  quia  iusti  sunt.  vel  ut  iusti  sint. 
amare  debet  »;  sed  daemones  non  sunt  iusti  nec 
possunt  esse  iusti :  ergo  non  sunt  ex  caritate  amandi. 

4.  Item,  curia  caelestis  daemones  non  diligit, 
quin  potius  odil  ei  detestatur :  ergo  si  in  eis  est  ca- 
ritas  maxime  perfecta,  el  tanlo  perfectior  est  in  via. 
quanto  conformior  est  illis  qui  sunt  in  patria;vide- 
tur.  quod  nulla  caritas  se  ad  daemonum  dilecUo- 
nem  extendere  debeat. 

:j.  Item,  nihil  esl  caritatis  vinculo  amplecten- 
dum,  quod  est  perpetualiter  separatum  ab  bis  qnae  * 
caritate  ligantnr;  sed  daemones  a  membris  Cbristi 
sunt  sempiternaliter  separati :  ergo  nullo  modo  sunt 
ex  carilate  diligendi. 

CONCLUSIO. 

Daemones  et  damnati  uon  sunt  dUigendi  ex  cari- 
tate  elieitive  el  proprie ;  sumendo  caritatem 
large,  sive  ex  caritate  imperante,  ralionena- 
turae  sunt  dtiigendi,  ratione  culpae  odiendi. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  sicut  irrationalia 
.'X  caritate  non  sunl  diligenda  clicitive ,  quia  non 
sunt  ordinala  ad  illius  summi    Boni    assecritionem , 

io  *•  quod  suis  dilectis  caritas  oplat s ;  sic  daemones,  quia 
sunt  obstinati  in  malitia  et  impossibiles  effecli  ad 
perveniendnm  in  beatitndinem   aeternam,  diligendi 

«'<>•  non  sunt  ex  carilate  elicitive.  —  Caritas  enim  nullos 
(acit  diligere  elicitive,  nisi  eos  quos  optat  ad  sum- 


iii.uii  beatitadinem  pervenire.  Nnlios  autem  optat 
pervenire  ad  ilhm  snpernam  beatitudinem,  cum  mo- 
veator  ralionabiiiter  et  discrete,  nisi  eos  qoi  sunt 
habiles  ad  perveojendum  et  secundum  ordioem  na- 
turae  et  secnndum  ordinera  divinae  institiae.  Quo- 
niam  ergo  daemones,  etsi  sini  apti  oali  per  natui 
feiicitari  et  m  Deo  beatificari,  qnia  tamen  divina 
iustitia  repngnal,  per  qoam  snnt  damnati  ad  sem- 
piternam  iniseriam  ;  binc  est,  qood  caritas  samranm 
Bonuin  eisilem  non  opiai.  Kt  ideo  concedendum  est, 
quod  daemones  non  snnl  ex  caritate  diligendi. 

Kodem  etiam  modo  dicendom  esl  de  damnatis, 
secnndom  qood  ex  carilate  dibgere  accipitur  pro-  •  ■    i 
prie.  Si  vero  ex  caritate  diligere  accipiatnr  large, 
prout    actus    diligendi  est  ex  caritale    imperante*; 
sic  daemones  qnodam  modo  snnt  dtUgendi  et  qoo-  condmio  3. 
tlain  modo  odieruU:   odiendi   ratiooe   cnlpae.  qoa 
snnt  Deo  dissimiles.  d&gendi  ratione  oatnrae.  Imago 
enim  sumini  Regis,   secundum  natnram  soam   con- 
siderata .  quanlnin  esl  de  se,  pulcra  est  et  formos 
et  naturali  affectu  amabilis  a  consimili  natora  7.  — 
Veruintainen ,  quia   habens  caritatem  multum  dete-coroiarinm. 
statur  eorum   culpara  ;  et  colpa  eornm  totaliter  ei 
inseparabiliter  possidet  eorum    riaturam :    binc    est, 
quod  caritas  magis  movet  affectnm  natnralem  ad  di- 
ligendum  crealuras  irrationales  qiiam  ad  diligendnm 
daemones.  —  Concedendae  snnl  igitur  rationes  (oteii- 
denles,  quod  daemones  non    sunt   diligendi    ex    ca- 
rilale. 

I.  Ad  illud    ergo  quod  primo  obiicitur  in  con- soimio  op- 

posiloroin. 

Irarium,  quod  proximus  est  qui  communical  in  ra- 
tione :  dicendnm,  quod  communicare  in  roiionc  oouoctio. 
est  duplieiter:  vel  secundum  ipsins  rationis  nalu- 
rampuram,  vel  secundnm  ordinem  et  babilitatem 
ipsins  ad  graliam.  Dico  ergo,  quod  proximilas  secoo 
dum  rationis  naturam  non  est  snfficiens  ad  boc, 
quod  aliqnis  dicator  esse  proximus  respectu  aclns 
diligendi ;  dilectio  enim  graloita  respicit  ordinem  x 
ad  gratiam.  Kt  quoniam  daemones  bac  proximitate 
carent,  quia  redditi  sunt  ad  gratiam  impossibiles; 
ideo  snb  nomine  proximorum  oon  conlinentnr.  Kt 
ideo  ex  illa  ratione  non  seqnitur,  qnod  diligendi 
sint  ex  caritale. 

-2.  \d  illnd  quod  obiicitor,  qood  imago  esl  ra- 
tio  diligemli  in  creatura  " ;  dicendum,  quod  imago 
non    esl    sufficiens  ratio  diligendi,  nisi  in  quantum 


1  Vlde  supra  lii.  Magistri,  d.  XXVII.  c.  5.  Verba  a  \ 
siro  AugasUno  iribula   re    \<m;i    ronl    Magisui,  qul  \\\-  verbis 
liro\iii'i-  complecUtur  quod   lugusU,  l.  de  Docu*.  chrisL  c  11. 
n.  21.  fwUus  cxponiL  —  \n  inJUo  .irir.  pro  dttectionis  cod.  W 
<le  dileotione. 

-  Vers.   {•>.  —  (ilu^-,i  babetur  apud  Slrabum  e(  Lyranum 
in  Luc.  l(»,  29.  ei   iT    esl    secundum    vugusL,    I.    de   Doclr. 
chrisi.  c.  30.  n.  31.  (cfr.  EnarraL  in  Ps.   W.  serm.  I.  n.    14.). 
Vlde  hi'-  lii.  Magisui,  c  2.  seqq. 
ip.  (i.  ii.  9.  in  flne. 

*  Edd.  cum  nonnullis  codd.  qui. 

'•  Vide  quacsL  praeced.  —  De  obslin  laemonum  cfr. 

il.  S<  ni.  il.  7.  p.  I.  q.   I.  «m,  Mox  !.    V 

S    B  n  ■■■  ■         III. 


confirmati,  cod,  k  obstinati  tel  confirmati, 
Caritas  enim  cdd.  cum  pnuds  codd.  Caritas  autem.  Deind 
supernam  beatitiutinem  codd.   MORS^  x    sum\  ttitu- 

iiiiom,  edd.  wmpUernam  beatitudinem. 

■   Vide  quaesL  praeced. 

:  Cfr.   Irisiol  .    \  lii    Elblc    c    I.        P  iulo 
culpae,    qua    cdd.   cum   i  ompluribus 
Paulo  Inferius  pos  quod  dd.   i  .  -'  ndduni 

///////.  VaL  naturalis. 

i  Edd.  cum  alupioi  codd.  ordination  «l  </«- 

,--/////■  non  |wuci  M  «•<iil 

sub  i  ■<!■■ 


626 


SENTENTIARUM  LIH. 


esl  ordinata  ad  gratiam  e!  gloriam,  ad  quam  ordinat 
caritas.  Et  ipiia  hoc  modo  dod  esl  in  daemonibus, 
immo  omnino  deordinata  ;  ideo  non  cogil  illa  ratio. 

3.  Ad  illud  quod  obiicitor,  quod  angeli,  ante- 
i|ii;im  peccarent,  ex  caritate  erant  diligendi ;  dicen- 
duin.  qnod  boc  erat,  quia  tnnc  habilitatem  el  ido- 
neitatem  habebanl  ad  assequendum  gloriam;  sed  hanc 
iion  habuernnl  posl  Lapsuoi:  cl  ideo  non  sunl  nunc, 
sicut  tunc,  ex  caritate  diligendi.  El  si  tu  obiicias, 
quod  «  habent  sibi  data  integra  el  splendidissima  »; 

Notandam.  dicendum ,  quod  illud  dicitur  quantum  ad  potenlias 
respectu  naturalium  operationum,  non  autem  quan- 
tum  ad  habilitates  earundem  respectu  gratuiiarum. 
Inhabiles  eniin  facti  sunt  ad  bene  faciendum;  tales 
enim  babilitates  corrumpuntur  per  peccatum,  secun- 
dum  quod  vult  Auguslinus,  et  in  secundo  libro  x  fuit 
osteusum. 

4.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  quidquid  facit 
ad  cumulum  nostri  meriti,  est  ex  caritate  diligen- 
dum  :  dicendum,  quod  boc  polest   esse  dupliciter: 

Distinctio.  vel  secundum  principalem  intentionem ,  vel  per  oc- 
casionem.  Quamvis  ergo  praedicta  propositio  verita- 
tem  possil  habere  de  eo  quod  facit  ad  cumulnm  no- 
stri  meriti  secundum  principalem  intentionem  et 
primariam  ordinationem ;  de  eo  tamen,  quod  farit 
ad  eumulum  meriti  per  occasionem ,  non  oportet 
habere  veritatem.  quia  ex  multis  malis  et  peccatis 
Deus  viris  iustis  elicit  bona ;  et  hoc  modo  daemones 
faciunt    ad    noslii    meriti  promotionem ,  quia,  dum 


inlendnnl  nos  pervertere  ad  peccatnm,  virtute  di- 
vina  c(,iimi  exercitium  convertilur  viris  iustis  el 
sanctis  ad  meriti  addilamentum  -. 

'■').  \d  illud  ijiiod  ultimo  obiicitnr,  quod  omne 
quod  facil  ad  Dci  honorem  el  decorem  iustitiae, 
est  diligendum  ex  caritate;  dicendum,  quod  sicut 
ex  praecedentibus '  pafet,  si  proprie  accipiatur  di- 
ligere  ex  earitate.  propositio  non  habel  veritatem. 
Et  si  hi  obiicias,  quod  ordinatum  ad  beatitudinem 
est  diligendum  ex  cai ilate,  ergo  similiter  ordinatum 
ad  laudem;  dicendum.  quod  dupliciter  esl  aliquid 
ordinatum  ad  beatiiudinem :  aut  quia  ipsum  de  se 
ordinatum  est,  ut  perveniat  ad  beatitudinem ;  aut 
quia  per  ipsum  aliud  ordinatum  esl  pervenire.  El 
ijuod  primo  modo  ordinatum  est  ad  beatitudinem, 
diligendum  est  ex  caritate  ;  quod  securulo  modo  or- 
dinatum  est,  non  debet  diligi  ex  caritate,  accipiendo 
propric*.  —  Similiter  aliquid  ordinatum  ad  laudem 
Dei  potest  esse  dupliciter :  aul  quia  ipsum  laudat 
et  magnificat  Deum  et  gloriatur  in  laude  Dei ,  aut 
quia  esl  maleria  laudis  divinae.  Et  quod  primo 
modo  ordinatum  est  ad  Dei  laudem  ex  caritate  di- 
ligendum  est ;  quod  vero  secundo  modo  ordinatuffl 
est,  non  oportet,  quod  diligatur  ex  caritate.  nisi 
dicalur  diligi  ex  caritale  imperante.  Caritas  enim 
imperat  homini.  ut  velit.  omne  illud  esse  in  uni- 
verso,  quod  excitat  virum  iustum  ad  laudandum 
et  magnificandnm  Deum  suum  \ 


sr«* 


Diria 


L».:!     I 


QUAESTIO  III. 


Utrum  ex  caritate  diligendi  sint  mali  homines. 


Terlio  quaeritur,  utrum  ex  caritate  diligendi 
sint  mali  homines.  Et  quod  sic,  videlur. 

1.    Matthaei    quinto  6 :    Diligile    inimicos    ve- 

Faudameata.A-/r0(y  etc. ;  sed  qui  odit  iustos  absque  dubio  esl  ini- 

quus  et  malus:  ergo  si  talis  est  ex  caritate  diligen- 

dus  iuxta  mandatum  dominicum,  mali  homines  ex 

caritale  diligendi  sunt. 

-2.  Item ,  omnes  praedestinati  diligendi  sunt  ex 
caritate ;  sed  multi.  qui  sunt  mali,  sunl  praedesti- 
nati :  ergo  aliqui  mali  ex  carilate  diligendi  sunt.  Sed 
nescimus,  qui  sint  praedestinati ,  qui  praesciti.  duin 
in  via  sunt :  ergo  omnes  mali  sunt  ex  caritale  di- 
ligendi. 

3.  Item,  omnes,  pro  quibus  est  orandum,  sunl 
ex  caritate  diligendi;  sed  orandura  est  pro  peccato- 
ribus :  ergo  tales  ex  caritate  sunt  diligendi. 


4.  Item,    perfectissima    caritas  fuit  in  Chrislo; 
sed  Christus,  cum  essemus  iniusti  et  peccatores,  di- 
lexit  nos  7 :  si  ergo  omnis  amor    reclus  debet  cari- 
tatem  Christi  imitari,  tunc  videtur ,  quod  peccatores 
et  impii  ex  caritate  sint  diligendi. 

Sed  contka  :  1.  In  Psalmo8:  Sonne  qui  ode- 
riinf  lc ,  Dominc ,  oderam,  cl  supcr  inimieos  tuos 
tabescebam?  sed  omnes  viri  iniusti  Deum  offendunt 
et  ipsi  Deo  inimicantur :  ergo  omues  peccatores 
odiendi  sunl :  non  ergo  ex  caritate  diligendi. 

^2.  ltem ,  carilas  facit  voluntatem  nostram  con- 
formem  voluntati  divinae ;  sed  peccatores  et  iniusti 
sunt  Deo  odibiles,  secundum  illud  Ecclesiastici  duo- 
decimo " :  Altissimus  odio  habet  peccatores ;  et  il- 
lud  :  Similiter  abominabilis  est  Deo  impius  et  im- 
pietas  eius :   ergo  videtur.  quod  secundum   legem 


1  Dist.  35.  a.  I.  ij.  I.  ct  a.  2.  per  lotum,  ubi  etiam  Au- 
guslini  dicta  occurrunt. 

-  Cfr.  II.  Sent.  d.  2:!.  a.  I.  q.  2.  seq.  —  Cod.  Z  au- 
gmentum. 

3  Seil.  ex  hac  et  praeced.  quaest.  —  Paulo  ante  pro  de- 
corem  iustitiae  cod.  Z  decovew  divinae  imtitiae. 

*  Simul  audi :  diligi  ex  caritate.  Edd.  perperam  siipplent 
ordmatum. 


5  Vide  scholion  ad  praecedentem  quaest. 

6  Vers.   i  -i.  —  Mox  prd  iniquus  codd.  A  1\  iniustus. 

7  Respicilur  Rom.  o,  8.  seqq. ;  loan.   i,   10.  et  19. 

8  Psalm.  138,  21.  —  Post  pauca  pro  inimicantur  odd.  in- 
iuriantur. 

0  Vers.  :*.  —  Seq.    Script.  locus    est    Sap.   I  i ,  (.' :  Simili- 
ter  aulem  odio  sunt  Dco  impius  etc. 


DIST.  XXVIII.  ART.  UNICUS  QUAEST.  III. 


627 


rioln  1. 


cId2. 


i  lnr 


caritatis  mali  sunt  odiendi :  non  ergn  ex  carilate  di- 
ligendi. 

3.  ItcMr» ,  «  in  contrariis   sequitur  consequentia 

in  ipsox  »,  et  sicul  se  haltet  bonitas  ad  dilectionem, 
sic  malitia  ad  odium  :  ^ad  liaec  est  per  se  vera : 
boni  sunt  diligendi,  ergo  ct  liaec :  mali  sunl  odicn- 
di ;  sed  odiendum  non  est.  diligendum  :  ergo  mali 
non  sunt  ex  carilate  diligendi. 

4.  Itein,  caritas  est  vinrulum  unitatis2:  ergo 
illi  soli  sunt  ex  caritate  diligendi,  qui  sunt  ex  uni- 
tate  corporis  mystici :  sed  mali  non  sunt  de  unilate 
corporis  mystici:  ergo  non  sunt  diligendi  ex  caritate. 

c  o  n  c  l  u  s  i  o. 

Mali  /tomines  ex  carilate  diligendi  sunt ,  quatenus 
sunt  homines  ad  imaginem  Dei  facti  et  bea- 
titudinis  capaces  ;  quatenus  autem  sunt  mali, 
potius  detestandi  sunt  quam  diligendi. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  de  malis  homini- 
bus  dupliciter  contingit  loqui  et  dupliciter  eliam 
eos  contingit  considerare :  vel  in  quantum  sunt  ho- 
mines ,  vel  in  quantum  sunt  mali;  sive  in  quan- 
tum  habcnt  in  se  ralionem  divinae  imaginis ,  se- 
cundum  quam  sunt  capaces  beatitudinis,  vel  in 
qnantum  carent  perfcctione  divinae  similitudinis. 

Si  primo  modo  consideremus  hornines  malos, 
in  quantum  videlicet  sunt  homines  et  ad  Dei  ima- 
ginem,  secnndum  quam  sunt  capaces  beatitudinis; 
sic  ex  caritate  diligendi  sunt,  pro  eo  quod  libera- 
litas  earilatis  et  eius  amplitudo  omnes  recolligit :1,  qui 
ad  illain  snmmam  beatitudinem  habent  idoneitalem. 
—  Si  vero  consideremns  homines  malos,  secundum 
([iiod  mali  sunt  et  privati  perfectione  divinae  simi- 
litudinis;  sic  potius  sunt  deteslandi  quam  diligendi. 
Et  sir  iidem  homines  el  odiendi  sunt  et  diligendi: 
odiendi  quidem  ratione  inordinationis  culpae,  dil.i- 
gendi  vero  rationc  ordinationis  naturae,  quae  possi- 
bilis  est  ad  perfeclionem  gratiae.  Et  hoc  est  quod 
dicit  Gregorius  in  quadam  llomilia1,  «  quod  etsi  in- 
dignationem  debemus  vitiis,  compassionem  debemus 
oaturae».  Et  Isidorus  in  libro  de  Virtutibus 5 :  «To- 
tnm  Ghristum  non  diligit  qui  hominem  odit;bonum 
est  non  odire  naturam,  sed  culpam  ».  Licet  ergo 
malorum  culpam  odiamus,  ipsos  tamen  diligere  de- 


bemus.  —  Et  sic  concedendum  est,  quod  licet  ma- 
lorum  hominum  malilia  sit  detestanda,  ipsi  lamen 
mali  homincs,  in  quaotum  sunt  ad  beatitudincm  or- 
dinati,  sunt  es  caritate  diligendi.  Unde  etrationes, 
quae  ad  hoc  inducuotur,  concedi  possunt. 

1.  Ad  illnd  ergo  quod    primo    oliiicitur .    miod  Solull°  °p- 

r»i  l-iii.-  positornm. 

Propneta  odio  habebat  odientes  Deum;  dicendum, 
quod  Prophcta  non  odicbal  naturam,  scd  eorum 
culpam;  propter  qnod  subiungit:  Perfecto  odio  ode- 
ram  illos6;  Glossa:  «  id  esl,  iniquilates  eormn  odivi, 
non  naturain  ;  hoc  est  enim  perfecto  odio  odisse, 
ut  nec  propter  vitia  homines  oderis,  nec  propter 
homines  vilia  diligas  ». 

±  Ad  illud  quod  obiicitur,  qnod  Deus  odit  pee- 
catores;  iam  patet  responsio:  quia  Deus  non  odit 
eos  ratione  naturae,  sed  ratione  vitii.  Licet  enim 
ratione  vitii  puniantur  a  divina  institia,  ratione  ta- 
men  naturae  ad  bonum  ordinatae  foventur  el  attra- 
huntur  a  divina  misericordia,  secundum  illud  quod 
dicitur  ad  Romanos  quinto7:  Commendat  dutem 
caritatem  suam  Deus  in  nobis ,  quia ,  cum  adhuc 
peccatores  essemus ,  Chrislus  pro  nobis  mortuus 
est;  sic  enim  Deus  dilexit  mundum,  ut  dicitnr 
loannis  tertio ,  ut  Filium  suum  migenitum  etc. 

3.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  «  si  propositum 
de  proposito,  el  opposilum  de  opposilo8»;  dicen- 
dnm,  quod  illud  habct  veritatem  ,  inlelligendo  per 

se;  et  ideo  in  ratione  illa  est  duplex  defectus.  Pri- Def8Cta«  *• 
mum,  quia  boni  homines  sunt  diligendi,  non  solum 
quia  boni ,  sed  etiam  quia  ad  bonum  ordinati,  sive 
non  solum  quia  boni  in  actu,  sed  etiam  quia  boni 
in  aptitudine  et  habilitate;  et  ideo  noo  sequitur, 
quod  mali  sint  odiendi ,  quia  mali,  etsi  non  sint  boni 
in  actu,  sunt  lamen  boni  in  aptitudine9.  Praeter-^ 
ea ,  esto  quod  hoc  sit  verum,  quod  boni.  in  quan- 
tuin  boni,  sunl  diligendi;  cx  hoc  non  sequitur,  nisi 
quod  mali,  in  quanlum  mali,  sunt  odiendi.  Et  hoc 
quidem  vcriun  est;  sed  cx  hoc  ullerius  non  csi  in- 
ferendum,  qnod  mali  homines  non  sunl  diligendi, 
quia,  quamvis  sit  in  eis  malitia  culpae,  quae  esl  ra- 
tio  odicndi,  csl  taincn  in  eis  bonitas  naturae,  quae 
est  ralio  diligendi. 

4.  Ad  illml  quod  obiicitur,  quod  caritas  esl  vin- 
culum  unilatis;  dicendum,  quod  vinculum  dilectio- 

nis,  licet  respicial  duo  extrema,  unum  tamen  illo-  Kotaodai»' 
rum  respicit   sicul  subiectum,  alterum  autem  sicul 


rnliii 

\4 


1  Vide  supra  pag.  570,  nota  2.  —  Verba  in  ipso,  et  de- 
sideriinliir  in  edd. 

!  Cod.  Z  nnioiiis.  Deinde  pro  ex  niiii<iit>  edd.  de  unitate. 

'•'•  De  ampUtudine  caritatis,  omnes  in  sinu  amoris  recipien- 
n-,  cfr.  tiiegor.,  II.  in  Ezech.  hom.  2.  n.  15. 

4  Libr.  II.  Homil.  in  Evang.  homil.  X\.  n.  •'! :  Quia  distri- 
ctionem  debemus  \iiiis.  compassionem  naturae.  -  Aliqunnto 
sii|)ciius  pro  ordinationis  naturae,  quam  leclionem  ex  codd. 
a  \\  rcstituimus,  edd.  ordinabititatis  naturae,  codd.  BDZ  et 
ordine  nalurae;  ;ilii  codd.,  voce  ordmationis  omissa,  ratione 
naturae. 

s  Sive  II.  Sent>  c.  3.  n.  7.  seq.  :Totum  ergo  Cbrisli 

diligii  i|ni  liomincm  odit.  Bonorum  discreiionis  "-i  odirn 


personas,    sed  culpas.  Cfr.   Vugust.,  i.  'I"  Doctr   chrisl.  c  87. 
n.  28.  '■!  Serm.   I.  (alias  II.  >l"  Diversis    c.  19.  n.  20 

,;  Psalm.  I  'Js  ,  22.  —  Glossa  formata  esi  <\  verbis  \< 
tinarral.  in  hunc  loc.  n.  28:  Quld  esl  perfecto  odiot  "'i 
in  eis  iniquitates  eorum,  diligebam  conditionem  tunm.  II' 
perfei  i lio  etc. 

:  Vers.  8.  —  Seq.  testimonium  esl  I  16. 

1   Vrfstol. ,  l\'.  Topic.  «•.   I.  Cfr.    supi  105 .  notn   I  . 

ubi  |H'"  '/'•  proposito  el  pro  </<■  <</>/(.<>//</  u-xius  origin.  ei  eilam 
edd.  <■"  proposUo  ci  tn  opposito.  Infeilim  pro  Primutn  rod 
i  z.i.i  Primus. 

"  i  a.i.  adduni  et  iMbilUate   •■:    inox    pi o 
ijiiiiin     (hlbent  e    hoc  tamen  /<■■»(  uquitur. 


628 


SENTENTIARUM  LIB.  III. 


terminwm;  Dec  oportet,  quod  utramque  respiciat 
sicul  subiectoim,  nisi  ubi  reperitur  perfecta  ratio 
unionis.  Quoniam  ergo  habens  caritatem  esl  de  uni- 
tate  corporis1,  alius  vero  actu  malus  potest  esse 
de  unitale  corporis  illins,  quamvis  actu  noh  sit;  hinc 
est,  quod  caritas  potest  esse  in  uno  respectu  alte- 
rius,  pro  eo  quod  vinculum  amiciliae  ad  sui  esse 
non  necessario  exigit  extremorum  imiiit;im  eoniun- 


ctionem  ;  multi  enim  diliguot,  qoi  non  diliguntur. 
Unde  ad  hoc,  quod  caritas  sit  vinculum  unionis, 
non  oportet,  quod  ponat  utrumque  extreruorum  m  soui 
actu  uniendi;  sed  sufficit,  qnod  ponat  unum  in 
actu ,  scilicel  subiectum,  in  qno  est,  reliquum 
vero  in  habitu,  scilicel  obiectum,  sicul  scientia  po- 
nit  scientem  in  actu,  scibile  vero  ponil  in  habituV 


SCH0LI0>\ 


I.  Antiqui  doctores  in  sOlvenda  hac  quaestione  iisdem  prin- 
cipiis  el  distinctionibus  utunlur  et  eliam  in  conclusione  con- 
sentiunt.  De  diiectione  inimicorum  speciali  quaesiione  diffuse 
agitur  infra  d.  30.  q.   i. 

I)e  hac  (3.)  quaeslione  disiincle  tractanl:  S.  Thom. ,  hic 
a.  4;  S.  II.  II.  q.  25.  a.  6.  —  15.  Aibert.,  hic  a.  6.  —  Petr.  a 
T,'ir.,  hic  a.  5.  —  Richard.  n  Med. ,  hic  q.  3. 


II.  Etiam   in   sequenli  (4.)  quaestione  ct  obieclionibus 
xciidis  theologi  idem  omnes  sentiunt.  —  Observatione  digna 
cst  doctrina  (in  corp.).  quod  triplici  modo  aliquid   possil 
beaium. 

De  eadem  quaestione  specialiler  agunt:  S.  Thom.,  Iiic  a. 
7;  S.  loc.  cit.  a.  •'>.  —  Petr.  ;i  Tar.,  hic  a.  8.  —  Richard.  a 
Med.,  liic  q.    i. 


QUAESTIO  IV. 
Utrum  ex  caritale  sint  diligenda  corpora  nostra. 


t;wi. 


Quarlo  quaeritur,  ulrum  ex  carilate  sint  dili- 
genda  corpora  noslra.  Et  quod  non ,  videlur. 

1.  Ioannis  duodeeimo 3 :  Qui  amat  animam 
Ad  opposi-  sudm  perdet  eam;  sed  constat,  quod  anima  non 
stal  ibi  nisi  pro  «  vita  carnali»:  ergo  si  vita  car- 
nalis  in  hoc  nmndo  est  odienda,  videlur.  quod 
odienda  sint  corpora  nostra .  non  ergo  ex  caritate 
diligenda. 

"2.  Item.nihil  est  ex  caritale  diligendum,  quod 
impedit  hominem  ab  assecutione  beatitudinis;  sed 
caro  noslra  est  huiusmodi,  tjuia  caro  concupiscit  ad- 
versus  spiritum,  secundum  quod  dicitur  ad  Galatas 
quinto4;  et  atl  Romanos  seplimo:  fnvenio  in  mem- 
hris  meis  quod  legem  repugnat  elc:  ergo  si  cor- 
pora  noslra  impediunl  nos  a  bealitudine  assequen- 
da,  videtur,  quod  non  sinl  ex  caritate  diligenda. 

3.  Ilem,  cariias  nunquam  excidit5:  ergo  illa 
sunl  ex  caritate  diligenda.  quae  nunquam  excidunt; 
sed  corpora  corrurapuntur:  ergoex  carilate  diligenda 
non  sunt, 

4.  Item ,  ratio  imaginis  sive  expressa  assimila- 
tio  ad  Deum  esl  iilud  quod  facil,  creolurani  ratio- 
nalem  ex  caritate  diligi,  sicut  ex  praecedentibus  6 
paiet:  sed   in  corpore  communicamus  cum  brutis, 


nec  perfectio  imaginis  invenitur  in  nobis  ex  parte 
corporis:  videlur  ergo,  quod  corpora  noslra  non  sint 
ex  caritate  diligenda,  sicut  nec  bruta  animalia. 

Sed  contra:   1.  Ad  Ephesios  quinto  7:   Viri  de-Foais 
bent   diligere  uxores  suas  sicul  corpora  sua:   si 
ergo  hortatur  .Vpostolus  ad  diligendas  uxores  ex  ca- 
ritale;  cum  similiter  diligendae  sint  ul  corpora,  vi- 
detur,  quod  corpora  nostra  sint  ex  carilate  diligenda. 

%  Ilem,  Augustinus  dicil  in  libro  de  Doctrina 
cbristiana8:  «  Quatuor  sunt  diligenda  »,  et  tribus 
praemissis,  subdit:  «  quarlum,  quod  infra  nos  est. 
scilicet  corpus  noslrum  »:  si  ergo  Augustinus  enume- 
rat  ibi  diligenda  ex  caritate  praecise  et  proprie.  vide- 
lur.  tjuod  corpora  nostra  sint  diligenda  ex  caritate. 

'■).  Ilem,  omne  bealificabile  est  ex  caritate  dili- 
gibile;  sed  corpus  noslrum  cum  anima  communica- 
bit  in  participatione  felicitalis  9:  ergo  simililer  com- 
municare  debel  in  dilectione  caritatis. 

'\.  Ilem.  in  ordine  caritalis  consanguinei  prae- 
mitlendi  sunl  extraneis  secundum  Ambrosium  10;  sed 
consanguinitas  non  est  nisi  ex  parte  corporum :  si 
ergo  baec  conditio  reddit  bomines  magis  amabiles. 
vidctur.  quod  corpora  nostra  inter  ea  connumeran- 
lur,  quae  sunt  ex  caritate  diligenda. 


1  Cod.  W  supplet  mystici.  Subinde  pro  actu  malus  edd. 
cum  paucis  codd.  actu  non  habms  caritatem. 

2  Cfr.  Aristot.,  (ic  Praedicam.  c.  de  his  quae  <t<l  <\li<i«i<l . 
ubi  medianle  eodem  exemplo  monslratur,  quod  non  in  onini- 
bus,  quac  sunt  ad  <ili<j««I ,  verum  videatur,  ipsa  esse  simul 
natura. 

3  Vers.  25.  —  In  minori  respiciiur  Glossn  interlinearis  in 
versum  laudatum,  quae  habetur  apud  Lyrnnum. 

*  Vo-s.  17.  -  -  Alter  Scripturae  loeus  esl  Rom.  7,  23  :  Video 
autem  aliam  legem  in  membris  meis,  repugnantem  legi  mentis 
meae  etc.  Leclionem  qubd  legem  repugnat  (repugnare  aliquem 
idem  significat  ac  oppugnare  <ili<i«ri« ,    civ.  Forcelfini,  Totius 


Laiin.  Lexicon),  quae  omnium  codd.  est,  edd.  I,  2  mutarunt 
in  quod  legi  repugnat,  Val.  in  irgcm  repugnaniem  legi. 

•">  Epist.  I.  Gor.  13,  s.  —  Deinde  edd.  ergo  videtur,  qaod 
illa  <;r  caritate  svni  [Vat.  ,sv'///J  Mligenda...  sed  corpora  no- 
stra  corrumpentur  etc. 

8  Quaesl.  I. 

7  Vcrs.  28. 

8  Libr.  I.  c.  23.  n.  22.  Vide  hic  lit.  Magistri,  c.  I. 

0  Cfr.  IV.  Sent.  d.  19.  p.  II.  a.  !.  princip.  a.  I.  q.  I.seq. 
—  Pro  diligibile  cod.  Z  diligendum. 

10  Vide  infra  lii.  Magistri,  d.  XXIX.  c  2:  attamen  \crba 
Ambrosio  ibi  tributa  sunt  Origenis,  in  Canlic.  homil.  2.  n.  8. 


DIST.  XXVHI.  AKT.  LXICIS  QUAEST.  V. 


629 


C  0  N  C  L  U  S  1 0. 

Corpora  nostra,  cum  capacia  Sint  beatitudihis 
per  qiiandam  redundantiam ,  ex  caritate  sunt 
diligenda. 

Respondeo:   Dicendum,   quod   cum   caritas  sit 

Afioma.  pondus  inclinans  '  ad  summuin  Bonum  et  perlectam 
beatitudinem ,  omne  illud  facit  diligere,  quod  est 
beatum.   vel  beatificabile.  Qiioniam  ergo  contingit 

1«  bea-  aliquid  esse  beatum  tripliciter,  scilicet  per  essentiam 
et  per  primam  influendam  et  per  quandam  redun- 
dantiam;  hinc  est,  quod  omnia  ista  sunt  ex  cari- 
tate  diligenda,  secundum  prius  et  posterius.  secun- 
dum  magis  et  minus.  Beatum  autem  per  essmtiam 
est  solus  Deus;  beatum  vero  per  primam  influen- 
tiam  est  rationalis  spiritus;  beatum  denique  per 
.quandam  redundantiam  est  corpus  liumanum,  in 
quod  gaudium  gloriae  redundat  per  coniunctionem 

Miusio.  sni  ad  animam  beatam.  llinc  est,  quod  caritas  non 
solum  facil  nos  diligere  Deum  et  rationalem  spiri- 
tum,  sed  etiam  corpus  noslrum.  —  Concedendum  est 
igitur,  sicut  probatum  est,  quod  corpora  nostra  di- 
iigenda  sunt  ex  caritate;  concedendae  sunt  etiam 
rationes  ad  hanc  parlem  inductae. 

1.  Ad  ilhid  ergo  quod  obiicitur,  quod  Deus 
horlatur  nos  in  Evangelio  ad  vitam  carnalem  odien- 
dam;  dicenduin,  quod  in  corpore  nostro  est  vitiosi- 

mdum.  las  concupiscentiae  et  bonitas  naturae.  Et  quia  vi- 
tiositas  concupiscentiae  inclinat  ad  malum.  ideo  est 
odienda;  et  si  quis  eam  diligit,  odit  animam  suam*; 
quia  vero  bonitas  naturae  ordinala  est  ad  summum 
Bonum  quodam  modo  comparticipanduni,  ideo  est 
diligenda.  Cum  ergo  Dominns  horlatur  ad  odiendam 
animam  nostram   sive  vitam   carnalem  ;  dicendum 


lio  op 
torum. 


quod  hoc  non  eoncludit,  quod  corpora  nostra  non 
sint  diligenda  simplidter  \  <eo\  quod  non  sunt  dili- 
genda  quanium  ad  vitiositatem  concupiscenHae. 

2.  Et  per  hoc  patet  responsio  ad  rationem  -  - 
qiientem:  quia  caro  non  repugnat  spiritui  nec  im- 
pedit  ab  assequenda  beatitudine  propter  conditio- 
nem  naturae,  sed  propler  vitiositatem  concupiscen- 
tiae  conlractae. 

3.  Ad  illud  qnod  obiicitur,  quod  non  debent 
diligi  ex  caritate  ea  (juae  corrumpuntur,  cnm  cari- 
tas  nunquam  excidat;  dicendum,  quod  quamvis  cor- 
pns  nostruin  sit  corruptibile  ad  tempus  el  secun- 
dum  praesentem  statum,  est  tamen  ad  perpetoam 
incorruptioiiem  ordinalum.  Unde  quamvis  nunc  se~ 
minetur  in  corruptione,  resurget  in  incorruptio- 
ne4;  et  ideo,  quamvis  corpus  sil  corruptibile  quan- 
tum  ad  naturae  lapsae  infirmitatein .  non  sequitur, 
quod  non  sil  diligibile  ex  caritate  quantum  ad  veri- 
tatem  naturae,  secundum  quam  ordinatum  est  ad 
perpetuam  incorruptionem. 

4.  Ad  illud  quod  obiicilur,  quod  ratio  imaginis 
et  expressa  assimilalio,  quae  facit,  creaturam  ratio- 
nalem  diligi  ex  caritale,  non  invenitur  in  corpore  ; 
dicendum,  quod  verum  est,  per  se  loquendo,  quod 
ratio  imaginis  sic  facit.  Licet  autem  corpus  huma- 
niim  non  sit  ad  Dei  imaginem  per  se,  est  tamen  Nofandum. 
unitum  animae,  quae  est  ad  Dei  imaginem,  uni- 
tum,  inquam,  in  unitate  naiurae;  et  ratione  illms 
est  beatiludinis  comparlicipabile;  et  sicut  esl  beati- 
tudinis  comparticipabile,  ita  est  diligendnm  ex  ca- 
ritatc,  ea  videlicet  ratione,  qua  est  animae  ratio- 
nali  unitmn;  et  hoc  est  proprium  corporis  humani 
respectu  cuiuslibel  allerius  corporis.  Propterea  non 
est  simile  de  aliis  corporibus  et  animalibus '  irra- 
lionalibus. 


QUAESTK)  X. 


Utrum  ex  cariiale  diligenda  sint  dona  gratuita. 


Quinto  quaeritur,   utrum  ex   carilate  diligenda 
sint  dona  graluita.  l-,t  quod  sic,  videtur: 

1.  Primo  per   Augnstinum,  in   libro  d<>  Trini- 
menia.iatc;:  «  Qui  (liligii  proximum  ipsam  praecipue  dile- 

ctionem  diligat»:  ergo  si  proximum  diligit  ex  ca- 
rilate,  dilectionem  diligit  ex  caritale;  sed  dileotio. 
qua  diligil  proximum,  est  donum  gratuitum :  ergo 
dona  gratuita  sunl  ex  caritate  diligenda. 

2.  Itern  .  omne  quod  ordinat  ad   beatitudinem 


1  Cfr.  Bupra  pog.  289,  nola  :;. 
Psalm.  Mi,  (i :  Qul  diligli  iniquitatem  elc. 

1  Posl  simpliciter  codd.  BX  nn  addunl  quantum  <ni  boni- 
tatem  naturae;  fn  edd.  legitur:  quod  corpora  nostra  non  sint 
diligenda  <\>mu\<n<>  „<i  bonitatem  naturae,  sed  quantum  <«i 
vitiontatem  concupiscenliae. 

*  Eplst.  I.  Cor.  15,  i2.  -  i>,.-i  remrgei  edd.  subdunl 
tamen,  cod.  N  etiam.  Paulo  Inferlus  pro  veritatem  naturae 
(il;i  ,l,ll(l-  '  bb)  cod.  \  virtutem  ,<„i«ni<-,  cod.  G  voluntatem 


el  ad  eam  perducit,  diligendum  esl  ex  caritate;  sed 
dona  gratuita  sunt  huiusmodi:  ergo  videtur,  quod 
ex  carilate  diligenda  sunt. 

3.  Iicm.  constans  est,  quod  dona  spiritualia 
sunt  amanda  el  a  Deo  petenda,  et  qui  illa  diligil 
diligendo  meretur:  si  ergo  dilectio  meritoria  esl  di- 
'•'«•iH»  caritatis,  videlur,  quod  talia  dona  sinl  ex  ca- 
ritale  diligenda. 

4.  Item,  sicut  se  babel  dilectio  graluita  ad  dona 


naturae,  ulii  codd.   cum   edd.  necessitatem  naturae,  denlque 
Supplement.  Sum.  Alex.  u,i.   rollat.  63,    .   i.   nobititaten 

llOHi  . 

-  Edd.  omittunl  et  animatibus.  —  Vlde  scliolton  ad  prae 
cedentem  quaesl. 

'   Llbr.  VII.  c,  7.  n.  10.  Cfr.  in  I.  Eplst.  loan.  tr.  9.  n.  10, 
—  \|.>\  pro  ergo  si  proximum  dtligit  plures  codd.  erg 
.iiiiinin  diligat  In  conclus.  posi  dona  gratuita  nmt  codd.  M 
interscrunl  similiter. 


630 


SENTENTIARUM  1.115.  III. 


gratuita,  sic  '  se  nabet  dilectio  nataralis  ad  booa 
naturalia;  sed  bona  naturalia  diliguntar  natarali  di- 
[ectione:  ergo  pari  ratione  dona  grataita  diliguntur 
dUectione  gratuita.  Sed  dilectio  grataita  est  dilectio 
caritalis:  ergo  videtur,  quod  dona  gratuita  sint  ex 
caritate  diligenda. 

Contra:    l.  Nulla  creatura   carens  ratione  est 

Ad  oppod-  diligenda  ex  carilate ';  sed  huiusmodi  dona  graluita 

tum'     rationein  non  habent:  ergo  non  debent  diligi  ex  ca- 

rilate. 

±  Itein ,  «  diligere  est  velle  alicui  bonum 3  »  ; 
sed  stultus  est  qui  vult  alicui  virtuti  vel  caritati 
bonum:  ergo  videlur,  quod  buinsmodi  dona  gra- 
tuita  ex  caritate  noo  sunt  diligenda. 

3.  Item,  illud  solum  est  ex  caritate  diligibile, 
quod  est  aliquo  modo  beatificabile ;  sed  huiusmodi 
dona  graluita  non  sunt  beatificabilia:  ergo  non  sunt 
ex  caritate  diligenda  4. 

4.  Ilem ,  Augustinus 5  sufficienter  enumerat  ea 
quae  sunt  ex  caritate  diligenda;  sed  dona  gratuita 
non  sunt  de  illis  quae  Augustinus  enumerat:  ergo 
videtur,  quod  ex  earitate  diligenda  non  sunt. 

C  0  N  C  L  U  S  I  0. 

Bona  gratuita  ex  caritate  sunt  diligenda ,   non 
quidem  amore  amicitiae,  sed  concupiscentiae. 

Respondeo:  Ad  praedictorum  intelligentiam  est 
notandum,  quod  aliqui  dicere  voluerunt,  dona  gra- 
tuita  non  esse  ex  caritate  diligenda,  secundum  quod 
opinio  i.  diligere  ex  caritate  esl  motus  carilatis  ut  elicientis; 
sed  si  ex  caritate  diliguntur,  hoc  est  secundum 
quod  diligere  est  ipsius  caritatis  imperantis6.  Nam 
in  hoc  differt  caritas  ab  affeclu  naturali.  quod  na- 
turalis  affectus  quaerit  proprium  commodum,  «  ca- 
ritas  vero ,  secundum  quod  dicit  Gregorius  \  pro- 
tenditur  in  alterum  » ;  et  quia  commodum  nostrum 
recte  et  proprie  consistit  in  spiritualibus  donis, 
quae  ordinant  nos  ad  beatitudinem :  ideo  amor  ta- 
lium  donorum  est  a  dilectione  naturali  elicitive,  sed 
a  caritate  imperative ,  cuius  est  imperare  affectibus 
nostris,  ut  recte  moveantnr  in  suum  finem.  —  Sed 


illn.l  non  sufficil  dicere:  prinium  quidem,  quia  ca- 
ritas  non  semper  in  alterum  tendit;  habens  enim 
caritaieiii.  per  ipsam  frui  Deo  desiderai.  Secondo 
vero,  quia,  quamvis  sit  nalurae  quaerere  el  amare 
commoda  naturalia,  spiriluilia  tainen  dona  per- 
fecte.amare,  hoc  non  potesl  esse  nisi  dilectionis 
graluitae. 

Et   propterea  est  alius   modos  dicendi .   quod 
cum  bonum  sit  obiectnm  caritatis.  et  actas  recipial 
speciem  ab  obiecto":  intentio  actos  diligendi  variari 
habet  secundum  rationem  boni.  Honum  autem  dici- 
tur  aliquid  dupliciler:   uno  modo   concretive ,  quia 
est  ordinatum  ad   beatitudinem  et   in  finem  9;  alio 
modo  abstractive,  quia  est   illud  quo  quid  ordina- 
tur  in  finem.  Dona  igitar  gratuita  non  dicuntur  esse 
bona  primo  modo,  sed  secundo,  quia   mediantibus 
illis  substantiae  rationales  habent  in  finem  ordinari; 
ideo,  proprie  loquendo,  magis  sunt  bonitates  quam 
bona,  et  magis  rationes  diligendi  quam  dilifjibilia. 
Et  ideo  dicunt   isti,  quod  susceptiva  horum  dono- 
rum   spiritualium  sunt  ex  caritate   diligenda,   ipsa 
vero  dona  gratuita  non   sunt   proprie  ex   carilate 
diligenda10,  sed  magis  rationes  diligendi  ex  caritale 
sua   subiecta.    Et  quia   accidens   cum   subiecto   est 
unum ,   ideo   dilectio    istorum   donorum   cum    dile- 
clione  creaturarum  rationalium  non  ponit  in  nume- 
rum.  _  Sed  illud  adhuc  calumniabile  est,  pro  eo 
quod  Deus,  qui  est  ipsa  summa  Bonitas  per  essen- 
tiam,  connumeratur  inter  eaquae  sunt  ex  carilate 
diligenda.  Et  iterum :  «  Si  propler  quod  unumquod- 
que,  el  illud  magis'1  »  —  sed  talia  dona  spiritnalia 
sunt  bona,  propter  quae  homines  diliguntnr  —  multo 
fortius  ex  caritate  diligenda  ipsa  videntur. 

Et  ideo  esl  adhuc  tertius  modus  dicendi,  quod 
sicut  in  praecedentibus 15  tactum  est,  duplex  est  ca- 
ritatis  motus  et  affectus.  Est  enim  dilectio  amicitiae 
et  dilectio  concupiscenliae.  Dilectione  amicitiae  illa 
diliguntur,  quibus  oplatur  bonum:  dilectione  vero 
concupiscentiae  illa  dicuntur  diligi ,  quae  desideran- 
tur.  Quoniam  ergo  desiderium  bonorum  spiritualium 
est  ipsius  caritatis.  secundum  quod  Sancti13  dicunt, 
quia  bona  spiritualia  tenent  rationem  honesti ;  conce- 
dendum  est.    quod  bona    gratuita  ex    caritate  dili- 


s 


Opiaio  2 


Boiiom  d 
tur  dopi 
ter. 


Kon  piai 


Dilect 
micitia- 
concnpi 
liae. 


Conclu 


i  Codd.  PHNT  Item  sic  se...  gratitita,  sicut  se  ete.  Post 
pauca  pro  naturati  diledione  cod.  Z  naturati  affertione. 

2  Cfr.  supra  qunest.  I. 

3  De  qtia  dennitione  ab  Aristot.  data  vide  supra  pag.  574, 

nota  5. 

4  Edd.  diligibilia. 

5  Libr.  1.  de  Doctr.  chrisL  c.  23.  n.  22.  Vide  quaest.  seq. 
et  liic  lit.  Magistri,  c.  I.  —  Subindc  pro  ea  quae  cod.  K 
omnia  quae. 

6  De  caritate  ut  eliciente  et  imperante  vide  supra  quaest.  I. 
'  I.ibr.  I.  Homil.  in   F.vang.   homil.    17.    n.    I:  Dileclio  in 

alterum  tendit,  ut  caritas  esse  possit. 

8  Cfr.  Arislot.;  II.  de  Anima,  tcxt.  33.  (c.  fc.).  Vide  lom.  II. 
pag.  -')6I  ,  nota  3.  —  Subinde  pro  intentio  actus  non  pauci 
codd.  intentio  tantum. 

9  Cod.  K  addit  *//  est  substanUa  rationatis.  Mox  pro  quo 
■lii,:, I  codd.  AK  bb  quo  atiquid,  edd.  quo  '/'"'••>'. 


10  Supple:  sunt.  —  AristoL,  I.  Topic.  c.  6.  (c.  5.)  inter 
ea  quae  unum  numero  sunt,  recenset  suppositum  cum  acciden- 
libus.  Cfr.  V.  Metaph.  texl.  7.  (IV.  c.  6.;.  —  Deinde  pro  ideo 
ditertio...  non  ponit  edd.  ideo  dilectionem...  non  est  ponere. 

11  Aristot.,  I.  Poster.  c  2.  —  Edd.  sic:  El  iterum :  Propier 
quod  umnnquodque  tate ,  et  ipsum  magis;  sed  tulia...  diligun- 
tur:  ergo  multo  fortius  etc.  Pro  sed  talia  cod.  A  si  talia. 

1?  Dist.  27.  a.  I.  q.  2.  ad  6.  et  d.  26.  a.  2.  q.  3.  ad  3, 
nec  non  I.  Sent.  d.  17.    p.  I.  q.    2,  ubi  idem   problema  pro- 

ponitur. 

is  SumVial  citarc  Bedam,  qui  III.  Expos.  in  Cantic.  3.  a. 
n.  ll.ait:  Nec  mirandum,  quod  somno comparetur  amor ,  quia 
\isibilium  appetitu  sensum  mentis  avertit  atque  ad  invisibiiia 
appetenda  convertit  etc.  —  Inferius  nomine  konesti  intellige  id 
quod  propter  se  expetendum  esL  Cfr.  tom.  1.  pag.  34,  nota  i. 
ei  pag.  io,  nota  3.  —  Pro  quia  bona,  quod  a  codd.  A  K  Z bb 
commendatur,  alii  codd.  cum  edd.  quod  bona. 


DIST.  XXYIll.  AHT.  DNICUS  QUAEST.  VI. 


631 


genda  sunt.  Et  hoe  expresse  dicit  Augustinus  in 
octavo  de  Trinitate1,  cum  dicit,  quod  «ipsacaritas 

ex  caritate  diligenda  est  ».  Expresse  etiam  docet 
ipsa  experienlia  viros  spirituales,  qui  nihil  tam  de- 
siderant  post  Deum,  quam  habere  perfeclam  Dei  di- 
leclionem.  —  Unde  concedendae  sunt  rationes.  quae 
sunl  ad  istam  partem. 

1.  Ad  illud  vero  <|uod   prinio  obiicitur   in  con- 

io  op-  irarium ,  quod  nulla  crealura  carens  ratione  diligen- 
da  esl  ex  cantate;  dicendum,  quod  si  lntelhgatur  de 

ndum.  dilectione  amicitiae,  verum  est;  si  vero  de  dileclione 
concupiscentiae ,  non  est  verum.  Et  si  tu  obiicias , 
quod  tunc  bona  temporalia  erunt*  diligenda  ex  ca- 
rilate,  cum  caritas  faciat,  illa  bona  concupisci  pro- 
pler  obsequium  Dei;  dicendum,  quod  non  est  simile: 
quia  illa  bona  temporalia  habent  tantum  rationem 
commodi,  sed  bona  spiritualia  habent  rationem  ho- 
nesti;  et  ideo  concupiscentia  sapientiae  in  Scriptura 3 
laudatur,  quamvis  concupiscentia  pecuniae  vitupe- 
retur.  Praeterea,  «  bona  temporalia  sunt  minima 
bona»,  sicut  dicit  Auguslinus4;  sed  dona  graluita  con- 
numerantur  inler  bona  maxima;  et  ideo  de  his  et 
istis  non  est  simile. 

"2.  Ad   illud  quod   obiicitur,  quod    diligere  esl 


velle  alicui  bonum;  iam  patet  responsio:  quia  loqui- 
tur  de  diligere,  secundum  quod  esl  actus  amicitia 
secundum  enim  quod  estactus  concupiscentiae ,  di- 
ligere  non  est  velle  alicui  bonum.  sed  magis  esl 
aliquod  bonum  desiderare  vel  aliquod  bonum  ac- 
ceptare.  Et  quamvis  oon  sit  concedendum,  quod  ca- 
ritas  faciat  sibi  velle  bonum;  facil  tamen,  se  deside- 
rari  et  acceptari  lanquam  verum  bonum. 

3.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  nihil  est  aman- 
diiin  ex  caritate  nisi  beatificabile;  dicendum,  quod 
illud  prima  fronte  habe!  instantiam  in  Deo,  qui  est 
ipsa  beatitudo6.  Praeterea ,  etsi  in  crealuris  aliquo 
modo  habeat  veritatem,  hoc  verum  esl  in  his  quae 
diligenda  sunl  dilectione  amicitiae. 

4.  Ad  illud  quod  ultiino  obiicitur,  dicendum. 
quod  Augustinus  non  enumerat  quaecumque  dili- 
genda,  sed  diligenda  dilectione  amicitiae.  Et  si  tu 
quaeras  rationem,  quare;  dicendum,  quod  hoc  est. 
quia  inotus  amicitiae  maioris  liberalilatis  est  quam  xotandom. 
motns  concupiscentiae;  et  secunduin  illum  caritas 
protenditur  in  alterum:  et  ideo  secundum  illum 
modum  magis  diligibilia  distinguuntur,  et  quae  di- 
ligenda  sunt  diligi  praecipiuntur.  Nec  esl  diminutio. 
quia  in  iliis  ista  includuntur  °. 


SCHOLION. 


I.  Quac  hic  generaUter  dc  donis  gratuiiis  docentur,  haec 
iam  I.  Sent.  d.  17.  p.  1.  q.  2.  speciatim  dc  caritate  tractata 
sunt,  ubi  eliam  alii  commentatores  in  scholio  citati  sunt.  In  ic- 
sponsione  omnes  satis  convcniunt. 

De  hac  (3.)  quaestione:  S.  Thom.,  hic  a.  I  ;  S.  II.  II.  q. 
25.  a.  2.  —  B.  Albert. ,  bic  a.  2.  —  Petr.  a  Tar.,  hic  a,  2. 
—  Dionys.  Carlh.,  hic  q.  unica. 

II.  De  sufficientia  diligendorum  ex  carilate ,  tractata  in  seq. 


(6.)  quaestione,  secundum  primam  viam  ab  auctore  relatam 
explicite  agunt :  S.  Thom.,  S.  ioc.  cit.  a.  12.  (cfr.  hic  a.  7:  Qq. 
disp.  de  carilate ,  a.  7.).  —  15.  Albert.,  hic  a.  I.  —  Rem  tan- 
git  Pctr.  a.  Tar. ,  hic  a.  9,  ubi  arg.  5.  ad  oppos.  speciali 
quacstione  discutii.  —  Secundam  viam  sequitur  Richard.  a  Med., 
qui  (a.  I.  q.  1-4.)  tolam  doctrinam  de  obiectis  carilatis  secun- 
«lIiiiii  haec  quatuor  membra  dividit  el  distinctis  quaestionibus 
absolvil ;  de  qua  divisione  cfr.  etiam  infra  d.  29.  iltil).  3. 


QUAESTIO  VI. 
De  diligendorum  numero  el  sufficienlia. 


Sexto   quaeritur   de   diligendoruin    numero  et 

sufficientia.  Dicit  enim  Augustinus7,  quod  «quatuor 

sunt  ex  caritate  diligenda  .  videlicet  Deus  et  nos  ipsi, 

proximus  et  corpus  nostrum».    Et    videtur  primo, 

^u- quod  ibi  sit  superfluitas : 

1.  Quia  quae  sunt  eiusdem  speciei  et  non  di- 
stinguunlur  nisi  secundum  materiam,  non  debenl 
facere  diversa  merabra  distinctionis 8 ;  sed  nos  el 
proximus  noster  sumus  eiusdera  speciei:  ergo  non 


dehet  homo  babens  caritatem  cum  proximo  suo  pro 
diversis  diligibilibus  numerari. 

2.  Iicm,  sacra  Scriptura  sufficienter  enumerai 
diligibilia  in  praeceplis,  quae  dat;  sed  non  enume- 
rat  nisi  duo,  scilicel  Deum  el  proximum,  Av  quibus 
dai  duo  praecepta9:  ergo  videtur,  quod  alia  mem- 
bra  sint  superflua. 

:>.  Item,  oihil  contingil  esse  beatum  nisi  tribus 
modis,   videlicel  per   essentiam,   per  primam  in- 


1  Cap.  8.  n.  12.  —  Inferius  pro  fui  nihil  cod.  A  quod 
nihil,  et  pro  tam...quam  codd.  AUW  Uxntum...  quantum. 

■  Cod.  U  essent,  codd.  AT  erant,  qui  etiam  cum  codd. 
PGHIL  pro  diligenda  exhibent  diUgibiHa. 

1  >,i|).  ii.  21:  Concupiscentiti  Itaque  sapientiae  deducii  ad 
regnum  perpetuum.  Cfr.  Eccli.   <i,   -'17.   De   concupiscentia  pe- 
cuniae  vide  Act.  '■>,  I.  seqq.,  el  l.  Tlm.  'i,  9.  Cfr.  August 
Qq.  <\.  :io.  —  Pro  pecuniae  cod.  Z  potentiae. 

*  Libr.  II.  de  Llb.  Arb.  «•.  19.  n.  50.  Cfr.  II.  Sent.  lit.  Ma- 
^'isni,  d.  XXVII.  c.  3.  se  [. 


r>  Verba  </»'  est  ipsa  beaUtudo  desuni  in  edd. 
Verbo  mcluduwtur   "',1.  W  praemlttil   diHguntui 
Paulo  superius  pro  iitli<jii>ii<<i  cod.  l>i>  dtUgenda, 

7  Libr.  I.  de  Doctr.  christ  c.  23.  n.  22.  Vlda  hic  lu.  Mb> 

i.    r.     I. 

"  Cfr.  \iiM,.i.,  VII.  Melapb.  lexL  28.  (VI.  c  8.);  Porphyr., 
de  Praedicab.  c.  <!<■  Specie   <-\   c  de  Dtffertntia,  —  Bdd. 
Quia  '/'""■  8unt  riusdem  tpeciex  non  distinguuniur  nist  >• 
iIkiii  numerum  et  »<<i>  debent  elc. 

1  Matih.  22,  >~.  -  qq.  Cfr,  supra  IIL  Magislri,  d.  XXVII.  c.  2. 


632 


SENTENTIARUM  UH.  III. 


- 

mimitio. 


Qaaestio. 


lex  conv 
i    ratio. 


Via  i. 


Triplex  re- 
spectus. 


Finis  cui 
qaadraplex. 


fluentiam  el  per  redumlantiam ' :  ergo  si  caritas 
noo  se  exleodii  ad  diligendum  nisi  id  qnod  esl 
beatum  in  actu,  vel  in  potentia;  videtur,  quod  non 
sini  nisi  tria  diligenda,   videlicet  Deus,  animus  et 

corpus. 

Sed  quod  sit  diminulio,  videtur: 

/t.  Primo  per  <Vmbro$iuin,  qui,  secundum  quod 
iii  sequenti  distinctione  *  habetur ,  assignat  sex  men> 
bra  in  numero  diligendorum :  ergo  si  Ambrosius 
non  fuit  in  enumerando  superfluus,  videtur,  quod 
Augustinus  fuerit  diminutus. 

.').  Itein ,  sicut  ex  caritate  diligendum  est  cor- 
pus  nostrum,  ita  etiani  et  corpus  proximi:  ergo 
sicut  animus  noster  et  animus  proximi  constituunt 
duo  meinbra  (liligendorum ,  ita  videtur,  quod  cor- 
pus  nostrum  et  corpus  proximi:  ergo  videlur.  quod 
quinque  sunt  ex  caritate  diligenda. 

(i.  Item,  sicut  ex  caritate  diligimus  quod  est 
supra  nos  et  infra  nos  et  iuxta  nos;  sic  etiam  ex 
caritate  diligendum  est  quod  est  contra  nos,  vide- 
licet  inimicus,  sicut  supra 3  oslensum  est:  vide- 
tur  ergo,  quod  praedictis  membris  deficiat  unum 
membrum. 

Qnaeritur  ergo:  quare  tot  sunt  ex  caritate  di- 
ligenda,  et  non  plura  neque  pauciora  ? 

c  o  x  c  l  u  s  i  o. 

Ex  caritate  quatuor  sunt  diligenda ,  quorum 
sufficienlia  duplici  via  demonstratur. 

Respondeo  :  Dicendum,  quod  numerus  diligi- 
bilium  et  sufficientia  dupliciter  potest  accipi:  uno 
modo  per  comparalionem  ad  ipsam  dilectionem; 
alio  modo  per  comparationem  ad  ipsum  diligentem. 

Secundum  ipsam  dilectionem  potest  accipi  nu- 
merus  et  sufficientia  sic.  Cum  enim  dilectio  sit  ap- 
petitus  boni,  in  appetilu  autem  boni  est  considerare 
ipsum  bonum  desideratum  et  ipsum  qui  desiderat 
et  ipsum  cui  desiderat  bonum  4 ;  bonum  autem  desi- 
deralum ,  boc  esl  summum  Bonum,  ille  qui  deside- 
rat  est  babens  caritatem ;  cui  autem  desideratur  po- 
test  esse  in  quadruplici  differentia  —  quia  aut  optat 
summum  Bonum  ipsi  Deo,  aut  sibi  ipsi,  aut  sibi 
simili ,  aut  sibi  adhaerenti  —  ideo  quatuor  sunt  ex 
caritate  diligenda,  quia  numerus  diligendormn  non 
accipitur  ex  parte  optantis ,  vel  ex  parle  boni  optati, 


cum  sil  iinum,  sed  ex  parte  eius  cui  optalur;  quod 
cum  sit  in  qnadruplici  differentia,  quataor  suntdi- 
ligendorum  membra.  Et  hoc  est  quod  supra5  di- 
ctuin  est,  (|uod  in  praedicla  divisione  sumitiir  nu-  *°^nd< 
inerns  diligendorum  secundum  diieclionem  amici- 
tiae ,  qua  dicitur  quis  diligere  alium,  quaodo  vnlt 
illi  bonuin. 

Alio  inodo  potest  suini   numerus  et  sufficientia  v»  1 
diligendorum  ex  comparatione  ad  ipsum  diligeniem. 
Nam  diligens   aul    liabet   respectum  ad  se.  aut  a(K,uad™t 

•  i  i  i    •  .  respecU 

ul  quod  est  supra  se,  aut  ad  id  quod  est  iuxla 
se,  aut  ad  id  quod  esl  infra  se;  et  secundum  lioc  6 
quatuor  lantuminodo  diligenda  sunt  ex  caritate.  — 
Et  secundum  hunc  modum  assumit  Augustinus  dili-" 
gibilium  numerum  et  sufficientiam  in  libro  de  Do- 
clrina  cbristiana7,  nec  tantum  assignat  numcrum , 
sed  etiam  ordinem  debitum.  Ait  enim  sic :  «  Qua- 
tuor  sunt  diligenda:  unum ,  quod  supra  nos  est, 
scilicet  Deus;  allerum ,  quod  nos  sumus:  tertium, 
quod  iuxta  nos  est,  scilicet  proximus:  quartum, 
quod  infra  nos  est,  scilicet  corpus».  Et  quia  omnia 
possunt  reduci  ad  ista  quatuor  membra;ideo  patet 
diligendorum  numeruset  sufficientia. 

1.  Ad  illud  ergo  quod  obiicitur,   quod   est  ibi  Solulio 
superfluitas ,  quia  non  diflerimus  specie  a  proximis;  ^03* 
dicendum,    quod   quamvis   specie   non  dilTeramus,  lem- 
tamen  ad  nos  et  ad  proximos  nostros  caritas  nostra 
diversimode    comparalur    secundum    rationem  dili- 
gendi  et  gradum.  Primo  enim    caritas  facit  haben- 
tem  se  tendere    ad   beatitudinem    et    deinde  proxi- 
mum;  illi  optat  tendere  ad  idem  quasi  a  latere8. 

2.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  sacra  Scri- 
ptura  non  exprimil  nisi  duo  diligenda;  dicendum, 
qnod  in  sequenti  mandalo  implicat  tria  diligenda. 
Nam  in  boc  quod  dicit:  Dilige  proximum  tuum 
sicut  te  ipsum ,  mandat  bomini .  quod  diligat  se 
ipsum ;  et  cum  ipse  sit  constitutus  ex  anima  et  cor- 
pore,  includitur  ibi  dilectio  ulriusque  9. 

3.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  tantummodo 
tribus  modis  est  quid  beatum;  dicendum,  quod  ve- 
rum  est:  sed  tamen  caritas,  quae  disponit  ad  bea- 
titudinem,  alio  modo  respicil  suum  susceptibile ,  alio  ^otiR{i 
modo  respicit  illud  quod  est  ei  simile:  primum  ut 
participans ,  secundum  ut  comparticipans ;  et  ideo 
secundum  istam  diversam  comparationein  distingui 
possunt  diversa  diligibilia10. 

1  o  Itein  'i  i 

k.  Ad  illud  quod  nltimo  obiicitur,  quod  est  ibi  dimin) 


1  Vide  supra  i|tiaest.  i.  in  corp.  —  Post  pauca  pro  nisi 
id  edd.  cum  paucis  codd.  nisi  ad  id.  Deinde  pro  diligenda 
codd.  11  Z  hb  ditigibiUa. 

2  Cap.  2.  Ambrosius  falso  a  Magistro  aliisque  allegatur  pro 
Oriijenc.  —  ln  initio  arg.  codd.  Z  aa  (K  ;i  sccutuln  manu)  vo- 
culac  Sed  adiiciunl  contra. 

3  Quaest.  3.  —  Maior  esl  secundum  August.,  cuius  scn- 
tentiam  videsis  liic  in  lii.  Magistri,  c.   I. 

4  Secundum  Aristoi.,  de  quo  supra  pag.  574,  nota  --j.  — 
Vai.  cui  desideratur  bonum. 

5  Quaest.  praeced.  ad  l.  —  Proxime  post  pro  quod  codd. 
FHlLiN  T  !"/.  hl)  ei  edd.   I.  2  quia. 


s  Codd.  F  G  L  .\  T  L'  V  Z  secaiuliun  haec. 

7  Libr.  I.  c.  23.  n.  22.  !n  fine  lestimonii  post  sciticet  cor- 
pus  cod.  Z  snbdii  nostrum. 

*  Cfr.  Angust.,  I.  de.  Doctr.  chiist.  c.  29.  n.  30.  —  Edd„ 
otnissa  vocula  illi  nec  faeta  inlerpunclionc,  coniungunl  optat 
tendere  eum  verbo  proximum.  Pro  ilti  cod.  A  illum,  cod.  U 
quia  illi. 

9  Vide  hic  lit.  Magistri,  c  I.  —  Superius  pro  sequenU 
mandato  Vat.  secundo  mandato  et  subinde  pro  diligenda  cum 
edd.  I,  2  et  nonnullis  codd.  diligibilia. 

10  Cfr.  supra  q.    i.  ad    i. 


DIST.  XXVIII.  DUBIA. 


633 


diminutio,  quia  Ambrosius  assignai  sex  membra; 
dicendura,  quod  illa  sex  membra  redunintur  ad 
ista  qnatuor.  Ambrosins  enim  distraguit  iiimm  isto- 
rnm  membrormn  in  quatoor,  videlicel  dilectionem 
eius  quod  iuxta  nos  est,  scilieet  dilectionem  pro- 
ximi.  Nec  est  i I > i  contrarietas,  quia  Ambrosius  con- 
siderat  dififerentias  diligibilinm  accitlentales ,  Augu- 
stinus  considerat  gradus  et  diflerentias  magis  essen- 
tiales;  qnod  melins  apparebit  inferius1. 

:>.  Ad  illud  qnod  obiicitur  de  corpore  proximi, 
dicendum ,  quod  tam  corpus  proximi  quam  corpus 
noslriun  est  infra  nos,  et  ideo  continelur  snb  quarlo 
ndam.  membro.  Nec  est  simile  de  animo  noslro  et  animo 
proximi,  quia  dwersimode  habet  caritas  compararj 
ad  utrumque:  ad  unuin  sicnt  ad  intrinsecwm ,  ad 
aliud  sicul  ad  propinquum.  A<1  corpora  autem  com- 
parari  habet  wniformiter;  ad  utrumque  enim  com- 


runi. 


paralur  sicul  ad  ioferius.  —  \liter  volnnt  -  aliqui  soiotio  aiio- 
dicere,  quod  dilectio  corporis  proximi  continetur 
sub  dilectione  proximi,  qnia  uniformiter  compara- 
iur  caritas  ad  utrumque;  ad  animum  autem  no- 
strum  et  ad  corpus  comparaiur  difformiter,  quia 
ad  aniinnm  comparatur  sicul  ipsam  informai  s 
eidem  mhaerens,  ad  corpus  vero  sicul  eidem  domi- 
nans  el  ipsum  regeos. 

6.  \d  illud  quod  obiicitur,  quod  ex  caritate 
diligendum  est  quod  esl  contra  nos;  diceodum, 
quod  illml  continetur  sub  eo  membro,  quod 
iuxta  nos,  pro  eo  quod,  etsi  inimici  sinl  diligendi, 
qui  smil  contra  nos,  non  lamen  sunt  diligendi  in 
eo,  ([iiod  snnt  contra  nos,  hoc  est  ratione  culpae, 
sed  in  eo,  quod  sunl  iuxta  nos,  hoc  esl  secnndum 
conformitatem  naturae 3. 


DUMA  CIRCA  LITTLIU.U  HAGISTM. 


Dib.  L 

In  parte  isla  sunt  dnbitationes  circa  lilteram, 
el  primo  quaeritnr  de  hoc  quod  dicit :  Nec  speciali 
praecepto  opus  erat  koc  tradi,  ut  quisque  se  vel 
corpus  suum  diligat  etc.  Hoc  enim  non  videtur 
vernm,  quia,  si  praecepla  data  sunt  ad  dirigendum 
alTectiones  nostras;  cum  maxime  contingat  uiiiiin- 
quemque 4  errare  circa  dilectionem  sui ,  videtur, 
quod  de  hoc  maxime  debuit  praeceptum  dari.  — 
Item,  in  praeceptis  caritalis  non  praecipitnr  ainor 
carnalis,  sed  spiritualis;  sed  difficillimum  esl  se 
ipsum  spiritualiter  diligere  :  si  hoc  ergo  necessarium 
est  ad  salutem ,  videtur.  quod  hoc  debueril  specia- 
liter  praecipi.  Si  dicas ,  quod  non  oportnil  praeci- 
pere,  quia  in  aliis  duobns  praeceptis  includitur5; 
tnnc  quaerilnr :  quare  dilectio  proximi  non  includi- 
tur,  sed  expriinitnr  ? 

Rkspondeo  :  Dicendnm,  quod  triplex  est  ralio, 
«  ™-  quare  non  oporlel,  speciale  mandatnm  dari  de  di- 
leclione  sui,  vel  corporis:  una  est,  quam  reddil 
Auguslinus,  et  habetur  in  littera6,  quia  salis  intel- 
ligitur  per  hoc  quod  dicitnr:  Sicut  te  ipsum.  Alia 
ratio  est,  quia  ad  hoc  ipsum  inclinat  natnra.  Tertia 
ratio  est,  quia  diligere  Deum  ex  toto  corde  el  cx 
tota  anima  et  ex  tota  metfte,  hoc  cst  se  ipsum  spir 
ritualiter  amare.  llle  enim  se  spiritualiter  amat, 
qui  cor  et  corpns  ad  honoreni  Dei  totaliler  exponit ; 


et  sic  dilectio  sui  implicator  in  iilis  duobus  nian- 
dalis,  et  qui  bene  exsequilnr  primnm  mandatnm  li- 
cilitalem  babet  et  reclitudinein  ad  diligendum  se 
ipsum  ;  et  propterea  non  oportuit  tertium  mandaluin 
addi.  secundum  qnod  dicil  Augiistinus  7. 

Et  per  hoc  patet  determinatio  obiectorum.  Nam 
illnd  quod  obiicit,  quod  circa  dilectionem  sui  est 
obliquatio  et  difficultas;  iam  patel:  quia  satis  instrui- 
tur  hoino  per  illa  dno  mandala  ad  obliquitatis  el 
difficultatis  illius  remotionem. 

Ad  illud  quod  ultiino  quaeritur :  quare  non  sic 
implicite  datur  mandatum  de  dilectione  proximi, 
sicut  de  dilectione  sui  ?  dicendnm,  qnod  ratio  huius 
est,  quia  non  esl  ita  in  inclinatione  et  appetito  oa- 
turae  converti  ad  alternm.  sicut  converti  ad  se  ipsum; 
et  praeterea*,  difficillimum  est  proximum  diligere, 
maxime  quando  est  ei  adversarius:  ideo  congruum 
fuit,  de  hoc  speciale  mandatum  dari. 

Di  n.  II. 

Item  quaeritur  de  hoc  quod  dicit :  Manifestum 
est,  omnem  hominem  proximum  esse  deputandum. 
Obiicitur  enim  de  beata  Virgine:  >i  enim  proximus 
cst  ille  qui  esl  iuxta  nos,  et  beata  Virgo  non  tan- 
lum  supra  nos,  sed  «supra  Angelos  exaltata  esl 
non  videtur,  quod  tantum  diligenda  ^ii  nl  proxima, 
sed  magis  nl  dominau  —  Item ,  honoranda  est  beata 


1  Disi.  sc(j.  (|.  (i.  ri  diih.  :s.  —  Im  initio  aolut.  edd.  omit- 
tunt  iiltinii),  ci  deinde  pro  in  quatuor  codd.  Bubstltuunl  m  quin- 
que;  perperam,  ut  cx  dub.  3.  seq.  dlst.  palet  Clrca  Bnem 
tolut.  odd.  i,  2  potl  gradus  addunl  hominu,  VaL  boni. 

?  Cod.   A    riiliiniml. 

3  Ch*.  supra  quaesL  3.  —  Paulo  ante  plui  iml  codd.  omiltunl 

siinl    p09l    iinn    tiiiinu 

4  Mulii  codd.  atque  edd.  urwmquodque. 

5  Ut  <licit  Uagister,  hic  c.  I. 

S.  Bonav.  —  Tom.  III. 


t  iih   c.  i         Subinde  pro  intelligUw  codd.    \  K  t >i •  .// 
telligebalur 

7  Vide  liic  ln    Magistri,  c   I.    -  Superius  pro  di 
edd.  '///« ctio  ipsiut 

'  i  a.i.  ,t  propttr  hoc.     ■Cfr.  <i<-  hoc  dublo  Petr.   i 
ci  Richard.  a  Med.,  in<   clrca  IIL 

ii  Dernardus  <i<«<i   nec  non  Hleronymus;  <!<•  <|n<>  Md<' 
supru  |..i-     >' .  no      i       Edd.,  supra   pro  n  enhn  subsiituto 

/  i  ////// ,  hli     nte  n"n  i  iii>f'ir  insei  ii 

RO 


634 


SENTENTIARUM  LIH.  III. 


Virgo  speciali  honore,  qui  clicitur  hypwdulia  ' :  ergo 
ciali  araore  amanda:  non  ergo  videtur,  quod  sub 
nomine  proximi  intelligatur,  per  quera  intelligimus 
illud  quod  est  iuxta. 

Respondeo:  Dicendum,  quod   nomioe  proximi 

intelligitur  omnis  homo  cuiuscumque  sexus,  cuius- 

cumque   dignitatis,   cuiuscumqiie   virtutis.  Unde  et 

De  b.  vir- diiectio   gloriosae    Virginis  includilur  sub  dilectione 

;ini 

proxran. 

Ad  illud  vero  quod  obiicitur,  quod  non  est 
iuxta  nos,  sed  magis  supra;  dicendum,  quod  licet 
sit  supra  nos  ratione  dignilatis  gratiae  et  conceptie- 
uis  nobilissimae,  esl  tamen  iuxta  nos  secundiim 
Noiandum.  conformitatem  naturae;  el  quoniam  dilectio  respicit 
similitudinem,  honor  autem  respicit  dignitatem2,  binc 
esl ,  quod  dilectio  eius  generaliter  sub  dilectione  pro- 
ximi  continetur,  quamvis  veneratio  ipsius  aliis  su- 
perponatur.  —  Verum  est  tamen,  quod  ipsa  speciali 
affectu  ab  omnibus  debet  diligi ;  sed  ex  boc  non 
sequitur,  quod  dilectio  eius  non  debeat  suli  dile- 
ctione  proximi  contineri,  quia ,  quantumcumque  ali- 
qua  creatura  magno  affectu  sit  amanda,  per  prius 
ipsa  caritas  ordinat  animum  ad  diligendam  salutera 
propriam,  sicul  raelius  infra  s  manifestabitur.  —  Per 
hoc  patet  responsio  ad  obiecta,  quoniam  ipse  arguit 
de  dignitalis  sublimitate,  cum  obiicitV  quOd  beata 
Virgo  est  supra  nos,  secundum  quam  est  veneranda; 
sub  nomine  vero  proximi  continetur  quantum  ad 
naturae   conformitatem,   secundUm   quam   est  dili- 


genda. 


l)i  b.  III. 


Item  quaeritur  de  hoc  quod  dicil :  Manifestum 
est,  praecepto  dilectionis  proximi  etiam  sanctos  Au- 
gelos  contineri.  Sed  contra  :  sancti  Angeli  quantum 
ad  dignitatem  naturae  et  quantum  ad  eminentiam 
gratiae  et  quantum  ad  excellentiam  gloriae  supra 
nos  sunt:  ergo  videtur,  quod  non  debeant  proximi 
nostri .  sed  domini  reputari.  —  ltein,  Cliristus  do- 
minus  noster  esl,  qui  fuit  paulo  minus  ab  Angelis 
minoratus,  secundum  quod  dicitur  in  Psalmo5: 
ergo  videtur,  quod  ipsi  Angeli  sint  sicut  domini  no- 
stri,  non  sicut  proximi  repulandi. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  quamvis  Angeli  su- 


pra  nos  sint  sive  quantum  ad  dignitatem  naturae ,  ue  m 
sive  quantum  ad  subltimitatem  gratiae;  lamen  quan- 
tiiin  id  aetum  ddlectionis  noo  sunt  supra  oos  dili- 
gendi,  pro  eo  quod  caritas  nostra  principaUter  iv- 
spicit  suiiiniiim  Houiiin,  in  ijiiod  1'acit  tendere  et  ad 
quod  inclinat;  secundo  vero  respicit  subiectum, 
quod  informat:  tertio  vero  respicit  aliud  subiectom 
consimilc,  cuin  quo  ligat*;  unde  quantumcumque 
creatura  sit  in  se  ipsa  exceliens,  tameu  secundum 
legem  caritatis  iuxta  m\ ,  et  nleo  sub  nomine  pro- 
ximi  debet  contineri. 

Ad  iliud  ergo  quod  obiicit,  quod  supra  nos 
sunt  sul)  ralione  naturae,  graliae  et  gloriae :  iam 
patet  responsio :  quia,  quamvis  sint  supra  nos  se- 
cundiini  ordincm  unwersi,  non  tamcii  sunt  supra 
nos  secuiidmn  ordinera  caritatis7.  —  Potest  etiam  Aia» 
aliter  dici,  qnod  quamvis  sint  supra  nos  ratione 
simplicitatis ,  spiritualitatis  et  incorruptibUilatis  . 
sunt  tamen  iuxla  nos  ralione  imaginis,  secundum 
quam  nos  et  ipsi  habemus  immediate  in  Deiun  or- 
dinari s ;  el  ratione  Imius  possunt  nostri  proximi 
appellari. 

Et  per  hoc  patetresponsio  ad  illud  quod  obii- 
citur  de  Christo,  quod  illud  dicitur  ratione  passibi- 
lilalis  assumtae  9. 

DUB.    IV. 

ltem  quaeritiir  de  hoc  quod  dicit:  Chrislwm,  in 
quantum  homo  est,  sicut  nos  diligere  debemus.  Con- 
Ira:  Christus  est  caput  nostrum  secundum  confor- 
milatem  naturae  assumtae  I0 ;  sed  capul  magis  est 
diligendum  quam  aliud  membrum:  ergo  plus  debe- 
mus  diligere  Christum,  secundum  quod  liomo,  quam 
nos.  —  llem ,  tanlum  debemus  diligere  Hedemplo- 
rem,  quantum  et  Creatorem;  sed  Creator  esl  dili- 
gendus  plus  quam  nos :  ergo  et  Kedemptor.  Sed 
Christus,  in  quanlum  homo,  est  Redemptor  1] :  ergo 
Christum,  in  quantum  est  hoino,  debemus  diligere 
plus  quam  nos. 

Respondeo  :  Dicendum ,  quod  cum  dicitur:  Chri-  d«  ( 
stus,  in  quantum    homo,    diligendus   est   quantom 
nos,  vel  plus  quam  nos,  haec  determinatio  in  r/uan-  uui> 
tum  polest   importare  unitatem  personae,  vel  con- 
ditionem  naturae,  iuxta  illud  quod  dictum  fuit  su- 


1  Cfr.  supra  d.  9.  a.  I.  q.  -\.  — -  Paulo  infcrius  pro  sub 
nomine  edd.  exhibent  sub  ralione  <'t  in  i\nc  arg.  ndiiciunt  nos. 

2  Pro  dignitatem  codd.  BCLMi  humiUtatem  (fortasse  a 
librariis  vitiose  scriptunTpro  sublimitatem,  quae  lectio  habelur 
circa  Bnera  respons.),  alii  codd.  et  edd.  I,  2  htimUialionem. 
Paulo  anic  pro  secundum  conformiiatem  codd.  AK  per  con- 
formitatem. 

3  Dist.  seq.  quaest.  3.  —  Verbis  per  prius  edd.  praemit- 
tunt  tamen. 

*  iidd.,  pro  ad  obiecla  substituto  ad  obieclum,  omittunt 
cum  obiicit,  deinde  pro  quod  ponunt  quki.  —  Do  lioc  dubio 
(IV.  Petr.  a  Tar. ,  hic  circa  lil. 

5  Psalm.  8 .  6.  —  Paulo  supcrhis  post  sed  domini  cod.  Z 
supplet  nostri. 


6  Cfr.  supra  d.  27.  ;i.  I.  q.  I.  in  corp.  el  ad  I.  —  Edtl., 
paulo  superius  secundo  vero  mutato  in  ethoc  modo ,  sic  prose- 
quuntur:  respicit  subiecium,  ad  quod  informat.  Secundo  modo 
respicit  aliquod  subiectum  consimile,  quod  ligat.  Proxime  post 
pro  quantumcumque  codd.  E  F  G  I  L  N  T  V  exhibent  quanta^um- 
que,  ct  inox  post  iuxta  cdd.  supplcnt  nos. 

7  Edd.  secundum  ordinem  sub  ratione  caritatis.  Superius 
caedem  edd.  omillunt  gratiae. 

8  Cfr.  II.  Senl.  d.  15.  a.  2.  q.  I.  —  Circa  lineiu  solut. 
pro  quod  illud  dicitur  cod.  V  quia  illud  dicitur. 

0  Cfr.  de  hoc  dubio  li.  Albert.,  hic  a.  5;  S.  Tliom.,  hic 
circa  lil. 

in  Vide  supra  d.   13.  n.  2.  q.   I.  seq. 
11  Cfr.  supra  d.  19.  a.  2.  q.   I. 


DISTINCTIO  XXIX. 


635 


pra  «listinctioite  undecima1.  Et  si  importet  unitatem 
personae;  sic  diligenrlus  estswpra  nos,  quia  sk  esl 

noster  creator,  redemptor  et  salvator.  Si  vero  im- 
portet  conditionem  imfurac  asstimlae,  sic  diligendus 
est  iuxta  nos,  et  sic  est  proxiinus  noster.  Unde  si 
consideremns   Christum  solnui  ratione  liuinanilatis. 


hoc  est  pure  ratione  naturae  creatae,  non  debetur 
ei  principalitas  dileclionis,  sicut  nec  adoratio  Satri 
nec  hoc  modo  dicitur  redemptor  noster,  vel  capul, 
(jnia  tam  ratio  redemptoris  quam  capitis  respicil 
sooam   secundum  ntramque  naturam.  —  Et.perhoc 
patet  responsio  ad  obiecta  \ 


DJSTINCTIO  XXIX. 


Cap.  I. 

De  ordine  diligendi ,  quid  prius,  quid  /><>st. 

Post  praedicta  de  ordme  caritatis  agendum  est, 
quia  dicil  sponsa  ' :  Introduxit  me  rex  in  cellam  vi- 
nariarn  et  ordinavit  in  me  caritalem.  Videamus  igilur 
ordinem,  quid  prius,  quid  poslerius  esse  debeal.  Fec- 

i,lm  '■  cat  cnim  qui  praepostere  agit.  Nam  scirc,  quid  facias, 
et  nescire  ordinem  faciendi  non  est  perfectae  cognitio- 
nis.  Ordinis   namque    ignorantia    eonlurbal  meritorum 

istinus.  formam.  Ordinem  autem  diligendi  Augustinus  2  insinuat 
dicens:  « Ipse  est  qui  ordinatam  habel  dileclioncm, 
ne  aut  diligat  (piod  non  est  diligendum ,  aul  non  di- 
ligat  quod  diligendum  est ,  aut  aeque  diligat  quod 
minus  vel  amplius  diligendum  esl,  aul  minus  velam- 
ptius  quod  aeque  diligendum  est.  Omnis  peccator,  in 
quanlum  peccalor  cst,  non  est  diligendus;  et  omnis 
homo ,  in  quanlum  homo  est ,  diligendus  esl  propter 
Deum;  Deus  vero  propter  se  ipsum.  Et  Deus  omni 
homine  amplius  diligendus  est;  et  amplius  quisque 
Deum  dchet  diligere  quam  se  ipsum.  Item ,  amplius 
alius  homo  diiigendus  est  quam  oorpus  nostrum,  quia 
propter  Deum  omnia  ista  diligenda  sunt,  et  potest  nohis- 
cum  Dco  pcrfrui,  quod  non  potesl  corpus,  quia  corpus 
per  auimam  vivit,  qua  fruimur  Deo».  —  Audisli  aliqua  dc 
ordinc  caritalis,  uhi  exprcssum  esl,  nos  amplius  debere 
diligcre  Dcum  quam  (imnes  homincs,  vcl  nos  ipsos, 
cl  amplius  animam  alicuius  hominis  quam  eor|)us  no- 
slrum.  In  cnumeratione  etiam  quatuor  diligendorum , 
superius8  posita,  prius  ponitur  quod  supra  nos  est; 
secundo,  (piod  nos  sumus;  tertio,  quod  iuxta  nos  est; 
quarto,  quod  infra  nos  est.  Uhi  ordo  diligendi  insi- 
nuaii  videlur  ex  rationc  cnumcrationis.  Noo  est  aiilcm 
apertum,  ulrum  omnes  homincs  pariter  dcheamus  di- 
ligere  et  tantiun,  quantum  nos,  vel  minus. 


Cap.  11. 
An  omnes  homines  pariter  diligendi  sunt. 

Unde  super  hoc  saepe  raovetur  quaeslio,  quam 
perplexam  faciuul  Saoctorum  verba  varie  prolata.  — opinioi. 
Quidam  enim  Iradere  videntur,  quod  pariaffectu  omues 
diligendi  sint;  sed  in  effeclUj  id  est  in  exhibitione 
obsequii,  distinciio  observanda  sit.  Unde  Augustiuus l:  vonutunu 
«Omncs  homines  aeque  diligendi  suni.  Sed  cum  omni- 
luis  prodesse  nou  possis,  his  potissimum  consulendura 
est,  qui  pro  locorum  el  temporum  vel  quarumlibef 
rcruni  opporlunitatibus  constrictius  tibi  quasi  quadam 
sorlc  iungunttir.  Pro  sorte  enim  habendum  esl,  quo 
quisque  lihi  temporaliler  colligatius  adhaerel .  e.\  quo 
cligis  polius  illi  dandum  esse».  Idem  super  Bpistolam 
ad  (ialalas r :  Operemur  bonum  ad  omnes,  maxinu 
aulevt  ad  domesticos  fidei,  id  est  ad  Christiauos  : 
«Omnibus  enim  pari  dileclione  vila  aeterna  optanda 
est,  etsi  non  omnibus  eadem  possunt  exhiberi  dile- 
eiionis  officia,  quae  fratrihus  maxime  sunl  exhibenda, 
quia  sunl  invieem  memhra,  qui  haheni  eundem  Pa- 
trem».  —  llis  aliisque  lestimoniis  innitnntur  <|ui  di- 
cunt,  omnes  horoines  pariter  diligendos  esse  carilalis 
affectu,  sed  in  operis  exhibitione  differenliam  laeiunt ". 

Quibus  ohviat   illud   praeceptum   Legis'   de  dili-  opinio  i. 
gendis  parentibus:   Honora  patrem    luum  et  malrem 
tuam,  ut  sis   longaevus  super   terram.  V\  quid  enim 
specialiler  illud  praeciperetur  de  pai*enlibus,  nisi  ma- 
iori  dilectione  foreot  diligendi?  —  Sed  hoc  illi  referen- Repiicator. 
(Iiim  dicunl  ad  exleriorum  B  exbibilionem ,  iu  qua  prae- 
ponendi  sunt  parentes.  Unde  honora3  dixit,  non  dilige. 
—  Ohviat  ctiam  illis  quod  Hieronymus  super  Ezechie-Hi 
lein  "  ait,  scilicet  «  ui  ordine  caritatis,  sicul  scriptum 
cst:  Ordinavit  in  me  caritatem  .  posl  omnium  patrem, 
Deum,  carnis  quoque  paler  diligatur  el  mater,  lilius 


1  Art.  2.  q.  I.  seqq.  el  praeserUm  d.  10,  lam  in  lit.  Magi< 
siri,  c.  I,  quam  in  Comment.  a.  I.  <j.  I.  seqq.  —  Superius 
edd.  omitlunl  quantutn  nos,  pel,  Inferius  |m>i  quia  sic  adduni 
tupra  iids. 

2  Cfr.  supra  d.  9.  a.  I.  q.  I.  —  Mox  pro  ratto  edd.  cum 
paucis  codd.  nonun. 

'  Hoc  dubium  solvunt  etiam  B.  Albert.,  hic.  a.  7;S  Thom. 
••i  Richard.  a  Med.,  hic  clrca  llt. 

NOTAE  AD  LIBR.  SENTENTIARUM. 

1  Cant.  2,   i. 

2  Llbr.  I.  de  Doclr.  christ.  c  27.  n.  28.  Paulo  superius  posi 
ignorantia  cod.  D  :i<idii  saepe.  In  i|»«<  teslimonio  AugusUni 
pro  Kt  Deut  nuun  sota  Vat.  cum  origlnall  l-.t  si  Deus  omni, 
'•i  deinde  ante  amplius  omittli  et.  Denique  In  iisdem  ;■  •  1 1« ■  per- 
frui  ;i<liliini-  homo. 


:i  Dist.  XWill.  <•.  I.  — Paulo  superius  pro  aUcuius  cod.  C 

el  edd.  I,  «  alterius.  In  lii <l<l.  1 ,  8  transponunl  particulam 

c/  posl  <iittinlinit. 

4  Loc.  <ii.  <-.  28.  n.  29,  sed  mulUs  a  Magistro  umiss 

'<  Super  c.  »i.  i<».  el  n.  61;    sed  verba  magls  conveniuiu 
1'inn  (;i..n<;i  (ibi),  quae  conOata  est  ex  verbis  Vugustinl  ei  Hie- 
iuiiviin.    ln    liii.'   lesUmonii    Vat.   el    edd.   i.  6  addui 
Iti  uiii. 

•   I..I.  6  i  tse,  sed  in  .ilns  edd.,  exceplis   1,8,  . ; 
esl  ikmiiiiiiii  verbum.  Fortasae  primilus  legebatur  diffi 

\  iod.  20,    12.     cfr.    Deuler.  '..    16  .   Mallh.   18    i.);  In 
quo  loc Id    \  n  el  edd.,  excepUs  I,  8,  omitluni  tuam. 

'  i  .1.1. .  exceplls    i  .    8,   extei  iorem .    n;frafrantlb 
Paulo  Inferius  pro  iUis  i\«<ni  codd    BC  cum   plurimls 
lutl  tiutnt.  edd.  I,  B  vero  iih^  illud  </.'<"/. 
br.  mii.  (tn  i  /<"ii    I 


63(5 


SENTENTIARUM  LIB.  III. 


\„ ,    ci  lili.i.  fraler  el   raror».  Ambrosius  '  quoque,  diligcndi 

exprimens  ordinem,  super  illud  Cnniicorum :  Ordinar 
vit  ni  me   caritatem >  capitulo   secundo  ait:  «  Mulio- 

Dubinm  2  riini  carilas  inordinata  esl:  quori  in  primo  QSt  ponunl 
terlium  vel  quarlum.  Primo  Deus . diligendus  est,  se- 
cundo  parenles,  inde  lilii,  |>osi  domeslici,  qui  si  boni 
sunt,  malis  (iliis  praeponendi  sunt.  Secundum  lioc  in 
Evangelio  ad  cuiusque  dilectionem  proprium  ponil:  Di- 
liges  Dominum  Deum  tuum  ex  tolo  corde  iu<>,  et  ex 
omnibus  viribus  tuis  et  proximum  tuum  sicut  le 
ipsum,  et  inimicos  non  ex  lota  virlule,  non  sicut  ic 
ipsum,  sed  simpliciler.  Suilicit  enim,  quod  diligimus 
et  noii  oriio  habemus».  —  Ecces  ex  praemissis  aperte 
insinualiir,  quae  in  alVectu  caritatis  dislinctio  sil  ba- 
benria.  ui  differenti  affectu,  non  pari,  bomiues  diliga- 

Dabium  3.  muSj  et  nnte  omiiia  Deum,  secunrio  nos  ipsos,  terlio 
parentes,  inde  filios  ei  fratres,  posl  riomesiieo.s,  ricinuni 
inimicos  diligamus. 

Seri  inquiunt  illi,  quae  rie  ordine  riilcclionis  supra 
dicuntur  esse  referenda  nri  operum  exhibitioneiu,  quae 

rJitific'  i"  'I'1161"'""101'  proximis   exhibenda  sunl :  primo  parenti- 

opinionis.    j)US,  inrie  liliis,  posl  rioincslicis,  deinum  iniinicis,  Deuin 

vero  tnin  nlleciii  quain  obsequii  exhibitione  anle  oinnin 

opinio  non-  cl i  1  i ifciul ii 1 1 ) .  —  Ouoriim  eliam  noninilli  trnriunt,  alicelu 

caritalis  inntuin  proximos  esse  duigendos,  (jiinntuin  nos 

Augusiinus.  ipsos  riiligimus.  Huori  eonfirmanl  nuclorilale  Auguslini 3, 
(jiii  nil:  «  Nec  illn  inin  quaeslio  movcat,  quantum  ca- 
ritatis  fratri  debeamus  impendere,  quantum  Dco.  In- 
comparabiliter  plus  Deo  quam  nobis;  fratri  vcro,  quan- 
tum  iiobis.  Nos  aulem  lanlo  inagis  riiligimus,  quanto 
magis  diligimus  Dcum».  —  Ex  hoc  ct  praemissis  tesii- 
moniis  Auguslini  asserunt,  omncs  homines  pariler  riili- 
geilrios  n  nobis  ellnntuin,  quantum  nos,  Deum  aiilem 
plus  quam  nos,  corpus  vero  noslrum  minus  quam  nos, 
vel  proximos.  Nec  iu  enumeralione  pracmissa  qualuor 
diligendorum  ordinem  diligendi  nssignnri  riicunt,  seri 
tnntuin  (jiinc  sunt  riiligenria. 

Ycrum  quia   praemlssa   verba   Ambrosii  orriincm 

scatentia  diligendi   sccunrium   affectum    magis  qunin    seeundum 

Hagistri.  '  ,.,.  .  ..  ,. 

effectum  riihgenler  lntucnlibus  exphcare  virientur,  non 
inriocte  nlii  dicunl ,  non  morio  in  exhibitione  operis, 
seri  etinm  in  nlTeclu  carilalis  orriinem  riilTcrenlem  esse 
statuluin,  ul  nnle  omnin  riilignmus  Dcum,  secunrio  nos, 
lertio  pnienles,  (juarto  (ilios  vel  Iratres  el  huiusmorii, 
postea  riomesticos,  ricmum  inimicos.  Quori  vero  Augu- 
slinus  riicit,  pariler  omncs  esse  riiligcnrios,  el  pari  rii- 
leclione  omnibus  vitam  optanrinm,  ita  accipi  polest , 
ut  paritas  non  &&affectum4  referatur,  seri  nri  bonum^ 
quori  eis  optatur,  quia  caritatem  omnibus  oplare  de- 
bemus,  ut  parin   bonn  mereantur;  sicut  Aposlolus  di- 


cil:   Volo,  omnes  vos  icut  m<-.  Opiaida  esi  euim 

miuoribus  perfectio  raaioram,  ut  ipsi  linni  perfeeii  ti 
sic  parem  mereaalur  beatiludtnem;  \el  pari  dilectiqne, 

iri  csl  rtnlcin  dileciione,  omnes  diligendi  sunt.  Iiem. 
quod  ail:  l'i  tanlum  diligamus  fratres,  quanlum  i 

iia  inlelligi  potest,  iri  esl  </<!  t<<i<i<im  bonum  diligamus 
fralres,  ari  quantum  nos,  ui  tantum  bonum  eis  opte- 
iiius  in  aeternitale,  quanlum  nobis,  etsi  non  tanto  affe- 
i-in  ;  vel  ibi  quanlum  similitudinis  est,  non  quantitalis. 

Solel  eliam  quneri:  si  pnrcnles  noslri  mnli  snnl :  n^t 
vcl  lilii,  vel  fralrcs,  an  mngis  vel  minus  diligendi  sint 
nliis  bonis,  hnc  ralionc  nobis  non  copulnlis.  —  Videlur,DiflM 
(|iiori  magis  sinl  riiligenrii  boni,  qui  nobis  cnrnc  uou 
sunt  eoniuncli,  qiinm  inali  caine  coniuucli ;  quia  nobis 
sunt  coniuncli  corric  gluiino  caritatis.  Sanctior  esl  enim 
copula  corriium  quam  corporuin.  Unrie  Heria  5  rie  illis 
verbis  Domini:  Mater  mea  et  fratres  mei  lii  sunt ,  qui 
verbum  l)ei  faciunt;  nil:  «  Xon  iniuriose  negligil  ma- 
trcm,  nec  mnler  negalur,  quae  elinm  rie  cruce  agnosci- 
lur,  scri  rcligiosiorcs  monslrnnlur  copulac  menliuin  quam 
corporum  ».  —  Vcruintnmen  latebrosn  quaestio  <^st  hnec 
nec  n  nobis  plene  absolvcnrin,  propcrnnlibus  nri  alia. 
Movemur  cnim  super  verbis  illis6:  « ioimicos  non  ex  uemai 
lota  virtutc,  non  sicul.  le  ipsum  iubet  riiligere,  seri  sim- 
pliciter.  Suflicil  cnim.  quori  riiliginius  cl  non  oriio  ha- 
bemus  ».  Quod  non  ila  accipienrium  cst,  quasi  sulli- 
eial  libi  riiligcre  iniinicuin  et  non  sicut  te  ipsum,  quia 
onmcs,  amicos  et.  inimicos  sicul  te  ipsum  riiligere  rie- 
bes.  Seri  ari  oslcnrienriuin  gradus  riiligenrii  Deum  et 
proximum  cl  inimicum,  qai  lamcn  proximus  esl,  pro- 
pria  Dominus  ponit,  cuin  ail7:  JJiliges  Deum  ex  lota 
rirtnte  et  proximum  sicul  te  ipsum,  non  ait,  ex  lota 
virlule ,  ut  oslenriat,  proximum  (liligcndum  miiius  qunin 
Deum.  Dicit  cliam:  Diliyile  inimicos,  ncc  aridit  ex  tota 
virtute  nec  sicut  fe  ipsum ,  scri  simpliciler.  Suflicit 
enim,  quod  riiligimus  et  non  oriio  habcmus ,  iri  esl, 
suflicil  riiccre,  ut  riiligamus  et  non  oriio  haheamus,  non 
quin  eos  riiligcre  riebeamus  sicut  nos,  quia  preximi  sunl: 
seri  suflicil,  si  eos  minus  riiligimus  qunm  nlios  pro\i: 
mos;  quod  riileclionis  genus  8  iimuil. 

Quneri  elinm  solel,  «  cur  Domiiuis  praeceperit  di- itemte 
ligere  inimicos,  cum  nlibi  praecipint  oriio  hnbere  pa- 
rentes  cl  lilios9  ».  —  Ari  quod  riicenrium  est,  riuo  esse 
riiligcnrin  in  homine:  tuilunna  elvirlulem.,  viiium  vero 
ct  peccalum  oriiendum.  Et  parcnles  ergo ,  in  quanluni 
mali  sunt,  oriiendi  sunl,  et  inimici  riiligenrii,  in  quan- 
tum  homines.  Dilignmus  ergo  inimicos  lucrandos  rcgno 
Dei,  ct  odiamus  in  propinquis10,  si  imperiiunt  a  regno 
Dei,ct  in  omnibus  communilcr  naluram  riiligamus, 
quam  Deus  fecit. 


1  Ex  Origene  (hom.  II.  n.  8.)  sumta,  verba  hiaec  inveniun- 
tur  in  (ilossa  ordinaria  in  hunc  locum  (v.  i.).  A  Scholasticis  cito- 
uce  (ribuitur  hic  locus  Ambrosio.  —  Edd. ,  excepta  I ,  iranspo- 
sitionc  et  addilione  usac,  post  CtmUcorum  ponuni  capitulo  && 
cundo,  id  esi.  Pro  inde  filU  cod.  I)  ct  cdd.  1 ,  8  tertio  jiUi.  — 
Locus  Scripturae  est  Matth.  22,  37. 

2  Edd.    I  ,  8  adiiciunt  hic. 

3  Libr.  VIII.  dc  Tiin.  c.  8    n.   12. 

*  Edd.,  exceplis  1,8,  perperam  effeclum:  --  Seq.  locus 
Scripturae  esl  I.  Cor.  7,  7. 

5  Exposilio  in  Evang.  Lucae  8,  19  (cfr.  Matlh.  12,  i'.) ; 
Marc.  3,  34;  loan.  19,  25.).  Vcrba  sumla  sunl  ex  Ambrosio 
in  eundem  locum  libr.  VI.  n.  38. 

6  Scil.  Ambrosii,  vel  potitis  Origenis;  cfr.  supra  nola   I.  — 


Vat.  el  edd.  5,  8,  9  ex  verbis  illis  pro  super  verbis  illis,  et 
deinde  ante  inimicos  addunt  quibus. 

'  Matth.  22,  37;  se;j.  locus  esl  Luc.  (i,  27. 

8  Vat.  ct  cd.  \  loculionis,  eodd.  A  (a  prima  manu)  B  di- 
ctionis,  eod.  C  dictionis  vel  locuMonis  grudus;  edd.  cUlecttonis. 
Ulraque  lectio  explicari  polest,  cum  revera  in  islo  lestiinonio 
gradus  dilectionis  insinuenlur.  Cfr.  de  eodem  loco  Origenis  infra 
q.  ii.  et  quoad  dfleclfohem  inimicorum  d.  30.  q.  4. 

0  Ex  August.  I.  Hetract.  c.  19.  n.  5,  et  I.  de  Sermone  Do- 
niini  in  monte,  c.  15.  n.  i\,  ex  quibus  locis  suintae  sunt  sen- 
tentiae  sequentes. 

10  lla  codd.  el  August. ,  I.  Hetracl.  loc.  cil.  Sed  Vat.  cimi 
pluriniis  edd.  suprimit  in  antc  propinquos,  edd.  I.  8  riliu  in  pro- 
pinqnis,  qnae. 


DIST.  XXIX.  DIYISU»  TEXTUS. 


63' 


Cap.  III. 

I)i  gradibus  carilatis. 

Sciendam  quoque  esl,  diversos  esse  gradus  earita- 
lis.  Est  enim  caritas  incipiens,  proficiens,  perfecta,  per- 
m  5.  fectissiraa.  Unde  Augustinus  J:  «  Perlecta  carilas  haec 
est,  ul  quis  paratus  sit  pro  fratribus  eliain  inori.  Sed 
nunquid  mo\  ,  ut  nascitur,  iaro  prorsus  perfecta  est? 
Iinmo  ut  perficiatur,  nascitur:  cum  fueril  nata .  nulri- 
tur:  cum  fuerit  nulrita .  roboratur;  cum   lueril  robo- 


rala.  per6cilur;   ciun  ad  perfeclionem   venerit,  dicii:  Dnbiwn  6. 

o  dissoloi*  etc.  —  llic  aperle  progressus  et  perfe- 
ctio  carilatis  insinuatur,  quam  perfectionem  etiara 
ritas  commendat  dicens:  Maiorem  hac  dilectionem  n- 
habet,  quam  ut  animam  suam  ponat  quis  pro  amt 

.  Quod  utiqne  dictum  est  deopere  dilectionis,  quia 
maior  dilectionis  effectus  non  esl  quam  ponere  anhnam 
pro  aliis.   Nec   te  moveat    quod   ait  /-/  is ;   qui 

enim  ponitanimara  pro  amicis,  ponil  etpro  inimicis, 
ad  lmc  ut  ipsi '  lianl  amici. 


COMMEXTARIUS  IX  DISTIXCTIOXEM  XXIX. 

I)e  Cciritate  qaantum  ad  diligendi  ordinem. 


Posl  praedicta   de  ordine  caritatis  agendum   est. 


DIVISU)  TEXTUS. 


Supra  determinavit  Magister  de  carilate  quan- 
lum  ad  essentiam  ei l  definiiionem  et  quantum  ad 
diligibilium  numeruin  et  dislinctionem.  Hic  sequitur 
tertia  pars,  in  qua  determinat  de  ipsa  quantum  ad 
diligendi  ordinem.  Dividilur  autem  pars  ista  in  par- 
tes  tres.  In  quarum  prima  delerminat  de  ordine  ca- 
ritatis  per  eomparationem  ad  ea  quae  per  caritatem 
diliguntnr.  In  secunda  per  comparationem  ad  ea  be- 
neficia.  quae  per  caritatem  impenduntur.  ibi:  Unde 

vper  hoc  saepe  movetur  quaestio.  Tertio  per 
comparationem  ad  gradus,  qui  in  caritate  reperiun- 
tur.  ibi:  Scicndum  <iuo<juc  est,  diversos  esse  gra- 
dus  caritatis. 

Prima  et  ultima  parlibus  remanentibus  indivi- 
sis,  media  pars  dividitur  in  partes  duas.  ln  qua- 
rum  prima  ponit  Magister  circa  banc  materiam  di- 
versorum  opiniones.  In  secunda  dissolvit  incidentes 


dubitationes .  ibi:  Sokt  etiam  quaeri,  si  parentes 
nostri  etc. 

Prima  pars  dividitur  in  partes  tres.  lu  quarum 
prima  opponit  ad  partem  nnam*.  In  secuoda   ven 
opponil  ad  partem  alteram,  ibi :  Quibus  obviai 
lud  praecepium  Legis.  lu  tertia  vero  subiungil  opi- 
nionem  suani.   ibi:    Verum   quia  praemissa  uerba 
Ambrosii  etc. 

Similiter  alia  pars,  io  qua  removet  dubitationes 
incidenles,  tres  habel  partes  secundnm  tres  dubita- 
tiones,  quas  dissolvit,  quarum  una  oritur  ex  alia. 
Primam  dissolvit,  ibi:  Solet  quaeri:  siparentes.  S  - 
cundam  ibi:  Verumtamen  latebrosa  quaestio  h 
est.  Tertiam  ibi:  Solet  ijuacri,  cur  Deus  pr< 
rit  inimicos  diligere  etc.  Snmma  autem  harum  par- 
lium  satis  esl  manifesla  ex  his  quae  dicunlur  in 
littei 


TIIACTATIO  QUAESTIONUM. 


Ad  inteliigeotiam  autem  huins  partis  quaeritur 
hic  de  ordine  caritatis.  Girca  boc  autera  incidunl 
.  dnbitabilia. 

Primum  est  de  ordine  carilatis  comuraniter  re- 
spectu  diligendornm. 

-  iiiidiiin  esl  de  ordine  ipsius  per  compara- 
lionem  nostri  ad  Deum. 

r.-i  liuin  est  de  ordine  eiusdem  4  per  eompara- 


lionem  nostri  ad  proximum. 

Quartum  esl  de  ordine  ipsius  per  comparatio- 
nem  patris  ad  lilium. 

Quintum  esl  de  ordine  caritatis  per  comp 
tionem  domestici  ad  extraneum. 

Sexlum  ci  ultimum  est,  utrum  ordo  caritatis 
attendalur  quantum  ad  eflfectum'  lantuin ,  an  simul 
quantnm  ad  affectum  el  effectum. 


1  ln  l.  EpisL  loan.  n.  5.  n.  I.  —  Locus  Scriplurae  primus 
1 1)  iMnl.  l ,  -2.i :  aecundus  loan.  15,  13. 
-  Codd.  l!  i:  el  edd.  i .  B  praeflguni  et. 

NOTAE  AD  COMMENTARIUM. 
1  Codd.  ii  bb  i  I,  codd.  AK  et  guantum  ad. 
"•  Edd.  hic  Bddunt  auctoritate  Augustini  el  paulo  Inferius 
"/  /.(!/•/''///  '(//'■/•'////  subinngunl  auctoritaU  i. 


3  In  edd.  desideratur  haei    ullimn  proposiiio:   s 
//  //>...  m  liiiera 

*  Pro  eiusdem  codd   \K  l  \  iptius,  el  paulo  Inferlus 
ipsiut  iiiulii  m 

Id.  I.  2  1 1 1  n  i  plurimis  codd.  ndafftctum,  s»*d  cfr.  Iiii 
lil.  Mnglsiri,  i  .'.  nei  non  Infra  quoestio  Ipsa.  D<  ordine  enim 
caiitatls  non  fu|i  dubitatum  nisl  quoad  affectum. 


638 


SENTENTIARUM  LIIJ.  III. 


AKTKXIXS  UNICUS. 


De  ordine  carilatu 


OUaESTIO  I. 


Ulrum  ordo  sit  in  caritate  respectu  diligibiUum. 


Circa  primum  sic  proceditnr  et  quaeritur,  otrum 
ordo  sit  in  earitate   respeclu   diligibilium.   Kt   quod 

sic,  videtur. 

I.  Canticorum  secundo  ':  Ordinavit  in  me  cari- 
Fondamenta-totem;  sed  ordo  c.it itatis  non  attenditur  nisi  in  di- 
ligendo:  ergo  etc 

•2.  Item,  Augustinus  de  Doctrina  christiana  *  di- 
cit,  qnod  «primo  diligendus  est  Deus,  qui  est  su- 
pra  no.s ,  secundo,  qnod  nos  sumus.  tertio,  quod 
iuxta  no.s ,  quarto,  qnod  infra  nos»:  ergo  secun- 
dum  hoc  patet.  quod  ordo  est  in  caritate  respectu 
diligendorum.  Constat  enim,  quod  illa  non  ordinan- 
tur  ad  invicem  secundum  ordinem  temporis,  sed  se- 
cundum  ordinem  excellentiae  et  dignitatis. 

3.  Item.  hoc  ipsmn  ostenditur  auctoritate  Am- 
brosii ,  qui  assignat  in  littera 3  ordineni  caritatis  in 
diligendo:  si  ergo  recte.  videtur.  qnod  ordo  sit  po- 
nendus  in  caritate  respectu  eorum  quae  ex  cari- 
late  diliguntur. 

'a.  Item .  hoc  videtur  ratione:  caritatis  est  re- 
ctificare  affectum  4 ;  sed  affectus  non  est  rectus ,  nisi 
praeponal  maius  bonum  minori  bono,  et  hoc  dicit 
ordinein:  ergo  in  caritate  ponendus  est  ordo. 

5.  Item.  caritas  diligit  plnra  diligibilia;  aut 
ergo  aeque  primo ,  aut  non  aeque  primo.  Non  ae- 
que  prhno;  hoc  constat,  cum  caritas  habitus  sit 
unus5,  et  unus  habitus  unum  principale  habel  obie- 
clum.  Si  no)i  aeque  primo:  ergo  unum  per  prius. 
^t  alterum  per  posterius:  ergo  est  ibi  necessarius  ordo. 

6.  Item,  magis  competit  ordo  amori  delibera- 
tivo  quam  naturali ;  sed  videmus,  amorem  natura- 
lem  ordinatum  esse  respectu  diiigibilium 6:  ergo 
multo  fortius  videtur  esse  circa  amorem  deliberati- 
vnui.  Sed  talis  est  amor  earitatis:  ergo  etc. 


Contra:  I.  Ordo  praesupponit  distinctionem7:  Ad«j 

ergo  nbi  non  est  distinctio,  ibi  non  est   ordo;   - 
caritas  respectu  diversorum  diligibilium  non  est  di- 
stincta   nec    multiplicata:  ergo  nec  respectu  eorun- 
dem  erit  ordinata. 

w2.  Item.  ubicumque  est  ordo,  ibi  est  propor- 
lio;  sed  diligibilium  ex  caritate  nulla  est  proportio , 
quia  nulla  est  proportio  creati  ad  increatum*,  mo- 
dica .  vel  nulla  est  proportio  corporis  ad  spiritum  : 
ergo  si  non  est  ordo  vel  proportio  inter  diligibilia, 
videtur,  quod  caritas  respectu  eorum  non  sit  ordinata. 

3.  Item,  ordo  maxime  spectat  ad  cognilionem, 
quia  «sapientis  est  ordinare  9  »:  ergo  si  non  ponitnr 
ordo  in  cognilione  respectu  cognoscendoruin .  multo 
minus  debet  poni  ordo  in  carilate  respectu  diligen- 
dorum.  Si  tu  dicas,  quod  immo  ordo  est  in  scien- 
tiis ;  obiicitur  de  ipsa  fide ,  quae  est  habitus  cogni- 
tivus.  qua  etiam  ereduntur  diversi  articuli,  se  invi- 
cem  excedentes  secundum  gradum  et  dignitatem, 
sicut  illi  qui  sunt  de  divinilate,  excellentiores  sunt. 
quam  illi  qui  sunt  de  humanitate  10 :  si  ergo  non  po- 
nitur  ordo  in  fide  respectu  credibilium,  non  debet 
poni  ordo  in  caritate  respectu  diligibilium. 

4.  Item ,  sicut  in  fide  una  est  ratio  credeodi . 
scilicet  summa  Veritas.  sic  in  caritate  una  est  ratio 
diligendi.  videlieet  summa  Bonitas11;  sed  propler 
unicam  rationem  credendi  tides  omnibus  articulis 
assentit  aequaliter :  ergo  pari  ratione  videtur  de  ca- 
ritate.  quod  et  ipsa  omnia  diligenda  debeat  aequa- 
liter  diligere. 

5.  Item,  caritas  naturali  quadam  inclinatione 
inclinat  ad  diligendum  bonum :  si  ergo  ipsa  est  ha- 
bitus  unus  et  idem,  et  «  idem,  manens  idem .  semper 
est  natum  facere  idem  12  »  in   his  quae    naturaliter 


1  Vers.  i. 

2  I.ibr.  I.  c  23.  n.  22.  —  De  ordine  temporis  el  dignitatis 
cfr.  AristoL,  de  Praedicam.  e.  de  Priori,  et  V/Metaph.  text.  16, 
(IV.  c   II.). 

3  Hir  e.  2.  Loeo  nominis  Ambrosius  reetius  baberetur  Ori- 
genes.  —  Inferius  posl  recte  VaL  supplet  assignat. 

4  Cfr.  supra  d.  27.  a.   I.  q.  I.  et  pag.  596,  noia  7. 

5  Vide  supra  d.  27.  a.  I.  q.  2,  ubi  etiam  alia  tanguntur, 
quae  hic  proponuntur. 

6  Cfr.  AristoL,  VIII.  Ethic.  c  7.  et  12. 

7  Vide  ArisloL,  de  Praedicam.  c  ib1  Priori  AugusL,  XIX. 
le  Civ.  L).  i .  c   13.  n.   I.  ordinem  sic  deGnit:  Ordo  est  parium 

dispariumqne  rerum  sua  cuique  loca  tribuens  dispositio.  —  De 
minori  cfr.  supra  d.  27.  a.  I.  q.  2. 


*  Cfr.  supra  pag.  9,  nota  I.  —  Edd.  creati  enim  ad  in- 
creatum  modka  cel  nulln  est  proportio,  nec  corporis  ad  m- 
riium. 

9  AristoL,  I.  Meiaph.  c.  2.   Cfr.  tom.  I.  pag.  6So,    nota   I. 

—  Mox  post  mullo  minus  multi  codd.  nec  non  edd.  perperam 
addunt  non. 

10  Cfr.  supra  d.  25.  dub.   I. 

11  Vide  supra  d.  27.  a.  I.  q.  2.  De  fide  cfr.  d.  24.  a.  I. 
q.  2.  —  In  conclus,  pro  diligenda  codd.  T  D  V  exhibent  diU- 
gibilin. 

12  AristoL,  de  quo  vide  supra  pag.  383,  noia  8.  —  Quod 
caritas  sii  habitus  mus,  ostensum  est  supra  d.  27.  a.  I.  q.  2: 

—  Pro  idem,  et  idem ,  manens  Vat.  cum  pluribus  codd.  idem 
manens. 


DIST.  XXIX.  ART.  UNICUS  OUAEST.  1. 


639 


inclinanl  ad  aliquid :  videturergo,  quod  caritas  om- 

nino  uniformiter  et  aeqnaliter  moveat  ad  ainandum 
omne  diligibile. 

G.  Item,  si  ordo  attenditur  in  carilale.  ant  at- 
tenditur  quantum  ad  habitum ,  aut  quanlum  ad 
actum.  Quantum  ad  habitum  non;  conslat.  cum  ille 
sit  unus  et  idem.  Si  quantum  ad  actnm  :  ergo  vi- 
detur,  quod  in  dormiente  non  sit  carilas  ordinata, 
cuni  in  eo  non  exerceat  actum  suuin. 

Est  igitur  quaeslio,  penes  quid  attendatur  ordo 
iones  in  caritate  ;  et  quare  magis  atlendatur  ordo  in  ipsa 
quam  in  alia  virtute.  cum  omnis  virtns.  sicul  dici! 
Augustinus  in  libro  de  Moribus  Ecelesiae  ' ,  sil  « amor 
ordinatus  »;  et  rursus,  cum  circa  omne  bonum  sit 
modus,  species  et  ordo ;  cur  potius  caritas  dicitur 
ordinata  quam  modificata  :' 

C  0  N  C  L  U  S  1 0. 

Caritas  ordinata  est  respeciu  eorum  quae  sunt 
ex  caritate  diligenda. 

Respondeo:  Ad  praedictorum  inlelligentiam  est 

* est  notandum ,  quod  caritas  est  vinculum  ligans,  iuxta 
illud  quod  dicit  Apostolus  ad  Colossenses  tertio2, 
ubi  vocat  eam  vinculum  perfectionis ;  et  Dionvsius 
in  capitulo  quarto  de  Divinis  Nominibus  dicit.  quod 
«  anior  est  virlus  unitiva».  Unde  ciim  amor  carita- 
tis  sit  amor  maxinie  liberalis.  niulta  eireumpleeii- 
tur  et  in  unum  colligit.  l'nde  caritas  non  tantuin 
unit  lini  eum,  in  quo  est,  sed  etiam  quodam  modo 
ligat  ei  quod  uatuin  est  ad  eundem  finem  pervenire. 
Nec  tantuin  est  caritas   vinculum    ligans,   ^\ 

ottbu  etiam  nondus  inclinans;  « quod  enim  est  pondus 
in  corponbus,  hoc  est  amor  m  spintibus  ».  Quo- 
uiam  igilur  unumquodque  per  suum  pondus  ha- 
bet  ordinari,  et  caritas  pondus  est  et  aequa  ponde- 

«foi.  ralrix;  binc  est,  quod  ipsi  caritati  niaxiine  compe- 
tit  ratio  ordinis.  Et  quoniam  ipsa  esl  vinculum  li- 
<;<ins  ct  circumplectens    multa;    ideo   non    lantuni 

»io*.  ordinat  ipsum  diligentem  in  fincm,  sed  eliam  ad  * 
ipsa  dilecta,  secundum  qnod  ratio  diligendiet  ipse 


habitus  caritatis  diversimode  comparator  ad  illa. 
—  Concedendae  igitur  sunt  rationes  ostendenles,  ca- 
ritatem  esse  ordinatam  respectu  eorum  quae  sunl 
ex  caritate  diligenda. 

I.  Ad  illud  autem  quod  primo  obiicitur,  quod 
ordo  praesupponit  distinctionem ;  dicendum ,  quod 
ordo  attenditur  in  caritate  ratione  habilus  relati  ad  s 
actum  et  obiectum.  Quamvis  autem  in  caritate  non 
sit  disiinctio  ex  parte  fiabitus,  est  lamen  distinctio 
ex  parte  ipsonim  diligendorum  el  ex  parte  acluum, 
ratione  cuius  diversitatis  mandata  caritatis  habenl 
multiplicari ,  et  ipsa  caritas  habet  ordinari5. 

-2.  Ail  illud  quod  obiicitur,  quod  ubi  est  ordo, 
ibi  esl  proportio;  dicendura,  quod  proportio  ilupli- 
citer  accipilur:  stricte  et  large.  Si  stricte  dicatur 
proportio,  sii-  dicit  quandam  commensurationem  el 
est  rerum  eiusdem  generis;  el  hoc  modo  non  ba- 
bet  veritatem  praedicta  propositio,  quod  nbicum- 
que  est  onlo.  ibi  sit  proportio.  Si  vero  accipiatur 
large,  ut  dicatur  proportio  quaecumque  babitudo, 
quae  attenditur  secunduin  convenientram  analogiae; 
lioc  modo  proporlio  est  boni  creati  ad  increatum, 
et  eliam  ordo  secundum  rationem  causalitatis  el 
primitatis6.  Finis  enim  dignior  est  et  excellentior 
et  praeponitur  bis  qoae  sunt  ad  finem.  et  quantum 
ad  hoc  attendilur  ordo  in  caritate. 

3.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  ordo  raaxime 
videtur  spectare  ad  actnm  cognitivae.  cum  sapien- 
tis  sit  ordinare;  responderi  potest  primo  dislin- 
guendo,  quod  duplex  est  ordo:  quidam  partinm  in 
toto  et  rerum  in  universo,  quidam  vero  eorum 
qiiae  sunt  in  finem  ad  ipsuin  linem  ' .  El  quamvis 
primus  ordo  principaliter  sit  circa  cogniiionem  .  se- 
cundus  tamen  principalius  consistil  circa  affcctio- 
nem  et  dilectionem,  cuius  est  in  finera  inclinare. 
Ordo  autem  caritatis  attenditur  per  comparationem 
ad  finem;  et  ideo  non  est  simile  de  ipsa  -i  de 
babitu  cognitivae. 

Aliter  potest  dici,  quod  ordo  in  habitu  attendi-  soiouo i 
tiir  per  comparationem  ad  actum  el  obiectum,  sicnl 
prius  dictum   est.    Quoniam    igitnr  summa  Bonil 
aliler  et  aliter  habet  comparari  diversis  diligibilibi  - 


- 


1  Libr.  I.  c.  15.  n.  25;  sed  cfr.  supra  pag.   t75,  nota  1.  — 
|.  propos.  respici  videtur  illud  August.,  de   Natura  boni, 

c.  3:  Haec  ergo  tria:  modus,  species,  ordo,  tanquam  genera- 
li.i  bona  sunl  in  rebus  ;i  Deo  factis,  sive  in  spiritu,  sive  in 
corpore...  Haec  tria  ubi  magna  sunt,  magna  bona  sunt,  ubi 
parva  sunt,  parva  bona  sunt,  ubi  nulla  sunt,  nullum  bonum 
■  ii.  II.  SeuL  (i.  35.  a.  2.  q.  I.  seqq. 

2  Vers.  \i.  —  Dionys.,  de  Div.  Nom.  c.   i.  g  16. 

3  cundum  August.,  de  quo  videsis  supra  pag.  289,  nota 
•>.  In  libro  de  Natura  el  dignit.  amoris  (Imeropera  Bernardi), 
c.  I.  dicuntur  haec:  Esl  quippe  amor  nk  anfmae,  naturali 
quodam  pondere  ferens  eam  in  locum  vel  Bnem  suum.  Omnis 
enim  creatura,  slve  spiritualis  Bive  corporea,  h  certum  habel 
locum,  quo  naturaliter  fertur,  el  naturale  quoddam  pondus, 
quo  fertur.  Pondusenim,  ut  ;iii  quidam  vere  philosophus  |  \n- 
^ust..  xill.  Confess.  c.  '.).  n.  10;  Enarrat.  1.  In  Ps.  29.  n.  n».), 
noii  semper  Ferl  ad  Ima:  Ignem  suraum,  aqua  deorsum,  slc 
el  de  ceteris.  Nam  ei  homlnem  agil   pondua  suum,  naluraliter 


spiritum  ferens  sursum,  corpus  deorsum,  unumquodque  in  lo- 
cum  vel  Bnem  suum  etc. 

4  ln  Vat.  deesl  '"/.  Paulo  inferius  pro  comparatur  cod.  l 
comparantur. 

5  Cfr.  supra  d.  27.  a.  I.  q.  2.  ad  l.  el  ■_'. 

•  Vide  supr.i   d.  I.   a.  I.  q.    I.  ad    i.  Cfr.  etiam  Ai  - 
\  II.  Phys.  n\i.  i\.  seqq.        I      et  ll.  de  Uenerui.  el  corrupt. 
text.  37.  (c.  6.).  Idem  ail  lll.  Toplc.  c,  i  :   Flnis  lis  quai 
ad  flnem  eligibilior  videtur  esse.  —  Pro  primitatis  >"'i   Z  . 
ritatis.  Superius  pro  itn  tU  proportia  codd.    \  K  U   -' 
proporUo. 

'  Cfr.  i  Si  i.i  'i  i  i.  a.  I.  q.  t.  In  corp.  —  Superius  pro 
actum  niijiuhi  nf  cod.  aa  actum  cogn&onu,  codd.  \Ractum 
tcimtiae  cognititxu,  Deinde  i'i"  quidam   vero  forum  cod.  \ 

ijiuiliini  vero  rttpectu  eorum,  In  flne  bulus  prii resj 

pro  de  habitu  cognitivai  codd.   \  i\  de  habitu  cognitivo,  cod, 
,i,i  iir  habitu  cognitionis. 


640 


SENTENTIARUM  UU.  III. 


et  ab  eis  habet  participari  secundum  plus  et  minus, 
ni  patet  iu  corpore  et  spiritu  ' ;  hinc  est,  quod  araor 
caritatis  dicitur  ordinatus.  Per  hunc  etiam  modura, 
si  quis  habitus  cognitivns  consideret  aliqua,  in  qui- 
bus  sit  maior  e!  minor  veritatis  evidentia,  utique 
iii  tali  habel  reperiri  ordo,  sicut  prior  esl  scientia 
principiorum  quam  conclusionum*;  et  sic  potestad 
illml  responderi  per  inleremptionem.  Et  si  obiiciat 
de  fide,  dicendum,  quod  non  est  simile:  oranes 
enim  ;irliculi  ad  summam  Veritatem  unitbrmiter 
comparantur,  secundum  quod  a  lide  creduntur.  Fides 
enim  in  credendo  omnes  articulos  assentit  primae 
Veritati,  tanquam  dictanti  et  asserenti;  ideo  uni- 
formiter  el  aequaliter  omnes  illos  credit 3. 

4.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  una  est  ratio 
diligendi  in  caritate,  sicut  una  ratio  credendi  in 
fide;  dicendum.  quod  etsi  una    sit,    non  tamen  sic 

Notandum.  unilbrmiter  habet  comparari  ipsa  Caritas  ad  diligi- 
bilia,  sicut  ipsa  Veritas  ad  credibilia;  plus  enim 
est  optabilis  ipsa  summa  Bouitas  Deo  quam  nobis, 
et  spirilui  nostro  quam  corpori4;  ideo  non  est  si- 
mile  hinc  et  inde. 

5.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  idem ,  manens 
idem,  natum  est  facere  idem;  dicendum,  quod  illud 
habet  veritatem  de  eo  quod  naturaliler  inclinatur 3, 
tam  ratione  sui  quam  ralione  sibi  adiuncti ,  et  hoc 


respectu  eiusdem  obiecti.  Nam  secuodum  diversita-  n<mJ 
tem  obiectorum  lii  diversificatio  operatkmum  ' ;  onde 
sol  amplius  illnminat  crystallum,  qoam  iilumtnet 
lapidem  vel  lignum;  utrumque  autem  horum  deficit 
in  caritate.  Nam  ipsa  caritas  regitiva  esf  ipsius  vo- 
luntatis  et  simul  cum  illa  habet  moveri,  quae  qui- 
dem  voiuntas  voiuntarie  inclinatur  ad  ipsa  volita. 
Praeterea,  unmn  obiectorura  est  magis  amabile 
quam  reliquum,  sicut  unuin  corpus  est  magis  illu- 
minabile  quam  aliud  el  ab  eodem  lurnine  magis  il- 
lustratur  \ 

(').  Ad  illud  quod  ullimo  obiicitur,  ulrum  al- 
tendatur8  quantum  ad  habilum.  aut  quanlum  ad 
actum;  dicendum,  quod  attenditnr  quantum  ad  /ia-Ady 
bitum  comparatum.  Unde  quamvis  habilus  carita- 
lis  sit  unus,  tamen  dicitur  ordinatus ,  etiam  si  non 
sit  in  actu,  quia  habilitat  animam  ad  hoc,  ut  ordi- 
nate  moveatur;  unde  iustus  dormiens  dicitur  ha- 
bere  caritatem  ordinatam.  —  Ex  his  autem ,  quaeAdjin; 
dicta  sunt,  patet,  quare  caritas  magis  dicitur  ordi- 
nata  quam  virtus  alia,  magis  etiam  dicitur  ordinala 
quam  modificata.  Hoc  enim  est ,  quia  proprium  est 
ipsius  simul  habere  rationem  vinculi  liganlis  et 
pondcris  inclinantis;  pondus  autem  ordini  corre- 
spondet  °. 


nem 


ii  es 


SCHOLION. 


I.  Cum  niotus  carilatis  sit  duplex :  intcrior  in  ajfectu  et 
exterior  in  effectu,  et  affcctus  se  habeat  ad  effectum  i:t  eius 
principiuni ;  alque  dubitalum  fuerit  rcspeclu  affectus,  utrum 
dilectio  proximi  habeat  ordincm  :  ideo  ordo  caritatis  in  liac  toh 
distinctione  consideratur  principaliter  secundum  ajfectum  (cfr. 
infra  q.  6.  et  q.  3.  ad  fi.).  Porro  ordo  «  includil  in  se  ali- 
quem  modum  prioris  et  posterioris  »  ;  et  «  prius  et  posterius 
dicitur  secundum  relationem  ad  aliquod  principium  »  (S.  Thom., 
S.  II.  II.  q.  26.  a.  I .).  Cum  autem  principium  dilectionis  sub  diverso 
respectu  sit  duplex,  scilicet  Deus  ut  ratio  motiva,  et  ipse  diligens 
(ibid.  a.  6.);  hinc  recte  S.  Bonav.  (infra  q.  5,  et  cfr.  dub.  3. 
4.)  duplicem  distinguit  ordinem  in  caritate:  «  unus ,  qui  ei 
ccmpetit  secundum  se  ipsam ;  et  iste  ordo  attenditur  penes  bo- 
num  et  magis  bonum  et  maxime  bonum...  Alius  vero  est  ordo , 
qui  competit  ei  rationc  naturae  substratae ;  et  hic  attenditur 
secundum  has  differentias,  quae  sunt  proprium  et  aliennm , 
propinquum  et  extraneum  ».  —  Observatione  dignum  est  etiam 
quod  infra  q.  6.  dicitur  de  triplici  affectu  et  effectu,  et  quod 
II.  Sent.  d.  3.  p.  II.  a.  3.  q.  2.  dictum  est  de  triplici  modo 
magis  aliquem  diligendi. 

II.  In  conclusione  el  solutione  obiectorum  magistri  satis 
conveniunt. 


De  hac  I.  quaestione :  S.  Thom. ,  hic  a.  I  ;  S.  loc.  cit.  a. 
I  ;  Qq.  disp.  de  caritate,  a.  9.  —  B.  Albert. ,  hic  a.  I.  —  Petr. 
a  Tar. ,  hic  a.  I.  —  Richard.  a  Yled. .  hic  q.  I.  —  Durand. , 
hic  q.  I.  —  Dionys.  Carth.,  hic  q.  I.  —  Biel,  dc  hac  et  seqq. 
qq.  hic  q.  unica. 

111.  Circa  sequentem  (2.)  quaestionem  nulla  poiest  esse 
controversia  respectu  supernaturalis  caritaiis,  cuius  ralio  mo- 
tiva  cst  ipsum  divinum  et  infinitum  bonum.  Sed  respcclu  na- 
turalis  dilectionis  Dei,  duplex  fuit  opinio,  ut  nolat  S.  Thom. 
(hic  a.  1.).  Prima  igitur  opinio,  quam  seqiiuntur  Ss.  Thom.  et 
Bonav.  (hic  ad  I ,  infra  q.  3.  ad  5,  et  II.  Sent.  d.  3.  p.  II.  a. 
3.  ([.  I.)  ac  Scot.  (III.  Sent.  d.  27.  q.  unica  n.  13.),  docet,  quod 
in  statu  naturae  institutae  sive  ante  lapsum  «  etiam  amorc 
ainicitiae  naturaliter  Deus  ab  homine  plus  se  ipso  diligitur.  Et 
quia  caritas  naturam  perficil,  ideo  etiam  secundum  caritatem 
Deum  super  se  ipsum  diiigit  et  super  omnia  alia  parlicularia 
bona  »  (S.  Thom. ,  loc.  cit.).  Idem  (ibid.)  pro  hac  assertione 
affert  hoc  generalc  principium,  quod  «  etiam  nalurali  amore 
pars  plus  tendit  ad  conservationem  sui  tolius  quam  sui  ipsius. 
Unde  etiam  naturaliter  animal  opponit  brachium  ad  defensio- 
nem  capitis,  ex  quo  pendet  salus  totius  (cfr.  Sum.  loc.  cit.  a.  3, 
et  Durand.,  hic  q.  2,  qui  diffuse  de  his  disputat).  —  Alia  vcro 


1  Vidc  supra  d.  28.  q.  i.  in  corp.  et  ad  4. 

2  Aristot.,  de  Praedicam.  c.  de  Priori,  et  1.  Poster.  c.  I.  2. 
—  Locutio  per  interemptioncm  idem  dicit  ac  per  negationem ; 
cfr.  tom.  I.  pag.  87,  nota   5. 

3  Vide  supra  <l.  23.  a.  I.  q.  3.  el  d.  24.  a.  I.  q.  2.  — 
Pro  ideo  cod.  Z  unde. 

*  Cfr.  supra  d.  27.  a.  I.  q.  2.  et  d.  28.  q.  i.  —  Cod.  Z 
adiicil  nostro. 

5  Edd.  inclinat 

6  Ut  docet  Aristot.,  II.  de  Anima,  text.  33.  (c.  i.).  Cfr.  tom. 
II.  pag.  o6l,  nota  3.  —  Cod.  Z  fd  diversitas  actionum  et  ali- 


quanto    inferius    pro   simul  cuin   illa   cum   codd.   A  K   simul 
cuni  ipsa. 

7  Codd.  IIDO  illuminatur.  Pro  magis  codd.  A  K  bb  am- 
plius. 

8  Supplc  cum  cod.  U  ordo,  vel  cum  edd.  ordo  in  cari- 
tate.  Mox  postorf  actum  edd.  addunt  et  obiectum  et  dein  omit- 
tunt  cumparatum  ad  actum  et  obiectum.  Pro  comparatum  cod. 
F  substiiuit  per  relationem. 

9  Cfr.  tom.  II.  pag.  828,  nola  S.  —  Paulo  ante  pro  pro- 
prium  cod.  A  proprietas. 


DIST.  XXIX.  ART.  INKXS  QUAEST.  II. 


641 


opinio  niitiir  hic  dislinciione  inter  omorem  concupiscentiae  el 
amorem  benevotentiae  sive  amicitiae,  et  tenet,  quod  amore  be- 
nevolentiae  homo  naturaliter  plns  diligat  se  quam  Deum,quia 
magis  appetit  esse  et  conservari  bonum  proprium  quam  «Jivi- 
nom;  quod  autem  amore  concupiscentiae  possit  amare  plus 
Deum  quam  sc,  quatenus  bonum  divinum  sit  magis  expeten- 
(luni  ut  delectabile  quam  proprium.  Durandos  insuper  recensei 


el  refutat  alios,  <|ui  dicunl  generaiim,  ■  quod  naiurali  dile- 
ctione  homo  debet  diligere  se  ipsum  plus  quam  Deum;  -  I 
per  caritalem  elevalur  ad  diligendum  Deum  plus  quam  >e  ip- 
sum  ».  —  Notatu  digna  est  doctrina  in  solut.  ad   i-6. 

De  hac  2.  quaestione  praeter  laudatos:  B.  Albert.    de 
el  seqq.  qq.),  Iii'        5.     -  Petr.  .i  Tar.,  hic  a.   i.  —  Richard.  ;i 
Med. ,  hic  q.  2. 


QUAESTIO  II. 


Utrum  carilas  in  diligendo  praeponal  l)'j*im  nobis. 


Secundo  quaeritur  de  ordine  carilatis  per  com- 
parationem  noslri  ad  Deum.  et  est  quaestto,  utrum 
caritas  in  diiigendo  praeponat  Denm  nobis.  Et  quod 
sic,  videtur  : 

1.  Primo   per   illud    mandatum,  Deuteronomii 
■menu.sexto1:  Diliges  Dominum  Deum  tuum  ex  loto  corde 

tuo  et  e.r  tota  anima  tua;  hoc  diritur  esse  pri- 
inum  et  summum  mandalum:  si  ergo  nulli  alii 
praecipitur  ut  impendamus  totum  aiTectum.  nisi  soli 
Deo;  videtur,  quod  in  dilectiohe  caritatis  Deus  te- 
neat  primum  et  summmn  locum. 

2.  Ilem,  hoc  ipsum  ostenditur  per  Augustinmn 
et  Ambrosium,  quorum  uterque,  sicut  in  liltera  2 
ponitur,  in  ordine  diligendi  Deum  nobis  praeponit. 

3.  Item .  hoc  ipsum  videlur  per  raHonem:  quo- 
niam  « propter  quod  nnumquodque,  et  illud  ma- 
gis3»;  sed  caritas.  quidquid  diligit.  diligit  propter 
Deum:  ergo  primo  et  principaliter  et  maxime  dili- 
git  ipsum  Deum:  ergo  secundum  ordinem  caritatis 
Deus  praeponilur  nobis. 

k.  Item .  secundnm  quod  vult  phiiosophicum 
documentum4,  «linis  magis  est  eligendus,  quam  ea 
qnae  sunt  ad  finem  » ;  sed  ad  ordinem  caritatis  spe- 
clat .  ut  magis  diligaf  ea  tpiae  sunt  magis  eligenda : 
si  ergo  Bonum  increatnm  est  finis,  et  bonum  crea- 
tum  est  quod  esl  a<l  finem;  videtur,  quod  in  or- 
dine  caritalis  semper  bonum  increatum,  quod  est 
Deus.  praeponatur  liono  creato,  quod  nos  sumus. 

Sed  contba:  l.  Gratia  est  perfectio  naturae, 
opposi-  nalura.  autem  carons  gratia  magis  diligit  se  ipsam 
quam  Deum  .  si  ergo  perfectio  non  pervertit  or- 
dinein  sui  perfectibilis ,  videtnr,  quod  idem  ordo  in 
caritale  habeat  salvari:  igitur  caritate  magis  debe- 
nius  diligere  nosmelipsos  quam  Deum. 

2.  Item,  «si  aliquod  unum  addatur  aliquibus 


aequaiibus,  necesse  est,  illa  posl  additionem  esse 
aequalia6»:  ergo  pari  ralione.  si  addatur  inaequa- 
libus,  post  additionem  erurit  inaequalia;  sed  amor 
nosiri  ante  adventum  caritatis  praeponderat  amori 
Dei,  ergo  et  post  ipsius  adventum:  igitur  secun- 
duin  ordinera  caritatis  magis  debemrus  nos  diligere 
quam  Deum. 

%.  Item,  affectus  amoris  sequitur  notitiam  co- 
gnilionis,  «  incognita  enim  non  possumus  diligere  7»; 
sed  magis  cognoscimus  nosmetipsos,  quain  cogno- 
scamus  Denm,  quamdin  sumus  in  stalu  viae:  vide- 
lur  ergo,  quod  ad  ordinem  caritatis  spectel  plus 
nos  quam  Deum  diligere,  secnndum  statum  prae- 
senlem. 

4.  Item,  videtur,  quod  saltem  aeefualiter:  quia  ai«.  qood 
qnantum  aliquis  dihgit  Deum,  tantiun  appetit  frui  qoamer. 
Deo  el  beatificari  in  ipso8;  el  quantum  appetit  frui 
Deo,  tanlum  appelit  suam  beatitudinem ;  et  quan- 
tum  suam  beatitudinem  appetit,  tantum  se  diligit: 
ergo  videlur.  quod  quanlum  quis  diligil  Deum,  tan- 
tum  diligat  semelipsnm. 

15.  Ilem,  motus  caritatis  in  Deum  linitus  .-sl . 
eum  sit  a  virtute  linita;  similiter  motus  caritatis  in 
se  ipsum;  et  possibile  est,  motum  caritatis  in  Denm 
remitli,  et  inotuin  caritatis  in  se  ipsuin  intendi;  sed 
qnando  aliqua  duo  sunt  liniia,  quorum  nnum  in- 
tenditnr,  el  aliud  remittitur",  possibile  est,  illa 
pervenire  ad  aequalilalem:  ergo  videtur,  quod  ex 
caritate  possumus  nos  el  Deum  aequaliter  diligere; 
et  sic  redit  idem  quod  prius. 

6.  Ilein.  amor  csl  «  vis  unitiv.i  ' ' .»:  sed  impos- 
sibile  est,  quod  aliquis  uniatur  alii  magis  quam  sibi: 
ergo  impossibile  est,  magis  alium  amare  quam  se: 
igiiur  non  videtur,  quod  in  caritatis  ordine  Deus 
noliis  ipsis  sit  praeponendus. 


1  Vere.  ■'».  -  Matth.  22,  38:  Hoc  esl  maximum  el  |)ii- 
iiinin  mandatum. 

-  Hic  c.  I.  »'i  2.  —  Pro  quorum  edd.  quod. 

'■  .rlstot. ,  l.  Poster.  c.  2.  -  Edd.  nnumquodque  tale,  et 
ipsum  magis. 

4  Aristol. ,    lll.  Toplc.  »■.  I.  Vide  supra  pag.  639,  noto  6. 

Sentenlia    nunoris   proboto  esi  In  quaesi.   proeccd.  —  Pro 

philosophicum  documentum  cod.  M  Philosophus,  cod.  0  //'•///. 

secundum  Philosophum.   Pro  etigendus  cod.  \  ditigendus ;  tA- 

iniiiicr  panlo  inferius  pro  eligenda  codd.  K  bb  ditigenda. 

s.  Bonax .        Tom.  in. 


Ir.  Bernard.,  Epfst.  1 1.  n.  B,  «•(  de  Dlllgendo  Deo,  i    15. 

n.   :!'i 

7  Vugust.,  \.  de  Trin.  >-.   I.  n.  I,  »'i  de  Spirltu  <•[ 
:tii.  n.  <ii.        in  linr  arg.  pi"    tecundum   itatum   i>t 
cod.  r  '///'////<////  vtmui  'n  itatu  praesenti. 

■  'i    ->■■  undo  >u  iiini u  Italis  .   supi  >  <\    27.  dul 

lata.        In  iiii<    u_    pro  '////</'//  bene  mulil  nodd.  •/"' 

1  Codd.  I  i.  II  l  l .  \  i  \   m  el  S«  '.  Sum.  ' 

■  -  '      dlli  inin   il'i. 

Dl      N 

sl 


642 


SENTENTIARUM  LUL  III. 


CO  NC  LUSIO. 

Secundum  ordinem  earilatis  Deus  praeponendus 
est  nobis  in  tantum ,  ut  amor  respectu  nostri 
nec  aequari  possit  nec  praeponi  amori  Dei, 
salra  substantia  habitus  caritalis. 

Respondeo:  Dicendum,   quod  secundum   ordi- 

conciMto.  nciii  caritatis  Deus  praeponendus  est  nohis   in  lan- 

tum,  ut  anior  respeclu  nostri   nec  aequari  possil 

nec  praeponi  amori  Dei.  salva   substantia  babitus 

caritatis. 

Ratio  autein  huius  est  ista:  quoniam  caritas 
Ratio.facit,  Deum  diligi '  tanquam  linein  ultimuin  et  lan- 
quam  summum  bonum;  et  quia  finis  ultimus  esl 
unus  solus,  et  summum  honuin  similiter  non  ha- 
hens  aliquid  superius  se ,  vel  sibi  aequale:  hinc 
est,  quod  secundum  caritalis  legem  iinpossihile  est 
aliquid  plus  Deo,  vel  aequaliter  ipsi  Deo  amare. 
Caritas  enim,  quia  diligit  Deum  sicut  sumnium 
bonum,  diligit  euin  super  omnia;  quia  diligit  ipsuin 
sicut  finem  ullimum,  diligit  eum  propler  se.  Quod 
autem  diligitur  propter  se  et  super  omnia  diligitur 
dilectione  fruitionis;  quod  vero  propler  aliud  dili- 
gilur  diligitur  dilectione  usus*.  Cum  ergo  caritatis 
sit  omnia  ad  Deum  tanquam  ad  linem  ultimum  re- 
ferre,  sicul  ponderis  est  corpus  ad  locum  proprium 
inclinare;  hinc  esl,  quod  caritas  facil ,  nos  Deum 
plus  quam  nosmetipsos  diligere.  —  Unde  conceden- 
dae  sunt  rationes,  quae  suut  ad  partem  illam. 

1.  Ad  illud  quod  ohiicilur,  quod  gralia  est 
poIuo?um.'  perfectio  naturae;  dicendum,  quod  in  natura  est 
Distinctio  considerare  aliquid  per  inoduin  positionis,  et  ali- 
quid  per  modum  prwationis  et  defectus  et  corru- 
plionis.  Illud  autem,  quod  est s  in  natura  per  mo- 
dum  positionis ,  a  gratia  habet  perfici  et  salvari ; 
quod  autein  est  ibi  per  modum  corruplionis  et  pri- 
vationis  a  gratia  habet  corrigi  et  suppleri.  Cum 
ergo  dicitur,  quod  nalurae  est  plus  se  ipsain  quam 
Deum  diligere;  dicendum,  quod  haec  non  esl  con- 
ditio  reperta  in  natura,  spectans  ad  ipsius  perfectio- 
nem,  sed  polius  ad  ipsius  corruptionem;  ideo  non 
sequilur,  quod  per  gratiam  habeat  salvari,  inimo 
potius  sequilur,  quod  per  gratiam  habeat  amoveri. 

"2.  Ad  illud  quod  obiicitur ,  quod  si  unuin  ad- 
datur  inaequalihus,  adhuc  erunt  inaequalia  eadem 
inaequalitate  qua  prius;  dicendum,  quod  illud  habet 
veritatem,  quando  illud  additum  aequaliter  respicit 
utrumque  illorum  inaequalium;    sic  autem  non  est 


in  proposito.  Nam  caritas  principaiius  respieil  illum 
affectum  bominis,  qui  est  in  Denm,  quam  illum 
qui  esl  in  semclipsuin :  unde  in  adventti  caritalis 
ininuitiir  amor  sui  et  intenditur  ainor  Dei. 

;>.  Ad  illud  quod  obhcilur.  quod  alfectio  sequi- 
lur  cognitionera;  dicendum,  quod  affeclio  dicitur 
sequi  cognilionem  non  solum  a  parle  claritatis  in 
cognoscendo.  sed  etiam  a  parte  bonilatis  conside- 
ratae  in  ipso  cognito.  Licet  autem  clarius  cognoscat 
se  ipsuin  homo  quam  Deum ,  tamen  nullus  hahens 
caritatem  aesthnat  se  tam  honum  et  tam  amabi- 
lem.  quanliiin  aestimat  Deum.  Lt  ideo  diiectio  se- 
quens  cognilionem  praeponit  ipsum  Dcum  oobis  in 
diligendo  magis  quam  e  converso. 

4.  Ad  illud  quod  obiicitur ,  quod  quantuin  quis 
diligit  Deum  ,  tanlum  desiderat  frui  Deo  ;  dicenduin. 
quod  duplici  molu  dilectionis  contingit  Deum  dili-  Dopiei 
gere,  videlicet  affeclu  amiciiiae  et  afTectu  concupi- 
scentiae  sive  desiderii  \  Cuin  ergo  dicitur:  quantnm 
tjuis  diligil  Deuin,  lantum  desiderat  frui  Deo;  dili- 
gere  potest  dicere  motum  amicitiae ,  vel  inotum 
concupiscenliae.  Si  dicat  moluin  concupiscentiat , 
ahsque  dubio  veritatein  hahet ;  sed  hic  motus  non  *°tanc 
ponit  in  numerum  cum  dileclione  nostri :  et  ideo 
non  sequilur  ex  hoc,  quod  aequaliter  Deum  et  nos 
diligamus.  Diligere  enim  nos  ex  carilate  non  esl 
aliud  ,  quam  suminum  Boniiin  nohis  optare  5.  —  Si 
vero  diiigere  Deum  dicat  inolum  amicitiae ;  tunc 
hoc  quod  est  tantum  et  quantum,  possunl  impor-  Jfouoc 
tare  proporlionalitatem ,  ut  sil  sensus :  si  multum 
vis  Deo  bonum,  mullum  desideras  Deo  frui ;  vel  po- 
lest  importare  proportionis  commensuratioiwm  si?e 
aequalitatem.  Primo  modo  habet  veritatem ,  secundo 
vero  modo  veritalem  non  babet.  Per  caritatem  enim 
diligo  suinmum  honum  Deo  et6  summnm  bonum 
mi/ii,  ita  quod  volo,  quod  Deus  habeat  sunimum 
honuin  et  sit  sunmuun  bonum  per  essentiam,  niihi 
vero  per  participationem ;  et  multo  magis  oplo  sibi 
quam  mihi.  Et  ideo  non  sequitur  ex  hoc,  quod  amor 
Dei  possit  aequari  amori  nostri ,  salva  carilate,  vel 
etiain  amori  alicuius  creaturae,  utpole  amori  gloriae 
et  fruitionis  Dei  sive  beatitudinis  crealae. 

Posset  etiaiw  responderi  aliler  per  interemptio-  ak* ij 
uem  ad  illam7:  quantum  desideras  frui  Deo.  tan- 
lum  diligis  lemetipsum ,  secundum  quod  tantum  el 
quanlum  dicunl  commensurationem ,  quia  potest 
quis  desiderare  frui  Deo  propter  se  el  super  omnia. 
quamvis  nullo  modo  concedendum  sit,  quod  ex  ca- 
ritale  diligat  se  propter  se  et  super  omnia  8. 


1  Cod.  U  diUgere. 

2  Sicut  docot  August. ,  1.  de  Doclr.  christ.  c.  3.  n.  3.  seqq., 
de  quo  iam  fusius  agebatur  I.  Scnt.  d.  I.  tum  in  lit.  Magistri, 
tum  in  ipso  Comment. 

3  Pro  quod  cst  codd.  BCDWXaa  quod  semper  est.  Ali- 
quanto  inferius  voci  perfectioitem  Vat.  adiungit  sive  positionem. 

4  Vide  supra  d.  26.  a.  2.  q.  3.  ad  3.  et  d.  27.  a.  I.  q.  2. 
ad  6.  —  Mox  posl  frui  Deo  cod.  A  subdit  dicendum,  quod. 
Subinde  pro  dicere  Vat  substiluit  dici ,  et  post  concupiscentiae 
cod.  Z  addit  sive  desiderii. 


5  Cfr.  supra  d.  27.  a.  I.  q.  2,  ubi  eliam  illustrantur  quae 
in  scq.  propos.  proponunlur.  —  Mox  pro  proportionalitatem 
cod.  X  proportionem,  Vat.  et  Supplement.  Sum.  Ale.v  Hal.  nec 
non  aliquot  codd.  proporlionabilitatem. 

6  Edd.:  Per  caritatcm  enim  summum  bonuiu  diliijo  oploque. 
'  Vide  supra  pag.  610,  nota  2.  —  Pro  ad  illam  edd.  ad 

propositionem  illant. 

8  In  rem  esse  ducimus  haec  Guliel.  Anlissiod.  \erba,  S. 
p.  III.  ir.  6.  c.  I.  q.  i,  liic  afferre  :  Uaec  est  falsa :  quantuni 
aliquis  desiderat  Deum  sibi,  tantum  desiderat  habere  Deum  vel 


DIST.  XXIX.  ART.  UNICUS  QUAEST.  III. 


643 


;>.  Ad  illud  quod  obiicitur,  qflod  motus  carita- 
tis  in  Deum  est  finitns  et  in  nos  ipsos  siiuiliter,  et 
ita  per  intensionem  et  remissionem  possunt  aequari ; 
dicendum,  quod  licet  uterque  sit  finitus.  quia  a  vir- 
lute  (inila  procedil ;  tamen  ratione  ipsius  obiecti 
unum  excedit  reliquum  iu  infinitum.  Nec  hoc  est 
ndum.  inconveniens ,  quia  finitum  polest  aliud  finitum  ex- 
cedere  in  infinilum ,  sicut  linea  punctnm .  et  super- 
ficies  lineam  '.  Unde  sicut  infinita  puncta  non  pos- 
suiit  lineae  aequari ,  sic  nec  amor  ipsarum  creatu- 
rarum  secundum  legem  caritalis  potest  aequari  amori 
Crealoris.  Sicut  enim  ex  punctis  nunquam  potest 
constilui  linea,  sic  nec  ex  infinitis  boois  creatis 
potest  constitui  suinmum  bonum  animae  ralionalis*. 
Amor  aulem  Dei ,  salva  caritate,  nunquam  potest  sic 
remitti ,  quin  Deus  diligator  ut  finis  et  ut  summum 
bonum;  nec  amor  creaturae  potest  ita  intendi ,  quin 
creatura  diligatur  ul  bonum  ad  summum  Konum 
ordinaliun  :  et  ideo  non  sequitur,  quod  motus  illi 
ad  aequalitalem  venire  possint. 

6.  Ad  illud   quod   obiicitur,  quod  nilnl   polest 


alii  magis  uniri  quain  sibi;  responderi  potesl  dupli- 
citer:  primum,  quod  hoc  potesl  intelligi  de  unione soiouo  i. 
quantum  ad  naturalem  convenientiam .  vel  quan- 
tum  ad  amoris  inhaerentiam.  Prrmo  modo  verum 
est,  secnndo  modb  falsnm,  quia  hoc  secundo  modo 
amor  dicitur  virtus  unitiva. 

Aliter  potest  dici.  quod  Deus  magis  esl  inlimus  soiatioa. 
unicuique  rei  quam  ipsa  sibi ;  et  plus  pendel 
rei  a  Deo  conservante  quam  ab  ipsis  principiis  in- 
trinsecis3;  et  complementum  beatitudinis  spiritus 
rationalis  habet  a  Deo.  non  a  se  ipso.  Et  ideo,  cum 
dicitnr,  quod  nihil  potest  alteri  magis  uniri  qnam 
sibi  ipsi ;  si  hoc  inlelligatur  de  ipsis  creaturis,  ve- 
ritatem  habere  potest ;  si  vero  intelligatnr  de  ipso 
Deo ,  verilatem  non  habet  Deus   enim   intime  illa-  Rauonoti- 

.....  .  ,  .      .  bilis. 

bilur  ipsi  ammae  ;  et  ideo  aniina  ex  mtimis  me- 
dullis  aflectionis  habet  Deo  adhaerere ;  el  cuin  habel 
caritatem,  amplius  tendit  in  ipsum  quam  in  s»j,  et 
in  eo  requiescit  amplius  quam  in  se,  quia  melius 
est  Deus  ei  quam  ipsa  sibi5. 


QUAESTIO  III. 
Utrum  secundum  ordinem  caritatis  praeponendum  sit  bonum  proprium  bono  ipsius  proximi. 


Tertio  quaeritur  de  ordine  caritatis  per  compa- 
ralionem  nostri  ad  proximum,  et  est  quaestio.  utrum 
secundum  ordinem  caritatis  praeponendum  sit  bonum 
proprium  bono  ipsius  proximi.  Et  quod  sic.  videtur : 

1.  Primo  per  auctoritatem  Augustini  et  Ambro- 
.menta.sii  in  littera  fi ,  qui  immediale  posl  dileclionem   Dei 

ordinant  dilectionem  sui. 

2.  Itein,  Eeclesiastici  decimo  quarto 7 :  Qui  sibi 
nequam  est,  cui  alii  bonus  eritf  Per  hoc  videtur. 
quod  non  polest  aliquis  alium  ordinate  diligere,  nisi 
prius  ordinate  diligai  se. 

3.  Item ,  Augustinus  in  Enchiridio8,  tractans  il- 
liul  verbum :  Date  eleemosynam,  et  omniamunda 
sunt  vobis :  «  Qui  vult  ordinate  eleemosynain  dare 
a  se  debet  incipere  et  eam  sibi  primo  dare.  Kst 
enim  eleemosyna  opus  misericordiae ,  verissimeque 
dictum  est :  Miserere  animae  tuae,  placensDeo». 


Si  ergo  prius  debet  homo  sibi  misereri  quam  alii, 
videtur,  quod  secundum  ordinem  earitatis  amor  sui 
sit  amori  proxitni  praeponendus. 

4.  Item,  sicut  natura  appetit  suam  conserva- 
tionem,  sic  caritas  suam  perfectionem ;  sed  natura 
magis  appelit  conservationem  sui  in  sc  quam  in  suo 
siinili 9 :  ergo  et  carilas  plus  appetit  perlici  in  se 
ipsa  et  in  anima.  in  quaesl,  quam  caritatem  aliam 
appetal  perfici  in  anima  aliena  :  ergo  secundum  iv- 
ctum  ordinem  caritatis  amor  sui  praemilti  debel 
amori  ipsius  proximi. 

Sed  contha  :  l.  Primae  ad   Corinthios  decimoAd 

lum 

tertio  10 :  Carilas  uon  quaerit  quae  sua  sunt;  el 
iterum  alibi :  Nullus  quod  suum  est  quaerat,  sed 
uuod  allerius:  ergo  videtur,  quod  caritas  secundum 

suam  perfectionem  magis  inclinet  ad  amandum  al- 
terum  quam  ad  amandum  se  ipsum. 


frni  Deo ;  quoniam  cum  dicitur:  aliquis  desiderat  Deum  sibi, 
desidcrium  transit  hnmediate  In  Deum;  sed  cum  dicitur:  isic 
desiderat  habere  Deum  \H  frui  Deo,'destderlum  transitin  crea- 
luram  ;  el  ideo  non  esl  Idem  desiderare  Deum  sibi  <•(  deside- 
rare  habere  Deum  vel  frui  IVo.  Per  hoc  patet,  quod  ;iliqiii< 
diligil  se  magis  uno  motu  quam  alio;  quoniam  m;i^i<  diligil 
se  in  inflnitum  molu,  <|u<>  desideral  Deum,  quam  molu,  <|u<> 
desideral  frul   l)r<>. 

1  Cfr.  su|>r;i  pag.  2so ,  nota  S. 

'  Vlde  I.  Sent.  <l.  I.  a.  'I.  q.  2.  —  Subinde  pro  Anmr 
autem  <'<i<i.  Aiwir  enim. 

3  Vlde  II.  Sent.  d.   i7.  a.  I.  q.  i. —  M<<\  pro  habe t  a  l)><> 

COdd.   A  l\    lnihrl   r.ssr  n    l)m. 

4  l>"  i|uu  vide  II.  Sent.  <l.  B.  p.  II.  q.  2,  el  Bernard., 
Serm.  in  Candc.  serm.  S.  n.  s.  (cfr.  serm  31.  n.  6.):  Illud 
autem  scitote,  nullum  crealorum  Spiiituum  per  se  nostria  men- 
libus  npplicari...  Sequestretur  proinde  proerogativa  hnec  summo 


ac  incircumscripto  Spiritui...  per  se  infundilur,  per  se  innolescll, 
purus capitur  a  purls.  -  ln  tiu<*  solut.  i>i"  melius  edd.  cum  uno 
alteroque  cod.  meUor. 

'■  Vlde  Scholion  .i<l  praecedenlem  quaesL 

•■  lli.-  c.  I.  et  2. 

7  Vers.  'i.  —  Paulo  posl  pro  videlur  cod.  /  /><//<■/. 

ip,  Tii.  ii.  20.        Prlmum  Scrlpturoe   lestlmonlum,   in 
quo  cod.  /  cum  Vulgata  pro  el  omnia  exhibel  et  ecce  om 
i-<\  Luc.  M,   ii  .   v,.,-iin<liiiii  esi  Eccll.  30,  24.  —  ln  conclus. 

pro  <///'   COd.   A   nllrri. 

'  Cfr.  VrlstoL,  II.  de  GeneroL  et  oorrupu  text  59.  10.), 
II.  de  Anlma,  lext.   ti    seq.   c.  4.) et  IX.  EU  ilnm 

Boeth. ,  III.  do  Consol.  i<i<i>.i   1 1. 

io  Ven     •  — Seq.  Scrlpiurae  locus  Ibld   10,24,  ubl 

ciiin  \  nL  ■  i    v  //.  ■  pro   \iilius.        in  Hi 
ii,ni  |  idd.  perperum  i 


644 


SENTENTIARUM  LIB.  III. 


2.  Iteru,  Malthaei  vigesirao  secundo1:  Diliges 
proximum  tuum  sicut  te  ipsum  ;  hoc  quod  est  si- 
cut  aul  esl  oota  simililudinis ,  aut  aequalilatis.  Si 
simUitudinis  lantum,  eadem  ralione  posset  dicere: 
diliges  proximum  iiium  sicut  Deum.  Si  aequalitatis : 
ergo  iion  videlur,  quod  sit  ordo  dilectionis  respectu 
noslri  ad  dilectionem  respectu  proximi. 

;>.  Uem,  Gregorius  m  quadam  homilia  ':  «  Nemo 
ad  se  ipsum  uabere  caritatem  dicilur.  Ad  boc  enim, 
quod  earitas  sit,  necesse  est,  ul  dileclio  in  alterum 
tendat»:  ergo  caritas  per  prius  ordinat  hominem  ad 
aiterum  quam  ad  se  ipsum :  ergo  in  ordine  caritatis 
videtur  quod  nobis  praemitti  debeat  proximus. 

4.  Item,  caritas  est  amor  liberalis8;  sed  lihe- 
ralitas  magis  allenditur  respectu  alterius  quam  re- 
spectu  sui :  ergo  amor  caritatis  magis  consislit  in 
amando  alterum  quam  in  amando  se  ipsum. 

5.  Itciii.  amor  caritatis  superveniens  tolhtcur- 
vitatem  ipsi  naturae',  sicut  patel:  quia,  cum  liomo 
plus  diligal  se  quam  Deum  ante  caritatem,  post 
adventum  caritatis  vertitur  ordo,  ut  plus  diligat 
Deum  quam  se  ipsum  :  si  ergo  mutat  ordinem  quan- 
tum  ad  dilectionem  Dei,  pari  ratione  quantum  ad 
dilectionem  proximi:  videtur  ergo,  quod  dilectio 
proximi  praemittenda  sii  secundum  ordinem  carita- 
tis  dileclioni  respectu  noslri. 

(i.  Item,  caritas  facil,  nos  conformare  volunta- 
tem  nostram  volunlati  divinae;  sed  Deus  non  magis 
diligit  nos.  quam  proximos  uostros,  immo  magis  di- 
ligit  proximos  nostros,  si  sinl  meliores  nobis:  ergo 
videlur,  quod  secundum  ordinem  carilatis  plns  de- 
beo  diligere  proximum  quam  me  ipsum.  Si  tu  di- 
cas ,  quod  Deus  non  vult,  qnod  conformemus  vo- 
luntatem  noslram  sibi  in  lioc  " ;  obiicitur  contra  hoc, 
quia  Deus  vult,  quod  nos  magis  desideremus  hono- 
rem  suum  quam  commodum  proprium  ;  vult  etiam, 
quod  magis  amemus  el  appretiemur  illud  quod  ma- 
gis  esl  amandum  et  appretiandum ;  sed  salus  cen- 
tum  animarum  magis  facit  ad  honorem  Dei  et  magis 
appretianda  est  quam  salus  unius  animae :  si  ergo 
«  nomine  proximi  intelligilur  omnis  homo6»,  vide- 
tur,  quod  amor  proximi  praeponendus  sit  amori  sui. 
Et  hoc  confirmatur  per  illud  quod  dicit  Apostolus 
ad  Romanos :  Optabam  enim  ego  ipse  anathema 
esse  a  C/iristo  pro  fratribus  meis. 


C0NCLU8I0. 

\  iin)i  salutis  propriae  praeferendus  est  amori 
salutis  aiienae. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  secundum  ordi- 1 
nem  caritatis  amor  salutis  propriae  praeponendus 
esl  amori  saluiis  alienae,  secundum  quod  auctori- 
tates  Sanctorom  innuunt  manifeste,  et  secundum 
t'ti;iin  quod  consonat  el  dictat  iudicium  rationis  re- 
ctae  et  insiinctus  oaturae.  —  Ratio  enim  huiusest:^ 
quoniam  unumquodque  plus  appetit  perfectionem  in 
se  ipso  ijuam  in  sno  simili ;  et  quodlibel  pondus 
plus  Irahit  corpus,  in  quo  est,  ad  situm  sihi  dehi- 
tum ,  qiiam  trahat  aliud  corpus  illi  aonexum:  hinc 
est,  quod  caritas  per  prius  desiderat.  Deum  nobis 
uniri  el  in  nohis  hahitare.  et  nos  in  ipsum  Deum 
tendere  et  in  ipso  quiescere.  quam  appetat  iu  aliquo 
alio.  qui  nobiscum  habeat  aliquam  siroilitodinem  *. 

Concedendae  sunt  igitur  rationes  ostendentes, 
quod  in  ordine  caritatis  praefertur  dilectio  sui  dile- 
ctioni  iiisius  proximi.  El  huius  signum  est .  iiuia  illiconfirm 
reprehenduntur  et  stulli  reputantnr,  qui  salutem 
propriam  negligunt.  ut  procurent  alienam8.  Huius 
eliam  signum  est,  quia,  si  homo  ex  cantate  deheiet 
diligere  proximum  quanlum  se  ipsum,  ila  quod  es- 
set  ibi  omnimoda  aequalilas,  iam  duos  proximos 
deberet  diligere  duplo  quani  se  ipsum,  el  tres  in 
triplo,  et  sic  ullerius  ascendendo;  quod  in  nullo 
habenle  caritalem  reperiri  conlingit.  quanlumcum- 
que  perfecto. 

1.  Ad  illud  quod  primo  obiicitur,  quod  carilas  Sol?li0 
non  quaerit  quae  sua  sunt;  dicendum,  quod  suum 
idem  est  quod  proprium.   Proprium  autem  quae- 
rere  hoc  esl  dupliciter:  uno  modo,  proul  proprium    Pr°F 

1  '  r  r      r  qoaerei 

dicitur  cum  praecisione  ;  et  sic  excludit  honuin  com-  «!tnr  c 

1  citer. 

mune,  et  isto  modo  sonat  in  vitium,  et  secundum 
istam  acceptionem  consuevit  dici,  quod  libido  est 
amor  boni  proprii ;  et  quanlum  ad  hunc  modum 
dicit  Apostolus,  quod  caritas  non  quaerit  quae  sua 
sunt p.  Alio  modo  dicitur  bomim  proprium  honum, 
quod  pertinet  ad  se,  ita  quod  in  appetitu  illius  boni 
volunlas  nec  repugnat  divinae  voluntati  nec  praeiu- 
dicat  communi  ulilitati,  sicut  est  appetitus  salutis 
propriae  ;  et  isto  modo    diligit  quis  se  ex  caritate  ; 


1  Vers.  39.  —  Pro  quod  est  cod.  Z  qtiod  dicit.  In  lino  arg. 
ante  proximi  cod.  A  el  Supplement  Alex.  Hal.  omittunt  respectu. 

2  Libr.  I.  Homil.  in  Evang.  homil.  17.  n.  I,  qui  locus  in 
textu  origin.  sic  sonat:  Nemo...  dicilur ,  seddileclio  in  alterum 
tendit,  ttt  caritas  esse  possit.  Pro  quod  caritas  sit  codd.  A  K 
ut  caritas  sil. 

3  Cfr.  I.  loan.  3,   17.  seq. 

4  De  curvitate  naturae  vide  verba  Bernardi,  tom.  II.  pag. 
124,  nota  3.  allata.  Vide  etiam  August. ,  Enarrat.  in  Ps.  50.  n. 
15.  et  serm.  2.  in  Ps.  68.  n.  8.  —  Edil.  ipsius  naturae.  In  ini- 
tio  arg.  pro  amor  caritalis  cod.  bb  caritas. 


5  Cfr.  I.  Sent.  d.  i8.  a.  2.  q.  2 :  Utrum  teneamur  volun- 
tatem  nostnim  voluntali  divinae  conformare  in  volito.  —  Paulo 
superius  pro  si  sint  meliores  codd.  A  II  K.  si  sunt  meliores ; 
paulo  inferius  pro  proprium  cod.  Z  nostrum. 

6  August.,  Enarrat.  in  Ps.  II.  n.  3,  et  de  Disciplina  christ. 
c.  3.  n.  3.  —  Locus  Scripturae  est  Rom.  !>,  3. 

7  Cfr.  supra  pag.  638,  nota  3,  —  Aliquanlo  superius  pro 
Ratio  enim  edd.  Ratio  aulem. 

8  Cfr.  I.  Cor.  9,  27,  el  Bernard.,  I.  de  Consider.  c  5.  n.  6. 
0  Vide  supra  pag.  607,  nota  2.  —  Paulo  superius  pro  ex- 

cludit  cod.  G  excludilur. 


DIST.  XXIX.  AKT.  UMCUS  QUAEST.  III. 


643 


et  sic  accipiendo  non  negat  Apostolus,  quin  homo 
per  caritatem  debeat  quod  sunin  est  quaerere,  cura 
ipsemet  cuperet  dissolvi  et  esse  cum  Christo,  sicut 
dicitur  ad  Philippenses  primo '. 

*■>.  Ad  illud  < juoil  obiicitur,  qnod  secundum  di- 
vinum  maudatum  debet  homo  diligere  proximum 
sicut  semetipsum ;  dicendum,  quod  sicut  non  est 
dfcm.  nota  perfectae  aequalitatis  sive  commensurationis , 
sed  expressae  similitudinis ,  quae  in  hoc  attenditur, 
i}iiod  homo  debet  diligere  proximum  ad  illud  bo- 
liiim,  ad  qnod  diligit  se  ipsum,  et  post  salutem  pro- 
priam  nihil  tantum  debet  desiderare,  sicut  salulem 
alienam  :  et  ideo  non  valet  illud  quod  obiicit,  quod 
similiter  deberet  dici  in  mandalo  illo,  quod  diligat 
proximum  sicut  Deum  -. 

:>.  Ad  illud  quod  obiicitur  de  auctoritate  Gre- 
gorii,  quod  carilas  magis  proprie  ordinat  ad  proxi- 
mum  quam  ad  se  ipsum  ;  dicendum ,  quod  hoc  non 
dicitur,  quod  carilas  per  prius  respiciat  ordinem  ho- 
minis  ad  proximum  quam  ad  se  ipsum ,  sed  quia 
non  sufficit,  quod  aliquis  amor  sit  caritas ,  ut  homo 
amet  se  ipsum ;  licet  enim  amor  caritatis  a  se  ipso 
incipiat.  debet  tamen3  in  alterumprotendi. 

4.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  caritas  est 
ainor  liberalis ;  dicendum,  quod  (iiiamvis  iiberalitas 
quantum  ad  suam  completionem  respiciat  alterum, 
lanien  quanlum  ad  suum  initium  prius  respicit  i- 
psnm.  qui  liberalitatem  impendit,  sicut  et  misericor- 
dia.  de  qua  dictum  est4,  quod  primo  debet  homo 
sui  ipsius  misereri. 

5.  Ad  illud  quod  obiicilur ,  quod  amor  caritatis 
superveniens  tollit  curvilatem  naturae;   dicendum, 

cor- q nod  quaedam  est  curvitas  naturae,  quae  sonat  in 

natu-     .   .  .  ,  ... 

vitium  et  eorruptionem  ;  quaedam,  quae  respicit 
ipsius   naturae    intrinsecam    indinationem.     Prima 


est,  qua  quis  diligil  se  plus  quara  Deiun  ;  secunda 
est,  qua  quis  diligit  se  plus  quam  proximum.  Gra- 
tia  autem  superveniens  primam  corrigil  ei  tollit, 
secundam  vero  dirigit  et  cum  ea  currit;  et  sic  ra- 
tio  illa  non  valet,  quoniam  non  esl  simile  binc  inde. 
6.  Ad  illuil  qnod  obiicilur.  quod  debemus  vo- 
luntalem  nostram  voluntati  divinae  conformare;  di- 
cendum,  quod  Deus  cum  dicitur  alterum  altero  ma-  xotandQm. 
gis  diligere.  hoc  non  esl.  quia  intensius  diligat 
iinuin  quam  reliqunin.  cum  circa  amorem  ipsius 
nec  cadal  intensio  nec  remissio ;  sed  hoc  dicitur, 
quia  unnin  ordinat  ad  maius  bonum  quara  reli- 
quum5;  et  hoc  bene  potest  concedi,  quod  quis  ma- 
gis  debet  diligere  proximum  quam  se,  cum  proxi- 
mus  ipsum  excedat  in  merilo;  sed  ex  hoc  non  se- 
quitur,  quod  amor  proximi  melioris  praeponderet 
amori  sui.  Ordo  eniin  caritatis  non  attenditur  penesAxtonu« 
magnitudinem  boni  oplabilis  ,  sed  penes  praepon- 
derationem  affectionis  diligentis.  —  Et  si  /"  obii- 
cias ,  quod  Deus  vull,  quod  magis  amemus  hono- 
rem  suum  quam  commodinn  nostrum ,  et  magis  ap- 
preliemur  quod  est  magis  appretiandum ;  dicendum, 
quod  vernm  est.  quod  Dei  honor  plus  debet  in  cor- 
de  nostro  pracponderare  qnain  nostrum  commodum; 
tamen  caritas  nunquam  separat  honorem  Dei  a  com-  votandom. 
modo  nostro  spiritnali ;  nec  esl  voluntatis  divinae, 
ut  nos  appetamus  aliquid,  quod  sit  in  detrimentum 
salutis  nostrae,  propter  honorem  suuin.  Sicul  eniin 
essentiale  est  naturae  appetere  esse,  sic  essentiale 
est  graliae  appetere  Deo  placere  et  Deo  adhaerere  : 
ideo  Deus  nunquani  illud  a  nobis  exigit.  ut  magis 
salutem  alienam  quam  propriam  diiigamus.  —  Kt 
(piod  dicit  Apostolus,  quod  optabal  anathema  a 
Christo  esse  pro  fratribus,  illud  intelligitur  ad  tem- 
pus,  vel  sub  conditione,  videlicel  si  optabile  essel  ". 


SCHOLION. 


I.  Conclusio  est  manifesla  el  communis;  ;isi  intelligi  debet 
de  bonis,  quae  pertinent  ad  interiorem  hominem.  Quoad  bona 
vero  exteriora  saepe  virtutis  est,  ut  quis  ea  sibi  subtrahat 
aliisque  impendat,  ut  tnfra  (j.  <>.  explicatur  (cfr.  etiam  infra 
diilj.  •'>.);  imino  si  salus  proximi  collidit  cum  meis  bonis  exte- 
rioribus,  ordo  caritatis  vult,  ut,  per  se  loquendo,  praeponam 
su|)tijiis  bonum  proximl  inferiori  bono  proprio.  Hoc  S.  Thom. 
(s.  II.  II.  q.  2<i.  a.  •';.)  (iim  Rlchardo  ;i  Med.  (hlc  q.  i.)  >p<-- 
clali  quaestione  probal  respectu  ipsius  vf tae  corporalis ,  ita  con* 


cludens :  «  Et  ideo  proximum  quantum  ad  salutem  animae  raa- 
gis  debemus  diligere  quam  proprium  corpus  ».  Sed  quod  ipii* 
proprium  corpus  morti  exponai  pro  salute  proxlmi,  non  urgel 
ut  praeceptum  nisi  vel  ln  casu  necessitatis,  vel  in  casu,  quo 
ipiis  tenetur  soluti  proxirai  providere,  sicul  ibid.  ad  -t.  docetur. 
De  hac  quaestione:  S.  Thom.,  hic  a.  5;  S.  loc.  clu  b.   i. 

—  Petr.  a  Tar.,  hic  a.  <>.  —  Ricliard.  ;i  Med.,  loc.   clt.  q.  '>. 

—  Dionys.  Cnrth.,  de  hac  Pt  seq.  q.  hlc  q.  2. 


1  Vere.  23.  — Quanlum  ad  verbum  Apostoli,  Bernard., 
Serm.  in  Cantic.  serm.  is.  n.  3.  ait:  Sc«l  carilas,  inquis,  non 
quaeril  quae  sua  sunt.  \'A  tu  scis,  qusra  ob  rem  ?  Non  qune- 
rii  quae  suntsua,  profeclo  quia  non  desunU  Quisnam  quacrat 
quod  liahci?  Cariuis  quae  Biia  sunl,  i<l  est  proprlau  salutl  ne- 
cessaria,  nunquam  non  habel;  nec  modo  habel,  sed  etiam 
sbundat.  Vult  abundare  sibi,  ul  possii  el  omnlbus;  servai  sibi, 
quantum  sufflciat,  ut  nulll  deflclat  Alioquin  sl  plena  non  esl, 
perfecta  non  est. 

-  Cfr.  hlc  lii.  Magistri,  c.  2.  —  Pro  diligat  eod.  A  dilige- 
ret ,  cod.  W  debei  diligere. 


3  Plurimi  cixld.  ci  Supplement.  \\<\  HaL  collat.  68.  a.  i. 
omiltunt  tmnrn. 

*  Hic  iu  fundam.  3.  —  Superius  pro  qwmvis  liberalitas 
cod.  ^'  quamvis  anwi  liberQlis. 

■  Vide  Infra  d.  33.  m    t 

''■  in  ComraenL  super  hunc  loc.  (Hora.  [|  ^mbroslo 

oiiin  ascripto,  haec  observaolur:  Optabam  alt,  non  "/'/". 
quiu  scil  flerl  non  posse,  ul  lam  honestum  meinbmm,  nullo 
praecedente  vltlo,  abscinderetui  •>  corpore  chrlstiano,  iffectum 
laincn  i'i  dllectl iu  circa  ^chun  suura  oslendli. 


646 


SENTENTURUM  1,115.  III. 


OUAESTIO  IV. 


Utrum  magis  <liii<)<-i«li  sirit  parentes  quam  filii  ,  <n<  e  converso. 


Quarto  quaeritur  de  ordioe  caritatis  per  com- 
parationem  patris  ad  filium,  et  quaeritur.  utrum 
magis  sint  diligendi  parenles  quam  filii,  an  e  con- 
verso.  Et  quod  primo '  sint  diligendi  parentes,  vi- 
detur : 

1.  Primo  per  mandatum  Domini;  praecipit  enim 
FuDdamenta.honorare  parentes,  Exodi    vigesimo  2:    Honora  pa- 

trem  tuum  etc. :  si  ergo  mandata  Dei  tradita  sunt 
secundum  ordinem  caritatis .  videlur,  quod  amor 
caritatis  principalius  ad  parentes  quam  ad  lilios  ha- 
bet  ordinare. 

±  Item,  auctoritate  Ambrosii,  quae  habetur  in 
liltera3;  dicit  enim,  quod  «  primo  diligendus  est 
Deus,  secnndo  parentes,  deinde  lilii  ». 

3.  Item,  hoc  ipsum  videlur  ratione:  quoniam 
secundum  legem  caritatis  grati  debemus  esse  de  be- 
neficiis  acceptis4;  sed  plura  beneficia  accipimus  a  pa- 
rentibus  quam  a  filiis:  ergo  magis  debemus  eis  esse 
grati.  Sed  qui  magis  esl  gratus  alii  magis  ipsum 
diligit:  ergo  parentes  in  ordine  caritatis  sunt  filiis 
praeponendi. 

4.  Item,  principialmn  plus  pendet  a  principio 
quam  e  converso;  sed  ubi  est  maior  dependentia, 
ibi  est  maior  inclinatio;  et  ubi  maior  inclinatio,  ibi 
maior  amoris  conversio :  cum  ergo  habens  patrem 
et  filium  ad  patrem  comparatur5  sicut  principiatum 
ad  principium,  ad  filiura  vero  sicut  prineipium  ad 
principiatum ;  videlur,  quod  secundum  regulam  amo- 
ris  magis  debet  converti  ad  patrem  quam  ad  lilium. 

Sed  contra:  1.  Secundae  ad  Corinthios  duode- 
Adfopposi- cinio  6:  Non  debenl  filii  thesaurizare  parentibus , 
sed  parenles  filiis;  sed  nemo  debet  thesaurizare  nisi 
ei  quem  debet  diligere :  si  ergo  magis  debent  the- 
saurizare  parentes  liliis  quam  e  converso,  magis 
debent  secundum  caritatis  ordinem  parenles  filios 
diligere,  quam  filii  parentes. 

2.  Item,  secundum  ordinem  naturae  humor  pro- 
cedit  a  radice  ad  ramos,  non  e  converso:  si  ergo 
conversio  amoris  in  rationalibus  similis  est  deriva- 
tioni  humoris  in  vegetabilibus,  et  pater  comparatur 
ad  filios,  sicut  radix  ad  ramos7;  videtur.  quod  se- 


tnm. 


cundum  reclum  ordinem  amplius  sinl  diligendi  lilii 
quam  parentes. 

3.  Item,  caritas  respicit  boni  communicationem 

secundum  convenientiain  et  conformilatem;  sed  plus 
boni  communicint  parentes  liliis  quam  e  converso  8: 
ergo  videtur.  quod  amor  caritatis  secundum  rectura 
ordinem  prius  et  abundantius  reddat  habilem  ad  di- 
ligendum  lilios  qnam  parentes. 

4.  Item,  gralia  est  perfectio  nalurae;  sed  vide- 
inus,  quod  naturaliter  homines  plus  diligunt  filios 
quam  parentes9:  ergo  videtur.  quod  consimilis  ordo 
debeat  esse  in  arnore  gratuito. 

C  0  N  C  L  U  S 1 0. 

Secundum  ordinem  caritatis  parentesplus  diligendi 
suntquam  filii ,  ceteris  paribus. 

Respondeo:  Dicendum,  quod,  sicut  dicit  Ambro- 
sius,  secundum  ordinem  caritatis  parentes  praepo-  coock 
nendi  sunt  filiis;  et  hoc  intelligendum  est  ceteris  pa- 
ribus,  sicut  infra10  manifestabilur.  —  Ratio  enim  iutio. 
huiusest;  quia  amor  gratuitus  facit  memorem  esse 
perceptorum  beneficiorum  —  propter  quod  et  sacra 
Scriptura  "  praecipiendo  et  admonendo  inducit  nos 
ad  paterna  beneficia  recolenda  —  et  quia  plura  bene- 
ficia  percepimus  a  parenlibus  quam  a  filiis:  ideo 
secundum  ius  divinum  plus  eis  tenemur  et  magis 
eornm  salutem  diligere  et  procurare  debemus.  Et 
concedendae  sunt  rationes,  quae  hoc  ostendunt 

Ad  rationes  autem  ,  quae  ad  oppositum  addu- 
cuntur ,  respondendum  est,  quod  illae  rationes  cur- 
runt  de  dilectione  naturali,  secundum  quam  magis  De  d 
inclinatur  affectus  hominis  ad  filios  qnam  ad  patrem. n 
Kt  ratio  huius  est,  quia  natura  appetit  conservari 
in  suo  simili ,2  et  magis  diligit  illud.  in  quo  habet 
principalius  salvari;  et  quoniam  pater  habet  salvari 
in  filio  secundum  ordinem  naturae,  non  e  converso: 
hinc  est,  quod  secundum  naturae  ordinem  maiorem 
habet  ad  filium  inclinationem,  quia  magis  vult  ipsum 
quam  patrem  habere  superstitem.  Dilectio  autem  gra- 


1  Coii.  M  plus. 

-  VeFSs  12.  —  ln  lino  arg.  pro  ordinare  edd.  el  Siti>i>le- 
mcnl.  Snm.  Alex.  Ilal.  collat.  G8.  a.  i.  ordinari. 

3  llic  c.  2;  sed  verba  stinl  Origenis,  non  Anibrosii. 

A  Coloss.  3,  l  i.  seq.:  Super  omnia  antom  haec  caritalem 
habete...  <'t  graii  estote.  Cfr.  etiam  Aristot.,  Rlietor.  ad  Alcxan- 
drum,  c.  I,  et  VIII.  Ethic.  c.  12.  et  li,  nbi  ot  de  scq.  arg. 
videsis.  —  Mox  pro  accipimus  edd.  cum  nonnullis  codd.  ac- 
cepimus. 

5  Cod.  /.  comparetur.  Paulo  inferius  pro  debei  o»d<l.  \  V 
oportet. 


6  Vers.  I  i. 

7  Aristot.,  VIII.  Eiliic.  c.  12.  loquens  de  fratribus,  aii:  Unde 
inquiunt  cundem  sanguinem  eandemque  radicem.  —  Pro  sicut 
codd.  A  K  tanqwim. 

8  Aristot..  VIII.  Ethic.  c.  14:  Quidquid  feceril  fllius,  nihil 
dignum  collalis  beneficiis  focii. 

9  Cfr.  Aristot.,  IX.  Elliic.  c.  7. 

10  Quaest.  (i. 

11  Tob.   !.  3.  seqq. ;  Eccli.  3,  7.  stji|<i.  et  7,  29.  seq. 

1?  Vi<l<>  Arisiot.,  II.  de  Generat.  el  corrupt.  text.  59.  (c.  10.), 
et  II.  de  Anima,  text.  'i  i.  seq.  (<•.   i.\ 


DIST.  XXIX.  AKT.  1'XICI'S  QUAEST.  V. 


647 


tuita  magis  respicit  benefieiorum  collationem  et  su- 
pernorum  civium  completionem.  ad  quam  indifferen- 
ler  parentes  et  filii  comparantur. 

1.  -2.  3.  Et  per  hoc  patel  responsio  ad  illa  tria. 

9  op- quae  primo  obiiciebantur. 

k.  Ad  illud  vero   quod  ultimo   obiicilur.  quod 
gratia  debet  esse  conformis  naturae;  dicendum.  qaqd 

aDo-nalura  in  quibusdam  currit  via  consona  cum  gratia, 
in  quibusdam  curril  via  opposita,  in  quibusdam 
currit  via  disparata.  In  hoc  enim  quod  homo  plus 
diligit  se  quani  proximum.  natura  gratiae  concor- 
dat,  sicut  supra  l  ostensum  est;  in  hoc  quod  diligit 
se  plus  quam  Deum,  ipsi  gratiae  repugnat;  in  hoc 


autem  quod  diligit  filium  plus  quam  patrem .  quia 
intendit  salvari  in  illo,  procedil  quasi  via  diversa. 
Kt  ideo  gratia  superveniens  ordinem  m  primo  affe- 
cln, sfiinii  etperficil,  in  secundo  simpliciter  mutai , 
in  tertio  vero  novum  ordmem  dat,  ita  tamen,  qnod 
affectiim  illum  non  exterminat.  L*nde  aestimo,  quod 
homo  habens  caritatem  et  habens  parentes  et  lilios, 
dum  movelnr  aifectu  gratuitae  dilectionis,  m  _ 
desiderat  parentum  salntem;  dum  movetur  affectn 
naiurae,  magis  desiderat  filii  sanitatem.  Nec  esl  hic 
oppositio  dilectionis  naturalis  ad  gratnitam  propter 
considerationem  diversam. 


SCHOLIOy 


I.  In  hac  quaestione  solvenda  S.  Thom.  (hie  a.  7  ;  S.  II. 
II.  q.  2li.  a.  9.)  dupliciter  recedit  a  nostro  auctore.  Hic  enim 
sine  distinctione  cum  Origene  fnon  Ambrosio)  resolvit,  quod 
secundum  ordinem  carilatis  parentes  praeponendi  sint  filiis;  la- 
inen  in  solut.  ad  I.  2.  3.  et  ad  '..  contrariuni  dicit  de  inclinatione 
naturalis  dilectionis.  Sed  S.  Thomas  quoad  primum  respondet 
distimjuendo ,  ul  infra  dicetur;  secundo  vero  non  admittil,  quod 
naturatis  dilectio  aliter  inclinet  ac  caritas.  Hinc  de  illa  asser- 
tione,  quod  magis  amaulur  filii  alTeclu  nalurali,  in  suo  Com- 
menl.  dicit :  «  Sed  lioc  non  placet  mihi,  quia  nihil  naturalium 
inordinalum  est;  esset  autem  inclinatio  inordinaia,  si  inclinaret 
in  diligendum  magis  quod  minus  diligendum  est »  ctc.  Concludit 
autem  :  «  Unde  constal,  quod  etiam  secundum  naturalem  incli- 
oationem  el  secunduni  caritalem  distinclione  opus  est ».  Hinc  di- 
stinguii  (in  Sum.  loc.  cil.)  gradus  dilectionis  tum  ex  parte  obie- 
cti,  tum  e.\  parte  ipsius  diliijentis,  et  asserit,  quod  sub  primo 
respectu  pater  sit  magis  diligendus  quam  filius,  sab  secundo 
vero  respectu  «  magis  diligilur  quod  est  coniunctius,  et  secun- 
ilum  hoc  filius  est  magis  diligendus  quam  pater  ».  Ilinc  idem 
(loc.  cii.  ad  I.)  docet,  quod  «  parentibus  a  liliis  magis  debe- 
tur   honor ,    filiis   autem    debetur   magis   cura  provisionis  »; 


«  quamvis  in  arUculo  necessilatis  Blius  obligatus  sii  ex  benefl- 
ciis  susceptis,  ut  purentibus  magis  provideat  »  (ibid.  ad  3.). 
—  Porro  Pelr.  a  Tar.  (hic  a.  •>.)  quoad  dictam  obligationem 
cum  S.  Bonav.  docet,  quod  magis  tenetur  fllius  ad  dilectio- 
nem  patris,  quam  pater  filii ;  eiiam  quoad  mcknationem  im- 
turae ,  alia  ac  S.  Thom.  usus  distinctione,  dicit :  «  Secundum 
considerationem  naturae  spedatis  homo  plus  ad  diligendum  pa- 
trem  cx  ratione  inclinatur  :  sed  seeundum  consideration.-m  na- 
turac  getieratis  e  contrario  »:  quod  convenit  cum  doctrina  no- 
stri  auctoris  in  solut  ad  t.  —  Kichard.  a  Med.  (hic  q.  T.i 
de  illa  solutione  S.  Thomae  censet ,  quod  «  non  satisfai  it  quae- 
stioni,  quia  per  hoc  non  clare  ostenditur,  quem  homo  magi> 
debeat  diligerc,  omnibus  computatis  ».  Ipse  autem  Richardus 
pro  solvenda  quaestione,  quem  duorum  hominum  homo  n  -  - 
debeat  diligere,  censel,  respiciendam  esse  «  non  tantum  eorum 
bonitatem  el  eorum  ad  diligentem  propinquitalem,  sed  etiam 
eorum  ad  diligentem  dilectionem,  et  ad  beoeficia ,  quae  recepil 
diligens  per  eorum  procreationem  et  operationpm  ».  Idem  cum 
S.  Bonav.  simpliciler  determinat,  in  dilectione  praeferendum 
patrem.  —  Denique  Dionys.  Carlh.  (hic  q.  2.)  aliorum  referl 
soluliones,  nihil  determinans. 


QUAESTIO  V. 
Utrum  domesticus  sit  extraneo  praeponendus. 


Quinto  qnaeritur  de  ordine  caritatis  per  compa- 
lationem  domestici  ad  extraneum.  et  est  quaestio. 
ntruin  domesticns  sit  extraneo  praeponendus.  Kl 
i|iiod  sic.  videtur : 

1.  Per  illud  qnod  dicitnr  ad  Galatas  ullimo': 
Mtt.Operemur  bonum  ad  omnes,  maxime  autem  ad 
domesticos  fidei;  et  primae  ad  Timotheum  quinto: 
Si  quis  suorum  et  maxime  domesticorum  curam 
non  habel,  fidem  negavit  et  est  infideli  deterior. 
Ex  utraque  istarum  anctoritatnm  ostentli  potest, 
quod  domesticus  extraoeo  debeat  praeferri ;  per 
uiiaiii  ostenditur  positive  el  per  aliam  deslruclive. 


-2.  Item.  hoc  ipsiun  ostenditnr  auctoriUUe  Am- 
brosii .  qnae  ponitur  io  littera*,  qoi  dicit,  domesti- 
cos  coliocandos  esse  qnioto  loco  in  ordine  caritatis, 
extraneos  vero  in  sexto. 

-5.  Item.  hoc  ipsuin  videtnr  per  rationem.  I>il- 
fusio  caloris  corporalis  prins  est  ad  loca  propio- 
qniora  quam  ad  remotiora  :  ergo  a  simili,  com- 
mnnicatio  amoris  spiritualis  pi*i us  respicil  naturaliter 
quod  esl  propinqoum,  qnam  quod  esl  remotnm:  si 
ergo  domestici  sunl  propinqniores  oobis  qoam  exlra- 
nei,  vel  inimici;  videtur,  qnod  in  ordine  carilalis 
primo  ^ini  collocandi  '. 


1  Quaest.  3.  — De  propos.  ueq.  vide  sopra  q.  i  ad  l. — 
Mox  posl  iii  koc  oraishnus  cum  edd.  I,  i  mrm,  quod  habenl 
codd.,  pro  quo  VaL  subsUtuii  nutem.  Subinde  pro  ipsi  gratiae 
repugnat  cod.  F  currU  via  iii>i»>sitn. 

-  Vers,  10.    -  Deinde  I.  Tim.  B,  B. 

'  Hic  c.  1:  Bed  diclum  est  Origenis.  —  Pro  i\>n  tticit  codd. 
(i  II  V  /.  ijiiih'  dicit. 


4  Augost.,  in  l.  EplsL  I ir.  *.  ii.  i.  Qul  usque  ad  Inl- 

micos    pervenll  non    iransilll   fraUres.    Necesse  est,   sicui 
prius  occupei  proxima,  «•(  slc  se  In  kmginquiora  dislendat.  Pro- 
pinquior  esl  tlbl  Iratcr  quam  nesdo  'iul>  boroow..  £xiende  <\\- 
lectionem  in  proximos,  nec  rocea  lllam  extensionem.  Prope  rnim 
le  ilihui>  <•!<'.  —  ln  maiori  pro  corporatis  cod  W  naturnlis. 


648 


SENTENTIARUM  Uls.  III. 


'i.  Hem,  ad  illos  prius  et  prineipalins  carttas 
ordinat,  qnibus  magis  astringimnr  el  tigamur  — 
ordo  enim  caritatis  consonal  iegi  iustitiae1  —  sed  se- 
cundum  legem  institiae  magis  obligamur  domesticis 
quam  extraneis:  ergo  domestici  praeferri  debent  ex- 
traneis  in  ordine  caritatis. 

Sed  contra:  1.  Ad  Colossenses  lertio2:  Renova- 
Ad  opposi-  inini  secundum  novum  hominem,  ubinon  est  ma- 
sculus  el  femina,  gentilU  et  ludaeus,  sed  omnia 
in  omnibus  Ghristus:  ergo  secundum  hoc  homini 
habenti  carilatem  nemo  est  extraneus:  ergo  secun- 
(lum  legem  caritatis  milla  est  distinctio,  nullns  ordo 
inter  domesticum  et  extraneum. 

•2.  Ilem,  Augustinns  in  libro  de  Vera  Religione8: 
«  Non  sic  homn  ab  homine  diligendus  est ,  ut  dili- 
gunlur  carnales  fratres  vel  lilii  vel  coniuges  vel  co- 
gnati  vel  affines  aut  cives;  nam  isla  dilectio  est 
temporalis.  Non  enim  tales  necessitates  haberemus, 
quae  nascendo  et  moriendo  contingunt,  si  nostra  na- 
tnra,  in  praeceptis  et  imagine  Dei  manens,  in  istam 
corruptionem  non  relegaretur  »  :  ergo  videtur,  quod 
ordo  caritatis  penes  extranenm  et  domesticum  et  pro- 
pinquum  nullatenus  attendatur. 

3.  Item  ,  ratio  diiigendi  proximum  ex  caritate 
est  ipsa  imago  Dei 4 :  si  ergo  domesticus  et  extra- 
nens  aequaliter  sunt  imago  Dei,  videtur,  quod  ex  ca- 
ritate  aeqnaliter  sunt  diligendi. 

4.  Item,  caritas  diligit  bonum,  quia  bonum  : 
ergo  ille  qui  est  magis  bonns,  magis  est  ex  caritate 
diligendus,  sive  sit  domesticus  sive  exjraneus5:  ergo 
propinquitas  et  familiaritas,  vel  exlraneitas  nihil  vi- 
dentur  facere  ad  ordinem  caritatis. 

C  0  N  C  L  U  S I 0. 

Secundum  ordinem  caritatis  domeslici 
praeponendi  sunt  extraneis. 

Respondeo:  Ad  praedictorum  intelligentiam  est 
notandnm.  quod  praedietus  ordo,  qui  assignatur  se- 
cundutti  has  differentias,  qnae  sunt  propinquum  et 
opinio  i.  remotum ,  domeslicum  et  extraneum,  a  quibusdam 
dicitur  esse  ipsius  dilectionis  naturalis ,  caritatis 
autem  non  est  nisi  toleranlis;  sustinet  enim  carilas 
in  via ,  cum  sit  imperfecta,  imperfectionem  ipsius 
naturae.  Unde  hi  voluernnt  dicere,  quod  ordo  cari- 


tatis,  qui  competit  <;i  secundum  se,  attenditur  pi 
maiits  bonum  et  minusbonum,  non  autem  secon- 
dnm  propinquum  et  remotum.  —  Sed  hic  modus 
dicendi  non  videtur  concordare  verbis  Ambrosh  nec 
verbis  Magistri.  Nam  Ambrosius  hnnc  ordinem  assi- 
gnal  in  ipsa  dileclione  gralnila,  de  qua  dicit  gponsa 
in  Canticis';:  Introduxit  me  rex  in  eeUam  vinariam, 
ordinavit  in  me  carilatem.  Et  Magister  in  principio 
dislinctionis  dicit.  quod  «  peccal  ojni  praepostere 
agit  »  et  hunc  ordinem  perverlit ;  qnod  non  i — I  . 
si  talis  ordo  soluminodo  essel  earitatis  sirut  lo- 
lerantis. 

Et  ideo  est  alins  modus  dicendi,  qnod  ordo, 
qni  attenditur  penes  praedictas  differentias,  hon  lan- 
tum  est  ipsius  caritatis  sicut  tolerantis ,  sed  etiam 
est  ipsius  sicut  regulanlis  naturam  et  ei  consona.u- 
lis.  Quod  enim  primo  diligantur  propinqui  quam 
extranei,  hoc  non  est  naturae  inordinatae ,  sed  po- 
tius  de  ordinatione '  naturae.  —  Sicut  enim  prins 
tactum  est,  rectus  ordo  diffusionis  est,  ut  prius  com- 
municelur  propinquiori  et  deinde  remotiori.  Quo- 
niam  ergo  carilas  rectum  ordinem  a  nalura  non 
aufert;  hinc  est,  quod  caritas  superveniens  illum  or- 
dinem  nalurae  perficit,  et  perficiendo  dicitur  eodem 
ordine  ordinari,  non  quia  ordo  ille  competat  sibi  * 
secundum  se,  sed  quia  competit  ei  ratione  naturae, 
in  qua  est. 

Propter  quod  atlendendum  esl ,  quod  duplex 
ordo  atlenditur  in  caritate:  unus,  qui  ei  competit 
secundum  se  ipsam;  et  isle  ordo  atlenditur  penes 
bonum  et  magis  bonum  el  maxime  bonum.  l'nde 
caritas  de  se  magis  movet  ad  amandum  spiritum 
quam  corpus.  et  Denm  summum  quam  spiritum 
creatnm  9.  Alius  vero  est  ordo,  qni  competit  ei  ra- 
tione  naturae  substratae;  et  hic  attenditur  secun- 
dum  has  differenlias ,  quae  sunt  proprium  et  alie- 
num,  propinquum  el  extraneum,  Affectus  enim  ca- 
ritatis  snbsternit  sibi  affectum  naturae  et  illum 
perficit  et  regit  secundum  id  quod  habet  in  se 
rectitudinis  10.  —  Coneedendnm  est  ergo,  quod  se- 
cunduin  ordinem  carilatis  domestici  praeponendi  sunt 
extraneis;  raliones  etiam,  quae  hoc  ostendunt.  con- 
cedendae  snnl. 

1.  Ad  illnd  quod  obiicitnr,  qnod  in  Christo 
lesu  non  est  distinctio  masculi  et  feminae.  immo 
omnes  n  unum  in  Christo;  dicendum.  quod  Apostolus 


■ 


Opi 


Arii 


Uaf 

in  c 


C 


po  i 


1  Gfr.  Aristot.,  VIII.  Kthic.  c.  9. 

•  Vcrs.  10.  seq.:  lii  indueDtes  novnm  [hominemj...  ubi 
non  est  gentilis  et  lud;iens,  circumcisio  ct  praeputium,  barba- 
rus  et  Scyllin,  servus  ct  liber ,  sed  omnia  ct  in  omnihns  Chri- 
stu<.  Cfr.  Eph.  \,  T\.  seq.,  et  Gal.  3,  28.  —  Inferius  ante  ergo 
secundum  legem  cod.  A  ponit  si, 

3  Cap.  iii.  n.  ss.  —  ln  tcstimonio  allato  pro  temporalis 
edd.  exhibenl  corporaKs,  refragaintibus  codd.  e(  textu  orisrin. 
Deinde  pro  si  nostra  multi  codd.  perperam  suhsiitucrnnt  sed 
nostra. 

4  Cfr.   Vugust.,  I.  <i(!  Doctr.  christ.  c.  2-2.  n.  20.  seq. 

5  Simililer  el  Aristot.,  VIII.  Ethfo.  <•.  7.  docot,  cum  qui 
melior  «it  ot  maiorem  afferal  utililatem,  magis  esse  amandum. 


6  Cap.  2,  5.  —  Verba  Amhrosii  (Origenis)  vide  hic  lit. 
Magistri,,  c.  2. 

7  Sic  codd.  A  G  K  V;  ;ilii  codd,  ct  oi\d.  ordine. 
s  Codd.  A  K  hlt  ,'i. 

"  Vidc  supra  d.  28.  q.  i.  in  corp.  Praediclam  distinctionem 
S.  Thom.  (S.  II.  II.  q.  26.  a.  1.  et  passim)  ;iliis  vcrbis  expri- 
mit,  scjiiici  per  comparationem  ad  obiedum  el  ad  diligentem. 

l"  Vidc  supra  q.  I.  ad  I,  q.  3.  ad  5.  :■!  q.  i.  ad  !.  — 
Paulo  inlcrius  pro  rationrs  rtiinu  i  sic  codd.  A  K  bh)  edd.  cnm 
;iiiis  codd.  rationes  autem. 

11  Codd.  A  K  bene  supplenl  sumus.  Inferius  pro  sed  l'.oc 
eod.  O  sed  m  Itis,  Vat.  sed-per  hoc.  ln  flne  solflt.  pro  membri 
Chrisli  codd.   VGK  membrum  Christi. 


DIST.  XXIX.  ART.  UXICl  IS  QUAEST.  VI. 


649 


per  hoc  non  vnlt  excludere  distinctionem  el  gra- 
ilum  et  ordinem  in  niembris  C.lirisli.  sed  hoc  vull 
ostendere,  quod  in  omni  sexu  et  aetate  et  de  omni 
conditiooe  quisque  potest  perChristum  pervenire  ad 
salutem,  ita  quod  nullus  excludendus  est  a  fide.  Et 
propterea  ex  hoc  non  habetur,  quod  caritas  in  di- 
lisentlo  membra  Christi  non  servet  ordinem. 

2.  Ad  illud  quod  obiicitur  de  auctoritate  Augu- 
stini  de  Vera  Religione,  responderi  potest,  quod  il- 
lam  auctoritatem  ipse  retractat  in  primo  Retractatio- 
soioiio.  num  '.  —  Aliter  etiam  potest  dici ,  quod  Augustinus 
uon  vult  removere  a  caritate  considerationem  illa- 
rum  conditionum  simplicilcr;  sed  lioc  vult  dicere, 
quod  caritas  illas  conditiones  non  considerat  primo 
et  principaliter.  secundum  quod  amor  naturalis  el 
carnalts.  Kt  hoc  patet  per  illud  quod  subiiingit2: 
«  Amare  enim  in  bomine  quod  filius  est,  hoc  oon 
est  in  eo.amare  qnod  ad  Deum  pertinet,  sed  qnod 
pertinet  ad  se»;  constat,  quod  de  eo  intelligit,  qni 
diligit  lilium  principalilcr,  quia  cst  ab  eo  genitus, 
non  quia  est  ad  Dei  imaginem  factus.  Et  propterea 
ex  auctoritate  illa  non  babelur.  quod  penes  illas 
conditiones  non  altendatur  ordo  caritalis.  sed  quod 


non  sunt  principales  rationes  diligendi  <*\  caritate. 
Quamvis  autem  non  smi  principales,  possunf  tamen 
esse  annexae  el  concomitanles,  el  ex  hoc  ad  cari- 
latis  ordinem  facientes. 

3.  Ad  illud  qood  obiicitur,  quod  ratio  diligendi 
proximum  esi  imago;  dicendum,  quod  ista  est  ratio 
coinniunis  el   generalis,  sed  praeter  hanc   possunt  voiandum. 
essc  aliae  speciales.  Ordo  autem  el  distinctio,  quam- 

vis  non  attendatur  penes  conditiooes  generales,  at- 
tendi  potest  penes  speciales.  Et  propterea,  quanrv  - 
domesticusel  extraneus  sint  uniformiter  ad  imaginem 
Dei,  non  tamen  sequitur,  quod  sinl  uniformiter  di- 
ligendi. 

4.  \<1  ilbul  quod  ultimo  obiicitur,  quod  caritas 
diligit  bonnm.  quia  bonum;  dicendum,  quod  verum 
est  de  ipsa  caritate  secundum  se.  Sicut  enim  prae- 
tactum  est,  ordo  eius  in  se  attenditur  penes  booita- 
tem  maiorcm.  vel  minorem:  sed  in  caritate  non  im- 
tuin  attenditur  ordo  secundum  se,  sed  etiam  ratione 
naturae  substratae;  et  ratione  illius  assignatur  ordo 
inter  domesticum  ct  extraneum.  Et  sic  patet,  quod 
ratio  illa  non  repugnat  ordini  raritatis. 


srilOLIO>\ 


I.  Huic  quaestioni,  otrum  ordo  caritatis  respicial  etiam  affe- 
etum,  de  qaa  plura  referi  Magister  (hic  e,  2.),  romentum  for- 
tasse  praebuerunt  verba  S.  Bernardi  (Serm,  in  Cantic.  serm. 
50.  i).  3.),  quae  affirmare  videnlur,  ipsum  praeceptum  caritatis 
respicere  potius  effectum  quam  affectum,  si\e,  ul  ipse  loqui- 
tur,  caritatem  actualem  quam  uffectualem.  Sed  ipse  minime 
voluit  excludere  affectum,  cum  dical  (ibid.  n.  {.):  «  Neque  hoc 
dico,  ut  sine  affectione  simus  et  corde  arido  solas  moveamus 
niiinus  ad  opera  »  etc. 

II.  lam  Gulielm.  Anlissiodorensis  (Sum.  III.  ir.  (i.  c  2.  q.  2.) 
primnm  npinionem  reprobavit;  item  posteriores  Scholastici  com- 
muniter  lenent,  quod  licct  ordo  caritatis  primo  et  principaliter 
nttcndnt  gradum  similitudinis  sivc  propinquitatis,  quem  dilectus 
babel  ad  ipsum  Deum,  secundario  lamen  etiam  respiciat  ■  na- 
turatn  substratam  »,  scilioet  gradum  simiiiludinis  el  propinqui- 
tatis,  quem  dileclus  in  ordine  naturae  habet  cum  diligente.  In 
communicalione  ;iiil«mii  vitae  naturalis  et  socialis  inter  homines 
plures  sunt  «  dlfferenliae  »  (cfr.  infra  duh.  3.),  quarum  qua- 
tuor  cum  S.  Thoma  sic  distinguit  Petr.  a  Tar.  (hic  n.  7.):  « Kst 
quaedam  communicalio...  uaturalis  in  origine  nalurali,  qua  com- 
municant  propinqui  ;  quaedam  oeconontica  in  officifs  domesli- 
cis,  qua  commuoicant  domestici ;  quaedam  politien  in  uno  cor- 
pore  civitaiis  unius,  vel  popull,  qua  communicanl  omnes  con- 


civcs ;  quaedam  tlicinu  in  operibus  gratiae,  qua  communicani 
omnes  homines  [saltem  potentia].  Ei  super  quamlibei  harum 
comrounicationum  fundatur  amicitia  quaedam:  super  primam 
amicitia  propinquorum ,  super  secundam  domesticorum ,  super 
tertiam  extraneorum,  super  quartam  omnium  hominum,  etiam 
inimicorum.  Quanto  vero  plures  includunlur  modi  communi- 
candj,  tanto  cst  maior  communicatio ,  et  tanto  debet  esse  maior 
dile  lio;  el  ideo  cum  modus  primus  omnes  alios  contineat, 
mfliorem  importai  eommunicationem ,  clideo  maforem  dilectio- 
nciii  simpUciter ,  quamvis  seaauium  guid,  ratione  alicuius  com- 
municantiae  maioris  specialis,  aliter  contingat*  etc. —  Quae  prin- 
cipia  ul  melius  intelligantur  el  applicari  possfnt,  observandn 
cst  doctrina  <lc  triplici  nffeetu  el  effectu,  in  sequenti  quaestione 
explicata. 

Dc  hac  quaestione  praeter  laudatos:  S.  Thom.,  hic  a.  • 
II.  II.  q.  26.  a.  7.  8;  Qq.  dfsp.  <lc  Caritate,  u.  9.  —  B.   Wbert, 
hic  ;i.  3.  7.  —  Richard.  a  \!ed.,  hic  q.  •>.  —  Llurand.,  hic  q.  i. 

III.  Conclusio  sequentis  (6.   quaestionis  conformts  <-<i  prin- 
cipiis  communiter  approbalis.  Nolalu  dlgnae  sunl  observatl 
<lc  triplicl  affectu  el  effectu. 

Dc  eadem  quaestione:  S.  Thom.,  hic  a.  2.    -  B.  tlberi.,  hic 
a.  <i.  —  Pelr.  ;i  Tar.,  iii<   a.   I. 


QUAESTIO  VI. 
Uirum  ordo  caritatis  altendaiur  penes  effectum  tantum,  an  simul  penes  affectum  et  effectum. 


Sexto  et  iiliimo  qoaeritur,  utrum  ordo  carita- 
tis  attendatur  penes  effectum  tantum ,  an  simul  pe- 
oes  affectura  et  effectum.  Et  quod  penes  utrumque, 
videtur. 

I.  Pritnae  loannis  lertio':  Diligamus  non  verbo 


neque  lingua,  sed  opere  ei  verilate:  non  esl   ergOPi  u. 
vera  dilectio,  msi  sii  in  corde  el  opere,  in  affectu 
el  in  effectu  :  ergo  pari  ratione  non  esl  verns  dile- 
i-iionis  ordo.  nisi  penes  illoruin  nlramque  attendatur. 
2.  Item ,  Gregorius  inquadam  homilia*:  «Proba- 


'    Cap.    13.   n.   8. 

•  De  Vera  Itdij.'.  c.  50.  n.  88.  —  Inferius  pro  ted  quod 
cod.  k  secundum  guod. 

3  ln  edd.  deest  conditiones  <•(  posl  altendi  subfunctum  esl 
tamen. 

S.  Bonav.    -  Tom.  in. 


<  Vers.   18.        Proxlme  nntc  pro  effectum   tantum,  codd. 
,i  cdd,  affectum   tantum,    sed  minus  bene,  ul  non   solum   ex 
verbis  Magistri,  verum  cliam  ex  hac  i|»*a  quaesi.  p.ii.un  h 
etlam  supra  pag.  <■  '■'.  nola 

i  Ibr.  n    Homil.  In  E\  ang.  homll.   10.  n.  i . 


650 


SENTENTIARUM  I.IB.  III. 


tnm. 


tio  dilectionis  exhibitio  esl  operis  » :  ergo  ubi  esl 
roaior  operis  exhibitio,  ibi  probatur  maior  esse  <li- 
lectio,  el  e  converso:  si  ergo  caritas  ordinata  est  in 
diligendo,  videtor,  quod  ordinari  debeat  in  cordeet 
in  facto. 

:>.  Item,  ordinatio  in  effeclu  ortum  habet  ab 
ordinalione  in  affectu:  si  ergo  caritas  ordinari  debet 
in  effectu,  necesse  est,  quod  primo  ordinetnr  in 
affectu.  Sed  caritas  ordinata  est  quantum  ad  effe- 
ctum,  sicut  patel  per  illud  quod  dicit  Apostolus1: 
Operemur  bonum  ad  omnes,  maxime  aulem  <ul  do- 
mesticos:  ergo  necesse  est,  caritatem  ordinatam  esse 
quantum  ad  affectum. 

k.  Item,  «magis  pensat  Deus , ex  quanto  homo 
facit,  quam  quantum  facit2»:  ergo  si  ordo  caritatis 
esl  Deo  acceptus,  videtur,  quod  non  solum  consi- 
stat  in  opere  exteriori,  m\  etiaui  in  affectu  interiori. 

Sed  contha  :  I.  Quod  non  consistat  in  affectu, 
Ad  opposi-  videtur  per  illud  quod  dicitur  in  Proverbiis,  deciino 
octavo8:  Vir  amicabilis  ad  socielatem  magis  erit 
amicus  quam  frater;  sed  eonstal .  quod  ista  ami- 
citia,  de  qua  Sapiens  loquilur,  non  adversatur  ipsi 
caritati,  irnmo  potius  est  eiconsona;  sed  secundum 
islam  dicit,  quod  magis  diligitur  homo  booae  socie-' 
tatis  quam  frater  secundum  carnem:  videtur  ergo , 
quod  secundum  praeassignalas  differentias  non  at- 
lendatur  ordo  dilectionis  quanlum  ad  affectum. 

-2.  Ilem ,  delectatio  in  familiaritate  eonsequitur 
ad  dilectionem  et  affectum  diligendi4;  sed  nmlli 
sunt,  qui  plns  delectantur  loqui  cum  amico  suo 
quam  per  orationem  loqui  curn  Deo:  ergo  videlur, 
quod  nullus  talis  caritatem  habeat  ordinatam;  quod 
valde  durura  videtur  dicere. 

3.  Item,  quod  non  altendatur  penes  effecturn, 
videtur,  quia  rnulti  sunt  impotentes  ad  impendenda 
opera  dilectionis:  ergo  tales  non  possunt  habere  or- 
dinem  caritalis;  quodsi  hoc  est  falsum,  restat  etc. 

'».  Uem,  si  ordo  carilalis  attendatur  penes  ef- 
feclum ,  ergo  recte  et  secundum  ordinem  caritatis 
agit  qui  praebendale  beneficium  potius  dat  suo  con- 
sanguineo  quam  alicui  extraneo;  quod  tamen  re- 
prehendil  propheta  Michaeas,  lertio  5 :  Vae!  qui  ae- 
dificat  Sion  in  sanguinibus;  et  Kzechiel,  quadrage- 
simo  quarlo:  Sufficiat  vobis  domus  Israei,  qui  in- 


troducitis  incircumcisai  in  sanctuarium  Dei;  uhi 
reprehenduntur  illi  qui  beneficia  ecclesiastiea  magis 
conferunt  domesticis  quam  aliis. 

C0NCLU8I0. 

Caritatis  ordo  respectu  dUigibilium  diversqrum 
non  solum  attenditur  quantum  ad  effectum 
exteriorem,  sed  ctiam  quantum  ad  interiorem 
affeclum,  quod  tntelligitur,  ceteris  paribus. 

Respondeo:  Ad  praedictorum  intelligenUam  esl 

notandum.  quod ,  secundum  quod  dicit  Magisler  in 
lillera 6,  aliqui  dicere  voluerunt.  quod  huiusmodi  opWo 
ordo  caritatis  attendatur  solum  quanlum  ad  efj 
ctum  exteriorem ,  non  quantum  ad  affeetum  mte- 
riorem  nisi  per  coinparationem  noslri  ad  Deum; 
per  comparationem  autem  proximi  ad  proxinmm 
solum  consistit  ordo  quanlum  ad  exteriorem  <ife- 
r/nm.  Et  innituntur  his  ancloritatibus  Angustini . 
quae  in  littera  '  ponunlur,  in  quibus  vitletur  ex- 
presse  senlire,  quod  onlo  caritatis  respectu  pro- 
ximi  altendatur  solunr  in  exterioris  operis  exhibi- 
tione.  Et  hoc  ipsum  videlur  dicere  in  libro  de  Vera 
Religione  \  ubi  dicit.  quod  «  haec  est  perfecta  iu- 
stitia,  ut  plus  potioni  bona  et  minus  miiiora  dili- 
gamus».  Ex  quo  videlur  posse  elici,  quod  istae 
differenliae  propinquitntis  nihil  faciant  ad  affectum 
dilectionis.  —  Verumtamen.  sicul  dicil  Magister  in 
liltera9,  et  verba  Ambrosii  sonant ,  et  rationes  prius 
inductae  comprobant,  ordo  caritalis  per  compara-  concin 
tionem  nostri  ad  proximum  et  upius  proximi  ad 
alternm  non  solum  attenditur  secundum  effectum, 
verum  etiam  secundum  affectum;  el  hoc  idem  in- 
telligendum  est,  ceteris  aliis  paribus.  Si  enim  in 
duobus  dilectis  est  par  dignitas  et  necessitas.  quan- 
luin  est  de  istis  proprietatibus  et  conditionibus ,  ae- 
qualiter  sunt  amandi  effectu  et  affectu;  sed  si  in 
altero  iliorum  superaddatur  sanguinis  propinquitas, 
facit  ipsum  magis  amabilem  ulroque  modo.  El  islo 
modo  intendit  Ambrosius  caritatis  ordinem  assignare 
respectu  proximorum  ;  quod  nolat,  cum  dicit 10 , 
«  quod  domestici .  si  boni  sunt .,  malis  filiis  sunt  prae- 
ponendi ». 


1  Gal.  t>.  10.  —  Verbo  domrstkos  codd.  A  Iv  et  Stipple- 
ment.  Sum.  Alex.  Hal.  collat.  68.  ;t.  6.  cum  Vulgata  adiiciunl  //- 
dei.  Paulo  ante  pro  qnod  primo  edd.  huberH  quod  prius. 

-  Secundum  Gregor.  et  Bedam;  clr.  tom.  II.  pag.  906,  nola 
6.  —  Mox  pro  dativo  Deo  non  pauci  codd.  et  Supplemenl.  Sum. 
Alex.  Hal.  in  Deo. 

!  Vers.  24. 

4  Aristot.,  I.  lithic.  c.  8:  Laetari  enim  ex  affectionibus ani- 
mae  est;  unicuique  aulem  id  est  iucundum,  ad  quod  spectando 

-  rei  stndiosus  (iuispiarn  dicitur,  ut  equus  equorum,  specta- 
culuni  spectaculorum  studioso  etc.  —  Pro  deleclalio ,  quae  le- 
ctio  habetur  in  codd.  A  W  et  in  Supplruieuto  Sum.  Alex.  llal., 
edd.  cum  aliis  codd.  dilectio. 

5  Vers.  10:  Qni  aedificatis  Sion  in  sanguinibus.  Rdd.  alle- 
gant  Habacuc  (2,  12:  Vae,  qui  aedificat  civitatem  in  sangui- 
nibus).  Nonnulli  codd.  perperam  citant  Isaiam.  Pro  Michaeas, 


tertio  cod.  W  substituit  dicens.  —  Seq.  Script.  locus  est  Ezech. 
ii,  6.  seq.:  Sufficiant  vobis  omnia  scelera  vestra ,  domus  Israel, 
eo  quod  inducitis  filios  alienos  incircumcisos  corde  et  incircum- 
cisos  carne,  ut  sint  in  sanctuario  meo  etc.  —  Pro  quod  tatneu 
codd.  AK  quem  innltuiu. 

6  Hic  c.  2.  —  Post  pauca  pro  attendatur  codd.  1  K  L  U  bb 
atlenditar. 

7  Hic  c.  2.  —  Paulo  ante  pro  innituntnr  his  cod.  Z  bene 
innituntnr  hi. 

8  Cap.  48.  n.  93:  El  haec  esl  perfecta  iustitia,  qua  potius 
potiora   et  minus  minora  diligimu*. 

9  Hic  c.  2,  ubi  et  verba  Ambrosii  (Origenis)  inveniunlur. 
Cfr.  Bernard.,  Serm.  in  Cantic.  scrm.  50.  n.  2.  seqq.,  et  Comment. 
in  Cantic.  ex  Bernardo  (inter  opera  Bernardi),  n.  33.  —  Paulo 
post  pro  prius  edd.  primo. 

10  Hic  in  lil.  Maeistri,  c.  2. 


DIST.  XXIX.  AKT.  UNICUS  QUAEST.  VI. 


651 


Et  si  lu  quaeras:  cuin  ad  ordinem  caritatis 
oin-  conciirrant  meriti  dignitas  et  indigentiae  opportu- 
nitas,  sicul  et  propinquitas ' ,  quare  magis  Ambro- 
siusassignal  ordinem  earilatis  penes  propinquilatem 
quam  penes  bonitatem,  vel  indigentiae  necessita- 
tem?  dircndum,  quod  conditio  bonitatis  nec  est 
nobis  ita  nola  nec  est  in  se  ila  siabilis  el  firraa, 
sicut propinquitatis  condilio.  Aliquis  enim.  qui  hodie 
esl  mahis,  cras  erit  bonus,  et  qui  hodie  est.  minus 
bonus,  rras  fortassis  erit  melior;  similiter  esl  de 
necessitate  el  opportunitate.  Ideo  penes  gradus  ne- 
cessilatis,  bonitatis  et  opportunitatis  non  potuit 
ita  certitudinaliter  ordo  caritatis  assignari,  sicut  pe- 
ues  conditiones  propinquitatis. 

Concedendum  est  ergo,  quod  ordo  caritatis  se- 
ogus.  cundum  diflferentias  praeassignatas  non  solum  alten- 
dilur  quantum  ad  effectum  exteriorentj  sed  eliam 
quantum  ad  affectum  intcriorcm;  el  hoc  intelligen- 
dum  esl,  aliis  paribus.  Unde  et  rationes ,  quae  hoc 
oslendunt,  concedendae  sunt. 

Ad  evidentiam   autem   rationum  \   quae  addu- 
undacuntur  in  contrarium,  nolandum    est,    quod  multi- 

latio-     ...  ,„  .    .  .„ 

Pfos.  phciter  contmgit  affeclum  nostrum  accipi ,  et  effe- 
ctum  multiplicem  reperiri,  ila  quod  ordo  caritatis 
nec  omnem  affectum  respicit  uniformiter  nec  omnem 

;affe-  effectum.  Accipilur  enim  aliquando  affectus  pro  pas- 
sione,  aliquando  vero  pro  motu,  ita  (juod  affectus- 
passio  diciliir  quaedam  mulcebris  complacentia,  af- 
fectus   vero   molus   dicitur  quaedam   rationalis  eli- 

listin- geiitia3.  —  Affertus  autem  motus  dupliciler  adhuc 
accipilur.  Nam  ipiidam  est  a  caritate  elicitus,  qui- 
dam  vero  imperatus.  Alfeclus  a  caritate  elicitus  est 
ille  quo  quis  optat  alteri  siimmnm  Bonum;  affectus 
vero  imperatus  est  ille  quo  qnis  optal  alii  aliquod 
hoimm  temporale,  quod  est  ordinatum  ad  conser- 
vationem  naturae.  —  Sic  igitur  triplex  est  affectus : 
imus  a  caritate  elicitus,  quo  quidem  opto  alicui 
summum  Bonnm;  alius  imperatus ,  quo  oplo  alicui 
aliquod  honum  terrenuin:  tcrtius  vcro  annexus, 
quo  delector  in  alterius  hono,  qui  magis  tenet  ra- 
tiouem  passionis  quam  motus. 

Kt  cum  sil  triplex  4  alfertus,  ordo  caritatis  prae- 

mta  assignatus  respicit  affectuni  a  caritate  elicilum  prin- 
cipaliter,  quia  magis  mihi  deheo  optare  beatam 
vitam  quam  alii;  et  post  me  magis  patri  meo  quam 
alii,  et  sic  ulterius  procedendo.  Affeclum  vero  im- 
peratum  respicit  minus  principaliter;  unde  pro  di- 


versis  opportunitatibus  et  conditionibus  ordo  quan- 
liiin  ad  illum  affectum  potesl  variari  et  praeposte- 
rari.  Affectom  vero  annexum,  qni  est  passk)  mul- 
cebris,  minime  respicit  ordo  caritatis;  ille  enim 
potius  respicit  sensibilem  experientiam  quam  ratio- 
nis  eligentiam,  sicul  patet:  quia  plns  delectatur 
aliquis  et  gaudel  in  respiciendo  socinm,quem  \ i * I « t 
praesentem,  quam  in  recolendo  patrem,qui  absens 
estj  qnamyis  ipsum  magis  diligat;  cuius  signum 
est,  quod  "  pro  patre  facerel  multo  maiora. 

Similiter  el  ex  parle  effectus  distinguendum  est. 
Nara  quidam  est  effectus  sive  beneficium,  quod  re-  Tni^x  eiie- 
spicit  utililalem  communem9,  sicul  collatio  eccle-  ru»r.  * 
siasiici  heneficii ;  quoddam,quod  respicil  personam 
singularem ,  et  istud  duplex  est:  qnoddara  enim  snMuuo. 
est,  quod  respicil  animae  salutem;  aliud  vero, 
quod  respicit  sustentationem  vitae  praesentis.  Et 
sic  triplex  est  effectus  exterior:  unus.  qui  estp7*o- 
curatio  salutis  aeternae;  alius.  qui  esl  relevatio 
temporalis  necessitatis ;  tertius  vero,  qui  esl  com- 
missio  beneficii  ecclesiastici ,  qui  est  quodam  modo 
spiritualis.  —  Primum  autem  istorom  effectuum  re- A*iomau« 
spicil  ordo  caritalis  principaliter ;  primo  enim  debeo 
procurare  salutem  meam7  quam  salntem  proximi, 
et  primo  salutem  patris  quam  alicoius  alterius,  el 
sic  deinceps  procedendo.  —  Secundum  vero  effe- 
ctum  respicil  minus  principaliter ,  quia  secundnm 
diversas  opportunitates  potesl  et  debel  homo  magis 
et  iiimiis  cssc  beneficus  in  collatione  alicuius  com- 
modi  lemporalis.  —  Terlium  vero  effeclum,  qui 
est  collatio  alicuius  beneficii  ecclesiastici ,  minimi 
respicit  ordo  caritatis;  in  collatione  enim  talium  W- 
neficiorum  multum  attendenda  est  merili  dignitas, 
et  paruni  aut  nihil  sanguinis  proximitas.  Veren- 
duin  enim  valde  est,  ne  sub  pallio  caritatis  affe- 
ctus  latcal  carnalilatis.  —  Ex  his  patenl  omnia 
quae  obiecta  s  sunt. 

I.  Ad  illml  cnim  quod  primo  obiicitur  de  af- soiuuo^op- 
fectu  amicabili,  qui  est  ad  socium  magis  quam  ad 
fratrem ;  iam  patet  responsio:  quia  illud  intelligitur 
de  affectu,  qui  est  cuiusdam  muhebris  complacen- 
liae,  ralione  cuius  plus  delectatur  homo  habitare ' 
cum  hono  socio  quam   cum  fralrc  vel  ciun  consan- 


pocilonun. 


gumeo. 


"2.  Ad  illnd  quod  ohiicitur  de  hoc.  (juod  |>hi^ 
delectatur  homo  loqui  cum  amico  quam  loqui  cnm 
Deo;  similiter  iam  patel  responsio:  quia  talis  dele- 


1  Vide  quaest  praeced.  In  Bne  corp.  et  Infra  dub.  3. 

2  Pro  vntioiunn  cod.  Z  omnium  eorum,  qul  <'ii;nii  aupe- 
iiu<  pro  aliis  paribui  legii  ceteris  paribus. 

1  Cfr.  supm  (I.  17.  diil).  I.  —  Pro  tligentia  codd.  A  K  T 
diUyentia.  Adiectivo  mulcebru  utitur  etiam  Uanua  de  Insulis 
(de.  Planctu  naturae),  de  amore  cantans:  «  Mulcebris  infernus, 
Uristis  paradisus »;  cfr.  etiam  loan.  Salisburensis,  l.  PolycraiictiH. 
(Migne,  Palrol.  iai.  i.  l!i!»  col.  ili.). 

*  Pro  triplex  affectus  cod.  <:  el  Supptement.  Sum.  Mex.  Ual. 
triplex  raUo  affectus,  mulii  codd.  triptex  respectu,  (respectusT) 
affectus.  Paulo  superiua  pro  terUus  oero  cod.  I »l »  terUus  ett. 


"•  Codd.  \  K  quia.  Mox  pro  muUo  tnaiora  edd.  cuni  pau- 
u-  codd.  iuiittii  maiora. 

f-  Edd.  ordinem  membrorum  Invertunl  poncntea  primo  '•( 
secundo  loco,  quae  codd.  secundo  el  tertio  toco  exhibent.  Pro 
respicil  utititatem  communemedd.  1,2  respicit  pereonam  </>i- 
rUualem  communem,  Vat.  retpidi  personam  tpirituatem  com 
munem  vel  utititatem  communem. 

7  Cod    /  y/  opi  "iin 

8  i..i,i.  .//./(i. 

1  Cod.  I    Idiiih  et  lniiiiiiii  i 


li.-i-J 


SENTENTIARUM  LIIJ.  III. 


ctatio  seqaitur  sensibilem  experientiam;  et  quia  pro- 
xiiiium  siiiiii!  videtj  Deum  autem  oon  videt:  hinc 
esl .  quod  plus  delectalur  aliquando  alloqui  proxi- 
iiuiiii  quam  orare  Deum,  licet  multo  plus  Deum 
diligal  quam  amicum  suum.  Licel  autem  isle  affe- 
ctus  in  viris  carnalibus,  qui  huic  mundo  dediti  sunt, 
aliquo  modo  sit  tolerabilis;  in  viris  tamen  spiritua- 
lihus.  quorum  esl  experiri,  quam  suavis  et  dulcis 
esi  Dominus1,  valde  est  reprehensibilis  et  cum 
magna  diligentia  debet  exstirpari. 

;>.  \d  illud  quod   obiicitur,  quod  effectus  non 


est  iii  polestate  nostra;  dicendum,  quod  dsi  non 
sit  in  polestate  uostra  effectum  exterius  impendere, 
esl  tamen  in  potestale  nostra  ipsum  effectum  velle; 
et  quando  voluntas  perfecta  est,  pro  facto  repnta- 
tur":  et  ideo  defectus  potentiae  in  exsequendo  non 
lollit  ordinem  caritatis,  qui  quantura  ad  effectum 
exleriorem  habet  altendi. 

4.  Ad  illud  qiioil  obiicitur  de  beneficio  prae- 
bendali,  iam  patet  responsio:  quia  quantum  ad  il- 
lum  effectum"  minime,  ut  dictum  est,  atlenditur 
caritatis  ordo. 


IX/ISIA  CIKCA  LITTERAM  MACISTIU. 


Dub,  I. 

1 1 1  parte  ista  sunt  qu;iestiones  circa  litteram, 
et  primo  quaeritur  de  hoc  quod  dicit:  Peccat  qui 
praepostere  agit.  Videtur  enim  esse  falsum.  Ponatur 
enim,  quod  ;ili(|iiis  exponal  se  morti  pro  salute  al- 
terius  melioris  se,  et  sustineat  penuriam,  ut  ;ilii 
meliori  se  provideat  ad  sufficientiam ;  praemittit  sibi 
alium.  el  tamen  non  videtur  conlra  caritatem  fa- 
rere.  immo  valde  caritative  procedere.  —  llem,  esto 
quod  faciam  patri  quidquid  debeo,  non  obligor  ad 
faciendum  ei  amplius:  ergo  si  plus  facio  alii  quam 
sibi,  noii  praeiudico  ei  nec  orclini  carilatis. 

Respondeo:  Dicendura  quod  quaedam  est  prae- 
Tripiex  posteratio  huius  onlinis  ex   debita  causa,  quaedam 

praeposte-  .  . 

ratio.  praeter  causam,  quaedam  contra  debitam  causam. 
Tunc  es!  praeposteratio  ex  debita  causa ,  quando 
quis  bonum  commune  praeponit  bono  proprio  in  tem- 
poraiibus:  et  haec  quidem  praeposleratio  facit  ad  me- 
riti  cumulum,  et  licet  videatur  praeposteratio,  mullo 
magis  est  perfectior  ordinalio  '. — Alia  est  praeposte- 
ratio  praeler  causam  debitam,  uti  si  c\  sola  libe- 
ralitate  voluntatis  meae  magis  me  exhibeam  alicui 
extraneo  quam  domestico  et  consanguineo,  el  eliam 
patri  meo.  considerando  in  ipso  aliquam  strenuita- 
tem  5  magis  quam  Dei  voluntatem,  aul  raeriti  digni- 
tatem:  et  baec  praeposteratio  auferl  meritiiin.  quia 
in  hoc  non  meretur.  —  Tertia  vero  est  praeposter.Uio 
contra  debitam  causam,  iilpote  si  pater  meus  ma- 
gis  indigeat,  et  ego  possim  ei  subvenire,  el  ipso 
neglecto.  subveniam  extraneo;  et  ista  inducit  pec- 
catum,  et  de  liac  intelligitur  auctoritas  Magistri  in 
littera';.  —  Et  per  hoc   patet  responsio  ad  obiecta. 


Drn.  II. 

llem  quaerilur  de  hoc  quod  dicit  Ambrosius  iii 
liltera:  Multorum  cariins  inordinata  est.  Contra: 
caritas  non  potest  ess»1  informis.  sed  semper  for- 
mata7;  et  caritas  formata  semper  esl  ordinati:  crgo 
implicantur  opposita .  cum  dicitur  caritas  inordi- 
nata.  —  Item  ,  videtur  male  dicere  in  hoc  quod 
subdit:  quod  in  primo'est  ponunt  tertium,  vel  i[nar- 
tum.  Si  enim  primo  diligendus  est  Deus,  et  qui 
praeponunt  aliquid  Deo  non  habent  caritatem;  vi- 
delur,  quod  male  dicat,  quod  aliqui  habent  caritatem 
inordinalam,  ex  eo  quod  ponunt  Deum  tertio,  vel 
quarto  loco. 

Respondeo:  Dicendum,  <]uod  nomen  caritatis 
accipitur  large  et  proprie :  large  ad  quamcumque 
(lilectionem,  quae  multum  habet  amatum  carum; 
et  ista  potest  esse  ordinata,  vel  inordinata " ;  ipse 
autem  obiicit  de  carilate  proprie  sumta. 

Dib.  III. 

Item  quaeritur  de  illis  sex  gradibus,  quos  po- 
nit  Magisler  ibi:  Ante  omnia  Deum,  deinde  nos  ipsos, 
post  parentes,  demde  /ilios,  deinde  domesticos,  post- 
modum  inimwos  diligamus.  Videtur  enim  in  hac 
distinctione  Magister ,  imrno  Ambrosius 9,  esse  super- 
jhms,  primo .  quia  Augustinus  non  eraunerat  nisi 
quatuor  gradns.  hic  autem  enumerat  sex:  ergo  vide- 
tur,  si  Augustinus  non  est  diminutus ,  quod.iste  sit 
superfluus.  Si  tu  dicas ,  quod  sub  uno  illorum  mem- 
brorum.  videlicet  sub  dilectione  proximi.  continentur 
quatuor  de  illis  membris;  ostenditur  tunc,  quod  sit 


1  Psalm.  33,  9.  —  Paulo  supcriiis  pio  amicuui  .stntiu  cod. 
Z  proximum  suum.  v 

2  Cfr.  II.  Sent.  d.  10.  a.  I.  q.  3.       * 

3  Edi!.  affectum.  —  Vide  scholion  ad  praecedentem  quaest. 
*  Aristot.,  I.  Ethic.  c.  2:Nam  si  eliam  et  uni  homini  et  ci- 

vitali  bonum  idcni  sil,  bonum  tamen  civitatis  ct  acquircre  ct 
conservare  maius  quid  ac  divinius  videlur.  Ac  contentus  qui- 
dem  esse  etiam  unusquisque  polest,  si  uni  soli;  pulcrius  ta- 
men  ac  divinius,  si  genli  ac  civitatibus  bonum  efficiatur. — 
Pro  multo  magis  multi  codd.  multo  maior,  edd.  tamen  multo 
maioi  ,  cod.  K.  multo  maior  et  perfectior  ordinatur. 

5  Cod.  U  supereminentem  proprietalem.  Paulo  inferius  pro 
non  meretur  cdd.  non  mereor. 


6  Hic  c.  I.  —  Paulo  superius  pro  et  ego  possim  ei  subve- 
nire  cdd.  et  ego  possum  ei  magis  subcenire.  —  Cfr.  de  hoc  dti- 
bio  1$.  Albert.,  hic  a.  3,  et  Petr.  a  Tar.,  hic  circa  lit. 

7  Supple:  est.  Cfr.  supra  d.  27.  a.  I.  q.  4.  ncc  non  q.  I. 
huius  dist.  —  Post  sed  cod.  K.  repelit  caritas. 

8  Clr.  supra  pag.  616,  nota  6.  —  Vidc  dc  hoc  dubio  S. 
Thoin.  et  Kichard.  a  Med.,  hic  circa  lit. 

9  Cui  Magister  haec  verba  iribuit.  —  Dc  sententia  Augu- 
stini ,  prolata  1.  de  Doctr.  christ.  c.  23.  n.  22,  vide  hic  lit.  Ma- 
gistri,  c.  I.  et  dist.  praeced.  lit.  Magistri,  c.  I,  ncc  non  Com- 
ment.  q.  6,  ubi  ctiam  in  solut.  ad  i.  obiectio  occurrit,  qtiae 
hic  adtexitur. 


DIST.  XXIX.  DUBIA. 


653 


diminutus,  quia  dilectio  corporis  nostri  ibi  non  tangi- 
tur.  —  Iteni,  sicut  gradus  sunt  in  dilertione  proximo- 
rum.  sic  videtur  esse  in  dileclione  Dei:  quia  niul- 
tuin  debemus  diligere  Deum  creatorem .  et  amplius 
recreatorem,  et  maxime  glorificalorein :  ergo  insuf- 
ficienter  assignal  gradus  dilectionis.  —  llem,  raultae 
aliae  sunt  conditiones,  in  quibus  membra  Christi 
invicem  coniunguntur  praeter  praedictas,  videlieel 
relatio  uxoris  ad  virum ,  discipuli  ad  magistrimi , 
domini  ad  servum,  subditi  ad  praelatuin,  quas 
omnes  omittit  Ainbrosins:  ergo  videtur  insufficienter 
diligendorum  ordinem  assignare. 

Quaeritur  ergo  de  numero  el  sufficientia  ipso- 
estio.  rum  graduum. 

Respondeo:  Dicenduin  ,  quod.  sicut  dictum  fuit '. 
ordo  ab  Augustino  assignatus  respieit  ipsam  cari- 
tatem  secundnm  se;  ideo  attendilur  secundum  prin- 
cipales  differentias  boiti,  quae  sunt  bonum  sttjiru 
nos  et  intra  nos  et  iuxta  nos  et  infra  nos.  Ordo 
aulein  Antbrosii  respicil  ipsam  caritatem,  prout  esl 
in  natura,  quam  dirigit  et  regil;  et  bic  non  lan- 
tum  attenditur  penes  differenlias  boni,  sed  etiam 
penes  rationem  proprii  et  alieni ,  propinqui  et 
remoti ;  et  bic  ordo  multiplicatur  in  sex  diffe- 
rentias. 

Nam  caritas  aut  respicit  bonuiii  simplieiter , 
»estio-  quod  est  summum  Bonum,  et  sic  est  primus  gra- 
dus;  aut  respicit  bonum  proprium,el  sic  esl  gra- 
dus  secundus  • ;  aut  respicit  boniiin  alienum  ul  sibi 
coniunctum,  et  sic  quadrnplex  est  gradus,  secun- 
dum  quod  quadrnplex  est  differentia  modi  coniun- 
gendt.  Aui  enim  est  coniunctio  in  naturae  eonfor- 
mitate ,  et  sic  est  ultimus  gradus,  qui  atlendilur  in 
dilectione  inimicornm ;  aut  in  naturae  conformitate 
et  conversationis  familiarilale ,  el  sic  est  penulti- 
mus3,  qui  attenditur  in  dileclione  domesticormn  ; 
aul  in  his  et  praeler  baec  in  sanguinis  propin- 
quitate,  et  baec  polest  esse  dupliciter:  aul  in  ascen- 
dendo ,  el  sic  est  tilii  ad  patrem;  aut  in  descen- 
dendo,  et  sic  esl  patris  ad  filiuin,  et  penes  haec 
accipiuntur  duo  gradus  intermedii.  —  Et  sic  patel 
numerus  el  sufficientia  illorum  sex  gradnum,  pa- 
tel  etiain  dissolulio  obiectorum. 

Ad  illud  eniin  quod  obiieitur  de  Augustino.  iam 
patet  responsio,  quia  aliter  assignalur  ordo  diligen- 
dorum  ab  Augustino,  aliter  ab  Ambrosio. 

Ad  illud  quod  obiicitiir  de  dileclione  corporis 
nostri,  dicendum,  quod  haec  reducitur  ad  dileclio- 
nera  sui. 

Ad  illud  vero  quod  obiicitur,  quod  gradus  sunt 


in  dilectione  Dei;  dicendum,  quod  falsum  est,  quia 
imus  est  Deus  dilectus,  el  illae  non  sunl  oisi  ra- 
tiones  moventes  ad  Denm  diligeiiduin  et  inducentes 
nos  secundum  plus  et  minus.  quae  tamen  non  con- 
slituunt  ex  parte  dilecii  diversitatem  graduum  *. 

Ail  illud  quod  obiicitur  de  aliis  conditionibns, 
secundum  quas  attenditur  vinculum  el  conionctio; 
dicendum.  quod  omnes  possunt  reduci  ad  istas.  sotandum. 
Nam  uxor.  cum  sit  caro  viri5,  et  e  converso,  redu- 
citur  ad  dilectioneni  sui;  pater  vero  spiritualis  re- 
dueitur  ad  dileclionem  patris  oaturalis;  ceteri  con- 
sanguinei  ad  dilectionem  lilii;  dominus  el  servus, 
magister  et  discipnlus  ad  domesticos  referuntur.  E1 
sic  patel ,  quod  nibil  superfluum,  nibil  etiain  rft- 
minutum  in  praedictis  gradibus  continetur". 

Dub.  IV. 

Item  quaeritur  de  solulione  illms  quaestionis, 
quam  Magister  proponit  ibi:  Sokt  etiam  quaeri: 
si  parentes  nostri  mali  sunt  etc.  Rationes  enim  vi- 
deiitur  esse  ad  utramque  parlein.  lialione  eniin  pro- 
pinquitatis  videtur .  quod  mali  parentes  praefe- 
rendi  sint  bonis  exlraneis.  cuni  parentes  ponantur 
in  tertio  gradu : :  ratione  vero  bonitatis  videtur 
contrarium.  Et  si  tu  respondeas,  quod  non  esl 
contrarietas.  quia  diversis  respectibus  possunt  invi- 
cem  sibi  praeponi  et  habenl  se  sicnl  excedentia  el 
exccssa;  boc  non  solvil.  quia  adliuc  restat  quaestio, 
quod  illoruin  magis  excellil.  utruin  bonitas ,  vel 
propinquitas.  Et  quod  bonitas,  videtur,  cum  cari- 
tas  per  se  el  primo  respicial  bonitatem.  Quod  ite- 
riim  propinquitas ,  videtur,  quia  penes  illam  atten- 
ditur  et  assignatur  ordo  caritatis8. 

Respondeo:  Dicendum.  quod  est  amor  compla-  ^"P1' 

1  '  raor. 

centiae  et  amor  beneficentiae.  Vmore  complacentiat 

amat  quis  aliquem .  quando  eius  facta  acceptat  e1 
ipsuni  approbal  et  in  bonitate  eius  coniplacet  sibi. 
Amore  vero  beneficentiae  amai  <piis  aliquem,  quando 
vull  ei  benefacere  et  diligit  liiiii.non  tantum  quia 
sit  bonus,  sed  uts\\  bonus9.  Quantum  ad  primum  Noumdom. 
amorein  ponderal  bonitas,  quanlum  ad  secundum 
ponderat  propinquitas.  Unde  esto,  quod  paler  meus 
sit  nialiis.  et  alius  exliancus  sit  bomis:  magis  Av- 
beo  velle  el  (lesiderare  el  pincur.ne .  quud  patei 
nieiis  sil  bonus  el  in  caritalc  penii.uieal  quain  alius 
exlraneus.   licel    ipsiiin  el     facla    eius,  qiiamilm 

in  siaiu  peccati,  non  debeam  approbare  ".  —  E1  pei 
hoc  patel  responsio  ad  quaestionem  pmpositam,  pa- 

tei  eliaiii   responsio  ad   obiecta. 


1  Quaest.  ■>.  seq.  ii  d.  28.  q.  6. 

2  Vat.  et  sit-  sumus  nos.  Posl  pauca  cod.  A  vocl  coniun- 
ctio  bene  praeflgil  ibi. 

:t  Edd.  hlc  addunl  modus  h    paulo    Inferius   pro  praeter 
haec  subsiituunt  propter  haec. 

4  C.u.  supra  q.  I.  ad  ■'{.  seq.  e(  q.  S.  In  corp. 

5  Vlde  Gen.  -2,  24  ;  Matth.  19,  ."».  seq. ;  I.  Cor.  6,  16. 
Proxime  ante  pro  cum  sit  cod.  K  est  sicut.  Non  Ita  multo  posl 
'■  Id   omittunl  et  servus. 


•'■  Cfr.  de  hoc  dublo  B.  Albert.,  hlc  a.  8 

7  Vide  dub.  praci  ed. 

K  Ui  ostensum  csi  In  dub.  praeced.  —  Paulo  superius  pn 
excellit  codd.  A  \  excellaU 

"  Respiciunlur  verba   Vugustlnl  supra  i.  28.  q.  •_'.  tundam 
:i.  allata.  —  Cod,  U  sed  etiam  nt  sit  bonus.  Mox  cod.  bb  i\ 
secunda  manu)  bls  praeponderst  pro  ponderat. 
iprn  '|    i.  ad   '> 


li.V. 


SENTENTIARUM  \A\i.  Ili. 


Dub.  V. 

Ii. 'in  quaeritur  de  hoc  quod  dicit:  Perfecla  ca- 
ritas  haec  est,  ut  quis  paratus  sit  pro  fratrihus 
mori.  Obiicitur  enim  contra  hoc:  quia,  si  haec  est 
perfecta  caritas,  ni  sit  paratus  pro  fratribus  mori ; 
cum  homo  '  in  imperfecta  caritate  consistens  non 
sit  paratus  mori  pro  Deo ,  videtur,  quod  perfeclns 
amplius  diligaX  proximum ,  quam  imperfectns  Deum. 
Sed  in  contrarium  huius  est:  quia  caritas  quantum- 
cumque  p;irv;i  diligit  Deuin  propter  se  et  super 
omnia;  hoc  auteni  perfectus  nunquam  facit  proximo. 

luxta  lioc  quaeritur :  eum  caritas  sit  nobilissi- 
Diiiicnitss.  uuiin  opus  Dei,  et  Dei  perfepla  sint  opera2;  vide- 
tur,  quod  omnis  caritas  sK  perfecta:  male  ergo  liic 
distinguitur  i)er  perfectum  et  imperfectum. 

luxla  hoc  etiam  posset  quaeri,  quomodo  ca- 
ritas  imperfecla  habeat  perfici  el  angeri ;  sed  hoc 
fuit  delerminatum  in  primo  libro.  distinctione  de- 
cima  .septima ,  et  secundo,  distinclione  vigesima 
seplima  s. 

Kkspondeo:  Dicendum,  quod  signum  perfectae 
caritatis  et  effeclus  est  promptitudo  moriendi  pro 
fratre;  ista  tamen  promptiludo  non  inest  caritati  so- 
lummodo  ex  dilectione  fratris,  ^ed  ex  dilectione 
votandum.  fratris  relata  ad  dilectionem  Dei,  quem  perfectus 
propter  se  et  super  omnia  diligit  et  ob  cuius  aino- 
rem  etiam  pro  ipso  fratre  vult  mori.  Ideo,  quamvis 
hoc  non  reperiatur  ii;  viro  imperfecto  respectu  Dei, 
non  tamen  sequitur.  quod  minus  diligat  Deum,  quam 
perfeclus  proximum,  sed  quod  minor  esl  dilectio 
unius  respectu  Dei  quam  alterius  4. 

Ad  iltud  quod  obiicitur.  quod  caritas  semper 
Ad ditticui- est  perfecta;  dicendum,  quod  perfectum  dicitur  du- 

tatem.  l  .  }  , .       , 

Dupiex  per- phciter:  vel  in  se,  vel   in    ordine".    Loquendo    de 

fectum.  ...  . 

perlectione  in  se ,  caritas  m  sui  principio  est  imper- 
fecta,  sed  per  cremenlum  perficitur.  Loquendo  au- 


tem  de  perfectione  ordinis,  qua  quidem  perfeclione 
omuia  opera  Dei  dicuntor  esse  perfectajsiecaritas, 
in  quocumque  statn  sit,  perfeclionem  habet,  quia 
ordinata  est  in  suum  linem  et  potest*  elicere  debi- 
tara  operationem.  —  Aliter  dislinguitur  perfectio  jw/*-Aiial 
ficientiae  et  exceUenttae,  sive  perfectio  secundnm 
naturam  et  secnndnm  tempus,  sicut  io  secundo  li- 
bro,  distinctione  quarta7  est  explanatum. 

Dub.  VI. 

Item  qnaeritur  de  hoc  quod  dicit,  quod  carir 
tas ,  cum  ad  perfectionem  venerit,  dicit:  Cupia  dis- 
solvi  et  esse  cum  Christo.  Contra  hoc  est,  quia  bea- 
tus  Martinus8,  tjui  valcle  perfectam  habebat  carita- 
tem,  in  morte  dicebat:  «Domine,  si  adhuc  populo 
tuo  sum  necessarius,  non  recuso  laborem  ».  —  Item, 
hoc  ipsum  videtur  per  rationem,  quia  maioris  per- 
fectionis  signum  esl  appetere  laborare  et  allligi  pro 
aliquo,  quam  appetere  quiescere  cuin  eo:  ergo  vi- 
cletur,  quod  ad  perfectam  caritatem  non  perlineat 
dicere:  Cnpio  dissolvi  et  esse  cum  Christo,  sed  ma- 
gis :  cupio  laborare  pro  Cbristo  9. 

Respondeo:  Dicenduin,  quod  desiderium  quie- 
scendi  cum  Cbristo  potest  venire  ex  duplici  causa:DaPiei 
vel  propter  taedium  malorum  praesentium,  vel 
propter  contemptum  terrenorum  et  abundantem 
praeguslationem  cae/esdum.  Primo  modo  esl  signnra 
imperfectionis ,  non  perfectionis,  quia  sic  recusat 
laborare;  secundo  modo  signum  est  perfectionis , 
cjuia  non  recusat  laborare,  sed  spiritus  tanto  amo- 
ris  Christi  desiclerio  stringitur,  quod  vix  potest  in- 
ler  se  et  Deum  interpositionem  corporalis  parietis 
sustinere;  imde  boc  signum  est,  quocl  amat  Deum 
perlecte.  —  Alia  vero,  quae  dicuntur  in  littera,  sa- 
tis  sunt  plana,  et  quaedam  ex  eis  ,0  satis  declara- 
buntur  in  distinctione  proxima. 


1  Pro  homo  ood.  A  ergo.  Aliquanto  inferius  pro  quia  ca- 
ritas  codd.  c;  K  exhibent  quod  caritas,  et  subinde  post  quan- 
tumcumque  cod.  K  subdit  est.  Dcinde  codd.  B  M  voci  proximo 
praemittunt  pro. 

2  Deut.  32,  i.  —  Post  pauca  pro  distinguitur  Vat.  di- 
xtiiujitiL. 

3  Art.  2.  q.  2.  (Codd.  et  edd.  alleganl  d.  26.),  et  I.  Sent. 
d.   I".  p.  II.  q.   |.  seq. 

4  ('.!!■.  d.  30.  q.  2. 

5  Vide  Aristot.,  V.  Metaph.  lext.  21.  (IV.  c.  16.). 

6  Cod.  K  quia  cum  ordinata  est  iri  suum  finem,  potest 
elicere  etc. 

7  Lit.  Magistri,  in  fine,  et  Comment.  dub.  3.  (ubi  exponitur, 
qiiid  differat  iutt-r  perfectionem  secundum  naturam  et  perfe- 


ctioneni  secundum  tempus).  Cfr.  ibid.  d.  34.  (ubi  quid  perfe- 
ctum  sit  secundum  sufficientiam ,  quid  secvndum  snperabun- 
danliam,  docetur).  Edd.  aliegant  d.  3.  —  Cfr.  de  hoc  dubio 
S.  Thom.  et  Petr.  a  Tar.,  hic  circa  lit. 

8  Vide  Antiph.  2.  ad  Laudes  in  festo  S.  Martini  (I I.  Nov.). 
Cfr.  etiam  Alcuin. ,  Serm.  de  translat.  S.  Martini ,  n.  Ii,et  IJer- 
nard.,  Serm.  in  festo  S.  Martini,  n.  17,  ubi  in  notula  sermoni 
apposila  allegatur  Sulpit. ,  Epist.  3.  ad  Bassul. 

9  Cod.  Z  pro  proocimo.  Paulo  superius  cod.  K  omittit  cum 
Cltristo. 

10  Exempli  gratia,  de  dilectione  inimicorum  et  de  perfe- 
ctione  caritalis.  —  Cfr.  de  hoc  dubio  S.  Tliom.,  Petr.  a  Tar. 
et  Richard.  a  Med. ,  hic  circa  lit. 


IUSTIXCTIO  XXX. 


fl  U  V» 
).).) 


DISTIXCTIO  XXX. 


Cap.  LMCl.M. 

S»  melius  sit  diltgere  inimicos  quam  amicos. 

Hic  solet  quaeri , .quid  potius  sit  plarisqae  merili, 

ililigere  amicos.  an  diligere  inimicos.  Sed  liaee  coin- 
•  paratio  implicila  esi.  Si  eaira  conferatur  dilectio  ami- 

ET  coruin  lantiim  dileclioni  amicoruiii  el  eliam  inimico- 
rom,  perspicua  esl  absolutio.  Sed  si  in  aliquo  uno 
liomine.  qui    diligil  simul  aniieum  el  iniinicum,  quid 

pt-horum  potius  sil,  quaeratur;  obscora  est  responsio, 
quia  de  motu  menlis  agitur,  de  quo  non  esl  nobis  fa- 
cile  iudicium.  an  unus  et  idem  molus  sit  erga  amicum 
el  inimicum,  sed  erga  amicum  inlensior;  an  duo,  unus 
erga  inimicum,  qui  dicitur  difficilior ,  aller  erga  ami- 

m.- cuin. -<jui  videlur  ferventior.  Xec  incongrue  putatur 
melior  qui  est  fervehtior ;  vel  si  uiuis  idemque  est, 
idem1  polior,  ubi  esi    ardenlior,   non  iraprobe  aesli- 

ipi-  malur.  —  Augustinus  tamen  senlire  videlur,  maius  esse 

inga"  diligere  inimieum  <|iiam  amicum:  qoi*  perfectorum 
esse  dicit  diiigere  inimieos  el  benefacere  eis;  neque 
boe  a  lanla  mulliliidiue  impleri,  quanln  exauditur  in 
oralione  dominiea,  eum  dicitur:  Dimitte  nobis  debita 
■T",  sieui  ei  nos  dimitlimus  debitoribus  nostris.  II- 
lam  enim  spousiouem  dicil  a  mullis  impleri,  qui  non- 
dum  diligunl  inimicos.  Ait  cnim  sic  s:  « Magnum  esl 
erga  eum  qui  tibi  nibil  mali  fecerit,  esse  benevolum 
ei  beneflcom;  illud  mulio  grandius  et  magnificentissi- 
mae  bonilalis  esl ,  ut  liium  quoque  inimicum  diligas, 
et  ei  qoi  libi  niabiin  vult  et,  si  polest.  facit,  lu  sem- 
per  boinim  velis  faciasque  quod  possis,  audiens  di- 
ceolem  lesom:  DiUgite  inimicos  vestros,  et  benefacite 
his  qui  odiTn.nl  vos ,  et  orate  pro  persequentibus  et 
calumniantibus  vos.  Sed  qoooiam  perfectorom  Gliorom 
Dei  est  islnd,  quo  quidem  se  debel  omnis  lidelis  ex- 
lendere  el  humanum  aniinum  ad  bunc  alTeclum4,  orando 
Deum  secomqoe  ageodo  loctaodoque ,  perdocere;  la- 
men.  quia  boc  lam  inagnuiu  bonum  lanlae  mollitodi- 
nis  non  est,  qoaotam  credimos  exaodiri,  cora  in  ora- 
liiuie  dicitor:  Dimitte  nobis  debita  nostra,sieut  etnos 
dimittimus   debitoribus   nostris  ,  procol  dobio   verba 

■  s.  sponsionis  lioios  implentur,  si  bomo,  qoi  nondom  ita 
profecil,  ul  etiam  diligal  inimicum,  lamen,  qoaodo 
rogatur  ab  bomine.  qoi  peccavil  in  eum,  ut  ei  dimillal, 
dimiitil  ex  eorde:  qoi  eliam  sibi  rogaoti  \ult  dimilli, 
cum  oral  et  dieit:  sicul  el  nos  dimiltimos  debiloribos 
nostris».  ■Qoicomqoe  vero  rogal  hominem,  in  qoem 
peccavit,  si  peccato  soo  movetor,  ol  roget,  oon  est 
adbuc   deputaodos   inimicos,  ui  eom  diligere  sii  diili- 


cile,  sicui  erai .  qoando  inimicitias  exercebat.  Qoisqois 
vero  rogaoli  et  poenitenti  non  dimittit,  non  existimel  . 
a  Domino  sua  peccata  dimitti:  qoia  ineniiri  Veritas 
non  potest,  qoae,  com  docoissel  oraliooem,  baoc  in 
ea  posilam  senlentiam  commendavit  dicens:  Si  dimi- 
seritis  hominibus  peecata  eoruma  dimittet  et  vobis  Pater 
vester.  Si  vero   //'<//    dimiseritis  ,   nec  1'"/'  r  di- 

mittel  vobis  peceata  veslra».  —  Eoce  hinc  baberi  \i- 
delur,  quod  el  praelaxavimus,  seilicel  maioris  virtolis 
ss  diligere  inimieum  ei  benefacere  ei,  quam  illom 
qoi  nibil  mali  nobis  fecil,  vel  amicom. — Qood  si  qois 
simpliciler  concedere  noluerit  dicens:  inlensius  diligi- 
tur  amicus  quam  inimieus,  et  ideo  illud8  polius  islo; 
delerminet  isla  secundum  praemissam  intelligenliam 
dicens,  ibi  comparalionem  esse  faclam  inler  dileclionem, 
qua  diligitur  lantuin  amicus,  et  illam  qua  amicus  el 
iniroicos  diligilor.  —  lilud  vero,  quod  sequitor,  magis 
nos  movel,  qood  scilicel  dicit,  non  esse  lantae  mulli- 
tudinis  diligere  inimicos,  qoanla  exaodilor,  cora  dici- 
tur:  Dimitk  nobis  etc;  ubi  dalur  '  inlelligi.  qnod  ali- 
cui  a  Deo  dimiltuolor  peceaia  non  diligenti  inimicora, 
si  tamen  fratri  rogauli,  qui  in  se  peccavil,  dimiltit. 
Sed  cum  peccata  oon  dimittantor  alicui  adolto,  nisi 
earilatem  babeal:  sequilur,  ut  caritalem  habeal  <pii 
non  diligit  inimicum.  Quomodo  ergo  nomine  proximi 
omnis  bomo  intelligilur  in  illo  mandalo 8 :  Diliges  pro- 
ximum  tuum  sicut  te  ipsum  ?  Si  enim  onmis  homo  pro- 
ximus  est,  lunc  el  inimicus:  praecipimor  ergo  et 
inimicos  diligere.  El  qoia  illod  praeceplnm  generale 
cst  .  omnibus  praecipitnr  omnes  homines  diligere , 
eliam  iuimicos.  —  Quidam  quod  bic  dicitur  simplici- 
ler  lenere  voleotes,  illod  praeceplora  determioaol  di- 
centes,  illic  perfectis  dari  in  praeceptum  diligere  omnem 
bominem,  eliam  inimieum:  minoribus  vero  in  consi- 
lium,  in  praeceptum  vero  eos  diligere,  qui  nibil  mali 
fecerunt  eis,  et  inimicos  non  odire.  —  Sed  melius  esl, 
ul  inlelligatur ,  omnibus  illo  mandato  praecipi  cuoctos 
diligere,  etiam  ioimieos;  coi  seosoi  allestanlur  superius 
positae  auelorilales  el  aliae  miiltae.  Illud  vero  Augu- 
slioi  novissime  positum,  de  perfecta  carilate  dielum 
inielligitur.  qoae  lantum  perfectorom  est,  qoi  non  so- 
luin  amicos,  sed  eiiam  inimicos  perfecte  dillgool  eisqoe 
beoefacioul;  qoae  perfectio  dilectioois  non  esl  laotae 
raollitudinis,  quanla  exaudilur  in  oralione  dominica. 
El  boe  re  vera  grande  esl  <i  eximiae  bonilalis,  scilicel 
perfecte  diligere  inimicum;  ita  el,  cum  dicil*:  ■  impleri 
verba  illius  sponsioois  ab  homioe,  qoi  nou  ita  profe- 
cil,  ol  diligai  inimicom»;  de  dileclione  perfecta  acci- 
piendom  esl 


Dnliinra  3. 


- 
inr. 


Diffi 

qaoad  dili- 
L-ento-u. 


lio  aliornm. 


Delfi 


1  Codd.  BCDE  edd.  I.  6,  B  inde  sicul  eliam  Erf.,qui 
aitilii :  nlii  ihi ,  quod  eliam  in  nostra  lectione  supplendum  esL 
Paulo  superlus  posl  melior  codd.  <:n  adifduni  ille. 

!  Vat.  '•!  i-ilil.  i.  6,  B   i/niii ,    refraganUbus   etiam    eodd. 

—  Locus  Scripuin Bl  Maub.  <i.  18. 

\  igust    Endihid.  c.  73.  n.  19.  —  Lod  Scripturae  sunl 
Matih.  •>,  li:  Luc.  6,  -27.  --  Vat.  cum  originali  indpil  bIi  :   '/- 
mu  magnum  etc.  —  Seq.  locus  Ibid.  c.  Ti. 

i.i    \i  r.  cum  edd.  I,  -2.   ;.  1  tffectum,   refraganle 
etlam  originali. 


'  lia  originale,  codd.  CE  el  Vat.  cum  ed    i  .  In  alils  '/,- 
s/imrt.  —  Locus  Scriplurae  esl  Hatth.   6,    11.  IS.        IV 
mittet  el  vobu  Pater  vester  cod.  l>  el  edd.  i  .  s  dmitteni 
vobis  peccata  vestra,  refraganie  etiam  originali. 
s  ipple :  esi .  scll.  diligere  amlcum. 

"  ii.i  edd.  I,  R;  In  alils  '/"/.  Inferius   pro    dimittit,  edd. 

I  .    s    thmltlnt. 

-  \l  lllh  -11 

ustinus,  ii 


636 


SENTENTIARUM  UK.  III. 


COMMENTARIUS  IX  DISTINCTIONBM  XXX. 

De  earitate  quantum  ad  meriti  perfectionein. 


Hic  solet  quaeri,  quid  potius  sit  etc. 


DIVISIO  TEXTUS. 


Supra  egit  Magister  de  caritate  quantum  ad 
essentiam  et  definitionem  et  quantum  ad  diligibi- 
lium  distinctionem '  et  quantum  ad  ordinem.  llic 
seqiiitur  quarta  pars,  in  qua  agit  de  eadem  quan- 
tum  ad  meriti  perfectionem.  Dividitur  autem  pars 
isla  in  partes  duas.  In  quarum  prima  determinat 
de  perfectione  caritatis  in  inerito  quantuin  ad  eins 
motus  comparatos  ad  invicem,  utpote  de  dilectione 
amicorum  et  inimicorum.  In  secunda  vero  agit  de 
eadem  in  comparalione  ad  diligentem,  ibi:  Illud 
verd,  quod  sequiiur,  magis  nos  mouet  etc. 

Prima  pars  dividitur  in  tres  partes.  In  quarum 
prima  movet  quaestionem  2.  In  secunda  vero  inlro- 
ducit  auctoritatem  Augustini,  quae  suae  responsioni 


videtur  obviare,  ibi:  Augustinus  tamen  senlirt 
detur.    In  tertia    vero   praedictam  auctoritatem  ex- 
planat,  ibi:  Ecce  luc  haberi  videtur  quod  pra<:la- 
xavimus. 

Similiter  secunda  pars  Ires  habet  pirtes.  In 
qnarmn  prima  introducit  quaestionem,  qnae  ex  au- 
ctoritatibus  Augustini  habet  originem,  qua  quaeritur 
de  dileclione  inimicorum  in  comparatione  ad  dili- 
gentem.  In  secunda  vero  ponit  determinalionem  quo- 
rundam ,  ibi:  Quidam  uero  quod  hlc  dicitur  sim- 
pliciter  lenere  uolentes.  In  lertia  vero  subiungit 
determinationem  suam,  ibi:  Sed  melius  esl ,  ut  in- 
telligatur  etc. 


TR\CTATlO  QUAESTK )NUM. 


Ad  intelligentiam  autem  huius  partis  incidit  liic 
quaestio  de  caritate  quantum  ad  perfectionem  me- 
riti.  Et  circa  Iioc  sex  breviter  possunt  quaeri. 

Primum  est,  ulrum  quis  ex  quantulacumque 
caritate  possit  quantaecumque  tentationi  resislere. 
an  hoc  sit  solius  caritalis  perfectae. 

Secundum  esl,  utrum  homo ,  in  quantulacum- 
que  caritate  constitutus.  teneatur  mortem  pro  Chri- 
sto  subire. 


Tertium  est,  utrum  habens  caritatem  perfe- 
ctam  teneatur  ea  quae  sunt  perfectionis,  implere. 

Quartum  est,  utrum  omnes,  tam  perfecti  quam 
imperfecti,  teneantur  inimicos  diligere  quantum  ad 
affectum. 

Quinlum  est,  utrum  omnes  teneantur  inimicos 
diligere  quanlum  ad  effectum. 

Sextum  est,  quid  sit  melins  et  maioris  meriti , 
utrum  diligere  amicum,  an  diligere  inimicum. 


ARTICULUS  UNICUS. 
De  carilale  quantum  ad  perfectionem  meriti. 

QUAESTIO  I. 
Uttum  cum  quantulacumque  caritate  possit  quis  resistere  quantaecumque  tentationi. 


Circa  primum  sic  procedituret  quaeritur,  utrum 
cum  quantulacumque  caritate  possit  quis  resistere 
quantaecumque  tentationi.  Et  quod  sic,  videtur. 

1.  Super  illud  Psalmi3:  Bonum  mihi  lex  oris 
\Tsg.mofui    etc:    dicit    Augustinus:    «  Plus    diligit    caritas 

parte  affir-  °  D 

matiw.      Deum,  quam  cupidilas  millia  auri  et  argenti».  Hoc 
est  verum   de   quantulacumque  caritate;  et  si  hoc, 


quantulacumque  caritas  excedit  omnem  cupiditatem 
sua  virtule:  si  ergo  magnitudo  tentationis  attenditur 
secundum  magnitudinem  cupiditatis,  videtur.  quod 
per  quantulamcumque  caritatem  possumus  maximae 
tentationi  resistere. 

±  Item,  (iregorius4:   «  Debilis    est  hostis.  qui 
non  vincit  nisi   volentem»;   sed   quantulamcumque 


1  Cod.  K  numerum. 

2  Edd.  hi"  addunl  ct  determinat  secundum  suam  opinio- 
nem.  Paulo  ante  pro  in  compnvntione  cod.  Z  per  comparationem. 

3  Ps;ilm.  I  is,  7-2.  —  Verba  August.  habentur  in  eius  Enar- 
rat.  super  hunc  Ps.,  serm  17.  n.  10. 


*  Libr.  V.  Monil.  c.  22.  n.  63.  De  verbis  ipsis  vide  tom. 
II.  pag.  170,  nota  2.  Similis  sententia  invenitur  in  quodam  ser- 
mone  attributo  Augustino,  nunc  in  append.  operum  eius  serm. 
37.  (alias  197.  de  temp.)  n.  6;  et  in  Bernard.,  Serm.  in  Cantic. 
65.  n.  i. 


DIST.  XXX.  ART.  UXICUS  QUAEST.  I. 


6«-  — 


habet  homo  earitatem ,  habet  quo  potens  est  non 
veUe  vinci:  ergo  si  per  nolle  vinci  resislit  omni  ten- 
tationi  et  tentatori.  videtur.  qnod  per  quantulam- 
cumqne  caritatem  possit  homo  superare  omnem  ten- 
tationem. 

3.  Item ,  potenlior  est  caritas  in  bonum.  qnam 
sit  culpa  in  malum1;  sed  peccatum  mortale  quan- 
tumcumque  parvum  sufficil  ad  expellendam  ma- 
gnam  graliam:  ergo  caritas ,  quantumrumque  parva 
sit,  sufficiens  est  resistere  tentationi  maximae. 

4.  Item.  caritas.  quanlumcumque  parva  sit, 
hominem  lacit  diligere  Deum  propter  se  et  super 
omnia  et  facit  hominem  in  Deum  confidere  plus 
quam  in  se:  sed  qui  Deum  propler  se  et  super 
omnia  amat  et  in  Deum  confidit  habet  Deum  adiu- 
torem.  et  qui  habel  Deum  adiutorera  omni  tenta- 
tioni  potest  resistere2:  ergo  homo  ex  quantulacum- 
que  caritate  superare  potest  omnem  tentationem. 

.').  Item,  gratia,  quantumcumque  sit  modica . 
potentior  est  et  excellentior  quam  natura;  sed  homo 
in  slatu  innocentiae.  in  puris  naturalibus  constilutus, 
poterat  quantaecumque  tentationi  resistere3:  ergo 
existens  in  gratia  potest  quaniaecumque  tentationi 
resistere,  quantulamcumque  habeat  caritatem. 

6.  Item.  esto  quod  aliquis  habeat  modicam  ca- 
ritatem  et  tentetur  magna  tentatione,  aut  potest  illi 
resislere,  aut  non  potest.  Si  potest ,  habeo  propo- 
siium.  Si  no7i  potest;  et  nullus  peccat  in  eo  quod 
vitare  non  polest  * :  ergo  consentiendo  tali  tentationi 
non  peccat.  Sed  boc  est  falsum:  ergo  et  illud,  ex 
quo  hoc  sequitur:  redit  ergo  idem  quod  prius. 

Sed  coxtra:  1.  Primae  ad  Corinthios  decimo5: 
pMe  Fidelis  Deus ,  qui  non  permitlit ,  vos  tentari  supra 
id  i/uod  potestis;  constat.  quod  loquitur  haben- 
tibus  carilatem:  ergo  si  Deus  permitteret,  diabolus 
tentaret  hominem  habenlem  caritatem  snpra  posse: 
ergo  non  videtur,  quod  cum  quantulacumque  caritate 
possit  homo  resistere  tentationi  maximae. 

"2.  Item,  super  illud  Psalmi6:  Proba  me ,  Do- 
mine,  et  tenta  me;  dicit  auctoritas :  «  Prius  vires 
nostras  inspice,  et  postea  tentari  permitte»;  sed  hoc 
non  peteret,  nisi  posset  tentari  supra  vires:  ergo 
videtur,  quod  aliqua  tentatio  sit,  cui  non  sullicit 
resistere  virtus  caritatis  modicae  et  imperfectae. 

3.  Itein.  Ambrosius.  in  quodam  sermone  de 
Confessoribus  T :  «  Diversa  sunt  genera  inimicorum, 
qui  secundum  virium  nostrarum  quantitatem  com- 
pensato  nobiscum  agone  luctantur » ;  sed  maiores 


vires  habet  caritas  perfecta  quam  imperfecta:  ergo 
si  illa  habet  luctam  snis  viribns  proportionabilem , 
videtur.  quod  aliqua  Incta  sil  supra  vires  caritatis 
imperfeetae. 

4.  Item .  virtus  caritatis  maxime  relucet  in  pu- 
gna  8  et  tentationis  vicloria:  ergo  si  quantulacumqne 
caritas  potest  resistere  maximae  tenlationi.  videiur. 
quod  modica  caritas  sil  maximae  virtutis  et  perfe- 
ctionis:  quod  si  est  manilesle  lalsum,  restat,  quo.l 
et  illud.  ex  quo  seqnitor. 

o.  Item,  magnitudo  coronae  attenditur  senui- 
dum  magnitndinem  pugnae:  ergo  si  modica  earitas 
resistere  posset  lentationi  maxiinae.  videtur.  quod 
maxima  corona  deberetnr  ?  caritati  minimae.  Sed 
hoc  est  falsuin  manifeste:  ergo  etc. 

6.  Iiem.  quaedam  esl  pngna,  excnins  victoria 
purificatnr  anima  ab  omnibus  venialibus  et  siatim 
evolat  in  caeinm,  sicut  est.  qnando  pro  institia  mors 
homini  intentatnr:  ergo  si  modica  earitas  posset  re- 
sislere  quantaecumque  tentationi,  modica  caritas  pos- 
set  omnia  venialia  delere  et  statim  in  caelnm  fa- 
cere  evolare.  Qnodsi  hoc  absurdum  est.  restat  idem 
quod  prius. 

c  o  n  c  l  u  s  i  o. 

Concedi  polest,  quod  quartfulacumqiie  caritas  pos- 
sit  resistere  quantaecumque  tentalioni,  si  com- 
paralio  fit  lum  ad  dispositionem  divinae  pro- 
videntiae  tentalionisque  exordium  ,  tum  ad 
Ubertatem  vohmtalis;  sed  negandum  est  de 
caritate  per  comparationem  ad  consumma- 
tionem  victoriae  et  ad  defectum  pronitatis  et 
difficuttutis  iit  volunlate. 

Respondeo:  Ad  praedictorum  intelligentiam  est 
Dotandom,  quod  cum  quaeritur,  ntrnm  quantnla- 
cumqne  caritas  possit10  resistere  qnantaecumque  ten- 
tationi.  hoc  dupliciter  potest  intelligi:  aut  loquendo Dopi» <-.„„. 
de  polestate  caritatis  per  comparationem  ad  adiuto-  ££  «1» 
rium  divinae  providentiae  gubernantis,  aut   per  'r'iio.ar " 
comparationein  ad  vires  liberi  arbitrii  cooperantis. 
Secundum  atrumque  istorum  modorum  fnil  hic  du- 
plex  modus  dicendi. 

Si  enim  loqnamnr  per  comparationem  ad  dispo- 
sitionem  dxvini  regiminis,  sic  dixerunt  aliqui,  quod  opmioti 
ex   quantulacumque   oaritate  potest  quis  resistere  hm 
quantaecumque  tentationi;  alii  vero,  quod  non.  Kt 


1  Vide  seotentlam  Anselml,  tom.  II.  pag.  920,  nota  t.  ;ii- 
latam. 

•  Psalm.  MT,  7:  Dominus  milu  ndiutor ,  et  ego  despiciam 
mimicos  nii 

3  Cfr.  n.  Seot  lii.  iagfslri,  d.  xxiv.  c.  i  ,  et  Comment. 
ibid.  p.  I.  diili.  i.  —  Verbla  maioris  respondenl  llla  verba  Am- 
bru>ii,  l.  de  Oflic  mlnistroh  c.  7.  n.  •21:  Non  enlm  vehemen. 
lior  (••;(  natura  ad  diligendom  quam  gratia. 

*  August.,  I.  Retract  c.  (.t.  n.  -i.  «-t  III.  de  Llb.  \ r  I >.  <•.  is. 
n.  50:  Quis  enlm  peccal  In  eo  quod  nullo  modo  caverl  potesl .' 

5  Vers.  13,  ubi  Vutgata  patietur  pro  permittit, 

a.  liuiini .  —  Tom.  iii. 


6  Psalm.  25,  2.  —  Amtnrihitrin  bic  Intelllge  Glossam  or- 
ilinnrimn  (apud   Siiahum  el   l.yianiim). 

7  Pro  de  Confessorilnu  SupplemenL  Sum.  m<'\.  flal.  <<>l- 
lai.  ~i.  a.  I.  itr  Confessione,  sed  neque  sub  iio<-  neque  miI» 
illo  limio  sermo  repetitur  In  <•<!<!.  operum  ■Vmbrosli .  quaa 
prae  manu  habemus,  neque  ln  aiii<  lods   llla   verba  Invenire 

po(llil!Hl>. 

"  Cod.    K    lurhi 

Edd.  debeatw,  plures  codd.  debetur. 
Ulquol  codd.  <•(  edd    i  .  -'  potesL  Inferlus  pro  Secundum 
utrunupu  permultl  i  <"i<i  ei  SupplemenL  Sum.  m<-\.  Hal.  /  'troqut 


658 


SENTENTIARUM  1,115.  III. 


utrique1  verum  dicere  potuerunt  nec  sibi  contradi- 
iiini.  >i  recte  iotelligantur. 

Si  enira  loquamur  quantum  ad  tcnialionis  eror- 

conciosio  i.  dium,  quantulacuraque  caritas  potest  resistere  quan- 
taecumque  tentationi,  quia  Deus  bominem  habentem 
caritatera  nuoquam  deserit,  nisi  ille  voluntarie  ab 
eo  recedat;  quin  potius,  secundum  quod  augetur 
tentationis  belium,  operatur  Deus  caritatis  augmen- 
lum.  Unde  quaiitumcuinque  sit  modica  caritas  in  ho- 
mine,  nunquam  potest  invitus  ab  adversario  deiici , 
quia,  secundum  quod  crescit  bellum,  crescit  adiu- 
torium  ,  si 2  liomo  faciat  quod  in  se  esl.  —  Si  autem 

conciusio2.  loquamur  de  tentatione  quantum  ad  consummatio- 
nem  victoriae ,  sic  non  polest  esse ,  quod  homo  ex 
modica  caritate  resistat  tentationi  maximae,  quia  nnn 
patitur  ordo  divinae  iustitiae,  quin  ex  victoria  ina- 
gni  belli  fiat  amplificatio  meriti.  Unde  sicut  ista  duo 
non  contradicunt,  sed  simul  vera  sunt:  possibile 
est,  quod  ex  parva  caritate  in  principio  tentationis 
et  magna  in  fme  resistatur  magnae  tentationi;  et 
iterum :  possibile  est,  quod  ex  parva  caritate  in 
principio  et  in  fme  non  resistatur  magnae  tentationi: 
sic  non  obviant  sibi  illae  duae  opiniones. 

Similiter,  si  loquamur  de*polentia  caritalis  per 
comparationern  ad  vires  liberi  arbitrii  cooperantis , 

iterum  oPi- duplex  fuit  opinio.  Nam  quidam  dixerunt,  quod  ex 

niones  duae  ,  . 

conciiiandae.quantulacumque  cantate  polest  quis  resistere  quan- 
taecumque  tentalioni;  quidam,  quod  non.  El  ratio 
huins  est:  quia  de  viribus  liberi  arbitrii  adiuti  a  gra- 
tia  est3  loqui  dupliciter:  vel  quantum  ad  libertatem 
voluntalis ,  vel  quantum  ad  vitium  difficullalis  ad 
bonum  et  pronitatis  ad  malum. 

Si  igitur    loquamur   de  gratia  per   comparatio- 

conciusio  3.  nem  ad  liberlatem  voluntatis ,  sic  cum  ipsa  volun- 
tas  de  se  sit  libera  ad  consentiendum ,  et  per  gra- 
tiam  sit  liberata  a  servitute  peccati  et  cogi  hon  pos- 
sit 4,  potest  quantaecumque  tentationi  resistere.  — 
Si  autem   loquamur  per   comparalionem  ad    vilium 

conciusio  i.  difficultatis  et  pronitatis ;  sic  non  potest  resistere 
impulsui  tenlationis  fortis,  nisi  caritas  adeo  fortis 
sit,  quod  suo  vigore  contra  pronitatem  refrenet  a 
malo  et  contra  difficultatem  accendat  ad  bonum. 
Liberum  enim  arbitrium,  ex  una  parte  adiutum 
adiutorio  gratiae,  ex  alia  parte  corruptum  vitio  con- 
cupiscentiae ,  quando  excitatur  in  ipso  per  tentatio- 


nem  impetua  concupiscentiae,  secundum  quod  magis 
et  magis  fortiter  excitalur,  secuodum  hoc  indiget 
maiori  repressivo5. —  Kt  sic  diversis  consideralioni- 
bus  concedi  adhuc  potesl  de  caritate  per  comparor 
tionem  ad  Uberum  arbilrmm,  qnod  quantulacumqoe 
carilas  polesl  resistere  quantaecumque  tentationi,  et 
quod  non  potesl:  polest  quidem,  si  comparetur  ad 
dominium  libertatis;  non  poiest,  >\  comparetur  ad 
vitium  pronilatis  et  difficultalis.  Ef  hoc  melius  pa- 
tet,  si  quis  consideret  et  attendat  el  experimento 
cognoscat  statum  et  confiictum  bominum  tentatorum. 

Ex  bis  patet  responsio  ad  quaestionem  proposi-  F.piioga 
tam,  patet  etiam  nihilominus  responsio  ad  obiecta. 
Nam  rationes,  quae  probant.  quod  quantulacumque 
caritas  potest  resistere  quantaecumque  tenlationi,  pro- 
cedunt  de  ipsa  carilate  per  comparalionein  ad  Deum 
ipsam  adiuvanlem  et  promoventem  ,  et  per  compa- 
rationem  ad  voluntatis  libertatem ,  sicut  intuenti 
apparet. 

Verumlamen    illa   ratio.   quam    obiicit   de  pec-  Ad  arg 

pro  p 

cato,  non  valet.  Quod  enim  dicitur,  quod  quantum-  »«* 
cumque  parvum  peccatnm  sufficit  ad  expellendam 
quantamcumque  gratiam :  boc  non  est,  quia  pecca- 
tum  agal  in  ipsam  gratiam ,  sed  quia  facit  liberum 
arbitrium  deficere  a  gratiae  complemento8.  Ex  hoc 
aulem  non  potest  inferri ,  quod  propter  hoc  quan- 
tulacumque  gralia  sufficiat  ad  vincendum  omnem 
tenlationis  impulsum,  quia  facilius  est  deficere  quam 
bene  facere\  lnferri  tamen  potest,  quod  quantula- 
cumque  gratia  expellere  potest  omne  peccatum. 

Ad  rationes  vero,  quae  ad  oppositum  adducun- 
tur,  manifesta  eslsimiliter  responsio;  procedunt  enim  **«« 
de  ipsa  caritate  per  comparationem  ad  defectum  pro-  p^e 
nitatis  et  difficultatis ;  sicut  patet  de  primis  tribus 
rationibus;  vel  per  comparationem  ad  terminum  et  It_em  a 
consummaiionem  victoriae,  cui  respondet 8  perfectio 
meriti  et  magnitudo  praemii  quanlum  ad  excellen- 
tiam  victoriae  et  coronae;  et  hoc   modo  concessum 
est.  quod  non  potest  esse,  quod  modica  caritas  re- 
sistat  tentalioni  magnae ,  quia  non  patitur  hoc  ordo 
divinae  iustitiae,  sicut  praetaclum  est.  —  Et  secun- 
dum  hanc  viam  procedunt  tres  rationes  ultimae;  nec 
oportet   amplius   hic   immorari ,  quia   rationes  illae 
per  se  salis  manifestae  sunt  pertractanti 9. 


1  Codd.  A  F  T  et  Supplement.  Sum.  Alex.  Hal.  utrumque. 
Vat.  si  tamen. 

3  Codd.  H  I  K  N  U  continyit.  Proxime  ante  pro  adiuii  a 
gratia  edd.  el  adiuti  gratia,  codd.  C  D  adiuti  el  de  graiia. 

4  Vide  II.  Sent.  d.  25.  p.  II.  q.  4.  seq. 

5  Cod.  W  praesidio,  edd.  repressione ,  quae  etiam  mox 
omittunt  adhuc.  Deinde  pro  per  comparationem  cod.  H  in  com- 
paratione. 

8  Cfr.  II.  Sent.  d.  26.  q.  4.  ad  5.  —  Cod.  Y  sed  quia  fa- 
cit,  ut  liberum  arbitrium  deficiat  etc. 

7  Vide  supra  pag.  499 ,  nota  2. 

8  Cod.  A  respondent.  Inferius   pro   magnae  cod.  Z  maxi- 


mae ,  et  circa  finem  solut.  pro   hic   immorari   cod.  U  in  hoc 
immorari. 

9  Aliter  solvit  Guliel.  Antissiod.,S.  p.  111.  tr.  6.  c.  4:  Haec  est 
igitur  differentia  inter  primam  opinionem  et  secundam,  quia 
prima  dicit,  quod  ex  minima  caritate,  manente  minima,  potest 
;ili<|iiis  resistere  quantaelibet  tentationi,  sed  non  de  facili.  Secunda 
dicit,  quod  nullo  modo.  Sed  prima  magis  placet  nobis,  quoniam 
dicitur  in  Cantico  Deuter. :  Dei  pcrfecia  sunt  oprra  :  ergo  quae- 
cumque  Deus  armat,  perfecte  armat.  Virtutes  autem  non  dantur 
tantum  ad  informandam  animam,  quantulaecumque  sint,  sed 
etiam  ad  armandum  contra  omnes  tcntationes :  ergo  quantulae- 
cumque  sint,  sufficiunt  ad  resistendum  quantaecumque  tentationi. 


DIST.  XXX.  ART.  UNICUS  QUAEST.  II. 


659 


><  HOLIOS. 


I.  Praenotanduni  est,  quod  antiijui  Scliolastici,  sicut  el  Ss. 
Patres,  non  ita  distinguunt  et  separant  gratiam  habitualem  et 
actualem,  ut  theologi  recentiores  passim  faciunt.  Ipsi  enim  ha- 
bituali  attribuunt  non  lantum  eltectum  elevandi  animam  ad  sta- 
lurn  gratiae,  quo  quis  efTicitur  Deo  acceptus,  sed  etiam  vir- 
tutem  moventem,  illuminantem  et  roborantem.  ut  iam  obser- 
vatum  est  II.  SenL  d.  26.  q.  I.  et  6.  in  scholiis  (cfr.  S.  Thom., 
S.  I.  II.  q.  109.  passim).  Hincetiam  fit,  ut  S.  Thom.  (S.  III.  q. 
6-2.  a.  6.  ad  3,  q.  70.  a.  i.  in  corp.)  eundem  effectum  atlri- 
buat  gratiae  habituali ,  quem  hic  tribuit  caritati  i.  e.  habitui 
caritaUs,  qui  inseparabiliter  esl  connexuscum  graUa  babituali, 
vel,  ut  Scotistae  volunt,  non  nisi  raUone  ab  eo  disUnclus.  L)o- 
cet  enim,  quod  «  minima  graUa  potest  resislere  cuilibet  concu- 
piscentiae  et  vitare  omne  peccatum  mortale  ». 

II.  Pro  more  suo  S.  Bonav. ,  duplici  usus  distinctione.  ali- 
qualiter  conciliat  duas  sibi  oppositas  opiniones  dicitque,  utramque 
aliquid  veritalis  continere.  Prima  distinctione  utitur  etiam  S.  Thom. 
(III.  Sent.  d.  34.  q.  I.  a.  3.)  et  resolvit  ad  mentem  nostri  au- 
ctoris,  quod  virtule  minimae  gratiae  possit  quis  resistere  tenta- 
tioni  qualicuraque,  ut  huh  vincatur,  sive  ut  a  bono  proposito, 
oriente  tentalione,  non  cadat,  sed  non  ita,  ut  tentationem 
cincat  «  ex  magnitudine  virtutis  » ;  cum  caritas,  quae  in  prin- 


cipio  tentationis  sit  parva,  in  fine  eiusdem  fiat  magna.  «  Si  ta- 
men  ponatur ,  quod  semper  parva  maneret,  m>n  possel  per 
modum  dictum  tentationi  resistere  ».  Simiiiter  respondent  Petr. 
a  Tar.,  III.  Sent.  d.  31.  q.  I.  a.  i,  et Ricbard.  a  Med.,  III.  Sent 
d.  31.  a.  I.  q.  3.  De  opinione  Guliel.  Antisstod.  videpag.  658, 
nota  9. 

III.  Solutio  Beq.  (2.)  quaestionis  non  babet  diflicultatem  nec 
eadem  ab  aliis  commentatoribus  Magistri  Iraclatur.  Taogitur 
autem  ipsa  a  S.  Tboma  (III.  SenL  d.  29.  a.  8.  quaesUuna  2.N 
in  quaesUone:  utrum  omnes  teneantur  ad  caritatem  perfectam, 
praesertim  in  solutione  ad  3.  Similiter  in  eadem  quaestione  B. 
Albert,  III.  Sent  d.  29.  a.  8.  et  Petr.  a  Taf.,  de  III.  Sent  d.  29. 
a.  9.  ad  3.  breviler  tdem  dicunt. 

IV.  Tertiam  quaestionem  sic  proponit  B.  Aibert  (loc.  ctt. 
a.  9.  :  An  plus  secundum  actum  tenetur  diligere  perfectus  quam 
imperfectus;  el  resolvit,  quod  «  perfectus  tenetur  secundum 
actum  plus  diligere  e\  commisso,  non  ex  praecepto  (cfr.  Bonav., 
ibi  ad  2.i.  Praeter  bunc  tractal  eandem  quaesUonem  soli  -  3. 
Thom.,  loc.  ciL  a.  8.  quaestiunc.  3.  —  De  quinque  perfectionis 
generibus  vfde  pag.  662,  nota  i.  Videsis  ctiam  praeclaram  do- 
clrinam  de  vera  ratione  perfectionis,  quam  S.  Bonav.  cxhibet 
In  opusculo  Apologia  pauperum ,  resp.  I.  c.  2.  3. 


QUAESTIO  II. 
Utrum  homo,  in  quantulacumque  caritate  constitutus ,  teneatur  mortem  pro  Christo  subire. 


Secundo  quaeritur.  utruni  homo,  in  quantula- 
cumque  caritate  constitutus,  teneatur  mortem  pro 
Christo  stibire.  F.t  quotl  sic .  virietur. 

I.  Lncae  nono  ':  Qui  mc  erubuerit  et  meos  ser- 
p«*si-  mones ,  hunc  filius  hominis  erubescet,  cum  venerit 
m  maiestate  sua;  secl  Christus  nerninein  erubescet, 
cum  venerit  in  maiestate.  nisi  pro  mortali  peccato: 
si  igilur  sententia  ista  generalis  est,  videtur,  quod 
omnes  mortaliter  peccent.  qui  in  periculo  mortis 
erubescunt  ipsum  Dominum  confiteri:  ergo  omnes 
tenentnr  mortem  pro  Christo  subire. 

2  Item,  primae  Ioannis  tertio2:  Quoniam  ille 
animam  suam  pro  nobis  posuit,  et  nos  debemus 
pro  fratribus  animas  ponere:  si  ergo  Christus  pro 
omnibus  animam  posuit,  videtur .  quod  omnes  te- 
nentur  et  debent  mortem  pro  ipso  et  membris 
eius  subire .  cum  se  obtulerit  opportunitas  loci  et 
temporis. 

3.  Item.  quilibet  tenetur  plus  diligere  Deum 
quam  omne  creatum  ,  quantumcumque  sit  imperfe- 
ctus:  ergo  qnilibet  tenetur  pro  honore  Dei  et  gloria 
parvipendere "  se  et  sua:  cum   igiiur  opportnnitas 


temporis  se  offert.  videtnr,  quod  quilibet  teneatur 
mortem  pro  Christo  subire. 

\.  Item,  incomparabiliter  plus  diligenda  snnt 
bona  aeterna  quam  temporalia,  sicut  incomparabili- 
ter  sunt  meliora;  sed  unusquisque  libenter  dat  illud 
quod  minus  diligit  pro  eo  quod  magis  diligtt  :  si 
ergo  omnes  tenentur  ad  diligendnm  [tlus  vitam  ae- 
ternam  quam  lemporalein.  videtur.  qnod  omnes  le- 
neanlur  velle  libenter  morti  exponere  praesentem  vi- 
tam.  ut  lucrentur  aeternam.  Sed  quod  homo  tenetur 
velle,  pra  loco  et  tempore  tenetur  facere:  ergo 
opportnnitate  se  offerente,  videtur,  quod  omnes  te- 
nentur  mortem  pro  Christo  subire. 

Sed  contra:  1.  foannis  decimo  qainto4:  .Va/u-FuDdameuia. 
rem  caritatem  nemo  habet,  ut  animam  suam  po- 
nal  quis  pro  amicis  suis:  ergo  mortem  pro  Cbristo 
subire  videtur  perfectionis  maximae;  sed  homines 
imperfecti  non  tenentur  ad  opera  perfectionis:  ergo 
noii  omnes  tenentur  inortem  pro  Chrislo  subire. 

H.  Itcni.  ad  Romanos  sexto'  super  illud:  ffu- 
manum  dico  propter  infirmitatem  camis  v 
Glossa:  « Inveniuntur  aliqui ,  qui   praeponanl  insii- 


1  Vers.  26.  —  lo  mmori  codd.  K.UZ  repetunl  sua  posl 
maiestate. 

■  Vers.  16. 

5  Cod  V  impendere. 

4  Vers.  ia 

5  Vers.  19.  —  Pro  carnis  vestrae  codd.  el  edd.  contra 
Vulgatam  carnii  nostrae.  Glossa  invenllur  apud  Petr.  Lombar- 
dum,  qui  lamen  verbo  formidant  praeflxll  patL  Condata  esl 
e\  verbls  VugusL,  Serm.  159.  (allaa  17.  iU^  verbls  Ipostoll  c. 
6.  n.  7.  seq.:  Parum  •■>( ,  ul  contemnas  quidquid    le  delecla- 


li.it;  contemne  quidquld  te  lerrebat..  In  utroque  gradu  ama- 
tores  tusUUae  vos  probate.  Invenimus  forsitan  iliquos  qul  prae- 
ponanl  lustitlae   delectaltonem  voluptaUbus  el  delcctntlonl 
porls  sui ;  (iui  autem  pro  illa  poenas,  dolores  mortemque  con- 
lemnat,  putas  esl  allqula  In  vobls     Cfr.  Episi    145.    illas  144. 
n.  .'>.    -  in  Glossa  pro   delectationem  edd.   cum   muhls  codd 

«•\liilii-iii  dilectionem         Glossae  addu  lae  apud  Petr.  I bar- 

iluiii  ii.it  i ■   praemittuntur :  Sl  ergo  non  plus  servitur  i   - 
\.i.  Id  esl  saltem  tantum    servlatur,   quantum   tunc   Inlqultati 
sen  lebalur. 


660 


SENTENTIARUII  UB.  111. 


tiae  delectationem  voluptatibus  carais,  pro  iustitia 
tamen  poenas  mortemque  formidant»;  sed  constat, 
qUOd  secundum  auctoritatem  fcpostoli,  utdicitGlos- 

sa,  tales  sunt  servi  iusliliae:  ergo  cum  tales  nior- 
tem  refugfant,  videtur,quod  nonleneantur  mortem 
pro  Christo  velle  subire. 

3.  Ilem.  Augustinus  dicil,  et  habetur  in  fine 
praecedentis  distinctionis ' :  «  Perfecta  carilas  haec 
est,  ut  quis  paratus  sit  pro  fratribus  mori »  ;  et  hoc 
apparet  per  hoc,  quod  praelati  tenentur  ad  maiorem 
perfectionem  quam  subditi;  et  summa  perfectio,  quae 
a  praelato  exigitur,  est,  ut  ponat  animam  pro  subdi- 
tis,  secundum  illud  loannis  decimo:  Bonus  paslor 
animam  suam  ponit  pro  ovibus  suis.  Si  ergo  im- 
perfecti  non  tenentur  ad  opera  caritatis  perfectae, 
videtur,  quod  non  omnes  teneantur  pro  Chrislo  et 
eius  meinbris  mortem  subire. 

4.  Item ,  maius  est  mortem  pro  Christo  subire 
quam  omnibus  teinporalibus  abrenuntiare ;  sed  non 
omnes  tenentur  terrena  omnia  relinquere:  ergo  non 
omnes  tenentur  mortem  pro  Christo  subire.  Quod 
autem  maioris  perfectionis  sit,  patet  per  illud  quod 
dicit  Gregorius?:  «Non  magnum  est  abnegare  quod 
habes,  sed  valde  magnum  est  abnegare  quod  es»; 
et  constans  est,  quod  multo  maius  est  abnegare  se 
ipsum  quam  sua,  et  dare  corporis  vitam  quam  ter- 
renam  substantiam. 

conclusio. 

Unusquisque  tenetur  pro  Christo  mori,  sed  tan- 
tummodo  pro  loco  et  lempore,  quando  adest 
necessitas  vel  deserendi  iustitiam,  vel  amit- 
tendi  vitam. 

Respondeo:  Ad  praedictorum  intelligentiam  est 
notandum,  quod  subire  mortem  intentione  placendi 
Tripieimoti-Deo  hoc  potest  esse  tripliciter:  uno  modo,  quando 
temlttadest  necessitas  vel   deserendi  iustiliam  ,   vel  amit- 
tendi  vitam;  alio  modo.  quando  se  offert  opportu- 
nitas  manifestandi  divinam   gloriam  et  aedificandi 
Ecclesiam;  tertio  modo  solum  ex  hoc ,   quod  vitam 
suam  habet  exosam.  Primum  est  iustitiae  et  neces- 
sitatis;  secundum  est  perfectionis  et  supererogatio- 
nis;,  tertium  est  temeritatis  et  crudelitatis.  Unde  Au- 
gustinus3  illos,  qui  semetipsos  praefocant  et  praeci- 
pitio  collidunt  propter  vitae  praesentis  odium ,  dicit 
esse  sceleratissimos  et  crudelissimos  homicidas,  tra- 
ctans  illud  Ioannis  duodecimo:  Qui  odit  animam 


suam  in  hoc  mundo,   m   mtam  aeternam  custo- 
dit  eam. 

Cum  ergo  quaerilur,  utrum  omnes  teneantur  mor- 
tem  proChristosubire;  dicendum,  quod  pro  loco  et  ^^ . 

lempore,  ubi  tahs  optio  datur.  vel  quod  iustitia  de- 
seratur,  vel  quod  vita  perdatur,  ibi  omnes,  quanlum- 
cumque  sint  imperfecti,  tenentur  mortem  subire4  et 
praeeligere  magis,  Deo  dilecto,  mori  quam,  ipso  of- 
fenso,  vivere.  Ubi  vero  talis  necessitas  non  imminet,  conci« 
nec  datur  optio,  tamen  offert  se  opporttmtou  ma- 
nifestandi  divinam  gloriam  et  aedificandi  Ecclesiam, 
si  homo  se  morti  exponat,  mortem  subire  est  per- 
feetionis  el  supererogationis ,  ad  quam  non  omnes 
tenentur  pro  Christo  5.  —  Et  secundum  istam  viam 
procedunt  rationes  oslendentes,  quod  non  omnes  te- 
nentur  mortem  pro  Christo  subire ;  et  ideo  sunt  con- 

cedendae. 

Ad  illud  quod  ullimo' obiicitur  de  abrenuntia-  Ad  tui 
tione  substantiae  temporalis  et  perpessione  morlis, 
responderi  potest.  quod  ita  in  casu  necessitatis  est6 
omnia  temporalia  deserere  cuilibet  homini,  sicut  et 
mortem  subire,  immo  multo  fortius.  Unde  hoc  datur 
inlelligi  per  locum  a  minori;  et  ita  ratio  illa,  sicut 
et  aliae,  non  eogit,  nisi  prout  simpliciter  intelligi- 
tur,  ita  quod  homo  mera  voluntate  promptus  est 
temporalia  abnegare  et  mortem  subire. 

1.  Ad  illud  vero  quod  primo  obiicitur  in   con-sjg 
trarium,  quod  debemus  in  periculo  mortis  nomen 
Christi  confiteri;  dicendum,  quod  verum  est,  si  su- 
mus  in  necessitate '  positi,  quod  confiteri  oporteat, 
vel  negare.  Sed  potesl  esse  medium  inter  haec,  quia  >'<>ud 
imperfectus  potest  subterfugere  et  se  ipsum  occul- 
tare ,  nec  ex  hoc  dicitur  nomen  Christi  erubescere ; 
sed  tunc  erubescere  dicilur,  quando  timore  mortis 
negat  ipsum  Christum.  Ideo,  quamvis  omnes  tenean- 
tur  ad  hoc,  quod  nullus  neget ,  non  lameu  ex  hoc 
potest  concludi,  quod  omnes  simpliciler  teneantur 
ad  perferendam  morlem,  nisi  intervenienle  supra  di- 
cta  necessitate. 

2.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  quia  posuit 
animam  suam  pro  nobis,  nos  debemus  pro  fratribus 
animam  ponere;  dicendum,  quod  est  debitum  neces-vg 
sitatis  et  est  debitum  congruitads,  sive  debitum  , 
ad  quod  obligamur,  et  debitum ,  ad  quod  aamone- 
mur.  Bealus  autem  Ioannes  non  intelligit  de  debito 
primo  modo,  sed  de  debito  secundo  modo  8,  quod 
magis  spectat  ad  supererogationem  quain  ad  neces- 
sariam  et  generalem  obligationem. 


1  Cap.  3.  —  Locus  Scriplurae  inferius  occurrens  est  loan. 

10,  II. 

"-  Libr.  1.  Homil.  in  Evang.  homil.  32.  n.  I.  —  Superius 
pro  terrena  edd.  lemporatia.  Grca  Qnem  arg.  pro  corporis  ci- 
tniit  codd.  FG  corporalein  citam. 

3  ln  loan.  Evang.  tr.  51.  n.  10:  Sed  vide,  ne  libi  subre- 
pat,  ut  ie  ipsum  velis  interimere,  sic  inlelligendo,  quod  debes 
odisse  in  hoc  mundo  animam  tuam.  Hinc  enim  quidam  mali- 
gni  atque  perversi  et  in  se  ipsos  crudeliores  et  sceleratiores 
bomicidae  flammis  se  donant,  aquis  praefocant ,  praecipitio  col- 
lidunt  et  percunt  etc.  —  Locus    ScripL    csl    loan.    12,    2o.  — 


Paulo  anie  pro  temeritatis  edd.  substituunt  secerilatis ,  paulo 
inferius  eaedem  omittunt  et  crudelissimos. 

*  Codd.  A  0  addunt  pro  Christo. 

5  Codd.  EF  omittunt  pro  Christo ,  quibus  verbis  cod.  T 
adnectit  mortem  sabire. 

e  Verbo  est  cod.  Z  praemitlit  >tecesse ,  edd.  praeceptum. 
—  De  loco  a  mutori  vide  tom.  I.  pag.  833,  nota  5. 

'  Edd.  in  ca  necessitate. 

s  Cod.  Z  adiungit  dicto.  Superius  pro  animam  ponere  cod. 
Z  animas  ponere. 


DIST.  XXX.  ART.  UMCUS  QUAEST.  III. 


661 


3.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  quilibet  tene- 
tur  plus  diligere  Deum  quam  omne  creatum;  di- 
cendum,  quod  verum  est;  verumtamen  ex  hoc  non 
sequitur,  quod  homo  '  teneatur  pro  Christo  deserere 
udnm.  omne  creatum,  quia  potest  simul  habere  Christum 
et  creaturam,  quam  diligit.  Potest  enim  homo  simul 
servare  corporis  vitam  et  Dei  amicitiam ,  quia  non 
oportet,  nec  exigit  hoc  lex  caritatis,  quod  propter 
Dei  dilectionem  sustineat  quis  mortem,  nisi  incidat 
in  supra  dictam  necessilatem,  qua  scilicet  oporteat , 
eum  vel  Chrislum  negare,  vel  mortem  sustinere. 


4.  Ad  illud  quod  ultimo  obiicitur.  quod  homo 
libenter  dat  illud.  quod  minus  diligit ,  pro  eo  quod 
magis  diligit;  dicendum,  quod  veriim  est,  si  illud 
aliter  adipisci  non  possil;  et  quoniam  potest  liomo 
adipisci  vitam  aeternam  etiam  praeter  martyrii  to- 
lerantiam:  ideo  non  sequitur,  quod  onmes  lenean- 
tur  velle 2  pro  Christo  mori  simplicit<-r.  sed  sub 
conditione ,  videlicet  si  aliter  ei  placere  doo  pos- 
sint;  et  hoc  solum  est  in  articulo  praedictae  necessi- 
tatis 3. 


QUAESTIO  III. 
Utrum  perfectam  caritatem  habentes  teneantur  implere  ea  quae  sunt  perfectionis. 


Tertio  quaeritur,  utrum  perfectam  caritatem  ha- 
bentes  teneanlur  ea  quae  sunt  perfectionis,  implere. 
Et  quod  sic,  videtur. 

1.  Matthaei  quinto4:  Estote  perfecti,   sicut  et 
pposi-  Paler  vester  caelestis  perfectus  est;  hoc  dicitur  Apo- 

stolis  et  apostolicis  viris:  ergo  videtur,  quod  omnes 
viri  perfecli  teneantur  ad  ea  quae  sunt  perfectionis. 

2.  Item,  Gregorius  in  quadam  homilia5:  «  Cum 
augentur  dona,  rationes  crescunt  donorum  »;  unde 
et  auctoritas  dicit,  quod  «  cui  plus  committitur, 
plus  ab  eo  exigitur  »:  ergo  cui  committilur  perfe- 
cta  caritas;  cum  Deus  exigat  actum  convenientem 
habitui,  videtur,  quod  ille  teneatur  ad  opera  per- 
feclionis. 

3.  Item,  sicut  se  habet  caritas  imperfecta  ad 
opera  simplicis  iustitiae,  sic  se  habet  caritas  per- 
fecta  ad  opera  iustitiae  consummatae ;  sed  habens 
caritatem  imperfeclam  tenetur  ad  ea  quae  sunt  sim- 
plicis  iustitiae:  ergo  videtur.  quod  habens  caritatem 
perfectam  obligetur  ad  opera  perfectionis. 

4.  Item,  caritas  aut  proficit.  aut  deficit;  sed 
habens  caritatem  tenetur  non  deflcere:  ergo  tenetur 
proficere,  cum  non  sit  medium  inter  haec ''.  Qui  aii- 
tem  habet  perfectam  caritatem  non  potest  proficere 
nisi  in  operibus  perfectis:  ergo  videlur,  quod  omnis. 
in  (juo  est  perfectio  caritatis,  obligetur  ad  opera 
perfectionis. 

Sed  contba:  1.  Matthaci  decimo  nono7:  Sivis 

Muia.dt/  vitam  ingredi,  serva  mandata:  igitur  ex  sola 

observantia  inandatorum  videtur  quod   hoino  possit 

pervenire  ad  salutem:  ergo  qod  videlur,  quod  ad 

ea  obligetur,  quae  sunt  cantatis  perfectae. 


1  IM'0  honw  Vat  modo.  Inferius  pro  hoc  oodd.  A  T  l  haec. 

-  ln  cod.  K  deeal  velle. 

:)  Vlde  Bcholion  ad  praecedentem  quaesL 

<  Vere.  18. 

5  Libr.  I.  Homil,  in  Evang.  bomil.  9.  n,  l.  -  \<i  verba 
quae  sequuntur:  auctoriku  (Vat  auctoritas  dtvina)  dicii, 
aupple:  in  Glossa  ordinaria  (apud  Strabuna  el  Lyronum)  in  Luc 
12.  18:  Cui  iniiliiiii)  (IjiIuiii  est,  mullum  quaeretur  ;il>  eo. 

6  Bernard.,  Epist.  254.  n.  B.  att,  Inter  profecium  el  defectum 
in  boc  si.it u  mortalia  vitae  nihil  medium  Inventri.  Cfr.  Epfst. 
9t.  ii.  :>;  Serm.  3S.  de  Diversis,  n.  2.  el  Serm.  124.  n.  I. 


"2.  Item  .  Iacobi  tertio*:  Qui  non  offendit  in 
verbo,  hic  perfeclus  est  vir;  sed  nullus  tenetur  ad 
hoc,  quod  non  offendat  in  verbo,  qnantuineunique 
sit  perfectus:  ergo  propter  perfectionem  caritatis  non 
obligatur  quis  ad  ea  quae  sunt  perfectionis. 

3.  Ilem,  quanto  aliquis  est  m  maiori  caritate 
constitulus,  tanto  plus  habet  de  libertate  spiritus  ; 
et  quanlo  plus  habet  de  libertate  spirilus,  tanto 
paucioribus  vinculis  obligatur :  ergo  perfecti  non  te- 
nentur  ad  plura,  quam  teneantur  imperfecti.  quan- 
tum  est  de  ipsa  perfectione  caritatis.  Si  ergo  im- 
perfecli  non  astringuntur  ad  opera  perfectionis.  vi- 
detur  a  maiorih\  quod  nec  illi  debeant  astringi,  <|iii 
sunt  in  caritate  perfecta  constituli. 

o.  ltem,  status  carilatis  perfeclae  non  excedit 
caritatem  imperfectam  in  infinitum :  cum  ergo  mor- 
tale  excedat  veniale  in  infinitum  ",  quod  est  veniale 
imperfecto  non  est  mortale  perfecto,  quantum  esl  de 
ipso  genere  status:  ergonon  videtur.  quod  perfectio 
caritatis  obliget  hominem  ad  opera  perfectionis,  Si 
enim  obligaret.  iam  videretur ,  quod  perfectus  vir 
esset  peioris  conditionis. 

C  0  N  C  L  U  S 1 0. 

Slalus  caritalis perfectae,  ({ii<uit>nu  esi  de  set  >">,> 
oblif/tit  nisi  <i'i  eam  perfectionem,  7"" 
sistit  iii  impletione  mandalorum. 

Respondeo:  \d  praedictorum  intelligentiam  est 
Dotandum,  quod  multiplei  esl  geniu  perfe\ 
et  multiplex   »'st  etiam  ratio  ob  —  Quin- 


7  Vers.  17. 

«  Vere.  -  ihnor  fulcitur  ili«>  Bedae   dicto   (in 

laudaL):  «Quoildiana  esl   huiusmodi  el    inevitabilia  ofiensio  », 
uec  non  e(  lilo    Ibid.  in  \.  B.):  Nullua  loquentium  esl  qul   • 
aliquando  delinquat  in  llngua  sua 

1  i)i  >pii  itus  Domini,   Ibl  libertas    II.  l  De 

seq.  dicto  vlde  supra  >.  nota  8.  verba   kuguslini, 

iiiiini  est  esse  /»  Itgt,  aliud  tub  btgt. 

:i.   1  ■  'iii.   I.   |' 
11  Vide  i\ .  Senl   a  !•>.  |>.  II.  a.    t.  q.  1.       In  Bm 
cixid.  k  1;  \\  \  .1.1  adduni  quam  //»/> 


<;•;-_> 


SENTENTIARUM  1,115.  III. 


Genera  s  que  enim  perfectionis  genera  consueverunl  distin- 

perfectionii.       ...  e     .■  ,■/■■.•  ■  ,-, 

gui.  Una   est  perfectio  suffieientiae,  quae  consistit 

Prima.  in  adimpletione  mandatorura ;  et  de  hac  Matthaei 
quinto  ' :  Estote  perfecti,  sicut  Pater  vester  cae- 
seconda.  lestis  perfectus  est.  —  Secunda  est  perfectio  reli- 
gionis ,  quae  eonsistit  in  observantia  consiliorum; 
et  cle  hac  dicilur  Matlhaei  decimo  nono2:  Si  vis 
perfectus  esse,  vade  et  vende  omnia  quae  habes  etc. 

Tertia.  —  Terlia  est  perfectio  praelalionis ,  quae  consistit 
in  regimine  subditorum;  et  de.hac  dicitur  Lucae  sex- 
to3:  Perfectus  omuis  eril,  si  sit  sicut  magister 

Quarta.  eius.  —  Quarta  est  perfectio  comparalionis ,  quae 
consistit  in  oslensione  exemplorum;  et  de  hac  dici- 
lur  Genesis  sexlo  4 :  Noe  vir  iustus  atque  perfectus 

Quinta.  in  generationibus  suis.  —  Quinta  est  perfectio  tran- 
(juiUiuuis,  quae  consislil  in  consummatione  difflcil- 
limorum  et  optimorum ;  primae  Ioannis  quarto5: 
Perfecta  caritas  foras  mittit  timorem ;  et  Philo- 
sophus  dicit,  quod  «  perfecta  virlus  oplimorum  est 
operativa». 

Simililer  intelligendum  est,  quod  quinque  mo- 
Modi' 5  pbu-  dis  obligatur  aliquis  ad  aliquid.  Priroum  genus  obli- 

"jindi. 

gationis  est  propter  mandaium  divinum.  Secundum 
est  propter  votum  emissum.  Tertium  est  propter 
officium  susceptum.  Quartum  esl  propter  vitandum 
scandalum.  Quintum  est  propter  conscientiae  iu- 
dicium. 

Cum  ergo  quaeritur,  utrum  homo  in  perfecla 
caritale  existens  teneatur  ad  opera  perfectionis;  di- 
cendum,  quod  si  perfectio  accipiatur  primo  modo, 
videlicet  pro  perfectione  iustitiae,   quae  consistit  in 

conciusio  i.  impletione  mandalorum;  sic  obligatur  ad  illain 
perfectionem ,  sicut  et  alii ;  et  eo  magis  de  bono  et 
aequo,  quo  magis  percepil  donum,  per  quod  possit 
implere  divinum  mandatum.  —  Si  aulem  loquamur 

conciusioa.  de  alUs  generibus  perfectionisj  dicendum,  quod  non 
obligatur  homo  existens  in  perfecta  caritate  ad  illa, 
quantum  est  ex  obligalione  divini  mandati ;  nec 
aliter  obligatur,  nisi  interveniat  aliquod  vinculum 
sequentium ,  videlicet  votum ,  per  quod  obligetur 
ad  perfectionem  religionis;  vel  officium  susceptum, 
per  quod  obligetur  ad  perfectionem  praelationis;  vel 
scandalum,  ratione  cuius  obligetur  ad  perfectionem 
comparationis;  vel  conseientiae  dictamen,  per  quod 
obligetur  ad  perfectionem  tranquillitatis.  His  enim  6 


intervenientibus ,    superinducitur    nova  obligatio  ad  conda 
huiiisinodi  genera  perfectionum   praedictarum.  Sed 

stalus  caritatis,  quantum  est  de  se ,  necessariain 
obligationem  non  adducit,  sicut  rationes,  quae  ad 
hanc  parlem  sunt  inductae,  ostendunt.  Et  ideo  con- 
cedi  possunt. 

1.  Ad  illud  vero  quod  obiicitur  in  contrarium  sowii 
de  auctoritale   Domini   in   Malthaeo,  iam   patet   re- P< 
sponsio:  quia  illud  intelligitur  de   perfectione  insli- 
tiae  et  su/pcientiae,  ad  quam  obligantur  oinnes,  tam 
perfecii  quain  imperfecti. 

±  Ad  illud  quod  obiicitur  de  auctoritate  (Jie- 
gorii,  quod  sicul  crescunt  dona,  sic  crescunt  rationes 
donoruni;  diceiulum,  quod  hoc  veruin  est  7  quan- 
tum  ad  ea  quae  sunt  necessilalis.  Praeterea,  quod  sotaoi 
dicitur,  quod  raliones  donorum  crescunt;  hoc  non 
est,  quia  Deus  semper  exigat  necessario  ab  homine 
totum,  quod  potest;  sed  quia  exigit  de  bono  et 
aequo,  ita  quod  illa  exigentia  non  inducit  lentionem 
necessitatis ,  sed  congruitatis ;  et  eius  omissio  non 
inducit  culpam  mortalem,  sed  venialem.  Dominus 
autem  non  solum  exigit  rationem  de  mortalibus,  sed 
etiam  de  venialibus ,  ^secundum  illud  quod  dicitur 
Matlliaei  duodecimo  8,  quod  homines  reddent  ratio- 
nem  de  omni  verbo  otioso. 

3.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  sicut  se  habet 
caritas  imperfecta  ad  opera  simplicis  iustitiae  etc. ; 
dicendum,  quod  non  est  simile,  quia  caritas  imper- 
fecla  ordinalur  ad  opera  simplicis  iustitiae  non  pro- 
pter  ipsius  caritatis  statum,  sed  propter  divinum 
mandatnm ;  sed  non  sic  est  de  operibus  perfectio- 
nis,  quia  non  cadunt  sic  sub  praecepto,  sed  magis 
sub  admonitione  et  consilio. 

4.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  habens  cari- 
tatem  semper  tenetur  proficere;  dicendum,  quod  ca- 
ritas  dicitur  dupliciter  proficere:  uno  modo  propter  ^] 
multiplicationem  bonorum  operum ;  alio  modo  pro- Ucit- 
pter  ipsius  cariiatis  augmentum  et  progressum  ad 
ultimum  statum.  Cum  ergo  dicitur,  quod  homo  te- 
netur  proficere  in  caritate,  et  quod  carilas  aut  pro- 
ficit,  aut  deficil;  si  inlelligatur  de  profectu,  qui  con- 
sislit   in  ipsius  caritatis  augmento  et  incremenlo; 

sic  non  habet  veritatem,  quia  carilas  non  augetur 
in  homine  coutinue  n.  Si  vero  intelligatur  de  profe- 
ctu,  qui  consistit  in    bonorum  operum    multiplica- 


1  Vers.  48.  —  Paulo  superius  pro  Una  est  edd.  Prima  est. 

2  Vers.  2!. 

3  Vers.   10. 

4  Vers.  9.  —  Pro  perfedio  comparationis  edd.  cum  non- 
nullis  codd.  hic  et  inferius  perfectio  operationis ,  refragantibus 
mullis  aliis  codd.  nec  non  Supplemento  Sum.  Alex.  Hal.  collat. 
72.  a.  3.  Nostram  lectionem  luentur  eiiam  Petr.  Pictaviensis 
(fl-20-jj,  III.  Sent.  c.  25,  et  Guliel.  Antissiodor.,  Sum.  p.  III. 
tr.  G.  c.  5.  (|.  2.  Hic,  versum  allatum  exponens  ait:  «  Erat  i\oe 
vir  iustus  et  perfectus  in  generaliope  sua,  id  est  in  generatione 
humana,  quoniain  in  coiuparatione  hominum  iustus  apparebat,  li- 
cet  ii(»ii  in  rnmparatione  Angelorum».  Ille  similiter  locum  lau- 
datum  explicat.  Insuper  perfectionem  religionis  vocat  perfectio- 
nem  quietis,  perfectionem  praelationis  auiem  perfectionem  actio- 
nis,  oi    perfectionem   tranquillitatis   perfectionem   cerlitudinis 


(Guliel.  Anlissiod.  perfectionem  securitatis).  Utriquc  addunt  quo- 
que  his  qujnque  perfectionibus  sextam,  perfectionem  sacri  or- 
dinis  (e.  gr.  saccrdotii). 

5  Vers.  1 8.  —  Philosophi  sententia  habetur  II.  Elhie.  c.  3. 
Cfr.  II.  Moral.  Eudem.  c.  3.  et  6.  (c.  I.  et  S.)  nec  non  supra 
pag.  172 ,  nota  2. 

6  Pro  enim,  quod  cod.  A  omitlit,  cod.  bb  igitur. 

7  Cod.  A  interserit  quia  Deus  semper  exigit  ab  homine. 
Mox  pro  necessitatis  cod.  K.  necessaria.  Inferius  pro  tentionem 
necessitatis  cod.  V  et  cdd.   I,  2  tunc  rationem  necessitatis. 

8  Vers.  3G. 

9  Cfr.  I.  Sent.  d.  17.  p.  II.  q.  4,  et  11.  Sent.  d.  27.  a.  2. 
q.  2.  ad  2.  —  Post  pauca  pro  inultiplicatione  edd.  cum  ali- 
quot  codd.  multitudine  et  circa  finem  solut.  consislens  pro 
existens. 


DIST.  XXX.  ART.  UNICUS  QUAEST.  IV. 


6f>3 


tione  et  iustitiae  exercitatione,  sic  veritatem  habet; 
sed  iste  profectus  caritatis  non  tanluin  attenditur  in 
impletione  consiliorum  et  operum  perfectorum,  sed 
etiam  in  observantia  mandatorum.  Et  ideo  e\  hoc 


non   potest  conclndi ,  quod  homo  in   perfecta  cari- 
tate  existens  ad  opera  perfectionis  oecesse  babeat 


obligari '. 


QUAESTIO  IV. 
Utrum  omnes  leneantur  diligere  inimicos  quanlum  ad  affectum. 


Quarto  quaeritur,  utrum  omnes  teneanlur  dili- 
gere  inimicos  quantum  ad  affectum.  Et  quod  sic, 
videtur. 

1.  Levitici  decimo  nono2:  Diliges  amicum  tuum 
eoii.sicut  te  ipsum;  super  quo  dicit   Augustinus,  quod 

«  nomine  proximi  et  amici  intelligitur  omnis  homo  », 
secundum  etiam  quod  ipse  Dominus  innuit  Lucae  de- 
cimo:  ergo  si  illud  praeceptum  datnm  est  omnibus: 
cum  omnes  teneantur  affectu  diligere  se ,  videtur . 
quod  omnes  teneantur  affeclu  diligere  inimicos. 

2.  Ilem,  Matthaei  quinto3:  Si  diligitis  eos  qui 
vos  diligunt,  quam  mercedem  habebitis?  Glossa  : 
«  Nullam  in  caelo  »:  ergo  qui  tantum  habet  dile- 
ctionem  respectu  diligentinm  se  non  hnbet  caritatem, 
cum  caritas  non  possit  esse  sine  mercede  :  igitur  ad 
hoc,  quod  aliquis  habeat  caritalem,  necesse  esl , 
quod  ipsius  carilas  ad  eos  qui  ipsum  odiunt.  se 
exlendat. 

3.  Ilem,  supei'  illud  Locae  sexto4:  Diligite  ini- 
micos  veslros ;  Glossa  interlinearis:  «  Non  sofficit 
non  odisse  »;  sed  omnes  lenentur  ad  illud  quod  suf- 
ficit  ad  salulem  :  ergo  onmes  tenentur  non  soluin 
ad  non  odiendum  ininticos.  sed  etiam  ad  amandum. 

4.  Item,  nulli  Deus  dimitlil  peccatum,  nisi  ipse 
diinitt.it  proximo.  secundnm  quod  dicitur  Mallbari 
sexlo  et  decimo  oclavo5;  sed  nemo  dimittit  proximo 
ex  corde.  nisi  ipsum  diligat  affectu :  ergo  nemo  po- 
lest  apud  Deum  veniam  mereri,  nisi  offendentes  se 
diligat  ex  corde. 

.).  llein .  plus  diligendus  est  proximus  quam 
corpus  proprium,  nee  aliquid  adversatur  magis  et 
inimicatur  spiritui  quam  ipsa  caro  G:  cum  ergo  qoi- 


libet  teneatnr   oaturam  carnis   suae  diligere,   vide- 
tur,  quod  leneatur  inimicum  suiiin  affectn  amare. 

6.  Item,  sicut  culpa  est  detestabilis,  sic  imago 
Dei  est  diligibilis;  sed  quantumcumque  homo  dili- 
galur,  semper  tenetur  homo  delestari  eius  culpam7: 
ergo  quantnmcumqne  per  culpam  adversetnr,  sem- 
per  tenetur  diligere  naluram. 

Sed  contra:  1.  Matthaei  quinto8:  Audistis,  Ad  oppou- 
qum  dictum  est  antiquis:  Diliges  amicum  tuun 
odio  habebis  mimicwm  tuum;  sed  ad  niliil  morale 
obligamur  nunc,  ad  quod  non  obligarentur  antiqni 
in  Lege:  ergo  si  tunc  non  tenebantur  ad  diligendum 
inimicum,  sed  potius  ad  odiendnm;  videtur.  quod 
non  omues  tenentur  iiiinc,  inimicos  diligere.  Minor 
probatur:  quia  snper  illud  Malthaei  decimo  quarto9 
de  quinque  panibus  etc.  Glossa:  «Non  alia,  quam 
<]uae  scripta  erant.  praedicavit;  sed  Legem  e1  Pro* 
phetas  mysteriis  gravida  esse  demonslrat  ».  El  iie- 
rum,  tertii  Kegum  sepihno '":  Fecit  Hiram  mare 
fusiie  decem  cubitoru/m;  ibi  (ilossa:  «  Decem  prae- 
oeptis  in  Lege  omnia  quae  facere  debemus,  Domi- 
nus  expressit».  Si  ergo  in  nullo  decem  praecepto- 
rum  continelur  dilectio  inimici.  nec  ad  aliml  obli- 
gantur  moderni ,  ad  quod  non  ohligarenlur  antiqni; 
videlur  elc. 

"2.  Item,  Lucae  sexto":  Diligite  inimicos  vestros; 
ibi  (ilossa:  «  lloc  peifeeloiuni  esl  <> :  et  ileruni  alia 
Glossa,  ibi:  «  Ecclesia  hic  oort  lacte  niitriiur.  quod 
est  simplicium  el  imperfectorum,  sed  validiori  cibo 
carilalis  rohoralur»;  sed  ad  ea  quae  perfectionis 
sunt.  i )<>i i  omnes  tenentur:  igitur  doo  omnes  lenen- 
tur  diligere  inimicos. 


1  Vide  scholion  ad  I.  hnius  articuli  quaest. 

2  Vcrs.  18.  —  Seq.  Scripturae  locus  <\st  Luc.  l<>.  36.  seq. 
—  Dictum  August.  invenitur  Enarrat.  in  Ps.  25.  enarrat,  ■!.  n. 
2;  de  Disciplina  christ.  c.  3.  n.  '■) ,  el  Serm.  62.  (in  appendice) 
n.  I.  (alias  •')'.).  de  Tempdre).  —  In  flne  arg.  pro  videtur,  quod... 
teneanlur  codd.  AFGHNTZ  videtur,  quod...  tenentwr. 

3  Vers.  i(i.  —  oiiissM  esi  inlerlinearis  el  habetur  apud 
Lyranum. 

4  Vers.  i't.  —  Verba  (ilossiic,  quae  apud  Slrabum  el  Ly- 
ranum  habetur  ul  ordinaria,  respicluni  Hieronyml  exposil.  In 
Matth.  5,  ii:  Multi,  praecepta  Del  Imbecillitate  sua,  non  San- 
ctorum  vlribus  aestimantes,  putant,  esse  Impossibilia  quae  prae> 
cepla  suni ,  cl  dicunt  sufflcere  virtutihus  non  odisse  Inimicos  etc. 

s  Cap.  6,  15.  <•!  i^,  35. 

fi  Respicltur  Rom.  7.  23,  el  Gal.  5,  17.  Quoad  maio- 
ri-in  cfr.  verba  ^ugust.  supra  In  lit.  Maglstri,  d.  \\i\.  <■.  I. 
allata.  —  Quod  corpus  proprium  dillgendum  sit,  ostensum  esl 
Bupra  d.  28.  q.  i. 

7  Vlde  supra  <l.  28.  q.  .'!.  Suhin<i<'  posl  ergo  quantum 
cumque  cod.  K  Interlicil   homo,    <|uo<l   vocabulum  In  Supple- 


mento  Sum,  Alcx.  1 1 < ■  l .  eollat.  7-2.  a.  i.  Invenitur  posl  semper 
tenetur.  Tum  pro  diligere  naturam  edd.  ei  nonnulli  codd.  </<- 
ligere  eius  naturam. 

R  Vers.  13.  —  ln  minori  non   paucl  codd.  omittunt  un- 
lii/ui. 

Vers.  19.  -  Glossa  sumta  esl  <'\  Comment.  Rabani  su- 
per  Iiiiik'  locum:  Turbis,  inqull  Rabanus,  esurientibiis  Salva- 
lor  n"ii  nova   creal  cibaria,    sed  acceplls  e  habuerunl 

<lisci|iuii,  benedicit,  quia  veni  ns  In  carnem  n  ■  quam  i 

dicta  sunt,  praedicabat,  sed  Legia  elProphel m  •  rlpta  '111.1111 

sini  mysteriis  graliae  gravida,  demonstrat.  Pro  praedicavit 
edd.  cum  bene  multis  codd.  prophttoi. 

'"  Vers.  23.  —  Glossa    ordinaria  apud  Strabum  el  1 
iitim!  dellbala  esl  m  Beda ,  de  Templo  Salomonls,  1.  19. 

11  Vers.  -il .       Prima  Glossa,  quae  p-m--  Lyranum  habe- 
iiu'  ui    inirrlniriiris .   nsl  secundum    Vug  hlrid. 

11    |9,  Cfr.  hic  lii.   Magfstri.   Secunda    oImxsi   esl  ordinaria  ei 
sumta  'A   Vmbroa,,  V.  In  Luc.  n.  79;  In  ea  pro  nutritui  - 
Ihi-  1 11 111  h'\iu  orlglnall  substltuli  tmbuitur,  <•(  omltlil  verba  quod 
rsl  simplii  iinii  il  inifurfrrliiriiiii. 


SENTENTIARUM  LIB.  III. 


664 

3  Item  super  illud  Psalmi1:  Bevela  oculos 
mos,'et  considerabo  mirabUio  de  Legetua;  Glos- 
sa-  «Nihil  mirabilius  est  in  mandatis  quam  dili- 
sere  inimicos»;  sed  non  omnes  tenentur  adfacien- 
dum  mirabilia,  «quia,  sicut  dicit  \ngustinus,  v.r- 
tutes  et  mirabilia  facere  non  omnibus  datum  est»: 

ergo  etc.  ..  . 

4  Item  vmbrosius  dicit,  et  habelur  m  distin- 
ctione  praecedenti 8,  ubi  actum  est  de  ordine  canta- 
tis-  «Sufficit,  quod  inimicos  odio  non  babemus » : 
ergo  videtur,  quod  non  omnes  tenentur  diligere  mi- 
micos  ex  corde. 

CONCLUSIO. 

\ffectu  a  carilate  elicito  tenemur  etiam  inimicos 
diligere,  oplando  eis  bona  aetema  ;  afjectu  vero 
imperalo ,  quo  quis  optat  alii  prospentatem 
temporalem,  eos  diligere  est  perfectioms ,  unde 
suffkit  non  odisse. 


i  ii 


Respondeo:  Ad  praedictorum   inlelligentiam  est 
notandum.  quod  circa  hoc  duplex  est  respondendi 
opmio  i.  modus.  Quidam  namque  dicere  voluerunl,  quod  du- 
Distinctio.  pliciter  est  loqui  deinimicis:  aut  secundum  statum, 
in  quo  exercent  inimicitias;  aut  secundum  stalum, 
in  quo  poenitent  et  petunt   veniam.   Si   secundum 
statum,  in  quo  veniam  petunt ;  sic  omnes  tenentur 
ad  diligendum  inimicos  propter  illam  conditionem  , 
quam   Dominus   ponit   in   oratione   dominica3:    Di- 
mitte  nobis  debita  nostra,  sicut  et  nos  etc.  Si  emm 
homo  homini  servat  iram ,  frustra  a  Deo  quaerit 
medelam,  secundum  quod  dicitur  Ecclesiaslici  vige- 
simo   octavo.  —  Si  autem    loquamur   de   mimicis, 
prout  sunt  in  stalu  et  in  actu  laedendi  et  inimici- 
tias  exercendi;  sic  dicere  voluerunt,  quod  ajfectu 
diligere  inimicos   non  est   necessitatis,    sed    magis 
perfectionis  ;  nec  hoc  Dominns  praecipit ,  sed  magis 
consulit.  Et  istam  opinionem   quorundam    Magister 

ponit  in  littera*. 

Sed  si  interius  consideretur  haec  positio,  minus 
improbam,  suffkienter  dicit ,  pro  eo  quod,  secundum  quod  au- 
ctoritates  Sanctorum  expresse  dicunt,  et  ipsa  ratio 
aperte  convincil,  non  est  caritas  vera,  nisi  dihgat 
omne  diligibile  ;  diligibile  autem  a  caritate  est  omne 
illud,  quod  est  possibile  ad  beatitudinem  pervemre: 
ideonon  babet  aliquis  caritatem,  nisi  diligat  omnes 
illos.  qui  sunt  in  statu  viae,    sive    sint   amici  sive 


jnimki.   Ufide  in  Psalmo*  dicitur:  Utium  mawtor 

tum  tunm  nimis ,  quia  ma.ulatum  caritatis  ad  omnes 
se  extendit.  Et  sicut  Umgitndo  raandati  se  extendit  ^ 
ad  omnein  diflerentitfii  temporis.  sic  latitudd  ad 
oiiinem  personam  hominis  vjatoris.  Unde  Bicut  ah- 
quis  noii  haberet  caritatem,  si  proponeret  etiam  in 
uno  solo  die  peccare  et  in  aliis  bene  facere,  quia 
deficit  sil.i  longitudo  maadati;sic,  eslo  quod  aliqiiis 
onmes  homines  diligat  praeter  unum  solum.  quem 
a  dilectione  excludit,  caritalem  non  habel,  quia  de- 
ficit  sibi  latitudo  illius  mandati 6. 

Et  propterea  est  alins  modus  dicendi,  quod  ddi-o^i 
gere  affectu  est  dnpliciter,  secundum  quod  doplex 
est  affectus  amoris :  quidam  a  carilate  elicitus ,  etj£ 
quidam  a  caritate  imperatus.  llte  est  affectus  amons  p* 
acaritate  elicitus ,  quo  quis  optat  alii  summum  Bo- 
num  sive  beatitudinem  aeternam.  Ille  vero  est  affe- 
ctus   imperatus,  qno  quis  oplat  alii  bonum  tempo- 
rale  et  prosperitatem  transitoriam.  \mor  enim  cari- 
tatis  facit,  quod  homo  velit  alii  omiw  bonum,  nedum 
summum  Bonum ,  sed  etiam   temporale ,  nisi   illod 
sit  impediens  ad  salutem7. 

Si  ergo  loquamiir  de   prirao   affeclu  a  cantate 
elicito,  dico,  quod  omnes  tenentur  inimicos,  etiam  c™ 
actu    inimicantes,    diligere   et    eis  vitam   aeternam 
optare.  —  Si  autem  loquamur  de  affecln  imperato, 
quo  quis   optat  alii  prosperitatem  temporalem :  sic  con 
non  omnes  tenentnr  diligere,  sed  sufficit  non  odisse. 
Et  boc  est  quod  dicit  Ambrosius  8 :  «  Sufficil ,  quod 
inimicos  diligimus   et  non   odio  habemus»,   in  quo 
innuit,  quod  cum  duplex  sit  caritalis  affectus,  uno 
tencmur  diligere ,  allero  vero   suffwit    non    odisse. 
Unde  ad  non  odiendum  inimicos  et  non  gaudendum 
de  malis   eorum  omnes  lenentur,  sicut  dicitur  Pro- 
verbiorum  vigesimo  quarto9:  Cum  ceciderit  inimi- 
cus  tuus,  ne  gaudeas;  et  Ecclesiastici  octavo:  NoH 
de  inimico  tuo  morluo  gaudere.  Diligere  vero  om-  co, 
nino  quantum    ad    affeclum  elicitum  et  imperatum 
optando  ei  bona  aetema  et  temporalia ,  hoc  perfe- 
ctionis  est  et  supererogationis.  Diligere  vero  ad  bona 
aetema  hoc  necessilatis  est  et  praeceptionis ;  et  ad 
hoc  omnes  generaliter  sunt   obligati,   tam    perfecti 
quam  imperfecti,  sicut  rationes,   quae  ad  primam 
partem   inducuntur,  ostendunt,   et   ideo  conceden- 

dae  sunt. 

1.  Ad  illud  ergo   quod  primo  obucitur  m  con-  s. 
irarium  de  Matthaei   quinto :  Diliges  amicum  tuum 
et  odio  habebis   inimicum  tuum ;  responderi  potest 


i  Psatm.  M8,  1«.  —  Glossa,  quae  hic  allegatur,  est  ordi- 
naria  et  transcripta  ex  August.  Enarrat.  in  hunc  Ps.  serm.  7. 
n.  4.  —  Dictum  August.  habetur  in  eius  Serm.  225.  (alias  47. 
de  Sanctis)  n.  2.  (in  appendice  Serm.  August). 

"-  Lit.  Magistri,  c.  2;  ceterum  vcrba  allata  sunt  Ongenis, 
non  \mbrosii.  -  Cod.  Z  post  et  habetur  in  subdit  littcra. 

3  Matth.  6,  12.  —  Seq.  locus  est  Eccli.  28,  3:  Homo  ho- 
mini  reserval  iram,  et  a  Deo  quaerit  medelam? 

*  Huius  distinclionis. 

s  Psalm.   118,  96.  Cfr.  supra  pag.  627,  nota  3,  et  August., 


Epist    140.  (alias  120.)  c.  26.  n.  63.  et  Serm.  165.  (alias  7.  de 
Verbis  Apostoli)  c.   i.  n.    4,    ubi    exponitur  illud  Eph.   3,   18: 
Qme  sit  latitudo  el  longitudo  etc. 
e  Cod.  K  adiicit  caritalis. 

7  Cfr   supra  d.  29.    q.  6.    in   corp.  —  Paulo  inferius  pro 
et  cis  complures   codd.   et   Supplcmcnt.   Sum.    Alex.    Hal.    et 

etiam  eis.  ....  . 

8  Vide  supra  lit.  Magislri,  d.   XXIV.  c.  2.  Pro   dihginm 
et  habemus  nonnulli  codd.  et  edd.  diligamus  et  habcamus. 

9  Vers.   17.  —  Locus  Eccli.  est  8,  8. 


DIST.  XXX.  ART.  UMCUS  QUAEST.  IV 


668 


dupliciter.  Primo,  quod  haec  Lex  nunquam  praeci- 
pit,  odio  haberi  inimicum,  sed  ipsi  Iudaei  hoc  ar- 
guebant  a  contrario  sensu :'  quia  tantum  praecipie- 
soiatio  balur  eis  diligere  amicos  ' ,  arguebant  ex  hoc ,  quod 
debebant  odire  inimicos.  —  Aliter  responderi  polest, 
quod  est  odium  affectus  el  odium  effectus ;  et  ite- 
rum ,  est  inimicus  Ecclesiae  sive  fidei  et  inimicus 
personalis.  Gum  ergo  Lex  innuebat,  inimicum  odio 
esse  habendum  ;  hoc  intelligitur  de  odio  effectus  et 
de  inimico  Ecclesiae  et  cultus  divini.  Odio  vero  af- 
feclus  neminem  praecipiebal  odire,  nec  inimicum 
personalem  nec  inimicum  Ecclesiae.  Inimicum  au- 
tem  personalem  non  praecipiebat  odiri  nec  odio  af- 
fectus  nec  odio  effectus,  inimo  polius  obligabat  ad 
diligendum  ipsurn,  licet  non  esset  tunc  ita  expres- 
sum  ;  unde  et  Dominus  explicuit  in  Matthaei  quinto2. 
Et  propterea  non  potest  ex  hoc  argui,  quod  non 
omnes  teneanlur  diligere  inimicos. 

2.  Ad  illud  vero  quod  obiicitur,  quod  hoc  per- 
fectorum  est 3 ;  respondent  aliqui,  quod  illud  intel- 
ligitur  de  dilectione  affectus  et  effectus ,  non  de 
dilectione  affectus  tanlum.  Sed  utrum  hoc  sit  verum, 
in  sequenli  problemate  declarabitur.  Nunc  autem  di- 
camus,  quod  si  intelligatur  de  affeclu  elicito  et  im- 
perato ,  perfectionis  est ;  si  vero  de  affectu  elicito 
tantum ,  est  generalis  necessitatis.  Glossa  vero  lo- 
quitur  ibi  de  dilectione  quantum  ad  utrumque 
modum. 

3.  Ad  illud  quod  obiicitur,    quod    diligere  ini- 


micos  est  mirabile;  dicendum,  quod  mirabile  dicitur 
illud  quod  est  supra  facultatem  naturae ;  hoc  autem 
potest  esse  dupliciter,  secundum  quod  est  operatio  dbjJk  mi 
naturae  simpliciter,  et  nalurae  rationaMs.  Facere 
autem  mirabilia  supra  posse  nalurae  simpliciter, 
hoc  est  per  gratiam  gratis  datam,  quam  vocal  Apo- 
stolus4  operationcm  virtutum  ;  et  hoc  non  omnibus 
est  datum.  Facere  vero  mirahilia  supra  posse  na- 
turae  rationalis,  hoc  est  per  gratiam  gratum  fa- 
cientem,  utpote  per  fidem  et  caritatem.  Per  fidem 
enim  credimos  multa,  quae  non  possemus  credere *oundom 
sine  ea,  et  quae  videntur  infidelibus  nimis  incredi- 
bilia  ■ ;  et  per  caritatem  amamus  ea  quae  videntur 
caritatem  non  habentibus  odibilia.  El  haec  mirabi- 
lia  continenlur  in  Lege  divina,  el  datum  est  illa  om- 
nibus  facere,  qui  vohmi  in  se  suscipere  gratiam 
gratum  facientem.  Et  pro  tanlo  non  polcst  argui, 
quod  non  teneamur  ad  dilectionem  inimici ;  hoc 
enim  6  est  aliud  genus  mirabilis  quam  illud,  de 
quo  loquilur  Augustinus. 

4.  Ad  illud  vero  quod  obiicitur  de  auctoritate 
Ambrosii,  quod  suflieit,  si  odio  non  habemus;  di- 
cendum,  quod  auctoritas  illa  truncate  inducitur ;  di- 
cit  enim  haec  duo  simul7 :  «Sufficit,  si  simpliciter 
diligimus  el  non  odio  habemus».  Quae  duo  valde 
rationabiliter  dicit  et  duplicem  afTectum  dilectioois 
inuuit ;  et  ad  confirmationem  facit  praehabitae  re- 
sponsionis,  per  quam  auctoritas  illa  satis  clare  po- 
test  intelligi. 


SCHOLIOK 


1.  Haec  et  seq.  (5.)  quaestio  intime  cohaerent  ct  a  pluribus 
Magistri  commcnlatoribus  una  quacstionc  absolvuntur.  I)c  utraque 
quaestione  antiquilus  in  scholis  cxortac  sunt  diversae  illac,  hic  re- 
lalac  opinioncs,  quibus  ansam  praebuisse  videntur  quaedam 
verba  tum  S.  Augustini  (q.  5.  arg.  3.  ad  oppos.),  tum  Origonis,  sed 
Ambrosio  a  Magistro  attributa  (hic  arg.  i.  ad  oppos.),  tum  Glossae 
(q.  4.  et  5.  arg.  2.  ad  oppos. ;  el  cfr.  lit.  Magistri).  —  Ex  prin- 
cipio  supra  d.  28.  q.  3.  stabilito  facile  cruitur,  quod  inimici, 
in  quantum  sunt  inimici  i.  c.  secundum  vitium  inimiciliac,  non 
sunt  diligendi,  quia  «  hoc  est  perversum  etcaritati  repugnans, 
quia  hoc  cst  diligere  malum  alterius  »  (S.  Thom.,  S.  II.  II.  q. 
25.  a.  8  ;  cfr.  eliam  Bonav.,  d.  29.  q.  6.). 

Dc  distinetiono  duplicis  affectus,  qua  auctor  nostcr  in  rc- 
sponsionc  utitur,  haee  habct  Pclr.  a  Tar.  (hic  q.  I.  a.  I.): 
■  Affeclus  duplex  est:  quia  unus  est  principalis,  quem  caiiiiis 
primo  et  per  se  clicil,  ut  optare  dilcclo  bona  spiritunlia,  sci- 
licet  gratiam  et  gloriam;  alter  secundarius,  quem  secundum 
quosdam  [etiam  S.  Bonav.]  imperal,  non  elicit,  secundum  alios 
eUcit  etiam,  sed  non  primo  el  per  se  et  principaliler,  sedper 
accidens  (ideo  ncc  semper,  quia  non  semper  expedil  dilecto) , 
ut  opiarc  ci  bona  temporalia  »  (cfr.  supra  d.  2«.  q.  I ,  et  scho- 
lioni.  —  A  S.  Thoina    (S.  loc.  cit.)  OppOTtUne  alia  additur    dl- 


stinctio,  ncmpe  quod  sit  dilectio  in  generali  el  in  speciali,  « ut 
scilicel  aiiquis  in  speciali  movealur  motu  dilectionis  ad  Inimi- 
cum ;  et  istud  non  esi  de  necessitate  earitatis  absotute,  quia 
ncc  eliam  moveri  motu  dilcctionis  in  speciali  ad  quoslibel  hc- 
mines  singulariter  est  de  necessiiate  caritatis,  quia  hoc  ossot 
impossibile.  Esl  tamen  de  necessitate  caritaUs  secundum  prae- 
parationem  animi »  etc.  —  Notatu  digna  cst  doctrina  in  solut. 
ad  I.  ct  3. 

II.  Quoad  •').  quaestionem  opinio  primo  loco  recitata  me- 
rito  reprobatur,  atque  communiier  docetur,  quod  inimicus  in 
casu  necessitatis  (et  per  consequens  semper  secundum  praepa- 
rationem  animi)  diligendus  sii  exhibilione  operls.  Praescindendo 
ab  hoc  casM  necessltatis,  li.  Aibcrt  (hic  n.  2.)  docet:  ■  Sine 
praeiudicio  dico,  quod  mihi  videtur  grave,  si  omnes  dicuntur 
teneri  ad  exhibendum  signa  dilectionis...  Bed  lamen  videtur 
inihi,  si  postulat  veniam,  non  irridens,  quod  tunc  non  negan- 
iiinn  esl  ci  signmii  dllectionis  ».  —  De  ullima  pnrte  huius  tcsti- 
monii  cfr.  hic  dub.  2;  S.  Thom. ,  Iiic  a.  2.  ad  '>.  Quoad  pri- 
nnm  vero  partem  addenda  videtur  dlstlncllo  a  S  Thoma,  Petr. 
a  Tar.,  Richardo  a  Med.  adhiblta  el  postea  communlter  recepta , 
videlfcel  Inter  slgna  el  beneRcia  dllecllonls  eommunia,  quae 
vulgo  exhibentur  i » i ■  • » x  1 1 « t  i — .  el  a  quibus  nec  Inimlcl  debenl  excludi, 


1  Levit.  l(.),  IH:  Diliges  amicum  tuum  sicul  te  Ipsum.  — 
Sii|)ciius  pro  Primo  quod...  <><li<>  haJberi  edd,  habenl  Primo 
i>n-  lio<-  quod...  odio  habere,  et  dein  multl  codd.  omittunt 
tantum  ante  praecipiebatur. 

2  Vers.  ii.  seqq.  -  Pro  explicuil  cod.  \  explicavit.  Su- 
perius  mallemus  odire  pro  odvi,  quod  babenl  codd.  el  edd. 

1  EUd.:  <jiio<i  iiiiiijrrr  mimicos  perfectorum  est.  Pnulo  ln- 
ferius  pro  declarabilur  codd.  F  i  L  determinabitur. 

S.  Itmiav.  —  Tom.  III. 


i  EpisL  I.  Cor.  18,  l<».  -  De  mirnhih  vide  n  Sent.  d. 
is.  n.  I.  q.  2.  ad  5.  •  Mox  pro  rt  hoc  non...  datum  edd,  <\ 
allqul  codd.  et  /""•''  »"» ••  data. 

■  \  Ide  lupra  <\    18.  b    I.  q.  I.  ad  l. 

ni.i.  EFQHI  i  N  i  i  ii  igitur,  SupplemenL  Sum.  \i>-\. 
ii  ii.  Iiir  igitur.  Subinde  pro  mirabius  (slc  odd,  I,  i  el  memo< 
r.ii.  Supplement.  cum  plurimla  codd.)  VaL  mirabttius. 

i  vide  supra  lil    Magbtri,  d    \\i\.  c.  I. 

94 


666 


SENTENTIARUM  LIH.  III 


ei  alia  spedalia,  particulariler  aliquibus  personia  conferenda, 
quae  non  nisi  in  casn  necessitalis,  vel  particularium  circurastan- 
liarum  eliam  inimicis  sub  stricta  obligalione  sunl  praestanda. 
Haec  doctrina,  licet  hic  in  responsione  explicite  non  ponalur, 
satis  conformis  esl  verbis  auctoris,  quae  leguntur  in  fundam. 
el  in  refulatione  I.  opinionis  (cfr.  eiusdem  Comment.  In  Lu- 
cam ,  17,  L). 


iii.  I>>'  utraque  quaestione:  Alex.  Hal.,  Sum.  p.  III.  q.  59. 
iii.  5  ;i  i.  3.  —  ScoL,  in  utroque  Scripto  hic  q.  unica.  — 
S.  TIimiii..  hic  a.  I,  2;  S.  II.  II.  q.  25.  a.  8.  9.  —  15.  AlberU, 
hic  a.  I.  2  —  Petr.  a  Tar.,  bic  'j.  I.  a.  I.  2.  —  Ricbard.  a 
Med.,  bic  (|  I.  —  Durand.,  hic  q.  I.  —  Dionys.  Cartb. ,  hic 
q.  I.  —  Biel,  hic  q.  unica. 


QUAESTIO  V. 

Ulrum  omnes  teneanlur  diligere  inimicos  quanlum  ad  effeclum. 


Quinto  quaeritur,  utrum  onmes  teneantur  dili- 
gere  inimicos  quantum  ad  effectum.  Et  quod  sic, 
videtur : 

1.  Primo  auctoritate  veteris  Testamenti.  Exodi 
FuodauHMia.vigesimo  terlio  ' :  Si  videris  asinum  odientis  te  ia- 

cere  sub  onere ,  non  pertransibis ,  sed  sublevabis 
cum  eo ;  et  hoc  ipsum  dicilur  Proverbiorum  vige- 
simo  quinto :  Si  esurierit  inimicus  tuus,  ciba  \l- 
lum;  si  silierit,  polum  da  illi:  si  ergo  mandata 
ista  omnibus  proponebanlur,  videtur,  quod  omnes 
tenebantur  diligere  inimicos  quantum  ad  effeclum. 

2.  Item,  hoc  videtur  ex  auctoritale  novi  Testa- 
menti,  Matthaei  quioto8:  Diligite  inimicos  vestros , 
benefacile  Jiis  qui  oderunt  vos,  et  orate  pro  per- 
sequentibus  vos  etc. ;  ibi  dicit  quaedam  Glossa : 
«  Tribus  modis  peccatur  contra  Ecclesiam :  odio, 
verbis,  cruciatu  corporis.  Econtra  Ecclesia  facit  tria: 
diligit,  benefacit  et  orat»:  ergo  non  est  membrum 
Ecclesiae,  qui  non  diligit  ihimicos  et  affectu  et  ef- 
fectu :  ergo  omnes  lenentur  isto  modo  diligere. 

3.  Item,  hoc  videtur  per  rationem,  quia  dilectio 
affectus  sine  dilectione  effectus  non  est  dilectio  vera  ; 
«  probatio  enim  dilectionis  exhibitio  est  operis3»: 
si  ergo  veraci  dilectione  omnes  tenentur  inimicos 
diligere,  videtur,  quod  oinnes  teneantur  non  solum 
affectu,  sed  etiam  effectu  inimicos  amare. 

4.  llem ,  perniciosior  inimicus  est  caro  nostra 
quam  aliquis  proximus  noster ;  sed  carnem  noslram 
repugnantem  tenemur  nutrire  et  fovere  quantum  ad 
eius  naturam  :  ergo  si  magis  tenemur  proximos  di- 
ligere4,  videtur  multo  fortius,  quod  debeamus  eos 
non  solum  affectu  amare,  sed  eliam  effeclu  eos  nu- 
trire  et  fovere  et  beneficia  eis  communicare. 

5.  Item,  non  solum  sumit  homo  vindictam  de 
alio,  infligendo  malum,  sed  etiam  subtrabendo  bo- 
nuiii ;  sed  omnes   lenentur  non  quaerere  ultionem, 


secundum  quod  dicitur  Levilici  decimo  nono  \  et  ad 
Romanos  duodecimo:  Non  vos  vindicantes :  >Tgo 
oiimes  tenentur  non  subtrahere  aliquod  bonum  pro- 
pler  acreptam  iniuriam.  Si  ergo  omnes  tenentur  di- 

ligerv  eos  qui  non  sunt  inimici,  affectn  pariter  el 
effectu;  videtur,  quod  similiter  omnes  utroque  modo 
leneanlur  inimicos  diligere. 

Sr;n  contra:  1.  Frequenler  praecipitur  inLege,  Ad< 
quod  ipsi  interficiant  inimicos  suos,  sicut  praecipi- 
tur  Exodi  vigesimo  tertio'':  Non  inibis  cum  eis 
foedus  ctc. :  ergo  videtur,  quod  in  veteri  Lege  non 
lenebanlur  inimicos  diligere  quantum  ad  effectum : 
ergo  pari  ratione  nec  imperfecti  tenentur  in  nova. 

-2.  llem,  super  illud  Matthaei  quinto  " :  Diligite 
inimicos  vestros  ;  dicit  quaedam  Glossa  :  «  Cumulus 
perfeclionis  est  ddigere  inimicos  et  orare  pro  ipsis  »: 
si  ergo  non  omnes  tenentur  ad  cumulum  perfectio- 
nis.  non  omnes  tenentur  inimicos  diligere  effectu. 

3.  Item ,  Auguslinus  in  Enchiridio  —  et  habe- 
tnr  m  liltera  8  —  dicit,  quod  diligere  inimicos  et 
benefacere  eis  non  est  tantorum,  quanti  exaudiun- 
lur  in  oratione  dominica :  si  ergo  in  oratione  domi- 
nica  non  exaudiuntur  nisi  boni,  videtur,  quod  non 
omnes  boni  teneantur  inimicos  diligere  affectu  pari- 
ter  et  effectu. 

h.  Item,  hoc  ipsum  videtur  per  regulam  Philoso- 
phi 9:  «  Si  oppositum  in  opposito,  et  propositum  in  pro- 
posito  »:  cum  ergo  amicis  sit  benefaciendum,  per  se 
loqnendo,  videlur,  quod  inimicis  sit  malefaciendum. 
'  o.  Item,  videmus  in  omni  natura,  tam  animata 
quam  inanimata .  quod  inimicitia  cst  causa  pugnae. 
sicut  amicitia  est  causa  concordiae 10 :  si  ergo  nemo 
debet  facere  contra  naturalem  reclitudinem ,  videtur, 
quod  magis  sit  rectum  secundum  rationis  ordinem 
inimicos  expugnare  qnam  eos  adiuvare :  ergo  non 
videtur,  quod  omnes  teneanlur  ipsos  effeclu  diligere. 


1  Vers.  5.  —  Seq.  locus  est  Prov.  25,  21,  ubi  Vulgata 
loco  verborum  potum  da  illi  exhibet  da  ei  aquam  bibere.  — 
In  fine  urg.  pfo  tenebaritur  edd.  I,  2  teneantur,  Vat.  tenentur, 
et  deinde  multi  codd.  diligere  inimicum  quoad  effectum. 

-  Vers.  i  i.  Vulgata  posl  persequentibus  addii  et  calum- 
niantibus.  —  In  Glossn,  quae  est  ordinaria,  Strabus  pro  pec- 
catur  substituit  pugnatur. 

3  Gregor.,  II.  Horail.  in  E\ang.  homil.  30.  n.  I.  —  Sub- 
inde  pro  veraci  edd.  cum  aliquot  codd.  cera. 

4  Vide  supra  lit.  Magistri,  d.  XXIX.  c.  I. 

5  Vers.  1 8 :  Non  quaeras  ullionem ;  Rom.  12,  l9:Non  vos- 
meti])sos  defendentes. 


,;  Vers.  32.  Cfr.  Deul.  7,  2.  et  20,   16.  seq. 

7  Vers.  \\.  —  Glossa  habetur  ut  ordinaria  penes  Stra- 
bum  et  Lyranum,  sed  in  vers.  48.  loc.  cit. 

8  Huius  distinctionis.  —  Pro  non  est  tantorum ,  qu/mU 
exaudiuniur  Vat.  cum  textu  origin.  hoc  tam  magnum  bonum 
taniae  multitudinis  non  est,  quantam  credimus  exaudiri. 

p  Aiistot..  IV.  Topic.  c.  i.  —  Pru  regulam  cod.  K.  ra- 
tionem. 

10  Cfr.  Aristot.,  VIII.  Phys.  text.  15,  (c.  I.),  ubi  docet,  ami- 
citiae  essentialiter  convenire  congregare,  inimicitiae  vero  dis- 
gregare.  —  Paulo  ante  pro  in  omni  natura  edd.  in  omni 
creatura. 


DIST.  XXX.  ART.  CNICUS  OUAEST.  V. 


667 


C  O  N  C  L  U  S 1 0. 

♦ 

Di/irjere  inimicos  effectu  est  g&neralis  et  necessariae 
obligalionis,  quando  incumbit  necessitas;  sed 
esl  per fectionis ,  quando  se  offerl  tantum  tem- 
poris  opportunitas. 

Respondeo  :  Ad  praedicloruin  intelligentiam  est 
nolandum,  quod  circa  hoc  est  duplex  modus  di- 
cendi. 

Quidam  enim  dicere  voluerunt ' ,  quod  elsi  di- 

inio  i.  ligere  inimicos  affectu  sit  necessitatis,  ita  quod  ad 
illud  obligantur  tam  perfecti  quam  imperfecti ;  di- 
ligere  tarnen  affectu  simul  et  effcctu  supererogalio- 
nis  et  perfectionis  est ;  nec  ad  illud  obligantur  im- 

jjstnr.  perfecti,  sed  tantnm  perfecti.  —  Sed  iste  modus  di- 
cendi  in  se   ipso    inclndit   repugnantiam  :   primum 

atio  i.  quidem  ,  quia  eodem  mandalo  praecipitur  diligere 
inimicos  et  eis  benefacere2.  Si  ergo  mandatum  illud 
generale  esl,  videtur,  quod  generaliter  omnes  obli- 

atio  -2.  gentur  ad  utrumque.  —  Et  ilerum ,  perfecti  quan- 
tum  ad  obligationem,  quae  est  per  mandatum,  ad 
nihil  obligantur,  ad  quod  non  obliganlnr  imperfecti. 
quia  mandala  Dei  omnibus  generaliter  proponuntnr. 
Si  ergo  per  illud  mandatum  obligantur  perfecti  ad 
diligendum  inimicum  tam  affectu  quam  effectn,  vi- 
detur  similiter,  de  imperfeclis  idem  esse  dicendum. 

atio  3. —  Amplius ,  si  dilectio  vera  non  tantum  consistit 
in  corde,  sed  etiam  manifeslalur  in  opere3;  dicere, 
quod  ceteri  tantum  obligantur  ad  diligendum  corde, 
non  ad  diligendum  opere,  cum  se  offert  temporis 
et  loci  opporlunitas,  idem    videtur  dicere,  ac  si  te- 

atio  i.  neamur  inimicos  diligere  ficte.  —  Praeter  haec , 
dilectio  inimicorum  clauditur  in  mandato  de  dile- 
ctione  proximi;  et  constat,  quod  mandalum  illud 
intelligilur  quantum  ad  affeclum  et  effectum 4 ,  et 
ad  illud  mandatum  omnes  obligantur.  Et  propterea 
praedicta  responsio  non  potest  habere  locum. 

Et  ideo  est  alius  modus  dicendi,  quod  diligere 

mio  2.  in  cffectu  exteriori  hoc  potest  esse  dupliciter:  aut 
quandocumque  se  offert  temporis  opporlunitas,  aut 
quando    incunibit   necessitas.  Si  loquamur  de  exhi- 


bitione  operis  exterioris  generaliter.  quando  se  of- 
fert  temporis  opportunitas ;  sic  diligere  inimicos  e£  condnuo  i. 
fectu  «  eumulus  est  perfectionis s  ».  Si  autem  loqua- 
mnr  de  exhibitione  operis,  quando  incumbit  neces- 
sitas ;  sic  diligere  inimicos  effectu  est  generalis  el  coodmio  *. 
necessariae  obligalionis ;  quia ,  si  quis  videt,  proxi- 
iniiiii  siinm.  sive  amicum  sive  inimicum,  necessi- 
laiem  habere,  <■/  claudit  viscera  sua  ab  eo,  iuxta 
senleiiiiain  beali  loannis6,  iam  amplius  non  est  ca- 
riias  Dei  in  eo.  —  Sic  igitur  patet,  quod  sicut  di- Epiiogo*. 
ligere  affectu  uno  modo  oecessitalis  est,  alio  modo 
perfectionis 7 ;  sic  diligere  effectu,  uno  modo  neces- 
silalis  est,  alio  modo  perfectionis  et  supererogalio- 
nis.  Et  secundum  hunc  modum  possunl  solvi  diver- 
sae  auctoritates  Sanctorum,  quae  sibi  videntur  ob- 
viare  de  dilectione  inimicorum. 

Ex  his  patet  responsio  ad  quaestionem  propo-  \  i 
siiam.  palet  eliain  pro  magna  parle  responsio  ad 
obiecta.  Nam  rationes,  quae  ostendunt.  quoil  >>mnes 
tenentur  inimicos  suos  diligere  effectu  .  intelliguntur 
in  casu  necessitatis.  Auctoritales  vero,  quae  in  op- 
positum  adducuntur,  intelliguntur  de  exbibitione 
operis  magis  generali8,  videlicet  cum  se  offert  op- 
portunitas  congruitatis. 

4.  Ad  illud  vero  tjuod  obiicitur,  quodsi  bene-    sorraDtor 
faciendum  est  amicis,   quod  malefaciendum  est  ini- aToppos. 
micis;  dicendum,   quod  non  sequitur,  propter  boc 
quod  amicis  non   solum  benefaciendum  esl  propter  trottndum. 
illud,  in  quo  repugnant  inimicis,  vernm  etiam  pro- 
pter  illud,   in  quo  conveniunt,  videlicet  quia   sunt 
ad  imaginem  Dei.  Unde  sicul  illud  argumentnm  non 
valet:   album   est  visibile,  ergo  nigrura  esl  invisi- 
bile;  quia  album  esi  visibile  per  illud,  in  quocom- 
municat  cum  nigro:  sic  nec  ratio  praemissa9. 

.">.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  secundum  or- 
dinem  naturae  inimicilia  ioducil  pugnam;  dicendum, 
quod  illud  verum  est",  nbi  inimicitia  ordinata  est  Kotandoin 
secundum  ordinem  naturae,  sicui  calidum  inimi- 
catur  frigido,  et  humidum  sicco10;  sed  ul>i  est  inimi- 
citia  praeter  naturae  ordinem .  il>i  qod  esl  pugna 
secundum  naturam,  sed  magis  contra  naturam.  Ta- 
liter  aulem   est   in    hominibus;  quia,  cum  « homo 


1  Pro  dicere  voluerunt  codd.  CDOS'  voluerunt  tanium, 
cod.  \  dicunt.  Posl  pauca  verbo  obligantur  cod.  Z  praemittit 
omnes. 

-  Vide  hic  fundam.  2.  —  Pro  praecipitur  edd.  praeci' 
Iiiiii  n  r. 

3  Kpisi.  I.  loan.  -i,  18:  Non  diligamus  verbo  nequelingua, 
sed  opere  ei  veritate.  —  M<>\  pro  non  rd<i.  non  aulem. 

*  Vide  9upra  d.  28.  q.  :?.  <•!  6.  nec  non  <l.  29.  q.  6. 

5  Cfr.  arg.  2.  ad  oppos.  Post  effectu  Vat,  adiungil  ei 
affectu. 

"  Epist.  I.  3,   17. 

7  Vide  quaest.  praeced. 

8  Cod.  U  generalUer. 

''  ^ristot.,  II.  T<i|)i<-.  <■.  .(.  (c.  7.):  •  Id  quod  esl  amicis  be- 
nefacere,  <'i  quod  esl  Inimicis  malefacere  non  e9l  contrarium: 
ntraque  enim  eligenda  suni  vel  < •  i 1 1 -. < I < •  1 1 1  moris».  Quae  verba 
B.  MberL  <'.\|i<>n<'iis  ail    ir.  2.  c.  2.):  Haec  sunl  ergo  duae  com- 


plexiones,  quae  contrarietatem  non  faciunl:  amids  benef 
el  inimicis  malefacere,  quae  Ideo  contraria  non  sunt ,  quia  sunl 
iinius  complexionis ,  quia  sunl  eiusdcm  moris;  quia  secundum 
ius  naturale  est,  •  |< i< ><  1  natura  omnia  animalia  docuit,  ul  In  /.<•- 
none  dicil   Socrates,  el  Plato  dicil    de  Socrate.,    Propter  quod 

in  deflnitione  hominls  i><>suii  Socrates,   quod  I io  esi   animal 

ratione  1 1 1  amicls  benefaciens  <m  inimicis  mnlefaclens,  sli  ui  legilui 
in  |)iini.>  Zenonis.  El  sl  nliquls  instel  per  hoc  quod  dlcil  I 
quod  Inimicis  beneflat;  non  babemus  contra  hoc  dicere:  quia 

hoc  ex  principio  philosophl  le  non  prol -  <i  potius  ei  gratla 

supergredlttir  ad  naluram  el  ud  i  ition  im,  el  od  maiorem  ordin  >i 
perfecllonem ,  ad   quam  ii'>n   polesl   so   exlenderc  phllosophus. 
Cfr.  soluL  seq. —  Proro/w  praemissa  codd.  I  \LZ  ratio 
iii>  praemissa. 

'•  Cfr.   Vrislol.,  n.  de  Genernl,  <"t  corrupt.   lezl.  "    soqq 

'    »  1-  • 


608 


SENTENTIAMJM  Llli.  111. 


sit  aninial  n.ansuetiun  nalura  '  »,  secundum  i.atura- 
leni  ordinem  cum  omnibus  debet  babere  pacem  et 
eoncordiam.  Unde  in  inin.ico  suo  non  debet  homo 
odire  naturam,  sed  solum  culpam;  quia  non  per- 


sequitur  ipsum  naiura,  quam  fecitDens,  sed  ma- 
litia,  qoam  fecit  i.omo,  ut  dicit  Augustinus  '.  Ce- 
tera  autem,  qoae  opponuntur,  salis  manifestantur 
per  ea  quae  dicta  sunt 8. 


QUAESTIO  VI. 

Utrum  sit  maioris  perfectionis  et  meriti  diligere  amicum,  an  diligere  inimicum. 


Sexto  et  ultimo  quaeritur,  quid  sil  maioris  per- 
fectionis  et  meriti,  utrum  diligere  amicum,  an  dili- 
aere  inimicum.  Et  quod  diligere  inimicum,  videlur. 

1.  Matthaei  quinto4:  Si  diligitis  illos  qui  vos 
Fnotemenn.  diligunt,    quam  mercedem  habebitis?  Glossa,  ibi: 

«Nullam  in  caelo»;  sed  constat,  quod  de  dilectione 
inimicorum  magna  merces  habetur:  ergo  maioris 
perfectionis   et   meriti    est   diligere  inimicos  quam 

diligere  amicos. 

2.  ltem,  diligere  inimicos  est  de  superadditis 
a  Domino  in  Evangelio5;  sed  Dominus  non  super- 
addidit,  nisi  ea  quae  maioris  perfectionis  erant:  vi- 
detur  ergo,  quod  maioris  perfectionis  sit  dihgere 
inimicos  quam  diligeie  amicos. 

3.  Uem,  ubi  esl  maior  pugna,  ibi  glonosior 
est  victoria;  et  ubi  maior  difficultas,  ibi  maior  est 
ratio  virtutis  et  meriti,  pro  eo  quod  «ars  et  vir- 
tus  est  circa  difficilia6»;  sed  maior  est  pugna  el 
difficultas  in  diligendo  inimicos  quam  in  diligendo 
amicos:  ergo  maior  residet  perfectio  et  meritura 
circa  dilectionem  iniroicorum  quam  circa  dilectio- 
nem  amicorum. 

4.  Item ,  quanto  homo  magis  supra  se  elevatur 
in  aliquo  motu  virtutis,  tanto  motus  ille  et  actio 
est  perfectior  et  excellentior ;  sed  in  dilectione  ini- 
micorum  plus  elevatur  homo  supra  se  et  supra  ea 
quae  sunt  naturae,  quam  in  dilectione  amicorum : 
ergo  motus  dilectionis  circa  inimicos  est  magis  me- 
ritorius  et  perfeclus   quam   motus   dilectionis  erga 

amicos  . 

o.  Item ,  quanto  motus  dilectionis  est  perfectior, 
tanto  est  liberalior  et  purior  —  amor  enim  spiritualis 
purus  est  et  liberalis  —  sed  motus  dilectionis  erga 
inimicos  purior  est  et  liberalior  quam  erga  amicos: 
purior  quidem ,  quia  minus  habet  admixtum  de  car- 
nalitate;  liberalior,   quia  minus  habet  de  obligatio- 


nis  necessitate:   ergo  videtur,  quod   sit  multo  per- 
fectior  et  Deo  acceplior  et  ad  merendun.  efficacior8. 

Sed  contra:  1.  Dileclio  inimicorum  ponitur  abAdop 
Ambrosio9  in  ultimo  gradu:  ergo  dilectio  illa  ma- 
xime  recedit  a  primo  gradu  dilectionis,  qui  est  ma- 
ximus  et  nobilissimus ;  sed  quanto  aliquid  recedit 
a  primo  et  summo  in  illo  genere,  tanto  minus  ha- 
bet  de  perfectione  et  complemento:  si  ergo  dilectio 
inimicorum  magis  recedit,  et  dilectio  amicorum  ma- 
gis  accedit;  ergo  videtur,  quod  multo  perfectior  et 
excellentior  sit  motus  dilectionis  erga  amicos  quam 


erga  imnucos 


2.  Item,  quanto  dilectio  est  excellentior,  tanto 
dilectioni  Dei  similior,;  sed  Deus  magis  diligit  dili- 
gentes  se,  iuxta  illud  quod  dicitur  Proverbiorum 
octavo10:  Ego  diligenles  me  diligo:  igitur  dilectio 
amicorum  magis  assimilatur  dilectioni  Dei  quam  di- 
leclio  inimicorum;  ergo  est  multo  perfectior. 

3.  Item,  motus  dilectionis  tanto  melior  est  et 
excellentior ,  quanto  ferventior  et  frequentior;  sed 
motus  caritatis  erga  amicos  ferventior  et  frequentior 
est  quam  erga  inimicos  " :  ergo  elc, 

4.  Item,  quanto  motus  dilectionis  rectior  est  et 
plus  habet  de  rectitudine  et  aequitate ,  tanto  melior 
et  excellentior  est  in  se;  sed  magis  aequum  et  iu- 
stum  est  diligere  amicos  quam  inimicos:  ergo  mo- 
tus  iste  dilectionis  est  melior  illo. 

5.  Item,  in  eo  quod  melius  et  perfeclius  est, 
magis  debethomo  se  exercere:  ergo  si  motus  dile- 
ctionis  erga  inimicos  esset  melior  et  perfectior,  fre- 
quentius  deberet  homo  circa  ipsos  affici  et  pro  ipsis 
orare.  Quodsi  hoc  est  inconveniens  dicere ,  quod 
magis  debeat  homo  orare  pro  iniraicis  quam  pro 
amicis,  quia  hoc  esset  ordinem  caritatis  pervertere : 
ergo  restat,  quod  non  est  maius  bonum  inimicos 
quam  amicos  diligere. 


i  Plato ,  Sophista  (ed.  Serrani ,  tom.  I.  pag.  222),  et  VI.  de 
Legibus  (tom.  II.  pag.  766).  Aristot.,  VIII.  Ethic.  c.  I.  eliam 
dicit,  quod  «familiaris  etiam  alque  amica  res  sit  liomini  unus- 

quisque  liomo  » . 

2  in  I.  loan.  tr.  8.  n.  10.  seq.  Cfr.  Enarral.  in  Ps.  100. 
n.  5.  ct  in  Ps.  139.  n.  2;  efr.  etiam  Serm.  13.  (alias  94.  dc 
Tempore)  c.  7.  n.  8. 

3  Vide  scholion  ad  praecedentcm  quaest. 

■  Vers.  46.  —  Glossa,  quae  mterlinearis  est,  habetur  apud 
Lyranum.  —  Paulo  inferius  pro  magna  edd.  maior. 

5  Matlh.  5,  43.  seq.:  Audistis,  quia  diclum  est:  Diliges 
proximum  tuum  et  odio  habebis  inimicum  tuum,  ego  autem 
dico  vobis:  Diligite  inimicos  vestros  etc. 

«  Aristot.,  II.  Elhic.  c.  3.  Cfr.  supra  pag.  488,  nota  I.  — 
Paulo  inferius  pro  ergo  non  pauci  codd.  el. 


i  Cfr.  hic  in  lit.  Magistri  verba  August.  ex  eius  Enchirid. 
c.  73.  n.  19.  transcripta. 

s  Vugusl.,  1.  de  Serm.  Domini  in  montc,  c.  21.  n.  69: 
Perfectio  autem  misericordiae...  ultra  dilectionem  inimici  por- 
rigi  non  potest,  et  ideo  sic  eiauditur  (Matth.  5,  48.):  Estote 
ergo  vos  perfecti,  sicut  et  Pater  vester  etc.  -  .Super.us  pro 
primo  quia  minus  edd.  quia  nihil. 

o  Vide  supra  lit.  Magistri,  d.  XXIX.  c.  2.  Qc  minori  con- 
ferri  post  axioma  Aristotelis  relatum  tom.  II.  pag.  94,  nota  4. 
-  Aliquanto  inferius  pro  complemento  cod.  U  habet  comple- 

tione. 

10  Vers.  17.  .  . 

ii  Cfr.  hic  lit.  Magistri,  in  principio,  ct  Aristot.,  VIII.  Elluc. 
c.  5.  -  Pro  excellentior  edd.  perfectior.  Deinde  pro  caniatis 
cod.  K  dilectionis. 


DIST.  XXX.  ART.  (JNICUS  QUAEST.  VI. 


669 


C  0  N  C  L  0  S 1 0. 


Si  aclus  utriusque  dilectionis  comparantur  ad  di- 
versos  habitus,  excellentius  est  diligere  inimi- 
cos  quam  amicos;  si  vero  ad  eundem ,  mutuo 
se  excedunt  secundum  dive?sas  conditiones. 

Respondeo:  Ad  praediclorum  intelligentiam  est 
notandum,    quod    cum   quaeritur   de   comparatione 
istorum  duorum  motuum  dilectionis,  quorum  unus 
l piidier  est  erga  amicos,  alter  erga  inimicos;  dupliciter  po- 
test  quaeri :  aut  prout  comparantur  ad  diversos  ha- 
bitus  el  radices,aut  prout  comparantur  ad  eundem. 
—  Si  prout  ad  diversas  radices  et  habilus  compa- 
rantur,  ita  quod  unus  habitus    habilitat  tanlum  ad 
amicos,  aller  vero   se  extendit  usque  ad  inimicos; 
casioi.  sic  absque   dubio   multo  maius   et  excellenlius  est 
diligere  inimicos  quam  amicos;  et  multo  perfectiori 
habitu  indigemus  ad  hoc,   quod  possimus  exire  in 
istum  actum,  quam  ad  hoc,  ut  exeamus  in  alterum. 
Et  qoc  est  quod  dicit  Augustinus  in  Enchiridio ,  et 
habetur  in  littera1:   «Magnum    est    erga    eum    qiii 
tibi  nihil  mali  fecit,  esse  benevolum  et  beneficum  ; 
illud    vero    multo   grandius   et    magnificentissimae 
bonitatis  est,  ut  tuum  quoque  inimicum  diligas». 
Si  vero   loquamur   de    istis   actibus,  prout  ad 
eandem  radicem  comparantur  et  ab  eadem  caritnte 
procedunt:  sic  quodam  modo  sunt  aequales  et  quo- 
dam  modo    mutuo  se   excedunt.  Quantum  enim  ad 
«■o.2;  rationem    merendi    respeclu   praemii    substantialis 
aequalitalem  habenl,    quia   quantitas  illius  praemii 
respondet  quanlitati  radicis2;  quantum  vero  ad  ra- 
tionem    merendi    respectu  praemii    accidentalis   et 
quantum  ad  vigorem  ipsius  actus   et  molus  mutuo 
^3.  se  excedunt.  Nam  molus  dilectionis  erga  amicos  ex- 
cedit   quantum    ad    fervorem    el  frequentationem ; 
motus  vero  dilectionis  erga    inimicos  est  purior  et 
dijjirilior;  et  ita  quodam    modo  unus  islorum  mo- 
tuuin  est  maior3alio,  et  e  converso,  secundum  va- 
rium  modum  accipiendi  magnitudinem.  Nam  in  di- 
leclione  amicorum   virtus  caritatis  magis  exercetur 
mtensive,  sed  in  dilectione  iuiinicorum  magis  exer- 
*>■»•  cetur  extensive;  sicut  virtus  caloris  ignis^amplius 
calefacil  propinquiora    quam  remotiora,  et  quodam 
modo   plus   apparet   efficacia    illius   virtutis  in  his 
quae  sunt  propinqua,  qtiodam    modo  m    his   quae 
sunl    bnginqua:  ratione  intensionis  plus  in  calefa- 


(Juaestio  an- 
neia. 


Opinio  t. 
probabilis. 


Solvontur 
f.mdamenta. 


ctione  propinquorum ,  et  ratione  exlensionis  phis  in 
calefactione  longinquorum  \  Sic  el  in  proposilo  in- 
telligendum  est,  quod  dilectio  amieorum  et  dilectio 
inimicorum,  prout  ab  eadem  radice  procedunt,  se- 
cundnm  diversas  conditiones  et  respectus  nratuo 
se  excedunt.  —  Et  secundum  hoc  dissolvi  possunt  Ad  argg. 
ratmnes,  quae  ad  diversas  partes  adducuntur;  di- 
versis  enim  viis  procedunt,  secundum  quas  otraequt 
verum  sine  repugnantia  concludere  possunt 

Sed  si  ullerins   quaeratur,   quis  istorum  duo- 
rum  moluum,  omnibus  pensatis,  excedat  reliquum; 
hic  sunt  diversae  opiniones.  Nam  quidam  volunl  di- 
cere,  quod  motus  ille,  qui  est  in    amicum,  melior 
est,  quia  intensior   est,   el   plus    habel  de  ratione 
boni;  et  istum  modum  dicendi  videtur  Magister  ap- 
probare  in  littera5.  —  Et  si  bunc  modum,qui  satis 
videtur   probabilis,   sustinere   velimus.    responderi 
potest   ad    raliones,   quae  primo  inducuntur.  quod 
ab  insufficienti  procedunt.  Cum  enim  dicitur,  quod 
molus,  quanto   dillicilior  et    purior  et  magis  supra 
vires  naturae,    tanto    perfectior  el  excellentior;  di- 
cendum,  quod  hoc  verum  esl,  ceteris  paribus.  Sed 
cum  assumit6  de  motu  dilectionis  inimicorum,  quod 
esl  huiusmodi;    responderi    potest,    quod   non  sunt 
cetera  paria,  quia  multo  maior  et  ferventior  esl  mo- 
tus  dilectionis  erga  amicos,  quam  ille  sit. 

Alius  vero  est  hic  modus  dicendi,  quod  dile- 
ctio  inimicorum  est  excellentior .  simpliciter  lo- 
quendo,  et  magis  in  ea  exercitatur  perfectio  cari- 
talis.  Et  si  hunc  modum  dicendi  sustinere  velimus, 
quoniam  videtur  auctoriias  \ugustini :  ipsum  satis 
probabilem  facere,  potest  responderi  ad  ea  quae  in 
contrarium  adducuntur. 

1-  Ad  primum  quod  obiicitur  de  ordine  diligen- 
dorum,  dici  potest.  quod  Ambrosius  in  gradibus 
illis  non  intendit  ponere  vel  assignare  gradus  per- 
fectionis  in  dilectione,  sed  gradus  exhibitionis  se- 
ciindum  maiorem  et  minorem  obligationem*. 

±  Ad  illud  quod  obiicilur,  quod  dilectio  ami- 
corum  est  dilectioni  Dei  similior.-  responderi  potesl 
per  interemptionem;  quia  perfectio  dilectionis  di-  Noundom. 
vinae  magis  manifestata  est  in  hoc,  quod  dilexil 
nos,  cum  essemus  inimici,  quam  si  essemus  amici, 
iuxta  illud  \postoli  ad  Romanos  quinlo9:  Commen- 
dat  autem  Deus  caritatem  suam  in  nobis,  quia  . 
cum  adhuc  peccatores  essemus,  secundum  tem\ 
Christus  />/■<»  nobis   mortuus   esi.  Unde  etsi  in  -li- 


Opiiii 
probabilis. 


>  lulio  op- 
Tum. 


1  Hufus  disUncUonis.  Pro  Magnum  esi  v,,i.  cum  lextu  ori- 

gii).  Mnins  iiimiiiiini  rsl. 

Cfr.  supra  pag.  387,  nota  3. 
Edd.  inriiiir. 

4  Cfr.  Bupra  pag.  647,  nota  i.  —  Superlus  pro  quae  tunt 
proptnqua  codd.  BCDIL  (N  a  secunda  manu]  ,,  quae  tuni 
propmquiora.  Deinde  posi  quodam  modo  Vat.  Interiidt  quam, 
quam  voculam  nonnuUI  codd.  el  SupplmenL  Sum.  Wei,  n.,i. 
collaL  72.  a.  6.  subsUtuunl  pro  quodam  modo. 

5  Bulus  disUnctfonis.  -  Saperius  posi  motu»  ille  cod.  Z 
Bupplet  dilectionis. 


■'■  Nlmlrum  ln  mmori  argumentorum.  —  Mox  pro 
qvi  rsi.   Paulo  Inferius;  pro  quam  ille  sit  cod  K 

erga  inimicos,  cod.   ^   (a  secunda   m i)  quam  ilk  qui 

erga  inimu 

'  lli,'  in   in.   Magistri. 
ni  $ic. 

1  Cfr.  supra  d.  29   q   ...  e4  dub.    I  -  Codd.   \  i  i 
'/»///  pro  gradut, 

Vers,  8.        Pro  caritatm  $u  "»  non 
ricordiam  tuam,       -       Scrlpiurw 


Moj    pos)  potest   cod.   / 


(170 


SENTENTIARUM  LI1J.  III. 


leciionf  ;ni)irorum  caritas  Dei  oslendatur  esse  mar 
t/iui,  in  ililcctionc  inimicorum  ostenditur  esse  nimia; 
iuxii  illml  ;iil  Ephesios  secundo:  Propier  nwniam 
caritatem  suam ,  7""  dilexii  nos  etc. 

3.  ,\d  illud  quod  obiicitur,  quod  tanto  motus 
dilectionis  esi  melior,  qaanto  ferventior;  diceodum, 
i|iioil  illml  Ycniin  csl.  ubi  est  par  difficultas  et  re- 
sistentia.  Ubi  aulem  non  est  par  difficultas,  sicut  in 
proposito,  non  Uabet  veritatem;  quod  patet,  quia 
modicus  ignis  citius  adurit  foenum,  quam  magnus 
ignis  adurat  forte  lignum. 

4.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  quanto  motus 
dilectionis  est  rectior,  tanto  perlectior;  dicendum, 
quod  verum  est.  Sed  cum  asmmit,  quod  motus 
dilectionis  erga  amicum  magis  esl  rectus  et  aequus; 

Distinctio.  respondendum  est  per  distinclionem ,  (juotl  maior 
aequitas  potest  esse  dupliciter:  aut  propter  exigen- 
tiara  merilorum  et  dignitatis  a  parte  dilecli ,  et  sic 
magis  est  aequum  diligere  amicum  quam  inirnicum; 
aul  propter  abundantiorem  recliiudinem  a  parle  dili- 
gentis,  et  sic  non   est  magis  aequum  diligere  ami- 


ciiin  quam  imraicum,  raimo  magis  e  converso,  quia 
hoc  esi  abundantioris '  institiae  quam  illud. 

>.  \t\  illud  quod  obiicitur,  quod  magis  debet 
liomo  se  exercere  in  eo  quod  est  maioris  perfectio- 
ois;  responderi  potest,  quod  in  exhibitione  alicuius 
benelicii  et  exseeutione  alicuius  actus  duplici  inlen- 
lione  potest  bomo  se  exercere:  aut  propter  profe-^m 
ctum  alterius,  aul  propter  meritum  suum;  oec 
debct  bomo  in  opcribus  suis  tantum  meritum  suum 
intueri,  sed  etiam  profeclum  proximi.  Licet  ergo 
in  exercitatione  circa  dileetionem  inimici  maior  sit 
via  proficienii  et  lucrandi  et  ad  perfectionem  per- 
veniendi;  quia  tamen  magis  obligatur  liomo  amico 
quam  inimico,  frequentius  debet  in  dileclione  amici 
se  exercere.  Unde  quod  dicit,  quod  magis  nos  de- 
bernus  exercere  in  his  quae  sunt  maioris  perfectio- 
nis;  diceodum,  quod  illud  non  est  usquequaque  ve-  ^na 
rum,  immo  magis  debemus  nos  exercere  in  his  quae 
sunt  maioris  obligationis.  —  Et  sic  patet,  quomodo 
potest2  satis  rationabiliter  utralibet  pars  sustineri. 


SCHOLIOX. 


I.  Ad  quaestionem  principalem  antiqui  doctores  fere  idem 
respondent,  cmn  diversis  tamcn  distinctionibus.  Quoad  quae- 
stionem  in  fine  responsionis  annexam  Alex.  Hal.  (S.  p.  III.  q. 
59.  m.  o.  ;i.  3.)  resolvit,  quod  «  absolutc  maioris  virtutis  est 
diligere  inimicum  quam  amicum  »;  et  ipsi  consentiens,  B.  Al- 
bert.  (hic  a.  3.)  asseril,  quod  «  meo  iudicio  meiius  absolute  et 
simpliciter  est  diligere  inimicum  quam  diligere  amicum  »;  cui 
opinioni    favet   etiam  Petr.  a  Tar.  (hic  q.  2.  a.  I.)  et  Durand. 


(hic  q.  2.).  Sed  S.  Thom.  (S.  II.  II.  q.  27.  a.  7;  cfr.  hic  a.  3.) 
contrarium  ccnset,  ctim  sub  rubrica  Sed  contra  dicat  absolute: 
«.  Diligcre  amicum  est  magis  meritorium  quam  diligere  inimi- 
cum  »;  et  eliam  rationes  ad  oppos.  solval.  Ipsi  consentU  Richard. 
a  Mcd.  (hic  q.  3.),  qui  proprias  distinctiones  satis  optas  appli- 
cat ;  tamen  solvit  argunienta  pro  uiraque  parte,  sicut  S.  Bonav., 
qui,  ut  patet,  ulramque  sententiam  iudicat  esse  probabilem. 
Dionys.  Carth.  (hic  q.   I.)  favet  solutioni  S.  Thomae. 


DUBIa  CIRCA  LITTERAM  MAGISTRl. 


Dub.  I. 

In  parte  ista  sunt  quaesliones  circa  litteram, 
et  primo  quaeritur  de  boc  quod  dicit:  Obscara  est 
responsio,  quia  non  est  facile  iudicium ,  anunus 
et  idem  motus  sit  erga  aniicum  el  erga  inimicum. 
Hoc  enim  videtur  esse  simpliciter  falsum,  quia.  cum 
actus  diversificentur  per  obiecta  3,  et  amicus  et  ini- 
micus  sint  diversa  obiecta  et  diversa  diligibilia;  im- 
possibile  est,  quod  amicttm  et  inimicum  quis  diligat 
uiio  motu.  —  Item,  virlus  simplex  et  finita,  ad 
quaecutnque  se  converlit,  totaiiter  se  convertit 4: 
sed  bomo  diligendo  amicnm  convertit  se  ad  ipsum: 
ergo  non  videtur,  quod  uno  et  eodem  motu  simul 
et  semel  p  issit  diligere  amicum  et  inimicum. 

Respondeo  :    Dicendum ,    quod    quamvis    illud 

quod  dicit  Magister  bic,  non  sit  usquequaque  bene 

intelligibile:   possumus   tamen   utrumque  exponere 

Expositio  i.  et    ipsuin    salvare    dupliciter.    Primo    sic:  contingit 


enim  erga  aliquem  affici  dupliciter:  vel  proprie  et  oisiin 
distmcte  et  sub  propria  ralione,  vel  in  quadam  ge- 
neralitafe  cum  aliis;  sicut  verbi  gralia  dupliciter 
polest  aliquis  affici  in  amando  Petrum :  aut  quia 
specialiter  afficitur  circa  ipsum.  aut  quia  generaliter 
cogitat,  omnem  bominem  diligendum  5,  et  generaliter 
circa  omnem  bominem  afficitur,  secundum  quod 
exigit  ordo  caritatis.  —  Si  primo  modo  accipiatur 
motus  dilectionis  in  amicum,  sic  non  potest  unus 
et  idem  molus.  qui  est  in  amicum,  esse  in  inimi- 
cum,  sicut  rationes  inductae  ostendunt.  Si  vero  se- 
cundo  modo,  sic  potest  esse  idein;  et  boc  modo 
accipit  Magister  6,  cum  dicit,  quod  potest  esse  unus 
respectu  utrinsque. 

Aliter  autem  potest  sustineri,  ut  distinguamus, &w 
quod    dupliciter  contingit ,  vim    aliquam  moveri  in 
obiectum:  aut  motu  simplici  eiabsoluto,  aut  motu  "H1 

1  plex 

collativo  et  quodam  modo  composito.   Si  loquamur 
de  molu  simplici  et  absoluto ;  sic  non  potest  unus 


1  Edd.  maioris  et  abundantioris. 
-  Cod.  K  possit 

'  Secundum  Aristot.,  II.  de  Anima,  text.  33.  (c.  4.). 
4  Cfr.  supra  pag.  311.  nota   I.  —  In  fine  arg.  multi  codd. 
ei  edd.  i  .  -2  omittunt  amicum  c(. 


5  Edd.  cum  nonnullis    codd.    supplent   esse.   Subinde    pro 
circa  omnem  hotninem  cod.  F  circa  Deum  et  hominem. 

6  Hic  iu  principio  lit. ,  sed  sentenlialiter  tantum.  —  Deindc 
pro  kiiks  cod.  K.  unus  el  idem. 


DISTIXCTIO  XXXI. 


Ja  di 
;lio. 


et  idem  esse  in  amicum  et  inimicum,  immo  diversi 
sunt,  quoruin  unus  est  intensior  et  alter  remissior. 
—  Si  vero  de  motu  collalivo ,  quo  quis  afficitur 
circa  aliqua  duo,  unum  alteri  praeponendo ;  sic  po- 
test  esse  motus  unus,  secundum  quod  dicil  Magi- 
ster1,  secundum  aliquid  sui  intensior,  secundum 
vero  aliquid  remissior.  —  Et  secundum  hoc  patel 
responsio  ad  ea  quae  obiiciunlur.  Nam  illa  duo  pro- 
cedunt  de  actu  simplici  et  absoluto,  qui  est  respe- 
ctu  unius  obiecti  tantum,  aclus  vero  collativus  po- 
lest  esse  respectu  duorum  sub  ratione  unius. 

Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  virtus  affectionis 
non  potest  simul  converti;  patet  responsio.  Ex  hoc 
enim  non  concluditur,  quod  non  possit  esse  unus 
motus  collativus,  quia  in  eo  est  reperire  prius  et 
posterius  -. 

Dlb.  II. 

Item  quaeritur  de  verbis  Auguslini,  quae  dicit 
in  liltera:  Procul  tlubio  verba  sponsionis  huius 
implentur,  si  homo ,  qui  non  ita  profecit ,  ut  di- 
ligat  inimicum,  tamen  quando  rogatur  ab  homine, 
qui  peccarit,  dimittil.  Sed  contra  hoc  est:  quia' 
si  non  dimittit,  antequam  rogetur,  serval  iram  pro- 
ximo:  et  si  servat  iram,  caritalem  non  babet:  ergo 
in  oratione  sua  non  est  dignus  exauditione,  nec  vi- 
detur,  quod  oret  recte.  —  Item,  sicut  in  praeceden- 
tibus3  probatum  est,  omnes  tenentur  inimicos  suos 
diligere,  eliam  inimicitias  exercentes:  ergo  omnes 
tenentur  eis,  etiam  non  rogati .  offensas  dimitlere. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  est  dimittere  ran- 
corem,  et  est  dimittere  signa  rancoris.  Dimillere 
rancorem  necessitatis  est;  et  ad  hoc  omnes  obli- 
gantur,  et  ad  hoc  tenelur  homo,  sive  inimicus  iin- 
pugnet,  sive  veniam  petat.  Dimiltere  autein  oon  so- 
lum  rancorem,  sed  etiam  signa  rancoris ,  hoc 
perfectionis  est,  nec  ad  hoc  tenetur  homo  nisi  in  casu, 


671 

videlieel  quando  devote  el  hnmiliter  venia  postu- 
latur4.  —  Et  de  hac  dimissione  loquitur  Augustinus- 
obiectiones  vero  cnrrnnt  de  alia.  Et  per  hoc  patent 
tam  littera  ipiam  obiecta  \ 

Ddb.  III. 

Item  quaeriturde  hoc  quod  dicit:  Quisquis  ro- 
gantt  non  dimittit,  non  existimet,  a  Domino  sua 
peccata  dvmitti.  Videtur  ergo  secundum  hoc,  quod 
omnis  qui  servat  rancorem  erga  proximum,  quod 
contra  se  ipsum  oret,  quia,  cum  nolil  alii  dimit- 
tere,  iam  pelit  ex  consequenti,  quod  nec  Deus  di- 
mittat  sibi;  el  qui  pelit,  quod  Deus  non  dimittal6, 
Peccat  mortaliter:  ergo  omnis  qui  est  in  rancore 
el  dicit  orationem  dorainicam,  videtur  mortaliter 
peccare. 

Respondeo:   Dicendum,   quod   omnis   qui   ora- 
tionem  dominicam  ex  corde  dicit,  intendil  per  eam 
impetrare  collalionem  bonorum  et  remissionem  ma- 
lorum;  et  qui  hoc  intendit  a  Domino  assequi  \  con- Kouu.dom. 
stans  est.  quod  aut  poenilet,aut  proponil  aliquando 
poenilere.  Licet  igitur  aliquis  odium  habeat,  tamen 
in  dicendo  oralionem  dominicam   non  incurrit  mor- 
talem  offensam,  quia  non  intendit  petere,  quod  fiat 
sibi  secundum  voluntatem  *  malam,  qaam  nunc  ha- 
bet,  sed  secunduni  voluntatem   bonam,  quam,  etsi 
tunc  non  habeat,  intendil  tamen  Dei  auxilio  aliquan- 
do  obtinere.  Si  quis  autem  illam  orationem  diceret, 
nunquam  proponens  ab  odio  fratris  recedere,  quam- 
vis  non  intenderet  iram  petere,  culpam  tamen  suam 
absque   dubio   aggravaret.  —  Aliter    tamen   posset  au.^.. 
dici.  quod    istam   orationem,  quando  aliquis  dicit, 
non  dicit  in  persona  sua,  sed  in  persona  RccJesiae^ 
cuius  vult  esse  membrum.  Ki  quantum  au*  hoc  nihil 
petit   contra    se   ipsum,   nec   intentione   principali 
nec  ex  consequenti*. 


DISTINCTIO  XXXI. 


Cap.  I. 

Si  caritas  sevnel  habita  amittatur. 

Illiui  qooque   non  est  praelereundnm ,   quod  qui- 
dam  asserunt,  carilatem  semel  habitam  ab  aliquo  non 


1  Hic  in  lii.  —  Paulo  superius  posl  Si  verocod.  G  repetil 
loqnamw. 

*  C(r-  de  hoc  dubio  B.  Alberi.,  hic  a.  i:  S.  Tbom.,  hic 
circa  lii.  (dicit:  Hoc  esl  impossibile,  nisi  unus  propier  alterum 
diligaiur  el  actuaii  consideradone  referatur  in  illud);  Peir.  a 
T.ir. ,  hic  circa  lil. 

:!  Quaest.  i.  seq.  el  d.  28.  q.  3.  Paulo  superius  pro 
exaudttione  cod.  G  exaudiri.  Paulo  inferius  pro  non  rogati 
cod.  K  non  rogantibus. 

4  Cfr.  Bupra  .|    i.  el  :>.  —  Paulo  ante  pro  in  casu  -»1.  i: 

in   Imr  C08U. 

1  (;ir-  llr  l,"r  dubio  Peir.  a.  Tar.,  hic  q.  I.  a.  3,  el  Ri- 
chard.  a  Med..  hic  circa  lii. 


posse  excidere,nuIIumquedamnaudamhancaliquandoAii 
habere;  qui  hanc   traditionem   subditis  muniuol  lesli- 
moniis.  Apostolus1  ait:  Caritas  nunquam  excidit.   \n-  " 
guslinus   etiam  Inquit:  «Caritas,  quae   deseri   potesl    Dnbin, 
nunquam  vera  luii».  Uem:  .  Carilas  esl  fbns  proprius  y 
el  singularis  bonorum,   cui    communical  alienus. 


,:  Codd.  /.  aa  adiungunl  sibi. 

7  i. .id.  exsegui. 

s  ^od.  /  adiicil  suam  ei  paulo  inferius  pro  tunc  subsUiuii 
nunc.  Deinde  pro  nunguam  cod    K  exhib 

9  Hoc  dubium  solvunl  eliam    B.    AlberL,    hic  a.  6 
Thom.,  hlc  clrca  lit. 

NOTAE  AD  LIBR.  SENTENTIARUM. 

1  i:iM    '    Cor.   13,  B,  iii  qu  .M.   \  r,  Dl    el  ed.  i 

excidet  \  dit.        i ..  us  \n.  ,|,. 

Solutarlb  i   Documenlls   ad  quend.  con m  . 

'   '  '  narral    ln  Ps    103.  serm.  I.  n.  9,  ln  quo  cltatui  Mati 

'  Prov-  '■  ,s    17. —  H  i  rnnla  lesllmonla  .  quae 

sequuntur,  legunlur  ellam  In  D,  rraiJanl,  de  Poenlt.  dls 


672 


si;mi:nti\hlm  lib.  m. 


Uieni  sunl   omnes  qui   audituri  suni:  N<m  nm%  w*. 
,„.  Q0C  fo„te  Scriplura  ait:  Fons  <>r«ir  uivae  sti  t%o% 
proprius,  et  nemo  alimus  communicet  tibt  •>.  Si  aulem 
alieni  sunl  qui   auditnri  sunt  iilam  vocem;  non  ergo 
l,„i(.  lo.ui  communicant  damnandi.  Ilem,  Augustinus  su- 
per  Ebistolam  loannis1:  «  Radicata  est  earitas;  socurus 
GregoriaS.esto,   nii.il   n.ali   procedere    polesl »».  Itcm ,  Gregonus 
in    Moralibus:  *Valida   est   ut   mors   dilectio.  Virtuti 
eniiu  morlis  dileclio  comparalur,   quia  nlmirum  men- 
tem    quam  scmel  ceperit,  a  dilectione  mundi  fundi- 
vngustinaB.  tus  occidit».  Ilom  ,  Xugustinus   super  Epislolam  loan- 
niss:  «Unctio  invisibilis  cariias  est,quae,  iequocum- 
quo  fuerit,  radix  illi  erit,  quae  ardcnle  solc  aresccre 
non  potest:  ni.lritur  calore  solis,  non  arcscit».  Ilem  , 
Beda.Beda   super   loannem:    «  Quaerendum   est,   quomodo 
speciale  Filii  Dei  agnoscendi  signum  fuerit,  quod  super 
eum  descenderit  et  manserit  Spiritus.  Quid  magni  est 
Filio  Dei,   quod    in    ipso    manere   Spiritus  astrualur? 
Notandum,  quod  semper  in  Domino  manserit  Spiritus, 
in  Sanctis  vero,  quamdiu  mortale  corpus  gestavenut, 
partim  semper  manoat,  partim  roditurus  secedal.  Ma- 
net  autom  apud  eos,  ut  bonis  insistant   aclibus;  rece- 
dit  vcro  ad  lempus,  ne  semper  infirmos  curandi,  mor- 
tuos   suscilandi.    daemones  ciieiendi,   vel   etiam  pro- 
pbetandi  babeant  facultatem.  Manet    ergo   semper,  ut 
possint  bnbere  virtutes  et  mirabiliter  ipsi  vivant;  venit 
ad  tempus,  ut  eliam  aliis  per  miraculorum  signa ,  qua- 
Gregorias.  les  sint  intus,  elTulgeant .» .  Item,  Gregorius8:  «  In  San- 
ctorum  cordibus  secundum   quasdam  virtutes  semper 
manet  Spiritus,  secundum   quasdam  recessurus   vemt 
el  venturus  recedil.  Iu  bis  virtutibus,   sine  quibus  ad 
vilam  non  pervenilur,  in  electorum   suorum   cordibus 
permanet;  in    bis   vero,    per   quas   sanclitatis   virtus 
ostenditur,  ut  in   exbibitiono   miraculorum,  aliquando 
Ambrosios.  adest ,  aliquando    se   subtrabil  ».  Item  ,    Ambrosius": 
«Ficta  caritas  est,  quae  in  adversitate  deserit». 

Haec  innuere  videnlur,  quod  caritas  semel  bab.ta 

non  amittatur.  Ideo  quidam  in  praetaxatam  prosilierunt 

audaciam,  dicentes,  caritatem   a   danmandis    non    ha- 

Refeuitor  beri ,  nec  a  quoquam  babitam  posse  amitti;  quos  ratio 

aa"  vincit  et  auctoritas.  Quidam  enim  ad  tempus  sunt  boni, 

qui  poslea  fiunt  mali,  et  e  converso.  Unde  quorundam 

nomina  Cbristus  3  dicil  scripta  in  libro  vilae,  qui  la- 

men  postea  abierunt  rebro.   Sed  scripla   dicit  non  se- 

cundum   praescientiam ,  sed  secundum  praesentem  iu- 

stitiam,  cui  deserviebant,  quia   digni   erant  tunc  illo 

bono,  quod  babiluri  suul  praescripti   secundum  prae- 

sclentiam.  Unde  Ambrosius  6 :  «  Quibusdam  gratia  dala 

esl  in  usum,  ul  Sauli,  Iudae  et  illis  discipulis ,  quibus 

Dominus  dixit :   Ecce ,  nomina  vestra  scripta  sunt   in 

caelis,  et  post  abierunt  retro.  Sed   hoc   dixit   propter 


iastitiam,  eui  doservicbanl.  quia  boni  eranl.  Frequcn- 
ter  enim  ante  sunt  mali  qui  fuluri  sunl  boni,  et  ali- 
quotios  prius  sunt  booi  (|iii  fuluri  sunl  et  permansuri 
mali  •;  secundum   quod  dicunlur  scribi  in  libro  vitae 

et  deleri. 

Quod  vero  Aposlolus  ait:  Caritas  nunquam  excidit,  Eipg» 
nullatenus  pro  illis  facit.  Dignitatem  enim  caritatis  osten-  pro 
dens,  dicit,  eam  non  excidere,  quia   bic  et  in  luiuro  ue. 
erit ;  sed  fides  et  spes  evacuabunlur  et  scientia.  —  Ilom , 
quod  dicitur  carilas  nunquam  fuisse  vera ,  quae  deseri 
potosl,  non  ad  essentiam  caritalis  referlur,  sed  ad  ef- 
ficientuun  ,  quia  non  efiicit  caritas  ,  quae  deseritur,  bo- 
mincm  vere  beatum    nec   perducil  ;id   veru.n    bonum. 
—  Huic  ctiam  fonli  alieni,  id  est  damnandi,  non  commu- 
oicant,   scilicet  in  fine,  quia  non  perseverant.  —  Po-AJ»* 
test  tamen  boc  et  cetcra,  quae  de  caritate  dicta  sunt, 
de  perfecta  intelligi,  qnam  suli  perfecti  babent,  quae 
semel  babita  non  amillitur;  exordia  vero  caritatis  ali- 
quando  crescunt,  aliquando  deficiunt ''.  Sunt  eniin  vir- 
lulis  exordia  et  profectus  et  perfectio ,  quos  gradus  ille  G,^ 
discernit,  qui  parabolam    illam    intelligit:    Sic  esl  re- 
gnum  Dei,  quemadmodum   si   iactet   homo  semen   in 
terra  et  dormiat,  et  exurgat  semen  et  germinet  et  cre- 
scat  elc.  Si  ergo  perfecla  caritas   sic  radicata  esl,   ut 
amitli  nequeat,  incipiens  tamen  et  provecla  amilti  po- 
test  ct  saepe  amiltitur;  sed    dum    babelur,    non  sinit 
habenlem  criminaliler  peccare.  Quod  Augustinus  8  oslen- An«" 
dit  inquiens :  «  Quia  radix  omnium   malorum   est  cu- 
piditas,  et  radix  omnium  bonorum  est  carilas;  simul 
ambae  esse  non  possunt:  nisi  una  radicitus  evulsa  fue- 
rit,  alia  plantari  non  polest.  Sine  causa  conatur  aliquis 
ramos  incidere,  si  radicem  non  conlendit  evellere  ». 

Cap.  II. 

Quare  fides,  spes,  scienlia  dicunlur  evacuari, 
et  non  caritas,  cum  et  ipsa  sit  ex  parte. 


ctoritale. 


Dubium 


Advertendum  eliam    est,  quomodo  fides,  spes  el 
scicntia  dicantur  evacuari9,   quia    ex  parte  sunt ,  et 
non  carilas.  cum  et  ipsa  ex  parlc  sit.  Ex  parte  enim, 
id  est  imperfecte,  diligimus,  sicut  ex  parte  scimus,  ut 
ait  Hesycbius  super  Leviticum10.  Cum  igilur  omne  quod  Hes^ 
ex  parte  esl,  evacuelur  ;  cur  carilas  excipitur,  quae  di- 
citur  nunquam  exeidere?  Carilas  quidem  etiam  ex  parle 
est.  ul  saepe   Sancti   docenl,  quia  ex  parle  diligimus 
nunc;  et  ideo  ipsa  evacuabitur,  in  quantnm  ex  parte 
est,  quia   tolletur   imperfectio,    et   addelur   perfectio ; 
remanebitquc  ipsa  aucta  et  actus  eius  et  modus  dili- 
gendi,  ut  diligas  Deum  propter   se  ex   toto  corde  el 
proximum  tuu.n  sicut  te  ipsum,  sed  imperfectionis  mo- 


i  Tract.  H.  11.  9.  —  Gregorii  locus  est  X.  Moral.  r.  21.  n. 
39,  et  alluditur  ibi  ad  Cant.  8,  6. 

2  Tract.  3.  n.  12.  Locus  Bedae  est  in  Evang.  loan.  I,  33.  — 
Pro  Notandwm,  quod  codd.  A  15  D  E  cum  pluribus  edd.  Notan- 
dumque  quod  [alii  quia],  sed  originale  Bedae :  Noiandvm  ergo 
quod;  deinde  pro  et  mirabililer  codd. ,  excepto  C  (qui  habet  et 
ut)  et  pluribus  edd.,  ut  mirabililrr. 

3  Libr.  I.  in  Ezech.  hom.  5.  n.  1 1  ;  cfr.  II.  Moral.  c.  56.  n.  91. 
*  In  II.  Epist.  ad  Cor.  6,  6.  (inler  eius  opera).  —   Paulo 

inferius  pro  Haec...  videnlur  edd.  1 ,  8  Hoc...  videtur.  Cod.  Erf. 
Hae  auctoritales,  annotat  vero :  Alii :  Haec. 

5  Respicitur  Luc.    10,   20;   loan.   6,   67.   —  Inferius  pro 
praescripti  codd.  C  D  E  et  ed.  I  scripti. 


«  In  Rom.  9,  13.  1  i.  sed  prima  verba  legunlur  tantum  in 
Glossa.  De  Saul  cfr.  1.  Reg.  II,  6;  de  luda  Luc.  10,  20.— 
Pro  secundum  quod  plures  edd.  propter  quod. 

7  Quae  sequunlur  contracta  sunt  ex  Gregor.  II.  in  Ezech. 
hom.  3.  n.  I.  5.  —  Parabola  memorata  legitur  Marc.  I  ,  26. 
—  Pro  Si  ergo  edd.  1 .  8  bene  Etsi  ergo. 

s  Serm.   270.  (in  appendice;    alias   8.    inter    quinquaginta 
Homil.)  n.   I.  —  Locus  Scripturae  est  I.  Tim.  6,10. 
9  Epist.  I.  Cor.   13,  8. 

i°  Cap.  2,2,  apud  Lyranum  in  Glossa.  Ipse  Hesychius  ibi 
de  cognitione  Dei  in  palria  ait:  «  Quae  eam  quae  nunc  est,  non 
ut  contrariam  destruit,  sed  partem  eam  minimam  esse,  per 
suam  plenitudinem  monstrat  ».  Deinde  citat.  I.  Cor.   13,  9. 


DIST.  XXXI.  ART.  I.  QUAEST.  I. 


073 


dus  eliminabitur.  Fides  vero  et  spes  penitus  evacua- 
buntur;  scientia  vero -secundum  actum  et  modum  siumi, 
qui  nunc  est,  non  secundum  sui  essentiam  tollelur.  Ipsa 
enim  virlus  scientiae  rcmanebit,  sed  alium  lenebit 
usum  el  modum. 

Cap.  III. 

Si  Chrislus  ordinem  diligendi  servavit ,  quem  nos. 

Nunc  iani  superesl  invesligare,  si  Cbristus,  secun- 
dum  quod  bomo,  ordinem  diligendi  praescriptum  '  ser- 


vaverit.  Qtiod  si  est,  omnem  bominem  sicut  se  ipsum 
dilexit.  Omnibus  ergo  vitam  optavit,  om>/esaue  salvos 
/ieri  voluit ;  sed  non  omnes  salvi  sunt :  et  ita  non  est 
faclum  quod  optavit.  —  Sed  non  est  ignorandum,  in  eo  '<«p- 
fuisse  carilatem  iuxta  modum  patriae ,  non  viae,  eum- 
que  ordinem  diligendi  implesse,  qui  servatur  in  palria, 
non  in  via.  Qui  eniin  in  patria  sunt,  id  es(  iam  bea- 
tificali  sunl,  adeo  iusliliae  Dei  addicti  sunt ,  ut  niliil 
eis  placeat,  nisi  quod  Ueo  placet;  ac  per  boc  illorum 
tantum  salutem  diligunt  el2  volunt,  quos  Deus  salvari 
vult,  eosque  solos  sicul  se  diligunt.  Ila  ct  Cbristus  nabiam  3. 
eleclos  lanlum  sicut se  dilexit  eorumque  salulem  oplavil. 


COMMEXTARIUS  IN  DISTINCTIONEM  XXXI. 

De  caritate  quantum  ad  durationem. 

lllud  quoque  praetermittendum   non  est  etc. 

DIVISIO  TEXTUS. 


Supra  egit  Magister  de  caritate  quanlum  ad  de- 
finitionem  et  diligibilium  distinctionem  et  diligendi 
ordinem  et  meriti  perfeclionem ;  in  hac  vero  quinta 
parte  agit  de  caritatis  duratione.  Et  quoniam  con- 
tingit  tripliciter  loqui  de  duratione  caritatis,  videli- 
cet  per  comparationem  ad  peccatum  sibi  oppositum, 
et  per  comparationem  ad  babitus  aliarum  virlutum, 
et  per  comparationem  ad  staturo  gloriae  futurum, 
in  quo  stalu  habuit  eam  Christus ;  ideo  dividitur 
pars  ista  in  partes  tres.  In  quarum  prima  inquirit 
Magister,  utrum  caritas  possit  per  peccatum  aroitti. 
In  secunda  determinat,  qualiter  spes  et  fides  '  ha- 
beant   evacuari,  ibi :  Advertendum   est,   quomodo 


fides  et  spes  etc.  In  tertia  parte  inquirit,  utrum  ordo, 
qui  inest  caritati  in  via,  in  Cbristo  et  in  aliis  Bea- 
tis  habeat  inveniri ,  ibi :  Nunc  iam  superest  mve- 
stigare  etc. 

Prima  pars  dividitur  in  partes  tres.  In  quanim 
prima  adducit  aucloritates  ad  ostendendum .  quod 
caritas  non  possit  lolli  per  peccatum.  lu  secunda 
vero  inducit  aucloritales  ad  oppositum .  ibi :  Ha.ee 
innuere  videntur,  quod  caritas  etc.  In  lertia  vero 
subiungit  explanationes  illarura  auctoritalum .  ex 
qnibus  concludebatur  falsum  propler  inlellectum  per- 
versum,  ibi:  Quod  vero  Apostolus  ait  etc.  Aliarum 
vero  partium  subdivisio  satis  manifesta  est  in  littera. 


TRACTATiO  QUAESTIONUM. 


Ad  intelligentiam  autem  huius  partis  ineidil  hic 
quaeslio  circa  tria  secundum  tria,  quae  Magisler 
determinat. 

Primo  enim  quaeritur  de  duratione  caritatis  per 
comparationem  ad  peccatum  sibi  opposilum. 

Secundo  vero  quaeritur  de  eadem  per  compa- 
rationem  ad  hahitus  aliarum  virtutum. 

Tertio  quaeritur  de  ipsa  per  comparationem  ad 


statum  gloriae  futurum. 

Circa  primum  quaeruntur  tria. 

Priiuum  est,  iitriim  caritas  semel  habita  possit 
amitli. 

Secundo  quaeritur,  utnuii  amittens  caritatem 
possit  resurgere  in  carilale  aequaii. 

Tertio  quaeritur,  utrum  possil  resurgere  in 
minori. 


ARTIGULUS  I. 

De  duratione  caritatis  per  comparationem  ad  peccatum  sibi  oppositum. 

QUAESTIO  I. 
Utrum  caritas  semel  habita  possit  amitti. 


Circa  primum  sic  procedituret  quaeritur,  utrum 
caritas  semel  habita  possil  amitti.  Et  quod  non  . 
adducit  Magister  multas  auctoritates  in  littera 2 ;  ef 
hoc  ipsum  ostenditur  ralione. 


i.  Haec  iMiiin  esi  per  se  vera :  amor  unil 

.  ,  lom. 

maior  amor  magis  unit;  sed  amor  cantatis  esl     \ 
cellentior  amor,  quam  sii  amor  oaturalis:  ergoex* 
cellentius  unit.  Sed  oaturalis  amor  unii  indissolubi- 


1  Cfr.  Bupra  (l.  XXIX.  —  Infra  olludftur  ad  I.  Tlm.  >.  I. 
—  Pro  salvi  sunt  Vat.  el  edd.  i,  6-,  9  salvi  fiunt. 

Bdd.  I,  h  el  codd.  DE  omiUunl  diligunt  et;  deinde  pro 

rnll  cdd.    I,  8  VOluit. 

s.  Bonav.    -  Tom.  iu. 


NOTAE  AD  COMMEXTARIUM. 
1  Edd.  subiungunl  tt  scientia.  •  Rlc  c.  I. 

e  undum  Dion) s.,  d    Dlv,   (om.  c    ••  .    i  •       Inferlua 
pro  excellenlior  nmor  edd.  exceltentior  multum 


674 


SENTENTIARUM  LIIJ. 


liter,  quia  nullus  unquam  odil  quod  naturaliter 
amat:  ergo  multo  fortius  amor  caritatis  indissolu- 
biliter  unit:  ergo  qui  caritatem  habet  Don  potesi 
vinculo  carilatis  privari. 

±  Item,  fortior  est  caritas  in  bono,  quam  sit 
aliquod  peccatum  in  malo1;  sed  magis  forte  non  po- 
test  destrui  per  minus  forte:  ergo  caritas  non  potest 
expelli  per  peccatumj  nee  per  aliud  habet  expelli: 
ergo  semel  habita  non  potest  amitti. 

3.  Item,  omne  peccatum  ortum  habet  vel  ex 
timore  male  humiliante,  vel  ex  amore  male  ineen- 
dente ;  sed  in  eo,  in  quo  est  caritas,  nec  est  limor 
male  humilians  nec  ainor  male  incendens ,  quia 
dicit  Bernardus8:  «Nunquam  est  caritas  sine  timore, 
sed  casto;  nunquam  sine  cupiditate,  sed  ordinata»: 
ergo  videtur,  quod  in  eo,  in  quo  est  raritas,  nulla 
possit  esse  cnlpa:  videtur  ergo,  quod  caritas,  ex  quo 
semel  habetur,  nunquam  amitlatur. 

4.  Item  .  liberum  arbitrium  in  eligendo  semper 
sequitur  affectionem  praedominantem 3;  sed  in  oinni 
homine  habente  caritatem  affeclio  caritatis  praedo- 
minatur,  cum  faciat  enm  diligere  Deum  propter 
se  et  super  omnia:  ergo  liberum  arbitrium,  ex  quo 
semel  liabet  caritatem,  nunquam  movetur  contra 
carilatem.  Sed  nunquam  amittit  caritatem,  nisi  mo- 
veatnr  contra  ipsam:  ergo  ex  quo  caritas  semel  in- 
est  homini,  videtur.  quod  non  possit  ab  eo  perdi 
nec  separari. 

5.  Item,  omnis  qui  habet  caritatem,  habet  Chri- 
stuin  pro  fnndamenlo  et  Spiritum  sanctum  pro  ad- 
iutorio;  sed  nihil  potest  firmitatem  fnndamenti  in- 
fringere  nec  virlutem  divini  adiutorii  superare : 
ergo  videtur,  quod  nihil  possit  caritatem  ab  homine 
expellere  4. 

Sed  contra  hoc  ostenditur:  I.  Primo  per  exem- 
Fundamenu.jo/a  veteris  Testamenti.  Constat  enim,  qnod  Saul  ca- 
ritatem  habuit,  cum  de  eo  scribatur1,  qnod  non 
erat  vir  in  Israel  melior  eo;  similiter  et  David  ca- 
rilatem  habuit,  cum  de  eo  dicat  Dominus:  Inveni 
virum  secundum  cor  meum;  et  constans  est ,  quod 
ulerque  caritatem  perdidit,  quia  uterque  mortali- 
ter   peccavit:    Saul    in   persequendo   David ,  David 


vero  in  commitlendo  adullerium  et  homicidium : 
ergo  etc. 

±  Item,    hoc   ipsuin    ostenditur    per   exempla 

novi  Testamenti:  qnia  discipuli  Domini  caritatem 
habuerunt,  tam  Apostoli  quam  alii  discipuli  electi; 

sed  mulii  <!<■  discipulis  abierunt  relro,  secundum 
quod  dicitur  Ioannis  sexto8;  multi  eliam  de  Apo- 
stolis  dubitaverunt  in  fide,  secundnin  qdod  habetur 
Malthaei  ultimo,  et  similiter  ullimo  Marri,  et  sirai- 
liter  ultimo  Lucae:  ergo  caritalem  habilam  perdi- 
derunt:  ergo  caritas  semel  habita  potesl  perdi. 

3.  Item,  hoc  ipsum  ostenditnr  per  auctorita- 
tes:  quia  scribitur  primae  ad  Corinthios  decimo1: 
Qui  stat  videat,  ne  cadal ;  et  Apocalypsis  secundo: 
Ilabeo  adversum  te  pauca,  (juod  caritatem  pri- 
mam  reliquisti:  ergo  caritas  semel  habita  potest 
perdi  et  deleri. 

4.  Item,  hoc  ipsnm  probatur  manifeslo  expe- 
rnnento:  quia  parvuli,  qui  baptizantur,  habent  gra- 
tiam,  el  ita  caritatem  el  virtutes  celeras8;  et  tamen, 
quando  veniunt  ad  adullam  aetatem ,  caritatem  per- 
dunt  peccando,  sicut  planum  est;  ergo  carilas,  post- 
quam  habetur,  amittitur. 

5.  Item,  hoc  ipsum  ostenditur  raiionali  argu- 
mento.  Facilius  est  deficere  quam  proficere,  et  ca- 
dere  quam  resurgere;  facilius  est  etiam  perdere 
caritatem  quam  fidem,  quia,  perdita  fide,  perditur 
caritas,  sed  non  convertitur 9 ;  sed  possibile  est, 
hominem,  qui  non  habet  carilalem,  caritatem  acqui- 
rere,  possibile  eliam  est,  hominem  habentem  fidem 
a  fide  recedere:  ergo  multo  fortius  possibile  esl, 
hominem  habentem  caritatem  a  caritale  cadere. 

CONCLUSIO. 

Error  esl  et  insania  dicere ,  quod  caritas 
semel  habita  non  possit  amitti. 

Respondeo  :   Dicendum ,    quod  .    sicnt  dicit  Ma-  Erri 
gisler   in    liltera ",  quorundam  opinio   et  sententia 
fuit,  quod  caritas  semel  habita  nunquam  amittatur; 
et  hoc  posuerunt    propter   perfectionem   illius   vin- 


1  Cfr.  tom.  II.  pag.  920,  nota   i. 

5  De  Diligondo  Deo ,  c.  I  4.  n.  38.  —  Maior  esl  secundum 
August.,  de  quo  vide  tom.  II.  pag.  146,  nota  7.  —  Posl  quia 
cod.  U  addit  ut. 

3  Cfr.  Aristot.,  IX  Metaph.  text.  10  (VIII.  c.  5.).  —  Inife- 
rius  pro  movetur  edd.  liabet  moveri. 

4  August.,  Enarrat.  in  Ps.  26.  enarraL  2.  u.  5:  Potest  [ali- 
quid]  milii  auferre  quod  dat  Omnipotens  ?  Sicut  non  vincitur 
qui  dat,  sic  nou  auferlur  quod  d,it.  Si  auferri  potest  datum, 
vincituf  dator.  —  Vat.  voci  fundamenti  praefigil  talis. 

5  Libr.  I.  Reg.  9,2.  —  Seq.  lestimonium  habetur  Act. 
13,  22;  cfr.  I.  Reg.  13,  14;  —  Superius  pro  ostenditur  cod. 
K  opponitur,  codd.  VZbb  et  Supplement.  Sum.  Alex.  Hal. 
collat.  73.  a.  i.  obiicitur. 

6  Vers.  07;  Mattli.  28,  17:  Marc.  10,  II.  seqq.;  Luc.  24, 
II.  et  il. 

7  Vers.   12.  —  In  se.j.   testimonio,   quod   esl  Apoc.  2.   i. 


Vulgata  omittit  pauca  (exhibet  hanc  voculam  ibid.  v.  I  i.).  — 
Paulo  inferius  pro  deteri  cod.  K  amitti. 

8  Vide  IV.  Sent.  d.   i.  p.  II.  a.  2.  q.  2. 

9  Cfr.  supra  lit.  Magislri,  d.  XXIII.  c.  8  ,  et  d.  27.  a.  I. 
<j.  i.  —  De  maioH  vide  supra  pag.  499,  nota  2.  —  Quantum 
ad  arg.  ipsum,  Bernardus  idem  dicit  in  Tracl.  de  moribus  et 
offic.  episc.  c.  i.  n.  14,  commentans  illud  Luc.  8,  13:  Et  hi 
radices  non  habent,  qui  ad  tempus  credunt,  et  in  tempore  ten- 
tationis  recedunt.  Kecedunt  ergo,  ait,  quidam  a  Bde,  quia  Ve- 
ritas  asserit;  eonsequenler  et  a  salute,  quia  Salvator  redarguit; 
inde  nos  colligimus,  quod  et  a  caritate,  sinc  qua  salus  esse  non 
potuit.  —  ln  minori  ex  codd.  A  bb  posuimus  caritatem  ante 
acquirere,  quod  alii  codd.  (>i  edd.  I.  2  omittunt.  Vat.  pro  cari- 
tatem  substituit  eatn.  In  flne  arg.  pro  cadere  cod.  W  exhibet 
recedere. 

10  Hic  e.  I.  —  Mo\  pro  amittatur  non  pauci  codd.  amit- 
Utwr. 


DIST.  XXXI.  ART.  I.  QUAEST.  I. 


(i7o 


(  closio 


lio  tri 
ex. 


:io  op 
;  iroiD. 


idam 


10  in 
9  sol 


dam. 


culi  et  ardorem  sive   fervorem  illius  amoris.   Cre- 
diderunt  enim.    illud    vinculum    esse    tantae  perfe- 
ctionis,  quod  nullo  agente  posset  dissolvi;  et  illnm 
amorem  esse  tanti  fervoris,  quod  nullo  modo  possel 
exslingui  propter  dignitatem  et  excellentiam  ipsins 
caritatis.  Et  hoc  affirmare  nixi  sunt  auctoritate  iiml- 
tiplici,  sicut  in  ipso  textu  Magister  salis  aperte  di- 
cit.  —  Sed  haec  positio  non  •  opinio   nec  rationalis 
senlentia,    immo   error   et    insania    potius   esl  di- 
cenda,  quia  repugnat  sacrae  Scripturae ,  repugnal 
experimento  nostrae  fidei,  repugnat  nihilominus  ra- 
tioru  rectae.  Sacrae  Scripturae  et  etiam  experien- 
tiae  repugnai.  sicut  inopponendo1  monstratum  est. 
A  ralione   autem  recta   dissonat,  si  quis  attendat, 
pro  eo  quod    recta   ratio   dictat,  quod  caritas  viae 
non  lollit  a  libero  arbitrio  vertibilitatem  ad  maium, 
sicut   nec   cupiditas   lollit    hahilitatem   ad    bonum. 
Simul  ergo  stat   vertihilitas  et  caritas;  sed  ubi  est 
vertibilitas,  ibi  potesl  esse  culpa;  et  ubi  potest  esse 
culpa.  ibi  tam  caritas   quara   gratia  potest   abesse: 
restat  igitur.  quod  secundum  dietamen  rationis  re- 
ctae  caritas  perdi  polest  in  statu  viae.  —  Unde  con- 
cedendae  sunl  rationes  ad  hanc  partem  inductae. 

1.  Ad  illud  ergo  quod  primo  obiicitur,  quod 
excellentius  unil  amor  caritatis  quam  amor  natu- 
ralis;  dicendum,  quod  verum  est ;  sed  tamen  ex  hoc 
non  sequilur,  quod  indissolubilius  uniat,  quia  ex- 
ceUentia  unionis  non  tantum  attenditur  secundum 
mionis  inseparabilitalem ,  quantum  attenditur  se- 
cundum  habitus  unienlis*  et  obiecti  sive  termini 
dignitatem.  Unde  ratio  illa  non  valet.  Sed  si  tu 
quaeras,  unde  hoc  est,  quod  amor  naturalis  unit 
inseparabiliter,  et  amor  cantatis  non;  cficendum, 
quod  hoc  est,  qu&.caritas  est  habilus  regulativus 
et  direclivus  voluntatis  deliberativae ,  quae  est  ad 
opposita  secundum  statum  viae.  Amor  vero  natu- 
ralis  respicit  ipsam  inclinationem  naturae,  quae 
esl  ad  unum  determinata  4.  Ideo  dilectum  ex  cari- 
tate  potest  esse  odiosum  propter  voluntatis  verlibi- 
litatem,  quamvis  quod  naluraliler  diligitur  semper 
sil  amahile  propter  ipsius  naturae  determinationem. 
Dnde  non  est  simile  hinc  inde. 

±  A.l  illud  quod  obiieitur,  quod  caritas  est 
fortior  peccato;  dicendum,  quod  amissio  caritatis  non 
Kl  propter  hoc,  quod  peccatum  agat  in  ipsam,  eam 
expeliendo,  sicut  una  forma  naturalis  expellit  aliam; 
Bed  hoc  est,  quia,  cum  esse  caritatis  dependeat  a 
duohus,  videlicet  a  Deo  ihfluente  el  a  libero  arbi- 
trio  suscipiente;  cum  liberum  arbitrium  se  a  Deo 
avertit,  caritas  in  semetipsa  deficit.  Etquia  liberum 


arbitrium  oon  se  avertit  nisi  peccando,  hinc  est, 
quod  caritas  dicitur  per  peccatum  expelli,  non  pro- 
Pter  Forlitudinem  ipsins  peccati  agentis,  sed  propter 
defectionem  ipsius  liberi  arbitrii  suscipientis 5. 

:{-  V(|  i'11"1    qnod  obiicilur,  quod  omne  pecca- 
1,1,11  est   ex    amore  male    inflammanle,   vel  timore 
male  '"'imliu.l.':  dicendum,  quod   illud    dupliciter .»,.,., 
lH,t,'sl   'ntelligi:  aut  quod   iliae  duae   radices  prae-     " 
cedanl  omne    peccalum    perpelratum  exterius  i em-  .»,..„,.■.,.,. 
pore,  aul  quia  praecedanl   origine6.  Si  quia  prae- 
cedant  tempore,  sic   non   oportel    esse   generaliter 
veruin.  quia  ante  primum  peccatum  nullum  istorum 
fuit  in  primo   homine.  Si   quia   praecedanl   origine 
ipsam  perpetrationem  peccati,  sic  habet  veritatem, 
1°ia    oemo   peccatum   perpetral    nisi   malo   affectu 
amoris,  vel  malo  affecto  timoris.    Quamvjs  autem 
huiusmodi  affectus  non  sinl  in  homine  habente  cari- 
tatem  in  actu,possunt  tamen  inesse,  quia  libernm 
arbitrium,  quod  esl   reclum    per   caritatem,  incur- 
van  potesl  per  cupiditatem. 

i.  \d  illud  quod  obiicitur,  quod   liberum  arbi- 
trium  in  eligendo  sequitur  affectionem  praedominan- 
tem;  dicendum,  quo.l  esl  affectio   praedominans  in    u*** 
habitu,  et  est  afTectio  praedominans  in  actu.  CumEfdS: 
ergo  dicitur,  quod  liberum  arbitrium  sequitur  alTe- "''"" 
ctionem  praedominantem ;  hoc  non  intelligitur  de 
affectione  praedominante  in  habitu,  sed  de  praedo- 
minante  in  actu.  Quamvisautem  in  homine  habente  v.^ndn.D. 
caritatem  affectio  caritatis  praedominetur  m  habitu; 
contingit  tamen ,  affeclionem  carnalem  praedominari 
actu;  quia  frequenter  homo,  qui  esl  in  gratia,  eo- 
rnm  quae  Dei  sunt,  oblitus,  oranino   cogitat  quae 
sunt  mundi7;  el  sic  afficilur,  quasi  non  essel  civis 
illius  supernae  lerusalera;  el  dum  istam  affectionem 
sequitur.  cadit  in  praecipitiura  perditque  gratiae  do- 
num  el  caritatis  habitum. 

•i.  A.l  illud  quod  nltimo  obiicilur,  quod  habenti 
caritatem  Christusesl  fundamentura,  el  Spiritussan- 
ctus  est  in  adiutorium;  dicendum,  quod  verum  est; 

sed  sic  Christus  esl   fundamentum,   quod  non  su-  a». 

stentat  nisi  volentera  sibi  inniti,  el  Spiritus  sanctus 
non  gubernat  in  esse  gratuito  nisi  volentem  sibi 
cooperari.  Et  ideo,  quamvis  illud  fundamentum  sil 
immobile,  el  adiutorium  illud  sil  invincibile,  tamen 
quia  liberum  arbitrium  cx  sua  defectibilitate  recn- 
sal  inniti  illi  fundamento  el  cooperari  iUi  adiu- 
torio,  peccando  deftcit  in  se  ipso .  ac  per  hoc  pri- 
vatur  caritatis  dono  propter  defectura  a  parte  sui 
uon  propter  defectum  a  parte  fundamenti,  vel  ad- 
iutorii. 


Il1,1-  ouctoritate  aliquorum  codd.  hlc  male  inseruerunl  esl 
■  Scil.  in  rundamenils.  —  Subinde  pro  .1   ratione  autem 

oodd.  \  Z  l)h  habenl  .1  ratione  etiam. 

3  Edd-  cum  pluribus  codd.  perperam  unitatm 

'  Cfr.  Arislot.,  IX.  Metaph.  text.  3;  seq.  el  lcxt.    10.  •  VIII. 

.-.  2.  el 

'  v,d8  «ipra  <i.    :o.   q.   I.  ad   3.  pro  parte  afflrm      el  II. 


»•111.  .1    26.  q.   i.  od    ;.  —  p  nonnulll 

codd.  defe<  tum. 

""  Pri  •'  ;  ito  temp  tristoL,  d    Pi  i 

,li,'"n-  ''•  'A   P  \,  nota  i.  ,  el  V.  M  laph.  lexi 

16      IV.  c.    i 
7  EplsL  I    l 


07»; 


SENTENTIARUM  Lllt.  III. 


srilOLIOX. 


1.  Quod  gralia  habitualis  cum  caritate  in  statu  viae  perdi 
possit  <■(  reapse  quolibet  peccato  mortali  perdatur,  deflnitum  est 
ab  ipsa  Ecclesia  pluribus  decretis,  praeserlim  can.  23.  sess.  VI. 
Concilii  Tridenlini:  «Si  quis  hominem  semel  iiislificalum  di- 
xerit  amplius  peccare  non  posse  neque  graliam  amitlere,  iitque 
ideo  eum  qui  labitur  et  peccat,  nunquam  vere  fuisse  iustiflca- 
tum...  a.  s.  ».  —  Egregia  est  doctrina,  quam  auctor  in  omnibus 
solutionibus  oppositorum  proflletur;  praesertim  est  notandum 
(ad  5.),  quod  licet  ndiutorium  Spiritus  S.,  voluntati  oblalum, 
sit  efflcacissimum,  immo  invincibile  in  se,  nihilominus  liberum 
arbitrium  potest  in  actibus  suis  deficere,  scilicet  propter  defe- 
ctuni  ;i  parte  ipsius  voluntaiis. 

De  eadem  quaestione:  Scoti  loci  collecti  apud  Hieron.  de 
Moutelbrtino,  Sum.  t.  II..  q.  21.  a.   II.  —  S.  Thom.,  hic  q.  I. 


a.  I;  S.  II.  II.  q.  2J.  a.  II;  Qq.  disp.  de  caritate,  a.  12.  13.  — 
B.  Albert.,  hic  a.  I.  —  Petr.  a  Tar.,  hic  q.  I.  a.  I.  —  Ricbard. 
a  Med.,  hic  a.   I.  q.   I.  —  Durand.,  hic  q.  I.  —  Dionys.  Cnrth., 

1.  Sent.  d.  17. 

!l.  Ad  seqq.  duas  quaestiones  (2.  3.J  etiam  S.  Thom.  (hic 
q.  I.  n.  i.  quaestiunc.  1-3;  cfr.  S.  II.  q.  89.  a.  3.)  com  S, 
Bonav.  respondet:  «Oportet  dicere,  sicut  et  communiter  dici- 
tur,  quod  aliquis  potest  post  peccatum  in  maiori  et  in  minori 
ct  nerjiuili  carilate  resurgere».  Idem  sentiens,  de  bac  re  dilTuse 
inm  traclnvit   Guliel.  Aniissiod.  (S.  p.  III.  tr.  6.  c.  5.). 

De  his  duabus  quacstionibus  unitis:  B.  Albert.,  hic  a.  2. 
—  Petr.  a  Tar.,  hic  q.  I.  a.  3.  —  Bichard.  n  Med.,  hic  a.  I. 
q.  2.  —  Ileur.  Gandav.,  Quodl.   5.    q.  24.  —  Durnnd.,  hic  q, 

2.  — ■  Dionys.  Carth.,  hic  q.  i. 


QUAESTIO  II. 

Utrum  cadens  a  caritate  possit  resurgere  in  aequali. 


Secundo  quaeritur,  utrum  a  caritate  cadens  pos- 
sit  resurgere  in  aequali.  Et  quod  sic,  videtur : 

1.  Primo  per    uetus    Testamenlum.    Malachiae 
Fundamenta.tertio  ':  Placebit  Deo    sacriftcium  luda  et  Ierusa- 

lem,  sicut  die.s  saeculi  et  sicut  annianliqui;  Glossa: 
«  Quoniodo  in  principio  placuerunt,  ita  post  pecca- 
tuin  per  poenitentiam  placere  coeperunt»;  et  hoc 
ipsuin  habetur  expresse  in  Glossa  super  illud  Levi- 
tici  septimo2:  Haec  est  hostia  pro  delicto;  Glossa: 
«  Aeque  placet  Deo  virtus  iustorum  et  digna  poeni- 
tentia  peccatorum,  quae  restituit  in  gradum  pri- 
stinum»:  ergo  potest  homo  resurgere  in  aequali  ca- 
ritate. 

2.  ltem ,  hoc  ipsum  probatur  per  novum  Te- 
stamentum.  Scrihitur  enim  ad  Romanos  quinto3: 
Ubi  abundavit  delictum ,  superabundavit  et  gra- 
tia;  et  Lucae  decimo  quinto:  Cito  proferte  ei  sto- 
lam  primam;  ihi  Glossa:  «  Pristinae  dignitati  filium 
reslituit»;  sed  non  restituitur  in  pristinam  dignita- 
tem,  nisi  haheat  aequalem  caritatem:  ergo  etc. 

3.  Item,  hoc  ipsum  oslenditur  per  exemplum: 
quia  David  post  peccatum  homicidii  resurrexit  de- 
votior ,  et  Petrus  post  negationem  resurrexit  forlior, 
secundum  quod  dicunt  auctoritates  Sanctorum,  et 
Scriptura4  innuit:  ergo  videtur,  quod  simililer  in 
aliis  esse  possit. 

4.  Item,  hoc  ipsum  ostenditur  ratione,  quia. 


cum  gratia  infundilur  homini  peccatori ,  peccatum 
deletur  secundum  veritatem  et  secundum  Dei  repu- 
tationem5:  ergo  nullum  praestat  infusioni  ipsius  gra- 
tiae  impedimentum:  nec  est  aliud,  quod  impediat, 
quare  non  possit  dari  tanta  gratia  homini,  quanta 
prius:  ergo  videtur,  quod  homo  possit  in  aequali 
caritate  resurgere. 

Sed  contra  :  1.  Amos  quinlo6:  Nan  adiiciel,^ 
ut  resurgat  virgo  Israel;  Glossa:  «  Non  negat,  quin 
possit  resurgere,  sed  ne  possit  resurgere  virgo; 
quia  semel  aberrans,  el  si  reportetur  humeris  pii 
pastoris,  non  habet  lantam  gloriam  cum  eo  qui 
nunquam  erravit». 

±  Item,  Ezechielis  quadragesimo  quarto':  Le- 
viiae,  qui  longe  recesserunt  a  me,  non  approxi- 
mabunt  ad  me ,  ut  sacerdotio  fungantur  mihi:  si 
ergo  Deus  peccalores  et  poenilentes  non  recipit  ad 
dignitatem  sacerdotalem ,  videtur,  quod  resurgentes 
non  possint  habere  caritatem  aequalem. 

3.  Item,  gratia  gratis  data  nunquam  lantum 
potest  disponere  ad  susceptionem  divinae  influentiae 
et  capacitMtera  divinae  bonitatis,  sicut  gratia  gratum 
faciens;  sed  iustus,  antequam  eadat,  habet  gratiam 
gratum  facientem;  peccator,  antequam  resurgat,  non 
babet  nisi  gratiam  gratis  datam:  ergo  amplius  dis- 
positus  est  homo  ad  susceptionem  divinae  gratiae, 
antequam  cadat,  quam  postquam  cecidit.  Si  ergo  Deus 


1  Vers.  i.  —  In  Glossa,  quae  pctita  esl  ex  Hieronymi  ex- 
posit.  in  hunc  loc,  cod.  E  cum  textu  origin.  post  placuerinit 
nddit  Deo. 

2  Vers.  1 :  Hnec  quoque  lex  hostine  pro  delicto.  —  Glossa 
habetur  apud  Lyranum  (nd  v.  2.)  ut  interUnearis. 

3  Vers.  20.  —  Seq.  Script.  locus  est  Luc.  13,  22.  —  Glossa 
sumta  est  ex  Bedae  exposit.  in  cap.  cit.  2.  19:  Pristinae  filio- 
rum  reslituit  dignitali. 

*  Libr.  II.  Iteg.  !2,  13.  seqq.;  Mntlh.  26,  75.  Cfr.  Ambros., 
I.  Apologia  prophetae  David,  c.  2.  n.  5.  seqq.  et  c.  8.  n.   i3; 


Gregor.,  II.  Homil.  in  Evang.  homil.  21.  n.  i;  homil.  25.  n.  9; 
homil.  30.  n.  8;  Chrysost.,  Orat.  8.  adversus  Hebr.  n.  3;  Beda, 
in  Ps.  30,   I.  seqq.  et  in  Ps.  91.  n.   i. 

5  Cfr.  IV.  Sent.  d.   17.  p.  I.  a.  I.  q.   I.  ct  a.  2.  q.   I.  seqq. 

6  Vcrs.  I .  seq*  Vulgata  sic  distinguit  duns  proposiliones : 
ut  resurgat.  (v.  2.)  Virgo  lsrael  proiecta  est  etc.  —  Glossa,  quae 
est  ordinaria,  delibaln  est  ex  Hicronymi  Comment.  in  hunc 
locum.  —  Pro  non  habet  edd.  non  tamen  habet. 

7  Vers.  1 0.  ct  1 3.  —  Paulo  inferius  pro  resurgentes  non 
possint  codd.  F  l  L  N  resurgens  non  possit. 


DIST.  XXXI.  ART.  I.  QUAEST.  II. 


677 


..ilio  da 
plex. 


communicat  homini  graliam  et  caritatem,  secundum 
quod  homo  est  dispositus1:  videtur,  quod  maiorem 
habeat  homo  caritatem,  quando  stat,  quam  quando 
resurgit:  ergo  videlur,  quod  non  possit  resurgere 
in  caritate  aequali. 

4.  Item,  cum  sit  triplex  status  continentiae,  sci- 
licet  virginalis,  vidualis  et  coniugalis,  cadens  a 
primo  statu  nunqnam  polest  ad  primum  statum  re- 
surgere2:  ergo  si  innocentia  baptismalis  est  sicnl 
continentia  virginalis,  videtur,  quod  cadens  ab  illo 
slatu  nunquam  poterit  in  aequali  resurgere:  ergo 
non  potest  hoino  resurgere  in  aequali  caritate. 

GONCLUSIO. 

Possibile  est ,  quod  homo  post  amissionem 
caritalis  resurgat  in  aequali  caritale. 

Resfondeo:  Dicendum,  quod  possibile  est,  ho- 
onciusio.  minem  in  aequali  caritate  resurgere,  sicut  mon- 
strari  potest  auctoritatibus  et  exemplis  et  ralionibus 
congruis,  secundum  quod  in  opponendo 3  tactum 
luit.  —  Sive  enim  dicanius,  quantitatera  graliae  men- 
surari  secundum  divinam  largitatem ,  sive  secun- 
dum  suscipientis  idoneitatem ,  recte  contingit  intel- 
ligere,  quod  caritas,  in  qua  quis  resurgit,  potest 
esse  aequalis  illi  carilati ,  a  qua  prius  cecidit.  Nam 
ex  parle  divinae  largilatis  planum  esl.  Ad  eius 
enim  commendationem  speclat,  ut  non  minus  larga 
dona  tribuat  homini,  quam  ante  iribuebat,  secun- 
dum  quod  dicit  Augustinus4,  nisi  ineptitudo  susci- 
pienlis  impediat.  —  Ex  parte  vero  hominis  se  dispo- 
nentis  satis  planum  est ;  possibile  est  enim,  ut  homo 
posl  peccatum  amplius  detestetur  malum  et  abhor- 
reat  peccatiim  quam  prins;  sicut  multi  corrupti  am- 
plins  delestantur  peccatum  carnis  quam  nmlli,  qui 
nunijiiam  fuerunt  lapsi.  —  Et  sic  rationabiliter  poni 
potest  et  debet,  quod  conlingat  hoininem  resurgere 
in  aequali  caritate  ;  et  rationes,  quae  hoc  ostendunt, 
concedendae  sunt. 

1.  Ad  illnd  quod  primo  obiicilnr,  quod  nun- 
qnam  resnrgil  virgo  nec  habet  lantam  gloriam  runi 
eo  qui  nunquain  peccavil ;  dicendum  ,  quod  est 
gloria  quaedam  accidentalis  et  gloria  praemii  sub- 
stantialis.  Si  loquainnr  de  gloria  accidentali,  sic 
(ilossa  illa  haliel  verilatem.  Onaedam  enim  gloria 
est,  qua  quis  gloriatur,  se  nunquam  peccasse,  in 
(|nam  non  poleril  rcsurgere  qui  aliqnando  peccavit8. 


lntio  op 
sitornm. 


ilex  glo 
na. 


Si  loquamur  de  gloria  praemii  substautialis ,  quae 
consistit  in  videndo  et  amando  Deum,  non  babel  ve- 
ritatem;  et  penes  hanc  attenditur  qnantitas  caritatis. 
non  penes  aliani.  El  ideo  ratio  illa  non  cogit 

2.  Ad  illud  qnod  obiicitnr,  quod  Levitae  rece- 
dentes  a  Domino  inepti  erant  ad  dignitatem  sacer- 
dotalem;  diceodum,  quod  sacerdolalis  dignitas  non  Koundom. 
tantuin  respicit  rectitudinem  voluntalis,  ><■>{  etiam 
dignitatem  exterioris  decoris,  propter  qnam  con- 
tingit,  hominem  eiiam  non  peccantem  fieri  irregu- 
larem c.  Caritas  vero  rectitudinem  volunkUis  respi- 

cit  proprie  et  praecise.  Et  propterea  ratio  illa  non 
valet,  quia  non  est  siinile  binc  imle. 

3.  Ad  illud  quod  obiicilur.  quod  nunquam  dis- 
ponilur  homo  per  gratiain  gratis  dalam  sicul  per 
gratiam  gratum  facientem ;  dicendum.  quod  ad  hoc, 

quod    quis    se    disponat.    dno    coiicnrriint .   scilicet  D"0  in  °J»- 

...  positione  ad 

aaiutorium  gratiae  et  cooperatio  liberi  (irhitrii'-.^^ 
Loquendo  de  dispositione,  quantum  esl  ex  parte 
ipsius  gratiae,  magis  esl  disposilus  ad  susceplio- 
nem  oninis  boni.  qui  est  in  gratia  gratum  faciente, 
quam  qui  illa  caret.  Sed  loquendo  de  cooperatiam 
liberi  arbitrii,  non  semper  habet  veritatem,  quia 
in  cadente  a  caritate  liberum  arbilrium  caritati  el 
graliae  non  cooperatur,  iinmo  potius  adyersatur  ••! 
adversando  potius  disponit  ad  caritatis  defectionem 
qnain  ad  eius  sosceptionera  ;  sed  in  resurgente  esl 
e  contrario.  sicut  patet.  Et  ideo  ratio  illa  non  valet. 

4.  Ad  illud  qnod  obiicitnr  de  continentia  vir- 
ginali,  dicendum,  quod  meritnin  illins  continentiae 
respicil  praemium  accidcutah'  <lr  se  .  el  sininl  ciiin 
hoc  respicit  quandam  dispositionem  in  carne,  quae 
cum  amissa  est,  recuperari  non  potest;  caritas  vero 
praemium  substantiale  respicil  et  rectitudinem  vo- 
luntatis,  quae,  cum  obliquata  esl,  ita  bene  ul  priu^ 
cuin  adintono  graliae  Dei  potesl  reetitirari.  Et  sic 
patet.  quod  non  est  simile.  —  Ei  si  obiicial  ulte- 
rius,  quod  innocenlia  baptismalis  siinilis  esl  statui 
continentiae  virginalis:  dicendum,  quod  quantum  ad 
quandam  gloriam  accidentalem  qnodam  modo  simi- 
lis  est ;  et  de  illa  potesl  eoncedi,  quod  bomo  in 
tanta  gloria  non  resurgit  ;  ex  boc  tamen  non  opor- 
tet,  qnod  caritas  non  sil  aequalis.  —  l>e  boc  autem 
eodera  problemale  babetur  in  libro  quarto  distin- 
ctione  decima  quarta ',  nbi  quaeritur,  utrum  perfe- 
cta  poenitentia    in   statum  prisiinum   bominera   re- 

slilnal   .       • 


1  Math.  25,  15:  Et  uni  dedit  quinque  talcnla...  unicuique 
■ecundum  propriam  virtutem. 

2  Hieronym.,  Epist.  12.  ad  Eustoch.  n.  •'>:  Cum  omnia  pos- 
sil  Deus,  suscitare  virginem  non  potesl  posl  ruinam.  -  Pro 
ad  primum  cod.  K  ad  prislinum,  edd.  I  ,  2  ad  ipsum,  Vat. 
arf  ipsum  primum. 

3  Scil.  in  fundamentis. 

4  EpisL  153.  (;ili.is  54.)  c.  ■"-.  n.  ".  vide  IV.  Sent.  lil  Ua- 
^i-ni,  (l.  \iv.  circa  Bnem. 


r.  I  Seni  d.  i-.  q.  I.  —  Supra  pro  m  quam  [ita 
\  1. 1  K  l.  T  ii  SupplemenL  Sum.  Alex.  HhI.  collut,  j     ln 

aliis  in  aua,  subinde  pro  nonpoteril  cod.   \  nunquam  poi 
■■  Incurrilur  rilas  ob  defeclum  tam  corporis  quam 

ni.  —  Pro  /ni i  cod    Z  esti ■ 
'  Cfi.  II.  Senu  d.  .' 

■  Pariis  a.  a.  _   q.  i.  ei  ..      Superius  pro  Et si  obi 
<  i.iiii.  1 1.  \\    /./  si  obiia 

\  i  le  scholion  nd  i  iieni  qu 


678 


SENTENTIARUM  LII5.  III. 


QUAESTIO  III. 
Utrum  homo  possit  resurgere  in  earitate  minori. 


Tertio  quaeritur,  utrum  homo  possit  resurgere 
in  caritate  minori.  Et  quod  sic,  videtur: 

1.  Quia  quantitas  caritatis  in  ipso  homine  at- 

Pundamenia.tenditur   secundum  lihcra liialcni  Dei ;  sed  Dei  libe- 

ralitas   non  es!  arctata    i|>si    peccatori    ad    dandura 

tantum,  nec  plus  nec  minus:  ergo  sicnt  potest  re- 

snrgere  in  maiori,  ita  et  in  minori. 

•i.  Iicm.  Deus  dat  homini  gratiam ,  secundum 
quod  se  praeparal  et  disponil1;  sed  possibile  est, 
quod  peccalor,  cum  resnrgit.  minus  se  praeparet  ad 
gratiam,  qnam  ante  se  praeparaverat :  ergo  possi- 
bile  est .  quod  in  minori  caritate  et  gralia  resnrgat. 

■\.  Item ,  caritas  praecedens  nibil  meretur  re- 
spectu  caritatis  subsequentis * ,  item  cnlpa,  quantum 
est  de  se,  expelli  polest  per  quantulamcumque  gra- 
liam  :  igitur  nec  carilas  praecedens  nec  culpa  subse- 
quens  exigit,  qnod  homo  in  aequali  caritate  vel  gra- 
tia  resurgat :  ergo  possibile  est,  ipsum  resurgere  in 
minori. 

4.  Itein,  si  bomo  non  posset  resurgere  in  mi- 
nori  caritate,  tunc  cadens  a  caritate  peifecta  non 
posset  resurgere  nisi  in  caritate  perfecta ;  sed  cari- 
tas,  cum  resurgit,  est  incipiens:  ergo  simul  est  in- 
cipiens  et  perfecta ;  quod  manifeste  falsum  est,  cum 
«  nemo  repente  fiat  summus  3  »,  et  ante  statum  per- 
fectionis  necessario  praecurrat  slatus  imperfectus  et 
inceptionis. 

Sed  uontra:  1.  Ezechielis  decimo  octavo  4 :  Si 
.\d  opposi-  impius  egerit  poenilentiam ,  omnium  iniquitatum 
eius ,  quas  operatus  esl ,  non  recordabor  ;  constat, 
quod  non  intelligit  de  oblivione  quanlum  ad  actum 
cogitandi,  sedquantumad  actum  puniendi;  sed  bomo 
non  punitur  solum  per  inflictionem  mali ,  sed  etiam 
per  subtractionem  boni :  si  ergo  Dominus  non  re- 
cordatur  illorum  peccatorum  ad  poenam  aeternam ; 
cum  diminutio  caritatis  faciat  ad  diminutionem  prae- 
mii  substantialis  et  ita  ad  damnum  aeternum ,  vi- 
detur,  quod  necessarium  sit,  hominem  in  aequali 
caritate,  vel  in  maiori  resurgere. 

H.  llem.  ad  Romanos  octavo5:  Scimus ,  quo- 
niam  diligentibus  Deum  omnia  cooperantur  in  bo- 


iiiiiii  ;  Glossa:  « Ipse  eliam  casus  in  mortale  »;  sed 
casus  in  mortale  peccatnm  oon  eooperaretur  in  bo- 
num.  nisi  boino  resnrgeret  in  aequali .  vel  in  maiori 
caritate:  videlur  ergo,  quod  necessarium  sil.  ho- 
minem  in  aequali  caritate,  vel  maiori  resurgere. 

3.  Item ,  super  illud  Genesis  primo  6 :  Faclum 
est  vespere  et  mane  dies  unus ;  Glossa:  «  Vesper- 
tina  lux  est,  a  qua  quis  cecidil;  matulina,  in  qua 
resurgit  »:  si  ergo  lux  matutina  semper  maior  est 
vespertina,  videtur.  quod  maior  sit  caritas.  in  qua 
quis  resurgit,  quam  caritas,  a  qua  cecidit. 

4.  Itein,  maioris  virtulis  est  quod  pellit,  quain 
quod  pellilur;  sed  caritas,  in  qua  quis  resurgit, 
pellil  illud  quod  expulit  carilatem .  a  qua  quis  ce- 
cidil:  ergo  necesse  est,  caritatein  subsequentem  ma- 
iorem  et  fortiorem  esse  illo  quod  caritatem  expulit. 
et  per  consequens  ipsa  caritate,  a  qua  quis  cecidit. 

CONCLUSIO. 

Possibile  esl,  quod  homo ,  amissa  caritate,  resur- 
gat  et  in  maiori  et  in  minori  el  in  aequali 
caritate. 

Respondeo  :  Ad  praedictorum  intelligentiam  est 

notandum,  quod  aliquorum   aliquando   fuil  opinio,  opiok 
quod  necesse  erat,  hominem  resurgere  in  aequali, 
vel  maiori  caritate.  Et  ad  hoc  ponendum  moti  sunt  w* 

.  .  .  ,.    .  ..  ...         .  tio. 

tum  ex  consideratione  divinae  dispositioms  sive 
praedestinationis  ,  tum  ex  consideratione  divinae  re- 
tributionis ,  tum  ex  consideratione  nostrae  praepa- 
ralionis.  \l\  consideratione  namque  divinae  praede-  ?tm 
stinationis  moti  sunt:  quia  dixerunt ,  quod  diligen- 
tibus  Deum  omnia  cooperantur  in  bonum ,  his  qui 
sccundum  propositum  vocati  sunt  Sancti ' ;  ideo 
divinae  praedestinationis  immutabililas  nequaquam 
sineret  bominem  labi  a  carilate ,  nisi  ex  lapsu  iilo 
viderel  subsequentem  utilitalem;  nec  regimen  divi- 
nae  providenliae  filium  regni  permilteret  cadere,  nisi 
ex  hoc  simul  praevideret8  maius  bonum  ex  ipso 
casu  elicere.  —  Ex   parte  vero  relributionis  ratio-  secun 


1  Cfr.  supra  pag.  677,  noui   I. 

2  Vide  II.  Sent.  d.  27.  a.  2.  <;.   I . 

3  Gregor.,  II.  Homil.  in  Ezecli.  hom.  3.  n.  3.  Ofr.  verba 
Bernardi  tom.  1!.  pag.  981,  nota  3.  allata.  —  Ueinde  pro  im- 
perfectus  eod.  Z  imperfectionis ,  codd.  GITUVX  profectus, 
quod  mulu  codd.  male  mutaverunt  in  perfeclus. 

4  Vers.  21.  seq.  Posl  poenitentiam  Vulgata  plura  addit. — 
Inferius  pro  cum  diminutio  caritatis  faciat  plurimi  codd.  minus 

grue  et  diminulio  caritqUs  faciat,   Supplement.   Alex.  Hal. 
coll.-n.  73.  a.  3.  rectius  et  diminutio  caritatis  facit. 

5  Vers.  28.  —  Apud  Petr.  Lombardum  Glossa  in  hunclocum, 
ex  August.,  de  Corrept.  el  gratia,  c.  9.  n.  21,  sicsonat:  Tali- 
bus  Deus  diligentibus  eum  [i.  e.  qui  persexnani  i is  jue  in 
flnem]  omnia  cooperatur  in   bonum,  usque  adeo  prorsus  om- 


ni.i,  ut  etiamsi  qui  eorum  deviant  et  exorbitant,  etium  hoc 
ipsum  eis  faciyt  proflcere  in  bonum,  quia  humiliores  redeunt 
atque  doetiores.  —  Inferius  pro  hominem  cod.  K  homini. 

6  Vers.  5,  quilnis  verbis  August.,  I.  de  Gen.  ad  lit.  c.  17. 
n.  33,  glossando  adiicit :  «  Ut  per  hoc,  quod  facta  est  vespera, 
peccatum  rationalis  creaturae,  quod  autem  factum  est  mane, 
renovatio  eius  signiflcata  videalur  ».  —  Pro  veriore  scriptura  a 
qiKi  quis  reciilit ,  quam  in  cod.  U  invenimus ,  cui  eliam  B. 
Albert.,  S.  Thom.  et  Petr.  a  Tar.  favent,  cod.  G  habel  qua 
quis  cecidit,  alii  codd.  et  edd.  in  qua  quis  cecidit. 

7  Rom.  S,  28.  —  Paulo  superius  pro  nostrae  praeparulio- 
nis  edd.  cum  pluribus  codd.  nostrae  reparationis.  Idem  vitium 
recurril  aliquanto  inferius. 

8  Codd.  G  bb  provideret. 


DIST.  XXXI.  ART.  II. 


679 


nem  sumserunt,  quia  Deus  opera  remunerat  secun- 
dum  quantitatem  carilatis.  ex  qna  sunt  facta  '.  Si 
ergo  caritas,  in  qua  quis  resurgit,  vivificat  opera 
prius  morlua  et  facit  ea  remuneratione  digna ;  cum 
remuneratio  adaequetur  quantitati  caritatis,  ex  qua 
opera  facta  sunt,  nec  possit  excedere  quantitatem 
carilatis,  in  qua  quis  resurgit :  ratiocinantur  ex  hoc, 
quod  impossibile  sit,  minorem  caritalem  esse  in  re- 

rertia.  surgente,  quam  prius  fuerit  in  cadente. —  Ex  parte 
nostrae praeparationis  ratiocinantur  sic:  quia,  quanto 
homo  magis  est  ineptus  ad  gratiam ,  tanto  maiori 
indiget  praeparatione  ad  hoc,  ut  ipsam  suscipiat; 
sed  quanto  a  maiori  gralia  cecidit,  tanto  magis  pec- 
cavit  et  magis  ad  gratiam  incptus  fuit \  Keslat  igi- 
tur,  ut  asserunt,  quod  quantitas  praeparationis  de- 
beat  proportionari  quantitati  caritatis,  a  qua  quis 
cecidit ;  et  quantitas  caritatis  sequentis  mensuratur 
secundum  quanlitatem  praeparationis :  propter  quod 
consequi  videtur,  quod  caritas  snbsequens  adaequetur 
praecedenli.  vel  eain  excedat.  Et  hoc  confirmant  per 
illud  Baruch  quarto3:  Sicul  fuit  sensus  vester,  ut  er- 
raretis  a  Domino,  c/ecies  tantum  iterum  reoertentes 
invenietis  eum  ;  et  Isaiae  trigesimo  primo:  Converti- 
mini,  fdii  Israel,  sicut  in  profundum  recessistis. 
Sed  hic  modus  dicendi  est  contra  rationem ,  et 

■o\>mr  sensibile  experimentum  ,  nec  habel   stabile  funda- 

iciter.  l  .  .  , 

mentum.  Gontra  rationem  enun  est  dicere,  quod 
perfectus,  si  cadat  a  carilate,  non  possit  resurgere 
nisi  in  statu  et  complemento  perfectionis  suae;  et  de 
multis  apparet,  quod  cadentes  non  resurgunt  ad  il- 
lani  perlVctionem,  a  qua  ceciderunt.  Stabile  etiam 
fom *. fundamentum  non  habet,  quia  divinae  praedestina- 
tionis  dispositio  non  exigit,  quod  homo  semper  pro- 
cedat  in  bono,  sed  quod  sit  flnaliter  bonus.  Dei 
etiam  rctributio  non  pensat  quantum  ad  meriti  ef- 
ficaciam  caritatem  initialem,  sed  caritatem  finalem. 
Nostra  ctiam  praeparatio  ad  graliam  potest  esse  ma- 
ior  in  eo  qui  minus  peccavit,  et  minor  in  eo  qui 
magis  peccavit.  El  verba  illa  prophelica  non  intelli- 
guntur  de  quacmnque  praeparatione,  sed  de  prae- 
paralione  perfecla  et  poenitentia  consummata,  quae 


restituit  omnia  ablala,  sicut  in  quarto  libro  expla- 
natur  distinctione  decima  quarta  ' ;  non  autem  ha- 
bent  veritatera  de  qualicumque  poenitentia  e1  i 
versione  sive  praeparalione.  —  Unde  cum  liomo  se 
praeparare  possit  ad  maiorem  el  ad  minorera  et  ad 
aequalem  caritatem,  communis  tenet  opinio.  quod conehwio. 
homo  potest  el  in  maiori  et  in  minori  el  in  aequali 
caritate  resurgera  l"t  concedendae  sunt  rationes, 
quae  simt  ad  istam  partem. 

I.  \d  illud   ergo  (iuod  primo  obiicitur  in  con-s  itio  op- 

,    „  .  positorum. 

trarmm.  tpiod  Dommns  non  recordatur  peccatorum 
post  poenitentiam  peccatoris;  dicendum,  quod  boc 
intelligitur  quantum  ad  punitionem  aeternam.  El 
quod  gratia  minor  detur  homini ,  quam  fuerat  prae- 
cedens,  hoc  non  est  propter  peccatorum  praeceden- 
tium  punitionem,  sed  hoc  esl  propter  ipsius  negli- 
gentem  et  tepidam  praeparationem. 

±  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  diligentibus 
Deum  omnia  cooperantur  in  bonum;  dicendum,  quod 
illud  non  intelligitur .  quia  semper  cooperentur  in  Kotandnm. 
bonum  quantum  ad  augmentum  praemii  substan- 
tialis;  sed  hoc  potest  esse  quantnm  ad  quandam 
liumilialionem  et  diligentiorem  boni  conservationem 
et  cautiorem  mali  vitationem ,  quae  adiuvant  ho- 
minem  ad  hoc  quod  perseveret  usque  in  finem*. 
Et  utilius  est  homini  habere  parvam  caritatem  usque 
in  finem  perseverantem  quam  magnam  et  in  media 
via  deficientein. 

3.  Atl  illud  quod  obiicitur.  quod  maior  esl  lnx 
matutina  quam  vespertina;  dicendum,  quod  caritas 
resurgens  non  comparatur  luci  matutinae  propter 
magnitudinem ,  sed  propter  novitatem  et  ordinem 
ad  proficiendum  ;  et  ideo  in  ratione  illa  peccatur 
secundum  conseijuens  ° ,  quia  non  esl  omnino  si- 
mile  hinc  et  inde. 

h.  Ad  illud  quotl  obiicitur.  quod  fortius  esl 
tjuod  pellit.  quam  (|iio<l  pellitnr:  dicendum,  quod 
illud  verum  est  tle  his  quae  pelluntur  per  mutuam 
actionem  et  passionem  ;  sic  autem  non  esl  de  pec- 
calo  et  gratia.  sicut  explanatura  luit  supra7;  »'t  ideo 
in  nullo  cogit  ratio  illa. 


AUTICULUS  11. 
De  duraiione  carilatis  per  comparationem  ad  habitus  aliarum  virtutum. 


Consequenter  quaeritur  de  carilatis  duratione 
per  comparalionem  ad  habitus  aliarum  virtutum, 
quae  evacuari  dicuntur.  El  circa  hoc  tria  quaerun- 
tnr  secundum  triplicem  habilum,  quem  dicil  Magi- 


ster a  evacuandum. 

Primo  quaeritur  ^U'  evacuatione  fidei. 
Secundo  de  evacuatione  ipsius  spei. 
Tertio  <\r  evacuati  oe  ipsms  scien 


1  Cfr.  supra  pag.  650,  nola  2.  —  De  viviflcatione  operum 
morluorum  vide  IV.  Sent.  d.  14.  p.  II.  a.  1.  q.  •'(.  Paulo 
infcMins  cod.  F  voci  remuneratio  praeflgil  praemium  vel.  De- 
Inde  in  flne  eiusdem  enuntiati  i>i'<>  prius  fuerit  mulli  codd.  <'t 
Supplement  Sum.  Alex.  Hal.  prius  fuerat. 

"  Cod.  \  esi   Forlasse  legendum  jii. 

:|  Vers.  -2><:  Vulgata :  Sicul...  itemm  convertentes  requi- 
reUs  eum.  —  Seq.  Scrlpturae  locus  >'-i  i-.ii.  31,  6;  Ibi  Vi 
qu.iiii  soquitur  Vat,  recesseratis  pro  recessistis. 

*  Partis  ii.  .i.  2.  q,  1.  —  Sublnde   pro  habent  verilatem 


codd.  el  edd.  I,   l.  VaL  excepia,  perperam  habei  veritatem. 
Paulo  Inferius  pro  Unde  piuriml  codd.   ut,  <•  quibua   nonnulll 
BCD)  eliam  deinde  esset  <>i>tnh>  pro  tenei 

:r.  dictum   Vugustlnl ,  supra  pag.  67R,  noto  5.  allatum. 
Proxime  i  "-(  pro  Ei  utilius  edd.  I,  2  Et  //*■ 
melius  >  i  utilius. 
■   \  ide  supi 

'  Quai  -i.   I.  ad  2         \  I.  hnlus  ai  ilrull 

quacst. 

v  n>      n  I 


(m 


SEXTENTIARCM  IJB.  III. 


QUAESTTO  1. 
Utrum  fides  in  gloria  evaeuetur. 


Circa  primum  sic  proceditur  etquaeritur,  utrum 
fides  in  gloria  evacuetur.  Et  quod  sic,  videtur: 

1.  Quia,  secundum  quod  dicit  Apostolus  * ,  fides 
Fundarnenta.f.s7  argumenlum   rerum   non  apparentium ;  super 

quod  dicit  Gregorius,  quod  «  quae  apparent  fidem 
non  habent ,  sed  agnitionem  »  :  si  ergo  in  patria  cun- 
cta  quae  nunc  credimus.  erunt  manifesta;  videtur, 
quod  fides  simpliciler  erit  evacuanda. 

2.  Item,  Augustinus  decimo  quarto  de  Trini- 
tate  2 :  «  Mens  quippe  humana,cum  fidem  suam  vi- 
det,  qua  credit  quod  non  videt,  non  aliquid  sempi- 
ternum  videt.  Quando  enim  ad  speciem  nos  per 
fidem  perductos  esse  gaudebimus,  non  iam  fides 
erit,  qua  credanlur  quae  non  videntur,  sed  species, 
qua  videantur  quae  credebantur  »:  ergo  etc. 

3.  Item,  ratio  evacuationis,  quam  assignat  Apo- 
stolus,  est  imperfectio  —  ait  enim3:  Cum  venerit 
quod  perfeclum  est ,  evacuabitur  quod  ex  parle  est 
—  sed  constans  est,  quod  cognitio  fidei  est  ex  parte, 
cum  sit  per  speculum  et  in  aenigmate:  ergo  ne- 
cesse  est,  ipsam  evacuari,  superveniente  visione 
speciei. 

4.  Ilem,  credere  manifestum  non  spectat  ad  ha- 
bitum  alicuius  virtutis,  cum  simpliciter  sit  necessita- 
tis ;  sed  in  patria  cuncta  quae  credimus,  manifesta- 
buntur :  ergo  credere  ibi  non  erit  ab  aliquo  virtutis 
habitu.  Sed  habilus  ipsius  fidei,  essentialiter  loqnen- 
do,  virtus  est4:  si  ergo  ibi  auferetur  ratio  virtutis, 
necesse  est,  ipsum  quantum  ad  essentiam  suam  eva- 
cuari  et  tolli. 

Sed  in  contrarium  arguilur  primo  a  parle  ipsiiis 

Ad  opposita.  fidei   evacuandae,    deinde  a  parte   eius,  per   quod 

A  rdeile  f''  ^es  naDet  evacuari.  Ex  parte  ipsius  fidei  arguitnr: 

t.  Primo  ratione  sui 5  generis  sic.  Fides  est  in 

genere   virtutis  simpliciter,  et  quod  amplius  est,  in 

genere  virtutis  theologicae ;   sed  virtus  est  perfectio 

potentiae,  et   theologica   virtus  est   maior   perfectio 

quam    cardinalis ;    sed    perfectio  gloriae    non    tollit 

perfectionem   potentiae   nec  evacuat   eas   quae   sunt 

in  genere  virtulis  cardinalis,  quia  virtutes  illae,  si- 


cut  dicit  Augustinus6,  manebunt  in  patria:  ergo  curn 
fides  non  solum  sit  virlus,  sed  etiam  virlus  theo- 
logica ;  videtur,  quod  nullo  modo  sit  per  gloriam 
evacuanda. 

2.  Ilem,  hoc  ipsum  ostenditur  a  parte  essen- 
tiae  et  defiiiitionis  ipsius  fidei :  quia  fides  secun- 
dum  Apostolum  T  est  fundamentum  rerum  sperau- 
darum,  secundum  Augustinum  est  «  iUuminatio 
mentis  ad  videndum  Deum  »;  sed  gloria  advenienle, 
fundamentum  spiritualis  aedificii  non  destruitur,  sed 
polius  stabilitur,  illuminatio  non  excluditur,  sed 
potius  perficilur  et  completur :  ergo  videlur,  quod 
habilus  fidei  per  gloriam  non  evacuetur. 

3.  ltem ,  hoc  ipsum  ostenditur  a  parte  actus 
principalis.  Actus  enim  ipsius  fidei  principalis  est 
assenlire  primae  Veritati  propter  se  et  super  omnia, 
et  velle  ei  credere  sive  credidisse  8  —  quia  eiusdem 
habilus  est  velle  credere  et  velle  credidisse  —  sed 
in  patria  assentiemus  primae  Veritati  propter  se  et 
super  omnia,  volemus  etiam  credidisse  Deo :  habe- 
bimus  igitur  actum  fidei  principalem  :  ergo  et  ipsam 
fidem. 

Item,  hoc°  ostenditur  a  parte  eius ,  per  quodApa> 
dicitur  fides  evacuari.  >aco; 

4.  IMus  enim  repugnat  ipse  habitus  fidei  defor- 
mitati  peccati  quam  perfectioni  gloriae :  sed  habi- 
tus  fidei  non  tollitur  nec  evacuatur  per  tenebram 
peccali 10 :  ergo  nec  per  completionem  gloriae. 

o.  Ilem,  cognitio  matutina  in  Angelis  non  ex- 
cludit  cognitionem  vespertinam,  immo  simul  cogno- 
scunt  res  in  Verbo  et  in  proprio  genere  "  :  ergo  vi- 
sio  Dei  in  propria  essentia  et  natura  non  excludit 
visionem  ipsius  in  speculo  et  in  crealura;sed  visio 
fidei  est  visio  specularis :  ergo  per  visionem  gloriae 
non  habet  evacuari. 

G.  Item,  lumen  cum  lumine  non  habet  oppo- 
sitionem ,  nec  in  corporalibus  nec  in  spiritualibus,  si- 
cut  patet :  quia  in  eodem  medio  plura  possunt  esse 
lumina  impermixta,  sicut  dicit  Dionysius  in  libro  de 
Divinis  Nominibus12;  similiter  et  in  spiritualibus  lu- 


1  Hebr.  II.  I.  —  (Jregor.,  II.  Homil.  in  Evang.  homil.  26. 
n.  8.  —  Inferius  pro  cuncta  (sic  cod.  U)  codd.  et  edd.  I,  2 
cetera,  Vat.  secreta  et  Supplemeni.  Sum.  Alex.  Hal.  collat.  74. 
a.   I.  omnia.  Idem  occurrit  in  fundam.  4. 

2  Cap.  2.  n.  4.  In  lextu  origin.  post  sempiternum  videl 
plura  sunt  addita. 

*  Epist.  I.  Cor.   13,  10;  inferius  respicitur  v.   12. 

4  Ut  ostensum  est  supra  d.  23.  a.  I.  q.  I.  Cfr.  etiam  d. 
24.  a.  2.  q.   I.  arg.  4.  ad  oppos. 

5  Edd.  ipsius. 

6  Epist.  155.  (alias  52.)  c.  4.  n.  16;  VI.  Music.  c.  16.  n. 
51.  seqq.;  XII.  de  Gen.  ad  lit.  c.  31.  n.  59,  et  XIV.  de  Trin. 
c.  9.  n.  12.  —  Quoad  maiorem  cfr.  supra  d.  23.  a.  I.  q.  I. 
seqq.,  de  minori  vidc  ibid.  et  II.  Sent.  d.  27.  dub.  3.  —  Paulo 
superius  pro  evacuat  eas  [supple:  virtutes]  cod.  U  evacuat  ea, 


7  Hebr.  II,  I:  Est  a;j(em  fides  sperandarum  substantia 
rerum.  —  De  altera  delinitione  fidei,  quae  Augustinum  habct 
auctorem ,  vide  supra  pag.  501,  nola  5. 

8  Vide  supra  d.  23.  a.  I.  q.  2.  et  d.  24.  a.  I.  q.  2.  — 
Paulo  inferius  pro  volemus .  ut  legitur  in  codd.  Z  bb  et  in  Sup- 
plemcnto  Sum.  Alex.  llal.,  alii  codd.  et  edd.  vellemus,  quac 
lectio  improbanda  est. 

0  Cod.  L  I  Z  adiiciunt  ipsum. 

10  Cfr.  supra  d.  23.  a.  2.  q.    I.  seq. 

11  Vide  II.  Sent.  d.  4.  a.  3.  q.  2.  Cfr.  etiam  supra  pag.  319, 
nota  •'). 

12  Cap.  2.  |  4.  Verba  ipsa  videsis  lom.  II.  pag.  329,  nota 
4.  —  De  propos.  seq.  cfr.  supra  pag.  521,  nota  S.  —  Superius 
pro  oppositionem  edd.  oppnni. 


DIST.  XXXI.  AHT.  II.  QUAEST.  I. 


081 


men  cognitionis  per  causam  non  excludit  lumen  co- 
gnitionis  per  effeclum :  ergo  non  videtur,  quod  Iu- 
men  fidei  evacuetur  per  lumen  gloriosum ;  nec  per 
aliud  iiabet  evacuari :  restat  igitur,  quod  habitus 
fidei  non  evacuatur. 

CONCLUSIO. 

Habitus  fidei  per  visionem  gloriae  simpliciter 

tolletur. 

Respondeo  :  Ad  praedietorum  intelligentiam  cst 
notandum,  quod  hic  est  duplex  modus  dicendi. 
Aliquibus   enim  videtur  esse  dicendum,  quod 

pinio  i.  cum  quaeritur,  utrum  fides  evacuetur,  non  est  sim- 
pliciter  respondendum  affirmando ,  vel  negando : 
quantum  enim  ad  aliquid  evacuatur  et  quantum 
ad  aliquid  non.  In  ipsa  enim  fide  duo  est  reperire, 
videlicet  illuminalionis  habilitatem  et  aenigmatis 
obscuritatem.  Quantum  ad  luminis  habilum  fides 
non  evacuatur,  sed  perficitur  el  consummatur;  quan- 
tum  vero  ad  aenigmatis  obscuritalem ,  cum  sit  ex 

umziar. parte,  simpliciter  tollitur. —  Et  iste  modus  dicendi 
confirmari  posse  videtur  per  illud  quod  dicitur  in 
Glossa  super  illud  primae  ad  Corinthios  decimo  ter- 
tio  ' :  Cum  venerit  quod  perfeclum  est  etc. ;  Glossa: 
«  Destruetur  imperfeclio,  non  id  quod  verum  est, 
evaciiabitur ;   desitio   imperfectionis  est,  quando   id 

kdargg.  quod  imperfectionis  est,  impletur  ».  —  Et  secundum 
istum  modum  dicendi  facile  est  declinare  rationes 
ad  ulramque  partem.  Nam  primae,  quae  probant, 
quod  habilus  fidei  evacuatur,  concludunt  ratione 
aenigmatis  et  imperfectionis ;  rationes  vero  ad  oppo- 
situm  concludunt  de  ipsa  fide  quantum  ad  perfe- 
ctionem  habitus  et  complementum  luminis. 

Licet  autem  hic  modus  dicendi  satis  videatur 
proba-esse  probabilis,  non  tamen  consonat  verbis  Augu- 
stini.  Augustinus  enim  dicit  in  decimo  quarto  de 
Trinitate8:  «Fides,quae  nunc  in  animo  nostro  est 
velut  corpus  in  loco,  dum  tenetur,  aspicitur  et  ama- 
tur ,  quandam  efiicit  trinitatem.  Sed  non  ipsa  erit, 
quando  fides  haec  in  animo  non  erit ;  quae  vero 
tunc  erit,  quando  iam  recordabinmr  in  nobis  fuisse 
et  non  esse,  alia  perfeclio  erit».  In  quibus  verbis 
vult  dicere,  sicut  patet  per  exemplum,  quod  prae- 
mittit  paulo    ante  hoc,  quod  sicut  cominipitur  ali- 


■ur. 


quod  corpus,  quod  homo  sensibiliter  intuetur,  et 
ipso  corrupto,  memoratur  ipsius  corporis  noo  per 
ipsius  corporis  veritatera,  i>ed  per  similitudinem  in 
animo  remanentem  ;  sic  el  in  ipsa  fide.  Unde  vull, 
quod  habilum  fidei  nostrae,  quem  ioterius  inlue- 
mur3,  inter  temporalia  computemus ;  et  quia  ali- 
quando  deficit,  non  potest  quantum  ad  illius  inlui- 
tum  ratio  imagiuis,  quae  perpetua  est  in  anima, 
attendi.  Constat  autem ,  quod  de  ipso  habitu  fidei 
loquitur,  secundum  id  quod  habet  positionis  et  per- 
feclionis,  quia  secunduin  illud  inlra  se  ipsam  anima 
illum  habitum  intuetur;  aliler  oon  valeret  tota  ra- 
tiocinatio  illa,  quam  ibidem  facit  satis  prolixe.  — 
Non  etiam  videtur  consonare  verbis  Glossae  et  Apo- 
stoli :  quia.  si  fides  evacuaretur  solummodo  secun- 
dum  id  quod  habet  imperfectionis .  et  manerel  se- 
cundum  id  qnod  est  in  ea  complemenli  et  positio- 
nis;  sicut  non  dicuntur  evacuari  virtutes  cardioales 
oec  habitus  carkatis*,  sic  nec  dicerelur  evacuari 
habitus  fidei,  quio  potius  perlici  et  compleri. 

Et  propterea  esl  alius  modos  dicendi  magis  com-  opimo  2. 
muuis  et  usitalus,  quod  si  loquamur  de  habilu  fidei, 
secundum  quod  fides  est  virlus  specialis,  sic  per 
gloriam  habel  simplieiter  evacuari :  pro  eo  quod 
fides  est  habitus  virtulis,  in  quantum  intelleclns  in- 
clinatur  ab  affectu,  sicut  in  praecedentibus s  fuil 
ostensum  ;  hoc  autem  non  potest  esse,  nisi  quauuliu 
intellectus  de  se  incertus  est  de  his  quae  credere 
debet.  Et  quoniam  in  patria  illuminatio  el  clarilas 
visionis  praecedet  moluni  affectionis ;  oec  ab  ipsa 
inclinabitur  intellectus  propter  ipsius  summi  lumiois 
claritatem,  a  qua  intellectus  nullo  modo  polerit  dis- 
sentire:  hinc  est.  quod  habitus  fnlei  simpliciter  perconeioiio. 
visionem  gloriae  habet  tolli,  secundum  quod  aucto- 
ritates  Sanctorum  et  Glossa  dicunt  saiis  expresse*. 
—  Unde  concedendae  sunl  rationes,  quae  sunl  ad 
istam  partem. 

1.  Ad  illud  vero   quod  primo  obiieitur  iu  COD- SoiaUo  op- 

,.         ,  posilornm. 

trarmm  ex  parte  genens,  quia  esi  virtus  tbeologica, 
quae  perlicit  polentiam  animae  secuodum  digoiorem 
eius  partem  ;  diceodum,  quod  fides  esl  perfectio  po- 
tentiae  non  qualiscumque ,  sed  secnndnm  slatum  im- 
perfeclioitis  el  viae,  in  qoo  iotelleclUS  potesl  aher- 
rare  a  veritate  et  io  via  captivari.  Unde  oon  eva-  N<Lindam. 
cuatur,  quia  perfectio  simpliciler,  sed  quia  perfectio 
secundum  talem  statum.  Nec  esl  siraile  de  virluti- 


1  Vere.  10.  —  Verba  (iloss;ic  ordinariae  ln  hunc  loc.,  quae 
sumta  sunt  c\  Commentario ,  olim  Ambrosio  Iribulo,  in  origi- 
nali  bjc  sonanl:  Destruetur...  evacuabilur,  sed  dum  additur 
Imperfecto,  quod  deest,  destruelur.  Destructio  [slc  el  cod.  /. 
pro  desitio"]  cniin  ImperfecUonia  esL..  impletur  In  verum. 

2  Cap.  3.  n.  5:  Fides,  quae  nunc...  quando  fldes  haec  In 
animo,  sicul  corpus  illud  m  loco ,  iatn  non  erlL  Quae  vero 
iiinc  erit ,  quando  eam  recordabimur...  alin  profecto  erlL  Cfr.  XII. 
de  Gen.  ad  IIL  <•.  31.  n.  59.  —  Allquanlo  siipciiiis  pro  '"/ 
perfectionem  habitus  <i<\<\.  ad perfecUonis  habitus, 

3  AugusL,  loc.  ciL,  inl  icin  ;iit :  Scd  qul  hoc  ili<  ii  non 
dlsccrnit,  aliam  nuncesse  trinltalem,  quando  praesentem  fldem 

S.  Bonav.  —  Tom.  III. 


tenemus,  videmus,  amamus  In  nobls,  allam  lunc  luturam, 
quando  non  Ipsam,  sed  elus  velut  Imaginaiium  vestlgium  In 
memoria  recondilum  recordaUone  contuebimur  elc.  —  Paulo 
Inferius  pro  ad  illius  intuitum  cod.  A  adillum  intuitum. 

*  Vlde  Infra  a.  i.  q.  I.  el  d.  33.  q.  (i.  —  Paulo  supcrlus 
pro  ri  positionis  Val.  et  perfecttonis ,  codd.  11.  el  edd  1.  •-  >•! 
rationis. 

'•>  DisL  83.  ;•  1.  <|.  -'.  Paulo  Inferlus  pro  iebti  rod.  /. 
debemus. 

"  Cfr.  Peir.  Lombard.  In  1.  Cor.  13,  10.  —  Pro  Glosm 
cod.  /.  1  iinssiir. —  \iisidi.,  IV.  roplc.  <•.  '• :  Non  enlm  coniinftil 
idem  nmpllus  permanero,  -1  ei  ipede  om 1  permutatum  rfL 

s,. 


682 


SENTENTIARUM  LIB.  III. 


bus  cardinalibus,  quia  actus  earaui  principaliores 
ikiii  solura  perficiunt  ipsas  polentias  secundum  sta- 
tum  viac,  scd  etiam  secundum  statum  patriae1. 

2.  Ail  illud    quod    obiicitur  ex  parte  definilio- 

nis ,  (liciMidiiiii ,  quod  lides  non  est  substantia  sive 
fundamentum  simpliciter  rerum  sperandarum,  sed 
solum  seeundum  illum  slatum,  in  quo  aeterna  bona 
exspectantur  * ;  similiter  non  est  illuminatio  ad  viden- 
diun  Deum  simpliciter,  sed  ad  videndum  Deum  per 
speculum.  Et  quoniam  huic  slatui  succedet  alius  sta- 
tus,  in  quo  erit  stabilius  fundamentum  et  perfectior 
illuminatio;  hincest,  quod  (ides  evacuatur  non  pro- 
pter  fundamenti  desiructionein,  sed  propter  stabilio- 
ris  constructionem ;  non  propter  luminis  privationem, 
sed  propter  luminis  perfectionem ,  quae  excludit  spe- 
cularem  et  imperfectam  cognitionem. 

3.  Ad  illud  (juod  obiicitur  de  actu  fidei,   qui 
Notandum.  est  assentire   primae  Veritati  et  velle   credere  sive 

credidisse  ;  dicendum,  quod  neuler  3  est  actus  fidei, 
nisi  in  quantum  homo  assentit  veritati  non  visae,  in 
quo  quidem  assensu  et  credulitate  intelleclus  incli- 
natur  a  voluntate;  quod  quia  non  est  in  patria  re- 
perire,  non  suut  illi  actus  in  palria  ab  habitu  fidei , 
sed  a  virtute  excellentiori. 

4.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  magis  repugnat 
ipsi  fidei  tenebra  peccati  quam  excellentia  praemii ; 

Dist.nctio.  dicendum,  quod  de  habitu  fidei  est  dupliciter  loqui: 
aut  in  quantum  est  habitus  ab  aliis  virLutibus  di- 
slinctus,  aut  in  quantum  est  gratia  informatus.  Si 
in  quantum  est  gratia  informatus,  sic  veritatem 
habet  verbum  propositum  ;  gratia  enim  ipsius  habi- 
tus  informativa  tollitur  per  culpam,non  aulem  per 
gloriam.  Si  vero  loquamur  de  ipsa  fide,  secundum 
quod  est  habitus  distinctus,  habilitans  ad  creden- 
dum  non  visum  ;  sic  propler  suam  imperfeclionem 
maiorem  oppositionem  habet  ad  stalum  gloriae  quam 
ad  statum  peccati ;  et  ideo  per  gloriam  habet  eva- 
cuari ,  quamvis  non  habeat  per  peccatum  tolli  4. 

5.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  cognitio  yna- 
tutina  non  excludit  vespertinam,  nec  visio  in  spe- 
cie  excludit  visionem  in  speculo ;    dicendum ,  quod 

Diffen  vide- differt  dicere ,  videre  rem  in  spcculo  et  per  specu- 
et^peTspe0  lum.  Pcr  speculum  enim  dicitur  videre  Deum  qui 
ascendit  a  cognitione  creaturae  ad  cognitionem  Crea- 
toris ;  in  speculo  vero  videt  qui  Deum  in  ipsa  crea- 
tura  clare  intuetur.  Prima  visio  non  erit  in  gloria, 
quia    non    erit  ibi  necessaria   scala ;    secunda   vero 


eril,  quia  Deus  videbitur  aperte  in  omnibus  crea- 
turis,  ul  dieit  Augustinus  in  libro  ultimo  de  Civi- 
tale  Dei 5.  F.t  illa  visio,  quae  est per  speculum,  spe- 
ctat  ad  ipsam  fidem ;  illa  vero,  quae  est  in  speculo 
creaturae,  spectat  ad  cognitionem  vesperlinam,  quae 
bene  poterit  servari  in  patria.  Et  ideo  non  est  simile 
de  lide  et  de  cognitione  illa. 

Et  attendendurn  est  hic,  quod  plus  diffi*rt  visio  NotJ 

,  .  ctrina 

per  speciem  a  visione  per  speculum  (juantum  adfc-nition 
cognilionem  ipsius  Dei,  quam  quantmn  ad  cognitio- 
nem  alicuius  creaturae  sensibilis.  Si  enim  aliqua 
creatura  sensihilis  videalur  in  propria  natura  et 
videatur  per  aliquod  speculum ,  in  quo  resultat ; 
non  est  differentia  inter  istam  visionem  et  illam  nisi 
in  hoc,  quod  una  est  per  speciem  secundum  dire- 
ctionem  simplicem ,  alia  est  per  speciem  secundum 
directionem  reflexam ;  et  ideo  ab  uno  et  eodem 
oculo  el  secundum  omnem  statum  de  eadem  re  visa 
visio  haberi  polest.  ln  visione  autem  ipsius  Dei,  quae 
est  per  speciem  et  per  speculum,  maior  est  diffe- 
rentia :  tum  a  parte  videntis ,  quia  in  una  illarurn 
est  cognitiva  potentia  obumbrata,  in  altera  vero  il- 
luminata ;  simililer  a  parte  medii,  quia  in  uua  vi- 
detur  Deus  per  sui  essentiam,  in  altera  vero  per 
effectum  creatum.  Et  ideo  una  islarum  eognitionuin 
est  in  quiete  et  slatu,  altera  vero  in  progressu,  se- 
cundum  quod  dicit  Apostolus0:  Per  fidem  ambula- 
mus ;  et  ideo  una  per  alteram  tollitur. 

6.  Ad  illud  quod  obiicitur ,  quod  lumen  lumini 
non  repugnat ;  dicendum,  quod  illud  verum  est, 
quantum  est  de  luminis  natura.  Verumtamen  bene  Noun 
contingit,  unum  lumen  per  alterum  evacuari  ratione 
alicuius  annexi  inseparabilis,  vel  dispositionis  prae- 
cedentis,  vel  effectus  consequentis.  Et  sic  est  in  lu- 
mine  fidei ,  quod  habet  aenigma.  annexum ;  et  ex 
hoc  orilur,  quod  intellectus  inclinatur  ab  affectu  et 
dirigit  hominem  ad  cognoscendum  non  visum.  Et  quo- 
niam  tollitur  illius  aenigmatis  interpositio ,  tollitur 
etiam  et  illa  inclinalio ,  tollitur  nihilominus  habili- 
tatio  ad  cognoscendum  non  visa  —  quoniam  impos- 
sibile  erit  ab  illa  superna  luce  absenlari — hinc  est. 
quod  lumen  fidei,  quod  est  proprium  illius  habitus. 
licet  non  ratione  sui,  ratione  tamen  annexorum  a 
superveniente  gloria  habet  evacuari.  Hoc  autem  dico 
de  lumine,  quod  est  proprium  lidei;  nam  de  lumine 
gratiae  gratum  facientis  tenendum  est,  quod  non 
habet  per  gloriam  evacuari,  sed  potius  consummari7. 


1  Vide  infra  d.  33.  q.  6. 

2  Vidc  siipra  d.  23.  a.  I.  q.  5.  —  Inferins  pro  stabilioris 
codd.  B  G  D  F I  L  N  stabililatis. 

3  Edd.  cum  aliquot  codd.  neutrum.  In  fine  sohit.  cod.  Z 
adinngit:  Nola,  quod  tribus  modis  inclinalur  intellectus  ad  as- 
sentiendum.  Primo  cx  praesentia  intelligibilis,  ut  cognito,  quid 
sit  totum,  et  quid  sit  pars,  statim  assentit:  omne  totum  est 
maius  sua  parle.  Secundo  ex  via  resolutionis,  ut  omnis  trian- 
gulus  habet  tres  aequales  duobus  reclis.  Tcrlio  imperio  volun- 
tatis,  ut  quando  captivatur  ingenium  ad  assentiendum  primae 
Veritati  propter  se  et  super  omnia. 


4  Cfr.  supra  d.  23.  a.  2.  q.  4.  ad  I.  —  Superius  pro  in- 
formalica  cod.  C  formativa,  cod.  D  reformativa,  Yat.  infor- 
matn;  cod.  Z  verbo  informativa  adtexit  in  via. 

5  Cap.  29.  n.  6,  ubi  explicat,  quomodo  videbimus  per  ipsa 
corpora  Deum  ubique  praesentem  omniaque  gubernantem;  at 
non ,  sicut  nunc,  per  speculum  ct  in  aenigmatc,  scd  «  in  omni 
quac  tunc  fuerit  creatura».  Cfr.  1.  Sent.  d.  3.  p.  I.  q.  3. 

6  Epist.  II.  Cor.  5,  7.  —  Superius  pro  similiter  edd.  tnm. 

7  Cfr.  11.  Scnt.  d.  27.  a.  I.  q.  3.  — Paulo  supcrius  pro  a 
stipervcniente  (jtoria  cod.  A  in  superveniente  gloria ;  pro  gloria 
plurimi  codd.,  edd.  I,  2  et  Supplement.  Sum.  AIcx.  Hal.  gratia. 


DIST.  XXXI.  ART.  II.  QUAEST.  II. 


683 


SCHOLIOX. 


I.  Circa  hanc  et  seq.  quaestionem  clr.  infra  d.  33.  q.  6,  d. 
34.  p.  I.  a.  2.  q.  3.  ot  p.  II.  a.  2.  q.  3,  ubi  de  evacuatione 
virtutum  cardinalium  et  donorum  agilur.  His  quuestionibus  illu- 
strantur  et  confirmanlur  plura,  quae  de  fide  el  spc  supra  dd.  23- 
26  tradita  sunt.  Ipsa  autem  quaestio  dc  fide  evacuanda  non  in- 
telligitur  de  convenientia  fidei  et  luminis  gloriae  in  genere,  sci- 
licet  cognitionis.  Omnes  enim  contilentur,  quod  fides  secundum 
genus  cognitionis  manoat  in  patria;  et  in  hoc  sensu  cum  Guliel. 
Antissiod.  (Sum.  p.  III.  tr.  S.  q.  S.)  dici  potest,  quod  fides  non 
omnino  evacuabitur.  Sed  quaeslio  intelligitur  de  habiiu  scoun- 
dum  speciem  el  numemm. 

Primam  opinionem  hic  relatam  inlcr  posteriores  Scholaslicos 
defondit  Durand  (hic  q.  3-3.),  dum  similem  quandam  opinionem 
prolixa  disputalione  nititur  probare,  soilioet  primo,  quod  non  sit 
oontra  fidem  ponetc,  quod  habitus  fidei  possil  remnnere ,  vel 
remaneat  in  patria;  deinde  posilive,  quod  reapse  fides  secun- 
dum  habitum  tum  infusum  tum  acquisilum  possit  slarc  cum 
visione  bealifica,  « quidquid  sit  de  facto,  an  remaneat,  an  non, 
de  quo  non  potcst  plena  cerliludo  haberi;  lamon  de  possibili- 
tate  tenco,  quod  potcst  manere,  etiam  sine  actu  »  (q.  3.). 
—  Sod  alii  antiqui  Scholaslici  oum  S.  Bonav.  neganl,  quod 
aliquid  de  substanlia  habitus  fidoi  et  actus  idem  numero  re- 
maneat  in  patria  ,  vel  possit  remanoie.  Uoc  S.  Thom.  (hic  q. 
2.  a.   I.  quacstiunc.  3;  S.  I.  II.  q.  67.  a.  5;  cfr.  a.  3.  4.)  speciall 


quaestionc  probat;  et  ad  rem  opportune  ibi  disUnguft  duplicem 
imperfectionem:  alteram,  quae  est  dr  ratione  rei  etad  spcciem 
ipsius  perUnet ,  alteram ,  quae  non  peitfnet  ad  rationein  rei,  sed 
accidit  individuo  secundum  aliquid  aiiud.  Quod  atiis  verbis  in 
Comment.  (loc.  cil.  quaestiiino.  2.j  sio  explanal :  «  Est  autem  du- 
plexactus,  scilicet  actus,  qui  esl  actus  imperfecti ,  inquantura 
huiiismodi,  sicut  motus;  ot  actus,  qui  esl  actus  perfecti,  in 
quantum  huiusmodi,  sicut  operalio  consequens  formara.  Con- 
tingit  autoni  quandoque,  quod  actus  perfecH  inveniantur  in 
imperfecto,  secundum  quod  iam  partidpat  aliquid  iU'  perfe- 
ctione  »  otc  In  quo  casu  docet  posse  tplli  quod  imperfectum 
est,  remanenio  eo  quod  est  de  substanUa  aclus ;  «sicut  loquela 
balbutientis  pueri  tollitur,  quando  venil  ad  pcrfectam  aetatem , 
quantum  ad  id  quod  imperfecUonis  erat  in  ipso;  manet  autem 
quidquid  erat  de  perfeclione  el  de  substnntia  loquelae.  Sed  »></- 
tus,  qui  ost  actus  knperfecti,  quando  pcrvenitur  ad  tenninum 
motus,  non  manet  quantum  ad  aliquid  substantiae  actus  »  etc. 
Eandem  sententiam  insinuat  S.  Bonav.  hic  q.  I.  ad  5.  in  fino. 
ot  infra  a.  3.  q.  I.  in  corp. 

II.  De  hac  et  seq.  (2.)  quaestione  praeter  laudatos:  Scot. , 
hic  q.  unioa  n.  2.  —  I!.  Alhert.,  hio  a.  7.  3.  —  Pelr.  a  Tar., 
hic  q.  2.  a.  I.  2.  —  Kichard.  a  Med.,  hic  a.  3.  q.  2.  —  Dionys. 
Carth.,  de  his  et  seq.  q.  hic  q.  B.  —  Biei,  do  hac  et  seqq.  qq. 
hic  q.  unica. 


QUAliSTIO  II. 
Utrum  spes  evacuetur  per  adventum  gloriae. 


Secundo  quaerilur  de  evacuatione  spei ,  et  quae- 
ritur,  ulrum  spes  evacuetur  per  adventum  gloriae. 
Et  quod  sic,  videtur. 

1.  Ad  Romauos  octavo '  :    Spes ,  quae  videtur, 
iamenta.  non  est  spes ;  Glossa  :   «  Res  sperala ,  quae  videlnr, 

non  est  spes,  id  est,  non  est  subiecta  spei-virtnti , 
quae  non  est  nisi  de  non  apparentibus  »:  si  ergo  per 
adventum  gloriae  quod  erat  latens  effiritur  patens ; 
necesse  est,  babitum  spei  evacuari  ad  pracsentiam 
praemii. 

2.  Item ,  «  spes  est  exspectatio  futurae  bealitu- 
dinis»,  secundum  quod  dicitur  in  Glossa  ad  Honia- 
nos  quinto  * ;  sed  quando  de  fuluro  fit  praesens, 
fuliirum  desinit  esse  futurum  :  cum  ergo  in  gloria 
semper  habeatur  beatitudo  praesens,  videlur,  qnod 
nullo  modo  contingat  ibi  esse  spem. 

3.  Item,  primac  ad  Cortnthios  decimo  tertio 8 : 
Nunc  mauent  fides ,  spes ,  carilas,  tria  haec  elC; 
(ilossa :  «Caritas,  fide  et  spe  discedentibus,  perma- 
nebit  aucta,  cni  fides  et  spes  hic   non  possunl   de- 


tom. 


esse  »:  si  ergo  deerunt  sibi  in  patria,  videtur,  quod 
evacuenlur  per  gloriam. 

4.  Itein,sicul  se  babet  fides  respeclu  non  visi, 
sic  se  babel  spes  respectu  non  babiti ;  sed  fides  ne- 
cessario  evacuatur,  superveniente  clara  visione4:  ergo 
et  spes,  siipervenienie  comprehensione  sive  certissima 
tentione. 

Sed  contua  :  I.  Sapientiae  tcrtio  5 :  Spes  illo- m  oppo* 
rum  immortalitate  plena  est;  Glossa:  «  id  esl  in- 
defectiva  »:  ergo  si  spcs  Beatorum  non  deficit,  vide- 
lur,  quod  spes  non  liabcat  cvacuari  in  Beatis.  Si  (" 
dicas,  < { iiod  ibi  accipitur  spes  pro  ipsa  re  sperala ; 
obiicitur  tunc  de  ipso  aclu  sperandi,  qui  fuil  in 
Christo,  secundum  quod  dicil  Glossa  super  illud 
Psalmi':  ln  te ,  Domine,  speravi:  si  ergo  Christus 
simul  fnit  comprehensor  el  vialor,  videtnr,  quod 
siiiml  possit    slarc   actUS  cl   liabilus  spci  eitin    coin- 

plemenlo  praemii. 

c2.  Itcm.  ubicumque  potesl  esse  desiderium,  ibi 
potesl   esse   spes;   sed   in   aeterna   beatitudine  esl 


1  Vers.  2t.  —  tilossa  habetur  apud  Petr.  Lombard,  et  apud 
Lyranum;  est  mtertinearu. 

2  Yors.  i.  —  Quoad  tilossain  ofr.  supra  pag.  666,  nota  x. 
ol  pag.  883,  nola  3. 

3  Vers.  13.  —  Glossa  Invenltur  Integra  apud  Petr.  Lombord. 
(in  hiino  lOC),  ox   parto  oiiani  apml    Stiabiiin    ol    l.yianiini    (ii( 

ordinaria);  sumpta  est  ex  AugusL,  l.  dc  Doctr.  christ.  c.  39. 
n.  13.  —  ln  conclus.  id.i.  A  omittll  sibi  el  pro  deerunt  ntque 
evacuentur  subsUtuit  deerit  atque  evacuetur. 


*  Vido  quaest  praeced. 

5  Vers.  i.  in  tiii^^j  (ii,  quae  esl  intertinearis  etapud 
Lymnum,  cod,  F  Beatorutn  indefectita,  el  pro  idesi  Vnl  exhl- 
bel  primii. 

"  Psolm,  30,  i.    -  De  Glossa  cfr.  supra  |  •.  nota  ■>. 

—  Moi  pro  i iiitnr  iKni  paucl  codd.  ei  Supptement.  Sum.  Mex. 
ll.il.  foii.ii.  ~,i.  ,i.  2.  beatus.  Sublnde  verbo  pioV/wrcod  K  prae 
miliii  <■  i  h- . 


08/. 


SENTENTIARUM  LliJ.  III. 


siiiiiiiiiini  desiderium,  secundum  quod  scribilur  pri- 
iii.ic  Petri  piiino1:  In  quem  desiderant  Angeli  pro- 
spicere:  ergo  videtur,  quod  in  ipsa  superna  beati- 
tudine  contingat  reperire  spem  quantum  ad  babitum 
el  motum:  ergo  ctc. 

3.  ltem,  animae  beatae  in  patria  exspectant 
ipsam  stolam  secundam  -,  et  per  consequens  suam 
gloriam  augendam  et  perficiendam ;  sed  certa  exspe- 
ctatio  gloriae  procedens  ab  instinctu  gratiae  est 
ipsius  spei-virtutis:  ergo  spes-virtus  est  in  anima- 
bus  bealis. 

4.  Ilem,  sicut  se  habet  desperalio  ad  damna- 
los,  sic  se  habel  spes  ad  Iteatos  per  commutatam 
proportionem3,  quia,  sicut  slatus  damnatorum  re- 
pugnat  statui  Iteatorum,  sic  spes  repugnat  despera- 
tioni:  ergo  sicut  necesse  est  ponere  desperalionem 
in  danmatis,  ita  necesse  videtur,  quod  sit  ponere 
spem  in  Bealis. 

5.  Item,  actus  ipsius  spei  est  confidere  in  Do- 
mino4;  sed  Iteati  maxime  habent  istum  actum,  quia 
maxime  confidunt  in  Domino  el  ei  innituntur:  ergo 
videtur,  quod  in  eis  potissime  sit  reperire  ipsius 
spei  habitum  et  usum. 

6.  ltem ,  ad  spem  pertinet  certitudo  et  exspe- 
clalio;  sed  constat,  quod  cerlitudo  in  gloria  non 
tolletur,  immo  perficietur:  ergo  videtur,  quod  ha- 
bilus  spei  secundum  aliquid  sni  habeat  in  gloria 
salvari,  videlicet  quantum  ad  certitudinem ;  simili- 
ter  videtur,  quod  quanlum  ad  exspectationem,  quia, 
sicut  vult  Anselmus 5,  ponere  est  durationem  in  par- 
ticipatione  beatitudinis :  ergo  qui  modo  parlicipant 
beatitudinem  in  A,  nondum  participant  eam  in  B,  et 
certitudinaliter  eam  exspectant.  Si  ergo  spes  quan- 
tum  ad  exspeclationem  manet  et  quantum  ad  certi- 
tudinem  consummalur,  videtur,  quod  nullo  modo  in 
gloria  evacuetur. 


CONC  LUSIO. 

Habitus  spei  in  patria  simpliciter  evaeuatur. 

Respondeo:  Ad  praediclorum  intelligentiam  est 

notandum,  quod  sicut  duplex  est  modus  dicendi 
circa  evacuationem  fideic,  similiter  et  circa  ev;t- 
cuationem  spei.  Nam  el  in  ipso  liabitu  spei  est  re-vopini< 
perire  aliquid  imperfeclionis  et  aliquid  perfectionis 
et  complementi.  Ad  imperfectionem  enim  spectat 
illud  spei,  quod  est  exspectalio  quaedam  et  proten- 
sio  ad  ea  quae  realiter  non  habentur;  ad  comple- 
menlum  autem  eius  spectat  confidentia  et  certiludo, 
qua  7  facit  confidere  et  inniti  ipsi  summae  largitali. 
Et  quantnm  ad  primum  tollilur  ipsa  spes  et  eva- 
cuatur;  quantum  vero  ad  secundum  perficitur  et 
salvalur.  —  Sed  quoniam,  sicut  in  praecedentibus8  imp« 
diclurn  est,  spes  non  dicerelur  evacuari,  si  solum 
quod  est  imper fectionis  tolleretur  ab  ipsa .  illo  salvo. 
quod  est  in  ea  perfectionis  et  complementi  —  sicul 
patet,  quia  liberum  arbitrium  in  patria  non  dicitur 
evacuari  in  gloria,  quamvis  tollatur  sibi  vertibili- 
tas:  et  hoc  quia  vertibilitas  potius  speclat  ad  liberi 
arbilrii  defectum  quam  ad  complementum  —  si  sic 
igilur  essel  in  proposito  reperire,  nunquam  deberet 
dici  evacuari  propter  adventum  gloriae. 

Et  propterea  communis    modus  dicendi  est.  et  opu» 

concli 

hunc  innuit  ipsa  Glossa,  quod  habitus  ipsius  spei 
simpliciter  evacuatur  in  gloria,  et  ei  succedit  habitus 
novus.  Et  ratio  huius  est :  quia  habitus  spei  habili-  Rat»o. 
tat  ad  confidendum  et  innitendum  Deo  cum  quadam 
protensione  et  ereclione  et  exspectatione;  et  quo- 
niam  statui  gloriae  repugnat  exspectatio  substantia- 
lis  praemii,  cum  ibi  habeatur9,  et  protensio  et  illa 
erectio  et  inhiatio,  cum  ibi  affectus  omnino  quiete- 
tur:  hinc  est,  quod  habilus  ipsius  spei  simpliciter 


1  Vers.  12. 

2  Cfr.  supra  pag.  390,  nota  4.  et  pag.  585,  nota  8. 

3  Boctli.,  II.  de  Differ.  toplc.,  de  proportione  ait:  Hic  autem 
loeus  dislat  ab  eo  qui  a  similibus  ducitur.  Ibi  enim  una  res 
unicuilibet  ajii  comparatur;  in  proportione  vero  non  est  siniili- 
tudo  rerum,  sed  quaedam  babiludinis  comparatio...  Ylaxima 
propositio :  quod  in  unaquaque  re  evenit ,  id  in  eius  propor- 
tionali  evenire  necesse  est.  Cfr.  Aristot. ,    I.  Poster.  c.  5.   et   II. 

c.  17.  (c.  14.). 

4  Cfr.  snpra  d.  26.  a.  1.  q.  4.  in  corp.;  q.  2.  ad  I.  — 
Cod.  A  omittit  ipsius  ante  spei. 

5  Proslog.  20:  An  hoc  quoque  modo  transis  omnia,  cliam 
aeterna,  quia  tua  et  illorum  aeterniias  lota  tibi  praesens  est, 
cum  illa  nondum  habeant  de  sua  aelernitate  quod  venturum 
est ,  sicut  iam  non  habent  quod  praeteritum  est  ?  Cfr.  II.  Scnt. 

d.  2.  p.  I.  a.  1.  q.  3.  fundam.  2,  ubi  S.  Bonav.  ad  idem  An- 
sclmi  dictum  provocat.  B.  Alberl.,  hic  a.  8,  ex  Proslog.  c.  25. 
hacc  affert :  Si  Deum  sic  diligent  loto  corde ,  tota  menle ,  tota 
anima,  ut  tamen  totum  cor,  tota  mens,  tota  anima  non  suffi- 
ciat  dignitati  dilcctionis ,  profecto  sic  gaudcbunt  toto  corde,  toia 


mente,  tota  anima,  ut  totum  cor,  tota  mens,  tota  anima  non 
sufficiat  pleniludini  gaudii.  Vat.  ad  marg.  allegat  Anselm.  de 
Similitudinibus,  c.  58.  (inter  opera  Anselmi).  Cfr.  lamen  naelius 
ibi  c.  59,  pag.  686,  notu  3.  ciiatum.  —  De  maiori  vide  supra 
d.  26.  a.  I.  <|.  5.  —  Pro  simititrr  videtur,  quod  quantum  codd. 
K  bb  simititer  quantum.  In  fine  arg.  pro  eracuetur  multi  codd. 
et  Supplement.  Sum.  Alex.  Hal.  evacuatur. 

6  Vide  quaest.  praered.  in  corp. 

7  Vat.  cum  pluribus  codd.  quar. 

8  Quacst.  praeced.  —  Paulo  inferius  pro  in  gloria  cod.  Z 
a  gloria,  et  mox  pro  toflatur  sibi  cod.  Iv  tollatur  sua;  cod.  A 
omittit  sibi.  Deinde  pro  si  sic  igitur  essct  edd.  si  sic  igitur  pos- 
sibile  esset;  cod.  K  si  igitur  sic  in  proposito  reperitur  (etiam 
codd.  F  G  1  T  V  Z  exhibent  reperitur  pro  reperire). 

9  Scil.  praemium.  Vat.  omiltit  cum  ibi  habeatur ,  refragan- 
tibus  codd.,  quorum  lamen  plures  cum  edd.  1,2,  hnbent  per- 
peram  igitur  pro  ibi;  in  Supplemento  Snin.  Alex.  Hal.  legitur 
(post  praemii):  cum  igilur  cesset  protensio  itla  et  erectio  etc. 
Paulo  inferius  pro  theotogicae  codd.  A  G  H  1  L  N  U  V  bb  et  Sup- 
plement.  Sum.  Alex.  Hal.  theologicum. 


DIST.  XXXI.  ART.  II.  QOAEST.  III. 


085 


evacuari  dicitur,  secundum  quod  spes  nominat  ha- 
bitum  virtutis  theologicae,  qui  habilitat  ipsam  ani- 
mam  ad  exspectandum  substanliale  praemimn.  —  Et 
concedendae  sunt  rationes,  quae  hoc  ostendunt. 

1.  Ad   illud  vero  quod  primo  obiicitur  in  con- 
10  op-  trarium ,    quod    spes    Beatorum    est    immortalilate 

'  plena;  dicendum,  quod  spes  sumitur  ibi  pro  re  spe- 
rala.  Et  si  obiiciat ,  quod  Chrislus  speravit  aclu 
secundum  illud  Psalrni ' :  In  te ,  Domine,  speraui; 
>.  du-  dicendum,  quod  illud  intelligilur  de  Chrislo  ratione 
membrorum;  vel  extenditur  ibi  nomen  spei  ad  ex- 
spectationem  cuiuscumque  spiritualis  beneficii. 

2.  Ad  illud  quod  ohiicitur,   quod  ibi  est  spes, 
■xde-ubi  est  desiderium;  dicendum,  quod  est  desiderium 

de  acquirendo ,  et  est  desidenum  de  conlinuando. 
Ubi  autem  est  desiderium  de  acquirendo ,  ibi  bene 
potest  esse  spes;  sed  ubi  est  desiderium  de  conti- 
nuando  bonum  iam  habitum,  spes  non  est,  quia 
non  est  ibi  cxspectatio  non  habiti.  Et  sic  est  in  pa- 
tria  ponere  desiderium,  non  per  aliquam  anhela- 
tionem  ad  obtinendum  2  non  habitum ,  sed  propter 
infatigabililalem  el  indeficientiam  delectationis,  quae 
nullo  modo  ibi  parit  fastidium. 

3.  Ad  illud  quod  obiicilur,  quod  animae  beatae 
exspectanl    stolam   secundam;    dicendum,    quod  in 

msi.  ratione  illa  est  duplex  defectus.  Primus  defectus  est: 
quia  non  quaecumque  exspectatio  ponit  virtutem 
spei ,  sed  exspectatio  summae  beatiludinis  sive 
snmmi  boni  el  summe  ardui  assequendi 3.  Praeter- 

losi  ea ,  non  exspectant  certitudine  spei ,  sed  certitu- 
dine  comprehensionis ,  quae  non  ponit  protensionem 
nec  inhialionem  ad  assequendum  illud  quod  exspe- 


ctatur;  alioquin  ex  sua  dilatione  affligeret  exspe- 
ctantem,  iuxta  illud  quod  dicitur  in  PrOYerbiis*: 
Spes,  quae  di/fertur ,  affligit  animam;  hoc  autem 
nullo  modo  est  ponere  circa  animam  liealam. 

4.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  sic  se  liabel 
spes  ad  Beatos,  sicut5  desperalio  ad  damnatos  ;  di- 
cendum,  quod  non  est  simile:  quia  desperatio  facit 
ad  cumuluin  mali;  sed  spes  de  saa  ratione  opposi- 
tionem  habet  cum  summa  completione  boni,  quia 
dicit  absenliam  boni  exspectati.  Et  ideo  non  sic  se 
compatilur  cum  summa  beatitudine  habilus  spei, 
sicut  desperatio  cum  extrema  calamitate. 

5.  Ad  illud  quod  obiicilur,  quod  actUS  spei  est 
confidere    in    Domino   et   eidem    innili;    dicendum, 

quod  non  quaecumque  confidenlia  est  aetus  spei,  .voiandum. 
sed  ea  quae  est  cum  quadam  protensione  cl  in- 
hialione  et  erectione ,  quae  omnia  incompossibilia 
sunt  statui  gloriae;  el  ideo,  quamvis  in  gloria  sit 
quaedam  confidentia ,  non  tamen  sequitur,  quod  ibi 
sit  virtus  spei ,  quia  est  allerius  habilus  et  excel- 
lentioris,  videlicet  dotis  succedentis  ipsi  virtuli  spei  ". 

6.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  ibi  salvatur. 
exspectatio  et  consummatur  certitudo;  dicendum, 
quod  non  est  ibi  exspectalio  proprie,  quia  nihil 
novum  augetur  Beatis,  respectu  cuius  sil  exspecta- 
tio  in  eis.  Praeterea,  certitudo  isia  non  eompletur, 
sed  est  ibi  aliud  genus  eertitudinis :  ista  enim  est 
ex  promissione ,  illa  vero  est  ex  rei  exhibitione  et 
perfectissima  tentione.  Ideo  non  sequitnr,  quod  ha- 
bitus  spei  habeat  salvari  in  gloria,  quin  polius  ipsa 
spes  ex  hoc  magis  ostendilur  evacuanda  7. 


QUAESTIO  III. 

Utrum  habilus  scientiae  evacuelur  in  palria. 


Tertio  quaeritur  de  evacuatione  scientiae,  et  est 
quaestio,  utrum  habilus  scientiae  evacuelur  in  pa- 
tria.  Et  quod  sic ,  videtur : 

1.  Per  auctoritatem  Apostoli    primae  ad  Corin- 
ppost-  ihios  decimo  terlio8:  Sive  prophcdae  cvacuabuntur, 

sive  linguae  cessabunt ,  sive  scientia   de&fruelur; 
sed  quod  deslruitur  simpliciter  evacuatur:  ergo  etc. 

2.  Ilem ,  secnndum  qnod  vult  Magisler  llngo 
de  sancto  Viclore  in  Didascaleo9:  «Scientiae  inven- 
tae  sunl  propter  indigenlias  et  necessitates  supplen- 
das  ex  parte  animae,  vel  ex  parte  eorporis »:  si 
ergo  in  patria  tolletur  omnis  indigentia,  videtur, 
quod  evacuetur  omnis  scientia. 


3.  Item ,  anima  beata  omnia  cognoscit  in  Verbo 
et  aperte  et  conlinue,  ita  quod  ab  illo  aspectu  non 
potest  separari10:  ergo  videtur,  <|iiod  nullus  alius 
habitus  cognitionis,  vel  aspectus  beatae  aniinae  con- 
veniat:  videtur  ergo,  quod  habitus  cognitionis,  qui 
est  in  via,  simpliciler  tollalur  in  patria.  alioquin 
erit  ibi  frustra. 

4.  Item,  quod  plus  habel  de  lumine  el  veritate 
iniiuis  esi  evacuabile;  sed  in  babitu  fidei  plus  esl 
de  ralione  verilalis  et  liiniinis  quam  in  liabilu  scien- 
tiae  aoquisitae  —  ipsa  enim  fides  innititur  primae 
Veritati  propter  se,  el  in  ipsa  eliam  esl  lumen  gra- 
tiae  divinilus  ei  datae  el  infusae    -  ergo  multo  mi- 


1  Psalm.  30,  I.  —  De  hac  nec  non  de  duabus  seqq.  BbluL 
vidc  supra  (I.  20.  dubt  ■>. 

2  Cod.  U  supplcl  hiiiniin.  in  principio  Bolut.  pro  ibi  est 
tpei ,  ubi  est  desiderium ,  quam  lect.  :i  cod.  Z  accepimus,  ;ilii 
codd.  el  edd.  Incongrue  ubi  est  spes,  ibi  esi  desiderium. 

3  Cfr.  Bupra  d,  86.  b.  2.  q.  i.  —  Pro  summeardui  edd. 
«•iini  aliquoi  codd,  summiardui,  el  mox  lii^  certitudinem  pro 
eertitudine;  perperam. 

*  Cap.  13,  12. 


>  Edd.  qvod  sicut  se  habet...  sic.  In  Bne  solut.  pro  extrema 
cii,i.  k  aeterna. 

r'  Scil.  tentlonls  Cft*.  supra  d,  --'(i.  b.  I.  q.  3.  In  eorp. 

"  Viiic  seholion  ad  praecedentem  quaesL 

«  Vers   B. 

"  Slve  Rrudlt,  did  iscalicae  iil».  L  c  6    i  fr  I.  i  \<  ei  pL 

io  Cfr.  Bupra  d,  i  i.  '    I.  q.  i  el  ,i   •-   q.  I.  seqq.  —  Mox 
iin-i  conveniat  cod.  P  subiungll  ex  sua  dHectione.  In  flne 
pi  (i  erit  cod.  \  est,  <  ">i   /.  esset. 


686 


SENTENTIARUM  LIB.  III. 


inis  est  evacuabilis  babitus  (idei  quam  habitus  scien- 
tiae.  Si  ergo  habitus  fidei  evacuabitur  in  statu  pa- 
triae1,  videtur  similiter,  quod  et  habitus  scientiae. 

:').  [i(3in ,  habitus  scientiae  est  per  eollationem 
causae  a<l  effectum  et  per  quandam  ratiocioalionem 
et  decursum';  sed  impossibile  est  in  patria  huius- 
modi  decursum  reperire:  ergo  necesse  est,  habitum 
scientiae  simpliciter  tolli  et  evacuari. 

Sed  gontra:  1.  Anselmns  in  libro  de  Similitu- 
Fundamenta.dinibus3:  «  Tunc  iusti  cuncta  scient,  quae  Deus  fe- 
cit  scienda;  ibi  a  singulis  oinnes,  ibi  ab  omnibus 
singuli  cognoscentur,  nec  unquam  omnino  latebit, 
qua  patria,  qua  gente,  qua  slirpe  quis  edilus  sit»: 
si  ergo  notitia  talium  manebit,  multo  fortius  mane- 
bit  scientia,  quae  est  babitus  cognitivus  universa- 
liutii:  ergo  non  videtur,  quod  scientia  pbilosopbica 
babeat  evacuari  in  patria. 

"2.  Item ,  sicut  dicit  Philosophus  4:  «  Scientia 
non  deslruitur  nisi  aut  propter  corruptionem  a  parte 
scibilis,  nut  ex  partemedii,  aut  propler  oblivionem 
a  parte  scientis»;  sed  nullum  borum  erit  in  patria: 
ergo  nullo  modo  videlur,  quod  ibi  deslruatur  et 
evacuetur  scientia. 

3.  Item ,  Chrislus  erat  comprehensor,  et  lamen 
nihilominus  habuit  scientiam  compelenlem  statui 
viae5;  Angeli  etiam  sunt  comprehensores,  el  tamen 
nihiloininus  habent  habitum  scientiae,  quo  cogno- 
scunt  res  in  proprio  genere:  ergo  gloria  secum 
compatitur  scientiam :  ergo  nec  destruit  nec  eva- 
cuat  ipsain. 

4.  Ueni,  maioris  dignilatis  est  scire  syllogizare 
et  aliquid  demonslrare,  quam  posse  localiter  moveri 
atque  discurrere;  sed  ab  ipsis  Bealis  non  tolletur 
agilitas  ad  motum6:  igitur  nec  babitus  disponens 
ad  syllogizandum  et  demonstralive  aliqnid  cognoscen- 
dum:  ergo  non  videtur,  quod  scientia  evacuetur. 

5.  Item,  si  scientia  evacuaretur  et  tollerelur  in 
transitu  de  hac  vita,  igitur  esset  computanda  inter 
bona  transitoria:  igitur  sicut  reprehensibiles  sunt  et 
stulti  qui  laboranl  esse  divites  7,  sic  videntur  omnes 
esse  stulti,  qui  laborant  esse  scientes,  cum  aequalis 
conditionis  sit  velula  et  unus  rusticellus,  sicut  est 
unus  magnus  clericus;  quodsi  hoc  minus  conve- 
nienler  dicitur,  videtur,  quod  scientia  non  eva- 
cuelur. 


c  o  n  c  i.  u  s  i  o. 

Scientia  in  patria  quoad  liabilum  noa  perdilur , 
sed  eomplelur;  quoad  umm  vero  mutatur  et 
quoad  modum  omnino  toUitur. 

Respondeo:  Ad  praedictorum  inteiligentiam  est 

riotandiim,  quod  hic  esl  triplex  modus  dicendi.  — 
(v)uibusdam  enim  videtur,  quod  babitus  harum  scien-op 
tiarurn  acquisitarum ,  sive  liberalium  sive  aliarum, 
omnino  evacuentur  et  simpliciter  destruanlur.  Hic 
enim  habilus  habet  imperfectionem  sibi  iunctam  in- 
separabiliter;  et  ideo  ei  alius  habitus  longe  perfe- 
ctior  succedet,  non  solum  ille  quo  quis  cognoscet 
omnia  in  Verbo  limpide  et  aperte,  sed  etiam  habitus, 
qui  erit  per  species  et  similitudines  universi  ordinis 
causarum  mundi;  qui  datus  fuit  ipsis  spiritibus  an- 
gelicis  et  dabitur  omnibus  glorificatis  *,  per  quem 
cetera  cognoscent,  etiam  eadem  ipsa,  quae  modo 
cognoscunt,  multo  excellentius  atque  nobilius.  Alio- 
quin  si  non  daretur  eis  alius  habilus  novus  ab  isto, 
non  esset  in  Bealis  rerum  creatarum  secundum  pro- 
prium  genus  perfecta  cognitio;  quod  conlra  verita- 
tem  est  el  contra  Anselmum.  Et  sic  concedunt,  in 
patria  lolli  istum  habitum  scienliae  propter  nobilio- 
rem  habilum  supervenientem.  —  Et  licet  haec  scien- 
tia  destrualur,  non  lamen  frustra  laborat  qui  eam 
acquirit,  quoniam  per  ipsam  manuducitur  homo 
ad  cognitionem  Dei  el  ad  promotiouem  fidei,  et  ita 
ad  augmentum  meriti  et  per  consequens  ad  com- 
plementum  praemii.  Et  propterea,  sicut  non  frustra 
credil  aliquis,  licet  fides  evacuelur  in  patria;  sic 
eliam  non  frustra  addiscit,  licet  ibi ,  ut  dicunt ,  sim- 
pliciter  evacuetur  ista  scientia. 

Aliis  autem  aliler  videtur  dicendum  esse,  vi-  opi 
delicet  quod  scientia  non  omnino  evacuetur.  Est 
enim  ibi  considerare  habitum  et  usum.  In  patria 
aulem  tollitur  quanlum  ad  usum,  qui  imperfectio- 
nis  est,  et  manel  quantum  ad  habitum,  qui  facit 
ad  ipsius  animae  decorem  et  pulcritudinem.  Si  enim 
manebunt  ibi  cicatrices  vulnerum  et  notae  cogita- 
tionum  n  ad  commendalionem  meriti  et  decorationem 
merentium;  magis  ralionabile  videtur,  quod  ma- 
neant  ibi  habitus  scientiarum ,  quae  faciunt  ad  ipsius 
animae  decorem  et  ornatum. 


1  Vide  supra  q.  I. 

-  Cfr.  Aristot.,  I.  Poster.  c.  2. —  Pro  decursum ,  quod  vo- 
caljukun  omncs  codd.  hic  et  infrn  passim  adhibent,  edd.  hic 
et  saepe  discursum,  quo  termino  technicu  posleriores  auctores 
communiter  utuntur. 

3  Cap.  o9.  In  textu  origin.  post  SCienda  additum  est:  tam 
ea  qna<  praeterita  sunt,  quam  ea  quae  postmodum  sunt  fu- 
tura;  cleinde  etiam  pro  nec  unquam  exhibetur  nec  quemquam. 
—  Liber  de  Simililudinibiis  falso  tribuitur  Anselmo;  est  potius 
Eadmeii  (-J-  1121),  Anselmi  discipuli  et  amici.  —  Ue  scienlia 
ut  habitu  coijnilivo  universalium  vide  Aristot..  I.  Poster.  c.  24. 
(c.  31.),  II.  <•.   18.  (c.  15.);  VI.  Ethic.  c.  3.  ct  (i;  I.  Metaph.  c.   I. 

*  Sententialiter  1.  Poster.  c.  6.  Cfr.  dc  Praedicam.  c.  de  His 
q\im  adaliquid;  VIII.  Topic.  c.  2;  cfr.  etiam  de  Longitud.  ct 
brevit.  vilae,  c.  2,  nec  non  Fragment.  de  divis.  (i(i. 


5  Vide  supra  d.  I  i.  a.  3.  q.  I.  De  cognitione  Angelorum 
Mde  II.  Sent.  d.  3.  p.  II.  a.  2.  q.   I.  et  d.  4.  a.  3.  q.   I.  seq. 

6  Cfr.  IV.  Sent.  (I.  49.  p.  II.  a.  2.  princip.  a.  i.  q.  I.  — 
In  edd.  I  ,  2  sic  concluditur:  evgo  non  videtur  vcacuandus;  in 
Vat.  ergo  non  videtur  eoacuandus,  et  sic  non  videtur ,  quod  etc. 

7  Cfr.  I.  Tim.  6,  9.  —  Patilo  superius  pro  igitur  esset  cod. 
K  igituv  videtuv  esse. 

8  Codd.  X  aa  glovificatuvis ,  Vat.  glorificandis.  Mox  pro 
eadem  ipsa  cod.  Z  haec  eadem.  Inferius  ante  perfecta  cognitio 
cod.  U  interiicit  propria  et. 

0  Aristot.,  I.  Periherm.  c.  I  :  Sunt  ergo  ea  qiuie  sunt  in  voce, 
earum  quae  sunt  in  anima  passionum  notac,  et  ea  quae  scribun- 
tur,  coruni  qune  sunt  in  voce  ctc.  —  Loco  cogitatkmum  in  non- 
nullis  codd.  cognitionum  scriptum  videtur;  Vat.  hnbet  operatio- 
num.  Post  pauca  pro  quae  faciunt  codd.  A  II I L  U  V  quac  faciant. 


DIST.  XXXI.  ART.  II.  QUAEST.  III. 


t;s; 


Tertiis  aulem  aliter  videtur  esse  dicendum , 
o3.  quod  rum  tria  sit  considerare  in  ipsa  scientia,  vi- 
,oi.  delicet  habitum  et  usum  et  modum;  scientia  quan- 
lum  ad  habitum  manet  et  completur;  quanlum  vero 
ad  usum  mulatur.  sed  non  tollitur;  quanlum  autem 
ad  modum  simpliciter  evacuatur  et  destruitur1.  — 
Habitus  enim  non  tollitur,  quia  perfeclioni  non  re- 
pugnat.  Non  enim  repugnant  ista  duo:  Deum  videre, 
et  scire  propositiones  et  conclusiones  et  principia 
geometriae  et  alicuius  alterius  scienliae.  —  Usus 
vero  non  tollitur  omnino ,  quia,  si  essel  habitns 
absque  usu  et  actu,  esset  incomplelus  sive,  minus 
completus,  quod  nequaquam  competit  secundum 
stalum  illum  perfectissimum  et  completissimnm ; 
lnutatur  tamen  propter  annexam  imperfectionem.  — 
Modus  vero,  qui  attenditur  in  decursu  et  inquisitione 
et  quadam  successiva  ratiocinatione  et  collatione, 
simpliciler  destruitur,  pro  eo  quod  in  palria  modus 
cognoscendi  erit  per  simplicem  aspectum ,  cum  ibi 
habeatur  deiformis  intelleclus  per  gloriae  comple- 
menlum  *.  Et  sic  secundum  islam  opinionem  scientia 
quodam  modo  salvalur,  et  quodam  modo  mutatur, 
et  quodam  modo  destruitur  et  evacuatur.  —  Ilic  au- 
ioi  tem  tertius  mudus  dicendi  magis  consonat  ipsi  (Jlos- 
sae,  primae  ad  Corinthios  decimo  terlio3,  et  aucto- 
ritati  Magistri,  magis  etiam  consonat  rectae  rationi; 
ideo  magis  debet  poni  el  communius  sustineri.  — 
>gos.  Igitur  iuxla  hunc  modum  dicendi  concedi  possunl 
rationes,  quae  ostendunt,  quod  scientia  non  omnino 
evacuetur.  Manet  enim ,  sicut  ostendunt,  quantum 
ad  habitum  secundum  statum  magis  perfectum,  ma- 
net  etiam  quantum  ad  actum,  videlicet  quanlum  ad 
simplicem  aspectum. 

1.  Ad  illud  vero  quod  primo   obiicitur  in  con- 
op.  trarium  de  auctoritate  Apostoli ,  iam  patet  responsio: 

quia  dicitur  scienlia  destrui ,  non  quia  habitus  de- 
struatur  et  evacuelur,  sed  quia  tollitur  et  destruitur 
iste  sciendi  modus ,  qui,  ut  dictum  est,  habet  fieri 
per  decursum. 

2.  Ad  illud  quod    obiicitur    de    Hugone,   quod 


nm. 


scienliae  inventae  sunt  propter  indigentiam ;  dicen- 
duiii,  quod  llngo  non  assignat  totam  causani .  sed  Notandum. 
assignat  cansarn,  quae  mnvit  homines  secnndum 
statum  praesentis  vitae  ad  inventionem  scientiae. 
Quamvis  enim  homines  moti  fuerint  propler  indi- 
gentias  amovendas,  huiusmodi  *  babitns  magis  ordi- 
nari  habent  ad  intelligentias  nostras  perficiendas ; 
quod  quidem  non  tantuin  competit  slalin  viae,  sed 
etiain  palriae. 

3.  Ad  illud  quod  obiicilnr,  qnod  anima  omnia 
cognoscit  in  Verbo  actn  etc.;  dicendnm ,  qnod  sicut 
fuit  dictnm "  de  Christo,  quod  anima  Christi  non 
solummodo  habuit  cognitionem  rerum  in  Verbo, 
sed  etiam  secundum  se  per  habitum  sibi  innatum; 
et  beatis  Angelis  convenit  idem  propter  perfectionem 
cognitionis,  non  solum  respectu  diversitatis  cogno- 
scibilium,  sed  etiam  quantum  ad  varium  cogno- 
scendi  modum:  ita  etiam  in  Beatis  intelligendum  est  Noundum. 
esse,  quia  cognilio  rernm  in  Verbo  et  in  proprio  ge- 

nere  simul  se  compati  possunt  quantum  ad  habitum 
et  quantum  ad  actum,  quia  una  ad  alteram  ordinatnr. 

4.  Ad  illud  (jiiod  obiicitur.  quod  lides  plos  ha- 
bet  de  veritate  et  lumine  qnam  habitns  scientiae; 
dicendum ,  quod  etsi  illud  possit  concedi.  lamen  ex 
hoc  non  seqnilor,  quod  habeal  evacnari,  qnia  lu- 
men  fidei ,  in  qnantnm  huiusmodi  est,  habet  sibi 
inseparabiliter  adinnctum  aliqnid ,  quod  non  est 
compossibile  cum  slatu  gloriae,  sicut  in  praeceden- 
tibns8  ostensum  fuit.  Non  sic  autem  est  de  babitn 
scientiae ,  qui ,  quanlum  est  de  sua  ralione.  tanto 
perfectior  est,  quanto  certior  et  clarior;  ideo  non 
sic  habet  tolli  quantum  ad  habituin,  sicut  fides  ad 
praesentiam  gloriae. 

5.  Ad  illud  quod  obiicitur.  quod  srientia  csl  per 
collationem  causae  ad  effectnm  et  per  qnendam 
decursum  collativnm;  dicendnm,  qnod  ipse  argnit 
de  scientia  quantum  ad  modum ,  quem  in  praesenti 
habet,  de  quo  dictnm  est7,  ratione  cuius  conces- 
sum  est,  scientiam  evacuari,  et  ratione  cuius  Aposto- 
lus  eam  in  fiituro  asseril  destrnendam. 


SCHOLION. 


1.  Primam  opinioncm  liic  ex|)liciilam  sequitur  li.  Alberl.  (hic 
a.  10.),  qui,  de  teitia  opinione  tacens,  secundam  reprobal  et  ad- 
dit:  eEgo  puto,  melius  essc,  quod  consenlialur  Magistro  hic  in 
Rttera  dicenti  (?),  quod  onrnino  destruetur;  quia  nos  posl  mor- 
tfiii...  neccssario  alinm  modum  cognoscendi  habebimus  rerum 
in  propria  natura,  quem  habent  daemones  et  Angeli  <>  creaiione; 
et  pulo,  quod  ille  tunc  dabitur  nobis  per  species,  scilicel  quae 
sunt  similitudines  ordinis  universi  ciusarum  mundi;  qui  modus 


nobilior  esl  quam  islei  elc.  Quod  autem  i|><e  putat,  Magistrum 
idem  docere;  error  esse   videlur,  cum  eiusdem  verba  (hl 
2,  in  flne)  potius  tertiae  sententiae  faveant,  ut  etiam  auctor  no- 
sler  asseriL  S.  Thom.  aliique  communfter  lertiam  opinionem 
approbant. 

II.  ScoL,  in  ulroque  Scripto  IV.  Senl  d.  !•>.  q.  I.  —  S. 
Thom.,  hic  q.  -2.  a.  I:  S.  I.  II.  q.  67.  a.  2.  Petr.  a  Tar .  hlc  q. 
•2.  a.  i.  —  Richard.  a  Ued.,  hica.  3.  q.  I,  Dura    l.  hic  q    '■■ 


1  Guliel.  Antissiod. ,  S.  p.  III.  tr.  20.  c.  2:  Sdenlia  destrue- 
tnr  non  secundum  substantiam,  sed  secundum  modum  el  usus 
quosdam ,  non  omnes. 

2  Vlde  exemplum,  infra  d.  34.  p.  I.  b.  2.  q.  i.  ad  'i.  ex 
Aristot.  allalum. 

3  Vcrs.  10.  —  Glossa supra allata  est  in  corp.  l.quaesLQuam 
Glossam  Petr.  Lombard.  hic  ponit  ei  diversas  de  evacualione 
■cientine  opiniones  recenset.  Deinde  dlctl :  De  aclu  quidem  el 
U8u  ipsius  scientiae  probabile  cst,  quod  evacuetur;  de  Ipsa  vero 
Bdentia  non  adeo;  scientia  eniin  cst  t j » ~~. *  menlia  qualitas    cuius 


aclus  esl  \i^i<>  ipsa,  qua  videmusnunc,  a  qua  ad  allam  perdu- 
cemur  eic.  Clarius  docei  hlc  In  liL  c.  2.  —  Moi  pi<>  dtbei  pom  H 
cotntnunius  sustintri  edd.  debtt  ei  potest  rationabilius  susttneri. 

4  Edd.  Bddunl  tamen.  Subinde  pro  ordtnari  habtnt  cod.K 

orrfiiiiuiliir. 

5  Vlde  locc.  citL  Bupra  p      I  li 

QuaesL  i.  e(  d.  14.  a.  2.  q.  i.  ad  3.  1 1  q.  B.  ad   2.  — 
Moi  pro  de  habitu  cod.  I  dt  statu. 

7  Val.  omlttli  </(■  i/iih  ilniiuii  esi   In  flne  solui  pi>'  at 
cod.  /.  iisiruit. 


f>88 


SENTENTIARUM  LIU.  III. 


ARTIGULUS  III. 
De  duratione  caritatis  per  comparalioaeni  ad  praemium. 


Consequenter  quaeritur  de  duratione  carilatis 
per  coraparationera  ad  ipsum  praemiura.  Lt  circa 
hoc  quaernntur  tria. 

Primum  est,  ulrum  per  gloriam  contingat,  ca- 
ritatis  habitum  evacuari. 


Secundum  est,  ulrum  contingat,  caritalis  habi- 
lum  in  patria  dilatari. 

Tertium  est,  utrum  contingat,  caritatis  ordi- 
nem  in  patria  immulari. 


QUAESTIO  I. 

Utrum  contiagat ,  caritalis  habitum  in  patria  evacuari. 


Circa  primum  sic  proceditur  et  quaeritur,  utrum 

contingat,  caritatis    habitum  in    patria  evacuari.  Et 
quod  non,  videtur. 

1.  Primae  ad  Corinthios  decimo  tertio1:  Cari- 
Fnndamenta. tas  aunquam  e xcidit ;  ihi  Glossa:  «  Nec  in  hoc  sae- 

culo  nec  in  futuro,  etsi  opera  eius  cessent». 

"2.  Item ,  actus  caritatis  est  diligere  Deum  pro- 
pter  se  et  super  omnia,  et  ex  toto  corde  et  ex  tota 
aaima  et  ex  tota  meate2;  sed  iste  actus  magis 
competit  stalui  gloriae  quam  viae:  ergo  habitus  ca- 
ritatis  maxiine  compelit  statui  glorioso;  et  si  hoc, 
tunc  non  evacuatur  in  illo. 

3.  Item .  ipsius  caritatis  sive  amoris  est  uaire, 
iuxla  iliud  quod  dicit  beatus  Dionysius 3:  «  Amorem 
dicimus  unitivain  vim  »;  sed  magis  unimur  in  pa- 
tria  quam  in  via:  ergo  etc. 

4.  Item,  arnoris  est  assimilare ,  iuxta  illud 
qund  dicit  Hugo  de  sancto  Victore  \  quod  «  anima 
in  eius  quod  diligit  imaginem  transformatur »  ;  sed 
magis  erimus  similes  in  patria  quam  nunc.  secun- 
dum  illud  primae  loannis  tertio:  Cum  apparueril , 
similes  ei  erimus:  si  ergo  statui  gloriae  maxime 
competit  perfeclio  assimilationis,  videlur,  quod  et 
maxime  competat  illi  statui  habere  habitum  caritatis. 

Sed  coxtra:  1.  Primae  ad  Corinthios  decimo 
Adopposi- tertio5:  Cum  veaerit  quod  perfectum  est,  evacua- 
bitur  quod  ex  parte  esl;  illud  autem  est  ex  parte, 
quod  est  imperfeclum;  sed  caritas  viae  est  imper- 
fecta,  quia  ignis  est  ia  Siou  et  caminus  in  leru- 
salem,  secundum  quod  dicitur  in  Isaia:  ergo  vide- 
tur,  quod  habitus  caritatis  evacuetur  in  patria. 

2.  Item ,  cessante  causa,  cessat  effectus,  ergo 
evacuata  causa,  evacuatur  effectus;  sed  « lides  ge- 
nerat  spem,  spes  generat  caritatem  »:  cum  igitur  in 


tum. 


patria  evacuelur  habitus  fidei  et  spei,  ut  supra6 
oslensum  fuit;  videtur  similiter,  quod  evacuetur 
habitus  caritatis. 

3.  Item,  quod  ordinat  ad  aliquem  finem  et  ter- 
minum  cessat,  cum  perventum  est  ad  illum;  sed  ca- 
ritas  est  pondus  inclinans  animam  et  elevans  eam, 
ut  tendat  sursum7:  cum  igitur  anima  sursum  per 
gloriam  fuerit  collocata,  videtur,  quod  iam  amplius 
non  habeat  caritatis-  habitum. 

4.  Item.  quanto  maior  est  unio  animae  ad  Deum. 
tanto  anima  perfectius  beatificatur ;  sed  magis  uni- 
tur  quod  unilur  imroediate,  quam  quod  unitur  per 
mediuin:  ergo  si  anima  perfede  bealificatur  in  gloria, 
videtur.  quod  inter  animam  et  Deum  non  sit  ponere 
caritatem  mediam8:  videtur  ergo,  quod  cesset  habi- 
tus  caritatis,  superveniente  complemento  beatitudinis. 

c  o  n  c  l  u  s  i  o. 

Habitus  caritalis  in  palria  noa  evacuatur , 
sed  coasummatur. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  absqne  dubio  ca- C( 
ritas  in  patria  non    evacuatur,    sed   consuinmalur, 
secundum  quod  expresse  dicit  Aposlolus9. 

Ad  cuius  intelligentiam  est  notandum,  quod D 
quacdam  est  dispositio,  quae  respectu  dispositi  ha- 
bel  oppositioaem ,  quaedam  vero  est.  quae  simpli- 
citer  disponit;  et  prima  quidem  per  adventum  eius, 
ad  quod  disponit.  evacuatur;  secunda  vero  perfi- 
citur  et  consummatur.  Et  huiusmodi  est  evidens E 
exemplum.  Nam  primo  modo  disponit  medius  color 
ad  extremos,  et  tepiditas  ad  frigidilatem;  et  super- 
veniente  extremo,  medius  color  tollilur,  propter  hoc 


1  Vers.  8.  —  Glossa  habelur  apud  Slrabum  et  Lyranum;  est 
ordinaria. 

2  Marc.  12,  30.  —  Inferius  pro  skitui  glorioso  codd.  A  lv  aa 
statui  gloiiae. 

3  De  Div.  Nom.  C  4.  §  15. 

4  De  Arrhn  animae;  vide  tom.  II.  pag.  i,  nota  8.  —  Seq. 
teslimonium  est  I.  loan.  3,  2. 

5  Vers.  10.  CIY.  tilossa  supra  a.  2.  q.  I.  in  coirp.  albta.  — 
Seq.  Scripturae  locus  est  Isai.  31 ,  9.  —  In  minoricodd.  el  edd. 
I,  2  omittunt  viae,  quod  e  Vat.  supplendum  duximus;  pro  viae 
in  SuppU-mento  Sum.  Alex.  Hal.  collat.  75.  a.  I.  habetur  in  via. 


6  Hic  a.  2.  q.  I.  et  2.  —  De  maiori  cfr.  Aiisiot. ,  II.  Phys. 
text.  37.  (c.  3.),  et  supra  pag.  22,  nola  I.  —  De  minori,  quae 
reddit  Glossam  Pascbasii  Radberti  super  Matth.  1,2,  vide  sti- 
pra  pag.  573,  nola  i. 

7  Vide  supra  pag.  639,  nota  3.  — Mox  pro  per  gtoriati 
codd.  A  X  /)('/■  gratiam. 

8  Cfr.  supra  d.   IL  a.   I.  q.   I.  in  corp.  opinio   I. 

9  Epist.  I.  Cor.  13,  8.  seqq.  —  Paulo  superius  pro  caritas 
cod.  S  habitus  caritatis;  paulo  inferius  pro  respectu  disposiU 
Vat.  respeclu  eius,  ad  quod  dtsponit. 


DIST.  XXXI.  ART.  III.  QUAEST.  I. 


i  dis- 

.0. 


aeslio 
eia. 


tio  1. 


io  2. 


quod  inedium  non  tantum  ad  extremum  disponebat , 
sed  etiam  repugnabat.  Secundo  inodo  disponit  trans- 
parentia  ad  lutnen.  Nam  superveniente  lumine,  trans- 
parehtia  et  pervielas  non  tollitur,  sed  inagis  perfi- 
citur  et  decoratur. 

Per  hunc  etiam  modum  intelligendum  est  in 
ipsaium  virtiitum  habitibus,  quae  disponunt  ad  glo- 
riae  complementum.  Nani  quaedam  disponunt  sic, 
quod  habenl  aliquo  modo  oppositioneni ,  sicut  Odes 
el  spes,  quae  dicunt  ipsius  crediti  et  s[)erati  absen- 
tiam  et  carentiam,  quorum  opposila  sunl  in  gloria, 
scilicet  visio  aperla  et  tentio  firma :  et  ideo  necesse 
est,  hos  hahitus  tolli  et  evacuari  per  adventum 
gloriae  '.  —  Et  esl  alia  dispositio,  quae  non  habet 
rationem  oppositionis,  sed  tantum  dispositionis ;  el 
talis  dispositio  esl  paritas,  quae  ad  gloriam  disponit, 
sicut  imperfectum  ad  perfectum,  non  tamen  habel 
repugnantiam  ad  ipsam,  inuno  conformitatem  ex- 
pressam.  Kl  ideo  quantum  ad  hahitum  nou  evacua- 
tur,  sed  duin  tollitur  imperfectio,  ipse  habitus  per- 
ficitur  el  consuinmatur. 

Si  autein  quaeratur  ratio  huius,  quare  caritas 
magis  conformalur  2  complemento  gloriae  quam  alius 
hahitus  virtutis  theologicae;  huius  potest  triplex 
ratio  assignari,  qnarum  una  atlenditur  penes  qua- 
litatem  ipsorum  habituum,  altera  vero  penes  di- 
gnitatem  pOtentiarum,  tertia  vero  penes  largitatem 
diuinorum  munerum.  —  Quantum  ad  differentem 
qualitatem  habituum  ratio  sumitur  talis:  quia  dile- 
ctio  est  respeclu  absenlis  el  praesenlis;  visio  vero 
et  tentio  nou  esl  nisi  respectu  habiti  el  praesentis; 
exspectatio  vero  et  credulitas  est  tantummodo  re- 
spectu  non  hahiti  et  absentis:  et  ideo  tain  actus 
quam  habilus  ipsius  caritalis  statui  palriae  el  viae 
esl  communis;  el  per  hoc  magis  conformis  est  caritas 
viae  cariiati  patriae,  quam  habitus  credendi  habilui 
videndi,  vel  quam  exspeclatio  tenlioni. 

Penes  dignitatem  ipsarum  potentiarum  atten- 
ditnr  ratio  sic:  quia,  sicut  vult  Bernardns,  de  Amore 
Der,  «  nlii  deficit  intellectus,  ibi  proficit  affectus». 
Et  Dionysius  septimo  de  Divinis  Nominibus,  capitulo 
de  sapientia*  dicit,  quod  multo  altius  ascendit  af- 
fectus  nosler  et  vis  affectiva  quam  vis  cognitiva. 
Ait  enim  sic:  «Oportel  agnoscere,  nostrum  inlelle- 
ctiun  qiiandam  liaberc  potenliain  ad  intelligendum, 
per  quam  videl  intelligibilia ,  unitionem  vero  ex- 
eedentem  inlellectus  naturam,  per  qnam  coniungi- 
tur  ad  ea  quae  sunt  ultra  se  ».  Et  qnoniam  altius 


elevatur  ipsa  vis  unitiva  in  homine,  ideo  habel 
quandam  praecipuam  excellentiam  dignitatis,  et  ha- 
bitus  ipsam  perficiens  est  aliis  habitibus  maior  et 
excellentior  ac  per  hoc  statni  gloriae  conformior. 

Penes  largitatem  divinorum  etiam  munerum  Ratio  3 
ratio  sumilur:  quia  viris  sanctis  Dominns  largitatera 
suae  benignitatis  quodam  modo  eommunicat  el  prae- 
gustare  facit  dnleedinem  aeternae  refectionis,  ut  in 
tribulationibus  non  succnmbant  et  ra  vastitate  eremi 
prae  ariditate  et  inopia  refectionis  non  '  deficiant. 
Cum  ergo  sapere  caelestia  non  possit  nisi  gustus 
dispositns  secundum  dispositionem  illi  statui  conve- 
nientem;  divinae  largitatis  munus  hoc  requisivit,  ut 
gustui  nostro  daretnr  habitus  et  dispositio,  secnndum 
quara  statui  gloriae  esset  conformis.  Haec  autem  dis- 
positio  est  habitus  caritatis,  per  quam  dispositi  su- 
iniis  ad  spiritualia  degustanda,  secundum  quod  vull 
magister  Hngo6.  Ideo  caritatis  habilus  non  evacuatnr, 
sed  uiagis  consummatnr  in  patria.  —  Et  conceden- 
dae  sunt  rationes,  quae  sunt  ad  partem  istam. 

I.  Ad  illud  vcro  quod  primo  obiicitur  in  con- 
trarium,  quod  perfectum  evacuat  illud  quod  esl  ex 
parle;  dicendum,  quod  ex  parte  dicitur  esse  ali- 
quid  dupliciter,  secundum  quod  dupliciler  dicitur 
esse  aliquid  secundum  quid.  Uno  modo  dicitnr  ali- 
quid  secundum  quid,  quod  tantum  deficil  ab  eo 
quod  esi  simpliciter,  sicui  albus  secundnm  pedera 
est  albns  secundum  quid.  Alio  raodo  dicitnr  aiiqnid 
secwndum  quid,  quod  non  tantum  deficit,  sed  etiam 
repugnal,  sicut  homo  mortuus  respectu  hoiuinis :. 
Sic  ct  aliquid  dicitur  ex  parte  dnpliciter:  uno  inodo, 
secundum  quodsonal  in  imperfectionem ;  alio  modo, 
secundum  quod  sonat  in  imperfectionem  et  opposi- 
tionem.  Et  primo  modo  potest  dici  caritas  exparle; 
el  quod  sic  est  ex  parte,  non  evacuatnr,  <c<\  con- 
summatur  et  qnodam  modo  inlegratur,  nl  quasi  lo- 
t ii iii  c\  parlibus  conficiatur.  Secundo  antem  raodo 
habitiis  lidei  et  spei  esl  ex  parte;  el  hoc  modo 
dicil  A[)osioliis  illud  i/nod  est  ex  parle  fore  eva- 
cuanduin,  cum  venerit  id  quod  perfectum  est. 

-2.  \d  illud  quod  obiicitur,  quod  cessante  causa, 
cessal  effectus;  dicendum,  quod  ftdes  el  spes  non 
rficuntur  esse  causa  caritatis,  nisi  quia  disponnnl 
ad  actnm  eiuss,  el  hoc  non  simpliciler,  snl  se- 
cundum  statum  viae;  nara  in  statu  patriae  ipsa 
visio  (lis|)(»nii  ad  diligendum  perfecte.  El  ideo  ratio 
illa  non  valet,  quia  nec  proprie  esl  causa  nec  se- 
ciiikIuiii  omnem  statum. 


S  lntio  op- 
positoniin. 


Di-tinctio 

'lllpli  x. 


1  Cfr.  supra  i.  i.  i|.  I.  ci  2.  —  Aliquonto  superius  pro 
tirluiiiiii  lnihiiihiis ,  quae  co6.  K  liabpl  virtutum  habiUbus,  qui, 
<i  deinde  posl  oppositionem  Vat.  adiicll  ri,  ad  quod  dupottunt. 

2  Edd.  cum  paucis  codd.  conaumtnatuv. 

:!  Sive  (!'■  Nalura  ei  dignitate  amoris  flnler  opera  Bernordl), 
'■.  B.  ii.  i\  ■.  iiiini  eliam  ratlo  suosquosdam  tramitea  perlosel 
direclas  semitas,  quibus  Incedil;  omor  autem  suo  defectu  nlus 
proflcil ,  sui  Ignoranlin  plus  opprehcndh.  Rotfo  ergo  per  iil  quod 
|l)cii>|  nmi  rsi ,  iii  iii  ijiiinl  rsi  videtur  proflcere;  omor  post- 
ponens  quod  non  est,  In  eo  quod  est  gaudel  deflcere. 

S.  Bonav.        Tom.  Ul. 


*  Paragr.  I.    -  Mox   ontc   vis   coynitiva  cod.  /  ii 
inirllriins  et.  Delnde  in  Dlonysll  sententia  piuriml  codd. 


:  i  -.  i  i 
i  ■  rmii 
orfgin. 

\i.\. 


iiilii/niiiiii  pro  nnslriiiii  niliihiiuin  .  contradicente  textn 
r>  in  plurimis  codd.  nec  non  in   Sttpptrmento   Sum 

ll.il.  deesl  /""'. 

■    De   A i  rh.i    animae         Mox    pro   consnmm/Uur      id.   I 

jirr/ii-ilm  . 

7  Vidc  supro  pag.  888 .  notn  1. 

i   Vldc  supni  d.  26.  o.  2.  <\.  3.       Pro  m"  ■  odtl.  11  l  I. 


UiM 


SENTENTIARUM  LIB. 


:>.  \il  illnd  quod  obiicitur,  quod  ordinans  ad 
aliquid  cessat,  obtento  eo,  ad  quod  disponebat  et 
Noiandum.  inclinabat;  dicendum,  quod  illud  est  verum  de  eo 
quod  solum  habet  rationem  viae;  caritas  autem  non 
tanluminodo  esl  dispositio  ad  tendendum  et  eundum 
in  caelum,  sed  eliam  ad  quiescendum.  Sicut  enim 
lapis  eodem  pondere,  quo  movetur  ad  terram, 
quiescit  ibi,  cnm  ad  terram  pervenerit;  sic  et  suo 
modo  intelligendum  est  in  pondere  amoris  sive  in 
habitu  caritatis;  el  de  eo,  quod  isto  modo  ordiual 
et  inclinat  aliquid  in  finem,  nec  oportet,  ipsum  ces- 
sare  in  finis  et  termini  assecutione. 

4.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  maior  est 
beatificatio,  ubi  perfectior  est  unio;  dicendum,  quod 
verum  est;  sed  quod  obiicit,  quod  perfectius  uni- 
relur    Deus   animae,   si    uniretur   absque  carilate; 


dicenduin,   quod    falsum   est:  quia    anima  non  est 

disposila  ad  hoc,  quod  uniatur  Deo  per  gloriam . 
nisi   interveniat   habitus,   quo   ipsi  conformelur  et  sou 

quo  elevetur  et  quodam  naodo  foriiter  alligetnr '. 
Unio  enim  beatitudinis  est  per  cognitionem  el  amo- 
rem;  unde  sirul  habitus  diligendi  non  facit  ad  di- 
lectionis  diminutionem,  iinmo  potius  ad  perfectio- 
ncin;  sic  etiam  non  facit  ad  illius  unionis  imperfe- 
ctionem ,  sed  potius  ad  perfectionem  et  complemen- 
tum.  Unde  quod  dicit,  quod  magis  unitur  quod 
unitur  sine  medio  quam  cum  medio;  dicendum. 
quod  illud  habet  veritatem  de  medio,  quod  facit  dir 
stare,  non  autem  de  eo,  quod  facit  approximarc 
et  ad  unionem  magis  reddit  habilem.  cuiusmodi  esl 
vinculum  caritatis. 


SCHOLION. 


I.  In  concliisione  omnes  consentiunl.  Quacslionem  connexam 
S.  Bonav.  conflrmat  3  rationibus ,  quarum  secunda  est  dignitas 
voluntatis.  De  controversia,  utrum  volunlas  sit  simpliciter  nobi- 
lior  intellectu,  cfr.  II.  Sent.  d.  25.  p.  I.  q.  6,  in  scholio.  Quod 
autem  aliquid  possit  plus  amari,  «  quam  cognoscatur,  quia  po- 
test  perfecte  amari,  etiamsi  non  perfecte  cognoscatur  » ,  disertis 
verbis  docet  etiam  S.  Thom.  (S.  I.  II.  q.  27.  a.  2.  ad  2;  cfr. 
II.  II.  q.  27.  a.  4.). 

De  hac  quaeslione:  Scot.,  in  ulroque  Scripto  hic  q.  unica. 
—  S.  Thom.,  hic  q.  2.  a.  2;  S.  I.  II.  q.  67.  a.  6.  —  B.  Albert., 
Iiic  a.  9.  —  Petr.  a  Tar.,  hic  q.  2.  a.  3.  quaestiunc.  I.  —  Ri- 
chard.  a  .Med.,  de  hac  et  seqq.  qq.  hic  a.  3.  q.  2.  3.  —  Du- 
rand.,  hic  q.  6.  —  Dionys.  Carth.,  hic  q.  5. 

II.  De  seq.  (2.)  quaeslione  alium  non  vidimus  explicite  tra- 
ctantem.  Apta  autem  adhibita  distinctione,  quaestio  facile  ab  au- 
ctore  detorminalur. 

III.  In  lertia  quaestione  solvenda  Guliel.  Anlissiodorensis 
(S.  p.  III.  tr.  6.  c.  3.  q.  I.)  tcnet  primam  opinionem,  scilicet 
quod  idem  ordo  carilatis  sit  in  patria ,  qui  est  in  via.  Ipsi  con- 
sentiunt  alii  plurimi  antiqui  doctores,  saltem  in  hoc,  quod  vo- 
lunt,  quemlibet  plus  se  quam  proximum  in  patria  diligere.  «  Sed 
de  comparatione  propinquorum  ad  extraneos  credo,  quod  sim- 
pliciter  loquendo,  plus  unusquisque  diliget  extraneum  meliorem 


quam  consanguineum  minus  bonum;  quia  plus  attendilur  ordo 

dileclionis  quantum  ad  proximitalem  ad  Deum,  quam  quantum 
ad  proximitatem  ad  se  ipsuin,- quamvis  utrumque  oportet  quod 
attendatur.  Unde  de  aequaliter  bonis  plus  diligil  proximiorem  , 
sed  de  inacqualibus  diligit  meliorem  »  (ita  S.  Thom.,  hic  q.  2. 
a.  3.  quaestiunc.  2.).  Etiam  in  Sum.  (II.  II.  q.  26.  a.  I3.)ipse 
docet,  quod  «  non  cessabunt  ab  animo  Beati  honestae  dileclio- 
nis  causae.  Tamen  omnibus  istis  rationibus  praefertur  incompa- 
rabiliter  ralio  dilectionis,  quae  sumilur  ex  propinquitate  ad 
Deum  ».  —  Quoad  ordinem  tamen  ipsius  dilifjentis  ad  proxi- 
mum,  ibidem  S.  Doctor,  distinctione  adhibita ,  aliqualiter  duas 
opiniones  conciliat  docens,  quod  Beatus  secundum  differentiam 
boni  optati  plus  diliget  meliores  quam  se  ipsum,  sed  e  conversu 
secundum  intensionem  dileclionis,  quae  est  a"  parle  subiecti  di- 
ligentis.  Huic  doctrinae  favet  etiam  Bichard.  a  Med.  —  S.  Bona\ . 
utramque  sententiam  censet  esse  probabilem  et  argumenla  utri- 
que  opposita  solvit;  lamen  satis  apparet,  quod  ipse  inclinet  po- 
tius  in  secundam  positionem,  mysticam  quidem,  sed  sublimem, 
quam  praeclare  explicat  hic  ct  in  suo  Soliloquio  c.  4. 

IV.  Praeler  S.  Thomam:  B.  Albert.,  hic  a.  12.  —  Petr.  a 
Tar.,  hic  q.  2.  a.  3.  quaestiiinc.  2.  —  Bichard.  a  Med.,  hic  a. 
3.  q.  3.  —  Dionys.  Carlh.,  hic  q.  6 ,  in  fine.    . 


QUAESTIO  II. 

Utrum  caritas  habeat  in  patria  dilatari. 


Secundo  quaeritur,  utruin  caritas  habeat  in  pa- 
tria  dilatari.  Et  quod  sic,  videtur. 

1.  De  perfectione  carilatis  esl  laliludo2:  si  igi- 
Fundamenta.tur  caritas  in  patria  efficietur  perfectior ,  necessario 
sequitur,  quod  efficietur  latior. 


%  Item,  quanto  Deus  magis  habitat  in  corde, 
tanlo  m;igis  cor  hominis  dilatatur  ad  bona3;  sed  ex- 
cellentiori  modo  habitabit  Deus  in  homine  in  slatu 
patriae  quam  in  statu  viae :  igitur  habitus  caritatis 
in  patria  plus  habet  de  latitudine. 


1  Cfr.  supra  d.  14.  a.  I.  q.  I.  et  q.  3.  ad  6.  —  In  prin- 
cipio  solut.  pro  beatificalio  cod.  Z  beatitudo  ;  deinde  inferius 
cod.  Y  anle  conformeiur  repetit  Deo.  Circa  finem  solut.  pro  ap- 
proximare  Vat.  proximare ,  cod.  Z  appropinquare. 

-  August.,  Serm.  358.  (alias  36.  ex  Sirmond.)  n.  4:  Audi 
Apostolum  ,  quam  latum  est  mandaium  caritatis  :  Carilas  autem 
Dei  diffusa  esl  in  cordibus  vestris  (Bom.  5,  5.).  Non  dixit  in- 
clusa,  sed  diffusa.  Verbum  enim,quodest  inclusa,  quasi  an- 
gustias  sonat ;  quod  est  diffnsn .  lalitudinem  insinuat.  Latum 
ergo  mandatum  tuum  valde  (Ps.  118,  96.).  Cfr.  supra  pag. 
664,  nota  5.  —  In  conclus.  pro  ultimo  efficietnr  codd.  A  U 
efficiatw :  edd.  bis  efpcitur  pro  efflcietur. 


3  August. ,  Serm.  23.  (alias  122.  de  Diversis)  c.  7.  n.  7: 
Si  tibi  aliquis  magnus  patronus  diceret :  habilabo  apud  te;  quid 
faceres.  Cum  angusta  domus  esset,  procul  dubio  turbareris... 
Noli  timere  adventum  Dei  tui,  noli  timere  affectum  Dei  tui;  non 
te  angustat,  cum  venerit,  immo  veniendo  dilatabit  le.  Nam  ut 
scias,  quoniam  dilalabit  te,  non  solum  adventum  suum  promi- 
sit :  Habitabo  in  eis,  sed  etiam  ipsam  latitudinem,  addendo  :  Et 
deambulabo  (II.  Cor.  6,  16.).  Lalitudinem  istam,  si  diligis,  vides. 
Timor  lormentum  habet,  ergo  angustias  habet ;  ac  per  hoc  amor 
latitudincm  habet.  Vide  latitudinem  caritatis:  Quoniam  caritas 
Dei  diffusa  est,  inquit  (Bom.  5;  5.),  in  cordibus  nostris  etc. 


DIST.  XXXI.  ART.  III.  QUAEST.  II. 


(i'.i| 


:m. 


3.  Itein,  quanlo  virtus  et  bonitas  est  maior, 
tanto  eius  diffusio  est  amplior  et  liberalior  !  ;  sed  in 
patria  crescet  caritas  secundum  virtutem  et  bonita- 
tem  :  igitur  et  per  consequens  crescct  secnndum  com- 
municationis  ampliliidinem. 

4.  Item  .  affectio  sequitnr  cognitionem  • ;  sed  in 
patria  cognitio  dilatabitnr  et  ampliabitur :  ergo  ne- 
cesse  est,  carilatis  affectionem  similiter  dilatari. 

Sed  contra  :  I.  «  Quanto  virlns  magis  esl  unita. 
pposi- tanto  magis  est  infinita3»;  sed  in  patria  virlus  ca- 
ritatis  erit  polenlissima :  ergo  erit  unitissima.  Sed 
quod  maxime  accedit  ad  unitalem  maxime  recedit 
a  latitudine :  si  igilur  caritas  in  patria  habet  magis 
uniri.  videlur,  quod  potius  ibi  habeat  arclari  quam 
dilatari. 

2.  Item ,  in  via  diligimus  praescitos  et  praede- 
stinatos  ex  caritate,  in  patria  vero  tantnm  praede- 
stinatos  * :  ergo  ad  plures  se  extendit  dilectio  viae 
qnam  dilectio  patriae ;  sed  dilectio,  quae  ad  plnres 
se  extendit ,  est  latior :  ergo  etc. 

3.  Item  ,  latilndo  caritatis  maxime  attenditur  in 
dilectione  inimicornm  ;  sed  in  via  non  solnm  diligi- 
mus  amicos.  sed  etiam  inimicos,  in  gloria  autem  non 
diligentur  inimici :  ergo  videtnr.  qnod  carilas  in  pa- 
tria  potius  liabeal  arctari  quam  dilatari. 

k.  Item,  caritas  viae  diligit  omne  diligibile.  et 
quod  supra  est,  et  quod  infra  est,  et  quod  iuxta  esf . 
et  quod  intra  est,  secnndum  quod  dicit  Auguslinus 
in  libro  de  Doctrina  christiana  5 ;  sed  non  possnnt 
esse  plura  diligibilia,  nec  magis  ab  invicem  dislantia: 
si  ergo  latitudo  carilatis  atlenditur  penes  diligendo- 
rum  multitudinem  et  distantiam,  videtur,quod  ca- 
ritas  non  possit  esse  magis  ampla  in  patria,  quam 
sit  in  via. 

c  o  n  c  l  u  s  i  o. 


Caritas  in  patria  dilatabitur  quoad  liberalitalis 
magniludinem ,  non  quoad  diligendorum  mul- 
titudinem,  quae  quadam  ratione  restringetur. 

Riispondeo  :  Dicendum,   quod    latitudo  caritatis 

uati-  dupliciter  habet  attendi.  videlicet  in  liberalitalis  ma- 

gniludine  et  diligendorum   multitudine.  Prima  la- 

titudo  est  caritati  essentialis ,  sed  secunda  est  eidem 

accidentalis.    Quantum  ad  primam  latitudinem  con- 


cedendum  est,  caritatem  in  patria  diiatari.  quia  cre-  conciusio  i. 
scit  eius  bonitas  et  communicationis  liberalitas  el 
virtuositatis  iaudabilitas.  Quantnm  autem  ad  seeun-  concimio a. 
dum  latitudinem  caritas  in  patria  non  dilatabitur, 
quin  potius  restringetur ,  non  ratione  ipsius  carita- 
tis  secundinn  se.  sed'  ex  parte  diligibilium ;  pau- 
ciora  enim  erunt  diligibilia.  Nuqc  enim  ex  caritate 
diligendi  sunt  sive  qui  sunt  iu  slatu  patriae,  sive 
qui  suiit  in  statu  viae,  qui  ordinati  sunt.  ul  possint 
ad  illum  statum  pervenirej  sed  post  consummatio- 
uciii  numeri  electorum  solum  illi  ex  caritate  dili- 
gendi  erunt,  qui  erunt  in  statu  patriae ,  quia  alii 
non  erunt  potentes  pervenire  ad  illius  summi  Boni 
pnrlicipationem. 

Concedendum  esl  igitur.  quod  carilas  in  patria 
dilatabitnr  quantum  ad  liberalitaiis  magnitudinem. 
Ampliori  enim  aiTectu  diligetur  Deus  iu  se  et  in  crea- coniiraatnr. 
turis  suis.  adeo  ut  ille  qui  modo  videtur  esse  re- 
motiis.  in  patria  sit  amantissimus 7 ;  et  amplius  in- 
viscerabit  sibi  tunc  caritas  omnes  Beatos,  quam  modo 
possit  homo  etiam  unuiu  amicissimum  sibi  affectuose 
diligere.  Va  quia  hoc  ostendunt  rationes  ad  primam 
partem,  ideo  sunt  concedendae. 

1.  Ad  illud  ergo  quod  primo  obiicitur  in   coii-  soiotio  oP- 
trarium,  quod  virtus  magis  unila  plus  esl  inlinita:  poa 
dicendum,  quod  diligere  inulta  est  dupliciter:  aul 
multa  ut  multa,  aut  niulta  relata  ad  unum.  <v>uo- .votandum. 
niam  igilur  in  patria  Deus  erit  omnia  inomnibus*, 
el  in  omnibus  diligetur  Deus;  hinc  est,  quod  cari- 
tas  ex  conversione  sui  ad  multa  el  dilatatione  non 
dispergeiur.  sed  potius  colligetur.  Unde  lalis  dilata- 
lio  et  virtutis  unio  non  habent  repugnantiain,  imnio 
polius  una  istarum  conditionuiu  sequitur  ad  reliquam. 

±  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  nunc  diligimus 
praescitos  et  praedeslinatos ,  in  patria  tantum  prae- 
destinatos;  iam  patet  responsio:  quia  loquilur  de  la- 
tiludine  ex  parle  numerositatis  diligibilium.  Prae- 
terea,  cum  erit  completus  numerus  electornm  el 
collectus  in  unum.  ita  quod  quilibel  eorum  notus 
erit9  cuilibet.  plures  liabebit  tunc  caritas.  erga  quos  Noundum. 
possit  et  habeat  aflici  specialiter  el  distincte,  quam 
habeat  in  slalu  viae. 

3.  Ad  illml  quod  obiiritur  de  inimicis ,  similiter 
respondendum  est.  Hoc  enim  accidit,  quia  illi  qui 
sunt  in  patria,  inimicos  non  habent,  quin10  sinl  bea- 
tilicabilcs :  vel  non  babebunt  posl  diem  iudicii 'alios 


1  Colligilur  ex  illo  axiomate  Dionysii:  bonum  est  diiiiisi- 
vum  sui ;  de  quo  videsis  lom.  I.  i>;i^r.  soi,  nota  (>. 

2  Gregor.,  II.  Homil.  in  Ezech.  bomil.  '.'.  n.  10,  nbi  lo- 
quens  de  dilectione  Dei  In  lerra  ait:  Mensura  amoris  mlnor 
est,  ubi  adhuc  mensuiti  mlnor  esi  oognitionis.  —  in  minori  pro 
eognitio  complures  codd.  et  edd.  i  ,  2  pcrperam  affectio;  in  rod. 
k  scriptum  esi  cognitio  amptialur,  affectio  dilaiabitw  etc. 

3  LJber  de  Causls,  propos.  17:  Omnis  vlrtus  luiita  plus 
csi  Inflnita  quam  virtus  multipticata.  —  Pro  in/inita  V.n.  hlc 
et  Infro  In  solui.  mtenta. 

*  Cfr.  verba  Uregoiii,  lom.  II.  |i;i^r.  288,  nota  I.  ollnta. 

5  Llbr.  I.  c.  >l  n.  22.  Vldesupra  IIL  Mngistrl.d.  XXVIII. c.  I. 


6  Cod.  A  adiicit  potiut.  M<>x  prq  pauciora  enim  non  pauci 
codd.  pauciora  autetn.  Vliquanto  inferius  pro  ttitigendt  eruni 
codd.  F  K  N  T  l)  V  aa  bb  ditigendi  smii. 

7  Cod,  i.  amatissimus.  Pro  sii  cod.  K  eriL 

8  Epist.  I.  Cor.  15,  28,     -  Paulo  superius  anle  esl  dupii 
codd.  FUKTUZ  Inseruni  koc,  el deinde  ante  relata  ad unum 
cod.  i    Inserli  "/ 

■  Cfr.  Bupra  pag.  686  .  nota   t.     -  Codd.  HNT1  V3 
10  Codd.  iii    el edd.   I,  2  qui  non,  VaL  el  Supplement. 

Siim.  Alex.  Hal.  collaL  75.  a.  2.  nec  non  aliquot  codd.  fui,  cod. 

i)  iiim  .  qul  cod,  el  sublnde  pro  beatifieabUei  subsdluii  beati. 


692 


SENTENTIARUM  Uli.  III. 


inimicos  quam  damnatos;  si  tamen  haberent,  am- 
plius  eos  diligerent,  quam  faciebant,  nim  essent  in 
statu  viae. 

':.  Ail  illnd  quod  nltimo  obiicitur  de  numero 
diligendorum ,  iam  responsum  est ;  quia  non  dici- 
mus,  caritatem  dilatari  propter  diligendorum  nu- 
merositatem ,  sed  propter  maiorem  affeclus  libera- 


litatem.  Praeterea,  ratio  illa  non  cogit,  quia,  quam- 
vis  non  sint  plnra  diligenda  in  generalitate  quam 
quatuor  '.  in  speciali  tamen  et  in  particulari  nibil  im-  s4 
pedit ,  diligendornm  numerum  augmentari;  a<l  qnae 
omnia ,  cum  caritas  (amiliariter  et  iniense  converti- 
lur.  non  immerito  dicitur  dilatari*. 


QUAESTIO  III. 
Utrum  ordo  caritatis  in  patria  habeat  immutari. 


Tertio  quaeritur,  utrum  ordo  caritatis  in  patria 
habeat  immutari,  an  is  sit  ordo  palriae,  qui  est 
ordo  viae,  ut  primo  nos  ipsos  et  deinde  proximos 
diligamus.  Et  quod  maneat,  videtur  posse  ostendi  sic. 

1.  Sicut  gralia  est  perfectio  naturae ,  sic  et  glo- 
Argg.  pro  ria  :  ergo  sicut  ordo   conveniens   ipsi   naturae  insti- 

parte  affir-  ,  .  .  .  . 

matira.  tutae  salvatur ,  babilu  gratiae  advemente ;  sic  vide- 
tur,  quod  salvetur,  babitu  gloriae  superveniente.  Si 
ergo  hic  est  ordo  naturae  conveniens,  ut  magis  nos 
quam  proximos  diligamus  3 ;  videtur.  quod  sicut  hic 
manet,  quamdiu  sumus  in  gratia ,  similiter  manebit 
in  gloria. 

2.  Item ,  sicut  ad  virtutem  fidei  speclat  videre 
per  speculum  et  in  aenigmate  4 ,  sic  eliam  ad  vir- 
tutem  caritatis  spectat  diligere  ordinate  :  ergo  sicut, 
sublato  medio  cognoscendi  sive  videndi  ab  ipsa  fide, 
virtus  fidei  evacualur,  sic ,  si  a  caritate  auferatnr 
ordo,  quem  babet  in  diligendo,  necesse  est,  ipsam 
evacuari.  Si  ergo  caritas  non  evacuatur  in  palria, 
videtur,  quod  non  auferatur  ei  ordo  diligendi,  quem 
babebal  in  via. 

3.  ■Item,  si  lantura  diligit  se  quis  in  palria, 
quantum  diligit  proximum,  et  e  converso,  ila  quod 
non  est  ibi  ordo  ;  igitur  tantum  gaudel  de  bono  pro- 
ximi,  quantum  de  suo  bono :  ergo  ille  qui  non  est 
martyr,  tantum  gaudet  de  gloria  marlyris,  quantum 
si  ipsemet  baberet  illam  gloriam.  Si  ergo  non  5  tan- 
tum  gaudet  non-martyr,  quantum  martyr,  frustra 
ergo  laborat  bomo  aggredi  opera  perfectionis,  cum 
tantum  gaudeat  ille  qui  non  fecit,  quantum  ille 
qui  fecit. 

4.  Item,  si  tanlundem  diligit  aliquis  alium.  quan- 
tuni  semetipsum  in  gloria,  ergo  lantundem  diligit 
sibi  propinquos  quantum  remotos ;  tantundem  etiam 
diligit  illos  quos  converlit  ad  fidem,  quantum  illos 


quos  nou  convertil;  sed  de  illis  quos  converlit.  ha- 
bet  quis  gaudium  accidenlale ,  quod  esl  aureola  6  : 
ergu  similiter  de  bis  quos  non  converlil.  Quodsi  hoc 
est  inconveniens  dicere,  inconveniens  est  ponere.  or- 
dinem  caritatis  io  gloria  commutari. 

Sed  contra  :  1.  Augustinus  de  Vera  Heligione  ; : 
«  Perfecta  iustilia  haec  est.  ut  plus  potiora  bona  et 
ininus  minora  diligamus  »:  si  ergo  in  patria  volun- 
tas  nostra  ad  perfectam  iustiliam  eril  deducta.  vi- 
detur,  quod  ibi  magis  diliget  maius  bonum.  Si  ergo 
proximus  noster  in  patria  melior  est  nobis,  videtur. 
quod  magis  diligemus  proximos  nostros  quam  nos- 
melipsos. 

2.  Item,  volunlas  nostra  per  omnia  erit  in  pa- 
tria  conformis  volunlati  divinae;  sed  Deus  magis  di- 
ligit  meliorem  8:  ergo  videlur,  quod  caritas  in  Beatis 
eos  magis  faciat  diligi ,  qui  suut  magis  boni :  igitur 
in  patria  non  attenditur  ordo  secundum  rationem 
proprii  et  alieni,  propinqui  et  remoti. 

3.  Item,  i ii  patria  Deus  erit  omnia  in  omni- 
bus ,  et  affectus  Beatorum  sic  erit  dileclione  inebria- 
tus,  secundum  quod  dicit  Bernardus  in  libro  de  Di- 
ligendo  Deo%  ut  sui  obliviscatur :  si  ergo  Beati  in 
patria  in  diligendo  non  allendunt  qaod  suum  est , 
sed  quod  Dei ;  videtur,  quod  ordo  caritatis  non  ma- 
neat  in  patria  secundum  rationem  proprii  et  alieni, 
nec  dileclio  sui  praeponderabit  dilectioni  proximi. 

4.  Item ,  si  homo  amaret  se  plus  quam  proxi- 
mum ,  ergo  magis  optaret  sibi  bonum  quam  proximo. 
et  magis  delectaretur  in  bono  proprio  quam  alieno; 
sed  ubi  hoc  est ,  aliquo  modo  manet  proprietas ,  nec 
omni  modo  est  perfecta  gaudii  communitas:  si  igitur 
in  gloria  erit  summa  communicatio  gaudiorum  l0.  vi- 
detur.  quod  non  maneat  ibi  ordo.  qui  nunc  est  re- 
spectu  diligendorum. 


Pr< 
oega 


1  Vide  supra  d.  28.  q.  6. 

2  Vide  scholion  nd  praecedentem  quaest. 

3  Cfr.  supra  d.  29.  q.  3. 

4  Epist.  1.  Cor.  13,  12.  —  Quod  ad  caritatem  spectet  diligere 
ordinate,  ostensum  est  supra  d.  29.  q.  I.  —  Inferius  post  cvacua- 
tur  edd.  sic  prosequuntur:  sic ,  sublato  a  caritate  ordine  dili- 
gendi,  necessario  habet  caritas  evacuari.  Si  ergo  elc. 

5  In  Vat.  et  nonnullis  codd.  desideratur  non. 

6  Cfr.  II.  Sent.  d.  1 1.  a.  2.  q.  3.  ad  6,  d.  40.  a.  2.  q.  I  :  IV. 
Sent.  d.  24.  p.  II.  dub.  I.  el  d.  33.  a.  2.  q.  3.  —  Superius  post 
quanlum  remotos  Vat.  interiicit  et  e  converso  (quod  connectit 
cum  seqq.).  In  fine  arg.  pro  in  gloria  commutari  cod.  Z  iw  pa- 
tria  immutari. 


'  Cap.  48.  n.  93.  Cfr.  supra  pag.  650,  nota  8.  —  Inferius  pro 
maius  bonum  codd.  K  V  magis  bonum. 

s  Vide  infra  d.  32.  q.  3. 

9  Cap.  10.  n.  28.  et  c.  15.  n.  39.  Respicitur  I.  Cor.  15.  28.  et 
inferius  ibid.   13,  5. 

10  Cfr.  verba  Anselm.,  Proslog.  c.  25,  infra  in  corp.  quaest. 
allata.  Cfr.  etiam  August.,  in  loan.  Evang.  tr.  67.  n.  2.  —  Pro 
ornni  nwdo  cod.  0  habet  omnimoda,  edd.  cum  paucis  codd. 
nmnino ,  et  deindc  perfecta  pro  summa.  Pro  nunc ,  quod  Vat. 
omiltii  quodque  fide  codd.  A  B  H  M  0  P  U  bb  restiluimus,  alii 
codd.  et  edd.  1 .  2  nec  non  Suppicment.  Sum.  Alex.  Ilal.  collat. 
75.  a.  3.  lalso  non. 


DIST.  XXXI.  ART.  III.  QUAEST.  III. 


nio  l. 


10  tri- 
es. 


nio  2. 

:  ordo 

lis. 


I.  ma- 


I:.  non 


'  i   tri- 
II. 


ninn. 


C  0  N  C  L  U  S  1 0. 

Valde  probabile  videtur ,  quod  in  patria  non  ma- 
nebit  ordo  caritalis ,  qui  attenditur  ratione 
naturae  subslratae,  ita  ut  per  se  non  ame- 
mus  magis  nos  quam  proximos. 

Respondeo:  Ad  praedictoruin  intelligentiam  est 
notaii(Inin,  qnod  circa  hanc  quaestionem  est  duplex 
dicendi  modus. 

Unus  est,  quod  in  patria  salvatur  ordo  carita- 
tis,  qui  est  iri  via,  non  tantum  per  comparationem 
nostri  ad  Deum ,  sed  etiam  per  comparalionein  no- 
stri  ad  proximum.  Unde  in  omni  statu,  sive  gloriae 
sive  viae.  plus  homo  diliget  se  ipsum  quam  proxi- 
mum  suum  ,  et  plus  circa  se  ipsum  afficietur,  deinde 
plus  circa  illos  qui  ei  coniuncti  sunt,  quam  circa 
eos  qui  sunt  minus  coniuncli.  —  Ratio  autem,  quae 
movet  hoc  ponere,  est,  quia  huiusmodi  ordo  conso- 
nare  videtur  dictamini  naturae,  pcrfectioni  gloriae, 
rectitudini  divinae  iustitiae.  Satura  enim  dictat, 
quod  homo  plus  se  quam  alterum  diligat.  (iloria 
etiam  essentialins '  respicit  illnm.  in  quo  est,  quam 
alium  ei  consimilem  et  propinquum.  Divvna  etiam 
iustitia  ordinat,  quod  plus  de  suis  meritis  gaudeat 
homo,  quae  fecit,  quam  de  alienis.  Et  sic  per  om- 
nem  modum  videtur  conveniens  2,  ut  ordo  caritatis, 
qui  est  in  via,  salvetnr  in  palria. 

Alius  aulem  modus  dicendi  est  hic,  quod  cum 
dnplex  sit  ordo  caritatis :  unus,  qui  respicit  carita- 
tem  secundum  se,  qui  quidem  attenditur  secundum 
gradum  et  differentias  boni ;  aller,  qui  altenditur 
ratione  naturae  substratae ,  utpole  ille  qui  est  se- 
cundum  differentias  proprii  et  alieni,  propinqui  et 
remoti3 :  unus  istorum  ordinum,  scilicet  ille  qui  est 
caritatis  sccuudum  se ,  manet  in  patria.  llle  enim 
est  caritati  essentialis;  unde  magis  diliget  homo  in 
patria  Denm  quam  spirituin  creatum,  et  spiritum 
magis  qnam  corpus.  Alius  vero  ordo,  qui  attenditur 
ratione  nalurae  subslratac,  non  manebit,  pro  eo 
quod  non  compelit  illi  stalui.  In  slatu  namque  bea- 
titudinis  perfecta  erit  obedientia  naturae  respectu 
gloriae,  perfecta  conformitas  voluntalis  noslrae  re- 
spectu  divinae,  perfecta  etiam  redwndantia  commu- 
nis  laelitiae.  Quia  perfecta  erit  obedientia  naturae 
respectu  gloriae,  conformabitur  tnnc  omnino  natura 
gloriae,  ui,  sicut  corpus  efficietur  spirituale  et  per 
omnia  spiritui  oblemperabil,  quamvis  secunduin  sla- 


tum  viae  oporteat.  spiritum  corpori  condescendei 
sic  nalura  per  orania  conformabitur  ordini  gloriae  el 
gratiae,  qui  altenditur  secundum  differentias  boni, 
qnanivis  nnnc   gratia  condescendal  ipsi  affeclni  oa- 
turali. —  Rursus,  quia  perfecta  erit   conformitas  seconda. 
voluntatis  nostrae  respeclu  divinae.  non  magis  dili- 
gemus  illud  quod  magis  eril  nobis  propinquum, 
illud  quod  plus  erit  Deo  placitum  el  acceptum.  — 
Postremo ,  quia  erit  ibfperfecta  affluentia  commu- Tenu. 
nis  laelitiae ,  mulliplicabitur  gaudium  hominismul- 
tiplicatione  perfecta,   ul   tantum   gaudeal   de   bono 
uniuscuiusque  proximi  quantum  de  suo;  quod  non 
posset  esse,  nisi   diligeret    proxiinuin   quantum    - 
metipsum.   El  hoc  est  qnod  dicit  Anselinus  in  Prt 
logio,  capitnlo  ullimo 5 :  «  In   illa  perfecta  caritatt 
innumerabiliurn   Angelorum  et  hominuin  beatorum, 
ubi  nullus  minns  alium  quaiii  se  ipsum  diligit,  noi 
aliter  gaudebit  quisque  pro  singnlis  aliis  qnam  pro 
se  ipso  ». 

Quis  autera  istorum    duorum  raodorum  sil  i  - 
tionabilior,  difTicile  est  definire,  quamdiu  sumus  in  indidam  <aa 

,  .  .  _.  ,.  ...  his  opinioni- 

slatu  praesenlis   misenae.  Si  enim  vclinius  ludicarebos. 
secundum  ea  quae  in  nobis  sentimus,  vix  videbitur 
alicui  credibile  nec  rationabile,  quod  aliquis  omnino* 
diligat  alterum   quantum  se  ipsum.  Unde  indicabit, 
primum  modum  dicendi  esse  magis  verum.  —  Si  quis 
vero  velit  mentera  suam  aJtius  elevare  ad  illud  Bo- 
num  incomprehensibile ,  quod  nec  oculus  vidit,  ne< 
auris  audivit,  nec  in  cor  hominis  ascendif ,   el 
ad  illam  maximam  civium  unitatem;  magis  ratio 
bilem  iudicabit  sequentem  modnm   dicendi,   secun- 
dum  quod  manifeste  dicit  auctoritas  \nselmi  el  Au- 
gustini  in  libro  de  Vera  Religione.  Videtur  id  ipsum 
sentire  et  Bernardus  in  libro  de  Diligendo  Deo.  LTnde 
si  velinms  loqui,  ut  plures,   sustinebimus   primuui  soundom. 
modum ;  si  vero  velimus  loqni  etsenlire,  ul  sapien- 
tiores8,  sustinebimus  sequentem.  Sustinentes   igitur 
buiic  secundnm  modum  dicendi,  possumus  ad  obie- 
cta  respondere  per  ordinem. 

1.  Ad  illud  ergo  quod  primo  obiicitur,  quod  s 
gloria  salvat  ordinem  naturae  institutae;  dicendum, 
(juod  veriini  esl .  quod  naliiram  salvat;  sed  impcr- 
fectionera  tollil  el  eliminat;  ordo  autem,  qui  atten- 
ditur  respectu  sui  el  proximi,  defir.il  a  perfecta  com- 
municatione  et  unitate  el  concordia  affeclionis;  el 
ideo  in  ablatione  talis  ordinis  nullum  "  lil  naturae 
praeiudicium ,  sed  potius  de  imperfectione  ducitur 
ad  complementum. 


1  Ka  cod.  A ;  alll  codd.  essenUalis,  quorum  non  paucl  delnde 
verbo  respicit  praeflgunl  tnagis.  In  Supplemento  Sum.  Alex.  Hal., 
nbi  etlam  habetur  essentialis,  verbo  respicii  praeflxum  esi  plus. 

-  Cod.  X  convcnicntius.  Subinde  pro  Alius  autem  oodd.  A 
D  Z  Alius  etiam. 

3  Civ.  supra  d.  29.  q.  ■>.  el  dub.  3. 

4  Vide  I.  Cor.  15,  12.  seqq.  ■  Paulo  iiiiciiii^.  contexlu  exi- 
gcute,  posuimus  gratiae,  q%U,  llcel  codd.  el  edd.  leganl  graUae, 

ipmr. 

5  Nunc  cnp.penulUmo  (c.  -•  Vugust.  pog.  692,  nota  i<> 
dt.  ;n'i :  Ui  <|iioil  habenl  singuli  commune  sil  omnlbus.  Sic  enlm 


quisque  etiam  Ipse  habet,  cum  Bmal  In  allero  quod  lp» 
habet  —  Paulo  superius  |i"-t   nisi  diligeret  cod.    i 
iiiiiluiu. 

'■  CauU\.  U  /.  Iunluin  .  COd.  .i.i  liiiiuu. 

"  i.|iisi.  I.  Cor.  1.  9.  —  Mox  pro  unitaUm  edd.  exh 
unionem  el  deinde  pro  Bernardus  in  Ubro  '/'•  DiUgendo  i> 
peram  Dionysius  m  Ubris  de  Divinis  Wominibus  cfr.  h  i 
3.  |ir<>  parte  negaU). 

s  Codd.  \  i  tapientes.  Mox  codd.  •■  u  l  Laa  omittunl  - 
///<//( ,  pro  quo  cod  k  sequentem. 

I     .1.  I    nulli .  VaL  nnn. 


694 


SENTENTIARUM  Llll.  III. 


±  Ad  illud  quod  obiieilur.  quod  onlo  ille  ila 
competit  caritati,  sicut  aenignia  fidei;  dicendum,  quod 
falsum  est.  Aenigma  enim  competit  ipsi  habitui  ftdei 
secundwm  se  et  in  quaotum  est  habitus  virtutis  »li- 
rigens  ad  voluntarie  credendum  ea  quae  non  viden- 
i iii-  r  sed  ordo  ille  qui  est  respeclu  proximi ,  atiri- 
Ijuilur  ipsi  caritali  ratione  naturae  subslralae. 

3.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  tunc  lantiini 
gaudet1  hoino  de  aiio  quantum  de  se  ipso;  dicen- 
diun.  quod  illud  verum  est  celeris  parifms.  Sed  ad 
quantitatem  gaudii,  attendendum  est,  quod  duo  con- 

yotandum.  currunt,  videlicet  virtus  dilectionis ,  quae  facit  gau- 
dere,  et  materia,  de  qua  gaudet.  Quanlum  est  ex 
parte  materiae,  aequaliter  gaudebit  quis  in  patria 
de  bono  proximi  et  de  bono  suo,  si  est  aequale,  et 

.votandum.  magis,  si  est  malus,  et  minus,  si  est  rainus;  sed 
quantum  est  ex  parle  virtutis,  per  quam  gaudet, 
magis  gaudebit  qni  maiorem  caritatem  babebil.  Unde 
magis  gaudebit  Petrns  de  bono  Lini,  quam  Linus  de 
bono  proprio.  Ende  non  sequitur,  quod  non-martyr 
tantum  gaudeat 2  de  bono  martyris,  quantum  ipse 
martyr,  quia  merito  martyrii  aucta  est  ei  virlus  gau- 
dendi.  Et  sic  palet ,  quod  licet  ex  boc  ponatur  com- 
numitas  gaudii.  non  tamen  tollitnr,  quod  unus  plus 
gaudeat  de  alio  quam  alter. 

4.  Et  per  boc  patet  ultimum,  quod  obiicit  de 
praemio  aureolae:  quia,  quod  aliquis  babcat  gaudium 


speciak  de  alio,  boc  non  erit  ■  ratione  ordinU  in 
diligendo,  quod  magis  diligat  illum  quam  allerum, 
sed  boc  erit  ratione  cuiusdam  decoris  et  gloriae, 
quam  adeptus  esl  merito  operis  excellentis. 

Si  autom   aliam  positionem    sustinere    velimus, 
ad  oinnia  obiecta  responderi  polest   breviter,   quod  soin 
onmia  inlelliguntur  celeris  paribus.  pmi 

1.  Unde  quod  dicitur,  quod  magis  debemus  di- 
ligere  maiora  bona;  boc  verum  est,  quantiim  e>t  de 
ratione  boui ,  sed  ratio4  maioris  propinquUatis 
aliud  exigit. 

2.  Simililer  quod  dicit,  ipiod  perfeete  confor- 
manda  est  voluntas  nostra  voluntati  divinae;  dicen- 
dum,  quod  verum  est;  sed  Deus  non  diligit  maiorivuk 
affectu ,  sed  diligit  ad  maius5.  1'nde  ex  boc  non  se- 
quilur.  quod  debeamus  magis  diligere  proximo< 
nostros  meliores  nobis  quam  nos  ipsos,  sed  quod 
debeamus  eos  ad  maius  diligere. 

3.  Similiter  quod  dicitur,  quod  affectus  Beatorum 
erit  inebriatus;  boc  non  est,  quia  non  diligunt  semet- 
ipsos,  sed  quia  affectus  eorum  non  eril  retardatns 
in  dilectione  Dei. 

4.  Postremo.  quod  dicitur  de  conmiunicatione 
perfectae  laetitiae.  non  c.ogit,  quia  perfecta  laetitia  non 
excludil,  quin  bomo  principaliter  bonum  suum  dili- 
gat;  sed  hoc  facit,  quod  diligendo  bonum  proprium 
sic  circa  se  afficiatur,  ut  circa  alios  non  torpescat 6. 


DUBIA  CIRCA  LITTERAM  MACUSTRI. 


Dib.  I. 

In  parte  ista  sunl  dubitationes  circa  litteram, 
et  primo  quaeritur  de  hoc  quod  dicit :  Caritas , 
quae  deseri  potest ,  nunquam  vera  fuit ;  quoniam 
secundum  hoc  videtur,  quod  immutabilitas  sit  de 
veritate  caritalis :  ergo  si  homo  in  via  semper  mu- 
tabilis  est  a  malo  in  bonum,  videtur,  quod  nun- 
quam  habeat  veram  caritatem.  Si  dicas ,  quod  Ma- 
gister  dicit  inferius7,  quod  veritas  illa  «  non  refertur 
ad  caritalis  essenliam ,  sed  ad  eius  efficaciam  »  ;  hoc 
non  solvit :  primum.  quia  multi  viatores  habent  ca- 
ritatem,  quae  perducit  eos  ad  veram  beatitudinem ; 
et  tamen,  quamdiu  viatores  sunt,  possunt  caritatem 
deserere :  igilur  isla  duo  possunt  simul  slare.  quod 
caritas  possit  deseri  et  qnod  fuerit  vera.  —  llem. 
caritas  viae  et  patriae  sunt  unius  rationis  s :  ergo  si 
de  veritate  caritatis  patriae  est,  ut  sit  immutabilis; 
videtur  similiter,  quod  sit  de  veritate  caritatis  viae. 
Et  sic  videlur  simpliciter  sentire  Augustinus",  quod 


caritas  vera  nunquam  amittatur;  sed  hoc  est  sim- 
pliciter  falsum ,  sicut  manifeste  scitur  per  experi- 
mentum :  ergo  etc. 

Reshondeo  :  Dicendum,  quod  verbum  illud  sane 
potest  intelligi,  ut  fiat  vis  in  duplici  verbo :  primo,  ut 
liat  vis  in  verbo  ex  parle  subiecti,  in  hoc  quod  dici- 
tur:  «caritas,  quae  deseri  polest  ».  Aliqua  enim  pro-  Nou 
prietas  sive  qualitas  deseritur  propter  hoc,  quod  non 
polest  resistere  impellenti ;  aliqua  deseritur  ex  mera 
voluntate  habentis.  Cum  ergo  dicit  Augustinus,  quod 
caritas  non  est  vera,  quae  polesl  deseri ;  hoc  intel- 
ligit  de  illo  amore,  qui  non  habet  efficaciam  resi- 
stendi ;  lalis  enim  amor.  qui  polest  a  superveniente 
tentatione  violentia  quadam  expelli,  non  meretur 
dici  amor  caritatis ,  cuius  est  Deum  carissimum 
habere  et  propter  se  et  super  omnia  diligere  et  pro- 
pter  ainatum  omnia  faciliter  tolerare.  —  Aliter  pc- Aiia 
test  intelligi,  ut  fiat  vis  in  hoc  quod  dicit:  «  nun- 
quam  vera  fuit  »  ;  quod  virtus  vera  dicitur  duplici- 
ter  :  aut  quia  habet  operationcm  sibi  debilam  l0,  aut 


1  Cod.  Z  (jaudebil. 
"•  Cod.  V  gauderet. 

3  Pro  erit  codd.  AN  liic  et  paulo  inlorius  est. 
*  In  non  paucis  codd.  desideralur  ratio;  in  cod.  Z  iegitur 
sed  maior  propinquitas  aliud  exigit. 
5  Cfr.  iufia  d.  32.  q.  2.  seq. 
0  Vide  scholion  ad   I.  huius  artieuli  quacst. 

7  Cap.  I.  —  Pro  quod  Magkter  cod.  bb  sicut  Magister. 

8  Cfr.  supra  a.  3.  q.    I. 


0  1  ii  verbis  huius  dubii.  Cfr.  liic  lit.  Magistri,  c.  I,  ubi  eliam 
alii  loci  ex  August.  aflVruntur.  —  Mox  pro  amiltatur  plurimi 
codd.  amittitur. 

10  Aristot'.,  IV.  Meteor.  lexl.  54.  (c.  ult.):  Omnia  auteni  sunt 
terminata  opere;  omnia  enim,  quae  possunt  facere  suum  opus, 
veresunl,  ut  oculus,  si  videt;  quod  autem  non  polest,  aequi- 
voce,  ut  mortuus,  aut  lapideus,  neque  enim  «erra  lignea,  nisi 
ut  imago.  —  De  secunda  vi  veri  clr.  supra  pag.  W8,  noia  0. 
—  Pro  sibi  debikun  cod.  A  ita  debitam  fini. 


DIST.  XXXI.  DUBIA. 


693 


quia  perducit  ad  finem,  propter  quem  est.  Et  in 
verbo  proposilo  dicitur  earilas  non  esse  vera,quae 
deseri  potest,  quia,  si  deseritur,  finis  debitus  non 
acquiritur;  ideo  potius  vana  quam  vera  est  repu- 
tanda.  Nec  loquitur  hic  Augustinus  de  qnaciimque 
potentia  deserendi  caritalem,  sed  de  potentia ,  quae 
est  actui  coniuncta. 

Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  mulabilis  et  im- 
mutabilis  non  est  eadem  ratio  J :  dicendum ,  quod  il- 
lud  intelligitur  de  eo  quod  est  immutabile  per  na- 
turam.  non  de  illo  quod  est  immulabile  per  divinae 
largitatis  beneficentiam  et  continuae  bonitalis  influen- 
tiam ,  sicut  est  caritas  perfecta  in  patria 2. 

Dlb.  II. 

Item  quaeritur  de  hoc  quod  dicit :  Quorundam 
nomina  Chrislus  dicit  esse  scripta  in  libro  vitae, 
qui  postea  abierunl  retro.  Quod  enim  scriptum  est 
in  libro  vitae,  cum  ille  liber  sit  immutabilis,  deleri 
non  potest:  ergo  videtur,  quod  non  sit  possibile, 
ut  aliqui,  qui  scripti  sunt,  postea  vadant  retro  et 
deleantur  de  illo  libro.  —  Est  igitur  quaestio,  utrum 
aliquis  de  illo  libro  possit  deleri.  Et  quod  sic,  vi- 
detur  per  illud  quod  dicitur  in  Psalmo  ■ :  Deleantur 
de  libro  viventium ;  et  Exodi  trigesimo  secundo : 
Aul  dimitte  eis  hanc  noxam,  aut  dele  me  de  li- 
bro  vitae.  Sed  in  contrarium  est  quod  dicitur  super 
illud  Apocalypsis  lerlio  * :  Non  delebo  <?Mm;Glossa: 
«  Uiber  vitae  est  praescienlia  Dei ,  in  qua  omnia  sunt 
constantia  ». 

Inxta  hoc  quaeritur  de  libro  vitae,  quid  sit  et 

iesiio.  quis  eius  usus. 

Respondf.o:  Ad  hoc  breviter  dicendum  est  — 
quantum  speclat  ad  propositum ,  quia  quaeslio  ista 
delerminatur  in  quarto  libro  \  in  tractatu  de  resurre- 

.inctio.  ctione — quod  cum  liber  vitae  sit  divina  dispositio, 
secundum    quam  aliquis  ordinatur  ad  vitam  el  re- 

idnm.  putatur  esse  dignus  vita,  aliquis  polest  dici  dupli- 
citer  scribi  in  illo  libro :  vel  secundum  praesentis 
iustiliae  reputationem ,  vel  secundum  finalis  gra- 
tiae  praevisionem.  Et  primo  modo  dicitur  scribi  in 
libro  vitae,   quia   seribuntur  eius  merita;  secundo 


autem  modo,  non  solum  quia  scribuntur  eius  me- 
rita ,  sed  etiam  quia6  ipse  ordinalur  ad  vitam 
secnndom  praedestinationem  divinam.  Qui  primo 
modo  scribitur  deletur  quantura  ad  praesentem  iu- 
stitiam,  quia  iara  non  repntator  dignus  vita:  qoi 
secundo  raodo  scribitor  nunqnam  deletur.  Deletio 
aulem  illa  non  dicit  aliquain  immntationem  factam 
circa  ipsnm  Deuni,  sed  solum  circa  merilum  im- 
mutatum.  —  Et  sie  patet  responsio  ad  obiecla  :. 

I)i  b.  III. 

Item  quaeritur  de  hoc  quod  dicil :  Chrislus 
tautiun   electos   dikxit  et  eorum  salutem  optavit. 

Sed  contra :  latior  fuit  rarilas  in  Cbristo  qnam  in 
nobis :  sed  nos  non  diligimus  solnmmodo  electos, 
verum  etiam  praescitos:  ergo  et  Christus.  — Item. 
illos  dilexit  Christus,  quos  voluit  salvos  fieri ;  sed 
secundum  quod  dicitur  primae  ad  Tiinotheum  >»■- 
cundo":  Jpse  vult ,  omnes  homines  salvos  fieri:  ergo 
videtur ,  quod  tam  electos  quam  reprobos  dilexe- 
rit.  —  Item ,  Angeli  non  lantiiin  serviunt  electis, 
immo  etiain  malis,  et  eos  qoibus  serviunl,  volunt 
perducere  ad  vilam  :  ergo  diligunt  eos  ex  caritale: 
ergo  multo  fortius  videtur,  quod  Christus  ex  cari- 
tate  omnes  dilexerit;  etsi  hoc  verum  est,  tunc  non 
est  verum  quod  Magister  dicit. 

Hkspondf.o  :  Dicendum,  qood  sicot  in  primo  li- 
bro"  diclum  fuit,  voluntas  in  Deo  distinguilur  se- 
cundum  duplicem  modum.  Est  enim  voluntas  in  Deo  DuPle,x  Dei 

1  volantas. 

antecedens  et  voluntas  consequens :  voluntas  ante- 
cedens  est  solumrnodo  ex  ipso,  voluntas  vero  con- 
sequens  pendet  ex  causa  nostra.  Per  hunc  inoduin 
dupliciter  distinguenda  est  dileclio  in  Christo,  vide- 
licet  dilectio,  quae  est  secundum  voluiilattMii  ante- 
cedentem,  et  hac  quidem  omnes  diligebat,  quia  om- 
nes  ad  salutem  pervenire  cupiebat.  quantum  esl  <\ 
se ;  et  dilectio  secundum  volontatem  eofuequentem, 
et  hac.  quia  respicit  nierita  finalia.  non  omnes  di- 
ligebat  nec  omnes  ad  salotem  pervenire  cupiebat 
Et  de  hac  ultima  intelligit  Magister,  ipse  antem  op- 
ponit  de  prima.  —  Et  per  boc  patet  responsio  ad 
obiecta  l0. 


1  Kdd.  quod  immutabilitas  sit  dt  veritate  caritatis. 

2  Cfp.  <l«'  hoc  dubio  S.  Thom.,  hlc  cfrca  lii. 

3  Paalm.  M,  29.  —  Seq.  Script.  locus  esl  Exod  M,  34.  seq. 

4  Vers.  •').  —  Glossa  •■>!  ordinaria,  in  qua  Strabua  pro 
nmt  constantia  exhlbel  conUrumtur.  Cfr.  de  hac  Glossa  Augusi  . 
XX.  de  Ctv.  Del,  <■.  IS. 

r>  Wst  i.i.  b.  l.  q.  I.  Beqq.  Cfr.  hlc  IIL  Mnglstri,  c.  I.  — 
Inferius  post  ad  vitam  cod.  U  addll  tecundum  praedesHnaUonem 
Non  pauci  codd.  omiltunl  quia. 


"  Cfr.  <!'•  hoc  •  i ii l >i< •  Alex.  Hal.,  S.  p.  i.  q.  93.  m.  i   .<  -2 
n.  AlberL,  hlc  a.  6;S.  Tbom.,  hlc  q.   I.  a.  •_'    quaestlunc 
Petr.  a  i  .ii  .  hlc  <i   i.  b.  -':  Richard.  :i  ftfed.,  hlc  i.  •-'.  q.  8, 

•  Vers    i.  —  Inferius  cod.  /  verbo  dilexerit  praemlttii 

■  DlsL  !'■•  <i  i  iii  corp.  <•!  il<i<l  \  788,  nota  i .  ul 
dlcto  Dnmascenl  occurrll  eilam  llla  <!<■  \<<iuni.ii<'  consequcnti 
cutlo  pendens  tx  causa  nostra. 

1,1  Hoc  dubium  sohiiui  iiiim  ,i  it.  Alberto,  in<-  .<    1 1 .  .<  ■». 
Thom.,  hlc  q.  %.  n.  3.  quaestlunc.  i ;  ■•  Petr.  a  Tar.,  hlc  dn 


SENTENTIARUM 


DISTINCTIO  XXXII. 


CaP.  i. 

De  carilate  l)<'i. 

Praemissis  adiiciendum  esl  de  dileclione  Dei,  qua 
nubium  i.  ipse  diligit  nos,  quae  non  esl  alia ,  qnain  illa  qua  di- 
nubiura  2.  ligimus  (Mini.  Dileelio  niitem  Dei  divina  usia  est;  ea- 
demque  dilectione  Pater  et  Filius  et  Spiritus  sanctus 
se  diligunt  et  nos,  ut  supra  '  disseruimus.  Cumque  eins 
dilectio  sit  immutabilis  et  aeterna,  alium  tamen  magis, 
Augustinus.  aliinn  inimis  diligit,  Unde  Auguslinus":  « Incomprehen- 
sibilis  est  dilectio  ntque  immutabitis,  qua  Deus  in  uno- 
quoque  noslrum  amal  quod  fecit,  sicul  el  odil  quod 
fecimus.  Miro  igilur  et  divino  modo,  eliam  quando  ddit, 
diligil  nos;  et  lioc  quidem  in  omnibus  inlelligi  polesi. 
Quis  ergo  digne  possit  eloqui,  quantum  diligat  mein- 
bra  Unigenili  sui,  et  quanlo  amplius  Unigenitum  ipsum? 
De  ipso  etiam  dictum  esl:  Nihil  odisti  eorurn  quae  fe- 
cisti». —  Ex  his  percipilur,  quod  Deus  omncs  crea- 
turas  suas  diligal,  quia  scriptum  est :  Nihil  odisli  eo- 
rum  quae  fecisli ;  et  ilem :  Vidit  Deus  cuncta  quae 
fecerat,  el  erantvalde  bona.  Si  omnia  quae  fecil,  bona 
sunt;  et  omne  bonum  diligil:  onmia  igilur  diligit,  quae 
fecit;  et  inler  ea  magis  diligil  rationales  crenlurns,  et 
de  illis  eas  amplius,  quae  sunt  membra  Unigenili  sui, 
et  mullo  magis  ipsum  Unigenitum. 

Cap.  II. 

Quomodo  Deus  dicitur  magis  diliqere,  vel  minus 
hunc,  vel  illum. 

Cnm  autem  dilectio  Dei  immutabilis  sil ,  et  ideo 
non  inlenditur  vel  remillilur,  si  quaeritur.  quae  sit  ra- 
lio  dicli,  cum  dicilur  magis  vel  minus  diligere  hoc 
quam  illud,  et  cum  dicilur  Deus  omnia  diligere;  dici- 
mus,  dilectionem  Dei,  sicut  pacem,  exsuperare  omnern 
sensum3  buinanum,  ut  ad  tanlae  nlliludinis  inlelligcn- 
tiam  vix  aliqualenus  aspirel.  Polest  tamen  inlelligi , 
ea  ralione  dici :  omnia  diligi  a  Deo,  quae  fecit,  quia 
omnia  placent  ei,  omnia  approbat,  in  quanlum  opera 
eius  sunt,  nec  lunc ,  vel  prius ,  vel  amplius  placue- 
runt  ei,  cum  facla  sunt;  sed  et  4  antequam  fierent , 
immo  ab  aeterno  omnia  placuerunl  ei ,  non  minus , 
quam  posUpiam  esse  coeperunt.  Quod  vero  rationa- 
les  creaturas,  id  est  homines  vel  Angelos,  alios  ma- 
gis,  alios  minus  diligere  dicilur ,  non  mutabilitatem 
caritatis  eius  significat ,  ^ed  quod  alios  ad  maiora 
bona,  alios  ad  minora  dilexit,  alios  nd  meliores  usus, 


alios  ad  minus  bonos.  Onaoia  eiiim  bona  nostra  ex 
eius  dileclione  nobis  proveniunt.  Kleclorum  ergo  aKos 
magis,  alios  minus  dilexit  ab  aeteroo,  el  diligit  etiam 
nuiic,  quia  aliis  maiora,  aliis  minora  ex  dilectione  sua 
praeparavit  bona,  aliisque  maiora,  e!  aliis  minora  booa 
confert  iu  tempore.  Unde  magis  vel  minus  dicitur  bos 
vel  illos  diligere. 

Cap.  III. 

Quod  dupliciter  inspicienda  est  dileclio  Dci. 

Consideratur  enim  duobus  modis  dilectio  Dci:  se- 
cundum  essentiam  el  secundum  efficientiam.  Nou  re- 
cipil  magis  vcl  niiniis  secuudum  essentiam,  sed  laiiluin 
secuudum  efficientiam ,  ut  magis  dilecli  dicantur,  qui- 
bus  ex  dileclione  ab  aelerno  inaius  boiuim  praeparavil 
ct  in  tempore  tribuil,  et  minus  dilecii,  (|iiibus  non 
lanliim.  Inde  etiam  est,  quod  ali(|iii,  quando  conver- 
tuntnr  el  iiistificanlur,  dicunlur  tunc  incipere  diligi  a 
Deo,  non  ((iiod  Deus  nova  dilectione  quemquam  pos- 
sil  diligere  — immo  seinpilerna  dileclione  dilexil  ante 
mundi  Constitutionem6,  quoscumqtie  diiigit  —  sed  tunc 
dicunlur  incipere  diligi  ab  eo,  cum  aeternae  Dei  dile- 
ctionis  sortiuntur  effectum,  scilicet  gratiam  ,  vel  glo- 
riam.  Unde  Auguslinus  °:  «  Absil,  ul  Deus  temporaliter  Dobi 
aliquem  diligat  quasi  nova  dilectione,  quae  in  ipsoAnpi 
ante  non  ernt,  npud  quem  nec  praeteritn  trausierunt, 
et  fulurn  iarn  facta  sunl  7.  Itaque  omnes  Sanclos  suos 
nnte  mundi  constitutionem  dilexit,  sicut  praedestinavit. 
Sed  cum  convcrlunlur  el  inveniunt  illum,  tunc  inci- 
pere  ab  eo  diligi  dicuntur,  ut  eo  modo  diealur,  quo 
potest  huinnno  alTeclu  capi  quod  dicitur.  Sic  etiam, 
cum  iralus  malis  dicitur  el  placidus  bonis,  illi  inutan- 
tur,  non  ipse.  Ut  lux  inlirmis  oculis  aspera,  firmis  le- 
nis  est,  ipsorum  scilicel  mutatione,  non  sua  »;  «  ita, 
cum  aliquis  per  iuslificalioncm  incipit  esse  amicus  Dei, 
ipse  miilalur,  non  Deus». 

Cap.  IV. 

Si  quis  magis  vel  minus  diligitur  a  Deo  uno 

tempore  quam  alio. 

Si  vero  quaerilur  de  nliquo,  iilriun  magis  diliga- 
lui'  a  Deo  uno  lempore  quam  alio.  distinguenda  est 
dilectioriis8  intelligenlia.  Si  enim  referatur  ad  dilectio- 
nis  e/fectum,  concessibile  esl ;  si  vero  ad  dilectionis 
essentiam,  inliliabile  esl. 


1  Libr.  I.  d.  X.  c.   I.  ct  d.  XVII.  c.   I. 

2  In  Evang.  loan.  tr.  MO.  n.  6.  —  Post  dilectio  edd.,  exce- 
•ptis  1,8,  addnnt  Dei.  refraganlibus  codd,,  el  deinde  pro  pos- 

sit  eaedem  ponunt  potest,  ct  solac  cdd.   !  ,  8  loqui  pro  eloqvi. 
—  Locus  Scripturae  csl  Sap.   II,  25;  deinde  Gen.   I,  31. 

3  Respicitur  Phil.  i,  7,  in  <|iio  loco  edd.  I,  8  cum  Vulgata 
adiiciunt  Dei  posi  pacem,  et  superius  eaedem  cum  codd.  A  II 
D  omittunt  Devs  posl  dicitur.  Denique  in  line  propositionis 
omncs  edd.  superflue  adiiciunt  humanus  sensus ,  refragantibus 
nostris  codd.,  qui  immediale  post  cum  sola  cd.  8  benc  nddunt 
sane  ante  intelligi. 


*  Vat.  cum  plurimis  edd.  pro  sed  el,  quod  habent  codd. 
et  ed.  I,  lcgit  quam,  ed.  8  et .  ed.  •')  scilicet. 

5  Respicitur  Kpli.  I,  4.  —  Inferius  edd.  1,8  gtossando  le- 
gunt  ijratiam  in  praesenti  vel  gloriam  in  futuro. 

6  Libr.  V.  de  Trin.  c.  16.  n.  17.  lllima  verba  capituli  Ic- 
guntur  ibid.,  sed  paulo  supcrius. 

7  Dc  bac  profunda  sententia  S.  Augustini  cfr.  doctrina  Ss. 
Thomae  ct  Bonaventurae  relala  I.  Si^nt.  d.  39.  a.  2.  q.  3,  et 
scbolion. 

8  Codd.  ABDE  bene  dictionis,  quam  lectionem  etiam  Erf. 
annotat. 


[DIST.  XXXIL  ART.  UNICUS  QUAEST.  I. 


697 


Cap.  V. 

Si  Deus  ab  aeterno  diUxit  reprobos. 

De  reprobis  vero,  <|iii  praeparali  non  snnt  acl  vi- 
tam,  seil  ad  mortem,  si  quaerilur,  ulrum  debeat  con- 
cedi,  quod  Dens  ab  aeterno  dilexit  eos;  dicimus ,  de 
electis  solis  simpliciter  hoc  esse  concedendum,  quod 


Deus  ab  aeterno  eos  dilexit,  quos  ad  iuslitiam  et  co- 
rooaui  praeparavit.  De  non  electis  vero  simpliciter  esl  DeUaa  4. 
coocedeodum,  quod  odio  habuit,  id  est  reprobavit,  si- 
cut  legilur  l :  lacob  dilexi ,  Esau  odio  habui ;  >a\  non 
esl  simpliciter  diceodum,  quod  ditexit,  ne  praedesti- 
nati  iotelligaotur,  sed  cum  adieclione:  dilexit  eos,  io 
quaotum  opus  eius  fulori  eraot,  id  est,  quos  el  quales 
eos  faciurus  erat. 


COMMENTAEIUS  IN  DISTINCTIONEM  XXXII. 

De  caritate  per  comparationera  ad  divinam  dilectionem. 

Praemissis  adiiciendum  est  de  dilectione  D<ji  etc. 

DIVISIO  TEXTUS. 


Supra  egit  Magister  de  caritate  quantum  ad  de- 
finitionem,  et  quantum  ad  diligibilium  distinclionem, 
et  quantum  ad  diligendi  ordinem,  et  quantum  ad 
meriti  perfectionem ,  et  etiam  quantum  ad  duratio- 
nem  *.  In  hac  parte  agil  de  eadem  per  comparatio- 
nem  ad  divinam  dilectionem.  Dividitnr  autem  pars 
ista  in  partes  tres.  In  quarum  prima  determinat  de 
ipsa  dilectione  Dei ,  quid  sit  ipsa  Dei  dileclio.  Iu  se- 
eunda  vero  determinat,  quantum  -  diligit,  ibi:  Cum- 
que  eius  dilectio  sit  immutabilis  el  aeterna.  In  ter- 
tia  vero  determinal  quos  diligit,  ibi:  De  reprobis 
vero,  qui  non  sunt  praeparali  ad  vitam  aeternam. 


Prima  ot  ultima  parte  remanenlibus  indiyisis,  me- 
dia  pars  dividitur  in  tres  partes.  In  quarom  prima 
Magister  proponit.  quod  Deus  non  omnia  aequaliter  di- 

ligit.  In  secunda  vero  ostendit ,  pro  quanlo  dicatur 
unum  diligere  magis  quam  alterum,  ibi :  Cum  ««■ 
tem  dilectio  Dei  immutabilis  sit  etc.  In  tertia  vero 
determinal,  quare  unum  et  eundem  hominem  secun- 
dum  diversa  tempora  dicilur  diligere  plus  et  minus, 
ibi :  Si  vero  quaeralur  de  aliquo  uno  etc.  Subdi- 
visiones  aulem  parlium  salis  manifeslae  sunl  in 
littera. 


TRACTATIO  QUAESTIONUM. 


Ad  intelligentiam  autem  hnius  partis  possunt 
hic  quaeri  sex  dubitabilia  de  dileclione  divina. 

Primum  est,  utrum  Deus  dilexerit  creaturas 
aeternaliter. 

Secundum  esl,  utrum  diligat  omnes  creaturas 
universaliter. 

Tertium  est,  utrum  omnes  diligat  aequaliter. 


Quarlum  est,  utrum  magis  diligat  hominem 
quain  Angelum. 

Qnintum  esl,  utrum  magis  dilexerit  genns  Im- 
nianum  quain  Christum. 

Sextum  et  ullimum  est,  utrum  magis  loannem 
dilexerit  quam  Petrum. 


ARTICULUS  UNIGUS. 

D<'  dilectione  ipsius  Dei. 

QUAESTIO  I. 
Utrum  Deus  dilexerit  creaturas  aetemaliter. 


Circa  primum  sie  proceditur  et  quaeritur,  utrum 
Deus  dilexerit  creaturas  aeternaliter.  Et  quod  sic. 
videtur. 

I.  Ad  Ephesios  pTirao*:  Elegit nos  ante mmdi 
n\man.  constitutionem ,  ut  esscmus  sanctiet  immaculati  in 


ipso :  sed  nenio  eligil  nisi  quod  diligil :  si  ergo  ah 
aeterno  anle  mundi  constitutionem  oos  elegit,  vide- 
iur.  (|itoil  ab  aeterno  nos  dilexerit 

2.  Item.  Augustinus  quinto  de  Trinitate  * :      Vh- 
sit .  ut  Dciiv  aliquid  temporaliler  diligal  »:  si   • 


1  Malach.  I,  2.  :i.  el  Rom.  9,  13.  -  Pro  simpKciter  dicen- 
iinin  edd.  i,  s  intelligendum.  Vat.  cum  edd.  i,  9  posl  ridie- 
'tione  ;i(lii('iiini  concedatur. 

NOTAE  AD  COMMENTARIUM. 

1  Cod.  /  '/'/  eius  dtwationem. 

2  Edd.  quos,  el  paulo  Inferiua  qnos  non  pro  quos. 

s.  Bonav.  —  Tom.  ni. 


Vers.  i.  —  Quoad   minortm   vlde  I.  Seuu  d.  10.  dub. 
I  ,  (I.  10.  ,i.  3.  (|.  -2;  lom.  II    pa|     »90    noi  i 

i  (  ,|,.  |6    n    17.  (Ti    hlc  lil.  Maglslrt,  c,  :t.  ubl  pro  nl< 
i/imi  legftur   "/"/"'■/// .  ilcul   'i  In  loxtu   orlglnnll,   —  Delnde 
pro  quod  diligit  permulli  codd  quosdUigit,  rodd.  \  bl 
quos  diligit,  qul  In  flne  ai ..  cum  I  odd.  II  \  somel  omiltunl  diligit. 


<;<w 


SENTENTIARUM  Llli.  III. 


quod  diligit  diligil  aut  lemporaliter ,  ;ml  aetemali- 
tcr ;  el  non  temporaliler ,  constat:  ergo  quod  diligit 
diligit  aeternaliter. 

-\.  Item,  Magister  dicit  in  littera  ' ,  quod  «  di- 
lectio  est  usia  »  sive  subslanlia :  si  ergo  substantia 
Dei  non  potesl  non  esse  aeterna,  videtur,  quod  di- 
lectio  Dei  similiter  aelerna  sit :  ergo  quidquid  diligit 
aeternaliter  diligil. 

h.  ltem ,  aut  dilectio  Dei  praecedit  ipsas  res, 
aut  sequitur.  Si  praecedit:  ergo  ante  fuit,  quam  res 
essent :  ergo  Deus  dilexit  res  ante  earum  productio- 
nein,  ergo  non  ex  lempore.  sed  ab  aeterno.  Si  se- 
quitur:  ergo  videtur,  quod  dilectio  Dei  causetur  ab 
ipsis  rebus.  Qnodsi  hoc  est  inconveniens,  restat. 
quod  Deus  ea  quae  diligil,  diligit2  aeternaliter. 

.">.  Item ,  si  Deus  de  non-potente  efficeretur  po- 
tens  et  de  non-sapienle  sapiens.  mutalus  esset  et 
imperfeclus:  ergo  pari  ratione,  si  de  non-amante 
(ierel  amans;  cum  amor  respiciat  quod  intra  est, 
esset  in  eo  mutatio  et  imperfectio.  Quodsi  hoc  est 
impossibile,  necesse  est,  Deum  ea  quae  diligil,  ae- 
ternaliter  diligere. 

Sed  contra  :    1.   Dileclio   est  amor   boni  ;   sed 

Adopposi-  «  bonum  et  ens  convertuntur 3  »:  ergo  quod  non  est 

ens   non   est  amabile :  ergo  si  res ,  antequam   pro- 

ducerentur,   non  fuerunt ;  videtur ,  quod  antequam 

producerentur ,  a  Deo  non  diligerentur. 

2.  ltem ,  amor  est  copuia  amantis  et  amati 4 ; 
sed  si  copula  est,  necesse  est  esse  exlrema :  ergo 
impossibile  est,  quod  Deus  crealuram  diligat,  quo- 
usque  creatura  habeat  actualem  existentiam.  Sed  boc 
est  solum  ex  tempore  :  ergo  videlur,  quod  Deus  non 
dilexerit  creaturam  aliquam  aeternaliter. 

3.  Item ,  Deus  non  dicitur  aliquem  diligere  af- 
fectu:  ergo  si  diligit.  boc  est,  quia  diligit  ejfeclu  5; 
sed  effectus  divinae  bonitatis  est  solum  ex  tempore: 
ergo  Deus  neminem  diligit  nisi  temporaliter. 

4.  Item .  dilectio  Dei  est  causa  sufficiens  el  pro- 
xima  et  immediata  boni  creati ;  sed  posita  causa  ef- 
ficieote  proxima  et  immedjala  et  sufficiente ,  ponitur 
effeclus  a :  ergo  si  res  creatae  soluin  sunt  ex  tem- 
pore.  videtur.  quod  Deus  solummodo  diligat  eas 
temporaliter. 

5.  llem,  si  Deus  diligit  crealuras,  aut  diligit 
fruens ,  aut  utens ;  sed  constat,  quod  non  diligit 
fruens ,  quoniam  non  est  crealura  fruendum,  sicut 


tum. 


in  primo  libro  "  fuit  ostensum  ,  rum  illud  quo  fruen- 
dum  est,  sit  siimrnum  Bonum:  restat  ergo,  qood 
si  creaturam  diligat,  diligil  ul  utens.  Sed  cnnstat, 
quod  non  contingit  uti  nisi  eo  quod  est  actu:  ergo 
nunquam  Deus  diligil  creaturam  nisi  actu  entem  : 
non  ergo  diligil  aliquarn  creaturam  aeternaliler. 

con<:  i.  rsio. 

Grealurae  non  solum  temporaliter,  sed  eliam 
aeternaliter  a  Deo  diliguntur. 

Respondeo  :  Dicendum ,  quod  quaedam  verba 
dicuntur  de  Deo  respectu  creaturae,  quae  connotant  Tripi 
effeclum  in  aclu,  sicul  verbum  creandi ;  quaedam, 
quae  connotanl  effeclum  in  habitu,  sicut  vocabulum 
praedestinandi 8;  quaedam  ,  quae  indifierenler  utro- 
que  modo ,  sicut  vocabulum  diligendi.  Dicilur  enim 
Deus  aliquem  diligere,  vel  quia  aciu  eommunicat 
ei  bonum ,  vel  quia  propomt  communicare.  Et  quo- 
niaiu  rommunicatio  est  eifectus  in  tempore ,  propo- 
situm  vero  communicandi  est  ab  aeterno ;  hinc  est, 
quod  diligere  de  Deo„aliquando  dicitur  aciernaliter, 
aliquando  dicitnr  temporaliter .  Unde  bene  concedi  com 
potest,  quod  creaturae  non  solum  temporaliter,  sed 
etiam  aeternaliler  a  Deo  diliguntur,  sicut  raliones  ad 
primam  partem  inductae  ostendunt'.  —  Verumta- 
men  illa  ratio,  quam  adducit  quasi  ver  simile  de  a<i  i 
potenlia  et  sapientia.  non  valet,  quomam  non  est 
simile.  Posse  enim  et  scire ,  quantum  est  de  vi  vo- 
cabuli ,  non  ita  connotal  effectum  in  actu,  secun- 
dum  quod  diligere.  Nam  verbum  diligendi  imposi- 
tum  est  ab  ipsa  liberaiitate  affectionis  se  ipsam  al- 
teri  communicantis. 

1.  Ad  illud  vero  quod  primo  obiicitur  in  contra-  soiai 
rium,  quod  bonum  et  ens  convertuntur :  dicendum. 
quod  verum  est  de  bono  in  aclu  et  ente  in  actu. 
Sed  cum  dicitur,  quod  dileclio  est  solummodo  boni; 
dicendum,  quod  non  est  verum  solummodo  de  bono,  Nota 
quod  esl  in  actu,  sed  etiam  de  bono,  quod  est  in 
causa.  Sicut  enim  ad  cognitionem  sufficit  veritas  rei 
in  sua  causa,  sic  ad  diligendum  sufficit  bonitas,  se- 
cundum  quod  res  habet  esse  in  suo  principio  pro- 
ducente,  etiam  antequam  exterius  producatur.  Unde 
artifex  non  solummodo  diligit  bonum,  quod  fecil. 
sed  etiam  bonurn,  quod  proponit  et  disponil  facere  l0. 


1  Hic  c.  I.  Codd.  KZ  bb  dilectio  Dei  est  usia,  cod.  A 
dilectio  est  Dei  usia.  Post  pauca  pro  non  esse  cod.  aa  nisi  esse. 

2  Cod.  A  dilexit. 

3  Secundum  Dionys.,  de  Div.  Nom.  c.  5.  §  2.  Cfr.  tom.  1. 
pag.  32,  nola  2.  Vide  etiam  Aristot.,  I.  Elhic.  c.  6. 

4  Cfr.  supra  pag.  615,  nota  S.  et  16.  —  Paulo  inferius 
Vat.  verbo  habeat  praefigit  non. 

5  Vide  quaest.  seq.  in  corp.  et  ad  2. 

6  Cfr.  Aristot.,  II.  Phys.  text.  37.  (c.  3.j,  et  supra  pag.  22, 
nota  l. 

7  Dist.  I.  a.  3.  q.  2.  August.,  I.  de  Doctr.  christ.  c.  31.  n. 
34:  Diligit  enim  nos  Deus,  et  multum  nobis  dilectionem  eius 
erga  nos  divina  Scripmra  commendat;    quomodo  ergo  diligit? 


ut  nobis  utalur,  an  ut  fvnntur?  Sed  si  fruituv ,  eget  bono  no- 
stro,  quod  nemo  sanus  dixerit...  Non  ergo  fvuituv  nobis,  sed 
utituv.  Nam  si  nequc  fvuituv  neque  ulituv,  non  invcnio,  qucm- 
admodum  diligat.  —  Pauio  superius  pro  quod  non  ditigit  codd. 
A  F  I K  L  N  T  V  X  aa  quod  non  diligat.  Paulo  inferius  pro  can- 
tingit  cod.  A  habet. 

8  Cfr.  1.  Senl.  d.  30.  q.   I.  scqq.  et  d.    iO.  a.   I.  q.   I. 

0  Vidc  hic  lit.  Magislri,  c.  2. 

10  Arislot.,  IX.  Metaph.  text.  7.  (VIII.  c.  3.)  doccl,  ipsa  non- 
entia  intelligibilia  et  desiderabilia  esse,  non  aulem  mota;«hoc 
autem,  ait  Philosophus,  quia,  cum  non  sint  actu,  erunt  aclu; 
non-entfum  enim  quaedam  palentia  sunt,  non  aulem  sunt,  quo- 
niam  actu  non  sunt  ». 


DIST.  XXXII.  ART.  IMCUS  QUAEST.  11. 


(»9*» 


2.  Ad  illod  quod  obiicitur,  (iuod  amor  est  co- 
pnla  amantis  et  amali;  dicendum,  quod  illud  est 
verum,  secundum  qnod  amor  est  quaedam  aflectio 
et  vinculuni  amiciliae,  quo  aliqui  ad  invicem  colli- 
gantur ;  ^\  hoc  modo  non  accipitur  in  proposito, 
cum  dicitur.  quod  Dens  diligit  creaturam;  «  dile- 
ctio  enim  Dei  esl  eius  usia  »,  non  est  aftectio  aliqua 
unitiva.  sicut  dicit  Magister  in  littera ' :  et  ideo  non 
cogit  illa  ratio. 

3.  Ad  illnd  quod  obiicitur,  quod  Deus  non  di- 
citur  diligere  affeetu,  sed  effectu ;  dicendum ,  quod 

tinctio.  diligere  effeclu  potest  esse2  dupliciter,  secundum 
quod  effectus  polest  dupliciter  connotari :  aclu ,  vel 
habitu ;  et  quia  res  est  in  habitu  et  in  potentia , 
antequam  sit  in  actti:  hinc  est,  quod  dilectio  Dei, 
quae  connotat  effectum  in  habitu,  potest  esse  ante 
productionem  ipsarum  rerum.  Et  propterea  ex  hoc 
non  habetur,  si  Deus  dicitur  diligere  effectu,  quod 
lunc  solum  incipiat  diligere ,  quando  effeclus  in  esse 
producitur. 

4.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  dileclio  Dei  est 


causa,  sufficiens  proxima  et  immediata  booi  creati ; 
dicendum ,  quod  verum  est ;  sed  quemadmodom  vo-  Noundam. 
Ittntas  divina  dicitur  causa  immediata,  quia  non 
intervenit  alia  cansa,  noo  taroen,  qnod  semper  po- 
nat  efifectum,  sed  solum  pro  tempore,  pro  quo  vult. 
sicut  ab  aeterno  voluit;  sed  statim  fecit.  cmn  venit 
tempus,  pro  quo  voluit ' :  sie  et  in  ipsa  dilecli 
Dei  oportet  intelligi. 

5.  Ad  illud  quod  obiicitur.  qnod  si  diligit.  aul 
ut  fruens,  aut  ui  utens;  dieendum,  quod  dilectio 
Dei  una  est,  qua  diligit  se  et  qna  diligit  creatnram; 
el  haec  quidem.  relata  ad  ipsnm  Deum.  est  fruitio,  *oundaa>. 
comparala  vero  ad  creaturam  esl  usus.  Cum  ergo 
dicit,  quod  non  contingit  uti  nisi  eo  quod  est  ;  di- 
cendum,  quod  si  usus  accipiatnr  pro  exteriori  actio- 
ne,  verum  esl ;  sed  si  accipiatur  pro  interiori  et 
habituali  ordinatione  in  (inem  alicuius  efifectus  pro- 
ducendi,  sic  non  habet  verilalem .  <]uia  efticiens 
longe  anle  refert  ad  finem  illud  quod  intendit  fa- 
cere,  quam  etiam  producat  in  re  \ 


SCHOLIOy 


I.  De  quaeslionibus  liuius  dist.  aliisque  ad  dilectionem  ipsius 
Dei  speetantibus  prolixe  tractat  Alex.  Hal.,  S.  p.  I.  q.  31.  32, 
et  brevius  B.  Albert.,  S.  p.  I.  tr.  16.  q.  6i,  quorum  tloctrinam 
posteriores  Scholastici  sequuntur.  —  S.  Bonav.  bic  praesuppo- 
nil,  quod  Deus  crcaluras  diligat,  quippe  quibus  communicat  ali- 
quatenus  suam  bonitalcm  ;  undc.  cum  amet  propriam  bonita- 
tem,  etiam  similitudinem  eiusdem  in  creaturis  per  ipsam  suam 
bonitatem  amat  (cfr.  S.  Thom..  hic  a.  I ;  S.  I.  q.  20.  a.  2;  S.  c. 
Gent.  I.  c.  91.). 

II.  Solutio  primae  quaestionis  eruitur  c\  ipsa  significalion.' 
verbi  diligere ,  quod  manifestc  non  importat  principaliter  re- 
lationem ,  sed  operationem  voluulalis ,  quae  quidem  ,  quate- 
nus  a  voluntatc  elicilur,  intra  diligenti  m  manet,  Cfr.  etiam  hic 
dub.   I.  2. 

De  hac  I.  quaeslione:  Alex.  Hal.,  loc.  cit.  m.  I.  —  S.  Thom., 
hic  a.  3;  S.  I.  q.  20.  a.  2.  ad  2.  —  B.  Albert..  S.  loc  cit.  quaest. 
incid.  2.  —  Pelr.  a  Tar.,  hic  q.  I.  a.  3.  —  Uichard.  a  Med., 
hic  a.  I.  q.  2.  —  Durund.,  de  hac  et  2  scqq.  qq.  hic  q.  unica. 
—  Dionys.  Carlh.  el  Bicl ,  de  hac  aliisque  huius  dist.  qq.  hic 
((.  unica. 

III.  In  seq.  (2.)  quaeslione  solutio  fltper  disUncUonem  c - 


muniter  receplara  inter  diiecUonem  generalem,  qua  Deus  vull 
bonum  quodcumque  ordinis  naturalis ,  et  dilectioncm  specin- 
letn,  qua  aliquibus  vult  bona  ordinis  supernaturalis  (cfr.  solut. 
ad  l.i.  —  Notanda  est  solut.  ad  2,  qua  explicanlur  prindpia 
communitcr  rcccpla,  quod  amor  Dei  sit  effectirus,  non  affecti- 
vus,  et  quod  ipse  causet  bonitatem  in  rebus,  dum  amor  no- 
ster  causatur  a  bonitate  io  rebus.  Aiiamen  adrem  dicitDionys. 
Carth.  i  hic  q.  unica,  in  fine) :  ■  Nihilominus  sub  correctione 
existimo,  quod  amor  ei  caritas  lam  vere  et  proprie  eompelunt 
Dco,  sicut  sapientiii  el  scieniia,  et  diligere,  sicui  scire...  >i  dc 
ratione  diiecUonis  seu  amoris  sit  aflTectio,  sc(|iii  vldetur,  quod 
dileeiio  Dei  ad  creaturaa  sit  vere  affectiva ,  siciu  et  voliUva  »  etc. 
Quae  verba  conccdi  possunt,  si  intelliguntur  secundum  doclri- 
nam  S.  Thomac  ,  S.   I.  q.  20.  a.    I.  in  corp.  el  ad    I.  2. 

De  hac  quaesUone  specialiter  tractant:  S.  Thom.,  hi''  a.  2: 
s.  loc.  cii.  a.  2.  —  Pelr,  a  Tar.,  hic  q.  I.  a.  2.  —  Richard.  a 
Med.,  hic  a.  I.  ij.  I. 

IV.  Do  •'!.  quaesUone:  AJex,  llal.,  loc.  ciL  m.  .i.  —  Scot., 
in  utroque  Scripto  hic  q.  unica.  — S.  Thora.,  hic  a.  »;  S.  loc 
cii.  a.  3.  —  B.  Albert.,  S.  loc.  cit.  q.  incid.  3.  —  Petr.  a  Tar  . 
hic  i|.  2.  a.  2. 


QUAESTIO  II. 

Utrum  Deus  omnes  creaturas  diligat  generaliter. 

Secundo  quaeritur,  utrum  Ueus  omnes  diligal  ±  liem.  Genesis  primo*:    VidU  Deus  euncta 

generaliter.  Kt  quod  sic.  videtar.  quae  fecerat,  et  erant  valde  bona;  <^\  snmmnm 

I.  Sapienliae  nndecimo8:  Diligis  omnia,  Do-  Bonnm  oon  potest  non  ditigere  bona :  ergo  Deusdi- 

mtnb.mine,  et  nihil  odisti  eorum  quae  fecisti.  Nihil  hoc  ligil  omnem  creaturam. 

expressius  dici  potest.  ;>-  Item,  omne  quod  factu si.  a  Deofactom 


1  Hic  c.  I.  —  in  iniiio  solut.  pro  copula  amantis  et amati 
codd.  U  Z  copula  amantis  cum  amaio. 

■  Pro  potett  esse  codd.  A  N  dicitur.  Mox  pro  res  est  wi 
kabitu  non  paud  codd.  et  edd.  I,  2  res est habitu. 


1  Vidc  l.  Sent.  (I.   15. 


1- 


A  August.,  I.  de  Doctr.  chrisl.  c.  32.  n.  38:  Sed  [Deus] 
neque  sic  uUtur  ut  nos;  nam  nos  res,  qulbus  uUmur,  ad  Id 
referimus,  ul   D''i  bonitate  perfruamur;   Deus  vero  ad  suam 


bonitatera  usum  nostram  referl    Qula  enlm  bonus  est,  sun 

■I  in  quantura  sumus,  bonl   ra -...  Ille  Igftui   usus,   qul  dt- 

citur  Dei,  quo  nobis  uUtur,  non  nd  eius,  sed  id  nostram 
lllatem  refertur,  ad  elus  nulem  lantummodo  bonltatem. 
Vera    15:  Diligls  enlm  omnia  qttne  lunt,  el  nihil  et 
Ven    ti.  —  in  uiiiinri  pro  bona  <<«\   /.  ea  '/»'(-• 
rnlilc  bona. 


700 


SENTENTIARUM  IJIJ.  III. 


estj  Deus  autem  nihil  facil  nisi  rolens;  sed  velle 
bonum,  hoc  est  amare  ' :  ergo  rrihil  procedit  a  Deo. 
quod  noD  ametur  ab  ipso:  si  ergo  omnia  ;i  Deo  ex- 
tiint,  videtur,  quod  omnia  a  Deo  diligantur. 

4.  Itein,  amor  est  donuni,  in  qno  oinnia  alia 
donantur 2 ;  sed  nullum  creatum  est,  quod  non  su- 
scipiat  influentiam  divinae  Hberalitatis :  si  igitur  hu- 
iusmodi  influentiae  communicatio  non  est  nisi  me- 
diante  dilectione.  videtur,  quod  dilectio  Dei  sit  re- 
spectu  oinnis  creaturae. 

.'i.  Item,  omnia  exoptant  sumnmni  Bonum,  se- 
cunduni  quod  dicit  Boethius,  et  Dionysius  3;  sed  tunc 
Deus  dicitur  diligere  creaturam  aliquam  ,  quando 
illam  ad  se  convertit  per  dilectionem  —  magis  enim 
dicitur  diligere  effectu  quam  affectu  —  ergo  vide- 
tur,  quod  dileclio  Dei  se  extendat  ad  omne  creatum. 

Sed  contra  :  1.  Cum  Deus  sit  summa  caritas , 
Ad  opposi- omne  quod  diligit  ex  caritate  diligit;  sed  ex  caritate 
non  sunt  diligenda  nisi  tria  diligibilium  genera.  vi- 
delicet  Deus  et  spiritus  rationalis  et  corpus  huma- 
num,  secundum  quod  dicil  Augustinus4:  ergo  non 
videtur,  quod  Deus  diligat  omnem  creaturam. 

2.  Item,  «  amor,  sicut  dicit  Hugo  de  sancto  Vi- 
ctore5,  transformat  amantem  in  amatum  »;  et  quanto 
perfeclior  est  amor,  tanto  magis  conformat  unum  al- 
teri:  cum  igitur  amor  Dei  sit  perfectissimus,  nihil 
diligit,  nisi  quod  est  ei  conformabile  per  se ;  hoc 
autem  non  est  nisi  creatura  rationalis,  quae  facta 
est  ad  imaginem  suam:  ergo  videtur,  quod  Deus 
non  diligat  omnein  creaturam,  sed  solum  ratio- 
nalem. 

3.  Ilem.  videtur,  quod  non  omuem  rationalem 
diligat:  quia  quidam  sunt  reprobi  et  quidam  electi, 
quidam  boni  et  quidam  mali ;  sed  impios  et  repro- 
bos  non  diligit,  secundum  quod  scribitur  Malachiae 
primo6:  lacob  dilexi ,  Esau  autem  odio  habui;  et 
Sapientiae  decimo  quarlo:  Similiter  abominabilis  est 
Deo  impius  et  impietas  eius :  si  ergo  Deus  non  di- 
ligit  impielalem,  videtnr,  quod  non  diligat  impios: 
non  ergo  diligil  oinnes  et  singulos. 

4.  Item,  dilectio  est  ratio  electionis ' ,  ergo  illos 
solum  Deus  diligit,  quos  ab  aeterno  elegit;  sed  non 
elegit  omnes  indifferenter:  ergo  non  dilexit  omnes 
generaliter. 


:i.  Item,  diligere  est  velle  bonnm  \  ergo  illos 
tantum  diligit,  quibus  vult  bonuui;  sed  cuirumqu» 
vult  bontun.  facit  bonum:  ergo  illos  tantum  diligit 
Deus,  quibus  bona  facit.  Sed  danmatis  facit  multa 
mala:  ergo  videlur.  quod  polius  eos  odiat.  quam 
diligat :  non  ergo  diligit  generaliter  omnem  crea- 
turam. 

C0NCLUSI0. 

Dilectio  Dei  quoad  e/fectum   naturae  est  omnibus 

communis  et  generalis,  sed  quoad  effeclum  gra- 
iiae  est  specialis. 

Respondeo  :  Ad  buius  intelligenliain  esl  notan- 
duin ,  quod  Deus  non  dicitur  creaturam  diligere  ra- 
tione  affeclionis  animi ,  sed  ratione  communica-  Axio 
tionis  alicuius  boni ,  ita  quod  dilectio  Dei  potius 
dicitur  esse  dilectio  effectus  quam  affectus 9.  Commu- 
nicalio  autem  bonitatis  divinae  attendilur  in  duplici 
genere  effectus,  videlicet  in  effectibus  naturae  et  Dist 
effectibus  gratiae;  et  effeclus  naturae  omnibus  est 
communis,  effectus  vero  gratiae  non.  —  Hinc  est, 
quod  dileclio  Dei  quantum  ad  efieclum  naturae  est  com 
omnibus  communis  et  generalis;  et  secundum  hanc  l0 
dicitur  diligere  omnem  creaturam.  Quantum  autem 
ad  effectum  gratiae  est  specialis;  et  quantum  ad  co« 
istum  quosdam  diligit,  quosdam  odit,  quia  quidam 
habent  in  se  effeclum  gratiae,  quidam  defectum  cul- 
pae  et  poenae.  —  Rationes  ergo  omnes ,  quae  indu- 
cuntur  ad  primam  partem  et  probant,  Deum  omnem 
crealuram  diligere,  quia  probant  de  dilectione  "  com- 
■muni ,  quae  atlenditur  quantum  ad  cominunicatio- 
nem  boni  generalis,  utpole  bonitatis  naturalis,  ve- 
rum  concludunt;  et  ideo  concedendae  sunt. 

1.  Ad  illud  vero  quod  primo  obiicitur  in    con-sou 
trarium,  quod  Deus  omnia  quae  diligit,  ex  caritate  pos 
diligit;  dicendum.  quod  hoc  dupliciter  potesl  inlel- Dopi 
ligi:  aul  ita,  quod  haec  praeposilio  ex  '•  dicat  habi- 
tudinem  principii  motivi  et  productivi  respectu  ef- 
fectus  creati ;  et  sic  omnia  quae  diligit,  ex  caritate 
diligit  —  caritas  enim  Dei  principium  est  omnium 
effecluuin,  quos  producit  —  aut  ita,  quod  non  soluii! 
dicat    habitudinem   principii  producentis ,    verum 


1  Vide  verba  Aristot.,  supra  pag  57  i,  nola  5.  allata. 

•  Cfr.  1.  Sent.  d.  18.  q.  I.  —  Quoad  minorem  cfr.  liber 
de  Causis,  projjos.  I.  18.  et  20.  —  Ppst  omnia  alia  codd.  AN 
PS  bb  subiiciunt  dona. 

3  Boeth.,  III.  de  Consol.  prosa  I  I  ;  Dionys.,  de  Div.  Noni. 
>•.  i.  §  10,  ubi  etiam  haec  legunlur,  quibus  illuslratur  minor: 
Possunm>  autem  fiducialirer  et  veraciter  dicere,  quod  Deus, 
qui  cst  omnium  causa ,  propler  suae  bonitatis  excessum  amat 
omnia  et  perficit  omnia  et  conlinet  et  ad  se  converlit;  et  est 
divinus  amor  bonus  boni  propter  bonum  elc.  (Versio  abbatis 
Vercellens.). 

4  Colligitur  ex  1.  de  Doctr.  chrisl.  c.  23.  n.  22,  de  quo 
videsis  supra  lit.  Magistri,  d.  XXVIII.  c.  I,  et  ibid.  Comment. 
q.  i.  et  6. 

5  De  Anln  animae.  Vide  tom.  II.  pag.   t,  nota  8. 


6  Vers.  2.  seq.  —  Locus  libri  Sapientiae  est  I  i,  9:  Simi- 
liter  auteni  odio  sunl  Deo  impius  elc.  —  Circa  finem  arg.  pro 
diUgnt  multi  codd.  diligit. 

7  Cfr.  I.  Sent.  d.  '»0.  a.  3.  q.   I.  fundam.  i. 

8  Vide  verba  Arislol.,  supra  |>ag.  571,  nota  5.  allata.  — 
Subindc  post  diligit  cod.  Z  su|)|)let  Deus. 

0  Vide  liic  lii.  Magistri,  c.  3.  —  Paulo  superius  cdd.  omit- 
tunt  animi.  \ 

10  Cod.  Z  secundum  hunc  modum.  Paulo  inferius  idem  cod; 
etiam  et  quantum  ad  isium  modum. 

11  Cod.  Z  subiungit  Dei. 

'•  Priscian.,  XIV.  Grammat.  c.  3,  de  praepositionc  ex  dicit, 
quod  «pio  causali  coniunctione  potest  accipi,  ut  ex  insidiis 
iltius  hoc  patior,  i.  e.  insidiarum  illius  causa  ».  —  Aliquanto 
inferius  pro  suprema  cod.  Z  summa. 


DIST.  XXXII.  ART.  UNICUS  QUAEST.  III. 


rnl 


etiam  exemplaris  repraesentantis ;  et  sic  solum  il- 
los  ex  caritate  diligit,  quibus  communicat  caritatem 
creatam,  cuius  illa  suprema  caritas  est   exemplar. 

.ndnm.  Nam  caritas  increata  est  exemplar  caritatis  creatae 
sub  ratione  caritatis;  aliorum  vero  non  est  exem- 
plar  sub  hac  ratione.  Cum  ergo  dicitur,  qnod  solum 
tria  sunt  diligenda  ex  caritate;  hoc  non  dicitur,  se- 
cundum  quod  ex  dicit  solum  habitudinem  principii 
moventis  et  imperanlis ,  sed  proul  dicit  habitudinem 
formalis  et  elicientis;  et  sic  non  potest  coneludi , 
quod  Deus  non  diligat  omnem  creaturam  se  ipso , 
qui  est  carilas  summa ,  ex  qua  procedunt  omnia 
bona  creata. 

2.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  amor  trans- 
format  amantem  in  amatum;  dicendum,  quod  illud 
verum  est  de  amore  affectionis ,  qui  facit  in  alte- 

indom.  rum  tendere;  sed  amor  divinus  non  esl  amor  affe- 
ctionis  inelinans  ad  alterum ,  sed  polius  alia  iucli- 
nans  et  trahens  ad  se  ipsum.  Unde  amor  divinus 
potius  transformat  et  conformat  amata  ipsi  auianti 
quam  e  converso.  Secundum  autem  quod  duplex  est 

L  cnn-conformatio  ipsarum  rerum  ad  Deum ,  videlicet  se- 

i  tin. 


cundum  similitudinem  vestigii  et  secundum  s<ynili- 
tudinem  expressam,  quae  est  ratio  imagwis1;  sic 
dilectio  Dei  potest  dupliciter  accipi ,  ut  praedictum 
fuil,  videlicet  generaUlcr,  et  sic  non  connotat  ibi 
nisi  quandam  generalem  assimilationem :  et  sp 
liter,  et  sic  connotat  qnandam  expressam  onitio- 
nem.  Et  ideo  prima  dileetio  est  respeclu  omnis  ere  - 
lurae;  secunda  vero  non  est  nisi  eios  creatnrae,  coi 
Deus  eommunicat  caritatem,  iia  qood  per  caritatem 
illam  adhaeret  Deo  uniune  permaxima .  ul  sic  per 
caritatem  in  Deo  maneat ,  et  Deus  in  eo\ 

3.  4.  "i.  Ad  tria  vero  sequentia ,  qnae  opponun- 
tur,  quibus  ostenditur,  quod  Deus  non  diligil  malos; 
unica  est  responsio :  quia  procedunt  de  dilectione 
speciali,  non  de  generali.  Et  quantum  ad  illam  di- 
lectionem  spccialem  veriiiii  est,  quod  Deus  non  di- 
ligit  malos  et  reprobos,  iinmo  potius  odit,  quia  non 
habent  in  se  gratiam,  sed  culpam;  quantum  vero  ad 
naturam  non  odit,  sed  diligit,  quia  solem  suum 
super  bonos  et  malos  oriri  facit3.  Kt  per  boc  po- 
lest  ad  tria  ultima  responderi. 


QUAESTIO  III. 
Ulrum  Deus  diligat  omnes  creaturas  aequaliter. 


d  posi 
u. 


! 


Tertio  quaeritur.  utrum  Deus  diligat  omnes  ae- 
qualiter.  Et  quod  sic,  videtur. 

1.  Sapienliae  sexto':  PusiUum et  magnum  ipse 
fecit,  el  aequaliter  estei  cura  deomnibus;  sed  eo 
modo  diligit,  quo  modo  est  ei  cura:  ergo  videtur. 
quod   omnes  aequaliter  diligat. 

2.  Item,  secundum  quod  dicit  Philosophus  *, 
a  primum  uno  modo  se  habet  ad  omnia»;  sed  Deum 
diligere  creaturam  hoc  est  Deum  aliquo  modo  ad 
creaturam  se  habere :  ergo  si  uniformiter  se  habet 
ad  omnia,  uniformiter  et  aequaliler  se  habel  ad  ea: 
non  ergo  diligit  unam  magis  quam  aliam. 

3.  Item.  eadein  dileetione,  qua  Pater  diligit  Fi- 
lium.  diligit  creaturam*;  sed  dileetio.  qua  diligit 
Filium.  est  dilectio  permaxima:  ergo  omnem  crea- 
turain  diligil  dilectione  summa.  Si  ergo  in  summo 
noii  esl  ponere  magis  el  minus,  sed  solura  aequale; 
viiletur.  qood  oinneni  creaturam  diligal  aequaltter. 

4.  Item,  sicul  1)*mis  cognoscil  creatnras,  ita  di- 
ligil  :;  sed  omnes  creaturas  cognoscil  aequaliler,  non 
magis  unain  qoam  alteram:  ergo  omnes  aequaliter 


diligit. 


3.  Ilem,  sieut  limpiditas  cognitionis  facil  ad 
eius  nobilitalem,  sic  magnitudo  dilectionis  facil  ad 
eius  commendationem  *:  sed  quia  eognitio  Dei 
nobilissima.  omnein  ereaturam  limpidissime  cogno- 
seit :  ergo  similiter.  cum  dilectio  Dei  sil  excellen- 
tissiina,  oinnein  creaturam  maxime  diligit:  ergo  >i  in 
maximo  non  est  ponere  magis  et  minus,  videtur, 
quod  aequaliter  amet  cuncta  quae  diligit 

Sed  contra:  1.  Augustinus  dicit,  el  babelur  inFandamenu. 
littera":  « Quis  digne  exprimat,  quautum  Deus  di- 
ligat  membra  unigeniti  Fiiii  sui,  et  quanto  amplins 
ipsum  Unigenitum»?  si  igitur  amplius  diligit  ipsum 
Unigenitum  qnam  ipsius  membra,  videtor,  quod  n<>ii 
omnia  aeqnaliter  diligat. 

^.  Item,  Deus  diligit  bonum,  quia  bonum,  ei 
magis  bonum  magis  diligii1':  sed  non  omnia  sunl 
qualiter  bona:  ergo  non  omnia  suot  a  Deo  aequaii- 
ter  diieeta. 

3.  Item.  earitas  nostra  esl  ordinala  " :  si  e 
ordo  ist  .1»'  eins  complemento,  videtur  multo  for- 
liu-.  quod  caritatis  snmmae  el  increatae  ^t  res  di- 
ligere  nrdinate,  cum  illn  sitexemplar  caritatis  ci 


1  Gfr,  l.  Sent.  d.  '?.  i>   I.  f|.  -2.  in  Bne.  —  Paulo  inferius  pro 
ei  s/i-  cod.   \  et  secwidum  hoc.  Defnde  pro  unitionem  cod.  <» 

Uionem ,  Vat.  unionetn. 

2  Eplst.  I.  loan.  I,    16:  Deua  coritas  ratetc.  —  ?routtic 
cod.  \   K  ;i  9ei  unda  mnnu)  rt  ric. 

3  M.aih.  :;.  i'i.  —  Deinde  edd.  ri  per  /"«•  /"'/<■/  «<l  tria 
ultitna  responsio.  —  Vide  achoiion  ad  praecedenlem  quaest. 

4  Vers.  ^.  —  Superii  a  i»>-;i  omnes  Vat.  nddll  creaUwas 

■"•  \iirior  lihri  de Causis,  propos.  i'>;  ipsa  verba  vide  pog. 
nola  T. 


•  Vlds  liii'  lit  Magistri,  <■.  I.  —  ln  flne  arg.   pi 
innlii  codd.  ditigit. 

7  ijui.i ,  ni  Mipra  il.  ai.  •>    '■  'i  i  mnd  im 
riio  Bequitui  cognltionem. 

8  Viilc  supra  d.  30.  <;  6.  ad 

'  ih<-  c-.  i.  —  in  Bne  srg.  pro  dUiaai 
iliinjit 

1 '  cir   supi  v 

'•  Vlde  Mi|n.i  o.  -i'K  q.  I. 


■<)-_> 


SENTENTIARUM  LU5.  Ili. 


tae:,si  ergo  Deus  diligit  res  ordinate,  videtur,  quod 
iion  aequaliter. 

\.  Itein,  secunduin  quod  Deus  diligit,  secun- 
dum  hoc  dona  sua  distribuil;  sed  non  omnibus  ae- 
qualiter  dona  sua  distribuit:  ergo  non  omnes  aequa- 
liter  diligit \ 

'■').  ltem,  si  aequaliter  omnes  diligeret,  aequa- 
liter  omnibus  propitius  esset;  sed  non  aequaliter 
omnibus  propitialur,  immo  cui  vult  miseretur ,  et 
quem  vult  indurat-:  ergo  non  aequaliter  diligit 
omnes  creaturas. 

CONCLUSIO. 

Deu.s  diligit  omnes  aequali  dilectione,  si  ea  sumi- 
lur  secundum  essentiam ,  sive  actum  volendi; 
non  vero ,  si  sumitur  secundum  efjlcaciam , 
sive  bonum  volilum. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  de  dilectione  Dei 

est  loqui   dupliciter,  videlicet  secundum  essentiam 

Distinctio.  et    secundum    ejjlcaciam  3 ;  sive   secundum    actum 

essentialem  et  secundum  effectum  consequentem.  Si 

loquamur  de  dilectione  quantum  ad  essentiam  sive 

conciusio  i.  quantum  ad  actum  essentialem  ;  sic  non  tantum 
aequaii  dilectione  diligit  omnia;  immo  tantum  uno 
et  eodem  actu  simplici  et  indivisibili,  nullo  variato, 
nullo  multiplicato,  qui  quidem  est  divina  usia  \  dili- 
git  se  et  omnia  alia.  —  Si  vero  loquamur  de  dile- 
ctione  quanlum  ad  efjicaciam  sive  quantum  ad  ef- 

concinsio  _.  fectum  consequentem ;  sic,  cum  effectus  ab  ipsa  di- 
lectione  Dei  procedentes  sint  ordinati  et  sese  exce- 
dentes,  dicere  est,  quod  Deus  non  omnes  creaturas 
diligit  aequaliter. 

Aliter  potest  dici  et  quasi  in  idem  redit,  quod 

Aiiaviaadcum  diligere  idem  sit  quod  velle  bonum  5,  aequali- 

bandnm.0"  tas  dilectionis  potest  attendi  dupliciter:  aut  ex  parle 

actus  volendi,  aut  ex  parte  boni  voliti.  Si  ex  parle 

concinsio  3.  actus  volendi,  sic  omnia  diligit  aequaliler,  quia  non 
magis  intense  vult  Deus  bonum  alicui  rei  quam  al- 
teri ,  immo  ipso 6  summo  amore  suo  vnlt  bonum  cui- 

concinsioi.  cumque  vult.  —  Si  autem  ex  parte  boni  voliti,  sic, 
cum  maius  bonum  velit  uni  quam  alteri ,  non  est 
dicere,  quod  omnia  diligat  aequaliter,  sed  quaedam 
maxime,  quaedam  vero  minime,  secundum  quod 
vult  communicare  alicui  bonum   parvum,   vel   ma- 


gnum.  vel  maximum.  —  L:t  quia  secundum  istam 
viam  procedunt  rationes  ostendenle>.  qood  Deus  non 
diligit  onmia  aequaliter,  sicut  aspicienli  patet;  ideo 
sunt  concedendae.  —  Verumtamen  illa  ratio.  quae  a< 
suinta  est  ex  ordine  caritatis  nostrae ,  non  valet." 
quia  dilectio  nostra  diversis  motibus  movetur  circa 
diversa  diligibilia,  qui  possunt  esse  intensi  et  re- 
missi;  non  sic  autem  est  ex  parte  Dei. 

1.  Ad  illud  vero  quod  obiicitur  de   Sapientiae  soi 
sexto,  quod  aequaliter  est  ei  cura  de  omnibus;  di- po' 
cendurn,  quod  aequalitas  illa  non  excludit  ordina- 
tam  boni  communicationem ,  sed  excludit  persona-  xo 
rum  acceptionem ,  quae  quidem  est  inaequalitas  non 
solum  deficiens  ab  unitate  aequalitalis ,  verum  etiam 

a  pulcritudine  ordinis;  et   ideo  reprehensibilis  est 
nec  habet  in  Deo  reperiri 7. 

2.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  prima  causa 
uno  modo  se  habet  ad  omnia ;  dicendum ,  quod  il- 
lud  verum  est  quantum  ad  id  quod  est  ex  parle  Dei ;  xo 
sed  tamen  creaturae,  sicut  ipse  8  dicit,  non  unifor- 
miter  se  habent  ad  ipsum;  et  quoniam  diligere  Dei 
non  tantum  dicit,  quod  est  ex  parte  ipsius,  sed  etiam 
effeetum  creatum:  hiric  est,  quod  ratione  illius  potest 
attendi  inaequalitas. 

3.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  eadem  dile- 
ctione  diligit  Deus  Filium  suum  et  creaturam;  dicen- 
dum ,  quod  quamvis  dilectio  sit  eadem  quantum  ad 
rationem  principalis  signifwati,  tamen  connotatum9 
est  aliud  et  aliud.  Nam  cum  dicit,  quod  diligit  Fi- 
lium ,  non  connotatur  ibi  aliquod  bonum  creatum  , 
immo  notatur  communicatio  Boni  summi  et  infiniti: 
cum  vero  dicitur,  quod  diligit  creaturam,  connola- 
tur  communicatio  boni  creati  et  finiti ;  et  ex  hac 
parte  dictum  est,  quod  inaequalitas  potest  attendi. 

4.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  sicut  cogno- 
scit,  sic  diligil;  dicendum,  quod  si  diligere  accipia- 
tur  pro  ipso  diligendi  aclu;  sic  veritatem  habet, 
quia  idem  est  Deo  10  diligere  et  cognoscere.  Si  vero 
pro  connotato  effectu,  sic  non  habet  veritatem,  quia 
cognoscere  non  connotat  effectum,  sicut  diligere.  El 
ideo  non  potest  attendi  gradus  et  ordo  in  cogni- 
tione  Dei  ralione  connotati,  secundum  quod  in  di- 
lectione  ". 

o.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  de  perfectione 
et  nobilitate  dilectionis  est  magnitudo  sive  immensi- 


1  Cfr.  hic  lit.  Magistri ,  c.  2.  seq. 

2  Rom.  9,  18. 

3  Magister  hic  c.  3.  secundum  efjicientiam.  lnlerius  cod.  Z 
bis  post  de  dilectione  subdit  Dei. 

*  L't  dicit  Magister  hic  in  lil.  c.  I.  —  Pro  nullo  variato, 
niillo  iitultiplicato  codd.  U  Z  nullo  modo  variato ,  nullo  modo 
multiplicato,  et  proxime  post  pro  qui  quidem ,  ut  scriptum  est  in 
cod.  A  U  aa  bb,  a!ii  codd.  et  edd.  quae  [dilectio,  ut  .Mogister  ait 
loc.  cit.]  quidem.  Paulo  inferius  pro  dicere  est  edd.  dicendum  est. 

5  Vide  supra  pag.  574,  nota  5. 

6  Cod.  A  in  ipso. 

7  Quare  ibid.  v.  8.  dicitur:  Non  enim  sublrahet  personam 
cuiusquam  Deus,  nec  verebitur  magnitudinem  cuiusquam;  quo- 
niam  pusillum  et  magnum  etc. 


8  Auctor  libri  de  Causis,  propos.  24:  Causa  prima  existit  in 
omnibus  rebus  secundum  unam  dispositionem,  sed  res  omne? 
non  exismnt  in  causa  prima  secundum  unam  dispositionem.  Quod 
est:  quia,  quamvis  causa  prima  oxisiat  in  rebus  omnibus,  tamen 
unaquaeque  res  recipit  eam  secundum  suae  potentiae  mo- 
dum  elc.  Et  propos.  20 :  Prima  enim  bonitas  inQuit  bonitaies 
supra  res  omnes  influxione  una ,  verumtamen  unaquaeque  rerum 
recipit  ex  illa  influxione  secundum  modum  suae  virtutis  et 
sui  esse. 

9  Cod.  X  quantttm  tamen  ad  connotatum.  Post  ditcctio  cod. 
A  supplet  Dei.  Pro  ullimo  connotatur  multi  codd.  notatur. 

10  Vat.  in  Deo. 

11  Cfr.  supra  q.   I.  in  corp.  ad  fundam.  5. 


DIST.  XXXII.  AHT.  UNICUS  QUAEST.  IV. 


'03 


tas,  sicut  de  perfectione  cognitionis  est  ipsa  limpi- 
ditas:  dicendum ,  quod  verum  est,  quaiitum  est  ex 
parle  ipsius  actus  diligendi ;  unde  unuinquodque  l 
ndum.  diligit  Deus  dilectione  permaxima,  nec  magis  dele- 
ctatur  Deus  in  dileclione  unius  quam  in  dilectione 
alterius.  Deus  enim  in  diligendo  se  ipsum  et  se 
ipso  fruendo  diligit  cetera ,  ita  quod  omnia  dili- 
gendo  se  ipso  fruitur  et  summe  in  se  ipso  delecta- 


lur;  hac  tamen  dileclione  maxima  el  summa   qni- 
busdam  commonicat  maiora  hona.   quibusdam   mi- 

nora.  1'nde  sicut  dilectio  Dei  in  se  est  fruitio,  ips 
t.nnen  rclala  ad  crealuram  potest  dici  usus  ratione 
connotati2;  sic .  quamvis   in  st  sit  suinin;i .  rati 
tamen  effectus  connolati  eontingil  dici.aliquid  plu9, 
aliquid  minus  ab  eo  diligi 3. 


QUAESTIO  IV. 
Utrum  Deus  magis  diligat  hominem  quam  Angelum,  an  e  converso. 


Quarto  quaeritur,  utruin  Deus  magis  diligat  ho- 
minem  quam  Angelum ,  an  e  converso.  Et  quod  ma- 
gis  Angelum .  videtur: 

1.  Qnia  tanto  aliquis  est  Deo  amahilior,  quanto 
pposi-  est  ipsi  similior:  si  ergo  natura  angelica  est  Deo  si- 

m. 

milior  quam  humana  \  videtur.  qnod  ab  eo  sit  ma- 
gis  dilecla. 

2.  Item,  maior  dilectio  el  minor  attenditur  se- 
iiindum  maiorem  et  minorem  communiealionem  di- 
vinae  liberalitatis ;  sed  Deus  pro  uno  solo  motu 
Angelum  glorificavit  5,  quod  non  facit  hominibus : 
ergo  exslitit  eis  liberalior  quam  nobis:  igitnr  magis 
diligit  genus  angelicum  quam  humanum. 

3.  Item,  Angeli  magis  diligunl  Deum  quam  nos, 
pro  eo  quod  nullam  habent  retardalionem,  qua 
praepediantur.  ne  totafiter  possint  tendere  in  Deum: 
ergo  si  Dens  magis  diligit  magis  se  diiigentes  G,  vi- 
detur,  quod  magis  diligat  Angelos  quam  homines. 

4.  ltem,  Angeli  sunt  mediatores  inter  nos  et 
Deum.  secumlum  quod  vult  Augustinus  octavo  de 
Civitate  Dei 7 ;  sed  medium  magis  unitur  extremo 
et  ei  est  familiarius,  quam  unum  extremum  respectu 
allerius:  ergo  videtur,  quod  Deus  magis  diligal  An- 
gelos  quam  hommes. 

Sed  contra:  I.  Ad  Hebraeos  secundo8:  Nus- 
iMou.ijuam  Angelos  apprehcndit ,  sed  semen  Abrahac; 
sed  illud  fuit  potissimum  signura  dileclionis  et  fa- 
miliaritalis  divinae.  quod  assumeret  naturam  crea- 
tam  in  unitalem  personae  suae:  ergo  videtur,  quod 
magis  dilexerit  humanam   naturain  quam  angelicam. 

-2.  llem,  loannis  decimo  quinto":  Maiorcm  ca- 
rilatcm  nemo  habet  etc. ;  sed  Deus  posuit  animam 
Miam  pro  hominibiis.  non  posuit  eam  pro  Angehs: 
WgO  magis  homines  quam  Angclos  dilexit. 

■\.  Item,  illam  naluram  magis  Deus  diligit,  quam 


in  altiori  gradu  honoris  constituit;  sed  Dens  huma- 

nam    naturam  in  utroque  sexu  angelicis   spiritibus 
superposuit.  videlicet  Christum  et  eius  nobilissimam 

Malrem:  ergo  videtur,quod  Immanam  naturam  ma- 
gis  diligat  et  magis  dilexeril. 

4.  Item,  magis  diligit  quis  aliquem,  cum  dili- 
git  enm  in  slatu  amicitiae  et  inimicitiae,  quam  so- 
lum  cum  diligit  in  statu  amicitiae:  sed  Deus  h:i- 
manum  genus  diligit  in  slatu  amiciliae  et  iu  statu 
inimiciliae,  quia.  cum  essemus  peccatores  et  ini- 
mici  Dei,  dilexit  nos  ,0,  Angelos  vero  malos  nec  di- 
lexil  nec  diligit:  ergo  videtur,  quod  prae  Angelis 
genus  humanuni  dilexerit. 

CONCLUSIO. 

Lofjucndo  de   dilcctionc    Dci  quoad  effectum    con- 
ditionis,   Deus   magis   dilexit    Angelos  qu< 

genus  humanum;  sed  alilcr  rationabililer  dic\ 
potest  quoad  cjfectum  reparalionis  et  secundum 
statum  finalem. 

Respondfx):  Dicendum.  quod  cnm  Deus  dicatur 
diligere  creaturas   effeclu.   secundum  quod  duplex  nopiei  es«- 
est  effeetus  prmcipalis  Dei   respectu   crealurae  ra-*awiioBii 
tionalis,  secundnm  hoc  potcst  dilectio  Dei  maior  et 
minor  dupliciler  considerari.  Kst  eniro  effectus  con- 
ditionis  et  effectus  reparationis.  Kl  in  efiectu  condi- 
tionis  praecipue  manifestatur  Dci  potentia .  in  eflfe- 
ctu   repardtionis  praecipue  manifestatur  Dei  m 
ricordia  .   in   utroque  autem  manifestatur  Dei  sa- 
pienlia. 

Si  ergo  loquamur  de  dileclione  Dei  quantum  ad 
(Tlfcium  conditionis ,   sic   magis  diiexil   \ngclos 1!.  ».-•,.    i 
quia  meliora  contulit  eis  naturalia  e1  magis  poten- 


1  Codd.  a  U  unumquemque.  Mox  po<.i  Detu  enim  plures 
codd.  omiiiunl  in.  Miquanto  inforiua  pro  delectatw;  hac  Utmen 
V;ii.  delectat,  attamen.  Delnde  pro  nuriora  bona  cod.  1)1»  magna 
bona,  multi  alii  codd.  el  edd.  I,  i  magis  bona. 

-  Cfr.  supra  q.  I.  ad  5.  —  In  Bne  solut  pi<>  contmgii  <l"i 
eod.  G  conUngit  dicere,  et  deln  pi>>i  ultimum  vtirbum  (diligij 
i  od.  k  odtexii  el  pateni  obiecia. 

3  Vide  schollon  sd  I.  hulus  artlcull  quaest. 

*  Vlde  verba  Gregorii,  suprn  pag.  39,  nota  1   allala. 

5  Cfr.  II.  Smi.  lii.  Maglslri,  d.  III.  c.  i:  Ibid.  Comment. 
p.  II.  a.  i.  i|.  -2.  el  (I.  '*.  ;i.  I.  q.  I.  se  |. 


'■  Prov.  B,  17:  Ego  dillgentes  me  dlllgo. 

'  Cap.  26,  ulii  s.  Doctor  non  obscure  Innull,  \> 
noa  esae  mfra  Deum  <■!  ntpra  bomlnem,  noaque  per  Bdem  pro 
pius  od  eos  accedere,  «  si  ;ili  lllo  noa  larl  beatoa,  ■  qu< 
ipsi  r.icti  sunt,  tii.nn  ipsis  faventibiu,  credfrous». 

8  Vers.  16.  Cfr.  sunra  d.  '2.  a.  I.  q.  i.        Paulo  Infcrius 
pro  naturam  creatam  cod.  «,»  naturam  humanam. 

■■  Vers.  13. 

i«  Rcspidtur  Rooi  1,3  seqq.  Cfr.  supra  d.  30.  q   6 

11   Cod.   /•  BUppiel   <i)i<nn   homih 


m 


SENTENTIARUM  LIB.  III. 


tes  eos  fecit,  et  io  eis  magis  mauifestatnr  divina 
potentia.  -  Si  autem  loquamur  quaotam  ad  effe- 
concio.ios.ctum  reparationis ,  sic  magis  dilexil  bomioes  quam 
\ngelos,  quooiam  Angelos  deseruit.  sed  hommes 
relevavit.  Et  sic  patet,  quod  secundum  diversos  ef- 
fectus  homo  et  \ngelus  in  dilectione  Dei  mutuo  se 

excedant. 

Si  autem  quaeras ,  quae  istarnm    dilectionum 
aiagis  excedat    reliquam:  tunc  respondendum    est, 
Dnpiex «-  quod  est  loqui  de  excessu  dilectionis  ut  nunc,  vel 
£ d"e"  simpliciter,  sive  secundum  statum  praesentem,  vel 
secundum  statum  fmakm.  Si  loquamur  de  excessu 
conciusio.3.  dilectionis  secundum    statum   praesentem;  sic  con- 
cedendum  est.  quod  magis  diligii  Angelos  quam  ho- 
niiues.  Si  vero   loquamur   secundum  statum  finalis 
M^ok.gratiaei,   in  quo  erit  reparatio   consummata;  sic 
videtur  satis   rationabiliter   posse   dici,  quod  magis 
diligat  homines.  De  pluribus  enim  habel.it  homo  in 
paradiso,  unde  gratus  et  devotus  existat  Deo,  quam 
angelicus  ordo:  tum  propter  beneficium  incarnatw- 
nis,  tum  propter  beneficium  redemptionis ,  tum  pro- 
pler  beneficium  eminentis  glorificationis ;  quae  non 
tanlum  manifestanl  erga  nos    divinae    caritalis  ma- 
gnitudinem,  sed  etiam  eius  nimietatem,  secundum 
illud  quod  dicitur  ad  Ephesios  secnndo8:  Deus,  qui 
est  clives  in  misericordia ,   propter  nimiam  cari- 
latem  suam,  qua  dilexit  nos,  cum  essemus  mor- 
tui  peccato,  convivificavit  nos  Christo. 

Et  sic  patet  responsio  ad  quaestionem  proposi- 
Ad  argg.  tam.  Patet  etiam  responsio  ad  obiecta:  quia  utraeque 
rationes  verum  concludunl  secundum  diversas  vias. 
Illae  enim  rationes,  quae  probant,  quod  magis  dili- 
gat  genus  humanum,  procedunt  secundum  effectum 
reparationis ,  habito  respectu  ad   finalem  statum; 


et  idfo  verum  coocludunt  et  eoncedendae  sunt  Ra- 
tiooes  vero.  quae  in  oppositum  adducuntnr.  alia 
via  procedunt.  sieat  patet  aspicienli. 

1.  Nam  qaod  primoobiicitar,quod  Aogelusest 
Deo  similior;  hoc  vnmi  est  quaiituin  ad  ea  quae  sjjh 
sunt  naturae,  sed  non  oporlet  quantum  ad  dooa  gra- 
tiae.  Dilectio  autem  Dei  magis  pensat  dooa  oaturae 
superaddita,  quam  ea  quae  sunt  naturaliter  insila. 
Et  si  tu  obiicias,  quod  gratia  correspondet  Datu- 
rae;  ad  hoc  satis  in  secundo  libro  *  responsum  est. 

±  \<l  illud  vero  quod  obiicitur,  quod  Deus 
hberalior  est  in  Angelis.  quia  uno  motu  eos 4  bea- 
tificavit:  dicendum,  quod  illudnon  concludit  de  di- 
lectione  simpliciter ,  sed  de  dilectione  ut  nuiw, 
quae  statum  praesentem  respicit  Praelerea,  maius 
fuit  Unigenitum  suum  pro  impiis  dare.  quam  Ange- 
lis  merentibus  aeteroam  mercedem  retribuere;  hoc 
enim  fuit  iustitiae,  illud  vero  misericordiae  et  pie- 
tatis  abuudantissimae. 

3.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  Angeli  magis 
diligunt,  quia  nullum  habent  retardativum ;  dicen- 
dum,  quod  illa  ratio  concludit  solum  secundum»* 
statum  praesentem,  in  quo  corpus,  cum  corrumpi- 
tur,  aggravat  spiritum;  secundum  statum  vero  fu- 
turwm,  cum  corpus  erit  spirituale  effectum  \  homo 
non  habebit  aliquod  impedimentum  et  habebit  prae- 
cipuum  gratiae  adiutorium. 

4.  Ad  illud  quod  obiicilur.  quod  sunt  media- 
tores;  similiter  patet  responsio.  Mediatores  enim  no- 
stri  sunt  secundum  slatum  praesentis  miseriae ,  in 
quo  propter  multiplicem  defectum  necessarium  est 
nobis  multiplex  adiutorium,  et  propter  magnam 
elongationem  nostri  a  Deo  indigemus  mediatornm 
auxilio  6. 


SCHOLIOX. 


I.  In  solutione  huius  et  duarum    sequentium   quaestionum 

auctores  satis  conveniunt.  Quoad  primam  quaestionem,  et  re- 
spectu  habito  ad  bonum  gloriae,  S.  Thom.  (hic  a.  5.  quae- 
stiune.  3.)  paulo  nliter  distinguit.  Nam  comparationem  instituit 
,le  singulis  hominibus  ad  singulos  Angelos.  non  de  toto  genere . 
et  solvit  l.is  verbis:  «  Quantum  ad  bonum  ijloriac  se  habenl  ui 
excedentia  et  excessa,  quia  quosdam  homines  plus,  et  quosdam 
\n-elos  plus,  et  quosdam  aequaliler  »  (diligit).  iiandem  doctri- 
nam  repetit  in  Sum.  (1.  q.  20.  a.  4 ,  ubi  de    his  3  quaestioni- 

bus  unilis  disputal)  e<  qu™d  lotum  ?onus  ad(iil :  *  Nec  k,e0 
naturam  humaiv.m  assumsit  Deus.  quia  hominem  plus  diligerel, 
sed  quia  plus  indigebat  »;  quod  non  contradicil  doclrinae  S.  Ro- 


naventurae ,  qui  diserlis  verbis  loquitur  de  divina  dileclione  se- 
cundum  effectus. 

De  hac  (i.)  (iiiaestione  praeler  S.  Thom.  aliosque  in  prae- 
ced.  seholio  eitatos:  Alex.  Ilal.,  S.  p.  1.  q.  32.  m.  I.  —  Scoi., 
111.  Sent.  d.  ft.  n.  10.  seqq.  —  B.  Albert.,  de  hac  et  seq.  q. 
S.  p.  I.  tr.  16.  q.  65.  q.  incid.  i.  —  Petr.  a  Tar..  hie  q.  3.  a. 
3.  —  Richard.  ;i  Med.,  hic  a.  2.  q.  2. 

11.  In  solutione  sequentis  (5.)  quaestionis  omnes  concedunt, 
quod  Deus  Christum  etiam  seeundum  humanam  naturam  plus 
dili-at  quam  totam  crealnram.  lla  S.  Thom.,  hic  a.  '5.  quae- 
stiunc.  '•  :  S.  loc.  eit.  —  Petr.  a  Tar. .  loc.  eil.  q.  i.  quaesliunc. 
I.  _  Richard.  a  Med.,  loc.  cii.  q.  5. 


1  Cod.  A  gloriae. 

"■  Vers.  i.  seq.,  ubi  Vulgata:  et  cum  essemus  mortui  pec- 

catis...  nos  in  Cliristo. 

3  Dist.  9.  q.  3.  —  Paulo  ante  pro  Dikctio  autem  <od.  A 
Dilectio  eiiim,  et  dein  pro  insita  cod.  Z  inserta. 

*  Pro  eos,  quod  edd.  omittunt,  cod.  F  omnes.  Mox  pro 
condudit  permulii  codd.  perperam  excluffl,  elpaulo  post  pro 
maius  f»it  edd.  I,  2  cum  non  paucis  codd.  magis  fuit. 

s  Respicitur  illud  Sap.  (.),  15:  Corpus  enim,  quod  corrum- 
pitur,  aggraval  animam;  el  illud  I.Cor.  15,  i4:Seminalur  corpus 


animale,  surget  corpus  spiritale  etc.  —  Pro  cum  corrumpitur 
codd.  UZ  aa  quod  corrumpitur,  eodd.  A  T  aa  cormmpUur 
tanium.  Subinde  pro  spiritum  cod.  Z  animam.  In  principio 
solut.  pro  nullum  hahrut  retardatioum  codd.  FK  iiullani  ha- 
bent  retardationem,  ln  Bne  solut.  pro  et  habebit  edd.  cuna 
paucis  codd.  sed  habebU  .  el  pro  praecipuum  cod.  Z  praecipue. 


s  Vide  verba  Augusi.,  supra  d.  19. 


q 


2.   ad   •'!.  al- 


lata.  —  Supcrius  pro  statum praesentis  miseriae codd.  nc,i)£ 
1LGMOTV  ei  edd.  l,  2  statum  praesentem  miseriae. 


DIST.  XXXII.  ART.  UNICUS  QUAEST.  V 


70:i 


III.  UlUma  (fi.)  quaesUo  praecipue  orta  esl  ex  quadam  Glossa 
hic  arg.  3.  pro  parte  affirm.  relala.  ln  solulione  S.  Tlioni.  in  Sum. 
(Ioc.  cil.),  postquam  retulit  diversas  illas  opiniones,  dc  his  vel 
saltem  do  ultima,  quod  Petrus  sitnpliciter  fuerit  melior,  - 
loannes  secundum  quid),  omnino  concordans  Peraphico,  sapien- 
ter  concludit:  <  Praesumtuosum  lamen  videtur  hoc  diiudicare, 


quia.  ut  dicitur  Proverb.  16,  2,  spirituum  ponderator  est  Do- 
minus,  et  non  aliiw  •.  Cfr.  idem   III.   SenL    d.   31.  q.  2.     , 
quaesUunc.  3.  —  Praeter  laudatum  :  15.  AlberL,  loc.  cit.  q.  incid. 
7.  —  Pelr.  a  Tar.,  loc.  cit.  a.  i.  quaesUunc.  1.  —  Dionys.  Carlh. , 
III.  Sent.  d.  31.  q.  3. 


QUAESTIO  V. 
Utrwm  Deus  magis  dilexerit  genus  humanum  quam  Christum. 


opposi- 
ura. 


n  nnenta 


Qninto  quaerilur,  utrum  Deus  magis  dilexerit 
genns  humaoum  quam  Christnm.  Et  quod  sic,  vi- 
detur. 

1.  loannis  tertio ' :  Sic  Deus  dilexit  mundum, 
ut  Filium  suum  unigenitum  daret;  sed  qui  dal 
aliqnid  pro  aliquo  magis  ditigit  illud.pro  quo  dat. 
quam  illud  quod  commutai:  si  ergo  Deus  Filium 
snum  dedit  pro  salute  generis  humani,  videtur, 
quod  magis  geous  humanum  quam  Chrislum  di- 
lexerit. 

%  Item.  Christus  homo  est  bonitatis  ftnitae, 
genus2  humaoum,  cum  sit  multipljcabile  de  se  in 
personas  ionumerabiles .  habet  quodam  modo  booi- 
talem  infinitam;  sed  quod  plus  habet  de  ratione 
boni  plus  babet  a  Deo  diligi:  ergo  videtur,  quod 
Deus  magis  diligat  totum  humanum  genus  quam 
illiiiu  hominem  solum. 

3.  Item.  «  propter  quod  unumquodque,  et  illud 
magis  3 » ;  sed  Filius  Dei  incarnatus  fuit  propter  ge- 
nus  humanum  salvandum,  et  bumana  illa  natura 
fuit  assumta  pro  redimenda  tota  natura  humaoa: 
ergo  magis  diligebat  Deus  ipsam  naturam,  propter 
quam  carnem  assnmsit.  quam  illam  quam  assum- 
sil:  ergo  idem  quod  prius. 

4.  Itein,  stullus  est  qui  commutat  rem  maioris 
valoris  pro  re  minoris  valoris:  si  ergo  Deus  in  re- 
dimendo  genus  buinanum  non  usus  est  stultitia . 
iinino  potius  sapientia;  non  perdidit .  sed  lncralus 
est:  ergo  maius  bonuin  1'uil  illud  quod  redemit, 
quara  illud  per  quod  redemit.  Et  quod  magis  est 
bonum  magis  diiigit:  si  ergo  Deus  humanum  geous 
per  Christum  redemit,  videtur.  quod  magis  ipsum 
genus  totum  quam  Christum  dilexerit. 

Sed  contra:  1.  Ad  Philippenses  secundo':  Dedit 
■illi  nomen,  ipiod  esi  super  omne  nomen;  snl  >*'■ 
cundum  dignitatem  commuoicati  nominis  attenditur 
praerogativa  amoris:  ergo  si  Christo  etiam  secuodum 
humaoam  naturam  nomen  super  omne  Domen  com- 
municavit,  videtur,  quod  ipsum  super  omnia  dile- 
xerit. 

^2.  Item,  loannis  tcrlio  • :  Dalus  est  ei  spiritus 


non  ad  mensuram:  si  ergo  aliis  omnibus  dalur 
spiritus  ad  mensuram,  et  secundum  quod  Deus  ex- 
cellentius  spiritnm  tribuit.  secundom  hoc  eminerh 
lius  diligit:  videtur  ergo,  quod  magis  dilexeril  Chri- 
stum  quam  totuni  genus  humanum. 

8.  Item,  aul  Deus  appreliabatur  iilum  homi- 
n*'M i  tantum  quantum  genus  humanum  totura,  aut 
non,  Si  sic,  habeo  proposilum;  si  non:  ergo  non 
reputavit  sufficiens  pretium:  ergo  per  morlem  Chri- 
sti  non  fuit  ei  satisfactum.  Quodsi  hoc  esl  maoifeste 
falsum,  quia  abundantissime  satisfactum  fuil  Deo 
per  mortem  Filii  sui;  videtur,  quod  maioris  pretii 
fuit  Cbristus  quam  totum  geDUS  huinanuiu. 

h.  Item ,  in  infinitum  maius  esl  esse  Deum 
quam  habere  Deum:  sed  Deus  sic  dilexit  Christum, 
quod  fecit,  ipsum  esse  Deum ,  alios  vero  sic  diligit, 
quod  facit  eos  suum  habitaeulum  * :  ergo  in  infini- 
tum  plus  dilexit  Cbrislum  quain  lotum  genus  bu- 
nianum. 

CONCLUSIO. 

Deus  plus  dilexii  Christum  quam  totum 
genus  humanum. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  Christus  Domioat1 
persooam  in  duabus  oaturis,   qaarum  una  esl  do- 
bilitalis  et  digoitatis  infinitae,  el  ipsa persona  in 
et  nalura   unila   ratione    personac    habel  qiiandam 
Dobilitalera  el  digoitatem  siogularem  el  inaeslimabi- 
lem.  Ergo  absque  omui  calumoia  polesl   concedi  el  t.,.I„iUM„ 
dici,  quod  Deus  magis  dilexeril  et  diligat  Cbristum 
quam  totum  genus  huraanum.  l'.i  hoc  satis  expre 
colligitur  ex    verbis   Anselmi8,  abi  ostendit,  quod 
viia  illius  bominis  praeponderabal  loii  mundo,  immo 
etiam  mille   mundis.  —   Propterea    rationes,  quae 
ad  banc  partem  inducuntur,  concedendae  sunt. 

1.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  carios  habe- 
tur  illud  quod  emitur,  quam  pretium,  quo  emilnr; 
dicendum,  quod  illud  esl  verum,  quando  pretium 
ab  emente  omnino  alienatur  el  transferlur  in  dorai- 


ram. 


1  Vers.  16. 

2  Vat.  sed  genus,  edd.  I,  2  ergogenus,  complures  codd. 
ergo  tantum,  omfssa  roce  genus. 


s  Vers.  34.  Vtde  supra  d.  13.  b.  i.  q.  •_'. 
■  Cfr.  supra  d.   -'.  a.  3.  q.  2.   In  oorp.        Pro   tk  ditigil 
cod.  /.  ita  diligil ;  multl  codd.  el  edd.  I,  2  omittuni  n 


:'  Vrislot.,  I.  Poster.  c.  i.  —  ln  conclus.  pro  ipsam  natu-       diligit. 


iniii  edd.  ipsam  humanam  naturatn. 

*  Vers.  9:  Donavii  llll  nomcn  elc.  Cfr.   supra  pag. 
imi.i  5.        In  conclus.  ante  communicavtt  VaL  supplel  Deus. 

s.  Bonav.    -  Tom.  ui. 


7  De  \i  nomlnis  Ckrish  vlde  supra  d.  18.  dul 
i  lbr.  II.  Cur  l>>'u>  Immm,  c,  i  l. 


706 


SENTENTl\RUM  LIB. 


nium  alienum;  sic  autem  non  est  in  proposito,  quia 
Pater  non  tradebat  Christum  sine  spe  rehabendi 
ipsum,  immo  sic  tradidit  eum  ad  mortem  tcmpo 
ralem  .  ut  sine  morae  dispendio  suscitaret  e»m  ad 

Notandum.  vilam  immortalem.  Unde  quamvis  Christus  vitam 
suam  pro  nobis  posuerit,  non  tamen  illam  amisit; 
quia  eadem  virtute,  qua  animam  posuit  volendo 
pali,  ipsam  resumsit  volendo  resurgere  *. 

2.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  genus  huma- 
num  est  bonitatis  infinitae,  cum  sit  in  infinitum 
multiplicabile;  respondendum  est  per   interemptio- 

Notandnm.  nem ,'  utriusque.  Quamvis  enim  genus  humanumsit 
in  infinitum  muttiphcabile,  quantum  est  de  se,  per 
generationis  successionem ,  si  lempus  et  motus  m 
infinitum  duraret;  tamen,  quantumcumque  mulli- 
plicetur ,  semper  est  actu  finitum  et  bonitatis  finitae. 
Ilumanavero  nalura  in  Chrislo  ratione  gratiae  unio- 
nis,  per  quam  datur  spiritus  non  ad  mensuram, 
quodam  modo  habet  immensitatis  dignitatem,  ob 
(juam  totum  genus  lmmanum  excedit  quasi  impro- 
portionabiliter.  Et  ideo  ad  illam  rationem  respon- 
dendum  est  per  interemptionem. 

3.  Ad  illud  quod  obiicitur:  propter  quod  unum- 
quodque,  et  illud  magis;  dicendum,  quod  illud  ve- 
rum  est,  secundum  quod  propter  dicit  habitudinem 
causae  finalis  principalis ,  non  prout  dicit  habilu- 
dinem  ralionis  inducentis.  llumanum  vero  genus 
respectu  incarnationis  et  nativitatis  Christi  non  fuit 
ratio  finaliter  movens ,  sed  quodam  modo  indu- 
noundum.  cens.  Non  euim  Christus  ad  nos  finaliter  ordinatur, 
sed  nos  finaliter  ordinamur  ad  ipsum ,  quia  non  ca- 
put  propter   membra,  sed  membra   propler  caput. 


Ratio  tamen  inducens  ad  tantum  bonum  iiiit  no- 
strae  reparationis  remedium,  sicut  in  principio  buius 
terlii  libri8  fuit  ostensnm.  Sed  ex  hoc  non  sequilur, 
quod  genus  humanuni  sil  melius,  quia  minus  bomiiii 
potest  inducere  ad  faciendum  maius  bonum. 

/i.  Ad  illud  qnod  obiicitur  nltimo,  quod  slultus 
est  mercator,  qui   emil  rem   carius,  quam  valeal; 
dicendum,  quod   illud  non  habet  veritatem  nisi  in 
eo  mercatore,  qui  habet  indigentiam  pretii  et  potius 
intendit  in  mercando  se  ipsum  ditare  quara  alienam 
inopiam  relevare.  Non  sic  autem  est  in  Deo,  qui  tft-Ratui 
ves  est  in  misericordia  4   et  bonorum  noslrorum 
non  indiget;  qui  non   mercatur  propter  suam  utili- 
talem  augendam,  sed  propter  nostram  inopiam  rele- 
vandam;  qui  etiam  non  mercatur  ad  suae  utililatis 
promotionem,  sed  potius  ad  liberalilalis  oslensionem. 
Et  propterea  maiori  prelio  voluit  nos  redimere,  quam 
nos  valeremus,  ut,  eius  liberalitatem  circa  nos  co- 
(Tuoscentcs,  ex    tolis   praecordiis   eidem  adhaerere- 
mus,   ut  eum   diligeremus   et  preliositatem   etiam 
noslram  ex  tanti  pretii  immensitate  melius  cognosce- 
remus ft.  —  Praeterea,  Oeus  nou  redimebat  ab  alio,  ruiio 
sed  a  se  ipso.  Manus  ^nim  miseficordiae  redimebat 
a  manu  iuslitiae,  in  qua  redemptione  non  tantum 
considerabatur  itreliositas  rei  emptae,  sed  eliam  di- 
gnitas  ipsius  iustitiae,   cui  illatum   fuerat  damnum 
et  offensa.  Et  quia  offensio  divinae  iusliliae   immen- 
sae  quandam  habebat  immensitalem;  ideo,  quamvis 
homo   redemptus  non  esset  valoris  infiniti ,  necessa- 
rium  tamen  fuit,  ipsum   redimi  pretio  multo  maio- 
ris  et  immensioris  valoris,  quam  sit  valor   generis 
humani 6. 


QUAESTIO  VI. 
Utrum  Christus  magis  dilexerit  loannem  quam  Petrum. 


Sexto  et  uliimo  quaeritur,  utrum    magis   dile- 

xerit  loannem  quam  Petrum.  Et  quod  sic,  videtur: 

1.  Primo  per  textum  Evangelii,  Ioannis  decimo 

Argg  p.o  nono7:  Hic  est  discipulus  ille,  quem  diligebat  Jesus; 

ffiaaffir"  sed  hoc  non   dicitur   per    discretionem ,    quia  ahos 

non    diligeret  lesus:  ergo  dicitur  per  excellenliam, 

quia  ipsum  prae  ceteris  diligebat. 

%  Item,  hoc  videtur    per    verbum    Ecclesiae , 


quod  trahitur  de  verbis  Bedae;  cantat  enim  Eccle- 
sia8:  «liic  est  loannes,  qui  privilegio  amoris  prae- 
cipui  ceteris  altius  a  Domino  meruit  honorari». 

3.  ltem,  hoc  ipsum  videtur  per  teslimonium 
Glossae  super  ultimum  loannis9,  ubi  dicit  Glossa 
Augustini,  quod  Petrus  magis  amabat,  sed  Ioannes 
magis  amabatur. 

4.  Item,  hoc  videlur  per  signum  familiaritatu 


'  Respicilur  k»an.  10,  18;  cfr.  supra  d.  21.  a.  I.  q.  I.ad 

1.  ct  dub.   I.  seq. 

2  Vido  supra  pag.  640,  nota  2. 

3  nist.  I.  a.  2.  q.  2.  —  Superius  pro  ratio  (inaliter  mo- 
vens  cod.  Z  ratio  fmalis  et  movens.  ln  fine  solul.  pro  maius 
bonum  cod.  K  magis  bonum. 

*  Epli.  2,  4.  —  Subinde  respicilur  Ps.  15,  2:  Deus  meus 
cs  tu,  quoniam  bonorum  meorum  non  eges.  —  Supra  in  prin- 
cipio  solutionis  pro  quam  valeat  cod.  A  quam  valet.  Inferius 
voci  liberalUatis  codd.  U  V  praemitlunt  suae,  et  non  ita  multo 
post  pro  valeremus  et  adhaereremus  cod.  Z  subsliluit  valea- 
mus  et  adhaereamus. 

s  Cfr.  August.,  Serm.   130.  n.  2.  seqq. 

«  Cfr.  supra  d.  19.  dub.  4.  et  d.  20.  q.  3.  —  Vide  scho- 
lion  ad  praecediMitcm  ijuaisl. 


^  Vers.  26,  ubi  tanien  verba  Hic  est  discipulus  ille  non 
habeniur ,  scd  tantum  illa  quem  diligebat  Iesus.  Verba  priora 
leguntur  loan.  21,  24.—  Superius  pro  quam  Petrum  plurimi 
codcl.  an  Vdrum.  In  minori  pro  quia,  quae  leclio  est  in  codd., 
Vat.,  quasi,  edd.  I,  2  quod. 

s  ln  feslo  S.  loan.  (27.  Dec)  resp.  lect.  2.  Nocl.  I.  —  Ue- 
da,  1.  Homil.  bomil.  8.  in  die  natali  S.  loan.  ait:  Diligebat  au- 
tem  eum  lesus  non,  excepUs  ceteris ,  singulariler  solum,  sed 
prae  ceteris,  quos  diligebat,  familiarius  unum,  quem  specialis 
praerogativa  castitatis  ampliori  ditectione  fecerat  dignum...  hunc 
prae  ceteris  diligit,  qui  virgo  electus  ab  ipso,  virgo  in  aevum 
permansil.  Cfr.  eius  Exposit.  in  Kvang.  loan.  21,  23. 

9  Vcrs.  20.  seqq.  —  Glossa  sumla  esl  ex  August.  Kxposit» 
in  hunc  loc.  tr.  124.  n.  4-8.  —  A  Vat.  absunt  verba  amabat, 
sed  loannes  magis. 


DIST.  XXXII.  AKT.  UNICUS  QUAEST.  VI. 


■n7 


o  parte 
.  tiva. 


divinae.  Si  enim  Christas  Ioanui  se  familiariorem 
exhibebat  et  maiora  signa  dilectionis  osteodebat l ; 
eum  nihil  per  fjetionem  faceret,  videtur,  quod  ipsum 
loannem  non  solum  magis  qnam  Petrum,  sed  etiam 

prae  ceteris  diligebat. 

Sed  contra:  1.  loannis  ultiroo*:  Dixit  Dominus 
Petro  :  Simon  loannis,  diligis  meplus  hisf  <^\  con- 
stat.  quod  non  sic  quaereret  Dominus.  nisi  sciret, 
quod  eum  Pelrus  plus  amaret  —  unde  et  Glossa  <li- 
cit,  «  quod  tacite  hoc  innuit  lesus,  dum.  interrogaos 
de  amore,  dicit  hic  quod  non  alibi  »  — sed  Deus 
magis  diligit  eos  qui  magis  se  diligunt :  ergo  etc. 

2.  Item,  Deus  dicitur  diligere  quantum  ad  ef- 
fectum,  et  magis  diligere  quantum  ad  exceUentiorem 
effectum:  si  ergo  caritas  esl  excellentissimus  effectus 
divinae  bonitatis;  si  ergo  maiorem  caritatem  dederal 
Petro.  quia  Petrus  magis  ipsum  amabat,  sicut  aperte 
innuit  Glossa3;  ergo  videtur,  quod  magis  dilexil  Pe- 
trum  quam  Ioannem. 

3.  Item.  Christns  specialissime  dilexit  Ecclesiam 
et  eam  commisit  Petro  gubernandam  4 :  ergo  videtur, 
quod  non  solum  qnantum  ad  effectum,  sed  etiam 
quantum  ad  signum  magis  dilexerit  Petrum. 

Luxta  hoc  quaerilur  :  quis  erat  melior,  utrum 
Pelrus,  an  loannes  ?  Si  enim  Petrus  magis  diligebat; 
et  qui  magis  diligit  melior  est:  ergo  melior  erat 
Petrus  quam  Ioannes.  Rursus,  si  Christus  magis  di- 
ligehat  loannem  quam  Petrum;  et  qui  magis  diligi- 
tur,  ille  est  melior :  ergo  melior  erat  loannes  quam 
Petrus;  quae  duo  simul  stare  non  possunt5. 

C  0  N  C  L  U  S 1 0. 

lstae  dilectiones  Christi  erga  Petrum  et  loannem 
secundum   diversas  considerationes  se  muluo 

excericbant. 


Respondeo  :  Ad  huius  intelligentiam  est  notan- 
. .uin,  quod  hic  est  triplex  modus  respondendi,  quo- 
rum  unus  facif  ad  explicalionem  alterius.  Primus  esl 
secundum  Augustinum,  alter  secundum  Bernardum 
et  tertius  secundum  communem  modum  <li<-rn<li. 


Jnaestio 
naexa. 


f  l»x  mo- 


Augustinus  enim  ad  istam  quaestionem   superuodui. 
loannem    dicil  respondens,  quod  esl  dilectio  io  signo 
exteriori  el  dilectio  io  effectu  interiori.  Si  loqnamur  d«pi«  «■ 
de  dilectione   in   signo  exteriori ,   magis   diligebat  cooehmo  i. 
Christus  loannem,  qnia  maiorem  familiaritatem  ei 
exhibebat,   sicul  patet,  quia  super  pectus  eius  r  - 
cubuit  in  coena  :.   Si  vero  loquamur  de  dilectioi 
quantum  ad  effectum  interiorem  .   qui 
gratiae;  sic  magis  diligebat  Petrum ,  quia  maius  mu-  < 
nus  gratiae  sibi  dederat.  —  El  si  tu  ob\  quod 

Deus  illi  debebal  maiora  signa  dilectioois  ostendi 
quem  magis  diligebal  secundum  veritatem;  respoo-  ouecn 
del  Angustinns,  quod  per  loahnem  el  Petrum  signi- 
ficatur  duplex  vita:  per  Petruro  aciiva  .  quae  traosit,  Dnpieznia. 
per  Ioannem  contemplativa  .  quae  manet  Unde  Pe- 
tro  dictum  est:  Sequere  me* ;  de  loanne  vero:  Sic 
eum   volo  manere.   El  quoniam  activa   laboriosior 
est  el  fructuosior,  contemplativa  vero  purior  el  iu- 
cundior;  ideo  ad  significandam  differentiam  huius  du- 
plicis  vitae  familiarius  se  exhibebal  Dominus  loanni 
quara  Petro.  In  cuius  rei  signum  commisit  Dominns  sigua  hn- 
loanni  Matrem  cuslodiendam ,  Petro  vero  pastoralem" 
curam.  El  ex  hoc  dicil  Augustinus,  quod  Petrus  i 
melior,  sed  loaunes  felicior.  —  El  secundum  islum 
modum  dicendi  satis  patel  responsio  ad  obiecta,  qnia 
procedunt  secundura  diversas  vias. 

Alius  modns  respondendi  secundum  Bernar- 
dum*  est.  quod  Pelrus  dilexil  ferventius  el  dilige- condui»  a. 
batur  fortius;  loannes  vero  dilexit  dulcius  el  ilili- 
gebatnr  familiarius.  El  sic  secundum  diversas  vias 
de  utroque  potest  concedi,  quod  magis  diligebat,  el 
etiam.  quod  magis  diligebatur,  secundum  quod  ra- 
tiones  ad  utramque  partem  inductae  ostendunt. 

Tertius  esl  modus  dicendi,  quod  Petrus  magisn  et 
diiexil  Deum  in  proximo;  loannes  magis  dilexit 
Deum  i/t  se.  Unde  Petrus  accepit  curam  regiminis, 
sed  loannes  gratiam  contemplalionis ;  onde  Petrus 
efficaciorem  habuil  gratiam  ad  laborem  actionis, 
loannes  vero  efficaciorem  ad  quietem  contemplatio 

Omnes  antem   hi  modi  dicendi  sunl  satis  con-hdiduiaa- 
grui.  et  iinus  magis  explical  alterum.  Ideo  enim  loan- 
nes  dilexii  dulcius  et  Petrus  fervenlius,  quia  loan- 


1  Io.m.  13,  23:  Eral  ergo  recumbens  unus  ex  discipulis 
eiua  in  sinu  lesu,  queffi  diligebat  lesus.  Et  ibid.  19,  26.  seq.: 
Mulier,  ecce  filins  luus.  Deinde  dicit  dlscipulo:  Ecee  mater 
tua  cic  —  Pro  u  fimiBariorem  exkibebat  cod.  A  pn-  familia- 
ritfitrni  se  exhibebat. 

2  Vers.  15.  —  Glossa  ordmaria  apud  Strabum  »ic  sonat: 
lesus  ><  it  quod  fnlerrogat,  an  plus  ■ ! ; f » ur. 1 1 :  Petrus  quod  de  se 
novii  dicit,  i <  1  est  quod  amat;  et  quia  de  aliis  quantum  <lili- 
gant,  ncscit,  ideo  utrum  plus  illis  diligat,  tacet.  Ecce  docel  non 
lemere  deflnire  (1<-  occultis...  Pasce  agnos  meos.  Sl  me  diligis, 

•  agnos  mros ,  non  ol  luos;  gloriam  meam  in  elsquaere, 
non  tuam...  Baec  autem  caritas  ex  dlvina  datur  gratla.  Quod 
lacile  innuil  lesus,  dum,  Interrognns  de  amore,  <li<ii  hlc  quod 
non  alibi:  Sttnon  foannis,  i<l  esl  obedlens  Del  grulia,  <|iii.i  quod 
;ir<l<'ii(ius  ceteris  diligil  <■(  obedit,  non  esl  ni-i  Del  ^ralia.  —  In 
textu  Glossae  pluriml  codd.  el  edd.  I.  2  omtuunl  <iii"<l  ontc 
imii  nlilii.  i^.iuiip  superius  pro  noti  sic  quaereret...  m^<  tdret  . 
pha  mnnrri  cod.  7.  non  sic  quaerebat...  nisi  quia  ■•"■i<%ii<it..  ///»••■ 

'iiiiiilmt.   In  linr  ;ir^'.   |u<i  M  <l<l<<\<int  cod.  <>  <liU<i<inl  rnm. 


3  In  loitn.  21,   20.  s>'<|<|.;   \\<\c  supi  parte 

affirm.  De  maiori  cfr.  supra  q.  2   In  rorp. 

*  Cfr.  MaUh.  16,  18.  seq  .  1 1  lonn    21,   15.  seqq. 
r.   togust.,  iii  loan.  E\  ing.  tr.  124.  n.  i.  ubl  h 
que  sjiniics  quaesliones  Iractantur. 

8  Tracl.  I2i.ii.   1-8.       Subinde  pro  dicii 
GK   </'./<'  respondendo ,   codd.    \ni  Zbb  rf< 
cod.  i  videtur  respondere,  cod.  u  dicitur  /<■ 
;ili<|ii.inlo  inf<'iiiis  ii.-nini  pro  tffl  fffectu  intirion  edd.  | •••!  i"'i  'iii 
substiluuiit  (cfr.  i"  p;nie  negntiva)  in  affi 

Denlque  posl  foannem  edd,  suppleni  m. 

■   loan.  21,  20. 

'  loan.  21,  19.  el  -i.  ubl  el   seq    tesiimonium.  —  P 
Inferius  pro  pun  K 

rsis,  n.    ■ 
nlii  Pctrl  nmor  forlis  fuissc  prncdicalur.  Cfr.  Uueri)  I 
i.  in    \ssnini.   II.   M.   V.   n.   '\.  <  IntCT  "|»'i  i  II).  —  P 

sn|),|ius  pro  I.  k  -/" 


7<i8 


SENTENTIARUM  LIIJ.  III. 


nes  accepit  specialiter  gratiam  ad  amandnra  Deum 
mseper  contemplalionU  saporem;  Pelrus  vero  prae- 
cipue  ad  diligendum  Deum  in  proximo  per  actionis 
laborem.  Et  hinc  esl .  quod  Petrus  diligebalur  a  Chri- 
sto  fortius  quantum  ad  effectum  gratiae  interioris; 
[oannes  vero  familiarius  quantum  ad  signa  exterio- 
xoiandum.  ris  con versa i ionis. —  Haec  autem  signa  familiaritatis 
Dominus  exhibebat  loatini  non  solum  propter  sigoi- 
ficationem,  sed  etiam  propler  qualitatem  personae. 
Diligebat  enim  Dominus  loannem,  sicut  dicil  Chry- 
sostomus1,  magis  familmriter  propter  ingenilam 
mansueludinem  et  propter  virginalem  puritatem  et 
etiam  propter  iuventutem,  quae  eliam,  ceteris  pa- 
ribus,  facit  hominem  diligi  magis  tenere. 


His  visis.  patet  responsio  ad  quaestionem  el  ad 
obiecta,  quoniam  isti  duo  in  dilectione  Dei  secundom   cone 
diversas  consideratiooes  se  mutuo  excedebanL  Hinc  '' 
est,  quod  secundum  quod  aliqui  diversimode  affi- 
ciuntur,  praeponunt  loannem   Petro,  quidam   vero 
sentiunt  e  converso.  —  Sed  quis  eorum  apud  Deum  obs« 
finaliter  fuerit  carior,  hoc*  melius  sciemus  in  glo- n 
ria,  et  melius  est  exspectare  quam  hic  temere  de- 
finire.  Hoc  tantum  dixisse  sufficiat,  quia  ille  aliior 
est  in  caelis,  qui  finaliter  maiorem  earitatem  habuit 
in  terris ;  et  hoc   dico  quantum  ad  magnitudinem 
praemii  substantialis.   Nam   quantum   ad  decorem 
aureolae ,  quae  respondet  conlinenliae  virginali.  non 
est  inconveniens ,  Ioannem  Petro  praeponi 3. 


DUBIA  CIRCA  UTTERAM  MAGISTRI. 


Di-b.  I. 

In  parte  ista  sunt  quaestiones  circa  litteram,  et 
primo  dubitatur  de  situ  huius  parlis.  Cum  eniin  agere 
de  dilectione  Dei  spectet  ad  primum  librum  \  vide- 
tur.  quod  tractatus  iste  male  in  hoc  tertio  situetur. 
Qnodsi  lu  dicas,  quod  Magister  hoc  facit,  quia  ea- 
dem  est  dilectio,  qua  nos  diligimus  Deum,  et  qua 
Deus  diligit  nos ;  lunc  obiicitur ,  quod  tota  isla 
pars,  quae  est  de  caritate,  male  hic  situetur.  Si 
enim  caritas  non  est  habitus  virlutis,  sed  polius  do- 
num  increalum5,  quod  est  Spiritus  sanctus;  videlur, 
quod  de  ipsa  non  debeat  delerminari  inler  alias  vir- 
tules. 

Respondeo  :  Dicendum ,    quod    ordo    situationis 

istius  capituli  altendilur  secundum  opinionem  Magi- 

opinio  faisa  slri .  craa  posuit,  sicut  tangit  in  litteraB,  quod  eadem 

Magistri.  >    i        i  o  ~i 

est  dilectio,  qua  Deus  diligit  nos,  et  qua  nos  diligi- 
mus  Deum.  Et  si  tu  obiicias,  quod  lunc  non  debuit 
determinare  de  caritale  inter  alias  virtutes;  respon- 
detur  pro  ipso,  quod  hoc  non  fecit,  quia  caritas  sit 
species  virtutis,  sed  quia  caritas  est  radix  virtutum. 
In  dono  enim  amoris,  quod  est  Spiritus  sanclus,  ce- 
Aiia  resp.  teri  virlutum  habitus  donantur7.  —  Potest  etiam  ali- 
ter  dici,  quod  hic  per  accidens  introducitur  illud 
capitulum.  Quia  enim  dilectio  Dei  est  exemplar  no- 


strae  dilectionis,  ideo  ad  maiorem  evidenliam  intro- 
ducitur  hic  tractatus  de  ipsa;  vel  cerle,  ut  assigne- 
tur  hic  differentia  diieclionis  divinae  ad  dileclionem 

nostram,  sive  praecellenlia;  quia,  cum  dilectio  nostra 
sit  affectio  ordinata,  dilectio  Dei  non  est  nisi  divina 
substanlia  vel  usia  8. 

Dob.  II. 

Item  quaerilur  de  hoc  quod  dicit,  quod  dile- 
ctio  Dei  est  divina  usia.  Si  ergo  9  dilectio  Dei  est 
subslantia  et  essentia,  ergo  videtur.  quod  Deum  di- 
ligere  est  Deum  esse :  cum  ergo  Deus  non  sit  aliud 
a  se,  videlur,  quod  nec  aliud  a  se  diligat.  —  Item, 
Deus  incipit  aliquem  diligere:  ergo  si  dileclio  eius 10 
est  eius  essenlia,  videtur,  quod  Deus  incipiat  esse. 
—  Item,  nullum  aeternum  est  temporale,  et  nullura 
temporale  aeternum ;  sed  dileclio  Dei,  qua  diligil 
viros  iuslos,  est  temporalis,  Dei  substantia "  est  ae- 
terna:  ergo  Dei  dileclio  non  est  divina  subslantia. 

Respondeo  :  Ad  haec  el  consimilia  breviter  est 
dicendiim,  quod  dupliciler  est  loqui  de  dilectione 
Dei:  aut  a  parle  principalis  significati ,  aut  a  parte  Distii 
connotati.  Si  loquamur  de  ipsa  quantum  ad  prin- 
cipale  significalum,  sic  est  Dei  essenlia  et  est  quid 
aeternum,  nec  est  aliud  quam  Deus.  Si  vero  loqua- 


1  ln  loan.  Iiomil.  33.  (;ilias  32.)  n.  3:  Quid  ergo  illi  liunc 
cximium  amorem  conciliavit?  Videlur  milii  ille  modesliam  ct 
mansueludinem  magnam  exhibuisse;  quapropler  saepe  non  ita 
libere  ct  fidenicr  agcre  deprehenditur.  —  Pro  ingenitam  man- 
sueiudinem  cod.  W  reclius  (quia  respondet  texiui  Graeco  xoWrp 
jcpo6T7)To)  ingentem  mansueludinem. — Cfr.  Bieron.,  I.  adver- 
sus  Iovinian.  n.  26,  ubi  pro  ratione  praedileclionis  aflertur  iu- 
venlus  et  virginitas  lo<mnis. 

-  Mulii  codd.  et  hoc.  Mox  pro  Hoc  tantum...  quin  codd.  A 
X  Hic  tamen...  quod. 

3  Vide  scholion  ad   i.  qu.iest. 

A  In  quo  nempe  agitur  de  Deo  eiusque  atiributis.  —  In- 
ferius  pro  quod  Magister  edd.  cum  muliis  codd.  substituunt 
quod  mdgis,  refragantibus  codd.  A  U  K  bb  (aa  a  secunda  manu). 


5  Sic  codd.  A  U  (N  a  secunda  manu),  alii  codd.  ct  edd. 
crealum.  Mox  pro  debeai  cod.  A  deberet,  codd.  K  N  X  et  edd. 
1 ,  2  debet,  cod.  U  debealur,  codd.  BCDtGH  I  L  T  V  aa  de- 
betur. 

6  llic  c.   I.  —  Pro  qua  ponit  codd.  AGZ  quam  posuit. 

7  Cfr.  I.  Scnt.  d.  18.  q.  I.  —  Superius  voci  virtutum  cdd. 
praefigunt  omnium. 

8  Cfr.  dc  hoc  dubio  S.  Thom.,  hic  circa  lii. 

9  Cod.  A  enntt.  Mox  cdd.  voci  svbstaniia  praeponunt  di- 
vina. 

10  Cod.  A  Dei. 

11  Fere  omnes  codd.  et  edd.  I,  2  perperam  Dei  ddectio ; 
cod.  T  omittit  Dei  substantia  est  aeterna:  ergo.  ' 


DIST.  XXXII.  DUWA. 


" 


uiiir  quanlum  ad  connotalum ,  sic  connotat  quid 
temporale  el  habet  respectum  ad  extrinsecum  ' , 
quod  est  a  Deo  diversum  et  quod  non  est  Dei  sub- 
slantia,  sed  cuius  Dei  subslantia  est  causa  ;  et  quan- 
tuin  ad  lioc  currunl  illa  tria  obiecta.  Et  sic  patel 
responsio  ad  omnia  2. 

Drn.  III. 

Item  quaeritur  de  hoc  quod  dicit:  Absit,  ut 
Deus  aliquem  temporaliter  diligat.  Videtur  enim 
falsum.  Aliquis  enim,  qui  modo  est  malus,  incipit 
esse  bonus ;  sed  Deus  malos  odit  et  bonos  diligit : 
ergo  cum  iste  desinal  esse  malus  in  tempore  et  in- 
cipiat  esse  bonus ;  videtur ,  quod  Deus  istum  tem- 
poraliter  desinat  odire  et  incipiat  ipsum  diligere.  — 
Item .  in  Deo  idem  est  velle  quod  facere ,  sicut  di- 
cit  Augustinus,  et  in  libro  primo  3  fuit  habitum: 
ergo  idem  est  velle  alicui  bonum  et  facere  ei  bo- 
num  ;  sed  Deus  temporaliter  alicui  honuni  facit:  ergo 
videlur,  quod  temporaliler  ei  bonum  velit,  ergo  tem- 
poraliter  diligit. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  est  dileclio  ele- 
clionis  et  dilectio  approbationis.  Priraa  est  aeterna , 
sicul  et  voluntas  Dei ;  secunda  vero  ratione  conno- 
m-iati  polest  esse  ex  tempore.  Et  de  prima  intelligit 
nii.  Augustinus  * ,  ipse  auleiu  opponit  de  secunda.  —  Vel 
uiio.  aliter.  Iloc  quod  est  temporaliter  potesl  referri  ad 
verbum  diligendi  ralione  actus  principalis ,  vel  ra- 
tione  connotati.  Si  ratione  actus  principalis ,  sic  est 
falsum.  Hic  est  enim  actus  divinae  volunlatis,  qui 
est  aeternus :  et  hoc  modo  intelligit  Augustinus,  si- 
cut  palet  per  litteram  sequentem.  Ait  enim  si< ,: : 
«  Absit,  ut  Deus  temporaliter  aliqnem  diligat  quasi 
Dova  dilectione,  quae  in  ipso  ante  non  erat».  Si 
autein  intelligatur  quanlum  ad  connotatum ,  sic  con- 
cedi  potest ,  quod  Deus  temporaliter  aliquem  diligit; 
et  in  hoc  sensu  opponit. 

Dub.  IV. 

Item  quaeritur  de  hoc  qiiod  dicit ,  quod  de  non 

eleclis  nou  est  simplicitcr  concedendum ,  quod  eos 
dilexerit:  quia  onmem  hominem,  quem  Deus  dili- 
git  in  lempore,  ab  aeterno  dilexit,  cum  dilectio  Dei 


sil  causa  omnis  boni;  sed  multi  praesciti  sunt,qui 
habent   praesentem   iustitiam   et  gratiam,  quam  eis 
Deus  ab  aeterno  praeparavil  el  dare  disposuit: 
videtur,  quod  ab  aeterno  eos  dilexerit. 

luxti  hoc  quaeritur,  ulrum  Deus  raagis  diligat 
peccatorem  praedestinatum  quam  iustom  praescitum. 
Et  quod  raagis  peccatorem  praedestinatum ,  videtur: 
quoniam  sapientis  est  magis  considerare  finem  et 
exitum  rei  quam  initium  vel  progressum;  <<'A  Deus 
istum  peccatorem,  qui  tamen  es!  praedestinatus .  scil 
ipsum  futurura  amicum  suum  finaliter,  alium  vero 
minime:  ergo  magis  diligit  eum.  —  Praeterea,  isti 
vult  dare  aeternam  beatitudinem  et  proponil  quod 
est  summum  Bonum,aIii  vero  non  :  ergo  magis  di- 
Iigit  peccatorem  praedestinatum  quam  iustum  pi 
scitum.  —  Sed  contra  hoc  est :  quia  isle  peccator 
magis  est  Deo  dissimilis  quam  iustus :  ergo  niinu> 
est  amabilis.  —  Item.  iste  magis  diligit  Deum:  ergo 
magis  a  Deo  diligitur.  cum  Deus  magis  diligal  dili- 
gentes  seB. 

Respondeo:  Dicendum,  quod,  sicut  tactura  esl 
prius7,  est  dileclio  approbationis,  et  est  dileclio  ele- 
ctionis.  Dilectio  approbationis ,  cum  sit  temporalis, 
respicit  slatum  praesentem ;  dilectio  vero praeelectio- 
nis,  cum  sit  aeterna,  respicit  illuni  statum,  in  quo 
homo  debet  aeternaliter  permanere.  Et  quoniam  re- 
probi,  elsi  boni  sinl,  non  laincn  finaliter  permanere 
in  bono  dicuntur;  ideo  non  vult  Wagister,  quod  a 
Deo  aelernaliler  diligantur,  nisi  verbum  diligendi,3 
ralione  propria  dislrahatur.  Unde  Magister  bene  con- 
cedit  cum  delerminationc ;  sine  vero  determinalione 
dicit  eam  non  esse  concedendam,  cjuia  eius  intelle- 
ctus  falsitati  appropinquat. 

Et  per  hoc  patet  responsio  ad  illud  quod  quae- 
rebalur  consequenter,  quia  quantum  ad  dilectionem 
teiuporalem.  quae  respicit  statum  praesenlis  iustitiae, 
magis  diligil  Deus  iustum  praescilum;  quanlum  vero 
ad  alium  inodum  diligendi  magis  diligit  peccatorem 
praedestinatum,  si  tamen  esl  dicere  ibi  magis.  — 
Quodsi  quaeras,  simpliciter  loquendo,  quem  magis 
diligit;  respondendum  est,  quod  simpliciler  magis 
diligit  euin  quem  praedestinat ,  quam  eum  quem  re- 
probat,  quia  non  esl  quaestio  de  homine  quantum 
ad  qualilatem  culpae,  w\  quanlum  ad  ordinem  na* 
turae  respectu  graliae  el  gloriae8. 


Qaaestio 
incidetis. 


Pro  parte 
atltrinativa. 


Pro  parte 
negatiTa. 


Dijtinetio. 


AJ    ;;i 
inci'1-ntem. 


1  Ita  ( otld.  A  Z  bb,  alii  codd.  el  edd.  extrinsecus. 

•  Cfr.  supra  <\.  I ,  el  l.  Sent.  d.  30.  q.  I.  —  Vide  <U-  hoc 
dubio  Alex.  Hal.,  S.  |>.  I.  q.  31.  m.  I.  i;  B.  Albert.,  Wc  o.  I; 
B.  Thom.,  hic  circa  lii. 

:l  i»i^t.  l.i.  iam  iu  lit.  Maglslrt,  c.  i,  quam  In  Commeni. 
■i.  2.  i|.  i.  seq.,  til)i  Augustlnl  lestimonia  ex  I.  de  Gen.  conlra 
■anlch.  c.  2.  n.  i,  et  II!.  de  Trin.  c.  i.  n.  '.•.  BflTeruntur.  Ce- 
iiTiim  quae  hic  AugusUno  attribuuntur  polius  respondenl  ver- 
liis  iii  iiia  Glossa  allatls  ex  Cassiodoro  super  Ps.  til,  17.  (loc. 

cit.  q.   2.   fniulam.   2.):   Deo   hOC  C9l    rrllr  quod  fnrrrr.    qula  61 

eius  voluntate  res  habent  cssc. 


4  lii  textu  lniins  (liihii.  Cfr.  hic  liL  Magistri,  c, 
■'•  Libr.  V.  de  Trin.  c.  Iti.    n.    17.    Vide  ln>'  liL   Mag 
c  :t.  -  -  Paulo  superius  pro  ///<•  est  eirim...  qui  edd.  Hoc  ■ 

rsl...  ijftn. 

'•  Prov.  8,  17:  Ego  dillgentus  me  dlllgo 

7  Diili.  praeced.         Ncn   Ita    multo   p"si    pro  iebet 

V  Imhrl .   ci   ilcin   pro  iliriuilur  COd.    \  ilrbrnl. 

-  i  ir.  de  hoc  dubio   Alez.  Hal.,  S.  p.   I.  q.  31  m.  i\  B 
AlberL,  hlc  b.    i.   S.  Thom.,   bic  b.  •*>.  quaestiunc.  I;  Petr. 

r.n. ,   blc  i|.  I.  i.  i.  qnaestiunc.  S;  Rlchard.  .1   Med.,  h 
2.  q    3. 


71(1 


SENTENTIAKUM  LII5.  III 


DISTINCTIO  XXXIII. 


Cai>.  I. 

De  qualuor  virtutibus  principalibus. 

Posl  praedicla  clc  qualuor  virtulibus,  quae  prin- 
cipales  vel  cardinales  vocantur,  disserendum  est;  quae 
sunt  iuslitia,  fortitudo,  prudcntia,  temperantia.  I)e  qui- 

Dubia  i.  2.  Dus  Augustinus1  ait:  «  Iuslilia  est  iu  subvcniendo  ini- 
seris,  prudenlia  in  praecavendis  insidiis,  fortitudo  in 
perferendis  niolcsliis,  tempcrantia  in  coercendis  dele- 
clationibus  pravis  ».  De  his  dicilur  in  libro  Sapienliae: 
Sobrietatem  et  prudentiam  docet,  iuslitiam  et  virtutem. 
Sobrietatem  vocat  temperantiam,  et  virtulem  vocat  for- 
titudinem.  Hac  virtutes  cardinales  dicuntur,  ut  ait  Hie- 

Dubium  5.  ronymus 2 ,  «  quibus  in  hac  mortalitate  bcne  vivitur, 
et  post  ad  aeternam  vilnm  pervenilur». 

Cap.  II. 

Utrum  et  in  Christo  fuerint  et  in  Angelis  sint. 

Quae  in  Chrislo  plenissime  fuerunt  et  sunt,  de  cu- 
ius  plenitudine  nos  accepimus  3 ;  in  quo  habuerunt  usus 
eosdem,  quos  in  patria  habcnt,  et  quosdam  etiam  viae. 

Cap.  III. 

De  usibus  earum. 

Yerumlamen,  an  4  «  hae  virtutes,  cum  ct  ipsae  in 

Augustinus.  animo  esse  incipiant,  qui,  cum  sine  illis  prius  esset, 

tamen  animus  erat,  desinant  esse,  cum  ad  aeterna  per- 

duxerint,  nonnulla  quaeslio  est.  Quibusdam  visum  est, 


esse  desituras,  et  de  tribus  quidem,  prudeotia  scili- 
cet,  forlitudine ,  temperantia  ,  cum  hoc  dicilar,  non 
nihil  dici  videlur  ;  iuslilia  enini  imniortalis  est  et  magis 
tunc  perficielur  iu  nobis,  quam  esse  cessabit,  cum 
beate  vivemus  conlemplatione  naturae  divinae,  quae 
creavit  omnes  ceterasquc  instituit  naluras,  qua  nihil 
mclius  et  amabilius  est ;  cui  regenti  esse  subdilura  iu- 
stitiae  est.  Et  ideo  immortalis  est  omnino  iustilia6  nec  D< 
in  illa  beatitudine  esse  desinet,  sed  lalis  ac  lanta  erit, 
ul  perfectior  et  maior  esse  non  possit.  Eortassis  et  aliae 
tres  virtules :  prudentia  sine  ullo  iam  periculo  erroris, 
fortitudo  sine  molestia  tolerandorum  malorum ,  tempe- 
rantia  sine  repugnalione  libidinum,  erunt  in  illa  felici- 
lale,  ut  prudentiae  ibi  sit  nullum  bonum  Deo  praepo- 
nere  vel  acquare;  fortiludinis ,  ei  firmissime  cohaerere; 
temperantiae ,  nullo  defectu  noxio  dcleclari.  Quod  vero 
nunc  agit  iustitia  in  Subveniendo  miseris,  quod  pru- 
denlia  in  praecavendis  insidiis,  quod  fortitudo  in  per- 
ferendis  molestiis,  quod  temperanlia  \x\  coercendis  de- 
leclalionibus  pravis ;  non  erit  ibi  omnino,  ubi  nihil 
mali  erit.  Ista  igitur  virtutum  opera  huic  morlali  vitae 
necessaria,  sicul  fides,  ad  quam  referenda  sunl,  in 
praeleritis  habebuntur  ».  —  Ecce  aperte  hic  dicil  Au- 
guslinus,  quod  praedictae  virtutes  in  futuro  erunt,  sed 
alios  usus  tunc  habebunt  quam  modo.  Cui  Beda  6  con-  b< 
senlit,  super  Exodum  ita  dicens:  «  Columnae,  anle  quas 
appensum  est  velum,  polestates  caeli  sunt  quatuor  exi- 
miis  virtutibus  praeclarae,  id  est  forlitudine,  prudenlia, 
temperantia,  iustilia,  quae  aliler  in  caelis  servantur  ab 
Angelis  et  animabus  sanctis  quam  hic  a  fidelibus  ». 
Et  consequenler  assignat  Beda  usus  illarum  virtutum 
secundum  praesentem  et  fulurum  slatum,  imitans  Au- 
gustinum  in  praemissis  assignationibus. 


COMMENTARIUS  IN  DISTINCTIONEM  XXXIII. 

De  virtutibus  cardinalibus. 

Post  praedicla  de  qualuor  virtutibus  etc. 

DIVISIO  TEXTUS. 


Pars  ista,  in  qua  Magister  determinat  de  habi- 
tibus  gratuitis ,  prout  ab  invicem  distinguuntur ,  di- 
visa  fuit '  in  tres  partes.  In  quarum  prima  deter- 
minat  de  habitibus  virtutum  theologicarum  ;  in  se- 
cunda  de  habilibus  virlutum  cardinalium  ;  in  tertia 
cle  habitibus  donorum. 

Prima  parte  terminata,  hic  incipit  secunda  pars, 


quae  conlinet  distinctionem  praesentem.  Dividitur  au- 
tem  pars  ista  in  parles  quatuor  secundum  quatuor, 
quae  determinat  de  ipsis  virtutibus  cardinalibus.  In 
quarum  prima  determinat  de  ipsis  quantum  ad  nu- 
merum  et  distinctionem.  In  secunda  vero  quantum 
ad  nominis  rationem,  ibi:  Hae  virtutes  cardinales 
dicuntur  etc.   In  tertia  vero  movet  quaestionem  de 


1  Libr.  XIV.  de  Trin.  c.  9.  n.  12.  —  Paulo  inferins  loeus 
Scripturac  est  Sap.  8 ,  7,  in  quo  textu  codd.  et  cdd.  1,3,7  pro 
ct  virtutem  perperam  liabent  et  veritatem,  quod  etiam  repetunt 
inferius. 

2  Potius  August.,  XII.  de  Trin.  c.  14.  n.  21;  cfr.  XXII.  de 
Civ.  Dei,  c.  24.  n.  3. 

3  Ioan.  1,  16. 

*  Quae  sequuntur  sumta  sunt  ex  August.,  XIV.  dc  Trin. 
c.  9.  n.  12,  nonnullis  a  Magislro  omissis. 


5  Respieitur  Sap.   I,   15. 

6  Libr.  II.  de  Tabernac.  c.  8,  et  in  Glossa  apud  Lyranum 
ad  Lxod.  26,  32.  —  Pro  consentit  edd.,  exceptis  I,  8,  assen- 
tit,  et  omittunt  ita  ante  dicens;  in  ipso  testimonio  pro  appen- 
sum,  quod  habent  codd.,  ed.  I  et  originale,  in  aliis  edd.  ex- 
pansum. 

NOTAE  AD  COMMENTARIUM. 
1  Supra  d.  23.  in  divis.  textus. 


DIST.  XXXIII.  ART.  ONICDS  QUAEST.  I. 


711 


ipsarum  virtutum  evacuatione.  ibi :  Verumtamen, 
an  hac  virtutes  etc.  In  quarta  vero  subiungit  quae- 
stionis  determinationem,  ibi :  Quibusdam  visum  est, 
desituras  etc. 

Et  illa  ulliina  pars  subdividi  posset  in  partes 
quatuor.  In  quarum  prima  respondet  ad  quaeslionem 
propositam  quantum  ad  iuslitiae  babitum.  In  secunda 


vero  quanlum  ad  habitus  aliarum  trium  ' .  osten- 
dens,  secundum  quos  actus  in  patria  remanebunt. 
ibi :  Forlasse  et  aliae  virtates.  ln  tertia  vero  prae- 
determinata  epilogat.  ibi :  Ecce  aperte  Augustr 
In  quarla  vero  auctoritatem  conliimat.  ibi:  Cui  Beda 
consentit,  super  Exodum  etc. 


TRACTATIO  QUAESTIONUM. 


Ad  intelligenliam  autem  buius  partis  totalis  et 
distinctionis  brevis  incidit  bic  quaestio  de  virtutibus 
cardinalibus  in  generali ;  et  circa  boc  breviter  pos- 
sunt  sex  quaeri. 

Primo  quaeritur  de  ipsis  virtutibus  cardinalibus 
quantum  ad  earum  necessitatem  sive  ulilitatem. 


Secundo,  qaaotam  ad  diversitatem. 

Tertio  ,  quanlum  ad  subiectum. 

Quarto ,  quantura  ad  oumerum. 

Quinto  quaeritur  de  ipsis  quautum  ad  origiuem. 

Sexto  et  ultimo ,  quantum  ad  durationem  ii- 

nalem. 


ARTICULUS  UNIGUS. 


De  virtutibus  cardinalibus  in  generali. 

QUAESTIO  I. 

Utrum  opportumtm  sit  praeter  virtutes  theologicas  cardinales  pvnere. 


Circa  primum  sic  proceditur  el  quaeritnr,  utrum 
ienu.opportunum  sit  praeler  virlules  theologicas  cardina- 
les  ponere.  YA  quod  sic ,  videtur. 

1.  Sapientiae  octavo?  dicitur  in  commendationem 
sapienliae,  quod  sobrietatem  et  prudentiam  et  iu- 
stiliam  el  virlutem  docet,  quibus  ulilius  in  vita 
nihil  csl  hominibus ;  sed  per  illa  quatnor  intejtigun- 
tur  quatuor  virtules  cardinales  :  ergo  sunt  nobis  ma- 
xime  utiles  et  opporlunae. 

2.  Ilem.  privationes  barum  virtutum  sive  vilia 
eis  opposila  perducunt  ad  inorlein ,  sicut  gula,  lu- 
xuria  et  avarilia;  sed  sicut  privationes  sunt  perni- 
ciosae,  sic  posiliones  sunt  utiles  et  opportunae  :  ergo 
videtur,  quod  magna  sit  necessitas  babendi  virlutes 
cardinales. 

(3.  Ilem.  nullus  potest  pertingere  ad  regnum  cae- 
loruin  nisi  per  impletionem  mandaturum  Dei8;  sed 
quaedam  sunt  mandata,  ad  quorum  impletionem  vir- 
tutes  cardinales  babilitant,  uipote  sunt  mandata  se- 
cundae  labulae:  ergo  videtur,  quod  ad  obtinendam 
salutein  valde  sunt  nobis  necessariae. 


k.  Item,  sicul  perdit  quis  vitam  per  peccatum 
in  Deuin,  ita  etiam  potest  perdere  per  peccatnm  in 
proximuin  4 :  ergo  sicnt  necessarium  est  habere  vir- 
tutes  ordinantes  ad  Deum,  ita  necessarium  est  ba- 
bere  virtutes  ordinantes  ad  proxiraura  et  ad  se  ipsum; 
sed  virtutes  ordinantes  ad  Denm  sunt  theologicae, 
onlinantes  ad  se  el  ad  proximura  suni  cardinali  s 
ergo  virtules  cardinales  sunt  necessariae. 

Sed  contra:    1.    \d   Romanos  decime  tertio  * :  *d  oppo* 

tum. 

Qui  diligit  proximum  Legem  implevit;  sed  qui 
Legem  implet  babet  omne  illud  quod  sibi  necessa- 
riuin  est  ail  siliilein  :  ergo  qui  babet  caritalem  non 
indiget  alia  virtute  ad  pi'o\iniuiii  ordioante :  babitis 
ergo  virtutibus  theologicis,  videtur,  quod  superfluanl 
cardinales. 

-2.  Itein.  virtutes  sunl  Decessariae  principaliter 
ad  ordinandum  animae  aSecliones,  secundum  quod 
dicil  Augustinus  in  libro  de  Spiritu  et  anima  ;  sed 
omiiiuin  affectioDum  priucipium  esl  amor,  secundum 
qumi  (licitur  in  decimo  quarto  deCivitate  Dei:cum 
ergo  carilas  sufificienter  ordinel  amorem,   videtur, 


1  Pro  alianm  trium  edd.  cum  paucis  codd.  virtutum 
iihnriim  Inrerius  pro  auctoritatetn  confirmal  VaL  auctoritaU 
ifirmat,  cod.  /.  idem  auctoritate  confirmat. 
"■  Vcrs.  7.  —  AugusL,  I.  Relrscl.  c,  7.  n.  3:  lli^  enim 
notninibus  Lalinus  Intcrpres  quatuor  llias  virtutcs,  quao  ma- 
kime  in  ore  philosophorum  esse  adaolent,  nominavil,  sobrieta- 
lem  appellans  lemperanliam,  prudentiae  Imponens  nometi  sa- 
pientlam,  fortiludinem  vero  virtuUa  vocabulo  enuntians,  solam 
iusliiiam  suo  nomine  interprelatus  esL  Slox  pro  M  commenda* 
tionem  edd.  et  plures  codd.  in  commendatione. 


Matth.  i1'.  IT:  Si  Btitem  vta   ad    mi.hu    Ingredi,  -''i\.i 
mandata.  —  1*«'  mandatis  secundae   tabulae    vide   infra  <•• 
a.  -i   q.  i.  —  Pro  periingere  ood.  /  ptrvenirt. 

*  Clr.  M.inii.  S,  ii .  <•!  AugusL,    Senn.   SS.  (aMaa  "•.  de 
Verbia  Dominij  <•.   t.  n.  •>. 

«  Cap.   ;    Seq.  locua  esl  \i\    de  Clv.  Dd,  c.  7.  n.  . .  ■!«• 
i|in>  cii.  suprn  p  omxi  caritat  ordinet 

iiin.  ostensum  es(  aupra  d.  -''.  q.    i  ;  cft*.  eUara  wpra 
590,  nolu  I.  iii  linr. 


712 


SENTENTIARUM  U».  III. 


quod  qui   habel  reciitudinem  caritatis  non   indiget 
rectitudine  alterius  virtutis. 

3.  llem,  virtntes  sunt  ad  reformandum  poten- 
tias  aniinae;  sed  potenliar  animae  reformantur  per 
gratiam  et  tres  virtutes  theologicas,  in  quibus  altcu- 
ditur  imago  reformationis  per  gratiam  J :  ergo  vide- 
tnr,  quod  illis  habitis,  nnlla  sit  necessitas  vel  ulili- 
tas  cardinalis  virtulis. 

4.  Item ,  virtutes  sunt  ad  dirigendum  in  aclio- 
nibus  et  passionibus 9 1  sed  per  fidem  sufficienter 
dirigitur  intellectns,  et  per  caritatem  dirigitur  affe- 
ctus :  ergo  virtulibus  tbeologicis  habitis,  videtur, 
quod  cardinales  superfluant. 

C  0  N  G  L  U  S  1 0. 

Praeler  habitus  virtulum  llieologicarum  poncndi 
sunt  habitus  virtutum  cardinalium. 

Respondeo:  Dicendum  ,  quod  generalis  necessi- 
Dopiex  eire-  tas  virtutis  est  ad  reclificandum  potentias  animae 
us!s  "  contra  obliquitatem  et  ad  vigorandum  contra  diffi- 
cultatem.  Virtus  enim  facit  potenliam  reclam  el  vi- 
gorosam.  Et  quoniam  contingit,  hominem  ordinari 
ad  Deum .  contingit  nihilominns,  hominem  ordinari 
ad  proximum  et  se  ipsum;  et  in  his  eisdem  potest 
obliquari  et  impediri  sive  retardari :  hinc  est,  quod 
non  solum  indiget  habilibus  ipsum  vigorantibus  et 
rectificantibus ,  prout  directe  tendit  in  Deum ,  cu- 
iusmodi  sunt  babitus  virtutum  tbeologicarum ,  sed 
etiam  indiget  habitibus  ipsum  regulanlibus  et  recti- 
ficantibus,  prout  ordinatur  ad  se  ipsum  et  ad  pro- 
ximnm.  Et  tales  sunt  habilus  virtutum  cardinalium. 
Inde  sicut  praeler  praecepta  primae  tabulae  ,  quae 
directe  ordinant  in  Deum,  opporlunum  fuit  ponere 
praecepta  secundae  tabulae,  quae  ordinant  ad  pro- 
ximum;  sic  eliam  in  habitibus  est  intelligendum.  Et 
condusio.  propterea  praeter  habitus  virtutum  theologicarum 
necessarium  est  ad  salutem  ponere  habitus  virtutum 
cardinalium;  sicut  rationes  ad  primam  partem  in- 
ductae  oslendunt.  quae  concedendae  sunt,  quoniam 
verum  concludunt3. 

1.  Ad  illud  vero  quod  primo  obiicitur  in  con- 

soiutio  oP-  trarium ,  quod  qui  diligit  proximum  Legem   imple- 

vit;  dicendum.   quod  hoc  non  dicitur  propter  hoc, 

quod    imptere   Legem  sil   ipsius   dilectionis   tantum 

Notandnm.  ratione  sui ,  sed  hoc  est,  quia  habet  alios  habitus 

annexos ,  qui ,  ad  ipsius   diiectionis  et  caritalis  im- 


CH 


perium  quodam  modo  moti.  dirigunt  ''t  habilitant 
ad  observanda  opera  mandatoruin,  sicul  mandatuin 
de  non  fornicando  observat  quis  per  castilalem  eli- 
citive ,  sed  per  caritatem  imperative.  Hoc  autem 
attribuit  Apostolus  dileclioni  et  carilati.  quoniam  ipsa 
esl  mater,  forma  et  finis  omnium  rirtutnm,  sicul 
superius4  fuit  taetum  et  in  sequentibus  suo  loco 
melius  explanabitur. 

2.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  omnis  affectio 
ortum  habet  ab  amore;  dicendum,  quod  etsi  omnis 
affeclio  ortum  habeat  ab  amore  tanquam  ex  affe- 
ctione  principali  ipsius  animae ,  amor  tamen  non 
est  tota  causa  aliarum  affectionum ;  ideo  nec  regula 
ipsius  amoris  in  se  sufllcit  ad  rectificationem  animae, 
nisi  sint  virtutes  in  ea  alios  affectus  regulantes  et 
dirigentes.  Et  propterea  illa  ratio  potest  dissolvi, 
quia  procedit  ab  insufficienti  5. 

3.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  virtutes  sunt 
ad  reformandum  potentias;  dicendum,  quod  verum 
est;  sed  facies  potentiarum  animae  duplex  est  se-  J 
cundum  duplicem  portionem  °  et  duplicem  eius  con- 
versionem,  videlicet  ad  inferius  et  ad  superius,  ad 
bonum  creatum  et-  ad  bonum  increatum,  et  ad 
finem  et  ad  id  quod  est  ad  finem.  ldeo,  cum  dicit, 
quod  anima  sufficienter  formatur  et  reformalur  per 
virtutes  theologicas;  dicendum,  quod  verum  est  per 
comparationem  ad  superius;  sed  ex  hoc  non  sequi- 
tur,  quod  cardinales  virtules  superfiuant,  quia  ipsam 
animam  informant  et  reformant  per  comparationem 
ad  creatum 7  et  ad  id  quod  est  ad  finem  ordinatum.  Et 
si  tu  obiicias ,  quod  virtutes  theologicae  non  tantum 
in  finem,  sed  etiam  in  his  quae  sunt  ad  finem,  or- 
dinant,  sicul  patet  in  caritate;  dicendum,  quod  illud 
non  est  principaliter,  sed  ex  coyisequenti8. 

4.  Ad  illud  quod  obwcitur,  quod  virtutes  sunt 
ad  dirigendum  actus  potenliarum;  dicendum,  quod 
vires  animae  quosdam  actus  habent  ordinatos  ad 
vitam  conlemplativam ,  quosdam  ad  vitam  activam; 
et  utrosque  actus  necessarium  est  ordinare,  quia 
uterque  modus  vivendi  necessarius  est  ad  hoc,  quod 
possit  quis  beatitudinem  promereri 9.  Cum  ergo  di- 
cit,  quod  fides  et  caritas  dirigunt  actus  potenliarum 
animae;  dicendum,  quod  etsi  hoc  possit  concedi  in 
actibus,  qui  spectant  ad  vitam  contemplativam ,  non 
tamen  verum  est  in  agendis  sive  in  actibus,  qui  spe- 
ctant  ad  vitam  activam;  et  ideo  non  sequitur,  quod 
virtules  cardinales  superfluant. 


1  Cfr.  II.  Scnt.  d.    I(i.  n.  2.  q.  3. 

2  Vide  supra  pag.  i~2.  nota  2.  —  In  nnillis  codd.  nec 
non  in  Supplemenlo  Sum.  Alex.  Hal.  collat.  76.  a.  I.  hoc  arg. 
sic  teiTrinatnr :  li/ibitis ,  ut  ri/ietur ,  car/linales  [cod.  K  sup 
plet  virlutes]  superfluunt. 

3  Vide  Supplcmenl.  Sum.  Alex.  Hal.  collal.  I,  ubi  tum  ex  Ss 
Patribus  tum  ex  philosophis  probalur  haruni  virtutum  neccssilas 

4  Lit.  Magislri,  d.  XXIII.  c.  9;  Comment  ibid.  dub.  6;  d 
27.  a.  I.  q.  I.  ad  i.  et  q.  3.  ad  I.  nec  non  a.  2.  q.  I  ;  d.  28 
q.   I.  in  corp. ;  d.  36.  q.  C>. 

5  Vide  supra  d.  26.  a.  2.  q.  3.  ad  2.  —  Superius  voci 
tanquam  codd.  FG  K  1. 1*.  V  W  aa  praeflgunt  et.  Deinde  pro  re 


ctificalionem   codd.    A  K  bb    substituunt   rectitudinein ,  et  pro 
alios  affectus  codd.  A  H  T  U  bb  alias  affectiones. 

6  Scil.  supcrioreni  et  inferiorcm.  Cfr.  II.  Sent.  d.  24.  p.  I. 
a.  2.  q.  2.  et  pag.  6  i  I  ,  nota  I.  —  Plurimi  codd.  ei  Supple- 
ment.  Sum.  Alex.  Hal.  nec  non  edd.  I  ,  2  perperam  propor- 
tionem. 

7  Ita  codd.  AIIKTUZbb,  in  aliis  et  in  edd.  omittilur  ei 
nd  id. 

8  Cfr.  supra  d.  27.  a.   1.  q.  2.  ad    I. 

0  Vide  supra  pag.  610,  noia  2.  —  Pro  modus  vivendi 
cod.  A  modus  uniendi.  Paulo  inferius  pro  etsi  hoc  possil  iderrt 
cod.  A  etsi  hoc  posset. 


DIST.  XXXIII.  ART.  IMCIS  QUAEST.  II. 


713 


SCHOLIOX. 


I.  De  definilioniuus  virtuliim  canlin  ilium  \ido  hic  dul).  l-i. 
Quoad  deflnilicmea  Magistri  15.  Albert.  (hic  a.  3.)  cum  nostro 
auctore  (bic  dub.  I.)  bene  observat ,  «  quod  .Magister  non 
nititur  definire  istas  virtules  nisi  socundum  conformitatem  <ul 
Christum,  in  quo  in  maximo  stalu  fuerunt».  Hoc  in  primis 
elucet  cx  definitione  iustitiae  (loe.  cit.).  Plura  optima  de  virtu- 
tibus  cardinalibos  docentur  in  Hexaem.  serm.  6.  et  etiam  5.  7. 

Hanc  (I.)  quaestionem  plurimi  antiqui  doctores  explieile  non 
tractant,  sed  cam  supponendo  principia  hic  allata  tangunt  in 
aliis  de  virtutibus  cardinaiibus  quaestionibus.  Cfr.  S.  Tbom.,  S. 
1.  II.  q.  61.  a.  5,  q.  02.  a.  2.  Tamen  de  hac  ct  seq.  q.  spe- 
ciatim  tractant  Dionys.  Carlh.,  hic  q.   I  ;  liicl,  hic  q.  nnica. 

II.  Quod  virlutes  cardinales  acquisitae  intor  so  specie  dilTo- 
rant,  omnino  constat.  Quod  auteni  eaedem,  eliam  quatenus sunt 


a  Deo  supernaturaliter  inftisae ,  realiter  distinguanlur  el  a  \ii- 
tutibus  acquisitis  el  ab  invicem,  tenenl  eliam  ii  qui  cum  - 
S.  Thomae  contra  Scotura  ponunt  virlutes  morales  /"■/■  - 
fusas,  de  qua  controversia  el  de  sententia  S.  Bonavenlurae  vide 
infra  q.  5.  in  scholio.  —  Quoad  fundamenia  observamus,  quod 
similia  adhibila  sunl  supra  d.  27.  a.  I.  q.  I.  Tota  quaestio  ma- 
gis  explicalur  d.  ■'!•'..  q.  I.  :i.  (;.  el  Bopra  d.  27.  a.  I.  q.  I: 
cfr.  etiani  de  distinctione  habituum  el  reductione  eorum  ad 
unitatom  quandam  II.  Sent.  d.  24.  p.  I.  a.  2.  q.  I.  ad  s. 

De  hac  (2.)  quaestione:  S.  Thom.,  hic  q.  I.  a.  I  :  s.  !.  II. 
q.  61.  a.  i;  Q.  disp.  de  Virt,  in  communi  a.  12;  item  de  Vir- 
tutibus  cardinal.  a.  I. —  B. AtberL,  hica.  I.  — Petr.  a.Tar., 
hic  q.  I.  a.  I.  —  Richard.  a  Med.,  hic  a.  I.  q.  7.  — Durand., 
hic  q.  •). 


QUAESTIO  II. 
Utrum  omnes  virtules  cardinales  sint  tnt<<  virtus,  <m  diversae. 


Secundo  quaeritur  de  virtntibus  cardinalibus 
quantum  ad  ipsantm  diversitatem,  et  qnaeritur, 
utrnm  omnes  virtutes  cardioales  sint  una  virtus,  an 
diversae.  Et  quod  sint  diversae,  oslenditur: 

1.  Primo  per  potentias,  quas  dirigunt:  quia 
ita.prudentia  dirigit  rationalem,  temperantia  concupisci- 
bilem,  fortitudo  irascibilem  ' :  cum  ergo  potentiae 
sint  propria  subiecta  habituum ,  et  propriis  snbiectis 
diversificatis  formaliter,  necesse  est,  ipsarum  babi- 
tus  formaliter  diversificari ;  et  praedictae  polentiae 
animae  sunt  diversae;  videlur,  quod  necesse  sit, 
cardinales  virtutes  esse  distinclas  et  essentialiter  di- 
versas. 

±  Uem ,  boc  ipsum  videtur  per  aclus ,  quos 
eliciunt:  tjuoniam  alius  est  actus  ipsius  prudentiae, 
formaliter  loquendo,  alius  temperantiae,  sicut  patet: 
cum  ergo  habitus  diversificentur  per  actus  diversifi- 
catione  formali  et  essentiali 2,  videlur,  quod  necessa- 
rium  sit,  babitus  cardinalium  virtutum  essentialiter 
distingui. 

3.  Itcm.  boc  ipsum  ostendilur  per  obiecta:  quia 
temperantia  cst  circa  delectationes  et  fortitudo  circa 
passiones3:  cnm  ergo  prima  distinctio  habituum  or- 
lum  habeat  ab  obieclis,  videtur  ergo  idem  quod 
prius. 

h.  llem,  boc  ipsum  quarto  loco  ostendilur  per 
vitia,  contra  quae  sunt.  Si  enim  vitia,  quibus  op- 


ponunlur  buiusmodi  virtutes,  simpliciter  sunt  diver- 
sorum  generum,  et  privationes  distinguuntur  el  di- 
versificantur  secundum  ipsos  habitus  ';  videtur  ergo, 
quod  necessarium  sit,  babilus  virtutum  cardinalium 
formaliler  et  essentialiler  ab  invicem  distingui. 

5.  Item ,  boc  ipsum  ostenditur  per  medietat 
secundum  quas  huiusmodi  virtutes  attenduntur.  Si 
enim  huiusmodi  virtutes  cardihales  habenl  medie- 
tates  formaliter  differentes;  cum  medietates  respi- 
ciant  virtutes  secundum  ipsarum  rationem  forma- 
lem  5,  videlur  ergo,  quod  necesse  sit,  ipsas  virtutes 
cardinales  essentialiter  et  formabter  esse  differentes. 

Sed  contra:  I.  Augustinus,  de  Moribus  Eccle-  Ad  oppo» 
siae6:  « Illud  quod  quadripartita  dicilur  virtus,  ex 
ipsius  amoris  vario  quodam  affectu,  qnantum  intel- 
ligo,  dicitur»;  sed  boc  non  dicit  diversitatem  se- 
cundum  essenliam,  sed  splum  secundum  relationem: 
ergo  videlur,  quod  virtutes  cardinales  solummodo 
secundum  comparationem  habeant  dislingui .  non 
secundnm  essentiam  absolutam. 

"2.  Item,  Augustinus,  in  libro  de  Quanlitate  ani- 
mae7:  «  Virlus  est  aeqnalitas  vitae  undique  ralioni 
consenliens  » ;  sed  aequalitas  vitae  undique  non  po- 
test  esse  secundum  unam  solam  coraparationem ,  sed 
secundum  coraparationem  ad  omnem  actura  el  ad 
omne  obieclum:  ergo  si  haec  esl  definitio  virlutis 
recte  assignala,   videtur,  quod   quaelibel    virlus  ad 


1  Cfr.  Arlstot.,  de  Virtut.  <•(  vitiis  (sive  de  Laudabilibus) , 
c.  I.  seqq.  De  hoc  I.  argp.  vide  Arislot.,  I.  Magnor.  Moral.  c.  32. 
■eq.  (c.  35.),  el  suprn  d.  27.  a.  I.q.  I.  fundam. ,  quo  posterjore 

••liani  plura  invenies,  quac  ad  '(  seqq.  argg.  spectant. — 
Paulo  inlerius  pro  ipsarum  edd.  ipsorum. 

2  Cfr.  supra  pag.   ')7o.  nota  s.  iu   flne;    ibid.   eliani   neq. 
insinuatur.  —  !>•  actibus  prudentiae  el  lemperantiae  vlde 

liic  lii.  Magistri.c  l  ;  infra  dub.  2.  el   i.  i  non   \ii>ini.,  III. 

Eihic.  <•.  |0.  seqq.  el  VI.  c  5.        Pro  diversificenlur  cod.   \ 
diversificelur ,  codd.  FUKLTV  di\   rsificatur,  cod 
tificantnr. 

s.  Bonav.  —  Tom.  III. 


!  Cfr.   Uistoi.,  III.  Elhic.  c.  9.  sc  1 1. 

*  Vide  Aristot. ,  \'.  Etliic.   c.    I,  p|  Infra  pag.  720, 

—  Pro  .»■»■<■ " kiI <i iii  ipsos  litilitltis .  qucmadi lum  legiiur  in  codd. 

VHTUZbb  el   in  Supplemento  Sum.  \l<'\.  Ilal.  <<<li 
iiu  i  odd.  <•'  edd.  p<  r  ipsos  habit\ 

<  undum   \i  isioi. ,  II.  Ethic   r.  fi.  seq.        \i 
sentialii  K  naturaliter. 

br.  I.  c.  15.  -  In  ii;'  i  ab- 

'■tni  <'<M.  cum  i 


71/4 


SENTENTIaIUIM  LIB.  III. 


omnem  actum  et  ad  omne  obiectum  babeat  animam 
ordinare.  Sed  hoc  non  essel,  si  virtutes  distingue- 
renlur  penes  actus  et  obiecta :  ergo  videtur.  qnod 
virtutes  cardioales  non  habeant  aliquam  essentia- 
lein  differentiam. 

3.  Item ,  nullae  forinae  ad  invicem  disparatae 
el  diversae  se  ipsas  denominant  —  quamvis  enim 
vere  dicalur,  quod  musicum  sit  album,  lamen  nullo 
modo  concedilur,  quod  musica  sit  alba  —  sed  vir- 
lutes  cardinales ,  secundum  quod  vult  Rernardus ' 
et  Augustinus,  se  ipsas  denominant,  quia  fortitudo 
esl  prudens  et  prudentia  fortis :  ergo  videtur,  quod 
non  habeant  essentialem  differentiam. 

4.  Item,  «  iustitia,  secundum  quod  dicit  Ansel- 
mus ',  est  rectitudo  voluntatis  »  ;  sed  omnis  cardi- 
nalis  virtus  est  rectitudo  voluntalis :  ergo  omnis 
cardinalis  virtus  est  iuslitia.  Si  ergo  iustilia  nominat 
unam  speciem  virlutis,  videtur,  quod  cardinales  vir- 
tutes  non  babeant  essentialem  diversitatem  sive  for- 
malem. 

o.  Item ,  cuilibet  virluti  essentiale  est  inspicere 
medium ,  cuilibet  etiam  essentiale  est  medium  ser- 
vare,  cuilibet  etiam  essentiale  est  aggredi  difficile , 
cuiuslibet  etiam  est  ordinare 3.  Si  ergo  medium 
inspicere  est  ipsius  prudentiae,  medium  servare  tem- 
peranliae,  aggredi  difficile  fortiludinis,  ordinare  i- 
psius  iustitiae;  videtur,  qnod  quaelibet  istarum  virtu- 
Lum  intret  essentiam  alterius :  non  ergo  formaliter 
distinguuntur. 

C  0  N  C  L  l"  S  I  O. 

Virtutes  cardinales  formaliler  distinguuniur ,  qua- 
tenus  ordinanlur  ad  speciales  actus ,  minus 
tamen  distinguunlur,  qualenus  sunt  gratia  in- 
formatae  et  caritate  meritoriae. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  est  loqui   de  vir- 
Tripiex  mo-  tutibus  cardinalibus  quantum  ad  formam,  per  quam 

dus  loquen-  ^  L  ' 

didenisvir-  sunl  gratuitae ,  et  quantum  ad  formam ,  per  quam 
sunt  meritoriae ,  et  quantum  ad  formam ,  per  quam 
sunt  ad  speciales  actuum  differenlias  ordinatae. 
Si  loquamur  de  forma,  per  quam  sunt  gratui- 

conciasio  i.  tae;  sic  in  illa  potius  uniuntur,  quam  distinguuntur, 
quia  illa  forma  est  gratia  gralum  faciens,  quae  iicet 
situna,  tamen  gratam  reddit  Deo  animam  cum  uni- 
versis  eius  polentiis  et  habitibus  virtuosis,  sicut  in 
secundo  lihro   ostensum  fuit ,  distinctione    vigesima 


seplima  \  —  Similiter  si  loquamur  de  ipsis  virtutibus 
cardinalibus  quantum  ad  formam  ,  per  qoam  sunt 
meritoriae  et  habent  rationem  merendi  perfecle;  sic  con 
magis  connectuntur  et  uniuntur,  quam  distinguan- 
lur;  quia  illa  forma  est  caritas,  per  quam  virlutes 
celerae  tanqnam  pondere  unico  ad  unum  finem  ul- 
timum  inclinantur  quasi  ad  locum  proprium;  et  hoc  • 
infra  melius  oslendetur  in  traclatu  de  connexione 
virlutum  5.  —  Si  vero  loquamur  de  ipsis  virtutibus 
secundum  formam,  per  quam  sunt  ad  speciales 
actuum  differentias  ordinatae ;  sic  dico,  quod  vir- con 
tutes  cardinales  essenlialiter  et  formaliter  distinguun- 
tur.  Et  earum  diversitas  colligitur  ex  quinque  com- 
paralionibus,  sicut  in  obiiciendo'3  fuit  ostensum .  vi- 
delicetex  diversitate  potentiarum,  quas  informant  et 
perficiunt,  et  ex  diversitale  actuum,  quos  eliciunt, 
el  ex  diversitate  obiectorum,  ad  quae  ordinantur,  et 
ex  diversitale  medietatum ,  circa  quas  consislunt,  et 
ex  diversitate  vitiorum  oppositorum,  quae  exclu- 
dunt.  Et  ideo  rationes ,  quae  ad  hanc  partem  indu- 
cuntur,  concedendae  sunt,  quia  verum  concludunt. 

1.  Ad  illud  vero  quod  primo  obiicitur  in  con- soic 
trarium,  quod  virtus  non  est  aliud  quam  varius  af- pos 
fectus"  ainoris;  dicendum,  quod  Augustinus  loquitur 
ibi  de  virtutibus  cardinalibus,  secundum  quod  re- 
duci  habent  ad  unam  radicem  caritatis.  per  quam  sm 
habent  perfecta  ordinatione  ad  ipsum  Deum  ordi- 
nare,  et  ex  hoc  sorliuntur  quandam  connexionem  et 
unilatem;  et  boc  patet  per  litteram  sequentem ,  qua 
definiens  temperantiam  dicit7:  «  Temperantiam  di- 
camus  esse  amorem  Deo  sese  integrum  incorruplum- 
que  servanlem,  fortitudinem  amorem  omnia  propter 
Deum  facile  perferentem  »,  et  sic  de  aliis.  Talis  au- 
tem  relatio  temperanliae  et  fortiludinis  in  Deum  per 
amorem  uon  est  virtulum  cardinalium,  nisi  in  quan- 
tuin  a  carilate  reguntur  et  informantur  et  imperan- 
lur.  Et  hoc  modo  verum  est,  quod  habent  quandam 
unilalem  ratione  unins  motoris;  sed  propter  hoc  non 
sequitnr,  quod  non  diversificentur  propriis  formis. 

±  \d  iilud  quod  obiicitur,  quod  virtus  est  ae- 
qualitas  vitae  undique  rationi  consentiens;  dicendum, 
quod  per  hoc  quod  est  undique  dupliciter  potest  in-  ddi 
lelligi,  quod  liat  distribulio.  Aut  ita  quod  hoc  quod 
est  undique  dislribuat  pro  duabus  extremitalibus 
consistentibus  circa  medietatem;  et  sic  convenit  cui- 
lihel  virtuti  cardinali  per  se.  quia  nec  dedinat  ad 
superfluum  nec  ad  diminutum.  Alio  modo  hoc  quod 
est  undiquc  potest  distribuere  pro  omnibus  partibus 


1  Serm.  72.  dc  Diversis  (alias  35.  ex  Parvis),  n.  2.  Cfr.  I. 
de  Constderat.  c.  8.  n.  10.  seq.,  et  August.,  Epist.  167.  (;ili;is  29.) 
c.  2.  i).  o,  VI.  de  Trin.  c.  4.  n.  6.  (vide  infra  lit.  Magislri,  d. 
XXX VI.  c.  2).  Idem  dicit  Gregor.,  XXII.  Moral.  c.   I.  n.  2. 

•  Dialog.  dfe  Verilate,  c.  12:  de  Concept.  virgin.  et  origin. 
peccat.  c  3.  el  5.  —  In  linc  arg\  pro  diversitatem  edd.  diffe- 
renliam. 

3  Cfr.  Arislot.,  II.  Ethic.  c.  3.  et  6.  —  Bernard.,  I.  dc 
Considerat.  c.  8.  n.  II.  ait:  Ergo  modum  lcnere  iustitiu  cst, 
temperantia  cst,  forliludo  esl  etc.  —  Pro  cuiuslibct  cod.  A  W 
cuilibet. 


4  Art.  I.  (|.  I.  seq. 

5  Dist.  36.  <].  G.  Cfr.  eliam  supra  d.  27.  a.  2.  q.   I. 

fi  Scil.  in  fundamenlis.  —  Paulo  inferius  pro  mrdietatum, 
circa  [cod.  N  secundum]  quas  edd.  et  nonnulli  codd.  mcdio- 
rniii ,  circa  quac. 

'  Libr.  I.  dc  Morib.  Eccles.  c.  15.  n.  25.  —  In  piineipio 
solnt.  pro  varius  affectus  edd.  variatio  affectus.  Deinde  po>t 
pauca  pro  perfecta  ordinatione  ad  ipsum  Deum  ordinare  (codd. 
K  0  ordinarij,  et  ex  Iwc  (cod.  A  hnc)  Vat.  perfectam  ordina- 
iionem  ad  ipsum  Deum,  ct  cx  hoc.  Circa  fincm  solut  pro  im- 
perantur  cod.  M  importantur,  Vat.  temperantur. 


DIST.  XXXIII.  ART.  UNICUS  QUAEST. 


/  !  .) 


dum. 


iplex 
alio. 


inm. 


it  . 


potentialibus  animae1;  et  sic  non  competit  alicni  vir- 
tuti  cardinali  absolute,  sed  in  quantum  habet  conne- 
xionem  cum  alia.  Et  ex  hoc  non  potest  concludi .  quod 
omnes  virlutes  sint  una  virtus  essentialiter,  sed  quod 
possunt  dici  una  per  quandam  connexionem  et  aggre- 
gationem;  sicul  omnes  potenliae  animae,  quamvis  sint 
diversae,  dant  tamen  ipsi  animae  imuin  integrum 
posse,  ita  quod  una  sine  allera  non  posset  animam  l'a- 
cere  potentem  *.  Sic  inlelligendum  est  de  aequalitate 
vitae,  quae  consistit.  penes  unam  virtutem  partidliter, 
penes  autem  omnes  cousistit  inlegre  et  perCecte. 

;3.  \<1  illud  quod  obiicitur,  quod  una  virtus  de* 
nominat  aliam;  dicendum.  quod  est  praedicalio  mul- 
tiplex,  videlicet  per  causam  et  per  essentiam  et  per 
concomitantiam*.  Et  cum  dicitur,  quod  una  virtus 
denominal  alteram,  lioc  non  est  propter  esseniialem 
convenieuliam,  sed  hoc  est  propter  boc,  quod  con- 
eomilantur  se  circa  unum  animae  subiectum  et 
circa  polentias.  quae  se  mutuo  circumincedunt.  Et 
si  tu  obiicias,  quod  concomitanlia  non  sufficit,  quia 
non  conceditur,  quod  musica  sit  alna;  dicendum, 
quod  concomitantia  non  sufficit  simpiiciter,  *h\ 
concomitanlia  cum  simplicitate  subiccli ,  ])er  quam 
subieclum  potest  reflectere  se  super  se  et  super 
omne  illud.  quod  est  in  se;  sicut  patet,  quod  anima 
intellectiva  simpliciter  polest  se  convertere  super  se 
per  actum  inlelligendi  et  similiter  per  actum  dili- 
gendi.  Et  hinc  est,  quod  virtutes  in  talibus  poten- 
tiis  exislentes  possunt  se  mutuo  denominare;  et  ideo 
non  est  simile  de  omnibus  actibus,  etiam  si  circa 
idem  subiectum  habeant  consistere  4. 

4.  Ad  illud  quod  obiicilur,  quod  omnis  cardina- 
lis  virtus  est  quaedam  voluntatis  rectitudo.  ila  quod 
omnis  virtus  cardinalis  est  iustitia:  dicendum.  quod 
iuslitia  dupliciter  accipilur:  quia  est  iustitia generalis, 
et  est  iustitia  specialis.  Et  iustitia  generalis  comple- 
ctituromnes  virlules,  non  solum  cardinales,  sed  eliam 
theologicas  5.  lustitia  vero  specialis  non  esl  Simplici- 


ter  rectitudo  voluntatis,  sed  rectitodo  voluntatis  ordi- 
nans  ad  alterum:  el  hoc  oon  competil  cuilibel  vir- 
iuii  cardinali;  et  propterea  non  sequitur,  quod  cardi- 
nales  virtntes  non  babeant  ad  tnvicera  <listiiiLrui. 

.').  Ad  illud  quod  nliiicitiir  dc  illis  quatiior  con- 
ditionibus,  quae  sunt  in  qualibel  virtute;  respon- 
deri  potest.  quod  verum  est;  sed  lamen  ex  hoc  non 
sequitur.  quod  virtutes6  non  sint  distinctae:  quia 
quod  qnaelibel  illarum  conditionum  attribuatur  ali- 
cui  virtuli  speciali,  boc  ooo  est  per  proprietalem ,  noundam. 
sed  magis  per  appropriationem.  Cuiuslibet  enim 
virlutis  esl  medium  tmere;  sed  hoc  appropriatur 
lemperantiae ,  quia  inaxime  opportunum  esl  cii 
delectationes  medium  custodire;  sic  e|  de  aliiscon- 
ditionibus  intelligenduffli  esl :.  —  Si  tamen  obiiciat, 
quod  inspicere  medium  boc  es!  proprium  ipsius 
prudentiae,  el  ita  videtur,  quod  prudentia  sil  de 
essentia  aliarum  virtutum  cardinalium;  dicendum, 
iiuod  inspectio  medii  est  duobus  modis,  vel-per  mo- P«i>ija»* 

1  mspiatnr 

dum  considerationis  discretae*,  vel  per  modum  nedinm. 
inclinaiionis  detertninatae.  1'rimo  modo  medium 
inspicere  esl  proprium  ipsius  prudentiae ,  quae  per- 
ficit  potcntiam  ralionalem .  ciiius  est  coosiderare  el 
discernere;  et  hoc  modo  inspicere  medium  non  con- 
venit  virtuti  cardinali  per  sui  essentiam .  sed  per 
concomitantiam,  quia  habel  prudentiam 9  directi- 
vam.  Unde  sicut  oculus  videtsibiel  aliis  membris, 
sic  prudt'iiti;i  inspicil  sibi  ct  virliitibus  cclcris.  — 
Alio  modo  mspicere  medium  est  per  modum  inclina- 
tionis  determinatae ;  et  sic  non  tanium  est  pruden- 
tiae,  sed  etiam  cuiuslibet  virtutis.  quia  quaelibel 
virtus  est  quoddam  pondus  reclc  inclinaiis  ct  mo- 
vens  ad  medium,  circa  quod  habel  eonsistere.  UndeSimU»- 
sicut  gravitas  lapidis  recte  dicitur  inspicere  locum 
deorsum  sive  medrum  mundi;  sic  quaelibel  \irtus 
rationabilitcr  potcst  dici  inspicere  medium  recte  vi- 
vendi;  et  ex  hoc  non  polesl  concludi,  quod  pru- 
dcntia  ab  aliis  virlutibus  non  h.ibcat  diversificari  l0. 


QUAESTIO  III. 
Ulrum  virlules  cardinales  sinl  in  parte  animae  rationali,  an  in  ea  parte,  </u<tr  solum  obtemperat  rationi. 


Tertio  quaeritur  de  virlutibus  caidinalibus  quan- 
tiim  ;id  subiectum,  et  est  quaestio,  ulrum  sint  iri 

parte  animae  ralionali,  an   in   ea    parte.   quae    so- 


lum  obtemperat  rationi.  Et   quod  sinl  in  parte  ani- 
mae  rationali,  videtnr: 

I.  Primo  per  auctoritalem  Vn^ustini  iri  Solilo-FtaduMnta. 


1  Si\(>  pro  omnfbus  potentil9  onimne  rationalis.  Vide  quaest. 
Kq.Crr.etiamtom.il.  p;i^r.  600,  nota  I,  ubt  describilur  tolum 
potentiale.  —  Pro  potentialibus,  qunm  leclionom  reslituimus 
c\  eodd.  ATUYZbb,  ;ilii  codd.  el  odd.  !,  1  ratiOTiabiiibus , 
;ilii  codd.  et  Vat.  rationalibus ,  cod.  K  rationalis,  el  Supple- 
ment.  Sum.  Alex.  Elal.  possibilibus. 

2  Cfr.  II.  8en<.  d.  24.  |>.  I.  n.  2.  q.  I.  nd  8.  -  Paulo  In- 
ferius  pro  pnrtialiter  edd.  particulariter. 

:!  Cfr.  supra  pag.  171,  nota  I;  pag.  -2J*i ,  notn  i.  ; 
notn  "p. 

4  Vide  supra  <i.  27.  a.  I.  q.    I.  in  corp.  opinlonem  prl- 
iii •!ni  elusque  improbationem.  —  Paulo  nnte   pro  do  omnibus 
<ictilmst  (piibus  verbis  VaL  adiicii  vel  aecidentibus ,  cod.  Y  sub- 
iii  ilr  nliis  actibus. 

8   Vristot..  V.  Ethic.  '-.  I.  Inter  alia  dhll:  •  Vddc  <| I   ln 


proverbium    dirimus:    lustitia    in  se  virtules  c plcclitui   oov 

nes...  Itaque  neque  haec  iustilia  pars  virtutis,  sed  integrn  \lt- 
tus  est,  neque  huic  oppoaita   inlustitia  pars  vltii,  aed   i;i 

esl  \  iii>>>ii;is ».  De  iu^iiii  i  speclall  (quac  esl  ad  nlterum 
lur  Ibld.  c.  2.  scqq.  — *  Paula  i>"~i  pro  i 
.(I.  /.  -niniii  cardinn 

'  Cfr.  D  i I .  !•  de  Consideml.  c.  s.  n.  9.  -  •'!  |. 

,,i.i.    \  ii  i  ei  Supptem  nt.  Sum.    Klos.  Hal. 
undtim  l)u  ' '  ii. •  •.  lilos^  i  lum  i  m  dl 

discernens ,  prudens),  pro  quu  rorias.se  m 
alil  pluriml  oodd.  direcUw,  Vat.  directivae   Cfr.  II. 
p.  I    .i.  2.  q.   I.  ad  B. 

"  Bdd.  iiiiiiiiinii  i/ni.i  liiinl  prudentiam.  Suporlus  |.i. 
lentiam  ralionnl  m  cod.  i    ipsam  i  im 
\  ido  9i  holion  nd  pru 


71li 


SENTENTIARUM  LIH.  III. 


quiis  ' :  «  Virtus  est  ratio  recta  perdncens  in  finem  »; 
sed  constat,  quod  liic  est  praedicatio  causalis  sive 
materialis:  ergo  videlur,  quod  subiectum  virtutis 
sit  ipsa  ratio  sive  potentia  rationalis. 

2.  ltem ,  virlus  est  principium  merendi  et  ope- 
ris  merilorii  et  laudabilis:  ergo  circa  illam  poten- 
tiam  habet  esse,  circa  cuius  actum  consistit  laus  et 
meritum;  sed  talis  est  potentia  rationalis,  scilicet 
liberum  arbilrium:  ergo  videtur  idem  quod  prius  2. 

3.  Item,  in  eo  subiecto  est  virtus,  in  quo  anima 
habet  imaginem  Dei,  cum  virtutes  ceterae  habeant 
ortum  a  gratia,  cuius  anima  est  capax,  per  hoc 
quod  est  imago;  sed  non  est  imago  nisi  per  poten- 
tiam  rationalem  3 :  ergo  etc. 

4.  Item  ,  omnis  virtus  consistit  circa  electionem 
boni  et  fugam  mali  4;  sed  habitus  electivus  est  so- 
lius  polentiae  rationalis  proprie  dictae:  ergo  videlur, 
quod  omnis  virtus  proprie  sit  in  rationali  parte  ipsius 
animae. 

o.  Item,  virlus  est  in  genere  honesti,  secun- 
dum  quod  vult  Tullius 5 ;  sed  bonum ,  quod  est  ho- 
nestum ,  et  eius  oppositum  est  obiectum  solius  ratio- 
nalis  virtutis,  quia  potentiae  sensitivae  solummodo 
feruntur  ad  ea  bona ,  quae  sunt  de  genere  commodi : 
ergo  videtur,  quod  virtus  sit  solum  in  parle  animae 
rationali. 

Sed  contra:  1.  Fortitudo  est  in  irascibili,  et 
Adtnmp0ii"  temperantia  in  concupiscibili;  sed  istae  non  sunt 
rationales,  nisi  quia  obtemperantes  rationi,  secun- 
dum  quod  dicit  Philosophus  in  fine  Novae  Ethicae6: 
ergo  videlur,  quod  cardinales  virtutes  non  habcant 
esse  in  parle  rationali,  sed  potius  in  parte  sensibili. 

2.  Item,  in  ea  parte  est  habitus  virtutis  expe- 
diens  el  rectificans,  circa  quam  habel  esse  pronitas 
et  obliquitas;  sed  haec  duo  sunt  maxime  circa  mo- 
tivam    sensibilem,    quae  quidem  sunt  irascibilis  et 


tum 


concupiscibilis ' :  ergo  videtur,  quod  in  illis  habeal 
collocari  virtus  cardinalis. 

3.  Itern.  in  ea  parte  est  habitus  virtutis  tan- 
quam  in  subiecto  proprio,  quae  immediatius  et  pro- 
ximius  elicit  aclum  ipsius  virtulis;  sed  temperantiae 
et  fortitudinis  actus  eliciuntur  immediale  a  concu- 
piscibili  et  irascibili,  quae  sunt  obedientes  rationi  ■ : 
ergo  videlur,  quod  in  eis  virtutes  cardinales  ha- 
beant  poni. 

4.  Item ,  virtutes  cardinales  distinguuntur  a 
theologicis,  sicut  consuetudinales  ab  intellectuali- 
bus;  sed  intellectuales,  ut  sapienlia  et  intelligentia 
et  phronesis,  ponuntur  in  ratione  proprie  dicta,  con- 
suetudinales  vero  in  ea  parle ,  quae  obtemperat 
rationi 9:  ergo  videtur  similiter,  quod  theologicae  de- 
bent  reponi  in  parte  rationali ,  et  cardinales  in  parte 
sensibili.  secundum  quod  rationi  obedil. 

o.  Item,  in  ea  parte  maxime  habet  reponi  ha- 
bitus  virtutis,  quae  magis  indiget  rectificari;  sed 
pars,  quae  magis  indiget  rectificari,  est  pars  sensi- 
liva,  quoniam,  secundum  quod  dicit  Philosophus  *°, 
« intellectus  semper  est  rectus,  phanlasia  recta  et 
non  recta»:  cum  ergo  phantasia  nominet  potentiam 
sensitivam,  videtur,  quod  circa  ipsam  habeant  esse 
virtutes  cardinales. 

c  o  n  c  l  u  s  i  o. 

Secundum  theologos  virtutes  cardinales  omnes  po- 
nendae  sunt  in  parte  animae  rationali ,  qua- 
tenus  rationale  dicilur  quod  participat  ra- 
lionem. 

Respondeo  :  Ad  praedictorum  intelligentiam  est 
notandum,  quod  cum   rationale  dicatur  dupliciter,  » 
secundum  quod  vult   Philosophus  ",  videlicet  quod 


1  Libr.  I.  e.  6.  n.  13.  Cfr.  supra  pag.  iis,  nota  9.  — 
Quoad  hanc  definitionem  virtutis  in  Supplemenio  Sum.  Alox. 
Hal.  collat  16.  a.  2.  q.  6.  dicitur :  Non  est  formalis  pracdica- 
tio,  quia  virtus  non  esl  ips.i  ratio,  sed  est  habitus  in  raiione 
existens,  quantum  est  ex  parte  cognitionis  etc.  Cfr.  supra  pag. 
616.  nola  8.  et  pag.  528,  nota  5. 

2  Cfr.  Aristot.,  I.  Ethic.  c.   12;  II.  c  5;  III.  c.   I.  seqq. 

3  Vide  AugusL,  XIV.  de  Trin.  c.  3.  n.  6.  et  c.  8.  n.  II. 
—  Quod  virtutes  aliquo  modo  ortum  habeant  a  gratia,  vide  in- 

--fra  q.  5.  et  in  scholio  —  In  mniori  pro  in  eo  [cod.  G  eodem~\  sub- 
iecto  codd.  AFTVbb  in  eo  solo.  Vocabulum  ceterne  hic  idem 
valet  ac  cunctne:  cfr.  supra  pag.  6^0,  nota   l. 

4  AristoL,  II.  Ethic  c.  6,  virtuiem  declaral  habitum  electl- 
vum  in  mediocritate  quantum  ad  nos  consisteniem  ele.  Cfr.  lom. 
II.  p;>g.  671,  nota  9.  lhid.  pag.  599,  noia  5.  vide  de  minori. 

5  Libr.  II.  Rhetor.  c.  53.  et  5t.  Cfr.  tom.  II.  pag.  593, 
nota   I  .  ubi  et  explicatio  niinoris  habetur. 

6  Sive  in  fiii"  Ethic.  ex  Uraeco  in  Lalinum  Iranslalac  (Cfr. 
tom.  I.  pag.  10,  nota  2.).  Docctur  ibi,  quod  in  anima  fortasse 
sit  quidpiam  practer  raiioivm,  quod  ei  adverselur  ac  resistat; 
«  quod  lamen  1'tiam  ipsum  rationis  (>sse  particeps  videlur... 
continenlis  enim  rationi  obteroperal.  Alquc  eliam  magis  fonasse 
in  temperante  ac  forti  obediens  est;  omnia  enim  in  his  ralioni 
consonanl.  L-^e  igitur  irrationalis  quoque  haec  duplex  videtur; 
nam  vegelalis  nullo   modo  cum  ralione  communicat;   concupi- 


scibilis  aulem  ct  omnino  appelibilis  particeps  rationis  quodam 
modo  est,  qualenus  ipsi  obedit  imperioque  eius  obtcmperal». 
—  De  mniori  cfr.  ArisloL,  de  Virtut.  et  vitiis,  c.  I. 

7  Aristot.,  III.  de  Anima,  text.  50.  (c.  10.):  Appelitus  au- 
tem  movet  praeler  ralionem;  concupiseentia  enim  appelitus  qui- 
dam  est.  Cfr.  ibid.  text.  47.  (c.  9.).  —  In  initio  arg.  post  m  ea 
[cod.  G  cadcm]  pnrte  cod.  Z  subdit  solum. 

8  AristoL,  III.  Ethic.  c.  10:  Hae  [fortitudo  et  temperantia] 
enim  irralionalium  parlium  esse  virtules  videntur.  Cfr.  de  Vir- 
tut.  el  vitiis.  c.  T.  —  Paulo  anle  pro  actum  ipsius  virtutis  cod. 
Z  nctum  snum. 

9  Aristol.,  I.  Ethic.  c.  13:  Virtus  quoque  secunduni  hanc 
dilTerenliam  [qiiatenus  scil.  rationem  proprie  in  se  habel.  aut 
rationi  ohtemporat]  dislingiiilur:  nam  alias  ex  ipsis  intellectivas, 
alias  morales  dicimus;  sapientiam  ,  perspkaciam  [a-jvsjiv]  et 
prudenliam  [-Yfovr^tv]  inlellectivas;  Hbcralitaiem  et  lemperan- 
tiam  morales.  —  Pro  in  rnlione  codd.  H  U  in  mtione  rirtutc , 
(-(lil.  in  rntionnli  pnrte. 

10  Libr.  III.  de  Anima,  te\l.  51.  (c.  10.).  ln  (extu  origin. 
antc  phnntnsin  rcctu  habetur  nppctitus  nutem  et. 

11  Libr.  I.  Ethic.  c.  13.  Cfr.  supra  nota  6.  et  9.  —  Ralio] 
nale,  in  quanlum  rationem  parlicipat,  ab  aliis.  ut  a  S.  Thomaj 
appellatur  ctiam  rationale  per  essentiam;  el  in  quanlum  ralioni 
obedit .  ralionale  per  participationem. 


DIST.  XXXIII.  ART.  UNICOS  QUAEST.  III. 


717 


rationem  participat ,  et  quod  rationi  obedil.  Si  large 
i  nsio  t.  accipiatur  pars  rationalis ,  sic  non  est  dubium,  quin 
omnes  virtutes  in  parle  rationali  sinl,  sive  tbeolo- 
gicae  sive  cardinales ,  sive  intellecluales ,  sive  con- 
suetudinales.  —  Si  vero  rationale  dicatur  proprie, 

0  aiio-  secundum  quod  participat  rationem ,  sic  voluerunt 

aliqui  dicere  ,  quod  quaedam  virlutes  cardinales 
sunt  in  parte  rationali,  utpote  prudentia  et  iustitia; 
quaedam  vero  non,  sed  in  potentia  inferiori,  quae 
est  rationalis  largo  modo  dicla,  quia  obtemperat 
rationi,  ut  fortitudo  et  temperantia,  quae  sunt  in 
irascibili  et  concupiscibili. 

Licet  autem   bic    modus  dicendi    aliquo    modo 

probabilis  videatur  secundum  morales  philosophos ; 

proba-tamen  secundum  theologum  non  videtur  rationabili- 

reologi-  .  ..      i 

uendo.  ter  dici ,  quasdam  virtutes  cardmales  reponi  m  parte 
superiori  et  quasdam  in  inferiori ;  cum  omnes  vir- 
tutes  cardinales  aequales  sinl  quantum  ad  meriti 
dignitatem  ' ;  omnes  etiam  sunt  principium  merendi. 
Et  propterea,  cum  meritum  consistat  radicaliter 
circa  liberum  arbilrium,  in  solis  illis  polentiis  ba- 
bent  esse  virlutes,  sive  cardinales  sive  theologicae, 
dio  au-  in  quibus  reperilur  libertas  arbitrii.  —  Propter  quod  , 

•  ris.  ...  i  •      ••  •         ... 

cum  bbertas  arbitru  non  sit  nisi  m  parte  annnae 
rationali,  secundum  quod  rationale  dicitur  quod 
msio2.  parlicipat  rationem2;  necesse  est,  ceteras  virlutes 
cardinales  in  parle  illa  reponi.  Et  boc  necessario 
exigit  earum  dignitas ;  cum  ipsae  babeanl  ortum  a 
gratia,  et  sint  perfecliones  animae  multo  nobiliores 
quam  ipsa  scientia,  quae  ponitur  tanquam  in  sub- 
iecto  in  parle  animae  rationali  el  intellectiva  \  — 
El  proplerea  concedendae  sunt  rationes,  quae  sunt 
ad  partem  istam. 

Ad  evidenliam  vero   obiectorum,  quae  in  con- 

1  «Jfos  trarium  opponuntur,    notandus  est  alius  modus  di- 

b  igoen-  '  l 

i  jhciter stinguendi  ralionale  secundum  tlwoloqum.  Lno  enun 

a  wle.  °  ° 

modo  dislinguitur  rationale  contra  partem  sensiti- 
vam ;  alio  modo  distinguitur  contra  potentiam  affe- 
clivam.  Secundum  quod  distinguilur  conlra  polen- 
tiam  sensitivam ,  sic  sunt  in  parle  ista  ralionali 
omnes  virlules.  Secundum  vero  quod  distinguitur 
contra  potentiam  afjeclivam,  sic  non  snnt  in  ea 
omnes   virtutes,  sed    illae  solum,  quae  dirigunt  in 


discernendo,  sicul  fides  et  prudentia ;  aliae  vero  re- 
ponuntur  in  potentia  a/jh-tiva  ,  quae  quidem  pars 
est  liberi  arbitrii  et  dicitur  mluntas,  secuudum  Noundam. 
quod  est  coniunrla  rationi ;  dicitur  etiam  concupi- 
scibilis  et  irascibilis ,  serundum  quod  diversmiode 
babet  affici  et  moveri.  Nibil  enim  aliud  est  volun- 
tas  qiiam  arTertus  sive  appetitns  ratiocinatus  \  Omnis 
autem  affeetus  sive  appelitus  vel  est  vis  iraseibilis, 
vel  concupUcibilis ,  quae  duae  vires,  secundum  qood 
sunt  liberi  arbitrii  parles,  rationales  sunt;  et  in  i p s i s 
possunt  esse  virtutes  theologicae  et  eardinaies:  theo- 
logicae,  in  quantum  immediate  elevantur  in  Deom, 
ipsum  diligendo  et  ipsi  innitendo;  cardinales  vero . 
in  quantum  versantur  circa  bonum  creatum.  Et  per 
boc  pro  magna  parte  patel  responsio  ad  obiecta. 

1.  Ad  illud  s  quod  primo  obiicitur  in  contrarium. 
quod  fortitudo  et  temperantia  siint  in  irascibili  et 
concupiscibili,  el  islae  solum  sunt  rationales,  qiii;i 
oblemperant  rationi;  dicendum  ,  quod  absqne  dubio  .voundum. 
istae  duae  virtutes  cardinales  quanlnm  ad  habitus 
subslratos  in  illis  duabus  viribus  reponuiilur.  licet 
quaiitum  ad  rationem  primariam  merendi  et  or- 
dinandi  omnis    virlus    in    libero   arbitrio  ponenda 

sit.  Et  ista  duo  sunt  compossibilia ,  pro  eo  qaod 
liberum  arbitrinm  non  est  potentia  distincta  a  ra- 
tionali,  concnpiscibili  et  irascibili  secundnm  rem  \  El 
propterea  illa  assnmtio  est  falsa,  quod  concnpiscibilis 
el  irascibilis  solummodo  sunt  ralionales,  quia  obtem- 
perant  rationi.  —  In  nobis  enim  est  duplex  irascibilis d«p>«  '«•>■ 

1  '  >ciliili5    et 

et  concupiscibilis,  videlicet  ralionalis  et  sensibilis :  coocopiid. 

,:  .  .  ,.  i>»l's- 

rattonahs,  secundiim  quam  iminediate  nali  stimus 
in  Deum  ferri ,  et  in  qua  cominunicamns  cnm  An- 
gi'lis,  el  in  qua  seeundum  diversas  comparaliones 
habet  reponi  theologica  virlus  et  cardinalis.  Alia 
vero  est  irascibilis  et  concupiscibilis  sensibilis1,  quae 
soliimniodo  dicilnr  rationalis,  quia  obtemperat  ra- 
tioni.  Et  in  bis  non  consistit  libcrlas  arbitrii,  oec  in 
bis  sicul  in  subiecto  ponitur  virtus  cardinalis,  licet 
per  frequentem  assuefaclionem  aliquo  modn  illae  >'oiandom. 
polenliae  non  incongriie  dicantur  liabilUari;  illa 
lamen  habililalio  noo  est  de  virtutis  essenlia,  sed 
poiius  sibi  annexa. 

2.  \d  illud  (|uod  obiicitur,   t|iio<l    pronitas  el 


1  VJde  Infhi  d.  36.  q,  5.  In  flne  corp.  —  Quoad  rationem 
Beq.  cfr.  supra  pag.  381,  nota  l.  el  verba  Alanl  ;il>  liwulis 
lom.  II.  pag.  B92,  noin  2.  allata.  —  Subinde  i>n>  principium 
cod.  A  exhibei  principin  elpaulo  Inferius  cum  codd,  Zbbver- 
1  ji -i  liberum  arbitrium  praemltiii  ipsum. 

2  Cod.  V  dicitur  per  parlicipationem. 

3  Cfr.  Augusl. ,  I.  de  Morib.  Eccles.  c.  <>.  n.  9.  — Uuliel. 
Mara,  hic  q.  I,  ex  Augusi. ,  IX.  de  Civ.  Dei,  c.  ■'>  ei  XIV.de 
Trin.  c.  9.  (cfr.  supra  pag.  680,  nota  6.)  nec  non  px  Deda, 
tuper  Exod.  2(>,  31.  (II.  de  Tabernae.  <'i  vasls  elus,  c.  B.)  adlun- 
gii,  quod  hae  virlules  Bini  In  <|iiiinl>us  separotis.  —  Paulo  In- 
ferius  i>n>  notandus  ni  codd.  FKUZ  notandvtn ttt,  quod est, 
ei  dcinde  pro  contra  partem  cod.  I>1»  contra  potentiam;  Vat. 
posi  contra  partem  rablungii  sive  potentiam. 

*  Arlslot. ,  III.  de  Anima,  (cxt.  12.  (c.  9.):  •  In  rallodna- 
Uva  enlm  voluntas  lit »  (cfr.  Ibid.  lexl.  ir>.),  el  lexi.  60.  (c,  10    : 


Voluntas  enlm  nppeiilus  esl  Cfr.  II.  Sent.  d.  25.  p.  I.  q  6 
2.  —  Cod.  A  ratiocinaUonis ,  cod.  V  rationalis,  Vat.  ratioci- 
nativus.  Superius  pro  tiberi  arbitrii  VaL  tibervnt  arbitrium. 
Clrca  Dnem  corp.  pro  mnitendo,  <i""'  lectio  esl  codd  \i  •> 
HTUZbb,edd.  cum  pluiibus  codd.  mhae rendo ,  cod  K  tdhae- 
rendo .  cod.  \   uniendo. 

•'•  Codd.  T  r  /.  l>i>  addunl  enin. 

i  Vide    vcrba   Bonaventurae ,   supra  d.  26.  a.  .'.  q.  •>.   In 
scholio  .ill  iln. 

7  trlsKH. ,  III.  <!<•  Aiuin.i,  lext  >-.  (c,  9.):  In  hTailonabill 
|l>;ui<,|  coucuplsceniln  <•!  Ira.  —  Pro sensibitis  edd.  in<  et  Infrn 
eiiam  plurlcs  cum  pluribus  codd  tensuatis.  Pnulu  ante  pro 
comparationes  cod.  <■  rationes,  codd,  \\  operatktnes.  I*huIo 
Inferius  pro  tibertas  arbitrii  edd,  tiberum  arbitrium,  ei 
habilitas  pro  hnbitilatio. 


718 


SENTENTIAhTM  Llli.  III. 


obliquitas  habent  esse  circa  partem  sensibilem,  quia 

oata  est  rationi  subiacere;  dicendum,  quod  obliqui- 

Dopioi  obiir  tas  babet  esse  circa  aliquam   polentiam  dupliciter; 

aut  quia  in  ea  inchoalur ,  aut  quia  consummatur. 
Primo  modo  est  obliquitas  in  parle  sensibUi ,  scili- 
cet  quantum  ad  iuchoationem ,  et  boc  propler  fo- 
milis  inclinalionem.  Secundo  vero  modo  est  in  parte 
ralionali.  propter  consensum  et  deliberatam  electio- 
nein,  et  in  bac  principaliter  residet  obliquitas  vitii, 
et  per  oppositum  reclilutlo  virlulis,  et  ideo  non  ' 
iu  parte  sensibili,  sed  magis  in  rationali. 

o.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  actus  virtulis- 

fortitudinis  et  temperantiae    immediate  eliciuntur  a 

concupiscibili   et    irascibili;    dicendum,    quod  illud 

verum  est,   loquendo  de   concupiscibili  et  irascibili 

Notandom  humana  ;  sed  si  loquamur  de  concnpiscibili  et  ira- 

.ixioma. 

scibili  brulah  et  sensibili,  sic  per  illas  polentias 
uon  immediate  elicitur  actus  islarum  virtutum , 
imino  (juasi  consequenter :  quia .  rectificata  concupi- 
scibili  et  irascibili  rationali  per  babitum  virtutis, 
per  consequens  rectificalur  ipsa  concupiscibilis  et 
irascibilis  brutalis,  quae  illis  babent  subiici  et  fa- 
Exempium.  nrulari.  —  Unde  sicut  reclificata  voluntate  in  dispen- 
sando,  per  consequens  rectificatur  manus  ad  tri- 
buendum  beneficium,  tamen  largitas  non  est  in  manu 
sicut  in  subiecto,  sed  in  ipsa  voluntate;  sic  intelli- 
gendum  est  in  proposito. 

4.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  consuetudi- 
nales  virtutes  reponunlur  in  eaparte,  quae  obtem- 
perat  rationi;  dicendum  ,  quod  hoc  non  est,  quia 
habitus  consuetudinalis  virtutis,  secundum  quod 
virtus  est,  habeat  esse  in  illa  parte  sensibili,  quae 
ralionali    obtemperat;    sed    quia    ex    quadam    con- 


suetudine  bene  faciendi  in  parte  illa  relinquitur  Notan 
quaedam  babililas.  Et  ideo  polest  dupliciter  ad  ra- 
tionera  illam  responderi:  primum  qnidem,  quia  non 
est  simile  de  virtute  eardinali  et  consuetudinali , 
secundum  quod  consueludinalis  esl:  quia  cardi- 
nalis  viilus  noininal  habitum  dirigentem  in  ope- 
ribus-electivae,  consuetudinalis  vero  praeter  hoc 
noininat  tiabitum  actjuisilum  ex  frequenli  bene 
agere  *.  —  Aliter  etiam  responderi  potest  per  inler-  auJ 
emptionem  minoris:  quia  consuetudinalis  virtus, 
etsi  aliquo  modo  sit  in  parle  sensibili  quasi  in  ex- 
sequente  et  subiacente;  in  rationali  vero  est  princi- 
paliter  lanquam  in  imperante  acluin  virtutis  et  po- 
lentiae  sensibili  praesidente. 

3.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  potentia  seu- 
sibilis  magis  indiget  rectificari  quam  intellectualis; 
dicendum,  quod  falsum  esl,  quia  reclitudo  et  obli- 
quatio,  quae  homini  imputatur,  haec  est,  quae  ha- 
bet  orlum  a  parte  ralionis.  —  Et  quod  obiicit , 
quod  intelleclus  semper  est  rectus;  dicendum,  quod 
hoc  intelligitur  de  intellectu,  secundum  quod  respi- 
cit  leges  aeternas  et  ab  ipsis  recipil  et  in  eis  spe- 
culatur,  non  autem  qualitercumque  ex  se  movetur, 
immo  frequenter  est  obliquus  et  erroneus3.  —  VelAiiai 
potest  dici,  quod  hoc  intelligitur  de  intellectu,  se- 
cundum  quod  est  acceptio  principiorum  notissimo- 
rum  in  qualibet  scientia,  utpote  dignitalum,  circa 
quae  non  eontingit  errare  4,  non  autem  prout  habet 
applicari  ad  opera  specialia;  et  ideo  ad  ipsarum 
directionem  virtutes  sunt  sibi  necessariae.  Et  pro- 
pter  hoc  ratio  illa  non  concludit,  quia  procedebat 
ex  falsa  assumlione. 


SCHOLIOK 


I.  In  hac  quaestione  solvenda  est  duplex  modus  dicendi. 
S.  Thom.  (hic  q.  2.  a.  i.  quaestiunc.  2  ;  S.  I.  II.  q.  56.  a.  4.) 
docet,  ipsam  irascibiiem  et  concupiscibilem,  quae  sunt  in  ap- 
petitu  sensibili,  esse  subiectum  virlutis,  scilicet  temperanliae  et 
fortitudinis,  quatenus  participant  rationem  per  boc,  quod  na- 
tae  sunt  rationi  obcdire ;  unde  vult,  quod  ista  virlus  «  niliil 
aliud  est  quam  quaedam  habilualis  conformitas  istarum  poten- 
liarum  ad  rationem  »  (S.  loc.  cit.).  Idem  docet  Pelr.  a  Tar. 
(hic  q.  2.  a.  3.  quaestiunc.  2.).  Cum  multis  aliis  S.  Bonav.  pu- 
tat,  quod  in  concupiscibili  rt  irascibili  sensibili  non  ponatur 
virtus  cardinalis  sicut  in  subiecto ;  subiungit  autem:  «  Licet 
per  frequeniem  assuefactionem  aliquo  modo  illae  potentiae  non 
incongrue  dicanlur  habililari:  illa  tamen  habilitatio  non  est  de 
virtutis  esscntia,  sed  potius  sibi  annexa  »  (hic  ad  I;  cfr.  ad  L). 
Iluic  modo  dicendi  favent  etiam  B.  Alberl.  et  Uldaricus  (apud  Dio- 
nys.  Carth.),  Richard.  a  Med. ,  Ilenric.  Gandav. ,  Scot.  et  Dionys. 
Carth. ,  qui  (hic  q.  2.)  dicil :   «  Fatcor,  me  amplius  inclinari  ad 


posilionem  dicentium,  quod  subieclive  sint  in  parle  animae  su- 
pcriori,  et  in  parte  infcriori  per  impressionem  et  reluceniiam 
quandam  ».  —  Controversia  autem  fere  reducitur  ad  quae- 
stionem ,  ulrum  dispositiones  illae  vel  impressioncs  in  parte  sen- 
siiiva  mereanlur  proprie  nomen  virtutis,  an  non;  de  quo  plura 
dicit  Richard.  a  Med.  (hic  a.  I.  q.  1.).  Eadem  autem  differenlia 
in  modo  loquendi  occurrit  etiam  in  quaestione  de  subiecto  pec- 
cati  ct  vitii ;  de  quo  vide  II.  Sent.  d.  i\.  a.  2.  q.  2,  et  scholion, 
nec  non  S.  Thomam,  S.  I.  II.  q.  74.  a.  2.  seqq.  — De  duplici 
irascibili  et  concupiscibili  (hic  ad  I.)  cfr.  supra  d.  26.  a.  2. 
q.  5,  in  scholio.  —  Nota  in  principio  corp.  etiam  specialem  mo- 
dum  loquendi  de  rationali,  et  cfr.  supra  pag.  716,  nota   II. 

II.  Praeter  laudatos:  Scot. ,  hic  q.  unica  n.  i.  scqq.  —  B. 
Albert. ,  hic  a.  2.  ad  6.  7.  —  Henr.  Gand.,  Quodl.  i.  q.  22.  — 
Durand. ,  hic  q.    I. 

III.  In  numero  quaternario  virtulum  cardinalium  omnes  con- 
veniunt ;  sed  in  assignandis   rationibus   pro  aptiludine  et  suffi- 


1  Cod.  U  supplet  csl.  Paulo  superius  pro  delibcratam  cod. 
A  habet  deliberativam ,  et  subinde  post  et  in  hac  edd.  repe- 
tunt  partc.  —  De  bac  solut.  cfr.  II.  Sent.  d.  31.  a.  I.  q.  2.  in 
corp.  ct  d.   II.  a.  .2.  q.  2. 

-  Cfr.  infra  q.  5.  et  dub.  5.  —  Paulo  anie  pro  habilum 
dirigentem  cod.  R  substituit  habituum  dignitatem,  et  dein  pro 
electivae  (cfr.  hic   fundam.  I.)   Vat.  clective ,  codd.  E  F  II  T  U 


VZ  et  Supplemeni.  Sum.  A!cx.  Ilal.  activc,  cod.  \  ratione. — 
De  locutionc  per  intcrcmptioncm  vidc  supra  pag.  6i0.  nota  2. 

3  Vide  II.  Sent.  d.  .'i.  a.  3.  q.  I.  ad  2.  el  d.  24.  p.  II.  a. 
I.  q.  I.  ad  2.  —  Paulo  superius  post  non  autem  Val.  interserit 
secundum  quod,  et  versus  initium  solut.  pro  rectitudo  substiluit 
recli/icalio. 

*  Cfr.  supra  pag.   181,  nota   I.  et  pag.  482,  nola  2. 


DIST.  XXXIII.  ART.  UNICDS  QUAEST.  IV 


719 


cientia  huius  numeri  magislri  diversas  ineunt  vias.  S.  Tliom. 
in  Sum.  (I.  II.  q.  61.  a.  2.)  duplicem  viam  assignat,  scilicet  al- 
leram  secundum  principia  formalia,  alteram  secundum  subie- 
cta ;  et  secunda  convenit  cum  septima,  quam  auctor  noster 
iudicat  esse  magis  probabilem  (cfr.  hic  dubia  circa  lit.). 


De  hac  (1.)  quaestione :  Scot. ,  III.  Seni.  d.  :U.  q.  unica 
n.  I  i.  seqq.  —  S.  Thom.,  hio  q.  I.  a.  I.  quaesliunc.  2.  3.:  >. 
loc.  ci!.  ;  Q.  disp.  de  Virtulibus  cardin.  a.  I.  —  B.  Alberi.,  hic 
a.  I.  —  Petr.  a  Tar.,  hic  q.  I.  a.  I.  —  Richard.  a  Med.,  hic 
a.   I.  q.  7.  —  Durand.,  hic  q.  5.  —  Dionys.  Carth. ,  hic  q.  I. 


QUAESTIO  IV. 

Utrum  virtutes  cardinales  debeant  esse  tantum  quatuor ,  an  plures. 


[  menta 


dpposi' 
m. 


Quarto  quaeritur  de  virtutibus  cardinalibus 
quantum  ad  numerum,  et  est  quaeslio,  utrum  tan- 
tum  debeant  esse  quatuor,  an  plures  vel  pauciores. 
Et  quod  tantum  sint  quatuor,  videtur: 

1.  Per  illud  quod  dicitur  Sapientiae  octavo  l, 
quod  sapientia  docet  sobrietatem,  prudentiam,  iu- 
stitiam  et  fortitudinem:  si  ergo  nominat  virtutes 
cardinales  suflicienter,  videtur,  quod  sint  qualuor, 
et  non  plures  nec  pauciores. 

2.  Item,  hoc  ipsum  probatur  per  Glossam,  Ge- 
nesis  secundo  2,  ubi  dicitur ,  quod  fluvius ,  qui 
egrediebatur  de  paradiso,  dividebaiur  in  quatuor 
capita;  ibi  dicit  Glossa,  qund  per  illa  quatuor  ca- 
pila  inlelliguntur  «  qualuor  virtutes  cardinales  ». 

3.  Ilem,  hoc  ipsum  oslenditur  per  Augustinum, 
qui  in  libro  de  Moribus  Ecclesiae  3  dicit,  affectum 
virtutis  esse  quadriparlitum;  sed  constat,  quod  boc 
non  potest  intelligi  nisi  de  cardinalibus:  ergo  efc. 

4.  Item ,  hoc  ipsum  oslendilur  per  Philoso- 
phum  *  et  per  alios  tractatores,  qui  de  hac  materia 
loqunntur,  quae  omnes  virlutes  consueludinales  et 
politicas  reducunt  ad  numeruin  qualernarium. 

Sed  contra:  1.  Virlutes  theologicae  sunt  tres 
propter  trinitatem  obiectorum  et  potentiarum ;  sed 
in  eisdem  potenliis  sunt  virlutes  cardinales  et  theo- 
logicae,  licet  secunduin  aliam  et  aliam  comparalio- 
nern5:  ergo  videtur,  quod  sint  tanlum  tres. 

±  llem,  virtus,  qu;ie  ordinat  ad  alterum,  est 
tantum  una,  videlicet  iuslilia  ad  proximum*:  ergo 
videtur,  quod  una  sit  tanlum  virlus,  per  quam 
homo  ordinatur  ad  se  ipsum;  aut  si  tres  sunt  vir- 
tules,  per  quas  ordinalnr  in  se,  videlnr,  quod  tres 
sint.  per  quas   ordinetur  homo   ad  proximum,    ila 


quod  non  taiiliiin  sint  quatuor,  sed  etiam  se  exten- 
dant  usque  ad  nuinerum  senarium. 

3.  Item.  super  illud  Matlhaei  decimo  quinto7: 
Erant  qui  manducaverunlquasi  quatuor  millia  ho- 
minum;  Glossa:  «  Per  prudenliam  est  cognilio  re- 
rum  appetendarum  et  vitandarum  ;  secunda  est  re- 
frenatio  cupiditatis  ab  his  quae  temporaliter  dele- 
ctant;  terlia  est  firmitas  contra  molestias  saeculi ; 
quarta  vero,  quae  per  omnes  dilTundilur,  est  dilectio 
Dei  et  proximi  »:  si  ergo  dilectio  Dei  et  proximi  po- 
nitur  una  inter  cardinales  virtutes,  videtur,  qaod 
sint  plures  quam  quatuor. 

4.  Item,  humilitas,  palientia  et  obedientia  sunt 
magnae  virtutes,  nec  tamen  sunt  aliqua  praedicla- 
rum  nec  videntur  theologicae  B :  ergo  videtur,  quod 
cardinalis  virlus  non  sufficienter  dividatur  per  qua- 
tuor  membra. 

Est  ergo   quaestio   de    praediclarum    virtutiun  Qu« 
maliuin  numero  et  sufTicienlia. 

C  O  N  C  L  U  S I  0. 

Numerus  et  sufjicientia  virtutum  cardinalium 

consistit  in  quaternario. 

Respondeo:  Dicendnm,  quod  absque  dubio  nn-  coneta»». 
merus  et  suflicieolia  virtutum  cardinalium  consistil 

in  qualernario.  —  lluius  auleiii  iiuinrri  raiio  el  suf-  •'>"•>  >«uiti- 
/iciendu. assignatnr  multis  modis,  qui.  etsi  peromnia 
non  sint  ralionabiies 9,  lamen  conGciunl    uiunn  mo- 
(liim  dicendi  ralionabilem  el  sufficientem.  Possunl  au- 
lem  hi  modi  dicendi  ad  quatuor  reduci  secunduin     m 

...  .       .  .....  liruin  di- 

quadruplicem  comparationera  ipsnis  cardmalis  virtu-cwdi. 


1  Vers.  7.  Cfr.  supra  pag.  71 1,  nota  2. 

2  Vers.  10.  —  De  Glossa,  qaae  est  ordmaria,  cfr.  Am- 
bros.,  de  Paradiso,  c.  3.  n.  li;  Augusl. ,  II.  de  Gen.  conlra 
Manich.  c.  10.  n.  13;  XIII.  rie  Civ.  Del,  c.  21;  Gregor.,  II. 
Horal.  c.  W.  n.  7(5.  —  Pro  probatur  per  Glossam  plurimi  codd. 
de  paradiso,  qui  dividebatur,  Gtossa. 

3  l.ihr.  I.  c.   15.  n.  25.  Vlde  supra  q.  2.  arg.   I.  ;i<l  oppos. 
*  Llbr.  de  Vlrtut.  et  \h\\<,  n.  I,  el  III.  Eihlc.  c.  6.  seqq.; 

Plalo,  IV.  Dialog.  de  Republ.  (<><\.  Serrani,  lom.  2  pag.  127); 
Cicero,  II.  Rhelor.  c.  54;  Macrob.,  I.  in  Somnium  Sciplonis, 
c  R.  —  p.iiiId  Inferius  pro  qui...  politicas  reducunt  Vat.  quae... 
politicae  reducuntur.  Pro  qui  codd.  BCDW  X  na  ubi,  cod.  \ 
quia ,  codri.  GLPi  Q  sibi. 

3  Cfr.  supro  q.  I.  nd  't.  —   De  maiori  virie  supru  >l    !6 
a.  I.  q.  .'5.  ei  d.  27.  o.  I.  q.  I.  fundam.  2.  el  i. 

6  Vldc  supra  q.  2.  ad  i.  —  ln  flne  nrg.  pro  tetutrhim 
cod.  /.  septenarium. 


7  Vers.  'ix.  Verba  Glossae  sumla  suni  ex  Augusl  .  s 

q.  61.  n.  *i.  pI  refiTuntur  eliam  a  Beda,  In  hunc  !"(•.  Cod.  bb 
initiuin  c ii* >s<;i<-  sic  refert :  Prima  est  coj/nttto  rfrww  eic ,  cdd 
aulem  sic:  Per  quatemarium  quatuor  virtutes  cardmai 
telliguntur.   Prhna  est  prudentia  cognitio  rerum  etc.  \> 
loco  Inudalo  ail:  Neque  In  Ipsa  lurba  qtunque  miUia  hominum 
fuerunl,  sinu  illlc,  ubl  cnrnales  legem  accipienles   Iri  esl  quln- 
quo  sensibus  cnrnis  dedill  slgnlflcaniur,  aeri  quatuor  mtlll 
lius,  qno  numero  slgniflcantur  splriiales  propter  quatuor  animl 
virtules,  qulbus  In   hac   vlta  splrltallter   vlvllur,   prudentlam, 
lempemnliam,  rortlluriinem  «•(  liistlllam.  Qunrum  prima    - 
■.'iiiiin   rerum   appeiendnrum   ei   fugiendarum...  lortla  flrmlias 
animi  ndcersus  ea  quae  temporaliter  nutlesta  tunt  etc, 

8  Pro  ''•''  videntur  theologicae  edd.  ui  ridetur. 

M    pi  ,(ici.  i ,  l  non  iii  bene  raUonatet  el  moj 
tionalem;  mulil  corid.,  cum  abbrevlnie  scrlbant,  ^nni  ii 
Inierprel  itionis. 


7-21) 


SENTENTlAhTM  LIIJ.  III. 


tis,  videlicet  ad  proprium  subiectum,  ad  aclum 
intrinsecum ,  ad  suum  opposilum  et  ad  proprium 
obiectum. 

primus  igitur  modus  sumendi  est  penes  diver- 
Modas  i.  silatem  subiectorum.  Subiecta  enim  proxima  et  im- 
mediata  ipsarum  virtutum  sunt  potentiae  aniraae, 
sive  vires,  quae  sunt  tres,  videlicet  rationalis  , 
concupiscibilis  et  irascibilis,  ita  quod  fortitudo  est 
in  irascibili,  temperanlia  est  in  concupiscibili,  sed 
iustitia  el  prudentia  sunt  in  rationali,  secundum 
quod  dupliciter  habet  ad  alias  vires  comparari:  vel 
in  ratione  consiliantis ,  et  sic  est  prudentia;  vel  in 
ratione  sententiantis ,  et  sic  est  iustitia;  sive  secun- 
dum  quod  habet  consideFari  in  se ,  el  sic  perficitur 
habitu  prudentiae;  vel  secundnm  quod  habet  alias 
regere  et  ordinare  \  et  sic  perficitur  habitu  iustiliae. 

Secundus  autem  modus  sumendi  sufficienliam 
Modns  2.  virtutum  altenditur  secundum  diversitalem  actuum 
intrinsecorum.  Tres  enim  sunt  actus,  qui  necessa- 
rio  concurrunt  ad  virtutem.  videlicet  «scire,  velle  et 
impermutabiliter  operari*».  Scire  autem,  quid  sit 
agendum,  est  ipsius  prudenliae;  velle  vero  bonum 
est  ipsius  iustitiae;  impermutabililer  vero  operari 
est  temperanliae  et  fortiludinis ,  sed  lemperantiae 
in  prosperis,  fortitndinis  in  adversis. 

Terlius  vero  modus  sumendi  attenditur  penes 
Modus  3.  comparationem  ad  opposita,  quae  sunt  quatuor  no- 
bis  per  peccalum  inflicta.  videlicet  ignorantia ,  con- 
cupiscentia,  infirmitas  et  malitia3.  Et  conlra  igno- 
ranliam  est  virtus  prudentiae,  contra  concupiscen- 
liam  est  virtus  temperantiae,  contra  infirmitatem 
est  virtus  fortitudinis.  et  contra  malitiam  esl  virtns 
institiae.  Et  hic  modns  dicendi  videtur  satis  rationa- 
bilis  esse ;  vernmtamen  a  posteriori  sumtus  est, 
quia  non  virtutes  per  vitia.  sed  vitia  per  virtntnm 
merita  dislinguuntur  4. 

Quartus  autem  modus  sumendi  est  ex  parte 
Modus  i.  as-  ipsorum  obiectorum,  et  iste  modus  sumendi  videtur 

signatur  tri-  ..         ....  .  .     ,  .. 

piiciter.      esse  rationabihor,  quia  «  habitns  per  actus,  et  actus 

per  obiecta   diversificari   habent 5  ».    Et  hic   modus 

Primo.  sumendi  habet  quadruplicari ;  uno   modo   sic :  nam 

virtutes  aut  sunt  circa  passiones,  aut  circa  actio- 

nes*.  Si  circa  passiones ;  aut  illatas,  et  sic  est  for- 


titudo:  aut  innatas ,  et  sic  est  temperantia.  Si  circa 
actiones;  aut  circa  actiones  intrinsecas ,  quae  qui- 
dem  consistunt  in  eligendo,  et  sic  est  prudentla;  aut 
circa  extrinsecas,  quae  quidem  consistunt  in  exse- 
quendo,  et  sic  est  iustitia,  ad  quam  spectal  unicui- 
que  tribuere  iura  sua:.  —  Alio  modo  polest  snmi  sic  ~eco 
a  parte  obiecti,  quia  virtus  aut  negotiatur  circa  rna- 
lum,  aut  circa  bonum.  Si  circa  malum;  aut  est  in- 
natum ,  et  sic  esl  temperantia;  aut  illalum,  et  sic 
est  fortiludo.  Si  circa  bonum;  autratione8  utilis  et 
expedientis,  et  sic  est  prudentia:  aut  ratione  hone- 
sti  et  laudabilis,  et  sic  est  iuslitia.  —  Alio  vero  Ten 
modo  sumitur  sic  :  quia  virlus  cardinalis  aul  ordi- 
nat°  ad  proximum,  aut  ordinat  ad  se  ipsum.  Si  ad 
se  ipsum  ;  aut  in  eligendis ,  et  sic  est  prudentia:  aut 
in  respuendis,  et  sic  est  temperantia.  Si  vero  ordi- 
nat  ad  proximum ;  aut  hoc  est  in  reddendis  ,  et  sic 
est  iustitia;  aul  in  sustinendis,  et  sic  esl  fortitudo. 

Omnes  tamen  hi  modi  dicendi  aliqnam  videntur 
habere  calumniam  nec  usqueqnaque  altingere  ad 
ralionem  propriam.  Et  ideo  adhuc  restat  alius  mo-  J 
dus  dicendi,  qui  respectu  praediclorum  est  septimus 
et  omnibus  praedictis,  videtur  esse  magis  idoneus. 
Cum  enim  virtus  cardinalis  dicatur.  quia  ordinat 
bominem  circa  ea  quae  sunt  ad  finem  sive  circa 
quid  creatum  w;  cum  homo  babeal  comparari  ad  se 
ipsum  et  ad  alterum,  virtus  cardinalis  aut  est  re- 
gulaliva  actuum  hominis  respectu  sui,  aut  respectu 
proximi.  Si  respectu  sui;  hoc  potest  esse  tripliciter 
secundum  actum  principalem  triplicis  virtutis,  vide- 
licet  rationaiis,  circa  quain  est  prudentia,  concu- 
piscibilis,  circa  quam  est  temperantia,  et  irascibilis, 
circa  quam  fortitudo  consistit.  —  Si  vero  ordinet  ad 
alterum ,  sic  est  una  virtus.  quae  quidem  dicitur 
iuslitia,  quiauna  est  ratio.  secundum  quam  ad  al- 
terum  ordinat ,  videliret  ratio  debiti.  Et  quia  haec 
ratio  potest  attendi  secundum  actum  cuiuslibet  po- 
tentiae;  hinc  est,  quod  iustitia  cardinalis  circuire 
dicitur  omnes  vires ",  et  tamen  una  est  propter 
unam  rationem  ordinandi  ad  alterum.  —  Et  sic  patet 
nnmerus  el  sufficientia  praedictarum  quatuor  vir- 
tutuin. 

1.  Ad  illud  vero  quod  primo  obiicitur   in  con-^ 


1  AristoL,  V.  Topic  c.  I  :  Rdtionalis  proprium  [esi]  prin- 
cipare  ad  concupiscibile  et  irascibile,  eo  qiiod  illud  quidem 
imperat,  baec  autem  parent.  Cfr.  tom.  II.  pag.  604>nota5. — 
Hunc  (I.)  modum  dicendi  insinuat  Aristot. ,  de  Virtut.  et  viliis, 
c.  I.  Cfr.  ctiam  quaesl.  praeccd.  —  Paulo  superius  pro  vel  in 
ralione  comiliantis  cod.  A  videlicet  in  ratione  consiliantis. 

-  AristoL,  II.  Ethic.  c.  4.  Cfr.  tom.  II.  pag.  924,  nota   12. 

3  Ut  Scholastici  docent,  provocantes  ad  Bedam  ;  cfr.  lom. 
II.  pag.  721,  nota  6.  —  Inferius  pro  videtur  satis  rationabilis 
[nmlii  codd.  rationalis']  esse  cod.  K  ut  videtur,  satis  rationa- 
bilis  est. 

4  Quia,  ut  Aristot.,  II.  dc  Caelo  etmuqdo,  text.  18.  (c.  3.) 
ait,  «  privalione  prior  aflirmatio  ».  sive  secundum  translalionem 
Arabico-latinam :  habitus  est  ante  privalionem.  Cfr.  supra  pag. 
o70,  nota  3.  —  Pro  sumtus  est  plurimi  codd.  sumtium  est. 

3  Vide  supra  pi^.   170,  nota  8.  in  fine. 
6  Cfr.  supra  pag.    1 T -2 .  nota  2. 


7  Cod.  R  attrilmere  quod  suum  est ,  codd.  F  T  merila  sua. 

8  Permulti  codd.  et  edd.  I  ,  2  in  ratione.  Paulo  post  eod. 
V  iterum  in  ratione. 

9  Supple  :  bominem. 

10  Cfr.  supra  q.   I. 

11  Augusl.,  II.  de  Gen.  conlra  Manitli.  c.  10.  n.  14:  «  Quar- 
tus  Duvius  [paradisi,  scil.  Euphrates;  cfr.  Cen.  2,  li.Jnondi- 
ctum  es(  contra  quid  vadat,  aut  quam  terram  circumeat;  iusli- 
lia  eiiiin  ad  omnes  parles  animac  pertinel ,  quia  ipsa  ordo  ct 
aequitas  aniinae  est.  qua  sibi  ista  tria  concorditer  copulantur: 
prim.i  prudenlia,  secunda  forlitudo,  tertia  temperanlia ;  et  in 
ista  tola  copulalione  atque  ordinationc  iustiiia  »  [consistit].  Idem 
insinuat  Arislot.,  de  Virlut.  ct  viliis,  c.  I.  dicens:  Rationatis 
quidem  [partis  animae]  virtus  esl  prudentia...  totius  aulem  nni- 
mae,  iustitia.  —  Codd.  A  M  omnes  virtutes,  quae  lcctio  respon- 
det  Glossae  in  arg.  3.  ad  oppos.  allegatac. 


DIST.  XXXIII.  AKT.  UNICUS  QUAEST.  V 


721 


trarium ,  quod  virtutes  tbeologicae  sunt  tres  secun- 
ilmii  trinitatem  potentiarnm  elc;  dicendum.  quod 
non  est  simile,  quia  virluluin  theologicarum  estor- 
dinare  hominem  ad  Deum.  qui  solus  est  finis  om- 
nium  bonoruin:  cardinaliura  vero  est  hominein  or- 
dinaTe  ad  se  et  a-.l  proximnm:  et  ideo  neccssc  est, 
plures  virtutes  reperiri  ex  parte  ista  quam  ex  illa, 
propter  unam  comparationis  differentiam  superaddi- 
tam,  ratione  cuius  attendilur  institia. 

2.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  iustitia.  quae 
ordinat  ad  alterum,  esl  taritum  una:  ergo  similiter 
et  aliae  virtutes  cardinales,  quae  ordinanl  hominem 
ad  se  ipsuro;  dieendum.  quod  non  esl  simile.  Et 
ratio  huius  est:  quia  virtutes.  quae  respiciunl  ho- 
minem  in  se,  attenduntur  penes  actus  virium  prin- 
cipales,  qui  quoniam  diversi  sunt.  necessc  est,  ilias 

dnm.  esse  diversas:  sed  virlus,  quae  ordinat  ad  alterum, 
non  sumit l  rationem  distinctionis  ab  aetibus  princi- 
palibus  ipsarum  virium ,  pro  eo  quod  per  eosdem 
actus,  secundum  qnos  ordinatur  homo  in  se.  ordi- 
natur  etiam  ad  proximum:  et  ideo  distinctionem  su- 
mit  ex  ratione  eomparandi  ad  allerum.  Et  quia  ratio 
illa,  ut  diclum  est.  uniea  est;  ideo  virtns  iustitiac  . 
qnae  est  ad  alterom  ordinativa,  habet  unitatem;  nec 
ex  hoc  oportet  de  aliis  siinililer  concludere,  quia 
non  est  simile  hinc  et  inde. 

3.  Ad  illud  qaod  obiicitur,  quod  praeter  has 
virtutes  cardinales  Glossa  ponit  dilectionem  Dei  et 
proximi;  dicendum.  quod  ipsa  dilectio  proximi  non 
ponitur  ibi,  quia  sit  virtus  cardinalis,  sed  quia  ipsa 
est,  quae  maxime  adiuvat  iustitiam-virtutem ,  ut  af- 


fectum  nostrum  possit  respectu  proximi  pecte  iv>_ru- 
lare.  Nisi  enim  quis  proximnm  snum  diligat,  non 
esl  facile,  ul  ius '-'  debitum  sibi  reddat. 

'i.  Ad  iilud  quod  obiicitur  de  aliis  virtutibus, 
ulpote  de  humililate,  patientia  el  obedrentia;  dicen- 
dum .  quod  omnes  illae  virlutes  pro  magna  parte 
reduci  habent  adistas,  sicut  ad  radicaiia  principia, 
in  quibus  residens  esl  ratio  movendi  et  dirigendi  Noi__d_m. 
primaria;  propter  quod  etiam  cardinales  a  cardine 
nuncupantur.  Unde  palienlia  ad  forlitudinem  redu- 
citor  ct  aliac  plures,  quae  sunl  ipsius  species  ma- 
terialcs.  secundum  quod  iimuuni  tractatores  mora- 
s  .  Humilitas  vero  et  obedientia  reduci  habenl  ad 
ipsam  iustitiam.  —  Kt  si  tu  <>i>ii<-i<ts,  quod  humili- 
tas  non  semper  ordinat  ad  alterum,  et  similiter  pa- 
tientia  ' :  responderi  polest,  quod  idem  homo  sor- 
titur  rationem  duplicis  personae,  sicut  palet:  homo 
cum  accusal  se  ipsnm ,  idem  esl  accusator  el  reus; 
ct  cmii  iudicat  se  ipsum,  idem  est  iudex  el  con- 
demnatus.  Sic  intelligendum  esl  in  humililate  i 
patientia  el  aliis  etiam  specialibus  virtutibus,  quae 
reduci  babent  ad  ipsam  iustiliam,  secundum  quod 
esl  virtus  cardinalis  el  specialis.  Dicitur  tamen  <»n- 
nes  vires  circuire,  quia  aliqui  habitus,  qui  ad  ipsam 
reducimtiir.  spectanl  ad  partem  rationalem,  sicut 
veritas;  aliqui  ad  coneupiscibileiu ,  sicut  largitas ; 
aliqui  ad  irascibilem,  sicut  ira  per  zelum  el  p< 
nitentia,  secnndum  quod  in  quarto  libro,  distinctione 
decima  quarta5  dicitur.  El  per  hoc  patel  responsio 
ad  obiecta. 


QUAESTIO  V. 
Utrum  virtutes  cardinales  sint  a  Dei  dono ,  vel  ab  assuetudine. 


Quinto  quaeritur  de  virtutibus  cardinalibus  quan- 
tmn  ad  originein .  et  est  qnaestio,  utrum  huiusmodi 
virlutes  sinl  a  Dei  dono,  vel  ab  assiictudine.  El  quod 
sint  ab  assuetudine ,  videtur. 

I.  Eadem  est  virtus  cardinalis  et  consuetudina- 
oe_ta.|js  secundum  rem  et  essentiam;  sed  virtus  consue- 
tudinalis  completum  esse  habet  ab  assuefactione,  se- 
cundum  quod  dicit  Philosophus  in  principio  Veteris 
Ethicae6:  « Innatis  nobis  a  natura,  perfectis  vero  ab 


assuefactione » 


ergo  etc 


_.  Item.  secundum  quod  vuli  Philosophus '  et 
ostendit:  «  Ex  eisdem  ipsis  unaquaeque  res  genera- 
tur,  per  quae  in  esse  salvatur  el  promovetur  ;  -<■<! 
per  bononun  operum  mulipiicationem  cardinales  vir- 
tuies  habent  in  nobis  conservari  el  ad  melius  pro- 
moveri :  ergo  per  bona  opera  habent  in  nobis  ure- 
nerari. 

3.  Iicm.  hoc  ipsum  videtur  experimento.  Vide- 
mus  enim,  quod  malus  homo,  dum  in  bono  exer- 
cetur  ct  assuescil .  semper  plus  •!   plus  ad  bonum 


1  Vat  sulxlii  tantum.  Paulo  inferius  posl  ordinalur  eliam 
nnn  pauci  codd.  adiiciunl  et.  Deinde  pro  esi  >«t  alterwn  ordi- 
nativa  cod.  K  ad  attenm  ordmatur. 

-  Cod.  Y  iuris. 

3  Cfr.  supni  pag.  561  ,  notfl  7.  De  proposit  seq.  videinfra 
dub.  I. 

*  Hic  el  paolo  Inferius  pro  i>ntiniii<i .  quam  lecltonem  com- 
plures  codd.  el  edd.  I,  _  habent,  ;iiii  codd.  poenitentia,  Vat. 
obedientia. 

"'  l'.uii<  l.  ;i.  2.  q.  I.  Paulo  ante  pro  et poenitentia  benc 
multl  codd.  ci  edd.  I,  2  falso  et poenitentiam  (cod.  K  patien- 
tiitm ,  cod.  /.  mUericordiam).  Sii|iciiu^  pro  atiqui  habitus  cod. 
\  atiqui  nrhis.  —  Vlde  scholion  ad  praecedenlem  quaest. 

.s'.  Bonav.       Tom.  III. 


il.  lili.  II.  c  I .  (cfp.  lom.  I.  pag.  l(( ,  nota  2  l,  nl 
lcgiiur  (secundum  antiquam  trnnslationem ,  qu  Thomac 

Comment.   super   Elhic.    ii  ibetur  :  x 
praeter  naturam  insunt  rirtules,  -  ■!  Innatis  quldem  nol 
pere  eas,  perfeclis  nutem  per  assuetudinem  |  ■ 
}|u,tv  ..^aoOoR   5j: 

\.  rsione  nltima  vei I  Iduntur:  n  idonel 

suscipiendas  natura  slmtis  mui         De 

iori  vlde  Infrn  < l ■  1 1 >.  •'».  — ln  minori  edd,  plurnllter  dicunl 
consuetudinalt  s...  habent.  d  i  mullis  i 

(considcrala  abbrci  lallon  i  verl  io  beno 

Im/nir 

7  Llbr.  II.  i . ■  m  vero  non  solu 

'•i 


7'2-2 


SENTENTIARUM  LIIJ.  III. 


babel  disponi  el  habilitari  et  facilior  reddi1;  sed  hoc 
iion  esset,  oisi  per  assaefactionera  in  bono  acqui- 
rerelur  hahitus.  qui  ad  bonnm  habililaret:  cum  igi- 
lur  tales  sint  virtules  cardinales,  videtar,  qaod  origi- 
ii.mii  trahanl  ex  frequenti  bene  agere. 

'i.  Iinii,  mulii  babent  et  habaerunt  haiasmodi 
virtutes  cardinales  et  consuetudinales,  qai  nonqaaai 
crediderant  in  Christara  nec  sant  merabra  eius:  si 
ergo  vera  gratia  per  Christum  babet  derivari  in  eius 
raembra,  videtur  ergo.  quod  cardinales  virtules 
acquiri  possint  per  humanam  industriam  \ 

5.  Item.  sicat  intellectus  perficitar  et  dirigitar 
et  rectificatur  per  habitom  scientiae,  sic  et  affectus 
per  habitum  virtutis;  sed  quamvis  intellectus  noster 
propria  virtute  non  possit  venire  in  cognitionem  ae- 
ternorum3,  tamen  per  ea  quae  naturaliter  habet,  po- 
test  venire  in  cognitionem  istorum  inferiorum:  ergo 
pari  ratione,  quamvis  affectus  non  possit  habere  vir- 
tutes,  quae  elevenl  ipsum  ad  superna,  videtur  la- 
men ,  quod  possit  habere  virtutes  dirigentes  ipsum 
et  rectificantes  circa  ista  inferiora.  Sed  cardinales  vir- 
tutes  sunt  huiusmodi 4 :  ergo  etc.  —  Si  tu  dicas  ,  quod 
non  est  simile.quia  perfectio  afiectas  raalto  nobilior 
est  quam  perfectio  intellectus;  obiicilur  contra  hoc, 
quod  talis  perfectio  non  videtur  esse  excellentior 
quam  perfectio  cognitionis.  Yidemus  enim .  qnasdam 
creaturas  irrationales  huiusmodi  virtutes  quasi  natu- 
raliter  possidere.  Qnoddam  enira  animal  est,  quod 
viget  in  liberalitale :  quoddam,  quod  in  prudenlia  : 
qaoddam,  quod  in  mansaetudine;  quoddam.  (juod  in 
virtulis  strenuitale:  quoddam,  quod  in  caslitate.  si- 
cul  per  exempla  patet5:  ergo  si  natara  hominis  di- 
gnior  est  quam  natura  bestiarum,  multo  fortius  vide- 
tur,  qaod  homo  istas  virtutes  cardinales  aut  habeat 
simpliciter  sibi  innatas,  aut  per  illud  quod  est  inna- 
tum,  cum  rationis  industria  possit  acqnirere. 

Skd  contra:  1.  lacobi  primo  6:  Omne  datum 
Ad.nmposi'  optimum  el  omne  tlonum  perfectum  desursum  est; 
sed  doua  virtutum  sunt  dona  optima,  secundum 
quod  innuit  ipsa  Glossa:  ergo  non  videlur,  quod  hu- 
iusmodi  virtates  sint  a  nostra  assuefactione,  sed  j)o- 
tius  ex   divino  muneie. 


tum. 


2.  Iiem,  Sapientiae  oetavo7:  Seio,  quod  aliier 
mni  possum  esse  continens,  nisi  Deus  det:  ergo  eoo- 

tinentia  non  polesl  obtineri  nisi  per  divinum  munus. 
pari  ratione  nec  alia  cardinaiis  virtus :  redit  ergo 
idem  quod  prins. 

3.  Item ,  hoc  ipsnm  videtur  ratione:  a  Agens 
nobilius  est  patiente,  et  principium  effectu* » ;  sed  vir- 
tus  interior  animi  nobilior  est  quam  operalio  exte- 
rior:  ergo  ex  frequenti  bona  operatione  non  videtur 
quod  contingat  acquirere  aliquam  virtutem  cardi- 
nalem. 

4.  Uem.  si  virtus  acquiritur  per  operationes,  aut 
per  unicam  operationem  ,  aut  per  piores;  constat, 
quod  per  unicam  non9:  ergo  per  plures.  Sed  contra: 
quando  una  illarum  operationum  incipit  esse,  alia 
desinit:  ergo  si  nunquam  operationes  sunl  simul : 
si  una  non  potest  facere,  ergo  nec  plures,  cum.  no- 
vis  operationibus  supervenientibos,  aliae  transeant 
in  praeterilum. 

5.  Item,  si  virtus  cardinalis  generari  habel  ex. 
operibus,  aut  ergo  ex  nperibus  virluosis ,  aut  non 
virluosis.  Kx  operibos  virtuosis  non .  quia  opera 
virtuosa  sive  sludiosa .  a  virtute  habent  originem10: 
ergo  nou  sunt  virtutis  principium.  Si  ex  operibus 
rton  virtuosis:  sed  contra:  quales  sunt  actus.  tales 
sunt  habitus:  ergo  si  opera  illa  nou  sunt  virtuosa. 
non  generabunt  habitum  virtuosum:  ergo  videtur, 
ijuod  nulla  virlus  possit  ex  operibus  generari. 

c  o  x  c  l  u  s  i  o. 

Virtutes  cartlinales ,  prout  sunl  politicae,  tum  a 
natura  tum  ab  assuefactione  ortum  ltabent;  setl 
prout  sunt  infusae  et  gratia  informatae,  sunt 
a  tlirino  munere. 

Respondeo  :  Ad  praedictorum  intelligenliam  est 
notandum,   quod    virtutes  cardinales  uno  modo  di-Doae 

ham 

cuntur  virtules.  quia  Iiabililant  atl  opera  moralia; iam. 
alio  modo  dicuntur  virtutes  non    solum,  quia  habi- 
litant  ad  huinsmodi  opera .  sed  etiam  .  qnia  elevant 
atl  opera  meritoria.   Secundnm  autem  quod  virtu- 


incremenla  et  corruptiones  ox  iisdem  et  ;ib  ctsdem  efficiuntur, 
verum  etiam  opcraliones  in  iisdem  qiioque  erunt ;  nam  in  aliis, 
quae  manifestiora  sunt ,  res  ita  sc  liabet.  ;it  in  vfribus;  nam 
el  illae  tum  ox  niulti  dbi  sumtionc  tum  ex  muliis  laboribus 
sustinendis  comparantur,  e(  utraque  haec  pracstare  maxime 
omnium  robuslus  potest.  Idem  in  virtutibus  contingit;  ex  eo  enim 
quod  abslinemus  a  voluptatibus,  efficimur  tcmperantes,  et  ef- 
fecii  temperantcs  maxime  ubslinerc  a  volupiatibus  possumus  ctc. 
Cfr.  II.  de  Generat.  el  corrupl.  texi.  50.  (c.  S.),  ubi  idem  Phiio- 
sopbus  inier  ali.i  dicit:  Omnia  enim  nutriuntur  ex  eisdem,  ex 
quibus  siini.  Cfr.  ctiam  Boetb.,  III.  dc  Gonsol.  prosa  II. —  ln 
minori  pro  multiplicationem  codd.  A  bb  muUitudinem. 

1  Cfr.  ArisloL,  de  Praedicam,  c.  de  Oppositis,  ubi  similc 
exemplum  proponiiur.  —  Circa  Hnem  arg.  pro  igitur  tnles  multi 

i.  perperam  exhibent  igilur  trcs ,  et  subinde  posl  virtutes 
cardinales  edd.  subiungunt  et  consuetudinales. 

■  Cod.  V  assuefactkmem. 

3  lniellige:  immediate.  De  cognilionc  Uei  per  eiu<  eflectus 
in  creituris  cfr.  I.  Sent  d.  3.  p.  I.  q.  I.  2. 


4  Cfr.  supra  q.  I.  —  Paulo  mferius  pro  quod  lalis  non 
pauci  codd.  quia  talis. 

5  Vide  Aristot.,  IX.  tle  Hisior.  animal.  c.  I.  —  Pro  in  pru- 
dentia  complures  codd.  in  providentia. 

6  Vers.  17.  —  Glossa  ordmaria  apud  Strabum  et  Lyra- 
num  dicil,  omne  bonum,  quod  agamus ,  omne  datum,  quod  ad 
naturara  referalur,  el  omne  donum,  quod  referatur  ad  gratiam, 
esse  .i  Doo. 

7  Vers.  21  :  Et  ut  scivi  quoniam  aiiter  non  possem  esse 
continens  otc. 

8  Arisiot.  III.  de  Anima,  texL  19.  (c.  5.):  Semper  enim  ho- 
norabilius  ost  agens  paliente  .  cl  principium  maioria.  Cfr.  XII. 
Metaph.  lexl.   10.  (XI.  c.  7.),  et  supra  pag.  210.  nota  7. 

0  Cfr.  Aristot.,  II.  1-lhie.  c.   I. 

10  Cfr.  supra  pag.  388,  nota  2.  —  De  axiomate :  quales 
sunt  actus,  tales  sunt  liabitus,  cfr.  lom.  II.  pag.  760,  noia  6. 
—  Paulo  suprrius  pro  a  virtiitc  cod.  A  n  virtutibus,  ct  mox 
)iro  ^V  cx  operibus  cdd.  Videtur  ergo,  quod  ex  operibus. 


DIST.  XXXIII.  ART.  UNICUS  QUAEST.  V. 


7*} 


tes  rardinales  dicuntur  virtntes.  quia  polenliam  ele- 

ioi.vanl1;  sic  non  habent  ortum  ab  assuefactione ,  sed 
a  divino  munere;  non  a  natnra,  sed  a  gratia.  Quia 
enim  olevant  potentiain  snpra  se,  snnt  supra  naln- 
ram  et  actum  ipsius  potentiae,  qui  inest  ei  per 
et  ideo  necesse  est,  quod  ab  nliquo  superiori  et  po- 
tentia  et  aclu  ipsius  polentiae  trahant  originem.  Kt 
hoc  modo  cardinales  virtutes  sunt  virtutes  gra- 
tuitae 2. 

Alio  modo  esl  loqui  de  cardinalibus  virtutibus, 
secundum  quod  liabilitanl  ad  opera  moralia;  el  sic 

io2.  huiusmodi  virlntes  cardinales  sunt  virlutes  polilicae 
et  radicaliter  snnl  a  nalura ,  sed  completive  snnt 
vel  ab  opermn  frequentia  et  perseverantia ,  vel  a 
graiiae  influenUa  et  prmesidentia,  vel  ex  utraque 

uor.  causa.  A  natura,  inquam.  sunt  rddicaliler ,  quia 
plantatam  habemus  in  nostra  natura  rectiludinein . 
per  quam  apli  sninns,  licel  imperfecte,  ad  opera 
virtutis  et  honestnlis3;  sed  dum  assuescimus,  paula- 
tim  efficitur  nobis  facile  quod  prius  eral  difficile, 
secundum  quod  dicit  Bernardus  ad  Eugenium*, 
quod  nihil  est  adeo  difficile,  quod  consueludo  non 
reddal  facile.  —  Nec  solum  ex  assuefactione  duci- 
lur  illa  habilitas  semiplena  ad  complementum,  sed 
eliam  per  gratiae  adiutorium.  Nam  cnm  ipsa  gra- 
tia  sit  animae  rectificativa.  reclitudo  superveniens 
naturae  rectitudinem  qualemcumque  prius  existentem 
amplificat  et  amplificando  conftrmat.  —  E\  utraque 
eliam  causa  virtus  politica  potest  suscipere  comple- 
mentum,  videlicet  quando  concurrit  divinae  gratiae 
adiutorium  et  bonae  consuetudinis  exercitium,  per 
quae  duo  virlus  cardinalis  radicala  in  natura  duci- 
tur  ad  complementum  perfectum.  —  Et  sic  virlns 
cardinalis,  in  quantum  estpdlitica,  ortum  habens  a 
natura,  ducitur  ad  quoddam  complementum  ex 
assuefactione  subsequente,  ad  maius  complementum 
ducitur  e\  gratia  superveniente ,  sed  ad  perfectum 
complementum  ducitur  ex  utraque  causa  eoncur- 
rente,  videlicet  gratia  et  assuefactione. 

Et  potest  huiusmodi  exemplum  inveniri  satis  raa- 

»tem.  nifestum.  Videmus  enim,  quod  aliquis  equus  ex  sua 
naturali  compositione  aptitudinem  habel  ad  bene 
portandum  el  ambulandum:  sed  illa  aptitudo  ad 
complemenlum  polesl  rednci  per  ipsiiis  equi  assue- 
factionem,  vel  per  ipsius  sessoris  industriam,  qui 
scit  freno  eqnum  circumducere ,  vel  per  utramque. 
Sic  ei  in  proposito  intelligendum  est,  quia  secun- 
(lum   Augustinum  5   liberum   arbitrium   assimilatur 


equo,  et  gratia  assimilatnr  sessori ,  el  bona  operatio 
rectae  ambulalioni. 

Sic  igilur  patet,  quod  loquendo  devirtute  car-BpUogos. 
dinali.  secundum  quod  esl  poliliea,  el  secundum 
quod  esi  intentionis  philosophicae  determinare  de 
ipsa,  concedi  potest,  quod  a  nalura  el  assuefa- 
ctione  trahil  originem,  secundum  quod  ipse  Philo- 
sophus  dicit,  el  rationes  ostendunl  ad  primam  par- 
tein  inductae.  Si  aulem  loquamur  de  virtutibus  car- 
dinalibus,  secundum  quod  sunl  gratuitae,  el  secun- 
(luni  quod  de  eis  intemlil  Iheologus,  sic  sunt  a 
(hvino  munere.  —  Sed  conlra  hoc  non  sunl  raliones ,  *d  fimd* 

menta. 

quae  ad  pnmam  partem  inducuntur,  quia  solum 
procedunt  de  virtute,  secundum  quod  dicil  quen- 
dam  habitum  facilitantem 6  potentiam  animae.  El  ideo 

rationes  illae  snnl  concedeinlae. 

1.  Ad  illnd  vero  iniod  obiicitur  in  conlrarium,  soiimo  op- 

positorum. 

qnoil  oiime  dalum  oplimum  el  onine  iloiiiiin  perfe- 
ctum  etc,  et  virlutes  sunt  dona  optima;  responderi 
potesl  dupliciter.  Primo,  quia  Glossa  intelligil  de  Re»p-  ' 
virtutibus  non  quibuscumque  et  per  omnem  modum, 
sed  in  quanlum  sunt  gratuitae  el  meritoriae,  per 
quem  modum  diclum  est,  cardinales  virtutes  esse  a 
solo  munere  graliae.  —  Alitereliain  potesl  dici,  quod  R« 
per  illam  aucloritatem  non  probatur,  quod  tales  vir- 
tutes  non  sint  a  nobis,  quia  tani  naluralia  quam  gra- 
luita  dicuntur  esse  a  Deo,  sicul  Glossa  exponil  ibi7. 
Et  propterea  ex  hoc  haberi  non  potest,  quod  non  sinl 
ab  operatione  nostra.  Opus  eniin  nostrum  non  exclu- 
dit  opus  etmunus  divinum,  immo  praesupponil  et  ne- 
cessario  exigit,  secundum  quod  in  secundo  libro8 
fuit  oslensum ,  ubi  quaesitunt  fuit.  ulrum  omnis 
actio  sit  a  Deo. 

*■}.  Ad  illud  quod  obiicitur  de  auctoritate  Sa- 
pientiae,  iani  patet  responsio:  quia  vel  intelligitur 
de  continentia .  secundum  quod  esl  Deo  accepta  et 
meritoria;  vel  intelligitur  de  actione  Dei,  qna  Deus 
dicitur  dare  aliquid  cooperando  et  adiuvando,  non  KoUBdmn. 
de  illa  speciali,  qua  dicitur  dare  ipsurn  habitum 
infundendo*.  Philosophi  enini  continenles  fuerunt, 
el  hoc  Deo  dante,  non  per  ipsius  continentiae  infu- 
sionem,  sed  per  liberalera  el  benevolam  coopera- 
tionein. 

3.  \d  illud  quod  obiicitur,   quod  agens   nobi- 
lius  esi  patiente,   el  principium  effectu;  dicendum, 
quod  illud  habet  verilatem ,  quando  agens  ei  movei 
substantialiter  diiferl  a  patiente;  sed  quando  sic  est, 
quoil    ideiii    movel    ipsum,   non  oportet,  quod  ve- 


1  Cod.  V  addit  ml  opera  meritoria. 

2  Vide  suprn  d.  >:\.  a.  2.  q.  •"».  el  d.  27.  o.  I.  q.  3.  ad  I. 
—  Paulo  ;mi(!  pro  potentia  et  actu  cod.  A  (cod.  N  a  secunda 
manu)  non  ita  bene  potentia  et  actxis,  Vat.  potentiae  et  actui. 

:i  Cir.  9upra  pag.  800 ,  noln  6. 

*  i.ihr.  I.  de  Gonsiderni.  c.  -2.  n.  2:  (x)uiil  non  tnverlat  con- 
suetudo?  i|ni(l  non  assiduilate  durelur?...  Prlmum  lilii  Impor- 
tabilc  videbitur  aliquld;  processu  temporis,  si  assucscas,  ludi- 
cabls  non  adeo  grnve;  paulo  posl  cl  leyo  sonties;  paulo  i»>-t 
nec  senlies;  it.niln  \u><[  etiam  deiectabit.  Paulo  superlus  pro 
paulatim  codd.  A  II  T  U  V  bb  paulative. 


■  Scrm.  30.  (alias  «!<•  Verbis  Aposloli,  serm.  ft.  n. 

10,  el  iii.  Hypognost.    Intcr  < >i >••!.•   ^ugtisL)  c.  11.  Cfh  tom.  II. 

600,  noln  6.  c\  Ibid,  d,  26.  q.  S.  —  Paulo  nnlo  posuimus  ex 
codd.   \  T  i    equwm  circumducere  pro  equum   suum 
ijiimc!  esl  iii  nliis  h  edd. 

'■  i  <i.i.  Iiabilitantem.  Proximc  posl  pro  potrntiam  cod.  bb 

/'f<<V///MN. 

I  ii    supro  p 
H  D  n.   I.  t|.  I. 

id.  /.  influendo. 


724 


SENTENTIARUM  LII5.  III. 


ritalem  habeal  nisi  secundum  quid,  ul  idem  ipsum 
sit  magis  nobile  el  minus  secundum  diversas  com- 
parationes.  Unde  liberum  arbitrium,  se  ipsum  assue- 
faciens  ad  bonum  per  aclnm  suum,  magis  nobile 
est,  in  quanlum  se  inovet  et  assuefacit,  et  mi- 
nus  nobile,  in  quantum  assuescit1.  Et  boc  modo  re- 
spondendum  est  in  omnibus  habitibus  acquisitis.  — 
Et  si  ullerius  insistat,  quod  aclus  exterior  non  esl 

Noiandum.  noltilior  li;il)itu  inlerius  generato;  dicendum,  quod 
virins  polilica  non  perducitur  ad  complemenlum 
per  actum  exleriorem,  sed  per  actum  voluntatis 
interiorem;  sicut  patet,  cum  aliquis  largitur  elee- 
mosynam,  est  ibi  operatio  manus  exterius  exse- 
quenlis,  et  isla  non  cst  principium  virtutis,  sed  si- 
gnuin ;  et  est  operatio  voluntatis  interioris  moventis 
et  dirigentis,  qua  vult  largiri  alii;  et  ex  ista  ope- 
ratione  frequentata  cum  perseverantia  ad  complc- 
mentum  habet  duci  virtus  consuetudinalis  sive  po- 
litica. 

4.  Ad  illud  quod  quaeritur,  utrum  una  opera- 
tio,  an  plures  perducant  ad  virtutis  completionem : 
dicendum,  quod  plures,  quia  non  ex  una  opera- 
tione  generatnr  habitus,  sed  ex  multis  2.  —  Et  si 
obiiciat,  quod  una   supervenienle,   reliqua  transit, 

.votandum.  et  nunquam  ernnt  simul  plures;  dicendum,  quod 
etsi  prima  operatio  transeat  quantum  ad  actum, 
manet    lamen    quantum    ad    effectum ,    qui  quidem 


effeclus  per  se  ipsum  non  est  tautus,  ut  mereatur 
dici  dispositio  vel  habitus;  sed  prout  ab  actibus 
sequentibus  adiuvatur  et  promovelnr,  crescit  in 
dispositionem ,  et  de  dispositione  crescit  in  habi- 
inni;  sicut  videmns,  quod  nna  gutta  non  sufficil  ad 
cavandum ,  frequens  tamen  stillalio  gultae  facit  fo- 
veam,  secnndura  illud  poeticum3: 

Gutta  caval  lapidem  non  \i,  sed  saepe  cadendo. 

Sic  etiam  intelligendum  esl  in  proposito. 

'.').  Ad  illud  quod  obiicilur,  quod  virlus  cardi- 
nalis  non  potest  generari  ex  operibus  virtuosis  *;  di- 
cendum,  quod  generari  babet  ex  operibus  virluosis; 
sed  opus  virtuosum  sive  studiosum,  ut  proprius 
loquamur.,  quoddam  est  virtuosum  piene ,  quoddamod 
semiplene.  Illud  est  virtuosum  plenc,  quod  procedit 
ab  babitu  virtutis  iam  completo;  illud  est  viituo- 
sum  semiplene,  quod  disponit  ad  habitum  virtutis. 
Et  boc  quidem  opus  non  necesse  est  esse  a  virlule,  sou 
sed  potest  esse  ab  aliquo,  quod  est  virtuti  conso* 
nuni,  utpote  a  voluntale  deliberativa  consonante 
naturali  recliludini ,  videlicet  iudicio  conscientiae  et 
inclinationi  synderesis",  quibus  virlus  conformalur, 
sicut  patet.  Defmitur  enim  virtns,  quod  est  «habi- 
tus  menlis  in  modum  naturae  ralioni  consentiens5 ». 
Et  sic  patet,  quod  ratio  illa  non  cogit,  quia  procedit 
ex  suppositione  falsi. 


SCHOLIOX. 


1.  Dc  Iriplici  Inbiiu,  scilicel  innato,  acquisito,  infuso  cfr. 
IV.  Sent.  d.  4.  p.  II.  a.  2.  q.  2,  d.  6.  p.  I.  q.  I.  ."i ;  1.  Senl. 
d.  3.  p.  II.  a.  2.  q.  I.  ad  I  ;  II.  Sent.  d.  39.  a.  I.  q.  2,  et  alibi. 
Habilus  infusi,  qui  non  habent  ortum  ;i  libero  arbitrio,  sed  ini- 
mediate  a  Deo  (II.  Sent.  d.  28.  dub.  I.),  a  poslerioribus  theo- 
logis  ilerum  distinguuntur  in  liabitus  infusos  per  se  et  infusos 
per  accidens ;  illi  ex  natura  propria  habent,  ut  non  nisi  a  Deo 
in  anima  possint  produci,  ut  cst  v.  g.  habitus  fldei;  1*1  vcro, 
liccl  pcr  actus  naturales  possint  acquiri ,  tamen  interdum  alicui 
cx  speciali  Dei  dispensatione  supernaturaliter  infunduntur.  —  In 
hac  quacstione  auctor  praecipue  agit  de  habitibus  acquisitis ,  de 
quibus  clV.  S.  Tbom.,  S.  I.  II.  q.  51.  a.  1-3:  o.  disp.  de  Vii- 
lutibus  in  i  ommuni  a.  8.  9.  —  Pro  doctrina  auctoiis  nostri 
recte  intelligenda  servit  dislinctio  (in  corp.)  triplicis  modi,  quo 
liac  yirtutes  in  anima  oriri  possunt,  scilicet  per  frequentationern 
actuum,  per  infusionem  ct  ulroque  modo.  Secundum  modum 


auotor  signiflcat  sic:  a  gratiac  influenlva  ct  prmsidentia;  quo- 
rum  verborum  intellectus  palebit  cx  infra  diccndis. 

II.  De  habitibus  infusis  per  se  controversia  fuit  inter  theolo- 
gos,  duin  Scot.  (111.  Sent.  d.  3(5.  q.  unica  n.  28.)  cum  sua  schola, 
llcniico  Gand.  (Quodl.  (5.  q.  12.),  Durando  (hic  q.  6.)  et  Nomi- 
n.ilibus  putat,  quod  «  non  vidclur  neccssitas  ponendi  virlutes 
morales  infusas,  sed  acquisitas  tantum  in  his  qui  babcnt  cas 
acquisilas,  vel  habere  possunt;  nec  ctiam  in  aliis,  qui  scilicet 
non  possunl  eas  acquirere  propter  defcclum  usus  liberi  arbitrii, 
quia  non  esl  maior  ratio,  quare  isti  debeanl  habere  et  non  illi ». 
Putat  cnim  idcm,  quod  omnis  ftnis ,  <piem  acquisitac  «  non 
possunt  haberc  ex  specie  sua,  delerminatur  sufficienter  cx  in- 
clinatione  caritatis;  modus  autcm  ct  medium  determinantur  per 
fldem  infusam  ».  Quae  senlentia  a  nonnullis  anliquis  doctoribus 
ccnsuiis  niinis  gravibus  impugnata  esl ;  de  quo  conferalur  disser- 
tatio  Commenlaloris  Scoti  ad  loc.  cit.  (ed.  Waddingi)  el  Mastrii, 


1  Cfr.  II.  Senl.  d.  23.  p.  I.  q.  2.  ad  3.  —  Cod.  A  el  Sappie- 
niriii.  Sum.  Alex.  Hal.  assucfil;  edd.  verbo  assuescit  praemittunt 
minus.  Superius  pro  comparationes  codd.  A  II  Laa  bb  operationes. 

-  Cff.  Aristoi.,  li.  Ethic.  c.  1.  —  De  dispositione  el  habitu 
deque  ili  criminc  utriusque  vide  Arisioi.,  de  Praedicam.  c.  de 
QualL  —  Pro  completionem  codd.  N  U  complementum ,  cdd. 
perfectionem. 

3  Lucrel.,  IV.  de  Rerum  naiiua,  v.   1278-82: 

Nain  leviier  quamvis,  quod  crebro  tunditur  ictu, 
Vincimr  iu  longo  spalio  lamcn,  atque  labascit: 
Nonnc  vidos,  eliam  guttas  in  saxa  cadcnteis 
Humoris  longo  in  spatio  perlundere  saxa?  — 


Ovid.,  IV.  Epist.  ex  Ponto,  cpist.   10.  v.  5: 

Gutta  cavat  lapidem,  consumitur  anulus  usu. 

Pro  non   ri  in  laudato  hexamctro  codd.  II  I  L  T  l*  V  bb  non  bis. 
Voci  poelinnn  cod.  Z  adiicit  dictum. 

4  Edd.  cum  nonnullis  codd.  non  virtuosis;  codd.  S  11  Z  ci 
Supplement.  Sum.  Alex.  Ilal.  post  virtuosis  addunt  nec  etinm 
e.v  operibus  non  viriuosis. 

5  Cicero,  II.  Rhetor.  c.  54:  Virlus  est  animi  habitus,  natu- 
rae  modo,  rationi  conscntaneus.  Cfr.  II.  Sent,  d.  27.  dub.  3.  — 
De  conscientia  et  synderesi  vide  ibid.  d.  39.  pcr  totam. —  Infra 
in  rodd.  FGILNT  (V  primilus)  aa  desunl  verba  quia  pro- 
cedit  r.r  suppositione  falsi  (cod.  Z  fdlsa). 


DIST.  XXXIU.  AKT.  UNICUS  QUAEST.  V 


72! 


in  III.  Senl.  dispi.  6.  q.  2. —  Attamen  S.  Thom.  censet,  cum 
caritate  semper  a  Deo  dnri  virluies  per  88  infnsas  (S.  I.  II.  q. 
G.i.  ,i.  3.),  easqae  specie  differre  ab  acquisiiis;  quae  senten- 
tia  nunc  communiiis  repulatur  esse  securior  ei  probabiRor. 

Haec  quaestio,  quae  iam  lempore  InnoceDlii  111.  quuad  in- 
fantes  baplizatos  in  scholis  agilabatur,  ab  eodem  relicla  est  in- 
decisa.  Nam  idem  (c.  Mmores,  de  Baplismo)  dicit  hoc  tantum: 
«  Aliis  asserentibus,  parvulis  quidem  cuipam  r.-initii,  sed  gra- 
tiam  non  conferri;  nonnullis  dicentibus,  dimitti  peccatum  et 
virlutes  infundi,  habentibus  illas  quoad  habitum,  non  quoad 
usum,  donec  perveniant  ad  aetatem  adullam  •.  Sed  in  Concilio 
Viennensi  (an.  1311)  Clemens  V.  docet:  «  Opinionem  secun- 
dam,  quae  dicit,  tam  parvulis  quam  adultis  conferri  in  bapt- 
ismo  infOrmantem  gratiam  et  virtutes,  et  dictis  Sanclortfm  ct 
doctorum  modernorum  theologiae  magis  consonam  e.l  concor- 
dem,  sacro  approbante  Concilio,  duximus  eligendam  ».  Postea 
vero  quoad  illos  habitus  (saltem  trium  virtutum  theologicarum) 
Concilium  Trident.  (Sess.  VI.  c.  7.)  determinale  docet,  eos  in  iu- 
stificalione  infundi.  Calechismus  aulcm  Rom.  (p.  II.  c.  2.  §  51.) 
docet,  quod  in  baptismo  «  additur  nobilissimus  omnium  virtutum 
comitatus,  quae  in  animam  cum  gratia  divinitus  infundimtur  ». 

III.  S.  Bonav.  (IV.  Sent.  d.  I.  p  II.  a.  2.  q.  2.i  cum  S. 
Thoma  docet,  quod  baplizatus  «  parvulus  habet  virtutes  theo- 
logicas  et  alias  per  consequens  »  (ibid.  fundam.  i.);  et  (in  corp.) 
addit:  «  Quia  (hnbitus  infusus)  non  habet  ortum  a  Itbero  arbi- 
trio.  potest  esse  in  parvulis  anteusum  liberi  arbiirii ;  quia  vero 
non  habet  ortum  a  natnra ,  potesl  esse  perfecUis,  naiura  e\i- 
sienic  imperfecta  ».  Si  autem  ouctor  noster  docet,  in  parvulis 
baptizalis  esse  virlutes  per  se  infusas  (licei  hoc  lerroino  non 
utatur);  easdem  eliam  quoad  adullos  coneedcre  debel;  quod 
etiam  disenis  verbi9  docet  de  liabilu  infuso  continentiae ,  quem 
nominat  specialem  ,  cl  disiinguit  a  continenlia  acqxdsita.  Unde 
sine  sufficiente  ratione  Dionys.  Carth.  (hic  q.  3.)  suspicatur, 
S.  Bonnventururo  cum  Scoto  docere,  quod  virtus  cardinalis  et 
rooralis  acquisita  perficiatur  ct  formetur  gratia ,  quin  oporteal, 
virlutem  infusam  supervenire.  Huic  falsae  intorpretationi  occa- 
sionem  dedit  modus  loquendi  aliquatenus  ambigUus,  qui  in  hac 
quaestione   et  etiam  supra  q.  2.  occurrit. 

IV.  Ut  Hitem  genuinus  sensus  Bonaventurinnae  doctrinae, 
quae  n  quibusdam  perperam,  uii  opinamur,  intellecta  csi.  per- 
cipialur;  opportunum  crit,  nonnulla  dicere  lum  de  mailo  lo- 
quendi  lum  de  ipsa  doctrina  nostri  aucloris. 

1.  Quond  modum  loquendi  ipse  uno  termino  gratuitae  vir- 
tutes  passim  signilicat  tum  ipsam  substanliam  habilus  infusi , 
quatenus  distinguitur  formaliler  ab  aliis  habitibus  infusis,  lum 
informationem  eiusdem ,  quae  (ii  inm  per  unam  gratiam  habi- 
tualem.  tum  alio  ntodo  per  carilatem.  Terminus  nulem  graiuiti 
co  aptius  de  virtulibus  moralibus  infusis  in  hoc  sensu  adhibetur, 
si  cum  S.  Thoma  (S.  I  II.  q.  65.  a.  2.)  tenemus,  quod  ipsne 
non  possunt  esse  per  88  infusae,  quin  simul  sini  formalae  n 
gratia ,  diini  habitus  fidei  et  spei  possunl  esse  per  se  infusi, 
el  tainen  infarmes  (sii|ira  d.  23.  ai  2.  praeserlim  q.  2;  d.  26. 
a.  I.  (|.  i.j.  Attamen  S.  Bona\.  dicil,  virlutum  liabilns  po&SC 
esse  informes,  «  sola  caritalc  excepta  »  Brcviloq.  p.  V.  c.  i.\ 
nisi  forte  hoc  intelligal  de  virlulibus  cardinalibus  acquisitis. 

2.  Quod  autem  ad  doctrinam  attinet,  notandum  est,  quod 
secundum  ipsum  gratia  habitualis  duplicem  babel  relutionem  ad 
habitus  \  iriuinm  Infusos,  scilicel  aliquo  modo  ros  causando  el 
caus  itos  informando. 

Quoad  primum  convenil  S.  Bonav.  cum  S.  Thoma  ciiani  In 
modo  loquendi.  Dlcit  enim,  quod  isii  linbitus  c  ortum  habeanl 
b  graiia  »,  «  quuc  esl  eorum  rodix  »  (infra  d.  34.  p.  I.  a.  I.  q.  2 
in  corp.;  IV.  Senl.  d.  18.  p.  II.  dub.  3.),  ei  quac  non  lautum 
eosdem  informat,  sed  ctinm  quodnm  modo  causal  (inrra  d.  36. 
q.  ■">.  in  priii".  corp.),  iia  nl  gratlu  «  rauiiliccliir  in  liabitus  vlr- 
iniiiin  i  (Brevlloq.  p.  \'.  <■.  J  i.  Hsdem  vel  aequlviilenilbus  ver- 
bls  utliur  S.  Thom.  (>.  I.  q.  110.  n.  3.  In  corp.  el  nd  .1 
nd  I  ;  Qq.  de  Verltate  q.  27.  n.  ■>.  nd   17  ;  cfr.  Uottl,  Theolog. 

tom.  II.  ir.  (>.  q.  3.  dub.  ■">.  .     ;  Ratl <m  hulus  nflerl  S. 

Bonnv.  (infrn   d.   34.  p.  I.  n.  2.  q.  3.  In  corp.) :  «  Quln  perfe- 


ctio  gratiae  ratione  suae  dignUatis  et  eminenliae  tribuit  bomini 
omnes  habiius  facientes  ad  integritatem  iustitiae  secundum  com- 
parationem  vartam  ;n\    actus  •■!  obiecta  <■!  secundum  - 
opporlunitates,   quae    reperiuntur  in  slatu  viae».  Relali  autem 
termioi  causandiei  tribuendi  minime  exprimunl  causam  />; 
efficieniem  (cum  constet,  solum  Deum  ess  tm  efficientem 

talis  infusionis),  sed  dicunl  quandam  exigentiam,  utiUi  babitus 
connaturaliter,  Deo  operante,  ex  gratia  resultent,  sive,  ut  au- 
eii>r  dicit,  lit  «  per  quandam  concomitantiam  <-[  Bignificantiam  >-. 
ita  ut  ista  relatio  ■  nliquo    modo   reduci  \">^\i  ad  pra 
nem  per  causam  «  (II.  SenL  d.  27.  a.   I.  q.  2.  ad  I.).  —  >"l 
hoc  autein   respeciu    habitus  isii  infusi  propriam  habent  «  for- 
mam,  per  quam  sunl  ad  speciales  acluum  difierentias  ordii 
et  essentialiter  el  formabter    distinguunlur  »  (supra  q. 
licel  luin  inter  se,  lum  a  caritale,  lum  a  gratia  (cfr.  supi 
27.  a.   I.  (|.   I.    in   corp.  el  ad  ■"> .  q.  3.  ad   i:  II.  Sent.  d. 


(].  .■>.  schollon,  d.  2 


, .  a. 


q. 


ei  passim). 


On<>;i,l  secundum  docet ,  quod  iidem  habitus  substratt 
sunt  inforroari  dupliciter:  tum  a  gratia,  el  -i<-  proprie  Buni  gra- 
tuiti ,   lum  a   (aritale,  ut  liant  meritnrii  (supra  q.  2.).  Hoc  bl 
ter expliealur  supra  d.  27.  o.   I.q.3.  ad   l.  ubi  virtules  distin- 
guunlur  tripliciter,  scilicel  nim  quoad  esse,    et  sic  «  quaelibei 
virlus  habel  in  se  propriam  formam ,  per  quam  distinguilui 
alia,  ul  lides  a  spe  »;  lum  quc>;nl  hene  rsse ,    «  sic  infonnanlm 
a  gratia,  quae  lacit  ipsas  gratuitas  cl  !)>■>>  acceplas  »;  (um  qu 
beneoperari,  sic  «  informaniur  a  cnritate,  quae  esi  pondus 
clin.uis  et  faciens  tendere  opcrationes  omnium  virtutum  sd  bo- 
num  finem  ».  — De  hac  uliiina  informatione   clurissim 
inlia   d.   .'!(>.   a.   (>.  —   Huic   dupljci    informationi    consentil    : 
Thom.     II.   Fent.  d.  26.  q,   I.  a.   i.  ad  '■>.    dicens:   «  Aliter  in- 
format  gratia  virtutes,  aliler  caritas  ».  —  Ipse  lamch  in  iim<i  . 
quo  grntia    informnt   h.ibitus,  abqnalenus  recedil  a  nostro   au- 
ctore ;  nec  inutile  eril  determinare ,  in  quo  i-^ii  Ss.  Doctores 
reiiiunt ,  el  in  quo  dissentiunt. 

('niirriiiiiiit  iidem  in  boc,  quod  i/ratia  (ribual  ipsi  an 
quoddam  esse  spirituale;  nnm  «  conferl  animae  perfectionen 
quodam  divino  esse,  el  non  solum  respeciu  opetis  »  (S.  Thom., 
II.  Sent.  d.  26.  a.  I.  ad  :{.; ;  hac  ratione  ipsnm  subiectum 
rans  fit  Dco  ncceptum  (de  Verit.  q.  27.  a.  ■>.  ad  •'> ). 

Sed  ulira   progrediendo  duo  Doctores  dUsentiunt  in   ho 
quod  S.  Bonav.  gratiae  tribuat  immediatum  (juendam  influa 
in  ipsas  potentias  et  in  habitus ;  sed  S.  Thom.  secundum  suam 
doctrinam  de  primo  e"t  immediifto  subieclo  gratiac  (cfr.  II.  - 
d.  26.  q.  •>.  d.  29.  a.  I.  <|.  I  ,  scholion)  restringil  Immediatum 
(■nei-imu  gratiae  ad  Informationem  substantiae,  conferendo 
spir/tnale  ,■  quod  pertinel  ad  inforroalionem    subiecli  ■    de  Ve- 
ril.  loc.  cit.  ad   17.),  ul    anima   «  sil    susupptiva  \iriiitum  »    Q 
disp.  de  Cnrilale  a.  3.  ad   19.).  Perficit  quidem  grutia  etian 
tentias  el  habitus,  scd   «  non  itn,  quod  sil  in  omnibus  sicut  in 
subieclo,  sed  in  quanlum  infornwl  omnium  polenliarnni  ac 
(dc   Veril.ile  loc.  <  i(.  ad  9.),   Pl  «  mrdiniililnis   rirhililuis  rt  ■ 

«■licii  nctus  moriiorios,  quod  pertinel  ad  gratiam  coopernnti 
(ibid.  ad  17.).  Hinc  virlutes  [infusue]  sunl  «  beograUu  si 
quod  aliquid  addnlur  n  Deo  infusum  »   (II.  SenL  d.  26 

lliue  sequilur,  <\ I  sunl  realiicr  dislinclne,  ctinm  m  ;/''''/" 

inter  se  '•(  a  gratia,  in  quo    tnmen  «  coniunctac  sunl  - 
sii.i  origine,  per  modum ,  quo  diversl  radii  .>!>  eodem 
lucente  proceduni  »  (ibid.  el  cfr.  S.  I.  II.  q.   1 10  ..  . 

Alu  r  s.  Bonnv.,  secundum  <|h<-iii  «  gratla  una  rcddil  .«■ 
qunlitcr  nnimam  acceptnm  Deo  el  eius  polcnllam  <-i  bnbfti 

opera  ■■    infra  <l.  't i.  p.  I    n.  I.  q,   I. rp   .  <i  Infiiill  In 

infusos  linbitus,  ■>  grntin  <ii- itos.  Ih  enlm   «  qunm\  - 

Hter    dlvldnnlur   quanmm    "l    hnbltus    ji  .    i. n 

qunnlum  gratuiti  Biinl,    rommunicnnl  In  lin,  qu 

omnium  vlrluium  grotuiiarum  perfecilvn 

ii.i  d.  36.    <|.   i.  nd   '».  <•!  <  ii .  <|.  6    .iil   i.    '  l 

tns  •  (Hcxnem.    S  rn  Cum  superfunditur  gnitln, 

foi  mantur  el  dei  oi  nntur  el  l ' 

lores  absquo  luci"  siml  invisibiles,  supervrnlenlo  nniem  i 

liiini  hirldl,  pulci  i  1 1  nsppi  lul  complr  I 


726 


SENTENHARUM  l,l!i.  III. 


dum  ex  luce  e(  coloribns  lit  mum  in  ratione  molici ,  et  una 
lux  sufficit  ad  multos  colores  illumiiiiindos ;  sic  ex  gratia  et  ha- 
bitibus  infonnibus,  cnm  rormantur,  lit  unum  secundum  ralio- 

nen ritorii  et  graluili  »  (Breviloq.    p.   V.  c.  i-.).  Huius  do- 

ctrinae  explicationem  vide  supra  d.  23.  a.  i.  q.  ■'>,  et  scholion,  ot 
II.  SenL  d.  27.  a.  I.  q.  2  et  scholion,  ubi  tamen  omissum  est 
dicere,  quod  verba  Seraphici  il»i  n.  1.  relata  (gratia  nou  differt  a 
gratuita  cnisi  sola  comparatione  »)  intelligonda  sunt  devirtute 
-i.iiiiita  praecise,  quatenus  est  gratuita,  id  est  graUa  infor- 
mata.  non  vero  de  substantia  habitus,  ut  hic  melius  explica- 
tum  esL 


V.  De  hac  quaeslione  praeler  locos  cit :  Peir.  a  Tar. ,  hic 
q.  I.  a.  2.  —  Kichard.  a  Med. ,  liic  a.  I.  q.  2.  —  Biel,  hic 
q.  unica. 

VI.  Quoad  ultimam  quaestionem  communiter  docetur,  quod 
hatttus  iiifusi  renaneant  in  patria  secundum  quosdam  actus 
excellentiores. 

De  hac  (G.)  quaestione:  Scot,  hic  q.  unica  n.  II.  —  s. 
Thom.,  hic  q.  I.  a.  i;  S.  I.  II.  q.  67.  a.  I  ;  Q.  disp.  de  Virt. 
card.  a.  i.  —  B.  Alberl.,  hic  a.  1.  —  Pelr.  a  Tar.,  hic  q.  I. 
a.  i.  —  Kichard.  ;i  .Med..  hic  a.  I.  q.  G.  —  Durand. ,  hic  q. 
i.  —  Dionys.  Carth. ,  hic  q.  I. 


QUAESTIO  VI. 
Utrum  virtules  cardinales  in  patria  maneant,  an  evacuenlur 


Sexlo  et  ultinio  quaeritur  de  virtutibus  cardi- 
nalibus  quantum  ad  duralionem,  et  est  quaestio, 
utrum  in  patria  maneant.  an  evacuentur.  Et  quod 
maneant,  videtur. 

1.  Sapientiae  primo1:  lustitia  esi  perpetua  et 
Fnndamenta.wwmorto/25:  si  ergo  iustitia  manet,  quae  ordinat  ad 

alterum,  mullo  forlius   manent  virtutes  cardinales, 
quae  ordinant  ad  se  ipsum. 

2.  Item,  hae  virtutes  cardinales  plenissime  fne- 
runt  in  Christo2:  si  ergo  Christus  habuit  caritatem 
eomprehensoris ,  videtur,  quod  huiusmodi  virtules 
in  statu  gloriae  habeant  salvari. 

3.  Item ,  hoc  ipsum  videtur  auctoritate  Bedae , 
quam  Magisler  inducit  in  littera3,  quae  dicit,  quod 
«potestates  caeli  quatuor  eximiis  virtutibus  sunt  prae- 
clarae:  fortitudine,  prudentia,  temperantia,  iustilia». 

4.  Item ,  secundum  Macrobium  4  istae  quatuor 
virtutes  cardinales  respiciunt  « quadrifariam  distin- 
ctionem:  quia  quaedam  sunt  exempiares ,  quaedam 
politicae ,  quaedam  purgatoriae ,  quaedam  animi 
iam  purgali»:  si  ergo  virtutes  exemplares  sunt  in 
Deo,  et  mens  ad  perfeclionem  purgationis  non  habet 
perduci  in  stalu  miseriae  praesentis;  videtur,  quod 
istae  virtules  cardinales  potissime  in  Beatis  habent 
reperiri ,  cum  et  ipsi  Beati  per  gloriam  fuerunt  dei- 
formes  effecti. 

Sed  contba:  1.  Augustinus  dicit,  et  babetur  in 
Ad  opposi- littera5,  quod  «  prudentia  esl  in  praecavendis  insi- 
diis,  iustitia  in    subveniendo    miseris,    fortitudo   in 
perferendis    molestiis,  et  temperantia    in  coercendis 
delectationibus  pravis»;  sed  nullum  islorum  in  pa- 


tum. 


tria  invenitur:  ergo   habitus   virtutum    cardinalium 
in  patria  non  manebunt. 

-2.  Item,  virlules  cardinales  minus  nobiies  sunt 
quam  theologicae:  si  ergo  virtutes  theologicae  eva- 
cuantur,  utpote  fides  et  spes  6;  videtur,  quod  et  vir- 
lutes  cardinales  similiter. 

3.  Item ,  virtutes  cardinales  habent  pro  obiecto  v 
ea  quae  ordinant  se  ad  finem ,  et  per  quae  perve- 
nitur  ad  finem7;  sed  cum  perventum  est  ad  finem 
iam  non  oportet  versari  in  his  quae  ad  fmem  per- 
ducunt:  ergo  videtur,  quod  iam  amplius  non  ma- 
neant  virtutes  cardinales  in  suis  actibus.  Sed  habi- 
tus  sine  actu  est  incompletus ;  in  palria  autem  nihil 
est  incompletum:  ergo  necesse  est,  ibi  evacuari  ha- 
bitus  virlulum  cardinalium. 

4.  Item,  secundum  quod  dicit  Apostolus ,  scien- 
tia  destruetur 8 :  si  ergo  maioris  perfectionis  est 
scientia  quam  prudentia,  ergo  in  patria  non  stabit 
prudentia.  Sed  prudentia  est  prima  inter  omnes 
virtutes  cardinales:  si  ergo  ipsa  non  manebit,  nec 
aliae. 

c  o  x  c  l  u  s  i  o. 

Yirtutes  cardinales  excellentiori  modo  remanebunl 
in  patria,  quam  sunt  modo  in  via. 

Respoxdeo:  Dicendum,  quod  in  patria  aliqua  vir- 
tus  dicitur  manere  multipliciter.  Quaedam    namque  mm 
virtus  manet  in  patria  quantum  ad  praemium,  itaSS 
quotl  ipsa  sibi  ipsi  est  praemium  secundum  perfe- 


1  Vers.  15. 

2  Cfr.  hic  lit.  Magistri,  c.  2. 

3  Hic  c.  3.  —  Subinde  pro  qua<>  dicit  codd.  A  TLZ  bb  qua 
',  codd.  K  aa  qui  dicil. 

4  Libr.  I.  in  Somnium  Scipionis,  c.  8.  Cfr.  tom.  II.  pag. 
901,  nota  5,  nec  non  BonavenL,  Hexaem.  serm.  I.  ot  6,  ubi 
unaquaeque  harnm  virtutum  secundum  quadrifariam  illam  di- 
stinctionem  considoratur.  —  Pro  istae  quatuor  virtutes  edd.  et 
plures  codd.  istae  virtutes,  et  subinde  pro  recipiunt,  quod 
habent  codd.  G  II  1  L  N  T  U  Z  bb  ac  Supplement.  Sum.  Alex.  Hal. 
collat.  76.  a.  9,  in  aliis  et  edd.  respiciunt. 


5  Hic  c.    I.  —  ln  fine   arg.   pro  manebunt  cod.  Z  ma 
nebit. 

6  Vide  supra  d.  31.  a.  2.  q.  I.  seq. 

7  Cfr.  supra  q.  I.  in  corp.  el  ad  3.  —  m  Supp/emento 
Sum.  Alox.  Ilal.  arg.  sic  incipit :  ltem,  virtutes  cardinales  or- 
dinant  ea  quae  sunt  ad  finem  etc.  Vat.  cum  paucis  codd.  omit- 
tit  se  post  ordinant.  Mallemus  ordinantur.  Mox  pro  perventum 
est  cod.  \  perceuitnn  fuerit.  Paulo  inforius  pro  incompletus  (cfr. 
supra  pag.  310,  nota  3.)  cod.  K  cirttis  incompleta. 

s  Epist.  I.  Cor.  13,  8.  —  De  scientia  el  prudentia  cfr. 
Aristot.,  VI.  Bthic.  c.  5.  seqq. 


DIST.  XXKIIL  ART.  UNICUS  QUAEST.  VI. 


7:27 


ctiorem  statam;  sicut  caritas,  quae,  prout  erat  im- 
perfecta  in  via.  meriti  erat  principium;  sed  prout 
ipsa  eadem  est  consummata  in  patria,  est  praeroii 
complementum  \  —  Quaedam  aulem  virlus  manet 
quantum  ad  praemium;  verumtamen  nec  ipsa  sibi 
ipsi  est  praemium,  nec  cum  praemio  suo  se  ipsaro 
eompatitur,  sicut  fides  et  spes,  quae  in  patria  prae- 
miantur,  et  ideo  non  pereunt;  non  sunl  tamen  prae- 
mium  propter  suam  imperfectionem ,  nec  secum 
praemium  compatiuntur  propter  quandam  opposi- 
tionem,  Naro  praemium  ipsum  est  videre  et  tenere 
Deum;  et  primum  repugnat  tidei,  quae  est  de  non 
viso;  secundum  repugnat  spei,  quae  est  de  futuro  et 
non  halrito  -.  —  Quaedam  vero  virlus  manet  medio 
modo ,  quia  manet  quantum  ad  praemium  et  cum 
praemio ;  ipsa  tamen  non  est  sibi  praemium ,  sed 
io  i-  dispositio  ad  praemium ;  et  sic  manet  virtus  car- 
dinalis. 

Nam  praemium  essentiale  ipsarum  virtutum  est 
ipsum  bonum  summum,  quod  Deus  est.  secundiim 
quod  videtur,  diligitur  et  tenelur.  ita  quod  penes 
istos  tres  actus  tres  dotes  animae  accipiuntur 3.  Xul- 
lns  autem  istorum  actuuin  est  actus  virtutum  ear- 
dinalunn,  quia  eardinales  virtutes  nunquam  tantum 
elevanlur,  quod  Deum  habeant  pro  obiecto,  alioquin 
transirent  in  theologicas  yirlutes  et  desinerent  esse 
cardinales.  —  Respeclu  tamen  boruiii  actuum  glo- 
riosorum  virtutes  cardinales  eruDt  *  sicut  dispositio- 
nes ;  ut.  sicut  in  via,  licet  per  virtutes  cardinales 
non  fruamur,  tamen  per  eas  disponimur,  ul  fnia- 
fcio2inur;  sic  el  in  palria.  Unde  omnes  aelus  noslri  glo- 
riosi  erunt  fortes  et  iusti,  prudentes  et  casli,  ita 
qnod  iustitia  excludit  omnem  obliquitatem ,  pru- 
denliu  excludit  omnem  errorem,  fortitudo  omnem 
molestiam,  temperantia  bmnem  libidinum  repugnan- 
liam,  secundum  quod  dicit  Augustinus.  et  Magisler 
langit  in  littera 8.  —  Kl  sic  patet,  quod  virlutes 
cardinales  excellentiori  modo  manebunt  iu  patria, 
quam  sunt  in  via.  Unde  et  rationes  concedendae 
sunl,  qnae  sunt  ad  parlem  istara. 

1.  \d  illud  ergo  quod   primo  obiicitur  in  con- 
Jftrarium  de  actibus   istarum  quatuor  viriuiuin.    di- 


eendum,  quod  illi  actus  non  sunt  aclus  earum 
neralcs;  sed  solum  secundum  statum  viae;  alios 
vero  actus  hauebunt  in  patria  multo  excellentiores, 
quos  etiam  in  via  aliquo  modo  babent,  licel  semi- 
pkne:  el  ideo  virtutes  istae  non  tolientur,  sed  per- 
ficientur. 

"2.  Ad  illud  qnoil  obiicitur,  quod  virtutes  Iheo- 
logicae  perfectiores  sunt  cardinalibus;  dicendum. 
quod  illnd  verum  est .  quantum  esi  ex  parte  obie- 
cti;  verumtaineii  quantum  ad  modum  movendi  et  s 
habilitandi  non  habet  veritatem  generaliter,  quia 
fides  et  spes  de  sua  primaria  ratiooe  important  im- 
perfeclionem ,  quae  repugnat  statui  gloriae,  pro 
quod  habilitant  respectu  absentis  et  non  respectu 
praesentis.  Et  hinc  est,  quod  magis  evacuanlur  theo- 
logicae  quam  cardinales,  sicut  satis  apparel  ex  bis 
quae  dicta  snnl  distinctione  trigesima  priraa6. 

3.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  virtutes  car- 
dinales  ordinant  in  ea  quae  lendunt  in  (inem  ;  di- 
cendum,  quod  veruin  est,  quia  ordinant'  ad  se  et 
hI  proximum  ;  sed  ista,  ad  quae  ordinat  virtus  car- 
dinalis.  non  cessabnut  in  palria.  iinmo  inanebuiit 
innlto  nielius  onlinata.  \d  hoc  eniin.  quod  honio 
recte  ordinetur  in  Deuin,  necesse  est .  quod  eliam 
ad  se  ipsmn  et  ad  proximuin  ordinetnr :  et  i(! 
licet  in  patria  perveniatur  usque  m  linein.  non  la- 
iiien  oporlebit.  babilus  istarum  virtutum  non  re- 
manere. 

k.  Ail  illud  quod  obiicitur.   quod   scientia 
sabil  in   patria  ;  (licenduin  .  sicut  in  praecedeiilibus  8 
dictum  fuit,  quod  non  cessabil  quanlum  ad  habilum,  k 
sed  quanlum  ad  modum .  qui  attenditnr  per  col- 
lationem  et  decursiun.   Praeterea,  scienlia  illa.  de 
qua  loquitur  \postolus°,  non  est  nobilior,  qham  sil 
habitus  virtutum  cardinalinni.  Et   iterum,  scientia  .  i\  ■ 
quanlurn  est  de  ratiohe  sui  nominis,  in  via  irapo- 
nitur  a  collalione  praemissarum  ad  conclusionera  — 
secundum   <piod   dicitur,  quod  scientia  esl  concln- 
sionuin ,  et  intellectus  est  habitus  principiorum ,fl  — 
noinen  aiilem   virtulis  cardinalis  non  sic  iniponilui  : 
et  ideo  non  sic  dicuntur  destrui   in   patria,   secun- 
dmn  quod  scientia  ". 


1  Cfr.  supra  d.  31.  a.  3.  q.  I,  el  II.  Sent.  d.  -27.  ;i.  I.  q. 
M.  —  Superiua  pro  gecundum  perfectiorem  ttatvm  codd.  n  I) 
GIIIVW  sfiinitluin  perfectiOMth  slntiis,  c«ld.  siTiniiliiiii  /)(■/•- 
frrlimiis  slnliini.   Driiiile   pro  Std  /iriml  OOd.   Z  snl  pottquatn. 

-  Vidc  supiii  (I.  31.  ;i.  i.  (|.  I.  seq.  —  Paulo  Infcrlus  pro 
sni  dispositio  cod.  U  quia  ditpositio. 

3  Cfr.  supra  d.  2K.  a.  I.  q.  3.  in  corp.  —  Codd,  AUZbb 
accipiunlur ,  in  ;iliis  ed  c<lil.  acdpinntiw. 

*  Non    pouci  codd.  falso  erant,  Mox   pro   "/,  sirui  edd. 

«■/   sirnl. 

'■>  Hlc  c  3,  nl>i  et  verba  AugustinJ  habenlur. —  Superius 

cimI.  U  hi-i  r.trl>iilt>t  pro  r.rilittlil.  Posl  |>;ui'.i  pro  1/1111111  siinl 
DOdd.   A  II  Z  hl)  Bl  Supjilriiiriil.   Snin.    \lc\.  Ilal.   (/)/((///   sinl. 

'"•  Arl.  i.  q.   I.  seq. 

7  Sn|)|ii<>:  hominem.  —  Pnuloaniepro  ///  ea  edd,  <•(  Sup- 
plemenl.  Sum.  Alex.  Hai.  nec  non  aliqui  codd.  ad  ea,  ei  deindc 


pro  //'  ////('///  codd.  A  II  T  /.  I>l)  el  dictum  SupplenunL  exh 
////  /inriii.  Mo\  pro  (o/  sr  cod.  l    M  sr.  Inferius  pro  m  D 

COd.    X    (/(/    Drnii,. 

8  DlsL  .11.  ;i.  i.  <|.  3.  —  1'iiiln  inferius  pro  deoursum  <'<i<l 

ilisriirsmn  ;  cfr.   sii|)i;i   |>  i^r.   686,   nola   i. 

0  Pelr.  Lombardua  in  <.ii>-^i   super  I.  Cor    13,   v 

quod  scientia,  quae  deslruelur,  illa  sit,   «  quac  i I"  pet 

culum  esl  »• 

|°  Cfh  VrteloL,  I.  Postar.  c.  i.  ei  n>.  (c.   t.i  |  ,•!  n.  ,-.  is 
(c  I5.J  — Pnulo  superlus  vocl  conclusionum  cod,  l  praemiltii 
Itiilniiis.  PhuIo  Inferius  posi  //(</>  sk,  codd,   KPRSTI  Zbl 
Supplentent.  Sum.   Uex.  Hal    subiungunl  nii  imperfeclione. 
ct  nonnulli  codd.  perpemm  omittuni  verbn   '/  collatione  i 
missarunu..  non  sic  imponitur.  Deln  pro  Ocuntur  multl  • 

tlrlirnl ,   edd.    I.    -'  //(/'(7. 

"  Vlde  schollon  "l  praecedentem  qu 


728 


SENTENTIARUM  UH.  III. 


ULIU.V  CIRCA  LITTERAM  MAGISTRI. 


Dnt.  I. 


In  parte  ista  stint  quaesliones  circa  litteram,  et 
primo  quaeritur  de  illa  definitione  iustitiae,  quam 
ponit:  Tustiiia  est  in  subveniehdo  miseris.  Et  vide- 
tur,  ([iiod  male  definiat,  quia  iustitia  distinguitur 
conlra  misericordiam .  aut  misericordia  est  pars  iu- 
'itiae-virtutis :  cum  ergo  ipsius  misericordiae  sit 
sibvenire  miseris,  videtur  male  hic  notificari  ha- 
bilus  uistitiae-virtutis.  —  llem,  iustitiae  est  « reddere 
unicuique  quod  suum  est J  »;  sed  aliquibus  debemus 
honorem ,  aliquibus  subventionem :  ergo  praedicta 
notificatio  non  convenit  universaliter  iustitiae.  Obe- 
dientia  enim  est  pars  iustitiae,  tamen  obedienlia  non 
est  in  subveniendo  miseris,  sed  in  obediendo  man- 
dalis  2. 

Respondeo  :  Dicendum ,  quod  Magister  sive  Au- 
gustinus  3 ,  cuius  haec  verba  sunt ,  non  intendit  de- 
finire  ipsam  virtutem  generaliter ,  sed  secundum 
suum  potissimum  statum,  in  quo  et  secundum  quem 
Notandum.  conformamur  acl  Christum.  Et  quoniam  in  isto  actu 
iustitiae,  etsi  multi  sint,  maxime  conformamur  Chri- 
sto,  scilicet  in  subveniendo  miseris ;  ideo  iustitia  per 
aclum  islum  notificalur ,  non  quia  generaliter  omni 
iustiliae  conveniat,  sed  quia  convenit  iustitiae  in  suo 
potissimo  slatu.  —  Ex  hoc  tamen.  potest  colligi  gene- 
ralis  eius  notificalio,  quia,  sicut  miseris  debemus  sub- 
ventionem,  ita  aliis  generibus  bominum  alia  et  alia 
debemus.  Unde  generalis  notificatio  ipsius  iustitiae 
Definitio  m-  ex  hoc  potest  elici ,  quod  iustitia  est  virtus  reddens 
unicuique  quod  suum  est.  —  Et  sic  patet  responsio 
ad  illa  duo  obiecta. 

Notandum  est  tamen ,  quod  subvenire  miseris 
polest  aliquis  dupliciter :  aut  prout  movetur  sub  ra- 
xotandum.  tjone  clebili ,  aul  prout  simpliciter  considerat  neces- 
silatem  proximi,  cui  compatiendum  est.  Et  primum 
est  iustiliae ,  secundum  misericordiae.  Verumtamen, 
sicut  diclum  est ,  misericordia  continetur  sub  iusti- 


tia  cardinali,  licet  aliquo  modo  iuslilia  distingua- 
tur  contra  misericordiam. 

Propter  qttod  nota,  quod  iustitia  dicitur  multisH 
modis :  uno  modo  large,  prout  dicit  geheraliter  re-  l«r 
ctitudinem  animi  sive  in  declinando  a  malo,  sive  in 
faciendo  bonum4:   et  hoc  modo  iustitia  est  virtus 
generalis }  secundum  quam  quilibet  homo  sanctus 
dicitur  esse  iuslus.  Alio  inodo  dicitur  iustitia  recti- 
tmlo  ordinans  ad  alterum  in  reddendo  ei  quod  suum 
est ;  et  sic  est  virtus  cardinalis.  Tertio  modo  dici- 
tur  iustitia  magis  proprie,  secunduin  quod  dicit  re- 
ctitudinem  in  reddendo  id  quod  est  poenae;  et  acci- 
pitur  ibi  iustitia  pro  severitate.  Et  sic  iustitia  distin- 
guitur  contra  misericordiam  et  est  pars  iustitiae  car- 
dinalis.  —  Si  autem  -quaeras,   quare  iuslitia  magisQl 
accipiatur  generaliter  quam  aliqua  5  virtus ;  hoc  est,  vil 
quia  nomen  iustiliae  imponitur  ab  ordine  rectitudi- 
nis,  qui  generaliler  convenire  potest  omni  virluti. 

Dub.  II. 

Ilem  quaeritur  de  alia  noliflcatione ,  quam  po- 
nit :  Prudentia  est  in  praecavendis  insidiis.  Contra 
hoc  est:  quia,  cum  insidiae  sint  de  contingentibus 
fuluris  et  occultis ,  et  ista  non  cognoscantur  per  vir- 
tutem  aliquam,  sed  potius  per  donum  prophetiae; 
non  videtur,  quod  notificatio  illa  conveniat  pruden- 
tiae.  —  ltem,  tres  sunt  partes  prudentiae,  sicut  di- 
cit  Tullius6,  videlicet  «  memoria,  intelligentia  et 
providentia  »;  et  sola  providentia  est  respectu  futuri: 
igilur  ipsa  sola  est  in  praecavendis  insidiis :  ergo 
non  videtur,  quod  ista  notificalio  ipsius  prudentiae 
sit  communis  et  generalis. 

Respondeo  :  Dicendum  ,  quod,  sicut  praediclum 
est  de  iustitia7,  ita  intelligendum  est  de  prudentia, 
quod  quia  summus  actus  prudentiae  consislit  in  prae- 
cavendo  insidias,  ideo  Magister  per  actum  illum  de- 
finit  prudentiani.   Unde  verum  est,  quod  notificatio 


1  Plato,  I.  Dialog.  de  Rcpiibl.  (cd.  Scrrani ,  tom.    2.  pag. 
331).  Aristot.,  V.  Ethic.  c.  I.  seqq.  et  de  Virtnt.  et  vitiis,  c.  2. 

2  Quantum  ad  iustitiam  dislinguuntur  integrales  partes  iu- 
stitiac  (declinare  a  malo,  facere  bonum  alteri),  parles  subiecti- 
vae  seu  species  iustitiae  (iustiiia  commutativa,  distributiva  et 
legalis)  et  partcs  potentiales  scu  virtuies  iustitiae  conncxae , 
quac  secundum  Ciccron.,  II.  Rhcl.  c.  54,  sunt:  religio,  pictas, 
gratia,  vindicatio,  observantin,  veritas;  secundum  .Macrob.,  I. 
in  Somnium  Scipionis,  c.  8:  innocentia,  amicitia.  concordia, 
pictas,  religio,  afTectus,  humanitas  ( misericordia).  Gulicl.  Paris., 
dc  Virtut.  c.  12.  ut  virlutes  iustitiac  annexas  recenset  obe- 
dientiam  respectu  superioris;  disciplinam  respectu  inferioris,  ad 
quam  reducitur  seveiitas  ct  clementia  sive  misericordia;  aequi- 
tatem  respectu  parium;  ficlem  sive  fidelitatem  (contra  dolos), 
veracitatem  (in  dictis)  et  verilatem  (in  faclis  conlra  hypocri- 
sin);  tres  ultimae  sunt  respectu  omnium.  Vide  Hernard.,  Serm. 
3.  in  Advenlu  Domini,  n.  i.  Cfr.  etiam  S.  Thom.,  hic  q.  3.  a. 
i.  —  Pro  non  est  in  subveniendo  edd.  non  est  pars  in  subve- 
niendo. 

3  Libr.  XI V.   dc  Trin.   c.  9.  n.   12.  —  Paulo   inferius  post 


in  quo  cod.  G  subdit  est ,  et  deinde  pro  in  isto  actu  iustitiae 
ah\.  falso  substituerunt  in  isto  statu  iustitiae. 

*  Psalm.  36,  27:  Declina  a  malo  et  fac  bonum.  Cfr.  s:ipra 
pag.  715,  nota  5.  — Mox  post  Alio  modo  dicilur  edd.  inserunt 
proprie. 

5  Codd.  K  Z  quam  aliqua  alia,  edd.  quam  alia.  —  Cfr.  su- 
pra  pag.  720,  nota  1 1 ;  el  de  hoc  dubio  B.  Albert.,  hic  a.  3;  S. 
Thom.,  hic  q.  3.  a.  i;  Petr.  a  Tar.,  hic  q.  3.  a.  4;  Hichard.  a 
Med.,  hic  a.  3.  q.  8. 

6  Libr.  II.  RheL  c.  54.  —  Secundum  Macrob.,  I.  in  Som- 
nium  Scipionis,  c.  8.  prudentiae  partes  intecjrales  hae  sunt: 
ralio,  intellectus,  circumspectio,  providentia,  docililas,  cautio. 
Prudentiae  partes  subicctivae  (seu  species)  vulgo  recensentur: 
prudentia  monastica  (privata)  et  gubernalrix  multitudinis  (oeco- 
niimica,  politica,  militaris);  partes  potentiales:  eubulia,  sync- 
sis,  gnome.  Cfr.  Aristot.,  VI.  Ethic.  c.  9.  seqq. 

7  Dub.  praeced.  —  Mox  pro  quodqma  cod.  G  quia,  sicut, 
et  subinde  pro  in  praecavendo  insidias  idem  cod.  G  in  praeca- 
vendis  insidiis. 


DIST.  XXXffl.  DLBIA. 


7'2  (J 


otium. 


ista,  ar.cipiendo  praecise,  convenit  uni  soli  pruden- 
tiae  parli,  quae  est  prouid*jn(ia ;  tamen,  large  ac- 
oipiendo,  omnes  partes  prudentiae  ordinantur  ad 
istam.  quia  memoria  praeteritorum  ordinat  ad  cau- 
telam  fnturorum ;  parum  enim  valet  esse  circum- 
spectum  in  his  quae  facta  sunt,  nisi  per  haec  liat 
homo  circumspeclior  in  his  quae  sunt  facienda. 

Ad  illud  ergo  quod  ohiicitur,  quod  nemo  polrst 
praescire  futuras  insidias  nisi  propheta  ;  dicendum, 
quod  quamvis  non  possit  praeseire  cognilione  certi- 
tudinali,  potest  tamen  praescire  cognitione coniectu- 
rae,  sicut  in  signis  praesentibus  prognosticat  homo 
futurum  evenlum  l. 

Dob.    III. 

Item  quaeritur  de  notificatione ,  quam  ponit  de 
fortitudine  dicens,  quod  fortitudo  est  in  perferen- 
tlis  molestiis.  Videtur  enim  male  assignata :  quia. 
secundum  quod  dicit  Philosophus 2 ,  in  hoc  distingui- 
tur  patiens  a  forti ,  quod  patieus  patitur,  sed  non 
deducitur ,  fortis  nec  patitur  nec  deducilur :  ergo 
non  videtur,  quod  forlitudo  sit  in  perlerendis  mo- 
lestiis.  —  Item.  omnis  virlus  est  circa  delectationes 
et  trislitias3:  ergo  fortitudo  non  tantum  est  circa  ea 
quae  molestant,  sed  etiam  circa  ea  quae  delectant. 

—  Et  rursus,  cum  omnis  virtus  sit  circa  delecta- 
tiones  et  tristitias,  videtur,  quod  praedicta  notifica- 
tio  omni  virtuti  conveniat. 

Responueo:  Dicendum,  quod  perferre  molestias, 
etsi  haheat  iunclum  sihi  pali,  tamen  plus  dicit  actio- 
nem  quam  passionem.  Ule  enim  dicitur  molestias 
perferre,  qui  perfecte  eas  fert,  hoc  est .  qui  in  eis 
non  succumhit,  sed  qui  eis  supereffertur ;  et  talis 
vere  dicitur  fortis,  quia  non  solum  non  dedueitur, 
verum  etiam  magis  agit  quam  agatur ;  et  hoc  esl 
proprium  ipsius  fortitudinis.  Licet  etiam  omnis  virtus 
circa  delectationes  et  tristitias  consistat  per  modum 
electionis  et  fugae,  sola  tamen  virtus  forliludinis 
consistit  per  modum  supporlalionis  et  tolerantiae  '. 

—  Kt  sic  manifesla  sunt  illa  duo.  quae  opponit. 


Dub.  IV. 

Item  qnaerilur  de  qoarta  definitione,  qnam  .i<- 
signat,  quod  temperantia  est  in  coercendis  deta 
tionibus  pravis.  Sed  contra:  Christns  potissime  ha- 
huit  temperantiam ,  et  Adam  in  statu  primo ;  tamen 
Dec  iste  nec  ille  pro  tempore  illo  delectationes  ; 
vas  arcebat:  ergo  non  videtnr,  quod  praedicta  noti- 
ficatio5  sil  recte  assignata.  —  [tem,  perfecte  coer- 
cere  delectationes  pravas,  hoc  est  ipsasnon  sentire; 
sed  hoc  est  privatio,  non  positio :  ergo  cnm  qnaeli- 
bet  virtus8  habeal  actnm  positivnm,  per  quem  no- 
tificatur;  videtnr,  qood  temperantia  male  definiatur. 

Respondeo:  Dicendnm,  qnod  hic  definiturtem- 
perantia   secnndnm  statum  natnrae  lapsae,   ui   qua 
delectaliones  pravae  orinntnr  et  per  virtntem  lem- 
perantiai'    ivtivnanlur  ;  et  circa  hoc  consistil    maxi- 
ma  '  difficultas  temperanliae  in  viatoribus;  el  in  hoc 
conforinaiiiur  Christo.  licet  non  onmino,  quia  Chri 
stus  hniusmodi  delectationes  nec  sensit  nec  eis  con- 
sensit;  nos  antem,  si   oon  consentimns,  licet 
sentiamus8,  aliquo  modo  eidem  conformamur,  el  tunc 
delectationes  hninsmodi  coercemus.   Qnde  coercere  Dopiex  ■«■ 
potest  dicere  qoandam  resislentiam  respectn  huius- 
modi  delectationum,  quae  esl  in  ipsarnm  repressione; 
vel  potest  dicere  omnis  inordinatae  delectationis  06- 
senliam  et   privationem.  Et  primum  rsl  hominis  in 
statu   naturae   lapsae,   secundum   vero   potest   1 
Christi  et  hominis  instituti. 

Ad  illud  ergo  quod  obiicitur,  quod  omnisactus 
virtutis  est  posilivus ;  dicendum,  quod  esl  loqni  Ar 
actu  interiori  et  de  actu  exteriori  Cum  ergo  dici- 
tur.  quod  omnis  actus  virlutis  esl  positivus:  dicen- 
dum.  (juod  verum  est  de  actu  mteriori,  sed  devotudn. 
actu  exteriori  non  est  generaliter  verum.  VeUe  enim 
carere  aliquo,  qnod  non  decet,  virtntis  est,  el  veUe 
abstinere  ab  aliquo,  quod  non  licet;  el  sic  ad  vir- 
tutem  spectant  silentinm  el  ieiuninm.  Qnamvis  enim 
noa  loqui  et  )ion  manducare  sint  privationes,  ta- 
men  velle  non  loqui  et  non  manducare  esl  positio- 
nis"  et  actus  virtulis. 


1  Matth.  16,  2.  seq.:  Facio  vespere  dicilis:  serenum  erit, 
rubicundum  est  enim  caelum  ctc.  —  Pro  prognosticat  fere  omnes 
codd.  perperam,  ul  videtur,  prognosticatur,  codd.  KW  prae- 
nolifiait ,  edd.  notificat.  Verbum  prognosticare  (a  vocabulo 
Graeco  npojvoyjxtxbi)  idem  signiflcat  ac  praesagire,  praesi- 
'iiniri-;  \idi-  Du  Cange,  Glossarium  <vtc. —  De  hoc  dubio  cfr 
Supplement.  Sum.  Alo\.  Hal.  collat.  88.  a.  2;  B.  AlberL,  hic  a. 
3;  S.  Thom.,  hic  q.  3.  n.  I;  Petr.  a  Tar.,  hic  q.  3.  a.  I;  Ri- 
etord.  a  Med.,  hic  a.  2.  q.  8. 

2  Libr.  IV.  Topic.  ■">.  (ubi  lamen  pro  patiens  legftur  con- 
tinrns):  Peccanl  autem  etqui  habitura  In  consequentem  poten- 
ti.nii  ordinant,  ut  mansueludinem  [deflnientes]  coatinenUam 
Irae,  et  fortitudinem  et  luslitiam  timorum  et  lucrorum  conti- 
nentiam.  Nam   fortls  <■(   mansuetua  perturbalione  vacuus  <li<i- 

tur  |  0  a-aOr,;  '/.iyz-y.:  |,    conlincns  ,iuli'iii ,    qul   |x'i  lni  li.ilnr.   -c<l 
liiui   ducilur  [  syy.paTr,;  o'   6  ICaaYUV  xa\  [j.T)  ayo[j.Evo;,  qu&6  VI  i!'i 

!'•    klbert.,  tr.  ^i.  <■.  I,  -;i<-  cxplicat:  abotlnens  autem  esl  qul  esl 

conUnens,  et  in  Vli.  Elhlcorum  vocalur :  qui  paUtur  <•)  senlil  ilii- 

passioncs,  sed  non  dcducitura  mento  mensurantc  reclum 

per  \iiii  passionis  |;  rortasse  igitur  lalls  potentia  sequitur  utrum- 

S.  Bonav.     -  Tom.  III. 


<iue,  ut,  si  perlurbetur,  non  ducatur.  Verum  conUnere  non  hoc 
est  [scil.  quod  esl  fortis  etc.],  hunc  quidem  foriera,  Ulum  autem 
raansuetura  esse,  sed  [fortis  est]  oraoino  perturbari  ;il>  hu 
modi  niiiil. 

•  Histot.,  VII.  Phys.  lext.   19.   (c.  3.);  II.   EUilc  c. 
vii.  c,  ii. 

'  Cfr.  Aristot.,  II.  Elhic.  c.  i>.  e(  III.  c.  7.      Superius  pn 
pereffertw  <•<'<!.  V  superfertur.  —  Do  hoc  dublo  vide  B.  VII 
hlc  .i.   I;  S.  Thom.,  lii''  q.  I.  a.  3;  Pelr.  o   rar.,  hlc  q. 
Rich  ird.  ;i  Med.,  hic  a.  '■'<. 

■'•  Cod\  /-  definitio. 

''■  Virlus  enim  habitus  est,  non   privaUo;   cfr.    VristoL,  II. 
Elhic.  <•.   >.       Paulo  nnle  pro  ipsas  n"n 
ii, iii  consentire.  '■  f'odd.  /.  I>l>  ma.rimt. 

i  i.i.  nos  miiiiii  etsi  i>  ntimus . 

mus .  ei  sic  aliquo  ///.></><  <•!<■. 

■  i m    \  i.  n  1 1    i  bb;  i  odd    w 

ciiil.  K  siml  ihlu^  positionis,   edd.    sunt  positionis ,   qua 
paulo  nntc  hnbenl  tint  prwationis  i>i"  *mi  p\ 
de  hoc  dublo  B    tlbei  L,  ! 


730 


SENTENTIARUM  LIB.  III. 


Dub.  V. 

Itein  quaeritur  de  illa  ratione,  quam  assignat 
Hieronynms  in  littera  dicens,  quod  hae  virtutes  car- 
dinales  dicuntur ,  quibus  in  hac  vita  mortali  bene 
uiuitur  et  posl  ad  aeternam  vitam  peruenitur ; 
quia  non  videtur  recta  ratio  assignari.  Per  hanc  enim 
rationem  videtur  omnis  virtus  cardinalis  esse,  quia 
omni  virtute  recte  vivitur,  et  omnis  virtus  est  via 
perveniendi  in  regnum  l.  —  Item,  cum  cardinales 
dicanlur,  quia  sunl  principales  et  principium  mo- 
vendi;  cum  caritas  sit  magis  principale  principium 
movendi2,  videtur,  quod  caritas  debet  dici  virtus 
cardinalis.  —  Item,  cum  prudentia  sit  non  tantum 
virtus,  sed  etiam  auriga  virtutum  et  aliarum  dire- 
ctiva  3 ;  videtur,  quod  ipsa  possit  dici  cardinalior  aliis. 

luxta  hoc  quaeritur:  quare  huiusmodi  virlutes 
Quaestio.  cardinales  dicuntur  politicae  magis  quam  theologicae? 

Rkspondeo:  Dicendum,  quod  huiusmodi  virtu- 
tes  dicuntur  consuetudinales ,  politicae  et  cardina- 
les.  Consuetudinales  dicuntur  ratione  sui  principii 
originalis,  secundum  quod  acquiruntur  ex  frequenti 
bene  agere  \  Politicae  vero  dicuntur  ratione  opera- 
tionis  et  exercitii  sibi  debiti ,  quia,  sicut  thcologicae 
dicuntur,  quia  ordinant  hominem  ad  divina  et  quasi 
faciunt  hominem  divinum,  sic  istae  virtutes  dicun- 
tur  polilicae ,  quia  reddunt  hominem  bene  ordina- 
tum  ad  vivendum  inter  homines;  unde  politica  vir- 
Notandum.  tus  dicitur  a  polis,  quod  est  pluralilas5.  Cardinales 
autem  dicuntur  ratione  finis  ultimi,  quia  per  istas 
est  ingressus  ad  caelestia  regna.  Duplex  est  enim 
porta  ingrediendi  in  caelum,  videlicet  per  observan- 
tiam  mandatorum ,  secundum  illud  Malthaei  deci- 
mo  nono6:  Si  vis  ad  uitam  ingredi,  serua  man- 
data  ;  et  per  lolerantiam  tribulationum ,  secundum 
illud  Actuuni  decimo  quarto :  Per  multas  tribula- 
tiones  oportel  nos  etc.  Quantum  ad  quae  duo  princi- 
paliler  ordinant  islae  qualuor  virtutes;  ideo  dicuntur 
principales  et  cardinales.  Ideo  autem  islae  virtules 
principaliter  ordinant.  quia  sumuntur  a  rationibus 
praecipuis,  secundum  quas  homo  debet  versari  in 
agendis  et  patiendis.  In  omnibus  enim  agendis  et 


patiendis  debet  homo  attendere  arduitatem ,  secun-  no 
dum  quam  conditionem  attendilur  fortitudo ;  et  ae- 
quitalem,  secundum  quam  attendilur  iuslitia;  et  ho- 
neslalem,  secundum  quam  altenditur  ternperantia ; 
et  ulililatem ,  secundum  quam  altenditur  prudentia. 
Et  quia  istae  quatuor  rationes  sunt  quasi  quatuor 
cardines7,  ad  quos  reducuntur  omnes  virtutes,  quae 
movent  ad  recte  agendum,  vel  patiendum;  ideo  islae 
quatuor  virlutes  dicuntur  cardinales  ziprincipalc-;. 
Et  sic  patet,  quare  istae  virtutes  sic  nominentur,  et 
quod  ratio  Hieronymi ,  quae  ponitur  in  littera",  esl 
valde  bona. 

Nec  valet  illud  quod  obiicit  de  virtutibus  theo- 
logicis  et  de  caritate ;  quoniam  ipsae  theologicae  vir- 
tutes  tanquam  excellentiores  sortiunlur  nobilius  no- 
men.  Praeterea ,  non  sumuntur  secundurn  illas  qua- 
tuor  conditiones  principales,  quae  requiruntur  ad 
virtulem,  ratione  quarum  istae  vocantur  cardinules. 
Et  per  hoc  palet  illud  quod  obiiciebatur  primo  et 
secundo. 

Ad  illud  vero  quod  obiiciebatur  tertio,  similiter 
patet  responsio;  quia  omnes  virtutes  istae  aequaliler 
dicunlur  cardinales,,  pro  eo  quod  omnes  istae  ratio- 
nes,  penes  quas  accipiuntur,  aequaliter  sunt  neces- 
sariae  ad  virlutem,  videlicet  ratio  ardui  et  debiti 
et  honesti  sive  pulcri  et  eligibHis  °. 

Dub.  M. 

Ilem  quaeritur  de  hoc  quod  dicit  ibi .  quod  iu- 
slitia  in  illa  beatitudine  non  desif li> ,  nec  aliae  tres 
uirtutes ,  uidelicet  prudentia,  fortitudo  et  tempe- 
ranfia  ;  et  quaeritur  ralione  huius  de  ordine  ista- 
rum  quatuor  virtutum ,  quia  Magisler  semper  hic 
praemittit  iustiliam  et  secundo  subiungit  pruden- 
tiam ,  tertio  forlitudinem  et  quarto  temperanliam. 
Sed  in  contrarium  huius  est,  quia  Philosophus  "  in 
prosecutione  harum  virtutum  primo  ordinat  forlitu- 
dinem  et  secundo  temperantiam.  —  Ilem,  videlur. 
quod  prudenlia  deberet  omnibus  aliis  praemitti,  qnia 
ostendit  viam  aliis:  ergo  sicut  palpebrae  debent  prae- 
cedere  gressus12,  sic  videlur,  quod  prudentia  ordi- 


1  Cfr.  supra  png.  488,  nola  5.  et  9.  —  Superins  post  /r- 
cla  ratio  edd.  addunt  nominis. 

-  Vide  supra  d.  27.  a.  -2.  q.  I.  in  fine  corp. —  Pro  prin- 
cipale  principium  edd.  principalis  et  principiurn ,  et  subinde 
pro  debet  dici  cod.  A  debeat  esse ,  edd.  sit. 

3  Vide  vorba  Bernardi,  supra  pag.   171,   nola  3.  allala. 

4  Cfr.  supra  pag.  472,  nota  2. 

5  Vat.  recte  civitas  (iroXi?).  —  Macrob.,  I.  in  Somnium  Sci- 
pionis,  c.  8:  r:t  sunl  politicae  [virtuies]  hominis,  quia  sociale 
aniinal  est*.  Ibs  boni  viri  reipublicae  consulunt,  urbes  tuentur;  his 
parenles  veneranlur,  liberos  amant,  proximos  diligunt  etc.  Cfr. 
tom.  II.  pag.  '.)UI ,  iuiia  '■'). 

6  Vers.  17.  —  Seq.  testimonium  est  Act.  li,  21.  —  Ber- 
nard.,  Serm.  I.  in  festo  Ss.  Petri  et  Pauli,  n.  3:  Bonam  autem 
vitam  ego  puto  et  mala  pati  et  bona  facero  el  sic  perseveiare 
usque  ad  mortem.  —  Paulo  inferius  pro  Quantum  ad  qune  duo 
cod.  II  Ad  quaeduo,  edd.  Adistaduo.  Posl  pauca  pro  ratio- 
nibus  edd.  nominibus. 


7  Cfr.  de  Spirilu  et  anima  (inter  opera  August.),  c.  I.  et 
20.  —  Subinde  pro  ad  guos  codd.  A  E  K  Q  V  ad  quas ;  iu 
edd.  legilur:  Et  qaia  istae  quatuor  virtutes  cardinales,  ad 
quas  reducuntur  omnes  virtutes ,  inducunt  ad  recte  agen- 
dutn  etc. 

8  Ilic  c.  2. 

9  Cfr.  Bernard.,  I.  de  Considerat.  c.  8.  n.  II.  —  lluius  du- 
bii  solutionem  invenis  etiam  in  Supplemento  Sum.  Alex.  Hal., 
collat.  76.  a.  5;  apud  Albert.,  bic  a.  2.;  apud  S.  Tbom.,  hic 
q.  2.  a.  I.  et  apud  Petr.  a  Tar.,  hic  q.  2.  a.  I.  q.  I.  quae-: 
stiunc.  2. 

10  Edd.  cum  textu  originali  desinet. 

11  Libr.  II.  Elhic.  c.  7.  et  III.  c.  6.  seqq. 

12  Bespicitur  illud  Prov.  4,  23:  Oculi  tui  recta  videaiu.  et 
palpebrae  luae  praecedant  gressus  tuos.  —  Seq.  Scriplurae  lo- 
cus  est  Sap.  8,  7.  —  Pro  ordinanda  esset  cod.  U  ordinanda 
sit,  edd.  ordinanda  est. 


DISTINCTIO  XXXIV 


731 


nanda  esset  ante  alias. —  Item,  in  libro  Sapienliae, 
oelavo,  praemittilnr  continentia  et  subiungitur  pm- 
dentia,  et  tertio  iuslitia  et  quarto  fortitudo.  Ait 
enim  sie:  Sobrietatem  docet  et  sapientiam  e/  iusti- 
tiam  et  virlutem. 

Respondeo  :  Dicendum,  quod  istae  virtutes  pos- 
sunt  quadrupliciter  considerari ,  secundum  quod  qua- 
tuor  sunt,  et  secundum  quadruplicem  consideratio- 
nem  quaelibet  primo  loco  potest  ordinari.  Habet  enim 

nctio.  virtus  comparari  ad  subiectum  et  babet  comparari 
ad  obiectum.  Ad  subiectum  autem  comparatur  du- 

iistin-  pliciter :  aut  secundum  ordinem  m  acquirendo ;  et 
sic  oportet  rncipere  a  contmentia ,  quia.  sicut  muD- 
dus  color  aliis  coloribus  substernilur ' ,  sic  munditia 
carnis  praemitli  debet  aliis  vhiutibus;  et  iste  ordo 
consideratur  in  Iibro  Sapienliae,  ubi  praemittitur 
aliis.  —  Alio  modo  comparantur  virtutes  ad  subie- 
ctum  secundum  ordinem  in  perficiendo;  et  quia  in 
perfecto  exercitio  virtulis  cognitio  praecedit,  sic  pru- 
dentia  omnibus  aliis  habel  praeponi.  Et  sic  praemit- 
tit  eam  Bernardus  ad  Eugeuium  *  dicens,  quod  non 


tanlum  est  virtus. 


verum  etiam  auriga  virlulum. 


Si  autem  considerentur  virtutes  per  compara- 
tionem  ad  obiectum,  hoc  similiter  potest  esse  dupli- 
citer:  quia  obiectum  virtutis  esl  bonum  et  difficile,  snMistin- 
secundnm  quod  dieil  Philosopbus  \  Si  comparentur  c 
ad  obiectum  sub  ratione  diflwilis,  sic  prima  est 
fortitudo,  quae  magis  considerat  difficile;  et  hoc 
modoordinat  Philosophus  in  Ethicis,  praemittens  for- 
titudinem  aliis,  et  deinde  gradatim  descendens,  se- 
cnndum  quod  magis  el  minus  habenl  rationem  dif- 
Bcilis.  —  Si  autem  comparentur  sub  ratione  boni, 
sic  prima  omnium  virtutum  esl  ipsa  iustitia  .  enius 
maxime  est  ordinem  considerare  el  aliis  bonum 
suum  communicare;  el  hoc  modo  ordinal  \ugusli- 
nus  et  Magister  in  littera  '.  —  El  per  hoc  patel  re- 
sponsio  ad  obiecla,  patenl  etiam  ea  quae  dicuntur 
in  liltera. 

Et  ex  bis  quae  quaesila  sunt,  possenl  formaritfota. 
sex  problemata  praeler  illa  quae  quaesita  sunt,  qua- 
luor  videlicet  de  definitionibus  harum  quatuor  vir- 
tutum,  et  duo  sequenlia  de  earum  virtutum  nomine 
et  ordine.  Et  ista  suificianl  de  virtutibus  cardinali- 
bus  in  sua  generalitate 5. 


DISTINCTIO  XXXIV. 


Pars  I. 


Cap.  I. 

De  seplem  donis  Spirittcs  saneti. 

Xnnc  de  septem   donis  Spiritns   sancti    agendum 
''im-  est,  ubi   prius   considerandiim  ost,  an  baec  dona  vir- 
tutes  sint;  secundo,  an  in  futuro  desitura  sinl,  vel  oin- 
nia,  vel  borum  aliqua  ;  deinde,  an    in  Chrislo  fuerint 

Icuncla  haec  dona. 
Cap.  II. 
Utrum  sint  virlutes,  el  sint  in  Angelis. 

Haec  dona   virtutes   esse   nec  in  fuluro  desitura, 
'S'08.  Amhrosius  x  oslendit,  ea  seplem  fore  virlules  dicens, 
'  et  in  Angelis  ahundanlissime  esse,  sic :  «  Civitas  Dei , 
illa  Ierusalem  caelestis ,  non  meatu  alicuius  fliivii  ter- 
restris  ahluitur,  sed  ex  vitae  fonlc  procedens  Spirilus 
sanclus,  cuius  nos  hrevi  satiamur  haustu,  in  illis  cae- 


leslibus  spiritibus  redundantius  videtur  effluere,  pleno 

seplem  virtulum  spiritualinm  fervens  niealu.  Si  onim 
lluvius  riparum  editis  superfusus  exundat,  quanto  ma- 
gis  Spiriius  sanctus  omnem  supereminens  crealuram, 
cum  noslrao  inonlis  arcana  lanquam  inferiora  perstrin- 
gat,  caoleslem  illam  Angelorum  naluram  elfusiore  qua- 
dam  sanclitiealionuni  nherlato  l;ioti(ic;it  »  !  Deinde  san- 
ctilicalionoin  exponons  suhdil :  «  His  autem  snncliliea- 
tionibus  signifiealnr  pleniludo  septem  spiritnaliiiin  virlu- 
tum,  quas  enumerat  Isaias  -  dicens:  spiritus  sapientiae 
et  intellectuSj  spiritus  consilii  et  fbrtitudmis .  spiritus 
scientiae  et  pietatiset  timoris  Domini.  Unum  esl  ergo  lln- 
mcn,  sed  mulli  spiritualiuin  donortun  meatUS».  Quamvis 
ergo  mnlli  dicantnr  spiriliis,  ul  sphilus  sapienliao  el  in- 
tclleclus  ete. ,  unus  lainon  osl  Dei  Spirilus  suae  libertatis 
arhiter,  oinnia  pro  aucloiilato  volunlalis  dividms  >///- 
gulis.  —  Hic  expresse  traditum  esl .  seplem  dona  el 
virlutes  esse  sanclificalionesque  Hdelium  nientium  el 
in  fnluro  non  dosilura,  ctun  sinl  el  in  Angelis. 


1  Cfr.  Arisini.,  de  Scnsn  el  sens.  c.  a.  —  Pro  mundvs  co- 
inr  |  scil.  ;ill)us  |  edd.  medhu  color.  Subfnde  pro  munditia  car- 
tus  codd.  A  P  i<  V  Z  aa  1)1)  sobrietas. 

-  Vlde  supra  pag.  i"l ,  nota  '!.  —  Paulo  anle  i»"  virtu- 
tis  edd.  virtutum,  el  pro  sic  anie  prudentia  codd.  aa  bb  ideo. 

3  Llbr.  II.  Bthlc.  c.  3.  Cfr.  supra  p;i^r.  188,  nota  l.el  i>;i^. 
I>70,  nola  s.  —  Mox  pro  sub  ratiotu  dtfjtciUs ,  tic  prima  tst 
fortttudo  edd.  sub  ratione  ttiflkuttatis ,  sic  potest  esse  fortitudo. 

*  llic  c.  I,  nbi  ei  rerba  August.  habentur.  Cfr.  supra  pag. 
720,  nota  1 1. 

5  ('.IV.  ilc  hoc  dublo  Supplement,  Sum.  Alex.  Hnl.  collal. 
76.  a.  7;  B.  All)i'ii.,  hic  a.  .'i;  S.  Thom.,  hic  q.  2.  a.  S;  Pou'. 
■  Tar.,  hlc  q.  l2.  ...  i;  Richard.  a  Med.,  hlc  a.  I.  q.  8. 


NOTAE  AD  LIBR.  SENTENTIARUM. 
1  Llbr.  I.  de  Spiritu  S.  c.  16.  n.  l~s.  —  Seq.  locu3  Ibid. 
n.  179;  cfr.  II.  c.  12.  n.  I  i<>.  — In  primo  toxtu  soln  od    s 
iilihniur  ponll  iiiliniiir .  refraganle  eUam  "i  i^nnli ;  quam  le 
iK-ii»  solam  esse  gonuinam  .  sine   cnus  i    nsscrii  pinsdom  edltor 
Nloolal.  Infra  p"<i  riparwn  edd.  addunl  crepidinib 
libus  codd.  '•(  originnli.  Vocabulum  edita  usurpalur  eUam  pro 
locis  elevaUs.  Delndo  ante  supereminens  ndd.,  excepUs  I, 
omlttunl  iuniiiiii .    denlquo   pro  aroana  edd.  6,  8  cum  n 
n.ili  iirrn. 

ip.  1 1,   •'.  Inferius   alludilur    id  I.  I  \ 

Quamvis  ergo  etc.  Mntentlnlltcr  leguntur  partlm  Ibid.  n.  179, 
porUm  Ibld.  c.  12.  n.  i  ■ 


7;*2 


SKNTENTIAKUM  LIB.  III. 


Cap.  III. 

ilrum  in  t^/irislo  fuerint. 

In  Christo  etiam  baec  eadein  fuisse,  Isaias  x  oslen- 
De3.qnaest.  dit  dicens :  Egredietur  virga  de  radice  lesse,  et  ffas  de 

radice  eius  ascendel ,  el  requiescet  super  eum  spirilus 
Domini j  spiritus  sapien/iae  et  inlellectus ,  spirilus  con- 
silii  et  forlitudinis ,    spirilus    scientiae    et  pietatis,  et 

Dabium  i.  repkbit  eum  spiritus  timoris  Domini. 

His  autera  videtur  obviare  quod  Beda  2  dc  liraore 

Difficuiins  Domini  dicit  super  parabolas,  scilicet  quod  omuis  ti- 

3°nquaest. et  mor  in  liituro  ccssabit.  Ait  enim   sic   super  illum  lo- 

cum :    Timor    Domini  principium   sapientiae:  «  Duo 

Dubium -2.  sunt  timores  Domini:  serviliSj  qui  principium  est  sa- 
pientiae;  et  amicabilis,  qui  perfectionem  sapienliae  co- 
mitatur.  Servilis  principium  sapicnliae  est,  quia  qui 
post  errata  sapere  incipil  primo  timore  corripilur  di- 
vino,  ne  puniatur  ;  sed  bunc  perfecta  caritas  foras  mit- 
lit.  Succedit  buic  tirnor  Domini  sanclus ,  permanens 
in  saeculum  saeculi,  quem  non  excludit  caritas,  sed 
auget ;  quo  limet  filius,  ne  vel  in  modico  oculos  aman- 
lissimi  palris  offendal.  Ulerque  in  futuro  cessabit.  Ca- 

Augustinus.  rilas  vero  nunquam  excidet».  Auguslinus  quoque  su- 
per  illum  locum    Psalmi3:  Adorabo  ad  templum  san- 


clum  luum  in  timore  tuo ;  limorem  desiturum  dicil 
sic :  «  Timor  Domiei  est  rnagnum  praesidiurn  proficien- 
libus  ad  salulem,  sed  pervenientibus  foras  mitlilur.  Non 
cnim  timent  iam  amicum,  cum  scilicet  ad  id  quod  re- 
promissum  cst,  perducti  fuerinl».  Ex  bis  aucloritati- 
bus  significalur,  qnod  limor  non  ciil  in  futuro.  Si  au- 
tem  timor  non  fueril 4  in  fuluro  ;  ergo  nec  seplem  dona 
erunt  nec  modo  sunl  in  Angelis  nec  iu  animabus  san- 
clis.  —  Ad  quod  dicimus,  auctoritalum  pracmissaruni  bJ 
quae  videtur  repugnanliam  dirimenles,  quod  septem 
illa  dona  el  in  Angelis  modo  sunt  el  in  animabus  san- 
ctis  feliciter  viventibus  et  in  nobis  erunt  in  futuro, 
sed  non  babebunl  omnia  s  bos  usus  sive  baec  officia, 
quae  nunc  babent ;  ut  verbi  gratia,  timor  filialis  modo 
facit  limere,  ne  offcndamus  quem  diligimus,  et  ne  se- 
paremur  ab  eo,  facit  eliam  nos  revereri  eundem ;  in 
fuluro  vero  faciet  nos  revereri,  quando  non  limebimus 
separari,  vel  offendere.  Non  crgo  metus  separationis, 
vel  offensionis  nunc  cst  in  Angelis  vel  in  animabus 
sanctis  nec  in  nobis  erit  in  fuluro,  sed  reverenlia,  quae 
est  mixta  cum  subieclione  dilcclio  ;  quae  eliam  in  Cbri- 
sto  fuit,  sicut  Aposlolus  dicit  in  Epistola  ad  Hebraeos6 
loquens  de  Cbrislo :  Qui  exaudilus  est  pro  sua  reve- 
rentia.  —  Quidam  tamen  secundum  effectum  limorem  Dabi 
in  Cbristo  et  in  Angelis  taiilum  esse  contendunt. 


Pars  II. 


Cap.  IV. 

De  timorum  dislinclione. 

Et  quia  de  limore  tractandi  nobis  occurrit  locus, 
Dubiumi.2. sciendum  esl,  quatuor  esse  tiraores,  scilicet  mundanum 
sivebumanum,  servilem,  inilialem,  castum  vel  filialem 
sive  amicabilem.  Humanus  timor  est ,  ut  ait  Cassiodo- 
Cassiodorus.  rus  7,  quando  limemus  pati  pericula  carnis,  vel  perdere 
bona  mundi,  propler  quod  delinquimus.  Hic  timor  ma- 
lus  esl,  qui  in  primo  gradu  cum  mundo  deseritur,  quem 
Dominus  probibcl  in  Evatigelio 8  dicens:  Nolite  timere 
eos  qui  occidunt  corpus  etc.  Timor  aulem  servilis  est, 
Augustinus.  ut  ail  Augustinus,  cum  per  timorem  gebennae  continet 
se  bomo  a  peccato,  quo  praesentiam  iudicis  el  poenas 
metuit,  el  limore  facit,  quidquid  boui  facil,  non  timore 
amitlendi  aeternum  bonum,  quod  non  amal,  sed  timore 
patiendi  malum,  quod  formidat.  Non  limel,  ne  perdal 
amplexus  pulcherrimi  sponsi;  sed  limel,  ne  millatur  in 
gebennam.  Bonus  est  isle  limor  et  utilis,  licet  insuffi- 
ciens ,  per  quem  fit  paulalim  consueludo  iustitiae,  et 
succedil  initialis  timor,  quando  incipil  quod  (liiruin  erat 


amari ;  ct  sic  incipit  excludi  servilis  limor  a  carilate. 
Et  succedit  deinde  limor  castus  sivc  amicabilis,  quo 
limemus,  ne  sponsus  lardet,  ne  discedal,  ne  offenda- 
mus,  ne  eo  careamus.  Timor  isle  de  amore  venil;  ille 
quidem  servilis  est  ulilis,  sed  non  permanens  in  ae- 
ternum,  ul  isle;  timor  divinus  comes  est  per  omnes 
gradus. 

Et  attende,  quod  qualuor  bic  dislinguuntur  limo- Dubi 
res,  cum  supra  Beda  dixerit,  duos  esse.  Sed  Beda  hu-  Befe 
rnanum  timorem  praetermisil  et  nomine  servilis  duos, 
quos  bic  distinximus,  complexus  fuit,  scilicet  servilem 
et  initialem;  amicabilem  vero  castum  dicil.  Augustinus  Pnbi 
quoqne  serviiem,  el  caslum  liinorem  aperle  discernit, 
dum    Epistolae   ad   Bomanos  9    illum  locura    expouil :  Angn 
2\on  enim  accepistis  spiritum  servitutis  iterum   in  li- 
more ,  sed  accepistis  spiritum  adoplionis  filiorum  Dei, 
ila  dicens:  Duo  limores  bic  insinuanliir:  iiuus,  qui  est 
in  perfecta  caritale,  scilicet  limor  castus ;  aller ,  qui 
non  est  in   carilale,  scilicet  servilis,  in  quo  quamvis 
Deo  crcdalur,  non  tamen  in  Deum,  et  si  bonum  fiat, 
non  tamen  bene.  «  Nemo  enim  invitus  bene  facil,  eliam 
si  bonum  est  quod  facil10». 


1  Cap.   II,    I.  2.  3. 

-  Super  Prov.   I,  7.  Ibi  respicitur  I.  loan.   i.   IS;  l's.   IS, 
10;  I.  Cor.  13,  8. 

3  Psalm.  •'),  8;  et  ibi  August  Enarrat.  n.  9. 
*  Vat.  cum  paucis  edd.  crit. 

5  Cod.  A  ci  edd.  1 ,  8  omnino. 

6  Cap.  5,  7. 

7  In  Prologo  super  Ps.  127,  senlentiatiler;  sed  haec  el  quae 
seqnuniur  fere  verbotenus  apud  Lyranum  ibid.  v.   I,  el  quoad 


sensum  apud  August.  inid.  Enarrat.  n.  7.  —  Supra  pro  aini- 
cabilis  codd.  et  edd.  amicaHs,  quod  eliam  infra,  scd  non 
constanter,  repelunt  Utraque  forma  cst  usitata. 

8  Matlh.   10,  28;  Luc.   12,    i. 

9  Cap.  8,  15,  quem  lo;-um  Augusl.  exponit  in  Evang.  loan. 
tr.  85.  n.  3. 

10  Augusi.,  de  Spiritu    el  lit.   c.  32.  n.    56;   I.  Confess.  c 
12.  n.   19. 


DISTINCTK)  XXXIV. 


■^ 


:  linus 


itur. 


Cap.  V. 
De  casto  et  servili  et  initiali. 

De  his  eisdem  timoribus  latius  disputat  diccns ' : 
«Coepit  aliquis  credere  diein  iudicii;  si  coepit  credere, 
coepit  et  timere.  Sed  quia  adhuc  timct,  nondum  habel 
fiduciam  in  dieiudicii,  nondum  est  in  illo  perfecla  ca- 
ritas  » ;  «  si  perfecta  in  illo  esset  caritas,  non  limeret. 
Perfecla  enim  carilas  faceret  perfeclam  iustiliam,  et 
non  haberet,  quarc  timeret,  immo  haberet,  quare  de- 
sideraret,  ut  Irauseal  iniquilas,  et  veniat  regnum  Dei. 
Ergo  limor  non  cst  in  carilate.  Sed  in  qua  caritate? 
Non  in  inchoala.  In  qua  ergo?  In  perfecta  ?  Perfecta, 
inquit,  caritas  foras  mittit  timorem.  Ergo  incipiat  ti- 
mor,  quia  initium  sapientiae  timor  Domini.  Timor 
quasi  locum  praeparat  caritati ;  cum  aulem  coeperit 
carilas  habitare,  pellilur  limor,  qui  ei  praeparavit  lo- 
cum.  Quantum  enim  illa  crescil,  ille  decrescit;  el  quan- 
lum  illa  fit  interior,  timor  pellilur  foras.  Maior  carilas, 
minor  limor;  minor  carilas,  maior  limor.  Si  aulem  nul- 
lus  esl  timor,  non  est  qua  inlret  caritas;  sicut  videmus, 
per  selam  inlroduci  linum,  quando  aliquid  suilur:  sela 
prius  inlrat,  et  nisi  exeat,  non  succedil  linuni ;  sic  ti- 
mor  primo  occupat  menlem,  non  autein  ibi  remanel 
limor,  quia  ideo  intravil,  ul  introduceret  caritatem  ». 

«  Est  aulem  alia  senlenlia  2,  quae  videtur  huic 
esse  conlraria ,  si  non  habcl  pium  inlellectorem.  Dici- 
tur  eniin  in  Psalmo:  Timor  Domini  castus  permanel  in 
saeculum  saeculi.  Aeternum  quendani  limorem  nobis 
ostendit,  sed  castum.  Quod  si  oslendit  ille  nobis  aeler- 
nuni  limorem ,  nunquid  conlradicit  illi  ista  Epislola , 
quaedicil:  Timor  non  est  in  caritate,  sed  perfecta  ca- 
ritas  foras  miltil  timorem?  Hoc  eniin  diclum  esl  per 
Ioanncm,  illud  dictum  cst  per  David.  Sed  nolilc  pulare, 
alium  esse  Spirilum.  Si  enim  iinus  flalus  inflat  duas 
libias  ,  non  polest  unus  spirilus  implere  duo  corda  et 
agilarc  duas  linguas?  Si  spiritu  uno,  id  esl  uno  fialu , 
inqilelae ;1  duae  libiac  consonant,  implclac  duae  lin- 
guae  Spirilu  Dei  dissonare  possuiU?  Iiiimo  est  ibi  quae- 
dam  consonantia  ,  est  quacdam  concordia  ;  sed  audilo- 
rein  desideral  sludiosuiii ,  non  oliosum.  Eccc  movil 
duas  linguas  Spiritus  Dci,  el  audivimus  ex  una:  Timor 
non  esl  in  caritale ;  audiviinus  ex  alia  :  Timor  Domini 
easlus  permanet  in  saeculum  saeculi.  Quid  esl  hoc  ? 
Dissonant?  Non.  Excute  aures,  intende  melodiam.  Non 
sinc  causa  hic  addidit  castus ;  illic  non  addidil,  quia 
est  timor  aliquis,  qui  dicilur  castus;  est  autem  alius, 
qui  non  dicitur  castus.  Discernamus  islos  duos  limores, 
et  inlelligamus  consonanliani  libiaruin.  Qiiomodo  discer- 
nimus?  Atlciidal  carilas  vestia.  Sunl  liomines,  qui  pro- 
Dlerea  liinenl  Deiini,  nc  inittantur  in  geliennam,  ne 
forte  ardeant  cum  diabolo  in  igne  aelerno.  Ipse  esl  li- 
uior,  qui  inlroducit  cariiatcm;  <a\  sie,  venil,  ut  exeat. 


Si  enim  propter  poenas  times  Deum ,  nondum  amas 
quem  sic  limes;  non  bona  desideras,  sed  mala  caves. 
Sed  ex  eo,  quia  mala  caves,  corrigis  le  el  incipis  bona 
desiderare;  ciun  bona  desiderare  coeperis ,  erit  in  te 
timor  castus.  Quid  esl  limor  castus?  Timere,  ne  amil- 
tas  ipsa  bona,  timere  Deuin,  ne  recedat  a  te.  Cum  au- 
tem  times  Deum,  nc  le  deseral  praesentia  eius,  ample- 
clcris  eum,  ipso  frui  dcsideras». 

Gap.  VI. 

(Juo  di/ferant  cnsti/s  ct  servilis. 

«  Non  poles  melius  explanare,  quid  intersil  inler  Aagustiuos. 
duos  timores  istos,  quaro  si  ponas  duas  mulieres  ma-  Exempiam. 
ritatas,  qiiarum  unam  constiluas  volcnlem  facere  adul- 
lerinm,  sed  timet,  nc  damnelur  a  marito.  Timel  ma- 
ritum,  quia  adhuc  amat  nequitiam.  Huic  non  cst  grata, 
sed  onerosa  mariti  praesentia;  ct  si  foric  vivit  nequi- 
lcr,  limel  maritum,  ne  vcniat.  Tales  sunt  qui  limenl 
diem  iudicii.  Fac ,  alteram  amare  virum,  debere  illi 
castos  amplexus ,  nulla  se  adulterina  iiiimiinditia  ma- 
cularc  vclle  ;  isla  optal  praesentiam  viri.  illa  limet,  el 
isla  timel.  lam  ergo  interrogenlnr,  quare  liineant.  Illa 
dicet:  timeo  viruni,  ne  venial;  isl.i  dieel:  limeo  vi- 
runi,  ne  diseedat.  Illa  dicel:  limeo  viriun,  ne  damnel 4; 
isla  dicel:  timeo  virum,  ne  tieserat.  Pone  boc  in  ani- 
mo,  et  invenics  timorem  ,  qiiem  foras  mittit  oaritas 3 
el  alium  liniorem  castum  peniianentein  in  saeculiim 
saeculi5».  « Illiim  timorcm  pcrfecla  earilas  foras  mit- 
til,  quia  illc  limor  torincntuin  habet,  lorquelur  con- 
scienlia  peccatorum,  nondum  facta  est  iustificalio.  Esl 
ibi  quod  liiillet  menleni,  (piod  pungat,quod  stimulet. 
Slimulal  ille  liinor,  sed  intral  caritas,  quae  sanal 
quod  vulnerat  timor».  Timor  castus  facil  secnriialein 
in  animo.  ■  Audivimus  duas  libias,  scilicet  ioannem  el 
David  consonanles.  llla  (\c  timore  Dei  dicit,  quo  timel 
aniina,  ne  dainneiiir;  iliade  limore  Dei  dicit,  quo  timet 
anima,  ne  dcseratiii.  Ille  esl  limor,  quem  carilas  exciu- 
dit;  illc  esl  linior,  qui  permanel  in  sacculuin  saeculi*. — 
Ecce  in  bis  verbis  praediclis  aperle  oslenditAuguslinus, 
quis  sit  limor  castus,  el  quis  serviliSj  el  qualiler  difle- 
rant.  In  ipiibns  etiam  initialem  limorem  significavil .  qui 
nec  cx  lolo  csi  servilis  nec  c\  lolo  castuSj  sed  lanquam 
mcdius  aliquid  <lc  servili,  ct  aiiquid  de  casto  limori 
habcl.  Facit  cnim  servire  pariim  limore  poenae,  parlim 
amore  iustiiiac,  per  quem  limemus  puniri,  el  limemus 
offendere.  Iste  timor  esl  in  inchoala  caritate,  non  in  per- 
fecta;  el  quantum  crescil  carilas,  lanlum  decrescil  iste 
timor,  quantum  ad  melum  poenae,  id  esl  quantum  ad 
id,  quod  facil  limere poenam,  el  quanlumad  lormen- 
t n iii  conscientiae.  Nam  quanto  mngis  diligimus,  lanto 
iiiiinis  limcmus.  Iste  linmr  notalur  in  iUis  verbis  Au- 
gnslini  ,    ubi  non  ncgal  .  timoroin    esse  in    caril.iic 


1  Plurimae  <'<l<l.  praeflgunt  Auguttinus,  acll.  In  i.  lonn. 
tr.  '.).  n.  2.  Seq.  locua  Ibld.  n.  i,  ubl  pro  iitmrr  timeret  edd., 
excepUs  I,  s,  unde  timeret,  <•!  Infra  Vai.  cum  paucia  codd. 
Perfecta  ergo  pro  Perfectfi,  inquit.  —  l.<><'i  Scriplurae  sunl  I. 
loan.  i.  is^  ei  Eccli.  I,  16.  Infra  pro  </»<(  intret  codd.  \  11  el 
fere  oinncs  edd.  </<"»  intret,  refraganie  etlam  on^inaii. 

2  Continuat  <\ugust,  Ibid.  n.  •'>,  sed  nonnullis  ;>  Maglstro 
Omis>is.  — l.ocns  Ps.ilmi  BSI  IS,  1(1.  Vulgala  saiuiiis  |>n>  cns/iis. 


1  Plurlmae  edd.  imptente ,  rcfrnganle  nlam  originall. 

*  Cod    i    cum  orlginall  damner...  deserar  pro  </<'//c 
deserat. 

■  Ibld.  n.  6.  Cfr.[in  Evang.  loan.  tr,   13.  n.  ~.  Enarrai.  In 
i>s.  i  is   senn.  \>.  n.  :i;  i.|iki.  i  m   ,  illaa    liO    c.  II.  i 
—  Seq.  locus  <^i  In  I.  Epist,  loan.  i  >.•.  ciu  n. 
Magislro  omlssis.  Tcrllua  locua  eal  Ibld.    n    s.  ubl  pn 
nantes  Vnl.  resonantes. 


734 


SENTENTIARUM  LIH.  III. 


choata,  sed  pcrfecla,  quod  11011  possel  dici  de  scrvili , 
quia,  ul  ipse  supra  dixit,  servilis  timor  non  remanet, 
veniente  carilale;  ncc  intrat  caritas,  nisi  prius  ille  ti- 
inor  exeal,  nec  in  illo  limore  aliquis  credit  in  Deum, 
etsi  credat  Deu ;  nec  bene1  facit,  eliain  si  bonvm  esl 
quod  facit.  Non  esl  crgo  limor  ille  in  carilate  etiam 
inchoata,  quia  omnis  qui  carilalem  habct,  licet  non 
perfeclam,  el  in  Deum  credit  el  bona  opera  facit. 
Quare  servilis  non  est  timor  ille,  quem  in  carilale  in- 
choata  fore  conccssil,  ct  quem,  crescenle  carilate , 
decrescere  dixit;  sed  ille  esl  limor  initialis ,  quem 
non  negat  esse  in  carilate  ,  nisi  perfecla  sit. 

Gap.  YII. 

Qaod  timor  servilis  et  imtialis  dicuntur  inilium 
sapientiae,  sed  differenter. 

Sciendum  tamen  est,  quod  uterque  timor,  scilicet 
Dubium  5.  servilis  et  initialis ,  in  diversis  Scriptnrae  locis  2  dici- 
tur  inilium  sapientiac ,  et  ila  fore  comperies,  si  dili- 
genter  annotaveris  loca  Scripturae,  in  quibns  de  timore 
Domini  fit  menlio;  ex  alia  tamen  ralione  et  causa  di- 
versa  dicitur  servilis  inilium  sapientiae,  el  ex  alia  ini- 
tialis.  Servilis  enim  ideo  dicitur  initium  sapienliae  , 
quia  praeparat  locum  sapientiae  et  ducit  ad  sapien- 
tiam,  sed  tamen  non  remanet  cum  ea,  immo  foras  exit. 
lnitialis  vero  dicilur  initium  sapientiae,  quia  esl  in  3  in- 
choala  sapientia ;  quem  cum  quis  habere  incipit,  sa- 
pientiam  et  caritatem  habere  incipil.  Indc  etiam  est, 
quod  ulerque  timor  dicilur  initialis ,  quod  invenire  po- 
teris  per  diversa  Scripturae  loca.  Ulerque  etiam  timor 
interdum  dicitur  servilis ,  quia  et  ipse  initialis ,  qui  est 
in  caritate  inchoata,  aliquid  habel  de  servili,  scilicet 
angorem  poenae,  sicut  et  aliquid  habet  de  caslo,  sci- 
licel  quod  timel  offendere  ac  separari. 


Cap.  VIII. 

Quomodo  custus  limor  permanel  in  acternum. 

Illud  quoque  diligenter  est  iiotandiun,  quod  in  su- 
perioribns  Augustinus  dicil,  caslum  liinorem  esse  aeter- 
nuin  ;  per  quod  confirmainr  pracinissa  senlentia,  scilicet 
quod  spirilus  timoris  eril  in  fuluro,  sicul  et  alia  dona 
Spiritus  sancli.  Scd  non  habebil  omnem  illuin  usum , 
quem  modo  habet.  Faciet  enim  lunc  nos  revereri  Deuin , 
non  timere  separari  vel  carere.  Fuit  ergo  et  in  Christo4  De 
limor  ille,  scd  iuxla  usum  illum,  quem  habebit  in  fu- 
turo  in  Sanctis.  Non  enim  liinuit  Chrislus  separari,  vel 
offendcrc  Deum,  sed  eum  prae  omnibus  reverilus  est. 

Cap,  IX. 

Si  timor  poenae,  qui  fuit  in  Chrislo ,  fuit  servilis, 

vel  initialis. 

Cum  autem  fuerit  iu  Christo  timor  poenae,  quae- 
ritur,  an  isle  timor  fuerit  mundanus ,  vel  servilis ,  vel 
iniliaiis.  —  Ad  quod  dicimus,  nullum  eorum  fuisse  in 
Christo,  quia  mundanus  malus  esl,  ut  supra  5  dictum 
est,  et  in  primo  gradu  cum  mundo  deseritur;  servilis 
vero,  vel  inilialis  in  ^perfecta  caritale  non  esl.  Nullus 
ergo  timorum  istorum  fuil  in  Christo.  —  Quis  ergo 
fuit  timor  ille,  quo  poenam  limuit  ?  Potest  timor  ille 
dici  naturalis  sive  humanus,  qui  omnibus  hominibus 
inest,  quo  horretur  mors  ac  formidalur  poena.  El  di- 
citur  timor  iste  naluralis,  non  quia  accesseril  homini 
ex  natura,  secundum  quod  prius  fuit  instituta,  quia 
non  fuit  iste  timor  concreatus  homini  nec  de  bonis  na- 
luralibus,  sed  quia  ex  corrupta  nahira  per  peccalum 
omnibus  advenit,  cui  corruplio  inolevit,  lanquam  esset 
naturalis.  Et  est  iste  timor  effectus  peccati ,  ut  prae- 
dictum  est. 


COMMENTARIUS  IN  DISTINCTIONEM  XXXIV. 

De  habitibus  donorum. 

Pars  I. 

De  septcm  donis  Spiritus  sancti  generaliter. 

Nunc  de  septem   donis   Spiritus  sancli  agendum   est. 

DIVISIO  TEXTUS. 


In  praecedentibus  egit  Magister  de  habitibus  vir- 
tutum  theologicarum  et  etiam  de  habilibus  virtutum 
cardinalium.  In  hac  parte  intendit  determinare  de 
habitibus  donorum.  Dividilur  autem  pars  ista  in  par- 
tes  tres.  In  quarum  prima  delerminat  de  donis  in 
sua  generalitate.  In  secunda  vero  determinat  de  dono 
limoris  specialiter ,  ibi :  Et  quia  de  timore  tractandi 


nobis  occurrit  locus.  In  tertia  vero  breviter  assignat 
differentiam  inler  reliqua  dona1,  ibi:  Post  praemissa 
diligenler  considerandam  est  etc,  distinclione  trige- 
sima  quinta. 

Prima  pars  spectat  ad  praesenlem  lectionem  et 
dividilur  in  partes  duas.  In  quarum  prima  Magister 
quasi  ponit  prooeniium  ad  istam  partem  ostendens, 


1  Codd.  alii  addunt  bona,  sed  cod.  C  hnnum. 

*  Psalm.   110,   10;  IVov.    I,  7;  0,    10;   liccli.   I,   16. 
3  Edd.   1 ,  8  cum. 

*  Cfr.  Uebr.  5,  7. 


5  Hic  c.  4.  —  Infra  pro  naliualis.  non  quia  edd.   I,  8  na- 
turalis,  non  quod. 

NOTAE  AD  COMMENTARIUM. 
1  Ita  codd.  AEUX;  alii  codd.  et  edd.  dicta. 


DIST.  XXXIV.  P.  I.  ABT.  I.  QUAEST.  I. 


' 


quae  et  quot  velit  determinare.  Io  secunda,vero  ex- 
sequitur,  ibi:  Haec  dona  virtutes  esse  etc.  Et  illa 
secunda  pars  dividitur  in  duas  partes.  In  quarum 
prima  determinat  veritatem.  In  secunda  removet  du- 
bitationem ,  ibi :  His  autem  videtur  obviare  quod 
Beda  de  timore  etc. 

Priraa  pars  dividitur  in  duas  partes.  In  quarum 
prima  determinat  de  donis  in  comparatione  ad   ha- 


biluin  virlulis,  ostendens.  dona  esse  virtutes,  ibi : 
Haec  dona  rirtutcs  esse  etc.  In  sccunda  determinat 
de  eisdem  in  comparatione  ad  Christum,  ibi :  //< 
Ghristo  autcm  haec  eadcm  fuisse  etc 

Similiter  secunda  pars.  in  qua  removet  dubita- 
tionem.  dividitur  in  duas.  In  qnarum  prima  opponit. 
In  secunda  determinat,  ibi :  Adquod  dicimus, 
cioritatum '  praemissarum  ete. 


TRACTATIO  QUAESTIONUBL 


Ad  intelligentiam  autem  huius  partis  incidit  hic 
quaestio  de  donis  in  generali,  et  circa  haec  duo 
principaliter  possunt  quaeri. 

Primum  est  de  comparatione  donorura  ad  vir- 
tutes. 

Secundum  est  de  ipsis  donis  in  se. 

Circa  primum  quaeruntur  tria. 


Primo  enim  quaeritur  de  coniparalione  donorum 
ad  virtutes  quantum  ad  dilTerentiam. 

Secundo  quaeritur  de  eisdem  qnantam  ad  or- 
dinem. 

Tertio  vero  quaeritur  de  eisdem  quantnm  ad 
praecellenliam. 


AKTICULUS  I. 


De  comparatione  dunorum  ad  viriutes. 
QUAESTIO  1. 

Utrum  dona  ct  virlutes  inter  se  di/feraut. 


ic  lenta 


Circaprimum  sic  proceditur  et  quaeritur,  utium 
dona  et  virtules  ad  invicem  differant.  Et  qnod  sic, 
videtur : 

i.  Primo  auctoritatc  (Jregorii  in  Moralibus"  su- 
per  illud  Iob  primo :  Nati  sunt  ci  seplem  filii  et 
trcs  filiae;  dicit,  quod  «  per  filios  intelliguntur 
dona,  per  filias  intelliguntur  virlutes  »:  igitur  vir- 
tules  ponunt  in  numerum  cuiu  donis:  ergo  habent 
ab  eis  diversificari. 

-2.  Item,  hoc  ipsum  oslendilur  ratione  sic:  quae- 
cumque  habent  aliasetalias  differentias  dividentes, 
necesse  est,  ipsa  ad  invicem  differre3;  sed  divisio 
virliituiii  alia  est  quam  divisio  donoruiu,  el  per  alias 
(lifferentias  —  virtutes  enim  dividuntnr  per  theolo- 
gicas  et  cardinales,  quod  nequaquam  est  circa  dooa 
reperire  —  ergo  necesse  est,  habilus  donorum  ab 
habitibus  virtutuin  differre. 

3.  Item,  sicut  se  habel  intellectus  ad  fidem,  sic 
se  habent  alia  dona  ad  alias  vjrtutes;  sed  donum 
intellectus  differt  a  virtute  fidei,  quia  credere  est 
entire  sine  ratione  '.  inteUigere  vero  cum  ratione; 
constat  autem,quod  alios  habitus  est,  qui  esl  sine 
raiione.  et  qui  est  per  rationem :  si  ergo  inlellectus 


dividitur  a  virtule  fidei,  videtur,  quod  alii  donorum 
habitus  differant  ab  ipsis  virtutibus. 

4.  ltein .  habitus  timoris  nullo  inodo  potesl  i 
in  genere  virtutis  —  limor  enim  Domini  non  potest 
esse  virlns  cardinalis,  nec  theologica,  cum  illae  sinl 
tantnm  tres  secundum  sententiam  Apostoli5 —  el  la- 
men  timor  est  donum:  ergo  aliqnod  donum  dod  est 
virtus.  Sed  qua  ratione  primum  donum  dislingnitnr 
a  virtule,  eadera  ratione  et  dooa  sequentia:  ergo  vi- 
delur,  quod  inler  dona  et  virlutes  sit  essentialis  dif- 
ferentia. 

Contra  hoc  arguitur:  l.  Primo  auctoritate.  Su-  ^vf^" 
per  illud  lob  primo8:  Natisunt  ei  septem  filii ;  ibi 
Gregorius:  «<  Cum  S( »i i  i t ns  sanctus  raentem  fecnndat, 
nascuntor  in  ea  seplem  virtules,  scilicel  sapientia  el 
intellectus,  consilium,  forlitudo  ~  etc. :  ergo  secnn- 
(luin  Gregoriura  dona  snnt  virtutes.  —  Rnrsns,  su- 
per  illud  lacobi  primo7:  Omne datum  optimum  el 
owitc  donum  perfectum  etc. ;  Glossa  :  «  Dalum  <u>ti- 
mum  quoad  naluralia .  donum  perfectum  qooad 
graluita»;  sed  vrrtutes  sunl  gratuilae:  ergo  virtu- 
Les  siini  dona.  Ex  prima  ergo  auclorilale  habetur, 
quod  dona  suni  virtules;  ex  seqaenti,  qaod  virtu 


1  Fere  omnes  codd.  <■(  edd.  I,  2  perperam  auctoritatem ,  *  Vide9upra  pag.   VJ\,  nola  I.       In  finearg.  pro  ab 

COd.  N  auctoritnte.  cod.  Z  ab  aliti. 

Libr.  I.  c  27.  n.  38.  Texiua  e  !ibro  l"l>  ollatua  babeiur 
ibi  I,  2.  <:iV.  jupra  pag.  569,  nota  5.  —  in  iim-  quaesL  edd 
pro  ad  invicem  oonslanler  exhibcni  ab  mvicem,  refraganU- 
Imis  codd. 

3  Cfr.  ArisloL,  <!<■  Praedicam.,  regula  i.  aniepraedicamen- 
lalis  (<•.  2.),  el  I.  Toplc.  c.  13.  Gfr.  eilHm  lom.  II.   nag.   I 
DOUl  9. 


i  EpisL  I.  Cor.  13,  13.  Cfr.  eUamsupra  d.  26.  a.  2.  q.  I. 
ei  (I.  33.  q.  I.  ac  1.        Pro  tenkntktm  cod    i\  doctrinam. 

1   \n>.  •_'.  —  Testimonlum  liregorii  habeiur  in  eiua  I    Mo- 
r.il.  .-.  27.  ii    >s.  ned  ruslus  il >i  quan  in< . 

:  Vers.  it.  —  De  Glosso  M'i<-  supra  pag    7Si,  aota  I 
1 1 1  minari  pro  graluitae  codd.   a  ii  i  /    b  bb  fratuita 

MI|H.I      (I.     33.     '| 


736 


SENTENTIARUM  LIB.  III. 


tes  sunt  dona:  cum  ergo  illa  quae  de  se  inutuo  prae- 
dicantur,  sint  eadem.  non  diversa;  videtnr,  quod 
virtates  et  dooa  non  babeant  difTerentiain. 

-2.  [tem,  boc  videtar  per  definitionem  doni  et 

virtutis:  quia  «donum,  secundum  qood  vult  Phi- 
losophas1,  est  datio  irreddibilis  »;  «  virtus  autem, 
secundum  quod  dicit  Augustinus,  est  bona  qualitas 
mentis,  qna  recte  vivitur,  qua  nemo  male  utitur, 
quam  Deus  in  nobis  sine  nobis  operatur  »;  sed  utra- 
que  istarum  defmitionum  convenit  euilibet  dono  et 
cuilibet  virtuti :  « quorum  aulem  defmitiones  suut 
eaedem,  et  ipsa  sunt  eadem  »:  ergo  videtur.  quod 
virtutes  et  dona  habeant  identitatem  omnimudam. 

3.  Ilem,  eodem  vitio  male  o])era mur  et  sumus 
edili  ad  male  operandum  :  cum  ergo  virtus   sit 

potentior  vilio2.  idem  est  babitus  et  eadem  est  vir- 
tus,  per  quam  in  operibus  rectificamur  et  expedi- 
mur.  Cum  igitur  virtutes  sint  ad  reclificandum,  et 
dona  ad  expediendum  ;  viuetur,  quod  non  sit  aliqua 
diversitas  donorum  et  virtutum. 

4.  Itern,  ab  eadem  virtute  per  essentiam  est 
currere  et  expedite  currere:  cum  ergo  virtus  gra- 
tuita  sit  potenlior  quam  virtus  naturalis3,  videlur 
multo  forlius.  quod  eodem  babitu  anima  rectifice- 
tur  rt  expediatur.  Sed  primum  est  per  virtutes, 
secundum  per  dona :  ergo  etc. 

o.  Item  ,  per  babilus  virtutum  sufficienter  anima 
perfieitur  et  ordinatur  ad  omne  bonum  —  ordina- 
tur  enim  bomo  per  virtutes  ad  Deum  et  ad  proxi- 
mum  et  ad  se  ipsum.  et  hoc  secundum  omnem  vim 
animae.  sicut  in  praecedentibus  4  fuit  ostensum  — 
videtur  ergo,  quod  aut  dona  sint  virtutes.  aut,  ba- 
bitis  virtutibus.  dona  superfluant ;  quodsi  non  su- 
perfluunt :  ergo  ad  invicem  non  differunt. 

luxta  boc  quaeritur  de  differentia  virtutum , 
Qaaestiones.  donorum ,  beatitudinum  et  fructuum ,  quomodo  dif- 
feraut  ad  invieem  secundum  rem  ;  el  quare  etiam 
sic  nominentur. 

C0NCLUSI0. 

Dona  et  virtutes  dijferunt  ad  invicem  secundum  rem, 
et  etiam  secundum  modum  nominandi  recte 
distinguuntur. 

Respoxdeo  :  Dicendum.  quod  inter  virtutes  et 
dona  assignatur  communiter  differentia.  Omnes  enim 


coininuiiiter  dicunt,  quod  aliquo  modo  differant  dona  cood 
a  virtulibiis:   et   hoc  indicant  differentiae  diversae. 
in  quas  habent  dividi  habitns  virtulis  et  doni.  —  In 
modo  autein  assignandi  differenliain  diversificati  suntDen* 
doctores.  Cum  enim  hiiiusmodi    babitus   quadrupli-s 
cera  habeant  comparationem,  inveniuntur  assignari 
differentiae   donorum   et   virtutum    secundum    viain 
quadrimembren»5.  Habent  enim  comparari  huiusmodiQoadi 
babitus  ad  propria  subiecta  et  ad  sua  opposita  et 
ad  fines  proximos  et  ad  actus  proprios. 

Secumluni  primam  comparationem  tentaverunt  Modn 
aliqui  assignare  differentiam  sic  dicentes,  quod  cum  atSi 
liberum  arbitrium  sit  principium  meriti ,  omnes  ha- 
bilus,  secundum  quos  meremur,  sunt  in  libero  ar- 
bilrio  collocandi.  Sed  cum  liberum  arbitrium  sit  fa- 
cultas  rationis  el  voluntatis  fi.  babet  perfici  habitibos 
duplicis  generis:  habitibus,  inquam,  virtutum  per- 
ficitur,  in  quanlum  est  facullas  voluntatis;  habiti- 
bus  vero  donorum,  in  quanlum  est  facultas  raiio- 
nis.  Et  quod  illud  sil  verum.  nituntur  persuadere 
per  ipsam  donorum  differenliam .  quae  pro  magna 
parte  respiciunt  actum  cognoscendi;  species  vero  vir- 
lutum  e  contrario  magis  ad  affeclum  habent  referri. 

Secundus  autem  modus  assignandi  differentiam  Modn 

psra 

attendilur  per  comparationein  lstorum  habituum  ad  disti 
sua  opposita.  Habitus  enim  virtutis  et  doni  oppo- 
nuntur  ipsis  vitiis  et  defectibus  per  peccatum  intro- 
ductis.  Peccatum  autem  duo  mala  facit:  primum  est, 
quod  tollit  rectitudinem  iustitiae;  secundum  est,  quod 
debilitat  vigorem  naturae  et  eam  dicitur  vulnerare  7. 
Unde  sicut  in  morbo  duo  sunt,  videlicet  ipsa  humo- 
rum  inaequalitas  et  symptomata  quaedam  sive  se- 
quelae  ipsius  morbi ;  sic  intelligendum  est  in  morbo 
spirituah.  Cum  ergo  duo  sint  in  ipso  morbo  spiri- 
tnali,  videlicel  ipse  morbus  inordinans  et  symptoma 
conconhtans,  ipsa  culpa  et  eius  sequela .  ipsum  te- 
lum  et  vulnus  ex  telo  dereliclum  ;  habitus  virtutum 
suut  contra  ipsos  morbos  peccatorum ,  sed  dona  sunt 
contra  sequelas  ipsorum ,  ita  quod  per  virtutes  ex- 
pelbintur  tela,  et  per  dona  expelluntur  vulnera  sive 
symptomata  derelicta.  —  Et  hic  modus  dicendi  con-confii 
firmatur  per  Gregorium  in  Moralibus  8 ,  ubi  assignat 
opposita  donorum  dicens,  quod  «  contra  stultitiam 
est  sapientia,  conlra  hebetudinem  intelleclus ,  contra 
praecipitationem  est  consilium,  contra  pusillanimita- 
tem  fortiludo  »,  et  sic  de  aliis  consequentibus.  Haee 


1  Libr.  IV.  Topic.  c.  i;  pro  irreddibitis  reccns  interpres 
subsiitiiit  non  restituenda.  —  De.  definilione  virtutis  secundnm 
August.  vide  II.  Sent.  lit.  Magistri,  d.  XXVII.  c.  5,  ei  Commenl. 
ibid.  dub.  3.  —  In  regula  topica  paulo  inferius  allata  cod.  Z  pro 
definitiones  exhibet  rationes;  dc  ipsa  regula  cfr.  supra  pag. 
154,  nota  ii. 

2  Cfr.  diclum  Anselmi,  tom.  II.  pag.  920,  nota  i.  allega- 
tum.  —  Mox  pro  operilms  edd.  operationibus. 

3  Vide  supra  pag.  GoT,  nota  3.  locum  ex  Ambrosio  tran- 
scriptum.  —  De  rnaiori  cfr.  AristoL,  de  Praedicam.  c.  de  Quali. 
—  Paulo  post  pro  rectificetur  et  expedkttwr  multi  codd.  recli- 
ficatur  et  cjprditur. 

4  Dist.  33.  q.   I.  et  i.  —  Paulo  inferius  pro  sint  et  super- 


ftuant  non  pauci  codd.  sunt  et  mperfluunt.  Deinde  post  luxta 
hoc  codd.  D  X  interserunt  quidem. 

5  Codd.  R  V  quadruplicem.  Subinde  pro  comparari  cod.  F 
comparationem. 

6  Cfr.  II.  Scnt.  d.  25.  p.  I.  q.  2.  seqq. 

7  Cfr.  tom.  II.  pag.  .'>06,  noia  3.  et  pag.  700,  nota  I. — 
Symptoma  'TJa-Tuaa  i.  e.  casus,  accidens)  medici  intelligunt 
accidens,  quod  morbum  scquitur :  de  quo  vide  Avicenna,  I. 
Canon.  Fen  2.  doctr.  I.  c  l,el  Arisiot.,  Problem.  inedit.  sect. 
2.  n.  38.  (ed.  Firmin-Didol). 

8  Libr.  II.  c.  W.  n.  77.  Cfr.  Bernard.,  Scrm.  I  1.  de  Diver- 
sis:  Mugo  a  S.  Vict.,  de  Quinque  Septenis,  c.  2.  seqq.  et  II. 
Allesor.  in  Nov.  Testam.  c  •;. 


DIST.  XXXIV.  P.  I.  ART.  I.  QUAEST.  |. 


7-17 


;  cora- 
li  et 
'Mien- 


I  com- 
rii  et 
en- 


fi  lllUS 
>  itius 
ir  ili- 


autem  non  sunt.  peccata,  sed  magis  symptomata 
quaedam  ex  peccatis  derelicta.  Et  quoniam ,  sicut 
dicit  Augustinus  x,  «  aliud  cst  extrahere  lelum.  aliud 
sanare  vulrms  »;  hinc  est,  quod  habitus  virtutuni  et 
donoruin  ab  invicem  differunt  ratione  eorum,  contra 
quae  sunt. 

Tertius  autem  modus  assignandi  differentiam  al- 
tenditur  per  comparationem  ad  fines  proximos.  Ha- 
bilus  enim  graluiti  nobis  dantur.  ut  conformemnr 
Ghristo;  Christus  autem  omuimodam  perfectionem 
habuit  et  in  agendo  el  in  patiendo :  et  ideo  sunl 
aliqui  habitus  nobis  dati ,  quibus  conformaraur  Chri- 
sto  in  agcndo ;  el  hi  sunt  habitus  virtutum ,  qui 
sunt  ad  recte  operandum  et  ad  hoc  fmaliter  ordi- 
nanlur,  ut  per  illos  habitus  sic  ordinautes  ad  re- 
ctam  operationem  in  agendis  conformenmr  Christo. 
—  Sunt  etiam  2  et  alii  habiius  dali  nobis.  ut  con- 
formemur  ei  in  patiendo;  et  huiusmodi  habitus  sunt 
dona,  per  quae  Christus  erat  dispositus  ad  suslinen- 
dam  rectissime  passionem  ad  gloriam  Dei  et  no- 
stram  utilitatem  ;  et  per  habitus  huiusmodi  donorum 
debemus  sibi  conformari  in  patiendo. 

Quartus  aulem  modus  assignandi  differentiam 
atlenditur  penes  comparationem  ad  actus  proprios. 
Sunt  enim  quidam  actus  primi ,  et  quidam  medii, 
et  quidam  ultimi  sive  perfecti;  sicut  verbi  gratia 
possumus  videre  in  actu  cognoscendi,  quod  primus 
est  credere,  secundus  intelligere ,  tertius  vero  mundo 
corde  vidcre3.  Et  secundum  istam  trifariam  diffe- 
renliam  aclus  sunt  in  nobis  tres  differentiae  habi- 
tuum  gratuitorum,  videlicet  virlutum ,■  donorum  et 
bealiludinum  ;  ita  quod  viriutes  sunt  ad  actus  pri- 
mos,  ul  patet,  quia  fides  esl  ad  credendum;  dona 
ad  actus  medios,  quia,  secundum  quod  patet,  do- 
num  intellectus  est  ad  intelligendum  ;  beatitudmes 
vero  ad  actus  uliimos,  ut  patet.  quia  mundilia  cor- 
dis  est  ad  Deum  videndum.  Et  quoniam  in  primis 
actibus  polentiae  reetificantur-,  in  secundis  cxpe- 
iiuntur  et  in  tcrtiis  et  ultimis  perficiuntur  4 ;  hinc 
est,  quod  habitus  virtutum  sunt  ad  agendum  recte, 
habilus  donorum  ad  agendum  expedite,  habitus  bea- 
tiludinum  ad  agendum  sive  patiendum  perfecie. 

Postquam  autem  illi  habitus  sunt  in  anima.est 
consequenler  in  ea  slatus  quidam  quietalionis  et  de- 
lectationis.  In  hac  autem  delectatione  duo  concurrunt. 
ridelicet  quaedam  spiritualis  refectio  et  ipsius  refe- 


etionis  spiritualis  perceptio.  Ideo  ad  ista  tria  genera 
habituiun  addmitiir  fructus '  el  spirituales  sensus, 
qui  non  dicunt  oovos  habitus,  sed  habituum  prae- 
cedentium  exprimunt  perfeclum  statum  et  asum. — 
Hnrsus.  quoniam  ad  haec  omnia  babenda  per  nos  Dasicra- 
nou  sumcimus,  data  sunl  nobis  adminicula  Sacra- 
mentorum,  in  quibus  secundum  diversitatera  suorum 
effecliiuin  gratia  datur  ad  inehoatiooem ,  profectum 
el  consummationem  omninm  habitunm  praedictoram, 
licel  illa  gratia  principaliter  habeal  respectum  ad 
morbum  curandum. 

Sic  igitur  patet,  quod  quadruplex  esl  modns 
assigoandi  differentiam  inter  virtntes  el  dona.  — 
Verumtamen   primus  modus  non  esl   per  propria,  !■*«>>»»*• 

.        .  i.  modo. 

immo  magis  per  appropriata.  Per  proprta,  inquam, 
non  est,  quia  si  quis  velit  dicere,  quod  omnia  dona 
sunt  in  ratione.  et  omnes  virtutes  iu  voluntate ;  ma- 
nifestam  habet  instantiam  in  donis  quantnm  ad  ti- 
morem,  fortitndinem  el  pietatem ,  quae  snnt  a  parte 
aflectus,  in  virtutibus  quantum  ad  fidera  el  prn- 
dentiam,  quae  sunt  ex  parte  intellectus7.  Ideo  illa 
differentia  aut  falsa  est,  antnnlla,  anl  es!  per  op- 
propriatwnem  quandam  .  in  hoc  videlicel ,  quod 
plura  dona  sunl  ex  parte  rationis  quam  voluntatis ; 
econtra  vero  esl  in  virtutibus. 

SecundHS  vero  modus  assignandi  diflferentian  itam  de  i. 
per  comparationem  ad  opposita  abundat  a  primo. 
quia  revera  esl  per  propria.  In  hoc  tamen  deficit, 
quia  non  est  per  priora ,  sed  magis  per  posieriora. 
Gnm  enim  habitus  donorum  et  virtutum  opponantnr 
viliis  .  sicul  habitus  ad  privationes,  et  liabitus  natu- 
raliter  prius  sit  quam  privatio*;  non  disliuguuntur 
habitus  secunduin  privationes,  sed  magis  e  converso 
secunduni  rem  et  naturam  ;  possunl  tamen  distingni 
secunduin  cognitioneni  nostram  imperfectam,  qnae  ul 
freqnenter  est  per  posteriora. 

Tertins  antem  modus  assignandi  diflerentiam  •»«»  *• '• 
abundat  a  primo  et  secuBdo,  quia  esl  per  propria 
et  per  prwra;  in  hoc  tamen  deficit,  quod  oon  est 
illa  difterentia  secundum  omnem  slatum,  quia  oec 
secundum  statum  naturae  institutae  nec  secnndnm 
siatuin  gloriae,  in  quibus  fnernnl  et  erunl  dona  e1 
virlutcs "  :  cl  laincn  ncc  ordinab  uiliir  ncc  onliiia- 
buntiir  ad  patiendum.  Nihilouiinns  tamen  illa  dif- 
ferentia  recte  assignatur  secundum  statnm,  in  qno 
nnnc  snmns. 


1  Llbr.  XIV.  de  Trin.  c.  17.  n.  23.  —  Paulo  inferius  pro 
contra  [cod.  A  circa]  quae  sunt  cod.  i^  qvaesunteu  opposita, 

2  Codd.  K.Z  omittuni  etiam,  In  VaL  legitur praeterea, 

3  Cfr.  supra  lit.  Magistri,  d.  XXIV.  c.  3.  !»'•  trlbus  hls 

lius  cfr.  Dionys.,  de  Hierarch.  caelest.  c.  10.  ;  ■'(.  -  Pro  primue... 
ucundus...  tertius...  edd  cum  pluribus  codd.  prius...  secundo... 
tertio. 

4  Glossa  ordinaria  apud  Strabum  et  LyraBum  Buper  lllud 
i's.  ii,7:  Purgaium  septupkm,  didl  (seoundum  August.): 
Perfeote  vel  per  septiformem  Spirilum  verburo  nftel,  sdl.  per 
pietatem...  vel  purgatum  per  sepluplum ,  bcII.  pcr  pauperiatem 
■pirilus...  Haec  enlm  (oclavo  beaUtudo)  examinal  el  clariflcai  el 
quod  perfectum  esl  demonstrat. 

S.  Bonav.  —  Tom.  iii. 


'•  Epist.  ;id  Gal.  •">.  11:  Fructus  nutero  Splrilus  est: 
tas  etc.       De  senslbus  splrlluallbus  \  ide  lib.  de  Spiritu  et  anlma 
i  inter  opera   tugusL  ,  c  9.  el 

,;  Edd.  ticet  iH<i  genera  principatiter  habeant.  Paulo  ante 
pro  profectum  slc  codd,  EIKLMT1  edd.  cum  pluribus 
codd.  perfectam  .  nlil  codd.  perfectum. 

"  Cfr.  Infra  n.  1  q.  I.  In  eorp. ,  lupra  d.  13.  •.  I.  q.  2. 
nec  n"ii  (l.  26   a    I   'i    i    atque  «I    33.  q.   i. 

s  Vlde  supra  pag.  720,  nota  i.  Sablnde  pro  distinguun- 
inf  iniiiii  codd.  Incongrue  ttistinguitur. 

•  Cfr.  mii.i  ,i.  .'.  q,    i  ii  iupra  d.  33.  q.  6.       Inferiua  pro 

////;/.■   Minnis   ■<>•!<)     I    (,  II  1  K  I    \    1    I    \     HOi    tUmUi 


7:!S 


SENTENTIARUM  LIB.  III. 


Qnartus  autem  modas  assignandi  differenliam 

indiciam  de  per  comparatiooem  ;ul  actus  est  verus  et  proprius 
et  abundat  ab  omnibus  praedictis,  quia  est  perpro- 
pria  et  per  priora  secundum  rationem  cognoscendi, 
et  per  ea  quae  omni  statui  sunt  communia.  In  omni 
eniin  statu  competit  homini,  ut  operelur  recte  et 
expedite  et  perfecte.  Et  quod  iste  modus  assignandi 
differentiam  sit  recte  sumtus,  satis  manifeslatur,  quia 
secundum  quod  praetactum  est,  non  solummodo  se- 
cundum  istam  viam  assignatur  differentia  donorum 
ad  virtutes,  sed  etiam  apparet  differentia  onmiuin 
eo-riun ,  quae  computantur  inter  munera  gratiae,  vi- 
delicet  virtutum  et  donbrum,  beatitudinum ,  fru- 
ctuum ,  sensuum  spiritualium  et  Sacramentorum. 

Notandum.  Nain  priniae  tres  differentiae  nominant  habitus,  duae 
vero  sequenles  nominant  status  et  usus,  sexta  vero 
differentia  nominat  praedictorum  adminicula  et  ad- 
iuvamcnta  \ 

Ex  his  palel  non  solummodo   differentia   prae- 

conciusioa.  dictorum  secundiun  rem,  sed  etiam  secundum  no- 
minandi  rationem.  Nam  habitus  rectificantes  recte 
dicuntur  virtutes ,  pro  eo  quod  virtus  de  ralione 
sui  nominis  dicit,  quod  ad  agendum  erigit  et  vigo- 
rat 2.  Habilus  vero  expedientes  recte  dicuntur  dona, 
pro  eo  quod  dicunt  quandam  ulteriorem  abundan- 
tiam  bonitatis  ad  agendum ,  ac  per  hoc  magis  atte- 
stanlur  divinae  liberalitati ;  et  propler  hoc  recte  cen- 
sentur  nomine  doni.  —  Habitus  vero  perficientes  re- 
cte  dicuntur  beatitudines ,  pro  eo  quod  tales  habitus 
faciunt  hominem  proximum  Deo  et  conformem  ipsi 
gloriae  summae  et  beatitudini,  in  qua  est  reperire 
summam  perfectionem.  —  Slatus  autem ,  in  quo  est 
refectio,  recte  dicitur  fructus;  fructus  enim  a  frui 
dfctum  esl3.  —  Usus  vero,  secundum  quem  illa  per- 
ceptio  suscipitur,  recte  dicitur  sensus  spiritualis ; 
quoniam  sensus  est  cognoscere  rem  ut  praesentem  \ 
—  Postremo,  adminicula  omnium  istornm,  in  qui- 
bus  dalur  gratia  animam  sanctificans  et  a  peccalis 
curans  et  ad  omnem  sanclitatis  perfectionem  adiu- 
vans,  rectissime  dicuntur  Sacramenta.  —  Patet  igi- 
tur  ex  praedictis,  quod  inter  virtutes  et  dona  est 
differentia.  Unde  rationes  hoc  oslendentes  conceden- 
dae  sunt. 

1.  Ad  illud  vero  quod  primo  obiicitur  in   con- 
soiutio  oP-  trarium  per  aucloritates  Sanctorum  ,  quod  dona  sunt 

•  p0M  """■  virtutes,  et  virtutes  sunt  dona;  dicendum,  quod 
contingit,  nomina  extendi  et  proprie  accipi ;  et  nos 
loquimur  hic  de  virtutibus ,  secundum  quod  proprie 
accipiuntur  et   dividunlur   per   tres  theologicas   et 


cardinales  quatuor,  et  de  donis,  secundum  quod 
dividuntur  per  septem  differentias,  quas  assignat 
Isaias 6.  Auctorilates  vero  Glossarum  et  Sanetorum 
loquuntur  de  dono,  secunduiii  quod  nomen  doni 
ampliatur  ol  large  accipilur ,  et  similiter  de  virtu- 
tibus,  ut  virtus  dicatur  omnis  habitus,  qui  expedil 
ad  bonum.  donum  vero  omne  quod  divinitus  gratis 
dalur.  Et  sic  concedi  potest,  quod  idem  sit  virtus  &* 
el  donum  ;  hoc  autem  modo  non  quaerimus  de  dif- 
ferentia  donorum  et  virtutum  .  quia  de  re  quaerimus. 
non  de  nomine. 

2.  Ad  illud  quod  obiicitur  de  convenientia  de- 
finitionum  doni  et  virtutis,  dicendum,  quod  illae 
notilicationes  G  largc  dalae  sunt  secundum  generalem 
ralionem  illorum  nominum.  Attamen  in  defmitione 
virtulis  potest  fieri  vis  in  hoc  quod  dicitur:  «  qua 
recte  vivitur».  Nam  sicut  prius  lactum  esl,  in  hoc 
differt  a  donis ,  quia  habitus  illi  sunt  ad  rectilican- 
dum,  habitus  vero  donorum  ad  expedienduiii. 

3.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  per  idem  pec- 
catum  obliquamur  et  sumus  proni  ad  peccatum ;  di- 
cendum.  quod  non  est  simile:  quia  facilius  est  male 
facere  et  declinare  a»  bono ,  quam  bene  facere  et  in 
bonum  expediri 7 ;  sicut  facilius  est  aliquem  vulne- 
rare  quam  vulneralum  sanare ;  et  ideo  plures  habi- 
tus  sunt  necessarii  ad  perfecte  sanandum  et  repa- 
randum  quam  ad  deordinandum. 

4.  Ad  illud  quod  obiicitur,  qnod  eiusdem  vir- 
tutis  naluralis  est  currere  et  expedite  currere ;  di- 
cendum,  quod  verum  est,  loquendo  de  potentia  pri- 
ma;  verumtamen  facilitas  superaddita  potentiae 
primae  non  est  eadem  cum  ipsa,  sicut  patet  de  na- 
turali  polentia  et  impotentia,  quae  dicunlur  dispo- 
sitiones  et  qualitates  superadditae  supra  radicem 
polentiae  nalnralis  8.  Praeterea ,  non  est  simile,  quiaw* 
multo  difiicilius  est  rectilicari  et  expediri  et  habili- 
lari  in  his  operibus,  quae  sunt  supra  naturam,  quam 

in  his  quae  snbiacent  potentiae  naturali. 

b.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  habitus  virtu- 
tum  sufiicienter  ordinant  animam  ad  Deum  secun- 
(lum  onmem  eius  comparationem  ;  dicendum,  quod 
licet  ordinent  sufflcienter  quantum  ad  ea  quae  sunt 
rectitudinis  et  necessilatis,  ulpote  quantum  ad  illos 
actus  primos ,  in  quibus  primaria  rectiludo  consistit; 
lamen  ultra  hoc  liberalilas  benignitatis  divinae  9  pro- 
vidit  homini  et  contulit  habitus,  per  quos  expedire- 
lur  non  solum  ad  opera  necessaria  rectitudinis,  sed 
eliam  perfectionis  et  supererogationis.  Unde  si  obii- 
ciat ,  quod   idem  est   habilitare   potentiam   et  eam 


1  Cod.  L  V  a;i  adiumenta. 

2  Vido  supra  d.  23.  a.  2.  q.  I.  in  corp. 

3  August.,   XI.  de  Civ.  Dei,  c.  23.  dicit,  «  quod  proprie 

fructus  frucntis,  iisns  utentis  sit  ». 

4  Arislol.,  de  Memoria  et  reminisc.  c.  I :  Neque  [memoria] 
praesentis  est,  sed  sensus;  hoc  enim  nef|in'  fulurum  nr(|iie  fa- 
ctum  cognoscimus,  sed  tantum  praesens  etc 

5  Cap.   II,  2. 


6  Cod.  V  (lefinitiones. 

7  Cfr.  supra  pag.  499,  nota  2.  —  Panlo  inferius  pro  repa- 
randum  cod.  K  rccuperandum. 

8  Vide  Aristot.,  de  Praedicam.  c.  de  Qnali.  —  Mox  pro  viullo 
rod.  K  muitoties. 

9  God.  K  libeialitus  ct  bcnignitas  divinac  providcntiac  pro- 
vidil,  cod.  S  liberalitas  bonilatis  providit ,  cod.  X  liberalitas 
providenliac  providit. 


DIST.  XXXIV.  P.  I.  ART.  I.  QUAEST.  H. 


7:50 


e.rpcdire,  et  ita  quod  eadem  sit  virtus.  quae  facit 
im.  rectum l  et  expeditum;  dicenduin.  quod  illud  est 
verum  respectu  operis  eiusdera  generis ;  sed  respe- 
ctu  operis  allerius  et  alterius  gradus  e!  rationis  non 
habet  veritatem.  Magis  autem  dicuntur  dona  expe- 
dire  quam  virtntes,  quia,  etsi  virtutes  expediant  ad 


actus  proprios,  adhuc  tamen  remanenl  syraptomata, 
per  quae  homo  impeditur  in  bene  agendo  et  ratione 
quorura  adhuc  ineplas  est  ad  opera  maioris  excel- 
lentiae,  nisi  ad  haec  iuvaretur  per  babitus  donornm. 

Ad  illud   vero  quod   olliino  quaerebatur,   iamAdqmastio- 

. .  nem. 

patel  responsio  per  ea  quae  dicta  sunt. 


SCHOLION. 


I.  De  distinctione  inter  \  irtutes  et  don;i  mullum  anliquitus  dis- 
puintum  esL  Praeler  quatuor  sententias  bic  relalas  etiam  aliae 
circumferebanlur.  Nam  Guiiel.  Antissiodorensis  (Sum.  p.  III.  ir. 
II.  (j.  1-3.)  vult,  (1di);i  secundum  habilum  non  dislinguia  vir- 
tuiiljus  cardinalibus ,  eademque,  cum  omnes  virtutes  sintdona 
Spiritus  S.,  per  quandam  appropriationem  sic  vocari  *  propter 
praerogativam ,  quam  habent,  mundandi  .animnni  primo  et  prin- 
cipaliter  a  septem  capitalibus  vitiis  ».  Negativara  etiam  sententiam 
propugnant  non  pauci  posteriores,  praesertim  Nominales,  ass  - 
rentcs,  quod  distinctio  inter  virtutes,  dona  el  beatiludines  non 
sii  nisi  rotionis  ct  quod  respiciat  lantum  maiorem  vel  minorem 
«  perfectionem  habiluum  eorundem  obiectorum  et  acluum  spe- 
cie  »  (Biel,  hic  q.  unica).  Iluic  opinioni  favel  Scot.  (hic  q.  unica), 
qui,  postquam  contra  asserta  Henrici  Gand.,  S.  Bonav.  el  S.  Tho- 
mae  mulla  acgumenta  protulit ,  sic  concludit  (n.  6.):  «Ad  istara 
quaestionem  potest  dici  sine  assertione,  quod  non  sunt  m 
sarii  in  via  nisi  illi  habitus,  qui  sunt  virlules  morales,  intelle- 
ctunles  et  theologicne  ». — Durand.  (hicq.  I.)  manet  ambiguus 
inter  hanc  sententinm  et  nlinm  S.  Thomae.  —  Quod  autem  dona 
Iargo  scnsu  etiam  nomine  virtuttim  appellari  possint,  in  confesso 
est  apud  omnes. 

II.  Inter  eos  quoque,  qui  maiorem  disiinctionem  donoium 
virtutumque  ndmittunt,  est  vnrius  modus  loquendi,  ut  refertur 
hic  in  corj).  Adiungimus  sententinm  improbabilem  Simonis  Tor- 
nncensis  (apud  Dionys.  Carth.,  hic  q.  I.)  docentis,  quod  dona 
non  sint  virtules  nec  elTectus  virtutum,  sed  seminaria  earun- 
dem,  quibus  sciliret  anima  mundetur  a  contagione  peccali  el 
sanctificetur  tl  praeparetur  nd  susceptionem  virtutum.  Porro 
Henr.  Gandav.  (Quodl.  IV.  q.  23.J  putat,  quod  virtutes  perfl- 
cianl  hominem  modo  humnno,  donn  superhumano,  beaiitudines 
inhumnno,  id  est  divino.  Quoad  donn  similia  dicit  S.  Thnm.  (hic 
(j.  I.  a.  I.):  «  Dona  a  virtulibus  distinguunlur  in  hoc,  quod 
virtutes  perflciunt  ad  actus  modo  humano,  sed  dona  ultra 
humanum  modum. »  Attamen  distinctius  in  Sum.  (I.  II.  q. 
68.  a.  I.)  nit  sic:  «  Vocantur  dona  non  solum,  quia  infunduntur 
a  Deo,  sed  quia  secundum  ea  homo  disponitur,  ut  efflciatur 
prompte  mobilis  ab inspiratione  dhrina*.  Eodem  dicendi  modo 
utitur  Richard.  a  Med.  (hic  n.  I.  q.  I.).  Sed  Petr.  a  Tar.  (hic 
(j.  I.  a.  I.)  cum  S.  Bonav.  convenil  in  hoc,  quod  «  virtutibus 


operamur;  donis  facititer  et  expedite,  expedilioi 
venil  non  lantum  ex  sanalione  potentiarum,  sed  ex  p  rfectione 
habituum  potius;  beatitudinibus  perfecte;  fructibus  iucunde  ». 
—  Idem  fere  docel  Alex.  HaL  S.,  p.  III.  q.  62.  m.  1.  3,  nec  non 
li.  Albert.  (hic  a.  I.);  cfr.  eliam  Breviloq.  p.  V.  <•.:;.  ubi  suc- 

exhibelur  tol  1  de  donis  doctrina.  —  Tres  autem  ullirai  modi 
dicendi  in  hoc  conveniunt,  quod  illi  habitus  diflerant  essentia- 
liter,  el  quod  diflerentia  eorum  accipiatur  secundum  actus  m  - 
gis  vel  ininus  excellentes  (cfr.  praesertim  hic  ad  5.);  unde  in 
re  principali  s;iiis  conveniuot.  Attamcn  quoad  beatitudim 
Thom.  (S.  I.  II.  q.  69.  a.  I.)  docet,  quod  ipsac  1  distinguun- 
in!'  quidem  a  virtutibus  e(  donis,  non  sicul  habitus  ab  eis  di- 
stincii.  sed  sicul   actus   distinguuntur   ab   habitibus  »,  dum  S. 

iv.   hic  et  Breviioq.  p.  V.  c.  6.  beatiludmes  quidem  vul 
habitus,  non  autem  duodecim  fructus  Spiritus  nec  etiam  spiri- 
tuales  sensus.  —  De  septem  donis  Spiritus  S.  habemus  *  ser- 
mones  S.  Bonaventurac ,  a  P.  Benedicto  Bonelli  in  suo  Supple- 
raento  t.  III.  col.  H  9-494  edilas,  sed  in  forma  contracta,  a  nobis 
autem,  Deo  favente,  iniegrius  edendas.  Opusculum  non   - 
nendum  de  Donis  Spirilus  S.,  quod  in  ed.  Vaticana,  i.  VI. 
237,  est  impressum,  videtur  esse  conscriplum  a  Fr.  Kodulpho 
de  Bibraco  0.  Min. 

III.  De  seq.  (2.)  quaestione  consentientes  iraclant:  Alex.  HaL, 
loc.  cii.  m.  i.  —  S.  Thom.,  S.  I.  II.  q.  68.  a.  8.  ad  2.  -  I!.  Al- 
bert.,  hic  a.  i. —  Pelr.  a  Tar.,  de  hacet  seq.  q.  hicq.  I.  n.  3. 
quaestiunc.  I. —  Dionys.  Carlh.,  de  hac  el  seqq.  qq.  hicq.  2. 

IV.  Quoad  seq.  (3.)  quaestionem  S.  Thom.  (S.  loc.  cii.  a. 
S;  cfr.  II.  II.  q.  9.  a.  I.  ad  3.)  dicit:  «  Unde  perfectiora  sunt  dona 
virtutibus » ;  sed  de  theologicis  virtutibus  docet,  quod  «  1 
ferunlur  donis  Spiritus  S.  el  regulani  ea  t.Quod  explical  (ibid. 
a.  I.  ad  3.J  dicens  :  «  Prima  autera  unio  hominis  esl  perfldem, 
spem  et  caritatem.  Unde  istae  virtules  praesupponuntur  ad  dona 
sicut  radices  quaedam  donorum.  Unde  omnia  dona  pertinenl  ad 
has  tres  virtutcs  sicut  quaedam  derivationes  praedictarum  virlu- 
tum».  Hinc  patet,  eundem  hic  non  reccdere  a  docuina  nostri 
auctoris. 

Dc  hac  (3.)  quaestione  loq itur  etiam  I!.   Ubert.,  hic  a. 

I,  ei  Bichard.  a  Med.,  hi'-  a.   L  q.  I. 


QUAESTIO  II. 
Utrum  dona  .sini  priora  virtutibus,  wn  <■  converso. 


Secundo  quaeritur  de  comparatione  donorum  ad 
virtutcs  quantum  ad  ordinem,  et  esl  quaestio,  utrum 
dona  sint  priora  virtutibus,  an  e  converso.  Etquod 
dona  praecedant,  videtur. 

1.  Matthaei  sexto*  super  orationem  dominicam 
ijP0-*  dicitur  in  tdossa:  « In  precibus  < *si .  nt  impetremus 


titmti :  in  doniSj  nt  operemur  mandata ;  de  opei  - 
tione  beatitudines  sequuntur  »:  ergo  videtur,  quod 
profectus  hominis  incipial  a  donis.  Sed  illi  habitus 
gratuiti  sunl  priores,  in  quibus  inchoatur  principinm 
bene  agendi:  ergo  dona  sunl  priora  virtutibus. 

'2.  Itfin.  prius  est  sanari  quam  bene  operari; 


1  Cod.  A  i/imr  fadai  actum  rectum.  Inferius  pro  expediant 
non  pauci  codd.  expednmt 

-  Vere.  (.i.  —  (ilo>sa  (ordmaria  apud  Strabum  el  Lyranum) 
eel  m idum  AugusL,  II.  de  Serm.  Dominl  In  monle,  c.  10.  n. 


.tii.  Beqq.,  addlus  tomen  InGlossa  nonnullls.  Pro  impe tremus 
(ItaVaL  el  origlnalo  codd.  ei  edd.  I,  1  impetrentur.  Deinde 
pro  profectus,  quod  bx  codd.  1;  1  1 1.  T  1    reslilulm  odd. 

1  >. ■  1 1 1 1 1 1  perfectus,  pnrUm  cum  edd   perfectio. 


7'iO 


SENTENTIARUM  LIH.  III. 


sed  per  dona  sanantur  potentiae  ei  per  virtutes  ha- 
bilitantur  ad  bene  operandum ' :  ergo  dona  priora 
sunl  virtutibus. 

:J.  Ilein ,  prius  est  declinare  a  malo  quam  fa- 
ccre  bonum* ;  sed  per  primnm  inler  dona  declina- 
mus  ;i  nialo.  per  virtutes  ordinamur  ad  bene  fa- 
cienduni :  ergo  dona  sunt  priora  virtutibus. 

4.  Uein,  prius  est  generans  quain  generatnm  ; 
sed  per  scienliam  generatur  fides,  secundum  quod  di- 
cit  .\ugustinus,  decimo  quarto  de  Trinitafe 3  dicens, 
quod  «  scientia  est  de  his ,  quibus  fides  saluberrima 
gignitur,  nutrilur  et  roboralur  »:  ergo  donum  scien- 
tiae  prius  est  quam  fides.  Sed  fides  est  prima  vir- 
tutum :  ergo  dona  sunt  priora  virtutibus. 

o.  Item .  intellectus  est  prior  quam  affectus  4 , 
ergo  habitus  intellectivi  priores  sunt  quam  habitus 
affectivi ;  sed  dona  ex  maiori  sui  pnrte  sunl  in  ra- 
tionali ,  virlutes  ex  maiori  parte  sunt  in  affectiva : 
ergo  priora  sunt  dona,  quam  sint  virtutes. 

Sed  contra:   1.  Super  illud  Iob  primo  5 :   Ven- 

rundamenta.  (us   vehemens   etc. ;   ibi   dicit  Gregorius:   «  Spiritus 

ante  omnia  mentem  septem  virtutibus  ornat  »:  ergo 

naturaliter  habilus  virtutum  prius  sunta  gratia  quam 

habitus  donorum. 

2.  Item,  Tlirenorum  secundo  6 :  Praecipilavit 
omnia  moenia  eius  ;  ibi  Glossa  :  «  In  liis  rectus  ordo 
servatur,  quia ,  cum  peccatrix  aniina  relinquitur, 
prius  ab  ea  dona  virtulum,  quae  data  sunl  ad  mani- 
festationem  Spiritus ,  auferuntur,  deinde  fundamenta 
tidei,  spei  etcarilatis  evertuntur  ».  Si  ergo  is  est 
ordo  in  deslruendo,  ut  prius  destruatur  illud  quod 
ultimo  fuil  in  componendo  ;  et  prius  auferuntur  dona 
quam  fundamenla  virtulum;  videlur,  quod  prius  sint 
virtules  quam  habitus  donormn. 

3.  Item,  prius  est  recte  agere  quam  expedile' 
in  eodem  genere :  si  ergo  habitus  virtutum  sunt  ad 
rectificandum,  et  habilus  donorum  ad  expediendnm: 
ergo  dona  non  sunt  priora  virtutibus. 

4.  Item,  timor  est  primum  donorum,  sicut  fides 
est  prima  virtulum  ;  sed  fides  prior  est,  quam  sit 
timor,  quia  timor  orlum  habet  a  (ide :  ergo  simpli- 
citer  videtur,  quod  virtutes  sint  priores  donis,  quia, 


«  si  priiiiuni  in  uno  genere  est  prius  primo  in  altero 
genere,  hoc  siinpliciter  est  illo  prius  »  secundum 
coosideratiooem  Philosophi 8. 

5.  Ilem,  is  est  ordo  liabituum,  qui  est  ordo 
acluuin  —  ideo  enim  fides  dicilur  esse  prior  spe, 
quia  credere  prius  esl  quam  sperare  —  cum  ergo 
viiiules  sint  ad  aclus  primos,  dona  ad  actus  medios9; 
sequitur  necessario,  quod  virtutes  sint  ante  dona. 

C  0  N  C  L  D  S I  0. 

Virtutes  non  quoad  originem,  sed  quoad 
usum  praecedunt  dona. 

Respondeo:  Dicendum ,  quod  dupliciler  est  lo- 
qui  de  babilibus  virtutum  et  donorum  :  aut  quan-Disti 
tum  ad  ipsorum  habituura  originem,  aut  quantum 
ad  usum.  Si  quantum  ad  originem,  cum  omnes  ha- 
bitus  gratuiti  ortum  habeant  a  gratia,  sic  omnes  c<m< 
sunt  simul  origine,  quia  omnes  habitus  gratuili  si- 
mul  infunduntur,  infusa  gratia,  quae  est  ipsorum 
principium  10.  —  Si  vero  loquamur  de  ipsis  habitibus 
donorum  et  virtuturm  in  comparatione  ad  sequenles 
usus ;  sic  concedendum  est,  quod  virtutes  praece- con< 
dunt  dona.  Licet  enim  actus  alicuius  doui  specialis 
praecedat  actum  alicuius  virtutis,  sicut  actus  timo- 
ris  actum  spei  u  ;  quia  tamen  actus  primae  virtutis, 
videlicet  fidei ,  praecedit  actum  primi  doni,  scilicet 
timoris;  et  generaliter  actus  cuiuslibet  virlutis  prae- 
cedit  actum  doni  sibi  correspondentis,  sicut  aclus 
primus  praecedit  medium  :  hiucesl,  quod  generali- 
ter  concedi  potest,  quod  habitus  virtutum  per  com- 
parationem  ia  ad  actus  et  usus  priores  sunt  respectu 
donornm  ;  et  hoc  dico  respectu  eiusdem.  —  Unde 
concedendae  sunt  rationes  et  auctoritates,  quae  ad- 
ducebantur  ad  partem  istam. 

1.  Ad  illud  ergo  quod  primo  obiicitur  in   con-  soin 
trarium .  quod  in  donis  est  inchoatio  bene   agendi ; pos 
dici  potest,  quod  dona  accipiuntur  ibi  large  pro  vir- 
tulibus;  aut  si  accipiuntur  pro  donis proprie  dictis , 
secundum  quod  videtur  littera  praecedens  ,3  dicere; 
tunc  operatio  mandatorum  ibi  stat  non  pro  quacum- 


1  Cfr.  qnaest.  praeced.  —  Pro  per  virtutes  habilitantur  codd. 
T  Z  virtutes  habitttant. 

2  Psalm.  36,  27:  Declina  a  ma!o  et  lac  bonum. 

3  Cap.  I.  i).  3.  Pro  de  Trinitate  edd.  et  nonnulli  codd.  de 
Civitnte  Dei.  —  De  priorilale  liilei  cfr.  supra  d.  23.  a.  I.  q.  I. 
in  corp.  —  Inferius  pro  virtutum  tod.  U  virtus. 

4  Cfr.  Aristot.,  II.  <le  Anima  lext.  20.  et  27.  seqq.  (c.  2. 
seq.),  et  III.  text.  56.  seq.  (c.   10.  seq.). 

5  Vers.  19.  --  Gregor.,  II.  Moral.  c.  49.  n.  77:  Donum 
quippe  ^piriius,  quod  in  subiecla  mente  anlc  alia  prudentiam, 
temperaniiani ,  forlitudinem,  iuslitiam  format,  eandom  mcnlem, 
ut  conira  singula  quaequc  tentamentii  erudial .  in  seplem  mox 
virtutibus  tcmperat. 

6  Vers.  o.  —  Glossa  est  ordinaria  ct  sumta  ex  Paschasii 
Radberti  exposil.  in  hunc  loe. ;  in  eins  lextu  origin.  pro  ever- 
tuntur  legilur  destruuntur,  pro  quo  cod.  L'  substituit  subver- 
tuntur.  —  Inferius  pro  et  prius  auferuntur  phirimi  codd.  ut 
prius  avferantur. 


7  Edd.  rede  agens  quam  expediens.  Deinde  pro  ergo  dona 
non  stuit  piiora  i/rtttlibiis  codd.  II  Z  bb  enjo  donn  sunt  poste- 
riora  virtutibus ,  multi  alii  codd.  et  edd.  I,  2  ergo  dona  sttnt 
priorn  virtutibus,  cod.  K.  (a  seeunda  manu)  ergo  virtutes  sunt 
priores  donis. 

8  l.ibr.  III.  Topie.  c.  2 :  Et  si  optimum  oplimo  melius,  et 
simpliciler  hoc  illo  melius,  u(  si  optimus  homo  oplimo  equo  me- 
lior,  et  simplieiter  homo  simpliciter  cquo  melior.  —  De  minori 
cfr.  hic  lit.  Magislri,  c.  5. 

n  Cfr.  quaesl.  praeced.  in  corp. 

10  Vide  inlra  d.  36.  q.   I. 

11  Cfr.  hic  lii.  Magislri,  c.  5. 

12  lla  codd.  PHKUZbb,  alii  el  edd.  comporationes. 

13  Scil:  in  Glnssn,  supra  in  Matih.  6,  9.  allegala,  quae  reveni 
de  donis  et  ordine,  quo  Isaias  ea  enunierat,  loquitur. —  Pro  UC- 
cipiuntur  cod.  V  accipi  videntur;  in  edd.  deest  large.  Inferius 
pro  per  citiits  progressttm  codd.  F  V  pro  cuius  progressu. 


DIST.  XXXIV.  P.  I.  ART.  I.  QUAEST.  III. 


741 


ix  sa 

I  5. 


que,  sed  pro  operatione  expedita ,  in  qua  consistit 
noster  profectns,  per  cuius  progressum  beadtudines 
subsequuntur.  Unde  et  preces  illae  impetrautes  in 
virtutibus  radicantur ;  alioquin  non  impetrarent  nec 
efficaciter  mererenlur. 

2.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  prius  est  sa- 
nari  quam  bene  operari ;  dicendum,  quod  illud  ve- 
rum  est  de  quadam  sanilate,  et  de  qnadam  alia 
sanitate  falsum.  Est  enim  sanari  a  morbo  et  est  sa- 
nari  a  sequela  morbi.  Cum  ergo  dicitur,  quod  prius 
est  sanari  quam  bene  operari ;  dicendum.  quod  hoc 
est  verum  de  sanatione,  quae  consistit  in  amotione 
morbi  et  culpae ;  non  autem  de  ea  quae  consistit 
in  amotione  svmptomatis  ]  et  sequelae.  Cum  autem 
dicitur,  quod  dona  sunt  ad  sanandum  ;  hoc  non  in- 
telligitur  de  sanalione  primo  modo,  sed  secundo.  Et 
sic  patet,  qnod  illa  ratio  non  concludit. 

3.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  prius  est  de- 
clinare  a  malo  quam  facere  bonum ;  dicendum.  quod 
hoc  est  verum;  sed  declinare  a  malo  non  solum- 
modo  est  donorum,  sed  etiam  virtulum ,  sicut  patet  de 
poenitenlia  et  iustitia.  Quod  autem  declioatio  a  malo 
attribuatur  timori  ,  lioc  est  propler  expeditionem , 
quia  donum  timoris  facil  a  malo  facililer  declinare. 


4.  Ad  illud  quod  obiieitur.  quod  genera  -  - 
prius  generato :  dicendum,  quod  illud  esl  verom  de 
eo  quod  est  generaliter  priocipiom  geueraudi  reli- 
quum ;  sed  scientia  non  est  sic  priocipium  iulei.  Nam 
in  eodem  prins  est  fides,  quara  sil  seientia.,  quae 
esl  lidei  generativa.  Unde  verbura  \ugustini  intelli- 
gitur  solum  particulariter  et  respecta  diversorum  : 
quia  scientia  m  praedicante  via  esl  ad  generandum 
fidem  in  audiente  s. 

)i.  Ad  illud  quod  ultimo  obiicitur,  quod  intel- 
leclus  praecedit  affectum;  dicendum,  quod  verum 
est  quantum  ad  actus  et  habitus,  qui  sunteiosdem 
coordinationis  —  unde  cognitio  dirigens  ad  affectio- 
nein  est  illi  praeambula ,  propter  quod  prius  esl  cre- 
dere  quam  amare  —  ><'d  de  habitibus  et  aclibus, 
qui  non  sunt  eiusdem  ordinationis,  non  habet  \ 
tatem .  quia  iion  esl  prius  videre  Deum  quara  am 
Deum,  immo  e  cootrario*.  El  quoniam  babitus  do- 
norum  et  actns  dod  sunt  eiusdem  coordioatioois  cum 
habitibus  et  actibus  rirtutum,  quia  actus  rirtulum 
sunt  in  primo  gradu,  actus  vero  donorum  in  medio; 
hinc  est.  quod  dod  est  oecesse,  dooa  esse  priora 
virtutibus,  quamvis  babilus  isti  magis  respiciaol  in- 
tellectum,  el  illi  magis  respiciant  affectum4. 


QUAESTIO  III. 
Ulrum  virtutes  sint  excellenliores  donis ,  a>>  e  converso. 


Tertio  qnaeritur  de  comparatione  donorom  ad 
virlules  quanlum  ad  praecellentiam  .  et  est  quaestio, 
utrum  virlutes  sint  exeellentiores  doois,  an  e  con- 
verso.  Et  quod  babitus  virtutiim  sint  exceUentiores , 
videtur : 

1.  Primo  per  Apostolum,  primae  ad  Corinthios 
^posi-  duodecimo  s :  Adhuc  excellentiorcm  viam  vobis  de- 
monstro;  ibi  Glossa:  «  Demonstro  vobis  viam  eundi 
ad  Deum,  id  est  caritatem,  quia  maius  omnibus  do- 
num  est».  Si  ergo  caritas  virtus  est,  videtur,quod 
virtutes  sint  excellentiores  quam  dooa. 

±  Item.  Philosophus"  definiens  virtutem  dicit, 
quod  «  virtus  est  dispositio  perfecti  ad  optimHm  » ; 
et  alibi  dicit,  quod  «  perfectum  est  cui  non  potest 
fieii  additio»;  sed  si  aliqui  liabitns  esseot  perfectio- 
res  ultra  habitus  virtutum,  esset  addilio  ad  perfe- 
ctiim  :  reslat  ergo,  quod  dona  non  sunt  virtutibus 
perfectiora. 


S.  Item .  alibi '  Pbilosophus  dicit,  quod  n  vir- 
tus  est  uliiiiium  de  poteotia  »:  sed  eo  quod  est  nl- 
timum  in  poteotia,  nibil  est  maius  oeque  excelleo- 
tius:  ergo  non  videlur.  quod  ullra  habitus  virlulura 
possinl  esse  aliqui  habitus  in  anima  maioris  perfe- 
ctionis  et  dignitalis. 

'i.  Item ,  taoto  habitns est  exceHentior  el  perfe- 
ctior,  quaiito  actns  eius  magis  appropinquat  ad  me- 
diiiiii ;  sed  habitus  virtntum  maxime  in  medielate 
consisiiiiii  quantum  ad  ^uos  aclus":  ergo  noo  videtur. 
quod  ultra  virlutes  sint  aliqui  habitus  excellentiores. 

.').  Item,  Dobililas  habilmim  atlenditur  quaDtuoi 
ad  raiionem  gratuili  et  meritorii ;  sed  habitus  virlu- 
iiiin  iiiaxime  appropinquant  ad  graliam ,  quia  imme- 
diaie  fiuunl  ab  ea .  el  rirca  actus  virtulum  maxime 
altenditur  meritum,  ande  et  carilas  dicilur  esa 
rendi  principium":  ergo  videlur,  quod  habilus  vir- 
iiiiiim  excelleoliores  sinl  ioter  omoes  alios  habitus. 


1  Cfr.  supra  pag.  736,  noui  7.  —  Superius  pro  ".'"(  timitate 
coild.  ,\  bb  nlin  saiinltiiin'  ,    V;ii.  omllUI   '(/"'. 

-  Cflr.  supra  it.  i\.  dub.  1.  ei  ■'*.  el  praecipue  infra  d.  35. 
diil).  2. 

3  Vidc  nipra  lii.  Mugistri,  d.  WHI.  c  B.  aeq.  ei  d.  XXIV. 
c  :?.  —  Paulo  iinic  pro  ehudem  ordinationu  codd.  I  (K  i  se- 
ounda  nnanu)  LTZuabb  riusdem  ooordmationi» ,  «'i  9uperlua 
pro  eiusdem  coordinationi»  rodd.  GV  eiutdem  ordmationis , 
nlii  posi  dirigens  cod.  U  omitUl  ml 

4  Vidc  s(  holion  ;nl  I.  cfunesL 

•"'  Vers.  31.  -Glossn,  sicuti  hic  aOertur,  invenllur  npud 
Petr.  Lombard.  (in  hunc  loc),  addills  lamen   i»»i  oaritatem 


verbis  excellentiorem   praedictis.   Vpud    Lyranuin  prinia 

Glossae  lubeiur  ul  Glossa  interlinearis ,  - 

opud  Sirabum  «ecunda  pars  lanium  nabelur,  pariier  i 

ordmaria. 

•  Libr.   vii.   !'ii\^.   icm    II  Ofr    H-   Seni    d 

,lnli.  ;i.  —  [)e   alirro  dlcto    Philosophl    vldc  supra    po| 

IKlll     10. 

!n    1.  (1    Caeto  ci  i i'l".  i'-\i.  116.  (e.  II      Vld< 

l.  pag.  56 1 .  noui  7,  el  lom,  II.  pog.  671,  noi 

■  Vidc  \i  1-1..1..  II.  i.iinc.  e.  6.  *pqq  —  Moa  pro  vln 

hltfS    r,U\.    Illlni    llilhllns    iiihltlllii 

i  ii.  Mipra  d.  i7.  a.  i.  o>  I.  1 1  d.  33.  q    i. 


742 


SENTENTlARUM  LIB.  III. 


i;.  [tem,  sicut  se  liabet  imago  creationis  ad  esse 
Dalurae  ipsius  animae,  sic  se  habet  imago  rrcrea- 
tionis  ;id  esse  gratiae;  sed  imago  creationis  attendi- 
mr  quantum  ad  iii  quod  est  excellentissimum  in 
anima  in  esse  nalurae  ' :  ergo  imago  recreationis  at- 
tenditur  quanlum  ad  id  quod  est  excellentissiinuin 
in  aninia  in  esse  gratiae ;  imago  autein  recreationis 
attenditur  quantum  ad  habitus  virtutum  tlieologica- 
rum:  videtur  ergo,  quod  nulli  habilus  sint  excellen- 
tiores  illis  habitibus. 

Skd  contra:  1.  Bernardus  in  libro  de  Amore 
Fundamenta.Dei ,  capitulo  secundo  " :  «  Amor  proficit  in  carila- 
tem,  caritas  proficit  in  sapientiam  »  ;  sed  non  est 
profectns  nisi  per  progressum  ad  aliquid  excellen- 
tius:  ergo  donum  sapienliae  est  excellenlius  caritate: 
ergo  simpliciter  dona  sunt  excellentiora  virtulibus, 
per  considerationem  Philosophi,  quia.  «si  optimum  in 
uno  genere  melius  est  optimo  in  alio  genere,  et  sim- 
pliciter  hoc  illo  mclius  ». 

"2.  Uem,  nobilitas  et  dignitas  habituum  digno- 
scitur  per  actus;  sed  actus  donorum  sunt  excellenlio- 
res  quam  actus  virtutum,  sicut  ex  praecedentibus s 
patet,  quia  virtules  sunt  ad  actus  primos,  dona  vero 
ad  actus  medios:  ergo  elc. 

3.  Item,  quod  se  habet  ex  additione  ad  allerum 
in  genere  boni  excellentius  est  illo,  sicut  «  bene 
rivere  melius  est  quam  vivere 4  » :  cum  ergo  dona 
se  habeant  per  additionem  ad  virlutes,  quia  virlu- 
tibus  sunt  posteriora  et  sunt  ad  agendum  expedi- 
le;  ergo  dona  sunt  perfecliora  et  excellentiora  quam 
vhtutes. 

4.  Item,  illi  habitus  sunt  excellentiores,  qui 
faciunt  hominem  magis  similem  statui  gloriae  et 
perfectioni,  quae  fuit  in  Christo;  sed  dona  sunt  hu- 
insmodi ,  quia  omnia  fuerunt  in  Chrislo  et  snnt  in 
statu  gloriae,  quod  non  potest  dici  de  virtutibus5: 
ergo  videtur,  quod  dona  sint  excellentiora  virtutibus. 

c  o  n  c  l  u  s  i  o. 

Dona  et  virtules  quoad  graliam  informantem  sunt 
aequalis  dignilalis;  quoad  actus  egredientes 
unus  habitus  est  nobilior  altero;  quoad  status 
consequenles  dona  sunt  virtutibus  excellentiora. 

Respoxdeo:  Dicendum,  quod  de  habitibus  vir- 
tutum  et  donorum  sub  ralione  dignitatis  est  loqui  tri- 


pliciter  secundum  triplicem  islorum  habiluum  com-TnP 
paratiouem:  aut  in  comparatione  ad  gratiam  ipsos  C« 
habitus  informantem  el  gratnitos  facientero,  aut  in 
comparatione  ad  actus  egredientes,  aut  in  compara- 
tione  ad  status  co)isequcnt<:>i.  Si  in  comparatione  ad 
gratiam  ipsos  habilus  informantem;  cum  ipsa   sit 
una.  reddens  aequaliter  animam  acceptam   Deo  et 
eius  potentiam  etbabituset  opera6;  sic  aequalis  di-  coa 
gnitalis  et   meriti  sunt  ceteri    habilus  existentes   in 
eadem  anima.  —  Si  autem  loquamur  de  ipsis  in  com- 
paratione  ad  actus  egredientes ;  sic  unus  habitus  est  coj 
nobilior  altero,  sicut  virtutes  theologicae  sunt  excel- 
lentiores  cardinalibus,  cum  actus  earum  immediate 
tendant  in   Deum,  el  inter   theologicas  caritas  est 
excellentissima.  —  Si  autem  loquamur  quantum   ad 
status  consequentes ;  cum  usus  virtulum  habeantur  coi 
in  slatu  imperfectionis.  usus  vero  donoruin  promo- 
veant '  hoininem  ad  stalum   perfeclionis ;   sic  dona 
sunt  excellentiora  virtutibus,  sicut  stalus  proficien- 
tium  perfectior  est   statu  incipientium ;  et  hoc  est,  Rat 
quia  status  ille  secundus  praesupponit  statum  prae- 
cedentein.  Unde  sicut  bene  esse  inelins  est  quam  esse, 
quia  bene  esse  dicit  vssc  et  adhuc  amplius ;  sic  ha- 
bitus  reddenles  potentias  expeditas  ad  actus  medios 
excellentiores  sunt  habitibus  reddenlibus  eas  expe- 
ditas  8  ad  actus  primos,  non  ratione  eius  quod  ad- 
dunt  solum,  sed  ratione  eius  quod  addunt  et  prae- 
supponunt.  —  Unde    concedendnm    est,    quod  hoc 
modo  dona  sunt  excellentiora  virtutibus,  et  rationes 
concedendae  sunt,  quae  hoc  oslendunt. 

1.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  caritas  excel-  soii 
lentior  est  omnibus  donis;  dicendum.  quod  Aposto- 
lus  comparat  caritatem  ad  illa  quae  possunt  sine 
caritate  haberi,  sicut  fides  et  spes  et  aliae  virtutes, 
quae  possunt  sine  caritate  haberi 9.  Sed  quia  dona 
Spiritus  sancti  caritatem  praesupponunt  et  ultra  ha-  Noi 
bitum  caritatis  aliquid  addunt,  sicut  habilus  sapien- 
tiae  addil  aptitudinem  et  promptiludinem  ad  faciliter 
degustandum,  quam  suavis  est  Dominus;  hinc  est, 
quod  comparatio  illa  non  habet  hic  locum,  pro  eo 
quod  alterum  in  altero  clauditur. 

2.  Ad  illud  qnod  obiicitur,  quod  virlus  est  dis- 
positio   perfecti   ad  optimum ;   dicendum,  quod   est 
perfectio   sufjicienliae  et    perfectio    excellentiae    et  Trif 
perfeclio  superabundantiae  10.  Prima  est  perfectio  in 
genere  et  secundum  quid;  ultima  vero  est  perfeclio 


1  Vido  August.,  XIV.  de  Tiin.  c.  4.  n.  6.  et  c.  8.  n.  II. 
—  De  imaginc  recrealionis  cfr.  sii]-ra  d.  26.  a.  I.  q.  3.  in  corp., 
et  II.  Sent.  d.   16.  a.  2.  q.  3. 

2  Num.  3.  Cfr.  supra  pag.  596 ,  nota  7.  —  Sententia  Phi- 
losophi  invenitur  III.  Topic.  c.  2.  Cfr.  supra  pag.  7iO,  nota  8. 

3  Qtiacst.  I.  —  De  maiori  vide  supra  pag.  i70,  not.i  8. 
in  fine. 

4  Aristot.,  III.  Topic.  c.  2.  —  De  proposit.  seq.  vide  quaest. 
praeced.  —  Paulo  inferius  pro  expedite  edd.  expedita. 

5  Vide  hic  lit.  Magislri,  c.  3.  et  supra  d.  XXVII.  c.  I.  — 
Subinde  pro  sint  codd.  A  G  H  K.  bb  swnl. 

6  Vide  II.  Sent.  d.  27.  a.  I.  q.  I.  seq.  —  Mox  pro  ceteri 
edd.  cuncti ;  cfr.  supra  pag.  680,  nola  I.  Inferius  voci  cardi- 
lalibus  cod.  A  praemittit  virtutibus. 


7  Multi  codd.  et  edd.  I,  2  promovcnt ,  Val.  promoveat  et 
etiam  paulo  antc  cum  pluribus  codd.  habeatur  pro  habeantur. 

8  Edd.  subiungunt  primo. 

9  Petr.  Lombard.  in  I.  Cor.  12,  31  :  Et  adhuc  [excellen- 
tiorem  viam  vobis  demonstro],  gradatim  illos  ad  utiliora  pro- 
vehil  ostendens,  praedictas  gratias  non  semper  ad  meritum  per- 
tinere,  sed  ad  honorificentiam  Dei...  Unde  in  fine  his  qui  di- 
cent:  Dornine,  in  nominc  tuo  prophetacinms...  dicet  Dominus: 
ReceeUte  a  me  etc.  —  Paulo  inferius  respicilur  illud  Ps.  33,  9: 
Gustate  et  videte,  quoniam  suavis  cst  Dominus.  Cfr.  infra  d. 
35.  q.   I. 

10  Cfr.  supra  p;ig.  654,  nota  7.  Vide  etiam  Aristol.,  V.  Me- 
taph.  texl.  21.  (IV.  c.   16.). 


DIST.  XXXIV.  P.  I.  AHT.  II.  QUAEST.  I. 


- 


inluui. 


simpliciter.  Huic  autem  perfectioni,  scilicet  primae, 
aliquid  potest  addi ,  quia  ultra  sufficientiam  neces- 
sitatis  est  excellentia  supererogationis ,  quae  illi  po- 
test  superaddi.  Cum  ergo  dicitur .  quod  perfecto 
non  potest  fieri  additio;  hoc  non  intelligitur  de  per- 
fecto  primo  modo  dicto  ,  sed  ultimo.  Cum  vero  di- 
citur,  quod  virtus  est  dispositio  perfecti  ad  optimum; 
hoc  inlelligitur  primo  modo,  sed  non  ultimo;  quia 
sic  perficit,  quod  ad  optiinum  disponit. 

3.  Ad  illud  quod  obiicitur ,  quod  virtus  est  ul- 
timum  polenliae;  dicendum,  quod  itla  deflnitio  data 
est  de  virtule  naturali ' ;  el  ideo  non   habet  hic   lo- 

lomtio.  cum.  —  Aliter  eliam  potest  dici,  quod  sicut  habitus 
virtutum  dicitur  in  rnedietate  consistere.  non  quia 
sit  medium  punctale,  sed  quia  ad  medium  punctale 
appropinquat2;  sic  eliain  virtus  dicitur  ultimum  de 
potentia,  non  quia  ponat  ipsam  potentiam  in  sum- 
mo,  sed  quia  facit  ipsam  appropinquare  ad  summuin. 
Et  proplerea  ex  hoc  haberi  non  potest.  quod  ultra 
hahitum  virlutis  non  sit  ponere  alium  habilura  ex- 
cellentiorem. 

4.  Ad  illnd  quod  obiicilur,  quod  aclus  virtu- 
tis 3  maxime  consistit  in  medietate;  dicendum,  quod 
illnd  est  verum  in  eis  habilibus,  in  quorum  actihus 
polest  esse  excessus;  hoc  autem  non  est  verum  in 
omnihus  actibus  nec  in  oinnihus  virtutibus,  sicut 
patet  in  virlulihus  theologicis  4;  et  propterea  ratio 
illa  non  cogit,  sicut  patet;  quia  melius  est  servare 
continentiam  virginalem ,  quae  onmino  videtur  ad 
extremum  declinare,  quain  cootinentiam  coniugalem; 


melius  est  etiam  omnia  pro  Deo  relinquere  quam 
quaedam  dare,  quaedam  retioere.  —  Aliter  potest  \: 
dici.  (piod  est  medium  su/ficientiae  et  medium  <?.*•- Dnpi«  me- 
cellentiae.  Mediiun  suflicientiae  est  medium  inter 
superfluum  et  diminutum;  medium  vero  exceUentiat 
est  illud  quod  raaxime  recedit  ab  omni  inaequalitate 
•1  ah  omni  imperfectione ;  et  hoc  medium  magisat- 
tenditur  quantum  ad  actus  donorum  et  beaUtudinura 
quam  quantum  ad  actus  virtulum. 

.').  Ad  illml  quod  obiicitur,  quod  ille  babitus 
dignior  est,  qui  plus  babet  gratuiti  el  meritorii;  re- 
spondendum  esl  per  interemplionem  minoris*:  quia 
caritas.  quae  est  inanima  respectn  babitnum  existen-  »<*■»««■. 
tiuin  in  eadem,  aequaliter  influit  et  aequaliter  •■"- 
reddil  gratos  el  in  actibas  suis  nieritorios.  Kt  si  obii- 
ciat,  quod  meiiiiim  primo  attribuitur  caritati;  dicen- 
duni.  quod  hoc  oon  obstat,  quia,  sicut  dictum  esl  . 
dona  in  actihus  suis  praesiipponiint  caritatem  el  eius 
actum,  ac  per  hoc  et  meriti  complementum. 

(i.  Ad  illud  (inoil  obiicitur,  quod  imago  reci 
lionis,  quae  esl  oobilissima  in  e&?egratiae,  atlendi- 
tur  io  virtntibus;  dicendum,  quod  iilud  esl  verum 
quantum  ad  primum  esse  gratiae;  verumtameo  quan-  Notandnm. 
tum  ad  maiorem  profectum  in  hono  non  taiiliim  con- 
sistit  imago  recreationis  in  anima  m  hahitihus  virlu- 
tnm,  sed  etiam  quantum  ad  habilus  donorum  et  I 
litudinum;  quod  patet,  quia  nostra  cognitiva  primo 
reparatur  ad  hahitum  fidei,  et  deinde  amplius  repa- 
ralur  per  doniuii  intellectus,  et  post  per  munditiam 
cordis,  quae  disponil  ad  Deum  contemplandum  :. 


AKTICULUS  II. 


De  donis  in  comparatione  ad  se  invicem. 


Consequenler  quaeritur  dedonis  secundum  com- 
paralionem.  quam  hahent  ad  se  invicem.  Et  circa 
hanc x  quaeruntur  tria. 

Primo  quaeritur  de  donorum  numero  et  distin- 


clione. 

Secundo  quaeritur  de  ordine  et  combinatione. 

Tertio  quaeritur  de   ipsorum   evacuatione  sive 
duratiooe. 


QUAESTIO  I. 
Utrum  dona  Spiritus  sancti  sint  tantwnmodo  septem. 


Circa  primum  sic  proceditur  et  oslenditur,  quod 

ilona   suiit  tanluiiiinodo  septeni: 

1.  Primo  auctoritate  Isaiae  undcciino':   Requie- 

mvtnto.scet  super  eum  Spiritus  Domini,  spirilus  sapien- 

tiae  et  intellectus  etc,  uhi  scplcm  dooa  cnuincranlur 

cl  non  plura:   si  ergo  omnia  dona  pcrfccto   fuerunl 


m  Cbrisio:  ergo  videtur,  quod  oumerus  donorum 
completus  sii  in  septenario. 

'2.  Item,   super  illud   lob  primo10:    Nati  - 
c/  septem  /ilii;  Gregorius  ibi :  Septem  filii  lob, 
ritualiter  inlelligendo ,  sunl  septem   dona  Spiritus 
sancti. 


1  Vide  ii.  Scni.  (i.  >i.  diii).  3.  —  Pro  ei  i<l',<>  codd.  (i  i 
L  T  a;i  et  iam. 

"  Vlde  Arisioi  ,  ll.  Etbic.  c.  <>.  —  Paulo  infciins  |)osl  wd 
fuia  facit  codd.  omlltunt  ipsam. 

:t  Cod.  '/.  habihu  virtvtum.  i'"st  paucn  pro  in  quorvm 
actibus  Vat.  in  quorum  actut. 

*  Cfr.  stipr.i  (i.  -20.  ,i.  l.  <|.  3.  ;kI  i.  el  -2.  nec  non  d.  27. 
a.  2.  (|.  '■>. 

•"■  Cfr.  supra  p  >^r.  ">7 <► ,  nota  6. 


6  lln    iii   norp.   Bl   in  qUBOSL   pr.u I. 

'  Cfr.  supra  psg.  t.st  .  notn  t.  Pnulo  Miperiua  pi 
habitum  edd.  ciuti  aliquol  codd.  p*r  hnlntum.  \  Idc  *>  i. 
,ni  i.  huiiis  nrticull  quaesL 

*  i.dii.  ciiiii  paui  li  codd.  Imr. 

"  \-is.    2. 

1,1  Vers.  -•  —  Vorbn   liregoril   ftiMora   Invenls  In   nl  is   i 
Moi.il.  e    i~.  ti    38. 


7'.'. 


SENTENTIARUM  LIH.  III - 


tum. 


3.  liem,super  illud  lsaiae  quarto ' :  Apprehen- 
dent  septem  mulieres  virum  nnum;  dicit  Glossa, 
quod  per  septem  mulieres  intelligunlur  septem  dona 

Spiritus  sancti. 

/i.  Item.  per  rationem  virtulum:  quia  dona  sunt 
acl  expeditionem  virlutum:  ergo  cum  virtutes  sint 
tantummodo  septem8,  videtur,  quod  dona  septena- 
rium  numerum  non  excedant. 

Sed  contra:  1.  Videtur,  quod  tantum  deberent 3 
.\d  opposi-  esse  quinque:  quia  dona  respondent  virtutibus:  ergo 
cum  duae  sint  tantummodo  virtutes  ex  parte  cogni- 
tivae,  videlicet  fides  et  prudentia;  ergo  tantum  duo 
deberent  esse  dona  ex  parte  intellectivae  eis  cor- 
respondentia,  videlicet  scientia  et  intellectus:  snper- 
iluunt  ergo  duo  dona  alia,  videlicet  consilium  et  sa- 
pienlia:  ergo  videtur,  quod  tantum  sint  quinque. 

%  Item,  videtur,  quod  deberent  esse  tantum 
quatuor:  quia  dona  sunt  contra  sequelas  vel  sym- 
ptomata,  quae  ex  peccato  relinquuntur ;  sed  ista 
sunl  quatuor  tantum,  videlicet  ignorantia  et  infir- 
mitas,  malitia  et  eoncupiscentia,  sicut  dicit  Beda4: 

ergo  etc. 

3.  ltem,  videtur,  quod  deberent  esse  tantum 
duo:  quia  quot  modis  esl  reperire  bonum,  tot  mo- 
dis  est  reperire  malum;  sed  tantummodo  unum  est 
donum,  quod  expedit  contra  malum,  videlicet  do- 
num  timoris:  ergo  videtur,  quod  unum  solum  de- 
beret  esse  aliud  5 ,  quod  habilitaret  ad  bonum ,  et 
sic  tantum  duo.  Et  sic  videtur,  quod  non  sint  septem, 
immo  multo  pauciora. 

4.  Item,  videtur,  quod  duplo  plura  debeant 
esse.  Si  enim  dona  sunt  ad  expedilionem  virtutum, 
et  fides  habet  duo  dona  ipsam  expedientia,  videli- 
cet  intellectum  et  scientiam;  videtur,  quod  quaelibet 
virtus  deberet  habere  duo  dona6:  cum  ergo  virlu- 
tes  sint  septem,  dona  deberent  esse  quatuordecim. 

o.  Item,  videtur,  quod  saltem  deberent  esse 
duodecim:  quia  quatuor  dona  sunt  circa  expeditio- 
nem  rationalis,  scilicet  scientia  et  consilium  ,  intel- 
lectus  et  sapientia:  cum  ergo  quaelibet  aliarum  dua- 
rum  virium  indigeat  expediri  et  sanari ,  sicut  ratio- 
nalis,  cum  quaelibet  earum  sit  tantum  vel  magis 
infirma:  ergo  quaelibet  earum  debet  habere  quatuor 
dona.  Et  si  quaelibet  earum  habet  quatuor ,  cum 
ipsae  sint  tres7:  ergo  dona  erunt  duodecim. 

f>.  Item,  videtur,  quod   saltem   deberent  esse 


decem:  quia,  sicut  ad  perfeclionem  poenitenliae  ne- 
cessarius  esttimor.  sic  etiam  necessarla  sunt  pndor 
et  dolor8  et  gaudiuin  ad  hoc,  quod  homo  poenitere 
valeat  perfecte  el  expedile:  igitur  super  haec  dona 
videlnr  quod  debeant  esse  alia  tria.  (mm  ergo  prae- 
dirta dona  sint  septem,  aliis  tribus  superadditis.  vi- 
detur,  quod  deberent  esse  decem. 

Quaeritur  ergo:  quare  tot  sunt,  nec  plura  nec  jg»» 
pauciora  ? 

C  ON  C  LUSl  0. 

Dona  Spiritus  sancli  sunt  tantum  septem. 

Respondeo  :  Ad  praedictoruin  intelligenliam  est 
notandum,  quod  numerus,  distinctio  et  snfficientia 
donorum  quadrupliciter  accipitur  9  secundum  ipso- 
rum  donorum  comparationem  qnadruplicem.  HabentQ^ 
enim  dona  primo  comparari  vel  considerari  respectu 
habituum  annexorum;  secundo  respectu  suorum 
oppositorum;  lertio  respectu  finium  proximorum; 
quarto  respectu  actuum  et  obiectorum. 

Per  comparationem  igitur  ad  habitus  annexos  tc™ 
sufficientia  donorum  dupliciter  accipitur :  uno  modo,do- 
ut  unumquodque  donum  alicui  virtuti  respondeat. 
Ut  incipiamus  a  superiori ,  sapientia  respondet  cari- 
tati ;  intellectus  fidei ;  consilium  vero  ,  propter  hoc 
quod  ordinat  ad  ea  quae  supererogationis  sunt,  in 
quibus  spes  aeternorum  concipitur,  respondet  ipsi 
spei ;  fortitudo  fortitudini ;  scientia  prudentiae ;  pie- 
tas  iustitiae;  timor  modestiae  sive  temperantiae.  — 
Aliter  possunt  sumi,  secundum  quod  ordinantur  ad  lte™ 
expeditionem  virtutum  Iheologicarum :  quia  enim 
fides  credit  temporalia  et  aeterna  quantum  ad  arti- 
culos  Divinitatis  et  humanitatis  l0,  duo  habet  expe- 
dientia,  inlellectum  scilicet  circa  aeterna ,  el  scien- 
tiam  circa  temporalia.  Similiter  caritas  circa  duo 
habet  affici,  videlicet  circa  Deum  et  circa  proximum, 
et  secundum  hoc  habet  duo  expedientia,  videlicet  sa- 
pientiam  respeclu  Dei,  et  pietatem  respectu  proximi. 
Spes  eliam  potest  dupliciter  a  statu  suo  everti,  vel 
per  extollentiam  in  prosperis ,  vel  per  depressionem 
in  adversis;  et  ideo  habet  duo  dona  expedientia, 
iinum  contra  prospera,  scilicet  donum  timoris,  al- 
terum  contra  adversa,  scilicet  donum  forlitudinis. 
Et  ut  omnia11  expedite  et  sine  errore  currant,  do- 


i  vers.  I .  —  Glossa  hic  allegata  ordinaria  est  apud  Stra- 
bum   et   Lyranum  ;    sumta    est   ex    Hieronymi    Comment.    in 

hunc  loc. 

2  Tr>-s  nimirum  thcologicae  et  quatuor  cardinales.  —  Post 
per  ralionem  virtulum  codd.  U  Z  supplcnt  videlur. 

3  Ita  codd.  IIILT,  cod.  Z  debeant,  in  aliis  debent. 

*  Cfr.  tom.  II.  pag.  721  ,  nota  6.  —  Quoad  proposil.  prae- 
cedentem  vide  supra  a.   I.  q.  I.  in  corp. 

5  In  cdd.  et  nonnullis  codd.  desideratur  aliad.  In  fine  arg. 
pro  non  sint  permulti  codd.  non  sunt. 

6  Codd.  Waabb  omittunt  dona,  pro  quo  plurimi  codd.ato. 

7  Scil.  rationalis,  concupiscibilis  et  irascibilis. 


8  S.  Bonav.,  Ineend.  ainoris,  c.  2:  Deploiatio  miseriae... 
haec  tria  debet  habere,  scil.  dolorem,  pudorem  et  timorem ; 
dolorem  propter  damnum  sive  incommodum,  pudorem  propter 
opprobrium  sive  inhonestum,  timorem  proptcr  periculum  sive 
reatum  elc.  Cfr.  Bernard.,  Serm.  in  Cantic.  serm.  IG.  n.  i.  seqq. 
—  Paulo  inferius  pro  debeant  cod.  R  deberent. 

9  Codd.  A  U  accipiuntur.  Paulo  post   plurimi  codd.   omit- 

tunt  primo. 

1(>  Cfr.  supra  d.  2i.  a.  1.  q.  2.  et  d.  25.  a.  I.  q.  I.  — 
Mox  pro  Similiter  edd.  Sic. 

"  Cod.  A  magis.  Post  pauca  pro  eocpeditio  edd.  expediens. 


DIST.  XXXIV.  P.  L  ART.  II.  QUAEST.  I. 


7'+:} 


i.  mo- 


nuni  consilii  his  sex  donis  superadditor,  nt  simul 
sit  in  omnibus  pracdictis  expeditio  cum  malurilalc 
Et  haec  est  prima  via  accipiendi  donorum  snflicien- 

m  de  tiain.  —  Huic  tainen  viae  salis  potest  inferri  calnm- 
nia,  quia  solummodo  videtur  ibi  esse  quaedam  ada- 
ptationis  congruentia. 

Secunda  aulem  via  accipiendi  sufficientiain   do- 

aratio  noriiiu  osl  respectn  suorum  oppositorum.  Et  lioc 
potest  simililer  dupliciter  fieri ,  videlteet  respectn 
peccatorum  capitaliwm,  vel  respectu  symptomatum 
consequentium.  Respectu  peccatorum  sic.  nt  timor 
sit  contra  superbiani ;  pietas  contra  invidiam;  scien- 
tia  conlra  iram ,  quae  menlem  perturbat;  fortitudo 
contra  accidiam  ,  quae  mentem  deiicit ;  consilium 
contra  avaritiam ,  quae  contra  divinom  consiliuin 
vult  omnia  relinere ;  inteUectus  conlra  gulam  et 
ebrietalem.  quae  rationem  suffocant;  sed  sapientia 
contra  luxuriam,  cui  non  sapiunt  nisi  carnalia. 
Alius  modus  sumendi  est  contra  symptomata, 


mo- 


quem  assignat  Gregorius  in  Moralibus1  super  illud: 
Ventus  vehemens  elc. :  «  Spiritus,  qui  ante  omnia  men- 
tem  virtulibus  ornat ,  eandem  contra  singula  tenta- 
menla  scptem  virtulibus  roborat».  Kt  post  subdit: 
«Contra  stultitiam  sapientia,  contra  hebetudinem  in- 
tellectus ,  contra  praecipitationem  consilium,  conlra 
pusillanimitatem  fortitudo,  contra  ignorantiam  scien- 
tia,  contra  duriliam  pietas ,  conlra  superbiam  ti- 
mor».  Kt  nota,  quod  superbia  accipitur  ibi  non  pro 
vitio  capitali ,  sed  pro  pronitate.  —  Hic  autein  mo- 

ndedus  sumendi.  etsi  satis  idoneus  sit,  tamen  caluinnia- 
bilis  est  uterque.  Primus  calumniabilis  est,  quia 
dona  non  sunl  direcle  contra  peccata.  Uterque  etiaui 
est  calunmiabilis,  quia  quasi  aposteriori  sumitur; 
et  est  ibi  quaedam  circulatio8,  quia  ita  bene  siimi- 
lur  sufficicntia  ct  numcrus  peccalorum  et  illaiiuu 
poenalilatum  per  comparationem  ad  dona,  sicut  e 
contrario. 

Tertia  via  sumendi   sufJficientiam   dooornm  esl 

■  ratioper  roinparationem  ad  fines   proximos;  et  Iioc  po- 

lt  mo-  l 

test  essc  dupliciter.  Dona  enim.  sicut  dtctum  est3, 
siint  uno  modo  ordinata  ad  patiendum  conformir 
ter  Christo.  Cbristus  autem  habnit  baec  septem 
dona,  secundum  quae  esset  perfecte  dispositus  ad 
paliendum.  Quod  enim  primo  movil  Christum  ad 
paliendum  fuit  omnimoda  obedienlia  et  stibiectio 
respeclu  Patris,  el  quantum  ad  boc  fuit  donum  ti- 
moris.  Secundum  vero,  quod  movebat,  eral  com- 
passio  bumaiii  generis»  el  quantum  ad  hoc  erat  do- 
iiiiin  pietatis.  iiis  autem  duobns  praesupposilis,  non 
restabal  nisi  aggressio  passionis,  et  qnantum  ad 
hanc  attenditur*  dbnum  fortiludinis.  Posl  hoc  au- 
ifin  eral  delectatio  in  impletione  voluntatis  palernae 


et  noslra  liberatione,  et  quantum  ad  hanc  est  do- 
iiiiiii  sapientiae.  Ad  haec  autero  dirigenda  ne 
saria  eranl  alia  dona  lanquam  directiva,  videlicel 
scientia,  qaae  est  directiva  pietatis,  et  consitium, 
quod  cst  directivum  forlitodiois,  el  inteliectus,  qui 
esl  praeambnlum  respectu  sapientiae. 

Alius  modus  sumendi  iuxta  hanc  viaoi  est,  uuia  nem  2.  mo- 

do. 

dona  sunt  ad  expediendum  et  expedite  perveniendum 
in  ultimum  finem,eX  secundum  hoc  distingnuntur: 
ipiia  aut  expediual  contra  mahan,  aul  ad  bo- 
num.  Si  contra  malum;  sic  esl  ivmor.  Si  ad  bo- 
num;  aut  ad  bouiiin  quod  esl  finis,  aut  ad  bonum, 
quod  est  ad  finem.  Si  ad  bonum,  quod  esl  finis; 
ani  per  modnra  videntis,  aul  per  modum  gustantis. 
Primo  modo  est  inteUeclus;  secundo  modo  sapien- 
tia.  Si  ad  lioiiuni.  quod  esl  a<l  finem;  hoc  potest 
esse  ditpliciter:  aut  quia  illnd  booum  esl  supere- 
rogationis,  aut  necessitatis.  Si  supererogationis,  hoc 
dupliciler:  quia  doiiuin  ad  illud  boniiiu  aul  >c  ba- 
bet  per  moduin  dirigentis,  et  sic  est  consilium ; 
aul  per  modum  exsequentis  sive  aggredientis ,  et  sk 
est  fortiiudo.  Si  vcro  sil  bonum  neeessitatis ,  simi- 
litcr  cst  dupliciter:  quia  aut  donum  se  habel  re- 
spectu  illins  boni  per  modum  regulantis,  et  sic  est 
scientia;  aut  pcr  modum  exsequentis,  et  sic  esl 
pietas,  cuius  cst  exhibere  opera  misericordiae,  sicol 
dicit  (ircgorius  in  Moralibus  \ 

Ouarta  via  siimendi  sufiicicnliain   dononiin  esl   Oommao 

v  V.  lit  I.  ino- 

per  comparationem  ad  actus  proprios.  Actos  autem,  <*<>• 
circa  quos  consistunt  ipsa  dona .  dopliciter  possnol 
distingui:  aut  secundam  distinctionem  virium  ani- 
mae ,  aut  secnndum  distinctionem  duplieis  vib 
activae  videlicet  et  contempiativae.  Secondnm  ,;  di- 
slinctionem  virium  animae  sic  Cnm  sit  in  nobis 
triplcx  vis,  videlicet  irascibilis ,  concupiscibilis  el 
rationalis;  concupiscibilis  dopliciter  impeditor  in 
operc  suo :  aut  qnia  non  compatitur  mah,  aut 
qoia  non  gustat  bonum;  et  sic  doplez  esl  donum 
ordinatum  ad  expediendnm  eius  actum:  noom,  per 
qood  expeditor  ad  gustandum  bonum,  el  hoc  esl 
sapientia;  alrad,  perqood  expeditor  ad  compatien- 
ditin  miilo.  et  hoc  est  pietas.  Similiter  irascibUis  do- 
pliciter  impeditnr  in  actu  soo  recto:  aul  qoia  evar 
nescit  in  prosperitate  el  efferlur  in  alium.  autqnia 
in  adversitate  deficil  ct  deiicilnr  in  imnm.  Timor 
igitur  dator  ei,  hl  expedile  corral  in  prosperis ;  for- 
titudo,  ni  expedite  currat  in  adversis.  Rationalis  au- 
tem  tripliciler  habel  irapediri:  aot  propter  ignoran- 
iiiim  in  cognoscendis,  aul  propter  praecipitation 
in  deliberandis,  anl  propter  hebetudinem  in  investigan- 
dis;  fi  ideo  dalur  'i  Iriplex  donum  .  videlicel  donum 
scientiae,  ul  expedialur  in  cognoscendo;  el  donum 


1  Libr.  II.  c.  19.  n.  77.  Cfr.  supra  pag.  7 » <» ,  nota  5.  Lo- 
CU9  Scripturae  esl  k>|p  i,  19.  —  Paulo  superius  pro  cui  non 
lapiunt  edd.  quae  non  tapit. 

-  Cfr.  ArisioL,  ll.  Prior.  c,  5,  el  II.  Posler.  c,  13.  fc.  II.). 
—  Pro  circulatio  edd.  I,  1  circumlocuUo ,    codd.  w  ^   quat 
dam  adaptatio  et  drculaiio. 

s.  Bonav.        Tom.  iii. 


\i  i.   l .  q.   I.  in  corp,       Pnulo  posi  pi  !um  qiuuf 

etset  edd.  tecundum  (fuae  traL 

<  Com{>lures  codd   el  add.   I,  i  ei  quantum  "</  h 
l.uii   [cod.  ••  i>'ti!rni\  ilnilur  [cdd.    I,   -  dalut\.    - 

/',in/  //•,.    ,  odd,    \  l  K  I  / 

:-   Llbi  ■  I-  C.    IS.  I  :     I    \    s,  .      .  ,, 


746 


SENTENTIARUM  LIH.  III. 


consilii,  ut  expediatar  in  deliberando;  et  dunum  in- 
tellectus,  ut  expediatur  iu  sublimia  perscrutandu. 

Aliter  sumitur  distioctio  dunornm  secundum 
iem  2.  mo-  distinctionem  duplicis  vitac ,  videlicet  aclivae  et  con- 
templativae.  Si  quantum  ad  vitam  contemplalivam; 
sic  est  triplex  actus  currespondens  aclui  bierarchico, 
videlicet  illuminare ,  purgare  et  perficere1,  et  se- 
cundum  lioc  triplex  donum:  unum,  quod  disponit 
ad  purgaiionem,  et  hoc  est  limor ;  aliud,  quod  at- 
tenditur  secundum  actum  illuminandi ,  et  hoc  est 
inlellectus ;  tertium ,  quod  attenditur  secundum 
actum  perficiendi,  et  hoc  est  sapientia.  —  Secun- 
duin  autem  vitam  activam  distinguuntur  actus:  quia 
quidam  sunt  necessitatis ,  et  quidam  supererogatio- 
nis;  et  respectu  utrorumque  est  donum  exsequens 
et  dirigens',  et  sic  sunt  qualuor  dona,  quae  cum 
aliis  tribus  faciunt  septem. 

Vel  aliter:  in  vita  activa  oportet  alii  commu- 
Aiuer  se-  nicare  bona  et  sustinere  mala;  et   secundum  hoc 

cundum  ult. 

modum.  sunt  duo  dona :  pielas  ad  bona  cummunicanda,  et 
fortitudo  ad  mala  toleranda.  Et  haec  duo  habent 
duo  directiva,  ut  sic  quatuor  sint  dona  expedientia 
ad  actus  vitae  activae,  et  tria  ad  actus  vitae  contem- 
plativae  per  quandam  correspondentiam  ad  ipsum 
e&se  naturae,  ut  —  sicut  ex  parte  corporis  reperitur 
in  nobis  quaternitas  principiorum,  et  ex  parte  animae 
trinitas  potenliarum,  et  sic  in  septenario  intelligun- 
tur  omnia  quae  conslituunt  hominem  in  vita  naturae3 
—  sic  etiam  in  septenario  numero  sint  dona  sancti 
Spirilus ,  quae  expediunt  hominem  quantum  ad  vi- 
tain  gratiae,  ita  quod  tria  sunt  ex  parte  vitae  spi- 
ritualis  et  inlerioris  sive  contemplativae,  correspon- 
dentia  ad  tres  polentias  animae;  quatuor  vero  re- 
speclu  vitae  activae ,  correspondentia  quadruplici 
principio  constitutivo  corporis.  —  Et  in  hoc  eodern 

wem  nume-  numeru  propter  perfectani  integritatem  4  est  nume- 

rusinvirtuti-  i       i  i  o 

bus,  beatitu-  rUs  virtutum  et  numerus  beatitudinum  et  numerus 

dinibus  etc. 

pelilionum  in  oratione  dominica  et  numerus  Sacra- 
m.entorum.  YA  contra  hoc  est  numerus  peccatorum 
capilalium  et  numerus  septem  si/mptomatum  sive 
sequelarum,  quas  ponit  Gregorius  in  Moralibus5.  Et 
Figura.  acl  haec  omnia  praefiguranda  praecessil  in  primor- 
dio  condilionis  tolius  esse  numerus  septem  dierum 
propter  sepliformem  iliuminationem  gratiae,  quae 
est  in  nobis  ex  illius  lucis  supernae  irradiatione. 


Sic  igitur  patet,  quod  quadruplex  est  via  su- 
mendi  donorum  suflicientiam ,  et  octo  modi.  inter  iniici 
quos  nescio  si  ahquis  est,  qui  satisfacit  cunoso 
perscrutalori.  Iloc  tamen  constat,  secundum  quod 
auctoritates  dicunt,  quod  dona  Spiritus  saucti  snnt 
tantum  septem ,  nec  plura  nec  pauciora. 

1.  Ad  illud  ergo  quod  primo  obiicilur  in  con-  sai 
trarium,  quod  deherent  esse  lanlum  quinque,  quia  P 
duo  sulum  deberent  respicere  cogmtionem ;  dicen- 
dum,  quod  sicut  iam  patet,  quod  alius  et  alius  est 
modus  sumendi  suflicientiam  virtutum  et  sufficien- 
liam  donorum.  Quia  enim  dona  ad  expediendum 
sunt;  et  expeditio  maxime  fit  per  ea  quae  dirigunt 

et  viam6  ostendunt:  ideo  plura  dona  respiciunt  i jo- 
gnitionem  quam  affectionem;  sed  econlra  est  de 
virlutibus,  quia  sunt  ad  rectificandum ;  et  rectitudo 
maxime  consistit  circa  voluntatem  et  affectionem:  et 
ideu  nun  est  simile  hinc  et  inde. 

2.  Ad  illud  quud  ubiicitur,  quud  deberenl  e 
quatunr  cuntra  quatuur,  quae  sunt  nubis  inflicta 
pru  peccatu;  dicendum,  quud  etsi  tantum  sint  qua- 
tunr  principalia,  multa  tamen  sunt  symptumata  et 
sequelae  ex  peccatis  derelicta  in  putentiis  animae,  ad 
illa  quatuur  consequentia ;  quia  ratio  non  solum  in- 
firmatnr  per  ignorantiam ,  sed  etiam  per  hebetudi- 
nem  7  et  praecipitalionem. 

3.  Ad  illud  quoil  obiicilur,  quod  tantum  debe- 
rent  esse  duo,  quia  unum  esl  solum ,  quod  revo- 
cat  a  malo;  dicendum,  quod  non  est  simile:  quia 
unus  est  modus  fugiendi  malum,  sed  tamen  multi 
sunt  modi  prosequendi 8  bonum. 

4.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  deberent  esse 
quatuordecim ,  cum  duo  sint  expeditiva  fidei :  di- 
cendum ,  quod  propria  ratio  sumendi  sulTicientiam 
donorum  non  esl  penes  expeditionem  virtutum,  sed 
magis  penes  expeditionem  ipsarum  potentiarum  in 
suis  actibus.  —  Veruintamen,  si  velimus  sustinere.  aiu« 
quod  dona  distinguantur  penes  expeditionem  virtu- 
tum;  tune  respondendum  est  per  interemptionem  * , 
quia  non  sunt  dno  expedientia  fidem,  sed  tantum 
unum,  ut  unicuique  Virtuti  respondeat  suum  donum 
secundum  modum  in  praecedenlibus  assignatum. 

5.  Ad  illud  quod  obiicilur.  quod  deberent  esse 
duodecim,  quia  quaelibet  vis  animae  deberet  habere 
qualuor;  respondendum   est,  quod    non  est  simile: 


1  Secundum  Dionysium;  efr.  tdm.  II.  pag.  127,  nota  2. 

2  Vidc  paulo  superius,  ubi  lerlia  vin  sumendi  describilur, 
in  fine.  —  Pro  respectti  vtrorumque  cod.  X  respectu  utrius- 
que.  Vat. ,  superius  post  supererogationis  male  additis  verbis  el 
ad  primos  disponit  pietas  sive  donum  pietatis ,  ad  secundos 
vero  disponit  fortitudo ,  bic  glossando  subiungil:  Nnm  respeclu 
primorum  exsequens  esl  pietas ,  diriijens  vero  est  scientiu  sive 
donum  scientiae.  Respectu  autem  secundorum  exsequens  est 
fortitudo,  dirigens  vero  est  consilium.  —  De  donis,  quatenus 
vilae  activae  et  contemplativae  adaptantur,  cfr.  Eadmer.,  de 
S.  Anselmi  similitudinibus  (inter  opera  Anselmi),  c.   132. 

:i  Cfr.  August. ,  II.  Quaest.  Evangel.  q.  6. —  Superius  pro 
ad  ipsum  esse  cod.  A  ad  primum  esse ;  subinde  pro  ut  sicut 
sane  multi  codd.  subslituerunt  et  sicut ,  quorum  tamen  plures 


infra  non,  ut   deberent,    exbibent   modo    indicativo  sunt  dona 
sancli  Spirilus,  sed  nobiscum  sint  dona  sancli  Spiritus. 

4  Augusl.,  V.  Quaest.  in  Pentateuch.  q.  i2  :  Ideo  namque 
[septenariusj  peihibelur  perfectus,  quia  ex  his  duobus  con- 
siat:  ternario,  scil.  primo  impari  toto,  et  quaternario,  primo  pari 
loto.  Cfr.  XI.  de  Civ.  Dei,  c.  31.  Vide  eliam  S.  Bonav.,  Ile- 
xaem.  serm.  I<>. 

5  Libr.  II.  c.  49.  n.  77.  Vide  superius  descriptionem  com- 
parationis  secundae,  in  fine.  —  Circa  finem  corp.  pro  satisfacil 
codd.  A  Z  satisfaciat.  6  Plurimi  codd.  eam. 

7  Edd.  hebetationem. 

8  Cod.  !\J  consequendi. 

9  Vide  supra  pag.  570,  nota  6.  —  Circa  inilium  solul.  pro 
expeditiva  cod.  V  expedientia. 


DIST.  XXXIV.  P.  I.  AKT.  II.  QUAEST.  II. 


747 


quia,  cum  rationalis  regat  se  et  alias1,  plura  sibi 
occurrunt  impedimenta;  et  ideo  videtur,  quod  plura 
habeat  dona  expedientia. 

(5.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  deberent  esse 
decem  propler  tres  alias  affecliones,  videlicet  gau- 
dium,  dolorem   et    pudorem;  dicendum,  quod  non 


est  simile  de  illis  affectionibus '  et  timore.  Xam  duae 
illarum,  videlicet  dolor  et  pudor,  propler  suam  im- 
perfectionem  non  possunt  rationem  doni  hal>ere.  sed 
magis  respiciunt  Sacramentum  poenitentiae ;  gau- 
diura  vero,  quia  dicit  siaium  et  quietem,  magis  debet 
inter  frucltts"'  i\mm  inter  dona  Spirilns  compntari. 


SCHOLIOX. 


I.  Posiquam  auctor  octo  modos  suflieicntiam  huius  septe- 
narii  numeri  demonstrandi  enumeravii,  in  fine  addit :  «  Inier 
quos  nescio  si  aliquis  est,  qui  satisfacit  curioso  perscrutatori  ». 
Idem  in  Breviloq.  (p.  V.  c.  5.)  docet,  ex  sepliformi  causa  septe- 
narium  numerum  convenientem  esse,  cum  anima  nostra  indigeat 
septiformiter  expediri.  «  Indiget  namque  expediri  contra  viliorum 
obliquilates  —  quantum  ad  vires  naturales  —  quoad  superaddi- 
tas  virtutes  —  in  patiendo  —  in  agendo  —  in  contempl.indo  — 
et  utroque  modo  »;  quorum  explanationem  videsis  ihid. —  Nu- 
merus  septenarius  donorum  tum  Scriplura  (Isai.  11,2.),  ut  ex- 
hibetur  in  textu  Graeco  et  Latino,  tum  traditione  usuque  Lccle- 


siae  consecratus  esi.  «  Ceterum  non  nisi  sex  dona  In  Hebraeo 
recensentur,  cum  lunor  Domini  bis  repelatur;  quam  repeuuo- 
nein  vitaturi  Srpiu.i^rinta  et  S.  Hieronymus  serael  reddiderunt 
spiritus  pietatis  »  (ita  Calmet  in  cit.  locum  Isai.).  Quibus  addi 
potest,  vocem  Hebraicam  amplioris  esse  signiflcationis,  ut  ex- 
primat  tum  reverentiam  (pielatem)  lum  limorem.  Ilinc  lamen 
plures  acatholici  auctores  sumserunt  ansam  septenarium  dono- 
runi  numerum  impugnandi. 

II.  De  eadem  quaeslione:  S.  Thom.,  hic  q.  I.  a.  2;  S.  I. 
II.  q.  fiH.  ;i.  i.  —  Petr.  a  T;ir.,  hlc  q.  I.  a.  2.  —  Durand., 
hic  q.  2. 


QUAKSTIO  II. 


De  donorum  ordina/ione  et  combinatione. 


L  atra 

i  in. 


Secundo  quaeritur  de  donorum  ordine  et  com- 
binatione ,  quae  duo  valde  signanter  innuit  Isaias  in 
praedictorum  donorum  enumeratione ,  undecimo  ca- 
pitulo*,  ubi  sic  ait  de  Christo:  Requiescet  super 
eum  spirilus  Domini:  spiritus  sapientiae  et  in/el- 
leclus ,  spirilus  consilii  et  for/itudinis ,  spiritus 
scientiae  et  pietatis;  et  replebit  eum  spiritus  li- 
moris  Domini. 

1.  Primo  obiicitur  contra  ordinem:  quia,  cum 
progressus  ordinatus  debeat  esse B  ab  inferiori  ad 
superius,  et  donum  sapien/iae  sit  maximum,  donum 
vero  timoris  minimum:  cum  ergo  donum  sapientiae 
ponat  primo  loco,  donum  vero  timoris  postremo; 
non  videtur  dona  ordinare  ordine  reclo. 

2.  Ilem.  habitus  spectans  ad  cognitionem  prae- 
cedit  habitum,  qui  speclat  ad  affeclionem:  cum  ergo 
sapientia ,  a  sapore  6  dicta ,  spectet  ad  polentiam  af- 
fectivam ,  intellectus  vero  spectet  ad  potenliam  co- 
gnitivam;  videtur,  quotl  donum  intelkctus  esset 
dono  sapientiae  praeponendum. 

>).  Item,  aut  dona.  ordinanlur  secundum  ordi- 
nem  dignitatis  maioris  et  minoris,  aut  seeundum 
ordinem  prioritalis  et  posterioritalis  7.  Si  primo 
modo:  ergo  cum  maioris  perfectionis  sit  fortiludo 
quam  consilium,  et  pietas  quam  scientia,  deberenl 


ei  praeponi  et  non  postponi.  Si  secundum  ordinem 
prioritatis  et  posteriorilatis ;  sic,  cum  illnd  quod 
est  ex  parle  cognitivae,  praecedat  ilhul  quod  est  ex. 
parte  affectivae;  videtur,  quod  inteUeclus  praeponi 
debeat  sapientiae.  Quodsi  ln  dicas,  quod  intelle- 
ctus  praeponilur  sapientiae  in  ascendendo;  tunc 
similiter  quaeritur:  quare  non  praeponitur  scientia 
pietati,  et  consilium  fortitudini  in  ascendendo,  sed 
magis  e  contrario  ? 

4.  Item,  obiicitur  contra  combinationem:  iiuia  Ar^:c'i,,lr-1 

7  ■  coroliuintio- 

habitus  virtutum  ad  invicem  non  combinanlur,  iramo  ,,era- 
singillatim  distinguuntur:  ergo  pari  ralione  nec  ha- 
bitus  donorum. 

o.  Item ,  si  dona  combinantur  ad  invicemjcum 
combinalio  non  sit  nisi  in  numero  pari .  ergo  vide- 
tur,  quod  deberent  esse  plura  quam  septem. 

(i.  Iiem,  cum  quodlibet  donum  spectans  ad  af- 
fectionem  habeal  snum  directivum  •,  videtur,  quod 
et  donnm  timoris  deberet  suum  directivum  habere, 
cum  quo  combinaretur ;  quod  si  non  habet,  videtur, 
quod  nec  alia  deberenl  babere. 

Quaeritnr  ergo,  quae  sii   ratio  combinandi  etooawii i 

,  .    v         ,  .      ,  ...  ,.  .   .    tli>  r  il t. 

ordmandx  dona ;  el  quare  magis  huiusiiKuh  combu 
natio  el    ordo  assignantur1  in  hahitibus  donorum 

qnam   in  ililVricnliis  ahoiuin   liilnlnum  gr.iliiiloniiii. 


1  Cfr.  SUpra   pa^.   720,   nnla    I. 

2  Edd.  affectibus. 

3  dal.  .';,  22.  23:  Fruclusautem  Spirltus  est :  carltas,  gau- 
diiiiu,  pax,  palientia,  benlgnilas,  bonl^as,  longanimllas ,  man- 
Bueludo,  fldes,  modeslia,  continentia ,  casdtas. 

*  Vers.  2.  3. 
5  Cod.  Z  incipere. 


'"  Cfr.  supra  pag.  612,  nola  3.  —  Edd,  perpei  im  tapert. 
Paulo  i"i-i  pro  nstl  cod  i   tit,  edd. 

T  Vldo  trlstoL,  de  Pracdicam.  c.  de  Priori,  e(  V.  Mctaph 
lext.  16.  iiv   i.  n. 

I  (Jd.     nlli.  iunl    i  iiiii    i/iin    iiiiiilniirliir. 

\   tubdll  potiiu 


748 


SENTENTIARUM  Lllt. 


CONCLUSIO. 

Dona  Spiritus  sancti  recte  ordinantur  ei 
combinantur  secundum  assignationem  fsaiae. 

Responoeo:  Ail  praedictorum  intelligentiam  esl 
concimio i.  notandum ,  quod  in  donis  est  ordo  secundmn  gra- 
dmn  excellentiae  et  dignitatis;  et  hoc  quantum  ad 
ipsorum  donorunT  usus ,  secundum  quos  anima  lia- 
bet  collocari  in  statu  perfectiori  et  digniori,  utpote 
secundum  usum  doni  sapieniiae  altius  elevatur  quani 
secundum  usum  doni  timoris.  Ad  usum  euim  illius 
doni  a  nemine  pervenilur .  nisi  prius  in  usu  li- 
moris  exercitium  praemittatur.  Cum  ergo  in  eis  sit 
ordo  secundum  gradus  exceilentiae  et  dignilalis: 
non  casu  et  fortuua.  sed  valde  rationabiliter  quae- 
Conciusios.  dam  dona  quibusdam  aliis  praemitluntur ;  et  modo 
sic.  modo  conlrarie  ordinantur,  non  propter  prae- 
posterationem  ordinis,  sed  propter  diversam  ratio- 
nem  ordinandi.  Sicut  enim  dicit  Augusiinus  de  ser- 
mone  Domini  in  monte1,  aliquando  enumeratio  do- 
norum  incipit  a  primo,  utpote  a  timore,  sicut  innuit 
Dominus  in  Malthaeo;  aliquando  a  summo,  utpote 
a  sapienlia,  sicut  scribitur  in  Isaia. 

Uterque  modus  ordinandi    rectus  et   congruus 

Ratio  ordi- est .  et  hoc   triplici   ratione:  tum  propter  diversum 

pieV    "  modum  accipiendi  prius  et  posterius;  tum  propter 

diversitatem  modi  ascendendi  et  descehdendi  a  su- 

periori  ad  inferius;  tuiri  propter  diversilalem  prin- 

Prima.  cipiorum  respectu  ipsius  habitus.  —  Primo  propter 

diversum    modum    accHpiendi  prius   et  posterius; 

quoniam  sicut  vull  Philosophus  2.  aliquid  est  prius 

generatiohe  et  tempore;  aliquid  est    prius   comple- 

mento  et  defihitidne  sive  dignitate.  Primo  modo  do- 

niiin    limoris  est    primum    quantum  ad  usum,  se- 

cundo  vero  modo  dOnum    sapienliae.  Et  secundum 

hanc  duplicem    acceptionem    eius    quod   esl  prius , 

ordo  donorum  duplex  est3,  et  utroque  modo  ralio- 

secnnda.  nabiliter    inchoatur.    —    Propter    diversum  modum 

ascendendi  et  descendendi   habent   diversimode  or- 

dinari.  Qtiia  enim  in  donis    attenduulur  gradus  ex- 

cellentiae  et  dignitalis;    et   ordo  in   ascenderido  esl 

ab  iriferiori  ad  superius,    i.n    descendendp  vero  esl 

a  superiori  ad    inferins:    hinc  est,   quod  aliquando 

praemittitur  donum  supremum,  aliquando  infimum. 

Utrumque  tameri  lil   secnndnrn    ordjnem  rectum  el 

Tenia.  eongruuin.  —  Propter  diversitatem  autera  principii 

efficientis  el  subiecti  suscipienlis  simititer   habent 


diversimode  ordinari:  quia  prindpium  produc 
est  ipse  Spiritoe  saoetus,  in  quo  esl  summa  perfe- 
clio:  subiectum  suscipiens  est  ipsnm  liberum  ar- 
bitrium,  in  quo  est  imperfectio.  1'otest  ergo  in  or- 
dine  praeponi  donnm,  quod  magis  approximat  per- 
fectioni  Spirilus  sancti;  et  sic  praemiltitur  donuni 
sapientiae,  quod  est  perfectissimnm.  Potest  etiam 
nihilomiuiis  praemitli  donum  ,  quod  magis  approxi- 
mat  imperfectioni  liberi  arbitrii,  et  hoc  quidem  est 
donum  timoris. 

Et  sic  patet,  quod  ordo  est  in  donis,  et  quod 
eliam  ordo  in  enumerando  servalur,  sivc  quis  inci- 
piat  a  dono  timoris,  sive  quis  incipiat  a  dono  sa- 
pientiae.  Nec  tantum  est  in  eis  ordo,  verum  etiamc* 
tiiiii  ordine  est  in  eis  combinatio.  Quia  enim  dona  Rat 
sunt  ad  expediendum .  sicul  in  praecedenlibus  4  fuit 
dictum;  et  qui  vult  expedile  procedere,  necesse  est. 
ut  praecognoscat  et  praevideal  viam :  hinc  est,  ipiod 
dona  habent  sua  directiva  sibi  per  appropriationem 
deputata,  ct  quod  quaedam  in  donis  sunl  regentia, 
quaedam  recta,  sive  quaedam  rcgulanlia,  quaedam 
exsequentia.  In  cuius  rei  signum  Propheta  dona  enu- 
meravit  cum  quadam  combinationc  et  distinclione , 
sancto  Spiritu  instigante.  —  Goncedendum  est  igitur. 
quod  dona  recte  ordinanlur  et  combinantur  secun- 
dum  assignalionem  propheticam.  Et  per  haec  quae  di- 
cta  sunt,  patet  pro  magna  3  parte  responsio  ad  obiecta. 

1.  \d  illud  enim  quod  primo  obiicitur,  quod  s* 
progressus  ordinatus  debet  esse  ab  inferiori  ad  su-  Sc 
perius;  dicendum.  quod  illud  est  verum  in  ascen- 
dendo,  et  quando  aliqua  ordinanlur  secundum  ordi- 
nem  generalionis:  hoc  aulem  non  est  verum  in 
descendendo,  et  quando  aliqua  ordinanlnr  secundum 
dignitatis  ordinem  :  et  hoc  secuntlo  modo  est  ordo 
in  donis,  sicut  iam  taclum  esl  in  praedictis. 

"2.  Ad  illud  ergo  quod  obiicitur,  quod  habilus 
speclans  ad  cognitionem  praecedit  habiluiu,  qui  spe- 
ctat  ad  affectionem;  dicendnm,  quod  illud  est  vernm 
de  habilibus  pure  affeetivis.  qni  indigent  alio  regu- 
lante,  sicut  patet  in  pielale  et  forlitudine;  hoc  aulem 
non  habel  locum  in  habitu  sapientiae,  quoniam  ipsa  y0 
habet  inlra  se.  cognilionem  experientiae ,  quae  adeo 
dirigit  el  allicit ,  quod  circa  iisum  illius  doni  vix 
aut  nuriquam  habet  error  accidere.  Et  propter  hoc 
dicit  quaedam  Glossa6,  quod  donnm  sapientiae  do- 
niiin  intellectus  habet  dirigere;  quod  ideo  dictum 
est .  quia  cognitio  experimenlalis  de  divina  suavitate 
amplificat  coghitionem  speculativam  de  divina  veri- 


1  Lfbr.  I.  c.  i.  i).  I!:  Sed  intcrest  ordfnis ;  nam  ibi  [in 
Isuia]  cnumeralio  ;ib  excelleniioribos  coepil,  hic  [in  Maiih.  S,  3.] 
vero  ;ib  inferioribus.  Ibi  namque  incipil  ;i  sapienlia  et  dcsinit 
ad  limorem  Dei:  >»■. I  initium  sapientiae  timor  Donuni  [Eccli. 
I.  16.]  esl  ctc  Cfr.  Gregor.,  11.  Homil.  in  Ezech.  bomil.  7.  n. 
7.  —  Mo\  pro  n  primo  Vat.  substituit  ab  iii/itim  el  paulo  in- 
ferius  po>i  Uterque  interseril  cum  eddi  I,  2  tamen. 

2  Vide  supra  pag.  717,  nos.i  i>. 

3  Vai.  dupliciter  assignatur  vel  est  duplex. 

4  Quai  -i.  prae  :ed.  et  a.   I.  q.   I. 

5  Edd.  maiori. 

6  B.  Albert. ,  hic  a.  i :  Gtossa  quaedam  super  Isaiam;sed 


Glossa  ordinaria  apud  Strabtim  ei  Lyranum  in  Isai.  II.  -2. 
[sumta  e\  ilieronymo)  nihil  huiusmodi  dicit.  A  re  autem  noi 
multum  aliena  esse  videnlur  iila  verba  Gregorii,  I.  Moral.  c.  32. 
n.  i-i :  *  Valde  inutilis  intellectus  est,  si  ex  sapientia  non  stib- 
si>uu,  quia,  cum  altiora  sine  sapientiae  pondere  penetrat,  sua 
illnm  levitas  gravius  ruiluruiin  levat ».  Idem  Gregorius,  II.  Ho- 
mil.  in  Ezech.  homil.  7.  n.  7.  verba  Isai.  II,  2.  exponens,  de 
intellectu  ct  sapientia  dicit:  Ab  intellectu  ergo  ascendatur  -id 
sapienliam,  ut  hoc  quod  acute  intelleclus  invcnit,  sapientia  ma» 
lure  disponaL  Cfr.  infra  lit.  Magistri.d.  XXXV.  c.  2.  el  ibirfJ 
Comment.  q.  I.  el  3.  —  Sniiciins  pro  alio  regulante  codd.  II 
K  /.  aUquo  regulante. 


DIST.  XXXIV.  P.  I.  ART.  II.  QOAEST.  III. 


749 


tale;  secreta  enim  Dei  amicis  et  familiaribus  consue- 
verunt  revelari. 

3.  Ad  illud  quod  ulterius  quacritur,  quod  aut 
ordinanlur  secundum  ordinem  dignitatis  etc;  dicen- 
dum,  quod  Isaias  ordinat  ea  secundum  ordinem  di- 
gnitalis ,  sicut  tactum  est  supra ;  nec  valet  illa 
instantia,  quam  adducit  de  pietate  respectu  scien- 
tiae,  et  fortitudine1  respectu  consilii.  Nam  illa  duo 
merito  praeponuntur  aliis  duobus  ordine  dignitatis, 
sicut  regens  praeponitur  exsequenti. 

4.  Ad    illud   quod    obiicitur   de  combinatione , 
bina-quod  virtutes  non  combinantur,  ergo  nec  dona;  di- 

cendum,  quod  non  est  simile,  qnia  maior  exigitur 
concursus  habituum  ad  operationis  reclificationem  et 
expeditionem  qnam  ad  rectificationem  solum.  Recli- 
iom.  tudo  enim  consislit  in  ordine  potentiae  ad  obiectum, 
sed  expeditio  non  tantum  in  hoc  consistit,  sed  etiam 
in  hoc  et  in  adiutorio  habitus  annexi. 


.'3.  Ad  illud  qtiod  obiicitur,  quod  tunc  deberen! 
esse  oeto;  dieendum,  quod  illud  est  verum,  si  quod- 
libet  donum  baberet  cui  combraaretur;  sed  donum 
timoris  alii  non  coinliinatiir.  quia  oon  habel  donum 
direclivum  sibi  appropriatum. 

Sed  tunc  restat.quaestio,  unde  hoc  sit.  sicutQM* 
ultiino  quaerebatur.  Ad  noc  autem  dicendum,  quod  iur. 
non  esl  simile  de  dono  timoris  et  de  aliis .  quia . 
cum  sit  infimum  inter  dona .  s.itis  habet  dirigi  per 
habitum  fidei";  oon  sic  autera  est  de  donis  excel- 
lentioribus.  —  Praeterea.  licet respectu  oppositorum bh    i 
sit  alia  et  alia  affectio,  una  lameo  potesl  esse  oppo- 
sitorum  cognitio;   ideo  per   habitus  cogniliTos,    per 
tjuos  dirigunlur  et  regulantur  alii  habitus  affeclivi 
expedientes  ad  boniun.  dirigi  ei  regutari  habel  do- 
num  timoris,  quod  expedit  ad  fugiendura  malum; 
et  hac  de  causa  non  habet  donum  directirum  distin- 
ctum  a  directivis  aliomm  donorum. 


SCIIOLION. 


I.  Haec  quaestio  versatnr  circa  diio,  scilicet  lum  circa  or- 
dinem  diijnitatis  donorum,  et  de  hoc  agit  S.  Tlioni.  (S.  I.  II. 
t|.  6«.  a.  7.)  quaerens:  Utrum  djgnhas  dondrnm  attendatur  se- 
cundum  enumerationem  Isaiae  1 1 ;  lum  circa  eorum  combinatio- 
ncm ,  cuni  in  loco  Isaiae  bina  dpna  copulentur  voci  SpirUus,  ex- 
ceplo  dono  timoris ;  de  qua  exceptione  in  fine  quaeslionis  spe- 
cialiter  agitur  (cfr.  S.  Thom. ,  hic  q.  I.  a.  2.  ad  3.). 

Dc  cadcm  qnacstioac :  R.  Albert.,  hic  a.  i:  Pelr.  a  Tar., 
hic  q.   I.  a.  3.  quaestiunc.  2. 

II.  Circa  seq.  (3.)  quaestionem  communiler  docetur,  quod 
oinnia  isia  dona  in  patria  sint  quoad  hnbilnm  perfectissimum , 
et  ctiam  quoad  eos  actus ,  qui  non  sunt  circa  maleriam  repu- 
gnantem  statui  gloriae.  Ex  quo  S.  Thom.  (hic  q.  I.  a.  3.)  ad  mcn- 


lem  nostri  Doctoris  infert,  quod  dona,  quae  perlineni  ad  vitam 
activam.  non  remanebunt  quoad  actus,  quos  habenl  circa  pro- 

priam  matcriam;  rcmancbunt  tamen  quoad   «actus,  quos   h  i- 
bent  circa  Deum,  qui esl  mensura  operationis  in  illN».  —  - 
Durand.  (hic  q,  3.)  asserit,  nallam   remanera  actum  qua 
donorum,  ncmpc  consilii,  foniludinis ,  pietalis  el  liiiuni-. 
ipse  pniai,  nihil  impcdirc,  quin  habitus  jbi  remaneal  <\w  actu 
(cfr.  supra  d.  31.  a.  2.  q.   I,  scholion). 

De  hac  (3.)  qdaestlone  praeter  locoS  ciu.:  S.  Thom.,  S.  I. 
II.  (|.  (iS.  a.  (i.  —  H.  Alhcrt.,  hic  a.  K,  —  l»clr.  B  Tar.,  hic  q.  I. 
a.  •').  —  Biohord.  a  Med.,  hic  a.  I.  q.  I.  —  Dionys.  Carth., 
hic  (|.  2. 


QU.VESTIO  III. 
Utrnm  dona  Spirilwt  sancti  maneant  in  Bealis. 


Terlio  quaeritur  de  donorum  evacuatione ,  et 
est  qnaeslio,  ulrum  dona  maneant  in  Beatis.  El  qiiod 
sic.  videlnr: 

1.  Auctoritate  Ainluosii,  quam  M:e:isler  ponit  in 
denta.littera1.  ibi:  «Civitas  Dei,  illa  leriisalera  caelesiis,  non 
meatu  alicuius  lluvii  terrestris  abluitur,  sed  ex  fonte 
vitae  procedens  Spiritns  sanctus  in  illis  caelestibus 
spiritibus  rednndahtius  videtur  influere,  plenoseptem 
virtiiliun  spirituaTrnm  lervens  ineatn  » ;  el  post  expo- 
oit,  quod  inlelligil  de  donis  Spiritus  sancti. 

"2.  Item.  Christus  l'nii  perfectissimus  coraprehen- 
8or;  et.  tamen  in  ipso  fuernnt  omnia  septem  dona, 
secundum   quod  scribitur    ls:iiae   undecimo^:   ergo 


videiur.  quod  multo  fortius  slare  possint  in  quolibel 
alio  Beaio. 

:}.  Itein.  perfectiores suni  habitus  donorumquam 
babitus  yirlutum  cardinaliura;  sed  habitus  cardina- 
1  i ii iii    niaiiebiuil   in    palri.i  .  >iciil    oslensiiiii    luil 
pra  :' :  ergo  et  don.i. 

4.  Item,  limor  esl  donum  infimnm  inter  omni  i 
sed  timor  in   patria  manebit .  secundum  quod  di- 
cilur  in  Psalmo':  Timor  Domini sanctus  perma 
in  saeculum  saeculi:  Brgo  videlur,  quod  omnia 
dona  maneant,  per  locum  «  minori. 

Sf.d  contra:  I.  rlahitus  donorum  onlinantur  ad  i 
saii.iinliim  syinploin  ila.  sicnl  ilicliiin  6Sl   SUpra    .  5ed 


1  Sic  Vul.  recllos  qaam  codd.  et  edd.  I,  2„  qui  exhibeni 
fortitudinis. 

2  Cfr.  hic  lii.  Magtslii,  c  •>.  —  De  rnUone  seq.  \i<lc  »u- 
pra  (l.  -iii  a.  2.  q.  I.  ad  I.  ei  2.  —  Infwtus  pro  liabttvt  w 
gnitivos  codd.   \  F  ll  1 1.  V  Z  on  bb  habitus  cognitionis. 

3  Hic  c.  2. 

4  Vcrs.  2.  Cfr.  hic  ln.  Mngistri,  c.  3.  —  ln  Bno  nrg  pro 
possint  codd.  A  K  N  possunt. 


'•  Di*i    u.  q.  c>.        Maiop  probaia  esl  sopm   i.  I.  •!    I. 
Posl  sni  habitus  coitd    \i    udllcluni  lirttitunt. 

i  Psalm  18,  10.  Pro  ptmuinti  edd.  <m  nonntilll 
cum  Vulgnin  permnnms.  Cfr.  Inlrs  p.  II.  hulus  dbt. 
,|.  ,t.     -  Dc  loco  "  wiifii  \ Ide  lom.  I.  p 

'  Art.  I.  q    i    —  in  flne     i  -     |">m   quod  fst  \ 

>ll|hlll     //'/ 


750 


SENTENTIARUM  UB.  III. 


in  patri:t  nulla  erit  infirmitas:  ergo  nulla  erit  do- 
noruin  necessitas  nec  utililas.  Si  igitur  ibi  manerent, 
videtur,  quod  essent  frustra. 

±  Ilem,  dona,  ut  diclum  est  prius  x,  sunt  ad 
actus  medios;  sed  in  patria  omnes  actus  nostri  erunt 
perfecti  et  ultimati:  non  erunt  igitur  in  patria  ha- 
bilus  donorum,  sed  potius  transibunt  in  babitus  bea- 
titudinum. 

3.  Item ,  specialiter  ostenditur  de  dono  intelle- 
ctus :  si  enim  per  donum  intellectus  cognoscitur 
Deus  in  creaturis  eiper  creaturas2;  cum  in  patria 
cognoscatur  Deus  in  sua  essentia ,  videtur ,  quod 
donum  intcllectus  non  maneat  in  illa  beatitudine 
summa. 

4.  Item,  obiicitur  de  dono  consilii,  quia  donum 
consilii  est  dubilantis  et  conferentis  3:  si  ergo  in  pa- 
tria  non  erit  defectus  dubitationis  nec  decursus  col- 
lationis,  ergo  videtur,  quod  donum  consilii  ibi  non 
habeat  reperiri. 

5.  Item,  donum  fortitudinis  expedit  nos  ad  pe- 
ricula  suslinenda4;  sed  in  illa  beatitudine  non  erunt 
pericula:  ergo  etc. 

6.  Item ,  obiicitur  de  dono  scientiae:  quia  scien- 
tia  docet  «  conversari  in  medio  nationis  pravae  et 
perversae»,  secundum  quod  habetur  in  distinctione 
sequenti 5:  sed  in  patria  non  erit  natio  prava  et  per- 
versa,  cum  qua  sit  conversandum:  ergo  non  videtur, 
quod  ibi  manere  debeat  scienliae  donum. 

7.  Item ,  donum  pietatis  est  ad  compatiendum 
proximo6;  sed  in  patria  propter  summam  impassi- 
bilitatem  nulla  poterit  esse  compassio:  aut  ergo  non 
erit  ibi  pietas,  aut  nulla  erit  illius  doni  utilitas. 

8.  Item,  donum  timoris  est  ad  retrahendum  a 
malo7;  in  patria  autem  nulla  poterit  esse  ad  ma- 
lum  obliquatio:  ergo  videtur,  quod  omnino  fial  ibi 
timoris  evacuatio. 

CONCLUSIO. 

Dona  Spiritus  sancti  manebunt  in  patria,  sed  cum 
actibus  excellentioribus ,  quam  sunt  in  via. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  absque  dubio,  si- 

conciusio.  cut  dicjt  Ambrosius   et   Magister8,   dona  manebunt 

in  patria,  verumtamen  secundum  nobiliores  et  ex- 

cellenliores  usus  et  actus,  quam  sint  in   via,  sicut 

prius 9  dictum  fuit  de  cardinalibus  virtutibus. 


Et  si  tu  quaeras,  quae  sit  horum  habituum 
necessitas,  cum  ad  perfectam  bealitudinem  sufficiat  Dator 
Deum  videre  et  amare  et  tenere  perfecle;  attenden- 
dum  est  ad  hoc,  quod  multo  maioris  abundantiae 
est  perfeclio  gloriae  quam  perfectio  graliae;  perfe- 
ctio  autem  graliae  ratione  suae  dignitatis  et  emi- 
nentiae  tribuit  liomini  omnes  habitus  facientes  ad  in- 
tegritatem  iustitiae  secundum  comparationem  variam 
ad  actus  et  obiecta,  et  secundum  status  et  opportu- 
nitates,  quae  reperiuntur  in  statu  viae :  multo  igi- 
tur  fortius  gloria,  quae  reddit  animum  per  omnia 
deiformem  et  bonis  omnibus  abundantem  et  in  nullo 
deficientem ,  habitus  perfectos  10  in  anima  exigit  re- 
periri  secundum  omnem  ipsius  comparationem.  Et 
propterea  virtutes  et  dona  et  beatitudines  quantum 
ad  omnes  habitus,  qui  sunl  in  statu  viae  et  non 
habenl  quid  essentiale  repugnans  perfectioni  gloriae. 
in  ipsa  gloria  perficiuntur  el  consummantur;  et  quia 
omnia  dona  sunt  huiusmodi,  sicut  patet,  quia  omnia 
fuerunt  in  Christo,  in  quo  fuit  perfectae  beatitudinis 
plenitudo:  hinc  est,  quod  rationabiliter  dicitur  et  corn- 
muniter  tenetur,  quod  dona  in  patria  non  evacua- 
buntur,  sed  perfectius  remanebunt.  —  Unde  ratio- 
nes,  quae  hoc  ostendunt,  concedendae  sunt. 

1.  Ad  illud  ergo  quod  primo   obiicitur  in  con- soiou 
trarium,  quod  dona  sunt  ad  sanandum ;  dicendum.P 
quod  perfectae   medicinae  usus  est  non  tanlum   in 
restituendo  sanitatem,  sed  etiam  in  praeservando  et 
continuando  ".  Unde  dona  in  statu  innocentiae  fuis-  n'oud 
sent  ad  sanitatem  praeservandam,  in  statu  vero  na- 
turae  lapsae  sunt  ad  sanitatem  reparandam,  in  statu 
vero  gloriae  erunt  ad  sanitatem  continuandam  perpe- 
tuo.  Licet  enim  in  illo  statu  non  sit  aegritudinis  cura- 
tio,  est  tamen  in  illo  sempiternae  salutis  continuatio. 

2.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  dona  sunt  ad 
actus  medios.  et  omnes  actus  gloriae  erunt  perfecti; 
dicendum ,  quod  sicut  in  slatu  viae  quoddam  genus 
operis  dignitate  et  actu  alterum  antecellit,  sic  erit 
et  in  slatu  gloriae;  sicul  etiam  possumus  videre  in 
membris  eiusdem  corporis.  Unde  sicut  membra  eius- 
dem  corporis  omnia  perfecta  erunt,  et  tamen  unum 
membrum  quodammodo  excellentius  altero  iudicabi- 
tur,  sicut  oculus  excellenlior  pede:  sic  etiam  intel- 
ligendum  est  in  palria,  quod  aclus  virtutum,  do- 
norum  et  beatitudinum  ibidem  omnes  perficientur; 
et  tamen  nihil  prohibebit,  quod  12  quantum  ad  genus 


1  Art.   I.  q.   i. 

2  Cfr.  infra  lit.  Magistri,  d.  XXXV.  c.  2,  ct  ibid.  Com- 
ment.  q.  3. 

3  Secundum  Damascenum  ;  vide  infra  d.  35.  q.  i.  arg.  2. 
ad  oppos.  —  Pro  obiicitur  cod.  U  ostendilur.  Mox  pro  dubi- 
tationis  codd.  UZ  dubietatis ,  et  pro  decursus  codd.  ILRSaa 
defectus,  edd.  discursus   (cfr.  supra  pag.  086,  nota  2.). 

4  Cfr.  infra  d.  35.  q.  o. 

5  Lit.  Magistri,  c.  I.  Cfr.  ibid.  Comment.  q.  2.  Respicitur 
IM.il.  2,  15. 

6  Ut  ostenditur  infra  d.  35.  q.  6.  —  Mox  pro  poterit  cod. 
K.  debet. 

7  Prov.  15,  27:  Per  timoivm  autem  Domini  declinat  om- 
nis  a  malo. 


8  Hic  c.  2.  et  3,  ubi  etiam  Ambrosii  verba  habentur. 

9  Dist.  33.  q.  (i.  —  Mox  pro  Et  si  tu  quaerns  [edd.  dicas} 
cod.  0  Et  si  quis  quaerat.  Paulo  inferius  pro  perfectio  autem 
cod.  K  cnm  ergo  perfectio. 

10  Codd.  H  U  V  Y  Z  aa  bb  perfectionis.  Inferius  pro  qnid  es- 
sentiale  cod.  K  esse  essentiale. 

11  August  ,  Enarrat.  in  l's.  7.  n.  10:  Duo  sunt  officia  me- 
dicinae,  unum  quo  sanatur  infirmitas,  alterum  quo  sanitas  cu- 
stoditur.  —  De  proposit.  seq.  cfr.  II.  Sent.  d.  29.  a.  3.  q.  I. 
seq.  —  Post  pauca  pro  reparandam  cod.  K  recuperandam. 

12  Codd.  X  V  quin.  Paulo  ante  pro  perficientur  plures  codd. 
perftciuntur ,  edd.  perficiantur.  Circa  finem  solut.  pro  et  ope- 
rum  codd.  AK  et  operationum ,  et  subinde  pariter  pro  operis 
cod.  X  operationis ;  demum  pro  anteponi  cod.  A  praeponi. 


DIST.  XXXIV.  P.  I.  DUBIA. 


■  12   1 

.)1 


.ii  iii 


:.iim. 


operis  quidam  actus  priores,  et  quiriam  meriii,  et 
qniriam  ultimi  riicantur.  Si  enim  ari  omnes  bonas 
operationes  et  laudabiles  animne  illi  statui  conve- 
nientes  erimus  experiiti ;  quiri  mirum ,  si  in  tanta 
varietate  actuum  et  operum  quantum  ari  genus  ope- 
ris  potesl  unus  actus  alteri  anteponi? 

3.  Ari  illuri  quori  obiicitur  de  riono  intelleclus , 
riicenrium ,  quod  quamvis  in  statu  viae  donum  in- 
tellectus  fiat  per  decursum  et  quandam  inquisitio- 
nem;  mpatria  tamen  erit  per  simplicem  aspectum. 
ubi  Deus  in  omnibus  creaturis  videbitur  manifeste. 
Unde,  sicut  dicit  Philosophus  \  «  si  essemus  supra 
lunam,  non  quaereremus,  propler  quid  eclipsare- 
tur,  quia  videremus  simplici  aspectu  interpositionem 
terrae  » ;  sic,  immo  multo  excellentius,  in  proposito 
intelligendum  est. 

4.  Ad  illud  quod  obiicitur  de  dono  consilii ,  rii- 
cendum,  quod  in  consilio  duo  sunt,  videlicet  quae- 
dam  partium  ponderata  discussio ,  et  excellens  et  sla- 
bilis  melioris  et  riignioris  partis  electio;  et  primiim 
esl  imperfectionis  et  tolletur,  secundum  vero  perfe- 
ctionis  et  manebit.  Primura  enim  non  est  de  essentia 
consilii-doni,  seri  secunrium  -. 

o.  Ari  illuri  quod  obiicitur  rie  riono  fortitudi- 
nis,  qnori  in  palria  non  manebit,  quia  nulla  sunt 
ibi  pericuta  sustinenda;  riicenrium,  quori  sicut  rii- 
ctum  est 3  rie  virtute  fortitudinis ,  ita  rie  fortilu- 
dine-dono  intelligenrium  est,  quori  excellentior  eius 
usus  erit  in  patria.  Donmn  enim  fortiludinis  dispo- 
net  ad  hoc,  quod  homo  forliter  Deo  arihaereat  et 
inseparabililer,  et  hoc  non  tantum  secunrium  suffi- 
cientiam,  seri  eliam  secundum  excellentiam;  et  irieo 
non  superfluit  in  patria. 


6.  \ri  illud  quod  obiicitur  de  riono  seientiae, 
riicendum,  quod  convcrsari  in  medio  ii;itionis  pra- 
vae  et  perversae,  hoc  esl  eins,  pronl  esl  in   slato 

viae.  In  patria  ?ere  eius  nsus  erit  ad  scieodum  et  *taadam. 
discemendam,  qaomodo  el  quatiter  uousqaisqae  de- 
beat  ari  alterom  se  habere,  non  ad  malos.  qai  eruol 
extra  illam  supernain  civilatem,  seri  ari  bonos.  qui 
iii  illa  civitate  superna  per  omnia  concordabunl  4. 

7.  A<1  illuri  quod  obiicitar  de  dooo  pietatis,  rii- 
ceodam,  quod  ad  donura  pietatis  oon  soiammodo 
spectat  compati  palienti,  sed  eliam  aneetum  quen-  votndn. 
dam  benignitatis  et  riulceriinis  liabere  ari  omnem  lio- 
miiieni,  in  quo  conspicit  iniiginein  Dei;  boc  auteiu 

non  tantum  speclat  ari  statum  viae,  verum  etiam  ari 
statum  patriae,  et  secunriiun  illum  actom  manebit, 
non  quanlum  ari  alleiuin. 

8.  Ari  illuri  quori  obiicitur  de  timore,  quod  oon 
relrahet  ibi  a  malo;  ilicenriiun .  quod  usus  timoris 
non  erit  ibi  quantum  ad  mali  cautelam,  sed  polius 
quantum  ad  summi  ardui  reverentiam  ,  ita  quod  Noundnm. 
ab  illa  siiinma  Maieslate  faciet  resilire  in  propri.un 
parvitatem.  Iloc  autem  melius  inanilestabitur.  quando 
infra*  quaerelur  <le  dooo  timoris  specialiter;  dooc 
autem  lantum  sufliciat  riixisse  de  evacualione  riono- 

ruin  in  generali. 

Possent  anlein  rie  islis  sex  problemata  formari.  sou. 
ut  primo  quaereretur  rie  evacaatioae  dooi  inteUcctus, 
deinrie  de  evaeuatione  doni  eonsHu,  et  sic  de  sin- 
gnlis  donis.  Melius  est  tamen  de  his  simul  qoaerere, 
propler  hoc  quod  unain  geoeralem  habent  solutio- 
nem;  et  in  distioctione  '  problcmatum  magis  esl  at- 
tenrienria  solntionis  ulilitas,  qoain  ratiocioatiooom 
verbositas  angenria  \ 


DUBIA  CIRCA  LITTEKAM  MA(]ISTIU. 


Drn.  I. 

In  parle  ista  sunt  quaesliones  circa  lilterain.  et 
primo  quaeritur  rie  hoc  quod  riicit  in  verbo  Isaiae: 
Replebit  eum  spirilus  timoris  Domini.  Cum  enim 
ita  bene  fuerit  plenus  aliis  donis,  sicut  riono  timoris; 
quarex  magis  illo  riono  riicit  fuisse  replelum? — lleni. 
cum  Spiritus  Doinini  requiescat  in  humili,  sicul  alibi 
iilein  riicit  sexagesimo  sexto9;  virielur.  qnori  potius 
debuisset  attribuere  riono  timoris  verbum  rcquie- 


scendi ;  fecit  autein    e   converso:    quaeritnr.    nnde 
hoc  ? 

Respondeo:  Diceiiilum .  quori  quia  rionuin  limo- 
ris  virielur  esse  cuiusilain  imperfectionis  ".  ne  quis 
crerierel .  in  ipso  rioniun  illuri  non  fuisse  perfecte ; 
ideo  ad  exclndendum  errorem  magis  posuil  ibi  *er- 
biim  replendi  quam  circa  alind  donum.  —  Alia  esl  eu 
etiain  ralio.  quia  riona  riabantiir  Christo,  Ul  perfede 
dispooeretur  ad  patieodum  el  sustioeodam  humilita- 
lein   passionis.  quain  ipse  principaliter  in  hoc  mondo 


1  Libr.  I.  Poster.  <•.  2i.  fc.  31.),  ubi  nd  demonslnindum , 
quod  sensui  non  convenint  scientin  proprie  dicln,  ;iii :  «  Quo- 
niiim  si  esset  sentire  liinnguium,  < | m >< I  duobus  rectis  hnbercl 
Bequnies  angulos,  quaereremus  utique  demonstralionem...  Scn- 
Ure  enim  nccesse  csi  svtxgulariter ,  scientia  nutem  est  ln  cogno- 
scendo  iniirrrsnlr.  Unde  cisi  super  lunam  essemus  el  vldere- 
inns  obiectam  lerram,  rion  iiiii|iic  sciremus  causam  defectus; 
seniiremus  enlm,  quoniam  deflcerel  [in  hoc  pnrlicolari  casu], 
sed  iion  propter  <|uid  omnino  [unlversaliler] ;  non  cnlm  unlver- 
ulis  [rei  csi]  sensus  »  elc.  Loquitur  ergo  Arisloteles  de  cognl- 
ti<mo  unitersali,  s.  Bonaventura  autem  <!<•  cognltlone  particu- 
lnri.  Cfr.  supra  p;i£.  fis-i.  nota  •>.  —  Inferluspro  excelletitius 
cod.  I  >  l  >  fortius. 

■  Cfr.  Infra  <l.  35.  q.  '..  ad  2. 


'  Dist.  33.  q.  ii.  Cfr.  Ibid.  lit.  .M.i^i>ui,  c.  :t. 

4  r.iiil.  concordabuntur. 

5  l-ari.  II.  huius  dist  .i.  i-  i|.  3.  Cfr.  hic  liu  Migisiri, 
<■.  3.  el  8. 

«  Cod.  \  deflnitione,  VnL  determinatione ,  quae  etlam  in 
liin'  solut.  cum  .iin|iiiiiii-  codd.  (plures  codd.  hlc  sunl  dubiae  le- 
<-iii>ni>>  pro  augenda  snbstllull  nugmentanda. 

7  Vlde  -(li"lii>n  nd  pmccedenlem  quaest 

H  Cndd.  WZ  quaeritur,  qvare. 
Vers    -':   \'i  quem  Butem   rcspldam,  nisl  Bd  pnupercu- 
liiin  el  i ■iuiiriiiiiii  >.|iiiiiu  <•!<•.  Cfr.  Ibld.  51    18 

w  iii    iniii  |i.  n.  .i.  i.   q,   I,  Beqq.        Moi  i>i<>  in  ipso 
cod.  U  in  Ckristo,  el  paulo  Inferlus  i»>m  rsplendi  Ideni  cod  i 
Bupplet  curca  donum  timotis. 


752 


SENTENTIARUBI  U\\.  III. 


venit  ostendere  et  docere.  1 1  ergo  manifestaretur 
veritas,  dicit,  eum  spiritu  timoris  repletum  fuisse, 
quia  timor  inter  omnia  dona  maxime  expedit  ad  lui- 
militatem  '.  DupHci  ergo  ex  causa  verbum  illud  dono 
timoris  appropriat ,  qnamvis  oinnibus  conveniat,  vi- 
delicet  propter  erroris  exclusionem  et  propter  veri- 
tatis  manifestationem ,  quae  sunt  duae  causae  fa- 
ciendi  appropriationem  2. 

Ad  illud  quod  obiicilur,  quod  magis  deberet 
isti  appropriari  verbum  requiescendi ;  dicendum, 
quod  donum  timendi  praeparat  locum  alii 3 ;  et  quia 
locus  non  dicitur  proprie  quiescere ,  sed  magis  lo- 
catum  in  loco:  hinc  est,  quod  verbum  quiescendi 
magis  attribuit  Spirilui  in  aliis  donis  quam  in  dono 
timoris. 


Dun.  II. 


Item  quaeritur  de  lioc  quod  dicit:  Servilis  ti- 
mor  principium  est  sapientiae.  Hoc  enim  videtur 
falsum ,  quia  sapientia  non  est  in  peccatore ,  ser- 
vilis  autem  timor  in  peccatoribus  reperitur  4 :  ergo 
male  dicitur,  quod  timor  servilis  sit  principium  sa- 
pienliae.  —  Item,  nobilius  est  principium  quam  prin- 
cipiatum ,  vel  saltem  aeque  nobile 5 ;  sed  timor  ser- 
vilis  non  est  magis  nobilis  nec  tantum,  quantum 
sapientia:  ergo  male  dicitur,  quod  sit  principium 
sapientiae. 

Respondeo  :  Dicendum  ,  quod  timor  dicitur  esse 
Ndtandam.  principium  sapientiae,  pro  eo  quod  disponit  ad  su- 
scipiendam  sapientiam  et  recedendum  a  culpa.  Unde 
sicut  dispositio  potest  quodam  modo  dici  principium 
respectu  c-ius.  ad  quod  disponit;  sic  etiam  timor  di- 
citur  sapientiae  esse  principium  6. 

Ad  illud  ergo  qnod  obiicilur,  quod  principium 

et  principiatum   possunt   se  compati  in  eodem ;    di- 

Distinctio.  cendum,  quod  est  principium    intra  et  principium 


sxtra.  De  principio  intra  babet  veritatem ;  de  eo 
aulein.  quod  est  principium  extra,  solummodo  lo- 
cum  praeparans,  veritatem  non  habet  Et  hoc  modo, 
non  primo  dicitur  timor  principium  sapienliae7. 

Ad  illnd  qnod  obiicitnr,  quod  priocipium  est 
magis  nobile,  vel  aeque  quam  principiatam ;  dicen- 
dum,  quod  est  principium  disponens  et  principium » 
efjiciens  et  perficiens ;  illud  autem  vernin  est  de 
principio  perficiente,  non  antem  verum  est  de  prin- 
cipio  disponenle 8. 


Drn.  III. 


Item  quaeritur  de  hoc  quod  dicit:  Quidam  lan- 
tum  secundum  cffectum  timorem  in  Ghristo  et  in 
Angelis  esse  contendunt.  Et  videtur,  quod  dicant  ve- 
ritatem,  quia,  secundunt  quod  dicilur  primae  loan- 
nis  quarlo  9,  affectus  timoris  poenam  habet ;  sed  in 
Christo  iain  glorificato  et  in  Angelis  beatis  nulla  est 
allectio  poenalis :  ergo  non  est  timor  quantum  ad 
affectum,  sed  solum  quantum  ad  effectum,  ut  dicunt. 
—  Sed  in  contrarium  huius  arguitur :  quia  unum- 
quodque  donum  nobilius  est  quantum  ad  sui  essen- 
tiam  quam  quantum  ad  effeclum :  si  ergo  donum 
timoris  est  in  Christo  et  in  Angelis  quantum  ad  ef- 
fectum ,  multo  fortius  est  in  illis  quantum  ad  af- 
fectum. 

Respondeo  :  Dicendum .  quod  in  timore  duplex  n 
est  affectus  et  duplex  etiam  effectus.  Est  enim  affe-  f« 
ctus  unus,  qui  attenditur  in  quadam  resilitione  men- 
tis  a  malo ;  alius,  qui  attendilur  in  quadam  resili- 
tione  a  summe  arduo.  Primi  timoris  effectus  est 
mahnn  respuere ;  secundi  timoris  effectus  est  facere 
Deo  subiacere  el  eidem  obedire.  Unus  autem  solus 
istorum  affectuum  convenit  patriae,  licel  uterque  af- 
fectus  conveniat  isti  stalui ln.  Et  sic  rationes  ad  utram- 
que  partem  possunt  dissolvi. 


1  Cfr.  hic  lit.  Magistri,  c.  3.  circa  finom,  ct  supra  a.  2.  q. 
3.  ad  8.  nec  non  p.  II.  a.  2.  q.  2.  in  corp. 

2  vide  I.  Sent.  d.  34.  q.  3. 

3  Ut  insinuat  August.,  Iiic  in  lit.  Magistri,  c.  5.  —  Dc  pro- 
posit.  seq.  cfr.  Aristot.,  IV.  Pliys.  text.  30.  seqq.  (c.  i.).  — Cfr. 
de  hoc  dubio  15.  Albert.,  hic  a.  5.  quaestiunc.  2;  Petr.  a  Tar., 
hic  circa  lit. 

4  Vide  infra  p.  II.  a.  I.  q.  I.  et  ibid.  dub.  2.  —  Proxime 
post  pro  dicilur  codd.  A  X  dicit. 

5  Cfr.  supra  pag.  722,  nola  S. 

6  Eccli.   I,  27:  Timor  Domini  expellit  peccatum.  Vide  infra 


p.  II.  a.   I.  q.  I.  ad   I.  —  Mox  verbo  obiititur  cod.  X  praefi- 
git  primo. 

7  Cfr.  hic  lit.  Magistri,  c.  5,  et  7.  nec  non  infra  p.  II  dub.  o. 

8  De  hoc  dubio  cfr.  S.  Thom.,  hic  circa  lit.;  Peir.  a  T;m.. 
hic  circa  lit. 

9  Vers.  IS:  Timor  poenam  habet.  —  ln  minori  pro  affectio 
poenalis  cod.  K  affectio  poenae. 

10  Vide  infra  p.  II.  a.  2.  q.  3.  el  dub.  I.  —  Pro  istorum 
affectuum  edd.  istorum  cffectuum.  —  De  hoc  dubio  cfr.  B.  Al- 
bert.,  hic  a.  'i. 


DIST.  XXXIV.  P.  II.  ART.  I.  QDAEST.  I. 


" 


COMMBNTAEIUS  L\  DISTINCTIONEM  XXXIV. 

Pars  II. 

Do  dono  timoris  specialiter. 

Fa  quia  de  timore  occurrii  nobis  tractandi  locus  elc. 

TEXTUM    MAGISTRI    VIDE   SUPRA   PAG.    ~'-\'l. 

DIVISIO  TEXTUS. 


Supra  egit  Magister  de  donis  in  generali.  in  hac 
vero  parte  agil  de  dono  limoris  in  speciali.  Dividi- 
tnr  autem  ista  pars  in  partes  tres.  In  quarum  prima 
Magister  assignat  diversos  modos  timendi.  In  secunda 
vero  inqoirit  diversitatem  '  illorum  modorom .  ihi : 
De  his  eisdem  timoribus  latius  elc.  In  tertia  vero 
quaerit,  sccundum  quam  istarum  differenliarum  ti- 
mor  in  Christo  faerit .  ibi :  Illud  quoque  diligenter 
notandum  est  etc. 

Prima  pars  dividitur  in  dnas.  In  quarum  prima 
ponit  distinctionem  timorum  secundum  quatuor  dif- 
ferentias.  In  secunda  vero  reducit  illas  quatuor  ad 
duas,  ihi :  Et  attende ,  quod  hic  quatuor  disHn- 
guuntur  timores  etc. 

Secunda  vero  pars  principalis.  in  qua  inqoirit 
differentiam  inter  memhra  prius  assignata,  dividitur 
in  partes  quatuor.   In  quarum  prima  assignat  diffe- 


rentiam  inter  Umorem  servilem  et  castum*.  in  se- 
cunda  vero  inducil  quandam  anctoritatem ,  quaevi- 
detur  esse  praecedentibus  contraria,  et  intellectum 
eius  determinat,  ibi:  Est  autem  et  <ii«i  sententia,* 
quae  videtur  esse  huic  contraria.  In  tertia  vero  ad 
maiorem  istorum  evidentiara  subiungil  exempla,  ihi: 
Non  potes  melius  explanare*  etc.  ln  quarta  veroet 
ultima  siihiiiiiL.rit  cuiusdam  alterius  auctoritalis  expo- 
silionem  ad  babendum  de  praediclis  evidentiam  ple- 
nariam .  ihi :  Sciendum  tamen  est ,  quod  uterque  H- 
mor  etc. 

Tertia  vero  pars  principalis  dividi  habet  in  par- 
tes  duas.  In  quarum  prima  oslendit.  quod  in  Christo 
fuit  timor  reverentiae  *.  ln  secunda  vero  inqoirit, 
tpialiter  in  Christo  fuerit  timor  poenae,  ibi:  Cum 
autem  m  Christo  fuerit  limor  poenae  etc. 


TRACTATK)  QUAESTIONUM. 


Ad  intelligenliam  aulem  huius  partis,  in  qua 
agitur  de  dono  timoris.  incidit  hic  quaestio  circa  duo. 

Primo  eniin  quaeritur  de  timore  informi  sive 
servili,  qui  est  cum  peccalo. 

Secundo  vero  quaeritur  de  timore  gratuito,  qui 
datur  cum  Spiritu  Sancto. 

Circa  primum  quaeruntur  tria. 


Priiiuim  est  de  timore  servili  per  comparatio- 
nem  ad  suum  principium. 

Secundura  esl  de  timore  servili  per  corapara- 
tionem  ad  siiuin  iisum. 

Tertium  est  <  1  *  *  eodem  timore  per  coraparatio- 
n.Mii  ad  gratiae  complementnm. 


AMTICl  LIS  I. 


De  timore  informi  sive  servili. 


OUAESTIO  I. 


1'tnna  timor  eerviiis  sii  donum  Spiritus  sancti  divinilus  dalum. 


Ciiva  primttm  sic  proceditor  el  quaeritur  de  ti- 
more  servili  per  comparationem  ad  eius  prlncipium, 
utnim  scilicel  sil  tloniiin  Spiiilus  samli  divinitns 
datum.  Et  quod  sic,  videtur: 


1  Cod.  F  differentiam. 

2  Edd.  addunl  tangens  interdum  de  inUiaU. 

3  Fere  omnes  codd.,  discedentesa  lexln  Mngistrl,   \onpo 

vplanari.  M<>\  pro  exposiiionem  ""I    \  exptana- 
tionnn. 

s.  Bonav.  —  Tom.  III. 


I.  Primo  per  Glossam  suner  illnd  ad  Romai  mhu 

oclavo   :    Von  accepistis  spiritum  servitutis  > 
in  timore ;  ibi  Glossa:  «Cave,   ne  ex  eo  quod  ail 
spiiiiuin  servitulis  el  spiritura  adoptionis,  diversum 


*  in  \.ii.  dtMiuni  vcrbn  /'"/  ntmoi      '»  Cht  it, 

yers.   i  ».       I'    lilosan,  quai'  npud  l •« - 1 1 -   Lombard.  iiii>-- 
apud  Sirnbum  nutem  >  i   Lyrnnura  >\  p  irte  tanium  li 
nii .  vide  vugusL,  II.  Qq.  In  l'>  nl  iteu  li  q.    •  >. 

,ih  iiin  tcitii  <  I  eild.  i'  i"  nnii  liin 


7.V. 


SENTENTURUM  LIH.  III. 


intelligas  spiritum,  cum  sit  nnus  atque  idem  Spiri- 
ritus » :  si  ergo  spiritns  adoptionis  est  donum  Spiri- 
tus  sancti,  ex  hac  Glossa  videtur  necessario  posse 
concludi,  quod  ab  eorlern  sit  liuior  servilis. 

±  Item,  Augustinus  dicit,  et  habetur  in  lit- 
tera  ' :  «  Itonus  est  timor  servilis  et  utilis,  per  quera 
fit  paulatim  consueludo  iustitiae  »  ;  sed  omne  datum 
optimum  et  omne  donum  perfectum  est  dcsursum: 
ergo  timor  servilis  desursum  descendit. 

3.  Item ,  hoc  ipsum  videtur  probari  auctoritate 
veteris  Teslamenti,  qnia,  sicul  dicitur  Ecclesiastici 
primo  2:  Radix  sapientiae  est  timere  Deum;  et  Pro- 
verbiorum  decimo  quinto :  In  timore  Domini  decli- 
nat  omnis  a  malo;  et  Isaiae  vigesimo  sexto:  A 
timore  tuo,  Domine,  concepimus  et  parturivimus 
spiritum  salutis:  si  ergo  timor  servilis  est  initium 

'  sapientiae  et  facit  declinare  a  malo  et  bonum  conci- 
pere,  el  hoc  totum  non  est  nisi  a  dono  Dei;  videtur 
ergo,  quod  timor  servilis  sit  donum  Spiritus  sancti. 

4.  Item ,  non  solum  a.  Deo  est  gratia  cooperans, 
sed  eliam  gratia  voluntatem  praeparans3:  ergo  non 
solumraodo  a  Deo  eril  timor  ille  qui  regit  hominem 
in  statu  iustitiae,  sed  etiam  qui  praeparat  ad  illum 
slatum:  cum  ergo  timor  servilis  sit  huiusmodi ,  vi- 
detur,  quod  timor  servilis  sit  donum  Spiritus  sancti. 

5.  Item,  plus  est  timere  Deum  quam  credere 
—  multi  enim  credunt,  qui  non  timent  —  sed  fides, 
qua  quis  credit,  etiam  in  statu  peccati  dalur  ho- 
mini  desursum4:  ergo  et  donum ,  per  quod  timel. 
Sed  timor  servilis  est  huiusmodi :  ergo  etc. 

Sed  contra:    1.  Omne    donum   Spiritus    sancti 

a«i  opposi- potest  stare  cum  Spirilu  sancto,  quia  Spiritus  san- 

ctus  non  repugnal  suis   donis:  sed  quando  Spirilus 

sanctus   infunditur,   tunc  timor   servilis  expellitur, 


ergo 


tum. 


sicut  dicit  Augustinus,  et  habetur  in  littera 
limor  servilis  non  est  donum  Spiritus  sancti. 

L2.  ltem,  omne  donurn  Spiritus  sancti  habet 
exemplar  correspondens  in  Deo:  sed  timor  servilis 
non  habet  exemplar  correspondens  in  Deo,  nec  in 
quantum  timor  nec  in  quantum  servilis  —  in  Deo 
enim  nullus  est  pavor,  nulla  est  servitus  —  ergo  etc. 

3.  Item ,  omne  donum  Spiritus  sancti  datui  ad 
habilitandum  animam  ad  aliquid  arduum  et  excel- 
lens6;  sed  timor  potins  consislit  in  depressione  quam 
in  aliqua  erectione ,  et  potius  est  ex  virtutis  indi- 
gentia  quam  ex  sufficientia :  videtur  ergo,  quod  ti- 
mor  servilis  non  sit  donum  Spirilus  sancli. 

4.  Item,  sicut  contingit  Deum  timere  propter 
poenas,  quas  infligit;  sic  etiam  contingit  amare  pro- 
pter  beneficia ,  quae  nobis  tribuit  etiam  in  slatu 
peccati;  sed  amor  ille,  qui  est  propter  temporalia, 
non  ponitur  inter  Spiritus  sancti  dona:  ergo  nec  ti- 
mor  servilis,  qui  principaliter  habet  oculum  ad 
poenam. 

o.  Item,  sicut  aliquis  dimittit  transgredi  man- 
data  Dei  propter  timorem  poenarum  aetemarum . 
sic  latro  dimillit  transgredi  edictum  regis  propter 
limorem  furcarum ;  sed  timor,  quo  latro  limet  fu- 
rari,  ne  suspendalur,  non  ponilur  esse  donum  Spi- 
ritus  sancti :  ergo  similiter  videtur  de  illo  limore, 
quo  quis  timet  peccare ,  ne  aeternaliter  puniatur. 
inimo  videtur  nmlto  forliori  ratione ,  quia,  si  ma- 
lum  facililer  timetur,  maius  malnm  multo  facilius 
timetur.  Cum  ergo  maius  malum  sint  poenae  ae- 
ternae  quam  temporales;  si  non  egemus  dono  ad 
limendum  poenas  temporales,  mullo  magis  videtur, 
quod  non  indigeamus  7  ad  timendum  poenas  ae- 
ternas  8. 


1  Ilic  c.  i.  —  Locus  Scripturae  est  lac.   I,   17. 

2  Vers.  25.  Vat.  adducit  vcrba  versus  16:  Principium  sa- 
pienliae  timor  Domini.  —  Seq.  locus  cst  Prov.  15,  27:  Per  li- 
morem  autem  Domini  declinat  ctc.  —  Tertius  locus  est  Isai. 
26,  17.  seq.  et  in  Vulgata  sic  sonat:  Sicut  quae  concipit...  sic 
facti  sumus  a  facie  lua,  Dominc;  concepimus  ct  quasi  partu- 
rivimus  ct  peperimus  spiritum ,  salutes  non  fecimus  in  tcrra  etc. 
S.  Bonav.  rcddit  hiine  locum  sccundum  translalionem  seplua- 
ginta  interprelum. 

3  Vide  II.  Seni.  lil.  Magistri,  d.  XXVII.  c.  I ,  ct  ibid.  Com- 
ment.  dub.  I.  —  Quantum  ad  seqq.  cfr.  bic  lit.  Magistri,  c. 
5.  el  7.  —  Paulo  infeiitis  post  praeparat  cod.  Z  supplel  ho- 
minem. 

*  Cfr.  supra  d.  23.  a.  2.  q.  2. 

5  Hic  c.  5. 

6  Cfr.  supra  p.  I.  Iiuius  disi.  a.  I.  q.   I.  ci  3. 

7  Cod.  R  supplet  dono  timoris. 

8  Loco  ultimac  propositionis  in  solo  cod.  S  hic  adiiciunlur 
scqq.  9  argg.  ad  oppositum,  et  infra  in  fine  quaesliotiis  etiam 
soluliones,  quas  ibi  in  notn  apposuimus.  Errores  non  paucos, 
(]iii  in  cod.  stini,  quantum  licuit,  coniectando  correximus;  re- 
stanl  adhuc  nonnulli  ,  ut  videtur. 

6.  Item,  dicit  Gregorius  [cfr.  supra  p.  I.  a.  I.  q.  I.  et 
a.  2.  q,  I.],  quod  dona  danlur  in  adiulorium  potcntiarum  ani- 
niac  contra  defectus  cx  peccato  contractos;  sed  timor  non  dicit 
adiutorium  potcntiam  aliquam  roborans,  sed  potius  dcfectum 
et  desperationem  adiutorii:  ergo  eic.  Minor  patet  per  illud  Sa- 
picntiae  dccimo  seplimo  [v.   II.]:  Nihil...  est  timor  nisi  prac- 


sumtionis  adiutorium,  proditio  cogilationis  auxiliorum ;  sen- 
sus  cniin  huius  definilionis  secunduin  exposilores  est ,  quod 
timor  adiuvat  praesumere  mala  ,  id  est  suspicare  incommoda, 
et  prodit,  id  cst  subtrahit  vel  dcficit,  secundum  quod  tra- 
ditor  dicitur  proditor  cogitationis  de  auxilio. 

7.  Ilem,  ad  quod  sulticit  nalura  non  solum  humana,  sed 
quaecumque,  non  indiget  dono;  sed  omnis  nalura  naturaliter 
limet  pocnas,  quas  sibi  suspieatur  inferendas,  ct  fugit  eas,  qi:;n- 
tum  poiest:  ergo  non  indigcl  homo  hoc  dono.  —  Quodsi  tli- 
cat,  quod  indiget  dono  ad  credendum  poenas  aeternas,  quas 
non  videt  nec  experitur;  contra  hoc  est,  quod  istud  non  per- 
tinet  ad  timoreni ,  sed  ad  fidem. 

8.  Item,  super  illtid  Psalmi :  In  te,  Domine ,  speraci  etc. ; 
Glossa  [August.,  Ps.  30.  Enarrat.  2.  n.  3.]:  «  Spes  a  Dco  est  et 
donum  Dei,  quod  autem  times,  est  a  le  ipso  » ;  sed  quod  homo  a 
se  habct  non  repulatur  inler  dona  Dei  nec  completa  nec  incom- 
plela,  prout  modo  loquiniur:  ergo  limor  non  est  donum. 

9.  Item,  omnia  dona  fuerunt  in  Christo:  timor  scrvilis  non: 
ergo  clc. 

10.  ltem,  dona  sunt  bona  maxima;  non  timor  servilis. 

11.  ltem,  quod  tollit  a  bono  ralionem  boni,  non  cst  do- 
num  Dci:  hoc  facit  timor,  quia,  clsi  bonum  est  quod  facii  quis 
tali  limore,  non  lamen  bene  facit ,  ul  dicilur  in  littera  [c.  6.]. 

12.  Ilem,  Dionysius  [de  Div.  Nom.  c.  i.  §  19.]:  «  Opiimi 
est  optinia  adducere  » ;  ct  lacobi  primo  [v.  17.]:  Omne  daUim 
optimum  ctc. ;  sed  talis  timor  non  est  optimus. 

13.  Iiem,  Damascenus  [III.  de  Fide  ortho-l.  c.  23.]:  Ti- 
mor  est  desiderium  secundum  systolem,  id  est   contractionem 


DIST.  XXXIV.  P.  II.  ART.  I.  QUaEST.  L 


/.jo 


OSIO. 

atio. 


op- 
iam. 


itiae 
ono- 


C  0  N  C  L  U  S I  0. 

Timor  servilis  est  donum  Spiritus  sancti, 
licet  imperfectum. 

Respondeo  :  Dicendum,  qnod  absque  dubio  ti- 
mor  servilis  est  donum  Spiritus  sancli.  —  Kt  ralio 
huius  est :  quoniam ,  sicut  donum  Dei  est  nosse  sive 
credere  poenas  fuluras1,  pro  eo  quod  est  ibi  quae- 
dam  cordis  illuminatio  et  directio;  sic  donurn  Dei 
est  illas  poenas  aeternas  refugere  et  timere,  pro  eo 
quod  ex  tali  dono  est  quaedam  cordis  emollitio,  et 
fluxus  concupiscentialis  restrictio,  et  in  hoc  quae- 
dam  reclificatio.  Quod  enim  ibi  sit  emollitio ,  satis 
innuit  Isaias 2  propheta,  cum  dicit :  Indurasti  cor 
nostrum,  ut  non  timcremus  te.  Quod  ibi  sit  flu- 
xus  concupiscentialis  restrictio ,  innuit  Propheta  in 
Psalmo,  cum  dicil:  Confige  timore  luo  carnes  meas; 
quod  quidem  non  solum  fit  limore  casto,  sed  etiam 
servili,  quo  timentur  aeterna  supplicia,  et  timentur 
divina  iudicia.  Et  propter  illorum  timorem  cessat 
homo  a  peccalorum  perpetratione ,  licet  non  omnino 
cesset  a  voluntate,  sicul  dicit  Glossa3;  quod  totum 
est  ex  divino  munere.  —  Ideo  concedendae  sunt 
raliones  ad  hanc  partem  inductae. 

1.  Ad  illud  ergo  quod  primo  obiicitur  in  con- 
trarium ,  quod  timor  servilis  non  manet  cum  Spiritu 
sancto ;  dicendum ,  quod  dona  Spiritus  sancti  sunt 
in  multiplici  differentia.  Quoddam  namque  donum 
est  a  Spiritu  sancto,  sed  non  cum  Spirilu  sancto, 
quia  praeparat  ad  Spiritum  sanctum  ;  et  tale  donum 
est  timor  servilis  secundum  quod  huiusmodi.  Quod- 
dam  autein  est  donum,  quod  est  a  Spiritu  sancto 
et  semper  cum  Spiritu  sancto,  quia  per  ipsum  con- 
secratur  habitaculum  Spiritui  sancto,  sicut  est  do- 
num  carilatis.  Quoddam  vero  est  donum,  quod  est 
a  Spiritu  sancto  et  aliquando  cum  Spiritu  sancto, 
aliquando  sine  Spiritu  sancto,  sicut  donum ,  quod 
est  ad  Spiritus  sancli  manifeslalionem ,  et  est  ordina- 
tum  non  solum  ad  propriam  utililatem,  sed  eliain 
ad  alienam,  sicut  donum  prophetiae  et  donum  scien- 
tiae,  quae  aliquando  in  bonis,  aliquando  in  malis 
reperiri  habent.  —  Cum  ergo  dicitur,  quod  donuin 
Spirilus  sancti   compatitur   se  cum    Spirilu  sancto ; 


dicendum,  quod  illud  habet  inslantiam  in  eo  dono, 
iiuod  ordinatnr  ad  habitationem  Spiritai  sancto  prae- 
parandam.  —  Posset  etiam  aiiter  dici,  quod  timor  ak»«**». 
servilis,  etsi  in  quantiiin  servilis  est,  non  possil 
stare  cnm  Spiritu  sancto  propter  annexam  imperfe- 
ctionem,  qnae  dicil  repugnantiam  ad  statom  gratiae; 
tamen  quantum  ad  aliquid  sui  nihil  probibet,  ipsum 
cnm  Spiritn  sancto  stare,  sicut  infra*  meiios  mani- 
festabitur ;  et  quantum  ad  hoc  est  donuin  ein-. 

2.  Ad  illud  (j uod  obiicitur,  qnod  omne  donam 
Spiritus  sancti  habel  exempiar  correspondens  in  Deo; 
dicendum.  qnod  si  illud  specialiter  intelligatur  qnan-  soundom. 
tum  ad  omnem  eius  proprietatem .  sic  non  est  ?e- 
rum ;  sed  si  generaliter  intelligatnr,  alpote  qaod 
dicatur  illud  habere  exemplar  in  Deo,  qnod  babet 
aliquid  correspondens  sibi  rel  secundnm  se,  wi 
secundum  suum  genns;  sic  veritatem  habere  po- 
test5.  Et  hoc  modo  timor  potesl  habere  exemplar 
in  Deo,  quia  qnitimet  elongatnr  a  maio  el  stat 
intra  fines  proprios,  ita  quod  supra  se  non  erigitur. 
Utrumque  aulein  istorum  conlingit  reperire  in  Deo, 
quia  Deus  a  malo  maxime  elongatar  el  nullo  modo 
snpra  se  ipsum  erigitur:  ideo,  dum  per  timorem 
Dco  subiicimur,  eidem  assiniilamur ;  et  talis  assi- 
milatio  suflicit  ad  hoc ,  quod  timor  habeat  sufficien- 
tem  rationem  doni. 

3.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  omne  donuin 
Spiritus  sancti  datur  ad  habilitandum  animam  ad 
aliquod  arduum  et  excellcns ;  dicendum,  (juod  sicul  sotaudum. 
inordinate  amare  est  magnae  lasciviae,  sed  urdi- 
nate  amare  esl  magnae  virtutis  et  excellentiae;  sic 
inord.inate  timere  est  segnitiei  et  ignaviae .  ordinate 
vero  timere  magnae  est  excellentiae  ''.  Qui  enim 
Deum  veraciter  timet  nihil  terrenum  el  caducnm 
timet,  immo  ex  ipso  timore  Dei  ipsis  timoribas  su- 
pereffertur.  Ideo,  lieet  aclus  timoris  videatar  perli- 
nere  ad  qoandam  defectibilitatem ,  secandum  veri- 
talem  tamen  pertinel  ad  excellentiam  et  nobilitatem  ; 
et  quia  in  timore  servili  incipit  homo  Deum  ipsum 
timere,  hinc  est.  quod  donum  Spiritus  sancti  cst .  voundum. 
licet  imperfectnm. 

4.  \d  illud  quod  obiicilur,  quod  sicul  contingil 
Deum  timere  propter  poenas,  ita  et  amare  propter 
benclicia;  diccndum ,  (]iiod  sicut :  beneficia  quaedam 


et  depressionem ,  movens ;  dona  autem  Del  exigunt  ct  extendunt 
animam :  crgo  non  est  donum. 

\i,  lU'11).  si  dicat,  quod  est  doiiiuii  incompletum ;  contra : 
Incompletum,  cum  accedit  ad  completum,  lit  para  compiell  ei  dv 
elus  substaniia;  limor  servilfs  non,  immo  recedll,  venienie  carf- 
taie:  ergo  non  est  etc. 

1  Cod.  r  aeternas.  Paulo  inferius  post  si<-  donum  Dei  tst 
codd.  AU  siiixiiuii  nosse ,  el  dehi  pro  refugere  subsUtuunl 
fagere. 

2  Cap.  63,  17.  —  Locus  Psalmi  est  Ps.  11«,  120. 

3  Verbn  Glossae  ordutariae,  delibatae  ex  August.,  Ennrrat. 
in  Ps.  lis,  120.  sitii).  25.  n.  7.  haec  stmi:  «  Tlmor  namque 
bte,  quo  non  amatur  lustitia,  sed  timetur  poena,  servllls  est, 
'|ni;i  carnalis  esl ;  et  Ideo  non  crucfflgH  carnem.  \i\ii  enlm  pec* 
candi  volunlas,  qnae  lunc  apparel  In  opere,  quando  speratur 
Impunitas.  Cum  mto   poena  creditur  secutura,  latenter  vlvit; 


\i\ii  lamen.  Hfallel  enim  licere,  el  dolet  non  lloero,  quod  if\ 
velat;  qula  non  splrltualller  delectatur  eius  1k.hu.  sed  carna- 
llter  malum  metuit  quod  minatur  >.  Bl  paulo  ante  [n,  6.  \u- 
gustlnus  diclt:  Cognlla  flaque  Del  gratia,  i/unr  tokk  tiberat 
ii  praevaricatione ,  quae  lcgls  cognlUone  commluilur,  orando 
dlclt:  Confige  clavis  n  Umore  tn<>  oarnes  tneas  Pro  <i  i< 
mentur  divina  iudicin  edd.  el  tintetur  divina  iustiiia. 

*  QuaesL  3. 

r>  Cfr.  I.  SenL  il.  36.  a.  3.  q.  1.  —  •.llqunnto  suporius  pro 
quod  s.  iuuiii  cimIiI.  Incongrue  quodetsi.  Puulo  Inferlus  pro  pmm 
erigitur  <",i    \  »"/<  trigatw. 

■  Vlde  VristoL  III.  Kihlc.  c.  7.  In  flne  soluL  pi>'  ticet 
nonnulll  rodd.  el  \  aL  ted. 

'  in  mullls  codd.  deesl  ricut,  In  codd  i  V  etlam  beneficia. 
Infeiius  pro  i  onfemnunt  codd.  I  /  •/■  npiciunt. 


/.)() 


SKNTENTIAKUM  LIIJ.  III. 


sunt  praeseDlia,  quaedamfatura,  quaedam,  quae  vi- 
dentur,  quaedam,  quae  exspectantur;  sie  etiam  et 
Notandam.  poenae.  Et  si  quis  timeat  Deum  soluiumodo  propter 
poenas  praesentes,  quas  iam  expertus  est,  Itoc  non 
habet  necessario  ex.  tlono;  sed  cuin  timet  propter 
supplicia  futura,  quae  credit  infligenda  esse  omni- 
bus  qui  contemnunt  divinam  iustitiam:  sic  et  in 
amore1  inlelligendum  est,  tjuod  amor  aeternorum 
bouorum  etiam  donuiu  Dei  est;  arnor  vero  prae- 
senlium  polest  esse  ex  ipso  naturali  aflectu.  YA  ideo 
ex  hoc  non  potest  concludi ,  quod  timor  servilis  non 
sit  donum ,  quia  timore  servili  non  timentur  tantum 


temporalia  supplicia,   sed   eliam    aeterna,  sicut  ta- 
rtum  esl  supra. 

5.  Ad  illud  t|uod  obiicitur  de  latrone.  qui  timet 
furari  propter  suspendium;  dicendum,  quod  non 
est  simile,  sicut  iam  tactum  est,  quia  naturali  co- Nc 
gnitione  et  aeslimatione  latro  cognoscit  illud  suppli- 
cium  2  et  reformidat;  non  sic  autem  est  de  suppli- 
cio  infernali,  immo  oportet,  quod  iuvetur  per  fidem; 
et  amplius,  quod  cor  quodam  modo  mollificetur,  ut 
exhorreat  illa  supplicia  ad  fidei  instinctum.  Propter- 
ea  ratio  illa  non  valet,  quia  non  est  simile  hinc 
et  inde 3. 


SCHOLIOX. 


1.  Concilium  Trid.  (Sess.  VI.  c.  6.)  docet,  disposiUonem  ad 
iuslificationem  csse  lalem  limorem,  (]uo  peccatores  «  a  divinae 
iustiliae  timore,  quo  ntiliter  concutiuntur,  ad  considerandam  Dei 
misericordiam  se  convertendo ,  in  spem  erigunlur ;  fidentes , 
Deum  sibi  propler  Christum  propilium  fore,  illumque  tanquam 
omnis  iustitiae  fontem  diligere  incipiunt,  ac  propterea  moven- 
lur  adversus  peccata  per  odium  nliquod  et  detestationem...  dum 
proponunt...  inchoare  novam  vitam  et  servare  divina  manda- 
ta  ».  Insuper  (ibid.  can.  8.)  decernit  :  «  Si  quis  dixerit ,  gehcn- 
nae  metum,  per  quein  ad  misericordiam  Dei  de  pcccatis  do- 
lendo  confugimus,  vel  a  peccalo  abslinemus,  peccatum  esse, 
aut  peccatores  peiores  facere;  a.  s.  ».  —  Ad  rem  faciunt  plures  a 
S.  Secl*?  proscriptae  propositiones ;  ut  inter  damnatas  ab  Alexan- 
dro  VIII.  (7.  Dec.  1690)  prop.  14:  «  Timor  gehennae  non  est 
supernaturalis  »  ;  inler  Quesnellianas  prop.  61  :  «  Timor  nisi  ma- 
num  cohibet,  cor  autem  tamdiu  peccato  addicitur,  quamdiu  ab 
amore  iustiliae  non  ducitur  »;  nec  non  prop.  62:  «  Qui  a  malo  non 
abstinet  nisi  timore  poenae,  illud  committit  in  corde  suo  ct  iam 
est  reus  coram  Deo  »  (cfr.  propp.  63-66,  et  Synodi  Pistoriens. 
prop.  25.).  Hanc  perpeluam  Kcclesiae  doctrinam  Scholastici  pro- 
baverunt  et  posleriorum  advcrsniiorum  obiectiones  plene  dissi- 
paverunt. 

De  hac  quaestione:  S.  Thom.,  Iiic  q.  2.  a.  2.  quaestiunc. 
I;  S.  II.  II.  q.  19.  a.  4. —  B.  Albert.,  de  hac  et  duabus  se(|q. 
qq.  Iiic  a.  8.  9. —  Petr.  a  Tar.,  hic  q.  2.  a.  2.  quaestiunc.  I. 
—  Bichard.  a  Med.,  de  hac  el  seq.  q.  hic  a.  2.  q.  2.  —  Du- 
rand.,  hic  q.  4.  —  Dionys.  Carlh.,  de  hac  et  dunhus  seqq.  qq. 
hic  q.  3. 


II.  In  seq.  (2.)  quaestione  solvenda  S.  Thoni.  aliique  com- 
muniter  consentiunl  S.  Bonaventurae  in  omnibus,  praescrtim  in 
hoc,  quod  licet  servilitas  in  se  sit  mala,  tamen  nctus  limoris 
servilis  potest  esse  bonus,  quia  serviliias  timons  habitui  accidil 
ex  imperfcctione  subiecti,  nec  oportet ,  (|uod  omne  quod  accidit 
alicui  habitui,  semper  manifesletur  in  quolibct  eiusdem  actu. 

De  hac  (2.)  quacstione  praeter  ciiatos :  S.  Thom.,  hic  loc. 
cit.  quaesliiinc.  2.  —  Petr.  a  Tar.,  loc.  cit.  quaestiunc.  2. 

II!.  Ad  3.  quaeslionem    poslcriores  Scholastici  communiler 

cum  Ss.  Thoma    ct    Bonav.    respondent ,    quod    limor   servilis , 

superveniente  gralia ,  manet  quidem,  sed  sine  servilitate ,  quae 

duo  complectitur,  ut  cxplicatur  in  eorp.  Cum  aulem  timor  ser- 

vilis  sit  a  alia  differentia   timoris  quam  limor  initialis  »  (hic  in 

corp.),  sive  cum  secundum  substantiain  dilTeral  a  timore  casto 

et  etiam  initiali,  ut  docet  S.  Thom.  (hic  q.  2.  a.  3.  quaesliunc. 

1.  2;  S.    II.  II.  q.   19.  a.    3.);   quidam,  ut  refert   Petr.  a   Tar., 

dixcrunl,  quod  iste  limor,  adveniente   cniilale,  maneat   tantum 

secundum  genus ,  non  secundum  spccion.  Tamen  cum  nostro 

auclorc  S.    Thom.  (S.   II.  II.   q.   19.  a.  6.)   docet:  «  Timor,  in 

quarilum  scivilis,  non  manet  cum  carilate;  sed  substantia  tiino- 

....  . 

ris  scrvilis  cum  cantate  manere  potest,  sicut  amor  sui  manere 

polest  cum  carilate  ».  Aliud  enim  est  specie  dilTerrc  ab  amore 

initiali,  aliud  non  posse   cum  4pso   manere    in   sua    specie.  — 

Plura  vide  infra  a.  2.  q.  3,  ubi  agilur  de  evacuatione  doni  limo- 

ris  ,  advenienle  statu  gloriae. 

De  hac  (3.)  quaesiione :  S.  Thom.,   hic  q.  2.   a.  2.    quae- 

sliunc.  3;  S.  loc.  cft.  —  Pctr.  a  Tar.,  hic  q.  2.  a.  3.  —  Bicbard. 

a  Med.,  iiic  a.  2.  q.  3. 


1  Cfr.  August.,  dc  sancta  Virginitale  c.  38.  n.  39. 

2  Codd.  U  X  Z  suspendiu7ti.  Paulo  inferius  pro  iuvetur  edd. 
timeat.  De  limore  latronis  cfr.  Augusl.,  Serm.  169.  [alias  serm. 
15.  de  verbis  Apostoli]  c.  6.  n.  8. 

3  Hic  cod.  S  adiungit  soluliones  ad  arg.  supra  (pag.  754, 
nota  8.)  in  eodem  relata.  —  Ad  sextum  :  quod  Ipquitur  ibi  de 
limoie  desperationis ;  et  iste  non  est  limor  scrvilis,  quia  per  eum 
iion  v.italur  peccalum,  sed  in  omne  peccatum  incidiiur,  secun- 
dum  illud  leiemiae  decimo  octavo  [12.]:  Desperavimus  •  post 
cogitationes  enim...  ibimus  et  unusquisquc  pravitatem  cordis 
sui  mali  faciemus. 

Ad  septimum  [legc  octavum],  sicul  palel  ibi  in  Glossa, 
loquitur  ibi  de  timore  nalurali ,  scilicet  nioriis. 

Ad  seplimum,  quod  licet  nalura  fugiat  poenas  infiigendas  (?), 
non  tamen  voluntas  semper  fugit  delectaiiones,  per  quas  yenitur 
ad  poenas  ;  liun  quia  ad  Utrumque  est  et  domina  sui  eligil  quod 
vult;  tum  quia  succumbit  deleclalionibus  non  vicla ,  sed  allecla 
et  absorpla  ;  tum  quia  non  sic  ita  immediale  colligatur  deleclalio 
et  poena  ei  debita,    quin  speret  ulrumque,  scilicet  habere  de- 


lectationem  et  ellugere  huiusmodi  poenam  per  poenitentiam,  vel 
alio  modo. 

Nonum  et  decimum  probant,  quod  non  est  donum  com- 
plelum. 

Ad  undecimum.  non  tollit  ab  eo  ralionem  boni,  sed  boni 
nieiiloiii,  hoc  est,  clsi  bonum,  non  tamen  bene. 

Ad  duodecimum,  Deus,  in  quantum  in  ipso  est,  semper 
dat  oplima,  sed  quando  non  recipimus  ex  toto,  dal  secundum 
partem ,  quanlum  volumus  capere,  ut  nullus  sit  expers  dono- 
nim  eius. 

\d  decimum  tertium  ,  patet  cx  solulione  tertii. 

Ad  decimum  quarlum,  subslantia  incompleli,  secunduni 
(juam  esl  materiale  vel  disposilionis  ad  completum,  manel  in 
completo,  sed  non  sub  rafione  incompleti  nec  sub  disposi- 
lione  oppositi.  Quidquid  igitur  est  in  limore  servili,  propter 
quod  (licilur  donum  Dei,  ut  fides  ct  fuga  pocnae  aelernae,  ma- 
net  cum  carilate,  sed  eius  servilitas  et  imperfectio  non.  H\em- 
plum :  embryo  sub  ralione  embryonis  non  manet,  non  fides  in- 
formis  sub  ralionc  infonnis  sub  formata. 


DIST.  XXXIV.  P.  II.  AHT.  I.  QDAEST.  II. 


757 


QUAESTIO  II. 
Utnim  usus  timoris  servilis  sit  bonus .  an  malus. 


Secunao  quaeritur  de  timore  servili  in  cornpa- 
ratione  ad  eius  usum ,  el  est  quaestio ,  utrum  usus 
timoris  servilis  sit  bonus,  an  malus.  El  quod  bonus 
sit,  videtur: 

1.  Quia  quales  sunt  habitus,  tales  sunt  actus1; 
nenta.sed  timor  servilis,  cum  sit  donum   Spiritus  sancti, 

est  bonus:  ergo  per  documentum  moralis  philosophi 
actus  eius  est  bonns. 

2.  Item,  maxima  est  Philosophi 2,  quod  «  cuius 
usus  bonus,  ipsum  quoque  bonum»,  et  «  cuius  ushs 
malus,  ipsum  est  malum»:  ergo  si  usus  timoris 
servilis  est  malus,  ipse  limor  servilis  essel  malus ; 
sed  non  estmalus,  cum  detur  divinitus:  ergo  aetus 
eius  est  bonus. 

3.  Item,  omnis  habitus,  cuius  usns  praeparat 
hominem  ad  susceptionem  gratiae,  est  bonns  quan- 
t n ii i  ad  usum  ;  sed  timor  servilis  est  huiusmodi. 
quia  per  usum  eius  introducilur  caritas,  sicut  dicit 
Augustinus,  et  habetur  in  litlera3:  ergo  etc. 

4.  Item,  nullus  actus,  quo  quis  vitat  peccatum, 
est  peccatum;  sed  aclu  timoris  servilis  recedit  homo 
a  peccato4:  ergo  actus  timoris  servilis  non  est  pec- 
catum:  non  est  ergo  malns.  Et  est  malus,  vel  bo- 
nus:  ergo  est  bonus. 

Si:d  conth.v:  1.  Super  illnd  Psalmi5:  Ccmffge 
>si-  limore  tuo  canies  rneas ;  Cdossa:  «  Timor  servilis 
darnem  non  crucifigit,  quia  vivil  in  eo  peccandi  vo- 
luntas,  et  sequeretur  opus,  si  speraretur  impunilas: 
mallet  enim  licere,  et  dolet  non  licere.  ejuod  l<*x  ve- 
tat»;  sed  onmis  talis  molns  est  directe  coritra  iusti- 
tiam ,  quia  vellet,  iustitiam  non  esse:  omnis  vero 
molus  conlra  iustiliam  est  malus:  ergo  actus  et  usus 
timoris  servilis  est  malus. 

"2.  Ilem  ,  Giegorius  in  Moialilms ' :  «  Cum  poena 
tfmetur,  et  Dei  faeies  non  amatur,  timor  ex  tumore 
est,  non  ex  amore  » ;  sed  onmis  acliis,  qui  procedil 
ex  radice  tumoris  <-t  superbiae,  est  actus  malus  et 
damnabilis:  ergo  usus  timoris  servilis  non  est  bo- 
niis,  sed  culpabilts. 


->.  Ilem.  nullus  actus  incompossibilis  caritati 
bonus:  sed  timere  servililer  esl  actus  incompossibi- 
lis  caritati:  ergo  timere  serviliter  non  est  bonum. 
Maior  manifesta  est,  qula  caritas  bono  non  repu- 
gnat,  sed  malo.  Minor  autem  manifesta  esl  secun- 
dnm  verba  Augustini  et  Apostoli  :.  quia  spiritus 
servitutis  non  stat  cum  spiritu  adoptionis. 

4.  Item .  omnis  limor  ortiim  habet  ex  amon 
ergo  timor  servilis  ex  amore  habet  ortura  ;  sed  omnis 
amor  aut  est  naturalis,  ant  libidinosus ,  aut  <//•<.- 
tuitus:  cum  ergo  limor  servilis  non  possit  habere 
orluin  ex  amore  gratuito,  qnia  est  m  peccatore; 
nec  ex  amore  naturali  notest  —  constat,quia  iam  es- 
set  timor  naturalis  —  restat  ergo,  quod  ex  an 
libidinoso.  Sed  omnis  actus,  qui  exil  ex  amore  lil>i- 
dinoso,  est  inalus  et  culpabilis:  ergo  actus  timoris 
servilis  est  inalns. 

;>.  Ilem,  amare  Deiun  propter  Lemporalia  prin- 
cipaliter  est  peccatum  et  malum,  ergo  similiter  ti- 
mere  Deum  propter  poenas  principaliter  esl  ma- 
lum  :  sed  hoc  est  limere  serviliter:  videtur  ergo, 
quod  actus  timoris  servilis  semper  sit  cnlpabilis. 

(>.  Item,  limor  servilis  non  dicitur  servilis  nisi 
,i  sefVitule  peccati9:  ergo  pari  ratione  duIIus  <\w\- 
tnr  timere  serviliter,  nisi  circa  illiim.acliim  sit  an- 
nexa  circtimstantia  peccati;  sed  pircumstantia  peccali 
annexa  actui  facil  totuni  actum  defbfmem:  ergo 
ili-tur,  qood  acttts  el  u>us  timoris  servilis  semper 
sii  culpabilis  el  deformis. 

com:  i.isi  ii. 

Timor  servitis,  (jikiikIo  servilitas  non  concomi 
tur  actum,  sed  solum   habitum ,  potest  e.« 
bonus,  licet  n<>ii  sit  merilorius. 

Respondeo:  Ad  praediclorum  intelligentiam  esl 
nOtandum,  quod  cum  dico  timorem  seiTilem,  duo  Dh        i 
dico.  videlicel  ipsum  habilum,  quo  anima  clis(x 


1  ffr.  lom.  II.  p;i^r.  70f) .  nota  (>,  ubl  prtleter  Auguslinum 
Rllegatur  Aristot.,  II.  Eihic.  >-.  I.  —  De  minori  \i<l<'  qaaest. 
praeced.  —  In  conclus.  pro  i>rr  docnmentum  moralU  philosophi 
cod.  \  secundum  Philosophum. 

2  Boelli.,  II.  de  Diflerentiis  lopic.  (cfr.  tom.  I.  pag.  31,  nota 
l.  el  pag.  .'{l,  noia  *>.).  Cfr.  Aristoi.,  II.  Topic,  c,  3.  (c  '.»•).  ubl 
iiirin  diciiur  de  generationibus ,  n<>n  de  usibus.  Pro  ipsum 
est  malum  codd.  (i  N  U  /.  aa  ipsum  quoquc  malum.  Subinde  i>r<> 
est  malus  codd.  A  l>i>  esset  malus. 

3  HJc  c.  5,  iil>i  i't  verba  Augustinl  ailata  sunl. 

4  Vidc   hic   lii.    Mogistri,    <■.    i.  9eq.  el   quaest.   prm 
in  corp. 

•"-  Piidm.  lis,  i-'i).  —  Dc  Glos8a  (edd.  Glossa  Augustim 
\i<l<'  supia  pag.  755,  nota  'i. 

,;  Llbr.  IV.  <•.  -27.  ii.  •"><) :  Cum  enlm  <\   peccato  praesens 


poena  mctuitur  <•)  amissa  l>''i  racles...  n<>n  ex  lniiniiii 
flne  ;ir^r.  i>i<>  culpabitis  edd.  damnabilis. 

i  lioiii.  s,  15.  —  Vcrba   VugusL  videsls  iii'-  :n  lit.   M  - 
stii ,  i.   5. 

s  i  |fr.  supra  pag    3  's .  nola  3.    -  Infei  lus  pi 
naiurali  <•<!<!   omittunl  potest;  cod.  i   ibl  verbo  i   nstat 
ii^n  ijiinii. 

"  "\uguat. ,  Epiat.  1 15.    allaa  i  i  i.  .  super  ilimi  n 
19:    i  ijim  ,,iiin  quis  devictus  est ,  huie et sertus addicJut 
Inter  alia  all  (n.   I.):  Inanlter  autem  puiat,  vict 
,.in.  qul  poenae  ilmore  non  peccal;  quin,  elal  non  Impletu 
rla  negoiium  mnloe  cupfdltatls,  Ipsn  lamen  mala  cupld 

esi  hostis.  1 1  <i<ii-  coram  !»<•' o  ens  Invenltur,  qul  vuli 

quod  Miiinr.  -i  9ubtrohas  <|in><i  llmelurt  etc 


738 


SENTENTIARUM  1-115.  III. 


lur  ad  timendum  Deum  ut  punientem  eos  qni  prae- 
varicaotnr;  et  ulterius  nomine  servilitatis  imporla- 
tur  deformitas  peccati,  quae  annexa  est  illi  habi- 
tui  in  eodem  homine.  ratione  cuius  ille  homo  dici- 
tur  esse  servus  peccati1,  et  timor  in  eo  existens 
dieitur  esse  limor  servUis.  Per  hunc  etiam  modiini, 
iiiin  dieo,  aliquem  timere  serviliter ,  duo  dico. 
videlicet  actum  ab  illo  habitu  egredientem  et  vo- 
tuntalis  servilitatem  sive  deformitatem  concomilan- 
tem. —  Sed  attendendum ,  quod  boc  potest  esse  du- 

DistiDctio  2.  pliciter  :  aut  ita  quod  deformitas  illa  voluntatis 
concomitetur  quantum  ad  habitum,  aut  quanlum 
ad  actum.  Si  concomitatur  solum  quantum  ad   ha- 

conciusio  i.  bitum;  sic  potest  esse.  quod  aliquis  serviliter  timeat, 
et  lamen  niotu  illo  non  peccabit;  quia,  si  ex  re- 
cogitatione  -  poenarum  aliquis  abhorret  offendere 
Deuin,  hoc  potest  esse  praeter  omne  peccatum.  — 
Si  autem  concomitatur  in  aclu ,  quamvis  ipsum  ti- 
mere  de  se  non  sit  malum .  lamen  ratione  deformi- 

concinsio  2.  tatis  actualiler  annexae  depravatur;  sicut  aliquis, 
qui  timet  poenas  et  timendo  dolet,  quod  tales  poe- 
nae  infliguntur  pro  colpa,  et  actu  etiam  eoncupiscit 
peccare,  si  non  esset  illa  poena;  et  hoc  modo  ti- 
mere  servililer  est  peccatum  et  malum.  Hoc  autem 
non  est  semper,  cum  quis  movetur  timore  servili, 
alioquin  per  usum  illius  doni  magis  homo  se  a  gra- 
tia  elongaret  quam  praepararet;  quod  plane  fal- 
sum  est. 

Et  ideo  concedendum   est.   quod   usus  timoris 

conciusio  3.  servilis  potest  esse  bonus.  licet  non  sit  bonus  boni- 
tate  merili.  sed  magis  bonitate  praeparante  vel  or- 
dinante  s  ad  meritum,  quae  simul  stat  cum  peceato. 
Unde  et  raliones  ,  quae  hoc  ostendunt,  concedendae 
sunt,  licet  ralio  ultima  sit  sophisliea .  quia  procedit 
ex  supposilione  falsa. 

1.  Ad  illud  vero  quod  primo  obiicitur  in  con- 
soiutio  op- trarium,  quod  in  limore   servili  vivit  voluntas  pec- 

positoram.  ,.  ,     ,    ,  ,  -    .  ,. 

candi,  et  quod  dolet  de  eo,  quod  lex  vetat;  dicen- 
duin,  quod  illud  verbum  Augustini  non  intelligitur. 
quod  semper ,  quando  timet,  doleat  actu ,  et  simili- 
ter  quod  voluntas  peccandi  semper  sit  in  actu;  sed 
hoc  dicit,  quia  manet  in  habitu  et  radice  \  Licet 
xoundom.  autem  voluntas  sit  per  peccalum  deformata  ,  el  re- 
gnet  in  ea  malus  amor.  potest  tamen  aliquando 
moveri  ad  aliqua  bona  opera  in  genere  vel  ex 
circumslantia  per  aliquam  gratiam  gratis  datam,  non 
committendo  culparo,  sicut  patet  per  multa  exem- 
pla;  et  sic  potest  esse  in  parle  ista. 

2.  Ad  illud  quod  obiicitor,  quod  timere  servi- 


liter  est  ex  tumore,  sicut  dicit  (iregorius,  non  ex 
amore;  dicendum,  quod  ex  non  dicit  ibi  causam, 
sed  concomilantiam ;  et  cum  dicit  coneoinitantiam 
in  uclu,  tunc  deformat  actum  timoris  servilis5; 
cum  dicit  concomitantiam  iri  habilu ,  non  oportet. 
quod  deformet,  sed  tamen  facit  ipsum  deficere  a 
meriti  perfectione. 

3.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  actus  incom- 
possibilis  caritati  est  malus;  dicendum,  quod  aliquis 
aclus  potest  esse  incompossibilis  alicui  ralione  cir- 
cumstanliae  propriae,  quam  habet  ex  proprio  ha- 
bitu,  vel  ratione  ulicuius  annexi.  Cum  ergo  dicitur, 
quod  actus  timoris  servilis  est  incompossibilis  carilati, 
hoc  non  est  ratione  ipsius  actus  per  se  et  secundum  Nou 
se,  quia  habens  caritatem  potest  bene  timere  Deum 
ratione  poenae;  sed  hoc  intelligilur  ratione  unne.vi6, 
quod  facit  ipsum  deficere  a  merito  caritatis.  Et  ideo 

ex   hoc   non  sequitur,   quod   actus  timoris  servilis 
sit  malus,  sed  vel  est  malus,  vel  est  in  homine 
cundum  statum  maluiu;  et  conclusio  esl  vera  ratione 
alterius  partis. 

4.  Ad  illud  quod  obiicitur.  quod  timor  servilis 
habet  ortum  ex  amore7;  dicendum,  quod  non  habel 
ortum  ex  amore  libidinoso ,  sed  potest  habere  or- 
tum  ex  amore  naturali.  Aiuor  enim  naturalis  du-  d«i 
pliciter  dicitur:  uno  modo,  qui  est  cum  ipsa  natura^SL 
plantatus;  alio  modo.  qui  est  ex  naturali  allectu  et 
voluntario  exercitio  acquisitus  sine  gratiae  dono;  et 

ex  tali  amore  potest  homo  peccator  etiam  se  ipsum 
sine  peccato  amare  el  mala  sua  fugere.  sive  prae- 
sentia  sive  futura8;  et  ex  tali  amore  timor  servilis 
habet  procedere.  Si  enim  homo  amat  se  ipsum  ad 
hoc,  ut  acquirat  salutem,  et  ex  hoc  tirneat  aeterna 
tormenta  incurrere;  talis  affectio  amoris,  quamvis 
non  sit  ex  caritate,  potest  esse  absque  libidine.  — 
Aliler  potest  dici,  quod  sicut  timor  mundanus,  quoAu» 
quis  timet  amittere  mundana.  est  ex  amore  mundi, 
et  limor  humunus  ex  amore  temporalis  salulis;  sic 
timor  servilis,  cum  quis  timet  incurrere  aeterna 
tormenta,  est  ex  amore  aeternae  salutis  et  beatitu- 
dinis;  et  iste  amor,  quantum  est  de  se.  non  est  cul- 
pabilis.  sed  est  vel  naturalis ,  vel  gratuitus  a  gra- 
tia  gratis  data,  vel  gratuitus  a  gratia  gratum  fa- 
ciente;  et  timor  servilis  bene  potest  esse  ex  amore 
salutis  primo  vel  medio  modo  dicto9.  Et  ideo  falsum 
supponit.  curn  dicit.  quod  est  ex  amore  libidinoso  10. 

5.  \d  illud  quod  obiicitur,  quod  amare  Deum 
propter  temporalia  principaliter  est  peccatum:  dicen- 
dum.  quod  non  est  siniile  de  amore  et  timore:  quia 


1  Respicitur  illud  loan.  8,  34:  Qui  feicil  peccalum,  servus 
est  peccatr.  —  Paulo  superius  pro  servilitatis  edd.  senitutis. 
Paulo  inferius  pro  videticet  actum  cod.  U  videlicet  ipsum  actutn. 
Post  pauca  pro  servUiteUem  cod.  A  servitutem. 

2  Codd.  A  U  Z  cogitatione. 

3  Codd.  0  Z  praeparante  et  disponente.  In  fine  corp.  pro 
fal.<a  cod.  A  falsi. 

4  Sive  quodam  modo  latenter;  cfr.  supra  pag.  755,  nota  3. 

5  Codd.  G  H  I  L  T  V  aa  sercitiler.  Subinde  posl  cnm  cod.  U 
subiungit  cero. 


6  Cod.  A  ratione  alicuius  annexi ,  quia  facit  eic.' 

7  Edd.  cum  pluribus  codd.  adiungunt  libidinoso. 

8  Cfr.  Arisiot..  IX.  Eiliic.  c.  i.  —  Inferius  pro  potest  esse 
edd.  potest  tamen  esse. 

9  Confirmatur  verbis  Domini  f.Vatth.  10,  28.):  Sed  potiua 
timete  eum,  qui  potest  et  animam  et  corpus  perdere  in  ge- 
hennam. 

10  Vide  infra  dub.  2.  seq.  —  Paulo  ante  pro  vel  medio  modo 
Vat.  cel  tertio  modo ,  et  aliquanto  superius  pro  cum  quis  codd. 
A  U  quo  quis. 


DIST.  XXXIV.  P.  II.  ART.  I.  QUAEST.  III. 


759 


amor  est  ille  qui  facit  frui,  quia  eius  est  quietare, 
vel  ad  aliud  inclinare;  et  ideo  peccat  qui  diligit  Deum 
propter  temporalia  principaliter ,  quia  facit  de  via 
finem  et  de  fine  viam  ' ;  non  sic  autem  est  ex  parte 
o  2.  timoris.  —  Alia  est  ratio :  quia,  cum  quis  amal 
Deum  propter  temporalia,  duo  sunt  ibi  amata;  sed 
cum  quis  timet  Deum  propter  poenas,  quas  infligit , 
unus  solus  est,  quem  timet  —  qui  enim  timet  ha- 
bentem  cultellum  uno  et  eodem  timore  timet  cul- 
lellum  sive  plagam  cultelli  et  actionem  perculienlis 
—  et  ideo  non  esl  simile  hinc  et  inde. 

6.  Ad  illud  quod  ultimo  obiicilur,  quod  timere 
serviliter  est  timere  cum  circumstantia  peccati ;  di- 


cendum ,  quod  illa  circumstantia  sive  deformitas 
peccati  potest  poni  circa  actum  timendi  ratione  ipsius  Di>tmct.o. 
actus ,  vel  ratione  timentis.  Kt  si  ponator  ratione 
ipsius  actus ,  tunc  utique  actns  deformator  et  effi- 
citur  inalus  ratione  annexi,  sicut  prius  foil  exposi- 
tum.  Sed  sj  ita  sit.  quod  ponator  ratiooe  ipsins  //- 
menlis;  sic  potest  esse,  quod  aclus  non  sit  actos 
deformatus,  sed  quia*  deformitas  esl  circa  timen- 
tem,  lic.el  secundum  illam  deformitatem  doo  actoa- 
liter  moveatur.  Et  propterea  non  esl  opporluniun  . 
quod  semper  timere  servilitcr  sit  peccatom,  immo 
hoc  potest  esse  utile   et   praeparatoriom    respecto 


gratiae 


QUAESTIO  III. 

Utrum  timor  servilis  expellatur ,  gratia  aduenienle. 


pro 

illir- 


"  arle 


Tertio  quneritur  de  timore  servili  in  compa- 
ralione  ad  gratiae  complementum  ,  el  est  quaestio, 
utnim  timor  servilis  expellatur,  gratia  adveniente.  Et 
quod  sic  ,  videtur  : 

1.  Primo  auctoritate  Augustini ,  quam  Magisler 
adducit  in  littera4:  «  Timor  locum  praeparat  caritati, 
cum  autem  veneril  caritas,  pellitur  timor ,  qui  ei 
praeparavit  locum  »  ;  sed  conslat ,  quod  hoc  intelli- 
gitur  de  timore  servili :  ergo  timor  servilis  pellilnr, 
superveniente  gratia. 

2.  Item.  spintus  libertatis  repugnat  spirilui  ser- 
vilutis;  sed  spiritus  graliae  et  carilalis  est  spiritus 
liberlatis,  spiritus  vero  timoris  servilis  est  spiritus 
servitutis5:  ergo  superveniente  gratia,  pellitur  timor 
servilis. 

3.  Ilem  ,  nullus  habens  graliam  et  caritatem 
principaliter  inluetur  poenam,  quia  principalius  in- 
tuetur  divinam  complacentiain  ;  sed  timor  servilis 
principaliter  facit  inlueri  poenam:  ergo  timor  servi- 
lis  non  potest  stare  cum  gratia  6. 

4.  llem,  sicut  se  habet  amor ,  qui  est  ante 
graliam.ad  amorem,  qui  est  ex  gratia7,  sic  se  ha- 
bet  timor  servilis  ad  timorem  gratuitum  ;  sed  amor 
graluitus  alius  est  ab  amore  acquisito,  vel  gratis 
dato:  ergo  limor  initialis  alius  est  a  limore  servili. 
Si  ergo  timor  servilis  non  potest  fieri  inilialis,  vi- 
detur,  quod  manere  non  possit,  cum  caritas  su- 
pervenit. 

Sed  contha  :  1.  Sicut  se  habet  fides  inlormis  ad 
lidem  formalam,  sic  se  habel  timor  servilis  ad  ti- 
morem  gratuitum;  sed  fides  informis  formatur .  se- 
cundum  qnod  babitum  est  in  praecedentibos 8 :  ergo 


videtor,  quod  timor  servilis  gratificetor,  cum  gratia 
infunditur. 

2.  Ilem.  plus  distat  gratia  gralum  faciens  a 
natnra.  quam  distat  a  dono  graliae  gratis  datae; 
sed  gratia  superveniens  naturain  non  exeludit.  sed 
potius  perficit:  ergo  cum  limor  servilis  sit  donum 
gratiae  gralis  datae9,  videtur.  quod  non  expellatur, 
sed  potius  perficiatur,  adveoieole  caritate. 

3.  Item,  limore  servili  limetor  poena,  timore 
initiali  timetur  poena  et  Dei  offensa :  ergo  tiinor 
initialis  se  habet  ex  quadam  addiliooe  ad  limoivm 
servilem  10 ;  sed  quod  se  habet  ex  additiooe  ad  a 1 1 •  *- 
rum   continet   illnd  in    se    et  adbuc  amplius:    ei 

in  timore  initiali  continetur  limor  servilis  ;  el  si  hoc, 
linior  servilis  non  expellitur  per  adventum  caritatis. 
h.  Item.  gratia .  quantum  est  de  se,  non  repu- 
gnat  nisi  peccato,  ?el  t'i  quod  ex  peccatO  Irahit  ori- 
ginem,  sicut  esi  vilium  el  sequela;  sed  limor  ser- 
vilis  non  est  peccatum  oec  ex  peccalo  trabilur": 
ergo  ei  gralia  non  repugnal ;  el  si  boc  .  lunc  non 
videtnr  expHli  per  gratiam. 

CONCLUSIO. 

Timor  servilis  non  matiet  mm  graiia,  nisi 
quoad  id  <in<»i  in  eo  erai  materiale, 

Respondbo:  Ad  praedictorora  intelligentiam  esl 
nolandum,  quod  circa  boc  esl  duplex  modns  dicendi. 
Uous  namque  modus  dicendi  est,  quod  cum  dicooi      i 
timorem  servilem,  dno  dico,  sicul  tactum  esl  prius 
videlicet  ipsum  donum  el  defectum  deformitalis  ei-  i.,.; 


1  Cfr.  I.  Sent  d.  I.  a.  I.  q.  .'*.  el  a.  3.  q.  1.  —  Paulosu- 
perius  pro  quia  eiut  edd.  et  ehu.  Paulo  Infcrlus  posl  Atia  est 
codd.  A  U  Z  inserunl  etiam. 

*  Cod  v  quod  <•!  in  flne  solul.  praeparatio  pro  praepa- 
ratorium. 

1  Vlde  scholion  ;i<l  praecedentem  quaesl 

*  llic  c.  5. 

1  Cfr.  Rom.  h,  15,  et  hic  llc  Maglstrl,  c.  i. 


'•  Vlde  hlc  lil.  Magistrl,  >.    >.  ubl  el  seq   irg.  Inslnuaiur. 
7  c.i.,1.  \  iiiii  csi  poit  gratiam, 
i  DfsL  23.  .i.  .».  q.  i.  aeq. 
Vide  supra  q.  I.     -  ln  fliw  arg.  codd.  I.  T  \  aaetedd. 
advenunte  ;/'"■'"'  caritate  (VaL  et  caiitate). 
i.  Ijlc  in.  Maglslri, 
11  Vlde  quaesL  praeced.  ad  i. 
1?  Quaest.  prae(  cd 


760 


SENTENTIARUM  LUJ.  III. 


d<  iii  dODO  annexuni,  iioii  ralione  ipsius  doni,  secl 
ratiooe  eius,  in  quo  est.  Gura  ergo  gratia  superve- 

nit.  expellit  ipsum  quantuin  ad  defectum  deformi- 
talis  annexum ,  non  autem,  in  quantuin  est  donum 
divinitns  gratis  daluin,  sicut  in  praecedentibus  di- 
iliim  Inil  de  frde  informi. 

Alius  antein  dicendi  modus  est,  quod  timor 
opinio  2.  servilis  omnino  expellitur,  adveniente  gratia,  non 
solum  quanlum  ad  id  quod  habet  servilitatis ,  sed  l 
quanlum  ad  hoc  quod  hahet  habititatis.  —  Et  ratio 
huius  est,  quia  huic  timori  servilitas  qnodain  modo 
essentialiter  est  annexa.  Ilabel  enim  ortum  magis 
ex  amore  sui  quam  ex  amore  Dei.  Unde  et  timor 
iste  facit  poenam  principaliter  intueri.  Et  ideo,sicut 
fides  propter  repugnantiam  aenigmalis  sibi  annexi 
ad  gloriam  evacuatur,  ipsa  superveniente  * ;  sic  ha- 
bilus  timoris  servilis  expellitur,  superveniente  cari- 
tate.  Et  huic  modo  dicendi  videtur  consonare  ver- 
bum  Augustini  3,  quo  dicil ,  quod  limor  servilis 
respectu  caritatis  introducendae  se  habet,  sicut  seta 
respectu  fili. 

Ex  his  autem  duobus  modis  dicendi  potest  elici 
opinio  3,  tertius  modus,  quasi  commixtus  ex  utroque  et  tenens 

tenens  me-  n  ■ 

dium.  medium  inler  utrumque.  Valde  enim  difficile  '  vide- 
tur  dicere,  quod  ille  habitus,  quo  quis  habilis  erat 
ad  cessandum  a  culpa,  superveniente  gratia,  statim 
recedat,  cum  contrarium  huius  dictet  ipsa  experien- 
tia.  Difiicile  eliam  videtur  dicere  et  sustinere,  quod 
timor  servilis  simpliciter  5  maneat,  adveniente  gra- 
tia,  cum  sit  alia  timoris  differentia  quam  timor  ini- 
tialis,  nec  videtur  ab  eodem  trahere  originein,  et 
verba  Augustini  satis  videnlur  contradicere.  —  Et 
Tri^neti- proplerea  possunms  dicere,  quod  limor  servilis  tres 
habel  conditiones:  unam  sicuti  materialem  et  sub- 
slratam,  et  hoc  est  limere  6  poenam  aeternam;  alte- 
ram  sicut  formalem  el  completivam,  et  hoc  est 
principaliter  intueri  illam  poenam ;  tertiam  sicut 
annexam,  et  hoc  est  habere  volunlatem  deformem 
coniunctam.  Cuni  igitur  gratiae  donum  superinduci- 

conciusio  i.  tur,  timor  servilis  quantnm  ad  hoc  quod  materiale 
erat  in  ipso,  hoc  est,  in  quantum  habilitabat 7  ad 
timendum  poenam,  manet  cum  gratia,  quia  graliae 
non  repugnat.  Quantum  vero  ad  alias  duas  conditio- 

conciusios.  nes,  videlicet  quanlum  ad  completivam  et  quantum 
ad  annexam,  pellitur  per  ipsam  graliani:  quia,  cum 
gratia  supervenit,  nec  principaliter  intuetur  poenam 


tur; 


Dec  nabet  annexara  voluntatem  malam.  Et  sic  haberi 
potest,  quod  donum  timoris  servilis  quantum  ad  ali- 
quid  siu.  adveniente  gratia,  pellitur,  et  quantum  ad 
aliquid  manet.  —  El  hoc  viso,  patet  responsio  ad 
quaeslionem  Bj  patet  etiam  pro  magna  parte  respon- 
sio  ad  obiectiones  ad  ulramque  partem,  quia  neutrae 
simpliciter  concludunt  veritatem:  ideooportet  respon- 
dere  hinc  et  inde. 

1.  Ad  illud  quod  primo  obiic.ilur  de  auctorilate 
Augustini,  qua  dicit,  quod  timor  servilis  expellitur,*ai 
adveniente  caritate5';  dicendum,  quod  hoc  non  dicit, 
quod  tolaliter  pellatur,  sed  quia  servilitatis  domi- 
nium,  qua  principaliter  poenam  intuetur,  ab  ipso 
timore,  adveniente  caritale,  auferlur. 

2.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  spiritus  servi- 
lutis  repugnat  spiritui  libertatis;  dicendum,  quod 
verum  est  quantum  ad  id  quod  est  in  eo  servitulis ; 
sed  timor  servilis  aliquid  habet,  in  quo  communicat 
cum  timore  initiali,  et  ratioue  illius  non  oportet , 
ipsum  expelli 10. 

.  3.  Ad  illud  quod  lertio  obiicitur,  quod  limoris 
servilis  principaliter  est  intueri  poenam ;  iam  palet 
responsio:  quia  quantum  ad  illam  conditionem  habet 
expelli,  qua  videlicet  poenam  intuetur  principaliter; 
sed  propter  hoc  non  sequitur,  quod  expellatur  to- 
taliter  u. 

4.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  sicut  se  habet 
amor  peccaloris  respectu  amoris  gratuiti,  sic  timor 
servilis  respectu  timoris  casti;  dicendum,  quod  non 
est  simile:  quoniam,  sicut  in  praecedentibns  12  habi- 
tum  fuit,  caritas  non  potest  fieri  informis,  sed  timor 
bene  fieri  potest  informis;  ut  patet,  quando  aliquis 
cadit  a  caritate,  et  tamen  post  lapsum  remanet  sibi 
timor  aelernorum  suppliciorum.  Et  si  tu  obiicias , 
quod  amor  est  radix  limoris13,  ergo  debent  currere 
pari  passu;  dicendum,  quod  non  valet,  quia  simili- 
ter  est  radix  spei,  et  tamen  spes  potest  esse  infor- 
uiis  et  formata;  et  ralio  huius  assignata  fuit  supra  li. 
—  Et  sic  patet,  quod  rationes  istae  non  concludunt, 
quod  timor  lotaliler  expellalur. 

5.  Ad  illud  vero  quod  obiicitur.  quod  simplici- lur 
ter  manet  per  simile  et  in  fide  informi  et  formata;ne?a 
dicendum,  quod  non  est  simile  ex  parte  isla  et  ex 
illa :   quoniam  frdes  informis  assentit  propter  se  et 
super  omnia    eidem    et   in  omnibus,    cui    consentit 
frdes  formata15;  non  sic  autem  est  de  timore  servili 


1  Edd.  srrf  rtiant.  e(  proximo  ante  sicul  et  per  totnm  corp. 
constanter  seroitns  pro  servilitas. 

2  Cfr.  supra  d.  31.  a.  2.  q.  I. 

3  In  I.  Epist.  loan.  tr.  9.  n.   i.  Verba   ipsa   videsis   liic  in 
lit.  Magistri ,  c.  5. 

4  Codd.  N  L'  durum. 

5  Plurimi   codd.   et  edd.  1 ,  2  sithiliter.  Mox    prb   gratia 
codd.  U  Z  caritate. 

6  Cod.  N  el  hoc  modo  habilitat  ad  timendum.  Pro  et  hoc 
cod.  F  et  hoc  modo.  Edd.  ter  et  haec  pro  et  hoc. 

7  Codd.  .\  (i  V  Z  aa  habilitat. 

8  Cod.  A  ad praediiiiini  qudestionem. 

9  Codd.  G  1 1.  T  V  aa  adveniente  grdtia  carilate,  cod.  K  ail- 


reniente  tjratia  sice  atritate,  Vat.  adceniente  gratia  et  caritutc. 
Paulo  ante  pro  qua  dicit  cod.  I'  quae  dicit.  In  line  solut.  pro 
adveniente  caritate  codd.  G I  K  L  T  V  adceniente  gratia. 

10  Cfr.  Iiic  lit.  Magistri,  c.  7.  —  Superius  pro  est  in  eo 
serviliUis  cod.  A  est  in  eo  pravitas. 

11  Edd.  generaliter. 

12  Dist.  27.  a.  I.  q.  i.  —  Vcrba  mox  seqq.  sed  timor  bene 
fieri  polest  informis  ex  codd.  A  U  Z  adiecimus;  paulo  inferius 
ex  eisdem  codd.  et  cod.  bb  substituimiis  sibi  pro  ibi. 

13  Cfr.  supra  pag,  338 ,  nota  3. 

14  Dist.  2G.  a.   I .  q.   i.  et  a.  2.  q.  3.  ad   i, 

13  Vide  supra  d.  23.  a.  2.  q.  I.  ad  i.  —  Paulo  inferius  prfii 
sed  principaUter  cod.  V  sed  principalis. 


DIST.  XXXIV.  P.  II.  AKT.  II.  QUAEST.  I- 


7  (>1 


et  de  timore  initiali,  quia  timor  servilis  principali- 
ter  intuetur  poenam,  timor  autem  initialis  non  prin- 
cipaliter  intuetur  poenam ,  sed  principaliter  intuetur 
divinam  offensam. 

2.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  natura  non 
pellitur  a  gratia ;  dicendum,  quod  non  est  simile : 
quoniam  naluralia  sunt  inseparabilia  et  quasi '  dan- 
tur  ad  semper;  et  ideo  non  auferuntur,  superveniente 
gratia;  quaedam  autem  sunt  gratis  superaddita,  qnae 
dantur  solumiuodo  ad  tempus  et  pro  statu  determi- 
nato,  et  ideo  pelluntur  et  cessant,  recedenle  statu 
illo.  Et  sic  est  reperire  in  proposito. 

3.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  timor  initialis 
addit  supra  servilem;  direndum,  quod  quaedam  est 

ad-  additio  simpliciter  complem,  quaedam  estadditio  dis- 
trahens2.  Timor  initialis  addit  supra  servilem ,  et 
hoc  quidem  non  solum  complendo ,  verum  etiam  dis- 
trahendo ,  quia,  sicut  dictum  est,  aufert  ei  defe- 
clum  concomitantem ,  qui  quidem  est  voluntas  de- 


Ibrinis,  et  condiHonem  etiam  complentem,  quae  qui- 
dem  erat  secundnm  statiuu  illum  principaliter  in- 
tueri  poenam ,  sicut  tactuui  est  supra.  Kt  ideo  sic 
supra  ipsum  addit,  qood  aliquid  de  ipso  diminuit 
et  expelbt. 

4.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  gratia  non  iv- 
pugnat  nisi  peccato,  vcl  ci  qood  tiabet  originem  a 
peccato ;  direndiim.  quod  non  soliiin  buic  repugnat.  v.undum. 
sed  3  ei  quod  habet  annexum  peccatam.  Timor  au- 
tem  servilis  peccatuin  liabet  anncxum  ;  ct  propter 
hoc  quantum  ad  hoc,  quod  poeoam  habct  et  for- 
midat  poenam  futurain.  introdiictuin  cst  ei  cnlpa; 
ct  ideo  non  est  iniriun.  si  aliquo  modo  pellitur,  ad- 
veniente  gratia.  Quia  tamen  non  babel  totatiter  i 
culpa  introduci,  vcrum  etiam  ex  dono  Dei  secun- 
dum  aliquid  sui  ;  binc  est  eliam .  quod  sic  pdlitur, 
quod  non  totaliter  destruitor.  —  Kt  sccundum  boc 
satis  de  plano  responderi  potest  auctoritatibus  et  ra- 
tionibus,  quae  hinc  et  inde  introducuntur4. 


AKTIGULUS  II. 


De  timore  gratuito. 


Consequenter  quaeritur  de  timore  gratuito;  et 
circa  hoc  quaeruntur  tria. 

Primo  quaeritur  de  ipso  timore  quantum  ad 
eius  divisionem. 


Secundo  quacritur  de  eodem  quantum  ad  eius 
diminulionem. 

Tertio  et  oltimo  quaeritur  quantura  ad  eius 
evacuationem. 


QUAESTIO  I. 

Utrum  timor  initialis  et  filialis  sinl  diversae  timoris  species. 


Circa  primum  sic  proceditur,  et  est  quaestio  de 
timore  gratuito  quantum  ad  divisionem  eius,  qua 
dividitur  in  initialem  et  fdialem,  utrum  islae  sint 
diversae  timoris  species.  Et  quod  sic,  videlur: 

1.  Primo  per  divisionem   Magistri" .   qua   divi- 
Lmta.dit  timorem  in  quatuor  differentias;  et  omnes  aliae 

differentiae  sunt  formaliler  differentes  :  videtur  ergo, 
quod  simililer  sit  reperire  circa  timorem  initialem 
et  filialem. 

2.  Item,  boc  ipsum  videtur  ratione:  quia  limor 
initialis  et  filialis  aut  distinguuntur  quantum  ad  es- 
sentialcm  differentiam ,  aut  solum  quanlum  ad  sta- 
imn.  Si  primo  modo :  tunc  babeo  propositum.  Si  se- 
cundo  modo ;  contra :  qnia  timor  babet  esse  in  tri- 
plici  statu,  secundum  quod  triplex  est  status  bomi- 
nis  insti,  videlicet  in  statu  incipientis,  proficientis 
et  [lerfecti:  cum  crgo  Magister  illam  differentiam  non 
apponat.  vidctur.  qnod  aut  est  insnfficiens,  anl  istas 


1  Pro  el  quasi  edd.  nvda. 

2  Cfr.  lom.  l.  Prolog.  Magistri,   dub.    2.  —  Subinde  |)<>-;i 
Timor  cod.  A  subdit  tiutem. 

3  Edd.  ted  ttkan. 

*  Vidc  Kbollon  ad  I.  huiua  Brticull  quaest. 
5  llic  c.  I.  Vide  infi.i  dub.  2.  —  Superiua  pro  isku  cod. 
X  isti.  in  finc  arg.  pr<>  reperirt  mulil  codd.  reperiri. 

S.  Bonnv.  —  Toro.  III. 


differentias  timoris  non  assignat  solnmmodo  qnoad 
statnm.  Nec  tantum  divisio  Magistri  videtur  esse  in- 
sufficiens,  iimno  etiam  divisio  Augustini '  ct  aliornm, 
qni  de  bac  materia  loqiiuntur,  qui  solninmodo  in 
has  species  dividonl  timorcm  gratnitnm. 

-\.  Item.  diversitas  habitnnra  venil  ex  diversi- 
tate  obieclornra  ;  sed  sicut  Magister1  tnnoit,  el  com- 
mimitcr  ctiam  tcnctur,  qnod  tiraor  ioitialis  habet 
OCulnm  ad  poenam.  tiinor  fero  lilialis  babct  ocnlnm 
ad  offensam :  ergo  videtnr,  qnod  hic  timor  el  ille 
sint  divcrsac  species  timoris. 

\.  Itcin.  timor  inilialis  mcdiiiin  tcncl  iiitcc  ser- 
vilem  ct  filialem  el  qnantnm  ad  r(tti<>in,n\  deveniendi, 
qnia  per  servilem  devenitur  ad  filialem  mediante 
initiali.  ct  ctiam  (piaiiiuin  ad  modutn  timendi*: 
ciini  ergo  tiiuor  initialis  sit  diversa  species  i  timore 
servili,  videtnr  ergo,  qnod  etiam  sil  diversa  species 
;t  filiali. 


■  Vlda  Wc  ln.  MagisU*l,  <■•  ••  seqq.,  ulti  <-i  H«'«l;ic  divisio 
babelur.  —  Paulo  supniu^  pro  ncm  appottat,  quod  ii ibeol  codd 
a  II  i  z  lii),  iti  ailla  non  apponil 

7  iiic.  c.  i.   -c.|.        De  wtaiori  vlde   lupra   170,  no 

in   llnc. 

"  Viili'  in.  iii.  MagisUi,  l  —  Pro  ad  moAtM  mulU 
codd  el  edd.  I,  2  ad  medium. 


702 


SKNTENTIAKUM  LIIJ.  III. 


tum. 


Sed  contra:  1.  «  Si  unum  opposilorum  dicitur 
Adopposi-multipliciter,  et   reliquum;  et  si  unum  non  dicitur 
multipliciter,  nec  rehquam1»;  sed  spes  non  habet 
mnltiplicari   per   species  et  differentias :    ergo  nec 

liinor. 

%  Item,  magis  perfectum  et  minus  perfectum 
non  diversificant  rem  quantum  ad  speciem 2 ;  sed  ti- 
mor  initialis  et  lilialis  differunt,  sicut  magis  perfe- 
ctum  et  minus  perfectum :  ergo  secundum  speciem 
non  distinguunlur. 

3.  Item,  sicut  contingit  ponere  timorem  inilia- 
lem  et  filialem ,  qui  est  perfectorum ,  sic  etiam  conlin- 
git  ponere  amorem  initialem  et  consummatum  et 
perfectum  3 :  cum  ergo  amor  per  has  differentias  non 
habeat  secundum  species  diversificari,  videtur  simi- 
liter,  quod  nec  timor. 

4.  Item,  quae  habent  orlum  ab  eodem  secun- 
dum  speciem  sunt  eiusdem  speciei,  quia,  si  causa 
est  univoca,  et  effeclus  univocus ;  sed  timor  initia- 
lis  et  castus  ortum  habent  ab  amore  gratuito,  se- 
cnndum  quod  vult  Augustinus  \  et  iste  est  unus 
amor  tanlum  secundum  speciem  :  ergo  videtur,  quod 
similiter  sit  et  in  timore. 

5.  Item,  si  plures  sint  timores  gratuiti  diversi 
secundum  speciem ;  cum  quilibet  eorum  sit  donum 
Spiritus  sancti,  tunc  videtur,  quod  dona  Spiritus 
sancti  sint  plura  quam  septem  5. 

6.  Ilem.  si  timor  inilialis  et  gratuitus  differunt, 
hoc  non  est,  nisi  quia  iste  habet  oculum  ad  poe- 
nam,  ille  ad  offensam,  sicut  Magister  tangil  in  lit- 
terafi.  Sed  conlra:  una  et  eadem  species  timoris 
est,  qua  quis  timet  Deum  offendere  et  a  Deo  sepa- 
rari :  cum  ergo  ista  sint  diversa,  et  tamen  timor 
non  diversificetur  respectu  horum  ;  videtur  similiter, 
quod  diversificari  non  habeat  respeclu  poenae  et  of- 
fensae,  maxime  cum  videamus,  quod  timor  inilialis 
habeat  ad  utrumque  aspicere. 

C  0  N  C  L  U  S 1 0. 

Timor  initialis  el  filialis  non  differunt  specie ,  sunt 
tamen  diversi  timores  ratione  statuum ,  mo- 
dorum  timendi  et  principalium  motivorum. 

Rkspondeo:   Ad  praedictorum  intelligentiam  est 
notandum,  quod  hic  est  duplex  modus  dicendi. 


1  Seeundum  Aristot.,  de  quo  vide  supra  pag.  193,  nota  4. 
—  Do  minori  cfr.  supra  d.  26.  a.   I.  q.  2. 

«  Cfr.  tom.  II.  pag.  659,  nota  7. 

3  Ut  Magisler  insinuat  hic  in  lit.  c.  5.  —  Ue  proposil. 
seq.  cfr.  supra  d.  27.  a.  I.  q.  2.  —  Paulo  superius  pro  pcr- 
fectorum  [cod.  A  perfectiorum] ,  quod  habent  codd.  I L  W  Z  ,  in 
aliis  et  edd.  perfectior;  paulo  inferius  pro  secundum  species  cod. 

A  per  species. 

*  Cuius  verba  videsis  hic  in  lit.  Magislri,  c.  4.  seqq.  — 
De  maiori  cfr.  Aristot.,  VII.  Topic.  c.  I,  et  Vll.  Metaph.  text. 
22.  ct  28.  (VI.  c.  7.  seq.). 

5  Quod  reprobatum  cst  supra  p.  I.  a.  2.  q.   I. 

6  Hic  c.  6.  seq.  —  ln  flne  arg.  pro  aspicere  cod.  K  rc- 
spicere.  7  Cod-  K  PotesL 

8  Hic  c.  3.  et  7.  scq. 


Quidam  enim  voluerunt  dicere,  quod  timor  ini-opini, 
tialis  et  lilialis  non  differunt  nisi  quanturn  ad  statum, 
sicut  et  amor,  ex  quo  timor  sub  his  differentiis  tra- 
hit  originem.  Unde  sicut  nmor  incipiens  et  perficiens 
essentialiter  est  idem,  licet  status  sit  diversus  hic 
et  ibi ;  sic  voluerunl  dicere  se  habere  in  timore 
iniliali  et  filiali.  —  Sed  illud  non  videtur7  sufficere,  *<mi 
pro  eo  quod  tertius  posset  limor  assignari  inter  hos 
duos,  videlicet  timor  proficiens.  Et  iterum,  non  vi- 
demus,  talem  modum  distinguendi  sive  dividendi 
esse  in  aliis  donis  graluitis,  cum  tamen  in  eis  sit 
istos  duos  status  invenire. 

Et  proplerea  est  alius  modus  dicendi,  quod  ti- oPini 
mor  initialis  et  timor  filialis  sunt  diversae  species 
timoris,  et  diversus  est  utrobique  modus  timendi, 
et  ad  diversa  intuetur  homo  secundum  illos  duos 
timores.  Et  huiusmodi  signum  est,  quia  unus  eva- 
cuatur,  et  alter  manet  in  patria,  secundum  quod 
Magisler  dicit  in  litlera8;  quod  quidem  non  esset, 
si  essent  idem  in  essentia.  —  Verumtamen  adhuc  s«r 
istud  videtur  valde  difficile  bene  inlelligere  ,  quo 
modo  secundum  profectum  9  hominis  in  statu  gratiae 
hahenl  esse  in  eo  diversi  habitus  timoris  formaliter 
differentes.  —  Et  ideo  neuter  istorum  modorum  vi- 
detur  plane  ipsi  intellectui  satisfacere. 

Possumus  igilur  viam  mediam   eligere,   ut   di-cgn 

canms,  quod  limor  filialis  et  initialis  non  adeo  dif- 

ferunl,  sicut  duae  10  species  formaliler  differenles , 

cum  unus  quodam  modo  sit  materialis  respectu  al- 

terius  et  quodam  modo  claudatur  in  altero.  Timor 

enim  initialis  timet  poenam  et  offensam ;  timor  vero 

filialis    offensam   quidem   limet    et  attendit   summi 

Palris  reverentiam.  Kt  sic  unus  quodam  modo  se  ha- 

bet  ex  additione  ad  alterum  ".  Et  ideo  non  differuntow 

sicul  duae  species  e  diverso  unum  genus  dividentes. 

Nec  tamen  est  ibi  differentia  solum  quantum  ad  sla- 

tum,  pro  eo  quod  limor  initialis  princip:diler  aspi- 

cit  offensam;  timor  vero  filialis,  etsi  unum  oculum 

habeat  ad  offensam,  principaliorem  lamen  habet  ocu- 

lum  ad  Dei  reverentiam.  Et  quia  diversa  habent  prin- 

cipalia  motiva;  hinc  est,  quod  sunt  diversi  modi  W- 

mendi.  Quia  vero  unum 12  clauditur  in  altero  et  al- 

teri  substernitur;  hinc  est,  quod  proprie  loquendo, 

non  sunl  alterius  et  allerius  speciei.  Possunt  tamen  cM 

dici  diversi  limores ,  tum  ralione  status ,  tum   ra- 


9  Codd.  A  U  perfectionem ,  non  pauci  alii  codd.  pcrfectum, 
codd.  BCFGIKLNOTV  praemitlunt  propositum.  Paulo  infe- 
rius  pro  plane  Vat.  plene. 

io  Pro  sicut  duae  species,  uli  in  codd.  A  B  C  D  H  M  P  Q  U  Z 
bb  legilur,  codd.  K  X  sicut  diversae  species,  alii  codd.  sicut 
differenUac  species,  cod.  C  sicut  differenliae  et  species,  edd. 
sicut  differunt  spccics.  Paulo  ante  pro  filialis  codd.  A  G  I  (k  a 
prima  manu)  LTVZ  servilis. 

n  Cfr.  hic  lit.  Magislri,  c.  6.  in  fine  et  c.  7.  —  Mox  pro 
e  diverso  codd.  EGILNT  V  a diverso,  edd.  diversae.  Non 
ita  multo  post  pro  ad  offensam  codd.  FK  ad  Dei  offcnsam, 
et  subinde  pro  principaliorem  codd.  BDHKUX  Z  et  edd.  I, 
2  principalem,  codd.  AW  aa  principaliter. 

■2  Ldd.  unus,  et  paulo  inferius  pro  status  cum  paucis  codd. 
statuum. 


DIST.  XXXIV.  P.  II.  ART.  II.  QLAEST.  I. 


763 


D  Op- 

ram. 


O  ID' 

sol- 


:  lam. 


tione  modorum  limendi,  tum  etiam  ratione  princi- 
palium  motivorum;  sicut  rationes  ad  primam  par- 
tem  induclae  ostendunt,  et  ideo  concedi  possunl. 

1.  Ad  illud  ergo  quod  obiicitur  in  contrarium , 
quod  spes  non  habet  dividi ,  ergo  nec  timor;  dicen- 
dum,  quod  ralio  illa  non  valet:  quia  illud  intelligi- 
tur  non  de  divisione  univoci ,  sed  de  divisione  mul- 
tiplicis ,  sicut  patet  ex  intellectu  illius  consideratio- 
nis,  quam  Philosophus1  ponit.  —  Stautem  quaeras: 
quare  magis  timor  habet  dividi  quam  spes?  dicen- 
dnm,  quod  spes  semper  principaliter  intuelur  unuin 
solum  et  summum  bonum;  timor  autem  secundmn 
diversos  status  niodo  principaliter  intuelur  poenam. 
modo  principaliter  Dei  offensam ,  modo  principaliter 
Dei  reverentiam ;  et  ideo  non  est  simile  ex  ista  parte 
et  ex  illa. 

2.  Ad  illud  quod  obiicilur,  quod  magis  perfe- 
clum  et  minus  perfectum  non  diversificant  rem;  di- 
cendum ,  quod  proprie  loquendo,  non  est  ibi  diTfe- 
rentia  secundum  speciem,  secundum  quod  dictum 
est.  Verumtamen  ratio  illa  non  valet,  quia  non  so- 
lum  differunt 2  penes  perfeclum  et  imperfectum , 
sed  etiam  penes  aliud  et  aliud  principale  molivum; 
licet  unum  quodam  modo  praesupponat  alterum.  et 
quod  erat  formale  respeclu  unius  liat  materiale 
respectu  alterius. 

3.  Ad  illud  quod  obiicitur  de  amore,  iam  patet 
responsio.  quia  non  est  simile:  quia  amor  non  ha- 
bet  differentiam  penes  motivum,  sed  solummodo  pe- 
nes  statum3;  et  ideo  non  distinguitur  sicut  timor. 


4.  Ad  illud  quod  obiicitur.  quod  iila  quae  ha- 
bent  ortum  ab  eodem  secandom  speciem,  sunt  eius- 
dem  speciei;  diceodnm,  qaod  illad  oabet  veritatem 
in  his  quae  generanlur  secandam  generationem  uni-  Nuuadam. 
vocam;  cum  autem  timor  ex  amore  generatur.  non 
est  generatio  univoca:  et  propterea  ex  nno  amore 
sernndum  speriem  non  lanliim  possiint  generari  di- 
versi  timores,  immo  possont  generari  qaaloor  ge- 
nera  afifectionum,  secaodam  Augusiinuin  *,  quae  lor- 
maliler  dislinguunlur. 

'■').  Ad  illud  quod  obiicitur.  quod  tiinc  eronl 
diversa  dona;  dicendam,  qnod  anas  istorum  timo- 
rum  quantum  ad  illud  qaod  babet  oobiiitatis  et  com- 
pletionis,  claiulitur  in  alio  :  et  ideo  sub  uno  dODO 
omnes  habent  comprehendi,  videiioel  sob  spiriiu  ti- 
moris  Domini. 

(i.  Ad  illud  qood  ullimo  obiicilur.  quod  si  r;i- 
tione  diversoruin  molivornm  diversificantar,  tanc  ti- 
mor  initialis  et  lilialis  distingiierenlur  in  duos  ;  di- 
cendiun,  quod  non  est  simile  :  quoniain .  etsi  timor  Noundum. 
inilialis  ad  duo  habet  oculos  suos .  ad  iinum0  hahet 
prineipaliter ,  ad  alteram  ex  consequenti,  similiter 
et  timor  /ilialis :  et  ideo  ratione  illius  motivi.  ad 
qnodprmcipaliter  intnetnr,  unusquisque  illornm  ha- 
bet  simpliciter  unitatem.  Sic  autem  non  est  in  pro- 
posito,  quia  initialis  timor  principaliter  aspicit  ad 
unuin.  videlicet  ne  offendat  iustitiam  ,  /ilialis  autem 
principaliter  aspicil  ad  aliud ,  videlieet  ad  Palris  re- 
verentiam ;  et  ideo  non  est  simile  ex  hac  parte  et 
ex  illa. 


SCHOLION. 


I.  Terliam  opiniouem,  qunm  S.  Bonav.  hic  approbal,  lenet 
cum  aliis  communiter  etiam  S.  Thom.  (hic  q.  2.  a.  3.  quacstiunc. 
2;  S.  II.  II.  q.  19.  a.  8),  qui  in  Commcnl.  affcrt  hanc  rationem, 
quod  in  limore  initiali  sit  lum  actus  principalis  ,  stilicet  refu- 
(lere  malum,  in  quo  non  difTert  a  limorc  caslo;  tum  srrumtn- 
rius  ct  hnpprntus,  scilicct  rcfugere  proptrr  poennm.  <■  Actus 
autcm  imperati  per  accidens  comparanlnr  ad  hibitus  inipcran- 
les;  el  idco  timor  inilialis  ct  caslus  sunt  idcm  in  subslantia  ha- 
biius,  differunt  lamen  accidentaliter  ».  Sed  in  Summa  arguii  e.\ 
hoc  principio,  quod  duo  isli  limores  sh  habeant  ad  invfcem, 
sicut  carilas  impcrfccta  ad  pcrfeclam. 

t)c  eadem  quaestfones  B.  Albert.,  hic  a.  9.  —  Petr.  a  Tar., 
hic  q.  2.  a.  t.  qiiarsliunc.  I.  —  Diirand.,  hic  q.  -i.  —  Duuins. 
Carlli.,  dc  hao  et  duabus  seqq.  qq.  liic  q.  'I. 

II.  Quoad  2.  quaestionem  communlter  docelur,  quod  crc- 
scenle  caritale,  diminuatur  actus  limoris,  quo  limelur  poena, 
non  auicm  aclus,  quo  quis  verelur  Deum  offcndere  <i  ab  eo 
aeparari. 

De  eadem  quaestione:  S.  Thom.,  hic  loc.  cii.  quaestiunc. 


3;  S.  loc.  cit.  a.    10.  —  Petr.  a  Tar.,  loc  cil.  quaestiUBC  3.  — 
Durand.,  hic  q.  (J. 

III.  Solulio  ujlimac  (3.)  quacstionis  communiter  approbalur, 
licct  quidam,  ul  referl  Ricbard.  a  Sfed.  (hic  a.  2.  q,  5.:,  opf- 
nenlur,  «  quod  illa  resiliilo  (<fr.  hfc  In  rorp.)  non  potesl  <li<i 

actus  limoris    niSi    OequivOCe,  <iim   nihil  aliinl  sil,  qu.ini  <-\  c<>n- 

sideratione  <li\in.  <•  magoUudinis  <'t  parvitaUs  propriae  se  suh 
Dco  huiiiiliurr ;  huviitiatio  uuirni  liiimr  did  non  poirsl  nisi 
aequivoce  vel  similitudinarie  ».  Tamen  Richard.  non  recedendum 
esse  censet  a  communl  opfnione,  quod  donum  tfmoris  rema- 
neal  quoad  habltum  et  quoad  «afiquem  actom,  quleritvel  ille 
qui  lacius  esl  in  oplnfofM  prlma  [scfffctH  reverantla  divinae 
uaaiestaUs  <-i  resiUUn  in  proprianp  parvUatemJ,  vel  ili<-  queni 
habel  rcspcclu  llnis  »  [scilicel  ^r. i n ( 1> - ■ « ■  <!<■  evaaione  divlnai 
fensae  |. 

De  hac  3.  quaestione:  S.  Thom.,  hi<-  loa  <  ii  quaesllunc  I; 
s.  lo<-.  clt.  a.  II.  -  ivir.  o  Tar.,  loc  dl.  a.  B.  —  Durand., 
hi<'  q.  .1. 


1  l.ihr.  I.  To|)ic.  c.  13.  —  De  unilalc  spri  cfr.  supra  <l. 
16.  a.  I.  q.  2.  —  Pro  iiiuliijiliiis  (i.  c.  aequlvod)  codd.  <i  ll  I  K 
I.  v  aa  multipliriiatis ,  cod.  A  MiiHituiliiiis ,  qul  ood.  <•!  drca 
liiiiMii  solui.  iiliiiiium  principaliter  omlllit. 

*  r.odd.  diffrii.  lu  ood  A  deslderahtur  verba  mox  sequen. 

lia   lirrt  uuiim...  dllriiiis. 


•  Codd.  \  U  stutiK. 

4  i.ilir.  \i\   <ic  in.  Dei,  c  7.  n   2.  CO. aupra 
nni.i  3,  el  p  i'i"  ifuohior  VaA  trm 

i  id.  iiiiiiiii  /'iiiuii  P.mlo  Infedua  pro  simpticiter  oV.m 
ui  ood.  AJ  eodd  <<  -  .i.i  principaider,  In  Hnn  solut  pr<>  m  Mc 
parte  et  tx  uiu  cod.  m  /<<"<  d  "<'/<• 


76/. 


SENTENTIAHU.M  LIIJ.  111. 


QUAESTIO  II. 
Utrum,  cresdente  caritate,  timor  decrescat. 


Secundo  quaeritur  de  limore  gratuito  quantum 
ad  eius  diminutionem,  et  est  quaeslio,  utrum,cre- 
scente  caritate,  timor  decrescat.  Et  quod  sic,  videtur: 

1.  Primo  ex  auclorilate  beati  loannis  in  primae 
Argg.  pro  canonicae  quarto  capitulo1:  Perfecta  carilas  foras 

raatwa*  r~  mittit  timorem;  super  quod  dicit  Auguslinus:  «  guan- 
tum  carilas  crescit,  lanlum  timor  decrescit;  et  quan- 
tum  illa  fit  interior,  tanlum  ille  pellitur  foras;  ma- 
ior  caritas,  minor  timor  »;  sed  constat,  quod  hoc  non 
potest  intelligi  de  timore  servili,  quia  ille  non  stat 
cum  caritate:  ergo  quantum  caritas  crescit,  tantum 
timor  graluitus  decrescit. 

2.  Uem,  quanto  quis  magis  amat,  tanto  magis 
sperat;  et  quanto  magis  sperat,  lanto  minus  limet: 
ergo  quanlo  plus  crescit  in  caritate,  tanto  magis  de- 
crescit  in  timore 2. 

3.  ltem,  quanto  magis  crescit  caritas,  tanto  stri- 
ctius  et  fortius  homo  alligatur  Deo  ;  et  quanto  slri- 
ctius  se  sentit  alligatum ,  lanto  minus  timet  separari : 
si  ergo  limor  gratuitus  est  ille,  quo  quis  funel  se- 
parari  a  Deo;  quanto  3  caritas  magis  intenditur,  tauto 
timor  magis  remiltitur. 

4.  llem,  crescenle  amore,  crescit  guslus  et  de- 
lectalio ;  sed  quanlo  plus  crescit  delectatio,  tanto  mi- 
nuitur  poena  :  si  ergo  timor  poenam  habet*,  videtur, 
quod  quantum  carilas  crescit,  tantum  necesse  sit, 
limorem  decrescere. 

Sed  contra:  1.  Augmentata  causa,  augmenta- 
propanetur  elTeclus 5 ;  sed  fides  et  amor  causant  timorem 
gratuitum:  ergo  fide  et  caritate  crescente.  necesse 
est,  pariter  et  limorem  crescere. 

%  llem.  quanlo  magis  aliquis  amat  aliquid,  tanto 
magis  dolel,  si  illud  amiserit 6 ;  sed  sicut  dolor  est 
de  bono  amisso,  sic  limor  est  de  futuro,  ne  amit- 
tatur:  ergo  quanto  aliquis  magis  amat  aliquid,  tanto 
mams  timel,  ne  amittat  illud :  ergo  crescenle  cari- 
tate,  necesse  est.  limorem  crescere. 

3.  ltem,  quanto  quis  maiorem  caritatem  habet, 
tanlo  humilior  est  —  quia  «  quanto  sumus  a  lumore 
superbiae  inaniores,  tanto  sumus  dilectione  plenio- 
res»,  sicut  d;cit  Augustinus7  —  sed  crescente  hu- 


militate,  crescit  timor  Dei :  ergo  a  prim o,  crescente 
caritate,  necesse  est,  timorem  Dei  crescere. 

4.  Item,  quanto  aliquis  maioris  caritatis  est, 
tanto  sollicitior  est,  ut  serviat  Deo  et  ne  faciat  ali- 
quid,  quod  Deum  offendat,  iuxta  illud  Michaeae  sex- 
tos:  Indicabo  tibi,  Iwmo ,  quid  Deus  requirat  a 
te;  et  post :  Et  sollicitum  ambulare  cum  Domino 
Deo  tuo;  sed  quanto  maior  est  sollicitudo  vitandi 
culpam ,  tanto  maior  est  limoris  abundanlia:  ergo  etc. 

-CONCLUSIO. 

Timor  gratuitus,  crescenle  carilate,  decrescit  quoad 
actum,  fjuo  cor  sollicilalur  ex  consideratione 
suae  fragilitatis ;  sed  crescit  quoad  actum,  quo 
humiliatur  ex  consideratione  suae  parvitatis  et 
diuinae  magnitudinis. 

Kespondeo:  Ad  praedictorum  intelligentiam  est 
notandum,  quod  hic ,  sicut  in  praecedentibus  %  di- 
versi  diversa  senliunt. 

guidam  enim  volunl  dicere,  quod  est  loqui  de  cJjf 
limore  quantum  ad  habitum  et  quantum  ad  usum. sliD 
Si  loquamur  de  ipso  quantnm  ad  habitum ,  verum 
est,  qnod  crescente  caritate,  crescit,  propler  hoc 
quod  habitus  gratuili  sunt  aequales  10.  Si  vero  loqua- 
nmr  quantum  ad  usum ,  sic  dixerunt,  quod  cre- 
scenle  caritale,  decrescit  timor ;  quia  quanto  magis 
viget  in  nobis  usus  carilatis,  lanlo  minus  viget  usus 
timoris.  Et  illud  per  experienliam  est  manifeslum. 
Nam  homo  in  principio  conversionis  multa  ex  timore 
facit ;  sed  cuni  gustavit  spiritum  devotionis  et  dul- 
cedinis,  quae  esl  in  amore,  approximans  ad  statum 
perfeclionis ,  iam  ad  bene  operandum  magis  trahitur 
liberalilate  aiuoris,  quam  stimuletur  H  poenalilate  ti- 
H1GFI&  —  Sed  iu  hoc  modo  dicendi  videnlur  duo  oppo-  im 
sita  implicari.  Si  enim  magnitudo  habilus  attendiiur 
et  dignoscitur  penes  magnitudinem  actus  et  usus,  de- 
crescente  dono  quantum  ad  usum,  videlur,  quod  ne- 
cesse  sit,  ipsum  decrescere  quantuin  ad  /iabilum;aul 
si  crescit  quantum  ad  habilum,  videtur,quod  necesse 
sit,  ipsum  crescere  quantum  ad  usum  et  aclum. 


i  vers.   IS.    —    Verba    Augusi.    videsis    liic    in  lit.  Magi- 
siri,  c  5. 

^  Cfr.  hic  lit.  MagisLri,  c.  5.  in  initio. 

3  Permulii  codd.  etedd.  1,2  quantum. 

4  EpisL  1.  loan.  4,  18.  Cfr.  hic  lit.  Magistri ,  c.  C.  —  Post 
ianto  Vat.  repelit  phis. 

&  Codd.  GK  Quantum  augmenianiwrcausae,  tanhim  aug- 

mentantur  effectus. 

s  Vide  supra  pag.  338,  nota  3.  el  8.  —  De  minori ,  in  qua 
non  pauci  codd.  omiltunt  bono,  vide  infra  pag.  766 ,  nota  5.  et 
supra  pag.  569,  noia   i. 


"  Libr.  VIII.  de  Trin.  c.  8.  n.  12,  in  quo  diclo  edd.  1,1 
cum  tcxlu  origin.  pro  inaniores  exfiibent  saniores. 

»  Vers.  8.  Post 'indicabo  tibi,  homo,  Vulgala  addil  quids^ 
bonum  et.  —  Paulo  antc  pro  qnod  Deum  cod.  U  quo  Deum. 

9  Cfr.  quaest.  praeced.  ct  a.  I .  q.  3. 

10  Vidc  infra  d.  36.  ().  5.  —  Pauk)  supcrius  post  crescit  cod. 
l\  supplcl  timor,  cod.  S  habilns  timoris,  et  infra  post  Si  vera 
loquamur  cod.  Z  subdil  de  ipso. 

"  Cod.  A  trahatur,  et  pro  liberalitate  codd.  »i  I  K  L  \   h- 

bcrtate. 


DIST.  XXXIV.  P.  II.  ART.  II.  QUAEST.  III. 


- 

b.) 


1110 


1.  di- 
.ione. 


ltisfa- 


Dio  3. 
n?  di- 
iiione. 


msio  1 


;io  i. 


■'  "gg 


Propterea  est  et  alius  modus  dicendi,  qund,  si- 
cut  prius1  dictum  est,  limor  graluitus  dividi  habel 
in  initialem  et  filialem.  Et  cum  quaeritur :  utrum  , 
crescente  caritate,  decrescat  timor ;  responderi  po- 
test,  quod  verum  est  de  quodam  limore,  et  falsum 
de  alio.  De  timore,  inquam,  initiali  verum  est,  quia 
quodam  modo  communicat  cum  servili  in  hoc,  quod 
formidat  poenam  ;  de  filiali  vero  non  est  verum , 
quia  quanlo  quis  maioris  caritatis  est,  tanto  magis 
refugit  divinam  ofTensam  et  cum  Deo  sollicitius  am- 
bulat,  iuxta  illud  Apostoli 2 :  Qui  se  exislimat  slare 
videat,  ne  cadat.  —  Sed  adhuc  illud  non  videtur 
omnino  satisfacere  ;  quoniam  timor  filialis,  quo  quis 
timet  Deum  offendere,  poenam  habet ,  et  multum 
affligitur  anima  in  illa  formidine  ;  beatus  autem  loan- 
nes  dicit.  quod  perfecta  caritas  foras  mittit  timo- 
rem  propler  annexam  poenalitatem. 

Et  propterea  potest  adhuc  ahter  dici,  quod  du- 
plex  esl  usus  ipsius  timoris  gratuiti :  unus,  inquam  , 
quo  cor  hominis  sollicitalur  3  ex  consideralione  suae 
fragilitatis ;  alius,  quo  humiliatur  ex  consideralione 
suae  parvilatis  et  divinae  magnitudinis.  El  primus 
nsus  minuilur,  cum  carilas  perficilur,  quia  confiden- 
tia  consurgil  ex.  perfectione  carilatis,  ut  iam  homo 
dicat  illud  Apostoli  ad  Romanos  octavo4:  Quis  nos 
separabit  a  caritale  Christi  elc.  ?  Alms  vero  usus  cre- 
scit,  carilate  crescenle,  sicut  et  timoris  lialutus:  umle 
quanto  aliqnis  plus  habetde  spiritu  ainoris,  lanto  plus 
babet  de  spiritu  timoris.  quia  tanto  inagis  elongalur 
a  spiritu  superbiae  sive  lumoris,  secundnm  quod  di- 
cit  Auguslinus. 

Et  per  hoc  patel  responsio  ad  quaestionem  pro- 
positam ;  natel  eliam  responsio  ad  obiecta.  Hationes 
enim  ad  utramque  parlem  inductae  verum  conclu- 
dunt,  quia  quanlum  ad  diversas  vias  procedunt.  si- 
cut  palel  de  ralionibns,  quae  ad  primain  partem  in- 
diicuntiir,  quae  ostendunt,  timorem  ininui,  caritate 
crescenle.  Proeediint  enim  de  limore  quanlum  ad 
usuin.  qui  habet  poenam ,  boc  est  quanlum  ad  il- 
liim  usuin,  (pio  quis  sollicitalur,  ne  pro  sua  Iragi- 


lilale  cadat  in  culpam  et  pro  sua  culpa  deiieiatur 
in  poenam ,  sicnt  patet  in*  discurrendo  per  singnlas. 
—  Rationes  auiem.  quae  ad  oppositom  addocnntor, 
procedoot  de  limore  secondnm  illum  usiim .  secnn- 
dum  quem  perfectae  caritati  est  ronsonus  ;  et  verum 
est,  quod  crescit  qiiantuin  ad  illuin.  sicut  patet  in 
primis  tribus  rationibus. 

Ad  illud  tamen  qnod  nltimo  obiicitor,  qnod  cre-  m 

...    .       ,  ,.  ,  ,  pro  l- 

scente  cantate,  crescil  solhcitudo;  dicendnm,  qnod 

non  omnis  sollicitudo  esl  ex  timore.  Sollicitodo  enim,  o*aiex  mu*. 

..  .  _       dt 

qua  quis  snspenditnr  ammo ,  ut  semper  placeal  Deo 
et  faciat  quae  sunt  Deo  accepta  .  magis  procedil  >\ 
omoreqnam  ex  timore.  —  Sed  si  nlterins  obiiciat, 
ijiiia  non  solum  talis  est  sollicitus.  ut  placeat,  sed 
etiam  est  sollicitus,  ne  offendat  :  dicendnm,  quod 
illa  sollicitudo  est  prudentiae "  et  diligenliae,  qnae, 
elsi  habeat  affectuin  tiraorts  anuexnm,  in  viris  ta- 
men  perfectis  propter  secnritatem,  quam  ex  perfe- 
ctione  amoris  concipinnt,  non  iia  viget,  sicnl  in  in>  voundum. 
perfeclis,  loqnendo  simpliciter,  nisi  forte  dispe\ 
tive  et  nd  tempus.  Aliquando  enim  viri  perfectissimi 
e\  consideratione  divinornm  indiciornm  ex  intimis 
visceribns  concnliuntnr. 

Et  ex  boc  posset  adhuc  elici  praeter  praedictos  Addnor  v. 

'  '  '  III:  "1.1,  dl- 

modos  alius  moilus  dicendl,  quod  nsus  alicuius  ha-  ■-«'>  eum 
bitus  potest  dici  dnpliciter  crescere,  vel  decrescere:  «um». 
vel  motns  intensione,  vel  actuiim  nwnerositate.  \.\ 
rnni  dicitnr,  quod  crescente  caritate,  Limnr  decrescil 
quantuin    ad    usum  soHicitudinis  de  casu  :  boc  non 
intelligitnr  de  intensione,  soA  magis  motnum1  nu- 
merosilale;  quia  non  adco  iinligel  vir  perfeclus  sol« 
licitari ,  seeiindnm   qnod   imperfeetus,   qnia  habet, 
nnde  magis  tinieat.  tum  ratione  culpac  praeterilae, 
ne  forle  non  sit  indnlta,  tnm  ralione  futurae,  ne  ex 
fragilitate  el  defectu  amoris  cadat.  —  ln  hbc  igitur  BpOofoc 
siai  snmma  totius  responsionis,  qualitercnmqne  \a- 
rietur  modos  dicendi,  quod  limor  gratnitns,  cr©- 
scente  carilate,  uno  modo  crescit,  alio  modo  decre- 
scil  eliam  qnantum  ad  iisiiiu ". 


QOAESTIO  III. 
Utrum  limor  graluilus  in  patria  maneal. 


Tertio  quaeritur  de  timore  gratuito  quaiiliini  ad 
evacuationem ,  el  quaeritnr,  utruin  in  palria  maneat, 
an  evacuetur.  El  quod  niancal.  viilclur: 

I.  Per  illud  1'salmi":   Timor  Domini samctus 


permanet  in  saeculum  saeculi:  si  ergo  m  s iccuhini i „ .:.,menu. 
saeculi   permanet,  noo  ergo  evacuatur,  advenienle 
bealitudine. 

2.  Iteiii.  Isaiae  undecimo"  dicilur  de  Chrislo: 


1  Qunrsi.  prneced.  Cfr.  Irtfrn  dtfb.  2.  —  Paulo  inferltis  pro 
ilpfrrsrai  mniii  rodtft  decresdt,  omtsso  timor. 

2  Epist.  I.  Gor.  l(i.  12.  Inferfus  resplcftur  I.  loan.  i,  l^. 

•  Codd.  \  (i  II  l  l.  \  T  I' V  sollieitnt  ti  paulo  infrrlus  //»- 
miliat  pro  humiliatur.  Subinde  prd  suae  parvitatis  cod.  Upro- 
friae  pnrntntis. 

4  Vcrs.  35.  —  hifcrius  po*l  sifnt  c\  C0  1(1  \  II  I'  II  S  I'  /.  M> 
loseruimus  /•/,  cod.  I » l >  pro  lininris  hafritut  subsiitufi  timor.  Paufo 
|i"-i  pro  tumorit  mulil  codd.  oi  edd.  I.  2  perpcrnm  thnoris, 
Md.  I    Hnmris  im/irrfffti. 

*  Godd.  A  G  ll  Z  bb  omluvnt  in ,  et  dcfndc  cod.  K  pro*in 
gulas  sul)-.tiiiiii  singuta. 


6  Itespicltur  illud  I   Cor.  '.  32:  Solllcltus  csl  quac  I1 
sunl ,  quomodo  placeal  f)eo 

7  Edd.  cnm  p.mcis  codd   provtdentiae ,  >'i  mo»   pro 

rtnin  Vat.  effectum  Proximeani I.  bh  verbls  itla  * 

prnemiltil  etiam,  plnres  alll  codd.  praeflgunl  et 

s  tJort.  /  ilf  motus  intensione ,   <<•</  magis  actuum.  Pnulo 
infcrius  pro  nil  indutta,  quam  scrfpturam  Invenfmus  In  ■ 
\  HK  P  Sl  /.  bb,  ;iin  codrt.  eshtbeni  sii  mdulgentia  mdulta, 
i»  w/  /./   indulgentia ,  ertrt.  sit  mdulgentia  ri  data. 
le  <i 'hiiiinii  ;ui  pi  p« .  .1  ntem  quaesL 

i°  Psalm,  i^,  i",  Vulgnlfl  permanens  pro  permanet. 

m  Vers    1.  Cfr.  hlc  lll.  Maglstrl 


766 


SENTENTIARUM  LIB.  III. 


tnm. 


Requiescet  super  eum  spiritus  limoris  Domini:  si 
ergo  Christus  fuit  perfectissimus  comprehensor,  et 
in  eo  fuit  timor ;  videtur,  quod  donum  timoris  non 
evacuetur. 

3.  Item ,  Ecclesiasticus  * :  Nihil  melius  quam  ti- 
mere  Deam;  et  primo  eiusdem :  Plenitudo  sapien- 
tiae  timor  Domini:  si  ergo  omne  bonum  perfectum, 
et  maxime  plenitudo  sapientiae,  erit  in  summa  bea- 
titudine;  videtur,  quod  donum  timoris  nullo  modo 
habeat  evacuari. 

4.  llem ,  sicut  summae  Bonitati  debetur  sum- 
mus  amor,  sic  summae  Maiestati  debetur  summus 
timor,  secundum  illud  Malacliiae  primo 2 :  Si  ego 
Dominus ,  ubi  esl  timor  meus?  sed  in  palria  exsol- 
vemus  Deo  omnia  quae  debemus :  si  ergo  ibi  erit 
amor  summae  Bonitatis,  videtur  etiam,  quod  ibi  sit 
timor  summae  Maiestatis. 

Sed  contra  :  1.  Tanta,  vel  maior  est  perfectio 

Adopposi- jn  spe,  qnanta  est  in  limore ;  sed  spes  evacuabitur 

in  patria,  sicut  dictum  est  supra  s :  ergo  et  timor. 

2.  Item ,  sicut  spes  est  respectu  futuri  boni,  sic 
timor  est  respectu  futuri  mali 4 ;  sed  in  patria  nec 
erit  aliquod  malum  futurum  nec  poterit  esse :  ergo 
ibi  nullus  erit  timor. 

3.  Item,  sicut  dicit  Augustinus  super  illud  loan- 
nis  decimo  5 :  Mercenarius  fugit  etc. :  «  Timor  est 
fuga  animi,  ne  ainittat  quod  amat  »;  sed  in  patria 
nullo  modo  erit  buiusmodi  fuga  nec  possibilitas  ad 
amissionem  boni :  ergo  nullus  erit  ibi  timor. 

4.  llem,  sicut  paci  opponitur  inquietudo,  sic 
securitali  opponilur  timor :  ergo  sicut  ubi  est  summa 
pax,  ibi 6  nulla  est  inquietudo,  sic  ubi  erit  summa 
securitas,  ibi  nullus  timor ;  sed  hoc  erit  in  patria: 
ergo  etc. 

5.  Item,  cum  triplex  sit  differentia  timoris-doni , 
videlicet  seruilis ,  initialis  et  filialis;  servilis  non 
manet,  quia  expellitur  a  gralia ;  inilialis  non,  quia 
expellitur  a  caritate  perfecta ;  filialis  non,  quia  ti- 
met ,  ne  oculos  Patris  offendat ' :  ergo  non  videtur, 
quod  timor  secundum  aliquam  sui  differentiam  ma- 
neat  in  patria. 

6.  Item,  plus  excedit  perfectio  gloriae  ipsum 


timorem  filialem,  quam  excedat  perfectio  caritatis 
ipsum  timorem  initialem ;  sed  timor  initialis  non 
stat  cum  caritate  perfecta.  ut  ostensum  fuit  supra8: 
ergo  nec  timor  filialis  cum  gloria.  Nec  est  alia  dif- 
ferentia  timoris,  quae  ibi  remaneat:  ergo  donum  ti- 
moris  simpliciter  evacuabitur  in  patria. 

CONCLUSIO. 

Donum  timoris  in  patria  quoad  unum  tantam 
actum  non  euacuatur  ,  sed  salualur  et  perficitur. 

Respondeo:  Dicendum,  quod,  sicut  tactum  fuit 
in  praecedentibus  9,  timoris  est  intueri  tria,  videlicetTi»or 
poenam,  ut  fugiat;  offensam,  ut  illam  caveat;  J/a- 
iestatem  summam ,  ut  illi  subiaceat  exhibendo  reve- 
rentiam.  Et  secundum   hoc  triplex  est  doni  timoris  Tr'P|e 

mo 

differentia:  unus,  qui  principaliter  aspicit  poenam , 
et  iste  est  servilis ;  alius  vero,  qui  unum  oculum 
habet  ad  poenam,  sed  tamen  principaliorem  habet 
ad  offensam  vitandam,  et  hic  est  inilialis;  tertius 
autem,  qui  unum  oculum  habet  respectu  offensae 
vilandae ,  alium  vero  respectu  reverentiae  exhiben- 
dae ,  et  hic  est  filialis ;  cuius  etsi  unus  usus  sit  in 
refugiendo ,  ne  separetur  a  Deo,  alter  excellenlior 
et  magis  praecipuus  est  in  reverendo  Deum,  resi- 
liendo  a  summa  Maieslate  in  propriam  parvitalem. 
Et  hic  quidem  usus  fuit  in  Christo  et  est  in  sanclis 
Angelis  et  erit  in  omnibus  Beatis  10.  —  Et  quantum 
ad  istum  oculum  et  usum  manet  donum  timoris  in  CoDi:lc 
patria ;  quantum  vero  ad  alios  inferiores  tollitur, 
quia  isti  competunt  ei  secundum  stalum  imperfectio- 
nis.  Quia  vero  remanet  ei  usus  principalis,  hinc  est,  Condt 
quod  non  dicilur  evacuari,  sed  magis  perfici  et  sal- 
vari.  —  Unde  et  rationes,  quae  hoc  probant,  pos- 
sunt  concedi. 

1.  Ad  illud  ergo  quod  primo  obiicitur  in  contra- Solnli( 

°      ^  l  positoi 

rium,  quod  aeque  nobilis  est  spes  sicnt  limor;  di- 
cendum,  quod  veruin  est  de  timore  quantum  ad  ali- 
quem  eius  usum ,  qui  quidem  consistit  in  fuga  mali, 
secundum  quem  modum  timor  et  spes  habent  ad 
invicem  dividi  ll;  et  quantum  ad  hunc  usum  verum 


1  Cap.  23,  37:  Nihil  melius  cst  quam  timor  Dei.  —  Alle- 
rum  testimon.  est  ibid.  I,  20:  Plenitudo  sapientiae  est  limere 
Deum.  —  Pro  et  primo  plurimi  codil.  cum  edd.  et  post.  Mox 
pro  et  maxivie  plevilndo  sapientiac  codd.  V  G  I  K  L  N  T  V  el 
maior  plenitudo. 

2  Vers.  6.  —  Post  pauea  pro  ibi  sit  eod.  V  ibi  erit. 

3  Disl.  31,.  a.  2.  q.  2. 

4  Cfr.  supra  pag.  569,  nola  i.  —  In  fine  arg.  pro  nullus 
rrit  timor  cod.  A  nec  est  timor. 

5  Vers.  -13.  —  August. ,  Ir.  46.  n.  8.  sic  ait:  «  Affectiones 
noslrae  motus  animorum  sunt:  laelitia,  animi  diffusio;  trisiilia, 
animi  contraciio;  cupiditas,  animi  progressio;  timor  animi  fuga 
est  ».  Et  in  lib.  de  Beala  Vita,  n.  II.  idem  ail:  «  Ergo  quod 
amat  quisque,  si  amittere  polest,  potestne  non  timere?  Non 
polest  ».  Glossa  ordinaria  apud  Strabum  in  liunc  loc.  dicit:  Ti- 
mor  est  fuga  arfimi,  fugit,  nc  pcrdat  quod  diligil.  —  Subinde 
pro  nullo  modo  cod.  A  von,  et  in  fine  arg.  pro  nulltis  idem 
cod.  A  nec. 


6  Ita  codd.  IvUZbb,  in  aliis  et  edd.  incongrue  sicul  sum- 
ma  est  pax ,  ubi  nulla  etc. 

7  Supple:  quod  rcpugnat  statui  gloriae.  Cfr.  quaest.  praeced. 
et  a.  I.  (j.  3.  —  In  fine  arg.  pro  in  palria  cod.  A  in  ipsa  patria. 

8  Quacsl.  praeced.  —  Codd.  A  K  U  omittunt  superius  ipsum 
ante  timorem  initialem. 

9  Quaest.  I.  —  Mox  pro  ul  fugial  cod.  Z  ut  illam  fugiat, 
et  pro  ojfensam,  quam  lectionem  ex  codd.  AUX  (K  a  se- 
cupda  manu)  restituimus,  alii  codd.  nec  non  edd.  offe.nsionem. 

'"  Clr.  hic  lit.  Magistri,  c.  3.  et  8.  —  Superius  pro  in  re- 
verendo  Deum  cod.  K.  et  edd.  substituunt  in  reverendo  sum- 
mam  Maiestatem  (edd.  1,2  subdunt  Domivi,  Vat.  Dominiet) 
et  dein,  exc.  Vat.,  omitlunl  a  summa  Maiestate.  Pro  propriam 
parvilatem  codd.  A  U  propriam  paupertatem ,  et  in  fine  corp. 
pro  possunl  concedi  cod.  A  concedcndae  sunl. 

11  Vide  supra  d.  26.  a.  2.  q.  I.  —  Pro  ad  invicem  edd.  et 
nonnulli  codd.  ab  invicem.  Mox  pro  sicut  nec  spes  multi  codd. 
sicut  el  spcs,  cod.  A  sicut  spes. 


DIST.  XXXIV.  P.  II.  DLBIA. 


7C>; 


smdam.  est,  quod  in  patria  non  manebit,  sicut  nec  spes. 
Est  et  alius  eius  usus,  qui  est  revereri  summam 
Maiestatem  resiliendo  in  propriam  parvitalem;  et 
quantum  ad  hunc  timor  non  ita  opponitur  slatui 
gloriae,  sicut  spes;  et  ideo  non  oportet,  quod  eva- 
cuetur  in  patria.  Quantum  enim  ad  hunc  usum  ma- 
ior  reperitur  excellentia  in  timore  quam  in  spe,  quia 
minus  dissonat  statui  gloriae '. 

2.  Ad  illud  quod  obiicilur .  quod  sicut  spes 
est  respectu  futuri  boni,  sic  timor  respeclu  fuluri 
mali ;  iam  patet  responsio :  quia  ratio  ista  non  pro- 
cedit  de  timore  generaliter,  qui  est  respectu  summi 
ardui 2,  sed  quantum  ad  illum  usum .  quem  habet 
in  praesenti  respeclu  mali. 

3.  Ad  illud  quod  obiicitur  de  aucloritate  Au- 
gustini,  dicendum  similiter,  quod  illa  non  est  ge- 
neralis  definilio  timoris,  sed  solum  datur  de  limore 
secundum  usum  et  statnm  viac,  et  hoc  non  secun- 
dum  omnem,  sicut  praetactum  est. 

4.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  sicut  paci 
opponitur  ioqnietudo,  sic  securitali  timor :  dicen- 
dum  .  quod   si   hoc  intelligatur   de  timore  separa- 


tionis,   veritatem    habet ;   sed  si   intelligatur  de   ti- 

more  reverentiae ,  non  habet  verilatem,  quia  reve-  tfetufaa. 

rentia  et  securitas  nnllatenos  opponuntur. 

o.  Ad  illud  quod  obiicilur.  qood  nulla  iliflervn- 
tia  timoris  lnanebil  in  patria ;  breviter  respoodeo, 
quod  immo  timor  filialis  remanebit.  Xec  valet  ijiiod 
obiicit,  quod  ibi  non  erit  timor  separatiunis ,  vel 
offensae.  Xam  etsi  filialis  timor  hoc  intueatnr  ali- 
quo  modo,  aliud  tamen  intuelur  magis  prinrip.i- 
liter. 

6.  Ad  illud  quod  obiicitur.  qood  perfectio  glo- 
riae  plus  excedit  timorem  filialem  .  qoam  caritas 
perfecta  initialem;  diceodom,  qood  ruaior  rrrriTn.fr  irnuiiha 
et  minor  non  lacit  habilum  evacuari .  sed  potius 
perfici  et  coosommari .  sed  oppositio  aliqoa ,  qoae 
est  reperta  inter  illud  qnod  evacuat  et  expellit .  et 
illud  quod  evacuatur  et  expellitur  3.  Ideo  ratio  illa 
non  valet,  quoniam,  etsi  perfectio  gloriae  plns  ex- 
cedat  timorein  lilialem,  quam  caritas  viae  initialeoi; 
tamen  timor  initialis  ratione  eios  qood  ocolnm  habel 
ad  poenam,  plus  opponitur  perfectioni  caritatis,  qoara 
timor  revereniiae  opponator  perfectiooi  beatitndinis 4. 


DUMA  CIRCA  LITTERAM  MAGlSTrH. 


DlB. 


In  parte  ista  sunl  quaestiones  circa  litleram ,  et 
primo  quaeritur  super  hoc  quod  dicit  in  principio: 
Et  quia  de  timore  tractandi  occurril  nobis  locus, 
sciendum  est ,  quatuor  esse  timores.  Vldetur,  quod 
inordinate  procedat  in  traclando,  quoniam  via  defi- 
nitiva  praecedit  divisivam  5:  ergo  prius  est  timorem 
definire  quam  dividere.  Si  tu  dicas ,  quod  non  est 
unam  communem  defmitionem  ipsius  timoris  assi- 
gnare  ;  in  conlrarium  huius  opponitnr:  quia.  cuin 
timor  habeat  orlum  ex  amore,  et  unam  sit  assi- 
gnare  definitionem  amoris,  sicut  Diooysius*  defioit 
amorem  per  vim  unilivam  ;  videtur ,  qood  similiter 
sit  ex  parle  limoris.  —  Sed  in  conlrariuin  huius  op- 
ponitur :  quia,  quando  aliquid  in  una  soi  aeceplione 
est  passio ,  in  altera  vero  est  habitus,  aeqoivoce 
dicitur  :  sed  timor,  qui  est  donum,  est  habitus ;  li- 
mor  vero  naluralis  esl  passio  : :  ergo  de  timore  non 
potest  assignari  una  coinnmnis  ralio.  —  Item ,  Au- 
guslinus  et  Damascenus  timorem  defmiunt;  Angusli- 


nus  super  decimum  loannis8  sic :  «  Timor  esl  luga 
animi,  ne  amillat  quod  habet  » ;  Damascenos  sie : 
«  Timor  est  exspectatio  futuri  mali  »:  sed  neatrnm 
convenit  timori  in  statu  patriae,  sicut  patet :  ergo 
non  videtur,  quod  sit  generalem  ralionem  ipsius  ti- 
moris  invenire. 

Iuxta  hoc  quaeriiur  de  istis  diiabns  definitioni- Dna 
bus  praetactis.  qnoniam  videntur  sibi  contrariari.  Si 
enim  fuga  ei  exspeetatio  oppoonntor ;  et  timor    - 
fuga,  secondnm  Vngustranm:  oon  ergo  esl  exspecta- 
tio ,  ut  dicit  Damascenus. 

Ulterias  qnaeritnr  ktxta  hoc,  utnnn  tiraor  se-Q» 
cundnm  generalem  sui  acceptionem  habeal  onum 
obiectom  commnne.  Qnod  sic,  ridetor:  qoia  natu- 
ralis  timor  conformis  est  gratuito ,  el  gratuilus  glo- 
rioso ;  alioquin  nec  tiinor  naturaiis  perficeretnr  a 
gratuito ,  nec  gratuitus  a  glorioso  p ;  hoc  autem  i  5S 
noii  posset,  nisi  habereol  nnnm  obieclom  commnne: 
ergo  etc  —  Item,  lantae  geoeralitatis  esl  araor, 
qnantae  geoeralitalis  esl  limor;  sed  omojsamoresl 
respectn  obiecti  sub  noa  ratione,  videlicel  snb  ra- 


'  Cfr.  «rnppa  (1.  31.  a.  2.  q.  2. 

-  Vide  infra  dub.  I.  —  Edd.  sutnmi  boni  ardui. 

3  Vi<l(;  snpra  d.  31.  B.  3.  q.  I.  In  corp. 

*  Vidc  Bcholion  ad  I.  huius  articuli  quaest 

5  Cicero,  l.  de  Offlc.  c.  3:  Orania  enim  quae  a  rati >n- 

■dpilur  de  aliqua  re  insdludo  debct  a  deflniUone  profldscl,  ut 
hitelligatur ,  quid  sit  id,  de  qix >  disputetur.  Cfr.  Boeth.,  de 
Deflnilione. 

6  De  Div.  Nom.  c.  I.  %  15.  Cfr.  Bupra  d.  27.  a.  I.  q.  2. 
ad  6.  in  flne.  —  Quoraodo  limor  ei  amore  orlatur,  inslnualur 
al)  Augusl. ,  de  quo  \nU<  BUpra  pag.  3.JS,  nol.i  :i.  IVn  tniinu 
tU  COd.   I\    iinmn  cnutintjil. 

7  Cfr.  supra   pag.  655,   nota   '.  al  pag.  556,  nota  6.  — 


Aeqvivoca,  ul   ^ristoU,  de  Praedicam.  c    I.  eiponit,  dkuntur 
quorum    nomen   boIudi   cominune  aat,  Becundum  nomen 
substantiae  ralio  divcrea. 

»  Vera.  42.       Vlde  VugusL,  in  loan.  Iract   16.  n.  B 
Bupra  pn^.  Tiii>,  nin.i  6,  Dnmasceni    \itI>.i   Integra  lam  supn 
|ia^'   .'>i>'.i  ,  noi.i   i.  aiiai.i  sunt.  Vldo  <  ti.ini  oiipra  i>v   576,  noti 
i.  deflniUonem  limoris,  quam  AristoL  perhlueL  —  Inprimade- 
flniUone  limorhi  VaL  pro  <ptod  [cod.  \  id  ^uod,  cod.  ^ 
(///'<i/|  knbti  ••iili^iiinii  iiiinil  iiinni.  ei  p.iulo  infrrius  i>i>>  - 

iii  iii   ood.    N    ilr/iuitiiiiii  iii 

l  fr.    BUpn    a.    ■_'.    (|.    :t,    Ubl    1'llalll     >luai'     lillllli.it-    OUil 

n>>  Infra  propoHitae  la<inuantur. 


708 


SENTENTIARUM  LIB.  III. 


tione  boni:  ergo  videtur  similiter  de  limore.  —  Sed 
conlra  est,  quod  timor  viae  est  respeclu  mali,  ti- 
mor  autem  patrme  non  polest  esse  respeclu  mali, 
cum  ibi  nullum  sit  malum  :  ergo  non  videlur,  quod 
timoris  viae  et  timoris  patriae  possit  esse '  unum 
obiectum  commune,  ac  per  hoc  nec  una  commu- 
nis  ralio  assignari.  —  Item,  timor  viae  est  respeclu 
futuri ,  timor  autem  patriae  respectu  futuri  non  po- 
test  esse :  ergo  non  possunt  communicare  in  ralione 
unius  obiecti. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  timor,  cum  mul- 
tas  habeat  differentias,  de  illis  nec  dicitur  omnino 
univoce  nec  aequivoce ,  sed  secundum  quandam 
s ouuiom.  analogiam.  Ubi  autem  est  analogia,  ibi  est  com- 
paratio  ad  aliquid  unum  secundum  prius  et  posterius, 
maxime  ubi  est  dicere  proprie  analogia  2 ;  et  ideo 
timor  secundum  omnes  suas  differentias  habet  ali- 
quod  obiectum  unum  sive  unam  rationem  obiecti,  circa 
quod  consistit  eius  actus  secundum  prius  et  poste- 
obiectam  Yms   Obiectum  autem  timoris  sub  ratione  sua  gene- 

timons. 

Actnsipsias.  raii  est  arduum ;  actus  vero  communis  est  resilitio 
ab  illo  arduo;  et  hoc  est  in  omni  timore  reperire  3. 
Unde  una  communis  ratio  potest  de  omni  timore  as- 
Defmitio.  signari ,  ut  dicatur,  quod  timor  est  resilitio  ab  ali- 
quo  arduo  sive  excellente,  sive  illud  arduum  sit  in 
genere  boni,  sive  sit  in  genere  mali.  Sed  cum  est 
in  genere  boni,  est  resilitio  cum  reverenlia;  cum 
vero  est  in  genere  mali,  est  resililio  cum  fuga. 

Sed  quia  iuxta  analogiam  frequenter  latet  ae- 
quiuocatio  quaedam  ,  secundum  Philosophum  4;  pro- 
pter  tollendam  ambiguitatem  Magister  primo  maluit 
dividere  quam  deftnire ;  quia  in  mulliplicibus  primo 
est  dividendum  et  postea  definiendum.  —  Et  hinc  esl, 

Adi.qnaest.  quod  Augustinus  et  Damascenus  timorem  definiunt 
non  quidem  in  sua  generalitate ,  sed  respectu  mali. 
Et  quia  timor  respectu  mali  duplicem  actum  habel, 
unum  antecedentem ,  qni  est  aestimalio  sive  suspi- 
cio,  qua  quis  credit,  malum  sibi  superventurum ; 
alium  consequentem  5 ,  qui  est  fuga  illius  mali  ae- 
stimali :  hinc  est,  quod  unus  illornm  definit  per  ex- 
spectationem ,  alter  vero  per  fugam ,  ita  quod  nulla 
est  ibi  controversia.  Accipitur  enim  ibi  exspectalio 
large  pro  quacumque   aestimatione  sive  creclulitate 


de  adventu  mali.  —  Et  per  hoc  palet  responsio  ad 
primum ,  quod  quaerebatur  de  timoris  notificatione. 

Ad  illud  vero  quod  quaerebatur  ulterius  de  ti-Adi 
moris  obiecto ;  dicendum ,  quod  obiectum  eius  est 
arduum  sub  ratione  ardui  et  excellentis  et  quodain 
modo  superexcellentis6.  —  Unde  quod  obiicit  de  malo 
et  de  futuro,  non  valel,  quia  illa  ratio  non  respicit 
timorem  nisi  quantum  ad  statum  viae ,  nec  adhuc 
generaliler ;  in  stalu  enim  viae  est  timor  reveren- 
tiae,  sicut  ex  praecedentibus '  habitum  est. 

Dub.  II. 

Item  quaeritur  de  hoc  quod  dicit :  Sciendum 
esl,  quatuor  timores  esse ,  scilicet  mundanum  et 
humanum  etc.  Et  obiicitur  contra  hoc  primo,quia 
videtur  Magisler  esse  insufficiens ;  omittit  enim  ti- 
morem  naluralem  8.  —  Item,  obiicilur,  quia  videtur 
sibi  contradicere :  primo  enim  dicit,  qualuor  esse 
timores,  et  poslmodum  subiungit  quinque.  Qnodsi 
tu  dicas ,  quod  ipse  enumerat  pro  uno  mundanum 
et  humanum ;  conlra :  timor  mundanus  surgit  ex 
concupiscentia  oculorum ,  timor  humanus  ex  con- 
cupiscentia  carnis  ° ;  sed  istae  concupiscentiae  sunt 
diversae :  ergo  el  illi  timores. 

Iuxta  hoc  quaeritur ,  cum  sex  differentiae  assi-  Qn* 
gnantur ,  videlicet  naturalis ,  mundanus  et  huma- 
nus ,  servilis ,   initialis  et  fdialis ,  penes  quid   su- 
maulur  et  quomodo  distinguantur. 

Rkspondeo:  Dicendum,  quod  sex  differentiae  ti-Adc 

D( 

moris  habent  dislingui  secundum  differentiam  sua- 
rum  originum.  Timor  enim  aut  est  ex  natura,  aut 
ex  libidine  sive  concupiscentia ,  aut  ex  gratia.  —  Si 
est  ex  natura ,  tunc  est  timor  naturalis  lf).  —  Si  est 
ex  concupiscentia ,  hoc  dupliciler :  aut  esl  ex  nimio 
amore  sui ,  aut  ex  nimio  amore  suorum.  Si  ex  nimio 
amore  sui,  sic  est  humanus;  si  ex  nimio  amore  suo- 
rum,  siG  est  mundanus.  —  Si  autem  ex  gratia:  aut 
ex  gratia  gratis  dala,  et  sic  est  servilis;  aut  ex  gratia 
gratum  faciente,  sed  inchoata,  et  sic  est  inilialis ; 
aut  est  ex  gratia  perfecta ,  et  sic  est  filialis  ".  —  Et 
sic  palet,  quod  sex  sunt  differentiae  timoris  secundum 
suam  generalem  divisionem  ex  parte  suae  originis. 


1  Cod.  Z  assignnri.  Paulo  superius  pro  non  potest  esse 
edd.  non  est. 

2  Cfr.  Aristot.,  VII.  Phys.  tcxl.  2i.  soqq.  (c.  i.),  ct  IV.  Mc- 
tnpli.  text.  i.  (III.  c.  2.).  —  Mox  post  aliquod  obiectum  auctori- 
tate  cod.  K  supplcvimus  unvm. 

3  Vide  supra  d.  26.  a.  2.  q.  I.  el  4.  seq.,  nec  non  loan. 
de  Rupella,  Sum.  de  anima ,  p.  II.  c.  31. 

4  Libr.  VII.  Phys.  text.  31.  (c.  i).  Cfr.  II.  Poster.  c.  15. 
(c.  12.),  et  I.  Topic.  c.  13.  lbid.  c.  II.  (c.  IG.)  dicilnr  (quae 
verba  proposit.  seq.  (angunt):  Si  cnim  immanifestum  sit,  quo- 
tupliciter  dicitur,  contingit  non  ad  idem  ctiam  qui  respondet 
et  qui  interrogat  ferre  intcllcctum  etc.  —  Paulo  inferius  posl 
Et  liinc  [cod.  G  hoc]  esl,  quod  codd.  G  1  L  T  aa  et  edd.  I,  2 
inserunt  dicit ,  ct  dein  post  timorem  subiiciunt  vero,  edtl.  I, 
2  enim. 

5  Sic  Vat. ,  cuius  leclio  procul  dubio  aptior  praestantior- 
que  est  quam  scriptura   codicum,   quorum  alii  (etiam  edd.  I, 


2)  exhibcnt  et  consequenter  [cod.  A  consequentem\  est  fuga , 
alii  el  consignificat  conseqaenter  [cod.  F  consequentem ,  codd. 
G  I  L  N  0  quantunt].  Paulo  anlc  pro  qua  quis  codd.  F  G  H  1  L  N 
T  V  et  quia  quis,  cod.  K  quando  qnis. 
6  Cod.  A  superexcedentis. 

I  Ait.  2.  q.  I.  scq.  —  Pro  ex  praecedenlibus  codd.  AKZ 
in  praecedentibus.  —  Quoad  hoc  dubium  cfr.  B.  Albert. ,  hic 
a.  6;  S.  Thom. ,  hic  q.  2.  a.  I.  quaestiunc.  I  ;  Petr.  a  Tar. , 
hic  q.  2.  a.   I . 

8  Vide  hic  lit.  Magistri,  c.  9. 

9  Rcspicilur  I.  loan.  2,  16.  Cfr.  hic  lit.  Magistri ,  c.  i.  — 
Post  pauca  pro  assigmntur  cod.  Z  distinguuntxir ,  edd.  assi- 
gnentur. 

10  Cfr.  Damasc,  III.  de  Fide  orthod.  c.  23,  et  supra  d.  15. 
dub.  3. 

II  Cfr.  supra  a.   I.  q.  2.  ad   i.  et  a.  2.  q.  2. 


DIST.  XXXIV.  P.  II.  DUWA. 


769 


nratio 
Iplex. 


sjiti 


isiitio. 


Ad  illud  ergo  quod  obiicitur ,  quod  Magister  est 

insu/ficiens ,  quia  non  ponit  nisi  quatuor;  dieendum, 
quod  Mogister,  cum  intendat  hic  agere  de  timore- 
dono ' ,  non  dividit  timorem  nisi  eatenus,  quatenus 
ad  proposilum  suum  spectat.  Timor  aulem  donum 
quadrnpliciter  babel  considerari :  aut  per  compara- 
tionem  ad  suum  oppositum,  quod  expellit;  et  hic 
est  tiinor  malus,  qui  opponitur  dono  Spiritus  san- 
cti ,  ut  mundanus  el  humanus ,  quos  Magisler  non 
dividit,  licet  sint  timores  diversi,  quia  sub  una  ra- 
tione  eos  considerat,  videlicet  in  quantum  oppositio- 
nem  habent  ad  donum  timoris.  —  Aul  per  compa- 
rationem  ad  obieclum  minus  principale ,  et  hoc  qui- 
dem  est  maluin  poenae;  et  sic  est  timor  servilis.  — 
Aut  per  comparalionem  ad  obiectum  magis  princi- 
pale,  quod  quidem  est  malum  culpae  sive  olTensae; 
et  sic  est  timor  initialis.  —  Aut  per  compnrationem 
ad  obiectum  maxime  principale ,  quod  quidcm  est 
excellentia  *  Maiest  ilis  divinae ;  et  quantum  ad  hoc 
est  timor  filialis.  —  Et  sic  patet,  quod  secundura 
quadruplicem  comparationem  ipsius  timoris-doni  as- 
signantur  quatuor  timoris  difTerentiae ;  et  Magister 
sulTicienter  dividit  timorem,  quantum  spectat  ad  pro- 
positum. 

Aliter  potest  dici ,  quod  timor  sub  ratione  doni 
polest  secundum  aliam  considerationem  quadruplici- 
ter  dividi :  quia  timor  aut  est  simpliciler  oppositum  3 
dono,  et  sic  est  una  diflerenlia,  videlicet  mundanus 
et  humanus ;  aut  est  donum ,  tamen  cum  opposito 
doni,  et  sic  est  timor  servilis ;  aut  est  donum  non  * 
cum  opposito ,  tamen  cum  quadam  approximatione 
ad  oppositum,  et  sic  esl  timor  initialis ;  aut  est  pcr- 
fectam  donum,  et  sic  est  timor  filialis.  —  Et  sic 
patet  sufTicientia  horum  membrorum  el  dissolutio 
ohiectornm  5. 

Dub.  III. 


Ilem  quaerilur  de  hoc  quod  dicil:  Attcnde,  <\uod 
hic  quatuor  dislinguuntur  timores ,  cum  supra 
Beda  dixeril,  duos  esse;  ex  hoc  enim  videtur,  quod 
vel  Magister  sit  superfluus ,  vel  Beda  diminulus.  — 
Item,  iuxta  hoc  quaeritur  de  divisione,  quam  ponit 
i*  Damascenus 6 ,  ubi  dividit  timorem  in  sex  differen- 
tias,  quarum  nullam  ponit  nec  Magister  nec  Beda;  di- 
cit  enim,  quod  «  sex  sunt  genera  limorum,  videli- 


cet  segnities ,  erubescentia ,  verecundia,  admiratio , 
■slupor  et  agoitia».  Videtur  enim  secundmn  lioc 
quod  aut  ipse  Damascenus,  aut  liagister  in  dividendo 
non  recte  procedit7.  —  luxta  boc  etiana  qoaerilur  de 
sufficientia  membrorum,  qnae  ponit  Damascenus. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  esl  loqui  de   ti- Adi.jaaest. 
more8,  secundum  quod  esl  donum  vraecise:  aut Tsaw«««i- 

'  '  lur   quadru- 

secundum  quod  est  donum  et  oppositum  dono;  autii 
secundum  quod  comprehendit  donum  el  oppositum 
dono  et  passionem  naturae;  ani  specialiter  de  ipso, 
secundum  (inod  timor  est  passio.  —  Si  secundum  d»»wc  <\m- 

'  druplex. 

(jiiod  cst  donum;  sic  dividitur  in  duo  membra,  el  sic 
accipit  Beda,  dividens  timorem  in  serviiem  el  castum, 
quia  potest  essc  donum  gratuitum,  aut  Lriatis  dalum. 

—  Si  secundnin  quod  comprehendil  donum  el  <</>- 
posilum  dono;  sic  est  divisio  Magistri  in  qnatnor 
membra,  secundum  qnod  dictum  fuit  supra9;  et 
quia  Magister  largius  accipit,  ideo  plara  membra 
ponit.  —  Si  autem  accipitar,  proat  comprehendil 
donum  et  opposilum  dono  et  eliam  passionem  mi- 
turac ;  sic  dividitur  in  sex  membra  prins 10  posita. 

—  Si  vero,  prout  accipilur  specialiter  pro  passione 
naturae ;  sic  est  divisio  Damasceni .  qiiae  est  quasi 
subdivisio  respectu  praecedentis. 

Sufficientia  autem  et  numerus  horum  membro-Adiqoaert. 
rum  sic  patet :   quia   timor-passio  aut  est  respectu 
mali,  aut  respeclu  ardui.  Si  respectu  mali,  hoc  estnuuncUonei 

cum  subdi- 

diiphciter:  ant  respectu  mah  poenae,  aut  respectn  -tiu  uoni- 
mali  culpae.  —  Si  respectu  inali  poenae,  hoc  est  dupli- 
citer  u  :  quia  aut  respectu  mali  poenae  in  se ,  aut  re- 
spectu  mali  poenae  in  ordine  ad  culpam.  —  Si  respe- 
ctu  mali  poenae  in  se,  hoc  esl  dnpliciter  :  aut  proal 
timetur  dif/icultas  in  opere  superexcedens  «ires  no- 
stras ;  et  sic  eslsegnities,  de  qua  dicil  ipse  Damasce-  si *em  i. 
nus12,  quod  «segnilies  est  timor  fulurae  operationisv. 

—  Aut  prout  timetur  maium  poenae,  uec  tamen  cst  a 
nobis,  scd  potius  a  fortuna  et  per  accidcns:  et  sic  csl 

ipsa  agonia  ,  de  qna  dicit  ipsc  Damasccmis.  < jn«><  1  «  a-  Spadw  i. 
gonia  timor  est  per  casum  sive  inforluniuin  ». — Si 
autein  est  timor  respectu  mali  poenae  '3  in  rompara* 
tione  ad  culpamt  hoc  polestessedupliciter:  aul  respe- 
ctu  cnlpae,  quae  iam  cs7,-et  sicest  verecundia,  deqoa  -  • 
dicit  Damascenus,  qiiod  « verecundia  esl  timor  in  lurpi 
actu»;  aut  respectu  culpae,quae  iam  non  est,seo\ 
potest  esse;  el   sic  esl  erubescentia ,   de  qua  dicit sp> 
Damascenus,  quod   «  erubescenlia  esi  timor  \- 


1  Corld.  AFGILNT.V  de  timore  divino.  Mox  pro  quate- 
nus  plurimi  codd.  '/»",  cod.  an  quantum.  Subinde  pro  Timor 
autem  [cod.  T  enim~\  donum  codd.  FN  Timor  autem  Domini. 

2  Ita  cod.  U,  in  ;iliis  exceltentiae.  Paulo  Infcrius  pro  ipsius 
Umoris  doni  cod.  K  in  ipsius  timoris  dono. 

3  Codd.  UZ  oppositus ;  codd.  NT  opponitur. 

4  lia  codd.  Hlaabb;  In  nliia  et  edd.  perperam  decal  non. 
'■'  Vide  de  hoc  dubio   B.  Albert.,  iii'-  n.  7  ;  s.  Thom.,  hic 

i|.  2.  n,  I.  quaeslitinc.  2.;  Peir.  a  l'.w:,  hic  q.  2.  n.  I.  qunesliunc. 
.'i;  i|ni  ires  aiictores  Ibi  etiam  dc  scq.  <lulii«i  IractnnL 

0  l.ihr.  n.  de  Fide  orlhod.  c.  18.  —  Pnulo  superlus  posl 
videlur,  quod  cod.  W  Inserll  m  illis,  plures  nlii  codd.  nullus. 

s.  Bonav.  —  Tom.  III. 


7  Codd.  UZ  procedat.  Moi  cod.   \  horum  tn* 
-  Edd.  loqui  quadrupliciter  de  thnore:  <mi  tn  umtun 
el  jn  flnc  < ■  i > 1 1 1 1 1 ■ . > 1 1  rsi  passio  naturae. 
'  hnii    praeopd. 

10  in  principio  --iiiii!.  dubll  prneccd. 

11  Exhibemus  lecllonem  cod.  i,  quno  complclfor  eai 
in  i|uilnis  praecedens  divlslo  innh  omlllitur 

1    i  ibr.  II.  de  Fide  orlhod.  c.  15,  nnde  el  «<•  1 1.  d 

ii<<<    -iiiiiI.ii-    -nnl.   Cli      lnin.    de    Itnpilli.    — ~  i  •  r  i »     .  1 .  -    •iiini  <  ,    p. 

II   r.  m 

»  i  i  ,  ,m|iI.  \  r  -  i  /  bb  In  illi!>  ei  •  rW.  Si  nult  m  . 
iiinh  respe<  tu  poenae. 


770 


SENTENTIARUM  LIB.  III. 


spectatione  convitii1 ».  —  Si  antem  est  respectu  ar- 
dui  sive  magni ,  aut  est  magnum ,  in  (juod  non 
possumus  cognoscendo  et  operando  propter  defeetum 

species  s.  cognitionis;  tunc  est  admiratio,  de  qua  dicit  Dama- 
scenus,  quod  «admiratio  est  timor  in  magna  ima- 
ginatione    phantasiae2 »;   aut  est  arduum,  ad  quod 

species  6.  inassueti   sumus ;  et  sic  est  stupor ,  de  quo  dicit, 

quod  «stupor  est  timor  ex  inassueta  imaginatione». 

Vel   aliter:   limore-passione   aut  timetur    quod 

Aiiter  mon- est  vere  timendum ,  aut  timetur  quod  de  se  timen- 

stratur  sufli-  .  .    „ 

cientia.  dum  non  est ,  sed  propter  detectum  a  parte  timen- 
tis'\  Si  timelur  quod  est  timendum  de  se ,  hoc  po- 
test  esse  tripliciter:  quoniam  aut  est  praesens ,  et 
sic  est  verecundia;  aul  futurum  certum,  et  sic  est 
erubescentia;  aut  futurum  dubium,  et  sic  est  ago- 
nia.  Si  autem  timetur  aliquid  propter  defectum  a 
parte  timentis,  hoc  potest  esse  tripliciter:  aut  pro- 
pter  defectum  virtutis ,  et  sic  est  segnities;  aut  pro- 
pter  defeclum  cognitionis ,  et  sic  est  admiratio;  aut 
propter  defectum  consueludinis ,  et  sic  est  stupor. 
—  Et  sic  patet  praedictorum  numerus  et  suffieien- 
lia;  et  per  hoc  etiam  patet  responsio  ad  obiecta4. 

Dub.  IV. 

Item  quaeritur  de  hoc  quod  Beda  vocat  ami- 
cabilem  timorem  castum.  Videtur  enim,  quod  alius 
sil  timor  castus ,  et  alius  limor  amicabilis  ~,  et 
alius  timor  fi.lialis.  Aliud  enim  limet  sponsa,  et  aliud 
amicus,  et  aliud  filius.  Filius  enim  timet  patris  in- 
dignationem,  amicus  voluntatum  dissensionem,  spon- 
sa  complexuum  separationem :  ergo  videtur,  quod 
illi  sunt  diversi  timores.  —  luxta  hoc  quaeritur: 
propter  quid  timor  perfectus  sortitur  illa  tria  voca- 
Quaestio.  bula;  et  quare  magis  vocatur  amicabilis  quam  so- 
cialis  ? 

Respondeo:  Dicendum.  quod  licet  isti  timores 
in  his  sensibilibus  r'  habeant  differentiam,  lamen  re- 
spectu  Dei  unus  et  idem  liinor  censetur  hoc  triplici 
nomine.  Sicut  enim  una  est  gratia,  quae  facit  esse 
fdium  Dei  per  adoptionem,  facit  etiam  amicum  et 
desponsat  animam  in  coniugium  ' :  sic  etiam  in  pro- 


posito  est  inlelligendum,  quoniam  unus  et  idem  ti- 
mor  est,  quo  quis  timet  amittere    Deum  sive  sepa- 
rari  a  Deo  sub    bac    triplici   ratione.  —  Et  ex  qocaJ 
patet,  quare  iste  limor  hoc  triplici  nomine  nomine- 
tur8;  patet  etiam  responsio  ad  obiecla. 

Dub.  V. 

Item  quaeritur  de  hoc  quod  dicit,  quod  uter- 
(jue  timor ,  scilicet  initialis  et  servilis ,  dicilur  ini- 
tium  sapientiae.  Si  enim  timor  initialis  dicitur,  quia 
in  eo  inchoatur  sapientia  et  gratia;  timor  autem 
servilis  est  huiusmodi:  videtur  ergo,  quod  timor 
servilis  sil  initialis ;  quod  falsum  est.  —  luxla  hoc  Q<u 
quaeritur:  propter  quid  timor  in  sacra  Scriptura 
potius  dicilur  inilium  sapientiae  quam  aliud  do- 
num ;  el  quare  magis  dicitur  initium  sapientiae 
quam  alicuius  alterius  doni,  aut  virtutis,  aut  graliae  ? 

Respondeo:  Dicendum,  quod  cum  duplex  sil  N'ot 
inilium,  videlicet  intra ,  vel  extra' ;  inilialis  deno- 
minatur  a  principio  inlra,  quod  est  naturae  prin- 
cipium  inlrinsecum ;  servilis  autem  habet  ralionem 
principii  extra,  et  propterea  nec  est  nec  debet  dici 
initialis. 

Ad  illud  quod  quaeritur:  quare  magis  dicilur  Ad< 
principium  sapienliae  quam  aliud  donum,  et  quare 
magis  sapienliaein  quam  alterius  doni?  dicendum. 
quod  in  proficiendo  in  bonum  donum  timoris  est 
primum  inter  omnia  dona,  et  donum  sapientiae  est 
supremum.  Quia  ergo  ratio  initii  et  principii  debet 
attribui  primo;  hinc  est,  quod  ratio  initii  debet  at- 
tribui  limori.  —  Qnia  vero  in  summo  esl  sfatus11; 
hinc  est,  quod  timor  magis  dicitur  principium  sa- 
pientiae  quym  alicuius  allerius  doni.  —  Alia  vero. 
quae  dicuntur  in  littera,  sunt  satis  plana. 

Ex  his  aulem,  quae  in  lillera  dicla  sunt.  pos-Nou 
sent  formari  sex  problemala  de  timore,  ut  primum 
sit  de  timoris  definitione;  secundum  de  obiecto;  ler- 
liuin  de  divisione  Magistri;  quartum  de  divisione 
Damasceni li;  quintum  de  doni  gratuiti  nominatione; 
sextum  et  ullimum  de  eius  comparatione  ad  do- 
nuin  sapienliae. 


1  Pro  conoilii  (^oyou)  edd.  f;i!so  cogniti. 

-  Pro  phanlasiar  (in  textu  (iraeco  legilur  <p6[5o?  Ix  [leyaXr,? 
tpav-aaia?)  edd.  perperam  finila. 

3  Bdd.  oinittunt  sed  propter  defectam  a  parte  timentis  et 
paulo  inferius  pro  iisdeni  verbis  substituunt  qaod  dc  se  ti- 
mendum  non  esl.  Paulo  siperius  pro  esl  ve.re  timendnm  edd. 
est  de  se  timendnm. 

*  De  hoc  dubio  praeler  supra  cit.  locos  cfr.  S.  Tliom.,  hic 
eirca  lit. 

5  Plurimi  codd.  bic  et  inferius  amicalis. 

6  luld.  cum  multis  codd.  sensibits. 

7  Cfr.  II.  Sent.  d.  27.  a.  I.  q.  I.  seq.  et  d.  21).  a. 
I.   c,.   I. 


8  Cod.  A  nominatur,  cod.  U  censetur.  —  Cfr.  solut.  Iiu- 
ius  dubii  apud  B.  Alberl.,  Iiic  a.  9.  quacstiiinc.  5,  et  apud  PetT, 
a  Tar.,  liic  circa  lit. 

9  Aristot.,  III.  Elhie.  c.  I,  voluntarium  docet  esse  quod  e.\ 
principio  intrinseco  efliciatur,  involuntarium  (ad  quod  quodam 
modo  rcducitur  facluni  cx  timore),  quod  cx  principio  extrinseco. 

10  Edd.  omiltunt  quam  aliud...  sapientiae.  Paulo  anle  pio 
priucipium  sapientiae  codd.  N  Z  initium  sapientiae,  cod.  0  tnt- 
lium  vel  principium  sapicntiae. 

11  Edd.  cum  paucis  codd.  quia  non  in  summo  status  [Vat. 
st«tu~\  est.  —  Cfr.  supra  p.  1.  dub.  2,  et  de  hoc  5.  dubio  S. 
Tliom.  et  Pelr.  a  Tar.,  hic  circa  lit. 

12  Edd.  I,  2  cum  plurimis  codd.  doni. 


DISTIXCTIO  XXXV. 


771 


DISTINCTIO  XXXV. 


.tioos 


•  im  I. 


I 


m  2. 


>aln  3. 


ag  mos 


Cap.  I. 

De  sapientia  et  scientia ,  quo  differant. 

Post  praemissa   diligenler  considerandum  cst,   in 

quo  dlfferat  sapientia  a  scientia.  De  hoc  Augastimis  ' 
ita  ait:  «Philosophi  disputanles  de  sapientia  definierunl 
eam  dicentes :  Sapientia  est  reruin  liumanartim  divi- 
narumque  scienlia.  Ego  quoque  utrarumque  rerum  co- 
gnitionem.id  est  divinarum  et  luimanarum ,  et  sapien- 
tiarn  et  seientiam  dici  posse  .  non  nego.  Yerum  iuxta 
distinctionem  Apostoli ,  qua  dixil:  Alii  datur  sermo 
sapienliae,  alii  sermo  scienliae,  illa  deOnilio  dividenda 
cst,  ul  rerum  divinarum  cognitio  sapientia  proprie 
nuncupelur,  humanarum  vero  cognilio  proprie  scien- 
tiae  nomen  obtincat.  Neque  vero  quidquid  sciri  ab  ho- 
mine  polesl  iu  rebus  humanis,  uhi  plurimum  snperva- 
cuae  vanitatis  et  noxiae  curiosilalis  est,  huic  scientiae 
trihuo,  sed  illud  tantum,  quo  fidcs  saluherrima,  (piae 
ad  veram  healiludinem  ducit,  gignitur,  nutritur,  defen- 
dilur,  rohorarur;  qua  scientia  non  polient  Odeles  plu- 
rimi,  quamvis  polleaul  ipsa  fide  plurimuni.  Aliud  est 
enim  scire  lanlummodo,  quid  homo  credere  deheat 
propler  adipiscendam  vilam  heatam;  aliud  esl  scire , 
quomodo  hoc  ipsum  el  piis  opiluletur  et  conlra  impios 
defendatur,  quae  proprio  vocabulo  appcllatur  scien- 
tia  ».  De  his  quoque  duahus  virlutihus  idem  Augusli- 
nus2,  differentiam  inter  eas  assignans,  super  Psahnum 
ait:  «  Distat  sapientia  a  scientia ,  testante  sancto  loh , 
qui  quodam  modo  singula  definiens  ait :  Sapientia  est 
pietas,  scientia  vero  est  abstinere  a  malis.  Pietatem  vero 
hoc  loco  posuit  Dei  cullum,quae  Graece  dicilur  theo- 
sehia ,  quae  est  in  cognilione  el  dilcctione  eius  quod 
semper  est  et  incommutabiliter  manet,  quod  Deus 
est.  A bslinere  vero  a  malis  es!  io  medio  pravae  natio- 
nis  prudenier  versari».  Idem  quoque  ,  inler  haec  duo 
aperle  dislinguens,  ait  in  lihro  duodecimo  de  Trinitale  ': 
«  Dislal  ah  aeternorum  coulemplalionc  aclio,  qua  hene 
ulimur  temporalihus  rehus ,  el  illa  saptentiae,  hacc 
icientiae  deputatur;  quamvis  et  illa .  quae  sapientia 
est,  possil  nunciipari  scientia ,  ul  Apostolus*  loquilur, 
uhi  dicit:  Nunc  scio  ex  parte;  quam  scientiam  profe- 
elo  conlemplationis  Dei  vull  intelligi.  lo  boc  ergo  dif- 
ferentia  esi ,  quia  ad  conlemplalionem  sapientia,  ad 
actionem  vero  scientia  pertinet».  —  Ecce  aperte  demon- 
slratum  est,  in  quo  dilferant  spiritus  sapientiae  el  spi- 
riius  scientiae ,  scilicel  ui  sapientia  divinis,  scientia 
humanis  attributa  sii  rebus.  El  ut  docel  Augustiuus  \ 
Dlrumque  agnoscimus  in  Chrislo,  scilicel  et  rem  divi- 


naiu  et  rem  humauam  ,  el  ideo  d«'  ip-<>  liahemus 
pientiai/t  et  scientiam.  «  Cum  enim  legitar :  Verbwn  Autmstinus. 
caro  factum  est;  in  Verbo  intelligilur  verus  Dei  Filius, 
in  carne  agnoscitur  verus  hominis  filius».  Iiem  .  cuin 
dicitur:  Vidimus  pknum gratiae  et  veritatis;  gratiam 
referamus  ad  scientiam,  ei  verUatem  ad  sapientiam, 
quia  iu  Christo  scientia  el  sapientia  luit  plenarie,  el 
nos  scientiam  et  sapienliam  de  eo  babemus,  qui  Deus 
esl  et  homo. 

Cap.  II. 

ln  </>">  differat  sapientia  ab  intelU 

Ostensa  differenlia  inter  scientiam  et  sapientiam, 
quid  disict  inier  sapientiam  el  intellectum  .  videamus. 
—  In  hoc  dilTeruni  illa  duo,  quia  sapientia  proprie  esl 
de  aeternis,  quae  Verilali  aeternae  contempiandae  in- 
tendit;  intelligentia  vero  non  modo  de  aeternis  esl, 
sed  eliam  de  rehus  invisibilibus  el  spiriluaKbus  lem- 
poraliler  exoriis.  Per  eam  enim  et  nalura  summa,  quae 
fecil  omnes  uaturas,  id  est  diviua,  coosideralur,  ei  quae 
post  ipsam  sunt  spirituales  et  invisibiles  oaturae ,  ut 
Angeli  et  omnes  animae  honae  affectiones  conspiciun- 
lur.  In  hoc  ergo  dilTerenlia  esl ,  quia  sapientia  Crea- 
lor  lantum  conspicilUr  ",  intellectu  vero  el  Crealor  ei 
creatura  quaedam.  Item,  inteUectu  inlelligibilia  eapimus 
tantum ,  sapientia  vero  non  modo  capimus  superiora, 
scd  eiiam  in  cognilis  delectamur.  Sic  ergo  dislingui 
polest  inler  illa  Iria ,  scilicel  scientiam,  intellectum 
et  sapientiant;  scientia  valel  ad  reclam  administralio- 
nem  rerum  lemporalium  et  ad  honam  inler  malos  con- 
versationem,  inlelligentia  ad  Creatoris  el  creaturarum 
invisibilium  speculationem ,  sapientia  vero  ad  solius 
aeternae  Verilalis  conteinplalionein  et  delectalionem. 

Cap.  III. 

Utrum  intelleclus  et  scientia,  yw  inter  dona 
numerantur,  sint  illa  </)""'  naturaliter  habet  hon 

Ki  nolandum,  qnod  intellectus  el  identia,  quae  <li- 
cunlur  dona  Spirilus  sancli,  alia  sunt  ab  intellectu  el 
scientia,  quae  naturaliler  sunl  in  anima  bominis  Hae 
cniin  virtutes  sunt,  quae  per  graliam  infnndunlur  am- 
mis  Hdelium,  ut  per  eas  recle  vivant;  illa  vero  nalu- 
raliler  habel  homo  ex  beneflcio  crealionis,  a  Deo  la- 
mcn.  Per  has  autem  virlutes,  quae  dfeuntur  Spirilus 
sancli  </<m<t .  illa  naluralia  reformanlur  alque  adiuvan 


1  Llbr.  XIV.  de  Trin.  <■.  I.  n.  'i.  Locus  Scripturae  esl  I. 
Cor.  12,  8.        Poal  kumanarum  vero  plurimae  edd.  adiiciunl 

-  Bnarrat.  In  Ps.  135,  n.  8,  nonnullis  muialis;  cfr.  Eiichl- 
riil.  c.  1.  ii.  I.  Locus  Scripturae  eai  l"l/  28,  28.  (Vulgata:  Ecce 
limor  Domini,  ipsa  esl  sapienUn,  cl  recedere  ;i  malo  Inlelli- 
gentia)  <>i  rcspiciuir  Phil.  2,  15.  Pro  vertari,  quod  nabenl 
codd.  BCDE  el  edd.  I,  8  cum  originali,  in  aliis  conoersari. 

^  (]i|).  t  i.  n.  22.  —  Pro  sapientiaest  edd.,  excoplls  I,  8, 
tapientiae  est,  rofrogantibus  codd.  el  oiiginaii. 


4  Eplst  I.  Cor.  13,  12.    —   Pro   li»/uiti<i    edd.,    pxi 
i    B,  asserit,  refragante  etlam  orlginall.  Infra  pn»  differant  spt 
ritus  i<»i<l.  ABCE  el  edd    I,  B  differat  spvihu 

Ibr.  XIII.  de  Trin.  c  19.  n.  24 ,  nonnullla  muuuis 
iluii  Scriplurne  »unl  loan.  I,  i  >.  EUnm  qtiae  -'.11111111111 
siini  r\  eodem  loco  Vugustinl. 

1.1.  I,  R  inspidtur.  Qimn  hlc  (Uninlur  de  »1 
iinni  inteltectu»  rxccrpui  pmc  vldcniui  >'\  Uigusl .  XII.  dc  <■ 
,ni  iii.  r  21.  11  50,  iiiu  Idem  doctUur  tle  •  inUUigentkn  /"»// 
i|iin  Deus .  -|iiriin>  '•!  •  omnls  onim  ie  nflci  il«  b  mn  •  In  1 


772 


SENTENTIAKUM  LIB.  III. 


tur,  ul  verbi  gratia,  inlellectus  naturalis,  peccato  obte- 
ncbratus,  per  virtutem  quandam  el  graliam,  quae  dici- 
tur  spirilus  inlelligenliae ,  reformatur  atque  adiuvalur  ' 
ad  intelligendum;  ila  el  per  illam  virtutem,  quaedicilur 
spiritus  sapienliae ,  iuvalur  atque  erigitur  menlis  ratio 
ad  contemplationom  el  delectationem  aelernac  Yerilatis. 
Illud  etiain  sciendum  esl,  quod  sapienlia,  de  qua 
nunc  disserimus,  non  illa  esl  Dei  sapienlia,  ul  ait 
Augustinus  2,  quae  Deus  est,  sed  hominis  sapienlia , 
verumtamen   quae  secundum   Deum  esl   ac   verus  ct 


praecipuus  cultus  eius  est.  Si  ergo  colat  mens  hominis 
Deum,  cuius  ab  co  capax  facta  esl  ct  cuius  esse  par- 
liceps  polest,  sapiens  ipsa  fit,  el  non  sua  luce ,  sed 
summae  illius  lucis  participalione  sapiens  fil.  Ista  ergo 
bominis  sapientia  etiam  Dei  esl;  verum  non  ita  Dei 
est,  ut  ea  sapiens  sil  Deus ;  non  enim  parlicipalione 
sui  sapiens  est,  sicul  mens  parlicipatione  Dei.  Sic 
etiam  dicitur  iuslilia  Dei  non  solum  illa  qua  ipse  iu- 
slus  est,  sed  eliam  illa  quam  dal  homini,  cum  iu.-li- 
fical  impimn. 


COMMENTARIUS  IN  DISTINCTIONEM  XXXV. 

De  dono  sapientiae,  intellectus  el  scientiae. 
Post  praemissa  diligenter  considerandum  est  etc. 

DIVISIO  TEXTUS. 


Supra  egit  Magister  de  donis  generaliter  et  de 
timo-re  specialiter.  In  hac  vero  parte  de  aliis  donis 
determinat  satis  breviter,  inaxime  de  donis,  quae 
sunl  ex  parte  cognilivae,  scilicet  de  sapientia,  intel- 
lectu  et  scientia,  ostendens  differentiam '  inter  se  et 
ad  alia.  Et  ideo  pars  ista  dividitur  in  partes  duas.  In 
quarnm  prima  assignat  differentiam  inter  dona  tria 
praedicta.  In  secunda  vero  assignat  differentiam  ipso- 
rum  ad  alia,  quae  non  sunt  dona,  ibi:  Et  nolan- 
dum ,  quod  intelleclus  et  scientia  etc. 

Prima  pars  dividitur  in  duas.  In  quarum  prima 
assignat  differentiam  inter  sapientiam  et   scientiam. 


In  secunda  vero  assignat  differentiam  intellectus  ad 
duo  praedicla,  ibi:  Ostensa  differenlia  inler  sapien- 
tiam  et  scientiam. 

Simililer  secunda  pars  principalis  dividitur  in 
duas.  In  quarum  prima  assignat  differentiam  ipsius 
intellectus  et  scientiae,  prout  sunl  dona,  ad  se  ipsa. 
et 2  prout  sunt  acquisita.  In  secunda  vero  assignal 
differenliam  inter  sapientiam-donnm  et  Sapientiam  in- 
creatam.  ibi:  llhul  etiam  sciendum  est ,  quod  sa- 
pientia,  de  qua  disserimus  etc.  Divisiones  vero  par- 
liuin  satis  manifeslae  sunt  in  liltera. 


TRACTATIO  QUAESTIONUM. 


Ad  inlelligentiam  autein  huius  partis  incidit  hic 
quaestio  circa  sex,  secundum  quod  sex  dona  sunt 
ullra  donum  timoris,  licet  Magister  in  littera  s  non 


tangat  nisi  tna. 


Primo  quaeritur,  quis  sit  aclus,  et  quod4  obie- 
ctum  proprium  doni  sapientiae. 

Secundo.  quis  sit  actus,  et  quod  obieclum  doni 
scientiae. 


Terlio,  quis  sit  actus,  et  quod  obieclum  doni  in- 
lellectus. 

Quarlo,  quis  sit  actus,  et  quod  obiectum  doni 
consilii. 

Quinto,  quis  sit  actus,  et  quod  obieclum  doni 
fortiludinis. 

Sexlo  et  ulliiuo.  quis  sit  actus,  et  quod  obiectum 
doni  pielalis. 


ARTICULUS  UNICUS. 

De  ceteris  sex  donis  Spirilus  sancti  in  specie. 

QUAESTIO  I. 

Utrum  actus  doni  sapienliae  atlendatur  penes  cognitioncm  veri,  an  penes  affeclionem  boni. 


Circa  primum  sic  proceditur  et  qineritur  de 
actu  et  obiecto  ipsius  doni  sapientiae,  utrum  vide- 
licel  actus  ipsius  doni  altendatur  penes  cognitionern 


veri ,  an  penes  affectionem  boni.  Et  quod  aclus  eius 
attendatur  in  cognoscendo,  videtur: 

1.  Primo  per  verbum  Sapientis,  Proverbiorum  Adt„ 


1  Codd.  ABCD  iuvattir. 

2  Libr.  XI V.  de  Trin.  c.  I.  n.  I ;  cfr.  ibid.  c.  12.  n.  15.  — 
Infra  pro  verum  non  ita  Dci  est ,  til  ecld.  I,  8  Verumtamen  ila 
Dei  est,  ul  non.  Deinde  plurimae  edd.  repetunt  Deus  ante  si- 
cut  mens. 

NOTAE  AD  COMMENTARIUM. 
1  Cod.  U  nddit  eorum.  Subinde  iinle  alia  codd.  II  K  Z  omil- 
iniu  tnl. 


2  Verba  prout  suttt  donu,  ad  se  ipsa ,  et  absunl  ab  edd., 
cl  verba  ad  se  ipsa  etiam  ;i  cod.  F  omittiintur,  scd  hic  solus 
bene  habet  et  posl  ipsa.  Inferins  pro  Divisiones  codd.  K  S 
Subdivisiones. 

3  llic  c.  I.  seqq.,  et  quidem  agit  taniummodo  de  dono  sa- 
pientiae,  scienliae  et  ihtelleclus. 

*  Edd.  omillunt  hic  et  in  seqq.  proposilionibus  qttod ,  pro 
quo  pauci  codd.  habent  quid. 


DIST.  XXXV.  ART.  ONICUS  QDAEST. 


773 


primo  * :  Audiens  sapiens  sapienlior  eril;  sed  aiuii- 
tus  in  nobis  est  via  ad  acquirendum  habitum  cogni- 
tionis :  si  ergo  per  audilum  crescit  in  nobis  sapien- 
tia,  secundum  qnod  dicilur  in  verbo  proposito  et  in 
aliis  pluribus  eiusdem  libri  auctoritalibus  ;  videtur. 
quod  actns  doni  sapientiae  sit  cognitivus. 

i>.  Item,  boc  ipsum  ostendilur  per  Augustimun 
in  decimo  quarto  libro  de  Trinitate2,  ubi  deliniens 
sapientiam  dicit,  quod  «  sapientia  est  rernm  divina- 
rum  humanarumque  cognitio»,  approbaus  notifica- 
tionem  pbilosophorum  in  parte  illa  de  ipsa  sapien- 
tia :  si  ergo  definit  sapientiam  recte  et  per  actum 
proprium.  videtur,  quod  actus  ipsius  doni  sapientiae 
sit  divina  el  humana  cognoscere. 

3.  Itein,  Gregorius  in  Moralibus  tractans  illud 
lob  primo3:  Ventus  vehemens  etc;  dicit,  quod  donum 
sapienliae  datum  est  in  remedium  contra  stultitiam  : 
ergo  defeclus  stultitiae  et  donum  sapientiae  directe 
opponuntur  ;  «  opposita  aulem  nata  sunt  fieri  circa 
idem  »,  secundum  quod  vult  Philosophus:  cum  ergo 
stultilia  dicat  defectum  in  actu  cognoscendi,  videlur, 
quod  actus  sapienliae-doni  sit  potentiae  cognitivae. 

4.  ltem.  hoc  videtur  ratione ,  quoniam  sapien- 
lia  appropriatur  Filio;  sed  cum  in  imagine  creata 
sit  aliqua  reperire  e\  parte  intelleclus,  et  aliqua  ex 
parte  affectus :  quae  sunt  affectionis  approprianlur 
Spiritui  sancto,  qni  est  amor ,  quae  vero  cognilionis 
approprianlur  Filio  4 :  cum  ergo  sapientia  ei  appro- 
prietur,  videtur  etc. 

o.  Item,  nullus  amans  aliquid.  quantumcumque 
circa  illud  afficiatur,  sapiens  dicitur  ex  hoc,  nisi 
illud  cognoscat:  ergo  actus  doni  sapientiae  inaxime 
attenditur  in  faciendo  cognoscere. 

Skd  contra  hoc  obiicilur  :  1.  Primo  auctorilate 
nta.Sapienlis,  Ecclesiastici  sexto5:  Sapientia  doclrinae 
gecundum  nomen  suum  est,  et  non  in  multis  est 
manifesla:  si  ergo  sapientia  a  sapore  dicitur,  et  sa- 
por  respicit  affeclionem  interiorem  ;  videlur,  (jnod 
proprius  actns  doni  sapientiae  sit  affeclivus. 


-2.  Item .  (Iregorius  in  Moralibus  sujier  primum 
Iob  6  dicit,  quod  sapientia  est  donuin  «  sj)e  el  cer- 
titudine  aelernorum  mentem  reficiens  »;  sed  refectio 
speclat  ad  gustum  et  affectum :  ergo  et  praecipuus 
actus  ipsius  doni  sapieotiae  est  afleclivus. 

3.  Ilem.  Dionysius  dicit  in  libro  de  Divinis  No- 
minibus.  capitnlo  de  sapienlia  ' :  «  llanc  igitur  stul- 
tam  et  amentem  sapientiain  laudamus  »  etc:  et  alia 
lillera :  «  Ilanc  igitur  irrationalein  et  demenlem  et 
stultam  sapientiam  excellenter  laudantes  dicimus»  etc. 
Si  ergo  loquilur  ibi  de  sapientia.  quae  est  donuin 
Dei,  sicut  patel.  et  hanc  dicit  stultam  et  amenlem ; 
videtur,  quod  actus  istius  doni  e\  parte  aifoctkmis 
se  teneat,  et  nullatenus  ex  parle  rationis. 

4.  Ilem,  Bernardus  in  libro  de  Amore  Dei. 
cundo  eaphulo8  dicit,  quod   «  amor  crescit  in  cari* 
latem ,  caritas  in  sapientiam  »:  ergo  cinn  caritas  et 
amor  et  lpsius  caritatis  acius  sinl  partis  affectii 
videtur,  quod  et  sapienliae  actus  sit  affertiYU»,  cuni 
principalis  actus  non  varietur  ralione  profectus. 

5.  Item,  nec  in  dono  sapienliae  nec  in  eius  acto 
est  reperire  excessum  —  nemo  enim  niini>  esl  -  - 
piens  —  sed  in  aclu  cognitinnis  circa  divina  con- 
lingit  valde  de  facili  escedere :  videtur  ergo.  quod 
actus  doni  sapientiae  omnino  se  leneat  ex  parle  afle- 
ctionis,  et  nullalenus  ex  jwrle  cognitionis.  —  Si  forle 
dicas,  quod  aclus  eius  stmul  est  ex  parte  eogni- 
lionis  et  a/fectionis;  contra  hoc  esl:  quia  maior  5l 
diversilas  in  habitibns,  quam  sit  in  potentiis;  ->'•! 
ralione  illorum  acluuin ,  qui  sunl  cognoscere  el  af- 
fici,  diversificantur  polenliae  animae,  ita  ijuod  nun- 
quam  sunt  actus  eiusdem  [lolentiae0:  ergo  pari  r;t- 
tione  videtur,  quod  nunquam  sint  actus  eiusdeiu  h .- 
bitus.  Si  fit  dicas,  quod  non  possuut  esse  actns 
eiiisdem  habitus  principales ;  lunc  quaerrtnr,  quis 
sit  eius  actus  principalis  et  praecipuus,  utriiin  co- 
gnitivus ,  vel  affectivus ;  et  per  primas  rationes  vi- 
iletur.  qnod  cognitivus,  per  secundas,  qnod  «// 
vus:  et  itt  redit  eadem  qnaestio ,  qnae  prius. 


1  Vci?.  .").  CIY.  ibid.  4,  10.  seq.;  8,  ■VI;  12,  15;  1«),  -20; 
23,  19.  —  Do  minori  cfr.  Arisiot.,  dc  Sensu  el  sen<.  c.  I,  el 
supr.n  (l.  2i.  diil).  2.  —  1'anlo  ante  cod.  V  verbo  cognoscendo 

Bdiungit   rrrum. 

i|>.  I.n.  3.  CiV.  XIII.  c.  19.  n.  2i;  I.  conira  Vcademi- 
oos,  <■.  fi.  n.  10,  ct  hic  lii.  Magislri,  c.  I.  Cfr.  eliam  Arisiot., 
1.  Rbetor.  c  25.  (c.  II.),  el  XI.  Melaph.  c.  ii.  (X.  7.),  ubi  ea- 
dem  deflnitio  senteniialiter  tantum  profertur.  Ad  verbum  aoiem 
ttabelur  apud  Ciceron.,  V.  Tuscul.  Disp.  c.  3,  el  II.  de  Offlc. 
c  2;  ;i|)inl  Clem.  Alcx..  I.  Snom.  c  5;  apud  Orig.,  III.  contra 
Cels.  n.  72.  —  Paulo  Inferru9  pro  ieflnit  sapientiam  cod.  \  <lr- 
jiiutiir  sapienUa. 

3  Vers.  19.  —  De  Gregorii  sententfti  (II.  Mornl.  c.  19.  n. 
77.  cfr.  supra  pag.  736,  notaS,  et  de  sententla  Phllosophl  su> 
pra  pag.  515 ,  nota  I . 

*  Vidc  I.  Sent.  (I.  31.  p.  II.  a.  I.  i|.  3.  ci  (l.  34. q.  3.  acdub.  7. 

s  Vers.  23.  —  ln  lestimonto  bIIhIo  Vulgata  pro  swtm  exhl- 
li.i  eius  ot  omiiiit  i».  —  Isidor.,  X.  Etymolog,  n.  240:  Sapiens 
dlctus  a  sapore,  qula ,  slcul  gusius  aptus  mI  ad  dlscretionem 
>i|miiU  ciborum ,  sic  sapiens  ad  dlgnoscenllam  rerum  nlque 
rausarum,  quod  unumquodque  dignosral  atque  sensu  verilalem 
disceinat.  Cui  conlrnrius  csl  insipiens,  quod  Msine  sapore  nec 


alicuius  discretiouis  vel  sensus.  Cfr.  supm  nag.612,  nota  t.  — 
Pro  affectionem  cod.  Zaffectum,  el  in  Hne  nrg.  pro  affecticus 
codd.  .\  K  affectus,  cod.  l»l)  affectionis. 

6  Vers.  t.  —  Cregor.,  I    Mornl.  r,    12.  n.   ii. 

7  Paragr.  I.  Abbas  Vereell.  locum  e  Dionyslo  nllegatun 
reddit:   c  Aeternam  rapienliam   irralionabilem  el  amenlem    ■ 
siuliam   excedenler   laudantes  dicimus,    quod    ips 

oniiii^   mentis  ei   ralionis  el  omnls  sapienliae  »  eic.  Scotus  i  - 
gena  slc:  «  Hanc  igllur  IrrallooaJem  ei  menie  careniem  el 
lam  sapienUam  supereminenler  laudantes  dlcimus,  quia  tciiin> 
esl  aninii  ivi  radonfs  ct  tollus  sapientiae  ct  InteJlectus  caus»  • 
Dlonysius  lllam  senlenliam  ili\ii  relale  ad  lllud   l.  Cor.  i.   -'■ 

(JiiiiiI    stitltitm    rst    Dei    sn/iiriitiiis    fSi     bniiiinit'iis.  In 

littmi   (verslone)  udducta    pro  laudantes  didmus  [4(j 
,Ev    rodd.  ct  edd.  ■viiin^c  inhtentes  dicunt. —  In  flne 

ct>t\.   /.   r.r  pirtr  riHjnitioius   rrl  nilniiii* 

-  Niini.  \.  CTr,  Minrn   ps        N      nota  7.  —  Paulo  Ini 
,,..1.1    \iiii.ai  omiituni  rt  nnte  iptnu  caritatis. 

r   ii   9eni.  'i   !  ••  n.  I.  >.  '  q.  I.  <•'  I.  In  i  •■:  p 
anie  pro  </""'  inninr  rod.  U  '/(/"</  maior   m  H""  I    I 

iiciiniii <  sapientlae  adiungit,  quae  Infra  In  corp.  occumint, 

slmulquc  notai ,  sapleniiam  quadrupliclter  ^w.w  \ 


77'» 


SENTENTIARUM  LIR.  III. 


C  0  N  C  L  U  S 1 0. 

Praeoipuus  actus  doni  sapienliae  est  ex  parte  af- 
fectivae ,  ita  ut  in  cognitione  inchoetur  et  in 
affectione  consummelur. 

Rjespondeo:  Dicendum,  quod  sapienlia  quadru- 
sapientia  pljciter  accipi  consuevil  tam  a  philosophis  quam   a 

quadraplex.   l  ...  .  • 

banctis,  vitlelicet  commumter  et  minus  communi- 
Prima.  fap  el  proprie  et  magis  proprie.  —  Communiter 
accipiendo  sapientiam,  sic  sapientia  dicit  cognilio- 
nem  rerum  generalem,  secundum  quod  eam  definit 
Augustinus  et  Philosophus,  quod  «  sapientia  est  co- 
gnitio  rerum  divinarum  et  humanarum  »;  et  Philo- 
sophus  in  Prima  Philosophia  l  dicit,  quod  «  sapiens 
est  qui  omnia  novit,  secundum  quod  convenit  ». 

Alio  modo  dicitur  sapientia  minus  communiter ; 
seconda.  et  sic  sapientia  dicit  cognitionem  non  quamcumque, 
sed  cognitionem  suhlimem,  videlicet  cognitionem  re- 
rum  aeternarum.  Et  sic  accipit  eam  Apostolus  pri- 
mae  ad  Corinthios  duodecimo2:  Alii  datur  per  Spi- 
ritum  sermo  sapientiae,  alii  sermo  scienliae;  secun- 
dum  quod  exponit  Auguslinus  dicens,  quod  «  sa- 
pientia  est  cognitio  aeternorum,  scientia  vero  est  co- 
gnitio  creatorum  »;  el  sic  etiam  dicit  Philosophus 3, 
quod  sapientia  est  «cognitiocausarum  altissimarum». 

Tertio  modo  accipitur  sapientia  proprie;  et  sic 
Tenia.  nominat  cognitionem  Dei  secundum  pietatem  :  et  haec 
quidem  cognitio  est  quae  attenditur  in  cultu  latriae, 
quem  exhibemus  Deo  per  fidem ,  spem  et  carilatein, 
secundum  quem  modum  aecipit  Angustinus  decimo 
quarto  de  Trinitate4,  exponens  illud  lob:  Eccepie- 
tas  ipsa  est  sapientia,  dicens  ibidem,  quod  pie- 
las  et  sapientia  idem  est  quod  theosebia ,  et  theose- 
bia  idem  est  qnod  cultus  divinus.  qui  consislit  in 
tribus  virtutibus,  secundum  quod  ipse  dicit  in  prin- 
cipio  Enchiridii  ad  Laurentium. 

Quarto  niodo  dicitur  sapientia  magis  proprie, 
Qnarta.  et  sic  nouiinat  cognilionem  Dei  experimentalem;  et 
hoc  motlo  est  unum  tle  septem  donis  Spiritus  sancti, 
cuius  actus  consistit  in  degustando  divmam  suavita- 
lem.  Et  quoniam  ad  gustum  inleriorem ,  in  quo  est 
delectatio,  necessario  requiritur  actus  affectionis  ad 
coniungendnm   et    actus  cognitionis   ad   apprehen- 


dendum,  secundum  illud  Philosophi5,  qui  dicit,  quod 
«  delectatio  est  coniunctio  convenieritis  cum  conve- 
nienli  curn  sensu  einsdem  »:  hinc  est.  quod  actus  c0I 
doni  sapientiae  partim  est  cognilivus,  et  partim  est 
affectivus :  ila  quod  in  cognilione  inchoatur  et  in 
affectione  consummatur ,  secunduin  quod  ipse  gu- 
stus  vel  saporatio  esl  experimentahs  boni  et  dulcis 
cognitiofi.  Et  ideo  actus  praecipuus  tloni  sapienliae  coi 
propriissime  tlictae  est  ex  parte  affeclivae  .  ratione 
cuius  dicit  Ecclesi.asticus,  quod  sapientia  secundum 
nomen  suum  est ;  et  Gregorius  dicit,  quod  actus 
eius  est  reficere ;  et  Dionysius  dicil.  quod  istius  sa- 
pientiae  est  amentem  esse,  propter  hoc  quotl  me- 
lius  afficimur  circa  Deum  praevia  cognitione.  quae 
est  per  ablationem  et  negationem,  quam  per  affir- 
malionem,  sicul  tlocet  in  libro  de  Mystica  Theolo- 
gia7.  Ratione  etiam  istius  eiusdem  causae  tlicit  Rer- 
nardus,  caritatem  in  sapientiam  proficere.  —  El  ex  Cm 
hac  eatlem  causa  contingit,  quod  sapientia  non  potest 
esse  nimia,  quia  excessus  in  experimento  divinae 
dulcetlinis  potius  est  laudabilis  quam  vituperabi- 
lis,  secundnm  quod  patet  in  viris  sanctis  et  con- 
templativis,  qui  prae  nimia  dulcedine  motlo  elevantur 
in  ecstasim,  modo  sublevantur  usque  ad  raptum, 
licet  hoc  contingat  paucissimis.  —  Concedendum  est 
igitur,  quod  actus  doni  sapientiae  praecipuus  est  ex 
parte  affectionis.  Concedendae  sunt  etiam  rationes 
hoc  ostendentes. 

1.  Ad  illud  vero  quotl  obiicitur  in  contrarium ,  soh 

DOS 

quod  sapientia  crescit  per  auditum ;  dicentlum,  quod 
sapientia  sumitur  ibi  communiter  pro  cognitione 
generali .  quae  quitlem  est  rerum  divinarum  et  hu- 
manarum,  quae  per  studium  et  auditum  suscipit 
incrementum ;  et  ideo  non  habet  hic  locum. 

2.  Ad  illud  similiter  quotl  obiicit  tle  auctoritate 
Augustini .  patet  responsio,  quia  illo  inotloseam  ac- 
cipit  Auguslinus. 

3.  Ad  illutl  vero  quod  obiicitur  de  auctorilate 
Gregorii,  quod  sapientia  est  contra  stultitiam :  dici 
potesl,  quod  hoc  tlicit  non  quantum  atl  ultimum 
actum  sapientiae,  qui  attendilur  in  affectione,  sed 
quanlum  ad  primum  actum  sive  praevium ,  qui 
consistit  in  cognitione;  donum  enim  sapientiae  in 
se  complectitur  utruinque. 


1  Libr.  I.  Melaph.  c.  2. 

:  Vers.  8.  —  Expositio  Angust.  plenius  habetur  liic  in  lit. 
Magistri,  c.  I.  —  Pro  cognitio  creatorum  cod.  A  cognitio  crea- 
turarum. 

3  Libr.  I.  Metapli.  r.  I.  seqq.  ot  III.  text.  3.  (II.  c.  2.).  Idcm 
dicit  VI.  Lthic.  c.  7,  sapientiam  esse  «  scientiam  rerum  praestan- 
lissimarum  ». 

4  Gap.  I.  n.  I.  Cfr.  supra  pag,  216,  nota  i.  —  Pro  de 
Trinitate,  quam  lectionem  ex  Guliel.  Mara,  hic  q.  I,  in  textum 
recepimus,  codd.  et  edd.  exhibent  de  Civitate  Dei;  perperam, 
siquidem  ibi  nihil  de  Iob  legitur;  reclius  lectorem  delegassent 
ad  Lib.  X.  c.  I.  n.  3.  islius  libri  Augusliniani,  de  quo  vide 
supra  pag.  213,  nota  9.  —  Testimonium  e  libro  Iob  allatum 
habetur  ibi  28 ,  28.  Pro  Eccepietas,  quae  lectio  est  sepluaginta 
interpretum ,  Vulgata  Ecce  timor  Domini.  —  Locus  ex  August. 


Enchiridio  mox  citatus  habetur  ibi  c.  2.  seq.  n.    I.  Cfr.  supra 
pag.  215,  nota   i. 

5  Praeter  locc.  tom.  I.  pag.  38,  nota  i.  <itt. ;  cfr.  II.  de 
Anima,  text.  20.  (V.  3.)  et  III.  lexl.  29.  (c.  7.).  —  Pro  quiditit 
edd.  quo  dicil,  cod.  A  quod  dicit. 

6  August.,  XV.  de  Trin.  c.  7.  n.  12:  Dileciio  quoquc  ubi 
nulla  est,  quis  ullam  dical  esse  sapientiam?  Cfr.  liber  de  Spi- 
riiu  et  iinima,  c.  II.  Aristot.,  X.  Ethic.  c.  7.  ait:  lucundissima 
autem  ex  virtutis  operationibus  ea  procul  dubio  cs(,  quae  se- 
cundum  sapientiam  sit;  philosophia  [i.  e.  amor  sapienliae  vel 
etiam  ipsa  sapientia]  ergo  mirabiles  habere  et  puritate  et  nobi- 
litate  voluptates  videtur.  —  Paulo  superius  pro  consummatur 
cod.  F  terminatur,  et  pro  saporalio  cod.  A  sapor. 

7  Cap.  2.  seqq. 

8  Scilicet  communiter. 


DIST.  XXXV.  ART.  LNICUS  QUAEST.  II. 


/  /.) 


4.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  sapientia  ap- 
propriatur  Filio;  dicendum ,  quod  hoeest.in  quan- 
tum  dicit  lumen  cognitionis,  non  in  quantum  dicit 
idam.  saporem  affectionis.  Cum  enim  ulrumque  in  se  clau- 
dat,  potest  utrique  personae  appropriari,  videlicet 
Filio  et  Spiritui  sancto  ' ;  et  quoniam  non  appropria- 
tur  Filio  soli ,  immo  etiam  personae  Spiritus  sancli : 
hinc  est,  quod  ratio  illa  non  cogit. 

o.  Ad  illud  quod  ulterius  obiicitur.  qnod  nemo 
est  sapiens  ex  hoc  solum,  quod  amal,  nisi  etiam 
ulterius  cognoscat;  dicendum,  quod  illud  est  verum; 
attamen  in  amore  Dei  ipsi  gustui  coniuncta  est  co- 
dum.  gnilio.  Oplimus  enim  modus  cognoscendi  Deum  est 
per  experimentum  dulcedinis;  multo  etiam  excel- 
lentior  et  nobilior  et  delectabilior  est  quam  per  ar- 
gumentum  inquisilionis.  Unde  ex  hoc  non  habetur, 
quod  cognoscere  sit  actus  ipsius  doni  sapientiae 
praecipuus,  sed  quod  2  quodam  modo  concurrit  ad 


eius  aclum  praecipuum;  et  hoc  quidem  est  vcrum. 
(|iiia.  sicut  tactum  est.  sapicntia  in  se  claudil  utrum- 
que  actum;  unde  qaodam  modo  respicit  mtelleclum, 
quodam  modo  respicit  afiectnm. 

Ad    illud    vero   quod   ultimo    obiicitur  .    quod 

1  '  line   5.    fQD- 

unus  babitus  non  potest  essc  respectn  islorum  duo-  damenu. 
rum  actuum,  cum  penes  illos  diversificentur  poten* 
tiae;  dieendnm,  quod  vcrnm  est .  quod  non  possnnt 
isti  actus   eiusdem   habitns  esse,  ita  qnod  oterqne 
sit  prindpcUis;  nihil  lamen  impedit,  dnos  esse,  ita  ^untaa». 
quod  unus  sit  primus,  alter  vcro  praecipuus;  nnns 
sicul  disponens,  alter  vero  compiem ,  sicnt  iu  prae- 
cedentibus3  habitum  fnit  de  lide.  —  Unde  eisdem  >,ta. 
rationibus  et  responsionibus  quanluin  ad   hoc  polesl 
quis  negoliari  circa  donum  sapienliae.   qnae   Bnpra 
explanatae  fuerunt  circa  virtiitem  Qdei ;  et  ideo  baec 
ad  praesens  snfficiant,  qnia  non  oporlet,  hic  illas  ite- 
ruin  replicari. 


SCHOLION. 


I.  Eandem  distinctionem  quadruplicem  sapientiae  repetit 
Petr.  a  Tar.  (hicq.  2.  a.  I.  qiiaestinnc.  I.),  qui  deinde  (quae- 
siiunc.  3.)  in  conclusione  generaliter  cum  nostro  auclore  conve- 
nit;  sed  addit:  *  Sapienlia  aniorem  importat  ut  causam  dispn- 
nenlem  proaimam ,  sed  cognitionem  essentialiter ,  cognilioncm, 
dico,  non  tantuni  speculativam ,  sed  practicam;  unde.  duplicem 
habct  elTectum  consequentem,  scilicet  itluminationem  et  delecta- 
tionem».  Iloc  dicitur  ad  mentem  S.  Thomae,  qui  (S.  II.  II.  q. 
15.  a.  2.)  docet:  «  Sapienlia,  quae  est  donum,  causatn  quidem 
babet  in  voluntate,  scilicet  caritatem  ,  sed  essentiam  liabet  in 
inlellectu  »  (cfr.  ibid  q.  8.  a.  6 ,  et  Comment.  hic  q.  2.  a.  I. 
quaestiunc.  3.).  Similiter  loquitur  Richard.  (hic  a.  2.  q.  I.).  Paulo 
aliter  S.  Bonav.  (cTr.  hic  dub.  I.),  qui  ncgal  (in  corp.  et  ad  ">.), 
quod  cognoscere  sii  actus  sapientiae  praecipuus;  cui  doclrinae 
favct  1$.  Albert.  (hic  a.  I.).  —  Cfr.  praeler  laudalos:  Dionys. 
Carth.,  de  hac  et  seq.  q.  hic  q.   I. 


II.  Ue  scientia  (q.  soq.)  aique  de  diOerenUa  inter  sapien- 
tiam,  intellectum  et  scientiam;  cfr.  etiara  infra  q.  3.  Cum  Mag  - 
sierdiie  c.  I.)  secundum  Augustinum  sdenUae  assignet  quatuor 
actus  (cfr.  hic  dub.  2.  3.),  oria  est   quaestio,  quis  eoruii 
principaUs.  Etiam  in  hac  quaestione  S.  Thom.  (hic  a.  3.  qua  • 
sliunc.  2;   S.  II.   II.  q.  9.  a.    3.)   aliquatenus   recedil   a   nostro 
auclore.  Nain  in  Summa  resolvit,  quod  «  donum  sdentfae  pri- 
mo  quidcm  ot  principaliler  respidt  speculalionem  ,  in  quantum 
scilicei  homoscit,  quid  fide  tenere  debeat;  secundario  autem  w 
extcndit  eiiam  ad  operatioueiu  ,    secundum  quod  pcr  scieniiam 
credibilium,  et  corum  quae  ad  credibilia  consequuntur,  d 
mur  in  agendis  ».  —  Quod  autem  praecipuus  aclus  huius  doni 
sit  dirigere  circa  actionem,  cum  S.  Bonav.   lenent  eiiam  B 
beil.,    hic   a.    3.    i. ;  Petr.   a    Tar.,   hic  q.  3.  a.  3.    quaesti 
2.;  Hiclnrd.  a  ,Med.,  hic  a.  2.  q.  S. 


QUAESTIO  II. 
(Jtrum  actus  praecipuus  doni  scientiae  consistat  in  actione ,  vel  in  speculatione. 


Secundo  quaerilnr  de  actu  et  obiecto  doni  scien- 
tiae,  et  est  quaeslio,  utrum  aclus  praecipuus  doni 
icientiae  consistat  in  actione,  vel  in  consrderatione. 
Et  quod  consislat  in  actione ,  videtur: 

1.  Primo    aucloritale  Augustini ,  duodecimo  de 

aduu.Trinitate,  quac  habelur  in  litlera4;  distioguens  enim 

inler  sapienliam  et  scientiam,  dicit,  quod  sapientia 

spectal  ad  conlemplationem,  et  scieutia  ad  actionem. 

±  Item,  secundum  Philosophum  '.  «  scire  quod 
non  est  coninnctnm  operalioni,  parnm  aut  nihil 
prodest  ad  virtutem  »:  si  ergo  scientia,  quae  est  Spi- 


l.  nd  3;  d.   15.  p.  II. 


.,.  •>. 


1  Cfr.  I.  Senl.  d.  10.  a.  2.  q. 
et  d.  27.  p.  II.  q.  3.  in  corp. 

-  In  plurimis  codd.  ci  ln  edd.  l,  2  deesl  quod.  Paulo 
antc  pro  non  habelur  cod.  aa  uon  sequilur,  edd,  non  sequi- 
tur  et  habetnr  ;  edd.  etlam  superius  omittunt  per  ante  experi- 
nenlum. 

3  Dist.  23.  a.  I.  q.  2.  rlrca  lincm.  c.fv.  (I.  27.  a.  I.  q  2. 
ad  ti.  —  Pco  alter  rero  cod.  A  oller  sieitt. 


ritus  sancti  doniim.  iiiiilium  prodesl  ad  meritum, 
videtur,  quod  actus  cius  circa  agenda  praecipue  sil 
constitutus. 

:>.  Iicin.  fides  sine  operibus  mortua  est{ ,  ergi 
pari  rationc  et  scientia;  sed  ipsa  scientia,  quai 
doniiin  Spiritus  sancti,  non  csl  inoitiia.  scd  gratilil  i 
ergo  viilciur.  quod  actus  eius  praecipuus  consistal 
circa  agenda. 

'\.  Item,  doniim  scientiae  comparatur  ad  pieta- 
'tcm.  >iciit  dirigens  ad  exsequens;  sed   pietatis, 
cundum  quod   dicil    Gregorins   in    Moralibns',  esl 


*  Hlc  c.  I:  codd.  non  bene  rllanl  XIV.  de  Trln 

5  Llbr.  II.  Ethlc.  c.   i:   \d  virtulea  aulern   cognlUo  parun 
\r\  nlhll  \aici;  rellqua  [ellgere  el  ImpermuiablHtei 
parum,  sed  multum  nc  lotum  conferunL 

«  Inc.  I,  20.  el  16. 

7  i.iin.  i  i.  32.  n.  II.       !>>•  maiori  cfr.  iiipra  d    II 
I.  a.  2.  q.  I.  In  corp    lertla  ■ 


77G 


SENTENTIARUM  LIB.  III. 


tura. 


opcra  misericordiae  exhibere:  ergo  actus  scientiae 
est  circa  talia  opera  dirigere:  ergo  aclus  eius  con- 
sislit  in  agendis. 

5.  Itein,  actus  doni  scientiae,  secundum  quod 
dicit  Magisler  in  littera l,  «est  conversari  in  medio 
nationis  pravae  et  perversae»;  sed  bona  conversa- 
lio  respicit  actiones  exteriores:  ergo  actus  doni  scien- 
liae  circa  agenda  versalur  praecipue. 

Sed  contka  :  1.  Augtislinus  decimo  quarto  de 
Ad  opposi- Trinitate*:  «Huic  scientiae  tribuo  non  quidquid  hu- 
inanae  curiositatis  el  vanitalis  est,  sed  quo  fides 
saluberrima  gignitur,  nutritur  et  roboratur»:  si  ergo 
actus  doni  scientiae  est  ad  generandum  fidem,  vi- 
detur,  quod  magis  sit  circa  fidem  quam  circa  mores. 

2.  Item,  in  eodem  libro  dicitur,  et  Magister  dicit 
in  littera  3,  quod  cognitio  divinitalis  in  Christo  spectat 
ad  sapieutiam ,  cognitio  vero  humanitatis  in  eodem 
spectat  ad  scientiam;  sed  cognitio  humanitatis  Chri- 
sti  non  est  cognitio  operativa,  sed  potius  contempla- 
tiva:  si  ergo  haec  est  doni  scientiae,  videtur  etc. 

3.  Item,  in  agendis  sufficienter  dirigimur  per 
virtutem  prudentiae  4:  aut  ergo  donum  scientiae  su- 
perfluit,  aut  eius  actus  praecipuus  non  ad  hoc,  sed 
ad  aliud  ordinatur. 

4.  Item .  intelligentia  Scriplurae  spectat  ad  do- 
num  scientiae,  secundum  quod  Augustinus  innuit  in 
libro  de  Doctrina  christiana  5.  ubi  ostendit,  quod 
per  pietatem  et  mititatem  pervenitur  ad  intelligen- 
tiam  sacrae  Scripturae:  si  ergo  huiusmodi  intelli- 
gentia  non  consislit  in  aclione,  sed  in  speculatione; 
videtur,  quod  actus  eius  magis  consistat  in  contem- 
platione  quam  in  actione. 

Item,  iuxta  hoc  quaeritur:  cum  unius  habitus 
unus  sit  actus,  quomodo  doni  scientiae  habent  tara 
diversi  actus  assignari  ?  Innuit  enim  Magister  in  lit- 
tera  6,  quod  aclus  doni  scientiae  esl  fidem  nutrire 
et  defendere;  et  ulterius,  quod  eiusdem  actus  est 
conversari  in  medio  nalionis  pravae  et  perversae;  el 
postremo,  quod  actus  eius  est  Christum  cognoscere. 

c  o  n  c  l  u  s  i  o. 

Doni  scienliae  praecipuus  actus  esl  Airigere  circa 
actionem,  sed  ex  consequenti  etiam  nosse  ea 
qnae  sunt  fi.dei,  et  humanitatem  Christi. 


Respondeo:  Ad   praediclorum  intelligentiam  est 
qaadrnpiex?  notandum -,  quod  scinitiae    quadruplex  est  differen- 


Scientia 


lia.  Quaedam  est,  quae  consislit    in  inlelleclu  purev™ 
speculativo;   el    haec   est   fundata   super   principia 
rationis7,  et  haec  esl  scienlia  acquisita  de  quacum- 
que  creatura,  sicut  scientia   humanae  philosophiae. 
—  Quaedam  autem  est,  quae  consistit  in  intellectu  sec 
inclinato  ab   af[ectuH;  et   haec  est    fundata   super 
principia  tidei,  quae  quidem  sunt  arliculi,  et  nihilo- 
minus  acquisita ;  el  liaec  est  scientia  sacrae  Scriptu- 
rae,  quam  nullus  habere  potest,  nisi  saltern  habeat 
fidem  informein.  —  Quaedam  autem  est,  quae  con-Ter 
sistit  in  intellectu  sive  ralione,  in  quantum  inclinal 
affectum  ad  operalionem ;  et  haec  fundala  est  super 
principia  iuris  naturalis,  quae  ordinatur  ad  rectitudi- 
nera  et  honestatem  vitae;  et  huiusmodi  est  scientia 
prudentiae-virtulis.  —  Quaedam  aulem  scientia  est,  0* 
quae  consistit  in  inlellectu,  secundum  quod  est  incli- 
natus  et  inclinans:  inclinatus,  inquam,  a  fide,  et  in- 
clinans  ad  bonam  operationem:  et  haec  fundatur  su- 
per  principia  fidei   et  habet  ortum  a  dono  gratiae; 
et  talis  est  scientia,  quae  est  donum  Spiritus  sancti. 

Et  ex  hoc  patet,  quis  sit  actus  proprius  huius 
doni.  Est  enim  actus  eius  dirigere  ad  agenda  se-  coe 
cundum  praeexigentiam  regulae  ipsius  fidei,  cuius 
est  dirigere  ad  opera  misericordiae,  ut  non  tantum 
bona  pro  bonis  reddat,  secundum  qttod  diclat  lex 
naturae,  sed  etiam  bona  pro  malis ,  secundum  quod 
dictat  lex  graliae  °,  ad  exemplar  ipsius  lesu  Christi, 
in  quo  fuit  gratiae  abundantia.  Et  ideo  ad  ipsam 
scientiam  non  solttmmodo  pertinet  dirigere  in  a- 
gendis;  sed  etiam  ex  consequenti  pertinet  nosse  ca&>* 
quae  sunt  fidei  tanquam  fundainentum  suae  di- 
rectionis;  et  ulterius  nosse  humanitatem  Christi 
tanquam  exemplar  sui  regiminis;  ila  quod  hic  tri- 
plex  acttts  convenit  ei  secundum  triplicem  respe-Cori 
ctum:  unus  videlicet  respectu  obiecti  motivi ,  alter 
vero  respectu  sui  fundamenti ,  et  tertius  est 10  exem- 
plaris  excitativi.  Et  quia  principalis  actus  accipitur 
ex  parte  obiecti;  hinc  est,  quod  praecipuus  actus 
doni  scientiae  est  dirigere  circa  actionem,  secun- 
dum  quod  dicit  Augtistintis,  el  ostendunl  raliones 
ad  hoc  inductae;  et  ideo  sunt  concedendae. 

1.  Ad  illud  ergo  quod  primo  obiicitur  in  con- son 
trarium,  quod  ipsius  scientiae  est  fidem  gignere  et 
roborare:  dicendum.  quod  iste  non  est  actus  eius 
priitcipu/is,  sed  ad  principalem  ordinatus  ea  ra- 
tione.  qtta  direclio  doni  scientiae  in  agendis  sequi- 
lur  et  fundatur  super  principia  ipsius  fidei  '\ 


1  Uio  c.  I.  Respieitur  Phil.  2,  15.  —  SubinJe  pro  actiones 
cod.  A  operationes. 

2  Cap.  I.  n.  3.  Cfr.  hic  lit.  M^gistri,  c.  I.  —  In  tcstinion. 
;illato  Vat.  post  nutritur  inscrit  defenditur ,  quod  ct  in  textu 
origin.  invenitur.  —  Mox  pro  ad  generandum  codd.  A  I  I.  N  T 
ad  aggenerandum ,  codd.  G  bb  ad  roborandum. 

3  Hic  e.  I  ;  altamen  locus  ibi  cit.  non  invenitur  in  XIV.  de 
Trin.,  sed  in  XIII.  c.   19.  n.  24. 

*  Aristot.,  VI.  Ethic.  c.  •'>.  dicit,  quod  «  prudentia  habitus 
sit  vera  cum  ratione  aciivus  circa  ea  quae  et  bona  et  maia 
tiomini  sunt  ». 

5  Libr.  II.  c.  T.  n.  0:  Deinde  mitescerc  opus  est  pielale, 
neque  contradicere  divinae  Scripturae,  sive  intelleetue,  si  aliqua 


viiia  nostra  percutit,  sive  non  iniellectae,  quasi  nos  melius 
sapcre  mcliusque  praecipcre  possimus;  scd  cogiUirc  potius  el 
credcrc,  iil  esse  mclius  ct  veiius  quod  ibi  scriptum  est.  eliam 
si  latcat,  quam  id  quod  nos  per  nosmetipsos  sapere  possumus; 
«  llic  c.  I. 

7  Vide  Aristpt.,  VI.  Ethic.  c.  3. 

8  Cfr.  supr.i  (1.  23.  a.   I.  q.  2.  et  tl.  24.  a.  3.  q.   I.   seq, 
nec  non  pag.   i9l ,  nola  li. 

0  Cfr.  Matih.  ,'J,  39.  seqq.,  et  Rom.   12,   17.  seqq. 

10  Codd.  A  Z  respectu.  Superius  pro  suae  directionis  00(1.  A 
summae  directionis. 

11  Vide  infra  (!ub.  2.  —  Pro  ea  ratione  cod.  K  ea  ordina- 
tione  rationis. 


DIST.  XXXV.  ART.  UNICUS  QUAEST.  III. 


/  /  / 


2.  Ad  illud  quod  obiicitur.  quod  ipsius  doni 
scientiae  est  humanitatem  et  gratiam  Christi  nosse; 
iam  patet  responsio:  quia  nec  hic  est  actus  ipsius 
scientiae  principalis ,  sed  qui  adprincipalem  habet 
ordinari;  sicut  cognilio  exempli  ulilis  est  ad  cvi- 
dentiorem  cognitionem  rei,  quae  secundum  exem- 
plar  illud  debet  fieri. 

3.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  per  pruden- 
tiam  sufficienter  dirigitur  homo  inagendis:  iam  pa- 
tet  rcsponsio:  quia  prudenlia  dirigit  secunduin  prin- 
cipia  iuris  naturaUs  ad  ea  quae  honesta  sunt;  sed 

dnm.  scientia-donum  dirigit  per  principia  fidei  et  iurU 
divini  ad  ea  quae  sunt  sancta1;  unde  et  quodain 
modo  allior  est  actus  ipsius  doni  scientiae  quam  vir- 
lutis  prudentiae,  et   super   principia    magis  elevata 


fundari  habet;  el  propter  boe,   habita  virtute  pru- 
dentiae,  non  superlhiit  donuin  Kientiae. 

h.  Ad  illud  quod  obiicitur.  quod  iotelligeDtia 
Scriptur.irum  spectal  ad  dooum  scientiae  ;  dicenduro, 
quod  sicut  prins  tactura  fuil  de  cognitione  eorum 
quac  suut  lidci .  ipiod  nou  principaHter  spectanl  uj  ffouoda». 
(lonuin  ipsius  scientiae,  sed  qaodam  modo  anU 
denter  et  quasi  praesuppositive 3 ;  sic  etiam  intelii- 
gendum  est  de  inteliigentia  sacrae  Scripturae. 

Ad  illud  iniod  ultiino  quaerilur  de  diversitate Ad <p«iUo- 
actuum.  lam  palet  responsio  per  ea  quae  dicta  sunt: 
quoniam  nnusesl  cins  aclus prmcipalis,  duo  vero  an- 
nexi;  et  simul  cuin  hoc  patci .  quid  ;  sii  obiectum  ipsius 
doni  scientiae,  et  quomodo  etiam  differat  a  virtute 
prudentiae  et  ab  habiiu  cuiuslibet  alterins  scientiae4. 


QUAESTMD  III. 
Utrum  donum  intellectus  simul  consistat  in  contemplatione  Creatoris  et  creaturae. 


Tertio  quaeritur  de  actu  et  obiecto  ipsius  doni 
intellectus,  et  est  quaestio,  ulrum  donum  intelle- 
ctus  simul  consistat  in  contemplatione  Crealoris  el 
crealurae.  Et  quod  sic,  videtur: 

1.  Primo  auctorilate  Magistri  in  littera  5:  «  Intel- 
a.ligentia  vero  non  modo  de  aeternis  est,  sed   etiam 

de  rebus  invisibilibus  et  spiritualibns  temporaliter 
exorlis  ». 

2.  Item .  hoc  ipsum  videtur  per  Dionysium  ad 
Titum  °,  qui  dicit,  quod  « impossibile  est,  quamdiu 
in  via  sumus,  relucere  nobis  divinum  radinm  nisi 
circumvelatum  »:  si  ergo  illud  est  velamen  creatu- 
rae,  videtur,  quod  intellectus  non  possit  Deum  nisi 
in  creatura  cognoscere:  ergo  si  est  ad  cognitionem 
Creatoris,  necesse  est,  quod  sit  simul  ad  cognilio- 
nem  creaturae. 

3.  llera,  non  est  perfectus  habitns  amoris,  nisi 
amelur  Deus  et  in  se  et  in  sua  imagine7:  ergo  si- 
militer  non  erit  perfectum  donum  intellectus,  nisi 
Deus  per  illud  cognoscatur  et  quantum  ad  condi- 
liones  suas  et  qnantura  ad  conditiones  creaturarum, 
quae  sunt  ei  similcs:  crgo  videtur,  quod  donum 
intellectus  sit  ad  contemplanda  temporalia  et  ae- 
terna. 

4.  Ucm,  de  eisdem  habet  esse  intellectns,  de 
quibus  habet  esse  fides,  secundum  quod  dicil  Gre- 
gorius  " ,  quod  «  Deus  inlcllccluin  dal  ,  ilniii  dc  au- 
ilitis  mentem  illustral  »;  sed  fides  non  tantnmmodo 


respicit  divinam  essentiam  in  se .  verum  etiam  in 
oomparatione  ad  CTeaturam:  videtur  ergo,  quod 
actus  doni  intellectus  ordinetur  ad  illa  duo  contem- 
planda. 

Sc.n  contra:  1.  Dono  sapientiae  comioscuiitur  -^  °pp°s'- 
aeterna,  dono  sctentiae  cognoscunlur  temporalia, 
sicut  dicit  Augustinus.  et  habctur  in  littera":  ergo 
aut  donum  mtelleotus  superfluit,  doobns  doois  h;i- 
bitis,  aul  circa  illa  duo  actus  eius  praecipuus  non 
consistit. 

2.  Itcm.  sapientia  el  seientia  differunl  et  snnl 
diversa  dona  per  hoc ,  quod  unuin  eoriim  esl  eirca 
lemporalia.  aliud  vero  circa  acterna:  ergo  si  ilonuin 
intelleclus  ost  ununi,  vidclnr.  quod  non  possil  i 
circa  illa  duo. 

B.  Item,  aut  donum  intellectus  consistil  in  '•-/- 
gnoscendo  tantum,  aut  in  cognoscendo  et  afficiendo. 
Si  consistit  in  cognoscendo  tantum:  ergo  dod  m- 
detur,  quod  sit  donum  gratuitnm,  cum  aclns  purv 
cognitivus  non  sit  meritorins.  Si  in  cognoscendo  et 
afpZciendo;  ergo  doni  mtelleclus  csi  aeterna  cogno- 
^■'•vc  ct  circa  illa  affici;  ^^\  iste  esl  actus  doni  w- 
pientiae:  ergo  aut  donum  inteUectus  non  esl  circa 
aeterna ,  aut  si  esl,  non  differl  ab  ipsa  sapientia. 

t\.  Item,  sicui  contingil  Deum  cognoscere  •■! 
conlemplari  in  iraagine,  ita  conlingil  Deum  cogno- 
>crvc  et  conteraplari  in  eius  vestigio:  ergo  sicul 
iloiniin    intellectus   c^t    ordinatum    ad   cognitionem 


1  Sap.  10,  10:  Dedit  illi  scienliam  sanclorum.  —  Paulo  su- 
periua  pro  secundum  codd.  I>  0  /irr. 

"  Permulil  codd.  pr.aesuppositione.  In  codd.  \  bb  sic  l«'^'i- 
nir:.s/7/  quodam  modo  ad  nffectum  [cod.  bb  addil  anteceduttt] 
ri  quasi  cognitionem  praesupponunt, 

:i  Codd.  I  i.N  'l'  U  VZbb  quod. 

*  \'i(ln  acholion  .iil  praecedentem  fjuu 

■■  \\\r  c.   2. 

c  Sive  Episl.  '.i,  ubi  lamen  tlielum  iii>'  allntum  senientiall- 
ler  i  niiiiin  habelur;  invenilur  ad  verbum  In  Caele  '    Hierarch. 

S.  Bonav.        Tom.  lll. 


c  i.  ;  S    ubl  pro  BI5I  drcumveiatum  In  iranaiaiii 
genae   lcgitur  nitt  varielate  tacrorum   velaminum   m 
circumvetatum. 

'  i :ii.  supra  d.  28.  t|.  I.  aeqq.  —  Infi 
creaturarum  cod.  K  conditionet  naturat  u 

!,r.  i    Moral.  ■      19    n    i  i :    hiiellcciua  in  die  - 
vlvium    parat,   quia    in  M    quod   audita    ponclral ,    n 
cor  i'  ii  sbraa  ciua  UluslraL  Cfr   aupr  ■ 
alios  locofl  ii.il"-.  —  Cod.    \  '/""/  nudilu»  /»  "tr*  illusl 

"  iii.    ■     i. 


778 


SENTENTIAKUM  LIB.  III. 


ipsius  creaturae  spiritualis ',  ita  ad  cognitionem  crea- 
lurae  corporalis;  sed  non  dirigit  ad  cognitionem 
corporalis  creaturae:  ergo  pari  ratione  non  videtur, 
donum  intellectus  ordinari  ad  cognilionem  alicuius 
creaturae. 

:>.  Item ,  dona,  quae  sibi  invicem  correspondent 
et  ad  se  comhinanlur ,  ad  idem  et  circa  idem  ver- 
santur;  sed  donum  intellectus  et  sapientiae  combi- 
nanlur  ad  invicem2:  ergo  cum  donum  sapientiae 
sit  circa  aeterna,  et  non  circa  creata;  videtur,  quod 
et  donum  intellectus. 

6.  Ilem ,  si  simul  est  circa  Creatorem  et  creatu- 
ram:  ergo  videtur,  quod  donum  inlellectus  intelligat 
et  cognoscat  Deum  per  speculum  3:  ergo  non  videtur 
differre  a  cognitione  fldei. 

c  o  n  c  l  u  s  i  o. 

Donum  intellectus  attenditur  in  contemplatione 
ium  Creatoris  tum  spiritualis  creaturae. 

Bespoxdeo  :   Dicendum.   quod   cognitio  de  Deo 

sub  ratione  veri   potesl  haberi   secundum  triplicem 

Modi3Deumnlodum  :   uno   modo    habetur  cognitio   de  Deo   per 

cognoscendi.  °  * 

simplicem  assensum ;  alio  modo  per  rationis  admi- 
niculum ;  tertio  modo  per  simplicem  conluitum. 
Primum  est  virtutis  fidei,  cuius  est  assentire;  se- 
cundum  esl  doni  intellectus,  cuius  est  credita  per 
rationem  intelligere;  tertium  est  beatitudinis  mundi- 
tiae  cordis,  cuius  est  Deum  videre  4.  Quoniam  ergo 
rationes ,  secundum  quas  iuvamur  ad  credita  intel- 
ligenda,  accipiuntur  non  solum  a  condilionibus  Crea- 
toris,  sed  etiam  a  conditionibus  creaturae  spiritua- 
lis,  quae  inler  creaturas  habet  proximiorem  assimi- 
lationem  ad  Creatorem;  hinc  est,  quod  donum  in- 
tellectus  —  cuius  actus  est  in  conlemplatiouem  summi 
Veri  elevare  per  lumen ,  quod  non  solum  facit 
assentire,  sed  etiam  per  congruas  rationes  credita 
intelligere  —  non  solum  atlenditur  in  contemplatione 
concinsio.  crealricis  essentiae,  sed  etiam  spiritualis  creaturae5. 
Et  ex  hoc  patet,  quis  sit  actus  et  obiectum  pro- 


prium  ipsius  doni  intellectus:  quoniam  obiectum  eius  Qbi* 
est  ipsum  Veruin  aeternuin.  in  qnaritum  intelligibile, 
non  solum  secundum  proprias  conditiones,  sed  etiam 
secundum  proprietales  creaturarum  sibi  similium, 
secundum  quod  dicil  Magister  in  littera  \  Actus  vero  Actui| 
eius  est  contemplari  ipsum  verum  creditum,  ut  de- 
volius  credatur  et  ardentius  diligatur.  Et  ita  donum 
intellectus  consistit  in  contemplatione  rationali  Crea- 
toris  et  spiritualis  creaturae,  sicut  oslendunt  ratio- 
nes,  quae  ad  islam  partem  sunt  inductae. 

1.  Ad  illud  ergo  quod  primo  obiicitur   in  con-  soiatio 
trarium,  quod  donum  sapientiae  ordinatur  ad  co- m 
gnilionem  Creatoris,  et  donum  scicntiae  ad  cognitio- 
nem  ereaturae:  dicendum,  quod  aiiter  et  aliter  sunt 

illa  duo  dona  ad  cognitionem  illorum  duorum  quam 
donum  intellectus:  quia  donum  sapienliae  est  ad  Diflert 
cognitionem  aelernorum  secundum  aelernas  raliones. piei 
secundum  tamen  quod  illae  aeternae  rationes  sunt 
via  ad  gustum  et  experimentalem  cognitionem  di- 
vinae  suavitalis,  ita  quod  cognitio  illa  gustui  est 
annexa;  donum  vero  intellectus  negotiatur  circa  ae- 
terna  secundum  rationes  aeternas ,  quae  sunt  via  ad 
cognitionem  veritatis.  ,  El  hinc  est .  quod  Bernar- coroua 
dus  7  appropriat  donum  intellectus  fidei ,  quae  as- 
sentit  summae  Veritati  propler  se;  donum  vero  sa- 
pientiae  appropriat  caritati,  cuius  est  disponere  ad 
gustandum  Deum.  —  Per  hnnc  eliam  modum  est  dif-nema 
ferentias  invenire  inter  intellectum  et  scientiam ; 
quia  scicnlia  negotiatur  circa  creaturas  secundum 
rationes  creatas;  unde  negotiari  habet  non  solum 
circa  creaturas  spirituales,  quae  habent  ralionem 
imaginis ,  sed  etiam  circa  sensibiles  et  corporales , 
quae  habent  ralionem  vestigii.  Donum  vero  intel- 
leclus ,  elsi  negotiatur  circa  crealuras,  hoc  tamen 
est  secundum  rationes  aelernas;  et  ideo  solum  est  Notanc 
circa  creaturas  spirituales,  in  quibus  rationes  aeter- 
nae  relucent  magis  expresse.  —  Et  sic  patet,  quod 
quia 8  alio  et  alio  modo  est  intelleclus  circa  Creato- 
rem  et  crealuram  quam  sapicntia  el  scientia ;  hinc 
est,  quod  illis  habitis,  non  superfluil. 

2.  Ad  illud  qnod  obiicitur,  quod  donum  sapien- 


1  Ul  dicilur  iiic  in  lii.  Magislri ,  c.  2.  —  Qe  cestigio  et 
imagine  cfr.  I.  Sent.  d.  3.  p.  I.  q.  2.  in  line.  —  Mox  pro  cognilio- 
ncm  creaturae  corporalis  fere  omnes  codd.  cognitioncm  cor- 
poralis  natvrae,  sed  minus  congrue,  ut  seq.  proposit.  probat. 

2  Cfr.  supra  >'..  34.  p.  I.  a.  2.  q.  2. 

3  Respicilur  I.  Cor.  13,  12.  —  in  fine  arg.  pio  fidei  cod.  K 
sub  ratione  rerae  fidei. 

4  Cfr.  supra  pag.  737,  nota  3.  —  Nomen  inlelleclus  (de- 
rivatur  ab  intus  legerej  generatim  imporlat  quandam  intimam 
cognitionem  ;  quare  Arislot.  per  intellectum  designat  vel  poten- 
liam,  quae  non ,  ul  sensus,  accidentia  cxterna,  sed  ipsam  rei 
essentiam  pcrcipit  (III.  de  Anima,  text.  9.  seqq.  et  lext.  26); 
vel  habitum  principiorum  (II.  Posler.  c.  uli.  et  VI.  Ethic.  c.  6.). 
August. ,  Enarral.  in  Ps.  32,  13.  enarrat.  2.  scrm.  2.  n.  22.  ait: 
Qui  intelligit  omnia  opera  eorum.  lntelligit ,  quid  esl?  Sccrelius 
et  inleiius  videl...  Occultus  visus  intellcclus  vocatur...  inlus  enim 
inteliigit  et  intus  agnoscil  [Deus],  fines  ipsorum  videt  etc.  El  in 
libro  dc  Utilitatc  credendi ,  c.  II.  n.  23.  doeet,  inlelligere  idcm 
esse  atque  aliquid  menlis  cerla  ratione  tenere. 


5  Auclor  libri  de  Spiritu  et  anima ,  c.  1 1 ,  sic  de.  intelleclu, 
sumlo  pro  naturali  potentia,  scribit :  Intetlectus  ea  vis  animae 
cst,  quae  invisibilia  percipit,  sicut  Angelos,  daemones,  animas 
et  omnem  spiritum  crcatum.  Intclligentia  ea  vis  animae  cst. 
quae  immediale  suppomlur  Deo,  cernit  siquidem  ipsum  sum- 
mum  Verum  ct  vere  incommutabilem.  Sic  igittir  anima  sensu 
percipit  corpora,  imaginatione  corporum  similitudines,  ralione 
corporum  naturas,  intellectu  spiritum  crealum ,  intelligentia 
spiritum  increatum.  —  1'aulo  superius  pro  elevare  edd.  substi- 
luunt  elevari. 

6  Hic  c.  2.  —  Pro  similium  cod.  A  consimilium.  Paulo  in- 
ferius  pro  rationali  nonnulli  codd.  rationahili ,  el  deinde  pro 
sunt  inductae  plurimi  codd.  fucrant  inductae ,  aliqui  fueruni 
inductae. 

7  Serm.  in  Canlic.  serm.  8.  n.  5.  seq. ;  Serm.  I  i.  de  Di- 
versis,  n.  3;  de  Diligendo  Deo,  c.  II.  n.  33;  Serm.  2.  in  fe- 
sio  Annunliat.  13.  M.  V.  n.  i.  seq,  Cfr.  Gilberti  abbalis  Serm.  i. 
in  Canlic.  n.  2.  (inler  opera  Beroardi). 

8  Cod.  A  niagis  congrue  omittit  quia. 


DIST.  XXXV.  ART.  UNICUS  QUAEST.  III. 


779 


Inm. 


tilam 


ta  um 


tiae  et  scientiae  dislinguuntur,  quia  hoc  est  circa 
temporalia,  et  illud  circa  aeterna  elc. ;  iam  patet 
responsio,  quia  non  est  siinile.  Sapientia  enim  ne- 
gotiatur  circa  aeterna  secundum  rationes  aeternas ; 
scientia  vero  circa  creata  secundiim  rationes  orea- 
tas;  et  quia  '  habent  diversa  obiecta  etiam  secundum 
rationem  movendi  etdirigendi:  hincest,  quod  snnt 
dona  diversa.  Intellecius  vero,  sive  circa  crealiiram 
sive  circa  Creatorem  negotietur,  semper  reterlur  ad 
rationes  aeternas,  ad  quas  per  creaturas  etiam  ele- 
vat  contemplandas ;  et  ideo  unum  solum  doimin 
est,  quamvis  illa  sint  plura.  Et  ex  hoc  colligi  po- 
test,  quod  donum  intellectus  est  infra  sapientiam  et 
supra  scientiam. 

3.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  donum  intel- 
leclus  aul  est  in  simplieiler  speculando,  ant  in  spe- 
culando  et  afficiendo:  dicendum.  quod  est  cognitio 
e.rperientiae ,  quae  attenditur  secundum  gustiim.  et 
ista  est  doni  sapientiae  acquisitae ;  et  est  cognitio 
speculationis  extensae,  quae  quodam  modo  via  est 
ad  gustum,  sicut  cognitio  fidei  ad  delectationem  2  ca- 
ritatis ;  et  haec  est  doni  intellectus,  quae  quidem 
viam  praebet  ad  usum  doni  sapienliae ;  quae  ideo 
gratuila  est ,  quoniam  super  assensum  fidei  fun- 
datur  el  ulterius  ordinat  ad  sapientiae  gustum.  Ni- 
hilominus  tamen  in  ipso  aclu  intellectus  est  quae- 
dam  delectatio,  sed  longe  inferior  quam  in  dono 
sa,pientiae.  Delectalur  enim  quis  in  cognitione  ve- 
ritatis ,  sed  non  sic,  sicut  in  gustu  summae  sua- 
vitatis. 

4.  Ad  illud  quod  ohiicitur,  quod  sicut  contingit 
Deum  cognoscere  in  imagine,  sicet  in  vestigio;  dicen- 
dum,  quod  non  est  omnimoda  simililudo.  ln  ima- 
gine  enim  ,  quia  magis  appropinquat.  magis  clare 
habet  cognosci;  in  vestigio  vero.  quia  inullum  di- 
stal,  sub  maiori  obscuritate  et  aenigmate.  Kt  quia 
ad  donum  inlelleclus  spectal  rontemplatio  clarior 
el  excellentior,  quam  sit  cognilio  fidei ;  hinc  est , 
quod  ad  donum  illud  non  spectat  cognoscere  Deum 
in  quacumque  creatura,  sed   in  ea,   quae   est  eius 


imago    et    similitudo    expressa,    sicut    dictum 
supra. 

5.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  donum  intel- 
lectus  combinatur  dono  sapientiae;  dicendum,  quod 
qnia  donum  sapientiae  consistit  in  gustu,  donum 
vero  (iitcilfctiis  consistit  in  luffline  ralionis;  el  am- 
plius  ascendit  affectio  quam  ralio,  ei  unio  quam  co- 
gnitio,  secundum  quod  vult  Dionysius3:  binc  est ,  Houndaa. 
quod  donum  sapientiae  in  actu  suo  non  sic  indiget 
adminiculo  ereaturae,  secundnm  quod  tfoonm  intel- 
lectus.  Kt  ideo  doniun  sapientiae  in  actn  sao  v« n 
tur  solum  circa  aeterna,  donum  vero  intelieetus  non 
solum  circa  aeterna,  sed  etiam  cirea  creata,  Cum 
ergo  dicit.  quod  dona,  quae  ad  invicem  combinan- 
tur,  debent  hahere  idem  obiectum  ;  hoc  verum  esl 
de  obiecto  principali,  non  aiitcin  de  eo  <iuod  babel 
rationem  adminiculanlis. 

fi.  Ad  illml  quod  ultimo  obiicitur.  quod  intelle- 
ctus  videt  per  specnhim,  sicut  et  fides;  dicendum, 
quod  in  visione  per  speculum  sunt  multi  gradus  se-  Nuiaudom. 
cimduin  maiorem  el  minorem  depurationem  ah  ob- 
scuritate  aenigmatis;  et  secundum  hoc  alio  et  alio 
modo  habet  illuminari  et  habilitari.  Inde  /idcs  ha- 
bilitat  ad  assentiendum  Deo  in  articulis.  qnos,  etsi 
non  videat  in  se,  tamen  videt  in  creatura.  cogno- 
scendo,  «  quid  est  quod  per  nomen  dicitur4»;  nun- 
quam  enim  cognoscit  aliquis  credens,  quid  sit  Tri- 
nitas.  nisi  quia  videt,  <|nid  sit  ternarius  in  creatura. 
Sed  ulterius  donum  iniellectus  illuminat  ad  intelli- 
gendum  non  solum,  «  quid  est  quod  per  nomen 
dicitur  i),  sed  eliam  ad  videhdam  ralionem  ,  quod 
TrinitaS  debeat  in  Deo  esse,  per  hoc  quod  vidct  in 
ipsa  imagine  egressum  verbi  a  mente  per  viam  ge- 
nerationis,  et  amoris  ab  utroque  per  viam  conne- 
xionis  \  Kx  his  patet.  (|uod  etsi  fides  e\  inteUeetus 
sint  per  speculum.  tatuen  in  modo  speculandi  dit- 
ferunt,  et  ideo  sunt  diversi  habitus;  patel  etiam  si-  n 
militer  cum  hoc  quis  sit  actus  don\  inteltoctus,  et 
quod  obiectum,  et  quae  differentia  ipsius  respectn 
aJiorum  habitiium. 


SCHOLION. 


I.  Multa  in  hac  quaestione  sunl  notatu  digna.  Ip^i  quaestio 
praecise  in  hac  formula  ah  aliis  non  tractatur,  9cd  doctrina  in 
ea  «'xposioi  a  s.  Thom.  (hic  q.  "1.  a.  1;  S.  II.  II.  q.  «•  .«.  !-*•) 
passim  tangitur.  In  assignando  obiecto  doni  intetteclus  S.  Bonav. 
sequitur  Magistruin  (liic  c.  2.),  qui  \w<-  cs.  «\agustIno  sumsisse 
videtar  (cfr.  pag.  771,  nota  6.). 

Eandem  simili  modo  langunt:  15.  Albert.,  hic  a.  II.  —  Petr. 
a  Tar.,  hlc  q.  2.  a.  2.   -  Richard.  a  Med.,  lii«'  a.  >.  >\.  ■>. 

II.  In  seq.  (5.)  quaestione  3.  Bonav.  vlrtutl  'prudentine  irf- 
liuii  dirigere  in  operabfllbos  secundum  regulam  iuris  n<i(ni<i- 
lis,  iiinii)  yero  consitti  dirlgere  secundum  reguiam  iuris  <l<- 


liui  ei  in  rebus  arduis.  Quibus  verbis  idem  r«'  videtur  expri- 
mere,  quod  S.  Thom.  docel,  sclllcei  prudentiam  ln  i<ii^  «lin- 
gere  t  modo  humano »,  consflium  vero  «  sopra  humanum 
modum  »  (hlc  q.  1.  a.  i.  quaestiunc.  2.  ,  vel  clarlus,  itlam 
dirigere  isecundumea  quae  ratio  comprehendere  potest»,  ftoc 
vero  «  quasi  consilio  ■■«  Deo  accepto  »  vs  II,  II.  q.  .'i•.,.  .«.  1.  od 
I.),  e(  « in  quantum  ratlo  a  Splrita  5.  movetor»  (Ibtd.  adS.). 
De  hac quaeslione  cfr.:  5.  Thom.,  hlcq.  9.  s.  I  quaesllunc. 

l-:{;    S     lOG.  Cit    a.     I     -'.  —  II.    Alh.Ml  .   hlC    a.    ti.    T.  Pell 

Tar.,  hi''  q.  ■'<    a.  I.  —  Rlchnrd.  b  Med.,  iii«-  n    2.  q.   I. 


1  Cod.  a  i/niii  Imrr,  el  paulo  Inferlus  pro  refertur,  q I 

babentcodd,  \  II I  LUZaabb,  ln  allis  etedd.  refert,  ac  verbls 

r.r  liur  cod.  I'  prarmillil  iilrn. 

-  ita  «-(ld.  1,2,  codd.  dilectionem,  Vat.  delcctationem  sive 
iitlrrt/niirni.  Inferius  pro  ideo,  quod  habel  cod.  U,  In  allls  codd. 
ei  edd   parum  congruc  a  Deo  vel  adeo ;  cod.  V  esta  l>r<>. 

3  Cfr.  supra  pag.  689 .  nota   i. 


*  \ii  allls  verbls:  deflniiioncm  nomlnalem.  Cfr.  supi  i 

»91,  nui.i  t.  —  !>'•  gradibus  nognltlonls   \i«l«'  I.  Sent   «I 

dub.  I  ,  «l.  3.  p.  I.  q.  2.  ad   i  ;    II.  Senl    d.    !  I    >.  2    q. 
corp. 

i    i   Sent  «i   2.  q.  ; .  .1    i   i>.  n.  a.  I.  ■•!  2.  i. 

9.  el  <i    I"        Paulo   Inferiii9  pro  rimil  I  dd.   \ 

T  r  simul  rum  hoc 


780 


SENTEXTIAKUM  LIB.  III. 


QUAESTIO  IV. 

Utrum  actus  ipsius  doni  consilii  sit  consitiari. 


Quarlo  quaeritur  de  actu  proprio  et  obiecto 
ipsius  doni  consilii ,  et  est  quaestio ,  utruin  actus 
ipsius  doni  consilii  sit  consiliari.  Et  quod  sic,  vi- 
detur : 

1.  Primo  per  Sapientis  '  exhorlalionem,  qua  hor- 

Fundamenu.tatur  nos  onmia  facere  cum  consilio;  hoc  autem  fit 

consiliando  de  his  quae  facimus:  cum  igitur  horte- 

tur  ad  actum  doni  consilii,  videtur,  quod  actns  istius 

doni  sit  consiliari. 

±  Item,  hoc  ipsum  ostenditur  per  Tullii  defi- 
nitionem  in  primo  Rhetoricae  ",  ubi  definiens  con- 
siliuin  dicit :  «  Gonsilium  est  aliquid  faciendi,  vel 
non  faciendi  vere  excogitata  ratio  » ;  sed  ista  exco- 
gitalio  de  faciendo,  vel  non  faciendo  est  ipsa  con- 
siliatio:  ergo  proprius  actus  doni  consilii  est  con- 
siliari. 

3.  Item,  hoc  ipsum  videtur  per  Gregorii  assigna- 
tionem.  Dicit  enim  Gregorius  super  primum  lob  3, 
ubi  assignat  donorum  differentiam,  quod  «  consilium 
est  contra  praecipitalionem  » ;  sed  actus,  qui  dire- 
cte  opponitur  praecipitationi,  est  consiliari  —  ideo 
enim  consiliamur ,  ne  praecipitanter  aliquid  facia- 
mus  —  ergo  elc. 

4.  Item,  hoc  ipsum  videlur  per  nominis  ratio- 
uem:  quoniain,  sicut  se  habet  timere  ad  timorem , 
sic  se  habet  consiliari  ad  consilium;  sed  actus  pro- 
prius  et  principalis  ipsius  doni  timoris  est  timere : 
ergo  actus  proprius  4  ipsius  doni  consilii  est  consi- 
liari.  Si  dicas,  quod  non  dicitur  consilium  a  con- 
siliando,  sed  magis  a  consulendo ,  et  actus  ipsius 
consilii  magis  est  consulere  quam  consiliari5;  obii- 
citur  conlra  hoc:  quia  considere  dupliciter  6  dicitur: 
uno  modo  consilium  ab  aliquo  quaerere,  alio  modo 
consilium  dare ;  sed  actus  doni  consitii  non  est 
consilium  quaerere  —  qui  enim  consilium  quaerit 
eget  consilio,  et  qui  eget  consilio  iam  non  habet 
donum  consilii  —  igitur  actus  istius   doni  non   est 


consulere,  secundum  quod  cousulere  idem  est  quod 
consilium  quaerere.  Rursus,  consilium  dare  non 
est  magnae  utilitatis  nec  etiam  magnae  virlutis,  cum 
multi  sciant  aliis  consulere,  qui  se  ipsos  regunt  valde 
miserabiliter;  si  ergo  donum  consilii  est  ordinatuin 
ad  propriam  ulilitatem,  videtur,  quod  actus  eius 
non  sit  consilium  alteri  dare  nec  consilium  ab 
alio  accipere ,  ut  prius  ostensum  est :  ergo  vide- 
tur,  quod  actus  istius  doni.  directe  sit  ipsum  con- 
siliari. 

Sed  contra:  1.  Super  illud  Psalmi 7:  Consilium  Adop 
meum  iustificationes  tuae;  ibi  Glossa:  «  Consiliuin 
est  servare  iustificationes  » ;  sed  de  eo  quod  serva- 
mus,  non  consiliamur:  ergo  si  actus  ipsius  doni  con- 
silii  est  iustificaliones  observare,  non  videtur,  quod 
actus  eius  sit  consiliari. 

2.  Item,  sicut  dicit  Damascenus8:  «  Consilium 
est  ignorantis  et  dubitmrtis  »,  unde  et  «Christonon 
convenit  consiliari»:  si  ergo  donum  consilii  fuit  in 
Chrislo  et  in  quolibet  alio  sapientiae  et  scientiae 
dono  perfecto,  videtur,  quod  actus  ipsius  doni  non 
sit  consiliari. 

3.  Itein,  hoc  ipsum  videtur  ralione.  Sicut  se 
habet  addiscere  ad  scire,  sic  se  habet  consiliari  ad 
eligere,  quia  utrumque  est  via  ad  alterum  9;  sed 
sicul  per  scientiam  habililamur  ad  cognoscendum. 
sic  per  consilii  donum  habilitamur  ad  eligendum  : 
cum  ergo  actus  ipsins  scientiae  non  sit  addiscere . 
sed  magis  scire;  videlur,  quod  aclus  ipsius  doni  non 
sit  consiliari ,  sed  migis  eligere. 

4.  Item,  consilium  ordinat  et  dirigit  ad  ea  qnae 
snnt  supererogationis  10;  sed  de  istis  neino  dubitat . 
quin  sint  inanifesle  bona;  de  his  autem,  de  quibus 
nulla  est  dubitatio,  nulla  necessaria  est  consilia- 
tio:  cnm  ergo  donum  consilii  dirigat  ad  huiusmodi. 
videtur,  quod  actus  eius  non  sit  consiliari. 

o.  Item,  consiliari  est  ipsius  providenliae,  quae 


1  Eccli.  32,  24:  Fili,  sine  consilio  nihil  facias,  et  posl  fa- 
ctuni  non  poenitebis.  lbid.  c.  37,  20:  Ante  omnem  acttim  [prae- 
cedat]  consilium  stabile. 

2  Cap.  25.  et  II.  c.  9.  D.  Schiitz  in  sua  ed.  (Augustae  Tau- 
rin,  a.  1823),  quae  prae  manibus  est,  pro  inepia  vulgari  le- 
ctione  (ut  in  notula  ibi  apposita  dicitj  out  non  faciendi  vere  ex 
Alcuino  substituil  non  fariendive. 

3  Vers.  19.  —  Gregor. ,  II.  Moral.  c.  49.  n.  77.  Gfr.  supra 
pag.  736 ,  noia  8.  —  De  minori  dicit  Aristot. ,  VI.  Elhic.  c.  9 : 
Unde  aiufii ,  cito  agenda  esse  quae  consullaveris,  larde  vero 
ac  diu  consultandum. 

*  Cod.  Y  addit  et  principalis. 

5  Eadmer. ,  de  S.  Anselmi  similitudinibus  (inter  opera  An- 
seltni),  c  131  :  Post  haec  vero  consilium  fortitudini  superaedi- 
ficat  [Spiritus  S.],  cum  mens  iam  forlis  ad  operandum ,  qtiae 
pie  timendo  scit  esse  facienda,  suo  experimenlo  didicit  Spiritus 
sancti  gratia  .  quid  de  his  omnibus  aliis  consulere  debeat. 

6  Videlicet  consulere  aliquem  et  consulere  alicui.  —  Mox 


pro  ab  aliffuo  quaerere  non  pauci  codd.  ab  alio  quaerere  (cod. 
H  petere). 

7  Psalni.  118,  24.  —  (ilossa  integra,  quae  sumta  est  e\ 
August.  et  hic  ex  parte  tantum  exhibetur,  apud  Petr.  Lombartl., 
in  hunc  loc. ,  sic  sonat :  Quasi  dicat :  Consilium  meum  est  ser- 
vare  iustificationes ,  in  quibus  est  diligere  inimicos.  Ecce  con- 
siliuni  contra  consilium.  Consilium  sedenlium  principum  fuit 
inventos  martyres  perdere ;  martyrum  palienlium  fuit  consiliuni 
illos  pertlilos  acquirere.  —  De  minori  cfr.  Aristot.,  III.  Elhic.  c.  3. 

8  Libr.  II.  de  Kide  orlhod.  c.  22.  circa  finem.  Seq.  locus 
sentcntialiler  ibitl.  el  III.  c.   14.  circa  finem. 

9  Cfr.  Arislot.,  III.  Eihic.  c.  2.  seq.  —  Edtl.  addunt  adtli- 
scere  ad  scire,  consiliari  ad  eligere. 

10  Matth.  19.  21  :  Si  vis  perfectus  esse,  vade,  vende  quae 
habes  etc.  Cfr.  supra  d.  34.  p.  I.  a.  2.  q.  I.  in  corp.  —  Ua- 
masccniis,  II.  de  Fide  orlhod.  c.  22:  Nemo  enim  de  eo  delibe- 
raverit  [(soiAsustmi]  ,  quod  exploratum  habci. 


DIST.  XXXV.  ART.  UNICUS  QUAEST.  IV. 


781 


est  pars  prudentiae  l:  ergo  aut  donum  consilii  non 
est  nobis  opporlunum,  aut  est  ad  alinm  actum;  sed 
constat,  quod  nobis  est  opportunum:  videtur  ergo, 
quod  consiliari  non  sit  eius  actus  proprius. 

c  o  n  c  l  u  s  i  o. 

Doni  consilii  aclus  proprius  est  dirigere  in  elc- 
ctione  horum  quae  sunt  arduitalis,  secun- 
dum  dictamen  iuris  divini ,  el  sic  consiliari. 

Rkspondeo  :  Dicendum  ,  quod  sicut  inlellectus 
msetaliquando  accipitur  pro  actu  intelligendi,  aliquando 
tn-pro  jpso  inlellecto  sive  intelligibili,  aliquando  pro 
ipso  habilu,  qui  dirigit  intelleclum  in  iudicando  de 
veris  et  falsis2;  sic  et  consilium  tripliciter  accipi 
consuevit:  aliquando  pro  ipso  actu  consiliandi ;  ali- 
quando  pro  eo,  ad  quod  ternwiatur  ille  aclus,  sicul 
quando  dicitur:  hoc  est  consilium  meum;  aliquando 
vero  pro  ipso  habitu ,  qui  expedil  et  dirigit  ani- 
mam  ad  eligendum  prosequenda  et  ad  fugiendum 
iitus  vitanda.  —  llic  autem  habitus  dirigens  ad  liuiusmodi 
electionem  duplex  est  secundum  diversitalem  eligi- 
bilium  et  secundum  diversitalein  modorum  sive  ra- 
tionuin  eligendi.  Nam  eligibilia  quaedam  sunt  ne- 
cessitatis,  quaedam  vero  arduitatis.  ln  primis  dirigit 
uta. prudentia ,  in  secundis  vero  dirigit  donuni  consilii 
propter  excellentiorem  et  maiorem  difficultatem,  quae 
in  eis  quae  arduitatis  sunt,  habet  reperiri. —  Rur- 
sus,  dirigi  in  eleclione  potest  aliquis  vel  secundum 
regulam  iuris  naluralis ,  vel  secundum  regulam  iu- 
ris  divini:  et  primum  quidem  est  virtutis  politicae 3, 
secundum  vero  spectat  ad  donum  consilii.  —  Ex 
his  polest  elici  per  quandam  circumlocntionem,  quis 
i.  sit  actus  proprius  doni  consilii:  quoniam  actus  eius 
est  dirigere  in  electione  agendorum  ,  prosequendo- 
rum ,  vel  fugiendorum,  quae  sunt  specialis  arduila- 
tis,  et  hoc  secundum  regulam  inris  divini;  et  in 
hoc  distingnitur  actns  eius  ab  actu  prudentiae-vir- 
tutis  et  scientiae-doni4.  —  Si  igilur  quaeras,  ulrum 
aclus  doni  consilii  sit  consiliari;  diceudum,  quod- 
si  per  verbum  cqnsiliandi  intelligatur  direclio  se- 
l  cundum  regulam  et  lnmen  consilii;  sic  bene  potest 
concedi,  quod  actus  eius  sit  consiliari.  —  Sed  atten- 
dendum  est,  quod,  secundum  quod  vult  Damasce- 
■i  niis  \  consilium  respicit  aliquera  actum  praecedentem 
et  aliquem  actum  sequentem.  Dicit  enim,  quod  «pri- 
mo  homo  inquiiit  et  consiliatur,  deinde  disponil  el 
ordinal,  postmoduin  eligit  ct  consentit».  Kt  secun- 


dum  hoc  intelligendnm  est,  quod  dirigi  secundum 
regulam  consilii,  hoc  potest  esse  dupiiciter:  aut  con- 
silium  inqutrendo,  aut  secunduni  consiliiiin  dispo- 
nendo  et  eligendo.  Primo  quidera  modo  non  esl  actus  erotudam. 
ipsius  consilii  principalis  el  wniversalis,  sed  qnasi 
actus  eius  initialis,  el 6  in  eo,  in  ijuo  est  secunduin 
stalum  imperlectionis:  secundo  vero  modo  actus  eiu> 
universalis  est  et  principalis.  1'mle  si?e  per  verbum 
consiliandi,  sive  per  verbum  consulendi,  sivc  per 
quodcuinque  aliud  veibuin  id  sigoificetor,  quod  esl 
dirigi  iu  electione  honun  quae  sunt  arduitatis  secun- 
dum  consilii  donum,  quod  regii  secundum  dietameu 
iuris  divini;  dicendum  est,  quod  hic  est  actus  prifir  coDciui»  3. 
cipalis  et  proprius  doni  consilii.  —  Unde  coocedi 
potest,  quod  eonsUiari  secundum  isiain  acceptionem 
est  eius  aclus  proprius,  sicnt  raliones  ad  primara 
parlem  induclae  osteudunl. 

Ad  illud  vero  quod  ullimo  obiicitur  de  actu  \i  ..  fQn- 
coosulendi,  (juomodo  spectet  ad  donuin  cousilii;  di- 
cendum,  quod  consulere,  proul  respicil  alterum, 
accidit  dono  coosilii ;  donum  enim  consilii  proprie 
respicit  directionem  aclns  proprii ;  nnde  licel  actus 
doni  consilii  attendatur  in  dispositione  et  ordinatione 
arduorum7  prosequendornm ;  quia  tamen  donum  il- 
lud  aliquando  esl  in  abundantia,  aliquando  in  defe- 
clu,  et  cum  est  in  abundanlia,  habel  iuvare  alios, 
cum  vero  est  in  defectu,  habet  iuvari  ab  aliis:  hinc  Notandam. 
est,  quod  actus  consulendi  alium ,  vel  consulendi 
alii  dono  consilii  polest  attribui ;  neuter  tamen  esl 
actus  eius  principalis.  Unde  inter  istos  duos  medius 
cadit  actus  consiliandi ,  ratione  cuius  el  alii  habenl 
esse  doni  consilii.  Propter  quod  non  absnrde  potesl 
dici,  quod  acliis  doni  consilii  est  semelipsum  regere, 
et  ulterius,  cuni  abundat,  scire  in  consinnli  alterum 
adiuvare  et  dirigere. 

I.  Ad  illnd  aulem  quod  primo  obiicitur  in  con-  s  ii 
trarium,  quod  coosilium  est  iuslificationes  observa-p 
re ;  dicendum,  (juod  ibi  non  langitur  aclus  consilii 
principalis ,  sed  consequens.  Nam  doni  consilii  <->\ 
dirigere ,  wa\  alterius  doni 8  est  exsequi  el  facere  ; 
ideo  iustificalionum  observalio  non  attribuitur  ipsi 
consilio  per  se  et  primo,  sed  ad  iustificaliones  ob- 
servandas  direclio  proprie  altribuenda  esl  consilii 
dono.  —  Verumlamen  qnod  dicit,  oeminem  consiliari 
de  eo  quod  observat,  non  habel  veritatem:  quia  nemo 
recte  observal,  nisi  suain  observaliooem  rectitudo  in 
consiliando  praecedat  vel  qnaolum  ad  consilii  ih- 
quisitionem ,  vel  saltem  quantum  ad  coosilii  dispo- 
sitionem. 


1  Cfr.  supia  pag.  728,  nota  (i.  Arislol.,  VI.  Elhic.  c.  ■">. 
docet,  \ iii  prudeniia  esse,  consuitare  posse;  vi  c.  ~.  i •  i t :  Pru- 
dcnlis  iiiiiii   id  inaxiiiie  opns  esse  (licinius,  u(  rcclc  <  (insiillcl. 

-  Cfr.  supra  pag.  77s,  nota  i.  el  pag.  214,  nota  '».  — 
Kdil.  aliquando  pm  ipso  habitu  inielligeiuti,  qui  dirigit  ipsum 
intellciliun  ctc. 

3  Cfr.  supra  pag.  730,  nota  •">.  —  VaL  prudentiae. 

*  Vidc  Bupra  (|.  2.  (!i  d.  :i:t.  dub.  1.  —  Paulo  inferius  pro 
quod  si  pcrmultl  codd.  quod  etsi. 


■•  Llbr.  II.  dc  Plde  orthod.  c,  'l>.  cl  III,  c  i  >■       Posl  at- 
tendendum  ett  non  poucl  codd.  omllttinl  quod. 

n  l'.dd.  Buppieni  csl. 

7  Codd.  A  r  ittorum  arduorum. 

s  Scil.  forllludinls.  Cfr.  suprs  d.    34.   p.   I.  *.  -'.  .|    I.  In 
corp.  (vln  lcrtio).  —  Mox  pro  ideo  (cod.  i-   tt  Oto)   odd 
lnfciiiis  pro  propvie,   quod  babeni  codd.   I>MI'K\\  /.  bb, 
oliqul  /»/«  actu,   cod.  k  pro  proprio  actu,  cod   v\  /-/ 

prn   ililil  ,    v<\i\.    lll   inln. 


78*2 


SENTENTIARILM  LIB.  III. 


2.  Ad  illiul  quod  obiicitur,  quod  consiliari  est 
ignorantis,  sicut  dicit  Damascenus;  dieendum,  quod 
illud  est  verum,  pront  consiliari  idem  est  quod 
consilium  inquirere,  non  autem  prout  consiliari 
idem  est  quod  in  arduis  eligendis  dirigere.  Et  hoc 
modo  consiliari  est  actus  ipsius  consilii  et  fuit  in 

Notandum.  Christo ;  et  secundum  istum  modum  ilivina  disposi- 
tio  in  his  quae  secrela  sunt,  consiMum  appellatnr  \ 

3.  Ad  i  11  iid  quod  obiicilnr,  quod  sicut  addiscere 
se  habet  ad  scire,  ita  consiliari  ad  eligere ;  dicen- 
dum ,  quod  verum  est,  secundum  quod  consilialio 
idem  est  quod  consilii  inquisitio ;  secundum  aulem 
quod  consiliaiio  idem  est  quod  discreta  et  recla  dis- 
positio  et  ordinatio,  sic  non  se  habet  illo  modo, 
quia  talis  dispositio  regula  est  et  principium  recte 
eligendi,  et  ideo  actus  est  doni  perfecti ;  et  hoc  modo 
accipiendo,  non  est  simile  inter  consiliari  et  ad- 
discere. 

k.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  consilium  or- 
dinat  ad  ea  quae  sunt  supererogationis ;  dicendum, 
quod  licet  illa  quae  sunt  supererogationis,  in  se  sint 


bona  el  magis  bona ;  in  eis  tamen  facilius  deficit  in-  Nota: 
firmitas  noslra,  nisi  iuvetur  per  divinarn  gratiam 
tam  in  expediendo  *  quam  in  eligendo  quam  eliam 
in  exsequendo ;  unde  mulli  refugiunt  et  abhorrent 
ipsa  consilia  lesu  Christi,  qui  lamen  esse  possunt  in 
statu  iustitiae.  Et  propterea  respeclu  lalium  oppor- 
tunum  est  donum  consilii  ullra  donum  scienliae  el 
virtulem  prudentiae  et  regulam  fidei. 

5.  Ad  ilhid  vero  quod  ultimo  obiicitur,  quod 
consiliari  est  actus  ipsius  prudentiae ;  iam  patet  re- 
sponsio.  Aliter  enim  est  ipsius  prudentiae  tum  ra- 
tione  obiecti  tum  etiam  ratione  rnodi ,  quam  sit 
ipsius  doni  consilii.  Est  enim  3  multo  excellentiori 
modo,  tum  quia  ea,  circa  quae  versalur,  surit  ma- 
gis  ardua  et  excellentia,  tum  etiam  quia  regere  ha- 
bet  secundum  principia  altiora ;  et  ideo  donum  il- 
lud  nomine  consilii  valde  proprie  censetur.  —  Ex  his  xou 
igitur  manifestum  est,  quis  sit  huius  doni  actus,  et 
quod  obiectum ,  et  quae  differentia  ipsius  respectu 
aliorum  habituum,  el  quare  etiam  sic  nominetur*. 


QUAESTIO  V. 

Utrum  actus  doni  fortitudinis  consistat  principaliter  circa  passiones  tolerandas , 

an  circa  cupiditales  reprimendas. 


Quinto  quaeritur,  quis  sit  actus  proprius  doni 
fortitudinis,  et  quod  eius  obiectum ;  et  est  quaestio , 
utrum  actus  doni  fortitudinis  principaliter  consistat 
circa  passiones  tolerandas,  an  circa  cupiditates  re- 
primendas.  Et  quod  principaliter  sit  circa  passiones 
tolerandas,  videtur: 

1.  Primo  per  Gregorium  5,  qui  dicit  super  prin- 
Fundamenta.cipium  lob ,  quod  forlitudinis-doni  est  dare  trepi- 
danli  confidenliam  ;  sed  trepidatio  maxime  est,  quan- 
doimminet  periculum  passionum:  ergo  videtur,  quod 
circa  huiusmodi  maxime  consistal  actus  fortitudi- 
nis-doni. 

±  Item,  fortitudo,  sive  dicatur  donum  sive  vir- 
tus,  respicit  polentiam  irascibilem  tanquam  proprium 
subiectum 6 ;  sed  potentia  irascibilis  magis  proprie 
respicit  passionum  sustinentiam  quam  cupiditalum 
repressionem  et  abstinentiam:  videlur  ergo,  quod 
actus  principalis  doni  forliludinis  consistat  circa  pas- 
sionum*  tolerantiam. 


3.  Item,  hoc  ipsum  ostenditur  per  comparatio- 
nem  ad  eius  oppositum :  quia ,  sicut  largitas  oppo- 
nilur  avaritiae  et  cupiditati ,  sic  fortitudo  opponitur 
pusillanimitati 7 ;  sed  pusillanimitas  attendilur  circa 
fugam  passionum :  ergo  videtur  econtra ,  quod  forti- 
tudo-donum  consistat  circa  passionum  sustinentiam. 

4.  Item,  hoc  ipsum  ostenditur  per  comparatio- 
nem  ad  habilum  fortitudinis-virtutis :  quia  fortiludo- 
donum  actum  et  obiectum  debet  habere  in  maiori, 
vel  saltem  in  tanta  excellentia  et  arduitate,  quan- 
lam  est  reperire  circa  fortitudinem-virtutem ;  sed 
maxima  arduitas  consistit  circa  passiones :  ergo  cum 
circa  illas  consistat  fortitudo-virtus  8,  videtur  multo 
fortius,  quod  actus  doni  fortitudinis  attendatur,  vel 
consistat  in  aggressione  et  tolerantia  passionum. 

5.  llem ,  inler  omnes  aclus  meritorios  maxima 
est  difficultas  circa  passiones  sustinendas,  et  rnagis 
ad  hoc  inepti  et  infirmi  sumus :  ergo  si  dona  data 
sunt  nobis   ad  expediendum   et  conlra  infirmitates 


1  Epb.  I,  II:  ln  quo  etiam  et  nos  sorte  vocati  sumus, 
praedestinati  secundum  propositum  eius  qui  operatur  omnia 
secundum  consilium  voluntatis  suae.  Cfr.  1.  Sent.  d.  40.  a.  3. 
q.  I .  in  rorp.  —  Paulo  superius  post  et  sectindum  bene  multi 
codd.  inserunt  etiam. 

2  Cod.  N  exponendo ,  cod.  A  experiendo.  Paulo  inferius 
pro  opportunum  cod.  bb  et  edd.  I,  2  optimum. 

3  Cod.  Z  supplet  consilii.  Circa  finem  huius  quaest.  et 
pluries  in  quaest.  scq.  pro  et  quod  obiectum  edd.  et  quid  ob- 
iectum. 

*  Vide  scholion  ad  praecedentem  quaest. 

5  Libr.  I.  Moral.  c.  32.  n.   U,  super  lob   I,  i,  ait:  Forti- 


tudo  in  die  suo  convivium  facit,  quia,  dum  auversa  non  me- 
tuit,  trepidanti  menli  cibos  confldenliae  apponit.  —  Pro  super 
principium  Iob  codd.  H  K  Z  super  pritnum  lob. 

6  Cfr.  supra  d.  34.  p.  I.  a.  2.  q.  I.  in  corp.  (via  quartii) 
et  d.  33.  q.  i.  in  corp.  (primus  modus)  nec  non  d.  26.  a.  2. 
q.  5,  ubi  et  minor  insiniiatur.  —  In  finc  arg.  pro  consistat 
multi  codd.  consistit. 

7  Vide  supra  pag.  736,  nota  8.  —  In  fine  arg.  pro  susti- 
nentiam  edd.  tolerantiam. 

8  Cfr.  supra  d.  33.  dub.  3.  —  Pro  sed  maxima  edd.  sed 
maxime,  cod.  M  sed  marjis ,  ct  superius  pro  quantam  esl  cod. 
A  N  quanta  est. 


DIST.  XXXV.  AKT.  UXICUS  QUAEST.  V 


So 


/o-> 


retardantes  nos  ad  bonum  l,  videlur.  quod  aliqnod 
donum  debeat  nobis  dari  ad  passionum  sustinenliam. 
Sed  non  est  aliud  assignare  quam  donum  fortitudi- 
nis:  ergo  etc. 

Sed  contha  :  1.  Augustinus  in  libro  de  Anima 
pos>-  et  spiritu":  «  Fortitudinis  est  non  tantum  lerrenas 
cupiditates  reprimere,  sed  penitus  oblivisci  »;  sed 
hoc  non  est  fortitudinis-virtutis :  ergo  est  forlitudi- 
nis-doni:  videtur  ergo,  quod  actus  doni  fortitudinis 
consislat  in  repressione  cupiditatum. 

2.  Item ,  Augustinus  in  libro  de  Doctrina  chri- 
stiana3.  ubi  loquitur  de  donis,  dicit,  quod  «  forli- 
tudinis  est  ab  omni  transeuntium  morlifera  iucun- 
ditate  se  ipsum  sequestrare  »:  ergo  videtur.  quod 
actus  doni  fortitudinis  principaliler  consistat  io  dele- 
ctationum  repressione. 

3.  Ilem ,  Auguslinus  *  adaplat  septein  dona  se- 
ptem  beatitudinibus,  ita  qnod  fortitudo  et  esuries  et 
sitis  iustitiae  sibi  correspondent;  sed  esuries  et  de- 
siderium  iustitiae  non  oritur  in  nobis  nisi  per  mor- 
tificalionem  desideriornm  et  voluptatum:  ergo  vide- 
tur,  quod  circa  huiusmodi  principaliter  consistat 
actus  fortitudinis. 

4.  Ilem,  fortiludo-donum  respondet  dono  consi- 
lii.  sicut  exsequens  regulanti 5 :  sed  donum  consilii 
maxime  dirigit  ad  divinornm  consiliornm  impletio- 
nem:  divina  autem  consilia  praecipue  consistunt  circa 
repressionem  desideriorum  et  occasionum  ei  adhae- 
rentium.  sicul  patet  in  castitate,  obedientia  et  pau- 
pertate :  ergo  videlur.  qnod  circa  taliuin  desiderio- 
rum  repressionem  actus  fortitudinis-doni  principali- 
ter  consistat. 

o.  Ilem.  forliludo-donum  aut  habet  actnm  alle- 
rius  generis  quam  fortitudo-virlns,  aut  si  in  eodem 
genere  habet,  necesse  est,  quod  habeat  excellenlio- 
rem  ;  sed  iu  eodem  genere  non  polest  habere  excel- 
lentiorem,  cnm  forlitudo-virtus  consislat  circa  lerri- 
bilia.  quae  inducunt  mortem,  sicut  dicit  Philoso- 
phus6:  ergo  necesse  est.  quod  habeat  actum  alte- 
rius  generis.  Cum  ergo  actus  fortitudis-virtutis  con- 
Mstat  circa  passiones  toleramlas.  videlur,  quod  actus 
fortiludinis-doni  non  circa  passiones,  sed  circa  dele- 
etationes  refrenandas  consistaL 

Kst   igitur  qnaestio,  quis  sit  actus,  et  (juod 


obiectum  doni  fortitudinis.  el  ijiiare  eodem  Domine  aw. 

cum  habitu  virtutis  nominatur.  quod  quidem  in  nullu 
aliorum  donorum  ivperitur. 

com:  i.  usio. 

Doni  for.tiiudmis  actus  prineipaUs  coru  rca 

promptam   tolerantiam  passionum  secundum 
libertatem  consUii  et  itnitationem  Christi 

Hespondlo;   Dicenilum.  quod  fortitudo,  uuan-QjM 

i  j  ...  tol 

tum  est  de  sua  pnma  raUone  .  attenditur  respectu 
ardui.  Arduum  aulem  dicitur  aliquid  duplieiter:  aut  ih»i«i  »r- 
quia  laboriosum  et  difficile,   quodam    modo  excel- 
lens  et  aggravans  facultatem   ipshis  potentiae ;  anl 
quia  est  ullra  necessikxtem  et  excedit  statum  oom- 
munem.  Kl  fortiludo   habet  attendi  respeclu  utrius-  Dnm 
que,  sed  respectu  primi  atlenditur  et  ordinatui   - 
cundum   necessitatem  pr.aecepti,   respectu   secnndi 
secundum  libertatem  comilii.  El  piiinum  spectal  ad 
fortitudinem-virtulem ,   secnndum  vero  ad  fortitudi- 
nem-donum.   —  QuonianJ  autem   arduitas   maxime 
altendiiur  circa  excellentiam  passionnra ;  hinc   i 
quod  lam  fortitudinis-doni  quam  fortitudinis-virtulis  coMtai 
esl  habilitare  secundiim  principalem  soi  ordinationem 
ad  suflerentiam  passionum,  sed  aliter  et  aliter:  quia 
sustinere  et  aggredi :  passiones  potest  aliqois  aut  pro-  dm  a*. 
pter  iusliliae  et  honeslatis  conservationem ,  ant  pro- 
pter  perfectam  Christi  imilationem ;  ita  quod  priniiini 
spectat  ad  dictamen   iuris  naiuralis  et  honestatts 
moralis.  secundum  vero  spectat  ad  eonsilium   Dei. 
Et  quoniam  imitatio  Christi  atlenditur  in  crucifixione 
sui ,  secundum   quod    ipse    dicit   Mattbaei   decimo 
sexlo  ? :  Qui  cult  venire  post  me  abneget  semeti- 
psum  elc. ;  hinc  est,  quod  actns  fbrlitodinis-doni  at- &■*!■ 
tenditur   circa    promptam  et   expeditam   passionum 
lolerantiam,  per  hoc  qnod  quodam  modo  nos  mundo 
et  mundiim  nobis  crucifigit,  iuxta   iliud  quod  dicil 
Apostolus  ad  Galatas  ultimo ":  Mihi  mundus  crucifi- 
xus  est ,  ct  ego  mundo.  Kt  hoc  estquod  dicil  \ugu- 
stinus  in  lihro  de  Doctrina   cl|iisli;ina  :   «  \ssnrganl 
deinceps  ad  fortiludinem ,  ul  mundns  eis  crncifiga- 
tur,  et  ipsi  mundo,  et  ul  in  huius  vitae  perversilate  el 
abundantia  iniquilalis  non  refrigescal  carilas».  —  Kt 


1  Videsis  si i pr.-i  d.  34.  p.  I.  a.  I.  q.  I. 

"-  Cup.  20. 

3  Libr.  II.  c.  7.  n.  10,  ubi  pt"  se  ipsum  seqwstrare  le- 
gilur  sese  exlrahil,  —  Pro  ab  omni,  quod  «'t  texlua  origin. 
exhibet,  non  |)iii<i  rodd.  nh  omfuum. 

*  Lfbr.  I.  de  Serm.  Domini  in  tnonte,  e.  3.  n.  10.  <'i  <■•  i. 
n.  M.  ubl  <-i  ininnr  insinuatur.  !)<•  numero  septenario  bealitu- 
dinum,  quae  iii<-  poniiur  i>r<<  octonario,  cfr.  Bcholion  ail   d. 

|.  1.  —  Pro  correspondent  cod.  \  conespondeant. 

5  Vide  supra  <l.  'li.  p.  I.  a.  i.  q.  I.  In  corp.  (vla  lertla  In 
Bne).  —  Qiki.iiI  minorem  vidc  quaesL  praeced. 

8  Libr.  III.  Kihi<-  c.  ii.  seq.  Cfr.  supra  pag.  576,  nota  i. 
—  Inferius  pro  refrenandas  <'<I<1  resdndendas.  Deinde  p<»m 
eonsistai  cod.  S  ;i<i<iit  immo  cwn  niiiil  tU  terribilius  morte, 
i'i  aggredi  mortem   est  actut  fortitudinis-virtutis ,  et  Cta  ""• 


possitnie  tst,  donum   fortitudinis  kabere  actum  praecetten 
nrtiiin  virtutit  ei  correspondentis.  Et  <i  habemt. 

7  ffr.  snpi.i  pag.  B61,  nota  7.  —  Allquanla  -  pro 

ardvitas  maxime  ood.   A  arduitas   maxima,  <•!  subindi 
txceltentiam  passionum   Vat.   toterantiam  passionum,  <■:  pr. 
tut  tufferentietm  codd.  K  LZ  aa  l •  I ►  <c/  tustinentiam. 

-  Vers    24.         Pauk)   superius   pro   consitium  l> 
consWi  ilniiiiiii 

Vers.  il.  —  Augustinl  sententia    In  qua  rvsplcitui 
n,  ii   .•!  m .iith.    i'i .    \i     non  habetur   In   1 1 1 * t ■ »  <i<-  D 
christ.    <  fr.   Mc  arg    L    <<l    oppos  .    led  ln  - 
17.  <io  Siikii-  .  <•.  'I.  n.  I  od    \    Issm  /  U 

gatur.  Idem  <"il    \  paulo  Inferius  prn  passiunum  tolerani 
siilisiiiiui  patsionem  tolerandam. 


784 


SENTENTIARUM  LIB.  III. 


sic  palet.  quod  fortitudinis-doni  actus  consistit  circa 
conciosio3.  passioiium  lolerantiain  secundurn  imitationem  Christi: 
et  hic  est  eius  actus  principalis,  sicut  rationes  ad 
priinam  partein  inductae  oslendunt,  quae  verum 
ConcluduDt,  et  ideo  concedendae  siiul. 

1.  ±  3.  Ad  illud  vero*quod  abiicitur,  quod  est 
soiatio  op-  circa  deleclationum  repressionem,  per  auctorilates  Au- 
gnstini ;  dicendum  quod  Augustinus  in  iilis  auctori- 
tatibus  non  assignat  proprium  et  principalem  actum 
ipsius  fortitudinis-doni ,  sed  quasi  praeambulum.  NV 
mo  enim  promptus  est  et  expedilus  ad  passionum 
lolerantiam  secundum  imitationem  Chrisli.  nisi  qui 
•    carnem  suam  cum  vitiis  et  concupiscentiis  crncifixit l. 

4.  Ad  illud  quod  obiicilur,  quod  fortitudo  exse- 
quitur  ea,  ad  2  quae  consilium  dirigit ;  dicendum , 
quod  etsi  donum  consilii  dirigat  ad  divina  consilia 
implenda,  in  quibus  consistit  perfectio  religionis, 
principaliori  tamen  intentione  dirigit  ad  ea,  in  qui- 

Notandum.  bus  plus  est  de  ratione  arduitatis ;  maioris  autem 
arduitatis  est  Christum  imitari  in  passionibus  quam 
in  actionibus  :  et  ideo  circa  huiusmodi  tam  consilium 
quam    donum   fortitudinis*  principaliter   habet   con- 

sistere. 

5.  Ad  illud  quod  ulterius  obiicitur,  quod  do- 
num  fortiludinis  non  potest  esse  excellenliori  modo. 
eirca  passiones  quam  virtus  forlitudinis ;  dicendum, 
quod  falsum  est,   quia  excellentiori    modo  sustinet 


passiones  et  excellenliori  habitu  qui  sustinet  secun- 
dum  Christi  imitationem,  quam  3  propter  iustitiae 
conservationem.  et  qui  sustinet  secundum  consilii 
supererogalionem ,  quam  secundum  praecepti  obliga- 
tionem.  In  uno  eoim  istoruin  rectificalur,  scilicet  in 
actu  virtutis  fortitudinis :  in  alio  autem  non  soluin  Kot 
rectificatur,  sed  eliam  altius  elevatur  et  expeditur, 
scilicet  in  aclu  fortiludinis-doni. 

Et  per  hoc  patet  illud  qnod  ultimo  qnaereba- Adi 
tur,  videlicet  de  differentia  reali  fortitudinis-doni  et 
fortitudinis-virlutis,  et  de  convenientia  in  nomine. 
Re  enim  differunl  propter  diversitatem  modorum  ha- 
bililandi  et  ordinandi  ad  tolerantiam  passionum ;  no- 
mine  vero  conveniunt,  pro  eo  quod  ad  eadem  pas- 
sionum  genera  ordinant4.  Fortitudo  enim  virtus  or- 
dinat  ad  suslinenda  qualiacumque  et  quantacumque 
tormenla.  antequam  bonum  virtulis  et  honestalem 
derelinquat.  non  tamen  ita  excellenter  et  prompte 
sicut  forlitudo-donum.  Unde  inter  omnes  virtutes  pro-Ial 
pter  excellentiam  et  arduitatem  ex  parte  obiecti  vir- 
tus  fortiludinis  appropinquat  donis  ;  et  propterea  ha- 
bitus  virtutis  et  doni  magis  quam  alia  dona  eodem 
nomine  habent  censeri ,  licet  diflerant  differentia 
reali ,  quia  minor  est  inler  illos  habitus  differentia. 
—  Ex  his  patet,  quis  sit  actus  fortitudinis-doni.  et 
quod  obiectum,  el  quae  sit  differentia  eius  respectu 
aliorum  habituum. 


SCHOLIOX. 


1.  «  Sicut  duplex  ost  actus  fortitudinis-yirlutis,  coordinalus 
(amen,  unde  [duplex  actus]  non  diversificat  habitum  fortitiulinis 
secundum  speciem,  id  est  aggredi  ardua  et  sustinere  terribi- 
lia  ;  ita  duplex  est  actus  fortitudinis-doni.  Sed  forlitudo-virius 
negoliatur  in  arduis  et  lerribilibus ,  quae  proporlionantur  lm- 
manae  virtuti  nec  eam  cxccdunt ;  fortitudo  vere  dorium  in  iis 
quae  supergredi  videntur  vires  humanae  naturae ;  praesumit 
enim  de  divina  virtule,  non  de  sua ;  sua  quippe  virlus  deter- 
minala  est  ad  aliquod  genus  arduorum  el  terribilium ,  sed  di- 
vina  virlus  sufficiens  est  ad  omne  »  (ila  Petr.  a  Tar. ,  hic  q.  3. 
a.  2.  quaestiunc.  2.).  —  Ab  hac  communi  doctrina  recedit  Ri- 
chard.  a  Med.  (hic  a.  3.  q.  I.)  docens  «  secundum  aliquos  », 
quod  «  donum  fortitudiiris  non  est  respectu  ardui  cuiuscum- 
que ,  sed  tantum  respectu  ardui  mali  poenae  extremum  tenen- 
tis  in  arduitale ,  cuiusmodi  est  mortem  sustinere  pro  fidei  vel 
mortim  veritate  promovenda  aut  defendenda  ».  —  S.  Bonav. 
communi  doctrinac  superaddit,  quod  actus  huius  doni  princi- 
palis  versetur  circa  passionum  tolerantiam  secundum  imilatio- 
nem  Christi. 


De  eadem  quaestione  praeter  laudatos:  S.  Thom. ,  III.  Sent. 
d.  34.  q.  3.  a.  I  ;  S.  II.  II.  q.  139.  a.  I.  2.  —  B.  Albert.,  hic 
a.   I  1-13. 

II.  Aclus  pietalis  varii  communiter  a  Scholaslicis  assignan- 
tui'  sectmdum  doctrinam  Atigustini  hic  in  arg.  3.  ad  oppos.  rela- 
lam.  S.  Thom.  in  Comment.  (loc.  cit.  a.  2.  quaestiunc.  2.)  docet. 
quod  donum  pietntis  «  dirigat  in  communicationibus  omnibus, 
quae  ad  alterum  sunt»;  sed  in  S.  (II.  II.  q.  121.  a.  I.)  addit, 
quod  proprie  secundum  ipsum  exhibemus  cultum  ct  <ifticium 
Dco  ut  patri.  Similiter  dicit  Richard.  a  Med.  (hic  a.  3.  q.  2.), 
hoc  donum  esse  «  principaliler  respeclu  Dei  sub  ralione  summi 
patris  » ,  sub  qua  ratione  cultus  ei  exhibeatur.  S.  Bonnv.  au- 
lom  vuli,  quod  principaliter  et  proprie  idem  donum  attendalur 
in  benevolenlia  respectu  proximi ,  qualenus  gerit  imaginem 
Dej.  Similiier  dicit  B.  Albert.  (hic  a.  16.),  quod  aclus  principa- 
lis  eiusdem  sit  «  benevolenter  ct  sine  querela  bonum  optare  et 
facere  omnibus  imaginc  Dei  insignitis  ».  Petr.  a  Tar.  (hic  q.  3. 
a.  i.)  dicit  generaliter,  hoc  donum  esse  in  iis  «  quae  exhibcn- 
lur  Dco,  vel  homini  ad  promolionem  fidei  in  se ,  vel  in  altero  ». 


QUAESTIO  VI. 
Utrum  actus  principalis  pietatis  consistat  in  religione  respectu  Dei ,  vel  in  compassione  respectu  proximi. 


Sexto  et  ultimo  quaeritur  de  actu  et  obiecto 
ipsius  doni  pietatis,  et  est  quaestio,  ulrum  actus 
principalis   pietatis    consistat  in    religione    respectu 


Dei.  vel  in  compassione  respectu  proximi.  Et  quod 
praecipue  consistat  in  religione  respectu  Dei,  osten- 
ditur: 


1  Codd.  A  G  U  crttci/igit. 
-  In  codd.  G  N  P  Q  V  dees.t  ad. 

3  Cod.  M  bene  supplel  quisustinet;  edd.  hic  et  paulo  infe- 
rius  post  quam  supplcnt  qui.  Proxime  post  cod.  A  voci   ittstitiae 


praefigit  Christi.    ldem  cod.  A  in  principio  solut.  pro  ttlterius 
habet  uitimo. 

*  Plurimi  codd.  et  edd.    I,    2    ordtuantur.    In  finc    solul. 
cod.  B  adiicit  et  sic  patent  obiecta. 


DIST.  XXXV.  AHT.  LNICUS  QIMST.  VI. 


1.  Prinio  per  illud  Aposloli  ad  Titum  secundo1: 
i >Posi-  Abnegantes  impietalem ,  sobrie  et  iusle  et  pie  ctc: 
ibi  Glossa:  «  Abnegantes ,  id  est  fugientes  impiela> 
tem  vanae  culturae,  sobrie  in  nobis  et  iuste  ad  pro- 
ximiim  et  pie  ad  Denm  vivamus  »:  ergo  pietas  pro- 
prie  esl  ordinata  respectu  Dei. 

±  Item.  Augustinus  2,  tractans  illud  lob  vigesi- 
mo  octavo :  Pietas  ipsa  est  sapienlia ,  abslinere 
vero  a  malis  inlelligenlia  :  «  Pielalem  hoc  loco  po- 
suit  Dei  cultum,  quae  (Iraece  tbeosebia  dicitur »  : 
ergo  etc. 

3.  Item .  Augustinus  in  libro  de  Doctrina  cbri- 
stiana 3 :  «  Pietatis  est  bonorare  sancta  et  non  con- 
tradicere  sacrae  Scripturae»:  si  ergo  ulrumque  bo- 
rum  consistit  in  cullu  Dei,  videtur  etc. 

4.  llem,  distinguitur  peccatum  ioiquitatis  et  im- 
pietatis ,  quia  iniquitas  est  in  proximum .  impietas 
est  in  Deum 4 :  si  ergo  respectu  illius  est  pietas  do- 
num,  respectu  cuius  esl  impietas  vitium  et  pecca- 
tum;  videtur,  quod  actus  pietatis-doni  praecipue  at- 
tendalur  in  cultu  Dei. 

Seu  contra:  I.  Primae  ad  Timotheum  quarto  s: 
AtDti.pieias  ad  omnia  utilis  est;  ibi  dicit  (ilossa:  «  Pie- 
tas.  quae  operatur  bona  fratribus,  valet  ad  prome- 
rendum  Deum;  omnis  enim  summa  disciplinae  cbri- 
stianae  in  misericordia  et  pietate  est»:  ergo  secun- 
dum  hanc  Glossam  pietas  ordinat  respectu  proximi. 

2.  Item ,  Augustinus  in  libro  de  Doctrina  chri- 
stiana  s  dicit,  quod  donum  pielatis  correspondet 
beatitudini  mititatis;  «  opus  enim  est  pietate  mite- 
scere  »  ;  sed  mititas  sive  mansuetudo  attenditur 
respectu  proximi:  ergo  donum  pietatis  ad  proxi- 
mum  ordinat. 

3.  Hem.  hoc  ipsum  videtur  per  Gregorium7  su- 
per  Iob  in  assignatione  donorum.  ubi  dicit,  quod 
pielatis  est  opera  misericordiae  exhibere:  si  igitur 
hoc  attendilnr  respeclu  proximi,  videtur  etc. 

4.  Item ,   Tullius  in   prima    Hhelorica  8   dicil, 


qnod  apietas  esl  benevolentia  in  parentes»;  aal  boc 
intelKgitar  de  pietate-dooo,  am  «I.-  pietate^firtote  ; 
sed  de  quocumque  boram  intelligalnr,  cum  in  obie- 
ctis  conforraentnr;  ridetur,  quod  actas  doni  pietalis 
attendatnr  in  comparatione  ad  proximnm. 

.').  Item,  donum  pietatis  exseqnitnr  ea,  >•!  qn 
donum  scientiae  ordinal    ;  sed  donum   scienliae  or- 
dinat  ad  bene  conversandnm  respectn  proximi:  ergo 
videtur.  (|in)d  respectu  illius  attendatnr  actus  pi 
tis-dooi. 

luxta  hoc  quaeritur,  quomodo  disuoguaUir  pie- Qom*»  k- 
tas  a  mansuetudine  el  misericordia  io  actn  suo  <'t 
obiecto. 

C.ON  C  I.  I    "|(i. 

Donum  pietatis  prmcipaUter  attendilur  in  i»-i 
lentia  respeciu  cuiuslibet  proximi,  quate\ 
gerit  imaginem  Dei. 

Responbeo:  Dicendiun.  quod  vocaliuluni  pi     - 

.......  .    .  '  lur    triplici- 

tis  multipliciter  habet  accq)i .  secundum  quod  mnuit  «er. 
Augustinus  iu  principio  decimi  de  (livilate  Dei *°.  Ail 
enim  sic:  k  Pietas  proprie  Dei  cultus  intelligi  solet, 
quam  (Jraeci  theosebium  vocant;  haec  tamen  el  erga 
parentes  ofnciose  baberi  dicitur;  more  autem  vuigi 
hoc  nomen  etiam  in  operibus  misericordiae  frequen- 
tatur  ». 

Gum  igitur  pietas  sic  dicatui    multipliciter,  vi- 
delicet  erga  Deum  el  erga   parentes  el  erga  qneuv 
cuinqiie   bominem ;  secnndnm   quod   ordinat   i 
Deum ,  non  est  nomen  doni,  sed   potius  esl   idem  c«da 
quod  latriu  et  theosebia  sivc  eusebia,  dequa  dicil 
Augustinus ",  quod  «  esl  sapientia  vcra  ».  —  Secun- 
dum  autem  quod  ordinat  ad  parentes,  adhuc  tiiaiu  c 
non  tenet  ralioncm  doni,  sed  potius  esl  spectes  nisii- 
tiae-virtutis.  pro  eo  quod  ad  hoc  ordinatur  secun- 
dum  regolam  natnralis  iuris  e!  secundum  obligatio- 


1  Vers.  12.  Vulgata  post  impietatem  addit  etsaecularia  de- 
sideria.  —  In  Glossa,  quae  a  Lyrano  ut  mterUnearis  exhibetur, 
apud  l'otr.  Lombard.  post  vanae  cuUurae  additum  t>>i  ei  igno- 
rantiam  et  <li>si<lcrin  saecularium,  quae  a  mundi  huius  prindpe 
Utggeruntur.  Cfr.  Bernard.,  Serm.  'ii.  de  Divere. 

?  Enchirid.  <•.  2.  n.  I.  Cfr.  Bupra  p;i^.  77 i,  nota  i.  Locus 
Script  est  lob.  28 ,  2X. 

3  Libr.  II.  <•.  7.  n.  l.).  Cfr.  aupra  p;i^r.  77('>.  nota  5.  e(  etiam 
I.  de  Serm.  Domini  In  mnntc,  <■.  i.  n.  II:  Pietas  congruit  mi- 
tibns;  <|ni  cnim  |ii<-  quaerit  honoral  sanctam  Scripturam  [Glossa 

prdinaria    in    Matlh.   5,  3:    honoral  sancta]  el   reprehen- 

dii  quod  nondum  intelligit. 

4  Uieronym.,  I.  Dialog.  adversus  Pelagii s,  n.  28:Omnis 

hnpius  iniquus  esl  et  peccator,  nec  reciprocatur,  ul  possimus 
dicerc:  omnis  peccator  et  Iniquua  etiam  impin-;  est.  Impietas 
cnim  proprie  ad  eos  pertinet,  qui  noUtiam  Dei  non  habent, 
M'l  cognitam  transgressione  mutarunt.  Peccatum  autem  el  lnl« 
quilas  pro  qualitate  vltiorum  pnsi  peccati  ei  IniquilaUs  vulnera 
ndpil  sanitatem.  Cfr.  Isidor.,  \  Elymolog.  n.  133. 

r>  Vers.  8.  —  iiin>s,i  habetur  ul  onlinaria  apud  Strabum 
ct  Lyranum  quoad  piimam  eius  propositionem ,  integra  aulem 

;i|)inl  Petr.  I. bardum;  delibata   <m  <'\  Comment,  arobroslo 

iributo,  ubi  sic  legitur:  Pletas ;  <'uin^  opera  multorum  precibus 

S.  Bonav.    -  Tom.  ill. 


adiuvatur  ad    Dominura    promerendum...   Omnis  enim   summa 
disciplinae  nostrae  in  misericordia  -'i  pielate  est. 

6  Llbr.  II.  <-.  7.  n.  '.'.  Cfr.  supra  [>;•■_:.  77(i.  inii.i  "..  I»i 
tate  edd.  cum  nliquol  codd   contra  lextum  origin.  pieta 

7  Libr.  1.  Moral.  c   32.  n.   ii,  ubi  exponens  lob  l,    I 
cit:  Pietas  vn  <l<c  convivium  exhibei,  quin  cordis  < 
ricordiae  < <] n-ii I >i i ^  replet. 

s  B.   Ubert.,  hic  a.  15,  disUnctlus  aft:  Tultius  anU 
primae  Rhetoricae;  ex  qua  formula  sequitur,  duos  i 
Rbetor.  libros  communi  nomine  p 
latos  fuisse,  siquidem  deflniUo  pietaUs,  Inde  peUta  el  h 
invenitur  circa  flnem  II.  Rhelor. .  In  c.  '■> .  ul 

esl  | .  per  quam  sanguinc  coniun  I 
Rcium  <■(  diligens  tribuitur  cultus.  Cfr.  Ibl  Edd.  m 

prtmo  Rhttoricae.  Mo«  pro  aut  hoc  codd.  i    - 
ipro    d.  3  i.  c    i  ;•   I.  In 

\hiinr  lam  prob  ita  eti  supi  >  q,  9  —  Infi  i 
Hlius  cod.  \  addil  m  t 

Cfr.  aupi 
n.ii.i 

11  Llbr.    XIV.  de   Trln.  c.  I.  n.  I.  I 
noi .   i.  el  eti  im  XII.  de   i  ■  \.  n. 

dinatui  cod.  M   \rdinaL 


7Hli 


SENTENTIARUM  LIB.  III. 


nem  necessitatis.  —  Secundum  autein  quod  attendilur 

conciusio  3.  respeclu  cuiuscumque  proximi,  sic  pietas  est  no- 
men  doni. 

Aliler  tamen  altenditur  erga  proximum  pietas- 
donum-et  misericordia-virtus:  quia  misericordia-vir- 
tus  respicil  conformilalem  in  natura  et  necessitatrm 
in  indigentia  sive  miseria  ' ;  pielas  vero  attendit 
in  proximo  imaginem   divinam.  Unde   dono  pietatis 

conciasio  4.  est  homo  benevolus  cuicumque  homini ,  qui  habet 
in  se  imaginem  Dei;  ila  quod  benevolentia  illa  pro 
loco  et  tempore  aliquando  progreditur  in  compas- 
sionis  affectum,  aliquando  in  operis  beneficium. 

Et  sic  patet,  quis  sit  actus  et  obiectum  pieta- 
tis-doni ,  quoniam  ipsius  est  facere  hominem  bene- 
volum  respectu  cuiuslibet  proximi,  in  quantum  ge- 
rit  imaginem  Dei.  Et  quoniam  ad  hoc  habel  dirigi 
per  donum  scientiae,  quod  quidem  fundatur  super 
principia  fidei  et  dirigit  in  conversatione  secundum 

coroiiarium.  exemplar  Christi;  hinc  est,  quod  actus  pietatis , 
etsi  principaliter  consistat  erga  proximum,  nihilomi- 
nus  consistit  respectu  sacrae  Scriplurae,  ut  eam 
cum  benevolentia  audiat,  et  etiam  respectu  passio- 
nis2  Christi,  ut  eam  cum  benevolentia  ad  memo- 
riam  reducat.  Unde  nsus  doni  pietatis  attenditur  in 
his  tribus  in  exsequendo ,  secundum  quod  et  usus 
doni  scientiae ,  quod  est  eius  directivum  ,  in  cogno- 
scendo;  principaliter  tamen,  secundum  quod  donum 
esl,  attenditur  in  benevolentia  respeclu  proximi , 
sicul  rationes  ostendunt,  quae  ad  hanc  partem  in- 
ducuntur. 

1.  2.  3.  4.  Ad  illud  vero  quod  primo  obiicitur 

soiutio  op- in  contrarium  de  Glossa,  quod  pietas  ordinat  ad 
Deum :  et  quod  pietas  est  cultus  Dei ,  et  ad  alias 
auctoritates  consequentes;  breviter  dicendum,  quod 
omnes  illae  auctoritates  currunt  de  pietate  secun- 
dum  alium  accipiendi  modum  ,  qui  secundum  Au- 
gustinum  principalior  et  magis  proprius  est  mo- 
dus  accipiendi  pietatem ,  sicnt  ipse  dicit  in  decimo 
spedes  i.  de  Civitate  Dei 3.  Nam  primo  et  principaliter  debet 
homo  benevolus  esse  ad  Dcum,  ofierendo  ei  cullum 
et  obsequium  principale  et  praecipuum  tanquam  ei, 
ad  cuius  similitudinem  factus  est ,  et  quod  su:\e 
creationis  est  et  conditionis  primum  et  principale 
spedes  2.  principium.  —  Deinde  vero ,  quia  pater  terrestris 
quodam  modo  imaginem  gerit  Patris  caelestis ,  et 
fdius  genitus  imaginem  gerit  patris  et  ab  eo  sumit 


originera;  hinc  est,  quod  est  alius  modus  accipiendi 
pielalem  ab  illo  descendens .  qui  quidem  esl  bene- 
volentia  in  parentes.  —  Postremo.  quia  ornnis  homo  sP« 
gerit.imaginem  Dei ;  hinc  est,  quod  est  tertius  et 
ultimus  modus  accipiendi  pietatem,  secundum  quod 
benevolum  et  beneficum  reddit  erga  omnem  /wmi- 
nem  insignitum  divina  imagine.  —  Licetautem  iste  sit  xot 
ultimus  et  postremus  modus  accipendi  pietatem,  ta- 
men ,  sicut  explanatum  esl,  quantum  ad  hunc  mo- 
dum  pietas-donum  aceipitur  proprie.  —  Unde  in 
omnibus  illis  auctoritatibus  et  rationibus  peccatum 
est  quantum  ad  processum  arguendi  ex  illius  nomi- 
nis  multiplicitate;  quae,  etsi  non  sil  multiplicitas  ae- 
quivocationis  proprie  dictae,  est  tamen  multiplicitas 
cuiusdam  analogiae  *. 

Ad  illud  vero  quod  ultimo  quaerebatur  de  dif-  Ad 

,,  ....  .  ......  ,.  inci( 

ferentia  ipsms  pietatis-dom  ad  misencordiam  et  man- 
suetudinem ;  dicendum,  quod  etsi  conveniat  ciiin 
utroque,  quia  cum  mamuetudine  convenit  in  affe- 
ctu,  cum  misericordia  convenit  in  effectu ;  differt 
tamen  ab  utroque  5.  A  mititate  enim  et  a  mansue-  di» 
tudine  difiert:  quia  mansuetudo  est  contra  irritatio- 
nem  ex  illatione  alieuius  iniuriae6;  sed  pietas  est 
contra  indurationem  ,  qna  quis  non  habet  aflectio- 
nem  nec  benevolentiam  ad  eos  qui  gerunt  divinae 
imaginis  insigne.  —  Similiter  a  misericordia  differt:  ""> 

°  seri 

quia  misericordia  in  proximo  considerat  conformita- 
tem  in  natura  et  similitudinem  speciei ;  pietas  vero 
attendit  in  homine  imaginem  Dei.  Unde  aliqui  dixe-  lat 
runt,  quod  misericordia  considerat  miseriam  iu 
imagine,  pietas  vero  considerat  imaginem  in  misero. 
Difiert  eliam,  quia  misericordia  conformatur  dicla- 
mini  iuris  naturalis  el  secundum  regulam  pruden- 
tiae ;  pielas  vero  conformatur  suasioni  iuris  divini. 
et  hoc  secundum  regulam  doni  scientiae.  —  Ex  his 
palet,  quis  sit  actus  doni  pielatis,  quod  etiam  eius 
obiectum ,  et  qualiter  differat  ab  aliis  habitibus. 

Et  secundum  haec  tria  possent  tria  problemala  .\o; 
formari  circa  donum  pietatis  et  circa  quodlibet  alio- 
nun  donorum  praedictorum ;  simul  etiam  cum  hoc 
posset  de  quolibet  quaeri ,  quem  actum  habeat  in 
palria.  Sed  hoc  supra7  delerminatum  fuit  in  gene- 
ralitate;  alia  vero  tanguntur  implicite  causa  prolixi- 
tatis  vitandae;  tamen  ex  his  quae  breviter  lacta 
sunt,  qualitercumque  haberi  potest  veritas  praedi- 
ctorum  s. 


1  Cfr.  supra  d.  33.  dub.  I.  —  Cod.  R  necessitatem  indi- 
gentiac  sivc  miseriam. 

2  In  plurimis  codd.  dccst  passinnis  [humanitatis?]  subinde 
pro  ut  eam  codd.  I  K.  L  aa  ut  eum.  Paulo  superius  pro  crga 
cod.  A  circa,  et  post  nihilominus  consistit  edd.  addunt  etiam. 

3  Cap.  I.  ii.  3.  Verba  habes  hic  in  principio  corp.  —  Post 
panca  pro  et  quod  cod.  N  et  qui.  Paulo  inferius  verbis  Patris 
caelestis  cod.  A  praeflgit  Dei. 

*  Aristot.,  VII.  Phys  tcxt  31.  (c.  i.):  Sunl  autem  aequivo- 
cationum  aliae  multum  distanles,  aliae    autem    habenles   quan- 


dam  similitudincm ,   aliae  vero    propinquae  aut  genere  aul  si- 
railitudine  ralionis.  Cfr.  supra  pag.  232,  nola  7. 

5  Vat.  hic  utraque,  licel  paulo  ante  exhibeat  utroque.  Sub- 
inde  pro  enim  codd.  vero. 

6  Aristot. ,  de  Virlut.  et  vitiis,  c.  2:  M;:nsueludo  vero  est 
virlus  animosae  [partis  irascibilis],  qua  qui  praedili  sunt,  diffi- 
culler  ira  concitanlur.  Cfr.  II.  Ethic.  c.  7. 

7  Disl.  3i.  p.  I.  a.  2.  q.  3.  —  Mox  pro  in  generalitate  cod. 
W  in  generali ,  cdd.  generaliter. 

8  Vide  scholion  ad  praecedentem  quaest. 


DIST.  XXXV.  DIMIA. 


787 


DUHIA  CIRCA  LITTERAM  MAGISTRI. 


Dub.  I. 

In  parte  isla  sunt  quaestiones  circa  lilleram , 
el  primo  quaeritur  de  hoc  quod  dicit,  quod  sapien- 
tia  est  rerum  humanarum  divinarumque  scientWAj 
quoniam,  sicut  dicit  Philosophus *,  «  scientiae  secan- 
tnr  in  res »,  hoc  est,  dividuntur  secundum  diversita- 
tem  subiectorura ;  sed  res  divinae  et  humanae,  crea- 
tae  el  increatae  summa  diversitate  differunt:  ergo 
rmlla  scientia,  nulla  sapientia  simul  potesl  esse  de 
utrisque.  —  Item ,  res  humanae  in  comparatione  re- 
rnm  divinarum  quasi  nihil  sunt,  sicut  nec  finitum 
est  aliquo  modo  comparabile  infmito  2:  ergo  sicut 
punctus  nihil  addit  supra  Iineam,  sic  cognitio  rerum 
humanarum  nihil  addit  supra  cognitionem  reruni 
divinarum:  ergo  videtur,  quod  cognitio  rerum  hu- 
manarum  non  sit  de  integritate  ipsius  sapientiae : 
non  ergo  debet  poni  in  eius  definitione. 

Resfondeo:  Dicendum,  quod  sapientiae  nomen, 
secundum  quod  accipitur  pro  cognitione,  dupliciter 
et  consuevit  accipi  a  philosophis,  sicut  et  nomen  iusti- 
sn-  tiae  dupliciter  accipitur.  Est  enim  iustitia  specialis 
et  iuslitia  generalis;  iustitia  specialis  est  virtus  car- 
dinalis,  distincta  ab  aliis ;  iustitia  vero  generalis 
complectitur  generaliter  omnes  virtutes  3.  Sic  et  sa- 
pientia  proprie  dicta  dicitur  « cognitio  cansarum 
altissimarum »,sapientia  vero  communiter  dicta  com- 
prehendit  el  inclndit  cognitionem  omniutn.  —  Et  hoc 
modo  dicit  Philosophus  * ,  quod  sapiens  de  qualibet 
re,  sicut  est,  inquirit  cognoscere  rationem ;  et  hoc 
niodo  sapientia  includit  in  se  diversas  scientias  et 
non  solum  illas,  quae  sunt  de  creaturis,  verum  etiam 
illas,  quae  sunt  de  Creatore  et  creaturis.  Et  quoniam 
«  nomine  hominis  potest  intelligi  omnis  creatura  », 
cum  ipse  cum  omnibus  communicet,  sicut  dicil  Gre- 
gorius*;  hinc  est,  quod  definiens  sapientiam  dicit, 
ipsam  esse  scientiam  rerum  divinarum  et  humana- 
rum,  id  est  ceterarum  reruni  creatarum,  in  quihus 
manifestalur  summa  sapientia  Dei6.  —  Et  per  hoc  pa- 
tet  explicatio  notificationis  et  dissolutio  primae  obie- 
ctionis. 


Ad  illud  vero  quod  obiicitur,  quod  scientia  re- 
rum  liiiiiiaiiarum  nihiladdil  snpra  cognitionem  rerum 
divinaruin  ;  dicciidiuu ,  quod  licet  res  divinae  exce- 
dant  humanas  in  infinitum ,  quia  illae  sunl  infinitae, 
et  istae  finitae;  cognitio  tamen  non  excedil  cognitio-  .votudam. 
nciu  in  inlinilum,  pro  eo  quod  atraque  cognitio 
finita,  sive  qua  cognoscimus  divina,  sive  qua  cogno- 
sciraus  huinana.  Non   enim  cognoscimus  divina 
cundum  suam  immensitatera  ;  oec  qnamdiu  sumns 
in  via,  attingimus  ad  conspiciendam  ipsam  Veritatem 
in  se;  et  ideo  necesse  est,  eain   in   suis  effeclibus 
coghoscere7.  Et  propterea  eognitio  rerum  humanarum 
magna  pars  est  nostrae  notitiae,  quamdin  snmus  in 
statu  viae;  et  pro  tanto  ponitur  in   definitione 
pientiae. 

Dub.  II. 

Item  quaeritur  de  hoc  quod  dicil :  Huic  scien- 
tiae  illud  tantum  tribuo,  quo  fides  saluberrima  gi- 
gnilur ,  nutritur,  defenditur  et  roboratur.  Videlur 

enim  falsum  dicere,  quoniam,  cum  dicit.  lidein  ge- 
nerari  ex  scientia,  aut  intelligit  quantum  ad  habi- 
tum ,  aut  quantum  ad  actum.  Quantum  ad  habitum 
non  habet  veritatem,  quia  habitus  lidei  non  genera- 
tur  ex  habitu  scientiae;  qnantura  ad  actum  non. 
quia  actus  fidei  praecedit  actum  scientiae8:  ergo 
nullo  modo  habet  veritatem.  —  Item,  scientia  ver- 
satur  circa  temporalia9;  fides  autem  est  de  aeternis: 
ergo  videtur,  quod  donum  scientiae  nihil  faciat  ad 
ipsam  fidein. 

luxta  hoc   etiam   quaeritur  de  diversilate   iUo- Qjmttt»  &>> 

.  cideDS. 

rum  quatuor  actuum,  qnos  enunierat. 

Hespondeo  :  Dicendiim .  quod  licel  fides  babeat 
ipsam  suminaiu  Verilatem  pro  principali  obiecto.  cui 
credit  et  assenlit ;  illud  tamen,  quod  credit,  videl 
per  speculum  creaturae" ;  et  propterea,  etsi  specu- 
lum  creaturae  non  sit  eius  principale  obieclum,co- 
gnitio  tamen  aeternornra  in  subiecta  crealura  el  mnn- 
danae  creaturac.  et  intelligenlia  Scnpturac  plurimum 
confert  ad  ipsins  fidei  promotionem  sive  tn  alio,  sive 


1  Libr.  III.  de  Anima,  text.  38.  (c.  8.)  Cfr.  tom.  I.  pag.  6, 
Bota  •').  -  Cod.  Z  srcitii/nf  scienUae  quetnadmodutn  et  res. 
Mox  pii)  subiectorum  Vat.  obiectorum. 

-  Cfr.  supra  pag.  9,  nota  I.  —  De  proporlione  Uneae  ad 
■unctum  cfr.  Bupra  |.';iur.  280,  nota  ■  >. 

3  Vide  supra  d.  33.  dub.  I.  —  De  deflnitione  sapienliae, 
quae  hic  scquitur,  cfr.  supra  i>.i^r.  774,  nola  3. 

4  l.ihr.  i.  Metaph.  c.  I.  <lc  discrimine  expertorutn  el  sa- 
pientium  loquens  dicil,  quod  expertl  caciunl  quidem  quod  est , 
propter  <ini<l  autem  nesciunt;  illi  [aapientes]  vero  ///•<>/»/(';• 
quid  et  causam  cognoscunl  ».  Bt  c.  2.  dicit,  quod  «  opina- 
mur,  sapienlem  maiime  omnia,  ul  possibile  esl,  sciro  ■ 

per  causas  cognoscere).  Cfr.  supra  <|.  I.  Mox  i>i"  ratio- 
nm  cod.  \  roMones ,  el  deinde  pro  tUversa»  cod.  M  divinas, 
edd.  ilmis. 


5  Libr.  II.  Homii.  in  Evang.   I II.  29.  n.  ■-'        Paulo  in 

ferius  ceterarum  accipiendum  esl  pro  cunctarum;  cfr.   supra 
pag.  680,  nota  l. 

c>  Cfr.  Sap,  13,  I.  seqq. ;  Rom.  I,    19.  20;  supra   d 
a.  •_».  i|.  I.  ;nl  ■>.    quomodo  <liii<'i;ii  Deum  videre  /><•/ 
ei  per  speculum). 

'  Cfr.  I.  Sent.  d.  3.  p.  I.  q.  I.  soq.  De  ii"  dubii 
B.  UberL,  iii<-  a.  I;  S.  Tbom.,  bic  q.  2.  a  I.  ijun  .dun 
Petr.  .i   I  .ii. .  hlc  q.  2.  >.  I.  qu  lesllui  Mod.,  in<- 

'.  q.  i.  <a  circa  IIL 

-  \  Ide  supr  i  p 

hlc  III    Magistrl  q. 

1 '  Respidtur  I.  Cor.  13,  i  '.  «  n    iu| 
—  Paulo  Inferius 
spii  llur  Rom    i 


788 


SENTENTIAROM  LIU.  III. 


in  se:  in  se  quidem  quantum  ad  profectum;  in  aliis 
autem  non  solum  quantum  ad  profectum,  sed  etiam 
quantum  ad  inchoationem;  liomo  enim  magnae  scien- 
tiae  et  litteraturae  facilius  persuadet  et  melius  in- 

struit  venientcs  ad  tidem  qnam  ignorans,  sicul  de 
Adquaeitio-bealo  Paulo  manifestum  est.  —  Unde  quia  scientia  ista 
„em  indd.  ^^  ^  fi^.  introductiniiem  et  introductae  prove- 

clionem  et  provectae  defensionem  et  defensae  con- 
firmationem1 ;  hinc  est,  quod  quatuor  actus  assi- 
gnat  ei  Augustinus  respectu  ipsius  fidei,  dicens, 
quod  per  «  donum  scientiae  fides  saluberrima  gi- 
gnilur,  nutritur,  defenditur  et  roboratur  »;  ita  quod 
primus  actus  respicit  incipientes,  duo  intermedii  pro- 
ficienles  secundum  progressum  in  bono  et  pugnam 
conlra  malum,  quartus  et  ultimus  iam  perfectos. 

Ad  illud  ergo  quod  primo  obiicitur  in  contra- 
rium,  quod  scientia  non  generat  fidem  nec  quan- 
tum  ad  habilum  nec  quantum  ad  actum ;  dicendum, 
quod  immo ;  sed  generari  aliquem  habitum  ab  alio 
Dis.mctioet  potest  intelligi  dupliciter:  vel  respectu  eiusdem  subie- 
Sdi8to"  cti,  vel  respeclu  alterius;  et  respectu  alterius  dupli- 
citer:  vel  effeclive,  vel  dispositive.  Cum  ergo  dicitur, 
quod  scientia  generat  fidem  ;  hoc  non  intelligitur  re- 
spectu  eiusdem  subiecti ,  sed  respectu  alterius ;  nec 
intelligitur  effective,  sed  tantum  dispositive  2 . 

Ad  illud  qnod  obiicitur,  quod  fides  esl  de  ae- 
ternis,  scientia  de  temporalibus ;  dicendum ,  quod 
illud  non  cogit,  quia  temporalia  bene  manuducunt 
ad  aeterna  ,  quamdiu  sumus  in  via 3. 

Dub.  lll. 

Item  quaeritur  de  hoc  quod  dicit :  Scientia  est 
abstinere  a  malis.  Videtur  enim  falsum  dicere,  quia 
diversorum  donorum  diversi  sunt  actus:  cum  ergo 
hoc  sit  ipsius  timoris  \  non  videtur,  quod  sit  ipsius 
scientiae.  —  ltem,  abslinere  a  malis  respicit  affe- 
ctum  ;  sed  scientia  respicit  intellectum  :  ergo  absti- 
nere  a  malis  non  est  actus  ipsius. 

Iuxta  hoc  quaeritnr:  cum   scienlia  non   solum 

Quaestio  in- git  aci  declinandum  a  malo,  sed  etiam  ad  faciendum 

bonum5,  propter  quid  magis  describitur  per  actum 

declinandi  a    malis  quam  per   actum   exercendi   in 

bonis  ? 


Respondeo:  Dicendum,  rjuod,  secundum  quod 
Magister  exponit  infra8,  abstinere  a  malis  non  so- 
lum  intelligitur  privative :  non  facere  malum,seda 
malis  abstinere,  hoc  est  «  prudenter  conversari  in 
medio  nationis  pravae  el  perversae  ».  Lnde  aliter  el  *** 
aliter  abstinere  a  malis  est  ipsius  timoris  et  ipsius 
scientiae.  Timor  enim  reprimit  interiora  incentiva, 
scientia  vero  docet  praecavere  exteriora  pericula  et 
occasiones  et  ea  quae  sunt  ad  malum  inclinantia,  in 
quibus  magna  est  difficullas. 

Et  per  hoc  patel  responsio  ad  obiecta,  quoniam 
abstinere  a  malis  7  aliter  est  timoris ;  praeterea , 
non  est  scientiae  ul  exsequentis ,  sed  tantum  ut  di- 
rigentis*;  postremo,  non  est  ipsius  scientiae  priva- 
tive  lantum,  sed  etiam  positive ,  sicut  supra  fuit  ta- 
ctum.  Ideo  patent  illa  tria  obiecta,  quae  procedunt 
secundum  haec. 

Dijb.  IV. 

Item  quaeritur  de  hoc  quod  dicil :  Aperle  mon- 
stratum  est ,  in  quo  differant  spiritus  sapientiae  et 
spiritus  scientiae ,  cnm  sapientia  divinis ,  et  scien- 
tia  humanis  attributa  sit  rebus.  Videtur  enim,  quod 
ista  nulla  sit  differentia,  pro  eo  quod  eadem  vir- 
tus,  scilicet  caritas,  simul  habel  versari  circa  Deum 
et  proximum  ;  el  simililer  eadem  fides  9 :  ergo  nulla 
videtur  per  hoc  assignari  donorum  differentia.  — 
Item ,  intelligentia ,  quae  est  donum  unum ,  sicut  di- 
cit  infra10,  simul  est  de  aeternis  et  lemporalibus : 
ergo  videtur,  quod  Magister  sibi  ipsi  contradicat. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  negotiari  circa  tem- 
poralia  et  aeterna  potesl  esse  dupliciter:  velsecun-»« 
dum  rationes  easdem,  vel  secundum  rationes  alias 
et  alias.  Quando  est  secundum  rationes  easdem ; 
tnnc  non  est  nisi  diversitas  materialis,  et  unus  for- 
malis  habilus  potest  esse  respectu  utrorumque ". 
Quando  vero  est  secundum  rationes  alias  et  alias; 
tunc  non  solummodo  est  diversilas  malerialis,  immo 
etiam  est  diversitas  formalis;  et  sic  est  in  proposito 
reperire,  sicul  colligi  polest  ex  liis  quae  dicta  sunl 
in  praehabitarum  quaestionum  determinalione  12 :  et 
propterea  Magister  differenliam  salis  recte  assignat. 
Et  haec  de  donis  dicta  sufficiant. 


i  Victe  lom.  I.  Prooem.  q.  %. 

°-  Cfr.  supra  q.  2.  n.l   I.  et  d.  34.  p.  1.  a.   I.  q.  2.  ad  i. 

3  Dc  hoc  dubio  cfr.  B.  Albert.,  hic  a.  4;  S.  Thom.,  I>e(r. 
a  Tar.  ct  Rich.  a  Med.,  liic  (.irca  lit. 

4  Cfr.  supra  lit.  Magistri,  d.  XXXIV.  c.  4,  el  ibid.  Com- 
ment.  p.  II.  a.  I.  q.  I.  —  Edd.  sitdoni  timoris ,  cod.  E  ipsius 
doni  timoris. 

s  Respieitur  illud  Ps.  36,  27:  Declina  a  malo  et  fac  bonum. 
6  Hic  c.  1 .  —  Pro  infra  edd.  in  liltera. 


i  Codd.  K  P  K  S  hic  interserunl  aMter  est  srientiac. 

»  Cfr.  supra  q.  2.  —  Dc  hoc  dubio  cfr.  B.  Albert.,  liic  a. 
i,  et  S.  Thom.,  hic  circa  lit. 

9  Vide  supra  d.  23.  a.   I.  q.  3.  et  d.  27.  a.   I.  q.  2. 

io  Hic  c.  2. 

»  Cfr.  supra  d.  23.  a.  I.  q.  3.  —  In  cdd.  desideranlur  verba 
et  unvs  formalis...  vtrorumque  (cod.  K  utriusque). 

12  Supra  q.  1-3.  —  Uliimum  soltit.  enuniiatum  Et  haec  etc. 
dees,  ji;  e(jd.  _  De  hoc  (lul)io  cfr.  15.  Albert.,  hic  a.  3. 


DISTINCTIO 


DISTINCTIO  XXXYL 


Cap.  I. 

De  connexione  virtulum,  quae  non  separantur. 

Solet  eliam  quaeri,  iitruni  virlutes  ita  sint  sibi  con- 
iunctae,  ut  separatim  non  possinl  possideri  nb  aliquo, 
sed  qtii  unam  habel  omnes  babeat.  De  boc  Bierony- 
mus  *  ait:  «  Omnes  virtutes  sibi  baerent.  ut  qui  una 
caruerit  omnibus  careat.  Qui  ergo  unam  babet  omnes  ha- 
aiio.  bel  ».  — Quod  quidem  probabile  est.  Cum  enim  caritas 
mater  sit  omniiim  virtutum,  in  quocumque  mater  ipsa 
est,  scilicet  carilas,  et  cuncti  filii  eius,  id  est  virtutes, 
■im  i.  recte  fore  creduntur.  Unde  Auguslinus9:  « l'l>i  earilas 
est,  quid  esl  quod  possit  deesse  ?  Dbi  autem  non  est , 
quid  est  quod  possit  prodesse  » ?  «  Cur  ergo  non  dici- 
mus,  qui  banc  virlulem  babet  babere  ornnes,  cum 
plenitudo  Legis  sit  caritas?  quae  quanto  magis  esl  in 
homine,  tanto  magis  est  virtnle  praeditus;  quanto  vero 
minus,  tanlo  minus  inesl  virlus;  et  qnanlo  minns  inest 
virlus,  tanto  magis  inest  vitium  ». 

Cap.  II. 

An  cunctne  virlutes  pares  sint,  in  quociimque  sunl. 

LTrum  vero  pdriter  quis  omnes  possideal  virlutes, 
an  aliae  magis,  aliae  minus  in  aliquo  ferveant;  quae- 

■iol.  slio  est. —  Qtiibusdam  enim  videttir,  quod  aliae  magis, 
aliae  minus  babcantur  ab  aliquo,  sieut  in  Iob  3  patien- 
tia  cmicuii,  in  David  humililas,  in  Moyse  mansuetudo. 
Qui  etiam  concedtint,  magis  aliquein  mercri  |)cr  ali- 
quam  tinam  virtulem  qtiani  per  aliam,  sictit  eam  ple- 
nius  habel  quam  aliam.  Non  tamen  magis  per  aiiquara 
mereri  dicuut  quara  per  carilatem,  nec  aliquam  ple- 
oius  a  quoquam  haberi  quam  caritatem.  Alias  igiitir 
magis,  et  alias  miiitis  in  aliquo  esse  dicunt,  s^(\  nul- 
lam  plenius  caritate,  quae  ccteras  gignit;  basque  dicunt 
esse  inullas  facies,  quas  mcmoral  Apostolus  '  dicens: 
Ex  personis  multarum  facierum  ctc. 

Alii  verius  dicunt,  omnes  virlutes  el  simul  ci  pa- 

jj-V;  et  res  esse  in  quociitnque  sunt,  ut  qui  in  una  aileri  par 
extiterit,  in  omnibus  eidem  aeqnalis  sil.  Undc  Augusli- 

|  na».  nus  ■'' :  «  Virlutes,  quae  sunl  in  animo  humano,  quam- 
vis  alio  ct  alio  modo  singulae  intelliganlur,  nullo  modo 
tanien  separantur  ab  invicera  ,  ul  quicumqtie  fnerinl 
aequales,  verbi  gratia   in  forliludine,  acquales  sint  ct 


prudentia  el  iuslitia  et  lemperantia.  Si  enim  dixeris . 
acquales  esse  istos  in  forlitodine,  sed  illom  praestare 
prudenlia;  sequitur,  ut  buius  fortitudo  minusprudens 
sit;  ac  per  boc  nec  fortitodine  aequales  sunl,  quia 
illius  fortitudo  prudentior.  Alque  ita  de  ceteris  virluti- 
bus  invcnies,  si  omncs  cadcm  consideratiooe  percur- 
ras». —  V.x  bis  clarescit,  omnes  virlutes  non  modo 
esse  connexas,  sed  etiam  pares  in  animo  hominis.  Cura 
ergo  dicitur  aliquis  aliqua  praeeminere  virtute,  ut  Abra- 
bam  fidea,  Iob  patieotia ;  secundum  usus  exleriores  ac- 
cipiendum  est,  vel  in  comparatione  aliorum  hominom, 
quia  vcl  bumilitatis  babitum  maxime  praefert,  vel  opus 
fidei,  vcl  alicuius  ceterarum  virlutnm  praecipue  ei 
quitur.  Unde  el  ea  prae  aliis  pollere,  vel  inter  alios 
bomines  singulariter  excellere  dicitur  secundum  bunc 
modum,  scilicct  secundum  rationem  acluum  exlei 
rum.  —  Alibi '  Augnstinus  dicit,  in  aliquo  aliam  magis 
essc  virlutem,  aliam  minus,  el  unam  r-s.>,  el  non  al- 
tcram.  Ail  cniin  sic:  «  Clarissima  dispulalione  tua  si- vi.-astinos. 
tis  apparuit,  non  placuisse  aucloribus  uostris,  iuimo  nobiam  2. 
ipsi  Ycriiati,  omnia  paria  essc  peccata,  etiam  si  boc 
de  virtutibus  verum  sii  » ;  «quia,  etsi  vernm  est,  eum 
qui  babct  unam  ,  oranes  habere  virtutes,  et  eum  qui 
unam  non  babcl ,  niillam  haberc,  nec  sic  peccala  sunl 
paria,  quia  ubi  nulla  virlus  est,  niliil  rccium  esl;  uec 
tameu  ideo  non  est  pravo  pravius  dislortoque  distor- 
lius.  Si  aulem,  quod  puto  csse  verius  sacrisque  Lit- 
teiis  congriicniitis,  ila  sunl  animac  intenliones,  ul  cor- 
poris  mcmbra  —  non  quod  videanlur  loci- ',  sed  quod 
sentianlur  affectibus  —  et  alius  illuminalnr  amplius . 
alius  ininus,  alius  omnino  carel  Inraine;  profecto  tit 
quisque  illtistraiionc  piae  carilalis  aflectus  est,  in  alio 
actu  magis,  in  alio  minus,  in  aliquo  aibil ,  sic  dici  po- 
lcsl  baberc  aliara  el  aliam  non  habere,  et  aiiain  ma- 
eis,  aliam  miniis.  Nam  el  maior  e>l  in  islo  carilas 
quam  in  illo,  recte 9  possumus  dicere;  el  aliqua  iu 
isto,  nulla  in  illo,  qnantum  perlinel  ad  carilatem,  quae 
picias  est;  ei  in  uno  bominc,  quod  maiorem  babeal 
pudiciliam  quara  palientiam,  el  maiorem  hodie  quam 
hcri ,  si  proficil;  el  adhuc  nort  habcai  conlinenliam , 
et  babeal  non  parvam  misericordiam.  El  nl  generaliter 
brevilcrque  compleclar  qoam  de  virlute  habeo  nolio- 
nem:  virlus  csi  caritas,  qua  itl  quod  diligendum  esl, 
diligilur;  haec  in  aliis  maior,  in  aliis  minor,  in  aliis 
nulla  csi :  plenlssima  vero,  quae  iaro  non  possil  au> 
geri ,  quamdiu  hic  bomo  vitil ,  in  nemine  ».  —  Bic  h 


1  Libr.  VI.  Corament  in  Isai.  16,  12.  et  \v.  56,    I.   D<> 
caritate  ut  matre  virlulum  cfr.  supra  pag.  603,  nota  7. 

"  In  Evang.  loan.  tr.  83.  n.  .'5.  Seq.  loc.  esl  Epist.  167.  (alias 
■.  3.  n.  II.  quac  est  etiam  Episl.  132.  n.  II.  inler  Epist.  Hie- 
ronymi.  Locus  Scripturne  cst  Rom.  i'',  10.    -  Pro  maguinest 
1  iiinm  codd.   ACE   magis  est  vitiutn ;  originale  mahk 

I.  D)  est  riliinn. 
»  Cfr.  lac.  8,  II;  II.  Reg.  6.  22:  d«  Woyse  cfr  Som.  12. 
3.  Ilnic  oplnioni  favel  Iocuh  Hieronymi,  I.  Dialogus  ndv.  Pela- 
^ri;m.  n.  18.  19,  ubi  etiam  ait,  virlutes  esse  connexas  participn- 
Uone,  nnn  proprietate.  Pro  emicuit  rodd.  \r>i'.  eminuit, 
eodd.  D  C  enituit. 

*  Eptsl,  II.  Cor.  i,M;  cfr.  Lyranus  ln  hunc  locum.       Su 
perius  pro  memorat  codd.   \D  el  Erf.  commemorat.  Pro  simul 
ttpares  edd.,  exceplis  1,8,  similes et pares. 


'■  I  ihr.  VI.    de  Trin.  c    i.  n.  6  ln  quo  : « - x. i •  i  pro 

quales  sunt,  quia  edd.  I,  s  aequales  sini, 
eUam  originali,  deinde  eaedem  pro  imn  modo  h 

••  i  i,-.  Hebr.  II,  8-12,  17-20;  Rom. 

7  Edd.,  excepUs  I,  s.  perpernm  praedgunt  ni  el 
( inni  quae  sequuntur  cum  antecedente  proposiUoi  \ 

gusL  esl  in  cii.    Epist.     II 
hic  omlssis,  Seq.  I"  us  Ibld.  >-.  i.  n.  14    i">. 
,i,i    ii    ei  edd.  i .  s  «11111  \ 

niili.  .|iiini  delnde  pro  athu  ler  haboi  nliiut  (scll.   i 
hrum     h  '  atiam  minui  edd.  i . 

Ddficiuni  habere  i  irtui 

"  \  at,  ci  edd. .  excepl  i  I ,  pi  leflgnnl 
codd.  el  i  lelnde  solae  edd.  posi  unt 

i\iini'-m. 


790 


SKNTENTIARUM  Llli.  III. 


nuari  videlur,  quod  aliquis  ea  ralionc  possit  dici  habere 
unain  virtulem  magis  quain  aliam,quia  per  carilalem 
magis  afficitur  in  actu  unius  virtulis  quam  allerius,  et 
propter  differentiam  actuum  ipsas  virtules  magis  vcl 
iniuus  habere  dici  potest1,  ct  aliquam  non  habere ; 
cum  tamen  simul  omnes  et  pariter  habeal  quantuin  ad 
menlis  habitum  vel  essentiam  cuiusque.  In  actu  vero 
aliam  magis,  aliam  minus  habet,  aliain  eliam  non  ha- 
bet,  ut  vir  iustus,  utens  coniugio,  non  habel  continen- 
Augustinns.  tiam  in  actUj  quam  tamen  habel  in  habitu. —  «  Cur  ergo 
non  dicantur  paria  peccata?  Forte  quia  magis  facit  con- 
tra  caritatem  qui  gravius  peccal,  minus  qui  levius. 
Nemo  euim  peccat,  nisi  adversus  illam  faciendo,  quae 
est  plenitudo  Legis;  ideo  recle  dicitur:  Qui  offenderil 
in  uno ,  factus  est  omnium  reus,  id  est ,  contra  ca- 
ritatem  facit,  in  qua  pendent  omnia2». 

Cap.  III. 

Quomodo  in  caritate  tota  Lex  pendet. 

Cum  sint  duo  praecepta  caritatis,  in  quibus,  ut 
praetaxatum  est3,  tota  Lex  pendei '  et  Prophetae;  adver- 
tendum  est,  quomodo  hoc  sit,  cum  in  Lege  et  Pro- 
phelis  multa  fuerint  caeremonialia  mandala ,  quae ,  si 
ad  caritatis  sanclificationem  pertinuissent,  viderentur 
nondum  debere  cessare.  Quia  vero  non  iustificationis 
gratia,  quam  facit  caritas,  instilula  sunt,sed  \n  figura 
futuri  et  in  onus  imposita;  ideo  clarescente  veritate , 


cessaveraot  velut  umbra.  Ycrumtameu  et  ipea  cnere- 
monialia  secunduin  spirilualem  intelleclum,  quem  cou- 
tinent,  et  omnia  moralia  ad  caritalem  referunlur.  Per- 
tinent  enim  omnia  ad  decem  maudala  in  tabulis  sciipta, 
ubi  oinniuin  summa  perslringitur,  ex  quibus  cetera 
emananl,  sicut  in  sermone  Domini  octo  virtutes  prae- 
mitlunlur,  ad  quas  celera  referuntur4;  et  sicul  ad 
dcccm  mandata  decalogi  cetera  referuutur,  ila  et  ipsa 
decem  ad  duo  mandata  caritatis.  Oinnia  crgo  ad  duo  not 
mandata  caritatis  pertinenl,  quia  per  carilatem  implen- 
tur  et  ad  carilatem  tanquam  ad  finem  referri  debent. 
Unde  Auguslinus5:  «Totam  magnitudinem  et  ampliludi- Ang 
nem  divinorum  Eloquiorum  possidet  carilas,  qua  Deum 
proximumque  diligimus,  quae  radix  esl  omnium  bono- 
rum.  Unde  Veritas  ait:  In  his  duobus  mandatis  unicersa 
Lex  pendel  el  Prophetae.  Si  ergo  non  vacal  omnes  Pa- 
ginas  sanctas  perscrutari,  omnia  involucra  sermonum 
evolvere;  tene  carilatem,  ubi  peudent  omnia»,  quia 
perfectio  esl  et  finis  omnium.  Tunc  enim  et  praecepta 
et  consilia  recle  fiunt,  cum  referunlur  ad  diligendum 
Deum  et  proximum  propter  Deum.  « Quod  vero  timore  Aug 
poenae,  vel  aliqua  intenlione  caruali  fit,  ut  non  re- 
feratur  ad  caritalem,  nondum  fit,  sicut  fieri  oportet, 
quamvis  fieri  videatur6».  «Inimicus  enim  iustitiae  Dnb 
est  qui  poenae  timore  non  peccat;  amicus  vero ,  qui 
eius  amore  non  peccat».  —  «Omnium  igitur  haec 
summa  est,  ut  intelligatur  Legis  et  omnium  divinarum  Dni 
Scripturarum  plenitudo  esse  dilectio  Dei  et  proximi». 


COMMEXTARIUS  IX  DISTIXCTIOXEM  XXXVI. 


De  connexione  habituum  gratuitorum. 


Solel   etiam   quaeri ,  utrum   virtutes  etc. 


DIVISIO  TEXTUS. 


Pars  ista,  in  qua  Magister  agit  de  habitibus 
gratuilis ,  secundum  quos  habemus  conformari  Chri- 
sto,  divisa  fuit  *  in  partes  duas.  In  quarum  prima 
agit  de  his  quantum  ad  distinctionem.  In  secunda 
vero  quantum  ad  connexionem. 

Prima  parte  terminata,  hic  incipit  secunda.  In- 
tendit  igitur  Magister  principaliter  in  hac  particula 
agere  de  habituum  gratuitorum  connexione;  et  quo- 
niam  ad  connexionem  sequitur  aequalilas  in  merito, 
et  aequalitas  cum  connexione  ortum  habet  ex  uno 
principio,  ex  hoc  videlicel,  quod  virtutes  omnes  li- 
ganlur  et  informantur  a  caritate  et  ad  ipsam  redu- 


cuntur  2  sicut  ad  radicem:  ideo  pars  ista  habet  tres 
parliculas.  In  quarum  prima  determinat  Magister  de 
virtutum  connexione.  ln  secunda  vero  de  aequali- 
tate ,  ibi:  Ctrum  vero  pariter  quis  omnes  possi- 
deal  virtules  etc.  In  tertia  vero  omnia  opera  prae- 
ceptorum  et  virtutum  docet  reducere  ad  caritatem, 
ibi :  Cum  duo  sint  praecepta  caritalis  etc. 

Prima  pars  dividitur  in  duas  partes.  In  quarum 
prima  movet  quaestionem  et  determinat  veritatem. 
In  secunda  vero  veritatis  delerminatae  reddit  causam 
et  rationem ,  ibi :  Quod  quidem  probabile  est  etc. 

Sirailiter  secunda  pars,  in  qua  determinat  de 


1  Edd.,  exceptis  1,8,  dicitur.  Poiest  et,  refraganlibus  codd. 

2  Loc.  cit.  c.  5.  n.  17,  ubi  respicitur  lac.  2,  10.  Vulgata: 
offendat;  codd.  BE  et  edd.   I  ,  8  offendit. 

3  Dist.  XXVII.  c.  3.  —  Pro  praetaxatum  edd.  1 ,  8  prae- 
tactum.  DeinoV  Vat.  cum  pluribus  edd.  ddmisse  cessare  pro 
debere  cessare.  Respiciuntur  loci  Scripturae,  Mnttl).  22,  40; 
deinde  I.  Cor.   10,  II  ;  Colos.  2,   17:  Act.  15,  28;  Hebr.  10,  I. 

*  Hic  respiciuntur  Exod.  20,  I  ;  Matth.  5,  3.  seqq.  CIV. 
Glossa  Lyrani  ad  I.  Tim.  1 ,  5.  —  Inferius  ante  Omnia  orgo  edd., 


excepta  2,  propositionem  claudunt  adiiciendo  pertinenl,    refra- 
gantibus  codd.,  qui  etiara  omittunt  ad  antc  finem. 

5  Serm.  350.  (alias  39.  de  Tempore)  n.  2.  Locus  Seripturae 
est  Matth.  22,    50. 

6  August.,  Enehirid.  c.  121.  n.  32.  Seq.  locus  est  eiusdem 
Epist.  145.  (alias  I  U.)  n.  i.  Terlius  I.  de  Doctr.  clirist.  c.  35.  n.  39. 

N0TAE  AD  COMMENTARIUM. 

1  Supra  d.  23,  divis.  textus. 

2  Plurimi  codd.  perperam  reducantur. 


DIST.  XXXVI.  ART.  UXICUS  QUAEST.  I. 


7'.'! 


virtutum  aequalitale ,  duas  habet.  In  quarum  prima 
determinat  istam  quaestionem  secundum  opinionern 
alienam.  In  secunda  secundum  opinionem  propriam 
et  magis  veram,  ibi:  Alii  vero  verius  dicunt,  omnes 
virtutes  etc. 

Similiter   tertia   pars  duas   habet.   In  quarum 
prima  movet  quaestionem   et  determinat,  qualiter 


omnia  praecepla  reducuntur  ad  duo  praecepta  cari- 
latis.  In  secnnd  i  vero  conclodit,  quod  ipsa  caritas 
est  summa  el  plenitudo  totius  lotalis '  Legis.  ibi: 
Omnium  igitur  haec  summa  est  etc.  Kx  quo  ha- 
beri  polest,  quod  carilas  omnium  virtutum  esl  //W.y  n*ou. 
et  forma;e\e\  hac  causa  contuuio  est  inler  cele- 
ras  virtutes  graluitas. 


TIUCTATIO  QUAESTIONUM. 


Ad  intelligenliam  aulem  huius  partis  iuxta  ea 
quae  Magister  determinat ,  possunt  sex  breviter 
quaeri. 

Et  primo  quaeritur  de  connexione  virtutum  gra- 
tuitarum. 

Secundo,  de  connexione  donorum. 


Tertio,  de  connexione  virtutum  poliliearum. 

Quarto,  de  connexione  vitioriim. 

Qninto  quaeritur  de  aequalitate  habitunro  gra- 
tuitorum. 

Sexto  et  ullimo  quaeritur.  utrum  caritas  sil 
forma  virtutum. 


ARTICULUS  UNICUS. 

De  connexione ,  aequalilate  el  forma  virtulum  graluitarum. 

QUAESTIO  I. 
Utrum  ponenda  sit  connexio  in  virtutibus  gratuitis. 


Circa  primum  sic  proceditur  et  quaeritur ,  utrum 
sit  ponere  connexionem  in  virlutibus  graluilis.  Et 
quod  sic,  videtur : 

1.  Primo  per  illud  quod  dicil  Hieronymus  su- 
per  illud  Isaiae  deeinio  sexlo2:  Venter  meus  ad 
Moab  etc. ;  ibi  (llossa :  «  Sicut  cilhara  sonum  com- 
positum  nou  emittit,  si  una  chorda  rupta  fueril;  sic 
spiritus ,  vel  venter  prophetae ,  si  una  virtus  defue- 
rit,  dulce  melos  non  resonabit »;  sed  quando  gratia 
est  in  anima  el  Spirilus  sanclus  in  corde  hominis, 
est  in  ea  dulce  melos  spiriluale :  ergo  necesse  est, 
ibi  simul  omnes  virtutes  esse. 

2.  Item,  Augustiims  dicit,  et  habelur  in  quarto 
Sententiarum,  distinctione  decima  quinla3,  quod  « im- 
pium  est  a  Deo  dimidiam  veniain  sperare  »:  ergo 
pari  ratione  impium  est  sperare  dimidiam  gratiam  ; 
ergo  sicut  impossibile  est,  unum  mortale  peccatum 
sine  alio  dimitti ;  sic  videtur,  quod  impossibile  est, 
(jiiod  una  virtus  sine  alia  nobis  donetur. 

3.  Ilem,  hoc  ipsum  vidctur  ratione.  Nullus  po- 
lest  babere  virtulem  gratuilam,  nisi  babeal  gratiain; 
niilliis  habet  gratiam,  qui  oon  sit  templum  Dei ; 
nullus  autem  potest  esse lemplum  Dei,  Disi  sil  tem- 


plum  eius  secundum  totum,  quia  nulla  esl  conven- 
tio  Cbristi  ad  Beliai,  neque  templo  Dei  cnm  idolis^: 
si  ergo  ad  hoc,  quod  anima  consecretur  io  lemplnm 
Dei,  necesse  est,  ipsam  babere  omnes  virtutes  diri- 
gentes  et  rectificantes  eius  polentias;  videtur  i 
necessarium.  quodsi  habet  unam  virtutem,  quod 
babeat  ceteras. 

4.  Item,  quicumque  babet  umcam  virtntem  gra- 
tuitam ,  necessarium  est,  ipsum  habere  caritatem 
—  nulla  enim  virtus  gratuita  remanel .  caritale 
exclusa  —  sed  qui  habet  caritalem  habel  vinculum 
perfectionis  b  el  plenitudinem  Legis,  el  per  hoc  po- 
test  pervenire  ad  salutem :  si  ergo  nemo  babel  per- 
fectionem  iu  genere  moris  nec  potens  «•>!  ad  im- 
plendum  omnia  mandata  Legis,  nisi  habeai  univer- 
sitatem  virlutum;  necessario  videtur  sequi,  ut  qui 
iin.iin  virlutem  gratuitam  habet,  nulla  sibi  desit 

1.  Sed  contra   hoc   primo  fertur  instantia  in  Ad  °pp°*i- 

1  tum. 

Chrislo  el  in  Beatis ;  Christus  enim  el  Beati  cari- 
tatem  habent,  el  tamen  in  eis  nec  esl  Bdes  nec 
spes,  sicul  e\  praecedenlibus*  apparet:  ergo  non  esl 
necesse,  nl  qui  babel  anaro  virtutem  gratuitam  ha- 
1  it-at  omnes. 


1  Edd.  (iinillunt  Intnlis 

2  Vers.  II.  —  Glossn,  ordindria  npud  Sirabum  el  Lyra- 
imiii ,  refert  Hleronyml  verba  in  hunc  loc.  -In  flne  arg.  pro 
ii>i  cod.  /.  in  ea. 

3  ln  lit.  Magtstri,  drca  ftnem.  Senlentia  August.  invenltur 
In  lil>.  de  Vero  et  falsa  Poenitentia  (Jnteropcra  Vugusl.),  c.  9. 

i.  Quod  Injpossibjle  twt,  unum  peccntum  mortaie  slne 
allo  dimlltl,  demonstralur  IV.  Sent.  d.  I">.  p.  I.  q. 

4  Resplcilur  IRud  II.  Cor.  6,  18.  seq.:  Quae  aulem  conven- 
tlo  Christi  ad  BellalT...  Qul  autem  consensus  i<'in|»li>  Del  cum 


idolis?  Vos  enlm  eslls  templum  Del  vlvl  etc  Cfr.  n  8enl 

;i.  i.  i|.  |,  seq.  el  d.  29.  3.  I.  q.  I.       Paulo  su|  >pn 

iioil   sil   COd.     \    msi  sil. 

olos.  3,  l  i.  M>>\  resplcllur  IBud  Rom   13,  10:  Plenltudo 
ergo  i         psl  dilecllo.  Cfr.  hlc  lll.  MngisU"! ,  c   I.       De  nua 
in  qua  Val.  male  omltlll  gratwtam    vlde  lofra  >i    8   et  tupra 
(I.  27.  b.  I.  q.  3,  seq.  —  l"   Bn  ou   wutla  codd.   \ /. 

nd ini  "//'/. 


'   I  lt.  »aglstrl,  d.  XXV 

nv  non  b.  S.  >i    i. 


c  I.  ct  'i    ii    i.  .'.  q.  i 


792 


SENTENTIARUM  LIH.  III. 


±  Item,  fertnr  secundo  instantia  in  innocenh- 
bus  et  coniugatis ;  innocentes  enini  non  habent  vir- 
tutem  poenitenliae,  coniugati  non  habent  virginila- 
tem  ;  et  tamen  hae  sunt  virtutes  gratuitae:  ergo  non 
est  necesse,  quod  qui  habet  unain  virtutem  gralui- 
tam  habeat  omnes. 

3.  Item,  lertio  fertur  instantia  in  praescilis  et 
reprobis ,  qui,  cum  sunt  in  gratia,  habent  aliquas 
virtutes,  et  tamen  nunquam  habent  perseveranliam, 
quoniam,  si  illam  haberent.  salvarentur,  sicut  dicit 
Dominus  * :  Qui  perseveraverit  usque  in  finem  etc. : 
si  ergo  perseverantia  virtus  est,  secundum  quod 
vult  Tullius  et  Bernardus ,  videtur ,  quod  non  sit 
connexio  virtutum  gratuitarum. 

4.  Item ,  hoc  ipsum  ostenditur  ratione.  Habilus 
virtutum  gratuitarum  sunt  diversi  formaliter,  sicut 
diversae  species  eiusdem  generis,  ita  quod  ex  op- 
posito  dividuntur ,  nec  unum  est  principium  alte- 
rius 2 ;  sed  quando  aliquae  proprietates  invicem  di- 
stinguunlur,  ita  quod  una  ab  altera  dividitur.  nec 
altera  ab  altera  causatur;  possibile  est,  haberi  unam 
sine  reliqua :  si  ergo  virtutes  gratuitae  sunt  huius- 
modi,  videtur,  quod  non  sit  necessarium,  eas  esse 
connexas. 

o.  Ilem,  habilus  virtutum  per  actus  suos  ha- 
bent  notificari  et  distingui3:  igitur  quae  est  compa- 
ratio  actus  ad  actum ,  eadem  est  comparatio  habitus 
ad  habitum ;  sed  non  est  necesse,  actus  virtutum 
esse  connexos,  immo  unus  potest  exerceri  sine  al- 
tero :  ergo  etc. 

6.  Item,  si  habitns  virtutum  sunt  connexi,  aut 
hoc  est  ratione  principii,  aut  ratione  subiecti ,  aut 
ratione  obiecti.  Si  ratione  principii ,  quia  sunt  a  Deo; 
tunc,  cum  omnis  proprietas  a  Deo  sit,  connexio  es- 
set  in  omnibus  proprietatibus.  Si  ratione  subiecti , 
quia  sunt  in  eodem  :  ergo  cum  omnes  scientiae  sint 
in  eadem  anima,  qui  haberet  unam  scientiam ,  lia- 
beret  celeras ;  quod  manifeste  falsum  est.  Si  ratione 
obiecti ;  contra  :  penes  obiecta  distinguuntur  4 :  ergo 
penes  illa  non  cohnectuntUr ,  cum  idem  non  sit  prin- 
cipium  distinctionis  et  connexionis. 

c  o  n  c  l  u  s  i  o. 

Xecesse  est,  habentem  gratiam  habere  omnes  rir- 
tules,  quae  sunt  perfectae ,  vel  aliquid  eis  cor- 
respondens. 

Respondeo:  Ad  praedictorum  intelligentiam  est 
notandum.  quod  de  virlutibus  gratuitis  contingit  lo- 


qiii  tripliciler,  videlicet  quantum  ad  habitum  sub-yj4 
.stralum  et  quantum  ad  ■slatum  superadditum  et  sidei 
quanlum  ad  defectum  imperfectionis  annexum*. 

Si  Loquamur  de  virtutibus  sub  ratiune  mperfe- 
clionis  annexae ,  non  est  necesse,  esse  connexionem  com 
simpliciter,  pro  eo  quod  non  est  necesse,  hominem 
babentem  gratiam  habere  imperfectionem  adiunctam. 
—  Similiter  si  loquamur  de  virtulibus  quantum  ad 
statum  superadditum ,  qui   non  est  de  necessitate 
virtutis,  sicut  est  reperire  in  continentia  virginali  et 
viduali;  sic  adhuc  non  est  necesse,  virtutes  esse  con-  cod< 
nexas.  —  Si  vero  loquamur  de  virtutibus  quantum  ad 
habitus  substratos ,   tunc  distinguendum  est :   quia  sut* 
aut  illi  habitus  habent  necessario  annexam  imper- 
fectionem,  aut  non.  Si  habent  necessario  annexam 
imperfectionem ,  sicut  habet  habitus  fidei  et  spei; 
sic  non  sunt  necessario  connexi  aliis  virtutibus  nisi  cod< 
pro  eo  tempore ,  quo  quis  est  in  slatu  viae.  Quodsi 
non  habent  necessario  annexam  imperfectionem.  tunc 
connexionem  habent  simpliciter  sive  in  statu  viae,coo< 
sive  in  statu  patriae.   Unde  secundum  omnem  sta- 
tum  verum  est,  quod  necesse  est,  habentem  gratiam  co 
habere  omnes  virtutes,  quae  sunt  perfectae ,  vel  ali- g< 
quid  eis  correspondens ,  sicut  loco  fidei  in  patria  ha- 
bebimus  visionem  et  loco  spei  perfectam  tentionem  6. 

Ratio  autem  huius  connexionis  sumi  potest  qua-  Rati 
drupliciter  secundum  quadruplex  genus  causae:  pri- 
mum  quidem  ex  parte  causae  materialis ,  quae  sci- 
licet  est  nostra  necessitas ;  secundo  ex  parte  causae 
efpcienlis,  quae  est  Dei  largitas ;  tertio  ex  parte 
causae  formalis,  quae  est  virtutum  conformitas; 
quarto  ex  parte  causae  finalis ,  quae  est  praemii 
dignilas.  —  Causa  enim  materialis  virtutum  assi-Prin 
gnari  potest  non  ex  qua  7 ,  sed  in  qua.  Et  haec  qui- 
dem  est  rationalis  anima  secundum  suas  potentias, 
secundum  quas  ipsa  anima  potest  obliquari  et  dirigi. 
Et  quoniam  illae  potentiae  animae  non  possunt  per 
unum  habitum  virtutis  rectificari,  sed  per  diversos; 
necesse  est  ad  hoc ,  quod  anima  perficiatur  in  esse 
gratuito  et  fiat  Deo  placita  et  iusta,  quod  ipsa  se- 
cundum  diversos  virtutis  habitus  rectificetur  in  se 
et  in  qualibet  eius  potentia.  Ideo  propter  necessita- 
tem  ex  parte  susceptibilis  necesse  est,  virtutes  gra- 
tuitas  esse  connexass. 

Causa  vero  virtutum  efftciens  est  divina  libera-seca 
lilas,  cuius  est  nullo  modo  deficere  in  necessariis, 
sed  omnia  administrare  affluenter  et  abunde 9.  Unde 
sicut  divina  liberalitas  perficiens  rem  in  esse  primo 
dat  ei  totum ,  per  quod  possit  in  esse  eonservari ; 


1  Matth.  10,  22.  et  24,  13.  —  Cicero,  II.  Rlietor.  e.  84.  per- 
severanli;'m,  quam  inter  partes  fortitudinis  recenset  (cfr.  supra 
pag.  561,  nota  7.),  sic  definit:  «  Perseverantia  est  in  ratione 
bene  considerata  stabilis  et  perpetua  permansio  ».  Secundum 
Bernard.,  Epist.  129.  n.  2,  perseverantia  est  «t  vigor  virium , 
virtutum  consummalio  »  ,  et,  ut  in  eiusdem  Serm.  41.  de  Di- 
versis  n.  10.  dicitur,  «  virtutum  fructus  e;irumque  consumnia- 
tio ,  totius  boni  repositorium ,  virtus  ,  sine  qua  nemo  videbit 
Deum  »  etc. 

2  Cfr.  supra  d.  27.  a.  I.  q.  I.  —  Mox  ed<1.  omittunt  invicem. 


3  Secundum   Aristot.,   de  quo  vide  supra  pag.    470,  nota 
8.  in  fine. 

4  Vide  notam  praeced.  —  Cod.  A  bis  habent  pro  haberet. 

5  Cod.  U  annexae.  Post  pauca  pro  esse  cod.  K.  fieri, 

6  Cfr.  supra  d.  31.  a.  2.  et  3. 

7  Cfr.  lom.  I.  Prooem.  <j.   I.  ad  2.  et  scholion  ibid. 

8  Vide  supra  d.  33.  q.  2.  ad  2.  —  Paulo  superius  pro  et 
fiat  cod.  F  et  sic  ftat. 

0  Respicilur  illud  lac.  1  ,  5:  Postulet  a  Deo,  qui  dat  omni- 
bus  aftluenter  etc. 


DIST.  XXXVI.  ART.  UNICUS  QUAEST.  I. 


793 


rtia, 


n  op- 
sii  lm. 


ita  perficiens  eam  in  esse  secundo  dal  illi  integram 
perfectionem .  per  qnam  et  in  illo  esse  manere  pos- 
sit  et  singulis  vitiis  obviare.  Ideo  conveniens  esl  <li- 
vinae  largitati,  cum  gratificat  bominem,  diversitatem 
virtutum,  in  quibus  consistit  rectitndo  vitae,  eidem 
tribuere. 

Causa  autem  formalis  ipsarum  virtutum  gra- 
tuitarum  est  ipsa  Dei  gratia,  quae  virtutes  ceteras 
quantum  ad  habitus  sibi  substratos  perficit  et  infor- 
mat,  et  hoc  per  suam  praesidentiam  et  influenliam , 
per  quam  animam  facit  gratam  et  quantum  ad  se  et 
quantum  ad  eius  potentias.  Unde  quia  illa  gratia  con- 
formiter  se  habet  ad  omnes  virtutes ;  ex  quo '  ipsa 
habetur,  aut  quaelibet  virlus  habetur,  aut  nulla  ; 
et  ideo  necesse  est,  virtutes  esse  connexas. 

Causa  autem  finalis  virtutum  est  ipsa  gloria, 
quae  veniens  in  animam  undique  et  plene  perficit 
eam  ;  el  ideo  necesse  est ,  quod  per  graliam  undique 
disponalur.  Nisi  enim  praecedat  sufficiens  disposi- 
tio,  non  inducitur  perfectio.  Necesse  est  ergo  ne- 
cessitate  finis*,  omnes  potentias  animae  perfici  per 
virtutes  graluitas,  ut  idoneae  sint  et  dispositae  ad 
susceptionem  gloriae.  —  Et  sic  patet,  quod  ratio 
connexionis  virtutum  gratuitarum  sumitur  ex  qua- 
druplici  genere  causae ;  unde  et  rationes  hoc  pro- 
bantes  sunt  concedendae. 

1.  Ad  illud  vero  quod  primo  obiicitur  in  con- 
trarium  de  Christo  et  Beatis ,  in  quibus  non  est  re- 
perire  virtutem  spei  nec  fidei ;  iam  patet  responsio 
ex  his  quae  dicta  sunt:  quoniam  hae  virtutes  pro- 
pter  imperfectionem  sibi  annexam  3  se  non  compa- 
tiuntur  cum  statu  gloriae.  Verumtamen  ex  hoc  non 
infringilur  connexio  virtutum ,  pro  eo  quod  ipsae 
aliis  virtutibus  connectuntur  in  statu  viae ;  in  statu 
vero  patriae  loco  ipsarum  dotes  eis  correspondentes 
cum  aliis  virtutibus,  quae  ibi  permanent,  connexio- 
nem  habent. 

2.  Ad  illud  quod  obiicitur  de  innocentibus  et 
coniugatis ,  iam  patet  responsio :  quoniam  poeniten- 
tia  *  et  virginitas  non  tantum  habitus  virtutum  no- 
minant,  sed  etiam  status ,  ralione  quorum,  ut  prae- 


dictum  est.  non  necessaria  est  conoexio  virtutum 
gratuitaruin,  pro  eo  quod  in  diversis  statibus  sal- 
vari  potest  essentia  gratiae  el  virtutum. 

3.  Ad    illud  quod    obiicitur   de   perseverantia, 

quae  non  est  \w praescilis ;  dicendam,  quod  perse- iwpi» p^ 
uerantta  dicUur  tripliciter.  lno  mododicitar  p.-rse- 
verantia  volunlas  perferendi  passiones  sine  defectio- 
ne ;  et  sic  est  species  fortitndinis s.  Alio  modo  dicitur 
perseverantia  propositnm  perseverandi  in  bono  asqne 
in  linem ;  et  sic  esl  conditio  annexa  cnilibel  virinti. 
Tertio  modo  dicitur  perseverantia  continuatio  boni 
nsque  in  finem ;  et  hoc  modo  non  est  nomen  wr- 
tutis ,  sed  potius  status  consequentis  ad  omnes  vir- 
tutes.  Et  primis  quidem  duobus  modis  habel  conne- 
cti  aliis  virlutibus  et  reperitur  in  iustis  praescitis; 
hoc  autem  tertio  modo  in  praescitis  non  reperitur 
nec  necessario  aliis  nectitur,  quia  virtntis  non  no- 
minal  habitum,  sed  magis  conseqnentem  statum. 

4.  Ad  illnd  quod  obiicitur,  quod  habitus  virtu- 
tum  gratuilanim  sunt  diversi  formalitcr :  dicendum, 
quod  quamvis  formaliter  dividantur  quaiiliiin  ad  ha- 
bitus  subslratos,  tamen,  in  quantum  gratuiti  sunt, 
communicant  in  ipsa  gratia,  qnae  est  omnium  vir- 
tulum  gratuitarum  perfectiva  in  esse  gratnito  '.  El 
ideo  ratio  illa  non  cogit :  quoniam,  etsi  in  formali- 
bus  propriis  distinguantur,  tamen  in  formali  rom- 
muni ,  ratione  cuius  habent  esse  gratniti.  uniimlur. 

5.  Ad  illud  quod  obiicitur  de  comparatione  ha- 
bituum  et  actuum;  dicendum,  quod  non  est  simile,  Notandam. 
pro  eo  quod  egressus  actuum  est  voluntarius  el  ab 
arbitrii  libertate,  introductio  vero  habituum  in  ipsam 
animam  est  a  divina  largitate  ;  voluntas  aulem  7  spe- 
cialiter  applicatur  ad  unum  bonum .  divina  vero  lar- 

gilas  complet  totum:  ideo  non  sequitur,  quod  quam- 
vis  actus  unius  virtutis  gratuilae  ab  altero  separe- 
tur,  propter  hoc  similiter  habitus  ab  habitu. 

(i.  Ad  illud  quod  ultimo  obiicitur.  unde  wniat 
connexio  habitnnm;  iam  patet  responsio:  venit  enim 
ex  quadrupliei  genere  causae,  sicut  praedictum  est; 
nec  est  simile  de  illis,  in  quibus  instal  s.  sicul  appa- 
ret  de  se. 


SCHOLION. 


I.  Quaestio  baec  agit  de  virtutibus  grattutis  proprie  dictis, 
quatenus  nominantur  a  gratia  gratum  facienie  (siu>  sanctiflcante), 
non  a  gratia  gratis  data,  quja  hae  non  sunt  graluitae  simpli- 
citer  nec  connexionem  habent.  lllarum  autem  connexio  intellf- 
|itur  quoad  habitum,  non  quoad  twuwsive  actum  (cfr.  hicad 


o.)  —  Pro  explicatione  itonnullarum  locultonum  <'fr.  supra 
scholion  ad  d.  33.  q.  •>.  In  solutione  communtter  convenlunl 
anUqul  ScholasUci;  iili  autem,  qui  cum  Scoto  non  admiUunl 
virtutes  morales  per  se  Infusas  (cfr.  clt.  scholion),  resuiogunl 
hanc  connexionem   virtutum  gratuilarum  ad  virtutes  theologi- 


1  Codd.  GIIKVaa  et  edd.  I,  2subdunt  rt,  Vat  etiam. 

2  Cfr.  Arisioi..  II.  Phys.  lext.  87.  seqq.  (c.  '.».). 

3  Non  paucl  codd.  connexam. 

*  Vat  innocentia.  —  ArisloL,  IV.  Eihia  c.  9.  de  verecun- 
dla  agens,  ostendit,  eam  vlro  probo  (i.<-.  quisponte  nunquam 
male  agit)  non  convenire,  el  concludit:  Quocirca  verecundla  ea 
oonditione  probala  res  est;  sl  enlm  |  probus  vlr  male]  ageret, 
erubesceret. 

B  Cfr.  Bupra  pag.  792,  nota  I,  ubl  etlam  tn  verbls  h<t- 
oardl  tertius  modus  perseveranUae  Inslnuatur.  Cfr.  etiam   \n 

..  de  Dono   perseverantiae,  c.   I.  n.    I.  !><•  ~i«*»-iiii*I< »  modo 

s.  Bonav.  —  Tom.  III. 


\iilc  AristoU,  II.  Ethic.  c.   i,  ubl  vlrtuosi  esse  praedicalur,  quod 
« stabill  .- ■  i < 1 1 1 < -  immutabili  afTectu  praeditus  agal  »  Cfr.  Ibld.  \  u. 
c,  s.  seq.  —  Inferius  pro  </</  omnes  virtutes  cod.  \  <i</  oi 
biius  mrtutis,  el  pro  connecti  atiis  virtutibus  Idem  cod.  \ 
venientiam  cum  atiis  virtutibus   Sublndc  pm  m  iustis  \  ii.  m 

mnlli*. 

i .  Infra  q.  6.  el  supra  <i.  I.  q.   S.  :i<l    i    <•(   <i. 

33.  q.  '•   schollon. 

:  Codd.   \  i  /  bb  sul il 

s  Piuiiml  codd.  ti  <i .  pei  peram. 


100 


7M 


SENTENTIAUUM  LIH.  III. 


cas,  quaienus  cum  caritate  semper  infunduntur  babitus  fidci  et 
spci.  Quid  Scotus  de  connexione  virtutum  cardmakum  seniiat, 
dicitur  infra  in  scholio  ad  q.  3.  —  Quoad  ultimam  rationem. 
sumtam  ex   causa  formali,  scilicet  gratia  sancUficante,  etiam 

S.  Thom.  (hic  a.  2.)  eandem  aflcrt,  sed  sibi  constans,  sic  ar- 
guit:  «  Secundo  ex  gratia,  quae  est  quasi  totum  polentiale  ad 
virtutes,  cx  qua  quodam  modo  fluunt  virtutes,  sicut  ex  es- 
sentia  animae  fiuunt  illius  potenUae.  Unde  sicut  omnes  poten- 
liae  sunt  simul,  in  quantum  conneciuntur  in  essentia,  ila  omnes 
virtules  gratuitae  sunt  simul ,  in  quantum  connectuntur  in  gra- 
tia  (cfr.  S.  I.  II.  q.  65.  a.  3.). 

De  eadem  quaestione:  Petr.  a  Tar. ,  hic  a.  2.  — Richard. 
a  Med. ,  hic  q.  2.  et  d.  27.  a.  9.  q.  2.  —  Henr.  Gandav.,  Quodl. 
o.  q.  17.  —  Durand.,  hic  q.  I.  3.  —  Dionys.  Carth. ,  de  hac 
et  seqq.  qq.  hic  q.   1.  —  Biel,  dc  hac  et  seqq.  qq.  hic  q.  unica. 

II.  De  seq.  (2.)  q.  docet  S.  Bonav.  cnm  S.  Thoma,  quod 
dona  quoad  habilum  simul  infunduntur  cum  gratia  omnibusque 
virtutibus  gratuitis ,  quod  autem  non  exeunt  in  usum  actumque 
simul  et  acqualiter,  sed  successive  et  diversimode.  Undc  con- 
cludit,  non  esse  tantam  eorum  connexionem,  quanla  est  in  vir- 
tutibus.  —  Aliam  opinionem  refert  Petr.  a  Tar.  (hic  a.  3.), 
quam  ipse  censet  esse  veriorem ,  quod  scilicet  «  dona  nec  cum 
virlutibus  nec  ad  invicem  connexionem  habent,  nec  secundum 
usum  nec  secundum  habitum  ».  Huicsecundae  opinioni  ex  parte 
subscribit  Hichard.  a  Med.  (hic  q.  3.),  cum  neget  eorum  con- 
nexionem  «  quantum  ad  eorum  esse  imperfectum  »,  at  ean- 
dem  subsistere  putet,  quando  habent  statum  perfectum. 

III.  ln  solutione  ad  5.  6.  Glossa  (secundum  lectionem  a  no- 
bis  reformatam)  tanlum  septem  enumerat  beatiludines,  dum  com- 
muniter  in  catechismis  et  etiam  a  S.  Thoma  octo  esse  censcn- 
tur,  secundum  litteram  Evangelii  (Matth.  o,  3-10.).  Sed  S.  Bonav. 


cum  pluribus  antiquis  scptenarium  illarum  numerum  profitelur 
eUam  alibi,  praeserUm  in  Breviloq.  p.  V.  c.  6 ,  et  in  Comment. 
in  Lucam  (c.  6.  n.  20.).  Assignatio  huius  numeri  orta  esse  vi- 
delur  ex  doctrina  S.  August.  (I.  de  Serm.  Domini  in  monte  ,  c. 
3.  n.  10.),  ubi  inler  alia  plura  dicitur :  «  Octava  tanquam  ad 
caput  redit,  quia  consummatum  perfeclumque  ostendit  et  pro- 
bat...  Septem  sunt  ergo  quae  pcrficiuut ;  nam  octava  clarificat 
et  quod  perfectum  est  demonslrat,  ut  per  hos  gradus  perfician- 
tur  et  celeri,  tanquam  a  capite  rursus  exordiens».  —  Etiam 
Hugo  a  S.  Victore  (Opuscul.  de  Quinque  Seplenis  seu  Septena- 
riis,  c.  I.  seqq.)  septem  beatitudines  enumerat,  sicul  seplem  vi- 
tia  capitalia,  septem  petitiones  in  oratione  Domini,  septem  vir- 
tutes  nec  non  dona  Spiritus  S.  —  Item,  Guliel.  Antissiod.  (Suin. 
III.  tr.  12.  c.  3.)  refert  opinionem  Sanctorum  aliquando  dicen- 
tium,  octo  esse  beaiitudines,  et  post  varia  argumenta  sic  re- 
solvii :  «  Dicimus,  quod  octo  sunt  beatitudines  quantum  ad  es- 
sentiam ,  sed  tantum  septem  sunt  quantum  ad  distinclionem 
graduum;  quoniam  super  pacem  [respicit  illud  :  Beati  pacifici...] 
non  est  aliqua  virlus ,  sed  praeter  pacem  et  quasi  a  latere  est 
aliqua  virtus,  scilicet  sustinentia  persecutionum  propter  iusti- 
tiam,  et  est  ista  virtus  de  necessitale  annexa  paci  »  etc.  Haec 
et  tota  diffusa  de  beatitudinibus  doctrina  Antissiodorensis  in 
compendium  redacta  est  in  libro,  qui  saec.  XIII.  et  XIV.  in  fre- 
quentissimo  usu  erat,  cuius  inscriptio  Compendium  theologicae 
veritatis  (V.  c.  47-oo.),  ubi  etiam  legitur :  «  Beatitudines  sunt 
seplem  secundum  distinctionem  graduum ,  quamvis  sinl  octo  se- 
cundum  essentiam  ».  Numerus  septenarius  beatitudinibus  tribui- 
tur  etiam  in  Centitoquio)  p.  III.  sect.  46. 

IV.  De  hac  2.  quaeslione  praeter  laudatos :  Alex.  Hal.,  Sum. 
p.  III.  q.  62.  m.  i.  —  S.  Thom.,  hic  a.  3  ;  S.  I.  II.  q.  68.  a.  5. 


QUAESTIO  II. 
Ulrum  dona  Spiritus  sancti  sint  connexa. 


Secundo  quaeritur  de  connexione  donorum,  et 
est  quaestio,   utrum   dona  Spiritus  sancti  sint   con- 
/       nexa.  Et  quod  sic,  videtur: 

1.  Primo,  quia,  sicut  habitus  virtutum  sunt  gra- 
Fundamenta.tuiti  et  procedunt  ex  munere  divinae  largitatis,  sic 

et  habilus  donorum  :  cum  ergo  propter  unitatem 
gratiae  informantis  et  jnunificenliam  largitatis  dispen- 
santis  ponatur  connexio  in  virtutibus  gratuitis  l,  ea- 
dem  ratione  videtur ,  quod  ponenda  est  et  in  donis. 

2.  Item,  sicut  una  virtus  alteri  adminicnlatur 
et  eam  adiuvat  in  actu  suo,  sic  unum  donum  se 
habet  respectu  alterius :  ergo  qua  ratione  una  vir- 
tus  indiget  altera  et  non  potest  ab  ea  separari,  ea- 
dem  ratione  videtur  necessarium  esse,  unum  donum 
connecti  alteri 2. 

3.  ltem ,  quicumque  habet  caritatem,  habet  unde 
possit  delectari  et  gustare,  quoniam  suavis  esl  Do- 
minus  3 ;  sed  donum  sapientiae  consislit  in  guslu  il- 
lius  summae  dulcedinis:  igitur  quicumque  habet  ca- 
ritatem ,  habet  donum  sapientiae.  Sed  donum  sapien- 


tiae  est  supremum  inter  omnia  dona  et  praesupponit 
omnia  dona  inferiora :  ergo  quicumque  habet  cari- 
tatem .  habet  omnia  Spiritus  sancti  dona :  ergo  vi- 
detur,  quod  dona  sint  connexa. 

4.  Item ,  aliquis  homo  existens  in  gratia  ex  ipso 
primo  munere  graliae  sine  alterius  doni  appositione 
potest  pervenire  ad  salutem :  ergo  videtur,  quod 
possit  in  usu  donorum  el  graliae  semetipsum  exer- 
cere ;  sed  hoc  non  esset,  nisi  dona  essent  connexa: 
ergo  etc. 

Sed  contra  :  I.  Primae  ad  Corinthios  duodeci-Ad 
mo  *  dicit  Apostolus:  Alii  datur  per  Spiritum  sermo 
sapientiae ,  alii  datur  sermo  scienliae ;  ubi  diver- 
sitatem  donorum  dicit  distribui  secundum  diversita- 
tem  personarum  :  ergo  non  videtur ,  quod  necessario 
oporteat,  omnia  dona  in  una  et  eadem  anima  esse 
connexa. 

"2.  Item ,  Augustinus  in  libro  de  Sermone  Do- 
mini  in  monle  5  ponit  gradus  inter  dona,  ita  quod 
ab  uno  paulative  fit  processus  adalterum;  sed  hoc 


1  Cfr.  quaest.  praeced. 

2  Gregor.,  I.  Moral.  c.  32.  n.  15:  Valde  enim  singula  quae- 
libet  virtus  [intellige:  donum]  destituitur,  si  non  una  alii  vir- 
tus  virtuti  suffragelur.  Minor  quippe  est  sapienlia,  si  intellectu 
careat;  et  valdc  inutilis  iniellectus  est,  si  ex  sapienUa  non  sub- 
sistat  elc. 

3  Psalm.  33,  9.  —  De  seqq.  cfr.  supra  d.  35.  q.   I.  et  d. 


31.  j).  I.  a.  2.  q.  2.  —  Pro  quoniam  suavis  codd.  Z  bb  (K  a 
secunda  manu)  quam  suacis. 

4  Vers.  8.  —  Paulo  post  pro  dicit  distribui  edd.  distribuit. 
Deinde  Vai.  omittit  necessario. 

5  Libr.  I.  c.  3.  n.   10.  Cfr.  Serm.   347.  (alias  17.  de   Snn- 
ctis)  c.  2.  n.  2.  seq.,  ef  II.  de  Doctr.  christ.  c.  7.  n.  9.  seqq. 


DIST.  XXXVI.  ART.  UNICUS  QUAEST.  II. 


non  esset ,  si  omnia  infunderentnr  aequaliter  et  si- 
mul :  ergo  non  videtur.  quod  dona  Spiritus  sancti 
invicem  connectantur. 

3.  Item ,  (Jregorius  in  Moralibus  '  dicit ,  qnod 
«  minor  est  sapientia .  si  intellectu  careat  » :  ergo 
donum  sapientiae  potest  haberi  sine  dono  iotellectus. 

4.  Item,  supra  habitum  fuit  distinclione  pro- 
xima  2,  et  est  verbum  Augustini,  de  Trinitate  decimo 
quarto,  quod  « dono  scienliae  non  pollent  plures 
fideles,  quamvis  polleant  ipsa  fide»:  ergo  videtnr, 
quod  donum  scientiae  non  necessario  concomitetur 
infusionem  gratiae. 

.').  Item,  babitus  donorum  secundum  siiam  ge- 
neralilatem  dantur  ad  expediendum  3:  ergo  si  dona 
essent  necessario  connexa,  videtur ,  quod  uno  dono 
habito.  sanarentur  omnia  symptomata .  el  expedi- 
tus  esset  homo  ad  omnia  opera  meritoria;  quod 
manifeste  essefalsum,  deprehendit  ipsa  experientia. 

(i.  Item ,  dona  nt  plurimum  ordinant  ad  ea 
quae  sunt  supererogationis ,  sicut  patet  in  dono 
consilii  et  fortitudinis  4;  ea  autem ,  quae  superero- 
gationis  sunt,  non  concomitantur  inseparabiliter  ea 
quae  sunt  necessitatis :  ergo  videtur ,  quod  inter 
ipsa  dona  gratuita  non  sit  connexio  necessaria. 

c  o  n  c  l  u  s  i  o. 


Dona  Spiritus  sancti  respectu  originis  habent  con- 
nexionem,  non  autem  ita  respeclu  usus  et  per- 
fectionis. 

Respondeo  :  Dicendum  ,  quod  de  habitibus  do- 
norum  gratuitorum  est  loqui  dupliciter,  videlicet 
iUi0- quantum  ad  ipsorum  originem  el  quanlum  ad  usum 
consequenlem.  Si  loquamur  de  ipsis  quanuim  ad 
ipsorum  originem ;  cum  origo  omnium  liabituum 
gratuitorum  consislat  quasi  materialiter  in  oatura 
et  completive  et  formaliter  in  gratia  ' :  qnando  Spi- 
ritus  sancli  gratia  infunditur.  ita  sufficienter  datnr, 
quod  oinnes  habitus  gratuiti  ex  ipsa  possunt  oriri . 
si  nos  velimus  susceptae  gratiae  cooperari,  non  so- 
lum  habitus  virtutum,  sed   etiam  habitus  donorum 


et  bealitndinum.  Ideoquantum  adorigmem  indubi- concimio  i. 
tanter  verum  est,  dona  Spiritus  sancti  babere  con- 
nexionem. 

Alii.T  est  loqui  de  ipsis  babitibus  dooorum 
quanturo  ad  usum  ,  secundum  quem  raodum  isti 
babitus  reddunl  potentiam  facilera  el  expeditara  ad 
proprios  actus,  qni  non  tantom  sunl  -  itatis  ei 
sufficientiae,  sed  etiam  cuiusdam  supererogatu 
el  excellentiae ;  et  quantum  ad  hoc  dod  esl  neces-co* 
sariom  in  bis  ss  connexionem,  immo  ?ix,  aut 
Dunquam  usus  istorum  babitunm  reperitur  perfe- 
ctus  in  aliquo,  sicul  innuil  Gregorius  snper  illud 
IobG:  Nunquid  coniungere  poteris  micantes  stellas 
Pleiadasf  dicens,  quod  usus  Spiritus  septiformis  io 
solo  Christo  fuil  perfecte.  —  Uaus  enim  donorumnai 
ponit  boroinem  in  statu  perfectionis ,  sed  origo  non 
necessario  ponil  in  statu  perfectionis ,  sed  in  statu 
inchoationis.  Unde  sicul  puer  parvulus,  sicul  dicit 
Augustinus 7,  habet  in  ratione  quidquid  postmpdum 
babiturus  esl  in  mole  .  licel  magniludinem  molis 
nondum  babeat  in  actu;  sic  concedi  potest,  quod 
habitus  donorum  non  necessario  connectnntur  quan- 
tum  ad  usum  et  ipsorum  esse  completum,  secundum 
quod  potentias  facilitant  ct  ad  actus  excellentes  ex- 
pediuni.  Tamen*  in  infusione  gratiae  habentur  ra-  coroiiarimu. 
dicaliter  ei  virtualiter  et  implicite,  sicul  ostendunt 
raliones  ad  primam  partem  inductae. 

Atlamen  illud  quod  obiicit  de  similitudine  vir-  m  2.  fnn- 

,  1    .    11   1  ■  daineiituui. 

tutum  et  donorum,  non  valeL  Habitus  emra  vtrtu- 
tum,  pro  eo  quod  necessitatis  sunl  .  etiam  quantum 
ad  suos  usus  in  bis  qui  libero  arbitrio  iam  ntuntur, 
simplidter  habenl  ad  invicem  connecti,  dod  solum 
ratione  suae  origmis,  sed  etiam  ratione  usus  con- 
sequentis.  Nemo  enim  potest  esse  in  gratia,  nisi 
credat,  sperel  et  amet;  et  sic  de  aliis  virtutibus. 
Non  sic  autem  est  de  usibus  donorum  el  beatitu- 
dinum,  siue  qnibus  plures  salvantur.  Multi  enim 
sunt.  qui  ftdeliter  credunt,  el  lamen  illud  quod 
credunt,  nunquam  intellectu  comprehendunl  .  Simi- 
liter  esl  de  usu  ipsarom  bealitudinum.  Et  ideo,  si 
aliquo  roodo  sil  connexio  in  habitibus  bealitudinum 
el  donorum,  noo  tamen  tanta  est,  quanta  esl  in  ba- 1  tudm. 


1  Libr.  I.  c.  32.  n.  45. 

2  Lii.  Maglstrf,  u.  XXXV.  c.  1.  —  In  Bne  arg.  cod.  K  com- 
mmicetur  infusione  gratiae. 

3  Cfr.  supra  d.  34.  p.  I.  a.  t.  q.  I,  "!»i  etlam  sermo 
de  symptomalibus. 

*  Vide  9upra  d.  34.  p.  I.  a.  2.  q.    I.  in   corp.  (via  tertia 
el  quarta). 

5  Cfr.  9upra  d.   33.   q.  ■">.  —  Alanua  ab  Insulis,  The< 
Regul.  regul.  x^:  Omnes  virtutes  simul  el  similiter  dantur  ho- 
inini  ,1  croatione,  ut  -^ini  per  naturam  [datur  scilicel  homini,  ul 
ilii  exponilur,   potentla,   qua    naturaliter   aptus  lii  Bd  hoc  vel 
illuil  faciendum,  e.  g.  ad  ratiocinandum  vel  Intelligendum];  ex 

alione  vero  infunduntur  homini,  ul  sfnf  virlutes    per 
tlam,  pariter  quidcm  habitu,  sed  dispariter  usu. 

r'  Cap.  38,  .11,  nlii   Vulgata   valebis  pro  poi  Gi  • 

gorlus,  \\l\.  Moral.  c.  31.  n.  74    sfc  alt:  Redcmptor  aul 

r  in  carne  venicns  Pleladcs  lunxit,  qula  operaliones  septl- 
formis  Spiritus  simul   In    se  et  1 :  manentes   habuil  . 


Nullus  voro  hominum  operationes  sanctl  Splritus  simul  01 
habuit,  nisl  9olu9  Mediator  t»''i  el  hominum  etc. 

'  t.ilir.  wii.  ■!(•  Clv.  Del,  c  1 1.  -     Pro  habetin 
quemadmodtim  i-i   In  lextu  orlgin.   legltur,  Vat.  habet  in 
tuir;  cod    i\  vocl  ratume  adiungil  uminali. 

'  \  .11..  superius  post  quod  Inserlo  licei ,  h 
sic  prosequitur:  connectuntur  tatnen  quantum  ad  eorum  prm- 
cipium  n  originem .  cum  in 
di<  ililcr  etc.  Paulo  ante  pro  f  u  itit  w     otl    ' 
n  11  ird.,  -'-1 1".  In  1  IH  n. 

loncm  S| 
Inlus  virlutlb 

■ 
clpimiH.   Verl 
dantui     iba  |ue  h 

que .  qulbus  1 
mus,  proximorum 


79« 


SENTENTIARUM  Llli.  III. 


positorum. 


bitibus  virtutum.  Esl  tamen  ibi  aliqua ,  sicut  illae 
rationes  ostendunt. 

1.  Ad  illa  vero  quae  obiiciuntur  in  contrarium , 
soiutio  oP-  satis  facilis   est  responsio   per  ea  quae  dicta   sunt. 

Nam  quod  primo  obiicilur  de  auctoritate  Aposloli , 
quod  alii  dalur  per  Spiritum  scrmo  sapientiae1  elc; 
procedit  de  donis  gratiae  gratis  datae,  non  autem  de 
donis  graliae  gratum  facienlis ;  vel  certe,  si  intel- 
ligit  de  ipsis  donis ,  hoc  dicit  quantum  ad  usum , 
non  quantum  ad  ipsorum  babiluum  radiccm  sive 
principium. 

2.  Ad  illud  quod  obiicitur  de  auctoritate  Augu- 
stini,  similiter  patet  responsio.  Auguslinus  enim  as- 
signat  gradus  inler  dona  quantum  ad  eorum  usus, 
quia  non  potest  quis  assuefieri  in  usu  doni  supe- 
rioris,  nisi  primo  assuefiat  in  usu  doni  inferioris , 
qui 2  non  est  tantae  sublimitatis. 

3.  Ad  illud  quod  obiicilur  de  auctoritate  Gre- 
gorii ,  quod  minor  est  sapientia,  si  intellectu  careat ; 
similiter  respondendum  est,  hoc  Gregorium  intelle- 
xisse  de  usu  doni  intellectus ;  quo  neglecto,  si  quis 
se  protendat  ad  usum  doni  sapientiae,  non  ita  profi- 
cit,  sicut  proficeret,  si  ordinato  gradu  procederel 3. 

4.  Ad  illud  quod  obiicitur  de  auctoritate  Augu- 
stini ,   habita  in  dislinctione  praemissa  ,   dicendum , 


quod  Auguslinus  intelligit  de  usudaoi  scientiae;  et 
hoc  manifestum  est  ex  ipsa  auctoritate.  Dicit  enim. 
quod  multi  poUent  fide,  qui  non  pollent  scientia. 
Nemo  enim  pollet  in  aliquo  habitu,  nisi  habeat  ipsum 
in  sua  complelione,  per  quam  facile  sit,  ipsum  ha- 
bitum  manifeslari  in  opere  \ 

o.  6.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  dona  expe- 
diunt,  et  quod  simililer  ordinant  ad  ea  quae  sunt  su- 
pererogationis  et  excellentiae:  respondendurn ,  sicut 
prius  taclum  est,  quod  hoc  intelligitur  de  donis , 
quando  habentur  in  usu,  non  solum  in  munere5, 
sive  quando  habentur  quantum  ad  assuefactionem 
et  facilitatem  in  opere,  non  quando  habentur  quan- 
tum  ad  causalitatem  in  sua  origine :  uno  modo  ■« 
babentur  in  ipsius  gratiae  infusione ,  alio  modo  ha- 
bentur  per  bonorum  operum  et  orationum  sive  pre- 
cum  multiplicationem,  secundum  illud  quod  dicitur 
in  Glossa,  Matthaei  sexto6:  «  Quia  per  haec  dona 
nos  ab  imis  ad  summa  consurgimus,  septem  beati- 
tudines,  quae  per  eadem  dona  quaeruntur,  de  imis 
gradatim  ad  summa  perveniunt.  In  precibus  ergo 
est,  ut  impetremus  dona,  in  donis,  ut  operemur 
mandata,  de  operatione  beatitudines  consequun- 
tur».  Haec  autem  intelligenda  sunt  quantum  ad 
usum,  sicut  prins  fuit  explanatum  7. 


QUAESTIO  III. 

Utrum  connexio  sit  in  virtutibus  politicis,  ut  necesse  sit,  una  Jiabita,  omnes  haberi. 


tum. 


Tertio  quaeritur ,  utrum  sit  connexio  in  virlu- 
tibus  politicis,  ita  quod  ,  una  habita,  necesse  sit, 
omnes  haberi.  Et  quodsic,  videtur: 

1.  Primo  auctoritate  philosophica.  Dicit   enim 
Ad  opposi- Seneca  8 :   «  Omne  quod   bene  fit,  fit  iuste,  fortiter 

et  temperate»;  sed  opus  cuiuslibet  virtutis  bene 
fit :  ergo  necesse  est,  quod  fiat  iuste  et  fortiter  et 
temperate:  igitur  ad  quodlibet  opus  virtulis  concur- 
runt  qualuor  virtutes.  Sed  hoc  non  posset  esse,  nisi 
essent  connexae :  ergo  etc. 

2.  Item,  Hieronymus  ad  Pammachium  9:  «  Qua- 
tuor  virtutes  describunt  Stoici  ita  sibi  esse  connexas 
et  mutuo  cohaerentes,  ut  qui  unam   non  habuerit 


omnibus  careat.  et  qui  unam  habuerit  omnes  ha- 
beat  »  :  videtur  ergo  auctoritate  philosophorum,  vir- 
tutes  politicas  esse  connexas. 

3.  Item ,  hoc  ipsum  videtur  auctoritate  Sancto- 
rum  et  primo  auctoritate  Augustini ,  in  libro  de 
Quanlitale  animae  10.  Definiens  enim  virtutem  dicit, 
quod  « virtus  est  aequalitas  vitae  undique  rationi 
consentiens  » ;  sed  vita  non  consonat  undique  rationi 
nisi  per  virtulum  universitatem :  ergo  ad  hoc  quod 
habeal  aliquis  unam  virlutem  meram  ,  necesse  est. 
quod  habeat  ceteras. 

4.  Item ,  Bernardus.  in  primo  ad  Eugenium11: 
«  Adverlere  etiam  est  suavissimum  quendam  concen- 


1  Pcrmulti  codd.  scientiae. 

2  Vat.  quia,  ct  paulo  anle  pro  nisi  primo  codd.  KZ  nisi 
prhts. 

3  CCr.  Gregor.,  II.  Homil.  in  Ezech.  homil.  7.  n.  7,  ex  quo 
nonnulla  iam  allata  sunt  supra  pag.  748,  nota  6. 

4  Secundum  August.,  de  Bono  coniugali,  c.  21.  n.  25,  ha- 
bitus  est  *quo  aliquid  agitur,  cum  opus  est;  cum  autem  non 
agitur,  potesl  agi ,  sed  non  opus  est».  Averroes,  III.  de  Anima, 
text.  18,  de  habitu  inlellectus  dicit :  Haec  enim  est  definilio  hu- 
ius  habitus,  scilicet  ul  habens  habilum  intelligat  per  ipsum  il- 
lud  quod  est  sibi  proprium  ex  se,  nt  quando  voluerit,  absque 
eo  quod  indigeat  in  hoc  aliquo  extrinseco.  —  Pro  opere  cod. 
A  operatione.  Superius  pro  scientiae  plurimi  codd.  et  edd.  I,  2 
falso  sapientiae. 

5  Hespicitur  Hilarii  locutio,  de  qua  vide  I.  Sent.  d.  31. 
p.  II.  a.   I.  q.  3.  Cfr.  ibid.  d.   13.  p.  II.  q.   I.  seqq. 

6  Vers.  9.  —  In  Glossa  allegata,  de  qua  cfr.  supra  pag.  739, 


nota  2,  edd.  cura  aliquot  codd.  pro  septem  beatitudines ,  uti 
et  in  textu  origin.  legitur,  substituerunt  unde  beatiludines ;  cfr. 
scholion  ad  hanc  quaest. 

7  Vide  scholion  ad  praecedentem  quacst. 

8  Sentienlia  allaia  (non  quidem  ad  verbum)  habetur  in 
Episl.  66.  (alias  67.)  n.  7.  seqq.,  ubi  Seneca  ostendere  nititur, 
omnia  bona  esse  paria  propter  virlutem,  quae  per  se  una  est, 
nec  maior  ncc  minor.  Cfr.  Epist.  67.  (alias  68.)  n.  12.  —  De  mi- 
nori  cfr.  supra  pag.  470,  nota  8. 

9  Epist.  66.  (alias  26.)  n.  3.  —  Aristot.,  VI.  Ethic.  c.  13: 
Simul  enim  cum  prudentia,  quae  una  est,  omnes  existent.  — 
In  conclus.  edd.  omittunt  auctorilate  philosopliorum. 

10  Cap.  16.  n.  27.  —  In  edd.  desideranlur  verba  auctoritate 
Sanctorum  el  primo.  In  fine  arg.  pro  ceteras  cod.  K  omnes. 

11  Sive  de  Considerat.  c.  8.  n.  9.  In  loco  allegato  pro  con- 
centum  codd.  et  edd.,  textnm  origin.  nihil  spectantes,  perperam 
substituerunt  conceplum.  Scq.  testimonium  habetur  ibid.  n.  II. 


DIST.  XXXVI.  ART.  DNICUS  QUAEST.  III. 


797 


tuni  complexumque  virtutum,  atque  alteram  pendere 
ex  altera,  sicut  vides,  fortitudinis  matrem  esse  pru- 
dentiam ,  et  non  fortitudinem ,  sed  temerilatem  esse 
quemlibet  ausum,  quem  non  parturivit  prudentia  ». 
Et  paulo  post:  «  Iustitia  quaerit,  prudenlia  invenit, 
vindical  fortitudo,  temperanlia  possidet  »:  ergo  si 
haec  requiruntur  ad  actum  cuiuslibet  virlutis,  vide- 
tur,  quod  omnes  virtutes  necessario  concurrant  ad 
unum  actum. 

o.  Item,  hoc  ipsum  videtur  ratione:  quia,  si- 
cut  se  habet  castitas  ad  esse  caslum,  sic  se  habet 
virtus  ad  esse  virtuosum;  sed  quicumque  habet  ca- 
stitatem ,  est  castus  * :  ergo  quicumque  habet  virtu- 
tem,  est  virluosus.  Sed  nullus  est  virtuosus,  qui 
habet  vitium:  ergo  si  aliquis  habet  virtutem,  nul- 
lum  habet  vitium.  Sed  vilia  non  expelluntur  nisi 
per  virtutes  sibi  oppositas:  ergo  qui  habet  unam 
virtutem  habet  ceteras. 

6.  Item,  cuiuslibet  virtutis  est  discernere,  quid 
eligendum ,  et  tenere  medium  et  recte  tendere  in 
finem  et  negoliari  circa  arduum  et  difficile;  sed 
primum  esl  prudentiae ,  secundiiin  temperantiae , 
lertium  iustitiae,  quartum  forlitndinis  *:  ergo  vide- 
tur,  quod  ad  quemlibet  acluin  virtuosum  concur- 
rant  necessario  istae  quatuor  virtutes.  Hoc  autem 
non  esset,  nisi  haberent  connexionem  ad  invicem: 
ergo  videtur,  quod  virtutes  politicae  sint  connexae. 

Sed  contra  hoc  est:  1.  auctorilas  Auguslini 
jnnenia.ad  Hieronymum  3.  Dicit  enim ,  quod  «  non  esl  di- 
vina  sentenlia,  qua  dicilur ,  quod  qui  habet  unam 
habet  omnes;  sed  hominibus  hoc  visum  est  stu- 
diosis  et  ingeniosis  »  ;  sed  si  hoc  esset  verum,  es- 
set  divina  sententia,  quia  omne  verum  a  prima 
Veritale  procedit:  ergo  cum  hoc  inlelligatur  de 
virtutibus  politicis,  virtutes  politicae  non  sunt  con- 
nexae. 

2.  Item ,  secundum  Philosophum  4  habitus  vir- 
tutum  polilicarum  et  consuetudinalium  sunt  ex  acti- 
bus;  sed  actus  non  sunt  connexi  —  contingit  enim, 
lioininem  exercilari  iu  actu  unius  virtulis.  ita  quod 
non  exerceatur  in  actu  alterius  —  videtur  ergo,  quod 
non  omnes  virlutes  necessario  connectantur. 

3.  Item ,  sicut  scientiae  habcnlur  per  acquisi* 
tionem,  ita  virtutes  politicae;  et  sicut  una  virtus  al- 


teri  admiiiiculatur,  sic  est  in  habitu  unius  scientiae 
respectu  alterius;  sed  scientiae ,  quac  sunt  per 
acquisilionem,  non  habentur  simul .  sed  una  priu^ 
et  altera  posterius,  et  una  potest  haberi  sine  altera: 
ergo  una  virtus  politiea  non  videtur  esse  Decessario 
alteri  connexa. 

4.  Item.  hoc  ipsum  videturper  experimentum 
sensibile:  quia  nuilti  pollent  in  virthte  prudentu 
qui  tamen  non  habent  largitatem,  aut  virtutem 
patientiae;  multietiam  iustitiam  ad  proximum  ser- 
vant,  qui  tainen  in  se  ipsis  non  habent  continenliam; 
et  tamen  illa  laciimt  per  virtutes  politicas:  ridetur 
ergo.  quod  inter  huiusmodi  virtutes  non  sit  conne- 
xio  necessario  . 

C0NCLUSI0. 

Simpliciler  faquendo ,  virtutes  politicae  rum  habent 
eonnexionem;  habent  tamen  secundum  stalum 
perfectionis  et  secundum  quasdam  condilm 

cormmines. 

Hf.spondko :  Dicendum,  quod  in  ista  quaestione 
controversia  fuit  inter  ipsos  philosophos,  secnndum 

quod  innuil  Augusliniis  *  et  llieronyinus.   «  Nam  qu>Opta 

dain  philosophoruin.  qai  Stoici   dicebantnr,  dixe- 

runt,  virtutes  necessario  esse.  connexas,  nt  qui  una 

caruerit  celeris  careat ».  De  qnorum  posilione  vide- 

tur  fuisse  Seneca1.  .\it  enim  sic:   «  Si  unain  deCo- 

rinthiis  tuis  dimiseris,  poteris  dicere,  supellectilem 

luain  lihi  salvam.  Si  aulein  unain  de  virtutibus  ami- 

seris.  nullain  te  liabiturum.  necesse  est  ut  confitea- 

ris».  —  Aliorinn  positio   fuit.  quod  uiia    potesl  ha- 

beri  sine  altera,  sicut  aliquis  potesl  habere  castita- 

tem,  ita  quod  non  habcat  iustiliain. 

Ratio  autcin  huius  diversilalis  c\  boc  fuit.  quia  l 
.  .      .  ...  .  .    Sl 

atoici  ponebant,  quod  virlus  non  essel  m  ahquo  nisr 
in  sapiente,  pro  eo  quod  regimen  totius  Titae  bo- 
minis  scciinduiu  regulam  moiis  pendel  a  rectitudine 
rationis.  Sapientem  antem  dixerunt,  secnndum  < i n. m l 
dicil  \ngustinus  de  Civitate  Dei s.  m  quo  oulta  cadil 
perturbatia  llle  enim  secundum  eos  sapiens  dkeba- 
lur.  qui  omnibus passionibns  animae  dominatar. — 
Praeter  hoc  etiam  ponebant,  quod  cnm  virtus  sii  b> 


1  August.,  8.'}  Q(|.  <|.  23:  Omnc  c;isiiim  cisiii.iic  castUDl  88L 

2  Cfr.  supra  d.  33.  q.  2.  arg.  5.  ad  oppos. 

3  EpJst.  IG7.  (alias  29.)  c  :t.  n.  K>,  uhi  lextus origin.  posl 
hoc  visum  e.st  sic  prosequilur:  niullum  guidem  ingeniosis, 
shiflinsis ,  sed  tamen  hominibus.  -  Idem  in  Prolog.  Ifb.  de 
Doclr.  christ.  n.  8.  ait:  Omne  vemm  ab  lllo   esi  qul  ait: 

twn  Veritas  (loan.  I '» ,  <>.). 

*  l.ilw.  II.  Elhic.  c.  I.  seq.  Gfr.  supra  pag.  721,  nota  <i. 
et  T.  —  Md\  pro  consuetudinaUum ,  cod.  S  cardmalium,  edd. 
consimilium.  Circa  Bnem  arg.  <i"\.  A  posl  virtules  subdil  /<"• 
Kticae. 

5  Sic  e(  Arisiot.,  VI.  i.ihic  c.  13.  flcle  argumenlalur  pro 
ferens,  «quodidemad  omnes  [virtules]  aptlsslmus  minlme  slt, 
atque  Idcirco   aliaa   lam,   alfas   nondum  acquisierit ».  —  Edd. 
necessaria. 


6  EplsL  167.  i  illaa  29.    c  2.  n.  i.  Verba  Hleroiiymi  i 
supra  arg.  2.  ad  oppos. 

7  Polfus  Cicero,  II.  Tusc.  Dlsp.  c.  li:  Eoqul  Hur, 
si  (|iiid  de  Corinibils  [vasibus]   Uiie  imi^              m  habei 
reliquam   Bupellectilem   salvam;  virtutem  autem  sl  un 

seris  (etel  amltil  non  |n  >u^i  vlrtus  .  sed  ii  unom  confessus 
iis  te  non  nabere,  nullam  te  esse  habitururo? —  Pro  Corinthut 
iniilii  codd.  aique  edd.  I ,  S  turmis,  rellqul  codd.  tturribus,  \ 
inriiius   Superius  pro  positioiu  cod.    \  optni 
iijiinin  pro  jinsihn. 

*  l.iiu.  XIV.  c.  s.  n.  i.  6i  :i    Cfr,  c,,,  i  .  iii    Tu«    i'i-c   ■ 
i.  seqq,  el  i\    per  lolum.  Cfr.  etl  im  Sen         I         I        illas 
(,;   ,  el  supra  pa  nota  7.       Subinde  pro  »»  •/»"  edd. 

iii  ijhiiii  ,  ei  paulo  nosi  dominabatur  pro  dommatur 


798 


SENTENTIARUM  LIIJ.  III. 


circa  medium  l,  et  medium  sit  uno  modo  et  indivi- 
sibile,  nemo  babef  virtutem,  nisi  habeat  eam  in 
summo  et  perfecte.  Perfecte  autem  virtus  non  ha- 
betur,  ubi  regnat  aliquod  vitiuin,  et  ubi  aliae  virtu- 
tes  desunt.  —  Et  propter  istas  duas  rationes  dixe- 
runt  Stoici ,  virtutes  politicas  esse  connexas,  videli- 
cet  quia  non  possidentur  nisi  a  sapiente ,  cui  non 
dominalur  vilium,  et  sunt  circa  medium  indivisi- 
bile ,  a  quo  per  quodlibet  vitium  fit  recessus. 

In  liuius  autem  positionis  suae  fundamento  ni- 
Dnpiex  er- mis  excesserunt  quantum  ad  utrumque  praedicto- 
ror.repro a'  rum ,  tuiu  ex  hoc,  quod  non  ponebant  sapienliam  in 
proficientibus ,  sed  solum  in  perfectis;  tum  etiam , 
qnia  dixerunt,  non  referre  quantum  ad  amissionem 
virtutis  parum  vel  mullum  a  medio  punctali  rece- 
dere.  Et  ideo  reprehendit  eos  Augustinus,  ad  Hiero- 
nymum  2  dicens  sic:  «  Mihi  videntur  Stoici  esse  falsi, 
qui  proficientem  hominem  in  sapientia  nolunt  ha- 
bere  omnino  sapientiam.  sed  tunc  solum,  cum  est 
perfeclus.  Dicunteuim.  quod  sicut  nihil  interest  ad 
praefocandum  hominem  ,  utrum  aquam  stadiis  mul- 
tis  habeat  supra  se,  vel  uno  palmo;  sic  est  de  illis 
qui  sunt  in  gurgite  erroris,  ad  sapientiam  ».  Et  satis 
rationabiliter  reprehendit  eos  Augustinus,  propter 
coroiiarium.  hoc  quod  viaiu  salulis  in  bono  valde  arctant,  dum 
dicunt,  in  solis  perfeclis  esse  virtutem  et  sapien- 
tiam  ;  et  in  malitia  valde  dilatant ,  dum  dicunt . 
quod  non  refert,  utrum  quis  magis,  vel  minus  a 
medio  virtutis  recedat. 

Et  propterea  aliorum  philosophorum  positio  ma- 
opmio  his  gis  fuit  rationabilis ,  qui  posuerunt,  sapientiam  non 
probator.  solum  esse  in  perfectis,  sed  etiam  in  illis  qui  pro- 
ficiunt.  Posuerunt  etiam.  medium  virtutis  latitudi- 
nem  habere.  secundum  quod  lalitudinem  habet  me- 
dium  sanitatis  3.  Quoniam  ergo  secundum  politicani 
vitam  virtutes  paulative  acquiruntur  in  his  qui  pro- 
ficiunt  ad  sapientiam;  ideo  posuerunt,  quod  una 
virlus  potest  haberi  in  perfectione  maiori  et  minori 
secundum  diversa  tempora;  una  etiam  potest  sepa- 
rari  ab  altera.  Et  istorum  sententia  secundum  dicta 
Augustini  magis  est  approbanda. 

Respondendum  est  igitur  ad  quaestionem  pro- 

conciasio  positam.  quod  simpliciter  loquendo,  videlicet  quan- 

tum  ad  omne  tempus  et  quanlum  ad  ipsos  habitus 

virtutum,  non  est  connexio  inter  virtutes4  politicas, 

licet  aliqua  inter  eas  possit  connexio  reperiri   ra- 


lione  status  alicuius  determinati  et  quarundam  con- 
dilionum  communium.  —  Propler  quod   notandum  Distu* 
est,  quod   conlingit    loqui  de   huiusmodi    virtutibus 
politicis  quantuin    ad   propria   et  quantum  ad  ap- 
propriata.  Si  quantum  ad  appropriata;  sic  est  in  concu 
eis  connexio.  quia   illae  quatuor  conditiones  prius 
habitae,  quae  sunt  discernere  et  medium  tenere  et 
huiusmodi,  singillalim  his  qualuor  virtutibus  appro- 
priantur,  et  tamen  simul  ad  quamlibet  virtutem  re- 
quiruntur5.  —  Si  vero  loquamur  quantum  ad  pro- 
pria,  hoc  potest  esse  dnpliciter:  aut  simpliciler  aut  snbdu 
secundum  slatum  perfectionis.  Si  secundum  statum 
perfectionis;  sic  esl  adhuc  necessaria  in  eis  connexio.  coneh 
quia  una  virtus  nunquam  perfecte  habetur.  nisi  ce- 
terae  habeantur.  Et  quantum  ad  hoc  bene  dicebant 
Stoici,  licet  non  usquequaque  super  verum  fundati 
essent0.  — ■  Si  simpliciter  sive  secundum  omnem  sta-  conek 
tum;  sic  non  est  necessarium,  connexionem  esse  in 
huiusmodi  virtutibus,  cum  sint  ab  acquisitione;  sicut 
ostendunt  rationes  ad  hanc  partem  inductae,  et  ideo 
sunt  concedendae. 

1.  Ad  illud  ergo  quod  obiicilur  in  contrarium  sointii 
de  auctoritate  Senecae,  xjuod  omne  quod  bene  fit  etc; pos 
dicendum,  quod  illud  intelligitur  de  ipsis  virtutibus, 
quantum  ad  appropriata,  non  quantum  ad  pro- 
pria.  Nam  si  quantum  ad  propria  velimus  loqui, 
actus  illarum  virtutum  diversi  sunt  nec  negotiantur 
circa  idem ,  sed  cirea  diversa. 

2.  Ad  illud  quod  obiicitur  de  auctorilate  Stoi- 
corum,  quam  introducit  Hieronymus;  iam  patet  re- 
sponsio:  quia  Stoicis  in  parte  ista  non  est  usque- 
quaque  credendum.  Praeterea,  Stoici,  sicut  prius 
tactum  est,  semper  loquebantur  de  virtutibus  secun- 
dum  culmen  perfectionis ,  et  quantum  ad  illum  sta- 
tum  verum  dicebant,  quia  connexio  est  in  virtutibus 
non  propter  ipsius  virtutis  essentiam ,  sed  propter 
perfectionem  superadditam ,  quam  una  virtus  non 
tribuit,  nisi  sit  aliis  associata. 

3.  Ad  illud  quod  obiicitur  de  aucloritate  Au- 
gustini ,  quod  virtus  est  aequalitas  vitae  elc. ;  dicen- 
dum ,  quod  per  illud  adverbium  undique  non  fit  xotam 
distributio  pro  omnibus,  quae  spectant  ad  reclitudi- 
nem  totius  vilae,  sed  pro  his  quae  spectant  ad  re- 
ctitudinem  actus  ipsius  virtutis7;  possibile  est  autem, 
aliquem  rectificari  in  actu  unius  virtutis.  secundum 
quod  exigit  virtus  civilis,  ita  tamen  quod  non  habet 


1  Cfr.  supra  pag.   17  J .  nota  6.  in  fin-1.  Seneca,  Epist.  66. 
alias  G7.)  n.   1 1 :  Una  enim  est  ratio  reeta  simplexque.  —  Mox 

pro  indivisibite  edd.  indivisibtti,  et  paulo  inferius  Perfecta  pro 
Perfecte. 

-  Epist.  167.  (alias  29.)  c.  3.  n.  12.  In  isto  testimonio  post 
cum  est  perfectus  tcxt.  origin.  plura  addit  et  dein  post  uno 
patmo  sic  pergit:  sic  illos  qui  tendunt  ad  sapientiam,  proficere 
quidem  dicunt,  tanquam  ab  imo  gurgitis  surgentes  in  aerem  ; 
sed  nisi  totam  stulliliam  velut  opprimentcm  aquam  proficiendo 
\elut  emergendo  evaserint,  non  habere  virtutem  ncc  esse  sa- 
pientes;  ubi  autem  evaserint,  mox  liabere  totam  etc.  —  Paulo 
superius  pro  in  perfecUs  cod.  aa  in  provectis. 

2  Aristot.,  X.  Ethic.  c.  3.  dicit,  quod  «  sanitas,  quae,  cum 
definita  sit,  admittit   tamcn,  ut   csse  magis  ac  minus  possit  ». 


Cfr.  ibid.  II.  c.  6.  et  9.  —  Cod.  K  voci  sanitatis  praefigit  vir- 
tutis.  In  cdd.  legitur  secundum  quod  latUudo  habet  medium 
summitatis.  Subinde  pro  potiticam  vitam  edd.  politicam  veri- 
tatem. 

*  Cod.  F  omnes  virtules.  Mox  pro  possit ,  quod  habent 
codd.   A  U  Z,  in  aliis  posset. 

5  Cfr.  supra  d.  33.  q.  2.  ad  5. 

6  Etiam  Aristot.,  VI.  Ethic  c.  13.  ait:  Hoc  siquidem  [sepa- 
ratas  esse  virtutes]  in  naturalibus  virtulibus  licet;  in  iis  vero, 
quibus  absolute  bonus  vocatur  quispiam,  non  licet;  sinuil  enim 
cum  prudentia,  quae  una  est,  omnes  existent.  —  Proxime  post 
pro  Si  edd.  Sed. 

7  Vide  supra  d.  33.  q.  2.  ad  2.  —  Subinde  pro  autem 
edd.  enim.  In  line  solut.  cod.  A  voci  r.rempla  adtexil  (idei. 


DIST.  XXXVI.  ART.  UXICUS  QUAEST.  IV. 


799 


rectificalionem  in  actu  alterius  virlntis,  sicut  potest 
manifeste  per  exempla  videri. 

4.  Ad  illud  quod  obiicitur  de  auctoritate  Ber- 
nardi,  iam  patet  responsio:  quia  Bernardus  loquitur 
de  ipsis  virtutibus  quantum  ad  appropriata,  non 
quantum  ad  propria.  Et  praeterea ,  loquitur  de  vir- 
tutibus  cardinalibus,  non  in  quantum  sunt  politicae, 
sed  in  quantum  sunt  gratuitae  et  per  infusionem 
magis  quam  per  acquisitionem.  Et  sic  concedi  po- 
test,  quod  sunt  connexae1;  sed  boc  non  facit  ad 
quaestionem  propositam. 

o.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  castitas  deno- 
minat  aliquem  castum:  ergo  similiter  virtus  virtuo- 


sum;  dicendum,  quod  non  est  simile:  quia  nomina  Noundnm. 
desinentia  in  osum  significant  plenitudmem.  Unde 
plus  dicilur.  cum  dico.  isttiin  esse  virtwoswn,  quam 
cum  dico,  ipsuin  habere  virtutem.  Unde  el  IMiilo- 
sopbus  -  dicit,  « quod  a  virtute  non  denominatar 
aliqais  virtuosus ,  sed  magis  sludiosiu*;  ccutiu 
autem  non  plus  importat  quam  habens  castitatem. 
Et  ideo  non  esl  simile  binc  et  inde. 

6.  Ad  illud  quod  obiicitnr  de  illis  quatuor  con- 
ditionibus,   secundnm  quas  virtutes  distingnuntnr , 
quod  in  singulis   reperiiiiitur;    iam  patet  respons 
Illud  enim  inlelligendum  est  per  appropriationem, 
non  per  propriatatem,  sicut  praedictiim  est 


SCHOLIOX. 


1.  In  hac  quaestione,  circa  quam  Magisler  (hic  c.  2.)  du- 
plicem  refert  opinionem,  Scot.  (hic  q.  unica  n.  1-10.)  disputat 
contra  sententiam  Ilenrici  Gand.  (Quodl.  '■>.  q.  17.)  et  S.  Thomae, 
quibus  in  re  principali  assenlit  S.  Bonav.  Scol.  autem  tenei , 
virtutes  morales  acquisilas,  etiam  in  genere  suo  perfectas,  non 
necessario  esse  connexas.  (cfr.  de  hac  opinione  Scoti  Commen- 
lator  et  Hier.  de  Montefortino  ,  tom.  II.  pag.  209  seqq.j.  Idem 
(ibid.  I).  II.  seqq.)  reiicit  cliam  illam  ralionem  communiier  pro 
opinionc  opposita  allatam,  quod  virlutes  perfectae  connexae  sint 
in  prudenlia,  sccundum  quam  ratio.nem  etiam  Durand.  (hicq. 
3.)  virtutes  morales  perfectas  vult  esse  connexas,  non  autem 
per  essentialcm  dependenliam.  Opinioni  Scoti  assentiunt  Nomi- 
nales  (cfr.  Biel.hicq.  unica).  —  Sed  Petr.  a  Tar.,  Richard.  a 
Med.  et  Dionys.  Carth.  concordant  cum  Ss.  Bonaventura  et 
Thoma.  —  B.  Albert.  (hic  a.   I.)  sine  dislinctione  asserit,   has 


virtutos  connexionem  non  habere.  —  In  bac  quaeslione  a  multis 
in  mediuin  profertur  auctorilas  S.  Hieronyml  supra  p 
nota  3.  citata. 

Praeter  laudatos:  S.  Thom.,  hic  a.  I ;  s.  I.  II.  q.  65.  a.  I: 
Q.  disp.  de  Viriut.  cardin.  a.  2.  —  Pelr.  a  Tar.,  hfc  a.  I.  — 
Kichard.  a  Mcd.,  hic  q.  I.  —  Dionys.  Carth.,  de  nac  et  seq.  q. 
hic  q.   I. 

II.  In  sei|ucnti  ( i.)  quacstione  solvenda  et  ralione  princi- 
pali  omnes  conveniunl.  Idem  dicendum  dv  falso  principio  hic 
rcprobalo,  quod  omnia  peccata  sini  paria;  de  quo  cfr.  blc  dub. 
2;  II.  Senl.  d.  42.  a.  2.  q.  I,  d.  33.  dub.  2;  S.  Tlunn. .  S.  I.  II. 
q.  73.  a.  2. 

De  ipsa  quacslione:  ScoL,  II.  Scnt.  d.  28.  n.  6.  —  S.  Thom., 
hic  a.  .'i;  S.  I.  II.  q.  73.  a.  I.  —  II.  Albert,  hic  a.  3.  —  IVir.  a 
Tar.,  hic  a.  5.  —  Richard.  a  Med.,  hic  q.  4.  —  Durand.,  hic  q.  ». 


QUAESTIO  IV. 

Utrum.  sit  connexio  in  vitiis  et  peccatis. 


Ad  iposi- 
n. 


Quarto  quaerilur,  utrum  sit  connexio  in  viliis 
el  peccalis.  Et  quod  sic,  videtur. 

1.  Ecclesiastis  nono3:  Qui  in  uno  peccaverit 
multa  bona  perdet;  sed  lioc  non  esset,  nisi  plura 
mala  concomilarentur  imum  malum  perpetratum: 
ergo  videtur,  quod  necessarium  sil  pnnere  conne- 
xionem  vitiorum. 

2.  llem,  lacobi  secundo4:  Qui  in  uno  ojfen- 
(iit  faclus  est  reus  omnium;  sed  nemo  iudicatnr 
omnium  mandatorum  divinorum  reus,  nisi  qui  pec- 
cat  contra  omnia  mandata:  ergo  qui  pecc;it  contra 
unum  peccat  contra  cetera:  videlur  ergo,  quod  vitia 
sint  connexa. 

3.  ltem,  sicul  vitium  non  expellilur  nisi  per 
inlroductionem  virtutis  sibi  oppositae,  sic  oec  virlus 


nisi  per  introdiiclionem  vitii;  sed  cnm  quis  commit- 
tit  unum  peccatum,  ceterae  virtules  amittnnlur: 
ergocum  quis  unum  peccalum  commiltit,  cetera  pec- 
cata  introdiicuntur:  ergo  sicul  est  connexio  ex  parte 
virtutnm  5,  ita  videtnr  esse  ex  parte  vitiorum. 

4.  Item,  sicut  per  infusionera  gratiae  unins  tota 
imago  reformatur.  sic  per  perpetrationem  nnins  pec- 
cali  tota  imago  deformatur;  snl  ad  reformationera 
imaginis  secundnm  tolum  necessario  requirilur  uni- 
versitas  virtutura6:  ergo  similiter  ad  deformationem 
totius  imaginis  concnrril  aniversitas  vitiorum:  i 
sicut  gratiam  imaginem  reformantem  couseqnnntur 
onmes  virtutes,  sic  culpam,  qnae  iroaginem  defor- 
in.ii .  consequuntur  omnia  vitia. 

x.\.  ltcm.  sicut  originaliter  omnes  virtutes  oa- 


1  Cfr.  supra  q.  I. 

2  De  Praedicam.  c.  de  Quali,  ubi  de  denomlnatione  agens 
dicit,  quod  in  pturimis  haec  denominatio  lit  »•.  n.  s;rammali- 
cus  ;i  grammatica;  In  aliquibus  vero  ii«'ii  nequit,  «  eo  quod 
non  siint  posita  qualilati  nomina»;  «  aliquando  autem  <'i  po- 
siid  nomine  non  dicftur  denomlnative  quod  sccundum  eam 
[qualitatem]  quale  didtur ,  ul  .i  virtute  studiosus  [osouBaToc]; 
eo  enlm  quod  virlutem  habeat,  siipiid^u^  dlcitur,  ^'-'i  non  de- 
nominatione  a  virtute;  non  autem  ln  pluribus  h'"'  tale  esl  •. 

3  Vers.  i*.  Paulo  Inferius  pro  concomitarentur  non 
paucl  codd.  communicarentur. 

*  Vers.  10. 


■"■  Vide  supra  q.  I.  AugusL,  Epist.  167.  (aliai     ( 
'):  Virtus  vero,  quo  una  Ingreasa  fueril,  quoulam  secum 
ras  dudt,  profecto  vitla  cedent  omnia ,  quaecumque  IneranL 
Subinde  posl  esst  edd.  repetunl  coniu 

<  Cfr.  supra  d.  33.  q.  -'.  ad  2        ^ugust.,  de  Dual    -  \ 
mabuB,    .  5.  n   '>:  Referomua  nunc  consideratlonem  •"!  i 
i.in .  culufl  Inielligiblll  luce  splendere  anlmum  convenli 
dlcimus.  Porro  ab  hac  luce  vlrtutls  defectua  quldam  non  | 
mens  nnlmam  [quantum  ad  eue  naturole],  aed  obscui 
1 1 1 1 1 1 1  vocotur   De  ii"-  deflnitlone  vltil  -i\>'  peccatl  ■  ii    i"i".  n 
pag.  838,  nola  9  In  Bne.  —  Paulo  Inferlus  pro  quaeitn 
deformat  cod.  /.  imaginem  deformantem. 


800 


SENTENTIARUM  LIB.  III. 


scuntur  a  gratia  el  imperantur  a  caritate,  sic  omnia 
vitia  nascunlur  a  concupiscentia  et  imperantur  a 
superbia,  quae  est  omnium  vitiorum  regina1:  ergo 
sicut  ponitur  connexio  in  virtutibus  propter  unita- 
tem  originis  et  radicis,  sic  videtur  similiter,  quod 
poni  debeat  ex  parte  vitiorum ;  quoniam  ubicumqne 
reperilur  talis  causa,  ibi  debet  reperiri  talis  eflectus. 

6.  Item,  virtus  et  vitium  sunt  opposita  imme- 
diata  eirca  suum  susceptibile  —  non  est  enim  dare 
medium ,  quia  aut  homo  est  Dei  amicus ,  aut  Dei 
inimicus2  —  ergo  cum  abest  virtus,  necesse  est, 
inesse  vitium  sibi  oppositum ;  sed  cum  virtus  abest, 
universaliter  abest:  ergo  cum  vitium  inest,  univer- 
saliter  inest:  ergo  et  vitia  connexionem  habent,  si- 
cut  et  virtutes  gratuitae. 

Sed  contra:  1.   Secundum   diversitatem   vitio- 

Fnndamenta.rum  est  diversitas  poenarum 3:  ergo  si  esset  connexio 

in  vitiis ,  ut  qui  haberet  unum  vitium  haberet  omnia ; 

tunc  qui  haberet  unum  peccatum  sustineret  omnem 

poenam;  quod  manifeste  est  conlra  divinam  iustitiam. 

2.  Item.  vitia  et  peccata  sunt  ab  opere  nostro; 
sed  non  est  connexio  in  operibus  vitiorum  exterius 
perpetratis:  ergo  nec  connexio  est  in  vitiis  interius 
derelictis. 

3.  Item,  nullus  peccat  aliquo  genere  peccati 
nisi  volens  4;  sed  multi  sunt,  qui  committunt  aliquod 
vitium,  et  tamen  omnino  detestantur  aliquod  pec- 
cati  genus,  sicut  multi  peccatis  spiritualibus  impli- 
citi  omnino  detestantur  carnalia:  ergo  vitia  non  sunt 
connexa. 

4.  Item,  vitia  ad  invicem  opponuntur.  sicut 
avaritia  prodigalitati ,  et  audacia  pusillanimitati ;  sed 
«duo  opposita  non  possunt  simul  esse  in  eodem5»: 
ergo  impossibile,  est  vitia  et  peccata  habere  conne- 
xionem. 

C0NCLUSI0. 

Vitia  et  peccata  non  habent  connexionem;  tamen 
dici  potest,  quod  ex  parie  aversionis  aliquo 
modo  conneclantur. 

Respondeo  :  Dicendum ,  quod  cum  ad  peccatum 
Dn°cai£.pec*  duo  concurrant ,  videlicet  aversio  et  conversio  6 ; 


dupliciler  contingit  comparare  vilia  et  peccata  ad 
invicem:  vel  in  quantuin  avertunt  ab  uno  Rono  in- 
commutabili,  vel  in  quanlum  convertunt  ad  bona 
commulabilia.  —  Si  igitur  loquamur  de  viliis,  se- 
cundum  quod  avertunt  ab  uno  Rono  incommutabili; 
sic  privant  hoininem  gratia  et  ceteris  virtutibus  gra- 
tuitis  et  faciunt  hominem  dignum  privari  gloria  et 
praemio  correspondente  omnibus  bonis  meritis;  et 
hoc  quidem  ita  fit  per  unum  vitium,  sicut  pec  ce- 
tera.  Et  quantum  ad  hoc  vitia  et  peccata  habent  con 
connexionem  quandam,  pro  eo  quod  ab  uno  aver- 
tunt,  et  omnibus  vitiis  unus  et  idem  Deus  offen- 
ditur. 

Si  vero  loquamur  de  vitiis  quantum  ad  conver- 
sionem;  sic  per  conversiones  ad  diversa  bona  com- 
mutabilia  diversae  oriuntur  in  nobis  pronitates  et 
vitia,  per  quae  obligamur  ad  diversa  poenarum  sup- 
plicia.  Et  hoc  modo  in  vitiis  non  est  connexio,  quia  Con 
pro  quolibet  punietur  homo  speciali  poena  sibi  de- 
bita;  nec  etiam  possunt  esse  connexa  propter  re- 
pugnantiam  pronitatum ;  nec  habent  causam ,  pro- 
pter  quam  conneclantur,  quia  ex  diversis  operibus 
oriuntur  et  ad  diversos  fines  tendunt 7.  Quoniam 
ergo  vitia  ex  parte  conversionis  sumunt  originem 
et  distinctionem,  et  ex  hac  parte  connexionem  non 
habent,  licet  aliquo  modo  in  aversione  conveniant; 
simpliciter  concedendum  est,  quod  vitia  et  peccata  con 
non  sunt  connexa,  sicut  ostendunt  rationes  ad  par- 
tem  istam. 

1.  2.  Ad  illud    ergo   quod  primo  obiicitur   in  sou 
contrarium  de  auctoritate  Ecclesiastis,  et  auctorilate  v 
Iacobi,  quod  qui  peccat  in  uno  perdit  multa  bona, 
et  etiam  fit  reus  quantum  ad  omnia;  dicendum,  quod 
hoc  non  dicitur,  quia  propter  unum  vitium  incurrat  Rat 
aliquis  aliorum  vitiorum  pronitates  et  defectibilitates 
necessario  et  immediate;  sed  hoc  dicilur,  quia  qui 
peccat  uno  peccato  caritatem  perdit,  in  qua  est  ple- 
nitudo  meritorum  et  impletio  mandatorum  8.  —  Aut  Rat 
certe  dicitur,  quod  perdit  multa  bona  et  fit  reus 
quantum  ad  omnia,  pro  eo  quod  privatur  omnibus 
virtutibus  gratuitis.  — Vel  tertio  modo,  quia  perdit  Rat 
omnia  merita,  quae  prius  habebat;  efficiuntur  enim 
ex  uno   peccato   morlali  omnia  inulilia  ad  gloriam 


1  Gregor.,  XXXF.  Moral.  c.  io.  n.  87:  Ipsa  namque  vilio- 
rum  regina  superbia,  cum  devictum  plene  cor  ceperit,  mox 
illud  septem  principalibus  vitiis  quasi  quibusdnm  suis  ducibus 
devastandum  tradit.  —  De  connexione  virlutum  cfr.  supra  q.  I , 
de  caritate  vide  infra  q.  6. 

2  Matth.  12,  30:  Qui  non  est  mecum  contra  me  est  etc. 
Cfr.  ibid.  6,  2i. 

3  Cfr.  Luc.   12,  47.  seq. 

4  Vide  supra  pag.  265,  nota  7.  et  pag.  657,  nota  i.  — 
Paulo  post  pro  implicili  edd.  implicati,  et  pro  omnino  codd. 
G  K  Z  omnia. 

5  Secundum  Aristot.,  de  quo  vide  supra  pag.  85,  nota  10. 
—  Non  pauci  codd.  omittunt  in  eodem. 

6  Cfr.  II.  Sent.  d.  42.  a.  3.  q.  2.  et  ibid.  pag.  839  ,  nota 
i.  in  fine. 

7  Vide  August.,  Epist.   167.  (alias  29.)  c.  2.  n.  8.  seq.,  ubi 


Stoicorum  sententiam  de  connexione  peccatorum  refellit.  —  Ali- 
quanto  superius  pro  et  vitia  edd.  in  vitia.  In  fine  corp.  pro 
connexa  permulti  codd.  annexa. 

8  Hespicitur  illud  Rom.  13,8:  Qui  enim  diligit  proximum 
Legem  implevit,  et  v.  10:  Plenitudo  ergo  Legis  cst  dilectio. — 
Explicatio  locorum  praenotatorum,  quae  hic  exhibetur,  est  se- 
cundum  August.,  Epist.  167.  (alias  29.)  c.  5.  n.  16.  Glossa 
ordinaria  apud  Strabum  hunc  primum  simulque  et  tertium 
seq.  explicandi  modum  sic  innuit:  Vere  qui  in  uno  offendit  est 
transgressor  totius  Legis ,  quia  qui  peecat  contra  auctorem  Le- 
gis  facit,  quem  in  sua  Lege  negligit,  et  contra  caritatem,  quae 
est  causa  et  mater  totius  Legis.  Hanc  sentcntiam  ex  simili  vi- 
deamus.  Si  quis  me  offenderet,  omnes  fratres  et  amicos  meos 
in  me  offenderet  et  quodam  modo  contra  omnes  pcccaret.  Sic 
qui  unum  mandatum  negligit  cetera ,  quae  complela  videban- 
tur  adiuvare,  sibi  inutilia  rcddil.  —  Edd.  addunt  Christi. 


DIST.  XXXVI.  AHT.  UXICUS  QDAEST.  IV 


801 


io  4. 


0  1 


lam. 


o  -2 


assequendam  '.  —  Vel  quarto  inodo  dicitur  niulta  bona 
perdere  et  omnium  reus  esse ,  quia  inerito  unius 
peccati  perdit  aeterna  praemia,  quae  omnihus  vir- 
tutibus  et  meritis  erant  reddenda:  hoc  autem  non 
est  propter  ipsorum  vitiorum  connexionem ,  sed  ma- 
gis  propter  connexionem  virtuturn  et  dotum  sive 
praemiorum  eis  correspondenlium ;  ob  quam  con- 
nexionem,  si  quis  uno  ipsorum  bonorum  privatur, 
necesse  est,  quod  privetur  et  ceteris.  Hoc  autem 
non  sufTicit  ad  faciendam  connexionem  in  vitiis,  quia, 
sicut  supra  dictum  est,  vitia  non  tantum  consistunt 
in  aversione  a  Deo,  sed  etiam  in  conversione  ad 
bonum  commutabile. 

;5.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  virtus  non  ex- 
pellitur  nisi  per  introductionem  vitii  sibi  oppositi, 
sicul  nec  vitium  nisi  per  introductionem  virtutis; 
dicendnm,  quod  non  est  simile:  quia  plura  exigun- 
tur  ad  conslruendum  quam  deslruendum  *,  et  plura 
sunt  necessaria  ad  hoc,  quod  homo  placeal  Deo, 
quam  ad  hoc,  quod  displiceat,  et  per  hoc  etiam 
plura  sunt  necessaria  ad  rectificandum  quam  ad 
obliquandum.  Et  ideo,  quamvis  obliquatio  vitii  non 
habeat  excludi  nisi  per  habitum  directe  sibi  op- 
positum ,  tamen  recliludo  virlutis  potest  auferri 
non  solum  per  vitium  sibi  oppositum,  sed  etiam 
per  unum 3  oppositum  alii  virtuti;  unde  infidelitas, 
quae  opponitur  fidei ,  excludit  caritalem.  Et  ideo 
non  est  simile  hinc  et  inde.  —  Praeterea,  quia  virtu- 
tes  connexae  sunt,  ideo  vitium,  quod  tollit  unam, 
per  consequens  tollil  reliquam;  vitia  vero,  quia 
connexa  non  sunt,  ideo  auferri  non  possunt,  nisi 
unnmquodque  expellatur  per  virtutem  dirccte  sibi 
oppositam. 

h.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  peccatum  de- 
format  lolam  imaginem,  sicut  gratia  reformat;  ili- 
cendum,  quod  imago  dupliciter  dicitur  deformari: 
aut  propler  absentiam  luminis  gratiae,  aut  propler 
deordinalionem  in  aclibus  illaruin  virium,  in  qui- 
bus  imago  attenditur.  Primo  quidem  modo  defor- 
mari  habet  tota  imago  per  unum  peceatum  et  vi- 
tium;  secundo  modo  non,  quia  quodlibet  vitiiim 
nou  respicit  singularuin  potenliarum  actus.  Gratia 
vero.  qiiando  reformat  animam,  utroque  modo  re- 


format,  et  venustimdo  faciem  ipsius  animae  et  recti- 
ficando  quamlibet  potentiam  respectu  operationis 
suae 4.  Et  ideo,  quamvis  in  gratiae  mformatione 
concurrant  ceterae  virtutes,  non  tamen  sic  in  de~ 
formatione  unius  peccaii  singula  vitia  comitantur. 

.').  Ad  illml  (iiiod  obiicitur,  quod  onmia  vitia 
oascuntur  a  concupiscentia  et  imperantur  a  super- 
bia,  sicut  virtutes  a  caritate  et  gratia;  dicendum, 
quod  non  est  simile:  liiin  quia  eoncupiscentia  noo 
est  cansa  sufficiens  respn-in  vitiorum.  sed  solum 
disponens5;  tum  etiam  quia.  ciiiii  concupiscenti  i  ra-  ■  Dtudon. 
miticetur  respeclu  diversorura  concupiscibilium ,  ad 
diversos  fines  inspicit  el  frequenter  ad  conlraria 
tendit;  unde  est  ibi  dispersio  potius  quam  connexio. 
Gratia  autem  est  sufficieos  origo  virtutum,  el  ca- 
ritas  movet  et  mclinat  omnes  ad  Miiein  iininn  .  I.i 
propterea  non  sic  connectuntur  vitia.  nl  virtntes  gra- 
tuitae,  tiiin  ex  defectu  principii,  tum  etiam  ex  de- 
fectu  vineuli  unitivi. 

(>.  Ad  illud  (juod  obiicitur,  qood  virtus  el  vi- 
tium  sunt  opposita  immediale;  dicenduin.  quod  de 
virtute  et  vitio  contingit  loqui  dupliciter:  vel  in  ge-  DUtooOo. 
nerali ,  vel  in  speciali.  Si  loquamur  in  generaU, 
sic  inmiediate  opponuntur  circa  suuiu  Busceptibile ; 
si  vero  in  speciali,  sic  non  immediate  opponuntur, 
pro  eo  quod  non  est  necessarium,  aliquem  babere 
continentiam  gratuitam.  aut  esse  luxnriosuro7;  sic 
et  de  aliis  vitiis  et  virtutibus  est  intelligendum.  Et 
ideo,  quamvis.  absente  virtute,  necessario  insit  vi- 
tiuin,  iion  tamen  sequiiur.  quod  absente  omni  vir- 
tute  gratuila,  propter  hoc  insint  omnia  vilia.  — 
Et  si  tu  obiicias,  quod  sicut  se  habet  vilium  respe 
ctu  virtulis,  ita  se  habet  species  liiiins  vitii  respe- 
ctu  virtulis  sibi  oppositae:  dicendnm,  quod  oon  esl 
simile:  quiaomnes  virlutes  gratuitae  nniri'  oabent  votudn. 
in  uno  formali,  ratione  cuius  omnia  vitia  sibi  op- 
ponuntur  et  cum  nullo  stare  possunt;  sed  cum  di- 
stinguuntur  in  species,  hoc  esl  ratione  oabitnum  spe- 
cialium,  ratione  quorum  oon  quaelibet  virtus  oppo- 
nitur  cuilibet  vitio,  sed  sibi  opposito.  Et  ideo  alius 
modus  csi  comparandi  vitium  ad  virtutem  gratui- 
lam  in  generali,  el  alius  in  speciali;  el  propterea 
ralio  illa   non  COgil '. 


1  Hteronym.,  (Jomnient.  in  Ecd.  9,  IH:  Quia  vero  in  He- 
braeo  potest  legi:  /:'/  qui  peccat  unum  perdet  bonitatetn  »/»/- 
tmn ,  etiam  sic  sentiendum  est,  quod  propter  unum  peccatum 
multae  lustiliae  retro  pereant,  et  invicem  se  virlules  sequi,  el 
*|ui  unam  babuerit,  habere  omnes,  el  qui  tn  ano  peccaveril , 
eum  omnibus  vitiis  subiacere  (lac.  "2,  10.).  —  Quartus  modus 
dalur  in  V.  Decret.  Gregor.  tit.  il,  ubi  c.  9.  haccregula  pro- 
ponitur:  Committens  unum  peccalum  reus  wl  omnfum  quoad 
\ii;mi  aeternam.  —  Paulo  ante  pro  ''•'•  mm  codd.  W  \  ///"  ////". 
Cfr.  verba  Aristot.,  supra  pag.  199,  nola  2.  allnta. 

3  Bdd.  cum  pluribus  codd.  //'///////.  Paulo  superius  pror*- 
ctitudo  riiiniis  cod.  Q  rriii/iruiin  ipsius  virhttu.  Inferius  pro 
reliquam,  cui  voci  codd.  BGDM  \  <•  praeflgunl  /7.  Vot  reUqua. 

*  Cfr.  Bupra  (l.  23.  a.  1.  q.  B,  In  corp.  —  Facies  anitnae 
'■m  secundum  Gregor.  Ipso  mens;  cfr.  lom.  II.  pag.  641,  nota 
I.  —  Subinde  pro  m gratiae informatione  (Vat  reformatione) 
codd.  n Ci)  in  genere  in  informatione ,  cod.  \  ///  genere gra 
i"ir  informaUone ,  plures  codd.  in  genere  informaUone,  edd.  I  . 

.S.  limino.  —  Tom.   III. 


i  ni  genere.  In  flne  arg.  pro  ootnUantur  plures  codd.  cowunu- 
tantur,  paud  commithintur,  codd.  S\  Z  concomUantur.  I 
initfum  solut.  pro  luminit  graUae  cod.  B  ipsius  grab 

5  Vlde  II.  Sent.  d.    38.  a.  -'.  q.    I.    seq.;  Brevlloq.  p.  III 
c  s,  nec  non  Speculum  anlmne,  ubl  etiam  ramlfl  atlo  vltlortim 
perhibelur.  —  sniPiTiu^  pro  omnia  cod.  \  sm<inii    M<>\ 
inspicit  cod.  K  bene  respicU,  edd   inspicU  ni  mducU. 

fi  li  oslendltur  Infra  q.  6 

7  Sfquidem  flerl  polest,  ul  aliqul!  eontlnen- 

iii  ,'M  gratuUa,  Bmlltal  non  per  peccaium  luxui 
peccatum  ulterlus  u<in'i i^ .  \    ^.  superblae   Rfl    Uan.  ab  Inau- 

II.,    ii log.  Ilegul.  regula  -'•         Inferius   i">-i 

codd    K  m  subdunl  " 

\  necU,  iplures  olll  codd,  naturam,  edd 

oenienUam ;  nostrn  lectlo    nmla  <  ld    •.KMPRSZ 

in.i.i  manu    bb 

•  \  ide  -  holion  ad  i 


101 


80-2 


SENTEXTIARUM  LIB.  III. 


QUAESTIO  V. 
Utrum  ponenda  sit  aequalitas  in  habitibus  gratuitis. 


Quinto  qaaeritur .  utrum  sit  pooere  aequalita- 
tem  in  habitihus  gratuitis.  Et  quod  sic,  videtur: 

1.  Primo  per  illud  quod  dicilur  Apocalypsis  vi- 
Fundamenta.gesimo  priiuo  ' :  Lalera  civitatis  aequalia;  Glossa  : 

id  est ,  virlules  gratuitae  sunt  aequales.  —  Ad  hoc 
ipsum  habetur  auctoritas  in  littera  \  et  superius 
haltila  fuit  distinctione  vigesima  quinla  anctoritas 
valde  expressa. 

2.  Item,  hoc  ipsum  videlur  ratione.  Ubicumque 
est  una  ratio  bonitatis.  necesse  esl,  quod  sit  boui- 
talis  aequalitas;  <e^\  in  omnibus  habilibus  gratuitis 
una  est  ratio  bonilatis.  videlicet  gratia  gratum  fa- 
ciens  et  ipsa  caritas3:  ergo  videtur.  quocl  simplici- 
ter  sit  in  eis  bonitatis  aequalitas. 

3.  Item ,  aut  virtutes  in  eodem  sunl  aequales , 
aut  non.  Si  sic ;  habeo  propositum.  Si  non:  ergo 
meliori  virtuti  debetur  maius  praemium,  et  minori 
minus;  sed  motui  virtutis  debetur  praemium  sub- 
stantiale4.  illud  autem  estunum:  ergo  uni  et  eidem 
homini  in  eodem  statu  gratiae  debetur  maius  et  mi- 
nus  praemium;  quod  est  inconveniens. 

4.  llem,  una  virtus  denominat  alleram ,  se- 
cundum  quod  vult  Augustinus  et  Bernardus  3  —  est 
enim  prudentia  fortis  ,  et  fortitudo  prudens  —  aut 
ergo  prudentia  el  forlitudo  sunt  aequales ,  aul  non. 
Si  non;  esto  ergo.  quod  prudentia  sit  maior  quam 
forlitudo,  tunc  arguitur  sic:  prudentia  est  maior 
quam  fortitudo:  ergo  fortitudo  est  magis  prudens. 
quam  sit  fortis  in  eodem,  quia  secundum  quantita- 
tem  prudentiae  in  eodem  est  forlitudo  prudens;  sed 
quanto  virtus  forlitudinis  est  prudentior,  tanto  nobi- 


lior  est  et  excellentior:  si  ergo  magis  est  prudens 
quam  fortis :  ergo  est  nobilior  et  excellentior  se 
ipsa.  Sed  hoc  est  impossibile:  ergo  etc. 

Sed  contra:  I.  Primae  ad  Corinlhios  decimo  Ad 
tertio6:  Nanc  autem  manent  fides ,  spes,  carilas , 
tria  haec;  rnaior  aulem  horum  est  caritas;  et  in 
praecedenti  capitulo :  Adhuc  excelkutiorein  viam 
vobis  demonstro:  si  igitur  ciritas  est  maior  et  excel- 
-lenlior  aliis:  ergo  non  est  aequalitas  in  habitibus 
graluilis. 

2.  Item,  de  quolibet  Confessore  cantatur  7:  Son 
est  inventus  siintlis  illi ,  qui  conservarel  Legem 
Excelsi;  sed  si  omnia  dona  gratuita  essent  aequa- 
lia.  tunc  qui  excederet  in  uno  excederet  in  omni- 
bus:  ergo  si  verbum  illud  alicui  posset  vere  attri- 
bui ,  nnnquam  conveniret  alteri,  quia  «  quod  per 
superabundantiam  dicitur  uni  soli  convenit  ». 

3.  Item,  rnaiori  bono  opponitur  maiusmalum, 
et  e  converso.  quia  «  privationes  cognoscnntur  per 
habitus8»:  ergo  cum  vitia  opposita  virtutibus  non  ha- 
beant  aeqnalitatem.  quia  unum  vitiuin  est  maius  alte- 
ro;  pari  ratione  videtur.  quod  nec  virtules  gratuitae. 

4.  Ilem,  habitus  crescunt  el  augmentantur  in 
nobis,  secundum  quod  plus  et  plus  disponimus  nos 
per  bonos  actus9;  sed  nos  videmus,  quod  aliquis 
plus  se  exercet  in  actu  unius  virtutis  quam  in  actu 
alterius:  ergo  videlur.  quod  magis  crescat  virtus  illa 
quam  aliae:  ergo  necesse  est,  aliquando  virtutem  il- 
lam  esse  aliis  inaequalem. 

o.  llem ,  caritas  est  vinculum  personarum  et 
esl  vinculum    virtutum  ie  —  plures  enim    personae 


1  Vers.  IG:  Et  civitas  in  quadro  posjla  est...  et  longitudo 
et  alliludo  el  latitudo  eius  aequalia  sunt.  —  Glossa  est  secundum 
Gregor.,  II.  Homil.  in  EzpcIi.  homil.  10.  n.  17.  et  IK,  ubi  s.  Dortor 
per  quatuor  latcra  intelligi  vultvelfidem,  spem ,  carilatcm  et 
operationem  (cfr.  supra  pag.  533,  noia  I.  et  pag.  553,  nota  '■>.<, 
vel  qualuor  virtutes  cardinales,  quae  itn ,  ui  exponit,  in  quadro 
sunt,  ut  una  aliam  non  excedat.  —  In  pluribus  codd.  legitur 
sic:  Glossa,  idest  virtutes;  igitur  secundum  Glossam  virtutes 
gratuUae  suni  aequaks.  Superius  pro  habitibus  gratuitis  cod. 
A  virtutibus  gratuitis,  Vat.  omitiit  gratuitis. 

2  Hic  c.  2.  et  supra  d.  XXV.  c.  5,  ubi  Gregorii  verba 
habenlur,  de  quibus  in  nola  praeced.  sermo  fuii. 

3  Gfr.  infra  q.  6.  et  supra  d.  23.  a.  2.  q.  5.  in  corp.  nec  non 
d.  27.  a.  I.  q.  3. 

4  Quia  penes  ipsum  motum  virlulis  gratuitae  proprie  fiw- 
sistit  meritum;  vidc  supra  pag.  3X1  ,  nota  I.  —  Praemium 
substantiale  est  visio  et  possessio  Dei ,  quae  est  una.  —  Pro 
virtutis  cod.  I'  virtutum. 

5  Vide  supra  png.  71  i,  nola   I.  Cfr.  hic  lii.  Magislri,  c.  2. 

6  Vers.  13,  ubi  pro  horum  plurimi  codd.  his.  Seq.  testimo- 
nium  est  ibid.  12,  31. 

7  In  offlc.  scil.  Confes.  Pontif.,  Aniipli.  2.  ad  Laudes,  el 
sumta  suni  haec  verba  ex  Eccli.  14,  20.  —  In  (ine  arg.  addu- 
citnr  dictum  Aristot.  ex  eius  V.  Topic.  c.  3.  (c.  '■>.). 

8  A\erroes  in   III.  de  Anima,  text.  25.  (ubi  Aristot.  docel, 


animam  cognoscere  malum  per  suum  oppositum)  ait:  Et  univer- 
saliter  omnes  priyaliones  non  cognoscuntur  nisi  per  contraria, 
scilicet  per  cognilionem  habilus  et  per  cognitionem  defeclus 
habitus.  CTr.  supra  pag.  720,  nota  i.  —  De  opposito  errore , 
comrria  peccata  esse  paria»,  quem  iam  Cicero  impugnavit  IV. 
<\v  Finibus  bonor.  et  malor.  c.  27.  seq. ,  Augtist. ,  Epist.  167. 
utlias  29.)  c.  2.  n.  i.  ait:  Hoc  autem  de  parilitate  peccatorum 
soli  Stoici  ausi  sunt  disputare,  contra  omnem  sensum  generis 
humani;  quam  eoruin  vanilatem  in  loviniano  illo ,  qui  in  hac 
sententia  Stoicus  eral,  in  aucupandis  autem  el  defensandis  vo- 
luptatibus  Epicureus,  de  Scripturis  sanctis  dilucidissime  convi- 
cisti  (Hieronyme)  etc.  Cfr.  eliam  eiusd.  Epist.  1 04.  (alias  254.) 
c.  4.  n.   13.  seq.,  nec  non  infra  dub.  2.  et  supra  q.  3. 

0  Vide  supra  pag.  721,  nota  6.  el  7. 

10  Col.  3,  14:  Super  omnia  autem  baec  caritatem  habele, 
quod  est  vinculum  perfeclionis.  Hieronym.,  I.  Dialog.  adversus 
Pelagianos,  n.  19.  oslendens,  nos,  quamdiu  simus  in  via,  cun- 
ctas  virtutes  habere  non  posse,  ait:  Quis  non  cunctis  cupiat 
florere  virtutibus?  Si  lotuni  requiris  ab  omnibus,  tollis  rcrum 
diversitatem  et  gratiarum  distantiam  et  Creoioris  artificis  varie- 
laiem,  cuius  sacro  Propheta  sonat  carmine  :  Omnia  in  sapien- 
tia  frristi  (Ps.  103,  24.).  Indignetur  lucifer,  quare  fulgorem  lu- 
nae  non  h.ibeat  etc.  —  Mox  pro  linrulum  rjraliae  Vat.  vincu- 
Imii  caritatis. 


DIST.  XXXVI.  ART.  LMCUS  QUAEST.  V. 


803 


cam 
one. 


^o)  sttn- 

(  . 


: 


K: 


n««. 


ligantur  per  vinculum  graliae  in  una  virtute,  et 
plures  virtutes  io  uno  homine  —  sicut  ergo  se  ha- 
bet  una  virtus  respectu  diversarum  personarum  , 
sic  unus  homo  respectu  virtutum  plurium;  sed  una 
virtus  a  diversis  personis  potest  participari  inae- 
qualiter:  ergo  et  plures  virlutes  ab  eodem  liomine. 
6.  Item,  habitus  virtutis  est  habilitare  ad  actum 
suum ,  per  se  loquendo  l;  ergo  maioris  virlutis  ma- 
gis  habilitare ,  et  aequalis  aequaliter  habilitare:  si 
ergo  omnes  virtutes  in  eodem  homine  sunt  aequa- 
les,  necessario  idem  homo  aequaliler  erit  habilis  et 
facilis  ad  actus  omnium  virtutum,  quod  per  expe- 
rientiam  deprehenditur  esse  falsum.  Multi  enim  ha- 
biles  sunt  ad  actum  abstinentiae,  qui  tamen  cnm 
difficultate  habent  usum  patienliae  et  obedientiae. 

CONCLUSIO. 

Duplici  via  monstratur ,  quod  virtutes  graluitae 
quodam  modo  sunt  aequales ,  quodam  modo 
inaequales ,  simpliciter  tamen  aequales  dici 
possunt. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  de  ipsis  habitibus 
gratuitis  contingit  loqui  dupliciter :  aut  quantum 
ad  ipsum  habitum,  aut  quantum  ad  exercitium  2. 
—  Si  loquamur  de  ipsis  quantum  ad  habitum ,  hoc 
potest  esse  dupliciler :  aut  respectu  gratiar  infor- 
mantis  et  quodam  modo  causantis,  aut  respectu  li- 
beri  arbitrii  suscipientis  et  cooperanlis.  —  Si  respe- 
ctu  gratiae  informantis ;  sic  omnes  habent  aequali- 
tatem,  pro  eo  quod  gratia  gratum  faciens  secundum 
quantilatem  suam  et  excellentiam  reddit  gralam  Deo 
animam  et  eins  polentias  et  habitus,  et  operationes 
meritorias  3.  —  Si  vero  loquamur  de  ipsis  respectn 
liberi  arbilrii  consentienlis  et  suscipientis;  sic,  quia 
liberum  arbitrium  in  actu  unius  virtulis  maiorem 
invenit  complacentiam  quam  in  alio,  et  maiorem 
invenit  repugnantiam  in  uno  quara  in  altero,  se- 
cundum  diversas  sui  inclinationes  et  dispositiones ; 
sic  non  aequahter  est  omniraodara  reperire  aequali- 
tatem  in  habitibus  virtutum,  pro  eo  quod  liberum 
arbilrium  magis  fervet  quantum  ad  unam  virtulem 
quam  ad  aliain.  magis  eliam  adhaeret  uni  virtuti 
quam  alii. 

Si  vero  Loquamur  de  viriuiibus  quantum  ad 
exercilium;  sic  vix  vel  nunquam  aequantur  nec  in 
ge  nec  in  comparatione  ad  liberi  arbitrii  coope- 
rationem.  —  fn  se  oon,  quia  exercitium  nniiis  vir- 
tntis  esl  fructuosius  quam  exercitium  alterius,  sicut 


exercitium  pietatis *,  quam  abstinentiae;  exercitium 
autem  nnius  virtutis   in  eodem  esl  securnu  quam 

exercitium  alterius,  sicut  exercitiuni  uumilttatis  el 
timoris.  quam  altcrius  virtutis.  —  Siuriliter  oon  ha- 
bent  aequalitaifin  in  comparatume  ad  liberi  arbi- 
trii  cooperationem ,  quia  oemo  est.  qui  aequalitei 
exerceat  in  actu  omninra  virtiitum.  Aliqui  enim  raa- 
gis  vacant  circa  activam,  aliqui  vero  magis  circa 
contemplalivam. 

El  sic  concedi  potest,  quod  babitus  gratuiti  qno-  r-i^gM. 
dam  modo  sunt  aequales.  el  quodara  modo  inae- 
quales:  aequales  qnidem  sunl  quantum  ad  gratiam 
informantem,  sicut  ostendunt  ratiooes  ad  primam 
pariem  5;  inaequales  vero  in  comparatione  ad  liberi 
arbitrii  coiisensiim  et  exterius  exercitium.  Ei  secun- 
diim  hoc  dissolvi  possunt  rationes,  quae  ad  utram- 
que  partem  indiuunlur. 

Aliter  potest  dici,  quod  de  virtutibus  esl  loquivfci 

quadrupliciter:  aut  quaotura  ad  dianitatem  resoectu  SiSnoSone 

obiecti;  et  sic  una  esl  excellentior  altera  .  etiam  in 

eodem,  sicnt  virtutes  theologicae,  quara  cardinales. 

Aul  quanlum  ad   fervorem  et  facilitatem  respectu 

actus  proprii;  el  sic  adhuc  non  est  necesse,  quod 

habitus  graiuiti  in  eodem  adaequentur.  Aut  quanlom 

ad  radicationem  et  siabUitatem  respectu  subiecti; 

et  sic   adhuc   non   est  necesse,   aequalitatcm  esse, 

quia  talis  radicatio  venit  ex  frequenlia  t»t  assuefa- 

ctione6  circa  actum  alicuius  virtutis.  \ut  quantura 

ad    ordinem   et  efficaciam   respectu   praemii;   el 

quanlum   ad    hoc  liabcnt    aequalitatem    in    eodem; 

propter  hoc  quod  quanlitas  meriti  cuiuslibel    virtu-  B»Ho  do- 

tis  mensuratur  secnndum  quantitatem  gratiae,  qoae 

facit  opus  Deo  placitura  .  el  secundum  quantitatem 

caritatis,  quaedatoperi  cuiuslibet  virtutis  valorem 

e|  pondus7.  Etquiauna  esl  gratia  gratnm  faciens, 

ceteras  virtutes  informans  in  uno  homine;  una   esl 

etiam  caritas  per  niodum  ponderis  ad  finem  incli- 

nans:  hinc  esl,  quod  quaolum  ad  ordinem  in  finem 

et  efficaciam    merendi  necesse  est,  omnes  virtutes 

in  eodem  aequari. —  Rursus,  i|uia   bonitas  princi- 

palis  el  essentialis  virtutum  in  hoc  attenditur,  quod 

ordinant  ei   disponunl  ad  snmmura   praemium;  el 

in  hoc  virtutes  habenl  aequari:  bincest,  quod  xi  - 

gister "  simpliciter  concludit,  el   Sancli  dicunt,   in 

iino  ct  eodem  aequales  esse  omnes  habilus  gratui- 

los.  —  El  ideo  simpliciter  c6Ucedi  possunl  rationes, 

quae  hoc  oslendunt.  Ad  obiecta  in  contrarium  satis 

de  facili  patel  respoosio  per  ea  quae  dicta  sunt. 

I.  Ad  illinl  enim  iniml  primo  obiicitur  de  cai i-  s 
... 
i  ite,  ijiiod  cst  alns  emmentior;  dicendum,  t|n<'ii  hoc 


1  Cfr.  sii|n;i  pag.  388,  nola  2.  <•!  pag.  171,  nota  8.  —  Cod. 
K  ad  aclum  secundum  usum  suum. 

2  Vlde  hic  lit.  Magisiri,  c.  2.  in  linc,  <•{  supra  d.  'il.  n.  J. 
<|.  a.  in  corp.  —  Sti|x'iins  |ir<>  habilibus  gratuitis  codd.  v  r 
i  irlutibus. 


■■  Cfr.  II.  Sent.  d.  2' 


;i.   I.  i|.   i.    seq. 


Paulo  ante  pro 


quanhtalem  cod.  K  qualitatem. 

*  Cod.  K  humititatis  vel  pietatis. 


■  i  m.i.   \    idiicil  inductat 

•'■  in  ploribua  codd.    usuetudine   logl  pi)ssot  >v  mod 
ctae  abbrevialionis.  1 1 1  r«  - 1  j  « i  ~  | . .  • — r  et  quantum  ad  koc  codd  K  \ 
subiungunl  quidem 

i  'i .  quaesL  seq. 

s  Hlc  c.    '.   —  Posl  hinc  ut  cod    i    ins  rli  etiam.  I1 
superiua  pro  ordinant  et  ttisp 


804 


SKiNTKNTIAKUM  UH.  III. 


intelligitur  ratione  exercitii  in  actu  suo ,  in  quo 
plus  liauritur  de  gratia,  et  minor  est  occasio  pericli- 
Notandum.  landi.  Affectus  enim  amoris  divini,  dum  abstratrit  a 
terrenis ,  facit  recedere  ab  occasione  peccati ;  dum 
vero  nnit  caelestibus,  facit  inde  hauriri  bumorem 
gratiae  Spiritus  saneti  '.  Et  ideo  ex  hoc  non  conclu- 
dilur  inaequalitas  virtutum  quanlum  ad  meritum. 

2  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  cantatur  de 
Confessoribus :  Non  est  invenlus  similis  illi ;  dicen- 
dum,  quod  illud  intelligitur  non  ratione  habitus , 
sed  ratione  alicuius  exterioris  usus;  et  lioc  innuit 
ipsum  vocabulum ,  cum  dicitur:  qui  conservaret 
Legem  Excelsi ;  ex  quo  innuit,  exrellcntiam  illam 
inlelligendani  fore  in  opere. 

3.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  maiori  bono 
opponilur  maius  malum;  dicendum,  quod  illud  non 
est  regulariter 2  verum,  immo  aliquando  conlingit, 
minori  bono  opponi  maiusmalum,  sicut  desperatio, 
quae  opponilur  spei ,  peior  est  quam  odium,  quod 

Notandum.  opponitur  caritati.  Praeterea,  aliunde  babent  virtu- 
tes  aequalitatem ,  aliunde  babent  oppositorum  di- 
versitatem.  Aequalitatem  enim  habent  ex  parte  gra- 
tiae,  ratione  cuius  quod  opponitur  uni  virtuti  per 
consequens  opponitur  omnibus  ;  oppositorum  autem 
diversitalem  habent  ratione  specialium  actuum  el 
obiectorum ;  et  ex  illa  parte  non  est  necesse ,  habi- 
tus  virtutum  habere  omnimodam  aequalitatem ,  sicut 
prius  tactum  est. 

4.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  babitus  cre- 
scunt  et  augmentantur  in  nobis,  secundum  quod  plus 
disponimus  nos  per  actus;  dicendum.  quod  cremen- 
tum  habitus  quantum  ad  bonilatem  essentialem  in 
genere  gratuili  attenditur  ex  augmenlo  ipsius  gra- 


tiae,  qua  augmentata,  crescunt  et  ceterae  virtutes  '. 
Cum  ergo  dicilur,  quod  magis  nos  exercemus  in 
actu  unius  virtutis  quarn  in  actu  alterius ,  ergo  ma- 
gis  in  illa  crescimus;  dicendum,  quod  non  sequitur, 
pro  eo  quod  debilus  usus  et  exercitatio  in  actu 
unius  virtutis  disponit  ad  increinenlum  omnium. 
Unde  sicut  in  communitate  fraternitatis,  licet  unus 
magis  negotietur  in  acquirendo  quarn  alter,  tamen 
bona  acquisita  omnibus  distribuuntur  aeqnaliter; 
sic  et  suo  modo  in  proposilo  intelligendum  est. 

5.  Ad  illud  (juod  obiicitur,  quod  una  virlus  a 
diversis  personis  potest  diversimode  participari,  ergo 
et  diversae  virtutes  ab  eodem;  dicendum,  quod  non 
est  simile,  pro  eo  quod  unius  virtutis  in  diversis 
diversae  suut  radices;  diversarum  vero  virtutum  in 
eodem  non  sunt  diversae  radices,  sed  una  4,  videli- 
cet  umgratia,  per  quam  est  acceptatio.  et  una  cari- 
tas ,  per  quam  est  meriti  perfeclio. 

6.  Ad  illnd  quod  obiicitur,  quod  habitus  virtu- 
tis  est  reddere  potentiam  facilem  ;  dicendum ,  quod 
facilitas  '"  potentiae  ad  aliquem  actum  maior  et  mi- 
nor  non  tantum  venit  ex  parte  perfectionis  et  boni-  y0u 
talis  ipsius  habilus ,  "verum  etiam  ex  parte  dispo- 
sitionis  subiecti.  Unde  secundum  quod  ad  actus  di- 
versarum  virlulum  liberum  arbitrium  secundum  plus 

et  minus  cooperatur,  secundum  hoc  plus  et  minus  fa- 
cililatur,  licet  etiam  habitus  virtutum,  quanlum  est 
de  se,  adaequenlur.  Unde  nec  ista  ratio  nec  aliae  y0u 
probanl  inaequalitalem  in  habilibus  graluitis  quan- 
tum  ad  bonitatem  essentialem  et  completivam,  sed 
solum  quantum  ad  aliquid  accidentale  et  annexum. 
sicut  ex  his  quae  praedicta  sunt,  satis  est  mani- 
feslum. 


SCHOLION. 


I.  Quaestio  haec  de  virtuiibus  infusis  proprie  non  intelli- 
gitur  de  aequalilate  earum  ralione  speciei  et  obiecti,  cum  conslet, 
quod  sic  una  virtus  etiam  in  eodem  homine  maior  sit  allera  . 
«  sicut  virtutes  theologicae,  quam  cardinales»  (hic  in  corp.);  sed 
quaestio  intelligitur  secundum  parlicipationem  subiecli.  Magister 
(hie  c.  2.)  verius  esse  putat,  ita  pares  esse  virtutes  in  unoquo- 
que,  ut  qui  in  una  par  exstiterit  alteri,  hic  in  omnibus  eidcm 
sit  aequalis.  Quod  S.  Thom.  (hic  a.  i;  S.  1.  II.  q.  06.  a.  2.)  accu- 
ratius  ila  determinat,  ut  omnes  virtutes  unius  hominis  sint  «  ae- 
quales  quadatn  aequalitate  proportionis ,  in  quantum  aequaliter 
crescunt  in  homine,  sicut  digiti  manus  sunt  inaeqnales  secundum 
quantitatem,  sed  sunt  aequales  secundum  proportionem ,  cum 
proporlionabiliter  augeantur »  (S.  loc.  cit.).  Idem  tamen  addit 
(ibid.):  «  Quantum  vero  ad  id  quod  est  maleriale  in  virtutibus 
moralibus,  scilicel  inclinntionem  ipsam  ad  nctum  virlulis,  potest 
esse  unus  homo  magis  promplus  ad  actum  unius  virtulis  qiiam 
ad  actum  alterius  vel  ex  natura,  vel  ex  consuetudine ,  vel 
etiam  ex  gratiae  dono  ».  Ab  hac  doctrina  rion  recedunl  S.  Bo- 
ii. iv.,  Petr.  a  Tar.  et  Richard.  a  Med.  aliique  (excepto  Durando), 
licet  hi  aliis  distinctionibus  el  verbis  utanlur;  concordiler  enim 


dbcent,  habilus  virtutum,  quatenus  a  Deo  sunt  inftisi,  aequales 
esse  secundum  proportibnem  (cfr.  Hic  solutiones  ad  i.  '5.  6.). 

De  eadem  quaestSbne  praeter  S.  Thomam:  B.  Albert.,  hic 
a.  i. —  Petr.  a  Tar.,  hic  a.  i.  —  Richard.  a  Med.,  hic  q.  5. — 
Uenr.  Gand.,  Quodl.  5.  (].  17.  circa  (inem.  —  Durand.,  hic  q.  •>. 
—  Djonys.  Carth.,  hic  q.  2. 

II.  Quoad  ultimam  quaestionem  communiter  docelur,  quod 
carilas  est  motor  el  forma  et  finis  omnium  viruitum  (cfr.  Iric 
dub.  3,  supra  d.  27.  a.  I.  q.  1.  3.):  motor  quidem,  quia  mo- 
vet  voluntatem,  quae  est  motor  universalis  omnium  animae  l'a- 
cultatum  et  viiiiitiun;  forma ,  non  quidem  constitittiva  singu- 
larum  virtutum  (hic  ad  3.),  sed  Ibima  directiva  ad  llnem,  qui. 
quatenus  intenditur,  in  moralibus  quasi  loco  formae  est  et  re- 
cte  dicitur  esse  principium  in  operabilibus  (cfr.  hic  ad  !.);  de- 
nique  ipsa  est  eliam  finis  ratione  ordinis  ad  finem  ultimum, 
cui  fines  proximi  singularum  viiiulum  Bubordinantur.  —  Ab 
auctore  langitur  hic  etiam  alia  virtutum  infOrmatio ,  nempe  per 
gratiam,  de  qua  vide  supra  d.  33.  q.  5.  scholion.  Ad  rem  et  ad 
menlem  S.  Bonavenlurae  dicit  Petr.  a  Tar.  (111.  Sent.  d.  27.  q.  5. 
a.  2,  ubi  de  hac  ipsa  qiweslione  agit) :  «  Virtutum  quippe  singu- 


1  Cfr.  supra  d.  27.  a.  I.  q.  i.  el  a.  2.  q.  I.  —  Pro  unit 
<'i  dcin  pro  hauriri  edd.  unilur  et  haurirc,  atque  superius 
pro  periclitandi  cod.  K  peccandi,  et  post  exercitii  addit  et. 

-  Codd.  K  Z  bene  generaliter. 


3  Cfr.  II.  Sent.  d.  27.  a.  2.  q.  2.  ad  2. 

4  Plurimi  codd.  omittunt  sed  una;  edd.  vero  omittunl  una 
post  videlicet. 

5  Ita  indd.  AKNUKZaa,  in  aliis  et  edd.  facilitatio. 


DIST.  XXXVI.  ART.  UNICUS  QUAEST.  VI. 


803 


larum  quasi  triplex  forma  est :  una  quoad  esse,  scilicet  propria 
dilferentia ;  altera  quoad  bene  esse,  scilicct  gratia;  altern  quoad 
agere,  scilicct  caritas  (cfr.  hic  ad  2.);  sicut  allero  informatur 
color,  ut  sit  color  proprius  et  distinctus;  altero,  ul  sit  color  vivi- 
dus  et  gratiosus  sive  pulcher;  altero,  ut  sit  secundum  iictum  mo- 
tivus  visus  ».  —  In  solutione  ad  5.  notanda  est  doctrina  auctoris 
nostri,  quo  sensu  formae  adhuc  possit  esse  forma. 

De  hac  quaestione  S.  Thom.  cum  plerisquc  aliis  Peiri  Lom- 


bardi  commentatoribus  agit  III.  SenL  d.  27.  —  Cfr.  ScoL,  111. 
Sent.  d.  33.  q.  unica  n.  21;  Quodl.  q.  17.  n.  8.  —  S.  Thom., 
d.  27.  q.  2.  a.  I.  quaestiunc.  3;  S.  II.  II.  q.  23.  a.  8;  Q.  disp.  de 
Caritate  a.  3.  —  B.  Alhci  (..  d.  27.  a.  3.  —  Pelr.  a  Tar.,  d.  27. 
q.  5.  a.  2.  —  Richard.  a  Med.,  d.  27.  a.  9.  q.  3.  et  d.  23.  a. 
o.  q.  I.  —  Durand.,  III.  Sent  d.  23.  q.  8.—  Dionys.  Carth.,  <i. 
27.  q.   I.  —  Biel,  III.  Sent.  d.  23.  q.  2.  eirca  flnem. 


QUAESTIO  VI. 
Utrum  caritas  sit  forma  virlulum. 


Sexto  et  ultimo  quaeritur,  utrum  caritas  sit 
forma  virtutum.  Et  quod  sie,  videlur: 

1.  Primo  per  illud  quod  dicitur  ad  Romanos 
ota.primo1:  lustitia.  revelalur  ex  fide  in  fidem ;  ibi 
Glossa:  «  Fides  est  daemonum  et  nominetenus  Chri- 
stianorum.  Haec  est  informis  qualitas  mentis,  quae 
ideo  dicitur  informis,  quia  sociam  non  habet  carita- 
tem ,  quae  est  forma  omnium  virtutum». 

±  Item,  hoc  ostenditur  per  illud  quod  dicitur 
in  Cdossa  ad  Galatas  quinto2:  Fructus  autem  Spi- 
ritus  est  caritas  elc. ;  ibi  Glossa :  «Attende,  quod 
in  enumeratione  fructuum  caput  virtutum  praemi- 
sit,  id  est  caritatem.  Quae  enim  aiia  inter  fructus 
Spiritus  debuit  tenere  primatum,  nisi  caritas,  sine 
qua  virtutes  celerae  non  repntanlur  esse  virtutes»: 
si  ergo  virlules  aliae  sine  caritale  non  reputantur 
esse  virtutes,  ergo  quod  sint  verae  virtutes  ,  hoc  ha- 
bent  a  carilate:  ergo  ab  ipsa  caritate  habent  com- 
plemenlum  et  informalionem. 

3.  Item,  hoc  ipsum  videtur  ratione:  «  Affectus 
enim  impontt  nomen  operi8»:  ergo  nullum  opus  po- 
test  esse  rectum,  nisi  aflectus  primo  reclificetur;  afle- 
ctus  autem  non  polest  esse  rectus,  nisi  diligat  Deum 
propter  se  et  super  omnia ,  et  hoc  est  per  carita- 
tem  :  igitur  omne  opus,  cuiuscuinque  virlulis  sit. 
si  rectum  est  et  bonum,  hoc  habet  a  caritate.  Cum 
ergo  actus  carilatis  informet  omnia  opera  recta,  vi- 
delur,  quod  et  ipsa  caiilas  infonnet  omnes  alias 
virtutes,  quia,  sicut  se  habet  aclus  ad  actum ,  ita 
habilus  ad  hahitnm. 

4.  Item,  in  moralibus  compleinenlum  et  spe- 
ru^*  allenilitur  in  ordinc  ad  linem ;  sed  amor  sum- 


mi  Boni  est  illud  quod  cetera  facit  in  finem  debitum 

tendere:  igitur  amor  summi  Boni  dat  o ibus   ha- 

bilibus  gratuitis  et  eorum  operibus  formam  el  com- 
plementum.  Cum  igitur  ille  amor  sit  caritas,  caritas 
est  fornia  virluluin. 

Sed  contra:  1.  Super  illud  ad  Colossenses  ler-Ad 
lio5:  Caritas  est  vinculum  perfectionis;  ibi  Glos 
«  Cetera  dona  perfectum  faciunt;  caritas  onmia  li- 
gat,  ne  abeant » :  si  ergo  aliae  virtutes  a  caritate 
reddunt  babenlem  perfectum,  videtur,  quod  perfe- 
ctae  sint  in  se:  ergo  non  indigent  perfici  dbc  forinari 
a  carilate. 

2.  Item,  diversorum  secundum  speciem  diver- 
sae  sunt  perfectiones  seciindmn  speciem;  sed  habi- 
tus  virtutum  secundum  speciem  diversificantur ,  se- 
cundum  quod  in  praecedentibus 8  est  ostensum  el 
communiter  tenelur:  cum  ergo  caritas  sil  virlus  una, 
videtur,  quod  ab  ea  aliae  virtutes  formari  non  possint. 

3.  Item,  quando  aliqua  duo  in  diversis  subie- 
ctis  sunt,  impossibile  est.  nnum  esse  formam  alte- 
rius;  sed  caritas  cuin  aliis  virtulibus  omnibus  non 
reperitur  in  mia  potenlia,  quia  diversae  virtules  di- 
versas  potentias  respiciunt7:  ergo  impossibile  est, 
quod  virlutes  aliae  a  caritate  informentur. 

4.  Item ,  quandocumque  aliqua  sic  se  babent, 
quod  sunt  species  immediate  iiniini  genus  dividen- 
tes  et  knmediate  fluentes  ab  uno  principio,  unum 
illonini  non  polest  esse  forma  alterius,  quia  oppo- 
siiiini  non  potest  esse  forma  oppositi,  nec  dispara- 
tuni  tlisparaii:  *n\  carilas  dividitur  ex  opposito  cum 
aliis  virtutibus8;  el  iterum,  omnes  rirtutes  imme- 
diate    iluunt  a   gratia,  quae   esl   omnium  origo  ••! 


1  Vers.  17.  —  De  Glossa  cfr.  supra  pag.  192,  nota  7. 

2  Vers.  22.  —  Quoad  Glossam  \i<le  supra  pag.  <>o_,  nota  i. 
—  Pro  iinn ,  hoc  codd.  .\  F  11 1  L  N  T  0  Z  bb  Item  ,  hoc  ipsum, 
eod.  x  //'■/// ,  /////•  idfin. 

3  Ambros.,  I.  de  Offlc.  c.  30.  n.  147.  Cfr.  II.  Sent.  Ii(.  Wa- 
^i^iri,  il.  \L.  —  Circa  fln«*m  nrg.  pro  caritas  informet  nU\.  i.  2 
earilas  in  se  teneat,  Vat.  caritas  informet  et  in  se  teneat. 
Deinde  i>osi  Ua  <>h\.  k  repeiil  se  habet. 

*  Slve  forma;  nam  r.oo?,  quod  In  textlbus Graecls  Iegitur, 
Blgniflcat  el  speciem  ei  formam.  Cfr.  Arlstoi.,  II.  Phys.  ir\t.  70. 
(c.  7.),  ci  V.  Metaph.  lext.  2.  Beq.  nec  non  VHL  lexL  12.  (IV. 
!•.  _'.  et  VII.  c.  i.i,  ubl  etiam  docet,  formam  et  flnem  plerumque 
coinciderc  <i\c  Idem  esse.  Vlde  supra  pag.  c>i7,  nota  •">.  De 
Ipso  arg.  cfr.  II.  SenL  d.  '\x.  a.  I.  q.  I.  seq.  —  Pro  in  mora- 
Hbus  plures  codd.  ///  moribus  habere  vldentur. 

5  Vers.  I  i.  --  (iloss.i  habetur  penes  Pelr.  Lombard.  el  ui 


mterlinearis  etiam  apud  Lyranumj  esl  secundum   Haym.,  qul 
in  hunc  locum  dlcit:  Vinculum  enim   perfccttonls  esi   cai 
qula  per  lllam  omnla  bona  llgantur,  ne  pereant. 

■  Dist.  27.  a.  I.  q.  I.  >•<  <\    a -i.  q.  I.   seq         i» 

dV.  Aristot.,  \.  Metaph.   lext.  25.  d\.  e.   9.).  —  hi   flne 
c\  cod.  K  supplevlmus  ////<//■  virtutes,  quae  verba  In  plm 
codd.  desunt,  ei  pro  qulbus  edd.  cum  paucif  codd    exhll 
aliae  i  mlum. 

■  Cfr.  supra  d.  23.  n.  I.  q.  2,  d.  26.  a.  2.  q.  •"■.  d 
,i.   i.  i|    I.  r i.mi.  i.  el  (l.  33.  q.  3. 

s  Cfr.  suprn  d   27.  a.  I.  q.  1,  —  De  ratlon  ■  Bublnd 
ducia  cfr.  Bupra  d.  23.  a.  2.  q.  '>.  In  corp.  —  Uaiorem  '■ 
;ir^r.,  iii  qua  posl  aligua  codd.  n  T  addunl '///" .  Insinunnt  VrisioL, 
de  Praedlcam.  c.  de  Smu/,  h   Porphyr.,  de  Praedlcob 
Differentia. 


806 


SKNTENTIARUM  LIR.  III. 


forma:  ergo  una  virtus  non  potest  infonnare  alte- 
ram;  ct  per  hoc  concluditur,  quod  aliae  virtutes 
non  formantur  a  caritate  sibi  coniuncta. 

5.  Itein,  formae  non  est  forma,  nec  perfeclio- 
nis  perfectio,  nec  ultimi  aliud  ultimum  reperire, 
quia  iam  esset  abire  in  infinitum1;  sed  quaelibet 
virtus  forma  est,  quaelibet  etiam  perfectio  potentiae 
est,  quaelibet  nihilominus  «  esl  ultimum  potenliae  »: 
ergo  videtur,  quod  una  virtus  aliam  formam  a  se 
ipsa  non  possit  habere:  videtur  ergo  falsum  et  non 
intelligibile,  quod  aliae  virtutes  formentur  a  ca- 
ritale. 

6.  Item,  si  aliae  virtutes  a  caritate  formantur 
et  habent  esse  virtutis:  igitur  esse  virtutem  soli  ca- 
ritati  convenit  per  se,  aliis  vero  per  accidens.  Quodsi 
hoc  est  falsum,  immo  aliae  virtutes,  per  se  lo- 
quendo,  virtutes  sunt,  cum  sint  species  virtutis2: 
ergo  videtur ,  quod  hoc  sit  falsum,  quod  caritas  sit 
forma  virlutum. 

c  o  n  c  l  u  s  i  o. 

Omnes  virtutes  informantur  a  caritate,  quia  per 
ipsam  oinnes  tendunt  in  finem  ultimum  et 
complementum  accipiunt. 

Respondeo:  Ad  praedictorum  intelligentiam  est 

notandum ,  quod  habitus  cuiuslibet  virtutis   triplici- 

Tripiex  com- ter  habet  considerari  secundum  triplicem  compara- 

paratio  habi-   .  ,        ,  i       »  •  i  »  ■  ■, 

tos  virtotis.  tionem ,  videlicet  ad  obiectum ,  ad  subiectum  et  ad 
fi.nem  ultimum  3.  Possumus  igitur  loqui  de  virluti- 
bus  secundum  istum  triplicem  respectum.  —  Et  si 
loquamur  de  eis  in  comparatione  ad  obiectum;  sic 
sunt  formae    tantum    se  ipsis    distinctae,   et  earum 

conciusioi.  distinctio  innotescit  per  actum  et  obiectum  ;  et  sic 
non  sunt  formabiles  nec  perfectibiles  ab  aliquo 
uno,  cum  ipsae  sint  formae  et  perfectiones  distin- 
ctae.  —  Si  autem  loquamur  de  virtutibus  in  compa- 
ratione  ad  subiectum;   sic   formae  sunt,  et  lamen 

concinsioa.  nihilominus  formabiles:  formae  quidem  sunt  infor- 
mantes  subiectum  quanlum  ad  bonitatem  moralem; 
per  se  ipsas  tamen  non  sufficiunt  ad  bonitatem  gra- 
tuitam,  per  quam  anima  efficilur  Deo  placita  et  ac- 
cepta:  et  ideo  perfici  possunt  et   formari  per  gra- 


tiam ,  quae  simul  gratificat  animam  el  habitus  exi- 
stenles  in  illa  \  —  Postremo,  si  loquamur  de  ipsis 
habitibus  virtutum  in  comparalione  ad  fmem.  ulti- 
mum;  sic  formae  sunt  et  formabiles  etiarn  :  formae  condKi 
quidem  sunt,  quia  dispositiones  sunt  ipsius  animae 
ordinantes  ad  perveniendum  in  finem5;  formabiles 
tamen  sunt,  quia,  elsi  omnes  disponant  ad  tenden- 
dum  in  finem  ullimum ,  perfectio  tamen  tendentiae 
venit  ex  ipsa  carilate.  Sicut  enim  corpora  gravia  simii». 
inclinantur  ad  cenlrum  per  pondus,  sic  spiritus  ten- 
dunt  ad  suminum  Bonum  per  pondus  dileclionis6. — 
Et  huiusmodi  signum  est.  quod  caritas  habet  idem  signom 
et  sub  eadem  ratione  pro  obiecto  et  fine,  quod  non 
est  reperire  in  alia  virtute.  Finis  enim  est  bonum 
sub  rationi  boni  et  Ronum  summum ;  et  hoc  qui- 
dem  Ronum  sub  ratione  boni  est  caritatis  obiectum. 
Et  propterea  ceterae  virtutes  quantum  ad  rationem 
tendentiae  in  finem  ultimum  ab  ipsa  caritate  susci-  concios 
piunt  complementum ;  et  ideo  non  immerito  radici 
caritatis  attribuitur  perfectio  merili.  —  Et  secundum 
hoc  concedi  potest,  ceteras  virlutes  a  caritate  for- 
mari,  sicut  aucloritates  dicunt,  et  rationes  ad  hoc 
induclae  ostendunt,  qtrae  concedendae  sunt,  quoniam 
verum  concludunt 7. 

1.  Ad  illud  vero  quod  primo   obiicitur  in  con- soiotio 
trarinm,  quod  virtutes  aliae  faciunt  animam  perfe-p°* 
ctam;  dicendum,  quod  est  perfectio  simpliciter ,  et  duPi« 
est  perfectio  secundum  quid  \  Quaelibet  autem  vir- 

tus  perfectum  facit,  secundum  quid  tamen,  quia 
respectu  specialis  aclus  et  obiecti.  Perfectionem  au- 
tem  simpliciter  non  habet  anima  nisi  in  universitate 
virtutum,  in  quantum  ab  una  qratia  informantur 
et  ab  una  caritate  imperanlur,  mediante  cuius  ad- 
miniculo  perducunt  ad  finem  ultimum.  Unde  licet 
aliae  virtutes  dicantur  perficere,  ex  hoc  non  potest 
concludi,  quin  ipsae  perficiantur  a  caritate;  perfe- Aiioma. 
ctioni  enim  secundum  quid  superaddi  potest  perfe- 
clio  simpliciler. 

2.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  diversorum 
secnndum  speciem  diversae  sunt  perfectiones  secun- 
dum  speciem  ;  dicendum,  quod  est  perfectio  in  esse  Perfectio 

p  i       <  r     i  rom  dof 

primo ,  et  est  perfectio  m  esse  secundo.  Verbum 
autem  propositum  veritatem  babet  de  perfeclione 
quantum  ad  esse  primum,  non  autem  de  perfectione 


1  Similiter  dicit  Aristot.,  V.  Phys.  lext.  13.  (c.  2.):  Amplius 
autem  in  inflnitum  flet  abilio,  si  erit  mutationis  mutalio  et  ge- 
nerationis  generatio.  —  Dc  minori,  in  qua  respicitur  delinitio 
virtutis  ab  Aristot.  exhibita,  cfr.  supra  pag.  388,  nota  2.  et 
pag.  741,  nota  7.  —  Pro  aliud  ultimum  cocld.  G  I  L  aa  quid 
vltimum ,  edd.  aliquod  ultimum.  tnferius  post  habere  Vat.  addit 
vel  informare. 

2  Aristot.,  IV.  Topic.  c.  I.  docet,  spccies  participare  ge- 
nera,  vel  aliis  verbis,  rationem  genertim  suscipere.  —  Paulo 
superius  pro  esse  virtutis  codd.  I  L  Z  aa  esse  virtutes ,  et  pro 
esse  virlutem  cod.  F  esse  virtutis. 

3  Vide  supra  d.  23.  dub.   I,  d.  26.  dub.  2,  d.  27.  dub.  I. 

4  Cfr.  supra  q.   I.  in  fine  corp. 

5  Vide  supra  pag.  4-88,  nota  (.).  definitionem  virtutis,  quam 
August.  perhibet.  —  Cod.  Z  finem  ultimum. 

r'  Cfr.  supra  pag.    639,   nota    3.  —  De   seqq.   vide   supra 


d.  27.  a.   I.  q.   I.  ad  3.  e»  o;  a.  2.  q.   I.  et  dub.   I.  —  Paulo 
ante  edd.  voci  pondus  adiungunt  molis. 

7  Alan.  ab  Insulis,  Tlieolog.  Kcgul.  regula  91  :  Carilas  in- 
ter  virtutes  est  causa  prior  [siquidem  ,  ut  ipse  explicat ,  ipsa 
est  causa,  quarc  opus  dicatur  bonum],  diuturnitate  maior 
[ipsa  enim  non  excidit],  mater  informatione ,  forma  appari- 
tione  [per  opera  videlicet  caritatis  magis  apparcnt  ceterae  vir- 
lutes],  finis  remuneralione,  universalior  opere  [quia  omne  opus 
bonum  signiflcat,  caritatem  esse  in  operante  et  opus  ipsum 
lieri  ex  caritale  ac  propter  amorem  Dei]. 

8  Cfr.  Aristot.,  V.  Metaph.  text.  21.  (IV.  c.  16.).  —  Subinde 
pro  perfectum  Vat.  animam  perfectam.  Inferius  pro  perducunt 
cod.  A  perducuntur,  et  proxime  post  pro  finem  ultimum  codd. 
X  Y  perfcctioncm  lermini.  Demum  post  ex  hoc  edd.  subdimt 
tamen,  et  dein  post  quin  cod.  Z  interiicit  et. 


DIST.  XXXVI.  ART.  1'NICUS  QUAEST.  VI. 


itaum. 


A:ma, 


■  iu 
io. 


bum 


■a  .1  :n 


quantum  ad  bene  esse.  Cum  autem  dicimus,  ipsam 
caritatem  esse  formam  et  perfectivam1  virlutum; 
hoc  non  est  quantum  ad  ipsarnm  primum  esse,  sed 
quantum  ad  bene  esse,  videlicet  quantuin  ad  perfe- 
ctionem  et  complementum  meriti.  Uode  sicut  ceterae 
virtules,  licet  formaliter  dislinguantur  in  genere  vir- 
tutis,  tamen  a  gratia  formantur,  secundum  quod 
gratuitae;  sic  etiam  ceterae  virlutes,  quamvis  sint  di- 
stinctae,  a  caritate  formari  possunt,  secundum  quod 
meriloriae;  perfectionem  enim  meriti  habent  ex  unica 
ratione,  videlicet  ex  perfecta  tendenlia  in  summum 
finem  '. 

3.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  quae  sunt  in 
diversis  subiectis,  unum  non  potest  esse  alterius 
forma  et  perfectio;  dicendum,  quod  aliquid  infor- 
mari  ab  aliquo  est  dupliciter:  vel  sicut  a  principio 
constitutivo ,  vel  sicut  a  principio  regilivo  el  dire- 
ctivo3;  vel  per  alia  verba:  est  forma,  quae  complet 
in  essendo;  et  est  forma,  quae  complet  in  movendo. 
Cum  ergo  dicimus,  ceteras  virtutes  formari  a  cari- 
tate;  hoc  non  est,  quia  caritas  sit  forma  constitu- 
tiva  ipsaruin  virlutum,  dans  eis  complementum  in 
essendo;  sed  quia  esl  fonna  direcliva,  dans  eis 
c.omplementum  in  regendo  et  ordioaodo.  Sicut  enim 
gravitas  lapidem  cum  omnibus  quae  in  eo  sunt, 
trahit  deorsum  et  dirigit  ad  centrum :  sic  caritas 
animam  elevat  sursum  et  ceteras  virtules  movet  et 
dirigit  ad  fmem  suum.  —  Quod  autem  ipse  obiicit, 
quod  forma  et  formatum  non  possunt  esse  in  diver- 
sis  subiectis;  hoc  est  verum  de  forma  constitutiva, 
quae  complet  in  essendo;  de  alia  non  habet  verita- 
tem.  Sicul  enim  una  polentia  polest  ab  alia  regi  et 
moveri ,  sic  habitus  unius  potentiae  ab  habilu  alte- 
rius;  unde  sicut  distinctio  potentiarum  non  tollit 
ordinem  in  movendo,  sic  etiam  nec  impedit  infor- 
mafionem  virlutum,  quae  penes  ilhun  ordinera  al- 
tenditur. 

4.  Ad  illud  qnod  obiicitur,  quod  virtutes  ex 
opposito  ilividuntur;  diceodum,  quod  hoc  est  per 
comparationem  ad  sua  obiecta,  secundum  quae  di- 
slinguuntur;  et  sic  una  virlns  non  est  forma  allerius. 
In  comparalione  autem  ad  ipsam  gratiam,  in  qua 
colligantur  et  uniuntur,  et  ad  ipsum  finem  ,  ad  quem 
ordinanlur;  sic  non  habent  oppositionem,  imino  po- 
tius  connexionem.    Et   ex   hac  parte  una  virtus  po- 


test  alteram  informare,  pro  eo  quod  imniediatius 
lendit  in  ipsum  finem.  Inde  licet  onmes  virtates 
iinmediate  compareDtur  ad  gratiam,  a  qua  forman- 
tur;  hoc  non  impedit,  quin  per  comparatiooem  ad 
finem  una  virtus  ab  alia  ioformetur.  —  Posset  etiam  a  -:atio. 
dici,  quod  virtus  caritatis  non  sotum  iiinnc.li.itni> 
ordinat  in  finem,  veruin  etiam  immediatius  se  babel 
ad  gratiam.  Et  huius  signum  est,  quia  non  potest 
esse  infonnis\  sicut  ceterae  virtutes.  Unde  lum  >\ 
maiori  immediatione  ad  finem,  tum  ex  maiori  im- 
mediatione  ad  gratiam  babel  alias  virtutes  in- 
formare. 

.").  Ad  illud  (piod  obiicilur,  quod  formae  opn 
est  foiiua.  nec  perfeclionis  perfectio;  dicendum,  quod 
illinl  intelligeudum  est,  per  se  loquendo:  quia  forma  r.-.-  i 
non  formatur,  secundum  quod  lonna,  oec  perfectio]1 
perficitur,  secundum  quod  perfectio,  sed  secundum 
quod  in  se  habet  aliquam  informilatem  el  aliquam 
imperfectionem.  Ki  quia  aliae  virtntes,  quantum 
de  se,  iuformitatem  aliqnam  babent  et  imperfectio- 
neni  nec  sunl  omnino  ipsins  polentiae  ultimativae  ; 
ideo  perfici  babent  et  ad  maius  complementum  per- 
duci  per  gratiara  el  caritatem.  —  Praeterea,  sicutRatio*. 
tactum  est  prius,  caritas  nonestforma  et  perfectio 
aliarum  virtutum  per  conslitutionem,  vel  per  com- 
posilionem,  sed  polius  per  ordinem1  infinem.  Unde 
virtutes  aho  modo  snnt  perfectiones,  el  alio  inodo 
a  caiitatc  perficiuntur:  perfectiones,  inquam,sunt, 
in  qnantum  subiectum  suum  qualificant  habililando 
ad  actum  sibi  debitum;  perficiuntur  autem,  in 
quantum  a  caritale  imperantur  et  per  eius  im- 
perium  et  adminiculum  perfectius  in  finem  ordi- 
nanlur. 

i).  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  si  caritas 
perfeclio  virtutnm,    tunc  accidil  aliis  esse  virtules; 
dicendum,  quod  hoc  esset  verum,  si  virtutes  aliai 
lottim  perfeclionem  virtulis  traherent  a  caritate;  hoc 
aulera  esi  faisum.  Virtutes  enim  quandam  perfeclio-  voundam. 
nem  habenl  ex  •«■'-,  et  quandam  ex  gratia  superin- 
fusa  .  el  quandam  etiam  ex  caritate  superadiun 
secundura  quod    tactum   «•>(  supra.  El  ideo  ex  boc 
non  potesl  concludi,   quod    accidal    aliis  virtutibus 
esse  virtutes;  ex  se  enim  q»is  babent,  quod  virlu- 
tes  sint,  licel  non  habeanl  in  lanta  completione  >-\ 
se,  in  quanta  habenl  esse  ex  adminiculo  caritatis  . 


1  Cod.  K  perfectionem.  Pauk)  inferius  pro  complementum 
codd.  .\  l-'  completionem. 

8  Cfr.  supra  d.  27.  a.  I.q.  3.  ad  I.  ei  a.2.q.  I.  -Paulo 
superius  post  formari  edd.  inserunl  tatnen. 

3  Vidc  suprn  pag.  720,  nolo  I.  —  Posl  pauoo  pro  et  ttt 
forma  codd.  \  U  tt  est  alia. 

4  Cfr.  <ti|>r.i  (I.  27.  o.  I.  i|  t.  —  Superius  |in>  //'"■  """ 
impedit  edd.  //'"•  tamen  non  imi>r<itt. 


.  tcem  perfectio  supplevimus  on  cod.  /.  Paulo  inl 

pro  /-.'/ '/""'  "//"'•  edd.  /.'/  qnia  "//'/'/'"•. 

I  .'il.  /.  ;/"•  tunt  iii  i,  "//'"'  '////"/'//'/''. 

»  Cod    l  "/'//"'//"'/"/"    Ide i.  .  iiin  .  imI.   \,n.ii 

boIul  pro  perfiduntur  auttm   substituii  perficiuntur  tum 
quantum  "  caritate  perficiuntur ,  "///. 

de  si  holion  ad  praecedenicni  quaesL 


SMX 


SENTENTIARLM  LII5.  III. 


DURIA  CIRCA  LITTERAM  MAGISTRI. 


Dl'B.   I. 

In  parte  ista  sunt  quaestiones  circa  litteram  et 
primo  quaeritur  de  hoc  quod  dicitur:  Ubi  esl  cari- 
tas,  quid  est  quod  possit  (leesse?  Si  enim  hoc  verum 
est,  quicumque  habet  caritatem,  habet  omne  quod  suf- 
ficit  ad  salutem :  ergo  videtur,  quod  superfluant  cete- 
rae  virtutes.  Si  dicas,  quod  hoc  dicitur,  quia  caritas 
habet  alias  virtules  sibi  annexas';  tunc  similiter  po- 
test  dici  de  qualibet  aliarum  virtutum;  omnes  enim 
connectuntur  cuilibet  virtuti ,  sicut  et  caritati.  — 
Item,  gratiae  gratis  datae  non  necessario  connexae 
sunt  ipsi  caritati :  el  tamen  ipsae  sunt  valde  utiles 
et  opportunae  ipsi  Ecclesiae2:  videtur  ergo,  quod 
etiam  ubi  caritas  reperitnr,  multa  deesse  possint. 

Respondeo  :  Dicendum ,  quod  cum  dicit 3,  quod 
ubi  est  caritas,  nihil  deest;  hoc  intelligit  de  his 
quae  sunt  necessaria  ad  salutem  —  nam  iste  defe- 
ctus  proprie  defectus  est.  aliorum  vero  defectus  pro 
modico  est  habendus  —  hoc  autem  attribuit  ipsi 
caritati  ratione  connexionis  aliarum  virtutum.  Qui 
enim  habet  caritatem  habet  unde  possit  Legem  im- 
plere  \  habet  etiam  per  consequens  ceteras  virtutes, 
quae  habilitant  ad  Legis  impletionem. 

Ad  illud  vero  quod  obiicitur,  quod  similiter 
posset  dici  de  qualibet  alia  virtule;  dicendum,  quod 
non  est  simile:  quia  caritas  non  tantum  aliis  con- 
nectitur ,  sed  etiam  est  principium  connexionis , 
cum  sit  vinculum  perfeclionis  et  quodam  modo 
« mater  omnis  boni»,  sicut  ipse  Magister  dicil 5. 

Dub.  II. 

Item  quaeritur  de  hoc  quod  dicit,  non  pla- 
cuisse  auctoribus  nostris,  immo  ipsi  Veritati,  o- 
mnia  peccata  esse  paria.  Videtur  enim  hoc  debere 
placere  ipsi  Veritati:  quia,  secundum  quod  dicit 
Anselmus 6,  «  peccatum  nihil  est»;  in  his  autem. 
quae  nihil  sunt.  unum  non  est  maius  altero:  ergo 
videtur,  quod  peccatum  unum  non  possit  alterum 
excellere,  igitur  habent  paritatem.  —  Item,  quod- 
libet  peccatum  mortale  totaliter  privat  hominem  gra- 


lia  et  inducit  mortem;  sed  in  privatione  omnimoda 
non  est  ponere  maius  et  minus  —  quia  in  his  quae 
mortua  sunt,  non  est  dicere  magis  mortuum  unum 
quam  reliquum '  —  ergo  in  genere  peccatorum  mor- 
talium  unum  peccatum  non  excedit  alterum. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  quia  peccatum  est 
/iriratio  ordinis  et  diminutio  habilitatis ,  et  per  Q»id  i 
unum  genus  peccati  anima  magis  deordinatur  et  in- 
habilior  efficitnr  quam  per  aliud ,  sicut  manifeste 
apparet-;  indubitanter  estverum,  quod  peccata  ae- .votan 
qualia  non  sunt;  concupiscentia  enim  plns  inclinat 
ad  unum  appetibile  quam  ad  reliquum;  et  ideo  ma- 
gis  facit  Deum  contemnere  et  ab  ipso  elongari  et 
recedere  in  uno  genere  peccati  quam  in  alio. 

Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  peccatum  nihil 
est;  dicendum.  quod  elsi  nihil  sit.  essentialiter  lo-  Nouu 
quendo;  alicuius  tamen  est  sicut  subiecti,  et  alicuius 
sicut  oppositi;  unde  ratione  boni  maioris  vel  mino- 
ris,  quod  privatur  in  diversis  peccatis,  peccatum 
unum  habet  excedere  ,alterum. 

Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  totaliter  privat 
gratiam  et  inducit  mortem;  dicendum,  quod  licet 
omne  peccatum  totaliler  privet  gratiam,  non  tamen  sotu 
totaliter  tollit  habilitatem  ad  gratiam;  licet  omne 
peccatum  inducat  mortem,  non  tamen  tollit  habili- 
tatem  ad  vitam:  et  ideo,  licet  aliquid  non  sit  magis 
et  minus  mortuum  et  magis  et  minus  gratia  priva- 
tum  per  diversa  peccata  quantum  ad  ipsam  gratiam 
et  vitam  gratiae  in  se;  est  tamen  magis  et  minus 
quantum  ad  habilitatem  naturae  respectu  gratiae; 
et  ratione  illius  diversa  peccala  habent  sese  invicem 
excedere.  Unde  non  est  simile  de  corporali  morte, 
in  qua  totaliter  fit  privatio  et  impossibilitas  redeundi 
ad  vitam0. 

DlTB.    III. 

Item  quaeritur  de  hoc  quod  dicit:  Omnia  ad 
duo  mandata  caritatis  pertinent ,  quia  per  cari- 
tatem  implenlur  et  ad  caritatem  tanquam  ad  finem 
referri  debent.  Videtur  enim  duo  opposita  in  se  im- 
plicare.  Si  enim  per  caritatem  implentur,  polius  de- 


1  Cfr.  supra  q.  I.  et  6.  —  Superius  pro  ceterae  virtutes 
cod.  U  aliae  virtutes ,  et  dein  pro  alias  (deest  in  edd.)  cnd.  Z  ce- 
teras.  Mox  verbo  dici,  pro  quo  cod.  bb  quaeri,  edd.  praerait- 
tunt  hoc. 

2  Cfr.  supra  pag.  742,  nola  9. 

3  Cod.  A  supplct  Augustinus  relate  ad  tcxtum  huius  du- 
bii ;  cfr.  hic  lit.  Magistri.  c.  I.  Deinde  pro  nihil  deest  cod.  Z 
nihil  deesse  potest, 

4  Hom.  13,  8:  Qui  enim  diligit  proximum  Ltgem  imple- 
vit;  et  v.  10:  Plenitudo  ergo  Legis  est  dilectio. 

5  Supra  d.  XXV.  c.  .'i.  Cfr.  etiam  d.  XXIII.  c.  9.  atque  hic 
c.  I.  et  3.,  nec  non  d.  33.  q.  5,  scholion  —  Quod  carilas  est 
vinculum  perfectionis ,  dicitur  Colos.  3,  I  i.  —  Cfr.  de  hoc  dubio 
S.  Thom. ,  Petr.  a  Tar.  et  Richard.  a  Med.,  hic  circa  lit. 


6  De  Conceplu  virgin.  et  orig.  peccat.  c.  o.  —  De  propo- 
sil.  seq.  et  de  minori  seq.  nrg.  cfr.  tom.  II.  pag.   III,  nota  3. 

7  Seneca ,  Epist.  66.  (alias  67.)  n.  iO  :  Mors  quidem  omnium 
par  est.  Per  quae  venit  diversa  sunt ;  id,  in  quod  desinuntr 
unum  est.  Mors  nulla  maior  aut  minor  est;  habet  enim  eundem 
in  omnibus  modum  :  finissc  vitam. 

8  Vide  II.  Sent.  d.  34.  a.  2.  q.  2.  et  3.  (praccipue  ad  4.  et  6, 
ubi  etiam  obiectioncs  solvunlur,  quae  hic  proponuntur)  nec  non 
d.  38.  a.    I.  et  2.  —  Snbinde  pro  peccata  edd.  praedicta. 

0  Aristot..  de  Praedicam.  c.  de  Oppositis  ;  Ex  habitu  enim  in 
privalionem  mutatio  fit,  a  privatione  vero  in  habitum  impossi- 
bile  est ;  neque  enim  caecus  factus  aliquis  rursus  viclit  ctc.  Cfr. 
supra  pag.  802,  nota  8. 


DIST.  XXXVI.  DIBIA. 


809 


ritlH 


rifcjnn- 
pia  for- 
a  '  linii 
rUtn. 


olium. 


I(  ldam 


• 


bent  referri  ad  caritatem  sicut  ad  principium.  quani 
sicut  ad  finem. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  ,  sicut  tactum  fuit 
supra,  distinctione  vigesima  septima1,  caritas  siinul 
ponilur  ipsarum  virlutum  quantum  ad  opera  merito- 
ria  principium  sive  caput,  et  forma  sive  vinculum, 
et  finis,  ad  quem  ordinantur;  et  hoc  est,  quia  ipsa 
caritas,  dum  immediate  coninngit  ipsi  summo  Hono, 
quodam  modo  supereminet  ceteris  et  ceteras  virtutes 
movet  et  imperat;  et  ideo  capul  el  principium  est 
earum.  UUerius,  quia  movendo  facit  opera  eorum  me- 
riloria;  ideo  dicitur  esse  forma2.  Postremo,  quia 
ideo  facimus  opera  meritoria,  ut  Deo  fruainur  et  per 
caritatem  in  Deo  quiescamus;  hinc  est,  quod  cari- 
tas  ceterarum  virtulum  el  praeceplorum  est  finis. 
—  Et  sic  « tres  causae  incidunt  in  unum  et  idern3  »; 
nec  mirum .  cum  caritas  faciat  Deo  conformein.  qui 
habet  in  se  respeclu  creaturae  intentionem  triplicis 
causae.  Unde  nulla  est  contrarietas  cum  eo  quod 
Magister  dicit  in  liltera  '. 

Dub.  IV. 

Ilem  quaeritur  de  hoc  quod  dicit:  Inimicus 
enim  iustitiae  esl  qui  poenae  timore  non  peccat. 
Nullus  enim  iustitiae  effectus  iustitiae  inimicatur; 
sed  poena  est  iustitiae  effectus5:  cum  ergo  poena 
faciat  se  timeri,  videtur,  quod  non  faciat  divinae  iu- 
stitiae  inimicari.  —  ltem,  nihil  quod  facit  declinare 
a  malo,  facit  inimicari  iustitiae;  sed  timor  poenae, 
quo  quis  cessat  a  peccato,  ficit  declinare  a  malo6: 
ergo  talis  non  est  inimicus  iustitiae. 

Respondeo  :  Dicendum,  quod  verbum  illud  in- 
lelligitur  praecise  et  per  concomitantiam :  praecise, 
ut  dicatnr  inimicus  iustiliae,  qui  timore  poenae  non 
peccat,  hoc  est,  qui  a  peccato  recedit  solo  timore 
poenae,  non  amore  institiae;  talis,  inquam.  qui  ex 
solo  timore  movetur,  dicitur  iustitiae  inimicus,  non 
per  causam ,  sed  per  concomitantiam.  Licet  enim 
timor  ille  non  causet  inimicitiam ,  concomilatur  ta- 
men  ipsam  concupiscentiam  malam,  per  quam  su- 
mus  inimici  Dei;  nam  qui  amicus  est  huius  mundi, 
inimicus  Dei  constiluitur 7.  —  Et  per  hoc  patet 
responsio  ad  illa  duo,  quae  obiicit;  quoniain  ipse 
opponit,  ac  si  verbum  illud  intelligeretur  dictum 
esse  per  causam 8. 


Drn.  V. 

Item  qnaeritur  de  hoc  quod  ultimo  concludil . 
quod  omnium  divinarum  Scripturarum  plenitudo 
est  dilectio  Dei  et  proximi.  Si  enira  «natura  ope- 
ratur,  quaoto  brevius  potest,  el  non  facitper  plura 
quod  potest  facere  per  panciora9»;  videtur  simili- 
ter,  quod  hoc  modo  operari  debeal  divina  Sapientia. 
Si  ergo  in  tota  Scriptura  nihil  plus  conlinelnr  quam 
verbum  de  maiulaio  caritatis,  videtur  tunc,  quod 
circa  hoc  solum  sacra  Scriptura  deberet  versari ,  el 
de  nullo  alio  ibi  Iractari. 

Respondeo:  Diceiidmii.  quod  plenitudinem  ati- 
cuius  contineri  in  aliquo,  hoc  est  dupliciter:  velDi,lfaett»' 
integratiter,  vel  causaliter.  Plenilodo  autem  divino- 
rum  Eloquiorum  in  caritate  non  continetnr  integrar 
liter,  qnia  muitae  aliae  virtutes  ibi  docentur  et 
praecipiuntur,  quae  suni  diversae  et  distinctae  a 
caritate;  sed  quod10  dicitur  contineri,  hoc  esi  cau- 
saliter ,  qoia  tota  sacra  Scriptura  finaliter  ordinatur 
ad  hoc,  ut  diligamus  Deum  et  proximnm. 

Et  si  tu  obiicias ,  quod  qui  diligit  proximum 
Legem  implevit11 :  ergo  illud  solum  mandatum  de- 
beret  in  Lege  contineri;  dicendum,  quod  mandata 
et  documenta  in  sacra  Scriptura  multiplicanlur  pro- 
pter  duo,  videlicet  propter  removendam  caeeitatem  D°p,ex  ra- 
ex  parte  mtellectus,  et  propter  excludendum  fasti- 
dium  ex  parte  ipsius  affectus.  Necesse  est  eniin .  p™«u 
quod  sciamus  modos,  secundum  qnos  debemus  or- 
dinari  ad  proximnm  et  ad  Deum;  etquia  illi  varii 
sunt,  et  nos  ignorantes  sumus  nec  possumus.simul 
illa  capere:  ideo  oporluit  divisira  per  diversa  do- 
cumenta  distingnere.  —  Rursus,  quia  affectns  no-  ^ecanda. 
ster  fastidit  unum  et  deleclatur  in  varietate1':  ideo 
diversis  modis  Scriptura  docel  el  insinuat  unum  el 
iilem,  ut  affectus  noster.  dum  in  diversis  el  variis 
idem  invenil.  proficiat  in  nnitate  el  delectetur  in  v,i- 
rietate,  ut  tanto  profectus  sit  maior,  quanto  delectab^ 
lior.  Et  propterea  modo  in  ipsa  sacra  Scriptnra  repe- 
riuntur  mandata  obligatoria,  modo  crrmpla  "  attra- 
cUva,  modo  monita  salutaria,  modo  documenta 
Prophetarum,  modo  Evangelistarum,  ui  ex  omnibus 
his  excludalur  faslidium  .  el  homo  perfectius  diriga- 
tur  ad  iinuin.  Et  ex  hoc  convinci  potest,  quod  sacra 
Scriptura ,  etsi  magna  sil,  tamenoptime  traditaesl  el 
nihil  conlinel  superflunm ,  nihil  etiam  diminutum  ". 


1  Art.  2.  (|.  I.  et  (lul).  I.  —  Mox  pro  ponitur  cod.  K  potest 
esse. 

2  Cfr.  supra  q.  (i. 

3  Secundum  Aristot. ;  vide  Bupra  pag.  <ii7,  nota  5.  —  Cod. 
K  sic  prosequkur:  et  idco  nec  mirum  est,  si  carittu  etc. 

*  Bic  c  3. 

"•  Vide  supra  d.  .'5.'5.  dub.  I.  •  Pro  Nidhu  enim...  sed  elc. 
cild.  Xnin  poenae  [Vat.  bonati]  itutitiae  effectus  inimicatur; 
ted  etc. 

6  Cfr.  siipni  (I.  34.  p.  II.  a.  I.q.  I. 

7  lac.   I,   i:  Quicumque  ergo  volueril  nmicus  esse  sncculi 

DUiUS,    illiiniciis   clc. 

8  Vidc  supra  (I.  -Vi.  |i.  II.  a.  I.  q.  2. 

"  Cfr.  Bupra  png.  i-2,  nola  6.  el  pag.  i~.~ ,  nola  I.       Pro 

S.  Bonav.     -  Tom.  m. 


brevius  edd.  velocius.  Mox  pro  //'"•  modo  cod.  G  eodem  modo,  <i 
paulo  p"-;i  nisi  pro  quam. 

10  Pro  sedquod,  quoeteciloes Id.  MOI  V,  alll  codd. 

el  i't\<\.  I,  .  secundum  quod ,  Vat.  $ed  lantum,  •<  sultinde,  (// 
ipsa  pro  /////•  est.  "  Rom.  i  I 

Quintilinn. ,  l.  dc  Instlt.  orntoria,  v   IS,  dicll,  quod  •  | 
serlim  reflciol  animos  nc  reparei    vnrletns  Ipsn,    conti  ique   sii 
aliquanto  dlRlcillus  In  Inbore  uno  pei     i   i  rc  ». 

11  Edd.  omidunl  exempta.  Proxime  p"-i  pro  ntlractivn 

M  excitativa.  Paulo  Infcriua  pro  ad  /////////  edd   adbonum,  ci 
dein  pro  con\  inci  non  paucl  rod«l   i    i 

14  Cfr.  S    Bona> ..  Bre\  lloq.  Pi  ooem  p    -. 

Sci  Iplur  e    de  s.  Si  i  Ipiui  Quo  dub. 

\  Idc  S.  Tlicnn.,  hl     clrco  hi. 


811) 


SENTENTIARUM  1.1 1$.  III. 


DI8TINCTI0  XXXVII. 


Cap.  1. 

Lle  decem  mandatis ,  quomodo  contineanlur 
in  duobus. 

Sed  iain  distributio  Decalogi,  qui '  in  duobus  man- 
datis  complelur,  consideranda  esl.  « Habet  cnim  De- 
calogus  decem  praecepla ,  quae  sunt  decachordum 
Psalterium;  quae  sic  sunt  distributa,  ut  Iria,  quae  suitt 
in  prima  tabula,  pertineaot  ad  Deum,  scilicel  ad  co- 
gnitionem  et  dilectionem  Trinilalis;  septem,  quae sunt 
in  secunda  tabula,  ad  dilectionem  proximi2». 

Primum  in  prima  tabula  est:  Non  habebis  deos 
De  praece-  alicnos :  no)i  facies   tibi  sculnlile  neque  omnem  simi- 

ptisi.  taba-  ,.       ..  '  ~   .  f  ,  ,    , 

ae.  litudmem  etc.  Haec  Ongenes  3  dicit  duo  esse  mandata, 

sed  Augustinus  unum.  Hoc  ipsum  enim,  quod  dixeral: 
non  habebis  deos  alienos,  perfeclius  explicat,  cum 
probibet  coli  flgmenta,  scilicet  idolum,  vel  simililu- 
origenes.  dinem  alicuius  rei;  quae  duo  Origenes4  ita  dicil  di- 
Dobium  i.  stare ,  « ut  idolum  sit  quod  nihil  habet  simile  sui; 
similitado  vero,  quod  habet  speciem  alicuius  rei ;  verbi 
gratia,  si  quis  in  auro  vel  ligno  vel  alia  re  faciat 
speciem  serpentis  vel  avis  vel  alicuius  rei  et  statuat 
ad  adorandum,  non  idolum ,  sed  similitudinem  fecit. 
Qui  vero  facit  speciem,  quam  non  vidit  oculus,  sed 
animus  sibi  fingit,  ut  si  quis  humanis  membris  caput 
canis  vel  arietis  formet,  vel  in  uno  habitu  hominis 
duas  facies;  non  similitudtnem ,  sed  idolum  facit,  quia 
facit  quod  non  habet  aliquid  simile  sui  ». 

Cap.  II. 

Quare  idolum  nihil  esse  in  mundo  dicilur. 

« Ideo  dicit  Aposlolus5,  quia  idolum  nihil  est  in 
mundo.  Non  enim  aliqua  ex  rebus  constanlibus  assu- 
mitur  species,  sed  quod  mens  otiosa  el  curiosa  repe- 
ril.  Similitudo  vero  est,  cum  aliquid  ex  his  quae  sunt 
vel  in  caelo  vel  in  terra  vel  in  aquis,  formalur».  — 
Aognstinus.  Augiistinus c  vero  ita  exponil  illud:  idoiura  nihil  est 
in  mundo,  id  est,  inter  creaturas  mundi  non  est  forma 
idoli.  Materiara  enim  formavit  Deus,  sed  stultitia  ho- 
minum  formam  dedit.  Quaecumque  facla  sunl  natura- 
liter,  facta  sunt  per  Yerbum;  sed  forma  hominis  in 
idolo  non  est  facta  per  Verbum,  sicut  peccalum  non 
est  factum  per  Yerbum,  sed  est  nihil;  et  nihil  fiunt 
homines,  cum  peccant. 


Sed  quaerilur,  quomodo   hic  dicalur  forma  idoli  Qu» 
dou  essc  facla  per  Verbum,  cum  alilii7  legalur:  « Omnis  dd 
forma,  omnis  compago,   omnis   concordia  parlium  fa- 
cla  est  per  Verbunr.  —  Hoc  autem   a  diversis  varie  iies, 
solvitur.  Quidam  enim  dicunt,  omnem  formam,  et  quid- 
quid  est,  a  Deo  esse,  in  quantum  est,  et  formam  idoli , 
in  quanlum  est ,  vel  in  quantum  forma  est,  a  Deo  esse, 
sed  non  in  quanlum  esl   idoli,  id  est,  posila  ad  ado- 
randum.  In  boc  enim  non  est  creatura ,  sed  perversio 
creaturae.  Sicut  illud  quod  peccalum  esl,  in  quantum 
peccatum  est,  nihil  est8;  el  homines,  cnm  peccant,  ni- 
hil  liunt,  quia  ab  illo   qui  vere  est,  separanlur.  Unde 
Hieronymus9:  «Quod  ex  Deo  non  esl,  qui  solus  vereflier 
est,  non  esse  dicilur».  Ideoque  peccalum,  quod  nos  a 
vero  esse  abducit.   nihil  esse   vel  noo  esse  dicilur.  — 
Alii  vero  dicunt,  omnem  formam,  quae  scilicet  nalurali-  Resj 
ter  est,  et  omne  quod  naturaliter  esl,  esse  a  Deo;  sed 
forma  idoli  non  est  naturaliter,  quia  naturae  iuslitiae 
non  servit.  Id  enim  naltiraliter  esse  dicitur,  quod  sim- 
plici  naturae  iustitiae,  quae  Deus  est,  militat ,  non  re- 
sullal  et  naturam  creatam  non  viliat. 

Secundum   pracceptum  est :  Non  assumes  nomen  Doi 
Dei  lui  in  canum  ;  quod  est  dicere  secundum  litleram: 
non    iurabis   pro  nihilo  nomen   Dei;  «  allegorice  vero  isid 
praecipitur,   ut  non  putes,  creaturam   esse  Christum, 
Dei  Filium  ,  quia  omnis  creatura  vanitati  subiecta  est, 
sed  aequalem  Palri 10 ». 

Terlium  vero  est:  Memento,  ut  diem  Sabbati  san-  Dui 
ctifices;  ubi  secundum  litteram  praecipitur  Sabbali  ob- 
servantia;  allegorice11  vero,  ul  requiem  hic  a  viliis  et  isidi 
in  futuro   in   Dei  conlemplalione  exspectes  ex  Spiritu 
sanclo,  id  est  ex  caritale  et  dono  Dei,  non  quod  Spi- 
rilus  sanclus  sine  Patre  el  Filio  hoc  operetur. 

Cap.  III. 

Quare  in  Spirifu  sancto  proprie  dicilur  fxeri 
remissio  peccatorum. 

«  Accepit  utique  Ecclesia  hoc  donum,  ut  in  Spi-Aug 
rilu  sancto  fiat  remissio  peccatorum;  quam  remissio- 
nem  cum  Trinitas  faciat,  proprie  tamen  ad  Spirilum 
sanctum  dicitur  pcrtinere ,  quia  ipse  est  Spiritus  uclo- 
ptionis  ft/iorum,  ipse  esl  Patris  et  Filii  Amor  et  Con- 
nexio  vel  Communitas  12 »;  ideoque  iustificalio  nostra  et 
requies  ei  allribuitur  saepius.  —  Haec  sunt  tria  man- 
data  primae  labulae  ad  Deum  pertinentia;  et  primum 


1  Ila  codd.  BCDE;  in  cod.  A  et  in  edd.  quae ;  deinde 
pro  completur  cod.  E  el  edd.  1,  S  conUnetw. 

-  August.,  Serm.  9.  (alias  96.  de  Tempore)  c.  5.  n.  6.  — 
Decalogus  est  Exod.  20,  3.  seqq.  et  Deut.  5,  7.  se.|<|. 

3  ln  Exod.  hom.  8.  n.  2  ;  Augusiini  locus  est  ex  Quaestion. 
super  Exod.  quaest.  71.  n.  2. 

4  Lor.  cit.  n.  3  ;  verbotenus  apud  Lyranum  in  Glossa  or- 
dinaria  in  locum  cit.  —  Pro  alicuius  rei  cod.  B,  Vat.  ei  edd. 
i,  6  altervus.  Deinde  pro  ad  adorandum  edd.  I,  8  hnbent  tan- 
tum  adorandu m ,  et  pro  sibi  fingit  codd.  B  D  cum  Vnt.  et  plu- 
ribus  edd.  sibi  finxit. 

5  Epist  I.  Cor.  8,  4.  llic  continuatur  locus  Origenis.  — 
Infra  pro  cum  aliguid  cdd.   1 ,  8  dum  atiqvid. 


6  Super  Evang.  Ioan.  tr.  I.  n.  13;  sententialiter  usque  ad 
verba  :  Sed  quaeritur  eu  . 

7  Ibid..  parum  inferius. 

8  Cfr.  II.  Seni.  d.  XXXVII.  c.  2.  —  Pauio  superius  pro 
perversio  creoturae  edd.  1 ,  8  perversio  naturae. 

9  Episl.   15.  falias  57.)  n.  1:  el  VIII.  super  Lzeeh.  c.  26,  19. 

10  Isidor. ,  Quaestiones  in  Exod.  c.  29.  n.  3.  Locus  Scriptu- 
rae  est  Bom.  8,  20. 

11  Isidor.  Ioc.  cit.  n.   i. 

12  August. ,  Serm.  71.  (alias  II.  de  Vcrbis  Dom.)  c.  17.  n. 
28.  29.  Cfr.  II.  Quaesiion.  in  Exod.  q.  71.  n.  I.  —  Bespicitur 
Bom.  8,   lo.  —  De  seqq.  cfr.  I.  Senl.  d.  XXXI. 


DISTINCTIO  XXXVII. 


811 


3a  >iece- 
ii  S  abn- 


ugo. 
fmtn  4. 


Onlni  5. 


[ 


quidem,  quod  est  de  uno  Deo  colendo,  pertinet  ad 
Patrem,  iu  quo  est  unitas  vel  auctoritas;  secundum  ad 
Filiuni,  ia  quo  est  aequalilas ;  terlium  ad  Spiritum  san- 
clum,  in  quo  esl  utriusque  communilas. 

In  secunda  vero  tabula  seplem  erant  mandata  ad 
dilectionem  proximi  pertinentia.  «  Quorum  primum  ad 
patrem  carnalem  referlur,  sicut  primum  primae  labu- 
lae  ad  Patrem  caelestem,  quod  est :  Honora  patrem 
tuum  et  matrem  tuam  ,  ut  sis  longaevus  super  ter- 
ramx  »,  scilicet  viventium.  Parentes  vero  sic  sunt  ho- 
norandi ,  ut  eis  dcbita  rcverenlia  exbibcatur,  et  neces- 
saria  ministrcntur. 

Secundum  est :  Non  occides  ;  ubi  secundum  lilte- 
ram  aclus  boinicidii  prohibelur,  seeundum  spiritwn 
vero  eliam  voluntas  occidendi.  Unde  buic  mandato 
secundum  lilleram  fit  superaddilio  in  Evangelio9,  qnia 
litlera  Evangelii  exprimitur,  quod  Legis  lillera  non 
exprimebatur. 

Cap.  IV. 

De  sensu  spirituali  et  carnali  Legis. 


Evangelii  liltera  exprimil  inlelligentiam  spiritua- 
lem ,  id  est,  quain  spirituales  babenl,  et  secundum 
quam  spirilualiter  vivitur;  littera  Legis  sensum  carna- 
lem,  id  est,  quem  caruales  babenl,  et  secundum  quem 
carnaliler  vivitur;  cui  facla  est  superadditio. 

Tortium  est :   Non  moechaberis,  «  id  est,  ne  cui- 

Ocim  6.  libet  miscearjs,   excepto  foedere   malrimonii.  A    parle 

Amtinas.  enim  totum  inlelligitur3  »  :  «  Nomine  igitur  moechiae 
omnis  concubilus  illicilus  illorumquc  membrorum  non 
legilimus  usus  prohibiius  debel  intelligi». 

Quarlum  cst:  Non  furtum  facies ;  ubi  sacrilegium 

Dnm  7.  el  rapina  omnis  prohibelur.  «  Non  enim  rapinam  per- 

;iossa.  misit  qui  furtum  probibuit,  sed  furli  nomine  bene  in- 

telligi  vobiit  omnem  illicitain  usurpafioncm  rei  alienae». 

AisUnas. —  «  Sacrilegium  tribus  modis  commiltilur,  quando  scili- 
cel  vel  sacrum  de  sacro,  vel  non  sacrum  de  sacro,  vel 
sacrum  de  non  sacro  auferlur».  Sacrum  vero  dicitur 
quidquid  mancipalum  est  cullui  divino,  ut  Ecclesia  vcl 
res  Ecclesiae.  — Hic  ciiam  usura  probibelur,  quae  sub 
erany- rapiua  continetur.  Unde  rlieronymus  * :  ■  Usuras  quae- 
rere,  vel  fraudare,  vel  rapere  nihil  interest.  Commoda 
fratri  tuo,  cl  accipe  quod  dedisti,  el  nihil  superfluum 
quaeras,  quia  superabundantia  in  usura  compulalur». 

a istinns.  Esl  enim  usura ,  ut  ail  Auguslinus5,  cuin  (piis  plus 
exigil  in  iniuria,  vel  qualibel  re,  quam  acceperit.  Item 

inymos.  Hieronymus0:  «  Pulant  aliqui ,  usurani  lantum  esse  io 
pecunia;  sed  intelligant,  usuram  vocari  superabundan- 


tiam,  scilicet  quidquid  est,  si  ab  eo  quod  dederit, 
plus  esl;  ut  si  in  hieme  demus  decein  modios,.  el  in 
messe  quindeeim  recipiaraus». 

Cap.  V. 

De  furto. 

Si  vero  quaeritur  de  filiis  lsrael,qui,  Domino  iu- 
bente,  ab  Aegyptiis  mutuaverunl  vasa  aurea  el  argen- 
tea  el  vestes  pretiosas  et  asportaverunt,  utrura  furlura 
comroiserint;  dicimus,   eos  qui,  ul   parerent  Deo  iu- 

benti,  illud  fecerunt,  non  fecisse  furluro  nec  omnino 
peccasse.  Unde  Augustinus*:  ■  Israelitae  non  furtum AognsUnos. 
fecerunt,  sed  Deo  iubenti  minislerium  praebuerunt.  Boc 
enim  Deus  iussil,  qui  Legem  dedit;  sicul  minister  iu- 
dicis  sine  pcccato  occidil  quem  lex  praeoipit;  <v<\  -i 
id  sponte  laciet,  homicida  <si ,  etiara  si  <>;im  oocidat, 
quem  scit  a  iudice  occidendum».  « inlinni  autem,qui 
ex  cupiditate  Aegyptios  deceperunt,  magispermisst  sunl 
hoc  facere  illis  qui  lalia  iure  passi  sunt,  quam  iussi». 
—  Hic  opponitur,  quod  etiam  boni  in  illo  opere  pec-  opponitur. 
caverunt,  quia  naturalem  lcgem ,  cui  concordat  Evan- 
gelium  et  lex  moralis  praeceptionis ,  transgressi  sunt, 
quae  esi:  quod  libi  non  vis  fieri  alii  ne  feceris;  quam 
Verilas  scripsit  in  corde  bominis,  et  quia  non  legeba- 
tur  in  corde,  iteravit  in  tabulis,  ut  voce  forinsecus 
admota  rediret  ad  cor  et  ibi  inveniret  quod  cxtra  lege- 
rct.  Hanc  igiiur  illi  praevaricati s  videntur  in  illo  facto. 
aliis  facienles  quod  nolebant  sibi  Beri.  —  Sed  ibi  subiu-  & 
telligendum  est:  iniuste,  ut  non  alii ,  sciiicet  iniusle , 
facias  quod  libi  non  vis  lieri.  Alioquin  iuiiiis  praevari- 
cator  est  iudex,  dum  punil  reum,  nolens  aliquid  tale 
sibi  fieri.  Iia  etiam  illud  Domini  verbum  ■:  Omnia  quae- 
cumque  vultis ,  ut  faciant  vobis  homines  etc;  <lo  bonis 
accipiendum  est,  quae  nobis  invicem  exhibere  debemus. 

Quinturo   praeceptum   esl :   Non    toqueris   contra  Dubium  s. 
proximum  tuum  falsum  testimonium;  ubi  crimen  men- 
dacii  et  periurii  prohibetur. 

Cap.  VI. 

l)c  mendacio. 

«  Solet  aulem  quaeri,  ulrum  prohibitum  sil  omne  AnftmhHn 
mendacium.  Quidam  dicunl,  illud  lanlum  prohiberi, 
quod  obesl  et  non  prodesl  ei  cui  dicitur.  Tale  enim 
non  est  adversus  proximum ;  ui  ideo  videatur  hoc 
;i(l(li<lissc  Scriptura  lu ».  —  Sed  de  mendacio  magna  quae- 
stio  cst  nec  cilo  explicari  polesL 


1  Hugo  .i  s.  Vicl.,  Summn  Sent.  Ir.   i.  c   i,  unde  plurima 
sumsit  Magisier.  —  Lucus  Scripiurae  esi  Dettt.  5,  Ifi. 

M.iiiii.  :;,  21.  !)■•  hi^  praeceptia  cfr.  Hugo,  loc.  clL  c.  6. 

3  August.,  Quaeslion.  in  Exod.  quaest.  71.  "•    '•  el  Glossa 
mterlinearis  super  Exod.  -20,  li.  — ^  Seq.  locus  esl  In  Gl 
ordmaria  ibid.;  terlius,  Atigust.,  loc.  cit.,  qui  osi  etiam  In  De> 
cret.  Gratian.  II.  parte  XXXII.  q.  i.  c.  Meretrices. 

*  Libr.  VI.  In  Ezech.  ls,s,  ubi  loquilur  quldem  de  u 
■ed  ips.i  verba  apud  Hieronymum  nec  ibl  necalibl  Invenluntur, 
llcel  et  Hugo  n  S.  Vict.  (loc.  ciu)  el  Wagislei  Ipsl  eadem  Iribuant. 

■  Enarral.  in  Pa    'ii.  n.  li;  sentenUaliler,  sed  verbotenus 
in  iNir.  l.dinl).  Commenlar.  In  Ps.  5 i ,   1 2. 


•  Loco  in  niii.i   i.  i  u.  ad  \ .  •'. 

'■  Quaestlon.  In  Exod.   quaest.  39,   ubl    | 
quod  habenl  edd.  1,8,  ln  bHIs  esl  Deo  iubenU 
praecipit  edd.,  excepiia  I,  s     iddunl,  ravenie  origlnal 

—  Seq.  loc  esl   lusdem  Enarrat,  ln  Ps.  104.  n.   -'s.  \\n 

contra  Fausttim  c  Ti 

i  Edd.  plurimae  ctim  \  ol  pi 
rediret  "</  cor  resplclunt  Is 

klatth    :     1«;  Lur.  6     II 

Vugust.,  ' '  i.  in  Exod.  q  i 

excepUa  I,  8,  posi  quaestio  est  oddunt  quae. 


81-2 


SEXTEXTIARUM  Llli.  III. 


COMMENTARIUS  IX  DI8TINCTIOXEM  XXXYIL 

De  praeccptoram  Decalogi  distinctione  in  eomparatione  ad  scripturam  tabularuni. 

Sed  iam  distributio  Dccalogi  elc. 
DIVISIO  TEXTUS. 


Pars  isla,  in  qua  Magister  agit  de  vila  gratiae, 
quam  suscepimus  per  Christum  et  in  qua  vivimus 
secundum  Ghristum,  divisa  fuit  in  partes  duas1.  In 
quarum  prima  determinat  Magister  de  habitibus  gra- 
tuitis,  in  quibus  consislit  spiritualis  vitae  comple- 
mentum;  in  secunda  vero  de  praeceptis  Decalogi,  in 
quibus  consistit  spiritualis  vitae  exercitium.  Prima 
parte  terminala,  hic  incipit  secunda.  —  Dividitur 
autem  pars  ista  in  partes  tres.  In  quarum  prima 
determinat  de  dislinctione  praeceptorum  in  compa- 
ralione  ad  scripturam  tabularum.  In  secunda  vero 
determinat  de  eadem  respectu  obliquitatum  eisdem 
oppositarum,  ubi  agit  de  mendacio  et  periurio  '\  in- 
fra  distinctione  trigesima  octava:  Sciendum  est,  Iria 
esse  mendaciorum  genera  etc.  In  tertia  vero  agit 
de  eisdem  praeceptis  comparando  Legem  ad  Evange- 


lium,  infra  distinctione  quadragesima:  Sextum  prae- 
ceptum  esl :  Son  desiderabis  etc. 

Prima  pars,  quae  conlinel  praesentem  distin- 
ctionem,  dividitur  in  partes  doas.  In  quarum  prima  3 
exsequitur  de  praeceptis  primae  tabulae.  ln  secunda 
vero  de  praeceptis  secundae,  ibi:  1n  secunda  vero 
tabula  septem  erant  mandata  etc. 

Prima  pars  habet  tres  partes,  secundum  quod 
tria  sunt  mandata  primae  tabulae,  de  quibus  exsequi- 
tur.  In  prima  agit  de  primo.  In  secunda  de  secundo, 
ibi :  Secundum  praeceptum  est  etc.  In  tertia  de  ter- 
tio,  ibi :  Memento,  ut  diem  Sabbati  sanclifices  etc. 

Secunda  vero  pars  dividitur  in  quinque  partes, 
secundum  quod  quinque  sunt  mandata ,  de  quibus 
exsequitur  breviler.  Subdivisiones  4  autem  illarum 
partium  satis  manifesfae  sunt  in  littera. 


TRACTATIO  QUAESTIONUM. 


Ad  inlelligentiam  autem  huius  partis  incidit  hic 
quaestio  de  mandatis  Decalogi  in  generali.  Circa  hoc 
autem  duo  generaliter  possunt  quaeri. 

Primum  est  de  ipsorum  mandatorum  obliga- 
tione. 

Secundum  vero  est  de  distinclione  et  ordine. 

Circa  primum  quaeruntur  tria. 


Primo  quaeritur,  utrum  verba  Decalogi  debue- 
rint  esse  obligatoria. 

Secundo,  utrum  obligent  ad  opera  bona  in  ge- 
nere  tantum5,  an  eliam  ad  opera  formata. 

Tertio,  utrum  obligatio  illorum  mandatorum 
procedat  secundum  legem  naturae.  an  secundum  le- 
gem  scriptam. 


ARTICULUS  I. 

De  mandatorum  Decalogi  obligatione. 

QUAESTIO  I. 

Utium  Deus  debuerit  homini  imponere  mandata  obligatoria. 


Circa  primum  sic  proceditur  et  quaeritur.  utrum 
Deus  debuerit  homini  imponere  mandata  obligatoria. 
Et  quod  non ,  videtur  : 

1.  Primo  per  illud  quod  dicitur  ad  Romanos 
AdtXposi*  septimo  c :  Peccatum,  occasione  accepta  per  manda- 


tum,  operatum  est  in  me  omnem  concupiscentiam  ; 
sed  Deus  nihil  debet  imponere,  quod  faciat  ad  aug- 
menlum  concupiscentiae :  ergo  non  debuit  hominem 
per  mandata  obligare. 

±  Item,   super  illud  primae  ad  Corinthios  de- 


1  Vido  supra  d.  23.  divis.  textus. 

2  In  cod.  K  sic  pergitur:  deprimo,  dist.  58 :  Sciendum... 
genera.  De  secundo,  videlicel  dc  periurio,  infra  dist.  59  :  Nunc 
de  periurio  elc.  —  Paulo  superius  pro  de  eadem  multi  codd. 
de  eisdeih. 

3  lidd.  addunt  praemisso  numero  praeceptorum  et  distin- 
ctione  respectu  tabularum. 


*  Codd.  G  I  L  T  V  aa  Signationes. 

5  Fere  omnes  oodd.  et  cdd.  1 ,  2  omitlunt  tantum.  Subinde 
pro  legem  scriptam  edd.  legem  scripturae.  Idem  pluries  occurrit 

infra  in  ipsa  quaest. 

6  Vers.    II.  —  Minor  fundatur  in  diclo  Aristot.,  II.  lilliic. 
c.   I,  quod  lcgislator  intendit  per  leges  bonos  reddere  civcs. 


DIST.  XXXVII.  ART.  I.  QUAEST.  L 


813 


unaenta 


cimo  quinto  ]  :  Virtus  peccati  lex  ;  Glossa  :  «  Lex 
prohibendo  auget  peccati  cnpiditalem  »:  si  ergo  Deus 
nibil  debet  nobis  imponere,  quod  faciat  ad  cnpiditatis 
augmentum,  sed  potius  ad  diminutionem  ;  videtur, 
quod  per  mandata  nullo  modo  debuit  nos  obligare. 

3.  Item ,  Auguslinus  dicit  super  Genesim  ad  lit- 
teram  • :  «  Meliores  iudicavit  bomines,  qui  ei  libera- 
liter  deservirent  »;  sed  debitum  obligationis  repugnat 
libertati  obsequii :  si  ergo  Deus  a  principio  bominem 
reliquil  in  manu  consilii  sui,  dando  ei  liberlatem 
arbitrii ;  videtur,  quod  nullo  modo  debuerit  addere 
obligationem  praecepti. 

k.  Item,  liberalius  dat  aliquod  donum  qui  dat 
sine  onere,  quam  qui  cum  oneris  impositione :  si 
ergo  obligatio  praeceptorum  magnum  onus  est,  et 
Deus  est  liberalissimus ;  videtur,  quod  gratiam  et 
gloriam  debuit  dare  3  bomini ,  ita  quod  ipsum  non 
obligaret  ad  aliquod  mandatum. 

Sed  contra  :  1.  Decet  Conditorem  cunctis  ope- 
.ribns  suis  legem  certam  et  liinilem  praefigere.  ullra 
quam  non  debeant  progredi :  sicut  palet ,  quia  omnes 
creaturae  reguntur  secundum  leges  sibi  a  Creatore 
iinpositas  4 :  si  ergo  boc  est*  dignilalis  in  creatura, 
videlur,  quod  decens  et  conveniens  fuit,  boinini 
legem  imponi.  extra  quain  non  liceret  hoinini  pro- 
gredi.  Hoc  autem  fit  per  mandata  obligatoria :  ergo 
talia  mandata  fuerunt  bomini  danda. 

±  Item ,  decet  rectorem  in  subdilis  servare  de- 
bitum  ordinem  5 :  si  ergo  bomo  per  libertatem  suae 
voluntatis  polerat  inordinari,  opportunum  el  convc- 
nientissimum  fuit.  ipsum  ad  recluin  ordinem  aslringi. 
Hoc  autem  fit  per  obligationem  mandatorum  Deca- 
logi :  decens  igilur  fuil,  lalia  inandata  homini  dari. 

3.  ltem ,  decens  est,  dominum  a  servo  suo  ob- 
seqnium  exigere0;  sed  tunc  dominus  a  servo  suo 
obsequium  exigit,  quando  leges  et  praecepta  eidem 
imponit:  si  ergo  decens  fuit.  quod  Deus  ab  homine 
tanquam  a  servo  exigeret  talia  obsequia.  decens 
fuit.  ut  ei  imponeret  mandata  obligatoria. 


4.  Item,  decens  est.  iustum  iudicem  secundum 
merita  retribuere  ' ;  sed  meritum  et  deineritum  non 
habet  locum,  ubi  nulla  cadit  obligatio  legis:  si  ergo 
conveniens  fuit  Deo  bominem,  cui  cootulerat  libe- 
ruin  arbitrium ,  secundun)  institiam  indicare,  de- 
cens  etiam  luit,  ut  regulani  iustitiae  eidem  praeli- 
geret.  Sed  hoc  fit  secundum  inaiidatoruin  impositio- 
nem  :  ergo  etc. 

CONCLUSIO. 

Decalogus  debuit  dari  per  modum  praecepti,  tum 
quia  decebat  divinam  aequitatem  et  maiesta- 
tem ,  lum  quia  nobis  expediebat  ad  gloriam 
nostra/ii  augendam  et  paeem  conservandam. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  absque  dubio  verba  > 

Decalogi  debuerunl  dari  per  inodnm  praecepti,  ita 
quod  in  eis  bomo  non  solum  instrueretur ,  verum 
etiam  obliqaretur.  —  Kt  ratio  huius  esl :  lum  ojuia  R*fc>  <*<>- 

'  plex. 

Deum  decebat,  tuin  quia  nobis  expediebat. 

Deum  ulique    decebat,  qnia  in  his  verbis   l)c- iTima,  .juae 

1  ^  e?t  bimem- 

calogi  consistit  regula  iustitiae,  secundnm  quod  di-  lni 
ctat  lumen  rationis  rectae8.  El  quoniam  Deus  tan- 
quam  iustus  debet  esse  aemulator  recliludinis  el 
iusiitiae  et  in  subditis  et  in  se  ipso ;  hinc  est,  quod 
homini  leges  iustitiae  imposuit,  ad  quas  ipsum  obli- 
gavit,  ut  nullo  inodo  liceret,  ipsum  eas  impune  prae- 
tergredi.  Verba  igitur  Decalogi  per  modum  obliga* 
tionis  debuerunt  dari,  quia  sic  decebal  divinain 
aequilatem.  —  Nec  tantum  decebat  aequitatem,  iuuno 
etiain  maiestatem.  Sicui  enim  decel  summam  Maie- 
statem  a  creatura  rationali  omni  reverentia  coli,  sic 
etiam  decet.  quod  rationalis  creatura  ad  manifesta- 
tionem  illius  summae  Maiestalis  per  obedientiam  fa- 
muletur9.  Ki  propterea  decuil  ipsum  imponere  ho- 
inini  leges  el  mandata  obligatoria. 

Non  sohun  antem  Deum  decebat,  sed  etiam  ,,<>--■  •■^<*-- 

meiii 

his  expediebat,  tum  propter  gloriam  nostram  au- 


1  Vers.  56.  —  Glossa  refertur  a  Petr.  Lombardo  <it  a  Ly- 
rano  nt  ordinaria;  sumta  est  ex  AugusL,  de  Perfecllone  in>ii- 
tiae  hominis,  c.  6.  n.  li:  Quoniam  Lex  prohibendo  augei  pec- 
cati  cupiditatem,  ni>i  diffundal  Spirilus  caritatem  etc  Cfr.  XIII. 
de  Civ.  Dii,  c.  5. 

2  Haec  sentenlia  colligi  possel  ex  ii^  quae  lib.  XI.  c.  7.  n. 
9.  seqq.  proponit  in  solvenda  quaestione,  cur  homo  non  sil  t  lia 
creatus,  qui  nollel  unquam  peccare;  sed  si  verba  altendantur,  In- 
venitur  in  lib  de  Vera  Reiig,  c.  I  i  n.  -27.  Vide  Bupra  pag.  265, 
nota  7.  Inferius  respicitur  Eccli.  15 ,  l  i. 

3  Psalm.  s:}.  12:  Gratiam  et  gloriam  dabit  Dominus. 

4  Secrindum  AugusL,  IX.  de Gen.  ad  llt.  c.  17,  n.  3>.  Cfr.  lob 
•28,  2G.  .'i  38,  1 1,  ac  Arlstot.,  de  Mundo,  c. '  ubi  dicit,  hoc 
Deum  esse  In  mundo,  «  <i"ll('  i"  n;ixl  gubernator  est,  quod  in 
curru  agltator,  quod  In  choro  praecentor,  quod  denique  lex  In 
clvltale  et  <ln\  In  exercitu  » ;  el  subinde  ostendlt,  caclum,  plan- 
tas,  bestias  regl  Del  ausplciis  el  oblemperare  dlvinis  legibus. 
—  Pro  secundvm  leges  cod.  Z  per  leges.  Inferlus  edd  fuerit 
pro  fnii. 

•r-  Cfr.  ArlstoL,  \.  Ethic.  e.  9  ;  VugusL,  de  Quantlt.  anlmae, 
c.  36.  ii.  80,  ubl,  postquam  ostendit,  Deum  unlversa  condlta  re- 


gere  iuxla  logom  inviolabilem ,  el  homlnl  datum  fuisse  llbcrum 
arbilrium,  subiungit:  Nec  lamen  ita  liberum  arbitrium  animae 
datum  est,  ul  quodlibel  eomoliens  ullam  partem  divinl  <ir<liiii< 
legisque  perturbet.  I>;iiniu  esl  enim  a  Bapienlissimo  atque  in- 
victissimo  lollus  crealurae  Domlno.  —  Codd.  GZ  aa  rectvm 
ordinem.  In  flne  arg.  pro  dari  cod.  /.  imponi. 

■  Boeth.,  de  Trln.  c.  ■">.  domlnlum  <l<'(lnit:  Potcstas 
il.iin,  qua  servus  coercelur.  —  Inferius  pro  imponit  edd.  fn 

7  Vlde  AugusL,  I.  de  Ordlne,  c.  7.  n.  19.  —  Flnem 
Vat.  -K'  exhlbet:  ergo  decens  fuit,  obHgatoria  mandata  : 
imponi. 

s  Cfr.  Infra  q.  3.        Mox  resplcltur  Bxod.    14,    ii     Deut 
i ,  24.  el  ■"•.  9,  ubl  Deus  nomlnatur 

"  ^ugusL,  \  IM    de  <i<'n.  ad  IIL  c,  6.  n.    12,  loquens  de 

i  ppto ,  quod  Deus  de  lil   \'i  im .  nlt:  ( >poi 

i i,  sub  Domlno  I p  inde   i  rohibcretur, 

promerendl  Domlnum  suum  vlrtus  cssci  lps;i  obcdlentl 

possum  verlss Ilrere  solam   esse   vlrtutem  on 

:iii   vni)   Del  N 

homo  domlnum  habcre  cogliarcl  ntque  senllrel,  i 
lubcrclur. 


814 


SENTENTIAKUM  LIB.  III. 


gendam,  tum  propter  pacem  conservandam.  Propter 
gloriam  utique  augendam,  quia  gloriosius  esl  ho- 
mini  obtinere  beatitiulinem  per  merita  quain  sine 
meritis1.  Et  quoniam,  cum  aliquid  redditur  ex  me- 

ritis,  quodam  modo  bomo,  qui  meretur,  obligat  sibi 
retribuentem ;  et  magis  decet,  hominem  obligari 
Deo,  quam  Deum  bomini :  hinc  est,  quod  ad  opera, 
per  quae  contingebat  mereri ,  debuil  homo  per  prae- 
cepta  obligari,  ut.  dum  obligatus  obedirel,  in  nie- 
rito  proficeret  et  ad  maiorem  cumulum  gloriae  per- 
veniret.  —  Alia  ratio  est  propter  pacem  conservan- 
dam,  quae  «  tantum  bonum  est,  sicut  dicit  Augusti- 
nus e,  ut  cuncta  pacem  appetant » ;  pax  autem  ser- 
vari  non  potest,  ubi  homo  usurpat  sibi  quod  est 
alienum:  ideo,  ut  pax  servaretnr  inter  homines,  de- 
buil  Deus  mandata  homini  tradere,  in  quibus  obli- 
garetur,  ne  quod  est  alienum  usurparet,  sed  red- 
deret  Deo  et  proximo  quod  eis  deberet,  ne  aliter 
iniuriam  faciendo  pacem  frangeret,  et  frangendo  pa- 
cem  ipse  in  se  pacem  amitteret 3.  —  Sic  ergo  decuit, 
verba  Decalogi  tradi  per  modum  obligationis  el 
praecepti,  tum  quia  decens  erat  ex  parte  Dei,  tum 
quia  expediens  erat  ex  parte  nostri.  Et  rationes, 
quae  hoc  ostendunt,  possunt  concedi. 

1.  Ad  illud  ergo  quod   obiicitur  in  contrarium 
soiutio  op-  ex  auctoritate  Apostoli .  quod  mandatum  intendit  con- 

positornm.  .  .  \  . 

cupiscentiam ;  dicendum,  quod  ulud  ventatem  babet, 
Notandum.  sed  valde  per  accidens  et  occasionaliler.  Ex  hoc 
enim  ,  quod  per  Legem  erat  peccati  cognitio,  lamen  * 
per  ipsam  non  erat  gratiae  collatio,  concuplscentia 
nitente  in  vetitum ,  et  homine  scienter  perpetranle 
peccatum;  ex  hoc  occasionaliter  fiebat  et  ipsius  con- 
cupiscentiae  inlensio  et  peccati  aggravatio.  Sed  hoc 
non  erat  de  principali  intentione  ferentis  mandata 
nec  de  ipsorum  mandatorum  obligatione.  Nam  Do- 
minus  sic  tribuit  mandata  obligatoria,  quod  semper 
fuit  promptus  tribuere  graliam  adiulricem  ad  illa 
implenda.  Unde  quod  per  mandalorum  obligationem 
augerelur  concnpiscenlia,  hoc  non  erat  ex  ipsis 
mandatis,  sed  potins  ex  negligenlia  et  culpa  homi- 
nis;  Dominus   autem    propter  negligenliam  hominis 


non  debuit  dimittere,  quin  diligentiam  circa  salutem 
hominis  exerceret 5. 

2.  Ad  illud  quod  obiicilur,  quod  Lex  prolnben- 
do  auget  peccati  cupiditatem  ;  dicendum ,  quod  Glossa 
non  dicit  illud  simpliciter,  sed  addit  hanc  conditio- 
nem:  «nisi  diffundat  Spiritus  carilatem6».  Unde  quam- 
vis  per  se  Lex  non  esset  utilis  oisi  ad  cognitionem , 
tamen  cum  gratia  ipsa  mandatorum  obligalio  mul- 
tum  conferebat  ad  salutem. 

3.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  obligatio  repu- 
gnat  liberlati;  potest  responderi,  quod  obligatio  ad 
bonum  non  repugnat    liberlati   simpliciter ,  sed  re-  xotaa 
pugnat  liberlati  peccandi.  «  Posse  autem  peccare  nec 

est  libertas  nec  pars  libertatis  7  »;  et  ideo.  dum  obli- 
gatio  mandati  repugnabat  libertati  male  faciendi,  li- 
bertalem  non  minuebat,  sed  polius  augebat.  — Ali-Aiki 
ter  etiam  polesl  responderi ,  quod  est  obligatio,  quae 
aufert  poteslatem,  et  est  obligatio,  quae  aufert  im- 
punitalem.  Prima  obligatio ,  quae  polestatem  aufert, 
minuit  libertatem;  secunda  vero,  quae  potestatem 
non  aufert,  sed  tollit  impunitatem ,  libertatem  ar- sotan 
bitrii  salvat  et  superaddit  iustitiae  aequitatem.  Hoc 
autem  secundo  modo  mandata  Dei  sunt  obligatoria; 
et  propterea  in  nullo  libertali  arbitrii  derogabant, 
quin  polius  divinam  iustiliam  commendabant. 

4.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  maioris  libe- 
ralitatis8  est  dare  aliquid  sine  merito  quam  cum 
meritis;  dicendum ,  quod  elsi  maioris  liberalitatis  sit 
ex  parte  dantis ,  non  tamen  est  tantae  gloriae  et 
excellentiae  ex  parle  suscipientis.  Et  quoniam  Domi- 
nus  in  conferendo  praemium  non  tantum  altendit 
suae  iiberalitatis  manifestationem ,  immo  etiam  glo- 
riae  nostrae  promotionem;  hinc  est ,  quod  maluit 
nobis  dare  aeternam  beatitudinem  per  impletionem 
mandatorum  et  merilum  obedientiae,  quam  nullo 
merito  praecedente.  —  Praeterea ,  merila  nostra  in  &&■  i 
nullo  derogant  divinae  liberalitati,  immo  potius  eanr 
manifestant,  tum  quia  ipse  bonorum  noslrorum  non 
eget 9,  lum  quia  omnia  merita  nostra  procedunt  ex 
munere  gratiae  suae.  Et   proplerea    dicit    Apostolus 

ad  Romanos  sexto:  Gratia  Dei  vita  deterna. 


1  Cfr.  supra  pag.  3S7,  nola  i.  —  De  seq.  proposil.  vide 
August.,  III.  de  Lib.  Arb.  c.   16.  n.   V6. 

°-  Libr.  XIX.  dc  Clv.  Dei,  c.  II.  et  12.  n.  I.  —  Plurimi 
codd.  et  edd.  I,  2  cetera  pro  cuncta.  Cfr.  snpra  pag.  680, 
nota  I.  Paulo  inferius  pro  usarpat  sibi  cod.  A  usurpat  aliijuid, 
et  pro  servavetur  eod.  Z  conservaretvr.  Subinde  pro  ne  aliter 
Vai.  ne  alteri. 

3  August.,  Lpist.  167.  (alias  29.)  c.  4.  n.  13:  Si  autem 
praecepla  non  essent,  non  ulique  essel,  ubi  se  bomo  certius  in- 
spiceret  et  videret ,  unde  averleretur,  quo  conarelur,  quare 
gratularetur,  quid  precaretur.  Magna  est  ergo  utilitas  praece- 
plorum,  si  libero  arbiirio  tantum  detur,  ut  gralia  Dei  amplius 
bonoretur. 

4  Ldd.  cum  aliquot  codd.  cum.  Paulo  inferius  pro  nitenie 
cod.  A  intense  nitente,  edd.  I,  2  iniendit,  dein  pro  homine 
scienter  perpetrante  peccatum  non  pauci  codd.  hommem  scien- 
ter  perpelrare ,  edd.  I,  2  melius  hominem  scienter  fecit  per- 
petrare. 

5  Uaec  solutio  consoinl  cum  illa  exposilione,  quam  facit 
August.  in  Lxpos.  quarundam  proposit.  ex  Epist.  ad  Hom.  pro- 


posil.  37.  seqq.,  et  I.  de  Diversis  QuaesL  ad  Simplic.  q.   I.  n. 
I.  seqq. 

6  Vide  supra  pag.  813,  nota  I.  —  Infra  post  cognitionem  Vai. 
addit  peccati. 

7  Anselm.,  Dialog.  de  lib.  arb.  c.  I.  Cfr.  tom.  II.  pag.  613, 
nota  9. 

8  Cod.  Z  perfectionis;  mulli  codd.  et  edd.  I,  2  bic  et  paulo 
inferius  perperam  libertatis. 

9  Kespicitur  Ps.  15,  2:  Deus  meus  es  tu,  quoniam  bono- 
rum  meorum  non  eges.  Seq.  lexius  Scripturae  est  Rom.  6,  23. 
—  August.,  VIII.  de  Gen.  ad  lit.  c.  II.  n.  24:  llle  quippe  no- 
stra  servilule  non  indiget,  nos  vero  dominalione  illius  indige- 
mus,  ut  operetur  et  custodiat  nos;  et  ideo  venis  solus  est 
Dominus,  qui.i  non  illi  ad  suam,  sed  ad  noslrani  uulitatem 
salulemque  servimus.  Nam  si  nobis  indigeret,  eo  ipso  non  ve- 
rus  Dominus  esset,  cum  per  nos  eius  adiuvaretur  necessitas, 
sub  qua  et  ipse  servirel.  Meriio  ille  in  Psalmo:  Dixi ,  inquil, 
Domino:  Deus  meus  es  m ,  quoniam  bonorum  meorum  non 
e^es  etc. 


DIST.  XXXVII.  ART.  I.  QUAEST.  II. 


81 3 


SCHOLIOX. 


1.  Licct  haec  quaestio  spccialiler  agat  dc  opportuna  pro- 
mulgatione  Decalogi,  allata  tamen  principia  et  solutiones  obie- 
ctorum  serviunt  ad  praecipua  Antinomistarum  sophismata  sol- 
venda,  simulque  eadem  mililant  contra  errores  novatorum  saeculi 
XVI,  qui  negabant,  Christum  ut  Legislatorem  leges  evangelicas 
tulisse,  eoque  progrediebnntur,  ut  liberlaiem  christianam  (qua 
liberi  sumus  a  servitule  peccati,  a  lege  Rfoysaica,  a  spiritu  ti- 
moris)  detorquerent  ad  exemplionem  Chrislinnorum  ab  obliga- 
tione  Decalogi.  Eadcm  auctoris  doctrina  valet  eiiam  contra  Kanlii 
figmentum ,  quo  humanae  ralioni  autonotniam  ipsi(|ue  fornia- 
liter  inhaerentem  auctoritatem  Iegiferam  vindicare  impio  et  vano 
conalu  nililur. 

Eandem  quaeslionem ,  scd  sumlam  sensu  universaliori ,  ut 


tolam  legem  Moysaicam  coropiectatur,  sotvunl  Al.\.  Ilal..  Sum. 
p.  III.  q.  28.  m.  I.  d  Pelr.  a  Tar..  hic  q.  I.  8.  I.  —  Alii 
aniiqui  auctores  rem  langunl  paasim  in  uaciaiii  de  legibus;  cfr. 
S.  Thom.,  S.  I.  II.  q.  98.  a.  I.  q.  99,  praesertim  a.  2.  ad  2. 
ci  q.  100.  a.  7.  —  Quoad  soluiionem  ad  3.  cfr.  ibid.  q.  93. 
a.  6.  ad  I. 

Generaliter  observamus,  s.  Bonaventuram  in  quaestionibus 
et  dubiis  buios  distinctionis  breviter  exbibere  substantiam  ditlu- 
sae  dispulationis,  quam  de  Decalogo  instiluil  Alc\.  BaL  (Sum. 
p.  lil.  q.  19-38.)   et  dc  aliis  praeceptis  legis  Hi  -  ibid. 

q.   16.  19.  -'ii.  55.);  qui  eiiam  de  lege  aeterna  (ibid  q.   2<>.  . 
de  lege  naturali  (q.  -27.).  de  lege  evangeBca  (q.  56-60    co 
traclat. 


A'] 


QUAESTIO  II. 

Ulrum  praecepta  Decalogi  obligent  ad  opera  formata. 


Seeundo  quaeritur,  utruin  praecepta  Decalogi 
obligent  ad  opera  formata.  Et  quod  sic .  videtur. 

1.  Deuteronomii  decimo  sexto l :  lustequodiu- 
stum  est  exsequeris.  Ex  hoc  verbo  colligitur,  quod 
Legislator  non  solum  praecipiebat  iustitiam  in  facto, 
sed  etiam  iustitiam  in  modo;  opus  autem,  quod  est 
iustum  in  facto  et  modo,  est  opus  formatum:  ergo 
per  mandata   Legis   obligatur    homo    ad   opera  for- 

mata. 

L2.  llem,  Matlhaei  decimo  nono2:  Si  ris  ad 
vitam  ingredi,  serva  mandata:  observatio  igitur 
mandatorum  Decalogi  introducit  ad  vitam;  sed  nemo 
introdueilur  ad  vitam  per  aliqua  opera,  nisi  fiant 
ex  caritate,  et  talia  sunt  opera  formata:  cum  ergo 
per  Legem  obligemur  ad  praecepta  Decalogi  obser- 
vanda.  videtur,  quod  per  eandem  obligemur  ad  o- 
pera  formata. 

3.  Item,  Augustinus  dicit,  et  habelur  in  fine 
distinctionis  praecedentis 3,  quod  omnia  praecepta 
Decalogi  reducuntur  ad  duo  praecepta ;  sed  illa  prae- 
cepta  nemo  implet  nisi  ex  carilate  —  sicut  patet  de 
praecepto,  quo  praecipitur:  Diliges  Dominum  Deum 
tunm  ex  toto  corde  tuo  etc.  —  videtur  ergo  simi- 
liter,  quod  omnia  mandata  Decalogi  teneamur  nn- 
plere  ex  caritale:  ergo  per  Legem  obligamur  ad 
opera  formata. 

4.  ltem,  ad  opera  mandatorum  obligamur  se- 
cundum  intentionem  praecipientis;  sed  intentio  prae- 


cipientis  fuit  dare  illa  mandata,  ut  per  illa  ei  ser- 
viamus  et  serviendo  placeamus4;  hoc  autem  oon  lit 
nisi  per  opera  caritate  et  gratia  ioformata:  ergo  etc 

.'i.  Item,  informatio  el  deformatio  sunl  oppo- 
sita,  praeceptio  et  prohibitio  sunt  opposita;  et  «  si 
oppositum  de  opposito,  el  propositum  de  propo- 
sito5»;  cum  ergo  deformatio  opernm  sit  in  prohibi- 
tione,  eorundem  informatio  erit  in  praecepto. 

Sed  contra:  1.  Dicit  Hierooymus 6,  qaod  «<  ana-Fandamenu. 
thema  sit  qui  dicit,  Deum  praecepisse  impossibili 
cum  ergo  praecepla  illa  obligent  tam  iustos  qtiam 
peccatores,  et  in  potestate  peccatoris  non  sil  infor- 
mare  opera  sua .  cuin  illml  habeal  fieri  per  carita- 
tem  el  gratiam;  videtur,  quod  ad  hoc  nemo  oblige- 
tur  per  divina  mandata. 

2.  Itein,  Augustinus  dicit,  et  habetur  io  Gk) 
super  illud  Psalmi 7:  Declina  a  mafo  et  /'<<<■  bo- 
numi  «Declinare  a  malo  semper  vital  poenam, 
quamvis  non  semper  promereatur  palmam»;  sed 
quotiescumque  declinat  homo  a  malo  ex  caritate, 
promeretur  palmam:  ergo  non  semper  tenetur  homo 
e\  caritate  a  malo  declinare.  Sed  declinando  a  maio, 
observantur  praecepta  oegativa:  ergo  non  videtur, 
quod  obligent^d  opera  formata. 

■\.  Item,  aliquis  lilius.  babens  parenlea  el  exi- 
stens  in  peccalo  mortali,  lionorat  eos  ex  oatnrali 
pietate,  cura  se  oflferl  locus  el  tempus  el  opportu- 
niias:  constat,  quod  iste  ood  peccal  pareutee  hono- 


1  Ycrs.  20,  ubi  Vulgata  persequeris  pro  exsequt 

•  Vers.  17.  —  Minor ,  in  qua  pro   nisi  fiant  cod.  i 
fiirrini,  probatur  ex  lllo  I.  Ck>r.  13,  I.  Beqq.:  Si  linguls  homi- 
iiiiin  loquar  etc. 

3  I.ii.   Magistii,  <••  3.    -  Seq.  lestimonium  Scriplurai 
Deut.  6,  •). 

*  Cfr.  loan.  15,  I  i :  Vos  amicl  mel  estls  etc. 

5  ArlstoL,  IV.  Toplc.  «•.  i.  Cfr.  supra  pag.  505,  notn  I, 
ubi  pro  depropasito  el  de  oppotito  lexlus  origin.  <■!  eliam  codd. 
a  bb  iii  proposito  el  in  oppotito. 


lymboll  Bxpllc.  ad  Damasum    Inti 
cfr.  (<>m.  I.  p  nol  i  -. 

i  Psalm.  33,  i  '<   ■  ■  ~    ibum ,  Pi 

bard.  el  Lyi  inum  ul  ordinaria  babelur,  esi  secundun    i 
dorum  dicentem:  In  lllo  culpam  i 
laiis  ui  quirimus.  Alan.  . •  t >  Insulis,  Tbi   I        Ri  (rul    i 
\iiii  facere  \  Ital 

lem  prorsus  eadem  sunl  apud  Ma  II.  SenL  d.  X.XI> 

I,  iii  linc.  —  Inferlus  pro 


8i<; 


SI-NTENTIARDI  LIB.  III. 


rando,  ncc  committendo  nec  omittendo:  ergo  man- 
datum  illnd,  quo  Dominus  praecepit1:  Honora  pa- 
irem  tuum  el  matrem  tuam;  non  obligabat  ad  hoc, 
quod  opus  illud  ex  caritate  impenderelur:  pari  ra- 
tione  nec  alia  mandala. 

4.  Item,  opera  formala  non  sunt  nisi  per  gra- 
tiam;  sed  nemo  scit,  utrum  gratiam  Spiritus  sancti 
habeal*:  ergo  nemo  scit,  ulrum  eius  opera  sint 
formata,  vel  informata.  Sed  nemo  obligatur  ad  id 
quod  non  potest  scire:  ergo  mandata  Decalogi  ad 
opera  formala  non  obligant. 

5.  Item,  quicumque  obligatur  ad  aliquid,  obli- 
galur  per  consequens  ad  id  quod  est  illi  insepara- 
biliter  annexum3;  sed  opera  non  possunt  formari 
ab  aliquo.  nisi  habeatur  gratia:  ergo  quicumque 
obligatur  ad  opera  formata,  obligatur  ad  habendam 
gratiam.  Cum  ergo  habere  graliam  respiciat  omne 
tempus  indifferenter,  tam  tempus  dormitionis  quam 
tempus  vigiliae;  videtur,  qnod  homo  omittat  in  qno- 
libet  instanti  et  in  quolibet  lempore,  ac  per  hoc 
in  uno  die  peccabit  infinilies.  Quodsi  hoc  est  mani- 
feste  falsum ,  restat,  quod  mandata  Decalogi  ad  opera 
formata  non  habeant  obligare. 

CONCLUSIO. 

Praecepta  Decalogi  non  obligant  ad  opus  proprie 
formatum  obligatione  absoluta ,  si  loquimur 
de  quolibet  opere  singillatim;  tamen  de  eis  in 
unum  collectis  hoc  concedi  polesl ,  et  etiam 
loquendo  de  obligatione  conditionali. 

I.espondeo:  Ad  praediclorum  intelligentiam  est 
notandum,  quod  hic  est  triplex  modus  dicendi. 

Quibusdam  enim  visum  est,  quod  mandata  De- 
opinio  1.  calogi  obligant  ad  opera  formata ,  obligatione  tamen 
praecepti  affirmalivi,  non  praecepti  negativi.  Obli- 
Notandum.  gatio  enim  praecepti  negalivi  esl  semper  el  ad  sem- 
per;  obligatio  vero  praecepti  affrmativi ,  quamvis 
sit  semper,  non  tamen  ad  semper ,  sed  pro  loco  et 
tempore.  Propter  quod  dixerunl,  quod  mandata  De- 
calogi  obligant  hominem  ad  opera  formata  pro  eo 
tempore,  quo  habet  caritatem  et  gratiam ;  tunc  enim 
potestatem  habet  exeundi  in  opera  meriloria  et  te- 
netur  bene  uli  gratia  accepta. 

Alius  aulem  inodus  dicendiest,  quod  mandata 

opinio  2.  Decalogi  non  obligant  nisi  ad  opera  bona  in  genere  4. 

Opera  enim  formala  sunt  supra  nostiam  potestatem 

et  supra  cognitionis  certitudinem;   et   proplerea  ad 


lalia  opera  non  debemus  obligari  per  mandata  De- 
calogi ,  sed  solum  ad  opera  bona  in  genere.  Cuius 
signum  est,  quia,  si  aliquis  existens  in  caritate  ho- 
noret  parenles  ex  naturali  pielate,  buiusmodi  opere 
absolvilur  a  mandali  obligalione. 

Sed  quoniam    primus    modus   dicendi    videtur^w 
excedere ,  in  hoc  videlicet ,  quod  ponit,  hominem  s 
obligari  ad  id,  de  quo  non  potest  habere  certiludi- 
nem;  secundus  vero   modus  dicendi    videtur  nimis 
parum  dicere,   in    boc  videlicet.  quod  ponil,  homi- 
nem  per  tnandata  Decalogi  solummodo   obligari  ad 
ea  quae  potest  quis  implere   existens  in  statu  pec- 
cati,  cum  observatio  mandatorum  Dei  sit  via  deve- 
niendi  ad  slalum  gratiae  6  et  iusliliae:  ideo  est  adhuc 
tertius  dicendi  modus,  qui  quasi  medium  tenet  in-  opuu< 
ter  ulrumque,  et  ad  quaestionem  propositam  respon- 
det    per   distinctionem    hoc    modo.  Cum  quaeritur, 
utrum  mandata  Decalogi  obligent  ad  opera  formata; 
respondendum  est,  quod  opera  formata  possunt  dici   °p« 
dupliciter:  uno  modo  per  exclusionem   deformilatis  tur  < 
peccali,  aho  modo  per  positwnem  digmtatis  merili. 
Si  primo  modo  accipiantur  opera    formata;  sic  uti- conci 
qne  ad  opera  formata  pbligant;  obligant  enim  ad  vi- 
tandum  omnia  peccata  mortalia.  —  Si  autem  dicantur 
alio  modo  opera  formata;  sic  accipiuntur  proprie,  et  Nou 
tunc  distinguendum  est  in  ipsa  obligatione:  estenimob% 
obligatio  absolula  et  obligatio  conditionalis.  Obliga-    ple 
tio  absolula  est,  qua  quis  simpliciter  ad  aliquid  fa- 
ciendum    obligatur,  ita  quod  ,    si    illud  non  faciat , 
incurrit  omissionis  reatum;  obligatio   vero  conditio- 
nalis  est,  qua  quis  obligatur  ad  aliquid  faciendum, 
si  vult  pervenire  ad  praemium.  Et  haec  obligalio  in 
eo  qui  omiltit,  non  indncit  omissionis  peccatum,  sed 
ponit  implicilae  conditionis  defectum. 

Si  igilur  loquamur  de  obligatione  conditionali ;  conc 
mandata  Decalogi  obligant  ad  opera  formata.  Si  quis 
enim  vult  ad  vitam  ingredi.  necesse  est  ex  caritate 
servare  mandata,    quae   quidem   carilas  est  meriti 
principium  7.  —  Si  autem  loquamur  de  obligatione 
absoluta;  tunc  distinguendum  est  in  ipsis  mandatis,  loo 
quod  dupliciter   contingit   de  eis  loqui:  aut  de  eis^w. 
in  unum  collectis,  proul  habent  reduci  ad  duo  man- 
data  caritatis,  aut  de  quolibet  per  se  singillatim  8. 
Si  de  eis  collectis  in  unum ;  cum  in  eis  conlineatur 
regula  iuslitiae  secundum  ordinem  ad  Deum  et  ad 
proximum,  per  quam    excluditur  omne  peccatum; 
sic  concedi  potest,  quod   obligant  ad    aliquod  opus  com 
formalum  vel  in  se ,  si  homo  habet  unde  possit  in 
illud  exire,  vel  in   dispositione   sive  praeparalione 


1  Deut.  5,  16.  Vide  II.  Sent.  d.  28.  ;i.  I.  q.  3.  arg.  4.  ad 
oppos.  —  Cod.  K  legit :  cum  se  offevt  loci  et  temporis  oppor- 
tunitas...  nec  omittendo  illud,  quod  Dominus...  matrem  tuam  : 
ergo  illud  praeceptum  non  obligabat  etc.  Pro  obligabut  et  im- 
penderefur  edd.  obligat  e.l  impendatur. 

2  Eccle.  9.  I:  .Wscii  homo,  utrum  amore,  an  odio  di- 
gnus  ^it. 

3  Simile  habelur  in  Regul.  Iur.  in  sexto  39:  Cmn  quid 
prohibetur,  prohibentur  omnia,  quae  sequuntur  ex  illo.  —  Ali- 
quanto  inferins  pro  respiciat  edd.  inspiciat.  Circa   finem  arg. 


pro  in  uno  cod.  V  in  (/uotibet  et  codd.  H  L  peccaret  pro  pec- 
cabit. 

*  Vide  II.  Senl.  d.  36.  dub.  ."i.  Clr.  etiam  ibid.  d.  28.  ;i. 
I.  q.  3.  —  Mox  pro  supra  nodram  potestatcm  edd.  I,  2  supra 
naturam,  potestatem. 

5  Cod.  F  addil  per  mandala. 

6  Cod.  Z  gloriue,  edd.  gratiae ,  glor/ur. 

7  Vide  supra  d.  27.  a.  2.  q.   I.  et  d.  36.  q.  6. 

8  Cod.  A  per  se  et  singillatim.  Paulo  inferius  pro  in  eis 
codd.  A  K  Z  aa  bb  ibi. 


DIST.  XXXVII.   VKT.  I.  OIU-ST.  II. 


817 


iio  4 


10  op 
i  iruoi. 


D  nctio. 


,nl  illod  \  Tenetur  enini  homo  sic  inamlata  Decalogi 
rroplere,  ut  per  ipsorum  impletionem  praeparet  lo- 
cum  ipsi  gratiae;  qua  obtenta,  exeat.  cum  locus  et 
tempus  est,  in  opera  meritoria,  adimplendo  duo 
caritatis  praecepta.  —  Si  autem  loquamur  de  quoli- 
bel  singillatim  et  per  se;  sic  accipiendo  proprie 
opns  ibrmatum,  hoc  est  opus  merilorium,  et  lo- 
qoenclo  de  obligatiooe  absoluta,  mandata  Decalogi 
nou  obligaat  ad  opera  formata,  sicut  ratiooes  osteo- 
dunt,  quae  ad  secundam  partem  indocuotur,  et 
proplerea  concedendae  sunt  \ 

1.  .\d  illud  quod  obiicitur  in  conlrarium.  quod 
Legislator  praecipit  non  solummodo  facere  opus  iu- 
slum ,  sed  etiam  iusle:  dicendom,  quod  modos  iu- 
slitiae  quidam  est,  qui  facit  opus  Deo  pbcitom  et 
meritoriom;  et  hic  proprie  reddit  opus  formalum. 
Alius  autem  est  modus  iustitiae,  qui  excludit  circa 
actum  viri  iusti  deordinalionem  intentionis,  quae  fa- 
cit  animiim  iniustum  ,  et  praeposterationem  operis  3: 
et  hic  modus  esl  in  praecepto,  non  primus.  Ab 
hoc  autem  modo  non  dicitur  opns  formatum,  nisi 
accipiendo  large,  sicut  prius  taclum  est  in  respon- 
dendo. 

2.  Ad  illud  quod  obiicitur  de  auctoritate  Do- 
mini  in  Mailhaeo:  Si  vis  ad  vitam  ingredi  etc;  patet 
responsio  per  iam  dicta:  quia  ex  verbo  illo  non 
potest  colligi,  quod  homo  obligetur  ad  opera  meri- 
toria  facienda  nisi  obligatione  condilionali ,  videlicet 
si  vult  ingredi  ad  vitam.  Si  autem  de  obligatione 
condilionali  ad  absolutam  velit  procedere ;  non  va- 
let  ralio,  immo  est  ibi  sophisma  secundum  quid 
et  simpliciter  \ 

3.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  onmia  man- 
dala  redocontur  ad  duo  praecepta  carilatis;  simili- 
ter  patet  responsio:  quia  praecepta  duo  caritalis  non 


impleotor  in  qnocumque  mandato  singiUaiim  a 
pto,  sed  ex  qoodam  plenario  iotellectii el  perfectio- 
ne,  coosorgente  ex  omnium   mandatorun  >dum. 

tione  ei  integra  observalione.  Et    ooc    modo  verum 

esl,  quod  lnaiulala  obligaot  '  ail  opus  iurmaliini  in 
.  vel  in  sua  dispositione.  Sed  ex  hoc  non  sequi- 
tur,  quod  id  hor  obligel  qoodlibel  mandalum  per 
se.  Sicut  enim  non  sequitur,  decem  horaines  trahunl 
iiavem.  ergo  quilibel  per  se  trabit;  quia  plus  pos- 
suni  decem  quam  unus;  sic  et  io  proposito  suo  modo 
est  inteiligendum. 

4.  Ad  illud  qnod  obiiciiur .  quod  tenenillT  <>h- 
servare  mandata  secundum  intentionem  praecipieu- 
tis;  dicendum,  quod  uoc  esl  verum  de  obligatione 
condilionali,  si  volumus  ingredi  ad  vitam.    —  P  -^uo. 

set .  tamen  el  aliter  dici,  quod  intentio  Legislato 
noii  soiummodo  fuit  ad  hoc,  m  homo  pervenirel  ad 
gloriam.  sed 8  ui  viiaret  poenam;  mandata  autem, 
si  ohserventur,  quantuin  ad  opera  extra  gratiam  fa- 
Cta  sulliciunt  ad  vilanditin  poenain;  el  proptei 
non  sequitur,  quod  per  mandala  obligetur  quis  ab- 
solute  ad  opera  meriloria. 

'.').  Ad  illud  quod  ultiino  obiicitur,  quod  defor- 
malio  esl  in  [iroliibitione.  ergo  iiiformalio  :  in  prae- 
cepto;  dicendum,  quod  secundum  qniod  informalio 
proprie  accipitur,  ratio  non  valet,  pro  eo  qood  ///- Motandnm. 
formatio  et  deformatio  uon  sunt  opposita  iimnediale. 
immo  inter  opus  meritorium  et  opus  peccati  cadil 
medium  bonum  in  genere  el  bonnm  ex  circum- 
slantia  \  Cum  autem  dicitur,  qttod  si  aliquid  esl  in 
prohibitionc,  eius  oppositum  est  in  praecepto;  boc 
intelligitur  de  oppositis  immedialis,  sicut  furari  esl 
prohibitum,  et  non  farari.  est  m  praecepto  ;  et  pro- 
plerea  consequenlia  illa  non  habel  locttni  in  pro- 
posito. 


SCHOLION. 


I.  Hanc  quaestionem  S.  Thoin.  aliique  hac  formula  expri- 
muiit:  «  Utruin  in  adimpletione  mandatorum  modtis  carilalis 
cadat  sub  praeceplo  ». —  Opera  formata  e:i  suni,  quae  flunt 
non  taniuin  in  stalu  gratiae  ,  sert  etiam  ex  motivo  c-n-itaiis ; 
iniiiiD,  ul  dicitur  in  corp. ,  proprie  opera  dicuntur  formata , 
quatenus  flunl  cx  caritate.  —  Respectu  primae  informationis  non 
cst  dubium,  quod  quilibet  ralionis  compos  obligatur  tsse  ha- 
bltuaifter  in  ttatu  ijraliae ,  sfve  quod  obligatur  »  ad  exclusionem 
deformitatis  peccati  »  ,  m  auctor  noster  dicit  (In  eorp.).  Licet 
autem  habitut  gratiae  et  habitus  caritatis  sint  inseparabiliter 
connexi  (unde  etlam  actut  caritalis  supponit,  saitem  ordinarie, 
statum  gratiae);  tamen  nuilus  habitus  operativus  cst  sempertn 
actu.  Dubitarl  igitur  potest,  utrum ,  quando  aliquod  prneceplum 
hnpletur,  actualit  inflmus  caritatis  acmm  illum  debeat  comilari. 
Eodem  sensu  Inlelllgitur  etiam  quaestio  proposila. 


II.  Principia   ad   hanc  quaestlonem   soivendam    aecess 
auctor  noster  iam  cxhibuit  I.  Sent.  d.  iK.  a.  1.  q.   I  ,  II.  Sent. 
(1.  U.  a.  I.   q.  3.   cum  scholio,  nec   non  snpra   d.   •?'.  a.  -2. 
q,  ti.  —  s.  Thom.  (lli.  SenL  il.  36.  a.  6.)  peferl  quatuor  de 
hac  re  opiniones,  quarum  prima,  lertfa  at  quarta  ettam  ,i   5. 
Bonav.  htc  afleruntur;  Becunda  vero  non  diflerl  h  prima   nisl 
in  linc,  iiuod  eandem  statunl  obligatlonem  etiara  pro  non   i *  ■  - 
bente  caritatem,  quam  prima  adesse  vuh  pro  habenle  eam.  S. 
Tiiom.  in  Comment.  eandem  praeferl  vlam  nwdiaoi,  qnnn 
quitur  s.  Bonav.  Sed  in  Summa  (I.  II.  q.  100.  a.  10 
dem  fere  concluslonem   aMa   vla   prooedit.    Docel  enim, 
aclus  carilaUs  praeceptua  sii  lege  ipeciaJl  ei  quldem  -///< 
ii.i  iii  in  aUia  praecepUs  ii.vn  Includatur.  Gum  Igitur  ta  quarto 

praecepto  ufflrmaUvo  Imponilur,  ui  ptirentas  honoreniur   lem 

iniii  praescrlbitur,  ul  hoc  li.ii  tx  cariuUi  i  du<» 


1  Val.   pr<>  ////   illinl    -iihstituit    si  //////   ///////•/,    ///////'  pottit 

in  iiimi  exire.  Subfnde  pro  tocut  et  temptu  est  cod.  i\  se  of- 
ferani  tocus  et  tempus. 

2  ln  Vat.  desiderntur  /■/  propterea  wncedendae  tuni.   Mox 
piKi  in  contrarium  cod.  A  subiungil  de  auctorilate. 

3  Gfr.  II.  Sciu.  .1.  10.  n.  I.  q.  I.  seqq.       \'.<\<\.  puut  [Vat. 
(////]  facit  iiiiiiiiniii  /nsiniii  <■/  praeparationem  |  Vat.  addK 
dispositionem  |  operis. 

S.   Ilnnav.  —  Tom.  III 


*    Cfr.     si||>r,i    p.i^'.    J.iS.    ii. .1.1    1. 

od.   \  obligent. 

iil.  ud  fiiim.  Moi  pro  inandatn  autem  cod    Q    avm 
///iA/  /•/(////  ,•  et  Immediale  i"'-i  cod.   \      ■       intut    \i 
i  /■//////•. 

7  fiod.  i.  supplet  ett 

r.  nupra  d    36   q.  >.    d  8,  81  II    $  ni   d    H   di 
ii.-.    iixii  d.  41.  a.  I.  q    i    -  iqq. 

ioa 


SiS 


SENTENTIARUM  1.115. 


affirmaliva  praecepta  possinl  diversis  temporibus  ad  actum  obli- 
gare,  bene  fleri  poiest,  quod  aliquis  irapleos  quarlum  praece- 
piiiiu  sine  raodo  caritalis  non  peccet.  Haec  sentenlia  communi- 
ter  nunc  approbatur;  Dionys.  autcm  Carth.  primam  opinionem 

veriorem  iudicavit 

De  hac  quaestione  praeter  S.  Thomam  ;ilii  Lombardi  com- 
mentatores  tractant  in  III.  Sent  ilisi.  36:  B.  AlberL,  ibi  a.  6. — 
Petr.  a  Tar.,  ibi  a.  (i.  —  Kichard.  ;i  MedL,  ibi  q.  0,  ubi  leclo- 
rera  remiliil  ad  I.  SenL  d.  18.  a.  2.  q.  2.  —  Dionys.  Carlh., 
ibi  q.  3. 

III.  Seq.  (3.)  quaestio  de  obligntione  mandatorum  Decalogi 
satis  sohritur  in  generaliore  quaestione  S.  Thomae  (S.  1.  II.  q. 
100.  a.  I.):  «  Ulrum  omnia  praecepta  moralia  ictcris  Legis 
pertineant  ad  legem  naturae  »,  ct  in  aitera  quaestione  ( ibi  a. 
3.):  «  Utrum  omnia  praeceptn  moraiia  veteris  Legis  reducantur 
ad  decem  praecepta  Decalogi  ».  Kandem  antem  rem  sic  pro- 
ponii  Alex.  Hal.  (Sum.  p.  III.  q.  29.  m.  I.  a.  I.):  An  radfx 
vel  ciiigo  (Decalogi)...   in    lege   naturae   radicetor.  S.   Thom. 


;i<l  primam  suem  quaestionem  respondet,  »  quod  omnia  | 
cepta  moraUa  perUneant  adlegem  naturae,  sed  Hcersimode  », 
ut  ilji  fusius  explicatur.  Alii  commentatores  principia  hic  posita 
tangunl  in  quaesUone  de  dispensaUone  circa  praecepta  Decalogi. 
In  utraquc  autera  quaesUone  solvenda  Scot.  (hic  q.  unica  n.  2. 
seqq.)  non  convenit,  saltem  in  modo  loqnendi ,  cum  5.  Thotaa 
(loc  <ii.  a.  H:  Liium  praecepta  Deealogi  sint  dispensabilia). 
S.  Bonav.  (I.  Sent.  d.  >7.  q.  I.)  docet  cum  S.  Bernardo  et  Scoto, 
quod  Deus  in  praecyplis  secundae  tabul  ie  possit  dispensare,  non 
in  praecepUs  primae  tabulae.  Circa  doctrtnam  S.  Thom.  m 
Summa  cfr.  scholion  ad  cit.  locum  I.  SenL  d.   17. 

RaUones  in   resp.  allalae  pro  opporlunitaie  :  liptae 

conflrmantur  a  S.  Thoma  (liic  a.  I  ;  S.  I.  II.  q.  99.  a.  2.  ad 
—  Inler  posteriores  tbeologos  agitata  est  alia  quaesUo ,  cum  hac 
connexa,  utrum  Decalogus  obligel  Christianos  non  solum  vi  lc^is 
naturae  et  evangelicae,  sed  etiam  \i  promulgalionis  per  Moysen 
fnctac  Responsio  uegaUva  csi  communior,  cui  favent  eUam 
verba  S.  Thomae  S.  I.  II.  q.  98.  a.  •>. 


QUAESTIO  III. 

Utrurrl  obligaMQ  mandatorum  Decalugi  attendatur  secunduni  iegem  naturae , 

fia  seewndum  legom  seripiam. 


Tertio  quaeritur,  utrurh  obligatio  mandatorum 
Decalogi  attendatur  secundum  lcgcm  uaturae,  an 
secundnm  legem  scriptam.  Et  quod  secundum  legem 
natnrac,  videtur. 

1.  lllud  enim  es!  naturale.  ijuod  est  commune 
Fundamenta.apud  omnes  '  :  sed  ad  mandata  Decalogi  obligantur 
oinnes :  ergo  obligatio  illa  est  seeunduin  legem  na- 
turae. 

•2.  Item,  obligalio.  quae  sc  cxtcndit  ad  omne 
tempus.  attenditur  secunduni  illam  legem ,  cuius 
dictamcn  curril  in  omni  tempore ;  sed  obligatio  man- 
datorum  Decalogi  raahet  in  slaln  legis  naturae  et 
legis  scriptae  et  legis  gratiae :  ergo  obligalio  illorum 
mandatorum  attendilur  secundum  legem  naturae  -. 

3.  Item,  mandata  .  quae  obligant  hominem,  cir- 
cumscripta  Scriptura  et  gcatia,  babent  obligare  se- 
cundum  legein  naturae  ;  scd  talia  sunt  mandata  De- 
calogi  —  sunt  cnim  de  dictamiue  rationis  rcctae,  cir- 
cumscripta  legc  Moysi  el  lege  Evangelii 3  —  ergo  etc. 


4.  Item .  quaedam  sunt  probibila.  quia  mala; 
quaedam  raala,  quia  probibita4;  similiter  quaedam 
sunt  bona,  quia  sunt  in  praecepto;  quaedam  vero 
ideo  sunt  in  praeceptor  quia  bona  sunt :  ea  autem. 
quae  in  Decalogo  probibentur  vel  praecipiuntur,  de 
se  sunt  mala  vel  bona ,  secundnm  quod  dictat  ratio 
recta  —  sicul  Deini  esse  colendum,  et  parentes  ho- 
norandos.  boc  ntiquc  bonum  est  de  se ;  lalsum  te- 
slimonium  et  bomicidium.  boc  utique  de  se  malum 
est  —  sed  talia  spectani  ad  legein  inditam :  igitur 
obligatio  mandalorum  Decalogi  attenditur  secnndum  . 
vinculum  legis  naluralis. 

Skd  contra  :  1.  Kxodi  vigcsimo3  legitur.  quod  Ad 
primo  mandafa  ista  fuerunt  de  caelo  audita:  et  poslea 
subiungitur.  quomodo  fuerunt  in  tabulis  scripta:  si 
ergo  ibi  tradcbatur  lex  scripta,  videtur.  quod  obli- 
gatio  mandatorum  Decalogi  secundum  legem  scri- 
ptam  priucipaliter  babeat  atlendi. 

2.  Ilem ,  ad  Romanos   septimo G :    Concupiscen- 


1  Boeth.,  de  Divisione:  Nam  ftuod  apml  omncs  itlcni  cst 
natuiiic  t-si ;  consiieXudinis  \ero  est  quod  apud  aU)j^os  pcnnu- 
titur.  CiV.  supra  p;ig.  IU,  noia  .1.  —  Siipciius  pro  altcndatiir 
plure.s  codd.  int^ndatur. 

Naiurale  enina  secundufn  Ari-toi.,  1'rolilem.  sect.  lo.  n. 
3,  esl  quod  semper  atque  ubiipic  ellici  solet.  —  lu  maiori  pro 
currit  cod.  K  csl 

3  Ililar.,  Tract.  in  Ps.  118.  lii.  |.'i.  n.  II,  exponens  illud, 
Pnwvirirantes  drputaci  [sic  ]  onuics  pccratorcs  tenae  ctc.  ait: 
Sed  hic  praevaricotorcs  esae  cxisiimantur  oaines  pcccatorcs  ler- 
rae;  nullus  excipitur,  generaliter  ad  oranes  praevaricationis  nomen 
referlur.  Lex  enim  veluti  naturaUs  est  iniuriam  neminrinrerre, 
nil  aiienum  praeripere,  fraude  ac  periurio  absUnere  ctc  August., 
Enarrat.  in  l's.  '»7.  n.  I :  Quia  homines  appetentes  ea  quae  fo- 
ris  sunt,  etiam  a  se  ipsis  exsules  tacti  sunt,  dala  est  ctiam 
conscripta  le.\ ,  non  quia  in  cordibus  saripta  non  erat,  sed 
quia  tu  fugitivus  eras  cordis  tui,  ab  illo  qui  ubiquc  esl  com- 
prehenderis  ct  ad  te  ipsum  intro  rcvocaris.  Proplerea  scripta 
lex  quid  clamat  eis  qui  deseruerunt  legera  scriptara  in  cordi- 
bus  suis  ?  Redite  praevaricatores  nd  cor  ( Isai.  i6 ,  8.).  Quis 


enim  tc  docuit...  nolie,  tibi  furtum  fieri?  quis  le  docuit  nolle 
iniuriam  pali  elc.  Cfr.  II.  dc  Serm.  Domini  in  montc,  c.  9.  n.  32, 
et  Glossam  ordinariam  in  l!om.  2,  14,  et  II.  Sent.  d.  39.  a.  I. 
<1.  2.  —  Paulo  ante  pro  rationis  rcctac.  <mod  cxhibent  codd.  A 
1'QUVbb,  alii  cum  edd.  Icgis  reclae. 

4  AugusLj  I.  de  l.ib.  Arb.  c.  3.  n.  6:  Nou  sane  idco  ma- 
lum  csi  [ndullerium] ,  quia  vctatur  Lcge ,  sed  ideo  vetatur 
Lege,  quia  nialum  est. 

5  Vcrs.  IS:  Cunclu-  aulcm  populus  vitlobalvoces  el  lam- 
padcs  etc. ;  et  v.  22:  Vos  vidislis,  quod  de  caelo  loculus  sim 
vobis.  Ibid.  31,  IS:  Deditque  Dominus  Moysi...  duas  tabulas 
tcstimonii  lapideas,  scriplas  digito  Dei.  Cfr.  34,  I.  et  Ueut.  9. 
10.  —  In  fine  arg.  pro  principaUtcr  cod.  Z  polius. 

6  Vers.  7.  —  Glossnm  exhibct  1'etr.  Lombard.  el  Lyranus 
ut  interlinenrem.  Ilaymo,  in  hunc  locum ,  ait :  Xam  concupi- 
scentium  libidinis  aliaruni.juc  malarum  rerum  ncsciebum ,  sub- 
audis :  peccatum  esse,  nisi  Lex  diccret :  Non  concupisces. — 
In  conclusione  arg.  post  Non  concupisces  Vat.  addit.  domum 
proximi  tui .  ncc  dcsidcrabis  uxorem  eius  nec  sercuin  elc. 


DIST.  XXXVII.  MVr.  I.  OUAEST 


io  1- 
15  1. 


110  10 

15    I 


tri- 


woeii' 
Deca 


tiam  nesciebam ,  nisi  Lex  diceret  :  Non  concupi- 
sces  ;  Glossa  :  «  Concupisrentiam  nesciebam  esse  pec- 
catum  »;  sed  mandatum,  quod  obligat  seciiiidum  le- 
gem  naturae.  manifeslum  est  homiui  etiam  sine  lege 
scripla  :  ergo  mandatuiu  illud:  Non  eoncupisces  etc. ; 
non  speciat  ad  legem  naturac.  <w\  potius  ad  legem 
scriptam. 

3.  llem,  quod  est  de  dictamiue  legis  naturae 
spectat  ad  sialum  innocentiae  :  sed  distinclio  man- 
datorum  Decalogi  ad  statum  inuocentiae  non  spectat, 
quia  in  slatu  illo  locum  non  habebat.  hoinicidiiim 
nec  furtum  nec  adulterium  : :  ergo  vidclur.  quod 
ohligatio  mandatorum  Decalogi  non  sequalur  instin- 
ctum  legis  naluralis. 

4.  Item.  quae  sunl  serundum  diclamen  legis 
naturae  non  solummodo  se  exlendunl  ad  slaliun 
viae,  verum  etiam  ad  statum  palriae  :  sed  obligalio 
ista  mandatorum  Deealogi  ad  stalum  patriae  non  se 
extendil,  quia  ibi  nee  furtum  polesl  cssc  ubi  niliil 
est  proprium.  nec  concupiseentia,  ubi  nullum  po- 
test  esse  vilium2:  ergo  videlur,  quod  obligatio  hu- 
iusmodi  mandatoruin  non  sequalur  legis  naturalis 
inslinctum. 

luxta  hoc  quaeritur  :  si  obligalio  mandatormu 
Decalogi  sequitur  legem  naturae,  unde  hoc  est,  quod 
magis  fuerunt  mandata  illa  scripta  in  lahulis  lapi- 
deis  quam  alia  mandala  l,egis  ? 

Ilem,  quaeritur :  propter  quid  Dominus  imme- 
diate  ipsi  populo  decem  verba  Legis  proposuit,  sicut 
legilur  Exodi  vigesimo3,  magis  quam  alia  mandala. 
iudicialia  scilicel  el  caerimonialia,  quae  mediante 
Moyse  pervenerunt  ad  populi  nolitiam  ? 

CONC  I.  D  S  1 0. 

Obligatio  mandalorum  Decalogi  radicalitcr  sequi- 
tur  legerri  na/urae,  sed  tjutintoim  ad  explica- 
lionem  el  dis/iiir/ionem  sequitur  legem  srri- 
ptam. 

Respondeo:  Ad  praedietorum  intelligenliaiii  est 
notaiiduiu,  quod  est  loqui  de  obligatione  mandato- 
ium  Decalogi  tripliciter,  seeundum  quod  et  de  ipsa 


sufficientia   fidei.   Secundum   enim    quod    articulos 
fidei  contingit  credere  tripliciter,  videlioet  implici 
i'i  explicite,  et  quosdam   implicite  et  quosdam 
plieite*;  sic  el  de  praeceptis  Deealogi   intelligen- 
dum  est. 

Ei  secundnm  istum  tripliceto  roodum  oblig 
manilatormu   Decalogj    respici!  Iripiiceiu  shluin.  vi-  itipk 
delicet  stalum  naturae  msiilulae  et  sUtum  oatui 
iapsae  et  slatum  legis  scriptae,  ita  qood   stitum  c__ciu_iot. 
legis  scriptae  respicit  swipliciter  .  uhi  lu- 

cide  M'l  dislincte  illa  decem  mandata  a  Deo  fuerunt 
pronunliata  ei  scripta5.  —  Statum  yero  natui  couciosio-. 

psae  respicit  obligatio  mandatorum  Decalogi  impfc- 
cite  secundum  duo  praecepta  iuris  naluralis,  quae 
natuiii  semper  dictahat,  vidriirci  quori  foeerel  alii 

quod  sibi  vellcl ,  fierj .  et  11011    faecrel    alii  quod    >ibi 
DOllel    licri  '"'.  —  Slaluin    aiitrm    naiurar    institutae 
respiciebal   quodam  modo  implicite ,  qnodaiu  BCtodo 
explicite.  Quaedam  eniiu  suui  praecepta  ordinantia 
ad  Deum,  quaedara  vero  ordinantia  ad  proximum. 
Ad  praecepta  namque  illa  quae  ordinanl  ad  Dt'um,conciowo3. 
explicite  obligabatur  7    liomo  in  slatu  nalurar  inslir 
tutae ,  uhi    idoneus    erat  el  disposilus  ad  rolniduni 
Deum  inicgn'  ci  perfeote.  VI  mandata  rarp,  q 
ordinant  ad  proximum,  obligahatur  impiicite,  pro  co.ciusio  i. 
60  quod  neeessilas    explicandi    maudata    illa    orluiu 
habel  ex  iniilliplici    deordinalionr,    quae    subsrcuta 
est  ex  priina  Iransgressione.    Kl    illud  eolligi  potesl 
ex  60  quod    dieitur    Keclesiaslici    decimo  scpliuio 8 ,  connrmaior. 
loquens  de  hominis  coiiditionr  :  Sensu  implevit  a*r 
illorum  el  mala  et  bona  ostendil  iliis ,  posuk  ocu- 
los  ipsorum  super  corda  ipsorwn  ric. .  usque  ibi: 
Alleudite  ab  omni  inique,   et   mandavil   illis  >nii- 
cuique  de  proxima  suo;  ubi  eolligilur  ewplicita  obli- 
galio  hoiniiiis  respeclu  eullus  divini,  el  impliritti  1- 
speclu  vitandae  lacsionis  ipsius  proxiuii. 

Srcunduin  hoe  igilur  palel.  quod  obligalio  man- 
datorum  Decalogi   radicaliter  sequitur  legem  intu-  rnoijMin 
rae,  sed  quantum  ad  explicationem  sequilur  legem  **" 
Scriplurae.  —  Explicatio  enim  plenaria  mandalornm  coroiunnm. 
Decalogi  opporluna  fuit  secnndum  statuni  peccali  pro- 

plri'   uhsrnrntioiiriii    luilliliis    l'atioin.>  et  propler   obli- 


1  Cfr.  (icn.  t,  7.  nbi ,  peccato  primorutn  parentum  iam 
perpelralo,  dioitur  nd  Cain:  Sub  te  rrit  appetitus  eius  etc.  — 
Inferius  pro  sequatwr  permulti  codd.  seepiitur. 

-  AuguaU,  Enarrat.  in  Ps.  Mh,  U.  Berm.  IS.  n.  i.  expo- 
uens  illii  verba:  Et  autodkm  Legem  tmon  temper,  dicit:  Nequo 
enim  praeceptu  i.'"_ris,  sicni  hic,  etinm  Ibi  [ln  caelo]  iic<H»pturi 
siiiniis,  quac  custodiamus.  —  ';<><!.  A  pro  ubi  nihH  Bubstituli 
nhi  iiiiiluni .  et  in  initio  arg.  de  Oclamine  cod  K  ex  ttictrtmine 
pro  secundum  dict&men. 

•  Vers.  I.  soqq.,  edd.  allegunl  Exod.  'ii  .  sed  codd.  Levlt. 
2d.  —  Pro  ipri  pniiii/ii  cod.  /.  illipoptUo. 

*  Cfr.  suprn  d.  25.  a.  I.  q.  2.  —  CoeUL  Z  an  pro  quosdnm 
bis  quodam  modo.  —  Ad  duo  prima  membra  subaudl:  >im- 
pllciler. 

r>  V;ii.,  paulo  superlus  poat  ifa  omiaso  quod,  com  edd. 
1,  2  proscquitur  statum  legis  seriptae  mpkxt  rimplicUer  et  r.i 

plidte  tcl  luriilr  rl  ilixlinrli' ,    srritiul u m  1/111111  illil  ilrrrm  rtr. 

6  Hugo  <!<•   s.  Vlct.,  I.   <ic   Sacrom.  p.  M.  c,  7:  Sola  llla 


Igltur,  quae  stose  hebont,  ni  nunquam  HcMe  Hii  poaaint,  l<  \ 
naluralis  prohibuit;  llla  vero,  quao  nunquam  li<it<'  poasnol  , 
lermitU,  sola  praeceptt,  media  nmnia  ad  utrumlibet  rolinquens. 
De  |)i'oiiil)cii<lis   iiniaii   praecaptum    In  corde  homtnh 
C)ii,i<I  iiiu  iiuii  ris  fieri  nl"  »<>ii  fecerit  <  rob.  i,  \%.).  i>-  • 
cipiendis  Bimililer  unurn;  Quneeumtque  »«//«.  nt  vobu 
hominee,  et  vos  simUiter  fneite  Htu  (Mntta 
lnimn  ez  sui  <(insiili.iii.mc  rliscrrot,  qualei  num 

exhibere  deberet  Cfr.   Vugust.,  Enarrat  In  Pss  Bl    i»    I,  li 
lis.  sim iii.  •_'•>.  n.  i.  e(  da  Sptrtui  ei  HikTt  < < i "■'-'  i"'1'  '•" 
nln  rvlationem  l  >gl*  netur  ie  .  script  <•  ri  i 
I >. >iih    ,c  docct ,  fanteH  mitiirnlitor  qiwi  l.e 

iii.ii  n>  |ue   <<l ii   inim.i  hum  i-t  Im        D 

,iiii,iii  i.ih  ■  (i  u  ii ,  eei ,  iii  n>:ii  i  in  ea    vpIui    : 
in.i  rnman<*oi  Inl  •    ■      IH    n 

i  \  ii  |i  iii  i  i  ,i  i,i.  in, •nir.MMi"  obligntvr. 

"  Vers,   8  l  3.  Pnulo    wqiei  Ins   pm   oi  tm 

nrliiiii  habtu 


820 


SKNTKMIUUIM  UB.  III. 


Hatio  i.  quatitmem  volunlatis.  Quia  enim  voluntas  corrupta 
prompta  erat  ad  multiplicem  deordinalionem,  opor- 

Ratio  2.  tebat,  eam  religari1  per  multiplicia  mandata.  Rur- 
sus,  quoniam  seriptura  cordis  interior  propter  pec- 
catum  erat  obnubilata,  et  homo,  qui  fuerat  spiri- 
tuali  mente  praeclitus,  effeetus  erat  sensibilis  et 
carnalis ;  opportunum  eral,  ut  exterias  legeret  et 
audirel  per  sensus  corporis  ea ,  per  quae  posset  in 
rectitudinem  iustitiae  regulari 2.  Et  ideo  explicatio 
et  distinctio  mandatorum  Decalogi  spectabat  ad  le- 
gem  scriptam,  quamvis  obligatio  spectaret  ad  legem 
inditam,  sicut  raliones  ad  primam  partem  induclae 
ostendunt.  quae  concedi  possunt.  quoniam  verum 
concludunt. 

1.  Ad  illud  vero   quod  primo  obiicilur  in  con- 
soiutio  or- trarium ,  nuod  verba  Decalogi  audita  fuerunl  in  da- 

positorom.     .  .  '  ... 

tione  Legis ;  lam  palet  responsio :  quia  noc  non  erat 
propter  introducendam  novam  obligalionem ,  sed  po- 
tius  propter  ipsius  obligalionis  explicalionem,  quae 
ijuidem  neressaria  erat  propler  peccaii  obnubila- 
tionem  3. 

2.  Ad  illud  vero  quod  obiicitur  de  auctoritate 
Apostoli,  quod   concupiscentiam  nesciebat  esse  pec- 

Resp.  du-  catum;  potest  dici,  quod  loquitur  in  persona  homi- 
nis  carnalis ;  aut  certe  hoc  dicit,quia,  elsi  aliquo 
modo  nossel  per  legem  naturae  in  generali,  non  ta- 
men  in  speciali  cognoscebat  nisi  per  legem  scriptam  ■ 
unde  ipsemet  ibidem  *  dicil,  quod  per  Legem  est 
cognitio  peccati.  Propterea  ex  verbo  illo  non  habe- 
tur,  quod  obligatio  huiusmodi  mandatorum  ortum 
babeat  a  lege  scripta,  sed  solum  quod  ipsius  obli- 
gationis  explicatio  in  lege  illa  sit  facta. 

3.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  ea  quae  sunt 
de  diclamine  legis  naturae,  conveniunt  slatui  inno- 
centiae ;  dicendum,  quod  verum  non 5  est  de  bis 
quae  sunt  de  diclamine  legis  naturae  in  speciali ; 
quae  autem  sunt  de  diclamine  legis  nalurae  in  ge- 


nerali  el  implieite  illi  statui  habent  convenire;  et 
boc  modo  ad  illum  statum  spectabanl  mandata  se- 
cundae  hbulae. 

h.  Ad  illud  quod  obiiritur.  quod  ea  quae  suiit 
de  dictamine  legis  naturae.  manent  in  statu  gloriae; 
responderi  potesl  dupliciter.  Primum  quidem ,  quia.  R»sf 
sicut  dicitur  de  virtutibus.  quod  manent  in  patria 
secundum  excellentiores  et  nobiliores  usus  et  aclus6; 
sic  concedi  potest,  quod  adimplelio  mandatorum  De- 
calogi  salva  erit  in  patria ,  multo  tamen  nobiliori  et 
excellentiori  modo,  quam  sit  in  via,  secundum  quod 
ibi  excellenliori  modo  ordinabitur  et  ad  Deum  el  ad 
proximum,  et  secundum  quod  voluntas  excellenliori 
modo  erit  ad  bonum  ordinata  el  a  malo  remota.  — 

Aliter  etiam  posset  dici,  sicul  tactum  est  prius.  ut  liat    R 

•    •     i  •  i  •  i  •  •     ■  •   cum 

vis  m  bis  quae  natura  dictat  qeneraliter ,  et  m  lus  pi«ci 

,.  ...  .       ....  ...  cti<>' 

quae  dictat  specialiter ,  sive  vnplicitc  et  explicite;  et 

rursus  ,  in  his  quae  nalura  dictat  explicite,  vel  dictat 

secundum   omnem  statum  nalurae ,  vel  secundum 

stalum  naturae  lapsae ;  et   quod  est  de  dictamine 

legis  naturae  simpliciter  et  explicite ,  illud  mane- 

bit 7  in  statu  gloriae.  Kxplicatio  autem  et  distinctio 

mandatorum  Decalogi  respicit  slatum  nalurae  lapsae 

et  instructionem  legis  scriptae. 

Ad  illud  vero  quod  quaeritur.  quare  magis  islaAdi 
decem  verba  scripta  fuerint  in  tabulis  lapideis  quam 
alia,  cum  minus  spectarenl  ad  legem  scriptam:  di- 
cendum,  quod  hoc  fuit,  quoniam  in  ipsis  maxime 
consistebat 8  regula  iustitiae,  et  alia  habebant  reduci 
ad  haec ;  et  ipsa  quidem  stabilia  erant  nec  evacuari 
babebant  per  legem  supervenientem  :  ideo  in  tabulis 
lapideis  scripta  fuerunt,  ul  ostenderetur  eorum  prae- 
rogativa  quantum  ad  dignitatem  et  quantum  ad  sla- 
bilitatem n. 

Ad  illud  quod  quaeritur,  quare  magis  dala  sunUd? 
ipsi  populo  a  Deo  immediate  mandata  Decalogi  quam 
iudicialia  et  "   caerimonialia  ;   dicendum  ,  quod   hoc 


im 


1  God.  A  regulari. 

2  Do  his  rationibus  cfr.  Commept.  in  Kpist.  ad  ltom.  .5, 
20.  (inter  opera  Ambros.) ;  I.  Quaest.  ex  vet.  Testam.  q.  i.  (inter 
opera  August.);  et  Cassiodor.  in  Ps.  77,  5,  nbi  exponens  illud : 
Et  susciiavit  tcstimonium  m  Iacob  etc,  ait:  Suscitatum  aulem 
dixit,  quasi  irt  lucem  redditum,  quod  somno  ignorantiae  vide- 
batur  oppressum.  Vide  etiam  liic  lit.  M;igistri,  C.  5. 

3  Alcuin. ,  Interrogat.  et  respons.  in  Gen.  inlerrog.  14,  in 
qua  ad  quaestionem:  quare  Deus  in  principio  Legem  non  dedit, 
quam  postea  per  Moyscn  tradidit?  responclct:  Quia  in  homini- 
bus  pfimis  diu  lex  bonae  nnturae  serv.ibatur;  at  uhi  naluralis 
lex  cvanuit,  oljlata  consuetudini^  peccandi ,  data  est  lex  litterae 
p6r  .Moyseii,  ut  bona  quae  sciebanlur ,  auctoritatem  haberent. 
et  quae  lalere  coeperant  manilestarentur;  et  ut  terror  disciplinae 
corrfgeret  delirfquentes  et  fidem  reformaret  in  Deum.  —  Paulo 
superius  pro  introducendam  cdd.  oum  aliquot  codd.  indu- 
cendam. 

*  Itom.  7,7:  Sed  peccatum  non  cognovi  nisi  per  Legem. 
—  Mox  pro  est ,  ipiod  in  codd.    desideratuf,   cod.  Z  habetur. 

5  Contextu  exigente,  supplevimus  hoc  Ioco  non,  quod  so- 
lns  cod.  K  hic  habet;  eadem  particula  a  cod.  bb  et  edd.  I  ,  2 
perpcram  inferius  vcrbis  ilti  statui  subiungitur.   Vat.  ibi  legit 


illi  statui  non  hubent  convenire  nisi  implicile ,  el  hoc  modo  eiv. 
Cod.  A  brevius  ,  sed  sufficienter:  dicendum,  quod  verum  est  de 
his  fjuae  sunt  de  dictamine  lerjis  nalurae  in  generali  etc. 

6  Cfr.  supra  d.  33.  q.  6.  et  d.  34.  p.  I.  a.  2.  q.  3.  —  August., 
Bnarrat.  in  Ps.  118.  serm.  13.  n.  4:i\'eque  enim  praecepta  Le- 
gis,  sicut  hic,  eliam  ibi  accepluri  sumus,  quae  custodiamus. 
sed  ipsam  Legis,  ut  dixi ,  plenitudinem  sine  ullo  peccandi  ti- 
more  seivabimus;  quia  et  Deum  plenius,  cum  viderimus,  ama- 
bimus,  et  proximum,  quia  Deus  eril  omnia  in  omnibus  (I.  Cor. 
15,  28.),  nec  falsae  cuiquam  de  proximo  snspicioni  erit  locus. 
ubi  nullus  ulli  erit  occultus.  —  Superius  pro  gloriae  non  pauci 
codd.  et  edd.   I,  2  gratiac;  perperam. 

7  Ita  edd.  cum  aliquibus  codd.,  codd.  K  X  manifestabitur. 
alii  manifcstabit ,  codd.  A  I  L  manifestabat ,  Pro  simpliciter  et  ex- 
plicite  cod.  A  simpHciter  et  impticite.  Aliquanto  superius  pro 
natura  dictat  cod.  K  bis  ratio  dictal.  In  fine  solut.  pro  instru- 
clionem  codd.  AZ  et  edd.  I,  2  institutionem. 

8  In  cod.  K  additur  natura. 

9  Isidor.,  Comment.  in  Exod.  c.  29  :  Quare  in  tabulis  lapi- 
deis?  Signat,  ludaeos  dura  cervice  fuisse.  Cfr.  August.,  XV.  con- 
tra  Faustum  ,  c.  4. 

10  Multi  codd.  vel,  cod.  A  quam. 


DIST.  XXXVII.  ART.  II.  QUAEST.  I. 


ii 


fuit,  quia,  cum  mandata  Decalogi  essent  de  dicta- 
mine  legis  naturae,  modica  indigebant  expositione, 
unde  simplices  statim  potnerunt  illa  capere.  Caeri- 


monialia  vero  et  iudicialia  indigebant  mniori   in-      latore 


structione ;  unde  illorum  cognitio  principalios  spe- 
clabat  ad  iudices  et  sacerdotes ;  ideo  non  sic  im- 
rnnt   data   popnlo    immediate,   sed    medianb 


ARTIGULUS  II. 

De  mandatis  Decalogi  quoad  disiinctionem  et  ordtnem. 


Consequenter  quaeritur  de  mandatis  Decalogi 
quantum  ad  ordinem  el  distinctionem.  Et  cirra  hoc 
tria  possnnt  quaeri. 

Primo  quaeritur  de  ipsorum  mandatorum  nu- 
mero  et  sufficientia ,  utrnm  sint  decem. 


Secundo  quaeritnr  de  ordine  ipsornm  ad   in- 


vicem. 


Tertio  vero  quaeritor  de  numero  et  ordlne  in 
coroparatione  ad  labularum  distinctionem. 


QUAESTIO  I. 

Vtrum  mandata  Decalogi  debeant.  esse  tantum  decem ,  cwi  phtra,  an  paueiora. 


Circa  primum  sic  proceditur  et  quaeritnr,  ntrum 
mandata  Deealogi  debeant  esse  lantum  decem,  an 
plura,  an  pauciora.  Et  quod  debeant  esse  pauciora, 
videlur : 

1.  Quia  ad  Romanos  decimo  tertio5  dicitnr : 
miod  Ql(i  diligit  proximum  Legem  impleuit  :  ergo  in 
anci°-iiiaiidato  de   dilectione  proximi   tota    Lex  potest  in- 

cludi :  videtur  ergo,  quod  mandata  non  debeant  nu- 
mero  denario  mnltiplicari ,  cnm  in  pauciorilms  sa- 
lis  contineantur. 

2.  Item ,  super  illud  ad  Romanos  septimo 3 : 
Concupiscen/iam  nesciebam ;  Glossa :  «  Bona  est 
Lex.  quae  ,  dum  concupiscentiam  probibet,  omnia 
mala  prohihet  »:  si  ergo  in  prohihitione  concupiscen- 
tiae  cetera  mala  prohibentur,  videlur,  quod  alia 
mandala  superfluunt. 

3.  Item,  quicumque  peccat  mortaliter,  se  ipsum 
occidit4:  ergo  cum  in  occisione  prohibeatur  non 
tantum  homicidium  corporale.  sed  etiam  spiritnale, 
non  lantum  operis,  sed  etiam  voluntatis:  videtur . 
qnod  in  illa  prohibitione  prohibeantur  omnia  pec- 
cala  :  ergo  superllunnt  onmia  alia  mandata. 

h.  Item,  differentia  Legis  et  Evangelii  est.  qtiod 
!.''\  prohiheat  nianum,  non  animum ;  Evangeiinm 
auleni  non  solurn  manum .  <>h\  eliaiu  animum  pro- 
bibet5:  ergo  videtur,  qnod  solummodo  deberel  pro- 
hiberi  actns  exterior,  et  non,quod  speclaretad  actuin 
inleriorem  :  ergo  superfluit  mandatuni  de  non  con- 
cupiscendo.  Si  lu  dicae ,  quod  prohiheiur  coneupi- 
scentia,  qnae  progreditnr  in  opus;  contra  hoc  est: 
quia  illa    non    dislinguilur   a    peccato   opcris  :    ergo 


praeceptum    de    prohibitione    illius   concnpiscenliae 
non  dehet  connnmerari  praecepto  de  prohibitione 

operis  exterioris. 

Sed   contni:   quod  deheant    esse   plura    nuam   «juod  «iat 
,  .  ,  ■         pi«". 

decem,  videtur. 

3.  Magis  sumus  debilores  Deo  quam  proximo: 
ergo  plura  deberent  esse  mandata  ordinantia  ad 
Deum  quam  ordinantia  ad  proximum :  ergo  cim 
mandata  ordinantia  ad  proxiinum  sint  septem.  vi- 
detur,  quod  inandata  ordinantia  ad  Deiim  sint  plura. 
vel  saltem  lolidem. 

(i.  Item,  tantnm  obligamnr  ad  benefaciendum 
proximo,  quantum  obliganmr.  ut  non  male  faciamus 
ei  ° :  cum  ergo  sex  sint  mandata.  secuniliini  qnai 
prohibenmr.  ne  offendamus  proximum:  videtur.  qnod 
saltem  sex  deberent  esse.  secundum  qn&e  obtigare- 
mur  et  oriliiiarenmr  ad  benefaciendum  :  et  si  bdc, 
omnia  maiidata  essent  saltem  qiiindecim. 

7.  Item-j  sep*tem  suilt  capilalia  peccala  ila  ma- 

gna.  quantum  est  de  natura  sua.  sicut  peocatum 

avariliae  et  luxuriae  7  :  ergo    sicul    speciale  maiida- 
tum  est,  in  i|Uo  prohihctur  avaritia.et  iji  quO  pro- 
hibelur  luxuria:  ita  speciale  mandatuin  dehci 
ad  alia  vitia  proliibenda.  ila  quod  aliquod  cssd  pt 

ccptiim.  m  qiio  spccialiter  prorJlberetuf  superbia. 

aliquod.  in  quo  invidia.  el   sic  de  :\\\'\<.  $i  ftl  diCUS, 

quod   implicite  prohibciitur  in   prohihitionc    concupi- 

seentiae;  obiicitur  contra  hoe.  qood   trBs  snnl 

diees  peccaturnm.    secunduiii    qnod    dieitur    prln 
loannis  secnndo  ■ :  Concupiscentia  ocut  \rum  .  > 
cupiscentia  camis  et  superbia  vitae;  sj  coo- 


1  Vide  schollon  miI  praecedenJem  queest. 

"  Vers.  8.  —  in  flne  :>i^.  pro  satit  contineantur  codd,  via 
niinjis   i(i,i(i.  MO  iiniinr),  quod  forte  esl  loco  proverblli 

3  Vcrs.  7. —  De  Glossa,  quae  cst  ordmaria,  vlde  lom. 
II.  pag.  .'»2H ,  noi.i   i.  ct  pag.  7-21,  nota  2. 

*  S;i|i.  I,  1 1 :  Os  aulein,  quod  mentltur,  occidll  animara. 
Augnsi.,  XIX.  contra  Paustum,  c.  23:  Qula  enlm  oon  Intelli- 
gebant  homicidium  nlsl  perempiionem  corporis  huroanl,  per 
quam  vlla  privaretur,  aperuil  Domlnus,  omnem  Iniquum  mo* 


inn)  ;id  ■ocendum  frttri  In  homiddii  gonere  deputarl.  > 
ci  loqnnes  I.  t.  15.)  didt:  QuiodHfroirem  mum  Immiitiin 
Cfr,  hlc  lii.  Magistri,  e.  B. 

ir.  M.iiih.  .'i,  21.  seqq         Suparius  pro  prokibttt 
lili  prohibebai,  edd.  cum  plurtbus  codd,  prohibrt. 
d«  M.aih.  :.,  U, 
»  t:i..  n.  Benl  d   12.  dnb 
Srers.  16. 


822 


SENTENTIARUM  1.115. 


cupisceolia  carnis  et  oealorum  prohibelar  explicite, 
videtur,  qiiod  etsuperbia  vatae deberel  habere  specia- 
lem  prohibilionem. 

8.  Iiem ,  sicul  eonlingit  concupiscere  uxorem 
alienam,  et  concupiscenliam  consummari  in  opere; 
sic  etiam  est  reperire  circa  homicidium  et  ralsuin 
testimonium  el  circa  alia  mandata:  ergo  sicut  duo 
diversa  sunt  praecepta  de  ooncupiscentia  uxoris  alie- 
nae  et  rei  alienae  in  opere  et  volunlale ;  sic  debe- 
rent  alia  praecepta  duplicari;  quqd  si  verum  esset , 
tunc  essenl  plura  quara  decem. 

Est  igitur  quaestio,  quare   decein   sint   et   uon 
Qnaestio.  plura  nec  pauciora. 

CONCLUSIO. 

Convenienter  assignala  sunl  decem 
praecepta   Decalogi. 

Respoxdeo:  Ad  praedictorum  intelligentiam  est 
notandum,  quod  sufficientia  et  nuinerus  mandatorum 
sumitur  secundum  rationem  ordinis  ipsius   iustitiae 

♦Notandum.  generalis  \  cuius  est  hominem  ad  Deum  el  ad  pro- 
ximum  ordinare:  unde  quaedam  sunt  mandata  or- 
dinantia  hominem  ad  Deum,  quaedam  vero  ordinantia 

De  sniticien- ad  proximum.  —  Illa  vero,  quae  ordinant  hominem 

tia  3  prae-  ' 

ceptoromi.  ad  Deum .  clicunlur  esse  praecepta  prunae  tabulae; 

tabulaesec.  .  .  . 

tripiicem    el  ista  sunt  tria  el  non   plura    nec   pauciora.  Quo- 

modum.  .        ,  .  .         . 

riim  numerus  et  sufncientia  sumi  potest  tnphciter, 
videlicet  ex  parle  obiecti  et  ex  parle  subiecti  et  ex 
parte  actus  medii. 

Ex  parte  obiecti  sic:  nam  cum  in  Deo  sint  tres 
Modus  i.  personae  et  tria  appropriata  et  triplex  genus  cau- 
cem  ratio-  sae ,  secuudum  quod  comparatur  ad  creaturam;  tri- 
plex  est  praeceptum,  secundum  quod  creatura  ratio- 
nalis  ordinari  habet  ad  Deum.  Xam  secundum  ra- 
tionem  maiestatis  ,  quae  appropriatur  Patri  et 
convenit  Deo,  secundum  quod  est  causa  efficiens 
creaturae,  ordinatur  per  illud  praeceptum:  Non  ha- 
bebis  deos  alienos.  —  Secundum  rationem  veritalis, 
quae  appropriatur  Filio  et  convenil  Deo,  secundum 
quod  est  causa  formalis  exemplaris  creaturae,  or- 
dinatur  per  illud :  Non  assumes  nomen  Dei  tui  in 
vanum.  —  Secundum  rationem  bonilatis ,  quae  ap- 
propriatur  Spiritui  sancto  et  convenil  Deo.  secun- 
clum  quod  est  causa  finalis ,  ordinatur  per  illud  : 
Memenlo ,  ut  diem  Sabbati  sanctifices ;  ila  quod 
per  illa  tria  suflicienter  homo  ordinetur   ad  Deum , 


nem 


ut  subiaceat  siimmae  Maiestaii,  credal  suinmae  Ve- 
ritali  ct  adhaereat  summae  lionitati.  L7t  haec  suffi- 
cienlia  sumta  est  ex  parte  obieeti*. 

Secuodo  modo  sumilur  suflicientia  ex  parte  -^//y-item  m 
iecii  ordinabilis,  qnod  qnidem  est  anima  rationalis. 
in  (jua  est  triplex  vis  motiva.  secimdum  quam  ha- 
bel  in  Deum  ordinari.  videlicet  rationalis,  concn- 
piscibilis  et  irascibilis  \  llandatum  de  adoratione 
respicit  ipsam  irascibUem;  mandatum  vero  seeua- 
duiu  respicil  ipsaun  rulionalem ;  sed  iriaudatuni 
tertium  de  sanctificaliune  respicit  ipsam  concupisci: 
bilem,  sicul  intuenli  satis  apparet  Et  haec  suflicien- 
tia  sumta  esl  ex  parte  subiecli, 

Tertio  vero  modo  sumitur  sufficientia  ex  parte  item  n 
actus  medii.  Triplex  enim  est  actus,  secnndum 
quem  habet  homo  in  Deum  ordinari .  videlicet  artus 
cordis,  oris  et  operis  \  Penes  aclum  operis  atlen- 
ditur  mandatum  adorationis.  Penes  actum  oris  atlen- 
dilur  secundnm  mandatum.quo  prohibelur  lalsa 
invocatio  nominis  divini.  Secundura  aclum  cordis 
attenditur  tertium  mandatura,  in  quo  praecipitur 
sanctificatio  mentis.  —  Kl  sic  patet  suflkientia  man- 
datorum  ordinantium  hominem  ad  Denm,  quoniam 
sunt  tria  tantum  et  non  plura  nec  pauciora. 

Suffieientia  autem  mandatorum  secundae   tabu-    item 
lae  iuxta   hunc   modum  tiipliciter  potesl  assignari  .Sbaiae! 
videlicet    ex    parle    obiecli    et    subiecli    el    actus 
medii. 

Ex  parte  namque  conditionum  ipsins  obiecli  sic  Modasi 
potest  sumi.  In  proximo  enim.  ad  quem  ordinant 
mandata  secundae  tabulae ,  relucet  proprietas  Pa- 
tris  et  Filii  et  Spiritus  sancti.  Secundum  quod  in 
proximo  relucet  proprietas  Patris ,  sic  debemus  ei 
honorem  et  reverentiam  ;  et  penes  hoc  atlenditur 
illud  mandatum :  Honora  patrem  tuum  elc. ;  in 
quibus  relucet  proprietas  suinmi  Patris  in  hoc, 
quod  habent  rationem  principii7'.  —  Secundum  au- 
tem  quod  in  proximo  relucet  proprietas  Fi/ii ,  sic 
debemus  ei  veritatem;  el  sic  est  illud  mandatum: 
Non  loqueris  cqntra prgximum  tuum  falsum  testi- 
monium.  —  Secundum  autem  quod  relucet  in  proxi- 
mo .proprietas  Spiritus  sancti ,  sic  debemus  ei  di- 
leclionem  et  innocentiae  puritatem.  Et  quoniam 
possumus  nocere  proximo  sive  damniflcare  euin 
rauUipliciter:  in  persona  propria  el  \n  persona  con- 
iuncta  et  in  rebus  suis ,  et  hoc  dupliciter :  vel 
actu  interiori,  vel  exleriori;  ideo  sunl  ulterius 
quinque  mandata.  Contra  nocumentum   enim.  quod 


1  Cfr.,  snpni  d.  33.  dub.  I.  —  Aliqunnto  inferius  pro  Illa 
cero  edd.  Illa  enim. 

2  Cfr.  Augusl.,  Epist.  oo.  (alias  I  19.;  c.  I  I.  n.  20;  II.  Qq.  in 
Pentateuch.  ij.  71.   n.  2;  Serm.  8.   c.   I.  n.  2.    scq. ;   Serm.  9. 

;iliiis  96.  de  Tempore)  c.  3.  n.  3.  ct  c.  o.  n.  (i.  el  Serm. 
33.  (alias  18.  de  Diversis)  c.  3.  n.  3;  Isidor.,  Comment.  in 
Exod.  c.  29. 

3  Vide  supra  pag.  579,  nota  9.  —  Paulo  superiua  pro  suf- 
/tcientia  plurimi  codd.  ratio  et  quae  quidem  pro  quod  qui- 
dem.  Aliquanto  inferius  pro  satis  apparet  cod.  Z  manifeste 
apparet. 


4  August,  Knarral.  in  I's.  149.  n.  I:  Laudemus  Dominum 
et  in  voce  et  in  inlellectu  et  in  opere  bono.  Qfr.  Enarral.  in 
Ps.  I  18.  n.  2.  —  Paulo  superius  pro  ex  pnrte  plures  codd. 
a  parte. 

5  Ilugo  de  S.  Viet..  I.  de  Sacram.  p.  XII.  c.  o  :  Primuin 
praecepium  primac  labulae  ad  Deum  Patrem  perlinet,  sicni  prae- 
ceptum  primum  secundae  tabulae  ad  hominem  pilrem.  nt  uiiin- 
qne  paierniias  prin  ipii  auctorilate  lionoretur.  Cfr.  ibidem  c.  7. 
August.,  Serm.  9.  (alias  96.  de  Tempore)  c.  6.  n.  7  :  Ad  pnren- 
tes  enim  suos  homo  aperil  oculos,  ct  haec  vita  ab  eorum  ami- 
citia  sumit  exordium  ete. 


DIST.  XXXVII.  ART.  11.  QUAEST.  I. 


S-2:^ 


habet  fieri  in  persona  proximi1,  est  illud   praece-  i  facies.  —  Si  autein  orilinetnur  ad  proximuni  seciiii- 
plum:  Non  occides.  —  Contra   norumentiim  vero.      (him  actum  oris;  sic  est  illu.l  mandalum  :  Nonfdl- 


quod  habet  fieri  in  persona  coniuncta ,  est  illud 
praeceptnm :  /Vo/t  moechaberis ,  secundura  (juod 
exercelur  in  opere.  —  Conlra  nocumenlum .  quod 
fit  in  rebns,  est  illud  :  Xon  furtum  facies.  —  Et 
(jiiia  nocumentuin  illud  dnplex.  videlicet  m  persona 
coniuncta  et  in  rebus.  lrequentius  (it  in  volunlale 
per  concupiscentiam ,  quain  fiat  in  opere;  ideo  sunt 
alia  duo  mandala,  in  quorum  uno  proliiltetur  con- 
cupiscentia  uxoris.  in  hoc  quod  dieitur:  Xon  con- 
cupisces  uxorem  ;  in  alio  prohibelur  coneupiscenlia 
reruni,  in  hoc  quod  dicilur:  Non  concupisces  rem 
proximi  tui  etc.  Sic  igitur  patet  sutTicienlia  ex  parte 
conditionum  obiecti. 

Kx  parte  vero  subiecli  secnnduin  triplicem  po- 
io*2.  lentiam  animae  contingit  etiam  sulficienliain  assignare 
actio.  hoc  modo.  Triplex  enim  est  poteotia  animae.  se- 
cundum  quani  contingit  ad  proxinmm  ordinari.  vi- 
delicet  rationalis ,  concupiscibilis  et  irasribilis. 
Quanlum  autem  ad  potentiam  irascibilem  hahet 
homo  convenienter  ordinari  ad  superiorem  per  re- 
veren/iam  et  honorem,  et  sic  est  illud:  llonora  pa- 
trem  tuum  etc. ;  ad  proximum  vero  per  pacem  et 
odii  declinationem ,  et  sic  est.illud:  Non  occidss. 
—  Secundum  auteiu  rutionule.m  virlutem  ordinamnr 
ad  proxinuun  per  rrri/atis  loiptclam  et  testi/icalio- 
nem;  et  sic  est  illud  maiidatum:  AtOM  lotpteris  con- 
tra  proximnm  tuum  fulsum  leslintoiiiuni.  —  Se- 
cundum  vero  potenliain  coucupiscibilem  habet  homo 
ordinari  ad  proxiimun  per  ipsius  refreuu/hnem.  Kl 
(juoniam  illa  est  inultipliciter  corrupla  per  cupidita- 
tem  et  doecupiseenliam  -.-  ideo  prohibetur  cupidiias 
et  coiifupiseenlia  in  actu  exleriori  per  duo  inandata. 
per  hoc  videlicet:  Xon  moechaberis ,  et:  Xon  fur- 
tum  fttnrs;  prolnhelur  etiam  in  actu  interhri  per 
alia  duo,  per  hoc  videlicet:  Xon  conrupisrrs  nro- 
inn  pro.rimi  tni;  non  agrum  nec  aliquam  rmi.  El 
sic  potesl  smni  sufficientia  ex  parte  virinm  animae 
in  mandatis  secundae  tabulae. 

Kx  parte  autera  actus  potesl  suini  sic.  Ordinari 

ios  3.  enim  haberrins  ad  proximum  secundnm  innocenliam 

nciio.  et  seciindum  beneficenliam.  Si  secundiini  benefiden- 

tiam,  sic  est  illud  inandalum:  Jfonoru  putrriu  tiuun 

el  malrrm  tuaui.  Si  secuiidiiui  innoreutiam ,  hoc  esl 

iwtin-  tripliciter:  aut  seciindiim    actum  ror  lis ,  aut   oris , 

aut  operis.  Si  secundum  actum  operis,  aul  hoc  esl 

iu    prohihendo    deordinatioiiom  \    ipiae    est    rontra 

ipsius  esse  individui;  et  sic  est  ilhnl:  Nop  occides. 

Aul  contra.  dehilani    ronsrrrulioncm  spepiei;  ci    sic 

est  illud:  Xon  moechaberi».  \ut  conlra  possessionem 

temporalis  subsidii;  et  sic  esl  illud:  Non   furtum 


mm  testimonium  dices.  —  Si  vcro  seonndum  aclum 
cortlis ,  <\n\  quideni  consistil  inaffectu,  hoc  contin- 
gil  duplieiter:   aut  HberaUter  cootra  cupiditat 
aui   honeste  contra   voluptatem;  61    seeundum  hoc 

sunt  duo  mandala:  uniun  coutra   voluptatis   concu- 

pisrmtiam ,  et  sic  cst   illud  :    \  meupi* 

rem;  aliud  vero  contra  cupiditatem  et  avariliam, 

et  sic  esi  illud:  Xon  concupisces  rem. 

Bt  sic    per  omnciii    modiiin    patet    iiuinciii- 
siiriicicntia  mandaloriini  Decatogi:  quoniaiu  Iru  >tint. 
quae  ordinant   bominem   respeeto  snmmae  Trinita- 

lis;  et  septem  sunt,  quac  ordinant  hoiiiinciii  respectu 
totius  inlerioris  univcrsilaiis ;  ul  sic  nou  t.uilum  sit 
coDgrueotta  niimeri  ex  parte  n-i ,  sed  etiam  ex  parte 
ipsius  niiinrrali.-i  propnitionis;  qaam  rectissime  coa- 
lingit  in  denario  inveoire .  9eetiDduro  quod  docel 
Auguslinus  in  libro  Musicae  4,  uhi  ostcmlil .  iu  tlc- 
naiio  (piandam  excellcnicin  esse  perfectioriem  .  ob 
ipiain  status  esl  in  niuncro  illo,  et  ullra  in  nume- 
rantlo  non  proccdimus  nova  niimeratione.  sed  redi- 
imis  ad  ca[)iit:  el  ideo  ia  liiuni  ro  illo  dccclnt  l.-i - 
minaii  Bl  eoniprehendi  divim  praecepla,  quae  sunl 
via  deveniendi  ad  perfeetionem  suounam.  —  Gonce- 
(lendum  est  igitur.  quod  deccm  suiit  iiiuidala  Hc- 
calogi.  scciindum  ([iiod  l.ex  dicil.  nec  |>lura  MC 
paiiciora. 

I.  \d  i  11  ui  1  vero.  ipiod  [iiimo  ohiicitur  in  con- 
trarium,  quod  qui  dihgit  [iroximum  LegBO)  ini]»lc- 
vit ;  (licenduiu  .  quod  i|ii  mivis  iu  dilection«'  pnixinu 
claudantur  mandala  ordmaniia  ad  proMiiium  m  <\ua- 
dam  ucni'ralitale,  nihilominns  [iro|)ter  ohnuhil  itio- 
nem  [teccali  opportunum  ciat  et  congriium.  mandala 
illa.  per  qu:ie  evilanlur  sjicciales  dcorlm.iiiniies , 
explK-ari  iii  speriu.li  '.  luiic  sicul  uniias  gener»  noo 
excludit  iii.ultitiidincni  Sjieciermi!  .  nec  m  n  i.^  linis 
cx.liiiht  mLilli!udmeni  eoriliii  (|iiae  sonl  ad  lincm  ; 
sic  ex  nnitate  inandali  dilcclionis  in  [iroxinuini  non 
[loicsi  coiicludi.  qnod  non  sit  pluralitas  mandalorum 
ad   [iroxiiniiiu  ordinantiiim. 

%  \d  ilhtd  quod  ohricilur.  quod  l.ex  |  rdMbendo 
concunisnmtiamprohilie!    ()muia    m  da  :    dicetidimi. 

([UOll    conrlipisrrntia    sinuiliii'    ijrnrrulinr    ,■;     - 

/i/.rr.   (ienerttlilr.r  coiicupisceuli.i  dicilur  quiUbel  ap- 
pelitus  lihidinosus  bI   immtxler.iliis.  specialittr  \ 
dicitur  esse  Appetllas  delecWbftis  swnndnm  gnstmn 

el    lactiiin  '\    Kl    primo    t|0ldeni    modo    in    prohiln- 
lion.'    conciqiiMciilia.'    (hcimtnr    onmia     mala    pro- 
lubcri  :   secundo   aiilem    modo   benel    i.itioiieii)    bdi 
cialis  in  iinlali  el   nuiiicratiir  inler  maixlata   lle.ilou-i. 
:>.   \d    illinl  quotl   obiicilur .  quod    qui    \« 


Con  ■ 


aume. 


SolaU 
poiitcrum 


V 


1  Cod.  K  addii  propiia.  Aliquanto  inferius  posl  aocumen- 
liuii  illiiil  codd.  incongrue  addunl  est,  edd.  I,  -  /M. 
Cfr.  II.  Senl.  d.  32.  a.  2.  q.   I. 

:|  Cod.  Z  iiiiiritiiiiiiiniiriii.  edd.  inprohibenda  deordinatione. 
Paulo  Inferiua  pro  sulisiilii  cod.  /•  tubttantiat. 

*  Ubr.   I.  c.    M.   ii.   19:  ln   numerando  unim    progredi- 


iinir  ;ili  iiiki  usquo   nd   decem,   nlque    Indc   ad   nnuni 
riiur  elc. 

5  Cfr.  •(    I    q.  :i.  iii  corp,       IVj  Ips  i  sol 
d.  1~.  .i.   I.  (|    I.    i'l   i.  ■  i   !.        ! 

v.n.  iiiniiiit  ordinantium 

r.  II.  Sent  d  |.   I. 


824 


SENTENTIARUM  UH.  III. 


mortaliter  se  ipsum  oeoidit;  dicendum,  qaod  in  pnf- 
hibitione  homicidii  non  prohibetur  deordinatio  eu- 
iuscuroque   vis,  sed  deordioalio  potentiae  iraseibi- 

iis,  quae  est  in  actu  extcriori.  vel  ;id  actum  exle- 
riorem  aliquo  motlo  liabet  ordinari  l.  Unde  qnainvis 
prohibeatur  ibi  homicidiura  operis  et  voluntatis ,  non 
tamen  prohibetur  omne  peccatum.  Et  propterea  ex 
lioc  non  potest  conctudi  superfluitas  aliorum  manda- 
tornm  Decalogi. 

4.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  Lex  prohibet 
manum  el  non  animum;  dicendum.  quod  hoc  non 
dicitur,  quod  Lex  non  prohibeat  peccalum  cordis , 

Notandam.  sed  hoc  dicitur.  quia  peccatum  cordis  non  punit 
poena  mortis ,  secundum  quod  peccatum  operis , 
quod  potest  exterius  probari;  unde  per  prohibitio- 
nem  intelligere  possumus  poenae  injUctionem.  Et 
ex  hoc  non  potest  haberi,  quod  peccatum  oordis 
non  debeat  prohiberi  in  mandatis  Decalogi. 

5.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  deberent  esse 
plura ,  quia  plura  debemus  Deo  quam  homini ;  di- 

Noumdum.  cendum ,  quod  omnia  quae  debemus  homini,  quodam 
niodo  debemus  et  solvimus  Deo;  ideo  plnra  sunt, 
quae  debentur  et  redduntnr  Deo  quam  proximo. 
Quia  tainen  ad  Deum  ordinamur  secundum  vitam 
contemplativam ,  ad  proximum  secundum  vitain 
acliuam;  et  in  vita  contemplativa  quaeritur  unitas, 
in  activa  vero  versatur  multiplex  rerum  varietas?: 
hinc  esl,  quod  plnra  sunt  mandata,  quae  direcle  obli- 
gant  ad  proximum,  quam  qnae  directe  obligant  ad 
Deum.  Hinc  est  etiam,  quod  plura  sunt  peccata,  qui- 
bus  directe  peccatur  in  proximum,  quam  quibns 
directe  peccatur  in  Deum. 

6.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  tot  modis  con- 
lingit  alicui  benefacere,  quot  eliam  modis  contin- 
git  male;  dicendum,  quod  quia  corruplio  concupi- 
scenliae  in  nobis,  qnnntum  est  de  se,  ad  malum 
inclinat;  ideo  sumus  dilliciles  ad  bonum  faciendum , 
quia  proni  snmus  ad  malum   perpetrandum 3.  Hinc 


est,  quod  plura  sunt  praecepta  negatwa  ordinantia 
ad  proximum  quam  nflirmatwa;  plnra  sunt ,  in 
quibus  prohibelnr,  ne  fial  inalum,  quam  in  quibus 
praecipilur.  ut  tiat  bonum. 

7.  Ad  illud  qaod  obiicitur,  quod  ita  debet  pro- 
hiberi  superbia  et  invidia.  sicut  avaritia  et  luxuria: 
dicenduin,  (jiiod  illa  duo  magis  habent  prohiberi 
explicite,  quja  propter  iinprobitatem  libidinis  citius  k«J 
progmlinntur  in  aclum  exlerioris  operis  4 ;  nihilomi- 
nus  lamen  et  alia  peccata  capitalia  in  mandatis  De- 
calogi  habent   prohiberi.  .Nam   superbia   prohibetur 

in  adoratione  Dei  el  in  honorificalione  proximi:  m- 
vidia  vero  el  ira  in  fuga  bomicidii ;  accidia  in  san- 
ctificatione  Sabbati ;  avaritia  vero  in  prohibitione 
furti  ;  luxuria  et  gula  sibi  coniuncta  in  prohibilione 
moechiae  et  adulterii.  ubi  prohibetur  omnis  illicilus 
coitus  el  immoderata  deleclatio  carnalis.  —  Et  si 
obiiciat ,  quod  ita  debet  prohiberi  in  speciaii  super- 
bia  vitae,  sicut  concupiscentia  carnis  et  oculoruin  : 
dicendurn,  quod  non  est  simile:  quoniam,  sicut  iani 
patet,  non  ita  radix  illa  est  progressiva  in  actum 
exteriorem.  secundum  quod  aliae. 

8.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  ita  contingit 
homicidium  perpetrare  corde  et  opere,  sicut  adul- 
terium  et  furlum ;  dicendum ,  quod  non  est  simile 
duplici  ex  causa:  tum  quia  irascibilis  non  est  adeo  Duph 
corrupta.  secundum  quod  concupiscibilis ,  quae  pro- 
pter  suani  iininoderatam  corruptionem  dicilur  cor- 
rupta  et  infecta  et  magis  ad  malrrm  prona5;  tum 
eliani,  quia  ira  ortum  habet  ex  concupiscentia,  se- 
cundum  quod  dicit  Damascenus,  quia  « ira  est  vin- 
dex  laesae  concupiscentiae».  El  ideo,  dum  prohibetur 
concnpiscentia  in  sua  origine,  qrrodam  modo  prohibe- 
lur  et  ira;  ideo  non  sic  oportuit  geminari  mandatum. 
quod  respicit  aclum  irascibilis  sive  ipsam  iram ,  sicut 
mandatum,  quod  respicit  actum  concupiscentiae  sive 
ipsam  concupiscenliam.  Et  ex  hoc  eodem  potest  ha- 
beri,  qrrare   non  oporluit  duplicari  alia  mandata. 


SCH0LI0K 


I.  De  dilU-iviilia  in  onumeraiKlis  el  dislinguentlis  singulis 
Ueeiilogi  praeceplis ,  quae  ab  anliquo  1'uit  inter  anctoivs,  vide 
infra  q.  3.  Observamus  etiam,  Decalogum  saepe  a  Palribus  se- 
cuiidum  Scripturam  et  usum  Hebraeorum  vocari  decem  verba 
scfr.  Exod.  3i,  28;  Deut.  i.  13;  10,  i.).  —  Pro  convenicn- 
tia  ilistindionis  et  ordinis,  secundnm  dislributioncm  inter  Ca- 
tliolico*  communiter  usitatam,  multae  ralioues  congruentiae  ab 
auctore  nostro  ija  l:ac  et  seq.  quaestione  alTeruntur,  ab  aliis 
Scholasticis  autem  eliam  aliae.  ipias  longuiu  essel  singulas  re- 
censere.  Prae  celeris  dilTusius  de  his  aliisque  conncxis  quaestio- 
nibus  disputat  Alex.  Hal.,  Suni.  p.  III.  q.  29.  ni.  2.  a.  1-5,  unde 
non  pauca  sumsit  S.  Bonav. 


Prneter  laudatum  de  bac.et  seq.  (2.)  quaestione:  S.  Tliom.. 
liic  a.  2.  qiiaestiunc.  1-3;  S.  I.  II.  q.  100.  a.  5.  6.  —  B.  Alberl.. 
bic  a.  3.  —  Petr.  a  Tar.,  hic  q.  I.  a.  2.  quaestiunc.  2.  3.  — 
Richard.  a  Med.,  liic  a.  I.  q.  i.  —  Durand.,  hic  q.  I.  —  Dionys. 
Carth.,  de  his  qq.  et  etiam  de  3.  q.  hic  q.   I . 

II.  Quoad  q  aeslionem  seq.  (3.)  observaiuus,  quod  iam 
inter  antiquos  Hebraeos  non  eadem  fuii  opinio  circa  distinctio- 
nem  de<  cm  praeceptorum  Decalogi  et  numerum  corum  in  utraque 
tabula.  Xam  in  libro  Talmud  et  usu  nunc  communi  ludaeorum 
alia  est  distribuiio,  quam  oune  o.vhibelur  a  losepho,  qui  fere 
convenit  cum  Philone,  nt  hic  in  corp.  refertur.  Distribulionem 
Origcnis  praeter  S.  Hieronymum  approbat  eliaiu  Sulpitius  Sevc- 


1  Yicle  infra  dub.  5.  —  Pro  in  actn  exteriori  Val.  tn  actu 
mteriori. 

-  Luc.  10,  39:  Maria,  <|tiae  etiain  sedens  secus  |>edes  Do- 
mini,  audiebat  verbum  illius;  Varlha  autem  satagebat  circa  Fre- 
quens  minislerium  etc.  —  Aliquanto  superius  pro  quae  debemus 
plurimi  codd.  et  cdd.  I,  2  quae  damus,  et  subinde  pro  qtio- 
dam  modo  debemus  cod.  M  quodam  modo  damus.  Posi  pauca  oro 
quam  proximo  cod.  Z  qaam  homini  velproximo. 


3  Gen.  S,  21:  Scnsus  enim  el  cogitalio  humani  cordis  in 
malum  prona  sunt  ab  adolescenlia  sua. 

4  Aliam  raiionem  affert  S.  Thom.  fvide  infra  d.  iO.  q.  I. 
scholion),  qui  eiiam  solut.  ad  i.  in  speclali  quacslionc  (III.  Sent. 
d.  10.  a.  2.)  approbat. 

5  Cfr.  II.  Senl.  d.  31.  n.  I.  q.  3.  —  De  definitione  irae  c\ 
Damasc,  ll.de  Pldcorthod.  c.  10,  vide  tom.  II.  pag.  560,nota 
12.  Cfr.  eliaiu  supra  pag.  339,  nola   13. 


DIST.  XXXVII.  ART.  II.  QUAEST.  II. 


8215 


rus  (Sucra  Histor.  1.  17.)  —  AIcx.  Ilal.  (loc.  cit.  a.  3.  q.  colla- 
ter.)  et  S.  Thom.  (S.  I.  II.  q.  100.  a.  i.j  commemoraM  eliam  sin- 
gularem  opinionem  Ilesychii  (in  Levit.  26.),  qui  praeceptum  san- 
ctificationis  Sabbati  ut  singularc  mandalum  morale  expunxit, 
et  nihilominus  quatuor  primae  labulae  praecepta  enumcrat.  — 


In  modo  has  diversas  opiinones   aliquatenus  conciliandi   S.  1.  • 
n.iv.  sequUur  Alexandrum  Hal.,  loc.  <k. 

De  hac  (3.)  quaestiooe  praeter  laudalos:  B.  AlberL,  hic  a. 
2.  —  Pelr.  a  Tar.,  hic  q.   I.  a.  2.  quaestiunc,   I. 


QUAESTIO  II. 
De  ordine  mandatorum  Deeahgi  ad  mvicem. 


Secundo  quaeritur  de  ordine  mandatorum  De- 
calogi.  Et  videtur,  quod  raandata  Decalogi  malc  or- 
dinentur : 

1.  Quia  prius  est  illud  quod  est  via  ad  alte- 
rum  ,  quani  illud ,  ad  quod  ducit ;  sed  niandata 
ordinantia  ad  proximuin  sunt  via  respectu  man- 
dalorum  ordinantiuni  ad  Deum  ' :  ergo  priori  loco 
deberent  ordinari. 

2.  Item,  «quanlo  aliquid  universalius,  tanto 
prius2»;  sed  praecepta  negativa  sunt  universalioris 
obligationis  quam  affirmativa:  ergo  negativa  debe- 
rent  praeponi  afllrmativis ,  cuius  contrarium  fit  in 
secunda  labula,  quia  praeceplum  de  honorando  pro- 
ximo,  quod  est  affirmativum ,  praemittitur  aliis. 

3.  Item,  prior  est  actus  cordis  quam  oris  et 
operis3:  ergo  mandatum  illud,  in  quo  prohibelur 
deordinatio  eirca  aclum  cordis,  debet  praecedere  il- 
lud,  in  quo  probibetur  deordinatio  circa  actum  ope- 
ris;  cuius  contrarium  reperitur  in  ordine  mandalo- 
rum,  quia  illa  mandala,  in  quibus  prohibetur  con- 
cupiscentia  cordis,  ultimo  loco  nominantur. 

4.  Item.  prior  est  actus  potentiae  rationalis 
quam  concupiscibilis  et  quam  irascibilis  *:  ergo  man- 
datum  illud,  iu  quo  prohibetur  deordinatio  ratio- 
nalis,  debet  praecedere  illud,  in  quo  prohibelur 
deordinatio  irascibilis  et  concupiscibilis;  cuius  cori- 
trarium  invenitur  in  ordine  mandatorum,  quia  prius 
mandatum  est  de  non  committendo  homicidium 
quam  de  non  dicendo  falsum  testimonium. 

:>.  Item,  videtur,  quod  sit 5  ibi  ordinis  repu- 
gnantia  inter  mandata  ordinantia  ad  Deum  et  man- 
data  ordinantia  ad  proximum:  quia  inter  mantjala 
ordinantia  ad  Deum  negativa  praeiniltuntur .  et  affir- 
mativum  subiungitur.  illud  videlicet:  Memento,  ul 
diem  Sabbali  sanclifices;  econtra  vero  est  in  man- 
datis  ordinantibus  adproximum,  quia  afiirmativum 
praemittitur ,  et  negativa  subiunguntur. 

6.  Item,  boc  videtur  alia  ratione:  quia  in  man- 
datis  primae  tabulae  nobilissimum  ponitur  altirao 
loco,  in  mandatis  vero  secundae  ponitnr  primara. 
Si  dicas,  quod  hoc  non  est  inconveniens,  quia  ali- 


ter  habel  homo  ordinari  ad  Deum,  aliter  ad  pro- 
xiinmn:  contra  hoc  est:  quia   imago  debel   corre- 

spondere  ei  cuius  est  imago.  et  exemplum  exem- 
plari:  ergo  idem  ordo,  qui  servatur  in  mandatis 
ordinantibus  ad  Deum,  debet  observari  ■  in  mandatis 
ordinantihns  ad  proxiimun. 

7.  Item,  in  mandatis  secundae  tabulae  prae 
pta  respicientia  actum  cohlis  ponuntnr  ultimo,  in 
mandatis  vero  primae  tabalae  est  e  contrario:  ergo 
videtur,  quod  sil  ibi  ordinis  praeposteratio  7.  Et  hu- 
ius  ratio  sumilur  ex  hoc.  quod  dflectio  proximi 
conformari  debet  dilectioni  Dei:  ergo  eodem  ordine, 
quo  ordinantur  mandata  primae  tabalae,  debent  or- 
dinari  mandata  sccundae. 

8.  Item,  videtur,  quod  nuUus  ordo  sit  ibi  *  *  I  •- 
servandus:  quia  a  quolibet  ipsorum  mandatorum 
potesl  quis  incipere  bene  facere,  et  a  quolibet  po- 
test  incipere  peccali  transgressionein:  ergo  qua  ra- 
tione  unum  debet  praeponi,  eadem  ratione  et  quod- 
libet:  ergo  non  videtur  aliqua  vis  facienda  esse  in 
ordine. 

C  ONC  L  U  S 1  0. 

Manddta  Decahgi  recte  ordinata  sunt. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  sicut  in  mandatis 
Decalogi  consideratur  numerus  sufficiens  \  ita  etiam  cou 
reperitur  ordo  conveniens ,  secundum   qaem  <>nli- 
nem  ipse  Legislator  ordinai  ea  convenientissime.  II- 
lius  autem  ordinis  convenientiam  dupliciter   possu-Dnpia    • 
mus  advertere,   videlicet  secundura    regulani   fidei 
dirigentis    et    secundum    regulnn    luslifan 
quentis. 

Fides  autem  dictat,  nos  primo  ordinari  ad  !>■  um,  m  im  « 
el  deinde  ad  proximnm  secundura  conformitatera 
ad  Deiun.  In  ordine  autem  ad  Deum  primo  dictal 
liilrs.  oos  ordinari  ad  Patrera  exhibendo  sibi  debi- 
i.nii  reverentiam;  secundo  ad  Rlium  i 
eius  iniuriam,  ul  aon  credamus,  eum  esse  creatu- 
i: i r 1 1 " ;  terlio  ad  Spiritu m  sanctum  praeparando  sibi 


1  <:iv.  Bupra  <i.  27.  a.  2.  q.  I.  argg.  i»r<i  i.  parte. 

•  Secundum  AristoU,  de  quo  videaupra  pag.  574,  nola  I. 
—  Clrca  lineiu  arg.  pro  proximo  edd,  cum  pluribus  codd.  /</" 
iiniiiin,  ei  posi  iijliiinniii  inii  cod.  \  addit  tantum. 

:i  M;itih.  15,  19:  De  corde  enlmexeuni  rogiti nes  malne, 

homicidia  elc. 

4  Cfr.  supra  pag,  $41,  notii  ^.  ej  pag.  T  jn,  nol  i   I. 

5  Non  nniiii  codd,  non  sit,  porperam. 

S.  Uiimii .        Tom.  III. 


i  ,  codd.  m.iik  LTZbb  el  <-<i'i   i .  ' 
7  Bdd.  repugnantia. 
\  Ide  quaesl.  prueced.  —  <  '<>  l   K 
Pro  consideratur  cod   /  wrvatur,  qnl  etiam  i 
convenientissinu  substltidi  ontinu 

r.  hlc  in.  Mngisirl,  de  prln 

tei  tlo  pi 
l>i<>  tuiln 


826 


SENTENTIARUM  Llli.  III. 


habitationem  sanctam.  Et  iiic  est  rectus  ordo.  quia 
Pater  ;i  nullo,  Filius  a  Palre  solo,  Spiritus  sanctus 
vero  procedit  simul  a  Patre  et  Filio.  —  Iuxta  lmnc 
ordinem  docet  ordinari  ad  proximum,  in  quanluin 
habet  conformitatem  ad  Deum.  Unde  secundum  quod  l 
conformatur  Patri,  primo  docet,  exhiberi  sibi  reve- 
rentiam.  Secundum  quod  conformatur  Filio,  docet 
vitare  eius  iniuriam;  quod  potest  fieri  quadrupli- 
citer:  per  homicidium,  per  adulterium ,  per  furtum 
et  per  falsum  testimonium.  Postremo,  secundum 
quod  homo  habet  conformari  Spiritui  sancto,  dictat, 
fugiendam  esse  concupiscentiam ,  per  quam  inqui- 
natur  cordis  habitaculum,  et  hoc  quidem  fit  per 
duo  mandata  postrema.  —  Et  sic  patet  ordo  ipso- 
rura  mandatorum  Decalogi  secundum  regulara  dicta- 
rainis  ipsius  fidei. 

Alio  etiani    inodo    considerare    possumus   con- 

Modus  -2.  gruentiam  ordinis    mandatorum    Decalogi,  videlicet 
secundum  exigentiam  obligationis  iustitiae.  Et  quo- 

Ratio  i.  niam  iustitia  magis  dictat ,  nos  obligari  Deo  quam 
proximo;  ideo  praemitluntur  mandata  ad  Deuni  or- 
dinanlia  tanquam  digniora  et  excellentiora  et  magis 

Ratio  2.  obligantia.  —  Rursus ,  quia  plus  est  obligari  ad 
actum  operis  quani  ad  actum  oris ,  et  ad  actum 
oris  quara  ad  aclum  cordis;  hinc  est,  quod  praece- 
ptum  adorationis  in  opere  respectu  Patris  est  pri- 
muin ;  praeceptum  vero  confessionis  in  ore  respectu 
Filii  est  secundum:  praeceptum  vero  sanctificationis 

Ratio  3.  in  corde  respectu  Spiritus  sancti  est  tertium.  —  Si- 
militer,  quia  plus  est  obligari  ad  beneficentiam  quam 
ad  innocentiam;  praeceptum  illud .  per  quod  obli- 
gamur  ad  benefaciendum  alii,   praecedit  illa,  per 

Ratio  4.  quae  obligamur  ad  non  nocendum.  —  Et  iterum, 
quia  magis  obligamur  vitare  maius  nocumentum 
proximi;  et  magis  nocumentum  est  in  homicidio 
quam  in  adulterio,  et  in  adulterio  quam  in  furto, 
et  in  furto  quain  in  falso  testimonio ,  et  in  his  om- 
nibus  quam  in  concupiscentia  cordis,  et  in  concu- 
piscentia  cordis  magis  respectu  uxoris  quam  respe- 
ctu  rei  temporalis;  et  hoc  ordine  ordinantur  man- 
data  Decalogi:  hinc  est,  quod  convenientem  habent 
ordinem  secundum  regulam  obligationis  ipsius  iu- 
stitiae.  —  Concedendum  est  igitur,  quod  mandata 
Decalogi  recto  ordine  ordinantur,  sive  considere- 
mus  regulam  fidei  dictantis,  sive  regulam  iustitiae 
exsequentis. 

1.  Ad  illud  vero  quod  primo   obiicitur  in  con- 
politSum."  trariuin ,  quod  via  prior   esl  quara    illud ,  ad  quod 


ducit;  dicendura,  quod  quamvis  impletio  mandato- 
rum  secundae  tabulae  praecedat  in  exseculione  per-  Du 
fectam  impletionem  mandatorum  primae  tabulae,  in 
consideratione  tamen  et  in  intentione  est  e  contrario. 
Onlo  autem  raandatorum  magis  attenditur  penes 
ordinem  dignitatis  quam  nostrae  exsecutionis  ". 

2.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  quanto  aliqua 
universaliora,  tanto  priora;  dicendum,  quod  etsi 
illud  sit  verum  secundum  aliquod  genus  priorita- 
tis;  nihil  tamen  prohibet  alio  genere  prioritatis  esse 
e  contrario,  utpote  quantum  ad  prioritatem  electio- 
nis  et  dignitatis.  Quamvis  enim  flos  sit  prior  fructu 
tempore  et  origine,  fructus  tarnen  est  prior  ele- 
ctione  et  dignitate3.  Et  sic  in  proposito  est  intelli- 
gendum. 

3.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  prior  est  actus 
cordis  quam  oris  4 ;  dicendum  similiter.  quod  quam- 
vis  prior  sit  origine  actus  cordis  quam  operis;  ni- 
hil  tamen  prohibet,  hominem  magis  obligari  ad  vi- 
tandum  actum  operis  quam  cordis.  Ordo  autem 
praeceptorum  magis  respicit  maioritalem  quam  prio- 
ritatem  originis. 

4.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  prior  est  actus 
rationalis  quam  irascibilis  vel  concupiscibilis ;  dici 
potest  secundum  praehabitam  viam,  quod  hoc  est 
vernm  de  prioritate  originis 5.  —  Aliter  etiam  potest  auu 
dici ,  quod  nihil  prohibet,  secundum  aliquam  appro- 
priationem  actum  irascibilis  praecedere,  secundum 
quod  ille  actus  correspondet  personae  Patris,  quae 
est  prima  persona  in  Trinitate6;  et  secundum  illam 
correspondentiam  assignatur  ordo  in  mandatis,  quae 
spectant  ad  secundam  tabulam. 

b\  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  est  ibi  ordi- 
nis  repugnantia  inter  mandata  primae  tabulae  et 
secundae,  quia  inter  mandata  primae  tabulae  nega- 
tiva  praeponuntur  affirmativo;  dicendum,  quod  hoc 
est  falsum:  quia,  quamvis  primum  mandatum  videa-  .\ou 
tur  esse  negativum  quantum  ad  modum,  affirmati- 
vum  tamen  est  quantum  ad  rem.  Prohibentur  enim 
adorari  sculptilia,  et  in  hoc  clauditur,  quod  unus 
solus  Deus  debeat  adorari  et  coli  \ 

6.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  in  mandatis 
primae  tabulae  nobilissimum  ponitur  ultimo  loco; 
responderi  potesl  per  interemptionem  *,  quia  non 
est  maius  Sabbatum  sanctificare  quam  Deum  ado- 
rare.  —  Aliter  etiam  responderi  potest,  quod  esto ,  soim 
quod  nobilissimum  poneretur  tertio  loco,  adhuc  non 
est  deordinatio,  quia  illud  respondet  bonilali,  quae 


1  Cod.  Z  addil  homo. 

-  Vide  supra  pag.  610,  nota  II.  verba  August.  allegata. 
—  Axioma :  Quod  primum  esl  in  intentione  est  ultimum  in  exse- 
cutione ,  proponit  Arislot,  II.  de  Generat.  animal.  c.  4.  fc.  6.), 
et  111.  Ethic.  c.  .!. 

3  August.,  XII.  Confess.  c.  29.  n.  40,  docet,  quatuor  niodis 
dici  aliquid  prius :  aeternitate,  sicut  Ocus  [praecedit]  omnia ; 
tempore,  sicut  flos  fructum ;  electione,  sicut  fructus  florem; 
orijnne,  sicut  sonus  cantum.  Cfr.  II.  Sent.  d.  2.  p.  1.  a.  2.  q. 
3.  ad   I.  et  supra  pag.  603,  nota  8. 


4  In  Vat.  additur  ct  operis.  Circa  finem  solut.  posl  maiori' 
tatem  cod.  A  supplet  obligationis. 

5  Vide  supra  q.   I.  ad  8. 

6  Cfr.  1.  Sent.  d.  3.  p.  U.  a.  I.  q.  I.  ad  3,  ubi  siniile  ha- 
hetur  de  mcmoria,  quae  Patri  appropriatur. 

7  Vide  hic  lit.  Magislri,  c.  I.  et  3,  nec  non  infra  dub. 
I.  —  Superius  pro  affirmatwo  edd.  cum  aliquot  codd.  afjir- 
mativis. 

8  Cfr.  supra  pag.  o70,  nota  6  et  pag.  6io,  nota  2. 


DIST.  XXXVII.  ART.  II.  QUAEST.  III. 


827 


appropriatur  Spiritui  sanclo,  cuius  personam  ipsa 
fides  in  Trinitale  ordinat  tertio  loco;  non  l  sic  autein 
io  3.  est  reperire  circa  mnndata  secundae  tabulae.  —  Pos- 
set  etiam  dici,  quod  maioris  difficultatis  est  ulliinuin 
de  mandatis  secundae  labulae  quam  primum,  quia 
maioris  perfeclionis  est  rem  alienam  non  concupi- 
scere  quam  patri  benefacere.  Et  si  tu  obiicius  tunc, 
quod  deberet  primo  ordinari;  non  valet ,  tum  quia 
mandatum  illud  non  respondel  Patri ,  sed  Spiritui 
sancto,  tum  quia  non  esl  in  eo  tanta  obligatio. 

7.  Ad  illud  quod  obiicilur,  quod  in  mandntis 
primae  tabulae  praeceplum  cordis  ponitur  primo,  et 
praeceptum  operis  nltimo:  respondendum  est  per 
mteremptionem :  quoniam,  etsi    mandatum  de  san- 


ctificatione  Sabbati  respicial  operationem  exteriorem, 
utpote  opus  servile,  oon  respicit  positive,  sed  potius 
oegative;  actum  vero  cordis  interiorem,  qui  atteu- 
ditur  in  vacando  Deo,  positive  respicit ::  m  maodato 
v.'io  primo  non  tanliini  praecipitur  cultus  cordis 
interior,  verum  etiam  adoratio  exterior. 

8.  \'\  illud  quod  obiicitur,  quod  nuUus  esl  ibi 
ordo,  quia  a  quolibet  potesl  fteri  inchoatio;  dicen- 
dum.  quod  ordo  non  attenditur  in  mandatis  I» 
logi  secundum  exsecutionem  nostrae  impletionis,  vei 
omissionem  nostrae  praevaricatioois,  sed  secundum 
dictamen  ipsius  fidei  el  obligationem  iustiliae,  si- 
cul  praetactum  est;  el  ideo  ratio  illa  noo  ralet*. 


QUAESTIO  III. 
De  numero  et  ordine  mandatorum  quoad  tabularum  distinctionem. 


Iose 


Tertio  quaerilur  de  numero  el  ordine  manda- 
torum  per  coinparationem  ad  tabularum  distinctio- 
nem;  et  cum  diversimode  a  diversis  dicantur  fuisse 
Bcripta  mandata  in  tabulis ,  quaerilur,  quis  verius 
dixeril.  Nam  Iosephus4  dicit,  quod  quinque  fuerunt 
scripta  in  una,  et  quinque  in  altera;  Origenes,  quod 
quatuor  in  una,  et  sex  in  allera;  Augustinus  vero, 
quod  tria  in  una,  et  septem  in  altera.  —  Et  quod 
ribn-verius  dixerit  losephus ,  videtur: 

1.  Primo,  quia  illae  tabulae  aequales  fuerunt 5 
quantum  ad  magnitudinem,  secundum  quod  satis  est 
probabile,  cum  non  legatur  contrarium:  ergo  vide- 
lur,  quod  tot  debuerit  una  tabula  continere,  quot 
et  altera. 

2.  Item,  boc  ipsum  videlur  auctoritate  Apostoli, 
ad  Romanos  decimo  tertio  6,  ubi  dicit,  Legem  impleri 
in  dileclione  proximi ;  el  boc  probat  inilucendo  so- 
lummodo  in  quinque  mandatis:  ergo  videtur,  quodsi 
Apostolus  sufiicientem  facit  inductionem,  quod  in 
quinque  mandatis  sufficienter  exprimat  continentiara 
saltem  unius  tabulae. 


3.  Itcin,  sicut  denarius  numerus  convenit  per- 

fectioni,  sic  quinarius  numerus  convenit  statui  car- 
nali,  quoniam  status  ille  per  quinque  babel  designari 
propter  quinarium  quinque  sensuum,  secundum  quod 
expositores  dicuni "'-.  ergo  sicut  decebat,  totam  Legem 
contineri  intra  Decalogum.  sic  decebal,  scribi  m  La- 
bulis  per  quinarium  et  quinarium:  ergo  videtur, 
quod  dictum  losephi  sit  ?erum  et  congruum;  quod 
si  ita  est,  tunc  alii  dixerunt  falsum. 

Sed  quod  Oriqenis  dictum  fuerit  raagis  verum,Pn»diiWb» 

1  °  •  tione  ■ 

ostenditur:  •»"»• 

I.  Primo  per  ipsum  lextum8:  quia  mandatum 
primum,  quod  spectalad  Dei  venerationem,  distingnil 
in  affirmativum  et  negativum,  cum  dicit:  Ego  sum 
Dominus  Deus  tuus;  et  postea  adiungit:  Non  /</- 
cies  libi  sculptile;  mandalum  vero  de  concupiscen- 
tia  coniungit,  unde  interpouit  concupiscentiam  uxoris 
inler  concupiscentiam  rerum.  Exodi  vigesimo  :  ergo 
videtur,  quod  praecepta  ordinantia  ad  proximum 
sint  tantum  sex,  praecepta  ordinantia  ad  Deura  sint 
quatuor.  Si  ergo  illa  quae  ordinant  ad  Deum,  debue- 


1  ln  Vai.  desideratur  non.  Supcrius  pro  non  rst  cod.  F 
non  rssrt. 

?  Vidcsis  infra  dub.  3.  —  Paulo  superius  poat  non  edd. 
subiungunt  tamen. 

3  Cod.  K  non  eogit.  —  Vlde  seholion  ad  praecedentem 
quaest. 

4  Libr.  III.  Antiq.  c.  6.  (aliiis  c.  •'».;:  E(  cum  hoc  dixissri  |  Sfoy- 
ses] ,  du.is  labulas  ostendil  eis,  habentes  scripta  illa  doccm  prae- 
cepta,  in  utraquc  quina.  El  c.  7  :  in  hac  ergo  arca  duas  tabulas 
reeondidlt,  in  quibus  fueranl  decem  verba  conscrfpta  ;  quina  qui- 
dem  per  singulas  labulas  blnas-,  Bemis  autem  per  unamquam- 
que  paglnulam.  —  Origenes  sententiam  suam  proferl  In  Homil. 
8.  in  Kxod.  20,  .'{,  n.  2.  -AugusU  autem  de  hoc  disserte  loquitur 
II.  Quaest.  in  Peotateuch.  q.  71.  n  -2.  Cfr.  Pelr.  Comestor.  ( •;•  1 178), 
Blstor.  scholastic.,  libri  Exodl  c.  W,  ubl  didt:  Quod  nonnlsl 
decem  praecepta  Dominus  dedit,  omues  asserunl  Sancti,  sed 
in  distinclione  eorum  diflterunt,  Primum  enim  ei  iinum ,  socun- 
dum  Augusiinum,  dividil  Origenes  in  duo,  el  quae  sunl  duo 
ultima  secundum  Augusllnum,  colllgll  In  unum;  cul  consentil 
losephii8.  Praelerea  dicil  Augustinus,  tria  fuisse  In  una  tnbula, 
et  septem  In  alla  ;  losephus  vero  el  Hebrael  quinque  In  utraque. 


~°  li;i  codd.  AKZbb,  in  ;ilii<  el  edd  sunt,  cod.  II  mint. 
Subinde  pro  legatur  plures  codd.  cum  edd.  I,  !  legitur. 

6  Vers.  8,  el  10,  Ibid.  v.  9:  n  mi :  non  adulierabis,  non 
occides,  non  ruraberis,  non  falsum  testimonium  dices ,  non  con- 
cupisces. 

7  De  perfectione  numeri  denarii  cfr.  supra  p 

i.  De  Imperfcctione  numerl  qvinarii vide  Hieronym.,  III.  Com- 

mcnt.  In  Ezech.   11,2.  seqq.,  ubi  rcsplclens  paral  ile> 

cem  Virginibus   (Matth.  85,   I.  seqq  |  aft :  Sciamus,  hunc   nu« 

merum  [qulnarlum]  In  medlo  posilum  et  pro  qualilate  utcn 

vel  ad    bonam  vel  ad  malam    partcm  poss 

EnarraL  In  Ps.   l'i.  n.  9:  Sed    In    qulnario    numcro  Intclll 

continenlia  quinque  sensuum  carnis.  Etenim  mullis  vei 

pUo  pei   o  ulos  etc        Pro  quinarinm  71/1 

probablllus  habenl  codd.   tZbb,  plurw    III    1     ld 

enimsentum,  Val    quinarium  1  11    1     '    •■ 

sensuum 

1  Exod.    10     '.    I 

»  Vers,    17;  <  ikIiI     ill      inl  I 
rea  .  odd    bla  -nnt 


828 


SENTENTIARUM  LIB.  III. 


runl  scribi  simul,  videtur,  quod  Origenes  melius 
distinxriit  per  quaternarium  et  senarium. 

2.  Ilem,  hoc  ipsum  ostenditur  aucloritate  Ilie- 
ronymi,  qni  conlirmat  verbum  ipsius  Origenis.  Ait 
enim  Ilieronyinus  super  Osee1:  Propler  duas  ini- 
quilales  etc:  «  Ilae  duae  iniquitates  sunt  contra  duo 
Decalogi  praecepta,  quibus  dicilur:  Ego  sum  Do- 
minus  Dcus  tuus;  et:  Xou  erunt  tibi  alii  dii  prae- 
ler  mer>:  ergo  videtur,  quod  quatuor  mandata  sint, 
quae  ad  Deum  spectant :  ergo  quatuor  sunt  in  prima 
tabula. 

3.  Item,  hoc  ipsum  ostenditur  per  illud  quod 
dicitur  in  libro  de  Quaestionibus  novi  et  veteris  Te- 
stamenti 2,  qui  dicitur  esse  Augustini,  ubi  post  enu- 
merationem  quatuor  mandatorum  dicitur:  «Haec 
quatuor  verba  proprie  ad  Deum  pertinent  et  in  prima 
tabula  continentur  »:  ergo  videtur  secundum  hoc, 
quod  dictum  Origenis  fuerit  magis  verum. 

Sed  quod  Augustinus  verius   dixerit  omnibus 

prodistribu-aliis,  videtur : 

stin?.  1.  Primo,  quia  scriptura  tabularum  exterior  de- 

bet  respondere  scripturae  interiori ;  sed  in  tabulis  cor- 
dis  interius  mandata  ordinantia  ad  summam  Trinita- 
tem  scribuntur  in  superiori  parte  rationis;  haec  autem 
non  sunt  nisi  tria,  secundum  quod  tria  sunt  appro- 
priala  3,  reliqua  vero ,  quae  ordinant  ad  proximum, 
scribuntur  in  inferiori  parle.  quae  tenet  quasi  ra- 
tionem  alterius  tabulae:  cum  ergo  tabulae  exterio- 
res  respondeant  interioribus,  videtur  similiter,  quod 
ita  in  tabulis  exterioribus  debeat  esse,  quod  tria  scri- 
berentur  in  una,  et  septem  in  altera. 

2.  Item,  melius  distinguit  mandata  qui  distin- 
guit  ea  secundum  speciem  4,  quam  secundum  mate- 
riam ;  sed  mandatum  de  non  concupiscendo  uxorem 
et  de  non  concupiscendo  res  formaliter  distinguun- 
tur ,  quia  illa  est  concupiscentia  carnis,  ista  est  con- 
cupiscentia  oculorum;  mandatum  vero  de  non  co- 
lendo  deos  alienos  et  de  non  faciendo  sculptilia  non 
diversificantur  nisi  secundum  materiam:  cum  ergo 
Augustinus  hoc  modo  distinguat,  videtur,  quod  assi- 
gnatio  eius  sit  magis  idonea. 

3.  Item ,  cum  omnia  mandata  ordinenl  ad  unius 
Dei  cultum,  videtur,  quod  quantum  est  de  se,  de- 
buerint  simul  in  unum  colligi  et  ordinari:  si  ergo 
fuerunt  per  tabulas  divisa,  hoc  non  fuit  nisi  ad 
commendandum  duo  caritatis  praecepta,  quorum 
unum  ordinat  ad  Deum,  alteruirr  ordinat  ad  proxi- 
mum.  Cum  ergo  tria  sint  ordinantia  ad  Deum,  et 
septem  ordinantia  ad  proximum,  sicut  patet  ex  suf- 


ficientia  inandaloruin    superius5  assignata;  videtur, 
quod   assignalio    Augustini  sit   magis  recta,  ut  tria 
scripta  fuerint  in  prima  tabula,  et  septem  in  secunda. 
Item,  obiicilur  contra  omnes  assignationes  prius  cod 

EDD6: 

habitas:  quomam  ,  si  per  mandata  Decalogi  prohi- gnati 
belur  omne  peccatum,  et  contingit ,  hominern  «  pec- 
care  in  Deum  et  in  proxiinum  et  in  se  ipsurn  °  »; 
videtur,  quod  secundum  multiplicationem  persona- 
rum,  contra  quas  peccare  conlingit,  debuerit  rnul- 
tiplicari  numerus  tabularum:  ergo  Lex  debuit  scribi 
in  tabulis  tribus,  non  in  duabus;  alioquin  videtur, 
quod  mandala  Decalogi  aut  sint  insulficienter  tra- 
dita,  aut  inconvenienter  per  tabulas  distincta. 

CONCLUSIO. 

In  sensu  litterali  erant  quinque  mandata  in  una 
tabula,  quinque  in  altera ;  in  sensu  spirituali 
vel  secundum  Origenem  qualuor  in  una,  sex 
in  altera ,  vel  melius  secundum  Augustinum 
tria  in  una,  septem  in  altera. 

Rf.spondeo:   Ad  praedictorum  intelligentiam  est 
notandum,  quod   scriptura   mandatorum   in  tabulis 
dupliciter  habet  distingui ,  videlicet   secundum   sen-  Dap 
sum  litteralem  et  secundum  mysticum.  Si  fiat  distin- 
ctio  ilHus  scripturae  secundum   sensum  litleralem ; 
sic  quinque  fuerunt7  in  una  tabula,  et  quinque  in  com 
alia;  et  hoc  modo  distinguit  Iosephus,  qui  fuit  histo- 
riographus,  et  qui  ad  sensum  litteralem  principali- 
ter  respiciebal.  —  Si  autem  fiat  distinctio  secundum 
spiritualem  sive  mysticum  sensum ;  sic  distinxerunt 
doctores  sacrae  Scripturae   dicentes,    mandata  ordi-com 
nantia  ad  Deum  pertinere  ad  primam  tabulam,  man- 
data  vero  ordinantia  ad  proximum  pertinere  ad  se- 
cundam.  Illa   enim   distinctio    tabularum   fiebat  ad 
geminam  caritatem  commendandam  et  insinuandam; 
et  quoniam  mandata  ordinantia  ad  Deum  et  ad  pro- 
ximnm  dupliciter  possunt  distingui  et  diversificari,  vi-  mst 
delicet  diversilate  formali  et  materiali:  hinc  est,  quod 
adhuc  doctores  nostri  fuerunt  diversificati.  Conside- 
rando  enim  distinctionem  materialem,  quatuor  sunt  co& 
mandata,  quae  ordinant  hominem  ad  Deum.  Mate- 
rialiter  enim  loquendo,  in  hoc  quod  dicitur:    Non 
adorabis  deos  alienos ;  et :   Xon   facies   tibi  scul- 
ptile,  duo  mandata  includuntur  8.  Et  hunc  modum 
distinguendi  et  assignandi  servat  Origenes. 

Si  vero  consideretur  distinctio  mandatorum  se- 
cundum  rationem  formalem ;  sic  mandata  ordinan-  con 


1  Cap.  10,  10.  In  tcstimonio  Hieronymi,  III.  in  Osee  10, 
10,  textu^  origin.  eruperc  pro  sunt. 

2  Quaest.  7.  —  ln  fine  arg.  edd.  omittunt  secundum  hoc. 

3  Cfr.  supra  q.  I.  et  d.  33.  q.  I.  ad  3.  —  Inferius  pro 
scriberenlnr  cod.  T  scribentur,  edd.  scribantur. 

*  Sive  formam ,  cfr.  supra  pag.  80o,  nola  4.  —  Inferius  re- 
spicitur  I.  loan.  2,  16:  Quoniam  omne  quod  est  in  mundo, 
concupiscentia  carnis  est  etc. 

8  Quaest.  1.  —  De  duplici   caritatis   praecepto   cfr.  supra 


lit.  Magistri,  d.  XXXVI.  c.  3.  —  In  maiori  pro  ordinenl  cod. 
M  pertivent,  edd.  ordinentur ,  et  pro  debuerint  mulli  codd. 
debuerant. 

6  Ut  dicit  Magister,  II.  Sent.  d.  XLII.  c.  4.  —  Mox  pro 
multipticationem  cod.  K  tripUcationem.  Inferius  post  noc  ki 
duabus  Vat.  addit  tantum. 

7  Edd.  sunt. 

8  Codd.  UZ  inlelliguntur ,  Vat.  intelliguntur  et  inclti- 
duntur. 


DIST.  XXXVII.  DLBIA. 


-. 


tia  ad  Deum  non  sunt  nisi  tria,  tribus  appropriatis 
trium  personarum  correspondentia,  secundum  quod 
tactum  est  supra  x ;  mandata  autem  ordinantia  ad 
proximum  sunt  septem ,  ita  quod  illud  quod  esl  de 
concupiscentia  uxoris  alienae  ,  distinguitur  ab  illo 
quod  est  de  concupiscentia  rerum ,  secundum  quod 
alia  et  alia  est  concupiscentia  secundiim  tbnuam  et 
speciem.  Et  hoc  modo  consideravit  Augustinus.  Ail 
enim  sic  super  Exodum  2 :  «  Convenientius  enim 
mihi  videlur,  accipi  illa  tria  et  ista  septem,  quia  et 
Trinitatem  videnlur  illa  quae  ad  Deum  pertinent , 
insinuare.  Et  quod  dictum  est :  Non  erunt  tibi  dii 
alieni  praeter  tne ,  hoc  ipsum  perfectius  explicalur, 

logns.  cum  prohihentur  figmenta  coli  ».  —  Sic  igitur  respi- 
ciendo  ad  sensum  litteralem,  hene  distinxit  Iose- 
phus.  Kespiciendo  vero  ad  intellectum  spirilualem 
el  distinctionem  materialem,  bene  distinxit  Orige- 
nes.  Respiciendo  autem  ad  sensum  spiritualem  et 
distinctionem  formalem,  bene  distinxit  Augustinus 
et  excellenlius  quam  Origenes.  Xec  est  ihi  aliqua 
contradictio,  quia  diversus  modus  distinguendi  spi- 
rilualiter  et  litteraliter  non  repugnant;  simililer 
diversus  modus  distinguendi  materialiter  et  forma- 
liter  non  repugnant 3.  —  Et  secundum  hoc  rationes 
et  auctoritates  probantes,  unumquemque  bene  di- 
stinguere  secundum  suam  rationem ,  satis  possunt 
concedi. 

Verumtamen  ad  illud  quod  obiicitur,  quod  de- 

•  w  heant  scribi  in  tabulis  exterioribus,  sicut  scribuntur 

jgnst. 

in  tabulis  interioribus;  dicendum,  quod  etsi  debeat 
esse  similitudo  ipsius  figurae  ad  veritatem,  et  signi 
visibilis  ad  intelleclum  invisibilem,  non  tamen  debet 
esse  omnimoda  simililudo;  immo  sic  est  similitudo 
in  uno,  quod  sil  dissimilitudo  in  altero,  ut  per  hoc 


appareat,  quod  illud  est  unihra,  et  istud  esl  v<'ii- 
tas\  Ideo  non  oportuit.  quod  onmino  scriberentur  n 
exlerius,  secundum  quod  scribontur  mterius;  immo 
quia  poputo  carnali  tradebantnr  secundum  liUerar 
lem  sensum,  ideo  distinguuntnr  per  quinariam  el 
quinarium.  Quia  vero  secundum  spiritwUem  inlel- 
lectum  duo  praecepta  carjtatis  insinuabantur,  id 
scrihchaiitur  in  duplici  tabula;  unde  quodam  modo 
est  ihi  similitiidinis  convenientia ,  quodam  modn 
discrepanlia. 

Ad  illuil  vero  quod  ohiicitnr  ad  oonfirmationem  u  s.  »r. 
dicti  Origenis  de  auctoritate  Quaesuonum  veteris  el 
novi  Testamenti,  responderi  potest,  quod  \ngustinus 
aliquando  loquitur  secuodnra  opinionem  propriam  . 
aliquando  secundiim  opinionem  alienam:  el  iln  distin- 
guebat  mandaUi  secundmn  opinionem  alienam,  doo 
secundum  snam.  —  Aliqoibus  autem  videtur,  quod  » 
ille  liber  non  sil  Augiislini.  pro  eo  quod  piora  ihi 
dicuntur,  quae  verhis  beari  Augustini  repugnare  vi- 
dentur,  quod  melius  patel  diligenter  inspicienti  ■  li- 
hrum  illnm. 

Ad  illud  quod  ultimo  ohiiciinr.  quod  deberent  a*j 
scrihi  in  tribus  tahnlis;  dicendmii.  quod  sicul  in 
mandato  de  dileetione  Dei  et  proximi  clauditur  man- 
datnm  de  dilectione  sui6;  sic  in  praeceptis,  per 
qnae  intelligitur  homo  ordinari  ad  Deum  et  ad  ppo- 
ximum,  claudilur  ordinatio  sui  ul  se  ipsuui:  el 
ideo  non  oportuit ,  tabulas  triplicari,  sicul  etiam 
non  oportuit,  triplicari  mandata  caritatis.  —  Ali.i  i 
etiam  est  ralio.  quia  mandata  distioguuntur  secun- 
dnm  regulam  iustitiae7;  institia  aatem  ad  ailermm 
ordinat:  et  ideo  non  oporluit.  tertiam  tahulam  in- 
tervenire,  secundum  quani  insinnaretur  ordinatio 
hominis  ad  propriam  personam  v. 


DUBIA  CiRCA  LITTERAM  M\(,ISTRI. 


Dub.  I. 

In  parte  isla  sunt  quaestiones  circa  litteram,et 
primo  (jiiaerilnr  de  his  quae  dicunlur  in  explicntioin' 
primi  mandati.  Dicit  enim  Origenes,  quod  idolmu 
est  quod  nihil  habel  simile  sui.  Hoc  enim  videtur 
esse  falsum,  quia  idolnm  est  fahricatum  ;ih  arlilicc 
arlifex  aulem  non   fabrical  nisi   secundnm  siniililn- 


dinem  .  (piam  hahet  in  anrma;  sed  «  nihil  esl  in  iu- 
tfellectu,  (juod  prius  11011  fucrit  iri  sensu*»:  nihil 
auteni  est  in  sensu.  qubd  uon  fueril  in  re  extra: 
ergO  vidclur.  (]iiod  idolum  niillum  sit .  quod  DOn 
liaheat  similitudincm  in  ichus  exterioribBS.  -  Iteni 
vidctur  falsum  diccre  in  boc  qubd  suhdit.  quod  ido- 
1 11 1 ii  uihil  cst .  quia  nikilkdbet  simile:  quoniam,  si 
aliquis  arlilcx   lacit    aliipiod  novum,  cuiiis    non 


1  Quaest.  I. 

2  Qiiiicst.  71.  ii.  2,  ubi  icxius  originalis,  posito congruen- 
tuu  pro  convcniriiiiiix ,  post  insiwuare  sic  prosequitur :  diligen- 
tius  iiiiiicniibus.  IH  rc  vcr.i  quod  dictum  sst...  cura  prohibeotuT 
colenda  Ogmenta. 

*  Petr.  Gomestov.  loc.  ciu:  Porte  quia  ^ugustinus  voluit, 
ui.i  perunere  «d  dileotioaain  Dei,  el  septem  ;i(l  dilectienem  pro- 
\iini,  pro  dignitate  potios  quam  pro  scriptara  dixit,  ea  esse 
priroae  el  Beoundae  tabidse,  sicutdicere  consuevimus  bomlnes 
primae  classis  <•(  secundae.  Quocumque  vero  modo  distinguan- 
inr ,  Idem  esl  sensus. 

4  Cfr.  Bupra  lii.  M;i-isiri,  <l.  XXXVI.  c.  3.—  VUquanto  In- 
ferius  pro  msmmbaniur  codd.  6BK  L  T  V  /.  aa  bb  insinuabanL 

5  Bdd.  speculanU. 


<•  Vide  supra    lit.    Magistri,   <i     \\\  n 
XXVIII.  <•.  I.  —  Piiul"  Inferlus  pro  "/<"  /<<'"  oportuit  cod.   \ 
ideo  tiDn  aporttbiL 

'  Cfr.  quaesL  praeoed.     •  Cod.   K    proaequitur  iustii 
autem  dico,  quae  <"/  alterum  ttc 

8  Vide  schoHon  ;i<l  I.  hulas  srUcull  quaesl 

"  De  hoc  axiomate  ct.   lom.  II.  icita  L  —  i 

proposft  praecedenti  ralio  haberl  vldetur  IBIua  deflniUon  i 

plari»  sive  Ideae,  qu ccurrll  In 

cinir,  ezemplare  esse    «ad  quod  respkdona  artifexid  quod 
silnabai ,  eDei  ii  -.  Cfr.  lom.  I.   paf.  600,  Mox 

/;/  rt  extra  cod.  \  '/'  n  txistente,  ei  paulo  Inferlua  |>i 
quod  eal  In  codd.  IGKZ  bb  <i  edd  I,  t,  In  illis  kabet 


830 


SENTENTIARUM  Llli.  III. 


reperire  similitudiDem  exlra,  non  propter  hoc  non 

est  ;ili(|iiid.  —  ltfiii .  oiiine  aitilicialum  est  ali(|nid  ; 
sed  idolum  est  artiflciatum :  ergo  est  aliquid.  Quo- 
modo  ergo  dicitur,  quod  idoluiii  nihil  est?  —  ltem, 
facere  idola  et  sculptilia  ,  hoc  esl  solum  artificum  : 
ergo  videtur.  quod  maudatum  illud  non  se  extendat 
nisi  ad  artifices. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  Dorninus  in  man- 
dato  primo  praecipit,  se  adorari  et  se  solum  ado- 
rari ;  ideo  praecipit  latriam  et  prohibet  idololatriam. 
Dapiex  ido-  Et  quoniam  idololatria .  dupliciter  consuevit  apud  an- 
tiquos  commilti :  vel  in  hoc,  quod  fingebant  novam 
sculpturam  ,  cuius  non  erat  reperire  onmino  simile 
exlra,  ut  ostenderelur,  quod  specialis  et  singularis 
cultus  esset  ei  exhibendus;  vel  quando  fiebat  aliqua 
imago,  quae  esset  repraesentatio  alicuius  rei  extra , 
quam  quis  crederet  in  illa  imagine  esse  venerandam: 
ideo,  ut  haec  duo  prohibeat,  langit  illa  duo  in  pro- 
hibitione  idololatriae ,  secundum  quod  Magister  dicit 
in  liltera  K 

\d  illud  vero  quod  obiicitur,  quod  nihil  est  in 
anima,  quod  prius  non  fuerit  susceptum  a  sensu  : 
dicendum,  quod  illud  verbum  intelligendum  est , 
quod  anima  non  habet  aliquam  simililudinem,  quam 
Notandam.  non  susceperit  ab  extra  vel  secundum  totum,  vel 
secundum  partem2.  Cum  ergodicitur,  quod  forma 
idoli  non  habet  simililudinem  extra;  hoc  intelligitur 
secundum  totum ,  habel  tamen  secundum  partem, 
sicut  patet  de  chimaera  et  hircocervo  et  monte  au- 
reo.  Anima  enim  facit  novas  composition.es,  licet 
non  faciat  novas  res  3 ;  et  secundum  quod  fingit 
interius,  sic  etiam  depingit  et  sculpit  exterius. 

Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  idolum  non  de- 
bel  dici  nihil,  immo  aliquid,  cnm  sit  artificialum  ; 
Distinctio.  dicendum  .  quod  dupliciter  est  loqui  de  idolo:  aut 
quantum  ad  materiam  et  figuram,  quam  sibi  arti- 
fex  imprimit,  aut  quantum  ad  divinitatis  excellen- 
tiam,  quam  ipsi  idolo  idololatra  credendo  attribuit. 
Primo  modo  dicitur,  nihil  esse  in  mundo,  ab  Ori- 
gene,  non  qnia  nihil  omnino  sit  in  se  ipso,  sed  quia 
nihil  habet  sibi  simile  correspondens  in  universo. 
Quantum  autem  ad  excellenliam  divinitalis,  quam 
ei  idololatra  assignat ,  omnino  nihil  est  nisi  in  sola 
fictione  et  falsa  aestimatione  idololatrantis,  quae  o- 
mnino  super  vanum  et  nihil  fundala  est,  quia  idolum 
nihil  omnino  habet  divinitatis4. 


Ad  illud  quod  obiicitiir,  quod  illud  praeceptum 
videtur  solum  pertinere  ad  artilices;  diceiidum.  quod 
in  verbo  illo  Dominus  non  solum  intendit  prohibere 
idoli  fabricationem ,  sed  omnem  idoli  veneratimem; 
et  in  hoc  etiam  includit,  quod  vult.  omnem  latriae 
cultum  sibi  soli  deferri,  et  ideo  praemittitur  5:  Deus 
luus  Deus  unus  est;  unus  enirn  solus  Deus  et  verus 
esl  adorandus.  Lnde  praeceptum  illud  plus  habet  souw 
atrirmationis  quarn  negationis.  Nec  implet  illud  man- 
datum  quis,  si  solummodo  desistat  ab  idololatria , 
quia  ibi  praecipilur  adoralio ,  quae  soli  Deo  est 
exhibenda.  —  Quid  sit  autem  illa  adoratio ,  et  qua- 
liter  et  cui  sit  exhibenda;  hoc  haberi  potest  ex  his 
quae  supra  determinala  sunt  distinctione  nona  6,  ubi 
quaesitum  est  de  latria.  El  ex  his  quae  hic  tangun- 
tur  et  ibi  dicta  -sunt,  aliqualiter  potesl  haberi  primi 
mandati  recta  intelligentia. 

Dub.  H. 

Item  quaeritur  de  his  quae  dicuntur  in  expo- 
sitione  secundi  mandati ,  quod  sic  exponit  Magister : 
Xon  assumes  nomen  Dei  tui  in  vanum ;  quod  est 
dicere  secundum  litteram:  non  iurabis  pro  nihilo 
nomen  Dei.  Sed  contra  hoc  obiicitur:  quia  illud  vide- 
tur  pertinere  ad  quintum  mandatum  secundae  tabu- 
lae ,  ubi  prohibetur  periurium7:  ergo  videtur,  quod 
vel  illud  mandatum,  vel  istud  sit  superfluum.  — 
Item ,  «  vanum  est,  ut  dicit  Philosophus  8,  quod  non 
includit  finem,  ad  quem  est  »;  talis  aulem  est  sermo 
otiosus,  ex  quo  nullus  sequitur  fructus :  ergo  vide- 
tur,  quod  quicumque  nominat  Dominum  in  verbis 
otiosis,  cum  assumat  nomen  Dei  in  vanum,  faciat 
contra  illud  mandatum :  ergo  peccat  mortaliter.  Si 
lu  dicas ,  quod  non  intelligitur  de  quacumque  as- 
sumtione,  sed  de  assumtione  in  iuramento;  obiicilur 
contra  hoc ,  quod  9  si  quis  iurat  in  communi  ser- 
mone,  ubi  non  est  necessitas  vel  utilitas ,  facit 
contra  illud  mandatuni :  ergo  peccabit  mortaliter 
scienter  iurando;  quod  videtur  valde  absurdum.  — 
Item,  obiicilur  contra  secundam  expositionem,  quam 
ponit  Magister,  cum  subdit:  «  Allegorice  praecipitur, 
ut  non  putes,  esse  crealuram  Dei  Filium»;  quia, 
cum  multipliciter  contingat  errare  circaFilium,  non 
solum  sicut  erravit  Arius.  sed  etiam  sicut  erravit 
Sabellius  ,0:  videtur,  quod  non  solum  illa  haeresis, 


1  Ilic  c.  I.  —  Pro  dicit  cod.  bb  tangit.  Paulo  superius 
verbo  venerandum  cod.  A  praemitlii  primo. 

2  Cfr.  II.  Sent.  d.  39.  a.   I.  q.  2.  in  flne. 

3  Edd.  falso  Anima  enim  facit  novas  res. 

4  Cfr.  hic  lit.  Magistri,  c.   I.  seq. 

5  tixod.  20,  2:  Ego  sum  Dominus Deus  tuus.  Eadem  verba 
habentur  Deut.  3,  6;  sed  Deul.  6,  -1:  Dominos  Deus  nosier, 
Dominus  unus  est.  —  Ue  proposii.  seq.  cfr.  supra  a.  2.  q.  2. 
ad  o.  —  Paulo  ante  pro  omnem  lutriae  cuttum  codd.  AGH 
l  k  T  V  aa  honorem  latriae. 

6  Arl.  I.  el  2.  — Superius  pro  Quid  sii '  cod.  K  Quae  Sft. 
—  De  hoc  dubio  cfr.  Alex.  Ilal.,  S.  |>.  II.  q.   160.  et  |).  III.  q. 


30.   pcr  totam;  B.  Albert.,  liic  a.  'i:    S.    Thom.   et   Richard.   a 
Med.,  hic  circa  lit. ;  Petr.  a  Tar.,  hic  q.  2.  a.   I. 

7  Cfr.  infra  dub.  8. 

8  Libr.  II.  Phys.  ie\i.  62.  (c.  6.),  quem  locum  Averroes 
sic  exponit:  Otiosa  est  illa  causa,  a  qua  non  invenitur  eius  (inis. 
—  Grejror.,  VII.  Moral.  c.  17.  n.  58:  Oliosum  quippe  verbum 
est,  quod  aut  ratione  iustae  neccssitniis  aut  intentione  piae 
uiililatis  caret. 

9  Ita  codd.  A  G  K  N  T  aa,  in  aliis  et  edd.  quia. 

10  Cfr.  supra  d.  10.  dub.  4.  nec  non  d.  5.  a.  2.  q.  2.  in 
fine  corp.  —  Mo.x  pro  deberent  cod.  F  debeant. 


DIST.  XXXVII.  DIHIA. 


8-31 


sed  etiam  aliae  deberent  prohiberi.  —  Item,  fides 
Trinitatis  non  erat  tempore  Legis  onmibus  explicita  \ 
si  ergo  omnes  tenebanlur  ad  omnia  mandata  Deca- 
logi,  videtur,  quod  nihil  praecipiebatur,  quod  specta- 
rel  ad  aliquam  personam  determinate. 

Respondeo  :  Dicendum,  quod  sicut  per  prinium 
mandatum  ordinatur  homo  respectu  summae  Maiesta- 
tis,  quae  appropriatur  Patri,  sic  etiam  per  secundum 
ordinatur  homo  respectu  summae  Veritatis,  quae  ap- 
propriatur  Filio.  Ordinatio  autem  ista  attenditur  in 
ipsius  Veritatis  confessione  sine  alicuius  falsitatis 
admixtione,  ita  quod  nec  de  ipsa  falsum  credatur, 
nec  ipsa  ad  confirmandum  falsum  assumalur.  Unde 
prohibetur  in  mandato  illo  secundum  litteralem  sen- 
sum  falsitas  iurationis  per  nomen  Dei,  secundum 
spiritualem  vero  prohibetur  falsitas  erroris  circa 
fidem  Veritatis.  Et  his  duobus  modis  Magister  in  lit- 
tera  2  exponit  secundum  litteram  et  secundum  al- 
legoriam. 

Ad  illud  ergo  quod  obiicitur,  quod  periurium 
est  contra  quintum  mandatum  secundae  tabulae ; 
dicendum ,  quod  duo  est  considerare  in  falso  testi- 
monio,  unum  videlicet,  quod  fit  iniuria  summae  Ve- 
ritati,  quae  in  falsum  teslimonium  advocatur;  aliud, 
quod  fit  iuiuria  proximo,  qui  ex  falso  teslimonio 
danmificatur 3.  Et  ratione  primi  prohibetur  periurium 
in  secundo  mandato  primae  labulae;  ralione  secundi 
in  quinto  mandato  secundae. 

Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  vanum  est  illud 
a-quod  frustra  fit;  dicendum,  quod  aliquando  est  quid 
vanum ,  quantum  est  de  se  et  de  propria  intentione , 
aliquando  est  aliquid  vanum  ex  accidenti  \  Tunc 
aulem  nomen  Dei  assumitur  in  vanum,  quando  as- 
idom.  sumilur  ad  confirmationem  alicuius  sermonis ,  qui , 
quantum  est  de  se,  non  est  ordinatus  ad  aliquam 
utilitalem ,  sicut  ad  confirmationein  sermonis  falsi : 
et  qui  hoc  modo  assumil  peccat  contra  illud  man- 
datum.  Qnando  vero  assumitur  ad  confirmationem 
alicuius  veri,  quamvis  sermo  ille  sit  otiosus;  lamen 
assumtio  illa  non  esl  usquequnque  in  vanum  ,  quia 
ordinatur  ad  hoc,  ut  quis  adhibeat  fidem  verbo  lo- 
quentis,  quam  etsi  quis  non  assequatur  in  altero, 
non  tamen  onmino  operatur  frustra ,  sicnt  nec  rhe- 
tor,  si  per  compositos  et  ordinatos  sermones  non 
semper  persuadeat.  —  Verumlamen  frequens  iuratio 


nominis  Dei.  ubi  nulla  est  necessilas  \vl  utilitas  ex- 
pressa,  non  omnino  caret  culpa.  immo  valde  est 
reprehensibilis.  maxime  in  viris  perfectis,  sicot  me- 
lius  patebit  infra  \  cnm  agetar  de  iurameoto  el  per- 
iurio ,  ubi  clarius  manifestatar  intelligenlia  hnias 
secundi  mandati. 

Ad  illud  quod  obiicitur  cootra  secondam  expo- 
silionem.  dicenduin .  quoil.  scciiinliim  quod  ipse  M  - 
gister  dicit,  expositio  illa  data  est  per  allegoriam  et 
expositionem  qnandam.  Unde  et  in  exclusiooe  illius 
erroris  per  consequens  intellignntur  alii  excludi;  nec 
respicit  omnem  statum,  sed  statum  fidei  manifesta- 
tae  et  propalatae  \ 

Diu.  III. 

Ilem  quaeritur  de  hoc  qaod  dicil  in  expositio- 
ne  tertii  mandati:  Memento,  ut  diem  Sabbati  san- 
clifices ;  ubi  secundtim  tiUeram  praecipitur  Sab- 
bati  observantia.  Sed  eontra  hoc  obiicitor:  qaia  Sab- 
bali  observantia  est  caerimonialis ,  secandnm  quod 
dicitur  in  Ezechiele7:  Dedi  eis  Sabbata  mea,  ut  sint 
in  signum  inter  me  et  eos :  ergo  fidetur,  qaod 
inter  moralia  non  deberet  praecipi  Sabbati  observan- 
tia.  —  Ilem,  moralia  praecepta  semper  manent;  sed 
Sabbati  observantia  est  evacuata:  ergo  videtar,  quod 
Sabbati  observantia  non  debuit  praecipi  inter  man- 
data  moralia8.  Si  dicas ,  quod  observantia  Sabbati 
commutata  fuit  in  diem  doiiiinicum:  quaeritttr:  quare  Qn* 
in  aliam  diem  mutala  luit? —  Item.  si  inutata  esl 
Sabbali  observantia  in  Doininicam  ;  ciini  lmlaci  tene- 
rentur  in  Sabbato  non  ambulare  \  videtur,  quod  pec- 
cant  qui  in  dielms  dominicis  ilineranlur. 

luxta  hoc  etiam  quaeritur,  a  quibus  cessandum  cjuaestio*. 
sit  in  diebus  dominicis  et  solenmihus.  —  Qaaeritor  qom 
etiam:  propter  quid  in  isto  mandato  mutatar  modus 
loqaendi ,  et   dicitar  memcnto  magis  quam  in  aiio 
mandato,  cum  illa  mandata  itabene  debeanl  haberi 
in  memoria,  sicut  et  illud  '! 

Hespondeo:  Dicendam,  qaod  in  mandato  Sabbati 
erat  duo  considerare,  videlicel  cessalionem  ab  opere  Daoia  hoc 
servili,  ut  homo  Deo  libere   vacarel  el  intenderet; 
aliud  erat  ibi  considerare,  videlicel  signification 
di ei  et  determinalionem  operum  exteriorum,  a  qni- 
bus  erat  cessandum.  Quantum  ad  primum,  manda- r*  prtno. 


1  Vlde  aupra  d.  25.  a.  I.  q.  2.  In  corp.  —  Quoad  conclu- 
Bionem  cfr.  quae  supra  a.  2.  q.  i.  el  2.  in  corp.  dicta  suni  de 
relatlone  Irium  primorum  Decalogl  praeceptorum  ad  irea  per- 
Bonaa  divinas,  quae  relatio  etiam  Infra  in  solut.  respicitur. 

2  iiic  c.  2.  —  Pro  /iilcn)  Veritatit  Vat.  fidei  veritatem. 

3  Cfr.  Infra  (l.  39.  a.  i.  q.  2.  In  corp,  -  Paulo  superius 
pro  advocatur  codd.  UZ  invoeatur,  <•!  paulo  Inferius  pro  ra- 
i/nnr  secundi  cod.  \  respectu  secundi. 

4  Vel  commutatis  verbis:  vanum  est  aliquld  aliquando  for- 
tnaliter,  aliquando  materialiter.  —  Moj   <''i<i.   omittunl  verba 

qui  <iiuiiilniii  rsl...  sriiimiiis. 

s  niat,  39,        "juperius  pro  persuadeai  cod.  \  pertuadet. 
«  De  hoc  dubio  cfr.  \l<'\.  Hal.,  S.  p.   III.  q.  81.  m.  I ;  B. 


Albert,  hie.  a.  <>:  S.  Thom.,    hic   drca    lit;  Petr.  .<  Tar.,  ln< 
q.  2.  .<    2. 

i|>.  20,  12 .  ubl  Vulgata  ul  i  unni  pro  ut 

iii  eignum.  Pro  Ezechiele  edd.  <-inu   plurimis   codd    i 
Oeee. 

ecundum  Hesychlum .  In  I 
Hon  i  pro  aliam  cod    K    iltum .  i  dd. 

iiiinm ,  quae  el  subinde  verbo  fnii  \  ir. 

!,.  Matth  "    Sabl  ln   i iin.l 

\ci    i.  12:  Sabbati  habens  //'•/■,  anlmadvertit,  iu\i «  i  i       i  plus 
quam  mille  passus  In  on  lii  eb  il         m  \  -  >  ,m 

iin  edd.  ambulant,  el  doln  pro  wlemmbui  codd.   \  w  i  . 

ll  lllllllilllllllS. 


SENTENTIARUM  LIB.  III. 


Notandom.  tlllll    <le    SahbalO    CIMt    nioruli' ;    liOC    eililll    0111111    teill- 

pore  Dominus  '  requisivit,  ut  liomo  sibi  habitaculnin 
eocdis  praepararet  el  eidera  aliquando  vacaret,  ui 
per  dilectiooem  eidem  adhaereret;  et  quanium  ad 
hoc  non  t;mtum  era!  rnorate ,  sed  etiam  quodam 
modo  faciebat  ad  aliornm  moralium  integram  im- 
pletionem,  quia.  dum  homo  vacat  sihi  et  Deo,  me- 
lius  cognoscit,  quid  agendmn,  et  quid  fugiendum  \  Et 

Ad3.qo.aest.  propterea  isti  mandalo  specialiter  praemitlitur  memen- 
to,  quia  in  eins  memoratione  cetera  niemorantur. 
Aliud  vero  est  ihi  diei  signifiratio  et  determi- 

De  secundo.  ncilio  operis ;  et  quantum  ad  hoc  caerimoniale  est 
et  figurale  significans,  a  quo  cessandum  est:  quo- 
niam  ah  opere  peccati3:  et  quid  credendum  et  exspe- 
ctandum  videlicel  quies  passionis  Christi  in  sepul- 
cro.  Et  quanlum  ad  hoc  reponi  habet  inter  caeri- 
moiiialia.  Et  haec  est  ratio,  quare  mandatum  illud 
frequenlius  in  Lege  exprimitur  quam  aliquod  alio- 
rum.  quia  secundum  diversas  sui  conditiones  speclat 
ad  diversa  genera  mandatorum.  Lnde  aliquando 
nominatur  inter  caer  imonialia  et  aliquando  inter 
moralia;  et  in  quantum  morale  est,  manet  in  Lege 
nova ;  in  quantum  caerimoniale ,  evacuatum  est. 
veritate  adveniente.  Lnde  observantia  Sabbati  eva- 
cuata  est  in  Lege  nova. 

Observantia  vero  diei  dominicae  et  aliarum  so- 

Adi.qoaest.  lemnitatum  alia  causa  est  introducta.   videlicet  in 

rationes  tres.  , .  .  . 

memoriam  beneficu  redemptioms  et  in  praefigura- 
tionem  futurae  resurrectionis  4  et  in  amotionem  er- 
roris:  quia  secundum  gentiles  dies  dominicus  pri- 
mus  est,  cum  in  principio  illius  diei  incipiat  domi- 
nari  principalis  planeta,  utdicunt,  scilicet  sol;  pro- 
pter  quod  vocabant  eum  diem  solis  et  exhibebant 
ei  venerationem.  Ut  igitur  ille  error  excluderetur , 
et  reverentia  cultus  soli  Deo  exhiberetur,  praelixa 
fuit  dies  dominica ,  in  qua  populus  christianus  spe- 
cialiter  vacaret   ad    cultum  Dei   el   praetermilteret 


terrena  negotia.   quae  animam   dislrahunt.   ne  Deo 
intendat.    Lnde  illa  opera  praecipue   inhibentur   ab 

Ecclesia ;  et  talia  dicuntur  opera  servilia.  illa 
inaxime,  in  quibus  liomo  inhiat  lerrenis  lucris.  et 
qnae  sunt  praeter  necessaria  5.  per  qoae  anima  ma- 
xime  detinetur  circa  haec  inferiora.  ne  se  nec  Deum 
suum  recolat. 

Ncc  tantum  huiusmodi  opera  servilia  prohiben- 
tur,  immo  magis  et  diligenlius  opera  carnalia.  sicut 
ebrietates.  lites  et  iurgia,  quae  maxime  libertati  spi- 
rilus  repugnant.  Et  hoc  est  quod  dicit  Augustinus  in 
libro  de  Decem  Chordis6:  «  Dicitur  tibi.  ut  spiritua-  s<mt 
liter  observes  Sabbatum,  non  quomodo  ludaei  obser- 
vant  carnali  otio ;  vacare  enim  volunt  ad  nugas 
atque  hmirias  suas.  Melius  enim  faceret  Iudaeus  in 
agro  suo  aliquid  utile.  quam  in  theatris  seditionibus 
insisteret.  Et  melius  feminae  eorum  in  die  Sabbati 
lanam  facerent,  quam  tota  die  in  neomeniis  suis 
impudice  saltarent  ».  Hoc  autem  dicit  Augustinus. 
non  quia  non  sit  cessandum  in  diebus  solemnibus  a 
negotiis  actuum  exteriorum,  sed  quia  ipsi  sacerdotes 
et  praelati  Ecclesiae.  quorum  est  huiusmodi  festa  in- 
dicere  et  determinare,  quomodo  et  qualiter  sit  ces- 
sandum  ab  exteriori  opere,  magis  debent  revocare  7 
ab  his  quae  maiorem  peccandi  praebent  occasionem. 
Lnde  propter  vitandum  otium  vel  ineptum  solatium, 
dicit  Augustinus.  quod  exercere  magis  se  debent  in 
operibus  pietatis  et  misericordiae .  quam  negoliis 
inordinatis  et  lascivis  intendere.  Propter  quod  in  die- 
bus  illis  debent  ecclesias  frequentare ,  Missas  audire , 
beneficia  Dei  recolere,  verba  praedicationis  audire 
et  spiritualibus  documentis  se  ipsos  imbuere:  et  hoc 
est  Deo  sabbatizare.  —  Per  hoc  potest  ad  obiecta 
responderi,  et  aliqualis  intelligentia  haberi  de  prae- 
dicto  mandato.  De  cessalione  vero  Sabbati  et  aliorum 
caerimonialium  aliquid  habelur  in  quarto  libro,  di- 
stinctione  tertia  s. 


1  Plurimi  codd.  inserunt  ab  ttomine,  superflue. 

2  Pro  fugiendum,  quam  leclionem  cod.  A  custodivit,  alii 
codd.  et  edd.  faciendum,  cod.  K.  non  faciendum.  Paulo  ante 
pro  impletionem  cod.  F  perfectioncm. 

3  Opus  peccaii  senile  dicitur,  quia,  ut  loan.  8,  34.  dicit, 
omnis  qui  facit  peccatum,  servus  est  peccali.  Cfr.  August. , 
Serm.  33.  (alias  18.  de  Diversis)  c.  3.  n.  3.  —  August.,  IV.  de 
Gen.  ad  lit.  c.   M.  n.  21.  ait:  lit  dici  quidem    probabiliter  po= 

-  observandum  Sabbatum  Iudaeis  fuisse  praeceptum  in  um- 
bra  futuri,  quae  spiritualem  requiem  figuraret,  quam  Deus 
exemplo  huius  quietis  suae  [scil.  post  creationem]  Bdelibus 
bona  opera  facientibus  arcana  significatione  polliesbatur.  Cuius 
quietis  et  ipse  Dominus  Christus,  qui  non,  nisi  quando  voluit,  pas- 
sus  est,  etiam  sepultura  sua  myslerium  confirmavit.  Ipso  quippe 
die  Sabba-i  requievii  in  sepukro  eumque  totum  diem  habuit 
sanctae  cuiusdam  vacationis  etc 

*  Praeter  locc.  supra  pag.  !'i'),  nota  •'>.  cilt.  clr.  lustin.,  1. 
Apolog.  pro  Christian.  n.  67.  ci  Damasc. ,  IV.  de  Fide  orthod. 
'••  2  i.  —  De  tertia  causa  subinde  adducta,  quare  observantia 
Dominicae  etc.  introducla  sit,  scil.  in  amotionem  errdris,  cfr. 
Tertull.,  Apolog.  c  16.  el  I.  ad  Nationes,  n.  13.  Cfr.  etiam  Au- 
gust.,  Epist.  55.    (alias   119.)  c.  6.  n.    II.  seqq.,  et    Isidor..  V. 


Etymolog.  c.  30.  n.  5.  seqq.  Nicephor.,  VII.  Eccles.  hislor.  c. 
t6,  ait:  Diem  eum,  quem  ludaei  primum  numerarunt,  et  Graeci 
soli  dicarunt,  dominicum  appellavit  [Constantinus]  etc;  cfr.  ta- 
men  Apoc.   I,   10. 

5  Edd.  praeter  necessUatem.  Superius  pro  specialiter  va- 
caret  ad  cultnm  edd.  vacaret  cuUui.  . 

6  Sive  Serm.  9.  (alias  96.  de  Tempore)  c.  3.  n.  3 ,  in  quo 
dicte  pro  ijiiinii  m  theatris  [plures  codd.  theatritis]  seditionibus 
msisteret  textus  oiigin.  e.xhibet  guam  in  theatro  seditiosus  exi- 
steret,  ct  pro  in  neomeniis  [codd.  WY  clioreis~]  suis  profert 
in  mciixinis  suis;  quod  vocabulum  August.  etiam  usurpavit  in 
exposiL  in  Evang.  lonn.  tr.  3.  n.  19.  ubi  de  eadem  re  fere 
iisdem  verbis  loquitur  uti  hic;  in  quem  loa  Maurini  annotant: 
Editi  neomenHs,  corrupte  pro  meninnis,  quod  nostri  omnes  mss. 
praeferunt.  Menianu  veteres  vocanf  podiolos  seu  domorum  so- 
laria  (cfr.  Ducange,  Glossarium  etr.  . 

7  God.  W  removere. 

s  Partis  II.  a.  3.  q.  I.  seq.  —  Paulo  superius  pro praedi- 
•in  codd.  I  K  E  tertio,  et  pro  sabbatizare  edd.  subiacere.  — 
Cfr.  de  hoc  dubio    \1\\.  II, i!..  S.  p.  III.  q.  32;    B.   Albert.,    hic 


a.  T:  S   Thom.,  hic  q.  I.  a.  5;  Petr.  a  Tar. 
Richard.  a  Med.,  hic  a.  2.  if.  3. 


hic    q.  2.  a.  3  : 


WST.  XXXVIL  Dl  Bl\. 


s*! 


Dlb.  IV. 

Item  quaeritur  de  hoc  quod  dicit  in  expositione 
primi  praecepti  secundae  tabnlae.  Dicit  enim.  qnod 
illnd  est  primum  praeceptnm  tabulae  secundae:  IIo- 
nora  patrem  tuum  et  matrem  luam,  ut  sis  long- 
aevus  super  terram,  scilicet  viventium;  et  snbiun- 
git  modum :  Parentcs  sic  sunt  honorandi ,  ut  eis 
debita  rcvwcntia  exhibeatur,  et  necessaria  mini- 
strenlur.  Contra  hoc  obiicitur :  primo,  quia  magis 
debent  sollicitari  parentes  circa  filios  quam  e  con- 
verso1:  ergo  magis  deberet  palribus  imponi,  quod 
filiis  ministrarent ,  quam  quod  filii  minislrarent  pa- 
rentibus.  —  Uem,  cum  non  tantum  obligemur  ad  mi- 
nistrandum  et  benefaciendum  parentibus,  sed  etiam 
aliis  hominibus;  videtur,  praedictum  mandalum  *  in- 
sufficienter  esse  datum ,  cum   mentionem   faciat  de 

1  in- solis  parentibus.  —  Item,  cum  parentibus  debeamus 
honorem  et  beneficia.  propter  quid  magis  praecipitur 

1 »°-  honorare  quam  benefacere?  — ■  Item,  cum  omnibus 
mandatis  respondeat  beatitudo  aeterna,  quaeritur: 
quare  huic  mandato  promittitur  longaevitas  vitae; 
et  magis  isti  mandato  quam  alii  ? 

Respondeo  :  Dicendum ,  quod  in  hoc  mandato 
praecipitur  ordinatio   hominis  ad  proximum   suum 

o  i-  secundum  beneficentiam.  Et  quoniam  exhibitio  be- 
neficentiae  altenditur  secundum  ordinem  carilatis;  et 
in  ordine  caritatis  priores  sunt  parentes  s :  hinc  est, 
quod  Dominus,  simul  volens  insinuare  obligationem 
et  caritatis  ordinem,  potius  expressit  de  parentibus 
quam    de   aliis    proximis,    nomine    parentum  alios 

o2.  etiam  proximos  volens  intelligi.  —  Alia  etiam  est  ra- 
tio:  quia.  cum  aliis  personis  debeamus  beneficen- 
tiam ,  parentibus  nostris  non  tantum  debemus  bcne- 
ficentiam,  sed  etiam  honoris  rcverentiam;  ideo,  ut 
simul  utrunique  in  unum  clauderet  \  maluil  Legisla- 

o"3.  tor  parentes  quam  alios  homines  exprimere.  —  Ter- 
tia  etiam  ratioest:  quia  parentes  post  generationem 
filiorum  frequenter  perveniunt  ad  senium  et  ad  ae- 
tatem  decrepitam;  et  maxime  pro  illo  lempore  indi- 
gent  fovcri  et  sustentari  et  aliis  sunt  graves  et  one- 
rosi:  ideo  propter  servandum  caritalis  ordincm  et 
insinuandam  iuris  obiigationcm  et  propter  necessi- 
tatis  et  indigcntiae  relevationem  inaluil  parentcs 
exprimere  quam  alios  homines  5. 


\:A  per  hoc  patet  responsio  ad  illud  quod  obii- 
citur  de  filiis.  lllud  enim  non  oporluit  expresse  ex« 
plicari ,  quia  hotnines  per  naturam  sunt  satis  proni. 
—  Et  simililer  ad  aliud  patet  res|>onsio  <V  aliis  pro- 
ximis.  —  Et  ad  illud  simililer,  quod  obiicilur  deAdi.qnaesi. 
verbo  honorandi. 

Ad  illud  vero  quod  quaeritur:  qnare  huir  in.in-Adi..iuae>i. 
dato  specialiter  promiltitur  kngaeTitas  vitau?  dkvn- 
dum,  quo<l  in  isto  mandato  praecipilur  opus  pirla- 
tis,  de  qua  dicit  Apostolus  primae  ad  Timolheum 
quarto6,  quod  promissionem  habet  vilae ,  quat 
nunc  esl  et  fulurae.  Unde  populo  rarnali  promitte- 
batur  vita  praesens,  spirituali  vero  non  lantum  pi 
sens,  sed  eliam  futura.  —  Et  si  quaenu:  <iuareAd3..iuaest. 
mAg'\s  pielati  promittitur  quam  alii?  dicrn<liiiii,  quod 
hoc  est  propter  commendationem  ipsius  misericor- 
diae,  in  cuius  actu  maxime  meretur  homo  Dei  mi- 
sericordiam  et  gratiam  7.  —  Et  magis  promitlitur 
vita  qnam  aliiul  donum,  propter  hoc  quod  illftest, 
quae  maxinie  amatur;  et  ut  homo,  exspectans  long- 
aevilatem  vitae,  non  abhorreat  longam  vitam  pa- 
rentum. 

Alia  etiam  ratio  potest  reddi  de  ista  promis-  Ratio  l 
sione:  quia  ludaei  maxime  proni  erant  ad  idolola- 
triam  et  avaritiam,  quae  est  quaedam  iduto/utria  8; 
ideo  praeceplo  illi,  quod  est  de  idolotalria  .  subiungi- 
tur  comminatio ;  et  praecepto  ilh ,  quod  est  de  be- 
neficenlia,  quae  est  contra  avaritiam,  sabiuogiUif 
promissio ,  ut  per  comminationem  iviialieivntur  a 
malo ,  et  per  promissionem-  traherenlur  ad  bonum. 
— "  Posset  etiam  dici,  quod  comm inatio  posita  circaiuuos. 
primum  praeceptum  primae  tabulae  refertur  a<l  alia: 
similiter  et  promissio  circa  priinum  praeceptum  v- 
cundae,  et  ideo  non  oportuit  iteran    . 

Dib.  V. 

Item  quaeritur  de  hoc  quod  dicit  in  expositiooe 
secnndi  mandati  scciindae  tabulae,  <|Uod  in  boc 
praecepto:  Son  occidcs,  prohibetur  '"  actus  komici- 
dii .  secundum  spiritun  volunias  occidendi;  ''t  obii- 
citur  con/ra  hoc:  quia  peior  esl  folootas  oocidendi, 
qnam  sit  voluntas  moechandi  ;  srd  voluntas  nioi'- 
chandi  non  soluinmodo  prolnlirtur  sriiindiiin  spiri- 
tiiin.  imino  rtiain  secuixluin  littcram :  ergo  pari  n- 


1  Cfr.  siipi"i  (I.  2'.».  q.    i.  BTg.   I.  ;ul  oppos. 

2  Cod.  P  Miiidit  rHmii.  Inferlus  pro  honoran  edd.  tot  lm- 
noreri.  Defnde  i  os(  wtpondtat  ood.   \  Inseril  lantum. 

>  VWe  snpr.i  (l.  29.  q.  t.  —  Nox  V;ii.  omKUi  ei  caritatis 
ordinem ,  e!  paafo  Interlus  cum  edd.  1 ,  2  pro  inteltigi  sniisu'. 
mii  mtelligere. 

*  c.(i(l(i.  a  r  clauderetur.  Superfus  pro  Mm  etiam  (in  v.ii. 
deesl  fiiinn)  ood.  Q    i/'"  atttem. 

5  Cfr.  Kpisioin  de  iiononiinlis  parenUbus  (epiet.  II.  Inier 
opera  Hieronymi).  -  Superius  pro  et  atii»  suni  graves  |edd 
exhibenl  cum  aUu  tini  §ravet,  el  omttiunl  deinde  '■/  posi  ne 
cettitatit.  Inferius  |i"-i  7»/"  hommes  (Vet,  omntt)  edd.  wp- 
plenl  '/'/  //"c,  ci  moi  pro  /•.'/  "'/  tthid  eodd.  A  \'  suiisiiiiiiini 
/■;/  "'/  iiiuiii. 


■  Vera.  S;  Pietns  autem  ad  omnie  aUlis  est,  promisslonem 
habens  vitae  etc.  Cfr.  August,  BnarraL  in  P».  1  i '•.  n    IS. 

7  M.iiiii.  .'» ,  " :  Beatj  misericordes,  quoniam  Ipsl  mldericor- 
ilinin  consequentur. 

1  1  iih.    "),    ; :    Vvarus,   qood  eai   Idolorum  servllua.    <  ir 
MatUi.  15,   •■  seqq.  —  Psuio  ante  promaxime  eodd    \K  mo- 
git,  i'i  paulo  posl  pro  '/«'  idololatrui  cod.   \   contra  nl>>h>t<i- 
liinni.   Iilcin  eod     \   in   linc  soiul.  bis    iimnilittiiin    pro    pru 
pliim 

"  Cfr.   \ic\.  11. ii..  >.  p.  111.  'i.  ;  i;  B.   Ilban  .  M 
.,    1  11 ..  !,-.    .|.    3.   .1.    I  ;    RJi  li  ird     1    Med.,    bic   >.     1.     '.    I.    •  1 

1IIV.1     lll. 

10  Cod.  1  et  add.  subneciunl  tecundutn  ktteram, 
in  lcxlii   M.-iffKlrl  liabetui 


S.  Bonav.    -  Tom. 


834 


SENTENTIARUM  LIB.  III. 


tione  el  voluntas  occidendi.  —  Item ,  Exodi  vigesimo 
secundo  ' :  Maleficos  non  patieris  vivere ;  in  quo 
mandalo  praecipilur  inlerfectio:  ergo  videtur,  quod 
repugnantia  sit  inter  mandatum  morale  et  iudiciale. 
—  Item,  cum  prohibetur  occisio,  aut  intelligitur  ge- 
neraliter  de  quolibct  vivo ,  aut  intelligitur  specialiter 
de  proximo.  Si  generaliter  de  quolibet  vivo:  ergo 
peccat  qui  occidit  muscam  et  pediculum;  quod  ab- 
surdum  est  et  erroneum.  Si  specialiter  de  proximo : 
ergo  non  videtur  peccare  qui  occidit  semetipsum, 
vel  qui  occidit  bovcm  alienum. 

Est  igitur  quaestio,  quid  in  hoc  mandato  prohi- 
Quaestiodo-beatur;  et  quid  eliam  huic  mandato  in  Evangelio 
superaddatur. 

Respondeo  :  Dicendum ,  quod  dupliciter  est  lo- 
Ad  primara  qui  de  intelligentia  huius  mandati ,  videlicet  secun- 

quaest.  cum    '  .  °  .  ,  .  '  •        n 

distincUone.  dum  mtellectum  Legislatoris ,  vel  secundum  mtelle- 
ctnm  populi  carnalis.  Si  secundum  intellectum  Le- 
gislatoris;  sic  ulique  prohibetur  homicidium  exte- 
rius  et  voluntas  deliberativa  ordinata  ad  laedendum 
proximum  ex  iracundia.  Unde  prohibelur  ira  cum 
consensu  deliberativo  in  animo  et  cum  expressione 
exterius  in  verbo  et  signo  et  cum  perpetratione  in 
facto.  —  Si  vero  intelligatur  secundum  intellectum 
carnalis  populi,  qui  solum  reputabat  illud  prohi- 
beri ,  pro  quo  inferebatur  poena  ab  ipsa  Lege ;  sic 
inlelligebatur  prohiberi  ira  progrediens2  ad  opus 
homicidii. 

Et  hunc  inlellectum   dicit  Magisler   litteralem , 

non  quia   intellectus  •  alius  non    esset   de  principali 

intentione  ferentis  Legem ,  sed  quia  claudebatur  ibi 

implicite.  Et  quoniam  illius  explicalio   facla  est  in 

Adsecun-lege  Evangelii,  ideo  dicit  Magister,  superadditionem 

dam. 

illi  mandato  esse  factam,  non  quia  novum  aliquid 
praecipiatur,  sed  quia  intellectus  praedicli  mandati 
explicatur,  dum  non  lantum  datur  inlelligi,  in  prae- 
votandum.  dicto  mandalo  prohiberi  perpetrationem  homicidii  in 
opere,  sed  eliam  consensum  in  corde,  ostensionem 
in  signo  et  expressionem  in  verbo;  propter  quod 
tria  dicit3:  Qui  irascitur  fratri  suo,  rcus  eril  iu- 
dicio.  Qui  autem  dixerit  raca,  reus  erit  consi- 
lio.  Qui  autem  dixerit  fatue  —  ubi  est  expressio 
verbi  —  reus  crit  gehennae  ignis;  ubi  dat  intelli- 
gere  triplicem  gradum  peccati  iracundiae  praeceden- 


lem  homicidii  consummationem.  —  Et  per  hoc  patet 
responsio  ad  primum  obiectum. 

\d  illud  vero  quod  obiicitur,  quod  in  iudicia- 
libus  praecipitur  inlerficere  maleficos ;  dicendum  , 
quod  nulla  est  ibi  contradictio,  quia  in  uno  prohi- 
betur  homicidium  innocentis  et  iusti,  in  alio  prae- 
cipilur  occisio  malefici.  In  uno  etiam  prohibetur 
homicidium  ex  pi*opria  auctoritate,  in  alio  iniungi- 
tur  ex  auctoritale  Legis;  et  ista  duo  non  habent 
oppositionem  nec  repugnantiam. 

•  Ad  illud  quod  quaeritur:  cuius  occisio  prohibe- 
tnr  ibi  ?  dicendum,  quod  prohibetur  ibi  occisio  vi- 
ventis  vita  rationali,  sive  sui,  sive  alterius :  unde 
qui  semetipsum  interficit  facit  contra  praedictum 
mandatum.  Unde  nimis  extendunt  haeretici  praedi-  Noum 
ctum  mandatum  ad  vitam  cuiuscumque  animalis 
bruti.  Illa  enim  licet  occidere,  pro  eo  quod  data 
sunt  homini  in  escam  et  subsidiniu  temporale,  se- 
cundum  quod  dicitur  nono  (ienesis  \ 

Dub.  VI. 

Item  quaeritur  de  hoc  quod  dicit  in  expositione 
tertii  mandati,  ibi :  Non  moechaberis ,  id  esl ,  ne 
cuilibet  miscearis ,  excepto  foedere  matrimonii.  Vi- 
detur  enim,  quod  non  sit  recta  expositio  Magistri.  Si 
enim  ex  prohibitione  gravioris  non  intelligitur  pro- 
hibitio  minus  gravis ;  cum  adulterium  sive  moechia 
gravius  peccatum  sit  quain  fornicatio,  videtur,  quod 
in  hoc  non  intelligatur  prohibitio  fornicationis.  — 
Item ,  cum  graviora  sint  peccata  contra  naturam 
cjuam  peccatum  adullerii,  videtur,  quod  potius  de- 
beret  illa  prohibere  inter  praecepta  Decalogi  quam 
peccatum  adnlterii.  —  Ilem,  super  illud  Malthaei 
quinto5:  Qui  viderit  mulierem  ad  concupiscendam 
eam ;  dicit  Glossa,  quod  ibi  omnis  libido  carnalis, 
qua  fornicatur  anima,  a  Deo  intelligitur  prohiberi. 
Gtrai  igitur  hoc  fiat  per  omne  peccatum,  videtur, 
quod  omne  peccatum  ibi  prohibeatur :  videlur  ergo, 
quod  isto  mandato  habito,  cetera  superfluant. 

Respoxdeo  :  Dicendum ,  quod  in  mandalis  De- 
calogi  probibentur  peccata,  maxime  in  mandatis  se- 
cundae  labulae,  scciindum  quod  sunt  ad  nocendum 
proximo  ordinala;  el  quoniam  quanlum  ad  peccatum 


1  Vers.   IS.  Cfr.  supra  d.  30.  (j.  5.  arg.  I.  ad  oppos. 

2  Pro  ira  proijrediens  edd.  prugrensns ,  et  paulo  inferius 
ruiione  pro  inteniione. 

3  .Matili.  5,  22.  —  Raulo  aote  pro  consensum  edcl.  o/fen- 
siim ,  et  superius  pro  praedicli  cod.  Q  primi.  \\h\umio  inferius 
pro  pruecedenlem  edd.  praecedcntis. 

4  Vere.  3.  —  Atigusi.,  i.  dv  Civ.  L)ei.  e.  20,  postquam 
demonsiravit,  suicidwm  quoque  lioc  praecepio  prohiberi,  sic 
pergit:  Undc  quidam  boc  praecepluno  etiam  in  bestias  ac  pe- 
cora  conantur  extendere,  ut  exbocnullum  etiam  illorum  liceat 
oceidere.  Cur  non  ergo  et  berbas,  et  quidquid  humo  radicitus 
alitur  ac  lip;itui?  Nam  et  hoc  genus  rerum,  ipiamvis  non  sen- 
lial,  dicitur  vivere,  ac  per  boc  potest  et  mori,  proinde  eliam, 
cum  vis  adhibetur,  occitli...  Nuin  igitur  ob  boc,  cum  audimus : 
Xiin  occides,  virgultum  vellere  nefas  ducimus  et  Manichaeorum 


errori  insanissime  acquiescimus?...  restat,  ut  de  homine  intelli- 
gamus  quod  dictum  est:  .Xon  occides ,  nec  allerum  ergo  nec  te. 
Neque  enim  qui  se  occidit  aliud  quam  hominem  occidil.  —  De 
hoc  dubio  cfr.  Alcx.  llal.,  S.  p.  III.  q.  34;  li.  Albert.,  hic  a.  9; 
Petr.  a  Tar.,  hic  q.  3.  a.  2;  Kichard.  a  Med.,  hic  a.  3.  q.  2. 

5  Vers.  28.  —  (jlossa  est  Pabani,  qui  in  hunc  loc.  ail : 
Quapropter  nomine  moechantium  ,  qui  hoc  capitulo  commemo- 
rantur,  omnem  carnalem  et  libidinosam  concupiscentiam  opor- 
tet  intelligi.  Cum  enim  tam  assidue  idololatriam  fornicalionem 
Scriplura  dicat,  Paulus  autem  aposlolus  avaritiam  idololairiae 
nomine  appellet;  quis  dubitet,  omnem  malam  concupiscentiam 
recte  fornicationem  vocari,  quando  anima,  neglecia  superiore 
lege,  qua  rcgitur,  inferiorum  nalurarum  lurpi  voluntate  quasi 
mercedc  prostitula  corrumpitur? 


DIST.  XXXVII.  DUBIA. 


835 


lum 


iura 


carnis  maxime  offenditur  proximus  per  adulterium: 
hinc  est,  quod  illud  praecipue  prohibelur.  In  illo  ta- 
men  intelligitur  prohiberi  omnis  illicilus  coilus  et 
membrorum  illorum  abusus,  secundum  quod  dicit 
Magister1,  sive  per  peccatum  foruicalionis,  sive  per 
peccatum  contra  naturam.  —  Et  per  hoc  patet  re- 
sponsio  ad  duo  prima  obiecta. 

Ad  illud  vero  quod  obiicitur  de  illa  Glossa,  di- 
cendum,  quod  Glossa  illa  intelligitur  moraiiter  de 
fornicatione  spirituali ;  sed  secundum  litteralem  intel- 
lectum  in  mandalo  illo  prohibelur  illicitus  usus  mem- 
brorum  genitalium  exlra  legem  matrimonii.  Omnis 
autem  seminis  elTusio  deliberativa  praeter  legem 
malrimonii  est  illicila  et  intelligitur  hic  esse  prohibita 
per  adulterium ,  quod  directe  malrimonio  repugnat. 
—  Utrum  vero  fornicalio  simplex  sit  peccatum  mor- 
tale,  et  ex  qua  causa;  invenitur  quaesitum  in  tractatu 
de  matrimonio  2 ;  ex  quo  cum  his  quae  hic  dicuntur, 
potest  aliquatenus  haberi  inlellectus  huius  mandati. 

Dub.  VII. 

ltem  quaeritur  de  quarto  mandato,  quod  est: 
Non  furtum  facies,  ubi  dicit  Magister,  quod  prohi- 
betur  sacrilegium ,  rapina  et  usura.  Et  est  quae- 
stio,  quae  sit  differentia  inter  illa  tria.  Et  videtur, 

.  quod  sacrilegium  non  sit  specialis  differentia  furti , 
quoniam  sacrilegium  dicitur  esse,  cum  quis  aufert 
non  sacrum  de  loco  sacro :  videtur  ergo,  quod  cum 
circumstantia  loci  sit  accidens ,  quod  non  faciat  spe- 

.  ciem  peccati  diversam.  —  Uem,  obiicitur  de  usura: 
quia  furtum  est  contreclatio  rei  alienae,  invito  do- 
mino  3 ;  sed  usura  est  contrectatio  rei,  domino  vo- 
lente :  ergo  non  videtur,  quod  usura  continealur 
sub  furto.  —  Item,qui  adiuvat  furem  ad  furandum 
currit  cum  fure  4  et  peccat  morfaliter  :  ergo  si  usura 
furtum  est,  quicumque  dat  usuram,  peccal  morlali- 
ter;  quod  quidem  videtur  valde  inconveniens.  — 
Item ,  si  quis  daret  alicui  alii  pecuniam  pro  accom- 
modatione  domus,  vel  etiam  sine  aliquo  obsequio 
sibi  facto ;  ille  qui  acciperet,  non  commilteret  fnr- 
tum  nec  aliquod  peccatum  :  ergo  multo  forlius  vi- 
detur,  quod  qui  accommodal  alii  pecuniam,  de  qua 
Incratur,  et  facit  ei  servitiiim ,  quodsi  recompensa- 
tionem  recipil,  non  commitlat 5  aliquod  peccatum. 


Propter  hoc  est  quaestio :  quare  magis  commit-   Quaesuo 

u  iDcideus. 

lilur  usura  in  accommodatione  denariorum  quam  in 
locatione  domorum  et  aliaium  reruin  ! 

Ri;spondko  :  Dicendum.  quod  in  praecepto  illo 
inlelligitur  proliiberi  oinnis  illicita  usurpatio  rei  alie- 
nae  ;  et  illa  potesl  Beri  per  violentiam  ,  ?el  per  frmw-   pmh—mo 

.     .         .  ,  com  sabdi- 

dulentiam,  el  hoc  vel  simpuctter ,  vel  uln   adiacet  »fncUone. 
consecralio  aliqua.  Unde  probibelur  hir  furlum  rim- 
plex  et  sacrilegtum,  quod  est  furtuin  perpetratum 
circa  rem  sacram ,    vel   locum  sacrum  ;  et  ra/f 
quae  tit  per  violentiain;  et  etiain  usura.  pro  BO  quori 
in  usura  est  quaedam   violeniia  et  qoaedam  frafr  VomtaB. 
dulentia :  fraudulentia  in  hoc.  (|uod  vendil  homini 
rem  suam.  Tenetur  enim  ■migquisque  subvenire  pro- 
ximo  in  niutuo  ex  divino  mandato6;  dum  ergo  ?en- 
dit  ei  illud  quod  tenetur  ei  facere,  ipsum  frautkU 
el  decipit.  —  Rursus ,  dum  ex  pactiooe  aliquid  al 
eo  exigit,  quodam  modo  ad  id,  ad  quod  non  dcbei. 
ipsum  compellit.  Unde  onmi  lenipore  usura  luil  pro- 
bibita,  sicut  et  furliun,  secundum  quod  innuit  M.v 
gister  in  littera  \ 

Ad  illud  vero  quod  primo  obiicilur  de  sacrile- 
gio ,  dicendum,  (juod  circunistantia  loci  et  persoBae 
bene  polest  transferre  in  aliud  genos  peceatt;  sicut 
corruptio  sanctimonialis  ralione  consei  ralionis  trans- 
fert  in  novum  genus  peccali.  Similiter  et  in  propo- 
sito  intelligendum  est.  Quod  enim  esl  accidens  actioni  trotudoa. 
in  genere  naturae,  potest  esse  ootnplementum  in 
genere  moris  8. 

Ad  illud   vero   quod  obiicitur  de  nsura .  tpiod    Dt  nS,.ra 
usurarius  non  contrectat  rem  alienam,  invito  domino:  ' 
dicendum,  quod  est  voluntas  absolnta  et  c<)iiditiona-\\,\wL^^. 
lis9.  Et  cum  dicitur,quod  usurarius  contrectat  i 
quas  recipit  ultra  sortem.  volente  domino;  dicetidum, 
quod    hoc   est   verum  de  volunlate   conditionali  mt 
sed  lamen  invilo  quantuin  ad  volttntatem  absolutant. 
Magis  enim   vull  pecunia  carere  quam  beneficium 
inutui  perdere,  licel  voluntate  absoluta  vellet.  qood 
impenderetur  sibi  niutui  gratia  sine  inercimonia. 

Ad  illud  quod  obiicilur,  quod  tunc  ustiiaiiiis 
currit  com  fure,  si  osnra  continetur  sub  furto ;  di- fuu 
cendum,  quod  si  quis  da^usuras  praeter  necessita- 
tem,  non  est  immunis  a  culpa;  cum  reroei  necea- 
sitate  usuras  dat.  nou  peccat,  quia  licitum  esi  nni- 
cuique  icdiuiere   iuris  nii   vexationein  ".   I  inle  sicu! 


1  Hic  c.  i.  —  Paulo  superiua  pro  maxime  edd.  magis. 

-  Ubr.  IV.  s.mh.  (l.  39.  dub.  3.  ci  d.  l\.  dub.  3.  seq. 
Codd.  17.  aUeganl  «I.  M.  —  Dc  li<"-  dub|o  cfr,  Alc\.  Hal.,  S. 
p.  III.  (|.  35;  B.  Albert.,  hi'  ;'.  10;  S.  Thom.,  liic  cirai  lii. ; 
Petr.  .i  Tar.,  hic  q.  3.  a.  3. 

3  luslini.in.,  IV.  lnslil.  iinis  <i\.  c.  I  :  I  uiluiii  c-si  roniic- 
cialio  fraudulosa,  lucri  faciendi  gralia,  vel  ipaius  rel  vel  eliam 
usus  eius  possessionisve ;  quod  lege  nalurali  probibUuon  esl 
admittere.  la  ibid.  c  i.  rapinam  describens  ;iii :  Qul  \i  rea 
alienas  nt|>ii  tenetur  quidem  etiam  furU.  Quis  enuo  magui  iii<- 
nam  rem,  inviio  domino,  conlreclat,  quam  <|ui  \i  rapUT  — 
Paulo  suporius  |)i<>  speoum  cod.  K  diffitrentiam,  Paulo  Inferlus 
posl  contrectatio  rei  <-<><l<l.  PK  repeiuni  alienae, 

*  Respicilur  illu<l  Ps.  19,  18:  Si  m<I<'Ij:is  furooo ,  eurrebas 
cum  <■<>.        Moi  edd.  omiltuni  </■;/<>  tt...  mortaiiier. 


■'  Codd.    liGK  /   rnnuiultil. 

6  Lue.  6,  •'{•'i :  Muluum  date,  nlhil  in<l<'  spernnl 

•  lli.   <■    i. 

s  Cfr.  II.  Senl.  d.  'Hi.  (lnl>.   .'>.  —  Aliquanlo  superius  pro 

tninsffrrc  <<><l.  A  tiiiiis/crri ,   cl  paulo   |><>sl  |>i<>  Inius/rrl  <<>d«l. 
(i  k  ii;i  Irmis/ii  lnr. 

''    \  hlr    I      Mlil.    d>     VJ.    <[■     I.    Ifl    <<»l|>. 

10  s<  llli <i  dominl .  <|ui  <lni  naui 

"  i>.  Allnii.,  bfc  .i.  i  > :  Qi  la  dans  usui 
<|in>il  ille  <\  praeceplo  Dominl  leneiur  Impcndero 

iuii  :  sed  quia  llle  non  tmil  quod  de  ■  Pominl 

ini .  Ideo  il.ii  ueuram  .  qnosl  rcdimens  vexni m  nuam  <i  • 

emens  lllum  ad  hoc,  ui  fnclni  >|<n>il  de  lure 

li.n  l    |  l.  .  MOX    |>i"   iuti  i  /"  i   <  >"l     I     "•  •  nll- 


83(> 


SENTENTIARUM  I.lll.  III. 


ille  qui  <Jat  vesles  suas  latroni,  antequam  permittat.  se 
interlici,  non  dicilur  currerecum  latrone;  sicqui  sol- 
vit  usuram  in  necessitate  non  dicitur  currere  cum 
fure.  Quanlam  autem  necessitatem  quis  debeat  exspe- 
ctare,  lioc  est  unctionis  '  et  rationis  rectae  detenni- 
nare,  pro  eo  quod  secundum  diversas  conditiones 
personarum  diversimode  necessitales  debent  pensari. 
Ad  illud  vero  quod  obiicitur,  quod  licet  dare 
pecuniam  pro  accommodatione  domus  et  etiam  gra- 
Ratio  3.  tis ;  dicendum,  quod  non  est  simile.  Primum,  quia, 
ubi  pecunia  datur  liberaliter  extra  omnem  pactio- 
nem,  est  ibi  liberalis  donatio ;  et  ideo  non  est 2  il- 
licila  contrectatio.  Non  sic  autem  est,  ubi  intervenit 
illicila  pactio.  —  Similiter  non  est  simile  de  aliis 
^nmraZ'  possessionibus  et  de  pecunia;  et  hoc  ex  triplici 
Desp3rima.  causa.  Prima  quidem  est :  quia  in  mutuatione  pe- 
cuniae  transfertur  pecunia  in  dominium  alienum.  El 
huius  signum  est,  quia  non  tenelur  illam  eandem 
numero  reddere,  sed  illi  consimilem  ;  in  accommo- 
datione  autem  domus  vel  equi  dominium  non  trans- 
secnnda.  ferlur.  —  Alia  vero  ralio  est,  quia  pecunia,  dum 
in  usum  vertitur,  non  consumitur  nec  delerioratur ; 
non  sic  autem  est  de  aliis  rebus.  quae  secundum 
quod  magis  et  diutius  eis  utimur,  magis  tendunt  ad 
Tenia.  defectum.  —  Tertia  vero  ralio  est,  quia  pecunia, 
quantum  esl  de  se,  per  se  ipsam  non  fruclificat, 
sed  fructus  venit  aliunde;  non  sic  autem  est  circa 
res  alias,  quae  de  se  ipsis  afferunt  fruclum  et  uti- 
litatem:  et  ideo  non  est  simile3.  —  Possent  autem 
hic  plura  quaeri  de  usura  et  furto  et  rapina  et 
sacrilegio,  sed  pro  causa  brevitalis  ista  sufficiant. 

Dib.  VIU. 

ltem  quaeritur  de  hoc  quod  dicit :  Xon  loque- 
ris  contra  proximum   tuum  falsum   testimonium. 


Contra  hoc  obiicitur :  quia  non  solum  peccat  qui  fal- 
sum  testimonium  fert  eontra  proximum,  sed  etiam 
contra  se  ipsum  :  ergo  non  solum  illud  deberet  pro- 
hiberi,  sed  etiam  istud.  —  Item ,  si  quis  falsum  te- 
stiinonium  fert  ad  utilitatem  proximi,  constat,  quod 
absque  dubio  peccat ;  et  non  peccat  contra  proxi- 
mum ,  irnmo  contra  Deum  :  ergo  videtur,  quod  pro- 
hibitio  falsi  testimonii  non  spectel  *  ad  secundam  ta- 
bulam,  immo  ad  primam.  —  Item  quaeritur,  cum  Qaaeuk 

......         _    .  ....  cideu. 

penunum  sit  m  lnmriam  Dei  et  m  miunam  pro- 
xinii.  propler  quid  Magisler  5  dicit,  periurium  magis 
prohiberi  in  islo  mandalo  quam  in  secundo  man- 
dato  ?  Et  quare  magis  agit  de  periurio  in  exposi- 
tione  istius  mandali   quam    in  exposilione  secundi  ? 

Respondeo  :  Dicendum ,  quod  in  hoc  praecepto 
prohibetur  falsitas  oris.  praecipue  prout  ordinatur 
in  nocumentuin  proximi .  et  per  consequens  nihilo- 
minus,  in  quantum  ordinatur  ad  nocumentum  sui. 
Verbum  enim  ad  allerum  est,  el  qui  falsurn  alteri 
loquitur,  quodam  modo.etsi  non  noceat  aliquid  au- 
ferendo ,  fallit  lamen  decipiendo  6.  —  Et  per  hoc  po- 
test  responderi  ad.  illud  quod  primo  obiicilur. 

Ad  illud  vero  quod  obiicitur,  quod  quis  menti- 
tur  contra  Deum  ;  dicendum,  quod  mendacium,  quod 
est  in  doctrina  fidei  et  religionis  et  est  contra  ve- 
ritatem  divinam  et  ordinatur  ad  nocumentum  pro- 
ximi,  ex  diversis  causis  potest  prohiberi,  el  in  man- 
datis  primae  tabulae  el  in  mandalis  secundae,  sicut 
dielum  est  de  periurio".  Et  quia  cognitio  periurii  m  <pa 
pendet  ex  cognitione  mendacii  —  periurium  enim 
includit  mendacium  —  hinc  est,  quod  quamvis  pro- 
hibealur  et  in  secundo  mandalo  primae  tabulae  et 
in  qninto  secundae ,  Magisler  reservat  determinare 
de  periurio  in  explicatione  quinli  mandati.  —  Et  per 
hoc  poiest  ad  obiecla  responderi 8: 


DISTINCTIO  XXXVIII. 


Cap.  I. 


De  tripfici  cjenerc  mendacii. 

Sciendum  est  lamen,  tria  esse  genera  mendacio- 
oeaos  i.  rum.  Sunt  eniin  mendacia  quaedam  pro  salute  vel  eom- 


modo  alieuius,  non  malilia,  setl  benignilate  dicla,  qua- 
liler  obslelrices  menlilae  sunt  el  Raab  \  —  Esl  el  aliud  Genus 
mendaeii  genns,  quod  lil  ioco ,  quod  non  fallit.  Scit 
enim  cui  dicilnr,  causa  ioci  diei.  Et  haec  duo  genera 
mendaciorum  non  sunl  sine  culpa,  sed  non  cum  ma- 
gna.  Perfeclis  vero  non  convenit  menliri,  nec  eliam  pro 


1  Respicitur  illud  I.  loan.  2  ,  27 :  Unctio  eius  dooet  vos  de 
omnibus.  —  In  eddJ  iloesi  vnrtinnk  ct ;  pro  unctionis  codd. 
K  0  substituunt  intentionis. 

2  Cod.  U  et  edd.  I,  2  est  ibi,  Vat  ili.  Inferius  post  et 
hoc  codd.  K  U  subdust  tst,  nul.  Z  sfupplei  pntet.  Paulo  post 
pro  Prima  quidem  edd  Prhna  rntio. 

3  De  his  ralionibus  cfr.  Aristoi.,  IV.  Eihic.  c.  l.et  praeci- 
pue  I.  1'olit.  c.  f>.  seq.  (c.  3.).  —  De  ipso  dubio  vide  \lo\.  Hal., 
S.  p.  III.  q.  36  :  15.  Alberl.,  Iiic  a.  II.  seqq.  ;  S.  Tliom..  hic  a.  6. 
eiusdemque  opuscul.  CiC.  (.-.lias  73.) ;  Petr.  a.  Taiv .  hic  q,  3.  a.  i. 

4  Permulti  codd.  spectat. 

3  Ilit   c.  5.  in  fine.  —  Codd.  A  K  bb   bis   iniuria  pro   in 
iam. 


6  Quapropter  Aristol..  de  Virlut.  et  viliis,  c.  7,  mendacium 
reccnset  inter  vitia  contra  iustitiam  ,  quae  ad  alterum  est.  Cfr. 
IV.  Elhic.  c.  7. . 

7  Supi-a  dub.  2.  —  Superius  pro  menddcium  plurimi  codd. 
pcrpcinm  exhibent  mandatum ,  el  demde  non  ita  multo  post 
pci  mnlti  codd.  arite  cx  diversis  causis  mterticiunl  ct  (i.  e.  ciiam). 

8  Cod.  G  patct  solutio  ad  obiecla.  —  Cfr.  AIcx.  Hal.,  S.  p. 
111.  q.  37.  m.   1. 

NOTAE  AD  LIBR.  SENTENTIARUM. 

1  De  obstetricibus  illis  cfr.  Exod.  I  .  19;  i\c  Ilaab  los.  2,  4; 
ad  rcm  AuCTSt.,  Enarrat.  in  Ps.  'j.  n.  7. 


DISTLNCTIO  XXXVIII. 


837 


lemporali  vila  alicuius,  ne  pro  corpore  alterius  ani- 
mam  suam  occitlant.  Licel  autem  eis  verum  laccre,  sed 
nou  falsum  dicere ,  ut  si  qnis  non  vult  hominem  ad 
mortem  prodere,  verum  laceal,  sed  non  falsum  dical. 
3. —  Tertium  vero  genus  mendacii  est,  quod  ex  mali- 
gnilate  et  duplicilate  procedit  \  cunclis  valde  caven- 
dum.  —  His  innui  videtur ,  mendacia  illa,  qnae  fiunt 
ioco,  vel  pro  salule  alicuius,  imperfectis  esse  venialia 
peccata,  perfectis  vero  illud  quod  pro  commodo  alte- 
rius  dicilur,  esse  damnabile;  quod  etiam  de  mendacio 
iocoso  putari  polest,  praecipue  si  iterelur.  —  De  meu- 
i.  tlacio  aulem  obstclricum  et  Raab ,  quod  fueril  veniale, 
m.  Auguslinus  2  tradil  dicens:  «Forsitan,  sicut  obstelrices 
non  remuneratae  suul,  quia  mentilae  sunt,  sed  quia 
infanles  liberaverunt,  el  propler  banc  niisericordiam 
veniale  fuit  peccatum,  non  tamen  nullum;  sic  Raab 
liberala  cst  propler  liberationem  exploralorum,  pro  qua 
fuit  veniale  peccalum.  Sed  ne  pulel  quisque,  in  ceteris 
peccalis,  si  propler  liberationem  bominum  lianl,  ila 
posse  concedi  veniam.  Multa  enim  mala  detestanda  ta- 
lem  sequunlur  errorem».  « Possumus  enim  el  furando 
alicui  prodesse,  si  pauper,  cui  datur,  senlil  comino- 
dum,  et  dives,  cui  tollitur,  non  senlil  incommodum; 
ila  et  adulterando  possumus,  si  aliqua,  nisi  ad  boc  ei 
consenliatur,  appareat  amando  morilura,  el  si  vixeril, 
poenitendo  purganda.  Nec  ideo  peccalum  grave  nega- 
bitur  tale  adullerium». 

Cap.  II. 

De  octo  specicbus  mendacii. 

Scicndum  cst  eliam,  oclo  esse  genera  mendacii , 
ul  Auguslinus  in  libro  de  Mendacio3  tradit,  quae  di- 
ligenter  notanda  suut,  ul  appareat ,  quod  mcndacium 
»us.  sit  veniale,  et  quod  damnabile.  « Primum  capitale  esl 
mendacium  longeque  fugiendum,  quotl  (it  in  doctrina 
reliyionis ,  ad  quod  nulla  causa  quisquam  debet  ad- 
tluci.  —  Secundum,  quod  tale  est,  ut  nulli  prosil  et 
obsit  alicui.  —  Terliuin  ,  quod  ila  prodesl  alicui,  ut 
2.  obsil  alteri.  —  Quarlum,  sola  mentiendi  fallendique 
libidinc,  quod  mcruin  mendaciuin  cst.  —  (juintum,  quod 
lil  pluccndi  cupiditate  de  suaviloquio.  —  His  omnibus 
evitalis,  sequitur  scxium  genus,  quod  ct  nulli  obcst 
ct  prddest  ulicui,  ul  si  quis  peciiuiam  alicuius  ipiusle 
tollcndani  sciens,  ubi  sil,  nescire  se  inenlialur.  —  Se- 
plimum,  (|iiod  el  nulli  obest  cl  prodesl  alicul,  ul  si 
quis,  nolcns  boininem  ad  mortem  qtiaesitiiin  prodorc, 
mentiatur.  —  Octavum,  quod  nul/i  <>l>i'*i  et  ad  Hot 
prodcst,  ut  ab  immunditia  corporali  aliqtiem  lucalur». 


« In  bis  autem  tanto  minus  peccat  quisque.  cum  men- Acgustiuas. 
tilur,  quanlo  magis  a  primo  reccdil.  Ouisquis  vero  ali- 
tjuod  gcnus  esse  mendacii,  quod  peccalum  non  sil. 
putaverit,  decipiel  se  ipsum  turpiter,  cum  boncstum 
esse  deceptorem  aliorum  arbitretur ' ».  —  Mmiie  ereo 
genus  mendacii  summopeiv  (dge,  quia  oinnc  menda- 
cium  non  est  a  Deo. 

Cap.  III. 

Quid  sii  mendaehtm. 

Hic  vidcndum  est,  quid  sil  mendacium,  et  quid 
sit  mentiri;  deinde,  ulrum  omne  mcndacitini  sit  pec- 
catum,  el  quare. —  «  Mendacium  csl.  ut  ;iit  Aujmsii-  i>ubiam  3. 
nus  5,  falsa  significalio  vocis  ciiin  inlcntionc  fallendi  ».  .vj. 
Ut  ergo  mendaciuin  sit,  neccssc  esl,  ut  lalsuni  profin» 
lur  el  ciini  inlciitionc  lallendi.  «  Hoc  eiiini  niahiin  c-i 
propriiun  nientienlis,  aliud  babere  clausiun  in  peclore. 
aliutl  promplum  in  lingua  ». 

C.u>.  IV. 

Quid  sil  mentiri. 

Mcnliri  vero  esl  loqui  conlra  boc  tpiod  animo  mii- 
til  tpiis,  sive  illud  verum  sil,  sive  non.  Omnis  engo,  qni 
loquitur  mendacium ,  menlitur,  quia  loquitur  eonlra 
boc  quotl  animo  senlit,  id  esl  voluntalc  fallendi;  sed 
non  omnis  qui  mentdur,  mendaeiiim  dicit ,  quia  «piod 
verum  est  loquitur  aliquando  menliendo.  sicut  e  con- 
verso  falsum  dicendo  aliquando  verax  est.  Unde  ait  Aa- Amwtaa». 
gustiuus6:  «  Nemo  sane  mcnticns  iudicandus  esl,  <pii 
dicil  falsuin,  qnod  pulal  veriun,  quia,  quantiim  in  ipso 
est,  non  fallil  ipse,  sed  lalliliir.  Non  Igilur  mendacii 
arguendus  cst  qui  falsa  incautius  credil  ac  pro  verfa 
babel;  poliusque  e  contrario  illc  mcnlilur,  qui  tlicil 
vcrum,  quod  putat  falsum.  Quanluin  cnim  ad  aniiniuii 
eius  altinet,  non  veruin  dicit,  quia  non  quod  sentit 
dicil,  quamvis  veruin  invcnialur  esse  tpiod  dicii.  Nec 
illc  libcr  est  a  mendacio,  qui  ore  neseiens  loquitur  m 
ruiii,  sciens  aulcm  vcdiinlalc  incnlilur  ». 

Ilic  ipiacri  solet,  si  Iudacus  dicai,  Chrislum  esg 
Dcum,  cum  non  ila  sculial  aniino,  iiiiiuii  loquatur 
inciidaciuiii.  Non  est  mendacium  quod  dicil.  (jtiia.  li- 
cel  alitcr  teneal  aninio,  \ciiun  esi  laineii  qpod  dicit; 
ct  idco  non  esl  inendacium;  mentilur  lanien,  illud  quod 
vcnini  esl  dfcens.  —  Quod  vero  omne  mendacium  -i1 
peecaliini ,  Aiigustinus '  insinuat.  «Mihi,  inquft,  vide-  num. 
delur  omne  inendacium   esse  peccatnm.   Sed   multum 


1  Codd.  ei  edd.  -2,  3,  7  prodii. 

2  Ubr.  III.  Quaesiion.  in  Pentuteucb.  (in  Levit.)  q.  68.  — 
Codd.  etedd.  I,  8  omiuuni  esi  posl  liberata,  refragante  originali. 
—  Seq.  locua  esl  eiusdem,  Enchirld.  c.  22. n.  ",  i"  qub  loco 
posl  aduUerando  potsumu»  cum  codd.  et  origktall  omisimua 
prodesse,  quod  uibiungunt  edd. 

3  Cap.  I  i.  ii.  26.  civ.  de  hoc  et  aeqq.  Grallan.,  C.  Prm%m 
c.  ii.  i|.  i.  —  Pro  prodesl  atiem,  <|n«'ii  habeni  oodd  BC 
etedd.  i  ,  «,  cod.  D  prodsst  mi,  u\  allia prodest altari  Delnde 
pro  msrum  mendachm  codd.  ei  plurimae  edd.  <-i  Ipse  GraUan. 
perperam  mirum  mendacium. 


4  Loc.  cii.  <-.  2|.  n.   ti.  ti I >i  in  orfgioall  aoie  decepU 
poniiur  m  pro  >  - 

Contra  Mendadupi  .nl  Consentium,  p.  12.  n. 
esl  elusd,  In  Enchlrid.  c  \%.  n.  6       Pi  o  "/  ,  B  i 

ct  edd.,  excepUa  I,  s.  n  c  rd§,  \> glnall. 

•  i  o  .  'II..  i.ikI I.  pii iim  iupaH«a.  —  P*o  tn*w*Mi  -  N 

,i  edd.  i.  6  iiii>iiitit< ,  rcfragante  eUam  originnli. 

7  Loe.  i  n.  Enehlrldll.        QuaesUo  da  ludaea  auoM 
Hugonea  s.  Vi.i..  Sum.  Senuuv  •  cl        Pro  diwerso ih 
soi.i  c.i.  s  recUua  dtversa  itinerai  tugtaM.  dmtitmn  mt 
l.i.iiv  (iii  c.  6.)  Eocblrld.  c  22.  i . 


s:<;s 


SENTENTIARUM  LIB.  III. 


intercst,  quo  aiiimo,  ct  de  quibus  rebus  quisque  men- 
tialur.  Non  eniin  sic  peccat  qni  consulendi ,  ut  qui 
noccndi  voluntate  menlilur;  nec  tantum  nocet  qui  via- 
torem  mentiendo  in  diverso  itinere  mitlil ,  quantum  qui 
\inm  vitae  mendacio  depravat». 

Cap.  V. 

Qitod  omne  mendacium  peccatum  sit ,  sive  prosit , 
sive  non ,  el  quare. 

«  Porro  omne  mendacium  ideo  dicendum  est  esse 
Augustinus.  peccatum ,  quia  hoc  debet  loqui  bomo,  quod  animo 
geril,  sive  illud  verum  sit,  sive  puletur,  et  non  sit. 
Verba  enim  ideo  sunt  inslituta,  non  ut  per  ea  homi- 
nes  invicem  fallant,  sed  ut  per  ea  iii  alterius  notiliam 
suas  cogitationes  ferant.  Yerbis  ergo  uli  ad  fallaciam, 
non  ad  quod  sunt  instiluta,  peccalum  est.  —  Nec  eliam 
ideo  ullum  mendacium  pulandum  est  non  esse  pecca- 
tum,  quia  possumus  alicui  aliquando  prodesse  men- 
tiendo.  Possumus  enim,  ut  praedictum  est,  el  furando 
el  adullerando  prodesse».  «  Mendacium  quoque  non 
lunc  tantum  esse,  possumus  dicere,  quando  aliquis  lae- 
dilur.  Cum  enim  a  sciente  dicilur  falsum,  mendacium 
esl,  sive  quis  sive  nemo  laedatur '  ».  —  Ecce  ex 
his  conslaL  omne  mendacium  esse  peccalum.  Non  ta- 
men  de  omni  mendacio  accipiendum  est  illud:  Perdes 
omnes  qui  loquunlur  mendacium  ;  nec  illud  :  Os,  quod 
mentitur ,  occidit  animam;  nec  omne  mendacium  isto 
praecepto  prohiberi  videtur,  nec  praemissa  descriptione 
mendacium  ioci  includi. 


Cap.  VI. 
ln  quibus  rebus  cum  periculo  erralur ,  vel  non. 

Illud  etiam  sciendum  est,  qnod  «  in  quibusdam 
rebus  maqno  malo,  in  quibusdam  parvo ,  in  quibus-  . 
dam  nullo  fallimur2  ».  «  In  quibus  rebus  nihil  inlerest 
ad  capessendum  Dei  regnum,  utrum  credantur,  an  non, 
vel  ulrum  vera  pulentur,  an  falsa,  sive  sint,  sive  non ; 
in  his  errare,  icl  est  aliud  pro  alio  putare,  non  arbi- 
trandum  est  esse  peccatum ;  vel  si  esl,  minimum  atque 
levissimum  ».  «  El  sunt  vera,  quamvis  non  videantur, 
quae  nisi  credantur,  ad  vilam  aelernam  non  polest  per- 
veniri  ».  «  Et  licet  error  maxima  cura  cavendus  sit 
non  modo  in  maioribus,  sed  eliam  in  minoribus  rebus, 
nec  nisi  rerum  ignoranlia  possit  errari ;  non  est  lamen 
consequens,  ut  continuo  erret ,  quisquis  aliquid  nescil, 
sed  quisquis  se  existimat  scire  quod  nescit,  Pro  vero 
enim  approbat  falsum ,  quod  est  erroris  proprium.  Ve- 
rumtamen,  in  qua  re  quisquis  erret,  interest  plurimum. 
Sunt  enim  quae  nescire  sit  melius  quam  scire.  Ilem , 
nonnullis  errare  profuil  aliquando,  sed  in  via  pedum, 
non  in  via  morum  ». 

Solet  quaeri  de  Iacob,  qui  se  dixit  esse  Esau,  ali- 
ter  animo  sentiens,  ulrum  menlitus  sil.  De  hoc  Augu-A°Puti 
slinus3  ait :  «  Iacob  quod  matre  fecit  auctore,  ut  fal-  Dabian 
leret  patrem,  si  diligenter  atlendatur,  videlur  non  esse 
mendaclum ,  sed  mysterium  ».  Intendebat  enim  malri 
obedire,  quae  per  Spiritum  noveral  mysterium.  Et  ideo 
propler  familiare  consilium  Spiritus  sancli,  quod  ma- 
ter  acceperat,  a  mendacio  excusatur  Iacob. 


COMMENTARIUS  IN  DISTINCTIONEM  XXXVIII. 


De  mendacio. 

Sciendum  tamen,  Iria  esse  genera  mendaciorum  etc. 

DIVISIO  TEXTUS. 


Supra  egit  Magister  de  expositione  mandatorum, 
in  hac  vero  parle  intendit  agere  de  obliquilatibus, 
quae  illis  mandatis  opponuntur  et  per  illa  prohiben- 
tur.  Dividitur  autem  pars  ista  in  duas.  In  quarum 
prima  determinat  de  mendacio.  In  secunda  de  per- 
iurio,  ibi ' :  Nunc  de  periurio  videamus. 

Prima  autem  pars,  in  qua  agit  de  mendacio, 
dividitur  in  partes  tres.  In  quarum  prima  determi- 
nat  de  speciebus  et  differentiis  mendacii.  In  secunda 
delerminat,  quid  sit  mendacium  ,  et  quid  mentiri , 
ibi :  Hic  videndum  est,  quid  sit  mendacium2.  In 
tertia  vero  determinat  de  his  quae  ad  mendacium 
consequuntur,  ibi :  Illud  eliam  sciendum,  quod  in 
quibusdam  rebus  etc. 

Prima  pars  dividitur  in  parles  duas.  In  quarum 


prima  ponit  trimembrem  divisionem  mendacii.  In  se- 
cunda  vero  subiungit  aliam  divisionem  octo  mem- 
brorum  ,  ibi :  Sciendum  est  etiam ,  octo  esse  genera 
mendacii. 

Simililer  secunda  pars  principalis  dividitur  in 
duas.  In  quarum  prima  determinat  Magister,  quid 
sit  mendacium,  et  quid  mentiri  secundum  rem.  In 
secunda  vero  determinat,  quid  sit  secundum  vitii 
deformitatem ,  ibi :  Quod  vero  omne  mendacium  sit 
peccatum  etc. 

Simililer  tertia  pars  dividitur  in  duas.  In  qua- 
rum  prima  ostendit,  quod  non  omnis  deceptio  est 
aequalis  periculi 3.  ln  secunda  vero  inquirit ,  utrum 
Iacob  menlitus  fuerit,  ibi:  Solet  etiam  quaeri  de 
Iacob  elc. 


1  Augusl.,  111.  Quaestion.  in  Pentateuch.  (in  Levit.)  q.  68.  — 
Infra  loci  Seripturae  sunt  PsJ  5,  7;  Sap.    I,   II. 

2  August.,  Enchirid.  c.  19.  n.  G;  secundus  locus  ibid.  c.  21. 
n.  7;  tertius  ibid.  c.  20.  n.  7;  quartus  ibid.  c.  17.  n.  5. 

3  Contra  Mendac.  ad  Consent.  c.  10.  n.  24;  cfr.  Cen.  27,  19. 
seqq.  —  Superius  post  solet  edd.  pltirimae  mhhint  etutm. 


NOTAE  AD  COMMENTARIUM. 


1  Scilicet  infra  d.  XXXIX. 

2  Ldd.  ibi :  Mentiri  vero  est. 

3  Vat.  peccatt. 


DIST.  XXXVIII.  ART.  UNICUS  QBAEST.  I. 


839 


TRACTATIO  QUAESTiOM  M. 


Ad  intelligentiam  autem  huius  partis  possunt  sex 
breviter  quaeri. 

Primo  quaeritur ,  utrum  essentiale  sit  omni  l 
mendacio  esse  falsum. 

Secundo  quaerilur,  utrum  essentiale  sit  menda- 
cio  esse  peccatum. 


Tertio  quaeritur,  utrum  mendacium  sit  pecca- 
tutn  mortale  ratione  sui  generis. 

Quarto  quaeritur,  utrum  omne  mendacium  sit 
mortale  viris  perfectis. 

Quinto  quaeritur  de  numero  mendaciorum. 

Sexto  et  ultimo  quaeritur  de  gradibus  eorundem. 


AHTIGULUS  UNIGUS. 


De  mendacio. 


QUAESTIO  I. 

Ulrum  essentiale  sit  mendacio  esse  falsum. 


Circa  primum  sic  proceditur  et  quaeritur,  utrum 
essentiale  sit  mendacio  esse  falsum.  Et  quod  sic , 
videtur: 

I.  Primo  per  definitionem  mendacii,  qnam  po- 
na.nit  Augustinus  in  libro  de  Mendacio2:  «  Mendacium, 
inquit.  est  falsa  vocis  significatio  cuni  inlentione  fal- 
lendi  »  :  si  ergo  definitio  el  partcs  definilionis  sunt 
essenliales  definito :  ergo  essentiale  est  mendacio 
esse  falsum. 

%  llem ,  hoc  ipsum  videtur  per  illud  quod  di- 
cit  Augustinus,  contra  Mendacium  3:  «  Sicut  lux  op- 
ponilur  tenebris ,  ita  verilas  opponitur  mendacio  » ; 
sed  lenebra,  essentialiter  loquendo,  est  privatio  lu- 
cis:  ergo  mendacium  est  privatio  veritatis.  Sed  veri- 
talis  privalio  est  falsitas:  ergo  a  primo,  essentiale 
est  ipsi  mendacio  esse  falsum. 

3.  Item ,  sicnt  se  habent  esse  veracem  et  men- 
dacem  circa  hominem,  sic  se  habenl  cirea  oralio- 
fiem;  sed  ista  duo  sunt  incompossibilia  circa  enn- 
dem  hominem  simul  et  semel,  videlicel  ipsum  esse 
veracem  et  mendacem:  ergo  similiter  erunt  ihcom- 
possibilia  circa  sermonem :  ergo  impossibilc  esi . 
quod  idem  sermo  sit  simul  verus  et  mendax  \  Si 
ergo  niendacinm  non  polest  se  compali  cum  veri- 
late,  videlur,  quod  inseparabiliter  hafceat  sibi  anne- 
xam  falsitatem. 

/».  Item,  omne  verum,  secunduin  qudd  huius- 
modi.  esl    ;i   Veritate   prima"';  sed    imlluin    menda- 


1  Cud.  k  oinillil  omni,  ()HO(l  ccoiitra  Val.  paulo  inlciins 
adiungit. 

2  Cap.  3.  n.  i.  seq.  senteniialiter,  sed  vtrbolcnus  ln  llb. 
conlra  Mendacium  ad  Conscntium,  c.  12.  n.  26:  ttendacium 
csi  quippo  ralsa  slgniflcatio  cum  voluntate  fallendl.  Cfr.  hi''  llt. 
Maglstri,  c  'I.  --  Aiistoi.,  II.  Poster.  C.  3:  Deflnilio  enlm  Ipsius 
quod  i/n"/  e»i  |i-  e.  essenllae]  esse  videtur.  Cfr.  Ibid.  c.  K». 
(V.  'i.i;  vi.  Topic.  c  I.  seqq.,  ei  VII.  Metnph.  texl.  33.  (VI. 
c.  io),  nec  non  supra  |ia^r.  801,  nota  2. 

3  Cap.   3.   ii.    5  :   Nini   sinil    ln\    cl   (cncl)i  ;\<\   pietas  el    mi 

pici.is...  jiii  inter  se  suni    veritns   mendnclumquc  contrarla. 
Minorem   exbibet   Aristot.,  II.  de  Anima,   texL  70.  (■.  7.     Dc 
falsliale  cfr.  V.  Metaph.  lext.  :ii.  dV.  c.  29.). 


cium  est  a  Veritate  prima:  ergo  nullum  mendaciuin 
est  verum.  Et  est  verum,  vel  falsum:  ergo  essen- 
liale  esl  ipsi  mendacio  esse  falsum. 

Sed  contra:  1.  Augustinus  in  libro  de  Menda-^d 

tuai. 

cio  6  dicit,  quod  «  ille  menlitur,  (jui  dicit  verum  , 
quod  putat  esse  falsum  » ;  sed  qui  nieiititur  incnda- 
cium  dicit:  ergo  aliquis  dicendo  veruin  1'acit  inen- 
dacium:  non  ergo  omne  mendacium  necessario  esl 
falsum. 

2.  Item,  sicut  verbum  discordat  ab  intentione. 
cum  quis  negat  illud  quod  novit .  sic  etiam  discor- 
dat,  quando  afflrmat  illud  quod  ignorat  ct  dr  (|iiii 
dubital7;  sed  possibile  est,  aliquem  affirmare  aliquod 
verum,  de  quo  dubitat;  ponatur  ergo.  cuin  sii  pos- 
sibile;  sed  in  tali  aflirinalioin'  discordat  serino  ab 
intentione  loquentis:  ergo  est  rbi  viliuin  et  pcrcalnni. 
Sed  non  est  nisi  pecbatum  mendacii:  ergo  videlur. 
quod  aliquid  sirnul  possit  eSse  veriun.  et  tamen  ni- 
liilominus  est  niendacium. 

3.  Item .  si  intentio  est  recta,  totnm  est  n-- 
ctum  ":  ergo  si  inlentio  est  meinlax.  tolum  est  inen- 
dax;  sed  aliquis  polest  dicere  diclum  veriuii  inten- 
tione  mentieudi:  ergo  possibile  tsl.  <piod  atiquis  di- 
cendo  veruni  sit  mendax.  Sed  non  esl  mendax  nisi 
in  illo  dicto:  ergo  possibile  esl.  dictum  veruin  esse 
inendacium. 

h.  ItiMii.  sicul  se  liabet  perraluiu  ad  bonitatem, 
ita    Se  liabet    inendariiun   ad   veritatcm ;  sed  qui  t.i- 


*  Cfr.  AristoU,  ilc  Praedicam.  u,  dc  Subttantin  (  irca  tineraj, 
ubi  osicmlii,  ciihIciii  prationem  cohtrariorum  nvn  esse  su 
pliliilin,  scil.  hon  posse  simul  essc  verara  el  !odd. 

\  \  I  /.  sniuil  icni.i  it   mendax.  In    maiort    poa  I.   \ 

aihiii  etiam,e\  posl  oraUonem  Vau  sublungll  veriku  et  inrn- 
ilniiiiin. 

\  i.ic  supra  png.  791  2.  In  tli 

gata,  el  eius  lib.  >< '<  Q  i   q.  I. 

i  c.-ip.  B.  n.  3.  et  i.  Vldesls  etfem  iii'1  lit.  M 
,i   ;,  ubl  eadem  vcrba  ex  Enchlrld  c.  18.  n.  6.  afleruniur. 

7  Cfi     \u    .  i    i  i  •    ■-.  ii   nota  dtt 

-  Matth  ^i  oculus  Ium   fueril  sfmplrx,  totom 

pui  iiiniii  lui  iiiiiiu  i  ni.  Vldc  II.  Scni.  •!.   io   .i.  |.  q    i 


840 


SENTENTIARUM  LIB.  III. 


cit  aliquod  bonum  opus  mala  intentione  committit 
peccalum1:  ergo  similiter  qui  dicit  verum  fallendi 
intentione  incurrit  mendacium :  ergo  idem  quod 
prius.  Si  dicas ,  secundum  quod  Magisler  videlur 
dicere  in  littera 2,  quod  possibile  est,  aliquem  dicere 
verum  et  mentiri ,  sed  non  est  possibile,  aliquod 
dictum  esse  verum  et  mendacium  simul;  videtur 
esse  «  oppositio  in  adiecto»:  quia,  sicut  se  habet  pec- 
cans  ad  peccatum ,  sic  se  habet  mentiens  ad  menda- 
cium;  sed  omnis  peccans  peccatum  committit:  ergo 
omnis  menliens  mendacium  dicit:  ergo  si  veritas 
dicti  non  repugnat  actui  menliendi ,  non  repugnat 
rationi  ipsius  mendacii. 

CONCLUSIO. 

Licet  sola  intentio  fallendi  sufficial  ad  hoc,  ut  quis 
dicatur  mentiri ,  ad  completam  tamen  menda- 
cii  rationem  requiritur  duplex  falsitas,  scilicet 
respectu  intentionis  et  rei. 

Respondeo:  Ad  praedictorum  intelligentiam  est 
Dapiex  dicti  notandum ,  quod   diclum  exterius  prolatum  compa- 

cotnparatio  ^  ■  ••  l 

et   dupiex  ratur  ad  intentionem  dicentis  et  ad  msam  rem  siqm- 

ialsitas    et  • 

veritas.  'ficatam;  et  secundum  hoc  sortitur  dictum  illud  ra- 
tionem  duplicis  falsitalis,  vel  veritatis.  Nam  per 
comparationem  ad  rem  dicilur  sermo  verus ,  per 
comparationem  autem  ad  inlentionem  dicentis  dici- 
tur  verax 3.  Sic  etiam  falsitas  duplex  est  circa  ser- 
monem.  Nam  per  comparationem  ad  rem,  videlicet 
cum  non  est  adaequatio  rei  et  sermonis,  dicilur  ser- 
mo  falsus;  per  comparationem  vero  ad  intenlionem 
dicentis,  cum  non  est  adaequalio  sermonis  et  inten- 
tionis,  dicilur  sermo  fallax  sive  mendax. 

Quoniam  igitur  mendacium  nominat  ipsum  di- 
ctum  per  comparationem  ad  rem  et  ad  ipsum  dicen- 

conciasio  i.  teni ;  hinc  est,  quod  ad  completam  mendacii  ratio- 

nem  duplex   falsitas   concurrit :  una   per    compara- 

tionem  ad   rem,  et   allera   per   comparationem  ad 

intentionem  loquentis.  Et  hanc  duplicem    falsitatem 

Defmitio  tangit  Augustinus  in   definitione  mendacii .  cum   di- 

mendacii.      .  »»i-  pi  •  ..„'. 

cit:  «  Mendacium  est  falsa  vocis  sigmficatio  cum 
intenlione  faliendi».  Prima  aulem  falsitas  tenet  in 
conciosio  2.  ipso  mendacio  rationem  materialis ;  secunda  vero 
rationem  formalis ,  et  ab  illa  secunda  denominatur 
quis  mendax.  Propter  hanc  ergo  duplicem  compa- 
rationem,  quam  importat  ipsum  mendacium  de  ra- 
tione  sui  nominis,  necesse  est,  ad  eius  completam 
ralionem  concurrere  praedictam  duplicem  differen- 
tiam  falsitatis.  —  Mentiri   autem  dicit    actuni  per 


comparalionem  ad  ipsum  loquenlem.  Unde  ad  hoc, 
quod  aliquis  dicalur  mentiri,  sufficit  falsitas,  quae  Con«<' 
concurrit  ex  discordia  vocis  et  inlentionis;  et  hoc 
patet  ex  ipsa  definitione  vocabuli,  quia  menliri  est 
contra  mentem  ire  *.  Contra  mentem  autem  vadit 
non  solum  ille  qui  dicit  falsum  scienter,  sed  eliam 
qui  dicit  verum  quod  putat  esse  falsum.  Unde  mi- Corol1 
nus  importatur,  cum  dicimus,  aliquem  mentiri, 
quam  quando  dicimus,  aliquem  dicere  mendacium. 
Quamvis  enim  intentio  fallendi  sufficiat  ad  hoc,  ut 
aliquis  dicalur  mentiri ;  non  tamen  sufficit  ad  ple- 
nam  ralionem  mendacii ,  secundum  quod  Magister 
dicit  in  littera  %  et  manifeste  apparet  ex  ipsa  noti- 
ficatione  Augustini  et  rationibus  ad  primam  partem 
adductis. 

1.  Ad  illud  vero  quod  obiicitur  in  contrarium,  So1»1' 

...  posiUi 

quod  ille  mentitur,  qui  dicit  verum  quod  putat  esse 
falsum  ;  iam  patet  responsio :  quia  plura  requirun- 
tur  ad  perfectam  rationem  mendacii  quam  ad  hoc, 
quod  aliquis  dicatur  mentiri. 

2.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  sicut  verbum 
discordal  ab  intentione  in  eo  qui  asserit  falsum, 
ita  etiam  in  eo  qui  asserit  dubium  et  incertum;  di- 
cendum ,  quod  etsi  sit  ibi  similitudo  quantum  ad  Notai 
discordiam  intentionis,  dissimilitudo  tamen  est  quan- 
lum  ad  discordiam  sermonis  et  rei,  quia.  cum  as- 
seritur  falsum  scienter,  non  tantummodo  discordat 
sermo  ab  intentione,  sed  etiam  discordat  a  re;  et 
ideo  non  sequitur,  quodsi  in  assertione  falsi  cogniti 
est  mendacium,  quod  sit  propter  hoc  in  assertione 
veri  incerti ,  nisi  secundum  quid. 

3.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  intentio  recta 
totum  rectificat ,  et  obliqua  totum  falsificat ;  dicen- 
dum,  quod  etsi  intentio  obliqua  tolum  dictum  fal- 
sificet ,.  non  tamen  falsificat  secundum  omnem  respe- 
ctum,  sed  6  secundum  respectum,  quem  habet  ad 
dicentem;  et  ille  respectus  non  sufficit  ad  mendacii 
rationem,  sicut  tactum  est. 

4.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  qui  facit  bo- 
num  mala  intentione  committit  peccatum.  ergo  etc; 
dicendum,  quod  bonum  mala  intentione  factum  non  Notai 
est  simpliciler  peccatum,  sed  peccatum  illi  qui  fa- 
cit,  sicut,cum  quis  dat  eleemosynam  ex  vana  glo- 
ria,  dare  eleemosynam  non  est  peccalum,  sed  illi 
qui  mala  intentione  hoc  facit.  Sic  etiam  in  proposito 
potest  concedi.  Et  propterea  ex  hoc  non  habetur, 
quod  veritas  simul  stet  cum  eo  quod  est  menda- 
cium  simpliciter,  sed  solum  cum  eo  quod  est  men- 
dacium  secundum  quid  sive  alicui7.  —  Aliter  etiam  Aliai 
posset  dici,  quod  non  est  simile:  quia  peccatum  di- 


1  Cfr.  August.,  conlra  Mcndac.  c.  7.  n.   18. 

2  Hic  c.  I.  —  Dictio  «  oppositio  in  adiecto  »  invenitur  in 
Aristot.,  II.  Periherm.  c.  2.  (c.  II).  —  Inferius  pro  simul  cod. 
K.  sic  similiter ,  edd.  I,  2  similiter,  quod  coniungunt  cum  vi- 
delur. 

3  De  prima  acceptione  veritatis  cfr.  tom.  1.  pag.  707,  nota 
■j,  et  Anselm.,  Dialog.  de  veritate  c.  2.  soq.  De  secunda  vide 
Aristot.,  II.  Elhic.  c.  7.  et  IV.  c.  7. 


4  Cfr.  Guliel.  Antissiod.,  S.  p.  III.  tr.  23.  c.    I.  q.  2. 

5  Hic  c.  3.  et  i. 

6  lidd.  addunt  solum,  cod.  K.  lantum. 

7  Ex  cod.  K.  supplevimus  sed  solum  cum  eo  quod  est  men- 
dacium  sccundum  quid  sive,  quae  leclio  confirmatur  lectione 
mutila  plurimorura  codd.  ot  edd.  I,  2,  qua  pio  his  verbis  ex- 
hibctur  tantum  sibe;  Vat.  substituit  sed  tantum.  Paulo  antc  pro 
FA  propterea  Vat.  Sed  praeterea. 


DIST.  XXXVIII.  ART.  DNICUS  QUAEST.  II. 


S',| 


cit  piivationein  bonitatis;  bonitas  autem  dicit  ordi- 
nationem  in  finem,  quae  quidem  hahet  esse  me- 
diante  recta  inlentione :  et  ideo .  recta  intentione 
sublata,  cnm  simpliciter  pereat  ordinatio,  simplici- 

ter  iudicabitur  aliquid  esse  peccatum  l.  Mendacium 
autem  dicit  privalionem  veritalis,  quae  quidem  noii 
tantum  consislit  in  comparatione  ipsins  sermonis  ad 
intentionem,  sed  etiam  ad  ipsam  rem. 

Et  per  boc  patet  responsio  ad  illud  quod  obii- 
spiica-  cit  consequenter,  quod  quicumque  peccat,  peccatom 

6in 

committit:   ergo   qui   mentitur   similiter  committit 

mendacium.  Non  enim  est  similc,  sicut  iam  visum 
esl.  Eslo  tamen,  quod  isla  conclusio  concederetur, 


quod  iste  menliendo  committerel  mendacium ,  non 
taiucii  scfjuerclur,  (jiiod  cssel  mendaeium  m  se; 
imino  est  ibi  quid  el  simpliciter*,  sicot  prius  ex- 
planatum  est.  Unde  soium  illud  dictum,  in  quo  est  "Wpitx  de- 

terr 

falsitas  per  comparationem  ad  rem  el  intentionem,  noubau. 
est  mendacium  simpliciter  el  compleie.  Illud  vero, 
in  quo  esl  falsitas  solum  per  comparationem  ad  in- 
tentionem ,  esl  mendacium  alicui  el  minus  c<>n\- 
plete.  Illud  autem,  in  quo  esl  falsitas  per  comparatio- 
ncm  ad  rem  lantnm,  est  mendacium  secundum  q 
et  minime  complete.  Unde  fere  omnes  rationes  pi  • 
missae  et  etiam  consimiles  in  processn  suo  peccanl 
secundnm  quid  et  simpliciter. 


SCIIOLION. 


I.  In  hoc  tractatu  de  mendacio  S.  Bonav.  aliique  principa- 
les  Scliolaslici  prcsse  scquunlur  S.  Augustinum,  satisque  eorum 
doclrina  concordat. —  In  hac  I.  quaestione  explanatur ,  quid  sit 
mendacium;  cfr.  cliam  hic  dub.  3;  et  dc  tribus  mcndacii  spe- 
cicbus  vide  infra  q.  5,  ubi  ctiam  de  alia  divisionc  per  oclo 
membra  agitur.  Quod  verbis:  falsa  vocis  significatio,  exprimatur 
quasi  materialc  mendacii,  sed  intentio  fnllendi  sit  formalc,  docct 
etiam  S.  Thom.  (hic  a.  I  ;  S.  II.  II.  q.  98.  a.  I.  ad  3.);  (amcn 
non  ab  omnibus  concedilur,  hnnc  inlcntioncm  in  omni  casu  rc- 
quiri  ad  constituendum  mendacium  verum. 

Dc  mcndacio  simpliciter  ct  secundum  quid  (quod  dupli- 
citer  esse  potcst)  cfr.  infra  d.  39.  a.  I.  q.  I.  in  corp.  Bcne 
etiam  S.  Thom.  in  Summa  (II.  II.  q.  110.  a.  I.),  nbi  hanc  no- 
stram  quaestionem  tractat,  dicit:  «  Si  ergo  ista  tria  concufrant, 
scilicet  quod  falsum  sit  id  quod  cnnntiatur,  ct  quod  adsit  volun- 
tas  falsum  cnuntiandi,  et  itcrum  intentio  fallendi;  tunc  est  fal- 
sitas  materialiter ,  quia  falsum  dicitur,  el  formnliter  propter 
voluntatcm  falsum  diccndi,  ct  effeclive  propter  voluntalem  fal- 
sitatem  imprimendi  ».  — Diffcrentia  hic  assignata  inter  mentiri 
et  mendacium  dicere,  quam  S.  Bonav.  sumsit  ex  Magistro  (hic 
c.  3.),  post''rioribtis  non  probalur;  qui  pro  co  dislinguiint  mcn- 
daciitm  vcl  mnlerinle  tnntum ,  vel  formnle  tnntum,  vcl  simul 
formnle  et  mnlerinle.  Atlamcn  praedicta  dislinctio  valde  anti- 
qua  est,  teste  Forccllini  (Lexicon  etc,  Mendncium  %  i.),  qui 
citat:  «  Nigid.  apud  GeUium  II.  M,  et  Xon.  .'i.  80,  ubl  addlt: 
Vir  bonus  pracstare  dcbct,  ne  mentintar;  prudens,  ne  menda- 
cium  dicat».  —  In  afferendis  responsionis  ralionibus  Petr.  a 
Tar.  (hic  a.   I.)  scquitur  S.  IJonavcnluram. 

De  hac  quacstionc  praeter  laudatos:  Alcx.  Ilal.,  Suin.  p. 
II.  q.  123.  m.  I.  —15.  Alberl.,  hic  a.  8.  —  Richard.  a  Med., 
hic  ([.  I.  —  Durand.,  dc  hac  ct  seq.  q.  hic  q.  I.  —  De  hac  et 
seqq.  qq.  Dionys.  Carth.  et  ISiel,  hie  q.   unica. 

II.  Conclusio  sequentis  (2.)  quaestionis  quoad  primam  par- 
tcm,  scilicet  quod  omne  mendacium  de  facto  sii  peccalum,  com- 
munissime  approbalur  a  catholicis  contra  errorem  nonnullorum 
anliquorum,  et  praesertim  haereticorum  ;  quod  facile  probatur  ex 
saera  Scriptura,  ox  Ss.  Patribus  el  ex  imv  rannnieo,  suffraganle 
ipsa  ratione  philosophica.  Scd  quoad  sccundam  Biuftdem  portem, 


quae  est  de  possibili,  utrum  scilicel  mendacium  <it  it.i  • 
tialitcr  et  intrinsecus  malum,  quod  ne  dlvina  quidem  •  1  i ~| »■ 
tione  Qeri  imssit  licitum,  non  idem  esl  doclorum  consensus.  Nam 
responsioni  afJfirmativae,  quam  teneol  Alex.  HaL,  S.  Bonav.  S. 
Thom.,  ScoL  aliique  communiter,  centradicunl  Occam,  Nomina- 
les,  illique  qui  volunt,  omne  maluin  ideo  lanlum  malum 
quia  prohibitum.  —  Non  autem  racile  est  aflerre  rationem  sli 
convincentem  pro  communi  opinione.  Quod  nec  prima  nec  9e- 
cunda  ratio  hic  relata  satis  convincat,  communius  concediiur.  — 
S.  Thom.  (s.  II.  II.  (|.  1 10.  a.  3i  sine  dislincUone  aifert  rationem 
hic  tertio  loco  posilara,  scilicet  quod  mendaciura  cst  «  actus 
cadens  super  indebitam  materiam  » ,  quia  «  innaturale  esl  el  in- 
debitum,  quod  aliquis  voce  signiliivt  id  quod  non  habet  in 
mente  ».  Il.ine  rationein  impugnat  ScotUS  Miic  q.  iinici  n.  i.  5. 
tanquam  non  aptam  ad  evincendam  imposidbilftalem  dhrinaedi- 
spensationis.  Idcm  (n.  o.)  refert  etiam  rationem  S  Bonaventu- 
rae,  quam  nec  approbat  nec  improbat,  sed  lantum  exponU.  — 
Quoad  solut.  ad  I.  cfr.  hic  dub.  I.  el  i.  (de  lacob).  —  Quoad  facta, 
quac  Scriptura  narrat  de  lacob  alilsque.  antlquj  Scholasiid  cum 
S.  Honav.  approbant  doctrinam  S.  AugusUnl  eundera  a  men- 
dacio  excusantem.  Sed  ScoL  (hicq.  unJca  n.  1 3.)  cura  allla  po- 
sterioribus  dicii  de  Patribus  veteris  TesL,  quod  «  non  videtur 
iiiiiliuni  ratidtiahile  negare,  illos  quandoque  fuissc  menlitos  vel 
potuisse  iiieniiii.  Quodsi  Ita  est,  etsi  laudemus  bona  rncta  eorum 
ct  illa  sumamus  in  exemplum;  mala  aulem  nec  redplmus  In 
exemplum  nec  perUnaciter  excusamus.  Didtar  tamen,  quod  la- 
les  serniones  possunl  litjurutiie  Inldligl ,  vel  suli  nlm  IntelSedu  , 
quam  verba  primo  exprimunt;  sed  firca  tales  intellectus  non 
oportet  iramorari  ». 

De  hac  (2.)  quaestione  praeler  laudatos:   Uex.  Hal.,  !<»■  clt. 
m.  2.  3.  —  s.  Tliom.,  hic  a.  3;  S.  loc.  <it.    -  It.  Albcrt.,  hic 

;i.    I.   —  1'elr.   a   Tar..  Wc  II.    i.  —  !(i -h n<l     B  M'd.,    Iiic   q.  2    — 

llcnr.  Gand.,  Quodl.  3.  q.  25. 

III.  Circa  solutionem  sequenlfs  (3.)  quaestionis  non  est  con- 
troversia.  De  ea  agunt:   \\<\.  Hal.    loc.  clt.  m.  I.     •  Scot., 
,ii.  n    B,  'i.     -  s.  TIk.iii.,  hic  a.   i;  S.  II.  II.   q.  1 10.  a.   I. 
B.   VlberL,  hica  2     -  Pelr.  a  Tar.,  hlc  a.  8,       KlchanL  e  Med., 
lnc  ,|.  3.  —  Durand.,  hlc  q.  2. 


QUAESTIO  II. 

Ulrum  essenliale  sit  mendacio  esse  peccalum. 

Secundo  (juaeritur,  utrum  essenliale  sit  menda;     cinm  •,  qui  dicil  -i<- :  «  Videlur   mihi  nmtie   Renusi 

cio  esse  peccatnm.  Et  quod  sic,  videlur:  mendacii  <•<«•  peccal 

I.  Primo  auctoritale  \ugustini,  contra  Menda*  2.  Item,    Vugustinus   in   libro  de   Mendacio': 


1    Vide    II.    Seill.  d.  3S.    ;i.    I.    q.    I.   el    d.     10.    0      I  .    '|      I 

Superius  pro  ordinatio  plures   codd.    Inrongi  ic  ordinat,  cod 
K  bcne  ifuiid  ordinat 

-'  Cfr.  suprn  pag.  258,  noia  2.       Hodd.  \  N  estibi  wcun- 
diim  ijuiil  et  simpliciter. 

s.  Bonav.        Tom.  111. 


r  ,|,.    ;    i  i.  n.  31.,  sed  l  inlun 

siim  | '  ii.  in  -  llt,  v  !.);  verl  •  urninl 

rid   c  I*.  n.  6 

'   I     i.    s     „.    I  I. 


842 


SEiNTENTIARUM  LIIJ.  III. 


«  Aul  non  est  credendum  bonis ,  aut  credendum  est 
eis  quos  credimus  debere  aliquando  mentiri,  aut 
non  est  credendum,  bonos  aliquando  menliri;  quo- 
rum  primum  est  pernitiosum,  secundum  stultum: 
restat  ergo,  ut  nunquam  mentiantur  boni  ».  Si  ergo 
aliquis  mentitur,  necesse  est,  in  quantum  mentitur, 
esse  malum  :  ergo  essentiale  est  ipsi  mendacio  esse 
peccatum. 

3.  Item,  Augustinus  ibidem  * :  «  Quisquis  ali- 
quod  genus  mendacii,  quod  peccatum  non  sit,  esse 
putaveril,  semetipsum  turpiter  decipit  »:  ergo  redit 
idem  quod  prius. 

4.  ltem,  hoc  ipsum  videtur  ratione :  quia  es- 
sentiale  est  ipsi  mendacio  esse  privationem  veritatis 
et  respectu  rei  et  respectu  intenlionis  * ;  sed  ubi- 
cumque  est  intentionis  obliquitas,  ibi  necessario  est 
culpa:  ergo  necessarium  est,  ipsum  mendacium  esse 
peccatum. 

o.  Item.  omnis  iniquitas,  essentialiter  loquendo, 
est  peccatum  3 ;  ubicumque  autem  est  mendacium , 
ibi  dolositas  est,  quia  aliud  gerit  homo  in  corde, 
aliud  dicit  ore ;  ubi  autem  dolositas  est,  ibi  iniqui- 
tas  :  ergo  aprimo,  impossibile  est,  aliquod  menda- 
cium  non  esse  peccatum. 

6.  Item,  verba  instituta  sunt  ad  hoc,  quod  ho- 
mo  exprimat  per  illa  illud  quod  mente  gerit4;sed 
quicumque  mentitur,  ulitur  verbis  ad  contrarium 
eius  quod  mente  gerit:  ergo  quicumque  mentitur, 
utitur  verbis  ad  contrarium  eius,  ad  quod  instituta 
sunt ;  et  omnis  qui  utitur  re  ad  contrarium  eius, 
ad  quod  instituta  est,  necessario  illa  abulitur ;  et 
omnis  qui  abutitur,  peccat:  ergo  omnis  qui  dicit 
mendacium ,  peccat. 

Sed  contra  hoc  obiicitur :  1.  Primo  per  exem- 
Ad  opposi-  pla  •  quia,  Genesis  vigesimo  secundo5,  Abraham, 
tura'  cum  intenderet  puerum  immolare,  dixit,  se  cum 
puero  reversurum  ad  servos ;  et  Isaac  de  uxore  sua 
dixil,  quod  soror  eius  esset,  Genesis  vigesimo  sexto; 
et  de  loseph  similiter  habetur  exemplum ,  Genesis 
quadragesimo  secundo  et  quadragesimo  quarto.  Si 
ergo  facta  Patriarcharum  narrat  Scriptura  non  sicut 
reprehendenda,    sed  sicul  imitanda ;  et  ipsi  mentiti 


fuerunt;  videtur,  quod  mentiri  possit  aliquis  sine 
peccato. 

2.  Item ,  in  Scripturis  proponuntur  inultae  /o- 
cutiones ,  quae  secundum  intentionem  litlerae  falsae 
sunt,  sicut  patet  de  eo  quod  dicilur  ludicum  nono7 : 
quod  ierunt  ligna  ad  rhamnum  etc. ;  et  disputan- 
tes  proponunt  multa,  quae  sciunt  esse  falsa:  cum 
ergo  sacra  Scriptura  absque  aliquo  peccato  fuerit 
data  et  scripta  et  inspirata,  et  disputatio  ad  verita- 
tem  inquirendam  sit  laudabilis  et  meritoria;  videtur, 
quod  aliqua  mendacia  dici  possint  absque  ulla  culpa: 
ergo  non  est  essentiale  ipsi  mendacio  esse  peccatum. 

3.  Item,  secundum  quod  dicit  Ambrosius7, 
«  non  solum  est  mendacium  in  verbis,  sed  etiam  in 
operibus  simulatis»;  sed  contingit  facere  opera  si- 
mulata  absque  aliquo  peccato,  sicut  fecit  Iosue,qui 
simulavit,  se  fugere  ante  habitatores  Hai ;  et  David, 
qui  simulavit  se  stultum  ante  regem  Achis ;  et  Iehu, 
qui  simulavit  se  cultorem  Baal ;  et  isti  non  pecca- 
verunt,  sed  potius  commendantur :  ergo  videtur  pari 
ratione,  quod  possit  fieri  mendacium  in  verbis  sine 
peccato. 

4.  Item,  maius  malum  est  homicidium  et  fur- 
tum ,  quam  sit  mendacium  ;  sed  furtum  et  homici- 
dium  potest  bene  fieri,  nec  est  necessarium  semper 
esse  peccatum  —  sicut  patet  de  his  qui  occidunt 
auctoritate  legis,  et  furantur  tempore  necessitatis, 
vel  ex  praecepto  Domini,  sicut  filii  Israels —  ergo 
videtur  multo  forlius,  quod  mendacium  aliquod  possit 
bene  fieri :  ergo  non  est  essentiale  ei  esse  peccatum. 

o.  Item,   mendacium,   quo  quis  mentitur   pro- 

ximo,  est  conlra  mandatum  secundae  tabulae;  sed 

in  mandatis  secundae  tabulae ,  ut  dicit  Bernardus9, 

i 

potest  Dominus  dispensare,  ut  bene  fiant:  ergo  et 
in  ipso  mendacio :  igitur  non  videtur ,  quod  essen- 
tiale  sit  ei  esse  peccatum. 

(i.  Item,  possibile  est,  quod  quis  mentiatur  pro- 
pter  castitatem  alterius  conservandam,  quem  diligit 
ex  caritate ;  sed  omne  quod  fit  ex  carilale,  fit  bene 
et  meritorie10,  et  tale  non  est  peccatum  :  ergo  si 
possibile  est  mentiri  ex  caritate,  possibile  est,  meu- 
dacium  non  esse  peccatum. 


1  Cap.  21.  n.  42. 

2  Cfr.  quaest.  praeced.  —  Inferius  pro  necessarium  est 
cod.  A  necesse  est. 

3  August.,  VII.  Confess.  c.  Ifi.  n.  22:  Et  quaesivi,  quid 
esset  iniquilas,  et  non  inveni  substantiam,  sed  a  summa  sub- 
stantia,  te  Deo,  detortae  in  infima  voluntalis  perversitalem , 
proiicientis  inlima  sua  et  lumescentis  foras.  Gfr.  Grcgor.,  XVIII. 
Moral.  c  3.  n.  5. 

4  Vidc  hic  lil.  Magistri,  c.  5. 

5  Vcrs.  o. —  Seq.  textus  est  ibid.  26,  7;  tcriius  ibid.  12, 
9.  seqq.,  ct  i|uartus  ibid.  i4 ,  15.  —  August.,  conlra  Menda- 
cium,  c  I  J.  n.  29:  Quia  crgo  non  inveninnt  mcndaces  baeretici 
in  Testamenti  novi  litteris  imitanda  exempla  mcndacii,  copiosis- 
simos  sc  essc  existimant  in  hac  disputalione ,  qua  opinanlur  esse 
mentiendum,  cum  de  veteribus  prophcticis  libris  ctc.  —  Ali- 
quanto  inferius  pro  narrat  Scriptura  non  sicut  reprehendenda, 


sed  sicut  hnilnnda  cod.  K  narrante  Scriptura  .  non  sunt  repre- 
hendenda ,  sed  sunt  imitanda. 

6  Vcrs.  8:  lerunt  ligna ,  ut  ungerent  supcr  se  regem,  dixe- 
runlquc  olivae:  Impera  nobis;  ibid.  v.  li:  Dixeruntque  omnia 
lignu  ad  rhamnum :  Veni  et  impera  super  nos.  —  Aliquanto  in- 
fcrius  pro  scripta  phires  codd.  inscripta. 

7  Serm.  30.  n.  3:  Omnis  simulalio  et  otnnis  duplicitas 
mendacium  est;  crgo  non  solum  in  fal>is  vcibis,  sed  eliam  in 
simulalis  operibus  mcndacium  comprobatur.  —  De  primo  facto 
nairat  Scriplura  losue  8,  o.  scqq. ;  de  sccundo,  I.  Heg.  21,  13; 
dc  tcrtio,  IV.  l\pg.  10,  19.  —  Inferius  pro  conlingit  edd.  potest 
a  liq  uis. 

8  Exod.  3,  22;  11,2;  12,  3o.  scq.  —  Edd.  cum  uno  alte- 
roque  cod.  omittunt  Domini. 

9  Dc  Praecepto  ct  dispens.  c.  3.  n.  6. 

10  Cfr.  supra  d.  27.  a.  2.  q.  1.  —  Pro  sed  edd.  si  ergo. 


DIST.  XXXVIII.  ART.  UNICUS  QUAEST.  II. 


843 


is. 


CO  N  C  L  U  S 1 0. 

Omne  mendacium  est  peccatum;  immo  hoc  ipsi 
ita  est  essentiale ,  ut  nullo  pacto,  nullo  fine , 
nulla  dispensatione,  sive  humana  sive  divina, 

possit  bene  fieri. 

Respondeo  :  Dicendum,  quod  absque  dubio  omne 

:iasio.  mendaciuin  est  peccatum  ;  et  adeo  est  ipsi  menda- 
cio  essentiale  esse  peccatum,  ut  nullo  pacto,  nullo 
fine,  nulla  dispensatione,  nec  humana  nec  divina, 
possit  fieri  bene.  Et  hoc  Augustinus  l  dicit  expresse 
et  nititur   multipliciter   probare;  et  in  boc  commu- 

diffi-  niter  concordanl  doclores.  Sed  ralionem  buius  diffi- 
cile  est  assignare,  et  ad  boc  possumus  niti  diver- 
simode. 

Una  namque  ratio  reddi  potest  ex   parte  eius, 

tio  i.  contra  quod  est  mendacium.  Mendacium  enim  est 
contra  Veritatem ,  homicidium  vero  et  furtum  con- 
tra  creaturam.  Deus  autem  contra  suam  verilatein 
non  potest  facere 2  —  nec  aliquis  iuste  contra  divi- 
nam  veritatem  ire  — •  quamvis  possit  quamlibet  crea- 
turam  alii  pro  voto  subiicere  et  eam  disponere  et 
ordinare.  Ideo  licet  possibile  sit  dispensare  in  homi- 
cidio  et  furto,  non  tamen  in  mendacio.  —  Sed  haec 

ifficit.  ratio  non  videtur  suflicere ,  quia  non  omne  menda- 
cium  est  contra  Verilatem  increatam.  Sicut  enim 
est  bonitas  creata  et  increata,  ila  etiam  et  veritas; 
et  sicut  Deus  est  supra  crealam  bonitatem ,  ita  etiam 
est  supra  creatam  verilatem :  ergo  sicut  potest  di- 
spensare,  ut  aliquis  destruat  aliquod  bonum  crea- 
tum,  ila  tamen  quod  nullum  fiat  praeiudicium  suae 
bonitati ;  ita  videtur  similiter  de  veritate. 

Ideo  est  alius  modus  dicendi ,  quod  mendaciuni 

iUo  i.  nullo  modo  potest  bene  fieri ,  nec  aliquo  fine  nec 
aliquo  praeceplo  dispensativo3 ,  quia  semper  manet 
in  eo  deordinalio,  quae  quidem  est  ex  discordia 
vocis  et  intellectus ;  non  sic  autem  est  reperire  in 
aliis  —  nam  divinum  mandatum  superveniens  tollit 
deordinalionem  illam  quae  est  in  homicidio  et  in  furto 
—  ideo  magis  adhaeret  malilia  ipsi  mendacio  qnara 

ofiicit.  furlo,  vel  homicidio.  —  Sed  nec  adhuc  videtur  istud 
sufficere  :  qnoniam ,  si  Deus  potest  facere ,  duos  ho- 
mines  discordare  ab  invicem  sine  peccato,  sicnt  di- 
cimns  de  Paulo  et  Barnaba  4;  videtnr  siinililer, 
quod  manenle  intellectus  et  sermonis  discordia,  pos- 
sit  ex  dispensatione  divina  amoveri  omnis  culpa.  Ki 


ideo  non  videlur  ralio  sufliciens  sumi  ex  parle  di- 
scordiae  intenlionis  et  sermonis. 

Et  ideo  adhuc  est  ti'rtius  modns  dicendi,  qaod 
dupliciter  dicitur  aliquid  esse  malum :  aut  ex  g& 
nere  actus,  Btpote  cum  transit  actus  super  materiam 
indebitam,  aul  ex  malitia  intentionis*.  Cuin  autem 
transit  actus  super  materiam  indebitam ,  boc  po- 
tesl  esse  dupliciter:  vel  respectu  Dei,  vel  respectu 
proximi  Si  respectn  Dei;  sic  esl  uialiim  in  st  el 
secundum  se ,  oec  ullo  modo  potest  bene  Beri,  sicul 
est  odire  suinmum  Bonum  et  blaspheraare  Denm.  — 
Si  respectu  proximi,  sicul  esl  Documentnm  inferre 
proximo  in  persona  vel  in  rebns ;  sic  esl  inaliini  m 
se ,  et  potest  aliquo  frae"  bene  Beri,  qnia  potesl  recta 
intentio  supervenire  ex  dispensalione.  —  Cnm  an- 
tein  aliqnid  est  malnm  ex  malitia  intentionis,  tnnc 
sive  sit  respectu  Dei ,  sive  respectn  proximi,  - 
pliciter  malum  est  et  nullo  fine  potesl  bene  fieri, 
qnia  dicit  privationem  debiti  finis.  Unde  facere,  hoc 
malum  esse  bonum ,  nihil  aliud  est  facere,  qnara 
aliquid  siinul  esse  bonum  et  maluin.  Tale  antem  <■-! 
mendacium.  —  Nam  mendacinm  non  solnmmodo  dicit 
inalum  ex  hoc,  quod  actus  transit  super  materiam 
indebilam,  sed  etiam  ex  mtentione  indirecta7;  quo- 
niam  ad  esse  mendacii  ista  iluo  concurrant .  videli- 
cet  dicere  falsum  el  intenlio  fallendi.  El  primnra  i  sl 
malum  in  se  et  potest  bene  fieri  ab  eo  qoi  igno- 
ranter  dicit  falsum  :  ratione  vero  secundi  «j>t  malum 
sccundum  se  et  nullo  fine  potest  bene  li''ii .  nec 
circa  ipsum  potest  dispensari  ;  sicut  nullo  modo  po- 
test  bene  fieri,  (juod  aliqnis  cognoscat  alienam  in- 
tentione  adulterandi  sive  ex  improbitate  voluntatis. 
—  Concedendae  sunt  igilur  secundum  hoc  rationes 
ostendentes,  quod  essentiale  est  ipsi  mendacio  esse 
peccatum,  et  (juod  ipsnm  mendacinm  esl  malnm  se~ 
cundum  se ,  sicut  dicit  Augustinus .  quoniam  de  r*« 
tione  sui  nominis  inclndit  inordinatam  intentionem, 
sicut  ostensum  est. 

I.  Ail  illud  vero  quod  primo  obiicilur  in  oon- 
trarium  per  exempia  veteris  Testamenti,  de  men- 
dacio  Abrahae.  Isaac  el  loseph ;  iliccinluiii.  quod 
nullus  eornra  mentitus  est  Nam  etsi  \braham  vd- 
let  filium  suum  immoiare,  credebat  laraen  ex  ma- 
gniludine  fidei  suae,  sicnl  dicil  \postolus*,  qnod 
Dominns  eum  suscitaret;  sciebat  enim,  qnod  firma 
crat  promissio,  qna  diclnm  fueral:  ln  tsaac  voca- 
bitur  tthi  semen.  —  Similiter    aec   Isaac   menlitus 


Ratio  3.  et 
auclon~. 


l»u|'le\  m.i- 
lum. 


SuMUtm- 

ctin. 
1         i.tta 
tria. 


ConGrmatio. 


S<.ilutio  op- 
poMloruui 


1W>  AIt.v 
1. 1 tn. 


\>-   |.,  , 


1  Praeclpue  in  libro  de  Mendacto,  ln  quo  afterl  octo  f*enera 
mendadorum ,  ilsque  discussis  el  omnlno  reieclis,  concludil, 
nunquam  cssc  mentiendum.  Ei  In  Ubro  eontra  Mtndacium . 
quem  scripsltad  refellendum  Prisclllianislarum  errorem,  scilicel 
pro  occuttanda  religione  reliyiosos  debere  mentiri. —  Moi  pro 
multipliciter  edd.  I,  2  cum  aliquot  codd.  Magister,  quod,al- 
tenta  abbrevfatione,  « - c i . •  i ■  ■  in  ;iiiis  codd.  legl  nossot 

2  EplsL  II.  Tim.  2,  13:  Negare  se  Ipsum  non  poteat.  In« 
feriii9  posl  nec  edd.  supptenl  polett,  <■!  pro  min  VaL  t"t<> 

3  Godd.  i'  /-  '"■'•  aliqua  praecepti  dispensaQone. 
*  \n.  |g,  39.       Pro  '/"•"/'"■>•  ""I.  i    dicitur. 


1  Cfr.  li.  Sent.  a.   t»i.  dub.  'i. 

-■  Codd.  i   /.  potesl  aliquando.   Paulo  inferiua  nco  timpli- 
,iin  cod.  (■  semper. 

7  Slve  """  recta,  slve  ui  eod.  \  inordinata.       Mox   pro 
fise  tnendacii  permulU  rodd.  et  edd.  i  mendacium 

otnnf  »"■"'/"'•'"/". 

i  Hebr.  II,  is.  aeq.,  ubl  n  nquena  lexuis  Invenltui 

(|iiu  vlde  insuper  Uen  21,  i  '    •    Hoov  B    7.  — (  b>.   Unbro 

de  Mniii.im.  . .  ^.  ii    71.       iugutt,  Se 101 

Temporf    ■     i.  n.  8     Ini  >  lleda  in  i 

,.  —     \!    nir.     I  I.  iii    l.rn.    llil.'ii 


«'■'■ 


SENTENTIARUM  Llli.  III. 


fuit.  quia  Rebecca  soror  erat  et  oxor,  el  dicendo, 

ilisain  esse  suam  sororem.  veritatem  otique  tacuit, 

sed  tainen  falsilatein  11011  dixit '.  — Similiter  eliam 

ue  iosepb.  ncc  losepb  incntitus  fuit,  quia  verba  illa  nou  dice- 
li.it  affirmando,  sed  potius  tentando,  cum  dicebat, 
eos  esse  exploratores.  L'nde  potius  intelligenda  sunt 
inierrogalive  quam  affirmaUve.  Cum  autem  dixit, 
se  perilum  esse  in  augurandi  scientia;  large  acci- 
pitur  verbum  augurandi  pro  futurorum  praevisione. 
Praeterm,  hoc  ipsum  etiam  interroga/ivc  dixit,  po- 
tius  cxprimens  famam  populi,  quam  de  hoc  habe- 
bat;  quam  sibi  attribuere  volens  famam  illam2.  Sic 
eliam  et  de  consimilibus  iudicandum  est. 

2.  Ad  illud  quod  obiicitur  de  locutionikus  po- 
silis  in  Scriptura,  dicendum,  quod  ea  quae  transum- 

Notandum  Uve  dicuntur .  referuntur  ad  consequentem  intelle- 
ctum  et  pro  illo  intelliguntur ;  et  quando  pro  illo 
babent  veritatem,  nulluin  est  ibi  mendacium.  Et  boc 
esl  quod  dicit  Augustinus  in  libro  de  Mendacio3: 
«  Quidquid  figurativc  flt  aul  dicitur,  non  est  men- 
daciuin  ;  omnis  enim  enuntiatio  ad  id  quod  enuntiat, 
referenda  est.  Omne  autem  figurative  factum  aut  di- 
ctum  hoc  enuntiat,  quod  signilicat  eis  quibus  inlelli- 
gendum  prolalum  est»;  et  sic  nulliim  est  ibi  men- 
dacium ,  quia  non  enuntiantur  pro  intelleclu  primo, 
sed  pro  secundo ,  qui  verus  est.  —  Sic  nec  in  dis- 
putatione  est  mendacium,  cum  proponuntur  aliqua 

yotandum.  falsa  ad  hoc ,  quod  per  illa  deducat  homo  ad  maius 
falsum,  et  deducendo  ad  maius  falsuin  reducat  ad 
verum.  In  dispiitalionibus  enim  propositiones  magis 
sunt  iulerrogationes  quain  veritatis  assertiones,  nisi 
forte  in  doctrinalibus  disputationibus ,  in  quibus 
«  oportet  discenlem  credere4»,  nbi  sola  vera  pro- 
ponunlur,  probantur  et  supponuntur. 

o.  Ad  illud  quod  obiicitur  de  simulatione  in  fa- 

Tripiex  si-  cto ,  dicendum,  quod  esl   simulatio   cautelae  et  in- 

mulatio.  * 

slructionis  et  duplicitatis.  Simulalio  cautetae  fuit 
in  lehu,  cum  finxit  se  cultorem  Baal ,  et  David.  qui 
finxit  se  stullum.  Simulatio  vero  doctrinae  fuit  in 
Christo,  eum  finxit  se  longius  ire ,  sicut  dicilur  Ui- 
cae  ullimo5:  in  quo  erudivit  discipulos  officium  ho- 
spitalitatis,  quo  coegerunt   illum   apud   se  manere, 


per  ipiod  meruerunt  eliam  illum  cognoscere.  Simu- 
latio  vero  duplicitatis  est  in  hypocrilis,  qui  in  signo 
exteriori  ostendunt,  se  esse  bonos,  et  interius  re- 
plentur  malitia  G.  lYimae  duae  simulationes  non  te- 
nent  rationem  inendacii,  sed  tertia  rationem  men- 
dacii  tenet ;  et  illa  non  est  sine  peccalo.  —  /Vae- aiu  raua 
terea,  non  est  simile  de  verbo  et  facto,  quia  factum 
non  est  principaliter  inslitutum  ad  significandum 
mentis  conceplum.  Scrmo  autem  ad  hoc  institutus 
est,  ut  sit  «  nunlius  et  interpres  ipsius  inentis7», 
et  ut  homo  significet  alleri  quod  est  apud  se,  et  ut 
constitualur  veritas  apnd  audientem,  quae  est  apud 
loquentem  ;  et  ideo  qui  ad  aliud  ulitur  ipso  sermone 
abulitur  et  incurrit  peccatum  mendacii.  Non  sic  au- 
tem  est  semper  ex  parte  facti. 

k.  Ad  illud  quod  obiicilur,  quod  maius  pecca- 
lum  est  furtum  et  homicidium  quani  mendacium ; 
dicendum,  quod  quamvis  gravius  peccatum  situtrum- 
que  eorum,  quando  fit  mala  intentione  et  malo  fine; 
quia  tamen  conlingit,  illa  a  malo  fine  separari.  ideo 
possunt  fieri.  Non  sic  autem  est  in  tnendacio  repe-  -Vounda 
rire,  quia  de  ipsa  nominis  ratione  8  nominat  inten- 
tionis  obliquationem. 

o.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  est  contra  man- 
datum  secundae  tabulae ;  dicendum,  quod  in  man-  yotandm 
dalis  secundae  tabulae  quanlum  ad  actum  bene  con- 
lingit,  Deum  dispensare,  sed  quantiim  ad  deordina- 
tionem  intcntionis  nunquam ,  ul  aliquis  excusetur  a 
peccato  propter  divinum  praeceptum,  manente  in- 
tenlione  deordinata. 

f>.  Ad  Illud  quod  obiicitur  de  eo  qui  ex  cari- 
tate  movetur  ad  mentiendum  ;  dicendum,  qnod  ca- 
ritas  praesupponit  veritatem,  unde  ad  nihil  movet, 
quod  veritati  repugnel,  veritati  dico  ex  parte  ani- 
mae.  Unde  dicit  Bernardus0,  quod  ad  hoc,  quod  .votandur 
opus  sit  laudabile,  necesse  est,  quod  sit  «  caritas 
in  intenlione  et  veritas  in  electione  ».  Et  quia  veritas 
non  servatur  in  prolatione  mendacii ;  hinc  est,  quod 
mendaciuni  ex  earitale  non  poiest  dici.  Sicut  enim 
ex  caritate  non  potest  scienler  committi  malum, 
quod  qnidem  maneat  malum,  ut  inde  eveniat  bo- 
num  "  :  sic  eliam  non  potest  ex  caritale  dici  falsuin. 


1  August.,  conlra  Mendacium,  c,  10.  n.  23.  loquens  de  Abm- 
ham  dicit:  Aliquid  crgo  veri  lacuit,  non  falsi  aliquid  dixii,  quando 
tiicuit  uxorem.  dixit  sororem.  Hoc  et  filius  eius  fecil  Isaac;  nam 
el  ipsum  novimus  propinquam  suam  coniugem  ftiisse  sortitum. 
Non  e<t  ergo  mendacium ,  cum  silendo  abscondilur  verum,  sed 
cum  loquendo  promitur  falsum. 

2  Vide  August.,  I.  Quaesl.  iu  Pentaleuch.  q.  139.  el  I  i'i- 
1 18.  —  In  fine  solul.  pro  iudicandum  permulfi  codd.  cum  edd. 
I.  2  videndum,  codd.  RS  intetligendum,  Val.  dicendum. 

3  Cap.  •"».  n.  7,  ubi  lexlus  originalis  bis  figurate  pvo  figu- 
rative.  —  Paulo  superius  pro  et  (fuando  edd.  rt  quoniam.  Ali- 
quanto  inferius  pro  quia  non  enunliantur  codd.  A  U  qttia  nm 
enunliatur. 

4  Arisiot.,  I.  Elench.  c  2,  recensens  quatuor  genera  dispu- 
tationis,  s  ilicei  doctrinatem,  dialecticam ,  tentativam  ot  con- 
tentiosam;  doctrinalem  sic  describit:  Et  doctrinales  quidem  sunt, 
quae  ex  propriis  principiis  coiusque  disciplinae ,  et  non  cx  iis 
quae  videnlur  respondenti,  colligunt.  Nam  oporlet,  credere  eum 


qui  discit  [Vcrsio  Boctliii  dicit,  sed  lcxtus  Graecus:  oit  yap  -:■ 
ute^eiv  7ov  aavOivovra  i.  e.  oportet  enim  credere  discentem]. 
—  Pupcrius  pro  interrogntioncs  cdd.  I,  2  dvhiae ,  Vat.  inter- 
rogationes  et  dubiae. 

5  Vcrs.  2S.  Cfr.  August.,  contra  Mendacium,  c.  13.  n.  2S, 
el  Gregor.i  II.  Homil.  in  Evang.  homil.  23.  n.-  I.  —  Mox  pro 
officium  edd.  in  officio ;  subinde  pro  quo  codd.  Ohbqui,  cod. 
K  qnia,  Vat.  in  qito. 

e  Cfr.  Malth.  23,  27.  seq.  —  Cod.  A  maliiolentia. 

7  Damasc,  11.  de  Fide  orthod.  c.  21.  —  Mox  pro  consti- 
tuatur,  quod  Imbent  codd.  AFGUZbb,  jilures  alii  construa- 
tur,  edd.  astruatnr. 

8  Codd.  I*  Z  impnsilioni',  ceteri  intrntione,  edd.  leguni  de 
ipsius  nominis  ratione.  Subinde  pro  nominat  codd.  U  Z  signi- 
jirnt.  Paulo  superius  plurimi  codd.  separare  pro  separari. 

9  De  Praecepto  et  dispens.  c.  U.  n.  36.  —  Superius  pro 
repugnet  edd.  cum  ploribus  codd.  repugnat. 

f«  Respicitur  Rom.  3,  8. 


DIST.  XXXVIII.  ART.  DNICUS  ODAEST.  III. 


ut  inde  sequatur  verum  aut  bonum.  El  est  simile: 
im.  quoniam ,  sicut  vis  operativa  deservit  affectivae,  sic 
vis  interpretativa  deservit  inlellectivae ;  et  sicut  finis 
affeclionis  est  bonum,  ita  finis  inlelligentiae  est  ve- 
rum '.  Sicut  ergo  nullum  opus  potest  ex  caritale 
fieri .  nisi  quis  intendat  bonum,  et  illud  opus  sit  or- 
dinabile  ad  bonum ;  sic  eliam  nullus  sermo  potest 


ex  caritate  proferri,  nisi  in  illius  sermonis  prola- 
lione  primo  intendat-  verum.  Et  quii  mendacium 
ordinatum  est  ad  contrarinm  veri ,  ridelicet  ad  in- 
dicandum  falsum  ex  ipsa  intentione  profereotis;  ideo 
non  potest  fieri  ex  caritate  nee  meritor»,  sed  sem- 
per  male.  Et  haec  ratio  tacta  tuit  in  ipsa  respon- 
sione  facta  ad  qnaestionem 3. 


QUAESTIO  III. 
Utrum  mendacium  sit  peccatum  mortale  ratione  sui  generis. 


Tertio  quaeritur,  utrum  mendacium  sit  pecca- 
tum  mortale  ratione  sui  generis.  Et  quod  sic,  vi- 
detur : 

1.  Primo   per   illud    quod  dicitur  in  Psalmo*: 
osi-  Perdes  omnes  qui  loquuntur  mendacium  ;  (ilossa : 

«  Plus  est  perdere  quam  odire  »;  sed  Deus  neminem 
odit  nisi  propler  peccatum  mortale  :  ergo  oinne  men- 
dacium  est  peccalum  mortale. 

2.  Item ,  Sapientiae  primo5:  Os,  guod  menfitur, 
occidit  animani  ;  quod  verbum  Iractans  Auguslinus 
dicit  in  lihro  de  Confiictu  vitiorum  et  virlutum : 
«  Xec  ofiicioso  mendacio  nec  simplici  verbo  oportet 
quemquam  decipere,  quia,  quomodolibet  mentialnr 
quis,  occidit  animam  »  ;  sed  non  occidilur  aliquis  nisi 
per  mortale  peccalum:  ergo  quomodocumque  mentia- 
tur  quis,  peccat  mortaliter. 

%.  Iteni,  super  illud  c:  Perdes  omnes  qui  lo- 
quuntur  mendacium;  ibi  Glossa:  «  Si  quis  non  vult 
hominem  ad  inortem  prodere,  verum  taceat,  sed 
non  falsum  dicat,  ne  pro  corpore  allerius  animam 
suam  occidat  » ;  sed  nullum  mendacium  esl  levius 
peccatum  quam  mendacium  ofilciosum:  ergo  si  illud 
occidit  animam  ,  el  omne  aliud.  Cum  ergo  anima 
non  occidalur  nisi  per  mortale  peccalum .  vide- 
tur  etc. 

4.  llem,  hoc  ipsum  ostendilur  ralione.  Oinnc 
quod  est  conlrarium  veritati  el  eius  peremptorium , 
est  peccaluin  morlale;  sed  onme   mendaeium  repu- 


gnal  veritati  *,  sicut  fornicatio  castitati:  ergo  >i<-ut 
fornicatio  est  peccatum  morlale  de  ratione  sui  gene- 
ris,  ita  et  mendacium. 

.').  Item,  «  omnis  qui  facitcontra  conscientiam, 
aedificat  ad  gehennam8»;  sed  onmis  mentiens  con- 
tra  conscienliam  loquitur ,  quia  dicil  falsum  cum  in- 
tentione  fallendi:  ergo  proferens  mendacinm  aedifi- 
cal  ad  gehennam;  sed  non  dicitur  hoino  aedifii 
ad  gehennam  nisi  per  peccatum  mortale:  ergo  etc 

(i.  Item,  omne  peccatuin.  in  quo  esl  plenus 
consensus,  et  quod  lii  ex  certa  scientia,  est  pecca- 
tum  morlale,  quia  in  peccato.  in  quo  est  plenos 
consensus,  superior  porlio  rationis  mandueat9;  pec- 
catuin  aulem,  quod  est  ex  cert;i  scientia.  esl  pec- 
catum  in  Spirilinn  sanctum,  quod est  gravissimum; 
cum  ergo  omne  mendaciuin  de  ratione  sui  generis 
sit  peccalum  ex  certa  scientia,  et  in  quo  esl  plenus 
consensus;  videtur.  (juod  omne  mendacium  sit  pec- 
catum  mortale. 

Si:n    CONTRA:     1.    GiOSSa    Stiper    prilllUin  Exodi  ' ' :  FondameDU. 

« Infirmis  mentiri  conceditur »;  sed  nulluin  morlale 
alicui  conceditur:  ergo  mendaeium  non  est  mortale 
jieccalum. 

2.  Uem ,  Gregorius  "  loquens  de  mendacio  ob- 
stetricum  dicit:  « Iloc  peccati  genus  facile  credimus 
relaxari  »;  sed  jieeeatuin.  quod  facile  relaxatur,  <■-! 
in  genere  vemalis:  srgo  etc 

:!.  Iiein.  nihil  esl  peocatum  mortale,  Disi  nbi 


1  Cfr.  Bupra  pag.  470,  nota  s.  —  Pro  affectionis  el  inlelU- 
genticu  edd.  affectivae  et  inlellectivae. 

-  Edd.  intendaiur.  Mox  pro  indicandum  \'n\.  iudicandwn, 
quod  ct  plures  codd.  legere  videnlur. 

3  Vide  scholioo  ad  praecedentem  quaeat. 

*  Psalm.  '■').  7.  — (;ioss;i  invenUur  in  CommenL  super  Psal« 
mos,  quod  est  inter  opera  Bedae.  Cfr.  \n-nsi.,  de  Mendacio,  c. 
ii.  n.  «.). 

r'  Vcrs.  II.  —  ln  libro  d''  Confllclu  vitiorum  etc  (inter 
opera  August.J  c  I'.).  habetur:  N'ec  Brliflcioso  logenlo  nec  slm« 
plici...  quia,  quolibet  modo  mentiatur,  os,  guod  mentiUw,  occir 
dii  iinimtim.     -  Pro  quomodotibet  oodd.   \  N  quomodocumque. 

6  Psaiin.  ">,  7.  —  Glossa,  quae  esl  ordinaria  apud  Strabum 
ci  Lyranum ,  delibnla  ost  ex  AugusL,  EnarraL  in  hunc  locum. 
—  Pro  prodere  non  paucl  codd.  et  edd,  I,  2  contra  lextum 
originalem  perdere.  Inferius  verbls  rt  otnne  edd.  praemlttunl 
ergo. 

'  i't  ostensum  esl  supra  q.  I.  Superlus  pro  perempto- 
liinn  codd.  II  W  Z  peremptivum  .  edd.  peremptio. 


8  Secundum  InnocenL  III;  cfr.  lom.  II.  |)i^r.   907,  nota  -2. 

"  ExpMcalfonem  vlde  lli  Sent  lii.  Magfstrl,  d.  \\i\ 
seqq.,  el  Ibld.  Comment.  p.  II.  per  totam.  —  !>'•  peccato  in  Spl- 
riuiin  s.  vide  Ibid.  d.  t3.    -  Pro  i  i    certa  scientia  non  i 
(i p(id.  ler  tx  certa  conscientia. 

10  Vcrs.  I«).     -  Aic\.  II. ii..  S.   p.  II.   .|.  123,  in.  i.   Idem 
arg.  adducii  his  verbis:  Exod.    I,  abi  loquluir  de  obs 
lnis  ci  iii.  ikI. icid  caniin.  dicii  Glossa,   i|i  tugustJnl  |  II. 

Quaest.  iii  Pentateueh.  q.  l.|:   «  Quorondam  vita  loi 
rior  est  b   perfectlonc  Sanctoruro,  Bl  habeal  ls 
daciorum,  proveclu  Ipso  el  Indole  sustlnentur  |  lextus 
lis:  icniiiini  | ».  i.i  dlcitur  IW,  quod  in/Srmu   tnenth 

dttur  etc.    t  ii i n 1 1   i verba  \n  Glossa  ordmai 

Strabo   el   Lyrano  exhlbetur,  non  Inveniuntur;  cfr.    ^ugust., 
Enarrnl    In  Pa.  8,  '.  n.  *.    ubl  dlclt:  I  ilsum    lutem   d 
non    Invenltur  concossum  ease   porfeclls    Vlde   hlc    lii.   M 
slrl,  (.   I. 

'i  i.ii.i    \\  in.  Moi  i   • .  reztua  orlg 

/»,• ,  \  ,ii   ///•  /■/.  ilt  pro  /■' 


840 


SENTENTIARUM  LIB.  III. 


libido  intervenit,  vel  conlemplus1;  sed  niendaciuin 
ofliciosum  de  sua  ratione  non  dicit  libidinem  nec 
contemplum:  ergo  non  videtur,  quod  sit  mortale 
peccatnm. 

4.  Item,  cum  quis  iocat 2  cum  proximo  suo  di- 
cendo  ei  fabulam,  non  facit  contra  aliqnam  prohibi- 
tionem:  ergo  non  videtur,  quod  peccet  mortaliter  ; 
sed  mentitur  mendacio  iocoso :  ergo  non  omne  men- 
dacium  est  peccatum  morlale. 

C  O  N  C  L  U  S I O. 

Non  omne  mendacium  est  peccalum  mortale,  sed 
de  ratione  sui  generis  indiffcrens  est  et  ad 
morlale  et  ad  veniale. 

Respoxdeo:  Dicendum,  quod  absque  dubio  non 
conciusio.  omne  mendacium  est  peccatum  mortale,  immo  quan- 
tum  est  de  ratione  sui  generis ,  indifferens  est  et 
Ratio.  ad  mortale  et  ad  veniale.  —  Et  ratio  huius  est: 
qnia  lingua  posita  est  in  lubrico  3,  et  facilius  est  lo- 
qui  quam  tacere;  ideo  non  semper  ponderatur  actus 
linguae  nec  ponderari  potest  faciliter.  Propter  quod 
dicitur  lacobi  tertio  4:  Qui  non  offendit  in  verbo , 
hic  perfectus  est  vir;  propter  quod  etiam  peccatum 
coroiiarinm.  mendach  non  est  generaliter  mortale.  —  Sed  mortale 
fit  ratione  materiae  circa  quam  et  ratione  contem- 
ptus  et  ratione  nocumenti  et  etiam  ratione  libidinis 
mentiendi,  quae  faciunt,  mendacium  esse  pernicio- 
sum  et  mortale  peccatum ;  et  quia  haec  non  semper 
concurrunt  ad  esse  mendacii:  ideo  potest  esse  ali- 
quando  veniale,  aliquando  mortale,  sicut  ostendunt 
raliones  ad  hanc  partem  adductae. 

1.  Ad  illud  vero  quod  obiicitur  de  auctoritate 
sointio  op-  Psalmi,  quod  omnes  perduntur,  qui  loquuntur  men- 
dacium;  dicendum,  quod,  sicut  Glossa  s  exponit, 
non  intelligitur  hoc  dictum  de  mendacio  generali- 
ter,  sed  secundum  differentiam  mendacii  perniciosi; 
unde  distributio  illa  non  refertur  ad  ipsum  menda- 
cium ,  sed  ad  personas  mentientes  illo  genere  men- 
dacii.  Ideo  el  in  processu  illo  est  fallacia  figurae 
dictionis  propter  commutationem  suppositionis  eius 


quod  dico  mendacium,  quia  fit  processus  a  determi- 
nata  ad  confu-sam. 

±  Ad  illud  quod  obiicitur  de  auctoritate  Sapien- 
tiae,  dici  potest,  quod  similiter  auctoritas  illa  non 
intelligitur  de  quolibet  mendacio,  sed  de  mendacio 
pernicioso.  —  Et  si  obiicial,  quod  Augustinus  expo- 
nit,  quod  quocunique  modo  mentitur  quis ,  occidit 
animam;  dicendum,  quod  nec  ibi  intendit  Augusti- 
nus  distribuere  pro  omnibus  differentiis  mendacii; 
sed  inlelligens  de  mendacio  pernicioso,  quod  est  in 
doctrina  religionis,  dicit,  quod  nullo  pacto,  nullo  fme 
potest  quis  mentiri,  quin  occidat  animam;  et  illud 
melius  potest  colligi  ex  littera  sequenti6. 

3.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  homo  non  de- 
bet  mentiri  pro  salute  alterius,  ne  animam  suam 
occidat;  potest  dici,  quod  verbum  illud  solummodo 
ad  perfectos  se  extendit,  de  quibus  loquilur  Augu- 
stinus  in  originali 7,  unde  Glossa  illa  sumta  est.  — 
Posset  etiam  dici,  quod  verbum  illud  est  dictum  Aiia  Mii 
consultorie ,  quia  homo  non  tenetur  menliri  pro  ali- 

quo  nec  tenetur  animam  suam  laedere  pro  salute 
alterius  corporali.  Quoniam  ergo  quodlibet  menda- 
cium ,  etsi  non  inducat  mortem ,  quia  tamen  pecca- 
tum  est,  ad  mortem  disponit;  ideo  consulit,  ut  non 
mentiatur  pro  salute  corporis  alterius  servanda.  Et 
sic  ex  hoc  non  habetur,  quod  omne  mendacium  sit 
mortale  peccatum,  sed  quod  est  morlale  peccalum, 
vel  praeparat. 

4.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  omne  menda- 
cium  est  peremptorium  virtutis  veritatis;  dicendum, 
quod  virtus  veritatis  potius  est  voluntas  dicendi  ve-QuidTu 
rum,  cum  oportet  et  expedit.  quam  sit  continua  enun- T< 
tiatio  veri  \  Quamvis  autem  prolatio  ipsius  mendacii 
repugnet  actui  dicendi  verum,  non  tamen  repugnat 

ipsi  veritali ,  qua  quis  refugit  mendacium  pernicio- 
sum.  —  Nec  est  simile  de  fornicatione  respectu  casti- 
tatis,  quoniam  actus  ille  universaliter  est  prohibitus; 
non  sic  autem  omnis  differentia  mendacii,  et  hoc 
est  propter  lubricum  ipsius  linguae.  Unde  quaedam  Duae  i 

...  .      .  cies  met 

sunl  mendacia  exlenora,  quae  non  opponuntur  ipsiciorom. 
virtuti-veritati,  sicut  peccata  venialia,  et  sicut  primi 
motus  castitati.  Quaedam  vero  opponuntur  sicut  pec- 


1  Cfr.  tom.  II.  pag.  963,  nola  2.  et  pag.  971,  noLi  'i. 

2  Cod.  A  et  edd.  I,  2  loquitur,  cod.  X  lndit,  Vat.  loqui- 
tur  vel  ludit. 

3  August.,  EnarraL  in  Ps.  38.  n.  3:  Non  enim  lingua  fru- 
stra  in  udo  est,  nisi  quia  facile  labitur.  Serm.  180.  (alias  28. 
de  Verbis  Apnstoli)  c.  II.  n.  12:  Lingua  faciliiatem  babel  mo- 
tus ,  in  udo  posita  est,  facile  in  lubrico  labitur.  —  Superius 
posl  indiffcrens  est  edd.  addunt  peccatum.  Mo.x  pro  tacere,  quod 
est  in  cod.  Y,  in  aliis  et  edd.  facere ,  sed  minus  congrue,  ut 
videtur. 

*  Vers.  2.  —  Cfr.  Alan.  ab  Insulis,  II.  contra  Haerelicos  , 
c.  15.  seq.,  ubi  refellit  errorem  Waldensium  asserenlium  ,  omne 
mendacium  esse  peccatum  morlale. 

5  Verba  Glossae  sunl:  Dicit  Salomon  de  mendacio,  quia 
omne  os,  quod  mentitur ,  ocridit  auimam.  Scienduin  tamen  , 
duo  esse  mendacia ,  quae,  licet  a  culpa  penitus  libera  non  sint, 
parvam  tamen  culpam  liabent.  Quorum  alterum  fil  causa  iocan- 
di...    Alterum   vero    est   ofticiale,    id  est,  fit    causa    benevolen- 


liae  etc.  Cfr.  etiam  Glossa  ordinaria  in  praedictum  textum  Ps. 
5,  7;  et  August. ,  de  iMendacio  ,  c.  17.  n.  35.  —  De  fallacia 
figurae  dictionis  cfr.  supra  pag.  151,  nola  3,  et  de  supposi- 
tione  determinata  el  confusa  vide  I.  Sent.  d.  i.  q.  I.  scholion. 
—  Paulo  inferius  pro  unde  dislributio  illa  ,  scil.  terminus 
omnes ,  fere  omnes  codd.  distinctio ,  cod.  Z  descriptio. 

6  Scilicet  libri  de  Conflictu  vitiorum  elc.  c.  19,  ubi  pracno- 
latis  verbis  subiungilur  illud  Apoc.  21,  8:  El  omnibus  menda- 
cibus  pars  illorum  erit  in  stagno  ignis  ardentis  sulphure  [Vul- 
gata:  ardenti  igne  et  sulphure].  —  Pro  potesl  colligi  cod.  K 
colligitur,  et  paulo  superius  pro  nullo  fine  cod.  A  nullo  modo. 
-  7  Enarrat.  in  Ps.  5,  7.  n.  7 :  Nam  in  his  qui  perfecti  sunt , 
nec  ista  mendacia  inveniunlur  elc.  —  Aliquanlo  inferius  pro 
corporali  cod.  A  corporis ,  et  in  fine  solut.  cod.  K  addit  ad 
mortem,  edd.  ad  illtid. 

8  Cfr.  Aristol.,  IV.  Eihic.  c.  7.  —  Mox  pro  repugnet  multi 
codd.  repugnat,  el  subinde  pro  virtuti  Vai.  veritati  virtuti. 


DIST.  XXXVIII.  ART.  UNICUS  QUAEST.  IV 


847 


cata  mortalia;  et  isla  prohibentur  in  quinto  manda- 
to,  in  quo  dieit  Magister  \  mendacium  et  periurium 
prohiberi. 

o.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  qui  facit  con- 
tra  conscientiam  aedificat  ad  gehennam;  dicendum , 

di-  quod  conscientia  aliquid  diclat  refugiendum  sicut 
contrarium  iustitiae,  aliquid  sicut  quod  facit  aliquo 
modo  a  iuslitia  declinare.  Qui  primo  modo  facit  con- 
tra  dictamen  conscientiae  peccat  mortaliter  propter 
contemptum  intervenientem,  et  ille  est  qui  aedificat 
ad  gehennam.  Qui  vero  secundo  modo,  non  aedifi- 
cat  ad  gehennam  nec  proprie  dicitur  facere  contra 
conscientiam ,  sed  praeter  conscientiam  2.  Et  prinio 
modo  sunt  contra  conscientiam  mendacia  perni- 
ciosa ,  secundo  modo  alia.  Conscientia  enim  non 
dictat,  omnia  mendacia  aequaliter  esse  vitanda,  sed 
quaedam  sicut  mortalia,  quaedam  sicut  venialia.  Et 
si  tu  obiicias,  quod  omnis  mentiens,  quocumque 
genere  mendacii  mentiatur,  semper  dicit  directe  con- 
trarium  ei  quod  conscientia  diclat;  dicendum,  quod 

im.  conscientia  dictat  de  aliquo,  quod  sit  verum,  et  de 
aliquo,  quod  sit 3  dicendum,  vel  eius  contrarium. 
Et  cum  quis  profert  falsum  scienter,  etsi  direcle 
faciat  contra  conscientiam ,  quae  dictat  aliquid  esse 
verum;  non  tamen  facit  contra  conscientiam  illam , 
quae  dictat,  aliquid  non   esse  dicendum.  Et  quan- 


tum  ad  secundum  dictamen  conscientiae.  quod  di- 
rigit  in  agendis,  pensatur  quantitas  peccali  .  non 
quantum  ad  iudicium  conscientiae,  quod  regit  in 
cognoscendis  4. 

f>.  Ad  illud  quod  obiicitar,  qood  in  omni  men- 
dacio  superior  pars  rationis  comedit,  el  certa  scien- 
tia  concurrit;  dicendum,  quod ,  sicut  iu  secundo 
libro  5  fuit  deterininatum,  manducatio  superioris 
portionis  facit  peccatum  mortale  solum  in  his  quo- 
rum  actus  sunt  simpliciter  et  universaUier  probi- 
biti,  sicut  in  peccato  carnis;  hoc  autem  locnm  non 
habet  in  peccalo  mendacii.  —  Similiter  non  omne 
peccatum,  quod  fit  ex  certa  scienlia,  esl  peccatam 
in  Spirituin  sanctum,  sed  illud,  in  quo  cum  certa 
scientia  concurrit  ipsa  malitia  6.  —  Et  sitn  obiicias, 
quod  omne  iiiendaciuin  impugnat  veritatem  agnitam, 
quae  est  una  species  peccati  in  Spiritum  sanctam  ; 
dicendum,  quod  non  qnaliscamqne  ueritatis  impa- 
gnatio  nec  qualiscumque  impugnatio  est  peccatum 
in  Spiritum  sanctum,  sed  impugnatio  verilatis  secuo- 
dum  pietatem,  et  ulterius  impugnatio,  quae  est  cum 
quadam  protervitate  et  mentis  oblirmatione  7,  quaiu 
non  esl  in  quolibet  mendacio  reperire.  El  ideo  ex 
hoc  non  potest  concludi,  quod  oinne  meodaeiam  sit 
peccatum  in  Spiritum  sanctum,  nec  etiam.  quod  uni- 
versaliter  sit  mortale  peccatum 8. 


QUAESTIO  IV. 

Utrum  omne  mendacium  sit  mortale  viris  perfectis. 


Quarto  quaeritur,  utrum  omne  mendacium  sit 
mortale  viris  perfectis.  Et  quod  sic,  videtur. 

1.  Primo  super  illud  Psalmi9:  Per des  omnes  etc; 
pr°(ilossa:   «  Perfectis  omnino  mentiri  non  convenit  »  ; 

ffir- 

sed  hoc  non  dicit,  nisi  quia  alterius  genens  pecca- 
tuin  est  perfectis  et  imperfeclis  —  quod  enim  omnino 
non  licet  iudicatur  esse  mortale  —  ergo  etc. 

2.  Item,  Augustinus  de  Mendacio10:  «  Quomodo, 
inquit,  diligit  proxiinum  tanquam  se  ipsum,  cui  ut 
praestet  temporalem  vitam,  perdit  aeteniaiii  »?  loqui- 
tur  de  perfectis:  ergo  videtur,  quod  pro  mendacio 
oflicioso  perdat  perfectus  aeternarn  vilam :  igitur  pec- 
cat  mortaliter. 


3.  Item,  Augustinus  tractans  illud  Proverbioriuu 
vigesimo  nono",  secundum  translationem  Sepluaginta: 
Verbum  suscipiens  filius  aperditione  tonge  dberit, 
et  nihil  falsi  ex  ore  eius  procedit;  hoc  expooeos 
Augustinus  dicit  sic:  «  Filius  suscipiens  per  gratiam 
Verbuin  aeternmn  lam  clausum  sibi  depotal  ad 
subveniendum  homini  per  meodaciom,  quain  si  per 
stuprum  transire  cogatar».  Si  ergo  per  stuprum 
Iransire  peccatum  est  mortale.  videtur,  quod  liliis 
supernae  [erusalem  mentiri  propter  salutem  alicuius 
sit  morlale  peccatum. 

4.  Item,  nuUi  credendum  est,  si  riris  perfectis 
non  creditur;  sed  si  viri  perfecti   mentirentor,  eis 


1  Dist.  praeced.  c.  5.  In  Bne.  —  Paulo  superius  pro  vir- 
tuti-veritati  codd.  K  M  0  U  \V  Z  bb  virluli  cerilatis ,  et  subinde 
Vat.  sicut  uec  pro  et  sicut. 

2  Cfr.  II.  Sent.  d.  39.  a.  I.  q.  •'!.  ad  l.  pro  parte  afflrmaiiva. 

3  Edd.  non  sit. 

*  Cir.  II.  Sent.  (I.  39.  a.  i.  q.  •'!,  •■(  ai.iii.  ab  Insulis,  loc.  dL 

5  Dist.  i'i.  p.  ll.  a.  I.  q.  I.  seq.  —  Mox  pro  determina- 
Iiiiii  cod.  W  declmiilum. 

6  Vfdc  ll.  Sent.  d.  i'i.  a.  I.  q.  I.  ela.  ■'!.  q.  I.  seq.,  ubl 
(lc  s|)<vicliiis  peccati  in  Spirilum  S.  —  Paulo  ante  pro  esi  peo 
ciihnii  cdd.  I,  2  fit. 

7  c.ikI.  k  nlis/iiiiiiionc,  nlli  codd.  perperam  affirinatione. 

8  Vlde  scbolion  ad  I.  quaest. 

9  Psalm.  •'>,  7.  —  Glossa,  quae  esl  secundum  Augusi  In 
hunc  locum,  exhibetur  b  Slrabo  el  Lyrano  ul  ordtnaria.  —  Codd. 
omitluni  Glossa. 


10  Cap.  i).  n.  '.),  nbi  teztus  originalls  pro  perdii  aeternam 
subsiitult  ipse  amittit  aeternam.       infoiius  pro  pro  ntend 
ojficioso  cod.  P  ptr  mendacium  offidosum, 

11  Vera.  27;  luxta  Vulgatam:  Verbum  custodiens  flliusexu  i 
perditionem  erlt.  Verba  A\ugusL  habentur  in  lib.  contra  Men- 
dacium,  c  20.  n.  io,  In  quibus. pro  subveniendum  multi  codd. 

falso  superveniendum.  — Pro  flne  arg,  n nlur  ea  quae  profe- 

runlur  ab  August,  contra  Mendaclum,  r.  16.  n,  33:  Sed  nos  cum 
quaerlmus,  silne  bonl  hominlj  allquando  mentlrl,  non  de  hc- 
mine  quaerimus  adhuc  ad  Vegyptum,  vel  ad  Irrichum ,  \^ 
Babyioniam  pertlnente,  vel  adhuc  ad  Ipsnm  lerusalem  lerronam, 
quae  servii  cum  (lliu  suis,  •-■<\  de  <i\<-  llllua  clvltalis,  </iMr- 
siiisiiiii  tti  tibera   mater   nottra  [Gal.  >  |  |  aetem 

caells.  ii   respondelur   quaerenlibus   nobls:  Omnt  mendacium 
u»u  ,si  ex  veritate  |i  lonn.  8,  21.].  FHII  lutem  llllus 

fllil  -iini  uilque  vetitatls  stc 


S',N 


SENTENTIARUM  Ul'». 


non  esset  credendum :  si  autem  nulli  creditur,  perit 
fides  in.terra:  ergo  mendacium  perfectorum  fidem 
tollit  et  evacuat,  per  quain  reguntnr  liomines  et 
regna.  Si  igitur  talis  (ides  auferri  non  potest  sine 
mortali  culpa,  videtur,  quod  viri  perfecti  in  qualibet 
specie  raendacii  incurrant  reatum  mortalis  peccati l. 
Sed  contra:  1.  Circumstantia  non  aggravat  pec- 
pro  pane  catnin  in   infinitum:   si  ergo  status   perfectionis  est 

negativa.        .  ... 

circumstantia  ex  parte  personae,  non  aggravahit 
peccatiun  in  infinitum.  Sed  mortale  exredit  veniale 
in  infinitum2:  ergo  quod  est  veniale  imperfeclo  non 
est  mortale  perfecto. 

±  Item,  non  mentiri  omni  genere  mendacii  aut 
est  consilium ,  aut  est  praeceplum.  Si  praeceptum : 
ergo  cum  ad  praeceptum  omnes  obligentur,  omnes 
qui  mentiuntur ,  peccant  mortaliter,  quod  supra  3 
improbatum  est.  Si  consilium;  sed  ad  consilia  neino 
tenetur  nisi  ex  voto:  ergo  cum  viri  perfecti  illud  non 
voverint,  videtur,  quod  nec  mortaliler  peccent  in 
quolibet  genere  mendacii. 

3.  Item,  si  mendacium  generaliter  repugnat  ca- 
ritati  perfectae,  aut  ergo  in  quantum  est  caritas , 
aut  in  quantum  est  perfecta.  Si  in  quantum  est  ca- 
ritas:  ergo  cuilibet  caritati:  ergo  quilibet  peccaret 
mortaliler.  Si  in  quantum  perfecta:  ergo  videtur, 
quod  per  mendacium  non  cadat  vir  perfectus  a  cari- 
tate,  sed  solum  a  perfectione:  igitur  non  peccat  mor- 
taliler  per  quodcumque  mendacium. 

4.  Item,  vir  perfectus  in  verbo  otioso,  in  motu 
irae  et  in  motibus  carnis  et  in  aliis,  quae  sunt  ve- 
nialia  de  ralione  sui  generis,  non  dicitur  peccare 
mortaliter:  ergo  pari  ratione  nec  in  mendacio  io- 
coso  et  offtcioso ,  cum  de  ratione  sui  generis  sint 
venialia. 

C  0  N  C  L  U  S I  0. 

Potest  probabiliter  concedi  secundum  Augustinum , 
quod  viris  perfectis,  quorum  perfectio  publica 
est,  quanlumcumque  parvum  mendacium  im- 
putetur   in  peccatum  mortale. 

Respondko:  Ad  praedictorum  inlelligentiam  est 
notandum,  quod  circa  boc  est  4  triplex  modus  di- 
cendi. 

Quidam   namque  dicere  voluerunt,  quod  men- 

opinio  i.  dacia  illa,  quae  sunt  venialia  imperfectis ,  sunt  etiam 

venialia  perfectis  viris;  sed  tamen,  quia  perfecti  mi- 

norem  babeut  pronitatem  ad  mendacium  quam  im- 


perfecti,  binc  est,  quod  gravius  peccanL  UndeAu- 

gustinus  non  vult  ostendere,  ut  dicunt,  quod  omne 
mendacium  sit  mortale  peccatum  perfectis,  seds  cum 

nullum  mendacium  posnt  bene  fieri .  inagis  tamen 
indecens  est  et  inconveniens  circa  perfectos  quam 
circa  imperfectos,  non  quia  ipse  perfectus  propler 
(piodcumque  peccatum  animam  suam  occidat  et  me- 
reatur  ire  in  perditionem,  sed  quia  ex  boc  ipso, 
dum  minus  adbaeret  veritali,  approximat  iniquitati 
et  disponit  se  ad  lapsum  et  praecipitium. 

Sed  quoniam  verba  Augustini  expresse  videntur  oppooit 
praetendere,  quod  periculosum  sit  viris  perfectis 
rnentiri  —  dicitur  enim  in  Glossa  super  illud  6: 
Perdes  omnes  qui  loquuntur  mendacium ;  quod 
«perfectis  non  convenit  mentiri,  nec  etiam  pro  tem- 
porali  vita  alicuius  servanda  »  ;  et  post  subdit.  quod 
« perfectus  falsum  non  dicat,  ne  pro  vita  alterius 
anirnam  suam  occidat » ;  et  sic  videtur  expresse  di- 
cere,  quod  mendacium  officiosum  sit  viris  perfectis 
mortale  —  ideo  videtur  aliter  aliis  esse  dicendum,  oPinio: 
quod  est  perfectio  voti  sive  religionis,  et  perfectio 
caritatis,  per  quam  perfecte  adhaeret  bomo  sum- 
mae  Veritati  et  Bonitali  per  intellectum  et  affectum, 
prout  possibile  est  in  via;  et  ista  dicitur  perfectio 
tranquillilatis  \  De  primis  perfectis  non  intelligit 
Augustinus,  sed  de  secundis.  Illi  enim  perfecti,  pro 
eo  quod  maxime  adhaerent  summae  Veritati,  non 
babent  pronitatem  ad  mentiendum ;  et  ideo,  cum 
mentiuntur,  non  excusantur,  sed  intervenit  veritatis 
contemptiw,  et  est  eis  qualecumque  mendacium  deli- 
berative  dictum  mortale  peccatum.  Et  ponitur  exem-  EiemP|1 
plum  de  homine  primo,  qui  in  statu  innocentiae 
propter  tranquillitatem,  quam  habebat,  non  polerat 
peccare  venialiter,  quia  nulla  erat  in  ipso  pronitas 
infirmitatis  ipsum  excusans,  ul  in  peccato  suo  di- 
cerelur  esse  dignus  venia  vel  temporali  poena  8.  — 
Sed  illud  adhuc  calumniabile  est,  quia  naucissimos  lmPro.ba 

'     ^  l  moltipl 

aut  nullos  est  reperire  in  ista  caritatis  perfectione.  ler- 
Praeterea ,  quantumcumque  sit  aliquis  perfectus 
perfeclione  tranquillitatis.  si  dicat  aliquod  verbum 
otiosum,  non  peccat  morlaliter.  Et  ilerum,  quanto 
bomo  est  maioris  perfectionis  in  vita  pracsenti,  tanto 
maioris  est  pietatis;  et  quanto  maioris  pietatis,  lanto 
pronior  est  ad  subveniendum  alienae  saluti.  Quando 
ergo  vir  perfectns  videt,  quod  polest  subvenire  alie- 
nae  saluti  corporali  vel  spirituali  per  falsitatem  verbi 
sui;  videlur,  quod  non  modicum  9  debeat  inclinari 
ex  ipsa  pietate  et  dulcedine,  sicut  videmus,  quod 
magis  pronus  esl  pater  ad  mentiendum   pro  salute 


1  Vide  supra  q.  2.  fundam.  2.  sententiam  August. ,  in 
qua  hoc  arg.  fundatur. 

8  Cfr.  II.  Sent.  d.  i2.  a.  2.  q.  I.  seq.  —  In  initio  arg.  post 
Circumstantia  Vat.  adclit  personae. 

3  Quaest.  praeced.  —  Inferius  pro  voveriitt  plures  codd. 
vocerunt,  et  subinde  post  peccent  cod.  A  addit  menUcndo. 

4  God.  X  fuit. 

5  Edd.  cum  uno  alteroque  cod.  sed  qitod. 

6  Psalm.  •'),  7.  Glossa  est  secundum  August.,  in  liune  locum. 


7  Vide  supra  <l.  30.  <j.  3.  in  corp.  —  Paulo  mferius  pro 
Illi  enim  plurimi  codd.  cum  cdd.  1 ,  2  Illi  etiam ,  codd.  0  F 
illi  autem. 

8  Di\  quo  vidc  II.  Sent.  d.  21.  a.  3.  q.   I. 

9  lia  codd.  ABQRS  bb,  alii  codd.  qttod  Itoc  modicum  , 
edd.  qttod  hoc  mendacium.  Mox  posl  debeat  cod.  P  supplel 
ipsnm ,  et  pro  inctinari,  quod  est  in  cod.  A,  in  aliis  inctinare. 
Paulo  inferius  pro  unius  extranei  e«xl.  (J  aticuius  extranei. 


DIST.  XXXVUI.  ART.  DNICUS  QUAEST.  IV. 


849 


filii  quam  pro  salute  unius  extranei.  Esto  etiam,  quod 

nulla  sit  prooitas;  cum  mendacium  iocosum  et  of- 

ftciosum  non  sit  prohibitum,  si  aliquis  ad  hoc  non 

astrinxerit '  se  per  votum;  quantumcumque  sit  perfe- 

ctus,  non  videtur,  quod  incurrat  mortale  peccatum. 

Kt  propterea  adhuc  est  tertius  modus  dicendi, 

1 3.  quod  ad  aliquid  obligatur  homo  specialiter  praeter 

>es4-aIios  vel  ratione  voti  emissi,  vel  ralione  oMcii  com- 

idi. 

missi,  vel  ratione  scandali  immmentis  ,  vel  ratione 
conscientiae  diclantis.  Si  ergo  dicamus,  viros  perfectos 
obligari  ad  non  mentiendum  aliquo  genere  pcccati; 
cum  hoc  non  sit  ex  praeceplo  nec  ex  offtcio  com- 

>ma.  misso  nec  ex  voto,  erit  hoc  propter  scandalam  et 
conscicntiae  vinculum.  —  Propter  quod  nota .  quod 

p«- quidam  sxmiperfccti  publici,  quidam  sunt  pcrfecti 
occulti.  Viris  publice  perfectis  adhibetur  fides  tan- 
qnam  conservatoribus  veritatis.  Et  quia  mendacium 
deprehensum  facit,  ut  homo  alteri  non  credat;  si 
viri  perfecti  mentirentur,  iam  nec  ipsis  crederelur 
nec  aliquibus,  et  magnum  ipsi  veritati  fieret  praeiu- 
dicium,  et  daretur  aliis  occasio  scandalizandi ".  Et 
ideo  tales  viri  perfecti  debent  babere  conscienliam, 
quod  pro  nulla  re  dicant  falsum  scienter ;  quando 
ergo  dicunt,  peccant  mortaliter,  tum  quia  faciunt 
conlra  conscientiae  dictamen ,  lum  etiam  quia  alios 
scandalizant  aclive.  —  Non  sic  autem  homines  scan- 
dalizantur  de  his  qui  sunt  imperfecti,  vel  etiam  de 
perfectis  occultis;  ideo  tales  non  sic  obligantur  ad 

inm.  omne  mendacium  vitandum.  Et  est  exemplum  bu- 
ius:  quia,  si  quis  impugnaret  lidem,  lieitum  esset 
imperfectis  fugere  et  latere;  sed  viri  perfecli  tenen- 
tur  stare  et  liberc  confiteri,  ne  per  ipsorum  fugam 
et  latitationem  populus  infirinus  cadal  a  lide;  unde 
conscientia  debet  eis  boc  rationabiliter  dictare. 

Potest   igilur    concedi   secundum   Auguslinum . 

isio.  quod  viris  perfectis,  quorum  perfeclio  publica  est, 
mendacium  quantuincumque  parvum  imputatur  iu 
mortale  peccalum.  quoniam  propter  scandalum  vi- 
tandum  dictare  debet  eis  conscientia,  uullatenns 
essc  mentiendum,  ne  faciant  verilatem  venire  iu 
contemptum.  Et  hoc  videtur  sensisse  Augustinus  \ 
<|ui  fuit  praecipnus  veritatis  amator;  ct  onuiis  vir. 
i|iii  veritatem  amat,  vehementer  odit  mendacium. 
Unde  dicitur  in  Ecclesiastico 5;  Potkir  est  fur  quam 
assiduitas  viri  mendacis.  — Unde  et  auctoritates  el 
rationes  ad  hanc  partem  inductae  concedendae  sunt. 
I.  Ad  illud  vero  quod  priuio  obiicitur  in  con- 

op-  trarium,  quod  circumstantia  personae  non  aggraval 
peccalura   in   infinitum;  dicendum,  quod  illud  est 


ii  iu. 


verum.  quantum  est  de  se;  sed  ubi  aliqua  circum- Sotaa&um. 
stantia  introducit  scandalum  alienum  et  conscien- 
tiae  vinculum,  per  consequens  rautat  peccati  genus 
et  facit  esse  mortale,  qood  alias  essel  veniale.  Vinr 
culum  enim  conscientiae  etiam  in  indifferentibus  fa- 
cit  alios  peccare  mortaliter,  quanto  magis  in  his  quae 
dictat  rationabiliter6  ? 

±  \il  illud  quod  obiicitur,  quod  uod  mentiri 
omni  genere  mendacii  aut  csl  consilium  .  aul  est 
praeceptum  etc. ;  dicendum,  quod  quantum  ad  quae- 
dam  genera  mendacii  prohibitum  est,  quantum  ad 
aliqua  non  est  proprie  prohibitum,  sed  cohibitum. 
Venialia  enim  ooo  dicuntur  prohibita,  sed  cohibita  :.  \..undara. 
Sed  quae  ex  divino  praecepto  nou  sunt  omnino  pro- 
hibita  — quia  praeceptum  respicit  omnes  —  ex  con- 
scientiae  vinculo  et  scandalo ,  quod  respicit  speciales 
personas,  efficiunlur  prohibita.  El  sic  intelligendum 
est  se  habere  iu  parte  ista. 

3.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  mendacium 
aut  repugnat  caritali  simpliciter,  aut  caritati  perfe- 
ctae;  dicendum,  quod  mendacium  repugnal  utrique. 
Repugnat  enim  caritati  ratione  perfectionis  superaddi- 
tae,  quoniam  ipsa  perfectio  viri  iusti  aliis  manifesta8 
introducit  occasionaliter  scandalum  et  conscientiae 
vinculum,  et  per  consequens  peccatum,  quod  non  tan- 
tum  lollit  perfectionem ,  sed  etiam  ipsam  carilatem. 

4.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  vir  perfectus 
non  peccat  in  verbo  olioso  nec  iu  primis  motibus, 
sicut  nec  alius  imperfectus;  dicendum,  quod  uon  esl 
simile:  quia  ex  aliis  venialibus  peccatis  non  ita  ori- 
lur  scandalum,  nec  ita  veritas  venit  in  contemptum, 
sicut  de  mendacio,  si  reperiatur  circa  virum  perfe- 
cium.  secundum  (juod  superius  cst  explanatum. 

llaec  autem  sunt  dicta  de  mendacio,  secundum  Resirktk 
quod  verba  beali  Auguslini  praetendunt,  qui  propter 
magnuin  veritatis  zelum  maxime  delestatus  esl  men- 
dacium".  et  cum  noii  possel  iiiciidacium  ab  omnibus 
excludere,  saltem  a  viiis  perfectis  voluit  elongare, 
ut  veritas  in  aliquibus  invenirel  solidam  sedem.  Et 
propterea,  si  quis  velit  intelligere,  quod  mendacium, 
quod  est  aliis  veniale,  non  sit  viris  perfectis  mortale; 
poleril   ad  verba  Augustini  respondere.  intelligendo   Bipuouo 

.      .  .     .  .         T6rboran 

per  ea,  mendacium  semper  esse  maecens  el  malum  hngt* 
viris  perfeclis ,  qui l0  mentiendo  disponunt  se  el  .ili<is 
;id  malum;  non  autem  quod  sempersil  eis  morl 
peccatum.  El  per  hoc  declinari  possuol  omnes  rationes 
adductae  ad  oppositum.        Quidquid  autem  horuin  Kouadm. 
vcriiiu  sii .  viro  tamen,  qui  perfectionera  proflletur, 
summopere  cavendum  esl  omoe  meodacium. 


1  Plurea  codd.  astrinxit;  cod.  u  legil  nisi  tili<inis  <nl  hoc 
(istrin.rnil. 

2  Pro  imminentis ,  quod  habenl  codd.  \lli/. ,  cod.  bb 
vitandi ,  cod.  N  intervenientis,  cod.  Y  multitudinis ,  alil  vel 
imitanlis  vel  mutantis  vel  invitantis ,  edd.  aUos  invitantis. 

:t  Cod.  \  el  cdd.  8Candati.  Aliquanto  supcriu9  pro  nota 
cod.  \  notandum.  Inferiua  pro  quando  ergo  cod.  T  -■«///  ergo 

4  Praecipue  In  lib.  rie  Mendacio,  el  conlra  MendaHum,  ex 
qnibua  etiam  tundnm.  huiua  quaesl.  «imia  sunt  Cfr.  ellam 
Bnarrat.  In  Ps.  5.  (7.)  n.  7. 

S.  Bonav.     ■  Tom.  III. 


••  Cap.  20,  27. 

,:  (  ii.  II    SenL  (I.  39.  u.    I.  q.  't.  —  Superiua   p 
atias  cpd.   \  ////"'/  //////■/•. 

i  civ.  n.  SenL  d.   l  '.  a    2.  q.  I.  ad    ! 

■  Cod.   \  nuinifestata, 

"  \  ,ii.    i . ■  1 1 . i -^  1 1 1 1 1 1 > 1 1<  cotld  '■(   cx  |  ■  i  ilt i«* 

sublun  di:  ei  conatut  esi  Ulud  ob  omm 
i ,i <<  perfectis. 

1 1  i  .i.i.  .///■//<  /,//. 


830 


SENTENTIARUM 


III. 


8CH0LI0N. 


I.  Quaestio  haec  est  d<:  mendacio  officioso  vel  iocoso,  sive 
de  eo  quod  per  se  esl  veniale;  sed  talia  mendacia  ratione  scan- 
dali  vel  alius  circumstantiae  annexae  fleri  possunt  mortalia.  Se- 
cundam  opinionem  hic  relatam  sequitur  Alex.  Hal.  Communiler 
autem  cum  S.  Thoma  (hic  a.  I.  ad  i;  s.  II.  II.  q.  110.  a.  \. 
ad  5.)  et  Scoto  (hic  q.  unica  n.  8.  '.).)  improbanlur  duae  pri- 
mae  opiniones,  immo  etiam  positio  in  lertia  opinione  ;i  nostro 
auctore  aliata,  quod  <  publice  perfectis  »,  quibus  quasi  incum- 
bit  onus  veritatis  i»  socielate  humana  conservandac,  omne  men- 
dacium  sit  mortale.  Hoc  enim  S.  Thom.  ila  restringit,  ut  iidem 
ad  hoe  non  leneantur  sub  mortali  nisi  «  cx  officio  in  iudicio,  vel 
doctrina  ».  Revera  autem  ab  liis  non  dissenlit  S.  Bonav.,  licet 
referat  ex  S.  Augustino  islum  modum  loquendi;  quod  satis  ma- 
nifestat  additamentum  conclusionem  restringens  (posl  solutionem 
oppositorum).  Cfr.  etiam  supra  d.  30.  q.  3. 

De  hac  quaestione  praeter  laudatos:  Alex.  Hal.,  Sum.  p.  II.  q. 
123.  m.  5.  —  13.  Albert.,  hic  a.  i.  —  Petr.  a  Tar.,  hic  a.  6.  quae- 
stiunc.  I.  2  —  Richard.  a  Med.,  Iiic  circa  lit. ;  Durand.,  hic  q.  2. 

II.  1 1 i  seq.  (o.)  quaest.  S.  Auguslini  et  Magistri  distinciio 
trium  mendacii  spccierum  (hic  c.  I.)  et  eiiam  octo  generum 
(c.  2.)  communiler  est  reeepta.  —  Quoad  mendacium  iocosum 
S.  Bonav.  (hic  ad  i.  et  infra  q.  6.  ad   5.)  assenlit  S.   Thomae 

S.  loc.   cit.  a.   3.  ad  6.),   qui  in  solulione  eiusdem  obieclioiiis 


dicit:  •  Mciidaciiim  iocosum  ex  ipso  genere  operis  habei  ra- 
(ionem  fallendi,  quamvis  cx  intentione  dicentis  non  dicatur  ad 
fallendum  nec  fallal  cx  modo  dicendi.  Nec  e>t  simile  de  hyper- 
bolicis,  aut  quibuscumque  flguralis  locutionibus ,  quae  in  s.  Scri- 
plura  inveniuntur  *  etc.  ScoL  aulem  (loc.  Ht.  n.  8.)  vnlt,  quod 
«  mendacium  iocosum  est,  quando  aliquia  iocando  intendrt  de- 
cipere,  ila  quod  deceplusvere  decipitur,  non  taraen  in  aliquo, 
in  i|uo  sibi  nocumenlum  magnum  inferalur;  in  quo  etiam  io- 
cantur  illi  qui  sciunt,  ipsum  decipi  ».  Econlra  dicit :  «  locosum 
non  est  narrare  fabulam ,  de  qua  omnes  audientes  sciunl,  quod 
non  est  verum,  nec  narratur  tanquam  verum;  ubi  nec  audiena 
decipitur,  nec  loqucns  ihtendit  decipcre,  nec  sermo  est  de  se 
deceptivus,  quia  non  est  talis,  qui  sit  nalus  credi  ab  audien- 
tibus».  Tamcn  in  re  ipsa  vix  videtur  esse  diflerentia,  ul  pa- 
let  ex  dictis  supra  q.  2.  ad  2. 

De  eadem  (5.)  quaestione  praeter  locos  citt. :  Alex.  Ilal., 
loc.  cit.  m.  7,  nbi  etiam  de  seq.  aliisque  qq.  lit  sermo.  —  S. 
Thom.j  hic  a.  2;  s.  loc.  cii.  a.  2.  —  B.  Albert.,  liic  a.  3.  (i.  — 
Peir.  a  Tar.,  hic  a.  2. 

III.  In  uliima  (G.)  quaestione  ostenditur,  gradus  culpae,  quoa 
cx  S.  Augustino  referl  Magisler  (hic  c.  2.),  convenienter  esse 
distinctos.  Consenliunl:  S.  Thom.,  hic  a.  5.  —  B.  Aibert.,  hic 
a.  7.  —  Petr.  a  Tar.,  hic  a.  3. 


QUAESTIO  V. 
De  ipsius  mendacii  divisione. 


Quinto  qiiaeritur  de  ipsius  mendacii  divisione. 
Dividit  eniin  Augusliniis  et  Magister  '  mendacium  per 
tres  differentias  primas,  videlicet  in  officiosum,  io- 
cosum  et  perniciosum.  Sed  contra  islam  divisionem 
obiicitur: 

1.  Primo    ratione   primi   membri.    Officiosum 
Argg.  coa- enim  mendacium  dicitur,  quod  alicui   prodest;  sed 

tra  primum  . 

membrum.  quod  mendacium  prosit,  noc  est  valde  per  acci- 
dens ,  cum  sit  malum  2:  ergo  penes  hoc  quod  est 
prodesse,  non  est  aliquam  speciem  ipsius  mendacii 
assignare. 

2.  Item.  idem  mendacium  secundum  speciem 
potest  prodesse  et  potest  obesse :  ergo  penes  ista 3  non 
contingit  assignare  ipsius  mendacii  species  diversas. 

o.  Ilem,  contra  secundam   differentiam  obiici- 
contra  se- tur,  quae   quidem  est    mendacium   iocosum:   quo- 

cundum.  .  .  .       .  -  .. 

niam,  sicut  contingit  peccalum  mendacn  ioco  per- 
petrari,  ita  etiam  et  alias  peccatorum  differentias: 
ergo  si  alia  peccata  non  habent  dividi  per  ioco- 
sum  et  non  iocosum ,  videtur.  quod  nec  ipsum 
mendacium. 

4.  Item,  cum  quis  falsum  dicit  inlendens  io- 
care,  non  inlendit  fallere;  «  sed  mendacium,  ut  dicit 
Augustinus  4,  est  falsa  vocis  significatio  cum  inten- 
tione  fallendi  » :  ergo  ubi   iocus   intervenit,  ibi  non 


est  mendacium:  videtur  ergo,  quod  mendacium  ioco- 
swm  non  sit  species  mendacii,  immo  potius  defectus 
et  diminutio  ipsius. 

o.  Item,  obiicilur  contra  tertiam  differenliam ,  contra 
quae  esl  mendacium  pemiciosum.  Si  enim  pernicio- 
sum  dicitur  mendacium  ,  quod  inducit  mortem,  et 
omne  peccalum  mortale  inducit  morlem;  esse5  perni- 
ciosum  est  generale  omni  peccato  mortali :  ergo  non 
est  difierenlia  mendacii. 

(i.  Item ,  mendacium  perniciosum  si  distingui- 
tur  ab  aliis,  aul  hoc  est  ratione  materiae,  aut  ra- 
tione  voluntalis.  Ratione  materiae  non ,  ut  videtur, 
quia  in  qualibet  materia  potest  homo  mentiri  gravi- 
ter  et  perniciose,  si  mentiatur  ex  malignitate.  Nec 
ratione  voluntatis ,  quoniam  in  quolibet  genere 
mendacii  potest  voluntas  inordinate  moveri  et  indu- 
cere  morlem  sive  perniciem  in  mentiente:  ergo  non 
videtur,  quod  sit  differentia  specialis  mendacii. 

Item,  obiicitur  contra  differentias  praedictas :    cont 


mnia 


quoniam   Augustinus  6   dividit  mendacium    in    octo  cum  t 

^  °  stione 

difierentias:  aul  ergo  dtvisio  nla  est  superflua,  aut  denti 
ista  est  diminuta,  aut  necesse  est,  unam   reduci 
ad  aliam.  Si  ergo   reducitur,  quaeritur,  per  quam 
viam;  quaeritur  etiam,  quis  sit  specierum  mendacii 
numerus,  et  quae  sufficientia. 


1  Hic  c.  I ,  ubi  sequitur  August.,  Enarrat.  in  Ps.  5,  7.  n.  7. 

2  Specifica  differentiu  autem  non  convenit  rei  per  accidens. 
Arislot.,  VI.  Topic.  c.  3.  (c.  6.):  Nam  nulla  dillerentia  est  eo- 
rum  quae  secundum  accidens  insunt,  sicut  neque  genus;  non 
enim  conlingit  differentiam  inesse  alicui  et  non  inessc.  Cfr. 
Porphyr.,  de  Praedicab.  c.  de  Differentia. 


3  Edd.  istam. 

4  Contra  Mendacium,  c.  12.  n.  26.  Cfr.  hic  lit.  Magislri,  c. 
3.  —  Superius  pro  iocare  edd.  iocari.  In  fine  arg.  pro  defectus 
codd.  W  Y  Z  defectio. 

5  Cod.  Z  praeflgit  ergo. 

6  Dc  Mendacio,  c.  14.  n.  25.  —  Cfr.  hic  lit.  Magistri,  c.  2. 


DIST.  XXXVIII.  ART.  UNICDS  QUAEST.  V. 


851 


laest. 
item. 


ies  3. 


listin- 
duae 


iciosi 
18  3. 


i  spe- 


>i  spe 

i. 


lusio 


Nota 


10  np- 
>ruin. 


CONGLUSIO. 

Tria  sunt  genera  mendaciorum,  quae  secundum 
varielatem  intentionis  mentientium  subdivi* 
duntur  in  octo  membra. 

Respondeo:  Ad  praedictoroin  intelligentiam  est 

notanduin,  quod  cum  mendacium  habeat  pro  for- 
mali  et  completivo  intentionem  fallendi  l,  secundum 
intentionem  ipsius  menlientis  habet  in  species  diver- 
sificari.  Menliens  autem  aut  intendit  prodesse,  aut 
delectare ,  aul  laedere  2.  Secundum  quod  intendit 
prodesse,  est  mendacium  officiosum;  secundmn  quod 
intendit  delectare,  esl  mendacium  iocosum ;  secun- 
dum  quod  intendit  laedere,  esl  mendacium  pemi- 
ciosum.  Laedere  autem  potesl  aliquis  dupliciter:  vel 
damno  temporali,  vel  damno  spirituali.  Et  si  laedil 
damno  temporali ,  hoc  potest  esse  dupliciter:  aut:i 
simpliciter  laedit,  aut  ita  laedit  unum,  quod  alteri 
prodest.  —  Et  secundum  hoc  sunt  tres  differentiae 
mendacii  perniciosi ,  quarum  una  consistit  in  eo 
genere  mendacii,  quo  quis  mentitur  in  doctrina  re- 
ligionis;  et  hoc  quidem  facit  ad  nocumentum  honi 
spiritualis,  scilicet  fidei.  Alia  differentia  consistit  in 
hoc,  ut  mendacium  simpliciter  obsiL  Tertia  vero 
differentia  in  hoc,  quod  mendaciuin  non  simpliciter 
obest,  sed  alicui  prodest,  alicui  ohest.  —  Si  vero 
quis  menlitur,  ut  delectet,  sic  est  mendacium  ioco- 
sum;  et  sic  potest  esse  dupliciter:  aul  ul  deleclet 
alterum,  et  sic  est  mendacium  simpliciter  iocosum; 
aut  ut  delectet  semetipsum  in  mentiendo,  et  sic  est 
mendacium  libidinosum 4.  — Si  vero  quis  nientitur, 
ut  prosit  alteri;  aut  mentitur,  ut  prosit  in  rebus,  et 
sic  est  una  differentia  mendacii  offlciosi ;  aut  ul 
prosit  in  salute  el  vita  corporis ,  et  sic  est  clia  ; 
aut  ut  prosit  in  sanctitate  et  castitate  mentis ,  et  sic 
est  tertia. 

Et  sic  patet,  quod  tria  sunt  genera  niendaciorum 
prima,  quae  suhdividuntur  in  octo  memhra,  ita  quod 
utraque  divisio  sumta  est  secunduin  variationem  in- 
tentionis  mentientis,  et  una  illarum  in  altera  babel 
includi,  et  hoc  satis  rationahiliter,  sicut  taclum  est. 
Et  per  hoc  patet  responsio  ad  illud  quod  ultimo 
quaerebatur. 

l.  Ad  iliud  vero  quod  primo  obiicitur  in  contra- 
riuin,quod  accidit  mendacio,  quod  prosit;  dicendum, 
quod  verum  est,  quantum  est  de  ratione  sui  gene- 
ris;  quia  tamen  in  moribus  intentio  imponil  nomen 
operi5,  ex  ipsa    intentione  potest   illa  conditio  adeo 


Beri  mendacio  essentialis,  ut  secnndum  ipsam  acci- 
piantur  diversae  species  ipsius  mendacii. 

*■>.  VI  illod  quod  obiicitur,  quod  idem  menda- 
ciiun  secundum  speciem  potest  obesse  el  pn 
dicendum,  quod  illod  verum  est,  loquendo  de  men- 
dacio  quantum  ad  xrrmuwm  <'.rt<'riur<-m ,  sed  ooo 
est  vcruin  <U'  ipso  quanlum  ad  interiorem  <> 
nem;  mendacium  autem  non  sortitur  speciem  a  falsa 
loculione,  sed  polius  ah  ipsa    intenlione,  sicul 
ciuin  est 

-?.  Ad  illud   quod  obiicitur,  quod   alia  peci 
habent  fieri  ioco,  sicut  el   mendaciura;  dicendum, 
quod  denominationes   non  fiunt   ab  \w>   quae  raro  n  undam. 
accidunl,  sed  ah  his  quae  frequenter  .  Licel  igitur 
contingat,  alia  peccata  per  iocum  perpetrari;  quia 
lamen  non  ita  frequenter  alia  committuntur   ioco, 
secundum  quod  ipsnm  mendacium:  binc  est,  quod 
cssc  iocosum  non  esl  differentia  alterius  peccati, 
cut  mendacii.  Praeterea,  ctsi  omnia  opera  sortian-  B«a» t. 
tur  denominationem  ab  ipsa  intentione,  maxime  ser- 
mo  ab  intentione  denominatur;  et  quia   mendacium 
esl  in  scrmone7:   inde  est,  quod   magis  denomina- 
tur  iocosnm ,  quando  lit  intentione  ludendi,  qnam 
alia  peccata. 

4.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  nbi  iolervenil 
iocus,  ibi  non  est  intentio  fallendi;  dicendnm,  quod, 
sicut  in  littera8  explanabitur,  cum  dicitur:  menda- 
ciuin  esl  filsa  vocis  prolatio  cuin  intentione  fallendi, 
secondum  quod  generaliter  accipitur,  non  idem  est  »dMdm. 
fallere  quod  decipere,  sed  idem  esl  faUere  quod 
falsum  dicere.  Unde  sensns  est:  cum  intentione 
fallendi,  hoc  est  falsum  dicendi;  et  lioc  otique 
convenit  mendacio  iocoso ,  licet  minus  complete 
quam  pernicioso. 

'.'}.  Ad  illud  quod  nhiiciiur.  quod  esse  pernicio- 
suiu  convenit  omni  generi  peccali  mortalis;  dicen- 
dum ,  quod  perniciosum  assignator  esse  differentia 
ipsins  peccati,  non  qoia  sil  propriom  eios  simplici- 
ier;  sed  hoc  est  raliooe  meodacii  officiosi,  contra 
qood  distinguitur 9 perniciosumt  quia  illud  prod  -  . 
ei  istod  obest;  et  qooniam  alia  genera  peccatorum 
noii  ita  distingoontnr  per  officiosum .  sicol  menda- 
ciom:  hinc  est,  qood  nec  ita  distingoontor  perper- 
niciosum. 

(i.  Ad  iilinl  qood  obiicitor,  ntrom  distingoator 
ratione  materiae,  vel  voluntatis;  dicendom,  qood  n- 
tione  voluntatis10  principaliler,  licel   etiam    poss  l  s  <ndnm. 
dici,  qood  ratione  maleriae  qoanlom  ad  illam  dif- 
ferentiam  mendacii  perniciosi .  qo  ic  qoidem  consistil 


1  Cfr.  supra  q.  I.  —  Pro  completivo  edd.  complemento. 
-  Secundum  ArisloL,  II.  Ethic.  c.  3,  Iria  cadere  poasunl  In 
electii ni,  scil.  honestum,  ulile  el  iucundum. 

3  Cod.  U  subiungil  etum. 

4  Cfr.  Infra  dub.  2. 

'■  ii  insintiai  Ambros.  supra  pag.  805,  nola  3.  Vide  ctiam 
II.  Sent.  d.  36.  dub.  5. 

•■  Cfr.   Vristol.,  II.  de  Caelo  el  mundo,  texl.  108.    c.    I  i 


7  Vlde  supra  q.  i.  ad   I.  •  I  Infra  dub  Sup 

secundum  quod  edd.  -''«/.  In  M olut  | 

undum  u\  m. 

ifrn  dub.  Moj  .  i 

ficati 

■'  i  dd.  il<-iiii'i«it. 

5lve  Inlenl i,  ul   '; 

pro  ilurlml  i 


852 


SENTENTIARUM  LIB.  III. 


in  doctrim  religionis.  Et  si  tu  obiicias,  quod  isUi 
prava  volunlas  potest  esse  in  oiuni  genere  menda- 
cii :  iam  patet  responsio.  quia   hoc   est  falsum,  se- 


cundum  quod  explanatum  est:  quia.  secundum  quod 
verba  deserviunt  inlentioni ,  fit  diversificatio  specie- 
rum  mendacii '. 


QUAESTIO  VI. 
De  gradibus  specierum  mendacii. 


Sexlo  et  ultimo  quaeritur  de  gradibus  specie- 
rum  mendacii.  Dicit  enim  Auguslinus2,  quod  «pri- 
mum  genus  mendacii  est  gravissimum,  et  ultimum 
est  levissimum.  Et  quanlo  iuter  genera  mendacii 
aliquod  mendacium  accedit  ad  primum .  tanto  est 
gravius;  et  quanlo  magis  elongatur  et  accedit  ad 
ullimum,  tanto  esl  levius».  « Primum  autem  men- 
dacii  genus ,  ut  dicit,  est  in  doetrina  religionis»; 
«ultimum  autem  est,  ut  dicit,  pro  conservatione 
alienae  caslitatis».  Conlra  hoc  quod  dicil,  quod 
primum  est  gravissimum,  obiicitur  sic. 

1.  Esto  quod  aliquis  dicat,  Christum  non  ascen- 
Argg.  contra  djsse  suoer  asellum  3.  ex  quadam  urbanitate.  et  alius 

1.  gradnm.  l  ^ 

imponat  falsum  crimen  proximo,  ex  quo  proximus 
morte  damnatur;  constans  est,  quod  gravius  peccat 
secundus  quam  primus;  sed  primus  peccat  primo 
genere  mendacii.  secandus  peccat  secundo  genere 
mendacii :  ergo  secundum  genus  mendacii  est  gra- 
vius  quam  primum. 

2.  Uem ,  aliquis  dicil  aliquod  mendacium  in  do- 
ctrina  religionis.  quod  corrumpit  tidem  in  uno  sim- 
plici ;  alius  vero  dicit  mendacium,  per  quod  scindi- 
tur  unitas  ecclesiasticae  pacis;  constat,  quod  gravius 
peccat  secundus  quam  primus,  quia  seminat  inter 
fratres  discordias  * ,  quod  maxime  Dominus  dele- 
statur:  et  tamen  primus  peccal  primo  genere  men- 
dacii,  secundus  vero  secundo:  ergo  redit  idem  quod 
prius. 

3.  Item  .  possibile  est.  aliquem  menliri  primo 
genere  mendacii  ex  inGrmilate,  secundo  vero  genere 
mendacii  ex  cerla  malitia:  si  ergo  peccalum  ex  certa 
malitia  est  peccatura  in  Spiritum  sanctnm,  quod  est 
gravius  aliis5;  videtur ,  quod  secundum  genus  pos- 
sil  esse  gravius  quam  primum. 

\.  Item.  primum  genus  raendacii  est  contra 
fidem .  secunduin  est  conlra  caritatem,  generaliter 
loquendo:  sed  maius  bonum  est  caritas  quam  fides6: 
si  ergo  privaliones  per  habitns  dignoscuntnr ,  gra- 
vius  peccatum  est  secundum  genus  mendacii,  lo- 
quendo  generaliter,  quam  primum. 


Est  igitur  quaestio:  quare  primum  genus  pec-  Q<*«tio 
cali  Augustinus  dicit  esse  gravissimum? 

5.  Item  ,  obiicitur  contra  ultimum  gradum.  Di-  c-oatra  i 

mom  t\ 

cit  emm,  mendacium,  quod  fit  pro  castitate  corporis  <*am. 
alterius  servanda,  esse  levissimum  omnium  et  le- 
vius  eo  quod  fit  pro  servanda  vita.  Sed  contra: 
illud  mendacium  gravius  est,  in  quo  magis  salva- 
tur7  ralio  menliendi;  sed  niendacium,  quod  fit  serio, 
plus  habet  de  ralione  mentiendi  quam  mendacium, 
quod  lit  ioco:  si  ergo  quodlibet  mendacium  officio- 
sum  fit  serio,  quodlibet  mendacium  officiosum  est 
gravius  quam  iocosum. 

6.  Item ,  castitatem  non  potest  quis  amittere  in- 
vitus.  vitam  corporis  potest  amitlere  invitus:  ergo 
magis  indiget  adiulorio  et  snccursu  pro  servanda 
vita  quam  pro  servanda  continenlia:  videtur  ergo, 
quod  magis  speclet  ad  officium  pietatis,  et  magis  le- 
ve  peccatum  sit  menliri  pro  servanda  vita  corporis 
quam  pro  servanda  continentia  carnis. 

7.  llem,  qui  perdit  vitam  perdit  spatium  me- 
rendi  et  poenitendi,  non  sic  aulem  qui  perdit  car- 
nis  continentiam:  ergo  periculosius  et  damnosius  est 
alicui  interfici  quam  carnaliter  violari :  ergo  magis 
pium  est  in  tali  casu  mentiri. 

luxla    hoc    quaeritur:  si   quis  est    in  periculo  ^^ 
constitutus  de    castitate   amittenda   sua   vel  aliena, 
quod  sil  sibi  magis  eligendum .  utrum  mentiri,  vel 
suslinere  se  vel  alium  corporaliter  8  violari. 

Quaerilur  eliam .  utrum  melius  faciat  ille  qui  Qaaestic 
mentitur,  ul  alium  trahat  de  statu  periculoso,  ut 
inlret  religionem,  de  quo  vehenienter  praesumit.  ut 
possit  ipsum  per  mendacium  altrahere;  an  ille  qui 
simpliciter  uegligit  et  non  vult  mentiri  pro  alicuius 
salnte.  Et  videtnr,  quod  primus  melius  faciat,  quia 
non  magnum  est  facere  unum  peccatum  veniale,  ut 
alius  aeternam  consequatur  salutem.  Quod  autem 
secundus  nielius  faeiat,  videtur,  quia  maioris  perfe- 
clionis  est  in  nullo  casu  menliri  aliqua  de  causa , 
secundum  quod  multipliciter  ostendit  beatus  Augu- 
stinus 9. 


1  Vidc  scliolion  ;id  i.  quaesL 

5  De  Mendacio,  c.  21.  n.  42;  cfr.  cliam  c   1  *.  n.  25,  et  hic 
lit.  Magistri,  c.  2. 

3  Cfr.  Matlh.  21.  7.  —  Cod.  K  asellam. 
*  Prov.  6,  19.  —  Codd.  G  1  L  aa  discordiam. 

5  Vide  II.  Sent  d.   13.  a.  2.  q.  I. 

6  Epist.  I.  Cor.  13,  13:  Nunc  autem  manent  fides,  sj>es, 
caritas,  iria  luiec,  maior  autem  horum  est  caritas.  —  De  seq. 


proposit.  cfr.  supra  pagr.  802,  nota  8. — Aliquanto  inferius  pro 
peccaii  cdd.  I.  2  mendacii,  Vat.  peccati  mendacii. 

"•  Vat.  servatur.  Paulo  ante  post  fjracius  cod.  F  supplet 
peccatum. 

8  Edd.  cantalitcr.  Superius  ob  auctoritatem  codd.  et  edd. 
relinuimus  qnod  sit ,  pro  quid  sit. 

9  In  lib.  de  Mendacio,  et  contia  Mendacium.  —  Superius  pro 
salutan  codd.  I'  Z  vitam. 


DIST.  XXXVIII.  ART.  DNICUS  QUAEST.  VI. 


8o3 


C  0  N  C  L  U  S 1 0. 

Maximum  mendacium  est  illud  quod  (it  in  do- 
ctrina  religionis;  levissimum  vero ,  quod  fit 
pro  servanda  castitate  corporis ,  vel  pro  ali- 
quo  simili. 

Respondko:  Dicendum,  quod,  secundum  quod 
beatus  Augustinus  dicit,  gradus  mendaciorum  sequi- 
tur  ordinem,  ita  quod  primum  est  magnum,  et  ul- 

iaest.  timum  minimum.  —  Et  ratio  huius  est  ista:  quo- 
niam ,  secundum  quod  vult  Philosophus  l,  «  si  ma- 
ximum  in  uno  genere  excedit  maximum  in  alio 
genere,  simpliciter  hoc  genus  excedit  illud».  Unde 
ad  hoc,  quod  aliquod  genus  excedat  alterum,  non 
est  necesse,  quod  singula  illius  generis  excedant 
singula  alterius  generis,  sed  quod  summum  in  illo 
genere  sit  maius  omnibus  ceteris  alterius  generis. 
Quoniam  ergo  inter  mendacia  omnia  illud  est  maxi- 
mum,  quo  quis  intendit  alteri  nocere  in  via  veritatis 
et  salutis ,  quia  infert  ei  nocumenlum  spiriluale  et 

io  i.  irrecompensabile  el  quantum  ad  maxima  bona;  hinc 
est,  quod  mendacium,  quod  est  in  doctrina  rcligio- 
nis,  cum  sit  ad  hoc  ordinatum,  est  inter  celera  men- 
dacia  maximum  et  summum.  —  Ulterius ,  quia  non 
polest  aliquis  maiori  causa  inoveri  ad  mentieiidum 
quam  pro  servando  bono  spirituali  vel  annexo  spi- 

iio  2.  rituali ;  hinc  est,  quod  illud  mendacium  est  levissi- 
mum,  quod  fit  pro  servanda  castitate  corporis,  vel 
pro  aliquo  simili;  et  sic  gradalim  descendendo  el 
ascendendo  est 2  videre  in  ceteris  aliis.  Unde  valde 
rationabiliter  beatus  Augustinus  species  mendaciorum 
distinxit  ot  gradus  ordinavit. 

I.  ±  3.  Ad  illud  ergo  quod  primo  obiicitur  in 

» oP- contrarium  de  illo  qui  mentitur  dicendo ,  Christum 
'  non  ascendisse  super  asellum,  vel  aliquod  consimile, 
qui  non  ita  mentitur,  sicut  ille  qui  suo  mcndacio 
proximuin  interficil;  dicendum ,  quod  verum  est; 
sed  lamen  ex  hoc  non  sequitur,  quod  gradus  ille 
non  excedat  islum,  pro  eo  quod  illud  non  est  sum- 
mum  mendacium  in  doctrina  religionis,  sed  quando 
quis  ex  certa  scientia  ct  malitia  impugnat  verita- 
tem  secundum  pietatem  3,  ut  fidem  chrislianam  el 
bonos  mores  subverlat,  hoc ,  inquam,  modo  men- 
tiendi  non  contingit  reperire  gravius  mendaciuin  in 
secundo  genere.  —  Et  per  hoc  patet  responsio  ad 
duas  rationes  sequentes,  videlicet  de  mendacio,  quod 
inducit  schisma,  et  de  mendacio,  quod  est  ex  certa 
malitia:  quoniam  niendacium  iu  doclrina  religionis 
non  tantum  inducit  infidchtatem ,  inuno  et  schisma 


et  cetera  mala;  nec  tantum  est  ex  infirmitale.  immo 
ex  certa  malitia. 

4.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  priiiiuin  men- 
dacii  genus  opponilur  fidei,  secondum  vero  opponi- 
tur  caritati;  dicendum .  quod  ratio  illa  dupliciter 
deficit.  Primum  quidem.  quia  non  sequitur.  si  aliqua  Ratioms  d«. 
duo  bona  sic  se  habent,  quod  unuin  excedat  reli- 
quum,  quod  similiter  sit  et  in  eoruin  privationibus 
reperire.  quoniain .  sicut  negationes  e  conlrario  - 
habent  affirmationibus  4,  sic  etiam  esse  potest  in  pri- 
vationibus  el  habitibus.  Unde  nihil  impedit,  quod  ca- 
ritas  sit  maius  bonum  quam  tides;  el  tamen  ma- 
ius  malum  est  infidelitas  quam  odium.  El  ratio  hu- 
ius  est,  quia  plus  privai  infidelitas  quam  ipsum 
odium.  —  Alius  etiam  defectus  est  ibi.  quia  men-Dotetu*. 
dacium,  quod  est  in  doctrina  religionis,  non  tantum 
repugnat  fidei,  sed  etiam  morilms  bonis.  Veritas 
enim  secundum  pictatem,  quae  est  in  docirina  re- 
ligionis,  non  tanlum  cousistit  in  credendis,  verum 
etiain  in  agendis;  unde  si  quis  diceret.  fornicatio- 
nem  non  esse  vitandam,  et  parentes  nou  esse  hono- 
randos,  menliretur  pruno  genere  mendacii.  El  quia 
in  doctrina  religionis  non  tanluin  docetur .  quid  cre- 
dendum,  sed  etiaui  quid  secundnm  singulas  vir- 
lutes  operandum:  hinc  est .  quod  illud  mendacium 
potesl  opponi  cuilibet  virluti  et  bono  spirituali,  licet 
primo  et  principaliter  opponatur  ipsi  fidei. 

.'i.  Ad  illud  quod  obiicitur  ulteriiis.  quod  men- 
dacium  iocosum  est  magis  leve  quam  officiosum; 
dicendum ,  quod  falsum  est,  quia  in  neutro  illoruiu  >oundam. 
mendaciorum  intendit  quis  decipere  alium:  intendil 
lamen  dicere  falsum  in  uno,  ut  delectet,  in  altero, 
ut  prosit\  Minus  autem  inordinata  est  intentio, 
quando  intendit  prodesse,  quam  quando  intendil  de- 
lectari.  Cum  ergo  dicit,  quod  mendacium  iocosum 
non  fit  serio;  dicenduin,  quod  falsum  est,  quia  serio 
mentitur  quis  illo  mendacio.  non  tainen  ad  sedu- 
cendum,  sed  ad  delectandum. 

6.  Ad  ilhul  (piod  obiicitur,  quod  magis  pium 
est  mentiri  pro  servanda  vita  quaui  p'ro  servaoda 
continenlia  ;  diceniluin.  quod  falsiim  est.  Licel  eniin 
non  possit  aliquis  alicui  invito  auferre  virtutem  con- 
tinentiae,  quantum  ad  id  quod  mentis  est;  quia  t .- Noundnm. 
men  potest  auferre  illud  quod  esl  6i  annexum  .  vi- 
delicet  conlinentiain  curiiis,  in  cuius  ablatione  m  t- 
xinuiin  est  periculum  propter  carnis  lubricum:  ex 
hoc  est .  quod  magis  accedil  ad  pietatem  mentiri 
pro  illa  conlinentia  servanda  qnam  pro  vita  .  secun- 
diim  quod  vita  spiritualis  praefertur  vitae  carnali. 
Unde  etsi   pietas   naturalis   aliquo  modo  plus  mo- 


1  Libr.  III.  Topic.  c.  l.  Vide  supra  pag.  740,  nota  8. 
Paulo  -u|p<Tiu<  pro  seqwtur  edd.  tequuntur.  Aliquanlo  Inferius 
pro  excedat  plures  codd.  excedit. 

2  Edd.  oportet. 

3  RespicHur  I.  Tim.  6,  :i.  Beq.:  Sl  t|ui>  aliler  docel  el  non 
acquiescil  sanis  sermonibus  Dominl  noslrl  lesu  Chrisli  <•(  el  quae 
secundum  pietatem  est^doclrinae,  superbus  esl  etc.  —  Edd.  rive 
pirlii/rm. 


1  Terminus  affirmatiwu  il  ren»  deten 

album,  lerminus  negativus  vero  indeternunate ,  v.  _•.  non-album; 
in  proposlllone  BdlrmaUva  praedicatu 
/'////  siimii  compre hensione m ,  econtra  in   propositit 
elc  Cfr.  I.  SenL  d.  28.  q    l.ln  corp.elad  mS,  n 

in  i.  de  Caelo  el  mundo,  i<  L  24.  n. 

B  (ifi    quaesL  praeced        Pro  ut  delectei  cod.  \  ut 
rlrlm 


x.V. 


SENTENTIARUM  LIB.  III. 


veat  ad  servandam  vitam  naturae,  tamen  pietas  gra~ 
tuita,  quae  movetur  secundum  regulam  fidei,  magis 
movet  ad  conservandam  vitam  gratiae  et  virtutis. 

7.  Ad  illud  vero  quod  obiicit,  qnod  qui  au- 
fert  vitam  aufert  spatium  poenitendi  et  merendi; 
dicendum,  quod  et  simul  cum  hoc  aufert  spatium 
peccandi,  et  nescilur.  utrum  homo  liberatus  a  morte 
vitam  futuram  expendat  in  bonis,  vel  in  malis;  ideo 
non  est  simile  hinc  et  inde. 

Ad  illud  vero  quod  quaeritur  de  aliquo,  qui 
Adqoaest.2.est  in  periculo  conslitutus;  dicendum,  quod  ille  qui 
est  in  periculo  constitutus  de  amittenda  integritate 
Distiactio.  carnis ,  aut  est  perfectus  amator  continentiae,  aut 
imperfectus.  Si  perfectus  est,  ut  possit  de  contincn- 
tia  mentis  confidere,  non  debet  propter  hoc  menda- 
cium  dicere  pro  vitanda  corruplione  carnis,  quoniam, 
sicut  dixit  Lucia1,  « si  me  invitam  violaveris,  ca- 
stitas  mihi  duplicabitur  ad  coronam».  In  tali  enim 
sustinere  passionem  illam  potest  esse  sine  culpa,  sed 
mentiri  non  potest  esse  sine  culpa.  Si  autem  est 
imperfectus ;  rationabiliter  debet  timere,  ne  succum- 
bat,  si  ad  illum  statum  venerit;  et  ideo  tali  propter 
infirmitatem  suam  conceditur  redimere  periculum 
maioris  peccati  per   minus   peccatum.  Unde  si  pro- 


babiliter  videt,  qnod  per  mendaciuin  possit  decli- 
nare  stuprum,  sanius  consilium  est  isti  aliquod  fal- 
sum  dicere,  quam  corruptionem  illam  sustinere.  Et 

hoc  est  quod  dicit  beatus  Augustinus  in  libro  de  Men-conor 
dacio8:  « llla  peecata,  quae  ita  committunlur  in 
homine,  ut  eum  faciant  immundum ,  etiam  peccatis 
nostris  evitare  debemus;  ac  per  hoc  nec  peccata 
dicenda  sunt,  quia.  ideo  fiunt,  ut  illa  immunditia 
evitetur»;  quod  intelligendum  est,  non  quod  non 
sint  simpliciter  peccata,  sed  quia  non  sunt  gravia. 
Et  sicut  dicimus  de  viro  imperfecto  respectu  sui,Nota. 
sic  etiam  intelligendum  est  de  viro  imperfecto  re- 
spectu  allerius  imperfecli;  et  ita  debet  homo  cavere 
periculum  alienum,  sicut  et  proprium. 

Ad  illud  quod  ultimo  quaeritur,  ulrum  saniusAdqa 
sit  consilium  mentiri,  ut  alius  reducatur  ad  viam 
veritatis;  dicendum,  quod  nec  perfecto  nec  imper- 
feclo  convenit  mentiri  propter  hoc,  ut  alterum  ad 
viam  verilatis  provocet,  quia  non  indiget  Deus  nostro 
mendacio;  nec  debet  uliquis  credere,  quod  aliquis  con- 
vertatur  a  malo  per  falsi  suggestionem ,  sed  potius 
per  Spiritus  sancti  inspirationem ,  quia,  secundum 
quod  dicit  Gregorius3,  «  in  vanum  laborat  sermo 
praedicatoris ,  nisi  intus  operetur  gratia  Salvatoris  »  \ 


DUBIA  CIRCA  LITTERAM  MAGISTRI. 


Dub.  I. 

In  parle  ista  sunt  quaesliones  circa  litteram,  et 
primo  quaeritur  de  hoc  quod  dicit  de  mendacio 
obstetricum  ,  quod  propter  misericordiam  veniale 
fuit  peccatum,  non  tamen  nullum.  Sed  contra  hoc 
obiicitur  per  illud  quod  dicit  Gregorius  in  Glossa 
super  primum 5  Exodi:  «  Benignitatis  earum  merces, 
quae  in  aeterna  vita  remunerari  poterat,  per  cul- 
pam  mendacii  in  terrenam  recompensationem  com- 
mutata  est»;  sed  nihil  commutat  mercedem  aeter- 
nam  in  lemporalem  nisi  mortale  peccatum  :  ergo  vi- 
detur,  quod  mortaliter  peccaverunt.  —  Item,  videtur, 
quod  hic  contradicat  Hieronymus  Gregorio.  Hierony- 
mus6  eniin  dicit,  quod  aedificavit  eis  Dominus  do- 
mos  spirituales:  ergo  non  videtur,  quod  retribuerit 
eis  in  praesenti. 

Respondeo  :  Dicendum ,  quod  circa  hoc  est  du- 


plex  modus  dicendi.  Quidam  7  volunt  dicere,  quod  opim 
mendacium  obstetricum  habuit  duplicem  respectum, 
videlicet  ad  vilam  puerorum  et  ad  vitam  propriam; 
mentiebantur  enim  pro  utraque  servanda.  Et  secun- 
dum  quod  habuit  respeclum  ad  vitam  puerorum, 
sic  erat  ex  pietate;  secundum  autem  quod  habuit 
respectum  ad  servandam  vitam  propriam,  quam 
magis  dilexerunt  quam  veritatem,  sic  erat  ex  libi- 
dine.  Et  primo  modo  erat  peccalum  veniale,  quia 
erat  mendacium  officiosum ;  secundo  modo  erat  pec- 
catum  mortale ,  quia  procedebat  ex  mala  radice,  vi- 
delicet  ex  libidinoso  amore  vitae  propriaes,  et  eo 
tempore ,  quo  veritas  confitenda  esset :  et  ideo  haec 
culpa  abstulit  eis  mercedem,  quam  meruerant  ex 
pietate,  quam  prius  habuerant  servando  parvulos 
ex  timore  Dei.  Et  secundum  hoc  dicunt  currere  di- 
versas  Sanctorum  auctoritales.  —  Sed  iste  modusNoni 
satis  caluraniabilis  est,  quia  durum  videtur  dicere, 


1  Breviar.  lioman.  in  festo  S.  Luciae  (13.  Dec),  3.  lect.  II. 
Nocturn.  —  Inferius  pro  In  tali  enim  sustinere  passionem  edd. 
Iu  tali  periculo  suslinere  pollutionem. 

2  Cap.  9.  n.  15.  —  Paulo  superius  pro  stuprum  edd.  cor- 
ruptionem. 

3  Libr.  II.  Homil.  in  Evang.  Iiomil.  30.  n.  3 :  Nemo  crgo 
docenti  homini  tribuat  quod  ex  ore  docentis  intelligit ,  quia 
nisi  inlus  sit  qui  doceat,  docloris  lingua  exterius  in  vacuum 
laborat. 

4  Vide  scholion  ad  i.  quaest. 

5  Vers.  21.  Glossa,  quae  apud  Strabum  et  Lyi.nnim  est 
ordinaria,  sumta  est  ex  Gregor. ,  XVIII.  Moral.  c.  3.  n.  6:Be- 
nignitatis  earum  merces,  quae  eis  in  aeterna  potuit  vita  retri- 
bui,  pro  admixta  culpa  mendacii  in  terrenam  est  recompcnsa- 


tionem  declinata.  —  Pro  in  terrmam  cod.  bb  in  temporalem, 
plures  codd.  in  nostram. 

6  Libr.  KVIH.  in  ls:ii.  65,  21:  Quales  sibi  aedificasse  et 
obstetrices  dicuntur  in  Exodo,  quae  timebant  Deuin.  licet  scri- 
ptum  sit  in  Hebraico,  a  Deo  eis  aedificatas  domos,  quia  timue- 
runt  eum  (Exod.   I  ,  21.). 

7  Codd.  X  L  adduntemm,  et  subinde  cod.  N  cum  cod.  K 
subsiituit  votuerunt  pro  volunt. 

8  Guliel.  Antissiodor. ,  S.  p.  III.  tr.  23.  c.  I.  q.  2:  .Menda- 
cium  obstetricum  potuil  esse  mortale,  potuit  csso  veniale;  quia 
si  radix  fuit  mortalis,  id  est,  si  magis  dilexerunt  vitam  suam 
temporalem  quam  Deum,  tunc  mendacium  fuit  mortale  ;  si  vero 
venialis,  mendacium  fuit  veniale  nec  facit  illas  indignas  vita 
aeterna.  —  Paulo  inferius  pro  esset  cod.  U  erat. 


DIST.  XX.WIII.  DIBIA. 


(juod  aliquis  pro  servanda  proprii  corporis  salule 
mortaliter  peccet,  diceodo  aliquod  mendacium  leve. 
Alius  modus  dicendi  est.  quod  in  ipsis  obste- 
2.  et  tricibus  duo  est  considerare ,  pietalis  beneficium 
praecedens  et  mendacium  subsequens.  Et  primum 
fuit  ex  quadam  naturali  pietale  nec  erat  meritn- 
rium ,  sed  disponebat  ad  meritum  ;  mendacium  vero 
subsequens  disponebal '  ad  eonlrarium  :  et  ideo  pie- 
tas  praecedens  fuit  temporalilcr  remunerala  propter 
mendaeium,  non  quia  mendacium  illud  auferret  vi- 
tam  gratiae  prius  babitae .  sed  quia  ad  gratiam  ha- 
bendam  viam  praecluderet,  quod  quidem  bene  po- 
test  facere  peccalum  veniale.  Et  hoc  est  quod  vult 
Gregorius  dicere,  cum  dicit:  «  Benignitalis  earuin 
merces,  quae  in  aelerna  vita  renmnerari  poterat  »; 
potcral,  inquam,  non  potenlia  disposila  et  propinqua, 
sed  polentia  remota.  —  Et  ex  hoc  patet,  quod  nulla 
est  controversia  inter  (iregorium  et  Augustinum  -, 
nulla  etiam  est  contrarietas  inter  eos  et  Hierony- 
mum.  quia  non  vull  dicere  Hieronymus.  quod  ob- 
stelrices  habuerint  donios  spirituales  per  assecntio- 
nein  graiiae.  sed  quia  quodam  modo  ad  gratiam 
praeparatae  fuerunl  per  timorem  et  pietatem s. 

Dub.  II. 

Item  quaeritur  de  hoc  quod  dicit,  quod  quar- 
tum  sola  mentiendi  fallendique  libidinc  ftt ,  quod 
mcrum  mendacium  est.  Contra  hoc  enim  obiicilur: 
videtur  enim.  quod  nullum  lale  sit  mendacium , 
quia,  secundum  quod  dicit  Dionysius 4 .  «  nullus 
operatnr  ad  malum  aspiciens  ».  Si  ergo  mentiri  de 
se  malum  est.  videtur.  qnod  nullus  tmquam  men- 
tiatur  solummodo  aspiciens  ad  ipsum  mendacium. 
—  Ilem.  libido  cst  radix  omnium  malorum  5:  ergo 
non  solum  convenit  quarto  generi  mendacii .  sed 
etiam  onmi  mendacio.  quod  tit  ex  libidine:  ergo 
penes  hoc  non  debet  assiguari  aliquod  genns  menda- 
cii.  —  Item.  mendacium,  quod  fit  sola  libidine  men- 
tiendi,  nullum  babet  excusatorium ;  el  peccatum  quan- 
to  minus  habel  excusationis ,  tanto  est  gravius6:  ergo 
videtur,quod  illud  mendacium  sit  primum  et  capi- 
tale  inter  omnia  mendacia  et  non  sit  quarlum  genus. 

Respondeo:  Ad  hoc  dicendum   est,  quod  men- 


1  Codd.  miiius  congrue  disponit.  Aliquanto  superius  pro 
duo  est  cod.  T  duo  sunt. 

■  Cuius  verba  exbibent  textum  huius  dubii;  cfr.  liic  lii. 
Magistri,  c.  I.  —  Immediate  posi  suppievimus  ex  codd.  AH 
M /.  bb  cc  nulla  etiam  est  contrarietas  inter  eos,  a  qua  le- 
ctione  codd.  K.LU  aa  in  eo  solum  discedunt,  quod  oroillant 
contrarietas.  Codd.  FN  legunl  n  eos,  cod.  B  inter  eos. 

^  Vide  de  boc  dubio  Aha  BaL,  S.  p.  II.  q.  123.  m.  6;  B. 
Alberi.,  hic  a.  .1;  S.  Thom.,  hic  a.  i.  ad  •'*.:  Pelr.  a  Tar.,  hlc 
,i.  .'i.  ad  ■>. ;  Richard.  ;i  Med.,  bic  q.  2-  ad   i. 

*  De  Div.  Nom.  c.   '..  .'  31.  Cfr.  tom.  I.  pag.  B04,  oota  ti. 

■'■  Epist.  l.  Tim.  ii.  Ki:  Radix  enim  omnium  malorura  esl 
cupidiias. 

,;   ,;,,.    ||     >t,[]L   (|     21.   .i.    .'..  q.   ■'!.   —   SuperlUS  prO   iiiiIIiiiii 

habei  excusatorium  cod.  \  huii.nn  li<ii"-i  excusoMonem. 

7  Libr.  IV.  Hypognost.  (inler  opera   AugusL)  c.  2:  Quae- 


dacium  illud  dicitur  fieri  ex  libidine,  quo  quidem  Detottk». 

homo  mentitur  solum,  ut  placeat  sibi.  —  Propter 

quod  Dotandum  est.  quod  libido  multipliciter  dici- iamo  *■• 

tur.  Uno  moilo  dicitur  libido  improba  voluntas;el 

sic  esi  radix  mortalium  peccatorum.  Alio  modo  di- 

citur  libido  quaecumque  immoderata  delectatio ;  e\ 

sic  libido  dicitur  a  Ubendo1 ,  et  boc  modo  non  so- 

lum  est  radix  mortalium,  sedetiam  venialium.il."- 

autem   dupliciter   potesf   accipi :   vel    com 

....  .  . 

prout  quaent  nnem  m  actu  propno,  aul  consequenti, 

aut  specialiter,  prout  in  actu  proprio  qaiescit  Pri- 

mo  quidem  modo  communis  esl  omni  peccato; 

cundo  vero  modo  penes  ipsam  accipitur  differentia 

mendacii,  quod  fit  ex  libidine,  quod,  inquam,  non 

dicitur  fieri  ex  libidine8,  quia  procedat  ex  mala  \<>- 

luntate,  sed  quia   bomo  in  mentiendo  oon  quaerit 

aliud  quam  semetipsum  oblectare  in  ipso  mendacio. 

Et  huiusmodi  minus  malum  est  quam  illud,  in  quo 

intendit  alii  nocere ,  et  maius  maluin  est  quam  il- 

lud.  in  quo  intendit  alii  prodesse;  el  ideo  medium 

locum  tenet  inler  *  mendaciorum  genera. 

Ad  illud  ergo  quod  primo  obiicitur,  quod  nul- 
lus  operatur  ad  malum  aspiciens;  dicendum,  quod 
in  mendacio  duo  sunt,  videlicet  veritatis  absentia Dmtiam*- 
et  quaedam  ars  ct  astulia.  Et  licel  non  delectetur 
(juis  in  absentia  verilaiis;  contingit  tamen,  aliquem 
deieclari  in  quadam  arte  ct  astutia  mentiendi ;  el 
hoc  aliquo  modo  habet  speciem  boni.  Et  ratione  il- 
lius  dicit  Auguslinus  10,  quod  sola  mcntiendi  libidine 
contingit  aliquem  mentiri. 

Ail  illud  quod  obiicitur,  quod  libido  esl  radix 
oinnium  malorum:  tlicendum. quod  libido  ibi  sumitur 
large ;  sed  hic  appropriatur  ad  delectationem ,  q 
habetur  in  ipso  actu  mentiendi.  qua  quis  Qnem  ii 
quaerit  et  non  in  altero ;  quae  ideo  constituil  speciem 
mendacii ,  quoniam  in  aliis  speciebus  mendacii  bomo 
non  tantum  in  se,  sed  etiam  in  aliis  tinem  quaerit 

Ail  illml  quod  obiicitur,  quod  illud  raendacium 
dicitur "  essemaximum;  dicendum,  quod  boc  dod 
esl  verum,  quia  magnitudo  mendacii  attenditur 
cundum  maiorem  obliqoationem  intentionis;  magis 
autem  obliquatur  qui  in  mendacio  intendil  alium  of- 
fendere,  quam  semetipsum  deiectare:  el  ideo  ratio 
illa  non  valet  '*. 


rendum  esl  Igitur,  cur  hoc  malum,  de  <|o.>  agitur,  tibido  'li- 
cntur.  Sine  dnl>i<>  ;i  tibendo,  i<l  <•>( .  ;i  lihiiii  per  derivatlooem 
tibido  t-si  nuncupata.  —  De  duplici  acceptione  KbUrnit  vlde  II. 
SenL  d.  31.  a.  1.  q.  :t.  in  corp.  —  Sii|><'rius  pr<>  multipb 
edd.  duptidter,  >•[  sublnde  vocl  nuyrtatam  i  i  i  i  •:  wnlt- 
iii  miiiiniiit.  Uiquanto  Inferius  pro  vel  consequenti  edd  elplu- 
res  codd.  aut  consequenti, 

s  in  edd.  omlttitur  ex  tibktme,  el  paulo  Inferiui  , 
,/uo  bls  subsiituilur  '/"<'  lantura. 
od.  N  "</'•/•  "/"(. 
•  in  texiu   hulus  dubll.        Paulo  anle  i>i<>  atiqti 
edd.  timi  i>iinii>ii>  codd.  ofio  modo. 

ii  ii.i  codd.  a  v.  .iin  <  iiin  edd.  deU 

u  i.i.iii  dub,  s..|mi  Alex   n  <i .  S   p   1  q  IS3.  n.  1     i 
Alberu,  hlc  b.  9  el  6   ieq.;  S    i'ii<>m..  hlc  i 
hlc  • 


SENTENTIAROM  LIB.  III. 


Dlb.  III. 

Item  quaeritur  de  hoc  quod  dicit:  Mendacium 
est  falsa  vocis  signi/icatio  cum  intmtione  fallendi. 
Obiicitur  enim  contra  hoc .  quia  ahstracti  et  concreti 
eadem  est  definitio.  Sed  mentiri  potest  quis  sine 
falsa  vocis  significatione,  secundum  quod  Magister 
dicit  post1,  videlicet  cuin  quis .  intendens  dicere 
falsum,  dicit  verum :  ergo  ista  non  est  recta  defi- 
nitio.  —  Item,  sicut  mendacium  conlingit  esse  in 
verbis,  ita  etiam  contingit  esse  in  faclis  2 :  ergo  non 
tantum  debet  dici  falsa  vocis  significatio,  sed  etiam 
falsa  operis  significatio.  —  Item .  videtur,  quod  prae- 
dicta  notificatio  non  conveniat  omni  mendacio,  quia 
qui  menlitur  mendacio  offwioso  non  intendit  fallere, 
sed  prodesse ;  et  qui  etiam  mentitur  mendacio  iocoso 
non  intendit  nisi  se  delectare3 :  ergo  non  videtur 
ista  definitio  omni  mendacio  convenire. 

Respondeo  :  Dicendum,  quod,  sicut  tactum  fuit 

in  praecedentibus 4,  ad  completum  esse  mendacii  duo 

Dao  in  men- concurrunt .   videlicet  falsa  vocis  siqnificatio  sicut 

dacio.  . 

materiale,  et  fallendi  intenlio  sicut  formale;  et  ideo 
recte  est  assignata  praedicta  notificatio  mendacii. 

Ad  illud  vero  quod  obiieitur,  quod  abstracti  et 

concreti  eadem  est  definitio ;  dicendum .  quod  men- 

Quid  men-  daciiim ,  sicut  prius5  tactum  est,  non  tantum  dicit 

dacinm  et  . 

mentiri.  comparationem  ad  mentientem ,  sed  etiam  ad  ipsam 
rem,  de  qua  fit  sermo ;  mentiri  vero  proprie  dicit 
comparationem  ad  ipsum  mentientem ;  et  ideo  plus 
claudit  in  se  mendacium  quam  mentiri,  nec  est 
idem  omnino  mentiri  et  mendacium  dicere ,  sicut 
Magister  in  littera 6  dicit  aperte.  Nec  seqnitur,  quod- 
si  aliquis  mentilur ,  quod  dicat  mendacium,  si  pro- 
prie  accipiatur  mendacium,  nisi  forte  large  acci- 
piatur  mendacium  ad  mendacium  secundum  quid 
et  simpliciter. 

Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  mendacium  non 
solummodo  est  in  verbis ,  sed  etiam  in  factis ;  di- 
cendum,  quod  etsi  aliquo   modo  est  in  factis ,  se- 


cundum  quod  innuit  Ambrosius7,  proprie  tamen  lo- 
quendo  in  verbis  est,  secundum  quod  dicit  Augu- 
slinus.  Verba  enim  sunt  proprie  signa  indicantia  Nound 
menlis  conceptum,  pro  eo  quod  ab  interiori  proce- 
dunt  et  voluntarie  formantur ;  et  quoniam  menda- 
cium  respectum  dicit  ad  id  quod  est  in  mente  in- 
terius:  hinc  est,  quod  proprie  est  in  sermonibus  et 
vocibus  et  per  falsam  vocis  significationem  defini- 
tur,  licet  et  in  aliis  aliquo  modo  analogice  et  per 
posterius  reperiatur. 

Ad  illnd  quod  obiicitur,  quod  ista  notificatio 
non  convenit  mendacio  iocoso  et  oflicioso;  dicendum, 
quod  notificatio  ista  per  prius  convenit  meudacio 
pemicioso ;  iocoso  aulem  et  officioso  convenit  quo- 
dam  modo  quasi  per  poslerius.  Ilnde  vocabulum 
fallendi  in  notificatione  mendacii  non  tanlum  impor- 
tat  decipere ,  sed  etiam  falsum  dicere ;  et  hoc  est 
omni  mendacio  commune  et  generale.  Falsum  enim 
dicere  exterius  quodam  modo  fallere  est,  dum  8  ho- 
mo  id  dicit,  quod  potest  hominem  ad  falsitatem  de- 
ducere  et  deducendo  ad  falsitatem  fallere  et  decipere. 

DUB.    IV. 

Item  quaeritur  de  hoc  quod  dicil,  quod  Iacob 
matre  auctore  fecit,  ut  falleret  patrem ,  videtur 
non  esse  mendacium ,  sed  mysterium.  Videtur  enim 
hoc  non  habere  veritatem,  quia  Iacob  dixit  falsum 
cum  intenlione  fallendi  patrem  ;  intendebat  enim  si- 
gnificare,  quod  ipse  esset  Esau :  ergo  videtur,quod 
simpliciter  fuit  mendacium  :  ergo  videtur,  quod 
simpliciter  fuerit 9  mentitus.  —  Item,  mendacium 
est  ita  malum,  quod  nullo  modo  potest  fieri  bonum, 
nec  per  se  nec  per  dispensationem  aliquam10:  vide- 
tur  ergo,  qnod  nullo  Spiritus  sancti  consilio  nec 
matris  imperio  potuit  ipse  Iacob  a  mendacio  ex- 
cusari. 

Respo>tdeo:  Dicendum,  quod  secundnm  beatum 
Auguslinum  "  et  etiam    Ambrosium  Iacob   vir  sim- 


1  Cap.  4.  —  Maior  fundatur  in  eo,  quod  abstmctum  et 
concrelum,  licet  sub  uno  respectu  distinguantur  (abstraetum 
enim  ^ignificat  formam  tantum,  concretum  autem  formam  ut 
afficientem  subiectum),  sub  alio  tamen  idem  sunt ,  scil.  respectu 
formae,  quae  in  creatis  ut  abstracta  induit  rationem  universa- 
tis  et  praedicatur  de  concretis  ut  de  suis  inferioribus.  Cfr. 
Aristot.,  VII.  Metaph.  text.  21.  (VI.  c.  6.),  et  de  Praedicam.  c. 
de  Substantia ,  necnon  VI.  Topic.  c.  4.  (c.  9.),  ubi  monet,  «  si 
sit  quidem  habitus  [in  abstracto]  definitio,  considerandum  in 
habente  [in  concreto],  si  quidem  habentis,  in  habilu  ».  Vide 
etiam  Averroem  in  V.  Metaph.  text.  14,  ubi  impugnat  Avicen- 
nam,  qui  docet,  concretum  primarie  significare  subiectum  et 
secundarie  formam.  —  In  fine  arg.  cod.  A  supplet  mendacii. 

2  Ut  insinuat  Aristot.,  IV.  Ethic.  c.  7. 

3  Vide  hic  lit.  Magistri,  c.   I.  seq. 

4  Quaest.   I . 

5  Quaest.  I.  —  Inferius  pro  proprie  dicit  comparationem 
cod.  U  tlirttnr  proprie  per  comparationcm. 

6  Hic  c.  4.  —  Paulo  post  pro  quod  dicat  non  pauci  codd. 
cum  edd.  I,  2  quod  dicit.  Subinde  pro  et  simpUciter,  quod 
habent  codd.  G  K  N  U  W  Z  aa  bb,  in  aliis  et  edd.  vel  simpticiter. 


7  Cfr.  supra  pag.  842,  nota  7.  De  sentcnlia  Augustini  cfr. 
hic  lit.  Magistri,  c.  3,  ex  quo  textus  huius  dubii  sumtus  est.  — 
Quod  verba  sunt  signa  conceptuum,  docet  Aristot.,  I.  Periherm. 
c.  I  ,  de  quo  vide  supra  pag.  686,  nota  9.  et  tom.  II.  pag. 
509,  nola  2.  —  inferius  post  pro  eo  quod  ab  interiori  cod.  Iv 
supplet  mentc. 

8  Codd.  A  V  (T  primitus)  dummodo.  —  Cfr.  de  hoc  du- 
bio  Alex.  Hal.,  S.  p.  II.  q.  123.  m.  I;  B.  Albert..  hic  a.  8;  S. 
Thom.,  hic  a.  I;  Petr.  a  Tar.,  hic  a.  I  ;  Richard.  a  Med. , 
hic  q.   I. 

9  Plurimi  codd.  esset ,  cod.  U  sit ,  cod.  A  legit  fuisset  men- 
dacium. 

10  Aristot.,  IV.  Ethic.  c.  7:  Per  se  quidem  mendacium  pra- 
vum  est  et  vituperatione  dignum,  verum  autem  honestum  et 
laudabile.  August.,  111.  Quaest.  in  Pentateuch.  q.  68:  Quia  iniu- 
sttim  erat  mendacium,  ideo  prohibilum ;  non  quia  prohibitum, 
ideo  faclum  iniustum.  —  Mox  post  nullo  in  codd.  A  K  addi- 
tur  modo. 

11  Contra  Mendacium,  c.  10.  n.  24.  —  Ambros.,  II.  de  lacob  et 
vita  beata,  c.  2.  n.  6.  seqq. 


DISTINCTIO  XXXIX. 


837 


plex  a  mendacio  excusatur  et  quantum  ad  id  quod 
dixit  verbo ,  et  quantura  ad  id  quod  feeil  in  facto ; 
verbo  enim  dixit  et  facto  simulavit,  se  esse   Esau. 

pojQuantum  ad  id  quod  dixit  verbo,  excusatur,  quia 
non  intendebat  patrein  fallere,  sed  dirigere ;  non 
intendebat  eliam  '  dicere,  se  esse  Esau  quantum  ad 
personam,  sed  quantum  ad  dignitatem  primogeni- 
lurae  et  benedictionis,  qnam  sibi  a  Deo  vindicave- 
rat.  Et  hoc,  inqnam,  non  propria  auctoritate,  sed 
matris  imperio  et  Spiritus  sancti  consilio  dicebat ; 
qui  qnidem  Spiritns  sanctns  in  uno  et  eodem  voca- 
bulo  multiplieem  habet  inteiligentiam.  —  Qnanlnm 

icto.  etiam  ad  id  quod  fecit  faclo ,  simulando,  sc  esse 
Esau,  non  peccavit,  quia  secundum  Ambrosium  fa- 
ctum  illud  figuram  praetendebat  futurorum.  Unde 
propter  praefigurationem  et  reclam  intentionem , 
quae  dirigebatur  secnndum  Spiritns  sancti  inspira- 
tionem,  dicit  Augustinus,  lacob  non  commisisse  men- 
dacium,  sed  implesse  mysterium  iuxta  Scripturae 
testimonium  2,  quae  dicit  eum  virum  simplicem , 
non  dolosum. 


Ad  illmi  ergo  qood  primo  obiicitur,  qiiod  lacob 
patrem  suum  intendebat  decipere ;  respoudendum 
est  per  interemptionem*,  quod  falsum  esl,  sicut 
prius  tactum  est:  quia  non  intendebat  dicere, 
esse  Esau  quantum  ad  proprietatem  personae ,  - 
quantum  ad  proprielatem  benediclionis  el  primoge- 
niturae. 

\>\  illud  qnod  obiicitur,  quod  Spiritus  sanctus 
non  potest  dispensare  de  mendacio,  quod  non  >it 
peccatum4;  dicendum,  quod  illud  veritatem  babet, 
quando  mendacium  vere  etproprie  mendaciura  est;  s 
sed  hoc  modo  lacob  mendax  non  fuit,  quia,  quam- 
vis  unum  praetenderel ,  aliud  praefigurabat :  et 
Spiritus  sanctus  illud  quod  praeftgurabatur,  prin- 
cipaliter  intendebat  et  Rebecca  praecipiens  et  lacob 
obediens;  cuius  signura  est,  quod  ipse  Isaac  posl  be- 
nedictionem  datam,per  Spirilum  sanctum  in  ecstasi 
elevatus  et  intelligens  futurorum  praefigurationem , 
postquam  etiam  deprebendit,  ipsum  fuisse  lacob, 
confirmavit  prius  datara  benedictionem  \ 


DISTINCTIO  XXXIX. 


Cap.  1. 

De  periurio. 

Nunc  de  periurio  videamus.  Periurium  esl  menda- 
cium  iuramcnlo  Hrmatum.  Hic  quaerilur,  uirum  sit  pcr- 

io  i.  iurium,  ubi  non  est  mendacinm.  Qnod  qnibusdam  vi- 
dclur  ex  auctoritale  Hieronymi  *  diccntis:  «  Advcrten- 

m  i.  dum  est,  quod  iusiurandum  Ires  habet  comilcs:  vcri- 
talcm,  iudicium  ct  iustitiam ;  si  ista  dcluerinl,  non 
erit  iuramentum  ,  scd  periurium.  Ubi  autcm  falsuni 
iuralur,  verilas  deest».  Si  ergo  falsum  iuretur,  etsi 
non  sit  ibi  inlenlio  fallcndi,  videlur  cssc  periurium, 
quia  deest  veritas. 

Cap.  II. 

An  sit  periwium  quod  non  est  mendacium. 

Quibusdam  placel,  non  essc  penurhtm ,  nbi  non 
iio  2.  est  mendacium,  et  sicut  dioitur  aliquando  falsum  sine 
mcndacio,  ita  iuratur  falsum  sino  periurio.  Falsom 
forlc  dixit  Apostolus",  cum  sc  venturum  ad  Corinthios 
promisit;  nec  laiiicn,  sicut  ei  imponebatur,  culpam  men- 
dacii   eontraxit,  quia  sic  animo  sentiebat.  El  si  inra- 


1  Cod.    \  cniin. 

2  Gen.  2.'i,  11:  lacob  aulem  virsimplex  habllabat  In  loberna- 
culis.  —  .\ii<[unnio  superiua  pro  praetendebaA  edd  praefertbai. 

3  Cfr.  supra  pag.  570,  nota  6. 

4  In  odd.  addltur  m  Spiritum  sanctum.  Paulo  Inferius  pro 
modo,  quod  cod.  K  omlliit,  codd.   \ /.  bb  sermo,  codd 

GHLT  pritno.  Siiblnde  posl  aliud  odd.  supplenl  tamm. 

s  (ion.  27,  27.  seqq.  el  18,  3.  Mq.  —  Idem  dub.  si.Kit 
Alo\.  ii;il.,  s.  p.  II.  (|.  IS3.  m.  6;  B.  All.oii.,  hlc  a.  9;  B.  Thom  , 
lilc  ;i.  :?.  ad  I;  Pelr.  n  Tar.,  hlc  a.  8;  Rlchard.  n  Med.,  Wc 
<|.  2.  a<l  2. 

S.  Bonav.  —  Tom.  m 


mento  illud  conflrmasset,  non  periurium  incorrls 
quia,  quantum  in  ipso  fuit,  vcnim  dixlt;  cl  si  iura- 
tioncm  addidisscl,  qunnlum  in  sc  forct,  veriim  iuras- 
sct,  ctsi  alilcr  cvcncril,  qnam  dixit.  Ideo,  sicul  (|iii- 
non  est  mendax,  nisi  aiiter  sentiat  animo,  quam  dicit, 
sivc  ita  sit,  sivenou;  ita  videtur  quibnsdam ,  neminen) 
periurum  constitni,  nisi  aliter sentiat animo ,  quamlo- 
(|iiitur,  sivc  ita  sit,  sive  non. 

Cap.  III. 

De  (ripfiri  modo  perhtrii. 

Scd  melius  creditur  el    ille  peierare,   (iui  falsum     lodidnm 
volunlale    lalleiuli    iurat;  et  (|in  falsuin,  pulans   quod 
veruin    est,  iurat;  el  qui  vcrum ,  putans  quod  faisura 
esl,  iural.  Unde  Auguslinus*:  «  Homines  falsum  iurant,Aai«tia«. 
vel  cuiii  fallunt,   vel  ciiiu  fallunlur:  aut  putat  bomo, 
verum  esse  quod  falsutn  est,  el  temere  lurat;  autscil 
vel  putat,  falsum  c^,  et  tamen  pro  vero  iurat,el  ni- 
hilominus  eum  scel&re  lurat  Distanl  autem  ista  periu- 
ria  duo,  quae  commemoravi.Fac  IHura  iurare,  qul 
/■'////   esse  putat  pro  quo  iurat;  ?erum  pulal  esse,  el 
tamen  falsum  esl :  non  ex  animo  Isle  peicral .  sed 
litur.  lloc  pro  vero  habet,  qood  r.ii-nm  est;  non  pro 


NOTAE  AD  LIBR.  SENTENTIARUM. 

1  Ubr.  I.  CommenL  ln  lerem.  c.  ,.  I  Deflnltlo  periurit  sumia 
esl  o\  Rugone  de  S.  VlcL,  Bum.  SenL  •  i,  al  quae  sc  piun- 

lur  magna  o\  parie  ex  Grail  m.,  C   inimaeh 

i  i,i-i.  i.  Cor.  16,  5        Infra  pn 
piis  i,  s,  flrmasset. 

i  Sermo  180.  (ellaa  18.  de  Vorbla  A| 

lexlu  |n<>  iste  peieral .  qu  "i  babeni  plui  Im »dd.  cum  oi Igin  ill, 

in  alila  itte  periurat  fcodd  ei  edd.  tnodo  un  >.  modo 
verbl  uluntur,  quod  i  ll  im  In   tugusL  obeervarl  p 
falsum  esse  c  n  dem  omlUuni  tt  didt . 


838 


SENTENTIARUM  Lllt.  III. 


lalsa  re  sciens  iuralionem  intcrponit.  Da  alium  qui 
//,  lalstim  esse,  cl  dicit,  vermn  osse ;  el  iurat,  lan- 
quain  verum  sit,  quod  scil  falsum  esse;  videtis,  quam 
isla  deteslanda  sit  bellua.  Fac  alium  qui  putat,  falsuin 
essc,  ci  iural,  lanquam  verum  sii ;  el  forto  verum  est 
—  verbi  gratia,  ut  inlelligatis,  pluit  in  illo  loco;  in- 
lerrogas  bominem,  et  drcit  |>luisse;  et  lunc  pluit  ibi , 
sed  putat  non  pluisse  —  periurus  est.  Intcrcst,  quem- 
admoduni  vefbUm  procedat  ex  animo  ;  ream  linguam 
non  facit  nisi  rea  mens  ».  —  llis  evidenter  tradilur, 
(juod  tripliciter  peierat  homo,  ut  supra  diximus,  dum 
vel  sciens  falsum  iural,  vel  putans  falsum  quod  verun) 
est,  inrat,  vel  existimans  verum  quod  falsum  est,  iurat. 
obiicitur.  —  Secl  hoc  exlremum  non  videlur  essc  pervuriwm*  vel 
si  periurium  nomiuetur,  eo  quod  falsum  iuralur,  oon 
videlur  esse  reus  periurii  qui  sic  iurat.  quia  non  est 

Resp.  mens  eius  rea ,  et  ideo  nec  lingua.  —  Iinmo  eius  mens 
reaesl,  dum  iurare  praesumil  quod  perspieue  verum 
non  deprebeudil.  Non  crgo  omne  periurium  mendacium 
cst,  nec  omnis  qui  pcierat,  menlitur ;  sed  omnis  men- 
liendo  iurans  peiorat,  el  omnis  qui  falsum  iural,  sive 
menliens,  sive  non,  peierat. 

Gum  vero  quis  iural  quod  verum  osl,  exislimans 

Aiins casus  esse   falsum ;  quaerilur,  quid  sil  ibi   periurium.  Ipsa 

enim  signilicatio  vocis  vera  est,  quia  verum  nescicnler 

loquilur.   Non    igilur    ipsa   significalio   vel  falsnm  vel 

mcndaciwn    esl,    quia    vera   cst ;  et  quod    verum    est 

Hesp.  periurium  non  videlur  esse.  —  Ad  Iroc  dicinrus,  loqui 
sic,  scilicct  conlra  mentem,  sul)  altcs/atiune  iuramcnli 
esse  periurium.  Mentiri  ergo,  adhibila  iurutiunc,  per- 
iurium  est.  Periurium  ergo  csl  vel  iurando  loqui  fal- 
sum  cum  in/cntionc  faUcndi,  yel  iurando  (oqui  falsum 
sine  intcntiune  fillrndi,  vel  iurando  loqui  vcrunt  cum 
Opponiiur.  intcntiune  fal/cndi.  —  Hic  opponilur :  si  omnis  qui  fal- 
sum  iurat,  peieral;  lunc  qui  alicui  promillit  dare  sub 
certo  lermino  aiiquid,  quod  lamen  non  faciet,  ex  quo 
iuravil,    peieravil,   quia  faisum  iuravit.  Non  cninr    ila 

Resp-  futurum  erat,  ul  iuravil.  —  Ad  lroc  dici  polcsl.  quia 
non  omnis  qui  iurat  quod  felsum  est,  ex  quo  iurat , 
periurus  est,  sicul  iste,  de  quo  agimus;  sed  ex  quo 
propositum  nailal,  vei  terpiinum  lrans:;rcdilur,  iuratio 
lalis  (it  periurium  rcatu. 

Gap.  IV. 

An  iuratiu  stt  malum. 

Si  aulem  quaeratur,  ulrum  iurare  sil  malum  ;  di- 
cimus,  aliquando  maium  essc,  aliquando  non.  Spontc 
enim  cl  sine  necessilale  iurare,  vel  falsum  iurare  pec- 
eaiiiiii  grande  est.  Ex  neeessitaie  aulem  iurarc,  scili- 
cet  vel  ad  asscrendam  innoceiiiiam ,  vei  ad  fucdera  pa- 
cis  confirmanda,  vel  ad  persuadendnm  audiloribus  quod 
est  eis  uiile,  malum  non  est,  quia  necessariUm  est. 
Augustinns.  Unde  Auguslinus  !  :  «  Iuramenlum  faciendum  est  io  ne- 
cessariis,  cum  jrigri  sinl  homines  credere  quod  eis  est 
utilc.   Iuratio  non  esl  boira,  non  lamen  mala ,  cum  csl 


necessaria»,  id  est,  oon  estappctcnda  sicut  bona,  nec 
lamen  fugieoda  lanquam  mala,  eum  esi  necessaria. 
«  Non  est  cnim  conlra  praeoeptnra  Dei  iuratlo,  sed  iia 
intelligitur  Dominus  probibuisse  a  iuiaineuio,  ut.  quan- 
luiii  in  ipso  cst,  quisque  oon  iuret  —  (juod  oiulli  la- 
ciunl,  in  orc  habenles  iiiralionem  lanquam  inagnum 
alque  suave  aliquid  —  Aposlolus  euim  novit  praece- 
plum  Domini,  el  lanren  iuravit8».  Prohibemur  ergo 
iurare  vcl  cnpiditate,  vel  delcctalione  iurandi.  «  Quod 
crgo  Ghrislus  ail  iit  Evangelio :  Ego  dico  vobis,  nun 
iurare  omnino ;  ita  intelligitur  praecepisse,  oe  (piis- 
quam  sicut  bunurn  appetat  itirainenlum  et  assiduitate 
inrandi  labaiur  in  periurium».  Ouod  vero  addidit: 
«  Sil  seruio  vcstcr :  cst ,  csl ;  nun,  non  ;  bontiin  est 
et  appclendum.  Quod  autem  amplius  esl  a  malo  cst, 
id  esl,  si  itirare  cogeris,  scias,  de  ncccssilale  venire 
infirmilalis  eorum  quibus  aliquid  suades;  quae  infir- 
milas  utiquc  maium  csl,  unde  nos  quolidie  liberari 
precamur  dicenles:  Libera  nos  a  malo.  Ideoque  non 
dixit :  quod  amplius  cst  malum  csl.  Tu  eninr  non  fa- 
cis  malum,  qui  bene  uleris  iuratione,  scd  a  malo  cst 
illius  qui  aliler  non  credit»,  id  est  ab  infirmilalc , 
quae  aKquando  poena  est,  alirpiando  poena  et  culpa. 
Ibi  ergo  Dominus  prohibuit  malum,  suasit  bonum,  in- 
dulsit  necessarium. 

Cap.  V. 

De  iuramento ,  quod  fit  per  creaturas. 

Quaeritur  eliam,  ulrum  liceal  iurare  per  creatu- 
ram.  Quod  non  videlur,  cunr  in  Lcge  3  scriplum  sit: 
Jicddcs  autem  Domino  iuramcnla  lua  ;  ct  Chrislus  in 
Evangelio  praecipiat,  non  iurare  umninu ,  nec  per  cae- 
lum  nec  per  terram  nec  per  Icrosulynmm  nec  per  ca- 
piit  luum.  «  Iudaeis  quasi  parvulis  cuncessum  fuit  iu-Uiero 
rare  per  Creatorem,  cl  praeeeptum,  ut,  si  iurare  con- 
lingeret,  non  nisi  per  Crealorem  iurarent,  non  per 
crealuram ;  quia  iuranlcs  pcr  Angeios  et  elemenla 
creaturas  venerabantur  ironore ;  et  meiius  eral  lroc 
cxhibcri  Deo  quam  creaturis  » .  Infirmis  ergo  illud  pro- 
bibuit,  sanclis  vero,  qui  in  crealuris  Creatorem  vene- 
rabanlur  tanliim,  non  prohibuit.  Unde  Ioseplr 4  per  sa- 
lutem  Pharaonis  iuravit,  «  Dei  indicium  in  co  veoeratus, 
quo  positus  erat  in  inlimis  ».  Chrislus  vero  ita  per  erea- 
turas  iurare  prohibuit,  oe  vcl  aliquid  divitium  in  eis 
crederetur,  pro  quo  reverentia  eis  dcbereltir;  vel  nc 
per  cas  iuranies  falsum  Iromines  se  iuramenlo  non  te- 
neri  pularent. 

Cac.  YI. 

Quae  iuralio  sit  gravior,  an  quae   fit  per   Dcum,  an 
quae  /it  per  creaturas,  vel  per  Evangelium. 

Si  autem    quaeritur,  quis  magis  lcncatur,  an  qui  nubu 
per  Dcum,  an  qui  per  Evangelium,  vel  per  crealuras 


1  Libr.  1.  rje  Serm.  Domini  in  monte,  c.   17.  n.  51. 

-  August.,  ilxposit.  in  G;il.  (I.  20.)  n.  9.  —  Sequentes  doo 
loci  simt  eiusdem,  I.  de  Serm.  Domini  in  monle,  c.  17.  n.  51,  nhi 
eitantur  Matlh.  5-  34.  37.  et  6,  13. 

3  Ita  Matili.  5,  33;  cfr.   Levit.  \%  12.  et  Dcut.  23,  21.  ciini 


Ps.  19,  U:  Redde  Altissimo  rota  tua.  Scq.  locus  csl  Matlh. 
5,  35.  —  Pm  fitit  concessujn  nnl.  D  et  edd. ,  texceptia  I  ,  9,  cst 
concessum.  —  Quod  scquiiur  sccundum  sensum  sumtum  cst  ex 
Commenl.  Hieronymi  ad  Mattl».  •'>,  31. 

4  Cfr.Gen.42,  15.  16.  — ExGratian.CMovetc.2iq;  l.§2. 


DISTINCTIO  XXXIX. 


859 


iurat;   dicimus:   qui    per   Demn,  quia  per  euin  haec 
ysosto-  sancta  facla  sunt.  Unde  Chrysostomus  ' :  «  Si  qua  causa 

lUS. 

(ucrit,  modicum  videliir  facere  qui  inrat  per  Deum; 
qui  vcro  per  Evangelium,  inains  aliquid  fecisse  vide- 
tnr.  Qnibus  dicendum  esl :  Stnlli,  Scripturae  propter 
Dcum  factae  sunt,  non  Deus  propter  Scripturas»;  ila 
et  creaturae  factae  snnt  propter  Deum. 

Cap.  VII. 

Quid  est  dicere:  per  Deum. 

Hic  quaerilur,  quid  sit  dicere:  per  Deom  iuro; 

am  3.  hoc  est  lesicm  adhibere  Deum.  Iuravil  eniin  Apostolus2 
dicens:  Testis  est  mihi  Deus ;  ac  si  dixisset :  per  Deum 

siinus.  ita  est.  Undc  Auguslinus:  «  Hidicuhim  osl  putare  hoc: 
si  dicas :  per  Deum ,  iuras;  si  dicas :  testis  esl  Deus, 
non  iuras.  Qnid  est  eiiim  per  Deum  nisi  testis  est 
Deus;  aut  quid  csl  testis  est  Deus  nisi  per  Deum? 
Quid  cst  autem  iurarc  nisi  /us  Deo  reddcre,  qnando 
pcr  Deum  iuras  »?  ius  scilicet  veritalis  et  non  falsita- 
tis.  Item 3 :  «  Eccc  dico  caritati  vestrae:  et  qui  per 
lapidem  iurat  falsum  periurus  rst »;  quia  non  lapidcm, 
qui  non  audit,  sed  eius  Creatorem  adhihel  testem.  IIoc 
esl  ergo  iurare  per  quamlihet  crealuram,  scilicet  Crea- 
torcm  eius  teslem  adhibere. 

«  Est  ctiam  quoddam  genus  iuramenli  gravissimum, 

stinus.  quod  fil  per  exsccralionem,  ul  cnm  homo  dicit :  si  iilud 
fcci,  illud  paliar,  vcl  illud  conlingat  filiis  meis».  Se- 
cundum  qoem  modum  accipitur  ctiam  interdum,  cum 
aliquis  iurando  dicit :  per  salulem  meam,  vcl  per  (ilios 
meos,  et  huiusmodi.  Obligal  enim  haec  Dco.  Undc  Au- 

stinus.  gustinus  :  «  Cum  quis  ait :  per  salutem  meam,  salulem 
suam  Deo  obligal.  Cum  dicit:  per  (ilios  meos,  oppi- 
gncral  eos  Deov  ul  hoc  evcniat  in  caput  coruin,  quod 
exit  de  ore  ipsitts:  si  verum,  verum ;  si  falsum,  fal- 
sum.  Et  sicut  pcr  hoc  itirans  aliquando  hoc  Dco  ohli- 
gat,  ita  per  Dcum  iurans  ipsum  adhihel  tcstem  ».  In 
omni  ergo  iuralione  aut  Deus  testis  adhibetur,  aut 
creatura  Deo  obligatur  et  oppigneralur,  ul  hoc  sil  iu- 
rare,  scilicet  Deum  testcm  adhibere ,  vcl  Deo  aliguid 
oppignerare.  Hoc  csl  ergo  iurare  per  quamlibel  crea- 
turam,  scilicet  Crealorem  cius  lcstcm  adhihcrc4. 

Cap.  VIII. 

Dc  illis  qui  iurant  per  falsos  d-eos. 

Post  haec  quaeritur,  utrum  fide  eius  utcndum  sil, 
Lna  qui  per  daemonia  vel  idola  iuraverit.  De  hoc  Augusli- 

ita. 


nus  scribens  ad  Publicolam*  ait:  ■  Te   prius  cooside- AagMtfoM. 
rare  volo,  ulrum,  -i  quispiam  per  deos  falsos  iurave- 
rit   et  (idem  non  servaverii,  noo   lihi  rkteUir  bis  pec- 
casse.  His  ulique  peccavit,  quia  iuravit,  per  quos  uon 
debuil;  et  centra  poilicitam  fecil  fidem,  quod  non  de- 
huii.  Ideoque  qui  ulitur  Hde   illins,   quem  eonslal  iu- 
rasse  per  deos  falsos,  el  utitnr  noo   ad    nialuui.  -••<! 
ad  bouuin,  oon  peccato  illins  se  soeiat,  quo  perdae- 
mooia  ioravit,  sed  booo  paeto  eaus,  quo  fldem  serva- 
viL  Et  siue  dubitatione  minus  malura  esl  per  deos  lal-  n-iam  i. 
sos  iarare  veraciler,  qnam  per  Deam  reram  falbciter. 
Qoaoto   enim   per   quod    iuralor  magis   sanctum  i 
tanio  magis  est  poenale  periuriora  ». 

Cap.  IX. 

Quod  iuramenlum  vel  promissio  contra  Deum 
facta  iimi  e$i 

Nunc  superesl  vldere,  utmm  omoe  iurameolumi 
implenduin  sil.  M  nmii   quis  ahquid    mravenl   conlr.i 
fidem  el  caritalem,  quod  observatum  peiorem  vergal  in 
exiiuni,  poiins  esi  mutandum  quam  adimpleodum.  Unde 
Ambrosius  ':   «  Esl  eonlra  officinm  nonnunquam  pro-  ' 
missum  solverc  sacramenlnm ,  nl  Herodes  fecil  ».  Ilem 
Isidorus:  « In  malis  promissis  rescinde  fldem,  in  lurpi 
voio  mtiia  dccreltiin.  Quod  incaule  vovisli  ne   raci 
impia  esl  proiuissio,  quae  scelere  adimpletur » .  Idem: 
«  Non  cst  observandum  sacramenlum,  quo  maltim  in- 
cauic  promiltilur,  ut  si  quis  adulterae  perpeluam  fidem 
ciun  ea  permaneodi  polliceatur.  Tolerabilim  nim 

non  implere  sacramentum  quam  permancre  iu  slo- 
pro  ».  Itein  Beda7:  «Siquid  uos  incaulius  iurare  con- n 
tigcril,  quod  observalum  peiorem  vergal  in  exitum, 
lihere  illud  salubriori  consilio  mulandum  noverimus; 
ac  magis,  inslanle  necessilate,  peierandum  esse  nobis, 
(piam  |)ro  vilando  pcriurio  in  alind  criincn  gravius 
csse  divertendum.  Denique  iuravrl  David  N  per  Detm 
occidere  Nabal,  virnm  slullum;  sed  ad  primam  Inler 
cessionem  Ablgail ,  femioae  prodentis,  remisil  minas, 
revocavit  ensem  in  vaginam,  nec  aliquid  culpae  se  tali 
periurio  conlraxissedoluita.  Item  Auguslious *:  >QaodA 
David  iurameotum  per  saoguiois  cffusiooem  non  impie- 
vii.  maior  pieias  fuii.  luravit  David  lemere,  sed  non 
implevit  iuralionem  maiori  pietalc».  —  l'.\  hisaliisquc 
pluribusoslendilur,  quaedam  iuramenta  non  observanda 
esse.  Et  qui  sic  iural  vehemenler  peccat;  cum  aulem 
mulal,  bene  facil;  <|iii  aulem  non  mulal  dupliciler  ; 
cat:  ei  quia  iniusle  iurnvit,  cl  qniti  fticll  quod  non 
dehel. 


1  Opns  iraperfect:  in  Malth.  homil.  i  i.  —  Supertus  onte  Itnec 
sancta  plurimne  cdd.  Deum  prA  euih;  porro  edd.  I,  8,  s  facta  et 
sancta  pro  sancta  facta.  Deindc  codd.  A  (a  secunda  mnnuj  \'<  oi 
edd.  I,  8  siuuitif  simt  pro  factae  sunt. 

i  Rom.  I,  '!.  --  Locus  August.  csi  l.  de  Serm.  i»i>m.  In  monle, 
c.  17.  n.  Sl  ,  el  Serm.  180.  (allus  28.  do  Vcrbls  Vpost.)  c.  >'<■  n. 

6.  si'i|i|. 

3  Serm.  i-ii.  180.  c.  12.  n.  13.  Seq.  locus  esl  Enarral.  In  Ps. 

7.  n.  3;  lerliua  Serm.  cit.  180.  c.  6.  n.  7. 

*  Elecc  propoeiilo  deest  In  edd.  I,  8;etcod.  Krf.  i »tnt: 

Quldnm  habenl  hanc  lltternm,  quklnra  non.  —  Kdd.  i  ,  6,  8  su- 
pra  scribuni  conslantcr  oppignorare  pro  oppignerare. 


•'•  Episl.  17.   (.ili.is    151.)  ii    -'.  ii"iinulli^  i) 
—  Pro  se  soci  ii .  /"  '  ed  i  .  e 

gnntlbua  codd.  el  oi  Iginall .  di  '  </'" 

//./<  in  pro  i/no  i"i 

t  i  ii,r.  i.  de  OITIclis,  c  BO.  n. 
nymorum  n.  '>s :  II.  Sont.  c  31.  n 

7  Hoinil.  20.  in 
Si  aliquid  r.  22.  <\.   I. 
13. 

i  Serm    i||v 
qul  i"  u-  ca ■ 


8(10 


SENTENTIARUM  LIB.  III. 


Cap.  X. 

Si  est  fteriurus  qui  non  facit  quod  ineaute  iuraL 

Qui  vero  mutat,  uinim  periurus  debeat  dici,  so- 
Beda  et  lcl  quaeri.  bcda  supra1  lalc  iuramcntum  vocavit  periu- 
1^'rias!0"  rium.  loannes  etiam  Apocrisarius2  orieiilalium  sedium 
dixil:  «Sermo  palris  nostri  Sophronij  sigoificat,  (juod 
melius  est,  iurantem  peierare  quam  servare  sacramcn- 
lum  iu  fraclione  sanclarnm  imaginum».  Sa\  periurium 
dicilur  talc  iuramentum  non  observalum,  cl  peierare 
dicitur  (jui  non  implet,  quia  falsum  iurat,  non  quia 
inde  rcus  sil,  quod  non  obscrvat ,  scd  quia  iuravit 
iniustum,  ex  quo  reus  est,  sicut  ille  qui  peieral. 

Cap.  XI. 

De  illis  qui  verborum  calliditate  iurant. 

Hoc  eliam  sciendum  est,  quod  «quacumque  arte 
verborum  quis  iuret,  Deus  tamen,  qui  conscieuliae  le- 


slis  cst,  ila  boc  accipit,  sicul  iile  cui  iuralur,  ialelligit. 
Dupliciter  aulem  reus  01,  qui  el  nomen  Dei  in  vanum 
assumit  et  |)roximu:n  in  dolo  capit3  ». 

Cap.  XII. 

De  illo  qui  cof/it  uliqueiu  iurare. 

Quaeritur  etiam,  si  j)eccel  qui  bominem  iurare  co- 
git.  De  boc  Aiiguslinus *  ait:  «  Qui  exigil  iuialionem , 
niulliim  inleresl,  si  nescit,  illum  iuralurum  falsum,  an 
scit.  Si  cnim  ncscil,  et  ideo  dicit:  iura  inibi ,  ut  fides 
ei  sit;  non  csl  peccaltim,  lamen  humana  tenlalio  esl5.  Si 
vero  scit,  eum  fccisse,  et  cogil  eum  iurare,  bomicida 
est  ».  Idem  :  «  Qui  |)rovocal  hominem  ad  iuralioncm  et 
scil,  eum  falsum  iurare,  vincit  homicidam  ;  quia  homi- oubiua 
cida  corpus  occisurus  est,  ille  animam,  imino  duas  ani- 
mas,  el  eius  quem  iurare  provocavit.  el  suam  ». 

Sancta  Synodus  decrevit,  nisi  pro  pace  facieuda,  Dubium 
ut  omnes  fideles  ieiuni  ad  sacramenta  accedanl6. 


COMMENTARIUS  IN  DISTINCTIONEM  XXXIX. 

De  periurio. 

Nunc  de  periurio  videamus  etc. 

DIVISIO  TEXTUS. 


Supra  egit  Magister  de  mendacio,  quod  oppo- 
nebatur  quinto  praecepto  secundae  tabulae.  In  hac 
vero  parte  intendit  agere  de  periurio.  Haec  autem 
pars  continet  praesentem  distinctionem  et  dividitur 
in  partes  tres.  In  quarum  prima  inquirit  Magister, 
quid  sit  periurium.  ln  secunda  vero  detenninat, 
qualiter  sit  iurandum,  ibi:  Quaeritur  etiam,  ulruni 
liceat  iurare  per  creaturam.  In  tertia  vero,  quod 
iuramentum  '  sit  adimplendum  etc,  ibi:  Nunc  su- 
perest  investigare ,  ulrum  omne  iuramentum  sii 
implendum  etc. 

Prima  pars  dividitur  in  partes  duas.  In  qnarum 
prima  determinat  de  periurio  per  comparationem  ad 
mendaciuin.  ln  secunda  vero  per  comparationem  ad 
iuramenlum,  ibi:  Si  autem  quaeritur,  utrum  iu- 
rare  sit  malum  etc. 

Hac  secunda  parle  indivisa  remanente,  prima 
dividitur  in  paries  tres.  In  quarum  prima  inquirit, 
utrum  essentiale  sit  periurio  2  esse  mendacium,  et 
deternhnat  secundum  opinionem  alienam.  In  secunda 
vero  determinat  secundum  opinionem  propriam,  ibi: 


Sed  melius  creditur  etc.  In  tertia  vero  removet  du- 
bitationem  annexam  ,  ibi :  Cum  vero  quis  iurat 
quod  verum  est  elc. 

Similiter  secunda  pars,  in  qua  determinat,  quo- 
modo  sit  iurandum,  dividitur  in  partes  duas.  In  qua- 
rum  prima  determinat  de  forma  iuramenti  licita.  In 
secunda  de  forma  iuramenti 3  illicita,  ibi:  Posl  haec 
quaerilur ,  utrum  fide  eius  utemlum  sit  etc. 

Et  hac  parte  remanente  indivisa,  prima  dividi- 
tur  in  tres.  In  quarum  prima  quaerit,  quae  sit  forma 
iuramento  congrua.  In  secunda,  quae  forma  sit  ma- 
gis  obligatoria,  ibi:  Si  autem  quaeriiur ,  quis  ma- 
gis  teneatur.  In  tertia  vero  determinat,  quae  sit 
formae  iurandi  intelligenlia,  ibi:  ffic  quaeritur,  quid 
sit  dicere:  per  Deum  iuro. 

Per  bunc  eliam  modum  lertia  pars  principalis 
dividitur  in  partes  cluas.  In  quarum  prima  determi- 
nat  de  iuramenti  obligatione.  In  secunda  vero  de 
honestate,  ibi:  Sancta  Synodus  decrevit  etc.  Et  illa 
parte  remanente  indivisa,  prima  dividitur  in  par- 
tes   tres.  In   quarum   prima  delerminat ,  utrum  iu- 


1  Hic  c.  9. 

2  Gratian.,  C.  Actione  quarta  c  22.  q.  i. 

3  Isidor.,  II.  Senl.  c.  31.  n.  8. 

4  Serrn.  I80.  supra  cit.  c.  10.  n.  II.  Scq.  locus  ibid.  c. 
1.  n.  i. 

5  Respicitur  I.  Cor.  10,  13:  Tentatio  vos  non  apprehendal 
nisi  human;).  —  Quomodo  autem  tentaUo  humana  distingualur  a 
diabolka  et  tres  habeat  spccics,  explicalur  II.  Sent.  d.  21.  dub.  3. 


6  Vide  Gratian.  loc.  cit.  q.  o.  can.  Honcstam. 
NOTAE  AD  COMMENTARIUM. 

1  Cod.  K  Jn  trrtia  vero  inquirit,  utrum  omne  iura- 
menlum. 

2  Permulti  codd.  periurium. 

3  Codd.  FGLT  Vaahb  iarandi.  Paulo  superius  pro  quo- 
modo  cod.  A  qualiter.  Aliquanto  inferius  pro  iurandi  cod.  U 
iaramenti. 


DiST.  XXXIX.  ART.  I.  QUAEST.  I. 


ramentum  illicitum  sit  obligatorium.  In  seeunda. 
utrum  iuramentuin  dolosum  \  ibi:  Hoc  etiatn  scien- 
dum  esl ,  quod  quacumque  artc  verborum  etc.  In 
tertia  vero  inquirit.  utrum  iuramentum  eoactum  sit 


obligatoriom,  ibi:  Quaeritur  i  qui 

hominem  iura  ■<'.  Seoteolia   autem  el  •  sobdi- 

visio  partimn  satis  mai  .  sl  in  littei 


TR\CTATIO  OUAESTIONUM. 


Ad  intelligentiam  autem  huius  parlis  secondum 
ea  quae  Magister  delerminat,  incidit  bic  quaestio 
circa  tria. 

Primo  qoaeritor  de  culpa  periurii. 

Secundo  quaeritor  de  forma  iorandi. 

Tertio  vero  quaeritor  de  obligatione  iuramenti. 

Circa  primum  quaeruntur  tria. 


Prinio  quaeritor,  otrom   omoe   perioriora   sil 
raendaciom. 

iuido  quaerrtor,  olrom  omne  perrarium  >ii 
catum. 
Tertio  quaeritur,   otrom   omne   perioriom  sit 
mortale  peccatom. 


AHTICULUS  I. 
De  culpa  periurii. 

QUAESTIO  I. 
Ulrum  omne  periurium  sit  mendacium. 


Circa  primum  sic  proceditur  ot  quaeritur,  utrum 
omni  periurio  conveniat  esse  mendacinm.  El  quod 
sic,  videtur: 

1.  Quia  periurium  prohibetur  per  quintum  man- 
'P°si-  datum  secundae  tabulae:  Non  loqueris  conlra  pro- 

ximum  tuum  fdlsum  testimonium3;  sed  ibi  probi- 
betur  falsitas  in  verbo,  quae  scienter  non  potest 
esse  sine  mendacio:  ergo  videtur,  quod  cum  ibidem 
prohibeatur  periurium,  quod  omne  periurium  in- 
cludat  in  se  mendacium. 

2.  Ileni,  qui  assumit  summam  Verilatem  in  te- 
slimonium  verilatis  recte  eam  assumit;  et  qui  recte 
assumit  non  peccat:  ergo  quando  summa  Veritas 
adducitur  ad  confirmalionem  veritatis,  nullum  est 
periurium:  ad  hoc  ergo,  quod  sit  periurium,  ne- 
cesse  est,  ipsam  Veritatem  addoci  ad  confirmandum 
mendacium:  redit  ergo  idem  qood  prios. 

S.  Ilem,  qui  asserit  quod  animo  sentit  non  pec- 
cat,  quia  utitur  sermone  ad  id.  ad  quod  inslitotos 
esl 4 :  si  ergo  periuraos  in  assertiooe  sua  peccat, 
aliud  ergo  gerit  in  animo,  aliud  asserit  in  ore.  Sed 
omnis  lalis  esl  inendax  :  ergo  mendacinm  esl  de 
csse  periorii. 

/:.  Ilem,  perioriom  est  peccatom  liogoae;  sed 
« linguam  non  facit  ream  oisi  meos  rea5»  et  male 
sibi  conscia:  ergo  ad  boc,  qood  comraittator  perio- 
rii  colpa,  oecesse  est,  qaod  failendi  ioteotio  prae- 
cedat.  Sed  illa  facit  bominem  mentiri:  ergo  etc. 


Sed  contra:  1.  Hieronymus  super  lercini.uir  Fandamenu. 
dicit,  quod  « iuramentuin  tres  babet  comites,  seili- 
licet  iudicium  et  iuslitiam  el  veritatem  ;  el  sicol 
ex  defectn  veritatis  conlingit  fieri  iurameotom  ioor- 
dinatum,  ita  ex  defecto  iudicii et  iustitiaei  si  ei 
perinrium  geoeraliler  complectitur  iurameotum  ioor- 
dinatum,  videtor,  quod  non  omne  periuriura  sit 
mendacium. 

2.  Item  ,  aliquis.  intemlens  facere  adulteriom  el 
homicidium,  hoc  ioramento  coofirmal;  eslo  ita;  talis 
autein  ;uif  recte  iorat,  aot  periurat;  coostat,  quod 
non  recle  7:  ergo  periural,  et  taraen  oon  meotitur: 
ergo  non  est  essentiale  omni  periurio  esse  oien- 
dacium. 

3.  Itein,  qui    iural   adducit    Deum   in  testio 
niuin  veritalis8;  esto  ergo,  qood  iuret  falsom,  qnod 
credit  esse  verura,  talis,  cum  adducat  Veritatem 
testimooiom  falsitatis,  perioros  id  quia 

et  intendit  veriim  dicere.  non  est  raendax:  erg 
oiiinis  periorus  meotitor,   oec  omne  perioriom 
mendacium, 

i.  Item,  ad  esse  mendacii  non  taotommodo 
qoiritor  iotenlio  Eallendi,   sed  etiam  Calsilas  sermo- 
nis9:  <i'A  cooliogit,  aliqoem  incurrere  periorii  cri- 
men .  si   verum  iuret  et   inlend.i!    (alsom    ioi 
per  ioramentum  illud  proximum  laedere:  ei 
di  lur.  quod  slicubi  reperiatur  perfecta  ratio  neriurii, 
obi  dod  reperitur  plena  ratio  raendacii: 


1  Cod    K  supplel  sil  obligatorium. 

2  Bdd.  omlttuni  Sententia  autern  et. 

3  Exod.  -lu,  ic.  Cfr.   supra   d.   37.  dub.  B.  —  Mox  edd. 
omittuni  seienter. 

*  Vtde  supra  llt.  Maglstrl,  d.  XXXVIIT. 
5  l't  dicit  AugusL  hic  ln  lit.    inglsirt,  c  3.  nllegatus.  — 
(nferius  pro  committatur  cod.  K  contrahatur. 


«  l.il.r.  I.  ■  Vtde  bic  in  I. 

"Id.   \  /.  bb  ropetunl 
in  maiort  <  i»i    K  i el  pi 

*  crr.  hlc  III.   M.i^^in .  pro 

■  i    \  /. 
i  ■  ... ■  ■  -     .  q.  I.  —  D 

hlc  llt.  Maglstrl,  i 


862 


SENTENTIARUM  LIU.  III 


C  0  N  C  L  U  S  l  0. 

Xun  est  essendiale  omni  periurio,  swe  asswlorio 
sive  promissorio ,  esse  mendacium,  si  menda- 
cium  proprie  accipitur ;  si  autem  Uirge,  lunc 
omne  periurium  includit  mendacium. 

Respondejo:  Ai!  praedicloruin  intelligentiain  est 

notandum,  quod  hic  esl  triplex  modus  dicendi. 

Quidam  namque  dixerunl,  quod  periurium  sub- 

opinio  i.  sternit   sibi   mendacium.  Et  isli  dixerunt,  quoil  si 

aliquis   iurat  falsum,  quod  credit  esse  verum,  non 

perinrat,  quia   non   mentitur.  —  Sed   haec    positio 

improbator.  improbatur  per  Augustinum  ',  qui  dicit,  quod  «cum 

homo  iurat  quod  putat  esse   verum,  et  lamen  est 

falsum,  temere  iurat».  Et  ex  hoc  habetur,  quod  iu- 

ramentum  illud  est   temerarium  et  inordinalum  et 

ita  periurium,  et  tamen  non  est  ibi  mendacium. 

Ideo  dixerunt  alii,  quod  non  omne  periurium 

opinio  2.  esl  mendacium,  pro  eo  quod  non  solummodo  con- 

tingit    incurrere    crimen    periurii    propter  verilalis 

defectum,  verum  etiam  propter  defectum  iusliliae  et 

nt,,..  proba-  iudiciv.  —  Sed  instantia  ista,  quae  fertur,  videtnr  ma- 

tur.  iii  •       •  ?  /  • 

gis  habere  locum  m  luramento  obhgatorio  quam  m 
iuramento  assertorib.  In  illo  enim  proprie  reperitur 
iudicium  et  iustitia.  Et  ideo  adhuc  remanet  quae- 
stio,  utrum  omne  periurium,  quod  opponitur  iura- 
menlo  assertorio,  sit  mendacium,  cum  sit  veritatis 
privalivum. 

Proplerea  tertio  potest  adhuc  responderi,  quod 

opinio  3.  sicnt  patuit  ex  praecedenti  distinctione  3,  aliquid  est 

Tripicxmen-mendacium  simpliciter  et  secundum  rationem  com- 

daciom.         ,  ,.      .  _  ,.  ,  ... 

pletam;  ahquid  esl  mendacmm  secuitdum  quid,  vi- 
delicet  quantum  ad  ipsius  mendacii  mater iam ;  ali- 
([iiid  esl  mendacium  secundum  quid ,  quia  habet 
ipsins  mendacii  formam.  Mendacium  simplicUer  est 
quod  iiabet  falsitatem  in  voce  el  in  inientione.  Menda- 
cium  vero  secundum  quid  et  secundum  materiam 
est  quod  habet  falsitatem  in  voce,  sed  non  in  in- 
tentione.  Mendacium  secundum  quid  et  secundum 
formam  est  quod  habet  falsitatem  in  intentione , 
sed  no)i  in  voce. 

Cum  ergo  quaeritur,  utrurn  periurium  opposi- 

tum  iuramento    asscrtorio   universaliter  claudat  in 

conciusioi.se  mendacium:  si  large  accipiatur  mendacium,  ex- 

tenso  nomine  ad    mendacium  simpliciter  et  secun- 

dmn  quid;  sic  omne  periurium  in  se  includi!  me\X- 


dacium.  Et  hoc  est  quod  dicit  Magisler  iu  litiei  <t  *, 
t|uod  «  periurium  est  vel  iurando  loqui  falsuin  cum 
inifiitioDe  fallendi,  vel  iurando  loqui  falsura  sine 
inteotione  fallendi ,  vel  iurando  lorjui  verura  cum  in- 
tenlione  fallendi».  —  Si  antem  proprie  accipiatur  coatfl 
iiiendaciiiin ,  sic  nou  est  essentiale  omni  periurio, 
nec  periurjo,  prout  opponilur  iuramenlo  obligato- 
rio ,  nec  periurio,  proul  opponitur  iuramepto  as- 
serlorio ,  sicut  dicit  Magister  in  liltera*,  et  ratioues 
probanl  prius  adductae  ad  parlem  islam. 

1.  Ad  illud  vero  quod  primo  obiicitur  in  con-  soi.tio 

,  .       .  ,  .,  .  positon 

tranum,  quod  penunum  prohibetur  m  quinlo  man- 
dalo;  dicendum,  quod  non  solum  ibi  prohibetur, 
immo  etiam  prohibetur  in  secundo  primae  labulae", 
in  quantum  per  ipsuiu  periurium  facit  quis  contu- 
meliam  summae  Veritati,  assumendo  eam  in  vanum, 
dum  assumit  eam  ad  confirmationem  falsi  sciti,  vel 
falsi  opinali,  vel  etiam  dubii.  —  Posset  tamen  dici,  Allt«r- 
quod  in  quinto  mandato  prohibetur  falsum  testimo- 
nium  non  solum  quantum  ad  falsilatem  sermonis, 
sed  etiam  quantum  ad  falsitatem  intenlionis',  et  con- 
iunctim  et  divisim;  et  prout  divisim  prohibenlur, 
non  dicunt  mendacium  secundum  plenam  rationem, 
sed  secundum  semiplenam  tantum,  sicut  patet  ex 
praecedentibus. 

"2.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  qui  adducit 
divinam  Veritatem  in  testimonium  verilatis  recle 
iurat:  dicendum,  quod  illud  non  est  semper  ve- 
rum  s,  quia  potest  eam  adducere  in  testimonium  ve-  Defecte 
rilatis,  intendens  eam  adducere  in  testimonium 'fal- 
sitalis:  et  illa  intentio  perversa  reatum  periurii  in- 
troducit,  quamvis  non  habeat  completam  rationem 
mendacii.  Praeterea,  alius  defectus  est  in  ratione  DefecU 
illa:  quia  non  omne  falsum  est  mendacium;  et  pro- 
pterea  non  sequitur,  quodsi  periurium  includit  fal- 
sum,  qnod  propter  hoc  includat  mendacium. 

3.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  qui  asserit 
quod  in  animo  sentit.  non  peccat;  dicendum,  quod 
verum  esl,  si  ita  novit  in  animo,  quod  possit  ex- 
terius  asserere  in  sermone,  et  hoc  esl ,  quando  est 
certus;  sed  quando  falsa  credulitate  decipitur ,  si 
exterius  audeat  affirmare  per  iuramentum,  non  ex- 
cusatur,  quia;  secundum  quod  conscientia  erronea 
in  moribus  non  excusat  factnm  iniustum0,  sic  ae- 
stimaiio  falsa  in  his  quae  creduntnr,  non  excusat 
iuramenlum  falsum. 

4.  Ad  illad  quod  obiicitur,  quod  lingua  non  est 


1  Seim,  180,  (alia^  28,  de  Wrbis  Aposioli)  c.  2.  n.  2. 
Vide  hic  lii.  Magistri,  c.  3.  —  Puulo  ante  pro  periurat  cod.  A 
peierat,  <•!  aliquanto  superius  pro  nariique  dixeruni  cod.  K 
namque  dicere  voluerunl.  Inferins  pro  non  est  ibi  cod.  A  illud 

esL 

Cfr,  Hugo  a  S.  Vici.,  Smn.   Sent.  tr.  4-.  c.  o,  c.t  hic  lit. 

Magistri,  c.  2.  —  Alex.  Hal.,  S.  p.  III.  q.  31.  :n.  4.  a.  3:  A& 

serlorium  iuramentum  ost,  qnando  iuratur,    $e    praesenti   ali- 

quid  cssc  vel  non  esse,  yel  de  praeterito  aliquid  fuisse  vel  non 

e.  Promissorium  vero,  cuin  iural  uJLiquis  de  futuro  Cnctu- 
luni  aliquid  vel  non  faclurum. 


3  Quaesl.   I.  —    Supcrius    voci    tertio   codd.    R  bb    adne- 
clunt  modo,  et  subinde  pro  quod  plures  codd.  quia. 

4  Hic  c.  3.  —  Pro  includit  cod.  L'  claudit. 

5  llic  c.  3.  —  Pro  ultimo  prout  pdd.  cuni  pluribus  codd. 
quod. 

6  Cfr.  stipra  d.  37.  dub.  2.  ct  8. 

7  Vai.  addit  ct  rci  et  senuonis ,  cdd.   I,  2  legunt:  non  so- 
hiin  quantum  <ul  falsitatem  intentionis,  sed  etrei  el  sermonis. 

8  Cod.  A  wm  habet  veritatem  semper.  Interius  pro  et  illa 
Val.  et  SV/Q. 

s  Cfr.  II.  Seni.  d.  39.  a.   I.  q.  3. 


DIST.  XXXIX.  AHT.  I.  QUAEST.  II. 


rea.  nisi  mens  prius  sit  rea;  responderi  potest  du- 
pliciter:  quia  illud  verum  esl  in  sermonibus  indif- 
ferentibus ,  se<l  in  sermonilms  malis  et  inordinatis 
et  a  Deo  prohibitis  exressus  linguae  inlroducit  rea- 
tum  mentis   et   conscienliae.  —  AHter  etiam  potesl 


rlici.  quod  mens  ••!  intentio  rea  cficitur  non  solom- 
modo,  quia  in  iurando  intendit '  fallere, 
si  intendal    iurare  id.  de  qao  non  habel  eertitudi- 
11**111 .  pro  eo  (juoil    ipsi    smnmae  •         i  soblrabil 
debituin  honorem. 


SCHOLION. 


I.  Supponilur  liir  doclrina  de  iuramento,  de  quo  infra  a. 
2.  (|.   I.  2.  et  in  dubiis  I.  2.  3.  agitur.  —  Doclrinam  S.  Tho 

de  Ikic  quaestione  ac  paucis  compleclilur  Pelr.  a  Tar.  (hlcq. 
I.  a.  .1.):  *  Sicut  a  proprietate  complelrva  principaliier  denomi- 
natur  res  cnmpleta;  ita  a  defectu  proprielatis  completivae  res 
defectiva.  Dnde  periurium  recte  describilur  a  falsilati  :  aut  ergo 
a  ralsitate  signi  et  signi/icantis ,  ut  quando  iuratur  lalsum  inten- 
tione  fallendi;  a;ii  a  falsitate  significantis,  sed  non  signi,  ut 
quando  quis,  putaDS  falsiim  quod  verum  est,  iurat;  a.it  a  fal- 
sitate  signi ,  sed  non  sifnificantis ,  ut  quando  quis-,  putans 
verum  quod  falsum  est,  iurat.  In  prirao  est  completa  ralio  per- 
iurii ;  in  socundo  minus  complcta;  in  tertio  minime  completa. 
Periurium  ergo  se  :undum  completam  el  propriam  acceptionem 
est  mendacium  iuram  mto  firm  itum  ».  Haec  autem  mnnifeste  dicta 
sunt  de  iuramento  assertorio  et  quidecn  targe  acdpiendo  men- 
dacium,  ut  auctor  nosler  distinguit  (in  fine  corp.).  —  Coramu- 
niter  enim  distinguitur  periurium  proprie  et  slricte  sumtum, 
quod  est  mendacium  iuramento  firmatum  (cfr.  Magister,  h 
I,  et  S.  Thom.,  S.  II.  II.  q.  98.  a.  I.).  a  periurio  latius  sumto 
pro  omni  iuramento  itticito,  videlicet  desliluto  una  vel  altera 
trium  condilionum  requisitarum  ad  omne  iuramentum  licitum, 
quae  sunt  ceritas ,  iuslitia  et  iudicium.  De  his  tribus  «  comki- 
bus  iuramenti  ».  ul  dicil  Magister  (hic  c.  I.),  vide  liie  dub.  I. 
De  hac  (l.)  quaestione  praeter  laudatum:  ScoL,  hic  q.  unica 
n.  8.  _  s.  Thom.,  hic  a.    i ■  ;  S.  loc.  cil.  —  B.  Alherl..  hic  a,  3. 

—  Ilichard.  a  Med.,  hic  a.  3.  q.   f.  —  Dloriys.  Carth.,  hfe  q.   I. 

—  Biei,  cle  iiac  el  diiabus  se.jq.  qq.  hic  q.  2. 

II.  Duasseqq.  (2.  3.)  quaesliones  eommentatores  Petri  Lomb. 


pleruraque  simul  l 

admil  itatem   n 

cus  iri  nisi  imperfection  •  lia  i>n>!  - 

pluribus  s.  Scdis 

bi;<  mand 

Wiklefl  el  1'us-;  intern  .   I  I :  «  uin 

credat,  quod    pcriurium    scienler   rommissum,  ex  quacun 

pro  corre 
vel  altcrhis,  etiam  in  favorem  Bdei ,  m  ». 

Ilem,  hni  i  \l.    I»  •  i   L  2.  M.iri.  1679 

m :  «  Vocare  li  ■um  in  lestem  tnenda.  ii  I. 
lanta  irrcverentia ,  propter  qu  im  >   lit  aul 
nem  •;  ei  hanc  (prop.  25.  :  •  Cum 
animo  iurandi,  sive  res  sit  gravis,  sive  levis  »  (cfr.  prop. 

—  Ex  altera  parlo  constat,  quod  noti  periurfun 
UMofe  sumtiim,  scilirel  destilUtum  aliqua  triuni  iBun 

*  tionuni,   sive  qu.xl  sil  vel  pm  i'rs,i,„  .  \    i  MCOUium,  duim 

non  >ii  temerarium,   sempei   •  calum  tnortale.   ■ 

excus  iuramenta  mcnuta  a  mortali  agit  S      .  (hic  q.  u 

n.  3.),  eonira  qnem    plura   obitcil  Dfonys.  Carth.  (hfc  q.  3.   fn 

.    1'lura  et  accuratiora  de  liis  et  de  iuramento  promis? 
quaerc  apud  recenliores  auotores  de  re  morali  tractanl 
sertim  apud  S.  Alphonsum,  Thcol.  raoral.  II.  tr.  2.  ..  2. 

De  ulraque  (2.  3.)  quaestione:  Alex.  Hal.  (rem  I 
S.  p.  III.  q.  31.  m.  2.  a.  2.  i.  —  Scot,  loc.  ciL  n.  2 

—  S.  Thom.,  hic  a.  5;  S.  II.  II.  q.  98.  a.  2.  3.  —  B.  AlberL, 
hie  a.  •').  —  Pelr.  a  Tar. ,  hic  q.  I.  a.  2.  —  Ricbard. 
hic  a.  3.  q.  2.  —  Durand. ,  liic  q.  5.  —  Dionys.  Carth.,  uic  q. 


QUAESTK)  II. 
Utrum  ornne  periuribm  sit  peccaium. 


pposi 
m. 


Secuudo  quaeiitiir.  utrum  omne  periurium  sit 
peccatum,  et  ostenditur,  quod  aliquis  possit  perio- 
ra**e  sine  peccato. 

1.  Esto  enim.  ipiod  aliquis  iorel  falSnm,  qruod 
pulat  essc  vltuiii,  propter  ulilitatem  proximi:  tura- 
inciiluiii  illud  non  est  iri  divinae  Veritatis  cotrtem- 
ptum  nec  est  in  proximi  nocumentum:  ergo  non 
repttgnat  mantkto  primae  tabulae  nec  secandae^  igi- 
tur  non  est  peccatum;  et  tamen  esl  periurium,  sicul 
in  praecedentibus "  fuit  osteusum :  ergo  non  omne 
periiiriuiu  es|  p^ecoatuin. 

i.  Item,  nulhis  venerando  e)  amando  Deum 
peccat;  sed  \ugustinus  '  dicit,  quod  « illud,  per  quod 


quis  iurat,  reneratur  etamat»:  cum   ergo   alii 
iurat  falsuin    per    Deum,  veneratnr  ei  amal  ipsum 
Deum:  ergo  non  committil  peccatnm;etl 
mittit  periurhim:  ergo  perinrium  non  esl  peccati 

;>.  ItiMn.  sicut  peccatum  opponilur  bonilati, 
periurium  opponitar  veritati;  ?ed  ver 
intettectum ,  bonitas  ad  :  etiam 

el  malum  differunl :  cum  ergo  vitium  ei         itnm 
dical  opposilum  virtuti  el  bonilati .    q 
e\  parte  affectus,  el  perinrium  <it  o| 
tati,  ip  lenei  ex  part< 

lur.  quod  aliquod  periurium  .^ii  i  n. 

h.  Ilem .  possibile  esl .   aliquem 


i  Codd.   \  (i  il  L  aa  bb  intendat. 

"-  QuaesL   1. 

"  Clr.  Scrni.   180.   (aMas  28.  dfc  Verbfs   kpostoll)  c.   i 
13  ,  ubi  afl :  «  Mulii  el  ln  hoc  fallunlur  el  pulant .  qula  nfhll 
prr  >iiio<i  inrant,  Bon  se  crimfrte  lenerl  perfurll.  Prorsus  perlu- 
rus  es,  qufa  per  Id  ijuod  sanctum  putas ,  fahum  luras  >.  Vfdo 
etiam  I.  de  Serm.   Domlni  In  monte,  c.  17.  n.  "■ '    Wpx.  U'l  . 
s.  p.  in.  q.  31.    ii).   3.  a.  2.   .'.  3.   1 1  .n ■-  senlenttam  nttrlbuti 


m    i"  r  i 

ria  In  h ■  ' 

mntittit. 
<  Vfde  «lpi 
tuti  ti  edd.   ' 

ntali  rl  I 


m 


SENTENTIVKUM  LllL  III. 


quod  iuret  falsum;  sed  neeessitas  non  habet  legetw, 

iiimio  quae  alias  sunt  illicita  necessitas  lacit  licita  , 
sicut  patet  de  eo  qui  furatur  et  est  in  extrema  ne- 
cessitate1:  ergo  videtur,  quod  saltein  in  tali  casu 
periurium  sit  licitum,  et  sic  non  est  essenliale  ei 
esse  peccatum. 

Sed  contra:  1.  Gravius  vitiiun  et  magis  do- 
Fundamenta.forme  est  periurium  quam  simplex  mendacium;  sed 
« necesse  est,  omne  mendaciura  esse  peccatnm»  se- 
cundum  quod  \ugustinus  dicit,  et  habitum  est  in 
praecedentibus  * :  videlur  ergo,  quod  similiter  sit 
circa  ipsum  periurium,  immo  multo  ibrtius. 

2.  Item,  quicumque  peierat,  iurat  inordinate,  et 
qui  iurat  inordinate  iurat  iniuste  vel  temerarie3;  et 
omnis  talis  peccat:  ergo  etc. 

3.  Item,  omnis  qui  peierat,  assumit  nomen  Dei 
in  vanum  4,  et  omnis  lalis  facit  contumeliam  divinae 
Veritati;  hoc  autem  est  peccatum  et  malum  secun- 
dum  se:  ergo  necesse  est,  omne  periurium  ma- 
lum  esse. 

4.  Item,  omne  illud  est  malum,  cui  debelur 
poena;  sed  omni  periurio  debetur  poena,  secundum 
quod  dicitur  Proverbiorum  decimo  nono  5:  Testis 
falsus  non  erit  impuniius :  ergo  si  periurium  est 
falsa  testificatio,  videlur  necessario,  quod  omne  per- 
iurium  sit  peccatum. 

c  o  n  c  l  u  s  i  o. 

Periurium  est  malum  non  solummodo  in  se, 
sed  etiam  secundum  se. 

Respondeo  :  Dicendum ,  quod  absque  dubio  per- 
conciusio.  iurium  est  malum  non  solummodo  in  se,  sed  etiam 
secundum  se,  ita  quod  nullo  modo  potest  fieri  bene. — 
Ratio  du-  Ratio  autem  huius  est  duplex:  una  propter  hoc,  quod 
plerumque  periurium  claudit  in  se  mendacium,  quod 
est  secundum  se  malum ;  alia  vero  ratio  est  genera- 
lis,  quia  omnis  periurans  contumeliam  facit  summae 
Veritati,  dum  eam  adducit 6  ad  eius  confirmationem, 
ad  quod  non  deberet  assumi.  Et  ideo,  quia  non  tan- 
tum  deordinat  hominem  ad  proximum,  sed  etiam 
deordinat  hominem  ad  Deum;  inde  est,  quod  sem- 
per  est  malum.  —  Unde  concedendae  sunt  rationes, 
quae  hoc  ostendunt. 

1.  Ad  illud  vero  quod  primo  obiicitur  in  contra- 

soimio  oP-  rium  de  eo  qui  iurat  falsum,  quod  putat  esse  verum, 

'  propler  utilitatem  proximi;  dicendum,  quod  talis  pec- 


cat  propter  Veritatis  contemptum;  quamvis  eniin  nou 
contemnat  ipsam  Veritalem  ex  oerta  gcientia,  addu- 

cendo  eam  in  testiinoniuiii  falsitatis,  contemnit 
men  ex  ipsa  temeritate.  Adeo  enim  est  nomen  Domini  sotando 
terribile  et  venerabile  7,  quod  nullus  debet  ipsum  in 
testimonium  assnmere,  ni<i  novcrii,  quid  loquatur. 
Unde  ignorantia  non  excusat  in  tali  iuramento.  Iloc 
enim  debet  unnsquisque  scire,  quod  non  debet  iu- 
ramento  aliquid  firmare,.nisi  de  illo  sit  cerlus.  Unde 
etsi  talis  ignoret  rem,  de  qua  iural,  hoc  ipso  scit, 
se  male  iurare,  si  eam  iuramento  affirmat ;  et  ideo 
non  excusatur  a  culpa. 

2.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  illud,  per  quod 
quis  iurat,  veneratur  et  amat;  dicendum,  quod  illud 
verum  est,  quando  recte  et  ordinate  per  illud  iurat; 
sed  quando  falso  et  inordinate  per  ipsum  iural,  etsi 
videatur  venerari  per  credulitatem ,  polius  conte- 
mnit  et  contumeliam  sibi  facit  per  inordinatam  locu- 
tionem. 

3.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  periurium  op- 
ponitur  veritati,  quae  est  in  intellectu;  dicendum , 
quod  secundum  quod  duplex  est  cognitio,  specula-  Dislinct 
tiva  et  practica,  sic  dupliciter  contingit  loqui  de 
ipsa  veritate :  aut  proul  est  regula  merae  specula- 
tionis,  aut  prout  est  regula  ipsius  locutionis  et  ope- 
rationis.  Veritas  enim  fldei  et  prudentiae  diclat,  qua- 
liter  loquendum,  et  quid  agendum.  Cum  ergo  dici-  Notand' 
tur,  quod  mendacium  et  periurium  opponilur  veri- 

tati ,  hoc  non  intelligilur  de  veritale  primo  modo , 
sed  de  veritate  secundo  modo.  Et  isla  veritas  secundo 
modo  dicta  iuncta  est  bonitati  et  tenet  rationem  vir- 
tutis,  et  actus  eius  est  in  praecepto,  secundum  quod 
dicitur  ad  Ephesios  quarlo8:  Loquimini  unusquisque 
veritatem  cum  proximo  suo.  Ipse  aulem  obiicit  de 
veritate,  prout  consistit  in  mera  speculatione;  ideo 
ratio  illa  non  valet. 

4.  Ad  illud  quod  obiicitur  de  eo  qui  peierat,  ne- 
cessilate  compulsus,  quod  non  peccat ;  dicendum, 
quod  falsum  est.  Est  enim  necessitas  naturae  et  ne-  D°P.lex 

1  cessitas 

cessitas  coactionis.  Necessitas,  inquam,  naturae  le- 
gem  non  habet  et  potest  a  toto  excusare;  necessitas 
vero  coaclionis  non  excusat  a  toto  in  his  quae  se- 
cundum  se  mala  sunt,  sed  excusat  solum  a  tanto, 
quia  voluntas  sufficienter  cogi  non  potest  9.  Et  pro- 
pterea ,  quia  periurium  secundum  se  malum  est , 
quanlumcumque  quis  compellitur  ad  illud  ,  non 
omnino  a  peccalo  exeusatur,  immo  sibi  a  canone 
poena  imponitur.  Dicit  enim  canon  I0,  quod  «  si  quis 


1  Bcda,  in  Marc.  2,  27:  Discipulis  esurientibus,  quod  li- 
cituni  non  erat  in  Lcge  necessitale  famis  iacluin  est  licitum. 

2  Disl.  praeced.  q.  2,  ubi  in  fundarn.  I.  senlentia  Atigust. 
exhibetur.  -  -  Superius  pro  deforme  cod.  A  enorme. 

3  Cfr.  supra  q.  I.  in  corp.  cl  infra  dub.  I  ,  nee  non  lit.  Ma- 
gistri,  c.  1-3.  —  In  hoc  ct  in  seq.  arg.  pro  peierat  cdd.  cum 
pluribus  codd.  periurat.  Ipse  Augustinus  utraque  forma  utilur. 

*  Respicitur  Exod.  20,  7:  Non  assumcs  nomen  Domini  Dei 
tui  in  vanum.  Cfr.  supra  d.  37.  dub.  2.  et  8. 

5  Vcrs.  5.  —  Maiorem  insinuat  August. ,  III.  de  Lib.  Arb. 
c.   18.  n.  51 :  Omnis  autem  poena  si  iusta  est,  peccali  pocna  est. 


6  Codd.  U  W  assumit. 

7  Psalm.  9S,  3:  Quoniam  [nomen]  terribile  et  sanctum  est. 
—  In  fine  solnt.  pro  iufamento  cod.  A  iurando. 

8  Vcrs.  23.  —  Paulo  superius  pro  opponilur  codd.  K  Z  op- 
ponunlur. 

9  Cfr.  II.  Scnt.  d.  25.  p.  II.  q.  4.  seq.  —  Inferius  pro  com- 
pellitur  cod.  Z  compellatur. 

10  C.  3.  c.  22.  q.  5 :  Si  quis  eoacltis  pro  vita  redimenda 
vel  pro  qualibet  causa  vel  necessilalc  periurat:,  quia  plus  cor- 
pus  quam  animam  diloxit,  tres  quadragesimas  pocniteat.  Alii 
vero  iudicant  tres  annos,  unum  ex  his  in  pane  ct  aqua. 


DIST.  XXXIX.  ART.  I.  QUAEST.  III. 


peierat  pro  vita  corporis  servanda.  quia  magis  di- 
lexit  corpus  quam  animam,  ieiunet  tres  quadrage- 
simas ».  Nec  est  simile  de  furto ;  quia  furlum  non 
est  malum  nisi  propter  rerum  appropriationem ; 
extrema.   aulem   necessitas  omnia   faeit   communia , 


nulla  autem  necessitas  tollit  periurii  delorinitatem  . 
eo  quod  nulla  necessitate  licitum  sit  Qomen  Dei  in 
vanum  assmnere:  et  ita  dod  est  simile  bine  et  inde. 
—  De  obtigatioDe  tameD  inramenti  eoacti  infra  : 
terminabitur  magis  plan 


QUAESTIO  III. 
rtrum  omne  periurium  sit  mortale  peccatum. 


Tertio  qnaeritur,  utrum  omne  periurium  sit  mor- 
tale  peccatum.  Et  quod  sic,  videtur. 

1.  Augustinus   in    quodam    sermone    de    iura- 
iposi- mento3:  «  Falsa  iuratio  perniciosa,  vera  pericrilosa, 

nulla  secura»;  sed  quod  est  perDiciosum  est  mor- 
tale  peceatum:  cum  ergo  omne  periurium  sit  falsa 
iuratio:  ergo  periurium  est  mortale  peccalum. 

2.  Itein,  quod  directe  est  eontra  maodatum  e! 
prohibitionem  est  peecatum  morlale*;  sed  periu- 
rium  directe  est  contra  prohihifionein  secund  >e  ta- 
bnlae  et  primae:  ergo  videtur.  quod  sempef  sil 
morlale  peccatutti;  in  utraque  enim  prohifcielur  pef- 
iurium. 

3.  Item ,  contemplus  introducil  mortale  pecca- 
tum;  sed  omnis  peierans  contenmit  ipfcam  summam 
Veritatem,  dum  eam  addncil  in  testimomum  falsi5: 
ergo  omne  periurium  est  peccalnm  mortale. 

h.  Itera,  meudacium  de  se.  quando  seriosum 
est,  pr-ccatum  grave  est:  cum  ergo  iuramentum  su- 
peradditum  trahat  ipsum  mendacinm  in  ahuii  ge- 
nus r'.  videtur.  quod  qualecumque  mendacium  per 
iuramenlnm  superaddilum  fiat  mortale  peccatum: 

Sed    :ontra:   1.  Sicut  contingit.  aliquem  ioi 
lenta.mentiri ',  sic  etiam  contiogit,  aliquem  iurare  falsum: 
sed  quod  ioco  fit  non  fit  contemplu:  si  ergo  aliquod 
periurium  polesl  esse  iocosum,  non   videtur.  quod 
omne  periurium  sit  mortale  peccalum. 

2.  Item,  sicut  esl  aliquod  mendacium,  quod 
nulli  obest  et  alicui  prodest,  ita  polest  esse  aliquod 
periurium  ;  sed  tale  perinrium  magis  procedil 
pietale  qnam  es  libidine:  cum  ergo  libido  sil  radix 
omnis  peccati  mortalis8,  videtur,  quod  non  omne  per- 
iurium  necessario  sit  morlale  peccalum. 

3.  Item,  sicut  contiDgit,  aliquem  impraemeditate 
loqui  falsum,  ita  conlingit.  aliquem  impraemedilate 
iurare  falsum;  sed  peccatum  non  esl  morlale,  nisi 


1'nt  ex  detiberatiooe  et  conseosu  :  unu  omne 

periurium  est  moftale  peccatnm. 

'i-  Item,  sicul  assnmere  n n  Dei  s 

sn>n  repugoal  maodato  Decalogi,  ita  etiam  assun 
in  vanum;  >n\  non  semper,  cum  qo  mi1  doi 

Dei  in  .  peccal  mortaliter,  ol  de  bis  qni 

inrant  praeter  necessitatem  '":  ergo  ridetur  similiter, 
quod  non  semp  irtaliter  peccel  qui  assun  i1  do- 
men  Dei  super  falsxim:  ergo  non  omoe  perinrium  esl 
morhle  perrntum. 

ciim:  LUSIO. 

Non  onn)''  i)  ■■■inriiiii) 
deficiente  scilicet  snfficienti  d 

Respondko:  \d  praedictornm  iDteHigeotiam 
notandiim.   quod   periurium    duodi.-ii.    rideti 
rationem  el  inordinationem.  Esl  entm  periohum  iu- 
ramentmn  inorilinalum  el  indebitum.  furatio  aulem  i 
triplex  est.  Qnaedani  esl  deliberata  ita, 

sirut  quando   tesles   iurant   super  Sacrosancta    Dei 
Eyaogelia  io  iudicis  praeseolia.  Quaedam  "  es 
berata  .  sed  non  solemnizata  .  quando  quis  in 
culto  iurat  aliqnid  ex  deliberatione,  ioteudeos  illud 
per  dtvinae  Veritatis  testimooium  conflrm 
dam  aiitem  esi  nec  deliberata 
cut  quando  quis  iurai    in  communi   sermi      .   noD 
atteodeos ,  qaem  iovocal  el  ad  quid,  sed  ex  quadam 
coosaetudioe. 

Et  secundum  hoc  periuriom  po  nmilli  tri-  r 

pliciter;  et  si  committatur  circa  iuralionem  d 
iiiui   et  solemnizatam  . 
enorme.  ita  quod  reddil  etiam  homiDem  iol 
Si  rero  commiltatur  circa  inratio 
'■ini  nec  ddiberatam  ;   sic  non   esl  pe  ■ 


1  Art  3.  q.  2.  —  Wox  pro  magis  ptane  eodd.  K  0  I 
gis  pitem. 

"  Vlde  scholion  ad  praecedenlem  quaest. 

3  Serm.  180.  (allas  28.  de  Verbia  Aposioli)  c  i.  n.  f,  ubl 
textus  orlginaHs  pro  perniciosa  subsiituil  exiti 

4  Vidc  II.  Scnl.  (I.  42.  ;i.  i.  <|.  I.  —  De  iiuimri  cfr.  SU- 
pra  (I.  'M.  diil).  i.  Bl  8.  —  Pro  contra  mandattm  et  prohibi' 
linnrin  i(id.  K  contra  mandatorum  prohibitionem. 

1  l'i  monslrauim  esi  quaesL  prac  i  i  De  tnaiori  cfr.  II. 
Sent  d.  12.  a.  •.».  q.  i. 

•'  ScHlcel  perhom.  Cfr.  supra  q.  I ;  et  dc 
18.  q.  2. 

S.  Bonav.        Tom.  III. 


7  Vid  •  supra  d.    18.  q.  '■ ,  nhl 
Blnuatur.  —  mfei 

.  tdesis  d.   ;s.  dub.  2        '  "  '•    K 
atorum. 

. 
io  \  ide  supi  i  'I     i"    dul 

ii  in  codd.   \  i  i.  II  n  i  "  .  i   / 

lii>  vero.  Mox  rc 

■ 


866 


SENTENTIARUM  LII5.  III. 


lale.  sed  veniale,  propter  hoc  qnod  lingua  in  lu- 
hrico  posita  est l.  —  Si  vero  committalur  circa  inra- 
tionem  deliberatam ,  licet  non  solemnizatam  ;  tunc 
ilislinguendum  est:  quia  aut  deliberat  de  diclo  et  de 
iuramento,   utrum   videlicet   dictum  sit  vernm,  el 

conciosio 3.  ulrum  sil  iuramento  confinnandum ;  et  tunc.sipe- 
ierat,  mortaliter  peccat.  Aut  deliberat  de  dicto  tan- 
tum,  utrnm  sit  verum,  non  tamen  de  iuramento  su- 

conciusio4.  peraddilo ;  et  tunc  potest  esse  veniale  peccalum. 
Valde  tamen  est  cavendum,  quia  veniale  illud  peri- 
culosum  est  et  multum  appropinquat  ad  mortale  pec- 
catum. — Concedendum  est  igitur,  quod  non  oinne 
periurium  est  mortale  peccalum,  sicut  illud  quod 
non  est  deliberatuin.  Concedendae  sunt  etiam  ratio- 
.\ota.  nes,  quae  hoc  ostendunl,  licet  aliquae  ex  eis  non 
necessario  cogant. 

1.  Ad  illud  vero  quod  ohiicitur  in  contrarium, 
soiutio  op-  quod  falsa  iuralio  est  perniciosa;  dicendum,  quod  Au- 

positorum.    *  ■"'„..,  ...         , 

gustmus  non  intelhgit  generahter  de  onini  uiratione, 
sed  de  illa  quae  fit  cum  deliberatione;  et  de  illa  ve- 
rum  esl,  quod  mortale  peccatum  est. 

2.  Ad  illud  quod  ohiicitur,  quod  omne  periu- 
rinni  directe  repugnat  divinae  prohihitioni :  dicen- 
dum,  quod  illud  non  est  verum  de  quolihet,  sed  de 
illo  solum,  quod  fit  cum  plena  deliheratione  et  con- 
sensn.  Et  si  ta  obiicias ,  quod  omnis  actus  fornica- 
lionis  et  adnllerii  repugnat  illi  praecepto:  Non  moe- 
chaberis,  et  ideo  est  peccalum  mortale;  dicendum, 

Notandum.  quod  uon  est  siniile  de  verbo,  quod  facile  evolat, 
et  de  perpetratione  peccati  carnalis,  quoniam  aclus 
ille  seinper  debet  subiacere  imperio  rationis.  Unde 
nunquam   consummatur   opus   carnis ,    quin    homo 


reputetur  consensisse  pleno  consensu.  Ideo  magis  ge- 
neraliler  repugnat  prohihilioni  *  quam  actus  periurii. 

3.  Ad  illud  quod  ohiicitur,  quod  in  omni  periu- 
rio  est  contemplus  sumtnae  Veritatis ;  dicendum, 
quod  quando  aliquis  iurat  ex  quadam  consueludine 
vel  ioco,  non  deliberans  de  excellenlia  Veritatis  in 
testimonium  invocatae,  etsi  aliquo  modo  possit  dici  Notando 
conlemnere,  quia  non  adeo  veneralur  sicut  debet; 
tamen  proprie  non  contemnit,  quia  potius  est  ibi 
debiti  honoris  omissio  quaedam  et3  negligenlia  quam 
illatio  conlumeliae.  Sed  si  ex  deliberatione  hoc  fa- 
cerel,  absque  dubio  tunc  graviter  peccaret. 

4.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  iuramentum 
trahit  mendacium  in  aliud  genus;  dicendum,  quod 
illud  est  verum,  quando  iuramentum  additur  cum 
deliberatione  ipsi  mendacio;  tunc  enim  habet  plenam 
rationem  iuramenti  et  trahit  in  aliud  genus  peccati. 
Quando  vero  praeter  deliberationem  additur,  tunc 
quaedam  est  circuinslantia  aggravans ,  non  neces- 
sario  trahens  in  genus  mortalis  peccati,  pro  eo 
quod  iuramentum  illud  superadditum  non  iutrodu- 
cit  plenum  veritatis  contemptum  nec  est  ipsius  ve- 
rilatis  destructivum ,  licet  aliquo  modo  disponat  ad 
veritatis  conlrarium  ,  quia  consuetudo  frequenter  pa- 

rit  libidinem  et  contemptum.  Ideo  valde  cavendum  Notandc 
est  periurium;  et  quia  propter  incertitudinem  ser- 
monis  frequenler  periurium  iuramento  coniungitur: 
hinc  est,  quod  ipsum  iuramentum  in  christianis  vi- 
ris ,  et  maxime  perfectis ,  debet  esse  valde  rarum , 
secundum  consilium  Ecclesiastici ,  vigesimo  tertio  *, 
qui  dicit :  Iurationi  non  assuescat  os  luum ,  sunt 
enim  multi  casus  in  illa  5. 


ARTICULUS  II. 


De  forma   iurandi. 


Consequenter  quaeritur  de  forma  iurandi ,  et 
circa  hoc  quaeruntur  tria. 

Primo  quaerilur,  utrum  liceat  iurare  per  Deum. 


Secundo,  utrum  liceat  iurare  per  aliquid  creatum. 
Tertio,  utrum  liceat  recipere  iuramenlum  ab  ido- 
lolatris  faclum. 


QUAESTIO  i. 

Utrum  licilum  sit  iurare  per  Deum. 


Circa  prirnum  sic  proceditur  et  quaerilur,  utrum 
licilum  sil  iurare  per  Deum.  Et  quod  sit  simpliciter 
illicitum,  videtur. 

1.  Omne    illud  quod  est  prohibitum  ,   est  ma- 

Adtom osi  ^um  et  'l''c'luin  ;  sea"  iurare  per  Deum  est  prohihi- 
lum,  quia  dicitur  Matthaei  quinlo6:  Nolite  iurare 
omnino;  similiter  Iacohi  quinto:  Ante  omnia,  fra- 


tres  mei,  nolite  iurare:  ergo  iurare  per  Deum  est 
malum  et  illicitum. 

2.  Item ,  omnis  actus,  qur  est  perniciosus,  vel 
periculosus,  est  de  se  malus  etillicitus;  sed  iuratio 
per  Deum  facta,  secnndum  quod  dicit  Auguslinus  in 
quodam  sermone7,  «  aut  est  perniciosa ,  aut  pericu- 
losa ,  et  nulla  secura  »  :  ergo  etc. 


1  Cfr.  supra  pag.  8i6,  nota  3.  —  Inferius  pro  licet  codd. 
K  bb  sed. 

2  Codd.  FGLNVaa  prohibitum,  cod.  T  legit  ideo  mngis 
generaliter  prohibitum. 

3  Cod.  A  bene  ex ,  edd.  legunt  est  ibi  debita  honoris  omis- 
sio,  quaedametiam.  Superius  pro  possit  dici  cod.  A  posset  dici, 
et  pro  veneratur  codd.  U  Z  reveretur. 


4  Vcrs.  9.  —  Pro  assuescat  codd.  A  K  bb  assvescas.  Su- 
perius  pro  Ideo  cod.  G  et  ideo ,  et  pro  cavendum  cod.  Z  ti- 
mendum. 

8  Vide  scholion  nd  1.  huius  arliculi  quaeslioncm. 

6  Vers.  31.  —  Seq.  textus  est  lac.  S,  12.  —  Pro  quia  di- 
citur  codd.  U  Z  bb  secundum  quod  dicilur. 

7  Serm.   180.  (alias  28.  de  Verbis  Apostoli)  c.  4.  n.  i. 


DIST.  XXXIX.  ART.  II.  QUAEST.  L 


867 


3.  Item ,  omne  illud  quod  sibi  relictum  est  ma- 
lum,  simpliciter  loquendo,  iudicandum  est  malum 
et  illicitum;  sed  iurare  per  Deum  sine  causa  est  ma- 
lum  et  illicitum  l:  ergo  siuipliciler  loquendo ,  illici- 
tum  et  malum  est  iurare  per  Deum. 

4.  Item,  omnis  actus,  cuius  consuetudo  est 
mala,  est  de  se  malus  «t  illicitus;  sed  consueludo 
iurandi  per  Deum  est  mala  et  reprobanda  * :  ergo 
iurare  per  Deum  esl  malum  et  illicitum. 

Sed  comtra:  1.  Augustinus  in  sermone  de  Ver- 
wsta.bis  Apostoli3:  «  Si  peccatum  esset  iuratio ,  non  dice- 
retur  in  Lege :  Re&iks  Domino  iuramenla  lua  »  ; 
sed  Domino  reddimus  iuramenta,  quando  iuramus 
per  Dominrcrm :  cnrn  ergo  hoc  sit  in  Lege  conces- 
sum,  videtur,  quod  iurare  per  Deuin  non  sit  illi- 
citum. 

2.  Item,  nultas  aclus,  qui  habet  exemplar  in 
Deo,  est  malus  et  iiiicitus;  sed  iuratio  per  Deum 
habet  exemplar  in  ipso  Deo,  quoniam  ipse  Deus 
iurat  per  semctipsum,  secundum  quod  dioit  Xposto- 
lus  ad  Beibraeos  sexto4;  et  in  Psalmo:  luravit  Do- 
minus  etrc.;  et  Genesis  vigesimo  secundo :  Per  me- 
metipsum  duravi  etc. :  ergo  iurare  per  Deum  non 
esl  illicitum. 

3.  Ltem,  nullus.aclus,  in  quo  exhibetur  honor 
et  reverefitia  ipsi  Deo,  est  illicitus;  sed  cum  iura- 
mus  per  Beum,  exhibemus  honorem  et  reverentiam 
ipsi  Deo:  eego  etc.  Minor  probalur  per  Glossam  Mat- 
thaei  quiute*:  «  Hoc,  per  quod  iurat,  'quilibct  ve- 
neratur,  boc:amat,  hoc^imet:  ideo  praedpitur,  qnod 
non  iuretur  saisi  per  Beum  ». 

4.  Item,  omnis  actus  transiens  super  mate- 
riam  debitam  «st  bonus  et  licitus6;  sed  iurare  per 
Deum  esl  actos  transiens  super  materiana  debitam  , 
quia  hoc  est  invocare  chVinam  Veritatem  m  tesli- 
monium :  erg©  aurare  per  Deum  est  bonuin  et  li- 
citum. 

o.  Item,  «©Hxne  illud  quod  facit  ad  confirmalio- 
nem  veritatis  «et  a-d  confutationem  falsitatis  et  dolo- 
sitatis,  est  bonura  et  licitum;  sed  inratio  per  Deum 
■est  huiusmodi,  quia  per   tesfces  boni   expiantur,  et 


maii   convincuntur  et   puniuntur :  ergo   iuratio  per 
Deum  est  bona  et  licita7. 

Iuxta  hoc  quaeritur,  ulrum  iuramentum  bonum  Jg** 
et   licitum   sit  appetendum.   Et  quod  sic,    videtur  . 
quia  potest  esse   meritorium.   Et  si   sic,  quaeritur: 
quare  iuramentum  fuit  a  Domino  prohibitnm  magK 
quam  aliud  bonum  ? 

G0NCLC9IO. 

lurare  per  Iteum  licitum  e»t%  non  fam 
appetendwn* 

Respgnbbd:  Ad  praedictornm  intelligentfam  esl 

liotandum,  quod  aliqui  dicere  vnlueruut,  omhe  iu- opinio  hae- 
ramentum  esse  illicitum,  non  soliun  per  crealuram, 
sed  eliam  per  ipsum  Deum.  Et  haec  fnit  el  esl  po- 
sitio  haereticoruin   Manicliaeorum  ",  qni    sni  erroris 
occasionem    sumserunt   ex  verbo  Domini  ,  Matthaei 
quinlo,  et  ex  eo  quod    dicitur  lacobi   qnmto.  Qnod 
quidem  verbum  male  intellexerunt  dnpliciter:  primo.  nupiei  <r- 
quia  crediderunt,  quod  Dominus  ipsum  iuramentnrir 
prohiberet  tanquam  de  se  mahtm;  secundo.   qnia 
inteHexernnt   per    hoc  quod  dicitur:    Non   iurabis 
omnino ,  quod  Dominus  omne  iuraincnlum  prohibe- 
reL  Et  in  primo  erraverunl:  quoniam,  si  Lex  cvan-  hn  r. 
gcJica  non  9    prohibet  nisi    quod  maliim    est  de 
iurare  autem  per  Deum  et  adducere   ipsam  Verita- 
tem  in  teslimonium  nec  est  contra  rationem  rectam 
nec  contra  consuetudinem  bonain  ncc  contra  Legera 
divinam  —  maxiine  cum  Lex  divina  dicat  n:  Red 
Domino  iuramenta  tua ,  quam  Legem  ipsi  impii  M  i- 
nichaei  dicunt  a  malo  Deo  esse  latam  "  —  in  hoc  quod 
intelligebaol,  Dominuro  iuramentnm  prohibere  per 
se,  errabanl,  quia   credebant,  praecepla  Evangelii 
repugnare  praeceptis  Legis  veteris,  repngnare  etiam 
rationi  rectae  el  moribus  bonis.   Dnde   el  ipsornm 
errorem  elidens  Augustinus  dicit,  qnod  inramentum 
iion  fuit  prohibitum  propter  se ,  sed  propter  i  u 
dum  periurium.  Ait  enim  ad  Pablicolam  sic  ,?:  «  Di- 
ctum  est  in  novo  Testamento,  ne  omnino  inremns; 


1  Supcr  illud  Exod.  -JO,  7:  Non  assumes  nomcn  Doroinl 
T)ea  tui  in  vanum,  Glossa  interlinearis:  Non  lurabis  pro  nihilo 
nomcn  Domini. 

«  Cfr.  Eccli.  23,    12;  aupra  a.    I.  q.   3.  ad  i.  el  d.  37. 

dub.  2. 

8  Scrm.  28,  sed  nunc  scrm.  1 80.  c.  i.  n.  <i.  TcMus  Scii- 
pturae  *>st  Malth.  :i.  33;  ulji  hoc  loco  plurinii  eodd.  cl  edd.  I  2 
lifdde  |iro  Redde.s.  —  In  minoi i  pro ptr  Ihimiiuuii  codd.  ALZ 
per  Deum. 

*  Vm.  13.  —  Scq.  tcxtus  cst  Ps.  109,  i:  tcrtius  (icn. 
22,  16.  —  De  miiinri  cfr.  I.  Scnt.  d.  86.  a.  3.  q.   I.  leq. 

5  Vera.  33.  —  Glossa ,  quae  est  secundum  Hleron.  In  hunc 
locum,  cxliiliclur  apud  Slrahum  cl  l.yranum  ul  nriliiuirin  .  iu 
(|iia  ultima  propositio  sic  cxprimitur :  «  Ideo  bex  proeclpH,  ul 
non  iurctur  nisi  pcr  Dcum  ».  Ilicron.  mih  1(8  dnii  :  //;  l.rijr 
pracccptum  cst,  ul  non  iiircmus  nisi  pcr  Dominuni    Deutn  110- 

strum.  —  Pluriml  codd.  iilrii  iimi  praecipUur,  quoi  uurtur  etc, 
cod.  T  idfn  praedpiiur,  quod  iuretur  elc.,  edd.  tandem  ideo 
prohibeinr ,  quod  non  iuretur  etc. 


6  Cfr.  II.  Scnt.  d.  86.  dub.  5.  —  De  wmori  vfde  bJc  llt 
Maglstrf.  c  7. 

7  De  hoc  arg.  cfr.  hic  IIL  Mngistri,  <•.  (.  —  in  natoripro 
(/(/  loiifuintioiwiu  codd.  GHRZaa  ad  confusionem.  In  u< 
pcisi  /»('/•  teste»  edd.  nddunl  et  iurationem 

8  Alan.   ah   Insulls,   II.   conlra    Haeretlcos,  c.  is,  refert, 
Waldenses  In  eundem  errorem  Inddlsae.        Soqq-   lexius 
pturoe  sunl  Mntlli.  5,  .'i't.  el  Inc.  ■">.  12. 

■  Cod.  k  nilul. 

10  fjlr.  -upra  p  nou    1. 

11  Grr.  August.,  BplsL  836.  Callaj  74.)  n  8;  Serm.  170. 
(allas  19.  de  Tempore)  c.  '1  ".  •-'.  ei  do  n  cslbus,  n.  ic. , 
nec  non  II.  conira  Adversar.  Lcgfs  ••!  Proph.  c.  II.  n.  36. 

pro  iiirniiiriitiuii ,  iui  voci  cod.  i'  n"ii  benc  prncmluil  ot 
edd.  I,  1  cum  pluribus  codd.  falso  mendaciunt. 
i  phi.  <7     ill  is  i".:  i  n   I,  ni.i  taxi 

iliinil  iiinur  flubslitull  mui  iiiwi   irriim  iiiniir.  el  Iti.cm    I 
montl  exhlbet  slc:  qni,  omnimodo  ur  iuremus,  admomuU, 


H(>8 


SENTENTIARUM  1,115.  III. 


(Hiod  iiiihi  propterea  dictufa  videtur,  dob  quod  iu- 
rare  sit  peccatum,  sed  quia,  peierare  esl  iinniane 
peoeatum,  a  quo  oos  louge  esse  voluit  qui,  ne 
onmino  iuraremus,  coinmonuil  ». 

In  alio  etiam  errabant,  quia  credehant,  iuratio- 
Error  2.  ncm  wniversaliier  csse  prohihi  tam.  Et  iste  error 
vcnil  ex  manifesta  ignorantia ,  quia  nescierunl  inlcl- 
ligere,  quod  alium  sensum  facit  negatio  praeposita 
signo  universali ,  alium  sensum  facit  postposita. 
Praeposita  eniin  facit  aequipollere  particulari  ne- 
gativo,  sed  poslposita  facit  aequipollere  suo  oonlra- 
rio.  Unde  differt  dicere:  non  omnis  homo  rurrit,  el 
ornnis  homo  non  currit1.  Dominus  aiitem  non  dixit: 
oninino  non  iurahis,  sed  dixit:  non  iurahis  omnino. 
Unde  non  prohihuit  omnem  iurationem ,  sed  prohi- 
huit,  (jiiod  non  esset  omni  modo  el  sine  omni  causa 
iurandum. 

Et  ideo  errore  islo  ahiecto  lanquam  irrationahili 

condusio.  et  pernicioso,    concedendum   est,quod  licilum   esl 

iurare  per  Deum;  et  hoc  communiter  tenet  universi- 

tas  fidelium.  —  Quia  tamen  non  sic  est  licitum,  quin 

Quaestio  in-  aliquo  modo  possit  esse  illicilum,  duhium  est  inter 

doctores,  utruni  iurare  per   Deuni  dicat  actum  bo- 

num  in  genere,  aut 2  actum    indifferentem.    Et  ali- 

opiDio  i.  quihus  visum  fuit,  quod  iurare  per  Deum  est  aetus 

bouus  in  genere,  ratione  tamen  pronitatis  ipsius  iu- 

rantis  malus  QStper  occasionem.  Dicunt  enim,  illuni 

actum   esse  honum  in   genere,   pro  eo   quod   actus 

transil  super  materiam  dehitam,   quia  invocare3  in 

testimoiiium  recte  transit  super  ipsam  Veritatem. 

Aliis  autem  videlur,  quod  iurare  per  Deum  de 

opiuio2.se  sit  indijferens,  quia  divina  Verilas   potest  invo- 

cari  per  iuramentum  in  lcslimonium  veritalis   et  in 

lestimonium  falsit.itis;  ct  uniim  esl  honuin ,  et  alte- 

rum  est  malum  .  quia  in  uno  fit   reverentia,  in  al- 

Tres actuum  tero  iniuria.  —  Unde  nota,  quod  quidam  sunt  aclus, 
qui  pertinent  ad  divipum  cultinn,  ut  laudare  Deum; 
et  isli  sunt  boni  per  se  et  secundum  se.  Quidam 
vero  sunt  actus,  qui  sunt  ad  oppositum;  et  isti  sunt 
per  se  mali,  ut  hlasphemare  Deum.  Quidam  aulem 
sunt  medio  modo,  sicut  actus  iurandi ,  qui ,  si  fiat 
reverenter,  est  ad  cultum  Dei;  si  fiat  irreverenter , 
est  ad  oppositum.  —  Ideo  dicunt,  quod  iurare  per 
Deum  licitum  est  sicut  indi/ferens,  quod  potest  fieri 


henc  et  male4;  ct  quia  indrfferens  diversis  ex  cau- 
sis  potest  esse  occasio  cadendi  in  inalum  et  vitandi 
lnalum:  hinc  esl,  quod  Domiuus  aliquando  monet 
et  inducit  hoinincs  ad  iurandum  per  Deum,  ali- 
quaudo  retrahil.  ln  veleri  Lege  inducehat  ad  iuran- 
duin  per  Deum,  ut  per  hoc  revocarenlur  a  iura- 
menlo  idolorum ,  cum  dicehat :  Reddes  Domino  iu- 
ramenta  lua.  \n  nova  Lege  retrahil,  ut  ostendat, 
periurium  esse  fugiendum.  —  Et  pro  tanlo  iuxta  hunc 
modum  dicendi  salis  rationahililer  videtur ,  quod 
iurare  per  Deum  sil  Iicitum  lanquam  indifferens. 
Sive  autem  sit  indijferens ,  sive  bonum  in  (jenere, 
quia  utrumque  potest  dici  satis  prohabililer  s,  hoc 
pro  certo  tenendum  est ,  quod  licitum  est  per 
Deum  iurare ;  ct  concedendae  sunt  rationes  hoc 
ostendenles. 

1.  Ad  illud  vcro  quod  ohiicilur  in  conlrnrium, 
quod  aclus  isle  est  prohihitus ;  dicendum,  quod  non 
prohibetur  actus  iste,  quia  malus  est,  sed  quia  oc- 
casio  est  mali;  ncc  etiam  prohihelur  universaliter, 
sed  piohihctur,  ut  quis  non  iuret  irreverenter.  Lt  hoc 
importat  ipsius  verhi  sententia0,  secundum  quod  ex- 
planalum  est  supra. 

%  Ad  illud  quod  ohiicitur,  quod  iurare  per 
Deum  vel  esl  perniciosum,  vel  periculosum;  dicen- 
dum,  quod  periculosum  dicitur  aliquid  dupliciter: 
aut  quia  periculi  causa,  aut  quia  periculi  occasio. 
Iurare  aulem  per  Deum  dicitur  esse  periculosum  , 
non  quia  causa  periculi  —  potest  enim  esse  rnerito- 
rium  et  honum  —  sed  quia  occasio  periculi 7  in  eo 
qai  non  diligenter  ohservat,  qualiler  iurat. 

;i.  Ad  illud  quod  obiicilur,  quod  omne  illud 
quod  sihi  reliclum  est  malum  de  se,  iudicandum 
est  malum  et  illicilum;  dicendum,  quod  dupliciter 
contiugil  intelligere ,  actum  iurandi  per  Deum  sibi 
relinqui:  aut  considerando  ipsum  iuramentum  in  se, 
et  sic  non  est  malum,  sed  vel  est  indijferens ,  vel 
bonum  in  genere;  aut  secundum  quod  fit  in  opere 
praeter  causam  et  ulilitatem  8,  et  sic  malum  est , 
pro  eo  quod  est  ibi  privatio  finis  dehiti  et  positio 
irreverentiae  ex  hoc,  quod  aliqnis  praeler  causam 
et  ulililatem  et  necessitatem  divinam  Veritatem  as- 
sumit  in  testem.  Verumtamen  ex  hoc  non  potest  con- 
cludi,  quod  iurare  pcr  Deum  simpliciter  sil  malum. 


Iudiciom 
ctorii. 


Solulio  r 
posilorrji 


Perico 
sum  du| 
ciier  di 
lur. 


Duplex 
sus. 


1  Regula  haec  fundaluf  in  co,  <juod  particula  non,  quae 
u(,  dicitur,  est  malignantis  naturae,  destruit  sive  conitnulat  (quan- 
tuni  ad  qualilatem  el  guantitatem  propositiqrfls,)  orane  et  tan- 
liiin  id  quod  post  se  invenit.  Cfr.  Arislot. ,  II.  Periherm,  c.  I. 
(c.  10.);  Pelr.  Ilispan. ,  Suintnul.  tr.  I.  c.  de  Aequipol/enlia 
propositionum. 

2  Codd.  G  II L  an. 

:!  Codd.  AU  invocare  Verilalem,   cocl.  F  Deuni  incocure. 

*  Alan.  ab  Insulis,  II.  contra  Uaereticos,  c,  18:  Ad  hoc 
dicimus,  quod  iurar.e  in  se  ncquc  bonum  neque  tnaliim  est, 
sed  indifferens ;  aiiquando  tamen  malnm  est,  aliquando  non. 
Sponle  cnim  et  sine  necessitate  iurare,  vcl  falsum  iurare,  grande 
pcccatum  csi;  cx  nccessitatc  autem  iurare,  scilicet  ad  asseren- 


dam  innocentiam...    malum  non  est,  est  cnim  necessarium  elc. 
—  Aliquaiito  inferius  pro  monet  plures  codd.  et  edd.  movet. 

5  Codd.  K  Z  rationabUUer.  Superius  pro  tanquatn  cod.  Q 
et  tanquam. 

6  Co<l.  F  El  hoc  patet  per  ipsius  verbi  sentcutiai)/. 

7  Cod;  U  supplel  esl,  subindc  pro  ijiialiter  eod.  A  quomodo. 

8  lidd.  I,  2  necessitaiem,  Vat.  ulilHatem  et  necessitalciu , 
ct  mox  pro  positio  irrevcrcntiae  edd.  \  ,  2  privatio  reveren- 
tiae ,  Vai.  privalio  reverentiac  vcl  positio  irrcverentiae.  Paulo 
inferius  pro  in  testem,  quod  habcnt  plurimi  codd.  cuni  edd. 
I,  2,  Vat.  in  tcstimonium ,  in  fine  solul.  pro  illatio  codd.  UZ 
ilta  ratio. 


DIST.  XXXIX.  ART.  II.  QUAEST.  I. 


3 


Sicut  enim  non  sequitur:  loqni  sine  eausa  et  utili- 
tate  est  lnalum.  ergo  loqui  est  maluin ;  sic  etiam 
non  tenet  illalio  praedicta. 

4.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  omnis  actus . 
cuius  consuetudo  est  mala ,  de  se  est  malus ;  di- 
cendum,  quod-hoc  est  falsum,  quia  mulla  snnt. 
quae  bona  sunt  pro  loco  et  tempore ,  etsi  frequep- 
ter  J  generent  vitiositatem ;  sicut  bonum  est  ali- 
quando  ridere  et  laelari ,  sed  non  est  bonum  hoc 
frequentare,  quia  perducit  in  dissolutionem.  Sic  etiam 
et  de  iuramento  intelligendum  est;  quia  assuetudo  iu- 
randi  ininr.it  reverentiam  veritalis  et  quodam  modo 
disponit  ad  assertionem  falsilatis. 

Ad  illud  quod  quaerilur,  ulrum  iurainentum 
lestio-per  Deum  licite  faclum  sit  appetendum;  dicendum, 

;onne-  l  .  i-i 

quod  non;  et  hoc  est  propter  occasionem  mali  adiun- 

iie  i- ctam.  Et    est   simile:  sicut    anTuenlia    diviliarum  *, 

quia  dislrahit  hominem,  ne  cullui  Dei  iutendat,  non 

debet  esse  in  appetitu,  licet  possit  licite  el  meritorie 


•;iieri:  sic  etiam  intelligendura    •      irca  ipsum 
iuramenlum.  Et  propterea  beatus  [acobus  dicit:  .Vo-  sotandam. 
lile  iurare,  non   solum  ostendens,   nlandum   e 
acium  iurationis  sed   etiam  afleclum. 

Unde  etiam  monemur  circa  actum  iurationis  proj 
periculum  periurii  yitare  com  .  vil  ire  etiam Tmviunda. 

aetum  praeter   neces&itatem,  et   vitare   aft 
et  ad  inramentura  non  debel  quis  ire  altrooeus, 
coaclus3.  —  Kt  buius  simile  potesl  reddi  in  pra     -  - 
dentia  praelatwnis.  Quamvis  enim  booum  sil  <■[  h- 
cituin  aliis  pra  non  lamen  esl  appetendum, 

sed  potius  fugiendum;  et  ad  illud  debet  tiooto  trahi 
ijuasi  invitus,  quia,  cum  amatur,  praelatio  freqi 

sst  ratio  superbiendi  tvi  quodam  modo  a|  odi 

et  recedendi  a  Deo*.  Similiter  intelligendum  est  io 
proposiu».  1'nde  quamvis  ioramentnm  lidlum  sil 
merilorium,  ooo    tamen   est   appetendum;  el 
vuli   innuere  textas    Evangelii  el  admonitio 
beati  lacob 


SCHOLIOX. 


!.  De  condilionibus,  quae  requiruntur,  ul  iuramentum  sit 
licitum,  agitur  hic  ilub.  I;  ilo  vnriis  iuramcnli  mrmulis  l:ie 
^ub.  3.  —  Prinoipalis  coDciusio  I.  quaestionis  ab  ipse  ecclesia- 
stico  magisterio  contra  baerelicoi  determinata  esL  ln  professione 
enim  lulei,  quae  Waldensibus  ad  Ecclesiam  revocatis  nb  Inno- 
io  (II.  (an.  1210)  esl  praescripta,  legitur:  «  Non  conde- 
mnamus  iuramentum,  immo  credimus  puro  corde,  quod  cum 
veritate  ei  iudicio  ci  iustitia  liciium  sii  iurare  ».  Error  FraUcel- 
lorum  de  cadem  re  icpiobatiis  est  a  loanne  XXII.  an.  1318 
(erroc  lertius),  et  postea  sequens  error  Wikleff  a  Cqncilio  Con- 
stantiensi  (prop.  13.):  «Iuramenta  illicila  sunt,  quae  fiunl  ad  cor- 
roborandos  humanos  contractas  ct  commercia  civilia  ».  —  Quoad 
(lubium  occunvns,  utrum  Inramentum  per  se  sit  actus  bonus, 
vel  indiffercns ,  S.  Bonny.  rem  reHnquit  iniudiealam.  S.  Thom. 
in  Summa  (II.  II.  q.  89.  a.  2.,  tavet  primae  sentenliae  (hic  in 
corp.)  diccns:  « luramenlum  secundum  se  est  licitum  et  hone- 
stum*.  Hanc  tencl  etiam  Alex.  Hal.  (Sum.  p.  III.  q,  31.  m.  2. 
a.  I.),  de  hoc  spedaliter  el  dfffuse  agens.  Attamen  S.  Thom.  in 
Commcnt.  fhic  q.  I.  a.  2.  qnaesUunc.  I.)  videtur  magls  in.li- 
narc  ad  sccundam  opinionem,  duna  (ibi  ad  I.)  dldt:  «  Non 
lameu  oportel,  quod  iurare  simpUciier  sit  peru  iuslum  el  b«- 
num»;  et  ad  3.  docet,  quod  ipsius  De\  iuramentum  sit  per  se 
bonum,  el  addit:  «  Nec  esl  simile  de  nostro  iuramento  ».  — I 
aulem  luramentum  debito  modo  factum,  (icel  sil  mei 
nihilominus  non  sil  appetendum  per  se,  commoniler  tenetur  el 
hic  bene  probatur. 

De  hac  I.  quaesrtone:  Alex.  Hal.,  loc.  dL  a.  2.  —  S.  Thom., 
hic  loc.  cit,  quaestiunc.  2;  S.  loc.  ciL  —  B.  AlberL,  hlc  a.  i. 
—  Pnr.  a  Tar.,hicq.  2.  a.  2.  quaestiunc.  I.  2.  —  RicharcLa 


Med.,  hic  a.  I.  q.  I.  —  Durand.,  hic  q.  I.  — D 
bus  seqq.  qq.  l)i<ni\s.  Cartb.  et  Biel,  hic  q.  I. 

II.  E  quaeslio  esl  d."  iuramenlo  faclo  | 
Quod  duplid  modo  liceat  iurare  p 

videlicet  Lum  quatenus  in  eis  relucet  divii 

itim  quatenus  creatura  afiqua  Deo  quas 

tum  exsecratorium) ,  esl  doctrina  comimi 

cendura,  si  boc  flal  Denerandocn  aturam  vel  in sc  lanqua  n  nli 

divinuro,  vel  eam  oontemnendo  (aoquam  rem  vile 

in  LesUmonium  veritatis  invocando.  —  In  dual 

ullimis  auclor  nosler  sequilur  S.  Augustinum  (cfr.  hi( 

gistri,  c  7.)  docentem,  quodpwsH 

creaturas  iurare.  Refert   Mex.  Hal.  (loc  cit.  m.  3. 

docere,  quod  non  nisi  per  creaturaa  Deodioatas  ei  ac 

divinum  ordmatas  lieeal  iurare;  contra  quos  ei  ips 

notalum   Lestimonium  S.  i  lameo  d 

strictio  huius  doctrinae  ab  auclon 

Praeter   Alexandrum  Hal. :  5.  Thom.,  hic  a.  I.  Ii 
nibus  opposilor. :  S.  loc.  <ir.  a.  6.  — 
<3.  —  lUclianl.  a  .Mci..  Iiic  a.  I.  q.  2. 

III.  Casiiiu  moralem  in  3.   qi 

sojvii  cum  oliis  S.  Tbom.  (hic  a.  5.  i    II.  U.  q 

.  ln  noUs  ad  primum  locum  P.  !\ 

non  itum  l  al    n  (>  Ide  hlc  I.  fui 

idololatra. 

De  <'  di  n 

cit.   m.   2.  a.  ...   2.  a.   I.  —  i. 

;i  Mcii.,  hlc  a.  I.  <|.  3. 


1  i.ilii.  frtquententur,  et immediate  poat  pro  generent  cum 
pluribus  cedd.  generanL  Sublnde  pro  ridere  cod.  I  htdtfy 

k  ioeari  pro  laetari.   Clroa   flneon   soluL   pro  OMtnetudo 
cfld.  K  consuetudo .  edd.  assiduii 

-  Respidtur  Ps.  Gi,  M:  DtvIUae  sl  affiunnt, noUle oor  tp- 
ponere.  Gfr.  Wc  lii.  Magislrl,  b  l.   -  Inferius  pro  possH  codd. 
II  k  T  V  \  aa  posset.  Sublnde  posi  inielligendum  esi  rnukl 
subuci  nini  et 


- 
i|i|. .  cl   H'  ila.   n 
*  i . .  li,  10,  14:   Inlilum 
Deo  eti  ! 

Mox  pro  > 

im)   '/<■   I  -iimim.i 


870 


SENTENTIARLM  LIB.  III. 


QUAESTIO  II. 

Utrum  liceat  iurare  per  aliquod  creatum. 


Secundo  quaeritur,  utrum  liceat  iurare  per  ali- 
quod  creatum.  Et  quod  non,  videtur: 

1.  Primo  per  ipsum  texlum  Matlhaei  quinto1: 
Ad  opposi-  Nolite  iurare  neque  per  caelum ,  quia  llironus  Dei 

est,  neque  per  terram  etc. ;  ibi  Glossa:  «  Quod  per- 
fectionis  est  docuit,  cum  dixit:  Non  iurare  omni- 
no;  quod  vero  superslitiosum  est  resecavit,  cum 
subiunxit:  Neque  per  caelum»  etc. :  ergo  iurare 
per  creaturam  est  superstitiosum ;  sed  nihil  tale  est 
licitum :  ergo  etc. 

2.  Item,  Pius  Papa,  Causa  vigesima  secunda , 
quaestione  prima  2 :  «  Si  quis  per  capillum  Dei  vel 
capul  iuraverit,  si  in  ecclesiastico  ordine  est,  depo- 
natur,  si  laicus,  anathematizetur  » :  si  ergo  illici- 
tum  est  iurare  per  membra  Christi,  cum  ipsa  sint 
sanctiora  omnibus  aliis  creaturis;  videtur,  quod  per 
nullam  aliam  liceat  iurare. 

3.  Item,  iurare  per  Deum  est  invocare  Deum 
testem s,  ergo  iurare  per  creaturam  est  invocare 
creaturam  in  teslimonium;  sed  irrationalis  creatura 
non  potest  aliquo  modo  veritati  testimonium  perhi- 
bere:  ergo  stultum  et  vanum  et  inconveniens  est 
per  ipsam  iurare. 

4.  Ilem ,  qui  iurat  per  idolum  committit  idolo- 
latriam,  et  hoc  non  est  ob  aliud,  nisi  quia  in  iu- 
rando  exhibet  idolo  quod  debet  exhibere  Deo  4:  ergo 
iuratio  spectat  ad  cultum  latriae,  qui  debetur  soli 
Maiestati  divinae ;  sedconstat,  quod  non  est  licitum 
creaturam  aliquam  venerari  cultu  latriae:  ergo  nullo 
modo  est  licitum  per  creaturam  iurare. 

Sed  contra:  1.  Genesis  quadragesimo  secundo5, 

Fandamenta. ioseph  iuravit  per  salutem  Pharaonis :  si  ergo  ipse 

tanquam  sanctus  homo  licitum  iuramenlum  fecit,  et 

salus  Pharaonis  erat  quid  creatum ;  videtur,   quod 

per  creaturam  iurare  sit  licitum  et  concessum. 

2.  Ilem ,  Paulus  primae  ad  Corinthios  decimo 
quinto6:  Quotidie  morior ,  per  vestram  gloriam , 
fratres;  ubi,  secundum  quod  dicit  Augustinus,  iu- 
ravit  Apostolus;  sed  gloria  eorum  erat  quid  crea- 
tum :  ergo  elc. 


3.  Item,  forma  inramenli,  qua  maxime  utilur 
universitas  fidelium,  est  iurare  per  sancta  Dei  Evan- 
gelia7:  sed  Evangelium  est  quid  crealum:  ergo  lici- 
tum  esl  iurare  per  creaturam. 

4.  Ilem  ,  quotidie  fideles  iurant  per  Sanctos , 
utpole  per  beatam  Virginem  et  per  beatum  Petrum; 
nec  illud  iuramentum  arguitur:  ergo  videtur,  quod 
forma  iuramenti  licita  non  solum  habeat  fieri  per 
Creatorem ,  sed  etiam  per  creaturam. 

luxta  hoc  quaeritur:  quare  magis  iuratur  per  •£!?£[£ 
Evangelia  quam  per  creaturas  alias?  —  Quaerilur 
etiam,  utrum  qui  iurat  falsum  per  lapidem  sit  periu- 
rus.  Et  quod  non,  videtur,  quia  lapidi  nulla  est  exhi- 
benda  reverentia.  Conlrarium  aulem  huius  dicit  Au- 
gustinus  super  illud  ad  Romanos  primo :  Testis  est 
mihi  Deus ,  et  habetur  in  littera s.  —  Quaeritur  ergo  , 
quomodo  et  qualiter  liceat  iurare  per  creaturam. 

CONCLUSIO. 

Iurare  per  creaturas,  et  quidem  per  omnes,  licite 
fieri  potest  duobus  modis. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  iuramentum  asser- 
torium  dupliciter  habet9fieri:  quoddam  per  impre-  Dapiex 
cationem,  quoddam  per  ipsius  Veritatis  testimonii  in- 
vocationem.  —  Per  imprecationem  autem  iuratur  ,  Modos  i 
cum  dicitur:  ita  vivat  filius  meus,  vel  pater,  hoc  est 
dicere:  nisi  ego  implevero  quod  promitto,  vel  nisi 
implevero  quod  iuro,  non  vivat  filius  vel  pater  meus. 
Et  in  hac  forma  iurandi  creatura  ad  testificandum 
non  invocatur,  sed  potius  ipsi  Creatori  «  oppignera- 
tur»,  secundum  quod  dicit  Auguslinus  10.  Et  hoc  qui- conciosi 
dem  est  licitum,  quia,  quamvis  omnis  creatura  sit 
ipsius  Creatoris,  tamen  bonum  vel  solatium,  quod 
ex  creatura  percipimus  et  a  Deo  nobis  concessum 
est,  Deo  tanquam  nostrum  oppignerare  possumus  ; 
et  ideo  licita  est  haec  forma,  licet  «  hoc  iuramenti 
genus,  secundum  quod  dicit  Augustinus  in  littera  ", 
sit  gravissimum  ». 


1  Vers.  34.  seq.  —  Glossa,  quae  apud  Strabum  et  Lyra- 
num  invenilur  ut  ordinaria  in  v.  37,  sumta  esl  ex  Paschasio 
Radberto,  in  uunc  locum,  qui  dicit:  Sed  Dominus  docuit  quod 
perfectius  est,  indulsit  quod  infirmiiatis,  resecavit  quod  super- 
stitiosum  erat  et  noxium.  —  Inferius  pro  sed  nihil  tale  est  li- 
citum  cod.  F  sed  omne  tale  est  vitium. 

2  Can.  Si  quis  10,  ubi  tcxlus  originalis  post  iuracerit  inter- 
serit  cel  alio  modo  blasphemia  contra  Deum  usus  fuerit. 

3  Cfr.  hic  lit.  Magistri,  c.  7.  —  Inferius  pro  stullum  cod. 
A  fatuum. 

4  Vide  hic  lit.  Magistri,  c.  8.  —  De  latria  cfr.  supra  d.  9. 
per  totam. 

5  Vers.   15. 

6  Vers.  31,  ubi  codd.  et  edd.  mnlcpropter  pro  pcr.  —  Verba 


Augusl. ,  Serm.  180.  (alias  28,  de  Verbis  Aposloli)  c.  o.  n.  5, 
sunt:  Ut  noverilis,  verum  iurare  non  esse  peccatum,  inveni- 
mus  et  aposlolum  Paulum  iurasse :  Quotidie  morior ,  per  ve- 
stram  gloriam,  fratres ,  quam  habeo  in  Christo  lesu  Domino 
nostro.  Per  vestram  gloriam  iuratio  est. 

7  Cfr.  August.,  Lpisl.  250.  (alias  75.)  n.   I. 

8  Hic  c.  7.  —  Textus  Scripturae  est  Rom.   I  ,  9. 

9  Cod.  K  potest.  Edd.  I  ,  2  cum  pluribus  codd.  pro  impre- 
calionem  perperam  substituunt  interprelationem,  et  pro  invoca- 
tionem  nonnulli  codd.  invectionem.  Inferius  post  vivat  cod.  A 
subnectit  mihi. 

10  Serm.  180.  (alias  28.  de  Verbis  Aposloli)  c.  6.  n.  7.  Cfr. 
hic  lit.  Magislri ,  c.  7. 

»»  Hic  c.  7. 


DIST.  XXXIX.  ART.  II.  QUAEST.  II. 


871 


lllud  vero   iuramenlum  fit  per  ipsius  Veritatis 

»s  2.  testimonii  invocationem ,  quando   aliquis  iurat   per 

aliquem  ad  invocandum  illum  in  lestem.  Potest  au- 

citer  tem  creatura  dupliciter   advocari '   in  testimonium : 

i  ad-  ' 

aut  secundum  se-,  aut  m  quantum  est  vesligium  Ve- 
ritatis  divinae.  Si  secwulum  se ,  hoc  modo  non  li- 

io  2.  cet,  quia  sic  crederetur,  quod  aliquid  numinis  esset 
in  ea,  ratione  cuius  veritas  dicti  possit  per  huius- 
modi  teslimonium  confirmari.  Secundo   vero  modo, 

io3.  in  quantum  in  ea  relucet  vestigium  divinae  Veri- 
tatis ,  licitum  est  iurare  per  creaturam.  Hoc  enim 
nihil  aliud  est  quam  iurare  per  eum  qui  in  crea- 
tura  relucet;  et  tunc  non  veneratur  quis  creaturam, 
sed  Creatorem.  Unde  sicut  «  honor,  qui  exhibetur 
imagini,  refertur  ad  protolypum  »,  id  est  ad  exem- 
plar  primum,  sicut  dicit  Damascenus2;  ila  hoc  modo 
iuratio  facta  per  creaturam  relerlur  ad  ipsarum  crea- 
turarum  auclorem.  Et  hoc  est  quod  dicitur  Causa 
vigesima  secunda,  quaestione  prima  3 :  «  Sciendum 
est,  quod  Sancti  non  tam  per  creaturas  quam  per 
creaturarum  auctorem  iurabant,  nec  in  creaturis 
aliud  quam  ipsarum  Creatorem  venerabantur ,  sicut 
Ioseph ,  qui  per  Pharaooem  iurando  hoc  in  eo  ve- 
nerabatur,  quod  Dei  iudicio  positus  erat  in  infimis». 
El  quoniam  in  omni  creatura  isto  modo  relucet  Deus, 

sio  i.  per  omnem  creaturam  licite  potest  fieri  hoc  modo 
iuramentum  4.  Quia  vero  principahter  relucet  in  San- 
ctis,  et  maxime  in  verbis  evangelicae  Legis,  per 
quae  divina  nobis  Veritas  illuxit;  hinc  est,  quod  per 
Sanctos,  et  maxime  per  Evangelia  consuevit  frequen- 
tari  forma  iurationis,  qua  quidem  iuratur  per  crea- 
turam.  —  Concedendum  est  igitur,  quod  per  crea- 
turam  licitum  esl  iurare,  sive  imprecaudo,  sive 
Creatorem  eius  in  testimonium  invocando.  Et  sic  pro- 
cedunt  rationes  ad  hanc  partem  inductae 5. 

1.  Ad  illud  ergo  quod  primo  obiicilur  in  con- 
io  oP-  trarium,  quod  Dominus   prohibet   iuramenlum   per 

>runi.  _.  ,.    .         ■,,      i     • 

creaturas,  el  Glossa  dicit,  lllud  luramenlum  esse 
superstitiosum ;  dicendum,  quod  hoc  inlelligitur,  se- 
cundum  quod  ipsae  creaturae  secundum  se  conside- 
ratae  in  veritatis  testimonium  invocantur ;  et  hoc 
modo  est  ibi  snperslitio,  quia  eis  reverenlia  ulf.ru 
debitum  exhibetur.  Et  quantum  ad  hoc  intelligi  ha- 
bet 6  Glossa  et  textus. 

2.  Ad  illud  quod  obiicitur  de  aucloritate  Pii 
Papae,  dicendum,  quod  canon  loquitur  contra  illos 
qui  credebant,  Deum  secundum  divinitatem  nabere 


caput  et  capillos  —  et  tales  erant  blasphemi  —  aut 
certe  conlra  illos  qui  irreverenter  nominant  mcmbni 
Christi  et  quodam  exquisito  modo  iururnli  dividunt 
ipsum  (piasi  membratim  ;  qui  valde  ralionabiliter 
sunt  arguendi. 

3.  Ad  illud  quod  obiicitur.  quod  qni  iorat  per 
aliquid  invocat  ipsum  in  testimonium ;  diceiiduin . 
quod  illud  non  est  semper  verum,  immo  aliqoaodo 
invocat  ipsum  in  testiiuonium ,  aliqoaodo  non  ipsum 
invocat,  sed  illud  potius7,  ad  quod  ipsum  refertnr; 
vel  etiam  obligat  et  Deo  oppignerat.  Et  his  modis, 
non  praemissis,  licitum  est  el  concessum  iuraiv  per 
irrationalem  crealuram. 

4.  Ad  illud  quod  obiicitur ,  quod  qui  iurat  per 
idolum  veneratur  ipsum ;  dkeodom,  qood  hoc  est, 
quia  ille  qui  iural  per  idolum,  invocal  ipsum  m  t«- 
stimonium  tanquam  Deiun;  et  propterea  est  ibi  idoto- 
latriae  peccatum.  Noo  sic,  aotem  est,  quando  ioral 
per  alias  creaturas,  quia  iuraineiitum  illud  refertoi 
totum  ad  Veritatem  aelernain. 

Ad  illud   vero  quod  ulterius  quaerilur ;   anare  **  <pm*. 

7,  .•  ,.  *■ 

magis   mratur  per  Evangeha  quam  per  alias   crea-  *m. 

turas ;  iam  patet  responsio  per  ea  quae  dicta  sunt. 
Sicut  enim  crucem  Christi  niagis  veneramur,  pro- 
pter  hoc  quod  magis  referlur  ad  ipsom  Croeifiioro; 
et  Sanclos,  quia  quadam  maiori  propinquitatc  - 
habent  ad  Deum 8 :  sic  etiam  intclligeiiduin  esl  m 
ipsis  Evangeliis,  quae  directe  et  immediate  docoot 
io  ipsam  aelernam  Verilatem.  —  Et  ritu  obiicia.s- , 
quod  licet  crealura  ducat  in  Creatorem ,  tameo  pro- 
pter  hoc  non  quaelibet  creatura  est  adoraoda,  sed 
illa  sola,  quae  est  ad  hoc  inslituta,  sicut  imago  Cru- 
cifixi ;  dicendum,  quod  non  est  simile :  quia  exhi-  Noundam. 
bitio  honoris  et9  cultus  latriae  respicil  illud  quod 
honoratur,  secundum  illud  quod  est  in  eo  digmssi- 
mum,  et  hoc  est  proprium  et  siogolare;  eed  invo- 
catio  in  assertione  respicit  ipsius  Veritatis  infallibi- 
litatem  et  luminositalem  ;  et  haec  in  singuhs  ctv.i- 
turis  relucet,  sed  secundum  plus  et  miiius.  Ideo  non 
est  sinhle  hinc  et  indt'. 

Ad  illud  qnod  qoaeritur,  ulrom  ille  qui  iurat  \ 
lalsum  per  lapidem,  sit  periuros;  diceodum,  quod 
sic,  secundmn  quod  dioil  Augustinus :  qoooiam  iu- 
rans  per  lapidem  aut  intcndit  ipsi  lapidt  ivwivn- 
tiain  exhibere,  aul  auctori  lapidis.  El  si  ipsi  lapidi 
ioteodat  reverentiam  exhibere,  dupliciler  peceal 
si  vcro  auctori  lapidis,  tuoc  absque  dubio  pcicr.it. 


1  Cod.  (i  invooori.  Inferius  pro  numinis  edd.  dkinwn. 

°-  Libr.  IV.  dc    Fidc    orlliod.    c.    16.  Cfr.  supra  paf.  202, 

noia  2.  —  Moz  |iro  auctorem  cpdd.  scribunt  actorem  ,  codd. 
AUZbb  substiluunt  Creatorem. 

3  Can.  Movet  te.  %  2.  Sed  sciendum:  Pro  uenerahatur  cod. 
bl)  ciim  (cxin  origtnall  veneratus  e$t,  plures  Blil  codd.  vene- 
ratur.  Plnera  testimonil  permulti  codd.  corrupte  esnibenl  bis 
verbis  praepositus  emi  et  inflmus  (alias:  Memphis). 

*  Isai.  •'••';,  tr>:  Qni  inr.ii  in  terra  lurabil  in  Deo:  Amen, 
—  Cfr.  hic  lit.  Magistri,  c.  'i. 

5  Codd.  l't.  U  V  /•  adductae. 

r>  Cod.  <i  potest,  cod.  K  oporteL 


7  i.\  codd.  UZ  supplevlmus  i><<t<its;  mulll   codd  substi- 
luunl  sed  propter  [proprtef]  iUud;  edd.  I,  lcunpmcia  codd 
leguni  aliquemdo  vero  tpsum  mvocat,  ted  propter  Ulud.  m«'\ 
pro  ei  Deo  cod.  U  '/»<"/  Deo.  Subinde  pro  Et  ln<  wttHs, 
[oodd.  K  M  0  nune]  praendssis  Val   Exhis  modis  praenu 

8  civ.  supra  d.   9   b,  I.  q.   S.  nq.   —  InAuius  vi 
ipsis  Evangeliis  permulU  codd.  praemlUuni  <t. 

9  Pro  tt ,  'i11'"1  edd.  omiuuni,  cod   X  i <•/. 

'"  pi  ii.  idototalriM  'i  p.iiuiii.  <tr.  i •  i -  iu  M 

,.  7,  el  s.  ubl  rlinii  vcrb.1  Vujjusi.  iilli-piinlur.  \il 
dlcuntur  consuevisM  ad  lapldem  quendam  luramenta 
culus  consueUidlnhi  menUonein  hdl  Demosihi  I 


872 


SENTENHARUM  LIB.  III. 


quia  ipsi  Creatori   lapidis   conlumeliain    facit,   durn 

nomen  eius  per  effrctum  civalurae  intellectum  assu- 

nrqtanda  re-  mit  in  vanum.  —  Si  quis  tamen  non  serio  inraret, 

slnct10'    sed  quodam  modo  ludere  intenderet,  sicut  inos  est 


aliquibus  per  botlas  !  suas  iurare ;  non  esset  dicen- 
dum  periurium ,  quia  iurare  non  inlendit,  sed  po- 
lius  ludere ;  est  tamen  talis  modus  loquendi  satis 
reprehensibilis  et  caveri  debet  a  viris  perfectis \ 


QUAESTIO  III. 


Ulrum  Uceat  recipere  iuramentum  ab  idololalris  faetum. 


Terlio  quaeritur,  utrum  liceat  recipere  iura- 
mentum  ab  idololatris  factum.  Et  quod  sic,  videtur: 

1.  Primo  exemplo  Iacob,  Genesis  trigesimo  pri- 
Fnndamenta.  mo 3.    Recepit  enim  iuramentum  a  Laban ;  et  con- 

stat,  qnod  Laban  idololatra  erat,  sicut  patet,  quia 
Raclicl  furata  erat  idola  sua :  ergo  si  lacob  recte 
fecit,  nec  eum  Scriptura  reprehendit ;  videlur,  quod 
liceat  ipsnm  quantum  ad  hoc  imitari. 

2.  Item,  hoc  ipsum  oslenditur  exemplo  Iudae 
Machabaei,  primi  Machabaeorum  octavo  4,  ubi  ludas 
recepit  iuramentum,  quando  iniit  foedus  et  amici- 
tiam  cum  Romanis  ;  ei  constat,  quod  iuraverunt  per 
idola,  quae  colebant:  cum  ergo  ludas  Machabaeus 
non  reprehendatur  de  contractu  illius  amicitiae,  vi- 
detur  etc. 

3.  Item,  Auguslinus  ad  Publicolam5:  «  Quam- 
vis  dictum  sil,  ne  iuremus,  nunquam  tamen  in  Scri- 
pturis  sanctis  me  legisse  memini,  ne  ab  aliis  iura- 
mentum  recipiamus  »:  ergo  cum  iuramentum  reci- 
pere  in  Scriptura  sacra  non  prohibeatur,  videtur, 
quod  nullnm  sit  peccatum,  a  quocumque  recipiatnr. 

4.  Item ,  licitum  esl  cum  infidelibus  mercari  et 
treugas  inire ;  sed  fides  mercationis  et  foederis  con- 
firmari  habet  per  nmtuum  iuramentum :  si  ergo  li- 
cet  Chrisliano  iuramentum  exhibere  fidei  infideli  et 
idololatrae ,  videlur,  quod  similiter  liceat  ab  ipso 
recipere  6. 

o.  Item,  ita  mihi  licet  recipere  eleemosynam, 
quae  datur  mihi  cum  murmure,  sicut  illam,  quae 
datiir  mihi  cum  bona  voluntale  —  et  hoc  est,  quia 
quod  alius  mala  voluntate  impendit  alins  potest 
bona  voluntate  recipere  —  ergo  licet  idololatra  pec- 
cet  iurando  per  idola,  videtur,  quod  non  peccet 
Christianus  in  suscipiendo7  eius  iuramentum. 


Si:n  oontka  :  1.  Ad  Romanos  priino  8 :  Xon  so-  Ad  oppwi 
lum  qui  lalia  agnnt  digni  snnt  morte,  sed  etiam 
qui  consenliunt  facicntibus ;  ex  quo  verbo  colligi- 
gitur,  quod  qui  consentit  peccanti  mortaliter  peccat 
mortaliter ;  cnm  ergo  recipiens  inramentum  ab  ido- 
lolatra  consenliat  in  illo  iuramento,  m  qno  idolola- 
tra  peccat  mortaliter;  videtur,  quod  ipse  peccet 
mortaliler. 

2.  Item,  Augustinus  dicit,  quod  «  qui  petit 
ab  alio  iuramentum,  quem  scit  iuraturum  falsum. 
animam  illius  occidit » ,  secundum  quod  habetur  in 
flne  istius  distinctionis9;  cum  ergo  homo  sciat,  ido- 
lolatram  male  et  damnaj)ililer  iurare,  qui  ab  eo  iu- 
ramentum  petit  eadem  ratione  animam  ipsius  occi- 
dit ;  sed  non  licet  animam  ipsius  occidere  :  ergo  non 
licet  idololatrae  iuramenlum  recipere. 

3.  Item,  magis  debet  quis  diligere  animam  pro- 
ximi  quam  aliquam  utilitatem  lemporalem,  quia  se- 
cundum  beatum  Augustinum  10,  nihil  post  Deum  et 
ipsum  animum  est  adeo  diligendum,  sicut  proximi 
salus :  cum  ergo  idololatra  iuret  contra  salutem  ani- 
mae  suae,  videtur,  quod  ordinem  caritalis  perver- 
tal  qui  eius  iuramentnm  recipit  pro  aliquo  com- 
moclo  lemporali.  Sed  non  licet  ordinem  caritatis  per- 
vertere:  ergo  non  licet  ab  idoloiatris  iuranlibus  per 
idola  iuramenturn  recipere. 

k.  Item ,  idolum  nih.il  esl  in  mundo n ,  ergo 
fides  ab  idolo  nulla  esl;  sed  quod  nihil  habet  fidei 
non  potest  praebere  confirmationem  sermoni :  cum 
ergo  inramentum  per  idolum  faciat  potius  ad  fidei 
subversionem  quam  ad  confirmationem,  videlur,  quod 
nullo  modo  sit  recipiendum. 

b\  Item,  videtur,  quod  non  solum  ab  idoloia- 
tris,  sed  etiam  a  nullis  liceat  recipere  iuramentum. 


noncm,  his  verbis:  xoti  r.foq  XiOov  aYovTE^  xott  I^opxouvxes  ,  i. 
e.  et  od  lapidem  agentes  et  iurantes.  Apud  Ciceronem,  VII. 
Epist.,  epist.  12.  noiatur  formula :  lovem  lapidem  iurare.  Festus 
docet,  Homanos  iurasse,  lapidem  tenentes  et  proiicientes  his  ver- 
bis:  Si  sciens  lallo ,  tuni  me  Dicspiter,  salva  urbe  arceque, 
bonis  eiiciat,  uli  ego  hunc  lapidem.  Cfr.  Atigust.,  de  Vefa 
Relig.  c.  2.  •!.  2;  ubi  loquitur  de  Socratis  consuetiidine  iu- 
nnicli  per  quamlibet  crealuram. 

1  Du  Cange,  Glossarium  etc. :  Bota,  Botta  i.  e.  ocrea.  — 
Mox  pro  non  esset,  quod  habent  codd.  A  H  Z  bb  in  aliis  non  est; 
nostra  lectio  confirmatur  incongrua  leclione  plurium  codd.  non 
esse.  Subinde  pro  l&quendi  cod.  K  ludendi,  et  cod.  V  timeri 
pro  cavcri. 

2  Vide  scbolion  ad  praeeedentem  quaest. 


I  Vers.  ii.  seqq.  Seq.  (cxtus  cst  ibid.  v.  19,  nbi  Vulgata: 
Et  Rachel  furata  est  idola  patris  sui.  —  Pro  farata  erat  per- 
mulii  eo.ld.  fttrata  fnerat ,  edd.  furata  fait. 

4  Vers.    17.  seqq. 

5  Epist.  47.  (alias   154.)  n.  2. 

6  Cfr.  August.  loc.  cit. 

7  Cod.  A  recipiendo. 

8  Vers.  32.  9  C;ip.    12. 
10  I.ibr.  I.  de  Doctr.  christian.  c.  27.  n.  28 ;  cfr.  ibid.  c.  23. 

n.    22.    —    Pro   proximi   salus    codd.  W  X   anima    proxittu. 
Subinde  pro  prrrerlat  plurimi  eodd.  et  edd.   I,  2  pervertit. 

II  Epist.  I.  Corintb.  8,  4.  —  Circa  finem  arg.  pro  conver- 
sionem,  c/uod  Iiabent  edd.  et  mutti  codd.,  subsiituimiis  aucto- 
ritatc  codd.  K  U  Z  conjirmationem. 


DIST.  XXXIX.  ART.  II.  QUAEST.  III. 


873 


quia  super  illud  Matthaei  quinto ' :  Quod  amplius 
est  a  malo  est ,  dicit  Glossa:  «Non  tuo,  sed  illius,  a 
quo  cogeris  iurare»:  ergo  malum  est  alicuius  iura- 
mentum  recipere  et  exigere. 

GONCLUSIO. 

Quamvis  illicitum  sit  iurare  per  idola,  lamen 
ubi  necessilas ,  vel  communis  utilitas  hoc  re- 
quirit ,  licet  recipere  iuramenlum  eliam  in 
forma  non  concessa. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  contingit,  idolola- 
tram  iurare  in  forma  concessa  et  in  forma  prohibila  2. 

rma  * 

emi  —  Si  iurat  in  forma  concessa,  non  iurat  secundum 

ssa. 

*i°-  quOd  idololatra;  et  hoc  modo  in  quodam  casu  licet  ah 
eo  iuramentum  recipere,  in  quodam  vero  minime:  quia 
ille  qui  exigit,  aut  est  persona  pubtica,  vaJL  privata. 

o  i.  Si  publica  est,  quantum  est  ex  ordine  iuris,  potest 
et  debet  exigere  secundum  quod  iudex.  Si  vero  pri- 

p-  vata  est,  hoc  iripliciter  potest  exigere :  aut  enim 
exigit  ad  veritatis  confirmalionem ,  aut  in  veritatis 
subversionem ,  aut  ad  suae  dubilationis  remotionem. 

02.  Primo  modo  potest  exigi  3  iuramenlum  sine  aliquo 
peccato,  videhcet  cum  ad  hoc  exigitnr  solum,  ut 
firmior  et  slabilior  sit  ipsa  promissio  et  veritatis  as- 
sertio.  —  Cum  antem  exigit  in  veritatis  subversio- 

°3-nem,  hoc  non  potest  esse  sine  morlali  peccato ;  et 
illud  est,  qnando  compellit  aliquem  iurare,  quem 
novit  iurare  falsum.  —  Cum  vero  exigil  propter  du- 
bilationis  suae  remotionem ,  quia  suspicatur,  ne 
homo  sine  iuramento  dicat  sibi  falsitatem;  tunc,  si 

o'*-  suspicio  illa  sistat  in  generali ,  sic  talis  exactio  tenet 
potius  rationem  poenae   quam  culpae ;  si  vero  de- 

o  5.  scendat  ad  speciale ,  sic  esl  peccatum  veniale ,  dum 
de  proximo  suo  malam  hahet  suspicionem.  Et  pro- 
pterea  dicit  Glossa 4 :  Quod  amplius  est  a  malo  est , 
scilicet  «  non  credentis  »;  non,  inquam,  semper  a 
malo  culpae,  sed  etiam  a  malo  poenae.  —  Et  sic  in 
forma  concessa  licet  iuramentum  recipere  ab  idolo- 
latris  et  infidelibus ,  sic  etiam  a  Christianis  et  fide- 
libus. 

Et  hoc  non  quaeritur  principaliter  in  proposita 

™a  quaestione,  sed  quaeslio  principalis  est  de  iuramento. 

""  quo  quis  idololatra   iurat  per   idolum   et    in  forina 

non  concessa,  utrum  illud  sit  recipienduin.  Et   ad 

huius  intelligentiam  est   notandum,   quod   in   iura- 

.' a  menlo  facto  per  idolum  est  duo   considerare,  vide- 


licet  ipsius  idoli  venerationem  et   exk-rioris  verbt 

confirinationem.   Hahendo   respectum   ad  pnuuim, 

nulli   licet   iuramentnin   ah   idololatra  recipere  nec  coneiQsio  g. 

exigere  nec  facere,  quia  idoli  veneratio  est  omnino 

detestanda.  Si  vero  hahealur  r.jspeetus  ad  jtfcunrftaWj 

sic  licitum  est  ab  eis  recipcfle  iuramentum.  yiWflB?  "muiwfa  t 

pro  utilitale  comimuii.  Et  sic  recepit  lacob  pro  hono1, 

suae  posteritatis,  et  ludas  pro  paee  gentis  suae;  et 

sic  Christiani  a  Saracenis  recipiunt  pro  pace  et  uti- 

litate  coinmunitatis.  Lnde  quainvis   illicitum    sil  iu-   codcIomo 

rare  per  idolum,  quia  forma  illa  est  prohihita: 

men  ubi  necessitas,  vel  commuuis  utihtas  hoe  reqni- 

rit,  licitum  est  recipere  iuramentum  talc  —  Obde 

et  rationes  concedi  possunt,  quae  hoc  osteadooL  Illa  .vi  i.  run- 

tamen  auctoritas   Augustini.   qua  dicitor:  Noo   est 

prohihitum  io  sanctis  Scriptoris  recipere  iorameotom, 

non  cogit.  quia  hoc  intelligilur  in  forma  8  eonc< 

ah  ipsa  Ecclesia. 

I.  Ad  illud  vero  quod  primo  ohiicilur  in  COB-Sctetooy- 
trarium ,  quod  qui  recipit  iuramenlum  per  idolom 
factum  illi  consentit :  (licendum,  quod  cum  duo  iln 
sint.  sicut  prius  taclum  est,  non  cooseotit  idoli  w- 
nerationi .  sed  veritatis  confirmalioni ,  ut  firinuni  sit 
verhum,  el  solidum  maneat  pactum.  Et  qtnntum 
ad  hoc  non  esl  ihi  peccatum,  qoia  recipit  qnod  suum 
est,  quod  vero  ihi  malum  est  detestator ;  sicot pao- sodte. 
per  indigens  eleemosyna  recipit  eleemosynam  com 
murmure  sibi  datam.  et  non  peccat.  quia  sic  placet 
sibi  eleemosynae  datio.  ita  qood  olisplicet  silii  an- 
nexa  murmuratio. 

^.  Ad  illud  quod  obiicitur  de  auctoritate  Auiiu- 
stini,  quod  qui  exigit  iuramentum  ah  eo  quem  scit 
peierare,  animam  eius  occidil;  diceudmn  .  qood  non 
est  simile:  quia  illud  est  in  veritatis  sobversiooem 
nec  potest  fieri  bona  intentione7;  sed  iuramentum  ah 
idololatra  faclum  per  idolnm  facit  ad  verilatis  confir- 
mationem,  qnia  frequenler  idololatrae  et  inlideles  ita 
bene  reputant  se  obligatos  per  iuramenta  illicita.  si- 
cut  Christiani  per  licila  et  concessa. 

3.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  magis  debe- 
mus  amare  animam  proximi  quam  utilitatcm  tempo- 
ralem;  dicendum,  quod  verum  est  de  utilitate  pri- 
vata,  sed  non  oportet  intelkgi  de  utilitate  commnni '. 
—  Alia  etiam  est  ratio.  qoia  sine  iuramenti  illius  <\-  i 
pressiooe  nihilominus  idololatra  idolom  vcncratur  in 
corde.  Uode  positio.  vel  priTatto  iarationrs  exterioris 
non  ponit  per  se  salotis  defectom  vcl  detrimentom  ; 
ideo  caritas  de  hoc  non  dicit    esse    miiltum    <-in 


1  Vcrs.  37 :  Quod  nutcm  liis  abund.intius  csi  etc.  — 
Glossa,  quae  cst  ordinnria  apud  Stiabum  ei  Lyranum,  delibale 
cst  ex  August.,  Scrm.    1 80.  (alias  28.  dfl   Vcihis  tipOSlOll) 

n.  10.  Civ.  hic  lii.  Magfslri,  c.  i. 

2  L)c  foiinii  iuiamcnti  OOnOMBB,  vcl  n<«n  OOnceSM  loqtllUir 
Iustinian.  IV.  Ugest  tit.  2.   Lei   '■>. 

3  Cod.  k  reapi,  codd.  Z  bb  aecipi.  Inferloa  pro  ttabUior 
sit  cod.  A  stabitior  fictf. 

*  Aofljatt,  Scnn.  iho.  (aHaa  18.  da  Verbh  \|>. .-t..ii .  .-.  '». 
n.  10:  B|  si  nou  a  malo  iurantis,  a  OMlO  fl«l  IMMl  credentifl. 
Cfr.  hic  lii.  M.i-istii,  c.  i.  —  AllqaanU)  Infcrlufl  pro  ttc  ttkm 

s.  Bonav.    -  Tom.  III. 


cd.i.  i,  i  .iiiii  paucb  codd.  tieut  ttktm.  Sublnde  pro  /' 

cod.    K    Std  '/''   /' 

■'■  Edd.  .i,m  ,iii,|n..t  c.,1,1  paee.  Paulo  ante  pt 
\  Sh-nt,  ptarefl  ain  codd.  Ineongrue  tt  rieuL  tllquai 
rloa  pro  tmutkto  codd.  GHLTVZ  m  bb  omtttmedt. 

8  k.i.i.  ilr  forma. 

7  cn.  supra  .i.  i.  .|    -'    —  ini.M.iN   pro   /./ 

|i;il|.  I    POdd.    lilulnlilliil 

-  \  lo>  Mprn  i"  C  —  i 

co  ld.  «•!  .'.i.i    i.  -  mlnus  »*/. 


874 


SENTENTIA.RUM  LIB.  III. 


(lum.  Sed  si  ille  vellet  ab  errore  resipiscere  et  ad  ve- 
ram  fidem  converti,  tunc  nullatenus  tale  iuramentum 
deberet  ab  eo  exigi. 

4.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  idolum  nihil 
est,  et  fides  in  idolo  nulla  est;  dicendum,  quod 
quamvis  nihil  sit  secundum  veritatem,  tamen  idolola- 
Notandum.  tra  aestimat  aliquid  esse  ' ;  et  ex  ipsa  sua  aestima- 
tione  et  errore  fortius  adhaeret  idololatra  ipsi  vani- 
tati,  quam  mulli  Christiani  ex  fide  adhaereant  ipsi 
veritati,  sicut  etiam  videmus  in  haereticis;  et  ex  illa 
forti  adhaerentia  et  erronea  conscientia,  cum  per  idola 
iurant ,  verba  sua  confirmant. 


:>. 


Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  nullum  iura- 
mentum  licet  recipere,  quia  quod  amplius  est  a  malo 
est ;  iam  patel  responsio:  quia  recipere  iuramentum 
aliqnando  est  culpae  mortalis ,  aliquando  venialis , 
aliquando  contractae  poenalilatis ;  el  secundum  hoc* 
malum  in  textu  et  Glossa  habet  differenter  accipi : 
vel  pro  culpa  mortali ,  vel  pro  veniali ,  vel  pro  ipso 
malo  poenali.  Nisi  enim  intervenisset  incertitudo  de 
veritate  conscientiae  alienae  et  pronilas  ad  decipien- 
dum  et  male  suspicandum  ;  non  esset  necessarium 
iuramentum.  Et  ideo  ex  hoc  non  potest  generaliter 
concludi,  quod  iuramentum  recipere  sit  illicitum  \ 


ARTICULUS  III. 


De  obligatione  iuramenti. 


Consequenter  quaeritur  de  obligatione  iuramen- 
ti :  et  circa  hoc  quaeruntur  tria. 

Primo  quaeritur,  utrum  obligatio  contrahalur 
per  iuramentum  dolosum. 


Secundo  quaeritur,  utrum  contrahatur  per  iu- 
ramenlum  coactum. 

Tertio  quaeritur,  utrum  contrahalur  per  iura- 
mentum  incaulum  sive  indiscretum. 


QUAESTIO  1. 

Utrum  obligatio  per  iuramentum  dolosum  contrahatur. 


tum. 


Circa  primum  sic  proceditur  et  quaeritur,  utrum 
obligatio  contrahatur  per  iuramenlum  dolosum.  Et 
quod  sic ,  videtur : 

1.  Per  auctorilatem  Isidori,  quam  Magister  addu- 
Ad  opposi-  cit  in  littera  4.  Ait  enim  sic :   «  Quacumque  arle  ver- 

borum  quis  iuret,  Deus  sic  accipit,  sicut  ille  cui 
iuratur,  intelligit»;  sed  ille  cni  iuratur,  intelligit 
simpliciler  el  credit,  quod  alius  se  velit  per  ver- 
bum  obligare:  ergo  videtur,  quod  Deus  reputet 
ipsum  obligatum:  igitur  secundum  veritatem  obli- 
gatur  quis  per  iuramentum  dolosum. 

2.  Item ,  « fraus  et  dolus  nemini  debet  patro- 
cinari5»;  sed  si  ille  qui  dolose  iurat,  ab  obligatione 
esset  absolntus,  patrocinaretur  ei  fraus  et  dolus 
proprius:  si  igitur  hoc  est  inconveniens  dicere,  vi- 
delur,  quod  iuramentum  dolosum  obligationem  in- 
troducat. 

3.  Item,  verba  sunt,  in  quibus  consistunt  con- 
tractus6:  ergo  si  forma  verborum  est  obligatoria, 
necesse  est ,  intervenire  contractum  obligatorium  : 
ergo  sive  intendat,  sive  non  intendat,  dum  tamen 
verba   iuramenli    obligationem    praetendant,  iurans 


obligatur:  ergo  ita  obligatur  homo  per  iuramentum 
dolosum,  sicut  per  iuramentum  simplex  et  verum. 

4.  Item ,  si  solummodo  verba  fidelia  et  pura 
obligarent  in  iuramento;  cum  nemini  constet  de 
fidelitate  aliena,  nemini  constaret,  utrum  aliquis 
esset  obligatus  per  verba  sua;  sed  homo  redditur 
certus  de  obligatione  per  iuramentum  exhibitum7: 
videtur  ergo,  quod  sive  per  verba  fidelia,  sive  per 
fraudulenta  iuramentum  fiat,  iurans  aequaliter  obli- 
getur. 

Sed  contra:  1 .  Gregorius  8 :  «  Verba  deserviuntFundai 
intentioni;  et  Deus    talia    verba    iudicat,  qualia  ex 
intimis  proferunlur  »:  ergo  si  homo  se  non  intendit 
obligare,  quantumcumque  exterius  loquatur;  videtur, 
quod  Deus  non  reputet  eum  obligalum. 

2.  Item,  secundum  illud  quod  dicitur  primi 
Regum  decimo  sexto9:  Homo  iudicat  ea  quae  pa- 
rent,  Deus  autem  inluelur  co?*;unde  quantumcum- 
que  sinl  opera  exterius  laudabilia,  non  sunt  tamen 
Deo  placila ,  nisi  procedant  ex  mera  intentione  et 
pnra:  ergo  Dens  obligationem  iuramenti  pensat  se- 
cundum  intentionem   cordis:    ergo  si  homo  non  in- 


1  Cfr.  supra  d.  37.  dub.  I.  —  Verbo  aeslimat  cod.  U 
praemitlit  illud. 

2  Mulli  codd.,  vcrbis  male  transpositis,  et  hoc  sccundum. 

3  Vide  scholion  ad  I.  huius  articuli  quaest. 

4  !lic  c.  II.  Pro  Deus  sic  accipit  cod.  F  cum  texlu  origi- 
nali  Deus  lamen,  qui  conscientiae  testis  est ,  ita  koc  accipil. 

5  Cap.  Ex  tcnore ,  x.  de  Rescriptis.  Cfr.  supra  pag.  413, 
nota  2.  —  Plures  codd.  debent. 

6  Regula  85.  luris  in  VI:  Contractus  ex  conventionc  legem 
accipere  dignoscuntur.  Cfr.  liislinian.,  II.  Digest.  tit.  I  4.  Lex  I. — 
In  fine  a'-g.  pro  simplex  et  verum  codd.  N  Q  simpliciter  verum. 

7  Vnt.  publicutn. 


8  Libr.  XXVI.  Moral.  c.  10  n.  15.  exponens  illud  lob  34, 
2:  Nunquid  aequa  tibi  videtur  tua  cogitatio ,  ut  diceres:  lu- 
slior  sum  Deo?  ait:  Humanae  aures  verba  nostra  talia  iudi- 
cant,  qualia  foris  sonant;  divina  vero  iudicia  talia  ea  audiunt, 
qualia  ex  intimis  proferuntur.  Apud  homines-  cor  ex  verbis, 
apud  Deum  vero  verba  pensantur  ex  corde.  Beatus  ergo  lob , 
dum  boc  ait  cxterius  quod  interius  Dominus  dixit,  omne  quod 
loculus  est  tanlo  iuste  exterius  intulil,  quanto  pie  ab  interna 
sentenlia  non  recessit  etc.  Cfr.  C.  Humanae,  c.  21.  q.  5,  ubi  verba 
haec  adducuntur;  et  paulo  inferius  a  Gratiano  nddiiur:  Si  inten- 
tio  non  debet  servire  verbis,  sed  verba  intcntioni  etc. 

9  Vers.  7 :  Ilomo  enim  videt  ca  quae  parent,  Dominus  au- 


DIST.  XXXIX.  ART.  III.  QDAEST.  I. 


873 


tendat  se  ipsum  obligare,  quidquid  exterius  loqua- 
tur,  apud  Deum  non  erit  obligatus:  ergo  iuramen- 
tum  dolosum  secundum  veritatem  non  est  obliga- 
torium. 

3.  Item ,  obligatio  iuramenti  non  est  a  lege  na- 
turali  tantum,  sed  etiam  a  lege  naturali  et  aclu 
proprio;  sed  nullus  obligatur  actu  proprio,  nisi  velit 
et  inlendat  se  ipsum  obligare:  si  ergo  iurans  iura- 
mento  doloso  non  intendat '  se  ipsum  obligare,  sed 
alium  deludere,  non  videtur  obligari  secundum  ve- 
ritatem. 

4.  Item ,  iuramentum  non  est  obligatorium,  nisi 
quando  «  habet  suos  comites,  videlicet  iudicium  et 
iustitiam  et  veritatem  *»;  sed  dolosum  iuramentum 
curet  veritate:  ergo  non  videtur,  quod  introducat 
obligationem. 

luxta  hoc  quaeritur,  quando  verba  iuramenti 
o  >n- sunt  duplicia,  et  iurans  intendit  in  uno  sensu,  et 
recipiens  in  alio,  cuius  inlentioni  sit  standum.  Et 
quod  magis  standum  sit  intentioni  recipienlis,  vi- 
detur  per  auctoritalem  Isidori  prius  habitam ;  quod 
vero  magis  intentioni  iurantis,  videlur  per  aucto- 
ritalem  Gregorii  prius  habitam,  qua  dicit,  quod 
«verba  illi  intentioni  deserviunt,  ex  qua  profe- 
runlur  ». 

CONCLUSIO. 

Satis  probabile  esse  videtur ,  quod  iuramentum 
dolosum  in  foro  Dei  non  sit  simpliciter  obli- 
gatorium,  licet  in  foro  Ecclesiae  obliget,  et 
simul  committatur  crimen  periurii. 

Respondeo:  Ad  praedictorum  intelligentiam  est 
notandum,  quod  hic  est  duplex  modus  dicendi. 
Quidam  namque  dicere    voluerunt,  quod  iura- 

0 '•  mentum  dolosum  simpliciter  obligat ,  quoniam,  etsi 
dolosus  inlendat  alium  decipere,  intendil  tamen  di- 
cere  verba  obligatoria ;  et  dum  illa  voluntarie  ex- 
terius  profert,  simpliciter  se  ipsum  obligat.  Nec  aliquo 
modo  excusatur  per  cordis  fraudulentiam,  quia  non 
solummodo  recipiens,  sed  etiam  ipsa  Veritas  accipit 
verba  secundum  sensum,  quem  faciunt,  et  ita  non 
solummodo  in  conspectu  hominum,  immo  etiam  se- 
cundum  veritalem  dicunt,  quod  iuramenluin  dolo- 
sum  est  obligatorium. 

Sed  quoniam  obligatio  iuramenti  esl  obligatoria, 

0  -•  sicut  obligatio  voti  et  matrimonii ;  ideo  vidutur  aliis 
dicendum,  quod  sicut  matrimonium  non  est  verum, 


nisi  intersit  interior  consensus,  nec  est  votum  obli- 

gatorium,  nisi  sit  intentio  obligandi s:  sic  etiam  nec 

ipsum  iuramentum  dolosum  dicendum  es!  rtm- 

pliciter  obligatorium ,  in  quo  quis  sic  iurat,    ut  ta- 

men  per  illa  verba  se  ipsum  obligare  non  mtemlat. 

Et   propterea    secundiim    istos    distinguitur    duplex 

forum,  videlicet  forum  Bccieriae  etforomco 

tiae.  Secundum    forum    Ecclesiae   iuramenlum  tale  co^Lio  i 

est  obligatoriuin;  Ecclesia  enim  iudicat  de  tuscjoae 

exterius   obligare  *   posgant;    unde   cum   verb.i  illi 

obligationem  exprimanL    iudicat.    sic    iuraiitem    ad 

id  quod  verba  insinuant  obligari.  In  foro  aotem  Dei, 

qui  iudicat  secundum  secreta  conscieouae  et  secuo- 

diun  veritatem,  iste  quidem  non  obligalur.  qoia  doo  cou-i-«ioi. 

voluit  obligare  se  ipsum.  Quia  tamen  dolose  iuravit 

et  nomen    Dei   in   vanum  assamsit,  statim  io  acto  canJaaii  %. 

ipso  commisit  crimen  periurii.  Nec  reportat  cornmo- 

dum  de  malitia,  qoia  apud  Deum  ex  illo  rarameoto 

iudicatur  B  dignus  poena  aeterna. 

Et  iste  quidem  modus  dicendi    satis  probabilisIodk«»*- 
esse  videlur.  Et  secuiidum  ipsom  patet  respoosio  ad 
qiiaestionem  proposilam;  etiam  pro  magna  parte  patel 
responsio  ad  obiecta.  Nam   rationes,  qoae  probaot,  a*  »rgg. 
illud  iuramentum  non  esse  obligatorium.  osteodoDl 
hoc  non    simpliciter,    sed    in    foro  Dei,  qoi  iodicat 
secundum  intentionem,   secundum  quain  dolose  iu- 
rans  non  intendebat  se  ipsum  obligare.  Hationes  au- 
tem,  quae  ad  oppositum  inducuntur,  procedool 
cundum  forum  ecclesiaslicum,  aliter  non  coocladoot 

1.  Unde  ad  auctoritalem  Isidori ,  uua  dieit,  uuod  BoMh  °p- 

p.  .    .  ,  .  '  potiloruoi. 

Deus  accipit  verba  secundum  mtentioneui  ivcipien- 
tis;  dicendum,  quod  hoc  dicit.  non  quia  ipse  Deos 
ad  hoc  repulet  hominem  obligalum,  sed  qois  ei 
hoc,  quod  ille  non  intendit  iorare,  sicut  ille  inlen- 
debat  recipere,  Deus,  qui  hoc  requirebat  e\  ?eri- 
tate  et  iustitia,  repulal  ipsum  obligatum  ad  poe- 
nam  8.  —  Vel  potest  ille  sermo  causaliter  iDteliigi,  ahut. 
ut  dicatur,  quod  Dens  sic  accipit,  quia  sic  vult  ac- 
cipi  ab  ipsa  Ecclesia,  et  sic  vull  etiam  iudicari. 

2.  Ad  illod  tpiod  obiicitur,  quod  fraus  el  dolos 
nemini  debenl  patrocinari;  patet  respoosio  per  iam 

dicta:  quia  fraus  et  dolus  iion  [latrocinanlur  isli  in  Xounduin. 
foro  Ecclesiae,  immo  compeilitar  ab  ipsa  Ecclesia 
iuramentum  teoere,  ac  si  iorasset  rere  el  fldeliler; 
non  patrocinaiitur  etiain  in  foro    Dei,  qoia  BI 
ipso  obligatur  el  reos  efficitor  Diagoa  poeoa.  Uode 

si   veniat  ad   poeiiileiitiain  ,  BSl  ei   lmmvis  poeintrnlia 
iinpoiienila ;  et  sainuii    CODSiliODI    •,-t   d   deceOS,   ul 

meiito  colpae  sibi  impooator,  ut  iuramentoni  coo> 


tom  eic.  —  Pro  pnvent  non  paucl  codd.  cum  edd.  \,ipatent, 
et  pro  Deus  cod.  II  Dominus.  Infertua  pro  $ecundum  intmtio- 
nem  co<J.  U  ex  infentione ,  et  pro  non  intcwlnl  codd.  1  K  non 
mtendit. 

1  Codd.  A  N  intendit. 

2  Secundum  Hferon.  roper  llhid  lerem.  I,  _' :  El  ludlca- 
Ms :  Vivit  Domimis  in  veiitate  el  ln  ludtdo  «-i  ln  lustftla.  Cft*. 
hic  lii.  Maglstii ,  c.  I. 

3  Cfr.  iv.  Sent,  d.  27.  B.  1.  q.  -2,  ubl  de  metrfi i",  el 

(1.  38.  a,  l.  i|.  i,  ulii  de  volo.  —  Paulo  anie  pro  ubligatoria 


codd.   .  bb  voluntaria,  Alfquonto  Inferlus  undtim 

(ikI.    A   smuiiliiiit   iKtmii    iimiliiiii. 

*  Permuld  codd.  obtigari. 
■  Cod.  <i  reputatur    i od.  i 

\  N  I     rt   ,  Irnii. 

«  ii'  Vici..   miiii.   3enl    ir. 

Isldorl  exponena  alt:   \n.    rerborum     ii    esi   ■:" 
(hiin  allum  iiii.ii .  Deua  lunc  vere 
tte  [fcclpliur ,  Miiciii. 


876 


SENTENTIARUM  LIB.  III. 


pleat,  in  quo  proximum  decipere  intendebat,  licet 
non  possit  sibi  probari  in  facie  ipsius  Ecclesiae. 

3.  4.  Ad  duo  sequentia  similiter  patet  respon- 
sio:  quia  verborum  obligalio  et  certilicatio  per  iu- 
ramentum  superadditum  respiciunt  forum  ecclesia- 
sticum;  el  ideo  obligationem  concludunt  non  sim- 
pliciter.  sed  qnantum  ad  illud  forum  '.  Et  hoc  quidem 
est  concedendum. 

Ail  illud    vero    quod    quaeritur,    quando   snnt 

Ad  quaest.  verba  duplicia,  ita  quod  dolus  non  inlervenii,  cuius 2 

intentioni  standum  sit;  dicendum,   quod   verba  illa 

DisiincUo.  multiplicia    aut   magis   praetendunt   unum  illorum 


sensuum  secundum  usum  communem,  aut  aequa- 
liter  praetendunt  ulrumque.  Si  magis  praetendunt 
unum  sensum ,  illi  intenlioni  standum  est,  quae 
illum  sensum  inlellexit.  Si  vero  indifferenter  se 
habent  ad  utrumque;  cum  neutrum  probari  possit, 
standum  est  iudicio  bonorum  virorum,  qui,  pensa- 
tis  coniecturis  et  rationibus,  condescendere  debent 
saniori  et  puriori  intentioni 3.  —  Illa  tamen  auclo- 
ritas  Isidori  non  facit  ad  propositum,  quia  Isidorus 
vocat  illum  arteiurare,  cuius  iuratio  esl  dolosa; 
non  oporlet  autem,  dolum  vel  artem  intervenire 
semper,  quando  verba  sunt  raultiplicia  '. 


SCHOLION. 


1.  Quaestio  haec  versatur  circa  iuramentum  promiswrium, 
quod  a  S.  Bonav.  aliisquc  amiquis  «  appropriate  dicitur  obluja- 
torium  »  (SfOL,  hic  q.  unica  n.  9.).  Illud  tunc  est  dolosum, 
t  quando  iurans,  aliquid  [se]  esse  facturum,  in  ipso  actu  iu- 
randi  intendit  oppositum,  et  non  inlendit  se  obligare  ad  illud 
quod  iuratur;  et  talis  in  ipso  actu  iurandi  peccat  mortaliter, 
quia  adducil  Dcum  tanquam  testem  sui  propositi  de  aliquo  im- 
plendo,  cum  tamen  intendat  opposilum.  Tamen  post  illud  iura- 
mentum  non  remanet  [scil.  per  se  loquendo]  obligatus,  quia  in 
obligaiionibus  privalis  nullus  obligalnr  non  intendens  se  obli- 
gare  »  (ita  definit  et  resolvit  Scot. ,  hic  q.  unica  n.  10.).  lura- 
menlum  dolosum  hoc  sensu  acceptum  idcm  esl  quod  iuramen- 
tum  fictum,  quod  secundum  recenliorcs  in  proferendis  verbis 
iuratoriis  duobus  modis  fieri  potest,  scilicet  cum  vcrba  profe- 
runtur  cum  intentione  vel  non  iurandi,  vel  in  promissione  non 
se  obligandi.  Tale  iuramentum  non  valet,  est  tamen  illicitum, 
ut  constat  cx  prop.  25.  inler  damnatas  ab  Innocentio  XI:  «Cum 
causn  licitum  est  iurare  sine  animo  iurandi,  sive  res  sit  levis, 
sive  gravis  ».  Quod  autem  fictum  iuiamentum  se-mper  sit  pec- 
tum  mortale ,  ut  Scot.  videtur  sentire,  a  recenlioiibus  negatur 
(cfr.  S.  Alphons.,  Homo  apost.  tr.  5.  n.  17.).  —  Alio  aulem  sensu 
iuramenlum  dolosum  saepe  intelligilur  de  vero  iuramento  facto 
verbis  duplicem  sensum  habenlibus,  quando  «  iurans  intendit  in 
uno  sensu  ,  et  recipiens  in  alio  »  (hic  q.  incidens).  Hoc  atitem 
potest  esse  cum  dolo,  vel  xine  dolo  iurantis.  «  Si  atitem  iurans 
dolum  non  adhibeat,  obligatur  secundum  intentionem  iurantis  » 
(S.  Thom.,  S.  II.  II.  q.  89.  a.  7.  ad  4.) ;  de  quo  non  csl  du- 
bium  ;  et  idem  hic  docet  S.  Bonav.,  sed  quaedam  addit.  —  Si 
vero  iurans  recipicntcm  dolo  fallit,  S.  Thom.  resolvit,  quod 
«  dcbel  iuramentum  servari  secundum  sanum  intellectum  eius 
cui  iuramentum  praesiatur  ». 

Quoad  ipsum  iuramenlum  dulosum,  d;1  quo  est  hic  quae- 
stio  principalis,  S.  Thom.  (tiic  a.  3.  quaesliunc.  3.)  docet : 
«  Quamvis  ex  ipsa  ratione  iuramenti,  in  quantum  iuramentum, 
non  obligelur  ad  servandum  ipsum  nisi  secundum  suam  inten- 
tionem  ;  lamen  ex  necessilate  iuramenli,  in  quanlum  fuit  doto- 
stan,  obHgatur  ad  servandum  taliter,  quod  ex  dolo  alius   non 


laedatur ;  et  hoc  esl,  quando  seeundum  intentionem  recipienlis 
implet  iuramentum  ».  Circa  ultima  verba  paulo  miiius  S.  Bonav. 
cum  mullis  recenlioribus  iudicat.  —  De  obligatione,  quam  im- 
ponit  forum  Ecclesiae  dolose  iuranti,  nulkim  est  dubium. 

II.  De  hac  quacstione  praeter  laudalos:  Alex.  Hal. ,  Sum. 
p.  111.  q.  31.  m.  4.  a.  3.  —  B.  Albert.,  hic  a.  8.  —  Petr.  a 
Tar.,  hic  q.  2.  a.  8.  —  Bichard.  a  Med.,  hic  a.  2.  q.  I.  — 
Dionys.  Carth. ,  de  hac  et  duabus  seqq.  qq.  hic  q.  3. 

IIL  ln  soluiione  sequenlis  (2.)  quaest.  sententia  nunc  com- 
munissima  est,  quod  iuramentum  promissorium  coactum  de  re 
licita  in  foro  interno  est  validum,  quia  iurans,  licet  iniuste  co- 
genti  non  obligetur,  lamen  contraxit  obligationem  coram  Deo. 
lilud  tamen  est  slrictissimae  interpretationis  et  rescindibile,  sal- 
tem  in  foro  Ecclesiae.  —  Alcx.  Hal.  inter  utramque  sententiam 
hic  relatam  rem  reliquit  iniudicatam. 

De  eadem  (2.)  quaeslione :  Alex.  Hal. ,  loc.  cit.  m.  4.  a.  4. 
§2.  —  S.  Thom. ,  hic  a.  3.  quaestiunc.  2;  S.  loc.  cit.  a.  7. 
ad  3.  —  B.  Albert. ,  hic  a.  9.  10.  —  Petr.  a  Tar.,  hic  q.  2. 
a.  6.  —  Bichard.  a  Med.,  hic  a.  2.  q.  2.  —  Durand. ,  hic  q.  2. 

IV.  Eliam  seq.  (3.)  quaestio  est  de  iuramento  promissorio. 
Definitiones  tres  incauti  iuramenti  hic  positae  communes  sunt 
apud  antiquos  doctores.  In  his  tribus  speciebus  deficit  illa  con- 
ditio  iuramenti  liciti,  quae  vocalur  iustitia.  A  recenlioribus  (cfr. 
Sporer,  Theol.  moral.  tom.  I.  tr.  3.  sect.  4.  %  I.)  vocatur  incau- 
tum  illud  iuramentum,  «  quo  iuratur  sine  debita  consideratione 
et  examine,  verumne  sil,  an  falsum  quod  iuratur  ».  —  Casus 
moralis,  qui  in  quaeslione  incidenti  proponitur,  similiter  solvi- 
lur  a  S.  Thom.  in  Sum.  (loc.  cit.  ad  2.),  et  etiam  ab  Alexan- 
dro  Hal.  (loc.  cit.  m.  i.  a.  4.  §  I.),  qui  lamen  refert  aliorum 
opinioncm,  qui  sine  distinctione  asserunt,  illnd  iuramentum  esse 
incautum  et  non  obligatorium  simpliciter ;  quorum  opinioni  ali- 
quaienus  favent  verba  S.  Thom.,  in  CommenL  hic  a.  3.  quae- 
stiunc.   I.  ad  3. 

De  ipsa  (3.)  quaestione  praetcr  S.  Thomam  :  Alex.  Hal.,  loc. 
cit.  m.  L  a.  I.  2.  —  Scot.,  loc.  cit.  n.  II.  —  B.  Albert.,  hic 
a.  7.  —  Petr.  a  Tar. ,  hic  q.  2.  a.  5.  —  Bichard.  a  Med.,  hic 
a.  2.  q.  3.  —  Durand. ,  hic  q.  3. 


1  Cod.  A,  pro  concludunt  posilo  exclndunt,  substituii  ad 
aliad  forum. 

-  Codd.  A  L'  cut.  Aliquanto  inferius  pro  quae  illum  sen- 
sum  codd.  A  K  L  M  Q  V  aa  bb  7«/  illum  sensum. 

3  In  cod.  H  addimr:  Ceteris  tamen  paribus,  magis  conde- 
scendere  est  inteniioni  recipientis  quam  iurantis ;  quia  minus 
praesumitur  de  dolo  ex  partc  cius  qui  verba  audit,  quam  ex 
parle  eius  qui  verba  proponit.  Lt  ratio  huius  esi ,  quiainforo 
Ecclesiae  non  solum  aspicitur  ad  ipsam  vcriiatcm,  scd  ctiam 
ad  conieclurae  probabililalem. 

*  Can.  Quipeierare,  <■.  22.  q.  5.  Gratian.  concludit:  Ex  his 
omnibuscollfgitur,  quod  iuramenia  secundum  intcnlioncm  prae- 


stantis,  non  recipientis ,  a  Deo  iudicantur.  Qaomodo  ergo,  se- 
cundum  Isidorum,  quacumque  arle  verborum  quisiurat,  Deus 
sic  accipit,  sicut  ille  cui  iuratur,  intelligit?  Sed  sicut  aliud  est 
callida  arte  verborum  iurare,  aliud  simpliciter  intentionem  suam 
iur.mdo  enumiare,  sic  aliud  est  simplici  inicntione  iuramentum 
faclum  recipere,  aliud  in  recipiendo  calliditate  uli ;  quia  sicut 
quisquam  apud  Deum  non  valet  aliquem  lacdcre,  sic  nec  praeier 
eius  inicntioncm  valet  quis  alicui  subvenire.  Deus  autcm  ciu- 
pliciiatis  aspernator  simplicem  inieutiouem  ulriusque  conside- 
rat,  cl  tam  cx  parle  recipicnlis  quam  cx  parte  praestantis  ver- 
borum  artem  aspernatur  et  odit. 


DIST.  XXXIX.  ART.  III.  QUAEST.  II. 


8 


/  / 


QUAESTIO  II. 

Ulrum  omne  iuramentum  coactum  sit  obligatorium. 


Secundo  quaeritur  de  iuramento  coacto,  et  est 
quaestio,  ulrum  omne  iuramentum  coactum  sit  obli- 
gatorium.  El  quod  sic,  videlur. 

1.  Omne  iuramentum,  quod  habet  iudicium  et 
menta.iustitiam  et  veritatem,  est  obligatorium  a;  sed  iura- 

mentum  coaclum  potest   haec  tria  habere:  ergo  vi- 
detur,  quod  sit  obligatorium. 

2.  Item,  «coacta  voluntas,  ut  vult  Augustinus2, 
vere  voluntas  est»;  sed  iuramentum  dicilur  coa- 
ctum,  quia  fil  a  voluntate  coacta:  ergo  iuramenlum 
coaclum  a  vera  volunlate  est.  Sed  cmn  quis  volun- 
tale  aliquid  iurat,  nisi  sit  malum,  se  ipsum  obligat: 
ergo  etc. 

3.  Item,  peccatum  ex  coactione  perpelratum 
inducit  obligationem  ad  poenam  aeternam:  si  ergo 
iuramentum  de  sui  natura  obligat  ad  veritatem  ser- 
vandam,  sicut  peccatum  obligat  ad  poenam  perfe- 
rendam;  videtur  per  simile,  quod  iuramentum  coa- 
ctum  sit  obligatorium. 

4.  Item,  hoc  ipsum  videtur  auctoritate  Augu- 
stini s.  Quidam  coactus  iuravit  cuidam  concubinae, 
quod  eam  duceret  in  uxorem  et  ullerius  non  ex- 
hiberet  parenles  suos.  Respondet  beatus  Auguslinus 
ex  consilio  beati  Ambrosii,  quod  malrimonium  te- 
neret  et  poeniteret  de  residuo:  ergo  videtur  secun- 
dum  sententiam  beati  Auguslini ,  quod  iuramentum 
coaclum  sit  obligatorium. 

Sed  contka:  1.  Vota  coacta  non  obligant,  quia 
pposi-  votum  est  promissio  sponlanea  * ;  sed  iuramenli  obli- 
galio  similiter  a  voluntate  nostra  procedit:  ergo  non 
videtur,  quod  iuramenta  coacta  sint  obligatoria. 

2.  Item,  «praelor5  dicit  —  et  Tullius  etiam  in 
Rhetoricis  —  quod  vi  vel  metu  lactum  est  raluin  non 
habeo  »:  si  ergo  lex  habet  ratam  omnem  obligationem 
iustam,  videtur,  quod  iuramenta  coacta  non  sint 
obligatoria. 


3.  Item.  causa  metus  mortis  cadit  in  viruni 
constantem;  sed  metus,  qui  cadit  in  virum  constan- 
tem,  excusat  a  tolo ,  secundum  quod  iorisperili  • 
dicunt:  ergo  videtur,  quod  iuramentum.  quod  fit 
ex  tali  metu,  non  sit  obligatorium. 

4.  Item  ,  coactio  excludit  contractum  matrimo- 
nialem7;  sed  tanti  roboris  et  obligationis  est  ipsnm 
matrimonium,  quanti  et  iuramentum:  si  ergo  ma- 
trimonium  ex  coactione  contraclum  non  esl  obli- 
gatorium,  eadem  ratione  videtur  qnod  oec  mra- 
mentum. 

c  o  n  c  l  u  s  i  o. 

Juramenlum  coactum  respectu   rei  licitae  //<  foro 
Dei  obligatorium  esse  videtur,  nisi  relaxetur. 

Respondeo:  Ad  praedictorum  intelligentiam  esl 
notandum,  quod  hic  est  duplex  modus  dicendi. 

Quidam  enim  dicunt,  quod  cuiu  fjuplex  sit  iu-opimoi. 
ramentum,  videlicet  promissorium  et  asserlorium  \ 
respeclu  iuramenti  asserlorii  coactio  dod  excusal  " 
toto ,  sed  a  lanlo.  Si  quis  enim  coactus  iural  el 
asserit,  falsum  esse  veriim,  incurrit  crimen  periQrii. 
ln  iuramento  vero  obligatorio  sive  promissorio  c 
ctio,  quae  surgit  ex  metu,  qui  polest  cadere  in 
conslantem  virum,  a  loto  excusat  —  lale  eniin  iora- 
mentum  licitum  est  et  non  est  conlra  Deum,  qao 
quis  promitlit,  aliquid  alicui  se  daturam,  vel  factu- 
rmn — et  ideo  respectu  talis  iuramenti  potest  iater- 
venire  coactio  sofficiens  ad  inclinandam  etiam  con- 
stantem  viruin.  Et  qnia  coactio  safficiens  intervenit, 
voluntas  illa  non  est  indicanda  yolontas;  ac  per 
hoc  oec  iuramentum  iliud  esl  vere  obligatoriom,  ol 
dicunt. 

Sed  quoniam  verba  \ugostioi  el  copsilium  eliara 


1  Cfr.  supra  pag.  87o,  nola  2. 

2  Libr.  de  Spiritu  et  lil.  c.  31.  n.  •'>.'} :  Si  subtilius  adver- 
tamus,  eliann  quod  (|iiisrjue  invitus  facere  cogilur,  si  facil,  vn- 
luntate  facit;  sed  quia  mallet  aliud,  Ideo  inviius,  hoo  est  no- 
lcns  facere  dicilur.  Cfr.  C.  Si  vero ,  x.  de  luroiur. ,  ubi  di- 
citur,  iuramcntuin  per  metum  extortum,  si  servari  potest  sine 
inleritu  salutis  aeternae,  servandum  esse.  —  Inferius  pro  cum 
ijiiix  Vdlttntate  COd.  U  CUm  quiS  VOlunlarie  [edd.  r.r  rnlunt<ttr\. 

3  Secundum  (iralian.,  C.  Ivtrr  rrtrra  c.  22.  q.  i.  N.nn 
ipse  illi  canoni  baec  verba  praemittit:  Unde  Augustinus  scribii 
Severo  Milevetano  episcopo,  consulenti  <U'  quodam  Hubaldo, 
qul  a  consangulneia  culusdajn  pellicis  coactus  fueral  lurare,  se 
illam  ducturum  in  coniugem  nec  matrl  suae  irel  fratribus  ulte- 
rius  necessaria  subministmturum.  Rescribil  ergo  r>.  Augustinus, 
iii  iliximiis,  Severo  Milevetano  episcopo,  iia  diceus:  Inter  rr- 
lera,  m  rogaveras,  a  patre  nostro  Ambrosio  quaesivi  etc  In 
oota  adiecta  editores  dicnnt :  Nihll  hunc  canonem  cura  Augutlino 
commune  habere  censemus  (ed.  Mlgne).  —  Pro  exhibertt  (1.  e. 
iiiniirntiirri .  cfr.  ForceUiol  Lexicon  elc.)  edri.  adverteret.  Eodem 
sensu  utuntur  verbo  exhibeo  GulieL  AnUssiod.,  S.  p.  III.  tr.  24. 
(|.  2,  et  Alex.  Hal.,  s.  p.  III.  q.  31.  m.  i.  o.  i. 


*  Magister,  IV.  SenL  d.  WWIII.  c.  I  :  Votum  es(  i 
catio  quaedam  promissionis  spontaneae,  quae  Deo,  el  de  iii- 
quae  Dtel  sunt,  prOprie  Berl  debet  —  Pro  promJskto ,  qood  ha- 
bent  codd.  BKMXZ  plurea  codd.  et  edd.  copct  l  II 

runlrnrtio ,  cod.  bb  obligatio. 

5  lustinian.  IV.  DigesL    ii(.   2.   L>X    I;   All    praetor:   >. 
metus  causa  gestum  erit   ralum    non  babebo.  Cfr.   IL 

iii.  20.  i\r  iis  quae  \i  metusve  causa  gestasunt,  Lex 
—  Clcero  l.  Ithcior.  .•.  n,  .t  n.  .-.  :n.  quoad  «ensum;  m 
verba  nUendantur,  vlde  III.  Ofllc.  c.  30,  ubl  dldt:  Nondebuli 
ense  ratum  quod  ernl  actum  per  vlm.  Cfr.  IbM 

6  Cfr.  Lex:   Metum  acdpiendum,  et  Lex:    M  itnu 
rmisii. —  Lege  B,  [IV,  Dlgest.   lit  2.)  dldtur:  Metuan 

non  vanl  hominis,  sed  qul  merilo  el  In  horoinpm 
1 1 ii i  it i  cadal,  ad  hoc  odictum  perUnoro  dicemua. 
^  Cfr.  IV.  SenL  d.  29.  q    I. 
\  |de  supra  p  Ulquunio  Infi 

i/iu  potesl   non    p  iui  I  codd.  ci Iri.  1 ,  2  li 

l>ntrsl. 

I    ,i   i,  ,/  proptti  -  i  odd    Bl  i'  i  u  i  \  bb  • 


878 


SENTENTIARUM  LIB.  III. 


eius  videtur  esse  in  cootrarium  —  videtur  enim 
beatus  Auguslinus  iudicare  tale  iuramenlum  obliga- 
opinio  2  toriuin  —  ideo  est  alius  modus  dicendi,  ut  distin- 
guatur  duplex  forum,  videlicet  ecclesiaslicum  et 
dwiiium,  ita  quod  obligatio  iuramenti  coacti  e  con- 
trario  se  habet  obligationi  iuramenti  dolosi  respectu 

conciusio  i.  huius  duplicis  fori *.  Nam  in  foro  Ecclesiae  iura- 
mentum  coactum  non  est  obligatorium  :  tum  quia 
Ecclesia  praesumit,  quia  iste  qui  coacte  iuravit,  non 
iuravit  voluntate  implendi  iuramentum,  sed  potius 
evadendi  periculum;  tum  eliam,  quia  ille  qui  iurare 
compulit,  cum  malitiose  et  dolose  processerit,  nul- 
lum  ius  acquisivit  nec  de  malitia  commodum  repor- 
tare  debuit;  unde   oullum   habet  ius  repetendi.  — 

conciasio  2.  In  foro  autem  Dei  iuramentum  coactum  obligalo- 
rium  est,  quia,  cum  Deus  aspiciat  voluntalem  in- 
teriorem,  et  voluntas  non  possit  cogi  coactione  suf- 
ficiente ,  sed  inducente2,  et  ita  voluntas  coacta 
voluntas  sit.  iudicat  Deus,  talem  hominem  obligari. 

coroiiarinm.  Et  ideo  in  foro  conseientiae  secundum  theologos 
consulendum  est  ei  qui  sic  iuravit,  nisi  relaxatio- 
nem  inveniat,  iuramentum  implere;  et  hoc  dico,  si 
iuramentum  illud  fuit  respectu  rei  licitae.  —  Unde 
raliones  concedi  possunt,  quae  sunt  ad  partem  istam. 
1.  Ad  illud  vero  quod  obiicitur   in  conlrarium 

soiutio  op-  de  obligatione  voti;  dicendum,  quod  non  est  simile; 

positorum.         .  ......  ,     „ 

quia  votum  respicit  obhgationem  ad  Deum ,  qui 
vult  sacrificia  non  coacta,  sed  volunlaria3.  Si  quis 
tamen  coactione  inducente  cogatur,  ut  votum  emit- 
tat,  videlicet  ut  in  periculo  morlis  existens  a  Do- 
mino  liberetur,  non  videtur  absurdum  dicere,  eum 
esse  obligatum. 

%  Ad  illud  quod  obiicitur  de  praetore  et  lege, 


quod  non  reputat  ratum  iuramentum  faclum  per  me- 
tum;  dicendum,  quod  lex  loquitur  in  foro  iudiciali, 
quia  non  intromittit  se  de  foro  conscientiae.  Unde 
secundum  illud  foruin  verum  est,  quod  iuramentuin 
coactum  non  obligat.  Ex  hoc  tamen  non  potest  con- 
cludi,  quod  non  obliget  quantum  ad  Deum. 

3.  Ad  illud  quod    obiicilur,    quod    melus,  qui 
potest  cadere  in  constanlem  virum,  excusat  a  tolo; 
dicendum,  quod  licet  respectu  actuum  humanorum  Notandaa. 
possit  cadere  melus  sufliciens  in  virum  constantem; 
tarnen  quantum  ad  ea  quae  iustitiae  sunt,  non  po- 

test  cadere  metus  suflkiens  in  virum  constantem. 
Quantum  enim  ad  illa  dicit  Dominus4:  Nolite  ti- 
mere  eos  qui  corpus  occidunt.  Ideo  apud  Deum 
talis  metus  non  reputatur  causa  sufliciens  ad  excu- 
sandum  hominem  a  reatu  peccati,  vel  ab  obligalione 
iuramenti. 

4.  Ad  illud  quod  obiicitur  de  obligatione  ma- 
trimonii,  dicendum,  quod  non  est  simile:  quia  ma-  Notandum. 
trimonium  hoc  habel  ex  ratione  significationis  et 
institulionis,  ut  contrahatur  ex  mera  et  libera  vo- 
lunlale.  Significat  enim  coniunclionem  Christi  et 
Ecclesiae  Dei  et  animae,  in  qua  nulla  intervenit  coa- 

ctio,  sed  mera  benignitatis  dilectio5.  Non  sic  autem 

est  ex  parle  iuramenli.  —  Et  si  tu  quaeras  de  illo  QQ.aest.  in- 

1  '  cid.  soIti- 

qui  coactus  iuravit  conlrahere  matrimonium,  utrum  lnr- 
teneatur;  dicendum,  quod  tenetur,  nisi  ex  causa 
superveniente  absolvatur.  Si  tamen  contrahat  cuin 
alia,  in  contrahendo  peccat  mortaliter  nec  amplius 
obligalur,  sed  pro  culpa  periurii  est  ei  poenitentia 
imponenda:  et  de  hoc  amplius  habelur  in  quarto 
in  tractatu  de  matrimonio  6. 


QUAESTIO  III. 

Utrum  iuramentum  incautum  sit  obligatorium. 


Tertio  quaeritnr,  utrum  iuramentum  incautum 
Quid  iura-  sjt  obligatorium.  luramentum  autem  incautum  dico, 

ment.  mcau-  ° 

'am.         qnod  vergit  in  exitum  malum,  vel  in  exitum  minus 
bonum  7.  Et  quod  iuramentum  incautum ,  quod  ver- 
git  in  exilum  malum,  sit  obligatorium ,  probatur: 
\.  Primo  per  exemplum   losue,  de  quo  dicit 

Ad  opposi-  Ambrosius  in   libro  de  Ofliciis  8 :    «  losue   pacem  , 

tam. 

quam  dederat,  revocandam  non  censuit,  quia  fir- 
mata  erat  sacramenti  religione,  ne  dum  alienam  per- 
fidiam  redargueret,  suam  fidem  solveret»:  teneba- 


tur  ergo  losue  iuramentum,  quod  fecerat,  observare ; 
sed  illud  iuramenlum  fuil  incautum  et  vergebat  in 
exitum  malum ,  quia  contra  Dei  praeceptum ,  quo 
praeceperat  Dominus,  ne  cum  gentibus  illis  foedus 
iniret9:  ergo  videtur,  quod  tale  iuramentum  sit 
obligatorium. 

2.  Item,  Augustinus 10  dicit,  quod  meretrix  iu- 
rans,  se  servaturam  fidem  suo  leccatori,  peior  est, 
si  non  servat  fidem ,  quam  si  observaret ;  sed  iura- 
mentum  illud  habet  malum  exitum,  et  tamen  obli- 


1  Cfr.  quaest.  praeced. 

2  De  quo  vide  II.  Sent.  d.  25.  p.  II.  q.   i.  —  Circa  finem 
corp.  pro  fuit  codd.  G  K  fuerit. 

3  Cfr.  IV.  Sent.  d.  38.  a.   I.  q.   I.  ad  i,  ubi  triplex  diffe- 
rentia  voti  et  iuramenti  affertur. 

4  Matlh.   10,  28. 

5  Vide  Eph.  5,  25.  seqq.  —  Paulo  superius  pro  Dei  cod. 
U  et  Dei. 

6  Dist.  29.  per  totam.  —  Vide  scholion  ad   praecedentem 
quaest. 


7  Vide  infra  in  fundam.   I.  verba  Bedae. 

8  Libr.  III.  c.  10.  n.  69:  Iesus  tamen  pacem  etc.  Cfr.  losue 
9,    15.  seqq. 

9  Cfr.  supra  pag.  666,  nota  6. 

10  De  Bono  coniugali.  c.  i.  n.  i,  sentenlialiter.  Allegatnr 
etiam  a  Gratiano,  C.  Mulier  si,  c.  22.  q.  i.  —  Inferius  pro 
leccatori  Vat.  hic  et  in  solutione  locatori.  Immedinte  post  codd. 
B  D  F  G  L  0  T  V  aa ,  verbis  male  transposilis,  peior  est,  si  servat 
fidem,  quam  si  non  observaret. 


DIST.  XXXIX.  ART.  III.  QUAEST. 


879 


gal,  alioquin  non  esset  peior  in  non  observando 
quam  in  observando:  ergo  iuramentum,  quod  sim- 
pliciter  vergit  in  exitum  malum,  est  obligatorium. 

3.  Item,  hoc  ipsum  videtur  de  iuramento,  quod 
vergit  in  exitum  minus  bonum,  utpote  qui  iurat, 
se  non  intraturum  religionem  ' ,  quia  aliquis  per  ma- 
trimonii  vinculum  potest  se  obligare,  ut  non  intret 
religionem,  ita  quod  matrimonium  illud  vere  est 
obligatorium  :  ergo  pari  ratione  videtur,  quod  et  per 
ipsum  iuramentum. 

4.  ltem ,  licitum  est  alicui  nolle  intrare  religio- 
nem,  et  quod  licitum  est  nolle  licitum  est  confir- 
mare,  et  quod  licitum  est  confirmare  licitum  est  iu- 
rare ;  sed  iuramentum  licitum  est  iuramentum  obli- 
gatorium  :  videtur  ergo,  quod  cum  aliquis  inret,se 
non  intraturum  religionem,  quod  per  illud  iuramen- 
tum  obligatur.  Sed  tale  est  iuramentum  incautum , 
quod  vergit  in  exitum  minus  bonum  :  ergo  videtnr, 
quod  iuramentum  illud  sit  obligatorium. 

Sed  contra  :  1.  Beda  dicit,  et  Magister  adducit 
menu.in  littera 2 :  «  Si  quid  nos  incautius  iurare  contige- 
rit,  quod  observatum  peiorem  vergat  in  exilum,  li- 
bere  illud  salubriori  consilio  mutandum  noverimus»: 
ergo  secundum  hoc  iuramentum  incautum,  quod  ver- 
git  in  exitum  malum,  vel  minus  bonum,  non  est 
obligatorium. 

2.  Item ,  Isidorus  3 :  «  Non  est  observandum  sa- 
cramenlum,  quo  malum  incaute  promittitur  ».  Si  lu 
dicas ,  quod  auctoritas  isla  intelligitur  solum,  quando 
quis  iurat  quod  est  malum  et  iniustum,  sed  non, 
quando  quis  iurat,  se  non  facturum  bonum  perfe- 
ctum,  ad  quod  non  tenelur ;  obiicitur  contra  hoc: 
qnia  nuUum  iuramentum  est  iustum,  quod  impu- 
gnat  iustitiae  perfectionem  4 ;  sed  iuramentum,  quo 
quis  iurat,  se  non  intraturum  religionem  nec  ag- 
gressurum  perfectionem ,  est  perfectae  iustiliae  im- 
pugnalivum  :  ergo  et  iuramentum  iniquum.  Sed  nul- 
lum  tale  est  obligalorium  :  ergo  videtur,  quod  nul- 
lus  obligelur  per  iuramentuin  incautum,  quod  vergit 
in  exitum  minus  bonum. 

3.  Item,  nulliun  iuramenlum  est  discretum  , 
quod  est  conlra  Spirilus  sancti  consilium;  sed  cum 
quis  iurat,  se  non  intraturum  religionem,  iura- 
mentum  illud  est  conlra  Spirilus  sancti  consilium  ; 
sed  millum  tale  iuramentum  habet  in  comitatn  i«- 
dicium,  el  nullum  tale  esl  obligatorium  • :  ergo 
idem  quod  prius. 

luxta  hoc  quaeritur,  si  quis  iurat.  se  nnnqnam 

stio  in-  recepturum  praeiationem,  uirum  per  tale  iuramentum 

ohligetnr.  Et  quod  sic,  videtnr:  qnia  licitnm  «*st  prae- 


lationem  fugere :  ergo  licitum  est,  quod  quis  iuret 
eam  non  recipere  6.  In  contrarium  est,  qood  maio- 
ris  perfectionis  est,  ut  communiter  dicitur.  status 
praelationis  quam  religionis,  et  bono  privato  praefe- 
renda  est  ulilitas  communis. 

CONCLCSIO. 

Juramentum  incaulum ,  quodvergit  iu  salutis  <ie- 
trimenlum,  vel  direcle  in  perfeclionis  impedi- 
mentum,  non  est  obliyalurium. 

Respondeo  :  Ad  praedictorum  iiilelligentiam  est 
notandum,  quod  multipliciter  conlinjjit  iuramenlum  TriP'*x  i0- 

raraent.  in- 

esse  incautum  :  primo  modo,  quando  iuratur  ali-«nm««>- 
quid,  quod  simpliciter  vergit  in  salutu  detrtmeth 
tum,  sicut  cum  aliquis  iurat,  se  faclurum  aliquid, 
quod  non  potest  sine  peccato  mortali  consummari. 
Secundo  modo  dicilur  iuramentum  esse  incautwm  , 
cum  quis  inrat  aliquid ,  quod  vergit  in  salutis  suae 
dispendium  el  perfectionis  impedimentum ,  ut  puta 
cum  iurat  quis,  se  nunquam  inlraturum  religiooem. 
Tertio  modo  dicitur  iuramentum  incautum,  com 
quis  iurat  aliquid  in  omnem  eventum ,  <|iiod  uno 
casu  eonlingenle.  vergit  in  salntis  dispendinm ,  alio 
casu  conlingente.  vergit  in  salutis  profectom;  sieut 
cum  inrat  aliquis,  se  nunquam  receptornm  praela- 
lionem,  quod  quidem  est  in  salutis  dupendium ,  si 
ulilis  sit  et  canonice  eligatur  et  a  maiori  sibi  iniun- 
gatur ;  tunc  autem  vergit  in  salulis  profeclum  ,  si 
sit  persona  inutilis  sibi  et  aliis  ad  slalum  illum  pro- 
moveri. 

Si  ergo  loquamur  de  iuramento '  primo  modo, 
sic  absque  dubio  non  est  liciium  oec  obligatoriom,  chj^o  i. 
immo  qui  ipsum  observat  commiltit    peecatom.  — 
Si  vero   loquamur   de   iuramento   incanto  secundo 
modo,  sic  nec  est  licilnm  nec  obligatoriom ,  licet  condoiio*. 
ipsum  ohservare  non   sit  peccatum,   qnia  non   esl 
peccatum  non  inlrare  religionem  ;  grave  tamen  | 
caliun  est  iurare,  se  nunqnam  ascensnrnro  ad  gra- 
dum  perfeclionis ,  qoia  in  bocquodam  modo  irapo- 
gnal  ipsius  inslitiae  perfeclionem  >'t  Spiritos  sancti 
inspiralionem ".  —  Si  vero  loqnamor  de  inramento 
tertio  inodo.  sic,   ano  casn  contingente,  esl  obi  |j»'°3- 

vandum,  videlicel  qnando  vergil  m  salolis  pi 
ctum ;  alio  vero  casu  contingente,  esl  iliicitum    i 
non  obseruandum,  videlicel  cnra  vergil   in  salnlis 
detrimentum. —  El  per  hoc  patel  responsio  ad  qn 
siionem  propositam.  Concedendnm  esl  enim,  qnod 
ioramentnm  incantnm,  qood  vergil  in  salntis detri- 


1  Cfr.  Gratlon.,  C.  Innocens  credU,  c.  22.  q.  i.  ,:  <i. 
*  Ilic  c.  9. 

3  I.ibr.  II.  SenL  c.  31.  n.  9;  cn*.  tiic  llt.  Miigteirf,  c.  '.».  — 
Cum  ir\m  origlnall  e!  codd.  AFHK  LT  Vaa  bb  subslllulmua 
mcramenlum  pro  iuramentum. 

4  Cfr.  supra  pag.  875,  nota  2.  ■  Codd.  ».  H  au  pe rfectiom. 
ln  Rne  arg.  posi  mcautum  cod.  Z  addll  «-i  mdiicretum, 

5  Cfr.  supra  pag.  875,  noln,  2.  Superlua  pro  discretum 
cod.  0  obligatorium. 


«  Cfr.  C.  Archidiaconum  Fl  renUnum  ,  i 
gorlus   lubel   Inqulrl,  num  ili>-  qul  oplseopin  fu< 
<  tociis  -  icrosan  ills  i 
lurandum  praebuei  II .  nun  piam  - 
—  Infrrlus  |'<>-i  prai 
codd.  i  G  I.  i  \  W    >>  add  mi  1 1 

'  in  cdd.  nddli  ito. 

o  i.   \  repuffi 
inspi 


880 


SENTENTIARUM  LIB.  III. 


mentuin,  vel  quod  directe  vergit  in  perfeclionis  im- 
pedimentum,  non  est  obligatorium,  sicut  rationes 
ad  hanc  partem  inductae  ostendunt '. 

1.  Ad  illud  vero  quod  primo   obiicitur  in  con- 
sointio  op-  trarium  de  losue,  dicendum,  quod  iuramentum  illud 

'  observatum  non  vergebat  in  malum  exilum,  immo 
in  bonum.  Triplex  enim  ratio  fuit,  quare  Gabaoni- 
tae  fuerunt   reservali   et   non  interfecti.  Una  videli- 

Ratio  1.  cet  Utteralis,  quia  melius  erat,  ut  damnarentur  per- 
petua  servitule,  quam  punirentur  morle,  maxime 
cum  prompti  essent  servire  et  mortem  sustinere,  si- 

Ratio  2.  cut  ex  ipso  textu2  apparet.  —  Alia  vero  ratio  est 
moralis ,  quia  in  hoc  significatur,  quod  quantum- 
cumque  Dens  minetur  alicui  et  indignetur  in  prae- 
senti  vita ;  si  tamen  ad  ipsum  revertatur  toto  corde, 

Ratio  s.  non  claudil  misericordiae  viscera.  —  Terlia  vero  ra- 
tio  est  figuralis ,  quia  in  hoc  significatur,  quod  sem- 
per  in  nobis  duo  sunt  populi,  secundum  quod  duo 
ftierunt  in  terra  promissionis,  videlicet  Amorrhaeo- 
rum  et  filiorum  fsrael,  hoc  est  motuum  rationalium 
et  brutalium ;  secundum  quod  dicit  Bernardus •* : 
« Quantumcumque  labores,  necesse  est,  ut  intra 
fines  tuos  habitet  lebusaeus  ».  —  Unde  multiplici  ra- 
tione  observatio  iuramenti  illius  non  vergebat  in  exi- 
tum  malum,  sed  potius  in  bonum.  —  Et  quod  obii- 
citur  de  mandato  Domini,  quod  Dominus  praecepe- 
rat ■,  quod  cum  eis  foedus  non  iniret4;  dicendum, 
quod  hoc  intelligendum  est  quantum  ad  eos  qui 
erant  incorrigibiles. 

2.  Ad  illud  quod  obiicitur  de  meretrice,  quae  iu- 
rat   leccatori   suo   fnlehter   adhaerere ;   dicendum , 

Duo  consi-  quod  in  iuramento  est  duo  considerare:  unum,  quod 

deranda.  ,  ... 

meretnx  mrat,  se  consensuram  m  nefanum  actum 
cnm  suo  leccatore;  aliud,  quod  iurat,  se5  alteri  non 
daturam.  Et  primum  quidem  est  illicitum,  el  ad 
hoc  non  obligalur;;  secundum  quidem  licitum,  et 
quantum  ad  hoc  obligatur.  Et  ideo  dicit  Augustinus, 
quod  peior  est  non  servando,  quam  si  iuramentum 
servaret.  Per  hunc  etiam  modum  inlelligendum  est, 


si  aliquis  latro    iuraret  alii,    se   praedam  cum   illo 
divisurum,  et  postea  retineret  totum. 

3.  Ad  illud  quod  obiicitur  de  eo  qui  iurat,  se 
nunquam  religionem  intraturum,  quod  licite  potest 
iurare,  sicut  licite  potest  conlrahere  malrimonium; 
dicendum,  quod  non  est  sirnile  hinc  et  inde,  duplici 

ex  causa.  Prima  est,  quia  matrimonium  non  tan-Ratioi. 
tummodo  dicit  privationem  boni,  quin  potius  dicat6 
boni  positionem  ;  sed  iuramentum,  quo  quis  iurat, 
se  nunquam  religionem  intraturum ,  de  sua  princi- 
pali  intentione  est  boni  perfecti  privatorium  et  im- 
peditivum;  ideo  non  est  iudicandum  obligatorium, 
sed  polius  illicitum  et  iniquum.  —  Alia  eliam  ratiortatioi 
esl,  quia  qui  matrimonium  conlrahit,  sive  ex  con- 
sensu  uxoris,  sive  ex  morte.  potest  aliquando  ag- 
gredi  perfectionem.  Qui  autem  iurat,  se  nunquam 
religionem  intraturum,  quanlum  est  de  se,  reddit 
se  in  sempiternum  inhabilem. 

4.  Ad  illnd  quod  obiicitur,  quod  licitum  est 
nolle  intrare  religionem,  ergo  et  iuramento  firmare7; 
dicendum,  quod  non  sequitur:  quia  nolle  intrare  re-  Notandnm. 
ligionem  est  imperfectionis ,  sed  hoc  iuramento  fir- 
mare  est  cuiusdam  obstinationis  et  impugnationis 
gratiae  Spiritus  sancti,  quae  de  tepidis  et  negligen- 

tibus  facit  fervidos  et  perfectos.  Et  ideo,  quamvis  il- 
lud  sit  licitum,  istud  tamen  est  illicitum. 

Ad  illud  quod  quaeritur  ulterius  de  eo  qui  iu-  Ad  qnawi. 
rat,  se  non  recepturum  praelalionem  ;  iam  patet  re- 1DCld 
sponsio  per  illud   quod  iam  dictum  est :  quia  iura- 
mentum  illud  in  casu  obligat,  videlicet  cum  vergit 
in  damnnm  proprium  et  alienum  ;  in  casu  vero  non, 
videlicet  cum  non  tantum  est  persona  sibi  utilis,  ve- 
rum  etiam  aliis.  —  Attamen  si  iuramentnm  praeces-  Noundam. 
serit,  non   debet  quis  se  auctoritate  propria  a  vin- 
culo  eius  absolvere,  sed  superioris  voluntatem,  man- 
datum  et  auctoritatem  super  hoc  requirere  8,  cuius 
voluntati   magis  quam   propriae  debet  in  hoc   casu 
obedire  °. 


DUBIA  CIRCV  UTTERAM  MACISTRI. 


Dub.  I. 

In  parte  ista  sunt  quaestiones  circa  litteram,  et 
p/imo  quaeritur  de  hoc  quod  dicit:  Adoertendum 
est,  quod  iusiurandum  tres  habet  comites :  verita- 


tem,  iustitiam  et  iudicium.  Videlur  enim,  quod  ibi 
sit  superfluitas.  Quicumque  enim  iurat  cum  iudicio 
discretionis,  vere  et  iuste  iurat:  ergo  ex  quo  poni- 
lur  ibi  iudicium,  superfluit  veritas  et  iustitia.  — 
Item,  cum  omnia  opera  nostra  debeant  fieri   cum 


1  Cfr.  Graiian.,  C.  Jnnoce)is  credit ,  c.  22.  q.  4.  §  i.  scqq. 
—  Superuis  pro  Et  per  hoc  cod.  K  El  sic. 

2  Iosue  9,  21.  seqq.  —  Ambros.,  III.  de  Offic.  c.  10.  n. 
69:  Mulclavit  tamcn  eos  vilioris  obsequio  ministcrii.  Clementior 
senlentia,  sed  diulurnior;  manet  etiam  officiis  poena  vcteris 
astuliae,  heredilario  in  imnc  diem  ministerio  deputata.  Cfr. 
Glossa  ordinaria  apud  Strabum  et  Lyranum,  quiie  continet  ex- 
positioncm  Origenis,  August.  (q.  12.  et  13.)  et  Isidor.  (c.  II.) 
in  hunc  locum.  Pro  servire  et  mortem  suslinere  cdd.  servire 
magis  quarn  rnortem  sustinere. 

3  Serm.  in  Canlic,  serm.  58.  n.  10:  Velis,  nolis,  intra  fines 
tuos  habitat  lebusacus  (ludic.    I,  21.);   subiugari  potest,  sed 


non  exlerminari.  —  Aliquanto  superius  pro  significatur   codd. 
A  U  figuratur. 

4  Ita  plures  codd.  cum  edd.,  in  aliis  inirent,  cod.  A  in- 
iretur,  cod.  N  haberent. 

5  Edd.  addunt  fidem.  In  flne  solul.  pro  se  praedam  cod. 
K  se  praedandum  et ,  plures  alii  codd.  incongrue  se  prae- 
dandum. 

6  Permulti  codd.  el  edd.   I,  2  dicit.  Pro  quin  cod.  K  quia. 

7  Cod.  K  confirmare. 

8  Cod.  A  inquirere. 

9  Vide  scholion  ad  I.  Iiuius  arliculi  quaest. 


DIST.  XXXIX.  DUBIA. 


881 


;io  i.  discretione  et  rectitudine  et  veritate,  quaeritur:  quare 
potius  iuramentum  dicilur  habere  tres  comites  quam 
aliud  verbum  nostrum  l  et  factum  ? 

luxta  hoc  quaeritur:   penes  quid  accipitur  nu- 

tio2.  merus  istorum  trium  comitum  ? 

Respondeo:  Dicendum,  quod  iuramentum  com- 

west.  paratur  ad  tria ,  videlicet  ad  iurantem ,  a  quo 
procedit,  ad  rem,  de  qua  fit,  et  ad  causam ,  pro 
qua.  Secundum  comparationem  ad  eum,  a  quo  egre- 
ditur,  debetur  sibi  iudicium;  secundum  comparatio- 
nem  ad  rern,  de  qua  fit,  debetur  sibi  veritas ,  ut 
sit  adaequatio  rei  et  sermonis 2.  Secundum  vero  com- 
parationem  ad  causam,  pro  qua  fit,  debetur  sibi 
iustitia,  ut  pro  iusta  camsa  fiat.  Bt  quoniam  omne 
iuramenlum  habet  istas  tres  comparationes ,  ideo 
omne  rectum  iuramentum  habet  islos  tres  comites. 
—  El  per  hoc  patet  responsio  ad  illud  quoii  ultimo 
qnaeritur. 

Ad  illud  vero  quod  obiicitur.  quod  ubi  est 
unum,  videlicet  iudicium,  ibi  sunt  reliqua.  ergo 
alia  sunt  superflua :  dicendum.  qnod  illa  ralio  non 

tusi.  valet.  Deficit  enim  talis  modus  loquendi  in  his  quae 
se  hahent  per  connexionem;  quia  enim  virtutes  con- 
ne.rae  sunt,  si  una  habetur,  habentur  et  omnes;  et 
tamen  non  sequitur.  quodsi  una  habetur,  quod  ce- 

tns2.  terae  superfluant  s.  —  Alibi  etiam  debcit.  videlicet 
cum  aliqua  se  habent  per  additionem.  Posito  enim 
posteriori.  ponitur  et  prius,  sicut  posita  rationali 
potentia  in  homine.  ponitur  sensibilis  et  vegetabi- 
lis4;  el  lamen.  ex  quo  rationalis  habetur,  non  pro- 
pter  hoc  aliae  superfluunt.  Sic  et  in  proposito  inlel- 
ligendum  est.  Quoddam  enim  iuramentum  fit  iuste, 
quod  tamen  non  fit  vere;  et  aliquod  fit  iuste  et  vere, 
et  tamen  non  discrete,  qnia  sine  praemediiatione.  Et 
ideo  ratio  illa  non  valet. 

Ad  illud.  quod  quaeritur:  quare  magis  iuramen- 

oaest.tum  habet  islos  comites  qnam  alius  actns  noster  ? 
dicendum.  quod  hoc  esl.  quia  iuramentum  est  in 
assertione  nostri  sermonis;  sermo  aulem  noster  du- 
bietatem  habet,  secundnm  qnod  dicitur  Sapientiae 
nono  5:  Cogitationes  morfalium  timidae,  el  incerlae 
providentiae  nostrae.  Ideo  ad  hoc,  quod  sermo 
noster  per  divinam  Veritatem  confirnietur  directe  et 


convenienter,  indiget  comitibus  ipsnm  regentibus.  ne 
inveniatur  dissimilis  Veritati  invocatae6. 

Drc.   II. 

Item  quaeritur  de  hoc  quod  dicit.  qnod  mu 
tenetur  qui  iurat  per  Deum ,  quam  qui  ruratper 
creaturas,  vel  per  Evangelium.  Bt  rationem  traius 
assignat,  quia  tanlo  firmius7  est  iuramentuin.  qtfanto 
sanctius  est   ilhul,  per  qnod  iuralur.   Sed   <-t>nir 
iurans  per  creaturam  non  iurat  nisi  per  Deum.  qnia 
non  intendit   invocare   creaturam  testcm.  sed  Ci 
lorem:  si  ergo  idem  est  utrobique.  per  quod  iural  \ 
ergo  eadem  est  obligatio  et  nniformis  unum 

non  est  maius  altero.  —  Item.  quanto  sotomnins 
iuramentum.   tanto   transgrediens   est    infamior, 
tanto  obligatio  maior:    sed  cum   maiori  solemnil 
consuevit  fieri  inrameiiluin.  quod  fit  per  Evangeliuui. 
qnam  qnod  fit  per  Denm:  ergo  etc.  —  Ilem.  maios 
est  contemnere  plura  bonaqnam  nnnm;  sed  qni  iu- 
rat  per  creaturam.  si  pcier.it.  contemnil  Creatorem 
simnl  el   creaturani :  qni   vero  iurat  per  Den 
peierat  contemnit  alterum  tantum  ":  ergo   inramen* 
tnin.   quod    fit  per  creaturain.   esl  magis  ohli_ 
rium  quam  iuramentum.  quod  fil  per  Deuin. 

Respondeo:  Diccndnm,  qnod  nesponsio  Magistri 
et  confirmatio  Ghrysd8tom»K  regularitcr  vera  est, 
quia.  quanto  sanctius  est  per  quod  iiiralur.  tanto 
iuramentum  est  magis  obligatorium:  ct  hoc  dico 
ti-ris  paribus ,  ubi  solemnitas  observalur.  Unde,  sicnl 
dicit  Clirysoslomus.  magis  obligatorinm  est  inrantcii- 
tum,  quod  fit  per  Deuin  ".  quam  qnod  lit  per  Ci 
turam. 

Ad  illud  vero  quod  obiicitur,  quod  inrando  per 
creaturam  iurat  homo  per  Dcum:  dicenduin.  qnod 
cum  quis  inrat  per    creaturam.    intentio   fertur  ad  loMata» 
Dcum.  sed  hoc  tantum  habitualitcr1*;  cuin  fero  quis 
iurat  per  Deum.  non  tanliun  lertur  habituatitor, 
etiam  actualiCer.  Ya  qnia  amplioresl  conversio  ttetwo- 
lis  quam  haMlualis,  hinc  est,  qnod  secimdnm  rpsam 
maior  attcnditur  obligatio.  e!  maioris  culpae  esl  i 
transgrcssio. 

Ad  illnd,  qnod  obiicitor  de  iuramento  factoper 


1  EcM.  oiniuiint  nostrum,  pro  (\\\o  non  pauci  codd.  verum. 
Mox  pro  et  factum  codd.  AKNVrt  falsum.  Inferius  pro  c 
jiitnr  VaL  cuin  paucf  codd.  accipiatur. 

2  Cfr.  dist.  praeced.  q.  I.  In  corp.  —  M<>v  pro  pro  qua 
odd.  ct  qoii  pauci  codd.  de  </i"i. 

3  Vide  supra  d.  -iii.  q.  I.  seqq. 

4  Aristot.,  II.  de  Anima,  tcxt.  31.  (c  3.):  Simililer  autem 
so  hnboiit  oi  quod  ast  dc  lignii^,  el  quae  clrca  animam  Bunt. 
Semper  enim  In  eo  quod  est  consequenter,  esl  potentia  quod 
prius  ost,  el in  Bguris  oi  in  animatis,  ut  in  quadraio  quidem 
triangulus  esl,  In  sensltivo  autem  vegetativura  etc.       Sup 

pro  Mibi  codd.  W  Z  Aliter,  el  pro  addtiiotum  codd.  K    a  adie- 
dittnem ,  codd.  GHLTV  adductionem, 

r*  Vois.  li.     -  Aliquanlo   superius   i>"~.t  isios  codd.   \  l>li 

Bubiunguot  tres.  Inferiuapro  divinam  Veiiiatem,  q lexhibcnl 

codd.  X  V  bb,  cod.  \  \h-i  missricordiam  >i  veritatsm,  nlii  codd. 
d  edd.  iliiiiiiint  voluntatem. 

s.  litinm.  —  Tom.  III 


«  Cfr.  de  hoc  dubio  Vlex.  HoL,  S.  p.  III.  q.  31.  m 
B.  AlberL,  hlc  a.  9 :  S.  Thom  .  hlc  ».  1 
T.ii'..  hic  <i.  ±.  a.  i.  quaesliunc.  3. 

7  Edd.  minus,  qu  <•  etiam  mox  omltlunl  quai 
Ratio  Magistri  inwnilur  hic  o.  s.  in  liiii'. 

»  Respicitur  illud  Arislol  .  III.  Toplc  c  i:  UM  i  nun 
pler  Dllerum,  utrobique  lanlum  unun 

1.        h 
i  -  sub  ilituunl  '  I  pro  //•  m 

l.  C.   \iooeai  .'  .].  i   . 

oinin  reua  asi  qul  pe 
Vlde  hlc  lu.   i 

"  Cod.  V  Creatorem ,  Vat.,  verbls  m 
hiniin  .  •'!  ni"\  »'  pro  | 

i?  i  ,|.|    i 


II  i 


882 


SENTENTI.VRUM  LIB.  III. 


Evangelium,  qood  est  solemnius;  responderi  potest 
nesp.  i.  dupliciter:  primo,  quia  non  tantum  fit  iuramentum 
per  Evangelia,  sed  per  Evangelia  Dei ;  ita  quod 
non  lantummodo  conversio  fit  ad  ipsum  habilualis 
ratione  sui  effectus,  sed  etiam  actualis  in  se  et  ad 
assnmtam  humanitatem  et  ad  propalatam  veritatem; 
et  ideo  tale  iuramentum  rationabiliter  debet  fieri  cum 
maiori  solenmitateet  ampliorem  inducit  obligalionem. 
iiesp.  2  —  Alio  modo  potesl  dici,  quod  hoc  accidit  propter 
solemnilatem  superadditam ,  quam  omnes  in  forma 
illa  observant. 

Ad  illud  quod  obiicitur.  quod  plus  est  con- 
temnere  duo  quam  unum;  dicendum,  quod  creatura 
comparatione  Creatoris  nihil  est,  unde  quasi  nihil 
addit  supra  divinam  excellentiam  l,  et  per  hoc  nec 
contemptus  eius  super  contemptum  Dei.  Praeterea, 
non  adeo  contemnitur  Deus  in  creatura,  sicut  con- 
temnitur  in  se  ipso. 

Dub.  III. 

Item  quaeritur  de  hoc  quod  dicit,  quod  iurare 
per  Deum ,  hoc  est  adhibere  testem  Deum.  Si  enim 
hoc  verum  est,  tunc  videtur,  quod  forma  ista  iu- 
randi:  Deus  mihi  testis  est,  et  iuro  per  Deum,  non 
sint  diversae  formae  iurandi. 

luxta   hoc   quaeritur:   cum  aliquando  iuremus 

Quaestioi.  per  hanc  praeposilionem  per,  aliquando  per  hanc 
praeposilionem  in,  secundum  quod  dicit  Apostolus  ad 
Romanos  nono  - :  Veritatem  dico  in  Christo  Iesu  et 
non  mentior,  quae  sit  inter  has  differentia.  —  Item, 
quaeritur:  cum  in  veteri  Testamento  iuraretur  hoc 
modo:  Vivit  Dominus,  et  hoc  mihi  faciat  et  hoc 
addat  \  in  primitiva  vero  Ecclesia  hoc  modo:  Testis 
est  mihi  Deus,  et  in  tempore  moderno  iurelur  per 

Quaestioa.  Deum;  unde  veniat  ista  formarum  differentia  secun- 
dum  diversa  tempora. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  in  forma  iuramenti 
introducilur  ipsa  Veritas  in  testimonium.  Et  hoc  po- 

Forma  qua-  test  esse  mullipliri  ter :  aut  in  quantum   tenet  ratio- 
drupiex.   Jjem  principianiis  *  s  et  sjc  juratur  per  Deum,  ita 

quod  per  imporlal  habitudinem  principii;  aut  in 
quantum  importat  habiludinem  principiantis  et  co- 
gnoscentis ,  et  sic  est  ista  forma :  Testis  est  mihi 
Deus,  sive  scit  Deus5,  quod  idem  est;  aut  in  quan- 
tum  iuiportat  habiludinem  relribuentis  respeclu  bo- 
norum,  et  sic  iuratur:  Vivit  Deus,  qui  vitam  aliis 


tribuit;  aut  in  quanlum  imporlal  habitudinem  retri- 
buentis  respectu  malorum ,  et  sic  iuratur  hac  for- 
ma:  IIoc  faciat  mihi  Dcus  el  hoc  addat.  —  Et  quo-Adquae» 
niam  ipsa  Veritas  nunc  manifeste  adducitur  ad 
confirmationem  veritatis 6  tanquam  omnis  veritalis 
principiurn  et  exemplar:  hinc  est,  quod  in  nova  Lege  Noundo 
dupliciter  iuratur.  Et  quia  tempore  primitivae  Eccle- 
siae  Verilas  nondum  erat  manifesla,  sed  indigebat 
maiori  evidentia;  hinc  est,  quod  lenebatur  tunc  ista 
forma:  Testis  esl  mihi  Deus.  Quia  vero  in  veleri 
Testamento  consideratur 7  divina  Veritas  ut  vindi- 
cans  et  ulciscens,  quia  sub  ratione  severitatis  et  ae- 
quilatis;  hinc  est,  quod  duplicem  formam  in  veteri 
Testamento  servabant,  scilicet  vivit  Deus,  et  hoc 
facial  mihi  Deus  et  hoc  addal.  —  Et  ex  hoc  patet 
praediclarum  differentiarum  dislinctio  et  sufficientia 
et  usus  earum  secundum  diversa  tempora. 

Ad  illud  quod  quaeritur:  quae  differentia  im-Adquae* 
portatur  per  hanc  praepositionem  per ,  et  per  hanc 
praepositionem  in?  dicendum,  quod  per  magis  dicit 
ipsam  Veritatem  sub  ralione  testificantis  et  princi- 
piantis ,  haec  autem  praepositio  in  importat  habi- 
ludinem  8  divinae  Veritatis  sub  ratione  lestificantis 
et  exemplantis.  Unde  secundum  rem  idem  est  iurare 
in  Deo  et  per  Deum  et  dicere:  Testis  et  mihi 
Deus ,  licet  sit  differentia  ex  parte  modi  dicendi". 

Dub.  IV. 

llem  quaerifur  de  hoc  quod  dicit:  Sine  dubita- 
tione  minus  malum  est  per  deos  falsos  iurare  vera- 
citer,  quam  per  Deum  verum  faUaciter.  Sed  contra: 
maius  peccatum  est  idololatria  quam  periurium,  sive 
verum,  sive  falsum  est;  idololatra  10  in  iurando  com- 
mittit  idololalriam,  quia  idolum  veneratur  per  ipsum 
iurando:  ergo  qui  iural  verum  per  falsos  deos  ma- 
gis  peccat,  quam  qui  iurat  falsum  per  verum  Deum. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  in  iuramento  illo, 
quo  quis  iurat  n  per  falsos  deos,  duo  sunt,  videli- 
cet  illud  quod  asseritur,  et  illud,  pcr  quod  asseri- 
tur.  Respiciendo  illud  quod  asseritur,  sic  est  minus 
malum .  et  sic  loquitnr  Augustinus  12,  quia  ex  illa 
parle  asseritur  verum,  et  ex  alia  parte  falsum.  Re- 
spiciendo  vero  ad  illud,  per  quod  iuratur,  maius 
malum  est  iurare  verum  per  falsosdeos,  quam  fal- 
sum  per  verum  Deum;  et  secundum  istam  viam 
procedit  obiectio  IS. 


1  Gfr.  supra  d.  9.  dub.  3.  —  Idem  dnb.  solvil  Alex.  Hal., 
S.  p.  III.  q.  3!.  m.  3.  a.  3.  §  2  ;  B.  Albert.,  hic  a.  0  ;  S.  Tliom., 
hic  circa  lit. ;  Petr.  a  Tur. ,  hic  q.  I.  a.  3;  llichard.  a  .Med., 
hic  a.    I.  q.  2.  ?  Vers.    I. 

3  lud.  S,  19;  I.  Rcg.  li,  ii.  ct  III.  2,  23,  ubi  Vulgata 
bis  hacc  pio  hoc.  Seq.  textus  est  Rom.    I  ,  9. 

4  Ita  codd.  AKXZbb,  idii  cum  edd.  pmccifiientis ,  sed 
contra  subnexa.  Idem  recurrit  pauJo  inferius,  dum  cirea  finem 
(itiliii  ferc  omnes  codd  et  edd.  1 .  2  exhibent  principianlis. 

5  Eyist.  II.  Cor.    12,  2.  et  3.  Cfr.  ibid.   !l  ,  31. 

6  Edd.  omiltunl  rcrilalis. 

!  1.  considerabatur.  inferius  pro  vivit  Deas  cod.  A  ci- 
cil  Dominus. 


8  Edd.  habiium.    Paulo    superius    pro  imporlatur  cod.  X 
importetur. 

9  Vide  de  hoc  dubio  Alex.  Ilal.,  S.  p.  III.  q.  31.  m.  3.  b. 
I.  seqq. ;  S.  Thom. ,  hic  a.   I  ;  l'elr.  a  Tar.,  hic  q.  2.  a.  I. 

10  Codd.  D  0  bb  subnectunt  auicm ,  edd.    praemittunt  el , 
quae  etiam  paulo  inferius  pro  eryo  qui  substituunl  crgo  si. 

11  Cod.  A  iurat  vcrum. 

12  In  ipso  texlu  huius  dubii. 

18  Codd.,  excepto  cod.  A.  et  edd.   I,  2  omillunt  obb 
pro  quo  Val.  ratio.  —  CIV.  de  hoc  dubio  Abx.  Hal.,  S.  p.  111. 
q.  ?l.  m.  3.  ;i.  2.  %  3;  ».  Albcrt.,    hic    a.    6.    ad  3:  lVtr.    ;i 
Tar.  el  Richard.  a  Med.,  hic  circa  lii. 


DISTIXCTIO  XL. 


883 


Dub.  V. 

Item  quaeritur  de  hoc  quod  dicit:  Qui  provo- 
cat  hominem  ad  iurationem  et  scit,  eum  falsum 
iurare,  vincit  homicidam.  Contra  hoc  est:  quia  iu- 
dex  sciens,  aliquem  iurare  falsum,  tenelur  nihilo- 
minus  ex  officio  ab  eo  exigere  iuramentum  :  ergo 
videlur,  quod  faciendo  illud,  ad  quod  lenelur,  pec- 
cat  mortaliter  occidendo  proximum. 

Respondeo:  Dicendum ,  quod  exigens  iuramen- 
tum  aut  est  persona  publica,  aut  privata.  Si  publica; 
sic  tenetur  exigere  secundum  iuris  ordinem,  sive  sciat, 
sive  nesciat,  ipsum  falsum  iurare,  quia  non  imputa- 
tur  sibi.  Verbum  autem  Augustini '  intelligitur  de  per- 
sona  privata,  quae  non  compellitur  ex.  iuris  ordine 
iuramentum  exigere,  sed  ex  propria  volunlate. 

Dub.  VI. 

ltem  quaerilur  de  hoc  quod  dicit,  quod  sancta 


Synodus  dccrevit ,  quod  omnes  fidek  ru  ad 

sacramentum  accedant;  appellat  enim  >acramen- 
tum  ipsum  inramenlnm.  Sed  conlra  boc  obiicihir, 
quia  iuramentum  non  esl  opus  privilegiatum,  inuno 
potius  piTtinet*  ad  imperfectos  qoam  ad  [>--i 
ergo  non  videtur,  quod  eirca  ipsnm  sit  hninsmodi 
solemnitas  ieiuuii  observanda. 

RssrOMBEO:  Dicendum,  quod  boe  DOO  681  pro- 
pter  privilegium,  sed  magis  propter  pericnlnm,  qnia 
[>ost  cibiiin  et  potum  bomo  pronior  est  ad  imiliil<>- 
quium ;  et  ideo  (acilins  caderel  bomo  io  perinrinm. 
—  Praeterca,  ideo  institntnra  est,  ui  ieinoo  stomaeho  **  na*. 
tiat  iiirainentum,  qnatenus  per  boc  insinnetnr,  qood 
cum  magna  reverentia  oomen  divinum  est  io  U  - 
monium  invocandum  et  non  passim  pro  qnacnmqne 
causa.  Excipitur  antem  bonnm  pacis  propter  boc, 
quod  ipsnm  est  maxiine  appetendnm,  el  eins  oppo- 
situm  maxime  fngiendnm.  Dode  qnia  in  roformando 
pacem  mora  trabit  pericninm  ad  se,  propter  boc 
in  casu  isto  non  ita  servatnr  ieinuinm*. 


DISTINCTIO  XL. 


i  1.  2 
coltas 


Cap.  1. 

Quare  Lex  dicitnr  comprimere  manum , 
non  animum. 

Sextum  praeccptum  est ' :  Non  desiderabis  uxo- 
rem  proximi  tui.  —  Septimum  est :  Non  concupiscps 
domum  proximi  tui,  non  servum,  non  ancillam  elc.  — 
Scd  videtur  praeceptum  de  non  concupiscciulis  rebns 
proximi  unum  cum  eo  esse,  quo  dicilur:  Non  fnrabe- 
ris  ;  et  praeceplum  de  non  concupiscenda  uxore  unum 
esse  cum  eo  quo  dicitur:  Non  moechaberis.  «  Polerat 
enim  praeceptum  non  furandi  in  illn  generalitalc  intel- 
ligi,  ubi  de  non  concupiscenda  re  proximi  praecipilur; 
et  in  eo  quod  diclum  est :  Non  moechaberis,  poterat 
illud  intelligi :  Non  concupisces  uxorem  proximi  tui. 
ihitor.  Sed  in  illis  dnobna  praeceplis  non  mocchandi  el  non 
furandi  ipsa  opcra  notata  sunt  cl  probibila,  in  his  vero 
exlremis  ipsa  concupiscenlia  2  >».  Mullum  ergo  differunt 


itferen- 
)gis  et 
[elii. 


illa  ah  islis.  Unde  illi  praeceplo  non  inoechandi  til 
superaddilio  in  Evangelio,  uhi  omnis  coucupiscenlia 
moechandi  prohibelur.  —  Sed  cum  hic  prohibetur 
concupiscenlia  alienae  uxoris  et  alienae  rei ;  quare  di- 
citur  Lcx  comprimere  manum  et  non  animiim ,  Evan- 
gelium  vero  cl  manum  ct  animmn  ?  Illud  de  Lege  di- 
citur  secundum  caerimonialia ,  non  seciindiuu  mora- 
lia  ;  vcl  quia  in  Lege  non  esl  geoeralis  prohibilio  omnis 
morliferae  concupiscenliae,  ul  in  Evangelio. 

EXPLICIT  LIBER  TERTIUS  SENTENTIARI  M 


Cap.  II. 

Quid  sil  littera  oceia 

Si  vero  quaeritnr,  quam  dicai  Apostolos 
occidentem  ;  «  ea  certe  csl  DecnloLMH.  qnl  non  dicitur 
liltera  occidens,  eo  quod  niala  ^il  I.  !  qaKl,pr0- 

hihens  peccaium,  auget  concapisceotiam  el  addilprae- 
varicationem ,  nisi  liheret  trraiia  »,  <|iiae  gralia  non 
abundabat  in  Lejie,  ul  in  Evangelio;  vel  Reonndum 
iiim  carnalem  intelligentiam  Lex  ergo  booa  est,  el  ta- 
men  occidit  sine  graiia,  eum  sii  oirtus  peecati *;  qnae 
iubet  (juod  sinc  gratia  impleri  non  potest.  Gralia  au- 
tem  decrat,  ct  ideo  litiera  occidens  erat 

Cap.  111. 
De  Lerjis  et  Evangelii  itia. 


Distat  autem  Kvangelii  lillera  a  Legis  liltera;  qiia 
diversa  sunt  promissa.'  ibi  terrena,  bic  caelestii  pro- 
mitiii5;  diversa  eliam  Sacramenta» quia  illa  lanimn  si 
gnilicabanl,  baec  oonferunl   graliam;   pr  eliani 

diversa  quantum  ad  caerimoniatia ;  naro  quanluro  ad 
moralia   sunl   eadem,  sed  plenios  in  Evangelio  conli- 
nenlur*.  —  Audislls  decero   chordas  l'-alierii  uirique  '     • 
sexui  ini|)i><ii;i^,  qaae  caritale  langendne  sunt,  ul   vl 
tioruro  ferae  occidantur  :. 


1  ln  icxtu  liiiins  duliii  proposilam.  —  Cft*.  de  boo  doblo  Vlex. 
Hal. ,  S.  p.  III.  q.  .31.  iii.  2.  a.  'i.  .;  1.  Pelr.  a  Tar.,  hlc  q.  9 

-  Prn  pnliua  prrlinrl  edd.  prr/inr/  lnm. 

1  Mcm  dub.  M)lvH  s.  Thom.  ••!  Pelr.  a  Tar.,  hlc  clrca  lll. 

NOTAE  AD  LIBR.  SENTENTIARUM. 
1  Crr.  Augusl.,  II.  Quoeslion.  In  P  h.  q.  71.  i 

piurae  locu9  esi  Dcutor.  '■>,  21. 

-  Augusl.,  loc.  '  ii.  De  seqq  cfr  I1 
ir.  1.  c.  i">.  —  Pro  hic  prohibetur  edd 

\tur. 


1  l.pM.  II.  ( 

lii.  c  I.  n.  r> ;  ii.  conci 

■  —  Pi 

,i  in  \  ■•  i>  i    .  >  •  .1  i   i  . 
undum  . 

4   tplsL    I. 


88/4 


SENTENTIAKUM  Llb.  III. 


00MMBNTAMU8  ffl  DI8TINCTI0XEM  XL. 

De  distinctione  duorum  pracce[)torum ,  in  quibus  prohibetur  duplex  concupiscentia , 

in  comparatione  ad  Legis  et  Evangelii   differentiam. 

Sextum  praeceplum  est  elc. 
DIVISIO  TEXTUS. 


Supra  determinavit  Magister  de  distinctione  man- 
datorum  Decalogi  quanlum  ad  praecepta  primae  tabu- 
lae  et  quantum  ad  praecepta  secundae ,  quae  alten- 
duntur  circa  opera  exteriora  \  et  de  obliquitalibus, 
quae  habent  cum  eis  oppositionem  et  repngnanliam. 
In  hac  vero  tertia  parte  delerminat  de  distinctione 
duoruin  praeceptorum ,  in  quibus  probibet  Dominus 
duplicem  concupiscentiam  ,  in  comparalione  ad  Legis 
el  Evangelii  dilTerentiam.  Dividitur  autem  ista  pars 


in  tres  particulas.  In  prima  ponit  praediclorum  man- 
datorum  distinctionem.  In  secunda  vero,  quia  in 
praediclis  mandatis  Lex  vetus  videtur  convenire  cum 
nova,  inquirit  Legis  et  Evangelii  differentiam ,  ibi : 
Sed  cum  hic  prohibeatur  concupiscentia  alienae 
uxoris  elc.  In  terlia  vero  breviler  decem  mandata 
praedeterminata  epilogat,  ibi:  Audistis  decempsal- 
terii  chordas  etc.  Parlium  aulem  subdivisio  et  sen- 
tentia  satis  manifesta  est  in  littera. 


TfUCTATlO  QUAESTIONUM. 


Ad  intelligentiam  aulem  lmius  partis  incidit  hic 
quaestio  de  differentia  novae  Legis  et  veteris,  circa 
quam  tria  quaeruntur  secundum  triplicem  differen- 
tiam,  quae  consuevit  assignari. 

Primo  quaerilur   de   differenlia,  quae  assigna- 


tur  penes  radicem. 

Secundo  de  differentia,  quae  assignatur  penes 
effectum. 

Tertio  vero  de  differentia,  quae  assignalur  pe- 
nes  exercitium  sive  onus  annexum. 


ARTICULUS  UNICUS. 

De  differentia  novae  Legis  el  veteris. 

QUAESTIO  I. 

De  differentia  utriusque  Legis  penes  radicem. 


Circa  primum  sic  proceditur  et  quaeritur  de 
differenlia,  quae  assignalur  penes  radicem.  Assigna- 
tur  autem  baec  differentia  penes  radicem  secundum 
Augustinum,  quod  Lex  vetus  radicabatur  in  limore, 
et  Lex  nova  in  amore.  Unde  Augustinus  2  dicit,  quod 
«  brevis  est  differentia  Legis  et  Evangelii:  limor  et 
amor».  Et  cum  ex  multis  locis  Scriplurae  possit 
ista  differentia  trabi,  maxime  accipitur  ex  Epistola 
ad  Romauos  octavo  3,  ubi  dicit  Aposlolus:  Non  ac- 
cepislis  spiritum  servitutis  ilerum  iu  timore ,  sed 
spirilum  adoptionis. 

Scd  contra  hoc-obiicitur  mullipliciler: 

Ad  opposi-         1.  Primo  contra  distinctionem  ipsarum  radicum. 

pTatioue0^ « Omnis  enim   timor,    sicut   dicit   Auguslinus4,    ex 

dicum. 


amore  procedit  »:  ergo  si  amor  est  radix  timoris , 
unum  ad  alterum  habet  reduci :  ergo  non  habent 
ad  invicem  distingui. 

2.  Item,  cum  sint  aliae  affectiones  animae,  vi- 
delicet  gaudium  et  dolor  el  spes 5 ;  videtur,  *quodsi 
penes  has  a.ffectiones  duplex  Lex  distinguitur,  quod 
pari  ratione  penes  alias  distingui  deberet:  ergo  vi- 
detur,  quod  si  penes  alias  non  dislinguitur,  nec  pe- 
nes  istas. 

3.  Item,  si  istae  duae  Leges  distinguuntur  pe-Excompar 
nes  istas  duas  radices;  cum  lex  naturae  sit  ab  ististioneLegm 
duabus   dislincta,    videtur,    quod  necessaria  esselG 
tertia  radix  praeter  istas   duas.   Aut  si  lex  naturae 

non  habet   diversam    radicem    observantiae  a  Lege 


1  Codd.  15  W  V  aa  subnectunl  ct  interiorq. 

2  Contra  Adimani.  c.  17.  n.  2:  Nam  haec  cst  brevissima 
et  agertissima  differentia  duorum  Testamentorum ,  timor  et 
amor;  illud  ad  veterem,  hoc  ad  novum  hominem  pertinet  etc. 
Cfr.  tom.  II.  pag.  680,  nota  2.  —  Pennulti  codd.  posl  brevis 
uniittunt  est. 


3  Vers.   15. 

4  Libr.  XIV.  de  Civ.  Dei,  c.  7.  n.  2.  Verba  vide  supra 
pag.  338,  nota  3.  —  In  finc  arg.  pro  ad  invicem  edd.  ab 
invicem. 

5  Cfr.  supra  pag.  555,  nota  7,  et  pag.  356 ,  nota  5. 
c  Cod.  U  sit. 


DIST.  XL.  ART.  UNICUS  QOAEST.  I. 


883 


Moysi,  videtur,  quod  nec  penes  hoc  differat  Lex 
Moysi  a  Lege  Evangelii. 

4.  Item,  Deuteronomii  sexto  *  dicitur:  Diliges 
Dominum  Deum  tuum  ex  toto  corde  tuo  et  ex  tola 
mente  tua  elc. ;  et  ad  Philippenses  secundo  dicitur 
in  Lege  nova:  Cum  metu  et  tremore  salutem  ve- 
stram  operamini.  Si  ergo  amor  praecipitur  in  ve- 
teri,  et  timor  in  Lege  nova  ;  videtur ,  quod  secun- 
dum  hoc  non  attendalur  istarum  Legum  dilTerenlia. 

o.  Item,  in  utraque  Lege  fiunt  promissiones 
et  comminaliones;  sed  promissiones  atlrahunt  ad 
amorem,  comminationes  vero  mcutiunl*  timorem : 
igilur  timor  et  amor  conveniunt  ulrique:  ergo  penes 
haec  non  dislinguuntur  ab  invicem. 

6.  Item,  graviores  rommmationes  (iunt  in  Lege 
nova  quam  in  Lege  veteri ;  quia  ibi  puniekilur  homo 
poena  temporali,  hic  autem  commmatnr  Deus  poe- 
nam  aelernam3:  si  ergo  maior  comminalio  est  in- 
duciiva  maioris  timoris,  videlur,  quod  timor  magis 
deberet  Legi  novae  quam  veteri  appropriari:  videlur 
igitur,  quod  penes  has  duas  radices  non  recte  as- 
signetur  diflerenlia  Legis  veteris  et  novae,  lum  per 
comparationem  ipsarum  radicum  ad  invicem ,  tum 
per  comparationem  ad  ipsas  Leges. 

c  o  n  c  l  u  s  i  o. 

Lex  vetus  recte  dicitur  lex  timoris ,  et  Lex 
nova  lex  amoris. 

Respondko:  Ad  praedictorum  intelligentiam  est 
com- notandum .  quod  cum  comparamus  has  Leges  ad 
invicem,  hoc  potest  esse  dupliciter:  vel  secunduin 
slalum  communem,  vel  habilo  respeclu  atl  statum 
specialis  personae.  Si  habito  respectu  ad  statnm 
sioi.  specialis  personae ,  sic  penes  haec  duo  non  est  dif- 
ferentia.  Nam  mulli  in  Lege  evangelica  ducuntur 
spiritu  timoris,  mulli  etiam  in  Lege  veteri  ducehan- 
tur  spirilu  amons.  —  Si  vero  comparemus  has 
Leges  ad  invicem,  habito  respectu  ail  statum  com- 
munem;  sic,  quia  Lex  Moysaica  respiciebat  stalum 
imperfeclionis ,  quia  neminem  adperfectum  addu- 
xil  Lex,  secundum  quod  dicil  Aposlolus  ad  He- 
braeos4;  Evangelium  vero  respicil  statum  perfeclio- 
nis,  secnndum  quod  dicilur  Matthaei  quinto:  Estote 
perfccii,  sicut  Pater  vester  caelestis  perfectus  est; 


et  imperfectorum  esl  duci  spirilu  limoris,  perfeeto- 
ruin  vero  spiritu  amoris:  hiuc  est,  quod  secandom  conciasio i. 
slatum    communem  penes  haec    duo    habel    harnm 
duaniin  Legnm  differenlia  assignari. 

Sjgnum  autem  huius  dilTerentiae  deprehendilnr  -..-oam  ho- 

io»  difleren- 

in  modo   ferendi    hanc  dnplicem  Legem:  qma  Lexu**. 
vetus  data  rait  cnm  clamora  .rnigno  et  timore, 
cnndnra  quod  dicilur  Exodi  decrmo  nono ",  ita  quod 
populus  non  andebal  approptnqnare;  Lex  autem  Evan- 
gelii  data  est  cum  magna  benignitate  et  dulcedine, 
quoniain  ipse  I  jum  ,    m    medio  tliscipuioniin 

sedens ,  docebat  eos  dicens:  Beati  pauperes  sp\ 
tu  etc,  secimduni  quod  scriliitur  Ifatthaei  quinlo  6. 
Et  hic  diversus  modus  ferendi  Legem  insinual  nobia 
diversitatem  huius  dnplicis  radicis  in  observando, 
quae  lns  dmabuB  Legibus  oompetebat  propter  diver- 
sam  qualitatem  persoaarum  et  status  eamro,  oo 
quam  oportebat  diversimode  manuduci.  Unde  sicnt  simue. 
videinus  in  discipiinalibus,  quod  ad  bomines  per- 
suadibiles  utendum  est  syllogismo  ostensivo,  qni 
ducit  directe  ad  verum;  ad  bomines  Tero  contenlio  - 
ulendnm  est  syllogismo  per  iwpossibile,  qoi  dneil 
ad  manifeste  falsum,  ul  per  illud  redocat  ad  v,-- 
rum7:  sic,  quia  in  lempore  Legis  veleris  eranl  ho- 
mines  durae  cervicis  ei  ad  maluin  proni .  Domi- 
nus  proposuil  comminationes  et  taxavit  eliain  gra- 
ves  poenas,  ut  per  hoc  incnteret  eis  timorem,  per 
quem  a  malo  revocarentur  et  ad  bonum  stnnula- 
renlur;  sed  posimodum.  apparente  benigftitaU 
kumamiate  Saivatoris  nostri  Dei*,  cueperont  ln>- 
mines  esse  persuadibiles:  el  ideo  proposoH  eis  Do- 
minus  magnas  et  mullas  promissiones.  |ier  quamrn 
amorem  et  desiderium  alliceret  eos  ad  faciendum 
bonum.  El  propterea  Lex  velus  dicitnr  lex  limoris,   comi 

1       '  ralu. 

Lex  Evangelii  dicitur  lex  anioris,  seeundiiin  tesluno- 
nium  Apostoli  et  beati  Auguslini. 

1.  Ad  illud  vero  ouo.l  obiicitur  in  conlrarium,  sowi« 

'  poiiUrum. 

quod  limor   radicatur   in  amore;   dicendnm,  ipiod 
dnplex  esl  amor,  scilicet  quo  amatur  Dens  in  quan-  o«pitx  am 

tum  bonus,  et  (pio  amalur  in  qnantura  oenefi 
Ex  primo  amore  orilur  limor  filialis,  (|in  timet  pa- 
trem  olTendere.  propter  hoc  quod  eum  diligit  E\ 
secundo  oritur  timor  poenae,  quo  quis  timet  bene- 
licia  perdere  et  mala  poenae  inriu  i  •  i  .  Primus 
amor  et  liinor  convenit  Legi  evangelicae,  secundos 
vero  amorel  timor  convenii  Legi  Moysaicae;  el  qu 


1  Ven».  •';.  —  Seq.  lexlua  Scripturne  esl  Phil.  2,  12.  ufii 
pro  salutem  vesiram  Vulgaia  vestram  salutem. 

2  Edd.  mducunt,  nonnulli  codd.  perperam  incumuU.  Paulo 
inferius  pro  convenhint  codd.  KO  communi». 

3  Cfr.  M.uih.  25,  ii  ;  Hebr.  i".  2».  —  ln  Bna  wf.  posl 
secundum   tum  cod.  A  addii  etiam. 

*  C;ip.  7,  19:  Nihil  enlra  ad  perfecium  ete.  Seq.  lexius 
Scriplurae  eal  Matth.  5,   I  "•  ergo  roe  perfcdf,  slcui  el 

Pateretc.  —  De  »eq.  proposiL  cfr.  supro  Ht  Uagisui,  d.  XXXIV. 
e.  i.  b   |i|. ,  et  ibfd.  Comroent.  p.  II.  per  louro 

•r'  Verii   H).  sci|(|. .  codd.  allegani  c  20. 

«  Vcis.  3.  —  Paulo  mte  respicilur  I.  Tlm.  6,  15:  Rex 
reguin  ct  domtnus  domfnantlum.  —  Sup  rfua  pro  et  dulcedine 
cod.  r  et  dilectione. 


'  Cfr.  AristoL,  II.  Prior.  c.   i '.  .  L  Bl(  nch,  c  10   (a  II.), 
,,,  ||    ,    2.  (c.  17.).  -    in  Beq.  proposit.  respicllui 
Dura  ccivice...  voa  semper  Spirituf  S.  resistltis,  dtnil  i 
Btri  etc.  —  Vliquanto   superius  pro  | 
$unles  .  idem  recurrit  Rllquanto  Infra. 

-   i  ii.  :i.   i :  Cum  auten  •  t  huma 

Salvatoria  i  oslrl  l»  I.    -  loan  P«im  ln  I 

Hs  :  i  I  i  nini  omn 

.1 

tlliirl   ,  od.     \    •  niu    limrl.     Pailk) 

inda  in.inii;    aupplevlmua 

i.iN.i  ii  iiimiiiiiii.  [Vai    i 


88G 


SENTENTIARUM  Llli.  III. 


niain  primus  amor  compelit  statui  perfectionis ,  in 
quo  regnat  ainor,  secundus  vero  statui  imperfeclio- 
nis ,  in  quo  regnat  timor:  hinc  est,  quod  licet  ulro- 
biquc  sit  amor  et  timor,  Lex  Evangelii  dicitur  ma- 
gis  observari  ex  amore  quam  ex  timore,  Lex  vero 
Moysi  e  contrario. 

2.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  aliae  sunt  ani- 
mae  affecliones;  dicendum,  quod  etsi  aliae  sint,  tamen 

Reductio  af- istae  duae  sufficinnt,  pro   eo  quod  omnes  aliae  ad 

fectioDum  .  .      ,       -        ,  ,  _      , 

ad  doas.  istas  duas  possunt  reduci.  Omms  enun  affectio  aut 
est  respectu  honi,  aul  respectu  mali;  et  si  respeclu 
boni,  reducilur  ad  amorem ;  si  respectu  mali ,  re- 
ducitur  ad  timorem.  Unde  istae  duae  affectiones 
dicuntur  tenere  principatum  inter  alias,  quia  rna- 
xime  habent  rationem  molivi ,  uua  inclinando  ad 
bonum,  altera  in  retrahendo  a  malo;  et  propterea 
magis  competit  eis  ratio  radicis  quam  affectionibus 
aliis  \  Et  si  lu  obiicias ,  quod  tunc  non  deberet 
esse  nisi  una  radix ,  quia  timor  reducitur  ad  amo- 
Notandnm.  rem  ;  dicendum ,  quod  duae  dicunlur  secundum 
immediatam  comparationem  ad  suum  motivum  et 
ad  actus  immediatos ,  qui  ab  eis  habent  ortum. 
Unde  ubi  est  radix  timoris,  vernm  est,  quod  est 
radix  amoris;  sed  alicuius  est  radix  immediata  ipse 
timor,  cuius  non  est  amor  ita  immediate  2. 

3.  Ad  illud  quod  obiicitur  de  lege  nalurae,  quod 
deberet  habere   tertiam    radicem;   dicendum,  quod 

Notandum.  ]ex  nalurae  parlim  conveniebal  cum  lege  gratiae , 
partim  cum  lege  scripta:  quantum  ad  liberlatem 
cum  lege  gratiae  conveniebat,  quanlum  vero  ad 
imperfectionem  et  obscuritatem  cum  lege  scripta: 
et  ideo  secundum  diversas  conditiones  reduci  habet 
ad  ista  duo  motiva,  nec  oportuit,  quod  habeat  ra- 
dicem  tertiam  3. 

k.  Ad  illud    quod   obiicitur,    quod    in  utraque 
Lege  praecipitur    timor   et   amor;  dicendum,  quod 


verum  est;  sed  tamen  Lex  vetus  principaliter  habet4 
oculum  ad  limorem,  Lex  vero  nova  principaliter  ad 
amorem;  illud  autem  tenel  in  lege  rationem  radi- 
cis,  quod  principaliter  movet  in  mandatis  eius  ob- 
servandis. 

5.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  utrobique  fie- 
bant  comminaliones  et  promissiones;  dicendum,  quod 
in  Lege  veteri  fiebant  promissiones  temporales,  se- 
cundum  quod  dicitur  Isaiae  primo5:  Si  voluerilis 
et  audieritis  me,  bona  lerrae  comedetis ;  in  Lege 
autem  nova  promissiones  aeternae,  quibus  Dominus 
promittil  semetipsum  nobis  in  praemium.  —  Simi- 
liter  et  de  comminationibus  inlelligendum  est.  Et 
quoniam  illae  comminationes  et  promissiones  primae 
competebant  statui  imperfeclionis ;  ideo  abundantius 
generabant  affectum  timoris  quam  amoris;  sed  e- 
contra  est  de  promissionibus  et  comminationibus  Le- 
gis  novae.  Ideo  ralio  illa  non  valet. 

6.  Ad  illud  quod  obiicitur,  quod  maiores  com- 
minaliones    fiunt    in    Lege    nova;  responderi  potest 
dupliciter:  primo,  quia  homo  carnalis  et  sensualis  6  Resp- «• 
magis  exlerrelur,  cum   comminatur   sibi    poena  in 
praesenli  quam  in  futuro.  Sicut  multi  latrones  ma- 

gis  timent  furari  propter  patibulum  el  suspendium 
quam  propter  infernale  supplicium.  Unde  etsi  maior 
sit  comminatio,  non  tamen  ila  movet,  quia  non  est 
adeo  nota7.  —  Alio  modo  polest  dici,  quod  in  Lege  Resp.  i 
nova  non  tanlum  est  magna  comminatio  poenae,  sed 
etiam  abundans  collatio  gratiae  8,  quae  quidem  parit 
amorem  et  confidentiam.  In  Lege  vero  veteri  com- 
minatio  poenae  erat,  nec  erat  tanta  collatio  gratiae; 
ideo  magis  eos  spiritus  timoris  agitabat,  non  propter 
comminationem  maioris  supplicii  solum,  sed  propter 
comminationem  supplicii  et  defectum  adiutorii,  quod 
consistit  in  desiderio  boni   et  gratia  Spiritus  sancti. 


SCHOLION. 


i.  ln  hac  ultima  distinctione  Magister  primo  agit  de  dno- 
bus  ullimis  Decalogi  praeceptis,  quibus  prohibctur  actus  inte- 
rior  concupiscenliac,  id  est,  qui  est  separalus  nb  actu  exte- 
riori ;  de  quibus  breviter  agil  auctor  noster  in  dubiis  I.  2. 
Observat  auiem  S.  Thom.  (hic  a.  I.),  quod  interius  peccatum 
moechiae  et  furli  ideo  prae  aliis  prohibcatur ,  «  quia  eliam  per 
se  concupiscentia  horum  sine  progressu  ad  actum  habet  quan- 
dam  delecialionem  »,  scilicet  per  solam  apprehensionem  ;  quod 
in  peccatis,  quorum  obiectmn  est  nocumentum  aliqtiod,  ut  ho- 
micidium,  non  ila  coniingit  (cfr.  supra  d.  37.  a.  2.  q.  l.adT.). 


Notaiu  valde  dignum  est  hic  dub.  3,  ubi  S.  Bonav.  denuo 
tractat  celeberrimam  controversiam  de  modo,  quo  Sacramenta 
causant  gratiam,  de  qua  ex  professo  iam  egit  IV.  Sent.  p.  I.  a.  I. 
q.  4.  Dicit  enim  hic  in  fine :  «  Idcirco  liic  repetii,  non  propter 
hoc,  ut  nova  superadderentur,  sed  ut  ostenderetur,  quod  a 
communi  positione  non  dissonal,  cui  pro  viribus  meis  in  omni- 
bus  praecedentibus  libris  adhaesi  tanquam  viae  securiori  »  etc. 
Revera  sapientissime  ita  de  utraque  opinione  disserit,  ut  secun- 
dam  opinioncm  explicando  faciat  prope  accedere  ad  primam, 
quam  sequitur  S.  Thomas. 


1  August. ,  Enarrat.  in  Ps.  79,  17.  n.  13:  Itaque,  fratrcs 
mei,  ;;d  omne  rccte  factum  amor  et  timor  ducit ;  ad  omne  pec- 
calum  amor  et  timor  ducit.  Ut  facias  bene,  amas  Deum  el  ti- 
mes  Deum;  ut  autem  facias  male,  amas  mundum  el  times 
mundum  etc. 

?  Vide  supra  d.  20.  a.  2.  q.   I.  3.  ct  4. 

'J  Cfr.  d.  37.  a.  I.  q.  3.  —  Pro  nec  oportuit  codd.  AN 
nec  oportct ,  et  pro  habeat  codd.  FU  habuerit. 

4  Edd.  sed  cum  Lex  veius  principaiiter  habeat. 

5  Vers.  19.  —  Paulo  ante  vei"bo  promissiones  eod.  M  prae- 


mittit  commnKttiones  et.  Inferius  pro  quibus  edd.  in  qua.  Sub- 
iiule  cod.  A  proprie  pro  primae. 

6  Codd.  NZ  sensualis,  quod  etiam,  attenta  abbreviatione, 
in  plurimis  aliis  codd.  legi  potest ,  ecid.  minus  bene  sensibilis. 

7  Cfr.  supra  d.  34.  p.  II.  ;>..    I.  q.    I.  ad  o. 

8  itom.  5,  20:  Lex  aulem  subiniravit,  ut  abundaret  deli- 
ctum.  Ubi  autem  abundavit  deiictum,  superabundavit  gratia  etc. 
—  Pro  magna  comminatio  poenae  cdd.  comminutio  poenae 
magnae.  Finem  solut.  cod.  I)  exhibetsic:  et  (jralia  et  Spiritu.s 
S.  collalione. 


DIST.  XL.  ART.  UXICUS  QUAJE5T.  II. 


J87 


II.  Ip.  conclusione  huius  quaestionis  omnes  cons.^ntiunt.  Circa 
solutionem  ad  o.  S.  Thom.  (hic  a.  4.  quaestiunc.  I ;  cfr.  S.  I.  II.  q. 
99.  a.  6.)  specialiter  quaerit:  «  Utrum  Lex  vetus  promittebal  lan- 
tum  temporalia,  vel  etiam  aeterna  »;  et  resolvit,  quod  aelerna 
«  non  promittebantur  nisi  sub  quibusdam  figuris  ».  —  Idem  ta- 
men  in  solut.  ad  I.  addit,  qund  resolutio  illa  non  comprehendat 
«  aliquos  viros  perfectos,  qui  ad  Legem  novam  peninebant  ». 

De  ipsa  I.  quaestione:  Alex.  Hal. ,  Sum.  p.  III.  q.  29.  m.  I. 
a.  3.  —  ScoL,  hic  q.  unica  n.  8.  —  S.  Thom. ,  loc.  cit.  quaesliunc. 
2  ;  S.  I.  II.  (i.  107.  a.  I.  ad  2.  —  Petr.  a  Tar.,  hic  a.  i.  —  Ki- 
chard.  a  .Med. ,  hic  a.  2.  q.  5.  —  De  hac  el  2.  seqq.  qq.  Dionys. 
Carlh..  hic  q.  2;  Biel,  hic  q.  unica. 

III.  Seq.  (2.)  quaeslio  ab  aliis,  ut  a  S.  Thoma,  sub  hac  for- 
mula  proponitur:  «  Utrum  Lex  velus  iuslificarel  ».  —  Communi 
consensu  explicatur  locutio  de  Lege  occidente  hoc  sensu ,  quod 
dicatur  occidens  «  non  quidem  effectice ,  scd  occasionaliter  ex 
sua  imperfeclione  »  (S.  Thom. ,  S.  I.  II.  q.  98.  a.  I.  ad  2.);  quod 
bene  explicat  S.  Bonav.  (hic  in  corp.  et  ad  2.  3.).  —  In  assignan- 
dis  causis  iustificalionis  auctor  noster  iam  praevenit  doctrin.im, 


quae  postea  a  Concilio  Trident.  (Sess.  VI.  c.  7.)  consecra'a  csl  — 
Ea  quae  S.  Bonav.  in  isiis  tribus  quaest.  de   I.  -  i  passini 

dicit,  illuslranlur  his  verbia  Pelrl  a  Tar.  (in  line  III.  - 
cundum  Gulielmum,  epistopum  Parisiensem,  Beptem  eranl 
les  veteris  Legfs.  Prtma  pars  ennt  lestfmonia  verita  ida, 

mandati  boneatatts;  lertta,  iudicia  aequitatis;  qnart  .  "vmpla 
sanctiiatjs;  quinta,  promissi  remuaeratioais ;  -  ommituh 

liones  punitionis;  seplima,  caerimoniae  divini  cullus  et  boi 
Ilanc  dumum  Sapienliae,  septem  his  aediOcatam  coiumnis  [P 
9,  I.),  adveniens  Christus  vacuam,  ul  dictum  est,  sua  Mal 
implevii,  quj  esl  benedictos  In  saecah  ». 

De  hac  (2.)  quaestiooe :  \\  \.  HaL,  loc  cit.  q.  M.  m.  '■'>. 
—  S.  Thom. ,  bic  a.  3.  —  li.  AlberL,  Mc  a.  3.  4.  —  Petr.  ;i  Tar. , 
hic  a.  3.  —  RicbardL  .i  Med.,  Iiic  a.  I.  q.  4.  —  Ihiiaiid. ,  bic  q.  3. 

IV.  Ultimam  iiuaesiionem  eodem  modo  aiii  Scbolasiii 
vunt;  de  qua  aguni :  Alex  llal. ,  loc.  <it.  m.  I.  a.  1.2.  —  S 
loc.  cit.  ii.  2.  seqq.  —  S.  Thom.,  bic  a.  t.  quaestlui  3  I.  II. 

q.  107.  a.  4.  —  Petr.  a  Tar. ,  bfc  a.  "j.  —  Richard.   a   V.   I 
cii.  ad  3. 


QUAESTIO  II. 
De  differentia  secundum  effeclum,  videlicet  quod  Lex  vetus  fuerit  occidcns  ,  Lex  nora  sit  vivificans. 


Secundo  quaeritur  rie  differentia,  quae  nssigna- 
tur  penes  effectum ,  videlicet  quod  Lex.  vetus  erat 
lex  occidens,  Lex  vero  nova  est  lex  vivificans.  ijtiam 
Magister  ponit  in  litlera1;  et  hoc  accipitur  ex  se- 
cnndae  ad  Corinthios  lertio,  ubi  dicit  Aposlolus:  Lit- 
tera  occidit ,  spirilus  autem  vivificat;  et  ex  eo 
quod  dicitur  ad  Romanos  septimo,  et  ad  Galatas  se- 
cundo,  et  primae  ad  Corinthios  decimo  quinto:  Vir- 
tus  peccati  Lex.  Et  ex  pluribus  aliis  locis  snmi  po- 
test  ex  verbis  Apostoli. 

Sed  contra  hanc  differentiam  obiicilur  primo 
opposi- ratione  primae  partis: 

1.  Quia  dicitnr  ad  Romanos  septimo*:  Lex  qui- 
dem  sancta,  et  mandatum  sanctum  et  iustum; 
Glossa:  «  lustum,  iustificans  »;  sed  nihil  sanctum  et 
iustum  occidit:  ergo  Lex  non  occidit. 

±  Ilem,  cum  dicitur  Lex  occidens.  aul  intelli- 
gitur  de  Lege  servata,  aut  de  Lege  non  servala  3. 
Si  de  Lege  servala,  constal,  quod  hoc  est  falsura. 
Si  de  Lege  non  servata;  sed  similiter  Evaogelium 
non  observatum  occidil,  quia  pecc.U  qni  non  obser- 
vat  Legem  evangelicam,  sicut  peccabat  qui  non 
observabat  Legem  scriptam :  ergo  Lex  evangelica  esl 


contra 
irtem 


lex  occideos:  ergo  penes  hoc   non  debet  assignari 
dilTeitntia. 

3.  Item.  si  est  Lex  occidens,  aut  ergo  per  coii- 
sa.m ,  aul  per  occasionem,  aul  per  ostmsionem.  Si 
per  causam* ;  et  quod  estcaosa  spiritualis  occisio- 
nis  est  simpliciter  malum:  ergo  Lex  mala  est: 
ruin  ergo  dixit  Manichaeus.  quod  Lex  vetus  fnit  a 
malo  deo.  Si  per  occasionem*:  cum  ergo  freqoeQ- 
ter  homo  sumit  occasionem  peccandi  de  virlutil  - 
et  bonis  operibus,  de  quibus  superbit;  looc  ei 
virtus  et  bona  operalio  dcbenl  dici  occitlere,  quod 
omniiio  absordum  est.  Si  per  ostensionem  ,  qoia 
ostendit  peccati  morbom  ":  ergo  cnm  Evaogeiiom 
similiier  osleodat  peccati  morbom,  tooc  Evaogelinm 
debei  dici  lex  occideos:  ergo  peoea  boc  ooUa  esl 
(iilTerenlia. 

Item.   obiicitur   contra  secundam    partem  dif-  *"... 

|arl>'m. 

ferentiae.  qua  dicilor,  quod  Evangeliom  esl  h-x  iusti- 
licans. 

4.  Lex  euini  coosistit  in  doctrioa7;  sed  iostifica- 
tio  consistii  in  gratia:  ergo  videtor,  qaod  iostificatio 
nihil  pertioeat  ad  Legem  evangelicam. 

'.').  item,  si  Evaogeliora  dicilur  iustificare,  aut 


1  Ilic  c.  2.  —  Primus  texlns  Scriplurae  esl  II.  Cor.  3,  6. 
secundus  Rom.  7,  (i:  Nudc  autem  soluti  sunius  a  l.ege  mor- 
lis  eic.  Tenius  est  Gal.  2,  16.  scqq. :  Sdentea  autem,  quod 
non  iustiflcatur  homo  ei  operibus  Legisetc  Quorlusesl  LCor. 
15,  oG  :  Virtus  vero  peccali  Lr.x.  Cfr.  Rom.  7,11:  Nam  pec- 
catuni .  occasione  aa^epto  per  mandatum,  seduiil  me,  el  per 
illud  ociidit.  Ibid.  8,  2:  Lex  ciiini  spititus  vilae  in Cbrislo  lesu 
liberavii  me  n  Lege  peccatl  et  morlis.  —  Mox  pro  ei  hoc  edd. 
cuni  iinii  alteroque  cod.  rt  haec. 

i  Vi  is.  12.  —  Glossa,  quoe  esi  ordmaria  apud  Slrabum 
et  Lyranom,  Inlegre  sic  sonal:  Sanctum,  In  se;  el  iusUm, 
iii  esi  iustiflcans  peccatorem;  et  bomm,  Idesl  ullle,  acqufrens 
vitam.  Cfr.  Ilnymo,  In  bunclocum:  Lei  sancta,  lusia  el  I 

quia  Banctitatem,  iusliliam,  bonitalem  praedieal  el  obs  i 
vatores  mh>s  sanctos,  luslos  el  bonos  faclL 

3  Codd.  K  I.  Lege  obeervata...  non  obsertata 


4  Pctr.  Lombard.  super  illud  Rom.  7.  6:  \unr  mttsm 
luti  siiiiius  ii  hijf  moriis,  raferl  ham 

cuin   siiniiis  CbriStl,  snliiti    siiiiiiis,     l 

quae  esl  causa    mortis,  Id  esi  neccaii.  Aucia  '■-(  enim  cc 
piscentl  •  [sccundum   4ug  Qq.  q   M.  a.  I.],  < 

probiberel .  ubl  non  eral  fldes 
iiiin   cfr.   supra    naf  1 1  Pro  r/  g  L  K 

$ed  1/ini't. 

iii.  T.ii:  Yiin  | ><■  catum .  i 
dotum  •  (>-.  <'fi.  Ibld.  \ 

«  Rom.  iii  non  1 1 

Cfr.    I  — 

Inferl 

:  Rom. 
do  li  ^  N 

ili. 


888 


SENTLNTIARUM  LIB.  III. 


sua  instructione ,  aut  sua  observatione ,  aut  alio 
modo.  Sua  instructione  non;  multi  enim  Evange- 
lium  audiunt  et  non  iustificantur.  Xon  enim  audi- 
tores  Legis ,  sed  factores  iusti  sunl  apud  Deum, 
sicut  dicitur  ad  Komanos  secundo  l.  Si  sua  obserua- 
tione;  sed  similiter  Lex  vetus  iustificabat,  secundum 
quod  dicitur  Matthaei  decimo  nono:  Si  vis  ad  vitam 
ingredi,  serva  mandata;  et  Reda  dicit,  quod  «  iu- 
stitia  Legis  suo  lempore  custodita  non  solum  tem- 
poraiia,  sed  etiam  aeterna  boua  ronterebat ». 

6.  Ilem ,  Lex  Evangelii  consistit  in  praeceptis  et 
eonsiliis;  sed  pracepta  et  consilia  consistunl  in  ope- 
ribus  bonis,  iustilia  autem  non  causatur  in  nobis  ex 
operibus  bonis,  immo  magis  econverso2:  non  vide- 
tur  ergo,  quod  effectus  Legis  evangelicae  aliquo 
modo  sit  iustificatio. 

c  o  n  c  l  u  s  i  o. 

Lex  nova  iure  dicitur  vivificans ,  quia  triplici 
modo  iustificat;  Lex  vero  vetus ,  secundum  lit- 
teralem  tantum  sensum  observata,  diciiur  oc- 
cidens  per  occasionem,  non  per  causam. 

Rkspondeo:  Ad  praedictorum  intelligentiam  est 
instiflcare  notandum .  quod  multipiiciter  dicitur  aliquid  iuslifi- 

dicitnrimo-  .  .„ 

dis.  care  sive  uistificans:  uno  modo  effectwe;  et  sic  so- 

lus  Deus  dicitur  iustificare.  Alio  modo  formaliter ; 
et  sic  gralia  dicitur  iustificare,  quae  informat  ipsam 
animam ,  expellendo  ebliqoHatem  culpae  et  dando 
reclitudinem  iustitiae  3.  Tertio  modo  dicitur  aliquid 
iustificans  non  solum  in  habitu ,  verum  eliam  in 
effectu;  et  sic  caritas  iustificaL  sive  fides ,  quae  per 
caritatem  operatur  *.  Quarto  modo  dicitur  aliquid 
iustificans  in  ipsius  iustitiae  exercitatione  et  usn  ; 
et  hoc  modo  mandala  Dei.  in  quibus  iustilia  exer- 
cetur,  iustificare  dicuntur ,  quando  modo  debilo 
observantur 5. 

His  praesuppositis,  intelligendum  est,  quod  in 

Tria m Lege.  Lege  veteri  tria  erant  consideranda,  similiter  et  in 


Lege  nova ,  videlicet  movenlia,  et  ista  eranl  pro- 
missa;  dirigcntia,  et  isla  erant  praecepta;  adiuvan- 
tia,  et  isla  erant  Sacramenta:  quia,  secundum  quod 
dicit  Hugor',  «Sacramenta  sunl  adiutoria,  ut  per  prae- 
cepla  venialur  ad  promissa  ».  —  Similiter  haec  tria 
sunt  in  Lege  evangelica,  sed  differentcr :  quia  in 
Lege  nova  secnndum  priniam  faciem  ista  omnia  sunt 
spiritua.Ua,  quia  promissa  sunt  aeterna,  praecepla 
sunt  spiritualia,  el  Sacramenla  sanctificanlia ;  et  ita 
promissa  excilant  hominem  ad  amorem  aelernornm, 
qui  est  amor  caritatis;  praecepta  dirignnt  sufficien- 
ter  in  via  morum,  docendo  vitare  omne  peccatum ; 
Sacramenta  sanant  animam  a  vulneribus  peccato- 
rum.  Et  sic  Legi  evangelicae  compelit  iustificare  se- 
cundum  triplicem  modum,  videlicet  formaliter  ra- 
tione  gratiae  sacramentalis,  et  in  effectu  ratione 
amoris  spirilualis,  et  in  c?.rc?m^-o_ratione  mullipli- 
cis  boni  operis ,  ad  quod  dirigitur  homo  per  con- 
silia  et  praecepta  7. 

In  Lege  autem  veteri  erat  aliler  haec  tria  con- 
sulerare:  quoniam  Lex  vetus  dupliciter  potest  obser- 
vari  et  intelligi,  videliret  secundum  intelleclum  spi- 
ritualem;ei  sic  quodam  modo  concordat  cum  Lege 
evangelica ,  et  qni  spiritualiler  Legern  observabant 
viri  evangelici  erant,  quia  Lex  praeguans  erat  Evan- 
gelio  \  Alio  modo  polest  observari  secundum  intel- 
lectum  litteralem;  et  sic  ab  Evangelio  distinguitur 
secundum  tria  praedicta,  quia  in  Lege  erant  pro- 
missa  temporalia  et  praecepla  exterius  regulantia 
et  Sacramenta  figuralia;  el  sic  ratione  promisso- 
rum  non  excitabalur  homo  ad  amorem  spirilualem, 
ratione  praeceptorum  non  dirigebatur  ad  iustitiam 
interiorem,  ratione  Sacramentorum  non  adiuvaba- 
tur,  ut  posset  faciliter  Legem  ipsam  implere:  et  ideo 
deerat  sibi  iusiificatio  °.  Et  quia  erat  ibi  ostensio 
cnlpae,  et  non  aderat  adiutorium  gratiae ;  dabatur 
per  consequens  occasio  ipsi  concupiscentiae,  ut  tra- 
heret  ad  mortem;  et  ideo  Lex  Moysaica  secundum  lit- 
teralem  sensum  dicilur  lex  occidens  per  occasio- 
nem,  non  per   causam.  Et  hoc  ipsum  dicit  textus 


Item  in 
vaugelio. 


Conclasu 


Daplex 
dus  ob 
vandi 
gein. 

Conclosii 


Conclosii 


1  Vcrs.  13.  —  Scq.  textus  cst  Matlh.  19,  17.  —  Verba 
Bedae,  in  Marc.  10,  18,  sunt:  Noiandum  saoe,  qnocl  iustilia... 
non  solum  bona  lerrae,  verum  eliarn  suis  cultbribus  \itamcon- 
ferebat  aeternam. 

2  Cfr.  Rom.  3,  2i.  seqq.  et  \,  2.  scqq.  Petr.  Lombaril. , 
in  Rom.  3,  27.  seq.:  Non  eniin  ei  ipsis  [operibus]  est  iustitia, 
sed  ipsa  sunt  ex  iusiilia;  ideoque  non  iustitiam  operum,  sed 
opera  iusliliae  dicimus.  Vide  eliam  supra  pag.  3SS,  nota  2. — 
In  fine  arg.  pro  iustificatio  cod.  Z  iusiificare. 

3  Hunc  duplkrm  modum  instilicationis  insinuat  August., 
Lpist.  185.  (alias  50.)  e.  '.>.  n.  37  :  lustus  cnim  ct  iustilicans  non 
est  nisi  Deus.  El  ibid.  n.  40:  Dominus  itaque  Christus  ei  iu- 
stus  esi  ct  iustificans  ;  nos  aulem  iusliticali  gralis  per  graliam 
ipsius.  Cfr.  II.  Senl.  d.  26.  q.  2. 

4  Gal.  5,  6.  Vide  supra  lii.   Magistti,  d.  XXIII.  c.  3.  seq. 

5  Angust.,  llnanat.  in  Ps.  118.  serm.  6.  n.  I:  lustificallO- 
nes  enim  sunt  non  dicta,  sed  facta  iuslitiae,  opera  sciticet  iu- 
siorum,  quae  imperat  Deus.  Ideo  autetn  Dei  dicuniur,  quam- 
^N  a  nobis  fiant,  qnia.  nisi  ipso  donante,  non  fiuiii.  — Supe- 
rius  pro  exercitatione   (cfr.    Ps.    Il^.  23:  Servus  aulem  tuus 


eisercebatur  in  iustiflcationibus  ttiisj  cod.  A  exwutione.  uiferius 
pro  erant  consideranda  edtl.  sunt  ronsideranda. 

6  Libr.  I.  de  Sacram.  p.  XII.  c.   i. 

7  Augusl. ,  Enarrat.  in  Ps.  1 29 ,  I.  n.  3  :  llla  [Lcx  vetus]  li- 
moris  fuit,  esl  alia  lex  caritatis.  Lex  caritatis  dat  veniam  pcccatis, 
delet  praetepita,  admonet  de  futuris,  in  via  non  deserit  comi- 
tem,  comes  fit  ei  quem  ducit  in  via.  —  Aliquanto  superius  pro 
sanani  animam  cod  aa  sarumt  hominem. 

■  8  August. ,  Serm.  25.  (alias  19.  de  Dtversis)  c.  2.  n.  2: 
Spirititaliter  intellecta  [Lex  vetus],  Evangelium  est.  El  Serm. 
130.  n.  I  :  I.ex  vetus  hordeutn  est  ad  evangelicum  triiicum.  Ma- 
gna  in  illis  libris  de  Chrislo  mysteria  continentur.  l'nde  ait  ipse: 
Si  crederelis  Moysi,  crederetis  et  niihi ;  de  me  enim  ille  scri- 
psit  (loan.  5,  ifi.).  Sed  quomodo  in  hordeo  inecliilla  sub  palea 
latet,  si''  in  vclamento  mysteriorum  Legis  latet  Cluistus.  Cfr. 
XV.  contra  Fauslum.  c.  2. 

9  Cfr.  Augusl.,  de  Spirftu  et  lit.  c.  4.  n.  6.  seqq  ,  et  Isi- 
dor. ,  II.  DilTerenliar.  c.  33.  n.  123.  seqq.  —  Pro  faciliter  cod. 
Z  facilivs. 


DIST.  XI,.  AHT.  UMCUS  OOAEST.  II. 


olutio  np 
ositorain. 


otandnrn, 


ad  Romanos  septimo  ! :  Peccalum  per  mandatum , 
occasione  accepta ,  seduxit  me  et  per  illud  occi- 
dit.  Ibi  Glossa:  «  Ex  prohibitione  namqne,  ubi  rari- 
tas  deficit,  desiderium  mali  crescit,  quo  aurto,  dul- 
cius  fit  quod  prohibetur,  et  ita  peccatum  fallit  dul- 
cedine  falsa;  et  ita  per  mandatum  occidit.  quia  reatus 
praevaricationis  accessit.  Gladio  ergo,  quem  portabas, 
te  inimicus  occidit,  armis  tuis  le  interemit  ».  l'nde 
sicut,  cum  quis  armatus  portat  cullellum ,  nt  se  de- 
fendat,  per  quem  ab  inimico  occiditur,  illa  cullelli 
portatione  dicitur  occidi  non  per  causam ,  sed  per 
occasionem;  sic  intelligendum  est  in  Lege.  Et  sic  pa- 
tet  intellectus  praedictae  differentiae. 

1.  Ad  illud  vero  quod  obiicitur,  quod  Lex  san- 
cta  et  mandatum  sanctum  et  iuslum.  id  est  iustifi- 
cans;  dicendum,  quod  hoc  verum  esl,  quia  Lex  iun- 
cta  est  graliae  adiutrici;  verum  est  etiam  .  quantnm 
est  de  se  et  de  principali  intentione  legislatoris;  nihil 
tamen  probibet  ex  accidenti  et  per  occasionem  in- 
ducere  oppositum:  sicut  cullellus  secundum  princi- 
palem  intentionem  ferentis  est  armatnra  defensionis, 
et  lamen  occasionaliter  contingit,  quod  sil  instruincii- 
tum  occisionis  ipsius  portantis  2. 

2.  Ad  illud  quod  obiicilur,  utrum  Lex  occidil 
observala,  vel  non  observata;  dicendum,  quod  non 
observala.  Et  si  obiiciat,  qnod  similiter  Evangelium 
non  observatum  occidit ;  dicendum,  quod  non  est 
simile  hinc  et  inde:  quia  Lex  secum  portat  onns  et 
non  habet  annexum  adiutorium  secundum  sunm  Ht- 
teratem  sensum.  Evangelium  vero  de  se  adiutorinm 
habel  ipsius  gratiae ;  et  ita  non  praebet  mortis  oc- 
casionem,  quia  gratia  minuit  concupiscentiam,  quae 
suo  vigore  in  servitulem  peccati  captivabat.  secun- 
dum  quod  dicit  Apostolus  nd  Romanos  septimo  3:  Vi- 
deo  aliam  legem  in  membris  meis  repugnanlem 
legi  mentis  meae,  et  captivantem  me  in  srrnitutem 
peccati;  et  post  exclamat:  fnfelix  ego  homo,  quis 
me  liberabit  de  corpore  mortis  /inius?  Gratia  Dei 
per  Jesum  Christum  Dominum  nostrum. 

3.  Ad  illnd  quod  obiicitur,  quod  Lex  non  po- 
test 4  dici  occidere  per  occasionem,  quia  lunc  simi- 
liter  bona  opera  el  virlutes  dicerenlur  oecidere;  di- 


cendum,  quod  non  est  siinile:  quia  booa  opera, 
quantum  est  de  se ,  non  efferunt.  sed  pothis  luimi- 
liant  et  in  gratia  servnnt;  Un  rero  per  >»•  ipsam 
onerabat,  et  in  hoc.  quod  manifestabat  peecatum  et 
non  dabat  gratiae  adiutoriom,  occasionem  dabat  in- 
tensionis  libidiniset  aggravationis  contemptus.  Unde  *•*•__■ 
quod  dicatnr  esse  occasio  peccati,  hoc  non  Bolom  esl 
ralione  positionis,  sed  etiam  ralione  defeolus.  —  El 
si  tu  obiicias,  qnod  qnalitercnmqne  occideret,  non 
debebat  Dominus  dare  Legem,  cum  qnaerat  nostram 
salutem;  dicendom,  quod  Dominns  in  latiooe  l.-. 
etsi  daret  eam  carnaUbms  ad  confringendam  eorura 
diiritiam,  utqnodam  niodo  manudocerentar  ad  gra- 
tiam  recognoscendo  Inflrmitatem  suam  '.  principaliter 
tamen  dabat  c.iiii  propter  spirituali ter  inteiligent 
qui  salvabantur  el  iinTcb.iiitur  iu  ipsius  Legis  ODS 

vatione.  Deus  enim  praeponderai  salvationem  uuius  ■  un-.m. 

iusti  damnationi  multorum  impiorum. 

I.  Ail  illud  qnod  obhcitur,  quod  cum  Lex  l.v.ni- 
gelii  spectetad  doctrinam,  non  insliflcabat (  ;  dfeen- 
diun,  quod  Lex  Evangelii  non  dicilur  iustificare, 
pront  legitur  et  cognoscitnr,  sed  pronl  in  opere  ser- 
vatur  et  secundum  eam  vivitur:  noc  autem  lit  per  »»*■■-— 
Sacramontorum  susceptionem,  aeternorum  exspe- 
ctalionem  ct  mdndatoriim  impletionemj  et  secun- 
dum  hoc  asseqi-itur  pteuam  instrficatronem.  Et  ideo 
ratio  illa  non  valct. 

.').  Ad  illud  vero  ipiod  ohiirilur.  quod  sicol  Lex 
evangelica  observata  iustificat.  ila  Lex  Moysaica,  <i- 
cui  dicit  Reda:  flfeendum,  quoil  Beda  inteffign'  non 
de  observanlia  HtleraN;  sed  de  observahtSa  spiri- 
tuali,  secundum  quam  Lex  conlbrmis  tr.it  EVange- 
lio.  Nos  autem  diciinus.  Legera  occ&lentetn  ■ 
cundum  observanliam  Htlerakm ,  qn__3  respiciebal 
ipsam  communitatem,  sicnl  pranliclum  est. 

6.  Ad  illud  quod  ohiicitur.  quod  hr\  evar 
liea  altenditur  in  praeceptis.  quac  respiciunl  opera; 
dicendum ,  quod  non  tantummodo  Lex  Evangelii  »©_____■. 
claudit  in  se  praecepta,  immo  olandil  in  __  /</•</- 
missa  et  Sacramenta,  el  magis  dicitur  iustificare 
ratione  Sacram/entorwm  quam  ratione  praeCept&rum. 
Nihilominus  lamen  ratfone  praeeeptorum  potesl  riici 


1  Vere.  ii.  —  (jlossa,  quae  est  ordmaria  apud  Strabum 

et  Lyranum,  delioala  est ,  ullinia  propositione  cxcepla,  __  Au- 
gBSt.,  1.  de  Diversis  Quaest.  ad  Simplic.  q.  I.  n.  ■>.  Gflr.  8_ 
Qq.  ([.  (i(i.  n.  ;;,  ct  Bxpos.  proposit  ex  EpieL  ad  Rom.  n.  39. 
—  Ppo  aceestit  codd.  (;  K  Y  aoeresoit. 

2  Iliemn.,  I.pist.  I2l.(alias  l.'il  )c  H;  Quomodo  nicdicina 
non  cst  causa  mortis,  si  ostcndat  venena  nioitifcra ,  licci  lns 
mali  homincs  abutanlur  ad  mortcm,  el  vel  sc  inicrliriant .  vel 
insidicntiir  inimicis ;  sie  Lex  datt  ast,  ut  peocatoruiD  venena 
nionslrci...  Quodsl  suliinlianlc  Lege...  \ili«i  noetro  ci  ineonti- 
ncntia  fcramur  conira  scita  tegaHa,  videtur  Let  cauaa  ___e  pec- 
cati ,  quae,  dum  probtbel  concupiscentiam,  quodam  modecam 
Inflammara  cognoscitur  etc.  Cfr.  i-ugusL,  XV.  contra  Pauatum, 

c.  8,  et  XIX.  c  7.  —  ClPCa  iniliiun  BOHlt.  pPO  </it'<i  l.r.r  COdd. 
II  Z  1)1)   planiUS  </ii<iixIii    l.f.r. 

3  Vers.   2.'5,    ulii    Vulgutfl   IM    In/r  prrrali   DPO   <n    srriilnlrm 

pcmiii.  —  Seq.  icMus  eat  iliid.  \.  -'"■  seq.        Isldor.,  n    Dlf- 

S.    Ilounr.      -   Tom.   III. 


ferenl.  c.  33.  n.   123:  Inter  Legem  el  Evangelium 
quod  in  Lege  liltera  eat,  in  Kvnngello  gralia    ii  Ibid.  n. 
.N.ini  praecepia  legaiia,  quae  iiii    popalo   data  aant,  com| 

tione    mclioruin    cii.nn    non   bona   di  niiliir,    quin    « | ■  i ■»■ 

piunl  non  perflciunt;  ajatia  vero  Evangelll    quod  -  nn- 

pepal    Intei  ius  ul    pci  Rci  itup  luvai    \/  ■<  hii  h- 
(20,  25.)  dicJtur:  OaaVfii  prmcnpta  non 

4   I  .dil.   ilrhrl.    InfoilUS   pi 

Miaui  ratiooem  insinuai   ,i 
n.  :i;  BpasL  196.  (all  <t  l  lu. 

c.  9.  n.   16.  —  Superiua   pro 

lius   cndd.    riiiislriiiiirililiini  .     cod       \  ;i>.  iml.-ixi 

ppo  ilmiluuii .    ul  in.l.    \    iintlitiitiii   ilurili 

siih  dliiiiiliir  ii   iii'  1 1 ■iniiiliir  <<"\     I     ■/' 

iui    in  ilnc  soluL  pro  impiorum  n_l,  K  | 

Edd.  quoii  i<li 
\  obtei  i  nitii . 


890 


SENTENTIARUM  LII5.  III. 


iustificare  quarto  modo  iustificandi,  videlicet  quan- 
tum  ad  exercitationem  el  usum  iustiliae ,  non  au- 
tem  quantum  ad  iustitiae  infusionem.  —  Et  sic  pa- 
tet,  quomodo  intelligenda  est  ista  differentia,  quod 


Lex  Moysaica  est  occidens,  et  Lex  evangelica  est  vi- 
vificans;  patet  etiam ,  qualiler  haec  dicitur '  iustifi- 
care,  et  illa  occidere. 


QUAESTIO  III. 

De  differentia  utriusque  Legis  quantum  acl  onus  annexum,  videlicet  quod  Lex  sit  lex  gravitatis , 

Evangelium  vero  lex  suavitalis. 


Tertio  quaeritur  de  differenlia  Legis  et  Evan- 
gelii  quantum  ad  onus  annexum.  Dicitur  enim  Lex 
Moysaica  esse  lex  gravitatis,  et  Lex  evangelica  dici- 
tur  esse  lex  suavitatis.  Et  ista  differentia  trahilur  ex 
undecimo  2  Matthaei:  Iugum  enim  meum  suave  est, 
et  onus  meum  leve;  et  decimo  quinlo  Aclumn  dicit 
beatus  Petrus:  Hoc  est  onns,  quod  neque  nos  neque 
patres  noslri  portare  potuimus.  Contra  islam  dif- 
ferentiam  opponitur  sic : 

1.  In   prima   Canonica  loannis3   dicitur:  Man- 
Ad  opposi-  dala  eius  qravia  non  sunt:  ergo  si  Lex  vetus  con- 

tum;  contra    . 

i.  partem.   tniet  mandata  Dei,.  videtur,   quod  non   sit  onerosa 
nec  gravis. 

2.  Ilem,  ad  Romanos  decimo  tertio4:  Qui  dili- 
git  proximum  Legem  implevit;  sed  hoc  est  valde 
facile ,  cum  sit  omnino  in  cordis  nostri  potestate : 
ergo  facile  fuit  observare  Legem:  ergo  Lex  illa  debet 
dici  lex  facilitalis,  non  gravitatis. 

3.  ltem,  si  Lex  Moysaica  dicitur  esse  lex  gravi- 
tatis,  aut  hoc  dicilur  respectu  hominis  virtuosi,  aut 
respectu  peccatoris  et  iniusti.  Si  respectu  virtuosi; 
contra :  qui  virtuosus  est  carilatem  habet  et  amnt , 
et  omnia  facilia  sunt  amanti  \  Si  respectu  peccato- 
ris;  sed  respectu  talis  Lex  Evangelii  non  tantum- 
modo  est  gravis,  immo  omnino  importabilis:  ergo 
non  videtur,  quod  penes  gravitatem  debeat  differen- 
tia  Legis  novae  et  veteris  assignari. 

Ilem,  obiicitur  contra  secundam  partem  diffe- 
rentiae: 

4.  Quia  «  ars  et  virtus  circa  difficilia'"' » :  ergo 
ubi  maior  est  virtus,  ibi  maior  debet  esse  difuYul- 
tas ;  sed  perfectioris  virlulis  sunt  homines  in  Lege 


Contra  2. 
partem. 


nova    quam    in    veteri :    ergo   videtur ,    quod    Lex 
nova  debeat  esse  maioris  gravitatis  et  difficultatis. 

5.  Item,  difficilius  est  cohibere  manum  et  ani- 
mum  quam  manum  tantum;  sed  Evangelium  cohi- 
bet  manum  etanimum,  Lex  vero  manum  tanlum ': 
ergo  maioris  difficullalis  esl  Lex  evangelica  quam 
Lex  Moysaica. 

6.  Item,  quod  apponit  ad  alterum  est  illo  dif- 
ficilius;  sed  Lex  Evangelii  se  habet  ex  additione  ad 
Legem  veterem,  sicut  patet  ex  quinto8  Malthaei : 
ergo  maior  est  gravitas  et  difficultas  in  Lege  Evan- 
gelii  quam  in  Lege  veteri ;  ergo  nulla  est  praedicta 
differentia. 

CONCLUSIO. 

Licet  Lex  evangelica  quoad  arduitalem  praecepto- 
rum  sit  gravior  Lege  veteri ,  iure  tamen  di- 
citur  lex  suavitatis ,  haec  vero  lex  gravitatis. 

Respondeo:  Ad  praedictorum  intelligentiam  est 
notandum,   quod   de  his   duabus  Legibus   est  loquiTripieicom- 

....  .  i  i  •  ■  paratio. 

tnpliciter:  aut  ratione  praeceplorum  obhgantium, 
aut  ratione  affectionum  movenlium,  aut  ratione  Sa- 
cramenlorum  adiuvantium.  Si  ratione  praeceptorum 
obligantium;  sic  se  habent  sicut  excedentia  et  ex-  conciusio  t. 
cessa.  Nam  quantum  ad  numerum  Lex 9  erat  gra- 
vior  propter  mullitudinem  iudicialium  et  caerimo- 
nialium;  quantum  vero  ad  perfectionem  et  arduita- 
tem  gravius  et  difficilius  est  Evangelium ,  sicut  dif- 
ficilius  esl  vivere  secundum  exigentiam  perfectionis 
quam  secundum  sufficientiain  iuris  communis10.  Et  sic 


1  Cod.  U  diculur.  —  VtdeS  scholion  ad  praeccdeniem  quaest. 

2  Vcis.  30.  —  Scq.  lexlus  est  Act.  15,  10:  iNunc  crgo  qnid 
tentalis  Deum,  imponere  iugum  supcr  cervices  discipulorum  , 
quod  ncque  elc. 

3  Cap.  o,  3. 

4  Vers.  S.  —  Paulo  inferius  pro  cordis  nostri  non  pauci 
codd.  cum  edd.   1 ,  2  cordis  sai ,  cod.  Z  tantum  ronlis. 

5  Befnard.,  >erm.  I.  in  Dom.  Palmarum,  n.  2:  Amanti  nil 
diflicilc  cst.  August.  in  loan.  Evang.  tr.  48.  n.  I  :  Nostis  cnim, 
qunniam  qui  amat  non  laborat.  Omnis  cnim  labor  non  aman- 
libus  gravis  csl.  Serm.  70.  (alias  9.  de  verbis  Dominij  c.  3. 
n.  3  :  Omnia  enim  saeva  cl  immania  prorsus  facilia  et  prope, 
nulla  efficit  amor. 

6  Secundum  Arislot. ,  efr.  supra  pag.  488,  nota    I. 

7  Cfr.  hic  lit.  Magistri,  c.  I.  Vide  etiam  Gulicl.  Antissio- 
dor. ,  S.  p.  IV.  tr.   I.  c.  2,  ubi  hunc  loquendi    modum   tribuit 


Augustino.  Alcx.  Hal. ,  S.  p.  III.  q.  56.  m.  6.  a.  2.  §  4,  allegat 
Glossam  snper  illud  Phil.  3,9:  lustitia,  qaae  ex  fide  est :  lu- 
stilia  non  vcra ,  quae  ex  Lege  est,  quae  manus  comprimit,  non 
animum,  quae  timore,  non  amore  servire  facit.  B.  Alberi.,  bic 
a.  3,  affert  (ilossam  supcr  Exod.  20,  17.  Se*l  Sliabus  ct  Lyra- 
nus  ncque  hanc  ncque  illam  Olossam  cxhibcnt.  Invenilur  aulem 
hic  loquendi  modus  lum  in  Commcnt.  super  Psalmos ,  qui  cst 
intcr  opcra  Bcdae,  tum  apud  Haym.  in  Ps.   18,  8. 

8  Vcrs.  21.  scqq.  —  Cfr.  supra  pag.  821,  noia  4. 

9  Codd.  1VZ  addunt  velus ,  et  post  gravior  cod.  A  adii- 
cit  videlicet. 

10  Matth;  7,  I  i :  Quam  angusla  porla  et  arcla  via  cst,  quae 
ducit  ad  vitam,  et  pauci  sunt,  qui  invcniunt  cam.  —  De  per- 
fectione  su /ficieiitiae  ctc.  cfr.  supra  d.  30.  q.  3.  in  corp.  — 
Cod.  Z  pro  secundum  sufjicientiam ,  ■subslituil  secundum  exi- 
gentiam. 


DIST.  XL.  ART.  UMCUS  QUAEST.  III. 


891 


nclusio  3. 


quodarn  modo  ratione  oneris  praeceptorum  excedit 
Lex ,  in  diiTicultate  quodam  niodo  Evangelium.  — 
Alio  modo  est  comparare  istas  duas  Leges  ad  invi- 
iiciusio  2.  cem  ratione  affectionum  moventium ;  et  sic  levius 
est  Evangelium,  quia,  cum  in  observanlia  Legis 
evangelicae  moveat  amor  —  qui  alleviat  onus  et  non 
sentit  laborem,  sicut  dicit  Bernardus  \,  sed  potius 
delectationem  in  eo  quod  facit  —  ratione  affectioois 
moventis  Lex  evangelica  est  facilis  et  suavis.  Sed 
econtra,  affectio  movens  ad  observantiam  Legis  Moy- 
saicae  limor  erat;  et  illi  timori  iuncta  erat  gravis 
punitio,  quod  significatum  est  Exodi  decimo  septi- 
mo  2,  ubi  dicitur ,  quod  manus  Moysi  eranl  graves. 
Et  quia  timor  de  se  poenam  habet  et  exterius  iun- 
ctus  erat  poenae;  hinc  est,  quod  quantinn  ad  hoc 
Lex  Moysaica  multo  gravior  erat  quam  evangelica.  — 
Tertio  modo  est  istas  Leges  comparare  ad  invicem 
ralione  Sacramentorum  adiuvantium;  et  sic  multo 
levior  est  Lex  evangelica  quam  Moysaica,  quia  Sacra- 
menta  illius  Legis  mullum  habebant  ponderis  et  pa- 
rum  habebant  de  eflicacia  virtutis;  econtra  esl  in 
Sacramentis  novae  Legis,  quia  parvam  habent  dilli- 
cultatem  et  multam  habent  utilitatem3.  Hinc  est, 
quod  secundum  hanc  comparationem  Lex  nova  non 
tantummodo  dicitur  levior  Lege  Moysaica,  immo  di- 
citur  iugum  levitatis ,  et  illa  dicitur  onus  gravitu- 
tis.  —  Unde  concedendum  est,  praedictam  differen- 
tiam  esse  recte  assignatam. 

1.  Ad  illud  vero  quod  primo  obiicitur  in  con- 
trarium  de  auctoritate  loannis,  dicendum,  quod  du- 
pliciter  est  loqui  de  ipsis  mandalis:  aut  per  compa- 
rationem  ad  naluram  sanam,  aut  per  comparalionem 
ad  inprmam.  Si  per  comparationem  ad  naturam 
sanam;  sic  dicit,  mandata  eius  non  esse  gravia, 
quia  sunt  naturae  consona.  Si  autem  per  compara- 
tionem  ad  naturam  infirmam ,  quae  habet  diilicul- 
tatem  ad  bonum  et  pronitatem  ad  malum;  sic  man- 
dala  eius  et  gravia  sunt  el  diflkilia;  et  quanlum 
ad  hanc  viam,  videlicet  per  comparationem  ad  na- 
turam  infirmam  et  lapsam ,  assignatur  praedicta 
differentia  \ 


)lutio  op- 
>sitorum. 

)istinctio. 


*■!.  Ail  illud  quod  oluicitur.  qood  qui  diligit  pro- 
ximum  Legem    implevit;    diivndmn,   quod  Lex  ar- 
ctatur  ibi  ad  mandata  Decalogi,  quae   speclant  ad 
secoodaoi  tabulam,  seeoodom  qood  ipse  \ptetotas 
explanat  \  Unde   in   hoc   non  clauduniur  caerimo- 
nialia  el  iudiciulia,  iuaxiine  illa   quae    ad    proxi- 
iiiiim  non   oiiliiiant:  i-t  illa  ([uideui  obserrarc 
satia  difficile:  et   idee   ooo   Beqoitor,  qoodsi  (acile 
sit  proxiinmn  diltgerft,  quod  prdptBf  DOC   fftctfe  >it 
observare  tolam  Legem.  —  Pruekrea,,  alms  defeetBfl  A"u<  <*<•'*- 
est  ibi:  quia,    licel  facile  sit  diligere   proxiuiuin  ei 
qui    ducilur    amore;    ei    tanren  <jin  regitor 
timare,  valde  esi  dillicile,  ipiod  diligal  prosimom 
sicut  se   et  in    niillo  proximuin   laedat  .  tunc  potis- 
sime,  (|uaiido  ab  eo  laedilur  et  ^iavatur*. 

3.  Ad  illud  quod  ipiaerilur.  ulriun  dicatur  Lei 
gravis  hornini  virluoso,  vel  non  rirtuoso;  diceodom, 

quod  ioteliigitor  de  homine  virluaso,  coi  etiam  dif-  soiandom. 
ficilia  sunt  opera  et  praecepta  illa  caerimonialia  . 
sicut  baptismaia  caticum  et  urceorum  \  et  vitatio 
iininundiliaiuin  carnalimn ,  in  ipnbus  polios  COOSl- 
stit  iostitiae  signi/icutio  qoam  exercitalio.  Uode  quod 
dicilur,  quod  virlus  reddit  opus  lacile;  boc  esl  ve- 
rum  quantiun  ad  proprium  actum.  —  Aliter  potest  wii  ntofe 
dici,  quod  dupnciter  est  loqm  de  homioe  virtaoso:  ettoM. 
aut  quantum  ad  profectum  in  bono,  aut  quantiim 
ad  slatum  perfeclionis.  Licet  aiitein  quaotom  ad 
slatum  perfectionis  etlicianliir  sil >i  onuiia  lacilia. 
tamen  quanlum  ad  profectum  multa  sunt  ipsi  ho- 
mini  habenti  virtutem  (lifiicilia,  et  hoc  ratione  <lr- 
fectus  ipsius  naturae  corruptae.  cui  difficile  esl 
cooperari  virtuti  et  gratiae,  nisi  fulciatur  magoo  iu- 
vamine. 

4.  Ad  illud  quod  obiicilur.  qnod  ars  et  virtns 
est  circa  diffidle;  diceodum,  quod  hoc  est  rerom 
de  difficili,  secuiidum  qood  sooat  iu  perfectionem 
arduitatis,  non  aulem,  secunduin  qood  sooat  in  onus 
gravilalis  et  laboris.  Et  ideo  doo  sequitnr.  quod 
Evangelium  sit  dillicilius,    quainvis  sil   in  60  perle- 

ctios  virtutis  exercitiiun.  —  Praeterea  .  quod  s  dicitor  A|ia  raUo- 
virtus  esse  circa  difficile,  hoc  esl  circa  difficile  ipsi 


1  Scrm.  in  Canlic.  serm.  85.  n.  8  :  Ubi  ;iulem  amor  est , 
labor  non  cst,  scd  sapor.  Gfr.   de   Natura   ct  dignilate  amoria 

(inlcr  opcra  Bernardi),  c.  5.  n.  12.  ct  inlra  pa^.  892,  noia  2. 
—  De  Mac  differentia  Lcgis  ct  EvangcDI  vidc  sopra  q.  I.  — 
Superius  pro  m  obsrrvmitia  codd.  H  U  Z  (N  aa  a  sccnnd.i  mann  i 
ad  obsrrnnttinm ,  nonnnlli  codd.  ohsrrruntia ,  edd.  I,  1  ohsrr- 
VOtiO,  (|nac  cliam  BUbinde  cnm  Val.  siibslilminl  inarrutnr  pre 
uiorrat. 

2  Vcrs.  12.  Gregor. ,  II.  Homil.  In  Bvang\  nomik  33.  n.  B, 
haec  verbo  ezponens  dlclt:  Moyses  qulppe  sedit  in  lapide,  cura 
Lex  requievit  In  Ecclesfa.  Sad  baec  eadem  Lei  mantu  gravet 

liabnit,  (|ui;i  peccantes  quosque  i ntaerlcordller  pertullt,  scii 

severa  dlstricUonc  percussit.  Seq.  tocm  Sorlpiurnc  eal  I. 
loan.  t ,  ih. 

3  Aaguat,  XIX.  contra  Fouslum,  <•.  i:i,  <\r  Sacramentls 
ii(i\;k!  Legis  dicit,  quod  sini  ■  vlrtute maiora ,  Dtilitole mellora , 

BOta  faciliora  ,  iiunicro  pancioia  ,  f  ;in<  |ii.tin  iuslilia  lidci  n\c- 
lala  b  etC.  Gfr.  infra  dub.  .'( ,  Bl  IV.  Scnl.  d.    I.  p.   I.   i|.   '».  Btq.— 

Superius  posi  levior  est  In  cod.  A  Bddltur  adhuc.  Idam  <n,\.  \ 


Clrca  fincm  corp.    iiujiuu    suaritutK  rt  Irritalis  pro  ihijuiu  Ir- 
vitutis. 

4  Hcrnard.,  <\r  Piacccpio    cl    dlapom.    0     IC.   n.   13:    N 

poicst  portare  caro  Inflnna  qood  boIus  splritoa  proraptus  exp«> 
rilur,  iiiijiiin  eS9C   tUOOt  rt  ouus  lnr.  ChHatl  qulpfN  lagttm  <H 

onns  csi  ci   oinnino   importabile,    ni^i  Christi  Beque  loirital... 

Maiiilaiiiin  ipiidcni  sancluin  ct  iiisliim ,  secl  lu   lc  nori^  cssc  <  ,u- 
nalcin  ,   \cnuniil  iluin   BUfa   peOCBlO   (Hoin.   '  .    I  _'    I  >.  .  Cfr.  KplSl 
il>-2.   (alias  386.)   n.    i.  cl   Augtiat  .   >cnn.   7n. 
bis  Domini)  c.  3.  n 

Vido  Biipra  pag.  387,  nola  6   —  Panlo  Inforhw  \><<-i  m 

k0C  COd.   K    BUpple.   irrtm. 

CXr.  n.  SenL  d.   1«.  b,  I.    i    ■     i 
i  m.ii,-   7,|         h  •  lege  i M i iii 1 1 n> in i. >•    ii   i  •  \ II 

i>(  c.  ii.  scqq.    Explicniionam   vldo  apml   \i«'\    Hal. ,  S,  p   III. 

q    .:    bi 

i  Codd.   \  <■  ruiu.    Paulo   Inlrrius   pi 

iiniiinii I    i    rttptctu  iptiut  iiutiii 


81)4 


SENTENTIARUM  Llb. 


menti  sivc  operis  operali.  In  Sacramenlis  autem  no- 
vae  Legis  secus  est,  quia  conslant  ex  verbo  et  ele- 
mento;  et '  curn  Dominus  instituit  verbum ,  dedit  illi 
Tripiex  in- virtulem,  per  quam  influit  et  agit  in  animam  vel 
disponendo  ad  gratiae  susceptionem,  vel  imprimendo 
characteris  consignificalionem ,  vel  adminiculando 
ipsi  gratiae  ad  animae  curalionem  et  fomitis  debili- 
tationem.  Et  hoc  videtur  dicere  Augustinus2:  «  Quae 
est  virtus  aqnae,  ut  corpus  tangat  et  cor  abluat, 
nisi  faciente  verbo»?  Et  magisler  Hugo  de  sancto 
Victore  videtur  id  idem  sentire,  qui  dicit3,  quod 
«  Sacramenla  novae  Legis  prius  sanctificantur  per 
verbum  et  postmodum  sanctificant ,  ut  sic  sint  ex 
sanctificatione  sanclificantia  ».  Et  hunc  'modum  di- 
cendi  sustinent  viri  periti  et  fide  digni. 

Sed  dilficile  videtur  mihi  intelligere,  virlutem 
Difficuita- illam  simul  esse  verbo  et  elemenlo  collatam,  quan- 
tum  ad  essenliam  et  naluram  ,  quantum  ad  eius 
exislentiam,  quantum  ad  durationis  mensuram  et 
eliam  quantum  ad  operationis  efficaciam ;  quae 
omnia  necesse  est  ponere  et  explicare  *  circa  virtu- 
tem  illam,  si  quis  dicat,  quod  aliqua  qualitas  delur 
verbo  et  elemento,  per  quam  agat  et  influat  in  ipsam 
animam. 

Difficile    namque  est   intelligere   illius   virtutis 

Diffieaiias  i.  essentiam.  Cum  enim  non  sit  substantia ,  sed  acci- 
dens  quoddam  et  in  genere  boni;  dubium  est , 
ulrum  debeat  reponi  inlerbona  maxima ,  vel  me- 
dia,  vel  minima  5.  Et  si  inter  bona  maxima  repo- 
natur,  iam  gralia  eril;  gratia  autem  existens  in  uno 
subiecto,  non  habet  virtutem  agendi  in  aliud.  Si 
vero  gratia  non  est  nec  virtus,  quomodo  ergo  dici- 
tur  secundum  veritatem  sanctificare  ipsum  Sacramen- 
tum  et  eum  qui  suscipit  Sacramentum  ?  —  In  quo 
etiam  genere  sil  et  cuius  speciei  sit,  utrum  videlicet 
in  diversis  Sacramentis  diversificetur  formaliler  illa 
virtus,  homini  parum  intelligenti  difficile  est  capere. 
—  Et  si  inter  bona  media,  vel  minima  reponilur, 
quomodo  talis  virtus  facit  reclitudinem  6  et  sanatio- 
nem  ipsius  animae,  quae  inter  bona  maxima  com- 
putantur  ? 

Non  solum  autem  difficile  est  intelligere  huius 

Difficaitas2.  virtutis  essenliam,  sed  etiam  subsistentiam.  Quali- 
ter  enim  accidens  spirituale  substantificabitur  in  sub- 
ieclo  corporali,   cum  secundum  naturae  ordinem, 


quem  Deus  non  pervertit  per  miraculum,  substantia 
sit  nobilior  sua  proprietate?  —  Aut  si  ponilur  illa 
virtus  spiritualis7  ut  in  subiecto  in  verbo  et  ele- 
mento,  quare  non  similiter  ipsa  gratia,  quae  debet 
infundi  animae  ?  quod  nescio  si  aliquis  recle  intelli- 
gens  dicat.  —  Aut  si  est  in  subiecto  corporali,  quo- 
modo  una  virtus  et  quatitas  absoluta  simul  poteril 
esse  in  duobus  subiectis ,  verbo  videlicet  et  ele- 
mento,  ex  quibus,  etsi  fiat  unum  Sacramenlum, 
non  tamen  fit  unum  per  naluram  et  essenliam  ? 
Unitas  autem  virtutis,  secundum  quod  vult  Dama- 
scenus8,  correspondet  unilali  substantiae  et  naturae. 
Aut  ergo  in  uno  Sacramento  non  est  una  virtus , 
sed  plures;aut  illa  virtus  composita  esl;  aut  unum 
accidens  simplex  et  spirituale  et  impartibile  simul 
erit  in  diversis  subiectis ;  quod  totum  valde  difficile 
est  intelligere  de  illa  virtute. 

Nec  solum  ista  duo  difficile  est  intelligere  de  Difficaiu* 3. 
illa  virtute,  sed  etiam  duralionis  mensuram.  Du- 
bium  enim  videtur,  utrum  Deus  dederit  virtutem 
illam,  quando  primo  instituit,  an  de  novo  det. 
Sed  quomodo  a  princvpio  dedil  his  quae  nondum 
erant,  sicut  verbis,  quae  quotidie  de  novo  forman- 
tur  ?  Si  de  novo  dat,  tunc  quotidie  in  Sacramentis 
non  solum  gratiam,  sed  etiam  alia  accidentia  creat; 
et  tamen  non  consuevit  dici,  quod  creationis  opus 
currat  nunc  nisi 9  circa  exitum  animae  in  esse  et 
circa  infusionem  gratiae.  —  Et  si  desinat  esse  sta- 
tim,  prolato  verbo,  quomodo  creavit  Deus  tam  no- 
bilem  virtutem,  ut  ita  cito  deficeret?  —  Et  rursus, 
si  dalur  verbo,  cum  non  10  detur  verbo  in  scripto 
nec  in  mente,  datur  in  pronuntiatione;  et  tunc  dif- 
ficile  erit  explicare,  utrum  detur  in  principio,  vel 
in  medio ,  vel  in  fne:  quia  nec  in  principio  verbi 
nec  in  medio  est  actio  illius  virtutis.  Si  vero  in 
pZne ,  tunc,  cum  verbum  desinat  esse,  et  deficiente 
verbo,  desinat  virtus  verbi,  simul  incipiet  virtus  et 
desinet.  Aut  si  ante  pZnem  daretur;  qnando  ante  u 
detur  et  quantum  duret,  diflicile  est  insinuare. 

Nec  tantum  illud,  sed  etiam  multo  difficilius  Dimcoitas*. 
est  explicare  operationis  illius  virlutis  effcaciam , 
ulrum  scilicet  agat  generatione  aequivoca,  vel  uni- 
voca,  generando  sibi  simile,  vel  dissimile.  —  Difficile 
etiam  est 12,  utrum  influal  omnino  aliquid  ab  extrin- 
seco,  an  educat  aliquid  de  potentia  in  aclum.  Pri- 


1  Edd.  sed.  Puulo  ante  pro  comtant  cod.  F  consistunt.  In- 
ferius  pro  in  animam  cod.  U  in  anima. 

2  In  loan.  Evang.  tr.  80.  n.  3.  —  Pro  faciente  cod.  A 
facilitante,  non  pauci  alii  codd.  cum  edd.  faciendo ,  sed  con- 
tra  texlum  originalem. 

3  Libr.  I.  de  Sacram.  p.  XI.  c.  2.  —  Pro  sentire  codd.  et 
edd.  I,  2  dicere.  Aliquanlo  inferius  pro  sustinent  cod.  A  su- 
stinuerunt. 

4  Codd.  K.  aa  exponere,  cod.  Z  exprimere.  Mox  cum  ver- 
bis  Si  quis  dicat  edd.  perpcram  incipiunt  novam  propositionem 
et  subinde  post  difplcile  omittunt  namque. 

5  Cfr.  II.  Sent.  lit.  Magistri,  d.  XXVII.  c.  3.  seqq.,  ubi 
haec  bonorum  divisio  veibis  August.  explicatur. 

6  Codd.  A  U  recti/icationem. 


7  Edd.  specialis. 

8  Libr.  III.  de  Fide  orthod.  c.   \i.   15.  et  19. 

9  Pro  nunc,  nisi  codd.  G  H  L  N  V  aa  non  nisi;  edd.,  omisso 
non  post  et  tamen,  subinde  legunt  creationis  opus  non  cur- 
rat  nisi.  Pro  currat  cod.  K.  existal. 

10  Non  pauci  codd.  perperam  omitlunt  non.  Inferius  pro 
erit  codd.  G  K  L  N  U  V  aa  est. 

11  lta  cod.  A,  codd.  EFZ  (alii  multi  sunt  dubiae  lcctionisj 
quanlum  ante ,  alii  quanlum  autem ,  edd.,  retento  quantum, 
omittunt  autem,  et  deinde  eiiam  et  quantum  duret.  Paulo  supe- 
rius  pro  deficiente  codd.  AGHK.LV  aa  desinente.  Subinde  pro 
daretvr  cod.  A  detur,  cdd.  datur. 

12  Cod.  K  supplet  explicare ;  codd.  UZ  inteliigere ;  cod. 
A  omitlit  csi. 


DIST.  XL  DUBIA. 


mum  est  soli  Deo  possibile,  secundum  anlem  diffi- 
cile  est  explicare.  —  Difficile  est  etiam  intelligere, 
quomodo  characteris  impressio  possit  esse  ab  illa 
virtute ,  cum  characler  videalur  esse  in  superiori 
parte,  in  qua  solus  Dens  potest  influere.  Unde  snb- 
stanlia  intelligibilis  beata.  quantumcumqne  magnae 
sit  excellenliae,  secundnm  quod  dicit  Augustinus ', 
non  polest  facere  ad  nostram  iustificationem ,  vel 
illuminationem  aliquid  interius  formando,  sed  so- 
lum  exterius  excitando.  Quomodo  ergo  hoc  poterit 
virlus  data  elemento  vel  verbo,  cum  non  videatur 
esse  capax  tantae  virtutis  ?  —  Postremo,  in  Sacra- 
mento  altaris,  in  quo  fit  subito  transsuhstantiatio 
panis  secundum  se  tolum  in  corpus  Christi  —  quod 
quidem  non  potest  esse  nisi  ab  infinita  virtute  — 
quomodo  verbum  prolatum  ab  homine,  cum  sil  fini- 
tae  virlutis,  poterit  ad  istam  transsubstantiationem 
aliquid  operari  ?  Et  certe,  si  illud  verbum  virlutem 
non  habel  agentem ,  multo  minus  verba  aliorum 
Sacramentorum. 

Haec  omnia  et  multa  alia  cirea  hoc  valde  dif- 

ciumau-  ficile  est  intelligere  et  explicare.  Quae  non  idcirco 
narro,  quia  credam  esse  insolubilia,  vel  ut  per  ipsa* 
islam  improbem  positionem,  sed  ut  oslendam,  me 
ipsam  non  plene  intelligere,  et  ideo  nec  alfirmare 
nec  negare  velle;  qnia,  etsi  ipsam  non  clare  inielli- 

landum.  gam,  hoc  tamen  scio  et  inlelligo,  quod  plura  pntest 
Deus  facere  et  etiam  in  ipsis  Sacramentis  facit,  quain 
nos  possumus  inlelligere  3.  Unde  confugiendo  ad  mi- 
rabilem  Dei  potentiam,  omnia  ista  possumus  facile 
declinare.  Et  secundum  istum  modum  dicendi  satis 
plana  essel  responsio  ad  quaestionem  proposilam,  si 
ipsius  ;nodi  plana  esset  intelligentia.  Et  haec  posilio 
in  quarto  libro4  diffusins  est  explicata,  ubi  respon- 
detnr  ad  praemissa. 

Alius  est  hic  modus  dicendi.   Supposito.  quod 

>pinio  2.  in  Sacramentis  novae  Legis  «divina  virtus  secretius 
operatur5»,  quia  hoc  est  ipsius  fidei  et  sententiae 
communis:  dixerunt  aliqni.  Sacramenta  novae  Legis 

tas  qoa- liabere  respectu  iustificationis  viriutem  iriftuentem, 
promerenlem,  disponentem  et  efficnciler  ardinun- 
lem :  virtntem  influentem  ratione  Spiritus  sancti 
assislentis ;  virtutem  promerentem  ratione  meriti 
passionis  ad  Sacramentum  concurrentis  ,;:  virtutein 
diyionentem   ratione   devotionis  ipsins  lidelis  Saera- 


iplex 


meritum   suscipientis :   virlutem    denique   efflcacii 

ordinantem  ratione  divinae  pactioois  instiluentis.  8 

enim  inslituit  Doniiinis.  nt    ad  talis   wrhi    prolatio- 

nem  et  Sacramenti  susceptionem  mirahilis  in  snsci- 

pientibus  lieret  operatio  et  suscipieinium  sanatio  H 

iustificatio;  et  pro  tanto  dicuntur  Sacramenta  noi 

Legis  habere  virtutem.  —  Et  differunt  in  lioc  a  Sacra-  w«wiii 

,-      ,  .  ,  Sacrauieo- 

mentis  Legis  velens,  praenpue  quanlum  ad  ipsamtona. 
effcacem  ordinationem ,  quia  non   interveniebat  ibi 

pactio  in  illis  Sacramenlis .  pcr  quam  efficax  i-t  in- 
fallibilis  fieret  ordinatio  ad  gratiam,  secnndum  qnod 
iu  Sacramentis  novae  Legis;  ut  patet  m  inslitutione 
baptismi.  ubi  dixit7:  Qui  crediderit  et  baptizattu 
fuerit  mlvus  erit.  —  ln  aliis  etiain  trihu<  modis  lia- 
bendi  virlutem  drfferentia  esl  penes  magis  complc- 
tum  et  minus  compktum,  qnia  in  Sacramentis  no- 
vae  Legis  Spiritus  sanrtus  inflnens  institiam  plenins 
assistit.  el  passio  Cbristi  meritoria  efficacius  concur- 
rit.  In  cuius  sigmim  de  lalere  Chfisti  profluxernnt 
sanguis  et  aqua  \  el  per  consequens  Sacramenta,  rte 
quihus  fiindatur  Ecrlesia.  —  Ahnndantior  etiain  est 
devoiio  suscipientis  tum  propter  mcrementom  Bdei 
propriae,  quod  factuin  est  in  nova  Lege.  tuui  etiun 
propter  snbsidium  fidei  totius  EccleSiae,  quia  in  fide 
Ecclesiae  suscipiuntur  ecclesiaslica  Sacrameuta  *.  —  Lt  coroiunom. 
propter  isliim  ijuadruplieem  inoiluiu  habendi  viitu- 
lem  dicuntur  Sacramenta  Legis  novae  hutifieare  el 
esse  causa  (jratiae.  —  Nec  volunt  qui  banc  positio- 
nem  suslinent  in  Sacramentis  novae  Legis  amplins 
ponere,  tum  quia  ista  satfs  videnlur  suffirere  ad  no- 
stram  sanalionem  et  iustificatibnem ;  tiim  etiam.  qnia 
ex  islo  quadruplici  modo  hahendi  virtutem  salis 
manifestatur  nohihtas  Sacrainentoniiii  novae  Legis 
in  se  ipsis:  tum  eliam  ,  qnia  secundum  hoc  satis 
apparel  dilferenlia  Saciamentoriim  novae  Legis  et 
veleris";  tum  eliain,  quia  nec  expressa  auctoritas 
nec  ratio  videtur  cogere  amplins  illis  dare,  81  hu- 
militas  lidei  non  tanlum  dehet  refbgere  diminutio- 
nem ,  vernni  eliam  superfluitatem ,  el  landabilius 
quodam  modo  videtur  diminute  dicere  quam  am- 
pliare. 

Hunc  modiiin  dicendi  ei   hnius  quaestionis  de- 
terminationem  plttres  <;i<linent  "  bene    intelligei 
E1  (lominns  Gulielmns ,' Parisiensis  episcopus ,  in  de- N 
terminando  m  scholis  Pralrum  Minornm  approbavil 


1  F.narrat.  M  Ps.  ns.  sertri.  18.  n.  i:  Deos  Itnque  perse 
ipsiiin,  (|ui;i  ln\  est,  illuminai  pias  mentes,  Ul  ea  quae  dfvtna 
dicuntur  vel  ostenduniur,  intelljgont.  Sni  si  ad  boc  ministrp 
iiiiiui'  Angeio,  potest  quidem  aliquid  agere  Angelus  in  menle 
liominis,  in  capiai  lucem  Dei  el  pcr  hanc  intelligat;  sed  lia 
diciiur  inteliectum  dare.  homini  el  quasi,  ut  iia  dicam  ,  inti  lle- 
ctuare  bominem,  quenoadmodum  quisquam  diciltir  lucem  dsra 
domul  vel  illuminare  domum,  cui  feneslrnm  facil  eU\ —  Supe- 
rins  pro  iii  ijuu  (n;i  eodd.  ei  edd    mallemua  '"  guatn* 

•  Plures  codd.  perpcram  ut  /"•''  ipsam,  cdd.  ni  ipss. 

'■  civ.  idii».  I.  pag.  750 ,  noU  7.  —  Inferius  pro  fnnle 
ccmI.  i'  facUiter. 

4  Disi.  i.  p.  I.  (|.   i.  —  M"\  pro  rcspondetur  cod.  i    csl 

iTspmtsii). 

5  Isidor.,  VI.  Etymolog.  c.  19.  b.    10:  Secramenta   dicun- 


lur,  i|ui;i  sub  legumenio  corporalfum  rerum  virins  dMna 
cretius  salutem  [vt?]  eorundem  s  icromentoi  um  opi  ralur;  unde 
ct  a  secretis  virtulibus,    el  m  ~    '  mcntn  dlcuniur. — 

pro  hoc  permultl  codd.  haec.  Puulo  lnf( 
codd.  adnectunl  virtutem. 

'"•  \  ld    supra  'i.  19.  a.  I.  q   I .  el  >l 
i  (ii  |).     -  Inferius  pro  pnctionis  Val    ;■ 

'  Hnrc    16,   16.        '    •  i    P  ubi  diritur.  I  odd   II  K 

l.  \   ,i.i  omittiini  i niiiiint 

"  loui.  19,  lom.  I    ,  19 

0  Vlde  supra  >l    25,   .<     I     i  p.        P 

pro  susapiuntw  im  aliquo  nt. 

n  Cotl    \  //  inin  dicendi  m  huiu 

minatione  plui  ■  u  runt. 


896 


SENTENTIARU.M  LIB.  III. 


istum  niodum  dicendi  coram  fratre  Alexandro  bonae 
Haec  opinio  memoriae.  —  El  istum  modum  dicendi  dupliciter  po- 

■2.  dupliciter  .  .  .   ....  ..■  .    ■ .  . 

inteiiigitar.  test  qms  siistinere  et  mtelligere:  vel  ita,  quod  omnino 
affirmet,  nullo  alio  modo  esse  virtutem  in  Sacra- 
mentis  novae  Legis  quam  modis  praedictis ;  vel 
quod  hoc  modo  affirmet,  virtutem  in  eis  esse,  ita 
tamen,  quod  non  neget,  alium  modum  praeter  lios 
existendi  virtutem   in  Sacramentis  esse   possibilem. 

xoiandom.  Et  primus  modus  repugnal  priori  modo  dicendi; 
secundus  autem  modus  dicendi  priori  opinioni  non 
repugnat,  quia  nihil  dicit,  quod  illa  non  dicat,  immo 
etiam  nihil  dicit,  quod  communis  opinio  non  teneat 
—  nullus  enim  recte  sentiens  negat,  quin  omnibus 
dictis  modis  Sacramenta  novae  Legis  virlutem  ha- 
beant  —  sed  si  quis  plus  dicit,  huic  positioni  non 
contradicit ,  sed  addit. 

Sed  forte  videbitur  alicui  calumniabile,  quod 
obiicitur.  dictum  est,  virtutem  Spiritus  sancti  Sacramento 
assistere,  quin  potius  in  nomine  Sacramenti  claudi 
deberet  intelligrtanquam  de  eius  integritate,  pro- 
pter  illud  quod  dicitur  primae  loannis  quinto1: 
Tres  sunt,  qui  testimonium  dant  in  terra:  spiritus, 
aqua  et  sanguis ,  et  hi  tres  unum  sunt ;  et  in  libro 
de  Unitate  et  uno5  dicilur,  quod  sunt  unum  Sacra- 
mento:  et  ideo  non  debet  dici ,  quod  Spiritus  san- 
ctus  assistat  Sacramento,  tanquam  cum  eo  connu- 
meretur;  sed  propter  ipsam  unitatem,  quae  prae- 
dicla  est,  quam  efficit  Spiritus  sanctus  in  Sacra- 
mento,  ipsi  Sacramento  debet  attribui. 

Sed  certe,  elsi  hic  modus  dicendi  videatur  dif- 

Resp.  aucto- ferre  a  praedicto,  tamen  secundum  rem  idem  est, 
licet  vocabula  sint  diversa.  Qtiod  enim  dicuntur  ista 
tria  unum  Sacramento,  hoc  non  est,  quod  ex  ipsis 
fiat  unum  per  essenliam ,  sed  quod  fiat  unum  per 
ordinem,  quia  scilicet  ordinantur  ad  unum  effectum; 
et  hoc  nihil  aliud  est  dicere,  quam  unum  alteri 
swanio.  assistere.  —  Ilem,  omne  quod  est  de  integritate 
Sacramenli,  aut  est  res  tantum,  aut  significatio  tan- 
lum ,  &ut  res  el  signum*.  Si  ergo  Spirilus  influens 
iustitiam  ponitur  de  unitate  Sacramenti,  cum  non 
sit  signum  nec  res  el  signum,  erit  tantummodo  sicut 
res,  et  ita  non  habebit  rationem  causantis,  sed 
potius  rationem  effectus;  et  ita  Spiritus  non  staret 
pro  ipsa  virtute  influente ,  sed  potius  pro  ipsa  gra- 
tia  Spiritus  sancti  infusa  ipsi  animae  in  Sacramenti 
Tertio.  susceptione.  —  Item,  non  est  quaeslio,  utrum  Spi- 
ritus  sanctas  in  Sacramento  infundat  gratiam  ,  sed 
de  hoc  est  quaestio,  utrum    Sacramentum ,  secun- 


dum  quod  dicitur  « invisibilis  graliae  visibilis  for- 
ma 4,  ita  quod  similitudinem  eius  gerat  et  causa 
existat»,  habeat  virtulem  aliquam,  per  quam  influat 
in  animam.  Non  videtur  ergo  hoc  facere  ad  propo- 
situm.  —  Postremo,  Spiritus  sanctus  sanctificans  et  Qaarto. 
meritum  passionis  et  elementum  exterius  non  so- 
lummodo  reperiuntur  in  Sacramentis  Legis  novae, 
sed  etiam  in  Sacramenlis  veteris  Legis.  Hoc  ergo 
non  sufficit  dicere  ad  assignandum  differentiam  isto- 
rum  Sacramentorum  et  illorum.  —  Aut  ergo  modus 
iste  dicendi  nihil  aliud  dicit,  aut  si  dicit,  parum 
dicit  et  modicum  ad  propositum  facit. 

Et   ideo  suslineatur,    quicumque  praediclorum  ntimamio- 

.  .  .  .  dicium  au- 

modorum  magis  placet,  quia  primus  satis  pius  est,  cioris. 

secundus  vero  satis  sobrius  est.   si  sustineatur  illo 

modo,  quo  dictum  est;  et  hoc    modo  in  quarto   li- 

bro5  sustinelur,  sicut  palet  consideranti.  Et  idcirco 

hic  repetii,  non  propter  hoc,  ut  nova  superadderen-  Repetontor 

tur,  sed  ut  ostenderelur,  quod  a  communi  positione 

non  dissonat,  cui  pro  viribus  meis  in  omnibus  prae-  Auctor  se- 

1  quitur  viam 

cedentibus  libris  adhaesi  tanquam  viae  securiori,  et  commanem. 
sicut  scio  et  possum,  mihi  et  aliis  consimilibus  pa- 
rum  intelligentibus  persuadeo  adhaerendum  :  et 
quoniam  per  totum  librum  hoc  diligentius  obser- 
vavi  —  sicut  advertenti  clarius  apparebit  —  ut  in 
his  quaestionibus  dubiis  et  difficilihus,  in  quibus 
non  potui  deprehendere,  quae  esset  via  communis, 
quia  sapientes  opinantur  contrarie  sapientibus  ,  sic 
unam  partem  lanquam  magis  probabilem  sustinerem, 
ut  tamen  aliam  minime  improbarem. 

Sufficit  enim    in   dubiis  scire,    quid    sapientes  Epiiogus  to- 

1  l  tius  tertii 

senserunt,  nec  est  utile  contentionibus  deservire.  i>t>ri. 
Multa  dicimus  et  deficimus  in  verbis,  consummator 
autem  sermonum  ipse  est 6  Dominus  nosler  lesus 
Chrislus,  de  quo  factus  est  sermo  in  hoc  terlio  li- 
bro,  cui  immensas  gratias  ago,  quia  adiuvit  perve- 
nire  ad  consummationem  istius  opusculi,  miseratus 
paupertatem  scientiae  et  ingenii;  in  quo  tertius  iste 
liber  ultimo  est  notatus7.  Quem  rogo,  ut  faciat  pro- 
venire  mihi  ad  obedientiae  meritum  et  ad  fratrum 
profeclum,  propter  quae  duo  labor  iste  a  principio 
fuil  assumtns.  Ipsi  ergo,  de  quo  factus  est  sermo, 
Domino  nostro  lesu  Christo,  regi  saeculorum  im- 
mortali  et  invisibili,  qui  pro  nobis  factus  est  homo 
et  crucem  subiit  et  gratiam  multiplicem  contulit 
et  mandata  dedit,  secundum  quod  in  hoc  libro  ex- 
planatum  est,  sit  omnis  honor  et  gloria  per  infinila. 
saecula  saeculorum.  Amen  8. 


EXPLICIT  UBER  TERTIUS  FRATBIS  BONAVENTURAE  SUPER  SENTENTIAS. 


1  Vers.  3. 

?  Quem  composuit  Boethins  et  in  quo  inter  divisioncs  uni- 
tatis  recensel  etiam  hanc:  Alia  dlcunlur  unum  rdtione,  sed  hoc 
duobus  modis:  quia  nitione  consortii,  ul  ens,  inlellectus  et 
res,  aliquid  et  voeabulum  unum  genus;  vel  ralione  unius  Sa- 
cramenti,  ut  spirilus.  aqua  et  snnguis  dieuntur  unum.  —  Paulo 
inferius  pro  assistat  plurcs  codd.  assislit  ct  pro  unitatem  cod. 
U  virtulem. 

3  Cfr.  IV.  Sent.  lit.  Magistri.  d.  I.  —  IriFerius  pro  nec  res 
signum  Vat.  et  res  nec  signum  taninm. 


*  De  hac  Sacramenti    definilione    vide    IV.  Sent.  lit.  Magi- 
stri,  d.  I.  —  Supsrius  pro  infundat  codd.  GLV  aa  effundat. 
s  Dist.   I.  p.  I.  q.  i. 

6  Eccli.  13,  29:  Muita  dicemus  ct  deficiemus  in  verbis  ; 
consummalio  autem  sermonum  ipse  est  in  omnibus. 

7  Ultima  verba,  quae  in  edd.  I,  2  desideranlur ,  Vat.  sic 
exhibet  in  quo  lertius  iste  liber  est  annotalus;  pro  nntatus 
codd.  G  L  U  V  cc  vocatus.  Superius  post  quia  adiucit  w]d.  sup- 
plent  me. 

8  Epist.  I.  Tim.   I,   17. 


T 


iO 


COMMENTARII  S.  BONAVENTURAE 

IN  TERTIUM  LIBRUM  SENTEXTIARUM 

PETRI  LOMBAM. 


Litterac  Ss.  Domini  nostri  Papao  Leonis  XIII.  .     .     .  pag.     I. 

Prolegomena  ad  III.  librum  Sentcnliarum      ....  »     III. 

§  I.  Commentarius  hic  magni  somper  aestimatus   esl  »     ih. 

§  2.  Antiquus  index  locorum,  in  quibus  dissentiunt  Ss.  »    IV. 
Thomas  et  Bonaventura    in   Commentariis    ad    ter- 

tium  librum  Sententiarum »     ib. 


§  3.  De  relaUone  buius  Commentarii  ad  Supplemen* 
tiim  Summae  Alexandri  Halensis  quoad  tractatum  (!'• 
virtutibus pag,    \\\ 

§  i.  De  melbodo  in  emendando  et  illustrando  leztu 
huius  libri  observata,  cum  indloe  codicum    ...       •    V. 

Tabula  collatorum  codicum •      X. 


Liber  Tertius  Sentextiarum. 


DE  INCARNATIONE  VERBI  ET  HUMANI  GENERIS  REPARATIONE. 


Prooemium  S.  Bonaventurae pag.     I 

Capitula  terlii  libri  Scntentiarum  Pctri  Lombardi.     .     .     »       3 

DISTINCTIO  |. 

Tcxtus  Magistri »       C 

Divisio  texlus »       7 

Articulus  1.  De  incarnatione  quantum  ad  unionis 
possibilitatem. 
QuAEST.     I.  Utrum  divina  natura  potuerit  uniri  cum  hu- 

mana  natura »       8 

II.  Utrum  'una   persona  possit  uniri  humariae 

naturac  sinc  altcra »      12 

III.  Ulrum  pcrsona  una  possit  simul  uniri  cum 

alia,  assumendo  unam  et  eandem  nnmcro 
naturam »      II 

IV.  Utrum  quaelibct   triiim   personarum  possll 

incarnari  pcr  sc  ipsam »     16 

Auticui.us  II.  Dc  incarnaHone  Verbi  quantum 
ad  congrvitatem. 
Quaf.st.    I.  Utrum  in  opere   Incarnalloiris  servetur  de- 

bita  congraentia  m  p  irle  Del    .    .    .    .    »     19 

II.  Quae  ruerll  Incanwllonls  railo  praeclpna    .    »     i\ 

III.  Quae  tiinm  personarum  fuerll  ad  Incarnatlo- 

ikmii  magis  Idonea ° 

IV.  Quo  tempore  fuerll   magls  congruum,  r'i- 

liiim  Del  Incarnarl • 

Dnbla  l-IV.  cbxja  litleram  Magistrl • 

S.  Bonav.     -  Tom.  III. 


DISTINCTiO  II. 

Textus  Magistri pag. 

Divisio  lextUS 

Akticulus  l.  De  natuni  a*swnfa  quantmn  <i'l 
uninnis  congruitatem. 
Ojcaest.    I.  Utrum  maior  sil  congruitas  ad  uaionera  in 
raUonaH  creatnra  quain  In  toto  onlverso. 

II.  Utrum  maior  sit  oongruitas  ad  onJonem  In 

humana  nalura   qu  im   In   Angeto,  sn  e 
converso » 

III.  (Jtrum  maior  sil  congruitas  ad  unionem  ln 

ini.i  specie  qtram  in  ono  Individuo    .         » 
Articulos  ii.  Dc  natura  assumta  -/"  nm 

pnitiiun  mUgritattm. 
Qoaest.    I.  riiimi  Cbrfstua  assumserii  veram  carnom.     » 

II.  Ulrum  Christufl  Bssumseril  anlmam  i-ation  ilem. 

III.  Utrum  Christus  hal rli  cui  homlnl- 

l.iis  communem  9p»  lem  .  ■ 

\iiiii  M  i  -  III.  />•■  natum 

medii  n  m. 

QOAI  ST.      I.    I  li  iiiii  COrpUS  iiniliiin  I 

iplrilu  hum 
ll.  iiiiuii  .iiitiii.i  '  \ 

I 
lli.  I  iniin  Verbum  unlium  *li  huu 
medl  m 
Diiln.i  |  l\      ii    i  lllb  imiii   ' 

II  i 


8<»8 


INDEX  QUAESTIONUM. 


DISTINCTIO  III. 

Textus  Magislri pag.    58 

Pars  I. 

Divisio  lcxlus »60 

Ahticulos  I.  De  sanctificatioue  Virginis  quoad 
congrueniiam  temporis. 
Quaest.     1.  Ulruni  caro  Virginis  sanclificata  fucrit  ante 

animalioncm ..     »     61 

II.  Ulrum  anima  beatae  Virginis  sanclificata  fue- 

ril  anie  originalis  peccati  contractionem.     »     65 
III.  Uirum  beala  Virgo  sanctificata    fucrit  ante 

nativilatem »70 

Articulus  II.  J)e  efficacia  virtulis  in  hac  sanctificatione. 
Quaest.     I.  Utrum  beata  Virgo  per  sanclificationis  gra- 
tiam    immunis    fuerit    ab    omni    actuali 

peccalo »72 

II.  Utrum  in  prima  sanclificalione    in    Virgine 

fuerit  exslincia  fomilis  concupiscentia.     .     »     71 
111.  Utrum  in  secunda  sanclific  atione  a  beaia  Vir- 

gine  ablala  fueril  peccandi  polentia    .     .     »     76 

Dubia  1-V.  circa  lilleram  Magistri »78 

Pars  II. 

Divisio  textus »80 

Abticdlus  1.  De  Christi  decimatione. 

Quaest.     I.  Ulrum  aliquis  possit  decimari  in  parentibus.     »     81 

II.  Utrum    Christus    in    Abrabam    fuerit    deci- 

matus »83 

Articulus  11.  De  carnis  Christi  traductione. 

Quaest.     I.  Utrum  caro  Christi  in  Abrahain  et  nliis  Pa- 

tribus  disiincta    fuerit   secundum  qualila- 

tem  a  carne  aliorum  hominum  .     ...»     85 

11.  Utrum  Chrisii  caro  fuerit  in  parentibus  aliter 

quam  caro  aliorum    hominum  secundum 

legem  propagalionis »87 

Articulus  111.  De  perfectione  corporis  dominici. 
Quaest.     I.  Utrum  corpus  Chrisli  produclum  fuerit  ad 

perfeciam  molem  subito ,  an  successive  .     »     90 
II.  Ulrum  in  corpore  dominico  formatio  et  di- 
stinclio  membrorum    facta  sit  subito,  an 

successive »92 

Dubia  I-IV.  circa  lilleram  Magislri »94 

DISTI.NCTIO  IV. 

Textus  Magislri »96 

Divisio  textus »     97 

Articulus  I.  De  conceptione  Chrisli  in  cvmparatione 
ad  Spiritum  sanctum  efjicientem. 
Quaest.     I.  Utrum  Filii    Dei    incarnalio    debeat    appro- 

priuri  Patri,  an  SpiriluJ  s;mcto  .     ...»     98 
11.  Uuum    Christus    possit    dici   filius   Spiritus 

sancti »100 

III.  Ulrum  Chrislus  possit  dici  filius  Trinilalis.     »    102 
Articulus  II.  De  conceptione  Christi  in  comparatione 
ad  gratiam  intervcnientcm. 
Quaest.     1.  Utrum  Chrisli  incarnatio  fuerit  ex  mera  gra- 
tia,  an  eam    impctrarunt    merita  sancto- 
rum  Palrum »104 


II.  Ulrum  beata  Virgo  Maria  meruerit  Clnistum 
concipere,  an  conceplio  illa  fuerit  solum 
ex  munere  gruliae  divinae    ....    pag.  106 
III.  Ulrum  gratia    in    conceptione  teneat  ralio- 

nem  proprietatis  naluralis,  vel  gratuitae  .     »108 
Articulus  III.  De  conceplione  Christi  in  comparatione 
ad  Virginem  concipientem. 
Quaest.     I.  Utrum  Virgo  Maria  in  illa  conceplione  fue- 
rit  aliquid  Spirilui  sancto  in   aliquo  coo- 
perata »140 

II.  Utrum  cooperalio  illa  beatae  Virginis  fuerit 

naluralis,  an  miraculosa »113 

III.  Utrum  beata  Virgo  sit   Dei  genitrix  appel- 

landa »115 

Dubia  I-VI.  circa  litieram  Magistri »116 

DISTINCTIO  V. 

Textus  Magistri »118 

Divisio  textus »121 

Articulus  I.  De  ipsa  assumlione  ex  parte 
assumentis. 
Quaest.     I.  Ulrum  assumere  sit  actus  conveniens  divi- 

nae  naturae »  ib. 

II.  Utrum  assumere  conveniat  divinae  personae.     »    121 

III.  Ulrum  assumere  conveniat  personae  ratione 

nalurae,  an  e  converso »125 

IV.  Utrum  assumere   possit   convenire  divinae 

naturae,  abstracia  omni  persona    .     .     .     »126 

V.  Utrum  haec  sit  concedenda:  divina  natura 

est  caro  facla »    1 28 

Articulus  IU  De  assumlione  ex  parte  assumti. 
Quaest.     I.  Utrum  concedendum  sit,    naturam    huma- 

nam  assumtam  esse  a  Deo »130 

II.  Ulrum     Deus    assumserit    humanam    per- 

sonam »132 

III.  Ulrum  ponenda  sit  intentio  personaliiatis  in 

anima    separata,    omni    unione    circum- 
scripta »135 

IV.  Utrum  concedendum    sit,    quod    Deus    as- 

sumserit  hominem »138 

V.  Utrum  conccdenda  sit  haec:  Filius  Dei  as- 

sumsit  humanilatem »140 

Dubia  1-lV.  circa  lilteram  Magistri »    1 42 

DISTINCTIO  VI. 

Texlus  Magistri »143 

Divisio  texlus »   1 46 

Praenotata  de  tribus  opinionibus »    I  17 

Articulus  I.  De  varietate  harum  opinionum,  in  qua 
videficet  sit  maior  probabilitas. 

Quaest.     1.  Utrum  Chrislus  sit  duo »    I  JS 

II.  Utrum  persona  Christi  sit  una  unitate  sim- 

plici ,  an  composita »152 

III.  Utrum  Christus,  secundum  quod  homo,  sit 
substanlia ,  an  homo  praedicetur  per  mo- 
dum  habitus  et  accidentis »    I6J 


IXDEX  QU 

Articulus  II.  De  quatitale  et  nobilitate  illius  unionis. 
Quaest.     I.  Utrum  unio  tluarum  naturarum  sit  terininata 

ad  unilatcm  pcrsonnc piuj.   157 

II.  Utrum  modtis    unionis   duarum  natorarum 
sil  singularis,  an  reperiatur  aliquis  unio- 

nis  modus  ei  consimilis »    159 

III.  Utrum  illa  unitas  quantum  ad   gradum  cx- 

cellat  omncs  unitates  crcatas »162 

Dubia  I-III.  circa  litteram  .Magistri »464 

DISTINCTIO  VII. 

Textus  Rfagistri »   IGG 

Divisio  textus »    IG>< 

Pracnotata »169 

Articulus  I.  De  locutionibus  exprimentUms 

ipsam  unionem. 

Quakst.    I.  Utrum  vera  sit  locutio:  Deus  est  homo.     .     »     ib. 

II.  Utrum  hacc  sit  admittcnda:  Deus  factus  esl 

homo »    17) 

III.  Ulrum  haec  sit   eoncedenda:    homo  factus 

est  Deus »    I7S 

Articulus  II.  De  locutionibus  exprimentibus 

unionis  praedestinationem. 

Quaest.     I.  Ulrum  Filius  Dci  sit  praedeslinatus    .     .     .     »177 

II.  Utrum  haec  sit  vera:  Filius  Dci  pracdcsli- 

natus  est  esse  homo »    17'.) 

III.  Utrum  haec  sit  concedenda:  homo  pracdc- 

stinalus  est  esse  Filius  Dci »181 

Dubia  I-III.  circa  litteram  Magistri »182 

DISTINCTIO  VIII. 

Textus  Magistri »    I8i 

Divisio  tcxtus.     .     .     - »185 

Articulus  I.  De  nativitate  temporali  in  comparatione 
ad  divinam  naturam. 
Quaest.     I.  Utrum  hacc  siL  concedenda:   divina  natura 

est  dc  Vfrgine  nata »     ib. 

II.  Utrum  nasci  de  Virginc  vere  dicatur  dc  na- 

tura  assumta »188 

III.  Utrum  homo  veraciler  dicatur   de   divina 

natura »189 

Articulus  II.  De  naiivilate  temporali  in 
comparatione  ad  aeternam. 
Quaest.     I.  Utrum  concedendum  sit,  Christum  bis  esse 

natum »191 

II.  Utrum  in  Clnisio  sint  duae  liliationes     .     .     »    193 

III.  Ulrum  ChrislUS    sil    lilins    natiiralis  ralione 

utriusque  nalivilalis,  videlicet   temporalis 

ct  a  iternae •    19« 

Dubia  l-lll.  circa  litleram  Magislri »{91 

DISTINCTIO  IX. 

Tcxius  Nagistrl »   l98 

Divisio  tc.Uus     ....     - "    '" 

artk.ci.is  i.  De  ipta  adoratione  ptr  oomparationem 

Od    rtuil    rui    rsl   r  rhiliriiitn . 

Qoaest.    i.  ITtrum  cultoa  lalrlae   bII  exhlbendus  huma- 

miaii  si\c  carnl  Chrlstl »     lb. 


VESTIONUM. 


II.  Ulrum  cultua   latriae  Bxhiberi   d  I     i  ima- 

gini  Clni-ii /,  w.  202 

III.  rtiiim  ciiiius  lalriae   Matri  Cbristl  ezblberi 

debeal » 

IV.  iinim  culttis  hiiiac  croci  CbriaU  exbJben- 

dus  sji , 

V.  liiinii  liiiia  exhibenda  sit  membris  Christi. 

VI.  itiuui  ciiiui^  latriae  possil  exbiberi  adver 

•  i  Christl  abs  nie  peccato      .    .    .    .     »  i\  i 
Artigdlds  ll.  De  ipea  takia,  secwukm  Utud  ■/ 
Quaest.     I.  lliiiin  Iinia  -i(  m  ^cwv,-  virtutis     ...»    21  i 

II.  riruni  latria   sit   virtus  generaUs,  vel 

ciahs »215 

III.  Utrum  litiia  sii  virtus  cardinalis,  \«-i  ih. 

togica i 

IV.  Utrum  latria  sil  virtus  distincta  adulla.    .    »219 
Dubia  l-IV.  circa  liucrnn   Magistri » 

DISTINCTIO  X. 


Textus  Magistri 

Divisio  textus 

Artu.ii.cs  l.  Dr  comparatione  ChrisU 
iul  conditionem  />■  rsonaUtati». 
Quaest.    I.  Utrumhaecsit  admitlenda:  Christus,  secun- 

diiiii  quod  homo,  esl  Deus 

II.  Utrum  haec  sil  vera:  Christus,   sectmdum 

quod  homo  ,  csi  persona 

III.  Utrum  haec  sil   vera:  Christus,  secundum 

i|uoil  homo,  esl  individuum 

Articulus  ll.  De  fiUaUone  adopb 
Quaest.    I.  liriiin  Olialio  adoplionis  sit  ln  Cbristo  .    . 

II.  Utrum  flljatio  adoptionis  convenial  nobis  per 

Christum 

III.  Uirum    flliatio  adopuonis   sn   in  iiol)i>  per 

comparalionem  ad  Christum 

Dubia  I-V.  cirea  littcrain   Magistri 

DISTINCTIO  XI. 


Texlus  Magistri 


Divisio  textus 

Amn.iii-  i.  De  Christi  praedestinah 
orw  st.    I.  I  n  iiii i    praedesiin  iti"    Chi 

pracdeslinationl  conformis.    ,    .    . 
II.  Utrum  praedestlnatio  Ch 
strae   pi  led  'stin  illo 
plaris     ...         ... 

III.  Utrum  in  praedestinaii '  i 

noalrao  Bl(  vei  i  ... 

iRTICULI      Ii     i> 

QUAEST.      I     I  liiuu    li  ><■■■    Rll     ■ 

n.  i  irum  ii 

III    ln nni  h 

i  • 

Dubl  i  I  W 


900 


1NDKX  QUAESTIONUM. 


DISTINCTIO  XII. 

Tcxtus  Magistri puq.  260 

Divisio  textus »  26 1 

Ahticulus  I.  De  congruitate  nulurue  assumtae 
quoad  genus. 
Quaest.     1.  Ulnim  decuerit  Filium  Dci  assumcrc  huma- 

narn  naturam  de  massa  pcrditionis     .     .     »     ib. 

II.  Utrum  fuisset  congruum  assumere  Adam  .     »  264 

Articulus  II.  De  conditione  nalurue  assumtae 

quoad  liberum  arbitrium. 

Quaest.     I.  Utrum  Cliristus  potucrit  peccare  .     .     .     .     »  265 

II.  Utrum  Cliristus  potenliam   peccandi  habue- 

rit  vcl  assumscrit »  268 

Articulus  III.  De  conditione  naturae  quantum 
ad  sexum. 
Quaest.     I.  Utrum  decuerit  Deum  assumcrc  sexum  mu- 

liebrem »  270 

II.  Utrum  magis  debucrit  carnem  assumere  de 

viro  simul  et  muliere  quam  de  sola  muliere.     »  271 
Dubium  unicum  circa  litteram  Magistri »  273 

DISTINCTIO  XIII. 

Tcxtus  Magistri »  274 

Divisio  textus »  275 

Articulus  I.  De  gratia  Ckristi  ut  singularis  personae. 
Quaest.     I.  Utrum  in  Christo  gratia  singularis  personae 

sit  creata,  vel  increata »  276 

II.  Ulrum  in  Christo    sit  gralia  finita,  vcl  im- 

mcnsa »   278 

III.  Utrum  gratia  singularis  personae  in  Christo 

fuerit  plena  gralia  atquc  perfecta  .     .     .     »281 
Articulus  II.  De  gratia  capitis. 
Quaest.     I.  Utrum  gratia  capitis  sit  quid  creatum ,  vel 

increatum »  283 

II.  Utrum  gratia  capitis  sit   alia    quam    gratia 

singularis  personae  et  unionis  .     .     .     .     »  28'S 

III.  Utrum  Deus  mediante  gratia  capitis  infiuat 

sensum  in    omncm    creaturam  habentem 
gratiam,  sivc  angclicam,  sive  humanam.     »   288 
Dubia  I-V.  circa  litteram  Magistri »291 

DISTINCTIO  XIV. 

Texlus  Magistri »293 

Divisio  textus »  295 

Articulus  1.  De  scienlia,  quam  aniiua  Christi 
habuit  de  Verbo. 
Quaest.     I.  Utrum  anima  Chrisli  cognoscat  Vcrbum  alia 
cognitione,    quam    illa    quae  cst   ipsum 

Verbum »     ib. 

II.  Ulrum  aniina  Clnisti    in  cognoscendo  com- 

prchendat  ipsuin  Vcrbum  sibi  unilum     .     »  298 

III.  Utrum  anima  Chiisti  in  cognosccndo  Dcum 

defigat  aspectum   in   ipsum  luinen  aeter- 
num,  an  in  aliqujd  infra  ipsuin     ...»  302 
Articulus  II.  De  cognitione,  quum  anima 
Christi  habuit  in  Verbo. 
Quaest.     1.  Utrum  anima  Christi  cadem  cognilione,  qua 


cognoscit  Verbum,  cognoscat  alias  res  in 

Verbo pag. 

II.  Ulruin  anima  Christi  actu  cognoscat  in  Ver- 

bo  omnia  quae  habitu  cognoscit    ...» 
III.  Utrum    anima   Christi    cognoscat   omnia  in 

Veibo,  quae  cognoscit  Verbum.     ...» 
Articulus  III.  De  scientia,  quam  anima  Chrisli 
habuil  a  Verbo. 
Quaest.     1.  Utrum    Christus   habuerit    aliam    scientiam 

practcr  illam  quam  habuit  in  Vcrbo  .     .     » 

II.  Utrum    Chrislus   profecerit  secundum  illud 

gcnus  cognitionis » 

III.  Utrum  Deus  communicaverit   animae  Chri- 

sti    omnipotentiam ,    sicut    communicavit 

omniscientiam » 

Dubia  I-IV.  circa  Iitteram  Magistri » 


306 
310 
312 


318 
321 


323 

325 


DISTINCTIO  XV. 

Tcxtus  Magistri »  327 

Divisio  textus ...»  329 

Articulus  I.  De  defectibus.,  assumtis  a  Christo 
in  generali. 
Quaest.     I.  Utrum  congruum    fuerit,    tales  defectus  in 

Christo  reperiii »  330 

II.  Utrum  Christus  assumserit  omncs  defectus 

noslros  praetcr  peccatum.     ......  332 

III.  Utrum  dcfectus  in  Christo  fuerint  a  natura, 

an  a  voluntatc »  334 

Articulus  II.  De  defectibus  a  Christo  assumtis 
in  speciali. 
Quaest.     I.  Utrum  Christus  habuerit  ignorantiam  in  ra- 

tionali »336 

II.  Utrum  in  Christo  fuerit  passio  tristitiae  .     .     »  338 
III.  Utrum  in  Christo  fuerit  passio    vel  affectio 

irae »339 

Dubia  I-IV.  circa  littcram  Maaistri »  340 


DISTINCTIO  XVI. 

Textus  Magistri 

Divisio  textus 

Articulus  I.  De  passione  doloris,  prout  respicit 
animarn  et  carnem  communiter. 
Quaest.     I.  Utrum  in  Chiislo  fucrit  vera  passio  doloris. 

II.  Utrum  in  Chrislo  fuerit  accrbissimus  dolor. 

III.  Utrum  Christus  assumserit  nccessitatem  pa- 

tiendi 

Articulus  II.  De  passibililute  et  dolore  animae 
Christi  specialiter. 
Quaest.     I.  Utrum  Christus  passus  fuerit  sccundum  ra- 

tioncm,  an  secundum  sensualitatem    .     .     »  353 

II.  Utruin  anima  Cluisti  passa  fuerit  secundum 

superiorem  portionem  rationis   .     .     .     .     »  3oj 

III.  Ulrum  dolor  fucrit  inlensior  in  parle  ratio- 

nali  animae  Christi,  an  in  parte  sensuali.     »  357 
Dubia  I-IV.  circa  litteram  Magistri »  359 


343 
345 


ib. 
348 

349 


INDEX  QUAESTIONUM. 


901 


DISTIXCTIO   XVII. 

Textus  Magistri pag.  361 

Divisio  textus >  363 

Articulus  I.  De  voluntate  ChristL 

Qcaest.     I.  Utruni  in  Christo  fuerint  plures  voluntates.     »     ib. 

II.  De    numero    ct    suflicientia    voluntatum    in 

Chrislo ,  365 

III.  Ulrum  istae  voluntates  in  Christo  fuerint  con- 

formes,  vel  repugnantes ■  367 

Articclus  II.  De  oratione  Christi. 
Quakst.     I.  Utrum  decuerit  Christum  orare    .     .     .     .     •   37n 

II.  Utrum  Christus  in  omni  oralione  sua  fuerit 

exauditus »373 

III.  Utrum   oralio,  c|ua  Christus  oravit  in  pas- 

sione,  ut  calix  transferretur,  fuerit  a  ra- 

tione,  an  a  sensualilate »   37 1 

Dubia  I-IV.  circa  litteram  Magislri »  37S 

DISTIXCTIO  XVIII. 

Textus  Magistri  .  »   377 

Divisio  textus »  379 

Articllls  I.  De  merito  quoad  usum   sire  exerritium. 
Quaest.     I.  Ulrum  Chrislus  meruerit  ab  instanti  conce- 

ptionis »   380 

II.  Utrum  Christus  meruerit  aliquid  post  conce- 

ptionem »  3*2 

III.  Utrum  Christus  aliquid  merueril  in  passione.     »  385 
Articllls  II.  De  merito  CkrisH  qvoad  fructum 

vel  praemium. 
Qlaest.     I.  Utrum  Christus  sibi  meruerit  Dei  fruitionem 

sive  praemium  substantiale »  387 

II.  Utrum  Christus  merueril  sui  corporis  glori- 

ficationem »   389 

III.  Utrum  Christus  meruerit  nobis  ianuae  aper- 

tionem »391 

Dubia  I-V.  circa  litleram  Magistri »  393 

DISTINCTIO  XIX. 

Textus  Magislri »  396 

Divisio  textus »   399 

Articulus  I.  De  efficacia  passionis  CkristL 
Quaest.    I.  Utrum  per  passionem  Christi  flat  remissio 

poccatorum »     ih. 

II.  Dtrum  per  passionem  Christl   lacta    fueril 

chirographorum  delcllo »    102 

III.  Dtrum  per  passfonem  Christi  liberatl  slroos 

a  potestate  diaboli   ....         ...»    »08 

IV.  Dtrum  per  passlonem  Christi  absolvamui  t 

poena  peccatl » 

Articulus  ii.  l)>'  persona  redemptoris  ei  mediatoris. 
Quaest.    I.  Olrum  solua  Flliua  •«  atlam 

Pater  et  S|>iriiu^  sanotus  .  .    . 

II.  Secundum  quam  naluram  Chrl9tus  sil  m 

dfator • 

Dubia  l-VI.  drca  lllteram  Magislri • 


DISTIM.TIO  XX. 

Te.xtus  Magistri 

Drrisfo  leztus »416 

ARncn  D  wmUa  >* 

factae  per  /«'■■  •/»'. 

Qdaest.    I.  Uinini  congruuni  luerit,  humanam  natui 

a  D  •  iii »     ib. 

II.  Uinmi  i  manum  i 

pararl  i                                           Ham 
M'am , 

III.  Uuiim  aliaua  creaiui  ^ra- 

eere  pro  !■■•  •  num  ino    ..... 

IV.  Utiiiiii  BHquJs,  .»liiiiu<  _ 

tisfacere  pi  • ■ 

V.  Dtrum  D''u^  debueril  modum 

per  p  isslonem  Christl  a  .... 

VI.  Dtrum  alio  modo  potuerit  Deus  in- 

maniim  salvare » 

Dubia  I-IV.  circa  liUemm  M  liri^iii.         ■ 

DISTINCTIO  XXI. 

Textus  Magistri » 

Divisio  teztus » 

Articllc-  i.  De  $rparatione,  fad 

comparationem  ad  utu  ulum. 

Quaest.    I.  Dtrum  in  morte  anima  Chris  ila  fuerii 

a  Deitate »    ib. 

II.  Utrum  in  morte  Chrisli  Divinitas 

ta  a  carne » 

III.  Dlrum  Verbum  unitum  fuerit  carnl  et  ani- 

mae  duplici  unione » 

Articclus  II.  De  effectu  UUus  separ 
Qoaest.    I.  Dtrum  post  inslans  separalionis  anhna  Christl 

impassibilis  effecla  >it » 

II.  Dtrum  ex  II  tiristi  fuerit 

moriua,  an  post  eam  habueril  viiaro. 

III.  Dtrum  propler  mortem  carnis  -;i  m<   - 

sonae  Verbi  attribuenda » 

Dubia  [-111,  circa  lilteram  Magisui > 

DISTINCTIO  Wli. 

Teztus  Magistri 

Divisio  leztus ...  i 

Artii  '  ii  -  i  N«  D8.  De  /«- 

nDitiir. 

Qcaest.    I    i  irum  <:iin<iu<  in  triduo  I  .    .    « 

II.  Dtrum  Chi 

■ 

III.  Dtn irpus  Christl  n< 

■    • 
l\ .  I1 
\ .  l  iiiiiii  t.hi 

\  l    i 

diiM 

Dubia  I  V.  i 


902 


INDEX  QUAESTIONUM. 


DISTINCTIO    XXIII. 

Tcxtus  Magistci pag. 

Divisio   lcxlus » 

Articulus  I.  De  fulc  simpliciter  dicta  sivc  formata. 

Quaest.     I.  Ulrum  fides  sit  virtus » 

II.  Utrum  fides  sit  in  parte  animae  cognitiva  , 
an  nffecliva » 

III.  Utrum  fides  sit  virtus  una » 

IV.  Utrum  fides  sit  certior  quam  scientia    .     .     » 

V.  Dc  definitione  fidei  ab  Apostolo  assignata  .    » 

Articulus  II.  De  fule  informi. 
Quaest.     1.  Utrum  fides  informis  sit  in  gcnere  virtutis, 

an  non » 

II.  An  fides  informis  sit  infusa,  an  acquisita    .     » 

III.  Ulrum  fides  informis  sit  in  daemonibus.     .     » 

IV.  Utrum  fides  informis  expellatur  per  adven- 

tum  gratiae » 

V.  Utrum    fides    informis   liat  formata,   adve- 


466 
469 


niente  gratia 


Dubia  I-VI.  circa  litteram  Magistri » 


478 
480 
483 


487 
490 
492 

494 

497 
501 


DISTINCTIO  XXIV. 

Textus  Magistri » 

Divisio  texlus » 

Articulus  1.  De  obiecto  fidei  secundum  rem. 
Quaest.     I.  Utrum  fidei  obiectum  sit  ita  verum,  quod  ei 

non  possit  subesse  falsum » 

II.  Utrum  fides  sit  circa  verum  creatum  et  in- 

creatum,  an  circa  increatum  tantum  tan- 
quam  obiectum  proprium » 

III.  Utrum  fides  sit  circa  complexum,   an  circa 

incomplexum » 

Articulus  II.  De  obiecto  fulei  in  comparalione  ad 
nostram  cognitionem. 
Quaest.     1.  Utrum  fidcs  sit  de  bis,  de  quibus  habetur 

visio  sensibilis » 

II.  Utrum  fides  sit  de  his,   de  quibus  habetur 

opinio  probabilis » 

III.  Utrum  fides  sit  dc  his,    de  quibus  habetur 

cognitio  scientialis » 

Articulus  111.  De  obiecto  fidei  quoad  nominis  rationem. 
Quaest.  I.  De  definitione  articuli,  quam  ponit  Richardus.     » 
II.  De  definitione  articuli,  quam  ponit  Isidorus.     » 
Dubia  I-IV.  circa  litteram    Magistri » 


506 
507 


508 


512 


517 

520 
521 

525 

527 
529 


DISTINCTIO  XXV. 

Textus  Magistri » 

Divisio  textus » 

Articulus  I.  De  fidei  suffkienlni. 
Quaest.     I.  Utrum  in  Symbolo  apostolico  sufiicienter  con- 
tineantur  omnia  illa,  quae  opporlunum  cst 
credere  ad  salutem » 

II.  Utrum  eis  qui  praecesserunt  adventum  Clni- 

sti ,  suffecerit  ad  salutem  credcre  ea  tan- 
tum,  quae  speclant  ad  Divinitatem     .     .     » 

III.  Utruin  omnes  leneanlur  credere  omnes  ar- 

ticulos  explicite  post  adventum  Christi     .     » 


531 

533 


53  4 


539 


14-2 


Articulis  II.  De  profxtu  fidei  secundum  dkersitalem 
temporum. 
Quaest.     I.  Utrum    fides  creverit    quoad    credendorum 

multitudinem pag.  545 

II.  An  fides  profecerit  quoad  illuminationis  ple- 

nitudinem »547 

III.  Utrum  fides  creveril   quoad  assensus  certi- 

tudinem »549 

Dubia  I-IV.  cirta  lilteram  Magislri »   551 

DISTINCTIO  XXVI. 

Textus  Magistri »  553 

Divisio  lcxtus ' .     .     .     »  55  i 

Articulus  I.  De  spe  secundum  considerationem  absolutam. 
Quaest.     I.  Utrum  spes  sit  virtus  gratuita »  555 

II.  Utrum  spes  sit  genus  virlulis,   an   spccies 

specialissima »  558 

III.  Utrum  spes  sit  virlus  cardinalis,  an  theolo- 

gica »  560 

IV.  Utrum  virtus  spei  aliquando  sit  informis,  an 

semper  sit  formata »  563 

V.  Utrum  spes  in  suo  actu  sit  cerlitudinalis,  an 

dubia - »  565 

Articulus  II.  De  spe  secundum  considerationem  relatam. 
Quaest.     I.  Utrum  timor  et  spes  sint  unus  et  idem  ha- 

bitus,   an  diversi »  568 

II.  Utrum  spes  ex  bonis  meritis  habeat  orlum.     »  571 

III.  Utrum  spes  praecedat  caritatem  ordine  natu- 

rae,  an  e  converso »  573 

IV.  Utrum  spes  sit  in  bonum  sub  ratione  boni.     »  575 
V.  Utrum  spes  sit  in  parte   animae  cognitiva, 

an  affecliva »  578 

Dubia  I-VI.  circa  litteram  Magistri »  582 

DISTINCTIO  XXVII. 

Textus  Magistri »  586 

Divisio  textus »  588 

Articulus  I.  De  ipsa  caritate  quantum  ad  habitum. 
Quaest.     I.  Utrum  caritas  sit  habitus  ab  aliis  virlutibus 

dislinctus ' »   589 

II.  Utrum   habitus  caritatis  sit  unus   indivisus, 

an  per  spccies  multiplicatus »   593 

III.  Utrum  habitus  caritatis  sit  mere  graluitus  , 

an  aliquid  addat  ultra  gratiam ,  sicut  ha- 

bitus  aliarum  virtutum »   596 

IV.  Utrum  habitus  caritatis  possit  esse  informis, 

an  semper  sit  formatus »  599 

Articulus  II.  De  caritate  quantum  ad  actum  et  modum. 
Quaest.     I.  Utrum  motus  caritatis  per  prius  sit  merito- 

rius  quam  actus  aliarum  virtutum.     .     .     »   602 

II.  Utium   possibile  sit,   motum  carittftis   cssc 

mercenarium »  605 

III.  Utrum  idem  motus  dileclionis  possit  esse  in 

Deum  ct  in  proximum »   607 

IV.  Quis  duorum   motuum    caritatis   praccedat 

nllerum »   609 

V.  Ulrum  acitis  dilectionis  in  Ueum  habeat  mo- 

dum »  61 1 


IXDEX  QUAESTIONTM. 


VI.  Ulrum  teneamur  diligere  Deum  ex  toto  cor- 

de,  ex  tota  anima  et  cx  lota  mente    .     png.  613 
Dubia  1-1 V.  circa   litteram   Magistri •  615 


DlSTl.NCTIO   XXVIII. 

Tcxtus  Magislri » 

Divisio  textus » 

Articulus  umcls.  De  obiectis  ex  caritate  dihyeudis. 
Quaest.     1.  Uirum  ox  caritate  diligendae  sinl  creaturae 

irraiionales » 

II.  Uirum  ex  caritate  diligendi  sint  daemones  .  » 

III.  Utrum  ex  caritate  diligendi  sinl  mali  homi- 

nes » 

IV.  Utrum  ex   carit;'te  sint   diligenda    corpora 

nostra » 

V.  Utrum  ex  carilate  diligenda  sint  dona  gratuita.  » 

VI.  De  diligendorum  numero  et  sufflcientia.     .  » 


(i  l  '.i 
620 


621 
624 

626 

628 
629 
631 
633 


Dubia  1-lV.  circa  litteram  Magistri » 

DINTLNCTIO  XXIX. 

Texlus  .Magistri »  635 

Divisio  textus »   637 

Akticulus  unicds.  De  ordine  caritatis. 
Quaest.     I.  Utrum  ordo  sit  in  caritate  respectu  diligi- 

bilium »   638 

II.  Utrum  caritas  in  diligendo  praeponat  Deum 

nobis »641 

III.  Utrum  secundum  ordinem  caritalis  praepo- 

nondum  sit  bonum  proprium  bono  ipsius 
proximi »    643 

IV.  Utrum  magis  diligendi  sint  parenlcs  quam 

filii,  an  e  converso »  646 

V.  Utrura  clomesiicus  sit  extraneo  praeponen- 

dus »   6i7 

VI.  Utrum  ordo  carilatis  atlendatur  penes  clTe- 
ctum   tantum,  an  simul  penes  affectum 

ct  effecium »  <>  19 

Dubia  [-VI.  circa  litleram  Magistri »  652 

DISTINCTIO   XXX. 

Tcxtus  Magistri »   655 

Divisio  twtus »  656 

Arttculus  oiricos.  Dc  caritate  qtumtum  nd 
perfectionem  tneriti. 
Quaest.    I.  (Jlrom  cum  quantulacumqne  caritate  possft 

quis  resistere  quanlaecumque  lentationl  .    »  656 
II.  rirum  homo,  in   quanlulacumque  caritate 
conslitutus,  teneatur  mortem  pro  Chrislo 
Bubire »  659 

III.  Uirum  perfeclam  caritatem  habentes  lenean- 

iur  implere  ea  quac  smii  perfectlonls     .    »  861 

IV.  Ulrum  omnes  teneantur   diligere   Inlmlcos 

quanlum  ad  afTectum » 

v.  ririmi  omnes   teneaniur  diligere   Inlmii 

quanlum  ad  efflectum » 

VI.  Utrum  sil  maioria  perfectlonis  <■!  merltl  df- 

llgere  amicum,  an  dlllgero  Inimlcum.    ■     ■ 
Dubla  l-lll.  drco  Htleram  Magistrl 


DISTINCTIO  XXXI. 


Teilus  Mngistri pn,h     - 

Divisio  textus 

Articulls  l.  De  dvratime  caritatu  per  cowparatkmtm 

ad  peecatum  sSri  opposUum. 

Qdaest.    I.  liiiiiu  «  nel  babita  possil  amltd    .    »     Ib. 

II.  lUrum  cadens  a  carftate  possit  n  In 

aequali , 

III.   1'liiiin    homo    pnssii    r,  in  c.irii. 

minori » 

Akticilus  ii.  De  duratione  caritaiis  per  comparationenx 
ikI  habitus  aUarum  virtvtum. 
Quaest.    1.  ijriiiu  Odes  In  glori.i  evacuelui    .    .    .    .    > 

II.  Utruui  spes  evacuetur  per  adventum  gloriae,     i 

III.  Utrum  habftus  sdenUae  evacuetur  in  pairia.    i 
Artic.vlvs  III.  />c  (hirnfinne  rnritctis  ptr  eomparatio» 

iid  priifiniitni. 

Quaest.    I.  rtiiini  conUngai ,  caritatis  habitom   In  pa< 


iria  evacuarl 

II.  Utrura  caritas  habeat  In  pauia  >lil  itarl  ■    . 

III.  Utrum   ordo  cariiatis  in  patria  habeal  ln> 

mutari 


Dubia  I-lll.  circa  litteram  Magistri. 


DISTINCTlO  XXXII. 

Textus  Magisui 

Divisio  textus 

Ahticills  unicus.  De  dtiectione  ipsius  Dei 
Quaest.    l.  IJruni  Deus  dilexerit  crealuras  aeternaliter. 

II.  Uirum  Dcus  omnes  creaturas   dillg 

raliter     .     , 

III.  Utrum  Deus  diilgai  omnes  creaturas  aequa- 

uter 

IV.  Utrum  Deus  magis  ililij.'ai  hominem  quam 

Angelum,  an  e  converso 

V.  Utrum  Deus  magis  dilezerlt   genus   buma- 

nuin  quam  Cbristum 

VI.  Ulrum   Christus   magis   dilezerU    loannem 

quam  Petrum ■ 

Dubia  I-IV.  circa  liltcram  Magislri 

DIST1NCTIO  XXXIII. 

Teztus  Magfeui 

Dhrlsio  tezlus 

Amiculos  unicus    De  virtutibus  cardinah 

iii  iitiii  nili. 
Quaest.    I.  riiiiin  opportunum  <ii  praeter  rlrtules  tl 
lo^h  .is  ,\u  dinad 

II.  riiiiin  nniin-s  virtutea 

\  ii ;  

III.  riiiiin  vlrtuti  nnl- 

mae  rai 

iuiii  oblemi  ■    . 

\\.     I    lllllll      N 

linn   ,|i 
\     I  iruin   \  iiiiu, 
\.  ! 


ili. 
701 


»   710 


»    . 


II 


904 


INDEX  QUAESTIONGM. 


VI.  Ulrum  virtutcs  cardinales  in  patria  maneant, 

an  evacuentur pmj.  726 

Dubia  I-VI.  cii'ca  litleram  Magistri »  728 

DISTI.NCTIO  XXXIV. 

Textus  Magistri »731 

Pars  I. 

Divisio  textus »  734 

Articulus  1.  De  comparatione  donorum  ad  virlutes. 

Qiaest.     I.  Utrum  dona  et  virtulcs  inter  se  ditlerant  .     »   735 

II.  Uiruivi    ilona    sint    priora    virlutibus,  an  e 

converso »  739 

III.  Utrum  virtutes  sint  excellentiores  donis,  an 

e  converso »  741 

Articulus  \\.'De  donis  in  comparationc  ad  se  invicem. 
Quaest.     I.  Ulrum  dona  Spiritus  sancti  sint  tantummodo 

septem »  743 

II.  De  donorum  ordinatione  et  combinatione  .     »  747 
III.  Utrum  dona  Spiritus  saneti  maneani  in  Beatis.     »  749 

Dubia  1-111.  circa  litieram  Magistri »751 

Pars  II. 

Divisio  tcxtus •     .     .     .     »  753 

Articulus  I.  De  timore  informi  sive  servili. 
Quaest.     I.  Utrum    limor   servilis    sit    donum    Spiritus 

sancti  divinitus  datum »     ib. 

II.  Utrum    usus  timoris  servilis  sit  bonus,   an 

malus »  757 

III.  Utrum   timor  servilis  expellatur,  gratia  ad- 

veniente »  759 

Articulus  II.  De  timore  gratuito. 
Quaest.     I.  Utrum  timor  initialis  et  filialis  sint  diversae 

timoris  species »761 

II.  Utrum,  crescente  caritate,  timor  decrescat.     »  764 

III.  Utrum  timor  gratuitus  in  patria   maneat     .     »  765 

Dubia  I-V.  circa  litteram  Magistri »  767 

DISTINCTIO  XXXV. 

Textus  Magistri »771 

Divisio  textus »   772 

Articulus  umcus.  De  ceteris  sex  donis  Spiritus  sancti 
in  specie. 
Quaest.     I.  Utrum  actus  doni  sapientiae  attendatur  pe- 
nes  cognitionem  veri ,  an    penes  affectio- 
nem  boni »     ib. 

II.  (Jtrum  actus  praecipuus  doni  scientiae  con- 

sistat  in  actione,  vel  in  speculatione  .     .     »  775 

III.  Utrum  donum  intellectus  simul  consislat  in 

contemplatione  Crealoris  et  creaturae.     .     »  777 

IV.  Utrum  actus   ipsius   doni  consilii  sit  consi- 

liari »  7*0 

V.  Ulrum  actus  doni  foititudinis  consistal  prin- 

cipaliter    circa    passiones    lolerandas,  an 

circa  cupidiiales  reprimendas     .     .     .     .     »  7s2 

VI.  Utrum    actus    principalis   pielatis   consistat 

in  rcligione  respectu  r)ei,  vel  in  compas- 

sione  respectu  proximi »  78  i- 

Dubia  1-lV.  circa  lilteram  Mapistr; »  787 


DISTINCTIO  XXXVi. 


Textus  Magislri ,     .     .     .    pag.  78$ 

Di\isio  textus >,  790 

Articulus  u.mcls.  De  connexionc ,  aequalitate  et  forma 
virtutum  gratouiarum. 

Quaest.     I.  Utrum  ponenda  sit    connexio    in  \irtutibus 


gratuitis. 


II.  Ulrum  dona  Spiritus  sancti  sint  connexa    . 

III.  Utrum  connexio    sit    in  virlutibus  polilicis, 

ut  necesse  sit,  una  habila,  omnes  haberi. 

IV.  Ulruni  sit  connexio  in  vitiis  et  peccaiis     . 

V.  Utrum  ponenda  sit  aequalilas   in  habitibus 


VI.  Utrum  caritas  sit  forma  virtutum. 
Dubia  I-V.  circa  lilteram  Magistri 


»  791 
»  794 

»  796 
»   799 

»  802 
»  805 
»   808 


DISTINCTIO  XXXVII. 

Textus  Magistri »810 

Divisio  (extus »  812 

Articulus  I.  De  mandatorum  Decalogi  obligatione. 
Quaest.     I.  Utrum  Deus  debuerit  homini  imponere  man- 

data  obligatoria .'...»     ib. 

II.  Utrum  praecepta  Decalogi  obligent  ad  opera 

formata »815 

III.  Utrum  obligalio  mandatorum  Decalogi  atten- 
datur  secundum    legem   naturae,  an   se- 

cundum  legem  scriptam »818 

Articulus  II.  De  mandatis  Decalogi  quoad  distinctionem 
et  ordinem. 
Quaest.     1.  Utrum  mandata  Decalogi  debeant  esse  tan- 

tum  decem,  an  plura,  an  pauciora    .     .     »821 
II.  De  ordine  mandalorum  Decalogi  ad  invicem.     »  825 
III.  De  numero  et  ordine    mandalorum    quoad 

tabularum  distinctionem »  827 

Dubia  1-VIII.  circa  lilteram  Magistri »  829 


DISTINCTIO  XXXVIII. 

Textus  Magislri 

Divisio  texius 

Articulus  umcus.  De  mendacio. 
Quaest.     I.  Ulrum  essenliale  sit  mendacio  esse  falsum. 

II.  Utrum  essentiale  sit  mendacio  esse  peccalum. 

III.  Utrum   mendacium    sit   peccatum    mortale 


ratione  sui  generis 


IV.  Ulrum  omne    mendacium  sit  mortale  viris 

perfectis 

V.  De  ipsius  mendacii  divisione 

VI.  De  gradibus  specierum  mendacii.     .     .     . 
Dubia  1-IV.  circa  litteram  Magistri 

DISTI.NCTIO  XXXIX. 


Texlus  Magistri »  857 


»  836 
»  838 

»  839 
»  841 

»  845 

»  847 
»  850 
»  852 
»  854 


Divisio  textus 

Articllus  I.  De  culpa  periurii. 
Quaest.     I.  Utrum  omnc  periurium  sit  mendacium. 


860 


861 


INDEX  QUAESTIONUM. 


903 


QUAEST. 


II.  Utmm  omne  periurium  sit  peccatum     .    pag. 

III.  Utrum  omne  periuriumsit  morlale  peccatum.     »  8<»."i 
Articolus  II.  De  forma  hurandL 

I.  Utrum  licitum  sit  iurare  per  Deum  ...»  866 

II.  Ulrum  liceat  iurare  per  aliquod  crcatuiu    .     »  *7<i 

III.  Utrum   liceat  fecipere  iuramentum  ab  Ido- 

lolatris  factum »  872 

Articulus  III.  De  obligatione  iuramenti. 
Quaest.     I.  Utrum  obligatio  per   iuramentum  dolosum 

contrahatur »  87i 

II.  Utrum  omne  iuramentum  coactum  sit  obli- 


gatonum 


III.  Utrum   iuramentum    incautum   sit    obliga- 
torium 


S77 


878 


Dubia  I-VI.  circa  litteram  Magislri »  880 


DISTINCTIO  XL. 

Texlua  Magistri p.uj.  883 

Divisio  textus » 

AbTICULUS  i  NIG  B     !)■    ■lafnYiitin 

Quaest.    I.  De  diderenlia  uuiusque  Legis  penes  radlcein.    »     ib. 

II.  De  diflerentia  secundum  eflectum,  viddl 

quod  Lex  vetua  fuerii  ■  >  ddens,  Lex  nova 
sil  vivificans » 

III.  De  diflerenlia  utriusque  Legfs  quantum  ad 

onus  annexum,  videlicet  quod  Lex  sillex 
^usiiaiis,  Bvangellum  vero  lex  ■uavHatia.    i 
Dubia  l-lll.  circa  lilteram  Magisui • 


pag. 

» 


Errata. 

I   col.  2.  nola  H.  pro  plures  edd.  lege  plures  COdd. 
8     »     2.     »       3.  linea  6.  pro  et  concursus  lege  est  concurtut, 
760     »     2.  linea   6.  ab  infra  pro  numero  S  lege  /. 

»       »     2.  nota  lo.  in  fine  pro  principalis  lege  prineipaliits. 
821     »      I.  arg.     I.  in  fine  pro  satis  roiitineantttr  lege  iia  maijts. 

(rationem  vlde  Prolegom.  pag.  V  col.  2.  in  flne). 


S.  Hmiai 


Tuin.  III. 


I  I  . 


826007 


IMPRIMATUR 


Datum  Florentiae ,  die  25  Februarii  1887. 


4- 
T 


EUGENIUS  Archiep.  Florentinus. 


Bonaventura,  Saint,  cardinal, 
Opera  omnia. 


v.  3 


NTIFICAL   INSTITUTE 
O*    N4T  STUL 

QUEENS  PARK 
TORON     0  5.    CANADA 


30306 


I