Skip to main content

Full text of "Opera omnia in unum corpus digesta ad fidem editionum Coloniensium : cura et labore monachorum sacri ordinis Cartusiensis, favente pont. max. Leone XIII"

See other formats 


Digitized  by  the  Internet  Archive 

in  2011  with  funding  from 

University  of  Toronto 


http://www.archive.org/details/operaomniainunum05deni 


DOCTORIS    ECSTATICI 

DIONYSII   GARTUSIANI 
OPERA  OMMA 


T.  5. 


;  INSTITUTE  OF  fc^EPIAEVAL  STU0IE3 

10  r:L'«3LEy  FLACe 
TCROinTO  6,  CArfAOA, 

39f5 


ENARRATIO 

IN   LIBRUM  JOB 


ARTICULUS   LXVI 


KLLCIDATIO    CAlMJUI.l    rUlC.KSLMl    OCTAVI    :    RKSPO.NUK.NS    AUTKM    DOMLNUS   JOB. 


I». 
Joann.  xir, 


OUOM.^.M  in  ili.spiilalione  [)iEeliabila  do 
|irovi(1enlia  Dei  e(  modo  regiminis  ac- 
liiiun  liumanoriim,  varia  fiiil  dissensio  lam 
inler  Job  et  ejus  amicos,  qiiani  inler  Eliu 
cl  Job  et  ejus  amicos  prwlatos  :  ipseque 
Eiiii  qutesfionein  determinare  usur[)avit, 
nec  potuit  :  ideo  Dominus  eam  determi- 
nat.  Rcspondois  autcm  Domuius  Job  de 
iHrliinc,  dirii.  Circa  hffic  scribit  (irego- 
rius  :  Utrum  per  se  ipsum,  an  per  angelum 
ei  sit  locutiis.ambisjilur.Potuerunt  qiiippe 
per  angelum  cipmmotiones  aeris  rieri,  et 
per  euni  verba  sequentia  [ironiintiari.Rur- 
susque  potuit  exterius  angeius  in  liirbine 
aerem  e.vculere,  et  lamen  per  semelipsum 
Dominus  vim  suse  sententiae  cordi  Job  sihe 
verbis  insonare.  Thomas  quoqiic  ait.  quia 
ad  lilleram  inlelligi  polesl,  vocem  rorma- 
tam  fuisse  miraculose  in  aere  cuni  qiiadam 
aeris  turbatione,  sicut  in  monte  Sinai  le- 
gitiir  factum,  vel  sicut  ad  (Ihristum  vox 
facla  est,  quando  nonnulli  di.xerunt  toni- 
Iruum  factiim  esse,  ut  Joannes  scribil.Ali- 
qui  vero  dicunt,  qiiod  vo.x  ista  processit 
divina  virlule.  seii  aiigelico  minislerio. 
quasi  de  nubis  densitalc.  .^lbertus  vcro  si; 
faciiiter  expediens,  per  turbinem  intelli- 
gil  dispiitalionis  liiiiiis  conriicliiiii.  Sicque 
de  turbine,  qiiasi  de  caiisa  inaleiiali,  non 
quasi  de  loco,  Doininus  (licilur  respon- 
disse. 


.V  Qnis  est  iste  involvens  scntcnfias  sermo- 
nibus  imperilis^  (}\\\hyK  verbis  Dominus 
increpat  ipsum  Eliu,  quod  quamvis  sen- 
tentias,  id  est  sensus  sublimes  et  veraces, 
locutus  sit,  lamen  per  verba  indiscreta, 
pra^sumptuosa  et  frivola  fecit  hoc,  aliqua 
([uoque  falsa  invective  contra  Job  dixit. 
Unde  Dominiis  quasi  despective  ac  repro- 
bative  sic  sciscilalur,  (.^uis  est  iste  ?  quasi 
dicat,  \on  decet  eum  sic  loqui  :  quemad- 
modiim  per  Jeremiam  Dominiis  sciscila- 
tiir,  (Juis  est  isle  paslor  qui  resislat  vultui    y,.,-.  xux, 

B  meo?  Porro,  secunduin  Thomam,  ideo  di- ''" 
ciliir  Eliu  loculus  sermonibus  imperitis, 
qiioniam  oiiinis  inordinatio  ex  defectu  ra- 
tionis  procedere  dicitur.  Secundum  Alber- 
liim  vero,  hoc  diciiiir,  qiiia  conjiigatio 
inutilis  est,  dum  piohationrs  noii  lenent, 
nec  ad  formam  syllogisticam  reducuntur. 
Accinffc  sicut  i'ir  luinbos  tuos,  id  est, 
viriliter  prsepara  te  ad  audienduin  quee 
dicam.et  ad  responilendum,  si  vales.Unde 
per  hunc  modum  lo(|uendi,  Dominus  quasi 
melaphorice  admonel  eum  ad  audienduin: 

{]  (]iiia  qtii  eorporaliler  aliquid  sunt  acluri, 
iiimbos  solent  prtecingere,  sicut  et  Chri- 
slus  in  Ccena  linteo  se  prsecinxit.  Specia-  j„„„,t,^,u, 
liler  veri)  expriinil  liiiiibos.  qiiia  suiil  loca  '■ 
lieleclalioniim  cariialiiim,  ad  inniieiniiim 
(juod  sensualitas  necessario  sit  refreiianda 
voleiili   iliuiiiinalionem  sorliii  (livinain  et 


T.  5. 


KINAHRATIU    l.N    CAl>.    XXXVIll    JOB. 


AUT.    LXVl 


Lnc.  Ml.iio 

h.  XXVIII, '.1 


Joh\i. 


Ibid.  XIII, 3. 
Ihid.  ii. 


Ihld.l.ll 

M,  10. 


Ihid.w.n.' 


Jhid.«-i. 


revelalioiifiii  fO'lcslciii.  Ideo  Ephesios  hoi- 
laliir  Aposlohis  :  Stalc  succincti  hiinbos 
veslros  in  verilale.  El  Christus  in  Evan.ijc- 
lio  ait  :  Siiil  hiinlji  veslri  jnteeincli.  Isaias 
quoquc  inducil  :  (Jiiciii  (loccbil  Dominus 
scicnliain  ?  ablaclalos  a  laclc,  avulsos  ab 
nbere. 

1  nterrogabo  te,  el  respondc  inilii .  S.  Tlio- 
mas,  et  Alberliis,  ac  alii  eos  sequenles. 
allirmanl  bealum  Job  de  providenlia  Dei 
vere  sensissc,  lamen  in  modo  loquendi  c.\- 
cessisse,  ita  qiiod  e.x  inordinato  suo  niodo 
loquendi  adsislentes  fuerant  scandalizali, 
quia  seciindum  superriciem  quoruindam 
verborum  suorum  vidcbalur  eis  dc  se  ipso 
nimis  alte  sentire.  atque  divinee  e.xcellen- 
lia'  ac  jnsiiliic  deroyare.  Unde  infra  Job 
confilelur  :  Insipienter  locutus  sum,  et 
qnee  nllra  modum  excederent  scientiain 
meain.  Ilinc,  secunduiii  dociores  hos,  Do- 
ininiis  in  liac  partc  rcdarguil  Job  dc  inor- 
dinalionc  liac  ipsa  :  ot  primo,  quia  Jid) 
supra  dixit  :  Dispulare  ciiin  Deo  cupio.  VA 
rursus  :  Voca  ine.  el  cgo  respondcbo  libi  ; 
aul  certe  loquar,  et  lu  rcsponde  mihi.tjui- 
biis  verbis  dedit  Deo  qiiasi  oplionem  duo- 
rum,  ut  scilicel  lenercl  parlcm  vcl  oppo- 
ncntis,vel  respondentis  :  qna)  verba  prima 
facie  videbantur  male  sonare,  (|uamvis  Job 
non  malc  inlendcret.  Ouia  lanien  alios 
scandalizavit  et  perturbavit,  Dominus  eiiin 
pie  nunc  increpat,  parlemque  elegit  oppo- 
nenlis,  multa  per  inodiim  inlerrogationis 
ac  argumenlationis  proponens  Job,  ad  os- 
tendendam  incomparabilem  eminentiam 
sapientise.  suie,  pid[)lcr  quam  Job  debiiit 
modcratius  loqui,  nec  eatenus  conqueii, 
quainvis  in  verbis  suis  morlalitcr  non  cx- 
cessit.  Porro  Gregorins  omnino  nititur  ap- 
probarc,  beatiiiii  Joli  iioii  exccssisse  in  ver 
bis,  pi^Tserlim  (|iiuiii  supra  sci-iptuin  sil :  In 
omnibiis  his  iioii  peccavil  Job  labiis  siiis, 
nec  slulliiiii  i|iii(i  conlra  Deiiin  lociilusesl. 
I']t  infra  Domiiiiis  ail  ad  Eliphaz  :  Non  cstis 
rccliim  lociilicoram  iiic.siciil  servus  meus 
Job.  Doininiis  (|ii(Mpic  iiisullando  Salana- 
dixil.  poslqiiain  J(d)  iii  rcbiis  cl  sobolcriiil 
plagalus,  qiioii  adliuc  innocentiam  retine- 


A  rcl.  Yull  ergo  (^lregoriiis,  qiiod  Dcus  non 
increpal  sanclum  Job  propter  excessuin  in 
vcibis.  scd  ne  dc  perfectionis  alque  viclo- 
rui'  sua-  magniludine  inauiUn-  gloriarelur 
ct  siiperbiret.  Veruni,  qiiid  inlcr  li;cc  ma- 
gis  lcnendum  sit,  et  qiiomodo  iiiielaclic 
posiliones  valeant  concordare,  quanlum 
Doininus  dederil,  infra  dicetur. 

Ilaque  Dominus  excellenliam  snam  ma- 
nircslare  orditur  ex  produclione,  disposi- 
lione  et  proprietalibus  lerrae,  qua3  est  in- 
fimiim  elementorum,  et  magis  hominibus 

B  cogniliim.  Uhi  crm  quaiiiio  poiicljam  fun- 
(IdiHciiia  icnw,  id  est,  elcmentuin  tcri-Ee 
cl  singulas  ejus  partes  prodiixi  et  sitnavi 
in  debito  loco  in  medio  nniversi  ?  quasi 
dical  :  Tiinc  nondum  eras  :  (|uo  conslal, 
quod  duralione  et  causalitate  praecedo  te, 
ncc  luo  consilio  egui  in  creatione  dis- 
[losilioncqiie  muudi.  Ilinc  in  Isaire  libro 
habclur  :  Ego  sum  Dominus  faeicns  oin- /s  xi.u,:.. 
nia,  exlendens  coelos  solus,  stabiliens  ler- 
ram,  el  nullus  mecum.  Dc  qiio  Proverbio- 
riini  liberasserit :  Appendcbal  fiindamenla   />;■«•.  vm, 

C  h^rra?.  Porro  quod  ait,  Fundamenta  lcrrse,  ""' 
inlransilive  legenduin  est,  iit  sit  scnsus  : 
Ponebam  lerram  pro  aliorum  fiindamcnto 
elemenlorum.  Elementa  nanKjiic  (|iia^  pro- 
prio  noii  lcriiiinantur  lerniino,  ut  acr  et 
aqiia,  luudanlur  ct  terminantiir  ad  eam. 
Iiiilirii  iiiilii.  non  quasi  ignoranti,  sed,  In- 
dica  inihi,  id  est,  ostende  te  scire,  si  vales, 
.v/  liabcs  intcUigentiam  ejus  quod  quwro. 
(^nis  posnit  mensuras  ejus,  si  nosti  ?  id 
csl,  qiiis  dedit  ct  determinavit  ci  certas 
has   suas  dimensiones   quas  habet  ?  quce 

D  non  sunt  ei  deterininatae  ex  neccssitate, 
vel  ex  sua  natiira,  quoniam  major  quanti- 
las  non  repugnaret ;  sed  ex  ordinatione 
sapicnlia'  ac  providentise  Dei,  qua'  oinnia  ,?n/,. xi.ji. 
in  iiiimero,  mensura  et  pondcn^  fecil.  Po- 
lesl  cl  ila  exponi  :  tjnis  posuil  nicnsiiras, 
id  est  pidporlioncs  ejiis  ad  alia  clemenla 
iii  grossiludinc  scii  densitatc  el  siiblilila- 
lc,  scciindiim  qiiod  cx  iino  [nigillo  lcrra? 
liiml  (Icccm  pugilii  aquse ;  ex  iiiio  i|iioqiie 
[iiigillo  aiiiite,  decem  aeris:  ila  qiiod  locus 
aqiiiP,  (icciiplus  csl   ad   locuin   tcrrte.   Vcl 


liNARUATlO    m    CAl".    XXXVlll    Jlil; 


AHI'.    I.XVl 


i/ulx  tcfciiiUl  .siijicr  cinii  lliicain.  id  csl. 
cerliiin  ei  sitiini  in  nnivcrsis  partil)iis  as- 
signavit,   ejusi]iic  pai'lcs  dislinxit  '.  jiixla 

.U(. \Mi,  illiid  Acluuin  :  Dcriniens  lerminos  habila- 
lidiiis  coruin.  Dicil  aiiUMii  .Vlberliis,  (|U(mI 
lcna  csl  inininiuin  corporum  siniplicium. 
pi;eler  lunam  alque  .Mercuriuni. 

Siijicr  i/no  /iiiscs  ll/liis  sii/li/iifir  suiif  ?  Ha- 
sis  (iicilnr  rundanienliim.liases  crgo  leii;v. 
sniil  riindamenla  ipsius  :  (pue  aiii^iiando 
noiiiinauliir  inlcridrcs  parlcs  lcira-.  (pii- 
biis  aiia^  vidciilur  iniiili.  Yel  basis  lerr;p. 
csl  cciilruiii  iniiiiili  :  sicipic,  Uases  lerr;p, 
possciit  dici  pailes  ceiilio  viciiiiorcs. Quibiis 
verbis  Domiiiiis  insinuarc  videliir.  qiiod 
niliil  sil  sub  lcrra  eam  sustentans.  (pimii 
lamcii  sit  corpus  gravissimiim  :  sed  ilivina 
virlnle  iii;iiiet  iii  medio  iixa.  Sapieiilia  iii- 
creata  id  ordinanlc.  ut  omnes  partes  terr» 
naturaliter  inclincnliir  ad  centrum.  Hinc 

ft. C111.3.  ait  Psalmista  :  Oiii  fiindasti  lcrram  siiper 
slabililaleni  suam:  non  inclinabilnr  in  s;e- 
culum  sseculi.  Aut  quls  demisif  /apldcin 
angularem  ejtis  ?  id  est,  quis  de  alta  po- 
testate  dcorsum  misit  id  lerr;e.  quod  in  ea 
se  habet  per  niodum  lapidis  angularis  ? 
quod  est  centrum  terrjB,  secundum  Tho- 
mam,  vel  pars  centro  propinquior,  cui  alia; 
parles  annecUintur  el  airgrcyantur,  atque 
ibidem  slabiliunlur,  quemadmodum  ad  l;i- 
]Mdcni  angulareni  alii  lapides  cougregan- 
liir,  el  per  eum  sibi  coh;erent  atquc  fir- 
mantur,  ipseque  lapis  angnlaris  ad  se  et 
ad  parieles  EPdificiiim  firmat  ac  tenel. 

PraHcrea.  circa  hfec  qiueri  polest,  quod 
qiipestiones  isl»  non  videntur  fuisse  diffi- 
ciles.  Quis  cnim  ignoral.  qiiod  Deus  posuil 
lerra^  mensiiras.  ciijiie  siliiiii  (^l  dislincli- 
onem  contribuil,  el  cenlrum  in  ipsa  con- 
stituil  ?  Kl  respondendum,  (juod  Domiiiiis 
non  intendebat  hoc  soliim  inqiiirerc,  qiiis 
ha?c  fecit,  sed  originaicm  liorum  ralionem. 
et  cur  per  divinam  providenliam  isla  sic 
instituta  consislanl,  qiialilerqiie  pcracta  : 
quoriim  ulique  scicnlia.  iiilrliectiim  c.xce- 
dil  hiimanuin. 

Quutn  nie  laudarcnl  usfra  mahilina,  ct 
J a/jilarenl  omnes  /i/ll  l)cl  :  id  cst.  (]u;iii(io 


A  lcriam  ila  ciiiisliliii.  Imic  iiic  ;i>lr;i  iiialii- 
liua  laudaliaiil,  miliiiiiie  jubilabanl  omncs 
lilii  Dci,  Kx  (]uo  loco  qiiidam  argiiere  siiiil 
(•(iiiati.  quod  si)iritiialescreatur;e.  videliccl 
;iugcli,  ante  niundum  sensibilem  sint  crea- 
la\  Sed  hoc  ex  liis  verbis  non  sequitiir. 
Quanivis  enim  simiil  lcinpore  crcala  sinl. 
cirltim  el  angcli  ac  terra,  nihilo  iiiiiius 
disliiictio  clcmcnlonini  secuta  esl,  sectiii- 
iliiMi  un;iin  lillcr;p  Genesis  expositioncm. 
Porro.  si  qiiis  dical.  sicul  et  Thoiuas  ilicil, 
per  astra    iiiatiiliii;i    iiitclligi    steilas  coeli 

B  corporeas,  qiia?  quarlo  dic  factje  leguntur: 
iindc  astra  iiialiiliii;i  \ocanlur,  quasi  dc 
novo  liinc  facla,  protil  apud  nos  aslia  ma- 
liiliiia  dicmiltir,  qiia-  iii  princijiio  diei  aj)- 
jiarent  :  iiiliilo  miiiiis  aslra  ista  diciinltir 
liinc  Deuiii  iatidasse,  quia  circa  lioc  lciii- 
pus  Deum  laudare  coeperunt :  vel  quia  si- 
nuil  cum  cfelostellalo  substantialiter  facla 
siinl.  quamvis  dicaiitur  qtiarta  die  prodii- 
cta.  videlicet  quoad  dislinctioneni  sive  or- 
natum,  ut  qiiidani  expontint,  Deiiique,  si 
per  astra  intelligantur  hsec    sidera,  tunc 

C  verbiim  hoc  duplicitcr  accipi  potest,  Primo, 
ciiiod  astra  isla  laudaiil  Deum  occasionali- 
ter  et  materiaiiter,  quoniam  suo  decore, 

■  molu,  inriiixii  ac  celeris  ad  ea  speclantibtis 
pra^bent  omni  menli  creatte  occasionem 
materiamque  laudandi  proprium  Creato- 
rem  :  jiixta  queiu  modum  eliam  iiuini- /Jn/i. iii,.i!i- 
iiiala  mixta  el  irtatioiialia  Deiini  laudai^e,  ^*' 
stiperexaltare  et  bcnedicere  asseruntur. 
Secundo,  quod  laiidaiil  Deuin  formaliler, 
cognitive  et  proprie.  secundiim  opinionem 
dicentium  corpora  ccelestia  auimata.  Unde 

D  liabbi  Moyses  in  libro  Ducis  neulronini 
affitmat,  qtiod  noii  suiit  iiiaiiiuial;i,  iil  iii- 
sipienles  pntant,  sed  vivtint  alqiie  intelli- 
giint,  el  (Jrealori  suo  sublimem  laiidein 
decanlaiil.  Dc  (iiia  rc  pliira  dici  liic  pos- 
senl,  qua'  polins  Iransilienda  censentur, 
])ra»sertiin  quuin  opinio  illa  displiceat  miil- 
lis  :  qua?  lamen.  seciindum  Thomam  in 
Summa  contra  geiililes,  fidci  non  repu- 
gnal.  Aliijui  vero  pcr  astra  maliilina  iii- 
teiligiint  angelos  sanctos  ac  splendidos, 
eos  pra'serlim  (jiii  i\c  inleridrilnis  clioris 


BQ 


4 


ENARRATIO    l.\    CAP.    XXXVlll    JUli 


ARl.    LXVI 


sunl.  i'l  quoium  csl  corpoia  movere  ccplc- 
stia.  Per  filios  auteni  Dei,  intelligunt  an- 
gelos  orilinum  siiperioruin.  quoriim  est 
adsislere  Deo  :  ciui  et  exccllcnlius  lau- 
dant  Deiim  :  ideirco  ci  jubilasse  dicunlur. 
Quod  aiilcni  angcli  appcllentur  iilii  Dci.in 

Jobufi.  exordio  libri  liiijus  scriptuin  esl  :  Quum 
venissent  lilii  Dei  nl  adsislerenl  coram 
Domino.  etc. 

(^onsei|iicnlcr  Dciis  ciiiinciiliam  sapicii- 
tia?  atquc  polciilia'  su;c  ostendil  in  dis- 
posilionc  inaris,  pra?serliin  Oceani.  Qni-s 
i-oiichi.-iil  usfiis.  id  est  cerlis  terminis  seu 
littoribus,  mnrc,  i/iiando  crumpebat,  id 
esl  abundanler  el  lortiterexsurgebat, -/«rt- 
si  ilc  riilra  procerlciis,  id  cst  sicut  letus 
qui  dc  iilcid  iiiatris  lemporc  suo  quasi  im- 
lictuose  criimpil,  ila  quod  retineri  non  va- 
lct  ?  Yel,  Qiiasi  dc  vulva  procedens,  id  est 
ex  secrclo  providcntia;  seii  dispositionis 
divinfc,  aut  cerlc  dc  loco  in  quo  primiiin 
•  luit  crealiim  cl  situiii,  quando,  secundiiin 
quosdam  Saiictoruin,  totam  tcrram  opcruil. 
el  alte  in  acre  erigcbaUir,  deinde  Deo  ju- 
bente  ad  uniim  locuin  redactum  est,  prout 

Ge/i.i.o.  in  Genesi  habcliir  :  Dixil  Dcus.  Congregen- 
tur  aqua»  qua-  siib  cado  sunt,  in  locuiii 
ununi,  el  appareat  arida.  Et  in  Psalmo  : 
/"s.xxxn.T.  Congrcgans  sicut  in  utre  aquas  inaris, 
poneiis  iii  Ihcsaiiris  abyssos.  Iii  Prover- 
Prov.rm,  |)iis  (pioque  :  Certa  legc  et  gyro  vallahal 
abvssos.  Qiiiiin  jjoiicrcin  nnbcin  rcstimcn- 
tuincjiis.  id  est,  iiubibus  illiid  circumda- 
rcm.  siciit  honio  circumdalur  vestimento. 
Nubcs  ciiim  cx  va[)oribiis  de  niari  elevalis 
inaximc  gcncranlur.  Ideo  circa  inare  ina- 
gis  abundanl  :  circa  qiiod  eliam  nubilosus 
aer  remansit,  duin  aqua>  congregabanlur 
ad  locuiii  iiiiiim.  El  caliginc  illucl  quasi 
pannis  infantiw  obvolverem,  id  est,  ope- 
rireni  seu  tegerein.  Quum  enim  nubes  ibi 
abundenl.  nebulosusque  aer  et  quidain  va- 
pores  noiidum  elevali  iii  altuin,  constat 
quod  Irequcnter  sil  ibi  caligo  :  ct  videtur 
ci  alludere,  quod  scriplum  est  in  Genesi, 
Cen.  1, 2.  Tenebra?  eraiit  super  laciem  abyssi. 

Circuiiuledl  illiul  lcrminls  inels,  itl  csl 
littoribus,   ripis    scu    finibus  a   sapienlia 


A  iiKM  pra^ordinatis,  videlicet  quousque  ef- 
riiial  cl  relluat ;  et  posul  vectem,  id  est 
obslaciila  procedcndi,  ct  ostia,  id  cst  clau- 
suras  vcl  etiaiii  aperluras.  per  quas  dc 
Oceano  cgrcdiuiilur  pailictilaria  iiiai'ia  el 
fliiiiiiua.  Et  di.i:i,  id  est,  pitcceplo  meo  in- 
sliliii  :  Ustjuc  liuc  vcnlcs,  id  csl,  usque  ad 
lcriiiinos  istos  a  mc  prtpstilutos  cxtrema 
liNi  |icrlingcnl.  et  ex  liis  locis  le  per  maria 
cl  rimiiiiia  |)i;cfala  diffundes,  c<  «0/^  ^ro- 
ccilcs  ainj/liiis,  ne  lciram  operias :  et  hic, 
scilicct  ad   ripas  has,  confrliu/cs  tumen- 

B  tes  /liiciiis  iiius.  id  est  undas  cum  iinpclu 
abundanli  fliientes,  et  ex  fundo  fortiler 
cxsurgeiiles  :  qua?  ad  littora  rejiciunliir. 

Circa  pra^dicta  de  dispositionc  maris, 
asserit  Thoinas  :  Yideturnaturalisordo  elc- 
inenlorum  rc(|uirere,  ut  aqua  ex  omni  par- 
lc  circiimdarel  terram,  sicut  aer  ex  omni 
parlc  circiimdal  aquam  :  scd  divina  dispo" 
silione  factuni  est,  ad  generationem  homi- 
iiuin  et  animalium  ac  plantarum,  ul  aliqua 
pars  lerra»  discooperta  rcmanerct  ab  aquis, 
Dco  siia  virlule  aquas  maris  sub  ccrtis  li- 

C  inilibus  rctinente.  Sed  contra  id  qui.s  po- 
lcst  objiccrc.  qiiia  secundum  hoc  disposilio 
isla  miiiidi  cl  clcmentorum,  non  est  na- 
liiralis.  scd  miraculosa  el  supernaturalis, 
quuiii  laincn  Auguslinus  supcr  Gencsim 
dical.qiiod  in  prima  rcrum  inslilutioiie  ac 
onliiialidiic  non  i[u;criliir,  (juid  Dciis  [lo- 
tuil,  sed  (piid  rcriiin  convcniebal  iiatu- 
ris.  Et  rcspondcnduin,  quod  terra  el  aqua 
duplicilcr  allcndiiulur.  Primo,  secundum 
pro|)rias  naliiras  ([uibus  comparanliir  ad 
inviccin  :  el  sic  naluraliler  compclerel  ter- 

D  ra',  lanqiiam  graviori,  esse  omnino  sub 
aqua.  Sccundo,  per  comparationeni  ad  or- 
dinem  universi.  el  qiioad  fincm  su;p  cre- 
ationis  :  sicque  convenit  eis  naturaliter 
disposilio  isla  quam  habent,  quia  ad  hoc 
lacla  siiiil.  iil  liomini  et  celeris  animatis 
dcserviant  :  (|uod  esse  non  valet,  nisi  pars 
terrae  sil  sicca.  Unde,  secundum  philoso- 
phos,  in  generatione  mixtorum,  ignis  na- 
tiiralilcr  dcsccndil,  non  per  rcspectum  ad 
pro[iriam  naliiram  sccundum  se,  sed  per 
coinparationcm  ejus  ad  ordinem  universi, 


ENAnRATIO    IN    CAP.    XXXVlll   JOIl. 


ART.    l.XVI 


qui  cxigil  quamlibel  iialuram  peragerc  id  A 
propter  quod  facla  est.  Hinc  ferlur  in  Psal- 
Ps. ciii.o.  mo  :  Terminum  posuisti  quem  non  trans- 
gredientur,  scilicel  aqiia» :  nequc  convcr- 
lentur  operire  terram.  Et  in  Jeremiff  libro 
jer.\.ii.  Dominus  contestatur  :  Posui  arenam  lcr- 
minuni  mari.  pra-ceptum  sempilciniini 
([uod  non  pr.Tteribit  :  intumescent  lluctiis 
ejiis.  et  non  transibunl  iilud. 

Xumfjuid  post  orliim  /iium.  id  esl  posl- 
quam  nalns  es.  qui  anle  nativilatcin  tiiam 
nil  facere  potuisti.  prtrccpisti  dilnculo,  ut 
lempore  suo  exsurgeref.  ct  noclem  diei  con-  B 
linuaret.vel  ut  aliquid  ageret  ad  tuam  jus- 
sionem,  cl  oslcndi.^ili  iiurorcc  Jocum  suum. 
iibi  primo  lux  solis  incipil  apparere?  hoc 
est.  ista  in  tiia  polcslate  non  suul.  ncc  or- 
dinare  poluisli  lcni[)nruni  variclalcs,  cur- 
suni  ct  ordinem.  et  iibi  aiirora  inchoarc- 
tur.  Pra>lerea.  secundiini  Tjiomam.  claiilas 
diliiculi  sive  aurorie.  divcrsiricaliir  secun- 
dum  diversas  parles  elevationis  signorum 
qua?  sol  perambulat.  Dum  enim  fuerit  in 
signo  vclocis  ascensiiinis.  in  quo  cilo  ori- 
tur.  parum  durat  aurora ;  quando  autem  C 
sol  est  in  signo  larda?  ascensionis.  diutius 
dural  :  estque  delerminata  mensura  loci. 
ex  quo  ibi  exsistente  sole.  incipit  claritas 
diluculi. 

.''sec  omnia  Dcus  commemorat  ad  decla- 
randam  excellentiam  suam  in  onini  perfe- 
clione.  sapienlia  et  virtute  :  ita  ut  si  Job 
respondisset  ad  quspstiones  pr»tactas.Tii, 
o  Domiuc.  marc  ostiis  conclusisti :  Domi- 
nus  niox  intulisset  :  Krgo  tanta  cst  cini- 
nenlia  mea.  quod  nieciini  dis[)ulaic  aiit 
contendere  nequis.  D 

Numquid  leimisti  concutiens  e.rtrema 
terrce?  Hoc  quidam  cx[)onunt  de  terra;mo- 
tu.  lanquam  dical  :  .Niiniquid  exlrcma 
lerr»  potcs  lua  virlule  scu  manihiis  ap- 
prehendere  et  lenere  atqiie  conciilcre.  ut 
terrfp  molus  causetur  ?  in  quo  non  tota 
lerra  movetur,  scd  ali(|iKc  cjus  cxtremita- 
les,  exterioresvepartcs.  .\lii  ita  cx|)oniint  : 
Numquid  lenuisti  conciitiens  exlrema  ler- 
T9,  id  esl  homines  ab  cxlrcmo  seu  fine 
tcrrae    iisquc  ad    cxlreiniim.  concutiendo 


eos  per  imiluain  iiii[)iigiialiiiiirin  .'  lliiic  dc 

Dco  in  Psalmo  cantatur  :  IJui  respicil  ler-  p«.cui,3i. 

ram.  cl  facit  cam  tremere.  Et  riirsus  :  In  Ps.x.a\,i. 

inanu  ejiis  sunl  omnes  fines  tcriie.  Ilem- 

quc  Ecclesiaslicus  :  Ecce  ccelum  et  coeli  eccu.xii, 

cndorum.  abyssusel  universa  terra.  ef  om- 

nia  qu;e  in  eis  sunt.  in  conspeclu  Dei  com- 

movcbiintur.  montes   simul  et  colles.  cl 

fundamenta  terrte :  ef  <[iium  conspexerit 

ca  Deus.  trcmore  concuticnlur.  El  e.rcus- 

sisli  iinpios  e.r  ea  ?  \d  est.  peccalorcs  ini- 

pcenilentes  per  terrae  motum  vel  alias  pla- 

gas  auferre  a  terra  et  vita  prsesenti,  non 

tupe  sed  mesp  esl  potestatis. 

Rcstiluetur  ut  hitum  signacuhtin  :  id 
est,  impiis  de  terra  ablatis,  signaculiiin,  id 
cst  hoino  ad  Dci  imaginem  facliis.  rcpara- 
biliir.  ila  quod  loco  intcrlcctoriim  iinpio- 
riiin  alii  Deo  disponcnte  succedent.  siciit 
lutiim.  id   est  copiose.  qiicmadmodum  lu- 
liim    abundat.   vel.   sicut    liitum   divisum 
faciliter  reinlcgratiir.  Hinc  superius  Eliu 
dixit  dc  Deo  :  Conteret  miiltos  et  innume-  ]ob^%T.ii, 
rabiles.et  starc  facict  alios  pro  cis.  Et  sia-  -*• 
hil  sicul  vestimentum,  id  est,  ad  tempus 
subsislet,  et  continiio  afque  paulatim  con- 
sumetur.  ul  vestes  paulatim  a  finea.  1'nde 
supra  Jnbdixil  :  Oiii  quasi  putredo  consu-    ibid.wn, 
mendus  sum.  et  quasi  vcslimenlum  quod  -*'■ 
comedilur  a   linea.  Auferetur  ab  impiis 
lu.r.sua,\dcf.\  vita.prospcritas, gloria  lcm- 
poralis.  pcr  inortem  in  terra  mofu,  aut  in 
alia  Dei  plaga;  et  brachium  excelsum  con- 
friiiqelvr,  id  cst.  tyrannica  virtus  seii  ro- 
biir  violentorum  cl  superboriim,  vel  iniqiia 
dominalio,  divinitus  destrueturatque  dam- 
nabitiir.   qnemadmodiini    in   Eeclesiaslico 
Sapienlia  ait  :  Superborum  el  sublimium  ivc/i.ssiv, 
colla  propria  virtute  calcavi.  Et  in  eodcm  "• 
volumine  lcgitiir  :  Sedcs  duciiin  supcrbo-  md.\.\-. 
riim  dcslruxil  Dcus.  Zacliarias  qu(i([iic  de 
iinpio  pastore  asserit  :  Brachium  ejns  ari-    Zach.  m. 
dilate  siccabitur.  Sed  ct  Fsaias  fert  :  Con-  '),  j,v,3. 
Iiivil  Dominiis  baciiluin  impiorum. virgam 
dominanliuin.  Ilinc  prinio  .Machaba>oriiin 
habelur  :  k  verbis  pcccaloris  nc  liinucri-   i.i/„cA.ii. 
tis.  quia  gloria  ejus  stercus  et  vermis  :«-■*'• 
lindic  cxtollitur.  cl  cras  non  iM\iiiiliir.([iiia 


6 


KNARRATIO    IN    CAP.    XXXVlll    JOR.    —   ART.    I.XVI 


conversiis  cst  in  torram  siiani.  ot  cojjilntio 
cjiis  pcriil. 

Nuinquid  iugrc.ssKn  cs  profimdiim  iiia- 
ris  Oceani,  arl  videndum  varias  pisciiini 
spccies  el  cctera  quif  latent  ibidcni  ?  c/  iii 
norissimis,  id  est  extreniis  seu  rcmolis- 
slmis  et  nitiinis  ac  profundissiniis  locis. 
abjissi,  id  cst  inaris  jam  dieti,  deambidn- 
sV/.videliccl  siipcr  fundnni  ipsiiis.ubi  niil- 
lus  liominiini  iini|uani  dcvenit, ncc  quomodo 
tcira  ilia  dispi^ita  sit,  conspexit  ?  Xnm- 
quid.  ajjcr/n-  siiii/  /ilii  pur/ir  morlis.  id  est 
portai  inrerni ?  Ycl,  Porta?  mortis  dicuntur 
catisap  coiriiptionis  niixtorum,  polissimc 
hominis.  pcr  qiias  esl  ad  mortcm  ingres- 
sus  :  quas  sigiliatim,  distinctc,  perlectc  ct 
plenehonio  noii  noscit  :  quia  nonniinqnam 
caiisa  corriiptionis  cx  supcrnorum  influxii 
proccdit.  intcrdnm  cst  ex  causa  intcrioii 
valdc  occnlta,  aliquando  ex  causa  super- 
natiirali,  diim  liomincs  pro  suis  peccatis 
divinilus  occiduntur.  Et  ostia  /cucbrosa 
vidisti  ?  Ostia  tcncbrosa  idem  dicuntiir, 
quod  porta?  morlis.  Vel  ostia  ista.  sunt  va- 
rii  modi  qiiibiis  homines  vadunt  cf  cor- 
rniint  in  infcrnum.  Pluribus  autem  modis 
homines  dccipiunliir  ac  pcreunl.tiuam  ali- 
quis  valeat  determinarc. 

Numquid  considcrasti  latiiudiiiem  /cr- 
rct' ."'id  est,  latitudinem  terrse  certitudinali- 
ter  non  agnoscis.  Accipitur  autem  latitudo 
terra^,  a  partc  australi  seu  meridiana,  in 
aqiiilonem  seu  septcntrionem  :  qua;  latitu- 
do  (ut  dicitiir)  tola  pertransiri  non  potest, 
quoniam  torrida  zona  intermedia,  impcr- 
transibilis  esl,  proplciexcessum  caloris.ut 
dicunl.  Circa  hoc  asserit  Thomas  :  Longi- 
tudo  tcrrte,  seciindiim  astrologos,  sumitiir 
seeundiim  processiim  ab  oriente  in  occi- 
dentem:  laliludoautem,ameridie  in  aqiii- 
lonem  :  qiiia  in  qualibel  rc  major  dimcnsio 
dicitiir  longiliido,  ct  ininor  dimensio,  lati- 
ludo.  Est  aulem  experimenlo  probatum, 
quod  dimensio  lerree,  a  nobis  habitalise. 
major  est  ab  oriente  in  occidcntem,  quam 
a  meridic  in  aquiloiicin.  Ideo  latiludo  ter- 
rae,  a  meridie  ad  aquilonem  atlenditur. 

Indica  mihi,  si  nosti  omnia,  ita  ut  cum 


A  Deo  valeas  disputare,  in  ciua  via  linbitet 
lu..v.  Lux  corporum  cadesliuin  in  eis  dici- 
tur  habilare.secundum  quod  manet  in  eis, 
hoc  est  in  luminaribus  coeli.  Itaque,  quse- 
rere  in  qua  via  habilet  lux,  est  investigare 
pcr  quK'  itincra  scu  quibus  modis  atque 
proccssibiis  luminaria  moveantur  :  quod 
hominibus  est  incertum,ut  patet  ex  diver- 
sitale  opinioniim  corum,  circa  hoc  ipsum 
qnibiisdam  affirmantibus,  ea  inoveri  per 
cpicYclos  atque  excentricos,  aliis  per  di- 
versanim   niotum  spha^rarum.  Porro,  se- 

B  cundiim  Albcitum,  habitalio  lucis,  esl  rc- 
latio,  id  cst  iterata  motio  seu  reditio,  solis 
ad  teriain,  videlicct  nostri  horizontis.Yias 
aulcm  asccnsionuin  dcsceusionumquc  so- 
lis,  ex[)licarc  dctcrminate  quis  poterit?  Et 
/i-iicbrarniii  qnis  locns  svV.  Ouemadmodum 
liix  tcrrie  habilabilis  ex  luminarinm  molii 
causalur,  prout  in  hemisphserio  superiori 
movcnlur:  sic  lcnebrse  sunt  ex  recessii  eo- 
riim.  [irout  in  inferiori  moventurhemisphse- 
rio  :  quod  eamdem  habet  difficultalcm, 
quantum  ad  vias  ct  modos  moliiuin  liiini- 

C  nariuni  cceli.Non  aulcm  perfecte  mensurari 
potest  locus  alicujus  corporis,  nisi  via  per 
quam  ainbulal  cognoscatur.  Quoniam  ergo 
via  inolus  liiininarium  certiludinaliter  a 
nobis  cognosci  non  polesl,  nec  viam  lenc- 
brarum  cognosccie  possumus,  pula  ex- 
ordium  loci  in  quo  ex  solis  luminarium- 
que  recessii,  caligo  noclis  incipil.  U/ducas 
unumquodque,  id  esl  lam  liiccm  quam  le- 
neliras,  ad  /erminos  suos,  id  est  usque  ad 
ea  ad  qua"  valcnt  perlingere,  deducendo 
lucem  et  caligincm  iisqiie  ad  exlrema  ad 

D  qua^  allingere  qneunt.  Quasi  dical  :  Hoe 
nequaquam  tuse  esl  poteslatis,  sed  Dei, 
qui  (ut  iii  (lcnesi  habelur)  divisit  lueem  a  Gen. 
lenebris.ii'/  in/elligas  semitasdomns  cjus, 
videliecl  lucis  :  ciijiis  domus  esl  luminarc 
coeleslcqiiod  csl  vclut  vas  lumiuis,  utpote 
sol,  qui  per  varia  incedit  itinera,  secun- 
dum  qiiod  motus  habet  diversos  :  quas  se- 
mitas  dislincle  et  certe  honio  in  hoc  sae- 
culo  non  agnoscit,  ut  dictum  est. 

Sciebas  /unc,  id  est  in  exordio  quando 
cgo  isla  ita  disposui,  cjiiod  nasciturus  es- 


ENARRAIIO    IN    CAP.    XXXVllI   JOB.    —    ART.    I.XVI 


ses  ?  et  }iumerumdieriiin  liionnn  /lovenis, 
iil  osl,  quaimliu  iu  vila  subsisleres?  Ncm 
uli(|ue.  ([uoiiiam  uoodiiin  eias  :  scirc  aii- 
toni  pia'sii|)poiiil  ossc.  Sed  ogo  isla  pra"- 
scivi  :  idoo  ine;r  scienlia^  coniparari  non 
vales.  Xinnijuid  inprcsxiis  es,  per  conside- 
rationoin  acutain  et  claram,  f/ienniiros  ni- 
i'is, id  ost  virlulem  poriiuani.ot  iiialoriain 
ox  (pia  goneralur?  Diviiia  eiiiin  potoslah' 
omnos  liujusmodi  imiirossiones  prinoipa- 
lilcr  fiiinl.  ot  ex  vaporilius  seu  exiialalio- 
nibus  inalorialiler  producuntur.  An/  tlie- 
sanros  grandinis  adspe-risti,  puta  virluiein 
ofrectivani  el  materiam  grandinis  ?  Haec 
autem  perloclo  ac  parlicularilor  scire,  ost 
super  hominem,  maximc  dum  supernaUi- 
ralilor  prodiieunlur  iii  iiltionem  iiii(]iiila- 
tis  pravorum.  secundum  ipiod  siihditur  : 
i/iue  prwparavi  in  tempits  Iiostls,  id  ost 
pro  lcmpiiro  qiio  liostes  el  advorsarios  de- 
crovi  affligoic  :  sicul  in  Exodo  iegilur, quod 
/xod.is,  grando  horribilis  cecidil  in  lorra  .Egypli. 
Fn  diein  piif/nie  et  belli,  id  osl  prseliorum. 
sive  inleslinorum.  sive  (Wlrinsecus  indu- 
cloriim. 

hisiipor  dic.  Per  quam  riam  spargilnr, 
id  est  diffiinditur,  lux  luminarium  ccli. 
prtecipue  solis  per  terram?  per  qiiam  oliam 
viam  dividitnr  a-stns  sn/jer  tcrnnn.  iti  osl 
calorqui  in  terra  consequitur  diffusionom 
lucis  solaris  l  tanquam  dical  :  Modum  cau- 
salilalis  el  diffusionis  islorum  perfocle  nou 
capis,  qiiomodo  scilicet  lux,  vel  in  inslan- 
ti,  vel  in  lemporo  imporcoplibili.  per  to- 
luin  homisplia'iium  diffundalur,  ct  iu  di- 
versis  terris  divorsus  calor  diversimode 
generotur.  Doiiiqiie,  nolaiiler  a-^sorit  lucom 
spargi,  caloremque  dividi.  (jiioniam  sor(>- 
iiilatc  aeris  exsistonte,  liix  solis  ad  oiniios 
leqiialitor  iiiilifforonlor(|uo  venil.  ita  qiiod 
sonsibililor  clarilalis  iiilousio  non  divoisi- 
ficatur,  sicul  diversificatur  caloris  intensio 
seu  augmentuin.  Pra>torea  ha^c  duo  con- 
jiingit,  socimdiim  .\lberliim.  qiioniam  «s- 
tus  soqiiitiir  liicem,  el  modiis  fpstus  mo- 
dum  lucis.  Ibi  enim  lux  spargitiir  ad 
angulum  reclum.  ibi  reflecliliir  angulus  in 
se  ipsum.  ot   fit  intonsior  calor.  l'bi  voro 


A  ad  aiigulum  aciiliiiii.  lil  iniiior  ic^liiN:  ubi 
aiitoin  ad  aiigiiliim  liiiiotom  soii  oxpan- 
suiii,  a'sliis  fit  miiiiinus  :  sici|uo  sompcr 
secundum  niodiiiii  augiili  ad  qiiom  roflo- 
cliliir  liix.  fit  oliain  modus  caloris.  l'iide 
Ecclosiaslicus  dicil  :  In  moridiano  sol  oxu-  Ecch.wm, 
rit  lorram,  et  in  consjioclu  ardoris  ejiis  ^- 
i|uis  potorit  suslinere? 

(^iiis  dcdil  vchemenlissinw  imbri,  id  est 
jiluviae,  quse  eiim  maxima  vehemontia  ca- 
dit,  eiirsiim,  id  osl  tam  impetuosiim  ac 
celerem  motuin  ?  et  viam  sonanlis  toni- 

B  trin  ?  id  est,  quis'dedit  tonitruo  sonoro 
suum  processiim,  ila  quod  sonat,  non  qua- 
si  les  in  uno  perinanens  loco,  sed  (juasi 
procedens  de  loco  ad  ]ocum?quis,  inqiiam, 
hiec  dedit,  nisi  ego  qui  cuucta  disposui, 
sic(]ue  instilui,  ul  pliivia  validis  vonlis 
impulsa  et  agilala.  vel  ox  nube  a^juosissi- 
ma  docideiis.  oiini  lauta  vohoinenlia  cadat, 
atqiie  toiiilriium  laliter  sonel  '.  Ut  ptneret 
super  terram  absque  homine,  id  est  absque 
hominis  cooperatione  sive  industria;  vel, 
Supor  torrain  absque  homino.  id  est-quae 

G  ab  hominibus  non  habitatur,  videlicet  in 
dcserto,  nhi  nuUiis  mortaliuni  commoratur 
hominiim,  quamvis  habitent  ibi  bruta,  ut 
imbor  jirsefatus  im/ilerel  inviam  et  desola- 
tdiii.  id  est  torram  inciiltam,  non  deambu- 
lalain  noc  habitalam,  el  produceret  terra 
hiijusmodi  sic  irrigata,  Iicrbas  vircntes. 
Itaque  sapienler  Dcus  insliliiit,  ut  niibes 
j>er  ventos  impellantur  ad  lalia  loca.  quse 
aliler  irrigari  et  fecuudari  non  possiint  : 
quum  oiiim  sint  sicca,  vaporos  pluvialos 
ex  eis  non  elevantur,  sed  aliundeaddiicun- 

D  tur.  Spirilualiter.  vehementissimus  imiier, 
est  officacissima  ol  ardontissinia  evaiigoli- 
cff  legis  doctrina  :  cui  per  Apostolos  Deus 
contiilil  cursiim.  qiiorum  prfedicatio  fuil 
souaus  lonilruiim.  Nam  el  in  l']vaiig('lio 
Chrislus  Petriim,  Jacobum  ol  Joannem,  Fi-  .varc.m. 
lios  appollal  tonilrui.  Ila^jue  por  .\poslo- ""' ''" 
los  Dous  huiic  imbrcm  diffudit  iu  doscrlo 
et  invia  desolalaque  via,  id  osl  por  gen- 
tililalein  olini  a  Deo  reliclaiii,  uiillaqiio 
San(;ti  Sjiiriliis  consolatione  rofeclam.  iii 
qua    iiiillus    mortalium.   id   osl    Ijiiininuin 


ENARRATIO   l.\   CAP.    XXXVIII    JOB. 


ART    I.XVI. 


vere  rationaliler  vivenlinm.  morabatur.  ul  A  strintruntur.ut  instar  saxi  durae  reddantur: 


gentiies  conversi  producerent  lierbas  \\- 
rentes,  id  est  opera  virluosa. 

Quh  est  pluvia>  jmter?  vel  quis  genuil 
stillas  roris  ?  De  ciiju,i  utero  egressa  est 
glacies  ?  et  gelu  de  ccelo  quis  genuit  ?  Hfec 
omnia  loqnitur  Heus  ad  insinnandum.quod 
ipse  liorum  prima  el  principalis  est  causa. 
et  quod  lii  ejus  efreclus  perlecle  investi- 
gari  non  valent.  quoad  omnes  causas  eo- 
runi.sicul  lucidius  dictum  est.Porro  variis 
modis  dicilur  Deiis  aiicujiis  pater  et  .geni- 


(|uod  quidam  de  crystallo  exponunt.  Nam 
et  Pliilosophus  ait  :  Ex  aqua  generatur 
crystallus,  remoto  totaliter  calido.  Cui  il- 
Ind  Ecclesiastici  consonat  :  Frigidus  ven-  Eccii.tni 
tus  Aquilo  flavit.  et  gelavit  crystallus  ab  '" 
aqua.  Circa  lisec  scribit  Lyra  :  IJmnia  ista 
liic  posita  sunt  ad  ostendendum,quod  non 
suut  ad  pleinim  naturali  ratione  investiga- 
bilia  ha>c  operaDei.Licet  enim  philosophi 
de  causis  islorum  aliqua  dixerunt  in  ge- 
uerali,  hoc  lainen  fuit  obscure  et  imper- 


lor.  Pliivia'  veio  et  rori^  pater  seu  genilor  B  fecle.  Nec  unquaiu  fuit  diclum  ab  aliquo 

vocatur,  secundum  latam  patris  acceptio- 

nem.proiit  omne  principium  productivum 

dicitur  pater  cjus  ciuod  causat.Per  uterum 

vero  de  quo  egreditur  glacies,  inlelligi  pn- 

test,  vel  causa  glaciei  materialis.  vel  lo- 

cus  quo  generatur.  vei  virtus  divina  quae 


perfecte  in  speciali  et  declaratum.quomo- 
do  res  tam  mollis  et  fluida  possit  in  tan- 
tum  solidari  :  et  si  aliquis  esset  qui  non 
vidisset.  nullo  modo  crederet  dicenti.sicut 
de  motu  feiri  a  magnete.  Et  quoniam  cau- 
sa  talium  determinata  ignoratur,  dicitur 


esl  prima  vis  producliva.  Gelu  quoque  de  quod  habent   hoc  a  tota  specie,  id  est  a 

ccelo.   id  est  ccelesti  virlute.   producitur.  propri<-tate  speciem  consequenfe:  sed  quae 

Dicit  enim  Aibertus.  quod  lumen  Saliirni,  sil  illa  proprietas  determinata.  nullus  di- 

causa  sil  gelicidii.  Sunt  lamen  el  alise  cau-  cit.   Ft  super/icies   abgssi  constringitur. 

sae  ipsius.  Praeterea,  secundum  Thomam.  in  frigidissimis  enim  terris.  sicut  in  par- 

eausa  glaciei  est  frigus.  quae  est  qualitas  C  tibus  aquilonaril)us.  interdum  superficies 

feminina.  Feminae  enim  communiter  sunt  Oceani  congelatur,  potissime  circa  ripas  : 


frigidiores  viris.  Pluviarum  autem  et  roris 
causa,  calor  est,  resolvens  nec  permittens 
congelari  vaporcin.  Calor  aulem  est  quali- 
tas  masculina.  Ideoque  signanter  circa  ge- 
nerationem  glaciei,  utitur  nomine  uteri 
spectantis  ad  matrem:  circa  generationem 
vero  roris  et  pluvicC,  utitur  nomine  patris. 
Ex  frigore  demum  duplex  glacies  genera- 
lur.  Una  in  aere  :  quod  peitinet  ad  prui- 
nam  de  coelo  cadentem.  Ad  quod  referri 


non  tamen  irrumpere  potest  frigus  aeris 
usque  ad  maris  profundum. 

Xumquid  conjungere  valebis  niicnntes 
slellas  Pleiades  ?  Stellae  Pleiades  alio  no- 
minedicuntur  Seplistellium:  suntque  stel- 
lae  pliiviales.  habentes  dominium  qiioddam 
super  aqiias,  sicut  et  luna.  Unde,  secun- 
dum  Alberlum.  habent  virtulem  movendi, 
elevandi(iiic  hiimidum.  et  ea  quae  ex  hn- 
mido  generantur  vapore.Hae  stellae  dicunlur 


potest,quod  dictum  est.Gelu  de  coelo  quis  D  micantes.quia  etsi  parvae  videantur,  tamcn 
genuit  ?  Quod  idcirco  attribuit  palri,  quo-      clarte  ac  splciidentes  apparent  :   una  ta- 


niam  non  apparet  tanta  vis  Irigoris  in 
pruina.  sicul  in  glacie  ulferiori  ac  grossio- 
ri.  .Mirum  qiioque  apparet.  qiiod  in  ele- 
mento  raro.  calido  ct  humido.  puta  in  aere, 
glacies  sic  formatur.  Alia  vero  est  glacies, 
quae  in  inferioribus  gencratur  aquis  :  in 
qua  frigoris  vis  inajor  apparet.  Unde  sub- 
jungitur  : 

In  similitufiinem  lapidis  aquw  duran- 
tur,  id  est,  per  intensum  frigus  sic  con- 


men  non  evidculer  ct  clare  apparet.  (Juae 
conjungi  non  valent.  quamvis  propinquie 
sibi  invicem  sinl  :  scmper  enim  in  eodem 
permanent  sitii  at(|uc  in  eadem  ad  invi- 
ccm  vicinitale.  ab  invicemque  distantia, 
siciil  et  ceteia-  sleilap  fi.xae.  Ex  quo  suni- 
pseruut  qiiidam  philosophi  occasionem 
(iicendi,  quod  aslra  octavae  sphaerae  sint 
fixa  in  ca  velut  clavus  in  navi,  ef  qnod 
sphaera  illa  movetur,  stellaeque  ejus  motu 


ENARRATIO    IN   CAP.    XXXVIII   JOB.   —    AKT.    I.X\  I 


ipsiiis.  IMato  lamen  el  1'lolenKPUs,  his  non 
obstantibus,  posuerunt,  stellas  non  esse 
sic  fixas,se(l  proprio  niotu  moveri.splia^ra 
non  moXdi.  Aid  fi;/ntin  Arctiiri  potrris  ili.s- 
sipare,  id  est  circuilum  Ursce  niajoris  ;  in 
qua  septeni  sunt  slella».  qu»  nohis  semper 
appaienl,  et  movenlur  eirea  polum  sep- 
tentrionalem  seu  arctieum  :  quarum  gy- 
riiin  vcl  circumvolulioneni  homo  dissipare 
aul  impedire  noii  vaiel,  se<l  IJeus  qiii  (iin- 
nium  esl  creator.  Denique  seplem  siiiil 
stellje  irr  .\rcturo  seu  Trsa  majori,  qiiem- 
admodum  in  1'rsa  minori :  sed  in  niajori 
sunl  slellsp  niajores  el  clariores.  Qualuor 
quoque  slellaesunt  In  capile  el  Ires  incau- 
da.  Quas  Dominus  nominal,  quoniam  sunt 
priiicipium  IVigoris  congelantis  ea  qua>  ex 
humido  fiunt  vapore.  secundum  Alber- 
tum.  De  quibus  plenius  dictuni  esl  in  ex- 

jobi\,9.  posilionc  illius,  Qui  facil  Arcluruin.  etc. 

' producis  Xuiiii/uiil  jrrodiiccs'  Liicifcruiii  iii  tcm- 
poresuof  id  est.  tuje  potestalis  non  est. 
planelam  illiim  tempore  siio  ortui  depula- 
to  super  liorizontem  liiiim  adducere,  ejiis- 
(|iie  motum  disponere.  Et  Vesperum  super 
filios  lcrrw  consurgere  facis?  id  est,  pla- 
netam  sic  dicluni  non  potes  facere  oriri 
lcrrigenis.  Secunduin  Thomam,  planela 
Veniis  quaiidoque  orilur  anle  solem.  el 
lunc  dicilur  Liicifer  :  quandoque  occidit 
post  solem.  et  tunc  Yesperus  appellatur. 
Porro  planetiP  qui  semper  lardioris  siinl 
molus  qiiam  sol.  incipiunt  mane  apparere 
anle  solis  ortum,  eo  quod  sol  proprio  mo- 
lu  quo  movelur  ab  occidente  in  orientem, 
deseril  eas,  atque  perlransit  ad  ortiim. 
quemadmodum  patet  in  Salurno,  Jove  et 
.Marle.  Luna  autem  qus  habet  velociorem 
motum  quam  sol,  incipit  apparere  in  se- 
10,  quasi  de^erens  solem,  el  pra-cedens 
ipsum  versus  orienlem.  Yeniis  vero  et 
.Mercurius  quandoquc  incipiunl  apparere 
dc  mane.  ([iiando(|ue  de  sero  :  sed  de  Mcr- 
curio.qiiia  raro  videtur  el  parva>  est  (jiian- 
lilalis.  non  esl  tam  manifestum,  sicul  de 
Yenere.  de  quo  manifeslum  est  ipiod  ali- 
(|iiando  liabet  veloeiorem  inotiiiii  (|uam 
sol.   et   aliqiiando    lardiorem.   Itaque,  se- 


A  ciindum  Thomam,  Lmiler  et  Yespcriis 
sunt  idem  planeta,  diversa  sortitus  voca- 
bula,  proiil  diversis  temporibus  oritiir  et 
apparet.  Porro,  secundum  Alberltiiii,  l.ii- 
cifer  semper  cst  Veniis  vel  Merciiriiis.  qiii 
habent  lempiis  suiiiii  indicandi  lucciii  dc 
mane,  i|uando  secundiiiii  ordinem  siiigu- 
lorum  sunt  post  solem  duodecim  gradibus 
vcl  aiiiplius.  Tunc  enim  de  mane  antc  so- 
iciii  cmergiint.  Yesperus  quoqiie,  seciin- 
diim  Alberliiin,  esl  steila  xcspertina,  qua' 
cst   etiani    semper  Veniis    vcl  Merciiriiis, 

B  quoniam  ili;e  du»  stellse  perfectam  di- 
slanliam  a  solc  non  habent,  et  sole  occi- 
denle,  post  eiim  emergunt  de  sub  radiis 
ejus  quandoque  secuudum  ordinem  sin- 
gulorum. 

Niimijiiid  nosti  ordinem  cceli,  id  est  or- 
dinem  situs  et  motus  coeleslium  corporum, 
vel  proporlionem.  habitiidinem.  iiifliien- 
tiam  eorum  ad  inferiora.  vel  cceleslium 
orbium  niutiiam  coordinalionem  ?<?/ yjo//(^s 
rationcia  cjiis  iii  tcrra,  id  est.  rationem 
seu  causam  prsefati  ordinis  ccelestium  cor- 

C  porum  expones  hominibus.scilicet  propter 
quas  caiisas  sic  inslitiitaet  coordinala  sint 
ista  ?  quod  humanuiii  transcendil  ingeni- 
iim.  S|)iiitualiler,  pcr  ordinem  ca-Iijange- 
licoruni  spiriliuim  hierarchica  designaliir 
distinclio  :  qua^  ab  hominibus  determiiiate 
nou  scitur,  quum  divinus  Dionysius  ange- 
iicoriim  spiritnum  distincliones  assignel  in 
generali.  videlicel  quautuin  ad  distinclio- 
iies  noveni  chororiim.  Xuini/uid  elccahis 
in  nehiila  vocem  liiam  ?  id  est,  numquid 
nebula>  jubebis,  ul  ad   tuum  pra-ceptum 

D  ascendal.  vel  lonitriiiim  generelur  in  ea. 
et  libi  ad  nutum  ohcxWAt  i  et  imjielus  ai/ua- 
rum  operiet  te?  id  est,  in  tua  virlule  non 
est,  iit  aqiia  pliivialis  copiose  descendal, 
ila  ut  le  valeal  opcrire.  Xumcjuid  mittcs 
fidgura,  et  ilmnt  ;  el  revertentia  dicenl 
libi,  Adsinniis?  id  est.  tiia^  potentia'  non 
esl  emillere  fulgiira,ila  qiiod  ad  tiiaiii  dis- 
positionem  diseiiiiaiil.  Ic^iiic  |)r;ecipiciilc 
reverlantiir,  et  dicanl  libi  veibo  vel  facto, 
Kcce  adsiimiis,  id  est.  reversa  sumus  sc- 
cundum  (|iioil  iinpcrasti. 


10 


ENARRATIO   I\    CAP.    XXXVIII   JOB. 


ART.    LXVI 


Qiiis pusid/  iii  rittccri/iiis  lioiiiinis,  iil  osl  A  ininc 
intimis  ac  secretissimis  animep  viiibus, sei- 
licet  intclleclu  siicciiialivo  cl  practico,  sa- 
jilcii/iinn^  Miiltiplicilcr  rnim  Ucus  inlclic- 
ctibus  lioiniiiiun  sa|)iciitiain  iiKliilil.iilpolc 
liabitus  coiinoscitivos  princiitiorum.  tani 
in  agiliililiiis  ipiam  iii  praclicis  ;  naturalc- 
qiic  lumcn  ralionis.  \m'v  quod  naturalein 
sapicntiam  invcnil  liomo.  Insnpcr.  pei'  se 


iincsligari  non  acciclit.  ii'i'  coiii-cn/inn 
cic/i  ijiiis  iloniiire  facie/ ?  Per  conccnlum 
co'li.  infclligil  coelorum  alquc  ciplcslium 
motuum  proporlionatam  coliabitiiilincm, 
cl  vclul  barmonicam  qiiamdam  convenien- 
tiam,  quam  crcatura  cis  aufcrre  non  po- 
test.  PraMerea  advertendum  (|uod  Pytha- 
Koras  ef  ejiis  sequaces,  proiit  secundo  dc 
Goelis  refert  Philosophus,  posuerunl  cx 
ipsiim,  pcr  angclicas  nicnlcs,  per  homines  contactu  scu  motu  cadeslium  corporum 
sanctos  ac  emincntes  ceteros  illustravit.  harmonicum  sonum  causari  :  quee.  sono- 
Ipsosque  homincs  cetcris  illuminatiores,  rum  consonantia,  secnndum  eos,  concen- 
videlicet  Apostoios  ct  Prophctas  ac  san-  B  lus  potcst  vocari,  qui  coelestia  corpora 
ctos  doctores  Dciis  multipliciter  atque  posucrunt  animata.  (luam  dicebant  a  no- 
multiplici  sapicntia  et  scientia  decoravit.  bis  sensibilitcr  non  percipi,  quoniam  ab 
Fccii.wx.  Hinc  Kcclesiasliciis  scripsit  :  Deus  de  ter-  e.xordio  nativitatis  nostrae  coepimus  eam 
''"•  "•  ra  creavit  hominem.  Crcavit  eis  scicnliam 
spiritus,  scnsu  implevit  corda  illoium  : 
dedit  illis  cor.  J'e/  qiils  dci/i/  ijn//o  iii/e/- 
llijen/iam.  id  cst  naluralcm  a>slimalio- 
nem,  qua  pcr  modum  inlclligentis  in  ali-  in  la-tido  loco,  landcm  fa'toiem  non  pcr- 
qiiibus  agit,  dcterminatis  horis  die  ac  cipit.  Scd  hanc  opinionem  Arislolcles  re- 
nocte  cantaudo.  (juasi  pro|>orlioncs  ca'lc-  probat.  Idcirco  concentus  Iiic  metaphorice 
stiuni  cognosccrct  motuum.distinctioncm-  dicitur  convcnicntia  praeindiicla. 
que  horarum  noctis  atqiic  dici ?  Undc.  sc-  C  Prtefata  autem  positio  sapientia»  in  vi- 
cundum   Albertiim,    inlclligenliam    vocat      sccrihus  hominis,  concentusqiic  cncli,  ab 


|)crcipcic,  ct  Indcsinentcr  quasi  connata 
csl  ejus  perceptio  ac  continuata  auribus 
noslris  :  sicque  ex  nimia  assuefactione 
non  disccrnimus  eam.  sicul  (iiii  diii  sedet 


feslimationem.  qiiam  habct  gallus  dc  horis 
distinguendis  ad  immulationem  solis  ab 
angulis  cadi  in  manc,  mcridie,  vespcrc, 
media  noclc,  l-^l  cliaiii  ad  immiitalionem 
aurfe  pcr  disposilioucni  faclam  in  acre 
cantal;  el  qiuTdam  alia  aninuilia.  ([ua'  cir- 
ca  rcgimcn  sua>  vila?  non  sollicilaiilur, 
ideo  facile  deprehendunt  impressiones  fa- 
ctas  in  corporibiis  suis,  vel  a  molii  cali, 
vel  a  dispositione  aeris,  et  secundum  illas 


initio  fundalionis  terrse  fuit  vel  circitcr. 
Hinc  subditur  :  Qiiando  fundaba/ur  piil- 
rls  iii  /erra,  id  est.pulvcres  terrse  firmiter 
locabanliir  in  infimo  loco  ubi  cst  lcrra  : 
c/  ff/ebiv  coinplnffebaii/ur .  id  csl,  partcs 
lcrra?  paritcr  jungebantur  per  luimorem 
cas  sinuil  tcnentem  et  continiiantcm,  ne 
lcrra  ob  suam  siccitatcm  in  pulvercm  re- 
solvatur.  Dcniqiie.  juxta  Albertum,  loqui- 
lur  scciindum  dispositionem  primi  mixti 


moventur.  Hinc,  sccundum  Damasccnum,  D  atquc  confusi,  in  quo  elementa  coinmixta 

aguntur  niagis  quani  agunt  :  quia  non  li-  fucrunl,  ct   in  qiio  per  modum   pulveris 

bere,  scd  scciindum  naturalem  agunt  iu-  lciia  vaporabililcr   lcrebatiir  in  hiimido, 

stinctiim.  Iliuc  dicitur,   Et  gieba>  compingcbantur, 

Quis  enarrabi/  cwloruiii  ra/ionciii,  id  rcsidcntc  sciliccl  pulvcre  in  fundo,  juxta 

est  causam,  proportionem  ct  ordinem  coe-  illud  Genesis  ;  Congregcntiir  aqua-  qus' 

lestiiim    corporum,    et    cur    ita   disposita  sub  coelo  siint,  in  locum  unum,  e[  appa- 


r,en.  I,  !>. 


sint  in  magnitudinc,  mulliludinc,  propin- 
quitate,  distantia.  motu  et  influentia,  cur 
tot  stclliB  in  firmamcnto,  qiia>  ratio  diver- 
sitatis  carum  iii  molc.  situ,  liice  ac  pro- 
prietatibus  aliis?Hffic  atque  similia  ab  ho-      aliis  clcmcntis.  Alio  niodo  ad  complexio- 


reat  arida.  Istud  pioccdit  sccundum  iinam 
cxpositionem  litterae  Genesis.  Glcbfe  au- 
lein  compingnntiir  duplicitcr.  Uiio  modo 
ad   locum    :   sicqiic  dislinguilur  tcrra  ab 


ENARRATIO    IN    TAP.    XXXVIII   JOli.    -      \\w .    I.XVI  11 

nriii  :  sicquo  coniplexio  qii8P  magis  appro- A  escaiii   illoriiin   in  lcmpoii'  opporliinn.  I'.l 

piiiqiiat  ad  eoeluni  seu  acl  coelestem  teqiia-  rursiis  :  Oiniiia  a  te  exspeclanl.  iil  <les  illis  /><.cni,27. 

lilaleni.   meliorem    in    appreliendeniio    el  eseam  in  lempore.   Viii/iii/tcs,  co  quoil  non 

appelendo  sortitiir  ilispositionein  el   aiii-  hnhennt  ri/io.s.  Piillis  corvorum,   pro  tem- 

maiii,  iit  sexto  de  Animalibiis  asserit  Avi-  poie  ipio  a  matribiis  suis  non  aluntur,  ut 

cenna.  Itaqiie  bona  complexio  non  par^uiii  ilieiliir.  scilicet  inrra  septem  primos  dies, 

est  Dei  doiiiim.  iion  compelit  vagari  seii  hinc  inde  volare. 

Xnitir/ifiif  capies  /iwna'  pnei/iini.  id  est.  Ideo  quidani  legunt,  Vagientes,  sciiicet  suo 

siirficienler  ei  de  alimento  poteris  provi-  modo  quasi  plorantes  ex  famis  angiistia. 

derc,  el  animam.  id  est  animalitatem  seu  Vcl.  Vagantes,  id  est  visii  hinc  inde  dis- 

animalem  apperiliiiii  ac  vilain.  calu/onnn  tracli  ac  |»rospicient(>s.  ipiia  nutriinentiim 

e/«.-.' //;(;>?e?.'/.s  necessariis  iuilrimentis?qua-  noii  habenl.   Dicitiir   eiiim  (iit  recilal   et 

si  dicat.  Non  poteris.  Divina  tamen  provi-  B  Thomas).  qnod  corviis   piillos  suos  nalos 

dentia   sufficientiam   sibi    ac  catiilis  suis  videns  pliimis  albos,   non   |)ascit  eos  do- 

piocuranl    lea-na».   qiiamvis   sint    miilliim  nec  cernat  eos  nigrescerc,ita  quod  septem 

voraces.  Polius  qiioque  Imenain  cxpiiinil  dicbiis  eos  non  alit,  sed  aDeo  sustentantur 

quam  leonem.  qiioniam  propter  curaiii  et  per  inditam  eis  naluralcm  virtutem.  Alii 

educationem  catiiloriim,  ipsa  avidior  est  ad  aulem  affirmanf.  tpiod  Dco  ordinantc.  qiii- 

pr.Tdain.  Quanclo  cubant  in  antris,  id  est,  dam  vcrmiciili  volilant   circa  oia  eoruiii. 

iii  speliincis  manent  niitritioni  catulorum  quos  altiahiinl.   sict|iii'  aliintiir.   Insiipcr. 

vacanles,  d  in  xpcoi/nis.  id  est  cavernis.  seciinduin  .Vllierluin.  nominal  corvum  nia- 

in.sii/ianliir,  id  est,  animalia  transeuntia  gis  quam  cetera  biiila.  ipiia  voracior  et 

observant  ad  rapiendnm  ac  devorandiim  :  cibi  avidior  est  :  cujus  sigiium  est.  qiiia, 

/'.5. IX.  30.  secundum   illud  Psalmi.  Insidiatiir  qiiasi  ul  in  (jeiiesi  habetiir.  emissus  ex  arca,  re- ceu.vrii.c. 

leo  in  spelunca  sua.  G  qiiicvit  in  cadavere. 

Qnis pra'paral  corvo  e.icam  suain ,  id  est.  Postremo.  ex  his  clare  ostenditiir  falsi- 

de  alimentis  providet  corvis,  nisi  princi-  tas  opinantiiim.  qiiod  Deus  irrationaliuni 

paliter  Deus?  (jnando  pul/i  cjtis  clainant  animalium  providentiam  et  distinctam  co- 

ad  Deuni,  id  est,  naturali  desiderio  appe-  gnitionem  non  habeat.  Nam  et  Psalmista 

liint    necessaria   vitae,    quae   principaliter  testatur :  (^ni  dat  jumentis  escam  ipsoriim,  a,.„Lvi,'.i. 

sortiiintur  a  Deo.  (^lamant  qiioqiie  ad  Deiim.  ct  piillis  corvoruni  invocantihiis  eiini.  (^.Iii  i- 

non  quasi  ejus  habenles  notiliam.scd  qua-  sliis  c[iioqiiein  l'.vangclio  crroi  cm  luincdc- 

si  tristem  sonitum  einiilentes.  cpii  a  Deo  slruens,  ait  :  Noniie  qiiinipic  passeres  ve-  z.iic.xii,c. 

attenditur.  ita  quod  providet  eis.  (Jiiielibet  neunl  dipoiidio.ct  iiiuis  ex  illis  non  esl  iii 

etenim  res  naliiralis  per  hoc  ipsum  quod  oblivione  coram  Deo ?  Kt  ilcrum  asseril  : 

naturali  desiderio  appetil  aliquod  bonum,  Palcr    vester   ccelestis   jiascil    ea,    scilicet  .i/„(/;,.  vi. 

cpiodammodo  inlerpretative  seii    a^ipiiva-  D  volalilia   coeli.  .\ec  obslat  illud  .\posloli  :  "'' 

lenter  clamat  ad  Dciim,  velut  ab  ipso  illiid  Xumqiiid  de  bobiis  ciira  est  Deo  ?  IIoc  si-  uo,mx.'j. 

iiilendens  accipere,  qiii  oinnium  est  actor  quidem   dicit  ad   iniiiiciidiim.  qiiiid   ralio- 

/N..\in.  bonoriim.  Sicqiie  fertiir  iii  Psalnio  :  (tculi  naliiim  crcaliirariiin  ciira  cl   |)rovidciilia. 

omniiim  in  te  sperant.  Domiiie.  el  lii  das  spcciali  allioriqiic  modo  cou\cnit  Deo. 


12 


ENARRATIO    IN    CAP.    XXXIX   JOB.    —   ART.    LXYIl 


ARTICULUS   LXVII 


Exposrrio  capitih.i  tiucksimi  nom  :  mjmouid  nosti  tempus  partus  ibicdm 


c 


ONSEQrKNTKR  Dominus  ail  incom-  A      Tncvrvanlur  ad  fclum,  id  est,  nalurali 


l_J  paiabilis  sapienlia'  suiT>  commendatio- 
nom.  tangit  legcs  quiijusdam  animalibus 
iiidilas  in  gencratione.  in  consueludine  et 
liabitalionc.  'Suinqnid  /loati  /cu/pus  parlus 
ihlcuiii^  Ibices,  secundmii  'riiomam,  siinl 
aninialia  corporc  pacva,  in  locis  pelrosis 
habilanlia,  rl  paiienlia  ibi  :  ad  quae  loca 
non  palel  hominibus  de  lacili  accessus. 
Idcirco  lempiis  partus  earum  hominibiis 
est  incerlum.  His  concordal  Albcrlus  di- 
cendo  :  Ibex  est  animal  in  petris  et  mon- 
libus  commorativum,  tam  ingentia  habens  B  eervarum  alque  similium  bestiarum  nali, 


industria  sibi  divinitus  indita  incnrvanl 
se  ul  rclum  cmitlanl  :  cl  pariunl,  facilius 
quam  miilicres  in  spccie  humana  ;  non 
lamen  pcniliis  absque  dolorc  :  nam  siib- 
dilur.  i7  ruijiluin  ciuillunl.  Ideo  lamcn 
incurvanl  se.  ut  taciliiis  parianl  :  qiio- 
niam  incurvalio  membra  generativa  am- 
pliat  ad  fetus  emissionem  :  non  autem 
eatenus,  quin  propter  arcliludinem  mem- 
brorum  illorum  alfliganlur  in  fetus  egres- 
su.  Scparanlur  filii  earum,  id  est,   piilli 


cornna,  ut  a  capite  exeiinlia.  usque  ad 
clunes  perlingant,  intra  quje  aliquando 
cadens  lotum  corpus  recipit.  ne  allidalur 
in  casu.  Alii  dicunt,  quod  ibex  sit  avis 
aquatica  scrpcnlibus  inimica.  In  pclris. 
id  cst  locis  petrosis  seu  rupibus  ubi  pa- 
rinnt.  Vcl  parlurienles  cerva.s  obserimati ^ 
Ccrvffi  quum  parere  debcnt,  loca  eligunl 
seci'eta,ubi  lupi  non  solent  accedere.  llinc 
partum  eariim  Dominus  dicit  esse  occul- 
lum.  insinuans  quod  ipsc  omnium  horum 


mox  a  parenlibiis  separantur  sive  rece- 
dunl.  ila  quod  movent  se,  nec  diu  manent 
sub  cura  parentum,  ut  hominum  fetus, 
[ct]  pergiint  ad  pastum,  id  est,  primo  in- 
cipiunt  qua»rere  escam  eis  a  naliira  para- 
tam.  Ejjrcdiunlur,  a  matribus  ad  loca  pa- 
scuarum.c/  no)i  reverluntur  ad  ca.s.Primo 
dum  nali  sunl,  et  lacle  matrum  indigent 
pasci,  quamvis  egrediaulur  ad  paslum,  re- 
deunt  tamen  ad  matres  suas.  Postea  vero, 
iiuum   roborali   fuerinl   in  membris.   nec 


inslitiilor  et  dispensator  exsistat  ac  cogni-  G  lacle  amplius  indigent.  sic  recedunl  a  ma- 


lor.  Dinumerasli  mcnses  ronceptus  earum, 
id  esl,  quot  mcnscs  fliixcrinl  ab  imprpp- 
gnationc  seu  conceplii  ccrvarum  '.  (luod 
licet  quaiiliim  ad  aliquas  ccrvas  quodam- 
modo  ficri  possit,  homo  lamen  hoc  dc 
omnibusncc  certitudinalilcr,  nec  disliiicle 
cognoscere  potest .  El  scisti  lempms  parlus 
carum?  id  est,  determinalum  tempus  ipio 
parient,  nescis.  Sccundum  quosdam.  lo- 
quitur  de  scientia  activa,  quae  facil  qund 
scil.  iil   esl   providentia  Dei.  Yel,   ul  alii 


Iribus.  qiiod  non  reverlunlur  ad  eas. 

Quis  dimisil  onar/rum  liberum  ?  id  csl, 
asinos  silveslres  qiiis  fecit  ab  hominiim 
obsequio  liberos?  El  rincula  ejus,  id  est, 
quibiis  ligari  poleral.  cjuis  solvil  ?  id  esl. 
qiiis  eiim  a  lalibus  vinculis  fecit  immii- 
ncm.  ila  qund  lales  asini  non  ligantiir.ncc 
domesticaulur,  sed  libertatis  amore  hinc 
indc  vaganlur  ?  Ha>c  alque  simiiia  Deus 
qiuTiit,  ad  innuendum,  quod  ipse  solus 
htcc    fecil   el    facere  potuit,   qui  singulis 


dicunl,  qiitcrit  an  dinumeraverit  menses  D  proprielates  cerlas  impressit.  Et  islud  in 
praefatos,  ut  indicaret  eos  cervis.  Et  simili  onagris  inirum  vidclur.  quum  alii  asini 
modo  inquirit.  an  scial  tempus  parliis  domestieentur,  qui  ciim  illis  ejusdem  spe- 
earum.  ciei  ferunlur.  I'ui  dcdi  in  solitudine  do- 


EiNARRATlO    l.N    C.AP.    XXXIX   JDH.    —   ART.    I.XVU 


13 


mion,  id  est  antrum  sive  cavernaui.  In 
solitudine  enim  moratur,  ne  hominil)us 
serviro  cogatur,  qnum  tamen  aiii  asini 
periclitentur.  nisi  in  habitaeulis  per  homi- 
nes  {'aetis  morentur.  Et  tabernacula  e/iis, 
id  est  loca  in  quibus  pascilur  el  gcncrat, 
dedi  iti  lerra  salstiginis.  hoc  est  in  terra 
inhabilabili  propter  ejus  siccitatem  el  so- 
lis  exiistionem.  ex  qua  humor  ejus  quasi 
in  salis  amaritudinem  \  ertitur.  Contemnit 
muliiliKliiiciii  rii:ilatis,\{\  esl.  uiansionem 
deserti  praefert  habitalioni  in  iiihc:  ihi- 
morem  exactoris,  id  est  hoiniiiis  ijui  ab 
onagro  laborem  pro  viclu  silii  iiii[u'nso 
exiiceret,  noii  auclit  :  quia  vocaiilcm  se 
hominein  tugit.  leniiens  domesticari.  siib- 
di  et  obsequi.  Circumxpicit  moiilcs  /jascua' 
sii(r,  id  est,  loca  montana  in  solitudini- 
bus.  in  qnibus  invenit  nutrimenta,  qu;rril 
el  adspicit  :  cl  virciilia  fjiiwi/nc  /jcri/nirit, 
id  est.  loca  in  quibus  sint  recentia  grami- 
na,  quibus  vescatur,  in  his  amplius  dele- 
ctatur,  quam  in  frequentia  hominiim  et 
pabulis  urbium. 

Consequenter  loquitur  de  rhinocerote 
seu  unicorni,  qui  est  animal  rerum,  val- 
deque  forte  et  indomeslicabile.  Unde  ex 
confidenlia  pidpriff  forlitudinis  et  indi- 
gnatione  servilutis,  domesticari  non  po- 
test.  Numquid  volet  rhinoceros  servire  ti- 
bi  ^  id  est,  non  acquiescet  tibi  subdi  et 
obsequi,  nec  mansuetatur.  Aui  inoraliilur 
ad  prwsepe  tuum  ?  id  est,  ita  eum  compe- 
seere  nequibis,  nl  ad  pra>sepe  aeqiiiescal 
ligari,  et  a  te  cibuin  accipere  ;  sed  libe- 
re  vult  vagari  et  nutrinientum  inquirere. 
yumijuid  alliyabis  rhinocerota  seu  rhino- 
cerotem  ad  arandum  loro  tuo  ^  id  esl, 
nequaquam  poteris  eum  sic  catenis  seii 
vinculis  ligare,  ut  instar  bovis  terram  tuani 
aret.  .1«/  confringct  glcbas  valliuin  tua- 
rum  ?  id  esl,  ad  hoc  eum  inducere  non  po- 
teris,  ut  trahat  instrumentum,  quo  leira 
arala  complanalur.  glebis  seu  massis  ejiis 
vel  |)artibus  grossioribus  fractis  per  su- 
perinduclionem  instrumenli  illius  per  ter- 
ram  hujusmodi :  post  te,  ut  sciliccl  le  prse- 
cedenlem  rhinoceros  sequatur.  Xumquid 


A  fiiliiciam  habcbis  in  magna  forlitiidinc 
cJus,f\\ioA  scilicel  illa  tibideserviat  etsub- 
datiir,  ct  dcretinijucs  ei  laborcs  tuos  ^  id 
esl.  an  committes  ei  fructunm  tuoriim  cu- 
stodiam.  ut  terrse  nascentia  tuis  laboribus 
procurala  in  agro  custodiat  ;  sicul  s;epe 
canes  feroces  et  forles  diinitlunlur  cuin 
servo  in  ;igris  ad  cuslndiani  possessioiiuiii, 
contra  animalia  devoraliva  seu  homines 
sgolianles.  Tanquam  dicat  :  .\d  isla  iini- 
cornem  domesticare  non  poteris.  Nuinf/uid 
crcilcs  ci  ijiioiiiiiiu  scinciilCiH   rcddal  lihi , 

|{  iij  est,  grana  bladoiiiin  alii|iio  inodo  facial 
i'giedi .'  secundiiia  (jiiod  bos  dicitiir  Irilii- 
rare,  juxla  illud  Osee  :  Mphraiiii  viluhido-  Oseex.ii. 
cla  diiigere  trituram.  Et  nream  tuam  con- 
grcgcl ,\A  est,  friicliis  are;e  lii;e  comporlet  ? 
Per  lupc  omnia  Deiis  inteiulil.  iiiiod  ipse 
qiii  animal  lalium  proprielatum  produxit. 
qiiod  ab  homine  compesci  non  valet.  in- 
comparabilem  habeat  excellentiain  super 
hominem.  ila  quod  homo  ei  in  millo  re- 
sislere  polest. 

Porro  de  natura  rhinocerolis  miilta  le- 

C  guntur.  De  quo  refert  Gregorius  :  Bhino- 
ceros  indomita"  omnino  naturap  esl.  ila  iit 
si  quando  captus  fuerit,  teneri  nulialenus 
poterit.  Impaliens  qiiippe.  ut  fertiir.  illico 
inoriliir.  Magister  Sententiarum  affirmat, 
quod  sit  superbissimum  animal  :  hinc 
qiiando  conlra  inclinationem  siiain  lene- 
tur.  ex  indignatione  cadil  el  moritur.  De 
quo  refert  Albertus  :  Cornu  rhinocerotls 
ingens.  longitudinis  duodecim  iiediim,  el 
anipliiis  :  ante  acutuin  valde  et  plenum. 
non  concavum  sicut  cornu  cei\  i.  el  in  b;i- 

D  se  ubi  conjungiliir  capiti.  dianieler  ejus 
est  pliis  qiiam  palini:  egrediliir  (luoque  ad 
siiiiililiidinem  gladii.  Porro  in  .Mammolra- 
ctii  |{ibli;e  continetur  :  In  fionle  inedia 
geril  cornii,  ila  aculiiin  el  validiiiii.  iil 
qiiid(]uid  impelierit.  aiil  venlilet  aut  per- 
foret.  .Nain  el  ciiin  eleiihanlibus  sa^pe  cer- 
lameii  habel.  al(|iie  in  ventre  eos  vulneral 
et  prosternit.  Hu.xei  esse  coloris  asseritur. 
Tanta"  quoqiie  est  fortitiidinis.  ul  niilla 
venantiiim  capialiir  virtiile.  Sed  virgo  pii- 
ella  pioponitur,  qua;  venienti  sinuin  ape- 


14 


KNARRATIO    IN    CAP.    XXXIX   JnB. 


ART.    I.XVII 


i'il.  in  qiio  ille.  oinni  rcrocilale  dcposi- 
la.  capul  ponil  :  sicciuc  soporalus.  velul 
inennis  inox  capilur.  ul  relcrl  (irefjoiius. 
Ilinc,  iit  aliqui  dicunt,  Deiis  comparaliir 
rhinoceroli  (juxla  quod  Balaain  loquilur, 
.Viim.xxiii.  Doniinus  Deus  eduxit  eiini.  scilicef  Israe- 
ii;xxiv,s.  ](>,„  ^i(,  .iTgypio  eujus  rorliliido  siinilis  esl 
i-hinoceroli)  :  eteniin  purissima  virgo  Ma- 
ria  Unigeniliim  Dei,  quem  iiullus  unqiiam 
valiiil  siiperare,  invituiine  capere.  iii  se 
Iraxil  ila.  (piod  in  ejus  ulero.  ileiiidr  iii 
ejiis  greniio  reqiiievil. 

/'oitni  s/nil/iioiiis  siiiii/is  i's/  pcii ii is  hc- 
niilii  ct  acrijii/ris.  Secundum  Alberlum. 
Dominus  loqiiilur  hic  de  animali  conipo- 
silo  ex  volalili  aUiue  gressihili.  qiiod  slrii- 
Ihio  diciliir.  lii  deserlis  LibvR'.  polissiine 
habitans  :  carnosas  ciim  qiiadrupedihiis  li- 
bias  habens,  el  Ires  digilos  in  pede  ansii- 
lalos  iit  quadrupes,  rostrum  autem  et  ca- 
pul  el  colhim  iil  cycnus,  coxas  magnas  ad 
modum  quadriipedis,  pennas  in  priuio  an- 
110  cinereas,  sicut  anser,  quie  in  seneetiile 
dcriciunt  in  nigram  lanuginem  in  moduiii 
velleris  nigrte  avis.  In  alis  non  volal,  sed 
sallal.  saltuin  juvans  molu  alarum  sicul 
locusla.  Ila  penna  slrulhionis  similis  est 
pennis  herodii  et  accipilris,  similis  qui- 
dem  eis  non  in  colore.  sed  in  hoc  ([uod 
est  penna.  Porro  herodius,  secundiim  Al- 
bertum,  est  aqiiila,  qute  est  heros  seu  do- 
mina  avium.  Alii  diciiul.  quod  sit  avis  ra- 
pacissima,  aiiiiilam  viiicens.  Thomas  vero 
affirmat.  qiiod  sil  nobilissiinus  lalco.  qui 
gryfalcus  vocaliir.  rude  videtur  nomeu 
teqiiivocum.  Per  accipilrem  qiioque  qiii- 
daiii  inlelligunl  nisum,  alii  quainciimipie 
avem  rapaccm.  Ilaiiiie  Dciis  insiniial,  ipiod 
licet  struthio  cum  pr;efalis  avibus  quie  cc- 
lcriler  volanl,  similes  habeat  pennas,  iion 
laiiien  similem  iisiiin  pennarum,  qiiia  nec 
alle  neque  cclcrilcr  volal.  Cujiis  eausam 
assignat  (iregorius  :  Accipitris,  in(|uiens, 
et  herodii  parva  sunt  corpora,  sed  peniiis 
dcnsioribus  fulta  :  idcirco  ciim  celerilale 
Iransvolanl,  quia  in  eis  parum  inest  qiiod 
aggraval,  miilliim  quod  leval.  At  eonlra 
strulhio  raris  peniiis  indiiitur,  atque  im- 


k  maiii  corpore  gravalur,  ul  cl  si  volare  ap- 
pelat,  ipsa  pennarum  paucilas  molem  lan- 
li  eorporis  in  aere  non  suspcndal. 

Qiiii.iiilo  rlcrcliiir/iiit  i»  tcrra  niii  siui. 
Non  eniiii  fovel  ova  sua  incubando  siiper 
ea.  scd  fodit  hax'  in  areua.  operiens  sabu- 
lo.  iNani,  ut  ail  Albertus,  si  incubaret  ovis, 
eomprimeret  ea  :  idcirco  non  incubat,  sic- 
II I  nec  serpens,  nec  lacerla.  Tu  forsi/nii  lu 
jiiilccrc  calefacicsca  ?  Hoc  ironice  dicitiir, 
lani|iiaiii  dical.  .Nequaquam.  Pra'terea.  jnx- 
la  'rhomam,  slriilliio  hanc  naliiralem  ha- 

B  bel  indiislriam.  quod  obscrvat  lempus  ca- 
lidiiiii.  quando  incipiunt  apparere  steilse 
qiue  diciinliir  \  ergili»,  in  mense  .lulio,  ct 
tiinc  parit  ova  :  sicque  ex  calore  loci  cl 
lcmporis,  qiiia  videlicet  non  moralur  nisi 
in  locis  calidis,  ova  vivificantur,  et  pulli 
ex  eis  iiascunliir.  Albertus  aiitem  circahoc 
scribil  :  Galore  solis  excitatur  intraneus 
calor  ovi,  qui  intra  testam  ovi  pullum  for- 
mat,  et  extra  testam  educit.  Porro  qiiod 
dicilur,  quod  visu  foveat  ea,  falsum  est : 
sed  imperitis  apparet,  quia  freqiienter  esl 

C  circa  ova.  el  respicit  ea  propler  eiislo- 
diam.  Oblivisci/ur  qitocl  pcs  concnlcc/  ca, 
au/  bcs/ia  af/ri  conlerat  :  id  est,  non  at- 
tendil.quod  ova  sua  taliter  situata,possint 
facililcr  a  Iranseuntihus  eonculcari,  vcl  a 
hestiis  frangi  per  conculcalionem  aul  co- 
mestionem.  Struthio  namque  naturaliler 
obliviosum  esl  animal,  ct,  iil  Thomas  al- 
firmal,  nullam  adhibel  ciiram  de  conser- 
vationc  ovoriim.diii  videliir  obviarc.qiiod 
sceundiim  .Mhcrliim,  freipicnlcr  adesl  ovis, 
cl  adspicil  ca  piiqiler  cuslodiam. 

D  Diiriitiir  ail  /ilios  suos  f/iiasi  non  siiit 
sai  :  qiioniam  piillis  suis  non  providel, 
ncc  cos  nulril  iit  alia>  avcs,  sicque  quo- 
dammodo  in  se  fruclum  generationis  pui- 
lorum  suorum  amittit.  Ideo  sequilur  :  Frn- 
s/ra  laboravit,  ad  pulloriim  gcncialioncin 
cooperando  :  nam  eos  dimillil,  iiul/o  liuiii- 
rc  coi/cnte,  id  est,  ex  propria  sloliditale 
atque  duritia,  non  aliquo  eam  eompellente 
ad  suorum  dereliclioncm  piilloruni,qiiem- 
admodum  aliie  aves  inlerdiim  ova  vel  pul- 
los  ad  horam  relinquunt  ex  liinore  volen- 


ENARRATIO    I.\    CAP.    XXXIX   JUl!.    —    AKT.    I.XVl 


V 


liiini  capere  cas.  vcl  niiliim  eonfringere. 
l'rivavit  eam  Deu.s  sapienlia,  ner  dedil 
iUi  inleUigeutiam.  Sapienliam  cl  inlelli- 
genliam  sumil  exlcnse  pro  naturalibus 
induslriis.quasDcus  aliis  auimalibus  com- 
munilcr  iudidil  ad  nidificaudum.  incubau- 
dum,  uulricudimi.  el  cuslodiendum  pro- 
prios  pullos  :  quas  femiu;c  slruthiouis  uon 
indidil.  Quuin  lempus  fueril,  id  csl  occa- 
sio  sc  movendi  occurrerit,  in  altum  a/us 
eriyit  :  non  (]uod  corpus  cjus  clcvetur  in 
aerc.  sed  alas  pro  possc  cxtcudit  cl  lcval. 
ut  citius  currat.  Deridel  equuni  el  asce/i- 
sorem  ejus.  Hoc  dicilur,  quia  vclocius  cur- 
rit,  quam  ciiuus  aul  equcs,  ila  (|Uoci  ab  cis 
comprehcndi  uon  valct,  ucc  curat  insccu- 
tiducui  corum. 

Dcuiquc  spirilualiter.  strulhio  (sccun- 
diim  quod  pennas  habcl,  nec  volal)  desi- 
gnal  hypocrilas,  qui  foris  appareut  quasi 
sinl  conlcm])lalivi  ac  virtuosi.  inlus  vcro 
tcrrenis  affectil)us  pra-gravanlur,  ita  quod 
se  ad  cceleslia  nou  atlollunt,  In  (juanlum 
vero  struthio  duratur  ad  filios  suos  modo 
prspfato,  dcsignal  parenlcs  carnales  vel  pa- 
Ires  spiriluales,  qui  filiorum  suorum  cu- 
ram  non  iiabent,  scd  eos  errarc  dcsinunl 
cl  pcrirc.  Propter  quod  Thrcnorum  codicc 
Thmi.n.  inducitur  :  Filia  populi  mci  crudclis,  ([uasi 
'■  slrulhio  in  deserto.  In  quanlum  autem  tam 

velocilcr  currit.  ut  cquum  equiteiiKiuede- 
rideal,  designal  supcrbos,  qui  se  ipsos  sic 
erigunl,  ul  viros  virlulum,  qui  suis  corpo- 
ribiis  vclul  cquis  frcnatis  ulunliir.  dcspi- 
ciant  ct  illis  se  prseferanl. 

(^onscqucnter  Deus  sapienliam  cl  cmi- 
nenliam  siiam  ostendil.  dcscribcndo  cqiii 
jiroprietales.  qiii  esl  aninial  mullis  propri- 
italibus  ad  nobilitatcm  spcclantibus  sin- 
gularc  ac  decoratum.  Xumf/uid  prwhebis 
ei/uo  foriiiudineui  ^  qiiasi  dicat  :  lloc  fa- 
ccre  tuum  non  csl.  sed  mea»  virtulis.  list 
aulem  e(]uus  animal  valde  forlc.  lam  ad 
onera  defcrcnda.  quam  roborc  animi  ad 
pericula  aggrcdieudiim.  Aut  i-ireumdahis 
roUo  ejus  1'iniiiiuiu  ?  id  esl,  proprictalcm 
ex  qua  hinnil  pcr  collum.  ci  ferre  non  po- 
leris.   Dicilur  aiilcm   hinnilus   collo  c^iiii 


.\  circumdatus,  seciinduin  .MIk  rlmii,  quo- 
niaiu  ad  rolunditalcm  colli  vel  canna^, 
egrcdilur  nou  distinctus  motus  lingiue, 
sicul  vox  lillcrala,  iicc  in  divcrsa  forma- 
tiir,  ul  vox  dciirliciilala.  Kst  aulcin  cquiis 
animal  hiunitivum.  propler  libidincm  al- 
que  audaciam.  Libidiuosum  vero  est,  sc- 
cuiiduui  l'liiloso])hiiiii.  [)roplcr  cibi.  qucm 
sumil.  abundantiaiu  :  audax  quoquc.  (  \ 
confidentia  forliludinis.  el  armoruni  in 
calcibiis  pcdis.  Hiuc  libidiuosi  cquis  coui- 
[laranliir  [)cr  Jcrciuiain  :  liiiisquisquc  ad  Jer.\,i. 

B  uxorein  proxiiiii  sui  hiiinicbat.  lusii])er. 
jiixla  Thomam,  cquus  cxtcrioii  suo  ornalii 
ad  libidiuem  provocatiir.  (]uia(ul  dicitiin 
,jub;e  suffi  decore  ad  coilum  agilaliir.  jii- 
baquc  tonsa.  libido  cjus  cxstinguitur  sivc 
minuitiir,  ut  alii  dicunt,  .\(1  i]uod  dcsi- 
gnandum  Dominus  ait  :  .\iit  circumdabis 
colio  cjus  hinuiluin  '.  qiii  ci  iii  collo  a  Dco 
circumdatur,  pcr  hoc  ([uod  Deo  ordinantc. 
juba  ei  sic  nascilur.  Xuiuquid  suscilahis 
eum  quasi  locustcs  ?  Sibilo  enim  excilalur 
equns  ad  audaciam,  ad  cursum.  el  priescr- 

C  lim  ad  salliim  :  luncque  poslcrioribus  pc- 
dibus  accipil  saltum  sicut  locusla>.  Hauc 
autem  proprietalem  non  habet  nisi  a  Deo. 
Esl  ctiam  signum  magiii  roboris.  quod 
quamvis  habeat  corpus  grandc  ac  ponde- 
rosum,  nihilo  minus  lam  velociler  curril, 
rcmotequc  salit. 

Deinde  magna  equi  audacia  aperilur. 
Gloria  narium  ejus  terror  :  id  cst.  bcllum 
qiio  alii  perlerrenliir,  csl  gloria  scu  dclc- 
clatio  narium  cqui.  Udoratii  cuim  bcllum 
percipit  a  remoiis,  atque  in  hoc  ddccta- 

D  lur.  Vcl.  Gloria  narium  cjus  esl  lcrror. 
([uoniain  deleclationcm  alque  audaciam. 
quas  habel  prwlio  imminentc,  oslendil 
quodam  lcrribili  uariiim  souo,dilatatis  na- 
ribiis  spiritum  cxsiiffhindo  :  ([iiod  csl  si- 
gnum  inagna>  audacia'.  Indc  Philosophiis 
in  Klhicis.  cx  llomcro  indiicil  :  Forles  spi- 
ritum  efflabaut  pcr  narcs,  el  cbullivil  san- 
guis.  Kl  qiioad  hoc.  cqiius  comparalur  vi- 
ris  audacibus  ct  iraciindis.  Terrum  uii//u/ii 
fodil,  quasi  ad  inslans  bclliim  se  aplans  : 
(jiiod  riirsum  grandis  audaci^  signum  e>t. 


16 


ENABRATIO    l.N    CAP.    XXXIX   JOl!. 


ART.    LXVII 


.Nam  ungiilam  quasi  aciiit  ad  piTculitMi- 
iliim  pt  conculcandum,  quemadmodmn 
apcr  dentes,  qiiando  viilt  pugnare.  .Majus 
qiiippe  nocumentiim  (|un(l  eqiius  inlert  in 
bello.  secuniliiin  Allieiliim.  esl  qiiod  cal- 
cal,  prioiescjiie  calees  conculcando  impiii- 
git,  posterioribus  vero  percutit  et  lepeliil. 
Exsultat  audactcr.  (jloriatur  enim  prselio 
immincnte.  In  occiirsiim  perf/it  armatlx, 
audaeler  et  imperterrite  propcrans  contra 
hostes,  quasi  provocans  eos  ad  pugnam. 
Conlonnit  pavorcm,  id  est,  in  pugna  exsi- 
stens,  formidinem  non  admittit  :  nec  cedit 
gladio  :  imo  evaginatis  obviat  gladiis,vul- 
iierari  non  metuens.  Supcr  ipsum  sonaljit 
p/iaretra,  dum  miles  equo  sedens,  sagil- 
tam  de  arcii  emittit  :  cibndjii  hasta  ct  clii- 
pcas.  Milites  enim  equis  sedentes,  solent 
habere  hastas  cl\peosque  splendentes,  qiii 
super  cquum  suo  micant  tiilgore. 

Fcrcens  intm  calore  animositatis  et  ira, 
et  freniens  ore,  sorbet  terram ,  illaiii  ungu- 
lis  fodiendo.  et  naribiis  ad  terram  positis 
fortiter  resonando.  -Vec  rcpulai  Uilja'  so- 
nare  clanc/orem ,  id  est.  clangorem  tuba- 
riim  ad  bellum  hortantiiim  non  ponderat 
■quasi  terribilem  :  imo  audit  eum  libenler. 
Nam  ulri  audieril  buccinam,  quse  suo  so- 
nitu  ad  bellum  hortalur.  ((^/r/V,-  Va/i,  id  est. 
signiim  exsullalionis  emiltit,  ncc  curat. 
Yah  quippe  est  interjectio  exsultationem 
/s.  xLiv,i6.  designans.  juxta  illud  Isaife  :  Yah.  calefa- 
ctus  sum.  vidi  focum.  Prorul  odoratur 
helluin,  id  est,  a  remotis  percipit  belluin 
instare  odoratu,  quo  sentit  equos  venien- 
tes  ;  ex/iorlationem  duciim,  qui  suos  ani- 
mant  ad  pugnandum,  et  ululatum,  id  est 
confusain  vociferationem  ac  strepitum.e'-- 
ercitus  venientis  ad  pugnam,  odoratur,  ut 
dictum  esl,  el  percipit  quadam  naturali 
industria  sibi  divinitus  indita,  quia  a  Deo 
factus  est  in  adjutorium  hominuin,  iion 
lantiini  ad  deporUitionem,  sed  etiam  ad 
justilue  atque  rei  publiea?  tiiitionem.lnde 
et  in  bellis  unus  equus  dilanial  aliuiii. 
quum  tamen.  si  simul  per  campum  sinc 
sessoribus  currant,  unus  currat  ac  saltet 
post  alium  in  ppBeceps  et  aquas. 


A  iJicil  auteiii  .Alberlus  :  Expertiim  est, 
qiiod  eqiius  non  castratus  leonein  adspi- 
eiens.etiam  invito  sessore  accedil  leonem. 
Si  vero  castratiis  est,  quanliimlibet  iirgea- 
liir.  relrocedit  el  fugit  in  lanliim.  quod 
pia'  limore  visus  est  sanguinem  mingere. 
Isidorus  quoque  dicit,  quod  equus  ideo 
equus  vocatiir,  quia  dum  vadunt  duo  et 
duo  simul,  ex  sequo  incedere  solent. 

Xiimijuid  pcr  sapientiani  luam  plumc- 
scit  accipiter,  expandens  alas  suas  ad  Au- 
striim  ^   Seciindum   Gregorium,    singulis 

B  annis  accipiter  veteres  pennas  projicit,  no- 
vasque  accipit,  et  sine  intermissione  plii- 
mescit.  Domeslici  autein  accipitres,  ut  me- 
lius  pliimescaiit,  loca  requirunt  tepentia 
et  munita  *.  Agrestibiis  vero  moris  est,  ul  •  humida 
rianle  Anstro.  alas  expandant.  quatenus 
coriiin  membra  ad  emittenduin  veteres  pen- 
nas  venti  concalescant  teporc,  poris  scili- 
cet  corporis  sui  apertis,  sicque  nov»  pen- 
nse  nascantur.  Porro.  quuin  ventus  deest, 
alis  contra  solis  radium  expansis  atquc 
percussis,  tepentem  sibi  faciunt  aurain,  et 

G  ita.  poris  apertis,  vel  veteres  pennje  exsi- 
liunt.  vel  nnvfe  succrescunt.  Itaque  non 
est  nunc  sernio  de  illa  accipitris  phimatio- 
ne.quaprimo  plumis  vestitur  in  nido,quia 
tunc  nonduni  expandere  valet  alas  ad  Au- 
striim.  .\ccipiter  autem  fortes  alas  requi- 
rit.  quibus  aves  alias  insequatur.  Unde, 
secuudum  Albertum.  cliam  ideo  alas  suas 
ad  Austri  expandil  calorem.  ut  indure- 
scant,  ne  fortiter  concitatis  alis  ad  aeris 
flectantur  impulsum. 
Xunujuid  ad prwceptum  tuum  elevabitur 

D  aquila,  et  in  arduis  ponet  nidum  suum, 
id  est  in  locis  altis  difficilisque  accessus  ? 
quasi  dicat :  Non  ex  tua  ordinatione  vel  jus- 
sione.  sed  inea.  volat  tam  alte  et  nidificat 
tam  excelse.Omnis  autem  naturalis  cursus 
rerum,  est  qujedam  motio  creaturae  ad  Dei 
prtecepluin.  secundum  Thomam.  juxla  il- 
lud  Psalmi  :  Ignis,  grando,  nix,  glacics. />«.  cxi.viu, 
spiritus  procellarum,  quae  faciunt  verbum  *■ 
ejiis.  In  petris  manct,  et  in  prwruplis  si- 
licibus  commoratur.  Puruin  etenim  aerem 
amat,   ideo  in    locis    petrosis   subiimibus 


ENARRATIO    l^    CAP.    XXXIX   JOIi. 


ART.    l.XVIl 


17 


conqiiifscil.  uiii  vaponiin  iiiiiioi'  iit  rcso-  A 
lutio.  In  pi';vruplis  auteiii  silicibiis  nichini 
constitiiil.  iit  pulli  cjus  ilii  sccuriiis  coii- 
servcntiir.  iicc  ab  animalibus  silii  nocivis 
Itpdaiitur.  Ideo  quoque,  scciinduni  Alher- 
luin.nianet  in  petris,utad  petram  ungues 
roslriiiiique  acuat,  et  sic  semper  ad  prse- 
dani  renovetiir  alquc  armetiir.  ^ !/(/;«' /«rtc- 
tvssis  nipiliHs.  Non  enim  vult  qiiod  quis 
ad  niduin  ejus  ascendat.  Inde  (■oiiftunplii- 
tur  cscain.  id  est  animalia  et  cadavera 
quibus  vescatur :  cl  oenli  cjns  dc  lougc 
jjrospiciiiiif.  Ad  qiiotl  conleit,  (iiiod  in  al-  B 
tis  moratnr.  iibi  aer  sinccrior  est.ll  autem 
referl  Allicrtiis.  pullos  siios  aqiiila  probarc 
asseritiir,  si  soleni  in  siia  rota  qiicant  ad- 
spicere  irreverberato  oculi  radio  :  et  eos 
qui  possunt.  suos  cognoscit  ac  nutrit :  qui 
non  possnnt,  hos  abjicit.  Dicitiir  etiam  a 
quibusdam,  qiiod  visu  per  qiiingentas  leii- 
cas  cadavera  percipit  et  accedit.  Alii  di- 
ciint,  quod  odoratu  id  facit. 

Oiiiim  ergo  sit  acutissinii  visus,  in  allis- 
quc  liabitans.  recte  per  eain  contemplalivi 
signantur  ;   et   altissiiniis    ille    ctt'lestiuin  G 
contemplator  Joannes  evangelisla  rite  per 
aquilam  demonstratur.  Coiitemplativorum 

pitiiipp.m.  etenim  conversatio  in  cielis  est,  quorum 
interior  visus  praacutus  et  clarusest:  nia- 
nentque  iii  petris,  id  est  firmilate  virtii- 
tum,  et  iii  prteruptis  silicibus,  id  est  mo- 
nasticis  perfeclionibus,  ([ii.e  a  mundana 
conversatione  preecisEe  siiiit,  alqne  inac- 
cessis  rupibiis,  id  est  secietissimis  divi- 
noruni  consideratioiiibus,  ad  i]uas  nullus 
carnaliiim  valet  pertingere.  Inde  contem- 
plantur  escam,  id  est  codestis  paradisi  D 
beatificam  refectionem,  ea  quoqiie  qiue  in 
prsesenti  vita  mentem  consolcntur  ac  ro- 
borent  :  (]uoriim  oculi  de  longe  prospi- 
ciunt,  quia  ab  isto  cxsilio  usqiie  ad  siipcr- 
nse  altitudineni  ])alria^  visuin  protenduiit 
mentalcm,  queniadmodum  dc  Sanclis  vc- 
terisTestamenti  ail  ad  liebra-os  Apostolus, 

Hekiwt.n.  quod  de  longe  promissiones  adspe.xerunt 
ccelesles. 

1'ulli  ejus  lambenl  sanrjuincni  aiiinia- 
lium  quae  aquila  dcprEedata  defert  vi\a  ad 

T.  5. 


iiidiim,  l''sl  eniin  aipiila  potciis  in  deprae- 
dalione,(]iiemadmo(luin  intcr  quadrupedia 
lco.  Spirilualilcr.  piilli  aqiiilie  siinf  imita- 
tores  et  disciiiuli  conlciii|)lativorum.  qui 
adluic  divinorum  conlemplationi  intendc- 
re  slabiliter  non  valentes,  interim  domini- 
Cic  passionis  niemoria  et  Chrisli  sanguine 
reficiuntiir.  Kl  ubicHini/ue  cadaver  faerif, 
sfiifiin  adcsf,  id  est,  vclociler  advolat,  dum 
illtid  visu  vel  odoratu  perceperit,  et  aliun- 
de  im]»cdimcntum  nnn  fucrit.Sic  in  Evaii- 
gclio  ait  Salvator  :  l'bi  fucrit  corpus,  illic  .yattk. 
congregabuntur  el  aijuilee.  "''"' 

Conscqucnter  indiiciliii'  increpatio  san- 
ctiJob.ct  ejiisdeiii  liiimilis  consensus  ciim 
Deo.  Audilis  cnini  his  magnificis  Dei  cf- 
fectibus.  siluit,  quasi  cuin  Deo  disputarc 
iiiefficax.  Idcirco  Dominus  eum,  modico 
silcnlio  iiilcrjecto,  rursiini  alloquilur.  Et 
adjccit  Doininus,  id  esl,  ])r;einductis  ver- 
bis  addidit  alia.  ct  locutus  est  ad  .Job  : 
XHuKjuid  (jui  contendif  cuin  Deo,  id  est, 
dc  effectibus  Dei  argiimcntatur,  volens  os- 
tcndcrc  quod  non  sint  pcnitiis  justi,  aut 
jusle  exhibili,  ut  tu  ([ui  supra  dixisti,  Sal-  joh\K,6. 
Icm  niinc  intelligite,  quia  Deus  non  aiquo 
jiidicio  afflixerit  me ;  et  item,  Vivit  Deus  ihui.wsu, 
qiii  abstiilit  judicium  incum  ;  tani  facilc  " 
conquiescif,  id  est,  faciliter  dimittetur  in 
pace,  nec  exigetur  verborum  suorum  red- 
dere  ralionem  ?  quasi  dicat  :  Decet  talem 
fortiter  cxaminari  et  exerceri.  Utique,  qui 
arfjiiif  Dcuin.  id  est,contra  eum  disputare 
])r;esiimil,  ejusque  opera  immoderantcr, 
aii  jiisla  sint,  perscriitari  conaliir, '/<;'/'<'/  cf 
rcspondcre  illi  :  id  est,  rcquirelur  merito 
ab  eo  responsio,  ul  verba  siia,  si  valct.dc- 
fendat  :  alioqui  punialiir.  nisi  paMiilendo 
veniam  mereatur.  (^irca  ha?c  scribit  Gre- 
gorius  :  Sanctus  Job  siia  percussione  non 
pulavil  merita  augeri,  sed  vitia  reseeari. 
Oiia3  qiiia  in  se  nulla  cognovit,  pereussum 
injuste  sc  credidit :  et  percuticntem  Deum 
arguere,  est  de  perciissione  inurmurare,el 
aii  jiisla  fuerat  diibilarc. 

Rcsjiondcns  aufcni  .lolj  Doiiiino,  divil, 
sc  hiimililer  ciilpabilein  confilens,  non  per- 
liiiax  iiiancns  :  Qui  leoiter  loculus  sunt,  id 


18 


KNARBATIO    l.N    CAP.    .\XXI.\   JOB. 


ART.    LXMi 


csl,   aliqua  verha    sine    ilcbila   gravitalc,  .\      (lic-orius  vero  circa  haic  scribil :  Si  prir- 


consideratione.  caufelaque  protuli,  admi 
rationeet  plagarnm  acerbitate  induclus. /i  - 
siiQxderc  (jidd ijosxHin^  id  esl.  nio  exeusare 
non  volo,  nec  lecuni  ;mi]ilius  eonlende- 
re  queo.  Mmuiin  ineam  jioikidi  supcr  os 
meiiin  :  id  est,  de  cetero  talia  verba  cave- 
bo.  Et  qiiiP  sinl  illa,  subjungit  :  rninn 
locutKS  suin .  qiiod  u/inam  non  di.risscm. 
id  est,  de  cujus  prolalione  p(Pniteo  :  cl  al- 
terum,  id  esl,  etiam  aliud  verbum  dixi  : 
ijuihus  duohus  iillra  non  nddam  aliqui(' 


inducta  Job  verba  discutimus,  nil  eum  lu  - 
quiter  dixisse  inveniiiius.  Si  vero  dicla 
ejus  qua?  vere  et  libere  protulil,  in  aliquo 
de  superjjia  notamus,  non  jain  duo  lan- 
tum  eriinl,  sed  plura.  Hine  (Iregorius,  per 
priinum  islorum  duoruin  intelligit.  quod 
Job  ante  suam  tlageliationem  aliqua  cgit 
digna  riagellis.  saltein  venialiter  peccans. 
Seciindiiin  luit.  quod  de  riagellis  sihi  illa- 
tis  inurmuravit. 

Hinc  advertendum,  quod  Job  in  modo 


Ibid.  xMv, 
x.\xi. 


Ibuh  .\l\.0. 


Pa.  xxvii,4, 


iob  VI,  2,3 


inordinata-  loeulionis  aut   siinile  quid   in  B  loquendi    peccavit.    quo   amicos    suos    et 

eiilpa.  1'riinuin  horum  duornin.  seciindiiiu 

Thomam,  iiiit.  quod  dixit  :  (aiin  Deo  dis- 

piitare  cupin.  Seciindiim    riiit,  quod   reci- 

lando  suas  justitias.  videlialiir  a-qnilati  dr- 

rogare  divin;e. 

Porro.  seciindum  .\lbeiliim.piiimim  luil. 
quod  ait  :  Deus  non  ce(|uo  judicio  alflixil 
me.  Hoc  cnim  incaute  prolatum  est  :  qiio- 
niam  licet  secundum  iinuin  modum  sive 
respectum,  puta  secundiim  ordincm  hu- 
man»  justitite,  quEe  reddit  ciiilibet  seeun 
dum  quod  fecit,  non  juste  percussus  sit  : 
non  tainen  absolute  dicendiim  est,  qiiod 
injuste  vel  non  juste  lucrit  caesus.  Jusle 
enim  percutilur  homo  a  Deo,  sive  ad  Dei 
gloriam,  sive  ad  exercilium  virlulum,  sive 
ad  culpa?  purgalionem  hoe  liat.  Secundiiin 
fuit,quod  de  flagello  iiiiiiiiiiirans  seu  con- 
querens.dixit  :rtinain  appenderentur  pec- 
cata  mea  quibus  iram  inerui,  et  calami- 
tas  quam  patior,  in  slatera  :  quasi  arena 
maris  ha'C  gravior  appareret.  Hoc  eteniin 
dixit,  non   considerans,   quod    secundiim 


ipsuin  l>liu  scandalizavil  :  non  lameii  ex 
siipeil)ia  lecil  hoe.  l£l  quod  ail  se  in  diio- 
biis  excessisse,  polius  ad  sensum  (|iiain 
ad  formam  verboriim  referendiim  videlur. 
Eaindem  quippe  sententiam  aliis  verbis 
frequenter  pronuntiavil.  Secundum  quo- 
que,  quod  Thomas  assignal,  in  quo  Job 
excesseril,  ulpote  suas  jiislitias  commemo- 
rando,  multa  verba,  imo  iniilta  capiliila 
continet.  Deiiiqiie  Thoinas  ail.  qiiod  Job 
coram  Deo  et  sua  conscieiilia  loqiieiis,  non 
G  de  falsa  locutione  aiil  siiperba  intentione 
se  accusat,  quia  ex  purilate  aninii  fiiit  lo- 
cutiis.  Yerba  lamen  ejiis  arrogantiam  sa- 
pere  videbantur.  Unde  amici  ejus  occasio- 
nem  scandali  sumpserunt.  Oportet  autem 
non  soluin  inala  vitare,  sed  etiam  ea  qum 
habent  speciem  mali,secundum  illudApo- 
sloli  :  Ab  omni  specie  mala  abstinete  \os. 
Ilaque  veiba  Gregorii,  quibus  stepe  excusat 
beatum  Job  ab  omni  excessu  in  verbis  el 
faclis,  intelligenda  sunt  de  excessu  ciilpEP 
mortalis.  Venialiter  autem  in  verbis  et  fa- 


1  Tki:. 


districtam  justitiam,  nemo  justus  est  in  D  ctis  peccasse  ostensus  est.  Nec  hoc  mirum 
conspeelu  Dei.  Inde  secundum  hane  ju-  de  ipso,  quum  el  de  principe  Apostolorum 
stitia'  districlionem,  nee  eondigna  reeepil  Paulus  affirnieUquia  reprehensibilis  fiiil : 
in  flagellis,  qiii  vel  seniel  peccavil.  Ista  et  loquitur  de  eo  seeundum  ea  qiia'  post 
esl  Alberli  sententia.  susceptionem  Spiritus  Sancti  commisit. 


ENARRATIO    IN    CAP.    XI.   JiH;. 


ART.    L.Wlll 


19 


ARTICULUS   LXVIII 


El.lClDATIIl    l.riTKRAI.IS    CAPITI  l.l    OUAIIRAIIKSI.MI    :    RKSPdMiKNS    AII KM    IMiMIMS   JOB 

L)K    TllUilNE.    UI.MT. 


PR.ESENTI  capiiiilo  Dominus  increpal 
Job.  quod  siiani  in  tanliim  commenfla- 
vil  justiliam.quod  divincp  videbatur  dero- 
gaiv  jnstiliiP.  Respondeux  autem  Dominm 
Job  dc  lurbine,  dixif  :  Accinge  siciit  rir 
(innbo-s  titoM.  /ntcrrof/abo  lc,  ct  indica  mi- 
johx\\\m.  Iii.  id  esl.  responde.  Verba  hsec  in  princi- 
'■  '■  pio  scripta  siint  ati|iir  e.\posila  :  qii;e  Do- 

ininus  liic  lesumit.  quia  jam  riirsus  quasi 
de  novo  aggreditur  eum.  Unde  priino  ani- 
niat  euni.  el  e.xhortatur  ad  ad\erlentiam 
dicendorum.  Xiintijnid  irriliim  facies,  id 
esl.  injustnm  cl  falsum  esse  ostendes, ,/«- 
iliciiim  mciiiii,(\\iQ  te  Iradidi  Satan»  affli- 
gendum,  e(  condcmnabis  me,  id  esl.  inju- 
stum  probabis :  si  enim  injustum  est  meuin 
judicium,  sequitur  quod  sim  injustus  :  ui 
tu  Jasli/iceris,  id  est,  justiis  appareas  '. 
tanquam  dical  :  In  tanluin  proseculus  es 
luas  virtules.et  conqueslus  qiiod  sine  cul- 
pa  tua  percussus  sis,  quasi  probare  inlen- 
deres,  me  meumqiie  jiidicium  esse  inju- 
sluin.  huo  ita  loculus  es,  quod  prsesentes 
judicaverunt  le  hoc  prcelendisse.  et  visus 
es  te  sic  velle  jiislificare,  iit  ex  conseqiien- 
ti  ego  puler  injustiis,  ita  qiiod  laus  liia, 
qua  le  ipsum  laudasli,  videbatur  in  mcum 
vituperium  rediinilare.  Kt  hoc.  quantiiiii 
ad  modum  loqufmli.  rcprehensibile  fuit. 
quamvis  beatiis  .lol)  nequaquam  inlende- 
rit  hoc. 

Consequenter  Dominus  ex  eminentia  siia" 
perfectionis  ostendil,  quod  homo  cum  om- 
ni  humilitate  loqui  debet  ad  Deum  et  de 
Deo.  E(  si  Jialjcs  bnicliiuin,  id  est  vim 
opcrativam  seu  poteslatem,  sici((  Beus  : 
hoc  est,  si  instar  Dei  omnipolens  es  ;  e(  si 
simili  voce  lonas  :  id  est,  tanta^  efficacia? 
es  in  loquendi)  iil  iJeiis.  ulpole  quod  men- 


A  liii  11011  possis,  et  soio  verbo  quidquid  vo- 
lueris.  facere  queas  (sicut  de  Deo  habetur, 
Ipse  dixit,  et  facta  sunt):  itemque,  tanlEe  Ps.xwn, 
e.\cellentia«  es  in  docendo.  ut  Deus.  iia  ut  '■""'"'•'■ 
vox  doctrina'  tua".  lonitruo  comparetur. 
sicut  vox  Dci  :  circumdn  libi  dccorcm.  id 
est,  ex  omni  parte  te  ipsum  justifica.  el 
ab  oinni  niacula  ciilp;p  te  prorsus  excusa. 
pulchritiidinemquc  et  sanctitalem  deifor- 
mem  tibi  adscribe.Si  vero  morlalis  et  fra- 
gilis  es  naturae.  non  ita  te  laiides.  iil  Deum 
vituperare  videaris:  nec  ab  omni  cuipa  te 

B  piites  iinmiinem.  E(  in  sublimi  erigere,  id 
est,  te  ipsum  secure  e.xalta,  et  Deo  parifi- 
ca  :  cl  es(o  gloriosus,  id  esl  famosus.  cla- 
rus  el  inclytus,  seu  excellcns.  Porro,  se- 
ciindiim  Ambrosium.  gloria  est  ciara  cum 
laude  nolitia.  ita  quoil  iinporlat  notitiam 
de  bonitate  alicujus.  Bonitas  autem  Dei  est 
infinila  :  cujus  perfecta  notitia  non  est 
nisi  in  ipso.  Idcirco  gloria  plenarie  in  solo 
Deo  esl,  in  quanlum  plene  cognoscit  se 
ipsum  :  ad  quam  liomo  non  [lerlingil,  nisi 
parlicipando  cognilionem    (li\iiiam.  Pro- 

C  pter  qiiod  Jeremi»  Doininus  loquitiir  :  In  /«■.  iv.ii. 
hoc  glorietur,  qui  gloriatur,  sciic  et  iiosse 
me.  E(  speciosis  induere  vestibus,  id  est, 
oinniiim  virliitum  splendoribus  appareas 
decoratus. 

Disperge  snjjcrbos  in  fnrorc  tuo,  id  est 
zelo  ardenti  juslilia',  vel  ilistricta  iiilione, 
ut  ego,  el  conlunde  eos,  si  similis  mihi  es 
iii  poteslate,  aequitate  et  sapienlia.  Et  re- 
spiciens  oculo  juslilia'  siiper  cos,  omnem 
arroganlem  Inimilia,  ciuw  debile  dejicien- 
do  et  condemnando,  liespice  eunctos  su- 

[)  pcrbos,  id  esl,  elalionem  eoriim  considera 
ad  piiniendiim  vel  (■mcndandum  :  cl  con- 
fnndc  cos,  vel  coiifii^innc  s:i|ii|)ii  ad  pa'- 


20 


ENARRATIO    IN    CAP.    XI.   JOB.    —   ART.    I.XVlll 


nitenliam.  vel  eonfusione  paMiali  ad  con- 
(iemnationem  :  iil  est,  impielalem  eoriim 
omnibiis  manifesta,  eosque  vitupera,  in- 
crepa  et  convince ;  et  contere  impios  in 
loco  suo,  id  est,  destrue  et  condemna :  juxla 

Ps.ix.36.  illud  Psalnii.  Contere  brachium  peccaloris 
et  maligni.  Est  lamen  et  bona  impiorum 
contritio,  qua  eorum  perversilas  frangi- 
tur,  sicque  salubriler  converluntur.  Abs- 
conde  eos  iii  pulvere  simul,  ct  facies  eo- 
rum  demerge  infoveam :  id  est,  ad  libitum 
liuim.et  usqiie  ad  exlremiim  dejice  eos,  el 
subjice  tibi,  ita  ul  sub  pulveribus  depri- 
mas  eos,  et  vullus  eorum  in  lacum  demer- 
gas.  Yel.  Absconde  eos  in  piilvere,  id  esl. 
occide,  ila  quod  sepelianlur  eliam  in  lerra. 
operianlur  ;  et  facies  eorum,  id  est  aciem 
vulluin(|ue  nienlis  seu  vires  cognilivas,  in 
foveam  infernalem  demerge. 

Et  eijo  coiifitelior,  id  esl,  clare  leslabor, 
i/uoJ  satvarc  tc  possit  dc.rtera  lua,  id  esl, 
propria  poteslate  possis  salvari,  non  indi- 
gens  meo  auxilio,  eo  quod  prsefala  opera 
Deo  propria.  queas  peragere.  In  dejeclio- 
ne  elenini  superborum.  omnipolenlia  Dei 
potissime  commendatur  atque  clarissime 
demonstratur  :  quibus  dejectio  compclit, 
quia  inordinale  se  erigunl.  Unde  de  su- 
perbis  facit  Dominus  specialiler  menlio- 

£cc(;.x,i3.  nem,  quia  superbia  initium  est  omnis 
peccati,  et  Deus  superbiam  potissime  de- 

-imo5vi,s.  testalur,  qiiia  superbi  Deo  rebeiles  sunl,el 
quod  ejus  esl,  sibi  usurpanl,  videlicet  glo- 
riam  et  honorem.  Nam  et  terreni  principes 
ac  prrelali  sufiditos  rebelles  maxime  abo- 
minanlur.  Denique  ralionali  crealiirse.  eo 
ipso  quo  crealura  est,  superbia  omnino 
disconvenil.  Siquidem  eo  ipso  quo  ciealii- 
ra  esl,  indigel  el  dependet,  nihilque  boni 
a  se  ipsa  habet :  et  quidquid  boni  est  el 
habel,  Crealori  siio  leneliir  ut  ei  illud  ad- 
scribal,  siibjiciat,  alque  in  cjus  honorem 
et  cultum  convertat.  Hinc  competit  Deo 
omnes  superbos  simul  dejicere,  compri- 
mere,  el  in  infimo  loco  damnatos  conclii- 
dere  tanto  amplius,  quo  se  exluleriint  su- 
blimius. 

Deinceps  Dominus  excellentiam   suam 


A  demonslrat  in  quibusdam  suis  operibus, 
quantitale  et  aliis  qiiibusdam  proprielati- 
bus  valde  prffcipuis,  non  quidem  ioquendo 
de  illis  secundiim  se,  sed  ut  per  ea,  alia 
qua>dam  natura  exprimilur.  Imo,  ad  litte- 
ram  non  esl  proprie  sermo  de  illis,  scd  de 
rc  melaphorice  figurata  per  ea,  puta  de 
dfemone  :  qui  hic  per  maxima  qusedam 
bnila  insiniiatnr,  eo  quod  ab  angelica  cor- 
ruens  dignitale,  in  belluinam  versus  est 
immanitalem,  monstruositatem  ac  rabiem. 
Propter  quod  in  formis  bruloriim  frequen- 

B  ler  apparet.el  eis  assiniilalur,  alque  eoruin 
nominihus  niinciipalur,  videlicet  serpens, 
draco,  et  generaliler  beslia.  Ilaque,  sicut 
in  Isaia  sub  persona  regis  Babylonis,  pro- 
pler  ejus  superbiam,  et  in  Ezechiele  sub 
persona  regis  Tyri.ob  ejiis  inanem  de  sua 
sapienlia  in  se  ipso  complacentiam,  sa- 
cra  Scriplura  de  diabolo  loquitur,  sic  ta- 
men  quod  miilla  in  prafatis  Prophetis 
conlenla,  de  prsediclis  regibus  possint  ex- 
poni  :  aliqua  vero  ibi  inlermiscentur.  qua? 
non  nisi  de  diabolo  proprie  intelliguntur. 

C  Propter  quod  ibi  principaliler  eliam  ad 
lilteram  de  casu  diaboli  menlio  fieri  fer- 
tiir.  Ita  in  isto  ac  sequenli  capitulo,  sub 
noinine  quorumdam  brutorum,  de  diabolo 
delerminatur,  sic  quod  mulla  de  brutis 
ipsis  valeant  accipi  :  aliqua  vcro  addun- 
tur,qu8e  ipsis  neqiiaquam  conveniunt. Pro- 
pler  qiiod  concludatiir,  quod  de  ipsis  non 
sil  principaliler  mentio.  sed  de  diabolo, 
ciii  illa  proprie  conipetunt,  sicut  in  pro- 
eessu  palebit. 

Primo  ergo  loquiliir  Deus  de  Behemoth. 

DtUuo  nomine  doctores  catholici  communiter 
inlelligunl  elepliantem  :  qui  recte  Behe- 
molh  appellatur.  Xain  Behemoth  animal 
interpretatur.  Porro  inter  animalia  terre- 
slria,  qiiap  communiter  animalia  nominan- 
lur,  elephas  inagnitiidine  el  viilule  \alde 
excedil,  ut  quasi  per  antonomasiam  ani- 
mal  nuncupctur.  Pra^terea.  sicut  refert  Al- 
berlus,  Juda>i  affiiinant,  quod  Behemolh 
sit  bos.cujiis  corpus  septem  milliaria  con- 
lineal,  colliim  unuin,  et  caput  unum ;  sic- 
quc  novem  milliaria  in  universo  contineat : 


IS.    XIV. 

4- 

24. 

Ezech 

xxviu,  2- 

m 

ENARRATIO   IN   CAP.    XI.   JOtt. 


ART.    I.XVllI 


21 


cujus  cauda  sit  quasi  silva  cecirina.  Seil.  ul 
ai(  .\lbertus,  istud  omnino  fabulosum,  Ju- 
daieisque  mendaciis  est  conficlum.  Con- 
cordat  huic  recilationi  el  Lyra  :  Juda»!. 
inquiens.  dicunt  hic,  quod  Behemolh  sil 
animal  incedibilis  magniludiiiis.  in  laii- 
lum.  quod  in  una  die  miile  mimtiuni  hcrbas 
depascit,  atque  in  crastino  herba  renasci- 
tur  in  tanta  magniludine.  ul  pr;pcedenli 
fueral  die :  et  quod  Deus  in  resurreclione 
futura  animal  islud  occidct.  ejusque  car- 
nibus  justi  vescentur.  Sed  ha^c  stulta  as- 
sertio.  lani  theologicse  quani  phiiosopliica:' 
verilali  repugnat.  Calholiee  ergo  exponen- 
da  est  lillera. 

Ecce  BehcmotJ)  ijnem  feci  tecum.  Hoc 
mullipiiciter  explanatur.  Si  cnim  quod 
Dominus  ait.  Teeum,  releratur  ad  ipsum 
Job,  sensus  est  :  Ecce  elephas  qucm  feci 
lecum.  id  est.  sicut  et  te.  quia  le  et  illiim 
formavi.  Si  vero  quod  ait,  Teciim,  refera- 
lur  ad  hominem  indeterminate,  vel  prEP- 
sertim  ad  hominem  protoplaslum.  qui  hic 
per  Job  designelur,  sensus  uiuis.  qui  nunc 
taclus,  est.  quia  illum  sicut  et  elephan- 
tem  condidit  Deus.  Alius  quoque  est  sen- 
sus,  Quem  feci  tecum,  id  est,  eodem  die 
quo  hominem  primo  produxi  :  quia,  ul 
Gen.x.ii-  legitur  in  Genesi,  sexto  die  factce  sunt 
^'-  bestise  terrae  el  homo.  Insuper,  si  per  Bc- 

hemoth  intelligatur  non  ipsa  figura,  vide- 
licet  elephas,  sed  res  figurata,  puta  diabo- 
lus  ;  difficultas  occurrit,  quomodo  cum 
illo  factus  sit  homo,  quum  ille  faclus  sit 
/Ai</.  I.  in  principio.  quando  creavil  Deus  coelum 
et  terram,  scilicet  primo  die:  homo  au- 
tem,  ut  diclum  est,  sexto  die.  Sed  diffi- 
cultas  hffic  facile  solvitur,  si,  juxla  Au- 
gustini  doctrinam.  illa  dierum  in  Genesi 
eniimeratio.  non  temporis  successioncm 
dcsignat,  sed  diversa  productarum  genera 
reriim,  secundum  reprassentationem  fa- 
ctam  in  cognitione  menlis  angelicte.  Si 
vero  enumeratio  illa  (ul  alii  dicunt)  lein- 
poris  successionem  importat,  ita  quoil  pri- 
us  tempore  factus  esl  angelus,  quam  sil 
homo  :  lunc  verbum  istiid  dupliciter  |io- 
test  intelligi  :  Primo,  ut  laclum  est,  Te- 


.\  cuiii,  id  est  sicut  le,  Scciindo,  Tecuni,  id 
est  cum  le,  quantum  ad  hoc  quod  simili- 
tiidinem  tecum  hahel  in  inlellectuali  na- 
lura  :  cujus  siiniiiliiiiinis  eliaiii  aiiqiiod  ve- 
sligiiim  in  elephante  (secundum  Thomam) 
apparet.  Dicit  enim  Philiisopluis  octavo  de 
.\niinalibus.  quod  silveslriuiii  animalium 
maxime  domesticabile  est  elephas.  Siqui- 
dem  ad  multa  instruilur.atque  intelligit.el 
regem  adorare  docelur  :  i|iiiiii  intelligen- 
diim  non  est,  qtiasi  veraciler  habeat  ralio- 
nem  seu  intellectum,  sed  proptcr  bonilateni 

B  el  eminentiam  suse  naturalis  Besliinativa'. 
ila  quod  multum  parlicipat  de  ratione. 

Fwiium  quasi  bos  comcdel.  Elephas  enim 
Iierbis,  granis  ac  terrse  nascentibus  vesci- 
Ittr  siciil  bos,  non  carnibiis  sicut  leo.  Por- 
ro  diabolus  per  hoc  animal  figuratus,  co- 
medit  foenum,  id  est,  terrenortim  dominio 
delectatur.  Homines  quoqtte  terrenis  viliis 
implicatos,  spiritualiter  devorat  ac  sibi 
incorporat  :  de  quibus  loquitur  Isaias,  Ve-  ii.  sl,  r. 
re  foenum  est  populus.rt  autem  Gregorius 
ait  :  Equi  foenum  qtiantumlibel  sordidum 

C  comedunt ;  aquam  vero  non  nisi  mundam 
bibunt.  Boves  vero  aquam  quantuinlibet 
sordidam  bibunt:  sed  fceno  non  nisi  nmn- 
do  vescuntur.  Hinc  diabolus  bovi,  non 
equo.  hic  comparatur.  quia  de  eo  dicitur 
per  Prophetam,  Esca  ejtis  elecla  :  quia  vi-  Habac.u 
delicet  virtuosos  potissime  cupit  conterere.  '*'• 

Fortitudo  ejus  in  lumbis  ejus.  Hoc  ideo 
dicitur.  quia  ex  lumbis  seu  renibus  semen 
ad  membra  generationi  deservientia  deri- 
vatur.  Hinc  ait  Albertus  :  Forfiltido  ejus, 
quantum  ad  masculum.  esl  in  liimbis  ejus  : 

D  qiiia  in  lumbis  nervi  sunl  sensitivi.  per 
qtios  semen  a  cerebro  el  corpore  descen- 
dens.  intimaque  nervorum  tangens,  titil- 
lando  libidinem  concilal.  alque  in  de- 
lectationes  mentem  inclinal,  subverlil  et 
vincil,  quemadmodum  septimo  Ethieorum 
Pliiloso[)hits  ex  Homero  allegat  :  Doli  com- 
piicatri.v  Ventis,  furata  est  vaide  sapientitim 
menlem.  .\vicenna  quoqne  disseruit,  quod 
caiisa  perversitatis  in  homine,  est,  quia 
qtium  intellectus  sit  de  se  rectus.  conjun- 
gilur  lainen  imaginalivo  ac  sensitivo,  quae 


tJO 


ENARRATIO   IN    CAP.    XI.   JOr..    —    ART.    I.XVllI 


iiiiiltiplifitatc  ac  slrcpilu  sensibiliuin  de- 
leclabilium .  (■ligcntiaiii  intcilcelus  sub- 
vcitnnl. 

Et  vi/-/iis  i//i/is  iii  uml)i/icQ  roUris  ejits : 
id  esl.  inagnain  habct  liiniitatcin  corpora- 
leni  in  umbiiico,  quein  tcinporc  coilus 
superponit  ilorso  reinellie  :  qui  umbilieus 
si  lorlis  non  esset,  ex  concussione  scu  col- 
lisione  corporum  lam  inn-entimn  Irange- 
relur.  Albertiis  autein  exponil  sic  :  Virtus, 
i(l  est  ulfimum  seu  maximuin  potentiffi 
illius.  iii  unibilico  ventris  illiiis,  qnantuin 
ad  reminain.  .Maliix  cnim,  cujus  nervos 
langit  seinen  viri  siisceptuni  in  coilu,  co- 
nuin  liabct  ad  iimbiiiciim  :  ct  diiin  ibi 
nervi  tanguntur,  lcinina  intcnsc  dclccla- 
tiir.  Hiiic  ait  (iregorius,  scminaria  coitus 
ct  iuxuiiam  viris  csse  in  luinbis,  rcminis 
autcin  in  umbilico.  Istud  aulcin  ad  lille- 
ram  de  diabolo  exponi  non  valet,  corpora- 
liler  sallem  ;  scd  ci  ralionc  coiporis  sui, 
quod  est  collectio  carnaliuin  hominum, 
ista  conveniunt  :  et  ob  id  dicta  suiit,  quia 
in  immundilia  luxuria>  plurinium  dele- 
ctantur,  et  per  eam  generi  huinano  ina- 
xime  prsevalent  dEemones,  praesertim  quia 
hoc  vitio  inquinalos,  ceteris  qiioque  in- 
volvunl  peccatis.  (Juamvis  autcin  quidain 
dajinoncs  incubi  aut  succubi  nominentiir, 
ita  quod  quidam  eorum  sfepe  mulieribus 
sint  inolesti.  secundum  .\ugiislinuin  quin- 
lodecimo  de  (Jivitate  Dei  :  noii  taincn  co- 
itus  secundum  se  eos  delectat,  quia  quum 
incorporese  sint  naturse,  carnali  voluptale 
iion  ariiciunliir :  sed  ipsa  turpitudo  coruin 
complacet  aiiiino.  Uenique,  quoniam  pcr 
luxuriam  homines  inagis  possunt  dejicere, 
lortitudo  diaboli  in  luinbis  ejus,  quantum 
ad  viros,  consistcre  dicitur:  et  virtus  il- 
lius  iii  umbilico  venlris  sui,  i|uaiitinn  ad 
lcininas. 

Strinyit  cnudaia  sunin  qi(cisi  ecdruiri. 
id  est,  tempore  coitiis  caudain  suain  intcr 
posteriores  liliias  slringit  :  (|uod  mvslicc 
dicitur,  quoniam  quos  diabohis  hoc  pec- 
cato  devincit,  ipsa  voluptate  ligatos  tenet, 
et  in  consuetudinem  ducit.  Albertus  per 
caudam  intelligit  inembrum  genitale,  eo 


A  quod  caiida  oinnium  sit  nervorum  ct  ab  ex- 
Iremitatibiis  oinniiim  ncrvorum  composi- 
lum.ljiiod  vi  delectalionis  strictum,omnes 
slringit  nervos  :  quoruin  constrictione  per 
lolum  corpus  pcr  concavilatem  spongiosi- 
latemqiie  nervorum  scinen  exprimitur,  et 
ad  locuin  generationis  deducitur,  ut  asserit 
Avicenna,  sicut  serum  cxprimitur  de  ca- 
seo.  Gomparat  autcin  hoc  coiislrictioni  ce- 
dri,  qnoniain  cedrus  lorte  cst  lignum  ;  et 
quum  premitiir,  succum  emittit  sangui- 
iieuin.   Unde,    ex    rorlitiidine,    rortitudini 

B  lihidinis:  et  c.x  succo  sanguineo.  coiiipa- 
ratiir  semini  generationis  :  quia.  secun- 
diiiii  .\viccnnain,  seinen  siipcrriuum  cst 
(liiarla'  digcstionis.  Hiimor  autcm  quartae 
digestionis,  ex  sanguine  exprimitur.  jVe/v/ 
testicu/oruiii  ejus  perp/e.ri  sunt,  id  est, 
quasdam  revolutiones  habent  nervorum, 
ut  quarto  de  Animalibiis  Philosophus  scri- 
hit  de  gressibilium  et  generantium  aninia- 
lium  nervis.  Lbi  Alberlus  ail  :  Tcsticuli.  iit 
Aristoteles  dicit,  semen  attrahunl  ut  vcii- 
tosa   calore  cholerae,  de   qua    lacti   sunt, 

C  sicut  venlosa  calore  ignis  immissi.  Suspeii- 
si  siint  auteni  in  caudis  nervorum :  et  nervi 
collimitati  caiidis  suis,  per  totum  corpus 
plexi  sunt  reliculatim,  ut  nndique  seinen 
Irahant  et  exprimant.  Pcr  hoc  designalur, 
qiiod  diabolus  vilio  islo  foedatos,  etsi  ces- 
sare  conentur.  diversimode  eos  vilio  hiiic 
denuo  implical. 

Ossa  cjus  ve/u/  fislu/cv  ccris,  id  est  durae 
inflexibilesque,  consistunt.  Elephas  eniin 
habel  pedes  ct  tibias  inflcxibiles.similiter 
erura  inflexibilia,unde  quum  cadit,  nequit 

D  resurgere;  ossaque  solida  habet,  sine  jun- 
ctiiris  sive  flexuris,  ul  gra\issiinum  eor- 
pus  inagis  sustentcnt.  Carti/cu/o  i/tiusijua- 
si  /amiiice  ferrecc, id  est  dura,  nec  de  lacili 
flcxibilis,  qiicmadmoduin  lainina  seu  ina- 
gnuni  fruslum  fcrri  iioii  facilitcr  incurva- 
tur  ncque  extenditur.  (lartilago  anleiii  est, 
iiaris  \p\  auriuin  vel  alterius  rei  ossea 
leneritudo.  vel  os  inolle  sinc  medulla.  ut 
sunt  extremitates  costarum  atque  opercu- 
la  ossium  quae  movenfur.  Albcrtus  aif  : 
CartilaKO  mediuin  esf  inter  duritiam  ossis 


ENARRATIO    IN    T.AP.    XI.    JiH! 


AnT.    I, XVIII 


i3 


i'l  inollitiem  carnis,  ol  a  iiatura  inlciiioni- 
liir  iii  jiincturis  laxis.  ubi  diio  ossa  coiivc- 
iiiiiiil.  ni'  sc  invicein  lani^endo.  sc  rraii;,Mnl 
aiil  la^ilanl.  Per  lioc  ohsliiialio  liiaiiiili  cl 
crudelitas  designantur.  Cujus  etiaiii  ossa 
intelliiri  possunf  peccatores  leroces.  ira- 
cuiuli  el  rigidi  :  qui  a»reis  listuiis  conipa- 
rantiir.  quia  immansivi  et  perlinaces  e\- 

p,-ov.%\iii,  sislunt  :  sed  in  profundiini  peccatoruni 
venientes,  conlemnunt.  nec  pa^nitenl.dai- 
tilago  auteni  illiiis,  siinl  liomines  nioiiiii- 
res.  qui  vitiis  in  se  deleclabilibiis  prorsiis 
inlia>renl.ut  sunt  peccata  gustus  et  tacliis. 
ludi.  joci  el  similes  vanitates  :  qui  eliaiii 
suis  voluplatibus  sic  ligantur  ac  delinentiir 
in  malis,  ut  ferreis  laminis  comparenlui-. 
I/ise  t'sf  principlum  viiiriiin  Dei .  R.x  hoc 
verbo  et  quibusdam  sequentil)us  constat, 
qiiod  ista  non  de  elephante  secundum  se. 
sed  ut  est  figura  diaboli.  et  de  diabolo 
tanquam  re  figurala  principaliler  profc- 
rantur.  Non  enim  bestia  illa,  sed  diaboliis 
prineipiiini  viarum  est  Dei.  id  esl  qiiod- 
dam  principiiim  atque  pra>ciptiiini  iiiler 
ceteraCreatoris.Nam  inter  angelos  el  cum 
illis  esl  conditus.  Princepsque  da'iiioniim 
suiTimiis  fuisse  creditur  angelicorum  spi- 
riluum.  Qui  eliam  principium  viaiuin  llri 
asseriliir,  quia  primo  exstitit  caiisa.  qiiod 
Deus  circa  intellecluales  creaturas  non  so- 
lum  via  miserieordiee,  quie  sibi  pi'oprie 
competit,  usns  est,  sed  el  via  ulciscentis 
justilife.  qiiod  ex  creaturariim  perversilate 
contingil.  Ille  enim  diabolus  primo  pec- 
cavit.  aliisque  peccandi  fuit  occasio.  Qtii 
fecil  eum.  id  est  Deus  creator  diaboli,  quaii- 
tiim  ad  bonam  ejus  natiiram  :  quo  verbo 
vilissima  Manicha^i  destruitur  liiercsis.  diio 
principia  effecliva  ponenlis  ;  uiiiiliidliii 
(lladiuiii  ejus  :  id  esl.  seciiiidiim  s:i])ien- 
tia?  sujp  censiiram  jiistili;eque  ilictamcn 
determinabil  el  ordinabit.  quantum  diabo- 
lus  siia  potestate.  crudelitate  seii  tcntatio- 
ne  honiines  impiignel.  ne  scilicet  iiltia  vi- 
res  lenlentur.  Nam  et  per  angelos  sanctos 
ilaMiionum  polestalem  coercel.  nc  pio  siio 
libilo    nos    impugnent.  Proptei    i|iioil  ait 

iCur.x  ti  -Xpostolus  :  Fideiis  Deus,  qiii  iioii  palietiir 


.A  M>s  lcnlari  sii[)ia  iil  ijiiimI  [inlr^lis.  scil  l'a- 
cii'l  i-iiiii  tciilalione  provenliiiii.  iit  possilis 
siistiiieii'.  Dciis  enim  taiii|iiaiii  sii|iii'iilissi- 
miis  ac  fideiissiiiiiis  oiiiiiiiiin  modcralor. 
hiimanain  fragilitatem  cognoscit.et  iiniiis- 
iujiisi|ue  liisposiliiiiies  ac  vires  atlendil. 
i|iiaiiliimquc  iiivisil)iiis  ille  lioslis  Iiomine 
fmtior.  industriosior.  inlatigabilior  sit.  \m-v- 
|)eiidil.  Ideo  applicat  gladiiiiii  ejiis  inndo 
[irielaclo. 

Huir  inontes  herbas  ferunt.  Si  ad  ele- 
[)Iiantcm    referatur.   sensus  est.   quod    in 

B  iiiontibus  nascuntur  graniina  qiiibus  nii- 
liiliir.  Oiianliim  vero  ad  diaboliim.  sensus 
csl.  quod  montes,  id  est  superbi  el  magni 
iii  sa>culo  isto.  pariunt  ei  delectationis  seu 
rercctionis  materiam.  complendo  ipsiiis 
voluntatem.  PrECserlim  quoque  id  agiinl 
prsplati  et  principes  negligentes  seu  impii, 
(jui  subditos  suos  diabolo  escam  ac  prfe- 
dani  efficiunl,  dum  eos  in  peccalis  enu- 
triiint,  aut  certe  non  corrigiint.  juxla  illud 
Jereniife  :  Oiiia  stulle  egerunl  pastores.  et  jer.\.n. 
Dominiim  non  exquisieriinl.  ideo  dissipa- 

G  tus  est  omnis  grex  eorum.  Unde  in  Joanne 
liii|tiilur  Christus  :  Mercenarius  fiigit.quia    jomm.  x. 
1111'icenarius  est:  el  lupus  rapit  el  disper-  "•'-• 
i;il  oves. 

Oiiines  lieslio'  ar/ri  ludunt  *  ibi,  scilicef  •  luJent 
iii  montibus  coram  elephante.  Xam  bestia 
illa.animalia  alia  non  manducat.  Ideo  cum 
ipso  morantur.  quia  non  nocel  eis.  ul  di- 
citur.  Porro.  quanlum  ad  dsemonem.  sen- 
sus  est.  quod  besti»  agri.  id  est  homines 
bestialiter  conversantes  ibi.  videlicel  sub 
potestate  et  protectione  montium  jam  di- 

D  ctoriim  scu  domiiioriim  pravonini.  hidiiiil 
i-l  inaniter  gk)riaiitiir  :  qucmadiiiodiiiii  l)a- 
niel   habet.  quod  sub   arbore,  per  quam  um,.K.'j. 
lex   Babyloiiis  cxpriiiiitiir.   oiiiiies   beslia  "" 
habilabaiit.  lleiiiiii.  bcslia'  siiiil  ihciiioiies. 
di'   qtiihus  cantaiiuis   :   .Nc    liadas   bcstiis    />.!  ixxin. 
aniniam  confilentcm  tibi.  .\ger  vero  mun-  'y„,„,^,„ 
diiiM   significal,   iil   .Malllueiis  asserii.  Bc-  :<. 
^lia'  crgo  agri,  sunt  dspmones  hoiiiiiiiiin 
tenlatores  :  qiios  etiam  Aposloliis  miiiidi    npi.es.u. 
rectorcs  appcllat,  hoc  esl  hoiiiiniim  miin-  '-• 
danorum.  Hae  besti»  in  montibus,  id  esl 


24 


ENARRATIO   IN   CAP.    XI.   JOH. 


ART.    I.XVUI 


pra-fatis  impiis  hominibiis.  Iiidunt  :  quia 
de  eorum  pessiina  vita  helanliir.et  ad  om- 
nem  eos  insaniam  trahunt,  vanissiinisque 
oecupationibus  mancipant.  Ideo  Psalmista 

/>«.  xMv,3.  oravit  :  Neque  irrideant  me  inimici  mci. 

Eceii.Kxm,  Et  iu  Ecclcsiaslico  scriptum  est  :  Domine 

'•  ^"         pater,  ne  derelinquas  me,  ne  gaudeat  ini- 
micus  meus. 

Sub  unibra  dormit  in  secreto  caJnmi  in 
locis  humciitibus.  Hoc  de  elephanle  Tho- 
mas  pulchre  exponit,  dicendo  secundum 
.\ristolelein.  libro  de  Animalibiis  :  Ele- 
phantes  in  soliliidine  manenl,  potissime 
circa  fluvios,quoniam  ibi  sunt  arundinela 
et  salices,  ac  loca  umbrosa.  Sieqtie  dormil 
ibidem  sub  lalium  umbris.  inler  secreta 
loca  calamorum  sive  cannarum.  in  locis 
humidis  circa  lluenta.qiium  sil  animal  na- 
turaliter  siccum  et  calidiim  :  propter  quod 
talia  refrigeria  quserit.  Protegwnt  umhra- 
umltram  cjus  :  id  esl,  condensam  umbram 
exquiril.ut  scilicet  diversarum  rerum  iim- 
bris  contra  sestum  protegalur  :  quariiin 
umbrarnm  una  sit  superior,  lanqiiam  ab 
altioribus  causata  arboribus.  Ideo  subdi- 
tur  :  Circumdabunt  eurn  salices  torrentis, 
id  est  arbores  sic  vocatse,  quae  circa  tor- 
rentes  nascuntur  :  quarum  umbras,  quia 
densiores  ac  frigidiores  sunt  umbris  cala- 
morum  sive  arundinum,  elephas  quaerit, 
et  juxta  arbores  tales  quiescit.  Ad  lillerain 
quoque  loca  quierit  umbrosa.quoniain  mc- 
laneholicum  animal  esl  el  sicctv  comple- 
xionis.  Per  quse  insiniiatur,  qiiod  diaholiis 
in  Iiominibus  oliosis  et  voliiptuosis  man- 
sionem  sibi  consliluit  in  secretis  conciipi- 
scentiarum  latibulis.  Oiii  homines  conlra 
labores  poenitentiales  el  ;estus  pugnarum, 
quibus  adversiis  hiimaiue  salutis  hosles 
pugnatur,  umbras  carnaliiiin  (lcliciarum  el 
refrigeria  pausationis  acedios;e  oplanf  *•[ 
amplecluntiir.  ita  (]uod  umbra  siiper  uiii- 
bram  oritur  eis.  De  quibus  cantatur  in 
Ps.vwn.  Psalmo  :  In  labore  hominum  non  siint,  el 

^'  '•  cum  hoininibiis  non  flagellabunlur.  Pro- 

diil  quasi  ex  adipe  iniquitas  eorum:  trans- 
icrunt  in  affectum  cordis.  Denique,  salices 
sunt  arbores  infructuoste  :  per  quas  homi- 


Joftnn.  XII, 
l'J. 


A  nes  vitiosi.a  bonis  operibus  steriles,  desi- 
gnantiir.  Qiii  omnes  diabolo  se  adjungunt, 
el  illum  quasi  circuindant,  quemadmodum 
justi  Deuin,  secundum  illud  Psalmi  :  Sy-   ft.vn.s. 
nagoga  popiilorum  eircumdabit  te. 

Absorliebit  fluvium,  ct  non  mirabitur. 
Hoc  dicitur  ad  innuendum  quod  animal 
istud  singulariter  mullum  bibit,  qiium  sit 
siccum  et  ealidum.et  maxiina' qiianlitalis. 
Ait  namque  Philosophus  libro  de  Animali- 
biis,  quod  elephas  quidam  potavit  quatuor- 
decim  .Macedouicas  melretas  pro  seinel,  et 

B  iterum  sero  alias  octo.  Ideo  per  hyperbo- 
len  dicilur,  Absorbebil  liin  iiim,  id  est,  iii- 
solite  multuin  bibet  :  sicut  de  homine  miil- 
tum  vorace  asseriinus,  qiiod  solus  comedet 
loliiin  :  quemadmodum  etiam  in  Joanne 
deChrislo  aiunt  Pharisa^i,  Eece  totiis  mun- 
dus  abiit  post  eum.  Siinili  sensu  subjun- 
gilur  :  et  habet  fiduciam  quod  influat  Jor- 
da//is  in  os  cjus  :  id  est,  multum  poculum 
j)raestolatur  et  appetit.  qiiasi  confidal  ct 
cupial  se  fhienta  exhaurire.  Fiducia  itaque 
hic  pro  naturali  seii  animali  exspeclatione 

C  accipiliir. 

Mystiee,  diabolus  absorbet  fluviiim,  id 
est  multitudinem  hominum  instar  flumi- 
nis  abundantium  ac  inslabilium  :  nec  mi- 
laliir.  id  esl.  pro  magno  non  habel,  qiiod 
lales  spirilualiter  devorat  ad  vilia  indu- 
cendo ;  sed  habel  fiduciam  quod  influat 
.loriianis,  id  esl  colleclio  hoiiiiiuim  ijuibiis 
iiiest  Dei  cognitio  :  qui  per  Joidanem  flu- 
viiim  terrae  promissionis  signantur,  in  qua 
Dei  vigi^bat  notilia  :  in  os  ejus,  quia  et  la- 
les  prsesumil  ae  sliidet  dejicere.  Vel,  |)er 

I)  fliivium  designantiir  incrediili,  in  quibiis 
nulla  esl  virliilum  staliililas;  per  Jorda- 
nem,  in  quo  bapli/atus  esl  Christus,  fide- 
les  :  el  utrosque  invadit  diaboliis,  illos(|iie 
iiniversos  absorbel.et  horum  plurimos  viii- 
cil.  Hiirsus,  per  fluvium  sa?ciilares,  jier 
Jordanem  religiosi  inlelliguntur.  Diaboliis 
ilaque  sjeciilares  fallit  et  superat :  nec  mi- 
lalur,  ([uia  hoc  inagnum  non  aibilratur  : 
sed  habet  fidiiciam,  quod  religiosos  quo- 
qiie  valeat  devorare  :  imo  quo  aliquem 
viderit  virtulibus  oiagis  studere,  eo  invi- 


.U„i:l,.  III. 


ENARRATIO    IN    CAP.    XI.    lOIi.    —   ART.    l.XVIII 


2S 


(liosiiis  atqiie  cailiiliiis  nililuriMiiii  prosler- 
nere.  Aci  qiiantani  vero  riiinain  [ilurimos 
religiosornm  (lcjeccril.  lam  lauK^nlabile 
qiiam  olarum  esl  inlucri. 

In  ocnlis  fjiis.  videlicet  elephantis.  <jiut- 
si  /nimit  rapirt  einn  venator.  Uniis  qiiippc 
modiis  capicndi  lianc  bestiam  cst.qiiod  iii 
via  cjus  lil  lovca.  ciii  aliqiiid  superponi- 
lur.  cui  cl  cibiis  superponi  solet.  lta(|uc 
elephas  stiper  locum  ilhim  devenicns  riiil 
in  lo\eam.  cl  caiiiliir  lali  dolo.  qiicmad- 
inodum  piscis  hamo.  Insupcr.  elephante 
sie  lapso,  unns  venator  accedcns,  pungit 
ct  pcrcutit  ipsuiii.  .\llcr  autcm  venator 
adveniens,  voleiis  bcsliam  sibi  facere  man- 
siietam  ac  snbditam,  percutil  primum  ve- 
nalorem,  el  ainovcl  ne  pcrciilial  clcphan- 
lem.  (latqiic  ci  comcderc  hordeum.  Quod 
([num  ler  vcl  ([uater  peregerit,  elephas  di- 
ligil  se  juvanlcin.  alqiic  dcinceps  ei  obedi- 
ens  inansucscit  :  sic^iue  capiliir  pcr  cibiim 
sibi  oblatiiin,  siciil  piscis  pcr  hamum.  in 
qiio  esca  osleiidiliir,  ct  aculcus  occullaliir. 
Per  quod  myslice  liguratur  modiis.  quo 
per  Ghristum  superatus  est  daemon.  Chri- 
stus  enim  corpiis  suum  passibile  objecit 
diabolo  :  quod  iile  occidi  procurans,  ca- 
ptus  et  victus  est  eo,  quod  velut  escam 
invasit,  videlicet  corpore  seu  morte  cor- 
poris  Chrisli,  qnod  Christus  velut  cscam 
diabolo  demonslravit  :  qui  aculeo  corporis 
hujus,  hoc  csl  virliile  divinitatis  Christi, 
seu  merilo  obedientiie  ejus,  transfixus  est 
instar  piscis  hamo  dctenli. 

E/  iii  siidilms  pfrfoniljit  na rcs  ejiis.  Woc 
dupliciter  explanalur.  Primo,  quod  elc- 
[ihanle  pripfalo  mndo  in  fo\eam  lapso.  pri- 
inus  vcnalor  sudibus  seu  palis  perforal 
nares  cjiis.  quia  siint  molliores,  idcoqiic 
magis  LTsiva».  Scciindi).  iit  liis  vcrbis  lan- 
gatur  alius  modiis  capicndi  clcplianlcm. 
Nempe,  nt  libro  dc  .Vnimalibiis  Aristotcles 
referl.  venatorcs  c(|iiilaiil  clc[)Iianles  do- 
inesticos,  sic(|ue  inse(}uuntur  elephantcs 
silveslres,  el  instrumentis  quibusdain  acii- 
tis  [iiingunt  cosdem.  naresque  perforant.Sic 
(Jlirisliis  suis  virlulibus  proslravit  dia- 
boluni. 


.\  OiKC  aiilcm  liic  dc  diabolo  siib  figiira 
elephanlis  c.\[)osila  sunl.  .Vlbciltis  ad  litle- 
laiii  cxponil  dc  naluia  animali  cl  brulali 
cxsistcnlc  in  hominc,  piila  dc  scnsiialilalc. 
tjuoe  vero  consequenter  de  diabolo  dicun- 
Ini-  snb  noniine  Leviathan,  vel  sub  figiira 
crli,  ipse  cxponit  de  inlectione  scnsitiva' 
[larlis  in  honiine  a  da?mone  seu  serpcntc. 
Scd  liltera  non  videtur  ad  hoc  consonaic, 
ncr  congrnc  applicari,  qiieinadmoduin  to- 
tiini  ejiis  proccssum  considcranli  palcscit. 
1'hilosophantes    auteni   JndaM,    ul    Moyses 

B  -Kgy[)liiis,  Abraham  His[)alensis,  Isaac  ef 
.Incob  .Mkindi.  per  Lcvialhan  inlcllcxcniiit 
inaliliam  piivalionis  infiisam  iii  lolam  nia- 
lcriam.  sccundum  eos  :  i|iiiiil  lcxliii  minus 
concordal. 

CiOnsc(|iienlcr  l)oiiiiniis  dcsciibil  [iii»|iric- 
latcs  diaboli  sub  nomine  et  similitudine 
ccli.  ([iii  inter  oinnia  animalia  maiina. 
([iiantilalc  ac  potestate  cxccdit.  ct  alios  dc- 
\()ial  [lisces  :  proplcr  (|iiiid  convenienter 
designal  diaboliim,  qiii  nalurali  [lolcslale 
homincs  superal  iiniversos,  ct  dcvorat  plii- 

C  rimos.  Porro,  quod  ista  non  sint  principa- 
litcr  dc  ceto,  sed  de  diabolo  dicta,  palebil 
cx  subdilis.  Rursiis.  iit  ail  Albcrlus.  fabu- 
losiim  et  stultum  est  dicttim  .liida'oriini, 
dicentium  quod  Leviathan  sil  serpcns  seu 
piscis,  circulo  sui  corpoiis  lolum  terrse 
cingens  seu  amhicns  globiim  :  qiii  solcm 
(;l  radios  ejus  apprehendere  nititiir  alque 
vorare,  sicque  solem  in  circuitu  sno  scni- 
per  e.xagitat  fugientem. 

Aii  c.rtriiliere  poteris  Lcriiillian  liauio? 
quasi  dicat  :  Xequaquam  valebis  cetum  de 

D  a([iiis  [icr  hanitim  cxlrahcre,  i[uum  sil  laii- 
la'  magniliidinis,  pondcrosilalis  ac  roboris. 
(iongruc  qit0(|tic  celus  vocalur  Lcvialliaii, 
i[tiia  Lc^iallian  inlci[)i'claltif,  ailililanicn- 
liiiii  ciiriiin.  Ccliis  aiilcin  nitillo  iiiajor  cst 
([uanlilalc.  ijiiam  aliqiiis  piscis,  aut  etiam 
aninial  ([iiodcnmqtic  lcrrestrc  :  siquidcm, 
Pliiiio  tcslanlc.  occtqiat  s[)aliiim  ([ualuor 
jiigerum  :  et  jiixta  Isidorum,  cetus  habet 
corpus  lam  grande  ul  mons.  Et  func  lii/a- 
liis  ti/i(/iiiiin  cjus^  id  esl,  non  polcris  eum 
caperc  per  fiineni  in  lingua  sua.  qucmad- 


26 


ENARRATIO    l.\    CAP.    XI.    JOr,. 


ART.    I.XVIII 


/tOHI.  XVl 

iO. 


Luc,  X.  t'.t. 


Joann, 
31.  :ii. 


Coloss. 
15. 


iiiodum  aliqiii  alii  pisces  capi  solciil  |)ci'  . 
riincni  hanio  appcnsiim,  ciijiis  acuiens  in- 
Irat  lingnam  piscis.  qiii  capiliir,  sicqiic 
lenlus  cxlrahilur.  I'cr  i|iiod  inyslice  insi- 
iiiiatur.  quod  diabolii-  huiiKina  poleslalc 
siiic  Dei  jrralioso  auxilid  siipcraii  non  va- 
lcl,  nec  a  siiis  suggeslionibus  impediri. 
nequc  ex  hominuni  cordibns  extrahi ;  scd 
Dei  virliis  cl  gialia  cxigunliir  :  ciijiis  aii- 
xilio  lacililcr  superalur,  juxla  illud  ad  Ko- 
inanos,  Deus  conteret  Salanam  sub  pedibiis 
veslris  velociler.  Ilaque  Chrislns.  cjus(|ui' 
\  irliile  minislri  ipsins.  hamo  exlraxciuiil 
Lcviatlian.  qiiia  perChrisli  |)assioncin  pro- 
slraveriinl  iliaboluni.  cl  dc  homiiiiim  cor- 
dibus  cjecciunl.  ejnsqiie  siiggcslioncs  cl 
praesumptiones  compesciicriinl.  Unde  in 
Luca  loqnilur  Chrislus  discipulis  :.Kcce 
dedi  vobis  potestatem  calcandi  super  ser- 
pentes  et  scorpiones,  et  supra  omnem  vir- 
tutem  inimici.  Insuper.  passione  inslanle, 
asseruit  :  Niinc  princeps  hujiis  mundi  eji- 
cietur  foras  :  et  :  Ego  si  e.xaltalus  liiero  a 
terra.  omnia  traham  ad  me  ipsum.  Hoc  est 
quod  ad  Colossenses  ait  Aposlolus  :  Exspo- 
lians  prineipalus  el  poleslates.  traduxit 
contidenter.  Itaque.  fune,  id  est  fide  el 
merilo  dominic»  passionis,  ligata  est  lin- 
gua  diaboli.  superalunnie  i])se  a  veris  Chri- 
slicolis. 

Numqukl  jiories  rirciilum  in  narihus 
e/?M.'' id  esl.  ferrenm  seii  aliiim  eirciiiiim 
in  narilius  celi  ponere  ncquis,  ut  sic  eiim 
cogas  tibi  servire  el  siibdi  :  qucmadmo- 
diim  Iioino  compeiiil  biilialiim  sibi  servire 
ac  subjici,  inillcndo  anniiium  IVMMCiim  in 
naribus  ejus.  qiio  faclo,  circunidiicil  cuin 
quo  vult.  .liil  ariiiillii  iifrforaliis  niii.ril- 
lam  ejux^  tanquam  dical  :  .\on  potes  hoc. 
Et  sumiliir  liie  armiiia  pin  iiamo.  seii  fre- 
no  vel  camo.  qiio  equiis  vel  cameliis  diri- 
gitur  ad  hominis  volunlatem  :  quornin 
maxillfe  quasi  perforari  videntur.  duin  in 
eornm  orc  frena  vei  cami  mittuntur.  Per 
quod  figiiraiiler  datur  inlclligi.  quoii  lui- 
mo  diaboium  nequeal  ad  libilum  suum  de- 
ducere.  ad  scrviendiiinve  cogere  pi'opria 
et  humana  virtute  :  sed  Christus  sua  po- 


A  lcslate  lioc  egil  :  qui  circulum  posuil  in 
nare  diaboli,  id  est,  divinitalis  sufe  omni- 
polenlia,  iino  et  creala'  siue  sanclilalis  ef- 
ficacia.  malignilatem  asluliamquc  diatioii 
refrenavit.  Armilla  quoquc.  id  est  sanctis- 
simie  conversationis  ac  aniarissima'  pas- 
sionis  su»  dignilate.  virlulc  ac  merito,  sic 
dejecit  et  vulneravit  diabolum,  ejusque 
pcrforavil  niaxiilam,  id  est  devoralivam 
caiiiditatem,  quod  cliain  cos  quos  diidiim 
absorimil.  perdiiiit  :  et  quos  absorbel,  fre- 
quenler  ainillit.  dum  peccatores  veraciter 

B  po-nilenl  el  salvanliir  :  quemadmodnm, 
pcrforalis  maxiliis,  cibus  ex  ore  dilabitnr. 
Siquidcm.per  maxiiiain  esca  sub  dcnfitius 
conlinelur.  ne  excidal.  sed  niasliccliir.  Id- 
circo  designal  malignitatem  et  dolum  dia- 
boli.  quibus  peccalorcs  sub  suse  criidelita- 
lis  denlibus  conlinel :  sed  virtute  el  inerilo 
Christi  eripiunliir  qnamptnres,  ut  David 
quum  homicidium  et  aduiterium  commi- 
sisset.  -Nam  et  passio  Christi  fecit  quo- 
dammodo  adhuc  1'utura  cl  exspeclala  ac 
credila,  quod  fecit  prjesens  atque  prseteri- 

C  la.  Denique,  juxla  hunc  moduin  loquendi, 
siipcrbissimo  regi  Assyriorum  Dominus 
ioquilur  per  Isaiam  :  Pouam  circuiuin  in 
naribiis  tuis,  et  frenum  in  maxillis  tuis. 

Xum<iuid  multiplicabit  ad  te  preces,  aut 
loquetur  libi  molUa  ?  Numquid  feriet  te- 
cum  pactum.  et  accipies  eum  servumsem- 
piterniim  ?  ()\VAn\\\Y(\  ad  celum.  sensiis  esl 
facilis,  quod  scilicd  lanlie  est  forlitudi- 
iiis.  iil  iiihii  cuicl  itc  liomine,  nec  liineat 
eiim.  Idcirco  non  dcprccalur  eiiin,  neque 
bianitiliir  ci.   ne  capialiir  ab  eo  :  nec  foe- 

I)  dus  amiciliie  facil  ciim  iiominc,  ncc  pro- 
inillil  ci  pcrpetuam  ser\ilulem.  I{|  ha^c 
qiialiior  intcrdum  se  per  ordinem  habenl  : 
iii  liiiin  qiiis  cx  limorevel  necessitate  vi- 
clori  porrigil  ])rcccs.  deiiide  biandilur,  ter- 
tio  ad  pacliim  suscipilur,  el  poslrcmo  per 
pactum  perpetusp  servituti  subjicitur.  Per 
qua»  omnia.  secundum  Thomam.  datiir  in- 
lciiigi,  ijuod  diabolus  tiominem  secundum 
se  sen  natiiraliasua  non  meluit,ul  ci  qua- 
si  superiori  aut  forliori  preces  vel  tjlandi- 
incnta,  paclum  aul  servituteni  exhibeat  : 


II  Heij. 

:i.  i. 


ENAnnATin  in  c.ap.  xi.  joii. 


i.xviii 


27 


.l/<l(//l.Vill 

11. 

Maie.i.H 

llnilm,  : 
.yallh.ym. 


ii:  Hallh. 
Mi.  i9. 


/.iic.  I.  i'. 
Malllri-.H 


Luc.  IV.  11 


cl  >i  lalc  quid  liiigal.  laeil  lioc  ad  lio- 
iniiiuni  deceptioncm,  ut  ipsi  polius  sibi 
siibdanliir.  niiani  eis  ipsc.  Vcninilaincn  dia- 
boliis  liomincs  qiiosdaiii  limcl  pioplcidona 
siipciiialiiralia  cis  diviniliis  ilala  :  proplcr 
qu;p  aliqnaiido  t]iiosdam  prccatus  cst,  ct 
qiiibusdain  oliedirc  alque  scrviie  rrequen- 
lcr  conipiilsus  est.  Unde  et  Ghristuni  in 
l^vangeiio  serihitur  deprecatus.  dicendo  : 
Si  ejicis  nos,  inilte  iios  iii  pt^rcos.  Midlia 
quoque  diabolus  Christo  dixit,  juxta  iilud 
.\Iarci.  quo  ait  ad  Christiini  :  Scio  quia  sis 
Sanctus  Dei.  Kt  ilcruni  :.lcsu.  Fili  Dci  siim- 
ini,  venisti  ante  tenipus  perdere  nos  Mn 
hoc  denium,  secundum  (iregorium,  diabo- 
lus  quodammodo  ferit  pactum  ciiin  Deo, 
ipiod  ex  ejus  licenlia  homines  tenlat  :  sed 
et  divina>  justitiae  in  punitione  pravoium 
subservit.  Christus  vero  omnem  daemonum 
lurbain  habet  feternalitcr  subditam.  Unde 
in  Kvangelio.  pandens  se  diabolum  supe- 
rasse,  teslatur  :  (,)uum  forlis  armatus  cu- 
stodit  atrium  suum.  in  pace  suut  ea  quse 
possidet  ;  si  autein  forlior  illo  siipervc- 
niens  vieerit  eum.  universa  ejus  vasa  di- 
ripiet,  et  spolia  distribuet. 

XunKjuiJ  llhides  ci  rju/isi  ari  ^  id  est, 
fraude  eum  non  poteris  in  liiain  redigere 
potestatem,  quemadmodum  hoiiio  avi  il- 
ludit,  duin  eam  per  retia  capil.  Tale  au- 
tem  quid  ceto  inferre,  non  est  unius  ho- 
minis.  quamvis  intcrdum  a  pluribus  pcr 
quasdam  capiatur  industrias.  Aul  ligdhls 
eui/i  ancillis  tuis  ^  id  est.  non  poteris  ce- 
luin  ligare,  ut  ei  ancillse  lua'  alimenta  mi- 
nistrent.  vel  secum  exerceant  liidum,  sie- 
ut  ciiiii  ave  qua'  capta  ligaliir  ut  ciim  ea 
ludatur.  (Juibiis  verbis  subtilitas.  experi- 
ciitia  atque  calliditas  djenionis  designan- 
liir  :  qu;e  taiita'  sunt.  qiiod  ipse  hiimana 
industria  circumveniri  non  potest  aut  viii- 
ci.  nec  aliis  illudendus  praeberi.  Sed  Chi  i 
stus  eum  vere,  virtuosc  ac  sapienter.  juslc 
multiplicitcrque  decepit.  dum  el  .Malrcm 
Yirginem  habuit  desponsatam.  et  in  Kgy- 
plum  confugit.  atque  iii  Irina  tenlatioiic 
ila  respondil.  quod  diabolus  rccessil  coii- 
victus,  ambiguus    seu   deceptus   :  sed  et 


.\  lcmpoic    [lassiiiiiis    ma.ximc    ciim    lclcllil. 

in  lanliim.    iil  .ludaeos   ad  crticifigendum     Maiih. 
insligarcl.  el   in  i[)sa  [lassionc  formidaus.  ^''*'"' -'■ 
iixoreiii  Pilali.   ad    rogaiidum   [)ro  (!lirisli    aid.w. 
ereptione.    gravilcr    horlaicliii-.    Ilcniijiic 
ancillis  suis  Chrislus  illum   liga\il,   diim 
tot  personis  feminei  sexus  polcslalem   d 
gratiani    prffivaleudi  da>monibiis  eontulil. 
Nam   ct  infirma  et  abjccla  ac  coiitempti-  uori.i:, 
liiiia  slultaciue  mundi  clcgil  Dcus,  ul  con-  ''"■ 
riiiidal  sapientes,  ut  ait  .\postolus. 
Ciiitvidcnt  eiiiii  ainici.  dicident  illuiii  iie- 

H  '/(diatoi-es ?  Hoc  uno  modo  interrogative  et 
negative  exponiliii .  iil  ^il  ^cii^iis.  i|iioil  taii- 
la  sit  ceti  magniliidii.  iil  ali([iiaiido  eaplus. 
loti  regioni  sufficial.  Ideo  nec  particula- 
riter  inter  amicos  dividilur.  nec  a  negotia- 
toribus  carnes  ejus  ven(Junlur.  Per  quod 
insinuatur,  quod  doemonis  malitia  tam  ple- 
ua  est  lerra.ut  nequai[tiam  opoilcat  uiium 
hominem  alteri  dtfinouis  auxilium  adipi- 
sci,  praesertim  quum  ipse  tam  pronus  sit 
omni  malevolo  coopeiari.  Seciindo  expo- 
nitur  affirinative.  .\on  enimccto  caplo  ho- 

C  iiiines  vesci  possuul.  iiisi  eiiis  corpus  ali- 
quo  modo  dividatur  seu  concidalur.  Unde 
el  negoliatores  aliqua  ejus  frusla  alictibi 
vendere  possunt.Sic  etdaemon  ciiiicidiiiii . 
diiin  per  pr^dicationes.  preees  et  mcrila 
ainicorum  Dei.  inembra  ipsitis  ab  ipso  tol- 
liintur  :  dum  scilicet  impii  convertuntur. 
.\  negotiatoribus  quoque  dividitiir.  quuiii 
[)cr  praedicatores  et  prylalos.  (luibiis  ait 
Salvator.  Negotiamini  diim  venio.  in  di-  /.uc.^ix. 
versis  miindi  parfibus  diversi  peccatorcs  "■ 
ad  juslitiani  reducunliir.  Tales  qui|)pe  iic- 

D  gotiatores  de  lalenlis  scii  donis  sibi  con- 
eessis  spirituale  lucruin  faciiinl  ac  rc- 
[lortant.  dum  verbtim  el  exeiii[)liim  alii^ 
c.xliibent  :  at([ue  ab  eis  s|)iriliialcm  idc- 
iiiiil  fructum.  dum  el  illi  [iioliciiinl.  cl 
isli  participcs  riuiil  [uiirccliis  illniiim,  lliiic 
ilc  l^cclesia  Provcrbioriim  ulliiiio  lcgiliir  : 
1'acla  esl  ([iiasi  na\is  instiloris  dc  longe  rrov.xwi, 
portans  paneiii  stiiiin.  '' 

Xii iiv/iiid  iiiijjlclii.s  sai/ciins  pcllc  ejus  ^ 
qiiasi  dical  :  .Non.  Si  eiiim  capi  a  le  non 
potesl,   consequens   est,  quod   nec   pelle 


28 


ENARRATIO   IN    CAP.    XI.   JOB.    —   ART.    LXVIII 


cjiis  retia  tua  implebis.  ,4«/  (/in-giistimn 
'  piscium,  id  est  instruinentuni  pisealorum. 
virgis  perple.\um.  in  prorundum  jjurgitis 
positum  ad  pisces  c&^\eni\o?,.capite  inins^ 
id  est,  lani  magnum  est  caput  ceti.  quod 
inlrare  non  valet  hujusmodi  inslrumen- 
tum,  ideo  capite  celi  non  potest  impleri. 
Gurgustium  autem  est  nomen  fictum  a  so- 
no.  secundum  Alliertum.  quoniam  aqua 
■orciiidines  currens  inter  capedines",  gurgur  sonat. 
Ycl.  gurguslium  a  gurgite,  in  qiio  poni- 
lur,  noniinalur.  PraMerea  Thoinas  referl. 
quod  niaximi  celi.  longissimis  cuimis  quos 
hahcntdimi  doiniiunl  in  rupibiis.  pendent 
ad  saxa,  iil  dicilur :  liincque  appropin- 
quaiis  pisealor. quanliim  polest  de  pelleceli 
solvit.  seii  dcponit,  a  lardo  ejus  circa  caii- 
dam.  Ksl  eniin  animal  valde  pingiie,  ita 
i[uod  propler  pinguedincm  incisuram  la- 
lem  non  sentit.  Sicque  ininiissis  fiinibus. 
quos  ligat  ad  saxa  vel  arbores,  excital  ce- 
liim  lapidibus  fiinda-:  qiii  cctus  recedendo 
pellem  dimillit. 

Per  qu»  daliir  inlelligi,  secundum  Tho- 
mam,  quod  diabohis  virtute  humana  ne- 
quit  includi,  sicut  quidam  necromantici 
se  diBmonem  posse  includere  opinantur : 
sed  totum  hoc,  quod  sic  includi  videUir, 
ex  ejus  venit  aslulia.  qua  utitur  ad  homi- 
nes  decipiendos.  Imo,  si  recte  penseliir, 
omnia  prffinducta  pertinere  videnlur  ad 
pi\Tsiimplion('m  nceromanlicoriim  confu- 
landam,  qui  niluntur  cuin  da^monibus  pa- 
ctum  inire,  vel  eos  sibi  subjicere  aut  qua- 
lilcrcumqui'  constringere.  Rursus  per  isla 
iuiiiiilur,  quod  non  huinana,  sed  divina 
virlule  ac  gralia,  sagena,  id  est  Ecclesia, 
ejiisque  gurgusliiim,  id  est  occulla  loca, 
claiislra,  collegia,  pelle  et  capile  ceti,  id 
est  simplicioribus ,  itemque  prudentibiis 
secunduin  carncm  et  Sipculiim  peccatori- 
biis,  adimplentur,  quando  hujiismodi  pec- 
catores  convertuntur,  et  Christo  atque  Ec- 
clesise  incorporanliir. 


A  Pone  supei-  eum  manum  tiiam  :  id  est, 
si  potes,  tua  virtiite  vince  et  comprime 
cclum.(,}uo  insinuatur.  quod  homo  propria 
vi  nequeat  daemonem  conculcare.  Ilaque 
nemo  praesumat.  neque  de  propriis  viribus 
stulte  hetetur.  putando  sc  sine  gratioso  Dei 
subsidio  posse  reluclari  aut  pri-evalere  dia- 
bolo.  Unde  Dei  est  ponere  inanum  super 
illum.  quia  ad  libiliim  reprimit  ejus  ma- 
liliam  et  virlulem.  Memento  belU,  id  esl 
disputationis  istius  meae  adversum  te  de 
pra^diclis  meis  effeclibus.  in  qiiibus   tibi 

B  probavi  quanta  sil  mea  exccllenlia  atqiie 
perfeclio  super  le.  Vel.  .Memenlo  belli.  id 
csl.  atlcndc  (jiiomodo  ego  conlra  diabo- 
liim  pugno  alque  pricvaleo.  Vel,  .Memento 
belli,  id  est  iinpugnationis  qua  te  diabolus 
impugnavit,  omnia  lua  tibi  lollendo,  te- 
qiic  corporaliter  vulnerando,  ac  per  hoc 
contra  tuam  rationem  bellando.  Xec  ultra 
iii/Jicia.s  Joqui,  id  est,de  cetero  non  loqua- 
ris  incaute  aliquid  proferendo,  quod  vi- 
deatur  meae  sapienlife  aut  justitiBe  deroga- 
re,  quum  videas  te,  non  solum  me,  sed  et 

C  effectibus  meis  tam  infirmiorem  seu  infe- 
riorem. 

Ecce  spes  ejus  frustrabitur  eum,  id  est. ce- 
liis  effectu  suee  exspectationis  privabitur, 
Dum  eniin  pisces  insequitur,  illis  ad  littora 
fiigienlibus,  impingit  ad  terram  seu  littus, 
11  bi  aquis  sibi  deficientibus,  redire  non 
potest  ad  profunda  aqiiariim  neqiie  rece- 
dere,  unde  nec  pisces  lales  apprehendil  : 
sed  super  aquam  apparens,  ab  honiini- 
bus  undiquc  accurrenlibus  pnecipilalur  in 
morlem.  Ideo  subdilur.  cl  ciilcntibus  ciin- 

D  clis  qiii  adsunt.  pnvcijiitabitiir  :  quia  ab 
eis  occiditur.  Sic  diabolus  spc  sua  frustra- 
tur,  qiiia  diim  electos  el  virluosos  devo- 
rare  conatur.  ab  eis  magis  prosternitur 
atque  affligilur.  dum  ei  efficaciter  reni- 
tuntur  :  qui  in  dic  judicii  cum  omnibus 
suis  praecipilabitur  in  infernum  in  om- 
nium  conspcclu  Sanctorum. 


ENARRATIO    IN    CAP.    XI. I   JOB.    —   ART.    I.XIX 


29 


ARTICULUS   LXIX 


ELICIDATIO   CAPITLI.I    yLADHAliE.SLMI    1'lilMI    :    Mi.N    oLASI.    ETC. 


PHOSEOLITUH  Domimis  islo  capitiilo 
propriolates  diaboli  sub  siiiiilitiidine 
celi.  Xoi)  fpiasi  cri/de/is  suscilaljo  einii. 
Quainvis  hoc  de  ceto  aliqualiler  possit  iii- 
telligi,  ut  Dominus  asserat  se  tantaiii  bel- 
luani  tot  piscium  devorativam .  non  cx 
erudelitate  creasse.  qnasi  iii  marinorum 
devoratione  animalium  gloriettir,  sed  po- 
tiiis  propter  complendum  ordinem  rerum. 
et  ad  sua'  potestatis  ac  sapientiu'  oston- 
sionem,  honorem  et  gloriam.  iil  ex  lain 
miral>ilis  bellua>  consideralione  sagaci. 
Creatoris  eminentiam  laudemus  immeii- 
sam:  convenientius  tamen  istud  de  dia- 
bolo  explanatur.  De  qiio  Dominus  prote- 
slalur  :  Non  quasi  crudelis.  id  est  non  ex 
aversione.  durltia  vel  crudelitate,  siiscita- 
bo  eum,  id  est,  diabolum  ad  tontandiiin 
et  affligendum  liomines  in  hoc  sa»culo  li- 
centiabo,  et  eum  in  illos  dcbacchari  por- 
mittam.  nec  ex  crudelitate  tanlam  dia- 
bolo  contuli  potestatem  ;  sed  ut  piiis  el 
sapiens  pator  ac  judex.  sic  ago  et  ita  iiio 
habeo,  ut  homines  per  diaboli  impugna- 
tionem  probati  exercitatique  fiant,  a  suis 
qiioqiio  peccatis  per  ejus  afflictionem  pur- 
gentur,  atquo  ad  amplioreni  gratiam  pra'- 
parentur,  Deum  invoeare  assuescant,  timo- 
rati.  solliciti.  anxii  consistant,  a  fiiliiris 
pcenis  oiipiantur,  et  postremo  ad  gioriaiii 
celerius  perducantur,  preesortim  quum  po'- 
nsp  vilie  prEesenlis  sint  modicinalos.  Hinc 
-./,.1,13.  Sapiens  dicit  :  Dous  non  ketalur  in  pordi- 
Toh.m.ii.  tione  vivcntium.  Tobias  quoqiie  :  .Non  de- 
leclaris  in  perditionibiis  nostris.  Doniqiio 
verbum  istud  respondol  ail  id  qiiud  .inli 
yu6i«,ii.  dixil  Deo  :  .Mutatus  es  mihi  in  crudelem, 
et  in  duritia  manus  Iubb  adversaris  mihi. 
Quis  ciiim  resistere  potesl  vultui  mco, 
id  est  praesentiae  seu  providentiae  vel  ani- 


A  inadM'rsioni  iiioa'  '.  quasi  dical  :  Ijiium 
sciam  me  esse  omnipotentem.  ciii  niilliis 
\aIot  resislere.  idoo  piiini  mo  cunctis  ex- 
liilioo,  et  infirmioribiis  clomonlom  mo  pra>- 
iiro  :  nec  dsemonem  pro  suo  libito  desa'- 
viio  in  hominos  sino  :  sod  [lotoslatom  ot 
\oluiitatom  ejus  coercoo,  proiit  homines 
posse  ferre  intueor.  Ad  majestatcm  equi- 
dom  miseiicordia  maxiino  poitiiiet.  Ilinc 
.liTomi;?  Dominus  loqiiitiir  :  Qiiis  siinilis  jer.  \ux, 
inri ; et  quis  sustinebit  me? et  quis  est  iste  '''• 
|)astor  ([ui  resistat  vullui  inoo  ,'  Iii  Mslher 

B  (|uoquo  scribitur  :  Domiuo.  lox  omiiijjolons,  icsiher\m. 
iii  ditione  lua  cuncfa  sunt  posita.  et  non  ''• 
esl  qui  fuje  possif  rosisfere  volunfati.  Ita- 
quo.  quo  quis  aliis  major  ost  aliiue  poleu- 
tior.  tanfo  sif  eis  benignior  :  nihilo  minus 
debito  rigoreae  ordine  disciplina'  sorvafo, 
qiiia  et  hoc  ad  verissimam  portinot  pie- 
tatem. 

Quis  antc  dcdit  milii,  iil  reddam  ci  ^  id 
est,  primus  sum  omnium,  independens. 
non  indigens.  Idoo  nulli  sum  obligatiis.  sod 
quidquid  bonifalis  vel   innoconliie  alicui 

C  inest,  ineum  est  donum.  Idcirco  crudelifa- 
ti  adscribi  non  potost.  quod  innocoiitos  ol 
virluosos  tonfari  ot  llagellari  permilto  vel 
facio  :  imoquia  omnia  feciomnia  (|iiaiiliiin 
ad  id  ijiiod  sunt  amo.  Hino  ad  Hoinanos  ait 
.V[)osliiius  :  Quis  prior  dcdit   illi.  ot  relri- /(o»i.m,35, 
biii'liir  oi  ;  Quoniam  ox  i[)so.  ot  por  ipsiini,  "'■ 
et  in  ipso  siinl  omnia.  Sapions  qiioqiio  di- 
oit  Deo  :  Diligis  omnia  qiue  sunt,  ol  iiihil  .s'"/(.xi,j5. 
odisti  eoriiiii  qua;  fecisfi.  Omnia  quw  sub 
ciclo  sii/i/.  iiicii  suii/  jiiro  croationis.  con- 
servationis  et  giibornationis.  Idoo  non  crii- 

D  dolilatis,  sed  piefafis  ef  caritatis  aniiiiiim 
ad  meos  gero  effectus.  Imo,  hoc  modo  oiii- 
no  creatum  est  Dei  :  sed  de  his  qua*  sub 
coelo  sunt  ideo  Domintis  loquitur,  qiiia  de 


30 


ENARRATIO    IN    CAP.    XLl   JOB.    —   ARl  .    LXIX 


Leviallian  e  ca?lo  in  inlVriora  projcclo,  cl 
~  de  eis  quos  lenlal   in   lerra   mancntibus. 
sermocinalur. 

Insuper  pandit.  quod  non  ex  crudelilale 
sinit  diabolum  honiines  inipugnare.  Xo» 
parcam  ei  verbis  po(eiilibm,  et  ad  deprc- 
candum  composi/is,  id  esl.  propler  nulla 
ipsius  verba  parcam  diabolo.sive  sint  ver- 
ba  poteslatcm  suam  prtetVrcntia.  sive  Iiii- 
milialionem  quanidam  sonanlia.  quin  ejus 
potestatem  refrenem.  impiamque  ipsius 
puniani  volunlatem.  Interdiim  quippe  ad 
deprecandum  sc  converlil  aslute.  nc  a  no- 
cendo  arcealur.  vel  ne  gravius  affligalur. 
/.Kc.viii.  ut  qiuim  loquitur  (ihrislo  :  Obsecro  le.  ne 
me  tor(]ucas.  Torijucri  cnini  se  insinuavil. 
si  a  nocendo  cessaret.  Inducla  autem  veiba 
non  sic  intelligenda  suiit.  quod  diabolus 
iinquam  veuiani  deprecetur  peccatoriini 
suorum  a  Deo.  quum  sit  penitus  induralus 
atquc  impopnitens.  Ex  hoc  quoque  verbo 
ostenditur.  iiuod  non  sit  jani  dc  cclo  prin- 
cipaliler  menlio. 

Qi/i.s  rcvelahil  faciem  indumenli  ejus  ^ 
Hoc  de  celo  Thomas  exponit  sic  :  Super 
oculos  celi.  ut  dicitur.  sunl  qua^dam  addi- 
tamenla  carnea  seu  plicce  in  figura  magn» 
falcis  ;  sunlque  ducenla  quinquaginta  su- 
per  oculum  unum.  et  tolidcm  super  allc- 
rum  :  qiiibus  utilur  pro  operculo  oculorum 
suorum  tempore  magna^  tempestatis.  Ila- 
(|uc.  (Juis  rcvelabit.  id  cst.  a  piipdictis  pli- 
cis  delegel  et  dctectam  monstrabit.  faeiem 
indumenti  ejus.  id  est  faciem  in  qua  habet 
has  plicas  vcliit  quemdam  vullus  siii  ami- 
ctuiii  ?  quasi  dical  :  Nullus.  Nemo  enim 
tain  prope  audet  accedere.  quoniam  devo- 
rarelur  a  ceto.  Pcr  quod  innuilur.  quod 
fraudulenlias.  duplicilales  d  calJidas  dia- 
boli  machinas  ncmo  sufficil  capere  aul 
manifeslare.  nisi  quanluin  revelaverit  sibi 

iicor.11,11.  Ueus.  quemadmodum  ail  .\postolus  :  Non 
ignoramus  cogilaliones  ejus.  pula  diaboli. 
qui  frequenler  apparenti  bonitale  se  veslil 
et  pallial.  ul  siib  specie  boni  decipiat.  jux- 

ibid  .XI. u.  la  id  ad  Corinthios  :  Ipsc  Salanas  Iransfi- 
gural  se  in  angelum  lucis.Hinc.  secundum 
Gregorium,  aliler  religiosas,  aliler  Scecula- 


A  res  lentat  nientes.  .Malis  cnim  hominibus 
prava  qiise  cupiunt.  aperle  objicil :  bouis 
vero  latentcr  insinuans.  sub  specie  sancli- 
lalis  illudit  :  illis  lanquam  familiaribus 
iniquum  se  manifestc  insinuat:  istis  velut 
exlraneis  cujusdani  quasi  honeslatis  pra^ 
lexlu  se  pallial.  ul  mala  qua  eis  publice 
non  valel,  bonae  actionis  tecta  velamine. 
intromillal. 

El  ii)  mediuin  nris  cjns  rjuis  iulrabil? 
Us  namque  eeti  ila  lerribilitcrdispositum. 
dentalum  ct  magnum  esl.  (|uod  nullus  au- 

B  det  accedere.  Habcl  (juoque  (ut  fertiir)  in 
gulture  pelleni.  vclul  membranam  multis 
niealibus  pcrfoiataiu.  nc  quid  valde  cor- 
piilentuiu  piissil  ingredi  venlrcm  cjus  : 
(|iiia  per  hoc  impediretur  ipsius  digestio. 
si  aliquid  absorberet.  Unde  ad  denolan- 
diim.  quod  nemo  valeat  os  celi  inlrare  ad 
perscrutandum  illos  meatus,  per  quos  par- 
vi  pisces  in  ejus  ventrem  descendunt.  Do- 
iiiinus  ait  ;  In  medium  oris  ejus  qiiis  in- 
Irabil  ?  (Juo  designatur.  quod  intentiones 
el  verba   diabolicee   suggeslionis.  quibus 

C  homines  absorbere  molitur.  homonequeat 
pcnelrarc.  nisi  sibi  desuper  reveletur  : 
quales  sunl  viri  exercitali.  quibus  data  est 
gratia  discrelionis  spirituum.  i  Coi-.mi. 

Porlas  cuHus  cjus  quis  aperiel,  id  est  '"' 
duas  mandibulas  ceti,  superiorem  el  infe- 
riorem.quae  instar  portarum  aperiunturet 
lecluduntur?  S. Thomas.  per  porlas  ceti.in- 
telligit  duos  denles  extremos  cl  maximos. 
quos  habet  ad  modum  dentium  elephanlis 
vel  apri.  (Juo  significatur.  quod  aslutiam 
violentiainqiie  diaboli.  (luibus  vclut  duabus 

D  porlis  peccatores  intrahit  sibi  atque  incor- 
porat.  nemo  possit  compescerc  aut  scrula- 
ri.  pra^sertim  ad  exlrahendos  pcccalores 
ex  eis.  nisi  quanlum  divina  virlulc  fucrit 
ad  hoc  idoneus  faclus.  Per  yi/rum  deu- 
liiiiii  ejus  formido,  id  est  apparalus  hor- 
libilis.  quoniam  ita  dispositi  sunt  dentes 
ejus  aculi,  magni  el  solidi.  iit  adspicienti- 
Inis  horrorem  inculianl.  Pariformiter  den- 
les.  id  est  crudelissimi  modi  quibus  daemon 
nocel  hominibus.  exstanl  terribiles.  Deni- 
que,  denles  diaboli.  sunl  ejus  ministri.  vi- 


E.\ARIVAriO    I.N    CAP.    XI. 1    JUH 


AHI'.    I.Xl.V 


31 


(lclicel   (liomoiips    iiilciidio.    iKiiiiiiicsqiic  A  iiisliiicliiiii  iioii  simianl,  ncc  i-^iliiinaliilcM 


reroccs,  polissiinc  iinpii  (locloics  cl  pvif- 
(licaton^s,  |)ra'lali  cl  piiiici|)cs,  (pii  polc- 
state  atil  callidilalc  alios  ad  pcccala  iii- 
duciint,  sicqiie  spiritualiter  coiilciiiiil,  el 
aninianini  strangiilatores  liiint  :  |ir(iplci' 
jomm.s.  i|uo(l  riiics  cl  lalioncs  vocaiitin, 
'^'  Corpas  ejlix  qitnsi  scitUi  fusilia.  id  csl 

de  ^re  fusa  :  (|U8C  sunl  forlissima.Sic  cui- 
pus  ceti  robnsluin  ac  soliduin  perliibcliii', 
propler  s(|uamas  dnrissimas,  quibiis  lcgi- 
lur  el   quasi  armaliir.  Hinc  suliditiir  :  ri 


admonitionem  admittanl  ;  scd  niuis  alleii 
ailliaTcbil,  qiiia  sibi  invicciii  in  pessimis 
laMMil  et  coopcianliir :  el  tenenlcs  sc,  cor- 
roborando  sc  mutiio  in  peccatis,  neqiia- 
(|uam  separabiinlur,  quous(|iie  impium  af- 
recliim  perdncant  ad  opus,  Sic  Pliaiisa>i  el 
Saddiicei,  (]uainvis  inler  se  discordarenl, 
in  Christi  perseciilione  concordabanl.  Kl 
ha?c  esl  pessima  aliinc  dainnanda  con- 
cordia. 

I)cnii(iic,  S,  ficrnardiis   iii   qiiinlam   scr- 


Acl.  xxiii. 
l,*:.Mallh. 
II,  7;  XVI,  I. 


lo itipac/inii/idenl  connexum  seu  junctiim.  B  iiinnc.  Iiiciiin  liiiiic  conveniciilci cl  piilchre 


sijiiaiiiis  sc  jircinrii/i/tii.s.  \[i\  quod  nna  \('- 
nil  super  aliain  cx  aliqua  parlc.  f^lenini 
celus,  seeundiiin  magniliidincm  siii  corpo- 
ris.  maximas  liabcl  siinamas  sibi  forliler 
cohserenles.  ul  subdiliir.  fi/n  inii  conjun- 
gi/iir  :  quia  se  inviccin  laiij;iinl.  cl  partim 
operiiint.  scilicet  circa  exlrema  squama- 
rum  :  c/  nc  .spirncii/nin  ijiiident,  Id  esl  aer 
qui  inspiratione  allraliiliir,  incedit per  ens: 
quia  ob  niiniain  eaiiim  conipressionem. 
non  est  ibi   foiamen  per  qiiod  aer  intiet 


apjilical  rcli.nidsis.  intcr  ([iios  (nl  adslrnil) 
iioiuiunqiiain  viliosa  rcpcriliir  (pioriiin- 
dam  concordia  :  qni  si  rinlc  xidciinl  in 
fratre  aliqiio  aliqiiid  pitocipiue  ilc\iilionis, 
singnlarisqiicgralia'  ac  pcifecliimis  in  fer- 
vorc,  compiinctione  cl  laciiiiiis.  iiilerpre- 
tanliirin  maliim.  niiilcslc  fcriint.el  fiatrem 
liiijiismodi  pcrseqiiiinliir,  sinyiilarilatisquc 
arguunt.  Hi  tanqiiain  perversi  ac  Ueo  in- 
grati,  de  panc  vita'  faciunt  sibi  pabuliim 
morlis  :   et  iindc   spccialissimc   a^dificaii 


aul  exeal,  f/;(rt  «/to-«  «n'/«eye/.»(7  tenaciter,  G  debiierant.   inde  det(?rius   scandalizantur. 


polissime  lempore  sanilatis  el  roboris  ce- 
li ;  et  /eiicn/es  .se,  id  est  niiituo  sustenlan- 
tes  ac  eonfortantes,  neqnaquam  sejtara- 
biin/ur,  durante  vita  sanitateque  celi. 

.Mystice.  diabolus  se  habel  ad  homines 
maios  et  viliosos.  siciil  capiil  ad  corpus  : 
nani    influit  eis  inotiim  ad  vitia.   Ilaqiic 


Quod  inde  contingit,  quoniam  amore  pri- 
vato  et  passionibus  ex  eo  iiascenlibiis.  pi;e- 
sertiin  spirilualibus  viliis,  squalenl,  foe- 
tenl,  putresciint,alterius  eminentiam  ferre 
ct  adspicere  non  valentes,  .\d  veram  ergo 
alqiic  piiiissiinam  Dei  ac  pioximi  earila- 
lem  sc  dent,  el  de  alteriiis   profectu    ac 


homincs  mali,  per  cordis  duriliam,et  quia  gratia  veiut  de  propria  laetenlur  salute,  al- 
propriam  ac  aiioruin  culpain  defcndiinl.  tcndenlcs  qiiod  ait  Euscbiiis  limiseniis. 
pallianl  seii  excnsant,  rite  per  sciila  fnsi-  qiiia  nisi  claiislraics  proprias  qiiotidie  c.\- 
iia  exprimunlur  :  sciitumqiie  corporis  dia-  stirparc  sludncriiil  passiones,  et  proprias 
boli  asscrnnliir.  qiii  jaciila  corrcplionis  D  rescindere  voliiiilates.  muilo  pejorcs  fiiinl 
se  penetrare  non  siniint.  sed  repclliiiit  :  el  in  claustro,  quain  cranl  in  swculo. 
sicut  corpiis  celi  compaclum  est  squamis 
se  prcmentibus,  sic  ipiilibcl  horiini  vcliit 
immiinda  cl  f(i'li(la  sqiiama  csl.  alcpic  co- 
riim  miillitiidii  c\  iniillis  (|iii  iii  pravilalc 
concordanl.  coHigilnr.  ijiii  iii  laiilnm  sibi 
in  malis  conscnliunl.  iil  meliorcs  concor- 
diler  persequanlur.  el  bonis  ordinalioni- 
biis  conformilcr  renilanlur  :  ila  iil  ne  spi- 
raciiliim  ipiidcin  inccdal  jier  eos,  (]uoniani 
ila  in  viliis  indiiianliir.  iil  Sjiirilns  Sancli 


S/ernutatio  ejus  splendor  ignis.  Stcrnii- 
lalio  est  inflalio  a  peelore  siirgeiis.  qiia' 
ad  cxeundiiiii  apcrtos  [loros  noii  iiiveniens. 
cerebriim  ascciidit  ac  laiigit.  cl  congesta 
per  nares  egrcdiciis,  toliim  capnt  protiniis 
conciilil,  sccnndiim  (iregoiiiim.  \'.\.  iit  ail 
.Mliertus,  slerniilalio  esl  purgamenliim  ce- 
rcbri,  qiiando  fiimosilas  ab  infimis  ad  ce- 
rebriim  elevala.  |tamiiciilis  ccicbii  iii  se 
ciillcclis  atijiic  icslrictis.  ac  siibilo  dilala- 


32 


E.NARRAT10    l.N    f.AP.    XLl   JOB. 


ART.    LXIX 


tis.  per  nares  e.xcutitur.  Quum  ergo  caput 
ceti  sil  maximum.  fortissimam  liabet  ster- 
nutalionem  :  ex  qua  fit  aquarum  commo- 
tio  cl  elevatio.  sicque  apparel  ibidem  can- 
dor  aquee  surgentis  ad  modum  splendoris 
ignis.  Rursus.  sicut  in  hominis  sternula- 
tione  niagna  ex  concussione  cerebri  com- 
moventur  et  oculi.ut  quasi  scinlillent:  ila 
ex  sternulatione  celi  fulgor  quidani  vide- 
lur  micare  ex  oculis  ejus  :  sicque  sler- 
nnlalio  ejus  dicitur  splendor  ignis,  non 
per  essentiam.  sed  per  efficienliam  seu  ef- 
feclum.  quoniam  causal  splendorem.  Per 
cujus  sternutationem  exprimitur  mystice 
indignatio  diaboli  contra  homines.  quam 
in  eos  exsufflat  :  ex  qua  nonnunquam  iu 
horainibus  ignis  irse.  impatientiae.  conciipi- 
scenlise  generatiu'.  duni  ex  diaboli  tenta- 
mentis  corda  liominum  taliter  inflamman- 
lur,  quemadmodum  in  libro  .Machabseorum 
Uiiach.K,  de  -\ntiocho  scribitur.  quia  superbia  re- 
plelus.  ignem  spirans  aninio,  elc. 

Refert  hic  Lyra.  audisse  se  a  quodam 
experlo  in  mari  homine  veridico.  quod  in 
ripa  maris  juxla  Portugaliam.  fuit  inven- 
tus  celus,  de  eujus  lingna  divisa  onerali 
fuerunt  viginti  qualuor  muli.rndeperpen- 
di  polest,  quanta  sit  moles  belluae  hujus. 
Ef  ocull  cjus  i(f  palpcbnv  ciitiai(/i. Ocu- 
li  namque  sunt  lucidi.  Hinc  ex  oculis  ce- 
ti.  qui  prtegrandes  snnt.  claritas  qusdam 
diffunditur  similis  claritati  aurorse.  qua? 
tenebris  permiscelur.  Propterea  oculi  celi 
apparent  micantes.  Palpebra  vero  est  sinns 
oculorum.  significatque  locum  lucis  dilu- 
culi.  qui  oculis  ceti  propler  clarilateni 
hauc  comparatur.  Myslice.  per  claritatem 
oculorum  ceti.  naturalis  perspicacilas  in- 
lelligentise  diaboli  desiguatur.  Naturalia 
enim,  secundum  divinum  Dionysium,  in 
dsemonibus  integra  ac  splendida  perman- 
serunt.  Verumtamen  cognitio  praclica  in 
diabolo  penilus  pervertilur  ct  fuscatur  per 
ejus  malitiam.  quam  B.  Dionysius  nominat 
furorem  amentem.  [ihantasiam  prolervam. 
el  concupiscentiam  irrationalem.  Idcirco 
lux  intellectus  diaboli.  putius  diluculo  quam 
meridiei  est  comparanda.  Lux  autem  men- 


A  tis  angelicse.  velut  meridies  perhibetur. 
Quidam  quoque.  per  lucem  ocuJorum  ce- 
li.  intelligunt  teinporalem  prosperitalem. 
quain  homini  proiniltit  diabolus.Gregorius 
vero.  per  oeulos  diaboli,  inlelligit  magi- 
slros  consiliariosque  erroris  :  qui  aliqnid 
veri  dicere  solent.  cui  falsa  commiscent. 
quemadmodum  lux  aurorse  mixta  est  tene- 
bris  noctis. 

Bc  ore  ejus  lauipuc/es  procec/unt.  id  est 
vapores  copiosi  et  calidi  :  qui  ex  interiori 
ejiis  calore  prngrediunliir.  atque  ob  suam 

B  caliditalem  lampadi  comparautur  ;  sicuf 
tcvdce  ignis  accenscv,  id  est,  vapores  illi 
sunl  odoriferi  et  suaves.  queinadmodum 
ta-da  :  quod  esl  lignuni  qiioddam.  quod 
qiiiim  accensum  fuerit.  dulcem  spargit 
odorem.  Fertur  namquc  de  ceto.quia  dum 
valde  esuril.  vaporeni  suavem  instar  odo- 
ris  ambrse.  ex  suo  ore  emiltit  :  quo  odore 
pisces  delectantur  et  attrahiinlur :  sicque 
os  ccli  introeunt.  et  devorantur  ab  ip- 
so.  Quo  myslice  denotatur.  quod  diabolus 
animarum  damnationem  esuriens.  aliquid 

C  amoenitalis  et  deleclabililatis  proponit  eis 
in  creaturis,  quo  alliciunlur.  ac  decipiun- 
lur  ab  ipso.  dum  delectantur  in  creaturis 
non  recte.  secundum  voluntalem  et  legem 
ac  ordinem  Grealoris.  Hinc  in  Sapientia> 
libro  scriptum  est  :  Creaturae  Dei  factse  •Sn/i.Mv.ii. 
sunt  in  tenlalionem  animse  hominum.  et 
in  inuscipulam  pedibus  insipientium. 

De  naribus  cjus  procec/if  fumus,  id  esl 
vapor  seu  aer  adustus  ex  abundanti  calore 
celi.  quo  indiget  ut  corpiis  suiim  tam  gran- 
de  queat  movere.  Habet  namque  pulmo- 

D  nem,  atque  respirat  sicut  delphinus.  Sicut 
est  fumus  o//iV  succenscr  ntquc  ferventis, 
id  est  rei  contenlse  in  oUa  bullienfe.  .\er 
quippequi  per  respirationcm  emittitur.  in 
pulmone  fuit.  el  calefiebal  ibi  per  cordis 
calorem.  qui  pulmoni  conjungitur  :  sicut 
aqua  in  olla  calefit  per  hoc  quod  igni  ap- 
ponitur.  Hatitus  ejus,  id  est  e.xhalatio  de 
ore  celi  procedens.  prunas  ardere  facit, 
id  est.  fam  calidus  esl.  quod  ad  prunas 
succendendas  sufficeret  :  et  loquitur  ad 
simililudinem   acceudentium  in  sufflato- 


ENARRATIO    h\   CAP.    Xl.l   JOH.    —   ARl.    I.XIX 


33 


rio  prunas.  Et  ftamma  de  ore  cjus  egre- 
ditur,  id  est  tanti  caloris  fumositas,  ul 
flammae  assimiletnr.  Per  quae  omnia  insi- 
nuatur,  quod  (iiaboliis  suis  suggestionibus, 
tentamentis  et  machinis  atque  furoribus, 
hominum  mentes  velut  prunas  igne  cu- 
piditatis,  flammaque  vitiorum  et  fervore 
libidinis   freqiienter  succendit.  Unde  per 

/s.uv.  16.  Isaiam  Dominus  ait  :  Ecce  ego  creavi  fa- 
brum  sufflantem  in  igne  prunas. 

I»  cot/o  cjiis  morabitur  forfitudo,  id 
est,  magnum  et  fixum  robur  habet  in  col- 
lo  :  aliter  pondus  tam  magni  capitis  ferre 
non  possel.  Et.  ut  libro  de  Animalibus  ait 
Philosophus,  nullus  piscis  habet  coUum, 
nisi  qui  generat  halitum,  quales  sunt  del- 
phinus  et  cetus  ac  alii  quidam.  Porro,  per 
colluni  ceti,  erectio  diabolicse  pompffi  ex- 
primitur  :  cui  conjuncta  est  magna  natu- 
ralis  fortitudo  diaboli,  de  qua  infra  ha- 
betur,  Non  est  potestas  super  terram  qua? 
comparetur  ei.  Per  collum  quoque  diabo- 
li,  intelliguntur  aliorum  subversores,  qui 
communiter  sunt  potentes  seu  callidi :  per 
quos  diabohis  suam  exercet  malitiam  ac 
venena  diffundit  in  alios,  sicut  per  collum 
caput  conjungilur  corpori.  Et  faciem  ejus 
pra'cedet  egestas  :  id  est,  antequam  cetus 
locum  certum  maris  accedat,  piscibus  eum 
evacuabit.  Quum  enim  sit  corpulentissima 
et  calidissima  bestia,  phirimo  indiget  ali- 
mento  :  ideo  pisces  sibi  occurrentes  ab- 
sorbet.et  inopiam  quamdam  facit  in  mari. 
Similiter  Taciem  seu  polentiam  diabolic» 
mansionis  in  anima,  prEecedit  virtutum 
ablatio, et  spirifualium  bonorum  carenlia: 
quia  mentem  inhabitare  non  valet,  nisi 
donis  gratia»  anlea  spoiielur.  Membra  car- 
nium  ejus  cohmrentia  sibi,  id  est,  membra 
corporis  celi  forliter  sibi  cohEerent.  quuni 
sint  spissa  et  grossa.  Per  carnes  ceti.  desi- 
gnantur  carnales,  qui  facili  inspiratione 
diaboli  sensum  ejus  suscipiunt  seu  ei  con- 
senliunt,  et  niolles  sunt  ad  omnem  im- 
pressionem  ipsius  :  qui  animales  vocan- 
tur,  quia,  ut  bruta,  non  senliunt  nisi  quce 

icor.ii.u.  carnis  sunt,  sicut  ait  Apostolus  :  Animalis 
homo  non  percipit  quae  sunt  spiritus  Dei. 

T.  5. 


A  Judas  quoqne  in  sua  Canonica  :  Hi   suul    Judxi^. 
(jui  segreganl  semelipsos,  animales,  spiri- 
tum  non  habentes. 

Mittet  contra  cum  futminn.  Hoc  Tho- 
mas  exponit  de  ceto  ila  ad  lilteram,  quod 
per  fulgura  divinitus  missa,  et  in  mare  ca- 
dentia,  sjepe  naves  periclitanlur.  Idcirco 
probabile  esl,  quod  et  ceti  quandoque  per 
fulgura  percutiantur.  Et  ad  alium  locum 
non  ferentur  :  id  est,  fulgura  ista  a  Deo 
emissa,  certe  et  infallibilitcr  langent  ce- 
tum,  contra  quem  destinantur,  sicut  sa- 

B  gitta  a  perito  sagittatore  ejecta,  tangit  id 
ad  quod  langendum  dirigilur.  Sicque  in 
Sapientia"  libro  habetur  :  Ibunt  directe  Sap.r.a 
emissiones  fulgurum.  Per  quod  mystice  de- 
signalur,  quod  divinfe  polcstalis  jaculis  et 
flagellis  seu  ulfionibus  diabolus  et  ejus  mi- 
nisfri  dejiciuntur  ac  condemnantur,  nec 
plagte  illfe  alios  fangunf.  Cor  cjus,  scilicet 
celi,  iiulurabitu.r  quasi  lapis,\A  est,  non  fa- 
cilecedet  fulminibus,  sed  proposse  resistet 
ne  corrumpatur.  quemadmodum  durum 
difficulfer  corrumpitur.  Forliaetenim  ani- 

C  malia,  dum  violenfer  fangunfur,  vires  suas 
quasi  fortius  coUigunt  ef  assumunt  ad  re- 
sistendum.  Hinc  subditur  :  et  stringetur 
quasi  malleatoris,  id  esf  percussoris  vel 
fabri,  incus  :  quod  instrumentum  ex  icfi- 
bus  malleorum  non  frangifur,  sed  conso- 
lidafur  et  slrictius  reddilur.  Sic  cefus  sen- 
fiens  laesionem,  fotis  viribus  se  opponit. 
Per  quod,  obstinatio,  impoenitenfia  atque 
rebellio  diaboli  ac  membrorum  ipsiusmon- 
slrantur  :  quia  ex  Dei  percussione  non  cor- 
rigunlur,  sed  induranfur,  ef  renifi  ac  Deo 

D  prsevalere.  quanfum  in  ipsis  est,  cupiunf. 
(^uuin  sublatus  fuAi'ril,  iimebunt  angcti , 
et  territi  ipurgabuntur.  Hoc  verbo  osfendi- 
tur,  quod  isfa  de  ceto  dicunfur,  ul  est  fi- 
gura  diaboli,  seu  de  diabolo  sub  nomine 
Leviathan  pro  ceto  accepti.  Quamvis  et- 
enim  cetus  sif  magnum  quid  corporis  mo- 
le.  lamen  respectu  angelicte  dignilafis  ef 
perfectionis,  quasi  nullius  repufalur  mo- 
menli  :  imo  homo,  propler  splendorem  in- 
lelleclus,  omnibus  brutis  sublimiler  prae- 
staf.  Non   ergo  ob   cefi  sublationem  seu 

3 


u 


ENARRATIO    IN    CAP.    XLl   JOB. 


ART.    LXIX 


interreclionem,  angeli  sancti  lenentur, 
quum  et  coelestes  orbes,  quorum  compara- 
tionc  non  solum  cetus,  sed  et  tota  terra 
ut  punctum  est,  moveantur  ab  angelis.  Vn- 
de  unius  beliuae  occisioneni  pro  nullo  aut 
minimo  repulanl,  sicut  et  nos  unius  occi- 
sioneni  parvipendimus  puiicis.  De  diabolo 
ergo  ista  dicuntur,  imo  de  principe  da?- 
moniorum,  de  cujus  siibiatione  seii  expiil- 
sione  a  throno  ccelesti,  olim  terrebantur 
angeli  sancti,  timore  admirationis  divinae 
potentiw  et  pavore  reverentiali  ipsius.  Si- 
militer  omnes  electi  et  Sancli,  in  die  ju- 
dicii  de  totali  damnatione  ac  sublatione 
principis  tenebrarum  ministroruinque  ejus 
admirabuntur  atque  limebunt,  non  pcena- 
li,  sed  casto  et  sapientiali  timore,  infini- 
tam  Dei  majestatem  in  suis  effectibus  non 
ignoranter,  sed  sapienler  ac  reverentiali- 
ter  admirantes,  eamque  plene  comprehen- 
dere  non  valentes.  Unde  et  in  Evangelio 
Ziic.x.xr,2i-..  Christus  Yirtutes  coelorum  dicit  moven- 
das ;  et  in  Praefatione  cantamus,  Majesta- 
tem  tuam  tremunt  Polestates.  Denique  an- 
geli  taliter  territi  purgabunlur :  et  in  casii 
diaboli  purgabantur,  non  ab  immundilia 
culpje,  sed  a  minoratione  perfectionis  at- 
que  scientiEe,  in  quantum  ex  intuitione 
divinoruin  effectuum,  aliquam  sortiuntur 
illuminationem  inferiorcs  a  superioribus, 
et  superiores  a  Deo  ;  vel  omnes,  quantum 
ad  aliqiia  cognoscenda,  immediate  a  Deo. 
Divinam  autem  excellentiam  admirando, 
mox  in  ejus  contemplatione  refulgent,  et 
quam  jugiter  in  se  ipsa  conspiciunt,  ex 
suis  effectibus  et  in  ipsa  magis  mirantur, 
quam  in  se  sola.  De  hoc,  sexto  capitulo  de 
Divinis  nominibus,  D.  Dionysius  plenius 
loquilur. 

Consequenler  de  ceto,  ut  est  figura  dia- 
boli,  loquitur.  Qi(ia)i  apiirehemlerit  eum 
gladim,  id  est,  si  quis  gladio  coeperit  cse- 
dere  cetum,  subsistere  non  poterit  ipse  gla- 
dius,  neque  hasta,  neqiie  (hora,r  :  hoc  est. 
sive  gladio,  sive  lancea,  aut  thorace  per- 
cutiatur,  non  ei  nocebit :  imo  instrumenta 
ista  frangentur  propter  duritiam  corporis 
ceti,  praesertim   quum   diclum   sit,  quod 


A  corpus  ejus  sit  quasi  scuta  fusilia,  et  den-  vers.  c. 
sissimas  atque  compactissimas  habeat  squa- 
mas.  Reputabit  eiiiiii  ut  paleam'  ferrum,  'quasipa- 
et  quasi  lignum putriduni  repulabit  «'«.'id 
est,  nec  ferrea  nec  £enea  instriimenta  sibi 
ostensa  limebit  aut  fugiel,  quia  his  aut 
non,  aut  difficulter  ladi  valel.  Per  quae 
insinuatur,  quod  nulla  potestate  humana 
dsemoni  possit  qiiis  prsevalere  :  et  si  ora- 
tionibus  et  virtiitibus  Sanctorum  supere- 
tiir,  lioc  divina  et  increata  virtute  prin- 
cipaiiter  agilur;  non  ut  talia  ex  hiimana 

B  potentia  oriiinlur,  imo  potius  in  quanliim 
a  Spiritu  Sancto  principiantur,  qui  in  om- 
ni  aclu  merilorio  motor  est  principalis. 

Xon  fugabit  eum  vir  sagittarius  :  quia 
sagittas  non  timet,  quasi  ab  eis  jfedi  non 
valens.  Yerumtainen,  ut  narratur,  quam- 
vis  lalia  non  formidel,  nihilo  minus  pro- 
jectione  spiculoriim,  quse  non  avertit  nec 
fugit,  landem  vulneratur  ac  moritur,  at- 
qiic  ad  littus  morluus  trahitur.  In  stipu- 
Jam  ei  versi  sunt  lapides  fundce :  id  est, 
non  plus  curat  aut  metiiit  ictus  lapidum 

G  funda>,  ipiam  stipulam.  Ictibus  enim  saxo- 
riim.qua?  perfundam  projici  possunt,non 
Iseditur,  quum  tanlfe  sit  duritise  atque  pin- 
guedinis.  Porro  spiritualiter,  viri  sagitlarii 
sunt  prffdicatores  idonei,  qui  ex  corde  et 
ore  velut  ex  arcu,  verba  acuta  ac  pene- 
trativa  audientinm  cordibus  imprimunt  et 
infigunt.  Lapides  vero  fundse,  siint  ex- 
emplaria  ac  solida  opera  Sanctorum  :  et 
frequenter  contingit,  quod  nec  sanctis  ver- 
bis,  nec  virtuosis  operibus  diabolus  sic 
frenatur,  quin  tentet  ac  renitalur,  sallem 

D  ad  tempus ;  imo  virluosos  saepe  gravius 
importuniusque  infeslat.  Funda  autem,  in- 
tellectus  consfans  ac  eruditus  et  practicus 
est,  qui  opera  virtuosa  emittit.  Quasi  sti- 
pulaiii  wstimabit  malleum  :\A  est,  propter 
duritiam  squamarum,  quibus  armatur,  et 
spissitudinem  atque  pinguedinem  cutis  ac 
corporis  sui,  verbera  malleorum  non  ciirat, 
nisi  forle  talia  verbera  diutius  continua- 
rentur,  praesertim  super  eamdem  corporis 
partem.  Et  deridebit  vibrantem  hastam  : 
id  est,  si  quis  comminetur  ei,  quod  hasta 


KNARHAIIO    IN    I.AI'.    Xl.l    JOB.    —    ART.     I.XIX 


38 


Jub  \\\\ 

n.  11. 


eiim  vclit  invadeie,  uuii  liiiieljil,  quia  pei- 
lorari  ita  non  potest.  Hsec  quoque  diciin- 
tur,  ad  iiisiniiandiim  aiidaeiani  coli  :seciin- 
,  dnin  qiiod  aliqua  talia  de  eqiio  siiperiiis 
diela  >iiiit.  Tnde  per  ista  innuitur.  quo<l 
nullo  lioniinis  eonatii  aul  commiiialione 
diaboius  siiperetur.  nisi  virliite  Spiritus 
Sancli. 

Suh  ipso  crnnt  nnUi  solix.  id  est,  eos 
noii  appretiabitur,  nec  eorum  decore  al- 
lieilur  ut  vincatur  :  cl  xtcrnel  silji  rjua.si 
lultiiii  aurum,  id  est.  pro  nihilo  reputat 
aurum.  sed  spernit  et  subjicit  illud  su;p 
jestimalioni,  sicut  parvi  pemlitur  iutiim. 
Per  qu;e  insinuatur,  quod  nullius  rei  coi- 
poralis  pulchritudine  aut  pretiosilate  siili- 
dalur  vel  attrahalur.  ita  qiiod  supereliir  : 
el  hoc,  in  quantum  res  illae  sunt  pulchr;e 
et  pretiosa",  non  autem  in  quantum  sunl 
ipsius  nutrilivEe.  Insuper.  per  ha>c  signa- 
tur,  quod  corporalium  rcrum  preliositale 
et  pretio  diabohis  non  attrahatur,  ut  sub- 
dat  se  honiini,  quainvis  inlerdum  hoc  fin- 
gat,  ut  honiinem  subjiciat  sibi  in  errore 
et  culpa.  Possunt  quoque  per  radios  solis. 
homines  verboet  vita  aliis  emicantes:  j)er 
anrum  autem,  caritate  rubentes.  intelligi : 
quos  diabolus  in  hac  vita  aspernatur  atque 
pcrsequitur. 

hervescere  faciet  quasi  ollain  profitn- 
dum  maris.  Ceti  enim  aliqui  tantae  sunt 
magnitudinis.  ut  aquas  inaris  vehemen- 
ter  commoveant,  spumareque  faciant.  vel 
etiam  tempestates  in  mari  producant :  sic- 
que  mare  a  fundo  videtur  fervere.  sicut 
aqua  in  olla  igni  apposila.  Hinc  Thomas 
ailegat  Plinium.  dicentem  quod  in  mari 
orientali  siintqusedam  tanta»  magnitudinis 
bellua>.  ut  ipsum  mare  ab  imo  vertanl  et 
concitent,  ac  tenipestales  efficiant.  El  /m- 
nel  quasi  quum  ungueuta  Ijulliunl  :  id 
est,  tantum  aquje  fervorem  ac  spumam  in 
mari  concitabil,  sicut  est  fervor  et  spu- 
ma  unguentoriim  in  caldario  bullientiiim  : 
qua5  propter  aerem  inclusum  faciiint  am- 
pliorem  spumani  el  coniinotionem  in  su- 
perficie,  qiiam  siinplex  aqiia.  Per  qii;p 
notalur  lurbuJentia  et   inqiiieludo.  (|uam 


.\  diabolus  concitat  in  lioe  niuiulo,  pr;eser- 
lim  in  cordibus  viliosorum  :  de  quibus 
Isaias  lo(|iiitur,  Imiui  ipiasi  inare  fervens,  /s.  i.vii,  20. 
quod  (|uiescere  non  potest.  .\am  et  diabo- 
liis  ignita  sua  suggestione  el  impressione, 
ila  sa-pe  incendit  fomileiii.  (juod  totum 
cor  inlus  incalescil  ad  maluin.  I'osl  euin 
lucebil  semita  :  id  esl,  celo  sc  movente 
per  aquam,  apparet  retro  euni  vestigium 
longuin  sui  processus  propler  graiidem  siii 
corporismolem,qua  inagnam  facil  in  aqua 
concussioncni.  quae  non  protinus  conquie- 

B  scit.  Ouo  mystice  denotatur.quod  postdi;i- 
holicam  tentationeni.  et  conturbationem 
(jiiam  facit  in  aniina.  renianent  et  appa- 
reiit  ifliquia'.  ita  quod  effectus  perturha- 
tionis  a  diabolo  eoncilala:',  non  semper  sta- 
tiin  sedaturet  aboletur :  imoaliquando  diu 
durat,  et  difficulter  exstinguitnr,  praeser- 
tim  qiiando  nialo  non  in  principio  rite  resi- 
slitur,  sed  illud  in  consuetudinein  transit. 
^■Eslimabit  abyssum  quasi  senescentem : 
id  est.  tam  avide  et  abunde  pisces  maris 
vorabit,  et    aquain   ipsius    polabit,   quasi 

C  putarel  mare  cito  siccandum  ac  fiuien- 
diiin  :  quemadmodiim  esuriens  qui  opina- 
tur  sibi  escani  defecturam,  coinedit  mul- 
tiim.contra  futuram  se  praeparans  famem. 
Per  ipiod  insinuatur.  quod  diabolus  velut 
insatiabilis  hoinicida.  tam  affectuose,  in- 
cessanter  et  indefesse  decipit  animas,  qua- 
si  mundus  essct  mox  terminandus.  Quod 
enim  senescil,  prope  interitum  est,  secun-  Hehr.^,». 
dum  Apostolum  ad  Hebr»os.  Thomas  au-  "' 
tem  exponit  sic :  .Estimabit  abyssum  quasi 
senescenlem,  id  est  qnasi  impotenlein  ad 

U  hoc,  quod  abyssus  devoref  seii  superet  ip- 
siiin  cetum.  Per  quod  myslice  innuilur, 
(|uod  diaholus  non  tantain,  tamque  perpe- 
lu;im  lepulat  po'nam  inferni.  iit  ob  eam 
desinat  impie  operari,  el  Dco  reiiiti.  Imo. 
sic  prave  agit,  quasi  [)ulaici  ihimniitioiiem 
infeini  aliquando  leriiiinandam  :  ;ul  (piod 
;rslim;indiim  etiam  (|iios(lam  stiiltos  indu- 
cit.  (|iiiiiii  tamcii  lioc  Scripluris  sanclis 
clarissime  obviel. 

Xoii  est  iiolcsliis  siiprr  terrnm  qiuv  rom- 
paretur  ei  :\A  esl.  milliim  lerrestriiim  ani- 


36 


ENARRATIO   hN    CAP.    XLl   JOB.    —   ART.    LXIX 


iiialium  lantw  est  rortiliulinis  corporalis, 
ul  cetus,  qui  sicul  quantilate,  ila  el  pote- 
stale  vincit  non  sohim  aqualica,  sed  et 
terrestria  animalia.  Dicunl  quoque  magi- 
stri  naturalis  scientise,  quod  majora  sint 
aniinalia  in  inari,  quain  super  terram  : 
cujus  causa,  est  abundantia  humiditatis  in 
semine  et  in  esca.  Unde  in  terris  humidis 
majores  sunt  homines,  quam  in  regioni- 
bus  siccis,  ut  dicunt.  Qtd  factus  est  tit 
nullum  timeret.  Hoc  doctores,  non  de  ce- 
to,  sed  de  diabolo  per  ipsum  iigurato,  ex- 
ponunl  :  qui  ad  hoc  factus  est,  id  est,  ex 
sua  creatione  et  suse  naturfe  proprietatc 
hoc  habel.ut  nullam  creaturam  terrestrem 
corporalenive  timeat,  quantum  ad  nalu- 
ralem  ejus  virtutem,  tanquam  fortior  om- 
ni  hujusmodi  creatura.  Nempe  quod  ho- 
mines  sanclos  veretur,  ex  supernaturali 
illorum  virtute  contingil.  Verumlamen  is- 
tud  de  ceto  accipi  potest.  qui,  ut  ex  pra- 
habitis  innotescit,  corporali  robore  vincit 
hominem,  et  omnem  terrenam  facturam  : 
idcirco  nec  metuit  aliquid  horum.  Et  in 
hac  locutione  dictio,  Ut,  potius  notat  con- 
comitantiam  vel  sequelam,  quam  causam. 
Ps.  (.,  0.  sicut  quum  dicitur,  Tibi  soli  peccavi,  ul 
juslificeris  in  sermonibus  luis.  Ad  hoc 
eniin,  quod  lanlam  vim  corporalem  ceto. 
tantamque  vim  spirilualem  diabolo  pra?- 
stitit  Deus,  consequitur  iste  imperterritus 
animus. 

Per  prffidicla  ergo  signatur,  quod  nulla 
terrena  corporalis  aut  humana  polestas, 
jpqualis  sit  poteslati  diaboli,  in  quo  nalu- 
ralia  integra  permansertint,  juxla  D.  Dio- 
nysium  quarto  capitulo  de  Divinis  nomi- 
nibus.  Unde,  quo  altioris  est  speciei  sive 
naturae,  eo  majoris  est  potestatis  natura- 
lis  :  ideo  non  potestate  naturje,  sed  gratise, 
homines  prsvalent  ei.  Hincque  nullus  de 
propriis  viribus  potest  prsesumere,  aut  de 
sua  victoria  vane  gaudere.  Imo  timorati 
atque  solliciti  esse  debemus,  qui  contra 
tam  fortem  hostem  pugnam  habemus,  qui 
potestate  atque  industria,  experientia  ct 
infatigabilitate  nos  superal  :  a  quo  vide- 
mur,  el  quem  videre  corporaliler  prohibc- 


A  mur;  imo  nec  spiritualiler ejus  congressus 
semper  advertimus.  Praelerea,  secundum 
unam  considerationem,  diabohis  factusest 
directe  ut  nullum  limeret,  id  est,  ut  soli 
Creatori  casto  ac  filiali  timore  subditus 
esset ;  sed  contra  illum  se  erigens,  nul- 
lum  ex  praesumptione  vuU  formidare,  ni- 
si  in  quantum  a  Deo  compellitur  et  ar- 
ctatur. 

Otnne  sublime  videt,  id  est,  ad  alta  se 
erigit,  et  ad  aggredienda  majora  vultuni 
extollit  :  qui  et  in  principio  dixit,  Ascen- ys..\iv,i4. 

B  dain  super  altitudinem  nubium,  similis 
ero  Altissimo.  Hoc  autem  ceto  non  com- 
petit  :  multoque  minus  quod  subditur, 
convenit  ei.  Ipse  esl  rex  siqwr  omnes  fi- 
lios  swperbice,  id  est,  in  superbia  eos  exce- 
dil,  tanquam  primus  apostata,  qui  ceteris 
formam  recedendi  a  Deo,  atque  amandi 
propriam  excellentiam  primo  ostendit.Cu- 
jus  ducatum  sequuntur  omnes  superbi  : 
qui  filii  superbise  appellantur,  quia  per 
illam  quasi  per  inatrem  diabolo  spiritua- 
liler  generanlur,  sicut  per  caritatcm  ho- 

G  mines  fiunt  filii  Dei,  et  quia  superbiam 
vehit  matrem  amant,  sequuntur  et  ample- 
cluntur,  atque  ab  ea  foventur ;  qui  etiam 
servi  superbiae  dici  possunt,  quia  vitio 
huic  subjecti  sunl.  Propler  quod  secunda 
Petri  inducitur  :  Iniqui  servi  sunt  corru-   wPetr.n, 

■  .  19 

ptionis  ;  a  quo  enim  quis  superatus  est, 
hujus  el  servus  esl.  In  Joanne  quoque  ail 
Salvator  :  Omnis  qui  facil  peccatum,  ser-  Jomm.wu, 

34. 

vus  est  peccati. 

Denique,  juxta  Thomam,  Dominus  ope- 
rationem  suam  quam  cxercet  in  malis,  ter- 
D  minat  in  superbis,  ut  ostendat  beato  Job, 
hoc  sibi  fuisse  prsecipue  metuendum,  ne 
a  diabolo  ad  superbiam  induceretur,  sic- 
que  ad  regnum  diaboli  transferrelur  :  id- 
eoque  abjicere  debeat  affectum  et  verba 
quae  superbiam  sapiunt  sive  sonant.  Ita- 
que  et  nos,  si  filii  et  mmistri  diaboli  esse 
non  volumus,  si  tam  crudelissimi  tyranni 
ac  infelicissimi  regis  dominationem  vere- 
inur,  omneni  prorsus  abominemur  super- 
biam  :  qu»  sola  omni  virtuti  insidiatur,  et 
omnia  gratiarum   aufert   charismata ;  de 


ENARRATIO   IN   CAP.    XLII   JOB. 


ART.    I.XX 


37 


Eccii.^i.-:.  qua  ait  Scriptura.  Odibilis  coram  Deo  et  A  tectionemque  Dei  et  illuminationem  Spi- 
liominibus  est  superbia  :  qu»  mentem  ritus  Saneti  praecipue  promeretur.  Non 
summe  excaecat  atque  turpissimam  facit.  simus  filii  superbiee,  et  ministri  diaboli 
Omnem  quoque  amplectamur  humilita-  regis  ;  sed  fiiii  simus  humilitatis,  et  fa- 
tem,  quse  ad  omne  bonum  disponit.  pro-      muli  Christi  altissimi  principis. 


ARTICULUS  LXX 


EXPOSITIO  C.^PITULI   QUADRAGESIMl   SECUNDI   ET    ULTLMI  :    RESPOXDENS   AUTEM   JOB. 


AUDITA  disputatione  allocutionequc 
Dei,  nunc  ipse  Job  neo.  ut  dignum 
est,  cedit.  honorem  et  gloriam  tribuit,  et 
se  ipsum  humiliat  atque  accusat,  secun- 

/tid. XI.  4.  dum  illud  F.cclesiastici  :  Quam  bonum  est, 
correptum  manifestare  poenitentiam  I  Jie- 
spondens  aittem  Job  Domino,  dixit  :  Scio 
quia  omnia  potes,  quum  sis  infinitse  po- 
tentiae.  cui  omnia  seque  facilia  sunt,  et  cui 
nihil  difficile  est.  Deo  siquidem  idem  est 
esse,  et  potentem  esse.  ita  quod  ejus  es- 
sentia  est  sua  potentia.  Ideo,  sicut  divina 
essentia  est  penitus  illimitata,  ita  et  ejus 
potentia.  Quo  verbo  Job  profitetur,  quod 
Deus  possit  Satanam  superare,  et  adversi- 
tates  seu  tentationes  ab  iilo  inflictas  au- 
fle6r.iv,  ferre.  Et  nuUa  te  latet  cogitutio.  Omnia 

"  enim  nuda  et  aperta  sunt  oculis  ejus,  se- 

cundum  Apostolum.  Deus  quippe  suam 
cognoscendo  essentiam,  omnia  intuetur  in 
ea,  quae  illam  quocumque  modo  imitantur 
sive  participant,  hoc  est,  queecumque  ali- 
quid  entitatis  habent.  Similiter  cognoscen- 
do  suam  potentiam,  cognoscit  distincte, 
perfecte  et  plene  omnia  ad  quae  se  illa 
extendit.  Hinc  primo  Regum  Deus  testa- 
i/Tej.iTi.  tur  :  Non  juxta  intuitum  hominis  ego  judi- 
co  :  homo  enim  videt  qua"  parent,  Dominus 
aulem  intuetur  cor.  Porro,  secundum  Tho- 
mam,  hoc  verbo  sanctus  Job  fatetur  se  fu- 
isse  aliqua  superba  cogitatione  pulsalum. 
videlicet  recitando  suas  justitias  :  quod 
Deum  non  latuisse  insinuat.  Ideo,  contra 
negantes  Deum  omnia  inlueri,  subjungit : 


B  Quis  est  iste  qui  celat  consilium,  id  est, 
cordis  sui  dispositionem,definitionem  seu 
inquisitionem  putat  se  Deo  posse  abscon- 
dere,  absque  scientia,  id  est  ita  quod  Deus 
illud  non  sciat?  Vel.  Absque  scientia,  id 
est,  imperite  et  stulte  hoc  putat.  Gregorius 
vero  exponit  sic  :  Job  diabolo  exprobrans, 
dixit  :  Quis  est  iste,  etc.  ]  id  est,  diabolus 
consilia  fraudium  suarum  adversum  nos 
nobis  occultat  :  et  hoc  absque  scientia,  id 
est.  irrationabiliter  el  insipienter  hoc  agit, 
quoniam  licet  propria  subtilitate  occultas 

C  illius  machinationes  adspicere  non  possi- 
mus,  Deo  tamen  revelante  nobis  miseri- 
corditer  deteguntur.  Insuper,  verbum  is- 
tud  generaliter  accipi  potest  contra  omnes 
qui  sua  prudentia  aliis  salubriter  consu- 
lere  possunt,  et  sana  consilia  mente  con- 
cipiunt,  nec  tamen  proximos  suos  dirigere, 
adjuvareque  curant  :  quum  tamen  hoc 
agere.  sit  eleemosyna  spiritualis :  et  istud 
omiltere,  caritati  et  pietati  repugnet. 

Tdeo,  quia  videlicet  tanta  est  potentia 
ac  sapientia  tua,  o  Deus,  insipienter  locu- 

D  tus  sum.  Ut  enim  ex  dictis  in  exposilione  jobxxwx, 
habita  superius  patet,  beatus  Job  aliqua'*''^- 
dixit  incaute,  ita  quod  amici  ejus  el  Eliu 
fuerant  graviter  scandalizati.  Unde  circa 
finem  prffialiegati  ail  capituli  :  Qui  leviter    ibidem. 
locutus  sum,  respondere  ultra  quid  pos- 
sum  ?  Unum   loculus   sum,   quod    utinam 
non  dixissem,  et  ailerum  :  quibus  ullra 
non  addam.  Ea  quoque  locutus  sum,  quce 
ultra  modum,  id  est  ineffabiliter   et   in- 


38 


ENARRATIO   IN    CAP.    XI.II   JOB. 


ART.    I.XX 


Eccli.  ]ii 
ii,  i3. 


eomparabililcr. ej:cedunt  srientiam  meain  : 
1(1  est,  (livina  judicia  ct  raliones  eonini 
immoderalc  pciscrulari  cdiiatus  suni.  a 
quoruni  ]ilciiaria  comprclicnsionc  dcricio 
inlinilc.  Hinc  in  Kcclesiaslico  scriptum 
est  :  Altiora  le  ne  quEPsieris,  et  lortiora 
te  ne  scrulatus  fueris;  sed  quce  pra>cepit 
tibi  Deus,  illa  cogita  semper,  et  in  pluri- 
bus  operibus  ejus  ne  1'ueris  curiosus.  Xon 
est  enim  libi  nccessarium,  ca  qua'  abscon- 
dita  sunt,  videre  oculis  tuis.  Salomon  (jiio- 
P/w.xxv,  que  :  Serutator  (inquit)  majeslalis  oppri- 
'■  metur  a  gloria.  Quibus  verbis  increpanliii 

vani,  inliinorali  ac  scioli  :  qui  in  his  qua^ 
Deus  non  requirit  ab  eis,  .jugiter  occupan- 
lur:  quae  vero  Deus  exigit  ab  eis,  et  quiP 
ad  corum  spcctant  salulem,  omittiinl. 

Amli,  id  cst,  meam  orationem,  conlcs- 
sionem,  interrogationem  clementer  audi- 
re,  acceptarc.  informarc  digneris:  et  ego 
loquar,  capta  benevolentia  tua,  et  spe  au- 
dientife  tua;  :  loquar  aulem.  te  exorando, 
mc  accusando,  veniam  et  informationcm 
humiliter  poslulando.  Interrogaho  te  sicut 
discipulus  inagistrum,  et  illuminationem 
tuam  precabor,  iit  in  dubiis  me  dirigas  et 
informes.  Sic  enim  Dcum  in  agendis  ct 
cognoscendis  interrogare  debemus,  oraii- 
do  pietalem  ipsius  pro  instructione  et  di- 
rectionc  salubri.  Unde  apud  Isaiam  Doini- 
nus  ait  quiinisdam  :  Yae,  filii  desertores,  ut 
faceretis  consilium,  et  non  ex  me :  el  or- 
diremini  tclam.  el  non  pcr  spiritum  meum : 
ct  os  meum  non  inlcrrogaslis.  Hinc  in  libris 
Regum  legilurDavid  tolics  consuluissc  Do- 
minum.  Et  Jacobus  :  Si  qiiis  vestrum  in- 
diget  sapientia,  poslulet  a  Dco  qiii  dat 
omnibus  affluenter,  et  dabilur  ei ;  postu- 
let  autem  in  fide  nihil  haesitans.  Et  res- 
ponde  (liilti,  per  illuminationcm  intcrnam 
vel  angelicam  instructioncm,  inlus  vel  fo- 
ris  exhibitam. 

Anditu  auris  audici  te  :  id  est,  primo, 
scilicet  ante  hanc  flagellationem,  cognovi 
teex  aliorum  relatu  et  faina  coinmuni.  ut- 
pote  imperfecte:  nunc  autem  oeulus  nu-us 
videt  te,  id  esl,  clarius  te  modo  cognosco, 
quam  antc  :  quemadmodum  elarius  scitur 


Is.wx.K.l. 


I  /ieij.\xni 
-.  4;  \x\.  S 

II  Heij.  M.l 
V,  10,  ii 
\\i.  1. 

Jacoti.  I,  3 


A  quod  cernilur,  quaiii  quod  rclalu  aliorum 
cognoscitur.  Ex  percussione  enim  et  allo- 
ciilionc.  incrcpalione.  instruclionequc  Dei. 
sanclus  Job  jam  vchcmcnter  profecit.  Vel 
sic  :  Auditu  auris  audivi  te,  id  est,  ante 
flagellalionem  meam  cognovi  te  per  reve- 
lationem  factam  ad  aiircm  exteriorem  vel 
interiorem  :  in  qua  tamen  revelatione 
speciem  nullam  vidi,  prffiserlim  oculo  ex- 
leriori :  nunc  autcm  cognosco  te  per  re- 
velalioncm  clariorem  ac  einincnliorcm.  in 
qua  lorma  seu  specics  aliqua  tui  mihi  ap- 

B  paret.  Certum  tanien  non  est.  an  angelum 
vidit  corporali  spccic.  qui  in  persona  Dci 
ha>c  di.xeril,  sicul  Jacob,  qui  viso  angelo, 
ail  :  Vidi  Dominum  facie  ad  faciem,  et  Gen.^wi 
salva  facta  csl  anima  mca.  Judicum  quo-  '"• 
que   libro,  Manue    loquilur   sute    uxori    : 
.Morte  moriemur.  quia  vidimus  Dominum.  .judic.\i< 
id  est  angeliim  Dei.  qui  visibiliter  eis  ap-  ''■ 
paruit.   Aliqiii    aulcm    piitanl.   quod   Job 
imaginaria  visione  videril  Deum.  seu  an- 
gelum   in  Dei  persoiia  loqucntcm.  Polest 
quoquc  intelligi,   quod   pro   lempore  quo 

G  dixit  ha»c.  habuit  sublimcm  aliquam  ac 
limpidam  conlcmplalionem  de  Deo,  ut  est 
illuminalio  seu  cognilio  anagogica  :  ad 
quod  innuendum  fatetur.  Nunc  oculus 
meus.  videlicet  inlelleclualis.  vidct  te  con- 
lcmplalioiic  Iheorica.Postremo.  putandum 
non  est  quod  viderit  Deum  per  speciem  : 
nec  de  tali  visione  Iiic  loquilur. 

Idcirco  ipse  ine  reprehendo :  id  est,  quia 
nunc  clarius  te  cognosco,  sinceriusque 
conlemplor,  ideo  imperfectum  meum  per- 
fectius  penso,  et  culpam  incie  incautje  lo- 

D  culionis  magis  adverto.  huiniliusque  confi- 
tcor.  Qno  patcl.quia  quanlo  divin»  naturee 
majestatem.  sanclitatem  et  perfectionem 
limpidius  coiilcmplamur. co  propriam  par- 
vitalem,  immunditiam,  et  defectuositatem 
plenius  contuemur,  et  cordialius  profite- 
mur.  Hinc  ail  Grcgorius  :  Omnis  humana 
sapienlia  quantolibet  acuminc  poUeal,  di- 
vinae  sapicntiae  comparata,  insipientia  est. 
Oinnia  cnim  humana,  qus-  jusla  et  pulchra 
sunl,  Dci  juslitift'  el  pulcliriludini  compa- 
rata.  nec  pulchra,  nec  justa  sunt,  omnino 


ENARRATIO    IN    CAP.    XI. 11   JOB.    —   ART.    l.XX 


39 


ncc  sunt.  Hinc  Abraham  Deo  colloquens  :  A 
Cct.xmii.  Loquar,  inquil,  ad  Dominum  meum,quuin 
"'■  sim  pulvis  cl  cinis.  Iterum  ait  Gregorius  : 

Quanto  quisque  minus  se  vidct,  tanto  uii- 
nus  sii)imet  displicct :  et  quanlo  majoris 
grati»  lumen  percipit,  lanto  amplius  rc- 
preiiensibilem  se  esse  cognoscit.  Ouum 
enim  infrinsecus  sublevatur.ct  omne  quod 
est,  intuetur:  ad  eam,  quam  supcr  se  con- 
spicil,  regulam  congruere  nititur.  Et  quia 
adliuc  humana  inlirmitas  cernit,  quod  ci 
non  e.\  minima  parte  dissentil :  totum  cx 
se  illi  onerosum  est,  quod  internBe  regulte  B 
conveniens  non  est. 

Verum,  quoniam  nulla  est  rccognitio 
culpae,  nisi  sequantur  lamenta  poenilen- 
tiae,  sanctus  Job  subdit  :  Et  a</o  pwniten- 
tiam  in  [((villa  et  cincre.  Quod  lilleraliter 
accipi  potest,  ut  in  agnitionem  el  signiim 
propriae  fragilitatis,  se  in  terram  prostra- 
veril  supcr  favillam  et  cinerem.  qucmad- 
jon3- 111. 0.  modum  in  Jona  legitur,  quod  rex  Ninive 
indutus  est  sacco,  et  sedit  in  cinere.  Et  in 
/>j.xLiii,25.  Psalmo  :  Humiliata  est  in  pulvere  anima 
nostra.  Etenim  cinis  et  cilicium,  arma  C 
sunt  poenitcntium.  Vel,  per  favillam  et 
cinercm,  intelliguntur  austeritas  et  humi- 
iiatio  satisfactionis.  Non  enim  sufficit  culpa^ 
confessio,  nisi  sequatur  (si  adsit  facul- 
tas)  satisfactio.  Praeterea,  secundum  Gre- 
gorium,  in  favilla  el  cinere  poenilentiam 
agere,  est,  contemplata  summa  esscntia, 
nihil  aUud  se  quam  favillam  cineremque 
cognoscere.  Etenim,  quum  in  peccato  sit 
inordinata  complacentia  seu  delectatio,  et 
item  quaedam  contra  Deum  rebellio.  contra 
priinum  valet  dolor  internus,  et  austerilas  D 
in  labore  satisfactionis:  conlra  sccundiim, 
humilialio  cordis  et  operis, 

Po.st(ji<ani  autem  loculns  cst  Domimis 
verba  hcec  ad  Job,  dixit  ad  Elipliaz  The- 
;«a«(7e>n.  Ad  illum  enim  tanquam  ad  prin- 
cipaliorem,  forte  et  ad  meliorem  ac  senio- 
rein, Uomiuus  dirigit  vcrbum,  ul  per  ipsum 
proferatur  ad  alios.  Nam  et  ipse  primo 
orsus  est  disputare  adversus  Job.  Videtur 
quoque  quod  Dominus  dixerit  ista  beato 
Job  jam  sanato,  et  forsitan  anlequam  ami- 


ci  ejiis  redieriml  ad  piopiia.  Praeterea,  an 
pcr  inspirationcm  solam  inlernam  Domi- 
nus  isla  protulcrit,  an  per  apparitioncm 
aiigelicam,  vel  angeli  alloculionem  intc- 
rioreni  dumlaxal.  qucmadmodum  assnit 
Zacharias,  Angelus  loquebaliir  in  inc,  in-  zach.v.w, 
cerlum  habetur  :  qucinadinodum  et  incer-  '*■*'■ 
lum  est,  an  in  somno  vel  vigilia  facta  sit 
allocutio  ista.  Si  aulem  Deus  ila  apparuil 
atque  locutus  est  huic  Eliphaz.  poslqiiam 
(lirc  pcccavil.ciir  piitandum  cst  quod  ficla  - 
sil  ab  ipso  Eliphaz  visio,  quam  in  princi-  /o6iv,  12- 
pio  suae  disputationis  se  perhibet  habuisse  ''' 
ante  hanc  ciilpam? 

Iratus  est  furor  meus,  id  est  zelus  jiisti- 
iiae  meae,  in  tc  ct  in  duos  amicos  tuos,  sci- 
licet  contra  Baldad  et  Sophar.  Ouuin  cnim 
Deus  sit  veritas  et  feqiiitas,  lalsitali  et  in- 
juslilitp  indignatur  tanto  plus,  quo  ipse 
verior  exstat  ct  justior  ;  et  quo  pcccatum 
a  verilate  et  aequitate  magis  recedit,  eo 
plus  displicet  Deo.  Amici  autem  Job  non 
solum  pcccaverunt,  ei  contumelias  irro- 
gando,  sed  etiam  de  divina  providentia 
erronee  sentiendo,  ut  patuit  saepius.  Hinc 
ad  innuendum  magnitudinem  excessus  eo- 
riim,  Dominus  loqiiitiir  :  Iratus  est  furor 
meus.  Unde  et  subditur  :  qttoniam  non 
estis  locuti  coram  me  reclum,  id  est  verba 
vera  ac  justa  :  quia  licet  videbantur  quasi 
divinam  justitiam  contra  Job  defcnsare, 
nihilo  minus  Deus  vidit  obliquitatcm  cor- 
dis  eorum,  Sicut  servus  meus  Job  :  cujus 
verba  vera  et  recta  fuerunt,  secundum  in- 
lentionem  ipsius,  qiiamvis  saepe  in  inodo 
loquendi  deliquerit.  Sed  quare  de  Eliii 
Dominus  mentionem  noii  facit  >.  .\d  hoc 
Thomas  respondet,  quod  Eliu  ex  iinpcritia 
peccavit,  Job  autem  ex  levitate,  amici  vero 
Job  in  falsa  assertionc,  pcrversa  dogmata 
affirmando,  ul  quud  Deus  non  flagcllat 
aliquem  nisi  pro  culpa,  et  quod  gravior 
pffMia  non  cst,  iiisi  pro  culpa  majori.  Aliani 
(|ii(ique  causam  Thomas  taiigit  :  qiiia  vi- 
delicct  jam  supra  Dominus  rcdarguit  ip- 
suin  Eliu,  simililer  saiictum  Job.  Albertus 
vcro  respondcl,  ijuod  idco,  quoniam  Eliu 
iiovi    iiil    allulil.   scd  alioium   posiliones 


40 


ENAHRATIO   I\    CAP.    XI.Il   JOB.    —   ART.    LXX 


determinavit.  eas  planiiis  et  particularius 
prosequendo. 

Denique,  quia  aniici  Job  non  ex  inalitia 
peccaverunt,  sed  quasi  ex  zelo  Dei,  quam- 
vis  indiscreto,  quia  putabant  ipsum  Job 
suis  verbis  divinse  derogare  justitia' :  ideo 
peccatum  eorum  remissibilius  erat.  Hinc 
Dominus  ostendit  eis  remedium  contra 
vulnus  peccati  quod  incurrerunt.  Sumife 
erffo  vobis  septem  tauros  et  septcm  arietes, 
•aiiaso/'.  et  ite  od  servum  meum  Joh,  et  offeret  *  ho- 

'"'"  Jocaustum  pro  vobis,  quia  ejus  patrocinio 
indigetis,  nec  digni  estis  per  vos  ipsos  of- 
ferre,  vel  eo  indigniores  ad  hoc.  Septena- 
rius  autem  est  numerus  perfectionis  et  to- 
lalitatis,  idcirco  ad  expiationem  gravium 
delictorum,  et  ad  pcenitentise  perfectionem 
hic  numerus  congriiebat.  Rursus,  per  sep- 
tem  tauros,  signatur  mactatio  cervicos»  su- 
perbi»  in  septem  peccatis  mortalibus;  per 
arietes  vero,  qui  cornibus  impingunt,  pro- 
terva  et  obstinata  falsitatis  defensio.  veri- 
tatisque  impiignatio.  quas  oportet  macta- 
re.  Holocaustum  prseterea  fuit  sacrificium 
perfectissimum,  quod  ad  divinae  reveren- 
tiam  majeslatis  totiim  comhurebatur,  ad 
figurandum  quod  homo  debet  se  totum 
Deo  of  ferre,  ejusque  cultui  mancipare.  Job 
atitem  servtis  meus  servitule  filialis  limo- 
jacob.x,  ris,  orabit  pro  vobis.  MuUuin  enim   valet 

'*•  oratio  justi  assidua,  ut  dicit  Jacobus.  Et 

Eecii.     iterum  scriptum  est  :  Oratio  justi  penetrat 

sixv,  21.  goeios.  faciem  ejus  snscipiain,  id  est,  prae- 
sentiam  ejus  mihi  ab  ipso  praesentatam. 
ejusque  mentem  ad  me  erectam,  seu  ejus 
personam  mihi  facialiter  apparentem,gra- 
tam  et  acceptam  habebo,  ipsum  pro  vobis 
exaudiendo,  ut  non  imputetur  vobis  stul- 
titia,  id  est,  peccatum  quod  slulte  commi- 
sistis,  seu  dogma  vestrum  insipiens  non 
imponatur  vobis  a  me  ad  damnationem 
animarum  vestrarum.  Vel  ideo  ait.  Stulti- 
tia,  quia,  secundum  Alberlum,  ex  igno- 
rantia  peccaverunl  :  propter  quod  facilius 
recipiuntur  ad  veniam.  Illa  tamen  eorum 
ignorantia  non  fuit  in  toto  excusanda.  Ne- 
que  enim  locuti  cstis  coram  me  rectum, 
sicut  servus  meus  Job,  qui  vos  juste  incre- 


A  pavit.  el  a  vobis  injuste  increpatus  est  et 
graviter  inhonoratus,  non  tamen  a  vobis 
aversus  est  mente.  sed  diligit  vos,  quem- 
admodum  ante  :  idcirco  idoneus  est  exora- 
re  pro  vobis,  suae  merito  perfectionis. 

Abierunt  ergo  Eliphaz  Themanites,  et 
Baldacl  Suhites,  ct  Sophar  Xaamathites, 
et  fecerunt  sicut  locutus  fuerat  ad  eos  I)o- 
minus.  Ita  quod  Eliphaz  dixit  aliis  duobus 
verba  Dei  sibi  injuncta  :  quo  audito,  as- 
sumptis  praefatis  animalibus,  pariter  ve- 
nerunt  ad  Job,  ab  eo  humiliter  veniam 

B  deprecanles.  et  ut  pro  eis  offerret  et  e.xo- 
raret,  instanter  poscentes.  An  vero  quiii- 
bet  eorum  assumere  jussus  sit  septem  tau- 
ros,  totidemque  arictes,  vel  onines  tres 
simul  tot  animalia  sumere  et  offerre  prje- 
cipiebantur,  non  clare  exprimitur.  Et  sus- 
cepit  Dominus  faciem  Job,  id  est  oblatio- 
nem  et  precem  ipsiiis  pro  suis  amicis  :  ad 
quod  etiam  cooperabantur  illorum  obedi- 
entia,  pcenitentia,  humiliatio. 

Dominus  quoque  conversus  est  ad  pami- 
tentiam  Job,  quum  oraret  ille  pro  amicis 

C  suis.  Hoc  dupliciter  intelligi  potest.  Pri- 
mo,  quod  Dominus  ab  ira  ad  propitiatio- 
nem  conversus  est  ad  poenitentiam  Job,  id 
est  ad  poenitentiam  quam  pro  amicis  suis 
assumpsil,  dolendo  pro  peccatis  eorum. 
sicque  merilo  hujus  doloris  Deus  illis  igno- 
vit.  Ita  exponit  Albertus.  Secundo,  quod 
conversus  est  ad  ptenitentiam  Joi),  qui 
orando  pro  amicis.  simul  pro  se  ipso  poe- 
nitiiil  alque  oravit  :  idcirco  et  ei  magis 
benignus  effeclus  esl  Deus.  Nam  et  tanto 
cilius  exaudilus  est  pro  se  ipso,  quanto 

D  devotius  intercessit  pro  aliis.Propterquod 
ait  Gregorius  :  Plus  pro  se  valere  preces 
suas  efficit.  qui  has  et  aliis  impendit.  Li- 
benlius  quippe  sacrificium  orationis  sus- 
cipitur,  quum  in  conspectu  misericordis 
Judicis,  proximi  dilectione  conditur  :  quod 
lunc  veraciler  quisque  cumulat,  si  pro  ad- 
versariis  etiam  lioc  impendat.  Et  addidit 
Dominu^  omnia  qua'  fuerunt  Job,  dupli- 
cia,  id  est,  bona  ei  ablata  restituit  ei  in 
duplum,  reddendo  duplicia  eadem  in  spe- 
cie,  sicut  infra  patebit.  Per  quod  intelli- 


EXARRATIO   IN    CAP.    XLII   JOB.   —   ART.    LXX 


41 


gitur,  quod  pro  temporali  Iribulatione  et  A  de  malo  culpae,  quod  non  est  a  Deo  nisi 
tentalione.  quas  patiuntur  electi.  multo  permissive.  juxta  illud  IsaiEe.Indurasticor- /j.li.h.  ir. 
majora  bona  divinitus  sorliuntur,  quam  da  nostra  ne  limeremus  te  :  quod  tamen 
sint  corporalia  bona  qu»  perdunt  :  quia  quitlam  perversi  iniputanl  Deo,  secundum 
pro  illis  spirilualia  dona  adipiscuntur,  et  illud  Psalmi.  Quoniam  declinaverunt  in  te  Ps.%x.\t. 
ipsa  consolalio  sequens,  frequenter  prse-  mala.  Item,  de  nialo  poenae,  quod  est  ipsa 
cedentem   afflictionein  excedit   etiam    in      afflictio  :  quae  est  direcle  a  Deo,  in  quan- 

tum  est  aliquid  posilivum,  et  culpae  pur- 
gatio  seu  vindicta,aul  prceparamentum  ad 
gratiam  pleniorem.  sicul  in  Job.  De  quo 
malo  dicit  Jonas  :  .Miserlus  est  Dominus  Jonxm.to. 
super  malilia,  quam  dixil  ut  faceret  eis, 


,  prsesenti.  Hinc  in  Isaia  Dominus  ait  :  Ad 
punclum  in  modico  dereliqui  te,  et  in  mi- 
serationibus  magnis  congregabo  te.  In  mo- 
menlo  indignationis  mefeabscondi  parum- 
per  faciem  meam  a  te,  et  in  misericordia 


sempiterna  misertus  sum  tui.  In  secunda  B  scilicet  Ninivitis,  et  non  fecit. 


II  Cor 


Jof)  VI.  I 
Jix.  13. 


:.  quoque  ad  Corinthios  habetur  :  Sicul  so- 
eii  passionuni  eslis,  sic  eritis  et  consola- 
tionis. 

Venerunt  aittem  ad  eum  omnes  fratres 
sui  et  universw  sorores  suw,  id  est  omnes 
cognati  et  consanguineae ,  et  cuncti  qui 
/loverant  eiim  prius  cognitione  amicitife 
specialis.  videlicet  antequam  taliter  pla- 
garetur,  et  in  ipsa  adversilate  eum  dere- 

i.  liquerunt,  sicut  superius  dixil  :  Fratres 
mei  elongaverunl  a  me,  et  noli  mei  quasi 


Et  dederunt  ei  unusquisque ovem  unam 
et  inaurem  auream  »««/«.  Ista  munuscula 
sibi  dederunt.  vel  in  relevamen  suae  in- 
opiae.  quia  nondum  restitula  fuerant  ei  a 
Deo  bona  ainissa  :  vel  iu  signum  sui  lavo- 
ris  atque  amoris  ad  ipsum :  vel  etiam  in 
protestationem  atquc  indicium  suae  ovinae 
innoccntia?  ac  simplicitatis.  itemque  obe- 
dienliae  ac  sapientiae,  quae  per  inaurem  si- 
gnantur.  Inauris  enim  auri  appenditur. 
Obedienlia  vero  esl,  verbis  Dei  auditis  pa- 


alieni  recesserunt  a  me.  Et  comederunt  Q  rere,  et  sapientia  est,  ea  intelligere. 


Ibid.  ■ 


T,.l.  „.j, 


panem  in  dotno  ejus  cum  eo.iA  est,  pristi- 
nam  amiciliam  renovaverunl  comedendo 
cum  ipso.  volenles  ei  congratulari.  suam- 
que  ad  eum  amiciliam  declarare.  Per  pa- 
nem  autem  omnis  cibus  exprimilur. 

Et  moverunt  super  eum  caput,  non  ex 
derisione,  sed  admiralione  et  compassione 
doloris  praeteriti,  vel  potius  ex  congralu- 
lalione.  Unde  superius  Job  dixit  suis  ami- 
.  cis  :  Ulinam  esset  anima  vestra  pro  anima 
mea  :  consolarer  et  ego  vos  sermonibus,  et 
moverem  caput  super  vos.  Hinc  subditur: 
et  consolati  sunt  euin  super  omni  malo 
poenali,  id  est  dc  omni  adversilate,  cjuod 
inlulerat  Dominus  super  eum  permissive. 
profilentes,  quod  non  pro  suis  peccatis 
fuisset  percussus,  et  quod  amici  ejus  sibi 
contradicendo  errassent,  ipseque  Dominus 
pro  ampliori  sua  salute  eum  ila  lentassel, 
atque  ut  ipse  Job  aliis  in  exemplum  con- 
sisterct.  Similis  consolatio  legitur  facla 
Tobiae  in  libro  ipsius.  De  duplici  autem 
malo  Scriptura  praecipue  loquitur :  scilicet 


Bominus  autem  benedixit  novissimis 
Job,  id  est  ultimae  ejus  aetati,  seu  bonis 
quae  postremo  possedit,  plus"  quam  prin-  •  magia 
cipio  ejus,  id  est  primae  aetati,  aut  prospe- 
ritati  :  quia  in  corporalibus  ac  spirituali- 
bus  donis  amplius  ditavit  eum  posl  suam 
afflictionem  quam  ante  :  imo  plus  dedil  ei 
quam  ipsemet  petiil.  Superius  etenim  di- 
xit  :  Ouis  mihi  tribuat  ul  sini  juxta  iwca-  JobMx.i 
ses  prislinos  l  Xunc  autem  concessit  eidu- 
plo  plura  quam  ante.  Nam  subditur  :  El 
Q  facta  sunt  ei  quatuordecim  inilUaovium: 
qui  ante  habuit  septem  millia  ovium ;  et 
sex  millia  cam^lorum  :  ante  habuerat  tria 
millia  camelorum  :  et  mille  Juya  boum  : 
aiite  Iiabuil  quingenla  juga  seu  paria  boum: 
et  mille  asina;  :  anle  habuit  asinas  quin- 
gentas.  Quod  lotuni  in  principio  scriptum  /6,rf.  1,3. 
est. 

Et  fuerunt  ei  septem  filii  et  tres  filiw  : 
quos  omnes  post  affliclionem  hanc  gene- 
ravit.  Circa  hoc  qu»rilur,quomodo  omnia 
sint  ei  duplicia  reddila,  quum  et  ante  per- 


42 


ENARRATIO    IN    CAP.    XLII   JOB.    —    ART.    LXX 


Job  1,  ; 


J/aKA.xxii, 
3i  ;  Exod. 
111.  6. 


cussionem  suain  totideni  lilios  iiliasque 
habiierit.  Et  respondendum .  quod  hona 
ejus  qua>  ei  peuitus  perieiunl.  restituta 
sunt  dupla.  Filii  autem  et  liliiB  ejus.ciuan- 
tuni  ad  animas,  vixerunt,  et  suscitandi  se- 
cum  fuerunt.  lu  statu  qiioque  salutis  obis- 
se  creduntur.  ita  quod  a>ternaliter  secum 
erant  victuri.  Idcirco  non  penitus  mortui 
erant.  Unde  in  Matthfeo.  Ghristus  allegans 
Sadducaeis  illud  l].\odi,Ego  sum  Deus  Abra- 
ham,  Deus  Isaac.  et  Deus  Jacob,  adjungit : 
Non  est  Deus  morluorum,  sed  vivoriini. 

E/  rocavi/  luiinen  unius,  torte  piinio- 
genitse  inter  tres,  Diem  :  propter  puellffi 
claritatem  et  gratiosifatem  :  r/  iWinen  se- 
cuiula',  Cfl.s/rt»?  .•  propter  ipsius  suavitatem 
redolentiamque  famosani.  Gasia  enim  est 
species  aromatica.  E/  nomen  /er/icv,  Cor- 
iius/ihii :  propter  eminentem  pulchritudi- 
nem  ejus.  praesertim  in  oculis,  secundum 
Thomam.  Stibium  quippe  unguentum  est, 
seu  herba,  qua  mulieres  ad  decorandam 
faciem  suam  utuntur.  ju.xta  illud  Ezechi- 
elis,  Gircumlinisti  stibio  oculos  tuos.  Et 
quarto  Regum  :  Jezabel  depinxit  oculos 
suos  stibio.  Hoc  autem  stibium  feminfe 
servant  in  cornu.ut  habeant  illud  in  prom- 
ptu  quum  velint.  Sic  ergo  appellata  est  is- 
ta  puella.  ad  innueudum  quod  stibio  non 
egebat,  sed  speciosior  fuit  dono  nalurae. 
quamceterae  fiant  hacarte.  Hinc  sequitur: 
Non  sun/  au/em  inven/w  mulieres  specio- 
sa\  sicu/  filia'  Joh  in  iiniversa  /erra  :  vel 
in  universa  terra  habitabili  hujus  nniuili  : 
vel  in  universa  terra  habitationis  Job.  jux- 
Josue\,  13.  ta  quem  moduin  in  Josiie  legitur  :  Domi- 
nus  dedit  vobis  requiem  etomnem  terram. 
Magis  tanien  intelligendum  videtiir  primo 
modo.  In  hac  autem  speciosilate,  intelli- 
genda  est  quoque  condecentia  morum,  et 
venusta  compositio  in  omni  gressu  ac  mo- 
tu  membroruui.  .Nam  et  per  haec  corporalis 
etiam  pulchritudo  perficitur.  Dedi/que  eis 
'pa/er  suus  herecli/a/eni  in  niedio  fra/rum' 
earwy/i.  Hoc  enim  honore  dignae  erant,  pro- 
pter  speciositatem  suam  tam  spiritualem 
et  corporalem.et  quia  fratribus  suis  caris- 
simae  fuerant,  virtutibusque  conformes. 


Ezech. 
xxill.  40. 
W  Reij.K 
30. 


*  interfra- 
tres 


A  ]'ixi/  au/em  Joh  pos/  Jiwc,  id  est  post- 
quam  ista  ei  acciderant,  centum  qtiadra- 
yin/a  annis.  Quia  enim  in  corpore  gra- 
vissime  fuerat  vulneratus,  additur  ei  pro 
cumulo  prosperitatis,  longitudo  dierum  in 
vita  sana  atque  jucunda  in  Deo  :  qiiemad- 
modum  legitur  de  Tobia.  quod  reliquum  7'o6.xiv.4. 
temporis  ejus,  scilicet  quod  vixit  post  cu-  . 
rationem  suam  ab  angelo,  fuit  iu  gau- 
dio.Praeterea.  quamvis  Job  corporaliter  oc- 
cisus  non  fuit.  quia  tamen  letaliter  fuit 
percussus,   ita   quod   secundum    naturam 

B  obisset,  nisi  Deus  supernaturaliter  adfuis- 
set  ;   hinc  duplicata  vitae  humanae  dura- 
tio  ei  concessa  est,  sicut  et  cetera  ei  sunt 
dupliciter  restituta.  Scriptum  est  enim  : 
Dies  annorum  nostrorum  in  ipsis,  septua-  Ps.ixssis. 
ginla  anni.  Gentum  autem  et  quadragin-  "' 
ta  faciunt  bis  septuaginta.  E/  vidi/  filios 
suos  e/  filios  filiorum  suorum,  iorte  et  fi- 
liarum,  usque  ad  quar/am  generationem. 
Idem  legitur  de  Tobia  :  qui  tamen  post  Tob.ws.i, 
siiam  curationem  non  vixit  nisi  quadra- 
ginta  duobus  annis:  sed  in  sua  curatione   mdem. 

G  filius  suus  jam  exstitit  uxoratus.  Unde  ap- 
paret.  quod  filii  Job  satis  maturae  aetatis 
fuerunt  antequam  generaverunt.  Alioqui 
poterat  usque  octavam  generationem  po- 
steros  suos  vidisse.  Credendum  est  equi- 
dem,  quod  filii  et  nepotes  ipsius,  virtu- 
tes  beati  Job  sint  secuti.  nec  voluptatis 
amore  contrahere  matrimonium  accelera- 
verunt. 

Porro.  an  filios  istos  septem  et  sorores 
eorum  ex  prima  conjuge  generaverit.  an 
scilicet  illa  in  vita  tam  diu  permanserit, 

D  non  certum  habetur.  Forte  enim  ob  sua 
peccata  sublata  est :  nec  digna  fuit  parti- 
ceps  esse  prosperitatis  sui  mariti  tam  san- 
cli.  ad  quem  in  adversitate  sua  tam  per- 
verse  se  habuit.  Conveniens  demum  fuit, 
pro  tempore  legis  naturae  et  scriptae.  ut 
beatus  Job  post  suam  percussionem  tanta 
prosperitate  donaretur.  Nani  et  tunc  bona 
temporalia  Dei  famulis  promittebantur,  ut 
humines  rudes  per  talia  ad  Dei  obsequium 
spiritualiumque  amorem  traherentur  do- 
norum,  et  ex  consideratione  prosperitatis 


ENARRATIO    IN    r.AP.    XI. II    JIIR.    —   ART.    I.XX 


43 


Tuh.  \iv,:i. 


Job,  perpendercnl  qiiam  utilc  esscl  Deo 
fideliter  eliam  in  a<lversis  ipninihiis  adlin'- 
rere. 

Et  ])i)s/  liwi-  )iioi-/iius  L'!s(  sfr/e.i:  seneeluli' 
menlis  el  corporis.  Nescitur  tanien  (]uam 
senex,  nisi  legalur  seu  audiatur  quol  an- 
noriiin  itiit  qiiando  percussus  est,el  quam 
diii  sua  plaga  duravit,  quemadmoduni  de 
Tobia  habelur.  quod  quatuor  annis  exsli- 
til  cpciis.  E/  ji/rtius  (lierui)i,  id  esl  reple- 
tus  actibiis  viiluosis,  quos  diiituino  i|iio 
vixit  lenipori'  lecit.  In  Scripturis  eiiim  per 
plenitudinem  lemporis,  spirilualium  lio- 
iioriim  ahiuidanlia  exprimi  solol.  liidi'  i\r 
sanclis  Patriarcliis  iuGencsi  similiter  leni- 


.\  liir.quod  pleili  diiTiim  ilrliiiicli  siiiit.lliiic    (;eii.\xv, 
dicit  Ambrosius  :  Pleiiiludinem  vila  justa  *;""•-'-'• 
habet.  inanes  aiilem  sunt  dies  malonim. 
.Niliilo  uiinus,  hoc  loco,  per  pleiiitinliiicm 
dieriim,  etiam  temporalium  abundanlia  el 
iiicoliimitas  corporis  denolantur,  videlicet 
alllueiilia  bonoriim  rnrtiiii;e,  quia  (iropler 
illoriim  derectum  superius  dixit  :  l'^go  ha-   j„t,\»,i. 
hui  menses  vacuos  :  praiserlim   quia  liis 
corporalihus  honis  ordinatissime  usus  est 
per  relationom  eorum  ad  s[)iriliialia  doiia 
heatitiRlinemque    ;eteriiaiii,   inio  ad  sum- 

B  mum,  immensum  et  incommutabile  bo- 
iium,  qiiod  est  super  omnia  Deus  sublimis 
el  benediclus.  Ainen. 


Serjtii/ur  /rac/(i/i(h(s  de  cnusa  dlccrsi/o/is  crcii/uio)!  liii))ui)iori())i. 


EPILOr.VTKt  IN  LIBRIM  JOB 


TRACTATULUS 

DE    CAUSA   DIVERSITATIS   EVENTUU.M   HUMANORUM 

AD  INSTANTIAM  REVERENDISSIMI  D.  CARDI.NALIS  DE  CUSA  EDITUS 


Qr.ESTIO  parvitati  mese  ab  E.xcelientia  vestra,  o  Reverende  prjeceptor,  praedile- 
ctissime  Pater.  ac  litteratissime  Doctor,  proposita,  haec  est :  Ecce  quum  videamus 
Juslos  tormenta  pali,  ef  qui  hene  egerunt,  finaliter  deficere,  malos  autem  scepe 
optime  mori,  cui  hcec  varia  terminalio  causam  dedit  ?  Non  Deus  justus,  a  quo  non 
nisi  Juslum ;  nec  falalis  influentia,  quce  nostris  actibus  non  dominatur.  Ad  hunc 
finem  moveo  qucestionem,  ut  intelligam  librum  Job,  et  ea  quce  veteres  de  fortuna  ab 
astris  dependente  tractarunt. 

Quanquam  ad  hujus  quaeslionis  profundae  atque  fecundae  solutionem  magistralem  et 
plenam,  personam  vestram  e.ximiam  ac  famosam  me  ipso  rite  rear  longe  magis  ido- 
neam :  verumtamen.  ne  Dominationi  vestrae  piissimae  videar  non   prolinus,  ut  decet, 
obtemperasse,  conabor  pro  viribus,  quantum  Deus  scientiarum   Dominus  dederit,  re-  \Reg.K,i. 
spondere  :  praesertim  quia  (ut  Petrus  Alphonsi  in  Libro  suo  clericali  testatur)  dum 
persona  multum  excellens  invitat,  postulat,  aut  requirit,  mox  acquiescere  par  est.  Et 
ponil  exemplum  de  angelis,  qui  ab  Abraham  patriarcha  invitati,  statim  acquievcrunt.    r;?n  svm, 
Porro  invitati  a  Lot,  primo  renuerunt,  dicentes  :  .Nequaquam,  sed  in  platea  manebimus.  ji'id.%,\  s. 
Ilaque  de  quaestione  proposita,  id  in  primis  commemoro,  quod  quamvis,  quantum  ad 
formam  verborum,clarissime  mola  sit :  tamen.quoad  significationem  intelligentiamque 
inclusam,  non  mediocriter  intricala  consistil,  eo  quod  clausulce  ejus  multipliciter  que- 
ant  intelligi.  Idcirco  singulae  quaestionis  hujus  particulae,  singulatim  sunt  pertractandae : 
et  quemadmodum  varium  pariant  intellectum  quaedam  earum,  est  demonstrandum. 


ARTICULUS  PRIMUS 

DE     EXPOSITIO.NE    PRIM.E    CLAUSUL.E     QU.ESTIOMS     INDUCT.E. 


PR.ETEREA  prima  particula,  utpote,  .\  sulam  istam  ampliet  ac  dilatet.  Etenim  ju- 
Quum  videamus  Juslos  tormenta  pati,  storum  diversi  sunt  gradus,  juxla  diffe- 
planum  et  unicum  continct  sensum.  Quo-  renlias  meritorum.  Nempe  nonnuili  siinl 
circa  nihilo  minus  quiestio  admiratioque  viri  heroici  et  perfecti  :  quorum  rursus 
consurgit,  et  oritur  difficultas,  si  quis  clau-     distinctio   conspicitur  gradualis,  quibus- 


46 


DE   CAUSA    DIVERSITATIS    E\  ENTUUM    HUMANORUM. 


ART.    11 


dam  e.\sistentibus  imiltiim  sanctis.  quales 
riierunt  .Maitiniis.  Bernardiis.  Franciscus  : 
aliis  vero  non  adeo  sanctis  :  ceteris  autem 
nondum  perfeclis.  qui  tamen  justi  vocan- 
tur,  in  quantiim  caritale  et  frralia,  habitii- 
que  jiistitiff  decorantiir,  divina  observan- 
tes  praecepta.qua»  proprie  de  aetibus  dantur 
jiistitiie.  (lonlormiter.  lormentoruin  vit» 
prsesentis  diversa  sunt  genera,  sed  el  gra- 
dus  miiltiplices.  Potestque  tormentorum 
honim  diversitas  atlendi.  uno  quidem  mo- 
do  e.x  parte  causa>.  Nam  qua^dam  inleriin- 

Apoc.  111.  lur  a  Deo.  qui  quos  amat,  arguit  et  casti- 
'■  gat.  Qui  tamen  per  subjeclam  hoc  solet 

Oeit.xix,  agere  crealuram  :  et  interdum  quidem  per 


13,  it,  io:  jjjgelos  bonos,  quoruni  minisferio  subver- 

hxod.    xii,         ~  ' 

29;  siv,  2i:  tit  Pentapolim,  occidit  .Egyptios,  percussit 

^^Reij.^n,  Assyrios:  interdum  per  angelos  malos.  per 

jobx.M-W:  quorum  unum  pcicussiis  esl  sanctus  Job. 

11,7.  Iterum.   tormenla    iiune  ab  invisibilibiis. 

nunc  a  visibilibiis  hoslibus  inlliguntur : 

saepe  quoque  ex  naturalibus  causis,  sive 

intrinsecis,  sive  extrinsecis.  Aliquando  de- 

inum  lortuito  seu  casualiter  videntur  con- 

tingere,  qiianquam  per  coin])aiationem  ad 

certum  et  inrallibilem  providentiBe  divinae 

prospectum.  certus  sit  ordo  causariim.  nil- 

que  casuale  aut  lortuitum  censealur.  siciit 

catholice  docet  Boetius. 


A  Itaque.  quiim  culpfe  debeatur  poena.  non 
iiiiium  est.  si  jusli  nondum  peilecli  me- 
diocria  nonnunquam  patiantur  tonnenla  : 
qiiippe  qui  quotidie  in  venialibus  multi- 
pliciter  coriuentes.  nec  per  caritatis  ardo- 
rem  ea  sufficienter  delentes,  qiiotidianis 
egent  remediis.  scilicet  increpationibus  el 
lormentis.  quibus  purgentur.  Quod  si  me- 
diocriter  sancti.  mediocres  suslineant  cru- 
ciatus.  non  inultum  videbilur  mirum  :  nam 
et  ipsi  in  venialia  ssepe  labuntiir.  .\t  vero 
nec  hoc  admirationem  sortitur  ingentem. 

B  si  et  multum  sancli,  parvis  vel  niediocri- 
bus  afficiantur  flagellis,  quum  (Salomone 
testanle)  noii  sit  lionio  siiper  terram.  qui   Ecete.ui, 
laciat  bonum  et  non  peccet.  justusqiie  in  'p„^^,^„ 
die  septies  cadat.Sed  dum  eniinenter  justi  "■• 
et  sancti  diuturnis  et  maximis  affliguntur 
adversis.   alque   ab   iinpiis   opprimuntur, 
Iriitaliiinibusque  vexantur.  admiratio  ori- 
liir  major.  Siquidem,  quo  in  eis  minorem 
obtinet  culjia  locum.  eo  et  poena.  pr»ci- 
pue  magna,  eis  minus  videtur  congruere. 
Inde  in  hoc  casu.  qua>stionis   propositse 

C  clausula  prima,  a  vestri  profunditate  in- 
genii  studiosissime  ac  circumspectissime, 
domine  Pater.  inlellecta  videtur  atque  in- 
tenla.  .\d  qiiam,  Deo  agente,  respondebi- 
lur  infra. 


ARTICULUS  II 


DE     EXPOSITIONE     SECU.ND.E     CLAUSn.E. 


E= 


25 


T  eos  qui  bene  egenmt,  videamus  //- 

naliter  deficere.  Huic  verbo  obviare 

Ps.iN.xvi,  videtur  ilhid  Psalmographi  :  Non  vidi  ju- 

',\  ,  „,    stum  derelictum.   Ilemque  :  Justi  auleni 

hereditabunt   terram.   et   inhabitabiinl   in 

sa^cuium  sa^culi  super  eam.  Illud  qu0(|ue 

/o6iv,:.  in  Job  :  Recordare.  obsecro.  quandu  recti 

joam.\:  deleti  sunt  ?  Denique  ait  et  Salvalor  :  Pro- 

xsf '40^°'"'  cedent.  qui  bona  egerunl,  in  vitam  Eeter- 

uam.   Quomodo   ergo  qui  bona  egerunl, 


D  finaliler  deficere  asseruntur  '.  polissimuin 
protestante  de  bene  agente  Psalmista.Quum  ps.  swvi, 
eeciderit,   non   collidelur.   Nihilo   minus.  '  ' 
prffindiicto  verbo  consonare  videtur  illud 
Isaia^  :  Justus  pcrit,  et  non  est  qui  recogi-  is .ivu,  1. 
tet  in  corde  suo  :  et  viri  misericordia?  tol- 
luntiir.  et  non  est  qui  intelligal.  Amplius, 
quosdam  ad    tempus   bene  ac  meritorie 
agere,  nec  perseverare,  sed  miserabiliter 
finalilerque  deficere,  quis  ignoret .'  De  qui- 


UE   CAUSA    DIVERSITATIS    EVKNTUUM    HUMANORIM.    —    ART.    111    El     IV 


47 


ii/>e(r. n,  bus  ot  Petriis  ait  :  Mrliiis  iliis  rrat  iion 
cognoscere  viani  justitise.  quam  posl  agni- 
tionem  retrorsum  reverti. 

Itaque  elausula  ista  inuilipliciter  potest 

inteiligi.  Primo  sic  :  Eos  qui  bene  egerunt 

ad  tempus,  videmus  finalifer  deficere,  id 

est  a  ctepto  salutis  itinere  deficiendo,  per- 

ire  el  condemnari.   Propter  quod    monet 

itor.j.ii.  Apostolus  :  Oui  stat.  videat  ne  cadat.  Hinc 

Eccii.wm.  (tesle  Scriptura)  Sapiens  in  omnibus  me- 

i"<wxxvMi.  luil-  Kt  :  Beatiis  iiomo  qui  semper  esl  pa- 

'*  vidus.  Secundo  sic  :  Videmus  eos  qui  bene 

egerunt  perseveranter,  finaliter  deficere. 

id  est  in  liac  vita  iisque  ad  finem  adversi- 

tatil)us  affici.ab  impiis  opprimi.el  in  per- 


A  s(>culionibus  mori.quemadniodum  Christus 
suis  preedi.xit  discipulis  :  Trademini  a  pa-    lm.  kxi, 
rentibus  et  cognatis  el  amicis.et  morteaf-  "■'  '"• 
ficient  ex  vobis;  el  erilis  odio  omnibus  ho- 
minibiis  propter  nomeii  meiim.Tertio  sic: 
Videmus  eos  qui  bene  egerunl,  finaliler 
deficere.quia  aliquando  contingit  persecu- 
tionem  propter  justitiam  patientes,  acerhi- 
tati  poenarum  succumbere.  niiocontra  san- 
ctus.loli  dixit :  Donec  deficiam.  noii  rccedam  yo6xxvii,b. 
ab  innocenlia  mea.  Hinc  Pauliis  :  Obsecro,    Ephes.m. 
inquit.  ne  deficiatis  in  tribiiiationibus  is-  '^ 

B  tis*.  Ilaque,  juxta  hunc  variiim  liiijus  par-   •  mei? 
ticiilfe  sensum,  diversse  et  congruae,  Deo 
agente,  infra  dabiinliir  solutiones  ad  eam. 


ARTICULUS   III 


DE     SEiNSIBUS     PARTU;UL.K     TERTI.E. 


Ps.  \XXIII, 

it. 

MattLxyiv, 
46:  Jonnn. 
V.  iti. 
Job  iv.S.'.». 


Jbid.  vm 
Jtom.  \.  iu 


\ 


MALOS  aiitem  videamus  swpc  optime 
mori.  Huic  itidem  verbo  contraria- 
ri  videlur  ilhid  Psalmi,  Mors  peccaloriim 
pessima :  et  quod  loquilur  Christiis,  Qui 
vero  mala  egerunt,  procedent  in  ignem 
setenuim.  Unde  in  Job  libro  asseritur  :  Vi- 
di  iniquos  Deo  flante  perisse.  Alibi  quo- 
que  :  Deus  non  porriget  manum  malignis. 
.\llamen,  verbo  prsetacto  consonare  ceriiilur 
illud  .\postoli  :  Ubi  abiindavit  iniquitas. 
ahundavit  el  gralia.  Talibus  denuo  scri- 
bens  :  Fuistis.ait,  aliquando  tenebrse;  nunc 
aulem  liix  in  Domino. 

Ilaque  verbum  islud,  sicut  pracedens, 
varie  accipi   potest.  Primo,  de   malis  in 


malitia  finaliter  perseveranlibus  :  qiii  op- 
time   aliquando    mori  dicuntiir,    quia   iii 
opulenlia  temporali,  et  consolatione  ami- 
C  corum  ac  propinquorum  multiplici,  atque 
sccpissime  levi  quodammodo  moite  dece- 
diinl,  quemadmodum  in  .lob  libro  de  im- 
pio  legitur  :  Iste  moritur  robustus  et  sa-  /o6xir,23, 
nus,  dives  et  felix:  viscera  ejus  plena  sunl  "*• 
adipe.  Secundo.  accipi  polest  de  malis  con- 
versis  :  qui  licet  ad  tempus  sinl  vitiosi, 
tamen  conversi,  dignos  agunt  poenitenliae  luc.m.i. 
friiclus,  et  perseveranles  in  bonis.  opti- 
me  moriuntur.  Juxta  hanc  sensus  varieta- 
tem.ponetur  infra  proportionata  clausulae 
hujus  solutio. 


ARTICULUS   IV 


DE     INTELLECTU     CLAUSUL.E     QljART.E. 


CUI  liwc  varia  terminotio  causam  de-  D  pi.  Siifflavil    fistula  buccas  ?  Est(|ue  figii- 
dit  ?  Hoc  a  contrario    intelligendum      rativa   lociilio,   ut  sit  sensiis  :  Quis  dedit 
arbitror  sensu.  quemadmodum  illud  ."Eso-      causam  huic  varia?  lerminationi  ?  id  esl, 


48 


DE   CAUSA   DIVERSITATIS    EVENTUUM    HUMANORUM.    —    ART.  V 


quis  esl  causa  tani  diversffi  finitionis  seu  A  tangitis,  alque  langendo  supponitis,  quod 


finalis  eventus,  conclusionisque  hoininum? 
Deinde  difficullando  materiam,  arguilis, 
quod  non  Deus,  qui  quum  sit  justus,  nil 
agit  injustum  ;  nec  fatalis  influentia,  quse 
aclibus  non  dominalur  humanis,  quos  con- 
stal  ex  libero  manare  arbitrio.  Postremo 


forluna  ab  aslris  dependeat.  Quod  utrum 
el  qualiler  verum  sil,  et  quomodo  ab  in- 
fluxu  coelesti  aut  fatali  varietas  orialur 
prsefata,  qualiler  quoque  a  Deo  causetur, 
infra,  proul  fons  sapientiee  Yerbum  Dei  in  E-ccii.>,s. 
excelsis  prsestiterit,  ostendetur. 


ARTICULUS  V 


QUOD   DE   TEMPORALl  PROSPERITATE    PRAVORUM, 

ET   MULTIPLICI   TRIBULATIONE   JUSTORUM,    SANCTI    IN    SCRIPTURIS    CANOiMCIS   FREQUEiNTER 

PER    MODUM    VEHEMENTER    MIRANTIUM    SUNT    LOCUTl. 


Hahac 
3,4. 


jer.iinA.i.  f3  ait  :  Justus  quidem  es  tu,  Domine,  si 
dispulem  tecum  ;  verumtamen  justa  lo- 
quar  ad  te.  Quare  via  impiorum  prospe- 
ralur,  el  bene  esl  omnibus  qui  prsevari- 
canlur  ?  Planlasti  eos,  et  proficiunt.  Sic 
et  Habacuc  loquitur  Deo  :  Quare  respicis 
conlemptores,  et  taces,  conculcante  impio 
justiorem  se  ?  Propter  hoc  lacerata  est  lex. 
Quia  impius  prsevalet  adversus  justum, 
propterea  egreditur  judicium  perversum. 
Denique,  quasi  quodammodo  slomachans 
ibid.n.  contra  Deum  :  Mundi  (inquit)  sunt  oculi 
tui,  ne  videas  malum,  et  respicere  ad  ini- 
quitatem  non  potes.  Quare  non  respicis 
super  inique  agentes,  et  taces  devorante 
impio  justiorem  se  ?  Prseterea,  de  hoc  sub- 
tilissime  atque  pulcherrime  concionatur, 
disputatque  psalmus  cujus  exordium  est, 
11,1-  Quam  bonus  Israel  Deus  !  Mei  aulem,  in- 
quiens,  psene  moti  sunt  pedes,  psene  effusi 
sunt  gressus  mei  :  quia  zelavi  super  ini- 
quos,  pacem  peccatorum  videns.  Et  ite- 

/6id.i2,i3.  rum  :  Ecce  ipsi  peccalores  el  abundanles 
in  saeculo  obtinuerunt  divitias.  Et  dixi  : 
Ergo  sine  causa  juslificavi  cor  meum,  et 
lavi  inler  innocentes  manus  meas?  Deindc 
ibid.K.  ad  oppositum  arguens,addit  :  Si  dicebam, 
Narrabo  sic,  ecce  nationem  filiorum  tuo- 
rum  reprobavi. 


PS.  LXX 

3. 


B  Mirabile  namque  videtur,  quod  omnipo- 
tens,  justus  ac  sapienlissimus  Deus,  ista 
in  suo  permillit  fieri  regno.  Quum  ipse  sit 
incomparabililer  sapienlior,  justior  atque 
potenlior  omni  humano  judice  ac  recto- 
re,  regimen  ejus  ordinatius  perfectiusque 
consistere  debet  omni  humano  regimine. 
Propter  quod  fertur  in  libro  de  Causis, 
quod  causa  prima  regit  res  per  finem  de- 
coris,  id  est  cum  summo  decore.  Quum 
ergo  in  humano  regimine  valde  sit  inde- 
cens  et  injustum,  si  boni  el  simplices  a 

G  pessimis  opprimantur,  si  injusli  et  stolidi 
prEee.sse  sinantiir,  si  pravissimis  et  rei  pu- 
blicse  hostibus  prospera  condonentur,  vir- 
tuosis  autem  et  optimis  infliganlur  tor- 
menta  ;  mullo  indecentius  injiistiiisque 
esl,  si  Deus  in  suo  ista  efficit  regno,  aut 
ccrte  permiltit  in  eo,  prsesertim  quum  so- 
lo  imperio  ea  queat  prohibere  ac  tollere. 
Insuper,  duobus  modis  tollitur  malum,  vi- 
delicet  per  anticipalionem,  nc  veniat,  et 
per  correctionem,  poslquam  venit  :  est- 
que  perfectius,  per  anticipationem  quam 

D  per  correclionem  tollere  malum.  Ergo  Deo 
excellentissimo  regi  competit  per  antici- 
pationem  omne  malum  auferre  de  me- 
dio.  Non  igitur  prseindiicla  mala  in  suo 
(ut  videtur)  regno  deberet  permitlere  eve- 
nire. 


DE    CAUSA   DlVEnSITATIS   EVENTUUM    HCMA.NORUM.    —   ART.  V 


49 


Scd  respondenduni.  quod  gubernatio 
omnipotentis  ac  supersapientissiini  Uei. 
qua  mundum  hominesque  gubernat,  uli- 
que  ordinata.  justa.  pulcherrimaque  esl. 
nec  regimen  humanum  illam  potesl  imi- 
lari  perfecte.  Deo  quippe  compelit  qufe 
creavit  sic  regere.  ut  ea  sinat  proprios 
agere  molus  et  prosequi  actus.  1'nde  unum- 
quodque  secundum  ipsius  naluram.  quaii- 
talem  et  capacilatem  gubernat.  Quapropter 
Snp.viii.i.  increati'  Sapientia  dicitui'  attingere  a  fine 
usque  ad  finem  tortiter,  el  disponere  ciui- 
cta  suaviler.  Quum  ergo  sil  homo  arbitrii 
liberi.  nequaquam  congruit  Deo.  ut  homi- 
nem  ad  bona  necessitet  seu  compellal.  sed 
dirigal  el  inclinet.  Hinc  non  competit  Cre- 
alori  secundum  extremiim  sua"  omnipoten- 
tia?  gubernare  creata.  Sic  enim  nuUum 
crealum  ejus  motioni  et  gubernationi  resi- 
stere  possel  :  unde  nec  aliquis  mereretur. 
Praeterea.  quum  supergloriosissimus  Deus 
sit  omnium  rerum  ultimus  finis,  universa- 
lisque  reclor  universorum,  speclal  ad  eum 
res  ita  creare  ac  regere.  ut  in  earum  pro- 
duclione.  consistentia  alque  regimine.  sui 
ipsius  perfeclio,  omnipolentia.  libertas, 
sapienlia,  misericordia,  justitiaque  resplen- 
deant.  Propter  quod  ait  Scriptura  :  Omnia 
propter  se  ipsum  operatus  est  Dominus. 
El  :  Fecit  Deus  opera  sua  ut  timeatur.  E.\ 
crealurarum  enim  consideralione  patescit; 
quam  metuendus,  quam  diligendus,  quani 
incomparabililer  gloriosus  sit  Deus.  Ideo 
Isaias  dicit :  Levate  in  excelsum  oculos  ve- 
stros,  el  videle  quis  creavil  haec.  Ob  cau- 
sam  quoque  praetactam,  competit  Deo  in- 
lendere  el  procurare  bonum  universi  et 
bonum  commune,  magis  quam  bonum 
unius  aut  bonum  particulare.  Porro,  ex 
hoc  quod  Deus  homines  sic  gubernat.quod 
nuihim  necessitat,  omnesque  taliler  regil. 
quod  quosdam  misericordiler  allicit,  per- 
ducit  et  salval,  alios  aulem  propler  eorum 
demerila  deseril  et  condemnat ;  divina»  ina- 
jeslalis  pietas  et  juslitia  pra;cipue  iiino- 
tescunt,  et  in  rebus  relucenl. 
Rursus,  in  hoc  quod  Deus  reprobis  et 


Prov.  XVI 


Eccle.  III, 


If.  .\i..  26. 


A  perversis  terrena  et  lemporalia  eiargilur, 
elcctis  vero  et  justis  spiritualia  ac  aeter- 
nalia  impertitur,  sapientia,  benignitas  at- 
que  juslitia  ejus  sublimiter  pra?sentantur, 
quemadmodum  cernimus  quod  prudens 
paterfamilias  filio  dyscolo  Iribuit  subslan- 
liam  viliorem,  obedienti  pra?stantioreni. 
Adhuc  aulem.  in  hoc  quod  Deus  permitlil 
eleclos  et  justos  a  reprobis  lril)ulari,  et  Ps.miu, 
virluosis  electis  varias  adversitates  immil-  -"■ 
lil,  resplendet  sapientia  et  misericordia 
ejus  :  quia  tot  boiia  scit  ex  malis  elicere, 

B  el  electos  in  vita  hac  purgat,  eisque  innu- 
merabiles  atque  ineffabiles  commodilates 
per  adversa  procural.  In  hoc  quoque  quod 
Deus  inter  homines  ila  discernit,  quosdam 
salvando,  alios  relinquendo,  el  inter  ele- 
ctos  uni  prae  alio  tol  gratiae  dona  in  prae- 
senti,  lantaque  glorise  bona  in  patria  con- 
ferendo,  similifer  inler  reprobos  unum 
plus  alio  tam  horribiliter  deserendo ;  at- 
que  tam  varie  in  hominibus  operando, 
hunc  in  puerilia,  illum  in  adolescentia, 
alium  in  juventule,  quosdam  in  senectute 

G  convertendo,  aliquos  quoque  dudum  con- 
versos  tandem  relinquendo,  nonnullos  nun- 
quam  ad  fidem  et  gratiam  perducendo  : 
in  his,  inquam,  atque  similibus,  relucet 
Omnipotentis  libertas,  et  incomprehensibi- 
litas  judiciorum  ipsius,  terribililas  quoque  nom.v.n. 
divinae  juslitiae,  el  imperscrutabilitas  sa- 
pientise  Recloris  allissimi. 

Denique  sancti  Prophetae,  quorum  verba 
in  principio  hujus  articuli  sunt  inducta, 
hsec  omnia,  Deo  illuslrante,  noverunl :  id- 
circo  (ut  sancli  doctores  fatentur)  prsealle- 

D  gata  verba  locuti  sunt  potius  in   persona 
infirmorum,  imperfeclis  morem  gerentes, 
quam  propria  in  persona,  nisi  forsan  ad 
insinuandum  disposilionem  animarum  su- 
aruni,  quantum  ad  parlem  earum  iuferio- 
rem  ac  sensitivam  sensibili  et  naturali  quo- 
dam  dolore  replelam.  Juxla  quem  modum 
(ul  Thoinas  exponil)  Job  et  Jercmias  diei    juhm.x-. 
suaj  nativilatis  maledixerunt :  juxla  qiiem  •'<•'•■  ^»- " *■ 
etiam  modum  Chrislus  oravit  calicem  sibi  iiaiih.%x\i, 
auferri.  ''■'• 


T.  5. 


50 


DE   CAUSA    DIVERSITATIS    EVENTUUM    HUMANORUM. 


ART.  Vi 


ARTICULUS  VI 


CUR    DEUS   JUSTOS    IN    llAr,    VITA   TAM   MUI/nPI,IC,lTKI\   TRIRUI.ET    ET   FLAGELLET. 


L\Tod.  IV. 

V1I,1X-XI,XIV. 

BeiU. 11,30; 
Nmn.  XXI, 


Js.  L\1II,I7, 


/',s.xLiii,r,' 


II  /leg.  xii, 
II,  12. 


JAM  prima  proposilse  qiiffstionis  parti- 
cula  est  solvenda,  videiicet,  quis  causa 
sit,  et  quae  sit  ratio,quod  justi  tot  tormen- 
ta,  tot  adversitatos,  lentaliones  et  perse- 
culiones  sustinent  in  hac  vila.  Ad  quoii 
ex  Scriptura  veritatis,  copiosa  et  cvidens 
elucescit  responsio.  Yeriiintamen  inluen- 
dum,quod  licet  nonniiili  mulliplicom  iiiali 
divisionem  assignent,  videlicet  malum  cui- 
pa',  maJum  poena»,  malum  natura^.  malum 
fortunee ;  communiter  lamen  ponilur  bi- 
membris  divisio  mali.  utpote  malum  cul- 
p.T,  et  malum  pwna^-.Nam  maliim  natnra^, 
ul  monstruositas.  inaliim  quoque  lortiina^, 
ut  diffortunium,  ad  malum  pcena;  reduci 
noscuntur.  Dicunt  ergo  doctores.  quod  ma- 
luin  culpee  a  Deo  sit  permissive,  et  Deo 
adscribitur,  quia  sine  ejiis  gratia  non  vi- 
tatur,  ncque  oppositum  bonum  peragitur. 
Juxta  quein  modum  (jiixta  Pliilosophiim) 
sol  suo  recessii  est  causa  corruplionis  et 
infrigidationis.  Hinc  in  Exodo  Deiis  totics 
loquiliir  :  Ego  indiirabo  cor  Pharaonis.  In 
Deiiteronomio  qiioque  .Moyses  protcslaliir : 
Noluit  Sehon  rex  Hesebon  transilum  dare 
filiis  Israel.quia  induraverat  Dominus  spi- 
ritum  ejus.  el  obfirmaverat  eor  illius.  Por- 
ro  Isaias  in  libro  suarum  visionuin  apertis- 
sime  Joquitur  Deo :  Quare  errare  nos  fecisti 
de  viis  tuis,  indurasli  corda  nostra.  ne  ti- 
meremus  te  ?  Atque  Psalmista  :  Declinasti 
semitas  nostras  a  via  tua.  Postrcmo  ipse- 
met  Deus  horum  se  perhibet  causam  ma- 
lorum.  Ut  enim  secundo  Ilegum  libro  scri- 
bitur,  quum  David  cum  uxore  peccasset 
Urifp,  Deiis  per  Nathan  ei  prsedixit  :  Ecce 
ego  tollam  uxores  tuas,  et  dabo  eas  proxi- 
mo  tuo,  el  dormiet  cum  eis.  Tii  fecisti  oc- 
culle  ;  cgo  autem  faciam  verbum  istud  in 
conspectu  populi  hujus,  et  in  conspectu 


A  solis.  Hoc   aiitem    completum    fuit,  dum  UReg.xvi, 
AI)salon    ad    patris  sui  uxores  manifeste  ""' 
ingressus  est. 

Sed  forsan  qiiis  dicct  :  Quid  ergo  Absa- 
lon  forefecil,  quia  quod  Deus  se  facturum 
pra^dixit,  iinplevit  ?  Sed  plana  est  solutio, 
si  dicamiis  quod  Deus  maloriim  illorum 
non  nisi  permissivc  fiiit  causa.  Jiisto  enim 
judicio  graliam  pravis  aufert,et  eos  in  di- 
vcrsa  labi  sinit  facinora.  Sed  tiinc  foilius 
objici  polesl,  probandoquod  inaloriim  cul- 
pse  etiam  effecliva  Deus  sit  causa.  Siqui- 

B  dem  omne  esse,  a  primo  ente  efficientiali- 
ler  profluit.  Omnis  f[iioqiie  actio  a  primo 
agente  efficienter,  principalilerque  proce- 
dit :  sicut  et  priiniim  libri  de  Caiisis  asserit 
theorema,  Umnis  causa  prima  pliis  agit  et 
influil  qiiam  causa  seciinda.  Quum  ergo 
peccata  commissionis  sint  actus  reales, 
qiiia  ct  realcm  sortiiintur  effectiim,  videtur 
(piod  eoriim  effecliva  Deus  sit  causa,  Praeter-  ' 

ea,  dans  coinplementiim  operi,  cooperatur 
agenli  :  sed  illicitissimis  carnalibus  copu- 
lis  ciimplempntiim  Deus  largitur  (videmus 

C  cquidem  quod  ex  adullerinis,  fornicariis, 
et  incestiiosis  complexibus  fetus  gignun- 
tiir,  quoriim  aniinae  a  Deo  creanlur):  Ergo 
tam  vitiosc  se  commiscenlibus  Deus  co- 
operatur,  taliumque  detestabilium  actuum 
causa  effecliva  convincitur.  Et  responden- 
dum,  quod  in  peccato  commissionis  dtio 
pensantiir,  substantia  actus,  et  deformitas 
ejus.  Diciint  ergo  doctores.  quod  quantum 
ad  siibslantiam  aclus,  mala  hiijiismodi  a 
Deo  sunt  effective ;  sed  quoad  deformita- 
lem.  ab  ipso  siint  permissive,  atque  a  vo- 

D  luntate  cieata  et  defectiva,  direcle  et  pro- 
prie.  Simili  modo  vitiosse  commixtiones 
prsetacta-,  in  qiianluin  sunt  qusedam  natu- 
rales  operationes  partis  vegctativse,  a  Deo 


DK  (.AISA  DUKHSHATIS  kVentuum  hujia.norum. 


Alil'.    Vl 


Sl 


PS.  LXVIll. 


Ps.LWWiy 

8. 


Ih«t.  II.  r.. 


JlOni    \lii, 

3i. 


sunl  ctfeclive,  el  sie  Deus  eis  liibiiil  eom- 
pleinentiim.  rorinam  siilislanlialeni  iiidu- 
cens.  videlicel  animam  cre<indo  iniundciis: 
in  qiianliiin  vero  siint  vitios.T.  siint  ab  iii- 
Oidinata  el  iiiipia  lioininis  volunlate. 

11\  liis  alteriiis  qiuxiuc  salis  ditTiciiis 
patel  soliitio  quipslionis.  Ltenim  per  Isaiam 
Deiis  Palcr  ait  de  unigenilo  l-"ilio  siio,  pro- 
/s.  liii.s  plcr  iios  incainalo  et  passo  :  Propler  scc- 
iiis  popuii  mci  percussi  cum.  Hl  ilcrum 
Mii/.  10.  ibidcm  habclur  :  Dciis  voliiil  cuin  conte- 
rerc  in  intirmilalc.  ludc  iu  l'saimo  Patri 
loqiiitiir  (Ihristiis  :  Oucm  lu  iwicMissisti, 
perscculi  siint.  Et  dcnuo  :  Siipcr  mc  (in- 
quil)  coulirmatus  cst  tiiror  liiiis.  cl  om- 
nes  riiictus  liios  iuduxisli  siiper  iiic.  llis 
concordal  qiiod  iu  .\ctis  1'clius  proralur 
apostolns  :  Deiis  iiui  piipnuntiavit  [icr  os 
omniuin  Prophetarum  pati  Christuin  suuin, 
implevil  sic.  iiursiisquc,  apertius  el  niira- 
bilius  loquens,  ait  Judspis  :  Chrisliim,  de- 
finito  consilio  et  pra>scienlia  Dei  Iradilnm, 
interemistis.  Sed  el  Paulus  disseriiil  :  Pro- 
prio  Filio  suo  non  pcpereit  Deus.  sed  pro 
oninibus  nobis  tradidit  illiim.  Itaqiie.  si 
Deus  Paler  delinito  consilio  tradidit  Ciiri- 
stuin  :  si  eum  percussit,  pati  moriqiie  vo- 
Init,  el  qiicd  de  ejus  passionc  pramuntia- 
vil,  implevil  :  qiiid  peccavit  Jiidas,  qui 
tradidit  illum  ?  qiiid  Judsei,  qui  ejus  mor- 
tein  procuraveruul?  quid  mililes  pra^^sidis. 
qui  eum  lol  atTeceriint  tormenlis.  taimpie 
crudeliter  pcremerunl?Nonne  niaimm  pei 
cuticnlis  Dei  adjiivisse  videnlur.  cjus(juc 
volnnlati  submiiiistrasse  '. 

Sed  ex  dictisinnotcscit  soliitio.  ipioniam 
actunm  illoriim  qiiibus  formaiiter  scclc- 
ratissimi  illi  (^hrisluin  lain  im[iic  Iracta- 
verunt  el  affli.xerunt,  passionum  quoqiic 
Christo  indc  illalarum.  Dcus  quanliim  ad 
aclus  el  passionis  siilislantiam,  iioii  (|iian- 
tum  ad  deformitatem  culpabilcm,  fiiil  caii- 
sa.  Deniquc,  quod  Deus  Paler  (]hrisliim 
pati  voluit  piissima  volunlatc.  [lalerna  ca- 
rilate  et  optimo  fiiic,  Judau  ct  minislri  Pi- 
lati  fecerunt  voluntaic  pravissima.  cl  e.\ 
rancore  ac  pessimo  fine.  Pra-lerea.  Iriplici 
ratione  Pater  Filium  siium  Iradidissc  per- 


N\M.  ino. 

,:.i9. 

/6iVy.\xvii. 
1 ,  1.  iO.  ±3. 

iJ.J7.30, 


.\  (■iississrinn'  ilieitiir.  Primo.  quoniam  htec    /fora.vm, 
[icrmisil.  Sccundo,  qnia  aninup  Christi  vo-  ^"■/''  ""' 
liintalcm   inspiravit,  qiia  s|)oulc  pro  lio-     /Airf.  t; 
iiiiiiibiis  Clirislus   Iraiii    voluit   cl    occidi.  ■[°"""-  '^' 
'rcrlio,    quia    per  (^hristi    tradilionem   cl 
crucili.xionem    humanum    liberare  genus   Rom.M,,, 
decrevit.  Omnipotens  namqiie  el  supersa- ^' *" 
picnlissimus  Deus,  impiissimis  hoinimim 
voluntalibus    scit    uti   ad    0[)tiina,    ct    cx 
pessimis  optima  inulta  elicerc,  ul   in  per- 
seculoribiis    atipic    marlyriliiis    faciic    cst 
pcnsare. 

I)  liisiipcr  cx  indiictis.  altcriiis  ([uo(|uc  iii- 
tiicali  palel  solutio  dubii.  l'l  cuiin  secun- 
do  Ueguni  libro  legitiir,  quum  fiigeret  Da- 
vid  a  facie  Absalon  filii  siii,  occurrens  iiaeg.xv,, 
Semei  maledixit  regi  David  inal(Hlictione  "' 
pcssima.  diccns  :  Egrcdcre,  vir  sanguinuni 
el  vir  Beiial.  (Juumque  injuriam  regis  ul- 
cisci  vellel  .\bisai.  ail  rex  :  Diinittitc  eum 
iit  malcdicat  mihi.  Dominus  eniin  pra?cc- 
pit  ci  ut  malcdiccret  David.  Kt  quisestqui 
audeal  dicerc,  (juare  sic  fcccril '.  Quocir- 
ca  inquiritur,  an  Semei,  sic  malediceiido 

C  regi,  peccavit.  Si  sic,  crgo  Deus  prcpccpil 
pcccatum,  et  fuit  directe  causa  pcccali  : 
quod  implicat,  quum  Deus  gloriosus  et 
sanclus.  sit  prima  rectiludinis  rcgiila,  ve- 
rilatis  alque  virlutis  mensuia.  Si  non,  er- 
go  David  in  extremis  agens,  injuste  filio 
suo  Salomoni  prsecepit  occidere  Semei  is- 
tuni.  diccndo  :  Habes  apud  te  Seniei  qui  iiifle».ii. 
malcdixit  mihi  maledictione  pcssima.  Tu  ^' ''■ 
cigo  noli  pati  ciim  csse  innoxium  :  dedu- 
ccsquc  canos  ejus  cum  sangiiinc  ad  infe- 
ros.  Hoc  tamen  sanclus  David,  tanqnain 

D  jiulex  ipsius  Semci,  .juslc  commisit  filio 
suo,  vclut  successori  prwsidentia»  sua-  rc- 
galis  (ul  expositores  falcntiir), 

(jiiaiu|iiain  circa  luijus  soliilionem  quse- 
sili  posscnl  quampliira  indiici,  \  irliialiter 
lainen  soluliim  esl.  .\empc  David  lanqiiam 
vir  [icrspicacissimus,  ccrnens  viruin  illuin 
iniquiim.  inernicni  et  solum,  sibi  lot  slrc-  u/ien-w, 
uiiissimis  [)iigiialorii)iis  circiiindato.  ila  in-  ''■ 
lrc[)i(lc  ct  diiilinc  malcdiccntcm,  conside- 
ravit  qiiod  non  hiimano  tanluin  instinolu 
id    ipsuiii  agcbal,   scd  Deo  (ut  aliqiii  di- 


d2 


DE   CAUSA    DIVERSITATIS    EVENTUUM   HUMANORUM.    —    ART.  Vll 


11  Refj.  XVI. 
II. 


Abd.  \. 


Ezech. 
XXIX,  18. 


/iid.l!i,30. 


cunt)  specialiter  ibi  agente.  Et  hoc  David  A 
vocavit  Dei  prcBceptum.  Semei  lamen  pec- 
cavit,  quoniam  voluntate  lioc  egit  perver- 
sa.  Ad  peccatum  namque  plura  concur- 
runt,  videlicet  liberum  arbitrium,  et  motus 
ipsius  in  consentiendo",  ususquoque  ipsius 
in  movendo  potentias  exsecutivas  ad  ac- 
tum  :  et  omnia  ista  a  Deo  sunt,  qui  est 
auctor  naturae  et  operationum  ejusdem. 
Deformitas  quoque  ad  rationem  peccati 
completive  formaliterque  concurrit  :  quee 
non  ad  Deum,  sed  in  liberi  defectibilita- 
tem  arbitrii  sicut  in  causam  reducitur,  B 
quemadmodum  in  claudicatione,  progres- 
sio  et  quidquid  in  ea  est  ambiilationis,  ad 
vim  motivam  reducitur  ut  in  causam ;  am- 
bulationis  autem  defectus,  in  tibii»  redu- 
citur  curvitatem. 

Adhuc  autem  super  illud  Abdiae,  Lega- 
tum  ad  gentes  misit,  aliqui  per  legatum 
intelligunt  divinum  instinctum,  qui  ad- 
versarios  Idumseorum  instigavit  ad  impu- 
gnandum  eos.Et  lioc  Deus  recta  intentione 
et  justa  fecit  ex  causa,  quamvis  illi  prava 
intentione  id  fuerint  exsecuti.  Unde  ad  C 
Ezechielem  prophetam  loquitur  Deus :  Fili 
hominis,  Xabuchodonosor  laborare  fecit 
exercitum  suum  labore  magno  adversus 
Tyrum,  et  merces  non  est  reddita  ei  pro 
servitute  qua  servivit  mihi  adversus  eam. 
Et  ibi  deinceps  prsedicit,  quod  daturus  sil 


1-21. 


Jer.  i.i. 


regem  .Egypti  in  nianus  Nabuchodonosor 
regis,  pro  preefatse  prsemio  servitulis.  Si- 
militer  populum  Juda^^orum  deditDeusma-  ivifej.xxv, 
nibus  Chalda'orum  piopter  ipsorum  pec- 
cata  :  quoniam  tamen  Chaldaei  per  nimiam 
crudelitatem  et  impiam  inlentionem  ex- 
cesserunt  exsequendo  quod  vohiit  Deus, 
ipsemet  Deus  per  Jeremiam  Chaldjeos  a 
Peisis  et  Medis  praedixit  vastandos.  Hinc 
quoque  de  rege  Assyriorum  per  Isaiam  lo- 
quitur  Deus  excelsus  et  justus  :  Vae  As-  is.  x,3, : 
sur;  virga  furoris  mei  et  baculus  ipse  est. 
Ipse  autem  non  sic  arbitrabilur,  sed  ad 
conlcrendum  erit  cor  ejus.  Et  in  his  pa- 
tet  sublilitas  providenlia?  Dei,  profundi- 
tas  quoque  et  sequitas  judiciorum  Altis- 
simi,  unum  per  alium  punientis.  De  qua 
re  super  Danielcm,  aliosque  Prophetas, 
Hieronymus,  Haymo,  Beda  et  ceteri  plura 
conscribunt. 

Postremo,  super  verbum  Abdia  praeta- 
ctum,  aliqui  per  legatum  intelligunt  ange- 
lum  :  quod  verum  opinor,  sive  de  angelo 
bono,  sive  de  malo  dietum  sit  angelo.  In 
quantum  enim  Idumaei  per  sua  facinora 
nieruerunl  hostibus  tradi,  atque  in  quan- 
tum  Deus  pra?ordinavit  eos  per  Chaldaeos 
punire,  sic  angelus  bonus  contra  Idumaeos 
instigavil  Ghalda?os;  scd  in  quantum  Chal- 
daei  crudoli  perversoque  animo  id  egerunt, 
ab  angelo  malo  incitabantur. 


Abd.  I. 


ARTICULUS  \II 

QUOD     DEUS     EST     CAUSA    MAI.ORUM    PCE.NALIUM    ET    TORMENTORUM 
(iVJE   ACCIDUNT   JUSTIS. 


H 


UCUSQUE   ostensum   est,   quomodo  D  minus,  et  non  cst  aller,  formans  lucem  et 


is.  XLV,0, 


mala  culpa?  a  Deo  sinl.  Jam  dc  malis 
pcenaj  fari  oportet.  Talium  autem  malo- 
rum,  secundum  doctores  concorditer,  Deus 
est  proprie  causa,  imo  principalis  prima- 
que  causa,  saltem  in  quanlum  suul  poena'. 
Uiide  per  Isaiam  loquitur  Deus  :  Ego  Do- 


creans  tenebras,  faciens  pacem  ct  creans 

malum.  Apud  Jeremiam  quoque  :  Si  poe- /«■.xvm.s. 

nitentiam  egerit  gens  illa,  agam  et  ego  [ 

poenitentiam  supcr  malo  quod  cogitavi  ut 

faccrem  ci.  lu  Jona  quoque  propheta  scri- 

ptum  est  :  Misertus  est  Deus  super  malitia  ./oiiieiii.io.      ] 


DE    CAUSA   DIVERSITATIS    EVENTUUM    HUMANORUM.    —   ART.   VII 


33 


I 


quam  locutus  fuerat  ut  faceret  eis,  et  non  A 
.Amosm.6.  fecit.  Scd  ct  Amos  ait  :  Si  erit  malum  in 
civitate.  quod  Dominus  non  fccit  ? 

Praeterea  contuendum,   quod  malorum 

poenalium  qusedam  sunt  positiva.utpoense 

sensibiles :  quspdam  privativa.  ut  caecitas. 

Et   utraque    secunduni    Scripturas   a  Deo 

sunt,  sed  modo  diverso  :  quoniam  malo- 

rum  positivorum  causa  effectiva.  vel  pri- 

ma  vel  proxima,  Deus  asseritur  :  malorum 

vero  privativorum  est  causa.  non  influcn- 

do  bona  opposita.  Unde  damnatorum  du- 

ple.^  ponitur   poena,    videlicet    damni   et  B 

sensus.  Et  Christus  testatur  de  ceeco  na- 

joann.n,-i.  to  :  Ncque  hic  peccavit.  neque  parentes 

"•  ejus,  ut  csecus  nasceretur.  Ubi  insinuat. 

quod  ex  divina  providentia  contigit  cfecitas 

cceco  illi  ad  gloriam  Dei.  ut  infra  clarebit. 

Si  autem  objiciatur  illud  libri  Sapientiae. 

Sap.<.\3.  Deus  mortem  non  fecit  :  dicendum,  quod 

mors,  ut  est  privatio  quaedam,  causam  ef- 

feclivam  directe  non  habet.  Deus  quoque 

prima  et  principali  inlentione  mortem  ho- 

Hi,i.  \i.  mini  non  inflixit  (creavit  enim  ut  essent 

Cen.  11. 17.  omnia);  sed  propter  hominis  culpam  mor-  C 

tem  inflixit  ut  debitam  poenani.  quasi  ali- 

unde    inductus   ad    hoc.   sicut  et  ceteras 

poenalitates  immittit.  Quod  (ut  Isaias  dis- 

/s.  XXV111,  seruit)est  opus  alienum  et  peregrinum  ab 

''■  eo.  cui  proprium  est  misereri  semper  et 

parcere.  quoniam  ex  propria  ei  id  compe- 

tit  bonitate  et  pietate.  Idcirco  in  libro  Sa- 

Sap.n.ii.  pientise  habetur    :  Invidia   diaboh   mors 

introivit  in  orbem  terrarum.  Itaque.  ma- 

lorum  pcenalium  positivorum  Deus  causa 

est  effectiva,  principalis.  prima  et  sum- 

ma.  Dum  tamen  talia  homini  pro  suis  in-  D 

geruntur   peccatis,  voluntas  humana  est 

eorum  meritoria  causa.Diabolus  vero  cau- 

sa  est  persuasiva,  suis  tentationibus  in- 

clinando   ad   vitia  ;  et   nonnunquam   est 

causa  talium  exsecutiva.  tanquam  divinae 

instrumentum  justitise,  juxta   illud  Joh  : 

/oiiL.14.  Qui  fecit  illum,  applicabit  gladium  ejus. 

Quocirca  pensandum,  quia.  ut  supcr  il- 

Jbid.i.i.  lud  Job.  Fuit  possessio  cjus  scptem  millia 

ovium,  Thomas  scribit  :  Ex  prima  Dei  in- 

tentione  justis  semper  bona  tribuuntur  a 


Deo,  non  solum  spiritualia.  sed  tempora- 
lia  quoque  ;  sed  quod  justi  adversitatibus 
quandoque  premuntur,  ob  aliquam  spe- 
cialem  accidit  causam.  Undc  et  a  princi- 
pio  sic  institutus  fuit  homo,  quod  nuliis 
adversitatibus  subjaceret,  si  in  innocen- 
tia  permansisset  :  qua  aniissa,  diversis 
ex  causis  inflicta  sunt  honiini  a  Deo  ad- 
versa. 

Insuper,  quomodo  unus  et  idem  effe- 
ctus  per  comparationem  ejus  ad  primam 
causani  et  infallibilem  ac  aeternam  provi- 
dentiam  ejus  necessario  fiat,  utpote  cer- 
ta  et  infallibili  causaruni  conncxione  ac 
ordine  veniens,  qui  tamen  per  compara- 
tionem  ad  causas  secundas  et  proximas, 
contingenter  ac  libere.  seu  etiam  casuali- 
ter  accidit,  Boetius  libro  de  Consolatione 
sapientissime  docet  :  quod,  brevitati  stu- 
dens,  commemorare  omitto.  Quum  ergo 
irrationalia,  inanimata,  et  infima  quoque 
providentiae  subsint  divinae,  et  in  cunctis 
disponantur  ab  ea,  quanto  magis  rationa- 
lis  creatura,  et  universa  quae  contingunt 
in  ea?  Propter  quod  ait  Salvator  :  Nonne  Luc.xn.i. 
quinque  passeres  veneunt  dipondio,  et 
unus  ex  illis  non  est  in  oblivione  coram 
Deo  ?  Ideo  subdit  ibidem  :  Vestri  autem  et  ibid.  7. 
capilli  capitis  numerati  sunt.  Nolite  ergo 
timere  :  multis  passeribus  pluris  estis. 

Hinc  constat.quod  quidquid  adversitatis 
acciderit  homini.  a  quacumque  etiam  cre- 
atura  seu  causa  creata.  totum  originaliter 
principaliterque  ab  illa  altissima  divinse 
providentiae  (quae  causa  est  rerum)  aula 
procedit,  et  ei  provisum  est.  non  utique 
nisi  utiliter  atque  saluijriter.  dummodo 
bene  utatur.  Prcedestinatis  autem  seu  ju- 
stis  electis  talia  saluberrime  accidunt,quip- 
pe  quibus  omnia  cooperantur  in  bonum. 
Et  ista  est  causa  prjecipua,  cur  cuncta  ad- 
versa  aequanimiter  ferre  debemus,  atque 
in  eis  nostram  conformare  voluntatem  vo- 
lunlati  et  beneplacito  ac  providenti»  Dei, 
scientes  quod  ex  praeordinalione  divina 
pro  bono  noslro  hujiismodi  accidunt  no- 
bis.  Unde  et  inferenlibiis  ea  condolere, 
non    indignari   debemus  :   quia   per  eos 


Bom.  Tiii. 


o4 


DF.   CAUSA   DIVKHSITATIS    EVF.MITM    HlMANOniM. 


ART.  VII 


Juhi.r. 
7:i.  19. 


Jbid.il. 


Jbid.  II,  5 
Tob.  II.  1 1 
7Aid.xi,17 

I  Jleij.  IV, 

2.  3. 


Ps. wwi 


Deiis  saliitcm  nobis  procurat  et  operatiir. 
quanquani  ipsis  id  noeeat  quod  perse- 
quuntur  electos.  Porro.  dum  a  prselatis 
suis  quis  castigatur.  palientissime  atque 
hilariter  pati  debet.  quum  illi  ipsius  quae- 
rant  salutem.  et  ex  caritate  id  laciant.  Si 
aulem  non  meruil.  aut  durius  disciplina- 
tur.  nihilo  minus  patiens  sit,  quoniam 
exercetur  saliibriter,  et  si  patiens  luerit. 
mullum  meretur. 

Quod  itaque  mala  poenalia  et  justorum 
tormenta  a  Deo  polissime  sint.  Scriplura 
copiosissime  docet.  Nam  sanctus  Job  a 
,  Chaldceis  praedafus,  a  daemone  flagellatus, 
a  tempestale  sobole  deslitutus.  perhibuil  : 
Dominus  dedil.  Dominus  abslulit  :  sicut 
Domino  placuit,  ita  lactum  est.  Non  dixil, 
Diabolus  abstulit  :  vel.  Chaldai  pifedati 
sunt  :  aut,  Sicut  diabolo  placuit.  Denique 
Satan  non  dixit  ad  Deum,  Concede  ut  tan- 
gam  euni:  sed.  Tange  os  ejus  et  carnem, 
Tobias  quoque  ex  stercoribus  hirundinum 
csecus  faefus,  loquitur  Deo  :  Benedico  fe, 
quia  tu  casfigasti  me,  Sie  et  filii  Israel  a 
Philisfceis  c»si,  dixerunf  :  Ouare  percussif 
nos  Dominus  coram  Philistiim  ?  Posliemo, 
quum  ex  divina  providenlia  justis  adver- 
sa,  et  impiis  aecidunl  prospera,  de  impio- 
rum  temporali  prosperifale  ef  polestate 
non  debemus  fristari,  quum  jusfo  atque 
occulto  id  fiat  judieio,  Ideo  ait  Scripfura  : 
Xoli  semulari  in  malignanlibus.  neque  ze- 
laveris  facientes  iniquifatem. 

Quod  si  quis  instef  ef  dicat,  quia  secun- 
dum  Arislolelem,  de  impioriim  prospeii- 
tate  dolendum  est.  respondel  Thomas,  quod 
Aristoteles  non  consideravif  femporalia  bo- 
na.  nisi  per  comparationem  ad  vitam  pra^ 
senfem,  Ex  hac  tamen  solulione  orilur 
difficultas,  quum  ex  ea  videatur  posse  in- 
ferri.  quod  secundum  Aristotelem.  Deus 
non  haberet  rerum  et  operationum  provi- 
denfiam  humanarum.  Sed  hanc  difficulla- 
fem.  quse  paucis  non  valet  expediri  ser- 
monibus,  brevitati  studens,  dimitto.  Si 
rursus  dicatur,  quod  quum  Deus  sif  jii- 
stus.  non  nisi  justum  ab  ipso  procedif : 
sed  jusfos  pati  tormenla,  non  jam  justum 


.\  videtur  :  dicendum,  quod  sive  pro  suis 
venialibus  culpis,  sive  pro  aliis  causis  se- 
qiienti  articulo  tangendis.  justi  palianlur 
lormenta,  jusfiim  esf  per  respeclum  ad 
Deum,  qui  non  nisi  ex  rafionabili  causa 
hoc  agif.  Verumlamen  (tesle  .\nselmo)  du- 
pliciler  dicitur  aliquid  jusfum  secundum 
Deum.  Primo  et  e.xlense,  quoniam  decet 
Deiim  seu  bonitatem  aiit  sapientiam  ejus, 
Secundo.  quia  ejus  justilia  id  requirif, 
prsesertim  per  comparationem  ad  merita 
sive  demerita  aliorum.  Dum  ergo  dicitiir 

B  a  justo  Deo  non  esse  nisi  jiistum,  intelli- 
gendum  esl  de  justo  communiter  siimpfo  : 
alias  falleret,  quum  Deus  inullis.  recla- 
niantibiis  eorum  demciitis,  miscricordis- 
sime  jam  succurrat  el  graliam  prsestet  : 
quod  tamen  justum  est  primo  modo,  quia 
tam  boniis  el  piiis  est  Deus.  uf  deceat  eum 
peccaforibus  misereri.  Unde  et  miseralio-  Pj.cji,iv.9. 
nes  ejus  sunt  super  omnia  opera  ejus. 

Postremo.  sicut  ('iiegoriiis  Boetiusque 
fatenlur.  quamvis  judicia  Dei  oceulta  et 
mira  sinf.dum  elecfis  ef  bonis  proveniunt 

C  aspera  et  adversa,  reprobis  vero  prospera 
et  jucunda  :  multo  famen  secretiora  et  mi- 
rabiliora  sunt  Dei  judicia,  dum  electis  in 
hac  vita  accidunf  prospera.  reprobis  vero 
adversa.  Electi  namque  sunl  in  sa>culo  isfo 
tanquam  in  exsilio.  lacrimarum  valle.  ubi 
adversa  expediunf  eis  magis  quam  prospe- 
ra.  Hinc  viris  illuminalis.  virluosis.  perfe- 
ctis.  prosperilas  valde  suspecta  est,  et  in 
ea  plus  metuunf.  formidanfes  ne  in  prse- 
senti  pro  suis  remunerentiir  operibus,  au- 
diantque  cum  divite  epulone  :  Recepisfi    lm.  im. 

D  bona  in  vila  tua.  Eapropfer.  dum  honori-  -"• 
biis  exkilluntur.  dum  ad  siililimia  promo- 
ventur.  dum  aliis  prtericiunlur,  alque  ab 
liominibus   reputanlur,    non   mediocriler 
expavescunf,  sed  inlerno  conculiiintur  ti- 
more.  non  ignoranles  illud  Giegorii  :  Hos 
eligit  Deus.  quos  despicit  mundus :  imo 
illud  Aposfoli  :  Abjecla  et  infirnia  ac  sful-  icon.is. 
la  iniindi  elegit  Deus.  etc.  :  illud  etiam  " " 
Psalmographi  :  Quoniam  Deus  dissipavit   Ps.u,.6. 
ossa  eoriim  qui  hominilnis  placenl ;  con- 
fusi  sunt,  quoiiiam  Deiis  sprevif  eos.  Cui 


DE   CAUSA    UlVEnSlTATlS    EVKNTUUM    IIUMANOUUM.    —    Alfl 


VIII 


^^ 


(;„/«(..  10.  illiul  consoiial  Pauli  :  Si  lioniiiiiliu^  plMfc- A  (|iiii(l   inonet   Scriptiua  :  Ciiram   habe  lie   ft,c/. 

rem.Chrisli  scivus  non  essem.  Vcniin  luec  bdiKi  nominc.  Unde,  qui  negligit  farnam, 

omnia  sane  snnt  intcUigenda,  (iiiuiii  idcni  crudelis  est.  Potissime  si  qiiis  in  materia 

iror.x.:)3.  dicat  Apostohis  :  Ego  per  oinnia  oinnibus  li(h'i   nieudacilcr  diriametiir,  reiiiti  dcbet 

placeo,  non  quserens  quod  miiii  iilile  est.  scciindum  Dcum  pio  posse,  scquc  loco  et 

flom.xv.i.  Et  denuo  :  Unusquisque  pioximo  suo  pla-  lempore    congruis    cxpiirgarc    secundiim 

ceat  in  bonum  ad  ledilicationem.  l'roi)ler  Sanclorum  doctrinam. 


ARTICULUS  VIII 

HE    VARIIS    CAUSIS   TRIHUI.ATIONUM    IIOMINUM    IN    IIAC    VITA  :    PE   MUI.TIPI.ICI    (.1U0(,IUK 
UTII.ITATE   ADVEHSrPATUM    ET   TRIBUI.ATIONUM. 


UT  ab  omnium  capite  cleclorum,  jiislo 
justorum,  et  Sancto  Sanctorum  iinico 
Dei  Filio  inchoetur.  inlerdum  trihiilatio, 
tentatio,  adversitas  accidit  jiisto  neqiia- 
qiiam  pro  proprio  ejus  peccato,  nec  actu- 
ali  ncc  originali.  neqiie  propter  prorectiim 
ejus  in  gratia  gratum  racicnle  in  via.  ne- 
que  ob  gloriam  prpemii  essentialis  in  pa- 
Iria.  sed  pro  aliorum  reconciliatione  atiiue 
saliite.  Et  lioc  soli  competit  Chrislo,   de 

/s.  III.  u  (ino  scriptuni  est  :  Dominus  posiiil  in  eo 

'  '•  iniquilatem  omniiim  nostrum.  Vcrc  dolo- 

res  nostios  ipse  porlavil.  Ciijus  livorc  sa- 

nati  siimus.  De  quo  in  Apocalypsi  recoli- 

Apoc. i.j.  liir:Qui  dilcxit  nos, et  lavit  nos  a  peccatis 
nostris  in  sanguine  suo.  Christus  aiitem  a 
primo  suse  incarnationis  instanti  pcriectus 
fuit  in  omni  charismate  gratiiD  gralum  fa- 
cientis.  atque  in  donis  glori»  bealifica> 
fiuilionis,  neqiie  In  his  uni[iiam  profccit  : 
nec  horum  ([uidpiam  mcruit  sibi  (veriiin- 
tamen  accidentale  prsemium  sibi  ipsi  [iro- 
meruit):  sed  in  iinivcrsis  ([iia'  in  miindo 
hoc  cgit,  dixit  et  pertulit,  promcriiit  no- 
bis  ;  ejusquc  meritum  per  sacrainenta  Ec- 
clesite,  qua>  sunt  veliit  medicinalia  vasa 
medicamenti  coelestis,  applicatiir  homi- 
nibus. 

Secundo,  contingit  Iribiilatio  jiisto  ne- 
(|uaquam  pro  aiiiiuo  ciiis  propi  io  acliiali 
peccalo,   sed    ad    incrcmenliim    ipsius   in 


n  donis  grati»  in  pr.Tseiiti,  in  donisiiuc  glo- 
ri»  in  fuluro.  Et  ita  sacratissima  virgo 
Maria  plures  acerbissimas  in  hac  vita  pas- 
sa  est  tribulationes,  prsesertiin  ex  compas- 
sione  Filii  siii  a  dic  nativitatis  ejus  ex  ea, 
iisque  ad  horam  sute  crucifixionis,  et  post- 
ea  sa?pe.  Ncmpe  (ut  quidam  Sanctorum 
scripserunt)  tempore  infantise  Christi,  be- 
iiignissinia  Mater  ejns  infantilia  membra 
cjus  conspiciendo  et  contrectando,  vehe- 
inentissimo  afficiebatur  dolore,  quia  co- 
gnovit  et  ubertim  consideravit,quam  ama- 

C  rissima  morte  iinicus  et  amantissimus 
Filius  suus  esset  a  criidelissimis  occiden- 
dus.  quomodo  confodiendus.  Unde  non- 
niinqiiam  ex  moeroris  magnitudine  quasi 
defecit.Deinde  usque  ad  tempus  quo  Ghri- 
stus  orsus  est  priedicare,  talibiis  saepc  af- 
fliela  est  pcenis.  Nec  dubium,  quin  videns 
Filiiim  suum  a  Jiidseis  toties  irrideri,  hla- 
sphemari,  ad  mortcmqiic  impeti,  cordia- 
lissime  condolebat.  Porro,  tempore  passi- 
onis  adeo  amaritudinibiis  esl  replcta,  ut 
iioii   iminerilo  asscrat  Daniaseeniis,  dolo- 

D  reiii  |iarluiiciiliuiii  liinc  diiplicaliim  in  ca. 
Scd  cl  posl  Chrisli  passioiiem,  loca  pas- 
sionis  ipsiiis,  r(^suirecli(mis,asccnsionisque 
visitando,  variis  affligebatur  affectionum 
d(d(irilius,  jam  Filii  siii  passionem  ad  me- 
iiioriam  rcvocaiido,  jaiii  ail  cjiis  facialcm 
iii  paliia  prffisentiam  siispiiando. 


56 


DF.    CAUSA    niVF.nSITATIS    EVF.NTUUM    HUMANORUM.    —    ART.  VIII 


Tertio,   conlingit    tribulalio   justis,    ut  A  sus  cst  in  corpore  proprio,  et  sic  nihil  fuit 


citius  et  gloriosius  coronentur,  et  sua  pa- 
tientia  alque  conslanlia  alins  in  fide  con- 
firment,  in  caritate  succendant,  ad  forlilu- 
dinem  animi  patienfiamque  conducant  : 
quibus  tamen  tribulatio  potest  ad  delenda 
si  quse  liabeanl  peccala,  saltem  venialia, 
esse  accommoda,quemadmodum  martyres 
sancli.  Unde  de  H.  Cypriano,  qui  al)  haere- 
ticis  l)aplizatos,  rebaptizandos  pulavit,  as- 
serit  Augustinus,  quod  si  quid  in  illo  fuit 
purgandum,  falce  martyrii  est  deletum. 


ibi  implendum;  aliomodo,  secundum  quod 
in   suis  palitur  membris,  pula  fidelibus. 
(unde  et  Paulo  dixit,  Quid  me  perseque-  .acm\,  4. 
ris  ?)  et  sic  est  ibi  aliquid  adimplendum. 
Quarto,  paliuntur  electi  et  jusli  propter 
eorum   peccala  prEeterita,  queniadmodum 
David  propter  excessum  cum  uxore  Uriae  UMeg.^u, 
passus  est  multa.  Et  filii  Israel  in  libro '^,"','2*' "*' 
Judieuni   ob  hanc  causam  sfppe  tribulati    j',,^,^  „ 
leguntur.  —  Quinto,  ut  occulla  eorum  pa-  ii-is;"'.''- 

.°      .  '.  ....  ,  R,  12-14;  IV, 

tientia  atque  periectio,  alus  in  exemplum  1,2; m,  1-6; 


Praeterea  advertendum.  quod  tribulatio  B  publice  proponantur,  sicut  de  sanclo  Job  j'^^' ""• 


Coloss. 
H. 


justorum,  non  eis  dumtaxat,  sed  toti  mili- 
tanti  Ecclesije  prodest  et  subvenit  :  quo- 
niam  viatoribus  merita  communicanlur 
Sanctorum  per  unionem  carilatis  ad  iilos, 
in  concessionibus  indulgenliarum.aut  aliis 
modis,  juxta  illud  Apostoli  ad  Colossen- 
,  ses  :  Gaudeo  in  passionibus  pro  vobis,  et 
adimpleo  ea  quae  desunt  passionum  Chri- 
sti  in  carne  mea,  pro  corpore  ejus  quod 
est  Ecclesia.  Quocirca  scribit  Mcolaus  de 
Gorra  :  Passiones  quas  pertulit  Christus, 


ait  Gregorius.  —  Sexto,  ut  diversa  aequa- 
nimiter  sustinendo,  probali,  Deoque  digni 
appareanl.UndeTobi»  Raphael  dixil  :  Quia  roi.xn.is. 
acceptus  eras  Deo,  necesse  fuit  ut  tentatio 
probaret  te.  Et  sapiens  quidam  :  Deus  ten-  sap.w.s. 
lavit  illos.  et  invenit  illos  dignos  se  ;  tan-  ''■ 
quam  aurum  in  fornace  probavit  electos. 
Ecclesiasticus  quoque  ait :  Yasa  figuli  pro-    ecch. 
bat   fornax,    et  homines  justos    tentatio  *""'  "■ 
tribulalionis.  —  Seplimo.   ut  suslinendo 
adversa,  capili  suo  Christo  plenius  confor- 


et  quas  sustinent  ejus  fideles,  sunt  quasi  C  mentur,  dicente  apostolo  Petro  :  Christus    \Petr.». 


qusedam  res  publica,  seu  commune  bo- 
num,  ct  tliesaurus  Ecclesiae,  in  quo  quili- 
bet  ponit  partem  suam  :  sicut  in  vase  ad 
eleemosynam  posito  super  mensam,  omnes 
aliquid  ponunl,  donec  adimplealur,  Qui 
thesaurus  usque  in  finem  saeculi  plenus 
non  erit  :  de  quo  lam  liberales  indulgen- 
tiae  fiunt.  Itaque  ait  Aposlolus  :  Adimpleo 
quae  desunt  passionum  Christi,  id  est,  pas- 
siones,  persecutiones  seu  poenas  quas  per- 
tulit  Chrisfus,  et  qiias  ipse  pati  me  vull. 


passiis  esf  pro  nobis,vobis  relinquens  e.xem-  ■'■ 

plum,ul  seqiiamini  vesligia  ejus.HincPau- 

lus  ait :  Si  compatimur,  et  conregnabimus.   11  Tun.u. 

—  (Iclavo.ut  per  adversitafum  folerantiam  ^'' 

in  liac  vifa,  a  gravissimis  et  diulurnis  pur- 

galorii  eruanlur  suppliciis,  celeriusque  per- 

linganl  ad  gloriam.  —  Nono,  ut  fentafio- 

nes  et  Iribulaliones  ferendo,  in  spirituali 

mililia  fiant  e.xperti,  sicque  et  aliis  consu- 

lcrc  queant,  ef  compati  proni  sinf.  Hinc 

iii  1'^cclesiasfico  habefur  :  Qui  non  est  ten-     /rcc/i. 


quotidie  tolero,  Christi  passionibus  com-  D  lalus,  quid  scit  ? 


municando  in  carne  mea,  in  qua  tanta 
sustineo  pro  corpore  ejus  quod  est  Eccle- 
sia,  scilicet  ad  commune  bonum  Ecclesiae. 
Sed  quaerifur,  quomodo  ait,  Quae  desunt 
passionum  Christi,  quum  passio  Christi 
fuerit  prorsus  sufficiens.  Ad  hoc  datur  du- 
plex  responsio  :  Una,  dicenfium  quod  in 
passione  Chrisfi  nihil  deest,  quoad  suffi- 
eientiam,  sed  quanfum  ad  efficienliam. 
Alia,  asserentium  quod  passiones  Christi 
dicuntur  dupliciter  :  uno  niodo,  quas  pas- 


Decimo,  ut  ex  afflicfionibus  et  adversis 
ac  tenfafionibus,  propriam  homo  insuffi- 
cientiam,  infirmifatem,  culpam  et  pericli- 
fafionem  adverfaf,  sicque  ad  Deum  confu- 
giat,  ef  erudiatur  ab  eo.  Propfer  quod  Isaias 
inducit  :  Doniine.  in  angustia  requisierunt  is.wii.ie. 
le.  in  Iribiilatione  murmuris  doclrina  tua 
eis.  El  denuo  loquitur  Isaias  :  Tantummo-  nid.%x\ni, 
do  sola  vexatio  dal)il  infellecfum  auditui.  "• 
Hinc  ad  Jeremiam  loquifur  Deus  :  Castiga- yer.xxv.ii. 
bo  te  in  judicio,  ne  tibi  videaris  innoxius. 


DE   CAUSA   DIVF.RS1TAT[S   EVF.NTrCM   HUMANORUM.    —   ART.    IX 


87 


Il.l/(ie/i.vi 
13. 


/Czech.wi 
42. 
Osee  IV,  1 1 


Ps.  i.\\\. 


o.wn.s.  lit  per  Osee  :  Ecce  ego  sepiani  viam  liiam 
spinis.  —  Undecimo,  ut  homo  ex  advcrsis 
qute  patitiir.  sumat  fidueiam  divina?  dile- 
ctionis  ad  se.  et  ^rratias  agat  :  el  patien- 
tiam  servans.  in  gratia  multa  proficiat. 
Ideo  secundo  MaciiabEPorum  Iii)ro  asseri- 
tur  :  Etenim  non  diu  sinere  peccaloribus 
ex  sententia  agere,  sed  statini  ultiones  ad- 
hibere.  magni  beneficii  est  indicium.  Si- 
quidem  nulla  est  gravior  aut  horriliilior 
Dei  vindicta,  quam  dum  hominem  ad  libi- 
tum  sine  castigatione  paterna  peccare  per- 
miltit.  Idcirco  per  Ezechielem  reprobo  ait : 
Zelus  meus  recessil  a  te  :  non  irascar  tibi 
amplius.  Et  per  Osee  :  Xon  visitabo  super 
filias  vestras  quum  fuerint  fornicata^.  At- 
que  in  Psalmo  :  Dimisi  eos  seciindum  de- 
'■'■  sideria  cordis  eorum,  etc.  —  Duodecimo, 

ne  homo  ex  spiritualis  profectus  et  gratise 
niagnitudine  extolIatur.Propter  qnod  Pau- 

iicor.xii.  lus  fatetur  :  Xe  magnitudo  revelationum 
extollat  me,  datus  est  mihi  angelus  Sata- 
nae,  etc.  —  Tertiodecimo,  propter  mani- 
festationem  potentise  et  misericordia'  Dei. 
et  ob  gloriam  ejus  :  quemadmodura  in 
Joanne  loquitur  Christus  de  cebco  nato, 
quod  caecus  sit  natus  ut  manifestentur 
opera  Dei  in  illo. 

Quartodecimo.  ut  justitia  Dei  in  affli- 
ctione  pravorum  appareat  :  quorum  qui- 
dam  per  pcenas  transitorias  corriguntur  : 
aliorum,  utpote  impoenitentium,  pa'na  hic 
inchoatur.  et  in  alio  saeculo  perpetuatur. 
ut  Herodis,  .\ntiochi  atque  similium.  Sed 
contra  hoc  objici  posset.  quia.  ut  scribit 
Nahum,  Non  consurget  duplex  tribulatio  : 


Joaitn.  IV. 


Ac(.  XII,  23, 
ll.l/ncft.ix, 

T  10.  i%. 
.V(iftumi,9, 


.\  ubi  alia  haiiel  Iranslalid,  Non  vindicabit 
Dominus  bis  iii  id  ipsmii.  Oiid  iii  loco  vi- 
detur  sentire  Hicronyniiis.  quod  Sodomi- 
tae.  et  in  diluvio  pcreuntcs,  ac  siniiliter  a 
Deo  plagati  in  eremo,  non  sint  damnati. 
Sed,  ut  in  Decrelo  plene  cdoccl  Gratianus, 
videtiir  illud  Hieronymi  non  posse  intelli- 
gi,  nisi  de  illis  qui  in  ipsa  Dei  plagalio- 
ne  veraciter  pffnitiierunt.  Vcrbiim  quoque 
Nahum  prophet;c  cxponiliir  de  tribiila- 
tione  sufficienli,  quia  non  iillra  condi- 
gnum,  imo  citra  condigiuim    punit   Deus 

B  piissimus. 

Diim  ergo  tol  sint   tribulationiim   salii- 
berrimae  utilitates,clarum  est  quam  prom- 
ple  cl  gaudiose  sint  perferendae.  Propter 
quod  Jacobus  exhortatur  :  Omne  gaiidium  Jacob.  i, ;. 
exislimate.  fratres,  quum  in  diversas  ten- 
tationes  incideritis.  In  Proverbiorum  quo- 
que  libro  legilur  :  Disciplinam  Domini.fi-    Prov.m. 
li  mi,  nc  abjicias,  et  ne  deficias  quum  ab     '  " 
eo  corriperis.Quem  enim  diligit  Dominus, 
corripit  :  el  quasi  paler  iii  filio  complacet 
sibi.  Hinc  esf   illud  in  Job  :  Beatiis  homo    ^oJv. it, 

C  qiii    corripilur  a  Domino.   Increpationem  '*■ 
ergo  Doinini   ne   reproljcs.  qiioniam  ipse 
vuinerat.  et  mcdelur  :  percutit,  ct  manus 
ejus  sanabunt. 

Ex  quibus  oninibus  constat,  quam  sa- 
pienter  (iregorius  Boeliusque  loculi  sint, 
qiiod  tunc  judicia  Dei  sunt  occultissima, 
dum  electis  in  hoc  steculo  proveniunt  pro- 
spera,  reprobis  autem  adversa  :  praisertim 
quum  ad  Hebraeos  scribat  .\postolus.  Quod  Bebr.wi. 
si  extra  disciplinam  estis,  ergo  adulteri,et  "■ 
non  filii  estis. 


ARTICULUS  IX 


CO.VFIRMATIO    PR.EDICTORUM    F,X    DICTIS    SANCTORUM. 


OIENEVDMODUM  illustrissimus  pater  D  laestina;  partibus  solitudo  vastissima  est, 
noster  Joannes  Gassianiis.  religioso-  in  qiia  summa>  vit;p  ac  sanclitatis  mona- 
rum  sapientissimus  doctor,  (^ollationiim  clii  diiilissime  commoiantes,  repcnle  sunt 
libro,  collatione  sexta,  conscribil  :  In  Pa-     a  discunentibus  Sarracenorum  lalrunculis 


58 


OE   CAVSA    mVF.RSITATIS    F.VF.NTITM    lUMANORlM. 


ART.    IX 


I  Cor. 
19. 


iiilerempli.  (Juoruin  corpora  licet  (inquitj 
sciremus  tam  a  pontificibus  regionis,  quani 
ab  universa  Arabuni  [ilebe.  tanla  venera- 
tione  pra>repta.  et  inter  reliquias  niarty- 
rum  condita.iit  innumeri  populi  e  duobus 
oppidis  concurrenles.gravissimum  sibi  in- 
vicem  cerlamen  indixerint.  el  usque  ad 
gladiorum  eonlliclum  pro  sancla  rapina 
sit  eorum  progressa  conlentio.  dum  pia 
inter  se  devotione  decerlanl.  quisnam  ju- 
stius  illorum  Sanctorum  sepulturam  atque 
reliquias  possideret.  aliis  scilicet  de  vici- 
nia  commorationis  ipsorum.aliis  de  origi- 
nis  propinquitate  gloriantibus:  nos  tamen 
(ait  Cassianus)  vel  nostra.  vel  quorumdam 
fratrum  scandalizatorum  offensione  non 
mediocriter  ex  hac  causa  permoti.el  inqui- 
re^ntes  cur  tanlarum  viros  virlutum  cun- 
ctis  mirabiles.  tradiderit  Dominus  manibus 
impiorum,  moesli  ad  S.  Tlieodoruni  ana- 
chorelam  perreximus. 

Cui  quum  de  prajdiutorum  viroriim  ne- 
ce  querimoniam  fudissemus.  lantam  Dei 
patienliam  admirantes,  beatus  respondit 
Theodorus :  Ha-c  qutestio  illorum  solet  ani- 
mos  permovere.qni  paruni  fidei  vel  scien- 
tise  possidenles,  merita  Sanctorum  quse  in 
futuro  remuneranlur.  arbilrantur  iu  liac 
vita  restitui.  Celerum  iios.  qui  non  sumus 
in  hac  vita  lantum  speranles  inChrislo,  ne 
miserabiliores  simus  omnibus  liominibus, 
nosse  debemus  quid  sil  vere  bonuiu.  quid 
malum.  Elenim  Iria  sunl  omnia  qu;e  in 
mundo  hoc  sunt,  id  est  bonum,  malum  et 
medium.  Xihil  igitni'  in  rebus  humanis 
principale  bonum  credenduiu  est,  nisi  so- 
la  aninii  virlus,  qua>  fide  sincera  nos  ad 
divina  perdiicens.  illi  siimmo.  infinito  el 


.\  iueoinmutabili  bono  facit  uos  jugiler  in- 
lupiere.  Et  econtrario.  nihil  mahim  esse 
(licendum  est.  nisi  peccalum  siduni.  (}uod 
a  Deo  nos  separans,  facil  diabolo  incorpo- 
rari.  Media  aulem  sunl,  qua-  ad  utramque 
partem  possunt  pro  utentis  affectu  atque 
arbitrio  derivari.  ulpote  divitia>,  potestas, 
hoiior.  robur  el  sanilas,  corporis  pulchri- 
tudo.  vita  ipsa  et  mors,  paupertas,  in- 
firmitas  atque  similia.  quae  bene  ulenti 
conferunt  ad  salutem,  abutenti  ad  con- 
demnalionem.  Porro.  mala  ha^c.  puta  pec- 

B  cata.  nulli  inferri  possiint  invito,  nec  Deus 
id  sinit.  Hinc  cor  noslrum  stabile  esse  de- 
bet,  ul  nec  adversis  frangalur,  nec  pro- 
speris  exlollalur.  quatenus  omnia  cooperen- 
lur  ei  in  bonum.  Unde  mens  justi  similis 
esse  non  debet  cerae,  quae  imprimentium 
semper  cedil  characteri,sed  signatorio  ad- 
amantino.  ut  inviolabilem  sui  characteris 
figuram  jugiter  tenens.  universa  quae  sibi 
ineunerinl.ad  qualitatem  sui  stalus  trans- 
formet  et  signet.  ipsa  vero  insigniri  aut 
immulari  nullis  possit  incursibus. 

C  De  hac  ipsa  materia  in  praeallegata  col- 
latione  mnlta  conlinenlur  :  ([uae  hic  ulili- 
fer  possenl  induci,  nisi  (cui  studeo)  brevi- 
tas  prohiberet.Deniquequibusdam  Sanctis 
legilur  Chrislus  dixisse  :  Sicul  annuhis  si- 
gnum  esl  desponsationis,  sic  tribulalio 
corporis  et  animae  verissimum  signum  est 
electionis  divinae.  el  quasi  desponsalio  ani- 
mse  cum  Deo.  ut  gravatus  et  Iribulalus, 
confidenter  dicere  valeat  Deo  :  Annulo  suo 
siibarrhavit  me  Dominus  Jesus  Christus. 
Hinc  ail  Scriptura  :  Juxta  est  Dominus  his 

D  qui  Iribulato  suut  corde.  De  impiis  au- 
tem  :  Non  est  virga  Dei  super  illos. 


Rom.  vui, 

!8. 


Ps.  XXXlll, 
19. 


Job  XXI,  e- 


DF.    CAUSA    IIIVF.KSITATIS    EVENTUUM    IIIMANORUM.    —    AHT.    X  59 


ARTICULUS   X 


UF.SIMINSIO.    C.UIi    1,111    liK.NK    F.F.KItUNT.    FINAI.ITKH    IIF.FICIUNI 


S()I,VI'].\I).\  jiuii  est  clausiihi  propositse  A  lali  coniiilioiu'  rationaiis  animfp,  qiup  ita 

qiia^stionis  secnnda.  Qiise  clausnla  (iit  sc  haliet   in   ordinc   inteilectualium   suli- 

secundo  tangehatur  articnlo)  mulliplicitei'  stantiarum.  siciil  maleria  prinia  in  ordine 

polcst  inlelligi,  et  ju.xla  hoc  multiplicitcr  entium.   seciindiim   pliilosoplios  :  idcirco 

solvi.  Si  ergo  sic  inlelligalur,  Videmus  eos  inlellectuale  lumcii  multum  in  ea  occum- 

qui  bene  c!jei'iint,  rinalitcr  deficere,  i<l  cst  hit,  voliiiitatisiiuc   \ii;()r   inlirmus  esl,  ct 

a  ca-pto  salntis  itinere  cadcre  et  cessare.  vis  ipsa  iiistabilis.  Oiiarto,  c.\  lentalioiuim 

non  perseverando  usque  iii  liiieni:  rcspon-  impulsu,  sive  a  diabolo,  sive  a  mundo,  si- 

dendum  est  ita,  qiiod  liujus  ruinte  cl  in-  vc  ex  passionibiis  inlli^antur.  Itaque  lio- 

conslantia^  scu  dcrccttis  caiisa  immcdiata.  mo  cx  siia  desidia   alque   ignavia,  libere 

direcla  el    propria,   esl  voluntas    pro]iria  causa  est  sufe  finalis  defectionis,  impersc- 

ejus  qiii  dcficit.  cadit  et  peccat  :  qu.T  non  vcrantia»  alqiic   rtiiiife.   Si   vero   diabolus 

£■/>;,«.»,  obedil  .\poslolo  edocenti.Nolite  lociim  da-  B  causa  luijtis  dicatur,  non  est  nisi   causa 

iiThess. ni,  '■*'  diabolo  :  ileiiHiiie.  Benefacientes  nolite  persuadens,  instigans,  sive  inclinans.  iion 

"•            deficere  :  el  riirsiis,  Stabiles  estote  el  im-  cogens.  Deus  aulem  caiisa  islius  noii  esl, 

I  Cor.  XV,             ,   .  ,               ,             ,                                              r.           •      •  ■     •                                                  ,                                                      , 

58.            mobiles,  abuiidantes  in  operc  Domiiii  scm-  iiisi  noii  conservando  seu  graliam  subtra- 

per,   scientcs  quod   labor  vester  non  esl  lieiido  :  quod  juslo  agit  judicio. 

inanis  in  Domino.  Voluntas  namqiic  crea-  Prffterea.  si  alliiis  iiiqtiiratiir.  ciir  iiniim 

flom.  VIII,  ta,  in  quanlum   cx   iiihilo  est,  vanilali  et  labcntiuin  Deus  misericorditcr  rcvocat.  ad 

'"oen  viM  niulabilitali  siibjecta  est.  et  prona  in  ma-  graliamque  reducit  et  salvat:  aliiim.quum 

-I             lum,  proiit  libro  de  Civilale  Dei  .\tigusti-  ccciderit,  non  sublcvat  neque  rcducit.  scil 

nus  perlraclat.  finaliler  perire  permillit  :  ad   liaiic  (|iKe- 

Siiiit  vero  et  alia?  causip  infirmilatis  et  stioncin   rcspondcl  .Vpnstolus  :  ()  altiludo    /fo: 

labililalis  volunlalis  hiimana'.  Prinni.  cx  divitiaruiii  sapicnliie  et  sciciitiie  Deil  quam ''■  "■ 

[larle  corruplibilis  corporis  et  carnis  infe-  C  incomprehensibilia  sunt  jiidicia  ejiis,  et 

v.i/i. IX.  13.  ctae,  dicenle  Scriplura  :  Corptis  qtiod  cor-  invesligabilcs  via'  cjiis  1  Ouis  eiiim  cogiio- 

rumpiliir.  aggraval   animani.  el  dcprimil  vil  scnsiiiii  Domiiii  '.  aut  quis  consiliaiius 

terrcna  iiihabilalio  sensiim  iiiulla  cogilaii-  cjiis  fiiit  !  Ilinc  iii  Proverbiis  Salomon  di- 

'  ./<i(.v.i:.  Iem.l-]l  jiixla  .\piistoltim  :Caro  coiiciipiscit  xil  :  Siciit  qiii  mcl  comedil  miiltum,  iion  prov.xw. 

adversiis  spiritum.  Scd  d  in  Job  liahctiir  :  est   ci   bontini  :  sic  (|iii    pcrsciulator  est  -"• 

7oiiv.  19.  (Jiii   habilanl   domus  luteas,  consuiiiculiir  niajeslalis.  oppriiiicliir  a  gloria.  Sapicntcr 

velul  a  linea.  I)c   lioc  ctiam   in  Plia-donc  igitur  consiilil    iiobis  r^cclesiastictis  :  .\1-    nccn.m. 

siiblililcr  loiiiiiliir  Plato.  Scciiiido,  cx  viil-  liora  tc  iic  (puesicris.   ct    foiliiira    lc  ne  ■'■ 

iicralinnc    iiatiiraliiim    ralione    originalis  scriilatus   fiicris:   scd   qiia'    pra'ccpil    lihi 

peccati.   ex  qiio  qiialuor   viilncra    anima'  Deiis.  illa  ciigita  scmper.  Idco  loqiiitiir  .\u- 

infligiinlur.  vidclicel  ignorantia  in  intclle-  giistiniis  :  (Jiicin  trahat.  el  qiiciii  iion  tra- 
ctu.  malilia  in  Miliintatc.  infirmilas  iii  iia- D  liat  :   qiiaic    isliiin    lialial.   d    illiim    iion 

scibiii.   conciipisccntia   iii   coiieiipiscibili.  Iralial  :  iioli  vcllc  indicarc.  si  niui  \  is  ci- 

/.c/ixi.i.  Unde  in  Ccclesiaslico  lcgiliir  :.[iigiiin  gia\c  rare.  Semel   accipc  ct    inlclligc.   .\oiidiim 

super  omnes  filios  .\da'.  Tcilio.  cx  iialu-  Iraheris  ?  ora   iil    iialiaiis.    Dciiiijuc  (tesle 


tll.     XI. 


60 


DE    CArSA   DIVERSITATIS    EVE.VrcrM    HTMANOROl. 


ART.    X 


Gregorio)  iste  bene  ineipiLet  bene  consum-  A  illoi 
mat :  ille  bene  incipit.  et  male  finit:  alius 
male  incipit.  et  tandem  converlitur  ac  saU 
vatur. 

Sed  cur  Deus  dat  gratiam  ei  quem  scit 
non  perseveralurum.  et  hoc  in  juventute 
ipsius  :  aliuni  in  juventute  permittit  erra- 
re.  et  postea  eum  convertit.  qui  tamen 
etiam  in  juventnte  perseveranter  mansis- 
set  in  gratia.  si  eam  tunc  accepisset  ?  Unus 
psene  foto  tempore  vitae  suae  pessime  y\- 
vit.etcirca  finem  convertitur  ac  salvatur: 


quoniam  complaeuisti  in  eis.  Hinc 
in  Esodo  loquitur  Deus  :  Miserebor  cni  vo-    t'iod. 
luero.  et  clemens  ero  in  quem  mihi  pla-  ^""'' 
cuerit. 

Prseterea.  si  iterum  aliquis  sciscite- 
tur.  cur  istum  magis  quam  illum  revocat 
Deus.  nonne  potest  responderi.  quia  hune 
prjedestinavit.  non  illum  ?  Et  si  rursus  hu- 
jus  quaeratur  causa.  nonne  veraciter  re- 
spondetur.  quia  istum  elegit.  non  illum  ? 
Porro.  et  si  hujus  ratio  investigetur.  non- 
ne  rationabiliter  dicitur.  quia  hunc  magis 


alius  a  pueritia  bene  se  habet.  et  aetate  ad  B  approbavit.  quam  illum  ?  Siquidem.  secun- 


occasum  vergente  reiinquitur.  imo  magis 
relinquit.  Una  anima  gentilium  embryoni 
infunditur.gratiamque  Baptismi  nunquam 
sortitur:  alia  Christianorum  embryoni  im- 
mittitur.  ef  Baplismi  donum  consequitur. 
Interdum  quoque  anima  ante  Baptismum 
a  corpore  separalur :  et  qujedam  post  Ba- 
ptismum  anle  ralionis  usum  a  corporibus 
exeunt  et  salvantur.  Denique  ad  Ezechie- 
BieeKta.  lcm  Domiuus  ait  :  Xon  ad  gentem  ignotae 
'"'■  linsuae  tu  mifteris  :  et  si  ad  illam  millere- 


dum  ordinem  ralionis.  pra?deslinationem 
praecedil  eleclio.  el  electionem  approba- 
tio.  ut  super  primum  Sententiarum  scri- 
bunt  doctores.  Sed  si  accipiatur  prsedesti- 
natio.  prout  electionem  et  approbationem 
includit.  quomodo  etiam  communiter  su- 
mitur.  quid  poterit  responderi  ?  Forsitan 
dicetur.  quod  iste  aliqua  bona  ante  fecit, 
magis  quam  ille,  ideo  revocatnr  magris 
quam  aller.  Sed  dato  quod  hoc  aliquando 
el  in  aliquibus  rite  respondeatur,  non  ta- 
ris,  audiret  te.  Sed  ad  filios  Israel  ego  te  C  men  in  omnibus  locum  habet.  quum  ali- 


mifto.  qui  nolunt  audire  te.  Ecce  misit 
Deus  Prophetam  ad  eos  quos  no^it  non 
audituros,  et  non  misit  eum  ad  ilios  quos 
noverat  audiluros.  si  misisset  eum  ad  il- 
los.  Xonne  mirabile  salis  est  hoc  ipsum 
Judicium  ?  Cui  tamen  concordat  Christus. 
in  Evangelio  ingratis  urbibus  exprobrans. 

jtffl«?usi.  quibus  personaliler  prsedicavil  :  Vae  (in- 

'^■"'  quit)  tibi.  Capharnaum,  etc.  quia  si  in 
Tvro  et  Sidone  facla  fuissent  signa  quse 
facta  sunt  in  le.  olim  poenitentiam  egis- 
sent.  Horum  atque  similium  reddere  ra- 
tionem.  intellectum  excedit  humanum.  nisi 
dicamus  simpliciler.quod  voluntas  et  com- 
placentia  Dei  est  causa  :  sicut  et  Christus. 

Zkc.i.h.  quum  dixissef.  Confifeor  tibi.  Pater.  Do- 
mine  coeli  et  terrae.  quia  abscondisti  haec 
a  sapientibus  el  prudentlbus.  et  revelasti 
ea  parvulis.  quasi  causam  assignans.  adje- 
cit  :  Etiam.  Pater.  quia  sic  placuit  anle 

Ps.sim.i.  te.  Ouemadmodum  etiam  ait  Psalmista  Al- 
tissimo  :  Dextera  tua.  et  brachium  tuum, 
et  illuminatio  vultus  tui,  supple,  salvavit 


qui  posl  longam  ac  sanctissimam  eremiti- 
cam  vilam  (teste  Hieronymo)  lapsi  sint.  nec 
reducti:  alii  post  modicam  Dei  servifutem 
collapsi.  sunl  revocali. 

Insuper.  quamvis  verum  esset.  quod  ali- 
qui  dicunt.  Deum  semper  ad  aliqnam  con- 
gruitatem  respicere,  qucad  eos  quibus  gra- 
lia  dalur.  conferendo  graliam  uni  magis 
quam  alleri  :  si  tamen  totus  praedesti- 
nationis  effectus  simul  accipiatur.  istud 
verilatem  non  habel.  Nam  quidquid  con- 
D  gruitatis  assignetur  ex  parte  praedestina- 
torum.  hoc  totum  cadit  sub  pro^idenJia 
praedeslinationeque  Dei.  quie  non  solnm 
concernit  gratiam  finalem  in  praesenfi  et 
gloriam  in  futuro.  sed  eliam  omnia  illa, 
per  qufe  praedeslinatus  pertingit  ad  gra- 
tiam  viae  et  gloriam  patriae.  tam  in  remo- 
tione  impedimentorum.  quam  in  adeptione 
necessariorum  atque  utilium  auxilionun. 
Cerfum  esl  autem.  quod  partialis  effectus 
esse  non  possit  causa  totius  effectus  prae- 
destinationis,  quia  sic  esset  causa  sui  ip- 


DE   CAUSA    DIVERSITATIS    EVENTUUM    HUMANORUII.    —   ART.    X 


61 


ibid.  n. 


11  Tim.  II 
iO. 


» 


sius.  Proptcrea,  si  totus  priiHicslinalionis 
clfectus  simul  suuiatur.  non  polcril  ralio 
assignari,  cur  istum  magis  quaiii  illuni 
prffdeslinaveril  Dcus,  ct  cur  istiim  rc(lu- 
cil,  non  iilum,  nisi  divina  voiunlas,  quiC 
cst  omniuin  prima  causa  :  quamvis  in  gc- 
nerali  causa  detur,  cur  quosdam  pradesti- 
navit,   et  alios  reproliavit,  ut   scilicct   in 

/(om.ix,i3,  istis  inisericordiam,  in  illis  justitiam  siiain 
ostendat. Gujus  e.xemplum  in  artificialibus 
naturalibusquc  monslralur,  ut  quod  c.\  co- 
dcm  lutofigulus  facil  unum\as  pulelirum 
ad  iionorabiles  usus,  aliiKl  (lcforinc  ad 
usus  viles,  ratio  datur,  qiiia  ulrisquc  \asis 
indigct  domus.  (juod  autem  e.\  liac  parle 
luti  potius  facit  vas  pulchrum  quam  tiir- 
pc,  non  est  ratio  nisi  volunlas  ipsius.quum 
utraquc  pars  luti  sit  a»quc  disjiosita.  Si- 
militcr  in  prima  rerum  creatione,  causa 
pra>slatur,  cur  una  pars  niateria?  sit  sub 
forma  ista,  alia  pars  materite  sub  forma 
iila  :  non  autem  cur  determinate  ista  pars 
materiae  sit  sub  forma  aquae,  illa  sub  for- 
ma  terrae  aut  aeris  (quum  secundum  se 
indifferenter  ad  illas  formas  se  habeat), 
nisi  Creatoris  voluntas. 

Hinc  ad  Romanos  apertissime  dicil  Apo- 
stolus  :  Igitur  non  voleulis,  ncque  cur- 
rentis,  scd  miserentis  cst  Uei.  Dicit  enim 
Scriptura  Pharaoni  :  Quia  in  lioc  ipsuin 
excitavi  te,  ut  ostendam  in  te  virtutem 
meam,  et  enarretur  nomen  meum  in  uni- 
versa  terra.  Dicis  itaque  milii :  Ergo  cujus 
vult,  miseretur :  et  quem  vult,  indural. 
Voluntati  autem  ejus  quis  resistit?  Ad  hoc 
respondens  Apostolus,  subdit  :  U  homo, 
tu  quis  es,  qui  respondeas  Deo  ?  Numquid 
dicit  figmentum  ei  qui  se  finxit,  Cur  me 
fecisti  sic  l  Annon  habet  potestatein  figu- 
lus  luti,  ex  eadem  massa  facere  aliud  qui- 
dcm  vas  in  honorem,  aliud  vero  in  con- 

ibid.xuii.  tumeliam  ?  Postea  quoque  :  Yide,  iii([iiil, 
bonitatem,  et  severitatem  Dei  :  iii  cos 
quidcin  qui  ceciderunt,  severitatem  :  in  le 
autcm  bonitatcm,  si  tamen  pcrmanseris  iu 
bonitate.  flis  verbis  Apostoli,  Jeremiic  el 
Isaise  consonant  verba.  Nempe,  per  Jere- 

ier.ivui.o.  miam  loquitur  Deus  :  Numquid  sicut  figu- 


/?om.  i.x,lG- 
l'J. 


/4id.30,21 


A  ius  non  polcro  vobis  facerc,  domus  Israel? 
I^cce  sicut  lutum  iii  inanu  figuli.itacl  vos 
iii  manu  mca.  Isaias  ((uocjue  iiiducit  :  ViB  Vs.  xi.v,9. 
i|iii  conlradicil  faelori  siio.  Niimquid  dicit 
liiliim  figulo  suo,  Qiiid  facis? 

Scd  tunc  rursus  quioslio  orilur.  (Jiuim 
eleniin  ratio  comparetur  regi,  ct  volunlas 
lyranno.si  summa  primaipie  caiisa  pra>,de- 
slinationis  et  eleclionis  unius  pric  alio,est 
mera  Dei  voluntas,  videtur  tyrannicum  es- 
se  ncgolium,  irralionabilc  cl  injiisfum.  Sed 
respondeudiim,  qiiod  iililcr  cst  dc  increata 
B  volunlate  divina,  i|iiam  t\e  \()luiilalc  crea- 
la.  In  Ueo  etenim  siipcrbcatissimo  el  icter- 
110,  rcaliler  idem  sunl  \oliiiilas,  sapicnlia, 
atque  justitia  ;  sed  in  crcaliiris  hspc  diffc- 
runl.  Idcirco,  eo  ipso  qiio  Deiis  sic  agit  et 
vult,  justum  ac  sapicntiale  exsistit :  nec 
sine  ratione  Deus  sic  agit,  quamvis  illain 
in  speciali  assignare  nemo  idoneus  sit. 

Poslreino,  de  matcria  ista,  non  nisi  cum 

ingenti  rcverentia  et  timore,  cum  sobrie- 

late  meditari  debemus  et  loqui.  Eaquoijuc 

(juiB  dicta  sunt,  electis  reverentialein  ti- 

C  morem  incutianl  grandem,scieiilibus  quam 

vereEcclesiastes  dicat,  Nescit  homo  utrum  Eecie.)\,\. 
amore  an  odio  dignus  sit ;  quam  item  ve- 
raciter  rursus  Salomon  proferiit,  Conside-  /«K/.vir.ii. 
ra  opera  Uei,  quod  nemo  possit  corrigere 
quem  ille  despexerit.  (Juee  autem  jain  scri- 
psi,  Thomas,  Bonaventura,  Ilichiirdus  de 
Mediavilla,  Durandus,  et  alii  mulli  super 
primum  Sententiarum  conscribunt. 

Prajterea,  si  clausula  memorata  intclli- 
gatur  de  nialis  poenalibiis,  seilicet,  quod 
qui  bene  egerunt,  finaliter  dicuntur  defi- 
I)  ccre,  quia  usque  ad  finem  advcrsitatibus 
afficiuntur,  violenterve  occidunlur  :  ttinc 
ex  pra?cedentibus  articiilis  patet,  cur  ita 
contingat,  et  quomodo  Deus  sit  causa  hu- 
jus,  et  quare  sic  ordinavit  et  fiicit,  videli- 
cet  propter  multijilicem  ulilitalem  eleclis 
indc  nascentem. 

Si  demum  intelligaliir  (iiiiiiiliim  ad  lioc, 
i|iiod  (|ui  bcne  cgcriinl,  siiliiiidc  advcrsi- 
talibus  ccdunt,  ct  acerbilale  [neiiaiiim  vin- 
cunliir,  perseculionibusque  succumbunt 
(ut  illi  (jui  in  persecutionibus  conslituti 


62 


IIE   CAUSA   DIVERSITATIS    E\  KMTl  M   HUMANORUM. 


ART.    XI 


lidem  liinoro  snpplicii  negaverunt  :  qtio-  A  cadons,  niollilici  dat  locum,  nec  ad  Denm 

.««(//..■i,  contra  ail  Salvalor,  .Nolilc   liniere  eos  tjui      digne  conlugit  ejus  quEerendo  au.viliuni. 

'*■  corpus  occidnnl):  tunc  e.\  dictis  in   isto      Persecutores  aulem  et  dsemones   lenlalo- 

arliculo  clarel  solulio.  Causa  enim  direcla      res.  sunl  caus»  dclicientiff  talis  disposili- 

et  propriadefectionis  illius  culpaJMlis,  pro-      vap,  nioliva'  cl  occasionales.  ut  diclum  est 

pria  csl  volunlas.  quip  a  forlitudine  animi      plcnins. 


ARTICULUS   XI 


soixrio  i'ARTir.ui..E  terti.e,  scii.icEr.  inde  cuovemai 

OPTIME   MORI. 


glOI»   MAI.OS   VinEMlS   S.EPE 


'^I  mali  in  malilia  finalitcr  pcrmanen-  B  mcn  cst  proprie  causa  lotius  gratisp  et  vir- 


k3  tes,  idcirco  oplime  mori  dicantur.  qnia 
in  prosperilale  mundana.  el  pitesenlia  ac 
consolationc  amicorum  ac  propinquoruni. 
et  leni  quodamniodo  inorlc  deccdnul.  Iioc 
ex  providentia  Dei  et  jiislo  ejus  procedit 
judicio  :  vci  quia  forlasse  aliquid  boni  ege- 
runt.  pro  qno  in  vita  hac  prtemianlnr. 
quemadmodum  diviti  epuloni  .\braham  di- 
Luc.wi.xU.  Reccpisli  bona  in  vila  tua  :  vel  ad 
"'"  damnalioneni  cornm  majorcm,  qui  bene- 

ficiis  Dei  in  taulnni  fuerunl  ingrati,  sic- 


Inlis  clcctiniim.   (piibus  Deiis  ab  feterno 

pra^ordinavit.  cl  dare  decrevit  omnia  qui- 

hus  perviMiiiint  ad  salnlcm.  Propler  quod 

asserit  .Vngnstinns  :  Si  pr;edeslinatus  esl. 

ad  lcinpus  errarc  potesl :  in  aMerniim  per- 

iir  niiii  pole-I.El  Verilas  ail  :  (hnnc  qiiod    Joann.\i 

dal  inihi  Pater.  ad  nie  veniet.  Sic  Pauliis.  ''' 

(|iiia  vas  erat  cleclionis.  quamvis  ad  lem-  aci. i\,i5. 

piis   fuerat  perseciilor  et  homicida.  viros  /6irf.vin,3. 

el  miilici-es  Iraliens  ad  niorlem.  sacrilegus 

et  blasphemus,  oplime  obiit.  irini.i,  13, 


proplcr  oslensionem  libcralilalis  el  boni- 
lalis  divina',  qna'  ingratis  et  reprobis  lot 
bona  largilnr,  i|ucmadmodum  ait  Salva- 
tor  :  Diligilc  iniinicos  vcslros,  benelacite 
his  qui  oderunt  vos  :  et  eritis  filii  Altissi- 
mi,  quia  ipse  benigniis  est  super  ingralos 
Maiih.^.  el  inalos  :  qui  solem  siuim  facit  oriri  su- 
pcr  bonos  et  inalos,  cl  plnil  supcr  juslos 


Jhid. 

35. 


que  eorum  damnalio  apparcal  justior:  vc!  C      Pifflerca  conlnendum,  quod  tam  sacra 

Scriplura.  quam  e.xpositores  sancli  et  do- 
ctorcs  scholaslici,  Joquunlur  de  bonis  et 
malis,juslis  et  in.jnslis,electis  et  reprobis, 
dupiiciler,  pula  formaliter  el  materialiter, 
scu  in  sensu  composito  el  diviso.  Loquendo 
namqiie  de  eis  formaliter  alque  in  sensu 
composilo,  juslus  non  potest  damnari,ncc 
pra?desliualus  perire,  Sicqiie  ail  Salvator  : 
ct  injustos.nui  eliam  nullum  bonum.quan-  Non  polcsl  arbor  bona  fruclus  inalos  face-  J/aK/i.vn 
Inmlibet  niodicum.deserit  irremuneratum.  re.  neque  arbor  inala  fructus  bonos  face- 
Porro,  si  clausiila  hioc  intelligatur  de  re.  Verumtamcn  arbor  bona,  seu  bonus 
malis  conversis,  qui  ptenilenliam  agentes  D  homo,  polest  ficri  malus,  in  quantum  li- 
condignam  salubcrrime  moriuntur  :  tiinc  beri  est  arbilrii,  et  voluntatem  habens  ver- 
istnd  lanlo  plns  attribucndnin  est  super-  tibilem,  Insupcr,  qu»  in  Scripturis  de  ju- 
piissimo  Deo.  el  pra-destinationi  ac  grali»  slis  el  injiistis  diciinlur.  ut  couimuniler 
ejus,  quanlo  sic  optime  mori.  e.\cedit  pree-  intelligcnda  sunt  dc  cis  e\  hypolhesi,  ut- 
fatnm  oplime  iiiori.Onamviseqnidem  prae-  pote  si  talcs  usipie  in  finem  permanse- 
scientia  et  rcprobalio  Dci  non  sil  pioprie  rinl  :  sicut  quum  diciliir,  Oui  se  humi-  ,,^"^'j;,'',7 
causa  culpffi  reproborum,  prjedestinalio  ta-      lial.  e.valtabitur  :  vel.  Beali  qui  esuriunt  ji/„,(/,,'v,6. 


1)K    i;.\USA    DIVERSITATIS    KVKN  lUUJI    llUMANdnUM.    —   ART.    XII  63 

justitiam,  quia  salurabuiitiir.  PiaMlfslina-  .\  ossc.  frp;o  potcsl  csso  (^iiod  iH-.-pdestinatus 

(us  quoqiic  (loqueiKio  dc  eo  iiialeiiaiilcr  daniiiatur.  El  rcspondeiidiini.  (]iiod  stante 

atquc  in  sensu  diviso,  videliccl  ul  csl  via-  liypolhcsi,  scilicet  quod  sil  prffdcstinalus, 

tor  peccabilis,  liberuin  habens  arbitriiiin)  non  potest  poni  in  esse.  lil  si  inaterialilcr 

potcst  damnari.  Pi.Tdcstinalio  qiiippc  noii  lo(]iicndo,  seii  in  scnsii  diviso.  ponatiir  in 

toilit  ab  co  vcitibililalcin  ac    iibcrlalcm  (>ssc.  lunc  liypolhcsis   lollitur,  ct  anlccc- 

propria?  volunlafis.  Ouod  si  quis  dixerit  :  dcns  aiiicrtur  :  iindcesl  ibi  nccessitas  con- 

Si  hoc  modo,  Polest  damnari.  ponalnr  in  scquentiw,  non  consequentis. 


ARTICULIS   XII 


AN    FATAI.IS    I.NM.IKMTA    CAUSA    SIT    ACTUUM    IIUMANunUM    AC    DIVERS.E 
IKIiMINAriOMS    KORUM. 


PUO  hu.iiis  intclligentia  quffslionis  scire  B  liid    in    Anliclaudiano   :   Livor    posl    1'ata 

oporlct,  an  talum  sit.  et  qiiid  sit.  Kl  qiiicscit.   Scciindo,   dicitiir   falum   iflcrna 

primo  videlur  quod  nihil  sit.qiioniam  .\u-  disposilio  providentise  Dci  dc  rcbus  a£;cii- 

guslinus   in   iibro  dc  Doclrina   chrisliana  dis  :  sicqiic  in  prffallegata  aucloritatc  .\ii- 

afrirmat.  quod  fatum  nil  sil.  Kl  si  mallic-  ftiistini  accipiliir.  Sic  tamcn  communitcr 

nialici   intcrdum   aliqua  vera   dc   fiituris  ncc  proprie  sumitur,  nequc  astrologi  de 

piifniinlianl.  da-moniim  opcrationc  id  la-  fato  loqucntes  ita  sumpscniiit.  Tertio,  su- 

ciiinl  ad  (h'ccplionem  fidcliiim.  Grcgoriiis  iiiitnr  pio  vi  aut  conslellalioiic  scii  causali 

quoqiie  :  Absit,  inquil,  a  fideliuin  cordi-  influxu   stcllariim    ac    i)laiiclaruiii  ac  or- 

bus.  iit  fatum  aliqiiid  essc  credant.  Insii-  biiim.  Cui  qiiidam  philosoiilii  piilavcriiiif 

[)cr  vidctiir  quod  nec  fati  noniinc  iiti  sil  oiniiia  infcriora,  etiam  acliis  liiiinanos,  dc 

licitum.  Siquidem  quinto  dc  Civitafc  Dci  ncecssitale  subjici  ac  parcre,  dicciilc  Poc- 

loquiliir  .\ugusfinus  :  Si  quis  Dci  potcsla-  (1  la  :  Fata  volcnlem   tialiiinl.  iKilcnlcm  co- 

tem  aul   ordinationcm   nominc  fati  dcsi-  gunt.  Kl  ita,  secuiidum  (iicgoriiim,  fatiim 

gnet,  sentenliam  fcncat,  linguam  corrigat.  nihil  cst.quoniam  opinio  illa  fiiit  erronea, 

Vaiiw  iiifidclibus  nanKpic  nec  nomina  dc-  iil   patchil.  niiarlo,  accipitiir  pro  disposi- 

bemus  habcre  communia,  Infidclcs  aiitciii  liimc    conncxionis    ordinisqm^  caiisarum, 

quampliires  philosophi  atque  hseretici.  ma-  sccundum  quod  dispositio  isla    iii    rcbiis 

le  senseriint  dc  fato.  In  opposiliirn  cst.ijiiod  crcatis  digesta  alqiic  cxplicita  csl.  juxla 

fidelis  nostcr  Boetius.  aliiqiic  doclurcs  ca-  prdvidcntialcm    pra-ordinalioncm    menlis 

Iholici  fato  tiluntiir,   ipsuiii   dcliniiiiii.  cl  divinje,  qiiie  per  causas  secundas  cxscqui- 

aliquid  essc  dicunt.  tiir,  quod  in  sc  ipsa  a^lcrnaiilcr  ac  provi- 

Kt  rcspon(lcndiim,quod  pr(i|)tcr  lalioncs  dcnlcr  inluctur.  Kl  hoc  nKHJti  laliiiii  ncga- 

prtelactas  non  decct  fidclem  fati  nominc  ic   est   providcnfiam   Dci    aiifcrrc.    iil    iii 

uti  ahsque  distinctionc  scu   declaialionc  |)  Siimma  conlra  gcnlilcs,  libro  tertio,  Tho- 

prjpinissa.  Itaquc  inluendum.  qiiod  (iil  iii  iiias  lalcliir. 


traclatulo  qiiodam   dc   Fato.   qiii    Thdiine  l'ia'lcr  lias  fali  accciilioncs.  adhuc  alia 

adscrihilur,  continetiir)  nomen  fati  miilli-  iiuiiiliir  iii  Iraclatiilo  piicallcgalo  i\r  Kato. 

plicitcr  sumitiir.  Primo,  pro  morte  dispo-  (iiiiiin   dicitiir  :   Faliim  cst   foiiiia  oKliiii-- 

sitione  pcriodorum  inducta,  secundum  il-  csse  ct   ^  il;c  infcrioinm.  caiisala  in  i[)sis 


64 


DE   CAISA    DIVERSITATIS    EVENTUIM    HVMANORUM.    —   ART.    XII 


ex  periodo  co?leslis  eirculi.  qm  suis  ra- 
diis  ambit  nativitates  eoruni.  Et  hoc  inodo 
loquitur  Hermes  Trisniegislus.  dicendo  : 
Faluin  est  causarum  complexio,  singulis 
temporaliter  distribuens  qua»  sacraniento 
deorum  ccelestium  sunt  praeordiuata.  lit 
dicit  auctor  prsefati  opusculi,  fatum  sic 
sumptuni  dislingui  a  falo  a  Boetio  defini- 
lo,  non  tamen  necessitatem  iinponere  re- 
bus.  Sed  quomodo  verum  sit  hoc.  scilicet 
quod  distinguatur  realiter  a  fato.  prout 
Boetius  illud  definit.  dilficile  est  videre. 
Prseterea  quaeritur.  an  fatum  illud  de 
quo  loquuntur  quidain  astrologi.  asseren- 
les  quod  rebus  necessitatem  iinponat.  sit 
aliquid.  Et  apparet  quod  imo,  quia.  se- 
cundum  philosophos  prognosticanles  in 
astris.  ut  PtolemaMis  edocet  in  Tetraston. 
■  Mashaiia  et  .\lbumasar,  et  Amakir.  et  .Mestella*,  el 
Aristoteles,  et  Gergis.  et  .\lbalegni.  cuni 
aliis,  in  hora  conjunctionis  respicilur  as- 
cendens  et  domus  ascendentis.  et  confer- 
tur  cum  alio  planeta  qui  respicit  ascen- 
dens  per  se  vel  per  alium.  et  cum  luna 
quae  magnum  habet  dominium  fere  in  qua- 
libet  conjunctione.nisi  sit  in  combustione 
solis.  Si  autem  non  est  alius  respiciens  as- 
cendens,  confertur  cum  sola  luna  domus 
ascendentis,  cum  domino  domus  rei  quEesi- 
tae,  et  secundum  quod  illi  conjungetur.vel 
non  conjungetur.vel  respiciens  se  vel  non 
respiciens,  fit  judicium  de  re  qiiaesita  vel 
fienda,  vel  non  fienda.  Ergo  videtur  quod 
aslia  in  omnibus  vigorem  habeant  ac  vir- 
tutem.Prteterea  Isaac  Israelita  philosophus. 
in  libro  Definitionum  disseruit,  quod  Deus 
facit  regnare  orhcm  supra  inferiora.  et 
disponit  secundum  imperium  ejus  regna 
et  bella,  ac  cetera  quae  ab  hominibus  re- 
guntur  sive  geruntur.  Insuper.  secundum 
Philosophum,  inler  superiora  movenlia  et 
inferiora,  concors  est  harmonia,  queinad- 
modum  inter  citharffi  chordas.  Et  denuo  : 
Oportel.  inquil.  hunc  inundum  conliguum 
esse  lationibus  superiorum.  ut  tola  ejus 
virtus  inde  gubernetur. 

Ad  haec.  libro  de  IV  Coaequsevis  ita  re- 
spondet  Albertus  :  Astra  vim  habent  et 


A  rationem  signi  super  ea  quse  sunt  in  ma- 
leria  transmutabili,  et  eliam  super  illa 
qua>  obligata  sunt  illi.  Et  dico  (ail)  illa 
esse  in  materia.  quse  sunt  generabilia  et 
corruptibilia  ac  mutabilia:  illa  autem  obli- 
gala  materia».  quae  de  necessitate  sequun- 
tur  transmutationem  materice,  sicut  est 
anima  vegetabilis  alque  sensibilis.  Quae- 
dam  autem  sunl.  quae  dependentiam  ha- 
bent  ad  materiam  et  obligationem  secun- 
dum  quid.  el  non  simpliciter  :  sicut  est 
animiis  hominis.  Inde  dicimus  sangiiinem 

B  accensum  circa  cor.  animum  hominis  in- 
clinare  ad  iram  :  et  tamen  non  de  necessi- 
late  irascitur.  Et  secundum  quod  animus 
inclinatur  ad  materiam  et  comple.xionem, 
sic  etiam  in  eum  habet  vim  constellatio 
secundum  quid.  et  non  simplieiter  :  aliter 
perirent  casus,  et  liberum  arbitrium,  et 
consilium.  ut  probat  Philosophus  in  fine 
priini  Perihermenias.  et  secundo  Physi- 
corum.  Sed  adhuc  est  distinguendum.quo- 
niam  quaedam  est  causa  iminediata,et  pro- 
pter  quid, et  quaedam  est  causa  universalis 

C  niovens  et  inclinans  causas  immedialas.Et 
dum  dicitur,  quod  stellae  habent  vim  in 
inferioribus.  intelligitur.  quod  habent  vim 
sicut  causae  universales  moventes  et  incli- 
nantes  causas  immediatas.  et  propter  quid : 
idcirco  non  semper  sequitur  ad  constella- 
lionem  effectus. 

His  consonat  Thomas.  duas  assignans- 
causas,  ob  quas  constellationem  et  influ- 
xum  causalem  ccelestem  contingit  non  sor- 
tiri  effectum.  Primo,  ob  dispositionem 
contrariam  in  materia  exsistentem  ex  qua- 

D  litatibus  elementorum.  per  quas  ad  infe- 
riora  defertiir.  Omue  etenim  quod  in  alio 
recipitur,  recipitur  et  est  in  eo  secundum 
modum  capacitatemque  recipientis.  se- 
cundum  Boetium  et  auctorem  libri  de 
Causis.  Secundo,  propter  oppositas  dispo- 
sitiones  in  anima  sensitiva  invenlas.  Hoc 
quippe  faciunl  apprehensa  in  anima  sen- 
sitiva,  quod  faciiint  dispositiones  qualita- 
tum  activarum  et  passivarum  in  corpori- 
bus.  Unde  ex  imaginatione  mulieris  totum 
corpus  aliquando  transmutatur  ;  et  ut  re- 


DE    CAUSA    DIVERSITATIS   EVENTUUM    IIUMANORUM.    —   AHT.    XII 


65 


cilat  Aviccnna,  (iuidam  c.\  iina^nnationc  cl 
tiniorc  lcprje,  leprosus  ctrectns  cst.  Ilinc 
paticnlibus  sanguinis  fluxum.prohibct  (ia- 
ienus  adspcclum  rubicundoriini.  Si  ergo  ap- 
prcliensa.  sint  conslellalioni  molui(|iie  cce- 
lesti  conlraria,  excludunl  circclum  ipsius 
ab  anima,  sicut  per  contrarias  disposilio- 
nes  cxcluduntnr  a  corpore.  Porro,  per  dis- 
positiones  corporales  ac  aniinaics  coclesti 
infliixioni  convenientes,  juvatiir  coelcstis 
•Mashaiia  effectus.  Proptcr  qiiod  Mesialal*  protesta- 
tur,  quod  coelestis  effeclus  a  sapienlc  ju- 
vatur  astronomo. 

Horum  quoque  causam  optime  tradit 
Plolcnifeus  in  Ouadriparlilo,  dum  ait:  Vir- 
tutcs  stellarum  per  aliud  el  per  accidens 
fiunl  in  infcrioribus.  Per  aliiid  qiiidem. 
quia  per  sphffram  aclivoruni  el  [lassivo- 
rnm.  per  quorum  qualilales  activas  atqiie 
passivas  inferioribus  istis  inhwrent.  Per 
accidens  autem,  quia  quum  fonna  haec  sit 
a  causa  necessaria  et  immutabili,  accidit 
ei  habere  esse  in  inferioribus  ac  contin- 
gentibus.  Hinc  quoque  Philosophus  secun- 
do  dc  Somno  et  vigilia,assimilal  mo\cntia 
hujuscemodi  duplicibus  consiliariis.  Sapi- 
cntes  enim  consiliarii  ex  rationibus  eertis 
suadent  aliquid  iiniversaliter  facicndiim, 
quod  tamen  inferiores  consiliarii,  proptcr 
diversos  casus  obviantes  dissuadent  :  et 
tunc  solvitur  lex  consilii  superioruin  sa- 
pientium. 

Denique  de  fato,  super  primum  Senlen- 
tiariim,  distinclione  39,  Thomas  sic  scri- 
l)it  :  Fatum  et  providentia  differunt  per 
essentiam,  sicut  forma  domus  est  aliud 
per  essentiam,  secundum  quod  est  in  men- 
te  artificis,  iibi  nomen  arlis  habet,  et  se- 
cundum  quod  est  in  lignis  atque  lapidi- 
bus,  ubi  artificiatum  dicitur.  Ita  ratio 
gubcrnalionis  rerum,  aliud  esse  habcl  in 
mente  divina,  ubi  providentia  diciliir;  ct 
aliud  in  causis  secundis,  quarum  officio 
gubernatio  cxpletur,  iibi  fatuin  vocalur,  a 
for,  farin,  vel  quia  est  quoddam  cffatiim 
ordinationis  divina>,  quemadmodum  ver- 
bum  vocalc  cst  quoddam  cffatum  intcrio- 
ris  conceptus;  vel  quia  ex  harum  conside- 

T.  5. 


A  ratione  caiisaruni  faii  snlcbanl  iinliqiiilus 
dc  rebus  futuris,  siciil  cx  consideratione 
motus  cceli  prspcipiic.  HiPc  cadcm  scribiint 
ibidem  Richardiis  dc  Mcdiavilla.  hiirandiis, 
ac  alii. 

Porro  in  Summa  contra  gentiles,  libro 
tertio,  ait  :  Yidentes  quidam  multa  in 
miindo  hoc  infcriori  pcr  accidens  et  a  ca- 
su  contingere,  si  parlicularcs  causaj  consi- 
(lcicnlur,  posucriint,  quod  nec  a  superio- 
ribus  caiisis  ordincntiir  :  et  isti  dixcrunt 
fatiim  omnino  nihil  csse.  Quidam  vero  in 

B  causas  superiores  ea  reducere  sunt  conati, 
a  qiiibus  ciim  qiiadain  dispositione  ordi- 
nalc  proccdanl  :  cl  lii  faluin  aliqiiid  esse 
ponebant,  tanquam  ea  qua?  videntur  a  ca- 
sii  contingere,  ab  aliquo  siipcriori  sint 
clfata,  scii  prfelocula  et  ordinala,  ut  es- 
scnt.  Et  horum  nonnulli,  omnia  qua".  hic 
contingunt,  reducere  voliicrunt  in  corpora 
cipleslia,  sicut  in  caiisas,  vim  siderum  fa- 
tiim  dicentes,  cui  pradicta  omnia  cuin  ne- 
ccssilate  subjicerentiir,  etiam  clcctiones 
humanap  :  quse  positio  improbata  est  sa- 

C  lis  a  Sanctis.  Alii  oninia  in  diviuam  provi- 
dentiam  reduxerunt,ordinationemqiiac  est 
in  rebus  ex  providentia  divina,  fatuin  vo- 
cantcs.  Sicque  ait  Boetiiis  :  Fatiim  est  in- 
haercns  rcbus  mobilibus  dispositio,  per 
quam  Providentia  suis  quaeque  connectit 
ordinibus. 

At  vero  in  prima  parte  Summae  suae, 
qiiaestione  116,  asserit  Thomas  :  Fatum  in 
causis  creatis  est,  prout  divinitus  ordina- 
tic  sunt  ad  suos  effectus.  Hinc  fatiiin,  si 
consideretur  per  comparationem  ad  divi- 

D  nain  providentiam,  a  qua  velut  a  propria 
originc  proficiscitur  ct  causalur,  immobilc 
et  incommutabile  est,  certiim  cl  rixiim, 
siciit  Providentia.  iS'am  quanliim  ad  Deum, 
iiihil  est  casuale,  ignotum,  sive  inccrtiini. 
Si  auteni  fatum  rcferatur  ad  caiisas  se- 
cundas,  particularcs  ct  proximas,  mobilc 
est.  Necessitas  quoque  fati,  qiiantum  ad 
Deuin,  necessitas  est  coiidili^mata,  ikhi 
absoliita  esl.  Insuper  ait  ibidcni  Thomas  : 
Oiium  fatiim  sit  dispositio  Providenti»  in 
causis  secundis  explicita  et  vclutdispersa, 

5 


66 


DE   CAISA    DIVERSITATIS    EVENTIT.M    HlMANORl M. 


ART.  xn 


i(|po  qiKP  immediate  a  Deo  riunl.  lalo  non 
subjieiuntur,  sed  soli  providentiae  Dei,  sic- 
ut  erealio,  justificatio.  glorificalio.  Qufe- 
cumque  vero  divina  providenlia  per  cau- 
sas  secundas  exsequitur,  fato  subdunlur. 
Unde.  .•^ocundnm  Boelium.  qua"  summa» 
Uivinilati  propinqua  sunt.  falalis  ordinis 
seriem  ac  mutabililatem  excedunl.  De  ce- 
teris  vero  ait  :  Series  fali  coelum  ac  sidera 
voivit.  elementa  coutemperal,  nascenlia 
occidenliaque  per  similes  fetus  reducit. 
acUis  fortunasque  hominum  indivisibili 
causarum  conimi.xtione  constringil. 

Prtelerea.sicuf  Guilleimus  Parisiensis  in 
libro  suo  de  Fide  et  legibus  recitat  :  Qui- 
dam  philosophorum  et  astrologorum  in 
tanlnm  omnia  qua-  in  mundo  hoc  inferiori 
sunl.  cctlorum  atque  stellarum  influentiis 
posuerunt  de  necessitate  subjecla.  quod 
eliam  diversitates  seclarum  el  legum.  sic- 
nt  et  alias  diversilates  conditionescpie  ho- 
minum.  attribuerunt  ccelis  et  stellis  ul 
causis,  asserentes  legem  Hebrseoruni  or- 
tum  habuisse  a  Saturno  et  copIo  ipsius,  el 
propter  hoc  diem  Saturni.  ([iii  dies  esl 
sabbali,  celebriorem  essc  apud  Jiidffos. 
Legem  autem  Sarracenorum.  in  qiia  vigel 
voluptas,  dicunt  a  Yenere  orbeqne  ejuses- 
se.  ideo  Sarracenos  diem  Yeneris  celebra- 
re.  Legem  vero  Christianorum.  qu»  sola 
est  iex  verilatis,  honeslatis  et  sanclitatis 
perfectap.  dicunt  legem  solis.  ideoqueChri- 
slianos  diem  solis.  id  esl  diem  dominicum 
celebrare.  Hanc  opinionem  inanem  pra^fa- 
lus  doctor  libro  praeallegato  efficaciter  rc- 
probat. 

De  hac  quoque  maleria  multum  com- 
pendiose  scribit  dominus  Pelrns  de  Allia- 
00.  libro  suo  de  Sectis  et  legibus  contra 
supersliliosos  astronomos.  ubi  inlcr  cele- 
ra  approbat  diclum  ciijusdam  docloris.  di- 
centis  :  Licet  voluntas  non  cogatur,  tamen 
eorpus  alleraliir  per  virlutes  ccelorum,  et 
tnnc  anima  corpori  unita,  fortiter  excita- 
tur  atque  inducitur,  quamvis  non  coga- 
tur,  ut  velit  sequi  corporis  inclinationes  ad 
actns  pnblicos  aul  privatos,  et  ad  actus 
bonos  seu  nialos.  .\ddit  eliam  Petrus  de 


.\  .\lliac().  quod  bonitas  conslellalionis  con- 
feri  ad  bonilatem  coniplexionis.  ex  qua 
aliqiii  inclinanlur  ad  bona.  quemadmo- 
dum  alii  in  quibus  complexio  prava  est, 
iit  melancholici,  fortes  habenl  inclinatio- 
nes  ad  mala.  Non  tamen  putandum  est, 
quod  aliqui  planetee  in  sc  aut  directe 
malevoli  sinl.  aut  causff  malitise:  sed  ex 
ineptitiidinc  el  inhabililale  snsceptibilila- 
lis  malerise.  malitia  corriiplioque  contin- 
gunt  :  qucmadmodum  lux  solis  aliquilius 
visum  juval.   in  aliis  visum  Isedit.  juxta 

B  dispositionem  suscipientis. 

Kx  pra>induclis  patet  solutio  dubii.  an 
falalis  influenlia  causa  sit  divcrsitatis  ac- 
tiiiim  atque  evenluum  humanorum.Est  et- 
enim  dislinguendum  :  quoniam  si  sermo 
esl  de  fato.  de  quo  dixerunt  quamplures 
quod  necessitatem  rebus  inferret,  dicen- 
dnm  esl.  quod  ncquaquam.  el  quod  hu- 
jusmodi  fatiim  non  sit.  Si  autem  fatum 
sumatur  pro  vi  insita  stellis,  planetis,  or- 
bibusque  coelorum.  seu  caiisali  influxiii 
virtulis  illius.  qua>  agit  in  inferiora.  sc- 

C  cundum  doctores  calholicos  et  meliores 
philosophos.  absque  hoc  quod  necessila- 
lem  imponal.  pra?sertim  actibiis  humanis  : 
tunc  respondetur,  quod  influentia  fatalis 
esl  causa  dispositiva  sive  inclinans  multi- 
plicis  diversilatis  ct  evcntus.  ac  varise  ler- 
minalionis  actuum  humanorum.  secundum 
qiiod  aliqui  ex  sua  complexione.  ex  influ- 
xu  coelesti  causala,  inclinanlur  ad  tale  vel 
lale  bonum,  aul  malum,  el  ad  passiones 
diversas  :  qiiibus  pauci.  videlicel  sapien- 
tes.  resistunl.  secundum  Philosophum.  Cer- 

D  tumque  est.  quod  juxta  qualitaleni  operum 
el  meritorum  suorum.  diversa  eis  contin- 
gunl.  prospera  aul  adversa. 

Undc  et  Thomas  prima  parte  Summjc 
sua-.  quaestione  llo.  sic  scribit  :  Corpora 
coelestia  in  corpora  inferiora  directe  agunt 
et  infliiunl :  in  potentias  vero  organicas 
anima^  imprimunl.  in  quantum  sccundum 
variam  dispositionem  organorum.  hujiis- 
modi  vires  diversiniode  agiint,  scilicet  be- 
ne  vel  male.  Inlellectus  aulem  et  volunlas 
sunt   inorganicse  vires  :  idcirco   corpora 


DE    CAtSA    DUKIIMI AIIS    ICVKMTU.M    III  M  AMIHU.M. 


Alll.    XIII 


67 


cofleslia  11(111  impriiiiiiiii  in  ras,  nisi  imli-  .\       |)i'   |Ha'sciili   ({(■iiiiiin   inaliTia   liaboiitur 

i-eclc,  iii  qiiaiitiiiii  ((imiilio  cl  aflVclid  iii-  ix-ipiilclira  in  lilno  praMaclO  Petri  do  Al- 

tcll<'ctualis  a  scnsibilibiis  cl  sciisilivis  po-  liaco.cl  in  Iraclalii  .Kf;i(lii  dc  Koina,  (picm 

tcnliis  oitnni  liabcl.  Itlcirco  ncccssilalcm  lccit  contra  crrorcs  |)liilos(i|)lioriini,  [)ra»- 

non  inleriinl  corpora  cceleslia  in  organicis  sertim  aslrononioriiiii.  \  iilcliccl  .\lbnmasar 

viriiius  :  iino  sensitiva  pars  anim;p  subdi-  el  Alkincli,  Aviccnmc  (|ii()i|iii'  r\  Algazelis 

tiir  rationi.et  appclitus  inlcrior  volniilali.  atipie  Avcrrois.  clc. 


ARTICULUS   XIII 

nt:    FORTLNA    :    QUin    Srr.    KT    AN    AII    ASTUIS    l)KI»K.M»h:AI  .    KT    (,tUALlTKU    CAUSA    Sn     ACTUUM 
HUMANORUM    ET    DIVKRSITATIS    EOUUM. 


Korlviiia 
qtiid  5^it . 


> 


DE  hac  ipsa  maleria  snblililcr  ae  pro- 
riiiub^  scribil  Tliomas  in  Siimnia  con- 
tra  gentiles,  tertio  libro  :  cnjns  verbis  pan- 
ca  pra^mitto.  Etenim  quidam  pliiiosoplii 
miilta  in  mundo  hoc.  rorlniln  casiialilcr- 
qiie  cvenire  cernentes,  Denm  dc  inferioii- 
bus  istis  habere  providentiam  ncgavcriinl. 
.\lii  econtrario  Deum  uuiversoriim  pio- 
vidcnliani  habere  fatentes,  forliinam  cl 
casum  nil  esse  dixerunt,  nisi  sccundum 
a[)parcntiam  tantum,  eo  quod  omnia  dc 
ncccssitale  venirent,  juxta  ccrtam  cl  iiifal- 
libilem  causaruni  connexioncm  ac  sciieni, 
a  divina  mente  prsevisam,  prwfixam  seu 
inslitiitam.  Inler  hos  duos  crroies  extrc- 
mos,  catholicie  fidei  medium  tenct  doclri- 
na.  Porro  fortuna  est  causa  per  accidcns 
in  agcntibus  secundum  propositum  cxlra 
frcqiicnler  cl  sempcr,  hoc  c>t  in  cffccli- 
biis  qui  fiiint  raro  ct  praitcr  iiilciilioucm 
agenlis  ralionalis  natiir;c.  Esl  cij,'o  omiii- 
um  orlhodoxornm  Patruin  sciilenlia,  qiiod 
qnainvis  divina  providentia  sit  iinivcrsa 
complcclens.  pra^inluens  cl  dis[)onciis,  non 
tamen  aiifcrt  a  rebus  natiiralcs  pidpiiela- 
tes  earuin,  imo  eis  illas  largitur.  Idco  iii 
hominibus  manet  mentis  libertas,  cl  vcrli- 
bilitas  voluntatis,  et  variabililas  ac  con- 
liiigcntia  manenl  in  rebus  :  sicqiie  per 
coin[)arationcni  ad  [larticiilares  ct  pro- 
prias.  natnrales  ac  proximas  causas,  niul- 
ta  a  fortiina  casuque  fiunt. 


B  Itaqiic  loco  pra-falo  sanctiis  Doclor  sic 
ail  :  Mx  his  apparcrc  polest,  ([iiomodo  ali- 
qnis  bene  rorlunatiis  dicatiir.  Dicitur  nam- 
qiic  homini  sccundnm  forliinam  bcne  con- 
liiii,'cic.  dum  aliqiiod  boniini  accidil  sibi 
prmter  suam  intentionem,  qucmadmodum 
aliquis  fodicndo  sepulcriim,  invcuit  thc- 
saiiriiin  qiicni  non  qua^rcbal.  (lonlingit  au- 
lcin  aliqiiem  aliquid  opcraii  praMer  iu- 
lcnlioncm  propriam,  non  tamen  pr»lcr 
inlcnlioncm  aliciijiis  snperioris,  cni  ipsc 
siibcsl  :  ul   si  dominus  aliqiiis  prscipiat 

(',  uui  seivorum  suorum  irc  ad  aliquem  lo- 
ciim,  ad  quem  aliuin  misit  servum,  illo 
id  ignoranlc  :  tiinc  occursiis  servorum  est 
pra^ter  intentionem  eorum,  non  pra'tcr  in- 
tentionem  domini  eos  mittentis.  Et  ideo 
licct  pcr  comparationcm  ad  hiinc  servum, 
sit  forluilum  et  casiialc  sic  alii  obviare, 
non  tameu  pcr  comparalioncm  ad  domi- 
niim  :  imo  qiioad  cuin,  csl  prtcordinalum. 

,  niiiiiii  igiliir  hoino  sccundiiiii  cor[)ussuiiin 
ordinaliis  sil  sub  corporibiis  civleslibiis, 
scciindiim  auimam  siib  angclis,  sccuudum 

I)  \()lunlalem  siib  Dco,  polcst  conlin^^crc  ali- 
i|iii(l  piffler  intentionem  hominis,  quod 
lamcn  est  secundiim  ordinem  ccclcstium 
coi[)orum,  vcl  dispositioncm  angcloriim, 
aiil  cliam  Dei.  Qiiamvis  enim  soliis  Deiis 
dirccle  ad  electionem  hominis  operetiir, 
laincn  actioangeli  o|)cratiii'  aliqiiid  ad  elc- 
ctionem  liomiuis  jicr  niodiim  persuasionis, 


68 


DE   CAUSA    DIVERSITATIS    EVENTUUM   HUMANORUM. 


ART.    XIII 


aclio  autcin  coelestis  coi'poi'is  per  moduni 
disponentis,  in  quantum  corporales  ccele- 
stium  corponim  impressiones  disponunt 
ad  aliquas  electiones.  Quum  ergo  aliquis 
ex  impressione  ccelestium  corporum  et  su- 
periorum  causarum.  secundum  prsedictum 
modum  inclinalur  ad  aliquas  electiones 
sibi  utiles.  qiiarum  tamen  utilitatem  ipse- 
met  nescit.  et  cum  hoc  ex  illuminatione 
intellecttialium  substanliarum  illuminalur 
intelleclus  ejus  ad  eadem  agenda,  et  ex 
divina  npcratione  inclinatur  ejus  voluntas 
ad  aliquid  cligeudum  aut  iiperandum  sibi 
utile,  cujus  tamen  rationem  ignorat,  dici- 
tur  bene  fortunatus :  et  econtrario  male 
fortunatus,  quando  ex  superioribus  causis 
ad  conlraria  ejus  electio  inclinatur  :  sicut 
Jer.  XXII,  de  Joakim  dicitur  ad  Jeremiam,  Scribe  vi- 
rum  istum  sterilem,qui  in  diebus  suis  non 
prosperabitur.  —  Sed  in  hoc  est  differen- 
tia  attendenda.  Nam  impressiones  corpo- 
rum  coelestium  in  corpora  nostra,  causant 
in  nobis  naturales  corporum  dispositiones, 
et  ideo  ex  dispositione  relicta  ex  coelesti 
corpore  in  corpore  nostro.  dicitur  aliquis 
bene  fortunatus  aut  male,  sed  et  bene  na- 
tus  aut  inale  :  secundum  quem  modum 
Philosophus  dicit  in  Magnis  moralibus, 
quod  esse  bene  fortunatum.  est  esse  bene 
nalum.  Non  enim  potest  intelligi,  quod  ex 
natura  intellectus  diversa  procedit.  quod 
unus  utilia  sibi  eligit  et  alius  nociva  pra>- 
ter  rationem  propriam.  quum  natura  in- 
tellectus  et  voluntatis  in  omnibus  homi- 
nibus  sit  una.  Diversitas  namque  formalis 
induceret  diversitatem  specificam.  Diver- 
sitas  autem  materialis  inducit  diversita- 
tem  secundum  numerum.Unde.secundum 
quod  intellectushominis  illustratur  ad  ali- 
quid  agendum.  vel  voluntas  a  Deo  instiga- 
tur,  non  dicitur  aliquis  bene  natus,  sed 
potius  bene  custoditus  vel  gubernatus.  — 
Rursus  attendenda  est  circa  hoc  alia  diffe- 
rentia.  Nain  operatio  angeli  et  corporis 
coelestis  est  solum  disponens  ad  electio- 
nes  :  operatio  autem  Dei  est  sicut  perfi- 
ciens.  Quum  autem  dispositio,  quse  est  ex 
corporis  qualitate  vel  intellectus  persua- 


A  sione.  necessilalem  ad  eligenduin  non  in- 
diicat  (noii  cnim  semper  liomo  eligit  id 
quod  angelus  custodiens  euin  inlendit.  nc- 
que  ilkid  ad  quod  corpus  cceleste  inclinat: 
semper  tamen  homo  hoc  eligit,  quod  Deus 
operatur  iu  ejiis  voluntate)  :  binc  custo- 
dia  angeloriiin  interduin  cassatur.  juxta 
ilhid  Jeremise,  Curavimus  Babylonem,  et  ./«•.  u,  o. 
non  est  sanata.  Et  mullo  magis  inclinatio 
coelestium  corporum  cassatur  interdum  : 
divina  vero  providentia  semper  est  firma. 
—  Est  etiam  adhuc  alia  differentia  consi- 

B  deranda.  Nam,  quum  corpus  cceleste  non 
disponat  ad  electionem,  nisi  in  quantum 
imprimit  in  corpore  nosfro,  ex  quibus  in- 
citatur  homo  ad  eligendum.  per  modum 
quo  passiones  inducunt  ad  electionem  : 
omnis  dispositio  ad  electionem  quse  est  ex 
corporibus  ccelestibus,est  per  modumpas- 
sionis,  sicul  quum  quis  inducitur  ad  ali- 
quid  eligendum  ex  odio,  vci  amore,  seu 
ira,  Ab  angelo  vero  disponitur  aliquis  ad 
aliquid  eligendum  per  modiim  intellectua- 
lis  considerationis  absque  passione  :  quod 

C  contingit  dupliciter.  Aliquando  enim  illu- 
minatur  intellectus  hominis  ab  angelo  ad 
cognoscenduin  soluin,  qiiod  aliquid  est  bo- 
num  fieri,  non  autem  instruitur  de  ratione 
per  quam  est  bonum,  quse  sumitur  ex  fi- 
ne  :  et  ideo  quandoque  aestimat  homo, 
quod  aliquid  sit  bonum  fieri,  et  tamen  si 
qusereretur  ab  eo,  quare,  responderet  se 
nescire.  Ideo,  quum  perveneril  in  finem 
utilem  quem  non  prseconsideravit,  erit  si- 
lii  fortuitum.  Interdum  vero  per  illumina- 
tionem  angeli  instruitur,  qiiod  hoc  sit  bo- 

D  num,  et  de  ratione  quare  sit  bonum,  quae 
dependet  ex  fine.  Et  sic,  quando  pervenit 
ad  finem  quem  prseconsideravit,  non  erit 
fortuitum,  —  Sciendum  quoque,  quod  vis 
activa  spiritualis  naturse,  sicut  est  altior 
quam  corporalis,  ita  est  etiam  universa- 
lior  :  ideo  non  ad  omnia  ad  qua?  se  exten- 
dit  huinana  electio,  se  extcndit  dispositio 
corporis  coelestis,  Rursus,  quoniam  virtus 
human»  aninife,  et  etiam  angeli,  est  par- 
ticularis  per  comparationem  ad  divinam 
virtutem,  quse  universalis  est  respectu  om- 


i 


DE   CAUSA   DIVERSITATIS   EVE.\TUUM    HUMANORIM. 


AIIT.    XIII 


I 


niuni  enliuni  :  hinc  aliquod  bonum  acci- 
dere  potest  honiini  et  praeter  propiiani  in- 
tentionem,  et  prspter  coelesliuin  corporuni 
inclinationem.  et  praeter  angelorum  iilu- 
ininationem  :  non  autem  prseter  providen- 
tiam  Dci,  quse  est  gubernativa  sicut  ct  fa- 
ctiva  entis,  in  qiiantum  cns.  Inde  oportet 
quod  omnia  sub  se  conlineat :  imo.  quoad 
Deum.  in  nulla  re  potest  esse  aliquid  ca- 
suale  aut  improvisum.  Quia  vcro  roituita 
sunt  quae  praeter  intentionem  coutiiigunt, 
bona  autem  moralia  prjeter  intcntionem 
esse  non  possunt.  quuni  in  electionc  con- 
sistant:  respectu  eonim  non  potest  aliquis 
dici  bene  aut  malc  fortuuatus,  licel  respc- 
clu  eorum  possit  quis  dici  bene  aut  male 
natus.  videlicct  quia  ex  naturali  disposi- 
tione  aptus  est  adelectionem  virttitum  vel 
vitiorum.  Sed  respectu  exteriorum  bono- 
rum  quae  praeter  intentionem  evenire  ho- 
inini  possunt,  potest  homo  dici  et  bene 
natus,  et  bene  fortunatus,  et  a  Deo  guber- 
natus.  atque  ab  angelis  custoditus.  —  Con- 
sequitur  autem  homo  ex  superiorii)us  cau- 
sis  et  aliud  auxilium,  quantum  ad  exitus 
actionum  suarum.  Quum  enim  homo  et 
cligere  habeat,  et  exsequi  qua?  elegit,  in 
utroque  a  causis  superioribus  adjuvatur, 
Seeundum  clectionem  quidem,  ut  dictum 
est,  in  quantuin  homo  vel  dispouitnr  ad 
aliquid  eligcndum  per  coelestia  corpora. 
vel  illustratur  per  angelorum  custodiam, 
vcl  etiam  inclinatur  per  operationem  di- 
vinam.  Sccundum  exsecutionem  vcro,  in 
quantum  homo  consequitur  ex  aliqua  su- 
periori  causa  robur  et  efficaciam  ad  com- 
plendum  quod  elegit  :  qua-  efficacia  non 
solum  a  Deo.  sed  ab  angclis  etiain  esse 
potest.  sicut  a  corporibus  quoquc  ccelesti- 
l)us,  in  (piantum  talis  efficacia  in  corporc 
sila  est.  .Manifrstiiin  cst  cuim.  quod  ctiam 
iiianimata  corpora  quasdam  vires  et  cffi- 
cacias  a  cfplestibus  corporibus  sortiuntur, 
eliam  pra-tcr  illas  qufe  ad  qiialilatcs  aclivas 
et  passivas  elementorum  consequuntur  : 
qiias  non  cst  dubium  ccplestibiis  corpori- 
bus  essc  suhjcctas,  sicut  quod  magiics  at- 
trahit  ferrum,  et  lapides  quidam  ac  herbae 


A  {]uasdaiii  occullas  habent  virtulcs.  Ludc 
nil  prohibct  quod  ctiam  aliquis  homo  ex 
iiiiprcssione  ca^lcstis  corporis  liabeat  quas- 
dam  cfficacias  in  aliquibus  corporalibus 
faciendis,  quas  alter  non  habet  :  ut  medi- 
cus  in  sanando.  agricola  in  planlando,  mi- 
les  in  expugnando.  Hujusmodi  aiilcin  cf- 
ficaciam  multo  perfectius  Deus  largitur 
hominibus  ad  sua  opera  exscquenda.  Quan- 
lum  ergo  ad  primum  auxilium.  ipiod  est 
iii  eligendo,  dicilur  Deus  homiiiem  dirigc- 
re  :  et  quoad  secundum  auxilium.  dicitur 

B  hominem  confortare.  Et  baec  duo  auxilia 
simul  langunUir  in  Psalmo.  quum  dicitur: 
Uominus  illuminatio  niea,quoad  primiim;  ps.m,,  i. 
Dominus  protector  vitse  meae,  quoad  se- 
cundum.  —  Porro  inter  hfec  duo  auxilia 
est  duplex  diffcrentia  :  quia  cx  primo  aii- 
xilio  adjuvatur  homo,  tam  in  his  quae  Iio- 
minis  virtuti  subduntur,  quam  etiam  in 
aliis  :  sed  secundum  auxilium  lantum  se 
ad  illa  extendit,  ad  quae  virtus  hominis 
valet.  Quod  enim  homo  fodiens  sepulcrum, 
inveniat  thesaurum,  ex  nulla  hominis  vir- 

C  tute  procedit :  unde  respectu  talis  proven- 
tus,  juvari  potest  ad  hoc  quod  instigetur 
ad  qua^iendum  ubi  est  Ihcsaurus;  non  au- 
tem  in  hoc.  quod  ei  aliqua  virtus  detur  ad 
invenieudum  thesaurum.  Ad  hoc  autem 
quod  medicus  sanet,  vel  miles  in  praelio 
vincat,  potest  adjuvari  in  hoc,  quod  eligat 
convenientia  media  ad  fincm,  et  in  hoc, 
quod  efficaciter  exsequatur  per  virtulem 
a  supcriori  causa  adeptam.  Hinc  primuin 
auxilium  universalius  est.  Sccunda  diffe- 
rentia  est.  quia  secundum  auxilium  esl  ad 

D  prosequendum  cfficaciter  quie  inlcndit. 
Quum  ergo  forluita  sint  preeter  intcnlio- 
nem,  respectu  talis  auxilii.  non  dicitur 
aiii|uis  pr()[)ric  bcnc  forluiialiis.  Conlingit 
aiilcm  liomiiii  hcne  vcl  malc  sccuiidinii 
fortunam.  quandoquc  ipso  solo  agentc, 
sicLit  ([1111111  fodicns  lciram.  invcnit  thc- 
saiiruiii  :  iiilcrdum  \cro  allciiiis  causa»  ac- 
lione  concurrenlc,  ut  quuin  quis  vadens 
ad  forum  causa  cmcndi.  invenit  dcbito- 
rcm,  qucm  invcnirc  non  inlcndcbat.  In 
primo  aulem  evcntu  homo  juvatur  ad  hoc, 


70 


DK   r.AUSA    lllVEBSnATIS    RVENTUUM    HUMANORUM. 


ART.    XIU 


quod  aliquid  bone  sibi  conlinsjat.  secuu-  A 
iluni  Iioc  sohun.  quod  dirigitur  in  eligen- 
do  iilud,  cui  conjunclum  esl  per  accidens 
aliquod  comniodum.  qnod  provenit  proe- 
ter  intentionem.  \n  secundo  vero  eventu, 
oportel  quod  uterque  agens  dirigatur  ad 
eligendum  actionem  vel  motuni  unde  si- 
bi  occurrant.  —  Prseterea  oportet  el  aliud 
considerare  circa  prtedicla.  Xam  diclum 
esf,  quod  ad  hoc  quod  liomini  lienr  ali- 
quid  \c!  male  conlingat  secundum  lorlu- 
nam.  et  e.x  Ueo  esse  polest,  et  a  ctelesli 
corpore  :  in  quanlnm  homo  a  Deo  inclina-  B 
tur  ad  alii[nid  eligendum.  cui  commodiun 
vel  ineommodum  esl  conjuncluni,  qiKnl 
eligens  non  prseconsideral ;  el  in  (]uanliim 
a  corpore  ccelesti  ad  tale  aliquid  eligen- 
dum  disponitur,  lloc  anlem  commodnm 
sive  inciiinmodum,  relatum  ad  liominis 
eleclionem,  e.xstat  lortuilum,  Kelatum  ve- 
ro  ad  Deuni,  rationem  amiltit  iortuili :  iion 
aulem  relatum  ad  corpus  coeleste  :  qiiod 
patet.  Non  enim  effeclus  aliquis  aniillit 
rationem  iortuiti,  nisi  reducatur  ad  cau- 
sam  per  se.  Yirtus  autem  ccelestis  corpo-  C 
ris.  est  causa  agens,  non  per  modum  iu- 
tellectus  vel  eleclionis,  sed  per  modum 
naturae,  cui  proprium  est  tendere  in  ununi. 
Si  ergo  effeclus  non  est  unus.  non  potest 
per  se  causa  ejus  esse  virtus  aliqua  nalu- 
ralis.Quum  autem  aliqua  duo  per  accidens 
sibi  conjungunlur,  non  suiil  vere  uiium. 
sed  solum  per  accidens,  Idcirco  hujusmodi 
conjunctionis  nulla  causa  naturalis,  per  se 
causa  esse  potesl.  Sit  ergo  quod  isle  hoino 
ex  impressione  ccplestis  corporis  inslige- 
tnr  per  modum  passionis  (iil  dictum  est)  D 
ad  fodiendum  sepulcriun  :  se|)ulcrum  au- 
tem  el  locus  Ihesaiiri  non  sunl  uniiiii  iiisi 
per  accidens,  quia  non  habent  aliqueni 
ordinem  ad  invicem,  Unde  virlus  cadeslis 
corporis.  non  potest  per  se  inclinare  ad 
hoe  totum,  quod  iste  fodiat  sepulcruni,  et 
locum  ubi  est  thesaurus.  Sed  aliquis  per 
intellectum  agens,  potest  esse  causa  incli- 
nationis  in  hoc  tolum,quoniam  intelligen- 
tis  est  multa  ordinare  in  unum.  —  Per 
eamdem  etiam  rationem  apparel,  quod  ho- 


iiio  non  polesl  csse  bene  forlunatus  uni- 
versaliter  ex  virlute  coelesti,  sed  solum 
ad  hoc  vel  illud.  Dico  anlem  universaliler, 
ut  aliquis  homo  habeat  in  natura  sua  im- 
pressionem  ccelestis  corporis,ut  eligat  sem- 
per  et  in  plurilius  aliqua.  quibus  sint  con- 
juncta  pcr  accidens  aliqua  commoda  sive 
incommoda.  Natura  enim  uon  ordinatur, 
nisi  ad  aliqiiid  iinum.  Sed  ea  secundum 
qiue  homiui  bciir  vel  male  accidit  secun- 
diuii  loilunain.  niiu  suiit  rcducibilia  in 
aliqiiid  unum.  sed  suiil  indeterminala  et 
infinila,  seciinduin  Philosophum,  lerlio 
Physicorum.  Non  est  ergo  possibile,  quod 
aliquis  habeal  in  natura  sua  eligere  sem- 
per  ea,  ad  quse  efiam  per  accidens  conse- 
qualur  aliqua  commoda  :  sed  potest  esse 
quod  inclinalione  coelesti  inclinetur  ad  eli- 
genilum  aliquid,  cui  conjungatur  per  aeci- 
dens  aliquod  commodum,  et  ex  alia  incli- 
natione  aliud,  atque  ex  terlia  tertium.non 
autem  ila.  quod  ex  una  inclinalione  ad 
omnia.  Ex  una  autem  disposifione  potest 
homo  ad  omnia  dirigi. 

Hucusque  posui  verba  sancti  Docforis 
fidelifer,  quasi  sub  forma  sua.  Ex  quibus 
innotescit,  quando  et  qualiter  forluna  de- 
pendet  ab  astris  :  quia  non  semper.  nec 
soliim,  nec  sieut  a  causa  necessitante,  sed 
inclinante. 

Prteterea,  qiiiun  forluna  concernat  bona 
exleriora  ac  Iransitoria,  qiue  non  sunl  pro- 
prie  hominis  bona,  secundum  qiiod  homo 
est,  snnl  quoque  electis  reprobisque  com- 
munia  :  elucescif  quod  sa^pe  injusfi  ac  re- 
probi  magis  sunf  ac  melius  forfunati,quam 
elecli  el  virliiosi,  quoniam  lemporali  pro- 
sperilale  ampliiis  florenl,  electi  vero  ad- 
versilalibus  exercentur.  Insuper  constat, 
quod  fortuna  unius  hominis,  quandoque 
dependet  ab  alio  homine,sive  hoc  sit  prse- 
ter  intenfionein  alferius,  sive  ex  inlentio- 
ne  ipsius. 

Ilaque  ex  his  Catholicorum  doclrinis  eli- 
cilur.  quomodo  intelligenda  sint  ea,  quffi 
veteres  de  fortuna  dixerunt.  Quum  elenim 
sacra  doctrina  seu  theologia,  sit  omnium 
scientiarum  architecta,  princeps  et  capita- 


DE    CAUSA    DlVI-.nsiTATIS    F.VF.NTUUM    HUMANORUM.    —    AHT.    XIV 


71 


nea.ipsa  rite  censetur  aliaruni  suienliaiimi 
regula  ac  mensuia  :  idcirco  per  eani  suiit 
regulanda.et  si  opiis  riicrit,  conigeiida  plii- 
losophica  documenta. Ouiiin  ilaiiiie  eeiluiii 
sit,  veteres  quosdam  de  fortuna  male  sen- 
sisse,  el  eam  vaiie  depin.xisse,  emendanda 
sunt  dicta  eorum  jii.xta  pradiabita.  Sed  ol) 
jicilur  contra  praescripla,  iiuia  (iit  Tliomas 
alibi  scribit,  et  ex  prieinductis  ejus  veibis 
elieilur)  tortuna  realiter  esl  practicus  in- 
lellectus,  secundnm  qiiod  est  causa  alicu- 
jus  crfeclus  ex  inlentione,  cni  effeclui  aller 
praeter  intenlionein  inlelleetiis  eoiijuiigi- 
tur.  Sed  virtus  ccelestis  aiit  angelus,  iioii 
est  causa  practici  intellecliis  :  erjjo  nec 
lortunae.  Et  respoudendum,  quod  qiiamvis 
non  sil  cansa  ejus  secunda,  qiiod  (>sl  iii- 
telleclus,  lamen  quoad  hoc  quod  ratio  for- 
tunae  ei  conveniat,  possunt  modo  praefalo 
concurrere. 

Praelerea,  secunduin  docliinain  .Vristo- 
telis  el  Alberti,oportet  casualia  atque  for- 
tiiita  extra  frequenler  et  semper  coiitiii- 
gere.  Si  enim  frequenler  acciderent,  non 
jam  lalia  essent  vere,  sed  secundum  simi- 
liliidinem  quaindam  et  parlim  :  qiiamvis 
inlerdum  extenso  nomine,  frequenler  ac- 
cidentia  dicanlur  fortuita,  sicut  secnndo 
de  Civitate  Dei  tangit  Aua^ustinns  de  diiin- 


.V  lo    .Metello,   cujus    felicilalein    desciibens 

Valerius  Maximus,  ail  :  (Juinluin  Meteiluin  Vai  .Ma- 
a  piiino  originis  siia>  die  ad  ulliiniim  us-  """  '  ''"' 
(|iie  liili  lempiis,  niiii(|iiaiii  eessanle  iniiiil- 
gentia.  ad  siimiimm  Ijcahe  (id  est  lempo- 
laliler  prospera^j  viko  cuiniiliim  perduxil 
linluiia.  Nasci  euin  in  iirbe  [uincipe  ler- 
laiuin  voluil.  paienles  ei  ii(d)ilissimos  de- 
dil,  mirissimas  auinue  doU^s  el  corporis 
vires,  ut  sufficeie  laboribiis  possenl,  iixo- 
rem  pudicitia  et  feciinditale  conspicnain 
conciliavil,  Consulatus    decus,    imperalo- 

H  riain  potestatem,  speciosissiini  tiiiiinphi 
|)i'a?textum  largitaest.  Fecil  ut  eodem  tem- 
pore  Ires  filios  consularcs,  uniim  et  cen- 
sorium  el  Iriumphalem,  et  quintum  prae- 
torein  haberet,  ulque  Ires  filias  luiptui 
(iaret,  earuinque  sobolem  siciili  suain  e.x- 
ciperet.  Tot  cunabula,  tot  viriles  log;p,  tot 
niullfp  nuptiales  faces  :  omiiis  denique  gra- 
lulationis  suminam  abundanliam  est  sor- 
titus:  quum  interim  nullum  funus,  nuUus 
gemilus.  niillacausa  lrislili;e.Et  iiifra,  hiinc 
\it;e  aclum,  ejus  consentaneus  finis  exce- 

C  [lil.  .Nam  0.  Metellum  iilliino  senectutis 
spalio  defunctum,  levit[ue  genere  mortis, 
inler  oscula  et  amplexus  carissiinoriiin  pi- 
gnorum  exslinctniii.  filii  el  geiieii  hiimeris 
suis  |)er  urbem  latiiiii.  rogo  iiii|)osiieriinl. 


ARTICULUS  XIV 


CONFIRMATIO    PR.KDlCTIinCM,     KX    DICTIS    DOCTORUM. 


D 


IRANDUS  de  S.  Porliano  su|»cr  [iri- D  dentia    nainque  ad   prudenliam   perlinet. 
iiiiini  Senleutiarum   alfirmat  :  Kaliiin      Sie  aulein  est  de  Deo  respeclii  loliiis  iini- 


[)ro[)iie  (leste  Boetio)  diciliir  ordo  causa- 
nim  el  connexio  eaiuin.  [irout  reiliiciiniur 
in  divinain  voliiutalem  alc[ue  seieiiliam 
oiiinia  orilinaiilciii.  I"atum  eiiim  a  laiido 
dicilur.quouiaiii  quod  divina  sciciili;i  |ii;e- 
ordiiiatuin  est.  qnasi  effalur.  Ihee  anteiii. 


MMsi.sicut  de  duce  respcctu  exercitiis,  vel 
(le  |)atrefamilias  respectu  domus.  El  [iri- 
iiiam  eoiiqiaratioiicm  ;ih  .\risl(ilele  diKide- 
eimo  Mcta[iliysic(iium  Iiabemiis;  seciimlam 
c.\  c;i(lcm  ralione  acci|)ere  [lossumus.  Por- 
ro  |uu(Ieiis  diix  exerciliis.  prinio  singnlos 


videlicel  scienlia,  disposilio.  [irovidciilia  et      de  cxcreilu  ordiiKil,  iiiiiim(|iiciiii|iic  iii  siio 
gubernatio,  se  habent  per  ordinem.  Provi-      collocans  gradii  :  cl  iii  ;ilio  colldeat  [icdi- 


72 


DE    CAUSA   DIVERSITATIS    EVENTUUM    HUMANORUM. 


ART.    XIV 


tein,  in  alio  equilem.sicque  de  aliis.  Simi- 
liter  in  donio  bene  ordinata,  paterfamilias 
primo  ordinal  personas  domus.  qucmlibet 
in  gradu  suo  :  ct  in  alio  ponit  servum,  in 
alio  conjugem,  in  alio  filium  ;  ordinatque 
quid  quisque  agere  dcbeat  ad  consequen- 
dum  finem  intentum.  Secundo,  sic  ordina- 
tis,  confert  ea  quse  necessaria  sunt  ad  sua 
officia  exsequenda.  Et  utrunique  liorum 
prsesupponit  volunlatem,  cognitionenique 
finis,  propter  quem  ordinantur  et  fiunt. 
Juxta  hunc  modum  in  tolo  universo  Deus 
quasdam  naturas  el  res  conslituit  ingradu 
et  loco  eminentiori,  alias  in  decliviori  :  et 
ratio  hujus  in  Deo  exsistens.  vocatur  dispo- 
sitio,  cujus  exsecutio  vocatur  creatio.  Pro- 
videntia  autcm  in  Deo  dicitur,  in  quantum 
praeordinavit  conferre  necessaria  ad  finis 
consecutionem  :  ciijus  exsecutio  dicitur 
gubernatio.  — Prffiterea  aliquid  subesl  pro- 
videntise  Dei  dupliciler.  Primo,  sicut  cui 
providetur  :  et  sic  res  subsistentes  quiijus 
competit  agere,  in  finemque  tendere.  Pro- 
videntitB  subsunt.Secundo,  sicut  id  de  quo 
providetur,  vel  quod  providetur  alicui,  ut 
sunt  collatio  expedienlium,  et  impedimen- 
torum  remotio.Unde  omnia  qute  in  creatu- 
ris  sunt,  Providentise  subsunt.  Quod  palet, 
excludendo  tria.qua'  magis  videntur  subler- 
fugere  providentiam  Dei.  Prima  sunl  casua- 
lia  seu  fortuita :  quce  qunm  non  sint  praeco- 
gnita,  non  videntur  prtevisa.  Secunda  sunl 
mala.  Deus  namque  providentiam  non  vi- 
detur  habere,  nisi  quorum  est  causa  :  non 
autem  est  causa  malorum,  pra'sertim  cul- 
pje.  Tertia  sunl  conlingentia  ad  ulrunili- 
bet  :  quee  quum  sint  indeterminata,  non 
videntur  determinata  ad  finem.  Sed  pri- 
mum  horum  non  cogil.  -Non  enim  dicitur 
casuale  sive  fortuitum,  quoniam  nullam 
habeat  causam,  dicente,  quinto  de  Conso- 
latione,  Boetio  :  Nihil  est  quod  ex  legitimis 
causis  non  orialur  :  sed  ideo,  quia  prove- 


A  nil  priEler  intentionem  agentis  particula- 
ris  ac  proximi.  Unde  fossio  agri,  per  se 
causam  habet,  scilicet  fodientem,  et  in- 
vcntio  Ihesauri  similiter.  scilicet  fossio- 
nem  aut  aliud  ;  sed  concursus  harum  cau- 
sarum  est  per  accidens,  et  a  nulla  earum 
intentus.  Si  vero  esset  aliqua  causa  has 
duas  causas  convertens  per  se,  quoad  11- 
lam  non  esset  effectus  iste  fortuitus,  sed 
inlenlus.  Ouumque  omnis  ordo  et  causa- 
rum  connexio  slt  a  provldentia  Dei,  quan- 
tum  ad  eam,  nihil  cst  a  fortuna  vel  casu. 

B  Ideo  ail  Boetius  :  Quamvis  casus  sit  inopi- 
natus  ex  confluentibus  causls  in  his  quee 
propter  aliquid  geruntur,  tamen  concurre- 
i'e  atque  confluere  facil  has  causas  ordb 
ille  ex  inevilabili  connexione  procedens  : 
qui  de  Providenliae  fonle  descendens,cun- 
cta  suis  locis  temporibusque  disponit.  Se- 
cundum  quoque  non  cogit,  quia  ad  phira 
se  extendit  divina  scientia,  quam  ejus  cau- 
salitas.  Providenlla  aulem  ad  scientiani 
pertinet,  ideo  potesl  se  ad  mala  exlendere, 
ad  qua?  se  non  extendit  causalitas  :  Ideo 

C  cadunt  sub  providentia  Dei,  tanquam  ea 
contra  qua?  hominibus  providelur,  ne  fiant, 
cl  qua'  ordinaulur  ad  pcenam,  si  fuerinl  l'a- 
cta.Terlium  ilcm  non  cogit.  Nam  quamvis 
contingenlia  ad  ulrumliljcl  sint  indetermi- 
nala  in  suis  parliciilaribus  causis  secun- 
dum  se  consideratis,  apud  scientiam  lamen 
divinain  sunl  delcnninata  :  quoniam  Deus 
scil  non  soluin  causas  impedimenlales  se- 
cundum  se,  sed  omnia  etiam  impedimen- 
la  (|ua>  possunl  evcnire,  el  quse  evenienl. 
Quijjus  scilis,  scilur  quicumque  effeclus 

D  contingens  secundum  quod  determinalum 
aliquid.ldco  contingentia  sic  determinata, 
providit  Dcus  ad  detcrminatos  fincs. 

Htec  etiam  quantuni  ad  sententiam  scri- 
bunl  Bonaventura,  Petrus  de  Tarentasia, 
Hichardus  de  Mediavilla,  cum  aliis.  Ideo 
prolixilalcni  dcxilans,  dimitto. 


DK    CAUSA    DIVERSITATIS   EVENTUUM    HUMANORUM.    —    ART.    XV 


73 


ARTICULUS  XV 


DE    CAUSIS    DIFFICUI.TATIS    INTELLIGENDI    LIBRUM    REATI    JiiH. 


E 


X  piipinductis,  o  Rcvercnde  atque  di-  A  zelari  pro  Deo  :  et  niliilo  iiiinus  reproban- 


gnissime  doinine  Doctor,  timoiate,  de- 
vole  ac  prspclarissime  Pater,  utcumque 
soluta  est  qujestio  parvitati  mea»  ah  Exccl- 
lentia  tua  tam  dignanter  quam  humiliter 
mota.qui  a  paupercuio  tam  longe  inieriori 
et  indoctiori  informationem  petisti.  Quse- 
stionem  qiioque  propositam  dilalari  opta- 
sti :  quod  etiam  leci,  ne  in  aliquo  ad  obtem- 
perandum  beneplacito  tuo  tardus  appaream. 
Non  quasi  pro  tua»  personap  doctissimse 
inroimatione  hsec  scrihens(hoc  quippe  es- 


turaDeo;  .lob  autem  laiidatiir  ab  eo.  Nunc 
ergo  htee  omnia  ex  libro  .Job  serialiiii  ac 
lireviter  sunt  probanda. 

Ecce  inter  alia  multa  ait  :  Vere  scio /o6u,!,3. 
quod  non  justificetur  homo  eompositus 
Deo :  si  \oltierit  contendere  cum  eo,  non 
poterit  respondere  unum  pro  mille.  Si  ju-  ibid.  io. 
stificare  me  voluero,  os  meum  condem- 
nahit  me :  si  nie  innocentem  ostendero, 
pravum  me  comprohabit.His  verbis  conlra- 
riari  videtur quod  iterum  loquitur:Utinam  y4i</.v.,i, 


set  Minervam  velie  instruere.propriamque  B  appenderentur  peccata  niea  quibus  irani '■ 


insipientiam  et  prssumptionem  monstrare): 
sed  vel  ad  dandum  occasionem  sapientite 
tuae  excogitandi  profundius  de  isla  niate- 
Pror.n.<).  YVA,  quemadmodum  Salomon  loqiiittir,  Da 
sapienti  occasionein,  et  addetur  ei  sapien- 
/6irf. ..  5.  tia  :  itemque,  Audiens  sapiens  (nec  du- 
hium  quin  simili  ratione  etiam  legens), 
sapienlior  erit ;  vel  pro  mei  ipsiiis  exerci- 
tatione  :  vel  pro  pusillorum  (quorum  pri- 
mus  ego  sum)  instructione. 

P^nimvero  in  epistola    paternitatis  tuse 


merui,  et  calamitas  quam  patior.  in  sla- 
tera  :  quasi  arena  maris,  id  est  innumera- 
bililer  seu  incomparabiliter,  heec,  scilicet 
poena  vel  calamitas  inea.  gravior  appare- 
ret,  id  est  major  quam  peccata  quibus  pce- 
nam  merui,  si  quam  merui.tluomodo  ergo 
verum  est  illud,  Non  poteril  respondere 
iinum  pro  mille?  Deniqtie  alibi  ait  :  Quis  ibid. x-san. 
mihi  tribuat  iit  inveniam  illum,  scilicet  ^' '• 
Deum.et  veniam  usque  ad  solium  ejus  ;Po- 
nam  coram  eo  judicitim.  Qiiomodo  ergo 


mihi  directa,  id  quaestioni  propositse  adje-  C  superius  dixit.  Scio  quod  non  justificetur 


cisti  :  Ad  htnic  fincm  moveo  qttcestionem, 
iit  inteUiyain  libritm  Job.  Hinc  de  inlelli- 
gentia  libri  Job  aliquid  tangam.  Et  primo 
de  causis  difficiiltatis  ipsius.  quae  (ut  jam 
oecurrit)  tres  possunt  pr;ecipue  assignari. 
Prima  est,  quia  in  verhis  Job,  secundum 
superficiem  apparentiamque  verborum,vi- 
detur  mutiia  contradiclio  et  repiignanlia 
ingens.  Secunda,  qiioiiiain  sanctus  Job.  se- 
cundum  verborum  apparentiam.  videlur 
nonnunquam  miniis  rcv<'renter  et  caule 
d 


homo  compositus  Deo,  quum  ipse  cupiat 

usque  ad  solium  Dei  venircut  ponat  corain 

eo  judiciuin.  quasi  justum  judicium  peti- 

turus  a  Deo  ?  Rursus  dicit :  Si  fuero  judica-    md.  x..., 

tus, scio  quod  justus  inveniar. Quomodo  er-  '*• 

go  ait,  Si  jiistificare  me  voluero,  os  iiieiim 

condemnabit  me  ?  prsesertim  qiuini   rui- 

suni  prolesletur  :  Donec  deficiam,  noii  re-  /6,rf.,i,i,. 

cedaiii  ab  innocentia  mea.  Justificationem  '• ''■ 

ineain  quain  ccepi  tenere,  non  deseram. 


Cui  eliam  verbo  ohviare  videtur,  quod  an- 
loqui  de  Deo  et  providenlia  ejus,  ac  dero-  D  lea  dixil  :  Eliamsi  simpl.x  fuero,  hoe  ip-  ih,d.n.i\. 
gare  divinsB  justitia;.  Tertia,  quia  amici  sum  ignorabit  anima  mea.Cui  nihilo  minus 
ipsius  et  Eliii  qiioqiie.  secundiim  formam  verbo  repugnare  videliir.quod  poslmodiim 
verborum.  videnlur  inulto  reverentius  lo-  in  diversis  capilulis  juslitias  suas  tam  dif- 
qui  de  Deo  et  justitia  ejus,  quam  Job,  ac      fuse  ac  diligenter  dcscribit,  inter  ceteia 


l 


74 


nP.   r.AlSA    DIVERSITATIS    EVENTIUM    iUMAMiRUM. 


ART.    XVI 


/otxxiii.  dicens  :  Viam  Dei  eustodivi,  et  non  deeli- .- 


II, .-  .  ,-11- 

navi  ex  ea.  A  mandatis  labiorum  ejus  non 

ibid.w\ii.  recessi.  .^dhuc  auteni  profitetur  :  Neque 

reprehendit  me  cor  meum  in  omni  vita 
Jbid.  XVII,  mea.  Et  alio  loco  :  Non  peccavi,  et  in  ama- 

ritudinibus  moratur  oculus  meus.  Item- 
Jbid.axxi.  que  :  Si  in  maiiibus  meis  adiiai-sit  macuhi. 

Quasi  dical,  Xon.  Quibus  omnibus  disso- 
itid.\ii.io.  nare  videtur  quod  alibi  ait  :  Peccavi.  Quid 

faciam  tibi.o  custos  hominum  ?  Et  denuo  : 
ibid.  i\.  Cur  non  tollis  peccalum  meiim.  et  quare 

non  aufers  iniquitatem  meam  ?  Et  alibi  : 
/6jd.  XIV.  Tuquidem  gressus  meos  dinumerasti:  sed 

parce  peceatis  meis,  Hursum  quoque  pro- 
Jbid.iLu,6.  testalur  :  Idcirco  ipse  me  reprehendo,  et 

ago  ptenitentiam  iii  favilla  et  cinere.  Prte- 
Jbid.ix.ii-  terea  loquitur  :  Deiis  sub  quocurvantur  qui 
'^'  portant  orbeni,  Quantus  ergo  sum  ego  ut 

respondeam  ei,  et  loquar  verbis  meis  cum 

eo?Oui  etiamsi  habuero  quidpiam  justum, 


.\  iion  respondebo,  sed  meum  judicem  de- 
precabor,  Quoinodo  ergo  ait  loquens  Deo  : 
Voca  me,et  ego  respondebo  libi:  aut  certe  jobxni.u. 
loquar.  et  tu  responde  mihi '.  Rursusque  : 
.\d  Omnipotentem  loquar.et  dispulare  cum   ibid.  3. 
Deo  cupio,  .\mplius  fatur  :  Xon  invenietis  ibid.w.zo. 
in   lingua  mea  iniquitatem,  uec  iii  fauci- 
bus  meis  stultitia  personabit.  Unde  el  ali- 
bi  de  eo  legitur  :  In  omnibus  his  non  pec-  ihid.un. 
cavit  Job  labiis  suis,  neque  stullum  quid 
coutra  Deum  locutus  est,  (!}uomodo  ergo 
sanctus  Jobait  ad  Dominum.Qui  leviter  lo-  ibid.x\%i\. 

B  cutus  sum,  respondere  quid  possum  ?  Ma-  '*■  ^^' 
iiiim  meam  ponam  super  os  meum.  Unum 
locutus  sum.quod  utinam  non  dixissem, et 
allerum  :  quibus  ultra  non  addam.  Et :  Ideo   ibtd.  xlh. 
(inquit)  insipienter  loculus  sum.  et   quae  ' 
ultra  modum  e.\cedunt   scienliam  meam, 
Hsec  de  prima  causa  difficultatis  intelli- 
gendi  iiliiiiin  ,Tob  (etigisse  sufficiat. 


ARTICILIS  XVI 


DE    SECrSDA    CAUSA    DIFFICLI.TATIS    FJUSDEM, 


Job  IX,  17. 


Jbid.  2i. 


(ien.  xviu. 

23,  23. 

Ibid.  H 

,4 

Job  11. 

23. 

Sap.  I.  13. 


roi.iiLi-J. 


BF.ATUS  iste  Job  libri  sui  quodam  loco  il 
loqiiens  de  Deo,  ait  :  .Multiplicabit  vul- 
nera  mea  etiani  sine  causa,  Hoe  non  vide- 
tur  sapientiam  justiliamque  decere  divi- 
nam.  liursus  Job  ait :  liinocentem  el  inipium 
ipse  consumit,  Hoc  videlur  contrarium  ei. 
quod  in  Genesi  .\braham  loquitur  Deo  : 
Numquid  perdes  justiim  cum  impio  .'  Non 
est  hoc  luum  qui  judicas  omnem  terram. 
Et  iterum  in  Genesi  scriptum  est  :  .Xum 
genlem  innocentem  et  justam  perdes  ?  In- 
super  loquitnr  Job  de  Deo  :  Si  flagellat, 
occidat  semel,  et  non  de  poenis  innocen-  D 
tium  rideat,Hoc  divinse  pielati  et  sequitati 
derogare  prorsus  videtur.  quuni  in  libro 
Sapienliae  legatur  :  Deus  mortem  non  fe- 
cit,  nec  delectatur  in  perditione  vivorum. 
Et  in  Tobise  libro  dieitur  Deo  :  Non  dele- 
ctaris  in  perditionibus  nostris,  Et  omnino 
crudele   videtur,  de   innocentium   pcenis 


ridere,  Iterum  Job  quoque  ait  :  .Multiplicas    /o6s,  1:. 
irain   tuam  adversus  me,  Quare  de  vulva  ''• 
cduxisti  me  ?  Qui  utinam  consumpfus  es- 
sem.  ne  oculus  me  videret,  Hoc  videtur 
impatienter  sonare.  atque   ingratitudinis 
verbum  esse.  quum  tamen  Joi)  dicalur  sin- 
gulariter  patientise  decoratus  virtute,  .Nec  ibid. i\-.6. 
debet  quis  de  adversis  hujus  vitce  in  tan- 
tum  tristari,  ut  se  doleat  esse  natuin. 

Prteterea  ait  suis  amicis  :  Saltein  nunc  /6irf.iii,6, 
iiilelligite,   quia   Deus  non   sequo  judicio 
afflixerit  me.  Hoc  videtur  multis  Scriplu- 
rariim  testimoniis  obviare,  atqiie  divinse 
derogare  justitise.  Unde  ait  Psalmista  :  Co-    Ps.cw»,. 
gnovi,  Domine,  quia  fequilas  judicia  tua.  "" 
Daniel  quoque  loquitur  Deo  :  Omnes  viae  Dan.m.i-:. 
tuae  et  judicia  tua  recta,  At  vero  denuo  dicit 
Job.  loquens  de  Deo  :  Proponat  aequitatem  /o6«iii.7. 
coiitra  me.  et  perveniet  ad  victoriam  judi- 
cium  meum.  Hoc  rursus  sonare  videtur, 


1>K.   CAUSA    mVERSlTATlS    KVKNTUrM    HUMANORUM.    —    AHl'.    XVII  7S 

(|iiasi  Joh  velil  asserprc  justiorem  se  \)co.  \  mihi  iri  eriKlelem,  el  in  durilia  mamis  tii;p 

,  ,  ^^^  el    iiijiisle  peieiissum.  1'oslremo   loqiiiliir      ail\'ersaris   mihi.  (Jiiod  ile   |jiissimo  ali|iie 

-'■'■-'■        Iteo  :  Slo.  el  noii  resnieis  me  :  iiuilaliis  es      iliileissimo  Deo.  noii  heiie  videliir  soiiare. 


AiniCULUS   XVII 


l)K   TERTIA    I.AUSA    UlKFICUl.TATlS    INTKI.r.ICKNUl    I.IHRUM    HKATl    JOB. 


Jub  IV, 17 
19. 


/ti./.v.J.'l 


Ibttl.  Vlll 

-•.  1.  .5.  G. 


E\  prsemenioratis  sancti  Job  verbis.  tres 
ejus  amici.  et  etiam  Kliu,  vir  eloqiiens 
el  non  mediocriler  sciens,  sed  animosiis, 
vehemenlissime  inllammati  siinl  eonlra 
Job,  reputantes  euni  sacrilegum  ac  hla- 
spheinum,  imo  pitesumptuosissinuim  al- 
que  hypocrilam  :  quia,  ut  eis  apparuit. 
iillra  niodum  derogavit  divinae  juslitiiP,  et 
eam  depressil,  seqiie  vanissime  exallavil 
et  jiislilicavit.  liinc  in  omnibiis  viii  isli  de 
diviiia  majeslate  loculi  siinl  i[ii;eilam  sii- 
bliniia,  et  Deuni  esse  juslissimum  pioba- 
veriiiil,  ut  sic  insaniam  quam  impulave- 
riint  beato  Job,  eiiorniiorem  ostenderenl. 
Hiiic  Kliphaz  proleslaliir  sibi  in  visione 
sic  dicliim  :  NuiiKiuid  liomo  IJei  compara- 
tione  iustificabiliir,  aiil  lactore  siio  piirior 
erit  vir .'  Ecce  Deus  iii  angelis  siiis  reperit 
pravilatem  :  quaiito  magis  qiii  habitanl 
domos  luteas,  consumenlur  veliil  a  linea? 
Ft  ;  \d  Deum  (imiuil)  ponain  eloqiiiiim 
meum,  qui  lacil  magna,  el  inscrulabilia, 
el  mirabilia  absque  luimero.  Denique  Bal- 
dad  ail  ad  Job  :  rsqueqiio  loqueris  talia  ? 
Numiiuid  Deus  siipplaiilal  jiidiciiim  l  aut 
Omiiipolens  suhverlil  ijiiod  juslum  est?  Si 
Omnipotentcm  lueris  deprecalus,  si  miin- 
diis  ct  rectus  inccsseris.  statim  evigilahil 
ad  te. 

Deiiique,  (|uia  amiei  Job  negare  non  po- 
leranl.  qiiin  ipse  Job  miilta  1'ecerit  opeia 
bona  ex  genere,  piilaveriiiil  eum  illa  recis- 
se  ex  simulatione  pio|)ler  laiidem  hiima- 
iiam.  Idcirco  l'rei|iieiili'r  liMjiiiiiiliir  eoiilra 
liy|iiiei  il.is.  rnde  el  Haldad  :  S|)es  (iiKinit) 
Inpoerila-  perihil.  Kl  ne  Job  pularelur 
liiisse  veraciter  simplex,  Baldad  adjecit  : 


B  Deiis   non   projiciel    simplicem.    Deinceps  ./„/,viii,  io. 
Sophar  ail  ad  Job  :  Dixisli  :  Purus  est  ser-   //„,/.  si.i- 
mo  meus,  et  muiidus   sum  in  conspeclu  ''■ 
Dei.Atque  utinam  Dciis  loqueretur  teciim, 
ul  ostenderel  tibi  secrela  sapientiie  suaj,  et 
iiilelligeres  qiiod  iiiiillo  minora  exigaris  a 
Deo,  quam  meretur  iniqiiilas  lua.  Foisilan 
vcsligia  Dei  comprehendes,  et  usque  ad 
perrecliim  Omnipolenlem  leperies?  Kxcid- 
sior  cu'lo  est,  el  quid  lacies  ?  Prolundior 
iiirerno,  el  iinde  cognosces?  Longior  terra 
mensura  ejiis,  el  latior  mari.  Si  subverfe- 

C  ril  omnia,  vel  in  uniiin  coarclaveril,  quis 
contradicet  ei  ?  Ipse  enim  novil  hominum 
vanitalem  :  et  videns  iniquilalem,  nonne 
considerat  ?  Yir  vanus  in  superbiam  erigi- 
lur.  Posl  luec  Kliphaz  ileruni  inveliitur 
coiitra  Job,  dicens  :  Ouid  IuhkU  coiilia  /««/xv.n. 
Deuin  spiritus  tuus,  ul  proleras  huiusce-  ''' 
modi  sermones  ?  Quid  est  homo,  ul  imiiia- 
culatus  sit,  et  justus  appareat  iialus  de 
muliere?  F^cce  interSanclos  ejus  nemo  im- 
miilabilis,  et  coeli  non  sunl  muudi  in  coii- 
spectii  ejiis.  Ouanto  magis  aboininabilis  et 

D  inulilis  hoino.  qiii  bibit  quasi  aquam  ini- 
qiiilalem  '. 

Pra'lerea,  posl  lios  Ires  I"]liu  iiivasil  bea- 
Imii  Job,  el  prw  cel(M'is  acriiis  contra  eum 
invehitur  :  et  seciiiidiim  exposilores  erti- 
caciiis  arguit  conlra  Job.  (iiiam  piielali. 
Minus  quoqiie  erravil  eirca  providentiam 
Dei.  Sed  repreheiidilur,  (itiia  nin)is  pom- 
pos(!  loeiiliis  esl.  Ita^iile  ail  :  .\iiili,  Job,  //,„/^vm,i, 
eliMjliia  mr;i.  Ilixisli  ei>;o  iii  ;iiirililis  meis  :  ''<•''■'- 1-'- 
.Mundiis  siiiii  el  ;ihsi|iie  deliclo  :  immaeii- 
lalus.  el  11011  rsl  iiii(|iiil;is  in  me.  Hoc  esl 
ergd  iii  iiiiii  noii  cs  iiisiiricatiis. Responde- 


76 


DE   CAUSA   DIVERSITATIS   EVENTUUM   miMANORini. 


ART.    XVIII 


bo  tibi,  qiiod  major  sit  Deus  homine.  Ad- 
versus  eum  contendis,(juod  non  ad  omnia 
M^xxn.  responderit  tibi.  Audile.  sapientes.  verba 
^r^^''^:'-'  mea.  Quia  di.xit  Job  :  Justiis  suni,  et  Deus 
subvertit  judicium  meum  ;  et  violenta  sa- 
gitta  mea  al)sque  ullo  peccato.Quis  est  vir 
ut  est  Job.  qui  bibit  subsannationem  qua- 
si  aquam  ?  Ideo,  viri  cordati,  audite  me. 
Absil  a  Deo  impielas.  et  ab  Omnipotente 
iniquitas.  Dpus  cnim  hominis  reddet  ei.cl 
juxta  vias  singnlorum  lestituet.Vere  enim 
Deus  non  condemnabil  frustra,  nec  Omni- 
potens  subvertet  judicium.  Et  quomodo 
tu,  Job,  eum  qui  juslus  esl,  in  tantum  con- 
deninas .' Viri  inlelligentes  loquanlur  mi- 
hi,  et  vir  sapiens  audiat  me.  Job  autem 
stulte  locutus  est,  et  verba  illius  non  so- 
nant  disciplinam.  Pater  mi.  probetur  Job 


A  usque   in  finem.  Ne  desinas  ab  homine 
iniquitatis,  qui  addit  super  peccata  sua 
blasphemiaui.  Numquid  sequa  tibi  videtur    jobwxy, 
cogitatio  liia,  ul  diceres,  Juslior  Deo  sum?  '■  "• 
Suspice  coelum,  quod  altior  te  sit.  Sustine 
me  paululum. ct  indicabo  tibi.Adhuc  enim  /tid.xxsvi, 

habeo  quod  pro  Deo  loquar :  et  operalorem  jj.,' 

meum  probabo  justum.  Ecce,  Deus  excel- 
sus  in  forlitudine  sua.  et  nullus  ei  similis 
in  legislatoribus.  Quis  polerit  scrutari  vias 
ejusfaut  quis  ei  dicere  potest.  Operatus  es 
iniquilatem  !  Memento  quod  ignores  opus 

B  ejus.  de  quo  cecinerunt  viri.  Ecee,  Deus 
niagnus  vincens  scientiam   nostram,   qui  Jbtd.w^m. 

facit  magna  el  inscrutabilia.  Nos  quippe  " 

involvimur  tenebris :  digne  eum  inveni- 
re  non  possumus.  Magnus  fortitudine.  et 
judicio.  et  juslilia,  et  enarrari  non  potest. 


ARTICULUS  XYIII 


DE   OIIBUSDAM    VERHIS    EXPOSITORUM,    CONFERENTIBUS    AD    INTELLIGENTIAM    LIBRI   JOB. 


UT  primo  Moraiium  scribit  S.  Grego-  G 
rius,  Deus  ab  exordio  mundum  qui- 
busdam  Sanclis  lanquam  sideribus  decora- 
vit,  et  diversos  diversis  ornavit  virtulibus: 
hunc  ista.  illum  illa  singulariter  illustravit 
virtute.  Inler  quos  bealissimum  Job,  vir- 
tute  patienlia?  fuicivit  prcecipue  :  et  eum- 
dem,  quamvis  tani  perfeetum  et  justum, 
tam  durissime  flagellari  permisit,  ut  per- 
feclio  quse  iu  ipsius  latuil  corde,  per 
patientiam  in  adversis,  aliis  pandcretur, 
atque  in  imitationis  prseberetur  exem- 
plum.  Hinc.  juxla  Albertum,  materia  libri  D 
Job,  est  sufferentia  el  patientia  ejusdem. 
Porro  intentio  ac  finis  libri  seu  auctoris 
ipsius.  est  declarare.  qualiter  actus  hu- 
mani  providentia?  divinae  subjaceanl.  Ideo 
Thomas  :  Tota.  inquit,  inlentio  hujus  libri 
circa  hoc  versatur,  ut  per  rationes  proba- 
biles  ostendatur,  res  humanas  a  divina 
providentia  gubernari.  Sed  hoc  verbum 
Thom»,  cuidam  non  placet,  eo  quod  totus 


liber  Job  procedat  per  modum  disputatio- 
nis  inler  ipsum  et  ejus  amieos  :  intentio 
aulem  contra  alium  disputantis.  non  est 
probare  id  in  quo  cum  illo  concordat.  sed 
potius  id  in  quo  ab  eo  dissentit :  amici 
autem  Job  concesserunt  res  humanas  di- 
vinitus  gubernari.  Hinc  iste  concludit, 
quod  intentio  Job  non  est  probare  huma- 
na  regi  a  Deo  :  sed  quod  non  sic,  ul  sui 
putabant  amici.  regantur  ab  eo.  Verum 
instantia  ista  non  contra  mentem  militat 
Thoniae,  quippe  qui  in  libri  illius  exposi- 
tionis  ail  exordio  :  Intentio  libri  hujus 
ordinatur  ad  ostendendum.  qualiter  res 
humanje  providentia  regantur  divina. 

Dicit  quoque  Alberlus,  sanctum  Job  vel- 
le  ostendere.  quod  humana  regantur  a 
Deo,  regimine  prorsus  opposito  humano 
regimini  :  quia  secundum  humani  regimi- 
nis  jequitatem.  unicuique  dalur  ac  provi- 
detur  secundum  merita  vel  dispositionem 
ipsius  :   sed   secundum  divini   regiminis 


DE    CAUSA    DIVERSITATIS    EVENTUUM    HUMANORUM.    —    ART.    XVIII 


77 


Jer.  xvil,!0; 
Kzech.\\n\. 
30 ;  xxxiii, 
iC;  ilatth. 
XVI,  27  ; 
.A/)OC.  11.-3; 

XXII.    1-. 


scrioiu.  in  hae  vita  rrcqucntiiis  piovo- 
niiint  prospcra  inipiis,  et  adversa  electis 
ae  justis.  Vcrnmtamcn,  contra  hoc  objici 
potest  (hiplicilcr  :  priino.  (piia  etiam  se- 
cunchim  lcges  humanas  aliquis  absqiie 
propria  culpa  multis  subjicitur  pocnis,  ul 
patet  in  iiltione  criminis  la>sa>  majestatis  : 
seeiindo.  quoniam  Deus  uberrime  in  Scri- 
pturis  aifirmat  se  dare  iinicuique  jii.xta 
opera  siia.  Ad  primum  istoruni  arbitror 
respondcndum.  quod  .Xlbcrliis  idcirco  id 
dixit,  quia,  iit  rreqiienter  ct  sccniKhmi 
legem  coninuinem,  imo  quasi  in  inuniiius. 
ita  cst,  quod  secundum  humanam  .jiisti- 
tiam,  datur  cuique  secundiim  opera  ejiis. 
nec  recipit  exceptionem,nisi  in  paucis.tjiiod 
aulem  modicum  est,  pro  nihiio  repulatur. 
secundum  Plnlosophum.  Ad  secundiim  di- 
cendum,  quod  auctoritates  hujusmodi  re- 
feruntur  ad  relribulioneni  judicialem  in 
obitu  singulorum,  seu  omnium  in  die  no- 
vissimo  :  tamen  etiam  in  preesenti  qiio- 
danimodo  verificantiir.  quia  prout  quis- 
que  ad  gratiam  se  disponil,  illam  a  Deo 
sortitur,  et  secundum  quod  exsistens  in 
gratia  utilur  ea,  ipsius  adipiscitur  incrc- 
menta.  Negligenti  vero  jusle  subtrahitur  : 
et  frequenter  contingit,  ul  qiio  quis  phira 
exercet  opera  viliosa,  eo  amplius  a  Deo 
relinquitur.  Sicque  de  die  in  diem,  plura 
et  graviora  illabitur  vitia. 

Si  rursus  qiiis  inslel,  (^uia  huniana  ju- 
stitia  a  divina  est  justitia  exemplata,  ergo 
eam  asseqiii  debet.  Insuper,  quum  divina 
justitia  sit  universfe  juslilia;  regiila  ac 
mensura,  oportet  ut  humana  in  tantum 
conformetiir  ilii,  quanlum  de  ratione  ha- 
bet  justilifp.  Et  respondendum,  quod  uli- 
que  humana  justilia,  ejusque  regimen,  di- 
vina'  justitia>  et  ipsius  regimini  in  aliqiio 
assimilantiir  :  quia  et  Deus  (iil  tactum  esl) 
in  die  tam  particularis  quam  univcrsalis 
judicii.secundum  opera  unicuiquc  rcddil: 
quod  et  sspe  in  prsesenti  etiain  cfficil 
vita,  justis  prospera.  alque  injuslis  repen- 
dens  adversa.  Et  hoc  priecipuam  facil  in 
consideratione  divinorum  judiciorum  ad- 
mirationem,  quod  interdum  electis  et  ju- 


A  slis  cliaiii  iii  [ii'a'M'iili  Iriuporiilia  airiuiiiil, 
ita  (]iiod  divitiis  honoribusqueal)undant,iil 
palet  de  Theodosio,  (larolo,  Othone,  Hen- 
rico,  imperatoribus.  Inlerdiim  vero  clccli 
adversilatibus  adimplcnliir.  Siinililer  rc- 
probi  et  injiisli  nuiic  prosperis,  nunc  ad- 
versis  afficiunlur,  et  qiiidam  eornm  his, 
alii  illis  exitndant  :  nec  polest  in  divini 
processii  judicii  qiioad  homines,  in  hac 
vila,  assignari  regula  certa,  neque  de  om- 
nibus  ralio  investigari.  Ex  his  secundap 
solutio  palet  inslantia'. 

H  Frseterea.  ut  sanclus  lcstaliir  (iicgoriiis, 
libcr  beati  Job,  iisqiic  teiiqiiis  ejiis  exstitit 
indiscussus.  Xam  el  gloriosiis  llieronymus, 
(|iii  ceteros  Prophetas  exponit  universos, 
librum  Job  non  elucidavil.  In  lcgen(hi  qiio- 
que  S.  Thomte  de  .\quino  assciilur.  (iiiod 
ipse  hunc  librum  ad  lilteram  exposuit  pri- 
mus.  Et  iitique.  quanlum  ad  inlelligen- 
tiam  atlinel  lilleralem,  elegantcr  eiim  ex- 
posuil.  In  uno  tamen  prtecipue  expositio 
ejus  calumniabilis  esse  quibiisdam  vide- 
tur.  Nam  asserit  amicos  Job,  non  posiiisse 

G  vilani  post  vitam  praesentem,  videlicet  ani- 
mam  rationalem  esse  mortalem,  idcoque 
operum  bonorum  remunerationem  fina- 
lem  esse  in  vila  hac,  nec  infligi  adversa, 
nisi  pro  culpa.  Et  in  hoc  Nicolaus  de  Lyra 
sequitur  Thomam. 

Sed,  iit  super  Job  pleniiis  scriptuni  est,  iiijoii,.wi. 
hujiis  opposilum  verius  esse  apparet.  id-  ■"" 
que  ex  verbis  amicoriim  Job  declaratur. 
Siquidem  Eliphaz  dc  impiis  loqiiens  :  De  /o4iv,  20. 
manc,  inquil.  usque  ad   vespciam  succi- 
dcnlur  :  cl  qiiia  nullus  intelligit,  in  a'ler- 

D  niim  peribunl.  Sophar  quoquc  de  impio 

latiir  :  Luet  qua"  fecit  omnia.  ncc  lamen  «.w.xx.is, 
consuinelur.  Juxla  niiiltiludinem  adinven-  -'■  -"• 
tioniim  suarum,  sic  el  siislinebit.  Kevela- 
bunl  cieli  iniquitalcin  ejiis,el  terra  adver- 
siis  eum  consurgcl.  Ha^c  est  pars  hominis 
impii  a  Deo.  Denique,  qui  angeloruin  no- 
veriinl  riiinam,  coinmiiniter  agnovcrunt 
eamdem  per  honiines  inslaiiraiidain  :  sic- 
(lue  senscrunt  hoininiini  animas  iminor- 
talcs.  Hinc  Sadduca?i  asserenles  aniniam 
ralionalem  esse  mortalem,  dixerunt  nec  aci.xhu.s. 


78 


DE   CAUSA    DIVb:R.SITATlS    KVKNTUUM    HUMANORUM.    —   ART.    XlX 


Johi 


Ihul.nA 
13. 


angelum  csse,  nec  spiriliim,  ut  in  Aclis  A 
liabcliir.  Amici  aulcm  Joli  quosdam  aii- 
geloriim  ruissc  novcriinl.  I^liphaz  cnim 
Tassus  esl  :  lii  angclis  siiis  rcperil  pravita- 
tem.  At  vcro  qiium  viri  isti  tuerint  sancto 
Job  lam  ramiliarcs  atque  carissimi  diu 
ante  hanc  dispiilalioiicm  (nam  visa  per- 
cussione  sciderunl  vestimenta  sua,  elcva- 
taqiic  vocc  ricveinnl,  ct  seplcm  dicbus  ac 
noclibus  scdcrunl  cmn  eo  in  terra  nihil 
loqucnles,quia  viderunt  vchementem  esse 
dolorem  :  quo  constat,  quam  intensa  inter 
eos  amicitia  rucril),  non  rcor  probabilc,  B 
quod  Job  lanto  temporc  n^liqiiisset  eos  in 
lanto  errore,  imo  in  tanta  perlidia,  prfe- 
sertim  quum  dical  (iregorius  bealum  Job 
non  habiiissc  rainiliarcs  amicos  nisi  jii- 
stos.  Nec  obslal,  qiiod  Job  in  hac  dispula- 
ibni.^w».  lione  locutus  esl  eis,  Absil  ul  justos  vos 
arbilrcr:  ilcinquc,  Non  invciiiam  in  vobis 
iilluiii  sapicnlcm  :  hoc  ncmpc  (secuiidum 
e.xpositores)  perhibuil,  qiiia  in  hac  dispii- 
talionc  non  habiicriinl  sc  sapienter  ac  ju- 
slc.  (ircgoriiis  dcmum  cl  Alberliis  sense- 
riinl  amiciis  Ji)l)  posuissc  animam  hominis  (] 
immorlalcm. 

Si  aulem  objicialiir,  iMgo  non  posiic- 
riinl  opcriim  rclributionem  bonorum  fieri 
in  prffscnli,  nec  a>stimaverunt  pro  solo 
pcccato  infligi  advcrsa.  quod  lamcn  se- 
ciindum  Gregorium,  Thomam  et  alios  as- 
serebant  :  diccndiim,  (luod  non  sequitur. 
In   legc   namqiic   naliirte,   imo  ct  in   lcge 


Ibiil. 
10. 


scripla  communiler  sic  fiebat.  qiiod  scr-   /;«<(. i, 3); 
^ieiilibiis    Dco    fidcliter    prospera    evene- i';,'^'."^',' "'; 
innl,  sicul  in  Deuleronomio  scribitur.  Un-  u:\,22. 
dc  Jinheis  lcmporalis  prosperitas  miilloties   ibid.n.K. 
promitlebalur,  si  Domino  deservirent  :  id-  v^i^s^ig'!,' 
qne  lunc  congruenter  fiebat,  quatenus  per  -K  i''>:  vn, 
hoe  homines  riides  ac  imperfccti,  in  fide  ij,  u.ii- 
providcntia>  Dei  roborarentur,  et  ad  spiri-  »^"111,1-14; 
liialium  induccrentur  amorem.Tales  nam-  10,20. 
qu(>  (teste  Gregorio)  si  parva  non  recipe- 
rcnl,    magna   non    crcdcrent.   Nec  tamen 
amici  Job  pntavcrunt  temporalem  prospe- 
ritatem  esse  finalem  ac  plcnani  justa?  con- 
vcrsalionis  mcreedem,  sed  inchoalam   ct 
aliqualcm,  qucmadmodum  et  (jhrislus  in 
Evangelio  piwdicatoribus  loquitur  :  In  ea-  luc.\.-. 
dcm  (lomo  manctc,   cdentes    et    bibentes 
qu;c  apiid  illos  sunt:  dignus  est  enim  opc- 
rarius  mercede  sua. 

Itaqiic  longissima  illa  intcr  Job  et  ejiis 
aiiiicos  (lispulalio  habita.  priescrlim  con- 
sislil  iii  lioc,  qiiod  amici  senserunl,  poenas  johK.i-:'. 
hujiis  viUe  cl  advcrsa  non  inferri,  nisi  pro 
pr;e\  ia  eiilpa  :  nec  magna  advcrsa  infligi, 
nisi   pro  scelcrc  gravi.  Et  quia  viderunt 
bcalum  Job  gravissiinc  c»sum,  judicave- 
runl  cum  gravissimiim  peccalorem,  quam-  ibtd.io.w. 
vis  homines  id  latebat.  Unde  hypocritam    ibid.  vin, 
eiiin  fiiisse  finaliter  concluserunt.  Contra  J.^',,".;^'*' 
qiios  Job  zclo  justitia?,  juslum  sc  fuisse  de-  so. 
monstrat,  ncc  sempcr  impiis  adversa  acci- 
dcre.  juslisque  prospera,  nec  se  jiidicatum 
a  Dco  jiixta  processuin  humanEe  justitise. 


ARTICULUS   XIX 

KLUClDATlO    ATOUE    SOI.UTIO    DIKFIC.ULTATUM    INTKLLlCKNDl    LIDRUM   .lOB,    EX    (JUA    DATUR    VIA 
INTELLIGENDI   MUI.TA,  QU.K   IN   LIBRO   ILLO   VIDENTUR   DIKKICILIA    KT  OBSCURA. 


ITAQUE  omnia  verba  prpeallegata,  qui-  D  quibus  conscius  sibi  non  fuit.  Porro,  ver- 
bus  beatus  Job  innoccnlem  sc  asserit,  ba  quibiis  sc  peccasse  faletur,  sumenda 
nec  peccasse,  in  lanlum  quod  cor  suum  siinl  de  lcvilms  venialibusque  peccatis, 
non  repiehendcrat  enm  in  omni  vita  sua,  sinc  qiiibus  vila  ista  non  ducitiir.  De  qui- 
nec  meruissc  tol  plagas,  intelligenda  sunt  bus  Jacobiis  ait  aposlolus  :  In  mullis  of-  jncoh.m.i. 
de  peccatis  magnis  atque  mortalibus  :  de      fendimus  omnes;et  Joannes :  Si  dixerimus  \jomm.'A 


DE    CaLsA   DIVERSITATIS    t\  ENTtlUM   hUMANORCM. 


AIlT.    XIX 


79 


GeiK  \iit. 


Jol,  is.  iO. 


i]uia  peccatiini  non  habcnnis.  nos  ipsos 
sedncimns.  Pio  talibns  quoque  Job  quo- 
tidie  satisfacere  stnduit.  ut  sanclis  viris 
inos  esl.  Xee  Deus  qui  humanani  scil  fra- 
gililatiMii.  solel  lalia  lain  acriler  vindicare. 
Hinc  Jub  justiim  se  dixil,  per  inortalium 
carentiam  viliorum:  nec  tol  meruisse  sup- 
plicia.  pensata  divina»  bonilatis  elenieiitia. 
ae  fragilitati'  huniana  :  lanien,  seciinduin 
divinse  rigorem  justitiae,  adversa  vilse  pra'- 
senlis  non  snfficerenl  pro  nno  veniali  pec- 
cato.  Porro  quod  dixit  :  Si  jiislifieare  ine 
volnero.  os  meum  condeinnabit  ine :  ^1 
iniiocenleni  oslendero,  praviim  eonipro- 
habit  :  intelligeiicluni  esl,  qiiod  iioliiil  se 
JMslificare  per  comparationem  ad  divinam 
juslitiam.  cujus  respectn  huniana  Juslilia 
injuslitia  repfilalur.  seciindum  (iregorium. 
.Nec  voluit  se  justificare.  quasi  avenialibns 
culpis  esset  immunis.  .Nec  admirandum.  si 
secundnm  diversas  consideialiones  laiiidi- 
versimode  de  se  loqualur.  qiuim  el  Paulus 
apostolus  de  se  uno  loco  leslelur  :  Venit 
Jesus  peccatores  salvos  facere,  quorum 
priinus  ego  sum.  Alihi  vero  :  Nihil.  inquit, 
mihi  conscius  sum.  Per  eamdein  distin- 
ctionem  concordandum,   quod  Job  inter- 

A,«Mii. is.  dum  asserit  se  justum  inveniendum.  ^i 
judicetur  a  Deo  ;   interdum  aulein.  quod 

jbid.tx.i.  non  juslificatur  homo  compositiis  Deo. 

Pra^lerea.  verba  in  quibns  videtur  mi- 
nus  reverenler  loqui  de  Deo.  pensanila 
sunt  secundum  intenlionem  loquentis.  Ho- 
niines  namque  in  vehementissiinis  dolo- 
ribus  conslituti.  nonnunquam  extense  lo- 
qiiuntiir.  et  magis  ex  acerbilate  doloris, 
quam  libra  ac  pondere  ralionis,  qnamvis 
inlenlio    bona    sil,    inlellectiisque    verax, 

iy?»9.ivi,:.  Jdeo  Deus  cordium  judex,  lalia  aliquando 
approbat,  quff  hominibns  valde  male  vi- 
dentur  sonare.  Unde.  qiiod  bealus  Job  ail, 
Muitiplicabit  Deiis  vnlnera  mea  sine  cau- 
sa,  intelligenduin  est,  Sine  causa  mihi  aul 
hominibus  nola:  vel,  Sine  causa  tali,  pro 
qiiali  dumtaxat  amici  sni,  conlra  ([uos  ar- 
guebat.  putabanl  hominem  flagellari.  Si- 
militer  qiiod  ait,  Innocentem  el  impium 
Deus   consumit,  intelligitur.   quod   etiam 


\Co 


John.  17. 


Ihid.  ii. 


A  innocentes  in  hac  vita  qiiandoqne  usque 
ad  morlem  inclusive  adversitatibus  affli- 
gunlur  :  quemadmodum  ad  Jeriisalem  Deus 
ait  per  Ezechielem,  Occidani  iii  te  Jiisluin 
el  impitim.  Porro  qiiod  ail,  .\on  de  pa»nis 
iunocenlium  rideat,  seilicet  Deus.  intelli- 
gendum  est,  Xon  per  modiiin  ridentis  se 
habeat.  illos  alisqne  causa  eis  cognila  lain 
graviter  affligendo.  quasi  di'  ('oriim  gau- 
deret  siipplicio  :  in  qiio  tamen  non  delecta- 
liir,  nec  coinplaccnliam  lial>('l,iii  (|u,intuiii 
adversiim  esl  el  po-nale,  scd   in  ((uaiiliiiii 

H  illJN  inultipliciter  utile  esl.  Miilia  cnini  in 
Scripluris  Deo  adscribiintur,  non  secuii- 
dum  exsislentis  vcritatcin,  sed  seciindiim 
operis  simililndincm,  ui  cst  illinl  (ienesis: 
Tactus  Deus  dolore  cordis  intrinsccns,  et 
prfecavens  in  futurum.  Delebo  (inquil)  ho- 
ininein  quem  creavi.  a  facie  terrse,  Et  in 
Nahiim  :  Ulciscens  Dominus,  ct  habens 
fiirorem,  Quomodo  demiim  inlelligi  de- 
beat,  quod  ait  Job,  (Juare  de  vulva  eduxi- 
sli  ine,  supra  broviter  tactuin  est,  Siqui- 
dein  intelligendum  est  eo  sensn,  quo  dixil, 

C  Pereat  dies  in  qua  natus  snm.  (Juomodo 
eliam  Jeremias  ait  :  Maledicta  dies  in  qua 
natus  sum.  (.Juare  de  vulva  egressus  sum, 
ul  viderem  laborcm  et  dolorein,  et  consu- 
iiierentur  in  confusione  dies  mei?Sic  et 
Aposlolus  protestatur  :  Supra  modum  gra- 
vati  sumiis,  ila  ut  tsederet  nos  vivere,  Qui 
lamen  lam  sa>pc  hortalur  in  adversis  gan- 
dendum,  Sed  et  Christus  sic  loquitur  : 
U  generatio  incredula,  qnamditi  apud  vos 
ero  ?  qiiamdiu  patiar  vos  J  Sancli  namque 
saepe  ita  loquuntur  propter  causas  diver- 

D  sas,  et  ad  insinuandtini  disposilioncm  ani- 
mae  suae,  in  qua  fticriiiil  sccniidnm  infe- 
riorem  ipsius  partem,  scilicet  sensitivain, 
Unde  et  Christtis  sic  loqiiens  :  Tristis  cst 
(ait)  anima  niea  usqite  ad  niortem.  Ue  hoc 
eliam  Thoinas  subliliter  scribit. 

Pra?lerea.  vcrba  Job  qtiibus  asseruil, 
Deiis  non  a-qiio  Jiidicio  afflixil  me:  et  ilein, 
Proponal  Deiis  ,'eqtiilalcin  contra  me,  et 
perveniet  ad  vicloriam  Judiciiim  meum  : 
non  ita  sunt  accipienda,  (luasi  Job  volue- 
ril  affirmare^quod  Deus  injuste  eum  afrii- 


fzecb.wi 


Job  IX,  i3. 


■Sap.  I,  13. 


<»en."vi,G,7. 


\ahu 


ibid.  111.  3. 

/«•.si,  U, 
18. 


II  Cor.  1,8. 


IbiJ.vuin; 
CotosS.I,H; 

1  r/ie.».?.  III, 
3. 

Jfarc.  IX, 
1«. 


Mnllh. 
WV1.  3«. 


Job  la,  0. 
//ii(/.  xxni, 


80 


DE   CAISA    DIVERSITATIS    EVE.NTllM    HUMANORLM. 


ART.    XIX 


20. 


JS.  LXIII.  15. 

ffabac.i.-. 
Ps.xti.  I. 

lReg.x\i,~. 

Job  xi-ii.  7. 

Ibid.  IV,  7, 
9. 

/Alrf.XXXIII- 
XXXVI. 


xit.vel  quod  hoc  posset  probare :  sed  quod 
non  erat  afflictus  justo  judicio,  loquendo 
de  eequilate  humaiii  judicii.  et  eo  modo 
quo  amici  ejus  pulavcrunt  cuin  jusle  pei- 
cussum.  videlicet  ob  sua  peccata.  Unde 
hoc  modo  judicium  ejus  obtinuisset  viclo- 
riain.  Postremo.  quod  ail  ad  Dominum. 
Mutatus  es  mihi  in  crudelem:  sto.  et  non 
respicis  me  :  loquilur  more  afflictorum, 
quoniam  Deus  non  statim  exaudiendo.  cl 
poenas  non  auferendo.  quasi  per  modum 
crudelis  et  non  adspicientis  se  habere  vi- 
detur.  praeserlim  dire  afflicto.  Juxta  quem 
sensuni  Isaias  ait  :  .Multitudo  viscerum  tu- 
orum,  et  miseralionum  luarum.  Domine. 
super  me  continuerunt  se.  Et  Habacuc  : 
Usquequo.  Domine.  clamabo.  el  non  exau- 
dies ;  vociferabor  ad  te  vim  patiens,  et 
non  salvabis  ?  -^tque  in  Psalino  :  Usque- 
quo.  Domine,  oblivisceris  me  in  finein  .' 

PrEcterea.  quamvis  amici  Job  et  Eliu  vi- 
deantur  zelo  Dei  locuti.  el  revcrenter  de 
Deo  ac  providenlia  effati  divina.  cordium 
tamen  scrutator  omnipotens  el  supersapi- 
entissimus  atque  justissimus  Deus,  eos  re- 
darguit,  quia  in  occulto  fuerunt  errore.  de 
providenlia  el  jiidiciis  Dei  non  satis  fide- 
liter  sentientes,  putando  quod  Deus  in  vita 
hac  non  infligeret  poenam  nisi  pro  culjia. 
Yerba  quoque  beati  Job  interpretabanlur 
sinistre,  eumque  temere  judicaverunt,  et 


A  nimis  acriter  reprehenderunt,  praesertim  in 
lantis  conslitutuin  suppliciis.  Job  demum 
non  dixil  talia,  qualia  Eliu  ei  iniposuit, 
utpote  quoil  dixisset,  Justior  Deo  suin :  el,  /o6xxxv,i. 
In  judicando  me  mendacium  est.  Sed  ista /*w.xxx.v. 
ati|uc  similia  Eliu  sestimavit  sequi  ex  ver- 
bis  Job  :  quse  non  veraciter  inlellexit,  quia 
doloris  expers,  verba  dolorosa  loquenlis 
non  penetravit,  secundum  Gregorium. 

Ecce,  Reverende  .Magister,  praeceplor  et 
Pater,  ad  quaeslionem  propositam.  ut  po- 
tui,  Deo  priestanle.  respondi :  ct  scriplum 

B  hoc  vobis  (non  lanquam  ex  his  informan- 
do.  sed  ut  ad  discernendum  idoneo,  an  ve- 
ruin  catholicumque  consistat)  humililer 
of fero,  cupiens  illud  tam  gralanlerdignan- 
terque  suscipi,  qiiam  affecluose  compila- 
luin  esl  el  offerlur.  Superest  ut  cui  plus 
ilaluni  osl.  judicium  Dei  plus  expavescat, 
iJeoque  gratior  ac  sulijeclior  esse  conetur. 
Ilaque  suinmi  et  infallibilis  Judicis  (cujus  Hom.xn-. 
tribunali  nos  cito  adstare  oportet)  super-  '**■ 
venerandam  praesentiam  jugiter  perpenda- 
mus.majestatem  ipsiussuper  omnia  hdno- 

C  remus,  sapientiae  ejus  adspectum  castissimo 
revcrcamur  pudore.  suae  incircumscripti- 
bilis  bonitalis  inflammemur  amore  :  fonti 
beatiludinis  perenniter  inhsreamus,  grates 
dicamus,  cultum  debitum  iinpendamus  : 
qui  esl  super  omnia  Deus  sublimis  el  be-  jbid.i,iD. 
nedictus.  Amen. 


EINIS   TRACTATULl    DE   CAVSA   DIVERSIT.\TIS   EVENTUUM   HDMANORUM 


NOTA.  —  Quoniam  inter  qusestiones,  a  Reverendissimo  Patre  cardinei  ccetus  Nicolao  Cusano 
motas.  multa  occurrunt  ditticilia,  elucidationibus  libri  Job  congruentia,  satis  congruere  videbatur,  si 
juxta  hic  imprimerentur  omnes  hujuscemodi  qufestiones  :  quandoquidem  non  occurrebat  locus  alius, 
cui  appositse  magis  sociarentur. 


ENARRATIO 

IN   LIBRUM    TOBI.E 


T.  5. 


PK()(EM1LM 


I 


Qf'[  pronus  est  ad  misericordiam ,  benedicetur.  Prov.  xxii.  !). 
Inlinita  bonitas  Crcatoiis.  benignissimam  conslituif  legem  lationali  creaturee. 
iit  qualiter  ipsa  viiit  sibi    licri  a  suo  legislatorp  et  creatore  altissimo.  sic  ipsa 
suis  tacere  proximis  non  omittat.  Hinc  apud  Lucam  ail  Salvator  :  Ladem  mensura  qua  inc.vr.ss. 
mensi  fueritis,  remetietur  vobis.  Quibus  verbis  praemisil  :  Date,  et  dabitur  vobis.  De-    ibidmx. 
ni(|ue.  quam  copiose  ac  liberalissime  desuper  detur  affluentia  supernorum  charisma- 
luin.  his  qui  toto  corde  misericordiff  actibus  pro  posse  intenti  sunt.  pandit,  addendo  : 
.Mensuram  bonam  et  confertam  et  coagitatam  et  supereffliientem   dabunt  in  sinum     ihHem. 
vestrum.  Quo  constat.  quam  vere  locutus  sit  Salomon  :  (jiii  proiuis  est  ad  misoricor-  /■rov.xxn, 
diam.  benedicetur.  Tali  eteniin  hoinini.  homines  (potissime  pauperes)  bona  imprecan-   ' 
tur.  et  ipse  totius  fons  boni.  dona  grati»  sua-  abundanter  largitur.  imo  et  temporalia 
multiplicare  dignatur.  Et  quod  amplius  est.  sibi  fieri  arbitratur.  quod  ejus  intuitu  et  j/ad/i.xw, 
amore  exhibetur  egenis.  (Juod  in  venerabili  et  virtuoso  isto  Tobia  evidenter  esse  com- 
pletum,  in  hoc  ejus  libro  nunc  exponendo  docetur.  Fuil  equidem  ita  misericors,  quod 

cum  sancto  Job  dicere  potuit  :  Ab  infantia  crevit  mecum  miseralio,  et  de  utero  matris    /o«  xxxi. 

is. 
meae  egressa  est  mecum. 

Prsterea.  circa  materiam  libri  hujus  aliqua  possunt  inquiri.  quse  ex  ipso  ejus  textu 
infra  patebunt.  Prsecipua  vero  occurrit  difficiillas,  qiio  tempore  sit  defunctus  Tobias. 
an  scilicet  ante  destructionem  urbis  Jerusalem,  incensionemque  templi.  an  postea.  Et 
de  hoc  infra  inquisitio  erit.  roft.xm. 

Denique  liber  iste  non  computatur  inter  Scripturas  canonicas.  Tamen  de  ejus  ve- 
ritate  non  dubitat  mater  Ecclesia  :  propter  quod  eum  recepit,  et  legendum  instituit. 
non  ad  confirmationem  atque  [jrobationeni  eorum  qu»  veniunt  in  contentionem.  id  est 
credendorum.  de  quibus  inter  Catholicos  et  incredulos  exstal  disputationis  conlenlio, 
sed  ad  morum  inforniationem.  Est  namque  hic  liber  historicus,  etiam  valdc  moralis 
ac  doctrinalis. 

Verum  eontra  ha-e  orittir  diiplex  objectio.  Prima.  ([iiia  Hieronyniiis  ait  in  prologo 
hujus  libri  :  Librum  Tobiic  llebrtei  his  (]ua>  Hagiographa  ineinorant,  maiicipariint.  Li- 
hri  autem  veteris  Testamenti  ad  Hagiographa  pertinentes,  canonici  siint  :si(|iiiil(in  Scri' 
pturam  canonicam  in  tres  dividunt  partes  :  in  legem.  in  I'rophelas.  et  in  llagiographa. 
ut  in  prologo  snper  Regum  sanctus  refert  Hieronymiis.  Sccunda  esl,  quia  hic  libcr  non 
est  minoris  auctorilatis  quam  liber  Judith,  de  quo  in  proiogo  suo  Hieronymus  prole- 
slatur.  quod  synodus  Nicaena  legilur  libiuin  Judith  computasse  in  sanclarum  numero 


84  PROOEMRM 

Scripturarum.  Sanctae  autem  Scriptura'  vocantur  canonie»  :  ergo  et  liber  iste  inter  ca- 
nonicas  Scripturas  habendus  est.  Ad  primam  harum  instantiarum  Magister  in  historiis 
respondet.  dicendo.  quod  Hieronymus  accepit  hagiographa  diffusius.  id  est  extense, 
prout  includit  apocrypha  :  cujus  solutionis  veritas  ex  verbis  innotescit  Hieronymi  asse- 
reutis,  Librum  Tobije  de  catalogo  divinarum  Scripturarum  Hebraei  secantes,  etc.  Et  rur- 
sus,  Arguunt  (inquit)  nos  Hebrjeorum  studia,  et  imputant  nobis  contra  suum  canonem 
Latinis  auribus  ista  transferre.  Ad  secundam  similiter  respondendum.  quod  extense 
sumendo  Scripturas  divinas.  puta  pro  omnibus  libris  in  Biblia  contentis.  et  de  Deo  tra- 
ctantibus,  liber  iste,  sicut  et  liber  Judith,  inter  divinas  censetur  Scripturas. 

Postremo.  libri  hujus  historia  delectahilis  est  et  decora.  ac  phirimum  informativa 
fidelium. 


ENARRATIO 

IN   LIBRUM   TOBI^ 


ARTICULUS   PRIMUS 


EXPOSITIO    CAPITULl   PRIMI   :    TOBIAS    EX   TRIBU    ET    CIVITATE   NEPHTHALI. 


H 


4-8. 


3J-39. 


OC  priino  capitulo  describitur  conver- 
satio  virluosa  Tobise,  prcesertim  in 
operibus  misericordiae.  Tobias  ex  fribu  ci 
civitate yeplithali .tie^hihdAi  interduin  est 
nomen  unius  duodecim  Palriarcharum,  fi- 
lioruin  Jacob  patriarchse,  qui  e.x  conjuge 
sua  nomine  Bala,  ancilla  Rachelis,  genuil 

Cm.xxx,  Dan  et  Nephlhali,  ul  patet  in  Tienesi.  In- 
terdum  Nephthali  sumitur  pro  lota  tribu 
ex  prfpfato  Nephthali  orta.  Quandoque  ve- 
ro  pro  civitate  Galilseae  ad  tribuin  Neph- 
Ihaii  pertinenle,  ut  aliqui  dicunt.  Verum- 

/oswexix,  tamen  in  libro  Josue,  ubi  civilates  tribus 
Nephthali  exprimuntur,  nulla  sic  appella- 

\Par.  VT,  tur;  nec  etiain  primo  Paralipoinenon  libro. 

"■  Ideo  istud  videtur  incertum  aut  falsum, 

nisi  forsan  aliqua  urbium  illarum,  alio  no- 
mine  dicta  sit  Nephlhali,  aul  postea  sit 
constructa.  Fuit  ergo  Tobias  ex  tribu  Neph- 
Ihali  patriarch»,  ef  ex  civitate  perlinente 
ad  tribum  Patriarchae  ejusdem :  vel  ex  ci- 
vilate  nomine  Nephthali.  Quce  esl  in  supe- 
riorihus  GaliUea',  id  est  in  locis  et  parti- 
bus  eminentioribus,  seu  magisorientalibus 
provinciae  Galilaea».  Circa  quod  aliqui  di- 
cunl,  ideo  esse  dictum,  In  superioribus 
Galiiaese,  quoniam  duplex  esl  Galilaea,  sci- 
licet  superior  ahjue  inferior,  et  qiiod  To- 
bias  fuit  de  (ialilsea  superiori.  Sed  juxla 
hoc  (utapparct)potius  dictum  fuisset.Quae 
est   in  superiori  Galiljea.  Supra  Naasson, 


A  id  est  juxta  aut  supra  urbem  Galilaeae  sic 
nominalam.  Aliquando  autem  Naasson  est 
propriuin  nomen  viri  :  unde  in  Nunieris 
filius  Aminadab  nomine  Naasson,  scribi-  Nam.  m, 
tur  princeps  tribus  Juda  fuisse.  Post  viam  *'■ 
qucc  ducii  ad  occideutem,  in  sinistro  ha- 
bens  civitatem  Sephet. 

Quum  captus  esset  in  diebus  Salmana- 
sar  rer/is  Assi/riorum.  Quarto  Regum  legi-  ivneg.w, 
lur,  qualiter  Teglathphalasar  rex  Assyrio-  ""• 
rum  vastavit  regnuin  decem  tribuum,  et 
multos  ex  eis  cepit  ac  Iranslulit  in  Assy- 

B  rios,  tempore  Phacee  regis  Israel,regnante 
in  Juda  Ozia  rege,  qui  alio  nomine  dictus 
est  Azarias.  Et  haec  vocatur  priina  captivi- 
las  decem  tribuum.  Postea  Salmanasar  rex 
.\ssyriorum,  filius  praedicti  regis  Assyrii,  /«id.xvii. 
vaslavit,  cepit,  et  lianstulit  decem  tribus,  '  "^ 
scilicet  eos  qui  ex  tribubus  illis  residui 
erant  in  terra  promissionis.  Et  hffic  vo- 
catur  secunda  captivitas  Iribuum  decem, 
quae  facta  est  sexto  anno  Ezechiae  regis 
Juda,  et  nono  anno  Osee  regis  Israel,  In 
qiia  captivitate  Tobias  inlerceleros  est  ab- 

C  ductus  :  non  qiiod  ipse  caj)tivari  et  trans- 
ferri  merueril,sed  quia  in  piinilione  jusla 
iniquoriim,  interdum  contingit  et  juslos 
ac  iiiiiocenles  coijioralibus  poenis  involvi 
cum  impiis,  sicul  per  Kzechielem  Dominus 
dixit  Jerusalem  :  Occidam  in  te  justuin  et  i--"''--^^^, 
impiuin.  Sic  enim  Daniei  cum  sociis  suis,    /)««.  i,  e. 


86 


ENARRATIO    IN    (.AP.    1   TOBI.K.    —    ART.    I 


/•S.  XXXII 

20:    Eccli 

XXVll,  ti. 


^■iff/i.i. I.  alque  Ezechiel  a  Chaldceis  capti  fiifriint. 
ijiiod  taiiicn  Mfc  divinae  providentiBe.  nec 
divin;e  rc]Mignat  jnslitiie.  Jnsti  enim  el  ele- 
cli  ninlliplicilcr  in  liac  vila  liibuiantur. 
non  soiuni  pio  culpis  suis,  sed  eliam  pro 
majori  eornin  profeclu,  et  ut  gloriosius 
coronenlur.  ct  nt  exercitentni' advcrsis.  ac 
aliis  in  exemplum  palienti»  proponantnr, 
sicuf  et  infra  langelnr.  Talia  ergo  adversa 
ordinal  justns  el  supersapientissimns  Deus 
suis  electis  in  majus  bonnm. 

///  capticitalc  tamcn  jjOfiittia.  id  est  in 
terra  Assyriorum  captivus  habilans.  pnla 
in  inelropoli  rcgiii  illins.  hoc  esl  in  Ninivc 
civitate  :  non  quod  fuerit  ibi  in  nervo.  aul 
cippo,  aut  carcere  positus,  sed  jurc  vel 
violentia  l)elli  detentus  :  viam  ceritatis 
noii  deseruit.  id  est.  observantiam  legis  di- 
vinae,  et  cultiiin  veri  Dei  non  reliquit  : 
imo  permansit  in  vcritale  vilje,  in  vcrilate 
doetrins'.  cl  in  verilale  justiliEP.  Sicque  in 
adversis  exslitil  conslans.  fidelis  et  pa- 
tiens  :  in  quo  ejns  reluccl  perfeclio.  Ad- 
versa  elenim  piobanl  virum,  jnxla  illud: 
Vasa  figuli  probal  fornax.  el  homines  ju- 
slos  tenlatio  tribulationis.  Ita  at  onuua 
(jua'  hahere  jioterat,  quolidie  concaptivis 
fratribusqui  erant  ex  ejus  genere,  imper- 
tiret,  id  est,  filiis  Israel  secum  captis  con- 
divideret  et  conimunicaret.  Et  per  nalos 
ex  genere  suo,  possunt  specialiter  accipi. 
nati  ex  tribu  Nephthaii  :  generaliler  vero. 
quicumque  cxorti  ex  progenie  el  semine 
Jacob  seu  tribuum  decem. 

Quumqiie  esset  junior  omnibiis  in  tri/iu 
yephthali ,  id  est  unus  juniorum.  vel  jn- 
nior  quibusdam  singularum  familiarum 
tribus  illius,  vel  junior  omnibus  nolabili- 
bus  personis  tribus  prsefatse,  nihil  tameri 
puerite  gcssit  in  ojjcre.  id  est  nihil  con- 
trarium  landabililius  moribus  :  sieque  nio- 
ribus  aetatem  transcendit,  et  maturitati, 
probitati.  alqne  prndenlia'  sludnil  ab  ea 
fetale  qua  capax  fuit  discretionis.  et  in  in- 
nocenlia  sua  pcrmansit.etiam  inler  dysco- 
los  sceleralos  alque  idololalras  vivens  : 
quod  fuit  donuin  giatite  specialis. 

Denique  quum  omnes  irent  ad  vitulos 


IIIAey.xil. 

iti,  S7. 


Sccli.xwii, 


X  aureos,  id  csl.  qnidam.  iino  ct  plurimi,de 
omnibus  Iribubus  Israelitici  regni.assidue 
tenderent  ad  adorandum  vitulos  aureos, 
quos  Jcrolioum  fcccrat  per  manus  artifi- 
cum,  rex  hrael,  metuens,  quod  decem  tri- 
bus  redirent  ad  obedientiam  Roboam  filii 
Salomonis,  si  irent  ad  sacrificandum  Deo 
in  lemplo  Jeiusalem, prout  tertio Regum  li- 
bro  recitatur:  hic solus, id  est  prsecipue  pree 
celeris,  fiigiebat  consortia  omnium  illo- 
runi  idoloialiantium.Ycl  idco  dicilur  solus, 
quia  lain  panci  de  decem  Iribubus  tempore 

B  illo  recesserunt  ab  idololatria  illa.  quod 
alioinm  respeclu.  quasi  nulli  videbantur. 
Jit  fiergcbat  ad  Jcriisalem  ad  tcm/jlum 
Domini,  ad  quod  ivit  occulte  (ut  eommu- 
niler  dicilur)  :  quoniam  reges  Israel  pro- 
hibueinnl  id  subdilis  suis.  posueruntque 
in  \  ia  ct  montibus  quosdam  ad  observan- 
diim.  an  ([uis  de  regno  Israel  pergeret  ad 
Jcrnsalcm  ad  sacrificandum.  ut  dictum  est 
super  illud  Osee  :  Laqueus  facli  estis  spe-  oset-v.  i 
culalioni.  el  sicut  rete  expansum  super 
monlem  Thabor.  Sed  adverlendnm  quod 

C  Osee  rex  Israel,  cujus  imperii  nono  anno 
captiis  est  Tobias.  dedit  licenliam  omni 
populo  suo.  cundi  el  sacrificandi  Deo  in 
templo  Jerusaleni,  ut  dicunt  Hebraei.  Unde 
super  illud  Osee.  Divisum  csl  cor  eorum,  ibid.x.i 
nunc  inlciibnnt.  referl  Hieronymus  :  Di- 
cunl  Hebrfei.  quod  quamdiu  reges  decem 
tribuum  et  ipsa"  tribus  concorditer  idola 
colueiunt.  non  fuerunt  lotaJiter  capli.quo- 
niani  idololatria  populi  aliqualiter  excusa- 
batnr  ex  lyrannide  regum.  compellentium 
populnm   ad   facinus  tantum.  Porro.  Osee 

D  ultiinus  rex  Israel  jussil,  ne  vituli  aurei 
tanlo  studio  colerentur,  contulitque  licen- 
tiamplelii.  ul  irent  et  sacrificarenl  in  lem- 
plo  Jerusalcm  :  cni  populus  contradixit. 
sicque  divisum  fuit  cor  populi  a  cordc  re- 
gis.  Propter  quod  nullam  suse  idololatriae 
excnsalionem  habebant.  el  protinus  capli 
sunt.  Dcniiiiic  nairatio  isla  videtur  conso- 
naie  Scriptuiis.  I^cgilur  namque  quarto 
Reguin.  qnod  Osce  rex  fecit  malum  coram  ivflej.xvn 
Domiuo.  sed  non  sicnt  reges  Israel  qni  an-  -■ 
te  euin  fucrunt. 


F.NARRATin    I\    t',AP.    1    rOBl.K. 


ART.    I 


87 


IftUl.Wl. 


Lev.  XXVII. 
30  ;     Deul. 


/itfiit.  XII, 6. 
I  1;  Xiv.  i^- 
■l'i  ;     \u}il. 


C.f.IVum.  I, 
ZM;Exoil. 
XII.  37. 


iV«/». XXXVI, 


I 


\Hey.\vm, 


El  ihi  adorabat  Domiinim  Deum  Israel : 
quem  utique  adoravit  quotidie,  etiain  ex- 
tra  templuni.  sed  in  solennitatibus  legis, 
in  quibus  praeceptum  luil  ul  saeiilicia 
sua  offerrent,  et  adorarent  in  leniplo,  ado- 
ravif  in  eo,  hoc  est  in  festis  Pascliie  et 
Pentecostes  ac  Tabernaciilorum,  jii.xla  il- 
liiil  Deuterouoniii  :  Tiibus  vieibus  pcr  aii- 
nuni  apparebil  omue  masculiiuim  tuuni 
iu  conspectu  Domini  Dei  lui  in  loco  qucni 
elegerit  :  iii  solennitate  .\zymorum,  el  iu 
solenuitate  Hebdomadarum,  et  in  soleii- 
nilale  Tabernaculorum.  Omnia  primiliiHi 
sua,\A  esl  primitias  friii;iim  et  aiiimaliiiiii 
deputatas  usibus  sacerduluni,  ri  ilrriuias. 
quae  cedebant  in  susteutaculum  Levila- 
rum,  prout  in  Levitico  et  Denteronomio 
ssepe  habetur,  fideliler  offcmis  Deo  :  ila 
iif  i)i  Irrlio  auiio  proselijlis  cl  lalcenis  mi- 
iiistrarel  omncui  decimatioiicm.  Decinice 
ordinatae  in  sustentationem  Levitarum,  of- 
ferebantur  quolibet  anno  :  pra^ter  quas 
fuit  el  alia  decima.  quae  offerebalur  semel 
iii  tiibus  auiiis,  et  crevit  in  usum  paupe- 
rum,  prsesertim  proselytorum,  id  est  con- 
versorum  ad  Judaismum,  el  advenarum 
seu  peregrinorum.  His  ergo  Tobias  lertio 
anno  exhibuit  omneni  decimationeni,  id 
est  decimam  partem  oinnium  rerum  sua- 
rnm,  de  quibus  secundum  legem  decima 
offerebatur.  De  his  decimis  iu  Dcuteroiio- 
mio  et  Numeris  plenius  legitur. 

Hcec  et  his  similia  puerulus  observahat . 
id  est  adolescentulus,  eliam  noiiduni  vi- 
ginti  annorum  exsistens,  iufra  quos  ptieii 
vocabanlur,  ut  in  Numeris  habetur. 

Qinim  vero  factiis  fiiissel  vir,  id  esl, 
postquam  vicesimum  atligit  aunum,  acce- 
pil  ii.rorem  Annam  de  trihu  sua  :  secun- 
duiu  illud  Numeiorum,  Omnes  viii  ducenl 
uxores  de  Iribu  et  coguatioue  sua  :  quod 
potissime  servabatur,  dum  feminee  succes- 
serunt  in  parentum  heredilale,  ne  si  viris 
alterius  Iribiis  jungerentur  coiiiuibio,  sor- 
tium  sequeretur  confusio,  heredilale  unius 
tribiis  ad  tribum  aliani  transeuiiti'.  .\lias 
non  servabatur  hoc  semper  :  iiani  et  David 
de  tribu  Jiida.  filiam  Saiil  dc  tribii  Uciiia- 


A  min  duxil  u\oic\\\.  (lcniiilijiie  e.cca  /ilinm, 
nomen  sitiim  impoiiens  ei ,  vocando  eum 
Tobiam,  quando  circuincisiis  fuit,  scilicet 
die  oclava.  Hiuc  iiieptiim  videtur,  quod 
alic[ui  juniorem  illum  Tobiam  uomiiiaii! 
Tobi.  Qaein  ah  infantia,  id  est  lermino 
iiifanliae,seu  ab  exordio  qno  uti  ccepil  dis- 
eretione,  timere  Denm  filiali  timore  do- 
cait,  et  absdnere  ab  omiii  peccalo  :  prae- 
seitim  mortali,  cui  proprie  competit  ratio 
peccati,quum  peccalum  dicatiir  tiaiisgres- 
sio  legis  diviiue,  ct  ca?lestiuin  inobedieu- 

B  lia  mandatorum  :  a  quo  peccato  diii  iioii 
abstinel,  nisi  (|iii  et  venialia  ciim  diligen- 
lia  vilat,  quiiiii  \eiiialia  ad  inorlale  dis- 
pouanl.  Parenles  autem  filiis  suis  educa- 
lioiiem,  correclioiiein  (^l  iiilormalionem 
iii  moribus  teiientur.  Kstiiue  expediens, 
ut  pioles  a  pueritia  sua  sic  informelur. 
Piopler  quod  in  Ecclesiastico  scriptum 
esl  :  Non  des  filio  poteslalem  in  juveiitiite  riu-u.xxx, 
sua  :  sed  curva  cervicem  illius,  et  tunde  "■  ''■ 
lalera  ejus  dum  infans  est.  Hinc  in  Pro- 
verbiis  inducitur  :  .\dolesceiis  juxta  viam  Proi>.\m. 

C  suam,  etiam  quuiii  seiiueril,  iioii  recedet  ''• 
ab  ea. 

If/itur  ijuum  per  caplivilalcm  devenisset 
cinn  uxore  sua  cl  filio  in  ciiulalcm  Xirii- 
ven  :  quae  fuit  melropolis  Assyriorum,  et 
constructa  est  ab  Assur  filio  Sem,  juxta 
illud  rienesis.De  teria  illa  egressus  est  As-  Gen.x.w. 
sur,  et  aedificavil  Niiiiveu  :  iiiia'  (iit  in  Jo-  Jonxm.i. 
na  habetur)  magna  fiiil  iliiiere  liiiiiii  die- 
rum  :  cum  omni  Irilni  sua,  id  <'Sl  ciiiii 
miillis  de  singiilis  familiis  Iribus  Xephllia- 
li.   Juxla  qiiem   sensum   subjungilur  :  el 

1)  omncs  cdereiit  e.c  cihis  gentilium,  prolli- 

bilis  in  lege.  prout  in  {..evitico  legitur ;  i«.  m. 
iste  custodivit  aniinam  suam  a  transgres- 
sione  legis,  et  nunquam  contaminatus  est 
iii  e.seis  coruiii,  id  est,  illicita  iion  come- 
dil.  Juxfa  qiiem  modum  apiid  Dauielem 
asseriliir  :  Proposueral  Dauiel  iu  corile  n,m.i.i. 
suo,  ne  pollueretiir  de  mensa  regis,  neque 
de  vino  potus  ejus. 

/i7  (juoniam  memor  fiiil  Dninini  in  toto 
corde  suo,  non  solum  ad  scicndum.  sed 
ilem  ad  l';iciciidum  ac  adiiiipliiidiiiii  divi- 


88 


ENARRATIO    IN    CAP.    I   TOBI.F.. 


ART.    I 


Ps.  XV,  8. 

Ps.  sxiv, 
15. 


/o6\\iii,  13. 


Prov.wi,^. 


Jbid.  \xii. 
II. 


Jer.  XXXIX, 
ll-U. 


i\'  Rey.wu, 
6. 


Jer.  XI.,  5. 


na  prsecepta,  juxta  id  Psalmi :  Et  memores 
sunt  mandatorum  ipsius,  ad  faciendum 
ea,  Itaquc  memor  iuit  Dei  assidue  atque 
stabiliter,  atlendens  jugiter  divinae  maje- 
statis  prsesentiam,  secundum  illud  in  Psal- 
mo  :  Providebam  Dominum  in  conspectu 
meo  semper.  Et  :  Oculi  mei  semper  ad 
Dominum.  Sicque  cum  sancto  Job  dicere 
potuit  :  Considerans  Dcum.  timore  sollici- 
tor.  Dedit  iUi  Dens  gra/itim  in  conspectu 
Salmanasar  regis,  cujus  cor  Deus  inclina- 
vit  ad  favendum  Tobia>  proptcr  ipsius  vir- 
tutes.  Nempe  ut  Salomon  ait,  Cor  regis  in 
manu  Domini  est  :  quocumque  voluerit. 
inciinabit  illud.  Qui  rursus  laletur  :  Qui 
diligit  cordis  munditiam,  amicum  habebit 
regem.  Et  dedit  ei  potestatem  quocumque 
vellet  ire,  habens  ipse  Tobias  libertatem 
faciendi  qiwcumque  vellel  facere,  quse  ta- 
men  non  derogarent  honori  regis,  et  cul- 
tui  Creatoris.  Talem  quoque  libertatem 
dedit  Xabuzardan,  ex  commissione  Nabu- 
chodonosor,  Jeremiae. 

Pergebat  crgo  per  omnes  qui  erant  in 
captivitate  de  populo  suo,  et  monita  salu- 
tis  dabat  eis,\i\  scilicet  captivitatem  suam 
aequanimiter  tolerarent,  et  in  Dei  cultu 
persisterent.  Et  sicut  in  Scholastica  hislo- 
ria  additur,  Contril)ules  suos  non  custodi- 
entes  se,  graviter  arguebat.  Quum  autem 
venis.iet  in  Rages  civitatem  Medonim.  qui- 
bus  tunc  imperabant  Assyrii  :  unde  quar- 
to  Regum  narratur  rex  Assyriorum  col- 
locasse  captivos  ex  Israel  in  civitatibus 
Medorum  ;  et  e.c  his  quibus  honoratus  fue- 
rat  a  rege  Salmanasar,  puta  ex  munusculis 
sibi  a  rege  collatis  :  qui  honoravit  Tobiam 
dono  libertatis  prseratff'  atque  pecuniae. 
quemadmodum  et  de  Jeremia  legitur  prin- 
ceps  militiaeChaldaeorum  dedisse  munuscu- 
la  Jeremiae;  imo  secundum  Josephum,  pre- 
tiosa  munuscula  dedit  Prophetae;  habuisset 
decem  talenta  argenti ;  et  quum  in  mulla 
turba  generis  sui  Gabelum  egenlem  vide- 
ret,  qui  erat  ex  tribu  ejus  :  cum  quo  vidit 
et  multos  ex  captis  Israelitis  egentes  ;  sub 
chirographo  dedit  illi  tnemoratum  pondus 
argenti,  id  est,  pecuniam  illam  concessit 


A  (^ialielo  sul)  cautione  et  chirographo  de 
persolutione. 

Post  multum  vero  temporis,  mortuo  Sal- 
manasar,  cujus  vitam  Deus  prolongavit 
propter  pietatem  suam  Tobice  exhibitam, 
quiim  regnaret  Sennacherib  fdius  ejus  : 
illis  quippe  temporibus  Assyrii  monar- 
chiam  tenebant ;  et  /ilios  Israel  exosos  ha- 
beret,  praesertim  percusso  ejus  exercitu  ab  iv  fl«/. 
angelo  in  regno  Juda,  ut  paulo  post  in  lit-  ^"j\,^f'3if ' 
lera  recitatur,  et  quarto  Regum  describi- 
tur;  Tobias  pergebat  per  omnem  cognatio- 

B  nem  suam  .-quia  cognatis,  ceteris  paribus, 
magis  est  succurrendum,  sicut  et  magis 
sunt  diligendi ;  et  consolabatur  eos  verbis 
et  beneficiis,  sicut  subjungitur  :  divide- 
batque  unicuique  prout  poterat  de  facul- 
tatibus  suis,  etc.  At  uhi  nuntiatum  est 
rcgi  Sennacherib.  quod  Tobias  tot  opera 
misericordiae  exhiberet  liliis  Israel  desola- 
lis,  jussit  eum  occidi,  et  tulit,  id  est  abs- 
\\\\\\,omnem  substantiam  ejus.  Tobias  vero 
cum  filio  suo  et  uxore  fugiens,  quia  prae- 
avisatus  fuit  ab  aliquo  de  suo  periculo, 

C  nudus  latuit ,  id  est,  rebus  suis  spoliatus 
abscondit  se,  quia  multi  diligebant  eum, 
non  solum  ex  filiis  Israel,  sed  ex  Assyriis 
quoque.  quoniam  eral  lolus  mansuetus, 
pius,  liberalis,  pacificus,  humilis  et  mo- 
destus. 

Post  dies  vero  quadraginla  quinque  oc- 
ciderunt  regem  filii  eJus.De  qua  occisione 
babetur  quarto  Regum,  et  secundo  Parali-  i\Reg.%i%. 
pomenon,  alque  in  Isaia  :  sed  de  numero  3";  i' ^<"' 

'^  ^  \xxil,il;ls. 

horuni  dierum  hic  solum  fit  mentio.  Et  xxxvn,  38. 
potesl  intelligi,quod  vel  post  reditum  ejus 
D  a  regno  Juda,  et  ingressum  in  Niniven.vel 
post  prseceptum  quo  sic  jussit  tractari  To- 
biam,  fluxerunt  dies  hi  quadraginta  quin- 
que.  Cur  autem  filii  oceiderunt  regem 
tam  impium,  diclum  est  super  libros  Re- 
gum  et  Isaiam.  Nempe  (ut  aliqui  dicunl) 
ordinavit  filium  suum  juniorem  sibi  in 
regno  suo  succedere  :  propter  quod  indi: 
gnati  filii  seniores,  eum  interfecerunt.  Alii 
vero  affirmant,  quod  populus  suus  indi- 
gnabatur  ei  propter  occisos  in  terra  Juda, 
et  voluit  eum  occidere  :  propter  quod  con- 


ENARRATIO   IN   CAP.    II   TOBLE. 


ART.    II 


Is.  XXXVIl 

3S. 


Ihidem, 


fugit  in  templuiti  dei  sui  Nesroch,  invo- 
cans  euni,  et  promittens  quod  imnioiaret 
ei  filios  suos  seniores,  si  eriperet  eum  de 
instanti  periculo  :  quo  cognito,  filii  sui 
seniores  eum  interemerunt. 

Et  reversHS  est  Tobias  ad  domum  suam, 
omnisque  facultas  ejus  reslituta  est  ei,  ex 
prsecepto  .\sarhaddon,  qui  patri  suo  Sen- 
nacherib  in  regno  successit,  et  pietatem  in 
Tobiam  exercuit,  cognitis  ejus  virtutibus; 
et  Ueo  sic  ordinante,  qui  tempore  tribula- 
lionis  et  tentationis  misericorditer  adest, 
itorx.i;!.  nec  permittit  hominem  supra  illud  quod 
potest  tentari,  sed  facit  cum  tenfatioue 
proventum,  et  in  ea  virlulem  vicloiiam- 
que  iargitur. 

Praeterea  allegorice  Tobias  Ghrislum  de- 
signal  :  dc  quo  loquitur  Jeremias,  Spiritus 
oris  nostri,  Ghristus  Dominus,  captus  est 
in  peccatis  noslris  :  qui  in  oinni  ac  sum- 
ina  pielate  et  innocenlia  vixil,  el  fructuo- 
sissimus  mansit  ab  incarnalionis  exordio 
usque  ad  spiritus  emissionem  ;  qui  duxil 
uxorem  Ecclesiam,  ex  qua  per  praedicati- 
onem  et  Baplismum  genuif  filium  unum. 
videlicel  populum  christianuin  in  una  fide 
et  lege  communicantem,  cui  imposuit  no- 
men  suum,  quia  a  Ghristo  Ghrisfianus  vo- 
catur.  IJenique  Judaeis  in  potestafein  Ro- 
manorum  redactis,  alque  ab  invisibilibus 


^ensus 
spirilu.llis 
Thren.  iv 
iO. 


A  hostibus  gravissime  captis,  Christus  per- 
fransiit  universos,consoiando,docendo,  re- 
ficiendo,  miracula  peragendo,  quemadmo- 
duin  sacrafissimus  ait  princeps  apostolici 
ordinis  :  Verbum  misif  Ueus  filiis  Isracl, 
annuntians  pacem  per  Jesum  Glirisfum, 
qui  pertransiit  benefaciendo  et  sanando 
omnes  oppressos  a  diabolo.  Quumque  Sen- 
uacherib,  id  esf,  persecutores  ef  fyranni, 
odirent  et  persequerentur  populum  chri- 
sfianum  ubique  ferrarum,  Chiistus  corda 
fidelium  invisibiliter  gratiosissime  visifa- 

B  vit,  consolabatur,  refecit;  ac  tandein  per- 
secutoribus  Ecclesiae  deficientibus  ac  de- 
lefis,  Ghrislus  pacem  dedif  fidelibus,  ef 
restifuta  sunt  ei  in  populo  suo,  quae  in- 
creduli  abstulerunf  membris  et  faiiuilis 
Salvatoris. 

Tropologice,  inslruuntur  ex  isto  capi- 
lulo  universi  fideles.  ul  in  prosperis  et 
adversis  conslanler  adhtcreant  Ueo,  alque 
misericordise  acfibus  loto  corde  consistant 
inlenti,  patientiam  quoque  in  omni  adver- 
sitate  insuperabililer  amplecfantur,  etiam 

G  dafo  quod  adversa  non  merucrinf  susti- 
nere.  Insuper  sobolem  suam  ab  infantia 
diligenter  in  omni  informent  virtulc,  prae- 
serlim  in  Dei  timore  ac  moribus,  non 
in  vanitate,  pompa  ef  trufis,  sicuf  nunc, 
proh  dolor  !   faciunt  multi. 


:I8. 


ARTICULUS  II 


ELL'C1D.\TI0    CAPITULI    SECUNni   :    POST    H.EC   VERO    (JIIIM    ESSET    DIES    FESTUS    DOMIM. 


M 


ISERIGOHUIA  el  pafienfia  Tobi»  hic  D  tur.  juxta  illud  Nehemia'  :   Ile,  comedite  ii  £-«rfr.viu. 

pinguia,  el  bibite  mulsum,  quia  dies  san-  '"' 
cfus  Domini  esl  :  et  illud  Eslher  :  Diem    Ksihenx, 


.  prosecutorie  recitantur.  Posl  luvc  ve- 
ro  quum  esset  dies  feslus  Domini  :  qui 
dies  non  exprimilur  in  hoc  loco  distincle; 
et  factum,  id  est  paralum,  esset  praridium 
\bonum]  in  doino  Tobiiv,  hoc  esf  materia 
prandii.  Solent  enim  diebus  festivis  ali- 
qua  lautiora  parari  :  quod  in  veteri  illa 
lege  rudi  populo  data,  praecipue  servaba- 


consliluerunf  solenncm,  ut  in  eo  omni 
deinceps  lempore  vacarenl  epulis,  gaudio 
atque  conviviis.  Di.rit  filio  suo  :  Vude  el 
iii/duc  nliijuos  ile  tribu  nostrii  :  quia  con- 
sanguineis  major  debetur  dilectio  ac  be- 
neficenfia   quam    aliis,    ceteris    paribus  ; 


90 


ENARRATIO    IN    CAP.    11   TOBl  F.. 


ART.    II 


Deiii 


Eccli.  IX, 
Ps.  c.  5. 


Aniosw» 
10. 


tiinetites  Domimdit  ',  id  est,  de  quibus 
probabiliter  scire  potes  ex  relatione  aut 
inspectione.  qiiod  limorati  e.xsistant.  Sic- 
qiie  implevit  Tobias  quod  ait  Scriptura  : 
Viri  justi  commensales  sint  tibi.  Itemque : 
Superbo  ocuio  et  insaliabili  corde,  cum 
hoc  non  edebam.  Sed  jam  multi  ma^is  cu- 
rant  invitare  diviles  et  potentes.  quamvis 
iniquos,  quam  justos.  timoratos_.  innocen- 
tes  ac  simplices.  Ut  epulentur  nobiscnm 
sobrie  et  cum  gaudio  spiriluali,  non  gu- 
lose  et  libidinose. 

Quuiiiijue  ahis.sel.  e.xpleto  patris  prte- 
cepto,  reversus  tnintiavil  umim  ex  filiis 
Israel  juguUitum  ab  aliquo  Assyriorum, 
jacere  in  plalea,  ceteris  filiis  Israel  non 
audentibus  oum  sepelire.  Unde  eliciliir, 
quod  etiam  filins  praefati  Sennacherib  cru- 
delis  fuit  Isiaditis  captivis.  Slatimque 
exsilieDS  de  acculiilu  suo,  id  est  de  sua 
comestione  et  loco  quo  sedit  ut  statim  co- 
mederet  :  erat  namque  repletus  habitibus 
virluosis.  qui  instar  naturce  incitabant  eum 
fortissime  ad  e.xsequendum  actiones  virtu- 
tum  :  reUnquens  prandium,  jejunus  jjer- 
venit  ad  corpuji ;  loileii.^ique  ilhtd,  porlavH 
ad  domum  suam  occulle.  ut  dum  sol  oc- 
cubuisset,  caute  sepeliret  eum.  Unde  appa- 
rel.  qnod  non  ccepit  comedere,  sed  invita- 
tos  praestolabalur. 

Quumque  occullassel  corjnis  defuncti.  ut 
illud  clam  de  noclc  traderet  sepulturse,  ne 
videnles  -\ssyrii  dicerenl  regi :  luanduca- 
vit  panem,  id  esl  pifeparata  cibaria  :  qua:' 
omnia  panis  nomine  designantur :  ('«/>i  lu- 
clu  et  Iremorc  :  quia  mortem  lam  crude- 
lem  occisi,  et  calamitatem  populi  sui  de- 
flevit  :  et  futura  metuebat  pericula,  atque 
ne  rex  opera  sua  perciperet  ;  luemorans 
illum  sermonem,  quem  Dominus  diwitper 
Amos  prophelani  :  Dies  festi  vestri  conver- 
lenlur  in  lamcntulionem  et  luclum,  ita 
quod  corde  et  coipore  eritis  moesti.  Porro 
translatio  nostra  habet  :  Converlam  festi- 
vitales  vestras  in  luctum.et  omnia  cantica 
vestra  in  planctum.  .\mos  autem  propheta 
diu  fuit  ante  Tobiam.  et  prophetias  suas 
descripsit :  ideo  Tobias  potuit  eas  scire,  ut- 


.\  pote  studiosus  in  lege  et  Prophetis.  Quam 
(liii  aulem  fuerat  Amos  ante  Tobiam,  ex 
quarlo  Regum  libro  colligitur,  per  consi-  iv/ier/.xii 
derationem  regum  qui  inter  Jeroboam  fi-  ^'' 
lium  Joas  regem  Israel,  sub  quo  propheta- 
vit  Amos.et  inter  Osee  regem  Israel.  cujus 
anno  nono  captus  est  Tobias,  regnaverunt. 
Quum  vero  sol  occubuisset,  abiil  el  sepelivil 
eum. 

Arguebanl  aiilem  euni  omnes  jyroximi 
sui,  adhuc  imperfecti,  et  magis  timentes 
regem  terrenum  quam  coelesteni.^/icert^es.- 

B  Jiim  hu/us  rei  causa  interfici  Jussus  es, 
et  ilcrum  sepelis  nwrluos  ^  Tobias  autem 
econtrario  plus  timens  Deum  quam  homi- 
nes.  nuii  cessavit  a  defunclorum  sepeli- 
tiiinc  ex  humano  limore.  quemadmodum 
subditur.  Sed  Tobias  plus  Deuni  quani  re- 
gem  timens,  rapiebat  corpora  occisorum, 
cl  occullabat  in  domo  sua,  el  mediis  no- 
clibus  scpeliebal  ea.  Sicque  timuit  regem 
naturali  et  ordinato  timore,  et  quantum 
potuit  (salvoDei  praecepto)  vitavit  regisof- 
feusam.   propriumque  periculum.   nolens 

C  tentare  Deum.  Propter  quod  ait  Glossa  : 
Non  debemus  nos  in  pericula  praecipitare, 
vel  Dcum  li-ntare.  quando  per  rationem 
possumus  uos  juvare. 

Conligil  auletn  ul  quadani  die  fatigalus 
a  sepultura.  Si  hoc  inlelligatur  de  die  ar- 
liliciali.  qui  esl  lalio  solis  super  nostrum 
horiziintem.  consequens  erit  quod  non  so- 
luni  in  noctibus,  sed  et  luce  diurna  ali- 
quando  mortuos  sepelivit.  Si  autem  intel- 
ligatur  de  die  naturali,  qui  est  spatium 
viginli  qualuor  horarum,  et  noctem  inclu- 

D  dit,  istud  non  sequitur.  Veniens  domum, 
jactasset  se  juxta  parietem,  et  obdormis- 
set,  et  ex  nido  hirundinum  dormienti  illi 
calida  stercora  inciderent  super  oculos 
ejus.  fieretquc  ccecus.  Circa  hoc  aliqui  di- 
cuiil,  illam  excaecationem  ex  naturali  ster- 
corum  hirundinum  virlute  non  contigis- 
se,  praesertim  quuin  non  ceciderint  super 
oculos  ejus  apertos,  sed  clausos :  sed  ex 
ordinalione  divina,  quae  actor  est  mali  pce- 
na',  quatenus  Tobias  sic  fieret  posteris 
exemplar  patientiae.  Quocirca  reor  dicen- 


ENARRATIO    IN    CAP.    II    Idlil.i:.    —    ART.    II 


di 


TokM.ti 
13. 


Sap.  iii,  3 


Jobi.  li 
II,  6. 
Oen.xxu.i 


I 


(liiin.  i]iioil  uliqiii'  e.v  diviiia  onlinatioin' 
niagis  quain  casualiter  credendum  cst  ii- 
lud  contigisse,  ])i;ecipue  quod  amiiolius 
oeiilis  ejus  stercoia  illa  paiiter  incidciiint 
propter  causain  prfetactani.  seeunduni  quod 
statiin  in  capitulo  isto  siiljjungitur.  Nihilo 
niiniis  \idetur  dicenduin,  quod  e.\c.Teatio 
illa  non  fuit  iniraculosa,  sed  natuialis  d'- 
lectus  :  ila  quod  stercora  illa  naturalilci 
e.x  sua  rseculentia  et  calidilate  poteranl  iii 
oculis  Tobisp  albuginem,  niaculamve  cau- 
sare,  quamvis  luinen  visuale  neqiiaquam 
iii  toto  e.\stin.\erint,  prout  infra  habetur. 
-Nec  lioc  mirabilius  aut  iniiius  cveilibile 
est,  quam  quod  oculi  Tobia^  per  applica- 
tionem  fellis  cujusdani  piscis  visum  recu- 
peraverunt.  ut  infra  habetur. 

Lldiic  auteiii  lentittioiieiii,  \A  est  advei- 
silatein  et  afflictionem.  per  quam  Ueus 
tentavit  et  exercitavit  atque  examinavit 
Tobiain.  ct  cjiis  patienliam  ac  perfectio- 
nem.  non  ul  ipsi  Deo  innotesceret,  qui 
cuiicta  cognovit,  sed  nobis  ad  nostram 
a-dificationem  :  unde  scriptum  est,  Ueus 
lentavit  justos,  et  invenit  illos  dignos  se  : 
iiteo  jjermisit  Dem  eveuire  illi,  ut  posteris 
i/aretiir  e.reiiiplum  patientiw  ejus,  sicut  et 
snncti  Joh.  Siinili  ratione  tentavil  Aiira- 
ham  patriarcham,  quatenus  exemplum  obc- 
dientise  posteris  donaretur.  Xam  cum  ali 
iiifantia  sua  Deinn  semper  timueril,  iuiii 
est  contristatus  coiitra  Deum,  murmuran- 
do  aut  aliter  e,\cedendo  per  verba  aut  fa- 
cta  illicita,  eo  (juod pla</a  ccecitatis  eoenerit 
ci  :  sed  iiniiiobilis  i n  Dei  timore  pennan- 
sit,  agens  grnlias  Deo  omnibus  diebus  vi- 
tie  siia'.V,VA\  quippe  vir  valdc  illuminatiis, 
scieiis  inultas  esse  triliulationcs  iiiNtoium, 
et  eas  ex  variis  causis  infligi,  sanclosijuc 
Patriarchas  ac  Prophetas  iiuilta  ac  niagiia 
tolerasse  adversa. 

Xam  sicut  bealo  Job  insullabant  rcges, 
id  est  tres  amici  ejus.  qiii  eraiit  multorum 
rectores  et  ]irincipes,  proplcr  quod  reges 
vocanlur.  Juxta  quein  niodum  iii  (ieiiesi, 
ubi  uostra  translatio  haliet,  Hesponderunt 
filii  Heth.  dicentes  ad  .Mjiaham,  1'iiiiceps 
Uei  es  apud  nos,  alia  translatio  continet, 


A  Mi'x  Dci  cs  apud  iios.  Circa  li»c  scribit 
i|uidam  :  Korte  reges  fiicruiit  ad  lilteram. 
Aiiliiiuitiis  eniin  in  qiialibd  civitate  erat 
rcx  unus.  ul  patct  iii  libro  Josue.  .\d  quod  yosuexn, 
dico,  quod  in  lihro  Josue  non  dicitur  hoc  :  '  ""*• 
imo.  ut  ibidem  fertur.  omnes  reges  quos 
occiderunt  filii  Isiacl  in  teria  proinis- 
sionis,  fuerunt  trigiiita  uniis,  et  tamen 
multo  pliires  civitatcs  crant  ibidem.  Si- 
iniliter  tempore  illo  unus  fuit  rex  in  tota 
-Egypto.  In  Deuleroiiomio  qiioque  lcgilur, 
quod  Og  rex  Basan  prsefuit  scxagiiita  ci-  Dtut.m.it. 

M  vitatibus   muratis   inuris    altissimis,  abs-  " 
que  oppidis  iniiumeii»;.  cjua'  uoii  liabebaiit 
inuros. 

Ita  isti  Tobise,  parcntcs  ejus  et  cognati 
ejus  insullabant  :  a  quibus  gravius  est  hoc 
ferre:  et  irridebanl  vitam  ejus  :  quum  ta- 
men  afflicto  iioii  sil  addenda  afflictio,  sed 
consolatio  impendenda,  ne  abundantiori 
ahsorbealur  tristitia  :  diccntes :  Ubi  est  spes 
tua,pro  i/ua  eleemosynas  et  sepulturas  fa- 
cicbas^  quasi  dicant  :  Inanis  effecta  est, 
cl  bono  sperato  privata:  nec  Deo  placuit 

C  operatio  tua,  qui  pro  tot  boiiis  (iil  a])]iarc- 
bat)permisif  tibi  acciderc  tanluiii  maliini. 
Circa  hoc  quidam  sciibit  :  Kx  liis  \idelur, 
iiuod  isti  propinqui  Toliia'  remuiieralio- 
nem  boni  el  mali  credebant  lanluin  esse 
in  vila  pra^senti,  sicut  aniici  Job.  Quocirca 
dicendum.  quod  iste.  sicut  et  S.  Thomas 
quem  in  hoc  sequitur,  super  Job  affirmat, 
amicos  Job  non  posuisse  vilam  aliain  post 
lirsesentcm^sed  aiiimas  homiiium  csse  mor- 
tales,  atque  finalem  rctriliulidiiciii  virtu- 
tiiin  ac  vitiorum  esse  iii  \ila  liac.  Vciiim 

D  sicul  siiper  Job  diffuse  probavi,  iioii  so- 
Iiiiii  ex  verbis  B.  (Jiegorii  cl  .Xlbcrti  .Ma- 
\i\\\.  ac  aliorum,  sed  ileiii  cx  vcrbis  amico- 
riim  Jdli,  ipsi  iioii  craiil  illiiis  npinioiiis. 
1'iilabanl  lamcn  juslis  iii  vita  liac  ^iKisiicra 
evenire,  nec  adversa  infligi,  nisi  ])io  ali- 
(jiia  ciilpa  afflictis,  juxta  iiiodum  (]uo  iii 
lcgc  .Movsis  justis  ulicrrimc  ^jroniiltclian- yiii(..iv>ni. 
lur  prospera  in  pr»senti,  et  iiii(]uis  intcii- 
tabantiir  adversa  in  ssculo  isto.  Kt  raro 
aul  iiiiii(]uam  cral  ibi  inanifesta  expressio 
de  remuneialioue  posl  vilam  prsesentem 


92 


ENARRATIO   I\   CAP.    11   TOBI.F..    —   ART.    II 


lutura.  Nihilo  minus  lex  posuit  vitam  et  A  furto  acquisisset  eumdem.  Mirabatur  enim 


remunerationem  futuram. 

Tohias  vero  increpabat  eos,  dicens  man- 
suete  ae  sapienter  :  Xolite  ista  logui  ; 
quoniam  filii  Sanctoruni  sumus,  videlicet 
Abrahee,  Isaac,  et  Jacob,  qui  non  posue- 
runt  finalem  mercedem  justitije  in  prae- 
senti.  Unde  Dominus  ait  ad  Abraham  : 
Gen.  xv,  1.  Ego  protector  tuus,  et  merces  tua  magna 
nimis.  Hincad  Hebrseos  scribit  Apostohis  : 
Hehr.  ii.  Juxta  fideiu  dcfuncti  sunt  omnes  isti,  non 
acceptis  repromissionibus,sed  a  longe  eas 


)3,  u. 


quomodo  uxor  sua  paupercula  habuisset 
facultatem  emendi  hoedum,  nisi  forte  pro 
parvo  pretio  acquisierit  hoedum,  eo  quod 
venditor  per  furtum  acquisisset  eum. 

Ad  lioc  uxor  ejus  irata,  ira  per  vitium 
et  prBedominante,  >'esjoowrfr<.-3/a«t/este  va- 
na  facta  cst  spes  tua,  id  est  omni  beata 
retributione  privata,  quia  tam  stulte  lo- 
cutus  es,  ut  mihi  apparet;  et  eleemosyrue 
tua'  modo  apparuerunt,  id  est,  manifesta- 
tae  sunt  fuisse  inutiles  tibi  et  immeritoriae, 


adspicientes  et  salutantes,  et  confitentes  B  tanquam  ex  fictione  et  hypocrisi,  non  ex 


quia  hospites  et  peregrini  sunt  super  ter- 
ram.  Qui  enim  hcec  dicunt,  significant  se 
patriam  inquirere.  Hinc  subditur  :  et  vi- 
tam  illani  exspjectamus  per  spem,  quam 
Deus  daturus  est  liis,  puta  electis  in  re- 
gno  ca?lesti  :  qufe  est  vita  glorise,  beati- 
fica  visio  Dei,  consummata  felicitas :  qui 
fidem  suam  nunquam  ututant  ah  eo,  id 
est.  nunquam  in  aliquam  diffidentiam  aut 
increduiitatem  labuntur,  aut  si  labunlur. 
resurgunt  ct  poenitent,  et  perseverant  fi- 
naliter,  decedentes  in  fide  formata. 

Anna  vero  iixor  ejus  ibat  ad  textrinum 
opus  quotidie,  id  est  ad  locum  et  domum 
ubi  texejjatur,  et  lanificio  fuit  intenta.Quo 
patet  magna  Tobise  et  conjugis  suse  pau- 
pertas,  quia  in  propria  domo  non  habebat 
materiam  circa  quam  operaretur.  Tobias 
namque  cuncta  quse  liabuit,  communica- 
vit  egenis.  Et  de  labore  manuum  suarum 
victum  quem  consequi  potuisset,  defere- 
bat.  Unde  factum  est  ut  hcedum  caprarum 
accipiens  pro  mercede  sui  obsequii,  detu- 


virtutibus  procedentes.  Atque  his  et  hujus- 
cemodi  verbis  exprohrabat  ei :  quemadmo- 
dum  uxor  Job,  quae  dixit  beato  Job,  Benc-   jobn,9. 
dic  Deo  et  morere.  Nempe  quum  feminae 
sint   debiles  ratione.   quando  irascuntur, 
solent  omnino  immoderanter  irasci,  prae- 
sertim    dum   nec  timore   nec  verecundia 
refrenantur.  Propter  quod  scriptum  est  : 
Non  est  caput  nequius  super  caput  colu-  Eecu.wy. 
bri,  et  non  est  ira  super  iram  mulieris.       ^i. -3- 
.\llegorice,  per  Tobiam  mortuos  sepeli-    sensus 
C  entem,  exprimitur  Ghristus  :  qui  consepe-  spirimaiis. 
lit  nos  sibi  in  Baptismo ;  qui  ex  itinere  joann.iv/,. 
fatigatus,  repausavit  paulisper  :  cui  calida 
hirundinum  stercora  super  oculos  incide- 
runt,  id  est  invidiosa  obloquia  levinm  et 
loquentium    Pharisaeorum,    Scribarum   et 
sacerdotum,  qui  claritatem  et  sapientiam 
Salvatoris  obscuraverunt  in  multorum  prae- 
cordiis,  quos  averterunt  a  Domino  Jesu 
Christo  in  lantum,  quod  et  quidam  de  Ec- 
clesia  ad  haereticas  corruerunt  impietates, 
atque  pro  laudibus  obtulerunt  ei  blasphe- 


li.sset  domum.  Gapra  autein  et  hoedus  ejus  D  mias,  nec  Christi  increpationem  aequani- 
erant  animalia  munda  et  immolaticia,  ut      miter  susceperunt. 


Lev.1,10  in  Levitico  patet.  Cujus  quum  vocem  ba- 
etpassini.   i^^^^/;^  ;./,.  ^j^^g  audis.<<et.  Porro  balatus  est 

sonus  ovium  et  caprarum.  Bixit  :  Mdete 
ne  forte  furtivus  sit.  Reddite  eum  domi- 
nis  suis,  quia  non  licet  nohis  aut  edere  e.r 
furto  aliquid,  aut  contingere.  Tobias  non 
suspicabatur  uxorem  suam  esse  furatam 
hunc  hcedum,  quia  ipsius  bonitatem  et  fi- 
delitatem  agnovit :  sed  verebatur  ne  for- 
sitan  is  a  quo  hcedum  acquisivit  aut  emit, 


Postremo,  moraliter  informamur  ex  isto 
capitulo  mortuorum  sepulturae  operam  da- 
re.  Deum  magis  quam  homines  quoscum- 
que  vereri,  nec  ex  humano  timore  aut 
mortis  formidine  praecepta  Dei  negligere, 
alque  in  omni  tentatione  et  adversitate 
tranquillitatem  patientiamque  amplecti, 
divinae  providentiae  paternam  dispositio- 
nem  sagaciter  contemplari,  ac  futurum 
Dei  judicium,  et  aeterna  felicitatis  plenis 


ENARRATIO    IN   CAP.    III    TOBI.i:. 


ART.    III 


93 


simum  preemium  jugitcr  ponderare  :  .sic-  A  edoeetur :  Disciplinam  Domini,  lili  nii,  ne    Proi-. 


que  tanquam  filii  sanctorum  Apostolorum 
immobiles  permanere  in  omni  fidei  veri- 
tate.ac  filiali  timore,et  in  adversis  quotjuc 
gratias  agere  summo  provisori,  Patri  ffiter- 
no,  fidelissimo  ac  sapientissimo  creatori. 
atque  adversa  de  ejus  manu  tanquam  mu- 
nera  acceptare,  juxta  quod  in  Proverbiis 


abjicias ;  et  ne  deficias  cum  ab  co  corri-  "''■ 
peris.  Quem  enim  diligit  Dominus,  corri- 
pit,  et  quasi  paler  in  filio  complacet  sibi. 
Demum,  his  qui  irrationabiliter  nos  cor- 
ripiunt,  subsannant,  derident,  non  jam 
iinpetuose  irascamur  aut  indignemur,  sed 
tranquilie  ac  sapienter  respondeamus. 


ARTICULUS  III 


DECLARATIO   CAPITULI   TERTII    :    TUNC   TOBIAS   LNGEMUIT,    ET    COEPIT   ORARE    CUM   LACRIMIS. 


ORATIO  et  confessio  Tobiae  hic  recitan- 
tuv. Tunc  Tobias  ingemuit,  compatiens 
erranti  uxori,  ac  prsesentis  exsilii  pensans 
aerumnas,  propriorum  quoque  et  proximo- 
rum  deflens  peccata  ;  et  coepit  orare  cum 
lacrimis,  dicens.  Talis  enim  oratio  lacrimo- 
sa,  maximae  est  efficacise  apud  Deum,  et 
Omnipotentem  quasi  superare  videtur.  Pro- 
pter  quod  ait  Glossa  :  Oratio  Deum  lenit, 
lacrima  cogit;  oratio  ungit,  lacrima  pun- 
gii.  Justus  es,  Boinine.  Ora.Vio  laudibus  Dei 
admixta,  efficacissima  esse  censetur.  Pro- 

Ps.  xvn,  i.  pter  quod  Psalmista  fatetur :  Laudans  invo- 
cabo  Dominum,  et  ab  inimicis  meis  salvus 
ero.  Hinc  Tobias  orationem  suain  a  laudi- 
bus  exorsus  est,  dicens  :  Justus  es,  Domi- 
ne.  Et  convenientissime  atque  humillime 
in  primis  divinam  commendat  justitiam, 
insinuans  se  nequaquam  contra  divinum 
murmurare  judicium,  quum  tamen  post 
tantas  justitias  paleretur  tot  et  tantas  ad- 
versitates.  Itaque,  Justus  es,  Domine,  qui 
nullam  culpam  desinis  impunitam,  et  uni- 
cuique  reddis  quod  meruit ;  ct  omnia  Ju- 
dicia  tua  justa  sunt,  quoniam  unumquem- 
que  secundum  sua  merita  aut  demerita 
post  hanc  vitam  judicas  atque  remuneras. 
/>». ciLiv.  Aihilo  minus  pius  est  Dominus  et  mise- 
ricors,  ct  miserationes  ejus  super  omnia 
opera  ejus,potissimum  in  praesenti,  et  cir- 

Rom.ix.n.  ca  electos,  qui  sunt  vasa  misericordiaeDei, 


8,  i 


B  et  in  Psalmo  fatentur  :  Non  secundum  pec-  Ps.  ch,  lo. 
cata  nostra  fecit  nobis,  neqiie  secundum 
iniquitates  retribuit  nobis.  Imo  misericor- 
dia  et  justitia  Dei  stant  simul,  et  contem- 
perantur  in  operibus  ejus.  Propter  quod 
subditur  : 

Ef  omnes  viw  tuw  niisericordia  et  veri- 
fas  ct  judicium  :  id  est,  cunctae  operatio- 
nes  tuae  sunt  piae  et  justae,  tuaqiie  pietas 
et  justitia  in  universis  tuis  relucent  operi- 
bus  :  et  hoc,  secundum  judicium,  id  est 
discretionem  sapientiae  tuae.  Nam  et  citra 

C  condignum  punis  iniquos,  et  ultra  con- 
dignum  remuneras  justos.  In  quibusdam 
tamen  effeclibus,  praesertim  in  condemna- 
tione  et  punitione  reproborum,  magis  ap- 
paret  justitia  Dei.  et  ejus  effectus  praedo- 
minatur,  quemadmodum  in  praemiatione 
electorum  evidentius  resplendet  et  praedo- 
minatur  misericordia  Dei.  Interdum  quo- 
que  accipitur  justitia  Dei  pro  condecentia, 
qua  decet  eum  sic  aut  sic  agere  :  sicque 
actus  divinae  pietatis  sunt  justi,  quia  lam 
bonus  est  Deus,  ut  deceat  eum  misericor- 

D  diter  operari,  et  quibusdam  ignoscere,  ac 
bona  pro  malis  rependere.  Hinc  ait  Psal- 
mista  :  Universae  viae  Domini  misericordia  pj.xxiv.io. 
et  veritas.  Itemque  :  Jtistus  Dominiis  in    /•,.  cxnv, 
omnibus  viis  suis.Juxta  hunc  sensum  Aza-  '"• 
rias  in  medio  ardentis   fornacis   illaesus 

.  -^  />an. III, 25- 

stans,  dixit  :  Justus  es,  Domine,  Deus  pa-  j7. 


94 


ENARRATIO   IN    CAP.    III    TOBIK.    —   ART.    111 


trum  nostroruin.  in  omnibus  quse  lecisti  A  «o.<;.'quee  dc  nostris  calamitalibus  inler  se 


nobis,  et  universa  opera  tua  vera,  et  vise 
tuae  reclse  :  ut  in  Daniele  habetur. 

£(  /utnc,  Doiniiic.  i/iemor  esto  mei ,  id 
est.  per  exauditionem  gratiosam  ostende 
te  meniorem  esse  mei.  qui  nunquam  tuo- 
rum  oblivisceris,  ne  vindictam  xumos  de 
peccatis  meis.  Ecce  quanta  humilitas  justi 
istius.  qui  cuncta  qua>  toleravit.  non  re- 
putavit  cnndif,'na  aut  siitficienlia  essc  fla- 
gella  culparuni  suarum.  iino  graviora  se 
fatebatur  proincruisse.  a  quibus  petiit  mi- 
sericorditcr  crni.  Xeqiic  rcminiscnris  dcli-  B  bona  aiiqua  cgimus.  tamen  mullis  malls 


fabulantur.  el  nobis  assidue  convitianlar. 
Secundiim  quod  in  Jeremia  Dominus  ail  de 
lalibus  :  Dabn  cos  in  vexalionem  et  male-    /er.  xxix, 
dictionem.  et  in  stuporem  et  in  sibilum.  ''''"' 
et  in  opprobrium,  eo  quod  non   audierint 
verba  inea. 

Et  mmc,  Domine,  magna  judicia  tua, 
id  est  justa  et  sancta  ac  irreprehensibilia, 
qnia  non  egimus  secundum  pra?cepta  tua, 
et  non  amhulavimus  sinceriter  coram  te, 
id  est  pura  ac  recta  intentione  :  quia  etsi 


cta  mea  vcl  parentum  meorum.  id  est.  per 
effectum  jusla>  ullionis  non  oslendas  le 
reminisci  peccata  noslra.  scd  ea  clemenler 

Ps.jxiv.h.  remittas  quasi  non  fuerinl.  el  reminiscerc 
miseratiouum  luarum.  Denique.  speciali- 
ter  orat  pro  suis  parentibus.  tjui  forsan  in 
brevi  defuncli  fuerunl.  vel  adhuc  vivc- 
bant.  El  quamvis  (sicul  in  prEecedcnti  ha- 

ro6.u,  13.  betur  capitulo)  parentes  ipsius  irridebant 
eum.ipse  nihilii  niintis  oral  lota  devolione 
pro  illis  :  siquidem  filii  parentibus  suis 
cequivalens  reddere  nequeunt. 

Quoiiiom  non  oltcd ivi mus  pncceplls  litis. 
Non  pro  propria  persona  hoc  ait.quia  jam 
patuit.  quod  in  cunctis  obedivit  divinis 
prseceptis  :  sed  in  persona  peccatorum  et 
transgressorum.  quihus  se  ex  humilitale 
connumerat.  laiiqnam  iinns  r\  populn  il- 
lo.  Juxta  queni  uioduni  loquitur  Isaias,  di- 
li.uii.i.  cendo  :  Nos  repiitavimus  eum  quasi  lepro- 
sum  et  percussum  a  Deo.  Esdras  quoquc 
et  Daniel  in  orationibus  suis  dixerunt  : 
Deus  meiis,  cnnfiiudor  et  erubesco  levare 


l£sdr.i\. 
6;Oan.ix.4- 
20. 


admixla  fuerunt.  nec  salis  sincera  fuit  in- 
lenlio  nostra.quia  ad  propria  commoda  re- 
flexi  exstitimus.  vcl  ad  laudes  humanas.et 
ila  quasi  pannus  menslruatff  sunl  universse  /s.  lmv.  o. 
justitiae  uostrje,  El  nunc,Domine,secundum 
vohintatem  tuam,  id  est  sponlaneam  tuam 
pielatem.  ftjc  inecum  :  juxta  illud  Psalmi, 
Benigne  fac,  Domine,  in  bona  voluntate  pj. i. io. 
tiia  Sion  :  ct  prcecipe  in  pace  recipi  spiri- 
titm  nwum.  id  esl.  animam  meam  jube 
angelico  minislerio  lolli  a  corpore,el  quic- 
C  le  transferri  ad  limbum  patrum.  sinumve 
.\lirahfp.  id  esl  ad  sccretam  requiem  illam 
el  pacem.  in  qua  fuit  cerla  exspectatio 
selerncP  salutis,  et  quies  ab  omni  praesen- 
tis  vila>  tumultu.  Sic  et  jiislus  Simeon  di- 
xit  :  Niinc  dimittis  servum  tuum.  Domine,  iiic.».i9. 
-rpiindmn  verbmn  tiimn  in  pace. 

E.ipcdit  riiiiii  iiii/ii  liiori  magis  quam 
?v(e/'e. Hoc aliquo  modo  sic  fuit  secundum 
considerationem  Tobise  :  quia  utilius  fuit 
ei  in  sinu  .\brahce  repausare.  quam  assi- 
due  sic  affligi.  et  periculis  peccandi  expo- 


faciem   mcam  ad   te,  quoniam   iniquila-  D  ni.  quia  ex  sua  csecitate.  irrisione.  pauper- 


Tob.\,i\ 


tes  nostrse  multiplicatfp  sunt  super  caput 
nostrum.  el  dclicla  noslra  creverunt  us- 
que  ad  coelum.  Ideo  traditi  sumus  in  di- 
replionem,  id  est.  bona  noslra  tempora- 
lia  ablata  sunt  nobis  :  et  captivilalem,  id 
CNt.  in  personis  propriis  per  captivitatem 
puniti  sumus  :  cl  morfein  :  unde  dictum 
est  supra.  quod  Sennacherib  multos  ex  ca- 
plivis  occidit :  el  in  fahitlam  et  in  impro- 
perium  omnibus  nntionihus,  scilicet  Per- 
sis,  Medis,  Assyriis,  in  quibus  dispersisti 


tate.  aliisque  adversis  poterat  paulalim  ad 
impalienliam  aut  inordinatam  labi  tristi- 
tiam.  Veruintamen  ahsolule  loquendo.  sa- 
hibrius  fuit  ei  cl  aliis  inanere  et  conserva- 
ri  in  vita  eo  modo.quo  Deus  decrevit  eum 
conservare  in  vita  hac  per  gratiam  et  pro- 
lectum  virlutum.  atque  per  rcdiiclionem 
ad  temporalem  ac  spiritualem  prosperita- 
tem  eximiam.  secunduin  quod  infra  habe- 
tur.  Denique.  jiixta  hunc  modiim  legunlur 
sancti  viri  inlerdum  mortem  optasse,  et 


EiNAHRATlO   LN    (.AP.    III   TOBI.E. 


Anr.  III 


m 


iVum.  .XI. 
I,  ID,  IJ. 


pro  ea  orassc,  iion  ox  impaliiMilia,  sed  caii- 
tcla  cl  dcsidorio  vil;e  qiiiclioris  :  lamen 
occasionc  niagna;  advcrsitalis  el  airiictio- 
nis  :  a  qna  secundum  divinae  volunlatis 
pielatem  vi^lle  libeiaii,  non  vidcliir  pccca- 
lum.Sic  namquc.Movses  ait  ad  Domiiuim  : 
Non  possum  solus  sustinere  omnein  hunc 
popiilnm.  qiiia  jjravis  csl  mihi.  Sin  aliter 
tihi  vidctiir,  obsccro  iil  inlcrticias  me,  et 
inveniam  gratiam  in  oculis  tiiis,  nc  lanlis 
ai'1'iciar  maiis.  Sic  et  l''iias  fugiens  impiis- 

iiiijcs. Mv,  simam  Jezabei,  legitur  cxorasse  :  Suriicit 
mihi,  Uomine,  tolle  (queeso)  animam  mcam. 

iiCoiM.s.  Apostolus  quoquc  :  Siipra  modiim,  inqiiil. 
gravali  siimiis  supra  virliitcm,  ita  iil  la'- 
derel  nos  vivere. 

Eade>H  die  qua  sic  oravit  Tobias,  vonti- 
fjit  ut  Sara  filia  Raguclis,  israelil»  capli 
et  habilantis  in  liages  civitate  Medoru.ni, 
audirct  improperium  ab  una  cr  ancillis 
pa f ris  stii,  a  qim  potius  debuit  honorari  : 
el  gravius  fuit  a  vili  et  subjecta  pcrsona 
sic  objurgari ;  r/uoniam  Iradila  fuil  scp- 
tem  viris  a  suis  parentiiius  successive.  Nec 
certum  est,  an  viri  illi  fuerunt  genliles 
idololatrfe,  aul  cx  fiiiis  Israei  captis.  Et 
quidquid  inde  dicalur,  constat  quod  viri 
ilii  fiieriint  iniqiii,  ef  tain  virluosa?  puei- 
Ise  conjugio  el  ampiexu  indigni.  Nam  et 
Israelitse  captivi,  pro  niaxima  parle  fuc- 
runt  idoiolalr» .  Sed  qiioniam  infra  Uaguel 

roi.m.ii.  ait,  Credo  quod  ideo  fccit  vos  Doininus 
venire  ad  me,  ut  ista  conjungereliir  cogna- 
lioni  su»  secundum  legem  Moysis,  ad  irii- 
nus  clicitiir,  quod  viri  ilii  non  erant  dc 
tribu  Raguelis  et  Sarae,  sicut  Tobias.  £i 
dwmonium,  nominc  Asmodwus,  orcidcraf 
eo.s, non  sine  permissionc  divina  atqiic  an- 
gelica.  Erant  qiiippe  iniqui  el  libidino- 
si,  ideo  morte  digni  :  sicqiie  dfemon  fiiit 
exseciitor  divinse  jiislilia^  in  illoruin  puni- 
tione,  quemadmodum  in  adolescenlis  oc- 
cisione,  qui  sanclam  Agnetem  volebat  pol- 
lucre.  Mo.v  ul  ingrcssi  /uissenl  nd  cam  in 
cubile  aul  Icctum,  anteqiiam  eam  cogno- 
verant. 

Ergn  quumpro  culpnsiia  increparet  pu- 
cllam  cx  caritale  et  zelo  justilia;,  quoniam 


Xum. 

XXXVI,  S 


A  jiisla  fiiil  cl  fci\  idii,  rcspondit  ci  puelia  il- 
ia  iinpalii'ns  d  '(tcvxcYS&^diccns  :  Amplius 
aon,  id  csl  niinquain  in  posterum,  videa- 
mus  ex  le  filiurn  aut  filiam  .mper  terrnm. 
lioc  est,  stcrilis  maneas,  siciit  huciisque 
liiisti,  intcrfectri.i)  virorum  luorum.  Sic- 
qiie  lalse  accusavit  Saram  de  tanto  faci- 
nore,  imo  el  facinoris  lanli  lain  freqiienti 
reitcratione.  .Malcvole  qiioque  malcdixit 
eidcm,  imprecando  ei  sterilitalem,  qiiic 
liinc  fuit  grandc  opprobrium.  Hujiis  pcr- 
verstP  piiclia'  pravilatcm  impalientiamque 

B  sectantiir  iniilli,  superbi.  diiri,  impalicn- 
l(^s,  qui   jiisle  repreliensi,  non  soliim  non 
rccognoscunl  propriam  culpam,  sed  in  ip- 
siim  inveiiunlur  corripientem  :  quem  si 
verc  reprehendere  neqiieunl,  criminanliir 
euin  mcndacilcr.  Ueqiiibus  scripsif  Amos  : 
Odio  habuerunt  corripientem,  ct  perfecle.4mosv.io. 
loqiienlcm  aiiominafi  siinl.  Ecciesiaslicus 
(liioiiiic  :   l'eccalor  vitabil   omncm  corre-    eccH. 
iilionein.  Vertiin  (iil  Saiomon  profestatur)  """' "'• 
qiii  incrcpaliones  relinqiiit,  insipiens  csl  :  xn,  u  mv, 
ct  qui  impaliens  cst,  operatiir  stiilliliam.  ''''■ 

!C  Xu)nquid  el  me  occidere  vis,sicut  occidisti 
scptcm  viros?  Tanta  est  iniquorum,  ira- 
ciindorum,  superborum.  impafientiumqiic 
pcrversilas,  excsecalio,  ingrafitiido,  ut  ju- 
stam  ct  caritativain  correplionem  (quac  est 
beneficiiiin  maximum)  arbilrentur  siim- 
mam  injiiriam,  maicficiiim.  el  quasi  im- 
Iictitionem  ad  morlcin.  .Merilo  igifiir  scri- 
pliim  csl  :  Sapienliam  et  disciplinam  qiii  sn/,  ,„  n 
abjicif,  infclix  est. 

Ad  lianc  vocem  perrcrit  in.mpcrius  ru- 
hicuium  domus  suce  :  in  quo  sibi   forsan 

U  oratoriiim  prffiparavil,  qiiemadmodum  .lii-   ./„,1,1/1,^, 
dith,  qiialcniis  in  loco  illo  secrefo.  qiiieto  '■ 
ct  alto,  devolioni,  conteinpiationi,  oratio- 
ni  liberius  piirinsqiie  vacarcl,  Ueniqiie  sa- 
piens  virgo  Sara  iKiliiil  ciiin  impiidcnfi  ct 
perversa  ancilla  confcndcre,  nec  ei  diire 
quid  respondcrc,  ccrncns  eam  incorrigil)i- 
iem  esse  ;   sciens  verum  esse  quod  Saio- 
inon  dixif  :  Honor  csl  hoinini  qiii  scparat  Pnv.sx.i. 
se  a  conlcnfionibus.  El  tribus  diebus  et 
nocfibus  non  manducavil  neqtie  bibil;  sed 
in  oratione  pcrsistens,  cum  lacrimis  dc- 


96 


ENARRATIO    IN    CAP.    III   TOBI.E. 


ART.    III 


Act.xwn 
33. 


Hebr.vu,' 


precabatur  Deum,  ut  ah  islo  impropcrio 
liberaret  eam,\A  est.a  lanta  (liffamia  cain 
eriperef,  ne  alii  scandalizarenlur  in  ea,  et 
veritas  ad  Dci  honoreni  pateret,  et  ipsa  de 
cetero  efficeretur  fecunda.  Pi-felerca  an 
toto  triduo  ex  devotione  atquc  fcrvore  abs- 
que  inlerruplione  oraverit.  nec  quidquani 
cibi  et  potus  ac  somni  acceperit,  an  potius 
ideo  dicatur  infra  tres  dies  et  noctes  oras- 
se,  et  nil  cibi  ac  potus  sumpsisse,  quia  pro 
majori  parte  temporis  iilius  oravit,  et  per- 
modicum  de  cibo  accepit  et  potu,  videtur 
incertum.  Utroque  etenim  modo  potest 
intelligi.  quia  quod  modicum  est,  reputa- 
tur  pro  nihilo.  Nam  ct  in  Actibus  legitur, 
Pauluni  dixisse  quibusdam  in  navi :  Quar- 
tadecima  die  hodie  exspcctantes,  jejuni 
permanetis,  nihil  accipientes. 

Factum  est  autem  tertia  die,  dum  com- 
pleref  oralionem,  benedicens  Dominum  be- 
nediclione  laudis,  qua  inferior  benedicit 
superiori.  De  benedictione  vero  consecra- 
tionis,  ait  ad  Hebrseos  Apostolus  :  Sine  ul- 
la  contradictione,  quod  minus  est,  a  ma- 
jore  benedicitur.  Dixit  :  Benedictum  est 
nomen  tuum,  id  est,  tu  ipse  nomine  no- 
minante  designatus,  es  benedictus,  Deus 
patrum  nostrorum.  Seepissime  etenim  in 
Scripturis  accipitur  nomen  rei  pro  re  ip- 
sa,  queniadmodum  et  in  Oratione  domini- 
.Vfl«A.v.,  ca  :  Sanctificetur  nomen  tuum.  Itaque  ve- 
nerabilis  Sara,  ex  tam  diuturna  et  ferventi 
oratione  desuper  intra  se  secrete  consola- 
ta,  et  spe  exauditionis  cxhilarafa,  Domi- 
num  benedixif.  Qui  quum  iratus  fueris, 
non  per  invariabilis  menfis  fuse  commo- 
tionem, auf  per  fua;  infinifje  tranquillifalis 
perturbationem,  sed  per  justae  ultionis  ef- 
fectum,  misericordiam  facies  :  quia  per 
pcenas  temporales  ignoscis  confritis,  et  ci- 
tra  condignum  punis ;  et  in  tempore  tribu- 
lationis  peccata  dimittis  his  qui  invocant 
te,  qui  tuae  piefatis  flagelia  patienter  at- 
que  humiliter  amplectunfur,  confitenfes 
multo  duriora  promeruisse,  ac  misericor- 
diter  sibi  indiilgeri  petentes.  Sic  et  Haba- 
Habac.m,  cuc  asserif  :  Quum  iratus  fueris,  miseri- 
"  cordise   recordaberis.  Et  Psalmista  :  Aut 


A  obliviscetur  misereri  Deus,  auf  continebif 
in  ira  sua  misericordias  suas? 

Ad  le,  Domine,  faciem  meam  converlo, 
ad  le  oculos  meos  erigo.  Gerfum  esf,  quod 
ad  illocaiem  cf  incircumscriplibilem  su- 
pcrsimplieissimum  Dcum  Sara  converferif 
facicin  suam  inferiorem.  vidclicet  men- 
fem  :  de  qua  in  Psalmo,  Tibi  dixit  cor 
meum.  exquisivif  fc  facies  mea.  Sic  et 
oculos  interiores  erexit  ad  Deum  altissi- 
mum  ubique  prssentem,  juxta  illud:0culi 
mei  semper  ad  Dominum.  Exferiorem  quo- 

B  que  faciem  ef  oculos  corporales  levavit  et 
direxit  ad  Deum,  id  est  ad  locum  in  quo 
Deus  specialiter  esse  et  habilare  asseritur, 
pufa  ad  ccelum,  vel  pro  func  ad  femplum 
versus  Jerusalcm  :  secundum  quod  in  Da- 
niele  legitur,  Danielem  in  suo  ccenaculo 
apertis  fenesfris  orasse  contra  Jerusalem. 
Sic  ctenim  Judsi  in  capfivifafe  positi  so- 
lebanf  orare,  prout  libro  tertio  Regum  Sa- 
lomon  dixit  :  Si  in  ferra  inimicorum  ad 
quani  capfivi  ducfi  fuerint,  oraverinf  te, 
contra  viam  ferrae  suee  et  fempli  quod  ffldi- 

C  ficavi,  e.xaudies  eos. 

Peto,  Domine,  ut  de  vinculo  improperii 
liujus  absolvas  me,  id  est  de  dura  et  falsa 
ista  diffamia,  qua  velut  catenis  circum- 
dafa  sum  :  quod  virgini  tenerrimae  fuit 
gravissinium,  quum  virgines  prffisertim 
castae  et  piae,  sint  maxime  verecundae ;  aut 
cerle  de  super  terram  eripias  me,  id  est, 
in  pace  tollas  spirifum  meum  a  corpore 
isto  morfali.  Hoc  oravit  eo  modo,  quo  ex- 
posifum  esf  de  Tobia,  et  ne  alii  tam  enor- 
miler  scandalizarentur  in  ea,  et  ne  ipsa 

D  per  impaticnfiam  laberetur.  Sic  quippe 
electi  inferdum  de  vita  hac  lolluntur  cele- 
rius,  juxfa  illud  Sapientiae  :  Yivens  inter 
peccatores,  translafus  est.  Raptus  est,  ne 
malifia  mutaret  intellectum  illius,  aut  ne 
fictio  deciperet  animam  ejus. 

Tu  scis,  Domine,  quia  nunquam  concu- 
pivi  virum  voluptatis  amore,  sed  deside- 
rio  prolis  ad  Dei  obsequium  educandae  :  ut 
paulo  post  subditur  :  el  mundam  servavi 
animam  meam,  auxilio  grafiae  tuse,  abom- 
ni  concupiscentia  sensuali  inordinafa  ve- 


PS.  LXXVI, 

10. 


Ps.ww,  8, 


Ps.  XXIV, 


i>a)i.  VI,  10. 


IWReg.ww, 
48,  49. 


Sap.  IV, 10, 
11. 


ENARRATIO    IN    CAP.    Ill   TOBI K.    —   ART.    III 


97 


W  Jieg.x\ 
3. 


Jer.  XV. 17 


\i  Reg.  yi 
li;  1  l'ar 
XIII.  8. 


Etther  xiv 

18. 


I  6'or.  VII, 


nereoruiii,  imo  cl  alioriiin  sensihiiiiiiii  ol)- 
jectoniin  :  quod  fuil  in  tali  puella  grandis 
perrcclio.  Ou;e  ad  Dci  lioiiorein,  non  jaclan- 
ter,  iia'c  proliletur.  ad  augeiidiim  sibi  ipsi 
in  Deo  liduciam  in  tanla  angustia,  sicul  et 
Ezecliias  rcx  angustiis  circumdatiis,  dixil : 
Memento,  Uomine,  quomodo  ami)uiavcrini 
corain  te  in  verilale  et  corde  perfccto. 
Xiinijuam  cum  ludcntibus  miscui  »u>,  hoc 
est,  in  ludicris  et  humanis  solaliis  nun- 
quaiii  excessi,  vel  ea  omnino  vilavi  :  in 
quiljiis  lainen  potest  se  homo  virtuose  lia- 
bere  per  virlulem  moralein,  qu»  eulrape- 
lia  vocatur.  Sic  et  .lercinias,  .Non  sedi  (in- 
quit)  iii  concilio  ludenlium.  Inlerduin  vero 
hidus  in  malo  accipitur  pro  aclu  dissolu- 
lo  :  quandoquc  vcro  in  bono,  sccuiKhiin 
illud  Hcgum  :  David  percuticbat  in  organis, 
el  lutlebal  lotis  viribus  corani  Domino. 
Xetjuc  cuiii  liis  qui  iti  lccitatc  ambulant, 
parlicipem  mc  pnrbui  :  id  csl,  choreas, 
speclacula,  et  quidquid  matuiilali  iiioruin 
conlraiiatur,  ac  vana  consortia  evitavi.  Et 
sic  Sara  isla  cuin  Esthcr  dicere  poluil  Deo: 
Nunquani  laelata  est  ancilla  lua,  nisi  in  te, 
Deus  Israel. 

Virum  autem,  hoc  est  viros  cuin  qiii- 
bus  conlraxi,  cum  timore  tuo  filiali,  non 
cum  libidine  mea,  consensi  accipere,  juxla 
meorum  vohintatem  parentum.  Ad  ma- 
trimoniuin  namque  reqiiirilur  conscnsus 
aniinorum.  El  congrue  ait,  Cuin  liinore 
luo.  (Juamvis  enim  aclus  carnalis  conjugii 
possit  siiie  peccalo  exerccri,  raro  tanien 
conlingit  sine  aUcujus  culpaj  admixtione. 
Mulla  quoque  sunt  malrimonii  onera.  Pro- 
pler  ([uod  de  conjiigatis  ait  .\posliihis  : 
Tribulalioncm  carnis  habebunt  hujusmo- 
di.  Sed  et  mulier  ponitur  sul)  poleslale 
mariti  :  ideo  sapiens  virgo  non  siiie  grandi 
timore  consensit  in  viriiin.  Et,  aut  cgo  in- 
diffna  fui  illis.  Hoc  dicit  ex  humilitatc,  iic 
videatiirse  incaule  illis  pra-ferre.  Et  qiiain- 
vis  jam  suas  cominemoravil  virliiosilates, 
finaliler  lamen  se  commisit  divino  jiidi- 
cio,  sciens  quod  homo  frequenter  habcat 
qiiasdam  culpas  occullas,  dc  quibiis  sibi 
conscius  non  cst.  Unde  Aposlolus  dixii  : 

T.  5. 


A  .Niiiil  iiiilii  consciiis  sum,  sed  non  in  lioc  icor.iv,*. 
.jusliricatus  suiii.  Oiii  autem  judical  me, 
Doiniiius  csl.  \'A  l'saiinisla  oravit  :  .\b  oc-  /•s.ivm,!:). 
cultis  ineis  munda  ine,  Dominc.  Aul  illi 
forsitan  me  non  fuerunt  digni  :  qiiasi  di- 
cal,  De  hoc  nil  temere  audeo  jndicare.  (juia 
forsitan  viro  alii  con.^icrcasti  mc.  Iloc  ex 
divina  inspiratione  pro  sua  consolationc 
aliqualitcr  inlcllcxit.  Dcus  euini  interduin 
icvelal  hoiniiii  aliqiiid  pcrlVctc,  aliqiiaiido 
iinpcriccte,  secuiidimi  moderaincn  sapicii- 
li;e  sua^. 

B  Xo7i  est  cnim  in  liominis  potestate  con- 
silium  tuum, hoc  esl  disposilio  providcn- 
lise  tuae,  seu  ordinatio  tui  propositi  ac 
decreti,  quod  invariabile  esf,  nec  potestati 
subjaccl  creaturie.  Ideo  in  Isaia  lcstaliir  : 
Consiiium  ineum  stabil,  et  omnis  \oluiilas  /s. mvi.iu. 
mea  fiel.  Verumtamen  consilium  proprie 
suniptum,  prout  csl  inquisilio  de  agendis, 
non  couvcnit  Dco.  Sic  cnim  esl  ignorantis 
natura',  ut  asserit  Damasccniis,  iil  lir(|iiiii- 
tcr  dictuin  est  alibi. 

Hoc  aiitem  pro  ccrlo  habet  omnis  i/ui 

C  colit  te,  cerlitudine  adha^rentiffi,  qua>  est 
fidei  cerlitudo:  ccrtitudo  autem  evidentise, 
est  scientise  cerlitudo :  quia  vita  cjus  si  in 
probatione  fuerit, hoc  est  in  examinatione 
el  exercitatione  adversitatum,  coronabilur 
a  lc  corona  »lerna!  fclicitalis  :  dummodo 
conslans  alque  fidclis  manserit  in  advcr- 
sis,  quuin  scriptum  sil  :  Tanquam  aurum  Sap.M,6\ 
in  fornace,  probavit  eleclos  Dominiis,  et''*'' 
quasi  holocausli  hosliam  accepil  eos.  Ideo 
accipicnl  regnum  decoris,  et  diadema  spe- 
ciei  de  manu  Domini.  Hinc  sanclus  Job  : 

D  Probavit    me  (inquit)  qiiasi  auruni  qiiod  yojxxm.io. 
pcr  ignem  Iransil.  Alquc  .\postolus  :  Non  iirim.11,5. 
coronatur,  nisi  qui  legilime  certaverit.  Si 
autcm  i/i  tribulationc  fucrit ,  libcrabitur : 
dummodo  tribulationcm  pro  suis  peccatis 
el  intiiitii  Dei  wquanimitcr  tulerit,  dicens 
illud  Micha^a-  :  Iram  Doinini  jiortabo,  (|iiia  .i/ic/i.vn.o. 
peccavi  ei.  Si  vcro  ruciit    in  lril)u]alione 
inlerna,  qua>  esl  ipsa  contritio  de  peccalis, 
misericordiam  conscqiiclur.  Hinc  scriplum 
esl  :  .Non  consiirgct  diqilcx  tribulalio.  M-  Xahumu^. 
hilo   minus  iiiiilli  dc   liibulatione  sfficuli 


ENARRATIO    IN    CAP.    III    TORI.K 


ART.    III 


luijus  ad  Iribiilalioiicm  corruunt  inicrna-  A  rat,  et  medetur;  percutit,  et  manus  ejus 
lem,quia  in  Irihulatione  non  poenilent.i?/ 
si  i»  corrcp/ioiii'  fiierit,  hoc  esl  in  casli- 
gatione  seu  repreliensione  pro  suis  pec- 
catis,  ad  inisericonliam  pervcnire  licehit, 
quando  ipsam  correplioneni  capit  gralan- 
Job  v,i7.  ler.  Ideo  scriptuni  esl  in  Job  :  Bealus  homo      quoad  hoc  quod  pelierunt  tolli  de  vita  hac, 


sanabunl.  .S'(7  nomen  tuuiii,  Deus  Israel , 
lienedictiiin  iii  sicculn,  hoc  est  a-lerna- 
liler. 

Fn    illo  tempore   exaudito}  sunt  preces 
amborum,  videlicet  Tobije  et  Sar»,  non 


A/joc. 111,19 


qui  corripitur  a  Domino.  hicrepationcm 
ergo  Domini  ne  reprobes.  Nam  et  Dominus 
fassus  esl  in  Apocalypsi  :  Ego,  quos  amo, 
arguo  et  castigo. 

Non   enini   deJectaris   in  perditioni/ms 


sed  quoad  hoc  quod  relevamen  a  suis  Iri- 
buhilionibus  pelierunt;  in  conspectuglorice 
sumiiii  Dei,  hoc  est  a  Deo  majestatis  im- 
mensee.  Et  missus  est  angelus  Domini  san- 
ctus  Napf/ael :  qui  intcrpretalur,  medicina 


nostris,  hoc  est  condemnatione  el  puniti-  B  Dei,  quia  per  ipsum  Deus  curavit  hos  am- 


Sap.  1,  13. 


Ezpch. 
xviii,  23. 


one  nostra,  secunduni  quod  sunl  pcenae 
atque  miseri»  quaedam,  ju.xta  illud  Sapien- 
tia^  :  Dcus  morlem  non  fecif,  nec  la>latur 
in  perditione  vivorum.  Delcctalur  auteni 
in  nostra  emendalione  et  salvatione.  Pro- 


bos.  Unde  subjungitur  :  ut  curaret  eos 
ambos,  hoc  est  Tobiam  a  ceecitate  et  mcn- 
tis  afflictione,  Saram  quoque  a  vinculo 
iinpropcrii  sui  et  sterililatis  opprobrio  at- 
qiie  (iiffamia ;  (juorum  uno  tempore  sunl 


PS.  LVII.Il 

Ptov.  I,  26 
/s.  1,  24. 


pter  quod  in  Ezechiele  locutus  est  :  Num-  orationes  in  conspectu  Domini  recitatce,id 

quid   voluntatis  mete  est  mors  impii,  et  est  Deo  oi)lat»  per  angelos  sanctos  illo- 

non  ul  converlalur  et  vivat?  Nihilo  minus  rum   duorum  custodes  :  non  quod  Deum 

in  punilionibus  et  condemnalionibus  im-  aliquid  lateat,  sed  quia  angeli  sancti  pre- 

piorum,  secundum  quod  sunt  effectus  di-  cibus   hominum   impendunt  suffragia,  et 

vin»   justitia>,   deleclatur,   sicut  et  justi,  oranl  pro  sibi  commissis,  atque  imperfe- 

qui  Iffitabuntur  quum  viderint  vindiclam.  C  clum  eorum  pie  e.xcusant.  Sic  et  in  Acti- 

Propter  quod  in  Proverbiis  disscruit  :  Ego  bus  angelus  sanctus  legitur  dixisse  Gor- 


in  interitu  vestro  ridebo.  Et  in  Isaia  :  Ego 
consolabor  super  hostibus  meis.  Hinc  lo- 
Oscex,  10.  quitur  per  Osee  :  Ju.\la  desiderium  meum 
corripiam  cos.Quiu  post  tempestatem  tran- 
quillum  facis,  hoc  est,  post  afflictionem, 
tentationem,  et  contritionis  dolorem,  con- 
fers  pectoris  pacem  seu  tiauquillitatem 
internam  ;  et  post  lacrimationem  et  fletum 


nelio  :  Oraliones  luee  et  eieemosynae,  tuse  ac/. x,  4. 
ascenderunt   in   memoriam  in  conspectu 
Dei.  Ilemque  :  Eleemosyna^  tua"  comme-  ibid.z\. 
)noral;e  siint  in  conspectu  Dei. 

E.\  pr»habitis  edocemur,  in  omni  tribu- 
lalionc  alque  anguslia  ad  Deum  per  ora- 
tiones  fervenles  confugere,  pro  parentibus 
tam  vivis  quam  morluis  specialiter  exora- 


ex  piis  et  rationabilibus  causis,  exsidtatio-  re,  increpationes  etiam  ab  inferioribus,  et 
■nem  infundis,  id  est  consolationem  inter-  criminaliones  falsas  patienter  sufferre,nec 
nam  in  isto  exsilio,  deinde  aetcrnam  jucun-  D  contra  iucrepanles  contendere,  Deum  quo- 


Matlh.\,3 
Ps.  LXV.Ii 


Joiv,  IS.  g 


dilatcm  in  rcgno.  Hoc  est  quod  in  Matthfeo 
ail  :  Beati  qui  iugent,  quouiam  ipsi  conso- 

.  labuntur.  Et  in  Psalmo  :  Transivimus  per 
ignem  et  aquam,  et  eduxisti  nos  in  refri- 

.  gerium.  De  quo  fertur  in  Job  :  Ipse  vulne- 


que  i)enedicere  in  suis  judiciis,  et  omnem 
excessum  vitare  in  levilalibus,  ludis,  jo- 
cis  ac  risibus,  atque  in  desolationibus  con- 
solalionem  divinam  nequanimiter  prsesto- 
iari. 


ENARRATIO    l.N    CAP.    IV    TOBl.K. 


AUT.    1\ 


!)9 


AKTICILIS   IV 


ELICIDATIO    CAPITILI   OUATITI    :    lC.riTU   (JllM    TOlilAS   PUTARET    OR.VnoNEM    SUAM    EXAIDIUI. 

UT    MORI    POTUISSET. 


Toh.  III.  U. 


R1".(>1T.\NTI'R  hic  mor:iiissinia  ac  salii- 
IxTriina  dociiinenla.  qiiihiis  scniorTo- 
bias  filium  suum.  et  per  cum  universos 
instruxit  fidelcs.  Igitur  quiim  Tobias  pu- 
tarct  oratioiiem  siiam  c.innrllri  a  Dco,  ut 
mori  potuissct,  hoc  est  quoad  hoc.  quod 
cilo  (proul  petiil)  morcreliir.  Qualiler  au- 
tcm  fueril  ejus  oratio  c.xandita.  patuit  in 
praecedentis  cxpositione  capiluli.  Vocavit 
ad  se  Tobiam  filium  suum,  dixitguc  ei  : 
Audi,fili  mi,  vcrba  oris  mei,et  ea  in  cor- 
de  tuo  fjuasi  fundamenta  construc,  hoc 
est,  firmissime  ea  imprime  tuae  memorise. 
Consueverunt  autem  sancti  patrcs.  emi- 
graturi  de  sa^culo  isto,  sobolem  suam  sa- 
lubriter  exhortari.  benedicerc.  inforina- 
re,  ut  patet  in  Genesi  dc  Jacob,  ct  primo 
Paralipomenon  de  David.  Sic  et  Christus 
post  Coenam  novissimam.  passione  siia  in- 
stante,  siios  discipulos  copiosissime  infor- 
mavit. 

Qiium  acceperit  Deus  animam  mcani.ae- 
iuc.iTi.2i.  parando  eain  a  corpore,  et  in  sinu  Abraha> 
eam  ponendo,  eamque  (ut  spero)  miseri- 
corditer  amplectendo,  corpiis  meum  .■scpc- 
li,  secundum  quod  ego  sollicitus  fui  alio- 
rum  exstincta  corpora  sepelire,sciens  quod 
in  die  resurgent  novissimo.  Sicque  com- 
mittimiis  ea  tcrra"  tanquam  deposita  qua»- 
dam  quse  suo  tempore  resumemus.  Et  ho- 
norem  habebis,\d  est  exhibebis,  matri  tiuv 
omnilrus  diehus  vitw  cjus.  Proles  namque 
tenetur  parentibus  obedientiam  et  reve- 
rentiam,  atque  si  indigucrinl,  nccessario- 
iiim  prociirationem  :  a  qiiibus  beneficia 
lanta  suscepit.  Hinc  -iwhAiKaT :  Mcmor  enim 
debes  essc,  quie  et  quaata  pericula  passa 
sil  propter  te  in  utero  suo  :  priEsertim  in 
partu,  quo  dolor,  tremor,  moeror,  pressu- 


Gen.  xLix: 
IPar.xxviii. 


/oann.  XIII 

XVI, 


A  ra.  angustia,  occupaiil  v\  iiiliiii|ilriii  par- 
lurientem.  Quuin  autem  cl  ipsa  compleve- 
ril  lciiipiis  ciUe  sii(C.  scpclics  cain  circa 
mc  :  \it  qiioruiii  iiiuis  iiiil  icclus.  unus  sit 
lumulus,  atquc  ut  siimil  saiiibrilcr  resur- 
gamus.  et  qui  conjuncti  ciamus  in  vita, 
non  scparemur  posf  mortcm.  lii  liis  inuo- 
tcsciint  patientia  atque  justilia  vcnerandi 
Tobia'.  qui  non  ohstantc  qiiod  tain  acritcr 
et  injuste  fuit  derisus  a  conjuge,  ut  patuit,  Toh.n.a, 
tam  diligenter  commisit  filio  suo  dc  cura  -'" 
illius. 

B      Omnihus  autem  diebus  vitai  tuw  in  mente 
habeto  Deum.  ad  minus  pcr  habitum  fidei, 
spei  et  caritatis.  et  qiiantiim  fieii  polest, 
per  actus  earumdem  ac  aliaruin  virtutum, 
pcnsando  jugiter  pra>scntiam  Dci,  impleas- 
quc  illud  Psalmographi,  Mcditatio  cordis  /•.s.xvm.is. 
mei  in  conspectu  tuo  semper;  et,Oculi  mei  />j.xxiv,i3. 
semper  ad  Dominum.  Et  cave  nc  aliquan- 
do  peccato  consentias.  Hoc  est  quod  ait 
Apostolus  :  Xolite  locum  darc  diaholo.  Et  Epi.es.n-, 
pra-termittas  prcecepta  Dci.  id  est,cave  ne  -"• 
negligas  ea  implere.  Ideo  in  Ecclesiastico 

C  habctur  :  Salutare  sacrificium  cst.  atten-    kccU. 
dcre  mandatis.  et  disceden»  ab  omni  ini- ''^"- -■ 
quitate.  A  qua  qualiter  sit  discedendum, 
tangitur  in  eodem.  qiiuin  diciliir  :  Qiiasi  a  /tid. x%i,i. 
facic  colubri  fuge  peccata. 

Insuper,  quo  Tobias  actibus  misericor- 
di»  excellenlius  fuit  intentus,  co  ad  ipsos 
efficacius  ferventiusque  hortatur,  adden- 
do  :  Ejs  substantia  tua  fac  eleemosynam, 
et  noli  avertere  faciem  tuam  ab  ulto  pau- 
pere  te  rogante,  quin  ad  minus  pie  adspi- 
cias  eum,  uf  consoleris  verbo  aiit  signo.si 

D  non  habes  corporale  subsidium  quod  im- 
pendas.  Ita  enim  fiel,  ut  nec  a  te  averta- 
tur  facies  Domini,  id  est  divinse  pietatis 


100 


ENARRATIO    IN    CAP.    IV    TOBI.i:.    —   ART.    IV 


Marc.  .\ 
43. 


Maith.y,-.  respcclus.  Beali  eiiiiii  inisericordes,  quo- 
niarn  ipsi  inisericordiani  consequentur.  Et 
quanlo  (luis  proxiinis  lueril  propler  Ueum 
benignior,  eo  Oinnipntons  gratiosior  erit 
ei.  Quonwdo  potuerix,  ita  esto  miscricors, 
hoc  esl  compassivus  atque  subveniens  : 
sicul  consequentcr  exponitur.  Si  multttm 
tibi  fucrit,  abundantcr  tribuc  unicuique 
partem :  si  exiguum  tibi  fiierit,  etiani  c.ri- 
(juutii  libenter  iittpertiri  stude  cum  libe- 
rali  affectu.  Deus  etenim  magis  pensat 
affectum,quam  donum  ;  et  magis  perpen- 
dit  ex  quanto,  quam  quantiim.  Ideo  de 
paupercula  mittenle  in  gazophykcium  duo 
minuta,  dixit  Salvator  :  Qiiia  haec  vidua 
phis  omnibus  misit.  Prtemiutn  enim  Ixj- 
nuni  tibi  thcsaurizas,  hoc  est,  acquiris  et 
reponis  :  quod  invenies  in  die  neccssita- 
tis,  id  est  mortis  et  judicii  tui  particularis 
ac  universalis,  et  item  in  purgatorii  poe- 
nis,  in  quibiis  vivoiiim  suffragia  tantum 
prosunt,  (luantiiin  defuncli  hic  meruerunt 
iil  eis  p!'odesse  possint,  lioc  est,  qiio  mise- 
riconiiores  fiierint.  Hinc  lesle  Ambrosio, 
Sumina  christianEe  religionis  in  caritate  et 
pielale  consistil.  Auguslinus  quoque  asse- 
ril  :  Sola  misericordia  comes  est  defuncto- 

/'s.  xi,  2.  riim.  Unih'  testalur  Psalmista  :  Beatus  qui 
intelligit  siiper  egeniim  et  pauperem  ;  iii 
die  mala  liiierabil  eiiiii  Doininus. 

Quoniani  eleemostjtia  ab  otnni  peccato 
el  a  tnorte  infernalis  miscria!  libcrat,A\x\\\- 
modo  fiat  ex  carilate  et  virtule  misericor- 
dise  ;  et  non  patietur  aniinam  irc  iii  tene- 
bras  Acherontis.  Et  dato  quod  fiat  extra 
caritatem,  frequenler  lanien  de  congruo 
gratiam  promeretur,  et  intercessione  ac 
meritis  eorum  quibus  impenditur,  gratia 
conversionis  frequenter  eleemosynariis  da- 
tur.  Hinc  in  fhangelio  Dominus  loquitur  : 

iiic.xi,4i.  Quod  superest,  date  eleemosynam,  et  ccce 

/6iv/..\vi,9.  omnia  niunda  sunt  vobis.  Itemque  :  Facite 
vobis  amicos  de  inammona  iniquitatis,  ut 
quuin  dclccerilis,  recipiant  vos  in  Eeterna 
tabernacula.  Fiducia  inagna,  hoc  est  cau- 
sa  magnie  fiduciai,  erit  coram  sinnmo  Deo 
elecmosgna  tain  corporalis  quam  spirilua- 
lis,  omnibus  facicittibus  eaiii.Yic.  operibus 


A  qiiippe  inisericordi*  perhibet  Christus  se 
disceplatiiriiiii  in  die  judicii,  misericordi- 
biisque  dictiiriiin  :  Yenitc.  benedicti  Palris  .i/r,;(/,.xsv, 
mei,  percipile  regnum.  ■*'■ 

Attendc  tibi  ab  onini  fornicatione,  tam  it,ki.\\-n. 
simplici,  ([uam  adulterio,  incestu,  stupro, 
sacrilegio:  a  spiritiiali  etiam  fornicatione, 
piieserlim  ab  idololatria.  M  prwter  uxo- 
rciii  luam,  quam  liabilurus  es,  nunquam 
patiaris  criincn  .scirc,  hoc  est,  nunquain 
alteri  commiscearis,  nec  conscius  tibi  fias 
criminis    tanti.   Superbiain   nunquam  in 

B  tuosctisu  interiori  aut  exteriori,(2M<  in  tuo 
rcrbo,  imo  nec  lacto,  neque  vestitu,  nec 
aliquo  apparatu,  dominari  permittas,  ei 
consentiendo.  Idcirco,  si  subrepat,  mox 
reprime  eam,  et  abjice  tauquam  diaboli- 
cuin  crinien,  maledictionisque  semen,  et 
venenum  mortiferum  ac  vitiorum  origi- 
nem,  matrem,  reginam.  In  ipsa  eniin  ini- 
tiuiii  suinpsit  omnis  perditio  :  quia  per 
superbiam  primus  ille  apostata  angelus  /«.  xiv,  4 
perdidit  semelipsum,  ct  angelos  innume- "^  "'^' 
rabiies   sibi  altraxit  ;   atque  ex  illa   per- 

C  liilione  consecuta  et  orta  est  invidia  dia- 
boli,   pcr  qiiain    mors    intravit  in  orbem  s«;).  11,24. 
terrariiin,  ut  Sapiens  disserit. 

(juicumquc  aliquid  tibi  operatus  fuerit, 
slatiin  ci  ■mercedein  reslitue,  pra3sertim  si 
petit,etegcat. Qui  enim  fraudem  facit  mer- 
cenario,  el  qui  sanguinem  fundit,  fratres 
sunt,  ut  in  Ecclesiastico  legitur.^f!  merces  eccu. 
mercenarii  tui  apud  te  omnino  non  re-'"^""''^^' 
maneal,  hoc  est  diutius  quam  licet.  Nam 
et  unum  quatuor  clamitantium  vitiorum, 
csl  detentio  mercedis  operariorum,  ut  Ja- /aco6.v,4. 

D  cobus  asserit.  Hinc  Dominus  in  Levitico 
ait  :  Non  moiabitur  opus  mercenarii  tui  i,ei..xi\,i3. 
apiid  te  usque  mane.  Gommuniter  enim 
pauperes  sunt  operarii  tales,  et  indigent 
sua  mercede.  Quod  ab  alio  oderis,  hoc  est, 
rationabiliter  non  vis,  et  al)horres,  fieri 
tibi,  vide  iic  tu  aliquando  alleri  facias. 
Duo  sunt  prajcepla  juris  naturalis,  unum 
negativiim  obligans  semper  et  ad  semper, 
(juod  ponitur  hic;  aliud  affirmativum,  ob- 
lii^ans  semper,  sed  non  ad  semper,  quod  ,,  ,,, 
per  Mattbajum  exprimit  Christus  :  Omnia,  12. 


ENARRATIO    IN    CAP.    IV    TOBI.r:. 


ART.    IV 


101 


inquiens.(jiippciinii]iif  \iillis  iil  iMciaiU  vo- 
bis  homines,  ila  et  vos  facite  iilis.Oiinrimi 
ununi  in  alio  incliiditur. 

Pancm,  id  est   cii)uni,  Ittum  citm  csti- 

rientibm  el  egenis  comede :  illos  invitando 

ut  lccum  manducent,  sicut  sanclus  Job  i'e- 

job  xsxi,  cit,  qui  ail  :  Si  coniedi  biiccellam   nieam 

''■  soliis,  et  non  comedit  pupiilus  ex  ea.  Hinc 

Luc.  XIV,  ait  Unigenitus  Dei  :  Ouum  facis  prandium 

'"■"  aul  copuam.  noli  vocare  amicos  luos,  ne- 
que  fratres,  neque  cognatos.  neque  vici- 
nos  diviles,  ne  forle  el  ipsi  te  reinvitenl, 
et  fiat  tibi  relributio:  sed  quum  facis  con- 
vivium,  voca  pauperes,  debiles,  claudos  ci 
ca-cos,  et  bealus  eris,  quia  uon  habenl  re- 
tribnere  tibi.  Retribuetur  enim  libi  in  re- 
surreclione  juslorum.  Islud  consilium  est, 
non  prseceptum.  Et  de  vcs/imenlis  l/iis 
tihi  superfluis  nudos  fe^e  .•  qucmadmodiim 
bealissimus   Joannes   Baplisla   admonuil, 

/6irf.iii,ii.  Qiii  habel  duas  tunicas,  det  non  habenti : 

yj.LviM,:.  el  Isaias.Ouum  videris  nudum,operi  euni. 
Universa  elenim  misericordia>  opera  tem- 
pore  opporluno  sunl  adimplenda.  Panem 
tuum  et  vinum  tuum  super  sepulturam 
JHsti  conslitiie,  hoc  est,  in  sepelitione  fi- 
delium  refice  pauperes  bene  pro  spirilibus 
defiinctorum  in  gratia.  Non  est  aulem  er- 
ronee  intelligendum,  ut  juxla  quorumdam 
superslilionem,  super  monumenla  mortuo- 
rum  alimenta  ponantur,  quasi  mortui  cor- 
poralibus  alimoniis  egeant  aut  vescantur. 
De  hoc  recitat  Augustinus  in  libro  Con- 
fcssionum,  quemadmodum  mater  sua  ad 
prffdicationem  Ambrosii,  consueludinem 
suam  reliquerit  :  et  quod  iste  sit  sensus, 
apparet  ex  verbis  sequenlibus,  El  noli  e.r 
eo  manducare  el  hibere  ctiin  pcccnlorihiis. 
hoc  est  incredulis,qui  defunclis  neiiueunt 
suffragari. 

('onsilium  semper  a  sapicnlc  perrjtiirc, 
id  est,  diligenter  inquire  in  ardiiis  ac  dii- 
biis.  in  quibiis  ad  cxperloriim,  sapicntiiiin, 
et  Deiim  timenliiim  esl  conriigiendiim  coii- 
silium  :  quod  etiam  a  sapientissimo  Ueo,  et 
ex  Scriptiiris  ac  patrum  libris  esl  inqiii- 


k  rendiini.  Umlr   in    llci-loiaslico  doccliir  : 

lili.  sine  consilio  iiiliil  lacias,  el  post  fa-    Hccu. 
clum  non  pcenitebis.  '"^"'  ■■*• 

Onuii  lcinporc  /jcnedic  Dettm ,  laudando 
ciim  in  prosperis  el  in  adversis,  perseve- 
ranler  usque  in  fincm,  omiii  lcmpore  0|-,- 
porluno.  juxla  illud  iii  Psalnio  :  Ucncdicam  psw^m.i. 
Dominum  in  onini  lcmpore,  scmper  laiis 
ejus  in  ore  meo  :  ci  pclc  nb  eo,  ul  vias,  id 
esl  actiones  Ittas  interiores  exteriore»;qiie 
tlirif/at  per  se,  per  angclicam  cuslodiam, 
per  suos  vicarios,  alque  per  consiliarios 

B  bonos.  Qua  direclione  superna  jugiler  ac 
maxime  indigemus,  seciindum   illud  Pro- 
verbiorum   :  Gor   hominis  disponit   viam  Pror.wi.o. 
suam,  sed  Dei  est  dirigere  gressus  ejus. 
Unde  sanctus  ille  ait  Jeremias  sanclifica- 
tus  in  ulero  :  Scio,  Domine,  quia  non  est  y<;.-.x,i3. 
hominis  via  ejus,  nec  viri  est,  ul  ambulet 
et  dirigat  gressus  suos.  Ideo  cum  Psalmi- 
sla  oremus  :  Gressus  meos  dirige  secun-   Ps.cwm, 
dum  eloquium   tiium.  El  omnia  consilia  "^^ 
liia  in  ipso permancanl,\lA  iil  niillius  con- 
silio  acquiescas  conlra  Dci  prscepla  ac 

G  documenta.  Guncta  quoque  consilia  quaj 
inquiris,  finaliler  ordines.  ul  Deo  compla- 
ceas,  et  salveris. 

Indico  etiam  tibi,  fili  mi,  dedisse,  hoc 
est  concessisse,  me  decem  talenta  argenti 
Gabclo,  eic,  prout  supra  expositum  est.  Tob.i.n. 
No/i  timere,  fl/i  mi,  carnali,  mundano, 
inordinato  et  lurbulento  timore.  Pavpc- 
rem  quidem  vitam  gerimus  in  teinporaii- 
blis,  sed  mttlla  bona  habcbimus,  hoc  est 
copiosa  charismata  gratiEP  in  prsesenti,  bo- 
naque   gloria?   in    futuro,  si  timuerimus 

D  Dcuni,  filiali  limore  :  juxla  illud  Psahiii- 
sUe,  Timcle  Dominum,  omnes  sancti  ejus,   /'s..vxxm, 
qunniam   nihil  deesl  limenlibus  eum  ;  et  '"• 
rcccsscrinitis  ab  omni  pcccalo,  prEesertim 
morlali,  el   eliam  veniali   pro  posse  :   a 
(|iiil)iis  polissime  reccdilnr  corde,  ca  ab- 
hiirrcndo  ;  cl  fcccrimns  />cnc  :  qu;p  siint 
iliue  qiiasi  integrales  parles  jiislili;c.  Pro- 
pliela  dicenlc  :  Dcclina  a  malo,  el  fac  bo-   ;*irf.  15. 
niim,  elc. 


i02 


ENARRATIO    IN    CAP.  V    TOBI.E.    —    ART.  V 


ARTICULUS   V 


ELUCIDATIO    r.APlTlLl    OUI.NTI   :    TU.Nt:    UESPONDIT   TOHIAS    PATRI    SUO.    ET    DIXIT. 


Tob.  I 
et  seq. 


Joann.  i,  14 


ei  seq. 


EXSECUTIO.  qiia  junior  Tobias  exse- 
cutus  esl  palris  sui  prseceptum,  de- 
scribitur  hic.  Txnc  rcspondit  Tobias  patri 
siio,  et  clixit  :  Omnia  qiuv  pravepisti  mi- 
hi  faciam.  jiatcr,  auxiliante  gratia  Dei. 
habendo  ine  circa  Deum.  circa  malreni 
meam.circa  operarios,  circa  proximos.  cir- 
ca  egenos,  circa  uxorem,  circa  defunclos. 
et  circa  me  ipsum,  sieut  docuisti  me  (prfe- 
cedenti  capitulo).  Qnomodo  autcm  pccii- 
niam  Iianc  inijiiiram  a.Cia.be\o.ignoro.  I/lc 
mc  ncscit,et  cgo  eum  ignoro.Quod  signiini 
dabo  ei ?  Scd  neijue  viam  aliqiiando  co- 
gnovi.  Respondit  ei  pater  :  Chirograplium 
illius  penes  me  habeo  :  quo  viso,  rcstituct 
libi,  id  est,  persolvet  pecuniam. 

Tunc  ci/rcssus  Tobias,  invenit  juvenem 
sjjlcndidum  stantcm  jinvcinctum,  id  est 
angelum  in  forma  juvenis  speciosi,  (juasi 
paratum  ad  ambulandum.  Et  quod  ail. 
Quasi,  designat  hic  veiitatem,  non  simi- 
litudinem  tanlum.  quemadmodum  apud 
Joannem,  dum  dicitur  :  Vidimus  gloriain 
ejus,  gloriain  quasi  Fnigenili  a  Patre. 

Circa  hoc  scribit  quidam  :  Apparilioncs 
angelicse  in  assumptis  corporibus  fiunt  se- 
eundum  proprietates  legationum.  ad  quas 
angeli  mittunlur.  El  quoniam  isle  mitte- 
batur  a  Deo  ad  ducendum  filium  Tobise 
per  viam.  appartiit  tanquam  ilispositus  ad 
ilineranduin.  Quod  quamvis  aliquando  ita 
sit.prsesertim  dum  angeli  mox  volunt  ipso 
apparatu  ostendcre  ad  quid  venerint.  non 
tamen  videtur  semper  sic  factum.  Legitiir 
enim  in  Genesi,  qualiter  duo  angeli  missi 
ad  Sodomam  subvertendam.  ingressi  sint 
in  domiim  Lot  :  qui  angeli  appariierunt  in 
forma  valde  gratiosa  alqiie  amabili,  non 
vehementer  terribili.  Propter  quod  cives  So- 
domffi  ajstimantes  quod  essent  pulcherrimi 


A  juvenes,  veneriint  ul  eis  abuterentur.  El 
si  apparuissenl  secundum  proprietalem  et 
habitudinem  su»  legationis.  apparuissent 
ulique  in  forina  metuenda.  vehit  commo- 
ti.  In  lil)ro  .ludicum  quoque  mater  Samso- 
nis  legitur  marito  suo  dixisse  de  angelo  : 
Yir  Dei  venit  ad  me.  habens  vultum  ange- 
licum,  lerribilis  nimis.  Et  tamen  angelus 
ille  venit  ad  prsenuntiandum  valde  jucun- 
da  et  prospera  :  sicque.  secundiim  diclum 
prfftactum,  apparuisset  in  forma  hilari  et 
anwna,  non  ila  lerrifica.  Simili  modo  ar- 

B  gui  posset  de  angelo  qui  apparuil  Cornelio 
centurioni  in  forma  terribili,  ut  palet  in 
Aclibiis  :  alqiie  de  angelis  qui  (ut  Evange- 
listse  describunt)  niinliaverunt  Christi  re- 
surrectionem  mulieribus  sanctis,  quibus 
in  specie  apparuerunt  lerribili. 

£t  di.rit  Totjias  jiinior  ad  angelum  :  Un- 
dc  tc  habemus,  bone  juvenis  ?  hoc  est,  de 
qiia  nalione  et  terra  es  tu  ?  Optavit  enim 
aliqucm  filiorum  Israel  habere  dueem  sui 
itineris.  At  illc  resjmndit :  Ex  filiis  Isra- 
cl  :  (|uod   veriim   est,  secundum  nominis 

C  interprelalionem.  Israel  quippe  interpre- 
tatiir,  videns  Deiim  :  sicqiie  fiiit  ex  filiis 
Israel.  lioc  est  de  nuniero  filiorum  con- 
tcmplanliuin  Deiim.  de  quibus  in  Job  Do- 
minus  ait  :  Ouum  me  laiidarent  astra  ma- 
tiitina,  el  jubilarent  omnes  filii  Dei.  Unde 
iii  Deiileronomiii.  ubi  habemus,  Constituit 
terininos  populorum,  jiixta  numerum  fi- 
liortim  Israel:  alia  translatio  habet,  Statiiit 
lermiuos  gentium,  jtixta  numeriim  angelo- 
rum  Dei.  Et  Tobias  diccit  ei  :  Nosti  viam 
quw  ducit   in  regionem  Medorum  ?  Cui 

D  resjiondit  :  Novi  ;  et  omnia  itinera  cjus 
frcquenter  ambulavi,  et  mansi  apud  Ga- 
belum  fratrem  nostrum,  qui  nioratur  in 
Rages  civitate  Medorum ,  qua;  posita  est  in 


/«f/ff  .xiir, 


Acl.s,  3.1. 

ilailh. 
xxviii,  -i.  3; 
Marc.  XVI, 
5.  8  ;  Liic. 
XXIV,  4,  5 ; 
yortP.xx.ll 


Johwww. 


Dettt.xwit, 

S. 


ENARRATIO    I>    CAP.   V    TODI.E.    —    ABT.  V 


103 


ApOC.  X!X 

10;  xxn.  9. 


Phitipp.ut. 
I ;  IV,  i. 


monte  Kchatanis.  E.\  qtio  cliritiir,  quoii  .V 
Gabelus  fuit  vir  justus  :  propter  qnod  an- 
gelus  sanctus  invisibiliter  saepius  adliiit  <m 
ef  lii)entei'  :  queni  nominal  fratrem  pro- 
pter  caritalis  conimunionem.  et  .gratiam 
gralificantem,  et  qiiia  (ut  credilur)  fuil  de 
numero  electorum  ;  itemque.  propter  con- 
venienliam  in  natiira  intellcctuali,  saltem 
in  genere,  et  quia  cumdem  habebanl  Pa- 
trem  coelestem.  Sic  et  in  Apocalypsi  ange- 
lus  ait  Joanni  :  Conservus  tuiis  sum.  Cui 
Tobias  ait :  Sustine  me,  obsecro,  doncc  /ia'C 
ipsa  nuntiem  patri  meo.  B 

Tunc  in//re.ssus  Tobias,  indicavit  uni- 
vcrsa  /ia'c  patri  suo.  Super  qua'  admiratus 
pater,rogavit  ut  introiret  ad  euni.  Ingres- 
sus  itaque  angelus  donium  Tobiae  scnioris. 
salutavit  eum,  et  dixit  :  Gaudium  fibl 
semper  sit,  id  est  spiritualis  in  Deo  juciin- 
dilas  :  in  quo  gloriandum  est.  non  in  pio- 
speris  lantum,  sed  etiam.  inio  ct  potius  in 
adversis.  Unde  hortatur  Aposlolus  :  Gau- 
dete  in  Domino  semper.  Et  Tobias  ait  : 
Quate  )nihi gaudiuni  erit  in  saeculo  isto? 
quasi  dicat  :  Carnale  et  steculare  gaudiuni  C 
non  convenit  mihi,  neque  id  opto :  qui  in 
tenebris  secleo,  et  lumen  coeli  non  video,  id 
est  solem  et  ejus  splcndorem,  quum  in 
Etcie.w,-.  Ecclesiaste  scriptum  sit  :  Dulcc  lumen, 
et  delectabile  oculis  videre  solem.  Et  for- 
san  de  hujiismodi  gaudio  putavil  Tobias 
angelum,  lanquam  juvenem  homiiiem,es- 
se  locutum.  Cui  ait  juvenis,  id  est  angelus 
in  jiivenis  forma  apparens,  qui  niinquam 
autiqiiatur,  scd  in  suo  vigore  incorrupli- 
biliter  invariabiliterque  permanet  :  Forti 
animo  esto,  id  est  conslans,  non  dcsola-  D 
tus.  In  projcimo  cst,  ut  a  Dco  cureris  ])er 
ministerium  meuni  a  plaga  csecitatis.  Hoc 
priedixit  ci  in  gencrali  :  qiiod  famcn  To- 
bias  non  multum  pondcraus,  ad  alia  sc 
converlit. 

Di.ritque  illi  Tobias  :  Nu)nquid  poteris 
pe)-ducere  filiwn  meu))i  ad  Gabelum  in 
liages  civilatem  Medorwn  ?  El  quum  re- 
dieris,  restitua)H  tihi  mercedem  luatn.  Et 
angelus  :  Ego  duca^n  et  reduca)n  eum.  Cui 
Tobias  :  Rogo  te,  indica  milii  dc  qua  do- 


iiio.  id  cst  lauiilin.  unf  triliu  cs  tu  :  quia 
iu  uiia  Irihii  ciaiit  piurcs  fainilia»,  iit  palcl  .Vnm.ixvi. 
iii  .Numcris.  Tamcii  in  liibii  Dan,  cral  tan- 
liim  una  familia  :  qiiia  Dau  filius  Jacob, 
iiiiiim  dumta.xat  habuit  filium.ut  in  Gene-  Cen. ilvi, 
si  liabeliir.  Cui  Rapliael  dijcit  :  Genus,  id  *'" 
est  slirpem,  qua'ris  mercenarii,  an  ipsum 
me)-cenarlu))i  qui  cu))i  filio  tuo  eat?  quasi 
dicat  :  Plus  quseris,  quam  ad  prfesens  spe- 
ctat  negotium,  quia  sufficere  libi  potest, 
iit  certificeris  de  fidelitale  ductoris  filii 
tui,  nec  opus  est  genealogiam  ejus  agno- 
scere.  Sed  ne  forte  sollicitum  tc  reddam, 
hoc  esl  immoderate  anxium.  non  respon- 
dcndo,  ego  su)n  Azarlns  A/uoiiiv  magni 
fUius.  Qu»  responsio  vera  est,  secundum 
nominis  inlerprelalioncm  ct  figiirativam 
locutionem.  Azarias  iiamque  inlerpreta- 
lur.  adjutor  Dei ;  Ananias  vero,  gratia  seu 
gloria  Dei.  Fuit  ilaque  Azarias,  hoc  esl  ad- 
jutor  Dei.  id  est.  pcr  quem  Dcus  adjiivit 
Tobiani  ac  alios  multos.  Juxta  quem  mo- 
dum  ait  Apostohis  :  Dei  adjutores  sumus.  icor.ni.o. 
Fuit  quoque  filius  Anaui»  magni,  hoc  est 
filius  gratiae  et  glorise  siimnii  Dci.  Juxta 
hunc  sensum  exponit  Hieronynius,  quod 
Zacharias  a  Judeeis  lapidafus  inler  tem- ii />ai-.xsiv, 
pliim  et  altare,  vocatiir  filius  Baracliite,  ■""'"■ 
qiium  fuerit  filius  Joiadce.  Porro,  ea  quje 
angcli  inter  homines  loquuntur  et  agunt, 
sEepe  suuf  figurativa  :  et  quamvis  nun- 
qiiam  mentianfur,  veritatem  tamen  intcr- 
dum  occultant. 

Et  Tohias  respondit  :  Ex  )nagno  gencro 
cs  tu.  Quod  verum  est,  quia  ex  genere  ac 
specie  angelorum  a  Deo  omnipotente  im- 
mcdialc  crcaforuui.  quamvis  nou  fuerit 
vcriim,  proiif  Tol)ias  tuiic  intcllcxil  :  nec 
tamen  mentiebalur  formalilcr.  (piia  noii 
inlendebat  falsum  proferre,  iiequc  deci- 
pere.  Scd  jieto  )ie  Irascaris  quod  voluerini 
cognoscere  genus  tuum.  Dixit  illi  ange- 
lus  :  Ego  sanu))i  ducam  et  rcducam  tibi 
fHiiun  tuum.  Respondens  nulon  Tobias, 
ait  :  Bene  anibuletis,  et  sit  Do)ninus  i)i 
ilincre  vestro,  et  angelus  ejus  co))iilctur 
vobiscum,  lioc  csl,  comes  el  socius  vesler 
sil  in  vestro  ilinere  :  quemadmoihim  Do- 


104 


ENARRATIO    IN    CAP.   VI   TOBI.E.    —    ART.  VI 


Exod.x>im.  minus  ait  in  Exodo  ad  Moyscn,  AngeUis 

"^'  meus  prsecedet  te. 

Tunc paratis  omnihus  quce  erant  in  via 
portanda,  clixit  Tohias,  Vale,  patri  suo  ef 
matri  suce,  et  amhulaverunt  amho  simul , 
hoc  est,  parentibus  suis  valefecit,  rcce- 
dendo  ab  eis.  Quumque  profecti  essent  an- 
gelus  et  Tobias,  ca^pit  flere  mater  ejus  et 
dicere.  Feminsp  enim  ad  flctum  communi- 
ter  pronee  sunt :  et  statim  ut  mater  TobitC 
dostitutam  se  sensit  tam  dilecfi  et  amaiii- 
lis  filii  adspectu  suavi,  ca-pit  affligi.  Da- 
culum  senectutis  nostra;  tulisti,  et,  pro  id 
est,  Iransmisisti  a  noljis,  hoc  est  uiiicuni 
et  carissimum  filium  nostrum,  cui  in  hoc 
senio  innitebamur,  tanquam  baculo  in  ne- 
cessitatibus  nostris.  qui  fuif  nobis  in  so- 
latiuni  et  obsequium.  Utinam  nunquam 
fuisset  ipsa pecunia ,  pro  qua  misisti  eum, 
hoc  est,  utinam  niinquam  fuisset,  ncque 
ad  nos  pcrtinuisscl  pccunia  illa,  qute  fit 
nobis  tantae  afflictionis  et  moeroris  occa- 
sio.  Sufficiebat  enim  nobis  paupertas  no- 
stra,  ut  divitias  computaremus  hoc,  quod 
ridcbainus  filium  nostrum  :  hoc  est,  suf- 
ficientius  ct  tolerabilius  nobis  esse  debue- 
rat,  quod  habuimus  filium  nostrum  seu- 
sibilifer  nobis  pra>scntem,  cum  e.xtcrioris 
substantise  seu  pecunia;  mutuatse  caren- 
tia,  quam  emissio  ista  filii  nostri  pro  ac- 
quircnda  pecunia. 

Dcnique,  quamvis  [vir  cjus]  jam   erat 


A  c;pcus,  pluralitcr  tamen  dixit,Quod  videba- 
mus,  juxta  modum  loquendi,  quo  societati 
adscribitur,  quod  convenit  parti  ipsius.Vel 
quod  ait,  Yidebamus,  intclligi  pofcst  dc 
corporali  intuifu.  quantum  ad  Annam,  et 
de  visu  imaginario  ac  intcllectuali,  quan- 
tuui  ad  ca^cum  Tobiam.  cui  delectabib:' 
fuif,  qtiod  filium  snum  vcre  imaginabatur 
ac  infellexit  pra\sentialitcr  sibi  adessc.  Yi- 
sus  quoque  interdum  pro  aliis  extcrioribus 
scnsibus  siimitur.  Fndc  communifcr  dici- 
tur  :  Yidc  quam  bene  hoc  sapiat  seu  odo- 

B  ret.  In  Apocalypsi  quoque  ait  S.  Joannes  : 
Conversus  sum,  ut  viderem  vocem  qu»  a^joc.  1,12. 
Iiiquebafurmecum.  In  Exodo  ifem  lcgifur: 
Populus  videbaf  voccs,  hoc  cst,  audiebat.   Exod.w, 

Bi.ritque  ei  Tohias,  conjugem  consolan-  '*■ 
do.  Yirorum   enim  est   uxores    instrucrc, 
quia  vir  caput  cst  uxoris,  et  communiter    Ephes.y, 
forfiores  in  ratione,consfanlioresquc  men-  "^' 
te  siint   viri  quam  fcmina\  Ef  prspserfim 
Toi)ias  multo  virtuosior  ac  sapientior  fuit 
conjuge  sua.  Noli  fiere.  Salvus  perveniet 
/ilius  noster,  et  salvus  revertetur  ad  tios, 

C  et  oculi  tui  vidohunl  illuni.  Hoc  fuit  ver- 
bum  bonum  spei,  uon  tamen  certitudinis 
absolutff.  Ideo  addit  :  Crcdo  quod  angelus 
Dei  honus  comitetur  ei,  et  hene  disponat 
omnia  quce  circa  eum  gcruntur,  id  est,  di- 
rector  et  protector  sit  ejus,  ita  ut  cum, 
gaudio  revertatur  ad  nos.  Ad  hanc  vocem 
ccssavit  nmter  ejus  flere,  et  tacuit. 


ARTICULUS   VI 


ELICIDATIO    CAPITULl    SKX 11  :    PHOFECTUS    KST    AUTEM    TOBIAS,  ET    CAMS    SECUTUS    EST   EUM. 


EX(3RD1UM  itinerationis  Tobia?  hic  cnar-  D  lis,  dando  alimoniam  ei  :  et  nuutsit  prima 
ratur,  et  qualiler  in  ca  ereptus  sit  a      mansionc,  id  est  dicla,  in   hospitio  jua-ta 
pcriculo  morfis,  ct  informalus  de  remediis      ffuvium  Tigrim,  qui  cst  unus  dc  quafuor 


confra  aliquas  plagas,  atquc  pra^ivisatus  dc 
uxore  accipienda.  Profectus  est  autem  To- 
hias  cum  angelo,  et  canis  secutus  est  eum  : 
quod  tangi  videtur,  ad  inniiendum  quod 
erat  pius,  etiam  circa  bruluin,  ct  libcra- 


fluininibus   paradisi.  pcr  tcrram  Assyrio- 
rum  decurrcns,  ul  in  Gcnesi   habetur.  Ft  Cen.  n,  ii. 
ejcivit  de  hospifio  ut  lavarct  pedes  suos, 
promitigatioue  laboris  peregrinalionis.j&^ 
cccc  piscis  immanis,  id  cst  magnus,  cru- 


ENARRATIO    l.\   CAP.  VI   TOBI.K. 


ART.  VI 


105 


I  Cor.  XV 
39. 


delis.  inhumanus,  i\riril  dc  fluvio.  Aliqni  A  niorum,  sire  a  viro,  xive  a  tmilierc,  ita  lU 
enim  pisces  c.xtra  aquam  ad  tcmpus  pc;-      u//ra  non  accedat  adeos. 


durant.  jaccnt,  dccurrunt,  ul  crocodili.sunt- 
quc  quadrupcdcs.  Ad  devorandum  eum. 
Sic  et  Hicronymus  primo  libro  Vitarum 
Patrum.  dcscribens  pcricula  via  suae,  ic- 
citat  qualitcr  crocodili  cucurrerunt  post 
eum  et  socios  suos  ad  devorandum.  Qucm 
crpavescens  Tobias,  clamavit  voce  maijna, 
diccus  :  Domine,  invadit  me.  Sicque  du- 
ctorcm  suum  in  periculo  dominum  nomi- 
iiavit,  ut  sibi  tanquam  scrvo  succiirrcrct. 


Circa  hoc  in  Scholastica  historia  dici- 
tiir  :  .\ec  supcr  hoc  mirari  debcmus.quum 
i'iimiis  cujiisdam  arboris  adusl;ip  ('aiiidciu 
viin  habcrc  dicatur.  A'crumtamen  inirum 
videtur,  qualiter  res  corporales,  viles  ac 
mortua'.  qiicant  ita  imprimerc  in  intcllc- 
clualcs  incorporcasquc  subslanlias,  pia"- 
sertim  naturaliter  ct  nnn  miraculose,  seu 
ut  instrunicnta  divina'  potentiic,  sicut  de 
ijrnc  gehenn;p  crctlimus  circa  spirituscon- 


Bl  diosit  ei  angehis  :  Apprehende  bran-  B  demnatos.  Ilaque  circa  hoc  dicunt  quidam 


ehiam  ejus.  hoc  est  locum  seu  pcnnulam 
e.\sistentein  inter  caput  ct  corpus  piscis, 
el  trahe  eutn  ad  te.  Quod  quum  fecisset, 
attra.ril  eum  in  siccum,  ef  palpitarc  cwpit 
anle  pedes  ejus.  Mirum  quod  faccre  hoc 
audcbat  :  sed  Deus  confortavit  cum  intrin- 
sccus,  similiter  angelus  apparatu  mirifico. 
Titnc  dijcit  am/elus  :  Exentera  liunc  jii- 
sccm,  id  est,  intcriora  seu  intestina  ejus 
extrahe,  ipso  pisce  diviso  ;  et  eor  ejus  : 
quod  est  primum  vivens,  et  ultimum  mo- 


doctores  catholici.sicut  ct  S.  Thomas,  quod 
si  juxta  docliinam  Platouicorum,  d»mo- 
nes  essent  animalia  corpore  aeria,  animo 
passiva,  mente  rationalia,  tcmpore  seter- 
na,  ut  dixit  Apuleius.  mirum  non  esset 
quod  corporaliaeis  imprimerent.  Sed  quia 
tenemus  quod  sunt  immateriales.  scpara- 
tae  substantia^,  materiaiia  in  eos  non  im- 
primunt  :  et  sic  fumus  piscis  uon  habuisset 
vim  cxpcllcndi  dspmonium.  Proptcr  quod 
dicunt,  quod  et  facta  angeli  circa  Tobiam 


riens  in  animali.  secundum  Philosophiim:  C  figuralia  crant.  ct  quod  per  incensionem 


ct  fel  et  jccur  rcponc  tibi  in  vascuio,  pc- 
ra,  seu  repositorio.  Sunt  enim  hosc  neces- 
saria  ad  mcdicamenta  utililer  :  ut  infra 
describitur.  Quod  cjuum  fecisset,  assavit 
carnes  ejus,  hoc  est  partem  corporis  piscis, 
in  hospitio.  El  sumitur  hic  caro  extense, 
prout  corpus  piscis  caro  vocatur.  Unde 
et  .\postolus  :  .\lia,  inquit.  caro  piscium. 
alia  volucrum,  alia  quadrupcduni.  Et  sc- 
cum  sastulerunl  in  via.  Cetera  salierunt, 
quw  sufficerent  eis  in  via  :  hoc  cst,  ainbo- 


fumigationemquc  cordis  ct  jccoris  piscis, 
figurabantur  fervor  atque  devotio  oratio- 
nis  Tobise  ct  Sara^  conjugis  cjus,  quoruni 
meritis  angclus  expulit  et  rcligavit  da>ino- 
niuin.  Undi»  infra  angelus  dicitur  hoc  fe-  ro6.viii,3. 
cisse,  non  rumus.  Sicque  fiiinus  pcr  si- 
gnificationcm,  non  pcr  imprcssioncm  scu 
influentiam,  exterminavit  dEemonium. 

Sed  his  objici  potcst.  quod  gemniff  qua-- 
dam  ct  hcrba>  miras  et  niagnas  habcnt  vir- 
tules,  et  impressionem  causant  in  animas 


bus  videbantur  siifficerc,  quum  iinus  eo-  D  rationales,  sicut  in  libris  deProprietatibiis 


rum  ncquaquam  cibo  hujusiiiodi  indigcrct ; 
quousgue  pervenirent  in  Rages  civitatem 
Medorum. 

Tunc  interrogavil  Tobias  angelum,  et 
dijcit  ei  :  Obsecro  tc,  Azaria  frater,  ut  di- 
cas  mihi  :  Quod  remedium  habetrunt  ista, 
quce  de  pisce  servare  jussisti,  videlicet  cor, 


rerum  describitur:  pcr  quanim  etiam  alla- 
tioncm  atque  pra»sentiam  da?mones  ab  ob- 
sessis  recedunt :  quod  tamen  aliqui  dicuiit 
da?moncs  facere  spontc  et  fictc.  ut  tcncaiit 
homiues  in  crrore.  .\liqui  vcro  dicunl.  quod 
ad  huiniliandiim  supcrbiam  dffinonum, 
Deus  sic  subdidit  eos  imprcssionibus  et  vi- 


fel,  et  jecur?  Et  respomlcns  angelus,  dixit  ribiis  corporaiiiim  ac  viiiiim  crcaturaiiiiii. 

ei  :  Cordis  ejus  jiarticulam  si  super  car-  Dc  liis  scril>it  diffuse  Guillclmus  l'arisicn- 

bones  ponas,  fumus  ejus  exlricat,ho<i  es\,  sis  in   libro  de  Universo  :  imo  de  his  in 

exlcrminat  el  repellit,  omne  genus  d(emo-  diversis  codicibus  valdc  miilla  ct  diversa 


106 


ENARRATIO   IN    CAP.  VI   TOBI.K. 


ART.   VI 


leguntur,  quw  hic  pro  nunc  tantumdem  A 
tetigisse  sutficiat. 

Et  fcl  piscis  istius  valel  ad  ungemlos 
oculos  unctione  curativa,  in  quibus  fuerii 
albugo  :  ita  quod  materiam  illam  faecu- 
lentam,  lumen  visuaie  a  siio  actu  impe- 
dientcm,  e.xpellil.  Ideo  subditur,  et  snna- 
buntur.  Mullae  enim  vires  valde  potentes, 
secreteeatque  mirificcC  in  rcbus  naturalibus 
invcniuntur,  multo  plus  quam  scire  va- 
lemus. 

Et  diwit  ei  Tobias  :  Ubi  cis  ul  luan.ea- 
mus?  Respondensque  angelus  ait:  Est  hic,  B 
id  est  in  terrilorio  isto  et  in  oppido  quo 
propinquamus,  Baf/ucl  iioinine,  vir  pro- 
jjinquusde  tribii  lua,\v\\n\  \  idelicet  Neph- 
thali.  Et  hic  lialiet  fdiain  noinine  Saram  : 
scd  neque  niasculuiii,  ncquc  feminnin  ul- 
lam  habcl  atiam  priclcr  illnm.  Tibi  debetur 
oninis  subslaiilia  cjiis.  e.\  prseordinatione 
divina  per  connubitim  conlraiiendum  a  le 
cum  filia  ejus,  cl  oporlet  tc  eani  accipcre 
conjiigem .  Pete  ergo  eam  a  patrc  ejus,  et 
dabit  tibi  eam  u.rorem.  Respondit  Tobias 
et  di.r,it  :  Attdio  quia  tradita  esl  septcin  Q 
viris,  et  morlui  sunt.  Sed  et  hoc  audivi. 
quia  dannoiiium  occidit  illos.  Timeo  ergo 
ne  forte  et  mihi  hirc  ereiiianl,  qus^  scilicet 
evenerunt  septem  viris  quos  habuit,  dse- 
moniumquo  occidit ;  ct  quum  sim  unicus 
parentibus  mei.s,  cleponam  senectutem  il- 
lorum  parenlum  mcorum  cum  trislitia  ad 
inferos,  id  est,  occasio  fiam  per  morten» 
meam,  quod  parenles  mei  e.\  trislilia  mo- 
riantur,  et  descendant  in  liinbum. 

Tunc  angelus  di.rit  ei  :  Audi  tne,  et  os- 
tendam  tibi,  id  est,  docebo  te,  qui  sunt  D 
quilms  prcevalere  polest  dwmonium,  ila 
quod  non  compescilur  virtute  angclica  aul 
divina  a  laesione  humana.  l/i  namque  qui 
conjugium  ita  suscipiunl,  ut  Dcuin  a  se 
et  a  mente  sua  e,rcludant,  hoc  intendendo 
formaliter :  qiiod  pauci  direclo  formaliter- 
que  inlendunt:  vel  inlendcndo  hoc  conco- 
mitanter  et  ecquivalenter,  puta  voluptatem 
carnalem  pra>doininantom.ad  qnam  sequi- 
tur  recessus  caritalis  el  gratia^  Dei  ab  homi- 
ne:quam  voluplalem  multi  intenduntUnde 


subjungitur  :  et  suce  libidini  ita  vacent, 
sicul  cquus :  qui  est  animal  valde  luxurio- 
simi.  jiixla  ilhid  Ezechielis,  Sicut  fluxus  Ezech. 
equorum  fluxus  eorum  ;  el  mulus  :  qui  et- ""'"'  ' 
si  non  generet,  tamen  carnis  expetit  volu- 
platem  ;  quibus  no?i  est  intellectus  :  habet 
super  cos  potestatem  da-monium.  Non  la- 
men  semper  permitlilur  omnes  tales  oc- 
cidere,  sed  lempore  desupcr  prEeordinalo 
punit  eos,  nisi  poenileant.  Ex  quibus  ver- 
bis  elici  potest.cur  mulli  posl  initum  con- 
jugium  celeriter  inorianlur. 

Tu  autem,  qui  mulliludinem  carnalium 
et  stiilloruin  (qiiorum  infinitus  esl  nu-  £cc/e.i,i5. 
merus)  sequi  non  debes,  quum  accepcris 
cam  in  uxorem  per  verba  dc  praesenti,  et 
prout  moris  func  erat,  ingrcssus  cubicii- 
lum,  pcr  trcs  dics  nalurales,  qui  noctos 
inchidunt,  conlinens  esto  ab  ea,  et  nihil 
aliud  ages,  ;?/.s'/  oralioni  vacabis  cuin  ca  : 
non  quod  infra  hoc  triduum  aliud  prorsus 
non  egerint  quam  orare:  nam  et  inlerim 
comedorunt.  ot  dormierunl,  secundum  quod 
infra  habolur.  Idcirco  per  istam  oxclusio- 
nom  non  nisi  carnalis  copula  excludi  vi- 
detur;etquod  inlerim  principalis  ambo- 
riim  aclio,  esset  oralio  fervens  el  pura, 
ctsi  non  conlinua,  tamen  assidua  :  a  qua 
etiam  carnalis  commixtio  illa,  quamvis 
legitima,  non  modiocriter  impedit.  Pro- 
pter  quod  Apostolus  dixit  :  Nolile  frau-  ict». v,,, 
dare  invicem,  nisi  forle  ex  consensu  ad  ^' 
lempus,  ut  vacelis  oralioni. 

Ipsa  autcm  nocte,  scilicet  prima  nocle, 
qua  cum  ea  in  cubiculo  fueris  orans,  in- 
censojccore  piscis,  fugabitur  ab  ea  dcvmo- 
niuni,  polius  poleslato  angolica  ac  morilo 
vestra;  orationis  ac  continentiae,  quam  fu- 
mo  jecoris  inflammali.  Quocirca  inquiri- 
tiir,  qiialiter  nunc  dicat,  Incenso  jocore, 
quum  supra  jam  dixeril,  Cordis  ejus  parti- 
culam,  etc.  Ad  quod  respondelur,  quod 
ulriusqiie  inconsio,  figuraliva  el  suo  mo- 
do  oiroctiva  fiiit  oxpulsionis  da^monii,  et 
utrumque  creditur  incendisse  Tobias. Nam 
et  infra  legiliir  jecur  sic  incendisse.  Sccun-  Tob.ym,  2. 
da  vcro  n.oclc  in  copulationc  sanctorum  Pa- 
triarcharum  admittcris,  id  est,  paulatim 


ENARRATIO    IN   CAP.  VI   TOBl.F..    —   ART.  VI 


107 


Toh.  XIV. 


proficiendo,  virliile  protractae  orationis  pro- 
mereberis  participalionem  et  communio- 
nom  sanclilatisac  piKlicilia>Patriarcharum 
sancloruiu.  hoc  est  virlutcm  et  graliam 
imitandi  sanctimoniam,  pudicitianique  il- 
lorum.  Terlia  vero  nortc  henedictionem 
eonsei/iieris,  id  esl,  fecundilalem  merebe- 
ris,  el  benediceris  a  Deo,  nt  fi/ii  e.r  vobi.s 
proereentiir  ineoliimes.  Undc  et  infra  legi- 
tur,  seplem  filios  genuisse,  filiam  nullam. 
Aliqui  tamen  exponunt  istud  de  benedi- 
clione,  quam  (ut  dicunt)  pra-slabat  tunc 
aliquis  sacerdos,  aut  major  quis  inter  ip- 
sos.  vices  gerens  sacerdotis. 

Transacta  autem  tertia  iiocte,  accipies 
rlrginem,  consummando  cuni  ea  conju- 
gium  per  carnalem  copulam.scilicet  quar- 
ta  nocle.  cnm  timore  Domini ,  ne  contin- 
gat  te  circa  actum  matrimonii  aliquo  modo 
e.\cedere,  sicul  intimoratis  contingit :  proiit 
/iirf. III,  s.  snpra  magis  espositiim  cst;el  aniore  filio- 
rum,B.A  Dei  cultiim  enutriendorum,  mar/is 
f/iiiim  ti/jidine  diictiis.  inio  omnem  libidi- 
nosum  excludendo  amorem  pro  posse.  n/ 
in  semine  Abralav,  id  est  in  conjuge  lua, 
qua>  vera  est  Abrahse  filia:  vel,  In  semi- 
ne  Abrahse,  id  esl  inter  filios  Israel.  qiii 
semen  sunl  Abralu-p  :  vel,  In  semine  Abra- 
hse,  id  est  in  sobole  libi  prjestanda :  bene- 
dietionem,  id  esl  gratiam  salubris  fecun- 
dilalis.  in  fi/iis  conseijuaris  :  quia  et  hoc 
majus  est  donum,  filios  procreare  quam 
filias.  Aut  certe,  In  semine  Abrahse.  id 
est  in  (^hrislo.  de  qiio  in  (lenesi  ait  Domi- 
nus  ad  Abraham  :  Benedicentur  in  semine 
tuo  omnes  gentes  terrae :  benedictionem 
in  filiis  consequaris.  qiialenus  filii  tui 
per  ridcm  Chrisli  vculiiri  salvenlur  :  sic- 
que  benedicaris  a  Domino,  non  in  persona 
propria  lantum,  sed  item  in  tiia  posteri- 
tale. 

.Mystice  ex  isto  docemur  capitulo,  quem- 
admodum  angrli  sancli  mulliplexofficiiun 
circa  hnmines  habeant.  ct  miilliplicia  he- 
neficia  eis  impendant.alquea  corporalibus 
quoqui-  periciilis  eripiant  eos  frequenler. 
Insupt-r.  qualiler  fideles  debeant  ad  ma- 
trimonia  contrahenda  accedere.  Et  quam- 


/»>/!.  XXI 

1«. 


^ensus 
spiritualis 


A  vis  11011  obiigentur  per  nocles  Ires  post 
initiim  eonjugium  continere.  tenenlur  ta- 
iiKMi  contrahere  magis  desiderio  prolis  ad 
l)i'i  (ihseqiiiiim  niilrienihe.  vcl  incontinen- 
tia»  evilandae.  qiiam  voluptalis  venerese. 
El  anle  contraclionem  connubii  debent  se 
per  orationes  et  sacramentalem  confessio- 
nem  parare  ad  assumendiim  Matrimonii 
sacramentum,  qualeniis  consequanlur  in 
ejus  contractione  et  consecratione  gratiam 
sacrameulalem.  per  (|iiam  de  celerosecun- 
dum  exigenliam  matriinoiiii  conversentur, 

B  quia  in  sacramentis  evangelicae  legis  gra- 
tia  conlinelur  el  datur  disposiiis.  Cnm  fi- 
liali  qiioque  timore  Dei.  non  cum  libidine 
sensuali  contrahendum  est  ipsum  conju- 
giiim.  iil  implealur  qiiod  ail  .\postolus  : 
HrMiorabile  connubiiim  et  toriis  immacu-  ^e^r.xin, 
lalus.  Sed.  heu  I  nuilli  i|iiasi  i'(|iuis  et  nui-  *• 

'  1  Ps. xxli.O. 

Iiis.quibiis  non  esl  inlelleclus.  contoralem 
accediinl  :  quam  cum  pra'(lominanle  con- 
cupiscentia  accedere,  est  mortale,  quum 
sil  limiles  matrimonii  omnino  excedere. 
Piopter  quod  omnis  amator  ardentior.  per-    Maiih.x, 

C  hibetur  adulter.  -*• 

Poslremo.  juxla  allegoiiam.  junior  quo- 
qiie  Tobias  figura  fiiil  Christi.  quein  co- 
mitati  sunl  angeli,  secimdum  quod  ait 
Joannes  :  Videbitis  angelos  ascendentes  et 
descendentes  super  Filium  hominis.  Et  sic- 
ut  Tobias  mansil  juxta  fliiviiim  velocis- 
simum  Tigris.  sic  Filius  Dei  incarnatus, 
commoratus  est  juxta  nostra'  mortalitatis 
abyssum  celerrime  el  incessabililer  dcflii- 
entem.  (Juemadmoduni  eliam  Tobias  voluit 
pedes  lavare,  sic  Christus  exivit  a  Patre, 

D  ut  siios  lavaret  eleclos  a  sordibus  vitio- 
rum  in  sanguine  suo  et  fonle  Baplismi. 
Circa  quod  loqiiitur  Beda  :  Diiin  Chrislus 
lavarel  in  criice  pedes  suos  qui  ambulave- 
runl  super  lerrani,  advenil  (liali(diis.  qua'- 
rens  si  quid  peccati  inveniret  in  eo.  Isido- 
riis  quoque  :  Piscis.  inquit,  voluil  devorare 
Tobiam,  et  diaboliis  per  suos  salelliles 
procuravil  occidi  (^hrislnm. 

Deniqiie  Tobias  limiiil  piscem,  invoca- 
vilqiie  angelum  :  sic  Chrisliis  ad  osten- 
dendum  in  se  veritatem  bumana-  naturae, 


108 


E.NARRATIO    I.N    CAP.   MI   TOBI.E.    —    ART.  VII 


nalurali  timore  e.\  prjevia  deliberatione  .\ 
iM.ixii,  e.\paTit  mortem,  appaiuilque  ei  angelus 
corroborans  euni,  id  est  per  modum  con- 
fortantis  se  habens,  consolatoria  verl)a 
loquendo.  Quemadmodum  demum  Tobias 
piscem  tia.xit  in  siccum  et  exenteravit. 
ejusque  interiora  pro  medicinalibus  reser- 
vavit  :  sic  Christus  vicit  diabolum,  el  ejus 
palefecil  versulias  pro  informalione  fide- 


lium.  El  sicul  Tobias  assavit  carnes  pi- 
scis,  et  inde  refeclus  est ;  sic  Dominus  et 
Salvator  credcnles  in  se  igne  tribulalio- 
nis,  ardoreque  Spirilus  Sancli  exussit  ac 
consolidavit.  Postremo.  sicut  Tobiam  se- 
cutus  esl  canis.  sic  Christum  ordo  prjedi- 
calorum.  qui  in  Scripturis  signantur  no- 
minc  canum.  jusla  iiiiid  :  Lingua  canum  Ps.uvu, 
tuorum  ex  inimicis  ab  ipso. 


2*. 


ARTICLLLS   YII 


DKCLARATIO    CAPITILI    SEPTI511    !    INGRESSI    SV.NT   AUTE>I   AD    RAGVELEM. 


0' 


kU.\LITER  Tobias  cum  Sara  contraxit 

conjugium.hic  narralur.  Ingressi  sunt 

aiilem  ad  RagueJenu  ef  suscepit  eos  eitm 

Gen.xim,  gaudio.^am  fiiit  vir  bonus.exemplo  Abra- 
tetseq.  ^^  palris  sui.  hospilalilali  inlenlus.  In- 
tuensque  Tobiam  Raguel,  diu-it  Annw  u-r- 
ori  su<B  :  Quam  similis  est  juvenis  iste 
consobrino  ineo  Tobiff  scniori  1  Fuit  equi- 
dem  Tobias  jiinior  similis  valde  patris  sui 
in  vultu  et  moribus.  Et  quum  ha'c  di- 
xissct,  ail  :  Unde  estis,  o  jttvenes,  fratres 
«os^ri? Consideravil  enim  ex  habitu.quod 
erant  Israelitae.  Di-rerunt  ei  :  Ex  tribu 
Xep/it/iali  sumus,  er  capticitate  Ninice  : 
quod  verificalur  de  ambobus,  juxta  mo- 
diim  loquendi.  quo  ali(jiiid  attribuilur  so- 
cielali.  quia  couvenit  uni  seu  parti  ipsius, 
ut  dictum  esl.Dia-itque  illis  Raguel:  Xostis 
Tobiam  fratrem  meum  ?  Qui  dixerunt  : 
Xovimu-s.  Quumque  multa  bona  loquere- 
iur  de  eo,  dixit  angelus  ad  Raguelem  : 
Tobias  de  quo  interrogas,  pater  istius  est. 
Et  misit  se  Raguel,  id  est,  exlendit  ad 
amplectendum,  et  cum  lacrimis  osculatus 
esl  eum  ;  et  plorans  super  collum  eju-s  ex 
abundanli  laelitia  et  pietatis  commolione 
inlerna  ac  viscerosa  :  quemadmodum  Ja- 

iiirf.  xLvi,  cob  et  Joseph  cum  lacrimis  se  amplexa- 
tos,  el  super  collum  alterutrum  flevisse 
leguntur  :   dixit :  Benedictio  sit  tibi,  fili 


B  mi,  id  est.  benedicaris  a  Deo,  et  ab  ho- 
minibus  commenderis.  qui  el  bona  libi 
impreeentur  :  quia  boni  in  uaturalibus,  et 
opfimi  in  gratuitis  viri  filius  es.  Et  Anna 
u.ror  ejus,  et  Sara  filia  ipsorum  lacrima- 
tie  sunt  ex  eisdem  causis  qiia  Raguel. 

Postqtuim  autem  locuti  sunt,  prKcepit 
Raguel  occidi  arietem  et  parari  convivi- 
um.  Quumque  /lortarelur  eos  diseumbere 
ad prandium,  Tobias  dixit  ex  informatio- 
ne  angeli  :  Hic  ego  /lodie  non  manducabo 
neque  bibam,  nisi  prius  petitionem  meam 

C  confirmes,  et  promittas  mi/ii  dare  Saram 
filiam  tuam. Raphael  quoque  prsedixit  To- 
bisp.  quod  Raguel  acquiesceret  in  hoc.  Sic 
el  in  Genesi  servus  .^brahse.proposito  sibi 
cibo,  dixil  malri  Rebeccse  el  Laban  :  Non  cen.xwr, 
comedam  donec  loqiiar  sermones  meos.      ^'- 

Quo  audifo  verbo,  Raguel  expavif  ex 
limore  periculi,  sciens  quid  evenerit  illis 
septem  viris,  qui  ingressi sunt  ad  eam  ;  et 
timere  ccepil,  ne  forte  et  /luic  similiter 
contingerel .  Et  quum  nutaret,  id  est.  am- 
bigeret  quid  esset  respondendum  ac  fa- 

D  ciendum  in  casu  isto,  el  non  darel  ullum 
pctcnli  responsum  :  quia  pro  utraque  par- 
te  habuit  motiva  fortissima.nec  vidit  quid 
ampliiis  expediret.  Grave  elenim  sibi  fuil 
lam  virluoso  juveni  et  suo  cognato  fili- 
am  denegare,  cui  secundmn  legem  fuerat 


ENARRATIO    IN    CAP.  VIII   TOBI.E.    —   ART.  VUl 


109 


Eccli. 


li. 


Ntim. 
XXXVI,  8. 


danda  ;  et  nihilo  minns  grave  fnil  tam 
jiivcnom  ilinm  qiiam  ojns  parentes  peri- 
culo  tanlo  exponere,  qnod  aliis  septem  vi- 
ris  filite  suaj  contigerat.  Dl.vit  ci  aiigelus  : 
Noli  limerc  cam  darc  i.^ili,  quoiiiam  liiiic 
tiiHCiiti  Deuin  dclwtui'  conjiix  filia  tua, 
tam  ex  ordinatione  divina,  quam  ex  lege 
Mosaica.et  propter  ambr)riim  virtntes.  Nam 
sicnl  Tobias  snis  virlutilnis  mernit  tam 
virtuosam  acquirere  contoralem,  sic  Sara 
lam  virtuosum  maritum,  jiixta  illiul  Ec- 
.  clesiastici  :  Pars  bona,  miilier  bona :  in 
[larte  bona  timentium  Deum  dabitur  viro 
pro  factis  bonis.  Et  Salomon  ait  :  A  Domi- 
no  datnr  uxor  prudens.  l'ropterca  alliis 
iion  potuit  habere  illam,  quia  preeordina- 
lio  Dei  non  fallitnr  neqne  cassatnr. 

Tunc  di.i-ll  Ra(juc,l  :  Noii  dubilo  ijiiod 
Deu.<i  preces  ef  lacrimas  meas  admiserit. 
Et  credo  quoniam  ideo  fecit  vos  venire 
ad  mc,  ut  et  ista  coiijungeretur  cognationi, 
id  esl  viro  de  tribu  sua,  secimdum  legcm 
,l/o//i7'.s-,in  Xnmcris:  sicut  supra  expositum 
est.  Denique  angelus  sanctus  cum  tanta 
gravilale  et  pondere  loqiiebatur,  el  cum 
occulta  vi  tanta  in  exprimendo  el  impri- 
mendo,  quod  ex  ejus  informatione  cor 
Haguelis  fuil  snbito  sic  immutatnm,  con- 
fortatum  et  exhilaratiim  ex  fide  et  spe. 
Xam  et  instanter  ac  lacrimose  Deum  ro- 
gavil  pro  filia  sna,  ut  ei  provideretnr  de 
saliibri  connubio.  Et  nunc  iioli  dubiuni 
gercre,  id  est,  pro  cerlo  agnosce,  quod 
tibi  cam  tradam. 

Et  apprehendens  dexleram  filia'.  siue, 


A  di'.vtcnv  Tobla'  Iradidit,  concnrrente  con- 
sensu  aniborum,  et  prolationc  verbornm 
lunc  solitorum,  (/tce«s  .•  Deus  Abraham  et 
Deus  Isaac  et  Deus  Jacob  vobiscum  sit,  per 
gratiain  temporaiem  et  indesinentem,  et 
l/jsc  coiijungat  cos  mente  el  corpore,  con- 
jiinctione  fructuosa  atque  fecunda,  iin- 
/ilcatqiic  bciicdictioiicm  siiain  in  vobis, 
piieslando  vobis  incrementagratiiBet  virlu- 
lum,  deinde  saliitem  aeternani.  Et  acccjila 
charla,  fcceruiit  coiiscrlptioncm  coiijiigii, 
scribcndo  in  charla  qnse   gerebanlur,    et 

B  dotem  puellae,  donumque  nuptiale,  aut 
eliam  testes.  Et  post  hoc  epulati  sunt  so- 
brie,  bencdicent.es,  id  est  laudantes,  Dc.um, 
et  gratias  ei  agentes  de  conjugio  inito ; 
benedicentesque  mensam  ante  comestio- 
nem,  et  postea  gratias  referentes. 

Vocavilquc  ad  se  Raguel  Annam  uxorem 
suam  post  refectionem,  et  prcecepit  ei  ut 
prcepararet  alterum  cubiculum,a.  cubiculo 
in  quo  Uagiiel  et  nxor  ejus  jacebant  ;  vel 
forsan  etiam,  allerum  a  cubiculo,  in  quo 
priores  viri  Sarae  obierant,  ex  loci  illins 

C  horrore.  Bt  introdu.vit  illuc  Saram  filiam 
suain  post  coenam,  et  lacrimala  esl,  ex 
rememoratione  praeteritarum  adversita- 
tum,  et  ne  jam  quid  tale  accideret.  Dixit- 
que  ei  :  Forli  aniiiio  eslo,  filia  mea,  id 
est,  firmiter  spera  in  Doinino.  Deus  coeli 
dcl  libi  gaudiuin,  id  est  prosperilatem 
optatam  ciim  viro  isto,  pro  twdiu  qiiod 
pcrpessa  es,  id  est,  eo  quod  toties  es  affii- 
cla  per  mortem  virorum  prioriim.  et  me- 
rito  patientiaj  tua>.  in  illis. 


ARTICULUS   VIII 


Exposrno  capituli  octavi  :  postquam  vrro  coenaverunt,  introduxerunt 

JUVENEM    Al)    I:a.M. 


Oli.VTIOXES  Tobife  ('1  eonjugis  ejushic  D  tus  itaqin^  Tnbias  sermonum  angeli,  quos 
i\c^mhni\\\iv.  Postquain  vcro  cirnacc-      ei  de  in('eiisione  cordis  et  jecoris   piscis    7-06.  vi, 
runt,inlroduxeruntjuveiicm  ad  cuin  iii  cii-      waxvaUw  ^\yi\%f,Q,prolutil  de  cassidili suo,\di  ''■"• 
biciiliim,  (juo  ipsa  priiis  inlravit.  Uecorda-      <"sl  ri^posilorio,  iii  ([iio  ciant  rcposila,  cor, 


110 


ENARRATIO    IN    CAP.  VIII   TOBI.E.    —    XRT.  VIII 


19. 


jecur  et  fel  piscis.  Et  proprie  appellalur  cas- 
sidile,  pera  facta  per  niodum  retis,  in  qua 
aucupes  ponunt  aves  captas.  el  panem  pa- 
stores.  Partein  jecoris  ;  posuitque  eam  su- 
per  carbones  vivos,  id  e.st  ignitos.  Qualiter 
7bA.  Ti,6,  inlelligendum  sil  istud,  supra  de  incen- 
sione  cordis  piscis  patuit,  Tunc  JRap/iael 
angelu.s  apprehemlit  da'mo)i ium,  et  religa- 
•  uiud  rif  eum'  in  de.wrtum  superioris  ^Egt/pii, 
ubi  de  cetero  nemini  posset  nocere  :  et 
forsan  solo  pra-cepto  id  egit.  vel  imper- 
ceptibiliter  ad  momenluin  se  subtraxit, 
quousque  illud  explevit,  et  protinus  re- 
diit,  Sie  in  legenda  beatissimi  Barlho- 
lomaei  apostoli  angeius  legitur  dsemoni 
prsecepisse  ut  abiret  et  manerel.  ubi  luilli 
hominum  posset  nocere. 

Tii./ic  liortatu-f  est  virginem  sponsam 
suam  Tobias,  dijcitque  ei  :  Sara,  exsurge 
mente  et  corpore,  ad  devotionem  actualem 
te  exlendendo,  ct  dcpreccmur  Deum  ho- 
die,  id  est  in  hac  nocte,  et  cras,  id  est 
nocte  sequente.  et  secundum  cras,  id  est 
etiam  tertia  nocte  :  ciuia  istis  tribus  no- 
ctibus  Deo  jungimur,  id  est,  Deo  vacare 
debemus.  ut  consequamur  tria  spiritualia 
ibid.ia-ii.  beneficia  ab  eodem :  quae  supra  sunt  ex- 
pressa,  Tertia  autem  nocle  transact.a,  vi- 
delicet  nocle  quarla,  in  nostro  erimus 
conjugio.  illud  per  carnalem  copulam  con- 
summando.  Fiiii  quippe,  id  est  proles, 
Sanctoruin  sumus :  ut,  Filius,  non  denotet 
sexum,  sed  dicat  rem  genitam,  quia  sic 
ambo  erant  filii  Sanctorum.  id  est  devoto- 
rum  fideliumque  parentum  seu  Patriar- 
charum.,E'/  non  possumus  licite  ita  con- 
jungi  per  consummationem  matrimonii, 
sicut  gentes  idololalra»  seu  indevolse.  quce 
ignorant  Deum  per  fidem  formatam  :  ideo 
sine  prfpvia  devolione  et  oratione  carna- 
liter  se  cognoscunl.  Surgentes  auteni  pm- 
riter  :  quo  constat  quod  Tobias  sponsam 
suam  horlando.  juxta  eam  paululum  se- 
dit :  iiistanter  orabant,\\Ae\\Qei  ferventer 
et  perseveranter ,  ambo  simul,  quatenus 
communis  oratio  exaudibilior  fieret.  dum 
unius  devotio  devotioni  alterius  suffraga- 
batur.  Sicque  in  eis  implelum  esl.  quod 


A  Dominus  universilati  in  Evangelio  ail  :  Si  Uatih. 
duo  ex  vobis  super  terram  consenserint  "'"■"•-*'■ 
de  quacumijue  re  quam  pelierinl,  fiel  eis 
a  Patrc  meo.  Ubi  enim  fuerint  duo  vel 
tres  congregati  in  nomine  meo.  ibi  in  me- 
dio  eorum  sum.  Ut  sauitas,  id  est  conser- 
valio  sanitatis  corporalis  ac  spirilualis, 
darclur  els,  quousque  suam  complerenl 
periodum. 

DixiUiue  Tobias,  orans  Deum  cum  lau- 
dibus  :  quod  esl  efficacissinium  ad  impe- 
trandum,  juxla  quod  scriptum  est  :  Lau-p».nu. 4. 

B  dans  invocabo  Dominum.  et  ab  inimicis 
meis  salvus  ero.  Domine,  Deus  patrum 
nostrorum,  benedicant  le  cceli  el  terra  et 
mare  et  fonles  et  flumina,  el  omnes  crea- 
tura'  tua'  quw  in  eis  ^««^Porro  inanimata 
et  irralionalia  Creatorem  suum  materia- 
liter  benedicunt,  id  est,  sua  dispositione, 
nalura  et  consislentia  ipsum  esse  laudabi- 
leni  monslranl  :  et  considerantibus.  male- 
riam  incilamenlumque  prsebent  laudandi 
Allissimum.  cujus  bonitas.  sapientia,  om- 
nipotenlia  in  ipsis  relucent,   sicut  causa 

C  in  suo  effeclu.Sic  et  in  Psalmo  cantamus: 
Laudent  illum  coeli  et  terra.  mare  et  om-  p»,  uv,,,, 
nia  replilia  in  eis.   Et  tres  Pueri  in  sui  ^^" 
hymni  exordio  cecinerunl :  Benedicite.om-  Dan.m.hi. 
nia  opera  Domini,  Domino  :  laudale  el  su- 
perexallate  eum  in  ssecula,  Tu  fecisti  Adam 
de  liino  terne  quanlum  ad  corpus  :  juxta 
illud,  Formavil   Deus   hominem  de  limo  gm.  u. -. 
terrae :  el  dedisli  ei  adjutorium  ad  proli- 
ficandum.  Eram  :  proul  in  Genesi  induci- 
lur  :  Dixil  Dominus  Deus,  Xon  est  bonum    /*«*.  is. 
hominem  esse  solum,  faciamus  ei  adjuto- 

D  rium  simile  sibi.  Et  nunc,  Domine,  tu 
scis,  quia  non  luxurice  causa  accipio  .so- 
rorem  nwam,  id  est  sponsam  hanc  mihi 
propinquam  cognatione.  fidei  religione, 
ainore,  connubio  ac  natura  specifica  :  sed 
sola  posteritalis  dilectione,  in  qua,  el  a 
qua  posteritale,  benedicatur  nomen  tuum 
in  sa'cula  sa^culorutn  :  ita  ut  posteri  no- 
stri  te  jugiter  benedicant.  tamque  devoti 
et  honesli  consislant.  ut  universi  eos  con- 
siderantes.  te  in  tuis  miuistris  coUaudent, 
eo  quod  tantam  eis  contuleris  gratiam. 


ENARRATIO    IN    CAP.  VIII   TOBI.E. 


ART.  VIII 


III 


qiioijue  Dixit  itaque  '  Sara  :  Miserere  nostri ,  A  bamus.  Fcrisli  enim  nubiscion  misericor- 
Domine,  miserere  nostri.lAepe\.'il'\o  illa.fuit  diain  tiiam,  hoc  est,  efrocluin  pielalis  lua? 
ier\'or'is  \nd'ic'mm.  Et  conscnescamas  funbo  nobis  in  hac  re,  et  in  aliis  multis  o.\hi- 
pariter  sani  sanitate  mentis  ct  corporis.      hn'\sl\;elejcclusistia/iobisinimicumper- 


Nam  et  sani  corpore,  ceteris  parilius,  apti- 
ores  sunt  Deo  servire  quam'£Pgri, 

Et  factum  est  circa  puUorum  cantum, 
scilicet  in  confinio  noctis  atque  aurora?, 
quuni  adhuc  tenebra;  essent,  accersiri,  id 
est  vocari  jussit  Raguel  servos  suos,  et 
abierunt  cum  eo  pariier  itt  foderent  se- 
pulcrum.  Sicque  corruerat  Haguel  niagna 


Tob. 
13,  U. 


seijue/item  «o.s,  scilicet  invisibilcm  iiosleni 
diabolum,  qui  viros  alios  nnslra'  filia-  oc- 
cidendo,  nos  quoque  din'  anii.xil,  conlri- 
stavit  et  diffamavit.  Miserliis  es  aiilem 
i/uobus  unicis,  scilicel  unico  filio  senioris 
Tobise,  et  unicae  filise  nostric.  Fac  eos,  Do- 
iiii/ie.  ple/iius  benedicere  te,  ut  sint  tibi 
quotidie  gratiores,  el  .mcrificium  laudis 


\\  parte  a  spe  sua,  qua  di.xisse  legitiii-  su-  B  tmv  et  sua'  sa/iilulis  off-rre  :  ila   ul   spiri- 


pcrius  :  Non  dubito  quod  Deus  preces  et 
lacrimas  ineas  adniisciil :  et  credo  quod 
ideo  fecit  vos  venire  ad  ine,  etc.  Solent 
equideni  homines  vacillare  a  spe  arduo- 
rum.  instante  hora  qua  percepliiri  sunt, 
quid  in  tali  casu  evenerit.  Ex  nimio  enim 
desiderio  rei  cupitae,  verentur  contraria. 
Dicebat  eniiii  :  Xe  forte  simili  modo  eve- 
nerit  ei,  quod  et  ceteris  aliis  septem  viris, 
qui  sunt  ingressi  ad  eam.  Quumque paras- 
sent  fossa/n,  regressus  Ragucl  ad  uxorem 


tualiter  offerant  tibi  lainles  pro  sacrificio 
legis,  el  pro  beiieficio  sanilatis  sua'.  id 
est  concessee  eis  a  te.  gratias  rcferant  ti- 
bi  ;  nt  cognosraf  unive/sitns  ge/illiini .  ad 
ipiariim  notitiam  ista  devenerint.  quia  lu 
es  Deus  solus  i/i  universa  terra. 

Slatimque  p/wcepit  servis  suis  Raguel, 
ul  reple/-e/it  terra  fossa/n  quam  fecerant, 
priusqua/n  illucescerct.  Uxori  aute/n  sua' 
dixit  ut  instrueret,  id  est  pararet,  co/ivi- 
viu/n,  et  prcepararet  omnia  quw  in  cibos 


suam,  dixit  :  Mitte  u/ia/n  ex  ancillis  tuis,  G  itcr  agc/itibus  cra/it  necessaria,  eis  quos 


et  videat,  si,  id  est  an,  mortuus  sil,  ut  se- 
peliam  eum  antequam  illucescat  dies  :  ne 
cognita  morte  ejus,  augeatur  confusio  no- 
stra..4/  iUa  /nisit  una/n  ex  a/icillis  :  quw, 
scilicet  ancilla,  ingressa  cubiculurn  laten- 
ter,  reperit  eos  salvos  et  incolumes ,  secii m 
pariter  dor/nientes.  Non  puto  qiiod  niidi 
condormiebant  in  lecto  uno ;  sed  post  fa- 
ligationem  e.\  diuturna  oratione,  ploratio- 
ne,  vigilia.  reclinaverunt  se  cuni  vcsle  ad 
repausandum.  Quce  reve/sa,  nuntiaeil  bo- 
nu/n  nuntiu/n. 

Et  be/iediceru/it  Do/ninu/n  Ragucl  et 
Anna  uxor  ejus,  gratias  ei  agendo  de 
conservationeTobite  in  vita,  et  dixerunt  : 
Benedicimus  te,Domine,  Deus  Israel,q/iia 
no/i  contigit  /lohis   quemadmodum  puta- 


intendebat  mitlere  ad  Gabelum,  ad  quem 
non  volebat  Tobiam  permittere  ire.  Nam 
siibditur  :  FJl  adjuravil  Rnguel  Tobia/n, 
iil  iluas  liebdoinadas  morarclur  apiid  se, 
quatenus  interim  mutuo  adspectu  gaude- 
rent  in  Domino.  De  om/iibus  aute/n  quce 
possidebal  Rnguel,  di/nidiii/n  parlcm  de- 
dil  Tobia'.  De  bonis  immobilibus  vidcn- 
tiir  paiica  aut  nihil  habuisse  in  terra  illa 
aliena.  El  feril  hnne  scripluram,  ut  pars 
diinidia  quce  supererat,  post  obitu/n  eo- 
D  rum  Tobiu'  doiiiinio  deveniret.  Textus  au- 
tem  tam  planus  est ,  ut  immorari  non 
congruat.  Sed  ex  praedictis  docentur  con- 
jugati  fideles,  ne  instar  infidelium  abs- 
que  prtevia  devotione  et  oratione  conve- 
iiianl. 


112 


ENARRATIO   IN   CAP.    IX   TOBl.E. 


ART.    IX 


ARTICULUS    IX 


ELUCIDATIO    CAPlTlil.I    NOM    :    TUNC    VOCAVIT   TOlilAS    ANGEI.U.M    AD    SE. 


N! 


[U.NC  recilatnr  iiualiter  Gabelus  addu- 
ctus,  persolvit  concessani  sibi  pecu- 
niam.  Tunc  vocavit  Tobias  aiigchan  seor- 
sum  ad  se,  qiiem  hominem  wsfimahaf. 
dixilque  ei,  recognoscendo  beneficia  ejus 
grata  et  humili  mente  :  Acaria  frater, 
peto  ut  auscultes  verba  mea.  Si  me  ipsum 
tradam  tibi  servum  hereditarium,  vel  us- 
que  ad  septimiim  annum,  secundnm  le- 
Exod.-iw,  gem  in  Exodo  lixam,  iwu  cro  condignus, 
'■  id  est  satis  gratus,  providenfice  fua'  circa 

me,  et  beneficiis  mihi  per  providentiam 
tuam  collatis,  imo  et  conjugi  mea?  et  ejus 
parentibus.  Tamen  obsecro  te,  ut  adhuc 
aliquid  plus  propter  me  facias,  videlicet 
ut  assumas  fibi  animalia,  quee  portent 
necessaria  in  itinere,  vel  te  et  Gabelum, 
sive  servifia,  id  est  quosdam  ex  servis  Ra- 
guelis,  qui  sint  socii  itineris  tui,  et  vadas 
ad  Gahelum  in  Rages  civitatem  Medo- 
rum,  reddasque  ei  chirographum  suum, 
et  recipias  ab  eo  pecuniam,  et  roges  eum 
venire  ad  nuptias. 

Tob.m.i.  Jam  dictum  est  supra  :  Eadem  die  con- 
tigit,  ut  Sara  filia  Raguelis  in  Rages  civi- 
tate  iMedorum  audiret  improperium.  Si  er- 
go  et  Gabelus  habitavit  in  Rages  civitate 
Medorum,in  eadem  urbe  manebant  Raguel 
et  Gabelus?  Ad  hoc  multipliciter  respon- 
detur.  Primo,  quod  erant  dute  urbes  ejus- 
dem  nominis,  sicut  in  aliqiiibus  regnis 
sunt  plura  oppida  sive  villagia  idem  no- 
men  habentia.  Secundo,  quod  Rages  non 
solum  est  nomen  urbis,  sed  etiam  provin- 
ciffi,  sicut  Samaria  inlerdum  est  nomen 
urbis  regni  decem  tribuuin.  qiiandoque 
patriae  :  sicque  unus  istorum  habitavit  in 
urbe  sic  dicta,  alter  in  civitate  provincia? 
sic  vocatffi.  Tertio,  quod  supra  textus  cor- 

ibidem.  rcctus  sic  habct  :  Contigit  ut  Sara  filia 


A  Raguclis  in  civitate  .Medorum.  Piiinff  au- 
tem  responsioni  consonare  videtur  qiiod 
supra  Raphael  ait  :  Mansi  apud  Gahelum  Toh.\.». 
fratrem  nostrum  qui  moratur  in  liages  ci- 
vitate  .Medorum.  quae  posita  est  in  monte 
Ecbatanis  :  quod  addi  videtur.  ad  diffe- 
rentiam  alterius  Rages. 

Scis  enim,  quoniam  numeral  pater  meus 
dies  absentiee  me».  Et  si  fardavero  uno 
die  plus,  contrisfabitur  anima  ejus.  Et 
cerfe  vides  quonodo  adjuravif  me  Raguel, 
cujus  adjuramentuni  spernc?-e  non   pos- 

B  sum.  Specialiter  sollicitus  fuit  de  palre, 
magis  compatiens  ei  propter  ipsius  cse- 
citatem  et  sanctitatem.  Tu/ic  Raphael  as- 
sumens  quatuor  cx  servis  Raguelis,  ut  eos 
sdificaret  et  informaret  in  via,  et  decen- 
ter  comitatus  veniret.  magisque  sii)i  cre- 
deretur,  et  duos  camelos,  forsan  unum  pro 
adducendo  Gaiielo,  alium  pro  se,  non  ob 
sui  indigentiam,  sed  condecentiam,  inRa- 
ge.s  perre.r.it.  Ef  inveniens  Gabelum,  de- 
dit  ei  chirographutn  suum,  et  recepit  om- 
nem  pecuniam.  Indicavitgue  ei  de  Tobia 

C  /ilio  Tobiw  omnia  quce  gesta  sunt.  Fecit- 
que  eum,  puta  Gabelum,  secum  venire  ad 
nuptias  convivii  Tobise. 

Et  flevit  Gahelus  prae  gaudio,  viso  et 
osculato  Tobia,  bencdi.ritque  Deum ,  et 
dirit  Tobiee,  eum  benedicendo  :  Benedi- 
cat  fc  Deus  Israel,iA  est.abundantiam  spi- 
ritualium  temporaliumque  bonorum  tibi 
gratiose  concedat  raeritis  patris  tui,  quia 
fifius  es  viri  optimi,  id  est  devotissimi  Deo, 
et  Justi  ad  proximos,  et  fimentis  Deum, 
cf  eleemosi/nas  facicntis  copiosissime,  se- 

D  ciindum  vires  suas.  Et  dicatur  benedictio 
super  uxorcni  tuani.xA  est.omnes  eam  no- 
scentes  imprecentur  ei  bona  propter  vir- 
tutes  ipsius,  et  super  parentes  vestros,  ut 


ENARRATIO   IN    CAP.    X   TOBI.i:.    —   AUT.    X 


113 


lauilfiiliii'  proplcr  veslras  probitatcs,  l'e- 
funditates  ct  virluositalcs  :  quemadmo- 
duin  iniiliiT  prudciis  bealificavit  jjiorio- 
sissiinam  Virgiiicm  propter  Filiuin  ejiis, 
Ziic. XI, 27.  dicendo  ad  riiiiim  :  BcaUis  ventcr  qiii  tc 
portavil,  cl  ubera  quai  suxisti.  Et  oideallfs 
/i/ios  oestros,  et  fi/ios  fitiorum  vestrorum 
usque  in  terliata  et  quartain  generatio- 
nem,  id  esl,  diulurnitalcin  vitse,  fecundila- 
teinque  prolis,el  prospcritatem  longajvain 
oblineatis  a  Doinino :  el  sit  semen  veslruiii 
benedicluiii  u  Deo  [sraei,  qui  reynal  iii 
siecula  s(ecu/oruiit,  id  csl,  a  vero  Deo  l)c- 
nedicatur  postcrilas  vcstra.  Oiiid  iniriiiii. 


A  si  lam  devote  loculiis  cst, ciiin  qiio  aiiscliis 
sanclus  fuil,  el  ambiilavil  lain  diii,  iioii 
sinc  instruetione  salubri? 

QiiHtiiqiie  omnes  dixissenl,  Ainen,  id 
csl,  sic  fiat,  accesserunt  ad  convimwm. 
Sed  el  cuiii  liinorc  Doinini  nuptiarum 
convivium  exercebanl.  Omnes  eteniin  asdi- 
ficabanlur  in  angclo,  ([uaiiivis  cuin  liomi- 
ncm  essc  putabant,  quia  cxcmplarissimiis 
fiiil  iii  omni  apparatu  el  vcrbo.  Simili- 
lersponsusef  sponsa  fucriinl  timoiali.ldco 
absque  dissolutionc,  giila,  lascivia,  ibi  om- 

H  11  ia  agebanturcum  gaudio  spiriluali:  quod 
cunetis  est  imitanduin  fidclibiis. 


ARTICULUS  X 


EXPOSITIO    C.APITUI.I    nF.OIMI    :    OUU.M    VKRO    MORAS    FACERET   TOIilAS. 


D 


^OLOR  parcntum  Tobiae,  et  reditus  ejus 
hic  enarranlur.  (juuiii  vero  moras  re- 
deundi  longiores,  quam  itineratio  requi- 
rebat,  faceret  Tobias,  eausa  nuptiaruin, 
propter  quas  a  Raguele  detinebatur,  so//i- 
ci t us  erat pater  ejus,  id  cst  inquietus  corde 
prae  cura,  ct  anxius,  dicens  :  Putas  quare 
moratur  /i/ius  ttwus,  etc,  el  ncmo  rcddet 
i/li  pecuniam?  Ex  nimio  enim  filii  siii 
aniore  imaginaliatiir  vaiias  causas  dilatio- 
nis   reditus  siii,   qucmadmodum    anxiatis 

joi,  II,  i.  moris  est ;  ct  dicere  poterat  illud  Job  :  Go- 
gitationcs  mca>  varia?  succedunt  sibi,  ct 
mcns  in  ilivcrsa  rapitur.  Cceperunt  autem 
contristari  nimis,  ipse  Tobias  senior,  et 
Anna  wxor  ejus;  et  cceperunt  flerc,  eo  quod 
die  statuto  miiiiine  reverleretur  fi/ius  co- 
rum  ad  eos.  Nam  antequam  recessit  ab 
eis,  compiitaverunt  dies  infra  quos  posscl 
reverli,  el  apiid  ipsos  revcrsus  consisterc: 
infra  qiios  non  fuit  revcrsus. 

Flehat  erijo  mater  ejus  irremediabilibus 

Gm.uiTii,  lacrimis  :  sicut  et  Jacob  deflevit  filium 
suuin  Joscpti,  nullain  consolationcm  ad- 

T.  5. 


34,  35. 


C  mittens  ;  atque  dicebal  :  Hci  milii,  fidi 
mi,  ut  quid  le  inisittius  percgrinari,  /n- 
nien,  id  cst  delectabile  ct  jucundum  oiijc- 
ctum,  orulorum  noslrorum  :  proiit  iioc  ro4. v,23- 
supra  fuit  expositum  ;  />acu/uin  sencctutis  ^^- 
nostrce:  quod  ibi  quoque  est  explanatum; 
solalium,  id  est  causa  et  materia  consola- 
tionis  et  gaiidii,  vilw  noslne:'  Dclectabilc 
iiamque  est,  preesentem  habere  dilcctum 
ct  adjiitorem,  et  preesertim  filiuin  sapicn- 
lem,  obedienlem  et  virluosum,  jiixta  illiid 
Proverbiorum  :  Filius  sapiens  laetificat  pa-  prov.  k,  i. 

I)  trcm.  Et  rursus   :   Fili,  si  sapiens   fucrit  /i.d.xxnr, 
aniinus  tuus,  gaudcbit  tcciiin  cor  mcum,  '^' '*• 
ct  cxsultabunt  renes  inei  quum  locula  fii- 
erinl  rcctum  labia  tua.  Itcmqiie  :  Exsiiltal    /ind.n. 
gaiidio  patcr  jusli ;  qui  sapicntem  gcniiit, 
kelabitiir  in  eo.  Sj^em  poslerilatis  nostrw  : 
quoniam  unica  proles  fuit  corum,  qui  am- 
pliiis  gcnerare  nequibanl,  ideo  co  earcre 
fuil  gravissimum.  .\ain  el    parciitcs  ((uo- 
dainmodo  inancnt  in  poslcris  siiis.  Iliiic  in 
Ecclesiastico  scriptum  est  :  Morluus  est  eccU.xxx, 
lclicct  boni  sapicntisqiic  fi-  ^'^- 

8 


palcr  cjiis,  vi 


114 


ENARRATIO    IN    CAP.    X    TOBI.E.    —   ART.    X 


lii,  et  qiiasi  non  rsl  niortiuis  :  similcni 
enim  reliquil  posl  se.  In  vila  sna  vidil  el 
kelalus  esl  in  ilio.  el  in  obitu  suo  non  esl 
contrislalus.  Heliquil  enini  delensoreni  do- 
nuis  suffi.  Omiiia,  jam  prretacta,  simul  i/i 
le  11)10  habcntes,  non  tc  debiiiinus  (liniit- 
tere  ire  a  uobiH;  sed  potius  nunlium  quem- 
dam  misisse,  ne  majus  et  carius  bonum 
e.xponeremus  periculo  propter  minus  et 
vilius  bonuni.  Quod  aliquo  inodo  sic  erat, 
nisi  providentia  Dei  aliter  ordinasset  et 
inspirasset,  propter  majus  bonum  e.\  illa 
ilineralione  consecutum,  tam  Tobia?.  ju- 
niori,  ejusque  conlorali,  quam  amborum 
parentibus  :  quod  femina  ista  nondum 
cognovit,  sed  postea  cognito  eo  gratias 
egit. 

Cui  dicebal  Tobias  :  Tace,  ct  noli  tur- 
bari.  Sanus  est  filius  noster,  ut  spero.  Sa- 
tis  fidctis  est  vir  cum  <juo  misimus  eum. 
Fuit  itaque  Tobias  multo  constanlior  atque 
prudentior  conjuge  sua  :  ideo,  tanquam 
^pAes.  V,  capul  ipsius,  eam  infonnavit  el  consola- 
baliir,  el  c.x  divina  inspiratione  sic  loque- 
balur.  Deus  elenim  eum  consolabatur  sc- 
crele  intrinsecus.  Illa  autem  nullo  modo 
consolnri  poterat,  scd  quotidie  exsiliens, 
circumspiciebat  et  cimrmibat  vias  omnes, 
per  cjuas  spes  remeandi  ridehatur ,  ut  pro- 
cul  vidcret  eum,  si  fieri  posset,  venienlem. 
At  vero  Raguel  dicebat  ad  generum 
siium,  hoc  est  maritum  filiae  suee.  junio- 
n^m  Tobiam  :  Manc  liic,  et  ego  mittam. 
nuntium  salutis  tuce  ad  patrcm  tuum,  id 
est  virum  qui  parentibus  tuis  denuntiet  te 
sanuin  ac  prosperum  esse.  Citi  Tobias  ait : 
Ego  novi,  quia  pater  meus  et  mater  mea 
modo  dies  compulant  absenliae  meae,  et 
cruciatur  spiritus,  id  est  anima,  eorum 
in  /jo.szs,  videlicet  aniniffi  amborum.  Quum- 
(jue  verbis  multis  rogarct  Raguel  Tobiam, 
ut  diutius  secum  maneret  :  quia  dilexit 
enm  ul  proprium  filium.  non  soluin  qno- 
niam  gener  suus  fuit.sed  quia  tam  bonus, 
el  propter  virtutes  patris  sui,  et  quia  co- 
gnatus  ;  et  ille  eum  niiUa  rutione  veltcl 
audire,  id  est  nulli  persuasioni  Haguelis 
acquiescere,  sciens  quod  parenles  sui  non 


A  ennlenlai'enlur,  nisi  eo  reverso.  El  forsan, 
quia  andierat  ab  angelo.  qnaiiler  fcl  ]ii- 
scis  haberel  viin  illniniiiandi  ociilos  pcr 
maeulam  scii  albLigiiiein  exca>catos,  spera- 
lial  lioe  in  palre  siio  fiendiiin,  sieut  jam 
fuil  e.xpertns  in  conjuge  sna  de  incensione 
eordis  et  jecoris  piscis.  Tradiditci  Saram, 
et  dimidiam  pnrtem  omnis,  id  est  totius, 
substantice  sua'  in  rebiis  mobilibus,  in 
pitcris,  in  jjucllis,  id  esl  servis  et  ancil- 
lis,  forsan  empticiis,  inpecudibus,  id  est 
ovibus,  et  camelis,  et  in  vaccis,  et  pecunia 

B  mitlta.  Et  salvum  dimisit  eum  a  se,  di- 
cens  :  Angelus  Domini  sanctus  sit  in  itine- 
re  vestro,  vos  dirigendo  ac  protegendo  : 
sicut  et  Tobias  oravit  quando  filium  a  se  ro6.  v,  ii. 
dimisit,  ut  patuit :  jjcrducatfjue  vos  inco- 
lumcs,  et  inveniatis  omnia  recta  circa  pa- 
rentes  vestros,  et  videant  oculi  mei  filios 
vestros  priitsquam  moriar. 

Et  appreliendentes  j)arentes  filiam  suam, 
osculati  sutit  ea>n  :  iil  moris  esl  in  lali 
recessu.  Et  dimiscrunt  i)-e,  monentes  eam 
honor<i)-e  soco-os,  id  est  parentes  sui  mari- 

C  li,  tanquam  proprios  parentes,  quuni  ma- 
rilus  el   conjux    sint    iina  caro  :   diligere 
))ia)-itu)n,  cl  ex  filiali  dileclione  eum  ti- 
mere,  jiixta  ilhul  .\posloli   :  l'xor  autem    EpUes.y, 
limeal  virum.  Princeps  quoqiie  Apostolo-  ^^' 
rum  in  priina  sua  hortatur  (^anonica  :  Mu-   i/v/r.  nr. 
lieres  subditae  sint  viris  suis,  sicut  Sara  ^;,,^, '  ,„'"■ 
obediebat  Abrahae,  dominum  enin  vocans. 
Rei/o-c  fa))iiliam,  quanlum  ad  agenda  in 
qnotidiano  obsequio,  prsesertim  in  domo  : 
qiife  tanquam  minora.  potius  spectant  ad 
eonjugis  dispositionem,  quaj  et  potius  re- 

D  sidet  domi.  Mariti  vero  est,  exteriora  et 
majora  disponere.  Gubernare  domum,  id 
est  sobolein,  in  directione  ad  matrem  per- 
tinente,  ac  utensilia  domus ;  et  se  ipsam 
irreprclie)isibile))iexl)ibere,  viidinAo  ad  mi- 
nus  peccata  mortalia  et  scandala  ;  quate- 
nus  quse  alios  habet  regere,  increpare, 
disponcre,  se  in  cunctis  exhibeat  exem- 
plarem,  ne  ei  dicatur,  Cura  te  ipsam.  Zuc. iv.^s. 

Ex  his  inslruunlur  parentes,  qualiler  de- 
beanl  inlorinare  filias  suas  dum  Iradunlur 
ad  nuplias.  Ipsae  quoque  conjuges  liic  do- 


EXARRATIO    I.\    C.AP.    XI    TOBI.i:.    —   ART.    XI 


IIS 


cciitiir.  (jiiid  ad  ('uriiiii  spoetcl  nriRiniii,  ct  .\  opcra  atqiie  fcniiiicas  iiuniictiidiiies,  lo- 
quain  viitiiiisc  (lclicaiil  coiivcisari.  pi;e>ci-  (iuaeitalcs  (>t  lcvitalcs,  ul  sexuin  vincaiU 
tim  vitaiulo  oiniiia  iinpiulieilia'   signa  et      virliililjus,  conditionemque  moribus. 


ARTICULUS  XI 


DF.C.I.ARATIO    (.APlTli.I    INDIICIMl    :    i.tllMOtJE    REVERTERENTUR,    PERVENERINT    AI)    Cll.VRAN. 


0 


JTMQUE  reverleroilur  Haphael  et 
Tobias,  ejusque  uxor  cum  ramilia  et 
jiiiiientis,  perveneriiiil  ad  Charaii ,  id  est 
oppiiium  sic  vocatum.  (jinv  est  in  iiiedio 
itiiiere  coiitra  Xitiiven,  id  esl  ex  opposito 
Ninive  civilalis,  undecima  die  a  recessu 
de  domo  Raj;iielis.  Hanc  Cliaran  dieunt 
aliqui  esse.  de  qua  scriptuin  esl  in  Acti- 

A(?/.  VII,  i.  bus  :  Tunc  exiit  Abraham  dc  lerra  Clial- 
d»oruiii.  el  haiiilavil  in  Charan  :  qua?  in 

fieii.x(,3i.  Genesi  vocatur  Haran.  Diriiqiie  anijelus  : 
Tohia  fraler ,  scis  quemadmodum  reliqui- 
sli  palrem  tuiiin,  videlicet  Ctecum,  deso- 
latum  et  inopem.  5/  placel  ilaque  tibi, 
prcecedamu^.  Ecce  quam  humiliter  loquitur 
angelus.  El  lenlo  gradu  insequunlur  iter 
noslrum  familia;  simul  cum  coiijiuje  tua, 
et  cum  animalibus.  Quumque  lioc  placuis- 
set  Tobise^  dixii  Raphael  ad  To/jiam  :  Tolle 
lecum  de  felle  piscis.  quod  alicuhi  luit  re- 
positum,  ert7  enim  necessarium.  Tulit  ila- 
que  Tobias  ex  felle  illo,  et  abierunl. 

Anna  autem  sedebat  secus  viam  quoli- 
die  in  supercilio  montis,  unde  respicere 
poteral  de  lomjinciuo.  El  dum  cx  eodem 
loco  specularetur  advcntum  ejus,  vidit  a 
longe,  el  il/ico  cognovit  venienlem  filium 
suum.  Nuntiavitque  viro  suo. 

Dixitque  Raphael  ad  Tobiain  :  Al  ubi 
iniroicris  doinuin  ttiam,  id  est  doiiiuni 
tUEB  habitationis,  statim  adora  Dominum 
Deum  tuum.  Elgralias  agens  ej.  Unde  eli- 
citur,  quod  de  longc  rcdeiinles,  el  a  suis 
negotialionibus  revertcntes,  inox  ul  do- 
mum  suam  intraverint,  debeanl  in  primis 
Deum  adorare,  cl  gratias  ei   rcferre  pro 


B  hencficiis  sibi  in  via  ab  eo  e.xhibilis.  Ac- 
cede  ad  palrein  luitni,  et  osculare  euni,  pro 
consolatione  ipsius  ex  carilale  sincera  : 
,juxla  qiiod  Paulus  aposlolus  frequenter  in 
suis  .scribit  epislolis,  Salulale  invicem  in 
osculo  sanclo.  Slalimque  lini,  id  est  inun- 
ge,  super  oculos  ejus  ex  felle  isto.  Scias 
eniin  qiioniam  inox  aperientur  oculi  ejus 
ad  videndiiiii  iit  ante  :  puta  post  mediam 
liorani,  ut  paulo  post  tangitur.  Et  videbit 
fiater  luus  lumen  coeli.  Natura  nainque  ope- 
ratiir  successive. Et  poleral  angelus  divina 

G  virtiitc  absque  naturali  incdicamine  ca?- 
cuiii  illiiininare :  sed  ad  gloriain  Creato- 
ris  vdiiiil  cieatur;ip  vires  ostendere,  et  ne 
pr;esiiinamus  Deuin  lcnlare,  quserendo  su- 
pciTiaturale  auxiliuin,  duin  habemus  per 
naturain  subsidiuin.  El  in  adspeclu  luo 
gaudebit. 

Tu  nc  prcecucurril  canis,qui  simul  fuerat 
iii  via,  et  quasi  nunlius  adveniens,  blan- 
dimenlo  suiv  caudce  gaudebal.  Et  consur- 
gens  cwcits  pater,  cicpit,  offendens,  id  est 
impingens  pedibus,  currere,  ex  amore  fi- 

D  lii  redeuntis,  et  ex  gaudio  de  reditu  ejus  ; 
et  dala  manu  sua  pitero  dirigenti  viam 
ipsius,  occurril  obviam  filio  suo,  el  oscu- 
laliis  est  eum  cum  uxore  sua,  id  est  tam 
ipsc  quain  uxor  siia  Anna  mater  Tobiae. 
Quuiiique  adorassent  Deuiii  Tobias  et  ejus 
parenlcs,  el  gralias  egisscnt  de  redilu.  Quo 
constat,  quod  domcstici  suscipientes  re- 
deunlem,  debeanl  simiil  cum  illo  Domi- 
niim  adorare,  cl  grali;is  agere.  Consede- 
runt,  ad  conferendum  de  peractis  iii  via 
ct  cxpeditionc  negolii. 


Ron\.  XVI, 
IC:  1  Cor. 
xv(,  iO;  I 
r/ieM.v,26; 
IPelr.v.U. 


116 


EiNARRATIO    IN    CAP.    XI   TOBI.E. 


ART.    XI 


Tunc  sumens  Tobias  de  felle  piscis,  li- 
nivit  oculos  palris  sui.  El  sustinuit,  id 
est  exspectavit.  quasi  dimidiam  fere  ho- 
ram  eilectum  inunctionis  illius  ;  et  ccepit 
albugo,  id  est  subtilis  tenuisque  inateria 
fseculenta  instar  pelliculag,  ut  est  in  alis 
vespertilionis, fyi/rfs/  membruna,'\A  est  pel- 
licula  ovi,  cx  oculis  ejus  egredi.  Quam  ap- 
prehendens  Tobias  junior,  traxit  ab  oculis 
ejus,  videlicet  patris  sui,  statimque  visum 
reccpit.  Nani  lumen  visuale  manserat  in 
pupilla.  Porro,  ceecum  a  nativitate.  in  cu- 
jus  oculis  non  est  lumen  hujusmodi,  vi- 
dentem  efficere,  excedit  virtutem  totius 
naturse  creatae  :  quod  Cliristus  et  multi 
Saiicti  post  eum  Ecclesiee  filii  peregerunt, 
nullustiue  antea  legitur  peregisse.  Propter 
quod  c*cus  a  nativitate  a  Christo  illumi- 
joann.K.  natus.  dixlt  increduiis  :  A  seeculo  non  est 
*-•  auditum.   quia    aperuit  quis  oculos    ca?ci 

nati. 

Et  glorificabant,  id  est,  gloriosum,  om- 
nipotentem,  pium  esse  fatebantur,  Deum, 
ipse  Tobias  el  uxor  ejus,  et  oinnes  qui  scie- 
bant  eum,  id  est  fideles  qui  noverant  eum, 
vel  efiam  quidani  gentilium.  Dixitque  To- 
bias  :  Bencdico  te,  Domine,  Dcus  Israel, 
quoniam  tu  castigasti  me.  Nam  humilis 
Tobias  reputavit  sibi  plagam  csecitatis  pro 
suis  evenisse  peccatis  :  quse  tainen  ob  alias 
causas  evenerat.  Nihilo  minus  etiam  ad 
purgationein  venialium  culparum  Tobiae 
potuit  contigisse,  et  sic  fuit  non  solum  ex- 
ercitatio  atqne  probatio  justi,  sed  et  casti- 
gatio  aliqualiter  rei.  Et  tu  salcasli,  id  est 
curasli,  me  de  hujusmodi  plaga  :  juxta  il- 
/o6t,  18.  lud  Job,  Percutit,  et  manus  ejus  sanabunt. 
Sicque  in  Tobia  impletum  est  quod  ad 
Hebr.^n.  Hebiseos  fertur  :  Omnis  disciplina  in  pree- 
'*■  senti  videtur  non  esse  gaudii.  sed  moero- 

ris  :  postea  autem  fructum  pacatissimum 
exercitatis  per  eam  reddet  jusliti«e.  Et  vi- 
dil  Tobias  filium  suum. 


A  Ingressa  est  eliani  domum  Tobia  senio- 
ris  post  septem  dies  Sara  ua>or  filii  ejus,  et 
omnis  familia  et  pecora  sana,et  cameli,ct 
pecunia  multa  uxoris  :  sed  et  illa  pecunia, 
quam  receperat a  GabeJo.\)\c\in{qv\e  aliqui, 
ideo  Raphaelem  suggessisse  Tobice  ut  prse- 
cederent.quatenus  Tobias  senior  curaretur 
antequam  uxor  filii  ejus  intraret.  ne  inveni- 
returab  ea  et  a  venientibus  secum,  in  pri- 
slina  paupertate,  csecitate  et  indisposilio- 
ne.Vel  ideo  prtecessum  suggessit,  ut  juslo 
desolalo  celerius  impenderetur  solatiuin,  et 

B  etiam  afflictissiina?  matri  lohiai. Et  narravit 
parentibus  suis  omnia  beneficia  Dei,  quw 
fecisset  circu  eum  per  hominem,  id  est  an- 
gelum  in  specie  hominis  apparentem,  qui 
eum  duxerat.  Veneruntque  Achior  et  Xa- 
bath  consobrini  Tobicc,  et  etiam  alii  qui- 
dain  coiiliibules  et  vicini  ipsius.rtf/  ipsum 
Tobiam,  congratulantes  ei  de  omnibus  bo- 
nis  quw  circa  illum  ostenderat  Deus,  id 
est  beneficiis  sibi  desuper  exhibitis  in  se 
ipso  et  in  filio  suo.  Et  per  septem  dies 
epulantes  omnes  cum  sobrietate,  et  cum 

Q,  gaudio  magno  in  Domino,  gavisi  sunl.  Et 
forsan  introierunt  ad  Tobiam.  antequam 
uxor  filii  ejus  advenit.  quainvis  hoc  poslea 
recitetur.  Mox  enim  ut  perceperunt  eum 
illuminatum,  venerunt.  Epulationein  au- 
lem  poluerunt  differre  usque  ad  ingres- 
sum  uxoris  filii  ejiis. 

Postreino,  per  linitionem  fellis  piscis, 
designatur  amaritudo  verse  contritionis  et 
compunctionis  internae.  qua  cordis  oculi 
illustrantur,  et  inaculae  vitiorum  delentur. 
Patet  quoque  ex  dictis,  qualiter  Dominus 

D  pauperem  facit  et  ditat,  et  post  dejectio-  ifles-.", 
nem  repente  honestat.  Idcirco  in  omni  ad- 
versitate  in  ipso  tanquam  in  providissimo 
alque  piissimo  patre  confidendum  est.  con- 
stanti,  fideli,  et  insuperabili  mente,  quia 
certissimuin  est.  eiim  universa  et  singula 
considerare  plenissime. 


ENARRATIO    liN    CAP.    XII    TOni.i:.    —   AKT.    XII 


i\: 


ARTICULUS  XII 


ELIT.IDATIO    CAPITULI    DtODlXIMI    :    TINC    VOCAVIT    AD    SE   TOIUAS    KILIIM    SLTM    SKORSIM. 


MAMKESTATIO  mysterioium  Doi  ciica 
Tobiam.  hic  aperitiir.  Tk/ic  vocavi/ 
a(/  sc  Tohias  filium  suitm  seorsum,  dijril- 
qac  ci :  Qaid  possumus  dare  viro  isti  sa/i- 
cto  (jui  rcnit  tecum  i  '^xxxi  qiiippc  Tobias 
solliciliis  do  mercede  slaliin  reddenda  ope- 
ro'Mv,  is.  rario.  prout  docuit  supra.  Ncspoudeiis  To- 
bias,  di.xlf  patri  siio  :  Pater,  ijuam  merce- 
dcm  dabimus  ei  ?  aiit  quid  diguii.m  polerit 
esie  beneficiis  cjus?  quasi  dicat  :  Non  pos- 
sumus  ci  condignum  repcndere  pra>mium. 
Ad  quod  probandnm.  commemorat  atque 
enumerat  benelicia  eis  collata  per  ipsum, 
qiia?  omnem  pecuniarum  excedebant  valo- 
rem,  iit  patet  in  textu  :  praesertim  quia 
da>monem  a  Sara  compescuit,  et  ipsum 
juniorem  Tobiam  a  piscis  devoralione  eri- 
puit,  patrique  ejus  visum  reciiperavil.  Oiiod 
quia  medicinaliter  gestum  ruil.  non  per 
modum  miraciili,  quemadniodiim  Isiiseus 
curavit  Xaaman  Syrum  a  lepra,  non  erat 
simoniacum  pro  tali  cura  temporale  qiiid 
exhibere.  Sed  pcto  fe,  pater  mi,  ut  rogcs 
eum,  si  fortc  dignabitur,  hoc  est,  quale- 
nus  dignetur,  medielatem  de  omnibus  qinr 
atlata  sunt,  sibi  assumerc.  Alia  namque 
medietas  videbatiir  bene  necessaria  ipsis. 
Et  vocantes  eum,  pater  scilicet  et  filius, 
tulerunt  eum  in  partcm,  el  rogare  ccppe- 
runt,  utdignaretur  dimidiam  partem  om- 
nium  quw  attulerant,  acceplam  habere. 

Tunc  di.ril  Raphael  eis  occultc :  Bcnedi- 
cile  Deum  cceli  :  qiii  quamvis  sit  omniiim 
rex,  crcator  et  Deus,  specialiter  tamen  co- 
gnominalur  Deus  ccEli,  hoc  est  omniiim 
coelestium  orbiiim  et  civium  supernornm, 
seu  cceli  empyrei.quod  est  Ihronus  gloi'ifc 
ejus  :  in  qiio  ipsc  omnipotens,  incirciim- 
scriplibiiis  Deus,  specialiler  esse  et  hahi- 
fare   asseritiir,  quia  in  eo  evidenliiis   sc 


Ibid.  viii 
3;  VI,  i-i 
XI,  13-15. 


WBeg 
10-14. 


A  osteiulit,  atiiue  prioclarius  oporaliir.  liinc 

in   Esdra  dicitur  :  Nos   sumus  servi   Doi    lEsdr.w, 
ccpIi.Et  ilerum  Esdras  in  siia  ail  oiatione:  "' 
OiuTso.  Domino,  Dous  ca'li,  lorlis.  A7  co-  HEsdr.un. 
riiin   omnibus   riveiifihiis  vobis    prfpsoilti- 
bus,  seii  coram  qiiibiisdam  do  omnibus,  ot 
per  hisloricam  horuiii  doscriplionom  co- 
ram  cunctis  fidelibus  per  fidem  gralianive 
viventibus:  coufilcmini  ei  coniessione  lau- 
dis  et  gratiarum   actionis,  quoniam  fecit 
vo/nscum  misericordiam  suam,  id  est,  pie- 
tatis  sua?  gratiosos  effectus,  el  benoficia 

B  mulla  ac  magna  vobis  impondil. 

Etenim  sacramentum  rcgis  a/iscondcre 
bonum  est,  Hoc  quidam  de  regibus  hujiis 
mundi  exponunl,  quod  expediat  celare  eo- 
rum  secrcta,  quia  et  ipsi  fegre  acciperont, 
si  proderentur.  et  pericula  eis  ex  hoc  im- 
ininerent.  Potest  quoque  exponi  de  Hegc 
omnipolente  ccelesli,  ciijiis  sacramenta.  hoc 
est  sacra  sccreta,  fideique  mysteria,  sunt 
indignis,  carnalibus,  perfidis,  incapacibus- 
que  celanda,  quomadmodum  apiid  Mal- 
thaeum  ait  Salvator  :  Nolite  sanclum  dare  Haiih.m, 

C  canibus,  neque  margaritas  vestras  mitta- "' 
tis  ante  porcos.  Hinc  Pauliis  faleliir  se  aii-  wcor.m, 
disse  arcana  verba.  qnae  non  licel  homini-  ^' 
bus  loqui.  Et  denuo  :  Non  potui  (inqiiit)  iroi-.m,!. 
vobis  loqui  quasi  spiritualibiis,  sed  qiiasi 
cainalibus.  Ilemque  :  Animalis  homo  non  ibid.u.u. 
percipit  ea  quse  siint  spiriliis  Dei;  siiiliilia 
est  onim  illi.  Unde  in  Proverbiis   induci- 
liir  :  Ciloria  Doi.celare  \ovhnm.Opcra  au-  pmv.wy. 
tcm  Dei  naturalia  et  supernaluralia  reve-" 
tarc  aliis.  et  confllcri  cuni  laiide  et  fidei 
proloslalione,  honorificum  est,  hoc  est  ce- 

D  dons  ad  honorom  ot  gloriam  Dim,  diimmo- 
do  fiat  loco  ol  toinpore  opporltino, ot  coram 
capacibiis  alqne  docibilibiis.  Proptor  iiiiod 
ail  Psalmisla  :  r.oufilebor  libi.  Domiiio.  iii  ps.n.i. 


118 


ENARnATIO   IN    CAP.    XII    TOBI  E.    —    ART.    XII 


Valth.wii, 
iO;  Marc. 
IX,  28. 


Prov.  XV, 


IHccU.wts. 
13;  111,  33. 


.Va/(/l.v,7. 


Ps.  x,6. 


Prov.  1,  ii 


loto  corde  meo  :  narrabo  oninia  niiral)i- 
lia  tiia. 

Bo//a  csf  ordtio  ciim  Jcjinuo.  Ouam  vc- 
rum  sit  hoc,  innotescit  ex  eo  quod  Dominus 
in  Evangelio  de  pessimo  quodam  daemo- 
num  genere  loqnitnr  :  Hoc  genus  in  nuUo 
potest  cxire,  nisi  in  oratione  et  jejuiiio. 
Jejuniuni  enini  inentem  ad  devotionem  et 
contemplatiouein  disponit.  Ideo  ad  oran- 
dum  elTicaeiter  maxime  juvat.  quia  ut  as- 
seril  Damascenus.Oratio  est  ascensus  men- 
tis  in  Deum.Hinc  sancti  Palres  tradiderunt 
duas  esse  alas  orationis.  per  quas  levalur 
ct  volat  in  cwlum.  qua»  sunt  jejunium  et 
eleemosyna.  Unde  mox  subditur  :  et  etcc- 
mosyna  bona  est  m/igisquam  thesai(ros  nu- 
ri  recondere,  quum  eleemosyna  sit  aclus 
virtutis,  et  misericordice  opus.  delens  pec- 
cata,  augmentique  gratia"  et  glorife  pro- 
meritoria.  Ideo  additur  :  Qnonlam  elcemo- 
syna  a  i/iortc  culpa>  ac  gehennfe  lihe/-at. 
per  modum  meritorise  causae,  Deus  autem 
per  modum  causse  effectivse  :  el  ipsa  est 
qua'  pu/-gal  peccata  :  sicut  expositum  est 
plenius  supra.Propterea  iii  Proverbiis  fer- 
tur  :  Per  misericordiam  et  fidem  purgan- 
tur  peccata.  .\libi  quoque :  .\ljscondite  elee- 
mosynam  in  sinu  pauperis,  et  ipsa  orabit 
pro  vol)is  ad  Dominum.  Ouia  sicut  aqiia 
exstinguit  igncm,  ila  eleemosyna  pecca- 
tuni.  Et  facit  invc//i/v  vita//i  a'tcriia//i. 
Beati  enim  misericordes.  quoniam  ipsi  mi- 
sericordiam  consequenliir.  Qui  aiitem  fa- 
ciu.nt  peccatuin  in  proximum,  aut  in  se 
ipsos,  et  inifjiiltatcm  in  Deum,  liostes  sunt 
a//imm  sua',  quia  adversanlur  siiee  saluti. 
Et  quod  maxime  sibi  ipsis  nocivum  esl, 
hoc  oplant  et  inferunt  sihi.  lEeduntqiie  et 
occidunt  spiriliialiter  animas  suas.  Ideo 
fertur  in  Psalmo  :  Oui  aiitem  diligil  ini- 
qiiitalem,  odit  animam  suam.  Atque  iu 
Proverbiis  habetur  :  Usqueqiio  stulti  qua> 
sibi  nociva  sunt,  ctipienl  '. 

Ma//ifestabo  ergo  voliis  vcrllatem,  cl  non 
abscondam  a  vobis  occullitm  ser/nonem,  id 
est  verba  aliis  prorsus  ignota,  seii  res  se- 
cretas  significatas  per  verba.  Seepe  etenini 
in  Scripturis  accipitiir  verbum  sen  sermo 


A  nro  re  significata.  Qua/ido  orabas  cum  ta-    roi.i,  io; 

.       .  ,.    ,  .  ,      ,  ,  •        n,'3,'.l;  111,1. 

crim/s,  et  sepcliebas  /nortuos,  ct  itc/-cti/i- 
(jucbas  prandliim  tuum:\{A  qiiod  tiia  ora- 
tio  fnit  pra^lactis  duabus  aJis  pennala  ac 
deeoiala,  iiiio  el  ex  intima  compunctione 
el  sancta  affeclione  procedens,  cujus  si- 
giium  erant  lacrima'  ei  adjiincla> ;  et  aljs- 
condebi/s  per  die//i  i/i  domo  tua,  et  nocte 
sepeliebas  eos  ;  cgo  obtutl  oratio/icm  luai/i 
Dn/nino  :  non  quasi  eam  ignoranli,  sed  ad 
impetrandnm  divina?  pietatis  effectum,  et 
supplendo   tuum    imperfectum,  alque  ad 

B  cognoscendiiin  ex  revelatione  divina  qiiid 
tecum  esset  agendum.  Et  fjtiia  acccplus 
cras  Deo  ex  prsedeslinatione  aeterna  el  con- 
versalione  virtuosa,  ncc.esse  fuit,  id  est  ex- 
pediens  pro  incremenlo  meritorum  tuc- 
rum  ac  pra>miorum,  et  ad  a?dificationem 
multorum,et  ad  manifeslationem  potenliffi 
alque  clementia'  Dei,  et  ad  ejiis  gloriam 
et  honorem.  pioiit  impraesenliarum  jam 
cerniliir  :  fiiit  item  necesse  ex  supposilio- 
ne,  el  per  relationeni  ad  finem  :  ut  lenta- 
tlo,  hoc  est  adversitas,  probaret  te,  id  esl, 

C  examinaret  et  probum  ac  fidelem  ostende- 
ret,  tua(|iie  virliiositas  aliis  sic  palerel,  iit 
a^dificeiitiir  in  te,  el  quia  Scriptura  lc- 
statiir.  quoil  miilta^  sunl  tribulationes  ju-   px.^wm, 

,  20. 

storuni. 

Et  nii/ic  /nlslt  /nc  Doml/ius  ut  cura/'cm 
te.  ct  Sarai/i  u.no/v/n  filli  tul  a  da'/nonlo 
tibcra/v/n.  Ego  c//i//i  su/n  Rap/iaci  ange- 
lus.  .\am  Uaphael  interprelatur,  medicina 
Dei  :  ideo  recle  sic  vocor,  quia  ad  meden- 
dum  tibi  ac  Sara>  sum  missus.  Siqiiidem 
angeli  ex  siiis  officiis,  actibus  et  propri- 
D  elatibus  nomina  sortiunlur.  Unus  ex  sep- 
tc/n,  ijui  adsta/nus  ante  Dcu//i,  id  est.  Deo 
jugiter  sumiis  prsesentes  per  bealificam 
fiuitionem,  el  ad  ejus  obsequium  semper 
parali.  Sicque.  Adstare  hic  sumitur,  non 
pioiit  distinguilur  conlra  Adsislere,  secun- 
diim  qiiod  siiperiores  spiritus  angelici,qui 
ad  exteriora  minisleria  non  miltunlur,  di- 
cuntur  adsistere,  juxta  illud  Danielis,  Mil-  /m„.m,,ui. 
lia  millium  ministrabant  ei,  et  decies  mil- 
lies  cenlena  miilia  adsistcbanl  ei.  Poiro 
(|iiod  ail,  Uiius  ex  septem,  non   designat 


ENARRATIO    IN    (.AP.    XII    KUil  K.    —   AUT.    XU 


119 


iiiiiiiiTuiii  ilclrniiiiialmii.  scil  iiulctcrniina- 
tiim,  scti  miivcrsilatcin  noltis  prorsus  iu- 
niimcrabileni,  qua-  in  Scripluris  soptcna- 
rio  rici]U(-nler  insinualur.  sicul  quum  iu 

.ipoci,  1.  .Xpocalypsi  inducitiii'  :  (iratia  ct  pax  vobis 
ab  eo  qiii  est,  el  a  seplem  spiritibus  qui 
in  conspectu  throni  ejus  sunt.  De  multitii- 
(line  aiitem  ina^-slimabili  aiijicioium   san- 

Jobxw.t.  ctoruin,  scriptum  est  in  Job  :  Niimquid  est 
niiinerus  militum  ejus?et  super  quem  noii 
siirsjit  el  splendet  lumen  i[)siiis  ?  Atque  in 

.4/)or.v.ii.  Apocalypsi  :  Hral  niimerus  angelorum  mil- 
lia  millium. 

Duinrjuc  luvc  (mJisscnl  Tobias  et  filius 
ejiis,  lurbati  sunly-^x^.  veliemenli  admiia- 
tione  et  stupore  rei  tam  novse  ac  arduae, 
(7  Iremenlcs ,  cecideru»!  supcr  lerram  in 
faciem  suam  :  qiiia  ex  vehementia  ad- 
mirationis  et  timoris,  secuta  1'uit  et  or- 
ta  in  corpore  alteratio  maxima  harmonite 
et  compiexionis,  et  conciirsus  sanguinis 
ad  cor:  sicque  membra  fuernnt  infrigida- 
la  ac  tremuerunt,  et  corpiis  debilitatum 
mox  corruit.  Yel  ctiain,  ad  reverentiam 
Dci  ac  angeli  ejus.  sc  proslraverunt.  Sic 

o«.i.x,«,!i.  el  Uaniel  ait  :  Yidi  visioneni  grandem,  et 
non  remansit  in  me  fortitudo,  sed  et  spe- 
cies  mea  immulala  est  iii  me,  et  emar- 
ciii,  et  jacebain  consternatus  super  faciem 
meam . 

Di.rili/ue  cis  iiiiffc/us  :  Pa.r  robis.  Xolifc 
tiincrc  inordinato  limore.  quia  totum  pro 
bono  vestro  est  gcstum.  Proprium  veroest 
aiigclis  sanctis.  consolari  et  coiifortare  eos, 
quibiis  gratiose  apparent.  qiii  ex  humana 
fragilitate  de  angelorum  apparitione  ti- 
mere,  debilitarique  solent.  Elcniin  quum 
cssem  roljiscuin,  in  forma  hiimana  vojjis 
a[)parens,  ita  quod  me  liominem  esse  pu- 
taslis.  pi-r  volunldlcm  Dci  crnm,  id  est, 
seciindum  beneplacitiim  ac  dispositionem 
divin»  voluiitatis  vobiscum  versabar  :  ip- 
sum  licnedicilc ,  et  eiinlate  illi.  Videbar 
f/uidem  vobiacum  manducnre  ac  bibere. 
VA  iiti([iic  non  liidificiitorie,  sed  vere  ac 
realiter  cibuiii  el  poliim  teligit,  sumpsil, 
Irajccit  iii  corpus  assumptum,et  proul  vo- 
luit,  consumpsil,  non  eo  modo  qiio  homi- 


A  nes,  nec  converlil  cos  in  cor|)iisassiiin[»liiii) 
pcr  cainificalioucm  mcdiaiile  niilriliva  vir- 
tiilc.  Nou  cuim  unitiis  fuil  corpori  assum- 
[ilii  iil  fiiriua  substanlialis,  sed  tanquam 
motor.  Scd  eyo  cil/o  invisibili,  et  potu  ijui 
ab  lioininibus  videri  non  potest,  iitor,  sicul 
et  ego  in  propria  natura  ac  specie  sim- 
plex,  incorporeus,  in\  isil)ilis(|ue  consisto. 
Pra^tcrea,  cibus  el  potiis  omniiim  Beato- 
riiin.  est  gloriosa  visio  Dei,  et  bealifica 
fiiiilio  ejus,  ac  delectatio  plenc  confenta- 
liva  ac  salians  :  qiiibiis  ila  re|)Icntur,  ut 

H  indesincnter  eupiant  cas,  iit  inlclligatur 
exclusum  omne  fastidium,  et  taliter  cu- 
piant  ipsas.  ut  jeternaliter  ct  secure  ha- 
beant  eas  prsesentes.  Propter  quod  beatis- 
simiisPetrus  disseruit :  In  qiiem  desiderant  ipntr.t.ti. 
angeli  prospicere.Objcctalis  demimi  cibus 
Beatoriim,  est  Deitas  ipsa,  seu  Trinitasad- 
oranda.  Potus  vero,  est  fons  infinita?  sapi- 
entia»  ac  opulentiee  ejus,  jiixla  illud  Psal- 
nii :  Inebrialjuntur  ab  iibertatc  domus  tuse,  /'s.xxxv.o. 
et  torrente  voluptatis  tuic  potabis  eos.Undc 
in  Isaia  Dominus  loquitur  :  Ecce  ego  de- /5.i.x'i,ti. 

C  clino  in  eos  ut  flumen  pacis. 

Teinpus  esl  crgo  ut  rcvcrlar  ad  cum  qui 
ine  misit,  quia  jam  expedita  est  hsec  mea 
legatio  :  non  quod  ad  vos  veniens.  aut  vo- 
biscum  exsistens,  ab  infinilo  et  incircum- 
scriptibili  Deo  distem  sive  abierim ;  sed 
qiiia  rccessi  a  loco,  id  est  ccelo  empyreo, 
iu  quo  ipse  specialiler  esse  et  habitare  as- 
scrilur  :  sicque  illuc  redeundo,  ac  vobis 
(lisparendo.  ad  ipsum  Deum  me  redire  as- 
scio.  (Jiicmadmodum  de  Chrislo  quoquc 
cantamus  :  Egressus  ejiis  a  Palre,  regres- 

D  sus  ejus  ad  Patrem.  Vos  autem  bencdicite 
Doininuni,  cl  enarrate  omnia  mirabiiia 
ejus,\\oc  est  qii.-edam  dc  omuibus,  scu  oiii- 
nia  vobis  exhibita  et  cognita. 

Et  (jHum  /icvc  di.visset,  ab  adspectu  eo- 
ruiii  a/jlatus  est,  id  est,  eorum  visui  se 
siibtraxit,  el  rcpente  dis|)aruit;  corpusque 
assumptum  tain  poleslative  ac  siibilo  dc^- 
piisiiil  ac  rclii|uil,  qiiani  [xilcstalivc  ac  cc- 
lcrilcr  assiiiii[)scral  illiiil  :  (|iiia  materia 
inferioriiiii  iu  iniiliis,  pr.Tserlim  quoad 
motiim,   olicdit   aiij:elis   saiiclis:   cf  u/tra 


120 


ENARRATIO    IN    CAP.    XIII   TODI.I 


—   ART.    XIll 


euin  vidcrc'  110)1  jiofiwniDt.  Tiiiic  prostrn/i  A  ov^ndo  sinc  dislraclione  nolabili.  Ef  c.c- 
per  Jiora.s  trcs  iii  facicm,  txncclixerunf  surgenfes,  narraverunf  oinnia  miraljilia 
Dcuiii,  devotissimc  rcgraliando,  laudando,      ejus  :  siciit  expnsitum  cst. 


ARTICULUS   XIII 

ELUCIDATIO    CAPITULI   TERTIIDECIMI    :    APERIENS    AUTEM    TOBIAS    SENIOR    OS    SUUM, 

RENEDIXn    DOMINLM. 


PS.  CXLIV, 

13. 

/>rtn.vii,14. 


.Mallli.\n 
passini : 
xxni,  1.3. 


Prov.ni.i  1; 
Hebr.xn.a. 


iuc.xvi,21 
I  tteg.  11,  6. 


GRATIARUM  actio  Tobia>  hic  recita- 
lur.  Fuit  cnim  consueludo  dcvotis  Is- 
raelitis,  Deo  coniponcre  alque  deproniere 
canlicum  spirituale  pro  beneficiis  magnis. 
Apcrieiis  aufciii  Tohins  .scnior  os  .siium, 
videlicet  ex  pra-dcliberationc,  et  magna  lo- 
quens  devolionc.  bcncdi.rlf  Dominum,  id 
est  laudavit,  ct  di.rlf :  Ma;/iiuscs,  Domliic 
in  {vternum,  non  quanlitale  corporea,  sed 
perfectione  infinila,  et  In  oinnia  sivcnla 
rcgnuin  fiium  magnuin  csl.  De  quo  legitur: 
Regnum  luum,  regnum  omnium  sa?culo- 
rum,et  dominatio  lua  in  omni  generatione 
et  gcneratione.  Daniel  quoque  faletur  :  Po- 
testas  ejus  polestas  ajterna.  qua?  non  aufe- 
retur,  et  regnum  ejus  quod  non  corruni- 
petur.  Hoc  regnum  Dei,  est  Iriumphans 
Ecclesia,et  aliquo  modo  Ecclesiamilitans, 
qua3  non  corriimpitiir  hic  in  loto,  sed  de 
via  transferttir  ad  patriam.  Unde  in  Evan- 
gelio  frequenter  vocaliir  regnum  coelorum. 
Quoiiiam  tu  /7'rf//t'/('rt.s- misericorditer  per 
advcrsa,  et  paternalilcr  castigas  in  seccuIo 
isto  tuos  electos;  et  salvas,  ab  adversilati- 
biis  cripiendcel  gratiam  gloriamqiie  pra^- 
slando  :  juxla  illiid,  Quem  diligit  Dominus, 
corripit,  et  quasi  pater  in  filio  complacet 
sibi  ;  deducls  ad  iiifcros,  cl  rcducls  :  ul 
patet  in  suscitalis  multis  a  mortuis  :  quo- 
rum  quidam  in  mortalibus  obierunt  pec- 
calis,  scd  per  definitivam  senlenliam  noii 
fuerunt  damnali  ;  (iiiidain  vcro  in  inreris. 
hoc  cst  in  liml)n  aiit  piirgalorio,  erant. 
sicut  et  Lazarus.  Ilinc  el  sancla  Anna  tc- 
statur  :  Dominiis  morlifical  et  vivifical, 
deducit   ad    inleros    et    reducil.    Deducit 


B  quo(|iie  ail  infcros,  hoc  cst  ad  pwnas  et 
tribiilalioues  gravissimas  in  pra?senli,  ita 
iil  inlVino  videanlur  conformes.  Jit  non 
csi  fjui  effugiat  manum,  hoc  est  omnipo- 
tcntiam  tuam,  aiil  meUicnduni  luum  judi- 
ciiim  :  juxla  illiid  Machaba^orum,  Maniim  ii.i/nc/i.vi, 
Oiiiiiipolciilis  ni'c  vivus,  nec  niortiius  eva-  '*'■ 
de;c  polcro.  Idco  nihil  saliibrius  nobis, 
qiiain  iil  confiigiamus  ad  misericordiam 
ejiis,cujus  potestati  atqiie  juslilia'  non  va- 
lemiis  resislere. 

Con/ifcinlni  Doinino,   filil  I.srael,  con- 

C  fessione  proprise  eulpaj  ac  laudis  divinae, 
et  in  conspectu  gcntium,  inter  quas  capti 
cslis,  laudate  Deum  :  quoniam  Ideo  dis- 
pcrsif  vos  inter  gentes ,  quce  ignorant  Deum 
pcr  fidcm  formatam,  ut  vos  enarrctls  ini- 
rdhlllu  cjus.  llla  fuit  una  causa  capli- 
vitalis  dispcisionisqiie  Israclitarum  inlcr 
genliles  idololalras,  quatenus  Israelilai  an- 
nunliarent  gentilibus  magna  et  mirifica 
opcra  ac  bencficia  Dei.  cxhibita  filiis  Is- 
rael  in  xRgypto,  ia  mari  Rubro,  in  deserlo, 
et  in  terra  promissionis,et  rigorem  divinae 

D  justiliic  circa  iniinicos  ipsorum.  Veriimla- 
mcn  filii  Isiacl  pcr  suos  excessus  merue- 
runl  capi.  lalitcrque  dispergi;  sed  infinitae 
sapicntia'  Dcus  ex  malis  nostris  ct  poenis 
clicit  iniilta  hona.  praUcr  nostram  inten- 
lionem  aUpic  notitiam.  Et  faclafis  .scire 
cos,  piila  gcntilcs,  quia  non  csf  alius  Dciis 
omiil/iiilciis  p)-irfcr  eum  :  quod  evidentcr 
paliiil  cx  hoc,  quod  dii  .Egypliorum  et 
Chananreoriim,  aliaruinquc  genlium  non 
polucriint  rcsislcre  mirabililnis  Dei,ct  pla- 
gis  ejus,  ncc  suos  defensarc  ciiltores. 


E.NAnRATlO    IN    CAP.    XIII   TOBI.F..    —   ART.    XIII 


121 


Pj.11,11 


Hebr.  xri. 
IV,  i4. 


ifalach.  I, 


Tpse  castigavii  tio.s  per  captivitatem  et 
alias  poenas,  proptcr  iniquitales  nostras  ; 
cf  ipsc  salvdbit  rios  propter  misericordiam 
suanij  clementer  ignoscendo,  gratiam  et 
salutein  pra^slando.  diimmodo  poenitenles 
aequanimiter  toleremus  llagella  pi-cesentia. 
Adspicite  ergo  qiia'  fecit  nobiscum ,  hoc 
est,  beneficia  cl  flagella  ejus  considerate. 
ut  grati  sitis,  etemendetis  vos,  ne  deterio- 
ra  vobis  contingant ;  et  cinn  timore  cordis 
filiali,  ct  tronorc  corporis,  procedente  ex 
interiori  timore  redundante  in  corpus,  con- 
filcmini  illi,  duplici  confessione  praetacta  : 
juxta  illud  Psalmographi,  Servite  Domino 
in  limore,  el  exsultate  ei  cum  tremore.  Et 
ad  Hebra?os  scribil  Apostolus  :  Serviamus 
Doo  placenles  cum  metu  el  reverentia.  Et- 
enimDcus  noster  ignis  consumensest. /?e- 
gemqiic  swciilorinn  c.caltate  in  operibus 
vcstris,  hoc  est,  sublimiter  et  incompara- 
biliter  eum  honorate  non  solum  pcr  verba, 
sed  multo  amplius  per  opcra  virtuosa :  quo- 
niam  ipse  lestatur  :  Filius  honorat  patrem, 
et  servus  limet  dominum  suum.  Si  ergo 
pater  ego  sum.  ubi  est  honor  meus  ?  et  si 
Dominus  cgo  sum,  ui)i  est  timor  meus  ?  De 

irim.1,17.  hoc  Rege  ait  Aposlolus  :  Regi  autem  sae- 
culorum  immortali,  invisibili.  soli  Deo  ho- 
nor  et  gloria. 

Ego  aulem  in  tcrra  captivitatis  mew 
confilebor  illi  corde,  ore  el  o^eve,qiioniam 
oslendit  inajeslatem  suam  in  gentem  pec- 
catricein/ixisXe;  puniendo  eamdem,  praeser- 
tim  incredulos,  qui  filios  Israel  crudelitcr 
traclaverunl  el  pcrversa  intentione.  quam- 
vis  iniquos  siint  persecuti.  ut  patet  prse- 
sertim  in  libris  Regum  ac  Judicum.  Fre- 
quenter  qiioque  oslendil  Deus  majeslalem 
suam  in  peccatoribus  per  magnificos  ini- 
sericordiff  siia"  effectus,  impios  conver- 
tendo.  Hinc  siibdilur  :  Convertimini  ita- 
qiu\peccatores,^cr  veram  contrilionem,  e< 
focite  jicslitiam  corain  Deo  per  opera  sa- 
lisfactoria  pro  peccatis,  ac  divina  obser- 
vando  prjpccpta,  credenles  qiiod  finiat  vo- 
biscum  iniscricordiam  siiain,  qiiam  nulli 
denegat  pGenitenli.  Omnia  autem  oportet 

/fom.i.iT.  ex  fide  peragerc,  quia  justus  ex  fide  vivit. 


A  Denique  lempore  legis  naturse  el  eliam 
legis  scriptfe.  suflecit  gcnlilibiis  servare 
prppccpta  legis  naluralis.  cum  fide  forma- 
ta  Chrisli  venturi  :  imo  semper  oporluit 
credere  breve  illiid  syiiibolum  fidci  quod 
ad  Hcbr^eos  ponit  .\postolus  :  Credere,  in-  //.ir.xi.e. 
quiens,oportet  accedentem  ad  Deum.quia 
est,  et  inquirenlibus  sc  remunerator  sit. 

Ego  aiitcin  secundiim  exleriorem  liomi- 
ncm  et  vires  sensitivas,  ef  anima  mea  se- 
cundum  vires  suas  supremas,  id  est  etiam 
ego   secundum    interiorem    hominem,   in 

B  Dco  la-labimur  :  juxta  illud,  Gor  meum  el  Ps.y.%\\m, 
caro  mea  exsultaverunt  in  Deum  vivum.  '■ 
Xon  quod  caro  aut  appetitus  scnsitivus 
imniediate  versentur  circa  divinum  sim- 
plicissimumque  objectum,  ad  quod  inor- 
ganica-  et  iiitellectiiales  potentia?  solum 
queunl  atlingcrc  :  sed  quia  delcctatio  par- 
tis  sensilivw  seu  carnis,modificatur  ac  rc- 
gilur  ratione  et  caritate,  secundum  exi- 
gentiam  lcgis  divina":  et  iteni,  qiiia  Ifelilia 
spirilualis  ac  inlellectualis  magna  redun- 
dat  in  partem  sensitivam  et  corpus.  Be- 

C  ncdicilc  Dominum,  omnes  elccti  cjiis  :  qui 
licct  ad  tempus  errent  pro  parle,  finaliter 
lamen  non  possunl  perire  :  agile  dies  lce- 
liiitv  :  juxta  illud  .\postoli,  Gaudete   in  piiiUpp.iv, 
Domino  semper  ;  ef  confifcmini  illi.  ^- 

Jerusalem,  civitas  Dei,  castigavil  le  Do- 
miniis  in  opcribus  maiiuum  tuarinir,  id 
est,  propter  peccata  tua  te  juste  punivit  : 
intelligendo  per  civitatem,  habitatores  ip- 
sius,  qiii  frequenter  fuerunt  pro  suis  cor- 
repti  sccleribus  :  vocaturque  civitas  Dei, 
quia  electa  a  Deo,  ut  templiim  Dei  esset 

D  in  ea,  et  cultus  ipsius  ac  sludium  legis  in 
ipsa  vigerent.  Confilcrc  Domino  in  bonis, 
id  est  in  beneficiis  ejus  tibi   collatis,  at- 
qiie  in  aclibiis  virluosis,  ul  bcnedicas  ci 
ore  et  opere.  Quocontra  Domiuus  loquitur 
de  iniquis  :  Popiiliis  hic  labiis  mc  liono-  /<  jxix.is; 
rat,  cor  aulcm  eorum  longc  csl  a  inc.  El  ^V,"''  '^' 
bcnedic  Deum  swculorum ,  id  est  omnium  6. 
generationum,  pcriodorum  ac  lemporum, 
ut  rca-dificct  iii  lc  labcrnacuhim  siium,  id 
csl  templum.  Ex  hoc  et  cx  verbis  sequen- 
tibus,  quidam  dixerunt  Tobiam  isla  dixisse 


122 


ENAnnATIO    IN    CAP.    XIII   TOBI.E. 


ART.    XIll 


post  clestriictionoin  .lciusalom  a  Chaldapis,  A 
ita  quod  Tobias  sccundum  eos  lo(iuitui' 
ista  hislorice.  Sed  cx  Scripluris  proba- 
tur  obisse  diu  ante  deslnictionem  Jeru- 
salcm.  combustioncmquc  templi.  u(  in- 
fra  langelur.  Ideo  alii  dicunt  eum  hic  et 
sequenti  capitulo  loqui  prophelice,  et  pro- 
pter  certitudinem  prophetia"  loqui  de  i'u- 
turo  per  modum  pra?teriti.  Et  revocet  ad 
te  oinnes  captivos  tuos,  id  est  quosdam  ex 
omnibus.  Dedil  autem  Cyrus  rex  Persa- 
rum   cunclis  .ludiTis  captis  in  suo  domi- 

ii'srfr.  1,3.  nio,  licentiam   redeundi   ad   propria,   ul  B 
lcgitur  in  Esdra.  Et  r/ai/dens  lii  omnin  sw- 
eiila  scecidorinn,  in   bealiludine  illa  cce- 
lesti. 

Luce  sjilc/idii/ri  fii/i/cfiis  :  quia  post  re- 
ditum  a  Babylonica  caplivitate.  aliquando 
viguit  cuitus  Dci  in  Jerusalem  ct  in  tem- 
plo.  mulliijuc  jiisti  ac  sapienlcs.ct  spiritu 
prophelia>  rulgenles.  iucrunt  ibidcm.  ut 
Zacharias,  Aggffus,  .Malachias,  Esdras.  Zo- 
robabel.  elc.  Dcinde  in  templo  iilo  oblatus 
esl  Christus.  iux  mundi,  de  quo  Simeon 
sanctus  dixit  :  Viderunl  oculi  mei  salula-  G 
re  tuum.  lumcn  ad  revelalionem  gentium. 
DeinecpsChrislus  sa>pe  priedicavit.ct  niiil- 
ta  miracula  lecit  in  templo  :  atque  post 
ejus  resurrectionem  ct  Spiritus  Sancti  mis- 
sionem,  gloriosi  Apostoli  prsedicaverunt 
ibidem,  et  primitiva  Ecclesia  erat  quotidic 
in  porticu  lempli,  sicut  in  Actibus  relert 
Lucas.  Propler  qua"  omnia  Aggaeus  tem- 

.1;/»  ".  10.  plum  secundum  pr;clulil  primo  : -Magna. 
inquiens.  erit  gloria  domus  hujus  novissi- 
mae  magis  quam  prima^. 

lif  omnes  fines  teiTir  ndorahunt  tc,  id  D 
esl  Deum  tuum  in  te ;  vel  adoratione  dii- 
lise  honorabunt  Sanctos,  qui  in  te  Domino 
miuistrabanl  :  quod  aliqiialiter  dicilur  es- 
se  implelum  post  reditum  dc  Babylo- 
ne,  quoniam  miilli  Jiida-i  per  mundum 
dispersi,  et  tinidam  gculilcs  venerunl  iVe- 
quenter  in  Jerusaicm  adorare  Domiiium, 
prBesertim  in  solennilalibus  aliquibus  le- 
AcMi, 3.  gis.Unde  legiliir  in  .\clibiis  :  Erant  autem 
in  Jerusalem  habilaules  viri  rcligiosi  ex 
omui   natione  quse  sub  cceIo  est.  Plenius 


Ibid.  11,111 

Alil,.   i; 

Zach.  IV. 


Luc.  1 
3i. 


Act.w,  II 
V.  M. 


autcm  adimpletum  esl  tcmpore  gratia>,  co- 
riiscantc  Evangclio  Salvatoris.quando  Chri- 
sliani  cuni  siimma  devotione  visilavcrunt 
assiduc  urbcm  sanctam  et  sacra  loca,  qua; 
cl  laudcm  per  miiltos  anuos  pacificc  pos- 
sedcrunt  ;  tuncque  implcbatur  quod  sub- 
ditur :  Nationes  ex  longincjuo  ad  te  venient; 
cl  ininiera  defercntes  :  qma  tcmporalia  ac 
spiiitualia  dona  [Jomino  orfcrebant ;  ado- 
raimnt  in  te  Dominnm,et  terram  litam 
in  snncti/ien/ionein  Iinbe/mnt ,  id  est,  Ter- 
ram  sanctam  vocabunl,  et  prsecipue  ho- 
niirabunt,  sicut  adhuc  vocatur,  honoratur, 
el  undique  visitatur.  pra-scrtim  propter 
Christi  mysteria  ibi  completa.Xowd'//  enim 
mnr/iiuin,  id  est  Deum  altissimum,  invo- 
cnliiint  in  te :  de  quo  in  Psalmo  :  .Nolus  in  Ps. i,Mv,i. 
Juda^a  Dcus,  in  Israel  niagnum  nomen  ejus. 

.Vn/edicti  erunt  qui  contempserint  tc, 
00  qund  sancta  sis.  el  locus  mystcriorum 
minislrorumque  Dei :  ct  condemnnti  erunt 
qni  blasphemaveri nt  tc,  negando  te  esse 
locum  sacrum  :  ut  tactum  est.  Bencdicti- 
que  erunt  rjui  cedificaverint  te  spiriluali- 
tor  aiil  malerialiter.  Nam  el  hi  qui  in 
Esdra  logunlur  reaedificasse  Jerusalem,  be-  wEsdr.w, 
nodicuntur  ibidem.  Tu  autem  Itvtaberis  in  " 
fitiis,  id  est  in  habitatoribus  aliiiie  lideli- 
biis  tuis,  quasi  mater  eorum  :  sicul  Eccle- 
sia  gaudet  in  filiis  suis.  Ipsaque  urbs  seu 
a^dificium  gaudet  metaphorice  et  malcria- 
litor,  id  est,  alios  facil  vel  ostendit  gaudc- 
ro.et  sua  prosperitate  per  modum  la^lanlis 
se  habol.  (jiioniain  omnes  /lenediccntur,  id 
ost  qiiidam  ex  omnibus,  seu  omnes  electi 
fiiii  lui.  (lui  fide  et  opere  sunt  fideles ;  ct 
conffrct/nbuntnr  fide,  spe  et  caritalc,  ad 
Dominitin.  Benti  omncs  jam  in  spe  cl  me- 
rilo.  qni  di/ii/iint  te  caritate  infusa,  id  est 
fiiios  tuos,  seu  habitalores  fidoles.  et  qui 
i/nndcnt  supcr  iiace  tita,  id  est.  tiia!  tran- 
i|iiillilali  ac  paci  interiori.  seii  oliam  extc- 
lioii  congralulanlur  ex  carilale. 

Pitpleroa.  sicut  oa  quae  in  islo  seriiuinlur 
capitulo,  spiritualiter  et  myslice  exponun- 
tiir  de  coelesli  et  suporna  Jorusalem,  seu 
triumphante  Ecelesia:  sic  pra>dicta  mysticc 
possunt  oxponi  de  Ecclesia  militanlc,  qiise 


i 


E.NARRAiin  iN  r.Ar.  XIII   lORi  i;. 


AI\I'.    XIII 


123 


.10/. 


Ps. 


Apoc.wi 

i.i. 


l'S.  IAXX\t, 

Ibid.  7. 


rrriiuenltT  pcr  Jorusalom  (losisrnaliir.  .\d 
.  (luam  vcnerunl  el  conversa'  siinl  nationes 
cx  tolo  orhe,  el  Ueiim  adoraverunl  iii  ea  : 
cujns  caplivi  siint.  qiii  a  (iiabolo  capti  W- 
nenliir:  sed  (liini  poMiitent.  ad  lu'clesiain 
rodncuntur. 

Anima  mea.  /loirdic  Doinlinon,  (jin>- 
niam  lihcrai-it  Jfn/.sa/cm  rivi/a/cm  .'iaam 
a  canr/is  /riba/a/ioiu/n<s  ejus  Dominn.s 
Dcaa  noster.  Istnd  \  ideliir  quibusdam  non 
possc  intellig-i  de  Kcclesia  mililantc.  qiui' 
us(]iie  ad  t'inem  mnndi  trihiiialionilnis  ex- 
ercehitnr.  cl  mnlto  miniis  dc  .lerusaleni  il- 
la  tcrrcna.  qn;p  niinc  ns(]iic  ah  intidclibiis 
dclincliir.  Idciico  cxponnnl  h;pc  dc  Irinm- 
phante  Ecelesia,  quae  nulli  subest  adversi- 
lali.  Unde  snbjungit  :  Bca/us  cro  non  so- 
lum  in  mo.  sed  el  in  sobole  iiKM.el  valdc 
bealns,  si  fuerin/  rc/iquiw  seminis  mei  ad 
vidcnda7n  c/ari/a/em  Jerusa/em ,  id  cst,  si 
posterilas  mea.  vel  saltom  reliquia»  ejiis 
perductcT  mecnm  fnerint  ad  contomplan- 
dum  lucem  incrcalain.  qua"  lotain  trium- 
phanlem  illnslral  Ecclesiam,  et  clarilatem 
civinm  siipernornm.  I)c  qna  iii  Psalino  :  In 
Iiimine  tno  vidohimns  lumen.  El  in  Apo- 
calvpsi  :Civitas  non  eget  sole  neque  luna: 
niin  claritas  Dci  illiiminabil  eam.  .luxla 
hiinc  modum  loqucndi,  in  Psalmo,  a  mili- 
lanlo  Ecclesia  dirigitur  sermo  ad  Ecclo- 
siam  triiimphantcm,  siih  oodem  contexlii, 
diim  dicitur,  (iloriosa  diela  snnt  de  te.  ci- 
vilas  Dei.  Et  paulo  posl  siibditnr.  Siciil 
lEPlantinm  omnium.  habilalio  in  te  :  qnod 
de  Iriumphante  exponilur. 

Porlce  Jerusa/em  ex  sapphiro  e/  sma- 
raf/do  a'dificabun/ur  ;  et  e.r  iapide  prc/io- 
so  nmnis  rircui/us  murorum  cJus.De  qua- 
cunKjno  Ecclesia  hoc  siimitnr,  certiim  cst 
(jiiod  per  gemmas  hujiismodi  designontiir 
mcrila  seu  prfpmia  electoriim.  oriiainonta 
virliilum.  cl  diversa  charismala  gralia-  ct 
saliilis,vel  ipsa"  elcclEe  virliiosa>  seu  glori- 
osa'  personse,ex  quihus  mililans  ac  Iriiim- 
phans  const;il  Ecclesia.  Et  possiint  (icr 
poit;is  inlclligi  morila.  por  (]nic  moremnr 
intrarc  iii  palri;tiii.  seii  s;incti  pra-hili. 
pra>seitim  .\posloIi  :  por  miiros  vcro,  cii- 


A  stodos  ct   miinimciila   ;u'   scciirilalcs  s])iri- 
liialos  .lcriisalom.  Juxla  qnem  sensiim  snb- 
jiingitur  :  E.i-  /ajiidc  cam/ido  c/  mu>n/o,  hoc 
csl  preliosissiniis  pulchorrimisque  lapidi- 
biis  spiritualibus,  omncs  ii/a/cK  ejus  sier- 
/^('////o-, inlelligendo  per  pIateas,mansiones 
cirlostis  Jerusalem,  ot   choros  ac  ordinos 
Hcatornm.   Tnde  ait   Salvator   :    In   domo  /oanji.xiv, 
l'alris  moi  mansionos  mult;p  siinl.  Sic  el  '' 
in   priiiia  Petri  Canonica   habetiir  :  Ipsi  i/'<;/r.ii,3. 
l;in(]iiam  liijKdos  vivi  siipciiTdificamini  in 
domds  spiriliiaics.  .\l(]iic   in  Apocalypsi  : 

B  l'",rat  striictiira  miiri  cjiis.  \  idcliccl  civil;ilis    ,i/,„r.^M. 
Jcriisalom,   cx   l;ipidc   jas|)idc  :   ijisa  vcro  '*' 
civilas  ex  auro  miiiido  siiiiili  \  itro  miin- 
do.  El  per  vicos  cjus  a//e/uia  can/a/n/ur, 
hoc    cst,    incessabilis    laudatio    Dei ,   per 
mansidncs  liujus  Jeriisaiem  caneliir  ac  re- 
.sonabil,  juxta  illud  Psalmi  :  Beati  qui  ha-  ps.i.xsxm. 
bitant   in   domo  tna,  Dominc  :   in  STCuIa  ""■ 
sa>cuIoriim  laudabiinl  lc. 

Insuper  potest  hic  locus  cliani  de  mili- 
lanle  exponi  Ecclesia  :  qu;p  qimmvis  in 
hac  vila,  quoad  se  lolam,  non  liberctur  a 

C  ciinclis  tribiilationibus  siiis,  tamon  qiioad 
miilta  membra  ipsiiis,  liberatur  ita  (]uoti- 
die.  ct  ad  coeleslo  pcrduciliir  regniim  :  ol 
miilti   fidcles  ad   tcmpus  in  magna  tran- 
qiiillitale  serviiint  Deo,  ita  qiiod  cum  Da- 
vid  psallere  (]neunl  :  Exquisivi  Dominum,  p.t.xwiu,.!. 
cl  exaiidivit  mc.  ct  cx  omnibus  tribiilatio- 
nibus  meis  cripiiit  mc.Nam  et  de  mililanto 
;ic  primiliva  prtpserlim  Ecclesia  exponifur 
illud    Isai;T»   :   Eril  o])iis   jiistitiT   pax.   ot     /.«.  xxxu, 
ciiltus  jiistili»  silcntiuin,  cl  scciirit;is  iis- '"■'''■ 
que  in  sempilerniim  :  cl  scilcliil   pnpiiliis 

D  meus  in  pulchritudine  pacis,  ct  in  labci- 
naculis  fidiici;p.  ct  in  roqiiio  opnlonla. 
.\inpliiis.  etiam  dc  mililante  Ecclosia  ex- 
ponitiir  illud  Isaia' :  Paiqiorciila, fomposlatc  /4,-,/.,.,v, 
CDUviilsa,  ecce  ego  slcrnam  por  iirdiiicm  "' '-■ 
lapidos  tuos,  ol  fnndaho  tc  in  sapphiris. 
et  ponam  jaspidcm  propiignacuhi  ln;i.  ef 
porlas  tuas  in  la])idcs  sciil])los,  el  omncs 
lcrminos  tuos  in  lapidcs  dosidcrahiles. 
(Jii;p  omnia  docloros  calliolici.  Ilicrony- 
iniis,  Haymo,  B(>da,  ol  alii,  de  mililanle  ac 
Iriiimphanle  exponunl  Ecclesia,  siciit  ibi- 


m 


ENARRATIO    l.N    CAP.    XIV    TOBl.E.    —    ART.    XIV 


Tob.  1,  i 


IV  Reg. 
xviii,  2. 


Ibid.  xxi,  I 


Jbid.  19. 

Ibid.x\ii,l. 
Ibid.  xxni. 
36. 


dem  expo.sui.  In  hac  qiioque  Ecclesia  pere- 
grinante  Doniiiiiis  indesinenter  laudatur. 

BencdiclKs  Dominiis,  qiti exaltavit  eam : 
quia  ulramque  Ecclesiam  mirabiliter  su- 
blimavit,  maxime  triumphantem :  ut  sif 
regnum  ejus,  hoe  est  regnatio  seu  regi- 
men  Dei,  in  sceculum  swculi  super  eam. 
^/wc/?.  Ecclesiam  namque  utramque  inde- 
sinenter  gubernat. 

Jam  qiia^rilur.  quo  tempore  Tobias  ob- 
ierit.  et  utriim  pi<Tdicta  de  vasfitate  et 
incendio  Je:-usalom  ac  templi,  reductione- 
qiie  Judieoium  ad  terram  suam,  locutus 
sit  hisforice  vel  prophefice.  Communifer 
aufem  diciint  doctores  et  expositores  ca- 
lliiiliri.  quod  prophetice,  ef  quod  diu  ob- 
ierif  anfe  desfrucfionem  Jenisalem  a  Chal- 
daeis.  Dicfiim  cst  enim  in  exposifione  jani 
supradicta,  quod  capfus  fuif  nono  auno 
Osee  regis  Israel,  ef  sexfo  anno  regni  Kze- 
chiEP  regis  Juda,qiii  legnavif  annis  viginfi 
novem,  uf  legitur  quarto  Regum  :  sicque 
posf  captivitalem  Tobiae  regnavit  ad  mi- 
niis  viginfi  duobus  annis.  Post  quem  fi- 
lius  ejusManasses  regnavit  annis  quinqua- 
ginfa  quinque.  ut  scribifur  etiam  quarto 
Regum.  Posf  Manassen  regnavif  filius  ejiis 
Amon  annis  duobus  :  quo  mortuo.  Josias 
filius  ejiis  regnavil  annis  triginta  et  uno. 
Post   ipsum   filius   ejus  Joakim   regnavit 


A  undecim  annis  :  afque  post  Joakim  Sede- 
cias  regnavit  etiam  undecim  annis  ante  iv  neg. 
deslructionein  Jerusalem.Ou??  omnia  quar-  """'    * 
to.  Regum  et  seciindo   Paralipomenon   li- 
bris  scripta  sunt :  qui  anni  conjiincfi,  sunt 
centum  friginta  diio.  Tobias  vero  (ut  se- 
quenti   capitulo  dicitur)  vixit  annis  cen-  ros.xiv,  2. 
fuin  duobiis  :  qui  efiam  quando  eaptus 
fuit,  erat  tanta'  fftatis,  quod  ex  legifima 
conjuge  hal)iiif  filium.  Hinc  et  Magister 
in    hisforiis  probaf.   quod   junior  Tobias 
circa   vicesimum  annum  Josia>  regis  de- 

B  functus  est,  etiam  dato  quod  fuerit  aiini 
uniiis  quando  cum  patre  suo  capfivus  ali- 
diictus  est.  Josephus  qiioque  feslafiir  : 
Onine  fempus  a  captivilale  Israelilarum 
usque  ad  diiarum  tribuum  fransmigratio- 
nein,  fuif  annorum  cenfuin  friginta.  Ilinc 
ait  Isidorus,  quod  Tobias  prophetiae  spiri- 
tu  plenus.de  superna  Jerusalem  inulfa  de- 
canlat. 

Si  autem  his  objiciatur,quod  secundiim 
ha'C  liber  Tobirp  esset  inter  libros  Pro- 
phefarum,  et    inter    voliimina    Scriptura» 

C  canonicac  computandus  :  dicendum,  quod 
non  sequitur  :  quia  nec  constat  quod  ip- 
semet  libruni  istum  conscripserit,  imo  ex 
sequenti  capifulo  magis  apparet  opposi- 
tum,  nec  aliquis  aufhenficorum  invenitur 
hoc  diccre. 


ARTICULUS  XIV 


EXPOSITIO   CAPITULl   QUARTmECl.MI    :    ET   COXSU.MMATI    SU.NT   SERMONES   TOBl.E. 


FF'LIX  lerminus  vifa:>  Tobiae  senioris  ac 
filii  ejus  hic  describitur.  Et  consum- 
inati  sunt  scrmones  Tobia'  :  quos  dixif 
post  suam  illuminafionem.  prout  prfece- 
denti  nairatur  capitulo  :  tamen  post  verba 
prffscripta  lociitus  est  aliqua,  sicul  in  isto 
capilulo  continelur.  Et  postquam  illumi- 
natus  est  visum  recipiendo  Tobias,  vio-it 
annis  quadraginta  duobus,  et  vidit  filios 


D  ncpolum  suorum ,i<\  esf  filios  filiorum  To- 
bise  filii  sui,  vivendo  usque  ad  tertiam 
generationem.  Completis  itaque  anniscen- 
tum  duobus,  sepuJtus  est  honorificc  in  Ni- 
iiice  a  filio  suo  et  posteris  ejus.  Erat 
quippe  valde  famosus  etiam  apud  illos 
genfiles,  quibus  gesfa  ejus  et  virtutes  in- 
nofuerunl,  cl  quoniam  tam  grandaevse  fuit 
fftatis.  Quinquaginta   namque  et  sca-  an- 


ENARRATIO    l.N    CAP.    XIV    TOBl.K.    —   ART.    XIV 


12S 


norum  exsistens,  oculorum  lumen,  id  est 
usiim  luminis  oculorum,  non  ipsum  hi- 
nien  pupillEe,  amisit,  ut  patuit,  et  clicluin 
i'st  s;vpf.  Sexagenarius  vero  recepit  usum 
iuminis  oculorum  suorum.  Undc  cliciliir, 
(luod  quatuor  cii^citer  annis  exslitit  ca?cus. 
Reliijuuin  vero  vitw  suw  in  gaudio  fuit 
spirituali,  atque  in  prosperilato  el  alacri- 
yoftsMiio-  tate  pra^eipua,  sicut  el  vila  Job  post  suam 
'"■  curalionem.  Praeterea  miror,  cur  Magister 

iu  liisloriis  dicat  Tobiam  vixisse  quinqua- 
giula  duobus  annis  post  suam  illuinina- 
lioiiein,  et  vixisse  in  tolo  aiinis  cenliiin 
duodecim,  quum  lexlus  manifeslc  aliler 
dical.  Et  cuia  bono  profeclu  timoris  Dei 
perrexit  in  pace. 

In  hora  aufem  moriis  suw  vocavit  ad  se 
Tobiam  filium  suum,  et  septem  j uvenes  fi- 
lios  ejus.nepotes  stios:  (luonun  filii  non  lan- 
guntur  hic.quia  adhuc  quasi  infautuli  aut 
pueruli  fuisse  videntur.  Diritquc  els  spi- 
rilu  prophelico.  ut  aliqui  dicunt.  vel  quia 
cx  verbis  alicujus  prophetise  id  novit  : 
Prope  est  interitus  Xinive,  id  est,  destru- 
ctio  iirbis  istius,  el  inlerfeclio  civium  ejus 
propinquat  et  imminet,  Xon  enira  e.vci- 
dit  verbum  Domini,  id  est,  prophetia  de 
sul)versione  Ninive  prwdicla  iinplebitur, 
el  verbum  Dei  a  veritale  non  evacualur. 
7o.u>Mi,iv.  Piimo  quippe  per  Jonam  Deus  prsedixerat 
Ninive  subversionem  prophetia  cominina- 
lionis,  qucC  non  fuil  implela,  quia  Ninivi- 
tEepcenituerunt.Misericordia  vero  accepta, 
rursus  gravioribus  se  implicuerunl  ciimi- 
.VaAumii,  nibiis.  Idco  Deus  per  Nahum  prophelam 
'"•  praedixit  per  prophetiam  prsedestinationis 

(quie  semper  iinpletur)  urbis  illius  vasta- 
lionem.  Nahuin  aulem  prophcta  fiiit  anle 
adventum  regis  Assyriorum,  qui  popuhim 
Israel  cepit  ac  transtulit,  ut  dicunl  IIi'- 
bra'i,  el  in  prologo  super  Nainiiii  indiici- 
lur.  Porro  prophetia  prEedcstinationis  vo- 
calur,  qua  aliqiiid  pronunlialur,  proul  in 
divina  praecognitionc,  atque  in  disposi- 
tione  providentife  ejus  consislit,  qiis'  falli 
non  vaiet.  Prophetia  vero  coinininalionis 
esl,  qua  res  prfedicitur  secundiiin  quod 
csl   in  caiisis  crealis,  et  in  merilis  homi- 


.\  luiiii.  quae  possunl  miitaii.  De  qiia  prophe- 
lia  Doininus  ait  apiid  Jeiemiam  :  Repentc  Jer.xw», 
loqiiar  adversus  geiilem  el  regnuin,  iit'"''" 
eradicem  et  destruain  ilhid.  Si  pa^nilen- 
liam  egeril  gens  illa,  agam  et  ego  pceni- 
lenliam  super  malo  quod  cogitavi  ut  fa- 
cerem  ei.  Porro  Ninive  destructa  fuit  per 
Chaidseos,  sed  postea  fiiil  rea^lificala. 

Et  fratres  veslri ',  seilicel  Israelita?,  (/ui   '  nosiH 
(lispersi  sunt  per  caplivilatem  a  terra  Is- 
rael,  revertentur  ad  eam,  ex  licenlia  Cyri 
regis  Persarum.  Omnis  auteni.  id  esl  lola, 

B  deserta  terra  cyjts,  scilicet  Israei.  pi;eser- 
lim  regni  Juda,  replebilur,  id  est,  coinpe- 
lenler  populabitur  ex  posteris  redeunlium 
illuc;  et  domus  Dei  quw  in  ea  incensa  est, 
scilicet  templum,  iferum  rewdificabifur. 
sub  Zorobabel.  Unde  constat,  qiiod  loqua- 
liirde  lerra  regni  Juda,  in  qiia  situm  fu- 
erat  templum  :  et  sicut  ex  prffcedenlis 
expositione  capituli  patet,  isla  loqiiebatur 
prophetice  de  futiiro  per  modum  praeter- 
ili,  quia  lemplum  tempore  quo  ista  dixit 
Tobias,  adhuc  stetit,  et  postea  diu.  Ibiijue 

G  revertentur  omnes  timentes  Deum.  Pro  ma- 
jori  enim  parte  timorati  Judsei  ex  Cyri  li- 
centia  redieriinl,  non  tamen  omnes,  quia 
nec  Daniel.  Idcirco  quod  ait,  Omnes,  in- 
telligendum  est  de  generibus  singuloruiii, 
non  de  singulis  generum.  Et  relinquent 
gentes  idola  sua  :  quod  per  Aposlolorum 
prffidicationem  fuit  copiose  impleliim  :  et 
venient  in  Jerusalem,et  habitabunt  in  ea, 
videlicet  quidam  de  genlibiis.  Melius  ta- 
inen  de  licclesia  mililanle  accipilur,  sicut 
el  illiid  quod  ?.\\hd.\[\iv ,  et  gaudebunt  in  ea 

D  niiines  reges  terrcv,  quod  ad  litteram  de 
urbe  Jerusalem  non  potest  inlelligi :  ado- 
rantes  regem  Israel.xA  est  Jesum  Christum 
verum  .Messiam.Deum  el  hominem  in  uni- 
talc  personie.  Qiiainvis  auteiii  (iiiidaiii  gen- 
liles,  idololatria  sua  relicla,  venerunl  cuin 
filiis  Israel  redeuntibus  a  Clialda>a  ad  ler- 
rain  suain  ;  illi  tamen  fuerunt  tam  pauci, 
qiiod  propler  eos  non  videtiii'  dicliim.  He- 
linquent  gcnles  idola  sua. 

Atulile  ergo,  filii  >nei,  patrem  vestrum. 
Servife  Domino  in  timore  filiali,  el  veritate 


126 


ENARRATIO    I.N    CAP.    XIV    TOBI.E.    —    ART.    XIV 


vilae.  doclrinse  atque  justitise,  et  inquirite 
ul  faciatis  quw  placila  sunt  ei.  El  filiis 
vestris  inandale,  id  est  prsecipite.  itl  fa- 
cianljustitias,  id  est  opera  justa,  implen- 
do  divina  praecepta,  el  elecmosynas  ex  ca- 
ritate  et  pietate,  cam  humilitate,  ul  sint 
metnores  Dei,  et  benedicant  cum  in  omni 
lempore  in  verilate  el  in  tota  virlule  siia, 
videlicet  uon  cum  torpore,  sed  pleno  fer- 
vore,  et  cum  posse  extremo.  Xunc  ergo, 
filii,  audite  me,  et  nolile  manere  hic  ;  sed 
quacumque  die  sepelieritis  malrem  ve- 
slram,  scilicet  immediatam  matrem  filii 
mei  Tobise,  et  aviam  vestram,  circa  nw  in 
uno  sejiulcro,  ex  eo  dirigite  gressus  vestros 
ut  exeatis  hinc  celerius,  quo  convenienter 
poterilis.  Video  enim,  quia  iniquilas  eju,s, 
id  est  vitiorum  ejus  congeries,  finem  da- 
bit  ei,  id  est,  requiret  ut  destruatur. 

Factum  esl  autein  post  obitum  matris 
suw,  Tobias  abscessit  ex  \inive  cum  u-xo- 
re  suu  et  filiis  et  filiorum  filiis,  et  rever- 
sus  est  ad  soceros  suos,  id  est  ad  parentes 
conjugis  sus.  Inuenilque  eos  incoluines  in 
senectule  bona,  et  curam  eorum  gessit ;  et 
clausit  oculos  eorum,  mox  ut  exspirave- 
runt,  juxta  morem  temporis,  populique 
illius  :  et  omnem  heredilalem  domus  Ra- 
guelis  ipse  percepit,  viditque  quintam  ge- 


A  nerationem  filiorum  suorum.  Et  complelis 
annis  nonaginta  novem  in  timore  Domini 
casto  et  sancto,  cum  gaudio  sepelierunt 
eum  :  non  quod  de  morte  ejus  laetati  sint, 
sed  quiavirluose  cursum  suum  finivit,  sic- 
que  gaudio  eoruin  fuit  quidam  mceror  de 
separatione  tam  cari  patris  admixtus. 

Omnis  autein  cognatio  ejus,  el  oiniiis 
f/eneratio  ejus,  in  bona  vita  et  in  sancta 
conversatione  permansit  ad  tempus  nota- 
bile,  ita  ul  accepti  essenl  lam  Deo  quam 
hominibus  bonis  :  quemadinoduin   primo 

B  Kegum  habetur  de  Samuele.quod  tam  Deo  iflej.11,2 
quam  hominibiis  placuit  :  ot  de  niultis 
Sanclis  evangelicce  legis,  ut  de  beatissimis 
viris  Clemente,  Sylvestro,  Sebastiano,  Ber- 
nardo  et  aliis  multis.  in  quibus  abunda- 
bant  non  soliiin  virlutes  theologicse  et 
divin».  ac  dona,  sed  et  virtutes  illae  mora- 
les,  per  quas  fil  homo  hominibus  gratio- 
sus,  ainabilis  et  acceptus,  ul  sunl  inan- 
suetudo.  humilitas.  pietas,  etc.  Et  cunctis 
habilanlibus  in  lerra,  ad  quos  eorum  de- 
venit  cognatio.SicCreator  oinnipotens  ma- 

C  gnificat  suos  electos.  et  meritis  patruin 
sanctorum.  multa  bona  largitur  eoruin  po- 
steritati.  Ad  laudem  et  gloriam  sui  ipsius. 
qui  est  super  omnia  Deus  sublimis  et  be- 
nedictus.  Ainen. 


FINIS     COMMENTARIORfM     LIBRI     TOBI.E 


ENARHATIO 


IN    LIBRUM    JUDITH 


PH()(EM1UM 


H.1i:C  cocabitiir  viraijo.  (icll.  II.  'i'A. 
(Juimivis  lioc  iionicii,  Virago.  piiin;i>  inuiieri  ac  matri  oiniiium  noslriim,  lan- 
qiiain  proprium  fiiil  imposilum  alj  iiomiiie  protoplaslo,  qiiia  (lc  viio  sumpta  liiit 
ct  formata  ;  unicuiquc  taincn  mulicii  virililcr  agcali  jam  polcst  comi^ctcrc,  cl  lanlo 
cminentius  vcneiabili  alque  magnanimi  viduse  .luditli,  quanto  iiiter  feminas  viriiiiis 
egit  :  qua*  tam  fortissime  agnosciliir  operata,  qiiod  etiam  supcrbfP  ct  feroces  gentes 
barbaricae,  Persa?,  Medi,  Assyrii,  horruerunt  constantiam  ejus.  .Mulla  narrantur  de  viris 
prjeclaris,  qui  amore  boni  communis  se  magnis  exposuerunt  periculis,  et  pro  liberatio- 
ne  populi  sui  se  dederunt  mortis  discrimini  :  quibus  haec  fidelissima  femina,  oiiini 
virtule  ornata.  fide,  spe,  caritate.  et  boni  communis  affcclii  tota  siiccensa,  non  imme- 
rilo  coniparatur.  Hsec  typus  est  Virginis  glorios;e,  Ik-pc  figiira  miiitantis  Ecclesi;e  :  quse 
sub  lege  Mosaica  evangelicam  duxit  vitam,  imo  in  vila  activa  et  contemplativa  perlecta 
fiiisse  ostenditur  ;  quae  siia  conversalione  honestissima.  facta  est  cxcmplar  et  regula 
vitiE  et  castimoniae  vidualis:  qu»  sacerdotibus  et  principibiis  plebis  sua?  fuit  pruden- yurfi7/i  vm, 
tior  atque  constantior ;  cujus  prjeconia  infra  in  e.\positione  libri  sui  plenius  inno-  ""'' 
tescunt. 

Oualiter  autcm  inlelligendum  sit,  quod  beatus  Hieronymus  in  prologo  liljri  hujus 
asserit.  libruin  hunc  ab  Hebrseis  inter  Hagiographa  eomputari,  et  a  Mcaena  synodo  in 
sanctarnm  niimero  Scripturarum  cnllocari,  supra  in  procemio  super  Tobiam  exposi- 
tum  est. 


T.  5. 


ENARRATIO 

IN    LIimUM   JUDITH 


ARTICULUS   PRIMUS 


EXPOSITIO    C.APHl  1.1    1'IIIMI    :    AIIPIIAXAI)    ITAOLK.    UEX   MEDORU.M    SUIiJUOAN  KIIA I 

OENTES    MUI.TAS. 


Bl-.\KFICirM  niagnificsp  liberationis  coii-  A  (|Main  dicilur  aeclificassc,  (|iiia  pra^lalo  nio- 

cessii'  liliis  Isiacl  pcr  vciiciabilcm  vi-  do  cain  reparavit.aii.xit  et  mclioravit. Ju.xta 

diiam  Jiidith,  in  hoc  libro  (lesciiliiliii' :  idco  (|uem  scnsum  Nabuchodonosor  ferliir  di- 

prieniittuntiir  prspambuia  ([tucdam  ad  dc-  xisse   :  Xonnc    h;ec    est    Hii)ylon  magna,  /),7m.iv,s7. 

clarandum,  qualiter  facta  sit  liberalio  illa.  (]iiam  ego  sedificavi  in  domum  rcgni ?  (juiim 

Arphaxad  ilaque  rex  Medorum  subju;/i(-  tamen  Bahylon  diu  ante  fuerit  aedificala, 

veral  gentcs  mii/fas  imperio  siio  :  quUi  non  (]uiim  scriptum  sit  in  (icnesi  :  Fuit  autem  «e».  x,  to. 

suffecit  suae  anibitioni  atque  tyrannidi  rc-  i)iiiicipium  regni  ejus,  scilicel  ipsiusXem- 

gnare  in  Xledia,  sed  ad  monarchiam  (iiuiiii-  rod,  Babylon  et  Arach. 

dam  ads])irans,  multas  provincias  [^er  ar-  .\iphaxad  ilaquc  urbem  illam  conslru- 

moruni  violcnliam  subdidit  sibi  ;  ncc  erat  .\it   e.r   lapidibiis  quailralis,  ut  miiri,  lur- 

heres  regni  Medoruni,  sed  natus  ex  populo  rcs,  porlae,  et  domus  exsisterent  forliores, 

regni  illius.  Cyrus  qiiippe  rex  Persarum,  vi-  B  et  seclis,  ut  essent  piilchriores.  Feeil  murus 

cto  Astyage  avo  suo  rege  Persarum,  ijisum  ejus  in  altiludine  euhitorum  septuai/inta, 

Astyagem  tractavit  humane.dans  ei  regnum  et  in  latitudine cubitorum  trii/inla ;  lurres 

Hyrcanorum,  id   est   Parlhorum,  ct   Dario  oero  ejus  posuit  in  altltuiline  cubitorum 

fratri  malris  suse  fili»  Astyagis,  dedil   re-  centum.  Quod  lolum   ministcrio  gravissi- 

gnumMedorum  sub  spe  redeiindi  ad  illiid,  mo  gcntiiim  quas  subjugaverat,  fecit,  sic- 

seu  rehabendi  id  ipsum  :  quod  et  facluin  iil    el    Nabuchodonosor   Babylont^m,    cuni 

esl.  .Morliio  autem  Cyro,  Arpiiaxad   .Medus  (]ua  urbs  ista  Echatanis  simililiidincm  ha- 

partem  regni   illius  sibi  altraxil,  ut    lan-  biiit  magnani ;  sed  ad  ipsiiis  ipqualitatem 

dcm  loti  Media'  praisiderel.  .\tqiic  in  urbe  cl  e.xcellentiam  non  pervcnit,  qiiuni  iniiii 

I-xbatanis   noiiiine   surgcns,   urbcm   iilain  Babylonis  legantur  fiiisse  altiludinis  ccn- 

vchemcntcr  auxit,   reiiaravit,   munivil,  ct  lum  eubiloriim,  ct  qNiii(]iiaginla  in  ialilii- 

quasi  inexpugnabiliter  conforlavit  muris,  C  dinc,  turres  vero  ducentorum  cubitoruni. 

portis  et  turribus,  prEeserlim  ad  resistcii-  l'er  quadrum  vero  earum,  lalus  utrumque 

dum  filio  Cyri  regis  :  proiit  hsec  in  Sciio-  rieenorum   peiliim   spalio   lendebalur,    id 

luslica  historia    plenius    recilanlur.   Ilinc  csl,  utrumque  latus  turriiim  pcr  qiiadrum 

subditur  :  et  ipse  cedificavit  civitatem  po-  ciibitornm  protendcbalnr  spalio  pediim  vi- 

tentissimam,  quam  appellavil  PJcbalanis:  ginli  iillia  laliliidiiicm  miironim.  \am  liii- 


132 


ENARRATIO    IN    CAP.    I   JlIDITIl. 


ART.    I 


Ezech. 
.\>ix,  3. 


Josae  xvu, 
I9;iv.3:etc. 


\Esd,-. 
C,  7. 


res  erant  figuijp  quadi-angiilaris  ad  sequa- 
Ips  angulos,  cl  iniiri  liirriuni  pxtcndobant 
se  per  spatium  viginli  pcdum,  tani  cx- 
tra  urbcm  (]uam  inira,  ultra  latitudinem 
miirorum.  Po.siiilt/iie  por/as  cjus  in  allitit- 
dinc  Itin-iiim  :  ita  quod  erant  centum  cii- 
bitoiuin,  (iiicmadmodum  turrcs,  ut  litle- 
ra  ^deliir  soiiarc,  (|uamvis  aliqui  aliter 
dicanl. 

El  glonnbalitr  inaniler,  quasi  potcns, 
id  cst  lam  siipcrbc  ct  prsesumptuosc.  ac  si 
a  sc  ipsn  liabuisscl  potenliam,  sicut  in 
Ezechiele  Dominus  loqiiitiir  Pharaoni :  Au- 
di,  Pharao,  draco  magnc,  qui  dicis.  Mcus 
esl  lluvius,et  ego  fcci  me  ipsum.Vel,QLia- 
si  potens,  quia  utique  potens  fuit,  sed  non 
tam  singiilariler  ut  putavit.  In  potentia 
c.cci-citiis  sui  copiosi,  e/  in  gloria  qua- 
(irigai-um  suarum,  id  est  in  multiludine, 
forliludine,  ac  cminentia  suorum  curriuim 
beilicorum  :  quia  frequcnter  consueverunt 
olim  pugnare  slando  in  curribus,  proul 
ex  libiis  Josue  el  Judicum  innotescit. 

Anno  igilur  duoclecimo  rcgni  sui ,  non 
piiciali  .\rpliaxad.  scd  duodccimo  anno  rc- 


A  cto,  ct  cor  i]jus  elcvtitinn  est  in  superbiam 
plus  quam  anlc,  nnn  Dco.  scd  robori  suo 
liiiim[ilium  illum  adscribens,  quum  tamen 
niiiiiipiilens  mundi  Reclor  per  ipsum  lan- 
(liiam  per  siiiiin  flagelliim  castigassct  ct 
occidissel  violcnlum  illum.  tyrannicum- 
que  Arphaxad  :  secundum  quod  in  Isaia 
rcx  Assyrinrum  Scnnacherib.  vocatur  virga  is.  %,  s. 
furoris  Dei  cl  haculus  ejus.  Et  inisit  ad 
omnes  tjui  Iinliitid>ant  in  Cilicia  et  Dama- 
sci),  mclropoli  rcgni  Syri»,  juxta  illud 
Isaise,  (lapiit  Syriie  Damascus,  cl  Lilxtno,  ibij.m,s. 

B  cl  ad  gcnlcs  cjuiv  sunt  in  Carmclo  el  Ce- 
ilar,  et  inliabitantes  GaJilccam,  in  campo 
magno  Estlrelon,  el  adomnes  qui  eranl  in 
Samaria.  et  trans  flumen  Jordanem  xiscpie 
ad  Jerusalem,  et  omncm  terram  Je.sse. 

Circa  hoc  orilur  qiiaeslio  duplex.  Prima, 
quoniam  Cyrus  pater  istius  fuit  monar- 
clia  :  unde  ail.  Oinnia  regna  tcrrae  dedit  \Esdi:\.«. 
mihi  Deiis  coeli  :  monarchia  autcm  non- 
diiin  ablata  luil  Mcdis  etPersis;  ergo  Cam- 
byses  imperavit  jam  ct  prsefuit  omnibus 
rcgnis  his.  Secunda  csl,  quoniam  Samari- 

C  lani  lcgunlur  in  libro  ]>iiinn  lilsdra?  favisse 


gni  Cambysis  filii  Cyri,  de  qiio  subdiliir,      hiiic   rcgi,  ad  quorum  pctitioncm  prohi-  ibiJ.K.i- 


Nabucliodonosor  rex  Assyriorum :  qui  alio 
nomiiic  dicliis  csl  Cambyses,  alque  in  Es- 
dra  nominalur  Arlaxerxcs  vel  Assucrus  ; 
qui  regnabat  in  Ninivc  civilate  mtigna, 
quam  anlc  jain  ChaldaM  deslruxerunt,  sed 
postca  exstilit  rcparala.  Porro  Cyrus  rex 
adhuc  vivcns.  filio  suo  Cambysi  tradidil 
regnum  Assyiioriim,  cujus  rcgni  metropo- 
lis  .Ninive  eral.  Uegnavil  autem  Cambyscs 
in  monarchia  solummodo  octo  annis.  Id- 
circo,  quod  hic  dicitiir  de  duodeciino  an- 
no  rcgni  cjus,  accipitiir  per  incliisionem 
annorum  quibus  regnavit,  Cyro  monarcha 
palre  suo  adhuc  vivcnte.  Pugnavil  contra 
Arpiha.jcad,  el  oblinuit,  id  est  vicit,  eum 
iti  campo  magno  qui  appellatur  Ra/jau,  in 
quo  tam  magni  exercitus  poteranl  colloca- 
ri,  circa  Euphralen  el  Tigrim,  id  est  in- 
ter  duo  flumina  illa,  ct  Jadason,  in  campio 
Erioch  regis  Elicoriiin. 

Tunc  exaltatum  cst  rcgnum   Nabuclio- 
donosor  hiiju-;,  tanlo  advcrsario  suo  dcjc- 


buit  lcmpli  reparalionem,  qiiod  paler  cjus  "--■'■-•^- 
liccnliavil  reaxlificari.  Istc  est  namqiicAr- 
laxerxcs,  cui  scripserunl  Samarilani,  mc- 
morcs  salis  quod  in  palatio  comederant  yi/rf.iv.n. 
rcgis.  Ad  primum  horuin  aliqiii  diciint, 
(juod  Cambyscs  seu  Nabuchodonosor  isle 
piMiii  a  ])i;pl'alis  regnis  ct  populis  tributa 
miillo  graviora  quain  pater  ipsiiis.  Ideo 
contradixerunl  ci,  cl  nunlios  ejus  remisc- 
runt  vacuos  a  tributis  et  sine  honore,  sicut 
D  habetur  in  textu.  Alii  dicunt.  quod  Cyrus 
habiiil  monarchiam  in  partibus  orienta- 
libus,  non  in  occidentalibus,  inter  quas 
dicunt  istas  iu  lextii  expressas  fuisse,  re- 
spectu  partium  in  quibus  Cyriis  habiiit 
monarchiam.  Ad  aliud  Lyra  respondel,  quod 
liber  istc  ab  HebraMs  omnino  apocryphus 
rcpulalur,  quia  in  hac  re  et  aliis  multis 
non  vidcliir  bciic  consonus  qiiibusdain 
Scripluris  canonicis.  Polest  etiam  dici, 
qiiod  quamvis  Samaritani  illi  favebant  re- 
gi  huic  contra  Judceos,  tainen   quia  jam 


KNARRAIIO    l.N    r.AP.    II    JLDHll. 


ARl 


133 


tam  srravia  cxcgit  ti'ibiila.  fucnint  aversi : 
vcl  quaiin  is  aliiiui  supciioies  inter  ipsos 
zelabantur  pro  rcge,  communes  tamen  Sa- 
marita'  nolucrunt  rcg:i  sic  subjici;  vel  quod 
de  contradictionc  inductuni  est.  non  refer- 
tur  ad  eos,  de  quibus  objeelio  loquitur. 
qui  quoniam  aliorum  respectu  crant  pau- 
cissimi,  quasi  non  computantur. 

Ad  /tos  onines  misif  imntios  Nabucho- 
dotiosor  rex  Assyriorum  :  qui  omnes  uno 
nnimo  conlradia-erunt,  et  remiseruni  eos 
r'<7ct<os,  ac  sine  honorc  ahjeccrunt.  Tunc 
indiffiiatus  XaOuchodonoaor  rcx  ad  om- 
ncin  terrani  illam,  id  esl  contra  hahilato- 
res  rcgnoiMini  el  provinciarum  illarum.y^- 
ravit  per  rcr/nunt  sittim  ct  throiuiin,lA  csl 
pcr  propriam  potestatcm  ct  jurisdiclio- 
ncm.  tanquam  per  sacra  ct  quaedam  di- 
gnis.--ima,  ijuod  dcfcnderet  sc  dc  oinnlhns 
regionihus  his,  id  est,   injuriam  sibi   la- 


A  ctam  al)  illis  vindicarcl.  Ncmpc  c.v  vchc- 
mcnli  siipcibia,  abjcctidiicm  lcgalorum 
siiorum  rcpulavil  quasi  siii  ipsius  impu- 
gnationem  :  vel  minus  dicendo,  pliis  desi- 
gnabat,  per  quemdam  Iropiim  loquendi, 
(]ui  litotcs  nuncupatur. 

Quidam  pcr  Xabiichodonosor  istum  spi- 
ritualiter  intelligunl  diabobim,  qiii  quum 
plurimos  sibi  snbjccciil.  intumcscil  ;  sed 
proscculio  historiffi  non  vidctur  ad  scn- 
sum  hujiismodi  concordare.  Non  enim  per 
Arphaxad  rcgeni  potcst  inlelligi  princcps 

B  fidelis,  sed  ipse  quoque  diabobis;  Satanas 
autem(ut  ait  Salvator)in  se  ipsum  divisus  iiatth.\«, 
non  est  :  vel  priiiccps  incrcduhis.  qiii  non  -^- 
rcsistil  diabolo.  Simililcr  gcnlcs  idolola- 
trsp,  quse  in  lcxlu  leguntur  contradi.xisse 
Nabnchodonosor  regi.  non  designant  ple- 
bcni  fidclium  :  ncc  repugnant,  scd  sub- 
diinlur,  scrviuntquc  diabolo. 


ARTICULUS  II 


DECLARATIO    CAPITILI   SECU.NDl    :    A>.\0   TERTIODECI.MO    REIi.M    NABICUODO.NOSOR    REOIS. 


H|(>  narialiir  qualitcr  .Nabuchodonosor 
isle  per  suum  e.xercitiim  praefatas  gcn- 
lcs  sibi  inobcdienles  vaslavil.ncc  csl  diffi- 
cullas  in  tcxtu  :  idcirco  ncc  immoranduin, 
nisi  forsan  aliquid  difficultatis  occurrerit. 
Aitno  tertioifcri/iio  rci/iii  Xahuchodonosor 
rcffis,  qui  alio  nomine  vocatus  est  Artaxcr- 
xes  et  Cambyses,  vicesima  el  secunda  dic 
mensis  priiiii  .■  qui  a  Jiid»is  vocalur  Ni- 
san,  et  est  Martius  seii  .\prilis.  quia  inler- 
dum  concurrit  cum  Marlio.  aliquando  cum 
.\prili,  prout  supcr  Genesim  et  Exodiim 
plenius  est  exj)iessum;  faclum  est  verhitin 
in  domo  Xahuchodonosor  reyis  Assyrio- 
rum,  et  etiam  Mcdorum  atqiie  Persarum, 
ut  defendcret  se  :  id  est,  ipse  rcx  jiissil 
cx  partc  siii  promulgarc  scnlcnliam.  qiiod 
vindicatiirus  sc  csscl  dc  inobcdicntibus  si- 
bi,  qualcniis  domcstici  sui  ac  subdili  in- 


C  cipcrcnt  sc  parare.  Vocavitquc  ornncs  ma- 
Jores  nalu,  et  omnes  duces  el  bellatores 
siiGs,  et  hahuit  cum  eis  mysterium,  id  est 
secretum,  consilii  sui ;  di./:itque  cogitatio- 
nem  suam  in  eo  esse,  ut  omnem  terram  suo 
sidijtiffarct  imjierio,  id  est  omnes  popiilos 
sibi  nondum  subjcclos,  pra-scrtim  occi- 
dentales.  Orientales  enim  sibi  jam  magna 
ex  parte  obediebant. 

Qtiod  dictuin  quttm  placuissel  omnibus 
consiliariis  suis,  applaudcre  sibi  voienli- 
biis,  et  quia  piilabant  lioc  satis   faciliter 

D  possc  implcri,  scque  cx  hoc  ampliores  di- 
vitias  ac  honores  consecuturos,  vocavit  Ho- 
lofernem  princijicin  milititv  sutr,  similem 
regi  siio  iii  omni  criidclitatc  et  ambitione, 
iit  infra  insinualiir,  et  di-rit  ei  :  Effrcdere 
atlvcrsuin  ontne  rcffnum  occiifcntis,  id  cst 
contraomnia  rcgnaoccidentalis  plaga;  prw- 


134 


OAnRATlO    IN    CAr.    II   JlDITEl.    —   ART.    II 


fatie  :  qiue  rcspectii  terrap  Assyiioruni  siinl 
in  parte  occidenlali :  e(  contra  cos  prwci- 
pue  qui  contempserunt  impcritim  meiim 
in  tantiim,  quod  lcgatos  meos  confusibili- 

Jmiiihi.w.  tcr  abjecerunt  :  ut  habetur  iii  riiir  |)r;ccc- 
dentis  capituli.  yon parcct  ucnliis  inus  itlli 
regno,  omnemrjuc  itrbem  munitam  subjii- 
gabis  mi/ii. 

Tunc  Holofernes  vocavif  duces  et  magi- 
stratus  virtutis  Assi/riorum,  id  est  polen- 

is.  i.vii.io.  tium  agniiuum  rcgis.  Impii  enim  quasi 
mare  fervcns.  quod  quicsccrc  non  pote^t, 
proni  sunl  ad  iuquictudincs  litiuni  ct  tii- 
mulfus.  Et  diniimeravit  viros  in  cjrpedi- 
tionc,\A(i%l  in  exercilu,  seu  ad  constituen- 
dum  ex  eis  exercitum  ad  prosequcndum 
regis  intcnlum,  sicut  prwcepit  ei  rex,  cen- 
tum  viginli  millin  pedilum  pugnatorum. 
Ex  quo  patet.  quod  uec  omnes.  nec  sempcr 
pugnabant  anliqiiilus  inijuadrigis  scu  cur- 
iibus,scd  quidaiu  pcdestrcs,  quidam  equc- 
strcs,  sicul  et  niodo  :  nam  subditur,  et 
ec/uilcs  sagittarlos  duodccim  iiiillla.  qui 
in  ipso  congrcssu  pugnabant  sagittando. 
deinde  et  aliter.  Itaque  niulto  plures  eranl 
pcdestrcs.  Xam  ct  Vcgctius  libro  dc  Hc  ini- 
litari  tcstatiir,  qiiod  robur  e.\crcitus  in  pc- 
ditibus  sit  consistens.  Omncmrjtte  c.rpcill- 
tioiiem  suam,  id  est  exercitum  pcditum, 
fecit  pnvire  in,  id  esl  cuni,  mnUHitdlnc 
innumerabilium  camclorum ,  cuin  ///.v.sci- 
liect  victualibus,  i/ua'  c.rcrcltlbus  sit//ice- 
rcnl  copio.sc.ni  essenl  promptiores  ad  pra-- 
liandum.  Ncmpc,  iil  libro  prseallcgato  ait 
Yegctiiis,  In  castris  ct  cxcrcitii)us  aiiijilius 
melucnda  cst  famcs.  quam  gladius.  Ih)iim 
(juot/ue  armenta,  gregesquc  ovium,  quo- 
rum  non  crat  numerus,  frumentum  ex 
omni  Si/ria  In  Iransitu  suo  parari  consti- 
tuit.  Aurum  vero  et  argentum  dc  domo 
regis  assumpsit  muUum  nimis.  Et  profe- 
ctus  est  ipse,  el  omnis  exercitus  cum  qua- 
drigis  et  equilibu.';,  et  saglttarlls,  qui  o/jc- 
ruerunt  facicm,  id  est  supcrficiem,  terra', 
sicut  tocMs^a',  quae  vastant  et  devorant  lerrse 
nasccnlia,  sic  ct  illi  hominum  bona. 

Quumquc  /icrtranslsset   fincs   .Issi/rio- 
riim,  venit  ad  magnos  montes  Ange,  qui 


A  sunl  a  sliilstro  Cilicia' ,  ascendilque  omnla 
casteUa  corum,  id  csl  advcrsariorum,  et 
obfinuit  omnein  mu/iltioncm,  id  est,  loca 
munita  dcvicit.  Effreglt  autcin  clvitatem 
opinatissimam,  id  est  famosissimani.  vcl, 
ut  aliqui  habcnt.  opimalissimam,  id  est 
opulciitissimiini,  noniinc  Mclot/il.  quia  (ut 
dicitur)  liiii  iirbs  negolialorum,  sicut  el 
Tyrus  ;  pra-dnrltque  amnes  filios  Tliarsis, 
id  esl,  habitatores  ct  cives  lerritorii  sic 
vocati,  seu  maritimos  spoliavit,  et  filios 
Ismael,  scilicet  Agarenos,  qul  erant  con- 

B  tra  faciem  deserti,  id  est,  in  locis  eremi, 
seu  ex  ejus  opposito  morabantur,c^flf?  au- 
strum  lcrrtc  CcUon.  Et  translvit  Eupltra- 
teu.  fliivium  paradisi,  quem  per  latum  (.en.n,  u. 
transfrclavit  cum  suis,  et  vcnit  in  Meso- 
poiamlam :  ci  frcgit,  id  est,  destruxit  seu 
dcbilitavil,  omnes  civitates  excelsas,  qwK 
eriint  ibl ,  a  torrente  Mambrc  usqucquo 
perveniatur  ad  mare  Mcditcrraneum ;  ct 
occupavit  terminos  ejusa  Cilicia  usque  ad 
flncs  Japltet,  qtti  sunt  ad  aiisfrum.  Abdtt- 
.cllque  omncs  fi/ios  Madian,  id  cst,  Madia- 

G  niliis  amovit  a  lerra  ipsorum  et  captivavit, 
aut  siio  cxcrcitui  parliin  adjunxit  ad  scr- 
\iciidiim.  vcl  adjuvandiiin  :  prout  infra 
liibctui'.  qiiod  assumpsit  sibi  auxiliarios  JmUihm. 
cx  gcnlibus  quas  dcvicil :  ef  /jrmlavit  om-  *" 
nem  /ociip/c/iitionem,  id  cst  possessiones 
et  abundantias  divitiarum  eorum,  omnes- 
qttc  rcsistcnlcs  slbl,  qui  nec  jure.  scu  po- 
tiiis  vioicntia  bclli  acqiiicvcrunt  subjici  ci, 
occldll  in  ore  gladii.  Et  post  ficec  descen- 
dll  I ii  campos  Damasci  in  diebus  tnessis, 
vidclicet   bladis  maturis,  quando  majora 

D  potuit  ibi  damna  inferre.  Unde  subjungi- 
tur,  el  succcndit  omnla  sata,  id  est  blada, 
omnesque  arbores  et  vincas  fecit  incidi,  id 
cst  dcstrui  ct  excidi. 

Eccc  quanta  scelera  cx  ambitionc  nas- 
cunlur,  et  qualiter  justus  ac  sapicns  Ucus 
punit  unum  iniquuin  pcr  aliuin.  Ef  ccci- 
dlt  tliiior  il/ius,  id  cst  timor  conccptus  cx 
considerationc  victoriarum  cl  crudclita- 
tum  Holofcrnis.  su/jcr  omnes  inliabl/anfes 
/o-rrty/;  occidciilalem.  qui  ista  perceperunt, 
et  sibi  similia  ficri  mctucbanl. 


ENARRATIO    IN    CAP.    III   JLDH 


—  Anr.  III 


135 


ARTICULUS  III 


E.VPLANATIO    CAIUTLLI   TKRTH    :    TU.NC    MI.SKHL'.NT   LKUATOS    SLOS. 


w 


[AHRATUR  jam  qiialitci-  pliirima'  gcii- 
tes  nccessilale  el  limorc  compulsa>, 
subjcceriint  se  Nabuchodonosor  huic.  Ttoic 
tiiiscrii/it  tcgalds  siios,  uiiircrsarum  urhi- 
ain  et  provinciarum,  infra  nominataruni, 
rcf/cs  ac  principes,  Si/rice  sci/icc/  cl  AJcsn- 
po/amia'  et  Si/ria'  Sobal,  de  quii)us  primo 

iPni-.Mx,  Paralipomenon  libro  habetur  ;  el  eranl 
niultum  bellicosi,  lamen  terrorc  dejecti 
gratiam  petierunl  el  paccm  :  c/  Lihija:  ai- 
qiie  Cilicice;  qui  venien/es  ad  Hoiofcrncm, 
dixeruni  :  Desinat  indignatio  tua  circa 
nos.  Melius  est  enim,  id  est  minus  hor- 
rendum,  ut  vivcntcs  serviamus  Nabuclio- 
donosor  regi  magno,  et  subditi  simus  /ibi, 
quam  morientes,  cum  interitu  nostro  ipsi 
scrvilutis  noslra'  damna  patiamur,  id  est, 
non  solum  eificiamur  captivi,  sed  una 
cum  caplivitale  protinus  occidamur.  Mors 
naiiKjue  omnium  terribilium  tcrribilissi- 
miim  est.  seciindum  Philosophum.  Capti- 
vitas  vcro  qiia"  est  mors  civilis,  non  esl 
mors.  nisi  secunduin  quid.  Omnis  ciriuis 
nos/ra,  omiiisquc  posscssio,  omiies  nion/es 
et  collcs,  et  canvpi,  et  ariiien/a  iiouiii ,  grc- 
gesque  ovium  e/  caprarum,  cquorumquc 
e/  camelorum,  cl  universw  fdcultates  no- 
strw  atque  familiai,  in  conspectu  tuo  sun/ 
omnia  iios/ra  suh  lege,  id  est  jussione  dis- 
posilioneqiie  tua.  Nos  etiani  et  fdli  no- 
stri  servi  /ui  sumus;  veni  nobis  pacificus 
dominus,  el  utere  servitio  nostro  sicut  pla- 
cuerit  tibi. 

Tunc  descendit  de  monlibus,c/  ob/lnui/ 
•  omnem  civilatem'  munilam  regnoruin  jam  prsedi- 

cnitaiem  (.(QpQ^,^  ^i  omnem  popuium  iiihabl/an/em 
tcrram  provinciarum  istariim  seii  (juos- 
dam  de  omiiibus.  Vel  per  modiim  iiy- 
perbolica;  loculionis  est  accipiendum.  ad 
innuendiim    qiiod  valde    miillos   subdidil 


A  sibi,  siciit  in  Danielc  .Nabuchodonosor  rc.x 
Chalda!orum  legitur  eiinctis  regnis  ac  pro-  /?o;i.rv,i9. 
vinciis  terrsp.  impcrasse.  Kt  in  Ksdr.T  libro 
asseril  Cyrus  :  Omuia  rcgna  lcira'  dedil  i/iVAM.i. 
mihi  Dciis.  Ju.xla  (|iicm  Iropiim  Scriba?  et 
Pharisipi  Icgiinliir  di.xissc  de  (Ihristo  :  Ecce  ionm\.-»\, 
tolus  miiiKlus  abiil  post  eum.  Dc  unircrsis  ""■ 
iiuiem  urblbiis,  qua?  sic   sinc  resislentia 
subdidcrunt  se  ei,  assiimpsil  auxi/larlos 
vlros  fortcs,  quia  plus  credidit  illis. 

Tantusque  metu~s  provinciis  illis  incu- 
buit,  ut  universarum  urbium  habitatorcs 

%  principes,  et  honora/i  simul  cum  populis, 
exirent  obviam  venienli,  excipientes  euni 
cum  coronis  et  lampadibus,  ducentcs  cho- 
ros  in  tympanis  et  tibiis.  Nec  tamen  ista 
facientes,  fcrocitalcm  pccloris  cjus  mi/i- 
gare  in  loto  potucrunt,  quamvis  eum  tam 
honorifice  acceperunl,exeundo  obviamve- 
nienti :  exeundo,  in(]iiam,  ciiin  coronis,  id 
est  serlis,  in  signuni  triumpiioriim  ipsius, 
et  lampadibus  seu  luminaribus,  quasi  ad 
honorem  prffclar»  et  splendida?  poteslatis 
ac  sapientiae  sutp.  Nain  el  civl/aics  eoruui 

C  qwAsAAm  des/rua:i/,\e\  parlim  muros  cvcr- 
tcndo,  vel  tolaliler  eas  incendcndo:  ci  lu- 
cos  eorum  succidli ,  id  est  loca  aiiKcna  ar- 
boribiis  consila,in  quibus  suas  idololalrias 
atque  luxurias  exercebant :  qiiod  non  fecit 
zelo  veri  Dci,  scd  ob  causam  (iu;c  sub- 
dilur. 

Prwcepera/  cnim  illi  Nabuchodonosor 
rex ,  u/  omnes  deos  terrce  extermiiiarel,  id 
est  lempla  seu  fana  et  ciiltum  illoriim.  ri- 
delicet  ut  ipse  solus  dcus  dlccrciur  ab  liis 
nationibus,  quie  po/tiissen/  Holofernis  po- 

D  lciilla  siilijugarl .  Sic(|iic  [irospcrilas  sliil-  /',oim,3J. 
li  illiiis  pcrdidit  ciim,  indiiccndi)  cimi  ad 
lam  insanissimam  scelera(issimani(pic  sii- 
pcrbiam,  qiidd  jnssit   sibi   (liviiiiim  c.xlii- 


136 


E.NARRAT10    LV    CAP.    IV   JIDITH. 


ART.    IV 


beri  honoreiii.  non  obstante  quod  morta- 
lem  se  scirel.  Talis  fuit  et  Caius  Cjesar,  et 

Ac(.xii.i3.  Herodes  percussus  ab  angelo.  Ideo  infini- 
ta  sapientia  Dei  decentissime  ipsum  deje- 
cit  per  feminam.  et  regno  eum  privavit  in 
se  ipso  ac  posteris.  ita  quod  filium  regni 
successorem  non  habuit.  Circa  quod  scri- 
bit  quidam.  quod  secundum  Latinos  ei 
successit  Darius  filius  Hystaspis :  sed  in 
Scholastica  historia  verius  recitatur,  quod 
ante  Darium  ilhim  duo  ei  successerunt. 
quamvis  modico  regnaverint  tempore.  sci- 
licet  Ireneides.et  posteum  fraterejusdem. 
Pertraxsiens  autem  Syriam  Sobal  sibi 
nunc  subjugatam,  et  omnem  Apameam,  om- 
nemque  Mesopotamiam,  venil  ad  Idumwos 
in  terram  Grtiart.Gabaa  non  est  hic  nomen 

ifl«9.i,56.  civitatis  terrsp  promissionis.  de  qua  Saul 
fuit,  sed  loci  in  regno  Edom.  Et  Septo- 
poli :  aceepitque  civitates  eonim,  vel  bei- 
lo.  aut  ex  voluntaria  seu  potius  coacta 
praebitione  ipsorum.  Quae  enim  ex  timore 


.\  fiunt.  partim  sunt  voluntaria.  parlini   in- 
voluntaria.  secundum  Philosophum.  sicut 
projectio  mercium  in  mare.  Et  sedit  ibi, 
id  est.  in  territorio  illo  moratus  est,  per 
trif/i>ita  dies.comumens  el  devorans  bona 
terrse  illius.  Sic  et  Balac  rex  ait  :  Egressus  -Vuni.iin, 
est  populus  ex  .Egypto  sedens  contra  me.  ■*■ 
Talis  ftenim  demoratio  quandoquc  desi- 
gnatur  nomine  sessionis.  aliquando  nomi- 
ne  stationis  :  interdum  verbo  jacendi  aut 
facicndi.  ut  in  Jacobo  :  Faciemus  ibi  an-  Jaeob.ir. 
num.  //*  quibus  diebus  adiinari  pra'cepit 

B  universum  exercitum  vlrtutis,  id  est  po- 
testatis  sua,  volens  cum  potestate  et  glo- 
ria  proficisci  ad  ulteriora.  Multi  autem  de 
exercitu  ejus  discurrebant  hinc  inde  ad 
priedandum  et  male  agendum. 

.Xabuchoilonosor  iste  et  Holofernes  recfe 
dicuntur  tenuisse  Antichristi  figuram,  qui 
omnia  devastabit :  et  qui  subjecerunt  sc 
Holoferni.  significant  cos  qui  ex  timore 
subdent  se  Antichristo. 


ARTICILUS  IV 


ELir.ID.\TI0    CAPITILI    nUARTl    :    TU.NC   ALDIE.NTES    H.EC   FILII   ISRAEL. 


MUDU  dcscribitur  qualitcr  popuhis  Ju- 
dfeorum  se  dedit  ad  resistendum  im- 
piissimo  Holoferni.  Tttne  audientes  Inve, 
qu»  dicta  sunt  in  prsecedenli  capilulo,/?/// 
Israel,  qui  habitabanl  in  terra  Jutla,  id 
est  in  terra  duaruni  trilnium.  post  reditum 
a  Babylonica  caplivilate,  post  queni  rcdi- 
tum  contigerunt  haec  omnia.  timuerunt 
talffe  a  facie  ejtis.  Tremor  etiam  et  horror 
invasit  sensus  eorum,  ne  hoc  faceret  Je- 
rusalem  et  templo  Domini,  quod  fecerat 
ceteris  civitatibus  et  templis  earum.  Et 
niiserunt  in  omnem  Samariam,  et  usqtie 
Jericho  prwoccupaterunt  omnes  vertices 
montium,  impediendo  iter  per  eos.  Et 
muris  circumdederunt  vicos  siios,  et  con- 
gregaverunt  frutnenta  in  prceparationem 


C  pti.gna'  :  id  est.  de  victualibus  fecerunt 
sibi  provisionem  ad  resistendum  .\ssyriis, 
potius  per  orationes.  jejunia.  lacrimas, 
quam  per  bellica  arma  :  vel  etiam  per 
bellum,  si  Deus  eis  de  adjulorio  provide- 
ret.  credentes  victoriam  belli  non  in  mul- 
titudine  bellatorum,  sed  in  auxilio  Dei 
consislere.  Nihilo  minus  fecerunt  quod  in 
eis  erat.  pr£eoccupando  itinera  montium 
et  loca  angusta.  ne  pateret  .\ssyriis  iter 
ad  Judseam.  Unde  subjungitur  :  Sacerdos 
etiam  Eliacliim,  qui  infra  vocatur  magnus   ^crs.  ii. 

D  sacerdos  et  pontifex,  seripsit  ad  universos 
qui  erant  contra  Esdrelon,  qu<e  est  contra 
faciem  campi  magni  ju-Tta  Dothain,  et 
universis,  scilicet  Israelitis,  per  qttos  via- 
transitus  esse  potcrat,  id   est,   per   quos 


ENARRATIO    IN    CAP.    IV    JHMTH.    —    ART.    IV 


137 


i/ioiifc.s.  El  fercnint  sic  ////(  hracl,  sccini- 
(liiin  quoil  coiislidwrat  cis  xacerdos  Domi- 
ni  Eliacliim. 

Circa  hspc   oriiinlur  (lirficiillatos.   Xiini 
sicul  piDPlacluin  esl,  .NaJJiicliodimosor  islc 


.ii/j.  I,  I 

U:  I  Esilr 

IV,    i\. 


2ach.  VI 
\i,  13. 


\Es,lr.< 
23.  U. 


Ibid.i-U 


Assyrii  posscnl  vonirc  viTsus  Jcriisalcni,  «^  A  a:>(iiriciiim  lcmpli,  maluciiiiil  lamcn  sc 
oOtiiicroit  asccnsus  montitim,per  quos  via  Tiiorli  c.xponcrc,  (jiiam  pcrmillcrc  (juod 
esse  poterat  ail  Jcrusalem,  et  illic  custodi-  pru'(licla  pcnilus  (lissiparcnlur.  Ycl  disliii- 
rent  ubi  anf/ustum  iter  esse  poterat  inter      gucndo   tcinpoi'a   cl  vicissiludincs  lcmpo- 

rum,  miilali(incs(|uc  cordiiim  liiimanorum, 
coiicordanlur  praHlicla.Dc  pra'laclo  dcnium 
Kliachim  praesule  aliqui  opinanlur,  (jiiod 
fiiit  .Icsiis  filius  .IiKcdcc,  cl  alio  noininc 
sit  appcllaliis  llliaciiim,  quamvis  alii  di- 
scii  Gambyses  prohibiiil  prosecutionem  cant  quod  fiiil  liliiis  illius  Jcsu,  aiil  aliiis 
a'(iificalioiiis  lcmpli,ita  ([uod  sub  co  miiri  a  Jcsu  pra'1'alo  missiis.  Prfplcrea  (|iiain\is 
lcmpli  noii  fiierunl  crccli,  nisi  lam  allc  in  Samaria  tiinc  mancbaiit  ijcnlili^s,  iiiiiili) 
quod  adstantes  polerant  super  eos  apodia-  B  miniis  ihi  nnilii  cx  dcccm  iiihiihiis  isracl 
rc,  nec  fuit  ullra  proscculio  facta  usqiic  mnraliantiir,  ad  quos  misit  i-liiachim. 
ad  anniim  scciindiim  Darii  rcgis,  iit  patct  Et  chniKirit  iiinnis  popii/ioi   [srncl  ad 

in  Aggseo.  Ncc  Jeriisalem  fuil  rcffdifieala.  Doininum  ins/antia  inagna,  id  est  cum 
nisi  post  advcntum  Xehemia?  :  quod  fuil  ingcnti  lervore  el  perseveranlia,  c^  Irumi- 
post  niortcm  Nabucliodonosor  hii  jiis.  Qiuc-  liiivcrunt  aniinas  suas  in  jcjuuiis  et  ora- 
ritiir  quoque,  quis  fuerit  isle  Eliachim  fionibus,ipsi  e/  mulicres  connn  ;  ct  indu- 
pnntif(>x,quoiiiani  Jesus  filiiis  Josedec  fiiil  crunt  sc  saccrdotes  ciliciis,  ex  pu-nilentia 
pontifcx  Juikeoriiiii  toto  lcmpore  rcgni  ct  compunclione,  et  infantcs  prostravc- 
Cambysis  hujus,  el  iisque  ad  regniim  Da-  runt  contra  faciein  templi  Domini :  id  cst, 
rii.  sub  qiio  templum  fuit  construcliim  ct  parentes  et  sacerdotes  proslravcrunt  in- 
,  consummatum,  proiil  in  Zacharia  Jcgilur.  fantulos  suos  versus  templum,  ut  Ueus 
Insiiper  habclur  in  libro  Esdra",  qiiod  ex  G  pcr  hoc  magis  ad  miscricordiam  provoca- 
.  impcrio  Gambysis  seu  Arlaxerxis  regis,  retur,  compatiendo  inlcrilioni  innocenli- 
cessaverunt  JiidcPi  ajdificare  :  quomodo  er-  bus  infantibus  imminenli  :quemadmodum 
gn  ausi  fiiissenl  cjiis  cxercitui  repiignarc  '.  scciindo  libro  Paralipomcnnn  siib  Jnsa- 
Postrcmo,  lemporc  illo  Samarilani  crant  phal  rege  leguntur  viri  cum  uxoribus  cl  ii/'.ir. 
.  genliles,  et  fautores  regis  praefati  ac  ho-      infantibus  Dominum  invocasse  in  templo:  '^' 

('/  al/nrc  opcruerun/  cilicio.  E/  clainavc- 
runf  ad  Dominum  Deuiii  Isrncl  iinanimi- 
/cr,  ne  darcn/ur  in  prirdaiii  infan/cs  cii- 
riim.  e/  ii.rorcs  corum  iii  divisioncin,  id 
est,  ne  ab  hoslibus  dissecarcnlur,  vcl  no 
a  suis  marilis  abstraherentiir  cl  violarcn- 


stcs  Jiidfporum,  iil  palet  in  Esdra  :  quo- 
modo  ergo  misit  Eliachim  in  omnem  Sa- 
mariam  '. 

Propter  ha'c  el  alia.  (|uidam  Hcbripi 
hiinc  libruin  refiitaverunl,  cl  inlcr  apo- 
crypha  posuerunt:  sed  quoniam  jiixtaprff- 
habila.  Nicaena  synodus  libriim  istum  suscc-  D  tur,  et  civita/cs  eorum  in  e.r/criiiiaium,c/ 
pil,  breviler  respondcndum.  (lund  lcniporc  sanc/a  eoruni  darentur  iii  pollii/ionein,k\ 
.Nabuchodonosor  hujus.  templiim  fuit  in-  csl.  ne  sancla  loca  el  allarc  ac  vasa  cullus 
ccptiim,  el  allare  supcr  (|uod  sacrificia  divini,  ab  infidelibus  conlaminarcnlur,  et 
offerebaiitiir,  constructiim,  ciillusipie  Dci  fcrcnt  in  opprohrium  r/cntibus. 
ficbal  ibi  (]ii()lidic.  alquc  pro  lemplo  di- 
ciinliir  timiiisse  Juda-i,  ne  tcmplnni  vio- 
larclur.  Simililcr  habilaciila  ininistroriim 
lcmpli.  cl  ([iia'(lam  a'(Iificia  civit.itis  crant 
liinc  lacla  antc  .Nehemiic  advcnlum,  idco 


Tinic  E/iacliiin  saccrdos  Doinini  inii- 
i/iiHs  :  quo  nominc  solel  ponlifcx  in  Scri- 
pluris  Tcslamenli  veleris  desigiiari  :  cir- 
cuivi/  omnem  [.sracl .  iil  non  snlum  per 
scriplact  niinlios.scd  el  prn|)riis  verhis  ac 


mctuebant  hscc  destrui.  Quamvis  eliam  ad      pcrsonali  praesenlia  popiiluin   horlarelur 
jiissioncm  .\rtaxcrxis  omiserunl  proscqiii      consolarctiir   ac   robnrarcl  :  uUnfufu.sijuc 


138 


ENARRATIO    IN    CAP.  V    JIDITH.    —    ART.  V 


cst  cos,  dicens  :  Scitote  quoniam  eccaudirit 
Domimis  preccs  cestras,  id  est,  exaudire 
proposuit  sive  exaudiet,  si  manentes  per- 
manscritis  in  jejuniis  et  orationibm  in 
conspcctu  Bomiiii.  Talcs  cnim  preees  lam 
pise,  diulurnffi,  jejiiniis  decoratae,  solent  a 
Fonte  misericordise  exaudiri.  Memores  es- 
iotc  Moi/sis,  //ni  Amatcc,  id  cst  popnhim 
Amalccitarum  seu  regem  ilhim  cum  po- 
pulo  suo.  confidentetn  praesumptuose  i» 
virtittc  sita  corporali.  c/  in  potentia  sua,\A 
est  roborc  adjulorii  sui,seu  in  expcricnlia 
sua  bellandi,  et  in  exercitu  suo,  et  in  cty- 
pcis  sitis,  ct  in  cnrriltus  et  equitibus  suis. 
non  ferro  pugnando ,  sed  sanctis  orando 
prccibus  dejecit.  Sic  erunt  universi  kostcs 
Israel,  si  persevcravcrifis  in  opcre  hoc 
qitod  ccppistis.  Moyse  namque  cum  exlen- 


.\  sione  manuum  suarum  orante.  prsevahiit 
Josue  cum  populo  Isracl  contra  Amaleci- 
tas,  prout  in  Exodo  lcgitur.  Verumtamcn  i^-coii.w», 
hic  mulla  dicuntur,  qufe  ibi  non  habcn- 
tur,  quod  scilicct  Amalec  confidcbal  in 
suis  cquitibus  ct  quadrigis.  Ex  quo  ap- 
parct,  quod  vcnit  ciim  curribus  et  mul- 
lis  cqiiilibus  :  quod  consonat  his,  qua) 
libro  Anliquitatuin  Josephus  supcr  hoc 
referl. 

Ad  lianc  igitur  exhortationcm  ejus  dc- 
precantcs  Dominitm.pcrmancbant  in  con- 

B  spectu  Domini,  ita  ut  etiaiii  hi  qui  offerc- 
bant  Domino  holocausta , prwcincti  ciliciis 
offerrcnt  sacrificia  Domino ;  et  eraf  cinis 
super  capita  corum.  Et  e.c  toto  corde  suo 
omnes  orabanf  Deuin,  ut  visitarcf  popu- 
lum  suum  I.srael. 


ARTICULUS  V 


EXPOSITIO    CAPITIT.I   OlI.NTl    :    MNTI.VnMOlIE    EST    H0I.0FER.M.    OIOD    FILII    ISRAEL 
PR.EPARASSE.NT    SE   AD    RESISTE.NDIM. 


CO.M.MUTIU  ilnh.lcrnis  in  filios  Isracl 
viliosa,  et  bcncficia  Dei  exhibita  Is- 
raelitico  populo,  hic  narrantiir.  Xunfia- 
tumqite  cst  Ilolofcrni,  quod  fdii  Israel 
pra'parassent  se  ad  resistendum ,  ac  mon- 
tium  itinera  conclusisscnf ;  ct  fttrore  ni- 
mio  exarsit  in  iracundia  magna.  Yoca- 
vitque  omnes  principes  Moab,  et  duces 
Ammon.  id  est  majores  Moabitariim  ac 
Jii<i,ihm.  Ammonitarum,  quos  in  auxiharios  sibi  as- 
*■  sumpserat,  et  dixit  eis.  Hos  interrogavil. 

quia  viciniores  erant  populo  Israel.  Dicite 
mihi,  rjuis  sit  istc  popiihts  qui  montana 
obsidet,  hoc  est,  custodit.  cingit,  mon- 
liumquc  conchisil  ilinera  ;  aut  quw,  et 
qiiales.  ct  quanfic  siiit  civitates  eoruni  ; 
qua>  etiam  sit  virtits,  id  est  potestas,  eo- 
rum,  auf  qua'  sit  multitudo  eorum,  vel 
quis  est  re.r  mitifio'  eorum  :  sed  pro  tunc 
non  regebantiir  pcr  rcges,  sed  per  ponlifi- 


C  ces  ;  ct  quare  prce  omnibus  qui  habitant 
■  in  oriente,  non  respectu  terrae  Assyrio- 
riim.ut  dictiim  cst,  sed  respeclu  terrarum 
Iransmarinarum  versus  solis  occasum, /s^i' 
contempserunt  nos,  et  non  exierunt  ob- 
viam  nobis,  ut  susciperent  nos  in  pace. 

Tunc  Achior  du-r  omnium  fHiorum  Am- 
mon  :  q\\\  cx  vicinitalc  loci,  aut  propin- 
qnilalc  oi-iginis.  quoniam  Lot  paler  Am- 
moiiitarum.  filius  fuit  fratris  Abrahse  patris  CM.si.i: 
Heljra^ormii.  iit  in  Genesi  legitur  :  imo  ex 
spcciali   providenlia  Dei  et  studio,   valde 

0  cognovil  historias  Juda^^orum  ;  rcspondens , 
ait  :  Si  digneris  audire,  domine  mi,  di- 
cam  veritatem  in  conspectu  tuo  de  populo 
isfo  qui  in  montibus  habilaf,  et  non  egre- 
dietur  verbum  falsum  ex  ore  ,neo. 

Popu/us   istc  e.r  progenic  Chalda'orum 
est.  Nam  Abraham  fuit  filius  Thare  Chal-  jbui.a. 
dffi.  Hicprimum  in  Mesopotamia  habita- 


E.NARRATIO    IN    r.AP.  V   Jinrill.    —    ART.  V 


139 


vil  :  non  siniplieilcr  piinuini,  qnia  primo 
in  (llialdipa  nianspinnt,  dcinde  in  .Mcsopo- 
taniia;  ct  ibi  prins(piam  iu  terra  isla  ikuii- 
tana,  videlicet  terra  promissionis.  Hinc  in 

(;fn.\.,.-!i  (lcnosi  :  Tnlil  Tharc  .Xbrani  liliiini  snum. 
ct  i,ot  filium  tilii  sni  .\ran,  cl  cdiixit  cos 
dc  Ir  (Ihaidicoriim,  iit  ircnl  in  lcrrain 
Clianaan.  Qnoniain  no/ttcran/  scijiii  i/cos 
jia/r/nii  siiorani,  rjni  erant  in  terra  Clia/- 

JosuewK.  c/troriniiXnde  scriptum  est  in  Josue:Trans 
flnvium  liabitavcrunt  patres  vcstri  ab  ini- 
tio.  Tliarc  patcr  .\liraliam  ct  Xachor.  scr- 
viernntqnc  diis  alicnis.  (Jinid  (|iialilcr  iii- 
telligendum  sit.  ibi  c.xpositnm  est. 

Dcscrciites  itaijiie  cierimonias  jiatriiin 
siiorumu/ua'  in  iiiii/tit.udinedeorum  erant, 
iinum  Dcum  crr/i  co/ucrunt,  id  est  vernm 
Dciim.  creatorem  coeli  et  omninm  contcn- 
toriim  in  cado  :  qnod  est  conlinentia  visi- 
bilium  ct  invisibilinm,  secundum  Dama- 
sceniim  :  ijui  ct  prtrcepit  eis,  ut  e.rirent 
ini/e,  et  liahitarcnt  iii  Cliaran,  id  est  in  urbc 
Mcsopotamiffi  nomine  Haran,  qna»  in  .\olis 

.ic^vii.4.  dicitur  Charan  :  in  qua  lialiitavcrunt  ad 
tcnipus.  Kt  iiii  rnrsus  preecepit  illis  Dcus. 
nt  ah  ca   intrarent  terram    promissionis, 

6e-i.\Ti,i.  prout  in  Genesi  legitur :  Dixit  Dominus  ad 
.\bram  :  Egrederc  de  terra  tiia,  et  veni 
in  terram,  quam  monslravero  tibi.  (juiiiii- 
cjue  operuisset  oinnem,  tcrram  Chanaan  fa- 
mcs,  desceni/criin/  in  .Eijijp/um  :  primo, 
ih„i.  m.  ipse  Abraham  cum   Sara  el  Lot,  sicut  in 

Mi-i,  \i.vi.  Gcnesi  rccitatiir  :  deindc  Jacoh  cum  sobo- 
le  siia  :  i//icijuc  jjcr  ijuadrinr/en/os  annos: 
qui  inclioantiir  a  promissione  facta  de 
Isaac  nascituro,  aiit  circiter  :  sic  mu//i- 
plicati  sunt,  ul  dinumerari  eoriiiii  non 
possel  e.xercitus,  hoc  esl,  difficultcr  pra> 
miiltitudine  poterant  niimcrari  :  ut  pcr  hy- 
pcrbolen  intelligatiir,  nam  in  libro  .\u- 
mcrorum  bis  fuisse  niimerati  lcgiiiitur. 

(juumijue  gravasset  eos  re.r  .-Eyi/pti  ser- 
vitute  durissima,  atque  in  wdificationibus 
urhium  suarum  in  iuto  et  lalere  subjugas- 
sct  cos,  c/amaverunt  ad  Dominum  siium. 
Quumrjue  ejecisscnt  eos  .Egi/ptii  a   .sc,  et 

nxod.xH,  ceii.iasset  piaga,  hoc  est  interfectio  primo- 
genitoriim.  ab  .Egyptiis,  ct  itcrum  vel/cut 


Ihid.  \n 
1\,  22, 


.\'uni.   I 
XWI. 


A  (■(),s-,  sciiicct  filios  lsviic\. capere,et  ad  suuin 
servi/ium  revocare  ipsi  .Egyptii  :  cpios  pau- 
lo  ante  exire  cchTiter  com[)uleriint  cx  ti-  KTod.\n, 
morc,  ne  itcrum  plagaientiir  propter  ipso-  ''■ 
runi  Israclitariim  detcntiom-m,  ut  in  l"]xodo 
scriptiim  cst  ;  fugicntibus  liis,  sciUcH  Is- 
raclitis,  Deus  coeli  marc  aperuit,  hoc  est, 
mare  Hnbriim  divisil,  iiu  ut  liinc  inde 
iii/urv  maris  illiiis  divisi.  t/iiasi  muriis  so- 
/idaren/ur,  stando  firmilcr  siiic  defluxii, 
prout  in  Exodo  rcperitur;  c/  isti  /jcde  sic- 
co  finiduin    maris   jicrambu/ando   /ran.s- 

B  irciit.    lii    tjiiij    /oco    i/uiii    innuiiicriibi/is 

c.rercitus  .Kgi/ptiorum  cos  perserjuerctur,  ibid.it.a. 
ita  arjuis  coopcrtiis  esl,  ut  non  rcmaneret 
vel  uniis  i/ui  fuctum  posteris  tiuntiarct. 

Egressis  rnitem  filiis  Israel  mare  Ru- 
/iruiii,  deser/a  Sina  mon/is  occurrerun/ , 
id  est,  in  via  siia  invenerunt,  el  intrave- 
runt  dcscrtum,  in  quo  mons  Sinai  sitiis 
est.  Verumtamen  in  Exodo  leguntur,  pri-  /6irf.jv,2«. 
mo  intrasse  dcsertum  Snr  :  scd  .\chior  iste 
non  omnia,  sed  quaedam  notabiliora  com- 
memorat,  sicut  ct  S.  Stephanus.  In  rjuibus  .Kct.  vn. 

C  iiiinijuam  lioino  habitare  jiotuit,  ve/  fi/ius 
lioininis  reijuicvit  :  hoc  est,  conveniens 
habitatio  hominum  desertum  istud  non 
fiiit.  (juamvis  ad  lcnipiis  ihi  manchant  pa- 
stores.  aut  alii  (iiiidam.  Proptcr  quod  scri- 
plum  cst  in  Jcrcmia  :  Non  dixerunt,  Ubi  Jt^r.u.i.. 
est  Dominiis.  qiii  transduxit  nos  pcr  de- 
scrtiini,  pcr  lcrrain  inhabilabilcm  ct  in- 
viam.  per  lerram  sitis  ct  imaginem  mortis, 
iii  ipia  non  ambulavil  vir,  nec  hahilavit 
liomo  '  ////(•  fontcs  amari  ol)du/cati ,  hoc 
est  dulccs  at(iue  potabiles  facti  sunt  eis 

D  ad  bi/icndum,m\\-&c\\\mc,  .Moysc  ligniim  in 
aciuam  mittcnle.  Unde  iu  Exodo  lcgiliir  ; 
Vencrunt  in  Marath.  ncc  poterant  bibere  /.Voii.w. 
aquas  dc  Marath,  eo  (piod  essent  amara>.  ''^" 
El  pcr  annos  i/iiadraginta  annonam,  hoc 
est  escam,  vidclicct  manna,  de  cic/o  con.se- 
cuti  sunt :  ul  in  Exodo  Icgitur.  jhid.  wi. 

Ubicumrjue  ingressi  sunt  sinc  sagitta  ct  ^^' 
arcu,  et  a/)si/ue  scuto  el  gladio,  Dcus  eo- 
riiii)  prn  ijisls  /nignarit  :  hoc  est,  victo- 
riaiii  ipsi^  (Iduavit  principaliter  potestate 
sua  di\iiia,  iioii  viiliilc  armiinim:  ijisi  ta- 


140 


ENARRATIO    IN    CAP.   V   JIDITH. 


ART.  V 


JtidiC 
11-23. 


iiKMi  iiih^iflimi  arniis  piignaverunt,  scd  Dco  A 
adjuvante  prsevaliierunt;  et  vicit.Quoties- 
cum<jue  autem  prwler  Beum  suum,  hoc 
est  Deum  patriim  eorum,  qui  voluit  spe- 
cialiter  coli  ab  ipsis,  et  nnilta  ac  niagna 
spiritualia  beneficia  conlulit  cis,  alten/m 
colucrunl,  cultu  latriae,  dati  sunt  in  prw- 
clani  el  iu  i/tadium  et  iu  opprobrium  : 
ut  palct  in  Judicum  libro.  Qu.otiescumque 
autcm  pa'nitueruii/,  dedii  eis  Deus  ccrli 
virtutem  rcsistcndi.  Deus  enim  illorum 
odit  inifjiiitatem.  quum  sit  essenlialiter 
Sap.\i\-.\i.  sanctus  el  boniis:  undoscriplum  esl  :()dio  B 
sunt  Deo  impius  et  impielas  ejus.  Nam  ct 
anlc  hos  annos.  (juu)n  recessissc/it  a  via 
i///ai//  /leilcrat  illis  Deus,  exterminati  S////I 
pradiis  a  mullis  nalionibus,  el  pluriuii 
eoruin  captivi  abducti  sunt  in  ierram  no// 
suam.  Nujjcr  autem  reversi  de  Babylonica 
caplivilate  ex  licentia  Cyri  regis,  ex  dis- 
jjersionc  qua  disjjersi  fuerant,  adunati 
sunt,  et  ascenderunt  montana  hcec  omnia, 
hoc  est,  ad  terram  hanc  patrum  suorum 
montuosam  reversi  sunt. 

Nunc  crgo,  mi  domine,  per/juire  si  cst  C 
aliqua  inicjuilas  eorum  in  conspecHi  Dci 
eorum,  id  est,  diligenter  investiga,  an  in 
aliquo  magno  facinore,  prtesertim  in  ido- 
lolatria  Deum  suiim  jam  offenderunt,  nec 
inde  poenituerunl  :  cl  si  sic,  ascendamus 
ad  eos  debellandos,  quouiam  Iradel  Deus 
eoruni  cos  tibi.  Si  auteni  non  est  offensio 
populi  kujus  corain  Deo  suo,  non  jjotcri- 
mus  resislere  illis,  ijuoniam  Dcus  corum 
defendct  illos ;  et  erimus  in  opprobriuin 
universce  terrci'. 

Ei  factuin  esl,  quum  cessas.sct  loqui  AcJiior  D 
verba  ha'c,  irati  sunt  omnes  magnalcs  Ho- 
lofernis,  hsec  audientes,  et  cogilabanl  in- 
terficcrc  illum,  dicentcs  :  Quis  est  iste  qui 
filios  Israel  posse  dicat  rcsistere  regi  Na- 
bucl/odonosor.et  e.rercilibus  ejus,  homines 
incrme^:  ct  sinc  virlutc,  cl  sine peritia  arlis 
pur/na'.^  Quee  ars  piign»  phis  valet  in  pra>- 
liis   (]uam  potestas,  sccundum  Yegetium. 

/6irf.  VI.  I.  Unde  scriptiim  est  :  Melior  est  sapienlia 
quam   vires,  cl   vir  priidcns  quam  fortis. 

/■jof.xx.is-  Ideo  Salomon  in  Proverbiis  di.xit  :  Consi- 


liis  Iracfanda  siinl  licjla.  Ycrumlamcn  iin- 
pii  isli  verba  Achior  male  intelle.xerunl,at- 
que  mcndacitcr  repetierunt.  Non  enim  dixit 
filios  Israel  posse  resistere  exercitui  Nabu- 
chodonosor  regis,  sed  quod  Deus  eorum 
delenderet  eos,  et  pugnaret  pro  ipsis,  si 
justi  essent.  Ut  ergo  ar/noscal  Achior  qno- 
niam  fcdlil  nos.  Superbissimi  isti  fucriinl 
animo  incorrigibiles  et  prorsus  indocilcs. 
Asccndamus  in  montana  ;  et  quuni  capti 
fucrinl  a  nobis  potcnles  eorum,  vidclicet 
filiorum  Israel,  tunc  cum  eisdem  gladio 
t /■a /isvcrberabitur ,  ut  sciat  omnis  gens, 
q//oniani  N/ibi/chodonosor  de//s  lerra'  est . 

Circa  hoc  scribit  quidam  :  Non  diciinl, 
Deiis  cffji,  scd  tcri';e.  Yidcnliir  cniin  illius 
crroris  fiiisse,  qiii  dicclial  divinain  provi- 
dcntiain  ad  coelestia  so  tanlum  extendere, 
secundum  quod  dicilur  in  Job  :  Circa  car-    joh  \\«. 
dincs  cceli  peiambnlat,  nec  nostra  consi-  '*■ 
derat.  Hoc  aulom  nomon,  Deus,  imposilum 
fuit  a  providentia  rerum  et  gubernatione  : 
ideo  dciim  terra>  dicebant,  cujus  regimen 
ad  plura  se  extcndit.  Intentio  autcm  regis 
Nabiichodonosor  et  sui  exercitus  fuit,  om- 
nem   terram  suo  subjugare  imperio.  Pro-  Judnhn.z. 
pter  qiiod  a  suis  denominabalur  deus  tcrra>. 
Hffic  ille.  Ciijus  vorbis  non  videtur  concor- 
dare  quod  siibditur,  et  prceter  ipsum  alius 
non  csl,  siipple,  deus.  Unde  videtur  fuisse 
eoriim  error,  quod  non  esset  deiis  praUcr 
Nabuchodonosor.  Nam  et  sequenti  capilii- 
lo  Ilolofernes  ait  ad  Achior  :  Ut  ostendam  ji,id.M,2. 
tibi,  qiiia  non  cst  dous  nisi'Nabuchodono- 
sor.  Supcrius  quoquc  dictiim  est  :  Prajcc-  //,u/.m,\3. 
perat  Holoferni   Nabuchodonosor  rex,  ut 
omnos  dcos  lcira>  oxlerminaret,  ut  ipse  so- 
lus  dicorolur  dous  ab  his  nationibus,  etc. 

Spirilualiler   vero,   per    Holoferncm    et    Scnsus 
bellalores  ipsius,  significantur  tyranni  et  ^i'"''^""'"- 
pcrsecutoies  Ecclesia? :  per  genlos  aulem 
quae  lcgatos  suos  miserunt  ad  Holofernem 
pro  pace,  ol  consensorunt  subjici  impcrio 
ejiis,   inlcUigiinlur    pusilli  ct   imperfecti, 
qiii  non  valent  aliquid  magnse  adversitatis 
pio  justitia  pati.  ncc  mori  pro  Chrislo  : 
qui  de  talibiis  loquitiir,  quod  tempore  ton-    /,;,e.  v.m, 
talionis   rccodunt.  Porro,  por  filios  Israel  '''■ 


F.NARRATIO    IN    r.AP.   VI   JlIHIll. 


ART.   VI 


lU 


mftuentcs.  nc  Holofcrncs   racerct  Jciiisa-  .\  vnlcre  :  ideospiritualibus  armis,  imo  ct  cor- 
tcmploquc  Domini.  qiiod  ieccrat  aliis      poraliljus  quandoquc  icsistiint.  Pcr  .\cliior 

dcmum,    boni   catechumcni    compctcnler 
iiistrueti,  ac  fidem  tenentes,  sed  nondum 
haptizati.  signantiir  :  (iiialis  (iit  in  .\ctibus 
legitur)  fuit  Apollo  illc  clcctus,  viain  Uci   aci.w» 
cdoctus,  sciens  tantiim  baptisma  Joannis,  -'•  -''• 
ct  ccppit  fideliler  in  Ecclesia  agere. 


!c 

urbibus  ct  diis  ipsorum,  intclliguntur  fi- 
dcles  rite  constantcs,  qui  magis  verentiir 
irievcrciitiam  Dci  et  Sanctorum  ac  sacra- 
mcntorum  ipsius.  quam  propriam  mor- 
lcm,  maluntque  mori  quani  christiana^  re- 
lieionis  ac  fidei  calholicEe  conciilcalioncm 


.VRTICILIS  YI 


DF.CI.ARATIO    CAPITII.I    SKXTI    :    FACTUM    EST    AUTEM    QUUM   CESSASSENT    I.OQUI. 


FACTUM  csf  autcm  quum  ceasasseiil  lo- 
(jui  magnates  Holofernis  ad  Aehior,  ut 
habelur  in  fine  prseccdcntis  capituli,  indi- 
ynatus  Holoferncs,  magnatibus  suis  con- 
sentiens  et  applaudens,  dixit  ad  Achior  : 
Quoniam  prophetasti  nobis  :  hoc  irrisorie 
ait :  dicens,  quod  gcns  Israel  defendatur 
a  Deo  suo,  quando  obedit  ei  in  oinnibus  ; 
ut  ostciidam  tibi  quoniam  non  est  Beus 
nisi  Xabuchodonosor  ;  quum  percusseri- 
mus  eos  omries,  sicut  hominem  unum,  hoc 
csl,  ila  quod  nulhis  eorum  cvadat,  vel  ita 
facilitcr  sicut  homincm  uiuiin,  tuncct  ipse 
cum  illis  interibis,  et  omnis  Israel  tecum 
perditione  disperiet ;  ct  probabis,  id  cst, 
in  le  ipso  experieris,  et  tua  morte  testabe- 
ris,  quod  Xabuchodonosor  sil  dominus  uni- 
versw  terrw.  Tuncque gladius  militiw  tnew 
transiel  per  latera  tua,  et  con/ixus  cades 
inler  vulneratos  Israel,  et  non  respirabis 
ultra,donec  eo:termineris  cum  ('//('.s.Oquam 
stolidissima  verba  !  quia  et  dato  quod  filii 
Israel  et  Achior  permissi  fuisscnt  occidi 
ah  Holofernc.cx  hoc  consequens  non  fuis- 
set,  qiiod  Nabuchodonosor  essel  deus  ter- 
ra?,  sed  quod  esset  tyrannus  ct  perseciitor 
crud(>iis..\'am  et  impii  in  hac  vita  frequen- 
ler  piffivalcnt  contra  justos,  quos  Deus  e.\- 
crcel,  purgat.et  coronat  per  \m\>\o?>.Purro 
si  ftrophctiiim  tuam  veram  e.mstima.-i,  non 
concidal,  hoc  esl,  in  mcerorem  non  cadat, 
vultus  tuus,  et  pallor  qai  fiwietn  tuam 


B  ohtinuit,  abscedat  a  te,  si  verba  mea  luec 
putas  impleri  non  posse.  Ul  autem  nove- 
ris,  quia  simul  cum  illis  hwc  expericris, 
ecce  ex  hac  hora  illorum  populo  sociabcris, 
ut  dum  dignas  gladii  mei  poenas  excepe- 
rint,ipse simul  u/tioni  subJaceas.QnaLm\\s 
autem  Achior  credidit  se  vera  dixisse.  non 
tamen  mirum  fuit  quod  timuit.  quoniam 
ignoravit  an  fiiii  Isracl  Dco  placcrcnt,  et 
quoniam  vidit  vcrba  sua  recta  intciitione 
prolata.  tam  perverse,  aegre,  et  erronce 
esse  accepta. 

C  Tunc  Holofernes  prwcepit  servis  suis,  ut 
comprehenderent  et  ducerent  eum,  scilicet 
Achior,  in  Bethuliam.  qure  dc  urbibus  fi- 
liorum  Israel  fuit  Holofcrni  vicinior,  et 
traderent  eum  in  manus  filiorum  Israel. 
Et  accipientes  eum  servi  Holofernis,  pro- 
fecti  sunt per  campestria ;  sed  quum  appro- 
pinquassent  servi  Holofernis  cuin  Achior 
ad  monfana,  exierunt  contra  eos  fundibu- 
larii  Israelilae,  jacienles  saxa  cum  fundis, 
qiii  montium  itinera  observabant.  lUi  au- 
tciii,  servi  scilicet  Holofcrnis,  divertentes 

D  a  latere  montis,  ne  a  fundibulariis  laede- 
rcnliir.  Holofernes  autcm  jiibens  scrvis 
suis  perducere  ipsum  Acliior  usque  Bethu- 
liam,  pulavil  quod  filii  Isiael  non  aude- 
rent  suos  \sedere  servos.  Ligaverunt  Achior 
ad  arborem  manibus  et  pedibus,  et  sic  oin- 
ctum  dimiscrunt  eum,  et  reversi  sunt  ad 
dominum  suum. 


142 


ENARRATIO    IN    CAP.  VI   JIDITH. 


ART.   VI 


Porro  filii  Israel  solventes  eum,  duwe- 
runt  Bethidiam,  atque  in  medium  popnU 
illum  slatuentes,  perconlati  sunt,  id  est 
inq\\\&\ev\xa\.,  quid  rerum  esset ,'\A  est  quam 
ob  causam.  et  ob  cujus  rei  eventum,  quod 
illum  viuctumAssyrii  reliquissent.  In  die- 
bus  illis  erant  illic  principes,  Osias  dc 
tribu  Simeon,  ct  Chnrnii  qnl  et  Gothouiel. 
Circa  hoc  in  Scholastica  fertur  historia, 
quod  aliqui  de  Jerusalem  miserant  duos 
sacerdotes  ad  Oziam  hunc  in  Bethuliam. 
sicut  ad  consolandum,  dirigendum  et  con- 
fortandum  cives  Bethulise.  In  medio  ita- 
que  seniorum  ct  in  conspectu  omnium 
Achior  dixit  omnia  quce  locutus  ipse  fue- 
rat,  ab  Holoferne  interrogalus . 

Quumqu-c  univcrsa  Achior  exposuissct , 
qualiter  erat  interrogatus  ab  Holoferne.  et 
quid  respondit  eidem,  omnis  populus  Be- 
thuliae  heec  audiens,  cecidit  iu  faciem, 
adorantcs Domi num  .-quia  ex  verbis  Achior 
conipuncti  fuerunt.et  valde  accensi  ad  in- 
vocationemDei.  spemque  exauditionis  con- 
ceperanl.  et  zelo  justo  zelabantur  pro  Dei 
honore,  pro  veritatis  ac  justitise  manife- 
statione:  et  communi  lamentatione  et  fletu 
unauimes  suas  prcces  Domino  effuderunt, 
dicentes  :  Domine,  Dcus  cceli  et  tei-rii',  in- 
tuere,  id  est,  intuendo  dejice  et  castiga, 
superbiam  eorum,  ut  in  praesenti  puniti. 
non  amplius  peccent,  nec  cultui  divino 
valeant  adversari.  .Nempe  pro  dejectione 
hostium  boni  communis,  orari  potest  ex 
zelo  justitiae.  et  boni  communis  a.moTe.Et 
respice  oculo  pietatis  ad  noslraiu  humili- 
tatem,  qui  prostrali  in  toto  eorde  et  cor- 
pore,  nos  coram  te  humiliamus,  et  faciem 
sanctorum  tuorum  attcude.  id  est  mentes 
fidelium,  seu  preces  et  merita  Patriarcha- 
rum  ac  Prophetarum  sanctorum,  per  quos 
nos  e.xaudire  digneris  :  et  ostende  quia  non 
derelinquis  prwsumentes  de  ^e,  hoc  est  tua 
pietate  et  gratia,  et  prcesumentes  de  se,  el 
de  sua  virtute,  id  est  potestate  seu  digni- 
tate,  gloriantes  inaniter  ac  superbe,  liu- 
milias,  hoc  est,  dejicis.  punis  et  damnas. 

Finito  itaque  fletu,  et  per  totam  diem 
oratione  populorum  completa,  consolati 


A  sutit  ipsum  Achior,  dicentes  :  Deus  pa- 
trum  nostrorum ,  cujus  tu  virtutem  prw- 
dicasti,ipse  tibl  hanc  dabit  vicissitudinem, 
id  est  recompensationem,  ut  eorummagis 
tu  interitum  videas.  Quum  vero  Deus  no- 
ster  hanc  llbertatem  dederit  servis  suis, 
hoc  esl  liberationem  ab  Assyriis,  quam  ti- 
bi  optamus,  et  adfuluram  speramiis.  sit  et 
tccum  DominKs  In  medio  nostrl  per  gra- 
tiam  speciaiem,  ut  sicut  placuerit  libi,ita 
cum  omnibus  tuis  converseris  nobiscum, 
id  est,  inter  nos  vivas  et  circumcisionem 

B  observantiasque  legis  nostrae  accipias,  si 
vohieris.  Nnn  enim  tenebantiir  gentiles  ad 
legis  mandata  nisi  moralia.cum  fide  Chri- 
sti  venluri  :  sed  si  vohici-unt  communiea- 
re  Judeeis  in  esu  agni  paschalis,  aliisque 
quibusdam  caeriinonialibus  legis.  oporle- 
bat  eos  primitus  circumcidi,  juxta  illud 
Kxodi  :  Hecc  est  religio  Phase  :  Si  quis  £iod.:ni. 
peregrinorum  in  vcstrani  voluerit  transire  '''  **" 
coloniam,  circumcidetur  prius  omne  ma- 
sculinum  ejus  :  si  quis  aulem  circumcisus 
non  fuerit,  non  vescetur  ex  eo.  Quemad- 

C  modum  enim  modo  nullus  admitlilur  ad 
evangelicae  legis  sacramenta,  nisi  baptiza- 
tus,  sic  nec  tunc  ad  Mosaicae  legis  sacra- 
menta,  nisi  circHmcisus. 

Tunc  Ozlas,  finito  consilio  ejus,  quo 
tractaverunt,  quid  in  tam  ardua  causa  eis 
restarel  agendum,  suscepit  eum,  videlicet 
Achior,  in  domum  suam,  et  fecit  ccenam 
magnam.  Et  vocatis  omnibus  presbyteris, 
hoc  est  senioribus  seu  sacerdotibus,  si- 
iiiul,  expleto  Jejunlo,  refecerunt.  Poslca 
convocatus  est  omnis  papulus,et  per  totam 

D  noctem  intra  eccJeslam,  id  est  in  synago- 
ga,  oraverunt.  Habebant  namque  in  sin- 
gulis  iirbibus  suis  synagogas.  in  quibus 
vacabanl  orationi.  devolioni,  lectionique 
legis  el  praedicationi  :  et  onines  pariler 
oraverunt,  ut  communis  oratio  exaudibi- 
lior  esset.  Non  enim  solet  pia  communila- 
tis  repelli  oralio.Unde  ad  Corinthios  ait 
Apostolus  :  Adjuvantibus  vobis  in  oratio- iuor.1,11. 
ne  pro  nobis,  ut  ex  multarum  personis 
faeieruni,ejus  qiiae  in  nobis  esl  donalionis 
per  multos  gratiae  agantur  pro  nobis. 


E.VARRATIO   I.\   CAP.  VII    jrDITlI. 


ART.   VII 


143 


ARTICULUS   VII 


EXPLA.NATIO   CAPITULI   SEPT1.MI    :    HOLOFER.NES   AUTEM   ALTERA    DIE,    ETC 


ANGUSTIA  el  coarctatio  filiorum  i.srael 
e.\  obsidione  Assyriorum,  hic  descri- 
buntur.  Holofcnies  aitlem  alfera  die,  id 
esl,  die  sequenti  poslquani  tradidit  ipsum 
.\chior  X^vdiGWiK.iirwcepU  exercitibus  suis. 
i'uit  auleni  unus  lotalis  exercitus,  sicut  el 
unus  princeps  inilitise,  sed  divisus  fuit  in 
aliquas  turmas.  Ut  ascenderent  contra  Be- 
thuliam,  in  alto  inter  montes  locatam  : 
ideo  ait,  Ascenderent.  Voluitque  statim  in- 
dignationem,  criidelilatein  et  comminalio- 
nem  suam  implere.  Indignanter  quoque 
accepil,  quod  servi  sui  fuerunt  a  fundibu- 
lariis  Israeliticis  fngati.  Erant  aiiteni  pe- 
ditcs  beUatorum  centuni  viginti  niiUia.  et 
equites  viginti  duo  miUia.  Supra  legitur. 

judiihn.-.  quod  erant  duodecim  millia  equitum  sa- 
gittariorum  :  ideo  auctus  videtur  numerus 
equitum  ;  vel  equites  non  erant  sagitlarii 
omnes.  Pra>ter  prwparationes,  id  est  prae- 
ter  lurbam  et  numerum  illorum  virorum, 
quos  occupaverat  caplivitas,  id  est,  quos 

/4irf.  IU.8.  cepit  et  in  au.xiliarios  sumpsit,  et  adducti 
fuerant  de  provinciis  et  nrbibus  universw 
juventutis,  id  est  oninium  juvenum,  quos 
sie  in  suum  redegil  obsequium.  Omnes 
paraverunt  se  pariter  ad  pugnam  contra 
filios  Israel,  et  venerunt  per  crepidinem, 
id  est  summitatem  seu  extreinilalem  )ru>n- 
lis,  usque  ad  apicem,  id  est  summilatem 
loci,  (/ui  respiclt  super  Dothain,  hoc  est 
locum  seu  oppiduiu  sic  vocatum,  a  loco 
qui  dicitur  Belma,  usque  ad  Clielmon  qul 
est  contra  Esdrelon. 

Filil  autem  Israel  uf  vidcrunt  mullitu- 
dinem  illorum,  i\ua.\n  iii  allo  ioco  illo 
poleranl  cernere,  proslraverunl  se  supcr 
^<?/-/-rt///,iiuinililer  deprecantes  divinum  au- 
xiliiim,  sine  quo  sciverunt  se  nequaquam 
posse  illis  resislere,  ct  nihiln  minus  qnod 


A  iii  ipsis  erat  agentes,  mltlentes  cinerem 
super  capita  sua,  unanimes  orantes,  ut 
Deus  Israel  ostenderet  misericordiam  suatn 
super  populum  suum.  Et  assunwntes  ar- 
ma  sua,  sederunt  per  loca  quw  angusti  ili- 
iierls  Iramilem,  hoc  est  angustse  viae  cal- 
lem  compendiosum,  dlrigunt  inter  mon- 
tuosa,  lioc  esl,  inler  loca  montana  osten- 
dunt,sive  rectificant;  et  eranf  custodientes 
ca,  ne  Assyrii  per  ea  ad  Bethuliam  seu 
alia  oppida  sua  possent  aecedere. 

Porro  Holoferncs,  dum  clrrumlvlt  per 

B  gyrum  Bethulia;  a  remolo,  reperll  quod 
fons  ...  Inflacbal  In  aquieductum  illorum 
qui  in  Bethulia  erant,  ad  quos  aqua  fon- 
tis  illius  per  aquEeduclum  illum  curre- 
bal.  Hoc,  ul  .Magister  in  historiis  addit, 
invenil  per  aviculas  quae  bibebanl  aquam 
de  alveo,  et  per  latentes  rimulas  aquaedu- 
ctus.  Et  incidl pra>cepif  aquieduclum  illo- 
rum,  ne  per  eum  aqua  in  urbem  illam 
decurreret.  Erant  tamen  non  longe  ab  ur- 
he:  fontes,  exqulbus  cives  Belliuliffi/«/Y(//i, 
hoc  est  secrete,  ne  ab  Assyriis  nolaretur, 

G  videbantur  liaurire  aquam  ad  refocillan- 
f?Mj/i  ardorem  el  siccitatem  sitis  suae,  magis 
quam  ad  potandum.  Sed  filii  Ammon  cl 
Moab,  qui  oderunt  Israelitas,  accesserunl 
ad  Holofernem  cupientes  ei  placere,  et 
dlxerunt :  Filii  Tsrael  non  in  lancea,  ttec 
lii  sagilla  confiduiil,  hoc  est,  tibi  oppo- 
nunt  se,  non  ex  conlidenlia  armoruin,  scd 
locorum  siiorum.  Ideo  subditur  :  sed  mon- 
tes  defendunt  illos:  quia  prnpter  loca  illa 
montuosa  difficiic  est  illos  accedere,  el 
oporteret  nos  diii  in  obsidione  manere;  et 

D  muniunl,  hoc  esl,  prolegunt  ac  confor- 
lanl  lllos,  ciilles  lii  jtrwclplilo.  id  csl  in 
inagna  allitudine,  constiluli.  Ut  ergo  slne 
congresslone  pugnw  possls  eos  superare, 


144 


ENARRATIO    IN    CAP.  VII   JUDITH. 


ART.  VII 


pone  custodes  fontium,  ut  non  hauriant 
ex  eis,  et  sine  gladio  interficies  eos  ;  aut 
certe  fatigati,  tradent  civifatem  suam, 
quam  pufant,  in  montibus  positam,  supe- 
rari  non  posse.  Ef  piacuerunt  vcrba  Jhvc 
coram  Holoferne,  et  omnibus  satellitibus 
ejus.  Et  constituit  per  yijrum  centenarios 
per  sinffulos  fontes. 

Quumque  custodia  ista  ioxiimm  per  dies 
viginti  esset  ejcpleta,  defecerunt  cister- 
na?,  hoc  est  aquse  cisternarum.  et  coUecti- 
ones  aquaruin,  quae  ex  lontibus  solebant 
acquiri.  Tanc  ad  Oiiam  congregati  omnes 
viri,  id  est  cives  Bethuliae,  femina'quc, 
juvenes  et  parvuli,  omnes  simul  una  voce 
dijcerunf  :  Judicef  Dcus  iufer  nos  cf  te ,  hoc 
est,  justitiam  suam  ostendat  in  eo  qui  in- 
ter  nos  culpam  habet  in  causa  hae.  qui 
fecisti  in  nos  maJa,  id  est,  afflictionem 
hanc  induxisti  super  nos  tuo  cousilio  im- 
prudenti,  nolens  loqui  pacifice  cum  Assy- 
riis,  traclando  cum  eis,  ut  nos  in  servos 
susciperenl.  Et  propter  Iioc  vendidit  nos 
Beus  in  manibus  eoruin.  hoc  esl.  propter 
islam  i'ebellioncm  Deus  jam  quasi  dedit 
nos  polcslali  ipsorum.  sicul  res  datur  pro 
pretio.  Et  ideo  non  est  qui  adjuvet,  qumn 
prosternainur  anfe  oculos  eorum,  id  est. 
ipsis  scienlibus  et  nos  circumvallantibus. 
corruamus  in  mortem,  in  siti,  id  est  cx 
potus  defectu,  ef  perditione  magna.  Et 
nunc  congregate  universos  qui  in  civitate 
sunt,  ut  sponte,  hoc  est  sine  diuturniore 
resistentia,  tradamus  nos  Holoferni.  Me- 
lius  esf  enim  ut  capfivi  benedicamus  Do- 
minum  vivcnfes.  Et  sic  habebant  adhuc 
aliquam  confidentiam  evadendi  mortem, 
si  se  traderenl  Holoferni.  Parva  tamen  fuit 
spes  ista.  Quam  moriamur,  et  simus  op- 
probrium  omni  carni,  quum  videamus 
lueores  nostras  et  infantes  nostros  rnori 
ante  ocidos  nosfros.  Confestamur  liodie 
ccelum  et  terruin,  hoc  est,  omneni  creatu- 
ram,  seu  angelos  et  homines  in  testimo- 
nium  sumimus.  et  cum  atteslatione  tali 
rogamus.Contestamur  quoque  sic.et  Bemn 
patrum  nostrorum  qui  ulciscifur,  id  est, 
ulciscendo  vitia  noslra  punit  nos  secun- 


A  dum  peccata  nostra,  ut  tradatis  civitatem 
in  manus  milifia'  Holofernis ,  ut  sif  finis 
noster,  id  est  inors,  brevis  in  ore  gladii, 
qui  longior  efficitur  in  ariditate  sitis. 

Et  quum  ha'c  dixissent,  factus  est  fiefus 
et  ululatus  magnus  in  ecclesia  ab  omni- 
bus,  et  per  multas  horas  una  voce  clama- 
verunf  ad  Dominum ,  dicentes  :  Peccavi- 
mus,  injustc  egimus.  Tu  qui  pius  es,  in 
tuo  flagello  vindica  iniquitates  nostras, 
hoc  est,  per  te  ipsum  seu  angelico  mini- 
sterio  corrige  nos,  et  noli  tradere  confi- 

B  tentes  tc,  id  esl  nos  fideles  qui  te  confi- 
lcmur  verum  Deum.  popvJo  qui  ignorat 
fc.  Juxta  hunc  modum  dixil  rex  David  : 
AkMius  esl  miiii  incidere  in  manus  Domini  WReg.wn, 
(multffienim  sunt  miserationes  ejus),quam  '^' 
in  manus  hominum.  Ut  non  dicant  infer 
gentes,\d  est.  ne  increduli  inter  se  dicant : 
J'bi  esf  Deus  corum?  id  est,  jam  apparel 
quod  Deus  eorum  non  curat  de  eis.  non 
polesl  eis  anxiliari.  .\c  si  dicant  :  Pro  tuo 
honore  zelamus,  el  si  non  vis  nos  cxaudi- 
re  propler  nos,  saltem  propter  le  ipsuni  el 

C  tui  ipsius  lionorem  et  gloriam  nos  exaudi, 
ue  blasphenieris  a  perfidis  el  iniquis  :  sic- 
ut  per  Isaiam  testatus  esl,  Propter  me  fa-  /«.  xlvui, 
ciam.   ut    non  blasphemer.  In  Ezechiele  "" 
qiioque  :  Xon  propter  vos,  ego  faciam   :     EzecU. 
notum  sit  vobis :  sed  propter  nomen  san-  jj"''  ^'' 
ctum  meum. 

Et  quum  fatigati  his  clamoribus ,  et  his 
fictibus  lassati  siiuissent,  exsurgens  Ozias 
infusus  Jacrimis,  dirif  :  ...Equo  animo  es- 
tote,  fratres,  sperando  in  Domino,  et  hos 
quinque  dies  exspecfemus  a  Domino  mise- 

D  ricordiam.  Ideo  exprimil,  Ouinque  dies, 
quoniam  aqua  quam  habebanl,  quce  vix 
per  iinam  diem  suffecit  ad  salielatem,  non 
videbatur  ultra  quinque  dies  posse  servi- 
re,  quamvis  parcissime  sumpta.  Forsan 
cnim  indignafionem  suam  aJjscindet,  et 
dabit  gJoriam  nomini suo.Si  autem  trans- 
actis  quinque  diebus  non  venerit  adjuto- 
riuin  nobis  a  Deo,  facieinus  hwc  verJja  quoi 
locufi  csfis,  urbem  tradendo.  De  hac  prae- 
fixione  quinque  dierum  reprehenditur  is- 
te  Ozias  sequenli  capitulo,  ut  ibi  patebit . 


ENARRATIO    IN    CAP.  VIII   JUDITII. 


ART.   VIII 


145 


ARTICULUS   VIII 


nF.CI,ARATIO     CAPITUI.I    OCTAVI    :     KT    FACTUM     F.ST. 


E 


IS-iO. 


Ju(tilhix,i 


Cf.  Nitm. 

XXVIII,    II- 

U. 

P».  1.1XX, 
4. 


XIIOHT.VTIO.  oralio  ot  consiliiim  vo- 
iicrabilis  vidiuc  Jiidith,  hic  lercninliir. 
El  faclum  est  quum  audissel  liwc  verba 
Gziap,  qiii  di.xit  qiiofl  traderet  urbem  post 
quinque  dies,  nisi  interim  veniret  au.\i- 
liuin,  Juditli  vidua  de  tribu  Huben,  eic, 
ciijus  stirps  in  te.xtu  describitur.  M  vir 
ejus  Manasses  in  diebus  messis  mortuus 
est.  Venit  enim  a-stus  super  caput  ejus  : 
e.x  quo  ardore  solis  fuit  intus  accensus, 
et  fegritudinem  incurrit  letalem,  sicut  et 
quarto  Regum  legitur  de  filio  Siinainitis 
suscitato  per  Eliseum:  et  sepultus  cst  cuui 
patribus  suis.  Erat  autem  Juditli  relicta 
ejus  vidua  jam  amiis  tribus  et  mcnsil>us 
sex.  Voluit  enim  deinceps  in  viduali  ca- 
stimonia  Deo  servire. 

El  iii  siiperioribus  domus  siia'  fecit  sihi 
cubiculum  secrctiim,  et  in  ipso  cubiculo 
oratorium,  ul  sequenti  patet  capitulo  :  ct 
camerula  illa  fuit  ctiam  oratorium  ejus  : 
iii  quo  cum  piiellis,  id  est  ancillis,  aut 
cognatis,  clausa  moraba t ur  :ila.  quod  raro 
e.vivit  domum,  soli  Deo  vacans  in  loco  abs- 
tracto,  et  viroriini  vitans  adspectus.  fami- 
liaritates,  colloquia.  convivia,  et  ceteras 
lasciviae  occasiones,  non  solum  ne  ipsa  ad 
carnalia  incitareliir,  sed  ne  appeleretur 
ab  aliis  ;  ct  linhcus  snjicr  tumhos  siios  cili- 
ciuiii,  pro  carnis  edomatione,  majorisque 
graliae  iinpelralione,  jejunabat  omnibus 
diehus  vitic  siuc.  quibus  in  viduitale  per- 
mansit.  .Marilatis  aiitem  mulicribus  non 
licerel  sic  jejunare  sine  consensu  mariti. 
Pnrlcr  sahhulu  cl  ncoineniiis,  hoc  est  e.\- 
ordia  mensium,quia  in  primo  die  ciijusli- 
bet  mensis  fuit  queedam  festivitas  legis,  ut 
in  Levilico  et  Deuleronomio  palel :  unde  in 
Psalino  :  Uiiccinale  in  neoinenia  tiiba,  in 
insigni  dit;  solennitatis  vestr£e.    Ei  fcst.a 

T.  5. 


.\  doiiius  Tsriicl.  scilicel  fesla,  Paschale  et 
Tabernaculorum,  el  Hebdoiiuulaium  seu 
Penlecostes,  qua3  erant  festa  legis  pra^- 
cipua. 

Eral  aulem  elcf/anli ,  id  est  venuslo,  ad- 
spectu  nimis,  habens  pulchriliidinem  eor- 
poralem,  moralem  et  spiritualein.  Cui  vir 
suus  reliquerat  divitias  multiis  el  fami- 
liiiiii  copiosam  :  sicqiic  cjus  continentia 
riiil  magna,  et  mullum  laiidabilis,  quia 
inter  lot  incitamcnta  libidinis,  quae  sunt, 
jiivenlus.  pulchritudo,  opulentia,  et  mul- 

B  liludo  virorum  pitesentium,  mansit  tam 
casta.  Et  licec  erat  in  omnibu^  famosissi- 
ma.  (jHoniam  timebal  Dnininum  valdc,  fi- 
liali  limore,  qui  perfeclain  el  fervidam 
carilatem  includit,  facitque  hominem  co- 
ram  Deo  custoditum,  sollicilum,  et  irre- 
preliensibiliter  conversantcm  :  quia,  ut  Sa- 
lomon  loquitiir,  Oui  tiniel  Deum,  nihil 
negligit.  Ncc  crat  qui  toqucrctur  dc  iUa 
i-crhum  malum  :  quia  Deo  atque  homini- 
bus  e.\  sua  exemplari  cl  sanctacomplacuit 
vita.  Tales  quoque  eranl  beatissimi  Joan- 

C  iiis  Baptistsp  parentes,  incedenles  in  om- 
nibus  justificationibus  Domini  sinc  que- 
rela. 

Ha;c  itaque  quum  audi.sset,  hoc  est, 
sedens  in  domo  sua  percepisset,  quoniam 
Ozins  promisisset,  quod  transacta  quinta 
dic  traderel  civitatcm  Assyriis  :  quia  ut 
apparet,  non  aderal  (iiiando  O/.ias  protii- 
lit  ea.  .\am  subditur  :  misit  ad  presbyte- 
ros  Chabri  et  Charmi,  ut  venirent  ad  se, 
qiiia  invite  processil  in  publiciim.  Et  ve- 
ncrinil  nd  illam,  ct  dixil  illis  :  Quod  est 

D  verbum,  in  quo  consensit  Ozias,  ut  tradat 
civilalem  Assyriis,  si  intra  quinque  dies 
non  venerit  vobis  adjutoriuin  ^  quasi  di- 
cat,  lllicitum  csl.  (]iir  iiou  diicxit   sermo- 

10 


1  Tim.  V.  7. 

Eccte.wi, 
19. 


Luc.  F,  C. 


146 


ENARBATIO    IN   CAP.  VIII   JUDITll. 


ART.  VIII 


ncm  aii  Oziam  i  Ad  hoc  aliqui  dicunt.  quod 
nondum  crat  prsesens  :  quibiis  objici  po- 
vers.  28.  tpsf,  quod  iufra  iii  isto  capituio,  Ozias  et 
presl)yl(Mi  leguiiturei  paiiter  respondisse. 
Ad  quod  dici  potest,  quod  interiin  forsan 
advenit.  Vel  si  cum  presl)yteris  venit.  ta- 
men  presbyteros  primo  affatur,  quoiiiam 
sacerdotuni  fuit  etiain  ipsum  Oziam  super 
lioc  increpare. 

El  qui  estis  vos  rjiii  tentatis  Doinininn  ? 
quasi  dicat  :  .Merito  essetis  nimis  pruden- 
tes  ad  hoc,  nec  aliquo  modo  vos  decet. 
Non  est  isle  sermo  qui  misericordiam  pro- 
■vocet,  id  est.  exauditionem  mereatiir  a 
pietate  divina  :  scd  potius  (jiti  irain  e.rci- 
tel,et  furorem  accendat,  id  est,  rigorem 
divinsp  mereatur  justitiae  in  vindicta  :  ipiia 
tentare  Deum,  est  grave  peccalmn.  Xempe 
praefigere  tempus,  infra  quod,  si  Deus  non 
subvenerit.  cessetur  ab  ejus  invocatione 
contra  perfidos,  esl  infra  tenipus  propria 
libertale  determinatum  velle  experiri  divi- 
ni  succiirsum  subsidii.  alioqui  incrediilis 
subjiigari,  etiam  iu  destructionem  cultus 
divini  :  quemadmodum  fuit  in  isto  casu. 
Si  enim  adversarii  obtinuissent  Bethuliam, 
de  facili  obtinuisseut  ac  destruxissent  Je- 
rusaleni.  Et  si  objiciatur,  quod  Jeremias 

Jer.xxxviii,  prophcta  consuluit  SedeciiB  regi.  ut  trade- 
ret  urbein  Jerusalem  Nabuchodonosor  re- 
gi  :  dicendum,  quod  consuluit  hoc,  non 
in  destructionem  urbis  et  templi  ac  cul- 
tus  divini.  sed  pro  conservatione  illorum, 
quia  sciebat  quod  civitas  et  teinplum  de- 
struerentur  aChaldaeis,  nisi  sponle  eisdcm 
traderentur. 

Posuistis  vos  tcmpus  miserationis  Do- 
mini,  hoc  est  tempus  infra  quod  Deus 
clementer  subveniat,  et  in  arbitrio,  id  est 
judicio  vestro.  dieni  constituistis  ei.  Scd 
quia  jmtiens  est  Dominus.  id  est  iongani- 
jobx-iXY,  miter  ferens  offensam,  non  statim  ulci- 

'"■  scens.  Patientia  autem  et  virliiles  morales 

quse  circa  passiones  versantur,  iion  com- 
petunt  Deo  quoad  passionum  ordinatio- 
nem,  sed  quantum  ad  operis  conformi- 
tatem.  In  Iioc  ijjso,  id  est  de  culpa  hac, 
jiceniteamvs :  et  ex  humilitate  connumerat 


A  se  eis.  qui  rei  erant  in  illo  peccato  ;  <?/  in- 
dulfjentiam  ejiis  cum  lacrimis  postulemus, 
ut  sit  vera  contritio  ex  intimo  cordis  fundo 
proveniens. Sic  eniin  placatiir  inveniUirque 
Deiis,  jiixta  illiid  Deuteronomii  :Quumquai-  Deui.n.i^. 
sieris  Dominum  Deum  tuum,  invenies  euin, 
si  tamen  toto  corde  qua>sieris  eum,  et  tota 
tribulatione  animae  tuae.  Non  enim  quasi 
lioinn,  Dcus  sic  comminahitur,  id  est  non 
ex  impetu  passionis,  neque  ut  mox  in- 
ferat  uitionem,  ncque  sicut  filius  homi- 
nis  ad  iracundiam  provocabitur,  quum  sit 

B  simplicissima  et  prorsus  immaterialissima 
meiis  invariabiiis  in  {eternum.  Qui  per  .Ma- 
lachiam  prolestatur  :  Ego  Dominus,  el  non  MaiacKm, 
mutor.  De  quo  et  Balaam  loquitur  :  Non  ^, 

^  ^  iVum. XXIII, 

esl  Deus  quasi  homo  ut  mentiatur,  nec  ut  i9. 
fiiius  hominis  ul  mutetur. 

Et  ideo  humilicmus  illi  animas  nostras, 
id  est.   ad   Dei    houorem.   recognoscamus 
huiiiililer  proprias   culpas.  El  in  spiritu 
contrito  ',  hoc  est  corde  eompuncto,  et  hu-   •constitu- 
miliato  scrvienfcs  illi:  (\m-a.  ait  perlsaiam:  J^ ''"""■''"- 
Ad  quem  respiciain,  nisi  ad  pauperciilum /s.  txvi,  2. 

G  et  contritum  spiritu,  et  trementem  sermo- 
nes  meos  ?  Dicamus  fientes  Domino,  ut 
secundum  suam  voluntatem  sic  faciat  no- 
biscum  misericordiam  suam.  Hoc  enim 
Deo  gratissimum  est,  ut  rationalis  creatu- 
ra  propriam  voluntatem  plenarie  Creatori 
siio  resignet.  mactet  et  offerat.  Sic  nam- 
que  Christus  passione  instante  exorans, 
\on  mea,  inquit,  sed  tua  voluntas  fiat.  Ut  Luc.wh, 
sicut  cor  nostrum  confurbatum  cst ,  hoc 
est,  vehementer  perterritum,  contristatum, 
afflictum,   in  superbia  eorum,  id  est  ex 

D  ambitiosa  et  arroganti  invasione,  commi- 
natione,  obsidione  Assyriorum  istorum  ; 
ita  de  nostra  humilitate  gloriemur  in  Do- 
mino.  hoc  est  de  liberatione  nostra  humi- 
liter  postulata  a  Deo;  quoniam  non  sumus 
secuti  peccata  jiatrum  nostrorum,  qui  de- 
reJiqucrunt  Dcum  suum,  idola  adorando, 
sanguinem  innocentem  fundendo,  aut  oc- 
cidendo  Prophetas,  aut  consimilia  perpe- 
tranilo  facinora  :  ideo  merito  in  Deo  nostro 
confidimus,  quod  ab  hostibus  istis  nos 
eruet.  Sicque  verba  hsec  protulit  Judith, 


ENAURATIO    IN    CAP.   VIll   JUDITII. 


ART.    VIII 


147 


Tfiren.  iii 
31,3*. 


noii  popiilum  suum  laiuiaiulo  siiupliciter, 
sed  ad  augenduni  sibi  ac  popuio  spem  in 
Deo.  siciit  et  Kzeciiias  7ani,Mislialiis  a  rege 
\\neg.\x.  Assyriorum,  invocans  Domiiiuiii  :  (_)i)secro, 
ait,  memento  quomodo  coram  le  ambiila- 
verim  in  veritale  el  corde  perrecto.  Pro 
quo  srelere  dati  sti/i/  in  f/imiiiim,  el  iii 
rapi/iain  inimicis  snis.  Xos  aiitem  nlle- 
rumDeitm  nesrimus  per  fidem  et  ciilliim. 
prtKter  ipsum :  quia.  nec  alius  Deiis  csl. 

Exspectemus  /luiniles  consolationem  ejus. 
Non  enim  repellet  in  sempiternum  Do- 
minus  :  quia  si  abjecit,  et  iniscrcbitur 
secunduni  multitudinem  misericordiarum 
suarum,  ut  in  Tlirenis  loquitur  Jeremias. 
El  extjuiret  sanguinem  noslrum  tle  a//li- 
clionibtts  inimicorum  noslrorum,  hoc  est, 
Iribulationes  nobis  illatas  ab  hostibus,  vin- 
dicabit  in  ipsis,  eos  affligendo,  ut  jiistum 
est ;  et  /iiimiliabit,  id  est  dejiciet,  omnes 
gentes  quce  insuryunt  contra  nos,el  faciet 
illas  sine  lionore  Dominus  Deus  noster. 
Hsec  fuerunt  verba  bonsc  fiduci»,  non  pro- 
phetise,  ut  wstimatur,  quamvis  paulo  post 
evenerint. 

El  nunc,  fralres,  quoniain  vos  estis  pre- 
.tbt/leri  in  populo  Dei,  hoc  est  saeerdotes 
et  seniores,  ct  ex  vobis  penclet  anima  illo- 
rum,  id  est,  salus  ct  prosperitas  anima- 
rum  ipsorum  ex  vestra  salubii  erudilio- 
ne,  virtuosaque  conversatione,  pro  magna 
parte  dependet  :  juxta  illud  Ecclesiastici, 
Qualis  est  reetor  civitalis.  tales  et  inhabi- 
tantes  in  ea.  Hinc  per  Jeremiam  Dominus 
asserit  :  Quia  stulte  egerunt  pastores,  et 
Dominum  non  exquisierunt,propterea  om- 
nis  grex  eorum  dissipatus  est.  Ad  clotniium 
vestrum  conla  iUorum  erit/ile,  hoc  cst,  ve- 
stra  salubri  exhortatione  corda  ipsorum  ad 
Deum  reducite,  ut  confidant  in  ipso  :  ul 
memores  sinl.quia  lenlali  sunl  palrca  no- 
stri,  id  est  multipliciter  impugnati  ab  iii- 
visibilibus  ac  visibiiibus  inimicis,  /i'  pro- 
Ijarenlur,  si  vere  colerent  Deum  suum,  id 
est,  quatenus  per  adversa  pateret,  an  Deo 
constanter  atque  fideliter  adliEercrcnl.  Fn- 
de  et  in  libro  Judicuin  legitur  :  Diinisit 
Dominus  Chananseos,  ut  in  eis  experiretur 


Ihid.  XII, 
10,  13;  XXI, 


Eceli.  \,  i. 
Jer.x.i\. 


Judie.iii,\. 


A  Israclcin,  utmm  aiidirct  luaiulala  Doiiiiiii, 
an  non. 

Mcmorcs  csse  tlebent,  ijuoniani.  paler  /to- 
sler  Abra/iam  tcntalus  est  :  juxla  illud, 
Tentavit  Deus  Abraham  ;  et  per  multas  Ce;i.xxii,i 
tribulationes  probatus,  Dei  ainicus  effeclus 
esi.  Nam  ex  caristia  perrexit  ex  terra  Cha- 
naan  in  ^Egyptum,  et  ibi  ablata  est  ei  pro- 
pria  uxor,  et  puteos  ejiis  abstulcrunt  aut 
n'pleverunt  Pala?stini  :  qiite  oiiiiiia  lcgun- 
tiir  in  Genesi.  5/o /Art«f,  (|ui  cxliilmit  se  .'^ 
paratum  ut  offerretur  Deo  iii  liolocaustum.   ibid.wn. 

B  Sic  Jacob,  cl  Moi/scs,  el  omncs  ijui  placiie-  " 
rii/it  Deo,  per  inultas  tribulationes  Irans- 
icrunl  fideles.  Sic  ait  Paulus  :  Quia  per  .4f/.xiv,2i. 
multas  tribulationes  oportet  nos  intrare  in 
rcgnum  ccelorum.  Illi  aule/n  tjui  tentatio- 
/tes  /loii  susceperunt  eu/n  ii//iore  Do/nini, 
id  est,  qui  adversitates  et  impugnationes 
non  tolcraverunt  patienter  ac  tiinoratc.aut 
pravis  suggestionibus  non  restilcrunl  ido- 
nee,et  impalientiam  suam  et  iinproperium 
inurmu/-alionis  suw  conlra  Drum  prolule- 
/■"///.adversus  ipsuin  murmuraiulo, seu  ip- 

G  sum  tcntando,  aut  culpam  retorquendo  in 
ipsum,  c.cleriiiiiiali  suitl  ab  e.vtcrminalore, 
iil  cst.  interfecti  Deo  prsecipiente,  et  ejus 
sententiam  angelo  bono  aut  malo  exsequen- 
te.  Etenim  in  Xumeris  perversi  filii  Israel 
lcguntur  dixisse  :  Utinam  mortui  esscmus   ivum.xiv, 
in.Egypto:  utinam  pereamus,et  non  indu- '■ 
cat  nos  Dominus  in  terram  istam,  ne  cada- 
mus  gladio.Propter  quod  in  Dcuteronomio 
.Moyscs  loquitur  eis  :  Xoluistis  ascendere,  z)e«M,j6 
sed  increduli  ad  sermonem  Domini  miirmu-  ''■ 
rati  estis  atque  dixistis:Odit  nos  Dominus. 

D  Hinc  Doininus  dixit  ad  -Moyscn  :  rsqiiequo  .v 
multitudo  lisec  pessima  murmurat  contra 
me  ?  In  solitudine  hac  jacebunt  cadavera 
vestra.  El  a  scrpcntibiis  perierunl :  seciin- 
dum  illud  Numcrorum,  Immisit  Doininus  /(,i</.xxi,o 
in  populum  ignitos  serpentes.  .\b  infcrna- 
libiis  (]uoqiie  serpenlibiis  talcs  peccando 
spiriliialitcr  necabantur. 

Et  /los  ergo  non  ulciscamur  nos  pro  his 
qutv  patimur,e\  impatientia  aut  diffiden- 
tia  ;  nec  pccccmus  in  Dcuin,  C()iitra  ipsiiin 
murmurando,  seu  quasi  volendo  vindicare 


iim.  XIV, 
i9. 


148 


ENARRATIO    IN    CAP.  VIII    JIDITH.    —    ART.  VIII 


injurias  nostras  per  offensam  et  inhono- 
ra(ionem  ipsius  Dei,  (leiogaudo  justili» 
ejus,  aut  adsciibendo  ei  impatienlcr  no- 
slras  miserias  ;  sed  reputantes  peccatis  no- 
stris  liivc  ipsa  siipplicia  miiiora  esse  (ita 
«t  fateamur  ex  corde,  quod  peccando  me- 
ruimus  pati  adversa  liis  graviora),  ftagella 
Doiiiiiii ,qiiasi  servi  ijiii  corripiiniir  a  Do- 
mino,  id  est  castigatioucs  istas  Deo  per- 
mittente  aut  ordiuante  atque  volente  no- 
bis  iufliclas,  ad  ciiiendationcm,et  non  ad 
■pcrdifionem  nostram  evcnissc  crcdamus  : 
ul  scilicel  per  temporales  paMias  purgali, 
lormenla  evadamus  sterna  :  vel  etiam  a 
praesenti  perseciitione  cripiamur,  Domi- 
niim  invocando,  et  qui»  illala  sunl,  aequa- 
nimiter  suslincndo. 

Et  di-rcriiiit  ilJi  Ozias  ct  prcsbytcri ,  {\\\\ 
exhorlalionem  el  incrcpationem  femina; 
palicnlerel  humiliter  suscepcruut  propter 
viituositatcm  ipsius  :  quia  ct  ipsa  ex  zelo 
justitise,  carilatis  fervore,  et  ex  inspiratio- 
ne  divina  humiliter,  non  jactanter,  fuit 
locuta  :  Omnia  qua'  lociita  cs,  vcra  sunt, 
et  non  cst  in  sermonibus  tuis  ulla  rcpre- 
hensio.  Nunc  ora  pro  nobis  Doininuni,quo- 
niam  muUer  sancta  es  el  limens  Deum. 

Et  dixit  illis  Juditli  :  Sicut  qiiod  loqiii 
potiii,  Dei  esse  cognoscills,  id  est  verum 
atque  salubre ;  ita  quocl  facerc  disposui, 
probatc,  id  est.  suo  lempore  considerale, 
el  nunc  interim  exspcctale,  donec  per  ef- 
fectum  proposili  iiiei  pensetis,  si  cx  Dco 
est,  et  oratc  ut  finnuin  faciat  Dcns  consi- 
lium  meum,  id  est,  iliud  perficiat,  et  ad 
salularem  ducat  effectuni.  Stabitis  vos  ad 
j)ortam  noctc  ista,  et  cgo  cream  cum  abra 
■mea,  id  est  cum  ancilla  mea,  ct  orate,  ut 
sicut  dixistis,  diebiis  quinque  respiciat  Do- 
minus  populum  suuin.  Vos  autem  nolo  ut 
scrutcmini  actum  meum,  id  est,  non  in- 


A  terrogetis  a  mc  quid  agere  velim  ;  ct  us- 
ijuedum  renuntiem  vobis  qiiid  cgerim,  vel 
per  me  ipsam,  sive  per  alium,  niliil  aliud 
fi.at,  nisi  oratio pro  me  ad  Dominum  Dcum 
iiostrinn.  Et  di-rit  ad  eam  Ocias  ^irinccps 
Juda,  id  cst  unus  de  principalibus  et  re- 
ctoribus  tribus  seu  populi  Juda,  secundum 
quod  \icodemus  vocatur  princeps  Judaeo- yon)»i.ni,i. 
rum  :  Vailc  in  pace,  ct  Dominiis  sit  tccum 
i/i  ultioncin  inimicoruni  nostrorii m,  id  est 
inriigciido  pcr  te  hoslibus  nosliis  jiistam 
punilioncm  in  vindictam  iniqiiilatuiii  eo- 

H  rum  adversum  nos. 

Ex  islocapitiiloaccipcrc  possumus  mul-  Moraiiias. 
ta  moralia  el  optima  documenta.  Nempe 
in  primis  ex  isto  informantur  capitulo  vi- 
dua-  universse,  ut  quamvis  lormostp,  juve- 
ncs.uobiics, divilesquc  consislanl,atlamcu 
in  viduali  caslimonia  perseverent;  et  quo 
appetibiliores  fuerint,  eo  plusvitent  occa- 
sioncs  lasciviae  ac  scandalaaliorum,elcor- 
pus  suum  in  spiritus  rcdigant  servitutem  \Cor.K.i'. 
aspero(aut  etiam  eiliciuo)veslitu,  jejuniis, 
orationibus,   disciplinis,   vigiliis.   insiiper 

C  hic  doccmur.  ne  Deum  aliiiiio  modo  tente- 

mus,  sed  iu  ipso  usquc  in  fiuem,  eliamsi  job\m.\5. 
nos  occideril,  confidamus:  et  dum  Dei  mi- 
scricordiam  iniploramiis,  ipsum  nequa- 
quam  verbis  aul  aclibus  scu  ncgligentia 
offendamus.  lu  omni  quoqiie  necessitate, 
t!'ibiilalioiie.  angustia,  in  spirilu  conlrito /),„,.  1,1,39. 
cl  liuiiiilialo  Dominum  invoccmus.  Gun- 
cta  dciiium  advcrsa  cum  invicta  patientia 
ampleclamur,  hiimililer  confilcntes  quod 
peccata  nostra  iniillo  majora  mcreanlur 
supplicia;  neque  nos  ulciscamur,  nec  con- 

D  Ira  Dominiim  allateniis  murmiiremus.  Sic-  ico;..x,io 
qiie  sanctoriim  patrum  cxeuipla  conside- 
rantes,  eadem  totis  viribus  imilemur,  el 
proximos,  ul  pro  nobis  assidue  orcnt,  pul- 
semus. 


E>ARRATIO   1.N    CAP.    IX   jrinril. 


ART.    I.K 


149 


AKTICULIS  IX 


Exposrrio  capituli  .no.m  :  qiibis  abscedentibis,  etc. 


Judith  \ 


Jbid.\. 


AVum, 
x.\xvt,  8. 


Juftith\ui. 
I. 

Gen.  xLvi, 
9;  I  Par.  v. 
3. 


I  Heg.  XVIII. 

27. 


On.\TIO  Judilh  hic  infroducitur.Qi^T/ws 
absccdeiitibus,Judilh  i ng ressa  csl  ora- 
,  torium  suum,^(iA  erat  in  superioribus, 
ut  patuit  prjecedenti  capitulo ;  et  induens 
sc  cHicio.posuit  cinerem  super  caput  suum. 
Dicunt  aliqui,  quod  prseter  cilicium  quo 
fuit  supra  nudum  corpus  vestita,  etiam 
jam  vestivit  se  ciiicina  vestc  exterius.  Ef 
prosternens  se  Domino,  cui  se  humiliavit 
vestitu  et  cinere,  corde  et  corpore.  clama- 
vit  ad  Bomimim  ex  vehementi  affectionis 
suae  ardore,  dicens  :  Domine,  Deus  patris 
mei  Simeon.  Ex  quibus  verbis  apparet, 
quod  fuit  de  tribu  Simeon  :  quum  praece- 
denli  sit  diclum  capilulo.  qund  fuit  de 
tribu  Ruben.  Ad  quod  iionuulli  respon- 
dent,  quod  fuit  de  Iribu  Ruben  ex  parte 
patris.  atque  ex  trihu  Simeon  ox  parte 
malris  :  quod  et  in  Scholastica  affirmalur 
historia. 

Contra  quod  arguil  quidam  salis  proli- 
xe.  Primo,  quoniam  mulieres  non  debe- 
bant  conjungi  viris  alterius  tribus.  Se- 
cundo.  quia  Ruben  ad  quem  rcducitur 
generatio  .ludilli.  non  videtur  fuisse  Ru- 
ben  patriarcha  fiiius  Jacob,  sed  alius,  quo- 
niam  inter  patriarcham  et  Judith  multo 
phires  fuerunt  generaliones  quam  prsecc- 
denti  capitiilo  inducuntur.Tertio.quia  nec 
in  (ienesi,  nec  in  Paralipomenon  scribitur 
aliquis  filiorum  ipsius  Ruben  vocatus  fuis- 
se  Simeon.  sicut  in  pra^cedenli  capitnlo. 
Ad  qua?  omnia  facililer  posset  rcsponderc, 
qui  prjefatam  responsionem  vellet  tcnere : 
respondfndo  ad  primum.  (juod  miiliercs 
qua?  non  successcriint  in  heiedilale  pa- 
terna,  poterant  contrahere  cnm  viris  tri- 
biiiim  aliarum.  sicut  David  de  tribii  Jiida 
sumpsit  .Michol  dc  Renjamin  tribu  :  ad  sc- 
cundum,  qiiod  non  omnes,  scd  quaedam 


A  prfecipuae  generationes   ipsius  Judilh    in 

ascendendo  ponunlur  capitulo  pr;ecedcii-  Judith\m, 
ti ;  ad  tertium,quod  Simeon  ille  filiusRii-  '" 
ben  mediatus  aut  immediatus.  binomius 
fuit. 

Denique  praetactus,  dicens  ipsam  Jiidith 
fuissc  de  tribu  Simeon  ex  parte  patris  et 
matris.  in  argumentalionis  suse  processu 
affirmat.  quod  Jacob  cito  postquam  Esau 
qiiadragenarius  duxit  uxores.  perrexit  ad 
.Mesopotamiam.  et  quadraginta  octo  anno- 
rum    fuisse  videtur  dum    genuit    Ruben. 

B  Circa  quod  dico.quod  Jacob  erat  octoginta 
annorum  aut  circiter,  qiiando  ad  .Mesopo- 
laniiam  est  profectus.  Siquidem  in  (icnesi 
legitur  ipseJacob  filium  suum  Joscph  prae  Gen.mvM, 
ceteris  dilexisse,  quia  in  senectute  sua  ge-  '• 
nuit  eum.  Riirsumque  fcrtur.  qualiler  .la- 
cob  ingressus  .Egyptiim.  lociilus  sit  Phara- 
oni  :  Dies  peregrinatiouis  vitae  meae  supcr  /6i<f.xi.vn, 
terram.  centum   triginla  anni  siinl   parvi  "• 
et  mali.  Et  tunc  Joseph  nondum  erat  qua- 
dragenarius  :  triginta  namque  fuit  anno-    /j.v.  xu, 
rum.  qiiando  a  Pharaone  constitutus  est  "• 

C  princeps  .Egypli.  ul  habetur  in  Genesi. 
Ueinde  fluxerunt  seplem  anni  fertilitatis  : 
quibus  evolutis.  primo  anno  caristia?  ve- 
nerunt  fratresejusad  eum.quibus  secunda 
vice  ad  se  reversis  locutus  est  :  Biennium  ibid\L\.r,. 
est  quod  coepit  esse  fames :  adhuc  quin- 
que  anni  restant.  quibus  nec  arari  poterit 
nec  meli.El  liinc  crat  Iriginla  novem  anno- 
rum..Moxque  misil  pro  palrc  siio,qui  tiinc 
fiiit  centiim  triginta  annornm.  sicque  in 
nali^ihile  Joseph  ftiii  nonagenarius.  Porro 
in    .Mesopolamia    liabilavit    annis  viginti.   /iid.xxxi, 

D  Quae  oninia  palriii  in  Genesi.  Etdalo  quod  '*• 
Joseph  fiiisscl  iialiis  in  iiltimo  illorum  vi- 
ginli  annoriim,  lamen   paler  ejiis   fiiissct 
septuagenarius,  quando  Mesopotamiam  est 


loO 


ENARRATIO   LN    CAP.    IX   JIDITH.    —    ART.    IX 


Gen.  XXIX, 
20,  27,  2S; 
xxi,23-23. 


Ibid.sjijav^ 


Ibid.  30. 


Ibid.  XLis, 
5,6. 


ingressus.  Joseph  autem  nalus  fuit  quar- 
todeeimo  eirciter  anno  habitalionis  Jacob 
in  Mesopolamia.  ul  in  Genesi  palel.  Unde 
concludilur,  quod  Jacob  fuerit  circiter  sep- 
tuaginta  sex  annorum,  quando  venit  ad 
Mesopotamiam. 

Qiiidedisti  iUi  gladium  in  defensionem 
alienigenarum,  id  est  ad  ulciscendum  slu- 
prnm  quod  alienigenfp  seu  infideles  Cha- 
nanaei  commiserunl  in  filia  Jacob.'?i//r/o- 
latores  exstitenint  in  coinquinatione  stla, 
id  est.  sua  pollulione  corruperunt  Dinam 
filiam  Jacob.  Unde  subjungitur.  cf  denu- 
davei'unt  femur  virginis  in  confusionem  : 
et  sumitur  hic  plurale  pro  singulari.quo- 
niam  solus  Sichem  filius  Hemor  illam 
corrupil.  Vel  ideo  ait  pluraliter.  Violalo- 
res.  quoniam  aliqui  adjuverunl  eum  ad 
perpelrandum  hoc  scelus.  Et  dedisti  mu- 
lieres  eorum  in  pra^dam,  et  filias  eorum 
in  captivitatem,  et  omnem  pnpdam  in  di- 
visionem  servis  tuis,  videlicel  filiis  Jacob. 
gtii  selaverunt,  id  esf .  per  amorem  secuti 
sunt.  zelum  tuum,  id  esl  fervorem  libi 
placentem  contra  injustiliam. 

Videtur  quasi  lotum  istud  repugnare 
Scripturse  canonica>.quoniam  Jacob  redar- 
guit  ullionem  praefatam,  dicens  Simeoni 
et  Levi  :  Turbaslis  me.  el  odiosum  fecislis 
habitatoribus  lerrsehujus.  In  extremisquo- 
que  agens.  valde  abhorruit  illam  vindi- 
ctam.  dicens  :  Simeon  cl  Levi.  vasa  ini- 
quilatis  bellantia.In  consilium  eorum  non 
veniat  anima  mea.  et  in  ccelu  eorum  non 
sil  gloria  mea  :  quia  in  furore  suo  occide- 
runl  virum.  et  in  volunlale  sua  suffode- 
runt  murum.  Unde  elicitur.  quod  non  zelo 
Deo  placente  seu  zelo  Dei.sed  ex  furore  el 
indignalione  illud  fecerunl.  .\d  istud  Ma- 
gisler  in  hisloriis  breviler  dicil  :  Judith 
nou  commendavil  factum  Simeouis.  quod 
detestatus  esl  Jacob.  sed  ullionem  faclam 
a  Domino  per  manus  ipsius. 

Alius  quidam  prolixius  respondens  :  In 
illo  (inquit)  facto  duo  fuerunt.  videlicel 
zelus  ulciscendi  stiiprum.  et  illud  fuit  ju- 
slumel  licilum.  quianon  habebat  judicem 
qui  veliet_  factum   puaire,  cujus   auctor 


A  erat  princeps  civilatis  et  popiiliis  ejiis  fau-  Gen.xxnv, 
lor  :  el  sic  loquitur  hic  Judith.  Alius  est  "'  ' 
modns  ulciscendi.  qui  fuit  malus  el  pro- 
ditoiius.  in  quantum  filii  Jacob  Iransgres- 
si  sunl  pactum  habitum  cum  Sichimitis  : 
el  sic  reprehendit  illud  Jacob.  Verum  isla 
responsio  non  videlur  idonea.  Primo,  quo- 
niam  juxta  prsetacta  faetum  illud  non  pro- 
cessit  ex  zelo  Dei.  sed  ex  indignatione  at- 
que  rancore.Secundo.  quia  lam  opus  illud, 
quam  modus  operis,  vitiosa  fuerunt.  Opus 
namque  ex  prava  processif  radice,  non  ex 

B  justo  zelo,  ut  patuit,  et  modus  fuil  frau- 
dulentus.  Terlio.  quia  post  inilum  foedus 
nequaquam  licuil  filiis  Jacob  illam  facere 
ullionem.  nec  potuerunt  ad   hoc  habere 
zelum  Dei  secundum  scienliam  post  ini-  flom.x.i. 
lum  pacis  pactum.  Quod   lolum  palet  es 
verbis  Hieronymi.  affirmanlis  :  Significa- 
vil  Jacob  non  sui  fuisse  consilii.  quod  Si-  ce-i.xxxiv, 
meon   el   Levi  ipsuni  Hemor   el   Sichem  ^''" 
filium  ejus  viros  sibi  foederatos  interfece- 
runt.  el   contra  jus  pacis  et  amicitiarum 
sanguinem  effuderunt  innocenlem.el  cru- 

C  delilate  quasi  furore  rapti.  muros  hospilse 
urbis  everterunt.  Insuper.  qund  dicitur  fi- 
lios  Jacob  non  habuisse  judicem,  qui  fa- 
ctum  vellet  punire,  non  apparet.  Quamvis 
enim  Hemor  erat   rex   Sichimoriim.  non   /*,</.;. 
tamen  totius  terr»  illius  :  el   sic  habuit 
superiorem.ad  quem  poluisset  referri.  Un- 
de  in  Josue  scriptum  est  :  Asor  inler  om-    josuem, 
nia    regna  anliqiiitus  primalum   lenebat.  '"■ 
Prseterea,  quamvis  jndicem  lalem  non  ha- 
buissenl.lamen  poslquam  Hemor  el  Sichem 
lam  magnam  prsebuerunl  emendam  el  sa-  r,en.xxiiv, 

D  tisfaclionem,  et  pacis  conditionem  inie- *"'-•'*'**• 
runl  cum  Jacob  et  filiis  ejus.  ac  circum- 
ciderunt  se.  non  licuit  fijiis  Jacob  illam 
exercere  vindiclam.  Propler  quod  ipse  Ja- 
cob  asseruil.  furorem  eoriim  et  indignalio-  «iv/.xux. 
nem  esse  maledictionis.  quia  lam  perlinax 
fiiil  furor  eorum.  atque  tam  dura  ipsorum 
indignatio.  quod  post  lanla  benevolentise 
signa.  salisfaclionisque  dona  oblala.  et 
inila  pacis  pacta.  non  fuerant  emollili. 

Amplius.  responsio  ex   Scholastica  hi- 
sloria  inlroducla,  videtur  obscura  :  quo- 


ENARRATIO    IN    CAP.    IX   JUDITM.    —    ART.    IX 


151 


niain  ultio  ejiis  non  vidolnr  commcndanda 
fuissc  secnndnm  pia'dicla,  nisi  forsan  (ino- 
ad  divinum  jndieium,  qunniam  llenioi'  et 
Siciiem  non  videnlui-  vere  paMiilnisse  de 
scelere  illo.  Sicque  qnantum  ad  hoc,  jnsla 
fuit  iila  vindicla,  qnamvis  Simeon  el  Levi 
non  recle  e.\  zelo  laiidabili,  sed  c.\  fnrore 
et  indignatione  exsecuti  sint  eam.  Jnxta 
(|U(Mn  modum  justa  fiiit  .Iiidamrum  exter- 
ivflej.-wn,  minatio,  pnnitio,  captivalio  lacta  per  As- 
6;  sxv,  I  et  syrios  ct  Chaldapos ,  quamvis  Assyrii  et 
Chaldspi  ex  viliosa  radice  inflixerint  talia 
filiis  Israel.  Sicque  aliqiio  modo  videntur 
verba  Judilh  posse  salvari. 

Subveni,  qiuvso  te ,  Dominc  Deiis  iiieus, 

/'s.nvM.ii.  >ni/ii  vidua',  qui  (teste  Psalmista)  paler  es 

orphanoruin,  judexque  viduarum  :  de  quo 

i^s.cxLv.o.  iterum  dicilnr  in  Psalmo,  Pupillum  et  vi- 

duam  suscipiet.  Tu  enini  fecisti  jjriora ,  id 

esl,  pristinas  dedisli  victorias  filiis  Israel 

AVorf.wii,  descriplas  in  libris.Moysis,Josuc,  Judicum, 

x,io-i4°/u-  Regum,  Paralipomenon,  et  illa  posl  illa 

ttic. \u,  i<)- cor/itasti.  id  esl,  unum  post  aliud  facere 

XI,  29-33;  decrevisti.   Uinnia   tamen    simul    in   ipso 

3-^7'^"^'  selcrnitatis  instanti  plenissime  cognoscis, 

XI,  22-i4.    cogitas,   inlueris,   non    snccessive    unnm 

post   aliud  ;  ct  /loc  factum  est   quod   ipse 

voluisli,  quia  omnipotens  es.  Ideo  ait  Pro- 

Ps.ciixiv,  pheta  :  Omnia  qiia>ciiinque  voluit   Domi- 

*■  nus,  fecit  in  cffilo  et  in  \cvvvL.Oniucs  enini 

viw  tua'  paratm  sunt  :  id  est,  a  te  praedis- 

posita)  sunl  tua?  actiones,  alque  in  prom- 

ptu  habes  agere  omnibus  modis  tihi  pla- 

cenlibus,  et  exhibere  aelus  quoscumque 

volueris  ;  et  tua  judicia,  id  est  justa  et 

judicialia  opera  tua,  in  tua  providentia 

posuisti,  id  est  in  prseordinatione  et  ii- 

bcrtate  sapicnti»  alqiie  polentiffi  tua>,  ita 

qiiod  quidquid  loriiisecus  agis  et  jiidicas, 

ex  ccrta  et  eeterna  providentia  piocedit. 

Ephes.i.  Indc  et  Paulus  :  Umuia  (inquit)  opcratur 

"•  seciindiim  consilium  voluntatis  sua?. 

Respice  castra  Assi/rinrinn  nunc,\d  esl, 
excrcitus  istos  Assyrioruui  ociilo  liia'  jii- 
stilise  per  justam  eorum  piiniiidurm  iiitii- 
ere,  in  qiiantum  siiiil  liostes  boni  eom- 
munis  ac  cultiis  diviui,  sicut  tunc  eastra 
viclere  ^gyptiorum  dignatus  es,  quando 


A  posl  sercos    tuos  armati  ciirreliant ,   diiin 

scilicet  filii  Israel,  Moysc  dnce,  exiei'unt   icm,i.\u. 
.■Egyplum.  Scd  adspe.risti  sujjcr  castra  co-  ''•'"''"•■'• 
/■«/H,id  est,  per  dislriclain  vindiclam  osten- 
disti  le  iinpios  illos  adspicere  :  secunduin 
illud  Exodi,  Et  ecce  respiciens  l)oiiiiuiis    iind.  \k, 
supra  castra  -Egypliorum   per  columnam  ''' 
ignis  el  niibis,interfecit  exercitum  eorum  : 
et  tencbnc  fatiffavcrunt  cos,  id  est,  affligc- 
bantur  -Egyptii  ex  iioc,  qiiod  nubes  tene- 
brosa  sletit  iuter  eos  et  filios  Israel,  ila 
qiiod   lota  nocte   Israelitas    accedere  non 

B  valebanl,  jiixta  qiiod  in  Exodo  ferlnr  :  Tol-  ibid.\9,io. 
lens  se  angelus  Domini,  qui  filios  Israel 
praicedebal,  abiil  post  eos,  et  cum  eo  pa- 
riter  coliimna  niibis  inter  castra  .Egyptio- 
ruin  et  castra  Israel ;  ct  erat  nubes  tenc- 
brosa,  ita  ut  ad  se  invicem  toto  noclis 
lemporeaccedere  non  valerent.  Tcnuitpe- 
des  corum  ahi/ssus,  et  aqua',  o/jeruerunt 
eos,  id  est,  aqua  maris  Riibri  divisi  ad 
priorem  refluens  locum,  impedivit  pedes 
.Egyptiorum  a  processu. 

Sic  fiant  isti,  pnta  Assyrii,  Doniine,  qui 

C  c.onfidunt  in  multiludine  sua,  et  in  curri- 
biis  suis,  et  in  contis,  id  est  perticis  pra?- 
aciitis  ferro  seu  cnspide,  quas  loco  hasta- 
riiin  riisliei  porlant,  ct  iii  sagittis  suis,  et 
ii/  lanceis  siiis  gloriantur  ;  et  iiesciiint 
quia,  id  est  quod,  tu  ipsc  verus,  omnipo- 
tens  et  omnia  intuens,  es  Doniinus  Deus 
nostcr,  i/iii  coii/cris  bella  ah  initio,  id  est, 
al)  antiquis  temporibus  contrivisli  bellalo- 
res  iniquos,  et  bolla  eorum  cassasti  :  sicut 
in  Josuc  et  Judiciim  libro  narratur:  ct  Do- 
minus  nomen  est  tibi,  qiiia  lu  propria  po- 

D  testate  et  auctoritate  univcrsis  et  singulis 
dominaris,  cujiis  respectu  omnis  creatura 
domiiians,  est  inslrumenlum  et  serva,  iin- 
heeillis,  dependeiis,  cxiguii.  Ideo  ait  Psal- 
inista  :  Qiii  dominatur  in  virtute  sua  \\\  i>s.\.\i,t. 
ailernum.  Unde  per  Isaiain  testalur  :  Ego  /s.  m.h.s. 
Dominiis,  lioc  (^st  nomen  ukmuii. 

Erii/e  hraclilnm  tiiiiin,  \d  esl,(Miiiiipol(Mi- 
tiam  liiam  snblimiter  per  erfeetiis  liios  os- 
tende, .v/c«Y  ah  iniiio,  ct  allidc  virtiilcm  co- 
rum  in  virliite  tiia.id  est,  propria  poteslalc 
confringe  pi)teslateiii  al(pie  e.xereitiim  .\s- 


lo: 


E.NARRATIO   IN    CAP.    IX    JIDITH.    —   ART.    IX 


syriorum ;  cadat  virtus  eorum  in  iracundia  A 
tna,\A  est  in  rigore  justitiae  iy\9,qui  promii- 
tunt  se  viotare  sancla  lua.  id  est.  jactanlcr 
praesuiBunf  quod  sacra  teinpli  contamina- 
bunt  ac  deslment. el  jjol/uere  tabernaculum 
nominis  tui.iA  cst  femplum  tuae  majesfati 
deputatum  seu  inchoatum,  t'/  dejicere  gla- 
dio  suo  cornu  allaris  tui.  Fac  iit  gladio 
proprio  cjns  superbia  amputelur,  id  est, 
superbum  caput  Holofernis  amputetur  ma- 
nu  mca  ipsius  mucrone.  Capiatur  lacjueo 
oculorum  suorum  in  me,  id  est,  incauto 
suo  intuitu  sic  afficiatur  ad  me,  ut  id  fiat  B 
occasio  suse  intcrfectionis,  et  percuties  eum 
ex  labiis  carilatis  mcw,  id  est,  per  verba 
labiorum  meorum.  quae  ex  caritate  filio- 
rum  Israel  pronnntiabo,  facies  eum  seu 
permittes  decipi,  afque  corruere  seu  occi- 
di.  uf  spero.  Hsec  enim  dixit  ex  bona  fidu- 
cia,  non  ex  certiludinc  absolufa. 

Verumtamen  circa  liaec,  est  prsecipua 
difficultas,  quae  et  in  sequentibus  quoque 
occnrrit.  Yidetur  etenim  Judith  optasse  ac 
postulasse.quod  Holofernes  eam  intuendo, 
accenderetur  libidinoso  ejus  amore  et  car-  c 
nali  affectu,  quatenus  sic  deceptus,  pcii- 
meretur  ab  ea  in  lecfo  aul  camera.  AHuni 
autem  ad  morfale  peccatum  ex  proposito 
incifare,  seu  velle  inducere,  est  mortale 
peccatum.  et  caritati  Dei  ac  proximi  dire- 
cte  contrarium,quanfumcumquehoc  ultra 
ordinefur  ad  commendabilem  finem  :  imo 
bonus  finis  est  appetendus  et  exquirenchis 
seu  obtinendus  per  proportionata  et  licita 
media.  Ad  isfud  dicendum  videtur.  quod 
Judilh,  qua^  eraf  virtuosa  ef  prudens  ma- 
frona,  non  infendelwf  Holofernein  induce-  D 
re  ad  libidinosum  amorem  auf  concupi- 
scenfiam  vifiosam,sed  ad  concupiscentiam 
falem  ac  fantani,  quod  acciperet  eam  ad 
suam  familiaritatem,  vel  opfaref  hahere 
eam  et  accipere  conjugem  :  non  quod  ipsa 
infenderet  cum  ipso  confrahere.  quod  ncc 
cf.  Deui.  voluif  nec  licuit  ei,  7  videlicet  Holoferni. 
'"'  '■  Circa  hoc  refert  Lyra  posifionem  quo- 

rumdam.  dicentium  quod  Judith  non  pec- 
cavit  in  prsedicta  oralione  et  sua  composi- 
tione,  quoniam  aliud  intendebat,  ct  aliud 


praevidebaf.  Infendel)at  quippe  sic  grala 
fieri  Holoferni,  quod  posset  familiariter 
esse  cum  ipso  ad  ejus  interitum  perpe- 
traudum  :  (jnod  ei  licitum  erat,  (pioniam 
fuit  adversarius  Dei  et  boni  communis  ac 
cullus  divini.  Pra>videbaf  autem  amorem 
Holofernis  illiciluni  circa  se.  Non  fanien 
propter  hoc  debuit  dimiffere  bonum  prae- 
dicfum,  sicut  nec  Deus  dimiftit  peccato- 
rem  punire,  quamvis  videat  eum  ex  hoc 
deteriorari.  ut  patnit  iii  Pharaone.  Sed  con-  Exod.s- 
fra  positionem  hanc  objicit  prfelacfus  ex-  ^"' 
positor,  quoniam  eadem  esf  inlentio  finis, 
ef  eorum  quae  sunt  ad  finem,  quando  ap- 
prehenduntur  ut  ordinafa  ad  finem  :  sicut 
mobile  eodem  mofu  movetur  in  medium 
el  terminum.Judith  aulem  intendebaf  mor- 
fem  Holofernis,  tanquam  finem  infentum, 
ad  quem  intendebat  pertingere  per  priva- 
tain  fainiliaritatem  :  et  hanc  familiaritatem 
intendebat  per  ardorem  concupiscentia'  Ho- 
lofernis  in  ipsam,  et  sic  infendebaf  eum 
inducere  ad  peccafum  mortale. 

Sed  qui  vult  positioneui  isfam,  quae  sa- 
tis  probabilis  repulatur,  defenderc,  dicere 
liabet,  quod  Judith  non  intendebat  fami- 
liaritatem  illam  Holofernis  acquirere  per 
vifiosum  ardorem  concupiscenfiae  sensua- 
lis  in  ipsam,  sed  per  concupiscenfiam  ta- 
lem  ac  tantam,qua  cuperet  eain  ducere  in 
uxorem ;  et  quamvis  ipsa  facillime  pofe- 
raf  conjicerc,  quod  Holofernes  eam  vifiose 
appcteret,  non  tamen  ob  hoc  debuit  pro- 
curationem  familiaritatis  illius  vilare  :  sic- 
ut  qui  ab  usurariis  accommodal  ad  usuram, 
non  peccat.  quamvis  sciat  quod  illi  non 
mutuabunl  sibi  sine  usura,  quoniam  ipse 
non  inlendit  eos  ad  usuram  inducere,  scd 
propriae  necessifafi  consulere  :  et  sic  malo 
iilorum  utitur  ad  bonum  suum.  sicut  ef 
Deus  ex  malis  aliorum  elicit  mulfa  bona, 
Hinc  in  secunda  secundae,  quaestione  78, 
ioqiiitur  Thoinas  :  Nullafeinis  licitum  esf 
aliuin  ad  peccandum  inducere  :  sed  malo 
ac  peccato  alferius  uti  in  boniim,  est  lici- 
tiim.  Nam  et  Deus  ulilur  peccatoribus  in 
bonum,  dum  ex  eoruni  malis  elicil  bona. 
Hinc  Augusfinus  Publicolae  sciscilanti.  an 


ENARRATIO    IN    f.AP.    IX   JlDITIl.    —   ART.    IX 


153 


Ps.  .\lv,  i 


Ps.  xci.  12. 


licoal  iili  juramcnlo  juraiitis  pcM-  lalsos 
deos,  respondit.  quod  ufens  jiiramento  ita 
jiiranlis.  non  se  social  peccato  iilius,  sed 
bono  ejus  paclo.  quo  lidcm  servavil  :  pec- 
caret  aiileni,  si  illuiu  iuducercl  ad  jiiran- 
dum  per  lalsos  deos. 

Bit  tnilii  in  aniinQ  eoDslantiainAW  remi- 
nea  inslabililale  aut  mollitie  seu  formidinc 
viucar  aiit  flectar.  a.t.  contcmnum  iUum, 
non  in  qiianliiin  honio  est  et  in  officio 
constitutus,  sed  in  quantum  iniquus  est 
ac  lyrannus,  lioslisdivini  eulfus  fidelisque 
populi,  ct  virtiitem,  id  esl  abusum  po- 
testatis  ejvis,  ut  evertam  illum.  Sic  enim 
de  jusfo  cantatur  :  Ad  nihilum  deduclus 
est  in  conspectu  ejus  malignus.  Et  juslus 
fatelur  :  Despexit  ociikis  meus  inimicos 
meos.  Erit  enim  /loc  memoriale  nominis 
tiii,  id  est  opus  commemoratione  dignis- 
simum.  in  quo  omnipolentife  ac  sapi(>n- 
tia'  alque  justili»  lu;e  excellenlia  rchicc- 
bil  ac  recolelur,  imo  laudabitur,  quum 
manus  feminm  dejeccrit  cum,  id  esl  taiii 
j  superbum,  crudelem  ac  superbissimum 
hominem,  cui  nuilus  virorum  seu  prin- 
cipum  potesl  aut  audel  resistere  :  un- 
de  apertissime  innolescel.  hoc  esse  opus 
providentia^  tuie  juslissima».  qiuT  super- 
bos  hiimilial,  et  tam  airogantissimum,  tam 
confusibililer  (ut  confido)  calcabil.  In- 
de  Abimelech  videns  se  per  mulierem  le- 
taliter  vuhieratum.  dixit  armigero  suo  : 
Evagina  gladium  tiium,  et  peicule  me,  ne 
forte  dicatur  quod  a  femina  inlerfeclus 
sim. 

Xon  cnim  in  multitiidine  est  virtus  tua, 
Domine  :  id  est,  pofeslas  fua  non  consislil 
in  copioso  exercilu,  sicut  polestas  regis 
terreni  sila  esf  in  mulliludine  adjuvanlium 
eum  :  sed  lu  ex  le  el  per  te  omnipotens 
es,  et  tiia  potestale  potes  dare  Iriiiniphum 
tam  bene  per  unum,  sicut  pcr  miiltos  : 
qiicmadmodiim  primo  iirguui  libro  .lona- 
iflf//. XIV,  thas  ait,  .Non  esl  Doinino  difficile  salvare 
in  muDis  vcd  in  paucis.  Seciindo  quoque 
Paralipomenon  Asa  rex,  Domine.  in(|uit, 
nru)  esl  apud  le  iilla  fiistanlia.  iitruni  in 
paucis  aiixilieris,   aii    in    |ihiiil)us.  Xcque 


Jllilir.  1.X 
S4. 


II  Par.  XIV 
11. 


A  in   cqiiorinn    riri/i/is    vnluntns   tiia  rsl ,  id 
est,  beneplaciliiui   lihi  non  est  iu  rorlilii- 
dine  e(]iioiiini.  scd  iii  spe  ct  devolioue  tiio- 
rum  fidciiiim  :  jiixla  illiid  Psahnisla',  .Non    />s. cxtvi, 
in    roililudiiic   C(]iii   \iiluulatcin    habebit,  '"• 
nce  iu  lihiis  viri  bcucidacilum  crit  ei.  Idco 
in  Provcrhiis  asserilur  :  Eqiius  paralur  ad    Pmv.xw. 
diem  belli,   Domiuiis  aulein  saiiilcm   Iri-  ' 
buet.  Xeqiic  supcrbi  ah  liiilin  iilacncruiil 
tihi :  imo  in  prima  a?late  mundi  superbos 
gigantes,  et  in  principio  creationis  super-    1s.\k,:< 
bientes  angelos  dejecisfi ;  sed  humiliuin"  ^"'' 

B  et  maiisiiclorum  tihi  semjicr  placuit  deprc- 
catio  :  quum  in  Ecclesiastico  scriptum  sif, 
(3rafio  humiliantis  se  niibes  penelrabit  :  ecch.tlw^; 
atqiie  in  Psalmo,  Exaltabit   mansuefos  in  !,'■ 
salulem.HfP  namque  dus  virlules  Deo  pra"- 
cipue  placent,  el  invicem  sunt  german», 
ac  tanla»  excellenlise,  ut  eas  Christus  po- 
lissime  commendaverit  a  se  esse  discen- 
das  :  Discite,  inquiens,  a  me,  quia  milis   iianh.\i, 
siim  et  humilis   corde.  Unde  et  divinus 
Dionysiiis  in  epistola  ad  Demophihim  scri- 
bil  :  Moyses.   David  el  .loseph  maxiiiiam    -Vum.  xm. 

Cj    r\    '     ■  .  •  •  1  3;  Ps.atyiw, 

apud  Dominum  gratiam  invencrunt,  qiio-  ,1;^  ^,  3. 

niam  mansueli  fuerunt.  den.  xuv, 

Dcus  civlorum ,  crcalor  aquariim  cl  />i'».v'   •oo„,inus 

totitis  crealunr.  ciijiis  polestali  uiilliis  po- 

test  resislere,  c.raadi  me  miscrain   dcprc- 

cantem,  id  esf   afflictam  ef   populo   meo 

intimc  condolentem,  ac  periculo  inagno 

expositam,    nisi    succurras   :   quia   qiiiiin 

pulchra  sim,  me  impii  illi  in  primis  fiT'- 

darenf;  et  de  tua  misericordia  prwsumcn- 

tcm,  qiiia  per  te  facere  spero,  quod  meis 

viribus  me  posse  implere  diffido.  Memen- 

D  to,  Dominc,   tcstaiiienti  tui,   id  esl    pacti 

quod  cum  palribus  nostris  inisli,  (]iiihiis 

et   promisisfi  quod   posteritali  eoruni   ad 

lc  confugienli  siiccurreres  :  el  inemor  sis 

obscrvanliie  ac  religionis  tesfamenti.  (jiiod 

per  Moysen  nobis  mandasli,  ul  eas  conser- 

ves  ;  ('/  da  verhum  efficax,  sapieiitiale  cl 

hene  sonans,  in  ore  mco,  dando  iiiihi  gra- 

tiam  sic  Ioi]ueii(Ii,(iiiO(I  proposiliim  nieiini 

sorliafur  effecliim,  c/  in  cordc  mco  consi- 

lium  corrohora,  iit  benc  judieem  de  agen- 

dis  :  ut  domus  tua,\'\iQ\\cQ\.  lciiiiiliim,  m 


loi 


ENARRATIO    IN    CAP.    X   JUDITH.    —   ART.    X 


ttia  sarictificationc,  id  cst  in  sancto  cultu  A  est  pnvtcr  tc,  id  est,  quod  tu  solus  sis  vc-  neui.w 
tuo  et  in  consecratione,  ;)er»ia»e(7^  nec      rus  Deus,  inio  (]uod  nuUus   habeat  essejj',*'' 


39;  Is.  XLill, 


violetur  per  impios. /i7«);/«t'.s  ;7("»to  rt/7/;o-      plenum  alque  periectum,   nisi  tu,  cujus 
scaiit.per  vicloriam  nobis  tua  virtute  prjc-      comparalione  onine  creatum  esse,  est  vcl- 
EioiKx.i.  standam,  qtiottiam  iu  es  Deus,et  alius  tion      ut  non  esse. 


ARTICULUS  X 


EXPOsiTio  c.APrra.i  decimi  :  FACTUM  EST  AUTEM  OUUM  cessasset  clamare  ad  dominum. 


o; 


kUALlTKK  Judilh  se  ornavil.  et  Holo- 
lerni  occurrit,  hic  recitatur.  Factutti 
est  autem  qiium  cessasset  clatnare  ad  Do- 
minuttt ,  id  est,  orationem  suam  comples- 
sel  :  in  qua  clamavit  polius  fervore  devo- 
tionis,  quam  allitudine  vocis  :  surrexit  de 
loco  in  quo  jacucrat  prostrata  ad  Domi- 
num,  vocavitque  abram  suam,  id  est  ancil- 
lam.  non  qualemcumqne.  sed  valde  eleclam, 
quam  noveral  aliis  ancillis  prudenliorem 
et  constantiorem  ac  multum  fidelem.  Yel 
dicitur  abra,  quia  paulo  post,  eam  liberta- 
ti  Aon?i\\\.El  descctidetts  indomutti  siiatn, 
abstulit  a  se  citicium,ct  cxuit  se  vcstimen- 
tis  vidiiitatis  sikv.  Yiduas  enim  decet  hu- 
milis,  simplex,  non  curiosus  vestitus.Unde 
Gen.    in  Genesi  legitur,  Thamar  deposuisse  ve- 

.xxsvm.u.  stjnipnta  viduitalis. 

Et  tavit  corpiis  siiiitn,  forsan  in  balneo, 
ut  capacius  fieret  unclionis.  Et  unxit  se 
mtjrrho  optiitio,  id  est  unguento  odorife- 
ro  facto  de  myrrha.  Et  discritninavit,  id 
est.  divisit  et  ornate  distinxif,  crines  capi- 
tis  .?««■,  per  discriminalia  seu  pectines  :  de 

7«.  111,  io.  quibus  in  Isaia  legitur.  Et  imposuit  mi- 
traitfi  super  capiit  suutii,  id  est  sertum 
quoddam  caput  decorans.  Et  induit  se  ve- 
stitnentisjuctinditatis.k]  est  vestibus  qui- 
bus  in  magnis  solenniis  ulebalur,  vel  viro 
suo  vivente  solebal  aliquando  uti,  sive  in 
niiptiis,  et  consimiiibus  jiicundis  negotiis. 
Indiiitque  sandalia  pedibus  suis,  id  esl 
calceamenta  pulchra  :  in  quibus  solent  ce- 
lebrare  Papa  et  praesules.  Assumpsitque 


B  de.rtraliola ,  id  est  dextrse  ornamenta,  et 
lilia,  id  est  ornamenta  ad  caput  penden- 
tia,  instar  lilioriim  forinata,  et  inaures,  id 
est  aurium  ornamenta,  et  annulos,  qui  po- 
nuntur  in  digitis,  et  otnnibus  ornamentis 
suis  ornavit  se.  Cui  etiatn  Dominus  contu- 
lit  splendorem,  augendo  gratiose  ejus  de- 
corem.  Quoniam  omnis  ista  composifio  non 
ex  libidlne,  sed  c.r  virtute  pendebat,  id  est 
ex  magnitudine  caritatis  populi  sui,  quem 
cupivit  a  periculo  liberare,  et  ex  plenitu- 
dine  devotionis  qua  affectavit  cultum  Dei 

C  in  suo  conservare  vigore.  Et  Ideo  Domi- 
nus  in  llla  hanc  pulchritudinetti  amplia- 
vit,  iit  incotnparabill  decore  omnlum  ocii- 
lis  appareret. 

Tmposiiit   itaqiie  abra'  sua'  ascopam  ' ,    '  asmpe- 
id  est  mensuram   seii  utrem  vlni,  et  vas  '"'" 
olei,\(\  est  vasculum  cum  o\eo,  et  polen- 
tam,  id  est  subtilem  farinam  aut  cibum 
inde  confectum ;  vel  est  genus  leguminis : 
ct  lajjates',  id  est  cibos  de  oleribus,  vel   'paiaihas 
secundum  quosdam  de  ficubus  factos,  et 
panem  et  ca.^icum,  ul  his  interim  vesceren- 
tur,  non  gentilium  escis  ;  et  profecta  est. 

D  (iuutnque  venissent  ad  -portam  civitatis 
Bethuliae,  invenerunt  exspectantem  Oziam 
et  presbyteros  civitatis.  Qui  quum  vidis- 
sent  eatn,  slupcntcs,  mirati  sitnt  nimis  pul- 
chritudinem  ejus  Ozias  et  sacerdotes.  Ni- 
lill  tatnen  interrogarttes,  eam  dimiserunt, 
dlcentes  :  Dciis  patriitn  nostrorum  det  tibl 
gratiam,  id  est  prosperum  successum  in 
exsecutione  tui  propositi,  ct  omne  consi- 


ENARRATIO    IN    CAP.    X   JUDITH.    —    ART.    X 


185 


liuin  tiii  cordis  sua  rirtutc  corroborct,  et 
ffforietur  supcr  te  Jerusalem,  et  sit  nomen 
iKum  in  numero  Sonctorum.  Et  (Urcrunt 
hi  qui  illic  erant ,  omnes  nna  vocc  :  Fiat , 
fial .  .Tudith  vcro  orans  Dominum,  trans- 
ivit  per  portas. 

Factuni  cst  auteni  quum  dcscendcrct 
montem,  qui  eral  oxtra  et  prope  Bethu- 
liam,  circa  ortiim  diei,  occurrcrunt  ci  er- 
ptoratores  .4.ssi/riorum,id  est  observatores 
qui  per  gyrum  urhis  observabant,  ne  quis 
do  urbe  effugeret,  ct  tenuerunl  eam,  di- 
centes  :  Undc  renis  ?  aul  quo  vadis  ?  Qua' 
respondil  :  Filia  sitm  Hebrceorum.  Tdeo 
cgo  fuf/i  a  facie  eorum,  quoniam  futurwn 
agnovi  quod  dcntur  vobis  in  deprivdatio- 
nem,  id  est,  vestrsc  voluntati  exponantur 
ad  deprsedandum,  pro  eo  quod  contemnen- 
les  vos,  noluerunt  ultro,  id  est  sponte, //•«- 
dere  se  ipsos  in  manus  vestras,w<  inrcnirent 
miscricordiam  in  conspectu  vestro.  Hac  de 
causa  cof/itavi  mecum,  dicens  :  Vadani  ad 
faciem  principis  Holofernis,  ut  indicem 
itli  secreta  illorum ,  et  oslcndam  illi,  quo 
aditu,  id  est  accessu,  possit  obtincrc  eos, 
ita  ut  non  cadat  unusde  e.rcrcitu  ejus.  Et 
rjuumaudisscnt  viri  illi  verba  ejus,  consi- 
derabanl  faciem  ejus.  el  cral  in  oculis  co- 
rum  stupor,quoniam  /ndc/iritudinemejus 
mirabantur  nimis.  Et  dixerunt  ad  cani  : 
Comervasti  animam  tuam,  eo  quod  tale 
rcperisli  consilium,  ut  dcscenderes  ad  do- 
iiiinum  noslruin.  Hoc  autcm  scias,  quo- 
niam  (juum  sleteris  in  conspectu  ejus,  be- 
ne  tibi  faciet,  et  eris  i/ratissima  in  corde 
ipsius. 

Circa  ha>c,  dubia  duo  occurrunt.  Pri- 
mimi,  an  licile  ita  ornavit  se.  Et  videtur 
quod  non,  quum  sancti  patres  testentur. 
quod  vir  aut  mulicr  ornate  se  vestiens  seu 
adornans,  et  suo  ornatu  oculos  hominum 
in  se  provocans,  etiamsi  nullum  damnimi 
inde  serpialur,  tamen  a'tcrniiin  siippliciiim 
paticliir,  quia  venenum  pra'buit,  si  fuisset 
qui  biberet.Qui  enim  sic  agit,  alios.quan- 
iiaith.  tiim  in  sc  cst,  scandalizat.  Kt  v.t  homini 
""'  '■  per  quem  scandahim  venit.  Aliud  csl,  aii 
mentita  sit,  et  menticndo  peccavcrit,  pro- 


A  fcrciuio  vcrba  jam  lacla.  Kt  vi(k'liir  (•vi- 
denter  essc  mentita  et  peccasse,  falsum 
scienter  et  ex  proposito  profcrendo. 

Ad  primiim  liorum  vidctur  dicendiim, 
secundum  praetacla  in  pra!cedenti  articii- /«''if/Mi. 
lo,  qiiod  ornatiis  illc  excuseliir  a  culpa, 
quia  sic  dccoravit  se,ut  posset  congruenter 
appeti  ab  Holoferne  in  conjngem,  el  hoc 
ultra  retulit  ad  popiili  sui  liberalionem  : 
quamvis  lalia  non  sint  passim  ad  imilalio- 
nem  trahenda,  sicut  nec  alia  multa  quse 
in  Scripturis  leguntur.  cl  ex  inspiratione 

B  divina  processisse  croduntiir,  ncc  alitcr 
excusarentur,  Ad  aliud  qiiidam  rcspon- 
dent,  quod  Judith  mysticc  sit  lociita.  Alii 
dicunt,  seciindum  quod  littcra  sonat,  qiiod 
mentila  sit  mendacio  officioso,  venialiler- 
que  peccavit.  Qiiibus  objici  posset,  qiiia 
mcndacium  officiosum  cst,qiiod  est  aliciii 
utile  ct  niiili  nocivum.  Ha-c  aiitom  verba 
Jndilh  refercbantur  ab  ea  ad  Holofcrnis 
deceplionem,  iino  et  interfectioncm.  Ye- 
rum  ad  hoc  posset  responderi,  ijuod  Holo- 
fernos  promeruit  sic  dccipi  ct  occidi.atque 

C  utilius  ei  fuil  tolli  de  medio,  quam  viven- 
do  diutius  tot  crimina  porpctraro.  Yidoliir 
qiioqiie  dici  posso,  quod  ironice  sit  locii-* 
ta,  sccundum  qund  lortin  Uogum  Michseas 
ait  ad  Achab  :  Ascondo  ct  vadc  prosporo,  iii/(«;.xxii, 
et  Iradet  Domiiuis  in  inanii  regis.  Et  talcs  '-•'"■ 
locutiones  sunt  etiam  in  Scripliiris   frc- 
quentes.  Tamon,  ut  probabilitor  dicitur, 
noii  oportot  ipsain  Jiidith  a  voniali  mon- 
dacio  excusari. 

Duxerunlciue  illam    ad    tabernaculum 
Holofernis.   Quumque  inlrasset  antc  fa- 

D  ciem  ejus,  statim  caplus  cst  in  oculis  suis, 
id  est,  mox  ut  eam  vidit,  vulneratus  ost 
concupisccntia,  quae  fuit  ci  deceptionis  ol 
mortis  occa.i'io.  Dia-eruntque  ad  cuin  sa- 
lcllitcs  ejus  :  Quis  contemnat  populum  Hc- 
bra'orum,  qui  tam  decoras  habet  mulicres, 
ut  non  jn-o  his  iiierito  pvi/nnrc  dcbcanuis 
conlra  eos?  quasi  dicanl  :  .\on  siint  llo- 
bra^i  isli  tam  asporii.inili,  qiiiii  (iigiuiiii  sil 
iios  contra  oos  piignaic.  co  i[iiih1  iixiiros 
ooriiin  ac  fiiia-sinl  lam  piiichrtp.  Isliid  fiiit 
ol  iiiiuiii  iii;iiiiiii.  [)r;clir  intcntionem  vc- 


156 


EXARRATIO    IN    CAP.    XI   JlItlTH. 


ART.    XI 


nerabilis  Judith,  ox  ejiis  ornatu  secutuni. 
quod  sciiicet  Assyrii  ex  ea  sic  decorata. 
amplius  aecendebantur  ad  invadenduni 
Judeeos,  et  ad  violanduin  eorum  filias  el 
uxores.  Videns  itaqne  Judllh  Holofernem 
sedentem  in  conopeo,  id  est  in  throno  seu 
solio  suo,  ad  cujus  sedis  magnificenliam 
et  ornatum  fuit  appensum  subtilissimum 
rete,  sericumve  resticulum,  defendens  ad- 
versus  muscarum  et  culicum  morsum.^iiot/ 


.\  erat  ex  attro  et  bijsso,  et  purjmra,  et  smn- 
raffdo,  et  lapidibus  preliosis  inte.xlum,  id 
est  insertum.  Et  quum  in  faciem  rjus  in- 
lendisset,  adoravit  cum  adoratione  dulia; : 
vel  ex  simulalione,  vel  expotestatis  ipsius 
consideratione,  (juia  non  esf  potestas  nisi  Hom  \m,i. 
a  Deo  :  imo  ad  procurandum  sil)i  benevo- 
lentiam  ejus  in  interitum  ipsius  ;  proster- 
nens  se  super  terram.  Et  clevavcrunt  eam 
servi  Holofcrnis,  jubente  domino  suo. 


ARTICULUS  XI 


EXPLA.NATIO    CAPITIT.I    r.MlECIMI    :    TUNC    HOI.OFERNES    DIXIT    EI    :    .EOUO    AMMO    ESTO. 


ir 


ESPONSIO  Judith  ad  Holofernem,  hic 
cribilur.  Tunc  Holofer?ics  dixit  ei  : 
jEquo  animo  esto,  et  noli  pavere  in  corde 
tuo.  Jam  per  concupiscentiam  victus.  cce- 
pit  molliler  loqui,  cupiens  femin»  coni- 
placere.  Quoniam  ego  nunquam  nocui,  id 
est  leesi,  viro  qvi  roluit  absque  omni  re- 
nisu  servire  Nabucliodonosor  regi.Populas 
autem  tuus,  si  non  contempsisset  me,  non 
allevassem  lanceam  meam  super  eum.Nunc 
autem  dic  mihi,  qua  ex  causa  reccssisti 
ah  illis,  ct  placuit  tihi  ut  venires  ad  nos. 
Et  dixil  Judith  :  Sume  ancilla;  tuK  ver- 
ba,  quoniam  si  secutus  fueris  verha  an- 
cillm  tuce,  faciet  reni  perfectam  Dominus 
tecuin,  id  est.  perfeetum  opus  justitiaj  fa- 
ciet  in  te.  inlerficiendo  te  per  me.  Haec 
fuit  intentio  Judilli.  Ou;t>  tamen  per  verba 
hcPC  dedit  Holoferni  intelligere.quod  Deus 
daret  ei  perfectam  victoriam  de  Hebraeis. 
Inlrndel)at  nauKiur'  rnm  decipere.  secun- 
dum  quod  in  bello  juslo  licet  uti  insidiis, 
josue\m;  ut  Josue  ostendit,  ac  in  Judicum  libro  pa- 
tet  simile.  Nam  et  verbis  obscuris  licituni 
est  veritatem  celare,  non  autem  menliri. 
Vivit  enim  Nabuchodonosor  rex  terra,  non 
totius  terrae.  sed  magn»  partis  ipsius,  in- 
telligendo  per  terram,  habilatores  ejus:  et 
vivit  virlus  ejus  quce  est  in  te,  id  est,  po- 


Jttdic. 


B  teslas  ejus  tibi  commissa  viget,  et  operatur 
per  te  ad  correptioncm  omnium  anima- 
rum  errantium,  id  est  ad  castigandum  et 
emendandum  quosdam  de  omni  genere 
peccanlium,  circa  quos  Holofernes  et  rex 
ejus  erant  flagellum  divinse  justitiae.  Di- 
cunlque  aliqui,  ipsam  Judith  dixisse  haec 
veiba  jurando,sicut  consueludinis  est  Scri- 
pturae,  per  hanc  formam  verborum,  Vivit 
Dominus,  jurare.  Et  sic  Joseph  legitur  per 
salulem  Pharaonis  jnrasse.  Sed  conlra  hoc  r;™.  xLn, 
objicit  qnidam,  quod  Judith  non  excusa-  '°" 

C  retur  a  falso  juramento.  quod  est  morlale 
peccatum.  Ou»  objectio  non  apparet  ido- 
nea  :  quod  enim  mox  subditur,  ad  cujus 
assertionem  verba  illa  inducunlur,  est  ve- 
rum,  videlicet,  c^uoniam  non  so/um  homi- 
nes  serviunt  ei  per  te,  sed  et  bcstice  agri 
obietnperant  illi.  Quod  de  hominibus  cer- 
tiim  est.  De  bestiis  vero,  verificatur  eo 
niodo.  quo  per  Jeremiam  et  Ezechielem 
[Deus]  praedixit  :  Insuper  et  beslias  agri  /«r. sxvn, 
dedi  ei,  seu  bestia?  agri  obedient  illi,  vi-  ^' 
(ielicet  .Nabuchodonosor  regi  Chalda^orum. 

D  Dicunliir  aulein  bestiae  obtemperare  ho- 
mini  metaphorice. 

Nuntiatur  cnim  inditstria,  id  est  soler- 
tia,  animi  tui  univcrsis  gentibus,  id  est 
quibusdam  de  omnibus,  el  indicatum  est 


ENARRATIO    IN    CAP.    XI   JUUITII. 


ART.    XI 


1S7 


Act.  xx\ 
25. 


Judith  V 
5-J5. 


oinni  sivcuJo,  \A  esl  cunctis  habitantibiis 
nunc  in  inundo,  iii  est  quibusdam  de  cun- 
ctis :  ut  sit  disti-ibutio  accomnioda  atiiuc 
locutio  hyperbolica  :  quoniam  tu  solus  bo- 
nus  et  potens  es  in  omni  regno  ejus,  id  est 
praecipue  bonus  iu  tuo  officio.  et  potens 
in  civili  reginiine,  ac  summus  posl  regem. 
Constitutis  enim  in  officio  publico  solet 
altribui  bonitas  dignitatis.  qtiamvis  vitiosi 
exsistant,sicut  et  Pauius  aposlolus  in  Actis 
ail  judici  incredulo  :  -Non  insanio,  optime 
Kesle.  Et  discipli/ui  tua,  id  est  informatio 
seu  increpatio  pungitiva  circa  rebelies, 
omnibus  provinciis  prcvdicatur. 

Nec  hoc  latel  quod  locutus  est  Acliior  : 
cujus  verba  supra  habentur  ;  nec  illud 
latet,  qiiod  jusscris  ei  cvenire  :  quod  ili- 

ibidw.t-i.  dem  con\.'\nQ\\xv  su}^vs..Constat  eni III , Dcum 
nostrum  sic  pcccatis  offensum  a  populo 
nostro,  ut  mandai-erit,  id  est  insinuaverit, 
pcr  Proplietas  suos  ad  populum  Hebrseo- 
rum,  quod  tradat  cum  adversariis,  pro 
))cccatis  suis.  Hoc  simpliciter  est  verum,  si 
referaturad  tempora  pr»cedenlia,seu  sub- 
sequentia  lempus  Judith,  non  autem  vide- 
tur  verificari  pro  tempore  iWo. Etquoniam 
sciunt  se  offciidisse  Deum  suuin  fdii  Is- 
rael,  tremor  tuus  super  ipsos  est ,  id  esl,  in 
eis  est  tremor  ex  consideratione  e.xcellen- 
tise  et  iracundi»  tuse  adversus  eos.  In.w- 
per  etiam  fames  incasit  eos ;  et  ab  ariditate 
aqua',  id  est  pree  siccitate  sitis  quam  pa- 
liunlur  ex  carentia  aqucP  seu  potus  :  juxta 
(]uem  modum  loquendi  fertur  iii  Psalmo, 

/>».cMii.i4.  Caro  mea  immulata  est  propter  oleum,  id 
est  ex  defectu  olei ;  jam  inter  mortuos 
computanlirr,  id  esl,  quasi  moi'lui  sunl  : 
sicut  de  hoinine  agonizanle  dicimus,  quod 
sit  mortuus  homo.  Unde  et  primo  iibro 

lAeg.xx.s.  Regum  David  fatetur  :  Ego  et  mors  uno 
tantum  gradu  dividimur.  Isla  ad  litteram 
ita  erant. 

Denique  hoc  ordinant,  ut  interficiant 
pccora  sua,  el  sanyuinem  eorum  hibanl  : 
quod  in  Levitico  prohibetur.Istud  interdum 
ab  obsessis  seu  in  nccessilale  conslilutis 
legitur  faclum.  Non  aulem  legitui.quod  fi- 
lii  Israel  ad   litteram  hoc  cgcrint  :  quod 


ZtfV.vii.iG, 

Vi. 


A  lamen  spiritualiter  bene  egerunt,  bestiales 
inolus  exstirpando,  et  contritione  de  illis 
concepta,quasi  poculo  sc  replendo.  Aliqui 
autem  (liciinl  eain  in  his  et  sequenlibiis 
verbis  mentilam.  Glossa  vero  ait,  quod  lo- 
cuta  sit.  non  adulatorie  neque  mendaci- 
ler,  sed  mystice  atquc  prophelice.  El  san- 
cta  Doinini  Dei  sui,  quce  Deus  prcecepit 
non  contingi,  id  est  vasa  sacra  leinpli, 
iiuse  tangere  non  licebat,  nisi  templi  mi-  .v,i«i.iv.i9. 
iiistris,  ul  quidain  cxponunt  ;  vel  priini- 
lias   el   decimas   sacerdolibus   ac  Levitis 

B  depulatas  ;  in  frumento,  vino  et  oleo  htec 
cogitacerunt  impendcre,  id  est  in  pro- 
prium  usum  redigere,  vel  alienigciiis  dare 
seu  commutare  pro  frumenlo,  vinoet  oleo; 
et  colunt  consuinere,  ciuce  nec  manibus  de- 
bcrcnt  contingere.  scilicet  sacra  vasa  :  qiiod 
ad  litteram  veriiin  non  fuit.  Porro.  in  ne- 
cessitate  poteiant  decims'  el  primitiffi  co- 
medi  [lam]  ab  aliis,  quain  a  toinpli  mini- 
stris,  quemadmodum  David  et  exsistentes 
cum  eo  comederunt  panes  pnipositionis, 
ul  primo  Regum  voliimine  narialiir.  ^'/•//o   XReij.wi, 

C  quoninm  ha'c  faciunt,  certum  est  quod  in  *" 

pcrditioneiii  trudantur'' .  Quod  secundlim  ■  daimniur 
superficiem  lilterae  ita  non   fuit  :   tainen 
spiritualiter,  etiam  jusli  in  hac  vita  perdi- 
lionibus,  id  est  damnis  el  Iribiilationibus 
ac  mortibus,  exponuntur, 

(iuod  ego  ancilla  tua  cognoscens,  fugi 
ab  illis,  id  est,  per  modum  fugientis  veni 
ad  te,  seu  mente  recessi  a  peccalis  eorum. 
El  misit  ine  Dominus  luvc  ipsa  nuntiare 
tibi :  quia  a  Ueo  inspirata  est  Judith,  ut 
veniret  ad  Holofernem.  Ego  enim  ancilla 

D  tua  Deuin  colo,  etiam  nunc  apud  tc  ;  el 
e.jsiet  ancilla  tua,  et  orabo  Deum,  el  dicet 
mihi,  quando  eis  reiidet  peccatum  eorum',  •  suum 
id  esl.quando  infliget  cis  debitani  piTuam 
pro  eoriim  peccatis,  vidcliccl  iii  parlicu- 
laii  ac  universali  futuro  jiidicio,  quantum 
ad  impcenitcntes  ;  cl  vcnicns  nunliabo  li- 
bi,  si  Ueus  hoc  jusserit  mihi,  Vel,  Nuntia- 
bo  libi  mentis  me<B  conceptum,//rt  ut  ego 
adducam  te  pcr  mediam  Jerusalem.  Et 
liidiebis  omneni  populum  Israel,  sicut  oves 
qiiibus  iion  est  pastor  ;  el  non  latrabit  vel 


138 


ENARRATIO   IN"    CAP.    Xll   JUDITH.    —   ART.    XII 


unus  ca/iis  conlra  lc,  quoniani  milii  luvc 
dictn  sunt  per  providentiam  Dci.  Ironice 
dicit  hoc,  vel  figurative,  vcl  quia  per  ap- 
prehensionem  imaginariam  poterat  Holo- 
lernein  sic  ducere.Sive  ut  quidam  dicunt, 
ofiiciosa  mendacia  protulil. 

Placuerunt  autem  omnia  verba  hwc  co- 
rani  Holofernc  :  qui  accepit  ea  secundum 
quod  sonuerunt,  el  pro  ipso  esse  favora- 
bilia  videbantur.  Et  mirabantur  sapienti- 
am  ejus,  el  dicebant  alter  ad  alterum,  hoc 
est,  servi  Holofernis  mutuo  loquebantur  : 
Non  est  talis,  id  est  tam  perfecta,  niulier 
super  terram  in  co/ispeetu ,\d  est  apparatu 
venustateque  morum,  in  piddiritudine  et 


k  in  sensii ,  id  est  sententiositate,  verborum  : 
quasi  dicant.  Digna  esset  conjugio  princi- 
pis  noslri.  £l  dixit  ad  illam  IJolofernes  : 
Bene  fecit\Deus\,  qui  misit  te  ante  popu- 
tum,  ut  des  illum  tu  in  manibus  nostris.El 
quoniam  bona  esl  promissio  tua,  si  fecerit 
mihi  hoc  Deus  tuus,  quod  promittis,  erit 
el  Deus  meus.  Hoc  videtur  dixisse  ex  qua- 
dam  emollitione  circa  mulierein,  cujus 
amore  exstitit  victus,  ad  complacendum 
eidem.  Alias  magnum  non  repulabat  filios 
Israel  superare.  El  tu  in  domo,  id  est  fa- 

B  milia  seu  palatio,  Nabuchodonosor  regis 
magna  eris,  videlicet  conjux  aut  concubi- 
na  mea. 


ARTICULUS  XII 


EXPOSITIU    CAPITUM    DUODECI.MI    :    TU.NX   JUSSIT    EAM    INTROIRE   UBI    REPOsm 
ER.^VXT    THESAURl    EJUS. 


NUNC  recilatur.  qualiler  usque  secre- 
lum  cubiculi  lloiufernis  perducta  sit 
Juditli.  Titnc  jussit  eam  introire  ubi  re- 
positi  erant  thesauri  ejus,  el  ju^sit  illic 
matiere  eam,  et  constituit  quid  daretur  illi 
deconvivio  suo.  Ex  quo  patet,  quod  valde 
honoravit  eam,  et  de  ejus  fideiitale  non 
dubitavit.  Ciii  dia-il  Jiulith  :  Nunc  non 
polero  manducare  ex  his  qua'  mihi  prw- 
cipis  tribui,  scilicet  de  cibariis  tuis,  in 
quibus  sunt  aliqua  lege  prohibita,  ne  ve- 
niat  super  me  o/fensio,  hoc  est,  ne  Deum 
meum  offendam,  et  offensus  non  revelet 
mihi,  quando  daturus  sit  populum.  Ex  his 
iiiitem  quie  mihi  detuli,  manducalM.  Cui 
Holofernes  ait  :  Si  defecerinl  libi  ista, 
quid  tibi  faciemus?  El  dixit  Judith  :  Vivit 
anima  tua,  domine  mcus,  quoniam  non 
expendet  omnia  ha'c  victualia,  quse  me- 
cum  portavi,  ancilla  tua,  doncc  faciat  Deus 
in  manu  inea,  id  est  per  obsequium  ma- 
nus  meae  seu  virlutis  operativae,  ea  quie 
cogitavi.  Quod  fuit  impletum,  quia  ante- 


G  qiiam  omnia  ilJa  comedil,  Holofernem  oc- 
cidit. 

Et  induxerunt  illam  aervi  ejus  in  ta- 
bernaculum,  cjuo  prwceperat;  et  petiil,  dum 
introiret,  hoc  est,  quando  incepit  ab  Ho- 
loferne  recedere  ad  locum  thesaurorum 
ejus,  rogavit  Holofernem,  ut  daretur  ei 
copia,  id  est  libertas  et  facultas,  nocte  et 
ante  lucem  egrediendi  foras  ad  oralio- 
nem,  et  deprecandi  Dominuin,  ut  instante 
aurora,  oraret  devotius  sola  cum  sua  an- 
cilla.  El  prcecepit  \io\o[evnei  ruhiciilariis 

D  suis,  ut  sicut  placeret,  id  est,  ipsa  Judith 
ad  placitum  suum,  exirel  et  introirel  lo- 
cum  sibi  deputatum,  el  adoraret  ubi  et 
quando  veliel,  D^uim  suum  pcr  triduum  : 
post  quod  inlendebat  dormire  cam  '\\\&.Et 
e.cibat  noclibas  iii  vallcin  Belhiiliip,  quae 
fuit  exlra  urbem  illam  non  longe,  et  ba- 
ptizabat,  id  est  lavabat  se,  scilicet  ma- 
nus,  faciem,  seu  plura  membra,  //;  fonte, 
qui  erat  ibi,  ul  mundior  oraret  secundum 
consuetudinem  Judaeorum,  et  pulchrior  re- 


ENARRATIO    IN    CAP.    XII   JUDITH. 


ART.    XII 


159 


inaneret  ob  causam  prsehabitam.  Et  ul  as- 
ccndcbat  dc  (onle^orabat  Doininum  Dentn 
Ismcl ,  til  dirigcrct  vimn  siiatn,  ad  libc- 
ralioncm  jiopidi  siii ;  cl  introiens,  miinda, 
id  est  non  inquinata  cibis  gentiiium,  aut 
aliqua  legis  irregularitale,  iniincbnt  in  ta- 
bcrnaculo  lliesauroruni  Holofernis,  usque- 
diiin  accipcret  escam  suam  in  vcsperum. 
Unde  apparet,  quod  jejunabat  illis  diebus 
usque  de  sero. 

Ei  fticliini  cst  in  ijuarto  die  ab  exitu 
Judilh  de  Bethulia,  Holofcrncs  fccit  cic- 
nam  servis  suis  solennem,  volens  post 
eoenam  cuin  Jiidith  uniri.Kt  aliqiii  putant, 
quod  voluil  eain  accipere  conjugem.  El 
divit  ad  Vagao  eunuchum  :  Vade  et  sua- 
de,  id  est,  informa  seu  induc  Hebrwam 
illam,  ul  sponte  consentiat  habitare  me- 
cum.  Ex  quibus  verbis  videtur  insinuari, 
quod  voluerit  eam  secum  de  cetero  deli- 
nere  quasi  nxorem.  Eceduin  est  cnim  apud 
Assyrios,  ut  femina  irrideat  virum,agen- 
do  ut  immunis,  id  est  incognita  et  non 
liumiliata  a  viro,  transeal  ab  co.  Tunc  in- 
troioit  Vagao  ad  Judith,  et  dixit  :  Non 
vercalur  bona  puella  :  forte  putavit  eam 
adhuc  virginem  esse ;  inlroire  ad  domi- 
num  meum,  ut  honorificetur  antc  faciem 
ejus,  et  manducet  cum  eo,  et  bibat  vinum 
inJHCunditate.  Cui  Judith  respondit :  Qmv 
ego  sum,  iit  contradicam  domino  meo  ? 
Oinne  quod  erit  anle  oculos  eju,s  bonum  et 
optimum,  id  est  qusedam  de  omnibus  il- 
lis./rtc/rt/;*  quantum  ad  aliqua.  scilicef  ve- 
niendo  ad  mensam  ejus,  et  manducando 
cum  ipso,  atque  inlrando  cubiculum  ejus. 
Quidquid  aulcin  placucril  ilU .  de  prseam- 
bulis  ad  dormiendum  cum  ipso,  hoc  mihi 


A  erit  optiiiium  omnibus  diebus  vitw  inece,  id 
est,  erit  iiiihi  occasio  ot  inedium  exse- 
quendi  iii  eo  quod  ciipio,  scilicel  intcrri- 
ciendi  eum  sccrele  in  suo  cubiculo. 

Et  surrexit,  ct  ornavit  se  vestitnento 
siio,  et  ingre.ssa  sletii  ante  fuciemejus.Cor 
aulcm  Holofcrnis  concussum  cst,  id  est, 
repente  impletum  motu  concupiscentiiB 
pra>dominantis  et  ardore  libidinis,  stalim 
iil  Judith  venit  ad  ejus  praesentiam.  Erul 
<nim  ardcns  in  concupiscentia  ejus.  Et 
dixit  ad  eam :  Bibc  nunc,  et  accumbe,  hoc 

B  est  comede,  in  jucunditatc,  quoniam  gra- 
liam  inrcnisli  coram  me.  Et  dijrit  Ju- 
dith  :  Bibam,  domine,  quoniam  magnifi- 
cata  cst  anima  mea  hodie  pra;  omnibus 
dicbus  mcis  :  id  esf,  nunquam  fui  lantiim 
honorata  honore  mundano,  seu  a  principe 
tam  potente,  ut  modo.  Et  hoc  ad  litteram 
potuit  esse  verum.  Et  prsesertim.  in  quaii- 
lum  honoralio  illa  fuil  ei  dispositio  valde 
propinqua  ad  exsequendum  suum  inten- 
tum  in  Holoferne,  fuit  prsecipua  sublima- 
tio    sua.  Ipsa    tainen    tam    reverenter,  et 

C  quasi  favorabiliter  loquebatur,  quatenus 
Holofernes  nequaquam  se  observaret  ab 
ea.  El  accepil  ipsa  Judith,  ct  manducavit 
ct  bibit  coram  ipso  Holoferne,  ea  quce  pa- 
ravcrat  ei  ancilla  eju.s.  Et  jucundus  fa- 
ctus  est  Holofernes  ad  eam,  id  est  ex  ejus 
prffisentia.  prsesupponens  se  mox  fruitii- 
rum  objecto  tam  concupito.  Bibitque  vi- 
num  multum  nimis,  quantum  una  die 
nnnquam  bibcrat  in  vila  sua.  Quod  fecit 
ex  immoderata  laetitia :  et  quia  impetus 
passionis  suse  concupiscentife,  et  ardor  li- 

D  bidinis  menlem  ejus  obcaecaverunt ,  ila 
quod  sine  discretione  ingurgitavil  se. 


160 


ENARRATIO    IN    CAP.    XIII   JIDITII.    —   ART.    XIII 


ARTICULUS  XIII 


DFX.I.AUATIO    CAPITULl    TERTIIDECIMI    :    UT   AUTEM  SERO    FACTUM    EST. 


Js.  XXIX  : 
/ep.xvi,xix 
xxi;  Ezech 

IV,   XII,   XV. 
/S.LX1I,LXV; 

Jer.  xi.vi,l; 
^'^ec.x.wiii, 

XXXVI. 


DESCRIBITUR  hic  decapilatio  Holofernis. 
n  autem  srro  fiictum  esf ,  finita  jam 
Cisna.,  fcs/iiiareruut  servt  e/us  ad  Jwspitia 
sua,\\Qc  est  tentoria  in  qiiibus  repausabant. 
Et  conclusit  Vagao  ostia  CM6jc;<??',Holoferne 
etJuflitb  exsistenlihus  in  c\\h\Q,\\\o,et  atjiit. 
Era)it  aiilem  oj;(//c.v,videlicct  Holofernes  et 
servi  ejws, fa/ii/a/i  a  oiuo,  id  est  valde  ine- 
briati  seu  ingurgitati.  Eratqiic  Judith  sola 
iii  cuJjieu.Io  cuni  Hololerne.  Po/vo  Holofer- 
nesjacebat  in  lecto  nimia  ebrietate  sopitus, 
hoc  est,  graviter  dormiens.  Dixitque  Ju- 
ditli  puetta'  suu',  ut  sturet  foris  ante  cubi- 
culum,  et  obseroaret  an  aliquis  adveniret, 
qiiatenus  sibi  hoc  insinuaret.  Hoc  dixit 
abrce  sua?  antequam  introivit  in  cubicu- 
luni  Holofernis.  Yel,  egresso  Yagao  eunu- 
cho,  aperuit  ostium  cubiculi,  et  paulisper 
egrediens,  dixit  istud  ancill»  suEe. 

Stetitque  JuditJi  ante  lectum  Holofer- 
nis,  oraiis  cuin  lacrimis,  et  labiorum  mota 
iii  siteiitio,  dicciis  :  Confirma  me,  Deus 
Israel,  et  respice  iii  Jiac  Jiora  ad  opera  ma- 
iiuum  mearum,  ut  sicut  pjromisisti,  Jeru- 
salem  civitatem  tuam  erigas,  etc,  hoc 
est,  ab  Assyrioriim  istoriim  invasione  eri- 
pias,  et  eam  e.xalles.  seu  resedificari  per- 
fectius  facias.Quemadmodum  enim  Isaias, 
Jeremias,  Ezechiel  pra-nuntiaverunt  urbis 
illius  destructionem  ante  Babylonicam  ca- 
ptivilatem,  sic  prtedixerunl  ejus  repara- 
tionem  post  retlitum  ai)  eadem  captivitale 
futuram.  Et  qiiuui  luee  di.risset,  accessit 
ad  columnam,  qme  erat  ad  caput  lectuli . 
Et  pui/ionem  e/iis  e.rsoloit,  id  est,  ensem 
parvum  bis  aciilum  Holofernis  dissolvit. 
Quumque  evaginasset  illum,  appreJiendit 
comam  capitis  ejus,  et  ait  :  Confirma  me , 
Deus,  iii  JiacJiora.  Et  percussit  bis  in  cer- 
vicem,  hoc  est  collum  e/us ;  et  abscidit 


A  caput  ejus.  Unde  constat  quod  forliter  vi- 
riliterqucpercussit.  Et  abstulit  conopeum 
(;y'??s,  videlicet  ipsius  Holofernis  :  de  quo    y,,,/,»,  s 
conopeo  dictum   esl   supra  ;  quod  secum  '" 
porlavil,   ut    infra   elucescil.    Et   cooloit 
eorpus  ejiis  /runcuin.  hoc  est,  corpus  Ho- 
lofernis  capite  truncatum  traxit  a  lecto  in 
terram,  ut  patet  sequenli  capitulo,  quate-    ibki.^n, 
nus  ciibiciilarius,   ingressurus  anle  alios  '*■ 
cubieulum,  majori  concuteretur  horrore, 
viso  cadavere. 

E/  post  jjusitlum  exivit,  et  tradidit  ca- 

B  jJU/  Holofernis  ancilhe  suce,  et  jussit  ut 
mitteret  illud  in  peram  suam.  Et  exie- 
runtdua!  secundum  consuetudinem  suam, 
quasi ad oratioiiem,\\oc  est,  quasi  ad  oran- 
dum  in  valle  Bethulise,  sicut  jam  ante 
fecerunt  noctibus  tribus  ;  et  transierunt 
castra,  id  est,  tentoria  ac  militiam  Assy- 
rioriim  pertransierunt  :  ita  quod  explora- 
tores  seu  vigiles  Assyriorum  cas  non  ac- 
cesserunt,  nec  interrogaverunt,  quoniam 
dala  fiiil  libertas  exeundi  ad  oraliouem 
ipsi  Judith  ab  Holoferne,  saltem  per  tres 

C  noctes  ;  et  forsan  non  viderunt  eam.  Et 
i/i/nni/es,  id  est  circumeuntes,  oallein  Be- 
thuliffi,  oeneruiit  ad  portain  cioitatis  re- 
motiorem  a  circumjacente  Assyriorum  ex- 
ercitu.  E/  di:ri/  Judi/Ji  a  longe  cus/odibus 
murorum  :  (\\\\h\\s  prte  gaudio  acclamavit, 
cerla  quod  ab  Assyriis  aiidiri  non  posset : 
Aperite  por/as.quoniam  iiobisciim  es/  iJeus, 
per  specialem  effectum  misericordiie  at- 
que  polenli;p  sua?.  Ideo  subditur  :  ()ui 
feci/  rirlutem  in  Isriiet,  id  est,  per  me 
feminam  Israelitam,  fecit  magnum  et  po- 

D  lentem  effectum. 

Et  factum  cst  quum  audissent  viri  vo- 
cemejus,  vocaveruiit  presbgteros  civitatis 
ac  ceteros  principales;  et  concurrerunt  ad 


ENARRATIO    IN    CAP.    XIII   JIDITH.    —    ART.    XIII 


161 


eam.  omnes,  a  miiiimo  iisquc  ad  majoi- 
mum,  (pwniam  speraverunt ,  id  est,  fi- 
imicriint  paul()  anti',  pam  jam  non  csse 
cenliiram.  Sicqiie  Sperare,  quod  proprie 
sumptum,  esl  praestolatio  de  bono  futuro, 
sumilur  liic  multuin  impropriepro  Timere. 
Ilaque  tiimicrunt  eam  non  esse  reversu- 
ram, sed  ab  .\.ssyriis  detentam  et  violatam, 
aut  ob  suain  renilentiam  interfectam.  Et 
accendentes  lumiiiaria,  conijijraverunt ,  id 
cst,  in  circuitu  steterunt,  circa  eam  uni- 
versi,  cupientes  nova  audire  in  tam  arduo 
casu. 

nia  aulem  ascoidens  in  eminentiorem 
lociim,  ut  videretur  et  audiretur  a  cun- 
ctis,  jussit  fieri  silentium.  Quumque  om- 
nes  tacuissent ,  dixit  Judith  :  Laudate  Do- 
minum  Deum  nostrum,  qui  non  deseriiit 
sperantes  in  se,  videlicet  nos.  (jui  in  lanto 
periculo  cum  fiducia  invocavimus  eum.e^ 
in  me  ancil/am  suain  adiinplecit  miseri- 
cordiam  suam,  id  est,  multiplicem  effe- 
ctum  suse  pietatis  copiose  exhibuit  milii, 
et  inlerfecit  in  manu  mca,  id  est  per 
obsequium  manuum  mearum,  quaruin  una 
tenuit  comam  Holofernis,  alia  intulit  ic- 
tum,  hostem  populi  sui  in  hac  nocte.  Et 
proferens  de  pera  caput  Holofernis,  osten- 
dit  illis,  dicem  :  Ecce  caput  Holofernis 
principis  militiw  Assi/riorum.  Ecce  cono- 
peum  illius,  quod  fuit  expansum  ante  le- 
ctum  ipsius  ad  repellendum  muscas  et 
culices,  in  quo  recumhebat,  id  est,  infra 
quod  jacebat,  //;  eljrietate  sua.  Deinde  ju- 
rat  se  inlactam  rediisse,  sicut  patet  in 
textu  qui  planus  est, 

Universi  aiitem  adoranles  Domlninn 
cum  laude  et  gratiarum  actione,  quemad- 
inodum  jam  Judilh  admonuit,  dioeerunt  : 
/ienedijcit  te  Dominiis  iii  virtute  sua,  id 
est,  in  omnipotentia  sua  multiplicavit  in 
te  dona  ef  beneficia  sua,  per  quje  fecit  te 
benedicfam,  afque  ab  omnibusbenediccn- 
dam,  qiiia  per  lc  ad  nihilum  redegit  ini- 
micos  nostros,  id  esf,  ccepit  redigere,  et 
mox  plenius  rediget.  Jam  enim  pra;suppo- 
nebant  se  prievalituros  exeicitui,  cujus 
princcps  fuit  occisus. 

T.  5. 


20. 


A  Porro  Ozias  princeps  populi  Israel,  di- 
.xit  ad  eam :  Benedicta  es  tu,  filia,  a  Domi- 
III)  Deo  c.rceJso.  pra'  omnibtts  midierihus 
divisim  acceplis,  super  lcrram  exsislenti- 
bus  tempore  isto.  Yerumtamen  an  tempo- 
re  illo  non  fuerit  aliqua  mulicr  iii  hoc 
inundo  sanctior  quam  lia>c  Jiidilh,  vidotur 
incertum ;  nec  Ozias  scire  hoc  potuit  sine 
revelatione  divina.Sed  constat,  quod  quan- 
lum  ad  specialia  quaedam  beneficia.  ct  quo- 
ad  aliqua  bellica  gesta,  fuerat  pro  lunc  prse 
ceteris  mulieribus  benedicta.  Quo  modo  de 

B  quolibct  sanclo  dicitur  confessore  :  Non  est  eccu.xuv, 
inventus  similis  illi,  Benedictus  Dominus, 
qui  creavit  coelum  et  terram,  qui  te  dire- 
xit  in  vulnera  capitis  principis  inimico- 
rinn  nostrorum.Ul  esl  ad  vulnerandum  et 
amputandum  caput  principis  inimicorum 
nostrorum  ;  quia  hodie,  id  est  in  hac  no- 
cte,  nomen  tuum,  id  esf  te  ipsam,  ita  ma- 
ijnificavit,  per  prseclarissimos  actus,  quos 
fecit  per  te,  et  ad  quos  agendos  te  inspi- 
ravit,  direxit,  corroboravif,  ut  non  recedat 
laiis  tua   de  orc  hoininum,  qui  memores 

C  fuerinl  virtutis  Domini  in  (eternum,  pro 
qiiihus  non  pepercisti  animw  tuw  propter 
angustias  tribulationum  generis  tui,  sed 
subvenisti  ruince  ante  conspectum  Dei  no- 
stri.  Et  dixit  omnis  populus,  Fiat,  fiat  : 
sicut  videmus  impletum, 

Porro  Achior  vocatus  venil.  (lentilis 
namque  et  incircumcisus  exsistens,  non  se 
ingessit  in  populum  Dei,  nisi  vocatus.  Et 
dijcit  ei  Judith  :  Deits  Israel,  cui  tu  testimo- 
nium  dedisii  quod  ulciscatur  se  de  inimi- 
cissuis,  ipse  caput  omnium  incredulorum 

D  incidit  hac  nocle  in  manu  mea.  Videns 
autem  Achior  caput  Holofernis,  angusti- 
atus,  id  est  horrore  concussus  ex  fam  in- 
opinato  et  arduo  facto,  prw  pavore,  id  est 
admiratione  et  quadam  formidine,  ceci- 
dit  in  faciem  suam  super  terram.  Tales 
elenim  vehementes  passiones  partis  sen- 
sitiv;e  fiuiit  cum  grandi  rl  immoderala 
alferalione  corporalis  nafurae,  sicque  de- 
biiitatein  indiicunf  et  casum.  Et  wstuavit 
aniina  cjiis,  id  est,  ad  anxietatem,  sudo- 
rein,  ccstasim   quamdam    devenil    aniina 

H 


16-2 


EXARRATIO    IN    CAP.    XIV    JllilTII. 


ART.    XIV 


ejus,  quia  et  omnipotenliam  ac  provideu- 
tiam  Dei  in  isto  intuebatur  negotio.  Pos/<?a 
vero  quam  reasxinnpto  spiridt  recrcdtitx 
esf,  id  est  rationis  judicio  et  viribus  paula- 
tim  recuperalis.  procidit  ad  pedes  ejm,  vi- 
delicet  Judith.  ct  adoravit  cam  adoratione 
dulise,  propter  emineutiam  virtuositatis  ac 
sapientiae  suse.  Et  dijyit :  Boiedicta  tu  a 
Deo  tuo,  id  est  a  Deo  vero,  et  ad  ejus  ho- 
norem  et  laudem,  inomni  tabernaculo  Ja- 
cob,  id  est  tota  posleritale  Jacob  patriar- 


A  chae,  quoniam  in  omni  gente  quce  audierit 
nomen  tuum,  id  est.  gesta  tua  perceperit, 
inagiiificabitur  Beits  Israel  supcr  tc,   id 
est,  Deus  omnipotens  magnifice  laudabi- 
lur  ex  consideratione  beneficioruin   qu» 
contulit  tibi.  el  mirabilium  quae  fecit  per 
te.  Ecce  quam  infinita  est  perfectio  pro- 
videnlia»  ac   sapienti.T  Dei  :  qui   cuncta  ^^  ^^_^^ 
lam  prseclare  disponit,  et  superbos  humi-/,.x.  33 
liat,  imo  eos  qui  animosius  se  estollunt,  ^^i^ 
confusibilius  dejicit.  xiv.  11. 


ARTICULUS  XIY 


ESPOSITIO    CAPITILI    (JIARTIOFXIMI    :    DISIT    AITF.M    JIDITH    AD   OMNEM    POPIUUM. 


c 


HHaeh.xv. 
35. 


ONGRESSrS  Hehrseorum  contra  As- 
syiios  hic  recitatiir.  Dirit  autcm  Ju- 
dith  ad  omnem  populum :  Audite  me,  fra- 
tres;  suspendite  caput  Jioc  super  muros 
notiros  restros',  in  signum  divini  subsidii,  et  ut 
capitis  hujus  intuilione  concipialis  majo- 
rem  contra  hostes  audaciam  :  quemadmo- 
duni  secundo  Machaba^orum  fertur  de  Juda 
Machabjeo  :  Suspendit  autem  caput  Nica- 
noris  in  summa  arce,  ut  esset  manifestum 
signum  adjutorii  Dei.  Eterit.quumexierit 
sol  de  hemisphario  inferiori  ad  hemi- 
sphcerium  supeiius,  scilicet  valde  mane. 
ummjuisque  aptus  ad  prseiium,  scilicet 
vir  qui  sit  viginti  annorum,  prout  descri- 
bitur  in  libro  Numerorum,  accipiat  arma 
sua,  et  ejcite  ciim  impelu,  id  esl  audacter 
et  cito,quasi  nihil  timentes,  «o/?  ut  dcsccn- 
datis  deorsum,  eundo  tarde  et  timidc,  scd 
quasi  impetum  facientes.  Tunc  explorato- 
res  necesse  erit  ut  fugiant,  ad  principem 
suum  excitandum  ad  pugnam.  Quumque 
duces  eorum  cucurrerint  ad  tabernaculum 
Holofernis  :  quoniam  sine  scilu.  nutu  el 
dispositione  principis  niilitiae,  non  aude- 
bant  praelium  inchoare  aut  gerere ;  et  in- 
venerint  eum  truncutn,  id  est  capile  trun- 
catum,  decidet  super  eos  limor.  Quumgue 
cognoveritis  fugere  eos,  ite  post  eos  securi 


A'um.  I.  3. 


B  de  victoria,  quoniam  Dominus  conteret 
eos  sub  pcdibus  vestris. 

Tunc  Ac/iior,  videns  virtutem  quam  fe- 
cit  Deus  Israel,  id  est  magnificum  illum 
effectum  Dei,  relicto  gentilitatis  ritu,  id 
est  cullu  idolorum,  credidit  Deo,  id  est, 
legem  .Moysis  acceptavil,credens  contenlis 
in  ea.  Et  circumcidit  carnem  prwputii 
sui,  id  est,  circumcidi  fecil  secundum  ie- 
gis  tenorem  ;  et  appositus  est  ad  populum 
Israel.et  omnis  successio  generis  ejus.  Prae- 
terea  quaeri  patest.  qualiter  licuit  Hebraeis 

C  ipsum  Achior  ad  suam  commuuionem  ila 
suscipere,  quum  in  Deuteronomio  jusserit 
Dominus  :  Ammonites  et  Moabites  etiam  oeui.^n, 
posl  decimain  generalionem  non  inlrabunt  ^- 
in  Ecclesiam  Dei  in  aeternum.  Responde- 
tur,   quod   illud    prjeceptuni   dispensatio- 
nem  admisit  ex  inspiratioue  divina  in  eer- 
tis    personis.  propler   earum   pracipuam 
devolionem  el  bencvolentiam  circa  Deum 
legis  et  populum  ejus.  sicul  in  liuth  .Moa-   Ruihn. 
bilide,  et  isto  Achior  Ammonite  :  proul 
Thomas  in  prima  secundae  magis  declarat. 

D  Mu-r  uutem  ut  orta  est  dies.  Hic  refertur, 
qualiter  exsecuti  sint  filii  Israel  jussio- 
nem  Judith :  nec  esl  difficullas  in  litlera, 
idcirco  nec  immoraudum.  (^uod  cidentes 
exploratores,  ad  tabernaculum  Holofernis 


ENARRATIO    IiN    CAP.    XV   JL'DITII. 


ART.    XV 


KW 


cticiirrcrunl :  vel  ad  teiiloria  .\ss\  rioriiin, 
inleliigendo  pluialc  pcr  singiilare.  Pnrro 
hi  ijul  i/(  tabcriiaculo  craiit  Holorcrnis,  aulc 
inyrcssum  cubicuU  persfrepentcs,  et  soni- 
tuni  facienfes  cum  niotu  pedum,  ac  aliis  si- 
gnis,  inquictudincm  arte  moliebanlur,  ut 
non  ab  excitantibus,  sed  a  sonanfibus  Ho- 
lofcrnes  evigilaret,  id  est,  ciim  industria 
exercebanl  resonantiam  quamdam.  ,Yw//«s 
enim  audebaf  fabcrnaculum  virtutis  As- 
si/riorum,  id  est  sedem.  cameram  seu  cu- 
biculum  regis  aut  principis  .\ssyiioruin, 
pidsando  aut  intrando  per  janiiam,  apcri- 
re.  Sed  quum  venissent  duces,  qiii  singiilis 
prfferant  aciebus,  ef  tribuni,  qui  diciintur 
prsefuisse  mille  viris,  dixerunt  cubicula- 
r//s.qui  confidentius  intranl  ciibilia  domi- 
noruni  suorum  :  Infratc,  et  cxcifafe  iUum, 
quoniam  egressi  tnures  de  cavernis,  id  est 
latibulis  suis,  ausi  siinf  nos  provocare  ad 
prwlium.  Tam  aspernanter  lociiti  sunt  As- 
syrii  de  Israelitis  ex  magnitudine  elationis, 
ideo  mcriierunt  ab  his.  quos  pro  nihilo 
repulabant.  dejici. 

Tunc  Vagao  ingressus  cubiculum  ejus, 
stetit  aate  cortinam,  ct  plausiim  fccif  ma- 


A  i/ibus  s/i.is  :  suspicabiif/ir  ciiiin  illum  cum 
.hidiili  ilurmirc.  Scd  i/iiiim  nullum  motiim 
Jaccnlis  scnsu  aurium  caperet,  acccssif  pro- 
■vimans  ad  corlinam.  Et  elevans  eam,  vi- 
densque  cadaver  absque  capite  Holofernis 
in  suo  sanguine  fabefacfiim,  id  cst  infe- 
ctum  atque  fcedatum,./rtce/v  super  terram, 
exclamavit  voce  magna  cum  flelu,  etscidit 
vesfimenta  sua ;  et  ingressus  tabernacu- 
lum  Judifh,  non  invenit  eam.  Et  exsilivit 
foras  ad  populuui,  cf  dixit  :  Una  mulier 
Hebrwa  fccit  confusiuiiem,  id  est  confusi- 

B  bile  homicidium,occidendo  principem  no- 
slrum,  iii  domo  regis  Nabuchodonosor ,  id 
est  in  populo  ejus.  Ecce  enim  Holoferiies 
jacet  in  terra,  et  eapul  ejus  non  est  in  illo. 
Quod  qiiiim  audissenf  principes  virtufis, 
id  est  exercitus  seu  acierum,  Ass/jriorum, 
sciderunt  vestimenfa  sua  pra;  dolorc.  Ef 
infolcrabilis  fimor  ef  fremor  cecidit  super 
eos,  cl  f/irbati  [sunt^  an.inii  eorum  valde.  Et 
factus  esf  clamor  incomparabilis  in  medio 
casfror/im  eorum.  Audicntcs  cnim  princi- 
pem  suum  esse  occisum  a  mulierc  Ilcbrfpa, 

C  non  confidebant  se  posse  resistere  viris 
Hebrjeis  conlra  se  vcnicntibus  cf  armalis. 


ARTICULUS  XV 


DECLARATIO    CAPITUI.I   OUINTIDECIMI    :    OUUMOUE   OMMS    EXERCITUS    DECOI.I.ATUM 
IIOLOFERNEM    AUDISSET. 


FUGA  et  debellafio  Assyriorum  hic  de- 
seribiintur.  Quun/que  omnis  exercifus 
Assyriorum  dccollatum  Holofernem  au- 
dissel,  fugit  tnens,  id  est  usus  ralionis 
qiioad  multa,  ef  consilium  ab  cis :  ita  quod 
non  conferebant,  nec  inquircbanl  de  mo- 
do  resisfendi  Hebraeis,  qui  respecfu  Assy- 
riorum  paucissimi  cranl,ac  iilciscendi  tam 
coufusibilem  inortem  principis  sui.  Ef  ■•io- 
lo  tremoreet  metu  agi tati,fugce prcesidiuin 
sumunt,  id  est,  fugam  pro  remedio  ac 
subsidio  assumpsi^runt,  ila  ut  nullus  lo- 
querelur  cum  proximo  suo,  sed  inclinato 


capite,  relicfis  omnibus,  evadere  fcstina- 
D  bant  Hcbnvos,  quos  arinatos  s/ipcr  sc   rc- 

nire  audicrant' .  Sic  enim  timor  prffidomi-  •audiebani 
nans  et  perturbatio  obtenebraverant  corda 
eorum;  nec  cgerunt  qiiemadmodiim  primo 
.Machabteorum  excrcitus  Jonalhii'  narraliir 
fecisse  :  qui  cognoscens  Jonathan  donii-  i.uacA.xn, 
num  siium  perissc,  hortati  sunt  se  miituo  ''"■ 
ad  rcsislciiduin  hostibiis  suis  su[)er  se  ve- 
nienlibus,  et  ipsos  hostes  vcrterunt  in  fu- 
gam.  Fugicntcs  Assyrii  pcr  viascamporuni 
ct  scmitas  collium :  fugientcs  enim  de  bel- 
lo,  divisim  per  divcrsas  fugiunt  vias.  Ifa- 


164 


ENARRATIO   LN    CAP.    XVI   JLDITH.    —   ART.    XVI 


que  filii  Isracl  [fifffien/es  secuti  sunl...] 
ululantes,  id  est  alte  clamantes,  ^osi  ipsos 
Assyrios  fugienles.  Et  r/uoniam  Assyrii 
iion  adunad ,  in  furjani  ibanl  prwcipites, 
id  est  huc  illucque  ruenles  seu  vacillan- 
tes :  filii  autem  Israel  uno  agmine,  id  est 
pariler  adunati  per.fequentes  Assyrios,  dc- 
biUtabant,  vulnerando  aut  occidendo,  om- 
nes  quos  invenire  potuissent. 

Misitque  nuntios  Ozias  per  omnes  civi- 
/ates  et  regiones,  id  est  per  lerras  duodecim 
tribuum  Israel.  Omnis  itaque  regio  illa, 
omnisque  urbs  electam  juventutem,  id  est 
elegantes  robustosque  juvenes  bellalores, 
arnialam  misit  post  eos,  id  est  ad  inse- 
quendum  Assyrios:  et  persecuti  sunt  eos 
in  ore  gladii ,  quousque  pervenirent  ad  ex- 
tremitateni  /inium  suorum.  Reliqui  autem 
qui  erant  in  Bethulia,  ingressi  sunt  castra 
Assgriorum,  et  prwdam  abslu/erunt.  Hi 
vero  qui  victores  reoersi  sun/  ab  inseculi- 
one  Assyriorum,  o//iwia  quce  eran/  i//orum, 
quse  scilicel  .\ssyrii  fugientes  reliquerunt 
in  campis  alque  lcnloriis,  abstu/crunl. 

Joachim  autem  summus  pontifex  :  qui 
jiidiihn.  supra  vocatus  est  Eliachim.secundum  pro- 
babiliorem  opinionem  ;  renit  in  Bclhu- 
liam  cum  universis  presbyteris  suis,  ul  ri- 
deret  Judith.^BiUiraAe  namque  est  homini, 
libenter  videre  eos  qui  magna  et  mira 
atque  insolita  operantur.  Nam  et  in  ipsis 
auctoribus  mirabilia  gosta  eorum  quodam- 
modo  conspiciuntur,  sicut  effeclus  in  sua 
causa.  Similiter  liominc;  eniinenler  sapi- 
entes  el  sancti,  libenlcr  videnlur,  sicut  et 
cetera  quae  magnse  cxcellentiae  sunt. 

Quce  quum  e.risset  ad  il/um,  benedixe- 
runt,  id  est  laudaverunt,  illam  omnes,  vi- 


.\  dcliccl  pontifex  et  sacerdotes,  una,  id  est 
consona  voce,  dicentes,  seu  uno  verba  al- 
terius  approbante  et  confirmanle  :  Tu  g/o- 
ria  Jerusa/cm,  id  est  objeclum,  causa  et 
materia  glorise  et  honoris  civitatis  Jerusa- 
lem  et  habitalorum  ipsius.  quoniam  eru- 
isli  eam  ct  lcmplum  ac  liabilantes  in  ea  a 
magnis  periculis,  et  a  violatione  divini 
cullus.  Sic  quoque  /u  es  /a^/i/ia  Israe/,  id 
est  Israelilic»  plebis,  quam  nunc  magnifice 
laetificasli.  Tu  /lonori/icenlia  popu/i  lui*,  •  nosiri 
id  est  causa  et  materia  honoris  et  sublima- 

B  tionis  tuorum  concivium,  propinquorum  et 
amicorum.  Quia  fccisli  viri/i/er,  non  mu- 
liebriler,  et  graliam  sic  agendi  accepisti  a 
Domino,  c/  conforlatum  est  cor  tuum,  eo 
quodcasiilalem  amaveris  vidualem  ex  cari- 
tate,  hoc  esl  Dei  intuitu  ct  aniore.sine  quo 
nihil  est  meritoiiuni  apud  Deum,  et post  vi- 
rum  luum  a/lcru,ii  ncscieris,  quum  tamen 
sis  juvenis,  pulclira,  opulenla,  nobilis,  et 
multam  familiam  habens.  Ut  ideo  manus 
Duiniiii  confor/iivi/  ^e,  ad  faciendum  opus 
lam  magnum.  E/  eris  bcnedicla  in  ieler- 

C  num,  id  est,  in  Ecclesia  militante  laudabe- 
ris  usque  in  finem  niundi.  atque  in  trium- 
phanle  Ecclesia  eris  perpelue  gloriosa. 

Pcr  dies  autem  trigin/a  vix  collecta 
siin/  spo/ia  Assyriorum  a  populo  Israel. 
Porro  universa  quw  Ho/ofernis  peculiaria 
fuisse  probata  sunl,  id  est,  cuncla  quae 
Judilh  et  populus  certe  aut  probabililer 
cognoverunt  proprie  pertinuisse  ad  Holo- 
fernem  el  usum  ipsms.  dederuntJudith  in 
auro  ct  argento,  et  vcstibus,  et  gemmis,  et 
omni  supellectili,  et  tradita  sunt  i//i  om- 

D  nia  a  popu/o.  lanquam  victriei  principis 
tanti,  et  procuralriei  tolius  victoriae. 


iRTIClLlS  XVI 


Kl.lV.IDATIO    r.APlTll.I    SKXTIDECI.Ml    :    TINC    CANTAVir    CANTICl  M    HoC    DOMINO   JIDITH. 


FINALITKR    introducilur    liic    laus    el      rum  ac  lanti  triuinphi.  Consueludo  autem 
graliaruni  aclio  Judilh.  quam  obtuiit       ruit  Judieis.  dc  inai;nis  beneficiis  atque  vi- 
Deo  in  recognitionem  benericii)ruin  suo-      cloriiscanticum  Deo  offerre.  7V«(fa«/af'i7 


ENARRATIO   IN   CAP.    XVI   JUDITH.    —    ART.    XVI 


165 


canlicutn  fioe  Domiiio  Jinlit/i,(//cf//.s :  l/i-  X  sens  :  Plurcs  nobisciiin   suiil   (niani  cnin  wneg. 


cipilc  Domino  iii  tympanis.  id  csl,  cuin 
lalibus  miisicis  iiistruincnlis  incipitc  ncuni 
laudare.  quatcnus  cx  inclodia  nuisicoruin 
provocemini  ad  devotionem  majorcin  ;  et 
eadem  rafione.  cantate  Domino  in  cj/m- 
balis.  Porro  tympanum  esl  pellis  seii  co- 
riuni  super  lignum  extentum  ex  iina  par- 
te  :  ct  significat  carnis  casligationcm  ac 
mortificationem,  spiritualemque  jiiciindi- 
tatem  in  tali  virtuoso  exercitio  coiisistcn- 
lem.  Cymbalnm  vero  est  musicum  instru- 


iilis,  id  csl  cum  pravis  hominibiis.  '^'" 

Venit  A.^isii/-.  id  est  exercilus  Assyrio- 
rum  cum  principc  suo,  e.v  monlihns  ah 
aquilonc,  id  est  per  loca  montuosa  a  plaga 
scptcntrionali  secundum  iinum  respectum, 
ut  tactum  est  supra,  in  mullitudine  for- 
litudinis  sua;  :  cujus  multitiido  ohturavil 
torrentes,  eos  terra  replendo  aut  epotando 
per  se  et  per  sua  jumenta.  Di.vit  se  ineen- 
surum  fine.s  mcos,  id  est  oppida,  villas, 
caslella  terrae  promissionis,t'<yMyewes  nieo.^ 


mentum,    ex    permixtis    mclailis    sonum  B  occisurum  gladio,  infantes  meos  dare  in 


reddens  acutum  :  pcr  quod  uiianimis  plu- 
rima  psalmodia,  scu  laus  Deo  oblata,  ex- 

Ga/a(.v,ii.  primitur.  Idcirco  qui  carnem  suam  cum 

vitiis  et  concupiscentiis  crucifigit,  atquc 

cum  aliis  concorditer  psallit,  spiritualilcr 

Ps.c\..o.  cantat  Domino  Deo  in  cyinbalis,  juxta  ii- 

Ao»i..\v,6.  lud  ad  Romanos  :  Unanimes  uno  ore  iio- 
norificetis  \Se\xvA. Mod idamini ,'\A  est,  can- 
tate  illi,  psalmum  novum,  id  est  recens 
prjeconium  pro  novis  beneficiis  istis.  Eo:- 
sultale  spirituali  lfetilia,e/  invocalenomen 


19. 


pr<vdam,el  viri/ines  in  captivitalem .  Dcns 
aulem  omnipotens  :  qui  ait  in  Jeremia  : 
Quis  similis  mei  ?  et  quis  sustlnebit  me  ?  /«•.  xui, 
et  quis  est  istc  pastor  qui  resistat  viiitiii 
mco  ?  nocuil,  id  est  Ifesit,  cum  (sccundum 
antiquam  grammaticam),  et  tradidil  lu 
ma/ius  fcmi/io'  principem  Assyriorum.  Et 
confudit  eum,  id  est,  confusibiliter  fecit 
occidi. 

Non  enini  cecidit  potens  eorum  ajuve- 
nihus,  id  est  Holofernes,  princeps  et  po- 


e/zts,id  est,ex  intimocordis  affectu  ipsum  G  tentior   inter  suos.  Quemadmodum  cnim 


Ibid.  XVI 
iO. 


orate. 

Dominus  conterens  bella,  id  est,  bcllalo- 
res  et  bella  injusta  contra  popiilum  suum 
insurgcntia  destruens,dando  victoriam  siiis 
fidelibus,  sicut  in  Exodo.  .losue,  Judicum. 
librisque  Regiim.  Paralipomenon  cf  .Macha- 
bfeorum.  copiose  describitur.  luvisiijilium 
quoque  hostium  tenfamenfa  ef  praelia  fa- 
cit  supcrari  ac  dcstrui,  juxta  illud  ad  Ro- 
manos  :  Deus  conteret  Satanam  sub  pedi- 
bus  vestris  velociter.  Dominus  7iomen  est 


naturale  robur  corporis  pra?cipue  consisfit 
in  corde,  sic  fortifudo  exercifus  in  princi- 
pc  militise.  Hinc  libro  de  Re  militari  ait 
Vegefius.  qiiod  sicuf  cor  est  in  medio  cor- 
poris,  sic  princeps  militia>  esse  debet  in 
medio  sui  exercilus.Itaque  potcns  illc  non 
cccidit  a  juvenibus,  id  est,  interfectus  non 
cst  manu  juvenum,  qui  in  bellls  frequen- 
lcr  sc  cxponunt  periculis,  uf  magniim  ali- 
quid  agcrc  videanfur,  ct  probitalem  oslcn- 
dant.  Unde  secundo  libro  Rcgum  Abner 


illi.  Qui  posuit  caslra  sua ,  id  cst  fcntoria  D  dixit  ad  .loab  :  Surgant  pucri  et  ludant  co- 


Joelu,  M. 


fien.  xxzii 


Pt.  ic,  1 1 


seu  exercitus  suos,  vel  angelorum  subsi- 
dia  :  de  quibus  Joel,  Mulfa  (inquif)  sunl 
nimis  casfra  Dei,  forfia  et  facicntia  vcr- 
bum  ejus.Unde  visis  angelis  sibi  obvianli- 

,  bus,  Jacob  ait  in  Genesi  :  Castra  !)ci  snnt 
haec.  In  medio  populi  sui,  ut  eripe/-et  nos 
de  manu  omnium  inimicorum  noslrorum 
visibilium  ef  invisibilium  :  juxla  illud  in 

.  Psalmo,  Angelis  suis  mandavit  dc  tc,  iil 
custodianf  fe  in  omnibus  viis  luis.  De  qiii- 
bus  ct  quarto  Regum  libro  loquiliir  Eli- 


ram  nobis.  Quoriim  unusquisquc  dcfixil 
gladiiim  suum  in  latus  contrarii.  Et  voca- 
tus  esf  locus  ille,  ager  Forlium.  Ncc  fiUi 
Titan  ■iicrcusserunt  cum.  Filii  Tilan  diciin- 
tiir  quidain  GrEecorum  valde  cxccllcnfes 
in  viribus,  qiii  inlcrdiim  vocanlur  Tilancs. 
Tilan  quoquc  nonniinqiiani  pro  solc  acci- 
pitiir  :  a  quo  dicunfur  Titancs,  qiiasi  niiin- 
diim  sua  proprictatc  illuminanles.  Idcirco 
inciila  vidcturcxposilio  inlclligcnlium  per 
filios  Titan,  filios  gigantis  sive  gigaiiiuin. 


II  Reg.n, 
li,  16. 


166 


ENARRATIO    LN    CAP.    XVI   JUDITH. 


ART.    XVI 


Jtidillt  wii, 

I. 

76id.  X,  17. 


Jbid. 
18. 


Ji/arc. -xiv 
36  ;  Rom. 
VIII,  15:  Ga- 
lal,  IV,  6. 


Ps.  VIII,  i. 


De  quibus  et  subditur  :  Nec  excelsi  gigan-  A 
tes  opposnerunt  se  illi. 

Sed  Judith  filia  Merari :  cujus  genea- 
logia  supra  descripta  est :  in  specie  faciei 
sna'  dissolvit  eum,  hoc  est,  per  piilchritu- 
dinem  traxitenm  in  laqueum  mortis.  juxfa 
sensum  introductiim  :  ex  qua  expositione 
patet  sensus  verborum  sequentium,  Exuit 
se  vestimento  viduitatis,  usque  ibi,  Amjm- 
tavit  cervicem  ejus  pugionc,  id  est  gladio 
brevi  pungenti.  Horruerunl  Persce  con- 
stantiam  cjus,  hoc  est,  horror  invasit  cor- 
da  Persarum.ex  consideratione  constantise  B 
Jiidith,  qufe  tantum  principcm  ausa  fnit 
invadere,  (?/ .1/t^f/;'  audaciam  cJus.Wi  Persje 
et  Medi  fuerunt  in  Assyriorum  exercitu,  qui 
cum  slupore  timneriint  tam  horrendam 
sui  principis  mortem  a  fcmina  attentatam. 

Tunc  ululaverunt  castra  Assyriorum, 
hoc  est,  acies  eorum  miserabiliter  claina- 
verunt,  sicut  in  quarlidecimi  fine  capituli 
legitur  :  Factus  est  clamor  incomparabilis 
in  medio  castrorum  eorum  ;  quundo  ap- 
paruerunt  humiles  meiMQC  est  filii  Israel, 
praesertim  habitatores  Bethulia?  ad  Deum  G 
humiliter  clamitantes,  arcsccntes  in  siti, 
hoc  est  aridi  prse  potus  inopia.  Filii  pucl- 
larum compunxerunt eos,id  est,filii  Israel 
ex  Hebrseis  puellis  nati,  simul  vulnerave- 
runt  et  punxerunt  fiigientes  Assyrios.  £t 
perierunt  Assyrii  in  prcelio  a  facie  Domi- 
ni  niei,  hoc  est,  ab  adspectu  et  adjutorio 
Dei  occisi  sunt  Assyrii.in  illa  impugnatio- 
ne  eis  ab  Hebrseis  illata. 

Hymnum  cantcmus  Domino  ;  hymnum 
novum  cantemus  Deo  nostro.  Adonai  Do- 
mine,  magnus  es  tu.  Adonai,  est  nomen  D 
Hebraicum,  quod  interpretatur  Dominus. 
Sicque  duo  hjec  nomina,  idem  significanl : 
et  unum  est  expositiviim  alterius,  sicut 
quum  dicitur,  Abba  pater.  Atque,  ut  asserit 
Glossa,  Adonai  est  unum  de  decem  nomi- 
nibus  Dei  apud  Hcbi\T0s.  Prffterea  aliqui 
libri  habent  :  Adonai  Domine  Deus.  Et  sic 
Magister  in  historiis  ponit,  addens  :  Super 
hoc  canticum  invenis.  quod  dicit  Hierony- 
mus  super  Psalmum,  Dominc  Dominus  no- 
ster  :  quia  quum  in  Hebraeo  legitur  nomen 


Domini  geminatum,  sicul  hic,  Adonai  Do- 
mine  Deus.  primum  est  -eTpaYpiaaaTov, 
apiid  Hebra?os  ippTjov,  hoc  est  incffabile: 
secundum  vero  est  nomcn  Doniini  com- 
mune.  Itaqiie,  Adonai  Domine,  magnus  es 
tu.  non  corporis  quantitate,  scd  incircum- 
scriptibili  majestatc,  et  prorsus  infinila 
perfectione.  Et  prceclarus  in  virtute  tua, 
hoc  est  excellentissimus  potestate  et  san- 
ctitate,  ac  in  te  ipso  supersphmdidissimus 
et  superpulcherrimus,  inaccessibilem  lu- irimvi.ic. 
cem  inhabitans. 

Tibi  serviat  omnis  creatura  tua  :  quia 
dixisti,  et  facta  sunt ;  misisti  spiritum 
tuum,  et  creata  sunt,  id   est,   imperium 
effudisli,  seu  Spiritus  Sancti  potestatem 
in  opiis    procedere  voliiisli   :  juxta  illiid 
PsalmisLT.Verbo  Domini  cceli  firmati  sunl,  Ps.^x-m.c. 
et   spirilii  oris  ejus  omnis  virliis  eorum. 
E>  yion  cst  qui  resistat  voci  tiur,  hoc  esl 
liio  imperio.  quo  absolute  vis  aliqiiid  fie- 
ri.  Niiiliis  qiioqiie  potest  verbis  divinarum 
jussionuni  de  jure  resistere  :  quibus  tainen 
de  facto  iiiulli  resistunt.  Montcs  a  fiinda- 
mcniis  movebuntur  cum  aquis,  quando  lu 
jusseris  :  juxla  iHiid,  Qu'  respicil  terram,  />«. cm, 33. 
et  facit  eam  tremcre  :  qui  langil  montes, 
el  fumigant.  Pctrce  sicut  cera  liquescenl 
ante  faciem  tuam,  hoc  est  ex  majestatis 
tuse  prsesentia  et  praecepto.  Quod  tamen 
imminente  futuro  generali  judicio,  maxi- 
me  fiet  per  ignem  conflagralionis,  secun- 
dum   illud.   Ignis  ante  ipsum    prscedet  :  Ps.xm.z. 
itemque.  Montes   sicut   cera   fluxerunt  a    ibid.^. 
facie  Domini.Hinc  fertur  in  Job  :  Qui  trans-  ,;o6ix,3,6. 
tulil  montes.  et  nescierunt  hi  quos  subver- 
lit :  qiii  commovet  terram  de  loco  suo,  et 
columnae  ejus  concutientur.  Ecclesiasticus 
quoque  ait :  Ecce  ccehim  et  coeli  coelorum,  Eccu.xyi, 
abyssus  el  iiniversa  terra,  el  omnia  qiice  in  '*■  ''■ 
eis  sunl,  in  conspectu  Dci  commovebun- 
tur  :  montes  simul  et  colles,  et  fundamen- 
ta  lerra'.  et  quum  conspexerit  illa  Deus, 
Iremore  concutientur.  Qui  autem  timent 
te  filiaii  limore,  perseveranter  usque  in 
finem,  magni  crunf  apud  te  per  omnia  : 
niiia  fulgebunt  sicut  sol  in  regno  suo,  et  £«''^.3; 

i  ^  ^  '         JJalth.  un, 

nihil  deerit  eis.  43. 


ENARRATIO    IN    CAP.    XVI   JITIITK.    —    ART.    XM 


167 


43. 


Sopk.  I,  0, 
13. 


/s.  xiiv,  S2. 


Ibid.Lxvi. 
21. 


Eccli.  viT, 
19. 


V(t'  ffc»f>  Inswgenti  super ffeniix  mcum, 
id  ost  contra  filios  Israci,  ct  nunc  conlra 
Cliristianos  injustc  se  crigcnti.  Dominus 
enim  omnipotens  vinrlicabit  in  cis  peccata 
coruni  contra  fidclcs  commissa  :  juxta  il- 
lud  Dcutcronomii,  (Juia  sauguincm  scrvo- 
rum  suorum  ulciscctur,  ct  vindictam  re- 
triliuct  in  hostcs  corum.  I»  dic  Jiidicii 
gcncralis  ac  particularis  visita/iit  i/tos,  vi- 
sitatione  pcpnse  et  condcmnationis.  De  qua 
loquitur  pcr  Sophoniam  :  Yisitabo  supcr 
omncm  qui  arrogantcr  ingrcditur;  et  visi- 
labo  super  viros  defixos  in  faecibus  suis. 
Dc  qua  visitationc  loquitur  Isaias,  Post 
dies  multos  visitabuntur  :  quia  damnati 
post  quamcumque  seu  quantumlibct  lon- 
gam  durationem  punicntur.  Babit  cnim 
iff/icm  et  fCi-mes  in  carncs  corum  :  juxla 
ilhid  Isaiae,  Yermis  corum  non  morietur, 
el  ignis  eorum  non  exstinguefur.Idcosub- 
ditur  :  ut  urantur  et  scntiant  usr/ue  i?i 
scmpilernum.  Et  de  ignc  illo  nulla  est  du- 
bitatio.  quin  vere  sit  corporalis  ct  acerri- 
nie  punicns,  sed  non  consumcns.  Porro  de 
vcrnic  communitcr  dicitur,  quod  sit  spiri- 
tualis,  videlicct  remorsus  syndcrcsis.  Ye- 
rum,  quia  hic  dicitur,  Dabit  ignem  et  ver- 
mcs  in  carnes  eorum  ;  aliqui,  ut  Haymo  ct 
eum  scquentcs,de  corporalibus,  cdacibus, 
horrcndissimis  ac  monstruosissimis  vcr- 
mibus  istud  cxponunt.  De  quo  nupcr  ple- 
nius  scripsi  supcr  illud  Ecclesiastici,  Ilumi- 
lia  valde  spiritum  tuum,  quoniam  vindicta 
carnis  impii.  ignis  ct  vermis  :  idcirco  hoc 
loco  pcrtranseo. 

Amplius,  veneranda  haec  Judith  ac  po- 
pulus,  non  laudibus  tantum,  scd  ct  sa- 
crificiis  Deum  honoravcrunt,  sicut  sub- 
jungitur.  Et  factum  est  post  hcec,  omnis 
populus,  id  est  quidam  dc  omnibus,  pree- 
scrtim  majorcs  ac  bcllatores,  post  \victo- 
riam  venit  ad  Jerusalcm,  ubi  erat  locus 
sacrificiorum,  adorarc  Dominum  :  qucm 
in  omni  loco  poteranl  adorare,  sed  adoiarc 
cum  sacrificiis  non  licebat  nisi  in  tcm- 
plo,  nisi  ex  inspiratione  ct  dispensalione 
divina.  El  mox  ut  purificali  sunt  omncs, 
secundum  legcin.  Di'  purificatinnc  autcm 


A  i'edcuntiinn  a  lirlln.  Icgitiir  iii  NiimcroiMiin  Nim.ww, 
libro  :qiii  puririeabanluradspcrsioncaiiua'  " ''■ 
lustrationis,  dc  qua  itcrum  Numcroruin  li-    ibid.wx, 
bro  habctur.  OI>tulerunt  holocauMa  :  qua>  ''" 
ad  di\  ina^  majestatis  honorcm  lolalitcr  in- 
ccndcbanlur,   in    signum   quod  rationalis 
crcatura  debet  se  totam  Deo  offerrc,  ac 
divino  manciparc  ohscquio:  et  vota,\A  cst 
vofivas  seii  sponlancas  hosfias.  et  repro- 
missiones  suas,  id  est  oblationes  quas  fa- 
cerc  promiserunt.  Dc  quibus  omnibus  in 
Lcvilico    lcgitur.   Porro  Judith   univcrsu 

B  vasa,  id  est  arma,  hellica  Holofernis,  qum 
dcdit  i//i  populus,  et  conopciim.dc  quibus 
jam  dicfum  (^st,o/jfuIit  Deo  totiiis  viclorife 
donatori,  in  recognitionem  et  jugem  com- 
mcmorationcm  bencficiorum  ipsius.  Pro- 
ptcr  ([uod  subdifur  :  in  anafhema  o/j/ivionis, 
id  est  ad  condcmnafionem  et  exclusioncm 
immcmorationis  bcncficiorum  tanforum. 
Fccit  cnim  ea  siispcndi  vel  reservari  in 
templo,  uf  filii  Isracl  ea  intiicndo,  mcmo- 
res  sempcr  essent  beneficioruin  istorum. 
Erat  autem  poptdus  jucundus  secun- 

C  dinn  facicm  sanctoriim,  id  est  spiritiiali 
Iffititia  secundum  apparaliim  hominiim  vir- 
tuosorum,  et  sicut  in  facicbus  sancforum 
virorum  solcf  cx  intcriori  sinccritalc  ct 
jucunditate  interna,  jucunditas  quffidam 
forinsecus  ac  claritas  relucere.  Etper  tres 
menses  ffavdium  hiijiis  rictoriw  celehra- 
tum  est  cum  Judith.  Post  dies  autem  i/los 
unusquisque  rediit  in  sua. 

Et  Judilh  maffna  facfa  cst  in  Bcfhii/la. 
quia  crevit  quotidic  in  sapientia  ef  virfu- 
tc,  cf   in   honore  habcbafur  prffcipuo,  cf 

D  prirc/arlor  erat  iinivcrsw  fcrra'  Isriic/.  id 
est  clarissima  mulicrum  Israclitarum  lcm- 
pore  illo.  Eraf  autem  virtuti  castitas  ad- 
juncla,  ita  ut  non  coffnosceret  virum  om- 
ni/nis  diebus  vitiv  sua',  ex  quo  defunctus 
est  Manasses  vir  ejus.  Erat  autem  festis 
dlcbiis  procedcns  cum  magna  g/oria  :  non 
uliquc  cum  fastu  et  pompa,  sed  cx  dcvo- 
tione,  cl  pro  Dci  honorc,  qui  eam  sic  e.xal- 
tavit,  ct  ciijus  gratia  considcrabatiir  iii  ea. 
Processit  autcm  cuin  dccenti  ornatu  atque 
fainilia,  pioiit  dcciiil  t-xcellentiam :  cl  glo- 


168 


ENARRATIO    IN    CAP.    XVI   JUDITH. 


ART.    XVI 


£ccli. 
xxxiii,  31. 


Jbid.  XXII 
13. 


Sensus 
spirilualis 


riabalur  in  Domino.  Mansit  autem  in  do- 
mo  viri  sid  an/ii.s  cenlion  et  qninque  :  non 
quod  lot  annis  habilaverit  in  domo  mariti 
defuncti,  sed  tamdiu  quod  pervenit  ad 
annos  vilse  sua;  centum  et  quinque.  Et  di- 
inisit  abram  snam  liberain,  id  est,  libera- 
vit,  imo  el  locuplelavit  eam  abunde  :  quam 
dilexit  ut  filiam.  juxla  illud  Ecclesiastici, 
Servus  fidelis  sit  libi  dilectus  quasi  anima 
lua,  el  quasi  filium  tracla  eum.  Et  defun- 
cta  est,  ac  scpulta  cum  viro  suo  in  Bethu- 
lia,  luJ^itque  eam  popuhis  diebus  septem, 
,  sicul  in  Ecclesiaslico  scriptum  est :  Luctus 
mortui,  dies  septem  ;  luctus  autcm  fatui 
el  iniqui,  omnes  dies  vita3  eorum. 

In  omni  autem  spatio  vitce  ejm  non  fuit 
qui  perturbaret  Israel.  Hoc  non  potest  in- 
telligi  sicut  sonat,  quum  ea  vivente  Assy- 
rii  gravissimeperturbavcrint  Israelem.Sed 
sensus  est,  quod  in  spalio  vilfe  ejus  posl 
prsefatam  vicloriam,  nulhis  generalem  per- 
seculionem  Israelitico  inlulit  populo.  Et 
■post  niortem  ejus  multis  annis  :  el  hoc 
merilis  sanctae  feminse  hujus.  Bies  autem 
victoria;  hujus  feslivilatis,  ab  Hebra'is  in 
numero  sanctorum  ct  fesiivorum  dieruni 
accipitur,  et  colitur  a  Judceis  ex  illo  tem- 
'pore  vsque  in  prwsenleni  diein  :  alque,  ul 
in  Scholaslica  historia  fertur,Cambysa  est 
vocata  a  Cambyse  seu  Nabuchodonosor  re- 
ge,  ad  Dei  honorem  ac  impii  regis  confu- 
sionem. 

Praeterea  constal,  hanc  magnanimem, 
caslam  et  fervidam  Jiidith,  fuisse  figuram 
Virginis  gloriosffi  atque  Ecclesia?;  Holofer- 
nem  autem  et  ejus  exercitum,  designasse 
diabolum  et  angelos  lenebrarum,  qui  sem- 
per  impugnanl  Ecclesiam.  Beatissima  au- 
tem  Mariavirgo  prorsus  devicil  diabolum, 


A  sicut  de  ea  Deus  praedixil  illi  iniquo  :  Ini-  Gen.in.is. 
micilias  poiiam  inler  te  et  miilierem,  ipsa 
conteret  caput  luum.  Et  quanto  Christifera 
Virgo  et  sancta  Ecclesia  in  omni  virtute 
et  gratia  pulchriores  exsistunt,  lanto  plus 
impius  ille  eas  subverlere  nisus  est.  Sed 
ipsse  prostraveriinl  riim  proprio  pugione 
ipsius,  dum  lenlamenla  illius  penitus  con- 
futantes,  per  ea  sibi  ipsis  meruerunt  co- 
ronam,  et  illi  procuraverunt  confusionem; 
cunctis  quoque  ridelibiis  formam  resisten- 
di  dffimonibus  ostenderunt,  ila  quod  fideles 

B  exemplis  et  documentis  Virginis  benedi- 
cla?  el  almne  matris  Ecclesi»  succensi  ac 
roborati,  fugaverunt  et  vicerunt  dsemones 
lentatores,  suamque  victoriam  Deo  cum 
omni  humilitate,  laude,  graliarumque  ac- 
lione,  el  sacrificio  evangelicae  legis  attri- 
buerunl  et  oblulerunt.  Pretiosissimas  de- 
mum  opes,  id  esl  animas  deceptas,  quas 
abslulerunl  Holoferni,  id  est  diabolo,  in- 
corporaverunl  Domino  Jesu  Christo  iu  ana- 
thema  oblivionis,  quatenus  nunquam  obli- 
viscamur  beneficiorum  Salvatoris.  Sed  et 

C  Virgini  bcnediclffi  oplime  convenil  laus 
illa  :  Tu  gloria  Jerusalem,  tu  laetilia  Isra- 
el,  lu  honorificentia  populi  lui. 

Poslremo,  de  prfpfato  Nabuchodonosor 
seu  Cambyse  in  Historiis  recitalur  :  Cam- 
byses  post  praedicla  cum  grandi  exercitu 
intravil  el  vaslavil  .Egyptum,  et  abomina- 
tiis  religionem  .Egypti,  caerimonias  ejus 
ac  lempla  deposuit,  sedificavitque  urbem 
Babylonem  in  .Egypto  :  a  qua  dum  regre- 
deretur,  aegrolavit  ac  ferebalur  cervicibus 
regum,  et  mortuus  est  in  Damasco;  red- 

D  denle  illi  qiiod  meruit  Judice  summo,  qui 
esl  supcr  omnia  Deus  sublimis  et  bene- 
dictus.  Amen. 


FINIS     COMMENTARIORUM     LIBRI     JUDITH 


ENARRATIO 


IN    LIBRUM    ESTHER 


PUOIEMIUM 


SKTT  sol  oriem  in  mundo  in  aUissimis  Dei ,  sic  nmlieris  bonce  species  in  orna- 
iDcntum  domus  suce.  Eccli.  xxvi,  21. 
Polest  hoc  verbum  de  sancta  ct  speciosissima  Esther  convenienter  exponi, 
cujus  domus  fuit    Synagoga  seu  familia  Juda>orum.  Itaque,   sicut  sol   ciarilatis  sua; 
splendore  tcnebras  fugat.  terram  fecundat.  ac  lolum  venuslat  sensibilem  mundum,  et 
reddil  oum  visibiiem :  sic  electissima  Eslher  desoiatissimum  popuhmi  suum  a  nebulis 
trislitiarum  eripuil,  suisque  precibus  ac  beneficiis  exhiiaravil.  el  de  paupere  fecit 
ditissimum,  alque  virtutibus  suis,  sapienlia  el  doclrina  ornavil.  popuhmi   ilium   ad 
Crealoris  amorem  el  cultum  succendil,  et  ab  extrema  adversilate  ad  maximam  prospe- 
ritatem  perduxil.  El  omnia  isla  per  eam  egil  Omnipotens,  cujus  sapienlise  non  est  finis.  />j.cii,vi.3 
el  cujus  potenlia  nec  terminum  habet  neque  mensuram,  qui  et  infirma  elegil,  ul  per  icor.  1,27, 
ea  operetur  maxima  bona.  quemadmodtim  in  hisforia  libri  jam  exponendi  monstratur. 


ENARRATIO 


IN   LIBRIJM    ESTHER 


ARTICULIS   PRIMUS 


FAPOSITIO    CAPllXI.l    PRIMI    :    IN    DIKIiLS    ASSUERI    REC.IS. 


LIBER  Eslher  inlor  Scripluras  compu- 
tatur  canonicas,  atque  in  ordiiic  Ha- 
giographorum  re])onilur.  Accidit  quoque 
liisloria  ista  post  rcdilum  tiliorum  israel  a 
Babylonlca  caplivilate  :  et  primo  islo  nar- 
ratur  capilulo.qualitcr  Assuerus  vex  suam 
repudiavit  uxorem  ;  secundo,  qualitcr  pu- 
ellam  noniine  Esther,  natione  Hebiffiam, 
du.xit  in  conjugem  :  deinde  qualiter  per 
eamdem  procurala  sit  liberalio  .ludaeorum 
a  morlis  periculo. 

/n  diebus  AssLwri,  qui  rer/navit  ab  In- 
dia  usqiie  ^Sthiopiam  super  centum  vi- 
gind septem  provincias.  Assuerus  iste  rex 
fuit  Persarum  atque  .Medoruin  :  quem  ali- 
qui  dicunt  fuisse  octavum  post  Gyrum 
regem,  qui  monarchiam  oblinuil,  omissis 
duobus  magis,  id  est  sapientibus,  qui  post 
Cambysem  filium  Cyri  regis  regnasse  di- 
cuntur  septem  inensibus  lanliim,  ut  qui- 
dam  hic  scribit.  Quod  non  apparet  idonee 
dictum,  quia  (ut  -Magister  in  hisloriis  nar- 
rat)  primus  illorum  duorum  sapienlium 
regnavit  mensibus  septem,  el  post  euin 
frater  ipsius  modico  tempore,  ila  quod 
diiratio  regnalionis  eorum  non  se  exlen- 
debat  ad  annum  uiiiim.  Hujiis  ()[)inionis, 
quod  scilicet  Assuerus  fuit  octavus  post 
Cynim,  fuit  auctor  Scliolasticce  historiae, 
dicens  quod  [)Ost  duos  magos  illos  re- 
gnavit  Darius  filius  llystaspis,  unus  sep- 


.\  lem  sapienliuin  seu  magorum,  qui  posl 
regem  judicabant  et  administrabant  re- 
gnum  Persarum  :  posl  Dariuni,  filius  ejus 
Xer.xes,  post  quem,  filius  ejus  .Artaxer- 
xes:  posl  liunc,  filius  ejus  Xerxes  secun- 
dus,  cui  successil  Sogdianus,  et  Sogdia- 
no  Darius  cognoinento  Nolhus,  hiiicque 
Dario  Artaxerxes,  alio  nomine  Assuerus, 
sub  quo  contigit  hisloria  Eslher.  Alii  di- 
cunl,  quod  .\ssuerus  iste  fuil  quartus  posl 
Cyrum  :  quod  Josephus  sensisse  videtur 
undecimo   libro  .\ntiquilaliim,   affirmans 

B  post  Cyrum  regnassc  filiiim  ejus  Gam- 
bysem  :  posl  Gambysem,  Darium  filiuin 
Hystaspis,  qui  Darius  non  fuit  de  semine 
Cambysis;  post  Darium  autem,  filium  ejus 
Xerxem :  posl  Xerxem,  fiiium  ejus  Arta- 
xerxem.  Quidam  vero  opinantur,  quod  As- 
suerus  iste  successit  immediate  Cyro  regi 
Persarum,  vel  saltem  Cambysi  filio  Cyri. 
Prwterea  .Nicolaus  de  Lyra  positiones 
has  recitans,  dicit  quod  tertia  verisimilior 
vidcalur ;  et  addit,  qiiod  IVibbi  Salomon 
uno  loco  dicil  .\ssueium  hiinc  immediate 

C  Cyro  successisse,  et  tamen  super  Danie- 
lem  lenet,quod  Gamhyses  fiiil  medius  rex 
inter  ipsos.  Hatio  aulcm  qiue  movit  l.,v- 
ram  ad  reprobandiim  duas  primas  posilio- 
nes  esl.quoniam  pr.Tsiipposuif.  quod  .Mar- 
dochaiiis  captus  fiiil  cum  .leciionia  rege 
Juda  :  (luod  infra  dicit  patere.  Sicque  per  Emheiu^a. 


174 


ENARRATIO   IN   CAP.    I    ESTIIER.    —   ART.    I 


durationcin  BabylonicEe  caplivitatis.  ct  per 
tempora  qnibus  prfpfati  rcgcs  Persarum 
regnaverunt, probat  quod  .Mardoclia?us  pii- 
nio  anno  regni  Assueri  fuit  ad  minus  du- 
ccnlorum  qnin(|ue  annorum.  ef  adliuc  alii 
mulli  anni  cs>cnl  addendi.  Xon  est  anlcm 
prohabile,  quod  tam  diu  vixerit,  aul  in 
tanla  telate  facere  potuisset  qua»  lcgitur  in- 
fra  fccissc.  Secundam  quoquc  posilioncm 
redarguit.quia  secundum  eam  .Mardocliieus 
in  principio  regni  Assueri  fuisset  cenlum 
quinqiiaginta  sex  annorum,  imo  et  pluri- 
um.  Itaque  tertiam  sequens  positionem. 
dicil  quod  Mardoclijeus  in  principio  regni 
Assueri  fuil  circiter  centum  annorum. 

Veruin  Rabbi  Paulus  omnia  isla  argu- 
menta  Lyrae  conatur  cassare  una  solulio- 
ne.  Lyra  namque  se  fundat  in  eo  quod 
Esiher  ii,  scquenti  habelur  capitulo  :  Erat  aulcm  vir 
"■  ''■  Judseus  in  Susis  civitate,  vocabulo  Mardo- 
chseus,  filius  Jair,  fiiii  Semei,  filii  Gis  de 
stirpe  Jemini.  qui  translatus  fuerat  dc  Je- 
rusalem,  eo  lcmpore  quo  Jechoniam  re- 
gem  Juda  Nabuchodonosor  rex  Babylonis 
transtuleral.  hi  hac  auctoritate  lioc  rclali- 
vum,  Qui,  Lyra  rcfcrl  atl  .Mankicha-um, 
quod  Rabbi  Paulus  dicil  posse  refcrri  ad 
Cis  proavum  .^hirdochiei  :  velul  si  dica- 
inus,  David  fuit  filius  Jessc  filii  (Jbed  filii 
Booz,  qui  contraxil  cum  Kuth  Moabitide, 
relalivum  hoc,  (Jui,  rcfcrtur  ad  Booz,  non 
ad  David.  Veriimtamcn  ista  sohilio  Kabbi 
Pauii  non  invcnilur  idonea.  Quamvis  enim 
quod  ait  de  reiationc  relativi,  possit  sal- 
vari,  sumendo  prseinducta  verba  secun- 
dum  se,  tamen  si  attendantur  verba  sequen- 
tia.  veritatcm  non  habent,  quia  secundo 
capitulo  post  prsealicgala  verba  immcdia- 
jbid.  7.  te  subjungitur,  Qui  fuit  nutricius  filiae 
fratris  sui  Edissa»,  quse  altero  nomine  Es- 
ther  vocabatur.  Quo  constat,  quod  utrum- 
que  hoc  relalivum.  Qnl,  seu  unum  repcli- 
tum,  ad  .Mardochaeum  sit  referendum. 

Sed  his  obviare  videtur  quod  .Magister 
in  historiis  rcfcrl  :  Erat  lunc  in  Susis  Ju- 
dseus  vocabulo  Mardocha>us  de  Iribu  Je- 
mini,  qui  descenderat  de  transmigratione 
Jechoniae  :  hic  eral  nulricius  Eslher.   Ex 


A  quijjus  verbis  apparcl,  ([uod  pcr  nalivila- 
lcm  descenderit  de  aliquo  transmigrato 
cum  Jcchonia,  pra-serlim  quum  giossa  cjus- 
dem  historise  dicat,  Descenderat  de  Irans- 
migrationc  non  immediate,  scd  per  suc- 
cessioncs,  quia  palcr  cjus  vel  avus  vel 
proavus  descenderat.  Ad  quod  dicendum, 
([uod  in  Scholaslica  historia  in  libro  cor- 
respoiulenle  quarlo  Hegum.  manifesle  ha-  i\  Heg. 
betur,  quod  .Nabuchodonosor  translulit  ^^"^ 
cum  Joachin  scu  Jechonia  in  summa  quasi 
decem   millia,   inter   quos   erant    Mardo- 

B  cha^us  et  EzecliicL  Et  sic  magis  standum 
videtur  textui.  quam  glossa>  illius,  et  prae- 
sertim  texlui  libri  hujus  canonici. 

Itaque  veriorem  puto  primam  posilio- 
ncm,  quam  Magister  in  historiis  sequi- 
tur,  cl  quod  Josephus  aliquos  omisit.Nam 
secundus  Xerxes  quem  omisit,  regnavit 
duoinis  mensibus  :  Sogdianus  vero  quem 
omisit,  mensibus  septem.  Quid  autem  de 
.Mardochoeo  senscrit  Josephus,  in  libro  .\n- 
tiquilalum  non  reperi,  nisi  quod  undeci-  Adi.  Jud. 
mo  libro  Antiquitatum  narrat  Darium  re- '''''"•'"• '■ 

C  gem  scripsisse  Samarilis  :  Zorobabel  el 
.\nanias  ct  .Mardochaens  legati  Judsorum 
vos  accusant.  Quod  tamen  de  isto  Mardo- 
chfeo  non  arbilror  dictum.sed  de  alio  quo- 
dam  ad  Judccam  a  Ikbylone  reverso  :  ad 
quam  Judaeam  Mardochaeus  non  rediil.  ni- 
si  forsan  dicatur  ad  tempus  rediisse,  et 
rursus  in  Babylonem  reversus. 

Verum  juxta  haec,  remanet  quaestio,  qua- 
liler  potuerit  .Mardochaeus  tam  diu  vixisse. 
ct  in  senectute  tam  magna  cgisse  qu»  in-    Esiim-n- 
fra  de  eo  narrantur.  .\d  quod  faciliter  po-  '''  '"'^ 

D  lcrit  rcsponderi,  si  ad  omnipolcntiam  Dei 
rcspiciatur,  qui  per  .Mardochanim  voluit 
Israelitico  populo  subvenirc.  Imo  infra  tem- 
pus  cvangelicff  legis  leguntur  quidam  vi- 
xisse  usque  ad  quadringentos  annos,  sicut 
in  Chronicis  Martini  recitalur  dc  quodam, 
qui  ob  senium  vocabatur  Joannes  de  Tem- 
pore.  Et  nuper  fuit  in  ducatu  Hollandiae 
quidam,  qui  supra  cenlum  mullis  annis 
vixisse  asserilur.  Tamen  dc  his  qute  infra 
certitudinem  suut,  non  convenit  multum 
assertoric  loqui. 


ENARRATIO    IN   CAP.    I    ESTHER.    —   ART.    1 


173 


Itaquc,  lii  diebus  Assueri,  quando  sedit  A 
in  soUo,  id  est  rcgio  throno,  regni  sui, 
tanquain  receptus  et  roboralus,  Susa  civi- 
tas  rcgni  Pcrsarum,  reffni  ejus  exordium 
fuil,  id  cst  caput  atquc  nictropolis.  Terlio 
ergo  aitno  impcrii  sui  fccit  grande  conri- 
vium  cunctis  principibus  et  pueris  suis,  id 
est  ministris,  fortissimis  Pcrsarum,  et  Mc- 
dorum  inclytis,  ac  prwfectis  procincia- 
rum  coram  se,  ut  ostenderet  divitiasgloria' 
regni  sui,  ccntum  ct  ocloginta  diebu^.  Cir- 
ca  hoe  dicif  quidain,  non  esse  vcrisimile 
quod  homines,  prsesertiin  qui  a  remotis  B 
venerunt.  tot  diebus  vacavcrint  :  ideo  di- 
cit,  hos  centum  octoginta  dies  csse  refe- 
rendos  ad  tenipus  prteparationis  convivii : 
nec  cxhibuisse  regcm  populo  suo,  nisi 
conviviuin  scptcni  dicruin,  dc  quo  subdi- 
tur  :  Quumque  implerentur  dies  convivii, 
invitavit  omncm  populum  qui  inventus 
est  in  Susis,  a  maximo  usque  ad  mini- 
mum,  et  septem  dicbus  jussil  convivium 
prwparari  in  veslibulo  horti  et  nernoris. 
Sed  istud  ineptissime  dictum  censeo, 
praesertim  quuni  ncc  auctoritatc,  nec  ido-  C 
nea  ralione  probetur,  et  textus  manifeste 
dicat  oppositum.  Nec  mirum,  quod  ad  in- 
stantiam  tanti  regis  vacaverint  tol  diebus, 
quum  interim  gratis  lautissime  reliceren- 
tur.  Xec  verum  est,  nec  uUam  apparentiam 
habet,  quod  praeparalio  convivii  duraverit 
centum  octoginla  diebus.  quuin  omnia  ne- 
cessaria  haberentur  copiose,  imo  copiosis- 
sime  ad  manuin.  quum  in  tcxlu  dieatur, 
quod  exhibiiit  istiid  cunviviiiin,  ut  osten- 
deret  divitias  regni  sui.  Insuper,  textus 
evidenter  inler  convivia  isla  dislinguit.  tam  D 
quoad  locum,  quam  (luaiitiiin  ad  tcmpus, 
et  item  quantuin  ad  invitatos.  De  primo 
namque  convivio  ait,  Fecit  grande  convi- 
»er*.  i.  viiiin  mullo  temporc,  sciiicet  ccnluni  et 
octoginta  dicbiis  :  ncc  fit  mentio  ibi  dc 
speciali  loco.  Deinde  traclat  de  convivio 
scplem  dierum.  Nec  in  de.scriptionc  primi 
convivii  ulla  fil  incnlio  i\c  pra'parationc 
convivii,scd  dc  exhibilione  duinta.xat.  imo 
in  descriplionc  convivii  septem  dierum, 
fit  verbum  dc  prseparatione  convivii,  ct 


nihiio  miniis  t'xi)onilur  hoc  de  convivii 
exhibitionc  :  crgo  potiiis  prinuim.  Rur- 
sus.  dcscriplo  priino  convivio,  adjiingitur, 
Quumque  impierentur  dies  convivii  :  ct 
consciiticnter  tiaclal  dc  sccundo  convivio, 
qiiod  arfiiiiial  sepleni  durasse  diebus.  Ite- 
riiiii.  primum  convivium  asserit  factum 
cunclis  principibus  ct  pucris  regis.  forlis- 
siinis  IVrsaium.  ct  Mcdoruin  inclytis.  cl 
pr<efcclis  provinciaruiii.  Scciiiiiliiiii  vero 
conviviiini  asserit  facliini  oiiini  [kiiuiIh  in 
civitatc  Susis  invenlo. 

Et  hsec  omnia  etiam  Joscphiis  libro  Anti- 
quilalum  undecimo  protcstatur  :  qui  etiam 
scriliil.  quod  rcx  inisit  pcr  omncs  provin- 
cias,  denuntians  ut  opera  relinquerenl.  et 
inultis  dicbus  pro  ejus  impcrio  Isetaren- 
lur  :  quo  patet.quod  diu  vacabant.Ouibus 
concordal  omnino  Scholastica  historia,  quae 
fatelur  primum  convivium  facluni  esse  in 
domo  illa  mirabili,  de  qua  legitur  in  hi- 
storia  Alexandri.  ciijiis  coluinn»  eranl  ar- 
genteae,  tectum  instar  firmamenti  conca- 
meratum,  habens  gemmas  diversicolores 
in  figuram  siderum  et  signoriim  disposi- 
tas.  Dc  hoc  narral  el  Josephus  :  Taber- 
naculum  fixerat  rex  aureis  argenleisque 
columnis,  vela  purpurea  super  eas  cxlen- 
dens.  ul  mulla  inillia  discumbentium  ope- 
rirent. 

Sccundum  autem  convivium,  juxta  prsB- 
tacta,  factuin  est  in  vcslihulo  /lorli  et 
nemoris,  id  est  pomcerii  nemorosi,  quod 
regio  cullu  et  manu,  id  est  regali  ornatu 
ac  artificio,  consilum  fuil,  id  est  conser- 
tum  ac  decoratum  aromaticis  fructiferis- 
que  arboribus.  proul  tanti  impcratoris  de- 
ciiit  claritatcm.  De  hoc  in  Historiis  legilur: 
Post  hos  centum  octoginta  dies  invilavit 
oninem  populum  qiii  eral  in  Susis,  et  dis- 
ciibucriiiil  cxlra  doinum  seplem  diebus  in 
vcslibiilo  hoili  dcliciarum  :  in  quo  fuit 
vinca  habcns  slipilcs  argcnlcos,  palmiles 
aureos,  et  botros  ex  varielate  gemmarum 
distinctos.  El  pcndcbant  c.r  omni  parte 
lcnluria  acrii,  id  cst  albi  et  clari,  et  car- 
tjasini,  id  esl  aurci,  et  hyacinthini,  id  est 
ccelestis,  coloris  :  color  enim  hyaeinlhi, 


176 


F.NARRATIO   IN   CAP.    I    F.STHER.    —   ART.    I 


similis  perhibeturdispositioni  coelestis  or- 
bis  seu  sphaerEe  eoelestis  :  suMentata  funl- 
bus  bi/ssinis  et  purpurcis,  id  est  extensa 
funibus  1'actis  de  bysso  seu  candidissimn 
lino  et  de  purpura.  qui  ebur/wis  circulis 
iti^erti  erant,  id  est  circulis  factis  de  ebo- 
re,  quod  satis  forte  fuit  ad  onus  illud,  ac 
co/umnis  mannoreis,  utpote  de  marmore 
lapide  factis,  fulciebantur,  id  est,  susten- 
tabantur  e.x  parle  utraque.  LectuU  quoque 
aurei et  argentei  dispositi  cranf,  id  est  loca 
ad  sedendum  instar  leclulorum  mollia,  at- 
que  operta  tincturis  et  mixturis  ex  auro  et 
argento  formaih,  super pavimentum  vesti- 
buli  smaragdino  et  Pario  stratum  lapide, 
id  est  complanatum  lapidibus  de  insula 
Paro,  et  similibus  in  colore  seu  dispositio- 
ne  gemmee  quse  smaragdns  vocatur,  quod 
niira  rarietale  pictura  decorabat . 

Bibebant  autem  aureis  poculis,  id  esf 
ex  vasis  seu  scyphis  aureis  :  atque  (ut  Jo- 
sephus  addit)  vasis  illis  inserti  erant  lapi- 
des  pretiosi  ad  delectationem  et  spectacu- 
lum  praeparati ;  et  aliis  atque  aliis  vasis 
cibi  inferebantur,  id  est,  in  vasis  et  scu- 
tellis  ex  materiis  diversarum  specierum 
aut  dispositionum  pretiosis,et  juxta  diver- 
sitalem  lerculorum  fuit  diversitas  ulensi- 
lium  seu  vasorum.  Vinum  quoque,  ut  ma- 
gnificentia  regia  dignmn  erat,  abundans 
et  prwcipuum  ponebatur.  Nec  erat  qui  no- 
lentes  bibere  cogeret  ad  bibendum,  impor- 
tune  iuvitando,  vel  ad  sequales  haustus 
horlando,  ut  quidam  brutaliler  faciunt  : 
[quod]  et  in  jure  valde  viluperatur,  sanita- 
tique  mentis  ac  corporis  adversatur :  sed 
sicul  rex  statuerat,  prceponens  mensis  sin- 
gulis  de  principibus  suis,  ul  unusquisque 
quod  vellet  accipcret  de  cibo  el  potu  cum 
libertate  et  urbanitale.  Nam  et  naturaliter 
delectabile  est  uti  libertate.  Et  tamen,  ut 
Josephus  refert,  soliUini  fuil  Persis  cogere 
ad  potum  convivantes. 

Vasthi  quoque  regina  fecit  convivium 
feminarum  in  palatio  regis.  Sicque  femi- 
nae  veseebanlur  seorsum  :  quod  fuit  hone- 
stum,  atque  occasio  vitandi  multa  peccata. 
Feminis  quoque  specialiter  obest,  ex  viro- 


A  rum  consortio  vino  repleri.  Ono  constal 
quiim  ineffabiliter  detestabile  sit,  quod 
('ti;im  in  quibusdam  urbibus  (Jhristiano- 
rum,  \iri  et  femiufe  in  eisdem  stuphis 
repr»sentant  se  nudos,  el  in  stuphis  aut 
balneis  mulierculae  serviunt  viris. 

Itaque  die  sepfimo  hujus  secundi  con- 
vivii.  sumendo  convivium  pro  congerie 
conviviorum  tot  dierum,  quum  rex  essef 
hilarior,  et  post  nimiam  potationem  in- 
catuisset  mero  :  vinum  enim  Ifelificat  cor  Eccu.  xl, 
hominis  ;  prcecepit  sepfem  eunucliis,  qui  fj'^^-""- 

B  in  conspectu  ejus  ministrabant  familiarius 
et  in  mensa,  ut  introdifcerent  reginnm 
Vasthi  coram  rege,  ut  ostenderet  cunctis 
populis  et  principibus  adhuc  ibi  prjesenti- 
bus,  illius  pulchritudincm.  Eraf  cnim  pul- 
chra  valde.  Quamyis  enim  secundum  illud 
convivium  specialiter  factum  sil  civibus 
Susis.  ut  apparet  ex  litlera,  mulli  lamen 
ibi  erant  ex  principibus  et  gentibus  pro- 
\inciarum  regis,  ut  innuit  Josephus  :  id- 
circo  ex  isto  non  sequitur,  quod  non  fuit 
nisi  unum  convivium,  Qtice  renuit,  et  ad 

C  regis  imperium  quod  per  cunuchos  man- 
ilavcrat,  venire  contempsit.  Hujus  contra- 
rium  videtur  Josephus  insinuare,  dicendo: 
Oua^  pro  legum  Persarum  custodia.  prohi- 
bcnlium  ab  extraneis  alienas  conjugales 
videri,  uon  accessil  ad  regem,  Ex  quo  eli- 
citur.  quod  non  ex  contemptu,  sed  polius 
ex  pudicitiaet  observantia  legis  Persarum, 
prohibentis  conjuges  eorumdem  ab  alienis 
viris  videri.  non  venit  ad  regem,  Hinc  ali- 
qui  dicunt  in  Hebrseo  haberi :  Et  renuit  re- 
ginaVasthi  veniresecundum  verbum  regis 

D  in  manu  eunuchorum.  Verum  ad  hoc  ex 
verbis  Josephi  patct  responsio.  Ktenini  ail, 
quod  rex  saepe  misit  pro  ea,  et  tamen  non 
acquievit  :  quod  contemptum  includebal, 
liex  enim  in  tali  lege  potuit  dispensare, 

Unde  iratus  rex,  et  nimio  furorc  suc- 
ce«s2/s,Vilanda  autem  est  regum  ira,  quan- 
lum  ralionabiliter  fieri  potest  :  quia  ut  in 
Provcrbiis  Salomon  loquitur,  Sicut  fremi-  i»,-oi,. sr.v, 
tus  leonis,  ita  et  ira  regis  :  qui  provocat  '"'  "*•  "• 
eum,  peccat  in  animam  suam.  Et  rursus  : 
Nuntii  mortis,  ira  regis.  Interrogavit  sa-  /6id.xvi,i4. 


ENARRATIO    IN   CAP.    I   ESTIIF.U. 


ART.    I 


177 


pientes,  qui  ex  more  rcgio  ci  seinper  adc- 
rant.  Nam  et  Pliilosophns  docet,  quod  re\ 
seu  princeps  debel  sibi  associaie  innilos 
sapientes,  \\\  lial>(>at  quasi  oculos  innllos, 
quoriim  direclione  jnvetur  :  qnia  pins  vi- 
dent  ocuii  mnlti,  qnain  unus.  Et  sic  lccit 
Assuerus.  Nam  addilnr  :  el  illorum  facie- 
bat  cuiicla  consilio.scicntiuin  lcgcs  acjura 
majorum,  id  cst  instituta  a  sapientioribns 
et  supremis  principibus.^ra«<  autem  pri- 
mi  et  yroximi  scplcni  diircs  Pi-rsarinn  at- 
quc  Medorum.  Talibus  coinmittenda  est 
gubernatio  subditorum,  videlicet  peritis  et 
expertis  in  oinnibns,  qni  qiieerant  bonnm 
commune,  non  propria  coininoda,  el  jnsti 
sint  ac  prudentes.Et  quamvis  rex  fnit  ira- 
tiis,  non  tamen  sine  horum  consilio  \oluil 
ad  ultionem  procedere,  qiiia  iia  ocnlnm 
cordis  excaecat.  Propter  quod  Seneca :  Nihil 
(inquit)  volo  libi  irascenti  licere,  quoniam 
tibi  irato  omnia  licita  esse  videntiir,  qua> 
scilicet  ira  ^cviiXVAAcl.t^ui  videbant  faciem 
ree/is,  id  est,  familiariores  ei  fuerunt  et 
magis  contnbernales,  et  primi  post  eum 
rcsidcre  so/ili  erant,  sive  in  eadein,  sive 
in  alia  mensa,  et  in  consiliis  et  consiini- 
libus  causis.  Cui  sententiw  Vasthi  regina 
suljjacerel. 

Responditquc  Mamuchan,  qui  inler  sep- 
tem  sapientes  in  littera  ultimo  ponitur, 
audienle  rege  alquc  priucipil)us  :  Xon  so- 
lum  regem  liusit  regina,  derogando  regis 
honori,et  hoc  publice  coram  cunctis  :  per 
quod  scandalizavit  quamplnrimos,  et  ejns 
exemplo  femina^  spernent  maritorum  siio- 
rum  prsecepta,  nisi  ipsa  tam  acriter  pu- 
niatur,quod  ceterae  matronae  inde  terreaii- 


A  tnr,  el  a  consiinili  compescantur.  Et  lioc 
est  qnod  prolixe  narratnr  in  textnqni  pla- 
iuis  est.  Placuit  consilium  ejus,  id  est  eu- 
niichi  istius,  regi  et  principibus,  ut  scili- 
cel  rcgina  Vasthi  ultra  non  ingrederetur 
ad  regem,  scd  rcgnum  illiiis,  id  est  com- 
mnnionem  in  regno  convenientem  uxori 
regis,  altera  qiuv  inclior  est  illa,  accipial, 
cl  cuncla'  u.corcs  dcferanl  maritis  suis  ho- 
norem.  Hinc  rex  omnibus  suis  provinciis 
scripsit,u('ms  esse  princlpes  ac  majores  In 
domibus  suis. 

B     Unde  et  juxta  .\postoIica  documenta,  vir  EpUes.w 
caput  est  mnlieris.  Et  viri  est,  inslrnere  "'*' '  ^'"■' 
ac  dirigere  conjugem  in  agendis,  ac  erran- 
tem  corripere.  Hinc  in  Genesi  legitur  di- 
clnm  primse  mulieri  a  Domino  :  Snb  viri  Gen.m.\f,. 
polestate  eris,  et  ipse  doniinabilnr  tni.  Ideo 
et  beatissimus  princeps  apostolici  chori, 
iii  prima  sna  Ganonica  ait  :  Similiter  mu-    \Petr.m, 
iiercs  snbditEe  sint  viris  suis,  sicut  Sara '' ''',';'"'■ 
obedicbat  Abrahse,  doininum  eum  vocans. 
Veriimtamen  principatus  viri  iii  nxorem, 
non  est  per  omnia,  sicnt  principatns  domi- 

G  ni  ad  servnm,  nt  etiam  docet  Phiiosophns  : 
inio  in  multis  ad  paria  judicanlnr.  Sed  in 
principalibus  et  arduis  rebus  ac  causis, 
vir  principalior  est  :  nam  et  sexus  ieini- 
nens  est  sexus  subjectionis.  Et  cominuni- 
ter  viri  in  naturalibiis  et  jndicio  rationis 
atque  constantia  cordis,  perfectiores  sunt 
feminis.  quamvis  interdum  contingat  op- 
positum. 

Postremo  quidam  spiritualizant  istam 
historiam,  intelligentes  Ghristnin  per  As- 
suerum  :  de  qua  expositione  supersedere 

D  inelins  puto. 


T.  5. 


12 


178 


ENARRATIO    LN    CAP.    II    ESTHER. 


ART.    II 


ARTICULUS   II 


EXPOSITIO    r.APITlI.I    SECIMII    :    HIS    ITACUE    GESTIS.    POSTijUAM    RECIS    ASSUERl 
LNDIGNATIO    DEFERBUERAT. 


H! 


[IC  describilur.  qualiter  Esther  racta 
est  conjux  regis.  His  itac/ue  i/esti^, 
postquam  re;/is  Assueri  iiidifinalio  defer- 
huerat,  id  est,  fervere  desiit,  et  mitescere 
coepit  cor  ejus  circa  abjectam  uxorem.  Ira 
enim.  sicut  et  celerae  passiones  appetilus 
sensitivi.  fit  cum  corporali  transmutatio- 
ne  :  qua  sedata.  sedatur  et  passio.  salteni  a 
vehementia  sua.  Hl  specialiler  generatur 
cum  sanguinis  ehullitione.  fellis  evapora- 
tione.  inflammationeque  cholerae  :  quibus 
cessantibus.  ira  initescit.  Recordaius  esf 
Vast/ii,  prioris  uxoris,  et  quw  fecisset,  id 
est  inobedientiam  e]us.  ef  qua'  passa  esset, 
videlicet  libellum  repudii  seu  repudiatio- 
nem  :  et  ccepil  in  corde  suo  ejus  inobe- 
dientiam  quodammodo  excusare.  propter 
causam  in  praecedenti  articulo  introdii- 
clam.  Sicque  apparuit  ci.  quod  ultra  con- 
dignum  esset  punila  :  quod  non  videbatur 
legiam  decere  majestatem.  ad  quam  con- 
slat  pra^cipue  speclare  clemenliam.  juxta 
Prot.  K,  illud  Proverbiorum,  iloboratur  cleinentia 
-*•  thronus  regis.  Quamvis  aulem  in  praece- 

esiheri,ii.  denli  capilulo  dictum  sit.  quod  regi  .\ssu- 
ero  placuit  eunuchi  consilium  de  Vaslhi 
abjeclione.  Josephus  tamen  undecimo  An- 
tiquitalum  libro  cnarral.  quod  consilium 
eunuchi  rex  graviter  lulil.  delentus  amore 
uxoris,  et  reminiscens  ipsius  decorem.  ct 
trislabatur  quod  propter  irrevocabile  suum 
edictum  eam  non  potuit  revocare.  Idcirco 
in  sollicitudinibus  el  moerore  permansit. 
Ouem  videntes  amici  niinio  moerore  con- 
fectum.  pcrsuadebant  ut  amorem  pristinae 
•  nKBTorem  conjugis  ct  amorcm'  nil  profuturum  depo- 
neret,  el  queereret  per  universam  terram 
virgines  decoras,  ex  quibus  pulchriorem 
haberet  uxorem,  arbitranles  sic  posse  ex- 


A  slingui  prioris  cupidinem.aJia  inlroducla, 
et  desiderium  a  muliere  projecta  subtra- 
clum,  paulatim  posse  ad  cohabitanlem  con- 
verti.  Hoc  est  ergo  quod  subditur. 

Diaxruntquc  pueri ,  id  est  familiares  et 
cari,  regis,  atque  ministri  domestici  sive 
prsecipui :  Quceranlur  regi puellcB  virgines 
speciosie,  et  tradantur  in  domo  femina- 
rum,  ad  usum  regis  depulatarum..w6  ma- 
nu  Egei  eunuchi.  Eunuchus  in  Scripturis 
quandoque  accipitur  pro  castrato  :  et  sic 
videtur  hic  accipi.lnterduni  vero.pro  con- 

B  tinente  et  probo  in  moribus  :  sicque  su- 
mitur  preecedenli  capilulo.quum  dicuntur  Etthen, 
seplem  eunuchi  in  conspeclu  regis  mini-  *"• 
strasse.  Qui  est  prapositu-s  et  cusfos  mu- 
lierum  regiarum,  quae  usui  regis  deputan- 
tur :  quibus  ille  eunuchus  habuit  providere 
de  ornatu  et  victu  atque  custodia  :  et  acci- 
piant  mundum  muliebrem,  id  est  appa- 
ratum  ad  ornatum  ef  corporis  mundifica- 
tionem  perlinentem.  et  cetera  ad  usus 
feminarum  ac  cultum  earum,  necessaria. 
Et  qu<jECumque  inter  omnes  oculis  regis 

C  placterit  prae  celeris,  ipsa  regnet  pro  Va- 
st/ii.  Placuit  sermo  regi ;  et  ita  ut  sugges- 
serantfjussit  fieri. 

Erat  autem  virjudceus  in  Susis  civitate, 
vocabulo  MardocJiceus, de  stirpe  Jem in i :  de 
quael  Saul  primo  Regum  fuisse  asseritur;  i/jej.  u,  i. 
qui  franslafus  fueraf:  hoc  praecedenti  ar- 
ticulo  expositum  est  ;  nutricius  Esf/ier, 
quam.  defunclis  Esther  parentibus.  ado- 
ptavif  iii  fdiam  :  nam  filia  fuit  fratris  sui 
Est/ier.  infer  ceteras  puellas  tradita  eimu- 
cho.  Secundum  Josephum.  de  Babylonia 

D  fuit  adducta.  et  .Mardochceus  ejus  amore 
seculus  est  eam,  et  sic  habitavit  in  Susis. 
Qiuv  placuit  <'/,  puta  eunucho,  ut  accelera- 


ENARRATIO    LN    CAP.    II    KSTHEH. 


ART.    II 


17<) 


rei  mmuluin  iiiuliehrcm,  id  est,  iiiox  lesti- 
navit  eam  ornare,  habens  spcm  firmam, 
quod  lex  eam  eligcret  in  iixorcm.  .Nam.  iit 
Joseplms  contestatur,  gratia  vulliis  sui  w- 
spicientium  delectabat  magis  adspectum. 
Et  tradercl  ci  parlcs  suas.  id  esl  ea  (|iia; 
,  ad  ejus  pertinebant  dccorationem.  cl  scj)- 
tcm  puellas  speciosissimas,  id  esl  vakle 
piilcliras,  minus  tamen  quam  Estlicr  :  cl 
tam  ipsam  quam  ejus  pccliscquas  uruarct 
atque  excoleretjid  est,yMe  exquisite  com- 
poneret,  cupiens  ejus  promotioncm,  et  iit 
ipse  per  lioc  consequeretur  lavorem  il- 
lius.  Quw  noluit  ei  indicare  populum  et 
patriam  suam.  Mardochmus  enim  proice- 
perat  ei,  ut  de  hac  reomnino  reticeref .  iu- 
dffi  quippe  tunc  erant  ibi  captivi.  (>l  a 
muilis  contempti,  ac  singularis  religioiiis. 
Quum  autem  venisset  tempus  singula- 
rum  per  ordinem  pueltarum,  ul  intrarent 
ad  regem.  Ad  quiescendum  cum  illo,  in- 
trabant  successive,  seu  quselibet  die  suo. 
liide  Josephus  ait  :  Per  singulos  dies  ad 
coiicui)ilum  unam  regi  mittebat.  Explctis 
omnibus  quw  ad  cultum  niuUebrem  perti- 
nchant,  scilicet  in  balneationibus,  uncti- 
onibus,  aromatumque  applicaliouibus  et 
vestimentorum  decore,  mewsis  duodccimus 
vertchatur  :qu'm  per  integriim  annum  prae- 
parabantur  ad  regis  conjunctionem  :  ila 
dumtawat,  ut  sex  mensibus  ungerenlur  oleo 
myrlino,  id  est  humore,  gutta  seu  lacrima 
iluentede  arbore  quae  myrtus  vocalur,  cu- 
jus  oleum  carneni  mundifical,  et  aliis  sex 
mensihus  quihusdam pigmentis,id  est  con- 
fectionibus,  et  aromatibus  uterentur,  ad 
reddendum  corpus  femins  magis  suavc 
ct  molle  ad  tactum,  ne  quid  inconvenien- 
tis  odoris  inveniretur  in  aliqua.  Ingre- 
dicntcsque  ad  regem  de  dic  in  palatium, 
quidquid  postulassent  ad  ornalum  perti- 
nens,  accipiebant  ab  aliquo  a  rege  ad  hoc 
depulato  :  cl  ul  cis  placucrat,  composihc, 
id  est  ad  proprium  libituin  excuitce  et  de- 
coratae,  de  triclinio,  id  est  aulaseu  palatio 
feminarum,a/l  regis  cubiculum  transilianl. 
Et  quus  intrabat  vesperc,  egredicbalur  tna- 
ne,  atque  inde  in  secundas  cedes,  id  est 


A  inansiones,  dcducchatur,  qua'  suh  manu 
Susagari  eunuchi  erant,  qui  concubinis 
rcgis  pra'sidcl>al .  Aiiqui  0[)inaiitui',  (jiiod 
rcx  univcrsas  puellas  sccum  dormientes 
liuxit  uxores,  et  tamen  concubina;  vocen- 
lur,  tanquam  conjiiges  secLindaria\  ininiis- 
quc  principales,  sicul  in  Genesi  Zclplia  et  Gen.-nw, 
Bala  quandoque  vocantur  uxores  Jacob,  ^;_-''' •""""'■• 
aliquando  concubina?.  Alii  magis  tencnt 
oppositum.  Nam  et  gentiles  pro  magna 
parte,  concubitum  simplicis  fornicalionis 
non  reputabant  peccatum  :  imo.ut  dictum 

B  cst  in  libro  Judilh,  f*duin  fuit  apiid  Assy-  Juiiii/i\ii, 
rios,  ut  femina  irrideat  virum,  agendo  iit  "' 
immunis  transeat  ab  eo. 

Ecoluto  aulcm  tempore,  inslahat  dies 
quo  Esther  intrarc  debebat  adregem.Quce 
iion  qmesivil  muliebrem  cu/tum.  }ion  enim 
adspirabat  ad  regis  complaccntiam  atque 
eonjugium,  ut  infra  palebil  :  idco  coinini- 
sit  ornatum  suum  eunuclio.  Uinc  subdi- 
tur  :  Sed  qmecumque  voluit  Egeus  eunu- 
clias,  hccc ei  ad  ornatum  dcdit.  Erat  cnim 
fonnosa  valde  el  incrcdibili  pulchriludi- 

C  nc,  omniumque  oculis  i/ratiosa  cl  amahi- 
lis  vidchalar  :  quod  loliiin  cx  divina  pro- 
videntia  factum  est,  ut  pcr  eain  populus 
Israel  liberaretur.  Ecce  qualis  artifex  est 
oinnipotens  Deus,  et  quain  piilcher,  piil- 
cherrimus,  incomparabililci  pulclicr  i't 
superpulcherrimus,  atque  ad  intuenduni 
superdeliciosissimus,  infiniteque  gratio- 
sus,  superamabilis  est  ille  in  scinetipso,et 
ad  fruendum  superdulcissiinus,qui  in  tam 
modica  corporis  parte,  in  fragili  vasculo, 
in  mortali  materia  viliquc  gleba  lantam 

D  piilcliritudinem,  amabilitatem  ct  dclecta- 
bililalem  constituit.  Denique  pulcliritudi- 
nein  illam  corporalem  mirabiliter  venu- 
stavit  ct  auxit  supernaturalis  piilchriludo 
mentis  in  donis  gralise  ac  virtulum,redun- 
dans  ac  resplendens  in  corpore  ;  pulchri- 
tudo  quo(iuemoraIis,in  veinistissimis  mo- 
ribus,  apparatu  et  compositione  cxteriori 
consislens. 

Ducla  est  itaque  ad  cuhiculum  regis 
mense  decimo,  rjui  vocatur  Tebelli,  id  est 
Januarius  apud  nos  :  non  iiliquc  decimo 


180 


ENARRATIO    IN    CAP.    II    ESTHKR. 


ART.    II 


mense  suae  e.\politionis  et  pra?parationis 
ad  regis  accessum :  sed  decimo  mense  sep- 
timi  anni  regni  .\ssueri.  Et  udainavileam 
rex  ptiis  (jiiain  uinnes  mulieres,  vel  divisim 
vel  conjuuctim  acceptas,  loquendo  de  nia- 
ritali  affeclu.  E\  quia  tantam  virtuosila- 
lem.  pudorem  et  honestatem  consideravil 
iu  puella,  posuil  diadema  regni  in  capite 
ejus,  fecitijue  eani  regnare  loco  Vasthi.  Et 
jussit  convivium  prwparari  permagnift- 
cum  cunctis  principibus  et  servis  suis  : 
quod  secundumJosephum,  Scholasticamque 
hisloriam,  duravit  per  inlegrum  mensem. 
Et  dedit  requiein  in  universis  provinciis, 
id  est,  a  subdilis  suis  non  exegit  solita 
tributa  sive  ohsequia  anno  illo  aut  circi- 
ter.  \el  sensus  est.  quod  fecit  eos  ad  tem- 
pus  a  manualibus  cessare  laboribus,  puta 
per  mcnsem.  quum  Josephus  dicat,  quod 
preeccpit  eis  festa  pro  suis  nupliis  cele- 
brare.  Ac  dona  largitus  est  suis  officialis, 
cognatis,  amicis,  Aome%iic\%,  juxta  magni- 
ficentiam  prinripalem ,  id  esl  regaleni  el 
imperialem,  videlicel  iiberaliler  valde.  (juod 
est  contra  preesidentes,  qui  in  nuptiis  suis 
aut  sobolis  suse,  gravanl  siibditos  suos  ex- 
actionibus  seu  munerum  exhibitionibus 
quas  requirunt. 

Quumque  secitndo  qiuvrerentur  virgines 
et  congregarentur ,  MurdorJuvus  inancbat 
ad  januam  regis.  Cur  jaui  post  initum 
cum  Esther  connuhium,  virgines  quaere- 
bantur  ?  Pulaul  quidam,  quod  ad  con- 
cubinatum  ;  alii  dicunt  quod  ipsa  Esther 
nequaquam  volente  prodere  genealogiam 
suam,  rex  simulavil  se  velleducere  aliam. 
et  simulatorie  fecit  virgines  quseri,  quate- 
nus  sic  extorqueret  a  conjuge  genus  ip- 
sius.Adquod  referunt  quod  sequitur.  iVec- 
dum  prodiderat,  id  est  manifestaverat, 
Esther  patriam  et  populum  suum,  Juxta 
iiiandatum  ejus,  id  est  .Mardochsei.  Quid- 
quid enim  ille prwcipiebat , obser vabat  Es- 
Iher,  et  ita  cuncta  faciebat,  ut  eo  tempore 
solita  erat,  quo  eam  parvulam  nutriebat : 
in  quo  patenl  humililas  el  obedientia  Es- 
ther.  Quidam  vero  paululum  promoti.mox 
intumescunt,  et   obedire  despiciunl    suis 


A  pareulibus  aut  magislris,  seu  his  a  quibus 
siinl  instituti. 

Eo  iyitur  tempore  quo  Mardocliceus  ad 
januam  rcgis  morabatur ,  irati  sunt  duo 
cunuchi  rci/is.  rohieruntque  insurgere  in 
rci/cni,  ct  occidere  eum.  Cujus  rei  causa 
nescitur,  nisi  quod  servi  saepe  ex  indigna- 
tione,  ambitione,  tradilione  machinautur 
in  mortem  piiucipis  sui.  queniadmodum 
palel  tertio  et  quarto  Regum.  ubi  reges  \\\neij.\\, 
Israel  a  servis  suis  occisi  leguntur.  Quod  g'."|"f.'Jv' 
Mardochwum  non  tatiiil .  Dicunt   nonnul-  flej.xv.io, 

B  li.quod  eunuchi  audieiite  Mardochaxi,con-     ""' 
tulerunl  de  regis  inlerfectione  in  lingiia 
quam    putabant    non    intelligere   .Mardo- 
cha3um.  Josephus  vero  dicit,   quod   unus 
eunuchoriini  habuil  servum  Judaum,  co- 


guoscentem  domini  sui  insidias,  et  retulit 
Mardochaeo.  Statimque  nuntiavit  regince 
Esther,  et  illa  regi  ex  noniine  Mardo- 
clicei.  QucKsitum  est,  et  inventum  ;  ct  ap- 
pcnsus  est  uterque  in  patibulo.  Et  ita  rex 
sapienler  processit.  non  statim  incaute 
ciedcudo,  sed  examinando  negotium.  Et 

C/iissit  rcx  ut  in  libro  memoriali  scribere- 
tur,  ut  pro  vita  sua  aliquid  repensaret 
ei.  Mandatuinque  cst  historiis,  id  est  in 
libris  hislorialibus  scripliim,  (■/  annalibus 
Iraditum  coram  rcge.  Annales  vocantur 
libri  hislorici,  in  quibus  scribiintur  quae 
singulis  annis  contingunt  sub  regibus,  ut 
reges  talia  recolendo.  ex  memoria  pra^teri- 
loruin  caute  sc  habeant  per  consideralio- 
nem  praesentium,  ac  providentiam  fulu- 
rorum. 
Circa    capiliiium    isluil   aliqua   possenl 

D  inquiri  :  an  scilicet  regi  licuit  suani  sic 
abjicere  conjugem,  quum  inseparabilitas 
dicatur  esse  de  ratione  matrimonii ;  et  an 
illa  repudiata  alque  vivente,  licuit  ei  du- 
cere  aliam.  Item,an  licuit  ipsi  Esther  cum 
rege  gentili  contrahere,  quum  hoc  fuerit 
prohibitum  lege ;  el  an  fuerit  vera  uxor  /?«ir.vn,3. 
regis,  quum  dispar  cultus  impedial  matri- 
monium  contrahendura.  dirimatque  con- 
Iractum.  Ad  quse  longum  est  plenarie  re- 
spondere.  Breviler  autem  tangendo  dici 
potest,  non  oportere  Assuerum  excusare  a 


ENARRATIO   IN    CAP.    III    KSTIlF.n. 


ART.    III 


181 


culpa  ;  ipsainquo  Ksther  ex  divina  pra^oi-  .\  illa  agcbaUir  a  Domino  ;  ct  Salomon  adhuc 
dinalioneacdispcnsationecontraxissecuni      boiuis  cnin  niia  Phaiaonis,  ut  patct  tertio  iiiflej.ni, 
Judic.x>\.  illo.  sicut  Sanison  ciim  Philisl.Ta.  ul  patet      Hc^iini.  Hoiiiin  autem  inajiislialis  discus- 
*■  in  libro  Jiidicuni,  ubi   habetur  quod  res      sio,  ad  quarlum  spectat  Sentcntiarum, 


ARTICULUS  III 


ELU(;iD.\T10    CAPITrLI   TKBTII    :    POST    II.EC    REX   ASSUERUS    EXALTAVIT    AMAN. 


33 


Cen.xLi,W 


£8therii\ 
10. 


C.XPITULO  islo  dcscribilur.  qualiler  B 
.\man  exaltatus  a  rege.  procuravil  ab 
codem  popiilum  Judseorum  morli  adju- 
dicari.  Posf  /t(rc  rex  A.-tsuenis  exaltavit 
Aman  filium  Amadathi ,  qui  eral  de  stir- 
pe  Agag  regis  Amalecitarum :  quos  Saul 
vaslavil,  et  quorum  regem  jam  nomina- 
Reg.w.  tum,  Samuel  propheta  concidil  in  Irusta, 
ut  primo  Regum  libro  legilur  :  et  posuit 
solium  ejus  super  omiies  prin(ipes,quos 
habehat,  id  est  super  ceteros,  qui  sub  ipso 
rege  prseerant  populo,  sicut  Pharao  exal- 
tavit  electum  Joseph.  Et  sic  Aman  fuit  G 
primus  posl  regem.  Verumlamen  infra  le- 
gitur,  quod  Aman  fuit  animo  el  gente  seu 
genere  .Macedo.  Ex  quo  apparet.  quod  non 
fuil  Amalccites.  Ad  quod  respondebitur 
ibi.  Cunctiquc  servi  regis  flcctehant  genii, 
et  adorabant  Aman.  Sic  enimjus.serat  cis 
ifnpcrator.  Solus  Mardochwus  non  flecte- 
f>at  genu,  ad  reverentiam  .\man.  nequc 
adornbat  eum,  ne  honorem  Deo  debitum, 
homini  exhiberet :  quia  ut  dicitur,  Aman 
superhissimiis  voluit  sibi  non  solum  du- 
lisp,  sed  et  latriie  adoralionem  impendi.  D 
Siquidem  cultus  duliae  polerat  ei  exhibe- 
ri.  lanquam  personsp  excellenti  in  officio 
ri'giminis  conslitutte.  .\man  aiitem  super 
hominem  impiissime  se  cxtoUens,  voluit 
adorari  ut  Dcus  :  qucmadmodiim  Nabii- 
chodonosor  rf-x  .\ss\riorum,  videlicel  ('.am- 
byses,  etCaius  imperator,  iit  legitur, 

Qu^d  quum  audi.sset,  qiiod  scilicet  Mar- 
dochseus  esset  Juda»us,  ner  se  adorarei, 
iratu.$  esf  valde.  Oderat   enim  Jiidfeos.   a 


Jndilh  lit 
13. 


quibus  cognovit  progenilores  el  pr;pdeces- 
sorcs  siios  fuisse  occisos.  Hinc  servi  regis  Biod.xMi. 
annuntiaverunt  ipsi  Aman  de  Mardocheeo,  ^''^'g^**' 
cupientes  scire,  an  MardochKUs  persevera- 
ret  in  sententia,  id  est  in  responsione  qua 
se  dixit  esse  Judaeum,  et  idco  non  posse 
se  hominem  adorare.  El  quoniam  servi 
regis  noverant  Judaeos  esse  exosos  huic 
Aman,  cupiebant  scire  ex  quadam  curiosi- 
tate,  an  Mardochaeus  auderet  hoc  eviden- 
ler  faleri,  ipso  Aman  seiente  aul  audiente. 
Et  pro  nihilo  dua>it  in  unum,  videlicet 
ytardochceum,  mifterc  manVri  suas  ultri- 
ces  ;  magisque  voluit  omnem  Judworum 
perdere  nationem,  quw  erat  in  regno  As- 
sueri .  Mense  primo,  cujvs  vocabulum  est 
Xisan  apud  Jiideeos.et  apud  Latinos  Apri- 
lis,  quamvis  inlerdum  concurrat  partim 
cum  -Martio,  missa  csl  sors  in  urnara,  qiuv 
Hebraice  dicitur  Phur  :.\d.  est,  ipse  Aman 
invidiosus  sortilegus,  misit  sortem  in  vas 
quoddam,quod  urna  vocatur,ad  sciendum 
per  sortis  oraculum,  quo  die  mensis,  et 
quo  mense  gens  Judcpomm  dcheret  interfi- 
ci ;ete.xivit  pev  sortis  ostensionem  mensis 
duodecimus,  qui  vocatur  Adar  secundum 
Hebrseos,  et  Martius  secundiim  Latinos. 
Exivit  quoque  per  sorlem  lerliusdecimus 
dies  mensis  ejusdem. 

Hipc  fecit  .\man  cx  vehementi  indigna- 
lione  el  ira  neqiiissima.  tantam  volens  ex- 
ercere  vindictam  in  toliim  popiiliim  Judse- 
oruin,  propler  iinius  delicliim,  secundum 
siiiim  jiidiciiim  :  qiiod  lamen  revera  non 
fuil    delicliim.   ^cd   virtiis.  Supcrbi  enim 


182 


ENARRATIO    IN    CAP.    III    ESTHER.    —   ART    III. 


injuriam  sibi  factam.  quamvis  parvam.  ro- 
putant  valde  gravem  :  idcireo  in  ulciscen- 
do  excedunt  mensurani.  et  a.ffunt  contra 
justitiam.  Denique.  sciens  se  apud  regem 
audientiam  habere  pra>cipuam.  prfesuppo- 
nit  se  faciliter  acquisilurum  a  rege  jiidi- 
eium  mortis  contra  Judteos. 

Dixitque  Aman  regi  :  Est  pojiiilus  per 
omnes  regui  tui  proviucias  dispersu-s.  uo- 
vis  utens  legibtis  e(  cwrimoniis.  eolendo 
unum  solum  Deum.  non  deos,  quos  ab 
anliquis  temporibus  coluerunt  gentiles. 
Nihilo  minus  lex  Judaeorum  a  tempore 
Moysis  usque  ad  Assuerum  perdurans.non 
fuit  penitus  nova.  quamvis  Aman  sic  di- 
xerit  ad  inflammanduni  regem  eontra  Ju- 
daeos.  Insupcr  ct  scita.  id  est  decreta./Yy//.s 
contcmnetis.  Unde  dicitur  plebiscitum.  Ei 
optime  nosti  quod  non  expediat  regno  tuo, 
scilicet  bono  communi  et  paci.  v*  insolc- 
scat,  id  est,  contra  solilum  legum  regni 
tui  se  habeat,  pcr  licentiam,  id  est  per- 
missionem  manendi  in  vita  et  observantia 
sua.  Sl  tibi  placct,  deccnic,  id  est  judica, 
utpereat,  id  est  occidatur,  et  decem  millia 
talcntoriiiit  appciidaiii  arcariis  gazcv  tucv, 
id  est  custodiiius  thesaurorum  tuorum.  Hoc 
addidit  Aman,  ut  videretur  muitum  zelari 
pro  rege  et  pro  pace  communi.  cujns  no- 
verca  et  corruptrix  solel  esse  dissimilitu- 
do  ac  dispar  cultus:  et  ne  rex  retraheretur 
a  sententia  mortis  in  Judffos  dictanda.  pro- 
pter  damnum  tributorum  qua>  sibi  a  Ju- 
dffiis  dabantur. 

Tulit  ergo  rcx  annulum  quo  utebatur, 
non  solum  ad  manus  suse  ornatum,  sed 
item  ad  litteras  sigillandas.  sieut  tunc  mo- 
ris  fuit.  In  annulis  demum  talibus  fuit 
signum  formatum  ad  imprimendum  el  si- 


A  gnandum  epistolas.  Dc  mana  sua.ci  dcdil 
eum  Aman.  ul  juxla  suum  conceptnni  di- 
ctaret  et  sigiJlaret  ex  nominc  regis  litteras 
mortis  conlra  Juda^os.  Credidil  Assueriis 
nimis  impio  Aman,  non  inquirens  accusa- 
tionis  veritatcm.  Facilitas  autem  creduli- 
tatis  decipit  multos.  et  in  pra^sidentibus 
periculosa  est  subditis,  etiam  bonis.  Vo- 
catique  sunl  scriha',  id  est  scriptores,  rc- 
gis.  Scriba  lamen  frequenter  aecipitur  pro 
sapiente  seu  doctore,  vel  legisperito.  Ei 
lillera'  missce  siint  per  cursores  regis  ad 

B  univei-sas  provincias  regni  ejus,  ut  occi- 
derent  omnes  Juda'Os  n  pucro  usr/ue  ad  se- 
nem,  id  est  universos,  etiam  infantulos  at- 
que  decrepitos,  e<  mulieres,  id  est  eunctas 
personas  feminei  sexus.  Et  ut  proniores 
essent  gentiles  hoc  facere,  dabalur  facien- 
tibus  illud  licentia  diripiendi  ac  retinendi 
bona  Jiidaeorum,  quos  trucidarent.  Ideo  sub- 
dilur.  et  bonii  eoruiii  diriperent.  Sic  quippe 
filii  Israel  vastaverunt  Amalecitas;  lamen  \iteij.\\\ 
contra  pra^ceptum  Dei.  pepercerunt  peco-  '■'• 
ribus  Amalec,  sicul  prinio  Regum  fertur. 

C  Statimque  in  Susis  metropoli  regni.pe- 
pendit  edicluin  :  id  est,  ex  disposilione 
Aman,  appensum  est  decretum  in  scriptis 
de  Judffioriim  inleritu,  ne  rex  suam  revo- 
caret  sententiam,  siciil  nec  eam  de  Yasthi 
abjeclione  revocare  audebal.  Hoc  loco  po- 
nil  Josephiis  forniam  epistol»  praelacta? 
ex  nomine  regis  cunctis  ejus  provinciis 
missa?  :  quse  infra  eontinelur.  Rege  et  Esiher%i,i. 
Aman  celebrante convivium,lanqua.m  rem  '""• 
communilati  saluberrimam  ordinassent,('< 
eunciis  Judcvis  qui  in   urbe  Smis  erant, 

D  ffentibus  :  imo.  ut  Josephus  scribit,  etiam 
civilas  turbabatur.  utpole  Juda-is  capliva- 
tis  compaliens. 


E\ARRATIO    I.N    CAP.    IV    KSTHF.R. 


ART.    IV 


183 


AKTICULUS   IV 


E.XPOSITIO  CAPITULI  t,)UARTI  :    QL'.E   QLL.M    ALUISSET   .MAUDOCH.EUS,  SCIDIT   VESTl.MENTA   SUA. 


R' 


KFEHTIU  liic,  (lualiler  .Maidochsus 
Eslhcr  reginam  indii.xil  ad  interce- 
dcndiiin  corani  rege  pro  liberalionc  plebis 
Judaicse.  Qiicc  quum  (nuUaset  Mardocliiviis, 
scidit  vestimenta  sua ,n\.mori%  fuit  Judseis, 
imo  el  quibusdani  genlilibus. sicut  in  libro 
job  I,  io;  Job,  ipse  Job  cl  amici  ejus  legunlur  vesti- 

"■  ''■  inenla  sua  scidisse,  et  indutus  est  sacco, 
id  est  aspera  saccinaque  veste,  in  signuin 
contritionis,  s/iarffcits  cincrcin  capiti.  ad 
humiliandum  se  coram  Deo,  quasi  pulvc- 
reni  se  recognoscens  ac  cinerem ;  ct  in 
jj/atca  tnedia'  civitatis  voce  niagna  clania- 
bat,  ostcndens  amariludinem  animi  sui  : 
prjesertim  quia  pensabat  se  esse  occasio- 
nem  tanti  perictili.  ac  desolationis  dijudi- 
cationisque  populi  sui:  et  hoc  ejulalu  usquc 
ad  fores,  id  est  januas,  palatii  gradiens. 
Xon  enim  erat  lieitum,  indutum  sacco 
aulam  regis  intrare.  Unde  secundiim  .Fo- 
sephum,  usque  ad  aulam  pervenit,  et  ante 
ipsam  sletit  :  quam  cum  tali  habitu  ingre- 
di,  fuit  prohibiluni.  ne  hujuscemodi  vp- 
stis,  aut  sic  vestitus.  miserabilisiiiie  appa- 
rens,  horrorem  incuteret  regi,  aut  ejus 
magnificentiae  derogaret.  In  omnibus  quo- 
que  provinciis,  oppidis  ac  locis,  ad  qna' 
crudele  regis  dogntn,  id  osl  prfpfaluin  edi- 
cliim  quasi  doctrinaliter  et  apparcnter  di- 
Claluin,  pervcnrrat,  planctus  ingens  crnt 
apud  Judwos,  plurimis  sacco  et  cinere  pro 
strato  utentihus.  ad    impetrandiim    aiixi- 

Jer.xt.ii.  iium  Dei,  ju.xla  illud  Jeremia?  :  .\ccingere 
cilicio,  conspergcre  cinere. 

Ingressi  suni  autem  puellce  Esther  et 
eunuchi,  id  est  pedisequse  ejus,  et  cubi- 
cnlarii  qiii  erant  caslrati.  Kl  apparel  quod 
isli  secrclc  noverunl  .Mardocha>uni  et  Es- 
ther  esse  cognatos.  Nuntiaverunlque  ei. 
Quod  audiens  Eslher,  consternata  cst.  id 


A  est,incerore  oppressa;  ct  nnsilvestcni  Mar- 
dochwo,  ul  inxlueret  eam,  sicque  honeste 
veslitiis,  aulam  intraret ;  quani  nccipcre 
iKihiit  .Mardocha?us,  quia  nonduin  finitum 
liiit  malum  illud  poenale,  propter  qiiod 
evadendum,  induerat  saccum.  Accitoque 
Athach  cunucho  pra'C('jn'f  u/  iret  ad  Mar- 
dochieum,  ct  disceret  cur  hoc  facerct.Egres- 
snsque  Athach ,  invenil  euin  in  platea  ci- 
rlintis  :  cjui  indicavit  jjer  cunuchum  ci, sci- 
licel  Esther  reginw, omn ia  qna^  acciderant 
in  hoc  casu,  ut  intrarcl  ad  regcm.  et  de- 

B  precarelur  pro  popido  suo.  De  quo  facien- 
do  excusat  se,  quia  edictum  fuit,quodqui- 
cumqiie  non  vocalus  ingrederetur  atrium 
regis,  mox  morerefur.  nisi  rex  aurcain 
virgam  quam  tenebat  in  manu,  ad  sic  in- 
Iroeuntem  extenderet  pro  signo  clemen- 
liae.  Hinc  addidit  :  Ego  igitur  quomodo  ad 
regeni  intrare  potcro ,  qua'  trigintn  iliehus 
non  sum  vocata  ad  eum  ?  Habuit  enim  ex- 
tra  et  alia  multa  deliciarum  suarum  obje- 
cta  :  et  Deiis  omnipolens  devota?  reginae 
providit  de  lali  continentia  et  quiete. 

C  Quod  cjuum  audisset  MardochKus,  rur- 
sus  mandavit  Esfhcr  regiuEp,  solifa  aucto- 
ritate  loqiiens  ad  eam  increpatorie  ef  au- 
dacter,  certus  qiiod  ipsa  virluosa  dojiiina 
palienter,  non  indignanler  accij>eret,  (//- 
ccns  :  Xe  piifes  quod  animam  fuam  tan- 
tum  liheres,  quia  in  donio  cs  regis  prw 
cuncfis  Juda'is,  id  esf.  noli  piitare  quod  a 
senlentia  mortis  conlra  Jiidipos  promiil- 
gata,  praeserves  propriam  vitam  diimtaxat 
per  hoc,  qnod  facla  cs  confubernalis  et 
conjnx  regis,  ct   ideo  non  ciires  pro  po- 

D  piilo  tuo  rogarc.  Si  enlm  nunc  silueris, 
non  rogando  regem  pro  liiis,  per  aliam 
occnsionem  lihcrahuniur  Judwi,\A  est,Deus 
aliis  modis  ac  viis,  eis  (uf  spcro)  succur- 


184 


ENARRATIO    IN   CAP.  V    ESTHER. 


ART.  V 


rel :  ef  (u  et  donius  tiia  pcrihitis.  id  esl. 
Deiis  juslo  judicio  permitlcl  te,  et  dome- 
stieos  seu  eognatos  tuos  occidi.  eo  quod 
neglexeris  populo  tuo  in  tanto  pericuJo 
subvenire.  Et  quis  novit,  utrum  idcirco 
ad  rer/nui»  perveneris,  id  est,  consors  et 
contoralis  regis  effecta  sis.  ttt  in  tali  tem- 
pore  parareris,  id  esf ,  ut  disponaris  venire 
ad  praetactam  ruinam  in  lempore  persecu- 
tionis  istius.  in  quo  deseris  tuos?  Yel  sen- 
sus  est :  Quis  novit.  etc?  ac  si  dicat :  Ouam- 
vis  occulta  sint  Dei  judicia,  forsilan  tanien 
idcirco  imperatrix  et  regina  facta  es.  qua- 
tenus  ex  prsordinatione  divina  pares  te 
succurrere  nobis. 

Rursumque  Estker  Mardochceo  manda- 
vif  :  Congrega  omnes  Judceos  utriusque 
sexus,  ef  orate  pro  me,  ut  communilatis 
oratio  mihi  prosperum  mereatur  succes- 


A  suni.  Xon  comedatis  ct  non  bibaiis  tribus 
diebuset  tribtisnoctibus,  nisi  eo  modo  quo 
jejunantes  solent  non  manducare.  videli- 
cet  solum  semel  in  die ;  vel  lam  parcc  et 
sobrie  comedatis  in  die,  ul  quasi  nil  re- 
putctur  :  sicut  de  eo  qui  parum  comcdit, 
dicimus.  \ihil  manducavil.  Et  ego  cu,n 
anciUis  meis  sim il iferjeju nabo .  Sicque  an- 
cillae  istae  videntur  fuisse  fideles,et  forsan 
conversap  per  suam  reginam.  Et  tunc  in- 
grediar  ad  regeni,  sperando  quod  Deus 
misericorditer  meeum  disponel,  el  men- 

B  tem  regis  mihi  propiliam  exhibebit,  con- 
tra  legem  faciens,  intrando  ad  regem  in- 
vocata,  id  est  non  vocata,  tradens  me 
morti,  id  est  periculo  mortis,  pro  libera- 
tione  populi  mei.  nisi  Deus  gratiose  pro- 
videat  et  succurrat.  Ivit  itaqiw  Mardo- 
cha'us  ad  exsequendum  reginae  praeceptum. 


ARTICULUS   V 


EXPLA.NATIO    CAPITILI    rtUlNTI    :    DIE    AITEM    TERTIO    INDITA    EST    ESTHER 
REGALIBUS    VESTIME.NTIS. 


EXORDIUM  petitionis  Esther  reginae  hic 
recitatur.  Die  autern  tertio  indutn  est 
Esther  regalihus  vestimenfis :  et  sic  regem 
accessisse  videtur  tertio  die  suae  jejunatio- 
njs  et  orationis,  oranlibiis  adhuc  pro  ea, 
et  jejunantibus  cunclis  Judaeis  in  Susis 
nianentibus.  Ipsa  quoque  in  lugubri  veste 
oravit  ac  jejunavit  :  qua  deposita.  ornavit 
se  pretiosissimis  atque  pulcherrimis  qua" 
habuit  vestimentis.  Propter  quod  infra  le- 
EsiherxM.  gifur.  quod  circumdala  esl  gloria  sua,  el 
*■  deposuit  vestimenfa  ornalus  sui  :  quia  et 

communia  ornamenta  seu  quotidiana  ve- 
slimenfa.  quamvis  preliosa  ef  decora.  de- 
posuit ;  vesfimenta  quoque  lugubria,  in 
quibus  interiori  ornatui,  scilicet  compun- 
ctioni,  orationi,  jejunationi  vacavit.  E> 
stetif  in  atrio,  id  est,  a  camera  sua  pro- 
cessit  usque  ad  atrmm, domus  regi(B,quod 


C  erat  interius  contra  basilicam.  id  est  ex 
opposito  regiae  aulae.  At  iUe  sedcbaf  super 
sotium  suuni  in  consisforio,  id  est  loco 
judicii  ubi  ad  judicium  slatur,  palatii, 
contrn  ostium  domus.  in  qua  rex  sedil.  cx 
qua  poluit  eam  videre.  Et  antequam  venit 
ad  illum  locum,  ivit  per  januas  multas, 
secundum  quod  infra  legifur  :  Ingressa  Esihenf 
cuncta  per  ordinem  osfia,  etc.  '• 

(^uumque  vidisset  rex  Esther  reginain 
stantcm,p!acuit ocutis ejus.¥.ra\  enim  pul- 
cherrima.    speciosissime   quoque   veslifa, 

D  roseo  colore  vullu  perfusa,  gratis  ac  ni-  yj.rf.  g. 
lenlibus  oculis  pallens,  sicuf  infra  legi- 
fur.  Et  e.vtendit  contrn,  id  est  versus,m»t 
virgam  auream  pro  signo  clementiae  et 
amoris,  quam  tenehat  in  manu.  Quie  ac- 
cedens,  oscidata  esf  summitntetn  virga',  ad 
reverentiam  regia?  dignitatis.  Eratque  vir- 


ENARRATIO    I.N    CAP.   V    KSIHKR. 


AHr.  V 


185 


ga  illa  sceptrum  regis.  Seii  liis  conlrariari 
KsiherKw.  videtur,  quod  infra  legitur  :  Quunique  ele- 
'"■  vasset  re.\  facieni,  el  ardenlibus  ocuiis  fu- 

roreui  pectoris  indicassel,  rcgina  corniit, 
et  in  pallorem  colore  mutato,lassuui  supcr 
ancillain  reclinavit  capul.  Josephus  quo- 
que  :  He.\  (iuquil)  adspe.xil  eam  aspcrius, 
iracundoque  vultu  :  et  tunc  appreliendit 
reginam  memiirorum  debilitas,  ct  super 
ancillas  quff  prope  lalera  cjus  erant,  re- 
pente  coilapsa  est.  Et  simiJi  modo  Magi- 
ster  in  historiis  refert.  Et  respondendum, 
quod  ca  quae  in  isto  lii)ro  habentur  ab  co 
/6irf.  .\,  i.  loco,  Dixitque  .Mardochaeus.  A  Deo  facta 
sunt  isla,  non  habentur  in  Hebrieo,  ul  di- 
cil  Hieronymus,  el  infra  patebit.  sed  in 
editione  vulgata  sunt,  cl  ex  Josepho  sum- 
pta.  Idcirco  dicendum  pro  horum  concor- 
dia,  quod  rex  primo  adspectu  visa  regina, 
fuit  contra  eam  commotus,  eo  quod  non 
vocala  venisset :  sed  visa  ejus  discolora- 
tione,  verecundia,  debilitatione,  declina- 
ihid.  XV,  tione,  rex  subito  fuit  animo  alteralus,  et 
"*'"'■  reginae  compassus,  timens  de  niorte  ejus 
improvisa,  prout  hoc  infra  plcnius  enar- 
ratur  :  sicque  regina,  quum  consolata  fuis- 
set  et  roborata  ex  verbis  regis,  osculala  est 
virgam. 

Dixitr/ue  ad  eam  rex :  Quid  vis,  Esthcr 
rer/ina^  Qtue  est  petitio  tuai  Etiamsi  di- 
midiam  regni  mei  partem  petieris,  dabi- 
lur  libi  a  me.  Quamvis  enim  fuit  regina, 
regnum  tamen  pertinebat  ad  regem  :  nec 
sine  regis  scitu  et  voluntate  regina  polest 
urbem  aut  partem  regni  alienare,  aut  al- 
teri  dare.  At  iUa  respondit  :  Si  rer/i  pln- 
cel,  obsccro  ut  venias  ad  ine  kodie,  et 
Aman  tecum,  ad  convivium  quod  inrrari 
per  ministrantes.  Ideo  regem  invitavit.  ul 
qunni  faclus  esset  rex  potu  solilo  morc 
hilarior,  [)roponerel  ei  suam  pctilioncm. 
ipsum  quoque  Aman  invilavil,  quia  in 
cjus  pra?sentia  voluit  cum  rcgi  accusarc, 
nt  rcx  conlra  prBesentem  magis  incitaic- 
tur.  .\liqui  vero  dicunt,  quod  ideo.  ul  alii 
principes  incitarentur  odio  et  invidciilia 
contra  Aman,  eo  quod  sic  honorarcliir 
prae  ipsis,  ctiam  a  regina;  sed  hoc,  iit  ap- 


A  parct,  fuisscl  culjiabilc,  nec  apparenliam 
videtur  haberc.  Venit  itaque  rcj-  cl  Aman 
ad  conviviam  regina?  :  qiiie  tiinc  regcm 
rogavit,  ut  die  sequcnli,  ipse  el  .\man  rur- 
sus  ad  suum  vcnirenl  convivium.  l,}uod 
sic  Deo  ordinanle  pcracliim  est,  iil  inle- 
rim  cor  rcgis  magis  afficcrclur  ad  .Mardo- 
chseum  quam  ad  Aman,  et  ipse  Aman  sibi 
ipsi  fovcam  in  quam  caderet,  pr;ppararet.  Ps.  v,i,  i6. 

Ef/rcssus  est  itaque  Aman  a  pr;escnlia 
regis  ac  regina>,  illa  dic  hvtus  et  alacer  ex 
tanta  siia  prosperitate,  ut  sestimavit,  in  dic    Eccu.  xi, 

B  bonorum  non  exsislens  mcmor  malorum,  ''" 
ncc  providus  pcriciiloruni  sibi  evenire  po- 
tcntium.  Propter  quod  non  implevil  quod 
scriptum  est :  Sapiens  in  omnibiis  metuit.  iind.x\m, 
Quumque  vidis.wt  Manloc/ueum,  non  so-  ''' 
him  non  sibi  assurrc.rissc,  scd  ncc  motum 
de  loco,  indignalus  cst  valdc,  reputans  se 
sic  parvipendi  ab  illo  ;  quod  superbissi- 
mus  ferre  non  potuit,  scd  vehemcnter  ira- 
tus  fuil.  Ira  namque  est  appetilus  vindictae 
propler  parvipensioneni  irascenti  illatam, 
secundum    Philosophum.  Et  dissimulata 

G  ira  :  quani  per  signa  monstrare,  inhonc- 
stum  ac  stultum  est,  jiixla  illud  Ecclesia- 
stae,  Ira  in  sinu  stulli   requiescit.  Et  ite-    Kccte.y». 
rum    Salomon    loquitur    :    Fatuus    statim  ^%,.^^.  ^,, 
indicat  iram  suam  :  qui  autem  dissimulat  lo. 
injuriam,  callidus  esl.  Reversus  cst  in  do- 
inum  suam,  et  exposuit  suis  omnein  suam 
prosperitatem.  addens  quod  qiiamdiu  vi- 
derct  .Mardocha^um  Judseum  sibi  odiosissi- 
mum  ante  fores  palatii.  miscriim  se  arbi- 
Irarelur.  Moxquc  de  consilio  amicoruni  et 
conjugis  fecit  erigi  trabem,  id  est  crucem 

D  scii  palibulum  quinqiiagiiila  cubilorum, 
qiiatenus  procurarcl  a  rcge  ipsum  .Mardo- 
chseum  suspendi  in  eo,  et  sic  Isetus  ad  con- 
viviiim  irct.Nam  passio  irse  siciil  a  tristilia 
inchoaliir.  sic  iillionc  illata.  ad  dclcclalio- 
iicm  (secundiim  Philosophum)  irriniiialiii'. 
/'/a<'iiilq/ic  ci  niiisi/i/nn  lanqiiam  sikc  pas- 
sioni  alquc  invidiic  consonum.  ct  Jiissit 
parari  crucem  excelsam. 

(^irca  hffc  qiKTritiir.  annc  peccaveril 
.Mai(locha>iis.  niilliim  pcniliis  cxhibcndo 
honorcm  htiic.Vman.  Et  vidclur  iiikkI  iino. 


186 


E.NARRAT10    IN    CAP.   VI    ESTHER.    —   ART.   VI 


\Pelr.  II, 
14.18:  £/)/!. 
VI,  5;  Til.  II, 
9. 


quia  lioc  luil  coiKra  rogis  prsecepUim,  et  A 
habuil  speciem  mali;  seandalizativum  quo- 
que  e.xslitit  aliorum,  imo  et  inllammati- 
vum  ipsius  Aman  ad  persequendum  Ju- 
dspos.  Insuper,  Mardochaeus  licite  polerat 
aliquam  saltem  reverentiam  facere  Aman, 
in  assurgendo  seu  alio  modo,  absque  de- 
rogatione  honoris  soli  Deo  exhibendi.  Et 
secundum  apostolica  documenta,  obedien- 
dum  esl  dominis  etiam  dyscolis, el  ducibus 
a  rege  missis.  quamdiu  non  transcendunl 
limites  sua?  auclorilalis  in  praecipiendo. 

Ad  hfec  possel  quis  dicere  juxla  prfpha-  B 
bita.  quod  Mardochieus  ita  se  habuit,  quia 
Estherm,  Amau  voluit  adorari  et  honorari  ut  Deus, 
■  secundum  quod  Lyra  ad  hoc  allegat  glos- 

sam  Hehraicam.  Scd  hoc  Rabbi  Paulus 
miillipliciter  reprobat.  Non  enim,  ul  ap- 
paret,  voluit  altius  honorari,quam  rex  As- 
suerus.qui  non  voluit  adorari  ut  Deus  :  el 
si  voluit  sibi  usurpare  honorem  divinum, 
derogasset  regio  honori  :  quod  ex  timore 
Assueri  ausus  facere  non  fuisset.  Hinc  ad- 
dit  Rabbi  Paulus,  quod  glossa  illa  non  te- 
netur  ut  authentica  ab  Hebraeis ;  et  quod  C 
sint  ducC  Hebr;eorum  opiniones.curMardo- 
cha?us  noluit  flecleie  genua  coram  Aman  : 
una  dicentium.  qiiod  Aman  gerebat  ad  col- 
lum  suum  idoluni  qiioddam.  ideo  noluit 
eum  adorare,  ne  adorare  iUud  idoliim  vi- 
deretur  ;  alia,  qiiia  Deus  pra^cepit  filiis 
Israel  in  Deuleronomio,  ne  obliviscerentiir 
injurifc  cis  ab  Amalecilis  illata».  Et  quo- 
niam  Aman  fuit  de  slirpe  illorum,  noluit 
signa  amicilia'  aut  reverentia?  ipsi  Aman 
oslendere.  Vcrumtamen  glossae  Hebraicse 


Deiil.x 


consonat,  quod  infia  Mardochaeus  in  ora- 

tione  loquilur  Deo  :  Cuncla  nosli  et  scis,  lisiherxm, 

qiiia  non  pro  superbia  fecerim  hoc  ut  non 

adoraverim  .\man  siipcrbissimum.  Liben- 

ter  enim  pro  salule  Israel  etiam  vestigia 

pedum  ejus  deosculari  paratus  essem  :  sed 

tinuii  ne  honorem  Dei  mei  transferrem  ad 

hominem,  et  ne  quemquam  adorarem  ex- 

ceplo  Deo  meo.  Ycrum  ad  hoc  Rabbi  Paii- 

lus  respondel,  illud  non  haberi  nec  recipi 

ab  Hebraeis,  qui  de  isto  libro  non  habent 

nisi  usqiie  ad  decimum  capitulum  inclu-  ihid.x.t. 

sive. 

Verumtamen  mihi  apparel.quod  his  non 
obslantibus,   Mardochseus   potuisset  licite 
aliquem  exhibere  honorem  Aman  in  as- 
surgendo.  vel  simili  modo.  nec  ex  Deute- 
ronomio  illud  fuit  ei  illicilum,  quia  Domi- 
uus  jussit  ne   obliviscerentur  filii  Israel   Deut.wv 
expugnare  Amalecilas  :  quod  jam  fuit  im-  '  • 
pletum  per  Saul  ct  Samuelem.  Propterea  iney.xs-. 
non  videlur.  qualiter  Mardochae.us  excuse- 
tur  de  hoc,  quod  nullam  voluit  facere  re- 
verentiam  impio  .\man,  nisi  dicatur,  quod 
ex  occulto  instinctu  Spiritus  Sancti  se  ila 
habuerit.  Per  quem  modum  plurima  excu- 
santur,  quse  alias  fuissent  illicita  :  sicut 
quod  Samson  eum  Philistseis  occidit  se  ip-  .ai-/iv  xm, 
siim:  et  qucedam  feminse  sanctfe  submer- '^' 
serunt  se.  ne  a  perfidis  violarentur,  prout 
libro  de  Civitate  Dei  Augustinus  declarat. 
Hinc  dicendum    apparet,   quod  Deus  qui 
voluil  arroganliam  hiijus  .\man  per  Mar- 
docheeum  et   Eslher  dejicere,  movil   cor 
Mardochsei  ad  talem  rigorem  et  irreveren- 
tiam  circa  Aman. 


ARTICULUS  VI 


DECLARATIO    CAPITULI    SEXTl   :    .NOCTEM    H.LA.M    REX    DUXIT    LNSOMNEM. 


^XALTATIOMardochaei  hic  describitur.  D  tione  Mardochaei.Unde  Josephus  ait  :  Deus 

I  Xncfein  iUam .  postquam  rex  et  Aman      malignam  spem  Anian  deridebat.  Nam  regi 
Esihers.i.  comederunt  primo  cum  Esther,  rex  du-rif      somniim   per  illam  abstulit   noctem  :  qui 
insomnetn^Tleo  sic  ordinanlc  pro  suhlima-      rex  nolens  in  olio  vigilias  perdere,  sed  ad 


E^ 


ENARRATIO    IN    CAP.  VI    ESTIIKn. 


ART.  VI 


187 


Ksther  II 
23. 


Ibtd.  j 


Prov.  XXI 
30. 

Job  V,  li. 


gubernationom  sui  principatus  eashaberc. 
scribam  jussit  libros  afferre.  Hoc  est  qiiod 
subditur  :  JnxsitfiHc  sibi  affcn-i  hisiorins, 
id  pst  libros  historiales.  et  aiuia/es  prio- 
rinn  lcmporu»!  :  quod  snpra  cxpositiini 
est.  Qua'  quinn  illo  pra'sente  lefjei-entur, 
ventinn  est  nd  ilhim  lociim,  uhi  scriptum 
eraf  (juomodo  nuntiasset  Mardochams  iii- 
sidias  cunuchorum,  regem  Assuerum  ju- 
t/ulnrc,  id  est  occidcrc,  cupicntium.  Et 
quum  scriba  voluisset  legendo  procedcrc, 
delinuit  eum  re.x.  ut  Josephus  addit.  Ait 
re.r  :  Quid  pro  hac  fide,  id  est  fidelitate 
mihi  a  Mardochspo  exhibita,  honoris  ac 
jtrwmii  consccutus  cst  Mardochwus  ?  Dixc- 
ruiil  iUi  servi  ejus  :  Nihil  omnino.  His 
videlur  obviarc  qiind  infra  scripUim  cst  : 
Prjecepit  ci,  scilicct  .Mardochceo  rex,  ul  in 
aula  palalii  moraretur,  datis  ei  pro  dela- 
lione  muncribus.  .\d  qnod  potcrit  respon- 
deri,  quod  munera  illa  respcctu  beneficii 
lanti,  tantoqueregi  exhibiti,modica  eranl, 
et  quasi  niillius  momenti  :  ideo  nil  rcce- 
pisse  asseritiir.  Josephiis  tainen  rcferl  As- 
suerum  interrogassc,  an  aliquid  scriptum 
cssct  in  libris  qui  Icgcbantur  de  rcmu- 
neratione  Mardocha^o  facta.  Respondilqiic 
scriba  :  Nihil.  Et  tunc  rex  jussit  scribam 
tacere.  et  interrogavit  quaesit  hora  noctis: 
et  audiens  qiiod  dilucesccret,  jussit  ut  sibi 
nuntiarent,  qiiem  amicorum  antc  aulam 
invenirenl.  Hoc  est  quod  sequitur. 

Slatimque  rex  :  Quis  esl,  inquil,  in 
alrio?  Rcsponderunt  :  Aman  sliit  in  atrio. 
Nam  solito  manius  venit,  ut  siiggereret 
regi  de  suspendio  Mardocha?i.  Verum,  iil 
Salomon  ail  :  Non  esl  sapientia,  non  csl 
prudcntia,  non  esl  consilium  contra  Do- 
minum,  qiii  dissipat  consilia  malignorum, 
ne  possint  implere  maniis  eorum  quae  cce- 
peranl.  Di.ritque  re.r  :  Ingredialur.  Quum- 
que  esset  ingressus,  ail  rex  illi,  scilicet 
ipsi  i\man  :  Quld  dehel  fieri  viro,  quern 
rex  honorare  desiderat  honore  prsecipuo? 

Cogiians  Aman,  quod  nulluin  aliuni 
rex,  nisi  sc,  vellci  honorarc  :  quia  jam  sae- 
pe  fuit  expertus  favorem  regis  ad  se :  cl 
quia  siiperbi   reputant  se  honore  pra>di- 


.\  gnos,  cl  frcqiicnter  s-stimant  sc  lales  ac 
lantos  ab  aiiis  repulari.qiialcs  ctquanli  re- 
putantiir  a  se  ipsis.  quum  longe  sit  aliter ; 
rcspondit :  Homo  qucin  rer  honorarc  cupit, 
debcl  indui  vestibus  regiis,  et  imponi  su- 
per  cqmim  i/ui  de  sella  rcgis  esl ,  id  cst 
quem  rex  solet  equitare.  Unde  in  Schola- 
stica  historia  dicitiir,  Supcr  equuin  regis. 
Josephiis  quoque  narrat  ipsuin  Aman  di- 
.\isse  :  Indualur  vesle  tua,  qiicm  honorarc 
dcsideras.  Et  acclpcrc  regiinii  dladcma.  Ex  . 
hoc  Lyra  concludit.  qiiod  Aman  adspira- 

B  verit  ad  regnum,  sed  Rabbi  Paulus  con- 
tradicil.  cf  dicit  non  essc  intciligcndum. 
quod  liomo  ille  qucm  rex  vellet  honorarc, 
accipiat  regium  diadema,  sed  quod  equus 
ille  qui  dc  sella  regis  crat,  esset  de  illis 
qui  consucverunl  regiiim  diadcina  porta- 
re,  qiiando  rex  equitavit  in  illis.  Huic  aii- 
tem  objeclioni  repugnat,  qiiod  subdiliir, 
supcr  capiil  suiiin  :  sicquc  .Magisler  in 
historiis  referl.  Quod  autcm  .\man  adspi- 
ravit  ad  regnum.  apparcnliam  habcl  c.\ 
hoc.  quod  infra  Assueriis  rcx  proleslatur  : 

C  l^tiii.  scilicet  Aman,  in   tantum  arrogantiae  Esiiierwt. 
tiimorcm  sublatus  cst.  iit  regno  nos  priva-  '-"'*• 
rc  nilerctur  et  spiritu.  Nam  .MardDcIupiiiii 
cl  Esther  cxpetivit  in  mortem.  iit  illis  in- 
teifectis,  insidiaretur  noslra:>  solitiidini.  cl 
regnum  Persarum  Iransferrcl  in  Macedo- 
uas.   Idcm  apparet  ex  eo,  quod    inferius 
dcnuo  legitur,  Aman  voluit  nocere  ilardo-  /«irf.xu.e. 
chaeo  pro  duobus  eunuchis  regis  qui  fiic- 
rant  inlerfecti.  El  primus  dc  rcgis'  prin- 
clpihus  ac  lyrannis,  id  est  majoribus  ac 
fortibus.  Olim  enim  dicebatiir  tyrannus, 

D  rex,  aut  princeps  forlis  a  Tjpc.;,  quod  est 
forlis.  Nunc  vero  vocatur  TJpxwo;.  violen- 
tiis  et  irrationalis,  qui  sequiliir  volunla- 
tem,  non  rationem.  Teneal  ejus  cquum. 

Dijitqiic  rex  :  Fac,  sicul  di.risli',  Mar- 
dochwo  Juda'0  sumpta  stola,  id  est  regia  '"' 
vesle,  cl  cquo.  Dicunl  aliqiii.  qiiod  rex  ta- 
cuit  de  regio  diadcmale,  qiiia  ikiii  videba- 
tur  sibi  competere,  qiiod  aller  a  regc  ute- 
retur  diademale  regio.  Sed  his  obviare 
videliir,  quod  rex  dixil  ad  .\man  :  Cavc, 
ne  quidquam  dc  his  quai  locuius  es,  pne- 


regiis 


ut  locu- 
s  es 


188 


E.NARRATIO    I.N    CAP.  VII    ESTHER.    —    ART.  VII 


Esiherxw.  /ermittas.lnha quoque  habefur.quod  Mar- 
dochaeus  egrediens  de  conspectu  regis,  co- 
ronani  auream  portavit  in  capite.  Tulit 
ilaqite  Amaii  stolam  et  eqimm,  ad  facien- 
duni  juxta  regis  praeceptum.  Et.  sicut  Jo- 
sephus  refert.quum  invenisset  Aman  Mar- 
dochaeum  saccum  indutum,  et  jussisset 
eum  sacco  exutum.  circumdari  purpura. 
Alardochseus  putans  sibi  illudi,  dixit  ad 
Aman  :  Pessime  omnium  hominum,  sic  no- 
stram  calamitatem  derides  !  Yerilate  au- 
tem  cognita.  acquicvit. 

E.xpleto  demum  regis  prseeepto,  Aman 
festiiiavit  ire  in  domum  suam,  luf/eiis  ct 
operlo  capite,  ex  confusione  atque  fristi- 
tia.  Xarracitquc  amicis  et  uxori.  Cui  rc- 


A  sponderunt  sapientes,  qiios  habebat  in  con- 
silio,  et  uxori*  :  Si  de  semine  Juda'0)~um  'uxorejus 
est  ^[ardochceus,aiite  qucm  codere  ccepisti, 
id  est  humiliari  ef  dehonorari,  non  pote- 
ris  resisfere  ei .  Unde  apparef,   quod   isfi 
noverunf  aliquid  de  libris  et  historiis  Ju- 
dseorum,  quorum  libri  erant  translati  ad 
aliam  linguam  :  vel  ex  Judfforum  inter  se 
commorantium  relatione.  .\tque(ut  dicunt 
Hebrsei)  legerunt.  quod  filii  Israel  compa-    ^^^  ^^^^ 
ranfur  stellis  coeli  et  pulveri  terrse.  ut  patet  i6:  "^3; 
ssepe  in  Gonesi  et  Deuteronomio.  Ideoque  j^,,'  4.' 

B  dixerunt  :  Dum  incipiunt  cadere.  prosler- '"'™-  '*■ 
nuntur  el   suppedilantur  iil  puivis  :  dum  xxsn,  i3: 
vcro  incipiunt  pifevaleie,  exallantur  ul  si-  -'^■«"'- ""'"• 
dera.  Hoc  recitalive  commemoro.  10. 


ARTICULIS   VII 


ESPLANATIO   CAPITULI   SEPTIMI  :  l.NTRAVIT   ITAQLE  REX   ET   AM.VN.  LT   BIBERE.NT   CUM   REGl.NA. 


FUR.MA  pefitionis  Esfher  reginse  hic  po- 
nitur.  Tutravit  itaque  rav  ct  Amnn,  ut 
biberent cum  regina:  imo  ut  eliam  mandu- 
carent  cum  ea  :  sed  per  unum  dcsignalur 
utrumque,  sicut  ef  nomine  comesfionis. 
communiter  ipsa  quoque  potatio  insinua- 
tur.  Diritquc  ci  rcx  :  Qiice  cst  pctitio  tua, 
Esther  ?  Respondil  :  Si  inveni  gratiam  in 
oculis  titis,  o  rex,  dona  mihi  animam 
meam  pro  quct  rogo,  id  est,  vitam  meam 
conserva.  atque  a  mortis  laqueo  eripe,  ct 
popnlum  mcuiii  pro  (juo  obsccro,  id  esf,  ad 
instantiam  meam  prfeserva  a  mortis  pe- 
riculo  jam  propinquo.  nisi  subvenias,  po- 
pulum  de  quo  nata  sum,  ef  cujus  mem- 
brum  exsisto.  Traditi  enim  sumits  ego  et 
populus  meus,  ut  conteramur,  jugulemur 
et  pereamus.  Atque  utinam  in  servos  et 
famulas  venderemur ,  id  est,  venditio  ista 
esset  eligibilior,  quam  sic  jugulari ;  esset 
tolerabile  malum  :  quia  tolerabilior  est 
mors  civilis,  videlicet  servitus.quam  mors 
corporalis,  ef  generalis  eliam  parvuloriim 


C  ac  feminarum :  et  geincns  tacerem,  id  est. 
hal)endo  patienliam,ef  susfinendo  pro  cul- 
pa  niea.  eliam  mei   ipsius  dejectionem  a 
regali   excellenlia  ad  stafum  ancillarem, 
quia  invife  propono  querimoniam.  Xunc 
autem  hostis  noster  esl,  cujus  critdelitas 
redundat  in  regem.  Yir  namque  et  uxor 
sunt  una  caro  :  ideo  occisio  uxoris  redun-  cen.n.vt. 
dat  in  virum.  Esther  aiitem  fuil  pars  po-    Esihera. 
puli.quem  Aman  procuravil  morli  adjudi-  ':"'>*-''• 
cari.  Dicfum  est  quoque  supra,  quod  Aman  vtirf.  vi. 
adspiravit  ad  regnum.et  cogifavit  mala  in 

D  regem.  Poterat  item  rex  emolumenla  pe- 
cuniarum  et  commoda  consequi,  ex  Judaeo- 
rum  venditione.  seu  occupatione  in  ser- 
viliis  regis.  quemadmodum  in  .Egypto  £xorf.i,ii. 
servierant  Pharaoni  :  idcirco  eorum  occi- 
sio  regi  damnosa  fuisset.  Hostis  et  inimi- 
cus  noster  pessimiis  istc  est  Aman,  qui  ad- 
versafur  vitae  nostrse  ac  regno. 

Quod  ille  audiens,  illico  obstupuit,  id 
est,  prse  admiratione  rei  insuspicatse,  ter- 
rilus  fuil  valde,  et  quasi  defecit,  .vmWmwi 


ENARRATIO    IN    C.AP.  VII    KSTIIKR. 


ART.  VII 


189 


rcffis  ac  rcgiucv  iialiim  fcrrc  /loti  sKsli-  A  in    aliquibus    terris,   solenl   (lamnalis    ad 
tic/is.  e.\  pavorc  et  confusione.  Rcr  aiitcin      inorleni  oculi  operiri. 


surrcxit,  ct  intravit  iii  hortinn  arhorihus 
consituin,  id  esl  ornatum  el  coniplanla- 
tum,  pro  refrigeralione  iracundiee  suso,  et 
ne  in  impetu  irse  lerret  senlentiam..-i»irt" 
quocjiic  surrcxit,  ut  rogarct  Eslhcr  prn 
anima,  id  est  pro  vita  sua  conseivanda. 
Nam  rege  surgenfe,  regina  etiam  suigens, 
ex  debilitale,  quam  incurril  ex  immodera- 
la  sua'  leneritudinis  alleratione,  projecil 
se  super  lectum  ad  repausandum.  Intcllc 


Dixilqiic  iiiiiis  dc  cunuchis  :  En  ligninn, 
hoc  est  palibulum,  qiiod  paravcral  .\inan 
Mardochmo,  slai  in  domo,  id  esl  iiirra 
septa  domus  Ainan.  Isle  eunuchus,  ruil 
unus  eorum  qni  iverunt  pro  Aman  vocan- 
(lo  ad  mcnsam  reginae,  et  viderat  illud 
palibulum,  ac  pelivit,  cui  esset  paratum  ; 
cui  respondit  unus  servorum,  quod  Mar- 
dochiBO  :  ut  Joseplius  referl.  Cui  dixil 
rcx  :  Suspendilc  euin  in  co,  id  est  ligno, 
.til  enim  a  rege  sibi  paralum  malinn,  id  B  per  manus  tortoris.  Suspensus  esl  ilaquo 


/•roi-.xxvn, 
.1. 


Ibid.  XIX, 
)i;xvi.  II. 


esl,  e.x  dispositione  et  ira  regis,  eonside- 
ravit  sibi  imminere  periculum  inorlis.  Ira 
enim  non  habet  misericordiam,  nec  eriini- 
pens  ftiror.  Et  impetum  concitati  spiiilus 
suslinere  quis  poterit  ?  Alque,  ut  iteriim 
Salomon  fassus  est  :  Quemadmodum  hila- 
rilas  regis  est  quasi  ros  super  herbam,  sic 
iraeundia  ejus  est  lanquam  fremitus  leo- 
nis,  et  nuntius  mortis. 

Qui  rex  reversus,  reperit  Aman   super 
lechdum  corruissc,  in  quo,  id  est  super 


Ainan.  In  qua  re  patet  fallacia  prosperi- 

talis  mundanai,  incertitudo  et  inslabililas 

favoris  humani,pr8esertim  principum  mun- 

danorum  :   et  qualiler  Deus  sanclus  el  jii- 

sUis.  superbis  resislat,  qui  menlein  .\ssii-  iPeir.y.s. 

eri  affecit,  el  verlit  ad  beneplacita    sibi 

in  isto  negolio,  quemadmodum  scriplum 

est  in  Proverbiis  :  Gor  regis  in  manu  Dei  p,-ov%:c,,i. 

est:  quocumque  voluerit,  iiiclinabil  illud. 

Eslque  impletum  in  Aman  illud  Ecclesia- 

slici,  Facienti  ncquissimum  eonsiliiim,  sli 


quem,./rtee6a<  iilv//i('>-cum  vestibus.Dicunt  C  pcr  ipsum  devolvetur,  et  non  cognosccl 


aliqui,  quod  Aman  ex  debililatione  corruit 
super  lcctum  :  quia  ex  taiitis  et  lain  ino- 
pinatis  adversitatibus  el  obstupefaetione 
ac  formidine  debililabalur  in  corpore.  Jo- 
sephus  vero  ait,  quod  procidit  super  lc- 
cluni,  rogans  reginam.  Et  ait  rex  ex  su- 
spicione  :  Eliam  reginam  vull  opprimcrc , 
me  prcBsente,  id  est  strangulare,ut  quidam 
exponunl,  vel  violenter  cognoscere.  Unde 
Josephus  narrat  regem  dixisse  :  Pessime 
omnium,  uxori  meae  violentiam  inferre  eo- 


unde  illi  advenit  illusio  :  et  quod  ait  Psal- 
mista,  In  laqueo  isto  quem  absconderuul, 
eomprchcusus  est  pes  eorum  ;  illiid  quo- 
que  Proverbiorum,  Qui  fodit  foveam  in- 
cidet  in  eam,  et  qui  volvit  lapidem  ad 
eum  revertelur. 

Hinc  Josephus  circa  lisec  scribit  :  Conti- 
git  mihi  mirari  in  isto  sapientiam  Dei, 
quod  non  solum  niaiiliam  .\man  punivit, 
sed  quod  excogilala  ab  eo  conlia  alium 
tormenta,   in  ipsum  convertit,  et  ceteros 


Kccli. 
xxvii,30,31. 


/>.!.  IX,  lli. 


naris  l  El  stalim  operuerunt  facicm  cjus,  D  hoc  sentire  permisil,  quoniain  qiii  contra 
tanquam  protinus  condemnandi,  et  jain  alium  molestus  fuerit,  haec  in  se  primum 
quasi  condemnati  ad  mortem.  Sic  eniin      cognoscat  parata. 


190 


ENARRATIO    IN    CAP.  VIll    KSTHER. 


ART.  vm 


ARTICULUS    YIII 


EXPOSITIO    r.APITULI    OCTAVI    :    DIE    ILLO    DEDIT    REX    ASSUERLS    ESTHER    REGI.\.£. 


LIBERATIO  Judaeoiuin.  ad  instantiam 
Esther  facta.  hic  recitatur.  Die  illo 
dedit  rex  Assuerus  Esfher  reyincv  doraum 
Aman.cMm  facultatibus  quibus  ipse  Aman 
pi  ivai  i  promeruerat  in  se  et  in  sobole  sua. 
utpote  reus  criminis  Isesae  majestatis  ;  ef 
Mardocluvu.s  i/iffressu~s  est  ante  faciem  re- 
gis,  tanquam  amicus  et  successurus  iu  lo- 
co,  dignitate.  principatuque  Aman.  Con- 
fessa  enimest  ei ,i,c\Vice^  regi.  Estker,  guod 
esset  patruus  suus.Tulitque  rex  annulum, 
quem  ab  Aman  recipi  jusserat,  et  tradidit 
Mardochwo.  Dederat  quippe  rex  annuluni 
suum  Aman  ad  signandum  :  quem  abstu- 
lit  ei.  dum  eum  a  pristina  dignitate  depo- 
suit.  et  contulit  Mardochseo  ad  eosdem 
usus.  ad  quos  datus  fuerat  ipsi  Aman. 

Estlter  aittem  procidit  ad  pedes  regis,  et 
locuta  est  :  Obsecro,  ut  novis  epistolis  ve- 
teres  Utterce  Ainan  facta  de  Judaeorum  oc- 
cisione.  corrigantur,  id  est,  reprobentur 
et  revocentur.  Respondit<jue  rex  Esther 
regince  et  Mardochwo  :  Scribite  Judwis 
sicut  vobis  placet,  ex  regis  nomine.  Hanc 
auctoritatem  rex  dedit  conjugi  suse  et  ejus 
patruo.  quoniam  de  eorum  justitia.  pru- 
dentia,  iidelitate  fuit  certificatus. 

Accitisque  seribis  et  librariis  regis,  id 
est.dictatoribus  atque  scriptoribus  episto- 
larum  ac  librorum  vocatis,  epistohv  sunt 
scriptce  ut  Mardochxeus  voluerat,  ef  mis- 
sa'  per  veredarios.  id  est  nuntios.  qui  se- 
cundum  Josephum  equites  erant.  Harum 
epistolarum  formamponit  Josephus  in  hoc 
£ttherx\i.  loco  :  quse  infra  continetur.  Quibus  vere- 
I  e/  seq.  (}ariis  imperavit  rex,  ut  convenirent,  id 
est  alloquerentur,  Judwos  per  singulas  ci- 
vitates,  et  in  unum  prceciperent  congrega- 
ri  ipsos  Judaeos,  ut  starent  pro  animabus 
suis,  id  est  pro  defeasioae  vitae  sus,  et 


A  omnes  inimicos  suos  cum  conjugibus  ct  li- 
beris  et  universis  domibus.  id  est  familiis 
seu  cognatis.  interficerent, 'm{ercni\o  illis, 
quod  illi  decreverant  inferre  ipsis  Judaeis.  Esihenu. 
Et  constituta  esf  per  omnes provincias  una  "■ 
u/lionis  dies,  id  est  tertiadecima  mensis 
duodecimi  nomine  Adar  :  quo  die  jusse- 
rat  Aman  Judaeos  occidi.  Sicque  ordinante 
divina  justitia.  eo  die  prostraverunt  Judaei 
adversarios  suos.  quo  adversarii  ipsos  oc- 
cidere  AecTeseT\avK.Summaque  epistolce,  id 
est  tenor  et  sententia  epistolarum   prae- 

B  dictarum,  summatim.  id  est  breviter,  fuit, 
quarum  sententia  infra  diffuse  habetur  :  jbid.^-n. 
paratos  esse  debere  Juda-os  ad  capiendam, 
imo  et  exercendam,  vindictam  de  hostibus 
■fuis  fautoribus  Aman,  cujus  edictum  ex- 
sequi  intendebant.  Denique  epistolae  illae 
materialiter  erant  multae.  sed  una  in  for- 
ma  et  sensu  fuit,  hoc  est  una  in  specie. 
Egressique  sunt  veredarii  celeres  nuntios 
perferentes,  id  est,  veloces  ambasiatas  se- 
cum  portantes. 

Mardochcemautem  de  palatio  et  decon- 

C  spectu  regis  egrediens,  fulgebat  vestibus 
regiis,hyacinthinis,  id  est  purpurei  colo- 
ris,  et  aerinis,  hoc  est  coloris  aerii  clari  et 
albl,  coronam  auream  portans  in  capite, 
amictus  paUio  serico  atque  purpureo.  In 
tali  apparalu,  decore,  et  gioria  fecit  eum 
rex  egredi,  ut  cunctis  pateret  auctoritas  et 
potestas  sibi  commissa.  Tamen  aurea  illa 
corona  in  pretiositate  et  forma  a  diade- 
mate  regis  distabat. 

Omnisque  civitas  exsulfavit,  atque  ga- 
visa''  est,  hoc  est  tota  urbs  Susa,  nisi  forsan   •  ixiata 

D  paucis  fautoribus  Aman  exceptis.  Yel,  Om- 
nis,  id  est  qufflibet  civitas  regis,  ad  quam 
rumor  horum  devenit.  Novcrant  enim  su- 
perbiam  .\maii.   et   .Mardochaei  virtutem. 


ENARRATIO    IN    CAP.    IX    F.STIIF.R. 


ART.    IX 


l',)l 


Ideo  de  illius  dejectione,  ct  hujus  promo- 
tione  gloriabantui'.  In  qiiihus  veriticatum 
Pror.wK.  cst  illud  Proveibionim  :  In  inulliplicatione 
justorum  laetabitur  vulgus  ;  quum  impii 
sunipscrint  piincipatum,  gemct  populus. 
Judcri.':  lUileDi  i/orii  l/i.r  or/r/  ^/■•iii  csl,  id 
cst  copiosa  maleria  jucunditatis  el  clarili- 
catio  oculorum.  fdeo  iindiqiie  multiplieiter 
laplabanlur,  /n  taiit/nn,  iit  jil/irc.s,  id  cst 
iniilli  gcntilium  c(  idololatrariim.  corum 
rc/ii/ioiii  c/  Civrimoiiiisjungercnlnr,  id  est, 


A  ad  Jiidaismum  converterentur,  colentes  de 

cetern  vcriini  Deiim  per  observantias  ca>ri- 
monialium  pr;eccplorum,  iinoet  moralium 
ct  jiidiciaiiuin  mandalorum,  percipientcs 
qiiod  Dcus  Isracl  sic  subvenisset  populo 
suo,  ejusque  advcrsarios  Irucidassct  tain 
inopinate  atque  celerrime.  Grandis  enim 
ciinclos  Assuero  su/jjeclo.s  Judaici  nomirds 
lerror  invnsil ,\\.z.  qiiod  nomine  Judaeorum 
audito,  pcrterrebantiir,  quorum  Deuin  crc- 
debant  siiinmum  cl  omnipolcntem. 


ARTICULUS   IX 


nr.C.I.AUATKl    I.AIMTUI.l 


M)M  :  ir.iTrR  nuonEc.iMi  mensis,  ouf.m  adar  vocari  a\tf. 

JAM    DIXIMUS,    TERTIADECIMA    UW.. 


E' 


^XSECUTK)  tiltionis,  qiiain  Jud^i  iii 
liostcs  suos  cxercucrunl,  hic  narra- 
tur,  nec  est  difficultas  in  textu.  Primo 
eniin  cxprimilur  tcmpus,  quo  ulti  sunt 
suain  injuriam  in  cos.qui  concordaverunt, 
juxta  volunlatem  Aman,  occidere  ipsos  Ju- 
dffios  et  eorum  diripere  opes.  Fama  Mar- 
dochffi  crcsce/jal  quotidie  :  quia  virtuose 
et  sapienlcr  rcgcbat,  et  rcs  publica  prse 
solito  prospcrabalur  sub  eo  :  et  divulgaba- 
tur  qiiod  crat  palruus  regin£e,  ipsuinque 
regem  sua  fideiilalc  pra>scrvassct  a  mor- 
te  :  ideo  principes  et  praefecti  provincia- 
rum,  exlollebanl  Judceos  timore  Mardo- 
cfuvi,  quem  principcm  cssc  pa/atii  post 
regem,  vel  magistratum  ciirije.  el  plurl- 
mmn  posse  cognoverant ,  quia  rex  honora- 
vit  et  habiiil  eum  ul  palrcm.  Ila  iit  in 
Smis  mclropoli  rcgni,  quingentos  viros 
•  inierfi-  Judffii  occiderint' ,  e.xlra,  id  est  praeter  et 
eereni  ultfa,  deceni  ftlios  Aman.  Qiios  quiim  oc- 
cideriinl fprcedas  dc  eorum  su/js/an/iis  age- 
re  noluerunl,  id  esl,  nihil  de  possessioni- 
biis  occisoriim  convcrlcrunl  in  proprium 
usum  :  qiiod  fuil  honcsliim,  nc  cx  ciqiidi- 
tatc,  nnn  icquilalc,  viderciiliir  sc  vindi- 
care. 


B  Qui ,  scilicct  rex,  dixit  regina'  :  Quid 
i/llrn  poslu/as  ?  Cui  il/a  :  Detur  Judceis 
poteslas,ul  sicul  liodie  fecerunl,  sic  cl  a-as 
faciant  in  Susis  solum.  In  ipsa  clcniin 
urbc  plures  ct  potenliores  fuerunl  ad\cr- 
sarii  Judseorum,  in  qua  et  Aman  persona- 
litcr  liabitavit.Idco  Esther  rogavit  ibi  ficri 
iillionem  pcr  duosdics,el  factumcsl  ila.ln 
ccteris  vero  urbibiis  percusscrunt  adver- 
sarios  siios  tertiadecima  die  mensis  Adar, 
ct  quarladecima  die  ccedere  desierunt,  ita 
qiiod   illa  die  neminem  occidcriint.  Juxta 

G  quem  sensum,  in  Siisis  ccssavcrunl  pcrcu- 
tere  quintadccima  die  mensis  Adar. 

Scripsit  ilaque  Mardocluvus  omnia  luvc 
in  libro  isto,  cujiis  auclor  est  ipse,  quain- 
vis  vocetur  liber  Esther,  quia  principalius 
tractat  de  ca,  et  ipsa  principalior  fiiit  in 
procuratione  libcralionis  Jiida-orum  ;  ('/ 
/illeris  comprehensa,  mislt  ad  Judceos  per 
totum  Assucri  imperiuin,  ut  quarlamde- 
cimam  cl  quinlam//ecimam  dlem  mensis 
Adarpro  fcstis  susciperent,  id  est,de  cete- 
ro  fcslivos  habcrcnl  in  mcmoriam  bcnefi- 

D  cioriiin  Dci  cl  vicloria'  cis  cnnccss;c  ;  quia 
in  ipsis  diebus  se  u/ti  sunt  de  inimicis 
suis,  id  est,  quarladecima  die  mensis  il- 


192 


ENARRATIO    IN   CAP.    IX    ESTHRR.    —    ART.    IX 


lius  cessaverunt  ab  ullione  Juda-i  oxtra  A 
Susa  habitanlcs.  .ludaM  autoni  in  Susis  ha- 
bilantes,  cessaverunl  ab  ultione  quiulade- 
eima  dic  :  ideo  voluit  Mardochffius  ulruni- 
que  dicm  haberi  solcnnem,  ut  vacarenl 
epulis.  sobrie  tainen,  et  gaudio  spirituali 
Deo  regraliantes  atque  conviviis  mode- 
ratis. 

Gonsequenter  ponitur  recapitulatio  prae- 

dictorum.  Aman  enim  filius  Amadathi , 

eic.Afque  ej:  illo  tempore  institutionis  so- 

lennitatis  istius,  dies  isti  festivi,  scilicet 

quartusdecimus  et  quinlusdecimus  mensis  B 

Adar,  appellati  siint  a  Mardocheeo  et  se- 

quacibus  cjus,  phurim,  id  csf  sorfiuin,  eo 

quod  PHUR,  id  est  sors,  in  urnam  missa 

Estherm,  fuerit,  uon  a  JudEeis,  sed  ab  Aman,  ut  su- 

'■  pra  expositum  est.  Fuitque  una  sors  in 

communi,  scd  dua?  in   particulari,  ut  ta- 

ctum  est  ibi.  Ideo  hic  dicitur,  Dies  sortiuni, 

in  plurali ;  et  additur,  Eo  quod  sors,  in 

singulari.  Itaquc  dicti  sunt  dies  Sortium, 

ab  eventu,  non  proprie  a  materia ;  el  quia 

sors  illa  fuit  occasio  ultionis  seu  victorije, 

dc  qua  principalitcr   fuit   isla  cclcbritas.  C 

Aiii.  Jud.  Verumtamen  Josephus  refert,  quod  Judsei 

iib  XI,  c.  6  yocant  hos  dies,  conversatores,  quia  vide- 

111  fiiie.  ^ 

licet  in  eis  de  moerore  gravissimo  in  gau- 
dium  sunt  conversi ;  vel  quia  lunc  patiler 
conversantur  in  cpulis  et  ferculorum  mu- 
tiiis  Iransmissionibus  ac  donorum  largi- 
tionibus.  Susccpcrunt  ifaquc  Judcei  super 
se,  id  est,  concorditer  obligaverunt  se  ad 
celebrandum  hosdies.  Gonsensus  enim  exi- 
gitur  ad  novse  lcgis  seu  jussionis  robur, 
auctoritatem  et  ratificationem.  Isfi  sunt 
dies,  quos  nulla  unquaui  delebit  oblivio,  D 
et  cunctce  quce  in  toto  orbe  sunt  provincice. 


celebrabunt ,  id  cst  Judsei  habitantes  in 
cunctis  provinciis  inundi  :  quod  per  hy- 
pcibolcn  dictum  est. 

ScripseriDitqiie  Esfher  et  Mardochceus 
etiain  sccundam  epistolam,  ut  oiiini  studio 
dies  ista,  id  est  solennilas  duoruin  dierum 
istorum,  sancirefur,  id  est  firmiter  serva- 
retur,  in  posterum,  Anv&nie  cursu  veteris 
Testamenti.  Et  miserunf  epistolam  istam 
secundam,  ad  onmes  Judwos  imperii  As- 
sueri,  ut  hnberenf  pmccm  internam  cum 
Deo,  et  pacem  externam  inter  se  invicem 
et  cum  gcnlilibus,  inter  quos  versahantur, 
non  se  extollendo  aut  insolescendo,  eo 
quod  regina  et  princeps  palatii  essent  de 
nationc  corum,  ct  susciperent  veritatem, 
acquiescendo  veritati,  doctrinae  atque  ju- 
stitiae:  vel,  ut  quidam  exponunt,  accipien- 
do  hunc  librum  inter  libros  canouicos  sa- 
craj  Scripturse.  Observanfcs  ehamjejunia 
afque  clamores,  id  est  memoriam  jejtinio- 
ruin  ct  clainorosariim  orationum,  quibus 
posliilavcrunt  auxiliuin  Dci  adversus  peri- 
cula  eis  ab  Aman  parata,  anlequam  prae- 
valiieriint  modo  prsetacto.Porro  Rabbi  Pau- 
liis  dicit  islud  ab  Hcbrteis  ita  cxponi,quod 
Esther  et  Mardochaeus  ordinaverunt,  ut  Ju- 
daei  ante  solennilatem  hanc  Soilium,  va- 
carent  oralionibus  ct  jejuniis  pro  gratia 
devotionis,  et  ad  recordationem  quod  Es- 
thcr,  Mardocheeus  et  alii  Jiidsei,  orando  et 
jejunando,  clamaverunl  ad  Doininum  pro 
causa  praedicta.  Susciperentque  ut  obser- 
varent  omnia  quoi  libri  hujus,  qui  vocafur 
Esfher,  historia  continenfur,  id  est,  cre- 
derent  et  approbarent  univcrsa,  quoe  in 
librohoc,qui  intitulatur  liber  Esther,  sunt 
scripta. 


ENARRATIO    IN    f.AP.    X    ESTHF.R.    —   ART.    X 


193 


ARTICULUS   X 


EXPOSITIO    r.APITlI.I    DECIMI    :     REX    VERO    ASSUERUS. 


DEUS  qiii  nulluni  bonum  dcserit  irre- 
muneratum.Assueroregi  magnam  con- 
tulit  prosperitatem  terrenam,  pro  pietatc 
sua  circa  Israelitas,  et  pro  justitia  quam  in 
adrersarios  eorum  e.xercuit.  An  vero  fue- 
rit  tandem  ad  verum  Deum  ab  idololatria 
per  Esther  et  Mardochseum  conversus,  ne- 
scitur  :  quamvis  infra  satis  monstretur 
habuisse  notitiam  quamdam  veri  Dei  et 
providentije  ac  judicii  ejus,  beneficiorum 
quoque  ipsius.  Rex  vero  Assuenis  omnem 
terram  et  cunctas  maris  insufas  fecit  tri- 
butarias,  id  est  sub  tributo  sibi  deservi- 
entes  :  quod  per  modum  hyperbolici  ser- 
monis  est  intelligendum.  ad  insinuandum 
quod  valde  magnam  terr»  partem  et  plu- 
rimas  insulas,  non  tamen  simpliciter  om- 
nes,  sibi  subjecit.  intelligendo  per  terram 
et  insulas.  habitatores  earum.  Cujus  forfi- 
ttido,  qua  inimicis  rebellibusque  prsva- 
luit,  et  imperium  super  subjectos,  el  di- 
gnitas  monarchica,  atque  sublimitas  qua 
Mardochaeum  exaltavsit,  scripta  sunt  in 
libris  Medorum  atque  Persarum,  quorum 
specialiter  hereditarius  rex  fuisse  refer- 
tur  :  ideo  ilii  gesta  illius  specialius  ac  dif- 
fusius  habebant  descripta  ;  et  quomodo 
Mardochwus  secundus  a  rege,  id  est  pri- 
mus  post  regem  in  ordine  principum,  fu- 
erit,  et  nmgnus  apud  Judceos  auctoritate, 
sapientia,  bonitate,  qucerens  bona  populo 
suo,  quia  sollicitus  fuit  pro  communi  po- 
puli  sui  bono,  ct  loquens  quw  a.d  pacem 
sui  seminis  pertinerent.  Sicque  Deus  per 
eum  consolabatur  Judseos  dispersos. 

Hucusque,  seu  usquc  ad  hac  verba  in- 
clusive,  liber  Esther  in  Hcbrseo  habelur. 
Idcirco  Hieronymus  mox  suhjungit  :  Qtue 
habentur  in  Hehrceo,  plenii  fide  erpressi. 
Hoec  autem  quce  sequuntur,  scripta  reperi 

1.  5. 


A  in  editione  vidgata.  id  est  translatione  in- 
venta  et  publicata,  cujus  auctor  ignoratur, 
qme  Grcecorum  lingua  et  litteris,  id  est 
sermone  et  libris,  continentur;  el  interim, 
id  cst  medio  spatio,  post  finem  libri  istius 
hoc  capitulum  ferebatur,\A  est,pars  hujus 
capituli  exprimebatur,  videlicet  vcrba  iin- 
mediate  sequentia.  Dixitque  Mardochseus  ; 
quod  juxta  nostram  consuetudinem  ohelo, 
id  est  veru,  prcenotavimus,  id  est,  ante 
haec  verba  posuimus  similitudinem  veru 
seu  virgulfe,  ad  innuendum  quod  ista  se- 

B  quentia  non  sunt  authentica  seu  canonica, 
sed  transfodiuntur,  hoc  est,  ab  Hebrfeis 
non  recipiuntur.  imo  tanquam  supcrflua 
abscinduntur  a  canone  Scripturarum. 

Dixitque  Mardochceus,  post  ipsius  Aman 
suspensionem  et  suam  promolionem  :  A 
Deo  facta  sunt  isfa.  Tunc  nainque  intelle- 
xit  visionem  quam  ante  habuerat,  per  re- 
rum  eventum  et  evidentiam  facti  :  idcirco 
non  fuit  propheta  ex  visione  hujusmodi, 
quia  intelligentia  est  opus  in  visione.  He-  Dan.x,  i. 
cordatus  sum  somnii  Cjiuod  vidcram,  hwc 

C  eadem  quae  jam  gesta  sunt  significantis  ; 
/>cc  eorum  quidquam  irritum  fuit,  id  est, 
nihil  horum  quse  vidi  in  somnio  illo,  inanc 
fuit  aut  cassum.Vidit  autem  in  somno  par- 
vum  fontem,  qui  paulatim  vidcbatur  cre- 
scere  et  augeri  atque  exuberare  in  fluvium, 
ct  converti  in  lucem  et  solem.  Vidit  quo- 
quc  duos  dracones  et  duas  genfes.  El  per 
fontem  parvum  significata  est  Esther  qua 
crevit  sapientia,  virtute,  auctoritate  et  fa- 
ma,  ita  quod  instar  iucis  ac  solis  laetifica- 
vit  et  clarificavif  populum  suum.  Hoc  est 

D  quod  dicitur  : 

Parvus  fons  qui  crevit,  in  iinaginaria 
visione,  in  ftuvium,  et  in  lucem  sotemquc 
conversus  est,  et   in  aquas  plurimas  re- 

13 


194 


ENARRATIO   IN   CAP.    XI    ESTHER. 


ART.    XI 


diincJavit,  Esther  est,  id  est,  ipsam  Esther 
(lesignat.  Di<o  dracones,  ego  sitm  ct  Ainan 
pei-  significationein  et  proprietatem,  ila 
quotl  comparamur  draconibus,  non  tamen 
conformiter  :  quoniam  iile  dicitur  diaco 
per  potestatis  sute  abusuin  et  venenatam 
impietatem,  aliorumque  pesliferam  inle- 
ctionem:  ego  autem  per  potestatis  valorem 
et  caritatis  fervorem.Draco  cnim  est  ignea 
fera.  Sic  Christus  significatur  per  leonem 
ratione  fortitudinis,  el  diabolus  ratione 
ferocilatis.  Gentes  qnoi  convenerant  cum 
uno  draconc,  hi  sunt  qui  conati  sunt  de- 
lere  nomen  Judceorum,  puta  fautores  ip- 
sius  Aman,  volentes  vitam  et  memoriam 
Judseorum  omnino  exstinguere.  Gens  au- 
teni  mea,  Israel  esf,  id  est  Israeliticiis  po- 
pulus  me  sequens  draconem,  gua'  clama- 
vit  ad  Doniinum,  et  salviim  fecil  Dominas 


A  populum  suum  ab  insidiis  Aman  ;  ct  fecit 
sii/na  magna  atqiie  portenta  intcr  gcntcs. 
dejiciendo  Aman  cum  suis,  et  nos  humiles 
exaltando  ;  ct  duas  sortcs  cssc  prcecepit,  id 
esl  partes  seu  eventus  vel  distinctiones, 
anain  populi  Dei,  videlicet  Judseorum  fi- 
deiium,  et  alteram  cunctaruin  gentium, 
hoc  est  infidelium  idololatrarum.  Venitque 
utraque  sors  in  statutum  ea>  illo  jam  lem- 
pore  coram  Deo  universis  gentibus,  id  esl, 
ex  decrelo  divini  judicii  queelibet  gens  ac- 
cepit  suam  mercedem,  et  salvata  est  una, 

B  quse  clamavit  ad  Dominum,  ac  perdita 
altera.  Ideo  subditur  :  Et  rccordatus  cst 
Dominus  populi  sui,  id  est,  ostendit  se 
memorom  Judffiorum,  eos  pie  exaudiendo, 
ac  inisertus  hercditatis  sua>,  hoc  est  here- 
ditarise  plebis  suce  :  de  qua  ait  per  Isaiam, 
Hereditas  mea  Israel.  /«. xix, 25. 


ARTICULUS  XI 


DECI.ARATIO    CAPITUU   lINnr.e.lMl    :    AiVNO    OUARTO,    RRGNANTIP.U.S    PTOI.F.M  EO    F.T    CI.F.OPATRA. 


H 


Esther  x 
5-li. 


OC  eapiliilum  undecimum  modice  dif- 
fert  a  piiecedeuti,  quia  ejusdem  soin- 
nii  descriptio  est.  Itaque,  Anno  quarto, 
regnantibus  Ptolemieo  rege  .Egypti,  et  Cleo- 
patra  conjuge,  attulerunt  Dosithcm  et  filius 
ejus  hanc  epistolam  phurim,  id  est  sor- 
tium.  Vidit  somnium  Mardoclueus  :  quod 
praecedenli  articulo  expositum  est,  sed  hic 
aliqua  verba  adduntur.  Erat  autem  Mar- 
dochiBUS  de  eo  numero  captivorum,  quos 
transtulerat  Nabuchodonosor  cum  Jecho- 
ibij.»,j,6.  nia  rege  Juda,  prout  supra  expositum  est. 
Et  ex  isto  patet  verum  esse  quod  dictuni 
est  ibi,  videlicet  Mardocha?um  cum  Jecho- 
nia  fuisse  captum. 

Et  hoc  cjus  somnium  fuil  :  Apparuc- 
runt  in  somno  imaginaria  visione  voces,\d 
est  clamores,  et  tumultus  el  tonitrua  cl 
terne  motus,  ct  conturbatio  magna  supcr 
tcrrain  :  per  quse  omnia  praefigurabatur 


C  tempestas,  inquietudo  et  vehementia  tri- 
bulationis  imininentis  populo  Judseorum 
in  regno  Assueri  sub  tempore  Mardochaei 
et  Aman.  Talia  quoque  apparuerunt  non 
imaginarie  tanlum,  sed  vere  realiter  in 
nativitate  Alexandri  regis,  ad  praesignan- 
dum  vehementiam  tribiilationum  immi- 
nentium  orientalibus  regnis  atque  provin- 
ciis  ab  Alexandro  tunc  nato. 

Et  ecce  duo  dracones  inagni,  paratique 
contra  se  in  prailium,  scilicet  Mardochaeus 
et  Aman,  jiixta  praehabitam  in  pra?cedenti  EstherK,!. 

D  articulo  expositionem  ;  ad  quorum  clamo- 
rem  contra  se  invicem,  cunctw  concitatce 
sunt  natioi/cs,  id  est  quaedam  de  omnibus, 
regni  pr»serlim  Assueri,  adhaerentes  im- 
pio  Aman,  ut  pugnarent  contra  gentem 
justvruin,  id  est,  Judaeos  veri  Dei  cultores 
occiderent.  Fuitque  dies  illu,  id  est  lem- 
pus  designatiim  per  somnium  illud,  tene- 


ENARRATIO    IN    CAP.    XII    ESTHER. 


ART.    XII 


19.^) 


braruin,  id  est  trislitiarum,  et  discriminin, 
id  est  periculi,  tribulationis  et  anguMia', 
ef  ingens  formido  super  terram  :  et  hoc 

£s(Aeriii,  primo  in  popuio  Juda?orum,  proinulgato 

iD-.iv,  13.  edicto  je  popmjj  occisione  :  postea  autein 
/6irf.  Mii,  in  fautoribus  Aman.  inisso  decrelo.  quod 

ii:i\.ii..  ^  Jmjjpig  essent  interimendi.  Conturbata- 
que  est  gens  juslorum,  scilicet  JudaDOrum, 
timentiuiii  mala  sua,  id  est  adversa  cis 
instantia,  prout  dictum  est  jam  plenius,  e/ 
prceparala  ad  mortem,  id  est  tradita  et 
exposita  periculo  mortis  ex  machinationi- 
bus  Aman. 

Clatnaveruntqiie  ad  Deum  ;  et  ilUs  vo- 
cifennitibus  in  oratione,  fletu,  et  gemitu, 
fons  parviis  crevit  in  fluvium  ma-ximum, 
id  est.  humilis  Esther,  origo  consolationis 

/6id.Tiii,ix.  et  gaudii  Judaeorum,  exaltata  est  valde  et 
exaudita  a  rege  in  tantuin.quod  toti  popu- 
lo  suo  impetravit  abundantiam  exhilara- 
tionis,  pacis  et  prosperitatis.  Hinc  subdi- 
tur  :  Lux  et  sol  ortus  est,  id  est,  Esther 
surrexit,  et  jucunditatem  ac  clarificatio- 


A  nem  procuravit  Judaeis.  ijuoil  et  de  Mar- 
dochsei  elevatione  potest  intelligi  :  quo 
exeunte  de  regis  conspectu  cum  regiis  ve-  E»ther,im, 
stibus,  coronaque  aurea,  visa  est  Judseis 
lux  nova  oriri.  Humiles  exaltali  sunt,  sci- 
licet  Ksther,  .Mardochsus  et  Judspi,  qui  ad 
Deum  humiliter  confugerunt,  et  devora- 
verimt  inclytos  :  quia  penitus  superave- 
lunt  principem  Aman, et  filios  ac  fautores 
ipsius. 

Quod   quum   vidisset   Mardochwus   in 
somno  et  visione  imaginaria  :  quam  ta- 

B  men  tunc  non  inteilexit.  .Nain  subditur,  et 
surrexisset  de  strato,  id  est  lecto  suo,  co- 
gitabat  quid  Deus  facere  vellet ;  et  fixum 
linbebat  in  animo  id  quod  vidit,  tenens 
pro  certo,  quod  futurorum  esset  praesa- 
gium,  et  ardua  designaret  :  ideo  fuit  cu- 
piens  scire  quid  significaret  somnium  : 
quod  Deus  sibi  ostendit  diu  antequam  res 
designata  evenit,quatenus  ea  impleta.Mar- 
dochaeus  certius  nosceret  id  ex  divina  pro- 
videntia  contigisse. 


ARTICULUS  XII 


ELUCIDATIO   CAPITULI   DUODECIMl    :    MORABATUR   AUTEM    EO    TEMPORE    IN    AULA    REGIS. 


CONSEQUENTER  in  hoc  duodecimo  ca- 
pitulo  recitatur,  qualiter  Mardochseus 
significavit  Assuero  insidias  eunuchorum, 
Esiherii.  prout  supra  est  conscriptum.  Morahatur 
"'■  ""•       autem  .Mardocheeus  eo  tempore  in  aula  re- 
giSfCum  eunuchis  regis  qui  janitores  eranl 
palatii,  et  in  primo  palatii  limine  prsesi- 
debant.   Quumque   intellcxisset  cogitatio- 
nes  eoruin  per  signa  et  facla  quaedam  ex- 
teriora,  vel  per  verba  alterius  lingua;,  quam 
illi  putabant  Mardochfflum  non  inlelligere, 
ibidem.    sicut  supra  patuit  :  ubi  ex  Josepho  allega- 
tum  est,  quod  servus  unius  eunuchorum 
illorum,  natione  Judjeus,  revelavit  id  .Mar- 
dochaeo  :  cui  ille  non  credens,  caute  perso- 
naliler  consideravit  et  observavit  conatus 


G  eorum.Secundum  quod  subditur:  et  curas 
diligentius  pervidisset,  didicit  quod  cona- 
rentur  inregem  Artaxerxem,  id  est  Assue- 
rum,  manus  mittere  violentas  ad  occiden- 
dum.  Et  nuntiavit  super  eo  regi,  id  est, 
de  hac  re  significavit  Assuero  veritatem 
per  Esther  reginam. 

Rex  autem  quod  gestum  erat,  scripsit 
in  commenlariis, id  est,  scribi  fecit  in  li-    Exhern, 
bris  memorialibus,  in  quibus  contineban-  -'• 
tur  res  dignae  memoria  :  datisei,  scilicet 
WAvAochgio, pru  delatione ,\A  est  accusalio- 

D  ne  eunuchorum,»iM«er»6t*s.-quod  qualiter 

intclligendum  sit,  in  e.xpositione  superio-  md. »,.  3. 
rum  est  expressum. 

Atnan  vero  gloriosissimus,  id  est  liono- 


196 


ENARRATIO   IN    CAP.    XIII   ESTHER. 


ART.    XIII 


ratissimus   et    lamosissimus,  erat  coram  A  ctebat  genua  coram  ipso  Aman.  Hic  vcro 

Esiherm,  rcQe  Assuero,  qui  fecit  eum  talem  ae  tan-  innuitur  alia  causa  :  quia  videlicet  Aman 

'■  tum,  videlicel  summum  post  se  :  et  voluit  aegre  tulit,  quodMardochseus  accusavit  cu- 

noccre  Mardoclueo  et  populo  ejus,  procu-  nuclios  regi,  el  occasio  1'uit  interfectionis 

rando  eorum  occisionem,  pro  duobus  eu-  illorum,  qui  erant  amici  Aman,  atque  (ut 

ihid.oj,.  nuchis.  Supra  dictum  est,  quod  voluit  eos  aliqui  opinantur)  cupiebant  promotionem 

occidere,  quoniam  MardochaBus   non  fie-  ipsius  Aman  in  regem. 


ARTICULUS  XIII 


ELUCIDATIO   CAPITUU   TERTIIDECIMI    :    REX   MAXIMUS   ARTAXERXES. 


CAPITULUM  pra?sens  includit  episto-  B 
lam,  quam  misit  Aman  ex  nomine  re- 
gis  Assueri  de  occidendis  Judaeis,  oratio- 
nemque  Mardochsei.  Epislolse  autem  hoc 
exemplar  fuit,  el  sumptum  est  istud  e.\ 
Josepho,  qui  undecimo  Antiquitatum  libro 
hanc  ponit  epislolam  quasi  de  verbo  ad 
verbum,  sicul  habetur  hic,  et  insertum  ac 
additum  fuit  editioni  seu  translationi  vul- 
gatae,  cujus  auctor  nescitur. 

Rex  maxiinus  Artaxerxcs,  alio  nomine 
Assuerus,  pro  tunc  monarcha,  ab  India 
usque  ^&.hiopiani,  etc.  Quam  plurimis  C 
gentibus  imperarem,  et  imiversuni  orbem 
mece  ditioni,  id  est  imperio,  subj ugassem  : 
quod  per  hyperbolen  diclum  esse,  tactum 
est  saepius.  Non  enim  occidentalibus  et  ci- 
tramarinis  preefuit  regnis.  Volui  nequa- 
quani  magnitudine  abuti  potentite.  Hoc 
enim  esset  tyrannicum,  abuti  potentia. 
Propter  quod  in  Proverbiis  inducitur :  Leo 
rugiens,  et  ursus  esuriens,  princcps  im- 
pius  super  populum  pauperem.  Itemque  : 
Dux  indigens  prudentia,  mullos  opprimet 
per  calumniam.  Istud  pulchrum  prooe-  D 
mium  prtemisit  impius  Aman  ex  nomine 
regis,  ne  Judffiorum  occisio  crudelilali  ad- 
scriberetur.  Scd  dementia  et  lcnitate,  id 
est  mansuetudine,  gubernare  subjectos.  Ho- 
/6irf.xi,28.  boratur  namque  clemeutia  thronus  regis  : 
et  mansuetudo  maxime  condecel  prsesidcn- 
tes,  quoniam  ira  excsecat  et  obruit  oculum 


Proi\ 
xxvul,  15 


Ibid.  111. 


mentis.quem  oporlet  in  prfesidentibus  es- 
se  perlimpidum  et  Iranquiilum  ad  effica- 
ciler  judicandum.  Ut  absque  ullo  limore  '   •  ten-ore 
inordinato,  vitam  silentio  transigentes,  id 
esl   quiele  pertransientes,  optata  cunctis 
mortalibus  pace  fruerent.ur .  Omnia  enim 
naturaliterappelunt  suo  modo  pacem.Nam 
et  motus  tendit  ad  quietem,  et  bella  ordi- 
nantur  ad  pacem  :  et  sicut  gravia  deor- 
sum,  levia  vero  sursum  quiescunt,  sic  ap- 
petitus  huinanus  quiescit   in  pace.  Sic  et 
Apostolus  Timotheum  affatur   :  Obsecro  i  rim. ii,i, 
fieri  orationes,  ut  quietam  et  tranquillam  " 
vitam  agamus  in  omni  pietate.  Nihilo  mi- 
nus  quidam  ex  corruptione   naturse   seu 
habitu  vitioso  vel  suggestione  iniqua   ad 
inquieludinem  inclinantur,  Isaia  dicente  : 
Impii  quasi  mare  fervens  quod  quiescere  /».«11,20. 
non  potest. 

Qua'rcntc  autem  me  a  consiliariis  tneis, 
quomodo  hoc  posset  implcri,  un.us  qui  sa- 
pientia  et  fide,  id  est  fidelitate,  ceteros 
prwcellebat.  Hoc  Aman  ex  nomine  regis 
scripsit  de  se  ipso  :  qiium  tamen  in  vitio- 
sis  et  passionatis  non  sil  vera  prudentia, 
quae  esl  virtus,  neque  sapientia  salutaris, 
quamvis  possit  esse  in  eis  versutia  quaedam 
et  scholastica  notiliaac  informis  cognitio. 
Indicacit  mihi  in  toto  orbe  terrarum  po- 
pulum  csse  dispersum,  etc.  Quod  quum 
didicissemus,  videntes  unam  gentcm  re- 
Ijcllem    adversus  omne   hominum  genus, 


ENARRATIO    IN    CAP.    XIII   ESTIIER. 


ART.    XIU 


197 


Job  XXXVI, 
13. 


Pron.m.ZX. 
Ps.^ii,  16. 


Ps.cxLn,5. 


/s.  XX.\IU. 


Jer.  \.  6,  T 


/<.ILTI,  10 


elc.jjmsimus  u(  dclcantur :  i/uti/ciius'  iif- 
farii,  hoc  est  dctesUibiles  el  noniinationc 
indigni  homincs.  una  dic  ad  inferos  de- 
scendcnles  quantiini  ad  animas  :  quariun 
immorlalitatoni  mulli  gentilium  crcdidc- 
runt  scu  cognovcrunl  :  rcddaitt,  id  est, 
aulVrrc  dcsislant.  impcrio  nostro,  id  est 
subditis  nostro  dominio  ac  nobis,  paceni 
tjuam  turbavcrant. 

Ecce  sccleratissimus  isle  Aman  quam 
apparenler  dictavit  istam  epislolam,  ct 
suam  coloravit  rcrocilatcm  alquc  invidi- 
am.  Quem  in  hoc  muili  usque  in  prfescns 
sequunlur,  qui  sub  specie  boni  et  optimi, 
mala  et  pessima  lcgunt,  proponunt  el  pra- 
cticant.  Ideo  siuuilatores  ot  callidi.spccia- 
liler  et  enormiter  provocant  iram  Dei :  et 
illusores  Dcus  iiludet.  corruentque  falla- 
ces  in  laqueum,  quem  aliis  lexunl. 

Sequitur  oratio  Mardocheei.  jM'wrfof//«'M.s 
autem  deprecatus  est  Dominum,  post  pro- 
mulgationem  epistolae  prEescriplse  el  de- 
creli,  memor  omnium  operum  ejus,  in  ge- 
ncrali.  vel  quorumdam  de  omnibus,  seu 
opcrum  natura?  et  gratiaeac  glorise.  Sicque 
ait  Psalmisla  :  Mcmor  fui  dierum  antiquo- 
rum,  meditatus  sum  in  oninibus  operibus 
tuis.  Specialiter  vcro  consideravit  Mardo- 
chcPus  opera  el  bcncficia  Dei,  Israelitis  ab 
antiquis  dicbus  exliibita. 

Et  dixil  :  Dominc  Deus,  rex  omnipo- 
teiis.  De  quo  loquilur  Isaias  :  Dominus  le- 
gifer  noster,  Dominus  judex  nosler,  Do- 
minus  rex  noster.  Cui  dicit  Jeremias  :  Non 
est  similis  tui,  Domine  :  magnus  es  tu,  el 
magnum  nomcn  tuum  in  fortitudine.  Quis 
non  timebit  te,  o  Kex  genlium?  Jn  ditione 
lua,  id  est  in  tua  potcstate  atque  dominio, 
cuncta  sunt  posita,  quum  sis  universorum 
crcator  :  cujus  conceptioni,  jussioni  ac  nn- 
tui  necessario  subest  el  paret  omnis  nalu- 
ra  creala,  jure  creationis  ct  aucloritale 
creantis ;  el  non  esl  qui  possit  resistere 
tua'  voluntati,  qua  vis  aliquid  absolute  ct 
volilione  exsistentc  in  tc  :  quse  nunquam 
ab  effeclu  sibi  piacilo  impcdilur,sioul  per 
Isaiam  teslalus  es  :  Consilium  mcum  sla- 
bit,  et  omnis  voluntas  mea  fiet.  Et  rursus 


A  [in]  Job  ilicil  :  Ouis  rcsistcre  potesl  vulUii  ./o6xu,i,j. 
meo  '.  omnia  enim  quse  sub  coelo  sunt,  mca 
sunt.  Si  decreveris,  id  cst  dclibcravcris, 
sidvitrc  Tsrael,  id  est  Isracliticam  plcbein 
ali  iiiiiiiiiicute  periculo  ;  nullus  poterit  im- 
pedire,  et  continuo  liberabitur  a  te.  Tu 
fccisti  ccelum  et  terram,  et  tjuitiijuid  ctvli 
ambitu  continetur .  Domimis  omnium  es 
aucloritate  et  jure  creatiuuis,  conscrvatio- 
nis.  gubernationis  et  finalis  dispositionis: 
idco  cunclis  inest  obedientialis  potentia 
ad  obcdiendum  tibi  lam  natiiralitcr  quam 

B  supernaturalitcr.  nec  liniitatur  tua  pnle- 
slas  immensa  ad  naturalem  cursum  ac  or- 
dinem  rerum. 

Cuncta  nosti,et  scis  quia  non  pro.\t\  est 
cx,  superbia,  vel  pro  obtinenda  exccllcn- 
tia  aliqua,  et  contumelia  alicui  inferen- 
da,  feccrim  koc,  ut  non  adorarem  Aman 
superbissimum,  etc.  Istud  supra  exposi-  Esiherm, 
Itim  est. 

Et  nunc,  Domine,  Deus  Abraham,  mise- 
rere  popndi  tui ,  quia  volunt  nos  inimici 
nostri,  scilicet  Aman  et  sui,  perdere,  et 

C  hereditatem  tuamdelere.  Ne  despicias  par- 
tcm  tuam,  id  esf  Isracliticam  plcbem,quse 
cst  parva  in  hominuni  univcrsitate  ;  quam 
plcbem  ad  tuiim  eiiltuin  prae  ceteris  gen-  0eii(.vM,6. 
tibus  elegisti,  redcntisti  c.r  .Egijpto  in  pa-   Exod.xn, 
Iribus  suis  sub  Moyse.  Vel.  Quam,  cujus  ""■• 
patres  sic  redemisti,  Interdum  enim  lo- 
quitiir  Scriplura  de  pluribus  seu  diversis, 
quasi  de  uno  aut  cxiiicm.  Eraudi depre- 
cationem  meam,  et  propitius  esto  sorti  et 
funiculo  tuo,  id  est  populo  tibi  sequestra- 
lo  ac  partito  :  sicut  per  sortem  vcnit  alicui 

D  parsde  toto.  quod  tamcn  cx  tua  providen- 
tia,  non  fortuitu,  factum  cst  ila.  Et  con- 
verte  luctum  nostrum  in  gaudium,  eri- 
picndo  nos  de  imminentc  advcrsitale,  ut 
vivcnles  vita  natura>  el  gratite,  lautlemus 
nomen  tuum  nominatum,  id  est  te  ipsum, 
Domine,  gratias  referendo  ;  cf  ne  claudas 
ora  te  canentium.  id  est,  ora  nostra  tc 
laudantia  in  hymnis  et  psalmis,  in  lege  et 
Prophcfis,  non  pcrmitlas  claiidi  pcr  mor- 
tem  violcnlam.  nobis  certissimc  immincn- 
tcm  nisi  lu  pic  succurras. 


1!18 


ENARRATIO   IN    CAP.    XIV    ESTHER.   —   ART.    XIV 


ARTICULUS  XIV 


EXPOSITIO    CAPITULI   OUARTIDECIMI   :    ESTHER    QUOIJUE    REUINA    CONFUGIT   AD    DOJHNUM. 


lEsdr 


FORMA  orationis  Eslher  reginae  hic  po- 
nitur.  Eslhcr  quo<juc  regina  confui/il 
ad  Do)iunuiii,  id  esl,  ad  imploranduin  mi- 
serieordiam  subvenlionemque  Dci  se  con- 
vertit.Itaque  mentis  conversione,  non  loci 
mutatione,  ad  Deum  incircumscriptum  ubi- 
que  pra^sentem  confugitur.  Ei  pro  vn- 
f/uenlis  r«;-//s,quibus  aliquando  utebalur, 
non  ex  carnali  affectu,  sed  necessitate,  ne 
regem  offenderet,  cui  propler  commune 
bonum  populi  sui  placere  habebat,  cittere 
el  stercore  implevit  capul,  et  corpus  suuiii 
huiniliavil  jejuniis.  id  est,  capiti  suo  su- 
perjecit  cinerem,  et  corpus  suum  prostra- 
vit  in  terram.  ncc  ab  immundiliis  illud 
more  solito  lavit  :  et  forsan  luto  aut  alia 
vili  materia  illud  linivit,  pro  majore  sui 
humilialione,  ad  impetrandum  auxiliiim 
pietalis  divinae.  Oinniaque  loca  iii  qulbus 
ante  lcetari  consueverat.  Infra  habelur  iii 
finc  hujus  capiluli,  quod  non  sil  kelala  iii 
palalio  regis,  nisi  in  Deo  Isiaei.  Ideo  sen- 
sus  est  :  Omnia  loca  in  quibus  anle  laMari 
consueverat,  id  est  signa  alicujus  la-liliie. 
demonstrare,  seu  per  modum  helanlis  fo- 
rinsecus  se  habere.  Potest  quoque  exponi 
de  spirituali  jucunditate,  quam  in  aclibus 
habuit  virtuosis  :  sed  hac  vice  inlenla  fiiil 
doloribus.  Crinium  lacerationc  complcvil, 
prse  dolore  exlrahendo  pro  parte  capillos 
.  capitis  sui,  quemadmodum  el  Esdras  vel 
Nehemias  se  fecisse  testatur.  Complevit 
autem  sic  loca  illa,  id  est,  pra^  solito  occu- 
pavit,  ut  sit  hyperbolicus  scrmo. 

Et  deprecabalur  Dominuin  Deuin  Isracl, 
dicens  :  Doinine  ini,  per  specialem  devo- 
tionem  mei  ad  te,  et  per  gratiosam  pro- 
videntiam  tui  ad  me,  qui  rex  nosler  cs 
solus,  quia  pro  nunc  non  habemus  pro- 
priuin  regem  terrenum.  El,  tu  solus  rex 


A  nosleres,  per  spirilualem  gubernalionem, 
regendo  nos  inlus  per  fidem  el  graliam  ac 
directionem  internam.Unde  aitPsalmista : 
Deus  autem  rex  nosler  ante  saecula ;  et  :  Ps.  lxxjh, 
Dominiis  regit  me,  et  nihil  mihi  deerit.  ps.wn  i. 
Adjuva  ine  solitariam ,  id  est  humana 
consortia  evilantem,  et  tibi  (|uantum  mihi 
possibile  est  in  secreto  vacantem,  alque 
eorum  de  quibus  nata  sum,  socielate  pri- 
valam  ;  et  cujus  prceter  te  nutlus  au..xilia- 
lor  esl  alius,  id  est,  in  isto  periculo  nullus 
mihi  potest  efficax  adjulorium  pra>bere, 

B  nisi  tu  per  modum  tibi  placentem.  Pcri- 
cuJum  mcuin  in  inanibus  meis  est ,  id  est, 
de  proximo  imminel,el  quasi  tam  pra?sens 
el  ceilum,  sicut  id  quod  manu  tenetur, 
nisi  tii  aliter  ordines. 

Audivi  a  palre  mco.quod  lu.  Domiue, 
lulisscs  Israel  de  cunctis  i/enlibus,  id  est, 
a  celeris  nationibus  separasli  Israeliticum 
populiim.  mancipando  eum  tuo  obsequio: 
juxla  illiid  Dciileionomii,  Te  elegil  Domi- z)eii(.vii,ii. 
nus,  ul  sis  ei  populus  peculiaris  de  cun- 
clis  populis  qiii  sunt  super  terram  ;  et  pa- 

C  tres  noslros  e.x   omnibus  relro  inajoribus 
suis.  id  esl,  Patriarchas  Abraham,  Isaac, 
.lacob  appliciiisli  libi,  reliclis  prffidecesso- 
ribus  piogeniloiibusque  eorum  qui  idolis 
servierunt.  Hinc  scriptum  est  in  Deutero- 
nomio  :  Patribus  fuis  conglutinatusest  Do-  ibid.s.n. 
minus.  et  elegil  eos.  Josue  quoque  in  fine 
libri  sui  ait :  Trans  fluvium  (inquil)  habita-  .hsuewiy. 
verunl  patres  vestri,Thare  paterAbraham  "' 
el  Nachor,  servieruntque  diis  alienis.  Ul 
po.ssidcres  hereditalein  scii>piternain,\d  est, 
qualeniis  Israeliticum  populum  haberes  ti- 

D  bi  jugiter  servienlem, et  a  le  gratiose  posses- 
sum  :  sicut  in  Deuteronomio  legitur  sa>pe.    oeut.  iv, 
Peccavimus   iii   consneclu  luo.  [loc  £§- r"''''"''''''.'^'' 

-■  2;  .\xvl,  18, 

thcr  loquitur  in  persona  populi  sui,  con-  i9;xxxii,  o. 


E.NARRATIO    l.N    OAP.    XIV    KMIIKR.    —    ART.    XIT 


199 


1  Esdf,  IX 


T-io;  xxiv: 
\\\;Jei\u\. 
J\id\c.  ti. 
1119;  111,1.: 
viii,33;x,i>. 


it'^tlt.  MII.I 


De\it.  XXX. 

4.  1«. 


Jer.  XXX 
36,  36. 


Judith  111. 
13. 


niiinoraiKio  sr  Iransgrcssoiilius  cx  iiiimili- 
tatc,  quia  luil  miMnlHiiiii  plrbis  illiiis.  I".l 
siniili  modo  lo(|uilnr  Ksdras  :  IVccala  no- 
stra  crevcriinl  usque  ad  t:w\\\m.Ei  idcirco 
tiadiflisti  nos  i/i  maniis  inimicorum  no- 
slroiuiii.  Cohiiinu.f  eiiim  deos  corii  m ,  pula. 
gcutiliuni.  quibus  nos  Iradidisli  eaptivos: 
quoniam  muilicx  filiis  Israd  fiicrunt  ido- 
loiatrip  quando  ab  .\ssyriis  cl  CiialdtPis 
capli  fuernnt,  ct  antc  frcqiicnler  lempori- 
bus  Judieum. 

£l  nunc  iion  cis  siifficit,  i/iiod  durissiina 
nos  opprimunt  servitute  in  captivitate,  quie 
cst  mors  civilis:  scd  rohur  manuuni  sua- 
ruin,  idolorum  potentiw  dcputantes,id  est 
polestatem  quam  habent  a  tc  Deo  vero,  a 
quo  omnis  potcslas,  siiis  diis  alquc  si- 
mnlacris  adscribcntcs  lanquam  datoribus 
potestatis,  volunt  lua  mutare  promissa, 
id  esl.  voliint  nos  privarc  tuap  piclalis  cffc- 
ctibus,  quos  nobis  poMiilcnliam  agenlibiis 
promisisti.  diccns  in  Deuteronomio  :  Si 
ad  cardincs  cofli  fucris  dissipatus,  indc  rc- 
trahct  tc  Uominiis  Deus  luus,  si  conversus 
fncris  ad  eum  in  toto  corde  tuo  ;  et  delerc 
/icrcditatcm  tuam,  id  est.  plebcm  Israeliti- 
cam  omnino  cxslinguerc.  cujus  posterila- 
tcm  promisisti  usque  in  fincm  sseculi  con- 
servare,  dicens  per  Jcrcmiam  :  Hsec  dicit 
Dominus,  qui  dat  solem  in  Iiiminc  dici, 
ordinem  Iuna>  ct  stcUariim  in  luminc  no- 
ctis  :  Si  defeccrint  legcs  istsecoram  me,  et 
semen  Israel  dcficiet,  ul  non  sit  gens  co- 
ram  me  cunctis  diebiis  ;  et  claudere  ora  te 
laiulaiitium,  intcrficiendo  tuos  cultores, 
atque  exstinguere gloriam  templi  et  altaris 
tiii,  id  est  cultum  sacrificioriim  tiiorum. 
qui  fit  in  tcmplo  tuo,  et  obsequiiim  quod 
tibl  ibidem  impenditur,  impedire  :  sicut 
lempore  Judith  Holoferncs  conalus  cst  fa- 
cere  ;  ^it  apcriant  ora  gcnlium,  dando  cis 
occasionem  et  materiam  blasphemandi  tc 
et  cserimonias  tuas,  ct  laudcnl  ido/onini 
fortitu-.liiicin,  adscribcndo  eis  victoriam 
qua  praevalcnl  nobis,  quum  lamcn  ex  lua 
promissionc,  imo  et  cfficientia  id  contin- 
gat  [)roplcr  nostra  pcccata,  et  prmdiccnl 
carnalem  regem  in  sempilernum,  id  est, 


.\  rcgcm  nos  oinnino  cxsliugui-ulciu  cl  aii- 
frrcntcm  commendent  perpetuc  et  inlcr 
dcos  transfcrcndum  annunticnt.  lanquam 
qui  optimc  fccerit  nos  toIhMido,  quia  su- 
perstitiosos  d  tinbalorcs  pacis  coininiiuis 
iios  asserunt. 

Ne  tradas,  Dominc,  sceptrum  luum,  id 
cst  regiam  pofcstatcm  super  nos,  his  qui 
non  sunl,  id  est  impiis  et  scclcratissimis 
hominibus.  qui  protinus  moricntur,  et  spi- 
riliialitcr  nihil  siint.  ac  comparalionc  fi- 
(lclium  virtuosorumquc  hominum,  nullius 

B  sunt  momenti :  secundum  quod  Apostolus 
ait,  Qui  sc  putat  aliquid  esse,  qiium  ni-  Gaiai.w.s. 
hil  sit ;  ne  rideant  ad  ruinam  nostram  ; 
scd  converte  consilium  eorum  super  eos,  id 
esl.  Ipesioncm  quam   siio  consilio  machi- 
nanlur  nobis  infligcrc,  fac  cis  infligi.  Sic 
et  Propheta  oravit,  Avertc  mala  inimicis  Ps.uu.-. 
mcis.  in  verilalc  liia  disperdc  eos  :  ut  im- 
plcatur  in  cis  illud  Ecclcsiastici.  Facicnli     eccU. 
nequissimuni  consilium.  supcr  ipsum  dc-  ^^™' '"' 
volvetur.  Et  c.um  rjui  crrpit  in  nos  .sa^virc. 
dispcrde,  id  est,  ipsum  Aman  qui  coppit 

G  in  nos  crudelissime  agcrc,  contere.  Hoc 
zclo  justitifp  cst  petilum  confra  hosfcs  bo- 
ni  communis  afquc  divini  cullus,  ct  ut  iii 
praesenti  pnniantur.  et  per  mortem  subla- 
ti.  cessent  sibi  damnationcm  pcccando  aii- 
gcre. 

yfcmcnto,  Domine,  id  est,  pcr  cffecfum 
dcclara  tc  memorcm  nostri  in  bono,  cl 
oslende  te  nobis,  per  gratiosam  e.xaudilio- 
ncm  et  illuminationem  internam,  in  tem- 
pore  Irihulalioiiis  noslra'  :  sicut  dixisti, 
Ciim  ipso  sum  in  tribulatione  ;  ei  da  ;m- /'j..xc,  i3. 

U  lii  fiduciam.  id  cst  mcntis  constantiam  ct 
confidiMitiam  plcnam  in  te,/fcr  Juda?orum, 
qui  libi  ridelitcr  confilentiir,  et  universcc 
Doinine  poteslalis,  id  cst  dominator.  dalor 
ct  conservator  omniiim  potcstalum  qua> 
rcspectu  tuae  majestatis  sunl  scrvitutcs  ct 
imbccillilatcs.  Trilnic  scriiuincin  composi- 
tiiin,  id  csl  ornalum  ac  audicnli  bcnc  pla- 
ciMitem,  in  ore  meo  :  non  ob  laudein  ct 
L'loriam  mcam,  sed  propler  libcrationcm 
|iopiili  liii  ;  in  conspectu  lc.onis,  id  cst  As- 
sucri  rcgis  :  qui  ob  emincntiam  suae  polc- 


200 


ENARRATIO    IN    CAP.    XIV    ESTHER.    —   ART.    XIV 


Estber  III 
8-13. 


Ps.cxxxviii, 
22. 


Rom.],Z-Z 


statis  ac  regiee  dignitatis  leo  vocatiir,  ct 
quia  c\  instigatione  Anian  crudele  edictum 
contra  Judaeos  eniisit :  tV  frans/er  cor  ip- 
sius  in  odiuni  hostis  nostri  :  ita  ut  odiat 
ipsum  Aman,  in  quantum  tam  impius  est, 
non  in  quantum  est  homo.  Quod  odium  non 
est  caritati  contrarium  :  de  quo  fertur,  Per- 
fecto  odio  oderam  iilos.  Ut  ct  ipsc  pcreat, 
id  cst,  temporaliter  puniatur  per  mortem, 
et  ceteri  qui  ei  consentiunt  ad  interficien- 
dum  nos  :  quoniam  morte  digni  sunl,  non 
ipsc  tantum,  sed  et  consenlientes  eidem, 
quos  ignorantia  non  excusat. 

Adjiiva  me anciUam  tuam,  millum  aliud 
athrilinm  habentem,  nisi  tc,  Domine,  qui 
haltcs  omnium  scientiam,  ct  nosti  qiiia  odc- 
rim  t/lnriam  iniquornm,  id  est  vanam  eo- 
rum  gloriationem,  ambitionem,  jactantiam, 
ct  detester  cubile  incircumcisorum  et  omnis 
Deui. yii,3.  afieniffcnw.id  est  idololatrae,  sicut  lex  con- 
tinet,  et  quantum  in  me  esl,  quamvis  pro- 
pter  ralionabiles  causas  illud  admittam. 
Ideo  additur:  Titscis  iiifirmitatcm  meam  : 
quia  per  me,  sine  favore  regis,  nequeo  plebi 
meee  succurrere  ;  et  necessitatem  meam, 
qua  eompellor  regi  misceri  :  quse  in  hoc 
conjugio  causa  esl  dispensationis  :  et  quod 
abominer  sigyiutn  superbia'  et  gJorice  mew, 
quod  cst  super  caput  meum,  id  est  regium 
diadema,  quod  est  signum  excellenliff  at- 
que  honoris  mei,  in  diebus  ostentatioi/is 
mca',  quando  procedo  in  publicum ,  ul 
ostendatur  populo  pulchritudo  et  eminen- 
lia  mea  ;  et  detester  illud  qitasi  pannum 
mcnstrnatce  :  quo  quid  sordidius  inveni- 
tur  ?  ct  non  portem  illud  tn  diebus  silentii 
nwi :  diiin  permittor  in  secroto  thalami  mei 
Deo  vacare  in  Iranquiilitalc,  silentio  et 
contemplatione,  quoniam  iemineam  quo- 
que  loquacitatem  abhorreo ;  cl  i[uod  noti 
(■omederitn  in  meitsa  Atnait,  eundo  ad  ejus 
convivia,  sicut  frequenter  optavit,  quam- 
vis  ex  necessaria  causa  bis  invitaverim 
eum  ad  mensam  meam  ;  nec  ntihi  placuc- 
rit  convivium  regis  :  propter  cibos  qui  in 
60  ponuntur,  lcge  prohibitos,  et  propter 
varias  pompas,  dissolutioncs  t^t  apparatus 


Esther 

i,  S. 


A  ibi  admixtos ;  ct  non  biberim  vinum  liba- 
minum,  id  est  sacrificiorum,  videlicet  vi- 
num  idolis  immolatum  ;  et  nunquam  Iw- 
liila  sit  ancilla  tua,  ex  quo  huc  translata 
sum  a  terra  Babylonia>  (ut  dictum  est  ante),    Esthent, 
nisi  in  te,  Dominc,  Deus  Abraham  :  qui  ''' '" 
licet  sis  omnium  Deus,  tamen  ad  Moysen  ac(.x,  se. 
es  locutus  :  Hebc  dices  filiis  Israel  :  Deus    Exod.m, 
Abraham,  Deus  Isaac,  et  Deus  Jacob  mi-  '^. 
sit  me  ad  vos.  Hoc  nomen  est  mihi  in 
ffiternum. 

Deus  forlis  sitpcr  omncs  :  quia  solus  om- 

B  nipotens,  el  infinile  universis  potentior  ; 
exaudi  voccm  illorHin  qui  nullam  aliam 
spem  habent,  quam  in  tc,  seu  nulluin  in 
quo  confidant,  nisi  le,  Domine;  eterue  me 
a  timore  meo,  id  est  a  periculo  quod  timeo, 
et  ab  isto  timore  quo  affligor. 

Ecce  quam  devota,  fervens  et  profunda 
oratio  ;  et  o  quanta  ex  his  probatiir  fuissc 
hujus  elecla>  reginse  pcrleclio,  qua>  in  tan- 
la  opulentia,  honorificentia  et  frequentia 
constituta,  tam  virtuosc,  timorate  et  ordi- 
nate  se  habuit  ;  qua;  omnem  gloriain  inun- 

G  di,  voluptatem,  dignitatem,  vanitatesquc 
saeculi  tam  plenissime  sprevit,  ita  ut  nun- 
quam  nisi  in  Deo  sit  gloriata  in  regali  pa- 
latio  !  Nonne  Spirilus  iibi  vult  spirat,  et  ./oann.iii,8. 
(^mnipotens  corda  suorum  ubique  juxta 
placitum  suum  immulat,  afficit  el  guber- 
iiat  ?  Ouid  ad  hsec  nos  pusilli  dicemus, 
qui  cx  levi  et  volatili  verbo,  signo  aut 
facto  inaniter  gloriamur  aut  pueriliter  con- 
turbamur,  et  sumus  iit  piilvis  quemprojicit  />«  i,  4. 
venlus  a  facie  terrffi?  Instruamur  ergo  per- 
fectione  virtutum  feminae  hujus  sancta>. ; 

D  et  qui  gloriatur,  in  Domino  glorietiir.  Nec  icor.i.si; 
ostentari,  apparere,  lainari  optemus,ncque  ',',  ^°''  '^' 
in  vestilu  aut  ornamentis  unquam  Isete- 
niur.  In  omni  qiioqiie  tribulatione  confu- 
gianius  ad  Deum,et  reos  nos  esse  ex  cordis 
intima  compunclione  confiteamur,  ac  di- 
vinani  commendenius  justiliam.  Postremo, 
quod  sancla  hfcc  lislher  sic  commemorat 
suas  virtutes,  fecit  ad  Dei  honorem  et  no- 
slram  a?dificationem,  prwsertim  ad  augen- 
dam  confidenliain  suain  in  Deo. 


ENAHRATIO   IN    CAP.    XV    ESTHER.   —   ART.    XV 


201 


ARTICULUS  XV 

EXPOSITIO    CAPITULI   QUINTIDECIMI    :    ET    MANDAVIT    El   (HAUl)    DUBIUM    QUIN 
esther)  MARDOCH^US. 


e: 


lA  (}ua>  scripla  sunt  terlio  ct  quarlo 
capitulis,  hie  plenius  recolunlur.  El 
iimndavit  ci  {haiid,  id  est  non,  duhiioii 
ijuiii  Estbcr  reginae)  Mardochanis  per  eii- 
Eaiheriy.  nucliuni,  ut  scriptum  est  supra,  ut  ingrc- 
s,  13.  dcrctur  ad  regem,  et  rogaret  pro  popu/o 
siio  captivo,  et  pro  patria  sua,  id  est  pro 
populo  patriae,  ne  et  habitantibus  in  Ju- 
da>a.  Aman  tandem  induceret  vastitatem 
et  Isesionem,  ac  cultus  divini  destructio- 
nem.  Memor  (inquit)  esto  diernm  liumili- 
tatis  tmv,  id  est  parvi  et  humilis  status 
tui,  in  quo  eras  quando  te  enutrivi.  Ideo 
subdilur,  qunmodo  nutritn  sis  in  manii 
mca.  id  est  sub  disposilione  regiminis  mei, 
qui  te  corporaliter  spiritualiterque  nulri- 
vi  in  timore  Dei,  devotione  et  Scripluris 
tc  instruens. 

Die  autem  tertio  deposuit  vestimenta  or- 
natu>:  sui,  id  est  veslimenla  quotidiani 
ornatus,  vel  lugubria  ornamenta,  quibus 
se  spirilualiter  decoravit,  orando  et  jeju- 
nando,  cf  circu nuJuta  cst  gloria  sua ,  hoc  est 
pretiosioribus  ac  pulchrioribus  suis  vesli- 
menlis  ac  ornamentis.  Et  assumpsit  duas 
famulas,  et  super  unani  quse  prsecede- 
bat,  innitehatur,  id  est,  modice  apodiabat, 
quasi  pra'  deliciis  et  nimia  teneriludine 
rorpiiJi  suum  ferre  non  sustinens,  id  est, 
portare  non  valens,  quasi  onus  proprii 
corporis  deferre,  teneritudini  ac  deliciis 
ejus  opponeretur.  AUera  auteia  famula- 
rum  sequebalur  dominam ,  defluentia  in 
humum,  id  est  in  lerram,  iiidiuiicnta  sus- 
tentans.  Kx  hac  cauda  vestimenlorum  vir- 
tuosee  Esther,  non  excusantur  van»  et  fa- 
tua>  femin»,  quse  vestibus  nimium  iongis 
utunlur.  .Nam  illa  ex  necessilate  (piadam, 
cum  tjedio  cordis  absquc  omni  complacen- 


A  tia  vana,  talibus  vestibus   utebaliir.  Lc- 
gitur  autem  secundo  Regum  libro,  quod 
filise  sancti  David  eximii   rcgis,  vestibus  i\Reij.>.m. 
iniliiebantur  talaribus,  usque  ad  lalos  per-  '*■ 
tingentibus.  Hoc  ulique  consideratione  et 
imilalione  dignissimum  est. 

lp.m  autem  roseo  vultu  colore  perfusa, 
gratis  ac  nitentibus,  id  est  splendentibus. 
oculis,  Iristem  celabal  animum,  ct  niinio  li- 
more  contractum,  id  est  constriclum.  Quem- 
admodiim  enim  deleclatio  cor  dilatal,  sic 
timor,  dolor,  tristitia,  conlrahunt  illud.Ye- 

B  rumtamen  dispositio  cordis  solet  relucere 
el  apparero  in  facie.  pra^sertim  in  oculis, 
jiixta  illud  Ecclesiastici  :  Ex  visu  cognosci-  eccU.xk. 
tiir  vir.  et  ab  occursu  faciei  cognoscitur -*•  "'"•"• 
sensatus.  Tanien  per  gratiam  et  virliiles 
potest,  qui  tristis  et  timens  est,  vuituni  et 
visum  quasi  jncundum  pra^tendere  et  mon- 
strare.  Virtus  enim  moralis  reprimit  pas- 
sionem,et  gratia  viiicit  natuiam.  Uatio  qiio- 
que  sensilivo  appelitui  dominatiir:  imo  el 
miilti  per  industriam  vel  versuliam,  sciunt 
cordis  dispositionem  celare  in  facie,  et  si- 

G  gna  oppositee  dispositionis  oslendere. 

Ingressa  ergo  cuncla  per  ordinem  ostin, 
stetil  contra  regem,  id  esl  ex  opposilo  ver- 
sus  faciem  ejus,  ubi  ille  residcbat  indutus 
vcstibus  regiis,  aiiroque  fulgcns  cl  prctiosis 
/apidibus,  ut  sic  suo  apparatii  inluenlibus 
inciileret  reverentiam,  el  timorein  regia^ 
ac  imperatorise  majestatis.  Unde  subjungi- 
tiir  :  eratque  terribi/is  adspectu.  Quumque 
e/evasset  faciem,  et  ardenlibus  oculis  fu- 
rorcm  pectoris  indicassct,  rcgina  corruit, 
(]uia  vehementia  passionis  vehemenlis  ti- 

I)  moris,  valde  dehilitat  corpus,  potissimiiin 
in  lcnerrima  muliere,  facitque  sangiii- 
nem  a  membris  ad  cor  decurrere,  ct  sic 


202 


E.NARRAT10    l.N    CAP.    XVI   ESTHER.    —    ART.    XVI 


pallorem  general  ac  tremorem.  Propterea  A 
subditur  :  ct  in  pallorem  colore  muiato, 
lassum  super  aiiclllam  rcclinavit  caput. 

Convertitque  Deus  spiritum,  id  esl  in- 
dignalionem  seu  animum,  regis  in  mansu- 
etudinem.  Ipsc  enim  (3mnipotens  immulat 
cor  principum  tcrra'.  atque  ul  allegalum 
/■.oi-.sM.i.  est,  Gor  regis  in  manu  Dci  est.  ct  quo- 
cumque  volucril.  inclinabit  illud.  Nam  ct 
omnipotcnti  Dco  proprium  perhibetur.im- 
mediate  agere  in  apiccm  voUintalis.  Hinc 
ait  el  Josephus  :  Rcx,  ut  arbitror,  voluntate 
Dei  mentem  mulavit.  Et  fcstinus  ac  metu-  B 
ens,  ne  regina  deficerel.  aut  mali  quid  pa- 
teretur,  exsi/iit  dc  solio,  et  sustentans  cam 
ulnis  suis,donec  rediret  ad  se,  Ms  verbis 
hlandicbatur  :  Quid  habes.  Esther  ?  Ego 
sum  fratcr  tuus ;  noli  mctuere.  yo/i  mo- 
ricris  :  Non  enim  pro  te,  sed  pro  omnibus, 
id  esl  pro  celeris  cunclis  preptcr  le,  lc.r 
ha'c  constituia  cst .  id  cst  pra»ceptum.  ut 
nullusintrcl  ad  mc  non  vocaUis.  Quasi  di- 
cal :  Dispcnsare  possum  in  lege  hac,  el  dis- 
pcnso.  Quumque  illa  reticeret,  lulit  au- 
ream  virgam.  et  posuit  super  collum  ejus,  C 
et  osculatus  cst  cam.  et  ait :  Cur  mihi  non 
loqueris  ? 

Quw  respondit  :  Vidi  tc,  doinine,  quasi 
anf/clum  Dci,  vidclicet  in  grandi  splendo- 
re  tcrribilique  adspcclu.  sicut  angcli  so- 
lcnl  hoiiiiiiibus  apparere,  c^  conter6rt/M/« 
est  cor  iiicum  prw  timore  r/loria'  tua',  id 
est  regicP  majcstatis  :  quam  ofiendere.  esl 
sibi  ipsi  mortis  ])cricnliini  piocrearc,  juxta 


quod  Salomon  ait  in  Proverbiorum  volu- 
mine  :  Sicut  rugitus  leonis,  ita  el  terror  Prov.\\,i. 
regis :  qui  provocat  eum,  peccal  in  ani- 
mam  suam.  Va/de  enim  mirabilis  es,  do- 
mine,  id  est  multum  excellens,  ita  ut  nii- 
rum  sil,  quod  unus  homo  ita  prsemincal 
celeris  :  quod  lamen  ex  divina  ordinatione 
procedil  :  et  facies  tua  p/ena  est  gratia- 
rum,  id  est.  pielalc  redundat  in  eos,  qui- 
bus  se  vull  e.xhibere  propitium  :  sicut  el 
Jacob  in  Gcnesi  ail  ad  Esau.  Sic  vidi  fa-  Gen.xxxiM, 
ciem  luam  quasi  vidcrim  vultum  Dei.  Gir-     ' 
ca  quod  loquitur  Augustinus  :  Utruraverba 
Jacob  pavcnlis  ac  perlurbali  usque  ad  adu- 
lalioncm  hanc  prorupcrunt :  an  sinc  pec- 
cato  hsec  dici  poluerunt?  El  forsan.  ijuiid 
imo  :  quia  cl   dii  gcntium  dicti   sunt.  El  />«.  xcv.5. 
jiidices  cl  ppfflati  dii  vocanlur  :  dc  quibus  /■s.i.isxi.o. 
prsecipitur,  Diis  non  detrahes,   Sic  et   in  Exod.wu. 
proposilo  dici  potcsl,  quod  Esther  sccun-  "*' 
dum  pium  inlcllectum  tam  commendalo- 
ric  polius  quam  adulaloric  locula  sit  rcgi, 
(.juumipic  loquerctur,  rursus  corruit  ex 
pavore,  non  ex  simulatione,  et  pene  e.ra- 
nimata  est,  id  est,  sine  anima  quasi  effc- 
cla  cx  virium  defectione  :  quod  Dcus  sic 
ordinavil,ul  rex  magis  afficerelur  rcginae, 
et  ejus  magis  acquiescerel  precibus,  vi- 
dens  in  ea  tantam  teneritudineni,  erubc- 
scenliam,  el  rcvercntiam  circa  se  :  sicque 
metuerel  eam  quocumqne  modo  gravare, 
Undc  subjungitur  :  Rex  autem  turbaba- 
lur,  ct  omncs  ministri  ejus,  qui  aderant, 
consolahantur  eam. 


ARTICULUS  XYI 


Uk:i.l.AR.\T10    C.\P1TIL1    SEXTlDECl.Ml    :    RtX   .MA.M.MUS    ART.VXERXES. 


Esther 


SICUT  pi\Tdicluiii  cst.  in  isto  libro  a  D  ialiiinnii  Scptiiaginla  inlcrprclum.  quse 
dccimo  capilulo  multa  sunl,  qua?  non  lcniporc  Hicronymi  pcr  ecclesias  publice 
habentur  in  Hcbrseo,  sed  in  cdilionc  vul-  lcgcbatur,  ct  maxinic  fuil  divulgata.  Alii, 
gata,  sccundum  Hicronymum.  Per  edilio-  pcr  edilioncm  vulgalam,  intclligunt  edilio- 
nem  vulgalam,  quidam  intelligunl   Irans-      ncm  cujus  auctor  ncscitur.  el  sine  nomine 


ENARRATIO    IN    CAP.    XVI    ESTHER. 


ART.    XVI 


203 


/Ssllier  M 
l-T. 


siliibus 


sui  iiitoiprelis  quinla  editio  appellalui-. 
llaque,  isla  qusp  in  Hebraeo  non  habenlur, 
diciiiil  aliqui  a  Joseplio  aliisiiue  scripto- 
rihus  csse  excogitata,  el  edilioni  vulgata' 
esse  addita  et  inserta,  hoe  est  translationi 
Sepluaginta  inteiprelum  :  vel.  secunduni 
alios,  editioni  ciijus  aiictor  uescilur,  ita 
qiiiKJ  ille  addidil  ea  editioni  ex  Josepho  et 
aliis.Cerliiin  est  enim.qiind  lornia  epislokr 
siipra  posiUe,  loiiiia  (|uoque  epislola^  qure 
liic  in  islo  habelur  capitulo,  continentur 
de  verbo  ad  verbum  undecimo  Anliquila- 
tiim  Josephi  libro.  Porro  Hugo  de  S.  Viclo- 
re  in  expositione  Prologorum  Biblia>.  et 
alii  quidain  alfirmant,  quod  ipsi  Septiia- 
ginla  inlerpreles  lecerunt  istas  additiones. 
Ulraqiieaiitem  opinio  ad  proposiliim  suum 
probandum  trahil,  quod  in  Prologo  hujus 
libri  ail  Hieronymus  :  Librum  Esther  edilio 
\  uigala  laciniosis  hinc  inde  verboriim  funi- 
bus'  Irahit.addens  ea  quEC  ex  tempore  dici 
poterant  et  audiri  :  siciit  solilum  est  scho- 
laribus  disciplinis,  siiiii|)io  tlieniale,  exco- 
gilare  quibus  \erbis  iili  poluil  qui  inju- 
riam  passusest.vel  ille  qul  injuriam  fecit. 
Praeterea  conslat.Josephiim  valde  din  post 
Sepluagiula  fiiisse  inleipreles.  Ideo  qui 
per  viilgatam  edilioneni,  intelligunl  trans- 
lationem  Septuaginla.et  quod  Sepluaginta 
lecerunt  islas  additiones,  non  possiint  de- 
fendere,  quod  epistola  in  isto  capitulo 
Jbitiem.  scripta,  el  quae  siiperiiis  conlinetur.  sint 
siimptce  ex  Josepho  :  imo  dicere  habenl, 
qiiod  Josephus  sumpserit  eas  ex  translatio- 
ne  Sepluaginta.  Esl  aulem  epistola  hiijus 
capituli  miillum  notabilis,  et  eliam  plana, 
ideo  non  oportet  exposilioni  ipsius  prolixe 
insistere. 

liej-  ma~ximus  Artaxer.xes  ab  I/id/a.cic. 
Hoc  siipra  exposiliim  est.  MuUi  bonitalc 
principum  ct  Iioiiore  qui  in  eos  coUatus 
esl,  id  esl  dignitate  eis  a  principibus  con- 
cessa.  vel  honoralione  ab  inferioribiis  seii 
aliis  eis  exhibila, «^«.s/.sv////  in  supcrbiaui, 
exlollendo  se  de  sua  promolione;  et  non 
soluiii  sitbjectos  reffibus,  scilicet  bonos  et 
obedientes,  nitunlur  oppriiucrc,  sci/  da- 
lam  sibi  gloriam,  id  est  excellentiam,  non 


/hideir 


A  fcreiitcs  cum  modestia  el  qiiiete,  in  ipsos 
ijui  dederunt,  moliuntur  insidias,  id  est, 
reges  vel  piincipes  a  (]iiilius  promoli  sunt, 
conanliir  obrucre  :  siciil  Deciiis  Cipsar  ad- 
huc  miles  honoratus  a  Philippo  imperalo- 
re,  adspiravil  ad  iniperium,  el  inlerfecit 
dominiiin  siiiim  :  qiiod  el  quarlo  Hegiim 
qiiidam  fecisse  \egiinlur.  IVer  coiitcnti sunt 
i/iritiiis  noii  agerc  bcnc/ic//s,\d  est  benefa- 
cloribus  pro  eorum  beneficiis,  cl  liumiiii/- 
lat/s  in  sejura  violare,  id  est  contra  debi- 
lum  pietatis  et  gratitudinis  agere,  reddendo 

13  niala  pro  bonis  ;  scd  Dci  quoquc  cuncta 
cernentis  arbitrantur  se  fugere  posse  sen- 
tentiam,  id  est,  pulant  se  posse  judicium 
Dei  evadere,  vel  negando  providentiam 
veri  Dei,  vel  tam  inliniorate  peccando,  ac 
si  pularenl  Deuni  non  esse  iiidicaliiriim 
aclus  eoruin. 

Et  in  tantuin  vcsaniiv,  id  est  ad  tantiim 
insipientise  excessum,  proruinpuiit,  ut  cos 
i/iii  credita,  id  est  commissa,  sibi  officia 
diligenler  observant,  mendacioruni  fiiiii- 
culis  ',  id  est  falsis  et  subtilibus  accusa- 

G  lionibus,  conentur  subvert.ere,  id  est  de- 
jicere  aut  necare,  </uin  ainvs  inleriores 
principum  s/mpl/ccs.  id  est  dolosilale  et 
(Iiiplicitate  carenles,  ;ic  columbina  simpli- 
cilate  ornalas,  et  cc  sua  nalura  al/os  e.xi- 
stiinanles,  id  est,  putantes  alios  esse  tales, 
quales  ipsi  sunt,  scilicet  simplices,  non 
dolosos,  neqiie  mendaces.  Siqiiidem  qiialis 
qiiisque  est,  taliler  judical.  el  lales  esse 
alios  faciliter  suspicatur.  Propler  quod  in 
Proverbiis  scribiliir  :  Innocens  credit  om- 
ni   verbo.  Job  qiioque  :   Sonilus  (inquil) 

I)  terroris  semper  in  aiiribus  impii:  et  qiiiiin 
paxsit.ille  insidias  suspicaliir.Yeriimlamen 
simplicitati  debet  esse  adjiinela  graiidis 
diseretio  atqiie  nolilia  diversitalis  dis|>osi- 
tionnm  moriimqiie  hominum,  ul  incaulam 
credulitatem  devitenl,  quiim  in  Ecclesia- 
slico  scriptiim  sit  :  Oiii  cilo  credil,  levis 
corde  esl,  et  minoiabiliir.  ('nll/dti  fruude 
dec/p/unt  :  sicul  |uiin(i  lilirn  M;icliaIiM'0- 
rum  legiliir  fccisse  .\lcinius,  iiillaiiiiiian- 
do  Deiiielriiim  regem  contra  Jiidam  .Ma- 
chabicuin. 


IV  /irij.  XV, 
10,  U,  ib, 
30. 


/lom  XII,  17. 


Prov.  XIV, 
l.i. 
Job  x\,  1\ . 


/Cccli,  \ix. 


[Mlirh.' 


204 


ENARRATIO   LN   CAP.    XVI   ESTHER. 


ART.    XVI 


Nec  putare  debetis, si diversa  Jubeamus,  A  annis  post  mortem  Assueri,  sicut  ex  Jose- 


ex  animi  nostri  venire  levitate,  sed  pro 
qualitate  ct  necessitatc  temporum,  ut  rci 
publicm  poscit  utililas,  ferre  sententiam , 
id  est,  determinare  quid  sit  agendum  aut 
evitandum.  Oportet  namque  secundum  di- 
versitatem  locorum,  cansarum  et  tempo- 
rum,  et  ju.xta  diversam  dispositionem  ho- 
minum.mutaredecrela  et  innovare  statuta, 
et  si  quid  e.x  errore  processit,corrigere.£< 
ut  manifestius  quod  dicimus,  intelligatis, 
Aman  filius  Amadathi,   nnimo  et  gente 


pho  et  Scholastica  hisloria,  et  ex  gestis 
Alexandri  ac  aliis  chronicis  historiisque 
proijatur.  Uenique,  ad  insinuandum  quod 
per  similitudinem  fuerit  Macedo,  suffice- 
ret  dicere,  quod  fuit  animo  Macedo.  Quod 
autem  fuerit  natione  Macedo,  videtur  ex 
eo  quod  in  epistola  ista  Assuerus  adjecit  : 
Hoc  cogitans  ipse  Aman,  ut  illis,  scilicet 
Mardocheeo  et  Esther,  interfectis,  insidia- 
retur  nostrw  solitudini,  et  regnum  Persa- 
rum  transferrct  in  Macedonas.^2M\  si  fuis- 


Macedo ,  pietatem  nostram  sua  crudelitate  B  set  Macedo  sohim  per  similitudinem,  non 


coinmaculans,  id  est  diffamans,  dum  ex 
nomine  nostro  crudeiia  promulgat  prffice- 
pta...:  qui  iii  laiitum  arrogantia;  tumorem 
sublalus  est,  id  est  elevatus  est,  ut  regno 
nos  privarc  nileretur  el  spirllu,  id  est  vi- 
ta.  Cetera  hujus  epistolae  verba  ex  prseha- 
bilis  clara  sunl,  aut  per  se  plana. 

Sed  quserilur  hic,  an  Anian  fuit  Macedo, 
id  est  de  provincia  Macedoniae.  Et  videlur 
quod  sic,  ex  verbis  prfftactis,  quibus  jam 
dictum  est,  quod  fuil  Macedo,  non  tantum 


per  nalionc^m,  non  curassel  regnum  Per- 
sarum  in  Macedonas,  qui  suntGraeci,  trans- 
ferre.  Itaque  potius  reor,  quod  ex  uno 
parenle  fueral  Amalecites,  et  de  genere 
Agag  regis,  atque  ex  alia  parte  de  regno 
Macedoniae. 

Quod  vero  in  fine  hujus  epistolae  legi- 
tiir.  Oinnis  provincla  et  civilas  qua'  no- 
lueril  solennitatis  hujus  esse  particeps, 
scilicel  festi  Sortium,  referendum  est  ad 
Jiideeos,    qui    in    provinciis    Assueri    ma- 


animo,  sed  etiam  genle.  Oppositum  hujus  C  nebanl.  Quod  si  Judaei  tam  solennem  ac 


videlur  ex  anle  diclis  palefieri,  ubi  habe- 
Estim-m,  tur.  quod  fuit  de  stirpe  Agag  et  Amaleci- 
'■  tes :  quod  el  Josephus  prolestatur.  Ad  istud 

quidam  respondet,  qiiod  Aman  dicilur  Ma- 
cedo  per  simiiitudincm,  quia  Macedones 
jam  rebellabant  imperio  Persariim,  et  Ale- 
xander  Macedo  abstulit  eis  monarchiam, 
ad  Grffcos  transferens  eam.Gui  responsio- 
ni  objicilur,  quod  tempore  Assueri  Mace- 
dones  nondum  coeperunl  Persarum  imperio 
rebellare:  sed  Alexander  rex  Macedo  ince- 


perennem  habuerunt  memoriam  de  sua  li- 
beralione  a  lemporali  corporalique  mor- 
te,  quam  indesinentem  et  celeberrimam 
debemus  habere  memoriam  de  liberati- 
one  nostra  spirituali  a  morle  peccati  el 
infernalis  ac  cCternalis  supplicii,  facla 
per  incarnationem  et  passionem  unigeni- 
li  Filii  Dei,  qui  cum  Palre  selerno  el  ado- 
rando  paracleto  Spirilu  Sanclo,  unus  est 
universorum  Greator  et  Dominus,  et  su- 
per  omnia  Deus  sublimis  et  benedictus ! 


pit  ot  complevit  illam  rcbellionem  multis  D  Amen. 


FINIS     COMMENTARIORUM     LIBRI     ESTHER 


ENARRATIO 

IN  LIBRUM   PRIMUM  ESDR.E 


PK0(EM1LM 


LEX  vcritn(i>;  fnit  in  ore  cjm.  Malach.  ii,  (i. 
Veiljuin  hoc  Malachiee,  ad  litleiam  scriptum  de  Levi  iilio  Jacob  patriarchae. 
convenienter  accipiturdeEsdra  sacerdote  ex  semineLevi  nato,  qui  idoneus  factus  i£srf,-.  vei. 
imitator  praefati  Levi  patris  sui.  in  pace  et  aequitate  ambulavit  cum  Deo.  et  multos  'iiaiach.\\, 
avertit  ab  impietate.  Fuitque  lex  Moysis,  quae  est  lex  summfe  et  incommutabilis  verita-  ''• 
tis,  in  corde,  ore  ac  opere  Esdr»  :  in  corde  utique,  per  assiduam  memoriam  et  amo- 
reni,  interiorisque  hominis  directionem   secundum  legis  tenorem,   secundum  quam 
cogitationes  et  affectiones  suas  direxit :  in  ore,  per  aliorum  iuformationem  :  atque  in 
opere,  per  sauctain  conversatiouem.  Deiiique  ipse  Esdras  scriba  velox  legem  recupera-  lEsdr.m. 
vit,  et  populum  Israel  gubernavil  :  qui  popuhn,  defunctis  Moyse  ac  Josue,  fuit   usque   '^£./.  xm, 
ad  tempus  Saul  gubernatus  per  judices:  deinde  usque  ad  Babylouicam  caplivitatein,  per  -""--■ 
reges  ;  post  modicuin  vero  a  captivitate  eadein,  per  sacerdotes,  inter  quos  erant  Esdras  \\Esdr.%n, 
et  Nehemias. 


ENARRATIO 
IN   LIBRUM    PRIAIUM 


ARTICULUS   PRIMUS 


EXPOSITIO    CAPlTll.l     PRIMI    :     IN    ANNO    PRIMO    r.YRI    UEGIS    PF.RS.\nUM. 


II  Par. 
x.\svi.  ii 
23. 


IV  Reg.\\-( 


II  Par. 
XXXVI.  ii. 
23. 


E 


XORDIUM  libri   hujus.   cum   fiiip   <,e-  k?,\\hA\\\\v.eliam  per  scripli(ra)ii,\A  eii  e^\ 
ciinili  Paralipomfiion   libri  coincidit,      stolas,  dicens. 


ut  intueutibus  constat.Unde  et  Esdras  edi- 
tor  libri  islius.  illius  quoque  libri  creditur 
auctor.  Itaque  ait  :  In  anno  primo  Ci/ri 
regis  Persarum.  Quod  non  est  intelligen- 
dum  de  primo  anno  vitse  Cyri  istius,  ne- 
que  de  primo  anno  siinplicis  et  particula- 
ris  regni  ejus.  sed  de  primo  anno  regni 
ejus  imperialis  monarchici.  Quum  enim 
una  cum  Dario  suo  avunculo  destruxisset 
monarchiam  ('.haldfforum,  et  eorum   me- 


Praedixerat  autem  Dominus  in  Jeremia  : 
Quum  coeperint  impleri  in  Babylone  sep- 
liiaginta  anni,  id  est,  septuaginta  annis 
completis  a  tempore  transmigrationis  seu 
captivitatis  Judfforum  a  Chaldseis,  visitabo 
vos  et  suscilabo  super  vos  verbum  meum 
bonum.  ut  reducam  vos  ad  locum  istum. 
De  quibus  annis  fit  mentio  apud  Zacha- 
riam  et  Danielem,  qnamvis  computatio 
annorum  iliorum.  a  diversis  diversimode 


Jer.  XXV. 
IJ;  XXIX. 10. 


Zach.\.\i: 
Dan.  IX,  2. 


tropolim  Babylonem  urbem  evertisset,  Da-  B  assignetur,   sicut    in  Scholastica  historia 


rius  tenuit  monarchiam  annis  duobus.Qno 
niortuo.  Cyrus  monarcha  effectus.  primo 
suie  monarchia»  anno  dedit  Judseis  a  Xa- 
buchodonosor  rege  Babylonise  transmigra- 
tis  el  captis.  licentiam  redeundi  ad  pro- 
pria,  sicut  subjungitur.  Ut  compli-refur 
verbum  Z)o»iwt,  prolatum  cx  ore  Jeremice, 
suscifavi/  Dominus  spirifitm  Ci/ri  rcf/is 
Persarum, hoc  est,  menteni  ejus  insligavit 
inspiratione  occulta,  interna,  et  etiam  per 
quiedame.xlcriora. siciit  tangetiir.  E'  frans- 


satis  habetur.  Erantque  anni  illi  impleti, 
Cyro  monarcha  effecto.  Ideo  Dominus  vo- 
leus  verba  et  promissa  sua  per  Jeremiam 
praenuntiata  implere,  e.xcitavit  et  movit 
cor  Cyri  ad  dandum  pra^falam  redeundi 
licentiam.  Ad  quod  etiain  fuit  inductus. 
quia  Jiidseicaptivi  ostenderunt  sibi  libnim 
Isaise  prophela'.  el  quadragesimiim  qiiiii- 
tum  capiluium  libri  ejusdem,  in  quo  el 
nomen  ipsius  Cyri  fuit  tam  diu  ante  ex- 
pressum,  el  resedificalio  civilalis  Jerusa- 


dii.jci(  voccin,  id  est,  denuntialii)n(Mn  fecit  G  lem  de  Cyri  licenlia  ficnda.  clarissime 
per  scripta  et  nunlios,  in  omni  regno  suo,  prophetata  his  verbis  :  Hsec  dicit  Dominus 
id  esl  per  totam  suam  monarchiam  :  hinc      christo  ineo  Cyro.  cujus  apprehendi  dexte- 

T.  5.  11 


/S.  XLV,  I  , 

13. 


m 


ENARRATIO    IN    CAP.    I    I.IBRI    PniMI    ESDR.E. 


ART.    I 


Aul.  Jnd 
lih.  XI,  c.  I 


lain,  ut  sul)jiciani  ante  facieni  ejus  gentes, 
et  dorsa  reguin  veilain  ;  ipse  a-dificabit 
civitatem  meain.  Pon-o  de  tempii  lejedifi- 
catione  non  in  capilnlo  islo,  sed  imme- 
diate  praecedenle.   Dominus   pri^dixit   pi'r 

is.  xuv,ii.  Isaiam  :  Oui  dico  Cyro,  Pastor  nieus  es ;  et 
templo,  .Edificabcris.  Hfec  autem  per  an- 
nos  ducentos  et  dccein  per  Isaiam  fuerunt 
preedicta,  ut  Josephus  scribit. 

Hcvc  dicit  Cyrus  rex  Persarum.  Sictit 
Magister  in  liistoriis  recolit.  post  morlem 
Darii  regis  .Medorum.  Cyrus  monarchiam 
tcnuit  orientis.  Eratque  rex  Persarum  at- 
que  Mcdorum.  qiiia  Darius  ilic  non  habiiit 
filium  ;  ct  quamvis  regnuni  .Medorum  fii- 
erat  majus  ac  honorabilius  regno  Persa- 
rum,  Cyrus  tamen  posiiit  solium  monarchise 
in  Perside,  quoniam  Persae  subliinaveranl 
eum  primoin  regein.  Omnia  regna  terra; 
dcdit  ,)iihi  Doininiis  Dens  ea?//.'cujus  pro- 
videntiae  cuucla  subduntur  tcrrena.  Hoc 
tamen  per  hyperbolen  dictum  est,  ad  insi- 
nuandum  quod  valde  magna  rcgna  erant  ei 
subjecta  inoiienlc:  non  lanien  simpliciter 
omnia  regna  terrEe,  imo  nec  absolute  om- 
nia  regna  orientis.  E>  ipse  prwccpif  inihi, 
per  inspirationem  inlernam,  et  per  Prophe- 
tam  suum  prsenuntiavit.  ut  cpdificarcm  ci 
domum,  id  est  tCHipluin,  in  Jcmsa/cm,  id 
csf  in  loco  ubi  ante  sita  fuit  Jerusalem,  et 
ubi  jam  riirsus  construetur  e.x  inea  licen- 
tia,  'juw  cst  quantuin  ad  fundum  suum,  et 
cito  erit,  inJadcea. 

Quis  est  in  vobis,  id  est  inter  vos.  dc 
universo  populo  ejus,  id  est  e.\  numero 
Judaeorum  l  Sit  Deus  illiu^  cum  eo  per 
adsistentiam  gratiosam.  Asccudat  in  Jcru- 
salem,  id  est  ad  locum  quo  stetit,  et  a'di- 
/icet  domum  Dei  Tsrael:  id  est,  quicumque 
natus  est  ex  populo  Fsrael.  ostendal  se  es- 
se  cultorem  Dei  coeii,  ascendendo  ad  Jii- 
d.Tain.  ad  rcEedificandnm  templum.  Xec 
solum  dedit  licentiain  a?dificandi  lemplum, 
sed  et  ipsani  urbem  Jerusalem  :  quaiii  clc- 
perunt    reaedificare   antequam    templum. 

''■  Hanc  autcin  gratuitam  relaxationem  capti- 

vitalis  Juda^orum  Deus  per  Isaiain  pra^dixit 

/s.  M-v,  13.  his  verbis  :  Ipse  captivilateni  nieam  diinil- 


\Esdr 


k  tel,  iion  in  prelio,  neque  in  inuneribus. 
Ipsc  csl  D.'us  ijui  cst  in  Jcrusalcni,  id  est, 
Deuscoeli  urbem  Jerusalemclegit  in  locum  ii /'«»■.  v.,f.. 
praecipuum  cultus  sui,  et  teinpli,  ac  sacri- 
ficiorum,  ct  ila  qiiamvis  incirciimscriptus 
sit,  et  praesens  ubique,  ibi  lamen  cst  per 
speciales  effectus. 

El  omnes  rcligui  in  cunctis  /ocis  ubi- 
cuiiii/iic  li(il>iiiiiit,  id  est  Judaei  qui  vel  no- 
hiiil.  uiii  ni'qiieiinl  ad  Jada?am  reverli, 
adjiivcnt  cuin,  id  est  eos  qui  ascendunt 
iiliic.  viri  dc  loco  suo.  id  est,  residui  illi 

B  hoc  laciant  cx  locis  habitalionuni  suariim 
iii  imperio  meo,  arf/ento  e>  auro,  ct  sub- 
sianiin,  et  /lecoribus,  id  est,  dando  eis  in 
subsidium  expensaruni  in  via,  vel  reaedi- 
ficalionis  tcmpli  et  urbis  Jerusalem,  ali- 
quid  de  suo  argento  el  auro,  ac  ceteris 
facultatibus  ac  jumentis,  excepto  quod  vo- 
lantarico/Jerunt  in  templo  Dci .quod  est  in 
Jerusidem,  id  est  praeter  dona  quae  ex  pro- 
pria  devotione  voluerint  ad  templi  reaedi- 
ficationem  sive  ad  sacrificia  Dei  ibi  fienda 
offerie.  Insuper  quod  diclum  est,  Et  om- 

C  nes  reliqni  adjuvent  eum,  potest  intelligi 
de  gentilibus  inter  quos  habitabant  Ju- 
daei  :  quibus  gentilibus  Cyrus  jussit.  ut 
Judaeos  in  hac  causa  juvarenl.  Nam  Jose- 
phus  ait  :  Tunc  scripsit  suis  ducibus  illius 
lerrfe  vicinis,  ut  auruin  conferrent  el  ar- 
gentum  ad  teinpli  renovationein.  insuper 
ad  iininolanda  pecora.  Refert  quoque  Jo- 
sephus  Cyrum  ita  scripsisse  :  Quoniam 
maxiinus  Rex  orbis  terrarum  me  regem 
conslituit,  credo  hunc  esse  quem  gens  Is- 
rael  adorat.  Is  enim  el  iiomen  meum  per 

D  Prophelas  priedixit.quoniam  templum  ejus 
a-dificaturus  essem  in  Jertisalem. 

Et  surrexcrunt  omnes  principespatrum , 
id  csl  praecipui  patres  et  inajores  senio- 
rum,  i/c  Judii   ct  Bcnjninin .  ct   saccrdotes 
et  Levitce,  id  est  qiii  iiali  fueiunl  ex  tribii 
Juda.  tribnque  Bcnjainin,  alque  ex  tribu 
Levi.   Ha^  etenim   tribiis  erant  et  inanse-  iii/jey.xn, 
rant  sub  regibus  Juda,  diviso  regno  Isra- -''"/*"'• 
elitico  sub   Roboam    filio   Salomonis,  et  u. 
pariler  capl;e   fucrunt.   De  hoc  Josephus 
scribil  :  Convocans  Cvrus  clarissimos  Ju- 


ENARRATIO    l.N    CAP.    1    I.IHUI    PBl.Ml    KSDR.K.    —   ART.    1 


-211 


dasoruin  i|ui  iu  l!al»yii>ue,  id  osl  in  torr;i 
Babyloni;!'.  iiiihil;ih;inl,  ili.vil  s(^  iiincedcro 
Jiulopos  lemcare  ail  propria,  el  retvdilicare 
eivilaleni  Jeriisalein  e(  lempliiin.ii'/' o//(/*'''>' 
cujKS  siisci/avi/  Deiis  spiritiim,  ul  iisccii- 
dcrcf  niJ  (vdificiiHiluin  lcinplum  Domini. 
ijiioil  csl  in  Jcrusalcm,  id  est  quililiet  de 
piaefalis  tribiis  Iribubus  Israel.  cujns  inen- 
lem  Deus  insligavit.  ut  aseenderet  ad  ipdi- 
rieandum  lemplum. 

Universii/uc  qui  eranl  in  circiiihi  Jii- 
dse8e,vel  in  circuitu  Judaeorum  pergentiuin 
illuc,  adjuvernnl  manus  corum  in  vasis 
argenteis  el  aureis,  in  substantia  viclua- 
Vmm, el /u)nenlis  el  supellcclili, id  est  mas- 
sariato  :  hoc  est,  talia  clenodia  et  subsidia 
illis  praestando.Quod  quidam  e.xpoiuinl  de 
Judseis  in  Babylonia  remanentibus  amore 
uxorum  quas  ibi  acceperant,  et  sobolis 
quani  ibi  procreaverant.  ac  possessionum 
quas  ibi  habebant.Ouidam  vero  e.xponunl. 
dicentes,  quod  genliles  de  mandalo  Cyii 
talia  dederunl  Juiheis  pergentibus.  Jrise- 
phus  quoque  ait,  quod  diiin  Juda?i  venis- 
sent,  omnes  amici  regis  juvabant  eos,  et 
conferebant  ad  lempli  reuovationem.  alii 
auium,  alii  argcutum,  alii  eqiios  el  miilli- 
tudinem  jumentorum. 

Eex  quoque  Cyrus  protulit ,  hoc  est  e.\- 
hibuit,  vasa  tcinpli  Domini,  quae  fuerunt 
instrumenla  et  utensilia  eultus  divini  in 
templo  a  Salomone  constructo,  qiue  lulc- 
ral  XaOuc/iodonosor  de  Jerusalcm,  id  est 
e.x  templo  inibi  sito.  Asportavit  aiitem  ca 
sccum,  partim  qiiando  captivavit  Joakim 
regem,  et  parlim  dum  Jechoniam  abduxil, 
reliqua  diiin  lemplum  comljiissil,  proiil 
secundo  raralipomenou,  ultimo,  et  quarto 
Regum  libris  describitur.  El  posuerat  ea 
in  lemplo  dci  sni  in  urbc  Babylonis  :  et 
sic  juxta  suam  sectam  ea  quodammodo 
honoravit,  poncndo  ea  in  loco  solenni  el 
sacro,  depulandoiiiie  ea  cultui  seciindiim 
siiam  jestimatioiicm  divino.  Balthasar  \c- 
ro  filius  filii  ejus  deputavit  ea  cuitui  suo, 
Han.  v.i.  bibendo  ex  eis  cuin  suis,  ut  habclur  in 
Danicie  :  proplcr  quod  mcriiit  rtjgno  pii- 
vari  ac  vila.  Hl  aliqui  opinantur  quod  Jii- 


II  Par. 

XXXTI,7,10, 

18;  IV  Heg. 
XXIV,  13:xxv, 

i3-ii;. 


.\  ihei  retulcriiiil  hoc  Cyro  :  idcirco  liben- 
liiis  ca  rcmisil.  Protnlit  nutcin  ca  Ci/rus 
>■('./•  pcr  niiuuiin  Mitliridatis,  qiii  seciin- 
dum  Josephum  fuit  custos  thcsaurorum 
ipsius,  ct  annunieravil  ea  Sassabasar  prin- 
cipi  Jiida  :  hoc  est,  Ihesaurarius  ille  sub 
certo  nuinero  assignavil  et  tradidit  vasa 
illa  viro  nomine  Sassabasar  principi  Ju- 
da,  id  cst  uni  de  principalibus  tribus  scu 
populi  Juda,  seu  duci  redeuntium  ad  Ju- 
danim.  Dicuntquc  aliqiii,  quod  Sassaba- 
sar  ille  fuil  Danicl  ;  alii,  quod  fuit  Zoro- 

B  babel  :  quod  magis  consonuin  videtur  ei 
(liiod  in  fine  hujus  capitiili  lcgiUir  :  Fni- 
ver.sa  tulit  Sassabasar,  cuin  his  qui  ascen- 
dcbaul  de  transmigratione  Babylonis  in 
Jcriisalcm.  Daniel  quippe  cuiii  illis  non 
rediil,  sed  Zorobabel. 

Et  hic  est  numerus  eorum  :  Pliialce  au- 
rcw  tri(/inla,pliiida'  argcntctr  mitlc.  Phia- 
he  erant  vasa,  in  quibus  vinum  libationis  Exod.xw, 
fusum  considerabatiir,  an  essel  aptum  ad  -' 
sacrificia.  CiiltcUi,  quibus  carnes  hostia- 
nim  dividcbantur,   oiijiiili  novcni  ;  sci/p/ii 

C  aureitriginta,scyphi  argentei  secundi,  id 
cst  inferioris  dignitatis,  valoris  et  usus, 
ijiKnlringenti  dccem ;  oasa  alia  millc.  In 
scyphis  recipicbatiir  sanguis  hostiarum, 
prseserlim  in  scyphis  argcnleis.  In  aureis 
vcro  scyphis(ut  ferliir)porlabatur  sanguis 
sacrificiorum  quorumilam  intra  Sancla  san- 
ctorum  in.  festo  Expialionis.  Oninia  vasa 
iiurea  et  argenlea,quinque  millia  ciuadrin- 
genta.  Universa  lulit  Sassabasar,  cum  /lis 
qui  ascendebant  de  transniigratione  Ba- 
bylonis  in  Jerusalem.  Gertum  quod   nu- 

D  merus  prEedictornm  vasoriim  jain  numc- 
lalorum,  non  conslituit  tantain  siimmam  ; 
sed  praeter  illa  fuerunt  alia  iniilla  ininus 
forsitan  pretiosa  :  quio  omnia  siiniil  fiie- 
runt  lol  millia  ac  ccnlenaria. 

Postremo,  de  Cyro  isto  rege  Persarum 
iniilla  in  Josepho  et  Scholaslica  historia, 
chrimicisque  leguntiir  :  qiii  el  triginta  an- 
nis  fertur  regnasse,  ac  monarchiam  annis 
diiodecim  tenuissc.  Qiii  qiium  grandiuscu- 
liis  essel,  et  a  pueris  liiileiitibiis  csscl  fa- 
clus  eorum  rex,  inobedientes  pucrus  dire 


212 


ENARRATIO    IN    CAP.    11    I.IERI    PRIMI    ESDR.E. 


ART.    II 


correxit  et  interdum  plagavit.  Quod  pue- 
rorum  parentes  aegre  ferentes,  conquesti 
sunt  regi  Astyagi  avo  Cyri.  qui  jusserat 
puerum  ipsum  mox  natum  occidi:  sed  Deo 
ordinante  fuit  conservatus  in  vita.  Quum- 
que  rcx  puerum  Cyrum  ad  se  vocatum  ar- 
gueret.  cur  pueros  ita  plagasset.  respondit 
intrepide  se  hoc  fecisse.  non  ut  puerum. 
sed  ut  regem  :  quo  audito.  miratus  est 
rex,  et  signa  quaedam  generis  sui  conside- 
ravit  in  eo.  Tandem  quum  Cyrus  monar- 
cha  reges  plurimos  expugnasset,  a  regina 
Massagetarum  nomine  Thaniyri  victus  est 
et  occisus  :  quse  caput  ipsius  Cyri  absci- 
sum,  projecit  in  vas  humano  sanguine  ple- 
num,  dicens  cum  insultatione  :  Satiare 
nunc  sanguine  quem  semper  silisti. 

Circa  ilhid.  Surrexerunl  priucipes  pa- 
trum  de  Juda.  ait  quidam.  quod  tribus  Ju- 
da  et  Benjamin  et  Levi.  uon  tantum  pecca- 
verunt  sicut  aliae  tribus  Israel  per  Assyrios 
captffi.  Sed   hoc    non  videtiir   eonsonare 


A  Scripturis.  quoniam  perEzechielem  Domi- 
nus  ait  ad  Jerusalem,  per  quam,  seeundum 
omnes  expositores.  ad  litteram  intelligit 
popuhim  regui  Juda.  et  pra^serlim  habila- 
tores  Jerusalem  :  Samariadimidium  pecca-  £=ech.x\,, 
torum  tuorum  non  peccavit :  sed  vicisti  ''■ 
eas.  scilicet  Sodomam  et  Samariam.  scele- 
ribus  tuis  :  et  cerlum  est,  quod  per  Sama- 
riam  intelligal  regnum  decem  tribuum,  cu- 
jus  Samaria  fuil  metropolis.  Idem  patet  in 
Ezechiele  sui)  simiiitudine  Uolla^  et  Oolibce.  Jbid. wm. 
At  vero  potest  hoc  loco  per  Cyrum  alle-  * "  """ 

B  gorice  Dominus  Jesus  Christus  verus  mun- 
di  monarcha  inlelligi :  qui  destructo  regno 
diaboli.  aedificavit  per  servos  suos  Eccle- 
siam :  et  fassus  est  se  omne  quod  habet  Joann.y. 
el  est.  accepisse  a  Patre  :  quod  per  Scri-  p**""'- 
pluras  Evangelistarum  universo  orbi  no- 
tificavit  ;  et  vasa  Dei  abducta  reduxit, 
electos.  qui  a  diabolo  erant  seducti.  viti- 
orumque  vinculis  irretiti,  reducendo  ad 
gratiam  ac  salutem. 


ARTICULUS  II 


EXPOSITIO    C.U^ITUU    SECIMII 


HI    SINT   AITEM   PROVINCI.F.   FILII.    QUI    ASCENDERrVT 
DE    CAPT1V1T.\TE. 


H' 


[IC  particularius  describuntur  reversi  C 
.  de  Babylone.  Hi  simt  autem  provin- 
eice  filii,  hoc  est  habitatores  Babyloniae, 
vel,  ut  quidam  dicunt.  Judaeae.  Porro  nati 
et  commorati  in  terrilorio  aliquo.  appel- 
lantur  filii  ejus.  Qiti  ascendcrunt  dc  ca- 
ptivilate,  id  est  de  terra  captivitatis  suae, 
puta  de  Bahylonia,  rjuam,  hoc  est  cujus 
captivilalis  plebem.  vel,  quam  plebem  ca- 
ptivam,  transtulerat  Xabuehodonosor  in 
BabyJoiiem,  et  reversi  sunt  in  Jerusalem, 
et  in  Judam  :  unusquixque  in  civitatem 
s^uam,  id  est  ad  locain  qiiibus  antea  stele-  D 
ivi»es.iir,  rant  urbs  Jerusalem  et  alia  oppida  regni 
'•  '"•  Juda  a  Ghalda?is  destrucla.  Quemadmodum 
enim  aves  diligunt  suos  nidos,  et  brula 


sua  latibula.  sic  homines  sua  loca  nativa. 

Unde  Laban  ait  ad  Jacob  :  Ad  tuos  ire  cu-  COT.x.tM, 

piebas,  et  desiderio  tibi  fuit  domus  patris  '"■ 

tui.  Hinc  hortatur  Apostolus  :  Xon  dese-  Bebr.x.is. 

rentes    collectionem    nostram.   Qui   vene- 

runt  cum  Zorobabel  et  ceteris  qui  expri- 

muntur  in  textu,  videlieet,  et  cum  Josue, 

Xelieniia,  Saraia,  etc.  Et   iste  Nehemias 

est  alter  ab  eo,  de  quo  infra  habetur,  et  ii  £■»</>•.  i, 

fuit  dux  populi  postmodum.  ^eccUx^, 

Xumerus  viroru/n  jjopuli  Tsrael  rever-  'S- 
sorum  aBabyloniae  terra.est  qui  in  littera 
subditur.  Scriptura  autem  computat  viros, 
qui  scilicet  ad  minus  viginti  annorum  ex- .vum. i,p«s- 
stilerant,  polenles  ad  bella  procedere. /"(7('/  *""■ 
Pharos  ex  tribu  Juda,  duomillia,  etc.Pla- 


ENARRATIO    IN    CAP.    II    LlBni    PniMl    ESDR.B. 


ART.    II 


213 


luis  est  te.xtus,  nisi  qiiod  multa  ponuntur  A  gcnerationis  eorum  conlineretur,  cl  non 

hic    nomina,  quae  possunt  esse  nomina 

tam  virorum  seu  patrumfamiliarum  quam 

urbium  ;  nec  constat,  qualilcr  potius  sint 

sumenda.  Nam  et  cives  habitatoresque  ur- 

bium,  earum   filii  nuncupantiu',  sicut  et 

ipsa^   civitates  vocantur  filia^   regni    sive 

provinciee. 

Gonsequenter  inducitur  numerus  et  ge- 
nealogia  sacerdotum.  Saccnlotcs,  supplc, 
fuerunt  hi  :  Filii  Jadaia  in  domo,  hoc  est 
familia,  Josuc.  nongcnti,  etc.  Jjevi(a\  qui 
erant   sacerdotibus   inferiores  ac  subser-  B  prsecipue   sanctos,  videlicet   ad   esum  et 


invenerunt,  et  ejecti  sunt  de  sacerdotio,  id 

est,  prohibiti  sunt  fungi  sacerdotali  offi- 

cio,   ad  vitandum    pericuhim   seu  discri- 

men  :  quoniam  jussum  fuit  a  Deo  in  Exodo  Exod.xxw, 

atque  Levitico.  ne  quis  sacerdotali  funge-  ";„  ^1",,™- 

retur  officio.  nisi  de  semine  Aaron  oriun- sim;  A^um. 

.        III,   10;  xv(, 

dus.  Unde  nec  in  novo  Testamcnto  permit-  40. 
titur  quis  celebrare  Missam,  nisi  prol)are 
possil  esse  se  ordinatum. 

Et  dixit  Athersatha  eis,  tit  non  come- 
dcrcnt  de  sancto  sanctorum ,  hoc  est  cibos 


i  Par.  XVI, 
3:  XXV,  1,2. 


Josuew.: 


vientes,  fuerunt  :  Filii  Josue,  etc.  Canto- 

res  :  Filii  Asaph,  qui  fuit  uniis  principa- 

lium  cantorum,  a  David   in    tabernaculo 

Domini  institutorum,  ut  primo  libro  Para- 

lipomenon    fertur    :   cujus    posleri    erant 

cantores  ;   centum  vif/inti  octo,  et    unus 

eorum  principalis  fuit  canlor.Oui  psalmos 

David  cantabant  ac  laiides  divinas,  potis- 

siine  tempore  sacrificioriim.  Filii  janito- 

rum,\iiiz  est  custodum  porlariim  templi 

seu  atrii  cjus.  NatJiina'i,  qui  eranl  (ut  le- 

gitur)  siiccessores  Gabaonitarum,  portan- G  xatus,   quoniam    de   consilio    sapientium 

tes  ligna  et  aquas  ad  Ineiim  cullus  divini : 


iisum  sacerdotum  soliimmodo  depiitatos, 
ut  erant  aliquie  partes  hostiarum  pro  pec- 
cato  pacificarumque  oblationum,  et  panes 
propositionis,  donec  surgcrct  saccrdns  dn- 
ctiis  atfjue  perfectus,  id  est  tam  eminenter 
eruditus,  virtuosus,  ac  sapiens,  quod  Deus 
super  re  hac  eum  certificaret  per  revela- 
tionem,  seu  alio  modo.  Pr»terea  Athersa-  wEsdr.w», 
tha  iste  dicitur  Nehemias  fuisse :  nam  infra  'j.^  ^^^  ^^ 
narratur  Nehemias  islud  jussisse  ;  atqiie, 
ut   ferlur,  Athersatha  interprclatiir  rela- 


quod  officiiim  imposuil  eis  Josiie  ;  ///// 
servorum  Salomonis,  trecenti  nonaginta 
duo.  Omnes  Israelitse  tempore  Salomonis 
exsistentes,  fuerunt  servi  ipsius;  sed  quo- 
niam  praecipua  Salomonis  occupatio  exsti-      bat  rex,  ne  contaminarentur. 


Hehrseorum  relaxaliis  fiiit    bibere  vinum 
regis.cujus  (ut  infra  hahelur)  fuil  pincer-  mi.^.w. 
na.  Nam  et  Daniel  describit,   quod   ipse 
Daniel  et  socii  ejus  rogaverunt  eunuchum,    Dmx.\.%. 
ne  cogerentur  bibere  de  vino,  unde  bibe- 


tit  circa  templiim,  saltem  ad  tempus,  ideo 
specialiter  servi  Salomonis  vocantiir.  qiii 
ad  ciistodiam  ac  reparalionem  aidificio- 
rum  tcmpli  fuerunt  ordinati. 

Et  hi  fjui  asccmlerunf,  clc.  Ilic  iiiinie- 


Deinde  ponitur  siimma  praedictorum,  et 
alioriim  qui  eis  fiierant  sociati.  Nam  et 
de  aliis  tribubus  Israel  qiiidam  redieriint 
cum  tribus  tribubus  jam  praefatis.  Nem- 
pe  quando  populus  regni  .luda  captus  cst  ivflcj.xxv 
rantur  aliqui.  qui  certificare  non  poleianl  D  a  Chaldffis,  multi  ex  reguo  Israel  in  re-  "• 
se  esse  de  semine  filiorum  Israel  :  et  qui-  gno  Juda  commorabantiir,  qui  maniis  eva- 
dam  eorum  utebantur  sacerdotali  officio,  serunt  Assyriorum,  et  sub  Rzechia  rege 
vel  posse  seuti  pulabaiit.  Tude  et  r/('^7//.y  converleriint  se  ad  cultiim  Dei,  et  habi-nPn 
sacerdotuin  dicuntur  in  littera.  Hi  fjuw-  tare  cocpcrunt  iu  terra  Jiida  :  et  hi  capti 
sierunt  scripturam  genealogia  .suw,  hoc  fueriint  cum  popiiln  Juda  ab  ipsis  (]hal- 
est  historiam   fide  dignam,  iii   qiia  linea      d;cis. 


r.  XXX, 

II,  18. 


214 


ENARRATIO    IN    CAP.    III    I.IBRI  PRIMI    F.SDR.E. 


ART.    III 


ARTICULUS  III 


EXPOSITIO  CAPrrULl  TEnTU  :  jamque  venerat  me.\sis  septimus. 


R' 


EPARATIO  templi  ct  altaris  hic  rcci- 
latiir,  C]ualitcr  scilicet  siiit  inccpta. 
Jdmque  rcncr/rf  inc/isis  scpti)ni(s  priini  an- 
ni  regressionis  in  .lerusalem  :  qui  mensis 
dicilur  corresponderc  nostro  Scptembri.et 
partim  Octobri  ;  ct  crant  filii  Tsracl  in  ci- 
vitatibus  suis.  Congrei/atus  cst  err/o  oii>//is 
populus,  a  captivitatc  reversus,  t//msi  rir 
unus,  hoc  est  voluntate  concordi,  ad  in- 
staurandum  altare  ac  templum  :  de  quibus 
je). xxxu,  in  Jeremia  Dominus  pra>di.\it,  Dabo  eis 
'■'•  cor  unum  el   animani   unam  ;   in  Jerusa- 

lem.  Et  surrexit  Josue  filius  Josedec,  et 
frati-es  ejus  sacerdotes.  Iste  Josue,  est  Je- 
sus  1'ilius  Josedec,  tunc  pontife.x  Juda^o- 
rum,  ut  Joscphus  refert  undccimo  libro 
Antiquilatum.  De  quo  in  Zacharia  legitur: 
/rnc/i.iii,s.  Audi,  Jesu,  sacerdos  magnc.  Et  Zorohahel 
fUi/is  Salathiel,  et  fratrcs  ejus.  Oui  duo 
crant  principales  in  isto  negotio  atquc  in 
populo  illo. 

Et  wdificavc/-unt  alta/-c  Dci.  Hoc  fuit 
altare  holocaustorum,  in  atrio  factum  sub 
dio, quia  templum  nondum  fuit  inceptum  : 
et  primo  coppernnl  allare  construerc,  ut 
possent  quotidie  sacrificia  immolarc.  Col- 
locavc/-unt  aute/n  altare  super  hases  s/i.as, 
id  est  super  convenienlia  fundamenla,  dc- 
terrcntihus  ens  per  ci)-cuitu//i  pop/dis  tc/-- 
rar/nn,  id  est  gentilibus,  et  prsesertim 
ViHeq.wn,  Samaritanis,  quos  in  tcrra  dcccm  tribuiun 
"*"  coilocavcranl  rcges  Assyriorum  :  qui  com- 

inunilcr  fucrunt  adversarii  Juda>orum  ;  et 
obtulerunt  s/iper  ilhid  fiolocaust/i in  Do//ii- 
no  sacerdotes  //lanc  et  vespere.  Hoc  fuit 
sacrificium  juge  et  quotidianum,  quo  of- 
fcrebatur  quotidie  agnus  anniculus,  id  est 
unius  anni,  dc  mane,  ct  item  dc  vespcre, 
sicut  scriptum  est  in  Numerorum  libro,  in 
quo  Dominus  ail :  HcTC  sunl  sacrificia  qua? 
offerrc  debetis  :  .Xgnos  annicuios   imina- 


Nam. 
xxviii,  ;i.4. 


A  culalos  duos  quotidic  in  holocaustum  scm- 
pilcrnum. 

Feccru//tijue  solei//iitatc/n  Tiiber//ac/ilo- 
ru//i,  sicut  scriptum  cst  in  Lcvitico  :  quse 
inccpil  quintadecima  dic  scplimi  mensis, 
quia  ihidcm  legitur  :  .\  quintodecimo  die 
mensis  hujus  septimi  erunt  fcrise  Tabcr- 
naculorum  scptcm  dicbiis.  Oualiler  aulcm 
illa  solcnnilas  celcbrabatur,  codem  capi- 
tulo  et  etiam  infra  in  isto  volumine  conti- 
nctur.  Et  holocaustum  diehus  singulis  per 
o/-dinem  ,icciindu/n  p/rrceptum  Dei,  in  Le- 

B  vitico  et  Numeris,  ubi  de  his  sacrificiis 
agilur,  opus  diei  i/>  die  suo,  id  est  sacrifi- 
cium  fiendum  quolibet  die  praefixo.  Et 
post  lioc  holocaust/i/n  Jugc,  id  est  quotidi- 
anum,  quod  nullo  die  omitlebatur  propter 
qiia?cumquc  sacrificia  alia  inimolanda,^rtj;i 
///  i-alcndis,  id  est  ncomeniis  seu  men- 
siiiin  cxordiis,  qua/n  in  univcrsis  .solcnni- 
tatihus  Domini  quce  erant  consecratir ,  id 
cst  in  pnecipuis  festis  legis,  videliccl  Pa- 
schEP,  Pentecosles,  Tubarum,  Expiationis 
et  Tabernaculorum  :  dc  quibus  in  Levitico 

C  el  Xiimeroruin  libro  ac  Deuteronomio  fre- 
qiicnter  fit  mentio;  ct  in  o/n/iihus  dicbus, 
///  ijuihus  xdtro  offerchatur  munus  Doi/ii- 
/10.  id  est,  spontc  cx  devotione  ultra  dcbi- 
tum  fiebat  a  plcbe  oblalio. 

.1  p/'ii/io  dic  /iie/isis  septimi  ca'pc/'unt 
offcrre  1/oIocaustu///  Do//n/io.  Tunc  cnim 
ercxcrnnt  altarc,  ante  cujus  ereclionem 
noii  potcranl  immolare.  Porro  templum 
Dci  uecdui/i  fundalu//i  crat.  Dcderu/it  aii- 
tem  principales  inter  Judseos  /lecunias  la- 
to///is.  id  esl  lapidum  csesoribus,  et  civ- 

D  //icntariis,  qiii  cuin  cffinento  muros  seu 
parieles  ex  lapidibus  conslruebant.  Cih/i/// 
quoquc.  vidclicet  blada,  potum  ct  olcum 
dabant  Sidouiis  Ti/riisq/ic,  id  est  viris 
opcrariis  dc  Sidone  et  Tyro,  ut  defcrrc//t. 


Lev.  XXIII, 
34  el  seq. 


Ibid. 
xxiii;  A^iim. 

XXVlll,  XXIX. 


Ibidem  ; 
Dent.  XVI. 


ENARRATIO    l.N    CAP.    111    l.inRI    PRIMI    ESDR.E. 


-iin 


Ill/Jf«.  V 

H. 


II  l'ar 

10. 


\»m.  tv. 
passim. 


Jbitl.  VIII. 
H. 


id  csl  apiiorlaicnt,  lii/i/n  Mlrinn  df  Libn- 
y/o  nioiite,  in  quo  cresciint.  ml  mare  Jop- 
pcii,  id  est  usqiie  ad  ripain  niaris  MiHVi- 
lerranei,  jiixla  qnani  sita  esl  urbs  noinine 
Joppe  anliqua  :  qutr  a  .laphel  filio  .\oe 
perhibetur  fundata,  ubi  cst  portus  Medi- 
terranei  inaris  ;  ju.vUi  qiiod  pnrci-pcrir/ 
Ci/nts  rex  Persarum,  qui  (Josepho  teste) 
jussit  dc  suo  sumptus  in  omnibus  lieri.  Sic 

.  el  terlio  Reguni  libro  iegitur  Salomon  de- 
disse  blada  el  oleum  Hiram  regi  Tyii, 
qualcnus  servi  ipsius  adducerent  pro  con- 
slructione   lempli  ligna   cedrina  et  abie- 

.  gna  :  secundmn  qiiod  Paralipomenon  lihro 
secundo  additur  el  dc  vino,  quod  dedil 
Hiram  regi. 

Aniio  autem  secundo  advcnfns  eorinn 
a  Babylone  ad  lemphnn  Dei,  id  est  ad  lo- 
cum  tcmpli  nondum  tunc  inccpti,  ccepe- 
riiiit  a>dificare  templum  Zorohabel  et  Jo- 
stu',e\C..et  constitiiernnt  Ijevitas  a  viginti 
aniiis  et  siipra ,  id  est,  qui  crant  ad  minus 
viginti  annorum,  iit  iiri/erent  opus  Domi- 
ni .  id  esl,  sollicitarent  ffdificiuni  lempii. 

,  In  iibro  Numerorum  legitur  Dominus  prjp- 
cepisse  numerari  Levilas  a  triccsimo  anno 
iisquc  ad  anniim  quinquagesimum,  ad  por- 
tandum  et  faciendum  sibi  injuncta.  Alio 
loco  Numerornm  habetur  :  Ha>c  est  lc.\ 
Levilarum  :  A  viginti  quinque  annis  et 
supra,  ingredientur  ut  ministrent  in  ta- 
bernaculo  foedcris.  Quomodo  ergo  licuit 
islis  conslituere  Levitas  a  viginti  annis  '. 
Ad  qiiod  dicendiim  videliir.  quod  isli  Le- 
vila»  dicunlur  positi  ad  sollicitandum  strii- 
cluram  templi.  Si  autem  faciebant  cetera 
opera  Levilariiin,  forsan  cx  dispcnsntionc 
sic  faclum  esl,  quia  pauci  erant  adhuc. 
Sletitque  Josue  pontife.x.  et  filii  e/ns  el 
friitres  ejus,  ijnasl  vir  iinus,  id  Cst  ordi- 
nale  alque  concorditer,  ut  inslarent  sn/ier 
eos  qui  faciebant  opus  in  tenijjlo  Dei ,  id 
csl  in  loco  lempli.  Iioc  csl  ad  dirigendiiiii 
operarios  ipsos  ad  agendum  virililcr. 

Fundalo  iyitur  teniplo,  sleterunl  saeer- 
dotes  in  oriialu  siio,  id  est  saccrdotalibiis 
vcslimenlis  induli,fvny/  ////*/.v,qiiariiin  iisus 
ruit   in  ciillii  el   obsc(iuii)  Dci,  cl  in  jiibi- 


A  la?o,  cl  dicebaniur  luluc  saccrilolaics  :  de  Josuevi,*, 
quibus  Josue  ail.   Fiiciunl   i|iio(inc  tiiba?,  ^Jv„^j .,  j. 
(|uai'um  iisus   fuil  in  bcllis.  el  aliic  luba' '"■ 
ad  populum  convocanduin,  sicut  in  libro 
scriliitur  .\umerorum.£'//;ez!/te  filiiAsajih 
iii  c!/iiibalis,\A  cst  cum  talibus  musicis  in-  ii/j«y.vi,s. 
strumenlis,  dc  quibus  pra>diclum  csl,  ut 
laudarent  Deum  per  manum  David  rec/is 
I.sracl,  id  est,  sccundum  ordinationem  Da- 
vid  regis  laudarcnt  Dominum,  in  psalniis 
a   David   compositis.   Et   concinebant   in 
Iiijinnis  el  confessione  Doinino,  Quoniam 

B  bonus,  cjuoniam  in  ceternum  misericordia 
lyus  sujjcr  Israel  :  id  cst,  in  psalmis  ct 
laudibus  aliis  ac  spiritualibus  canticis  pa- 
riter  cecinerunt.Omnipotentigralias  agen- 
do  de  templi  rundationc.  Omnis  i/uocjue 
popiilus  Israel  ibi  prffsens.  vociferabatur 
clamore  magno  in  laudando  Dominitin , 
co  ijuod  fundatum  esset  teinjjlum  Domini. 
Plurimi  etiam  de  sacerdotibiis  et  Levi- 
tis  et  principes  patriim.  id  est  preecipui 
intcr  palres,  ct  scniores  ijiii  viderant  tem- 
jjliim  prius  a  Salomone  conslructum,//////»t 

C  fundatum  esse t :  non  quod  fuerint  quando 
illiid  templum  fundabatur,  sed  quum  fun- 
datum,  id  cst  firmitcr  collocatum  esset. 
in  suo  vigore  subsistens  ;  et  hoc  templum, 
id  est  tcmpli  hujus  sccundi  fundamcnta ; 
flebant  vocc  mac/na,  lum  ex  rccordationc 
destructionis  illiiis  primi  celebcrrimi  lem- 
pli,  lum  quia  templum  islud  secundum 
fuudalum,  viilcbalui'  parvi  momcnli  re- 
speclu  teinpli  prioris.  nec  apparebal  qiiod 
iiiKluam  pcrtingerct  ad  nolabilcm  venu- 
slatcm    cl    gloriam    comparalione    lempli 

D  prioris.   Hinc    pcr  .\gga'iini   Dominus   ail 

construcloribus  lempli  scciiiidi  :  Oiiis  in  .kijij.w.k. 
vobis  est  dereliclus,  qiii  vidil  (lomiiin  is- 
tiim  in  gloria  siia  priiis  ?  cl  qiiiil  vos  vidc- 
lis  hanc  nunc  f  NiiiiKjiiid  non  ila  csl.ijiiasi 
iion  sit  in  ociilis  vcslris?  Et  ibi  conscqucn- 
lcr  Doniinus  consolabalur  cos.  diccndo  : 
.\Iagiia  cril  gloria  domus  islius  novissiiiKc  //m/.io. 
inagis  quain  prima'.  Ouod,  siciit  ibi  e.xpo- 
silum  csl.  implcliiin  csl  pcr  Cliristi  pra"- 
sciiliaiii,  oblalioiiciu,  |ira'(licalioiiciii,  nii- 
ra(iilosas(pic  actiones  iii  lcmplo  seciindo. 


216 


ENARRATIO    IN    CAP.    IV    LIBRI   PRIMI    ESDR.i:.    —   ART.    IV 


ARTICULUS  IV 


ELUCIDATIO    CAPITULI   QUARTI   :    AUOIERUNT    AUTEM    HOSTES    JUD.E    ET    BE.NJAMIN. 


M: 


[ODO  describifiir.  qualiler  arlversarii 
.Judseoruni  procuraverunt  prohibilio- 
nem  resedificationis  teinpli  et  civitatis  Je- 
rusalem.  AiaUerunt  inifcm  /io.stcs  Jiirhv  ct 
Beiijaiiiin,  id  est  Samaritani  habitantes 
in  terra  decem  tribuum,  hostes  Judsorum 
reversorumdeBabylone.qui  erant  ex  fribu 
Juda  ac  Benjamin  ct  efiam  Levi,  qida  filii 
captivitatis,  id  est  praefati  Judaei  anfe  diu 
in  captivitate  detenti,  ef  jam  inde  relaxafi 
atque  remissi,  a'ih'/ica/-cn/  lcuipluin  Doini- 
no  Deo  Israel ;  et  accedcntes  ad  Zorobnbel 
el  ad principes ixitrutn,  dixerunt  eis :  ^Edi- 
ficcmus  vobiscum,  quia  ita  ut  vos,  cjuceri- 
mus  Deum  vesfrum,  id  esf,  Deum  Israel 
colimus,  sicut  et  vos.  Legitur  quarto  libro 
Regum,  quod  quum  Salmanasar  rex  Assy- 
riorum  captivasset  ct  abduxisset  decem 
iyReg.%iu,  fribus  IsraeL  posuif  in  terra  earum  gentes 
iietseq.  jiyepsas,  quibus  idola  sua  colenfibus  Deus 
misit  leones,  qui  devoraverunt  multos  ex 
eis.  Quo  cognito,  rex  Assyriorum  jussil  il- 
luc  adduci  unum  de  sacerdotibus  Israel  a 
se  capfis,  ut  doceret  gentes  illas  colere 
Deum.  Sicque  receperunf  circumcisionem 
et  Moysis  libros,  Deoque  Israel  sacrificave- 
runt,  ef  cum  hoc  coluerunt  deos  et  idola 
sua.  Hinc  dicunt  :  Ecce  nos  immolaviuiiis 
victimas,  id  est  hostias  Deo  Israel,  a  dic- 
bus  Asarhaddon  regis  Assur,  qui  adduxif 
nos  huc. 
Legitur  quarto  Regum  libro,  quod  mor- 
ibid.  XIX.  tiio  Sennacherib.  successit  ei  in  regno  Asar- 
^'-  haddon  filius  ejus.  Jam  aiitem  inducfum 

est,  quod  Salmanasar  rex  Assyriorum,  pa- 
ter  ipsius  Sennachcrib.  capfis  filiis  Israel, 
coliocavit  in  terra  eorum  genliies.  Ouomo- 
do  ergo  dicunt,  Ecce  nos  immolavimus 
vicfimas  ex  dicbus  Asarhaddon  regis  As- 
sur,  qui  adduxit  nos  huc?  Ad  hoc  quidam 


A  respondet,  quod  sacerdos  fuit  missus  ab 
isto  Asaihaddon,  et  cum  ipso  sacerdote 
multos  genfiles  idem  rex  misit  ad  inhabi- 
tandum  territorium  decem  fribuum.  Quod 
dicfum  pro  parfe  verificatiir.  Nempe.  ut 
Magister  in  historiis  refert,  Salmanasar 
paucos  adduxit  gentiles  ad  inhabifandum 
Samariam.  Asarhaddon  aufem  postca  misit 
multo  phires,  populavitque  terram  illam. 
Yerumlamen  sacerdos  missiis  fuif  ab  ipso 
Sahnanasar,  nec  poterat  tanta  dilatio  ad- 
ventus  sacerdotis  differri  usque  Asarhad- 

B  don  regem,  videlicef  per  totiim  fempus 
regni  Sennacherib.  Imo.  secundum  Jose- 
phiim  nono  libro  .\ntiqiiilatiim.  Sahnana- 
sar  misif  non  unum  tantummodo  sacerdo- 
tem,  sed  plures. 

Ef  dixif  cis  Zorobabcl  cf  Josue  et  reliqiii 
principcs:  Xon  csf  vobis  ef  nobis,  ut  cvdifi- 
cemus  Domi  110  Deo  nostro,\A  est.vobis  non 
convenit  sociefas  auf  commiinio  vel  jus 
a-dificandi  nobiscum  templuni  Deonoslro, 
sed  nos  ipsi  soli  ivdificabimus  Domino 
templum,  sici/f  pnrccpif  nobis  Cyriis  rc.r 

G  Pcrsiirniii.  Cyrus  enim  (ut  patuit  siipra)  \Esir.\,z, 
dedit  Jiidaeis,  non  genfibus,  licenfiam  con-  *• 
striiendi  femplum  Deo.  quamvis  aliis  dede- 
ril  licenliam  adjuvandi  Judffos.  Isti  autem 
perversa  intentione  voluerunt  se  Judaeis 
aedificantibus  commiscere,  ut  scilicef  in 
societafe  eorum  admixfi,  eos  plus  impedi- 
rent  :  quia  familiaris  inimicus  est  effica- 
cior  ad  nocendum.  Et  quia  erant  idolola- 
trse,  eorum  sociefas  fuit  Judseis  vitanda. 

Factum  csf  crgo  utpopidiis  tcrra'  Samariae 
et  circumjacentium  regionum,  impedirct 

D  manus populi  Jiida!,\A  esf  Juda?orum  eedifi- 
cantium,t''  tu)-bnrct  cos  in  ccdificiindo:  faci- 
endo  eis  diversas  molestias,  seu  impedien- 
do  adductioncm  lignorum  cf  consimilium 


ENARRATIO    IN    CAP.    IV    LIBRI    PRIMI    ESDR.E. 


ART.    IV 


217 


Agij.  rr,  1. 


ad  aedificia  necessariorum.  Conduxerunl 
(juxtque  adversum  eos  consiliatorcs,  id  ost, 
qiiosdam  induxerunt  pectiniis,  nt  destrue- 
reiit  coiisi/imii  corinii,  id  cst,  ul  ipsi  con- 
siliatores  suis  persuasionibus  impedirenl 
JiidaMiiiim  consilium  ali  jedificalionis  pro- 
secutionc,  oiiiiiibus  dicbns  Ci/ri  rci/is  Pci- 
saritm,  et  iis(/iic  ad  rci/tiiim  Darii  regis 
Pcrsaniiii,  id  est  usque  ad  secundum  an- 
niim  impcrii  Darii  luijus  :  dc  qno  infra 
dicctur.  quis  et  qiiorum  filius  fuil.  Hinc 
in  .\ggffo  habetur  :  In  anno  secundo  Darii 
regis,  elc.  His  consonat  tjuod  Joscphus 
narrat  :  Dum  millerenl  templi  fundamen- 
ta.  omnes  in  circuitii  gentes,  pra^sertim 
(Iiithsei,  id  est  Samarilani,  petebant  salra- 
pas,  iit  impedirent  Jiidaios  ne  civilatem  cl 
lemphim  instaurarenl.  Qui  pccuniis  cor- 
rupti,  fecerunt  sic  :  quod  Cyrus  circa  bella 
occupalus  nescivil. 

In  rcgno  autein  Assiieri  :  ipse  cst  re.x 
Artaxerxes  ;  in  principio  regni  ejus,  scri- 
pserunt  prspfatae  gentes.  accusationem  ad- 
versus  habitatorcs  Jiidiv  et  Jerusalem ,  id 
est  conlra  Jiidaeos  cominorantcs  in  lerra 
Jiidaea*  et  iirbe  Jeriisalem.  Al  vero  ciiiis 
fueril  isle  Assuerus,  habel  difficullalem 
propler  opinionum  varietalem,  et  polissi- 
mum  propter  diversilalcm  nominum  regis 
ejusdcm,  et  coincidenliam  nominiim  rc- 
gum  diversorum.  Frequenter  enim  rex  ha- 
buil  nomina  mulla,  et  riirsiis  diversorum 
regum  nomina  erant  eadem  sa^pc,  sieiit  cl 
adhiic  sunl.Ilaquc  aliqiii  putaveiuiil.quod 
Assuerus  cui  niinc  dicitur  scripla  accusa- 
lio  contra  Juda?os,  fuit  is  qui  Esther  accc- 

''■  pit  uxorem  :  quod,  Lyra  testanle.  etiam 

Kabbi  Salomon  lenct.  Kl  verum  est  quod 
Josephus  recital  Assuerum  illiim  a  Gra>cis 

/«irf. xvi.i.  Artaxerxem  vocari.  Dicil  qiio(|iic  (|ii(kI  mi- 
catiis  sit  Cyriis. Verumlamen  J(i>('plius  ail, 
quod  Assuerus  iste  noii  fiiil  (|ui  ipsam  Es- 
ther  acccpil.  scd  diii  aiitc,  vidclicel  qiiod 
fiiit  (]ambyses  filiiis  (^yri  immcdialiis,  qui 
(]yrus  dedit  rcdeundi  licenliam  :  cl  lioc 
exposilorcs  catholici  siinl  seculi,cl  \(tiiiii 
censetiir.  Et  (^ambyses  illc  in  libid  Jinlilli. 
Nabuchodonosor  nuncu[i.iiiii.U[iiiiiri  iLiitcin 


£»lher  ri, 


Judilhi.j 
7,  elc. 


A  Rabbi  Salomonis,  paulo  post  erronca  os- 
tendelur. 

Et  in  dicbus  Artaxerxis,  id  esl  Camby- 
s\s,  seripsit  Beselaiii,id  est  vir  sic  vocaliis, 
Mit/iridafes  el  Thabeel,  id  est  alii  viri  sic 
dicli,  principes  Samarilanorum,  nd  Artu- 
.ccr.vcm  rcgcm  Pcrsiirii m,  vidcliccl  Cainbv- 
sem,  qui  Cyro  successit  in  regno  et  monar- 
chia.  Epistola  autcin  accu.salionis  scrijita 
crat  Sijria.cc,  id  cst  verbis  Syrorum,  cl  lci/c- 
biitiir  scrmonc  Sijro,  id  est  eodem  sermo- 
ne  qno  exslilit  scripta,  ita  quod  non  lege- 

B  batiir  audientibns  per  inlciprelem  in  alia 
lingiia,  qiioniain  aiidienlcs  ijli  novcranl 
Syiiacam  linguain. 

Rcum  Beel  Tccm  :  tria  sunl  nomina.  Cir- 
caqiiod  scribil  quidam  :  Exposilorcs  noslri 
dicunl  coiiimnniler.  qnod  sinl  tria  nomina 
propria  hominiim  scribenlium  islam  epi- 
slolam  :  qiiod  diclnin  ex  ignoranlia  Syri 
sermonis  [iroccdil.  \am  secundum  pro- 
prietatem  lingua'  illiiis,  Reum  est  proprium 
nomen  :  alia  diio  siint  nomina  ajipcllaliva 
sui  officii.  Bcel  enim  dominnm  significat 

C  vcl  magislrnm  :  Tccm,  ratiocinalionem. 
Raliocinatio  aulem  iino  modo  significat 
compuluni  ;  alio  inodo,  [irolalioncm  ver- 
bornm.  Esl  igitur  sensns,  quod  Hcnm  fiiil 
vcl  magister  vel  doininus  computi.  lUec 
ille.  Cujiis  olijeclioni  possel  facililer  re- 
sponderi,  (|uod  in  innltis  lingnis  eadem 
noinina  siint  appellaliva  et  pro|iria.  siciit 
iii  Lalino,  leo,  amalor,  amicus  cl  consimi- 
lia,  el  freqiicnler  in  eadem  propositione 
possiint  nlroque  modo  sumi,  iil  cerliim 
est,  Prselerca  multi  doctores  calholici   in 

D  hoc  loco  dicunt,  Beid  el  Tcem  esse  com- 
miinia  nomina,  ct  designare  officiiim.  [deo 
exposilores  catholici  non  fiicrunl  hoc  loco 
laliler,  lamqiie  gencralitcr,  dc  ignoranlia 
cl  errorc  nolaiidi.  .\iiipliiis  niiii  vidcliir 
vcnim.  (]ii(i(l  Itciim  illc  riicril  magislcr  aiil 
dominiis  (■iiin[)iili,  qiiia(ul  Josc|diiis  laii- 
gil  cl  .Magislcr  iii  liisloriis  sci|iiitiir)  fiiil 
scriptor  accidcnlium  rciiini.  .\cc  obstal 
(jiiod  sci]niliir,  cl  .Samsui  scriba.  iU'gcs 
iiaiii(|iic  cl  ]iiiiicipcs  consiicvcriinl  liabere 
s(ii[ilores  reriim  gestarum  in  projiria  lei- 


218 


ENARRATIO    I.N    f.AP.    IV    LlBRl   PRIMI    F.SDR.E. 


ART.    IV 


ra,  qui  dicebantur  scribae,  et  alios  con- 
scribentes  ea.  qua»  in  aliis  contingebanl 
provinciis.  qni  dicclianlur  scriptores  ac- 
cidentium  reruni.  Indr  ([iiod  quidam'ait. 
quod  Heum  ille  dictavit  epistolam,  et  Sam- 
sai  eam  scripsit.  erroneum  esl  aut  inccr- 
tum,  si  secundum  suam  opiiiionem,  Reum 
iilc  luit  magister  aut  dominus  computi. 
qiuMU  scriptores  el  scriba>  magnafum  com- 
muuiter  melius  sciant  forinam  ct  modum 
dictandi  quam  principes. 

El  celeri  de  genlibus  qnns  Iranslulit,  id 
ivfles.xvir,  est,  de  terris  imperii  sui  migrare.  et  in 
"*•  Samaria  habitare  fecit.  Asenaphar,  id  est 

prsedictus  Asarhaddon.  qui  plura  sortitus 
est  nomina,  qui  (ul  dicliim  est)  terram  de- 
cem  tribuum  magis  populavit.  quam  Sai- 
manasar  avus  ipsius. 

Hoc  esl  exemplnr  epislokv  qiinui  inise- 
ranl  adeuiH,'u\  est.quam  praefati  miserunl 
Cambysi  regi  Persarum  :  Arlaa-erxi,  id  est 
Camhysi,  reyi  Persarum,  servi  Ini ,  id  est 
nos  ministri  tui,  quos  praefecisti  populo 
tuo,  (■/'■'  '/'"  siinl  Irans  /fiiriiini  Euphra- 
ten.  qui  inter  Persas  et  Samariam  mc- 
dius  fuit,  sahileni  diciinl.  Xoluin  sit  re- 
c/i,  quia  Jiida'i  qni  (iscenderiint  a  le  ad 
nos,  veneriint  iii  Jcriisalem  civitntem  re- 
hcllem  cl  pcssiiiinni.  Kx  hoc  locofut  rccilal 
Lyra)  probat  Rabbi  Salomon.  qiiod  cpisto- 
la  ista  sit  missa  Cyro  rcgi  Persarum.  quo- 
niam  ipse  Cyrus.  cl  non  filius  cjus  Cani- 
byses,  dedit  Judaus  rcdcundi  liccnliam. 
Quod  argumentum  facillime  solviliir.  qiium 
sit  sensus.  Asccndcrunt  a  le  ad  nos.  id  cst 
a  terra  imperii  tiii  ad  lerrain  nostram.  I)e- 
nique,  Rabbi  Salomon  istc  (ut  tactum  est) 
dicit,  quod  Assucrus  seu  Artaxer.xes  cui 
scripla  est  ista  epistola,  fuit  .\ssuerus  qui 
lisiher  H.  ipsam  Esther  duxit  uxorem  :  qiiem  conslat 
'"■  non   fuisse  Cyrum,   qui   dedit  Judseis  re- 

deundi  liccnliam.  Et  paulo  post  clarius 
reprobabilur  error  islc.  Quam  wdi/icani 
c.rstruenles  muros  cjus  ct  parietcs  eompo- 
nentes.  Circa  hoc  scribil  quidam  :  In  hoc 
false  accusabanl  Juda-os,  quia  non  rea^di- 
ficabanl  civilatem.  scd  lanlummodo  tcm- 
plum.Quod  dictum  starc  non  potcst  :  imo 


A  priiis  coeperunt  reaedificarc  civitalem  quam 
tcm|iliim  ;  alioqui.  ul)i  mansissent  ?  Nee 
principcs  illi  ausi  fiiissenl  regi  suo  lam 
manifcstum  el  ad  oculum  palens  menda- 
ciiiin  scribere.  Cyrus  quoque  dedil  Juda?is 
liccnliam  resedificandi.  non  solum  lem- 
plum.  scd  etiam  civitalem,  ul  cilo  pro- 
babilur. 

Xutic  ergo  nolinn  sit  regi,  quia  si  ci- 
rita.t  iUa  wdificata  fuerit,  el  muri  cjiis 
inslaurati,  tribuluni  et  vecligal  el  nnnuos 
rcditus  non  dabunt ,  id  esl,  libi  erunt  re- 

B  bclles,  renuendo  persolvere  rcditus,  quos 
omni  anno  solvere  obliganlur  de  lerra> 
nascenlibus  et  arborum  fruclibiis,  tributa 
qiioque  et  vccligalia.  Dicitur  aulem  tribu- 
lum,  qtiod  datur  seu  solvilur  minislro  prin- 
cipis  deputalo  ad  levandum  hujusmodi 
bonum  ;  vectigal  aulem,  quod  principi  ap- 
porlalur,  seu  pedagium  quod  solvilur  de 
rcbusqua?  vehuntur  pcr  lcrram  aut  aquas. 
El  usque  ad  reges  hcec  noxia,  id  est  rebel- 
lio  el  offcnsio  hta..  perveniet,  id  est  usque 
ad  te,  successoresque  tuos.  Xos  niitem  mc- 

C  imn-es  salis  quod  in  palatio  comedimus,  id 
esl.  ad  memoriam  revocantes  beneficia 
collala  nobis  a  te  et  a  palribus  luis  usqiic 
ad  minima.scilicet  usque  ad  sal,  vel  usquc 
ad  cibos  sale  conditos,  nunlinmus  regi,ut 
rcccnscns.  id  cst,  recolas  el  inqiiiri  facias, 
'/'  libris  /lislorinrum  patrum  tuorum  ;  ct 
iiivenies  scriplum  in  coiiimenlariis,et scies 
quin  nrbs  illn,  urbs  rcbelUs  esl . 

Sequitur  responsio  regis.  Verbum,  id  est 
responsivam  epistolam,  misil  rc.r  Renm. 
id  esl   ipsi   Reum  ac  ceteris  qui  cum  eo 

D  scripserant  regi.  A  me  pra'ceptum  csl ,  cl 
rccensuerunt  scribae  mei  in  libris  histo- 
riarum,  inveneruntque,  quoniam  civilas 
Uln  ab  antiquis  diebus  adversus  reges  re- 
bcUai,  id  esl,  rebellare  consuevit.  Et  hoc 
reges  et  cives  Jerusalem  quandoquc  fcce- 
runt  jusle,  ut  patet  de  David,  Asa,  Jo- 
saphal,  Ezechia  ;  quandoque  injuste,  ut 
lcmpore  Joakim  el  Sedeciae.  quando  Deus 
propter  peccata  eorum  subdidil  eos  infi- 
delium  regibus.  Xam  ct  rege.s  forlissind 
fuerunt  in  Jerusalem ,  cjui  dominati  sunt 


[i/tei/.  viii, 
1 ;  III  Reg. 
XV,  10.  19; 
II  Par.  \x; 
IV  /}«/. 
xvni,  0  et 
sei/.  :  XIX  ; 
XXIV,  1-1,10- 
16;  XXV.  1 
el  aeq. 


ENARRATIO    1\    CAP.    IV    MPRI   PRIMI    ESDR.r.. 


ART.    IV 


219 


llAf^.  VIII 

m  Rei).  IV 


I  £.«/r. 
3.  i. 


Cr.  Qii.Tsl 
Hcbr.  iu  li- 
iie. 


h.  xiv.  13, 


\E>ftr.,.i 


omni  /■ff/io/)i  ijuw  friiii.s  /fiiviiim  est :  prout 
socundo  et  Ipitio  Regum  de  David  et  Salo- 
mone  refertur.  Trihutian  quo(/iie  et  vccli- 
!/al  cl  rci/itu.s  nccipiebant ,  id  est,  reges 
illi  Jerusalem,  scilicet  David,  Salomon,  re- 
ceperunt  triliula  ef  alia  quan^ue  a  regnis 
cl  provinciis.  scilicct  Syria.  Moab,  Am- 
mon.  Idiima^a.quas  sibi  subjecerant.^YMwc 
cri/o  niidite  soitentiam  :  Proliibeatis  viros 
lllos  ab  e.xsecutione  apdificalionis,  et  urhs 
illa  non  (vdificetur. 

Circa  hoc  scribit  qiiidam  :  Kx  quo  palel. 
qiiod  .\rtaxerxes  isle  fuit  Cyrus,  et  non 
relractavil.edictiim  siuiin  :  qiiia  non  dcdc- 
rat  licenliani  ^dificandi  civitatem,  sed  lan- 
liim  templum.  ul  habetur  supra,  nee  isliid 
relractavil.  Circa  hoc  dico.  qtiod  .\rtaxer- 
xes  isle  non  fuit  Cyrus,  qui  dedit  licen- 
liam  aedificandi  lemplum,sicul  dicluni  est 
ct  probatum.qiiia  seciindiim  Hieronymuni 
in  multis  locis  exposilioiuim  suarum  su- 
per  Prophetas,  Cyrus  ille  fuit  omnino  per 
omnia  favorabilis  ipsis  Judspis  :  el  hoc  Bc- 
da,  Haymo  et  ceteri  Calholici  concorditcr 
dicunt.  Insuper.  falsum  esl  el  sacrEe  Scri- 
ptiira'  contrarium,  diccre  quod  Cyriis  isle 
non  dfdit  Judspis  licenliam  reaedificandi 
civilalem,  sed  solum  lemplum  :  quoniam 
(ul  in  exposilione  siiperiori  allegalum  est 
pleniiis)  dc  Cyro  hoc  rege  Persarum  per 
Isaiam  Dominus  prffnuntiavit  :  Ipse  a>difi- 
cabit  civitalem  meam.  Quod  certum  esl 
de  urhe  Jerusalem  esse  praedictiim.  ct  essc 
sensum  :  Ipse  a-dificabit,  id  esl  ipdificari 
licentiahil  et  permittet,  aut  certe  jubebit. 
secunilum  quod  ipsemel  Cyriis  dixit :  Ipse. 
sciliccl  Deiis  cn'li,  prseccpil  inilii  ut  a?di- 
ficarcm  ei  donuim  in  Jcrusalcm.  Si  ergo 
Cyrus  prohibiiil  civitatem  a^dificari,  suiim 
utiqiie  edictiim  rcvocavil.  Ncc  vcnim  cst 
prinio  haberi  capiliilo  hujus  liliri,  qiiod 
Cyrus  dedit  Jiidfeis  licentiam  rea-dificandi 
soliim  templiim.  \aiii  ipiamvis  ibi  dicatiir 
de  li-mplo  construcndd,  non  tamrn  addi- 
liir  Ibi  aliqiiid  dc  prajcisione  aul  cxclusi- 
onc  alioriim.  Iteriim,  dictiim  csl  Cyriim 
fuisse  indiictiim  ad  teiiipli   rciiarationem. 


.\  qiiia  Hebraei  ostenderunt  ei  prjefatain  Isaise 
prophetiam.  Kt  qiiia  in  ea  de  civitalis  re- 
a>(lificationc  manifesle  habetur.  conslat 
qiiod  ad  hoc  dedit  liccntiam  :  imo  de  ci- 
vilatis  reoedificalione  habelur  ibi  aperliiis 
qiiam  de  lempli  constructionc.  iil  palet  cx 
primo  articulo.  Riirsns.  Joscphiis  undcci- 
mo  Antiqiiitatuin  libro  recitat  Gyrum  scri- 
psissc  :  Jiida^os  terram  meam  inhabilan- 
tcs.qiii  voliierunt  ad  patriam  suam  rcdirc, 
pcrmisi  el  civitatem  renovarc,  templumquc 
Dei   in  ea  fedificare.  At  vero,  secundiim 

B  opinionem  illam  erroneam,  Cyrus  suum 
retractassel  edictum  dc  teinpli  a^dificatio- 
ne  :  alioqui  Judeei  non  omisissent  prosc- 
qui  sedificiiim  templi.  nisi  epislola  regis 
hoc  continuissel. 

Tiinc  inlermissuni  est  opus  doniiis  Dn- 
mini  in  Jerusalein ,  id  est  prosecutio  tem- 
pli  et  fedificalio  civitatis,  ct  non  fiehat 
iisqiic  od  sccnndiim  iiiiniim  Darii  rci/is 
Pcrsarum  :  qui  Dariiis.  scciinduni  Jose- 
pliiim.  Hicronynuim  ct  sanclos  doclores. 
fuit  filius  Hystaspis  et  diu  praeccssit  Assii- 

C  eruni.  cujus  conjux  exslitit  Estlier.  .\liqiii    Ksihem. 
vcro  HebrEei  affirmanl.   qiiod    fiiil    filiiis  ''■ 
.\ssueri  et  Eslher. 

Postremo.  juxta  mysticum  sensiim.  per  s™sus 
resedificationein  tcmpli  et  civitatis  Jcrusa- ""'*''""*• 
lcin,  designatur  rcformatio  Kcclesiie  in  ca- 
pilibus  ejus  et  membris.  Per  gentes  vcro 
impedicnles.  signanlur  invisibiles  afque 
visibiles  Ecclcsia?  hosfes,  falsi  fratres,  vi- 
tiosi  prselafi.  et  omnes  qui  advcrsantiir 
iinifali,  paci  ef  reformationi  Ecclesia* :  qui 
diim  nec   ratione  nec  auctorilale  qiieiint 

D  Calholicis  pra-valere,  libenter  sc  munimil 
sa'culariiim  principuni  favore  ac  polcstatc, 
aptid  quos  mendaciter  criminantiir  atque 
acciisant  (latholicos  :  el  sictit  fidclcs,  cxsiil- 
tant  ct  vocc  altisona  laudaiil  Dcum,  dum 
Ecclesia  aliqualiler  rcformalur.  Sapienti- 
orcs  lamcn  ct  pcrfecliores,  considerantcs 
in  qiianta  sanctitate  ct  jiislitia  Ecclcsia 
Deo  servivit  lcmporc  .ApostdlDiiiin  ct  po- 
slca  diii,  plorant  liiiiii  modcini  lciii|ioris 
qiialciiiciimqiic  rcliiriiialiiincm  conspiciiiiit. 


220 


ENARRATIO    IN    CAP.  V    LIBRI    PRIMI    ESDR.E. 


ART.  V 


ARTICULUS  V 


EXPLANATIO    CAPITILI    QUINTI   :    PROPHETAVERINT    AUTEM     AGG.EUS    PROPHETA 
ET    ZACHARIAS    FILILS    ADDO. 


HIC  agitur  de  resumptione  aedificatio- 
nis  templi,  et  de  appellatione  propter 
hoc  facta  ad  Dariuni  regem.  Prophetave- 
runt  autem  Affffa'ux  propheta  el  Zacharias 
filius  Addo ,  prophetantes  ad  Judwos  qiii 
erant  in  Judwa  et  Jerusaleru .  in  nomine 
Dei  Israel.  Isti  duo  fuerunt  in  terra  Baby- 
loniae  nati,  et  inter  duodecim  minores  com- 
putantur  Prophetas.  Unde  in  Scholastica 
ferlur  historia  :  .\scensuri  ex  Babylonia  in 
Judseam,  alios  hortabantur  Judaeos  ut  se- 
cum  ascenderent,  sed  paucos  invenerunt 
qui  assentirent  eis.  Propterea  in  exhorta- 
tione  et  apparatu  tres  annos  compleve- 
runt.  et  in  tertio  anno  regni  Cyri  egressi 
sunt  sub  Zorobabel  duce  eorum  et  Jesu 
pontifice.  exiiortantibus  eos  Zacharia  pro- 
pheta  et  Agga>o  juvene,  sed  nondum  pro- 
pheta.  Denique,  mortuo  Gambyse  et  Dario 
imperante,  hi  duo  Propheta>  admonueriint 
ipsum  Zorobabel  atque  pontiiicem  et  po- 
pulum.  ut  rursus  inciperent  prosequi  sedi- 
ficium  lempli  el  civilatis.  etiam  nondum 
ad  hoc  licentia  oljtenta  a  Dario.  prsdicen- 
tes  ex  revelatione  divina.  quod  prospera- 
relur  opns  in  manu  oorum,  nec  Darius 
impediret.  Verumtainen,  secundum  Jose- 
phum.  Zorobabel  audita  promotione  Darii 
in  regem,  festinanter  enm  accessit.  quia 
janidudum  habuil  familiarem  amicitiam 
secum,  atque  (ut  legitur)  ex  instigatione 
ipsius  Zorobabel  Darius  fecif  volum  Deo  Is- 
rael.quod  si  fierel  rex.  resedificaret  civita- 
tem  Jerusalem  et  templum  in  ea.Concessit 
itaque  Darius  ipsi  Zorobajjel  largam  licen- 
tiain  instaurandi  templum  ot  urbem,  et 
privilegia  multa.  Sed  sicut  Magisler  in  hi- 
storiis  scribit.  iste  accessus  Zorobabel  ad 
Darium,  fuit  postquam  resumpsit  aedificati- 


A  onem.  dum  principes  Darii  habitantes  trans 
flumen  petierunt  a  Zorobabel,  qua  aucto- 
rilate  prosequeretur  sedificalionem  dudum 
proliibilam.  sicut  jam  ex  texlu  palebil. 

In  ipso  tempore  venit  ad  eos,  id  est  ad 
Zorobabel  et  Judaeos,  Thathanai,  qui  erat 
dux  trans  fiumen  Euphraten,  et  Stharbu- 
zanai  et  consiliarii  eorum,  et  dixerunt  : 
Quis  dedit  vobis  consilium,  ut  domum 
hanc  wdificaretis,  et  muros  ejus  civilatis 
aut  templi  instauraretis  ?  Ad  quod  rcs- 
pondi/iuis  eis,  quce  essent  nomina  homi- 

B  num  auctorum  illius  a'dificationis,  id  est. 
qui  essent  principales  in  opere  illo  :  quod 
scilicet  Aggffus  ct  Zacharias  ex  divina  re- 
velatione  hoc  insinuarent  esse  agendum, 
et  quod  Zorobabel  dudum  amicus  Darii. 
esset  cxsecutor  operis  \\\x\\x%.Ociilus autcm 
Dei  eorum,  id  est  respectus  divinse  pieta- 
tis  et  confortalionis.  factus  est  super  senes 
Judceorum.  eos  corroborans,  ita  quod  non 
cessaverunt  ab  incepto,  et  non  potuerunt 
principes  pra^fali  inliibere  eos.  quia  Ju- 
dipi  de  ipsorum   inhibitione  non  curave- 

C  runt.Vel  quamvis  venerunt  cum  inhibendi 
proposilo.  Omnipotens  tanien  immulavil 
corda  eorum.  ita  quod  non  prohibuerunl. 
Prima  tamen  exposilio  apfior  repulafur. 
Nam  subditur  :  Pluctiitque  utrique  parfi, 
pula  Judteis  ef  Saniaritis,  «^/■esfl*/' /)«/•//'//* 
referretur,  id'est,  causa  ista  ad  judicium 
Darii  regis  dcportaretur,  quia  tunc  erat 
monarcha  in  orienfe  ;  et  tunc  .mtisfacerent 
adversus  accusationem  illam,  id  est,  Ju- 
dsei  ex  determinatione  Darii  responderent 
ad  accusafionem  eis  objectam,   quod  in- 

D  caute  haberent  se,  sedificando  sic  sine  li- 
centia  regis. 

Exemplar  epistolce  quam  misit  Thatha- 


ENARRATIO    IN    f.AP.   VI    I.IBRI    PRIMI    ESDR.t:. 


ART.  VI 


m 


Si.  3:i.4l. 


iiai  ad  Darium,  id  est,  serino  epistolae  A 
quain  miserant  ei  hi,  qui  cuin  ipso  Tlia- 
thanai  scripserunt  Dario  regi,  ciii  scripse- 
runl  sic  :  Dario  rcgi pax  o»?;?/.v,  id  esl  pax 
perfecta,  seu  pax  interior,  exterior,  prse- 
sens  e(  futura.  Xolitin  nit  rer/i,  issc,  id  cst 
ivisse,  lios  ad  Judwam  ad  domum  Dei 
WReg.xwi,  iitagni.  Isti  eniin  Samaritani  cum  diis  suis 
colebant  ct  Dcum  Israel,  quem  magnum 
et  suininuni  esse  credebant.  Qiia'  a'di/ica- 
liir  lapide  impolilo,  id  est  ex  iinpolitis 
scu  non  sculptis  lapidibus,  ct  ligna  _/jo- 
iiuntur  in  pariefibus  ;  opiisque  illiid  dili-  B 
genter  exstruilur,  crescitque  in  manilnis 
eo)-um.  Interrogaviinus  ergo  senes  illos  : 
Quts  dedit  vobis  potestateiu  ut  domuiii 
/lancivdificaretis  ?  Respondcrunt :  Nos  su- 
iiius  serci  Dei  cceli  el  ten-ce,  et  cedificamus 


tcinplum  quod  erat  exstruclinn  antc  hos 
annos  iiiu/los,  id  est,  aedificanius  templum 
siinilc  leinplo  olim  a  Salomonc  constru- 
cto.  llaque  cx  co  teniporc  ijuo  fundainenla 
tcmpli  sunt  a  Zorobabel  seu  Sassabasar 
posila  usque  nunc,ffdifical)atur  tcniplum, 
non  conlinue,  scd  intcrvenientc  longa  in- 
terruplionc  ex  Gambysis  prohibilione,  ut  MCsdr 
paluit  capitulo  prsecedente.  Xunc  crgo  si  ' ''"' 
fidclur  regi  bonum,  recenseat  in  biblio- 
t/icca  rcgis,  id  cst  in  armario  seu  rcposi- 
torio  librorum  suoruin  annalium  et  histo- 
rialium,  quw  bibliotheca  cst  in  Babijlone, 
id  est  in  terra  Babylonitc  :  siquidcm  urbs 
Baljylon  fuil  destructa;  utrumaain  a  Cyro 
regejussum  sil  ut  (edificaretur  domus  Dei 
in  Jerusaleni,  et  voluntatem  i-egis  super 
hac  re  mitlatad  nos. 


ARTICULUS   VI 


EXPLANATIO   CAPITULI    SEXTI    :    TU.NC    DARIUS    REX   PR.ECEPIT,    ET    RECENSUERUNT 

IN    BIBLIOTHECA. 


PR.ECEPTUM  Darii  de  teinplo  ffidifican- 
doet  consummando,  hic  ponitur.  ^«/^c 
Dariu^  rex  prcecepit  ministris  et  scriptori- 
bus  suis,  el  recensuerunt,  id  est  inquisi- 
crunt.  in  bibliotheca  librorum  continen- 
tiumgesta  preecedentium  xe^nm.qui cranl 
in  Dabijlone,  id  est  in  rcgno  Babylonise, 
proiit  sc  anle  cxtcnderat  et  includehat 
inulta  ct  niagna  regna;  et  inventum  csi  in 
Ecbatanis,  quod  est  castrum.  In  libro  Jii- 
yu,/.</,,,  I.  ditli  habcUir,  quod  Ecbatanis  fuil  polcn- 
tissinia  civitas  :  quomodo  ergo  vocalur 
castrum?  Forsan,  quoniam  instar  fortalilii 
fiiit  firmissimc  facla,  siciit  secundiiin  (iiid- 
riiindain  cxposilionem  Chrisliis  dc  Jciiisa- 
Mniik.\xt,  lem  dixit  discipulis:Ile  in  castellum  qiiod 
i\iiaTc.x>.  pQpip^  yf,g  f.gl   Y(j1  foi-ic  Ecbalanis  siimi- 

tur  hic   pro  castro,  non   pro  civilatc.  In 
Medenn  provincia,  id  cst  in  regno  Media; 


C  seu  Medorum,  inventum  est  ibi  volumen 
unum,  talisque  in  eo  scriptus  erat  com- 
mentarius,  id  est  tractatus  cxpositorius 
rei  gestse  per  Cyrum. 

Anno  primo  Cyri  regis,  Cyrus  rex  de- 
crcvit  ut  doinus  Dei  cjuw  est,  id  est,  esse 
dcbet,  vcl  cujus  locus  est,  in  Jerusalem, 
wdificaretiir  in  loco  ubi  immolent  hostias, 
ct  utponant  fundamenta  supportinilia  al- 
titudinem,  id  est  structuram  tcinpli,  quod 
cril  in  altitudine  sexaginta  cubitorum,  cl 
latiludiiicm  cubi/orum  sc.vaginla.  .\liqui 

D  opinanlur,  quod  laliliido  suinatiir  impro- 
piie  liic  pro  longiliidinc  lcnipli,  inicscrlim 
(|iiiiiii  laliliido  lcinpli  Saioinunis  iioii  riiciit 
iiisi  cubitoruin  viginti.  Yeruintamen  Jose-  n 
phus  cliain  rcfcrt  sicut  in  lexlii  habelur.  -■ 
l'>t  ordincs  dc  lapidibus  impolilis  Ircs,  ct 
sic  ordines  de  lignis  novis.  Hoc  videtur  cx 


/ieg.  M, 


222 


ENARRATIO    l.N    C.AP.  VI    I.IBRI    PRIMI    ESDR.E.    —   ART.   VI 


verbis  Josephi  quasi  e.xponi.  dum  ait  :  Et 
faeiant  Ires  parietes  lapideos  ipsius,  vide- 
licet  templi.et  unum  parietem  ligneum  ex 
mateiiis  ipsius  proviuci;r.  Pra?terea  objici 
potest,  quia  si  templuiii  istud  secunduni. 
fuit  altitudinis  sexaginta  culjitorum.  vide- 
tur  fuisse  aitius  templo  Salomonis.  quod 
iiifley.  VI,  habuit  triginta  cubitos  in  aitiludine.prout 
-•  lcrtio  libro  Hegum  hai)etur.  Kt  responilen- 

dum,  quod  templum  Salomonis  fuit  tri- 
ginta  cubitorum  in  altitudine  usque  ad 
primum  tabulatum.  deinde  totidem  usque 
ad  labulatum  secundum,  et  ab  illo  usque 
ad  verticem  habuit  adlmc  in  allitudine  cu- 
bitos  sexaginta.  Unde  tota  ejus  altitudo 
describilur  secundo  libro  Paralipomenon 
npnr.m.i.  ul)ihabetur  :Porroaltitudo  ceutum  viginti 
cubiloruin  erat. 

Nunc  ergo,  Thathanai  et  qui  estis  trans 
/ii(rium,  /jrocit/  rccedile  ab  iUis,  scilicet 
Judseis  resedificantibus  templum  et  urbein 
Jerusalem,  et  dimittite  fieri  templum  Dei 
a  duce  Judceorum.  Et  offerant  obJntiones 
Deo  coeli,  orentriue  pro  vita  regis  Darii  et 
filiorum  ejus  piospere  conservanda.  Circa 
hoc  scribit  quidam  :  Ex  hoc  patet.  quod 
rex  isle  habebat  fidein  unius  veri  Dei.  Ve- 
rumtamen,  an  haljuit  fidem  formatam  vel 
solum  informem.an  polius  solummodo  fi- 
dem  suasam  et  quamdam  credulilatem  li- 
dei  similem,  non  autem  fidem  qufe  est 
theologica  virtus.  puto  incertuin.  Nam  (ut 
iViJep.xTii,  patuit)  etiani  Samaritani  idololatrse,  cre- 
3i.33.4i.  (jpjjant,  supplicabant  et  sacrificabant  uni 
vero  Deo.  Similiter  Assuerus,  cujus  con- 
jux  fuil  Esther.credebalesse  nnum  verum 
et  summum  Deum.  omnium  provisorem, 
Esthei-xM,  ut  patet  in  ejus  epistolis^praesertim  Esther 
s,  16, 18.  jjitJQ^Q  m  tamen  isti  non  habuerunt  fidein 
quce  est  virtus  theologica.  nec  formatam 
neque  informem.  sicut  neque  ha^ietici  nec 
Sarraceni.  qui  unum  Deuni.  non  idola. 
colunt. 

A  me  ergo  Dario  rege  positu  m  est  de- 
cretum,  id  est  ordinatio  et  praeceptum,  ut 
omnis  homo  qui  hauc  mutaverit  jussio- 
nem,  id  est.  transgressus  fueril  eam,  tolla- 
tur  lignum  de  dotno  ipsius,  si  habuerit 


A  domuni  et  lignum  pio  patibulo  aplum  : 
alioqui  aliundesumatur  hujusmodi  liguum: 
cf  configatur  ineo.  Domus  aulcm  cjus  pu- 
blicetur,iA  est,  facultales  ipsius  ad  fiscum 
pertineant  regis.  Deus  qui  habitarc  facit 
nomen  suum  ibi,  id  est.  qui  in  templo  Je- 
rusalem  jussit  se  invocari,  nominari,  lau- 
dari.  et  qui  se  ipsum  voluil  ibi  per  spe- 
cialem  gratiain  esse  et  liabitare,  dissipel 
omnia  regna,  et  populum  qui  extenderit 
mamim  suam  ut  repugnet,  et  dissipet  do- 
mum  Dei. 

B      ^Edificaverunt  Jud»i   templuin    et    ur- 

hem.  juhenle  Deo  per  Aggaeum  et  Zacha-    Ajj.  i: 
riain  prophelas,  et  Jubente  Cgro  el  Dario  i^."^  '''    ' 
el  Artawerxe  reqibus  Persarum  :  et  com-    i£sdr.i. 

7  -     7  n    •     r  r  3.h\\£sdr. 

plevcrunt  domum  Dei.  hx  qua  lorma  ver-  „,0.8. 
borum  patet  falsitas  Rabbi  Salomonis,  di- 
centis  quod  Artaxerxes  iste  fuil  idem  qui 
Darius  :  quod  si  verum  esset.  Scriptura 
non  loqueretur  de  eo  et  Dario  ciim  iuter- 
positione  hujusmodi  conjunctionis  copu- 
lativse.  Idcirco  cum  Josepho  dicenduin. 
quod  Artaxer.xes  ille  fuit  filius  Darii.  et  a 

G  Josepho  Xerxes  vocatur.  Nec  obstat,  quod 
templum  dicitur  esse  completum  sexto 
Darii  anno.  videlicet  quoad  aedificium  ejus 
secundum  se  :  mulla  tamen  deerant  ejus 
ornatui  et  utensilibus  el  jedibus  in  gyro 
fiendis  pro  templi  minislris.  Vsque  ad 
diem  terlium  mensis  Adar,  qui  duodeci- 
mus  mensis  est  apud  Judaeos. 

Deinde  in  littera  describitur.  qualiler 
Jiida-i  seu  filii  transmigrationis.  id  esl  de 
transmigratione  et  caplivitate  reversi.  fe- 
cerunl  dedicationem  templi :  et  ponlifex 

D  ac  majores  fecerunt  sacerdotes  ac  Levitas 
stare  ordinate  secundum  congruentiam  of- 
ficiorum  suorum  in  vicibus  suis,  in  qui- 
bus  ministrare  debebant  et  exercere  opera 
Dei.  sacrificando,  laudando.  et  circa  ho- 
stias  praeparandas  minisleriuin  exhibendo. 
sicul  scriptum  csl  in  /ibro  Moi/sis,pva^iev- 
tim  in  Levitico  et  libro  Numerorum  per 
diversacapilula  :  el  plana  est  liltera. 

El  purificati  sunl  sacerdolcs  ct  Levitw, 
id  est,  ad  faciendum  pascha  secundum 
legem  erant  disposili  el  purgati  per  ora- 


ENARRATIO    IN    CAP.  VII    I.IIUU    PHIMI    RSDR.E.    —    ART.  VII 


m 


lionps,  lotiones  ot  coiilinentiani,  atquc  per  X  livtilia,  ijnonia)ii  hvdficavcral  co-s  Domi- 


iiiiiminilalem  ab  irregniaiilalibn.s  el  iin- 
iuundiliis  iegis,  a  quibus  ilebebant  csse 
iiiimunes  aut  purgati  pascha  facluri  et 
agnum  paschalein  mandnealiiii  :  de  qui- 
hiis  omnibus  iu  Ivxodo,  i.evilico  et  celeris 


nus,  gratiose  agenih)  ciim  ipsis,  e/  coiiver- 
leral  cor  rcgis  Assiir  ad  eos,  ul  adjuvaret 
uKniiis  coriiiii,  id  esl,  mentem  Darii  regis 
iiiciinaveial  ad  faciendiim  lam  libeialiter 
el   heiiigne  ciiin  ipsis,  el  ad  liabendum  se 


Moysis  libris  diffuse  Iraclalur.  Purificati  Uim  devole  circa  Deiim  el  templum.  Dici- 

sunt   ergo  ijuasi  cir  uniis,  id  est  omnes  lur  aiiteiii  Darius  re.v  Persarnm,  rex  .\ssui', 

concorditer  sine  exceptione.  El  fecerunt  quia  el  regiium  .\ss\iioruiii  fuil  sub  ejus 

solenni/ateni  Ac;/iuoruiii  scptem  diebus  in  imperio. 


ARTICULUS   VII 


F.l.l'CIUATIO    CAIMTUM    SRPTIMl    :    POST    H.KC    AUTRM    VRUBA. 


E-rotl. 
\x\n\,  t 
xxrx. 


\Pa,- 
3-11. 


RKGIIWTUU  hic  promolio  atiiue  pro- 
sperilas  Judseorum  sub  fiiio  Darii  le- 
gis.  Posl  luvc  auleni  vcrba,  id  est  post 
gesla  jam  anle  descripta  sub  Dario.  Stepe 
autem  in  Scripluris  sumitur  verbum  pro 
re  significata  per  verbum.  /n  rcr/no  Arla- 
.rerxis,  videlicet  filii  Darii,  quein  Arlaxer- 
xem  Josephus  vocat  Xerxem,  Esdras,  cujus 
genealogia  in  textu  describilur,  ascenden- 
do  usque  ad  .4<7/-ci/^  qui  fuit  sacerdos  ab 
initio,  id  est  pontifex  Judaeorum  primus,a 
tempore  qiio  Dens  per  Moysen  in  deserlo 
instituil  sacerdolium  Judfforum ,  distin- 
clum  a  sacerdotio  legis  naturalis,  in  qua 
onines  primogenili  fuerant  sacerdotes.Fu- 
erunt  tamen  plurcs  inlerinedii  inler  Es- 
dram  el  .\aron,  quam  hic  exprimuntur, 
.  sicul  ex  primo  Paralipomenon  liiiro  elici- 
tur:  principaliores  aulem  ponuiitur  hic. 

Ipse  Esdras  ascendit  dc  Babijlone  versus 
Jiida^am,  qua'  iii  altiori  esl  silu,  quam 
Babyloniie  lcrra.  Diciinl  aiitem  nonnulli, 
quod  Ksdras  primo  asccndeial  ciim  Zoro- 
babel,  dcinde  Habyloniam  rediit  ad  dedu- 
cendum  secum  plurcs  inde  in  Judieam,  et 
ad  impelrandimi  piivilegia  (|iiii'ilam  a  ir- 
gc.  (Juod  si  ila  csl,  miruiii  qiiod  non  fit  de 
60  mentio  specialis  in  descriptione  rever- 
sionis  Zorobabel.   Ex  Josepho  quoque   et 


B  ex  Scholastica  hisloria  id  non  apparel.  Et 
ipse  scriba  velox  in  lec/c  Moi/sis,  id  est 
doctus  valde  et  peritus  in  Scripturis  vele- 
ris  Testamenti  :  qui  et  ideo  dicitur,  scriba 
velox,  quoniam  novos  apices  litterarum 
excogitavit  faciliorcs  ad  scribendiim  el  ex- 
primcndum;  qui  et  legem  a  Chaldceis  coin- 
buslam  dicitur  reparasse,  et  ceteras  veteris 
Testanienli  Scripturas  recuperasse.  Penta- 
leuchum  vero,  id  esl  libros  .Moysis,  apud 
Samarilanos  invenisse  asseritur.  El  dedit 
ei  rex  Artaxerxes  sccunduin  manum  Do- 

C  miiii  Dei  cjits  super  cuin  bonam,  id  est 
secundum  gratiosam  et  potentem  opein  et 
adsistentiam  Dei,  omiicin  pclilionem  cjus, 
id  est,  iiniversa  quic  a  priiifalo  peliit  rege. 
De  hoc  Josephus  undeciino  Antiqiiilatiim 
recitat  libro  :  Fuit  in  Babylone  vir  justiis 
el  gloria  magna  potitiis,  apud  inultiliidi- 
nciii  primiis  populi  Jud;eoriim  sacerdos, 
qiii  (jiiuin  legum  Moysis  inlegram  haberet 
scienliam,  ainicus  factiis  est  Xerxi  regi. 
Priclerea  adverlendum ,  quod  secundnni 
.Magislrum  in  histoiiis,Artaxerxes  isle  fuit 

D  alter  quam  Xer.xes  filius  Darii,  et  successit 
in  regno  .\erxi  priefato,  atiiiic  vocaliis  est 
.Vrtaxerxes  Loiigimanus. 

Esdras  aulem  paravit.   id  est,  aptavit 
et  ^t3ihm\ ,cor  suum ,  u t  invcsiigarcl  lcijcm 


224 


ENARRATIO    IN    CAP.  VII    LIBRI    PRIMI    ESDR.E. 


ART.  VII 


Jacob.  t 
17. 


Esther  i, 
13.  14. 


Domi/u ,  id  est,  eam  recoleret  et  recupera- 
ret,  et  faceret,  id  est,  obodirel  eidem  ;  quia 
scientia  praeceptoriim  el  legum  ordinalur 
ad  opus.  quemadmodum  el  Philosophus 
proteslalur,  Ouid  sil  virlus  scrulamur,  ut 
■  boni  efficiamur.  Ideo  scienti  et  non  fa- 
cienti.  peccatum  esl  illi.  Et  doceret  in  Is- 
rael privceptum  et  judich(in,\d  est,ipsum 
Israeliticum  populum  reversum  doceret 
per  verba  et  scripta  prscepta  moralia,  pu- 
ta  Decalogum  et  mandala  judicialia,  qu» 
assignant  modum  servandi  jusliliam  in- 
ter  proximos.  Per  haec  autem  insinuatur, 
quod  docuil  quoque  prscepta  ca?rinionia- 
lia,  quie  docent  moduin  colendi  Deum  in 
sacrificiis,  et  in  discrelione  ciborum,  ac 
consimilium  rerum  figuralium. 

Hoc  est  autem  e,reriiplar  epistohe  con- 
tentivee  edicti,  id  est  prfficepti  seu  ordina- 
tionis,  quod  dedit  rex  Artaxerxes  Esdra; 
sacerdoti :  Artaxerxes  rex  regum  terreno- 
rum  subjectorum  monarchia  Persarum, 
Esdrce  doctissimo  salufem.  Nam  et  propler 
sapientiam  suam,  Esdras  fuit  regi  tam  ac- 
ceptus,  carus,  ethonoralus  ab  ipso.  Atque, 
ut  refert  Hieronymus.Hebraei  dicunt  ipsum 
fuisse  Malachiam  prophetam,  qui  inter 
duodecim  Prophetas  est  ultimus,  el  fuisse 
eum  adspectus  angelici,  et  sic  erat  deco- 
rus  et  multum  amabilis. 

A  me  decretum  est,  ut  cuicumquc  pla- 
cuerit  in  regno  meo,  id  est  toto  imperio 
meo,  de  jjopulo  Israel,  te.cum  vadat  in 
Jerusalem.  A  facie  enim  regis  et  septem 
ronsiliatorum  ejus,  id  est  a  persona  ac 
prsesentia  mea  et  septem  principalium 
consiliariorum  meorum,  missus  es.yicm^e, 
ut  legitur  in  iibro  Kstlier,  reges  Persarum 
et  Medorum  habebant  assidue  secum  sep- 
tem  nobilissimos  (hices  in  jure  et  legibus 
peritissimos,  quorum  consilio  cuncla  age- 
bant.  11  visites  Judceam  et  Jerusalem,  id 
est  terram  et  popnlum  luum,  tn  lege  Dei 
tui,  id  est  cum  observanlia  et  memoria 
legis  Mosaicee,  ciuw  est  in  manu,  id  est 
operatione  tua,  id  esl,  quam  habes  ad  ma- 
num,  hoc  est  in  promplu  ;  et  ut  feras,  id 
est,   tecum  portes,  argentum  et  aurum, 


A  quod  rex  et  consilialores  ejus  spoute  ohtu- 
lerunl  Deo  Israel  in  subsidium  ornamen- 
torum,  sacrificiorum  ac  sedium  templi. 
Jam  itaque  nolitia  veri  Dei  longe  ac  late 
innotuil  gcnlibus  e.\  dispersione  et  com- 
moratione  filiorum  Israel  inler  illos,  et  ex 
perpetralione  mirabilium  quse  Deus  tunc 
fecil  inter  genliles  illis  temporil)us  :  cx 
relatione  quoque  Israelilarum  narrantium 
gentibus  magnalia  Dei  scripta  in  lege.  Et 
haec  fuit  una  causa,  cur  Deus  punivil  pec- 
cata  populi   sui   per  dispersionem    inter 

B  gentiles.  Propter  quod  scriptum  est  in  li- 
bro  Tobise  :  Confilemini  Domino,  filii  Isra-  roj.xiu.a, 
el,  el  in  conspectu  gentium  laudate  eum  :  ' 
quoniam  ideo  dispersit  vos  inter  gentes 
quae  ignoranl  Deuni,  ut  enarretis  mirabilia 
ejus,  et  faciatis  scire  eos,  quoniam  non 
est  alius  Deus  omnipotens  prseter  eum.  Et 
omne  argentum  et  aurum  quodcumque 
inveneris  in  universa  provincia  Babylo- 
nis,  et  quod  populus  offerre  voltierit,  id 
est  populus  tuus  residuus.  qui  non  vult 
tecum  ascendere  in  Judseam.detentus  amo- 

C  re  uxorum  ac  sobolis  ac  possessionum, 
quas  habet  in  Babylone;  vel.populus  meus 
residuus  post  me  el  seplem  consiliarios 
meos.  Vasa  quoque  quce  dantur  in  mini- 
sterium  domus  Dei  tui,  id  est  sacra  vasa 
deputata  ad  Dei  cultum  in  templo,  trade 
in  conspectu  Dei,  id  est,  in  lemplo  repone 
tempore  opportuno. 

Sed  et  cetera  quibus  opus  fuerit  in  do- 
mo  Dei  tui,  dabis  de  thesauro  ct  de  fisco 
regis,  id  est,  emes  de  pecunia  ad  me  per- 
tinente,  quam  accipies  a  prsefectis  meis 

D  trans  flumeu.  Ilaque.  De  fisco,  id  est  de 
communi  peeunia,  seu  camera  regis.  Ego 
Artaxerxesrex  statui,  id  est  jussi  et  com- 
misi  omnibus  cu.stodibus  a?-ccp  publicce,  id 
est  repositoriorum  pecunis  meae  seu  the- 
saurizariis  ineis,  tit  quodcumque  petierit 
Esdras  a  vobis,  absque  mora  detis  ei  usque 
ad  argenti  talenta  centum,  et  usque  cen- 
tuni  batos  vini.  Batus  mensura  est,  quae  EzeckxLv, 
alio  nomine  dicitur  ephi,  videlicet  trium  "• 
modiorum.  Et  usque  ad  frumenti  coros 
centum.  Gorus  hic  sumitur  pro  mensura 


ENARRATIO    I\   CAP.  VIII    MBRI   PRIMI    ESDR,*:.    —   ART.  VIII 


225 


aridoruin,  slciil  balus  pro  incusura  liqui- 
doruni.  Et  continel  corus,  ut  legilur,  de- 
ceui  niodios.  KsUjue  terlia  pars  oueris 
quod  potesl  porlare  caineius.  Verunilauien 
mensureB  islee  apud  diversos  valdc  diversi- 
ficantiir,  nec  scire  valemiis  de  Tacili  cer- 
lam  quautilatem  earuin. 

Tu  aiitem,  Esdra ,secundum  sapieiitiam 
Dci  fiii ,  qua;  est  in  manu  lua,  id  est  juxta 
sapientiam  tibi  a  Deo  collalam,  cDnstiiue 
judices  et  prcesides,  ut  judicent  omni  po- 
pulo  qui  est  trans  ffumen,  id  est,  provide 
ut  ibi  sint  judices  et  pr£esidentes  idon(^i, 
prudentes,  qui  ad  profeclum  populi  judi- 
cent  rccte  in  omni  causa,  quia  poleslalem 
habes  instituendi  tales,  et  deslitueudi  in- 
dignos  ;  his  videlicet  qui  novcrunt  lcgem 
Dci  tui,  id  est,  qui  judicent  peritis  in  lege 
fua,  videlicet  populo  tuo  :  et  ita  videtur 
potestas  ista  exlendi  ad  judices  et  prffisi- 
des  praeficiendos  Judajis,  et  forsan  ex  ple- 
be  eorum.  Et  omnis  [Judaeus]  natione  vel 
eonversione  ad  Judaismum,»/»;'  nou  fccerit 
legcm  Dei  lul,  cl  lcgem  rcgis,  id  esl  pra?- 
cepta  mea,  diligenter,  judicium  erit  de  eo. 
sive  in  morlem,  sive  in  exsilium,  sivc  iu 
condemnationcia  suhstantice,  vel  certe  in 
carcerem :  id  est,  volo  ul  talis  adjudicetur 


A  morti  corporali  aul  exsilio,  qiiod  est  mors 
civiiis,  aut  privationi  possessionum  sua- 
rum  iu  loto  aiil  parte,  seu  iiicaiceralioui 
secuudum  exigentiam  gravilalis  aul  parvi- 
lalis  sui  excessus,vel  secundum  qiiod  pec- 
ealiim  ejus  processeril  ex  ignoranlia,  aiit 
iufirmitate,  vel  ex  certa  malilia. 

Et  diacit  Esdras.  Hoc  tamen  non  est  de 
lextu,  sed  siibintelligitur.  Dixit  itaqne  Es- 
dras,  Deo  gratias  agens,  ciim  jucundilale 
et  admiratione,  eo  qiiod  Deus  omnipolens 
mentem  regis  genlilis  taliler  inclinavil  ad 

B  promovendum  cullum  Dei  Israel  in  templo 
Jerusalem  :  Benediclus  Dcus  palrum  nos- 
Irorum,  qui  dedit  hoc  in  corde  regis,  utglo- 
rific.aret  domum  Domini,  et  in  me  incli- 
navil  miscricordiam  suam  coram  rcgc.  id 
est,  pietatem  et  gratiam  suam  mihi  impen- 
dit,  per  quam  fui  regi  et  consiliariis  ejus 
acceptus,  atque  ab  eis  in  omnibus  exaudi- 
tus.  £f  cgo  conforfatus  manu  Dci  quw  crat 
in  me,  id  est  divino  subsidio,  direclione  et 
adsistenlia  Dei  corroboratus,  congrcgavi  dc 
Israel principcs,  id  est  praecipuos  qiiosdam 

C  de  Judaeis  adhuc  in  Babylonia  commoran- 
tes,  qui  ascendercnl  inccum  in  Jerusalem  : 
quibus  monstravi  epislolam  regis;  qiia  vi- 
sa,  animati  fuerunt  mecum  ascendere. 


ARTICULUS  VIII 


EXPOSITIO   CAPITUM   OCTAVI    :    HI    SUNT   ERGO    PRINCIPES   FAMILIARUM. 


OUALITEK  Esdras  cum  suis  in  Jerusa- 
lem  venerit,  hic  refertur.  Nec  est  dif- 
fieultas  in  littera.  Hi  sunt  crgo  principes 
familiarum,  qui  ascenderunt  mecwm  in 
regno  Artaxerxis  regis  :  De  filiis  Phinees, 
Gerson;  dc  filiis  Ilhamar,  Danicl.  Isli  fii- 
erunt  sacerdotes  nati  ex  Aaron  el  pra?l'alis 
filiis  ejus,  ut  catiiolici  expositores  fatentur. 
Ideo  quidam  inepte  circa  hoc  reprehendit 
expositores  calholicos.  Congrcgavi  aulctn 
eos  ad  fluvium,  qui  decurrit  ad  Ahavu. 

T.  5. 


D  Josephus  dicit,  Ad  Euphralen  :  et  forsan 
venerunt  ad  aliquem  rivum  ipsius,  seu 
tandem  ad  fluviuin  ipsuin.  Ei  nmnsiinus 
dicbus  Iribus.  repaiisando,  seii  aliqiios  ex- 
spectando,  aut  de  necessariis  providendo. 
Qu(csiviquc  in  populo  cl  in  saccrdotil>us  dc 
filiis  Lcvi,  id  est  Lcvitas  quosdam,  secun- 
dum  quod  Levitse  a  sacerdotibus  distin- 
guuntur,  et  iuferiores  sunt,  sacerdolibtis-  ^^„„.„,,7 
qu(!  deserviunl,  |)r()ut  iii  libro  .Numeroriim  «'«(/•.■v. 
legilur,  el  consequenter  ibidern   capiliilo 

15 


226 


ENARRATIO    IN    CAP.  \  III    I.IBRI    PniMI    F.SDR.E.    —   ART.  VI 


quarto,  ct  non  invcni  ibi,  id  est.  nullum 
Levitam  reperi  ibi  meciim.  Iiaqnc  misi 
Blieser  et  Aricl  et  Scmeiam  cf  Eliiothan  et 
Jarib,  etc.,  ad  Eddo,  qiii  est  primus  in 
Chaspice  loco,  ut  adducerent  nobis  inde 
ministros  Dei  noslri.  praesertim  Levitas. 

Girca  haec  scribit  quidam  :  Dicunt  e.xpo- 
sitores  nostri  communiter.  quod  Esdras 
misit  nuntios  ad  Judaeos.  qui  erant  ultra 
montes  Chaspios,  quos  translulerant  reges 
Assyriorum.  Quod  dictum  reprobat  ille  : 
quia  sacerdofes  et  Levitae  non  fuerunt  ca- 
pti  cum  decem  tribubus,  quse  sunt  ultra 
Chaspios  montes.  Nec  illi  de  montibus  il- 
lis  potuissent  tani  cito  venire  ad  Esdram, 
sicut  in  littera  venisse  dicuntur  hi,  pro 
quibus  misit,  Sed  argumenta  hcec  modici 
sunt  vigoris,  Quamvis  enim  sacerdotes  et 
Levit»  fuerunt  capti  a  Chaldaeis  diu  post 
decem  tribuum  captivitatem  ab  .\ssyriis. 
interim  tamen  durante  per  septuaginta  an- 
nos  captivitate,  et  Babylone  destructa,  po- 
terant  quidam  de  sacerdotibus  el  Levitis 
ad  decem  tribus  transisse.  Denique  de- 
cem  tribus  illfP  nondum  fuerunt  clausae 
(Alexander  enim  rex  eas  reclusit),  atque, 
ut  Josephus  narrat,  erant  in  Media,  id  est 
in  regno  .Medorum  :  et  sic  poterant  salis 
cito  venire  ad  Esdram,  quia  halnierunt  a 
rege  licentiam,  Insuper,  dictum  illud  Ca- 
tholicorum,  quod  et  in  Scholastica  hislo- 
ria  continetur,  verbis  Josephi  consonare 
videtur,  qui  ait  undeeiino  libro  Antiqui- 
tatum  :  Exemplum  epistolae  misil  Esdras 
ad  onines  Israelitas.  et  ad  Mediam  inhabi- 
tantes.  Ecce  manifesta  probatio,  .\dditque 
Josephus  :  Totus  autem  populus  Israel,  sci- 
licet  decem  tribus,  in  terra  illa  permansit, 
Ideoque  diiae  tantum  tribus  sunt  constitu- 
tae  per  Europam  et  .\siam,  obsequentes  Ro- 
manis.  Yerumtamen  duabus  tribubu-^  illis, 
videlicet  Juda  et  Benjainin,  annumeratur 
tribus  Levitica.  Atque,  ut  dictum  est  saepe, 
aliqui  ex  decem  tribubus  fuerunt  capti 
cuin  populo  regni  Juda,  et  redierunt  vel 
ipsi  vel  eorum  posteri  cum  Judaeis  a  Baby- 
lone,  .\sserit  etiam  Josephus  :  Decem  tri- 
bus  hactenus  trans  Euphraten  commorari 


A  probantur,  quarum  niultiludines  iunume- 
rabiles  numero  comprehendi  non  possunt. 
De  quibus  in  Scholaslica  historia  additur. 
quod  circa  finem  mundi  egredientur,  ma- 
gnam  hominum  stragem  facturi. 

El  prcpdiciivi  ibi  Jeji/nium,  hortando  iit 
jejunarent,  quatenus  Deus  custodiret  nos 
in  processu  itineris.  Erubui  enim  a  regc 
petere  aiixiliiim,  quia  dixeramus  regi  : 
Manus,  id  est  protectio,  Dei  nostri  est  su- 
per  omnes  qui  qmerunt  eum  in  bonitate, 
id  est  in  sinceritate  virtutum  :  cl  furor.  id 

B  ost  rigor  suse  justitise  et  vindictse,  incumbit 
super  omnes  qui  derelinquunt  eum.  Idcir- 
co  ne  rex  scandalizaretur,  si  Esdras  vide- 
retur  de  divina  defensione  diffidere  qua?- 
rendo  humanum  auxilium,  Esdras  erubuit 
petere  suhsidium  a  rege  pro  deductione  per 
viam  :  nec  hoc  fuit  Deum  tentare,  prseser- 
tim  quia  ex  rationabili  causa  proeessit,  et 
per  oraliones  atque  jejunia  ad  Deum  con- 
fugerunt,  tam  Esdras  quam  populus  ejus. 
Et  separavi  de  princijjibu-s  sacerdotuin 
duodecim,  id  est,  duodecim  notabiliores 

C  ex  numero  sacerdotum  elegi,  Appendique 
eis  argentum  et  aurum,et  vasa  consecrata 
dotnus  Dei,  quce  obtulerat  rex  et  consilia- 
tores  ejus,  universusque  Israel,  de  numero 
corum  qui  invenli  fucrani  in  ferra  trans- 
migrafionis,  nec  redierunf  :  id  est,  omnia 
ista  assignavi  sacerdotibus  illis  fideliter, 
sicut  ea  recepi  sub  pondere  et  numero  cer- 
\o.Et  cralcrcs  aureos,  quse  sunt  vasa  duas 
ansas  habentia.  Et  diad  eis,  videlicet  sa- 
cerdotibus  :  Vos  sancti  Domini,  id  est,  vos 
estis  electi  minisfri  Deo  consecrati,  et  vasa 

D  hsec  sancta  sunt.  Vigilate  et  cuslodite,  id 
est,  omnia  ista  qus  vobis  assignavi.  et  di- 
vino  sunt  cultui  deputata,  vigilanfer  cusfo- 
dife,  donec  appendatis,  id  est,  quousque 
ea  assignetis  in  Jerusalem,  in  templo  Dei. 
coram  principibus  sacerdotum  el  Levita- 
rum,  id  esf  coram  principalibus  inter  sa- 
cerdofes  alque  Levifas.  Utensilia  namque 
cultiis  divini  ef  spiritualia  bona,  sunt  cum 
praecipua  diligenfia  custodienda, 

Proiiiovimus  ergo,  id  esf,  ad  proceden- 
dum  movimus  pedes  nosfros;  et  venimus 


ENARRATIO    IN    r.AP.    IX    I.IBRI    PHIMl    KSDR.R. 


ART.    IX 


227 


i>}  Jo-ufsalon.  ct  innnshnns  ibi  /ri/iiis  di-  A  <Ic  coiispcctu  rcgis.  id  est  cx  parte  et  ex 


cbits.  Dic  (iiilcin  qiKirla  nppcnsii iii  cst  ar- 
gciiliiiii  cl  aurinii  ct  rasa.  iil  est,  assignata 
et  Iradila  siint  in  tempium,  in  tliesaunim 
ipsius.  Dederunl  autem  edicla  regis  satra- 
pis.  id  est,  epistnlam  regis  Arlaxerxis,  con- 
tinentem  pra<tacla  pra^cepta  ipsius.  prse- 
sentaverunt  reversi  a  Babylone,  qiii  crani 


commissione  praedicti  regis  constituti  prae- 
fecti  et  diices,  trans  flumen  ;  et  elevave- 
rurit  ijoindum  et  dornmn  Dei,  id  est,  duces 
ac  satrapee  magnilice  honoraverunt  popu- 
lum  Dei  et  templiim  ejus,  propter  prre- 
cepla  regis,  et  propter  bcnelicia  ac  privi- 
legia  quae  rex  concessit  eisdem. 


ARTICULUS   IX 


EXPOSITIO    C.APrrULI    .NO.M    :    POSTQUA.M    AUTEM    H.EC   COMPI.ETA    SUiNT. 


MAGNA  qiiwdam  transgressio  populi 
a  captivitate  reversi,  et  ejusdem  ini- 
quilatis  deploralio.  hic  describiintur.  Post- 
qiiain  autcn  /iwc.  qivee  in  fine  prtecedentis 
capituli  enarrantur,  complcta  sunt,  ac- 
cesseriiiil  iid  iiie  principcs.  hoc  est  aliqui 
principales  et  boni  de  populo  illo  reverso, 
dicenlcs  :  Non  est  separatus  populus  Israel 
qui  ciim  Zorobabel  rediit,  n  populis  tcrrn- 
rurn,  id  est  a  commixlione  genliliiiin  in  gy- 
ro  lcrrae  nostrae  mova.n\'n\m.Tulcruntenim, 
id  esl,accepcrunt  Judaei,  dc  filiaJrus  cornni 
sihi  et  filiis  siiis  uxorcs,  vel  potius  qiiasi 
uxores,  qiiia  inter  eos,  iit  infra  patebil, 
non  fuit  matrimonium  veruin,  et  commi- 
scuerunt  semen  sanctum,  id  est  deputa- 
lum  ad  diviniim  obsequium.  ciim  popidis 
tcrrarum,  id  est  cum  gentilibus  el  idolo- 
latris.  Tamen  Judaei  qui  tantum  facinus 
commiseriint.  r|iiamdiii  manseriint  in  11- 
lo.  non  rucrunt  sancti,  sed  viliosi.  Sed  in 
quantum  erant  specialitcr  depiilali  ad  cul- 
tuin  Dei.  diciintnr  sancli  :  qiieinadinodiim 
vitiosiis  pradatus.  ratione  sacri  onicii  di- 
citur  pater  sanclus.  Manus  eliam  princi- 
pum  et  inagislraluiiiii.  id  esl  majorum  iii 
populo  :  non  lainen  Zorob:ibel  iiec  ponli- 
fex  Jesus,  ut  aliqiii  (liciinl.  Hieronymus 
Zach.m.  tamen  siiper  Zachariam,  ubi  fit  menlio  de 
hoc  Jesii,  affirmal  eiim  duxisse  uxorem 
alii-nigenam.   Fuit  in   trnnsgressione  hac 


H  priniii.  id  est  prlnio  culpabllis,  et  allls 
dans  cxemplum  sic  agendi.  Tamen  qiiod 
ait,  Prima,  posset  referri  ad  transgressi- 
onem  :  iit  sit  sensus,  quod  in  hac  priina 
transgressione,  quae  fuit  praecipue  gravis, 
fuerunt  culpabiles  et  ipsi  principes  magi- 
slraliisque  Judaeorum. 

Denique,  sicut  teslatur  B.  Hleronymus 
super  Malachiam,  Judaoi  a  Babylone  rever- 
si,  acceperunt  gentiles  uxores,  repudialis 
uxoribtis  proprlis  propter  earum  defornii- 
lalem  el  veluslalem  :  quod  fult  valde  du- 

(]  plicllerque  enorme,  quia  et  ipsa  repudia- 
llo  fuit  in  se  vitiosa,  et  alienlgenas  diicere,  fl«</.v.i,3. 
fiiit  prohibltum  in  Deuleronomio.  El  de 
hac  Judaeorum  iniquilate  agitur  Malachiae  .]j„i,ich.», 
seciindo.  multum  sententlose.qiiamvis  bre-  "  "'■ 
vller  et  obscure,  prout  ibi  expositum  est. 
Quumque  audissem  sermonem  istum,  sci- 
di  pidtiitin  nicuin  ct  lii nicnni  :  sicut  mos 
fiill  Jiid;eorum  in  inagna  afflictlone  el  ad- 
versllate  ;  ct  evulsi  capiUos  capitis  nici  et 
//ni-/ia'.ex  vehementi  dolore,  et  In  signiim 
ma'stillffi  :  in  (piibus  apparet  lervor  dile- 

[)  ctionis  et  zelus  jnstiliae  sancti  Esdrae  circa 
Deiim  el  proximos  ;  ct  di.ri  :  Dcus  meus, 
confitmlor  inenle.  et  erulfesco  forinseciis, 
tcvare  faciem  meam  ad  te,  id  est  faciein 
cordis  ad  tuam  sanclitalem,  vel  faclem  cor- 
poraleni  ad  ccrliim,  in  quo  specialiter  esse 
et  habilare  cognosceris  :  et  hoc   propler 


ENARRATIO    LN    CAP.    IX    LIBRI    PRIMl    ESDR.E.    —   ART.    IX 


enormitatem  et  foeditatem  vitiorum  nostro- 
rmn,  atqtie  ex  consideratione  puritalis  et 
dignitalis  tuse  inimensa>.  De  lurpiludine 
enim  et  enormitale  culparum,  summe  crn- 
bescendum  estcoram  Deo.  Hinc  subditur : 
Quoniam  iinquitatcs  nostriv  commissae  in 
proximum,  nmltiplicata'  sunt  super  captit 
nostrum,  id  est  in  cordibus  nostris,  et  om- 
nino  inexcusabiliter  impulandse  sunt  no- 
bis.  Viri  enim  qui  tam  scelerata  iniere  con- 
nubia,  gravissime  peccaverunt  in  conjuges 
suas,  quas  abjecerunt,  et  eas  induxerunt 
ad  magnam  desolationem,  fletum,  pusil- 
lanimilatem,  et  ad  mulla  peccala,  scilicet 
ad  iram,  murmurationem,  impatientiam, 
invidiam,  ad  quas  passiones  pronae  sunt 
femin;e.  Et  peccata  nostra  in  Deum  com- 
missa,  creveruul  usque  ad  ccelum,  id  est, 
vehementissime  multa  et  gravia  sunt  ef- 
fecta.  Itaque  Esdras  ex  hiimililale  connu- 
meravit  se  Iransgiessoribus  illis,  sicul  et 
i)an.  II,  3  Daniel  in  sua  oralione,  et  Isaias  dum  ait 
'^/^'"    ,    de  Christo  :  Nos  reputavimus  eiim  nuasi 

IS.  LHI,  4.  -  ^  1 

ibid.i,  leprosum.  Et  rursus  :  Omnes  iios  quasi 
oves  erravimus.  Et  traditi  sumus  iu  gla- 
dium  et  captivitatem  et  in  co^ifusionon 
vultus,  sicut  et  in  die  hac  :  quia  et  nunc 
multi  insultant  nobis,  tam  hic  in  Judsea, 
quam  in  regnis,  ubi  fratres  nostri  sub  ser- 
vitutis  jugo  morantur. 

Et  nunc  quasi  parum  et  ad  momentum 
facta  est  deprecatio  nostra  ad  Dominuni 
Deum  nostrum,  id  est,  non  nisi  modicissi- 
mo  tempore  habuimus  idoneitalem  depre- 
candi  te,  scilicet  quamdiu  a  magnis  vitiis 
eramus  immunes,  quando  erainus  in  via 
huc  redeundi ;  et  cito  postquam  huc  veni- 
mus,  tanla  commisimus  scelera,  quod  non 
possumus  excusari,  nec  digni  sumus  co- 
ram  te  apparere  aut  deprecari ;  quia  servi 
sumus  regis  Persarum,  imo  et  viliorum. 
Iniqui  namque,  teste  sacralissimo  princi- 
pe  Aposlolorum,  sunt  servi  corruplionis. 
A  quo  enim  quis  superalus  esl,  hujus  et 
servus  est.  Et  nunc  quid  dicemus,  Domi- 
ne  Deus,  post  hcec?  id  est,  excusare  non 
possumus  nos,  qui  posl  tot  et  lanta  bene- 
ficia  tua  tam  ingraii  fuimus  tibi;  quia  de- 


WPttr.  M 
19. 


A  rcJiquimus  mandata  tua,  quce  jircecepisti 
in  munu,  id  est  per  obsequium,  servorum 
tuorum  Prophctarujn,  dicens  :  Terra  ad 
(juam  ingredimini,  hnmunda  est,  scili- 
cet  terra  promissionis,  quae  perhibetur  im- 
niunda,  propter  flagitia  in  ea  commissa, 
et  reptcvcrunt  cam  ab  ore  usc/ue  acl  os,  per 
hyperbolen,  ad  innuendum  quod  abun- 
dantissime  ac  enormissime  in  ea  peccave- 
runt  Amorrhffii,  Chanana?.i,  etc,  quorum 
scelera  in  Deuleronomio  conscribuntur. 
Sic  et  Manasses  dicitur  replesse  Jerusalem 

B  sanguine  innocentium  usque  ad  os. 

Nunc  ergo  /ilias  vestras  ne  detis  filiis 
eorum,  el  filias  eorxim  non  accipiatis.  Istud 
praecepitDominus  per  Moysen  eximium  Pro- 
phetarum,  et  per  Zachariain  ac  Malachiam 
reprehendit  hujus  praicepli  transgressio- 
nem.  Per  aliorum  quoque  eloquia  Prophe- 
larum  admonuit  ])opulum  Israel  saepe  de 
hujus  pra'cepti  impletione.  Et  non  qucera- 
tis  pacem  et  prosperitatem  eorum,  id  est, 
non  habeatis  communionem  cum  ipsis, 
sed  viletis  omnino  eoruni  consortia  :  imo 

G  Dominus  eos  occidi  jussit,  nec  ut  tales 
erant  amandi.  Non  lamcn  fuerant  odiendi, 
quoad  personam  vel  naturam  ipsorum.  Ut 
non  converteremur  ad  pristina  vitia  nostra. 
Numquid  iratus  es  nobis  usque  in  con- 
summationem  ?  id  est,  noli,  o  Domine,  no- 
li  nos  omnino  deserere,  nec  gratiam  vi- 
tandi  peccata  totaliter  nobis  abstrahere,  ne 
penitus  pereamiis.  Doniine,  Deus  Israel, 
justus  es  tu  :  quoniam  derelicti  sumus,  qui 
salvaremur,  id  est,  jam  pro  magna  parle 
propter  peccata  nostra  sumus  consumpti, 

D  et  lamen  dereliquisli  quosdam  residuos, 
utpote  nos,  ad  hoc  ut  pcenitendo  et  bene 
vivendo  consequamur  salulem.  ^ccecorflm 
te  sumus  in  dclicto  nostro,\A  est  evidenter 
rei  et  valde  culpabiles.  Non  enim  stari 
potest  corani  te  super  hoc,  id  est,  stare  non 
possiimus  coram  tribunali  tuo  ad  excusan- 
duin  nos  in  hac  parte  :  imo  si  excusare 
voluerimus  nos,  os  nostrum  condemnabit 
nos  ;  et  si  voluerimus  judicio  tecum  con- 
lendere,  non  polerimus  respondere  unum 
pro  mille. 


Lev.  XVIII, 


XVIII, 12;  XV, 

18. 

W  Reg.  XXI, 

10. 


fl<?li(.vil,3; 
Malaclt.  II, 
11-16;  A^U!». 
XXXI,  15. 


Num.  XXV, 
17;  XXXI, 17, 


/o4  IX, 20,3. 


1 


E.\ARRATIO    l.\"    CAP.    X    l.lBni   PRIMI    ESDR.E.    —   ART.    X 


229 


ARTICULUS  X 


EXPLA.NATIO    CAPITILI   DECIMl    :    SIC    ERGO   ORANTE   ESDRA,    ET    IMPLOHANTE   DEUM. 


10RRECTI0  prsememoratae  transgres-  A  tas.Ouo  conslat  verum  esse  quod  Josephus 


13. 


V^sionis  describitur  in  hoc  \oeo.  Sicetr/o 
oranle  Esdra  cuin  intinia  coinpunctione, 
sapientiali  pudore  et  lacrimaruin  effusio- 
ne,  pro  aliorum  peccatis  :  ita  quod  instar 
Luc.  xviu,  publicani,  de  quo  in  Evangelio  legitur,  Eru- 
buit  oculos  suos  ad  ccelum  levare ;  coUe- 
c/iis  est  ad  eum  de  Isracl,  id  est  de  populo 
Israelitico,  ccetus  grandis  virorum  et  mu- 
lierum  :  qui.  secundum  Josephum,  erant 
mediocres,  nec  rei  criminis  ejus  ;  et  flei-it 
populus  fletu  magno,  ipsi  Esdrae  compa- 
tiendo,  et  propter  commissa  flagitia.  Es- 
dras  autem  tam  acerbissime  luxit,  quia 
existimavit  quod  ex  sua  exhortatione  ma- 
jores  non  acquiescerent  abjicere  prsefatas 
uxores  gentiles,  ut  Josephus  scril)it.  Sed 
meritis  ejus  Deus  aliler  ordinavit,  et  reo- 
rum  teligit  corda.  Nam  subditur  :  El  re- 
spondit  Sechenias,  unus  inter  pra-cipuos  : 
Nos  prcevaricati  summ.  Quia  et  ipse  unus 
fuit  reorum  in  scelere  illo,  ideo  in  primis 
exhibuit  se  paratum  ad  emendationcin. 
quatenus  ceteri  ejus  exemplo  similiter  ia- 


narrat,  prjefalum  Secheniam  suggossisse 
Esdrae,  ut  omnes  jurarent  abjicere  conju- 
ges  illas.  Et  surrexit  Esdras  ante  domum 
Dei,  id  est  ante  templum,  ad  cujus  fores 
jacebat  prostratus  ;  panem  non  comedit, 
et  aquam  non  bihii,  id  esl,  ilia  die  ex  tri- 
stitia  nihil  comedit.  Solet  autem  in  Scri- 
pturis  per  panem  et  aquam,  omnis  esca  et 
potus  signari.  Lugebat  enim  in  transgres- 
sionem,  id  est  ex  dolore  de  illorum  trans- 
gressione,  et  ad  placandum  illis  Deuni. 
B  Ei  missa  esf  vox,  id  est,  pra^ceptum 
exivit  ab  Esdra,  in  Jerusalem  el  Juda  : 
quia  per  totam  terram,  in  qiia  habitabant 
Jiidaei  reversi,  fecit  pr;eceptum  hoc,  qiiod 
fiiit  citatio  popuii,  promulgari ;  iil  congre- 
garentur  in  Jerusalem  infra  triduiim  :  cui 
prfpcepto  fuil  adjuncta  gravis  puMia  con- 
tra  inobedientes,  videlicet  spolialio  totius 
substantise  possessionisvesu8e,etquod  non 
venienles  abjicerentur  de  synagoga,  tan- 
qiiam  excommunicati.  Inde  et  in  Evangc- 
lio  scriptum  est,  quod  conspiraverunt  Ju-  /oann.u. 


cerent.  Et  nunc  si  est  pcenitentia,  id  est,  C  da>i,  quia  si  quis  confileretur  Jesum  esse  **• 

quia   possumus  poenitere,  quum  non  sit 

Aes^ev&nAnvn ,  jyercutiamus  fcedus  cum  Do- 

m('«o,  id  est,pactum  firmum  ineamus  cum 

Dco  nostro,  ut  projiciamus,  id  est,  remo- 

veamus  a  nobis,  universas  uxores  alieni- 

genas,  et  eos  qui de  his  nati  sunt,  ne  amore 

prolis  suse  redeant  ad  nos.  Si  tamen  fenii- 

nsi  illa;  voliierunt  piieros  apud  patres  ma- 

nere,  forsilan  licuit.  Surge :  luum  esl  dis- 

cernere,  id  cst  judicare  quid  et  qualiter 

sit  agendum,  qiium  sis  jiistus  ac  sapiens. 


Christum,  extra  synagogam  fieret.  Conve- 
nerunt  ergo  infra  Ires  d\es,.  Ipse  est  mensis 
nonus,  in  quo  convenerunt  :  qui  apudHe- 
braeos  dicitiir  Sileos*,  et  corrcspondet  (ut  -ciiisicus, 
fertur)parlim  Novembri,et  partim  Decein-  ^^^""^ 
bri ;  ct  sedit  omnis  jMpiilus  in  platea  do- 
mus  Dei,  id  est  in  atrio  prope  templum  : 
nam  Josephus,  Qiium  in  superiori,  inqiiit, 
loco  templi  conscdissent ;  trementcs  prn 
peccalo  et  pluviis,  id  est^  ex  doloris  siii 
excessii,  et  ex  metu  ullionis  divina",  atquc 


et  a  rege  pra;  aliis  honoratus.  Nosque  eri-  D  ex  frigore  hicmali,  Iremebant. 
mus  tecum  :  non  corpore  tantum,  sed  el  Et  dixit  Esdras: DateconfessionemDeo, 

voluntatis  conformilale  el  cooperalione.  id  est,  Deiim  honoiate.  veslra  peccata  re- 

Surrc.rit  ergo  Esdras,et  adjurarit  prin-      cognoscendo,  bonilalcmqiie  Dci  et  l)cnefi- 
ci/>es,  id  est  prsecipuos  sacerdotum  el  Levi-     cia  cjus  laudando.  Sic  et  Josue  dixil  ad 


230 


ENARRATIO   IN    CAP.    X   LIBRI   PRIMI   ESDR-E.    —   ART.    X 


19 


Matlh.  \K 
8  ;  Dml. 

XXIV,    1. 


Malach.  II 
16. 


/osuevii,  Achan  transgressorem  :  Fili  mi,dagloriani 
Deo,  et  confitere,  atque  indica  mihi  quid 
feceris.  Et  separamini  a  populis  terrw,  et 
ab  uxorihus  alienigenis ,  id  est,  consortia 
atque  connuhia  gcntilium  idololatrarum 
de  cetero  evitatc,et  uxoresex  illis  sumptas 
relinquite,  quum  non  sint  vcrse  uxores  : 
quumdisparcultus  impediat  matrimonium 
contrahendum,  dirimatque  contractum,  et 
viventibus  uxorihus  legitimis  non  potui- 
stis  sine  peccato  superinducere  alias.  Nec 

,  libellus  repudii  fuil  permissus  tanquam 
quid  licitum,  sed  tanquam  minus  malum, 
ut   vitaretur  uxoricidium.  Idcirco,  quum 

.  Dominus  dixisset,  Qiium  odio  habueris, 
supple,  uxorem,  dimitte  eam  ;  mox  addi- 
dit,  Operiet  autem  iniquitas  vestimentum 
ejus. 

Et  respondit  universa  multitudo :  Juxta 
verbum  tuum  sic  fiat.  Verumtamen,  quia 
pojmlus  multus  est,  qui  reus  est  criminis 
hujus,  et  iempus  pluvia',  et  non  sustine- 
inus  stare  foris  propter  imbrem  hiema- 
leque  frigus,  constituantur  princijies  in 
universa  multitudine  :  qui  pergant  per 
civitates,  ad  perscrutandum  eos  qui  pec- 
caverunt  in  casu  isto;  et  omnes  in  civitu- 
tibus  nostris  qui  duxerunt  uxores  alienl- 
genas,  veniant  ad  praesentiam  principum 
temporibus  statutis,  id  est  prseordinatis  a 
principibus,qui  intimahunt  diem  certum; 
etjudicesejus,  videlicet  cujushhet  urbis, 
veniant  simul  ad  principes  :  sicque  ab- 
jiciantur  tales  uxores,  juxta  sententiam 
principum  ot  judicum.  .\tque,  ut  Josephus 
adjicit,  Ordinaverunt  ul  illi  eligerentur  ad 
corrigendum  hoc  vitium,  et  ad  separan- 
dum  uxores  illas  a  viris  Judfeis,  qui  non 
erant  culpahiles  in  hoc  facto.  Nempe  qui 
alios  habet  corrigere,  debet  esse  immunis 
a  vitiis,  praesertim  ab  his,  de  quibus  in- 


A  crepat  alios,  ne  ei  dicatur  :  Medice,  cura /.«c.  iv,  23. 
te  ipsum. 

Et  scderunt  in  prima  die  mensis  deci- 
mi,  ui  qucererent  rem,  id  est,  negotium 
perscrutarentur,  et  exsecutioni  mandarent. 
Sicque  celeriter  proccsserunt  ad  vitia  cor- 
rigenda,  quoniam  vicesimo  die  mensis  noni 
decreverunt  sic  esse  agendum..E'<  consum- 
mati  suut,  id  est,  perfecte  inventi,  nume- 
rati  atque  correcti,  omnes  viri  qui  du- 
xerunt  uxores  alienigenas.  Et  dederunt 
manus  suas,  id  est,  promptos  se  exhibue- 

B  runt,  ut  ejicerent  u.xores  suas  preedictas  : 
qucB  tamen  (ut  dictum  est)  non  erant  verae 
uxores.Nec  fuit  inter  Judseos  et  eas  verum 
matrimonium  :  ad  quod  inseparabilitas 
pertinet,  sicut  in  Evangelio  loquitur  Ghri- 
stus :  Quos  Deus  conjunxit,  homo  non  sepa-  Mauh.m. 
ret.  Deinde  exprimuntur  in  textu,hi  qui  in  ^- 
isto  facinore  erant  rei,  et  planus  est  textus. 
Ecce  quam  multa  bona  facit  virtuosus 
pra?latus  :  cujus  est  subditorum  peccata 
deflere,  et  pro  eorum  illuminatione,  con- 
versione,  compunctione  Deum  lacrimose 

C  precari,  ac  jejunare  pro  illis,  sicque  ini- 
quis  gratiam  prcevenientem,  et  dura  corda 
emollientem  promereri  et  obtinere,  sicut 
et  Daniel  se  fecisse  testalur  :  Lugebam,  in-  i)an.x,i,3. 
quiens,  trium  hel)domadarum  dicbus  ;  pa- 
nem  desiderahilem  non  comedi,  et  caro  et 
vinum  non  introierunt  in  os  meum.  Jere- 
mias  quoque  :  Dcducanl,  inquil,oculi  mei  /ec.xiv.i?. 
lacrimam  per  diem  et  noctem,  et  non  ta- 
ceant.  Subditorum  vero  est,  prselatis  eo- 
rum  salutem  qu;ereutihus  prompte  atque 
humililer  obedire,  vitia  et  vitiorum  occa- 

D  siones  abjicere,  plenam  confessionem  et 
satisfaclionem  condiguam  peragere.  Ad  lau- 
dem  et  gloriam  (Jmnipolenlis,  qui  est  su- 
per  omnia  Deus  suhlimis  et  benedictus. 
Amen. 


FINIS     COMMENTARIORUM     PRIMI     LIBRI     ESDR.E 


ENARRATIO 

IN  LIBRUM  SECUNDUM  ESDR^ 


PROGEMIUM 


'T^^ EH£MIAS  in  memoria  muUi  temporis,  qui  erea'ii  nabis  miiros  evcrsos,  ci  starc 

^    fecit  portas  et  seras,  qui  erexit  domos  nosfras.  Eccli.  xux,  15. 
-i~    ^       Liber  iste  dicifur  esse  pars  libri  Esdrae,  quia  de  cadeni  tractal  matcria,  cstquc 
velut  proseculio  historia?  libri  Esdrje.  Propria  tamcn  habcl  capituia,  cl  alius  csl  auctor. 
Nam  ut  Joscphus  scribil,  Esdras  posl  gloriam  quam  apiid  Deum  hal)ucrat,  vitam  iii  se-    Adi.  Jmi. 
nectute  veneranda  finivit,alque  in  Jerosolymis  cum  mulla  liberalitate  sepuitus  est.Quo  '  ■"'"■^- 
defuncto,  posl  prosperitatem  sub  eo  habitam,  passi  sunl  Juda^i  multiplicem  adversita- 
tem,  et  muri  civitatis  deslructi  sunt  :  quo  cognilo,  Nehemias  vir  juvcnis  el  pincerna 
regis  Artaxerxis,  a  quo  rege  et  Esdras  fuerat  honoratus,  privilegialus  et  missus,  dc 
ejusdem  regis  licenlia  venit  Jerusalem,  ejusque  muros,  porlas,  seras  ac  domos  con- 
slruxil  :  ideo  aelerna  memoria  dignus  effectus  est. 


ENARRATIO 
IX    LIBRUM   NEHEMI.E 


QUI  DICITUR 


LIBER    SECUNDUS 


ESDR.E 


ARTICULUS  PRIMUS 


ELICIDATIO    CAPITIM    PRIMI    :     VERBA    NEHEMI.E    FILII    HELCHI.E. 


^TERBA  yr//cmia-  fi/ii Hclchia', supple, 

T  sunt  quaj  scquuntur,  quee  ab  eo  con- 

seripta  sunt  :  et  fuit  de  stirpe  saeerdofali. 

Et  factam  est  in  mense  Casleu  :  qui  apud 

Ani.Jud,  Hebraeos  (secundum  Josephum)vocaturSi- 

'•chisiens  l^os  *,  apud  Latinos  December  ;  anno  vice- 
simo  regni  Artaxer.xis,  et  ego  eram  in  Su- 
siscastro,\d  est  in  lortalitio  quodam  urbis 
illius.  qu»  fuit  melropolis  regni  Persa- 
rum.  Vel  per  castrum,  inlelligitur  civitas 

i£'»rfr.vi,j.  ipsa  instar  castri  fortissima,  ut  dictum  est 
plenius  super  Esdram.  El  venit  ad  me  Ha- 
nani  unus  cle  fratribus  meis,  id  est  cogna- 
tis.  Quod  dictum  est,  Ad  me,  non  est  (ut 
fertnr)  de  lcxtu.  Ipse  et  viri  e.r  Jml.a ,  id 
est  ex  tribu  Juda,  vel  ex  populo  Judaeorum 
babitantium  in  Judcea.  Et  interrogavi  eos 
de  Jmlceis,  qui  remanscrant  et  su pereranl 
de  captivitate,  id  esl,  qui  adhuc  vixerunl, 
et  in  Judaea  morabantur,  reversi  ex  Baby- 
lonica  captivilate,  scu  nati  cx  iilis  rever- 
sis,e<  de  Jerusalem,  id  est,  de  stalu  civilatis 
Jerusalcm  eos  spccialiter  interrogavi.  He- 


A  fert  Josephus,  quod  viri  isti  quasi  pere- 
grini  ad  urbem  Susa  declinaverunt.Obvia- 
vitque  eis  Xehemias  ante  metropolim,  ct 
audiens  eos  Hcbraice  colloqucntes,  inter- 
rogavit  eos  quae  dicta  sunt. 

Et  dixerunt  mihi :  Qui  remanserunt,  el 
derelicti  sunt  de  captivitate  in  provincia 
Judaese,  in  afflictione  magna  sunt,  et  in 
opprobrio  :  qui  a  Samarilanis  cl  circumja- 
centibus  gentibus  gravitcr  vcxabantur  ct 
spernebantur.  Imo.  ut  in  Scholaslica  fer- 
tur  historia,  et  cx  Joscpho  sumplum  est, 

B  pcr  dies  sustincbant  impctum  hostium  ; 
noclibus  quoque  intrabanl  lalrunculi,  et 
plateas  Jerusalem  implcbanl  cadaveribus 
morluorimi.  Et  murus  Jerusalem  dissipa- 
tus  cst,  el  portce  ejus  combustw  sunt  igni. 
Circa  hoc  scribit  quidam  :  A  tempore 
qiif)  Nabuzardan  incendit  civitatem,  et  mu-  iv^r^j.uv 
ros  cjus  diriiiiil,  non  fucral  data  liccntia '• '"■ 
rea^dificandi  eam,  sed  soluin  tcinplum  et 
pertinenlia  ad  ipsum,  per  Cyrum  et  Da- 
riiim.  Sicqiic  juxta  expositionem  istius. 


236 


ENARRATIO    I.N    CAP.    I    LlBRl    SECU.NDI   ESDR.E. 


ART.    I 


IV  flej.ixT, 
9,  10. 


lEsdr.t.i. 
4;  IV. 


/5.  SLV,  13, 


H,£'5rfr.  II, 


ro6.  sii,8 


MEsdr.  II 


I  Esdr.  IV 


Ps.  LXV,  4. 


Bebr.x,3i 


quod  hic  dicitur  de  dissipatione  murorum 
Jerusalem,  et  de  combustione  portarum 
ipsius.  intelligitur  de  deslruclione  et  com- 
buslione  facta  per  Nabuzardan  principem 
militiae  Ghaldaeorum.  Sed  error  dicti  istius, 
supra  in  exposilione  libri  Eslher  osten- 
sus  est;  et  ex  expositione  primi  libri  Es- 
drse  patet.  Nempe.  quod  civitas  Jerusalem 
de  Cyri  regis  licentia  resedificaretur,  Deus 
per  Isaiam  evidonter  pra?dixit,  ubi  deCyro 
loquens  :  Ipse,  inquit,  sedificabit  civita- 
tem  meam.  Et  asserit  idem  Josephus.  De- 
nique  destructionem  niurorum  Jerusalem 
per  Chaldffos  factam  Nehemias  non  igno- 
ravit,  ncc  aliquis  Juda^orum.  Quod  autem 
scriptura  ista  loquatur  de  dissipatione  mu- 
rorum  Jerusalem  Xehemiam  latente,  con- 
slat  tam  cx  isto,  quani  ex  sequenti  capi- 
tulo.  Subditur  enim  :  Quumque  audissem 
verba  Jiujuscemodi,  sedi  et  flevi,  ei  luxi 
diebus  muJtis;  ct  jejunabam,  et  orabam. 
Bona  namque  est  oratio  cum  jejunio,  prout 
angelus  Haphael  ait  Tobiae.  Sed  et  lacri- 
ma»,  qua>  ex  caritatis  fervore,  seu  vera  con- 
tritione  devotionisque  pielate  procedunt, 
oralionem  faciunt  esse  forlissimam.  Insu- 
per,  sequenli  capitulo  loquitur  Nehemias 
ad  regem  :  Quare  non  mcereat  vultus  meus. 
quia  civitas  domus  sepulcrorum  patris  mei 
deserta  est,  et  port»  ejus  combustse  sunt  .' 
Unde  probatur.  isla  intelligenda  esse  de 
nova  destructione,  quam  ante  nescieral 
Nehemias.  Denique.  quod  Jerusalem  sub 
Zorobabel  el  Esdra  fueril  aliqualiter  rese- 
dificala.  patet  ex  dictis  in  Esdra,  in  cujus 
libro  primo  scriptum  est  :  Civitatem  Jeru- 
salem  rccedificant  cxslruentes  muros  ejus. 
Et  dixi :  Quwso,  Domine  Deus  cccli,  id 
est  universorum  coelestium  corporum,  ac 
supernorum  spirituum.  Nam  sicut  per  ter- 
ram  intelligunlur  frequenterhabilantes  in 
terra,  Juxta  illud,  Omnis  terra  adoret  tc, 
Deus ;  ita  per  coelum.  habitantes  in  coelo. 
Fortis,  quia  omnipolens;  magrtc,  quoniam 
infinitus  es  in  omni  perfectione  ;  atque 
terribilis,  videlicet  justus  et  imperscruta- 
bilis,  in  cujus  manus  incidere,  est  valde 
metuendum  ;  qui  custodis  pactum,  id  est 


A  promissum,  seu  amicitise  fcedus  ac  jus,  et 
niise7'icordiam  his  qui  te  diligunt,  et  custo- 
diunt  mandata  tua  :  quibus  fideliter  im- 
ples  et  pie  donas  quod  promisisti.  Fiant 
aures  tuce  auscidtantes ,  et  oculi  tui  aperti, 
ut  audias  orationem  servi  tui,  quam  ego 
oro  coram  te  hodie  nocte  ac  die,  pro  filiis 
Israel  .wrvis  tuis.  Loquitur  autem  Scri- 
ptura  de  supersimplicissimo  et  invariabili 
Deo  affectu  et  more  humano,  quum  tamen 
auris  et  oculi  Dci,  non  sint  nisi  sapientia 
ejus,  omnia  noscens  ac  inluens,  ut  sit  sen- 

B  sus  :  Per  effectum  exauditionis  orationis 
mea»,  oslende  te  nosse  ac  intueri  meam 
orationem,  qua  oro  pro  servis  tuis.  Multum 
etenim  placet  Deo  amor  boni  communis, 
et  oratio  fusa  ex  tali  amore.  Ft  confiteor 
pro  jjcccatis  corum,  quibu^  peccaverunl 
tibi.  id  est,  confiteor  eos  peccasse.  ut  di- 
gneris  eis  ignoscere. 

Ego  et  domus,  id  est  cognatio,  patris 
niei  peccavimus.  Hoc  addit.  ne  videatur  se 
inaniter  justificare.  Certumque  esl,  quod 
et   ipse  Nehemias    a   venialibus  non   fuit 

G  immunis.   J'anitate  seducti  sumus.  Omne 
enim  peccatum  cst  vanifas  qusedam.  Et 
Provcrbioruni  ait  Scriptura  :  Stultus  illu-  /vof.xiv, 
dit  peccatum.  Et  qui  peccat,  errat  atque  ^" 
seducitur.  judicans  male,  saltem  in  particu- 
lari.  Propler  quod  oninis  peccans,  dicitur 
esse  ignorans.  Unde  et  Salomon  protesta- 
tur  :  Omnis  viri  via.  recta  in  oculis  ejus.  /6irf.«i,2. 
Hinc   per  Jeremiam   Dominus   loquitur  : 
Quid  invenerunt  patres  vestri  iniquitatis   jer.»,o. 
in   me,  quia  ambulaverunt   post  vanita- 
tem,  et  vani  facti  sunt  ?  Insuper,  omnia 

D  ista  terrena,  transitoria  et  caduca,  dicun- 
tur  vana  et  vanitates,  juxta  illud  Eccle- 
siastee,  Vanitas  vanitatum,  et  omnia  vani- ^cde.  i,  j. 
tas  :  quibus  seducuntur  iniqui.  secundum 
illud  Sapientiae,  Creaturae  factse  sunt  in  Sap.xK.w. 
tentationem  animae  hominum,  et  in  mu- 
scipulam  pedibus  insipientium.  Et  non 
custodiviiiius  mai(dalum  tuuin,\A  est  prae- 
cepta  tua  Decalogi,  quse  dicuntur  moralia, 
ct  ca'rimonias,  id  est  prsecepta  cferimoni- 
alia.  et  judicia  tua,  id  est  mandala  judi- 
cialia. 


ENARRATIO    l.N    CAP.    II    I.IBRI    SECUNDI    ESDR.E. 


ART.    II 


237 


Memcnto  verhi,  id  est,  per  cffeclum  os-  A  Ego  cnim  crani  pincerna  rcgis  :  ideo  ha- 


Jer.  XE.iv 


tcnde  lc  iiieinorem  promissionis  seu  pa- 
c\.\,quoil  mandiisti,\Aes\  insinuasli,.l/o.ys(' 
servo  tuo,  et  per  cum  proinulgaii  jussisli, 
dicens  :  Qiiiini  transgressi  fuerilis,  ita 
enormiter,  ut  ultra  toierari  non  possit  : 
juxla  illud  Jeremiai,  Xon  potcrat  vos  Do- 
minus  ullra  portare  proplcr  malitiam  slu- 
dioruni  vestrorum  ;  cgo  dispcrdam  vos 
pestc,  caplivitale,  gladio,  lame  :  dc  quibus 


bui  ei  me  prff.sentare,  ct  polui  eum  ad 
placitum  meum  accederc. 

.luxla  myslicum  sensum,  pcr  .Iuda?os  in  s™su3 
angustiis  constilutos,  cl  ipsam  Jerusalem  '"S"^"''"- 
construere  cupienles,  intclliguntur  elecli 
fideles,  qui  Ecclesiffi  reformationem  desi- 
derant.el  ejus  ruinam  dcplangunl  :  qui  ab 
invisibilibus  hostibus  alque  a  pravis  ho- 
minibus  mullipliciler  affliguntur.  Per  Ne- 


£-;ec/i.xiv.  Dominus  ait  pcr  Ezechielcm,  Mitlam  in  eos      hcmiam  quoque  designanlur  fcmulalores 
■'"  qualuor  judicia  mea  pessima  ;  ct  si  revcr-      lcgis  divinas,  ac  zelatorcs  diviuiE  justitite  : 

tamini  ad  mc.  cum  condigna  contritione  B  qui  videntes  se  propriis  viribus  Ecclesiae 


Deut. 

XXVlll-.\X\. 


ct  cmendatione,  ct  congrcgaho  vos.  Istud 
locutus  est  Dominus  in  Deuteronomio.  Ob- 
secro,  Domine,  sit  auris  lua  intendens  ad 
orationem  servorum  tuorum,  qui  volunt  ti- 
mere  nomen  tuum,  id  est  te  ipsum,  filiali 
timore  :  ila  ut  etsi  nondum  sint  in  caritate, 
ncc  filialiler  timeant  le,  lamen  misericor- 
diler  eos  pra?venias,  obicemqiie  graliae 
tollas  de  corde  ipsorum,  ct  tuum  spiritua- 
lem  amorem  ac  filialem  timorem  ipsis  in- 
fundas  ;  ct  dirigc  scrvum  tuum  hodie,  id 


reformalionem  procurare  non  posse,  pcr 
orationes,jejunia,  lacrimas  ad  Deum  confu- 
giunt,  qualenus  ipse  suam  dignetur  refor- 
mare  Ecclesiain.  Muri  autem  Hcclesise,  sunt 
praelati,  doctores  et  priBdicalores,  quorum 
est  gregem  dominicum  circumvallare,  cu- 
stodire,  munire  :  qui  dum  scandalose  at- 
que  carnaliter  convcrsantur,  muri  Jerusa- 
lem  dissipantur  ;  dc  quorum  dejectione 
est  maximc  conlristandnm,  et  pro  eorum 
erectionc  orandum.  Porla?  aulem  Jcrusa- 


est  me  ipsum,  in  omnibus  :  specialiter  ad  C  lem,  sunt  virtutes  et  merita,  per  qu»  pa- 
proponendum  convenicntcr  regi  meam  pe-  tcl  ingressus  in  triumphantem  Ecclesi- 
titionem  ;  et  da  ci  misericordiam  ante  vi-  am  :  qua?  igne  concupiscentiie  et  carnalis 
rum  hunc,  id  est,  coram  rege  Artaxerxe  ainoris,  flammaque  iracundiae  et  vitio- 
da  mihi  graliam,  qua  ei  acceplus  sim  in  rum  incendio  comburunlur  in  eis  qui  cor- 
mea  poslulalione,  ila  ut  pie  impleat  eam.      ruunl. 


ARTICULUS  II 


EXPOSITIO    CAPITL'1.1    SECIINDI    :    FAf.TUM   EST    AUTEM    IN    ME\SE   NISAN. 


IS 


Jl'NC   recitatur.  qualiter  Nehemias  de  D  Jerusalein  :  quomodo  ergo  eodem  anno  in 

nicnsc  Nisan  laclnm  est,  quod  hic  narra- 
tur,  qniim  isli  diio  mcnses  non  venianl  in 


liccntia  regis  Jerusalcm  vcncril.  Fa- 
ctum  esl  autem  in  mense  Nisan  :  qui  cum 
nostro  Aprili  concnrrit.  aut  partim  cum 
Martio ;  anno  ciccsimo  Arta.rcr.xis  rcgis. 
Priccedenli  capitulo  diclnm  est,  quod  in 
iiiWr  1,  mense  Casleii,  id  cst  Dcccinbri,  vcl  secun- 
'•  duin  quosdam,  .Novcmbri,  auno  vicesimo 

Artaxerxis,  Nehemias  interrogavit  de  statu 


eodcm  anno,  ila  (iiiod  Nisan  sci]ualur  mcn- 
sein  Caslcii,  siciil  liic  agitnr  ile  incnsc  .Ni- 
san,  qui  fuil  posl  Casleu  ( Xd  quod  quidam 
rcspondcnt,  quod  .Nehcmias  hic  loquilur 
scciindum  modiim  compulationis  Judffio- 
niui,  diccntium,  niiiniluni  essc  crealum  \n 


238 


ENARRATIO    IN    CAP.    11    I.IBRI    SFXUVDI    ESDR.E.    —    ART.    II 


mense  Tisseri,  correspondenti  partim  no- A  patris  mei.  et  non  potius,  Civitas  domus 


£xod, : 


stro  Septembri.  et  partimOctobri;  et  quod 
ille  sit  siinpliciler  priinus  inensis  anni.  et 
Casleu  tertius,  Nisanque  septimus,  quam- 
vis  postea  ex  eventu.  mensis  Nisan  voca- 
tus  sit  primus  mensis  anni.  quia  in  eo  fi- 
lii  Israel  educti  sunt  de  .Egyplo.  Ef  levavi 
manum  meam,  et  dedi  regi  vimim,  id  est, 
vasculum  in  quo  fuit  vinum  ei  porrexi ; 
ef  eram  qiMsi  langiddm  ante  faciem  ejus, 
id  est  pallidus  ex  prteviis  jejuniis.  oratio- 
nibus.  fletibus.  vigiliis  atque  tristitiis. 


sepulcri  patrum  meorum,  quum  apud  Ju- 
dapos  consueverint  patres  et  filii  in  eodem 
sepulcro  recondi  ?  Et  respondendum,  quod 
plurale  frequenter  pro  singulari  ponitur, 
et  econtra.  Sicque  per  patrem  intelligit 
suos  progenitores.  Ef  jiorfa-  ejus  combi(st(V 
sKnt  igni. 

Et  ait  mihi  rev,  qui  ex  verbis  prsptactis 
consideravit,  quod  Nehemias  optaret  civi- 
latis  suae  reparationem  :  Pro  qua  re  postu- 
tas  ?  Et  oravi  Deum  cceli,  oratione  interna 


Di.ritque  mihi  rex,  suspicans  quod  mali  B  ac  brevi,  ut  dirigeret  me  in  petendo,  re- 


aliquid  cogitarem  in  eum.  quasi  volens 
eum  intoxicare.  et  ex  timore  deprehenden- 
di  de  tanto  facinore  pallescens  :  Quare 
vuJtus  tuus  tristis  est,  id  est.  signa  inte- 
rioris  mceroris  ostendit,  quum  te  (vgrotum 
non  videam  ^  Xo7i  e.it  hoc  fru-stra,  id  est 
absque  caiisa  notabili :  sed  tnalum,  nescio 
quid  sit  istud,  quia  cordium  secreta  certo 
et  determinate  cognoscere,  vires  excellit 
humanas,  in  corde  tuo  esf.  Nam  interiora 
perexteriora  quaedani.prssertim  ex  dispo- 
sitione  vultus  et  oculorum,  probabiliter  et  C  inchoalam,  et  ab  Esdra  auctam.  et  postea 

minoratam.  Dijcifque  rnihi  re.r  et  regina  : 


gemque  inclinaret  ad  consentiendum.  et  di- 

.ci  ad  regem :  .Si  videlur  regi  bonum  :  quasi 

dicat,  Tuse  discretioni  totum  committo  ;  et 

si  placet  servis  tuis',  id  esl  septem  consi-  •aiiasse»- 

liatoribus  tuis  tibi  adstantibus.  de  quorum  '"' '"'" 

consilio  omnia  agis,  juxta  morem  regum  liWr.vn, 

Persarum  atque  Medorum  :  ut  dictum  est  '^lf'.'!'^' 

^  I.  13,  I  fc. 

super  Esdram,  et  Eslher  priino  habetur ; 
rogo  ut  mittas  me  in  Judceam,  et  wdifica- 
bo  eam,  scilicet  urbem  Jerusalem.  com- 
plendo  ejus  reaediricalionein  a  Zorobabel 


Eecli.  XIX 

i6,  27. 


Pror.sxvii 
19. 


in  generali  noscuntur.  juxta  illud  Eccle- 
siastici  :  Ex  visu  cognoscitur  vir.  et  ab  oc- 
cursu  faciei  cognoscitur  sensatus  ;  amictus 
corporis,  et  risus  dentium.  et  ingressus 
bominis,  enuntiant  de  illo.  Inde  et  in 
Proverbiorum  libro  fertur  :  Quomodo  iu 
aquis  resplendent  vultus  prospicienlium, 
sic  corda  hominum  luanifesta  sunt  pru- 
dentibus. 

Ef  timui  valde  ac  nimis,  ne  forte  rex 
excusationi  meae  non  crederet,  et  suae  su- 


Usque  ad  quod  tempus  erit  iter  tuum,  et 
quando  reverteris^id  esf,quamdiu  quaeris 
ibi  manere  ?  Ex  quo  patet,  quod  rex  et 
regina  nou  libenter  caruerunt  praesentia 
tam  modesti  et  fidelis  pincernae,  Porro 
quid  ad  hanc  interrogationem  responde- 
rit  Neheinias,  non  scribitur  Iiic  :  sed  infra 
recitat  Nehemias,  se  rediisse  ad  regem  an-  nEsdr.y. 
no  regni  ejus  tricesiino  secundo  :  sicque  '*■ 
absens  fuit  annis  duodecim.  quoniam  anno 


spicioni  nimium  inhaereret.  sicque  forsan  D  regni  ejus  vicesimo  abiit  versus  Judaeam. 


per  poenas  extorqueret  a  me  veritatem.  Ef 
dixi  regi  :  Rex,  in  ceternum  vive.  Quasi  di- 
cat  :  Vitam  tuam  cupio  jugiter  conservari 
et  prosperari.  atque  post  vitam  hanc  aeter- 
naliter  felicitari.  Quare  non  mcereat,  id 
est,  rationabiliter  tristetur.  vultus  meus, 
fjuiacivitas  domus  sepulcrorum patris  mel 
deserta  est,  id  est  vastata,  ita  quod  nunc 
pauci  morantur  in  ea,  respectii  temporum 
quae  captivitatem  nostram  pi-cecesserunt, 
Sed  eur  ait,  Givitasdomus  sepulcrorum 


Et  placui  anle  vuUum  regis,  et  misit 
me.  Et  constitui  ei  tempus,  et  dixi  ei  :  Si 
regi  videtur  bonum,  epistolas  det  mihi  ad 
duces  regionis,  quce  est  trans  fiumen  Eu- 
phraten,  officiatos  regis,  ^it  transducant 
me,  donec  veniam  in  Judivam.  id  est,  cum 
securitate  me  ducant  usque  ad  loca  in- 
ler  Judaeos  reversos  sita ;  et  epistolam  ad 
Asaph  custodem  sa/tus,  id  est  silvae  regis, 
ut  det  mihi  ligna,  ut  tegere  possim  portas 
templi,  turres  domus,   id   est,  cooperire 


ENARRATIO    IN    CAP.    111    LIBRI    SFXUNDI    ESDH/i:.    —   AHT.    111 


239 


summitatem  templi  instar  turris  constru- 
cti,  vel  turris  ffclificand»  prope  templuni 
pro  ejus  munilione,  cf  miiri  civ/fa/is,  id 
est.ad  operiendum  portas  muri.seu  turres 
in  eo  fiendas,  ef  doinum  quam  itigrcssus 
fuero.  id  est,  etiam  ad  legendum  domum 
quam  inhabitabo.  Ef  dcdif  milii iwr  ju.i-fn 
manum  Bei  mei  bonarn  mecum,  id  est,  fe- 
cit  quse  petii,  secundum  quod  Deus  gra- 
tiose  et  favorabiliter  adfuil  mihi.  Piseter- 
ea  Josephus  addit,  quod  Neliemias  a  rege 
dimissus,  cum  principibus  militum  atque 
equitibus  venit  iJabyloniam,  et  secum  in- 
de  du.xit  multos  Judseorum  eum  sponte  se- 
quentes. 

JEt  veiii  ad  diices  rcgionis  trans  flumen, 
dedique  eis  epistolas  regis.  Miserat  autcm 
rex  mecum  principes  militum  et  equifcs. 
Et  audierunt  Sanaballat  et  Tobias.  Hi  erant 
hostes  Juda^orum,  et  de  advenlu  Nehemiae 
dolebant. 

Gonsequenter  in  te.xtu  describitur,  qua- 
liter  Nehemias  ad  tempus  suum  celavit 
propositum,  et  circuivit,  consideravitqiie 
urbem  et  muros  destriictos,  qualiter  pos- 
sent  aptiiis  reparari.  Nec  est  diffieultas  in 
littera  ;  tamen  aliqua  \dLn^&m.  Et  Jumeii- 
tum  non  erat  iitecum,  iiisi  aiiimal  cui  sc- 
debam,  hoc  est,  ego  solus  equitavi,  et  qui 
mecum  circuibant.pedites  c\'a.n\.  Egressus 
•  fontem  sum  antc  frontem  *  Draconis,  id  est  lociini 


A  sic  nominatiim.  Non  erat  locus,  id  est  via 
apta  ad  progrediendum,,/'^ ;//(■« /o  cul  scdc- 
biiiii.  (|iiia  distorta  erant  itinera,  et  ruina? 
fiierunl  ibidem  faclie.  Ef  indicavi  cis  iiia- 
iium  Dci,  quod  cssct  bona  mecum,  id  est 
adsistentiam  et  auxiliuin  Uei  prosperum 
inihi  ai)  ipso  concessum.  Vobis  itufem  Sa- 
maritanis  adversariis  nostris  gentilibus  al- 
qiie  idololatris,  non  csf  pars,  id  est  com- 
miinio  iieque  hereditaria  ^orlxo,  ct  jusfifia, 
id  est  cultus  sincerus  veri  Dei,  et  mcmo- 
ria  in  bono  in  Jerusalem  :  id  esl,  omnino 

B  alieni  estis  a  Deo  et  a  fideli  populo  ejus 
et  ab  urbe  Jerusalem  ad  divinum  cultum 
electa. 

Juxla  tropologiam,  praelatus  cupiens 
reformare  Ecclesiam,  debet  omnes  ejus 
ruinas,  deformitates  et  abusiones  conside- 
rare,  et  qualiter  possint  ac  debeant  refor- 
mari,  perpendere  :  sicqiie  secreto  suo  ad 
lempus  opportunum  abscondito,  debel  sibi 
viros  idoneos  associare,  ac  suum  proposi- 
tuin  insinuare  eisdem  ;  et  ipsos  horlari,  iit 
sihi  cooperentur  ct  adsislant  ad  reforman- 

C  dum  collapsa,  et  ut  confidant  in  Domino, 
certi  de  adjutorio  ejus,  dummodo  ciuod  in 
ipsis  est,  fecerint,  et  ne  timeant  adversa- 
rios  boni  communis  ;  imo  parati  sint  pro 
Deo,  pro  a>quitate,  pro  proximorum  salu- 
te,  et  pro  I)ono  communi  persecutiones 
pati  ac  mortem  subire. 


ARTICULUS   III 


EXPOSITIO    CAPlTLI.l   TKRTll    :    ET    SUHHEXIT    EI.IASIB    SACEHDOS    .MAG.NUS. 


H 


I(>   ipsa  refcdificatio  civitatis  Jcriisa-  Wirdifiraccrunf  porfnm  Grcgis.  Alia   trans- 


Ir-m  i-l  murorum  ac  portarum  ejiis 
describitur.  Ef  surrc.rif  Eliasib  sacerdos 
magiiits,  id  est  ponlifex  Juda>orum  :  qiii, 
secundum  Josephiim  el  .Magistrum  iii  lii- 
storiis,  fiiit  filius  Joachim  seii  llliarliim 
pontificis.  qiii  Joachim  eral  filiiis  Josue 
filii  Josedec.  Et  fratres  ejus  sacerdoles,  et 


lalio  continet  :  jl^^dificaverunt  portain  cl 
Probalicam  pisciiiam.  riiitipii'  |)orla  hasc 
jiixta  lempliim  :  pcr  (iiiaiii  indiiccbaiilur 
greges  animaliiim  offerendorum.  De  pisci-  joann\.i. 
na  aiilem  Probalica  habctiir  apiid  Joan-  "• 
iiem.  De  liac  porla  (luidam  exponunt  illud 
MichiBa)  :  Kt  tu,liiiris  (licgis  nc^buIosa.Ta-  .wicii.n,». 


240 


ENARRATIO    IN    CAP.    III    LIBRI    SECUNDI   ESDR.E.    —   ART.    III 


Jer,  XXXI, 
38. 


II  Reg.  V, 

7,  9. 

Xmos  I,  l 
II  Reg.  Kiv 
2. 


men  sicut  ibi  cxposiii,  por  turiini  illam 
intelligitur  ibi  ad  lilteram  templum.  Deni- 
que  in  liac  a?dificationc  decuit  principem 
sacerdotum  cum  suis  cxsistere  primum, 
et  portam  construere  prope  templum./psj 
sanctificavcrunt.  id  est,  firmiter  statue- 
runt  cam  ad  Dei  lionorem  :  nam  sanctum, 
uno  modo  idem  est  quod  firmum  ;  et  sfa- 
tnerunt  valvas  ejus.  id  est  portas  ejus  seu 
januas  :  quae.  a  volvendo  nomen  sortitse 
sunt,  quia  in  apertione  et  clausura  volvun- 
tur  ac  revolvuntur,  et  per  portas  cointelli- 
guntur  vectes  et  serse;  et  usque  acl  turriin 
centum  cubitoruni  sanctificaverunt  eain, 
id  est  firmaverunt,  eedificando  juxta  eam 
in  muro  usque  ad  turrim  centum  cubito- 
rum  ab  una  parte,  ct  usque  nd  turrim  Ha- 
nanecl,  ex  alia  parte.Unde  praedictum  fuit 
a  Jeremia  :  .Edificabitur  civitas  Domino  a 
turre  Hananeei.  Et  ju.Tta  eum,  id  est  pro- 
pe  sedificata  a  pontUice.wdificaverunt  vi- 
ri  Jericho,  hoc  est  oriundi  ex  urbe  sic 
dicta;  et  jnxta  eum.  forsan  ex  alio  latere, 
cedificaoit  Zachur  filius  Ainri ,  incipiendo 
ubi  dimisit  Eliasib. 

Portam  autcm  Piscium,  sic  vocafam 
quia  pcr  eam  copia  piscium  inferebatur, 
cedificaverunt  filii  Asnaa.  Et  ipsi  texue- 
ruiit,  id  est  construxerunt ;  vel,  texerunt, 
id  est  operuerunt  eani  lignis,  ut  et  murus 
fortius  cohaereret.Heec  porta,  secundum  Jo- 
sephum,  appellata  est  postea  porta  David, 
quoniam  fuit  ex  opposito  montis  Sion,  id 
est  illius  partis  Jerusalem  :  quse  pars  vo- 
cata  est  civitas  David,  ut  patet  secundo 
libro  Regum.  Et  juxta  eos  wdificaverunt 
Thccueni,  id  est  nati  ex  urbe  Thecua  :  de 
qua  fuit  .\mos  propheta,  et  mulier  sapiens 
quam  Joab  misit  ad  David,  prout  secundo 
libro  Reguni  describitur.  Optimates  au- 
tem,  id  est  superiores,  coruin,  non  suppo- 
suerunt  colla  sua  in  opere  Domini,  id  est, 
non  adjuvcrunt  in  a-dificiis  istis  :  in  quo 
eorum  negligentia  et  vulgarium  diligentia 
denotantur. 

Et  portam  Vetercm  a'dificaverunt  Joia- 
da  filius  Phasca,  ct  MosoUam  filius  Bc- 
sodia.  Haec  porta  vocata  est  vetus,   quia 


A  vestigia  ejus  apparuerunt  a  diebus  Jebu- 
saeorum  atque  Melchisedech,  ut  in  Schola- 
stica  fertur  historia.  Juxta  eos  wdificavit 
Meltias  :  ct  Maspha  :  quod  est  hic  nomen 
viri,  qni  erat  pro  duce  in  regione  trans 
fiuincn,  id  est,  vices  ducis  illius  supplevit: 
quia  ut  dicitur,  dux  qnidam  trans  fluinen, 
quamvis  gentilis  natione,  cupiebat  adaedi- 
ficandum  contribuere  ex  devotione  :  quod 
fecit  per  virum  praedictum.  7?)'  dimiserunt 
Jcrusalein,  extra  eam  aedificando,  vel  eam 
extendendo. 

B  Et  portam  Vallis,  per  quam  ibatur  de 
civitate  ad  vallem  Josaphat,rt'(////ert(;!7  Ha- 
nun.Et  portani  Stcrquilinii, per  quam  tem- 
pore  pluvioso  immunditiae  civitatis  decur- 
rebant  in  torrentem  Cedron.  Portani  Fnn- 
^/•s,  quae  et  infra  portaAquarum  vocatur,  et  w  EsJ,: 
a  fonte  sibi  propinquo  sic  dicta  est,  cedifi-  ^'"■'■3"'- 
ciivit  Selluin.  Nempe  portae  hic  nominafae, 
inveniuntur  et  alia  nomina  habere.  Prin- 
ceps  pagi,  id  est  villae  seu  vici  Maspha;  et 
inuros  piscinw  Siloe  in  hortuin  regis,  id 
est,muros  piscinae  sic  nuncupatae  constru- 

C  xit  usque  ad  hortum  regis ;  vel  aedificavit 
niMros  piscinae  fluentis  versus  regis  hor- 
tum.  Dicit  autein  Isaias  :  Aquae  Siloe  trans-  /s.vni.o. 
eunt  cum  silentio.  Apud  Joannem  quoque 
Evangelistam  dicitur  :  Vade,  lavare  in  na-  joam.n.i 
tatoria  Siloe,  quod  interpretatur  missus. 
Et  usque  ad  gradiis  qui  descendunt  dc  ci- 
vitate  David.  Siquidem  ad  civitatem  Da-  wEsdr.m, 
vid,  hoc  est  ad  arcem  Sion,  ascendebatur  '^•''"■^''- 
per  gradus. 

Post   eum  wdificavit  Nehemias   filius 
Azboc,  usque  contra  sepulcrum,  id  est  ex 

D  opposito  sepulcri.  David  regis,  qui  sepul- 
tus  est  in  civitate  David,  ut  legitur  tertio  iWReg.n, 
Regum  libro,('/  usqu£  ad  domum  fortium,  ' 
in  qiia  fortes  regis  David  seu  agonistae 
solebant  manere  :  non  quod  domus  illa 
adhuc  stetit,  sed  usque  ad  locum  ubi  ali- 
quando  stabat,  porrigebatur  a^dificatio  hu- 
jus.  Xathiinri  autcin,  qui  ligna  et  aquas 
comportabant  ad  domum  Dei,  habitabant 
in  Ophet,  id  est  loco  sic  dicto,  non  remote 
a  templo.  Sursum  autein  a  porta  Equo- 
rum  wdificaverunt  sacerdotes.  Haec  porta 


ENARRATIO    IN    (.AP.    IV    I.IBRI    SFXU.NUI    ESDR.f:.    —    ART.    IV 


241 


Seusus 
mvsticus. 


11011  ftiil  porta  civitalis,  scd  [losila  eral 
ante  alria  leinpli  :  iisqiic  ad  quam  liciiit 
eqnilando  ascciidcrc  versus  templiiin.  al- 
que  exindc  dicitur  incepisse  haiiitatio  sa- 
cerdotum.  Littcra  plana  cst. 

Mystice  potcst  hoc  loco  per  Nciiciniam 
Christus  inlelligi,  qui  militantem  sdifica- 
vit  Ecclesiam.  Cujiis  coopcratorcs  fucnuit 
gloriosi  Apostoli,  ccterique  discipuli  ac 
praelati.ppEedicatores  atque  doclores  :  quo 
rum  quisquc  domum  seu  congregationem 
silii  comniissain  aedificavit  exemplo  et  do- 
cumentis.  Porro,  per  septem  portas,  puta 
per  sex  portas  civitatis,  et  per  porlain 
Equorum,  rite  inlclligunlur  seplem  eecle- 
siastica  sacramenta,  per  quse  ad  cceleste 

is.  M.  i.3.  regnum  pcrtingitur,  vel  septem  dona  Spi- 
ritus  Sancli.seu  tres  virtutes  tlicologica?et 
quatuor  cardinales.  Specialiter  demum, 
pcr  porlani  Gregis,  designatur  spontanca 
resignalio  sui  ipsius,  el  mortificatio  pro- 

Gaiai.\,ii.  priee  voluntatis,  seu  crucifixio  propriee  car- 
nis  cum  vitiis  et  concupiscentiis  :  per  quae 
omnia  offert  se  homo  suo  Creatori,  sicut 
per  portam  Grcgis  induccbantur  pecora 
immolalicia  Doinino  offcrenda. Perporlam 
Piscium,  figurata  est  praedicatio  Evange- 
lii,  per  qiiam  homines  qiiasi  pisces  capli, 
Chrislo   incorporantur,  qui  dixit  ad  sum- 

iuc.v.io.  miim  Apostolum  :  Ex  hoe  jam  homines 
cris  capiens.  Per  portam  Vetercm,  intclli- 


.\  gitur  cognitio  Scriplurarum  vctcris  Tesla- 
incnti,  per  quam  fides  corroboralur.  Per 
porlam  Fontis,  effusio  lacrimarum  deside- 
rio  regni  ccelestis,  seu  copia  gratiarum, 
vel  aqua  sapientia'  salutaris.  Per  porlam  Eccti.xi,3. 
Vallis.  sancta  humililas.  Per  portain  Ster- 
quilinii,  recognitio  propriee  defecluositatis 
ct  cxpurgatio  vitioriiin.  Pcr  portam  Equo- 
riim,  fortiliido,  fervor,  velocitas  prcedicato- 
lum  ac  prslatorum,  quorum  est  Christum 
undique  circuinferrc. 

Postremo,  per  oplimates  Thecuenorum 

B  non  supponentes  colla  sua  in  opere  Dei, 
rccte   intelligunfur,    qui  in   Ecclesia   ful- 
gent  ecclesiastica  dignilate,  sed  per  negli- 
gentiam  torpent,  et  carnali  conversatione 
f(rdantur  :   qui   pulchra  dicunt    magna- 
quc  prcedicant,  sed  ca  non  exsequuntur. 
De  quibus  ait  Salvator  :  .\lligaut  onera  J/a/(A.xxin 
gravia  et   importabilia,   et    imponunt    ea    ' 
supcr   huincros    hominuin.   digilo    autcni 
suo  nolunl   ea  movere.   Similitcr  nobiles 
cl  potentes,  quum  dicat  .\postolus  :  Quia  iCor.,,ie, 
non    multi   potcntes,    non   multi    nobiles  "'' 

C  sunl  inter  vos;  scd  abjccta  niundi  elegit 
Deus,  ut  confundat  fortia.  Nam  ct  teste 
Gregorio  :  Hos  clegit  Deus  quos  despicit 
niundus.  Dc  quihus  ait  Psalmista  :  In  la-  />s.  lssh, 
horc  hominum  non  sunt.  ct  cum  hoinini- ""' *"■ 
bus  non  flagellabuntur  ;  idco  teniiit  eos 
siiperhia. 


ARTICULUS   IV 


EXPOSITIO   CAPITULl   QUARTl    :    FACTUM    EST   AUTEM    (jUUM    AUDISSET   SANABALLAT. 


P(_)MTl'R  hic  uniim  obslaculorum.  quo 
advcrsarii  Juda-oriim  conati  sunt  Jii- 
daeos  ab  a;dificalione  retrahere,  ulpote  eos 
acriter  impugnando.  Factum  est  autem 
quum  audisset  Sanaballat  inler  Samarita- 
nos  praecipuus,//Morfa'f/i/icare/««.s  murum, 
iratusest  valde,  invidens  prosperitati  aedi- 
ficanlium,  el  di.cit :  Quid  Judcei  facimtt 

T.  5. 


D  imbecilles,\A  cst  infirmi?  quasi  dicat  :  .\on 
poterunt  facerc  aliqiiid  inagni.  Xum  <li- 
mittcnt  eos  gentes  f  id  est,  gentiles  in  co- 
rum  circuilu  commorantes,  non  permittent 
cos  opus  inchoatum  complere.  Sed  et  To- 
bias  Ammonites  proximus  ejus,  ait  : ^Edi- 
ficent,  id  est,  non  est  curandum  dc  cedi- 
ficatione  ipsorum.  Si  ascenderit  vulpes, 

16 


C)V^ 


ENARRATIO    IN    CAP.    IV    I.IBRl    SECUNDl   ESDR.E. 


ART.    IV 


transiliet  murum  eorum  lapideum,  tam 
bassus  et  debilis  erit  murus  quem  faciunt: 
et  sic  poterimus  murum  iilum  aii  placilum 
dissipare. 

Et  dixit  Nehemias.  Hoc  non  est  de  tex- 
tu.  Audi,  Deus  uoster,  quia  facti  sumus 
despectui,  id  est,  injuste  nos  contempse- 
runt.  Converte  opprobrium  super  caput 
eorum,  id  est,  pro  eoruin  opprobrio  quo 
nos  aspernati  sunt.  puniantur  a  te  ;  et  da 
eos  in  despectionem  in  terra  cnptivitatis  : 
idest,  pro  eo  quod  nos  spreverunt  injuste, 
nec  compassi  sunt  reversis  a  captivitate, 
fac  eos  juste  contemni  et  captivari.  Ne 
operias  iniquitatcm  eorum,  id  est,  inul- 
tam  non  deseras,  et  peccata  eorum  coram 
facic  tua  Hon  delcantur.  id  est,  non  tradan- 
turoblivioni  a  te,  donec  debite  castigentur; 
quia  irriserunt  wdificantes  urbem  cultus 
divini  et  templum  Dei.Non  e.x  odio,  sed  po- 
tius  zclo  jus(ili;p,  oravit  haec  Nehemias,  et 
ul  in  prffisenti  purgarentur  el  castigaren- 
tur.  Vel  quasi  prophelice  loquens  hffc  pro- 
tulil.Sicenim  et  in  libro  Psaimorum  miilta 
pj.Lxxviii,  dicuiilur,  ut  est :  Keddevicinis  nostris  sep- 
'"•  tuplum  in  sinu  corum,  improperium  ipso- 

rum  quod  exprobraverunt  libi,  Domine.  Et 
/er.xvu,  Jeremias  :  Induc  (inquit)  super  eos  diein 
'*•  afflictionis,  et  duplici  contritione  contere 

eos.  Hi  aulem  erant  infidelcs,  et  obslinati 
in  vitiis,  ac  publici  hostes  verse  religionis 
ac  boni  communis  :  ideo  licuit  contra  eos 
sie  cxorare,  non  odiendo  naluram  neque 
personam  secundum  se,  sed  impietatem  el 
impios  secundum  quod  tales. 

Factum  est  autem,  quum  audisscnt  quod 
obducta  esset  cicatrix  muri  Jcrusalem,  ct 
ccepissent  interrupta  concludi,  id  est,  in- 
terruptiomuri  esset  reparata  in  rimulis  et 
scissuris,  irati  sunt  nimis,  et  congregati 
sunt  omnes  ut  cenirent  pariler  ad  cxpu- 
gnandum  nos.  Et  oravimus  Deum,  sine 
cujus  auxilio  non  potuissemus  iHis  prse- 
valere,  ct  posuimus  custodes  super  mu- 
rum.  Dixit  aulcm  Judas,  id  est  tribus  seu 
populus  Juda,  aut  aiiquis  vir  notabiiis  Jii- 
das  nomiue  :  Dcbilitala  cst  fortiludo  por- 
tantis,  id  esl,  portantes  onera  sunt  lassati. 


A  ('/  humus  nimia  cst,  hoc  est,  terra  efferen- 
da,  ut  convenientius  fiant  aidificia,  est 
copiosa,  ita  ut  laboriosum  sit  eam  efferre. 
Nec  apta  est  expositio,  ut  per  terram  in- 
telligantur  calx  et  arena  :  quae  propriis 
poterant  nominibus  designari.  Et  nos  non 
poterimus  (vdificare,  propter  hsec  impedi- 
menta.  Isti  coepcrunt  animo  frangi,  pusil- 
laniinitateque  dejici. 

Et  dixerunt  hostes  nostri  :  Nesciant,  do- 
nec  veniamus  in  medium  eorum,  id  est, 
improvise  irruamus   in  aedificantes.  Fa- 

B  ctum  est  autem  venientibus  Judceis  qui 
habilabant  juxla  eos,  id  est  prope  Sama- 
ritanos,  qui  avisabant  Nehemiam  el  suos 
de  adversariorum  confoederatione  et  pro- 
posito  veniendi  contra  ipsum  et  populum 
suum,  sfalifi  posf  murum  populum  in  or- 
dine  cum  gladiis  suis  et  lanceis,  \d  est  in 
acie  ordinata  ad  standum  extra  civitatem, 
ut  se  opponerent  hostibus.  El  surrexi,  et 
aio  ad  oplimales  :  Nolile  timere  a  facie 
corum.  Quum  audisscnt  inimici  nostri 
nuntiafum  esse  nobis  de  eorum    insidiis 

G  et  adventu,  dissipavit  Deus  consilium  eo- 
rum.  ingerendo  eis  timorem  seu  dissen- 
sionem. 

A  die  illa  media  pars  juvenum  eorum, 
id  est  prsedictorum  bellatorum  nostrorum, 
ficicbat  opus  in  muru,  et  media  pars 
parata  erat  ad  bcllum,  vacans  ab  opere,ut 
esset  fortis  et  praecincta  ad  pugnam,  et 
principes  post  eos,  ad  dirigendum  juvenes 
circa  pugnam.  Et  dixi  ad  optimates  et  re- 
liquam  partcm  vulgi  :  Deus  pugnabit  pro 
nobis,  nos  confortando,et  adversarios  pro- 

D  sternendo.  Ef  dixi  populo  :  Unusquisque 
cum  puero  suo,  id  est  ministro  aut  filio, 
maneat  in  medio  Jerusalem  tanquam  in 
loco  magis  munito,  et  ubi  magis  necessa- 
ria  sunt  auxilia  contra  hostes,e^  sint  vobis 
vices,  id  est  vicissitudines  seu  alternatio- 
i\c?,,  per  diem  et  noc>emad  operandum,  ut 
scilicet  una  parte  operante  et  vigilante, 
alia  paulisper  repauset.  Ego  autem  et  fra- 
frcs,  id  est  cognati,  mei  et  pueri  mei  et 
cusfodes,  non  dcponebamus  vcstimenta  no- 
sira  de   nocte,  quia  modicissimo  somno 


EXARRATIO    l.N    CAP.  V    LlBRl    SECLNDI    ESDR.E. 


ART.  V 


m 


eramus  coiU i-nCi.  U//usquisque  tantum  im- 
dabatur  ad  baptismum,  id  cst,  soliini  iiii- 
davit  sc  ad  aliqumilulam  horam.  ut  juxla 
morem  el  rilum  legis  lavaret,  et  lavando 
purifiearet  se,  vel  corpus  suum  a  sudori- 
bus  immundiliisque  e.\  labore  conlractis 
lavando  mundarel. 

Spirilualiter.  per  adversarios  Judffiorum 
priefatos,  intelligunlur  ha^retici  et  perver- 
si,  perseculoreset  tyranni.  qui  profeclui  el 
reformationi  adversanturEcclesiae :  contra 


.\  quos,  saeculares  fidcles  corporalibus  ar- 
mis  armantur,  et  etiam  divini  invocatione 
siibsidii:  spirituales  autem  persona',  orati- 
onibus  pugnant  et  lacrimis.  Onuies  quoque 
a?dificantes  et  bonum  Ecclesi»  promoven- 
tes,  accincti  sunt  gladio  spiritus.  quod  est  i-Sphes.M, 
verbum  Hei,  ac  vera;  discrcliouis  judicio. 
Et  sicul  \ehemias  ac  sui.  propler  nullam 
adversautium  improbitatem,  ab  incepto 
opere  cessaverunt,  ita  debemus  in  sanctis 
aclibus  esse  constantes. 


ARTICULUS  V 


EXPOSITIO   CAPITULI   (JLl.NTI    :    ET   FACTUS    EST   CLAMOR   POPULl. 


R' 


EPREHE.NDINTIR  hic  ditiores   Ju- 
daeorum  de  avaritia,  immisericordia, 
et  usura  circa  pro.ximos  suos  extenuatos 
JudtCOS.   St    factus  est    clamor  popuU  et 
u-vorum  ejus  magnus,  id  est,  mediocres 
paiiperesque  Judspi  et  eorum  uxores,  que- 
rulose  et  miserabiliter  clamaverunt,  rtrff(?>-- 
sus  fratres,  id  est  cognatos.  suos  Judwos 
diviles  et  potentes,  a  quibus  gravabantur 
Exod.xxu.  usuris  :  ilaquod  divites  contralegem  mu- 
u^3:"o-  luaverunt  paiiperibus  sub  usura,  imo  filios 
«■  ac  fiiias  indigentium  Judaeorum  emerunt 

in  servos  et  ancillas  :  quod  et  pauperes 
aliqui  necessilate  quadam  compiilsi,  ad- 
Imc  sponte  pati  proposuerunt,  sicut  sub- 
jungitur.  Et  erant  pauperes,  qui  dicerent : 
Filii  noslri  el  filice  nostrce  muUw  sunt 
nimis  :  ita  quod  eos  alere  non  valemus  ; 
accipiamus  pro  pretio  eorum  frumentum, 
et  co>nedamiis  el  vivamus,  id  est,vendamus 
eos  divitibus,  atque  pro  prctio  accipiamus 
victualia.  Et  erant  qui  dicerent  :  Agros 
nostros  el  cineas  etdomos  nosiras  oppona- 
mus  inopise  nostrse,  id  est,  venditioni  scii 
impignorationi  exponamus  ad  subvenien- 
dum  nostrse  indigentise.  Idco  subditur,  el 
(wcipiamus  frumenlum  in  fame,  id  est 
lempore  famis  seu  caristiae  hujus.  Et  alii 


B  dicebant  :  Mutuo  sumamus  pecunias  in 
tribula  regis,  id  est,  unus  alteri  concedat 
pecuniam  ad  usuram,ut  persolvamus  regi 
liibuta.  deiausque  agros  nostros  el  vineas, 
expouendo  eos  (ut  tactum  esl)  yenditioni 
vel  impignorationi :  quemadmodum  inGe-  Gen.xLvu, 
nesi  leguntur  fecisse  .Egyptii.  El  «e<«c  **'''■ 
sicut  carnes  fralrum  nostrorum,  ita  et 
carnes  nostrce  sunl,  id  est,  corpora  nostra 
merito  essent  a  servitute  aliena  et  libera, 
sicul  et  corpora  diviliiin  Jiida^orum.  et  ex 
codem  patriarcha  Jacob  sunuis  progeniti, 

C  ejusdemque  legis  ministri.  Hinc  in  Joanne 

dixerunt  Judfei  :  Semen  .^braha^  sumus,  et  joam.su^, 
nemini  unquam  servivimus.  Et  sicul  filii  '^- 
eorum  sunt  liberi,  ita  el  filii  nostri  meri- 
to  liberi  essent.  Potest  quoque  exponi  op- 
posito  modo  :  Sicut  carnes  fralrum  no- 
strorum  qui  manserunt  in  Babylone,  sunt 
in  servitule  sub  rege  Persarum.  ita  el  nos 
sunuis  in  affliclione  :  et  idem  dc  filiis  il- 
lorum  ac  nostris. 

Et  iralus  sum  nimis  ira    per    zelum, 
prKsertim  conlra  divites  qui  se  tam  im- 

D  misericorditer  et  avare  habuerunt  circa 
egenos.  Cogitavitque  cor  meum  mecum, 
id  cst,  intra  ine  deliberavi  quid  dicerem, 
nec  ex  impelu  locutus  sum  passionis ;  et 


244 


ENARRATIO    IN    CAP.  V    LIBRI   SFXUNDl    ESDR.E. 


ART.  V 


Deut.wm 

10. 


I  Tim.\,iO 


1  Esdr. 
2-4;  vii.  1 
20. 


increpavi  opthnates  ct  magistratus,  id  est  A 
superiores  el  judices  .IiuliUDrum.  (//c(';(.s-.' 
Usuras  ne  siwjuli  a  fralrilius  vestris  ege- 
exisaiis  iiis  Judseis  accipi at is ' .Tnnqu&m  dicerem  : 
In  hoc  peecatis  enormiler,  quum  in  Deu- 
teronomio  jussum  sit,Non  foenerabis  fratri 
tuo  ad  usuram.  Et  cougregavi  adoersus 
eos  concionem,  id  est  congregationem,  ma- 
gnam  :  quatenus  publice  corriperentur, 
qui  publice  peccaverunt,  juxta  illud  Apo- 
stoli  :  Peccanles  coram  omnibus  argue,  ut 
et  ceteri  timorem  habeant. 

Et  dixi  eis  :  A^os,  ut  scitis,  redemimus  B 
fralres  nostros  Judceos  qui  venditi  fue- 
rantgentibus,  secundum  possibilitatem  no- 
stram.  Quamvis  enim  Gyrus  rex  Persarum 
et  Artaxer.xes  rex  dimiserunt  Juda?os  gra- 
tis,  quantum  ad  id  juris,  quod  habuerunt 
in  eos  ratione  captivitatiseorum  in  regnis 
suis,  illi  lamen  Juda>i  qui  vendili  erant 
gentilibus,  rediniebanlur  ab  his  quorum 
servi  empticii  erant.  Sicque  redemerunt 
multos  eorum,  ipse  Zorobabel,  Esdras  et 
Nehemias.  Et  vos  ergo  vendctis  fratres  ve- 
stros,  id  est,  Judseos  quos  emistis  in  ser-  C 
vos,  vendere  vultis,  non  gratis  dimilte- 
re,  e(  nos  ememus  eos^  quasi  dical  :  Non 
decet  nec  licet,  praeserlim  in  casu  el  tem- 
pore  isto.A'erumtamen  absokite  loquendo, 
non  fuit  Judjeis  prohiliilum.  filios  suos  ac 
filias  vendere  in  famulos  et  ancillas,  co- 
genlc  penuria.  Judfeis  divifibus.  Nec  divi- 
tibus  iilis  fuit  prohibilum  emere  iilos,  sed 
ultra  sex  annos  ipsos  tenere  in  servilute 
fuit  prohibitum,  juxta  iilud  Exodi  :  Si 
emeris  servum  HebriBum,  sex  annis  ser- 
viet  libi :  in  septimo  egredietur  liber  gra-  D 
tis.  Hinc  a  Jeremiaarguuntur  Judaei,  quod 
lalem  libertatem  non  exhibuerunt  servis 
empliciis.  Et  siluerunt,  nec  invenerunt 
(juid responderent  :  quia  in  isto  casu  ge- 
neralis  afflictionis  atque  inopi»,  debebant 
proximis  suis  egenis  gratis  misericorditer 
subvenire. 

Et  dixi  eis :  Non  est  bona  res  quam  fa- 
citis.  Quare  non  in  timore  Dei  nostri  fi- 
liali  aut  saltem  initiali  ambuiatis,  custo- 
diendo  divina   pra-cepta  !  quia  qui   liuiel 


Exod.wi, 


Jer.  XXXIV 
9-17. 


Deum,  nihil  negligit  ;  ne  exprobretur  no-   Eeeie.m. 
bisab  inimicis  nostris,  id  est,  ne  adversa-     ' 
riis  subjiciamur,  et  ne  nobis  insullent  : 
juxta  iliud,  Ne  tlicant  inter  gentes.Ubi  esl  Ps.iaxvim. 
Deus  eorum  l  Principaliter  lamcn  Deum  '"■ 
timere  et  honorare  dei)emus  ex  caritate 
ipsius,  qualenus  ei  complaceamus  et  uni- 
amur.  Istud  dicendum  est  Christianis,  ut 
scilicet  timeanl  Deum,  et  obedianl  ei,  ne 
exprobrelur  eis  ab  hoslibus  eorum,  Turcis 
et  Sarracenis. 

Deinde  Xehemias  exemplo  sui  ipsius  et 
suorum,  hortatur  Judfeos  ad  liberalitatem 
et  pietatem  praelactas.  Et  ego  et  fratres 
mei  et  pueri  mei  domestici,  commodavi- 
mus  plurimis,  id  est,  gratis  concessimus 
mullis  Judipis  pauperibus,  pecuniam  et 
frumentum .  Xon  repetanms  in  commune 
istud,  id  est,  communiter  in  hoc  concor- 
demus,  quod  isla  sic  mutuala,  non  repe- 
tantur  ab  eis  qui  facultatem  non  habent 
solvendi.  ^Es  alienum  concedamus  quod 
debetur  nobis,  id  est,  pecuniam  quae  nobis 
debelur  a  subditis  ratione  noslri  ducalus, 
non  exigimus  nobis  persolvi,  sed  quasi 
mulualum  quid  relinquimus  W\\%.Reddite 
ergo  eis  agros  suos  et  vineas,e\c.  Quin  po- 
tiu^s  et  centesimam  pecunice,  id  est  cente- 
simam  partem  pecuniae,  frumenti,  vini  et 
olei,  quam  e.rigere  ab  eis  solebatis,  date 
pro  illis,  id  est,  solvite  pro  ipsis  pauperi- 
bus  de  bonis  vestris,  quum  ipsi  non  ha- 
beant  unde  persolvant.  Haec  cenlesima  sol- 
vebatur  regi  pro  tributo  terrae.  Insuper  et 
excussi  sinum  meum,etdLci:  Sic  e.xcutiat 
Dominus  omnem  virum,  de  quo  loquor, 
qui  non  compleverit  verbum  istud,  etc. 

A  die  autem  illa  qua  prceceperat  rex 
mihi,  ut  essem  dux  in  terra  Juda,  id  est 
per  duodeeim  annos  quibus  pr;erui  populo 
Judaeorum  ul  dux,  ex  regis  commissione, 
cgo  et  fratres  mei  annonas  non  com^di- 
mus,  id  est,  \ictum  a  populo  non  accepi. 
qui  tamen  mihi  debebalur  ralione  ducatus 
mei,  si  exegissem.  Quin  potius  in  opere 
iiiuri  a'dificavi  propria  inaiiu  interdum. 
et  agrum  non  cmi ,  quia  piopria  coininoda 
et  divitias  uou  qu^sivi,  sed  Dei  honorem 


ENARRATIO    IN    CAP.  VI    I.lRRl    SKr.lNni    ESDR.E.    —    ART.  VI 


245 


o(  bonuin  cominuiie.  Jiuhvi  quoquc  cl  itui- 
f/istratns,  centui»  quinqvaginta  viri,  qui 
in  officiis  crant  ct  a  populo  suslcnlaii  so- 
lebant,  ct  qui  rrniebanl  <i(l  nos  dc  ycnli- 
btis,in  mensa  mea  eranl  .-et  sic  fui  hospes 
liberalis,  ne  populus  gravarelui'.  Parahn- 
liir  milii.  id  esl  pro  esu  meo  et  eoruni 
quos  reficere  volui,  pcr  r/ics  sinijulos,  id 
esf  quotidie,  bos  inius,  ariclcs  scx.el  intcr 
dics  ilcceni  rina  dirersa,  id  est,  plura  dolia 
vinorum  diversorum  infra  decem  dies  ex- 
pendi  cum  comniensalibus  meis.  Insupcr 
cf  annonas  ducatus  mci  non  quivsivi.  Val- 
de  cnim  altenuatus,  id  est  per  pauperta- 
tem  exhaustus,  erat  populus  pro  majori 
parte.  Memenlo  mei,Deus  mcus,in  bonum, 
id  est  ad  hoc,  iit  mihi  misericors  sis  el 
gratiose  retribuas,  secuudum  omnia  quiv 
feci  populo  huic  Judaeorum,  id  est  secun- 
dum  merita  beneficiorum  qiK-p  eis  exhibiii 
propter  te  ;  et  sicut  pie  ot  liberaliter  feci 
.Va(M.vi.,  eis,  ita  fac  mecum  :  juxta  iilud,  Qua  mon- 
■'  "'^•■"•'^-  sura  mensi  fueritis,  remetiotur  vobis. 


k  \\\  istn  capitiilo  ad  opora  pielatis  in- 
slriiimiir;  sed  heuljam  multi  infelicissimi 
noniino  louiis  Chrisliani,  Jiid.Torum  avari- 
tiam  iiiiilaiitur,  iisuras  commilliint,  pau- 
pores  gravant,  opprimuntque  subjectos, 
filios  siios  ac  filias  vendiint  servituti  pec- 
cati,  ot  sulidunt  jugo  diaboli,  non  repri- 
mendo  eos  a  vitiis,  sed  magis  inducendo 
ad  vanitates.Docentur  quoque  majoros  pr;r- 
lati  exomplo  Nohomia^,  poccantos  qiiani-    i  Tim.  • 

20 

vis  potentes  et  magnos.  sine  personarum  ' 
accoptiono  strenue  increpare,  salubrilor 
B  oxhortari.  alque  ad  condignam  suoruin 
exsecnlionem  officiorum  soriosissime  ad- 
monere.  hiio  omnes  qui  prsesunt,  docentur 
hic  suis  subditis  in  tomporalibus  et  spi- 
riliialibus,  prfesorlim  inopiff"  tomporo  ii- 
beraliter  subvenire,  non  otio,  loquacilali, 
voluptative  gustus  et  tactus  vacare ;  sed 
in  omiii  opero  virtuoso  se  ipsos  in  primis 
oxomplares  ot  alacres  cxhibero,  et  conton- 
lari  sobrio  cibo,  modico  potu,  mediocri- 
que  somno. 


ARTICULUS  VI 


EXPLA.NATIO    CAPITULI    SEXTI    !    FACTUM   EST   .\UTE.M   QUUM    AUDISSET   SANABALL.Vf. 


DK SCHIBUNTrR  hic  insidia?  ipsi  Noho- 
miff  illata».  Factum  est  aulem  quum 
audisset  Sanaballat  et  Tobias  et  Gossem, 
{\\\\  inter  advorsarios  Nehemia?  erant  prin- 
cipalcs,  quod  a'di/icassc»i  niurum ,  cl  non 
esset  in  ipso  interruplio,  quia  jam  orat 
integralus  et  conlinuatiis  ;  miserunt  ad 
mc,  dicentes  simiilalorie  :  Veni,  et  percu- 
tiamus  fccdus,  id  est,  pactum  pacis  et  ami- 
citia;  ineamus  firmissime  :  ideo  additiir. 
•aiiasfi-  in  vitulis' ,i(\  est,i[)siim  firdiis  roborando 
'"'''"  por  occisiones  vitulorum,  in  signmii  iiikhI 
morte  digniis  consislorot,  qiii  pacliim  hno 
violarel.  Fnit  namqiio  anliipiilus  consiio- 
tiido,  iil  in  conffEderalionc  hiijusmodi  oc- 


C  ciderotur  vitiilus  iinus  aut  plures,  aut  alia 
pecora,  in  signuin  firmitatis,  atque  ad  de- 
signandum  quod  mortem  mererotur  qui 
foedus  transgredorotur.  Hinc  per  Jeremiam 
loqiiitur  Dominus  :  Dabo  viros  qui  pnr-  y,r. xxxiv, 
varicantur  fcpdiis  meum,  et  non  observa-  '"' 
voriint  vorba  f(i'doris,  qiiibus  assonsi  siint 
in  oonspoctii  moo,  viliiliim  qiiom  ennci- 
doriiiil  in  diiaspartes,  ct  transierunl  inlor 
divisionos  illas.  Kx  qiio  olioilur.  qiiod  in 
signiim  firinilalis  oonsiiovoriint  otiain  se- 
iiiol  iro  inlor  p.irlos  animalis  occisi  atque 

D  divisi.  ///  rampo  iino'.  Volebanl  onini  No-   ■  Ono 
homiam  trahero  exlra  iirbom.  qiialoniis  in 
riiro  occideronl  riiin.  Iliiio  -iilidiliir  :  Ipsi 


246 


ENAnRATIO    I\    CAP.  VI    I.IBRl    SECU.Nni    ESDR.E. 


ART.  VI 


autem  cQqitabant  ul  facercnt  malnm  mi- k  gcslioiicHl  :   Nnm   qaisquam  similis    inci 
hi.  Deinde  in  littcra  ponitur  cxcusatio  Ne-      fugil^  id  cst,  numquid  aliquis  in  Deo  con- 


hemia»,  et  planus  est  te.xtus. 

Et  misit  ad  mc  SanaliaJJat,juj:ta  rcr- 
bum  prius,  id  cst  insidiose,  sicut  et  an- 
tc  ;  non  tamen  verba  pra^fcrentia  specicm 
amicitiae,  sed  comminationis.  Aliquando 
tamen  verba  amiciti;p  addidit  simulatorie, 
sicut  subjungitur  :  ■piterum,  id  est  niini- 
strum,  et  ejtislolam  scriptam  hoc  modo  : 
In  gentibus  auditum  est,  id  est,  inter  nos 
gentiles  jam  pui)lice  vulgatum  est.  ct  Gos- 


lidens.  ct  qua"  Dci  sunt  agcns,  fugere  lia- 
bct  timore  iuimano?^'?  quis  ut  cf/o,  id 
cst.  quis  similis  mei  in  Dei  confidentia, 
ini/rcdictur  temphim  fugicndo  hostcs,  et 
rivet?ac  si  dicat  :  Si  sic  fugerct  timorc 
inordinato,  mereretur  divino  privari  auxi- 
lio,  et  occidi.  Nihilo  minus  licitum  cst  e.x 
rationabili  causa,  et  ex  naturali  mortis  ti- 
more,  prsesidium  fugce  assumere,  et  locum 
sacrimi  ac  tutum   intrare,  sicut  et   David 


setn,  cui  tanquam  viro  solenni  credenduni  B  sanctus  frcquenter  fugit  a  facie  Saul.  Non 


est,  di.rit,  quod  tu  et  Judan  cogitetis  re- 
bellare  contra  regem  Persarum.  Propter 
quam  causam  et  prophetas  posueris,  qui 
prcedicent  dc  te  in  Jerusalem,  id  est,  quos- 
dam  induxeris  ad  hoc.  quod  simulant  sc 
spirilum  prophctia:>  habere,  diccntes  quasi 
ex  revelatione  divina  :  Rex  in  Judwa  est, 
id  est,  ex  Dei  voluntate  Nehemias  iste  est 
rex  terrae  et  populi  hujus  :  ideo  ei.  non 
regi   Persarum,  obediatis.  Auditurus  est 


tamen  id  licitum  est  in  derogationcm  ju- 
stiti8e,atquc  in  detrimentum  boni  commu- 
nis,  sicut  in  proposito  isto.  Ad  hoc  enim 
falsarius  iste  voluit  Nehcmiam  in  tcmplo 
rccludcrc.  ut  opus  Dci  negligeretur,  et  Ne- 
hemias  notaretur  de  fuga  formidolosa.qua- 
si  non  sperans  in  Domino. 

Et  intelle.ri,  cx  divino  instinctu  seu 
considcratione  industriae  meae,  quod  Deus 
no/t   inisisset  eum,  id  est,  ex  divina  dire- 


rex  hcec,  id  est,  percipiet  ista,  et  indigna-     ctionc  mihi  talia  non  proferret.  Sicque  de 
bitur  tibi ;  idcirco  veni,  ut  ineamus  consi-  C  spirituali.  non  locali,  missione  intelligitur 


lium  paritcr,  qualiter  possis  te  excusa- 
re.  Et  misi  ad  cos,  dicetis,  specialiter  ad 
Sanaballat,  tanquam  ad  capitaneum  ini- 
quorum  :  Noti  esl  factttm  sccundum  verha 
htvc  qua'  loqucris  per  epistolam  quam  mi- 
sisti.  Quam  oh  causatn  magis  confortavi 
mattus  nwas.  id  cst,  tanlo  plus  animavi 
me  ad  operandum,  quanto  mulliplicius  ac 
insidiosius  impiiis  illc  volebat  mc  inipe- 
dire.  Sic  ct  nos  dcbemiis  tanlo  fervcn- 
tius  Deo  servire,  vitiisque  resistere,  quau- 


istud,  qucmadmodum  tcrlio  Rcgiim  .\hias 
scnex  et  cscus  dixit  ad  uxorem  Jeroboam 
ad  se  missam  :  Ego  missus  sum  ad  te  du-  iii/(pj.s,v, 
rus  niintiiis.  Sed  quasi  caticiitans,  id  est  "• 
non  vere,  sed  apparenter  prophetans,  lo- 
culus  cssct  ad  me.  Magis  enim  debuerat 
consiilerc  Nehemia?.  ut  confidendo  in  Do- 
mino,  pi\Tpararel  sc  ad  resistendum  ad- 
versariis  illis  divini  cullus  ac  honi  com- 
munis.qiiam  ut  ita  rccluderet  s.c.Acceperat 
ctiim  prctiitm,  id  cst  pecuniam  a  Sanabal- 


to  importunius  invisibiles  adversarii  nos  D  lat.  iil   ita  deciperet  me,  et  haberent  ma- 


impugnant,   aul   homincs  pravi  impcdirc 
nostrum  profectum  niluntiir. 

Et  ingressus  sum  domum  SemaiceSudiBi, 
qucm  mihi  fidelem  essc  putavi,  qui  ait  : 
Tractemus  nobiscum  in  domo  Dei,  id  est, 


lum,  id  est,  aliquam  culpam  scircnt  de 
mc,  quod  e:rprobrarent,  id  est,  insultarent 
atque  objicercnt,  mihi.  Meinento  mei,  Do- 
iiiiiie.pro  Tobia  et  Sanaballat, id  est,  a  tali- 
bus  erue  mc.juxta  opcra  eorum  talia,  ut 


inter  nos  conferamus  in  templo,  qualiter      eis  poenam  justam  infligas,  propter  tam 


tu,  Nehemia,  evadere  possis  pcricula,  et 
claudamus  portas  cvdis,  id  est  domus  Dei, 
ut  intra  templum  maneas  clausus  ;  quia 
venfuri  sunt  Sanaballat  et  sui,  ut  inter- 
ficianl  le.  Et  dixi,  refutando  talem  sug- 


vitiosa  vcrba  eorum  et  gcsta.  Mihi  autem 
miscrearis,  eo  quod  tanta  ac  talia  ab  ipsis 
injiiste  perpcssus  sim.  Sed  et  Noadice  pro- 
pheta'  ct  ccterorum  prophetarum  qui  ter- 
rcbant  mc,  id  est,  illorum  pseudoprophe- 


ENARRATIO    IN    CAP.  VII    LIBRI    SECUNDI    ESDR.E.    —    ART.  VII 


247 


laniin  volciiliuni  nie  porkTicre,  inenieiilo  A 
per  debitam  eorum  castigationem  sallein 
in  vita  hac,  ne  pereanl  in  feternum. 

Comp/elKS  est  autein  murux  Jerusalem 
vicesimo  quinto  die  mensis  Ehil  :  qui  di- 
citur  esse  sextus  mensis  apnd  Jnd*os,  ac 
correspondere  eommuniter  parlim  nostro 
Augusto,  et  partim  Septembri;  quinquagin- 
ta  duohus  diebus.  Quo  conslat.  quam  fer- 
venterac  torliler  iaboraverunt.lnde  de  tam 
e.xpedita  et  celeri  consummatione  muri, 
consternati  sunt  adversarii,  videntes  hoc 
fieri  non  potuisse  absque  speeiali  Umnipo-  B 
tentis  subsidio.  El  hoc  est  quod  subditur. 
Faclum  est  autem  quum  audissent,  etc. 
Sed  et  in  diebus  illis  multce  optimatum 
Judeeorum  epistohv  mittehantur  ad  To- 
biam,  id  est,  multi  majores  inter  Judieos 
miserunt  frequenter  epistolas  ad  Tobiam, 
WEsdr.n-,  Samaritanuin  habitatione,  sed  Ammoniten 
natione,  ut  palet  supra  ;  et  a  Tobia  cenie- 
bant  ad  eos  epistolee.  Mulli  enim  erant  in 
Juda'a  Judjentes  Juranientum  ejus,  id  est, 
confoederati  ei  cum  jurejurando,  quia  ge- 
nererat,  id  est,  filiam  \\&h\\\\.  Secheniw  in  C 
uxorem  :  qui  Sechenias  fuit  unus  de  pr»- 
cipuis  inter  Judaeos  ;  et  Joiianan  filius 
ejus,  puta  Tobiee,  acceperat  filiam  Mosol- 
lam  interJudEPOs  notabilis  viri.  Sicque  per 


conjugia  fuit  inler  istos  Juda^os  et  Samari- 
tanos  amiciliaet  confcederatio  facla  :  quod 
periculosum  fuit  Nehemia',  quum  non  sil 
nequior  peslis.quam  lioslis  fami!iaris,cui 
duni  creditur.  periculum  improvise  inciir- 
ritur.  Tamen  quod  dictum  est,  Johanan 
filius  ejus,  ad  Secheniam  possel  referri. 
Sed  et  laudahanl  eum,  puta  Tobiam,  co- 
ram  me,  ut  inircm  pactum  cum  illo.  El 
verba  mea  nunliahant  ei  secrete  per  scri- 
pta  seu  nuntios. 

Uiidc  constat,  qiiam  verissime  scriptuni 
sit,  Miiltffi  Iribulationes  justorum  :  quia  /'s.xxxm, 
Nehemiam  justum  qui  tam  beneficus  et  '"• 
liberalissimus  fuit  in  suos,  imo  in  totum 
populum  Jiidaeorum.  tantaque  bona  exhi- 
biiit  eis,  el  pro  eommuni  eorum  bono  tam 
infaligabiliter  laboravil,  ila  sunt  persecu- 
ti,  non  solum  Samarilani  et  alieni,  sed  et 
populus  ejiis  et  notabiliores  eorum.  Pa- 
tientiam  ergo  discamus,  nec  propterquam- 
cumque  persecutionem  a  via  justitice  re- 
cedamus,  confidentes  semper  in  Domino.  Jer.^\n,T. 
Innotescit  dcmum  ex  introductis,  quod 
Judffii  post  reditum  a  Babylonica  captivi- 
tate  cito  recesserunt  a  Domino  pro  magna 
parte  :  imo  multa  magna  commiserunt  pec- 
cata,  ac  profana  contraxerunt  contra  le- 
gem  connubia. 


ARTICULUS   VII 


EXPOSITIO    CAPITULI    SEPTl.MI   :    POSTQUAM   AUTEM   .KDIFICATUS    EST    MURUS. 


cor 


TENTIA  hujiis  capiluli  qnasi  lota  D 
contenta  est  siipia.  I'i;fmilliliir  ta- 
men  hic  aliquid,  quod  ibi  non  legiliir. 
Postquam  autem  cedificalus  est  murus  Je- 
/6irf.vr,  15.  rusaiem,  prout  prfecedenti  habetur  capi- 
lulo,  el  jiosui  valvas,  id  esl  [)oitas  seu 
januas.  in  porlarum  strucluris  seu  in  lem- 
plo.f/  recensui,  id  est  numeravi,yrt;)/Vo/r.s- 
el  cantores  templi.  et  Levitas  ;  ct  di.ri  : 
Non  aperiantur  portce  Jerusalem  usque  ad 


caloretn  solis.  u\  esl.  qiioiisqiic  soi  nolaiii- 
lilcr  super  nosliiim  hoiizdulcm  asccndat, 
ila  quod  calor  cx  rcflcxionc  radiorum  so- 
larium  causetur  in  tcrra.  (Juinnque  adhuc 
(idsislerenl  mihi  viri.quibus  hcpc  dixi,  j)or- 
la'  Jcriisalem  e/nusa'  si/nt  ante  solis  occa- 
sum,  et  oppilata',  id  est  obtuiala'  ad  in- 
siillum  hostium  repcllcndum.  Xam  pauci 
adliiic  in  Jciiisalcm  morabantiir.  Ei  jiostii 
custodes  ad  vigilandiim  prr  iioctes,  secun- 


248 


ENARRATIO    IN    CAP.  Vlll    LIBRI    SECUMII    ESDR.E. 


ART.  VIII 


dam  vices  suas  et  cx  opposito  donioriim 
suarum  in  niuro.  Et  non  erant  domus  a'di- 
ficata?  ad  sufficientiam. 

Deus  auteni  dedit  in  eorde  meo,  id  esl, 
inspiravit  mihi  ut  facercm  quod  subdi- 
tur  :  et  eongregavi  optimates  et  magislra- 
ttts  et  vulgus,  ut  recenserein  eos,  id  est 
numerarem,  sicque  disponerem  de  popula- 
tione  urbis  Jenisalcm  ;  et  inveni  libruui 
census,  id  cst  numerationis,  eoriim  qui  as- 
cenderant  primum,  id  est,  cum  Zorobabcl 
deBabylonia  redicrunt  in  prima  licentia  a 
Gyro  data,('/  inventum  est  scriptum  in  co, 
\Esdr.\i,  id  est  in  libro  illo  :  Isti  filii  provincia' 
*'  cjui  ascendcrunt  de  captivitate,  etc.  Ista 
verba  scripta  sunt  ab  Esdra,  ibique  expo- 


A  sita,  eademque  summa  totius  multitudiuis 
hic  et  ibi  cxprimitur  ;  sed  quaedam  nomi- 
na  varianlur,  quoniam  multi  eorum  duo 
aut  plura  n(»mina  habiicrunt. 

Xonnulli  autem  de  principibus  fami- 
liaruin  dcdcrunt  in  opus.  Hoc  est  qiiod 
supra  scriptum  cst  :  Et  de  principibus  pa-  XEsih-.». 
Iruin,  quum  ingrcdcrentur  templum  Domi-  "*' '"'' 
ni  quod  cst  in  Jcrusalem,  sponte  obtulc- 
runt  in  domum  Dei  ad  exslrucndam  cam 
in  impcnsas  operis  auri  solidos  sexaginta 
millia,  clc.  Verumtamcn  quse  ibi  diciintur 

B  qiiasi  in  gcucrali,  hic  specialius  exprimiin- 
lur  :  et  ila  quantum  ad  particularcs  dc- 
scriptioncs.diffcrentia  invenitur  intcr  vcr- 
ba  hujus  passus  atque  illius. 


ARTICULUS  VIII 


EXPLANATIO   CAPITULI   OCTAVl    :    ET    VENERAT    MENSIS    SEPTIMUS    SCENOPEGI.E. 


Dl 


kESCRIPTA  tcmpli  ac  civilatis  .Jcrusa- 
'lcm  rcaedificationc,  rccitalur  hic  cul- 
tus  Dei  secundum  legem  in  locis  eisdem. 
Etvenerat  mensis  scpfimus  sccundiim  He- 
braeorum  computationem  :  et  agilur  hic 
de  anno  consummationis  murorum  Jcrii- 
salem.  Porro  quod  subdilur  in  mullis  co- 
dicibus,  Scc/iopcf/ia'  sut>  Esdra  et  Ne/ie- 
mia,  non  est  dc  textu.  Congregatusqve  est 
omnis  jiopulus,  prfcscrtim  in  Jerusalem 
habitans,  aliarumquc  urbiiim  principales 
habitatores,  quasi  vir  unus,  id  est  concor- 
diter  et  perfectc,  in  platea,  qua'  est  ante 
portam  Aquarum  :  quje  supra  dicta  cst 
\iEsdi-.m.  portaFonlis.  bi  cujus  opposilo  fuit  alrium 
'■^'  tcmpli,  in  quo  popiiliis  confliixil  ad  oran- 

dum,  aiidicndumqiic  verbum  Dei  :  quod 
quidam  dicunt  hic  designari  per  plaleam. 
Et  dixerunt  Esdrw  scriba',  ut  afferret  li- 
brum  legis. 

Attulit  crgo  Esdras  lcgem  coram  multi- 
tudine  in  die...  Et  legit  Esdras  in  eo  aper- 
le,'\A  est  intelligibililer  el  dislincte  :  quia 


G  sic  legi  dcl)el,  prEeserlim  divina  Scriplura; 
de  iiia/ii'  usquc  ad  mcdium  die/n  :  in  quo 
patcl    fervor  sus   devotionis  ;  dic  prima 
mcnsis  .scptimi  :  in  quo  die  fiiit  feslum 
Tubarum  in  mcmoriam  liberatiouis  Isaac 
aij  immolatione  in  holocaustum,  quando   Gen.  xsn, 
pro  co  ohlalus  csl  aries,  qui  intcr  vcprcs  "' 
cornibus  ha>sil,  prout  in  Genesi  scribitiir. 
Hinc  in  Levitico  loquitur  Dominus  :  Mense   /,«•.  xxm, 
septimo  prima  die  mensis  crit  fcstum  Tu-  " " 
barum.  Et  aures  o//inis  popuU  erant  ere- 
ctce  ad  libru/n  :  qiiia  cum  diligentia  et 

D  avidilatc  audicndum  cst  verbum  Dei  juxla 

illud  Jacobi,  Sit  oninis  homo  velox  ad  aii-  jacob.\,\9. 
diendum.  Hinc  scriptum  est  in  Ecclcsiasli- 
co  :  Auris  bona  ciim  omni  concupiscenlia    jcccii.\\\, 
audiet  sapienliani.  In  hoc  quoque  patuil  '^'' 
aiidicnliiim  fcrvor,  quod  per  lot  horas  non 
lassabantur  verba  salubria  audiendo.  Et 
benedixit  Esdras  Domino  Deo  voce  ma- 
gna,  ipsum  laudando.  Et  legerunt  in  libro 
legis  distinctc  ct  aperle ;  et  intellexerunt 
quum  legeretur,  specialiter  Esdras,  deinde 


ENARRATIO    IN    CAP.  VIII    I.IBRI    SECTODI    ESDR.K. 


ART.   VIll 


249 


Acl.  II,  T. 


Jer.  XXXII. 
41. 

P».  CXLIX. 

4.    * 

/Vor.  VIII, 


Laj.  xxiii. 
39 -4i. 


et  Nphemias  ac  quitlam  LcvitEP.  Indc  siib- 
jungitiir  : 

Diril  aii/eiii  Xe/iemias  (ipse  est  Ather- 
satha)  et  Esdras  et  Lecitiv  interjjretantes 
universo  p&pulo,id  est  exponentes  turba> 
vulgariuin  qu^p  legebantur.  vel  successive. 
vel  unus  uni  parli.  altcr  alteri.  secundum 
quod  in  Actis  habetur  :  Xonne  isti  omnes 
qiii  ioquuntur.  (iaiila?i  sunt  ?  Bies  sanctlfi- 
eatiis  est  Domino  Deo  nostro,  id  est,  dies 
iste  ad  Dei  lionorem  solennis  est.  No/ite 
fui/ere.  Flebat  enim  omnis  populus,  fjuum 
audiret  verba  legis,  ex  compunctione  et 
contrilioiic,  quoniam  verba  legis  audiendo, 
considoravcrunt  siias  transgressiones.  .\ec 
inaluin  fuit  quod  fiebant,  sed  bonum.  Me- 
lius  lamen  pro  die  illo,  ut  gauderent  in 
Uomino  ex  contemplatione  bonitatis  et  pi- 
elatis  ipsius.  beneficiorumque  ejus.  Actus 
enim  virtutiim  sunt  exercendi  loco  et  tem- 
pore  opportuno.  Et  dixit  eis  Xehemias  : 
Ite,  comedite  pinguia,  et  bibite  mulsum, 
id  est  potionem  ex  aqua  el  inelle  confe- 
ctam :  vel,  ut  quidani  exponuiil.  vinum 
melle  dulcoratum;  et  mittite partes  his  qui 
non  pra'paravcrunt  sibi ,  prsesertim  ege- 
nis.  Sic  aiitem  fuerant  admonendi,  quia  a 
mane  usque  ineridiem  audierant  verbum 
Dei,  et  quia  solennilas  erat  jucunda.  Gau- 
dium  enim  Domini  est  fortitudo  vestra,  id 
est.  Deus  per  modiim  gaudcntis  se  habel 
de  vestra  spirituali  confortatione  in  omni 
actu  virtutum,  quoniam  amat  vos  et  vc- 
stram  cupil  salutem.  Qiii  iii  Jcrcmia  testa- 
tur  :  Laelabor  super  eis  quum  benefecero 
eis.  Etenim  beneplacitum  est  Domino  in 
populo  suo.  Qiii  per  Salomoncm  fatctur  : 
Delicia?  mea?  esse  curn  filiis  hominuin. 

Et  invenerunl  scriptum  in  lege,  prcvce- 
pisse  Dominuiii  in  manu  .^foi/sis,  id  est 
per  vocem  et  obsequiuin  .Moysis,  ut  habi- 
tarenl  filii  Israelin  tabernaculis  factis  de 
arl)oriiin  ramis.  ///  dic  solenni,  id  est  in 
solenniimi  dieriim  congerie,  ulpole  sep- 
lem  diebiis,  mense  septimo.  Scriptum  est 
enim  in  Lcvitico  :  .V  qiiintodcciino  die 
mensis  hiijus  seplimi,  (•riint  fcriip  Taber- 
naculoriim  septem  dicbiis.  Quod  jiissuni 


.\  fiiit  in  mcmoriam  bcneficii  Dci.  quo  post 
cductionem  filiorum  Israel  ex  .Egypto,  fc- 
cit  cos  liabitare  in  fabernaculis  et  papilio- 
nibus  atque  tenloriis  in  deserto.Idcirco  in 
Levitico  Dominus  ait  :  l't  discant  posteri  Ler.wm. 
vestri.  quod  in  tabcrnaculis  habitare  fe-  "• 
cerim  Israel.  quum  educcrein  eos  dc  terra 
.Egypli.  Et  ul  prwdicent  et  divulgent  vo- 
rem  in  iinirersis  urbibus  suis.  Nam  ex 
preetacto  pra»cepto  sacerdotes  et  scribaj 
erant  adslricti  populum  Israel  de  hujus  fe- 
sti  observantia  informare.  Egrcdimini  in 

B  inontem,  et  afferte  frondes  olivu',  et  fron- 
des  ligni  pidcherrimi ,  frondes  myrti  ct 
ramos  palmarum,  ut  fiant  tabernacula, 
.sicui  so-iplumest. 

Et  egressus  est  omnis  poputus,  et  attu- 
lcrunt,  id  est,  quidam  de  omnibus  ad  af- 
ferendum  ramos  arborum  :  non  ilaquc 
secundo  dic  quo  audierunl  istud  fcstum 
esse  agendum.  de  qiio  dic  secundo.  pau- 
lo  ante  habelur  iii  littera:  sed  appropin- 
qiiante  et  jam  imminente  quintodecimo 
die  septimi  mensis.  quo  die  fuil  hoc  fc- 

C  stum  incipiendum.  Feceruntque  taberna- 
ciila  unusquisqtie  in  domatc  siio,  id  est  in 
tectoplano  suae  domus  :  quia  in  tcrra  illa. 
tecta  domorum  sunt  plana,  et  tabernacula 
isla  sub  dio  fiebant ;  et  in  alriis  suis.  Non 
enim  fecerant  a  diebiis  Josue  taliter  filii 
Israel,  id  est  tam  solennitcr  fcstum  hoc 
Tabernaculorum  :  quemadmodum  quarto 
Regum  libro  lcgitur,  quod  a  diebus  Judi-  iv  Reij. 
cum  non  factum  fuit  tale  Phasc,  qualc '""""'■''• 
fecit  Josias  rcx.Aliqui  tainen  dicunf.quod 
comparafio  ista  sit  intelligenda  secundum 

D  qiiid.  non  siniplicifer.  Scd  securius  rcor 
vcritafcm  hisloria?  scqui  et  fexlum.  Islud 
enim  festum  poferat  celeberrime  fieri  abs- 
quc  notabili  suinptu  :  cf  sub  Esdra  cele- 
liratiim  est  cum  dcvotionc  pi\Tcipua  ef 
grandi  laetitia,  afque  a  populo  toto,  et  ciim 
formosis  variisqiic  matcriis  :  qiiia  iit  fcr- 
liir  in  littcra.  alliilcriint  frondcs  nliva^  ac 
ligni  piilcherrimi.  frondes  niyrli.  ii|  esf 
arboris  sic  vocalic.ramos  palniariim.  froii- 
dcsqiie  ligni  ncmorosi  :  in  (|uilius  omni- 
biis  sumifiir  singulare  pro  plurali. 


250 


ENARRATIO    IN    CAP.    IX    LIBRI    SECUNDI    ESDR.E.    —   ART.    IX 


Legit  autcm  Esdras  in  libro  lcgis  per  A 
dies  singulos  mensis  istiiis,  seii  festoruiii 
ipsius,  a  die  pritno  hujus  septimi  men- 
sis,  usque  ad  diem  novissimuin  nicnsis 
ejusdem  ;  ct  fccernnt  solennitaton  Ta- 
bernaculorum  scptcm  diclnis,  ct  in  dlc  oc- 
taro,  scilicet  proximc  subsequente  ulti- 
mtim  diem  solennilatis  prfefatse,  co/^cc^rt»; 
ju-rta  rltum .  id  est  quamdam  pecuniarum 
coliectionem  pro  emendis  rcquisitis  in 
cultu  templi,  secundum  jussionem  et  ob- 
servantiam  legis.  Fuilque  dies  illa  octava 
multum  solennis.  Sicque  et  in  ea  videtur  B 
Esdras  legisse  in  libro  legis.  Hinc  in  Levi- 
tico  Dominus  ait  :  Dies  quoque  octavus 
erit  celeberrimus  atque  sanclissimus  :  est 
11  Esdr.  enim  Ccetus  atquc  collectse.  Et,  ut  legitur, 

3^  33  ' 

'  ''  '  dabant  tertiam  partem  sicli  per  annum 
ad  emendiim  oleum,  el  ad  panes  propo- 
sitionis,  ad  ligna,  ct  ad  sacrificia  sempi- 
terna. 

Moraiitas.  At  vcro  dc  spirituali  significatione  festi 
Tabernaculorum  et  Golleclce,  dictum  esl 


Lev.  xMii 
36. 


super  Leviticum.  Debemus  equidem  sep- 
tcm  (liebus.  id  esl  omni  tcmpore  incolalus 
vitic  pra^sentis  in  tabernaculis  habitare, 
lanquam  peregrini  et  hospites  in  deserto 
sseculi  hujus,  et  virlulum  virore  ornari  ac 
adspirare  ad  patriam,  quatenus  die  octa- 
vo,  id  esl  octava  Resurrectionis  seu  ino.x 
post  curriculum  dierum  hujus  exsilii,  col- 
ligamur  in  regno  ccelesli  :  de  qua  spiritu- 
ali  cclebratione  festi  Tabernaculorum  a  Zach.xix, 
Zacharia  fit  mysticus  sermo.  hisuper,  ex 
isto  capitulo  instruunlur  fideles  diebus  fe- 
slivis  vacare  divinis  el  sacris  sermonibus, 
ad  ecclesiam  convenire,  el  cum  ingenli 
affeclu  verbum  Dei  audire  :  quod  et  sin- 
gulis  diebiis  feslivis  proponendum  cst  eis 
iulelligibiliter,  distincte,  aperle,  plcnarie. 
Et  quamvis  post  hsec  liccal  paululum  lau- 
tius  refici,  vilanda  est  tamen  omnis  car- 
nalilas,  superfluitas,  cl  voIuptas.Et  de  his 
quae  sobria'  supersunt  refeclioni,  facienda 
est  pauperibus  eleemosyna  liberalis,  cari- 
tativa,  ct  humilis. 


ARTICULUS  IX 


EXPOSITIO    CAPITULI   .\0N1    :    IN    UIE   AUTEM   VICESIMO   QUARTO    MENSIS   HUJUS. 


DEYOTIO  populi  sua  peccata  humiliter 
confilenlis,  Deumque  laudanlis,  et  ejus 
beneficia  grata  mente  recolentis,  hoc  loco 
deseribilur.  In  dic  antcm  vicesimo  quarto 
mcnsis  liujus  scptimi,  convenerunt  filii 
Israel  in  jejunio,  ct  in  saccls,  et  humus 
super  eos.  Audiendo  namque  quolidie  le- 
gem,  adverlerunt  enormilalem  et  multitu- 
dinem  suorum  excessuum.Feslivilas  autem 
Tabernaculorum  septem  durans  diebus.  et 
quintodecimo  die  seplimi  mensis  inchoans, 
duravil  usque  ad  diem  vicesimum  secun- 
diim  mensis  ejusdem  exclusive;  dieaulem 
vicesimo  secundo  fecerunl  colleelam,  et 
die  vicesimo  lerlio  separaverunl  alienige- 
nas  a  sua  communione  :  sicque  statuerunt 


C  die  sequente  per  jejunia  et  confessionem 
ac  alia  humiiitatis  compunclionisque  si- 
gna  el  gesla,  veniam  deprecari,ac  graliam 
emcndationis  in  posterum  impIorare.Con- 
venerunt  ergo  in  jejunio,  id  est  concordi- 
ler  jejunantes,  ct  in  saccis,  id  est  vestibus 
asperis  pa>nitenlialibus  aut  cilicinis  indu- 
li.  et  humus,  id  est  adspersio  pulvcrum, 
super  capila  fuit  eorum. 

Et  separatum  est  .lemen  filiorum  Israel 
ah  omni  fi/io  aticnigena.  Hoc  quidam  ex- 
ponunl  de  separatione  conjugiorum  inilo- 

D  rum  inler  Judseos  el  gentes  :  de  qua  separa-  i  Esdr.  %. 
tionc  dictum  cst  piimo  Esdra>  libro.  Alii 
autem  exponunt  de  separatione  eorum  ab 
Ammonitis  et  Moabitis,  quia  in  lege  audie- 


EXARRATIO    IN    CAP.    IX    LIBRI    SECUNDI   ESDR.E. 


ART.    IX 


251 


Prov. 
xsvni,  13. 


fl«i(.xxi.i,  rant :  Ammonilcs  et  Moabiles  non  intrabunt 
'■  in  ecclesiam  Dei.Additur  eliam  in  Sehola- 

slica  historia,  quod  statuerunl  el  ipsa  ju- 
menla  dehere  jejunare  :  et  piieros,  usque 
ad  pueros  septeni  aniioruni.  £f  s/c/cni/i/ 
e/  coufi/chan/ur  pcccci/a sua,c/  hiiijui/a/cs 
pa/riim  siiorum,  quas  i'uerunt  magna  ex 
parle  iniilali  :  siciiue  el  pro  palribus  suis 
deiiinctis  orabant.  Confilehantur  autem 
peceala  siia  non  sacramentali  coufessione, 
sicul  fit  in  evangeiica  lege,  sed  coram  Deo 
seu  publiee  eoram  sacerdote,  prout  moris 
/>j.x\xi,  5.  fuil  in  lege.  juxla 

filebor  adversum  me  injuslitiam  meam 
Doinino.  Unde  et  Salomon  dixit  :  Qui  abs- 
eondit  scelera  sua,  non  dirigetur  ;  qui 
aiilem  conlessiis  fnerit,  el  reliquerit  ea, 
misericordiam  consequetur. 

El  consurrexerunt  ad  s/andum ,  ul  \c- 
etionem  legis  audirent  ;  c/  legeruii/  in  vo- 
liiinine  legis  Levitee  seu  scribse,  qua/cr  iu 
die,  et  quater  in  nocte  confitebantur .  In 
quo  patet  fervor  devotionis  eonim,  et  vi- 
gilantia  magna  in  nocte.  Et  adoniban/ 
Dominiim.  De  hoc  Magister  in  historiis 
seribit  :  Convenerunt  oclies  ad  audiendum 
legem,  quater  in  die,  et  quater  in  nocte. 
Lectione  terminata,  prostravit  se  populus 
ad  orandum,  et  fiebant  preces  super  eiim 
a  sacerdotibus,  ct  tandem  benedictio  sa- 
cerdotalis.  Ex  quibus,  secundum  Bedam, 
Ecclesia  traxif  exemplum.  Xam  supra  gra- 
duni  fit  lectio.  proul  paulo  post  leguntur 
Levitfe  ascendisse  super  gradum,  et  Levi- 
tae.  id  est  diaconi,  faciunt  proclamationes 
in  populo.  Octies  quoque  infra  diem  et 
noclem  ad  ecclesiam  convenitur,  quam- 
vis  non  penitus  eodem  modo  quo  tunc. 
Semel  eniin  in  nocte  surgimus  ad  noctur- 
nos,  secunduin  illud.  Media  nocle  siirgc- 
bam  ad  confilendum  libi.  In  die  vero  sep- 
ties  psallimus,  juxta  illud.  Septies  in  die 
laudeni  di.xi  libi  :  vidrlicel  in  [^audibiis. 
qiue  consueverunl  circa  vel  anle  auroraiu 
canlari.  el  in  l'rima.  Tertia,  Sexta,  Nona, 
Ve^peris  ct  (^oinplelorio.  In  singiilis  au- 
lcm  lloris  pro  leclione  dicitur  (;apitiilare. 
Postea  proslernimur  ad  preces  in  diebus 


A  non  festis,  el  subditur  Oratio  pro  bcnedi- 
ctione. 

Surrexerun/  au/cm  supra  gradum  Le- 
vi/w,  qui  in  liltera  expriinuntur,  c/  dixe- 
run/  :  Surgi/e  cl  benedici/e  Domino  vi- 
venti.rt/v  a'/crno  e/  usr/iic  in  cc/crnum  :cui 
in  prtesenti  temporaliter,et  in  fuluro»ter- 
naliter  benedicunt  electi ;  el  bcnedicaiit 
oinnes  rationales  creaturae,  nomini  gloriw 
/inv,  id  est  tibi  ipsi  glorioso,  ejxvlso,  id 
est  residenti  in  siimmo  coelo  ;  vel,  in  su- 
blimi  devolione  id  agant.  Unde  et  angeli 


Psalmi  :  Dixi.  Con-  B  nato  Christo  ex  Yirgine  eecinerunt  :  GIo- 


Luc.ii,  1 1. 


Ps.  CXMII, 

6i. 


Jbid.  IC4. 


ria  in  excelsis  Deo.  In  omni  lienedic/ione, 
id  est  plena  et  perfecta  commendatione 
tua3  bonitatis  et  perfeclionis  in  semetipsa, 
(■/  laudc  ejiisdem  propler  opera  et  benefi- 
cia  sua.seu  per  respectum  et  habitudinem 
ad  creata. 

Porro  quod  subditur.  E/  dl.rii  Esdras, 
non  est  dc  tcxtu,  sed  subinlelligitur,  se- 
cundum  eos  qui  dicunt  totum  residuum 
esseverbiim  ipsius  Esdra».  Alii  dicunt  non 
esse  subinlelligcndum,  nee  verba  sequen- 

C  lia  esse  solius  Esdrae,  sed  aiiorum  quoque 
confilenlium  Dco.  Potiiis  tamen  apparet 
quod  sint  a  solo  Esdra  prolala,  approban- 
libiis  aliis.  Non  enim  videtur  quod  plures 
simul  protulerunt  verba  ista,  sicut  tres 
Pueri  in  camino  quasi  ex  uno  ore  Deum  z^an.  m.oi. 
laudabant. 

Ti(  ipse,  Domine,  solus  :  quoniam  solus 
es  Deus  vcrus,  non  plures  dii ;  /u  fccis/i 
civlum,  id  est  omnes  orbes  coelestes  con- 
tentos  sub  siimmo  ccelo,  e/  ccclum  cwlo- 
ru,ii,\A  est  coeluin  empyreum  quod  ambit 

D  et  continel  cuncla  creata  :  eslque  immo- 
bile  el  mansio  Beatorum  ;  dictum  empy- 
reum,  id  est  igneuni,  non  a  calore,  sed 
splcndore  ;  c/  omuem  c.rcrci/iim  cDriiiii, id 
est  cunclos  ordines  supernorum  spiritiiiim. 
Inlerdum  vero  planetfe  ac  sidera  vocantur 
cfpli  militia  :  iinde  qiiarto  libro  Regiim  le- 
giliir  Manasscs  adorassi^  onincm  iniiiliam  w/ieij.sxi, 
cu'Ii.  Jiixla  (|ii('iii  iiioiliim  posscnl  dici  e.\- '• 
ercilus  cceli  ac  oibium.  '1'crram  c/  unircrsa 
qiia'  in  ca  suiii  :  (pi;e  siinl  ereala  et  facla 
a  Deo,  tanqiiain  a  prima  caiisa  nicdiale  vd 


252 


ENARRATIO    IN    CAP.    IX    UBRI    SFXUMIl    ESnn.K. 


ART.    IX 


Daii.  111,; 
et  seq. 


Gen.  \i,  31 


Juililhy 


Gen.i 


immediate  ;  maria  ct  nmnia  qiue  in  eis  A 
sunt ;  et  tii  rivi/icas  otnnia  /uvc.  \on  est 
hoc  inlelligemiuni  jiixla  quoriinidam  insa- 
niain.  quod  lolus  niundLis  sit  unum  ani- 
nial.  ciijus  partes  sint  quatuor  elementa, 
et  reiiqua  animala  sinl.  vel  quod  Deus  sit 
anima  mundi  aut  oinnium  vita  fonnalis  ; 
sed  omnia  lisec,  id  est  quaedam  de  his  om- 
nibus.  vivificat  Deus.  aut  eerte  metaphori- 
ce  vivificat  omnia.dando  singiilis  aliquani 
operalionem.  motum  seu  inclinationem  ad 
proprium  finem.  Yivum  namque  vocatur, 
quod  movet  se  ipsum.  Et  crercitns  creli,  B 
id  est  universitas  coplestium  civium.  te 
adorat.Qm  aulem  diciint  corpora  coelestia 
esse  animata,  affirmant  exercitum  coeli.id 
est  universitalem  planetarum.  stellarum. 
orbiumque  ccelestium  Deum  proprie  ado- 
rare.  Et  quamvis  dicanlur  non  esse  ani- 
mata,  attamen  adorant  Deum  maleriali- 
ter,  quoniam  sua  eminentia,  clarilate  et 
perfectione  ostendunt  Creatorem  suum  es- 
se  adorandum.  .Iiixta  quem  modiim  cun- 
cla  creata  Deuni  benedicere  et  laudarc  di- 
cuntur.  C 

Tuelegisti Aiiratii  per  prsedestinationem 
abseterno.  et  tempore  pra^ordinato  vocasti 
eum  ad  tiiuni  ol)sequium,  atque  ad  terrani 
promissam.  Hinc  subditur  :  Et  edu.risli 
eum  de  igne  Chaldworuin.  In  Genesi  legi- 
tur  Abram  exisse  de  Ur  Chaldaeorum  :  ubi 
per  Ur,  secundiim  quosdam,  inlelligitur 
villa  seu  lociis  nativitatis  habilalionisque 
Abram  in  Chalda?a.  Alii  asserunt  per  Ur 
intelligi  ignem.  diccnles  ipsnm  Abram  fu- 
isse  projectum  in  ignein  dc  praecepto  Xem- 
rod,  eo  quod  ignem  noluerit  adorare,  et  D 
quod  divina  virtute  exivit  illsesus  de  igne. 
Cui  dicto  videtur  ha:>c  lillera  consonare. 
Posset  tamen  per  ignem.  tribulatio  magna 
quam  in  Chalda^a  loleravit,  intelligi.Unde 
dicit  Judith  :  Abiaham  tentatus  est,  et  per 
multas  Iribulaliones  probalus,  Dei  amicus 
effeclus  est.  Et  posuisti  nomen  cjus  Abru- 
ham,  id  est,  eum  qui  antea  vocabalur 
Abram.  qiiod  interpretalur  pater  excelsus, 
vocasti  Abraham,  quod  interpretatur,  pa- 
.  ter  multarum  gentium,dicens  ad  eum :  Nec 


ultra  vocabitur  nomen  tiium  Abram.  sed 

appellaberis  Abraham,  qtiia  patrem  mtil- 

tarum  genlium  constitui  te.  Et  invcnisti 

cor  cjus  fidelc  coram  tc.  Quia  in  adversis 

el  prosperis    libi  constanter   adhaesit,  et 

fuit  in   fide  pra»cipuus,  qui  contra  spem  Aom.  iv.is. 

in  spem  credidil. 

Et  vidisii  afjiictionem  patrum  nostro- 
rum  in  ^Egypto,  dicens  ad  Moysen  :  Vidi   AVorf.  in. 
afflictionem  populi  mei  in  .Egypto,  et  cla-  '' 
morem   ejus   audivi ;  et   sciens   dolorem 
ejus,  descendi  ut  liberarem  eum.  Clamo- 
rem  corum  audisti  super  mare  Rubrum  : 
jtixta  illud  Exodi,  Clamaverunt  filii  Israel    ibid.  .mv, 
ad  Dominum.  Ad  montem  quor/ue  Sinai    /4,^  j,„ 
de.scendisti :  non  locum  mutando,  sed  mi-  '*•  20;  xx. 

1-17.  22  ■ 

ral)ilia  ibi  agendo  ;  et  per  creaturam  sub-  ac^vh.Vs. 
jectam,  qiiia  per  angelum  in  tua  persona 
apparenlem  et  loquentem  apparuisti.  Pro- 
plerea  subditiir  :  et  tocutus  es  cum  cis  de 
caelo  aerio.  Quamvis  enim  angelus  loque- 
retur  Moysi  tantum,  non  populo,  decem 
tamen  pripcepta  Dominus  per  angelum  de- 
dit.  et  protulit  toto  illo  populo  audiente, 
sicut  in  Exodo  et  Deuteronomio  legitur. 
Unde  Moyses  ait  ad  populum  :  Interroga  Deui.  iv, 
si  facta  est  aliquando  hujusmodi  res,  aut'"'^'' 
unquam  cognitum,  ut  aiidiret  populus  vo- 
cem  Dei  loquentis  de  medio  ignis,  sicut  tu 
audisti.  Et  dcdisti  eis  judicia  recta,  id  est 
judicialia  praecepta  veraciter  justa,  et  le- 
gcm  vcritatis,  id  est  legem  Mosaicam.  in 
qua  nihil  est  falsitatis,  et  ea  qufe  credenda 
siint.  proponuntur.  ac  veritas  de  Deo  et 
creaturis  docelur.  cxerimonias,  id  est  prae- 
cepta  cffrimonialia.  et  prxcepta  bona,  vi- 
delicet  praecepta  moralia  ;  et  sabbatum 
sanctificalum  ostendisti  eis,  jubendo  ut  i-j-orf.  .tx, 
diem  septimum  celebrarent.  '•  '"• 

Ipsi  vero  ef  palres  nostri  superbe  ege- 
riint,  per  rebellionem  contra  te  et  Moysen, 
qui  loquitur  eis  :  Locutus  sum.  et  non  ^«,(.1,43. 
audistis  ;  scd  adversanles  imperio  Domi- 
ni,  et  tumentes  superbia,  ascendistis  in 
montem.  Et  dederunt  caput,  id  est,  cor 
suum  inclinaverunt,  ut  rei'erferentur  ad 
servitutem  suam  pristinam  in  .Egypto,  at- 
que  ad  consuetum  jugum  diaboli,  obse- 


ENARRATIO    IN    CAP.    IX    LIBRI   SECLNDI    ESUR.i:. 


ART.    IX 


253 


Num.  XIV 
3.  l. 


Exotf. 
xx-\ii,  !. 


Jbid.  i. 


Ibid.  fi. 


ICor.x.7. 


*  aiias  do- 
ceret 


ETod.xxiu, 
iO. 


/bid.xwit 
15. 


Ps. 


Deut.xxix, 
5. 


quiuiviquc  poccali.  dicentes  :  Uliuaiu  pei-  A 
eanuis,  et  noii  inducat  nos  Domiiuis  iii 
torraiu  istam,  ne  cadamus  gladio.  Nouiu^ 
mclius  est  reverti  in  .Egyplum  J  Dixeruul- 
que  alter  ad  altcrum  :  Constituaiuus  no- 
bis  (lucem,  et  revertamui"  in  .Egyptum.  Et 
(/iiidem  (jinim  fecissent  sibi  vitulum  con- 
ftatilem  :  quia  .\aron  compulerant,  ul 
per  manuin  artilicum  formaret  imagincm 
vitiili :  et  dixissent :  Iste  est  Deus  tuus, 
0  israel.  ijKi  te  eduxit  de  .■Eiji/pto.  \n  Exo- 
do  leguntur  dixisse  :  Hi  sunl  dii  tui,  Israel, 
qui  te  eduxerunt  de  terra^Egypti.  Quomo-  B 
do  ergo  hic  uarrantur  in  siugalari  dixisse, 
Hic  est  Deus  tuus  ]  Uespondetur,  quod  ibi 
plurale  pro  singulari  sumpserunt,  ut  s^pe 
fit  in  Scripluris.  Feccriintque  blaxpliemias 
maf/nas,  sacrificantes  idolo  vano.  et  illud 
Deum  vocando.atquc  in  circuituejus  cho- 
reas  ducendo  et  concinendo,  jiixla  quod 
legitur  :  Scdit  populus  manducare  et  bi- 
bere,  et  surrexerunt  ludere, 

El  spirilum  tiiiim  bonitm  dedisti,  (jiii 
duceret*  eos  :  quod  intelligi  potest  de  an- 
gelo  sanclo,  qui  columnam  nubis  et  ignis  G 
movendo.  rectum  eis  ilcr  ostendit.Unde 
in  Exodo  Dominus  dixit :  Ecce  ego  mittain 
angcluin  meum,  qui  prjecedat  te  et  cuslo- 
diat  in  via,  Potesl  quoquc  intelligi  de  Spi- 
ritu  Sancto,  quem  Dominus  infudit  Moysi 
ductori  ipsoriim,ut  tam  caritalivc  et  inaii- 
siiele  perduceret  perversum  populum  il- 
lum  :  qui  Spiritus  per  mirabilia  multa 
ipsos  prsecessit,  Nam  in  Exodo  legilur 
.Moyses  exorasse  :  Si  non  tu  ipsc  prscedas 
nos,  ne  educas  nos  de  loco  isto,  elc.  Dc 
quo  Spiritu  ait  Propheta  :  Spiriliis  tuus  D 
bonus  deducet  me  in  terrain  rectam.  Xi- 
liilque  eis  defuil  de  necessariis  vitae.  In- 
lcrdum  tameii  ad  lcmpus  siistinueriint 
pciiuriam.  famcm,  silim,  sed  miscricordi- 
ter  et  ceieriter  eis  providit.  Vestimenta 
eorum  non  inoeteraverunt,  et  pedeseorum 
non  sunt  attrili,  id  est  iaesi  aut  lassitudi- 
nc  afflicti,  Hoc  est  quod  iii  Deutcronomio 
scripluni  est  :  .\dduxit  vos  pcr  descrtimi 
qiiadraginta  annis  ;  non  siint  atlrila  vesti- 
inenta  vcstra,  ncc  calceamenta  pcdum  ve- 


sliorum  vetustate  consumpta  siinl  :  quod 
fiiil  grandc  iniraculum.  Quod  vero  hic  di- 
cilur,  Pedcs  eorum  non  suul  allriti,  poni- 
lur  contentum  pro  contiucnlc,  Vcl  iulelli- 
gcudum  est  de  justis  :  quibus  et  manna 
sapuit  sicut  volebant,  secundum  illud  Sa- 
pientiae,  Ad  quod  quisque  volebat,  conver- 
lcluilur.Pcrvcrsi  aiilcin  laligabanlur.  juxta 
illud  .Numcrorum  :  Ortuni  cst  murmur  po- 
puli  quasi  dolentium  pro  labore.Et  rursus 
in  libro  codcm  :  Coepit  Isederc  populiim 
ilineris  ac  laboris.  Et  dedisti  eisregna,  id 
est  regiones,  imo  terras  triginta  unius  re- 
gum,  in  terra  promissionis,  ul  Josiic  dicil, 
el  popidos  cis  subjecisti. 

Provocaverunl  autem  lc  ad  iracundiam : 
non  concitando  in  te  immatcrialissimo 
Dco  aliquam  passionem.  lurbationem,  aul 
alferalionem,  sed  ad  justae  ultionis  effc- 
ctum  seu  a»quilatis  rigorem,  sicul  per  Je- 
remiani  testatus  es  :  Nuinquid  mc  ad  ira- 
ciindiam  provocant  ?  nonne  semetipsos,  in 
confusionem  vultus  sui?  Et  in  lempore 
tribiilationis  siia'  clamaverunt .  ad  te,  ef 
dedisti  eis  salvatores.  Hoc  frequcnler  fa- 
clum  est  temporc  judicum,  iil  cx  hisloria 
libri  Judicum  elucescit,  Scriptum  est  enim  : 
Suscitavit  Dominus  judiccs  qui  liberarent 
cos,  Quumquesuscilarel  judiccs.  flecteba- 
Uir  misericordia,  et  audiebat  afflictorum 
gcmilus,  et  liberabat  eos  de  ca^dc  vastan- 
tium.  Quumque  reqitievissent,'\(\  est,  ces- 
sationem  ab  hostium  impugnatione  ha- 
buissent,  rcversi  .mnt  ad  pristina  vitia  ac 
pejora.  Conversique  sunt  ritrsitm  ad  te, 
vcxalionr  cis  inlellectuin  praslanle,  et  li- 
Ijerasti  cos  :  quod  ssepius  accidit  sub  di- 
vcrsis  judicibus.  Hinc  in  libro  Judicum 
inducitur  :  Quumque  morluus  esset  judex, 
rcvertebantur,  et  multa  iiiajora  (id  est  pe- 
jora)  facicbanl.  Et  dcdcrunt  humcrum  re- 
cedentem,  id  est,  onus  pra?ceptorum  tuoriim 
snper  se  ferrc  rccusavcrunt.  jiixla  illud 
Zacharia» :  .Nolueriinl  attcnderc.  et  averte- 
riinl  scapiilas  recedentes.  Cor  suuin  posu- 
crunt  ut  adamantem,  ne  aiidircnt  legein. 

Et  protrajL-isti,  id  esl  prolongasti,  super 
eos  annos  mullos,  id  est,  inuitis  annis  eo- 


Sap.xw.li. 
A'((//i.xi.  I. 
Ibid.  XXI. 4. 


Josite  XII, 


Jer.Mt.  10. 


Jttdic.ttt,9, 
15;  IV,  3;  vi, 
",  Plc. 


76j(/.ii.16, 
13. 


Jtidie.H.lO. 


Xaclt.  VII, 
11.  li. 


254 


ENARRATIO    IN    CAP.    IX    LIBRI    SECUNDl    ESDR.E.    —   ART.    IX 


rum  punitionem  et  captivitatem  distulisti, 
et  contestatus  es  eos  in  spiritu  tuo,  id  est, 
perrevelationem  prophelicam  a  Prophetis 
prolatam  sub  leslimonio  veritatis,  prae- 
nuntiasti  et  comminatus  es  eis  flagella  et 
adversa  instantia.  Unde  per  Jeremiam  sae- 

jer.vii,25;  pc  locutus  cst  :  Misi  ad  vos  omnes  servos 
^™'"'  meosProphetas,  ut  reverteretur  unusquis- 
que  a  via  sua  mala.  In  misericordiis  au- 
teiii  tuis  plurimis  non  fecisti  cos  in  con- 
sumptloncm,  id  est,  ex  magna  et  infinifa 
misericordia  tua  noluisli  eos  omnino  dis- 
perdere,  exstirpare,  exstinguere,  sed  reli- 
quias  reservasti  ex  eis  :  sicut  in  Ezechiele 
seepe  hal^etur.  Unde  per  Jeremiam  Domi- 

/6irf.  XXX,  nus  dixit  :  Casligo  te  in  judicio,  ut  non 

"•  tibi  videaris  innoxius  ;  non  autem  le  fa- 

ciam  in  consummalionem. 

Nunc  ilaque,  Deus  magne,  fortis  et  ter- 
ribilis,  ne  averlas  a  facie  tua  omnem  la- 
borem  qui  invenit  nos  :  id  est,  tribulatio- 
nes,  quas  pro  peccatis  nostris  incurrimus, 
misericorditer  intuere,  et  per  eas  nobis 
ignosce,  ac  de  celero  pacem  et  prosperila- 

Tob. m,ii.  tem  concede.  quia  post  tempeslalem  facis 
tranquillum,  et  post  fletum  exsultationem 

Babac.m,  infuudis,   et  quum  iratus  fueris,  miseri- 

'■  cordi»  recordaberis,  nec  vindicas  bis  in  id 

ipsum  ;  a  dicbus  regis  Assur,  id  est  regis 

IV  Heg.    Assyriorum,  puta  Sennacherib,  qui  valde 

xvm,  13  et  ^,gjjj^^.j,  sanclum  regcm  Ezechiam  et  popu- 
u  Par.   luin  ejus.  Filius  quoque  regis  illius  capti- 

""'""'  "  vavit  Manassen  filium  Ezechia3,ut  secundo 
libro  Paralipomenon  legilur.  Et  ipsi  in 
regnis  suis,  id  csl  reges  nostri  in  regioni- 
bus  terrsepromissionis,videlicet  inJudaea, 
Galiiaea,  Sainaria  et  aliis,  non  servicrunt 


A  tibi,  loquendo  de  regibus  Israelitici  populi 
multis,  non  omnibus.  Ecce  nos  ipsi  hodie 
scrvi  sumus,  id  est  suljjecti  jugo  regis 
Persarum,  ct  Iributarii,  quantum  ad  vul- 
gus.  Et  fruges  cjus  niultipUcnntur  rcgibus 
quos  posuisli  siiper  nos,  id  est,  Jjlada  ter- 
rcB  nostrae  pro  magna  parte  deveniunt  in 
usum  reguin  gentilium,  qui  praesident  no- 
bis,  proptcr  pcccuta  nostrti  ;  et  corporibus 
nostris  dominantur  ct  jumentis  :  quia 
oportet  ut  serviamus  eis,  quuin  jusserint, 
in  propriis    personis   et  cum   nostris  ju- 

B  mentis;  mens  lamen  tali  servituti  non  est 
obnoxia. 

Supcr  omnibus  crgo  his,  etc,  id  est,  de 
oinnibus  praedictis  peccatis  firmiter  pro- 
ponimus  nos  emendare,  et  de  hoc  percu- 
tiinus  fedus  ct  scribimus,  id  est,  litteram 
testimonialem  conficimus,  et  signant,  id 
est,  sigilla  apponunt  pro  se  et  populo, 
principes  nostri,  in  testimonium  veritatis, 
ut  inexcusabiles  inveniamur,  nisi  egeri- 
mus  ita. 
Praeterea  possent  haec  omnia  spiritualiter 

G  interpretari  ;  sed  sicut  litteralis  horum 
sensus  praehabitus  est  in  Scripturis  prae- 
allegatis,  ila  et  eorumdem  mysticus  intel- 
lectus  :  idco  prolixitalem  devitans,  per- 
Iranseo.  Sed  penscmus,  qualiter  vexatio 
praestet  inlellectum  auditui.  Eteniin  qui-  /s.  xxvnr, 
dam  convertunlur  ad  Dominum,  inlrocunt  '''• 
claustrum,  obsequuntur  Altissimo  ex  siii- 
cero  bonitatis  et  virlutis  affectu  seu  Dei 
intuitu  et  amore  ;  quidain,  desiderio  prae- 
mii  ;  alii,  timore  supplicii.  Primum  est 
optimum  ;  secundum,commendabile  ;  ter- 

D  lium,  disposilivum  ad  promerendum. 


ENARRATIO    IN    CAP.    X    I.1DRI    SECLNDl    ESDR.E. 


ART.    X 


25S 


ARTICULUS  X 


DECLAR.XTIO   CAPITILI    IIKCIMI    :    SIONATORES    ALTK.M    FUERL.NT    .NEHEMIAS 
ATHERSATHA    FILIUS    IIACIIELAI.    ETC. 


II  Esdr.tx 
38. 


Lev,  x\v. 
3,4. 


II  £$dr. 
vni,  18. 


SfGXA  TORES  autem,  id  est  sigillato- 
les  litter»  nostra>  pactionis,  de  qua 
in  fine  pracedentis  liabetur  capituli,  fuc- 
runt  :  Nehemias,  qui  alio  nomine  dictus 
Cjt  Athcrsatha  :  qui  fuit  sacerdos,  sicut  et 
ceteri  in  textu  consequenter  expressi.  qui 
secum  sigillaverunt.  Deinde  nominantur 
in  littera  Levitae  et  capitanei  signatores. 
Ut  ambiUarent,  id  est  conversarentur,  in 
lei/e  Domiiii.  lit  expiicantur  quBedam  in 
singulari,  quse  promiseruat  servarc,  quum 
subditur  :  <•/  ut  non  daremus  filias  nostras 
in  uxores/jq/j'//o  terne,  id  est  Samaritanis. 
celerisve  gentilibus.  Secundum  luit,  quod 
non  emerent  aliquid  a  gentibus,  venalia 
sua  portantibus  in  die  sabbati,  neque  in 
alia  die  sanctificata,  id  est  solenni.  Et  lioc 
est  quod  dicitur  :  Populi  quoque  terrai  qui 
importaiit  venalia,  non  accipiemus  ab  eis 
sabljato,  elc.  Gur  ergo  Ghristiani  suas  mer- 
caliones  non  relinquunt  diebus  dominicis 
et  festivis  ?  Dimittemus  aunum  septimum, 
id  est,  agros  nostros  non  seminabimus  sal- 
tem  ad  proprium  usum  tantum  septimo 
aniiii,  juxta  illud  Levitici  :  Sexannis  seres 
agrum  tuum,  et  sex  annis  putabis  vineam 
tuain,  et  colliges  fructus  ejus.  Septimo 
anno  sabbatum  erit  terrae  requietionis  Do- 
niini  :  agrum  non  seres,  et  vineam  non 
putabis.  Et  statuemus  super  nos  prcecepta, 
hoc  est,  observantiis  praeceplorum  subji- 
ciemus  corda  nostra,  ut  demus  tertiam 
partem  sicli  per  annum,  id  est,  quolibct 
annoquivis  qui  habet,  offerat  tcrtiam  par- 
tem  sicli  :  quae  pecunia  colligebatur  die 
sequente  ultimam  diem  festi  Tajjernaculo- 
rum,  sicut  istud  expositum  est  supra. 

Sortes  erffo  ntisimus  super  oblationem 
lignorum  inter  sacerdotes  et  Levitas  et  po- 


A  pulum,  ut  inferrent  in  domum  Dei  no- 
stri :  id  est,  per  sortium  eventum  quaesivi- 
mus  delerminationem  et  cerlificationem, 
quis,  quando  et  qualiter  deberet  adducere 
ligna,  quibus  nulriendus  fuit  ignis  in  al- 
tari  holocaustorum  jugiter  ardens  :  quae 
liirna  appouere  igni.  ad  sacerdotes  specta- 
bat,  juxta  iliud  :  Ignis  in  altari  semper  ar- 
debit,  quem  nutriet  sacerdos,  subjiciens 
ligna  mane  per  singulos  dies.  Levitae  ve- 
ro  sacerdotibus  subserviebant.  Adducere 
autem  ligna  ad  hoc,  fuit  Xathinaeorum  of- 

B  ficlum.  ut  lciritui'  iu  Josue  libro  ;  sed  solu- 
lio  prelii  pro  hujusmodi  lignis,  perlinebat 
ad  populum. 

Ef  ut  a fferremus  primogenita  terne  no- 
stra%  idest,  primos  seu  primitivos  fruclus 
agrorum  nostrorum  adduceremus  ad  offe- 
rendum  hos  Domino  :  quemadmodum  in 
Levilico  et  Ueuteionomio  legilur  ;  e^yj/v- 
mitiva  fructus  omnis  ligiii,  id  est  primos 
arborum  fructus  qui  erant  Domino  offe- 
rendi,  el  primitiva  filiorum  nostrorum. 
Primogeniti  enim  omnium  tribuimi  Israel, 

G  dempla  tribu  Levi,  offerebantur  Deo  in 
templo,  cl  statim  redimebantur  pretio. 
Nempe  ex  temporc  quo  Dominus  percussit 
omne  primogenilum  in  terra  .Egypti,  san- 
clificavit  sibi  seu  offerri  deputavit  omne 
primogenitum  filiorum  Israel,  tam  in  ho- 
minibusquam  in  jumenlis,  prout  in  Exodo 
legitur.  Et  pecorum  nostrorum.  Primogc- 
nila  enim  pecorum  secundum  legem  offe- 
ribilium.  immolabantur,  alque  in  usum 
sacerdolum  venerunt.  Primogenitum  au- 
tem  asini  interficiebalur.  vel  ove  commu- 

D  lahalur  Sed  priinogenita  canum  occideban- 
tur,  et  ccterorum  animalium  primogenita 
pretio  redimebantur.  Et  primitias  ciborum 


Lev.\\.  12. 


Josue  IX, 

il,  57. 


Lev.  XXIII, 
10;  Deul. 
XVI,  9,  10: 
XXVI,  i. 


Exod.xu 
±,  13. 


iVum.xviil, 
17,  18. 


Exod.ww, 
13. 

Deut. Tixni. 
18. 

jVum.win, 
15. 


256 


ENARRATIO    IN    CAP.    XI    LIBRI    SECUNDl    ESDR.E. 


ART.    XI 


nostrorum  et  libaminum,  id  cst  potuuni.  A  quis  sacerdos  ex  semine  Aaron  natus  ad- 


et  decimam  partern  tcrra'  nostrce,  id  est 
teiTse  naseentium,  dabimus  Lcvitis  :  qui 
suslenlabantur  decimis.  sicut  sacerdotes 
sacrificiis. 

Erit  autcm  sacerdos  de  filiis  Aaron,cum 
Levitis  in  decimis  Levitarum,  id  est,  ali- 


erit,  dum  Levita>  a  populo  accipiunt  deci-  AWxvm. 
mas  ;  et  Lcvitiv  offcrcnt  decimam  partem 
decimce  suce.   Levitse   namque   solvebant  /6irf.i6,28. 
decimam  decimarum  pontifici.  id  est  de- 
cimam    partem   decimarum  eis  a  populo 
prfeslitarum. 


ARTICULUS  XI 


EXPOSITIO    CAPITILI   UNDECI.MI    :    HABITAVERUNT    AUTEM    PRINCIPES    POPUM    IN   JERUSALEM. 


RECITATUR  hic.  qualiter  civitas  Jeru- 
salem  rfiedifieata.  fuerit  populata.//«- 
bitaverunt  autem  principes  populi  in  Je- 
rusalem,  id  est.  principales  JudEeorum  in 
ipsa  metropoli  habitaverunt  :  qui  erant 
aptiores  defendere  eam  ab  hostibus.  qui 
in  circuitu  morabantur,  et  eam  demoliri 
oplabant,  ac  saepius  infestabant.  Beliqua 
vero  plebs  de  tribubus  Juda,  Levi  ac  Ben- 
jamin,  »ii's(7  sortem,  ut  toUeret  unam  par- 
fem  de  decem,  id  est,  de  decem  viris  unus 
moraretur  in  urbe  Jerusalem,  novem  vero 
parles,  id  est  ceteri,  habitarent  in  civita- 
tibus  Judseae.  Benedixit  autem  populus  om- 
nibus  viris,  qui  se  sponte  obtiderant  nt 
habitarent  in  Jeru^alem  :  quoniam  peri- 
culosius  fuit  habitare  in  ea,  eo  quod  gen- 
tiles  per  gyrum  specialiler  conarentur  ip- 
sam  Jerusaiem  devastare  :  ideo  populus 
commendavit  eos,  et  bona  ipsis  impreca- 
batur.  qui  voluntarie  elegerunt  commorari 
in  ea. 

Habitavit  autem  unusquisque  in  posses- 
sione  sua  in  tirbibus  Israel,  sacerdotes, 
T.,evit<i',  Nathincei,  et  filii  servorum  Sato- 
monis.  Istud  exponitur  de  praetactis  jam 
hominibus.  qui  non  erant  necessarii  ad  po- 
pulationem  custodiamque  Jerusalem  :  ideo 
permissi  sunt  habitare  in  oppidis.  in  qiii- 
bus  vel  ipsi,  vel  patres  eorum  antea  habi- 
taverunt.  Quod  etiam  intelligendum  est  de 
Israelitis  natis  ex  novem  tribubus,  qui  nia- 


B  nus  evaserunt  .\ssyriorum.et  ad  Ezechiam 
confugerunt.  ac  postmodum  cum  populo 
regniJuda  a  Ghaldaeis  capti  fuerunt  :  quo- 
rum  posteri  redierunt  cum  populo  Juda  a 
Babylonica  captivitale.  nec  compulsi  sunt 
in  Jerusalem  habitare. 

£l  in  Jerusalcm  habitaverunt  de  filiis 
Juda  et  de  filiis  Benjamin  hi  qui  expri- 
muntur  in  textu.  qui  expositione  non  in- 
diget,  quantum  ad  illos.  Deinde  nominan- 
tur  sacerdotes  et  Levitse,  qui  in  Jerusalem 
habitaverunt.  Et  episcopus  Tjcvitarum  in 

C  Jeru-salem,  Azzi  filius  Bani.  Vir  iste  vo- 
catur  episcopus  Levitarum  per  participa- 
tionem  episcopalis  officii.  et  quantum  ad 
idaquonomen  imponitur.  Episcopus  nam- 
que  dicitur  quasi  superinlendens  :  et  sic 
iste  fuit  specialiter  preefectus  Levitis,  tan- 
quam  eorum  prspositus  et  provisor.  Xec 
fuit  pontifex  Judaeorum.  Dc  filiis  Asaph 
erant  cantores  in  ministerio  domus  Dei. 
Asaph  quippe  fuerat  unus  principalium  iPar.svi. 
cantorum  a  David  institutoruni.  ut  primo  '" 
Paralipomenon  scriptum  esl.  Ideo  posteri 

D  ejus  fiierunl  cantores  in  cultu  templi  et 
laudibus  Dei.  Prcvceptum  quippe  regis  su- 
per  eos  erat  :  id  est.  ex  ordinatione  et  jus- 
sione  David  regis  antiqua,  debebant  sic 
esse  dispositi  et  psallentes ;  et  ordo  in 
cantoribus  per  singulos  dies,  id  est,  caa- 
tores  successive  in  vice  et  ordine  suo 
suum  fecerunt  officium  ordinate.  Et  Pha- 


ENARRATIO    IN    f.AP.    XII    I.IBRI    SEf.UNDI    ESDR.K. 


ART.    XII 


2^)7 


tha/iia  iti  inami  rcgis,  id  esl  secniidum 
praetactam  David  regis  institiitionem,y«x'- 
ta  oinnc  ccrbnni.  popiili.  id  esl,  seciindiim 
quod  populus  approbaverat,  iit  jii.xla  sor- 
tinm  eventum  habilarent,  et  siiuiii  (ilTi- 
cium  exercerent  in  Jerusalem. 

Dc  filiis  Jiida,  elc.  Hic  noininanlur  iii- 
bes  ad  trii)uin  Juda  perlinenles,  in  qiiibus 
reliqui  de  tribu  illa  habitaverunt. /'V///«(/- 
teni  Benjamin,  etc.  Hic  idem  ostendiliir 


.\  de  Benjamin  tribu,  quia  exprimunlur  iiic 
urbes  tribus  illius,  in  quibus  habitaverunt 
l'ilii  Benjamin,  qui  in  JernsaJem  non  sunt 
commorali.  Et  dc  Lcviti.s  partitioncxJuche 
ct  Benjamin,  id  est,  Levitae  et  sacerdotes 
non  deputati  habitare  in  Jeriisalem,manse- 
runl  in  civitalibus  Iribuiim  Jiida  ac  Benja- 
min  :  qiia?  sequestrat»  et  assignatai  fue- 
runl  sub  Josue  pro  habilatione  sacerdoliim 
ac  Levitarum,  ut  legitur  in  Josue  codice.  Jome  xsi. 


ARTICULUS  XII 


EXPOSITIO    CAPITULI    DUODEf.IMI    !    111    SUNT   SACERDOTES    ET   I.EVIT.E    QUI   ASCENDERUNT. 


d: 


iEDIC.\T10  civitalis  Jerusalem  et  mii- 
'rorum  ejus,  dcscribilur  hic.  Fuit  enim 
hsec  civifas  Deo  specialiter  consecranda  el 
ejus  cultui  deputata.  quia  in  ea  fuil  slu- 
dium  legis,  templum  et  loca  sacrificioruni 
ac  divini  obsequii,  habilatio  sacerdotum 
praecipuorum  ac  principiim.  Et  quia  dedi- 
catio  iila  facla  esl  miiltum  solenniter,  con- 
fluentibns  ad  eamdem  universis  sacerdoti- 
bus  ac  Levitis,  idcirco  prsemittiliir  sermo 
de  sacerdotibns  et  Levitis,  a  principio  ex 
licentia  regis  Cyri  reversis. 

Hi  sunl  autein  sacerdote.s  ct  fjccitir  ijui 
ascenderunt  de  Babylonia  ad  Jndteam  cuni 
Zorolndicl :  Josuc,  id  est  Jesiis  ponlifex,  fi- 
iPar.vi.is.  liiis  Josedec  pontificis  :  qui  Josedec  (ut  pri- 
mo  Paralipomenon  legitur)  a  Ghalda'is  dii- 
ctiis  esl  in  Babylonem.ejnsque  filiiis  Josue 
cuni  Zorobabel  rediit,  et  ponlificis  officio 
functus  est ;  Saraia,Jeremias,  Esdras,  qui'in 
aliqiii  dieunt  esse  hunc  Esdram  aiiclorein 
libri  pra!cedenlis,  dicentes  quod  primo  re- 
diit  cnm  Zorobabel,  postea  ad  regem  Persa- 
ruin  redierit  pro  pluribiis  Judsis  rediicendis 
et  pri)  priviicgiis  iiiipelrandis.  Alii  polius 
opinantur.quod  iste  sit  aliiis  Esdras  :  qiiia 
verisimile  esl,quod  illum  Esdram  Scri|)lii- 
ra  statim  nominasset  posl  Josui;  ponlifi- 
cem,  et  quod  in  descriptionc  eorum  i|ui 

T.  5. 


B  cum  Zoroliabel  redierunt,  ipse  fiiisset  no- 
miiiatiin  expressus  :  quod  non  est  factum, 
nl  palet  in  libro  Esdree.  Et  de  hac  re  di- iA'srM  11,2. 
cliiin  est  supra  in  Esdrae  expositione.  Isli 
principes  sacerdotum..  non  quod  omnes 
fuerint  ponlifices,  sed  Josue  lantuin  tein- 
pore  illo.  Ideo  principes  sacerdotum  di- 
cuntur,  id  est  principales  inter  sacerdotes: 
sicul  et  David  sub  pontifice  ordinavil  vi- 
ginti  qualuor  sacerdotes  majores,  prout 
primo  Paralipomenon  continetur.  Et  fra-  \Par.\w. 
tres  eorum,  sacerdotc.s  miniis  principales, 

C  iii  diebus  Josue  pontificis  meinorali./'o/-ro 
Levitm,  qui  redierunt  cum  Zorobabel,  fu- 
erunt  Jesua,  et  ceteri  qui  exprimunlur  in 
littera. 

Consequenter  linea  generationis  sacerdo- 
lum  describitur.  Josuc  nutem  pontifex/^e- 
nuit  Joachiin,  quem  Judith  vocat  l'>liachim,   Jmiith  .v, 
siib  qiio  et  hisloria  Judith  creditur  conti-  ''  ' "' 
gisse.  Kt  Joachim  i/cnuit  E/iasib,   de  qiio 
dictum  est  ante;  fuitque  ponlifex  U^mpore  nnsdr.m. 
qiio  Nehemias  ccepit  miiros  Jcrusalem  re-  '' 
anlificare.  Et  Eliasib  (jcnuit  Joiada,  quem 

D  Jose|)hus  vocat  Judam,quia  binomiiis  fiiit. 
/jV  Joiada  genuit  Jonathan,  qui  a  Josepho 
Joannes  vocatur  :  de  quo  forsan  inlelligen- 
diim  est  illud   Machaba'orum,  Oralionem  ii.u.ic/i.  1, 
raciebanl    sacerdotes,  Jonalha  inchoante,  ''■ 

1: 


258 


ENARRATIO    IN    CAP.    XII    UBRI    SECUNDI    ESDR.E. 


ART.    XII 


nyach.t 

U-i9. 


Ant.  Jud 
lib.  XI,  C.8 


\Esdr,\i. 


1  Par.  Ti, 
1  el  seq. 


Ibid.  XVI 
4  et  seq. 


quando  et  Nehemias  speeialem  fecit  ora- 
tionem.  ut  secundo  Machabceorum  libro 
habetur.  Et  Jonailinn  ge» in't  Jcddot/ .  qiunn 
Josephus  nominat  Jaddum  :  qui  Jaddus. 
secundum  eumdem.  obviavil  in  pontifica- 
libus  Alexandro  Magno.  ut  suo  loco  Deo 
praestanle  narrabitur. 

In  diebtis  autem  Joachim  pontificis  jam 
praefafi,  erant  sacerdotes  (qui  fuerunt  et 
pi-incijKs  familiarum,  id  est  pra?cipui  sa- 
cerdotalium  familiarum)  qui  exprimunlur 
in  textu.  Levito"  in  diebus,  id  est  tempore 
pontificatus.  Eliasih.  el  Joiada.et  Johanan, 
qui  paulo  ante  vocatus  est  Jonathan,  et 
Jeddoa,  scripti  principes  famitiarum,  id 
est  descripti  principales  in  familiis  Levi- 
tieis.  quse  ab  eis  duxerunt  originem  :  quo- 
rum  descriptio  non  venit  ad  nos :  et  sacer- 
dotes  in  regno  Darii  Persw,  id  est  regnante 
Dario  rege  Persarum.  qui  lempli  inchoa- 
tioneni  jussit  compleri,  ut  patuit  in  Esdra. 
Filii  Levi  principes  familiarum  Levitiea- 
vwm.  scripti  in  lihro  Verhorum  dierum.  id 
est  Paralipomenon.ubi  primo  libro  descri- 
pti  sunt  in  sua  radice,  hoc  est  in  patribus 
suis.  non  in  propriis  nominil)us  :  qui  man- 
serunt  in  vita,  saltem  pro  parte,  usque  ud 
dies  Jonathan  pontificis  filii  Eliasib  :  ita 
tainen.  quod  immediatus  pater  islius  Jo- 
nathau  fuit  Joiada,  sicut  jam  patuit.  Et 
principes  Levitarum.  id  esl  praecipui  et 
nobiliores  inter  Levitas  :  Hasebia.et  Sere- 
bia,  etc.,  et  fralrcs  eorum  per  vices  suas, 
id  est  juxta  suse  successionis  ordinem  in 
suo  obsequio,  ut  laudarenl  Deum.  ct  con- 
fiterenturhene.i\c\a.  ejus.ac  sua  populique 
peccata,  Jujcta  prwceptutn,  id  est  ordina- 
tionem  et  jussionem  David  regis,  primo 
lijjro  Paralipomenon  scriptam,  et  ohserva- 
rent  a'que  per  ordinem,  id  est.  successive 
exsequerentur  sua  officia  a^qualiter.  unus- 
quisque  in  tempore  suo.  Mathania,  et  ce- 
teri  qui  sequuntur  in  textu,  fuerunl  cu- 
stodes  portarum  templi  ct  veslihulorum 
ante  portas.  Hi,  supple,  fuerunt,  in  die- 
bus  Joachim  pontificis  el  reliquorum  qiii 
ia  textu  ponuntur. 

Sequitur  de  ipsa  murorum  et  civitatis 


A  Jerusalem  dedicalione.  In  dedicatione  au- 
lem.  iii  est  instante  dedicatione.  atque  ad 
faciendiim  solenniter  dedicationem  nuiri 
Jerusa/em,  requisierunt,  id  est  convenire 
fecerunt,  Levitas  de  omnibus  tocis  suis,  ut 
adducercnl  eos  in  Jerusalem .  Et  mundati 
sunt  sacerdotes  et  Levita',  et  mundaverunt 
populumet  murum.Vovvo  sacerdotum  tan- 
quam  superiorum  purgatio  fiebat  per  cor- 
porum  et  veslium  lotionem,  per  oratio- 
nes,  jejunia.  conlinentiamque  ad  tempus 
ab  uxoruin  amplexu,  et  per  adspersionem 

B  aquse  luslrationis,  ac  per  sacrificia  quae- 
dam.  Inlerdum  tamen  ad  purgationem  eo- 
rum  non  concurrebant  hsec  omnia.  Levitae 
autem  faciliori  rilu  mundabantur,  quam  ii  Par. 
sacerdotes.  queniadmodum  seciindo  libro  ^^""  '*' 
Paralipomenon  legitur.  videlicet  per  ad- 
spersionem  aquse  lustrationis,  orationes  et 
lotiones  et  alia  qiifedam  :  non  tamen  in 
omnibus  fiebal  mundatio  uno  modo.  Sa- 
cerdotes  vero  et  Levitae  sanctificabant  po- 
puhim.  sacrificando  et  orando  pro  ipso, 
adspergendoqiK'   eum  aqua  praefata  :  de 

C  qua  in  Xumerorum  libro  scribitur.  Muruni  Num.  \\\. 
vero  sanctificabant   aquae   istius   adsper- 
sione. 

Ascendere  autem  feci  ego  Nehemias.  cu- 
jus  sunt  verba  haec,  principes  Juda  super 
murum,et  statui  duos  choros  magnos  lau- 
dantium  Deum,  divisos  ab  invicem.  Et 
ierunt  ad  dexteram  super  murum.  primus 
chorus,  et  principes  quidam  eos  sequen- 
tes,  sicut  in  textu  subjungitur  :  quos  et 
Esdras  dicitur  praecessisse.  secundum  quod 
infra  habetur  :  Esdras  scriba  ante  eos  in 

D  porta  Fontis.  Laudabantque  Deum  in  vasis 
cantici  David,  id  est  in  musicis  instru- 
mentis,  inquibus  ordinavit  David  psalmos  iPar.^w. 
et  canlica  decanlari.  Et  confra  eos  ascen-t^'*'''^""' 
derunt  in  gradihus  civitatis  David.  Civi- 
tas  namque  David  et  templuni  fuerunt  in 
alto  sila,  ila  quod  per  gradus  ascendeba- 
tur  ad  lemplum  :  sicque  aliqui  ab  inferio- 
ribus  ascendebant  usque  ad  murum  ob- 
viam  venientibus  per  eumdem.  Et  chorus 
sccundus  graliam  referentium  Deo  de  re- 
paratione  civitatis  et  murorum  ac  lempli, 


ENARRATIO    IN    C.AP.    XII    I.IIIRI    SF.CUNDI    ESDR.t;. 


ART.    XII 


259 


ibat  w adverso,  videlicot  circumcuiulo  pci' 
partem  muii  oppositam,  quousque  sihi 
inviceui  obviarent  in  reditii  circa  lem- 
plum  ;  e(  iiiedia  pars  populi  supcr  murum 
ibat,  cum  isto  secundo  psallenlium  choro, 
cum  quo  ivit  una  pars  principum,  atqiie 
pars  popiili  sequens  eos  :  propter  quod 
dicitur  ibi  l'uisse  pars  inedia  populi ;  c/ 
super,  id  est  prope.  Inrriiii  Furnoruin  : 
juxta  quam  dicuntiir  fuisse  fornaces ;  ct 
usque  ad  muruin  la/issiinuin ,  \d  est  eam 
partem  muri,  quae  spissior  fuit,  eo  quod 
ex  illa  parte  poterat  major  impugnatio  et 
periclitatio  imiiiinere  civitali  ;  ct  super 
portain  Kpliraint.  id  esl  juxta  portam  sic 
dictam,  quia  foitassis  respexit  ad  terram 
(^t  sortem  tiibiis  Kphraim,  ae  juxta  ccle- 
ras  portas,  qu*  consequenter  nominantur 
WEsdr.m,  in  littera,  usque  ad  pjortain  Grci/is  sitam 
'■  juxta  templum,  ut  dictum   est   supra  ;  ct 

steteruiil  in  porta  (\istodia\  qiite  fuit  pro- 
pe  atrium  templi.  Steleruntque  duo  chori 
•  lauiian-  psalleiitiain  '  in  domo  Dei,et  ego,el  di- 
'""*  inidia  pars   inayistraluum    inecuni  juxla 

chorum  unum.  Et  sacerdotes,  puta  Elia- 
cliiin  pontifex,  qui  jam  vocatus  est  Joa- 
chim,  Maasia,  el  alii  qui  nominantur  in 
littera.-£'/  iinrnolaverunt  victimas  magnas. 
Recensuerunt  quoque  in  die  illo  viros 
super  gazophylacia  thesauri :  id  est,  ordi- 
iiaverunt  et  numeraveriint  viros  fideles 
pro  custodia  arcarum  seu  receptaculorum, 
in  quibus  colligebantur  quee  pro  sustenta- 
culo  vilse  sacerdotum  ac  Levitaium  offere- 
bantur ;  ad  liOainina,  id  est  ad  recipien- 
dum  ibi  liquida  offerenda,  qiia?  iii  usiiin 
ministrorum  templi  venenint,  cl  ad  pri- 
initias,  qu;e  sacerdotibus  solvebantur,  ct 
ad  decima.%,  quae  Levitis  ;  ut  inlroferrent 
per  eos  prinripcs  civitatis,  id  est,  ut  ipsi 
principes  inducerent  sacerdotes  atquc  Le- 
vitas  ad  minislrandum  in  templo,  et  ad 
commorandum  in  ejus  circuitu,  habita  ibi 
competenli  provisione,  in  decore  gralia- 


A  ruin  nclioncs',  id  esl  ciini  devota  ac  piil-  •  acHonis 
clira  regratiatione  ac  laude  divina;  quia 
lictatus  cst  .fiida.  iil  esl  populiis  tribiis  Ju- 
da  ac  Benjamin,  ///  saccrdotilms  ct  Lcvitis 
adslantibus,  id  est  devotione,  ornatu  et 
obsequio  adstantiuin  sacerdotum  ac  Levi- 
taruin. 

Et  custodicrunt  obscrvationeni  Dei  sui, 
id  est,  praeeepta  a  Deo  observari  jussa 
adimpleverunt,  cl  specialiter  observatio- 
iicin  expiationis,  id  est  purgationis  qua  se 
ipsos   ac   popuhim   purificabanl.   (Jportet 

B  enim  in  primis  purificare  se  ipsum,  quo- 
niam  carilas  inci[)it  a  suo  subjecto;  et  in 
Ecclesiastico  scriplum  est  :  Ab  immundo  ecm. 
quid  iiiuiidabitur  ?  Etcantores  etjanitorcs  ''^''"'•*- 
jii.iia  prwccptuin  David  cl  SaioiiKinis,  qm 
iiiiilta  ordinaveiunl  ohservanda  in  cultu 
Dei  ac  lemplo,  alque  in  ordine  ministro- 
rum  ;  quia  in  dicbus  David  ct  Asaph.  qui 
fuil  propheta,  ab  exorclio,  quo  duo  chori 
psallentium  ordinati  fuerunt  a  David  in 
tabernaculo  Dei,  erant  principes  conslituti 
canloruni  in  carmine  laudantiuin  et  confi- 

C  tentium  Deo,  id  est  carminibus,  psalmis 
et  canlicis  Deo  jugiter  decantandis,  prout 
primo  lihro  Paralipomenon  diffuse  descri-  iPar,  xvr. 
bitur. 

Et  sanctificabant  Levilas,  hoc  est,  po- 
pulares  aptabant  ipsos  Lcvitas  ad  obse- 
qiiium,  providendo  eis  necessaria  vitffi  ad 
niinistrandum  pro  populo  ;  dando  quoque 
Levitis  decimas,  ostendebant  se  eis  infe- 
riores.  Et  Lcvila'  sanctificabant  filios  Aa- 
ron,  id  est  sacerdotes,  quibus  se  faleban- 
tiir  inferiores,  ac  subserviebant  iii  cullii 

D  Dei  ;  sicque  reddebanl  ipsos  sacerdotes  ad 
(livini  cultus  ohsequia  aptos  el  expeditos, 
sed  et  pontificibus  decimas  decimarum 
suarum  solvebant.  Loquendo  autem  de 
sanctificatione  consecrationis,  sii[)eriores 
sanctificanl  eos  qui  inferiori^s  consistiinl, 
(licenle  Apostolo  :  Sine  ulla  contradictio-  /M.r.Mi.i. 
ne,  quod  ininus  est,  a  niajore  benedicitur. 


2(50 


ENARRATIO   IN    CAP.    Xlll   I.IBRI    SECUNni    ESDR.E.    —   ART.    Xlll 


ARTICULUS  XIII 


ELUCIDATIO    CAPITUM    TEUTIIDECIMI    :    IN    DIE   AUTEM    ll.I.O    LECTUM    EST    l.N    VOLUMLNE    MOYSIS. 


Hebr.  i-a. 
6,  7. 


PONUNTUR  hic  vitia  absenle  Nehemia 
commissa,  et  ab  eodem  reverso  corre- 
cta.  In  (lie  aulem,  id  est  tempore  il/o, 
sicut  frequenter  in  Scripturis  dies  pro 
tempore  sumitur,  leclum  est  in  volumine 
Moi/sis  ab  Esdra  seu  alio  scriba,  audiente 
pojjulo,  quod  nou  deheanl  inlroire  Ammo- 
niles  et  Moabites  in  ecclesiam  Dei  usque 
iii  wternum  :  inlelligcndo  per  ecclesiam 
alrium  mundorum.  quia  nec  ipsi  vulgares 
nafione  Judsei  poterant  introire  Sancta,  id 
est  primam  et  exteriorem  templi  parlem, 
sed  sacerdotes.  Sancla  aulem  sanclorum 
ponlifex  tanlum  intravit.  Alii  per  ecclesiam 
Dei  inlelligunt  communionem   in   matri- 

i)«i(.vii,3.  nionio.  Illa  taniencommunio  fuit  alio  prse- 
cepto  prohibita.ut  scilicet  cum  alienigenis 
idololatris  non  sociarent  connubia.  Eo  quod 
non  occurrerunt  filiis  Israel  cum  pane  et 
aqua  egressis  de  .Egypto,  cl  conduxerunt 
adversuin  eos  BiUaam  ariolum  ad  maledi- 
cendum  fiiiis  Israel,  hoc  est  ad  dandum 
eonsiliuin  quo  dejicerentur,  ut  legilur  in 
Numeris.  Istud  etenim  fecit  Balac  rex  .Moab, 
qui  etiam  fuit  rex  Madian.  Denique  hoc 
prseceptum  dc  .\mmonilis  el  Moabilis  non 
ingressuris  ecclesiam  Dei,  continetur  in 
Deuteronomio. 

Factum  esl  autem  quum  audissent  le- 
ffem,  id  est  prseceptum  hoc  legis,  separa- 
verunt  omnem  alienigenam,  id  est  genli- 
lcm  idoiolatram.rti')  Israel ,u\  est  a  societale 

WEsdr.K.  el  eopula  Juda'orum.  Hoc  tamen  supra  no- 
no  capilulo  legitur  factum  Nehemia  pr»- 
sente.  Sed.  ut  infra  patebit,  ipso  absenle 
et  reverso  ad  regem.  rursus  fuerunt  socia- 
ta  conjugia  cum  alienigenis.  Et  super  hoc 
erat  Eliasib,  id  est,  pontifici  illi  commis- 
sum  fuit  prohibere  de  cetero  tale  scehis  : 
(luod  lamen  non    adimpievil  ;  proximus 


iV«Hl.XXli, 

5,  6. 


Deut.xxHi 
3,  4. 


.\  Tobia%  id  est  aniicus  Tobiae  .\mmonit8e, 
obcausam  quse  infra  habetur. 

Fccil  ergo  sibi  iste  Eliasib  gazophyla- 
ciuyn  grande,  et  ibi  erant  ante  eum  repo- 
nentes,  id  est,  Levitae  et  sacerdotes  repo- 
suerunt  in  gazoplniacio  illo,  munera,  id 
esl  obialiones,  el  llius  cl  vasa  sacra  cultus 
diviiii,  et  decimam  frumenti,  vini  el  olei, 
consecrata  ad  cullum  Dei,  usumque  mi- 
nistrorum  ipsius  :  el  hcec  fuerunt  inde  ex 
volunlate  pontificis  hujus  amota,  et  vasa 
ac  thesauri  Tobise  fuerunl  ibi  repositi.  In 

B  his  aulem  non  fui  in  Jerusalem  :  ubi  si 
fuissem,  tales  abusiones  non  permisissem. 
Esdras  quoque  inlerim  fuit  defunctus. 
Quia  anno  tricesimo  secundo  Artajrerxis 
rcgis  Babylonis,  id  est  regni  Baijylonise  : 
fuit  enim  monarcha  super  regna  illa  oricn- 
talia  ;  veni  ad  regem.  juxta  tempus  con- 
dictum  ;  et  in  fine  dierum,  id  est  circa 
finem  dierum  vilee  mete,  vel  regis  aut  ser- 
vitulis  quam  regi  exhibui,  rogavi  regem, 
ut  permitteret  me  ad  JudEeam  et  Jerusaiem 
redire.  El  de  ejus  licentia  veni  in  Jeru- 

G  salem,  et  intellexi  malum,  id  est  pecca- 
lum.  ijtiod  fccerat  Eliasib  Tobia',\A  est  ad 
complacendum  Tobise,  seu  quasi  ad  com- 
modum  ejus,  ut  faceret  ei,  puta  Tobiae, 
Ihcsauros,  id  est.  pr»berel  ei  repositoria 
thesaurorum  suorum,  in  vcslibulis  domus 
Dei.  Et  malum  mihi  visum  est  valde,  quod 
scilicet  sacrum  loctim  deputavit  usui  homi- 
nis  idololatr»  seu  gentilis;  el  projeci  vasa 
domics  Tobia^,  faciendo  ea  efferri  foras  de 
gazojjhylacio  memorato ;  praicepique  mi- 
nislris  templi,  ct  cmundaverunt  gazophy- 

D  lacium,  forsan  adspersione  aquae  lustra- 
lionis.  quoniam  ex  prsetacto  abusu  fuit 
conlaminalum.  El  rcluli  ibi  vasa  donius 
Doiiiini.  sacrificiuin  et  tlius. 


ENARRATIO    LN    CAP.    XIII    I.IBRI    SECUNDI    F.SDR.E. 


ART.    XIII 


261 


Sequitur  alitid  iualtim  qtiod  Xehemias  A 
correxit.  Et  co(//iovi  ijiiod  parlcs  Lcri/a- 
nnn  /lon  fa.issciit  dato',  id  est,  quod  popu- 
lus  aut  pontifex  non  dedisset  Levitis  quod 
eis  pro  siislenlafione  vilte  fuerat  pro  eo- 
rum  obsequio  danduni,  ot  ftifjisset  unus- 
quisque  de  Levitis  in  regionem  suam,  id 
esf  ad  loca  qua»  sil)i  aptiora  potcrat  inve- 
nire.  vel  ad  urbes  et  villas  quas  haltuerunl 
olini  in  regno  decem  tribuum,  ad  acqui- 
rendum  necessaria  sibi.  Et  ci/i  causam  acl- 
vcrsus  magistratus,  et  pontificem,  et  ejus 
fautores,  et  dixi :  Quare  dereliquimus  do-  B 
mum  Dei ^  Modeste  loquitur  propter  di- 
gnitatem  ponlificis,  ct  connumerat  se  illis 
reis,  ut  per  hoc  ad  poenitentiam  compun- 
gerentur  celerius.  Et  est  sensus  :  Cur  per 
subtractionem  prsetactam  fecit  Levitas  et 
cantores  de  templo  absccdere?  Et  congre- 
gavi  eos,  id  est,  Levitas  revocavi,  et  fcci 
eos  stare  in  stationibus,  id  est  locis  el  of- 
ficiis  suis.  Ef  omnis  Juda,  id  est  populus 
Juda,  apportidjat  dccimam  frunienti,  vini 
et  olei  in  horrea,  pro  Levitarum  refectione. 
Et  constituimus  super  horrca,  id  est,  pro  C 
cuslodia  horreorum  et  rerum  contentarum 
in  cis  ordinavimus,  Selemiam  sacerdotem 
et  Sadoc,  clc,  ut  congruenler  erogarent 
Levitis  recoliecta  pro  eis.  Memcnto  mei, 
Deus,  pro  hoc,  id  est  merito  hujus  bene- 
ficentiEB  meae,  et  ne  deleas  miserationes 
meas,  quas  fcci  in  domo  Dei  mci ,  id  est, 
non  permittas  eas  privari  effectu  beata?  re- 
munerationis.  nec  eas  despicias  acceplare. 

Deinde  narrat.  qualiter  de  violationc 
sabbati  rcprehenderit  eos.  In  dicbus  i/lis 
vidi  in  Juda,  id  est  in  populo  Juda,  quos-  U 
dam  calcantes  torcularia  in  sabbato,  etc. 
Et  Tgrii,  id  cst  viri  ex  Tyro  gentiles,  hn- 
i>itaverunt  in  ca,  sciiicet  in  Judsca.  Et  ob- 
jurgavi  optimales  Juda,  et  dixi  eis  :  Vos 
addills  sujjcr  iracundinm  Isracf.  id  esl. 
laliter  transgrediendo  meremini  ultioncm 
divinam  augeri  in  fiiiislsraei,  et  Deum  fa- 
cilis  eis  magis  iralum,  quanlum  ad  simi- 
liludinem  opcris.  Faclumest  autcm  quum 
quievissent  porta'  Jcrusalem  in  die  salJmti, 
id  cst.quum  cessassent  a  motu  apertionis, 


vel  merito  cessare  sicdebuissent,  videlicet 
circa  vespcram  diei  sabbatiim  prsecedcn- 
lis,  in  qua  vcspcra  inccpit  sabbalum,  id 
est  quies,  dixi,  et  clauserunt  januas  por- 
taium  .leriisalcm,  ne  intrent  aliqui  ad  ven- 
dendum  quidqiiam  sabbati  dic.  Di.ci  quo- 
que  Levitis,  ut  mundarcntur  secundum 
Icgem  :  juxta  modum  in  prfecedenti  arti- 
culo  iiilroductum.  Et  pro  hoc  nicmcnto 
niei,  Deus  meus,  et  parce  tnihi  secundum 
multitudinem  miserationum  tuarum.  Ec- 
ce  quam  humilis  oratio  fusa  a  viro  tam 
justo,  qui  in  tot  et  tantis  virtutum  ope- 
ribus  misericordiam  imploravit,  et  jiixta 
ejtis  immensitatem  sibi  indttlgeri  expetiit, 
sciens  quod  bonis  nostris  sint  multa  mala 
admixta. 

Sequitur  reprehensio  de  illicitis  conju- 
giis  :  In  dicbus  illis  vidi  Judwos  ducentcs 
uxores  Azotidas,  id  est  oriundas  ex  Azoto 
urbe  Philistinorum.  Et  maledixi  eis,  zelo 
jtistili»;  vel  per  modttm  propheticee  prae- 
nuntialionis  seu  stib    conditione,   nisi  se 
emendarenl ;  aut  certe  temporales  punitio- 
nes  eis  imprccando,  nc  in  ieternum  per- 
irent.  Ei  cecidi,  id  est   verberavi,  ex  eis 
viros,  id  est  quosdam,  et  decalvavi,\d  est 
dehonestavi.  faciendo  abradi  barbam,  ca- 
pillosvc  capitis    talium    transgressorum  ; 
sicut   rex   Ammonitarum  abrasit   barbam  iifles/.x,i. 
servorum  David  :  qiiod  func  erat    ingens 
confusio.Constal  quoque  ex  his.quam  ma- 
le  servaverint  Judeei  sua  promissa  et  jura-  UEsdr.ix. 
menta  sigillis  roborata,  pcr  qua^  promisc-  '*'"■ 
riinl  violalionem  sabbati  ef  conjugia  cum 
alicnigcnis,   multaque  similia  evitare,  ut 
paluit  supra.  Deinccps  per  exemplum  os- 
lendil,  quam  pcriculosa  erant  Juda-is  con- 
jiigia  lalia.  co  ([uod  sapicntissimMs  Salo- 
mon  per  ea  ad  lapsum  dcvcnerif,  sicut  in  lURnj.xt. 
textu,  qui  planus  est,   recitalur.   Et  dile-  ''*• 
ctu.'i  Deo  suo  cral.  \aiii  nalo  eo.  Dnmiiiiis  ii/(e</.  xn, 
jussit  eum  vocari,  Aiiiahilem  Domino.ljiia-  -*■-*■ 
liter  autem  dilexerit  eum,  super  secundo 
Hegum    Iraclaliim   esl.  El  posuit  cum  re- 
gcm  privilegio  speciali,  non  jiire  primo- 
geniluraj.   De  filiis  autem  Joiada,  id  est 
iiniis  filinrum  .Iniada.  fHii  Eliasib  saccr- 


262 


ENARRATIO    IN    CAP.    XIII    LIRRI   SECUNDI   ESDR.E. 


ART.    XIII 


13,  14. 


IPflr.  xxiii- 

XXVI. 


dotis  magni,  id  est  pontificis,  qui  fuit  avus 
illius  filii  .loiada,  erat  SanabaUat  gener, 
id  est,  filiam  ipsius  Sanaballat  duxit  uxo- 
rem  :  ideo  Eliasib  fecit  Tobi»  ea  quae 
dicta  sunt,  lanquam  amicus  ipsius  propter 
Sanaballat,  qui  familiarissimus  erat  To- 
biae ;  quem  filium  Joiada,  fugavi  a  me 
tanquam  rebellem,  quia  uxorem  illam  sa- 
crilegam  dimittere  recusavit.  Recordare, 
Domine  Deus  meus,  adversum  eos  gui  pol- 
luunt  sacerdotium  :  id  est,  per  justam  casti- 
gationem  in  vita  hac,  ostende  te  memorem 
iniquitalis  ipsorum,  qui  sacerdotium  et 
sui  officii  dignitalem  ac  priviiegium  inho- 
norant,  ac  per  hoc  tibi  ingrati  sunt.  .\(1 
sacerdotes  autem  illos  legales  pertinuit 
connubia  specialiter  honesla  contrahere, 
ut  patet  Levitici  vicesimo  primo. 

Igitur  mundavi  eos  ab  omnibus  alieni- 
genis  uxoribus,  nisi  forsan  paucis  indura- 
tis  exceptis  ;  et  constilui  sacerdotum  ordi- 
nes  et  Levitarum,  unumquemque  ordinem 
iii  ministerio  suo  :  ut  quilibet  ordo  illo- 
rum  serviret  in  tempore  suo  in  templo, 
quemadmodum  primo  libro  Paralipome- 
non  legitur  David  fecisse  :  tempore  enim 
Nehemiae  sacerdoles  jam  eranl  mulliplica- 
ti;  et  in  oblatione  et  appositione  lignoruin 
in  ignem  perpetuum  in  altari  holocausto- 
rum  semper  ardentem,  queni  sacerdotes 
tenebantur  nutrire,  ponendo  ligna  in  eo 
quotidie  :  ideo  additur,  temporibus  consti- 
tutis  ;  et  in  primitiis,  id  est  in  accipiendo 


A  primitias,  hoc  est  primos  prsecipuosque 
fructus,  a  populo. 

Postremo.  librum  suum  in  devota  et 
humili  oralione  concludit,  quasi  de  suis 
justitiis  non  prsesumens.neque  se  jactans: 
Memento,  inquiens,  mei,  Deus  meus,  in 
bonum.  Quasi  dicat  :  Scio  et  fateor  cum  /o6x,  la. 
sancto  Job,  quod  universorum  memineris; 
et  item,  quod  quorumdam  memor  es  in 
malum,hoc  estad  debilam  ultionem :  juxfa 
illud  Amos  :  Juravit  Dominus,  Si  oblitus  Xmosww. 
fuero  usque  in  finem  omnia  opera  eorum.  '' 

B  Unde  et  Salomon  contestalur  :  Cuncta  quee  ^cc/e.xn, 
fiunt,  adducel  Deus  in  judicium  pro  omni  '*" 
errato,  sive  bonum  sit,  sive  malum.  Ideo 
precor,  Domine  Deus  meus,  et  cum  hac 
oratione  tua?  recommendo  me  pietati.  Me- 
mento  mei,  Deus  meus,  in  Ijonum. 

Circa  hoc  Josephus  scribit  :  Multa  talia 
laudibus  digna,  dum  cum  sunima  fecisset 
magnificentia  Nehemias,  ad  senectutem 
perveniens,  defunctus  est,  vir  benignus  et 
natura  juslus,  atque  circa  propriam  gen- 
lem  magnificentissimus,  qui  in  memoria  eccu.^ux, 

C  sui  seterna  muros  Jerosolymitanosreliquil.  '^- 
llaque  tam  fidelis  ac  fervidi  viri  imitemur 
usque  in  finem  virlutes,  et  sanctam  Dei 
Ecclesiam  jiigiler  sedificare,  roborare,por- 
ficere  enilamur,  pro  ea  indesinenler  oran- 
do,  exemplariler  conversando,  et  proxi- 
mos  totis  viribus  adjiivando.  Ad  laudem  et 
gloriam  (Jmnipotenlis,  qui  est  super  om- 
nia  Deus  sublimis  et  benedictus.  Anien. 


FINIS     COMMENTARIORUM     SECUNDI     LIBRI     ESDR.« 


ENARRATIO 

IN   PRIMUM   LIBRUM 

MACHAB.^ORUM 


PROLOGUS 


JUDA,  /i'  laiidabnnt  fratres  tui.  Manm  tua  in  cervicibus  inimicorum  tuorum. 
Cdtutus  leonis  .Tuda.  Gcn.  XLix,  8,  i>. 
Possunt  hsec  verba  de  Jnda  Macliabseo  et  Iratribus  ejus  convenienter  exponi.  Et- 
enim  sicut  inter  duodecim  Patriarchas  filios  Jacob,  Judas  fuit  robustior;  sic  inter  quin- 
que  filios  Mathathia^  Judas  filius  ejus  fortior  erat,  magnanimior  quoque,  et  omni  virtule 
ad  justnm  et  strenuum  bellatorem  pertinente,  eminenter  specialiterque  ornatus.  Hinc  a 
fralribus  suis  et  consanguineis,  totoque  populo  suo,  vere,  fideliter,  prffcipue  laudabatur, 
fuitque  omnibus  carus  valde  :  nam  bonum  commune  praetulit  proprife  vitse,  et  religio- 
nis  divin»  defensionem  magis  quam  omneni  terrenam  amavil  prosperitatem.  Fuit  ergo 
legis  zelo  accensus,  Dei  amore  ignitus,  fraterna  caritate  repletus,  fortitudine  menlis  et 
corporis  decoratus,  ex  divinse  sapientise  prseordinatione  datus  populo  Judsorum  pro 
consolalione  et  ereptione  eorum,  quum  extremis  calamitatibus  subderenlur.  Non  enim 
repellit  in  sempiternum  Dominus,  nec  plebem  fidelem  relinquit  finaliter.  rhren. 

Denique  in  historiis  hujus  voluminis  patent  miseria?  condilionis  humana',  insania     ' 
ambitiosorum,  vanitas  mundi,  instabilitas  regni  terreni :  providentia  quoque  Dei  circa 
electos,  et  qualiter  inter  electos  reprobosque  discernat ;  atque  quam  magna  pars  homi- 
num  pereat  gladio. 


ENARRATIO 
IN    PRIMUM    LIBRUM 

MACHAB.EORUM 


ARTICULUS  PRIMUS 


EXPOSITIO    CAPITULI    PRIMI   :    ET    FACTUM   EST    POSTQUAJI   PERCUSSIT   ALEXANDER 

PHILIPPI,    MACEDO. 


G 


ESTA  Machabfporuin  niultisannis  post  A  exorsisunt  Vihros.  Posfquam  perct/ssit  Alc- 


LTreditum  a  caplivitale  Babylonica  con- 

tigerunt.  Historia  quippe  Tobise  pi-fficessit 

satis  diu  historiani  Judith,  historiaquoquc 

Jiiditii  historiani  Esther,   sed  et    iiistoria 

Eslher,  historiam  Machabeeorum  :  quod, 

prolixitalem  vitans,  declarare  non  prose- 

Joscph.   quor;  sed  ad  Josephuni  atque  Scholasticam 

iib'xi/c''6  historiam  mitto  lectorem.  Ponitur  auteni      bilu,   lugit  et  exivit  yEgyptum,  atque  ad 

='<:•  in  exordio  hujus  libri  aliquid  de  Alexan-      uxorem  Phiiippi  regis  .Macedonum  venien.s, 


xnndcr  P/iillppi  filius,  Mnccdo,  id  est  de 
Macedonia  provincia  Grascise  oriundus,  in 
qua  et  primo  regnavit,  defnncto  rege  Phi- 
lippo,  cujus  filius  jiulalivus  fiiil  Alexan- 
der :  quia  revera  (ut  ejus  testatur  historia) 
fuit  filius  Nectanabis  regis  jEgypti,  qui 
liniore  adversariorum  suorum,  mulato  ha- 


dro    Magno,   et  de    divisione   monarchia>      ad  muliei 


lus  lamiliaritatem  receptus 


suae,  ut  sic  ordinate  ad  gesta  deveniatur      est,  et  cum  ea  concumbens,  ex  eadem  ge- 
Machabfeorum,  imo  ad  notificalionem  pro-  B  nuit  Alexandrum  per  adullerium.  Philip- 


videnlise,  justitiae,  misericordi»  et  benefi- 
cenliEP  Dei  circa  populum  Judfeorum,  du- 
ranle  adhuc  cursu  vetcris  Teslamenti.Non 
est  autem  hic  liber  in  canone  :  tamcn  ab 
Ecclesia  tanqiiam  verus  receptus  est. 

El  facium  ftsV.Cur  a  conjunctione  hac, 
et,  incipil,  quum  nihil  praemiserit,  inler 
qua5  mediet  et  connectal  ?  Et  res[)onden- 
dum.quod  incipil  sic,  ad  iunuendiim  quod 
multa  omitlat  gesla  hislorica,  quae  mente 
consideravil,  sed  slilo  non  expressil.  Ad 


pus  aulem  rex  putavit  se  verum  Alexandri 
patrem.  Unde  et  nato  Alexandro,  Aristo- 
lcli  scripsit  :  Natus  est  mihi  filius,  et  ma- 
gis  regratior  diis,  quia  natus  est  luis  tem- 
poribus,  quani  quia  nalus  est,  quoniam  a 
le  cum  inforinaiidum  confido. 

Pra5terea,Alexander  dicitur  Dariiim  per- 
ciississe,  non  qiiod  manii  propria.  aiil  per 
siiiim  exerciliim  occideril  illum,  sed  quo- 
niam  fugavit  ipsum  in  bello.  Quumque 
fiigiens  Dariiis.  pervenissel  in  siium  pala- 


ea  crgo  quae  mente  inluebatiir,  isla  con-  (\  liiim,  a  diiobiis  de  suis  |)rincipilius  est  oc- 
jiingens  quae  scripsit,  sic  incipit  :  Et  fa-  cisus.  Alexander  autem  insequens  eum, 
clum  est.  Sic  et  Ezechiel  et  Jonas  suos      reperit  etim  adliiic  semivivum,  et  niiilliiin 


268 


ENARRATIO   IN    CAP.    I    LIBRI   PRIMI   MACHAB^ORUM. 


ART.    I 


condoluit  ei.  Et  tuncDarius  utilitcr  admo- A  ^(W  Persariim  et  Medorum.  A  tompore 


\Esdr 


nuit  Alcxandrum,  nc  ex  victoriis  super- 
biret,  et  inter  cctera  ordinavit,  ut  filiam 
suam  Alexander  duccret  conjugem  :  quod 
et  facfum  est. 

Sed  queeri  potest,  quis  fuerit  Darius  is- 
te.  Ad  quod  quidam  respondet,  quod  se- 
cundum  Hebrseos  fuit  filius  Assueri  ac  Es- 
ther  :  quod  stare  non  potest ;  nec  omnes 
Hebrsei  hoc  dicunt.  lmo(ut  refert  ille)  He- 
lirsei  dicunt  Darium  illum  qui  post  Cyrum 
,  regem  renovavit  el  dedit  Judseis  licentiam 


Ibid.  vi[ 

I  et  seq. 

II  Esdr.  i\ 
1  el  seq. 


enim  Cyri  regis  fuerunt  iiia  regna  in  uno 
rege  unita,  dofuncto  avunculo  Cyri,  Dario 
nomine,  qui  cum  Cyro  Babylonem  destru- 
xit.  Co>is/ituit  pnvlia.  Nam  Dario  isto  de- 
jecto,  perrexit  ad  Indiam  contra  Porum 
regem  Indorum ;  et  in  via  praeliatus  est 
contra  alios  multos  quos  superavit.  Unde 
subjungitur  :  ct  omyiium  oljtinuil  muni- 
tiones,  hoc  est  loca  munita,  videlicet  ca- 
stra,  foilalilia,  oppida  (inquam)  omnium 
ropugnantium  sibi.  Mt  siluit  lerra  in  con- 


£edificandi  templum  et  urbem  Jerusalem.  B  spectu  ejus,  id   est,  habitantes  in  terra, 


Fuit  Dariiis  ille  filius  Assueri  el  Esther,  ita 
quod  favorabilis  fuit  Judseis,  quia  ex  ma- 
tre  Hebreea  exstitil  nalus.  Et  tamen  nec 
hoc  veruni  est;  et  cerliim  est  quod  tem- 
poribus  iliius  Darii  nonduni  erat  Alexan- 
derhic  genitus.  Nempe  illi  Dario  successit 
in  regnum  filius  ejus  Arlaxerxes,  sub  quo 
Esdras  et  postea  Nehemias  venerunt  in  Je- 
rusalem  :  quod  et  Josephus  attestatur, 
quamvis  alia  nomina  ponat.  Post  Artaxer- 
xeni  regnavit  Xerxes,  quem  Josephus  dicit 


contra  eum  rebellare  aut  clamare  non  prse- 
sumpserunl,  praesertim  postquam  Porum 
regem  Indorum  devicit. 

Et  congregavit  virtutem,  id  est  robur 
bellicum,  et  exercitum  fortem  nimis.  Nam 
primo  habuit  parvum  exercitum,  compa- 
rative  loquendo ;  sed  ex  genlibus  quas  de- 
bellavit,  conjunxit  sibi  auxiliarios  multos 
et  elegantes,  quemadmodum  de  Holoferne 
narralur  :  De  universis  urbibus  assumpsit  JuHihy 
sibi  auxiliarios  viros  fortes  et  electos  ad    ' 


fuisse  Assuerum.  Alii  vero,  quos  Magisler  C  prc-elium.  El  preesertim  Persae  et  Medi  ab 


in  historiis  sequitiir,  affirmant  quod  post 
Artaxerxem  regnavit  Xerxes  duobus  meu- 
sibus ;  post  Xerxem,  Sogdianus  inensibus 
septem  ;  post  Sogdianum,  Darius  cogno- 
mento  Nothus  ;  post  Darium  Nothum,  Ar- 
taxerxes  cognomenlo  Mnemon,  qiiem  ut  in 
Scholastica  fertur  iiistoria,  dicunt  Hebrsi 
Assuerum  fuisse  ;  post  quem  regnavit  Ar- 
taxerxes,qui  diclus  estOchus;  postOchum, 
Arsamus ;  post  Arsamum,  filius  ejus  Da- 
rius,  quem  Alexander  devicit. 


Alexandro  devicti,  facli  sunt  ei  multum 
fideles,  sicut  et  ipse  exhihuit  eis  se  cle- 
mentem.  Et  regniim  Persarum  commisit 
avunculo  Darii  ;  duos  quoqiie  principes 
qiii  Darium  vulueraveruut  usque  ad  mor- 
teni,  occidit.  Etpertransiit  usque  ad  fines 
terra'.  Transivit  enim  per  maximam  et 
horribilem  Indiee  eremum,  iu  qua  multa 
pericula  toleravit,  et  tandem  devenil  ad 
arbores  solis  et  lunae,  ubi  rcsponsum  ac- 
cepit  de  sua  morte  :  sicque  ad  fines  terra 


Qui  kXexAn^ev  primus  regnavit  in  Gra'-  D  deveniens  versus  orientem,  inlravit  Ocea- 


cia,  id  est,  primus  fuit  monarcha  Graeco- 

rum,  et   in  tota  Grsecia,  totoque  oriente 

regnavit  et    imperavit,  quoniam   monar- 

chiam    Persarum    destruxit,   et    transtulil 

monarchiam  ad  Graecos  :  designatus  in  vi- 

,  sione  Danielis  per  hircum  caprarum,  qui 

terram  non  tetigit,  quia  celerrime  omnia 

devastando   pertransiit.  Egresstts  de  terra 

CetJiim  :  locus  est  Greeciae  ;  non  solitudi- 

Num.xxv,  i^jg^  unde  habelur  in  Numeris,  Morabalur 

*  Scitim  eo  tempore  Israel  in  Cethim  *.  Darium  re- 


Dan,  VIII 
5,21. 


num  remotius  quam  Hercules  ante  eum, 
et  statuit  illic  columnas  ultra  columnas  ab 
Hercule  posilas.^/  exaltatus  est  poleslale, 
honore  atque  latissima  jiirisdictione,  et 
elevatum  est  cor  ejus,  per  superbiam  et 
ambilionem  ;  tamen  aiidila  responsione 
quod  cito  moreretur,  humiliavit  cor  suum 
in  multis.  Et  obtinuit  regiones  gentium  et 
ti/rannos  :  ct  facti  sunt  illi  in  tributum, 
hoc  est  tributarii,  hi  quos  vicit. 

Et  post  licec  decidit  in  lecluni,  et  cogno- 


E.NARRATIO   IN   CAP.  I   LIBRI    PRIMI   MACHAB.EORni.    —   ART.    I 


vit  quia  moreretur.  Fuit  enim  iiifectus  a 
Jolo  suo  pincerna,  cui  antca  dederat  aia- 
pam.  Et  vocavlt pucros suos  nobiles,  id  esl 
collegas,  qui  secum  erant  nutriti  ajuven- 
tute  sua  ;  ct  divisit  iUis  rcgnunt  suuin,  id 
est  imperium,  non  unicuni  regnum,  dura 
adhuc  viverel.  Fertur  tamen  in  sua  legen- 
da.  quod  e.\  conjuge  sua  filia  Darii  genuit 
filiuni.  qui  adliuc  erat  infautulus.  Divisit 
autem  regnum  suum  seu  monarchiam  in 
duodecim  partes,  nolens  quod  aliqiiis  ei 
par  postea  legeretur;  sed  dispositio  illa  fuit 
cassata,  quoniani  aliis  ajjjectis,  non  nisi 
quatuor  successerunl  eidem.  quemadmo- 
flan. vii^8,  duni  a  Daniele  fuit  praedictum.  Denique 
sumpto  veneno  in  Babyione  .Egypli,  mo.x 
loquelam  amisit.  et  extremam  suam  vo- 
luntatem  scripto  insinuavit.  Jolus  autem 
et  frater  ejus  Cassander.  etiam  u.vorem 
Ale.xandri  et  filium  cjus  iniantulum  per- 
emerunt.  Et  regnavit  Alexander  annis 
duodecim,  e.\  quibus  (ut  legitui')  impera- 
vit  annis  sex  aut  septem  in  pace  ;  et  vixit 
annis  triginta  duobus  ;  ct  mortuus  est. 

Et  obtiiiucrunt  pueri  ejus,  id  est  so- 
dales  praerati,  regnum,  unusquisque  in  lo- 
co  suo  sibi  deputato  :  quod  tamen  de  qua- 
tuor  principalibus  pueris  et  successoribus 
ejus  accipitur.  El  iinposueruut  sibi  oiiines 
diademata  post  mortem  ejus ;  et  multi- 
plicata  sunt  mala  poense  et  culpae  in  ter- 
/•(z.-quoniam  successores  .\lexandri  contra 
se  invicem  acerrime  et  implacabiliter  pu- 
giiaverunt,  et  quidam  eorum  (sicut  infra 
habetur)  vehementissime  oppresserunt  Is- 
raeliticum  populum,  prEesertim  reges  Sy- 
riae  et  .Egypti,  maxime  vero  Antiochus 
Nobilis,  de  quo  subditur. 

Et  exiit  ex  iUis  radix  peccati  Anlio- 
vlms  /llustris,  id  est,  ex  semine  regum 
illorum  natus  est  Antiochus,  dictus  Illu- 
slris.  quoniam  acer  et  slrenuiis  fuit  in 
bellis.  VA  primo  pra-buit  se  cunclis  beni- 
gnum  ac  liberalem,  propter  quod  vocave- 
runt  eum  Kpiphanem,  id  esl  illiistrem  : 
(lui  faclus  rcx.  vitiositalem  suam,  quam 
diu  absconderat,  coepit  oslendere  ;  et  tam 
sceleratissimus  fuil.  iil  nierilo  appelletiir 


A  radix  peccati,  quoniam  per  se  et  per  sub- 
ditos  suos  fecit  innumerabilia  el  crudc- 
lissima  mala,  prceserlim  in  populum  Ju- 
daeorum,  imo  et  in  consanguineos  suos 
reges  .Egypti ;  fuitque  valde  dolosus.  Fi- 
tius  Antioc/ii  rcgis  Sijria',  qui  vocatur  An- 
tiochus  .Major  :  de  quo  inler  multa  recitat 
Josephus.  quod  fuit  Judfeis  valde  fidelis  et 
pius.  sicut  et  infra  secundo  tangitur  li- 
bro  ;  qui,  .\ntiochus  Illustris,  fuerat  Ro- 
iiuv  obses,  id  est  obstagius.  Quum  enim 
pater  ejus  infestaret  .Egyptum,  missi  sunt 

B  duo  legati  Romanorum,  qui  compuleruuf 
eum  inde  recedere,  et  filium  ejus  senio- 
rem  Seleucum,  pro  majori  securitate,  ob- 
sidem  acceperunt.  -\ntiochus  vero  sciens 
crudelitatem  filii  sui  .\ntiochi,  rogavit  ut 
illum  pro  fratre  acciperent  obsidem  :  quod 
et  fecerunt,  ut  Josephus  narrat  duodecimo 
libro  Antiquitatum.  Et  regnavit  in  anno 
centesimo  tricesimo  septimo  regni  Grwco- 
rum  :  inci[)iendo  lianc  numerationem  an- 
norum  a  monaicliia  Graecorum,  hoc  est  a 
regno  monarchico  quod  incipit  ab  Ale.xan- 

G  dro  ;  atque  in  ejus  morte  fuit  monarchia 
illa  finita.  Et  cito  post  hoc  coeperunt  Ho- 
mani  ad  monarchiam  adspirare  :  quam  et 
post  miilta  et  magna  bella  obtinuerunt ;  et 
major  fuit  eorum  monarchia  quam  Ale- 
.xandri,  nec  adhuc  in  toto  destructa. 

In  diebus  illis  exierunt  ex  Isracl  flUi 
iniqui,et  suaserunt  muUis,  dicentes  :  Ea- 
iiiiis  et  disponamus  testamenlum,  hoc  est 
foedus  amicitiae  et  ritum  religionis,  cum 
f/enlibus  qua>  circa  nos  sunt,  id  est  cum 
gentilibus  idololatris  ;  quia  cx  quo  recessi- 

D  mus  ab  cis  per  disparem  cultum  et  resi- 
stentiam,  inveneruni  nos  multa  mala  poe- 
nalia,  id  est,  diversas  et  duras  adversitates 
et  persecutiones  sumus  perpessi.  Et  bonus 
visus  est  sermo  in  oculis  eorum  :  id  est,  ju- 
dicaverunt  sic  esse,  non  altendenles  quod 
inultae   sint   tribulationes  justorum,  quos   /»».  «nn, 
Deus  e.xercet  et  purgat  per  impios ;  nec  "**• 
ftiain  considerantes,  quod  juxta  Prophela- 
nim  oraciiia,  lam  rcgnum  Jiida  quam  re-    t::ech.\i, 
gnum  Israel   fuerunt  destructa,  polissime  ""• 
propler  idololatriie  riluin,  et  quod  tempore 


270 


ENARRATIO    IN    CAP.    1    LIBRI    PRIMI    MAC.HAB.KORUM.    —   ART.    I 


Jiirfic.pas  judicum  fuerunt  hoslibus  tradili  propter 

"'"-  deorum  cuiluram.  Iinpii  isti  iuerunt  simi- 

lcs  JudaMs   nequissimis,  qui   lcguntur  ad 

jer.xLiv.  Jeremiam  dixisse  :  Yerbum  quod  loculus 

'""''*■  es  ad  nos  in  noinine  Domini,  non  audie- 
mus  ex  te;  sed  faciemus  omne  verbum 
qnod  egredielur  de  ore  nostro,  ut  sacrifi- 
cemus  reginse  ccvli.  id  esl  lunEP,  sicul  fe- 
cimus  et  saturati  sumus,  malumque  non 
vidimus.  Ex  eo  autcm  lempore  quo  cessa- 
vimus  reginse  cceli  sacrificare,  indigemus 
omnibus.  et  gladio  et  iame  consumpti  su- 

Jbid.ioei  mus.Ouorum  pcrlidiam  et  errorem  rcpro- 

'**"  bat  ibi  Jeremias. 

E(  destinaverunt  aliqui  de  populo,  hoc 
est.  proposuerunt  sic  agere,  vel  miserunt 
nuntios,  cl  abierunt  quidam  ex  parte  illo- 
rum  ad  re.gem  Antiochum  ;  et  dedit  illis 
pofestatem  ut  facerent  justitias  (jentium, 
id  cst  opera  idololalria^quiB  genliies  justa 
esse  putabanl.  Et  ledificaverunt  gymna- 
sium  in  Jerosolymis.  Gymnasium  proprie 
dicitur  locus,  in  quo  homines  exercenlur 
ad  iuctam  corporalcm,  et  cursorum  pro- 
batur  vclocitas.  Hinc  transfcrtur  ad  signi- 
ficandum  scholas,  locumque  studii,  in  quo 
est  e.xercilatio  animi  ad  opponendum  ac 
respondendum  :  et  ila  liic  sumitur  pro 
schola,  in  qua  docenlur  slalula  et  rilus 
genlilium.  Et  fccerunt  sibi.  hoc  est,  in  sc  et 
in  suis  esse  permiserunt,  prwputia,  non 
circumcidendo  filios  suos,et  ritu  prseputia- 
torum  vivebant;  alque,  ut  Joseplius  scri- 
bil.  fecerunt  circumcisioni  sutP  quaedam 
velamina,  ne  in  denudatione  viderentur 
Graecis  dissimiles.  Nempe  in  sacris  Priapi 
incedcbant  totaliler  nudi,  sicut  ct  feminae 
in  sacris  Veneris.  Et  recesserunt  a  testa- 
mento  sancto,  id  est  ab  observantia  legis 
Mosaicse  ;  etjuncti  sunt  nationibus,  id  est 
gentilibus.  quos  Juda»i  quasi  parvipendcn- 
do.  propler  eorum  incredulilatem,  com- 
muni  nomine  nationes  vocabant.  Unde  est 

i»s.xcv,io.  illud  in  Psalmo :  Dicile  in  nationibus.  quia 
Dominus  regnavit.  Et  venundati  sunt,  hoc 
est,  intuitu  commodi  temporalis  se  ipsos 
tradiderunt,  et  quasi  vendiderunt  diabolo 
per  vitiosum  consensum,  u.t  facercnt  ma- 


A  tum.  Sic  terlio  libro  Hegum  Elias  ait  ad 

.\chab  :  Venundatus  es  ut  faceres  malum  miieg.-nw, 
in  conspectu  Domini.  '"■ 

Dcnique.  sicut  in  Scliolastica  fertur  hi- 
storia  :  Causa  tanli  flagilii  fuit  Onias  pou- 
lifex.  duos  habens  fratres  contendenles 
pro  ponlificatu  :  qui  ul  placerent  Antio- 
cho,  petierunt  ul  licerel  eis  facere  gymna- 
sium  in  Jerusalem,et  ad  idololatriam  decli- 
nare.  Et  vocabatur  unus  eornm  Jesus.alter 
Joannes.  Vcrum  ad  placcudum  impio  regi, 
imposuerunt  sibi  gentilia  nomina,  ita  quod 

B  Jesus  vocavit  se  Jasonem,  Joannes  Mene- 
laum  :  de  quibus  infra  in  secundo   libro   ii.i/acA.i, 
habelur.  '^'^" 

Et  paratum  est,  id  est  ad  obediendum 
disposilum,  regnum  in  conspectu  Antio- 
cJii.  Quum  enim  adhuc  Romae  exsistens, 
percepisset  patrem  suum  obisse,  et  sciret 
fratris  sui  inerliam,  clam,  vel  (ut  aliqui  di- 
cunt)  de  senatorum  consensu,  recessit  a 
Homa,  et  vcnit  in  Syriam,  ac  mortuo  fra- 
tre  suo,  in  regem  susceptus  est.  Et  cvepit 
regnare  in  terra  .Egi/iJti,  ut  regnaret  su- 

C  per  duo  regna,  videlicel  Syriae,  in  qua  pa- 
ter  suus  regnavit,  et  vEgypti.  quod  nepos 
ejus  habebat. 

Circa  hoc  scribil  quidam  :  Antiochus, 
scilicet  Magnus.ad  confcederationem  ipsius 
cum  rege  .Egypli.  dedit  filiam  suam  Cleo- 
patram  Ptolemaeo  Epiphani,  ex  quibus  na- 
tus  fuit  Ptolemaeus  Philometor.  Ergo  mor- 
tuoPtoIemfeo  Epiphane.  Antiochus  Illustris 
rex  Syriae  acccpit  aliquas  civilales  regis 
-Egypli  regno  suo  propinquas,  quasi  tutor 
nepotis  sui  adhuc  pueri :  quas  quum  duces 

D  -Egypli  repelerent  pro  puero,  et  ille  nol- 
let  reddere,motum  fuil  bellum  inter  ipsos 
et  Antiochum,  in  quo  devicli  sunt  duces 
.Egypti,  et  per  consequens  Plolema>us  Phi- 
lometor  cum  eis,  adhuc  ju^enis;  et  spolia- 
ta  .Egypto,  .\nliochus  venit  Jerosolymam, 
et  fecit  ibi  mala  quae  in  textu  sequuntur. 
Haec  illc.  Cujus  uarratio  videtur  a  veritalc 
deficere,  quia  (ul  Josephus  el  alii  referunt) 
Ptolemaeus  Philadelphus  filiam  suam  Cleo- 
patram  dedit  uxorem  Anliocho  regi  Syriae  : 
quod  et   Scripturae  concordat   canonicae, 


E.VARRATIO   IN    CAP.    I    I.IBRI    PRIMI    MACHAB.BORUM. 


ART.    I 


271 


fla/i.xi.r..  quiim  scripliini  sil  iii  Daniele,  Filia  rogis 
auslri  venicl  ad  regem  aqiiilonis  faeere 
auiioiliaui  :  ubi  per  regeni  austri.  secun- 
diim  Hieronymum  et  ccteros  expositores 
calholicos.  inlidligilur  re.v  .Egypti,  qua> 
luil  in  plaga  auslrali,  el  sic  filia  ejus  ve- 
nit  ad  contraheudum  cum  Antiocho  rege 
aquilonis.  id  est  Syriae,  qu;e  fuit  versus 
a(]uilonein  respectu  .Egypti. 

Itaque  .\utiochus  llluslris  ambitione  du- 
clus,  voluit  sibi  usurpare  regnum  .Egy- 
pli.  Et  iiitravit  ^Egijptnm  in  multitudine 
f/ravi.  id  est  cuin  e.xercitu  copiosoad  susti- 
nendum  molesta,('»«i  cnrridus  c/  elcphantis, 
quse  sunt  animalia  magna,  super  se  ligneas 
turres  gestantia,  in  quibus  suut  bellatores 
desuper  prsliautes  el  jacula  emiltentes,  tV 
equitibus  et  copiosa  navium  miiUitudine  : 
sicque  invasit  .Egyptuni  ex  terra  et  mari, 
et  forsan  bi^llo  pugnavil  conlra  quosdam 
iEgypliorum  ;  et  constituit  bellum  adver- 
SKS  Ptolemwuin  rci/em  .Effi/jjti,  elc.  Post 
Alexandriim  .Magnuin  primus  in  .Egypto 
regnavit  Plolemseus  Lagi  filius,  qui  Pto- 
lemaeus  cognominatus  est  Soter  :  a  quo  (ut 
legitur)  posteri  ejus  vocati  sunt  Ptoiemeei, 
quod  fuit  eis  nomen  commune,  praeter 
quod  habuerunt  propria  nomina.  Quod  ve- 
ro  hic  dicitur  de  Plolemseo,  i|uidam  expo- 
nunt  de  Ptolemteo  Philomelore  :  quem  ta- 
menaliidicunt  victum  ab  AntiochoMagno. 
Et  convcrtil  Antioclms  iter  suum,  et 
ascendit  ad  Jerosoli/miim.  FJt  intravil  in 
sanctificationem,  id  est  in  templum  Dei 
sanctificantis,  et  in  quo  homines  sanctifi- 
cabantur,  citin  superbia.  Et  acccpit  allare 
aurcuiii,  id  esl  deauratum  forinsecus  la- 
minis  aureis  :  et  exponilui-  hoe  de  allari 
Exod.xxx.  thymiamalis.  siiper  (]Uod  incendebalur  thy- 
'«'»«?■  niiama  ;  eralque  in  lemplo,  el  iu  exleriore 
parte  ejus,  quae  dicitur  Sancta;e?  candela- 
bruin  luminis,  super  quod  sita»  erant  sep- 
iiiiii.wv.  tem  lampades,  seu  luceriw  aurea-,  piout  in 
Meuai.  |.^xQ(jo  jubetur;  ct  universa  vasa  ejus,\d 
est  inslrumenta,  ut  forcipes  et  emiincto- 
ria,  quse  secunduin  Hebraei  proprietatem 
sermonis,  vasa  vocantur  ;  cl  meimiiu  pro- 
positionis,iapev  quam  omni  sal)bato  pone- 


A  bantur  duodecim  panes  calidi,  sublalis  in- 
de  panibiis  qiii  pr.Tcedeuti  sabbalo  super 
eam  posili  eraul.  pioul  iii  Exodo  taugilur;  Axorf..\xv, 
ct  libntoria,  quaj  erant  vasa,  iu  qiiibus  po-  -'•''«'/• 
nebantur  materia;  liquidse,  ex  quibiis  fie-    ibid.  29, 
bant  obiationes  ;  ct  phialas,  id  est  vascula  '''''■ 
lliymiamatum  et  unguenlorum  ;  el  morla- 
riola. •  el  vclum  in  medio  templi  dependens 
el  dividens  inter  Sancta  et  Sancta  sancto- 
iiim,  id  est  exteriorem  interioremque  par- 
tem  templi;  el  coroiias  insertas  quibusdam 
utensilibus    templi  ;  et  ornamentum  au- 

B  reinu  qiiiid  in  facic  lempU  eral :  per  (juod 
quidam  inlelligunt  cortinam  aurifrigiatam, 
circa  ingressum  templi  pendentem  ;  ct 
couiminuil  omnia,  id  est,a  prislina  forma 
frangendo,  ad  partes  minutas  redegil,  ad 
faciendum  inde  aliqua  sibi  placentia,  suo- 
que  usui  deservientia. 

Denique  Ptolemanis  Philadelphus,  qiium 
adejus  petitionem  Septuaginta  interpretes 
transtulissenl  vetus  Testamentum.misit  in 
lemplum  Jerosolymilanum  prteter  alia  au- 
rea  vasa,  mensam  auream  gemmis  impre- 

C  tiabilibus  insignitam,  cujus  crassitudo,  id 
est  spissitiido,  quum  esset  dimidii  cubili, 
materiam  tainen  superabat  artificii  opus. 
.\n  autem  et  illam  mensam  acceperit,  qua»- 
ri  potest  :  et  constat.  quod  sic,  si  reperit 
eam.  .Mensa  autem  propositionis  per  .Moysen 
fieri  jussa,  fuit  de  lignis  setim,  ut  patet  in    ihij.  a. 
Exodo.  Sed  tertio  Regum  legitur  Salomon  miteij.^n. 
mensam   aureain   fecisse  in   templo.  qu;e  '*■ 
jam  diu  fuit  ablata.  An  vero  pretiosissima 
mensa  illa  a  Ptolemseo  missa,  fuerat  depu- 
tala  ad  mensam  proposilionis,  posset  in- 

D  (]iiii'i.  Ecce,  quid  esl  violeiilus  et  impius 
rex.  nisi  magnus  latro  et  pessimus  fiir  '. 

Et  accepil  argenluin  et  aurum  in  tem- 
plo  reposita  et  oblata,  ct  vasa  concupisci- 
bilia,  id  est  pretiosa  et  piilchra ;  et  acce- 
pit  thesauros  occultos  tjuos  invcnit  per  se 
et  per  siios  satellites  :  in  quo  palet  insa- 
tiabilis  cu])i(litas  ejus,  quod  tam  exquisite 
perscriilalus  est  abdita  loca,  quuin  tamen 
iii  niillo  offendissent  eum  JudaM  ;  ct  subla- 
fis  omuibuji,  abiit  iii  terrain  suam.  Et  fe- 
cit  ccedem  /u)minum,id  cst,  raullos  occid il ; 


272 


ENARRATIO    IN    CAP.    I    LIBHI    PniMI    MACHAB.EORUSI. 


ART.    I 


iii  quo  patet  sua  crudelitas.  Et  factus  est 
j}lanctus  inagnus  in  Israel,  id  est  ab  Israe- 
iitico  populo,  prfeserlim  de  templi  profa- 
natioHC,  et  iu  omni  loco  eorum,  id  est  m 
civitati])us  et  villis  Judaeorum.  Et  ingemu- 
erunt  principes  et  seniores,  et  jiivenes  et 
virgines  infirmati  sunt  et  tristitia  et  dolo- 
re,  et  speciositas  mulierum  immutata  est, 
idest.alterafa  et  versa  in  discolorationem, 
et  pro  vestibus  pretiosis  induerunt  lugu- 
bres  vestes.  Et  commola  est  terra  super 
Iiahitantes  in  ea.  id  est,  habitantes  in  terra 
obstupuerunt  propter  tot  et  tanta  mala 
facta  in  terra  Juda.  Ipsa  quoque  terra  in- 
tiientibus  praebuit  malerlam  commotionis 
propler  mala  illata  habitaloribus  terree. 
Sed  et  terra  a  susb  dispositionis  decore  est 
alterata,  propter  tot  calamilates  inhabi- 
lantium  eam. 

Et  jjosf  duos  annos  dierum.  Gur,  quum 
dixisset,  Annos,  addidit,  Dierum  'l  Forsan 
quia  sicut  in  lege  erant  hebdomades  die- 

iCT.xsv.s.  runi,  hebdomadesque  annorum,  quarum 
quselibet  continuit  septem  annos,  ita  de 
annis.  Misit  rex  principem  tributorum,  id 
est  superiorem  inter  eos  qui  tributa  leva- 
bant  pro  i'ege,et  venil  Jerusalem  citm  tnrba 
niagna.  Et  locutus  est  ad  eos,  id  est  ad  lia- 
bitalores  Jerusaiem,  verba pacifica  in  dulo, 
dicendo  se  venisse  pro  utilitate  ipsorum  ; 
et  crediderunt  ei.  Et  irruit  super  civita- 
lem  repente,  id  est,  statim  quum  fuerat 
intromissus,  et  percussit  eam  plaga,  et])er- 
didit,  id  est  occidit,  populum  muUum.  Et 
succendit  eam,  scilicet  urbem  Jerusalem 
pro  parte,  non  totam  ;  et  destru.rit  domos 
ejus  validiores,  ex  quibus  potuissent  Ju- 
daei  resistere  hoslibus  suis,  et  muros  ejus 
in  circuitu,  non  dejiciendo  muros  totali- 
ler,  sed  faciendo  in  muris  liinc  inde  inter- 
ruptiones  et  aperturas,per  quas  pateret  eis 
ingressus  in  urbem  dum  vellent. 

Et  (vdificaverunt  civitatem  David,  id 
est  arcem  illam  in  sublimitate  montis  Sion, 

WReg.i.').  ubi  David  aliquando  habitavit,  muro  ma- 
gno  et  firmo  in  gyro,  vel  inuris  fortibus 
loco  parietum,  el  turribus  firmis,  ex  qui- 
bus  possent  ejicere  jacula  ;  et  facta  est  il- 


A  lis  in  arcem,\A  esl,  pro  caslro  et  forlalitio 
usi  sunt  ea.  Et  posuerunt  illic gentem  pec- 
catricem  ;  el  facti  siint  in  laqueum  ma- 
gnum,  id  est,  impii  habitanles  in  arce.usi 
sunt  ipsa  arce  tanquam  laqueo,  ad  capien- 
dum  affligendumqiie  JudiPOs  in  Jerusalem 
comniorantes.  El  factum  est  lioc  ad  insi- 
dias  sanctificationi ,  id  est  templo,  ut  sci- 
licet  ex  arce  impedirent  Judjeos  a  templi 
ingressu,  quod  fuil  juxta  arcem,  ejiciendo 
jacula  super  intrantes  templum,e<  in  dia- 
bolum   mahnn,  vel,  ut  aliqui  habenf,  in 

B  diabolicum,  id  est  maximum  malum,  in 
Israel :  quia  fuit  destructivum  cultus  di- 
vini  ac  i)oni  communis.  Et  contamina- 
verunt  sanctificationem,  id  est,  templum 
violaverunt. 

Et  facta  est  Jerusalem  licdntalio  exte- 
rorum,  id  est  exlraneorum  ;  ex  quo  patet 
quod  non  fuit  lola  deslructa  ;  et  facla  est 
exlera  semini  suo,  hoc  est  aliena  a  pro- 
priis  civibus  inibi  natis.  Sanctificatio  ejus 
desolala  est  sicul  soliludo,  id  esf,  femplum 
destitutum  est,  ef  privafum  suo  honore, 

G  cultu  ac  minislrorum  frequentia  ;  dies  fe- 
sti  ejus  conversi  sunt  in  lucluni,\d  cst,pro 
gaudiis  solennilalum,  successerunl  lamen- 
ta.  Secundum  gloriam  ejus,  multiplicala 
est  ignomiiiia  ejus  :  id  esl.  quo  major  fuit 
apparatus  templi  in  cullu,  honore  et  gaudio 
lemporibus  pristinis  prosperitatis,  etiam 
Antiochi  Magni,  ut  habefur  libro  secundo, 
eo  sub  impiissimo  islo  Anliocho  major  fa- 
cta  ejus  inhonorafio. 

His  objici  potest,  quia  (ut  Josephus 
refert   duodecimo  libro  Antiquitafum,  et 

D  Magisler  in  historiis)  quum  Anfiochus  re- 
disset  in  .Egyptum,  et  inde  esset  repulsus 
per  Romanorum  legatos,  quibus  ^Egyptii 
tunc  eranf  confaHlerali,  post  bicnnium  re- 
diit  in  Jerusalem  cum  fuiore,  et  fecit  in 
ea  quse  jam  recitafa  sunthic,et  alia  plura: 
ergo  personalifer  venif,nec  per  principem 
fribuforum  commisit  hsec  scelera,  prae- 
sertim  quum  infra  secundi  libri  capitulo 
quinto  conscriptum  sit,  Eodem  tempore  u.yach.' 
Antiochus  secundam  profectionem  paravit  '• 
in  .Egyptum.  Et  sicut  in  expositione  illius 


E.NARRATIO    IN    CAP.    I    I.IBni    PRIMI    MAr.tlAB.EOniM. 


ART.    I 


273 


capituli  dicunt  Rabanus.  Glossa  et  alii 
expositores.  Antiochus  ab  .Egyplo  tunc  rc- 
diens.  effrenatis  animis  venil  Jerusalein. 
Ad  istud  videturdicendum,  scripturani  is- 
tam.  videlicet  hujus  primi  capituli,  non 
loqui  de  reditu  illo  .\ntiochi  in  Jerusalem. 
sed  de  adventu  pijetacti  principis  tributo- 
rum,  missi  ab  Antiocho  paulo  post  quum 
recessisset  Antiochus  a  civitate  Jerusalem 
conculcata  :  de  quo  adventu  pr<eallegato 
\iMaeh.x,  sccundi  libri  capitulo  quinto  habelur  :  .Mi- 
'*■  sit  odiosuni  principem  Apoilonium    cum 

exercitu  viginti  et  duobus  millibus.  prseci- 
piens  eis,  omnes  perfectse  setatis  interfi- 
cere.  Quod  autem  princeps  ille  verba  paci- 
fica  loquebatur  in  dolo.  tangitur  ibi  his 
ibid.  J3.  verbis  :  Qui  quum  venisset  Jerosolymani. 
pacem  simulaus,  quievit  usque  ad  diein 
sanctum  sabbati. 

Et  scripsif  Anlioc/iiis  onini  regno  stio, 
id  est  cunctis  regionibus  sibi  subjectis, 
inter  quas  fuit  func  terra  Judseorum,  regi- 
bus  Syriffi  subdita,  ut  cssent  omnes  popu/us 
unus,  id  est  unius  observantiee  et  culturae 
seu  legis  ac  ritus.  Unitas  enim  populi,  ex 
unitate  legis  et  observantise  ciBrimonia- 
lium  perpenditur  ;  similiter  ex  unitate  ca- 
pitis  seu  praelati.  kA  quod  insinuandum 
./oonax.ifi.  ait  Salvator  :  Fiet  unus  pastor  et  unum 
ovile.  Hinc  in  Genesi  Hemor  et  Sichem  di- 
Gen.\\\K,  xisse  leguutur  :  Si  circumcidamus  mascu- 
"■'■'"  los  nostros,  ritum  gentis  sequentes,  unus 
efficiemur  populus.  Et  reliquerunt  unus- 
quisque  legem  suam,  id  est  quilibet  subdi- 
torum  Antiochi,  qui  aliam  legem  habuit 
ante,  quam  ipse.  Et  consenseruni  otnnes 
gentes,  quae  crant  siib  ditione  .\ntiochi, 
ejus  edicto  :  non  tamen  simpliciter  omnes, 
potissime  in  Judaea,  ut  infra  habetur.  Et 
multi  ex  hrael  consenserunt  praecepto  ty- 
ranni  illius  praetacto,  et  sacrificaverunt 
idolis,  el  coinquinaverunt,  id  est,  trans- 
gressi  sunt,  sabbatum,  faciendo  in  eo  ser- 
vilia  opera. 

Et  misit  Antiochus  libros,  id  est  episto- 
las  Apcve{a.\e?,,in  Jerusalem,ut  sequerenfur 
legcs  gentium  terrw,  hoc  est  institula  ido- 
lolatrarum  regni  sui,  et  prohiberent  vel 

T.  5. 


.\  luintii  .\utiochi,  vel  majores  Judaeorum, 
holocausta  et  sacrificia  et  placationes  fieri 
in  femplo  Dei.  Per  holocausfa  intelligun- 
tur  oblationes  qua>  ad  divinae  reverentiam 
majestafis  tolaliter  comburebanfur,  in  si- 
gnum  quod  rationalis  creatura  debeat  se 
omnino  sui  Creatoris  obsequiis  mancipa- 
re,  ef  ejus  amore  succendi.  Per  sacrificia 
vero,  hoc  loco  infelliguntur  oblationes  pa- 
cificae  atque  spontaneae  ;  per  placationes 
autem,  hostiae  pro  peccato,  quibus  Domi- 
nus  placabatur.  Et  coinquinari  sancta  ef 

B  sanctum  populum  Israel.  Hoc  refertur  non 
ad  verbum  illud.  Ut  prohiberent,  sed  ad 
illud,  Misit  ut  sequerentur,  etc.  Ef  coin- 
quinari  sancta.  id  est  loca  sacra,  ut  tem- 
plum  et  synagogas,  sacramentaque  legis. 
et  populum  Israeliticum  ad  veri  Dei  cultuni 
electum,  vitiis  gentilitatis  foedari.  Etjus- 
sit  wclificari  aras.iA  est  altaria.  super  quae 
sacrificaretur  diis  et  idolis  suis,t7  fempla, 
id  est  lana  deorum,  ef  immolari  carnes 
suillas,  id  est  porcinas.  et  pecora  commu- 
nia,  hoc  est  immunda  et  lege  prohibita  ; 

G  et  ut  immutarent  omnesjustificationes Dei, 
id  est,  observantias  omnium  prjecepforum 
Dei.  per  quas  homo  fit  jusfus,  omitte- 
ient,atque  pro  eis  observantias  gentilitafis 
assumerent. 

Et  coiigregati  sunt  multi  de  populo  Is- 
rael  ad  eos,  qui  dereliquerant  legem  Do- 
inini,  hocest  ad  impiissimos  illos  Judaeos, 
qui  ante  hanc  Antiochi  jussionem  assum- 
pserunt  ritum  gentiliuni.sicut  priehabitum 
est,  ut  fuerunt  Jason  et  .Menelaus  cum  suis 
fauforibus ;  et  cffugaverunt  populum  Is- 

D  racl.  non  acqniescentem  eis.  in  ahdifis.  id 
est  ad  speluncas,  ad  quas  ex  timore  fu- 
gerunt. 

Dic  quintadecima  nwnsis  Casleu,  qui 
correspondet  nostro  Decembri,  quamvis 
inlerdum  concurrat  cum  .Novembri,  sicut 
anfiqiii  Gatholici,  Beda.  Haymo.  Habanus, 
.Magister  in  hisforiis.et  alii  doctissimi.  qiii 
cuni  Hebraeis  saepissime  contulerunt,  bene 
scripscrunt :  quamvisquidam  posterorum, 
de  hoc  reprehendere  illos  frequenter  ad- 
jecorit.  .Edificavit  Antiochus  abominan- 

18 


y7i 


/4 


ENARRATIO   IN   CAP.    11   LimU   PRIMI    MA<'.HAR.«ORUM. 


ART.    II 


dum  idohnn  dcsolatio)iis,  id  est  idoluin 
II  Mach.  Jovis,  sicul  secundo  libro  plonius  recila- 
"•  ■■  (ur  :  quod  fuit  causa  desolationis  fidelium 
Judteoruin,  et  signuin  desolationis  templi. 
Et  lihros  lcgis  Dei,  videlicet  libros  Moysis, 
et  alios  eliam  libros  veleris  Testamenti,ut 
II  Par.  reor, combusserunt :  sicut  Ghaldaei  ante  fe- 
cerunt.  I>i  virtute  sua,  id  est  potestate  ty- 
rannica,  faciehant  luvc  populo  Israel.  Et 
sticri/icabant  idolo  Jovis,  super  arani  quce 


XXXVI,  19. 


A  erat  contra  altare,  id  est  ex  opposito  alta- 
ris  Dei.  Sicut  enini  ;v>dificavit  in  templo 
idoium  illud  turpissimum,  sic  et  arani 
ejusdem.  Et  suspendebant  pueros,  id  est 
infantulos  circumcisos,  a  cervicibus,  id 
est  in  collis  per  funes  euntes  juxta  cervi- 
ces.  Verumtamen  secundo  libro  leguntur  ii  Mach. 
duae  mulieres,  quse  circumciderant  parvu-  ^''  '"■ 
los  suos,  fuisse  preecipitatae,  infantibus  ad 
ubera  suspensis. 


ARTICULUS  II 


EXPOSITIO    CAPITULI    SECUNDl    :    IN    DIEBUS    ILLIS    SURREXIT    MATHATHIAS    FILIUS   JOANNIS. 


•  alias  Jo- 
arib 


I  Par.  XXIV 


Ibid.  1. 

1  .1/(1C/(.XIV 

29. 


LuQ.  I,  5. 


RECITATA  Judseorum  tribulatione  acer- 
riina,  describitur  hic  exordium  sub- 
ventionis  eorum.  In  dichus  illis  surrexit, 
id  est,  ad  gesta  virilia  se  erexit,  Mathathias 
filius  Joannis,  filii  Simeonis,  sacerdos  ex 
filiisJoarini' :  qui  Joarim  fuit  unus  viginti 
quatuor  sacerdotum  post  pontificem  prin- 
cipalium.quosprimo  libro  Paralipomenon 
David  legitur  instituisse.  Yerumtamen  iste 
nominatur  ibi  alio  nomine.  Nam  et  infra 
Joarim  iste  vocatur  Jarib.  Surrexit,  inquam, 
et  abiit  a  Jcruscdeni,  ubi  ministravit  in 
templo.  Sic  et  Zacharias  pater  beatissimi 
Joannis  Baptistae  dicitur  fuisse  de  vice 
Abia.  Et  consedit  in  monte  Modin,  id  est 
in  oppido  situato  in  loco  montuoso,  quod 
Modin  vocatur.  Et  hahebat  filios  quinque, 
quorum  nomina  et  cognomina  ponuntur 
in  littera  :  et  sicut  virtus  eonsistit  in  me- 
dio,  sic  medius  inter  illos  fuit  Judas  Ma- 
chabaeus,  virluosissimus  et  strenuissimus 
inter  fratres  suos.  Hi  viderunt  oculo  e.\- 
teriori  et  interiori  niala  qua>  fiebant,  etc. 
Et  dixit  Mathalhias  :  Vai  niihi,  tempo- 
ralis  tristitiffi  et  doloris.  Juxta  quem  mo- 
J/ic/(.vii,i.  dum  loquitur  Micha^as  :  Ya5  mihi,  quia 
factus  sum  sicut  homo  qui  colligit  in  au- 
tumno  racemos  vindemise.  Ul  quid  natus 
sum  videre  contritioncm,  id  est  destructi- 


B  onem  et  desolalionem,  populi  niei,  de  quo 
natus  sum,  et  contritionem  civitatis  sanctm 
Jerusalem,  qua;  fuit  specialiter  ad  Dei  cul- 
tum  elecla,  ct  scdere  iUic,  id  est,  ibi  esse 
ad  faciendum  sacerdotale  officium,  si  es- 
set  possibile?  Circa  ha>c  verba,  Yse  mihi, 
ut  quid  natus  sum  videre,  elc,  quidam 
scribit  :  Quasi  dicerct,  Minus  malum  mihi 
esset,  simpliciter  non  esse,  quam  tanta 
populi  mala  et  contemptum  cultus  divini 
videre.  Quod  non  videtur  idonee  dictum. 
Nam  quamvis  minus  malum  sit,  non  esse 

C  simpliciter  quam  peccare,  non  tamen  mi- 
nus  malum  est,non  esse  simpliciter  quam 
videre  mala  qusecumque  poenae  et  culpse, 
praesertim  dum  videntur  cum  compassio- 
ne,  displicentia,  aut  mentis  renisu,  prout 
Malhathias  hic  ea  vidit.  Quum  datur  in 
manibus  inimicorum.  Sancta  in  manu 
extraneorum  facta  sunl,  id  est,  sacra  loca 
et  vasa  templi  gentibus  tradita  sunt ;  lem- 
plum  ejus  contemptum  est,  et  vilibus  usi- 
bus  mancipatum,.s/VM^  Iiomoignobilis.  Quce 
gens  non  licrcditavit  regnum  ejus?  quasi 

D  dicat:  Yalde  diversae  nationes  obtinuerunt 
successive  Judaeam,  videlicet  Assyrii,  Ghal- 
daei,  Syri  et  gentes  eis  admixtae. 

Omnis  compositio  ejus,  id  est  decor  seu 
venustas,  ahlata  est.  Quce  erat  lihera,  fa- 


ENARRATIO    IN    C.AP.    11    l.llilU    PRIMl   .MACHAB.EORDM. 


ART.    II 


273 


Thren.  i,  1 . 


WReg.nxi 

20. 


cta  esl  ancilla  :  id  est,  Synagoga  seii  gens  A 
Judjeorum.  quae  consuevit  soli  Deo  esse 
subjeela,  el  ab  humanfe  scrvilutis  oppros- 
sionisque  jugo  immunis,  lacla  est  gentili- 
bus  serviens  sub  tributo  ac  jugo  gravissi- 
mo.  Sic  et  Jeremias  ait  in  Tlirenis  :  Facta 
est  quasi  vidua  domina  gentium  :  princeps 
provinciaruin  facta  est  sub  tributo.  Et  cc- 
cc  sancta  iwsira,  id  est  sacra  observantia 
iegis,  et  pulchriludo  noslra,  id  est  templi 
ac  plebis  venustas,  ct  clarttas  nostra,  id 
est  nobilitas  verae  liberlatis,  consistens  in 
solius  Dei  obsequio,  desolata  est,  et  coin-  B 
quinaverunt,  id  est  corruperunt  seu  in- 
honoraverunt,  eam  gentes.  Quo  ert/o  no&is 
adhuc  vivere  ?  id  est,  potius  optare  debe- 
mus,  seu  tolerabilius  nobis  esse  debet  be- 
ne  mori,  quani  tot  et  talia  mala  conspice- 
re.  Unde  quarto  libro  Regum  Dominus  ait 
Josiae  :  CoUigam  te  ad  patres  luos,  ut  non 
videant  oculi  tui  omnia  mala  qua;  indu- 
cturus  sum  super  locum  istum. 

Et  scidit  Mathathia^  el  fili!  cjus  vesti- 
menta  s«rt,sicut  nioris  fuit  Juda^is,  et  item 
quibusdain  gentilibus  in  magnis  adversis,  C 
in  signum  moeroris  ;  et  operuerunt,  id  est 
induerunt,  se  ciliciis,  affligendo  corpus 
suumad  impetrandum  misericordiain  Uei ; 
plan.ceruiitque  valde  e.\  dolore  de  caiaini- 
tatibus  tantis,  praesertiin  de  dissipatione 
divini  cultus. 

Et  venerunt  iUuc  missi  a  rege,  ut  coge- 
rent  eos  qui  confugerant  in  civilatem  Mo- 
din,  immolare  diis  et  accendere  thura  ad 
honorem  eorum,  el  a  lege  Dci  discedo-e, 
etc.  Et  respondit  Mathathias,  et  dixit  ma- 
gna  voce :  Ego  el  filii  et  fralres  mei,  id  est  D 
cognati  sive  germani,  obcdiemus  legi,  imo 
et  actori  datorique  legis  patrum  nostro- 
rum,  etc. 

El  vidit  Mathalhias  Judffium  quemdam 
accedentem  ad  sacrificandum,  et  doluit  de 
tanto  facinore.  prKsertim  quoniam  erat 
scandalizativum  omnium  adstantiiiin  Ju- 
da.'oruin  ;  el  contremuerunt  rencs  ejus.  ex 
rcdundantia  vehementium  affectionum  ani- 
mae  sensitivseque  partis  in  corpus,  ju.xta 
7».«i,3,4.  illud  Isaia;  :  Corrui  quum  audirem,  con- 


turbatus  sum  quum  videicui  ;  eiiiaicuit 
cor  meum.  Et  accensus  est  furor  ejus,  id 
est,  ira  ejus  per  zclum  inflammataesl,  sc- 
cunduni  judiciuin  lcgis,  \\oc  aX,  sicut  lex 
dictat,  et  vera  rcquirit  discretio:  quoniam 
iia  illa  sic  regulata,  coopcratur  ad  exse- 
quendum  actuin  justitia',  secunduin  Phi- 
losophum  ;  et  insiliens  trucidavit  eum, 
scilicet  Judeeum  illum  idolo  sacrifican- 
iem,super  aram  :  qucinadmodum  Fhinecs 
perfodit  Zambri  Jud*uin.  cum  Cozbi  .Ma- 
dianitide  se  commiscentem,  prout  in  Nu-  A'„m.ixv, 
meris  narratur.  Sed  et  virum  qui  cogebat  *• 
iminolare  idolo,  occidit,  tanquam  hostcin 
reipubiica?,  ac  violentatorcin  ad  rcceden- 
dum  a  cultu  Dei  :  imo  secundum  Jose- 
phum,  .Mathathias  cuin  filiis  siiis,  occidit 
virum  illum  cum  militibus  secum  missis, 
qui  pauci  fuerunt.  In  Scholastica  quoque 
fertur  historia  :  Surgens  .Mathathias,  triici- 
davit  euin,  scilicet  prtefatiim  Judaeum,  et 
nuntios  regis  interemit.  Et  selatus  est  le- 
gein,  id  est,  cum  fervore  eam  dilcxil,  sic- 
ut  opere  demonstravit  :  quemadmodiim 
ait  Elias,  Zelo  zclatus  sum  pro  Domino  e.\-  wxReg.xix, 
crcituum.  Et  exclamavlt  :  Omnis  qui  ze-  '"''*• 
lum  habct  legis  divina?  dal;e  per  Moysen, 
statuens  testamentum,  idest,  firmiler  pro- 
ponens  vetus  Testamentum  servare,  exeat 
post  7ne.  Et  fugit  ipse  et  filiiejus  in  mon- 
tes,idest  ad  locamonlana  descrti. 

Denique,  ad  intelligenduin  plcue  liisto- 
riam  hujus  primi  libri,  oporteret  habere 
recursum  ad  libruni  sequcntem.  vidclicet 
secunduin  .Machabaeorum,  ubi  eadem  reci- 
tantur  pro  inagna  parte  quae  hic,  ct  fie- 
quenlercuin  additionc.  .\am  et  dc  islo  inui- 
cto  habetur  libro  secundo  .Machaba^orum.  ii .i/acA.vi. 

Et  renuntiatum  est  viris  regis,  id  cst 
niinistris  ac  ducibus  Antiochi ,  qualiter 
qiiidam  contcmpsisscnt  pra^ccpla  illius,  et 
confugissent  ad  loca  deserti,  et  abissent 
post  illos  multi  fideles  Judwi.  Et  statim 
perrexerunt  ad  eos  viri  Antiochi ;  et  conci- 
taverunt  adversus  cos  pnvlium  in  dic  sab- 
bati,  scientes  quod  illa  die  non  repugna- 
rent  Judaei.  Et  non  responderunt  Jiida'i 
eis,  hoc  est  ministris  regis  :  vel  quia  nio- 


\ 


276 


ENARRATIO    I.N    CAP.    11    LIBRI    PniMI    MACHAB.EORCM.    —   ART.    II 


16. 


dicum  rcsponderunt,  quod  icputalur  pio 
nihilo  :  vcl  non  responderunt  ad  ultimo 
interrogata  :  aut  uon  rcspondcrunt  ad  vola 
seu  voluntatcm  quierentium.Aliqua  tamen 
verba  responderunt,  ut  palet  in  littera. 
Nec  oppilaverunt,  hoc  cst  non  obstruxc- 
runt,  loca  occulta,  per  quse  hostes  potu- 
erunt  eos  acccderc,  ne  tantumdeni  ope- 
rando  sabbatum  violarent. 

Dicentes  :  Moriamur  omnes  in  simplici- 
tate  nostra,  id  cst  in  simplici  fidc.  qua  juxta 
superficiem  litterae  vidctur  essc  illicitum 
Exod.-!.»,  sabbato  prseliari,  quum  scriptum  sit  :  Ni- 
yj.rf  xvr  hilopcris  facictis  in  eo.Et  itcnim  :  .Mancat 
29.  unusquisque  apud  scmctipsum.  Verumta- 

men  ista  simplicitas  fuit  partim  columbi- 
na.  quia  simuiationc  ct  duplicitatis  caruit 
plica  ;  ct  partini,  ul  apparct.  asinina.  quia 
discretione  et  vera  intelligenlia  prwcepti 
dc  observantia  sabliali,  fuit  privata.  Excu- 
sabilis  lamcn  fuit  in  istis.  quoniam  (ut 
videlur)  nondum  fuil  ab  Hcl)rEeorum  do- 
ctoribus  determinatum,  quod  in  sabbato 
licercl  pugnarc  :  imo  adhuc  tcmporc  Chri- 
sti  inlcr  Judaeos  conversantis.  ipsi  Scribfe 
et  Pharissei  pra^ccptum  de  sanctificatione 
sabbati  malc  inlelligebant.  Unde  et  Chri- 
Hattk-i»,  slum  dc  viohitionc  sabbali  frequentcr  re- 
ifs:iiarc.n.  prehcndcrunt, quibus  ille  conveuientcr  re- 

24;   111,   i;  ^  '^  j  ui,       • 

Luc.^i.i:  spondit.  Itaque  per  prseceptum  de  sabbali 
xui,u:niv,  geiebi-ationc.  non  prohibel^antur  ncccssa- 

3 ;    Joann.  i 

VII,  2S;  L\,  ria  ad  damna  vitanda.  ut  bovcm  et  asinum 

'*■  solvere,  et  adaquandum  deducere,  et  mi- 

nus  ea  quse  necessaria  sunt  ad  vitae  defcn- 

sioncm,  iit  pra?liari  aut  pcrsecutionem  fu- 

iii^ey.xK,  gere,  sicut  Elias  a  facie  Jezabel  fugiens, 

*■  ambulavit  quadraginla  diebus.  JEt  testes 

erunt  super  nos  crelum  et  terra,  id  est,  ci- 

ves  ccelestes  el  habitantes  in  terra  testa- 

buntur  pro  nobis   coram    summi  Judicis 

tribunali,   (juod  injuste  perditis,  hoc  est 

occiditis,  nos.  Angeli  etenini  sancti  teslan- 

tur  pro  sibi  commissis  ct  justis  in  Dei  ju- 

dicio;  ct  viri  perfccti,  pcr  modum  assesso- 

rise  dignitalis,  judicabuul  cum  Christo  cl 

ejus  approbabunt  scnlenliam.IIinc  aitPro- 

Ps.xux,  4.  phcta  dc  Deo  :  Advocabit  coelum  dcsursum 

et  terram  discernere  populum  suum. 


A  Et  intulerunt  illis  bellum  sahbatis  ;  et 
mortui  sunl  usrjue  ad  milte  hominuin  ani- 
mas,  id  est  millc  supposita  spccici  humanae : 
sicque  sumitur  pars  pro  toto,  quemadmo- 
dum  in  Aclorum  libro,  Eramus  universae  Acr.xivn, 
anim»  in  navi  duccnta"  scpluaginta  sex. 
Ex  hoc  ergo  verbo  non  sequitur,  quod  ani- 
111«"  hominum  sint  mortales. 

Et  di.rif  vir  pro.rimo  suo.  hoc  cst,  unus 
Judjeorum  residuorum  fidelium  dixit  ad 
alium  :  Si  non  ptifjnaveri mus  pro  anirna- 
bus  nostris,  id   est  pro  defensione   vitae 

B  nostrad,  et  jusli/icationibtis,  hoc  est  obser- 
vationibus  legis,  et  pro  conservatione  cul- 
tus  divini,  citius  disperdent  nos  de  terra, 
id  est,  omnes  nos  trucidabunt,  et  ita  ex 
erronco  iutcllectu  praecepti  dc  observanlia 
sabbati.  scquelur  magis  inhonoratio  Dei  et 
destructio  legis,  quam  conservatio  ejus. 
Et  cogitaverunt  in  die  illa,dicentes  :  Qui- 
cumque  venerit  ad  nos,  id  est  contra  nos, 
in  bello  die  sabbatorum ,  pugnemus  contra 
cum.  Hoc  detcrminaverunt  ex  informatio- 
nc  .Mathathia',  qui  fuit  peritus  in  lege,  at- 

C  que  ut  Josephiis  rcfert,  dixit :  Si  sic  legem 
scrvaveritis,eritis  hostcs  lcgis,dantes  cau- 
sam  ut  pereat  populus  Dei,  et  lex  cum 
plebe  iieribit.  Et  cx  tiinc  inolevit  consue- 
tudo  JudaMs  pugnandi  in  sabbato,  si  bella 
consurganl  in  eo. 

Tune  congregata  est  ad  eos,  puta  ad 
.Mathalhiam  el  suos,  synagoga,  id  est  col- 
lcctio  Judaeorum,  fortis  viribu^s  corporali- 
bus  ac  spirilualibus,ow«i's  voluntarius  in 
lege  ;  et  omues  qui  fugiebant  a  malis,  fa- 
cti  sunt  illis  ad  firmamentum.  Et  coHege- 

D  runt  erercitum,  eligentes  sibi  Mathathiam 
in  principem,  et  /jercu.iserunt  peccatores, 
tam  gentiles  quos  invenerunt,  quam  Ju- 
daeos  incredulos  ad  paganismum  conver- 
sos,  in  ira  sua  per  zelum  ;  et  ceteri  qui 
eorum  manus  evascrunt  increduli,  fuge- 
runt  ad  nationcs.  Et  circuivit  Mathathias 
el  amici  ejus  urbes  et  valles  Judaese,  et  de- 
strujcerunt  aras  idolis  fabricatas,  et  cir- 
cumciderunt  pueros  incircumcisos.  In  tali 
etenim  casu  non  oportuit  circumcisionem 
fieri  dic  octavo  a  nativilale.  Et  prospera- 


ENARRATIO    IN    CAP.    II    UBRI   PRIMI   MACHAB.BORUM.    —    ART.    II 


277 


tum  est  opus  i/i  ))iatiif//fs  co)-ui)}.  id  cst,  X  (r/e/-// )/))},  id  est  famam  lauflibus  plcnam 


opera  bona  quse  inceperunt.  Deo  auxilian- 
te,  expeclituni  hahucrunt  successum,  pro- 
sperumque  proccssum  ;  e/  ob/i/)ueru/// 
lege//i  dc  //la/tH/us  gc/ttiu/n  ct  /■cgum,  id 
est,  oliservanliain  legis  Mosaicff'  rccupcra- 
verunt,  rcpulsa  inridelium  potcstatc,  qua 
ad  tempus  fuit  suppcditata  ;  et  no/t  dede- 
ru/tt  cor/t/t  pcccatori, id  est,  sceleratissimo 
Antiocho  non  exhibuerunt  exaltalioncm, 
sed  magis  deprcssionem  suae  potestatis, 
quia  ea  abutebatur  ad  contumeliam  Crca- 
toris.  Idcirco  in  talibus  non  fuit  ci  obe-  B 
diendum,  sed  resistendum. 

£i  appropi/tquaveru/tt  clies  Mathathia' 
ut  moreretur ,  ct  dixit  filiis  suis  :  Nunc 
co/ifor/a/a  cs/  supcrhia,  id  est,  Antiochus 
superbiam  suam  jam  ad  tempus  potenter 
per  tyrannicam  abusionem  exsecutus  est, 
e/  cas/igatio,  id  est,  afflicfio  nohis  pcr  ip- 
sum  inducta  propter  nostra  peccata,  ma- 
gna  fuit  et  fortis ;  et  tempus  eversionis,  qua 
subversa  est  obscrvantia  legis  divinae,  ro- 
boratum  fuit  adversus  nos.  Tempus  autem 


in  prwscnti  cl  in  fuluio,  juxta  iiliid.  iu  /'s.csi, 7. 
mcmoria  a>tcrna  ciil  jusliis  ;  ct  alibi,  Mc-  Prov.x,:. 
moria  jusli  ciim  laiidiiiiis.  Tndc  sccunduin 
Josephum,  inter  cetera  dixit :  Gorpora  qui- 
dcm  mortalia  sunt;  operum  vcro  justorum 
monumcnta,  id  est  commcmoralioncs,  im- 
mortalilatis  ordincm  consequuntur.  Idco 
bona  quae  nullo  finc  claudcnda  sunt,  ap- 
pctatis;  et  in  quo  quis  mclior  fucrit  alte- 
ro,  cedentcs  vohis  invicem,  propriis  mini- 
strate  virtutibus. 

Ahraham  non/ie  in  tentatione  invotttis 
cst  fidclis?  id  est,  cx  fidc  et  fidclitatc  pa- 
ratus  Deo  obedire  in  immolationc  carissi- 
mi  filii  sui  Isaac,  ut  in  Genesi  narratur  ;  et   Oen.  xxn, 
)-cpu/n/u)n  est  ei  ad  jtistiliam,  id  est,  a    '    ' 
Deo   approbatus  est,  et  justus   rcputatus 
pro  obedientia  illa  et  volunfate  completa. 
Hinc  .lacobus  inducit  :  Abraham  pater  no-    Jacoh.», 
stcr,  nonne  ex  opcrilnis  justificatus  est,  ''' 
offerens  Isaac  filium  suum  super  altare? 
Josep/t   i/i   tottporc  angusti/e  suir,  id  est 
captivitatis  servitutisque  in  ."Egyplo,  cu- 


sumit  denominationem  ab  his  qufe  fiunl  G  stodivit  mandatum  Dei  de  adulterio  cvi- 


in  tcmporc,  ut  dicatur  bonum  vel  malum, 
prosperum  aut  adversiim,  forte  seu  debi- 
le.  Et  ira  indignationis ,  id  est  ultio  no- 
strfe  transgressionis.  nobis  inducta  ex  dcte 
statione  divinte  justitice.  qua  nostra  dclicta 
detestatus  est  Deiis. 

Nu/tc  crgo.  0  filii,  Kmulatorcs  cstotc  le- 
gis,'iA  est,  tempore  hujus  adversitatis  tanto 
fervcntiiis  diligitc  atque  defendite  legem, 
quo  acrius  impugnatur;  et  date  ani/nas 
vestras,  id  est,   vitam   vestram    periculis 


tando.  Mandata  namque  Dccalogi  ad  na- 
turaicm    pcrtincnt    lcgcm   :   quaj  sunt  de 
judicio  naturalis  rationis  omnibus  insito. 
Propter  quod  Joseph  dixit  ad  fcminam  : 
Ouomodo  possum  hoc  malum   facere,  et  g«i.xxxix, 
peccare  in  Deum  meum  ?  ut  scriptum  est  "• 
in  Genesi.  Et  factus  cst  do//iinus  ^Eggpti, 
id  est  preepositus  et  princeps  sub  Pharao- 
ne,  qui  dixit  ad  Joseph,  Uno  tantum  regni    ibid.\u. 
solio  te  preecedam  :  ut  patet  in  Gencsi.  ■*"' 
Phinees  pater  noster,  de  cujus  semine  nos 


mortis  constantcr  exponitc,7);-o /('.s7rt«!(?Hto  D  saccrdotcs   gcnili  sumus,   zcla/uio  zcho)/ 


pat/-um,  id  est  pro  defensione  veteris  Te- 
stamenti  patribus  nostris  dati  in  monte 
Exod.xx.  Sinai.  ul  in  Exodo  legilur.  Oucinadinoduni 
cnim  qiiilihct  homo  pro  dcfcnsionc  Idlius 
corporis  sui  exponit  maniim,  seii  tpiod- 
cumque  aliiid  mcmhrum  ;  sic  pro  flcfcn- 
sione  boni  communis,  potissimc  cuiliis 
divini,  unusquis(|ue  debet  se  totum  cxpo- 
ncre.  AV  //temenlolc  operu/n  patrum,  iit  ea 
sequamini.  ('/  acripiclis  gloria/ti  mngnam, 
id  est  copiosam  a  Deo  mercedem,c/  no//icn 


Dci,  id  est,  amando  et  excrcendo  zclum 

Deo  placenlem  pro  conservando  Dci  hono- 

rc  cl   impielatc  ulcisccnda  :  cx  quo  zclo 

(ut  tactiim  esDperfodit  liirpitcr  agcnles  ;   ,vi<m.xxv, 

arccj/il  testamentiim  sacerdotii  wterni,  id  '• 

csl  pacliim  scii  promissionem.  qiiod  saeer- 

dolalc  officiuin  pciiiiancri'1  ci  ac  poslcris 

ejus  pcr  omne  tcmpus  veleris  Testamenli, 

juxta   illud  Numcrorum  :  Loculus  est  Do- ;ft,uio,ii, 

minus  ad  Moyscn  :  Kcce  do  ci  paccm  fon-  "• 

deris  mei.  cl  ciil  \;un  ci  qiiani  sriuini  cjiis 


278 


ENARRATIO    IN    CAP.    II    UBRI    PRIJII    MAr.IlAB/EORHM.    —   ART.    II 


pactum  sacerdotii  sempiterni,quia  zelatus  A  ptum  est.  Daruel  in  sna  simplicitate  co 


lumbina,  qua  in  omnibus  Deum  sinceriter 
coluit,  nec  adulantibus,  nec  comminanti- 
bus  cessit,  liberatus  esl  de  ore  leonum,  se- 
cunduin  quod  ipse  ait  in  libro  suo  Dario 
regi  :  Deus  meus  misit  angelum,  et  con-  Dm.w^n. 
clusit  ora  leoniim,  et  non  nocuerunt  mihi. 
Ouod  miraculiim  etiam  secundo  contigit 
Danieli  sub  Cyro  rege,  ut  Danielis  quarto-  ihid.  xiv, 
decimo  est  scriptum. 

Et  ita  cogitate  per  generationem  et  ge- 
ncrationem,  id  est,  ea  quse  acciderunt  per 


est  pro  Deo  suo. 

Je.sus  dum  implevit  vcrhiim,  factus  est 
du.r  Israet,  id  cst.Josue  obediendo  in  om- 
nibus  his  quse  sibi  Moyses  commisit  aut 
jussit,  meriiit  esse  et  factus  est  successor 
Moysis  in  regimine  Israelitici  populi,quem- 

NunuwsH,  admodum  scriptum  est  in  Numeris  :  Dixil 

'*'  *"■  Dominus  ad  Moysen  :  Tollc  Josue,  virum  in 
quo  est  spiritus  Dei,et  pone  manum  tuam 
super  eum,  et  dabis  ei  partem  gloriee  tuse, 
ut  audiat  eum  omnis  synagoga  filiorum 
Israel.  Caleb  dum  testificatur  in  ecclesia,  B  generationum  successiones  et  temporum 
id  est,  testando  coram  mulliludine  filio-  intervalla  fidelibus,  ad  memoriam  levoca- 
rum  Israel,  bonam  el  ferlilem  esse  terram  te,  prout  in  libris  Moysis,  Josue,  Judicum, 
promissionis,  et  filios  Israel  eam  posse  fa-  Regum,  etc,  continetur  ;  quia  omnes  qui 
ciliter  obtinere  Deo  jiivante.  acccpit  here-  sperant  in  cum,  id  est,  in  Deum  confidunt 
ditatem,  id  est  promissionem  a  Deo.  quod  spe  formata,  non  infirmautur,  id  est,  non 
hereditatem  consequeretur  in  terra  pro-  deficiunt  corde,  sed  roborantur  in  Domi- 
missa  :  qiiod  qiialiter  actum  sit  el  imple-  no  mente  et  efiam  saepe  in  corpore.  Ideo 
76irf.Mv,  tum,  in  Numerorum  et  Josuo  libris  reci-      ait  Psalmisla  :  In  Domino  sperans  non  in-  ps.xxv,  i. 

^"•'f'-'"""' tatiir.  David  in  sua  misericordia ,  id  est      firmabor.  Ecclesiaslicus  quoque  asserit  : 

y.vi,ietseq.  ■       •        r\         •  e 

merito  su»  pielalis,  quam  in  multis,  prfP-     Nullus   speravit  m  Domino,  et  conlusus  £cc;i.ii,ti. 
sertim   in    inimicissimo   sibi    Saule   SEppe      est.Et  rursiis  horlatur  Propheta:  Exspecla />s.xivi,i4. 
monstravit :  quia  nec  tunc  voluit,  nec  per-  G  Dominum,  viriliter  age,  et  confortetur  cor 
misit  eum  occidi,  quando  quserebatur  ab      tuum,  et  sustine  Dominum. 
ipso  Saule  ad  occidendum.  Unde  legitur  Et  a  verbis  peccatoris,  \A  e%i  ex  comvi\\- 

iflfj.xxv.,  primo  Regum  libro  :  Dixit  David  ad  Abi- 


sai  :  Ne  interficias  eum  ;  quis  enim  e.x- 
tendetmanum  suam  in  christum  Domini,et 
innocens  erit?  Consecutus  est  sedem  regni. 
Elias  dum  zclat,  id  est,  amat  et  implet, 
zelum  legis,  id  est  affectum  quem  habuit 


nationibus  Antiochi,  ne  timueritis  timore 
carnali  immoderato  :  secundum  quod  Chri- 
slus  ait  in  Evangelio,  Nolite  timere  eos    Mauh.\, 
qui  corpus  occidunt.  Unde  et  in  Isaia  ha-  -*■ 
betur  :  Oiiis  tu  ut  timeas  ab  homine  mor-  /s.  1.1,12. 
tali.  el  a  filio  hominis  qui  quasi  fcenum 
pro  legis  ac  divinse  majeslatis  honore  :  ob      arescet?  Ideo  Salomon  loqiiiliir  :  Qui  timet  Proi.xxix, 
quam  causam  restitit  Achab  rcgi.  et  pro-      hominem,  cito  corruet.  (iuia  gloria  ejus '"' 
mneg.   phetas  Baal    occidit,  quinquagenariosque      stercus  et  vermis  est,  id  e&Ugioriaiiio  ejiis, 
xviii,40;iv  copipsti  igne  prociiravil  combiiri:  receptus  D  inanis  decor  et  apparatus,  vilis  est.  foeti- 
12.     '     '  est  in  ccelum.   id  esl,   in  coeliim  aerium      da,  el  cilo  pulrescens.  Zforf/f  ej"/o?Z(7M>-,  e< 
meruit  elevari,  atque  in  curru   igneo  ad      cras,  id  est  cito  post  heec,  non  invenietur, 
wneg.M.  paradisum  transferri,  prout  quarto  Regum      quia  per  morlem  eril  sublalus  :  juxta  illud 
"■  libro  describiliir.  Ananias,  Az-arias,  Mi-      in  Psalino,  Vidi  impium  superexallatum,    At. xxxvi. 


sael  credent.es  perfecte  in  Deum,  liberati 
z)on. 111,21  sunt  de  flamma,  hoc  est,  in  medio  forna- 
'' "'■       cis  ardenlissimte  manserunl,  el  inde  exie- 

runt  illaesi.  Propler  quod  Nabuchodonosor 
ibid.K.  dixit  :  Benediclus  Deus  eorum,  qui  misit 

angelum  suum,  et  eruit  servos  suos,  quia 

crediderunt  in  eum  :  proiit  in  Daniele  scri- 


et  transivi,  et  eccc  non  erat.  Quia  convcr-  ■^'''  "^' 
sus  cst  in  terram  suam.  Hoc  quidam  expo- 
nunt  de  corporali  Antiochi  reversione  ad 
terram  Syriee,  iit  dictum  est  capitulo  prae- 
ccdenli.  Sed  expositio  hfec  non  consonat 
littei'»  prffcedenti,  pro  cujus  causa  istud 
inducitur.  Idco  sensus  est :  Quia  conversus 


ENARRATIO    LN    CAP.    II    l.lBRl    PRIMl    MACHAB.EORIM.    —   ART.    II 


^279 


esl  in  terram  stiam,  id  est,  post  morlcm 
protinus  resolvetur  in  lerram,  de  qua  se- 
cundum  corpus  formatus  est.  juxta  illud  : 

Pj.cilv,!.  E.xibit  spiritus  ejus,  et  revertetur  in  ler- 
ram  suam.Nam  et  primo  parenti  Dominus 

Gm.iii,  19.  di.\it  :  In  sudore  vultus  lui  vesceris  pane 
tuo,  donec  revertaris  in  terram,  de  qua 
sumptus  es.  Fuit  autem  hoc  ipsum  quod 
ait  hic  Mathathias,  in  Antiocho  adimple- 
tum,  quia  post  paucos  annos  exspiravit  ex 
apgritudine  molesfissima.  qua  de  ejus  cor- 
pore  vermes  ebuUiebant,  tanlusque  loelor, 

iij/acA.ix,  quod  nuUus  poterat  eum  ferre,  ut  infra 

oetieq.     gecundo  Hbro   narralur.  E/  cogiiado  ejKs 

•aiiasperiit periel',  \A  est.effectu  optato  frustrabitur, 
et  damnationem  recipiet. 

Vos  ergo,  filii.  confortamini,  id  est,  vos 
ipsos  invicem  animate.  et  sperando  in  Do- 
mino  robur  accipite,  atque  pro  conforta- 
tione  corporis  et  animee  Deum  fidelifer 
invocate.  Belkiloribus  autem  specialiler 
necessaria  est  fortitudo  :  quse  est  virlus 
cardinalis,  per  quam  homo  viriliter  ag- 
greditur  ardua,  el  in  periculis  mortis  con- 
stanter  se  iiabet  ac  fortiter  pra^liatiir.  Hinc 

josuei,'}.  Josue  Dominus  jussit :  Ecce  prfecipio  tibi, 
confortare  et  esto  robustus  valde.  El  in- 
riliter  agite  in  lege,  ita  ut  eam  personali- 
ter  impiealis,  et  a  populo  vestro  observari 
pro  viribus  faciatis  ;  qtiia  in  ipsa  gloriosi 
erilis,  id  esl  famosi  el  beati,  si  eam  sic 
observaveritis. 

Et  ecce  Simon  frater  vester,  scio  quod 
vir  consilii  est,  id  est  induslriosus,  cir- 
cumspectus  et  prudens,  ad  dandum  con- 
silia  bona  aptus  :  qui  et  in  dono  consilii 
abundavit ;  ipsum  audilc  auribus  cordis 
el  corporis,  sempcr,  omm  scilicet  temporo 
opportuno,  praesertim  in  t)eliicis  rebus  :  in 
quibus  prudenlia  plus  valel  quam  corpo- 
ralis  forlitudo  ;  imo  el  fortitudinem.  (|u;e 
est  virtus,  prudentia  dirigit.  Hinc  scriplum 

5a/).vi,i.  in  libro  Sapientiai  :  .Melior  est  sapienlia 

quam  vires,  et  vir  prudens   magis  quam 

forlis.  Hoc  Ecclesiasles  plcnius  memorat  : 

£«(«■. II,  .Melior  est   sapientia  forlitudine.  El  ipsc 

'*■'*'  eril  vobis  pater,  id  est  loco  palris,  quan- 
lum  ad  consiliarcmdirectionem.Siquidcm 


A  ralioneeminentise  in  sapienfia,aliquis  non 
immerito  paler  vocatur.  El  Judas  Macha- 
ba'us  forlis  viribiis  a  juvcntute,  id  est  ab 
exordio  juventutis  sua?,  in  qua  adhuc  est : 
imo  nec  ad  seneclutem  pervenil,  ut  infra  i.i/nr/i..x, 
patebil ;  sit  vobis  princeps  miliiice  :  quo- 
niam  aptus  est  stare  in  acie,  et  propriis 
factis  alios  animare  :  et  ipse  aget  heUum 
populi,  id  esl,  principalis  erit  in  praeliis 
vestrse  communitatis. 

Et  adducelis  ad  vos  omnes  factores  lc- 
gis,  id  est,  Juda^os  qui  permanserunl   in 

B  observantia  legis,  colligite  et  vobis  asso- 
ciale.  \am  el  hi  qui  bene  se  habent  in  di- 
vinis,  sunt  melioris  fiduciae,  secundum 
Philosophum,  ct  magis  adjuvari  merentur 
a  Domino.  Propter  quod  sccundo  Paralipo- 
meuon  lii)ro  Prophefa  aif  Amasi»  regi  Ju- 
da  :  0  rex,  ne  egrediatur  tecum  exercitus  Is-  ii/^ar.xxv, 
racl ;  non  enim  est  Dominus  cum  hr&eX.Et 
rindicalc  vindictam  popidi  veslri,  id  est, 
vindicando  exercete  zelo  justitije  debitam 
ullionem  in  adversarios  vestros  pro  crudc- 
litatibiis  et  sceleribus  quse  commiserunf  in 

C  populum  vesfrum,  magis  autem  in  Dcum. 
Rclribuite  rctributionem,  id  est  juslam 
vindielam,  gentibus  vos  impugnantibus. 

Et  benedia-it  eos,  id  cst,  filiis  suis  im- 
precatus  est  bona,  commendavitque  eos 
Deo  ;  et  appositus  est  ad  patres  suos,  id 
cst  defunctus,  et  quanlum  ad  animam 
suam,  adjunctus  palribus  suis  in  limbo  ac 
Abrahae  sinu,  saltem  post  purgatorii  poe- 
nas,  si  quid  purgandum  delulit  secum.  Et 
mortuus  esl  ccnlcsimo  el  quadragcsimo 
sc.rto  anno,  non  vitse  suee,  quia  non  vixit 

D  lam  diu,  sed  regni  Gra?corum.  Unde  elici- 
tur,  quod  uno  lantummodo  anno  prjefuit 
populo  inducatu  pra?dicto.Antiochusenim   i.i/ac/i. t, 
inlravil  Jcrusalcm  anno  ccnlcsimo  el  qua-  ■'• 
dragcsimo  lcHio  ;  dcinde  posl  duos  annos   /6i</.  30. 
misit   principcm  Iribiilorum,  (pii  vaslavil 
Jerusalcm,  ut  paluil.  Timciiuc  surrexit,  cl 
se  erexit  .Malhalhias  ciim  stiis  contra  .\n- 
tiochum  ;  el  obiit  aiino  cenlesimo  el  qiia- 
dragesimo  sexlo. 

Ex  islo  capitulo  mulliplicilcr  informa-   M.iraiiia*. 
iiinr  :  ])rinci[)alilcn]iic  inslihiiiiitir,  (]iiam 


280 


ENARRATIO    I.N    CAP.    III    LIBRI    PRIMI    MAr.HAP  F.ORUM. 


ART.    III 


cordialiter  et  amarissime  debeamus  rui- 
nani  Ecelesiff  deplorarc,  et  pro  ejus  refor- 
matione  per  orationcs.  lacrimas.  abstinen- 
tias.  humiliationes  el  corporuni  nostrorum 
afflicliones  jugiter  laborare :  qualiter  etiam 
principes  christiani  et  cuncti  fideles  ad 
hoc  idonei.  debeant  adversariis  fidei  infa- 
tigabiliter  repugnare.  et  esse  parali  ad 
morlem  pro  defensione  christianse  religio- 
nis  ac  boni  communis,  atque  pro  viribus 
suis  consilio  et  au.xilio  reformare  collapsa. 


.\  Insuper  instruuntur  pra^lati  ac  praesiden- 
tes.  ut  morti  appropinquantes,  solliciti  sint 
defructuoso  regimine  subditorum  suorum 
posl  suam  decessionem.  et  ma.xime  ut  vir- 
tuosi.  discreli.  condigni  ad  prfesidentiam 
provehantur.  Postremo  docemur  hic  san- 
ctorum  patrum  virlutes  el  exempla  per- 
pendere  ac  sectari.  sicque  conforlari  rt  spe- 
rare  semper  in  Domino,  el  inordinalum 
timorem  abjicere,  et  usque  ad  mortem  ze- 
lari  pro  Dei  honore  ac  communi  salute. 


ARTICULUS  III 


EXUCIDATIO   CAPITULI   TERTII    :    ET    SLRREXIT   JLDAS   QUI    VOC.\BATUR   MACHAB.fiUS. 


RECITATUR  hic,  qualiter  filii  Matha- 
thise  exsecuti  sint  inclyti  patris  sui 
prsecepta  in  bellis :  et  e.xcellentia  Judfe 
Machabaei  hic  declaratur.  Et  surrexit,  id 
est,  ad  actus  strenuos  se  erexit,  Jiidas ;  et 
adjuvabant  eum  fratres  si<t,  ac  ceteri  qui 
se  conjunooerant  patri  ejus,  et  prwliaban- 
tur  prailium  Israel  cum  Iwtitia,  id  est, 
alacriter  et  jucunde  exercuerunt  prtelia 
pro  communi  bono  Israeliticse  plebis.  Ex- 
ercuerunt  enim  pra^lia  ex  virlute  mullipli- 
ci,  videlicet  cx  caritate  Dei  et  proximo- 
rum,  ex  zelo  justitia,  ex  fortitudine  quae 
est  virtus  cardinalis.  alque  ex  latria  qu» 
Deo  cullum  et  cjerimoniam  exhibet.  Si- 
gnum  autem  virlutis  est  delectatio  acti- 
oni  annexa.  Ideo  quod  Aristoleles  quseril 
in  Ethicis,  an  fortitudo  habeat  delectatio- 
nem  in  actibus  suis.  ex  islo  habet  respon- 
sionem. 

Et  dilatavit  gloriam  populo  suo,  id  est, 
famam  et  jucunditatem  auxit  undique  Is- 
raeliticffi  plebi  ;  et  induit  se  loricam  sicut 
gigas  :  imo  veraciler  gigas  fuit,  non  cor- 
poris  mole,  sed  operum  strenuitate ;  ct 
succinxit  se  arma  bellica  sua  in  prwliis, 
et  protegebat  castra,  id  est  turbas  Israel, 
gladio  suo.  Similis  factus  est  leoni  in  ope- 


B  ribus  suis :  quia  sicut  leo  est  fortissimus  prov.  s.ix, 
bestiarum,  ad  nullius  pavens  occursum,  '"• 
sic  ipse  fuit  pro  tunc  fortissimus  virorum, 
nulium  metuens  ininiicorum  ;  et  sicut  ca- 
tulus  leonis  rugiens  in  venatione.  Nam 
sicut  catulo  leonis,  seu  leone  bestiam  in- 
sequenle  ut  devoret  eam,  rugiente,  bestia 
prsp  tiinore  figit  gradum,  sic  adversarii 
audito  nomine  hujus  Judffi  perterrebantur. 
Ideo  subdilur  :  Et  persecutus  est  iniquos, 
ct  omnes  succcndit  /fammis,  et  repulsi 
suitt,  id  est,  fugerunt  ^jw  timore,  inimici 

C  eju^  ;  et  direeta  est  salus  in  manu  ejus,  id 
est.liberatio  et  prosperitas  Israeliticae  ple- 
bis  expedile  a  Deo  concessa  et  peracta  est 
per  fortitudinem  et  obsequium  Judse  :  qui 
fuit  instrumentum  et  minisler  Omnipo- 
lenlis,  qiii  per  ipsum  Judam  decrevil  sic 
populo  suo  succurrere.  Et  exacerbabat,  id 
est,  ad  amaritudinem  provocabat,  reges 
multos  :  quoruni  populos  ac  subditos  ex- 
pugnavit.  videlicel  IduniEeos,  Ammonitas, 
Moabilas,  Philistaeos,  Syros  ac  alios,  ul  in-  xnacu.s. 
fra  habetur  ;  el  in  sceculum  memoria  ejus 

D  in  benedictione,  id  est  cum  laude  et  im- 
precatione  boni,  quia  qui  audiunl  gesta 
ipsius,  dicunt  :Benedicalur  seu  bcnediclus 
sit  a  Domino. 


ENARRATIO    IN   CAP.    III    LIBRI   PRI.MI   MACHAB.EORIM. 


ART.    III 


281 


Et  pcratnbulavit  civilatcs  Jiida,  et  pei-- 
didit  impios  ex  eis,  el  averlit  iram  ab  Is- 
rael,  id  esf,  Israeliticum  populum  libera- 
vit  a  Iribulatiouibus,  quas  diu  suslinuit  ab 
infidelijjus  e.\  ira  illorum  eontra  ipsum, 
vcl  c.\  ira  Dci  propter  vilia  populi,  quem 
reduxit  ad  Dei  devoluni  obsequium.  E( 
nominatiis  cst  usfjtie  ad  novissiinum  (er- 
riv,  id  est  undique  valde  longe  ac  late,  ut 
sit  hyperbolica  locutio  :  et  potuit  esse 
quod  usque  ad  quosdam  fines  terra>  habi- 
tabilis  devcnerit  fama  cjus,  sicut  ct  fama 
Herculis  ;  et  congregavit  pereuntes,  id  est 
Judccos  qui  a  genlilibus  opprimebantur,  et 
per  timorcm  atque  supplicia  ad  gcnlilita- 
tis  facinora  trahcbantur. 

Et  congref/fwit  Apollonius  gcnlcs.  Apoj- 
lonius  iste  fuit  unus  de  principibus  Anlio- 
chi,  duxquc  Samarife :  ad  quod  insinuandum 
subjungitur,  cl  a  Samaria  virtutcm  mul- 
tam  (7 /b;7t'w,  id  est  eopiosum  et  robustum 
exercitum.  Et  cognovit  Judas  ex  revela- 
tione  quorumdam.  forsitan  Israelitarum  in 
Samaria  comnioranlium. vel  cxploiatorum 
suorum  :  et  exiit  obviam  illi,  antequam 
introiret  Juda?am,  et  occidit  eum.  Et  gla- 
dium  Apol/onii  abstulit  ab  occiso  :  qucm 
exuit  armis,  secundum  Josephum,  sicut 
I /(«!/. xvii,  David  ensem  Goliath  ;  et  crat  pugnans  in 
'"  eo,  id  est  cum  gladio  ilio,  omnibus  diebtts, 

quibiis  pugnavit  :  qiio  constat  quod  fuit 
gladius  valdc  valens. 

Consequenler  deseribilur  aliud  bcllnni. 
E(  audivi(  Scron  princcps  exercitus  Syria' 
inferioris,  quod  congregavit  Judas  congrc- 
gationem  fidelium,  ct  ecclesiam  secum,  et 
ait  :  Faciam  miki  nomen,  id  est  cele- 
brem  famam,  et  glorificabor  in  regno  lo- 
to  Anliochi,  el  clebellabo  Jwlam.  Ecce  am- 
bitio  magna  et  prfpsumplio  slulla  :  ideo 
,/oco*.iv.c.  Deus  qui  resislil  supcrbis.  proslravil  iin- 
pium  illum  per  electum  pugilem  suum 
Judam.  Et  prwparavit  se  ;  et  ascendcrunt 
cum  eo,  id  est  cum  Seron,  castra,  id  csl 
lurbaj  armalae,  impiorum  :  inler  quos  (ul 
fcrlur)  fucriinl  miilli  Iransgrcssores  pcr- 
fidique  Jiidiri  a  Jnda  cxpulsi.  Ef  crivit 
Judas  obviam  illis  cum  paucis,  Deo  sic 


A  dispoucntc,  iil  victoria  Jud;c  gloriosior  fie- 
ret,  et  a  Dco  conccssa  evidcnter  agnosce- 
relur,  Vt  viderunt  autem  pauci  qui  crant 
cum  Juda,  cxercitum  advcrsariorum  ve- 
nientem  obviam  eis,  essc  magnum  et  for- 
tem,  dixerunt  Judm  ex  humano  timore  : 
Quomodo  poterimus  pauci  pugnare  ad, 
id  est  contra,  multitudinem  tantam  tam 
fortcm  .<' 

Et  ait  Judas  :  Facile  estconciudi ,  id  est 
compreliciuli  et  vinci.  niuKos  in  manu,  id 
esl  per  nianum  et  opcrationcm  seu  potc- 

B  statem,  paucorum  :  ct  hoc,  Deo  auxiliante, 
sicut  subjungitur.  Et  non  est  differentia 
in  conspcctu  Dci  liherarc  in  tnultis  et  in 
paucis,  id  est,  Deo  omnipotenti  seque  fa- 
cile  cst  adversarios  cxpugnare  per  paucos 
ab  ipso  adjutos,  el  per  multos  tales  ;  (jula 
non  in  multitudine  exercitus  victoria  bel- 
I!  consislit  lanlum  aut  principalilcr  :  qiiia 
divina"  providcntia^  ciincta  subdiinlur,  cl 
Deus  sccundum  censuram  sapientiee  alque 
juslitiae  siiae,  largilur  nunc  isti.  nunc  illi 
victoriam.  et  frequcnter  cx  occultissimis 

C  causis  scu  meritis.ct  ipsead  libitum  suiim 
corda  bcllantium  immiilal.  confortat,  dc- 
bilitat,  confiinilit,  obstupcfacil,  afficit,  or- 
dinal,  cxhilaral  el  contristal.  Hinc  prinio 
Rcgum  libro  bonus  et  magnanimus  iilcJo- 
nathas  ait  :  Non  est  Domino  difficile  sal-  i/(ej.xiv,6. 
vare  in  inullis  vcl  in  paiicis.  Sccundn  quo- 
c|iie  Paralipomcuon  libro  .\sa  rex  loqiiiliir 
Dco  :  Domine,  non  est  apud  te  iilla  distan-  iiPnr.  x.v, 
lia,  iilrum  in  paucis  aiixilieris,  an  in  plu-  "' 
ribus.  El  nisi  isla  penseulur,  quasi  incrc- 
dibiles  essent  multae  historiffi  Scripturarum 

D  dc  vario  ef  inopinalo  evcntu  bcllorum.  Si 
aulem  hffc  pcrpcndantiir,  abs(]iic  dubila- 
lione  crcduntur,  Hinc  siibditiir  :  sed  de 
ccpln  fordtudo  est ,  id  csl,  polcslalcm  pra>- 
valcndi  atqiie  vicloriam  Deiis  (lui  in  codo 
essc  el  habitare  asseritur,  pra>slal,  juxta 
illiid  Provcrbionim  :  Eqiiiis  paratur  ad  Pnv.xw, 
dicm  bclli,  Dominus  aiitcm  saliilcm  tri- "• 
biiet.  Ipsi  vcniunt  ad  nos  in  mullitudine 
contumaci,  quia  de  viribus  suis  prajsii- 
munt.  nosqiic  despiciiinl.  Nos  autem  pu- 
gnabimus  pro  animabus  noslris  et  legibus 


282 


ENARRATIO   IN    CAP.    III   LIBRl   PRIMI   MACHAB.EORUM.    —   ART.    III 


Lev.  wni, 
5;  \n,  19. 


nostris,  id    cst    pro   defensionc  vitsc   no-  A      Et  consternatus,  id  est  deficiens  et  de- 

strjp.  ac  lcsruni  scu  inslitulioniim  nostra- 

runi.  Lcx  clcnim  .Moysis,  fuit  lc.\  una  ag- 

gregative  contincns  phires  leges,  id  est 

jussiones  particulai'cs.  Unde  per  Moysen 

Dominus  di.\it  :  Lcgcs  mcas  cusloditc.  Et 

Dominus  conteret ,  id  est  dejiciet,  fo.f.  Hoc 

fuit  verbum  boncC  spei,  imo  c.\  divina  in- 

spirationc  prolatum.   Vos  autcm  ne  timue- 

ritis  eos. 

Ut  cessavit  aittem  lof/ui,  insituit  in  eos 
suhito,  e.\  impulsu  divino  :  sicut  in  libro 


jectus,  animo  erat  valde,  et  cogitavit  ire 
in  Persidem  ad  colligendum  ibi  tributa 
regionum  sibi  tributariarum.  Erat  enim 
tcrra  plurimum  opulenta,  prsesertim  in  ar- 
gento  ct  auio.  sicut  e.\  libris  Esther  et  Es- 
drae  colligitur.  Et  reliquit  Lysiam  homi- 
ncm  nobilem  de  genere  regali.  qui  infra  Ii  Mach.. 
vocatur  cognatus  regis,  videlicct  filii  hu-'"'^''" 
jus  Antiochi  :  e.\  quo  elicitur,  quod  fuit 
cognatus  Antiochi  hujus  aut  suae  uxoris  ; 
super  negotia  regia,  ut  esset  quasi  vicarius 


Judicum  de  ipsis  virtuosis  judicibus  sa>-  B  regis  in  rcgiminc  regni  et  negotiorum  ad 


Jutfic.  XI, 
i9:  XIV,  6, 
19;  XV,  U. 


pius  legitur.  quod  irruit  in  cos.  seu  factus 
est  in  eis  Spiritus  Domini,  sicque  fecerunt 
hoc  aut  illud.  Et  contritm,  id  est  destru- 
ctus,  dissipatus,  victus,  est  Seron  et  excr- 
citus  ejus,  et  ceciderunt  ex  eis  octingenti 
viri.  Rcfcrt  Josephus,  quod  Judas  occidit 
ipsum  Scron  duccm  Syrorum  et  octo  mil- 
lia.  Et  de  prceliis  Juda>  narrabant  omnes 
gentes,  id  cst  qua-dam  de  omnibus,  vel 
omnes  in  circuitu  Judaea;  morantes. 

Vt  audivit  autem  Antiochus  recc  sermo- 


regem  spectanlium.  Et  exiit  Antiochns  ab 
Antiochia  civitate  regni  sui,  tunc  metro- 
politana,  vidclicct  Syria?  :  cujus  ante  me- 
tropolis  fuit  Damascus,  juxta  illud  Isaise, 
Caput  Syriae  Damascus.  Dcnique,  urbs  illa  u.  \«,  s. 
temporc  Antiochi  et  ante  vocabatur  Emath, 
sicque  vocatur  in  Zacharia  propheta :  quam  zach. i\,i. 
Antiochus  rcparans,  a  nomine  suo  Antio- 
chiam  appcllavit  :  qufe  antca  vocabatur  ct 
Hcblatha.ut  quarto  Rcgum  libro,  quo  lcgi-  iXReg.w--, 
tur  quod  Chaldsei  adduxerunt  Sedcciam  re-  *"■ 


nes  istos,  iratus  est  animo,  quod  Judffi,  C  gem  ad  regem  Babylonis  in  Reblatha.  An- 


quos  pronihilo  reputavit,  ct  sine  rcsistcn- 
tia  ad  libitum  tribulavit,  ita  praevaluerunt 
principibus  et  cxcrcitibus  suis  ;  et  congre- 
gavit  e.rercitum  universi  regni  sui,  vo- 
lens  Judseos  funditus  exstirpare ;  et  aperuit 
wrarium  suum,  id  est  locum  thesauri.  Ei 
vidit  quod  defecit  pecunia  de  thesauris 
sMis,  id  est  in  repositoriis  thesaurorum,  vel 
pecunia  sumpta  de  thcsauris  suis.e^  tribu- 
ta  regionis  modica,  id  cst,  quod  regiones 
sibi  subject»   solvcrent  sibi  parva  tribu- 


//()  centcsijno  quadragesimo  scpfimo  rcgni 

lirjecorum,  ctc,  sicut  expositum  est,  hoc 

cst  undccimo  anno   rcgni  Antiochi  :  qui 

(ut   supra    habctur)  coepit    regnare   annn    iMach.i, 

ccntesimo  triccsimo  septimo  regni  Gra?co-  " 

rum  monarchici,  secundum  sensum  pra^- 

habitum. 

Et  vidit  Judas  et  fratres  ejus,  quod 
multiplicata  sunt  mala,  id  est  adversa  at- 
que  pericula  eis  imminentia,  scilicet  quod 
exercitus  adversariorum  a  Lvsia  missus. 


ta  :  quoniam  oderant  eum,  et  paulatim  D  copiosus,  robustus,et  cxpertissimos  duces 


rebcllabant,  co  qund  abstuiit  eis  leges  eo- 
rum,  et  cultum  deorum  suorum.Unde  sub- 
jungitur  :  propter  dissensionem  et  plagam 
quam  fecit  in  terra,  ut  tolleret  legitima 
qiue  erant  a  pritnis  diebus,  id  cst  ab  anti- 
quo,  qno  diversae  gentes  deos  suos  colere 
inceperunt.  Et  timuit  ne  non  haberet  sic- 
ut  .semel  et  bis,  in  sumptus,  id  est,  ne  non 
haberet  facultatem  dandi  exercitui  suffi- 
cientia  stipendia  pro  expensis,  sicut  antea 
saepius  dedit. 


iu  rebus  bellicis  habens,  quorum  unus  fuit 
Gorgias,  qui  libro  secundo  dicitur  in  tali-  n.vach. 
bus  fuisse  expcrtissimus,  appropinquaret ''''"' '■ 
ad  cos,  sicut  subjungitur  :  et  exercitus  Sy- 
rorum  applicalmt  ad  fines  eoruni.  Et  cogno- 
vcrunt  Judas  et  sui  verba  regis  Antiochi, 
quoi  mandavit  populo  nostro  videlicet  face- 
rc  in  interilum  et  consummalionem,  id  est 
Judeeos  omnes  occidere,  et  prorsus  de  ter- 
ra  auferre  :  sicque  quod  dicitur,  Populo, 
posset  referri  ad  verba  ista  sequentia,quod 


E\ARRAT10    l.N    CAP.    III   LIBRI   PRIMI   MACHAB.EORUM. 


ART.    III 


283 


scilicet  jussit  populo  Judsporum  inferri  in- 
feritum  et  eradicalionom  (\im\om. E/  di.rc- 
runf  uiimquisque  Judajorum  cum  Juda 
exsistentium.  ad  proximum  suum,  ani- 
niando  se  invicem  :  Erii/amusdcjectioncm 
populi  iiosiri.  id  est,  ruinam  et  oppressio- 
nem  plebis  nostrce  recuperemus,  resisten- 
do  adversariis,  quatonus  plebs  nostra  du- 
dum  dojecta  et  liostibus  subdita,  jam  eis 
pra?valeat,  ct  puguemus  pro  poptdo  nostro 
ct  pro  mnctis  iios/ris.  id  est  pro  consorva- 
tione  legum  nostrarum  et  sacrorum  loco- 
rum  ac  solennilatum.  Ef  congreoafus  esf 
co// yf^^^.sJudseorum  ad  Judam  ex  diversis 
urbibus  Judtea?,  ut  csseiit  parati  ad  pra^- 
lium,  imo  ad  omnia  necessaria  ct  accom- 
moda  ad  victoriam  obtinendam,  et  quse 
Judas  eis  prseciperet,  ct  uf  orarenf,  ef  pc- 
ferent  misericordiam,  id  est  pietalem  gra- 
tiae  Dei,  et  miserationes,  id  est  multiplices 
divinse  pietatis  effectus  contra  diversas 
miserias  eis  inexsistentcs  aut  imminentes. 
Ef  Jermalem  non  habifabafur,  sed  eraf 
sicut  deserfum  ;  et  sancfum,  id  est  locus 
templi  seu  ipsum  lomplum.  ronciilcahatur 
a  pessimis  et  crudolissiniis  gentilibus  pro- 
pe  templum  moranlibus,et  circa  templum 
seu  por  illiid  discurrentibns.  De  quibus 
subjungitur  :  et  filii  alienigenariiin  erant 
in  arce  ;  ef  ablata  est  voluptas  a  Jacob ,  id 
est,a  Judteis  ox  Jacob  natis  ablata  est  mul- 
tiplex  K-ptitia,  quam  consuebant  habere  in 
solennitafibus,  in  quibns  confluebant  ad 
templiim.  pra?cipue  ter  in  anno,  alquc  in 
sacrificiis  quse  fiebanf  in  templo  ;  ef  de- 
fecit  ibi  tibia  et  cifhara,  id  est  musica  in- 
sfrumenta.  quibus  in  officiis  Dei  ex  devo- 
fiono  utobantnr  :  imo  cum  instrnmentis 
talibus  et  molodiis  eorum  solebant  vonire 
ad  tomplum  sou  sacrificii  locum,  protil 
\Re<3.x.o.  primo  Hogum  libro  patct. 

Et  venerunt  in  Ma.ipha,  iti  esl  oppidum 
Judaeae  sic  nuncnpalum,  contra  Jcrusalcm, 
id  est  ex  opposito  :  quafenus  ab  illo  loco 
dirigeront  facios  suas  vorsns  tompliim  in 
\\\neij.\m.  sua   oralione,   prouf    tertio    libro   Hognm 
**■  agendum  esse  innuifur  ab  his,qui  ad  tem- 

plum  venire   non    poloranl  :  quemadmo- 


A  dum  eliam  Daniel  sefecisse  testatur,quum  /)nn.vi,io. 
esset  cum  Dario  rege  ;  quia  locus  orationis 
crat  in  Maspha  antc  in  Israel,  id  esf,  filii 
Israel,   tomplo  nondnm    conslrucfo,   sole- 
bant    conveniro  in  .Maspha   ad  orandnin. 
Scriptum  esl   onim   primo  libro  Hogiim  : 
DixilSamuel,  Congregale  universumlsraol  \neg.m.^. 
in  Maspha.  ut  orom  pro  voltis  Dominum. 
In  Judiciim    quoque    libro   :   Locutus   osl    judic.w. 
Jephte  omnes  sermones  suos  coram  Domi-  "■ 
no   in  Maspha.  Et  jcjunavcrunt  illa  die, 
ad  impetranduin  misericordiam  et  mise- 

B  rationes.  Ob  quam  causam  fecerunt  et  ea 
qua?  sequunfur  :  ef  induerunt  sc  ciliciis, 
ef  cinercm  posuerunt  in  capitesuo,  id  esf, 
capitibus  siiis  supersparserunt,  humilian- 
do  se  valde,  in  signum  moeroris,  sicul  do 
amicis  suis  Joh  loquitur  :  Sparsonint  pul-   Johw.n. 
verem  siiper  capuf  suum   in  coelum.   Et 
dcstitiicrunt  '  vcstimcnla  ,sua.   id  csf,  in   "aiiasrfi»- 
signum  dosolationis  abjeceriinf  vestes  va-  "^"J^ll^^. 
loris  ef  alicujus  juciinditalis.induoruntque  >•««/ 
lugubres  vestes.  .\liqui  lamen  oxponiint, 
Destituerunt,  id  est,  sciderunt. 

C  Et  c.rpandcrunf  libros  lci/is  :  forsitan 
ad  legendum  aliqua  capitula  ex  eis  pro 
populo  confortando  ;  vel,  ut  aliqui  dicunt, 
in  signum  quod  parati  erant  so  morti  ex- 
ponere  pro  lego  tuenda  ;  sive  ut  Deus  di- 
gnarefur  attendere  et  implere  promissi- 
ones,  quas  in  Douferonomio  roproiiiisit 
zelaloribus  ot  obsoivatoribus  legis,  qund 
scilicet  darol  eis  vicloriam  conlra  semulos  Deui.\^\m, 
legis.  Be  quibits  libris  scrutatjanfur genfcs  '■ 
siinilifudinem  simulacroruin  suoruin,  id 
est,  genfiles  inquirebanf  comprobare  cul- 

D  furam  idolorum  suoriim,  quia  ox  libris  le- 
gis  probabant  iii  labornaoiilo  .Moysis  ox 
prffcepto  Dei  fuisso  simiiiludinos  sivo  ima- 
gines  (^horubiin,  juxla  illud  lC.xodi  :  Duos  ftvorf.xjiv, 
Chorubim  aureos  et  prodiictilos  facies  ex  ""■ 
utratiuo  parlo  oraciili.  Ha-o  aulom  prob.itio 
fiiil  incfficax,  qiiia  imaginos  non  oranl 
posifa;  ibi  ut  adorarenlur  vel  colerenlur. 
noqiio  iil  ros  (jiias  ropriesonlabiinl.  vidoli- 
cot  angolici  s|iiriliis.  ooiorontur  nl  dii.soii 
ad  designandnm  (jiiod  inenles  illse  angeli- 
CcB  jugiler  Crealori  adsistanl  ad  obscquen- 


284 


ENARRATIO    I.N   CAP.    111    I-IERl    rRIMI    .M.\CHAB.EOHUM.    —   ART.    111 


Exod.wti. 
ii. 

Ibid,  XXI 
5,6. 


dum.  Gentiles  autem  isla  scrutantes  ex 
lege,  fuerunt  eruditi.  et  forsan  philoso- 
phi,  cognoscentes  esse  unum  summum 
Deum.  et  nihilo  minus  deos  suos  colentes. 
Imo  quidam  pliilosophi.  ut  Porphyrius. 
concesserunt  legem  .Moysis  esse  datam  a 
Deo.  nec  idololatriam  esse  in  lege  prohi- 
bilam  nisi  Hebra-is.  dicentes  quod  Deus 
altissLmus  voluit  solus  coli  ab  illis.  non 
tamen  vohiit  deos  non  adorari  ab  aliis 
genlibus  :  ad  quod  allegabant  illud  Exodi. 
Diis  non  detrahes  ;  et  ilhid.  Si  di.xerit  ser- 
vus,  Diligo  dominum  meum,  offeret  eum 
dominus  diis.  Gontra  quam  stultam  opi- 
nionem  arguit  .\ugustinus  in  libro  de  Ci- 
vitate  Dei. 

Et  attiilerunf  oniajnenta  sacerdotatia, 
ad  ostendendum  quod  libenter  eis  uteren- 
tur  in  templo  Dei,  si  possent.  et  extra,  si 
liceret,  et  primitias  et  decimas,  quee  sole- 
bant  in  templo  offerri ;  et  suscitaverunt , 
id  est,  ad  invocandum  Deum  induxerunt, 
Nazarceos,  videlicet  quosdam  specialiter 
Deo  consecratos,  qui  impleverant  dies  voti 
sui,  quo  voverant  se  Deo  vacaturos  ad  cer- 
tum  tenipus ;  quo  expleto,  debebant  sacri- 
ficia  qusedam  offerre  Deo,  prout  in  Nume- 
ris  scribitur.  .\liqui  vero  erant  nazarffi 
per  totum  tempus  vits  sua*.  ut  Samson  et 
Samuel.  Unde  in  Judicum  libro  loquitur 
yuif.c.xvi,  Samson  ;  Xazarsens.  id  est,  consecratus 
Domino  sum  de  utero  matris  meae.  Idem 
patet  de  Samuele  primo  Regum  libro.  Et 
clamaverunt  voce  magna  in  cceliim,  id  est 
ad  Deum  coeli  :  cui  magnitudo  vocalis  cla- 
moris  accepta  non  est,  nisi  in  quantum 
procedit  ex  magnitudine  devotionis  et  pise 
affectionis  :  Quid  facicmus  i.stis,  et  quo 
eos  d u cemu-s ^  quasi  dicant :  Dolemus  quod 
non  possumus  uti  ornamentis  sacerdotali- 
bus  aliisque  prfpdictis,  in  tempIo,nec  illuc 
ducere  Xazaraeos.Idcirco  tu,  Domine,  sub- 
veni.  A7  sancta  tua  conculcata  sunt  ct 
contaminata,  id  est,  sacra  templi  loca  in- 
gressi  sunt  perfidi.  et  contaminaverunt  ea 
vitiis  gulse  atque  luxuriae  ac  idololatriis  : 
prout  secundo  libro  clarius  continetur.  Et 


Xttm.  VI, 
13-17. 


\  Reg. \,ii 

28. 


IIJ/acA.v 
15.16:  VI,  J 


A  sacerdotes  tui  facti  sunt  in  litctum  et  in 
Jiumilitatem,  id  est.  propter  tam  abomi- 
nabilia  scelera  ploraverunt  et  humiliave- 
runt  se  et  sunt  despecti.  Quomodo  poteri- 
mus  subsistere  ante  fa.ciem  eorum,  nisi 
tu,  Deus,  adjuves  nos  ?  Et  tubis  exclama- 
verunt,  id  est,  buccinis  sacerdotalibus 
cecinerunt  ad  impetrandum  auxilium  Dei, 
sieut  in  Josue  fecisse  legunlur.  /osu«  v 

Et  post  hcsc  constituit  Judas  duces  po-  p*^"- 
puli,  id  est.  exercitum  suum  ordinate  dis- 
tinxit.et  quosdam  quibusdam  juxta  legem 

B  prsefecit,  videlicet  tribunos,  et  eenturio- 
ncs,  cf  pentacontarchos ,  et  decuriones.  Vor- 
ro  tribunus  praefuit  bellatoribus  mille  ; 
cenfurio,  centum;  penlacontarchus,  id  est 
quinquagenarius,  praefuit  quinquaginta ; 
decurio.  decem.  De  quibus  in  Exodo  legi- 
tur  :  Gonstitue  tribunos,  et  centuriones.et  Exoti.wu 
quinquagenarios,  et  decanos.  Et  dixit  Ju-  -'• 
das  his  qui  cedificabant  domos,  et  sponsa- 
bant  ttxores,  et plantahant  vineas,  et  formi- 
dolosis,  ut  redirent  unusquisque  in  domum 
suam  seeundum  legem.  Nam  in  Deutero- 

C  nomii  volumine  jussum  fuit.  ut  tales  redi- 
rent  ab  exercilu  ad  propria  loca.  qui  de 
novo  erexerant  sibi  domuni  aut  vineam, 
aut  sponsam  acceperant.  seu  pavidi  cordis 
erant,  ne  dosiderio  novse  rei  et  timore  se- 
parandi  ab  ea,  vel  ex  formidine  mortis 
fierent  ad  bella  inepti,  aliosque  redderent 
pavidos. 

Et  moverunt  Judas  et  sui.  et  etiam  ho- 
stes,  castra,  id  est  turmas  suas.  Et  ait  Jur- 
das  bellatoribus  suis  :  Accingirnini,\A  est, 
armis  accingite  vos,  et  estote  filii  potentes, 

D  id  est  fortes  corde  et  corpore,  confidentes 
in  Deo  ;  quoniam  melius.  id  est  commen- 
(iabilius.  magisque  meritorium,  e.st  nobis 
mori  in  bello  justo  ex  parte  nostri.  quod 
inimus  ex  caritate  et  zelo  justitia>  pro  di- 
vini  cultus  et  boni  communis  defensione; 
quod  sequipollet  martyrio  ;  quam  videre 
mala  gentis  nostrce  et  sanctorum,  id  est 
adversitates.  mortes  et  profanationes  po- 
puli  nostri  et  sacrorum  locorum.  Sicut 
autem  fuerit  voluntas  in  coelo,  sic  fiat. 


Deut.  sx, 

5-8. 


ENARRATIO   IN    CAP.    IV    LIBRI   PniMI    MACIIAB.BORUJI.    —   ART.    IV 


288 


ARTICULUS   IV 


KXPLANATIO    CAPITULI   (^lUAHTl    '.    KT    ASSUMPSIT    UORGIAS   C»UIN(.»UK    MIMJA    VIHORUM. 


I  Mach.  III 
44  et  seif . 


II  Mach. 

viii,  y. 


EXSECUTIU  belli,  de  cujus  apparalu 
dictuni  est  in  praecedentibus,  descri- 
bitur  hic.  Ef  assumpsit  Gort/ias  quinque 
iniUia  virorum  et  mille  equites  electos,  ut 
in  ipsa  nocte  improvise  superveniret  exer- 
citui  Jud».  et  occideiet  eum.  Erat  enim 
Gorgias  in  hujuscemodi  bellorum  cautelis, 
insidiis  et  circumventionibus  plurimum 
tritus.  Et  fitii  (jui  erant  in  arce,  id  est 
quidam  gentiles  in  arce  morantes,  erant 
illis  duces.  id  est,  itinera  aptiora  osten- 
derunt  Gorgiae  ac  suis.  Et  audioit  Judas 
machinationem  Gorgiee  :  quae  fuit  sibi  per 
aliquem  reveiata,  Ueo  sic  ordinante  ;  et 
surrexit  ijjse  Judas,  et  potentes,  id  est  for- 
tes  viri  qui  secum  erant,  percutere  virtu- 
tem  e.rereiluum  regis,  id  est  ad  interfici- 
endum  improvise  totum  reliquum  agmen 
Antiochi  missum  a  Lysia  :  ut  sic  ars  arte 
illuderetur,  et  industria  justi  fraudem  im- 
pii  superaret.  Ad/iuc  enim  dispersus  erat 
exercitus  Gorgiae  a  castris,  id  est  ab  ex- 
ercilu  illo  magno  a  Lysia  misso  :  ad  quem 
exercitum  nondum  reversus  fuit  Gorgias 
cum  suis. 

Et  venit  Gorgias  in  castra,  id  est  loca 
castrorum  seu  tentoria,  Juda'  nocte,  et  ne- 
minem  invsenit ;  et  quarebant  eos  in  mon- 
tilius.  In  lihro  isto  specialcm  difficulta- 
lcm  intelligendi  textum,  inducit  frciiuens 
variatio  nominum  ct  verboi'uin,  (]uoad  nu- 
merum,  s(^u  de  numero  singulari  ad  plu- 
ralcni,  et  econverso,  atque  relatio  ad  di- 
versa.  et  introductio  appositivoriim  lcrtifc 
persona;  sine  exprcssionc  suppositivorum. 
Ideo  ad  intelligentiam  litterae  necessarium 
est,  circnmslanliam  cjus  et  prfficedcnlia  ac 
sequciilia  iiilueri.  Sic  et  nuiic,  qtium  sin- 
gulariler  dictum  esl,  Vciiil  Gorgias  cl  in'- 
minem  iiivenil,  pluraliler  addilur,  Et  quic- 


A  rebanl  eos  in  montibus.  Sensus  est,  quod 
Gorgias  et  sui  quserebant  Judam  atque  ex- 
crcitum  ejus  in  monlibus,  ad  (juos  pulavit 
Gorgias  Judam  ct  suos  cx  limore  fugissc. 
Ideo  subditur,  quonimn  dixit  ipse  Gor- 
gias  :  Fugiunl  Ivi  a  nobis. 

Et  quiun  dies  faclus  esset,  appuruit  Ju- 
das  in  campo  cum  tribus  millibus  viro- 
rum  tanium,qui  tegumenta  ct  gladios  non 
habebant  :  et  hoc  propter  paupertatem,  ut 
Josephus  et  Magister  in  historiis  dicunt. 
Aliis  nonnullis  videtur  lioc  stare  non  pos- 

B  se,  quia  capilulo  praecedenti  narrantur  Ju- 
das  el  sui  in  duobus  prteliis  prsevaluisse, 
et  spolia  occisorum  tulisse.  Ideo  dicunt 
correetum  textum  hunc  esse  :  Quoniam 
lcgumenta  et  gladios  non  habebant.  Ac  si 
dicatur  :  Ideo  non  fuerunt  cum  Juda,  nisi 
tria  millia,  quia  non  habuerunt  arma  ct 
enses  pro  pluriiius.  Quamvis  autcm  hoc 
diclum  apparentiam  habeat,  sccurius  la- 
men  videtur  sequi  primam  expositionem, 
quia  et  libri  correcti  communiter  habent, 
qui  non  :  quia  et  Josephus  ila  referl,  qui 

C  tamen  scribit  octo  iniliia  fuisse  occisa  de 
excrcitu  Seron,  ut  paluil  in  cxpositione 
pra^cedentis  capituli.  Ilaque  dici  |)Olcst, 
quod  tria  millia  ista  non  habuerunl  legu- 
mcnla  cl  gladios  ad  sufficiciiliam  :  sicut 
aliquis  dicitur  nudus,  (|uia  male  seii  pa- 
riim  vcstitiis.  I)cni(juc  primo  Uegum  volii- 
miiK!  lcgitur  :  Quuinque  venisset  dics  pr;o-  [jteij.xm, 
lii,  non  est  inventus  ensis  et  lancea  in  "■• 
manu  loliiis  popiili  ([ui  cral  ciim  Saiil  ct 
Jijnallia,cxceplo  Saul  cl  Jonallia  filii)ejtis; 
ct    lamen  ante  prslium    illinl   Saiil    cuin 

n  siiis  cxpugnavcrat  .\mmouilas,  iil   lcgiliir  rtn/.\r,ii. 
piinii)  llcgiim.  Ilskiiic  probabilc  ([uod  co- 
rum   spoiia   absliilil,    inlcr  (jiia;   cranl   cl 
arma. 


» 


286 


ENARRATIO    LN    CAP.    IV    I.IBRI    PR1.MI    M ACHAB.EORUM .    —   ART.    IV 


Et  viderunt  hi  qui  erant  cum  Juda,  ca- 
sfra  gentiinn  i^alida,  et  loricatos  esse  pe- 
dites  adversariorum,  et  equitatus,  id  est 
equeslres,  in  circuitu  eorum,  pro  defen- 
sione  el  subsidio  pedilum  :  et  hi,  pula 
equestres,  eranl  docti  ad  prceliuin.  Judaei 
autem  non  erant  exercitati  in  bellicis  re- 
bus.  nisi  forsilan  quidam  eorum  ad  ali- 
qiiantulum  leinpus.  Ei  ait  Judas  ciris  qui 
seeum  erant  :  Xe  timuerilis  multitudi- 
)iem  eorum.  Mementote  quomodo  salci  facti 

Exod.xvs.  sunt,  id  est  a  morte  et  occisione  .Egyptio- 

"'""■  rum  erepti,  patres  nostri  in  mari  Rubro,  id 
est  in  siccato  fundo  maris  illius.Tanquam 
dicat  :  Non  propria  et  liumana.  st-d  divina 
virtute  praevalere  confidite.  Et  nunc  cla- 
memtis  in  coelum,  id  est  ad  Deum  cceli. 
tam  fervide,  ut  oratio  nostra  ad  ipsum 
perlingat :  qui  tamen  vere  ubique  est.  Jux- 
Eccti.     ta  quod  in  Ecclesiaslico  dicitur  :  Oralio 

xixv.  ji.  jyj(j  penelrat  c(£\os.Et  miserebitur  nostri 
Dominus,et  memor  erit  testamenfi  patrum 
nostrorum,  id  est  pacti  quod  iniit  el  per- 
cussit  cum  eis,  dicens,  quod  pugnanles  in 
ipso  confidentes  juvarel.  Ilaque  Judas  im- 
Oeui.  x\.  plevit  illud  Deuteronomii  :  Si  exieris  ad 

'"*■  bellum,  el  videris  equitatum  et  currus,  et 

majorem  quam  tu  habes.  adversarii  exer- 
citus  muitiludinem,  non  timcbis  eos.  Ap- 
propinquante  autem  prEelio,  slabit  sacer- 
dos  ante  faciem  exercitus.  dicens  :  .\udi. 
Israel  :  vos  hodie  contra  inimicos  veslros 
pugnam  committitis  ;  nolite  metuere,  no- 
lite  cedere,  quia  Dominus  in  medio  vestri 
est,  et  pro  vobis  dimicabit. 

Et  levaverunt  alienigencB,  id  est  exerci- 
tus  Lysife,  oculos  suos,  et  viderunt  eos, 
scilicet  Judam  et  suos,  venienfes  ex  adver- 
so.  El  tuba  cecinerunt  qui  fueranf  cum 
Juda,  in  signum  audacise  et  confidenli» 
magnae  in  Deo.  Xempe.  secundum  Jose- 
phum,  Judas  inter  celera  dixil  ad  suos  : 
Etiam  nudis  corporibus  pugnare  debemus 
et  Deum  invocare,  qui  saepius  nos  inermes 
conlra  plures  et  armalos  victoriam  fecil 
acquirere.  Et  persecutus  est  Judas  alieni- 
genas  fugientes.  Et  apparuit  pars  qua- 
dam  prospiciens  de  monte,  id  est  pars  ex- 


A  ercitus  quem  Gorgias  assumpsil  ut  Judam 
expugnaret  :  cujus  exercitus  pars  prospe- 
xil  in  campum  de  monte,  in  quo  Gorgias 
quaesierat  Judam.  El  vidit  Gorgias  quod 
in  fagam  conversi  sunt  sui,  id  est  exerci- 
tus  ille  missus  a  Lysia  :  de  quo  exercilu 
Gorgias  millia  sua  accepit ;  et  succensa 
sunt  castra.idei[  tentoria  seu  tabernacula 
suorum,  quae  Judas  siiccendit  illis  fugatis. 
Quibus  illi,  pula  Gorgias  et  ejus  exercitus, 
conspectis,  timuerunf  valde.  Et  fugerunt 
omnes  in  campo  alienigenarum. 

B  Et  acceperunt  Judas  et  ejus  exercitus, 
aurum  midtum  et  argenfum  et  hyacin- 
fhum  ef  purpuram  marinam  et  apes  ma- 
gnas: qu?e  omnia  a  fugienlibus  erant  reli- 
cta  in  campo.  Hyacinlhus  autem  interdum 
pro  fiore.  quandoque  pro  gemma.aliquan- 
do  pro  genere  panni  accipitur.  Has  au- 
tem  divitias  pro  parte  attulerunt  merca- 
tores,  qui  venerunt  ad  emendum  Judapos 
in  servos,  quos  prsesupposuerunt  vincen- 
dos.  Et  conversi  Judas  el  sui  a  collectione 
STpolioriim.  hgmnum  canebanf,  Deo  gralias 

C  referendo.  el  ei,  non  suis  viribus  victoriam 
adscribendo.  neque  inaniter  gloriando  : 
ideo  meruerunt  majorem  sortiri  trium- 
phum,  sicut  in  textu  consequenter  descri- 
bitur  :  quia  et  ipsum  Lysiam  personaliter 
contra  eos  venientem  eum  scxaginta  mil- 
libus  peditum  et  quinque  millibus  equi- 
tum  superaverunt  :  nec  esl  difficultas  in 
littera.  Et  benedicebant  Deum  in  ccelum, 
erigendo  corda  sua  cum  manibus  el  vullu 
ad  coelos.  juxta  illud  Threnorum  :  Levemus  nren.m, 
corda  nostra  cum  manibus  ad  Dominum  *'■ 

D  in  coelos. 

Ef  viderunt, iad&s  et  sui,  encercitum  for- 
tem  Lysiae.  ut  tactum  est;  et  oravit  Judas : 
Benedictus  es,  Salvafor  Israel.  id  est  li- 
berator  el  adjutor.  imo  et  beatificalor  Is- 
raeliticse  plebis  in  te  sperantis.Incepilque 
Judas  orationem  suam  a  laudibus  Dei.  quo- 
niam  oralio  laudibus  Dei  admixta,  exau- 
dibilior  est.  juxta  illud  Psalmi  :  Laudans  pj.  jvn, +. 
invocabo  Dominum,  el  ab  inimicis  meis 
salvus  ero.  Qui  confrivisti  impetum  po- 
tentis,  id  est  Goliath  gigantis,   in  nuinu 


ENARRATIO   IN    CAP.    IV    LIBIU   PRIMI   MACHAB.EORUM. 


AUT.    IV 


287 


I  /?«!;.  XVII, 
4(i. 


Ibid.  XIV 
C-15. 


Prov.  \\t 
I. 


David  :  qui  (ul  primo  Rogum  lcgilur)  di-  A 
xit  (loliatli,  Dahit  tc  Doiiiiniis  iii  miuui 
inea,  et  auleram  eaput  tuum  ;  ct  tratlnli- 
sti  castra  alienigenarum ,  scilicet  Philisti- 
norum,  in  iiiaiiii  Joiiatlur  :  iiiiod  (|iialil('r 
lactum  sit,  primoUegum  dilTuse  nariatiii'. 
Conclude,  id  est,  coarcta  ct  vince,  exerci- 
fiim  is/uiii  i)i  manu  populi  liii  Isracl,  cl 
coiifini(lantur  iii  ca-crcitu  suo,  id  est  in 
pricsumptione  et  conlidenlia,  qua  de  sua 
mullitiKline  priesumunt  et  e.vlolluntur.Vel, 
In  c.\ercitu  suo,  id  cst  in  dcbcUalionc  siii 
e.xercitus,  quia  hoc  eis  conlusibile  crit,  B 
quod  tantus  eorum  e.xercilus  a  nobis  mul- 
to  paucioribus  tuerit  debcllatus.  Da  illis 
forinidinem,  et  tabefac,  id  cst,  stupidam 
ac  debilem  redde,  audaciam  viriutis,  id 
est  potestatis  seu  turmae,  eorum.  Sic  enim 
ad  libilum  altcrarc  hominum  corda,  Deo 
esl  proprium,  sicut  est  dictum.  Et  commo- 
veantur  contritione  sua,  id  est,  de  sua  de- 
structione  ipsimct  admircnliir,  iiiiia  omni- 
potenliam  tuam.operationemquc  inlimam 
et  secretam  ignorant.  Dejice  eos  i/ladio  di- 
ligentiuiii  te.  Cognovit  enim  Judas,  quod  G 
ipse  et  fideles  qui  erant  secum,  erant  in 
caritate.  Hoc  in  quantum  eognovit,  vel  pro- 
babiliter  per  certa  caritatis  opera  atqiic 
judicia,  vel  certitudinaliter  e.x  rcveiatione 
diviaa  seu  inspiratione  occulta. 

El  commiserunl  prcelium ;  et  ceciderunt 
de  exercitu  Lysice  quinquc  millia  viro- 
rum.  Videns  autem  Lysias  Judceorum  au- 
daciam,  quia  parati  sunt  aut  vivere  cum 
libertate  et  observantia  legis,  aut  mori 
fortitcr,  id  cst  virtuose,  pro  defensione 
cultus  divini  et  boni  communis,  abiit  An-  D 
tiockiam. 

Preeterea  Judas  tot  sortitus  victorias.  sol- 
licitus  fuit  dc  renovationc  cultus  divini, 
ut  subditur.  Dixit  autem  Judas  et  fratres 
cjus  :  Ecce  contriti,  id  est  destrucli,  vicli, 
dissipati,  sunt  inimici  nostri  pro  magna 
parte  ;  ascendamus  nuiic  Jerosolymain  in 
alto  sitam,  ininidnrc  saiicta  ct  renovarc, 
id  est  ad  purgandum  sacra  loca,  templuni 
atque  altaria  a  gentilibus  profanata,  cl  ad 
renovandum  cultum  Dci  in  eis.  Et  congrc- 


galus  cst  oiiinis  exercitus,  ct  a.scendcrunt 
iii   montcm  Sion.  Et  vidcruiil  saiictifica- 
tioiicm  de.scrtam,  id  est,  templiim  quasi 
iii  solitudinem  versiim,  el  allarc  lam  lliy- 
miamalis  qiiain   holocausli,   -profanatuin, 
(|uia  supcr  uniim  illorum  posucrat  sccle- 
ratissimus  Antiochus  idolum  Jovis,  cl  in 
atriis  lcmpli  virgulta  iiata,siciit  in  saltu, 
id  est  in  nemore,  et  paslop/ioria  diriita,  id 
est  destructas  mansiunculas  qua)  erant  in 
circuilii  lempli  pro  rcquie  sacerdotum  dum 
minislrabant,  seu   rcfcctionc  offerenliiim 
hoslias,  quarum  partem  ccdenlem  in  esum 
eorum,  inibi  comederunt.  Et  sciderunt  ve- 
slimenla  sua  pree  dolore  :  in  quo  osten- 
dcrunt  fcrvidum  zeliim  quem  pro  divina 
majestalis   honorificenlia   habueriint  ;    ct 
exclamabant  tubis  signorum,  id  est  tubis 
per  qu£e  multa  significabantur  ;   clanxe- 
riintquc  tubis  lugubri   sonitu,   ut  sic  ad 
ampliorcm  provocarentur  lamentationem 
in  casu  tam  tristi.  Denique,   per  haruin 
clangorcm  tubarum  populus  excilabatur, 
dum  castra  erant  movenda  ;  populus  quo- 
que  et  principes    convocabantur  ad    tra- 
ctanda  consilia.  In  bellis  quoqiie  et  festis  A'um.x,2- 
ac  epulis  eral  usus  tubarum  istarum,  prout  '"■ 
in  Numerorum  libro  plenius  scriptum  esl. 
Tunc  ordinavit  Jiidas  viros,  id  est  for- 
tes  et  strenuos  milites,  ut  pugnarent  ad- 
versus  eos  qui  eraiit  in  arce  :  ne  impii  illi 
molestias  inferrent  per  jacula,  purganti- 
bus   tcmplum.   Et   elegit   sacerdoles   sine 
macula,  id  est,  quos  putavit  magis  devo- 
tos,  qui  erant  magis  idonei  reformare  col- 
lapsa,  et  purgare  polluta  ;  el  tulcruiit,  id 
est,  extra  templum   portaverunt,   lapides 
contaminationis  :  ex    quibus   constructa 
fuit  ara  Jovis  circa  allare  Dei,  supcr  quod 
positum   fuil  Jovis  simulacrum,  ul  paluil    i  .i/<irA.  i, 
primo  capitulo  ;  inlocum  immundum,  id 
est  vilein  et  sordidiim,  in  dctcstalioiicm 
idololatrise.  El  cogilavit  dc  altari  liolocau- 
storum,  quod  profanatum  fueral,  per  hoc 
quod  statua  Jovis  supcrposita  erat  ei,  (iiiid 
dc  co  faccret.  Et  iiicidit  illi  cx  illiimina- 
tione  A\\\m.,consiliuni  bonum,ut  destrue- 
rcl  illud,  propter  abusiones  sacrilegas  in 


288 


ENARRATIO   IN    CAP.    IV    LIBRI   PRIMI   MACHARj:ORUM.    —   ART.    IV 


eo  commissas,  ne  forte  esset  illis  in  oppro- 
brium.  id  est,  ne  ipse  Judas  et  sui  sustine- 
rent  eonfusionem,  si  altare  illud  relinque- 
ret  inlegrum,  quod  sic  erat  per  idololatras 
violatum.  Et  dcmoliti  suiit,  id  est  destru- 
xerunt,  illud,  et  posuerunt  lapides  cjus  in 
monte  domus,  id  est  in  monte  Sion,  in 
quo  templum  fuerat  situm,  i»  loco  apto, 
id  est  mundo.  eo  quod  lapides  illi  primo 
erant  consecrati  ad  cultum  et  sacrificia 
Dei,  quoadusque  veniret  Pro})heta,  et  re- 
sponderet  de  eis,  id  est,  ex  divina  revela- 
tione  doceret,  quid  esset  agendum  de  illis 
lapidibus,  seu  cui  essent  usui  deputandi. 
Et  acceperunt  lapides  integros  secundum 
legcm,  id  est  non  sectos.  juxta  illud  Kxo- 
Exod.w.  di  :  Quod  si  altare  lapideum  lceeris  mihi, 
■*■  non  8edificai)is  illud  de  sectis  lapidibus.  Et 

fl«,/.xxvii,  in  Deuteronomio  scriptum  est  :  .Edificabis 
^'^'  allare   Domino  de  lapidibus  quos  ferrum 

non  tetigit,  id  est  de  saxis  informibus  et 
impolitis.  Cujiis  prjecepti  ratio  litteraiis 
ac  mystica  ibi  expressa  est.  Et  wdi/icave- 
runt  altare  holocaustorum  novum,  secun- 
dum  illud  quod  erat  prius,  id  est  instar 
altaris  prioris  quod  destruxerunt. 

El  cedificaverunt  Sancta,  id  est,  exteri- 
orem  templi  partem.  quae  dicebatur  San- 
ctum  seu  Sancta.  in  qua  erat  altare  tliy- 
miamatis,  reparaverunt.  in  quibus  erat 
corruptum  aut  laesum,  el  qua-  intra  dn- 
mum  erant  intrinsecus,  id  est  interiorem 
partem  templi,  quse  dicebatur  Sancta  san- 
ctorum  :  et  a'dem,  id  est  eedes  seu  niansio- 
nes  sacerdotum,  quae  erant  in  gyro  atrii 
templi,  in  quibus  tempore  officii  mora- 
Jjantur,  et  atria  saactificaverunt ,  exstir- 
pando  virgulta  ex  eis,  et  aqua  lustrationis 
cum  oratione  eadem  adspergendo.  Et  fe- 
cerunt  vasa  sancla  nova.ia.m  enim  ex  fre- 
quenti  victoria,  spoliis  hostium,  auro  et 
argento  fuerunt  ditati.  Et  per  vasa  intelli- 
guntur  quffcumque  instrumenta  et  uten- 
I  j/acA.  1,  silia  cultus  divini  in  templo.  Antiochus 
namque  rapuerat  omnia. 

Et  intulerunl  candeJabrum  aureum  ,  su- 
per  quod  erant  septem  lucernse  seu  lam- 
pades  aureae,  et  altare  incensorum,  super 


23;n,8,9. 


A  quod  ponebatur  et  cremabatur  incensum 
lioni  odoris.  ut  esset  in  templo  odor  sua- 
vis.  non  affiictivus,  ex  cremalione  anima- 
lium,  quK  in  liolocaustum  combureban- 
tiir,  et  mensam  propositionis  in  templum. 
Hjec  tria  slabant  in  prima  exteriorique 
parte  templi.  Atque,  ut  Dominus  in  Exodo 
jussit.  mensa  ponebatur  in  parte  aquilona-  ^xorf.xm, 
ri,  candelabrum  in  australi,  altare  incensi  ^"-^"'^- 
in  medio  ex  opposito  Sancti  sanctorum.iT/ 
incensum  posuerunt  super  altarc  tliymia- 
matis  :  quod  ex  aromaticis  speciebus  fuit 

B  confectum,  et  congruo  tempore  incende- 
batur,  prout  in  Exodo  legitur;  et  accende-  md.xxx, 
runt  lucernas  septem  qum  super  candela-  '*■'*• 
brum  erant,  tres  ex  uno  latere,  tresque 
ex  altero,  et  septima  in  suprcmo  candela- 
bri,  sicut  in  Exodo  describitur  plenius.  Et  /6irf.  ixv, 
posuerunt  super  mcn.sam  panes  proposi-  "'''• 
tionis  calidos  sabbato.  Et  appenderunt  ve- 
la  :  uiuim  in  medio  templi  inter  Sancta  8t 
Sancta  sanctorum.  aliud  in  inlroitu  tem- 
pli  :  de  quibus  vclis  el  eorum  materiis  ac 
formaturis,  habetur   in   Exodo.  Praedicta  /jid.xxvi, 

C  quoque  inungebanturoleo  unctionis,  quem-  """*■ 
admodum  in  Exodo  fieri  jussum  est  :  ad   /6irf.  xxx, 
quod  pertinere  potest  quod  subditur,  et  '^'''' 
consu mmavcrunt  omnia  opera  quce  fece- 
rant.  Illa  namque  inunctio,  fuit  quasi  con- 
summatio  operum  prtedictorum. 

Et  ante  matutinum,  id  est  ante  auro- 
ram,  surrexerunt  quinta  et  vicesima  die 
mensis  noni ,  nomine  Casleu,  de  quo  di- 
ctum  est  ssepe,  centesimi  et  quadragesimi 
octavi  anni  Graecorum.  Secundum  tempus, 
id  est  eodem  die,  evolutis  tribus  annis,  re- 

D  novatum  esl  templum  a  Juda  et  suis,  quo 
die  in  specie  fuerat  profanatum  ab  Antio- 
cho.  Anno  enim  centesimo  quadragesimo 
quinto, vicesimo  quinto  die  mensis  Casleu,   iMach.i, 
exstitit  profanatum  :  anno  autem  centesi-  *"- 
mo  quadragesimo  octavo.  viccsimo  quinto 
die  mensis  prsefati.  est  renovatum  :  quod 
non  est  casualiter,  sed  divina  providentia 
factum,  qiiie  juxta  mensuram  culparum,   Deiii.xxt, 
infligit   mensuram  poenarum.  Renovatum  '" 
est,  inquam,  >n  canticis,  id  est  psalmis  et 
laudibus  \)ey.etcitharis.\A  est  musicis  in- 


ENARRATIO    IN    CAP.   V    MHRI    PRIMl    MACHAB.EORUM.    —   ART.  V 


^8d 


stnimentis  ad  movendum  faetis,  clciii!//-i.s 
et  cj/mbalis.  Et  cecidit  orniiis  populus  ibi 
pPtBsens  iti  facicm,  prosternens  se  Deo  hii- 
iniliter  ad  regraliandum  et  c.xorandum. 

Et  fcccrunt  (icdicalionem  tdtaris  oclo 
diebus,  id  est,  dedicationem  seu  consccra- 
tioneni  altaris  uno  die  factam,  celebrave- 
ruiit  septeni  dicbus  scqucnlibus.  Queiiiad- 
modum  in  Kcclcsia  lesta  sulcnnia  iiabeul 
(iclavam  :  quod  inde  dicitur  tractum.  Et 
itlitulcru»!  hoiocausta,  ct  salutaria  laudis, 
id  est  hostias  gratiarum  aclionis,  pacifi- 
eas,  spontaneas,  et  votivas.  iJ/  ornaverunt 
facietn  tctfpli  corotiis  rtMrc/.v.  ([iioniam  Re- 
ge  cceli  juvanle,  rcgibus  tericB  preevaiu- 
erunt,  et  scutuUs,  id  est  parvis  scutis,  in 
signum  triumphorum  eis  desuper  conces- 
sorum.  Et  statuit  Judas.  qucin  fccerunt 
principem  sacerdotum,  et  fratres  ejus,  ut 
affalur,'ni  est  ce\ehretur,  dies  Dedicationis 
altaris,  ab  anno  in  annum  per  dies  octo, 
a  quinta  et  vicesima  die  mensis  Casleu , 
cum  lcetitia  mentis,  et  gaudio  redundante 
ex  corde  in  corpus.  De  ciijus  fcstivilate 
/oann.x,22.  Dedieatiouis  fertur  a  Joaune  :  Facta  sunt 
Encaenia  in  Jcrosolymis  ;  et  hiems  erat. 
Mensi  etenim  Gasleu  correspondet  Decem- 
ber,  quamvis  interdum  November  in  parle. 

Et  a'di/icaccrutit  iti  tcmpore  illo  mon- 
tem  Sion,  id  est,  in  monte  illo  pro  defen- 
sione  teinpli   munimenta   fecerunt.  Ideo 


A  subditiir,  ct  pcr  circuitum  cjiis  ttiui-os  al- 
tos,  etturres  firmas.  Josephus  refert  :  Mu- 
riim  in  circuitu  civitalis  et  turres  altissi- 
iiKis  ;r(lificavit  Judas.  Ncijuando  venircnt 
i/ciites,  et  conculcarent  eum  el  templum  et 
ffidifieia  ejus  in  monte  Sion  construcla.  Et 
munivit  Bethsuram,  id  est  urbem  sic  di- 
ctam.quam  lam  fortitcr  muris  cl  turribiis 
roboravil,  qiiod  ea  quasi  forlalitio  seu  ca- 
slro  conlra  hosles  poterat  uti,  praesertim 
conlra  Idumwos.  Undc  siihjiingiliir,  ii.t  ha- 
hcfct  popiilus  Judseorum  ttuuiilionein  con- 

H  tfd  faciem  /liMmfm".  Quemadmodum  enim 
Ksaii  persccutus  est  fratrcm  suum  Jacob,  cen.  wm, 
sic  Idunia^i  Judseos,  proiit  cliam  in  .\bdia  ''•  ,. 
propheta  plenius  continetur.  et  seq. 

Poslremo,  praeter  praMactam  altaris  De- 
dicatioiiem,  habiierunl  Jiulaei   feslum   Dc-  ii\/iej/.\m. 
dicalionis  lempli  Salomonis,  ut  patet  tertio 
libro  Regum  :  el  fuit  (ul  dicilur)  seplimo     ibid.i. 
mcnse.  seciindum  coinputum  Uebraeorum. 
Habiierunt  cliam  festiim  Dedicationis  tem- 
pli  post  reditum  a  Babylone  constructi,  ut  i/;srf,-.  vj, 
patel  in  Esdra.  Et  ut  in  Scholastica  ferlur  "'• 

C  historia,  illa  duo  festa  in  dissuctudinein 
transierunt,  ex  tempore  quo  istud  cispit 
servari.  De  quo  Josephus  :  Hanc,  inquit, 
festivilatem  celebramiis,  vocantes  eam,Lu- 
mina,  id  est  fcstum  Luininum,  eo  quod 
praeter  spem  hoc  nobis  splcndidum  lumcn 
colendae  religionis  apparuit. 


ARTICULUS   V 


DF.CLARATIO    CAPITULI   (^IUINTI    :    ET    FACTUM    EST,    UT    AUDIERUNT   fiENTES   IN   CIRCUITU. 


D 


victoriae  Judae  contra  gentes. 


ESCRIBUNTUR  hic  varia  bella  atque  D  i/uia  cedi/icatum  est  altare  templi,et  san- 

n  gyro  ctuarium,  id  est  ipsum  fempluin,  renova- 
tum  est,  id  est  instaiiraliim  in  suo  decore 
ct  cullu,  ut  prius.  id  est  antequam  ab 
Antiocho  profanaretur,  iralic  sutit  valde, 
ex  invidia,  et  quia  idololatrae  erant ;  et 
cogitabanl  tollere  genus  Jacob,  id  est,  de- 

19 


Judaeae  manentes,  qu£e  prosperitati  Judjeo- 

i^irfr.iv,  rum  communiter  invidebant,  sicut  in  Es- 

',',1^,,' ,^' dra  et  Nehemia  praecipue  innotescit.  El 

factum  est,ut,\A  est  postquam,  audierunt 

gentcs  in  circuitu  Judaeorum    moranles, 

T.  5. 


I 


290 


ENARRATIO    l.N    CAP.  V    LIBRI    PRIMI    MACHAB.€ORUM.    —   ART.  V 


creveninl  trucidare  Judaeos  qui  erant  in- 
ter  eos,  et  ciepcrnnf  occidere  quosdam  de 
popiilo  Judseorum. 

Et  debcUabat  Judas  filios  Esaii.  scilicet 
Idumaeos,  et  cos  ijui  crant  in  Acrabatha- 
ne,  id  est  urbe  seu  rcgione  sic  dicla.  iiuia 
circumsedebant  Israelitas,  id  est,  arcla- 
bant  Judseos.  Et  rccordatus  cst  inu/i/iam 
filioruin  Bean.  id  est  habitatorum  loci  sic 
nominati,  vel  natoruni  e.\  viro  sic  diclo, 
{jui  erant  popii/o  JiidiBOrum  in  /aijueuin 
et  scanda/um.  decipiendo,  impingendoque 
eos.  Et  anathematizavit,  id  est  maledixit, 
cos,  zelo  justitiae.  tanquam  adversarios  Dei 
et  populi  sui,  et  incendit  eos  in  turribus. 
Ef  transivit  ad  fi/ios  Ammon,  et  invenit 
manum  fortem.  id  est  robustum  exerci- 
tum  Ammonitarum,  et  Timotheum  duccm 
eorum;  et  contriti  sunt  Ammonitae  in  con- 
spectu  eorum,  videlicet  Judse  et  suorum, 
imo  ab  ipso  Juda  et  suis  ;  et  cepit  Ga- 
ser,  id  est  urbem  famosam  sic  appella- 
tam,  et  fi/ios  e/u-s.  id  est  liabitatores  seu 
vicos  aut  oppida  subjecta. 

Et  coni/rci/atie  sunf  i/cntes.  Dcscribitur 
hic  qualiter  Judaei  habitantes  in  terra  Ga- 
laad,  et  item  Judaei  habitantes  in  Galileea, 
miserunt  ad  Judam  et  ad  fratres  ejus  pro 
subventione,  et  planus  est  textus.  Uf  audi- 
vif  autemJudas  et  populus  ejus  sermones, 
convenit  ccclesia  maijna,  id  est  copiosa 
fidelium  multitudo,  coijifare,  id  est  ad  in- 
quirendum  et  deliberandum,  quid  facerent 
frafribus,  id  est  proximis  suis,  qui  in  fri- 
bu/afione  eran/.  et  expuijnabantur  ab  eis, 
id  est  ab  inimicis  suis,  de  quibus  dictum 
est  supra.  Ex  his  elicitur.  quod  in  arduis 
causis  sit  convocandum  et  ceiebrandum 
gcnerale  concilium.  Dixitque  Judas,  post 
diligentem  inquisitionem,  Simoni  frafri 
suo  :  E/ige  fibi  viros,  et  vade  et  /ibcra  fra- 
tres  tuos  in  Ga/ilcea,  etc.  Et  dati  sunt  Si- 
moni  viri  tria  mi/lia ;  et  assumpsit  eos, 
puta  Judceos,  qui  erant  habitantes  in  Ga/i- 
lcea,  cum  omnibus  quw  erant  i//is,  id  est 
cum  omnibus  rebus  ad  eos  pertinentibus, 
el  adduxit  eos  in  Judceam,  ne  amplius 
infestarentur  a  genfibus. 


A  Ef  Jiidas  et  Jonafhas  ...  qui  secum  ce- 
periint  octo  millia.  quia  ad  acriora  perge- 
bant  bella.  Ef  occnrrcrunf  cis  Xabiifhwi  : 
(|iii  videnlur  fuisse  quidam  ex  Israel  sic 
vocati,  et  ipsius  Jud»  amici.  Et  factuin 
cst  di/ucu/o  qituin  c/evasscnf  Judas  et  sui 
ocu/os  siios,  ecce  /jopulus  inultiis.  ciijus 
non  craf  nuincrus,pev  hypei'boIen,  et  erant 
genliles,  portantes  scatas  et  machinas,  uf 
comiirehenderent  munitionem,  id  est  for- 
talitium  in  quod  Judaei  confugcrant.  Et 
vidit  Judas  quia  cic/nf  bc//iiin  illurum  gen- 

B  tilium,  oppugnanlium  locum  illum  muni- 
tum,  et  eos  qui  cranl  in  illo  :  ef  ctiinnir 
belli,  id  est  bcilauliuin,  vel  sonus  collisio- 
nis  armorum.machinarumque  bcllicarum, 
ascendit  in  cceium,  id  est  multum  alle.  Ef 
venit  tribus  ordinibus  j)ost  eos.  Divisit 
enim  exercitum  suum  in  tres  partes,  et  sic 
tribus  agminibus  distinctis,  aggressus  est 
impios  illos  a  [evg,o.  Ef  exc/amaverunt  tu- 
bis  hi  qui  erant  cum  Juda.  juxta  illud  Nu- 
merorum  :  Si  exieritis  ad  bellum  de  terra  M,m.x,9. 
vestra  contra  hostes,  clangetis  ululanlibus 

C  lubis.et  erit  recordatio  vestri  coram  Do- 
inino  Deo  vestro,  ut  eruamini  de  manibus 
inimicorum  vestrorum  ;  et  clamaverunt  in 
orafione  :  quffi  est  spiritualis  et  sonantis- 
sima  tuba.  Ef  cocjnovcrunt  castra,  id  est 
exercitus,  Timothci ,  quia  Machabofus  est, 
cujus  prosperitatem  et  fortiludinem  erant 
experli.  Et  jiercusseruiif  eos  /)lai/a  maijna. 
et  ceciderunt  ex  eis  fere  octo  millia  viro- 
rum.  Ef  diverfit  Judas  in  Maspha.  id  est 
ad  urbem  gentilium  sic  vocatam,  non  in 
Maspha,  quae  fuit  urbs  Judajse. 

D  Delndc  describitur  alia  ac  major  debel- 
latio  Timothci  a  Juda.  Et  iiiisif  Jin/as  sjje- 
cit/ari  exercitum,  id  est,  quosdam  indu- 
striosos  misit  de  suis  ad  considerandum 
quanlitateni  ac  dispositionem  exercilus  Ti- 
mothei;  et  renunt iaverunt  cj,  videlicet  Ju- 
dae  :  Quia  convcnerunt  ad  eum,  id  est  ad 
Timotheum,  omnes  gentesqiuv  incircuitu 
tiostro  siint,  etc.  Et  dixit  Timofheus  :  Si 
transierit  Judas  ad  nos  prior,  transfretan- 
do  per  torrentem  ad  nos,  non  poterimus 
sustinere  eum  :  quia  transfretatio  illa  fuit 


ENARRATIO    IN    CAP.  V    LlBIll    PRIMI    MACIIAB.EORUM. 


ART.   V 


291 


Exod.  XVII 
18. 


signuin  audacia?  et  confidenlice  inagna>, 
quse  multum  valct  in  praelio. 

Et  congreyavil  Jttdas  univcrsos  Isrii('li- 
tas,  qui  erant  in  Gaiaaditide.  id  est  in 
terra  Galaad,  quatenus  secuin  niorai'enlur 
cum  securitale  in  tcrraJudffiae.  £"/•"(;  <(«/c')u 
Jtidas  conf/rer/ans  ca;tremos,\d  est  ultimos, 
ne  (|uis  liosliiim  improvise  irriiens  percu- 
teret  eos  :  quemadmodum  Amaiecilie  in 
deserto  percusserunt  extremos  et  lassos  ag- 
minis  fiiiitriiiii  Isiaej,  piout  in  E.\odo  el  in 
IJeuleroiiomio  iegilur.  is"/  ed-/iorta/ia/tir  jjo- 
jntlum  per  tolani  viam  per  se  ipsum  el  per 
scribas  ac  sacerdoles  quos  habuil  secum, 
adinonendo  populuin  ad  virtules,el  giales 
Deo  veAAev\As.)f~.El  ascenderunt  in  montem 
Sion,  id  est  in  lemplum  situm  in  moiile, 
et  oblulertint  liotocausla,  pro  graliariim 
actione  quod  nemo  ex  eis  cecidisset,  donec 
revcrterentur  in  pace  :  quod  fuit  non  so- 
ium  magnuin  beneficium  Dei,  sed  et  graii- 
de  miraculuin,  quuin  in  obsidionilius,  de 
quibus  in  te.xtu  fit  sermo,  soleant  fieri 
strages  utrinque. 

Et  in  dielnis  qttibus  Jtuliis  et  fratres 
ejus  erant  absentes,  audivit  Josephus,  et 
Azarias  princeps  virtutis,  id  est  exercitus 
secum  relicti  :  nam  hi  duo  erant  a  Jutia 
relicti  pro  custodia  terraj  Judeeae  ;  res  benc 
gestas  a  Juda  et  fratribus  ejus,  et  prcelia 
qiia'  fiicta  sunl .  Et  dixit  Azarias  ille  ad 
Josephuin  :  Faciamus  et  ipsi  nobis  nonicn , 
id  est  famam  praeclaram.  Et  pra'cepil  Aza- 
rias  his  qui  erant  in  e.rcrcitu  suo,  ut  per- 
gerent  secum  ad  pugnam  :  ad  quod  ikui 
fuerunt  obligati,  quia  a  superiori  suo,  hoc 
esl  a  Juda.  fuil  ei  prohibiluin  assumere 
belluin,  ipso  Juda  nonduin  reverso  ;  ei  ab- 
ierunt  Jamniam,  id  est  ad  provinciam  sic 


A  vocalam.  El  cxivil  Gorgias  de  civitatc,  ct 
viri  ejus  ohviam  illis ;  el  ceciilertint  de 
populo  Israel  addtio  millia,et  fui/ati  suni 
.h)sc/)hus  et  Azarias,  etc  Ciijus  dejectio- 
iiis  Iriplex  causa  assignatur  ex  littera. 
Priina,  quia  contia  virtulein  obedicntiee 
iverunl  ad  prselium.  Secunda,  (iiioniam  ex 
vanilale  inoli  fuerunt,  hoc  (^st  desiderio 
fam;c  el  laiidis  huinana).  Tcrlia,  qiiia  noii 
eranl  de  semine  Malhathia),  per  cujus  fi- 
iios  Deus  pi\Toi'dinavil  populo  siio  victo- 
riaiii  (lare. 

B  El  viri  Jtula,  id  est  ipse  Judas  potis- 
simiiin  et  fralres  ejiis  post  eum,  deinde 
propinqui  et  fainiliares  auxiliurii  ejus, 
magnificali  sunl  valde  potestate,  lionore, 
faina,  triiimphis,  el  chaiisinatibiis  gratise 
Dci.  Et  convcncriinl  ad  cos  faiisla  accla- 
mantes  :  id  est,  quidam  genlilium,  visis 
lot  victoriis  et  prosperilatibus  Judai  ac 
fralrum  et  viroruin  i[)sius,  venerunt  ad 
ipsos,  ad  componendiim  cum  eis  pacem 
et  amicitiain  ;  acclainabantquc  eis  fausta, 
id  est  laudes  de  euforluniis  scu  prosperis 

G  eorum  successibus. 

In  illa  die  ceciderunl  saeerdoles  in  bel- 
lo.  Quod  quidam  exponunt  de  praedictis 
Josepho  et  Azaria,  qui  dicuntur  fuisse  de 
stirpe  sacerdotali  :  qui  tainen  in  textu  le- 
gunlur  fugati,  non  interfecti.  Potest  quo- 
que  exponi  de  sacerdotibus  quibusdam 
profectis  cum  eis  ad  prffiliuin.  Dum  voltiit 
fortiler  facere,  id  est,  quando  sacerdos  ii- 
le  qiiicumque  prcesuinpsit  se  forliler  ac- 
tiiruin,  diiia  sine  consilio  vera3  prudentise 
cxit  in  prcelitim.  Et  videlur  scriptura  ista 

D  qiiasi  despective  loqui  de  illis,  el  a  nuine- 
ro  plurali  ad  singularein  descendit,  sicut 
fil  in  libro  isto  frequenter. 


29i 


EXARRATIO   IN   C.AP.  VI    I.IBRI    PRIMI    MACHAB.EORUM.    —  ART.  VI 


ARTICULUS  VI 


EXPI.AN.\TIO    CAPlTll.I    SKXTl    :    KT    BEX    ANTIOCHUS    PKRAMBULAVIT    SUPERIORES    RE(iIO.NES. 


ORS  vitiosi  .\ntioclii,  ot  regiialio  lilii 
lfXejus,atque  congressio  Judaeoruin  con- 
tra  eum,  hic  describuntur.  El  rex  Anlio- 
clnts  perambiihivif  equitando  siipcriores 
regiones,  ad  colligendum  Iributa  ab  eis. 
Specialitei-  autcm  nilebatur  urbem  quam- 
dam  ditissimam.  Elymaidem  nomine,  spo- 
liare  ;  sed  nequivit,  quoniam  habitatores 
urbis  illius.  agnila  ejus  rapacitate,  fuga- 
verunt  eum.  Quumque  abiret  cum  ingenti 
tristitia,  venit  quidam  annuntians  ei  quan- 
tas  riiinas  et  mortes  sustinuerunt  duces  ac 
subditi  sui  a  Judteis,  ct  qiiin  diruerunt ,  id 
est,  quod  Judas  ac  sui  destruxerunt,  nho- 
minationem,  id  est  idolum  Jovis  colloca- 
tuni  ab  60  super  altare  lempli,  ct  sanctifi- 
catiotiem,  id  est  templum,  circuindederunf 
muris  cxcelsis. 

Et  factum  est ,  ut  audivit  rex  sernioiics 
istos,  expavit  Antiochus  his  auditis,  et 
commotus  est  valde  admiratione,  ira  et 
impalientia  :  inio  sicut  infra  secundo  li- 
bro  habetur,  repletus  furore,  jussit  sine 
cessatione  agitari  currum,  super  quem  se- 
dit,  comminans  Judffiis  et  templo  ac  urbi 
Jerusalem  ;  moxque  ex  curru  cum  impetu 
cadens,  laesus  est  usque  ad  mortem.  Ef 
incidit  in  languorem pra;  tristitia,e\.  etiam 

Prof.xMi.  ex  illa  ruina.  Siquidem,  Spiritus  trislis 
exsiccat  ossa ;  atque,  ut  iterum  Salomon 
proteslatur,  Sicut  vermis  nocet  ligno  et 
tinea  vestimento,  ita  tristitia  nocet  cordi. 
Et  dixit  amicis  suis  :  Reccssit  somnus  ab 
oculis  meis,  ex  inquietudine  phantasiae, 
sollicitudine  el  timore.  Unde  et  Nabuclio- 
donosor  ex  visione  sua  perterritus,  ait  : 

flan.  11,3.  Sermo  recessit  a  me.  Et  dixi  in  corde 
meo  :  In  quantam  tribulationem  dcveni ,  ct 
in  quos  fluctus  tristitiw,in  qua  nuncsum, 
qui  jucundus  erain  et  dilectus  meis,  qui- 


WMacKix 
4,7. 


Ibtd.  XXV 
20. 


A  bus  complacui,  a  quibus  et  lllustris  quasi 
antonomastice  sum  vocatus  !  Nunc  vero 
reminiscor  et  malorum  quce  feci  in  Jeru- 
salem.  Cognovi  ergo,  quia  propterea  inve- 
nerunt  me  mala  ista.  Eece  quomodo  ve-  /s.  xivm, 
xatio  dedit  huic  impio  intellectum.  ''■ 

Et  vocavit  Philippum  unum  de  amicis 
suis  :  cui  dedit  insignia  regalia,  commit- 
tens  ei  administrationem  totius  regni  sui, 
quousque  filius  suus  Antiochus  aptus  es- 
set  ad  regimen.  Et  mortuus  est  illic  An- 
tiochus   sceleratissimus,   anno   centesimo 

B  quadragesimo  nono  regni  Graecorum  :  et 
sic  regnavit  vix   annis  duodecim.  Gcepit 
namquc  regnare  anno  centesimo  fricesi- 
mo   seplimo,  ut  patuit  supra.  Sicque  il-   i.i/ar/i.i, 
lud  Job,  Iniqui  ante  tempus  suum  sublati  )J,j,j^„  n; 
sunt,  in  ipso  impletum  est.  Unde  et  ait 
Ecclesiastes  :  Non  sit  bonuni   impio,  nec  eccu.wk, 
prolongentur  dies    ejus  ;   sed    quasi   um-  "' 
bra  praetereant,  qui   non   timent   faciem 
Dei.  Girca  hunc  locum  Josephus  scribit  : 
-Miror  Polybium,  quod  vir  bonus  exsistens, 
dicit  ideo  perisse  Antiochum,  quia  voluit 

G  templum  Dianae  in  Perside  devastare.  Qui 
enim  nullatenus  egit  peccatum,  sed  tan- 
tum  cogitavit.  nullo  reatu  tenetur.  Ex  qui- 
bus  verbis  eliciunt  quidam  Josephum  aes- 
timasse,  non  esse  culpam  in  cogitationc 
aut  appetitione,  nisi  procedat  in  actum. 
.\uclor  vero  Scholasticae  historiae  sic  con- 
cludit  :  Hic  patet,  secundum  opinionem 
Josephi,  quod  lex  cohijjuil  manum,  non 
animum.  Et  cognovit  Lysias,  quoniam 
iiwrtiius  cst  rex  :  quia  ad  talia  denuntian- 
da  multi  piffcurrunt ;  f/co«6V(7M(Vipse  Ly- 

D  sias  regnare  Antiochum  filium  ejus  regis 
defuncti.  Hoc  celeriter  fecit  Lysias,ne  ado- 
lescens  Antiochus  veniret  sub  tutela  atque 
regimine  prfefati  Philippi. 


ENARRATIO    l.N    C.AP.  VI    l.inni    PRIMI   MACIIAB.F.ORUM. 


ART.  VI 


293 


El  (jiii  rrii/i/  iii  iircc,  coticliiscnnit  Is 
racl  in  circui/u  sanctorum,  id  csl,  arcla- 
veraiit  ipsos  sacerdotes  et  consislenlcs 
cum  eis  infra  septa  teinpli,  ita  qiiod  iion 
valebant  libere  introire  et  exire  sicut  cul- 
liis  Dei  exegit.  Arx  qiiippe,  Josepho  tesle, 
altiludinein  templi  vicit.  Et  convcncrun/ 
siinul  ct  obsedcrunl  Judas  ac  sui  cos  qui 
eranl  in  aree,  ct  fcccrun/  halistas.  id  est 
instrumenta  ad  jacienda  spicula  conlra 
arcein,  ef  tnachinas  alias  bellieas,  ad  ai- 
cein  oblinendam  idoneas.  Et  ccicrunt  qui- 
dam  ex  ipsa  arce  de  nocle,  id  est  clam,  ct 
adjunxeru/it  sc  illis  impii  ex  Israel  refu- 
gae  legis,  ct  abierun/  ad  recjeni,  et  dixe- 
runt  :  Nos  decrevimus  servire  pa/ri  tuo 
Anliocho  jam  defunclo.  Isli  fueriint,  qiii 
i.Uach.,,  el  primo  capitulo  leguntur  accessisse  An- 
''"■  liochum  pro  licenlia  vivendi  gentililer. 
Et  filii  /los/ri  prup/cr  /loc  ahaJienahant  sc 
a  nobis,  volenles  in  Judaismo  manere  ;  et 
quicumque  i/iveniebantur  ex  nobis,  intc/-- 
ficicban/ur  a  Malhalhia  et  filiis  ac  adjiito- 
ribus  suis.  E/  cccc  applicuerun/  hodic,  id 
esl  tempore  isto,  ad  arcem  ;  et  munitio- 
ncm,  id  est  fortalilium  in  Bethsura  urbe 
/nunierunt  :  sicul  pra^habitum  est. 

His  aiidilis,  commolus  est  rex  ;  et  colle- 
git  grandeni  et  fortem,  sicut  patet  in  tex- 
tu.  exercitum,  in  quo  eranl  triginta  duo 
c/cphanti  docti  ad  pr(eUu)n,  id  est,  per 
exercitalionem  multum  dirigibiles  facti  in 
bellis.  Nam  et  tesle  Philosopho.  elephanli 
siinl  inler  bruta  prsecipue  disciplinabiles, 
tanquam  de  ratione  muitum  participan- 
tes.  Et  applicuerunt  rex  ac  sui  ad  Beth- 
sura/n  expugnandam,  et  fcccrun/  /nachi- 
nas  ;  ci  cxicrun/ Iv^Aiiix  a  Juda  constiluto 
in  forlalilio  illo,  et  succenderunt  eas  ma- 
chinas  regis,  c/  pui/narcru»/  i-iri/i/cr.Jn- 
das  enim  non  posuil  in  fortalitio  ilio  cii- 
stodiendo  ac  defendendo,  nisi  forlissimos 
pugnalores  valde  audaces. 

E/  .ludas  /■ccessi/  ah  a/'cc  ad  siiccurren- 
diim  suis  in  Bethsura.  E/  surrexit  rcx  an/c 
/«(•(•//(, qiiia  audivil  Judam  venire  ;  ct  co/n- 
paravcrunl ,  id  esl,  (iisposueriinl,  se  excr- 
citus  tam  re^is  quam  Judae,  ;/(  pradium; 


1\,  35. 


A  ('/  clcphaiitis  oslcndcrii/il  saiigiiiiiciu  nvai 
cl  iiiori,  id  est  maleriaiii  iilam  liqiiidaiii 
expressam  ex  uvis  el  iiioris  cruori  consi- 
milem,  ad  acucndiim  eos  in  prwliuin.  V,\ 
talis  namque  materiEe  inluilione  provo- 
cantiir  ad  pugnam,  siciil  et  equi  ex  buc- 
cinarum  clangore.  juxla  illiid  Job  :  Non  Johwxix, 
reputal  lubfe  sonare  clangorem  ;  ubi  au- 
dierit  buccinam,  dicif,  Vah.  Et  diviserunt 
ministri  regis  hcstias,  id  est  elephantos, 
qu;e  videntur  maximaj  bestiaruin,  pcr  lc- 
i/ioncs.   Scd  el  turres   lignea'  supcr  eos, 

B  scilicet  elephantos.  Et  residuum  cquita- 
lu/n  hinc  et  inde,  id  est  ex  ulroqiie  latere 
hestia.rum,  statuit,  id  est,  ordiiiate  divisil, 
in  duas  partes  :  sic  quod  una  pars  residui 
exercitus  fuit  a  dexlris  bestiarum,  alia  a 
sinistris  ;  tuhis  cxcrcitum  coiiiinovcre,  id 
est  ex  clangore  buccinariiin  animare  et 
excitare  bellatores  ad  pugnam,  cl  pcrur- 
f/cre  constipalos  in  /cr/ionihus,  id  est  mili- 
tes  condensatos  constringere  seu  dirigere 
ad  processum,  ul  sic  conjiinclim  progre- 
dienles,  non  possent  ab  hostibus  separari 

C  ab  invicem.  Et  ul  refulsit  sol  in  clypeos 
au/-eos  et  a^reos  exercitus  regis,  resplendu- 
erunt  /iiontes  ab  cis,  sicut  lampadcs  ignis, 
ex  repercussione  radiorum  splendentiiim. 
Jussit  enim  rex  clypeos  illos  nudari,  ut 
nimium  suis  claritatis  fiilgorem  emitte- 
rent  :  et  hoc  forsan  fecit  ad  incutien- 
diim  timorem  Judae  ac  suis.  Et  dislincia, 
id  est  ordinatc  dWiss.,  est pars  exercitus  re- 
ffis  per  iiwntes  crcclsos,  per  quos  ivil,  ne 
quis  de  exercitu  Judae  effugeret  per  mon- 
tes  excelsos,  et  alii,  hoc  est,  alia  pars 

D  exercitus,  distincta  esl  et  processil  per  lo- 
ca  humilia,  id  est  bassa  ;  ct  ibanl  caule  ct 
ordinate.  Talis  enim  ordinatio  valde  iiti- 
lis  esl  in  bellis  :  imo,  secundum  Vegetiiim, 
mulliliido  inordinata  non  est  nisi  liostiiim 
victima.  El  cominovchani nr  qiiadam  ad- 
miratione  seu  horrore  oinncs  inhahitnnlcs 
lcrriun  illam,  a  qua  videri  poterat  et  aii- 
diri  exercitus  ille,  a  voce  niultitudinis  eo- 
rum  el  collisionc  armorum.  Et  appropin- 
quavit  Judas  et  exercitusejus  in  prcelium, 
ct  ceciderunt    de  exercitu   regis  seaxenli 


294 


ENARRATIO    IN   CAP.  VI    I.IRRI    rRDII    MACHAB.EORIM. 


ART.  VI 


II  Mnch. 
xiii. 


PoiTO,  infra   libro   secundo  aliqiia  A  in  Bethsitra.  promittendo  eis  securitatem, 


aliter  recitantur  de  prjelio  isto,quam  hic  : 
quse  ibi  discutientur. 

Et  viiUt  Eleazar  fiUus  Savra  bestiam 
unam  loricatam  loricis  regis,et  viston  cst 
ei  quod  in  ea  esset  rex ;  et  dedit  se,  iit  ac- 
quireret  sibi  nomen  wternnm,  periculo 
mortis  corporalis  pro  bono  communi.  Et 
cuctirril  ad  eam  aitdactcr  in  iiiedio  lci/io- 
nis,interficiens  a  dextris  et  a  sinistris.  Et 
ivit  sub  pedes  elep/ia n t is,  id  est.propc  et 
infra  pedes  illius  elephantis,  pulans  quod 


dummodo  exirent  fortalitiiim,  et  dimitte- 

rent  ilhid  sibi  :  quod  et  fecerunt,  necessi- 

tale  qiiadam  conipulsi.  El  e.rierunl  de  ci- 

vitate,  quia  non  erant  eis  aUmenta  ibi 

coiiclusis.  id  est,  ipsi  custodes  loci  illius 

obsessi  ibidem  a  rege,  non  habuerunt  ne- 

cessaria  vitae,  quia  sabbala  crant  terra',  id 

est  septimus  annus.  in  quo  Judaei  terram 

non  seminabanl,  prout  in  Levilico  habe- 

tur,  quo  Dominus  jussit  :  Sex  annis  seres    zef.  xxv, 

agrum  tuum.  Septimo  anno  sabbalum  erit  '■*" 


rex  esset  in  ea,  id  est  in  lurre  superposita  B  terrte  :  agrum  non  seres.  Sed  qualiter  is- 


Judic.  XVI, 
30. 


besticB  ilii.  cl  occidil  eum,  videlicet  ele- 
phantem  ;  el  cecidil  bestia  super  ipsinn.  cf 
morluus  esl  iUic,  oppressus  mole  elephan- 
tis  :  sicut  et  Samson  exspiravil  sub  domo 
quam  dejecit.  Sed  istud  faclum  est  in  pu- 
blico  bello,  in  quo  pro  boni  communis 
conservalione  seu  procuialione.  exponen- 
da  est  mortis  discrimini  vita  corporalis 
particularium  personarum.  Quod  autem 
Eleazar  dicitur  istud  fecisse.  Ul  acquireret 
sibi  nomen  seternum,  in  bono  accipilur. 


tud  potuit  esse  causa  penurise  Judfforum 
istorum  ?  quum  Dominus  eodem  dicat  ca- 
pitulo  :  Quod  si  dixerilis.Quid  comedemus  /Aid.20,21. 
anno  septimo,  si  non  severimus  anno  sex- 
to  ?  Daho  benedictionem  meam  vobis  an- 
no  sexto^el  faciet  fructus  trium  annornm. 
Ad  quOid  quidam  respondent.  quod  be- 
neficium  istud  miilliplicationis  fructuum 
sexto  anno,  fuit  subtractum  Judeeis  post 
reditum  a  Baliylone.  sicut  el  alia  quae- 
dam.  Hffc  tamen  responsio  probationem 


EccU.itu. 
13. 

\Mach.  u, 
51. 


Ibid.  5. 


secundum  quod  ait  Scriptura,  Curam  habe  C  non  habet,  nec  auctorilatem.  Ideo  dici  po- 


l  Reg.  XXVI, 
i-.WReg.w. 
13,  18. 


de  bono  nomine  :  prout  supra  expositiim 
est.  Prffterea,  ut  Josephus  refert.  et  Magi- 
ster  in  historiis  sequitur,  Eleazar  isle  fuil 
frater  carnalis  Judff  Machab;ei.  et  supra 
Eleazarus  appellaUir,  eratque  quartus  in- 
ter  filios  Mathathise.  Nec  obstat  quod  no- 
minatur  hic.  filiiis  Saura.  Nam  Saura  po- 
tuit  esse  nomen  matris  suae.  sicut  et  Joab 
et  fralres  ejus  in  libris  Regum  frequenter 
dicunlur  filii  Sarvise.  Vel  Malhathias  alio 
nomine  vocatus  esl  Saura.  quemadmodum 


tesl,  sicut  et  infra  in  isto  capitulo  langi- 
tur.  quod  hi  qiii  remanseranl  in  Juda?a  de 
gentibus.  consumpserant  reliquias  eorum, 
scilicel  terrfe  nascentiiim.  quse  repositse 
erant.  Vel  oli  aliquam  populi  culpam,  fiiit 
beneficiiim  hoc  subtractuni  pro  tiine  in 
parte  vel  toto. 

Et  comprehendit  rcA-  Bethsuram  egres- 
sis  inde  Judaeis.  Et  appUcuit  castra  ad 
Jerusalem  ad  locum  sanctificalionis.iA  est 
templi ;  et  statuit  baUstas  ad  sagitlandum 


I  Reg.  XVI, 
1 :  /s.  XI,  1 : 
ilatlh.  1.  3. 

WReg.w», 


pater  David,  vocatus  fuit  Isai  et  Jesse  ac  D  contrarios,  et  ignis  jacula  ad  incenden- 


Naas.  Nam  legitur  in  Regum  libro.  quod 
Amasa  fuit   filius  Abigail   filife  Naas  :  ct 

^'  constat,  quod  Abigail  illa  fuit  soror  Sar- 

vise.  Hunc  Eleazar  Jtidas  vocavit  Mauro- 

*Aupiv  nem*,  ut  Josephus  scribit. 

Et  videntes  Judas  et  sui  virtulem,  id  est 
potestatem,  regis  et  impelum  e.rcrcitus 
ejus,  diverterunt  ab  eis.  Festinabant  enim 
ad  temphim  redire,  et  ilhid  munire  ac  cu- 
stodire.ne  praeoccuparetur  a  rege. 

Et  fecit  rex  pacem  cum  his  qui  cranl 


dum,  el  tormenla,  id  est  magna  instru- 
menta,  ad  lapides  jactandos,  ct  scorpios, 
id  est  inslrumenta  ad  emillendum  ve- 
nenatas  sagitlas,  el  fundibula.  Fecerunt 
aulem  et  ipsi  Judas  et  sui  machinas  belli- 
cas,  cl  pugnaverunl  dics  mnltos.  Efcw  au- 
tcm.  id  est  sufficientia  victualium  pro 
tempore  nolabililer  longo,  non  erant  inci- 
vitate  Jerusalem,  eo  quod  sejjtimus  annus 
esset  :  sicut  modo  expositum  est.  Quibus 
verbis  pro  causa  subjungitur  :  ct  qui  re- 


ENARRATIO    IN    CAP.  VII    l.ir.HI    PRIMI    .M.KCIIAB  KOUU.M. 


ART.  VII 


295 


ma»!ii-ranl  in  Jathva  (tf  r/oi/i/i/is.  coi/s/o»- 
pserant  reliquias  cor/im,qiKf  ivposi/a'  fii- 
eran/.  E/  reinnnscr/ii//  ii/  sanc/is,  id  csl 
in  civilale  el  leniplo  Jcrnsalem,  viri  pa/ici 
cum  Juda,  quoniam  obtinuera/  eos  fames: 
id  est,c.x  inopia  victualium,  compulsi  fue- 
runt  occuile  e.xire.  Ideo  Jiidas  cum  suis 
cito  fuissel  deviclus  per  famem  ex  obsi- 
dione,  nisi  Deus  siibvenisset  per  modum 
qui  suhdittir,  et  sicul  liberavit  sancliim 
ifl«/.sxiii,  David  a  circuiiidatione  Saulis,  per  advcn- 
'^''^'        tum  Philistinorum  in  lcrram  Saul. 

Et  audivit  L/jsias,  quod  P/iilippus  rc- 
rcrsus  e.iset  a  Persidc,  etc.  Fcstinavi/  ipse 
Lysias  ire  c/  diccrc  ad  rcr/cm  :  Dcficiinus 
quotidie  per   morfein  aliquorum  ex  no- 


A  slris,  clc,  c/  ii/c/i ii//)il  i/ii/iis  Drdii/iirc  dc 
rci/i/o  :  quasi  dical,  Neiiligiiiiiis  uliliora. 
N/inc  i/ar/uc  dc/nus  dc.v/cras  l/oininibus 
is/is,  c/  faciamus  cum  i/lis  paccm  ;  c/  ain- 
bulcn/  iii  legilimis  s/iis,  etc.  /iV  p/acuit 
sermo  in  conspectu  rcr/is  ;  et  misi/  ad  eos 
faccre  pacem,e/  receperunt  illa/n.  Etju- 
ravi/  illis,  videlicel  JiidEC  et  sociis  ejus, 
rc.r.  quod  niliil  ei  noceret,  ncc  teinplo  : 
qiiod  jiiramenlum  mox  fregit,  ingressiis 
lociini  sanclum  miiniliim,cujns  miirosdis- 
sipari  piiccepil,  ut  palet  in  texlii. 

B      Vcrumlamen  ab  hac  narratione  videliir 
pliirimiini  discrepare,  quod  secundo  lihro   n  Mnch. 
dc  ista  rccitatur  historia,  sicut  ibidein  Do-  "'"• 
mino  concedente  tangelur. 


ARTICULUS  VII 


DECLARATIO    CAPITULI   SEPTIMI    :    ANNO    CENTESIMO   QUINOUAGESIMO    PRIMO. 


BELLA  Judff  habila  contra  successorem 
prpedicti  regis  Antiochi,  hic  narran- 
tur.  Aniio  cen/esin/o  q/ili/quagcsimo  pri- 
nio,  exiil  Demc/rius,  Seleuci  filius,  ab  ur- 
he  Roina.  Sicut  pra>habitiim  est,  Seleucus 
iste  fuil  fraler  Anliochi  Hpiplianis,  qui 
mortuo  Seleuco,  invasit  n^gnum  ipsius,  ne- 
pote  siio,  videlicet  filio  prsefati  Seleuci 
e.\cluso  :  qui  filius,  nomine  Demetrius, 
profeclus  est  Romam  ad  agcndum  conlra 
avunculum  suum  Antiochum.  Audiensque 
ipsum  obisse,  reversus  est,  e/  ascendit  in 
civitatem  iiiari/i man/.  id  esl  juxta  mare 
sitam,<?/  rer/navi/  i/lic.  Alque,  ut  Josephiis 
refert,  civilas  ilhi  fiiit  Tyrus.  Et  factum 
est,  ut  inr/ress/is  cs/  in  do/num  rcr/i/l  /la- 
trum  suorum,  id  est,  in  urbem  atque  pala- 
lium  .\nliochiae,  quae  fuit  metropolis  Syriae, 
coiiiprcJ/ci/rlit  e.rcrci/us  An/iochum.  filium 
Antiochi  Kpiphanis,  ct  L//siam  :  ad  qiios 
exercitiis  conceperat  displicentiani  d  laii- 
corem,  pra>scrlim  illi  qui  ciiin  IMiiiippo 
vencrunl,  qucm  .\nli()cliiis  islc  (sccuiidiini 
Josephum)  paulo  anlc  occidil. 


C  E/  venerunt  ad  eum,  puta  Demetrium, 
vlri  Inlqui  ex  Israel,  refugse  legis,  et  Al- 
ciimis  dux  eorum,  rjui  volcbat  ficri  sacer- 
dos,  id  est  princeps  sacerdotum  seu  pon- 
tifex,  ut  post  insiniiatiir.  Et  accusaverunt 
populum  Juda>orum  aptid  regcm,  dicen- 
/cs  :  Pcrdidi/,  id  est  occidit,  Judas  ami- 
cos  /uos,  quos  reperit  in  Judaea  seu  ali- 
bi.  Et  mlsit  rex  Baccl/idem  ;  et  Alcimum 
l//ipl/im  i^o//s/l/ui/  i//  .laccrdo/ln/n.  id  est 
in  pontificalum.  Qui  venerunt  in  Judseam 
ciim    grandi    exercilii,   vcrbisque   dolosis 

D  volucriinl  deciperc  Judam  ac  fralrcs  cjus  : 
qui  non  credidcrunt  iilis  iniquis.  Porro 
alii  quidam  crcdebanl  illis,  siciit  subjun- 
gitiir  :  E/  convcncrunt  ad  Alcimum  et  Bac- 
cl/lrlcii/  coi/grcga/io  svrlbar/i///.  rcr/iiircre 
I//UV  J/is/a  s/in/,  id  cst  pcrlincnlia  ad  bo- 
num  rci  publicee  el  ad  conscrvalioncm 
ciilliis  divini ;  c/  /jriini,  A.ssirlrvl,  1///I  vran/ 
1 1/  /ilils  [sracl,  e/  exrjuireban/  ab  eis,  id 
cst  ab  .Mcimo  el  Bacchidc,  yjrjrc//;.  Porro 
.\ssi(hci  Jiuhci  siinl  dicli,  qiii  assidiic  va- 
cabant  divinis.  Dlxcrun/  cniin  :  Ilomo  sa- 


296 


EISARRATIO   l.N    CAP.  VII    LIBRI   PRIMl   MACHAB.EORllM.    —   ART.  VII 


cerdos  de  scmine  Aaronvcnit,nondecipiet  k^eve  dolo.  El  iniwtuit  sermo  Jud(v.  Et 


nos.  Hi  boni  viri  juxta  suani  sincerilatom 
judicaverunt  dc  aliis,  sed  decepti  fuerunt, 
et  occisi  ab  inipio  iilo  usque  ad  sexaginta 
viros  :  quae  deccptio  habiiit  in  eis  ratio- 
nem  poenffl,  non  culpa'.  Et  incubuit  timor 
et  trcmor  in  omnem  popidum  Judseorum 
ha»c  considcrantem  :  cujus  tinioris  signum 
est,  (juia  di.ccrinit  :  Xori  cst  in  eis,  vide- 
licet  Alcimo  et  societate  ipsius,  fe/-(tos  ver- 
borum,  quia  nec  juramenta  servant  neque 
promissa,  et  Judicium,  id  est  discretio 
verae  prudentiae,  seu  judicium  rectum  in  ^  cognovit  Xicanor,quiadenudatumestcon- 


contcrritus  csl  Judas  ub  eo.  Xam,  ut  Jose- 
phus  refert,  quum  Judas  et  Nicanor  pari- 
ter  starent,  dedit  Nicanor  suis  militibus 
signum,  ut  raperent  Judam  :  quod  sen- 
tiens  Judas,  subito  territus,  prudenter  et 
fortiter  exsilivit  ab  illo  nequissimo.  Ei 
iimpliiis  noliiit  vidcrc  faciem  ejiis,  puta 
Nicanoris,  cum  tali  circumventione  et  ad 
tempus.  Postea  tamen,  sicut  secundo  ha- 
betur  libro,  erant  multum  concordes.  De-  u.VnfA. 
inde  contra  se   invicem  pugnaverunt.  El  ^"'     '^' 


factis:  transffrcssi  sunt  enim  conslitulum, 
id  est  ordinationem  inter  nos  factam. 

Et  abiit  Bacchides  ad  regem  Demelrium, 
commissa  Alcimo  regione  Judaese.  Et  salis 
agcbat  Alcimus  pro  priucipalu  sacerdotii 
sui  obtinendo  et  conservando.  In  quo  no- 
tatur  ejus  ambitio :  et  Scriptura  minus  di- 
cendo.  plus  notat,  videlicet  quod  impor- 
tune.  impudenter,  et  per  practicas  vitiosas 
conatus  sit  pontificatum  obtinere  et  pos- 
sidere,  prout  ambitiosis  est  consuetudo. 


silium  cjus,  et  exivit  obviam  Jxidce  in  pu- 
gnam.  Et  ceciderunt  de  Xicanoris  eocercitu 
fere  quinque  millia  viri,  ct  fugerunt  in 
civitatem  David .  id  est  ad  arcem.  ipse  Ni- 
canor  et  sui,  ad  gentiles  ibi  manentes  et 
eis  confcederatos. 

Et  posl  luvc  verba,  id  est,  post  gesta 
designata  per  verba  haec,  ascendit  Xica- 
nor  in  montem  Sion,  id  est  ad  aliqua  ejus 
loca  eminentiora  ;  et  exierunt  de  sacerdo- 
libus  populi,  id  est,  aliqui  sacerdotes  ex- 


Numerari  etenim  vitia  nequeunt.  quot  ex  C  iere  de  templo,  salutare  eurn,  et  demon- 


ambitione  nascuntur  :  ex  qua  inter  cetera 
oriuntur  invidia,  suspicio  prava,  crudeli- 
tas,  simonia.  simulalio.  hypocrisis,  falsi- 
tas,  inquietudo.  mendacium,  perjurium. 
atque  adulatio,  prout  in  libro  de  Conside- 
ratione  plenius  docet  S.  Bernardus.A^  vidit 
Judas  omnia  mala  quw  fecit  Alcinius,  elc. 
Et  fecit  Judas  vindictam  in  filios  deserto- 
res,  qui  legem  palrum  suorum  sanclam 
dereliquerant  :  qui  tanquam  aposlats  le- 
gis,  fuerunt  gentibus  ferociores  ;  et  cessa- 


strarc  ei  holocaulomata  quce  offerebantur 
jj/-ore//e.  Specialiter  enim  orandum  est  pro 
pr.Tsidentibus  et  communilatibus  etiam 
iniquis  et  perfidis,  ut  convertantur.  Pro- 
pter  quod  Jeremias  mandavit  Judseis  in 
Babylonia  caplis,  ut  orarent  pro  pace  civi-  jer.wn.i. 
talis  ad  quam  translati  fuerunt.  Et  irri- 
dens  Nicanor,  sprevit  cos  tanquam  idolo- 
latra.  et  polluit,  id  est  inhonoravit.  El 
locutus  est  superbe,  et  Juravil  cuni  ira, 
dicens  :  Xisi  traditus  fuerit  Judas  et  ex- 


verunl   ultra  exire   in   regioueiii,  id  est,  D  ercitus  ejus  in   manus  meas,  succendam 


adjutores  Alcimi,  prBesertim  qui  erant  in 
arce,  non  audebant  amplius  per  Judeeam 
discurrere  ad  prsedandum  et  occidendum 
Judseos. 

Et  misit  rex  Nicanorem ,  etc.  Et  hostes 
parali  crant  raperc  Judam.  Ouum  enim 
Alcimus  vidisset  Judam  sibi  prsevaluisse, 
ad  regem  reversus,  accusavit  Judam  et  suos 
multis  criminibus.  Propler  quod  rex  misit 
Nicanorem  cuni  .\leinio.  habentem  secum 
magnum  exercituin.  voluili[ue  Judam  ca- 


domum  islam,  id  est  templum.  Hanc  prae- 
sumptionem  sacrilegam,  Deus  superbis  re-    i  Peir.\. 
sislens  plenarie  refrenavit,  et  superbissi- g"''"''''"' 
mum  illum  extreme  dejecit.  Yerumtamen 
inter  hsec  duo  bella,  inter  Jiidam  et  Nica- 
norem  habita,  quorum  unum  praefactum. 
et  aliud  consequenler  iu  lillera  describilur, 
notabile  fluxil  tempus,  quo  inter  ipsos  fuit 
concordia,  prout  sccundo  libro  recitatur.      \i  Hach. 
Consequeuter  describitur  in  hoc  loco.  ''"'•  '*"""• 
(lualiler  sacerdotes  zelo  justitiae  oraverunt 


ENARRATIO   IN    CAP.  VIU    l.inni    PRIMl    .MAC.IIAB.F.ORIM. 


ART.  VIII 


297 


pro  jiisla  dfjectione  obstinali  Nicanoiis, 
qui  fuit  lyrannus,  ot  publicus  hostis  boni 
coinniunis  afque  divini  cultus.  Ideo  liciiil 
conlra  cuni  sic  exorare. 

Et  exiit  Nicanor  de  Jerusalem,  et  castra 

iipp/iruit  ad  Belhoron.et  occiirrit  itli.  pu- 

ta  .Nicanori,  eavrcifus  Syriiv  ad  au.xiiiau- 

dum.  Et  Judas  applicuit  in  Adarsa  cum 

tritnis   initiiitus  viris.   Et  oravit  Judas  : 

Qui  missi  erant  a  rege  Assyrioriini  Senna- 

clierib,  Domine,  quia  blasphemaverunt  te, 

percussit  ex  eis  angelus  centiim  ocloginta 

ijuinijue  millia.  Pvimo  enim  missi  fuerunt 

i\  Reg.   a  rege  illo  Kabsaces  et  alii  quidam,  qui 

xvni.  I..1P  Qpm,^  enorniiter  blaspliemaverunt  ex  par- 

10-13,35.    ip   sceleralissimi    regis.  Propler   qiiorum 

hlasphcmias  aliaque  facinoia,  inlerfeclus 

fiiil  ab  angelo  totiis  penc  cxercitus  regis 

II  Pnr.    iliius.  prout  quarto  Regum  et  secundo  Pa- 

"»"■■--'■  raiipomenon  enarralur.  Sic  conlere  ejrer- 

ciluiii  islinn,  quia  male  locutus  cst  su/ier 

sancta  tua,  id  cst  contra  templum  et  sa- 

crificia,  et  conlra  fideies  tuos  ministros. 

Ef  commiscrunt  privlium   tcrliadccima 

die  mensis  Adar,  id  est  Martii,  et  cecidit 

Xicanor  primus  in  pra-lio.  Quo  cognilo, 

fugit  ejus  exerciliis.  Et  fubis  cecinerunf 

Judas  et  sui  post  eos  sic  fugientes,  cum  si- 

g,)i/icalionibiis.  quia  sonitus  lubarum  ila 

fiebat  et  formabatur,  quod  designavit  ho- 


.\  sliiim  fugam.  Et  exierunt  Judsei  dc  omni- 
hiis  caslellis  terree  suae  in  circuitu,  et  ven- 
lilaliant  eos  coriiibus  :  id  est,  insequcndo 
im[)ios  ilios,agitavcrunl  cos  hinc  inde  jier 
angiilos  et  cornua,  et  pcr  loca  diversa;  vcl 
sonando  post  ipsos  per  corniia ;  ef  con- 
rcrtcbanlur  iterum  ail  cos  undiqiie  occur- 
rcndo  fugientibus,  ita  quod  omnes  ceci- 
dcrunt. 

Postremo,  quemadmodiim  Nicannr  pra- 
ceteris  peccavit  cnormius,  sic  eum  ctiam 
mortuum  confusibilius  Iraclavcrunt :  qiiia 

B  jam  interfectum  decapitaverunl,  ejusque 
capul  in  arcis  apice  suspcnderunl.  l*'.t  qiiia 
specialiter  peccavil  per  inanuin  ct  lin- 
guam,  manum  contra  templum  contuma- 
ciler  cxtendendo.  et  pcr  lingiiam  bla- 
sphcmando,  multaquc  verba  sccleslissima 
proferendo,  ideo  abscideriiiil  ci  nuinum  et 
linguam,  sicut  in  iillimo  sccundi  libri  ca-  wMnch.w, 
pitulo,  ubi  ista  historia  plcnius  describi- '"' ''• 
tur,  conlinetur.  Ef  iuanum  rjiis  suspende- 
riiiit  confra  .Jrnisalrm.  In  secundo  libro 
habetur,  Gontra  templiim.  Ideo  intelligen-   ihid.  33. 

C  dum  est,  quod  suspenderunt  manum  ini- 
qiii  ex  opposito  tcmpli  ct  civitalis,  in  cujus 
cxtrcmitate  sitiim  fiicrat  tcinpliim.  Ef  si- 
luit  ferra  Juda  paucos  dies,hoc  est,  modi- 
co  tempore  plebs  Jiida>a  quicvit  a  pra?liis, 
ul  sequenti  palct  capilulo 


ARTICULUS   VIII 


EI.UCIDATIO    CAPITL'1.1    OCTAVI   :    ET    AUDIVIT    JIDAS    ISOMEN    R0MAN0RU.M, 
QUIA    SUNT   POTENTES    VIRIBUS. 


D 


ESCKIBITUR  hic.  qualiler  Judas  con-  I)  Dominus  cum  Israel.  Oiiod  si  piilas  iu  10- 


fugit  ad  humana  prepsidia,  imo  ad  Bo- 
manorum  idololatrarum  aiixilia.  Proptcr 
quod  vidclur  divini  promeruisse  siiblra- 
clionem  subsidii,  quum  jam  diidiim  arile 
Deus  pcr  Prophclam  suum  dixissct  ad  rc- 
II Pnr.jxv,  gcin  Jiida  :  (j  rcx,  ne  egrcdiatiir  leciim 
'  ■  exercitus  Israel  ad  pugnani  :  iion  cnim  esl 


borc  cxercitus  bella  consistere,  superari 
tc  faciel  Dominus  ab  liostiliiis  :  Dei  quip- 
pc  csl  adjuvarc  cl  iii  fugam  vcrlcrc.  Et 
audivit  Judas  nomen.  id  est  fainam,  Ko- 
miinoriim.  qm  tcmpore  Jud»  monaichiam 
pro  magna  partc  fiicriint  adepli  :  nondiim 
tameii  plcnaric  iisquc  ad   l(ii\[)iis  iiii|iciii 


298 


ENARRATIO   IN    r.AP.  VIII    LIBI\I    PRIMI   MACHAB.EORIM. 


ART.  TIII 


Julii,  vcl  poliiis  Octaviaiii;  i/iiia  po/c/itc.s 
suiit  viribus,  et  acquiescunt  ad  omnia  (/luv 
postiihintur  ab  cis  rafionabiliter  :  nam  pii 
fueriinl  ;  <•/  quicnmque  acccsserunl  ad  cos 
ad  facieiulum  cuiii  ipsis  aniicitiam.  an- 
nuerunt. 

Audicrunt  Judas  et  sui  prwlia  corum, 
scilicet  Homanorum. qui  vicloiiosi  fuerunt 
in  bellis,  ct  virtutcs  boaas,  id  esl  benevo- 
los  actus,  quas  fecerunt  in  Galatin  :  quae 
est  regio  Grjecise  ;  quia  obtinucrwit  eos. 
ctduxcrunt  sub  Iributum  :  id  est,  Romani 
subjugaverunt  sibi  Galatas  in  tributarios  ; 
ipsis  qiioque  sic  siibjtigatis  fuerunt  be- 
nevoli.  Et  quantn.  id  est  qiiam  magna  et 
strenua  opera,  fccerunt  iii  regione  Hispa- 
niw,  et  quod  in  potestatem  suam  rede- 
gerunt  metalla  argenii  ct  auri,  quce  ibi 
suiit,  et  possederunt  omneni  locum,  id  est 
qiiiedam  loca  de  nmnibus  ;  vel.  Omnem 
lociim,  pro  quo  obtinendo  egressi  sunt  ; 
consilio  suo  et  pafientia  :  quia  ut  allega- 
tum  est  sfepe,  ad  prffvalendiim  in  pr;eliis 
plus  confert  priidentia,  qiiam  forlitudo. 
Consilium  autem  est  actus  prudentiae.  Pa- 
tientia  quoque  plurimum  proficit  ad  trium- 
plium.  ipsos  namqiie  pugnatores  oportet 
frequenter  inulla  et  magna  pali  incommo- 
da  :  in  quibus  patienlia  est  necessaria,  ne 
propler  hujusmodi  aspera  lal)or  bellicus 
omitlatur.  Hinc  libro  de  Re  mililari  scribit 
Vegetiiis.  qiiod  per  nullam  rem  Romani 
ita  sibi  subjugaverunt  orbem,  sicut  per 
priidentiam  bellicam,  e.xercitiumque  ar- 
morum.  Graeci  enim,  ut  ait,  erant  eis  as- 
tutiores,  Gallici  numero  piures,  Hispani 
ferociores,  Teutonici  corpore  grandiores. 

El  PhiJippuiii  ct  Perscii  Cclhcoruni  rc- 
gem.  Josephiis  dicit,  Reges  :  et  forsan  po- 
nitur  hic  singulare  pro  plurali.  Et  Antio- 
chum  mai/nuiii  rcgcm  Asiiv  coiilritum.  id 
est  victum,  uli  cis.  Ille  Antiochiis  ruit  ])a- 
ter  Antiochi  Epiphanis,  ut  patuil  in  e.xpo- 
silione  primi  capiluli.  El  slalucruiil,  id 
est,  injunxerunt  ei,  ut  daret  cis,  puta  Ro- 
manis,  tribulum  magnum  cl  consliliiluin. 
id  est,  id  quod  exegerunt  ab  eo  ultra  tri- 
hwUnn.  Et  rcgioiiem  Indorum  esse  victam 


A  ab  eis,  ct  Medos  ct  Lydos  dc  oplimis  rcgio- 
nibus  eorum,  supple.  esse  ejectos  a  Roma- 
nis  ;  cl  acceptas  cas  ab  illis,  id  est  regio- 
nes  Medornm  atque  Lydorum  vi  armorum 
obtentas  ab  ipsis  Medis  ac  Lydis  per  Ro- 
manos,  dcderunl  ipsi  Romani  Eunieni  re- 
gi  ipsis  confoederato.  Et  quia  qui  erant 
a/nid  Hcl/adnn,idesl  regionem  seu  locum 
sic  dictum,  volucrunl  irc  ct  lollcre  eos.  vi- 
delicet  Eumenem  regem  ac  suos  de  pra?fa- 
tis  terris  Medorum  et  Lydoriim,  c/  innoluit 
scrmo  Iiis.  id  est,  propositum  illorum  ex- 

B  sistentium  apud  Helladan  fuit  patefactum 
Romanis.  Et  miscruiil  ad  cos,  id  est  ad 
Eumenem  ac  populum  ejus,  ducem  unum 
cum  suo  exercitu  in  illorum  subsidium, 
el  pugnavcrunt  rex  ille  et  dux  missus 
a  Romanis,  conlra  illos  exsistentes  apud 
Helladan,  ct  ceciderunt  ex  illis  Hellada- 
nis  multi ;  et  caplivas  duxerunt  Romani 
uxores. 

Cum  amicis  autem  suis,  et  qui  in  ipsis 
rcquiem  habebant.  id  est,  siib  eorum  de- 
fensione  et  confcederatione  quiescebant. 

C  conservaverunt  amiciliam. 

Et  in  omnibus  his  nemo  Romanornm 
portabat  diadema,  id  est,  niilliis  fuit  inter 
eos  imperator  aut  rex.  Nempe  primus  rex 
Romanorum  fuit  Romuhis  conditor  urbis 
cum  fratre  suo  Remo  :  quo  occiso  a  Fabio 
Romiili  diice,  Romulus  faclus  est  rex  url)is. 
Post  qiiem  praefuerunt  reges  in  urbe  usque 
Tarquinium  Superbum  :  qiio  cum  filio 
suo  Tarquinio  feroce  a  Romanis  expulso, 
cceperunt  praeesse  et  praefuernnt  consules, 
deinde  dictatores  atque  tribnni  plebis  us- 

D  que  ad  Jnlium  Caesarem,  qiii  nsurpavit  et 
invasit  imperinm  :  cui  successit  Octavia- 
nus,  sub  quo  nalus  est  Christus.  Ideo  tem- 
pore  Machabaeorum  non  praeerant  reges 
Romanis. 

Et  quia  curiam  fecerunt  sihi,  et  quoli- 
dic  consulcbant,  id  est,  de  agendis  et  evi- 
tandis  inter  se  conquirebanl,  trcccnli  '  •aiiasfre- 
viginli  consilium  agentes  semper  de  mul-  ""'"' 
tiludiiic,  id  esl,  Irecenti  viginti  illi  erant 
ex  miiltitudine  Roinanorum  electi,  tan- 
quam  prudentiores  ad  tractanda  consilia. 


ENARRATIO    IN    CAP.  Vlll    T.lBRl    PRIMI    MAC.llAB  EORUM. 


ART.  Vlll 


299 


Vel  sensus  est.  quod  Irc^centi  vitrinli  con-  A  domus  potcst  subsislcrc,  iil  in  rcgulu  sua 


sulebanl    dc   inulliliidinc.   id    csl   dc   ipsa 

comniunilalc,  (]uoil  sciiiccl  prodi'sscl  rcipn- 

blic;?  ct  paci  omniuin  subdiloium,  11  ijidc 

(/iffim  sunt,  gerant,  id  est,  vere  e.xpcdi- 

entia  et  eorum  majestatom  dcccntia  afrant 

y». isxii,s.  ac  prosequaiitur,  ju.xla  illiid  Isaia^  :  Prin- 

ccps,  quae  digna  sunt  principe,  cogitabil, 

et  ipse  super  duces  stabit.  Ecce  qualitcr 

Homani   isti   adhuc  gentiies,  agnoverunl 

/•rof.  xiii.  quod  in  Proverbiis  Saiomon   dixit   :  (jni 

'"•  cuncta  agunt  consilio,  reguntur  sapienlia. 


sanclus  scribit  Hieronymus.  Dc  ista  matc- 
ria  miilliplicis  rcgiminis,  cl  qnid  sit  opii- 
iniim.  alqiie  de  anliipio  iilo  rcgiminc  lio- 
iiianorum,  magislraliler  tractat  S,  Thomas 
in  iibro  suo  dc  Hcgiminc  rcgiim  :  .Egidius 
(pioi[uc  in  iibro  dc  Kcginiinc  priucipum, 
Et  non  est  inviclia  neque  selus,  id  esl  ran- 
cor  aut  contentio,  infcr  cos  :  sicut  solcl 
inlcr  ambiliosos  consistere,  Durantc  autem 
hac  bonitalc  rcgiminis  Uomanorum.  pro- 
lcceriinl   in  mullis.  cl  in  brevi   vencrunt 


/6id.xii,io.  Et  rursus  :  Qui  pacis  iiieunt  consilia,  sc-  B  ad  ma.ximum  incremenlum,  prout  de  hoc 


Jbid.xi,n,  quctur  cos  gaudinm,  Ilemqiic  :  Erit  saliis 
ubi  multa  consilia,  Si  Homani  illi  pagani 
ad  lemporalem  prosperitatem  suum  regi- 
nicn  rclcrcnles,  tam  assidue  alque  quoli- 
dic  inter  se  contulerunt  et  consuluerunt 
de  bono  communi :  quanto  magis  Pontifex 
summus  et  curia  c.jus,  quorum  esl  ad  cCter- 
nam  bcatiiudincm  oidinare  praesidcntiam 
suam.  deberent  quotidie  inler  se  perscru- 
lari,  consulere,  dctcrminare  ea,  qusp  ad 
lotiiis  Ecclesia>  et   univcrsorum  statuum. 


Cato  el  Tiilliiis  mnlla  conscribunl,  Poslca 
vcro  fiiit  hoc  regimen  in  ipsis  corruptum  : 
nnde  venerunt  ad  miserabile  decrcmen- 
tiim.  .Nenipe,  iit  ait  Hieronymus,  el  anlc 
eum  Salluslius,  sicul  concordia  parvae  res 
crescunt,  sic  per  discordiam  res  maximac 
dilabuntur, 

El  clci/il  Jndas  EHj)o/cinii(m  et  Jaso- 
nem,  et  misil  cos  Roinam  coi/siiiucrc  cu>n 
i/Iis,  piita  Homanis,  amicitiam  et  socictn- 
tcm,  ct  ul  Uomaiii  auferrent  a/)  eis,  vide- 


graduum,  potestatum,  et  ordinum  ejus  pei-  G  licet  a  Judsis,  JKc/nm  Gra-corum,  id  est 

tincnt  reformationem,  profectum  atque  sa-  gravc  dominium,  quo  rcges  Syria»  oppri- 

Iiitcin  ?  Oiiod   ct  suo   modo    unusqiiisquc  mcbanl   populiiin  Judieoriim,   Dicitur  aii- 

regum  et  principum,  episcoporum  et  pra>-  tem  jugiim  illiid,  Grwcorum,  quoniam  ex 

latonim  debcret  pcragere,  qiiatenus  juxta  (Irfecorum  imperio  exstitit  derivatum,  El 

dignitatem  pra^lationum  et  officiorum  eo-  p/acuit  scrmo  I(igatorum  Judse.  in  conspe- 

rum,  esset  et  dignitas  aclionum  ac  gubcr-  ctu  eorum,  scilicet  Romanorum, 


PS.  XLVIII, 

13,  Jl. 


nationum  ipsorum.  Verum.  homo  quum 
in  honore  esset,  non  intellexil  :  compara- 
tiis  esl  jumenlis  insipienlibus. 

Et  eommittunt  uni  homini  mai/islra- 
tum  suum  per  singulos  annos  :  qiii  prte- 


El  rescripserunt  in  la/ju/iswrcis  ad  per- 
pctuam  rei  menioriam  :  Benc  sit  Romanis 
ct  f/enti  Judccorum  in  mari,  id  est  bellis 
navalibus,  negotiisque  marinis,  ct  in  terra 
in  (elernum,  id  est  per  omne  tempus  vitae 


fiiit  ceteris  universis  temporc  suo.  Sicquc  D  conim.  Qaod  si  instilcrit  bc//um  Romanis 


regimen  eorum  fuit  quodammodo  monai- 
chicum  el  regale  :  quod  (testePhilosopho) 
optimum  cst.  absoliite  loqiiendo.  habctqiic 
adinixtuin  aliquid.  imo  cl  multiim  de  ari- 
stocratia  et  democratia.  Et  lale  regimen 
in  cerlo  casu  ex  specialibiis  causis,  et  ad 
lcmpus  potest  optimiim  esse.  Et  omncs 
o/yediunl  uni  temporc  praesidentise  sua". 
Obedienlia  namque  esl  siimmc  necessaria 
et  saluberrima  res  in  omni  cominiinilale  : 
sine  qua  niilla  polilia,  nulla  villa,  niilla 


/irius.  aut  omni/)Us  sociis  corum,  id  esl 
cuicumquc  genli  Romanis  confoederalse, 
au.ri/ium  fcret  ffcns  Judicorum.  proul  lcm- 
pu^  dictaveril,  id  est,  dispositio  lemporis 
seu  casus  occurrens  exegerit,  corde  pleno, 
id  esl  prompto  atqiic  omnino  spontanco. 
El  pra'liiinii/>ii!i.  id  cst,  JiKLnpis  Romanos 
jii\anlil)iis,  )ioi)  da/»i ))l  ^omAnx  lriticu)n, 
arma,  pccunium,  id  est  slipcndium,  vc/ 
))avcs,sicut  p/acuit  Ifoinanis,  id  cst,  prout 
Romani   i>tud  insliliicrunl  :  ct  custodient 


300 


ENARRATIO    IN    CAP.    IX    LIBRI   PRIMI   MACHAB.EORUM. 


ART.    IX 


Judcei  mandata  eoritm,  videlicet  Romano-  A 
rum,  niliil  ab  eis,  id  est  Homanis,  accipi- 
entes  ipsi  Judapi,  sed  suis  expensis  servi- 
entes  ac  subvcnicntes  Romanis.  SimHifcr 
succurrent  Romani  Judaeis  ;  adjuvabi(/i/ 
Romani,  et  adjueantibus  Romanis  ipsos 
Judeeos,  non  dabitur  a  Judaeis  triticum, 
etc,  id  est  stipendium  :  sed  Romani  suis 
expensis  succurrent  Judaeis.  Quod  si  post 
hcec  verba,  hi  aut  illi ,  id  est  Romani  sive 
Judffii,  addere  vel  demcre  ad  hwc  vel  ab 
his  aliquid  voluerint,  facient  e.r  proposi- 


to  suo,  id  est  concordi  deliberatione,  seu 
communi  utriusque  partis  consensu.  Sed 
et  scripsimus  ei,  id  est  Demetrio,  dicentcs: 
Quare  gravasti  jugum  tuum,  id  est  pote- 
statis  tuap  tyrannidem  et  abusum,  supcr 
ainicos  nostros  et  socios  Judceos  .<*  Si  crgo 
iterum  adierint,  id  est  accesserint,  nos, 
adversum  tc  conquerendo,  atque  subsi- 
dium  postulando,  fucicmus  illis  judiciuin, 
id  cst  judicialem  vindictam,  et  pugnabi- 
mus  tccinn.  id  est  contra  te,  mari,  id  cst 
bello  navali,  terraque. 


ARTICULUS  IX 


EXin.A.NAIlU    CAniLl.l    NU.M   :    l.MEREA,    L'T    ALDIVIT    DKMETBIUS    "IIA    CECIDIT    MCANOR. 


ItTORS  Judae  et  institutio  fratris  sui  Jo- 
iTx  natha>,  ac  aliqua  ejus  bella  hic  de- 
seribuntur.  Inlerca.  id  est.  inter  ea  quae 
dicta  sunt,  hoc  est  infra  tempus  quo  lega- 
ti  Judae  et  popnli  sui  fuerunt  in  expeditio- 
nc  commissi  cis  ncgotii  occupati,  vt  au- 
divit  Demetrius  quia  cecidit  Nicanor  ct 
exercitus  ejus  in  prcelio,  apposuit  Bacchi- 
dem  et  Alcimum  rursus  mittere  in  Ju- 
daam,  et  dextrum  cornu  cum  iUis,  id  est 
fortiores  et  constanliores  de  suo  exercitu, 
qui  solent  poni  in  dextera  parte,  et  regi  a 
dextris  adsistere.  Et  abierunt,  ct  castra 
posuerunt  in  Masaloth,  el  occupaverunl 
eam,  et  peremerunt  animas  hominum  mul- 
tas,  intelligendo  pcr  animas  ipsos  homi- 
nes,  qui  quantum  ad  corpus,  occideban- 
tur.  Per  partem  etenim  totum  exprimitur. 
juxta  prsehabita. 

Et  Judas  posuerat  castra  in  Laisa,  et 
tria  millia  viri  electi  cum  eo,  id  est  cum 
Juda.  Et  viderunt  qui  erant  cum  Juda, 
multitudinem  exercitus  Racchidis,  qulu 
multi  sunt,  scilicct  viginti  millia  peditum 
et  duo  millia  equitiim.  et  tlmucrunt  val- 
rfe.-quum  lamcn  frcqueulcr  praevaluissent 
in  bellis,  in  quibus  comparative  loquen- 


B  do,  pauciores  eranl  respcctu  adversario- 
rum.  quam  in  islo  occursu  :  sed  ad  Ro- 
manos  idololatras  confugiendo,  merucrunt 
privari  conforlalione  animationis  ac  con- 
fidentiae  Dei ;  et  non  remanserunt  nisi  oc- 
tingenti  viri  cum  Juda.  Et  vidit  quod  de- 
fluxit,  id  est,minoralus  sic  {w\X,exercitus 
ejus,  et  be/lum  perurgebat  eum,  id  est, 
valde  arclabat  eum,  ita  quod  sine  suorum 
periculo  non  potcrant  declinare :  et  con- 
fractus  est  corde,  id  est,  solitam  confiden- 
tiam  in  Deo  amisit  pro  parte,  cpuia  non 

C  Jiabebat  teinpus  congregandi  eos,  qui  de- 
fluxerunt  de  suo  cxercitu  ;  et  dissolutus 
est  formidine  quadam,  subtracla  sibi  solita 
magnanimitatc  et  spc  plcna  in  Deo,  quia 
ad  hominum  infidclium  confugerat  opem. 
Unde  nec  in  isto  congressu  legitur  suos 
niore  solito  ad  confidendum  in  Domino 
admonuisse.  aut  preccm  fudisse  ad  Dcum, 
sed  potius  cum  ambiguitate  quadam  di- 
xisse  :  Eamus  ad  adversarios  nostros.  si 
poterimus  pugnare  adversus  eos. 

Yerumtamen,  quia  habitum  magnanimi- 

D  talis  aliarumque  virtutum  in  magna  ex- 
cellentia  habuit,  non  fuit  tolaliler  menle 
dejectus,  nec  fugere   acquievit  ;  imo  ad 


ENARRATIO    IN    CAP.    IX    MnHI    PRIMI   MACHAB.EORUM.    —   ART.    IX 


301 


moriendum  pro  bono  communi  exlul)iiit  A  roliquit,  sed  mirabiliter  conforlavit.quani- 


se  paratuni.  dicendo  :  Si  appropiavit,  id 
est.  si  nuuc  instat,  tcmpiis  nostrutn,  id  est 
finis  euiriculi  vitae  noslrse,  moriarnur  itt 
virtute,  id  cst  iu  exercitio  virtuoso  forti- 
tudinis.  justiti».  imo  et  caritatis  fratern£e. 
Ideo  subditur,  propter  fratres  noslros.  id 
cst  pro  communi  pace  et  salutc  proximo- 
rum  nostrorum.  quatenus  liberati  ah  ho- 
stibus.  Deo  secundum  legem  deserviant. 
Et  iion  inferamus  crimea  gloria'  nos/ra:  id 
est  maculam  famte  nostrse,  vel  opprobrium 
eminentiee  nostrse.  neque  excessum  mcri- 
tis  nostris.  pro  quibus  nobis  (lcbclur  iflo- 
ria  a?ternalis. 

Et  movit  exercitits  Judre  de  cas/ris.  id 
esl  tentoriis  suis  :  in  quo  patet  adhuc  Ju- 
d;e  audacia.  quod  sic  magnaniuiiler  ivil 
obviam  tanto  exercitui  inimicorum  suo- 
rum  ;  et  c/ivisi  sitnt  cqaites  Bacchidis  iii 
dtias  partes  ;  et  fundihularii  et  sagitta- 
rii  prceibant  exercitum  Bacchidis  ;  et  pri- 
mi  cerlaminis  omncs  po/en/es.  id  est,  viri 
exsislentes  in  dextro  cornu  ciini  Bacehi- 


vis  eos  pro  magna  parlc  permisit  occidi, 
quia  fcliciter  obierunt,  el  virilissime  suas 
complevcrunt  ac  concluserunl  congressio- 
ncs  el  expeditiones.  rnde  et  Josephus  cir- 
ca  hoc  referl  :  Videns  Judas  liacchidem 
cum  suis  electis  in  dextero  cornu  ordina- 
lum.  congregans  animosissimos  viros.  in- 
vasit  illam  parlem  exercitus,  el  confligens 
ibi.  ordinem  eorum  dirupit,  el  medios  ad 
fugaui  convertit. 

E/ qui  in  sinistro  cornu  eran/,viderun/ 
B  ip/od  contritum  est  de.vtcrum  cornu,  et  se- 
cuti  sunt  post  Judam  et  eos  qui  cum  ipso 
erant.a  /ergo.E/  ingrava/um  cs/  prwlium 
conlra  Jiidam  cl  suos.  qiii  slabanl  in  mt^- 
dio  hostium  adversariis  circunisepli.  jam- 
qiie  lassati,  quia  a  mane  usque  ad  vespe- 
ram  pugnaverunt  :  et  ceciderunt  muUi  ex 
Itis  ct  illis :  plures  tamen  ex  excrcitu  Bac- 
chidis.  Et  Judas  cecidi/,  c/  cc/eri  fiigcrunt, 
tali  ac  tanto  capitaneo  suo  prostrato.  Qui 
(iit  Josephiis  scribit)  fugere  nolens,  stans 
hostibus  circumseptus  et  fortiter  pugnans 


de,  qui  erant   primo  pugnaturi.   fuerunt  G  cum    snis,   multos    interfecit   adversario- 


validi  pngnatores. -E^  y>/'ox///irt!;(7  leyiovai- 
lilum  Bacchidis  ex  duabus  partibus.  Et 
comnio/a  est  terra  a  voce  exercituum,  id 
est.  habitantes  in  terra  sunt  admirati  et 
quodam  horrore  concussi.  Vel  ipsa  terra 
quasi  timere  videbatur  ex  buccinarum  et 
tubarum  clangore.congrcdienliumque  cla- 
more  et  collisione  armorum  atqiie  strepi- 
tibus  ictuum. 

Et  vidit  Jtulas  quia  firmior,  id  est  ro- 
bustior,  est  pars  exercitus  Bacchidis  in 


rum,  et  tandem  percussus  occubuil.  Talis 
finis  Judam  invenit.  virum  fortem,  ma- 
gnum  et  bellicosum,  mandalorum  palris 
sui  memorem,  omnia  pro  libcrlate  civium 
facere  et  pati  paratum.  Tali  ergo  virtute 
pleniis.  magnam  sihi  gloriam  et  monu- 
menta  servavit,  liberans  gentcm  suam  a 
Macedonum  servitute  :  qui  quum  princi- 
])atum  sacerdotii  tribus  annis  habuisset, 
defunctus  est.  Hsec  Josephus.  E/  Joi/a/has 
et  Si/non  ttilertmt  Jtidam  fratrem  suum, 


dextris,  id  est  in  dextero  cornu  seu  latere,  D  id  est.  corpus  ejus  abstulerunt.  non  dir 


et  convenerunt  cuta  ipso  Bacchide  omnes 
constantes  corde,  videlicet  fortes  et  im- 
perterriti  ;  et  contrita  cst  dc-r/cra  jiars  a!) 
eis,  id  est,  dexterum  cornu  illiid  a  Juda  ac 
suis  est  dissipatum  et  victum.  atqiic  in 
fugam  conversum,  sicut  subjiingitur ;  e/ 
persei/(/t/s  est  eos  [tisque]  ad  montcin  A;o- 
ti.  in  quo  patet  mira  forliludo,  strenuilas, 
et  elegantia  Judae  el  viroruin  siioriim.  et 
quod  Deus  omnipolens  illum  pusiUumgre- 
gem  suum  in  extremo  illo  conflictu  non 


eodem,  sed  paulo  post  :  quod  et  ab  hosli- 
bus  redemerunt  pccunia.  ut  in  Scholasli- 
ca  (ex  Josepho)  fertur  historia. 

Et  cetera  verba,  id  est  gesta,  bellorum 
Judm  et  virtutum,id  est  virtuosoriim  stre- 
nuorumque  operum  ejus,  non  sunt  de- 
scripta.  Mul/a  enim  erant  valde,  ila  quod 
singula  describi  vix  poterant. 

Et  faclum  est ,  post  ntor/cm  Juda;  ciner- 
serunt,  id  esl,de  profundo  malitia!  suse  diu 
absconditae  exierunl  aiil  proruperiint  ma- 


302 


EXARRATIO    IN    CAP.    IX    I.IBRI    PRnil    MACH.\R.EORU.M. 


ART.    IX 


nifeste  in  medium,  exstincto  eo  cujus  ti-  A 
more  non  audebant  hoc  facere.viri  ini<jui 
in  omnibus  fiuibux  Israe/,  etc.  //(  dieOus 
illis  faclaest  farnes,iA  est  caristia,  maijna 
valde  in  terra  Juda,  et  tradidit  se  Bacchidi 
omnis  reijio  eorum  cum  ipsis,  id  est.  Judsei 
communiter  subjecerunt  se  Bacchidi  sub 
Iributo.  seu  etiani  aliis  modis.pro  necessa- 
riis  viti»  adipisceiulis.  Et  facla  esl  Irihu- 
latio  magna  m /sr«<?L- quoniam  Bacchides 
amicos  Juda3  confusibiliter  crudelilerque 
peremit. 

Et  congregati  sunt  omnes  amici  Judw,  B 
el  dijcerunt  Jonallnv  :  Ex  quo  fraler  tuus 
Judas  defunctus  esf,  vir  similis  ei  non  esl 
qui  exeal  contra  iniinicos  nost>'os.  Nunc 
itaque  hodie  te  elegimus  esse  pro  eo  in 
principem  et  ducem.  Et  suscepit  Jonathas 
tempore  illo  principatum  ducatus  et  poii- 
tificatus,  non  ambitiose,  sed  ex  communi 
et  concordi  populi  sui  electione,  et  tem- 
pore  tantfe  angustiae.  ut  esset  primus  in 
omni  congressu  et  acie.  Et  fugcrunt  Jo- 
nathas  ac  sui,  eo  quod  Bacchides  vellet 
eos  occidere  :  et  fugerunt  caute,  non  vi-  G 
tuperabiliter  timide.  in  desertum,  quous- 
que  adunarent  se  invicem.  et  exercitum 
congregarent.  et  conscderunt  ad  aquam  la- 
crn  Asijhar.  id  est  Mortui  maris.  per  quod 
josuem.\(:  transit  Jordanis,  juxta  illud  Josue  :  Aquse 
Jordanis  inferiores.  in  mare  Solitudinis, 
quod  nuuc  vocatur  .Mortuum.  deseende- 
runt.  Et  die  sabbalorum  venit  Bacchides, 
ad  impugnandum  Jonathan  :  venitque  sab- 
bati  die,  vei  in  contemptum  religionis 
Judseorum  sabbato  libenter  quiescentiuin : 
vel  putans  Jonathan  die  illa  non  pugnatu-  D 
rum.  aut  sallem  invite. 

Et  Jonathas  misil  fralrem  suum  ducem 
populi,  id  est.  Jonathas  fratrem  suum  Jo- 
annem  misit  cum  aliquibus  quibus  euin 
prsefecit,  et  rogavil  Nabuthceos  amicos 
suos :  qui  secundum  Josephum,  Nabulhaei 
dicunlur  ab  urbe  nomine  N;ibath  :  ut  com- 
mendarct  iUis  apparatum  suum,  id  est, 
supellectilem  suam  apud  illos  deponeret, 
quousque  contra  Bacchidem  ipse  Jonathas 
dimicaret.  Aliqui  tamen  habent,  L't  com- 


modarent  illis  apparatum  suum,  id  est, 
quatenus  Xabulhfei  concederenl  Jonathae 
ac  suis  arma  siia  atque  tentoria.  Et  e-ric- 
runt  filii  Jambri  ex  Madaba,  id  est  urbe 
sic  dicta,  ct  comprchenderunt  Joannem 
prijefatum  Jonatha?  fratrem,  etc.  Et  recor- 
dati  sunl  sanguinis  fratris  sui  :  id  est, 
Jonathas  et  Simon  recolentes  injustam  fra- 
tris  sui  Joannis  occisionein  a  filiis  Jam- 
bri,  fecerunt  ultionem.  quae  in  textu  qui 
planus  esl,  recitatur.  Et  vindicaverunt, 
id  est,  vindicando  exercuerunt,  vindictam 
sanguinis,  id  est  effusionis  sanguinis,  fra- 
tris  sui,  zelo  jusfitise. 

Et  dixit  ad  suos  Jonalhas  :  Surgamus 
et  pugncmus  contra  inimicos  nostros,  Vi- 
delicet  Bacchidem  et  ejus  exercitum.  Xon 
est  enim  hodie,  sicut  heri  et  nudiuster- 
tiu'!,  id  est  sicut  prseteritis  diebus.  in  qui- 
bus  fuit  nobis  iibertas  eundi  ac  divertendi 
hinc  inde.  Nunc  autem  oportet  nos  pu- 
gnando  prsvalere,  aut  infeliciter  subdi 
seu  trucidari.  Xunc  ergo  clamatc  in  coe- 
lum,Me\iu\  coeli  invocando..E<  commissum 
est  bellum.  El  extendil  Jonathas  manum 
suaniperculere  Bacchidem,  quatenus  prin- 
cipe  impiorum  hostium  interempto.  cele- 
rius  prsevaleret.  Estque  probabile.  quod 
Baechides  vir  valde  audax.  aniniosus  et 
fortis.appropinquavit  adJonathan  ut  euiii 
occideret.  Et  divcrtit  Bacchides  ab  co  rc- 
iro  :  alioquin  fuisset  ocoisus  a  Jonatha.  Et 
ceciderunt  de  parte  Bacchidis  mille  viri  ; 
ct  reversi  sunt  in  Jerusalem  ipse  Bacchi- 
des  et  sui,occisis  de  eorum  exercitu  mille 
\ iris. 

El  ivdi/icavcrunt,  id  est.  captas  muni- 
erunt,  et  in  aliquibus  exstru.xerunt.  civi- 
tates  munitas  in  Judiva  ;  ct  posuit  custo- 
dias  in  eis,  id  est  custodes  et  raptores  de 
populo  suo,  ut  inimicitias  exercerent  in 
Isracl,  id  est.  populum  Judaeorum  spolia- 
rent  ac  molestarent.  Et  accepit  /ilios  prin- 
cipum  regionis,  id  est,  filios  principalium 
Judaeorum  sumpsit.  in  obsides,  ne  vel  ipsi 
vel  patres  eorum  coutra  se  rebellarent, 
Jonathan  adjuvando.  Et  prcecepit  Alcimus 
de^trui  muros,  id  est  parietes  seu  muni- 


ENARRATIO    IN    CAP.    X    I.llilll    PIIIMI    MACHAB.EORUM. 


ART.    X 


303 


I  Esili:  V, 
I  ;    VI,  U  ; 

U  ;   Hacli. 
1,  Ifr;  IV,  !1. 


nicnta  imiralia,  domus  sanctte  intcrioris, 
id  est  Sancti  sanctoruin,  el  opera  Propln'- 
tanim.  id  est  ipdilicia  templi  facta  ex  in- 
stigatione  Zacharite  et  Ag^ioi  proplK^lanuii 
sancloruii),  ut  patet  in  lilsdra  el  AggaM). 
In  illo  tcmporc  pcrcnsstis  csl  Alcimiis,  id 
esl  plagatns  a  Deo,  et  occisus  propler  l'a- 
cinora  sua. 

El  iipprchcndit  dc  ciris  rci/ionis,  qiii 
principes  erant  militii»  ipsius  Bacchidis, 
seii  principales  in  ejus  exercitu,  i/nin<inn- 
i/inUi  viros,  ct  occidil  cos.  lloc  Joualiias 
IVcit,  (|iiuin  [)Ost  niorlem  .\iciiiii  liacclii- 
des  redissel  ad  regeiu.  et  i'ursus  explctis 
diiobus  annis  ad  Jiida>ani  luisset  leversus. 
Etcontriins.  id  esl  victus,  non  occisus,  cst 
Bacc/iidcs  al/  cis.  hoc  est  a  Jonatiia  et  Si- 
mone.  Et  misit  ad  eum,  puta  ad  Hacclii- 


A  dem  voleutem  ad  propiia  lenieare,  Jonn- 
tliiis  leijalos  componcre  cuni  ipso  Haccliidc 
jiiicem,ct  reddcrc  ei  captivitatem,  hoc  vsl, 
II t  Hacchide.5  reddcret  Jonatlia3  eos  quos 
dc  piii)iiio  Jonattiic  captivavit.  Jonathas 
tpioquc  pia^biiit  sc  paraliim  rcddcrc  Hac- 
chidi.quos  captivos  liabiiil  dc  poi)iilo  Hac- 
cliidis,  ut  Josephus  rerert.  \''A  in  lioc  iiler- 
quc  consensit.7i7  ccssavil  i/liidiiis  c.r  Isrncl . 
id  esl,  populus  Isracl  a  solila  liostium 
impiignalionc  csl  libcralus.  Nihilo  ininus 
post  ii»c  liabueruiit  et  alia  priclia,  ut  in- 

B  iVa  habetur,  sed  non  tani  diira  neque  ila 
assidua,  sicut  ante.  Et  hatnliivit  Jonallias 
in  Maclimas,  id  est  iirbe  JudaAiB  sic  iiomi- 
nata  :  de  qua  exponitur  illiid  primi  Hc- 
gum  libri,  Erant  cum  Saul  duo  niillia  in  ][ie,j., 
Machmas. 


ARTICULUS    X 


EXPOSITIO    CAPITUI.l    DECIMI    :    ET   ANNO   CENTESIMO    SEXAGESIMO   ASCENDIT    AI.EXANDER. 


GESTA  Jonatha',   bella  ac   prosperitas 
cjus  sub  multis  regibus  habila,    liic 
narrantur.  Et  anno  centesimo  sexagesimo 
asccndit  Al&rander  Antiochi  filius,   qiii 
Aiexandcr  cognominaliis  est  Nobilis,  sicul 
\Mach.u  aviis  cjus  Epiphanes  est  cognominatus,  si- 
"  ve   llluslris.   Aliqui  aulem  aecipiunl  hoc 

loco  Nobilem  et  Illustrem  pro  eodem  ;  et 
addunt  quod  Alexander  iste  fuit  filius  .\n- 
liochi  .Nobilis  seu  Illustris,  et  fraler  An- 
liochi,  qiii  Eupator  vocatus  est.  Et  occii- 
pavit  Ptolemaidam;  ct  receperunt  illnm, 
et  regnavit  illic,  id  est  in  urbe  illa  Syria;. 
Alque,  iil  Josephus  refert,  ex  p;'oditione 
mililiim  in  Ptolcmaida  commorantiiim,  .\lc- 
xandcr  fiiit  reccptus  :  ([uia  inilitibus  illis 
displiciiil  Denietrius  proptcr  suam  super- 
biani,  quia  dum  se  clausisscl  in  (juadam 
lurre  regali,quam  non  longe  ab  .\nliocliia 
constriixerat,  a  nemine  videbalur ;  sed  et 
rem  publicam  ut  desidiosus  neglexit,  ideo 


G  subditi  oderanl  eum.  El  misit  Dcmctrius 
rcj;  cpislolam  ail  Jonalhan  vcrljis  pacifi- 
cis,  ex  timore,  ne  Jonathas  auxiliaretiir 
Alexandro,  memor  molestiaruiii  ct  injiiria- 
rum  quas  a  Demetrio  loleravit.  El  dcdit  ci 
potcstatcm  congregandi  exercitum,  et  fa- 
bricare  arma.  Unde  eliciliir,  qiiod  Judaei 
vchementer  premebantur  jugo  r(?gum  il- 
lorum.  Et  liabitavil  Jonathas  in  Jerusa- 
lcni,  cl  ciepit  cedificare,  id  est  meliorare 
in  structuris,  et  innovare  civitatem.  Et 
fugerunt  alienigence,  id  est  gentiles,  qiii 

D  crant  in  munilionibus,  id  est  locis  mu- 
nitis,  quas  cedi ficaverat  Bacchides  prope 
arcem,  vel  s(3cun(iiim  ([iiosdain,  extra  et 
prope  Jerusalem.  Tanlum  in  Bethsura  rc- 
manserant  aliqui  ex  his  cjui  reliquerant 
lcgcm,  id  est  aposlatic  legis  ;  in  arce  qiio- 
que,  ut  infra  et  in  Joseplio  palet. 

Et  audivit  Alexander  rex,  qualitcr  l)c- 
melrius  scripseratJonathae:  idcirco  ct  ipse 


304 


ENARRATIO    IN    CAP.    X    I.IBRI    PRIMI   MACHAB.EORIM. 


ART.    X 


scripsit  ei  amorosam  epistolam  px  affeclu 
non  ficto.  misit(]up  ei  muncra  pretiosa,  ut 
patel  in  littera,  in  qua  non  est  difficulliis. 
Et  induit  se  Jonathas  stolam  sanctam,  id 
est  vestem  ponlificalem.  Nam  Alexander 
non  soium  consliluil  eum  summum  sa- 
cerdotem,  sed  etiam  misit  ei  stolam,  ut 
Joseplnis  narrat,  quamvis  hoc  textus  non 
dicat.  Iti  dic  solcnni  Sccnopc(/ia\  id  est 
dedicationis  tempii  primi  a  Salomone  con- 
structi,  ut  quidam  exponit  :  quse  expositio 
probalur  inepta,  quia  in  lege  communiter 
per  festum  Scenopegite  intelligitur  festum 
Tabernaculorum.  Josephus  quoque  refert : 
Suscipiens  epistolam  Alexandri  Jonathas, 
induitur  stola  sacerdotali.  festo  Taberna- 
culorum  instante.  Festum  quoque  Sceno- 
/.ei'.xxni,  pegiiE  occurrebat  septimo  mense,  ut  patet 
^*-  in  Levitico  :   de  quo  mense  loquitur  hic 

Scriptura,  dicendo,  Et  induit  se  Jonathas 
stolam  sanctam  septimo  mense.  Yerumta- 
men  stolam  illam  a  rege  missam  ipse  con- 
secravit,  antequam  utebalur  ea  in  Dei  ob- 
sequio. 

Et  audicit  Dcinctrius  verba  ista ,  quod 
scilicet  Alexander  scripsit  et  munera  con- 
tulit  Jonathae,e<  ait  consiliariis  suis:  Quid 
hoc  fcciiiius,  id  est,  cur  ila  habuimus  nos, 
quod  hoc  fieri  permisimus,  quod  prwoc- 
cupavit  nos  Alexander  apprehendere  ami- 
citiain  Juitworum  ad  munimen  sui,  id  est 
ad  suam  prolectionem  et  opem  l  Scribain 
et  ego  illis  verba  deprccatoria  ef  dignita- 
tes  ct  doJia,nt  sinl  mecum  in  adjutoriinn. 
Et  scripsit  Denielrius  cis,  Jonathse  ac  po- 
pulo  ejus,  in  hac  verba:  Quoniam  servastis 
ad  nos  pactum.et  mansistis  in  amicitia 
nostra,  et  non  acccssistis  ad  inimicos  no- 
stros  per  confoederationem,  gavisi  sumus, 
etc.  Hsec  falsa  erant  et  ficla,  ut  Jonathas 
erubesceret  non  adhaerere  Demetrio.  Et 
remittemus  vobis  prcestationes  multas,  id 
est  multa  qufe  nobis  dare  solebatis  certis 
temporibus  :  imo  dabiiiius  vobis  donatio- 
nes,  id  est  munera.  Et  nunc  absolvo  vos 
ef  omnes  Jiidwos  in  meo  dominio  commo- 
rantes,  a  tributis,  ct  pretia  salis  indulgeo, 
id  est  pecunias  quas  solvistis  pro   sale, 


A  quod  confecistis  in  terra  nostra  ex  aqua 
maris,  supor  (]uod  pro  parte  sita  est  terra 
Judtea^.  Sicque  aqua>  de  mari  educt»  per 
alveos,  super  terram  vertebantur  in  sal 
per  solis  calorem.  E'/  coronas  re«»7to,quas 
solvere  consuevistis,  et  terfias  scminis,  id 
est  tertias  frugum  partes.  Merito  ergo  Es- 
dras  locutus  est  :  Fructus  ejus  multipli-  WEsdr.w, 
cantur  regibus,  quos  posuisli  super  nos. 
Et  dimidiam  partem  fructus  ligni,  id  est 
arborum,  in  fotum  tempus  prsesidentiie 
mete. 

B  Et  Jcrusalem  sit  sancfa,  id  est,  Dei  cui- 
tus  exerceatur  in  ea  et  in  templo  ipsius, 
cf  Jibera  a  tributis  ;  et  decimce  et  tribuia, 
quae  nobis  solvere  solent,  ipsius  sint,  id 
est,  ei  remaneant  pro  bono  ejus  commu- 
ni.  Remitto  etiam  pofestatem  arcis,  ita  ut 
nulius  in  ea  moretur  contra  Jonathse  vo- 
luntatem.  Ideo  additur,  cf  do  cain  summo 
sacerdoti,  non  simpliciter,  sed  uf  consri- 
Iwil  iii  ca  viros  ijuoscuinque  ipse  volucrif, 
qui  molestiam  non  ingerant  intrantibus 
templum;  qui  custodiant  eampro  rege,  ut 

C  Josephus  addil  :  quod  et  verbis  sequentis 
concordat  capiluli.  Et  omnem  animain,  id 
est  ^e\"s,ona.m,  Judceorum  captivam  in  om- 
ni  regno  meo,  relinquo  liberam  gralis.  Et 
omnes  dies  solennes,  id  est  majora  festa, 
ut  Paschae,  Pentecostes,  Tabernaculorum 
et  Tubarum,  quae  semel  venerunt  in  an- 
no,  el  .sabbala  in  omni  hebdomada  venien- 
tia,  et  neomenim,  id  est  festa  in  exordiis 
mensium  celcbranda,  ef  dies  decrefi,  id 
est,  pro  celebrandis  festivitatibus  ex  cer- 
tis  casibus  instituti  seu  ordinati,  quem- 

D  admodum  dies  Sortium  pro  interfectione  £s(/i?rix, 
Aman   liberationeque  Judseorum,  et  dies  '-'• 
victoriae  Judilh,  ef  fres  dies  ante  diem  so-  judHhxyi, 
lcnncm,  id  est  praecipuam  legis  solenni-  •"• 
tatem,  ef  tres  dies  posf  ertHi.Josephus  vero 
ait  pluraliter,  Ante  eos,  et,  Post  eos  :  et  sic 
per  diem  solennem  forsitan  designantur 
solennes   dies  semel  in   anno  venientes. 
Solennitas  auteni  Paschie  et  Tabernaculo- 
rum  duravit  septem  diebus,prout  in  Levi-  Lev.xxm, 
tico  ha.hetiir. Sint  omnes  dies  immunitatis  ^'*>^^- 
ab  exactione,  et  remissionis  a  vectigali- 


ENARRATIO   IN    CAP.    X    I.IHIII    PRIMI    MACHAB.fiORUM. 


ART.    X 


305 


bus,  oinuiOus  Jiuicvls  ijiii  sinil  iti  t-egno 
nieo  ;e/  iieitio  liabebit  jjotestaleni  ai/ere  ali- 
quid  coiitra  Judaeos  in  loro  conlenlioso,  et 
inovere  nefjotia  adversus  aliijtwm  eorinn 
iii  omni/ul  est  quacuinque,  (vi«,M,  in  pra'- 
laclis  diebus. 

£t  ut  adscribaiHur  ex  Judwis  in  ejcerci- 
lu  ref/is  ad  negotia  bellica.  pro  dercnsione 
reipublica»,  qui  sinl  quasi  niilitcs  et  sti- 
pendiarii  regis,  et  praecipui  delensoies  Ju- 
daeorum  in  regno  ineo  inanentium,  usque 
ad  triginta  miUia  virorutti.  Et  dabuntur 
illis  copiw,  id  esl  necessaria  ad  sua  officia 
peragenda,  ul  arma.  stipendia  aut  consi- 
niiiia,  ul  oportet  dari  omnibu.s  ea-ercitibus 
regis  ;  et  ex  ipsis  Iriginta  millibus  Judffi- 
oruni,  ordinabuntur  aliqui  per  principes 
meos,  qui  sint  custodes  et  propugnatores 
('/(  munilionibus  regis  tnagitis,  id  est  for- 
talitiis.  Et  ex  his  conslituentur  qui  sinl 
super  negotia  regni,  id  est  aliqui  officiali 
ad  expediendum  negotia.  qua'  agniilur  e.v 
fide,  id  esl,  qui  lantae  sint  repulationis, 
quod  eis  credatur,  et  ambulent  in  legiti- 
mis  suis,  sicut  pra-cepit  re.r  in  terra  Juda, 
id  est,  ubique  in  regno  meo  permillanlur 
vivere  secundum  legem  palrum  suoruni, 
sicut  preecepi  eos  permilti  sic  vivere  in 
Judaea.  El  tres  cicitales  quiv  addilw  .•iutit 
Judww  ex  regione  Samariw,  cum  Judwa 
reputentur ,  tanquam  de  jure  pcrtinentes 
ad  eam,  ut  sint  sub  uno,  scilicet  principe 
sacerdotum.Ideo  subdilur,ei  non  obediant 
alienw  polestati,  nisi  summo  sacerdoli. 
Judaei  namque  post  reditum  a  Babjionc 
per  ponlifices  regebantur.  Plolemaida  et 
confines  urbes  cjus,  quas  dedi  donum  san- 
ctis  qui  sunt  in  Jerusalem,  id  est  mini- 
stris  templi,  sacerdotibus  ac  Levilis,  ad 
necessarios  sumptus  sancloruiti,  id  est  mi- 
nistrorum  illorum  divinis  consecraloruni. 
Et  ego  siiigulis  annis  dabo  ad  sacrificia 
aut  coViSimWld.,  quindecim  inillia  slchirum 
argenli,  id  est  tantam  pecuniam.  Siclus 
Eiod.wTi.  aulem,  ut  in  lege  habelur,  viginti  oboios 
haljef.  Sed  sicli  erant  diversi.  De  i-ationi- 
hus  regls,  id  esl  de  rebus  et  bonis  ad  me 
de  jure  spectantibus.  El  omne  quod  rell- 

T.  5. 


A  quum  fuerit,  dabunt  qui  praesuiil  iii\i:(iiiis 
in  opera  doiniis,  id  est  ad  ea  qua?  neces- 
saria  sunl  in  lemplo.  El  sujter,  id  est  ultra 
/iiec  quinque  millia  siclorum  quw  aceipie- 
bant  officiati  inei  pro  me,  vel  alii  reges, 
de sancloruin  ralloiie,  id  est  de  perlinenli- 
bus  ad  lempii  ministros,  vei  ad  templum, 
(7(/  sacerdotes  pertineanl,  qui  ministerio 
sacerdolali  funguntur.  Et  quicumquc  con- 
fugerint  in  templum,  et  in  omnibus  fini- 
bu^  ejus,  id  est  infra  septa  ipsius,  obnoxii 
i-egi  in  omni  negollu,  id  esl  adslricti  ad 

B  salisfaciendum  mihi  pro  culpa  quacuin- 
que,  dimlllatitur  ;  el  unlversa  qiiw  sunl, 
id  est  atlinent,  eis,  libera  habeanl.  Et  ad 
wd I ficanda  vel  restauranda  opera  sancto- 
ruin,  id  est  aedificia  teinpli  et  appendi- 
cias  ejus,  sumptus  dabutitur  de  ralione, 
id  est  reditibus,  regls. 

Ut  autem  audivit  Jonathas  et  populus 
ejus  sermones  istos,  non  credidcrunt  eis  : 
nam  ficti  erant  et  blandi,  ex  timore  prola- 
ti.  El  coinplacuit  els  In  Atexandrutn,  qui 
ex  sinceritate  quadam  scripsit  et  conlulit 

G  eis  ;  quia  ipse  fuerat  els  princejjs  sermo- 
iiuin  jjacis,  id  est  praecipuus  repromis- 
soratque  exhibitor  verborum  pacificorum, 
non  loquens  nec  scribens  eis  dolose,  et 
ijjsi  Alexandro  auxillum  ferebanl  oinni- 
bus  diebus  opportunis.  Circa  hoc  quaeri- 
tur,  an  in  hoc  bene  egerunf.  Et  apparet 
quod  non  :  quoniam  Alexander  isle  non 
habuif  jus  ad  possidendum  hoc  regnum 
Dcmefrii.  Fuit  enim  ex  seniine  Antiochi 
lilustris  qui  regnuni  invasit,  expulso  filio 
fratris  sui  senioris  Seleuci,   cui   regnum 

D  competebat  de  jure,  ratione  primogenitu- 
rae.  Quid  ad  hanc  respondendum  sil  qiue- 
stionem,  non  video,  nisi  forsaii  quud  De- 
metrius  ob  suam  in  Judaeos  tyrannidem,  et 
ob  alia  crimina  meruerit  regno  privari, 

Et  congregavit  Alexander  rex  exerci- 
tuin  inagnum,  et  admovit  castra  contra 
Demetrium.  Et  commiserunt  prwlium  duo 
reges,  et  fugil  exercitus  Demetrii,  etc.  Et 
cecidit,  id  est  occisus  est,  Demetrin.i  in 
die  illa.  Circa  hoc  Josephus  scribit  :  De- 
mctrius  fortiler  pugnans,  non  paucos  ho- 

20 


m 


ENARRATIO    IN    CAP.    X    I.IBni    PRl.MI    MACHAB.«ORUM. 


ART.    X 


stium  prostravit.  Quumque  fugans  alios 
equus  ejus  ecpni  barathro,  id  est  profundo 
luto,  inhaesisset.  mininie  fugere  valens, 
occiditur.  Videntes  etenim  hostes  quod  ei 
accidisset.  reversi.  circumdederunt  eum  : 
et  omnibus  in  eum  jacula  destinantibus. 
quum  ipse  pedestris  fortiter  resisteret, 
postea  perfossus  vuhieribus  lapsus  est.  Et 
misif  Alexander  ad  Ptolcmwum  regem 
^Egi/pti  legatos,  dicens  :  Quoniam  regres- 
sus  sum  ad  regnum  nieum,  etc.  Et  nunc 
staluamus  ad  invicem  amicitiam,  et  da 
mihi  filiam  tuam  uxorem  :  quod  Ptole- 
maeus  libenter  lecW..  Et  scripsit  Alexandcr 
Jonatluv,  ut  veniref  sibi  obviam  in  Ptole- 
maida  civitate.  Quo  quum  Jonathas  perve- 
nisset,  dedit  .\le.xandro  ac  Plolcmseo  mu- 
nera  pretiosa  et  magna  ;  et  honoraverunt 
eum,  prcecipue  .\le.xander.  qui  jussit  eum 
purpura  mo.x  vestiri  ac  secum  sedere.  et 
primum  esse  amicorum  suorum,ac  ducein 
alque  participem  principatus.  Denique,  sic- 
ut  in  Scholastica  fertur  historia,  quatuor 
sunt  insignia  regalia,  scilicet  purpura,  fi- 
buia  aurea,  diadema,  et  sceptrum. 

Consequenter  describilur  bellum  Jona- 
thae  contra  Demetrium  praetacti  Demetrii 
filium.  In  anno  centesimo  sexagesimo  quin^ 
to  venit  Demetrius  filius  Demelrii  a  Crefa 
civitate  :  de  qua  ex  parte  matris  fuerat 
oriundus:  ideo  patre  suo  occiso.  illuc  con- 

ri(.  1,5.  fugit.  In  urbe  illa  poslea  fuit  archiepisco- 
pus  ipseTitus  apostoli  Pauli  discipulus.  Ju- 
piter  quoque  fuit  re.x  Cretse.  De  Cretensibus 

ibid.  13.  vero  allegat  .\postolus  illud  poetfe  :  Cre- 
tenses  semper  mendaces,  malfe  bestiae,  ven- 
tres  pigri.  Et  audivit  Alexander  adven- 
tum  Demetrii,  el  contristatus  est  valde, 
timens  ab  illo  vastari,  quia  Demetrius  ille 
fuit  de  linea  regalis  prosapioe,  ex  seinine 
primogeniti  magni  .Antiochi,  ct  reversus 
est  .\Iexander  Antiochiam  regni  sui  me- 
tropolim.  El  constituit  Demetrius  Apol- 
lonium  ducem,  et  congregavit  exercitum 
magnum.  ut  in  primis  expugnaret  Jona- 
than,  quem  scivit  .\lexandro  fortiter  con- 
fcederatum  ;  et  accessil  ad  Jamniam  in 
Judaea  prope  mare  sitam,  <V  misil  ad  Jo- 


A  nathan  ipse  Demetrius  rex,  vel  Apollonius 
ex  parte  ipsius  [dicens]  : 

Tu  suliis  resistis  nobis,  id  est,  praecipue 
impedis  nos,  roborando  audaciam  Alexan- 
dri.  Egu  aufem  factus  sum  in  derisum  et 
i,i  opprobrium  ab  .\Iexandro  et  suis,  qui 
occupant  terram  patrum  meorum,  nec  me 
volunt  recipere,  et  etiam  a  te  et  tuis,  pro- 
pterea  quia  tu  potestatem  exerces  adver- 
SU.S  nos  in  montibus,  ita  quod  in  locis 
montanis,  et  in  urbibus  fortalitiisque  hu- 
jusmodi  confidis,  ad  quae  difficile  est  as- 

B  cendere,  prsesertim  equitibus.  Nutic  ergo 
si  confidis  in  virtutibus  luis,  id  est  robore 
tui  exercitus,  seu  corporalibus  viribus.aut 
justitiis,  quibus  facta  tua  coloras,  descen- 
de  ad  nos  in  campum,  ut  in  loco  plano 
praeliis  apto  pugnemus  :  quia  mecum  est 
virlus  bcUorunt,  id  est  fortitudo  exercitus 
atque  industria  praeliandi.  Inlerroga,  etdi- 
sce  quis  sum  ego  :  quasi  dicat,  Si  excellcn- 
tiam  meam  perpenderes,  te  mihi  opponere 
non  auderes.  Loquitur  autem  comminato- 
rie,  praesumptuose,  superbe,  tanqnam  vo- 

C  lens  Jonathan  perterrere  :  qui  confidens 
in  Domino  magis  quam  in  virtutibus  suis, 
ex  verbis  tantae  improbitatis  fuit  magis  ad 
magnanimitatem  et  confidentiam  provo- 
catus,  sicut  subjungitur. 

Ut  audivit  autem  Jonalhas  sermones 
Apollonii  ex  ore  nuntii  seu  ex  epistola, 
motus  est  animo  ad  justam  indignationem, 
et  ad  iram  per  zelum  atque  audaciam, 
quemadmodum  David  ex  verbis  Goliath.  meg.wit. 
Erant  namque  devoti  cultores  veri  Dei :  in  ^^'  '*'•  *'" 
quo  confidentes,  verba  idololatrarum  sper- 

D  nebant.  El  elegif  Jonatbas  deccm  miUia 
virorum,  etc.  Et  applicuerunt  Jonathas  et 
Simon  frater  ejus  cum  exercilu  suo,  in 
Joppen.  id  est  extra  et  prope  Joppen  :  nam 
subditiir,  f<  exclusil  eum  a  civitate,  id  est, 
populus  in  Jappe  exsistens,  portas  clau- 
sit,  ne  Jonathas  inlroiret  cum  suis ;  quia 
custodia  ApoUonii  Joppe  erat,  id  est,  mi- 
lites  ab  .\poIlonin  constituti  in  urbe  illa, 
ad  succurrendum  sibi  tempore  opportuno ; 
et  oppugnavil  Jonathas  eam.  Et  exterrili 
qui  eranf  in  civifafc,  ne  caperet  eam  et 


ENARRATIO    IN    CAI>.    XI    l.limi    1'lllMl    M AI.IIAB.KORUM.    —   ART.    XI 


307 


ipsos  occideret,  aperuefuul  ci.  El  prffliiim 
commiseriint  contra  se  invicem  Jonalhas 
et  Apollonius,  non  statim  tiinc,  sed  |)au- 
lo  post. 

Et  cognovit  Jo»atha.s,  <juo,iiain  suiit 
iiisidia-  post  sc,  id  est,  quod  Apollonius 
aliquos  dimisisset  occulte,  qui  a  tergo  in- 
vaderent  Jonathan  et  suos  temporc  pra?lii. 
Ef  circiiicrunl  ioiiiA\.\\'d.s  et  sui  caslra  ejus, 
puta  Apollonii,  antequam  pugnaverunt,  ne 
includerentur  a  viris  Apollonii.  et  jece- 
runl  milites  et  sagittarii  Apollonii  jacula 
in  populum  Jonathae,  a  mane  usque  cul 
vesperam.  Populus  autein  stahat  sicut  prw- 
cepit  Joiialhas  :  et  lahoravcrunt  ecjui  eo- 
rum,  videlicet  militum  .\pollonii.  Girca 
hoc  Josephus  scribil  :  Jonathas  suis  prsece- 
pit,  sagittas  equitum  testudine  facta  exci- 
pere.Quod  quum  fecissent,  nihil  Iwdeban- 
tur,  quamvis  hostes  super  eos  frequentia 
tela  vibrarent,  usquequo  suas  evacuassent 
sagittas  :  nam  sagitta»  corpora  clypeis  sep- 
ta  minime  contingebant.  quum  constipa- 
tione  testudinis  tela  venientia  refugarcn- 
{uv.Et  ejecit.  id  est,ad  bellandum  repenle 
direxit,  Simon  e.rerciluui  suuin,  videns 
adversarios  jam  lassatos,  el  commisit  con- 
tra  legioiiem  pedestrem,  quibus  equites 
non  valebanl  multum  succurrere.  Propter 
quod  subditur:  Equilesenim  faligati eranl 


A  sagillandci.  El  conlrlli  siinl  <tl)  eo,  id  est  a 
Simone.  hi  qui  erant  in  li^gione,  cl  fugc- 
ruiil.  El  iiilr<ivcruiil  in  Belh<i<igon  iiiolum 
situm.  id  est  in  doinum  seu  tcmpluin  l»a- 
gon  dei  vel  idoli  sui,  ul  sc,  id  est  eos,  //- 
heraret.  Et  accenilil  Jonathas  Azotuin.  el 
tcmplum  illud  cum  cxsistentibus  in  sc.  /iV 
fuerunt  qui  cecideritnt  gladio,  fere  oclo 
millia  inrorum. 

Et  moint  indc  Jonalhas  castra,  ct  ap- 
plicitil  [<■«]  Ascaloiicin.  qiKV  fuil  una  de 
quinque  principalibus  urbibiis  riiilislino- 

B  rum  ;  et  exierunt  ohviam  illi,  videlicet 
Jonathae,  in  magna  gloria,  non  audentes 
se  ei  opponere. 

Et  ul  audivit  Alexander  rex  sermoncs 
islos,  addidit  atlhuc  glorificare  Jonathan 
ad  regratiandum  ei,  quia  expugnavit  ad- 
versarios  Alexandri.  Et  misit  ei  fihulam 
aiiroani,  sicut  est  consuetudo  dari  cogiialis 
rcgum.  Josephus  dicit,  Torquem  auream. 
Porro  jain  supra  in  isto  capitulo  dictiim 
est,  quod  misit  Jonath»  purpuram,  auream- 
qiie  coronam.  Quumque  juxta  prsehabita, 

C  sint  quatiior  insignia  regalia,  patet  quod 
misit  Jonathae  tria,  quartum  (scilicet  sce- 
ptrum)  sibi  reservans.  El  deditei  Accaron, 
unamquinque  principalium  civitatum  Phi- 
listiim,  ct  omnes  fines  cjus,  id  est  urbes  et 
villas  Accaroni  confines,  /;/  jjosscssionem. 


ARTICULUS   XI 


EXPOSITIO   CAPITLLI    UNDECI.MI    :    ET    REX    .«GYPTI    CONCRECAVIT    EXERCITUM. 


D 


ESGRIBUMUR  hic  gesta  qusedam  plu- 
rium  regum.  videlicet  regis  -Egypti, 
regumque  Syriee  Alexandri  et  Demelrii,  et 
principaliter  gesta  Jonath»  sub  eisdem. 
Et  rex  ^Egypli  Ptolemaeus  Philometor,  se- 
cundum  iof,e^\\\in\,congregavit  exercitum 
copiosum^.sifw/  arcnam  quie  esl  ad  orain, 
Id  est  in  littore,  maris  :  quod  hyperbolice 
accipi   potest  ;  el  qucerehat  ohtinerc  re- 


\)  gnum  Alexandri  dolo,  el  addcre  illu<l  rc- 
gno  suo  :  quod  fuit  detestanda  ambitio,  el 
multum  innaturalis,  quum  Alexander  es- 
set  gener  ipsius,  essctque  spes  quod  ad 
nepotem  aut  neptem  Plolemiei  ex  filia  sua 
(^leopatra  Alexandri  uxore,  dcvolvendum 
esset  regnum  Alexandri.  Sed  infelix  ain- 
bitio  caret  oculo,  tamquecrudelis  e.st,quod 
nec  patri  parcit,  nec  fratri.  Et  exiit  Pto- 


308 


ENARRATIO   IN    CAP.    XI    LIBRI    PRIMI    MACHAB.EORUM. 


ART.    XI 


lemaeus  de  .'Egyplo  in  Si/riam  verbis  pa- 
cificis,  siinulans  se  venisse  ad  prolectum 
generi  sui,  ct  ideo  urbes  apcruertint  ci, 
praesertim  quia  Alexander  hoc  eis  com- 
misit. 

St  ut  appropinquavit  Ptolemaeus  .4:0- 
to,  ostenderunt  ci  Syri  pergentes  cum  ip- 
so,  ut  Josephus  taiigit,  teniplum  Dagon 
incensuin,  et  Acotunt  quoqiie  incensuin, 
et  cetera  ejus  demolita,  id  est  destructa, 
et  corpora  occisorum  projecla,  et  eorum 
cjui  ca-si  erant  in  tjcUo,  tu>mdos,  id  est  se- 
pulcra,  qiiia  tanquam  viliores  erant  sepul- 
ti.  M  narraverunt  regi,  quia  licec  fecit 
Jonathas,  ut  invidiam  facerent  ei,  id  est, 
ut  regem  inflammarent  invidia  contra  Jo- 
nathan  ;  et  taeuit  rex.  nolens  contra  Jona- 
than  amicum  Alexandri  litem  assumere,  ne 
Alexander  percipicndo  tale  liligium,  ma- 
lum  aliquid  suspicarelurcontraPtolemeeum. 
£!t  occurrit  Jonathas  regi  .Egypti  in  Jop- 
jOfiH,  volens  pro  posse  pacem  amicitiamque 
servare  cum  regibus  propter  conimune  po- 
puli  sui  bonum.  Rew  autem  Ptolemaius  ob- 
tinuit  doniiniuin  civitntum  Syrise,  auxilio 
militum  suorum,  quos  in  singuiis  posuit 
urbibus  illis,  usque  Seleuciam  maritimain , 
id  est  urbem  sic  appellatam  ad  mare  si- 
tam  ;  et  cogilabat  in  Alc.randrum  co)2sitiu 
mala,  qualiter  posset  eiini  omnino  oppri- 
mere  fraudulenter. 

Circa  hsec  gesta,  nuilta  scribit  Josephus, 
quae  huic  historiaj  non  concordant,  nec 
cum  ea  videntur  posse  concordari,  nisi 
forsan  multum  extorte.  Ideo  magis  cre- 
deiidum  est  luiic  libro. 

Et  misit  legatos  acl  Demelrium,  dicens  : 
Veni,  componamus  inter  nos  pacta  pacis 
et  amicitia'  foedus,  ct  dnbo  tibi  filiani  meam 
cjuamhabet  Alcxander.TaXe  divortium  fuit 
omnino  iliicitum.  Poenitet  enim  me  quod 
dederiin  illi  filiam  menm.  Quwsivit  cnim 
me  occidere.  Hoc  secundum  Josephum  ita 
fuit.  Nam  refert  Ptolemaeum  exisse  jEgy- 
ptum  ad  pra?bendiim  solatia  Alexandro,  et 
tamen  in  Plolemaida  fuerit  quasi  occisus 
ex  insidiis  Alexandri,  quas  per  Ammo- 
nium  Ptolemaeo  paravil.  Kt  aliqui  dicuul 


A  quod  voliiil  Plolemaeum  inficere.  Sed  tex- 
tus  uon  consonat,  asserens  Ptolema-um 
egressum,  ut  dolo  regnum  Alexandri  ac- 
tiuireret.  Subditur  :  Ht  vituperavit  eum, 
videlicet  Ptolemaeus  Alexandrum,  proptcr- 
ca  quod  concupicrat  regnum  ejus.  Et  in- 
triivit  Ptolemceus  Antiockiam  metropolim 
Syriae,  ut  ibi  coronaretur  super  Syria}  re- 
gnuni.  Unde  subjungitur  :  Et  imposuit 
capiti  suo  duo  diademata,  ^Egypti  et  Asice. 
Quare  non  ait,  i?i]gypti  et  Syriae  ?  nisi  for- 
san  quoniam  Syria  est  pars  Asiae,  prout 

B  Asia  diciliir  una  de  quatuor  plagis  vel  par- 
tibus  mundi. 

Et  audivit  Alexander  fraudes  et  pra- 
cticas  Ptolemaei,  et  veirit  ad  euin    in  bel- 
fuin,e\c.;  ct  fugavit  euni.  scilicet  Alex- 
andriiin  Ptolemaeus.  Occulta  qiiippe  sunt  />s. «s 
judicia  Dei,  qui  permittit  iuterdum  pejo- 
res  melioribus  seu  minus  pravis  praevale- 
re,ex  certa  et  legitima  causa  quae  homines 
iatet :  siciit  in  libro  Judicum  leguntur  filii  judic. 
Henjamin  injiistissimam  causam  Iiabeutes,  -''-^- 
ceteris   tribubus  Israel   justam  pugnandi 

C  causam  habenlibus,  imo  ex  divina  revela- 
lione  ad  bellum  procedentibus,  bis  prae- 
valuisse.  Certum  est  autem,  Alexandrum 
istiim  fuisse  idololatram,  atque  in  multis 
culpabilem.  Et  fugit  Alexander  in  Ara- 
bium  cum  filio  suo  Antiocho  ad  parentes 
maternos  ;  et  abstulit  Zabdiel  Arabs  ca- 
put  Alexandri,et  misit  Ptotcmceo.  In  Scho- 
lastica  fertur  hisloria  :  Rex  Arabum  timens 
potestatem  Ptolemaei,  occidit  Alexandrum, 
et  reservavit  filium  ejus.  Ptolemaeus  vero, 
capite  Alexandri  viso,  gavisus  fuit.J^^Pto- 

D  lemcvus  inorluus  est  in  die  tcrtio,  post- 
quam  caput  acceperat  Ale.xandri.  Sicque 
Deus  juslo  judicio  punivit  celerrime  tan- 
tas  Ptolemaei  impietates.  Et  qui  erant  in 
inunitionibus,  id  est  hi  quos  rex  .Egypti 
constilueral  in  munilis  Syriae  locis,  jjer- 
ierunt  ab  his  qui  crant  intra  castra,  id 
est,  opprimebantur  a  militibus  et  pugna- 
toribus  Demelrii,  quorum  multi  ante  ad- 
haeserant  Alexandro.  Demetrius  namque  et 
Syri  noluerunt  loca  sua  munita  ab  ^Egy- 
pliis  possideii. 


ENARRATIO    l.\    T.AP.    \\    l.ir.Rl    Pnnil    M.VCHAB.EOniM.    —    ART.    XI 


309 


In  diebus  iUis  coiir/m/avit  Joiiathas  eos 
gui  erant  in  Judaia,  ut  expugnaret  arcein, 
etc.  Et  abieruut  quidam  viri  iniqui  ad 
reffem  Deinetriuin,  ijui  nuntiavcrunt  ei 
qtiod  Jonathas  obsideret  arcem.  Et  ut  audi- 
vit,  irafus  esi ,  id  est.  Demetrius  iratiis  est 
contra  Jonathaii,  qiuiin  sibi  denuntiatum 
esset  a  quibusdam  perfidis  apostatisque 
Judaeis,  quod  Jonathas  obsideret  arcein.  El 
dedil  se  pericido,  id  est,  Jonatlias  exposuil 
se  pcriculo  mortis,  pergendo  ad  regem 
Demctrium  cum  saccrdotibus  ac  seniori- 
bus  Judaeorum,  non  obstante  quod  contra 
regis  prseceptum  jussit  continuaii  arcis 
obsidionem  :  de  qua  re  intendebat  regi 
causam  rationabilem  assignare.£^<  j«w«i7 
gratiam  i/i  coiispceiu  ejiis,  pula  Demetrii. 
cui  attulit  munera  pretiosa  et  inulta,  per 
qucC  menlem  Demetrii  emollivit.  Omni- 
Pm.xxi,  potens  quoque  ad  nutum  immutal  prin- 
cipum  corda.  Unde  el  Demetriiis,  prseler 
spem  Jonathee,  multipliciter  honoravit  e.\- 
altavitque  Jonathan.  quemadmodum  Ale.x- 
ander.  nec  accusatoribus  cjus  audienliain 
prsebuit. 

Ef  postulavit  Jonathas  a  rege  uf  iinmu- 
nem,  id  esl  a  tributo  seu  obsequiis,  vel 
gravaminibus  solilis  liberam,  faceret  Ju- 
dceam,  et  Ires  toparchias,  id  est  princi- 
patus  urbes,  id  est  Samnriam,  quje  fuit 
metropolis  in  regno  decem  tribuum,  et 
confincs  ejus,  id  est  duas  urbes  ei  confi- 
nes ;  et  promisit  ei,  videlicet  regi,  talen- 
ta  frecciita,  in  recompensam  emolumen- 
forum  consuetorum.  Et  concessil  rex,  et 
scripsit  Jonathai  epistolas  de  his  omnibus, 
hunc  modum,  id  esf  fenorem  et  formam. 
continentes  : 

Rex  Demetrius  Jonalha'  fratri  salutem, 
et  ffenti  Judworuin.  Ereiiipluin  episfolw 
quam  scripsimus  Lasfhciii  pareiiti  nosfro 
de  vobis,  misimus  ad  vos.  Lasthenes  istc 
credilur  fuisse  propinquus.  carus  et  fanii- 
liaris  Dcmetrio.  specialitcr  quoque  hono- 
ratus  ab  eo  :  propter  quod  vocavit  eum 
parenlem.  Propler  quod  eliam  scripsit  ci 
propria  gesta  :  sicque  graliam  cl  hcnefi- 
cia  quse  concessit  Jonathae  ac  Juda>is,  si- 


A  gnificavit  Laslheni.  et  iVirinain  t'pislola> 
illi  iniss.T, niisil  etJonath;p  ac  populo  cjus. 
Gciifi  Jiidworum  decrevimas  benefacere, 
propter  benii/nitatem  quam  erga  nos  ha- 
bent.  Statuimus  ergo,  id  est,  ordinamus  et 
exhibemus,  ilUs  omnes  fines  Judwa',  et 
tres  civitates,  videlicet  Lijdan  et  Rama- 
than  quce  additcc  siinl  Judwwex  Samaria, 
hoc  est  ex  civitatibus  regni  decem  Iri- 
btium.  Porro  Samaria  interdum  accipitur 
pro  speciali  iirbe  regionis  illius,  el  sic  fiiit 
tertia  urbs,  pro  cujus  iminunitate  institit 

B  Jonathas.  Sequesfrari,  id  est  separari,  et 
ad  inhabitandum  concedi,  omnibns  Israe- 
\\\h  sacrifcaiilibus  iu  Jcroso/i/mis  in  tem- 
plo,  id  est  veri  Dei  cultoribus,  pro  his 
donationibus  et  exactionibus.  qna'  ah  eis 
rc-r  Syri»,  scilicet  ego  seu  quicumque 
prsedecessor  meus,  prius  accipiebat  pcr 
siiujulos  annos,  et  pro  fructibus  tcrrce  et 
pomorum,  id  est  arborum.  Elalia  quce  ad 
nos  pertinebant  decimarum  et  tributorum, 
ev  hoc  tcmpore  reiniffimiis  cis  pro  trecen- 
tis  talentis,  quae  in  horum  recompensam 

C  Jonathas  nobis  solvet.  Et  areas  salinarum, 

id  est  loca,  in  quibus  conficitur  saK  mo-  ij/acA.x, 
do  tacto  prsecedenli  articulo  :  de  qua  re  -'• 
plenius  scripsi  super  illud  Proverbiorum, 
Acetum  in  nitro,  qui  canlat  carmina  cor-  Prot-.isv, 
di  pessimo  ;  et  coronas  cjuce  nobis  defere- """ 
bantur,  id  est,  a  Judseis  persnlvebantur, 
omnia  concedimus,  id  est  relinquimus  eis, 
non  exigimus,  ex  causa  praehabita.  Nunc 
ergo  ciirale  facere  horiiin  e.rcinplum,  id 
est,  ista  diligenter  conscribite  in  materia 
bene  durabili,  et  detur  Jonathce  ad  dispo- 

D  nendum  de  ejus  custodia,  ef  ponatur  in 
inoiife  sancfo  Sion,  in  loco  celebri  templi 
ad  perennem  memoriam. 

Et  vidcns  Demefrius  quod  sifuit  lerra 
in  conspectu  siio,  id  est,  qiiod  habitatores 
terrai  sibi  non  repugnarent,  dimisit  exer- 
vifum  suum,  ex  proprio  populo  suo  col- 
\ec\.\x\\\,exccpfo perei/riiio,'\A  est  alieno,eiX>- 
ercitu,  quem  contraxit  ab  insulis  gentium, 
id  esl  a  Crefa  ac  aliis  genlibiis,  quarum 
siihsidio  inlravil  terram  regni  palriimsuo- 
riim  ;  cf  inimici  ei  erant  omnes  exercilus 


m 


ENARRATIO    IN    f.AP.    XI    I.IBRI    PRIMI    MACHAB.EORU.M. 


ART.    XI 


pafrutn  ejus,  id  est  propriiis  et  nativus  A 
exercitiis,  qui  ot  palribus  suis  servierat. 
Indignabanlur  oniin  regi,  quod  peregri- 
num  illum  exercilum,  ipsis  licenliatis.apud 
sc  retinebat,  el  quia  solitas  eis  diminue- 
bat  annonas  :  imo,  secunduni  Josephuni, 
reges  priores  consueverunt  eis  dare  anno- 
nas  etiam  tempore  pacis,  quatenus  tempo- 
re  prselii  essent  ad  omnia  promptiores. 

Tryphon  aulem  quiilam  crat  partium 
*aiias;))iii«  Alejcandri  primu.s ',  id  est  prrecipuus  in- 
ter  fautores  ac  principes  Ale.xandri,  dum 
ille  vixil  :  qui  videns  exercitum  contra  B 
Demctrium  murmurare,  intravil  Arabiam, 
ut  inde  deducerel  filium  Alexandri,  cui 
putavit  exercitum  mox  adhsesurum.  Ef 
mansit  ibi,  id  esl  in  Arabia  ipse  Tryphon, 
diebus  mulfis  :  quia  Anliochus  ille  fuit 
nimis  juvenis  ad  regnandum,  et  princeps 
qui  eiiin  nutrivil.non  cilo  neque  faciliter 
acquievil  petitioni  Tryphonis,  ul  Josephus 
narral. 

Et  misit  Jouathas  ad  Demetrium,  ut 
ejicercf  eos  qui  in  arce  errtH^Ex  hoc  non 
sequitur,  quod  Jonathas  cessavit  ab  arcis  G 
obsidione,  sed  poliiis  quod  non  poterat 
eam  ad  libitum  expugnare.  Et  qui  in  prw- 
sidiis  erant,  id  est  in  locis  munitis  Jii- 
dseae  hinc  inde  :  quia  impuf/nabant  Israel, 
id  est  populum  Judseorum  ex  fortalitiis 
illis,  exeiindo  de  illis  ad  depreedandum  et 
impugnandum.  Erant  enim  partim  genti- 
les,  partim  Judsei  aposlatw.  Cui  petitioni 
dixit  se  rex  salisfactiiriim  et  majora  factii- 
rum,  praeserlim  si  Jonathas  sibi  auxilia- 
tores  transmilteret.  Misitque  rerji  tria  mll- 
lia  virorum  fortium.  Et  occupaverunt  qui  D 
eranf  de  civitate,  itinera  civifatis,  id  est, 
vias  et  plateas  urbis  sic  munierunt,  ut 
nec  rex  possel  aufugere.  nec  ab  extra  ali- 
quis  sibi  in  auxilium  advenire.  Sed  per 
hoc  sibi  ipsis  laqueum  extenderunt,  quo- 
niam  vicli  sunl,  nec  poliierunt  fugere  ex- 
pedite  proptcr  hujusmodi  impedimenla-E'/! 
vocavit  rcx  Judwos  in  au.vilium,  ct  conve- 
verunt  omnes  simid  ad  eum,  et  dispersi 
sunt  omnes  per  civitafem  :  id  est,  Judfei 
undique   discurrebant   per   urbem,  inse- 


qiiendo,  fugando,  occidendoque  aemulos ; 
ef  occiderunt  illadie  centum,  millia  homi- 
num,  et  succenderunt  civitafem  pro  parte  : 
quo  viso,  residui  postulaverunt  a  rege 
pacem  et  veniam.  Sicque  Juda>i  famosi  ef- 
fecli  sunl  in  regno  Demetrii. 

Verumtamen  Josephus  circa  ha?c  multa 
refert, qiia?  non  videntur  multum  consona 
textui  huic,  videlicet  qiiod  exercitus  ille 
peregrinus  adhuc  cum  Demelrio  fuit,  et 
quod  Juda>i  asccnderunl  siiper  lecla  do- 
morum,  qua>  ibi  plana  fuerunt,  atque  ex 
alto  contra  adversarios  pr£eliabantur,jacu- 
la  et  alia  emittendo,  unde  nec  la^di  vale- 
bant ;  et  quod  transiliebant  de  teclo  in 
tectum,  ac  multa  similia. 

Ef  siluif  ferra  in  conspectu  ejus,  id  est 
Demelrii,  post  tantam  victoriam,  et  me- 
tropolis  suse  prostrationem  ac  subjugatio- 
nem  sub  eo.  Ef  menfifus  cst  omnia  quw- 
cwnquc  dl.rlt,  id  est,  qiiae  Jonalha?  scripsit 
ac  promisit  de  beneflciis  impendendis  gra- 
tiisque  agendis. 

Post  ha'c  aufem  reversus  esf  Tri/phon 
ab  Arabia,  ef  Antiochus  pucr  adolescens, 
filiiis  Alexandri,  et  rer/navit,  et  imposuit 
sibi  diadcma  regni  Syrise  ;  et  congregati 
sunt  ad  eum  exercitus,  quos  disperserat 
Demetrius,  et  pugnaverunf  contra  eum, 
puta  Demetrium,  et  fugit  Demetrius.  Et 
accepit  Tn/phon  bestias,  id  est  elephantos, 
vel  secum  adductas,  vel  a  Demetrio  fu- 
giente  siiblatas,  et  obtinuit  Anfiochiam. 
Ef  scripsit  Antiochus  adolcsceus  Jonafhce: 
et  hoc  de  consilio  Tryphonis,  quatenus 
Jonathas  adjuvaret  Antiochum,  sicuf  adju- 
verat  ipsius  patrem  Alexandrum  ;  dicens  : 
Constltuo  tibi  sacerdofium,  id  est,  pontifi- 
catum  tibi  concedo.Concessionem  namque 
a  Demetrio  factam,  repiitavit  Antiochus 
cassain.  Et  constifuo  te  principem  super 
quatuor  civitafes  extra  regionem  Juda-se. 
Et  misil  Antiochus  iUI  vasa  aurea  in  }ni- 
nisferium  templi  vel  inensa!  suae,  et  dedit 
ei  potestatem,\A  est  auctoritatem,  bibendi 
in  auro,  id  est  ex  aureis  scyphis,  et  esse 
iu,  id  est  indiii,  purpura,  et  habere  fibu- 
Jam  aurcam  seu  aureum  torquem ;  et  Sl- 


ENARRATIO    l.N    CAP.    XI    LIBRI   PRIMI    MACHAB/EORUM. 


ART.    XI 


31  i 


monem  frntrem  ejux  constiUtit  duccm,  id 
est  officiatuin  in  aiiqua  dignitate,  a  tcr- 
minis  Ti/ri  usijue  ud  fincs  ^Egi/pli.  id 
pst  usquc  ad  principium  confiniorum  re- 
gionis  .Et;ypti  c.xclusive,  quia  super  .Egy- 
plum  non  liabuit  principatum  iste  An- 
tiochus. 

Et  exiit  Jonalhas,el perambiilabat  Irans 
fUunen  Eupfiraten  civitatcs,  ut  induceret 
eas  ad  cohserendum  Antiocho.  Et  congre- 
f/atus  csl  ail  cum  omnis  exercitus  Si/riw 
ad  faciendum  hoc  plenius.  Et  abiit  Ga- 
zam  propter  camdem  causam  ;  et  conclu- 
scrunt  sc  qui  craut  Gaztv .  nolentes  aperi- 
rc  Jonathse,  neque  Antiocho  obedire ;  ct 
succendit  quce  in  circuitu  erant  civita- 
tis  attinentia  Gaza^.  ct  jmvdnlus  cst  cam, 
auferendo  divitias  ejus  quas  reperit  e.\- 
Ira  urbem.  Et  rogavcrunl  Gazenses  Jo- 
nathan  pacem  et  veniam.  ct  dedit  iUis 
dextram. 

El  audivil  Jonnthas  quia  prwvaricati 
sunt  principcs  Demelrii,  injuriando  vel 
Jonathae  vel  Antiocho,  in  Cades  quce  est  in 
GalUa-a,  quia  in  illo  oppido  fuerant  con- 
gregati  cum  cxercitu  multo,  volenlcs  eum 
rcmovere  a  negotio  regni,  id  est  a  princi- 
patu  sihi  concesso  ab  Antiocho,  imo  et 
dudum  a  Demctrio  ;  cl  occurrit  illis.  Fra- 
trcm  autem  suum  Simonem  reliquil  intra 
provinciam  Judaese  ad  ejus  custodiam.  El 
applicnil  Simon  ad  Bclhsuram  civitatem, 
in  qua  fuit  fortalitium  post  arcem  fortis- 
simum.  atque  in  eo  adversarii  Judfeorum 
obedientes  Demetrio,  et  conc/usit  cos.  qui 
erant  in  oppido  et  fortalitio  illo.  Sicque 
nequibant  egredi,  aut  necessaria  adipisci. 
Et  pnslulaverunt  ab  eo,  id  est  a  Simone, 
de.xtras  accipere,  id  est  assecurationem 
vitse,  ut  dimitterent  ei  locum,  salva  vita 
ipsorum  :  quibus  in  hoc  acquievit.  El  pn- 
suit  in  ea  prcesidium,  id  est,  in  Bethsura 


A  et  ejus  forlalilio  consliluil  custodiam  ar- 
matorum  de  populo  suo. 

Et  Jonalhas  el  castra  cjus  applicucrunl 
ad  aquam  Genesar  :  qujc  alio  nominc  ap- 
pellalur  mare  Genesar,  sive  Genesareth,  ac  Luc.  v,  i; 
niare  Galiiceae;  ct  anle  lucem  viyilaverunl ,  ^'"""^•'^'< 
id  est,  vigiles  ac  parati  ad  praelium  erant, 
in  campo  Asor  civitatis.  El  cccc  castra  alic- 
wrgrfwrtrMiw.videlicctprincipes  et  exercitus 
Demetrii,  occurrebant  ei  in  campo,  forsan 
eodem,  cl  lcndehant  ci  insidias  in  mnnli- 
bus,\nq\i\h\\<i  inulti  occulte  manserunt.  Et 

B  fugerunt  qui  erant  ex  parte  Jonathce  om- 
nes  praeter  duos,  quoniam  lerrili  erant  vi- 
dendo  insidias  ex  montibus  erumpere.  Et 
scidil  Jonathas  vestimenta  sua.  Si  fuit  ar- 
matus,  quomodo  potuit  suas  scindere  ve- 
stes  1  Respondetur  quod  scidit  vestes  ali- 
quas,  quibus  ad  ornatum  fuit  super  arma 
indutus.  El  posuit  terram  in  capite,  id  est 
super  caput,  et  oravit  pro  confortatione 
sui  et  suorum  qui  fugerunt,  ut  redirent  ad 
ipsum.  Sicque  suo  dolore,  humiliatione  et 
oratione,  exquisivit  auxilium  Dei,  qui  ex- 

G  audivil  suum  propugnatorem  fidelem.  Et 
convcrsus  cst  Jonalhas,  cum  duobus  qui 
secum  remanserant,  ad  eos,  id  est  ad  alie- 
nigenas,  in  pradium,  el  convertit  illns,  id 
est,  fecit  ipsos  alienigenas  reverti  ad  se, 
provocando  eos  ad  bellum,  qui  fugienti- 
bus  Judteis,  cceperunt  recedere  ut  victores. 
El  viderunl  qui  fugiebanl  parlis  cjus.  id 
esl,  Judaei  exsistentes  ex  parle  Jonalhae, 
qui  paulo  ante  fugerunt,  viderunt  Jona- 
tlian  cum  duobus  invasisse  adversarios 
suos  ;  el  reversi  sunt  ad  eum  animati  ex- 

D  emplo  audaciae  ejus,  et  insequehanlur  cum 
co  alicnigcnas  usque  ad  Cades,  ad  castra 
sua,  id  est  ad  loca  illa  alienigcnarum,  ex 
quibus  venerunt  ad  praelium.  Et  cecide- 
runt  de  alienigenis  tria  millia  virorum; 
et  reversus  esl  Jonathas  in  Jerusalem. 


312 


ENARRATIO    I.N    f.AP.    Xll    LIBRI    PRIMI    MACHAB.EORUM.    —   ART.    XII 


ARTICULUS   XII 


EXPOSITIO    CAPITULI    UUODECIMl   :    ET    VIUIT   JO.NATHAS    (JUIA    TEMPUS    EUM    JUVAT. 


M 


ULTA  liic  gesta  Jonatlup  recitanlur, 
et  specialiter,  qualiter  post  renova- 
tionem  ainicitite  cuni  Romanis,  cito  fuit 
deceptus  et  captus.  jE"/  vidit  Janathas  qnin 
tempus  eumjuvat.  Non  est  hoc  inlelligen- 
dum.  quasi  facta  hominum  tempori  aut 
falo  subjaceant  ;  sed  consuetudo  est  Scri- 
pturse,  nt  lempori  adscribantur  ea.  qnae 
conlingimt  in  tempore  :  sicul  et  Christus 
.Vaiih.\i,  in  Evangelio  loquitur,  Crastinus  dies  sibi 
^^ibidem  ^psi  sollicilus  crit ;  et  rursus,  Sufficit  (in- 
quit)  diei  malitia  sua.  Sicque  dicitur  tem- 
pus  ipsum  Jonathan  adjuvisse,  quia  Deus 
in  tempore  ejus  gratiose  ei  adfuit.  Unde  et 
Josephus  hoc  convenienter  expressit,  di- 
cendo,  libro  Anliquitatum  tertiodecimo  : 
Quum  vidisset  Jonathas  omnia  sibi  divi- 
na  providentia  secundum  suam  accidere 
vohintatem,  etc.  Elegit  viros  nobiles  ac 
prudentes,  ad  tanlee  legationis  peragenda 
negotia  aptos  :  qui  infra  exprimuntur  in 
textu  ;  et  misit  eos  Romam,  slatuere  ct  rc- 
novarc  cum  eis  amicitiam  ;  el  ad  Spartin- 
tas,  id  est  Lacedeemonios,  ut  infra  magis 
ehicidabitur,  et  alia  loca,  id  est  ad  habi- 
tatores  aliorum  locorum  sibi  dileclos,  mi- 
sit  epistolds  scciindum  ca/ndcm  formnm, 
qua  scripsit  Romanis.  hoc  est  secundum 
similem  sensum.  videlicel,  de  instilutione 
et  renovatione  amicitia?  inler  eos.  Et  dcde- 
rinit  iilis  epistolas per  loca,  id  est,  Roma- 
ni  dederunt  legatis  Jonathae  epistolas  ad 
reges  et  principes  inter  Romain  et  Judce- 
am  commorantes,  ut  deducerent  eos,  puta 
legatos  Jonathse,  cum pace  in  terramJuda. 
Et  hoc  est  cjcemplum  epistolarum,  quus 
scripsit  Jonathas  Spartiatis  :  Jampridem, 
id  est  pristino  temporc  dudum  evoluto, 
missa'  erant  e/jistolce  ad  Oniam  summuiu 

*  alias  re- 

ijnabat       sncerdotem  a  Dario,  qui  pugnabat* ,  id  est, 


A  pugnando  contra  hostes  regnavit,  apud 
vos,  id  est  in  vobis  et  super  vos,  quoniam 
cstis  fraircs  iioslri,  id  est  cognati  ex  ge- 
nere  Abrahse,  sicut  rescriplum  conlinet 
qiiod  subjccliim  cst,  id  esf,  sicut  epistola 
responsiva,  ab  (tnia  pontifice  missa  prse- 
fato  regi  Spartiatarum,  inckidil.  Porro  for- 
ma  epistolae.  missae  a  rege  Spartiatarum 
Oniae,  non  ponitur  hic,sed  Josephus  tertio- 
decimo  Antiquitalum  libro  recitat  eam  hoc 
modo  :  Rex  Lacedaemoniorum  Arius,  Oniae 
salulem.  Legentes  scripturam  aliquam,  in- 

B  venimus  ex  uno  genere  Judaeos  et  Lace- 
daemones  exstitisse,  et  familiaritatem  cum 
Abraham  socialiter  liabuisse.  Justum  ergo 
est,  quum  fratres  exsistatis,  et  transmit- 
tere  ad  nos  et  petere  quae  vobis  necessaria 
judicatis.  Facimus  vero  et  nos  idem,  et  ve- 
stra  propria  simui  et  nostra  communia  re- 
putamus.  Haec  Josephus.  El  suscepit  Onias 
ponlifcx  virum  qui  fuerat  missiis  a  rege 
Lacedaemoniorum  Dario,  quem  (ut  tactum 
est)  .losephus  nominat  Arium,  cum  honc- 
re;  el  suscepit '  Onias,  epistolas  regis  prae-   •  aceepu 

C  tacti  :  et  forsan  fuit  una  et  satis  brevis 
epistola,  quamvis  pluraliter  dicatur  epi- 
stoke,  juxta  morem  loquendi,  quo  fre- 
(]uenter  singulare  ponitur  pro  plurali,  et 
econverso  ;  in  qttibus  sii/nificabalur  de 
societate  el  amicitia,  habita  et  habenda 
inter  Judaeos  et  Spartiatas. 

Nos,  hoc  est  ego  Jonathas  et  populus 
ineus,  fjuum  niillo  horum  indic/cremus,  id 
est  nullo  humano  auxilio  atque  solaliopro 
prffsenti,  quia  nunc  pacem  habemus,  et 
prosperitate  laetamur.  Vel.  ul  Josephus  tan- 

D  git,  iste  est  sensus  :  Nos,  quum  nullo  ho- 
rum  indigerenius,  id  est,  ad  probandum 
vos  esse  noslros  cognatos,  non  indigere- 
mus  extranea  probatione,  quia  per  sacras 


E.NARRATIO    IN    C.AP.    XII    I.IBRI    PRIMI    MACIIAB.F.ORIM. 


ART.    XII 


313 


nostras  Litteras,  id  est  Scriptiiias.  hoc  csse 
credimus.  Habentes  solatio  sanclos  libros, 
videlicel  Scripturas  veteris  Testamcnti.  qui 
i»  manibiis  nnstris  siint  :  in  quibus  jain 
teinpore  pacis  exereemur,  et  magnam  ac 
spiritualem  consolationem  haurimuset  ex- 
Ps.cwm.  perimur.  jiixla  ilhul  Psalini  :  Oiwin  dulcia 

""■  faucibus  nieis  cloqiiia  tua .'  Super  mel  ori 

nico.  Ktcnim  divina  Scriptura  est  paradisus 
deliciarum,  promptuarium  sapientiff  atque 
scienli;r,  recrcatio  inlellectus.  inflamma- 
fio  volunlalis,  doclrix  fidei,  genitrix  spei, 
desperationem  exstinguens,  confidentiam 
veniae  pra-bens,  meusa  refeclionis  inler- 
naf,  impingiialio  menlis  benevol;p,cibus  el 
potus,  medicina  el  lumen,  opulenlia  ani- 
inariim,  coneiliatrix  ac  conservatio  gralia- 
rum.  via  a-lerna'  saliitis.  Hinc  ail  Aposlo- 

7?om.xv,4.  Iiis  :  Qutecumque  scripta  sunt,  ad  nostram 
doclrinam  scripla  sunt,  ut  per  patientiam 
et  consolalionem  Scriplurarum  speni  hahe- 
amus,  Maluimiis  mittere  ad  «os, quam  hoc 
ipsum  negligere,  renoi^are  fraternitatem 
et  nmicifiam.  ea  recolendo  quse  conser- 
vativa  et  augmentativa  earum  sunt.  Multa 
enim  tempora  trausierunt  ex  qiio  misistis 
ad  nos,  scilicet  tempore  regis  vestri  prae- 
fati,  el  Onise.  Nos  ergo  in  omni  tempore 
opportuno.  sine  intermissione,  horis  sta- 
tutis,  sicut  subjungitur,  in  diebus  solenni- 
biis,  memores  siimus  restri  in  siicrificiis  ct 
observalionibus  mandatoruin.  caerimonia- 
rumque  legis,  orando  et  sacrificando  pro 
vobis,  ut  fralerna  requirit  dileclio,  Lwta- 
mur  itnque dc  (jlorid  vcs/ra,  hoc  est.  vestr» 
prosperitati  et  paci  ex  caritale  congralu- 
lamur,  Et  nunc  benc  facietis,  rcspondoites 
nobis  ad  fia'c. 
Gonsequenter  ponilur  rescriptnm  Spar- 
•  Ari„.i  tiatariim  Jonathff  et  siiis  remissum,  Ooias', 
qiii  fiiil  /•('./•  .Spartiiitnrum  tempore  Jona- 
tha?,  sacerdoti  magno,  id  est  pontifici  Judse- 
OTiim,  salutem.  Invenfum  est  in  Scriptiira 
de  Spartiatis  ef  Judceis,  quoniam  sunt 
fratres,  et  quia  sunt  de  gciiere  Abraham. 
In  quo  libro  Scripturse  veteris  Testamenli 
scriptum  sit  istud,  potest  inquiri,  Kt  di- 

Cen,xiv.  cunl  qiiidam,  quod  in  Genesi,  ubi  genera- 


A  tiones  .Abrahae  describuntur,  lani  ex  Isaac 
quain  ex  Ismaele,  lam  ex  filiis  Ceturee,  ex 
quibus  lesle  Hieronymo  inniimerabilcsgen- 
tes  exorlse  sunl.  Verumlanicn  in  noslra 
translalione  non  invenilur  istud  sub  no- 
mine  Spartiatariim  aut  Laceda-moniorum. 
Forsilan  tamen  in  Hebr;eo  sub  aliis  repe- 
riliir  noininibiis. 

Quidam  vero  his  objicil,  quia  iii  praMacla 
epistola  Arii  regis  Lacedseinoniorum,  di- 
cunliir  Lacedpemones  cnm  .\lirahani  fami- 
liarilatcm    socialiter   habuisse,    non   ergo 

B  fuerunt  de  semine  ejus,  Hinc  ille  conclu- 
dit  :  Magis  videliir  quod  Sparlial;e  descen- 
dcrunl  de  Xachor  fralre  .\braha',  qui  cuin 
Aliraham  diu  socialiter  vixit  :  cujus  etiam 
gcneralio  in  Genesi  dcscribilur.  Yerum  isla  Gen.  xxn, 
objeclio  probalur  inepla,  quoniam  in  pra--  """■'• 
inducta  epistola,  non  solum  Lacedjemo- 
nes,  sed  el  Jud;iei  dicunlur  familiarilalem 
cum  .\brahain  socialiler  habuisse.  Si  igi- 
tur  Lacedsemones  idcirco  non  sunt  de  ge- 
nere  Abrahpe.  qiiia  socialitcr  habiierunt 
familiarilalem  cum  co,  sequelur  quod  nec 

C  Judaei  sint  de  genere  aut  semine  Abrahae, 
quia  dicnntur  familiaritatem  cum  ipso  so- 
cialiler  hahuisse,  Denique  in  textu  aper- 
tissime  dicilur  :  Invcntum  est  in  Scriptura 
de  Spartiatis  et  Judseis,  quoniam  sunt  fra- 
tres,  et  quia  sunt  de  genere  Abraham  :  non 
ergo  de  genere  .\achor  fratris  .\braha'.  Por- 
ro.  quod  dicunlur  familiarilatein  sociali- 
ter  habuisse  cum  Abraham.  intelligi  potest 
dupliciter.  Primo,  quanluin  ad  palres  eo- 
rum,  quoniam  Isaac  per  qucm  Juda>i  de- 
scenderunl  de  Abraham,  et  unus  filiorum 

D  Ceturfe,  per  qiiem  Sparliat;e  descenderunt 
de  .\braham,  socialiler  familiarilerque  vi- 
xerunt  ad  lempus  cuin  .\braham.Secun(lo, 
ul  sicut  in  Scripluris  sa>pissime  per  Jacoh 
intelligitur  popiilus  Isracl  natus  ex  Jacob, 
ita  per  Abraham  inlelligatur  aliqua  ejus 
postcrilas,  cum  qua  Juda»!  el  Laccda^monii 
familiaritalem  ac  societalcm  habueriint, 
vel  ad  se  inviccm, 

Pecora  nostra  et  possessiones  nostra\  rc- 
strw  sunl;  et  vcstra',  nostrie  :  id  esl,  tanla 
est  inter  nos  fraternilas  alque  diieclio,  ut 


314 


ENARRATIO    IN    CAP.    XII   LIBRI   PRIMI    MACHAB.EORUM.    —   ART.    XII 


I  Mnch. 
3ti,  37. 


bona  nostra  conimunia  rcputentur,  et  pa- 
rati  simus  bona  noslra  pro  vestra  commo- 
ditate  exponere,  sicul  cl  vos  vestra  pro 
nobis.  Hoc  consonat  et  alludit  ei  quod  in 
pra>memorata  epistola  Arii  regis  Sparlia- 
tarum  habetur  :  Veslra  simul  et  nostra 
communia  reputamus. 

Sequitur  alius  apparatus  prfplii,  in  quo 
principes  Denietrii  fugerunt  tiniore  Jona- 
thse  ac  suorum.  Non  enim  dcdit  eis  spa- 
tium  loci  aut  temporis,  xt  ingrcderentur 
rer/ionem  ejiis,  id  esl  Jud»am,  quia  inlu- 
lissent  aliqua  damna  fructibus  terrae  seu 
aliis  rebus.  Et  misil  speculalores  in  castra, 
id  est  circa  etprope  \m\>a.% eorum.Reversi 
speculatores  nuntiaverunt  Jonathae,  fjuia 
constituKnt  alienigense  svpervenire  iUuc, 
pula  ad  Jonathan,  noctc,  ut  improvise  per- 
cuterent  eum  ac  populum  suum.^<  accen- 
derunt  focos  in  casfris  suis:  id  est,  alicni- 
gense  quum  cognovissent  Jonathan  ct  ejus 
exercitum  essc  paratum  ad  praeliumcontra 
eos,  timuerunt  et  fugere  decreverunl ;  et 
ne  in  fuga  deprehenderentur  a  Jonatha  in- 
sequcnte.  acccndcrunt  luminaria  qua^^dam 
in  castrissuis,  quasi  ad  designandum  quod 
cssent  mansuri  el  pugnaluri.  M  divertit 
Jonathas  ad  Arabas,  qui  vocabanfur  Za- 
badixi  ;  ef  percussit  eos.  Isti,  sccundum 
,  quosdam,  fuerunl  qui  supra  vocanlur  filii 
Jambri,  qui  Joanncni  fratrem  Jonathee  oc- 
cidcrunt. 

Et  reversus  est  Jonathas  ;  ct  cogitavit 
wdificare  prKsidla,  id  est  loca  munilaseu 
fortaiitia  in  Judwa,et  exaltare  alfifudinein 
magnam,  hoc  est  construere  murum  valde 
sublimem  et  forlem,  inter  medium  arcis, 
qua^  fuit  in  monte  Sion,  et  civitatis,  id  est 
residua?  partis  civitalis  Jerusalem,  uf  sc- 
pararet  eani,  scilicet  arcem,  a  civifate.  ut 
esset  ipsa  arx  singulariter ,  id  est  separate 
consistens  ab  urbc,  cf  neque  emant  neque 
vendanf,  id  est,  exsistentes  in  arce,  non 


A  possint  habere  communionem  cum  civi- 
bus,  nec  ab  eis  necessaria  vit»  acquirere. 
Ef  cecidif  iiiurus  qui  crat  super  torrenfem 
Cedron  ab  ortii  solis,  id  est  situs  prope  seu 
versus  torrentem  ilium  a  parte  oricntali, 
cf  rcparavif  eum,  facicndo  ibidcm  murum 
robustiorem.  Ef  Simon  cediflcavit  Adiada 
iii  Sepliela,  id  est  munitioncm  in  loco  sic 
dicto.  Imo,  secundum  Joscphum,  fecil  for- 
taiilia  quaedam  in  provincia,  hoc  est  extra 
Jerusalem  in  Judaea. 

Conscqucnter  describitur,  qualiter  im- 

B  piissimus  Tryphon  ambitiosissime  optans 
regnarc  in  Asia,  scu  Syria  .\sia?  partc,  dc- 
crevit  fraudulcnter  triicidare  Anliochum 
regem  ;  sed  metuens  resistentiam  pati  a 
Jonatha,  proposuit  in  primis  occidere  Jo- 
nalhan,  quem  et  fefellit,  sicul  in  tcxtu  qui 
planus  est,  recitatur. 

Et  misit  Tryphon  exercitum  suum  ef 
equites  in  Galilceam,  ad  interficiendum 
triginta  septem  millia  quae  Jonalhas  illuc 
remisit.  At  illi  quum  cognovissent  quia 
comprehensus  esf  Jonathas  :  hoc  enim  su- 

C  spicabantur  pro  certo,  viso  exercitu  Try- 
phonis  eos  insequente  ;  ef  periif.Vuiahdini 
namque  eum  jam  esse  occisum  ;  aut  pro- 
pc  jam  erat  ut  occiderelur.  Hortati  sunt 
scmctipsos  :  et  in  hoc  sapicnter  egerunt 
atquc  virilius  quam  Assyrii,  qui  cognila 
morte  Holofernis  principis  sui  in  fugam  judiih^ 
sunt  versi.  Et  vidcntes  hi  qui  insecuti  fu-  -'^- 
eranf.  id  est  exercitus  Tryphonis,  quia 
pro  aniina  res  illis  esf,  id  cst,  quod  viri 
Jonathae  parali  erant  pugnare  tam  fortiter, 
ut  decet  pro  defensione  propriae  vitae,  prae- 

D  serlim  dum  [non]  est  spes  fugiendi.  reversi 
sunt  ad  Tryphonem,  non  audentes  contra 
Judaeos  inire  certamen.  Illi  autem  vene- 
ruiif  omnes  eum  pace  in  terram  Juda  : 
cum  pace  (inquam)  temporis,  non  peclo- 
ris  :  quia  dc  Jonalhae  ct  suorum  deceptio- 
ne  dohicrunt  vehcmentissime. 


ENARRATIO   I.\    CAP.    XIII    I.IBRI    PRIMI    MACHAB.€0Rt3M.    —   ART.    XIII 


315 


ARTICILUS  XIII 


Kxpnsnio  c.APiTii.i  tkhtiidecimi  :  kt  audivit  simo.n  ouod  conc.rkc.avit 

TRYPHON    EXERCITUM. 


0' 


^UALITER  post  Jonathan  pra^fnit  Si- 
mon  frater  ipsins,  hic  enarratur.  Et 
(iiidivit  Simon  quod  congreijarit  Trijplion 
ejpercilum  copiosum  ad  destrnendnni  Jn- 
dtPam.  Viilrns  r/t/in  i»  timon'  popuhis  est , 
qiiia  non  habnit  caput  principemqne  re- 
gentem,  conr/regavit  populum  in  Jeriisa- 
leni.  c/  adhortans,  dixit  :  Vos  scitis  quanta 
ego  ct  fratrc-s  mei  ct  domus  palris  mei ,  id 
est  cognali  mei,  fecimus  pro  legibus  no- 
bis  per  Moysen  datis  conservandis,  ct  pro 
sanctis,  id  est  pro  templi  et  divini  obse- 
quii  tuitione  ;  Iwrum  gratia  perierunt,  id 
ost,  corporaliter  occisi  snnt.  omnes  fratres 
?>?(?(■,  videlicet  Joannes  a  filiis  Jambri,  Ele- 
azarns  ab  elephanle  snper  eum  cadente, 
Judas  a  Bacchide,  Jonathas  a  Tryphone ; 
ct  relictus  sum  ego  solus.  Et  nunc  non  mi- 
hi  contingat  parcere  animw  mea',  id  est 
vitse  corporali,  ila  qnin  eam  exponam  pe- 
rieulis  mortis  pro  defensione  legis  divi- 
UK  ac  plebis  mese;  non  eniin  melior  sum 
fratribus  meis.  Vindicabo  itaqiie  gentem 
meam,  id  est  injurias  popuii  mei  zelo  jn- 
stitiae.  Et  accensus  est  spiritus  populi  si- 
mul,  et  responderunt  Judeei  vocc  magna, 
hsec  audientes  :  Tu  esto  dux  nostcr.  Itaqiie 
Simon  iste  prudens  et  sagax,  non  ambi- 
tiose  ad  pra>sidentiam  se  ingessit,  sed  cx 
caritate  et  pro  communi  necessitale  para- 
tnm  se  obtnlit  ad  onera,  pericula  et  labo- 
res,  magis  quam  ad  honores.  Puijna  prw- 
lium  nostrum,  etc. 

Ef  congregans  omnes  viros   bellatores, 

acceleravit  consummarc  muros.  Et  misit 

Simon  Jonathan  filium  Ahsalomi,  et  cum 

eo  exercitum   novum   in  Jnppcn   urbem  : 

iMach.M,,  quam  (ut  prsecedenti  habelur  capitulo)  sibi 

"■'*■       subjecit,  alque  in  ejus  fortalitio  quosdam 


A  de  suis  conslituit  ;  sed  jam  fortiores,  piu- 
rcs,  el  quihns  nmpliiis  confidebal,  voluit 
in  illo  rcponere,  qui  nullo  modo  Tryphoni 
se  subderent.  Et  ejectis  his  qui  erant  in 
arce,  maiisit  illic  ipse.  Hoc  non  videlur 
posse  exponi  de  arce  monlis  Sion,  quiim 
paulo  posl  in  isto  dicatnr  capitulo :  Qni  vors. -'i. 
autem  in  arce  erant,  miserunl  ad  Try[)ho- 
nem  legatos,  ele.  Ideo  potest  inlelligi  de 
arce  forlalilii  sili  in  Joppe,  in  quo  prse- 
fatus  Jonalhas  Absaloini  filiiis  iiiansil  ciiin 
suis  pro  certa  ciislodia,  aliis  indc  remnlis. 

B  Et  ut  cognovil  Trijplion  quia.  surrexit 
Simon  in  promotione  ad  diicatiim,c<7wja 
commissurus,  id  esf  pugnaturus,  esset  cum 
eo,  id  est  contra,  pra'lium,  nisi  ipsemet 
Tryphon  cederet,  misit  ad  eum,  videlicet 
Simonem,  legatos,  dicens  :  Pro  argenfo 
quod  debebat  frater  tuus  in  ratione  regis, 
id  est  in  exactione  facienda  fratri  tuo  ex 
parte  regis  de  debilo  persolvendo,  deti- 
nuimus  eum.  Et  nunc  mitte  argenti  ta- 
lenta  centum  ct  duos  filios  ejus  obsides, 
pro  securitate  quod  non  resistet  regi.  Id- 

C  eo  siibditur,  ut  non  dimissus  fuijiat  a 
nohis,  id  est,  ne  ab  hac  captivilate  rela- 
xatus,  recedat  a  nobis  per  rebellionem  ;  et 
reniitlemus  euin  acceplis  filiis  ejiis  alquc 
pecunia. 

Et  cognovit  Simon  quod  cum  dolo  lo- 
queretur  secuin  per  nuntios.  Erat  enim 
Simon  vir  perspicax  el  aciilus.  Jussit  ta- 
menargentum  dari,\A  estTryphoni  mitli, 
et  pticros,  nc  inimicitiam  magnam  sumc- 
rct  ad  Israel,  id  est,ne  ipse  Simon  incnrre- 
ret  displicenliam  et  inimicitiam  Israelitici 

D  popiili,  qui  morlem  Jonalhse  imposuisset 
Simoni,  nisi  misissel  argentiim  ac  filios 
Jonathse.  Populns  namque  dixisset,  quod 


316 


ENARRATIO    l.\    CAP.    XIIl    LIBRI   PRIMI    MACHAB.€ORUM. 


ART.    XIII 


Simon  ex  avaritia  vel  ambitione  non  mi- 
sisset  pecuniani  aut  pueros.  quatenus  ip- 
semet  Siinon  in  principatu  maneret.  Ta- 
men.  ut  Josephus  referl,  Simon  exposuit 
populo  et  suis  amicis  fraudein  Tryphonis. 
INihilo  minus  de  consilio  amicoriim  niisit 
quae  impiissimus  Tryphon  postulavit.  Sic- 
que  vichMur  Simoii  in  isto  bene  egisse  ad 
vitandum  scandalum  communitatis  et  pe- 
ricuhim  inagnum  politise  suae  totius  :  nam 
fuisset  seditio  mota  in  populo.  Ouod  si 
objiciatur.  non  fuisse  licitiim  innocentes 
juvenes  ita  exponere  morti  :  respondetur. 
quod  in  tali  casu  id  licuit,  quia  et  corpo- 
ralis  mors  puerorum  fuit  minus  maluin 
quam  mala  prjetacta.  Nam  hiudabiliter  ex- 
ponit  quis  se  ipsum  morti  corporali  pro 
bono  communi. 

Et  Simo»  et  castra,  id  est  exercitus  ejus, 
ambulabant  in  omneni  locum  quocumque 
ibant,  id  est  per  loca  propinqua  locis  per 
qufe  Tryphon  cum  suis  transivit  et  gyravit 
ad  impugnandum  Judseam,  ut  ubique  pos- 
sent  Tryphoni  resistere.  Quiautemin  arce 
Jerusaleni  em«^  miserunt  ad  Tryphonem 
legatos,  ut  festinaret  venire  per  deserlum, 
et  mitteret  illis  alimonias,  etc.  Erat  autem 
i/ir  ratde  mid/a.  quff  impedivit  iter  et 
adventum  Tryphonis,  quia  prae  nivis  mul- 
titudine  non  paluit  sibi  via.  Et  quum  ap- 
propinquasset  Bascamini ,  id  est  loco  sic 
dicto,  occidil  Jonatlian  ct  filios  ejus.  Ecce 
sic  Deus  omnipotens  permittit  in  hoc  see- 
culo  neqnam  reprobos  et  iniquos,  electis 
et  justis  prtevalere  ad  electonim  purgatio- 
nem,  sicut  in  Jonatha  isto  ac  filiis  ejus. 

Et  misil  Simon,  et  accepit  per  manus 
nuntiorum  suorum,  ossa  Jonal/io'  fratris 
sui,  et  sepeiivit  ea  in  Modin,  in  sepul- 
cro  parentum  suorum.  Et  a^dificavit  super 
sepulcrum  pafris  sui,  et  etiam  matris,  et 
fratrum  suorum,  a'dificium  aJtum  visu, 
ita  quod  a  remoto  qnivit  videri,  de  lapidc 
polito,  id  est  ex  politis  lapidibus,  ante  et 
rcfro.  Et  slafuit  septem  pi/ramidas,  id  est 
structuras  altas  et  quadratas  a  latitudine 
incipientes.et  in  angusto  finem  sumentes, 
quia  inferius  erant  Jatae,  superius  arctse  : 


A  qiife  antiquilus  fiebant  in  sepulcris  ma- 
gnoriim:  irnam  conlra  unam,  patri  el  ma- 
Iri ,  id  est  ex  una  parte  unam  pro  patre, 
et  ex  parte  opposita  aliam  pro  matre ;  et 
simili  ordine  qnatuor  pyramidas,  quatuor 
fralribiis  jam  defunctis  ;  septimam  pro 
se.  El  /lis  circumposuit  columnas  magnas 
sustentantes  structuram  fpdificii  memora- 
ti.  el  siiper  culumiins  arinn  ad  nicmoriain 
(eternain  strenuissimoriim  operum  belli- 
corum  Mathalhiae  filiorumque  ejus  :  imo 
in    recordationem    divinoriim   auxiliorum 

B  ac  triumphorum  eis  desuper  concesso- 
rum  :  atque  ad  intuentium  .-edificationem, 
ut  considerarenl  qualiter  sil  pugnandum 
pro  defensione  legis  divinse,  et  pro  con- 
servalione  justitise,  ac  pro  bono  eommu- 
ni  ;  el  ju.xta  arma,  naves  sculptas.  De 
armis  vero  aliqui  dicunt  quod  erant  vera 
arma,  sicul  supra  monumenta  forlium  pu- 
gnatorum  suspendiintur  quandoque  vexil- 
la  et  scula.  .\Iii  dicunt  quod  fuerant  arma 
sculpla. 

Tri/phon  autem  quum  iler  faceret  cum 

G  Anliocho  regc adolescente,  cujus  exstiterat 
tutor,  dolo  occidit  eum,  et  regnavil  /vo 
eo.  Et  imposuit  sibi  diadema  Asice,  alli- 
ciens  sibi  milites  promissis  et  donis:  ei 
fccil  plagam  nuignam  in  ferra.  Factus 
enim  rex,  ostendit  suam  ferociam  quam 
ante  celavit  in  mulfis.  Et  a-di/icavit  Si- 
mon  pra'sidia,  id  est  loca  munita, /«f/ftYe, 
ad  resistendum  Tryphoni,  cujiis  tyranni- 
dem  novit. 

Et  misil  ad  Demetrium,  ut  faceret  re- 
missionem  regioni,  id  est,  Judaeis  faceret 

D  relevamen  ab  aliquibus  gravaminibus,  ex- 
actionibiis  seii  tributis  eis  impositis,  quia 
omnes  actus  Tryphonis  per  direptionem, 
id  est  dissipationem  et  deceptionem.  fue- 
rant  gesfi.  Idcirco  Simon  cum  suis  maluit 
fovere  parlem  Demetrii,  quam  Trypho- 
nis,  qui  nihil  juris  habebat  in  regno.  Et 
Demefrius  respondit  ei  :  Hcx  Demetrius 
Simoni  summo  sacerdoti  et  genti  Juda'o- 
rum.  Coronam  auream  et  bainem*.  Bai-  •aiiasJn- 
nem,  secundum  Rabanum,  est  ornamentum  **'" 
colli  ex  aureis  annulis  factum.  Itaque,  Co- 


ENARRATIO    IN   CAP.    XIU    LlHRl    rniMl    MACHAB.EORUM. 


ART.    XIII 


:vi7 


ronam  et  h&incm  cjnam  tnisis/is  in  sigiuini 
amicitioe,  sitscepimiis  gratanter  :  c/  pa- 
rati  suiuus  vobiscuin  faccrc  jiocein  uia- 
giiam,  ut  cum  vestro  au.xilio  ('xpugnem 
Tr-yplionem,  cl  scribere  prwposi/is  reijis, 
id  esl  oiliciatis  ac  ducibus  noslris,  remi/- 
lcrc  vobis  (jua;  indtilsimus.ne  quid  exigant 
a  vobis  ullra  quam  commisi  eis.  Qua-- 
cumijuc  cnim  cvns/i/uimits,  id  est,  ordina- 
vimus  aut  concessimus  vobis,  constan/.  iil 
est,  certa  seu  firma  sunt.  Remi//imus  ijuo- 
(jite  vobis  iijiioran/ias  e/  pccca/a,  id  est, 
quocumque  modo  peccastis  in  nos,  feren- 
do  auxilium  adversario  noslro  Antiocho. 
E/  si  ijui  c.r.  vobis  ap/i  sun/  conscribi  iii/cr 
nostros  milites  vel  aniicos,  conscriban/ur 
quuni  fuerint  comprobati. 

.inno  ccn/csiiiio  scji/uiiffc.simo  abla/um 
es/  jugum  gen/ium  ab  Isracl.xA  est,gra- 
vamen.  tyrannicumque  dominium  regum 
gentilium  et  eorum  satellitum,  a  .ludiBis 
cessavit  magis  perlecle  quam  ante.  Postea 
lamen  habuerunt  impugnationem  ab  illis, 
ul  infra  habelur.  sed  modicum  fuit,  et 
comparatione  priorum  gravaminum  quasi 
nihil.  E/  caipi/  populits  Isrucl  scribcre  in 
labulis  e/  ges/is  publicis,  id  est  historiali- 
bus  libris  publicorum  notabiliumque  ge- 
storum.  prospera  et  adversa  qua?  eis  sub 
Mathathia  ejusque  filiis  acciderunt. 

In  dicbus  iUis  Simon  apjilicuil  ad  Ga- 
zam,  urbem  Philisliim,e/  circumdedi/  cam 
caslris.  id  est  tentoriis  seu  pugnatorum 
turbis  :  quia  fortassis  adheesit  urbs  illa 
Trvphoni  ;  e/  percitssi/  /urrem  unain.  E/ 
qui  eruperant ,  erant  inlra  machinam  tur- 
ris  percussae  et  civiia/em,  ne  occiderentur 
in  turre,  c/  factus  est  molits  mai/niis,  li- 
mor,  ululatus,  admiratio,  desolatio,  in  ci- 
riiate :  quia  viderunt  se  non  posse  Simo- 
nis  manum  evadere.  Ideo  pos/ulaban/  sibi 
a  Simoiie  dex/ras  dari,  id  est  pacem  con- 
cedi  :  quse  per  applicationem  manus  dex- 
Iree  solet  conferri.  E/  ejeci/  eos,  scilicet 
illos  idoIolatras,r/('  civi/a/eGa.ZtB:  cteniuu- 
(litvit  icdcs,  id  est  templa  et  fana  seu  alia 
loca,  in  quibus  fuerant  simulacra ,  id  est 
idola  quae  inde  ejecit,  et  loca  aqua  lustra- 


A  lionis  adspersit,  seu  aliis  niodis  munda- 
vit  ;  c/  /iinc  intravi/  in  catn,  scilicet  ci- 
vitatem,  benedicens  Dominum,  qui  sibi 
victoriam  concessit.  Et  ejecta  ab  ea  omni 
immutulitia,  id  est  idololatri?e  spurcilia, 
coUocavi/  in  ea  viros  cjiii  lcijciii  faccrcii/, 
id  est  cultores  veri  Dei,  qui  legis  praecepta 
implerent,  t'/'  fcci/  sibi  /tabi/a/ioncm.  id  esl, 
lam  forliter  eam  munivil,  quod  erat  apla 
pro  sua  habilatione  lempore  opportuno. 

Qiii  au/em   cranl   in    arcc  Jcrusalem, 
prohibeban/ur   cgredi,  el    ingrcdi   regio- 

B  nem  Judseae.  Erant  namque  arctati  et  con- 
clusi  per  murum  altum  et  fortem,  quem 
Jonathas  fecil  inler  arcem  et  urbem  Jeru- 
salem,  ut  supra  patuit.  E/  clamaverunt  \Mach.xii, 
ad  Simonem,  u/  deao/ras  accipcrciit ,  qua- 
tenus  vivi  diniitterentur ;  et  dedi/  illis,  e/ 
cjecit  eos  inde,  et  mundavit  arcein  a  coii- 
/amina/ionibus  idolorum  atque  similium 
spurcitiarum.  Et  intraverunt  Sinion  ac 
alii  sacerdotes  et  majores  de  populo,  in 
cain  cum  laude  Dei,  e/  ramis  palmarum 
in  signum  laetitise  ac  triumphi,  et  cinyris, 

C  id  est  musicis  inslrumentis,  sonum  ma- 
gnum  qui  coinmovet  aereni,  facienlibus  : 
de  quibus  diclum  est  in  expositione  supra  /i.rf.iv.si. 
habita  ;  e/  cijmbalis,  e/  nablis.  id  est  ci- 
tharis,  et  hymnis,  id  est  psalmis  et  can- 
ticis  aliis  spiritualibus,  quia  con/ri/iis  est 
inimiciis  magnits  cx  Israc/ ,  id  est  conge- 
ries  hostium  molestissimorum,  qui  tol  an- 
nis  fuerunt  in  arce.  Et  constituit,  id  est, 
Simon  ordinavit,  u/  omiiibus  annis  agc- 
rcntiir  dies  Iii,  quibus  purgata  et  pacifice 
possessa   est   arx,  cutn  lcetitia,  tant]uam 

D  festivi  in  memoriam  beneficii  tanli.  Et 
munivi/  montem  /empli,  id  esl  montem 
Sion  in  quo  fuit  templum,  muris,  turri- 
bus,  armis  et  provisionibus  ;  c/  liabi/avi/ 
ibi  juxta  templum  pontifex  templi. 

E/  vidi/  Simon  Joannem  filium  suum, 
qui  postea  nominatus  est  Joannes  Hyrca- 
nus,  quod  vir  esse/  pnelii,  id  est,  aptus 
ad  prailia  pra*  ceteris  filiis  suis,  videli- 
cet  audax,  for/is.  prudens ,  et  diligens  ; 
el  posuil  eum  ducem  universarum  virtu- 
tHm.'\Ac<,{  principem  omnium  exercituuni 


318 


ENARRATIO    IN    CAP.    XIV    LIBRI    PniMI    MACHAB.^ORLM.    —   ART.    XIV 


seu  pugnaloruni  suoruni :  tamen  sub  se.  X  hoc  facto  datur  exemplum  praelatis,  ul  eos 
Simon  enim  mansit  supremus  dux  popu-  quos  vidcrint  ceteiis  virtuosiores  et  pru- 
li.  £1  habilnvU  in  Ga:aris.  id  est  in  Gaza  (lentiores.  pra^ficiant  aliis,  tanquam  ad  spi- 
urbe  praefafa,  valde  munita  et  bene  provi-  ritualia  certamina  aptiores,  omni  persona- 
sa,  ut  in  ea  resisterel   hostibus  Israel.  In      rum  acceptione  seclusa. 


ARTICULUS  XIV 


DECLARATIO    CAPITLLI   OUARTIDECIMI    :    ANNO    CENTESIMO    SEPTUAGESIMO    SECU.^DO. 


PROSPKRIT.\S  magna  Simonis  et  Ju- 
dseorum  sub  ejus  reginiine,  hic  nar- 
ratur.  .\liqua  tamen  praemittuntur  et  in- 
seruntur.  Anno  centesimo  septuagesimo 
secundo  congregavit  rex  Demetrius  exer- 
citum  suum,  et  abiil  in  Mediam,  id  est  in 
regnum  Medorum,  ad  conlrahenda  sibi 
auxilia  contra  Tri/phone,n.Rex  auteni  Me- 
dorum  per  unum  principum  suorum  pcr- 
cussit  exercilum  Demetrii.  ipsumque  De- 
metrium  princeps  ille  perduxit  ad  regem 
illum  .Medorum  atque  Persarum.  qui  ct 
incarceravit  Demetrium,  ac  paulo  post  in- 
terfecit,  ut  Josephus  refert. 

El  siluil  lerra  Juda,  id  est,  a  notabili- 
bus  bellis  quievit  populus  Judeeorum,  om- 
tiibus  diebus  Simonis.id  est  omni  tempore 
sui  ducatus.  .\iiquod  tamen  bellum  fuit 
sub  ejus  ducatu,  sed  populus  Judeeorum 
in  eo  prffivaluit.  Et  quod  modicuni  est,  re- 
putatur  pro  nihilo.  E/  quaisivit  bona  genti 
siue,  pra^sertim  bonum  spirituale,  inducen- 
do  Judseos  ad  cultum  Uei  devotum  :  exte- 
riorem  quoque  tranquillitatem  eis  qusesivit 
et  conservavit,  referendo  eam  ad  spiritua- 
lem  prolectum.  Et  hoc  ad  omnem  pertinet 
prffisidentem,  potius  quserere  bonum  com- 
mune  populi  sibi  subjecti,  quam  propria 
commoda.  £i  placuit  illis  poieslas  ejus  : 
quia  viderunt  quod  quaereret  bonum  com- 
mune,  et  pie  ac  mansuete  praeesset,  non 
opprimens  quemquam  injuste.  El  cum  om- 
ni  gloria  sua  accepit  Joppen,  id  esl,  inter 
cetera  sua  magnifica  gesta,  obtinuit  et  pos- 


B  sedit  urbem  nomine  Joppen  maritimam, 
in  porlum,  ita  quod  ibi  fuit  navigantium 
quies  et  statio,  el  fec.il  inlroilum  in  insu- 
lis  maris,  id  est,  ordinavit  quod  a  Joppe 
per  aquain  fuit  iter  publicum  ad  provin- 
cias  in  aquarum  medio  silas.  El  congrega- 
vif  caplivilalem  muUam,  id  est,  Judaeos 
hinc  inde  a  captivitate  redemit,  et  in  Ju- 
daeam  reduxit.Vel  sensus  est,quod  multos 
captivavit  gentilium.  Ei  dominatus  est  Ga- 
-arce,  id  est  Gazae  urbi.c^  Belhsuro}  :  quae 
urbes  specialiter  exprimuntur,  quia  in  eis 

C  erant  fortalitia  valde  fortia,  et  a  regibus 
frequenter  possidebantur ;  fuitque  diffici- 
le  ea  sibi  subjicere  :  cl  arci  Jerusalem, 
quam  nec  Judas,  nec  Jonathas  potuit  ob- 
tinere. 

Seniores  in  plateis  sedebanl  tempore 
suo,  et  de  bonis  terroe  Iractabant,  confe- 
rendo  de  prosperitate  Judaeae ;  et  juvenes 
induebant  se  gloriam,  id  est  praeclarum 
amictum,  et  jucunditale  multiplici  reple- 
bantur,  ct  slolas  belli,  id  est  bellicum  ap- 
paratuin  ad  cxercitium,  quatenus  si  causa 

D  exigeret,  essent  ad  bella  perili.  Ei  civita- 
libus  Iribuebat  alimoiiiam,[3.c'iendo  in  eis 
provisiones  communes  ;  et  constituebat , 
id  esl,  sic  disposuil  cas,  ui  essent  vasa 
munitionis,  id  est  apta  instrumenta  de- 
fendendi  se  contra  hostes,  et  ut  ipsi  cives 
essent  armali  atque  idonei  se  tueri.  Nem- 
pe,  secundum  idionia  Hebraeum,  vasa  vo- 
canturquaecumque  instrumenla,  seu  media 
vel  principia,  alicujus  effectus  contentiva 


ENARRATIO    IN    CAP.    XIV    I.UllU    PRIMI    MACHAB.EORUM.    —   ART.    XIV 


319 


Act.K.  !■;.  aut  productiva  :  sicquePaulus  vocatus  est,  A  est  in  publicis  ac  solennibus  congregalio- 


vas  eleclionis.  Qtioadu.sf^uc  nomiiialutn 
esf  nottien  (jlorUe  ejus,  id  est  nomen  ejus 
famosum  et  inclytum,z<s</Me  adextremum 
k-riw.  id  est  valde  longe  el  late  :  ut  sil 
hyperbolicus  sernio,   quo  aliquid  dicitur 


nibus  niajoruni  noslroruni.  Vel,  In  consi- 
liis  populi,  id  esl  in  libris  consiiioruin,  in 
quibus  continenlur  decreta,  ordinationes- 
que  populi  nostri,  scu  ipsum  popuium 
concernentes.  Scripsinuis,  inquani,  sic,  id 


per  excessum  sine  mendacio,  ad  insinuan-      est  sub  hac  forma  :  Numenius  Antiochi 


1  Petr.  V 

5;  Jacob.tv 
6. 


dum  magnitudinem  rei.  Ef  coiifiriuacit 
oiniics  liiimiles  populi  sui,  id  est  obedien- 
tes  Deo  et  sibi ;  superbos  autem  el  trans- 
gressores  dejecit  :  ideo  fuit  veriis  famulus 
ejus,  qui  superbis  resislit.  liuniilibus  au- 


filius,  ct  Antipater  Jasonis  fitius.  qui  fu- 
erunt   Judsei,  legati  Juda'oritm,  vcnerimt 
ad  nos  :  hos  quippe  miserat  Jonathas  Spar-  \Maeii.m. 
tiatis,  ut  habetur  supra ;  renovantes  no-  ^' 
Ijiscum  pristinain   amicitiain.  Et  ptacuit 


tem  dal  gratiam.  Hinc  subditui'  :  et  abstu-  B  poputo  Spartiatarum  excipcro  viros,  puta 


lif  omnem  matum  ct  iniijtium  pro  posse. 
Xam  collapsa  et  deformata  reformavit  pro 
viribus  ;  incorrigibiles  autein  tulit  de  nie- 
dio.  El  lei/em  e,rr/uisivit,  id  esl,  circa  le- 
gis  intelligentiam  ac  adimpletionem  dili- 
gens  fuil.  Sancta,  id  est  sacra  loca  et 
contenla  in  eis  divino  cultui  depnla.Va.,glo- 
rificavit;  et  mulliplicavit  vasa  sanctorum, 
id  est  vasa  divi  obsequii. 

Ef  audifiim  cst  Roma'  ijuod  defuncfu^ 
esset  Jonathas  :  nam  el   in  Roma  multi 


legatos  prjedictos,^to/-('o.s(?,  id  est  cum  gran- 
di  honore  propter  honorabilitalem  el  di- 
lectionem  eorum  a  quibus  inissi  fiierunl, 
et  quoniam  causa  legationis  eorum  acce- 
ptabilis  fuit,  et  ponere  exemplum,  id  est 
scriptum,  scrmomim  eoriim  in  scgreyalis 
populi  libris,  id  est  in  codicibus  nostrse 
communitatis  seorsum  sollicile  repositis 
el  conservatis,  ut  sil  ad  tnemoriain  ami- 
citiiB  et  societatis  inter  nos  el  vos,  popido 
Spartiatarum  sicut  et  nobis.  Exemplum 


morabantur  Judaei  :  el  usquc  in  Sparfia-  C  autem,  id  est  e.xemplarem  epistolam,  ho- 


XMacKx», 

J,  PtC. 


*  alias/^nn- 
cipes 


tas,  de  quibus  jampridem  dictuin  est,  au- 
ditum  est  hoc.  Et  contristati  sunt  valde, 
(juod  ila  dolose  et  impie  est  occisus  cum 
filiis  suis.Unde  pro  consolalione  Simonis, 
tam  Romani  quam  Spartialae  scripserunt 
ad  eum  epistolas  de  renovalione  amicitise 
et  societatis.  Forma  autem  epistolse  Roma- 
noriim  non  ponitur  hic,  sed  forma  episto- 
I»  Spartialarum  subjungilur. 

Hoc  cccmplum  cjjisiolarutn  quas  mise- 
runt  Spartiatw :  Spartianonrm  jjrinccps'. 


rum  scripsimus  Siinoni  tiunjno  .sacerdoti. 
Post  hcec  autem  misit  Simon  Nume- 
nium  et  aliquos  secum  Romam,  habentem 
ch/peum  aureiim  magnum,  j)ondo  mnaruin 
mille,  id  est,  ponderantem  inille  mnas. 
•Mna  autem  dicilur  f  pondus  centum  dra- 
chmarum,  seu  libra  una  vel  talenlum,  se- 
cundiim  Papiam  *.  Secunduin  llugoneni  'Cf.  Can- 
vero  est  drachma,  vel  duaj  libr;e  alque  di-  s"^^°^^'-'- 
midia.  Ad  statuendam,  id  est  firmandam, 
cum  eis  societatem.  Quum  audissef  autem 


id  est  rex,etcivitates,id  est  communitates  D  pojiulus  Romanus  .sermones  isfos  legalo- 


seu  civitatum  reclores,  Sitnoni  summo  sa- 
cerdoli  ef  jjojjuIo  Judworum,  salutem.  Le- 
gati  qui  missi  sunt  ad  jjopulum  nostruin 
e.x  parte  vestri,  nuntiaverunt  nobis  de  ve- 
stra  gloria,  id  est  e.xcellentia.  cf  hono- 
re,  vicloria  et  Iwtifia,  quia  nunc  eslis  in 
pracipua  prosperilate,  et  gavisi  sumus. 
Quamvis  enim  de  morle  Jonatha'  doleba- 
inus,  lainen  de  subsecuta  veslra  e.xaitati- 
one  laelamur.  Et  scripsimus  qtuv  ab  ipsis 
legatis  crant  dicta  in  conciliis  populi,  id 


rum  Simonis  de  amicifia  roboranda,  dixe- 
runt  :  Quam  grafiarum  acfionem  redde- 
tiius  Simoni,et  filiis  cjus  palrem  suum 
strenue  adjuvantibus  ?  quasi  dicanl  :  Pli'- 
ne  ei  regratiari  non  valemus.  quum  simus 
uiiiini  corpus  effecti  cuni  populo  rl  fratri- 
bus  cjus,  pro  quibus  ipse  tol  et  tanla  fe- 
cit,  laboravit,  ac  perlulil.  Restifuii  cnitn 
ipse  fratrcs  suos,  id  esl,  locuin  eoruin  sup- 
plevit,  et  ipsorum  injurias  ultus  est,  ac 
lerram  ipsorum  rediixit  ad  prospcrilalem 


320 


ENARRATIO    IN    CAP.    XIV    I.IBRl    PRIMI    MACIIAB.EORUM.    —   ART.    XIV 


praecipuam.  Et  statuerunt  Romani  cj,  vide-  A 
licet  Simoni  ac  populo  cjus,  libcrtatcm  ab 
obscquiis  quibiisdam  seu  liibutis;  e/ dc.scri- 
pserunt  hiec  ipsa  in  tabulis  <rreis,  ut  jugis 
maneret  horum  memoria;  ct  posucr/m/  in 
titidis,  id  est,  Judffi  reposuerunt  tabulas 
Homanorum  inter  scripta  alia  ad  memo- 
riam  reservata,  i/i  niontc  Sion,  id  est  in 
aliquo  teinpli  loco. 

£t  /loc  est  exeniplum  scriptura',  id  est 
decreti  quod  majores  Judaeorum  inter  se 
constituerunt  de  Simonis  sublimatione  : 
Oclavadccima  dic  mensis  Elul,  secunduni  B 
Hebraeos  :  cui  apud  nos  dicitur  correspon- 
dere  Augustus;  anno  centesimo  septua(/e- 
simo  secundo  regni  Grjpcoruni  :  quo  an- 
no  intravit  Demetrius  regiouem  Persarum, 
et  captus  luit,  ut  fertur  in  exordio  hujus 
capituli  ;  anuo  terlio  sub  Simone  tnagno 
sacerdote,  id  est  tertio  anno  pontificalus 
Simonis  hujus,  in  conventu  magno,  etc, 
nota  facta,  id  est  publice  declarata.  sunt 
}ia'c  : 

Quoniam  frequenter  facta  sunl  prcplia 
iu  regiouc  nostra,  scilicet  in  Judsea  et  a  C 
populo  Juda30i'um  contra  gentiles  ;  Simon 
autcm  Mathalliia'  fdius,  cx  fdiis  Jarib.  Su- 
1  .t/nc/i.  11,  pra  legilur,  Ex  filiis  Joarib,  et  est  idem 
'•  uomen  :  sicque   ex  dictis  ibidem,  patet 

sensus  verbi  istius.  Et  fralres  ejus  dcdc- 
runt  se  periculo,  id  est,  arduis  bellis  et 
discrimini  mortis  corporalis  exposuerunt 
se,  ut  starent  sancla  ipsorum.  id  est,  sacra 
loca,  ut  templum  et  attinentia  ei  ac  sacri- 
ficia,  et  lex,  id  est,  cultus  Dei  secundum 
legem  Moysis,  in  suo  maneient  vigore,  elc. 
El  Gazaram.  id  est  urbem  nomine  Ga- D 
za,  miinicil ;  el  qiuvcumqitc  apla  erant  ad 
correptionem  eoruni,  posnit  in  eis,  id  est 
arma  et  cetera  per  quai  hostes  polerant 
refrenari  et  castigari,  collocavit  in  urhi- 
bus  illis.  Et  in  diebus  cjus,  scilicet  Simo- 
nis,  prospcratum  est,  ut  tollerentur,  id  est 
expellerentur,  gentes,  quae  in  civitatc  Da- 
ibid.\m.  i^id,  in  arcc  eranf,  ut  patuit  in  fine  pra?- 
*"  cedentis  capituli ;  de  qua  arce  proccdebant 

impii  commorantes  in  ea,  et  conlamina- 
bant  omuia  quw  in  circuilu  sanclorum 


sunt,  id  est,  loca  sacra  quse  erant  in  gyro 
templi,  violabant,  committendo  in  eis  l'a- 
cinora  seii  idololatiite  vitia,  el  inferehant 
pjlagam  magnam  castitati,  id  est  purilati 
cultus  divini  ac  sacris  ministris  tenipli  ; 
vel  eliani  mulieres  virginesque  rapuerunt 
HebriBas,  et  polluerunl. 

Et  rex  Demctrius  slatuil  illi  summum 
sacerdotium,  ut  prfficedenti  habetur  capi- 
lulo.  Audivit  enim  qiiod  apipetlati  sunt 
Judcei  a  Romanis  amici  el  socii  et  fratres. 
tam  tempore  Judae,  quam  Jonathse  ac  Si- 
monis.  Roniani  autem  jam  monarchiam 
pro  magna  parle  lenebanl,et  timebantur: 
ideo  ad  complacendum  eis,  atque  ad  evi- 
tandum  eorum  offensam,  Demetrius  lio- 
noravil  Simouem  ac  Judceos  ;  et  item  ut 
adjuvarctur  ab  ipsis,  ul  patuit.  El  cjuia 
Judcei  el  sacerdotes  eorum  consenserunt 
eum  essc  duccm  siium  ac  surnmuni  sacer- 
dotem.  Institutio  enim  fiebat  a  rege  vi  ma- 
gis,  quam  jiire;  et  ad  institutionem  acces- 
sil  plebis  conscnsus.  Cousenserunl  aulem 
in  promotionem  Simonis,  non  solum  quo- 
ad  suam  personam,  sed  etiam  quantum  ad 
posteros.  Ideo  additur,  //;  irternuni,  id  est 
per  omne  tempus  durationis  veteris  Te- 
stamenti,  donec  surgal  Propheta  fi.delis, 
id  est,  quousque  Deus  per  verum  Prophe- 
tam  revelet  aliter  esse  debere.  Judas  quip- 
pe  et  fratres  ejus  quamvis  functi  sint 
sacerdotio  summo  ex  privilegio  speciali, 
non  tamen  crant  de  semine  ponlificum 
per  lineam  rectam ;  nec  pater  eorum  pou- 
tifex  fuit,  nec  filius  pontificis,  sed  de- 
scendit  ex  iinoviginti  quatuor  sacerdotum 
quos  pavid  instituil,  ul  tactum  est.  Qui- 
dam  tamen  exponunt  sic  :  Donec  surgat 
Propheta  fidelis,  id  est,  Christus  nascatur 
ac  veuial.  Sicque  impletum  fuil  :  quoniam 
posteri  Simonis  praefuerunt  in  pontificio 
et  ducatu  usque  ad  Herodem  Ascalonilani, 
sub  quo  natus  est  Dominus  et  Salvator. 
De  quo  in  Deuteronomio  Dominus  repro- 
misit  :  Prophetam  suscitabo  eis  de  medio 
fratrum  suorum  lanquam  te. 

Et  ut  sit  super  eosclux,  id  est  princeps 
in  bellicis  rebus  atque  civili  regimine  ;  cl 


I  Mach. 
xiil,   3li. 


IPrtr.xxiv, 

I  Mach.  ir, 
1. 


LeiU.  XVIII, 
18. 


ENARRATIO    IN    CAP.    XV    I.IRni    PRIMI    .MACHAB.EORUM. 


ART.    XV 


321 


ul  ciira  esset  iUi  pro  sanctis,  id  est  pio 
conscrvatione  ciiltus  ef  observanliis,  tan- 
quani  pontitici,  in  spirituali  quoquo  regi- 
iniiic  piirsidcnti ;  et  ut  co»stitucret  prw- 
positos  super  opera  coruui,  id  est  diversos 
officiatos  super  temporalia  ac  spirilualia, 
et  super  rcqionem,  qui  cerlis  pra^essent 
\\v\n\>Vi%,ct  supcr  prcvsidia.xA  esl  fortali- 
lia:  ct  ut  audiatur  ab  omnibus  Judjeis, per 
obedientiam ;  et  scribantur  in  notnine  ejus 
omncs  conscriptioiies  in  rci/ionc,  id  csl.in 
descriptione  notabilium  actuum  annolclur 
lcmpus  ab  annis  prsesidentiae  Simonis,  ut 
ila  dicalur,  .\nno  secundo  aut  terlio  pon- 


.\  tilicatus  Simonis  gestum  est  hoc  ;  ct  ne 
liceat  ulli  Juda^orum  convocare  convcn- 
tum,  id  est  gencraleni  congrcgationcm. 
sinc  ipso,  id  est  absquc  liccntia  Siminiis, 

El  suscepit  Siinon  principalum,  non  cx 
ambitione,  sed  pro  communi  bono.  Kt 
scripturam  istam  di.rerunt,  id  est  decrc- 
verunt.  poncrc  in  tahulis  a'rcis,  ut  jugiter 
in  memoria  permaneret,  et  poncre  eas  in 
peribolo  sanctorum ,  id  est  in  muro  alrii 
domus  Domini,  totum  templum  ambicnlc 
per  gyrum.  Excmjiluin  atitcin  coruin,  id 

B  cst  scriptorum  istorum,  pjonere  in  wrario, 
id  cst  loco  thesauri. 


ARTICULUS  XV 


EXPOSITIO   CAPITULI   OUINTIDECIMI  :    ET    MISIT   REX    ANTIOCHUS    FILIUS   DEMETRII    EPIST0I.AS. 


V 


I^ROCESSUS  prsesidentia?  Simonis  us- 
que  ad  obitum  ejus  describitur  \i\c.Et 
misit  rcx  Antiochus  filius  Demetrii  a  Per- 
sis  occ\s\,  epistolas  Simoni  sacerdoti,con- 
tinentes  hunc  niodum  :  Rex  Antiochus 
Simoni  saccrdoti  magno  et  genti  Judwo- 
rum.  Quoniam  cjuidam  pestilentes.ui  Try- 
phon  et  sui  fautores,  qui  sc  ipsos  ac  alios 
variis  vitiis  corruperunt,  obtinuerunt  rc- 
gnum  patrum  /losirorum;  volo  autemvin- 
dicare  regnum,  id  est  injuriam  regno  meo 
illatam,  etc.  Volo  autcm  Jerusalcm  san- 
clam  essc,  id  est  deputatam  cultui  Dei,  et 
liberam  a  gravaminibus  et  tribulo.  El  om- 
ne  debitum  rcgis,  quod  mihi  aut  patri 
meo  tenebamini  darc,  et  qum  futura  sunt 
'  regi  regia',  id  est  mihi  prsestanda  ex  terra  tua, 
remittuntur  tibi  a  me,  etc.  —  Et  iiisecutus 
esl  eutn,  puta  Tryphonem  Antiochus,  el 
venit  Tryphon  Doram,  id  est  ad  urbem 
sic  appellatam,  fugiens  per  maritima  lo- 
ca.  id  est  mari  propinqua. 

Consequenter  per  rccapilulationem  po- 

ij/ac/i.  nilur  forma  cpistolce,  quam(ut  piu-cedenti 

xiv,2+-ic.   fgpfyp  capitulo)  Romani  miserunt  Siinoni 

pontifici,  adhuc  vivente  Demetrio.  Vctiit 

T.  5. 


aiilem  Numenius  et  qui  cum  eo  erant  mis- 
si  Romam  a  Simone,  ab  urbc  Roma,  ha- 

G  bentes  epislolas  regibus  el  rcgionibus  scri- 
ptas,  ne  bellum  inferrent  Judaeis,  in  quibus 
continebantur  hcec  :  Luciu.s  consul  Rotna- 
iiorum,  qui  tunc  per  consules  rcgebantur, 
Ptolemceo  regi  .Egypti  sn/utcm.  Epislola 
autem  expositione  non  indiget  :  cx  qua 
tamen  elicitur,  quod  Romani  jam  tempore 
illo  ionge  ac  late  praesidebant. 

Antiochus  autem  applicuit  castra  in 
Doram,  id  est  in  circuitu  urbis  illiiis,  se- 
cundn  :  ex  quo  trahitur,  quod  primain  ob- 
sidionem  inlerrupit  ad  tempus,  forsan  ob 

D  hiemcm  aut  similem  c&usnm.  Et  misit  ad 
eum  Simon  duo  mitlia  virorum  in  auxi- 
lium,  etc.  Et  noluit  Anliochus  ea  accipe- 
re,  quia  videbat  se  non  indigcre  auxilio 
Simonis,  propter  quod  ante  amicabilitcr 
scripserat  ei.  Et  tnisit  ad  cum  Alheno- 
bium,  dicens  :  Vos  tenetis  Joppen  et  Gaza- 
ram  et  arcem  quw  est  in  Jerusalem,  civita- 
tes  regni  mei.  In  hoc  rex  isle  crravil.  (juia 
tam  jurc  prsiii,  quam  cx  promissione  di- 
vina,  praitactae  urbes  ad  filios  Israel  per- 
tinebant,  imo  et  tola  Philistjea,  ul   palct 

21 


322 


ENARRATIO   IN   CAP.    XVI   LIBRI   PRIMI   MACHAB.EORUS!. 


ART.    XVI 


Num.     in  Numeroruni  Pl  .losuc  libris.  Nunc  ergo  A  conqueramini  contra  nos.  E/  no)i  rcspon- 

dit  Alhciiohiii^i  vcrhiiin  aliquod  Simoni.vel 
ex  indignalione,  vel  quia  ncqiiivil  rcspon- 
sionem  Simonis  reprobare. 

Trfiplion  autciii  fugit  navi  in  Orthosia- 
da,  id  est  ad  loca  sic  nuncupata,  ct  con- 
stituit  rex  Cendebceum  ducem  maritinrum, 
id  est  in  territoriis  sitis  juxta  mare,  forsan 
Meditcrrancum  ;  et  mandavit  ei  miificarc 
Ccdroncin,  id  est  fortalilium  circa  torren- 
tem  Gedron,  ubi  nascunlur  cedri,  prope 
Jerusalem,  ct  obstrucre  portas  civitatis  Je- 


Jorexni"!  f>'cMe,  id  «st,  nobis  restiluile,  civitates 
3.  quas  occupastis,  etc.  Kt  c.rtcrininii  quod 

exterminastis  et  tributoruni  civilatuia,  atia 
<]uingciita  talciita  argcnti,  id  cst,  tolidem 
argenli  lalenla  pcrsolvilc  nobis  pro  e.x- 
terminio  hominum  et  locorum,  quod  feci- 
stis.exlcrminando  habilatores  locorum.  El 
respondit  Sinion  Alhenol)io  ad  se  misso  : 
Neque  alienam  terram  sumpsimus  :  quia 
(ut  diclum  est)  urbes  prsefatse  pertinebant 
de  jure  ad  Israel.  Nos  vero  tempus  aptum 


bellandi  ha/jcntes,  vindicavimns,  id  est,  B  rusalem    lapidibus  aul    machinis  bellicis 


ad  proprietatem  nostram  reduximus,  et 
tenemus  hereditatem  patrum  nostrorum, 
Nam  de  Joppe  et  Gazara  oppidis,  qua'  e.r- 
postulas  tibi  reslitui,  ipsi  qui  erant  in 
urbibus  illis,  faciebant  plagnm  magnam 
in  populo  nostro  :  idco  habuimus  juslam 
causam  expugnandi  illos ;  et  nihilo  mi- 
nus  horum,  id  est  pro  harum  urbium  pos- 
sessione,  damus  vobis  talenta  centum,  ne 


per  gyrum  seu  aciebus  pugnatorum.  Rcx 
aiitem  persequebatur  Tryphonem  .•qui  im- 
pius  Tryphon  lcrtio  imperii  sui  anno,  se- 
cundum  Josephum,esl  occisus.  Et  pervenit 
Cendebivus  Jamniam,  id  est  ad  terram  il- 
lam  JudcPse  propinquam  aut  ejus  parlem, 
ct  cwpit  irrilarc  plcbem  Judseorum,  eam 
vexando ;  vel,  coepit  exercilum  suum  irri- 
tare,  id  est  provocare  conlra  jLidEeos. 


ARTICULUS  XVI 


ELUCIDATIO    CAPITULI    SEXTIDECIMI    :    ET   ASCENDIT   JOANNES    DE   GAZARIS. 


ET ascendit  Joannes  de  Gazaris,  et  nun- 
tiavit  Simoni  patri  suo :  a  quo  voiuit 
informari  de  modo  resistendi  Cendebaeo. 
Et  elegit  Simon  de  regione  sua  viginli 
millia  virorum  peditum  et  equites,  et  pro- 
fecti  sunt?,\mn\  pedilcs  illi  el  equites  cum 
Joanne  et  Juda  filiis  Simonis.  Et  surrcxc- 
runt  mane,  et  abierunt  in  campuin,  ulpo- 
te  parati  ad  prtelium  contra  Cendcba^um  ; 
el  eccc  exercitus  copiosus  Cendebsei  veniens 
in  obviam  illis  peditum  et  equitum,  et 
fluvius  erat  inter  medium  ipsorurn.  Et 
admovii  Joannes  castra  sua  conlra  facicni 
eorum,  id  est  adversariorum  suorum  ;  et 
vidit populum  suum  Ircpidanlcm  ad  Irans- 
fretandum  torrciiicin,(\mai  adversarii  eranl 
plurimi  valde,  ct  transfrctavit  primus,  suo 
exemplo  conforlans  el  animans  suos ;  ci 


C  vidcrunt  eum  viri  sui  tam  magnanimiter 
Iransfrelantem,  et  transierunl  Iransfre- 
lando  post  eum.  Sic  is  qui  prseesl,  in  om- 
ni  aclu  virtutum  et  arduis  causis  ac  spiri- 
lualibus  pugnis,  debet  se  exemplarem  ac 
strenuum  exhibere, subditos  suis  aedificare 
exemplis,  ac  formam  victoriae  demonstra- 
re,  et  esse  primus  in  acie.  Et  exclamave- 
runt  sacris  tuhisio&nnes  et  sui.secundum 
legis  mandatum,  ut  saepe  exposilum  est,  Num.i,'). 
et  in  fugani  conversus  est  Cendebceus ;  re- 
sidui  autcm  fugcrunt  in  munitionem,  id 

D  est  in  locum  munitum.  Tunc  vuliicratus 
est  Judas  frater  Joannis,  Postea  tamen 
convaluit,  cl  cum  palre  suo  Simone  fuit 
occisus,  ul  inlra  habelur. /o(/;;/r',s  autem  vcrs.  le. 
insccutus  cst  cos,  videlicet  Cendebaeum  et 
suos.  donec  veniret  Cedronem,   id  est  ad 


ENARRATIO    IN    CAP.    X\  I    l.lUni   PHIMI    MACH.4B.E0RU.M. 


ART.    XVI 


323 


iiiuiiitionem  ibi  conslriu-tain,  i/tiiiin  ivih'- 
i.i/ac/i.xv,  fii-avif  Cendebaeus,  iit  (iictuin  i-sl  supia  iu 
'"''*'*■       prsecedonli  capiliilo. 

Sequitur  de  dcceptionc  intcrlectionc- 
que  Simonis.  Et  Plolemceus  fHiits  Abohi 
consfitiiliis  erat  dita-  in  cainpo  Jcricho. 
Simon  cnini  prsefecit  cuin  parti  Juda-a^ 
videlicet  locis  per  circuitum  campi  Jeri- 
ciiuiilini.ii/  ej-altafitin  est  corejus  ex  suis 
diviliis,  et  quoniam  gener  e.xstilit  Simo- 
nis  ;  ef  volehat  oblinere  retjionetn,  id  cst 
foti  Judseae  praeesse  :  propter  quod  cogita- 
vit  Simonem  socerum  suum  et  filios  ejus 
occidere.  Malcdicta  namqiic  ambitio  non 
satiatur,  et  nemini  parcit.  Simon  autem 
jjerambulavit  civitates  quce  erant  in  rc- 
yione  Jiidivce,  non  obstantc  senio  suo,  soJ- 
liciludinem  gerens  earum,  id  est  sollicitus 
pro  bono  communi  et  statu  sahibri  in 
tcinporalibus  ac  spiritualibus  subditorum: 
in  quo  patet  fervor  ac  diliijcnlia  ejus.  Per 
quod  instruuntur  qui  prtesunt,  ul  perso- 
naliter  aut  per  idoneos  vicarios  visitent 
subditos  suos,  et  deformata  reformcnt,  ac 
sine  personarum  acceptionc  cunctis  ju- 
stum  agant  judicium,  sicut  ct  primo  Re- 
liJej.Tii,  gum  libro  Samuel  legitur  peregisse,  et 
iiPar.xsiu  secundo  Paralipomenon  Josaphat  rex.  pcr 
"-5.  aptos  vicarios.  Bt  suscepit  cos,  videlicet 

Simonem  ac  filios  ejus  Mathathiam  Ju- 
damqiie,  in  uiiinitiunculain,  id  est  par- 
vam  et  fortem  turrim,CMWi  (/o^o,  ut  fraude 
faceret,  quod  nec  potestate  nec  aequitate 
facere  quivit.  Dolus  namque.  ambitionis 
est  comes  ac  filia  venenata.  Et  quuin  in- 
ebriatus  essel  Simon  et  filii  ejus,  id  est  be- 
ne  ac  copiose  refecti,  non  tamen  gulose  re- 
^\e\\,occiderunl  eum  et  dnos  filios  ejus  et 
quosdam  pueros  ejus,  id  est  ministros,  prse- 
dictus  filius  Abobi,  imo  diaboli.  et  ejus 
ministri,  qui  tam  venerabili  seni  non  pe- 
percerunt.  Et  scripsit  hwc  Ptolemwus  regi 
Antiocho,  cui  per  hoc^confidebaf  placere, 
eo  quod  occidissct  adversarium  ejus.  Et 
misit  alios  in  Gazaram  lollere,  id  est  ad 
occidendum,  Joannem  :  cujus  intcritiiin 


.\  magis  optavit.  i[uoniain  iiovcrat  inagnani- 
iiiitatem  forlitudinemque  ipsius. 

l'l  audivil  aulciii  Joannes  a  pucro  qui 
evasit  et  prsecucurrit.  patrcin  ef  suos  fra- 
fres  esse  occisos,  ac  aliquos  csse  missos 
pro  ipso  occidendo,  vehementer  expavit 
de  tam  inopinalo  effectu  et  metuens  cir- 
cumveniri  ac  perimi,  el  coinprehendil  vi- 
/■os  ijui  venerunt  perdere  cum,  et  occidil 
eos  qui  venerunt  occidere  eum.  Sicque 
omnes  filii  .Mathalhia»  occisi  siinl. 

Et  cclcra  sernionuin .  id   est   rcrum  gc- 

B  slarum  seu  documentorum.  .loannis  et  hel- 
loritm  ejus.  quff  post  palicm  suuin  com- 
misit :  inler  quae  fiiil  pr;pci[)iium  illuil.quo 
vicit  Hyrcanos  :  unde  a  victis  llyrcanis  co- 
gnominalus  est  Hyreauus,  qucuiadiuodiim 
Scipiu  illc  liomanus  ab  .\rricanis  quus  dc- 
bellavit,  vocatus  est  Scipio  Africanus ;  et 
honarum  virtulum  ejus,  vidclicct  magnani- 
mitatis,  fortitudinis,  justitia^,  caiitalis  seu 
actuum  strenuorum,  quihus  fortiler  gessit, 
ct  (vdificii  mitrorum  quos  e.Tstruxit  in  ur- 
be  forsan  Jerusalem,  aliarumve  civitatuin 

C  iuAies,  scripta  sunt  in  /ihro  dierum  sacer- 
dotii  ejus:  quem  librum  non  habet  Eccle- 
sia.  sicut  nec  alia  queedam  volumina,  quae 
in  libris  Rcgum  ac  Paralipomenon  nomi- 
nantur  et  allegantur;  cx  quo  faclus  est  prin- 
ceps  sacerdotum  post  pairem  suum.  Quem 
Joannem  Hyrcanum  dicit  Josephus  fuissc 
ducem  atque  pontificem  ac  prophetam. 

Crudelissimus  autem  filius  .\bobi,  vin- 
culavit  uxorem  Simonis  matrciii  Joannis, 
et  duos  fratres  ejus  juniores.  Quumquc 
Joannes  acriter  obsideref  filium  Abobi  in 

D  oppido  .\chon  *,  pessimus  ille  fccif  ma-  •  Oason 
treni  Joannis  ac  fratres  ejus  super  muros 
usque  ad  effusionem  sanguinis  flagellari, 
comminando  quod  prBecipitarct  cosdein. 
Sicquc  Joannes  ex  compassione  matris  ac 
fratrum  ab  obsidione  cessavit.  Qui  trigin- 
ta  annis  optime  praefuit,  ac  dcindc  quievit 
in  pacc.  Ad  laudem  el  gloriam  Omnipo- 
tentis,  qui  est  super  omnia  Deus  sublimis 
et  benedictus.  Amen. 


FINIS     COMXIENTARIORUM     LIBRI     MACHAB.EORU.M     PRIMI 


ENARRATIO 

IN    SECUNDUM    LIBRUM 

MACHAB.EORUM 


i 


PROCEMIUM 


s 


ICUT  in  Scholastica  fertiir  historia,  secundus  liber  Machabeeorum  non  est  hislo- 
riff  prosecutio,  sed  prosecutap  recapitulatio.  Est  enim   epistola,  quam   scripsit   )\.Vach.t, 
►^  '  Judas  Machabffius  et  senalus  Juda^oruni  ac  Jerosolymita?,  dispersioni  Judseorum,    ' 
id  est  Judaeis  dispersis,  qui  exsulabant  in  parlibus  orientis,  et  maxime  in  vEgypto  :  in 
qua  insinuaverunl  eis  duas  solennitates  a  se  inslilulas,  unam  de  purificalione  templi, 
aliam  de  vietoria  conlra  Nicanorem  :  ad  quarum  solennizationem  illos  exhortabantur. 
Porro  alii  dicunt.  quod  liber  iste  sit  abbreviatio  librorum  Jasonis  Cyreneei,  de  factis 
Ju(Ue  Machabsei  et  fratrum  ejus  ac  populi  editorum,  ut  patet  in  fine  secundi  capituli  ibid.ii,n. 
hujus  libri.  Et  horum  ulrumque  polest  verificari  :  quia  hic  liber  in  e.xordio  sui  conti- 
nel  priPtactam  epistolam  ;  abbreviat  quoque  summalim  Jasonis  libros,  et  multa  addit, 
quse  in  primo  Machabaeorum  volumine  non  habentur. 


1 


ENARRATIO 
IN   SECUNDUM   LIBRUM 

MAGHAB.EORUM 


ARTICULUS   PRIMUS 


ELUCIDATIO    CAPlTri.1    Pni.MI    :    FRATRIBUS   Qll    SUNT    PER    .EOYPTIM    JID.ICIS,    ETC. 


FRATRIBUS  qui  sunt  per  ^Egijptiim 
Jtuhvis  :  qui  fratres  nostri  sunt,  scili- 
cet  nati  ex  semine  Jacob,  sicut  et  nos,  et 
ejusdem  nobiscum  sunt  legis  ac  fidei ;  sa- 
hiteni  dicunt  fratrcs  qui  sunt  in  Jcrosoly- 
mis  Juda-i,  cl  qui  in  regione  Jtidcea,  et 
pncem  bonam,  id  est  spirilualem.  inter- 
nam,  imo  et  temporalem,  ordinatam  ad  pa- 
cem  spiritualem.  Habitabant  autem  pluri- 
mi  Judceorum  in  .Egyplo,  pra>sertim  ab  co 
tempore  quo  Ptolemaeus  cognoniento  So- 
fer,  qui  post  Alexandrum  Magnum  primus 
in  .Egypto  regnavit.  plurimos  Jiidseorum 
a  Jerosolyma  et  Jada>a  secum  captivos  in 
jEgyptum  deduxit.  Cujus  suecessor  Ptole- 
m»us  Philadelphus,  cupiens  sibi  transfer- 
ri  libros  veleris  Testamenli,  plurima  millia 
Judaeorum  liberavit  a  servitute,  et  remisit 
Judseorum  pontifiei  :  a  quo  petiit  sibi  vi- 
ros  doctissimos  mitti  ad  Iransferendum  11- 
bros  legis  Mosaicae  de  Hebra^o  in  liraecum. 
Nihilo  minus  adhuc  multi  Judeeorum  in 
.Egypto  manserunt,  ct  mulliplicali  sunt 
ibi  valde  :  quibus  missa  fiiit  ista  cpistoia. 
Bencfacial  vobis  Deus,  bencdicendo  vo- 
bis  in  spiritualibus  ac  temporalibus  bo- 
nis,  et  metninerit  testamenti  sui,  id  est. 


.\  promissiones  vcteris  Tcstamcnti  in  vobis 
implcre  dignetur.  Sicquc  per  cfrcclum  os- 
tcndat  sc  memorem  pacti  seu  promissio- 
nis,  quod  iniit  et  percussit  ciim  patribus 
nostris  in  monte  Sinai  iegcm  dando,  imo 
et  ante  cum  Patriarchis,  Abraham,  Isaac 
cl  Jacob,  quibus  lam  pro  ipsorum  pcrso- 
nis,  qiiani  pro  posteris  corumdem  mulla 
promisit  :  ut  in  Genesi  per  diversa  recita- 
lur  capilula.  Hinc  subditur,  quod  ad  Abra- 
liani,  Isaac  et  Jacob  locutus  est,(\\x\  sunt  de 
numero  servorum  suorum  fidelium :  et  sic 

B  aliquid  hic  suppletur.Potest  tamen  absque 
supplemento  exponi :  Mcinincril  teslamcn- 
ti  sui,  id  est  pacti  sui,  servorum  suorum 
fidelium,  id  est  concernenlis  servos  suos 
fideles,  et  eis  facli.  De  hoc  pacto  legilur 
in  Genesi  :  Dixit  Dominus  ad  .Abraham  :  Fa-    cen.  x.i, 
ciam  tc  in  gentem  magnam.et  magnificalw  '•  '• 
nomen  luiim,crisque  benediclus:  et  semini 
tiio  dabo  tcrram  hanc.Et  alio  ("icncsis  loco 
ait  ad  Isaac  :  Tibi  et  scmini  tuo  dabo  uni-  y^irf.xxvi. 
versas   regiones  has,  complens  juramen-''^- 
tum  qiiod  spopondi  Abraliam  palri  luo:  ct 

Cj  bcncdiccnlur  in  scmine  luo  omnes  genlcs 
lerra>.  Pifflerea  in  Genesi  locutus  est  ad  /j.j ,„,„_ 
Jacob  :  Tcrram  hanc  libi  dabo  et  semini  is,  i». 


330 


ENARRATIO   IN   CAP.    1    LlRRl    SECUNDI   MACHAB.EORUM.    —    ART.    1 


14. 


I   Par 

xxvm,  0 


Ps.cwm. 
34. 


Pror. 


tuo.  Eritque  semcn  tiuini  sicut  pulvis  ter-  A 
ra- :  ct  bcncdicentur  in  te  et  in  semine 
tuo  cunctse  tribus  tcrrsp. 

£f  det  robis  cor  oiiit/ibKx.  id  est,  cordis 
illuiiiinationcm  et  devotioncm  dcl  onini- 
bus  vobis,  nt  colatis  ciiin,  pcr  obscrvan- 
tiam  legis  divinse.  Et  praesertim  colilur 
Dcus  cultu  interno  per  fidcm,  spcm,  ct 
carilalcm  ;  dcindc  per  lalrlam,  cujus  ac- 
tus  sunt  devotio,  oratio,  laudalio,  sacrifi- 
ciuni,  juramentum,  et  votum.  Et  faciatis 
ejus  voluntatem,  id  est  ea  quse  Deo  sunl 
placita,  et  in  primis  cjus  prfccepta,  cordc  B 
magno,  id  est  cum  ingcnli  cordis  affeclu. 
Potius  enim  respicil  Deus  e.\  quanto,quam 
quantum.  hoc  esl,  e.x  quali  ef  quanto  af- 
fcctu  cordis  quid  fiat,  quam  opus  seu  da- 
tum  e.\lerius.  Et  animo  volenti,  id  est 
spontanco.  non  coacto  ;  atque  ex  carilatc. 
non  ex  servili  timore  :  quemadmodum  in 
libro  Josue  legitur,  Servite  Domino  corde 
pcrfecto  atquc  vcrissimo.  Unde  cl  primo 
Paralipomenon  voiuminc  David  liortatur  : 
Fili  mi,  servi  Deo  corde  perfecto  et  animo 
voluntario.  G 

Adaperiat  cor  vcstruin ,  'm[c\\oc[mn  il- 
lustrando,  volunlatcuiquc  cxcitando  ac  in- 
flammando.  ii)  lcgc  siia  inlelligenda  ac 
adimplenda  :  proul  oral  Psalmisla,  Da  mi- 
lii  intellectum,  et  scrulabor  legem  tuam. 
et  cuslodiam  illain  in  loto  cordc  meo :  ct 
in  pra'ceptis  suis,  ut  ea  sincere  inlelligatis 
ac  implcatis ;  et  faciat  pacem  pectoris  ac 
tcmporis  :  juxla  illud  Proverbiorum.Quum 
placuerint  Domino  via>  hominis,  inimicos 
ejus  convertet  ad  pacem.  Exaudiat  ora- 
tiones  vestras,  quibus  pctitis  vere  salu-  D 
bria,  et  peti  a  Deo  deccnlia,  et  reconcili- 
etur  vobis,  misericordiler  ignoscendo,  nec  • 
vos  deserat  in  temporc  malo,  id  esl  in  ad- 
versis,  imo  nec  in  vitiis  el  peccalis,  scd 
in  eis  pie  prffivenial  vos,  el  ad  pceniten- 
dum  ac  cmendandum  inducat.  Deniquc 
tempus  dicitur  bonum  aut  malum,  pro- 
pler  ea  qu»  contingunl  aut  fiunl  in  tcm- 
pore,a  quibus  denominationcm  sortilur.  Et 
nunc  hic,  scilicet  in  Jerusalem  et  in  tem- 
plo,  sumus  orantcs  pro   vobis  :  in    quo 


palet  caritas  noslra  ad  vos ;  quod  ct  lan- 
gimiis,  ut  vos  quoquc  orelis  pro  nobis. 

liegnante  Demetrio,  anno  centesimo  se- 
xagesimo  woho.  Supra  in  primo  libro  facta  kvocA.to, 
est  mcntio  de  duobus  rcgibus  nominishu-  '•'''^'- 
jus.  Prinius  Dcmctrius  fuit  filius  Selcuci 
filii  Antiochi  Magni  :  qui  Demetrius  jussit 
occidi  Antiochum  regem,  filium  Antiochi 
Nobilis  seu  Illustris  :  qui  eliam  Demetrius 
intravil   tcrram  patrum  suorum,  et  coepit 
rcgnare   anno   cenlesimo   quinquagesimo 
primo  regni  Grfecorum,  ut  dictum  esl  in    jtid.  m, 
primo  libro.  Hunc  autem  primum  Dcme-  ''*■ 
trium  vicit  et  interfecit  Alexander  rex,  fi- /6,-;.  x,  so. 
lius  praefati  Antiochi.  Deinde,  anno  cente- 
simo  scxagcsimo  quinto,  venit  Demetrius, 
prBenominati   Dcmetrii   filius,  et  regnare 
exorsus  est,  ut  patuit  in  codcm  libro  ;  et  md.  67. 
rcgnavil  usquc  ad  annum  ccntcsimum  sep- 
tuagesimum  secundum.  in  quo  caplus  fuit 
el  incarceratus  a  rege  Medorum  atque  Per- 
sarum,    sicut    prffihabilum    cst    in    primo    ind.  xiv, 
libro.  Queeritur  crgo,  dc  quo  Demclrio  in-  '•'■ 
telligatur  haec  littera,  ac  data  hujus  epi- 
stola>  :  cl   vidctur  cx  dictis,  quod  dc  se- 
cundo  Dcmctrio,  qui  coepit  rcgnarc  anno 
cenlesimo  sexagesimo  quinto,  occiso  De- 
melrio  palre  suo  ;  scd    obviarc    videlur, 
quoniam  glossa  Rabani  dicit  hunc  Dcme- 
Irium  filium  fuisse  Seleuci.  Propter  quod 
quidam    hoc  loco  negal    hanc   glossam  : 
quse  tanien  posset  salvari,  dicendo,  quod 
Dcmetrius  iste  vocetur  filius  Seleuci,  quia 
fuit  filius  filii  ejus,  sicut  in  libris  Rcgum 
cliam  Asa  cl  Josaphat  ac  Ezcchias  dicun-  mReg.x'.; 
tur  filii  David  regis.  Insuper  dici  posset,  ".-*;•"'". 

.  *^  ,.        ^  .     51;  IV/ies. 

quod  quota  annorum  istorum  aliter  sumi-  xvm,  3. 
lur  hic,  ct  alitcr  primo  libro.  Nam  et  in 
isto  primo  capitulo  paulo  posl  legitur,  An-  vers.  lo. 
no  ccntesimo  octogesimo  oclavo,  populus 
qui  est  in  Jerosolymis,  senatusque  ct  Ju- 
das  :  quod  de  Juda  Machabaeo  cxponitur, 
qui  tamen  occisus  fuit  anno  cenlesimo 
quinquagcsimo  secundo  regni  Grsecorum, 
ut  fcrlur  in  primo  libro. 

Xos  Judiei,  in  Jerusalem  commorantes, 
scripsimus  vobis  Judseis  in  .^Egypto  ma- 
ncntibus,  in  tribulatione,  id  est  constitufi 


1  Mach.  IX, 
3,  18. 


ENARRATIO    I.N    CAP.    1    l.inRI    SECU.NDI    MACHAR.KORUM.    —   AHT.    I 


331 


I  .Vach.  1 
li  et  sei^. 

WMach.n 
7  el  seq. 
l.Vach., 
li,  14. 


in  arflicliono,  ef  impetu,  ici  cst  impetuosa 
et  subita  pcrsecutioue,  qm  impetus  .siiper- 
venit  iiohis  iii  /aZ/.s  n>uii.s,  a  regibus  ct  eo- 
rum  principibus  infidelibus,  nos  dire  va- 
stantibus.cj:  r/uo,  id  est  postquam,/-eee.s',s(7 
Jasoii  a  sancta  terra,  et  a  regno,  id  est  a 
terra  patribus  nostris  promissa  ct  data,  ad 
divinum  cultum  electa,  et  a  rcgione  .lii- 
da^a^.  Portam  siiccenderunt,  id  est,  portas 
Jerusalem  combusserunt  ministri  regis  An- 
tiochi  Kpiphanis,f^  effiiderunt  sangiiineiii 
innocciilein,  plurimos  in  Jcrusaleni  occi- 
dcndo  fideles.  Quod  qualiter  factum  sit, 
in  priiiio  libro  recilalur  diffuse.  Dc  isto 
Jasone,  et  qualiler  adspiravit  ad  sacerdolii 
principatum,  infra  habetur.  Fuitquc  prin- 
ceps  eorum  qui  (ut  primo  libro  scriplum 
est)  abierunt  ad  rcgcm  Anlioclium,  qiii 
dedit  eis  potestatem  ut  facerent  justilias 
gentium. 

Et  oravimus  ad  Dominuin  pro  aii.\ilio 
contra  hostes,  et  exauditi  siiinus  ab  eo, 
quia  cjus  auxilio  praevaluimus  adversariis 
nostris,  et  recuperavimus  teniplum  :  in 
quo  recuperato  et  olitulimiis  .sacri/icium, 
gratias  refercndo,  et  similaginem,  id  est 
similam  seu  panes  factos  ex  simila,  quse 
est  trifici  farina  mundissima,  de  qua  pa- 
nes  propositionis  ficbant  ;  et  ■proposiiimus 
panes,  id  est,  duodecim  panes  propositio- 
nis  posuimus  in  templo,  supcr  mensam  ad 
hoc  deputatam,  sicut  in  Exodo  praecipi- 
tur;  et  aecendimiis  lucernas.id  est  septem 
lampades  qufe  erant  super  candelalirum 
aurcuni.  Praeterea,  qualiter  factum  sil  to- 
tum  istud,  primo  libro  plene  narratur. 

Et  nunc  frequentate ,  id  est,  onini  anno 
solennizatc,  dies  Scenopegiw  mcnsis  Cas- 
leu,  id  est  Decembris,  vel  Novembris,  se- 
cundum  quosdam,  iit  in  expositione  quar- 
/6id.  sa.  ti  capituli  primi  libii  plcniiis  dictuni  est. 
Per  dies  autem  Sccnopcgiae,  quidam  in 
expositionc  hujus  capituli  et  alibi,  inlel- 
ligit  festum  Purificalionis  Dcdicalionisvc 
templi,  quod  Judas  et  fratrcs  ejus  inslitu- 
erunt.  (^uffl  expositio  videtur  omnino  ine- 
pta,  quia  per  festum  Sccnopegia?  in  Scriptu- 
ris  veteris  Testamcnti  designatur  festum 


lolicr 


Exod.xxv 
30,  37. 


IMach.i 
42  et  seq. 


A  Tabernaculorum,  sicut  ct  Thomas  in  pri- 
ma  sccundie,  (iuillclmus  qiioquc  l'arisien- 
sis  in  libro  de  Fidc  et  lcgibus,  ct  Alexan- 
(lcr  dc  Hales  super  tcrtium  Scnlentiarum, 
lcslanliir.Undc  .Magislcr  iii  hisloriis  :  Qiiin- 
ladecima,  inquil,  dic  mcnsis  seplimi  cral 
Scenopegia,  quod  sonat,  iixio  tabernacu- 
lorum,  a  txy.vo;.  quod  esl  umbra,  ct  -r^yr/., 
quod  fixio.  Primo  aulciu  mcnsi  Judworum 
correspondet  apud  nos  Martius  vel  Apri- 
lis.  Sicque  scptimo  mcnsi  illorum  apud 
nos   corrcspondct   November  aul   Deccm- 

B  bcr  *.  Itaque,  Judeei  Jerosolymitae  horta-  *Sci)iem- 
banlur  Jud.TOs  .Egyptios,  ut  cfiam  fcstum  •>"''"' O'^- 
Sccnopcgi»  servarent,  nec  illud  omillc- 
rent  occasione  celcbrationis  novi  festi  ab 
ipsis  inslilufi,  scilicel  Dedicationis  fempli, 
ad  cujus  cclcbrationcm  ipsos  exhoitaban- 
tur.  Sicque  auctor  SchoIasliccC  hisloriiP, 
ct  alii  antiqui  expositorcs  intcrprctantur 
liunc  passum. 

Anno  ccntesimo  octogeslmo  octaro.  Hic, 
sccundum  quorumdam  expositionem,  inci- 
pif  epistola  missa  Judaeis  in  /Egypto  mo- 

G  ranlibiis,  a  Jiida  Machab<TO  ef  suis,  distincla 
a  pra^inducla  epislola  t|uam  dicunt  missam 
tempore  Simonis  posf  mortem  Judae  et 
Jonalha>,  Juda>is  paccm  habcnlibus.  Ciii 
dicto  obviare  videtur  quod  in  pisehabila 
epistola  legitur,  Nos  Judsei  scripsimus  vo- 
bis  in  Iribulalione  et  impelu,  ul  dicliim 
alque  expositum  cst.  Quidain  tamen  cxpo- 
nit  sic,  In  Iribulationc,  id  est  dc  tribula- 
tione  :  qu;e  expositio  vidcfiir  extorta,  ncc 
lexlui  consona,  nec  (ilossa?,  nec  Rabano, 
nec  Scholasticffi  auctori  hisloriee.  Verum- 

D  tamen  apparel  quod  ista  sit  alia  ac  spc- 
cialis  cpislola,  lani  ex  dala  ejns,  qiiani  cx 
personis  scribenlibus,  et  ex  forma  dicta- 
minis,  ut  intiienlibus  innotescit.  Qui  vero 
Mill  dicere  quod  sit  una  cpistola,  poterit 
respondere  :  quod  personBe  scribcntes  po- 
nunlur  hic  inagis  in  spcciali,  qiia)  supra 
ponunlur  soliim  in  generali;  siniiliter  pcr- 
son;p  quibiis  ha>c  scripta  sunt  :  ct  quod 
data  sit  cadem  in  re,  sed  diversificatur  sc- 
ciindum  quod  numeratio  annorum  diver- 
simodc  inchoatur. 


332 


ENARRATIO    I.N    CAP.    1    LUini    SECl.NDl    MACHAB.EORUM.    —   ART.    I 


Quidquid  autem  de  hoc  dicalur,  merito  A 
quaeritur,  qualiter  ista  epistola  missa  a  Ju- 
da  ac  suis,  asseratur  data  auno  centesimo 
octogesimo  octavo,  quum  Judas  occisus  sit 
anno  centesimo  quin(]uagesinio  secundo, 
sieut  jani  iuit  probalum.  Ad  quod  Lyra 
respondet :  In  epislola  Judse,  numeratio  an- 
norum  non  fit  a  principio  regni  Graeco- 
rum,  sed  anle,  ul  hic  innuit  Glossa:  sed  ubi 
incipiat,  non  dicit.  Additque  Lyra  :  Potest 
rationabililer  dici,  quod  incipit  a  duode- 
cimo  anno  regni  Assueri,  in  quo  populus 
Israel  mirabililer  liberatus  fuit  a  perse-  B 
Esiherm,  cutionc  Amau,  ul  habelur  in  Eslher  libro. 
'■  Nam  liberatio  illa  fuit  multum  mirabilis. 

et  similis  liberationi  Judeeorum  sub  An- 
tiocho  factse.  In  probatione  autem  hujus 
dicti.  Lyra  prsesupponit  unum.  quod  et 
alibi  ssepius  scripsit,  quod  scilicel  Darius, 
de  cujus  licentia  templum  fuil  consumma- 
tuni  sul)  Zorobabel  et  Aggseo.  fuit  filius 
Assueri  regis  el  Eslher  reginse,  ac  postea 
victus  ab  Ale.xandro  .Magno. 

Quod  dictum  stare  non  potest :  quia  non 
sohmi  contrariatur  Josepho.  Bedse.  Baba-  C 
no.  aliisque  anliquis  doctoribus :  sed  et 
B.  Hieronymo  super  Aggaeum  et  Danielem, 
ubi  affirmat.  Darium  de  cujus  licenlia 
consummalum  est  templum,  fuisse  filiuni 
Hystaspis  :  cui  Dario  successit  in  regno  fi" 
lius  suus  Xerxes,  post  quem  regnavit  Ar- 
tabanus :  cui  successit  in  regno  Artaxer.xes. 
qui  et  Longimanus  vocatus  est,  post  quem 
Xerxes,  atque  post  eum  Sogdianus ;  cui 
successit  Darius  cognomenlo  Nothus,  post 
quem  regnavit  Artaxerxes,  qui  cognomina- 
tus  est  Mnemon.  et  ab  Hebrfeis  dicifur  As-  D 
suerus  :  Assuero  successit  Artaxerxes  qui 
dictus  est  Ochus,  cui  successit  in  regno 
filius  ejus  Arsamus,  post  quem  filius  ejus 
Darius,  qui  ab  Alexandro  est  victus.  Hsec 
secundum  Scholasticam  historiam  sunt  nar- 
rala.  Ex  quibus  palet.  quod  inter  Darium 
sub  quo  templuni  esl  consummatum,  et 
Darium  ab  .\lexandro  prostralum,  valde 
niulli  regnaverunt.  Josephus  tamen  non 
ponit  tam  multos.Sed  quod  Darius  ille  qui 
templum  jussit  compleri,   non  fuerit    ille 


quem  Alexander  dejecit,  tam  Hieronymus 

quam  Josephus  aliique  communiter  tenent. 
Xec  verum  est  quod  Hebrsei  omnes  dicunt, 
Darium,  de  cujus  jussu  consummatum  est 
temphim.  fuisse  fiiium  .\ssueri,  ut  patet  ex 
inlroductis  :  qua?  omnia  superEsdram  ple-  UiiEsdr. 
nius  sunt  probata.  Ideo  computatio  prseta-  '^J^ch^V 
cta  falso  innititur  fundamento.  Sed  quia 
epistola  ista  sub  Juda  .Maehabseo  scripta  est 
Judseis  in  .Egyptum  ahductis,  posset  for- 
san  compulatio  preetacta  inchoari  a  Pto- 
lemseo  Sotere  rege  .Egypti,  qui  juxta  jam 
dicta,  Judseos  secum  duxit  captivos  in  re- 
gnum  suum. 

Ilaque,  Jttdas  et  senatus  Judaeorum  scri- 
pserunt  AristobuJo  magistro  Ptolenuei. 
.\ristobuIus  iste  fuit  natione  Judaeus,  ha- 
bitatione  .Egyptius,  peripaleticus  quoque 
philosophus :  el  Ptolemaeo  Philometori  scri- 
psit  commenla  super.Moysis  libros,atquein 
multis  instruxil  regem  :  propter  quod  ejus 
magister  vocatur,  prout  haec  in  Josepho  et 
in  Scholaslica  historia  plenius  describun- 
tur.  Qui  Aristobulus  est  de  genere  christo- 
rum  sacerdoiuiii.  Fuit  namque  de  semine 
Aaron  et  posterorum  ejus  christorum,  id 
est  unctorum,  quoniam  sacerdotes  in  sua 
consecratione  ungebantur.  prout  in  Exodo  Exod.ti.tx, 
atque  Levitico  refertur.  Et  his  qui  in  ^■Egy-  '^  '',',^^' 
pto  sunt .Judceis  fratribus,  salutem  animae 
nunc  in  spe  et  merito,  postea  in  re  et 
praemio,  ct  saiiitatem  corporalem  ad  salu- 
tem  animae  ordinatam. 

De  magnis pcriculis,\A  est  arduis  impu- 
gnalionibus,  liberati  a  Deo,  cujus  auxilio 
et  virtute  praevaluimus  hostibus,  magnifi- 
ce,  scilicet  totis  '^Yd^covAih.  gratias  agimus 
ipsi  Deo.  Qui  enim  beneficia  non  adver- 
tit.nec  gratias  agit,damnabiliterest  ingra- 
tus.  Vtpote  qui  adversus  taiem,  id  est  lam 
ferocem  et  potentem,  regem,  scilicet  Anti- 
ochum  Illustrem,  dimicavimus,\'icXQT\diai- 
que  sortiti  sumus.  Ipse  enim  ebidlire,  id 
est  copiose  ac  impetuose  venire.  fecit  de 
Perside,  id  est  regione  Persarum,  eos  qui 
piignaverunt  contra  nos,  id  est  duces  et 
principes  suos  cum  auxiliariis  suis,  qui  ^ 
nos  impugnaverunt.  uf  patuit  primo  libro.  31  etseq.-.i^. 


ENARRATIO   IN    CAP. 


l.iniU    SKCUMll    MACHAB.EORUM. 


AllT.    I 


:}:];! 


Nam  quuin   iii  Perside  e.iscf  dux  ipsc.  A  bi'elis  nobiscLiin  lcnipli  Dedicalionem,  scil 


ncc  oiniltalis  ob  hoc  'rabernaculormn  cclc- 
brilalcin,  ncc  rcstum  de  iuccnsione  igiiis. 
Nam  snbditur  :  el  celebretis  rf('e>n  ignisqui 
datus  es/  miraculose  a  Deo,  quaiido  Nehe- 
mias,(vdi/-icalo  lcniplo  clallari,ohlutil  sa- 


Hoc  cxponitur  non  dc  Anliociio  .\obili,scd 

patre  ipsius,  qui  luit  dux  elcaput  iiiii  siii. 

Et  cuin  ipso  immensus,  id  est  valdc  ma- 

gnus,  exercitus,  cecidil, id  est,occisus  est, 

in  leinplo  Nanew,  id  esl  Uian;e  ve!  Fortu- 

iiae,  secundum  quosdam,  consilio  deceptus     crificia.  Fuit  enim  sacerdos,  quemadmo- 
'nWt&Ete-  saccrdoluin  Naiiew.  Ut  enim'  cum  ea  ha-      dum  Esdras. 
'""  bitaturus,  venit  ad  locurn  Antiochus,   id 

est,  mox  quum  Antiochus  Magnus  a  \\o- 
vcnisscl  ad   tcm- 

pliim  Nancae,   quasi  quicturus  cuin  ipsa, 


\Esdi\  II, 


Nain  qnuin  in  Pcrsidcm  duccrenlur 
patres  nostri.  Istud  exponitur  dc  captivi- 
tale  Judffiorum  sub  Nabuchodonosor  rcg(\, 
qui  eos  jussit  duci  in  Habyloncin  ac  Baby- 


inanis  de  bello  lugatus 

IV/ffy.xxv, 

hoc  estreverenliamei  facturusad  tempus,  B  loni^e  regionein.  Attamen  cx  illa  inulti  Ju-  "■  '"''"'• 

XXXVI,  2I>. 


cl  ul  accipcret  pecunias  inuttas,  \\\  tcmplo 
illo  reposit,as,quas  sacerdoles  proiniserunl 
ci  dolose,  ut  comprehcnsum  iii  templo 
occiderent  :  acciperet,inquam,o?o/fjs  nonii- 
ne,  id  est  sub  ratione  doni  gratis  exhibiti. 
Quumquc  proposuissent  eas  sacerdotes  Na- 
nea',  id  est,  quum  eas  praesentassent  An- 


da?orum  devenerunt  in  regionem  Persarum 
atque  Medorum  :  sicque  duccbanlur  et  il- 
luc,  quando  iu  Babyloniam  duceliantur. 
Sacerdotes  qui  tunc  Dei  vullorcs  eranl,  ac- 
ceptum  ignem  de  altari  absconderunt  in 
valle :  id  cst,  sacerdotcs  cum  aliis  in  capti- 
vitatem  ducendi,  igncm  qui  sub  altari  ho- 


tiocho,  ut  magis  crederet  ipsis,  et  amore  locaustorum  jugiter  arsit,  secum  sumpse- 
pccuniariun  allectus,  ingredcrctur  loca  se-  runt,  atque  in  valie  (ut  dicitur)  Josaphat 
cretiora  ad  paratas  insidias.  Undc  subjun-  absconderunt,  ubi  erat  pulcus  altus,  id  est 
gitur  :  et  ipse  cuiii  paucis  ingressus  esset  profundus,  et  siccus.  Sic  et  in  Joanne  legi- 
intra  ambituin  fani,  id  est  templi,  o^awie-  C  tur  :  Puteus  altus  est.  Et  in  Psalnio  :  Veni 
runt  templuin  ;  apertoque  occulto  aditu,  id      in  altitudinem  maris.  Atque  iii  eo  contulali 


est  ingressu  seu  ostio  lempli,  mittentes  la- 
pidcs  percusseruiit  duccm,  id  est  Antio- 
chuin  lapidaverunl  hi  qui  erant  abscondili 
in  abditis  templi,  quo  ipse  fuit  inductus, 
et  eos  qui  cuiii  eo  erant  in  templo,  quo- 
niam  templorum  exstitit  spoliator ;  et  di- 
viserunt  membratim,  et  capitibus  ampu- 
tatis  foras  projecerunt,  in  deteslationem 
criminum  ejus. 

Per  omnia  bencclictus  Deus,  qui  tradidit 


sunt  eum,  id  est,  in  lacu  illo  tutc  et  clam 
posuerunt  hunc  ignem.  Kx  quo  clicitur, 
quod  ct  tunc  eranl  aliqui  saccrdotes  dc- 
voti  et  justi,  quamvis  perpauci.  Ita  ut  om- 
nibus,  prseter  lios  sacerdotes,  ignoius  cssct 
locus  in  quo  ignis  ille  fuit  absconditus, 
quoad  hoc,  quod  erat  locus  absconsionis 
ignis  ipsius.  Puteus  tamen  ille  pluribus 
ftiit  notus. 

Quuin  prceterissent  autem  dies  multi, 


Joann. iv, 
II. 
Ps.  i.\viii,3. 


impjios  illos  in  mortem  :  id  est,  divina  ju-  D  post  septuaginta  annos  Babylonicae  capti- 

stitia  benedicatur  in  isto  effectu,  inquan- 

tuin  impii,  Deo  volcnte,  ita  punili  sunl  ; 

non  in  quantum  in  illa  impiorum  occisione 

fuerant  multa  peccata  admixta,  videlicct 

fraus,  mendacium,  prava  inlcnlio  inlcrfi- 

cicntium  ilios. 

Facturi  ergo,  id  est  cclebraturi,  Purifi- 
cationein  templi,  sicul  cxpositum  est,  nc- 
cessariumdu-ximus,  id  est  ulilc  ail  salutcm, 
significare  vobis,  ut  et  vos  quoquc  agatis 
diem  Scenopegicv ,  id  est,  non  soliim  cele- 


vitatis  et  amplius,  et  placuit  Dco  ut  mit- 
tcrctur  Nehcinias  a  rege  Pcrsidis  ad  re;e- 
dificandum  Jerusalem  :  a  i'eg(?  (inquamj 
Artaxerxe,  a  quo  iNchemias  licentiam  petiit 
rcdcundi,  ut  in  Nehemia  liabetur;  ncpoles  sa- 
ccrdotuin  illoruin  qul  atiscoudcrant  ignem, 
misit  Nchemias  ad  requirendum  igiiein 
praefalum  in  valle  praedicta  ;  et  sicut  nar- 
rar.erunl  nobis,  iioii  invcncrunl  igacin  il- 
liiiii,  ([uia  jam  riiil  cxstinctus,  sed  aquam 
crassam.  El  jussil  cos  liaurire  cx  puteo  il- 


11  Esdr.  II, 
1  el  sei/. 


334 


ENARRATIO   I.N    CAP.    I    I.IBRI    SECUNDI   MACHAB.EORUM.    —   ART.    I 


111  Raj. 
vni,  SS. 


II  Esdr.  I. 
i>  el  seq. 


Eccle.ix,i 


Hebr.x.U. 

PS.  LXV,5, 


lo  aquam  crassain  ;  ct  sacrificia  qiuv  im- 
posita  erant  altari  holocaiisli..y".ssi7  .saccr- 
dos  Nehemias  adspcr</i  a/jiia  ipsa,ct  lif/na 
qu(B  erant  superposita  sacrificiis,  jussit  si- 
niiiit(M'  aqiia  ilia  adspergi.  Utquc,  id  est 
postquain,  lioc  factiini  cst ,  ct  lempus  ad- 
fuit  quo  sol  rcfulsit.  radios  sensibiliter 
emiltendo,  7«(y;r/».s  crut  iu  niibilo,  id  est 
sub  obscuro  seu  niibe  densa,  accensus  esf 
ii/nis  magnus  divina  virtute,  angelico  mi- 
nisterio  :  quo  ligna  illa  sul)ito  fuerunl  in- 
censa,  ila  ut  omncs  lia-c  intuenles  ac  per- 
cipientes,  mirarentur  :  quum  aqua  soleat 
ignem  exstinguere,  non  inriammare.  Por- 
ro.  de  hac  re  niiiil  habelur  in  Esdra  et 
Nehemia. 

Orationem  autem  faciebant  omnes  sa- 
cerdotes  dum  consummaretur  sacrificium  : 
quia  ab  igne  illo  desuper  dato  devoraba- 
tur,  sicul  et  sacrificiiim  EVm,  ut  lertio 
Regum  volumine  liabelur.  Erant  autem 
magna  devotione  succensi  ex  miraculo  il- 
lo.  Orabantque  Deum  ut  sacrificium  ipso- 
rum  esset  Deo  acceptum.  ./onaf/ia  incho- 
anfe.  Iste  non  fuit  .lonathas  frater  Judae, 
sed  quidam  inter  canlores  pra?cipuus.  Ef 
ceteris  respondentibus  :  sicut  et  nunc  in 
ecclesia  incipil  cantor.  Ef  NchcmiK  eral 
oratio  Iiunc  Iiabens  modum.  Prsterea  Ne- 
iiemias  ponit  quamdam  orationem  ejus  ; 
sed  illam  fecil  adhuc  cum  rege  Persarum 
exsistens,  hanc  vero  in  templo  exsistens 
Jerusalem. 

Dominc  Deus  omniiim  crcafor  :  non  quod 
universa  et  singula  sint  immediale  a  Deo 
creata,  quum  mulla  producantur  a  causis 
secundis,  multa  quoque  generentur  a  prin- 
cipiis  ejusdem  speciei.  ut  cernimus  ;  sed 
vel  simpliciter  et  immediate,  aut  quoad 
primordialem  materiam,  vel  quantum  ad 
formam  substanlialem,  omnia  sunt  a  Deo 
creata.  Terribilis  :  quoniam  ei  nullus  po- 
test  resisterc,  neque  ab  eo  appeliare;  sunt- 
que  occuila  judicia  ejus,  el  nescimus  an 
amore  simus  digni,  an  odio,  aut  quid  fi- 
naliter  eveniet  nobis.  Ideo  dixit  Apostolus: 
Horrendum  est  incidere  in  manus  Dei  vi- 
,  ventis.  Et  Psalmista  :  Venite,  et  videte  ope- 


A  la  Dei   lenibilis  in  consiliis   super  filios 

hnmimim.  Ilinc  sanctus  Job  :  Considerans     /o6xxiu, 
(iiupiit)  eiim,  timore  sollicitor.  Ef  forfis,  '^ 
quia  omnipotens ;  etjustus,  imo  omnis  ju- 
stitia?  ac  virtutis  regula,  fons,  mensura,  et 
causa  ;  cf  miscricors,  non  per  compassio- 
nis  affeclum,  quoad  divinam  naluram,sed 
per  pietatis  effectum  ;  qui  solus  es  rejc  bo- 
nus  independenter,  essentialiter  et  incir- 
cumscriplibiliter.  Unde  ait  Salvator  :  Nul-  Zkc.xmu, 
lus  bonus  nisi  Deus.  Solus  pr(estans,\d  est  "• 
incomparabililer  dignus,  et  eminens,  seu 

B  omnia  donans ;  .solus  Justus  pure,  perfe- 
cte  et  infinite  :  cujus  comparatione  om- 
nis  erealura  nullius  videtur  esse  juslitise, 
oiniiisqiie  creata  justilia,  velul  injustitia 
reputalur.  Propter  quod  universse  justiliae 
nostrae,  sunt  tanquam  pannus  menstruatse.  /s.  ux.v,  g. 
I^ui  libcras  Israel .  id  est  Israeliticum  po- 
puliim  in  te  confidentem,  ab  omni  malo 
poenee  el  culpee  in  vita  prsesenli  aul  fiilu- 
ra ;  qui  fccisti /latreselcctos,  id  esl  sanctos 
Patriarchas,  quibus  dedisti  esse  naturae,  ct 
sanctificasfi  eos  per  infusionem  gratiae  ac 

C  virlutum. 

Accipc  sacrificiiim  pro  universo  populo 
tuo  Israel,  et  custodi  parfem  tuani,  id  esf 
Israeliticam  plebem  qiiam  tibi  prse  ce- 
teris  elegisli.  Congrega  dis/yersionem  no- 
stram,  id  est  populum  nostrum  hinc  inde 
per  diversas  regiones  dispersiim,  et  reduc 
ad  terrain  hanc  patruin  noslrorum  ;  atque 
per  fidem,  spem  et  caritalem  spiritualiter 
collige  eos,  ut  sint  unum  mysticiim  corpus 
in  te  vivificalum  Spiritii  Sancto.  Libcra 
eos  qui  serviunt  gentibus,  sub  Iribulo,  vel 

D  in  servos  el  ancillas  eis  venundali  siint, 
aiit  prte  paupertate  in  exsilio  obsequuntur 
genlilibus,a  quibus  spernunlur.Unde  sub- 
jungilur  :  confemptos  ct  abominatos  respi- 
cc  oculo  pielatis,  u1  sciant  gentes  ex  no- 
stra  gratiosa  et  miraciilosa  liberatione  a  te 
facta,  quia  tu  es  Deus  noster :  qui  licet  sis 
Deus  omniuin  jure  creationis  et  generalis 
dominationis  ac  gubernationis,  specialiler 
lainen  es  Deus  noster  per  providentiam 
specialem  et  graliosam  directionem,  et  per 
cultum  ac  adhajsionem,  qua  tibi  fideliter 


{ 


ENARRATIO    IN    CAP.    I    I.IBRI    SE(,IM>1    .MA(.IlAn.EORUM.    —    ART.    1 


335 


adhseromns.  A/JUge  npprunoilcn  nos,  id  ost,  A 
in  liac  vila  oos  pie  ct  .inslc  casliga,  et  eo- 
i'iim  tyrannidcm  icprim(\  qui  advcrsantiir 
bono  coiiiminii  cuiluiciue  divino,  ct  confii- 
mcliam  facientes  cultoribus  tiiis  in  siipcr- 
hia,  id  est  ex  elalione  :  qiiod  zelo  jiistitise, 
noii  cemulatione  aut  affeclii  vindictte,  Ne- 
hemias  rogavit.  ConstilKC  juypitluin  tiiiini 
in  /oco  saiicto  tiio,  id  est  in  lerra  promis- 
sionis  et  in  Jerusalem,  sicut  dixil  Moi/ses : 
qtii  cis  proinisit  haiic  tcrram;  el  in  Dcu- 
Deui.wK,  teronomio  di.xit  :  Si  ad  cardines  cadi  fiie- 
' '■  ris  dissipalus,  inde  retrahct  le  Doininus,  B 

cl   introdiicet   in   terraiii   pio  (]Ma   juravit 
palribus  luis. 

Qiiinn  aiitcm  consKinpliim  essct  sacri/i- 
ciiim.  id  est  oiiinino  combiistum  ab  ignc 
priedicto  :  nam  oblatiim  fuit  in  liolocaii- 
stum  ;  ex  residua  aqua  quse  super  sacrifi- 
cia  non  fuerat  fusa,  Xc/iemias  Jussit  lapi- 
dcs  miijorcs  \\\  altari  exsistentes,  videliccl 
lapides  (ut  dicitur)  laterales,  perfundi. 
Qiiod  ut  factum  est,  fiamma  cx  eis  accen- 
sa  est  divina  virtute  :  quemadmodum  dc 
prsetaclo  igne  est  dictum;  sed  ex  lumine,  C 
id  est  splendido  igne,  ijuod  lumen  refulsit 
ab  altari,  in  quo  fuit  ignis  prsedictus, 
consiimplii  cst  :  ila  quod  minor  flamnia 
videbatur  absorberi  a  majorc,  et  a  duabus 
fieri  una. 

Ut  vero  manifcslalii  csl  rcs.  id  esl  faclo 

isto  miraculoso  de  igniiim  horiim  produ- 

ctione  et  holocausti  consumptione  undi- 

que  divulgalo,  rcntintiatum  esl  rei/i  Per- 

i\E)dr.,i,  sarnm   Artaxerxi,    a    quo    missus    fuerat 

*"■  Nehemias,   cjiiod    in   loco    in    ijiio    ignem 

ahscoiulcrant  sacerdoles,  videlicet  in  val-  D 
le  prajtacta,  aijua  ajjjjarnil,  de.  id  cst 
eum,  qua  Nehemias,  et  qui  cum.  eo  erant , 
pnrificaccrunt  sacrificia,  id  est,  carnes 
iCT.1,9,13.  hostiarum  laverunt  (sicut  in  Lcvilico  jus- 
sum  est  de  carnibus  animalium  immo- 
laticiorum),  ct  igne  inde  succenso,  sa- 
ciificia  consummavit.  Considcrnns  autem 
rc.c  Arta.xerxes  factum  illud  mirabile,  (V 
rcni  ililii/enter  cxaminans,  per  testes  et 
inqiiisitores,  ne  forte  esset  conficta,  fe- 
vH  ct,  scilicet  Deo ;  vel  Ei,  utpote  Nehe- 


mia\  hoc  csl  ad  instantiani  cl  [)n)ptcr' 
revercnliam  c\wi\  lcnijiln m  Deo  in  Jcru- 
salem. 

Certum  cst  aiitcm,  Nehcmiam  esse  mis- 
siiin  a  rege  Arlaxcrxc  ad  .Icnisalem  anno 
regni  Artaxerxis  vicesinio,scilicet  diii  post 
Esdram,  sicut  legilur  in  Nehcinia  ;  et  tunc  ii  A«/r.  n, 
lcmpium  fiiil  factiim  cl  consiimmatum,  '' ''' 
qiianliim  ad  suam  structiiram;  iuio  scxto 
aniio  Darii  regis  Persarum.  iit  Icgitiir  in  Mmu-.w, 
Ksdra,  cxstitil  consiimmiilum  :  idco  faclio  '''■ 
tcmpli  non  polesl  hic  accipi  propric  pio 
cjus  Epdificatione. Idcircodictmii  istiid  ikhi 
consonat  opinioiii  crioiica^  Juihporiiin,  el 
suorum  sequacium,  dicenrniiii  ([iiod  inter 
Cyrum  et  Darium  islum  iion  fiicrunt  in- 
lcrmedii  rcges,  nisi  Cambyscs  ct  Assui»- 
riis,  ita  quod  Darius  istc  sccundiim  eos 
fuit  Artaxerxes.  Imo  ex  isto  loco  probatur 
falsitas  opinionis  illius,  si  factio  proprie 
accipiatur  :  qiioniam  factio  ista  lempli, 
contigit  diu  post  viccsimum  annum  regni 
Arlaxerxis,  ut  patuit.  Et  tanien  si  Artaxer- 
xes  iste  fuit  Darius,  necesse  est  dicere, 
quod  scxto  anno  regni  ejus  factum  et  com- 
pletum  sit  fedificium  templi.  Quod  autem 
inter  Cyrum  et  Darium  plures  intermedii 
erant,  constat  ex  dictis,  et  super  Esdram  cr.  in  i 
magis  est  approbatum.  ■"'"■''■ ''  '■ 

Quod  ergo  Artaxerxes  dicilur  tcmplum 
Deo  fccisse,  intclligendum  csl,  quod  lcni- 
pliim  iiliid  ornavit  ct  honoravit,  atqiic  pcr 
hoc  opere  demonstravit  tcmpliim  hoc  es- 
se  factum  Deo  vero  et  sumino.  Et  talis 
modus  loqucndi  frequens  est  in  Scriplu- 
ris  veteris  Testamenli,  ut  aliquis  dicatur 
qiiid  facere,  quia  oslendit  aiit  dicit  hoc 
factum  esse  sivc  futurum.  Ilinc  siibditur: 
ut  probaret,  id  est,  opere  appiobarel  aut 
testaretur,  quod  factum  c/y^  vidclicct  mi- 
raculum  illiid  dc  ignis  produclionc  el  lio- 
locausti  consumptione  vere  esse  diviniim. 
Et  qiium  jjrolm.sset,  id  est,  factum  illiid 
talitcr  approbasset,  sacerdotibus  lanqiiam 
veri  Dei  miiiistris,  dedil  multa  bona,  et 
alia  alquc  alia  muncra,  iit  orarent  pro 
ipso  ac  regno  suo,  et  cx  donis  illis  sacrili- 
cia  procurarent ;  et  miilla  lalia  dcdil  illis 


336 


ENARRATIO    IN    CAP.    II    UBRI    SFXCNDI   MACHAB.€ORUM.    —   ART.    II 


pcr  principes  suos.  qui  prsesidebant  Irans  A  mi»  ac  suis.  Appellavit  autem  Xehcmuts 


fiumen  ;  ct  aocipicus  nuinu  Irihucbat  illis. 
id  cst.  etiam  propria  manu  contulit  ipsis 
aliqua  quse  accepit  di'  bonis  suis.  Nam  et 
.Xeliemias  post  duodecim  annos  cum  sua 
comitiva  ad  Arlaxerxcni  reversus  est.  et 
postmodum  de  liccntia  rcgis,  rursus  ad  .le- 
nEsdr.wn,  rusalem  rediit.  ut  in  .Xehcmia  legitur  :  el 
tunc  rex  munera  prctiosa  contuiit  Nehe- 


Iiunc  locum,  id  est  diem  seu  fcstum  loci 
islius,  putaaltaris  se\i  Xami^W,  Xepldhar, 
quod  interpretatur  purificatio.  Et  supra 
in  isto  capilulo  vocatus  est.  dies  ignis, 
elc,  qui  datus  est  de  aqua  crassa.  Vo- 
catur  autem  apud  plures,  id  cst  ab  aliis 
multis.  Xephi :  quod  idem  designat  quod 
Nephthar. 


ARTICULUS  II 


ELUCroATIO  CAPITULI   SECU.NDl    :    INVENITUR    AUTEM    IN    DESCRIPTIONIBUS   JEREMI;E. 


II  Mach.  I 
19. 


HOC  loco  declarantur  quaedam  in  pra^- 
cedenti  capitulo  dicta,  prsesertim  de 
asportatione  ignis  altaris  holocausti.  /«- 
venitur  autcm  in  dcscripfionihus  Jcrc- 
mia;.  id  est  in  sermonibus  a  Jeremia.  vel 
ex  ore  ipsius  scriptis  :  qufc  tamen  descri- 
pliones.  nec  a  Catholicis.  nec  ab  Hebrae- 
is  habentur  :  quod  Jussit  accipere  igncm 
eos  (jui  transmigrabantur ,  id  est.  quod 
Jeremias  prjecepit  sacerdotibus  Dei  culto- 
ribus.  qui  a  Judijea  in  Babyloniam  trans- 
ferebantur,  quod  secum  acciperent  ignem 
altaris  holocaustorum,  ut  eum  in  valle 
absconderent  Josaphat,  ut  significatum  cst. 
ibidem.  id  cst,  prout  dictum  est  capitulo  praece- 
denti,  ct  ut  mandavit  trammigratis.  id 
est,  sicut  jussit  sacerdotibus  in  ChaldEe- 
am  translatis.  Sic  continetur  in  descri- 
plionibus  illis.  Et  dcdit  illis  lcgeni,  id 
est.  legem  Moysis  commisit  Jeremias  illis, 
ut  eam  implerent  :  et  forsan  librum  legis 
Moysis  praestitit  eis  ad  legendum,  recolen- 
dum,  custodiendunique  legem.  Hinc  sub- 
ditur  :  ne  obliviscerentur  pnvcepta  Do- 
mini,  et  ut  non  e.i>errarent  mentibus,  id 
est,  ne  corda  eorum  per  infidelitatem  er- 
rarent,  videntes  simulacra,  id  est  idola, 
aurea  et  argenlea,  el  ornamenta  eorum, 
quaein  Babvlone  viderunt  a  Chaldseis  ado- 
3,4.  rari  et  coli.  Lt  de  hoc  hai)elur  in  epistola 


B  .loremiae  missa  Judaeis  in  Babylone  mo- 
rantibus.  Ef  alia  hujusmodi  salubria  docu- 
menta  dicens  Jeremias,  hortabatur  prsefa- 
tos  nclegem.id  est  assiduam  memoriam  et 
observantiam  legis, amoverent  a  cordc  suo. 
Eraf  autem  in  ipsa  scriptura,  id  est 
praetactis  descriptionibus  Jeremiae  conten- 
\A\m.quornodo  tabernaculuin  .Moysis  cl  ar-  Exod.^w, 
cnm  per  Beseleel  factam   iussit  Propheta  '  «'"«•■ 

*■ .  '  ^  xxXTi,  1  et 

Jeremias,  divino  responso  ad  sc  faclo,  co-  seq. 
miiari,  id  est  per  comites  seu  socios  viae 
portari  secum  ad  spatium  certum.  Ex  hoc 

C  apparet,  quod  Jeremias  prwscius  destru- 
ctionis  civitatis  Jerusalem,  combiistionis- 
que  templi  a  Chaldjeis,  sollicitus  fuit  pro 
arca  ceterisque  prsedictis,  et  Dominum  cx- 
oravit,ut  sibi  revelare  dignaretur,  qualiler 
illa  essent  conservanda.  Cujus  piae  peli- 
tioni  Dominus  dedit  responsum  ut  face- 
ret  quse  sequuntur,  videlicet  quod  duceret 
ea  secum.  usque  quo  e.xiit,\d  est,  quous- 
que  ipse  Jeremias  eundo  pertingeret,  in 
montem  in  quo  Mbi/ses  ascendit  el  vidit 
Dci  hercdilalcm,  id  est  in  montem  Xebo 

D  in  verticem  Phasga,  in  cujus  montis  alti- 
tudinem  Moyses  Deo  jubente  ascendit,  ad 
videndum  terram  promissionis  :  quse  vo- 
catur  hereditas  Dei,  id  est  terra  quam  Om- 
nipotens  filiis  Israel  prsestitit  hereditarie 
possidendam.  Hinc  scriptum  est  Deutero- 


ENARRATIO   IN    CAP.    II    l.lBni    SECU.NDI   MACHAB.tORUM. 


ART.    II 


337 


neiii.  noinii  iiitinio:  .\scendit  Moyscs  dc  cain[ic- 
.vxx.v.  1*.  i;(|,j[)„^  iMoab  supcr  inontcin  Nebo,  etc.  Jit 
miiciis  ibi  Jcrcmiiis,  iiircnit  locirm  spc- 
lunciv,  quam  ex  revclatione  divina  cogno- 
vit  ;  <•/  tabcrnaciduiii,  id  est  malerias  ta- 
bernaculi,  ct  arcani,  ct  attarc  inccnsi,  id 
esl  Ihymiamatis,  intulit  illuc,  et  ostimn 
spcluncae  obstruxif. 

/;■/  ticccsscrunt  tjuidiim  .liiiiii!,  id  esl, 
paritcr  pioperaverunt  ad  iocuiii  piicdi- 
ctum,  (/ui  .sci/iicbii/itiir  Jcrciiiiain,  iit  nota- 
rcnf  sibi  locuni.  in  quo  pr;t'dicla  eranl 
abscondila.  Ut  autcm  cognorit  Jcrcmins 
ciiriositalcin  illorum  in  inqiiircndo  locum 
pr;cratum,  cnlpans,  id  cst  incrcpans,  illos, 
(ii.vif  quod  ignotus  erit  locus  ille  laberna- 
culi  et  altaris  et  arcse,  donec  coni/rei/et 
JJeus  congregationem  popnli,  id  est,  popu- 
lum  Jiidaeorum  hinc  inde  dispcrsum,  in 
unum  reeolligat,  ct  propitiiis  fiat  populo 
propiliatione  perlecta  ;  ci  tnnc  Dominus 
ostendet  Juvc,  scilicel  labcrnaciilum,  ar- 
cam,  altare,  ct  apparebit  majeslas  Jiomi- 
ni,  id  est,  Deus  omnipotentiam  et  gloriam 
suam  oslendel  per  efieclus  prfeclaros,  cf 
nubes  crit  obumbrans  populo  Dei,  sicut  cf 
Moi/si  manifesfabafur  columna  nubis,  el 
nubes  quwdam  in  consecratione  laberna- 
culi,  juxta  illud  Exodi,  Postquam  cuncla 
perfecta  sunt,  operuit  nubes  tabernacu- 
lum  testimonii,  el  gloria  Doniini  implcvil 
illud. 

Quserilur,  an  ista  impleta  sunt,  an  im- 
plcnda.  Girca  hoc  scribit  Nicolaus  de  Ly- 
ra  :  Hanc  congregationem  et  propilialio- 
nem  cxspectant  Juda-i  fiituram  in  advcntu 
Messiee ;  et  nos  inlelligimus  eas  factas  in 
/oann.  XI,  Christi  advcntu,  juxta  illud  Joannis  :  Jc- 
'""  sus  moriturus  erat  pro  gente  ;  et  non  tan- 
tum  pro  gente,  sed  ut  filios  Dei  qui  erant 
dispcrsi,  congregaret  in  unum.Qiium  ergo 
piipdicla  non  sint  in  Cliristi  advenlu  os- 
lcnsa,  quia  sccundum  Hebrffios  a  tempore 
captivilalis  Babylonicee  usque  nunc,  non 
csl  ostensa  aut  habila  arca  Dei  :  propter 
hoc  iocus  iste  videtur  aliquibus  lalsiis  aiit 
saltem  dubius.  Posset  tamcn  ad  hoc  dici, 
(jiiod  prajdicla  apparebunt  iii  liiir  iniindi, 

T.  5. 


.\  iii  conversione  Judfforuiu  ad  ridcin  Clui- 
sti.  Sed  hoc  vidclur  esse  conlra  illiid  Jcre- 
mi;e  :  Non  dicenl  ullra,.\rca  Doniini :  neque  /«-.«,  ic. 
ascendel  super  cor,  nequc  rccordabuiilur 
illius,  ncc  fict  ultra.  Itcm,  qiiod  hic  dici- 
tur  de  absconsiouc  altaris  cl  arca>  per  Je- 
reiniam,non  habet  apparentiam  magnam  : 
quoniam  Jeremias  fiiit  incarccratiis  usi]iic 
ad  captionem  Jcrusalcm  per  (]liald;ros,  ut  ind.wxsn, 
patet  in  Jeremia?  capitulis  ;  et  siciit  anti 


-0;  XXXVIII, 
0,  13,  48. 


Exod.  XL 
31,  3i. 


caplioncm  civitalis  isla  nou  fecil.ncc  posl- 
ea,  ut   videtur  :  quoniam  capta  civilate, 

B  Chaldffi  mox  confregerunt  omnia  prclio- 
sa,  non  soliim  aurca  et  argentea,  scd  etiam 
ai-rea,    abstulcruutque    sccuin,   ul    dicilur  ivTiey.xxv, 
quarlo  Regum.  Propler  qiiod  non  videlur  ''"''• 
verisimile,  quod  Jeremise  dimiserunt  ar- 
cam  et  altare  incensi,  qua>  erant  dc  auro 
piiiissimo,   ut   habetur    in    Exodo.   Igitur  Exod.xw. 
propter  ista  et  alia  supradicta  de  morte  "'"'"'' ^' 
Antiochi  et  de  lemporeDemetrii.quse  cum 
difficultale  magna  vix  possunt  cum  aliis 
Scripturae  locis  concordari,  ut  patel  ex  su- 
pradictis,  liber  iste  secundus,  et  maxime 

C  quautiim  ad  suam  pra^fationcin.  repiilatur 
a  multis  multum  apocryphus.  Istud  laineu 
majorum  judicio  derelinquo.  Hsec  Lyra. 

Circa  hsec  recolo  qua>  Magistcr  in  hi- 
storiis  recitat,  S.  Epiphanium  episcopum 
de  Jeremia  dixisse  :  Hic  est  Jeremias,  qui 
templum  evertcndum  prsnoscens,  arcam 
testamenti  cum  liis  qua»  in  ea  crant,  tulit, 
ct  precibus  suis  eam  absorberi  fecil  in 
pctra.  Petram  vero  digilo  signans,  nomen 
Dci  impressit.  scilicet  tetragrammalon,  ut 
dicitur.  El  factum  est  sigillum  in  simili- 

D  tudinem  sculplura?,  qufe  ferro  cavatur  ; 
ipsumque  Dei  nomcn  operimento  nubis 
cclatum  est,  ut  ex  tunc  nec  locum  qiiis 
recognoscere  queat,  nec  ipsum  legere  no- 
men  usque  in  diem  hunc  et  usque  in  fi- 
ncm.  Et  instar  pristiiuc  figuia?,  illic  s;cpe 
nubes,  vel  ignis  nocluruo  fil  teinporc,  eo 
quod  gloria  Dei  ab  ejus  lege  non  desinat. 
Esl  autem  pelra  illa  in  eiemi  tcrra  inlcr 
duos  montes,  in  quibus  jaccnl  Moyscs  ct 
Aaron.Dixitque  Jeremias  prwscntibiis  :  Do- 
miiiiis  de  Sion  rcccssil  ad  cudos,  inde  rur- 


338 


ENARRATIO    IN    CAP.    11   LIBRI   SECUNDI   MACHAB.EORUM.    —  ART.    II 


sus  iii  virliite  vcntiirus;  et  erit  signum 
prsesentite  cjus.  quamlo  uiiivcrsse  gcntes 
adoraverint  iignuin.  Dixitque  :  Hanc  arcam 
praeter  Aaron  producere  nemo  poterit ;  ct 
tabiilas  quff  in  ca  sunt,  nullus  aperiet  sa- 
cerdotum,  nisi  cleclus  Dei  Moyses.  Et  in 
prima  resurrectione  resurget  hsec  arca,  et 
exibit  de  pelra,  ahiue  ponetur  in  monte 
fl/m^Sion  Sina  *,  ct  omncs  gcntes  congregabuntur 
ad  eam,  regressum  Dei  sustinentes,  ct  ad- 
versarium  qui  cos  quaesiturus  est  interi- 
mere  iugicntes.  Htcc  Epiphanius,  cujus 
verba  in  aliquibus  videntur  dissonare  a 
verbis  littci-te  hujus.  Siintquc  verba  illa 
Epiphanii  ad  intelligendum  difficilia,  sic- 
ut  et  textus  iste. 

Certum  cst  tamcn,  lilteram  istam,  si 
salvari  debcat.non  ita  esse  inlelligcndam, 
quod  in  primo  regis  Mcssiae  adveulu  fue- 
rinl  tabernaculum  Moysis.  arca  ct  altare 
incensi,  realiter  ac  corporaliler  oslenden- 
da.  Spiritualilcr  vero,  et  quanlum  ad  rcs 
significatas  per  ea,  ostensa  sunt  in  primo 
Ghristi  adventu.  et  deinceps.  Quando  au- 
tcm  et  qualitcr  ostendenda  sint  realilerac 
corporalilcr,  non  scio,  ncc  definirc  prae- 
sumo ;  tamen  ut  tetigi.  liltera  ista  a  fal- 
silatc  poterit  pcr  piam  ct  mysticam  cxpo- 
sitionem  aliquam  cxcusari.  (Juum  enim 
ab  Ecclesia  receptus  sit  liber  iste  ad  le- 
gcndum  publicc  in  divino  Officio.  non  ap- 
parct  tutuin  quod  (licalui-  faisus  sive  apo- 
cryphus  :  quia,  ul  sanctus  ait  Hieronymus, 
apocrypha  ncscit  Ecclesia. 

Porro,  quod  in  pra?memoratis  vcrbis  Ni- 
colai  de  Lyra  habetur,  arcam  et  altare  in- 
censi  fuissc  de  auro  purissimo,  non  potest 
stare  secundum  quod  sonat.  Arca  namque 
fuit  de  lignis  selim,  ut  legilur  in  Exodo. 
Fuerat  vcro  deaurata  intus  ct  cxtra  auro 
mundissimo,  ut  codcin  palet  capitulo.  Al- 
tare  quoquc  incensi  ftiit  de  lignis  setim, 
secundum  illud  Exodi,  Facics  et  altare 
ad  adolendum  thymiama  de  lignis  setim  : 
quod  etiam  fucral  deauratum.  ut  ferliir 
ibidem.  Insuper,  quod  in  pra^habitis  Epi- 
phanii  verbis  asseritur,  quod  petra  illa  est 
in  eremi  lcrra  intcr  duns  inontcs,  in  qiii- 


Exod.\x\' 
10. 


Jbid.  U. 


/6irf.x\x,l. 


Jbid.  3. 


A  bus  jacent  Moyses  et  Aaron,  requirit  in- 
lelligcntiam  piain.  De  Aaron  equidem  con- 
slat.  quod  in  montc  Hor  sit  scpultus,  ut    yum.w. 
in  Numeris  recitatur.  Moysen  vero  non  in  -"'  "'• 
monte,  sed  in  valle  esse  sepultum,  proba- 
tur  per  id  Dcuteronomii  ullimo  :  .Mortuus  jieiti.wxn, 
est  Moyses  servus  Domini  in  terra  Moab  ■"' 
jubente  Domino,  et  sepelivit  eum  in  valle 
tcrrto  Moab. 

Consequentcr  ad  celebrationem  Purifi- 
cationis  Dedicationisque  lempli,  inducun- 
tur  facta  Salomonis  ac  Moysis.  Et  sicut 

B  qiium  Sulomon  petiit  ut  lociis  sanctifica- 
relur  niafpio  Deo  :  id  est,  Salomon  exora- 
vit  ul  templum  a  se  Eedificatum,  consecra- 
rctur  el  acceptabile  csset  Deo  immenso,  ut 
tcitio  Regum  describitur,  secundo  quoque  mRaj.ym, 
Paralipomenon;  manifestabat  haec.Magni-  n"  p„,"^v',' 
//(■('  cniin  saple/itiam  tractahat,  id  cst,  Sa-  i*e's«9- 
lomon  sapientiam  sibi  infusam,  praeclare 
ostendit  in  templi  constructione  et  dedi- 
cationc,  imo  in  increatae  Sapientia?  hono- 
rationc  ac  cultu;  et  ut  sapientium  habens, 
obtiilit  sacrl/icium  dedicationis  et  consum- 

C  malionls  templi :  jvixlA  illud  terlii  Rcgum  : 

Rcx  et  omnis  Israel  cum  eo,  immolabant  iiiiJei/.vMi, 

victimas  coram  Domino  ;  et  dedicaverunt '''' "^' 

lemplum  Doinini.  Sicut  et  Moyses  orabut 

ail  Dominii ni,  et  descendit  ignis  de  ccelo 

acrio,  et  consumpsit  holocausturn.  Hoc  fuit 

in  consccratione  Aaron  filiorumque  ejus, 

juxla  iliud  Lcvilici  :  Egressus  ignis  a  Do- £«>.  ix,  24. 

inino,  devoravit   holocaustum,  et  adipes 

qui  erant  super  a\{s.rQ.  Sic  et  Salomon  ora- 

vit,  cf  descendit  ignis  de  ccelo,  et  consion- 

psit  hoJoeaustuni,  a  Salomone  per  manus 

D  sacerdotum  oblatum,  sccundum  illud  sc- 

cundi  Paralipomenon  :  Ouumque  comples-  ii/>ar.  vn, 
set  Salomon  fundcns  preces,  ignis  desccn-  '' 
dit   de  cado,  et   devoravit  holocausta  et 
victimas. 

Dixitque  Moi/ses,  eo  quod  non  sit  man- 
ducalum  quod  erat pro peccato  :  id  est,  Mo- 
yses  reprehendit  filios  Aaron,  quia  non 
comederunt  hosliam  pro  peccato  oblatam; 
sed  ipse  .Moyscs  invenit  cara  exustam.  In- 
de  in  liltcra  subditur  :  et  consumptum  cst, 
id  csl   igne  altaris  exustum,  quod  fuerat 


ENARRATIO    l.\    f.Ar.    II    I.IBHI    SKCH.MII    .MACIIAD.ICOHUM. 


AHT.    U 


339 


Lev.  X,  16 
et  seij. 


II  Pur.  VII, 
8,  9. 


comedendum.  Hinc  scriplum  csl  in  i^cvi- 
tico  :  Inler  ha^c,  liireuin  qiii  oblaliis  fuerat 
pro  poccato  quiiin  ([iKrreret  Moyses,  exu- 
stum  reperil  ;  iraliisiiiie  contra  lilios  .\a- 
ron,  ait  :  Cur  non  comedislis  liosliain  pro 
peccato,  etc?  Sititilid')-  el  Stiluinon  octo  di- 
ehus  celebmoil  dedicationem.  Tertio  libro 
fleff.viii,  Keguni  de  hac  1'erlur  celebrilale  :  Fecil  er- 
go  Salonion  iii  leinpore  illo  reslivilalein 
celebrem  septein  diebus  el  seplein  diebus, 
id  esl  qMaluordeciin  iliebiis.  Ouiiniodo  ergo 
hic  dicilur  celebrasse  dedicalionein  oclo 
diebus?  Ad  (piod  (iiiis  dicere  posset,  quDii 
nuinerus  isle  non  ponilur  liic  per  pra/cisi- 
oneni  nunieri  inajoi'is,  et  (|uod  niinor  non 
excludit  majorein.  Efficacius  autein  res- 
pondenduin  per  illud  secundi  Paralipo- 
inenon  :  Fecil  Saloinon  solennilalein  in 
tempore  illo  septem  diebus ;  fecitque  die 
octavo  colleclam,  eo  quod  dedicasset  al- 
tare  septem  diebus.  Ilaque  de  illis  pii- 
mis  octo  diebus  hic  agitur.  Nempe,  quod 
Saloinon  dicitur  quatuordeciin  diebus  ce- 
lebritatem  fecisse,  exponilur  quod  pri- 
mis  septeni  diebus  celebrilatem  fecit  de 
teinpli  dedicalione,  aliis  septem  celebra- 
vil  feslivitaleni  Tabernaculorum  mox  se- 
quenlem. 

Iiifercbautur  aulciii  ia  dcscripliojiibus 
et  commentariis  Nehemiw  hcec  eadem  :  id 
est,  de  observanda  feslivitale  Dedicationis 
templi  tempore  Esdrte  el  Nehemiae  a?difi- 
cati,  continebantur  et  concludebantur  si- 
milia  jam  praediclis  in  quibusdam  scriptu- 
ris  el  conimenlis  .Neliemiie  :  qufe  scripla 
non  habenlur,  sicul  nec  prieallegatse  de- 
scriptiones  Jereniia^  pioplielfe.Verumlamen 
in  Esdra  halielur  de  solennilale  Dedicalio- 
nis  templi  illius.  Et  qualiler  construens, 
id  est,  ipse  Nehemias  faciens,  bibliothc- 
cani,  congrcyavit  dc  regionibus  librus  ct 
Prophelnrum  et  David.  Tempore  enim  il- 
lo  congregavit  Esdras  veteris  Teslamen- 
ti  volumina  a  ChahUeis  incensa,  videlicel 
Penlateuchum,  Psallerium,  Prophetannn- 
que  libros  :  quos  sic  reparatos,  Xehemias 
de  regionibns  Judffia;,  Samaria;  et  (ialila^a", 
scu  aliunde  collegit,  atqiie  in   bibliothe- 


\Esd. 


A  cam  suam  redegit.  Epistolas  qiioqiie  re- 
!/uin  Juda  memoria  dignas,  sic  congre- 
gavil  ;  cl  de  donariis,  id  est,  scripta  de 
muneribus  exhibendis  seu  offerendis  col- 
h^git  cum  ceteris.  Simililcr  autcm  et  Ju- 
das  ca  quce  didiccrat '  per  bellum,  quod  •  decUe- 
nobis  acciderat,  congregavit  omnia  :  id  '""' 
est,  Jiidas  Machab.eiis  fecit  conscribi  ea 
(liue  cogiiovit  per  bella  qiue  JiidaMs  siio 
lemporo  contigerunt,  in  qiiibus  bellis  iiiiil- 
la  magna  et  mirabilia  Dei  aiixilia  a|)pa- 
iiierunl,  qu«  a?lerna  meinoria  siinl  coii- 

B  digna.  Si  ergo  desideratis  liwc,  id  esl,  si 
libros  islos  habere  oplalis,  iiiilHic  qui  pcr- 
fcnint  cubis,  id  esl,  desliiiale  aliqiios  ad 
nos,  qui  vobis  eos  deporlent. 

Actiiri  ilaquc  Puri/i.catioiiciii .  id  est, 
celebraturi  festum  de  purgalione  lempli 
ct  consecratione  allaris  faclis  tempore  Ma- 
chabffioriim,  scripsimus  vobis,  ut  et  vos  fe- 
stuin  hoc  celebretis.  Bena  ergo  facietis  si 
cgcritis  hus  dies  solenniter. 

Deus  aulem  qui  liberavit  populum  suum 
frequenter,  videlicet  teinpore  Moysis  et  Ju- 

C  diciim  ac  Regum,  et  nunc  tempore  Juda? 
ac  fratrum  ejus,  dando  victoriam  in  plu- 
rimis  bellis,  et  reddidit  hereditatem  om- 
iiibiis.  id  est,  Judfeis  ciim  Jiida  colleclis, 
Juda?am  ac  heredilaria  quicqiiebona  resli- 
luit  :  quod  tamen  lempore  Simonis  magis 
inipleliim  est,  quando  iiniisquis(|ue  sedit 
sub  vite  sua,  et  siib  ficulnea  siia,  et  coluit 
lerram  suam  cum  pace,  ul  dicliim  esl  in 
liiimo  libro  Macliabaeorum  ;  ct  rcgnuin,  id  i.i/.if/i.xiv, 
est  regionem  patrum  nostroriim,  vel  du-  *' '"' 
catum  ac  regimen.  Nam  Judas  ac  fratres 

D  e.jiis  fuerunt  duces  et  principes,  imo  et 
sumini  sacerdotes  populi  Judieorum  :  imo 
a  tempore  reversionis  a  Babylonica  capti- 
vitale  usque  ad  Herodem  Ascalonilam,  ha- 
bueriinl  Judsei  aliquos  rectores  et  prin- 
cipes  de  populo  suo,  quemadmodiim  in 
voliimine  Genesis  Jacob  teslalus  esl  :  Non  cvn.  xi.ix, 
aiiferetur  sceplrum  de  Jiida,  et  dux  de  fe-  '"■ 
more  ejiis,  donec  venial  (]iii  millendiis 
esl.  Arislobulus  vcro,  filius  Joannis  Hyr- 
cani  filii  Simonis,  primiis  imposuil  sibi 
regium  diadema  posl  rediliim  a  Babyloni- 


340 


ENAHRATIO    IN    CAP.    II    I.IBRI    SECUMtl    MACHAB.EORUM. 


ART.    II 


Lev.  XXV  , 
4l-45;fleu^ 
xxx,le?5ey. 


/S.LXVI,I9, 

20. 


*  purifica- 
tione 
•*J/9-ii,tO 

\Mach.K. 
56. 


Ihid. 


ca  captivitatc,  quemadmoduni  Josephus  A 
tertiodecinio  lil)ro  .\ntiquilatiiin  describit. 
Et  sacerdotiiim.  id  esl  sacerdotaleni  di- 
gnitatem  seu  pontiricalum,  et  sanctifica- 
tionem,  id  esl  lenipium  seu  sacram  obser- 
vantiam  legis;  sirut  jjromisi/  in  tege:  quia 
per  Moysen  frequenler  prsedi.vit,  quod  poe- 
nilentibus  et  conversis  Judaeis  redderet 
terrani  patrum  suorum.  Speramus  guod 
cito  nostri  miserebitur,  dando  nobis  fina- 
lem  liberationem  per  regem  Messiam,  vel 
eruendo  nos  omnino  a  gentilium  infesta- 
tione,  et  congregabit  de  siib  ccelo  in  locum  B 
sanctum,  id  est  de  diversis  regnis  in  ter- 
ram  promissionis  :  quod  et  tempore  Ghri- 
sti  iniplelum  est  per  congregationem  spi- 
ritualem  in  fide,  spe  et  caritate,  et  in 
mililante  Ecclesia,  quemadmodum  Isaiae 
,  ultimo  Dominus  di.vil  :  .Mitlam  e.\  eis  qui 
salvati  fuerint,  ad  genles  in  mari,  in  Afri- 
cam  et  Lydiain,  tenenles  sagitlam,  in  lla- 
liam  el  firjpciaui,  ad  insulas  longe ;  el  ad- 
ducent  omnes  fralres  vestros. 

Consequenter  auctor  liujiis  libri  langil 
maleriam  voluminis  hujus,  modumque  pro-  C 
cedendi,  et  quitl  moveiil  euin  ad  compi- 
landum  hoc  opus.  De  Juda  vcro  Maeha- 
ba;o,  et  fratribus  eju.s,  et  de  templi  magni 
in  Jerusalem  sub  Zorobabel  facti  purga- 
tione  *.•  de  quo  templo  Aggseus  prsedi.xit, 
Magna  erit  gloria  domus  hujus  novissi- 
ma\  magis  quam  prima" ;  et  de  ara'.  id  esl 
altaris,  dedicatione  :  de  qua  liabclur  in 
primo  libro  ;  et  de  iJlutmnationibus.  id 
est  coelestibus  apparitionibus,  cordiumque 
illustrationibus,  qua>  de  ccelo  factce  sunt 
ad  eos,  id  est  ad  Judam  et  ejus  fratres  ac  D 
adjulores,  (jui  jiro  Jiidwis  fortiter  fece- 
runt,  id  esl,  pro  communi  defensione  Ju- 
daici  populi  strenue  pugnaverunt,  ita  ut 
universam  regionem,  quum  23auci  essent, 
vindicarent,  id  est,  injurias  toli  popiilo 
JudcBorum  illatas  ab  Anliocho  rege  ac  suis 
ulciscerenlur,  quuin  tamen  respectu  ad- 
versarioriim,  essent  peipauci.  et  barba- 
ram.  id  est  ferocem,  genlilium  multitudi- 
nem  fugareut  :  ut  paluil  in  primo  libro  ; 
et  civitateiu  Jerusalem  liberarenl ,  et  leges 


quw  abolitce  erant,  id  est  leges  et  prae- 
cepla  .Moysis  per  Anliochum  quasi  delela 
et  servari  \i\Q\\\\i\VA.,  rcstituerentur ,  id  esl, 
denuo  servarentur  et  conscriberentur  per 
Judam  et  fratres  ipsius,  Domino  cum  om- 
ni  trajiquiUitate  j)rujjitio  facto  illis,  id  est 
Deo  eis  misericordiler  auxiliante. 

Itemque  ah  Jasone  Ci/renwo  quinque  U- 
bris  comjtrehensa,  id  est  diffuse  conscri- 
pla  in  quinque  codicibus,  tentavimus  nos 
u/io  volumine  breviare.  Ex  hoc  quidam 
concludunt,quod  in  hac  compilatione  plu- 
les  fuerunl.  Quod  stare  non  polest  :  imo 
unus  fuil  brevialor  et  auctor  hujus  volu- 
niinis.  ul  patet  in  fine  libri  hujus,  quo 
ail  :  Ego  quoque  in  his  faciam  finem  ser- ii.i/acA.xv, 
monis  :  el  si  quidem  bene,  et  ut  historiiE  '*'^'' 
competit,  hoc  et  ipse  velim ;  si  autem  mi- 
nus  digne,  concedendum  est  mihi.  Esl 
aulein  consuetudo  magnis  authenticisque 
personis,  diclionibus  pluralis  numeri  uti. 

Considerantes enim  niultitudinem  libro- 
rum,  et  di fficultatem  eorum  quos  Jason 
dc  liis  rebiis  composuit  volentibus  aggredi 
narratiunes  liistoriarum,  propter  multi- 
tudinem  rerum  :  curavimus,  id  est,  solli- 
cite  providimus  his  qui  volunt  rerum  is- 
tarum  hisloiias  legere, ne  laedio  afficianlur 
ex  pnilixilale  iil)rorum,  faciendo  hunc  li- 
brum  compendiosum,  volentibus  quidem 
iegere,  ut  esset  animi  obleetatio,  id  est,  ut 
huiic  libruin  cum  cordis  delectatione  bre- 
viler  legant ;  studiosis  vero  providimus, 
ut  facilius  possint  ista  menioria>  commen- 
dare  ;  omnibus  autem  legentibus  utilitas 
conferatur,  id  est,  ut  universi  haec  le- 
gentes,  aedificentur.  Et  nobis  ipsis  non 
facilem  laborem  assumpsimus  :  quod  ta- 
men  inluilu  et  amore  communis  ulilitalis 
libeuter  peregimus.  Proplerea  subditur  : 
Sicut  hi  cjui  prceparant  convivium,  et 
quwrunt  alioruiii  voluntati  jjarere,  id  est 
obedire,  parando  cibaria  juxta  eorum  velle, 
jjropter  multorum  gratiam,  id  est  profe- 
ctum,  libenter  laborem  sustinemus  :  verita- 
lem  quidem  de  singulis,  auctoribus  conce- 
deiites,  id  cst,  eredentes  quod  ipsi  auctores 
libiuniin  vera  scripserunt  de  singulis  re- 


ENARRATIO    IN    CAP.    III    I.inni    SRCUNDI    MACHAB.F.ORUM.    —   ART.    III 


m 


bus  ct  gostis, (lc  (|iiil)iis  iiic  loqnimiir:  //«/ 
autem  secundion  dalam,  id  cst  prseconce- 
ptam  ct  tactam,  fonnnm  scribcncii  pcr  al)- 
brcvialioncni.  brcvitali  slndeutcx.  Sicut 
enim  novce  domus  archilecto  de  universa 
sfruclura  curandum  cst,  id  cst,  sicut  prin- 
cipali  construetori  donius  incumbit  solli- 
citudo  dc  toto  icdilicio  ct  partibus  cjus,  ct 
qualitcr  aggrcgcntur  ac  redigantur  in  for- 
mam  ;  ci  vcro  qui  pingere  curat,  id  est 
per  picturas  ct  linitioncs  ornarc  domiim 
jam  factam,  quw  apla  sunt  ad  ornaluni, 
e.Tquirenda  sunt,  scilicct  pulchri  colorcs 
et  confectiones,  cx  quibus  fiunt  adorna- 
tiones  ipsius  domus  :  unusquisquc  cnim 
habet  exquirerc  ea,  quse  ad  suam  pcrti- 
nent  artem  ;  ila  wslimandum  csi  ct  i/i  no- 
bis.  id  est  dc  nohis,  qui  non  intcndimus 
historicum  libruiii  originaliter  compilarc, 
sed  potius  descriplam  historiam  cum  vc- 
nustatc  al)brcviarc. 

Denique  quid  historiographo  compctat, 
Eubditur  :  Etenim  inlcUeclum  colligcrc.  id 
est,  rerum  describcndarum  veram  intelli- 
gentiam  perscrutari  ac  adunare.  ct  ordi- 
nare  scrmoncm,  utcndo  slilo  convenienti 
ac  clausulis  aptis,  et  curiosius,  id  est  satis 


.\  (liligcnlcr,  iion  iiiiiiioilcraiilcr,  jiarlcs  sin- 
giilns  qiiasque  disquircrc,  id  csl,  iiivcsli- 
garc  quasciimquc  partcs,  cx  quibiis  loliiin 
volumcn  csl  compilanduni,  hoc  csl  siiif;ula 
qufequc  gesta  ac  verba  lecilationc  condi- 
gna,  vel  singulas  partcs  dictaminis,  hislo- 
ria^  co7igruit  auclori,  id  est  hisloriogra- 
pho.  Ouid  autcm  congruat  abbrcviatori, 
subjungitur  :  Brevitalcni  vero  diclionis,  id 
est  narrationis  ac  stili,  sectari,  et  exsecu- 
liotics  rcrumvitarc,  id  cst  omilterc  digrcs- 
sioncs  dcclarantes  qualilcr  qusquc   sint 

B  gesta,  quando  declarationes  illaj  non  sunt 
utilcs,  brcvianti  conccdciidum  csl,  id  est, 
convcnit  ei  qui  scripta  alioriim  summatim 
breviare  inlendit. 

Hinc  crgo,  id  cst  stalim  posl  hfPC,  ulpo- 
te  in  exordio  sequentis  capiluli,  nurraiio- 
iicm,  id  est  exordium  historicse  recitationis 
hiijus  libri,  incipicmiis  :  siquidcm  dicta 
hucusquc,  pcr  modum  prologi  suiit  indu- 
cta.  Unde  suljjungitiir  :  Dc  prcefatione  tan- 
tum  dixissc  sufficial.  Slullum  enim  cst, 
ante  hisloriam  cfftuerc,  id  est  verbis  su- 

C  perfluis  abundare,  in  ipsa  aulem  historia 
succinffi,  id  est  nimium  festinare,  et  ser- 
monem  abrumpere. 


ARTICULUS  III 


EXPOSITIO   CAPITULI   TERTII   :    IGITUR    OUUM    SANCTA    CIVITAS    HABITARETUR    IN   OMNl   PACE. 


DESCRIPTURrS  auctor  libri  istius  vi- 
ctorias  .Iiida'  Machabfei  et  suorum,  et 
qualiter  defendciiinf  populum  JudBeorum, 
prEPmiltit  qiialilcr  populus  ille  post  ina- 
gnam  prospcritatcm  cl  paccm,  maximas 
incidit  cladcs.  Itaquc  in  islo  capitulo  rcci- 
tat  miraculosam  .Iiidtcorum  consolalionem, 
ct  advcrsarii  eoriiin  proslrationcm  sub  (tiiia 
pontifice. 

Igitiir  quum  sancta  cirilas  Jerusalem, 
ad  Dei  obscquiuin  prceelecta.  in  qiia  fuc- 
runt  tcmplum  cl  sliidiiim  legis,  sedes  pon- 


D  tificis,  imo  et  thronus  regis  a  tempore 
David  usquc  ad  Scdcciam,  /labilarelur  in 
omni  pacc.  id  est  miiltiim  pacifice,  ita 
qiiod  civcs  ejus  devoli  gaudcliant  pace  pe- 
ctoris  et  temporis,  lcgcs  ctiam,  id  cst  prse- 
ccpta  Mosaicfe  legis,  adhuc  optime  custodi- 
rcntitr  ab  habitatoribus  civitatis,  proptcr 
Onia'  ponlificis  disposilioncm  cl  piclalcm, 
id  est  ex  virtuosa  et  cxemplari  pr.Tsidcntia 
ct  gubernatione  Oni.T,  qiii  subdilos  sapi- 
cnler  disposuit  et  instruxil.  alquc  in  omni 
cnltu  Dei  prsecessit.  Pietas  quippc  uno  ino- 


342 


ENABRATIO    IN    CAP.    111    I.IBTll    SEClNni    MACIIAli.F.OniM. 


ART.    m 


£ccli.  X,  2. 


Prov.  XX 


do  ideni  est,  qiiod  culliis  Dei  seii  latria : 
alio  modo  suniitur  pro  misericordia  ;  ter- 
is.  xj,  i.  tio,  proul  est  unum  de  septem  donis.  Itaque 
causa  bona>  conversalionis  civium.  liiit 
virluosilas  prfplati  eorum,  ju.xta  illud  Ec- 
clesiaslici  :  Secundum  judicem  populi,  sic 
el  ministri  ejus  ;  el  qualis  est  reclor  eivi- 
talis,  tales  et  inhabitantes  in  ea.  Unde  el 
Salomon  in  Proverbiis  dixit :  Rex  qui  sedet 
in  solio  judicii.dissipal  omne  malum  intu- 
ilu  suo.  Ef  a»iiiios  ndio  Jiabentes  maJa.  id 
esl  ex  bonitate  cordis  illorum,  qui  maluin 
culpae  abhorrenl  :  quia  ad  bona  vere  ho- 
nesla  seu  virluosa,  sincere  afficiebantur. 

Fiebat  iit  et  ipsi  reges  et  princijies  gen- 
tiles  (ocum,  id  est  urbem  et  templum  Jeru- 
salem  sinnmo,  id  est  valde  magno,  Jionorc 
dignum  ducerent,  lanquam  sumini  Dei  ha- 
bitaculum,  et  cullus  divini  mansioncm  ele- 
Clam,  et  templum  maximis  muneribus  il- 
lu.strarent,  millendo  oblationes  et  dona 
copiosa  ac  preliosa  ad  lemplum.  sicul  ct 
i.ffsrfi-.vi,  Darius  rex  el  alii  quidani  in  Esdra  et  Ne- 
^;''™'r  hemia  fecisse  legunlur  :  quia  isli  genliles. 
WEsdr.m.  quamvis  et  idola  colerenl,  tamen  uniiis 
veri  el  summi  Dei  aliqualem  habucrunt 
notiliam;  ita  ut  Seleucus  Asiw  rex,  filius 
Anliochi  Magni,  de  reditibus  suis  prwsta- 
ret  omncs  sumptus  ad  minislcrium  -Mcri- 
ficiorum  pertinentes.\eTuml3imen  sicul  in 
Scholaslica  fertur  historia.  Selcucus  iste 
fuil  iners  et  pessimus.  .losephiis  vero  re- 
fert  palrem  ejus  Antiochum  Magnum,  fu- 
isse  llberalem  ad  exliiljendiim  necessaria 
pro  sacrificiis  offerendis.  Sicque  Seleucus 
iste  ad  tempus  in  lioc  imilatus  videtur  fu- 
isse  patrem  suum,  et  poslea  pejoratus. 

Deinde  recilatur  qualiler  tribulatio  cce- 
pit  in  Jerusalem  exoriri.  Simon  autem  de 
tribu  Benjamin ,  prwpositus  templi  consti- 
tutus  ad  disponendum  negolia  lempli  in 
e.xterioribus  rebus  :  non  enim  fuil  ponli- 
fex  vel  sacerdos,  quum  fuerit  de  Benjamin 
tribu ;  confende/jat,  ohsistente  sibi  prinei- 
pe  sacerdotum  Onia,  iniquum  alifjuid  in 
civitate  Jerusalem  moliri,  id  est  fabricare. 
Invidebat  namque  Onise  pontifici.  voliiit- 
que  plebem  nd  rebellionem  indiicere  cou- 


A  Ira  illum.  Impii  enim  quasi  mare  fervens  /s.ivn, 20. 
quod  quiescere  non  polesl,  ut  dicitur  in 
isaia.  Sed  quum  vinrerc  Oniam  non  pos- 
set,  id  est  conlra  ponlificem  praevalere, 
(|iiia  Onias  vir  pius,  justus  et  sapiens,  erat 
popiilii  carus,  el  mullos  habebat  fautores 
in  civitale  polenles,  venit  ad  Apollonium , 
unum  de  principibus  regis  Seleuci,  et  nun- 
tiarit  ei,  pecuniis  innumerabiJibus  pde- 
num  csse  Krarium,  id  est  locum  Ihesau- 
rorum,  Jerosohjmis.  Erat  autem  aerarium 
istud  lociis  situs  juxta  templum  :  in  quo 

B  a^rario  reservabantur  deposila  notabilium 
personarum  et  suslentacula  vitffi  paupe- 
riim  qua^dam.  Et  communes  copias,  id  est 
opes  illas  ad  rem  publicam  pertinentes, 
rju(r  non  pertinent  ad  rationem  sacri ficio- 
rum,  id  est  ad  emendum  viclimas  oblatio- 
num,  esse  immensas,  id  est  valde  multas 
et  magnas.  Etenim  quia  Seleucus  exhibe- 
bat  sumplus  pro  sacrificiis,  dixil  Simon 
iste.  opes  illas  ad  sacrificia  non  speclare, 
praesupponens  quod  rex  pertinentia  ad  sa- 
crificia  invite  auferret. 

C      Statimquc  Heliodorus  iter  aggressus  est 
versus  Jerusalem,  quia  Seleucus  commisit 
ei  pecunias  sibi  afferre.  Tunc  summits  sa- 
cerdos  UeModnro  i/cclaravit',  dejwsitaesse  '  osiendit 
Jiwc,  id  esl  opes  illas  esse  ibi  repositas,  ad 
procurandum  victuaUa  viduarum  et  pu- 
piUorum  egenliiim;  quivdam  vero  esse  de- 
posita  Ilyrcaui  Tobicv  viri  valde  eminen- 
tis,  id  est  excellentis  el  fidelis  personae.  In 
Nehemia  aulem  fertiir  ipse  Nehemias  eje-  \\Esdr.y.m, 
cisse  de   gazophylacio  vasa  Tobise  infide-  -■ 
lis.  Deeipi  vero  eos  rjui  credidissent  loco 

D  (7  teinplo.  iinjjossibile  omnino  cssc.  id  cst 
fieri  non  posse  nec  esse  permillendum  a 
Deo,  quod  hi  deciperenlur,  id  esl,  rebus 
alque  deposilis  suis  spoliarentur,  qui  ea 
commendaverant  leinplo.  ciim  fide  quod 
conservarenliir  a  Domino  in  ipso  templo 
seu  prope  illud,  quod  jjcr  universum  muii- 
dum,  id  est  per  mulla  regna  mundi  (ut 
sit  hyperlioiicus  sermo)  Jionoratur,  id  esl, 
famosum  ha.bo\m',  jjro  sui  veneratione,  id 
est  venerabilitale,  et  sanctitate,  seu  pro 
veneratione  quae  Deo  exliibetur  in  ipso. 


ENARRATIO    IN    CAP.    III    l.lBni    SIXlNni    MAr.IIAR.KOniM. 


AI\T.    III 


343 


Sacerdotcs  autem  ante  altarecum  saccr-  k  rifuf;  OmnipoleiUis,   id   i-sl   vnliintas   simi 


dotalibus  sfolis,  id  e.st  ves,tihus.jactaverunl 
se.  hiimiliando  sc  intimo  cordo,  ct  saccr- 
dotalilcr  vcslili,  ul  sic  b(Miii;nius  adspicc- 
rentur  a  Dco;  ef  invocabant  de  ccvlo.  Qiiare 
non  dicit,  Invocabant  de  terra,  quum  isti 
invocanlcs  fuerinl  in  terra.  non  in  ccelo? 
I'',sl  iiriUir  scnsus  :  Invocabant,  id  cst,  au- 
.\ilium  sibi  cxhiberi  impiorabant  de  ca>- 
lo,  roganles  eum  qui  de  deposilis  lef/em,  id 
est  prfcccptum,  posuif,  ut  his  qui  deposu- 
eranf  ea,  in  preeiato  ajrario,  salva  cusfoi/i- 


aiiimus  Dci,  imo  Spiritus  Sanctus  ex  Pa- 

trc  Filioque  procedcns,  iiiar/nuin  fecit  sua> 

virtufis  evidenliani,  id  est,  omnipotcntiam 

siiam    piiblice  doiiionsti'a\  it,    pcilcrrciido 

et  dejicicndo  Hcliodoriim  ct  cjiis  satclli- 

tcs.   Apparuit  enim  illis  quidain    cquus 

frrriliilcm  habcns  sessorcm.  Fuilcpic  anf;;^- 

ius    sanctus,   in   forma   equilis   mclucndi 

apparens,  qui  el  corpus  equi  illius  forma- 

vil  ac  movit  :  siciit  de  ciiriu  cl  cqiiis.  (]iii-   \\ neg.u, 

bus  vcclus   fuil  Elias  in  codiiiii,  lcncliir.  "• 


1-et  Deus,  ne  diriperentur.  Porro  dc  dcpo-  B  .■ilii  ctiam  appjaruerunt  duo  Jiivcncs,  id 


£xod.\xu 
7-13. 


silis  Dominus  aliqua  jussil  in  Exodo.  Jam 
vcro  qiii  vidcrct  suiniiii  siiccrdolis  vulfuiii, 
tnente  vulnerabatur ,  id  est,  ex  corde  con- 
doluit  ei.  lam  miscrabilitcr  disposito  in 
facic.  in  cujus  pallorc  ac  niortiformi  dis- 


Prov.  XV. 
I3;xvii,22. 


cst  angcli  in  forina  adolcsccnliim,  ad  in- 
siniiaiKliim  quod  angeli  niinquam  invetc- 
rascunt,  qui  circumsteterunt  eum,  et  ex 
utruqiie  partc  Heliodorum  flaf/ellabant, 
c\c.  Eumque  nndla  caliginc  circumfusum. 


positione  vehementissimus  dolor  et  moeror      id  est  prse  timore  et  lormenlo  niliil  viden- 


ac  pavor  cordis  apparuerunt.  Ouemadmo- 
dum  cnim  cor  gaudcns  cxliilarat  facicm, 
sic  in  misrore  animi  d(^jicilur  spiritus, 
prout  Proverbiorum  liber  testatur.  Accin- 
cticque  midiercs  ciliciis  pectus.  id  est,  as- 


lcm,  rapucrunt,  id  est,  sacerdolcs  appre- 
licnderunl,  putantcs  qiiod  morliius  essel,et 
ne  ex  praescntia  cxstincti  cadaveris,  prs- 
scrtim  perfidi  hominis,  sacer  locus  con- 
taiiiinarctur,   qui   ctiam    ex    ingressu   vi- 


perilate  vestis  cilicina^  se  affligenles  ac  C  vcnlis  alienigense  contaniinabatur ;  «^/«c 

hiimiliantes,  etc.  Scd  cf  virgines  quo'  con- 

clusw  crant,  id  est.  virorum  juvenumquc 

adspeclibus  abstracla^,  et  ex  virginali  pu- 

dorc  remanentes  in  domo  vel  circa  lem- 

pluni  reclusse,  et  piis  operibus  occupatae, 

quousqiie  marilarentiir,  procurrchanf  <id 

Oniam,  lanquam  ad  palrem  spiritualcm, 

adsistentes  ei  per  compassionem,  oratio- 

ni^m  et  fletum. 


in  sella  gestatoria,iA  csl  sedc  portatoria, 
positum  ejecerunt,  id  est,  exportaverunt 
de  ipso  ffrario. 

Cuusidcrans  auleiu  sumnius  sacerdos, 
ne  forte  rex  Seleucus  suspicaretur  mali- 
liam  aliquani  ex  Judads  circn  Heliodorum 
consummatam,  id  est,  quod  aliqui  ex  Ju- 
dteis  armali,  taliter  traclassent,  aul  magi- 
ca  arte  affligi  fccissent  Hcliodorum  a  ma- 


Erat  autem  misera  commixice  multiludi-  lignis  spiritibus,  oblulil  pro  salulc  virl,  id 
«('.s  Judaeorum  cx  pcrsonis  utiiusque  sexus  esl  pro  curatione  Heliodori,  hosliamsalu- 
congregatorum.  c/  maf/ni  snccrdotis  Oms}  Y)  turcin  cuin  orationc.  .\liqui  vcro  dicunt 
in  rt^ro/fc,  id  csl  in  laboriosa  mentis  angii-  lleliodoiiim  fuissc  occisum  ct  mortuum, 
slia,  constiluti  exspeclatio  :  quoniam  cum  atque  Onia!  precibiis  suscilatum,  quia  ha- 
afflictionc  multiplici  pr.Tstolabantur  even-      bctur  in  textu,  quod  in  suprcmo  spiritii. 


lum  fincmquc  rci.  El  hi  invocabant  Dcum 
omnipotentem,  ul  credita  sibi ,  id  est  de- 
posila  cis  commissa,  his  qui  crediderant, 
puta  depositarii>,  cum  omni  intcfjritate 
conservarentur,  ul  niliil  dc  ip-is  |iossi'l 
auferri. 

Heliodorus  autcm  quod  decreverat ,  per- 
ficiebat,  id  est,  implere  sludcbat.i9(?r/  sjii- 


iil  cst  in  agone.  cral  conslitiitus.  Nihilo 
minus  litlera  ista  magis  insinuarc  vide- 
tur,  quod  nondum  exspiravil,  sed  lctalitcr 
exslilit  vulncralus,  moxqiie  obisscl,  nisi 
pcr  preccs  Onia^.  vila,  id  cst  sanilas  vil.T, 
fuissel  ei  donala.  Heliodorus  aufcm,  hostia 
Deo  oblafa  per  manum  sacerdolis,  progra- 
tiariiin  actioiic  qiiod  fuil  ciiraliis,  ct  votis 


344 


ENARBATIO    L\    CAP.    IV    I.IIini    SFXUNDI    MACIIAB.EORUM. 


ART.    IV 


mngnis  Deo  prottiissis,  ctc,  rcpcdabal .  id  A  (ji<i  i»  ca'!is  habel  habilationcin ,  visilalor 
est  remeal^al,  /n/  rcf/cni,  etc.  Eo  quod  in  ct  adjulor  cst  loci  illius,  id  cst  gratiosus 
loco,  id  est  in  teniplo,  vere  sit  Dei  quce-  ct  potens  defcnsor,  quoniam  locus  ille 
dam.  virtus,  id  est  poteslasangelica  locum  Deo  exstitit  consecratus,  qui  per  effectum 
Custodien.s,  imo  ipscinct   Deus.  Nam  ipsc      multipliccm  visitavit  eumdem. 


ARTICULUS  IV 


EXPOSmO    CAPITULI   QUARTI  :    SIMON    AUTEM   PR.EDICTUS,    PECUNIARUM 
ET   PATRLE    DELATOR. 


RECITATUM  est  praecedenti  capitulo, 
qualiler  Deus  virUiosum  pontificem 
Oniani  glorificavit.  Hic  describitur  multi- 
plex  trilnilatio  atque  injusta  occisio  ejus. 
Simon  autem  prwdictus,  pccuniarum  ct 
palriw  delator,  id  est  proditor,  qui  suos 
accusavit  concives  et  proximos.  prout  in 
exordio  praecedentis  narratur  capituli, /;/«- 
le  loquehatur  habitatoribus  Jerusalem  de 
Onia,  tanquam  ipseOmas,  Hcliodoruin  in- 
stiffassei  ad  hcec,  id  est  ad  spoliandum 
serarium  ;  provisorcmque  civitatis,  qni  po- 
pulo  suo  provisionom  fecit  de  spirituali- 
bus  ac  temporalii)us  bonis,  ac  defensorcm 
gentis  suce  JudaicEB,  cujus  pontifex  fuit, 
quam  et  ab  invisibilium  hostium  devora- 
tione  praeservavit,  ausas  csl  i/isidialorcin 
regni  dicere.  Sic  cnim  invidia  inenlem 
pervertit.  Hunc  impiissimum  Simonem  se- 
quuntur  iniqui,  qui  non  solum  se  ipsos 
mendose  excusant,  sed  alios  quoque  men- 
daciter  criminanlur,  diffamant,  et  conlra 
justos  nitunlur  proximos  inflammare. 

Sed  quum  inimicitice  Simonis  contra 
Oniam  in  tantum  procederent,  ut  eliain  pcr 
quosdam  Simonis  necessarios,  id  est  ami- 
cos,  homicidia  fierent,  ita  quod  quosdam 
adhaerentes  Oniae  interfecerunt ;  considc- 
rans  Onias  periculum  contcntionis  inter 
concives  :  nam  et  inteslina  bella  maximc 
nocent ;  et  Apoilonium  insanire,  id  est 
omnino  irralionabilitcr  irasci  et  indignari 
Judecis,  ad  augcndani  ma/iliam  Simonis, 


B  cui  Apollonius  iste  favebat,  ut  patuit  prae- 
cedenti  capilulo  :  ad  regem  se  contu/it,  id 
est,  Scleucum  accessit.  Yidebat  enim,  sine 
rcga/i providentia  impossibi/e  esse,  secun- 
dum  viam  humanam,  pacem  rchus,  id  est 
pcrsonis  utriusi[ue  partis,  dari  :  quas  rex 
molius  potuit  cohibere.  Reges  quoque  so- 
U'nt  multos  prudentes  habere.  ±sec  Simo- 
ncm.  possc  facili  conalu  cessare  a  stu/titia 
siia,  id  esl  a  stullis  operibus  qua?  incepit. 
Erat  enim  habituatus  in  vitiis,  atque  pra- 
vissimae  consuetudinis  mole  victus. 

G  Scd  post  Se/euci  vita'  excessum,  id  est 
post  inortem  Seleuci  regis,  quum  suscepis- 
set  regnum  Antiochus,  amhiehat  Jason  fra- 
lcr  Onicr  siimiiiuin  sacerdotium  :  qiiod  ab 
Anliocho  Epiphane  emere  studuit.  Cui  et 
proiiiittahal  et  a/ia  centum  quinquaginta 
la/enta  argenti ,  si  polcstati  ejus  concede- 
rctur  ab  Antiocho  gijmnasium,  id  est  scho- 
lam  gentilis  ritus,  et  ephebiam  sihi  con- 
sliluere,  id  est,  prostibulum  puerorum 
pulchrorum  pro  suo  commodo  facere  : 
ephebus  quippe  vocatur  puer  formosus  et 

D  lucidus  ;  et  cos  cjui  in  Jeroso/i/mis  crant , 
Anlioclicnos  scrihere,  id  est,  in  rilu  gen- 
lililatis  csse  et  dici  imilatorcs  Antioche- 
norum. 

Quod  quum  rex  annuissef,  quia.  gentilis 
erat,  cl  oblinuisset  ipse  Jason  principa- 
tum  sacerdotii,  statim  ad  gentiiem  ritum 
contribu/es  suos,  id  est  Judaeos  sua?  tribus, 
videlicet  sacerdotes  et  sibi  ex  parte  matris 


ENARRATIO    1>    CAP.    IV   LIBRI    SFXLNDI    )L\r.HAB.EOnrM . 


ART.    IV 


345 


propinquos,  transferre  cwpil.  ut  sic  ;ul 
paganisinum  iiulucerct  alios  quoquo  Jii- 
dspos.  Et  iimofi-s  /lis,  id  est  ablatis  a  Jii- 
djpis  beneficiis  ac  privilegiis  his.  ijua'  ha- 
manHatis  causa ,  id  est  e.\  pielate,  Jada-is 
a  regibus  Asiee  aut  aliis  fucrant  constitu- 
ta,  id  est  data,  per  Joannem  natione  Ju- 
dcPum.  qui  ista  procuravit  a  regibiis,  pn- 
trem  Eapolcmii  :  qui  Eupoiemius  apud 
Romanos  de  amicitia  et  societate  functus 
est  lcgatione,  id  est.  a  Juda  Machabfeo  mis- 
sus  est  ad  Romanos,  ad  constituendum 
cum  iilis  amieitiani  ac  societatem,  quem- 
adniodum  scriptum  est  in  primo  libro  : 
i.UorAvin.  Elegit  Judas  Eupolemium  filiiim  Joannis. 
et  Jasonem  liiiiun  Eleazari,  et  misit  eos 
Romam  ;  hyitima  civium  Jara  dcstitucns. 
id  esl.tollens  ac  dissipans  divina  preecepta 
ac  legis  divinse  statuta  seu  jura,  prava  in- 
stituta  sanciebiit,  id  est,  vitiosas  ordina- 
tiones  ac  jussiones  instituit.jF^L-//;'»!  ansus 
est  sub  ipsa  arce,  videlicet  prope  lemplum. 
ffi/mnasiuni  constituere,  et  optimos  cjuos- 
que  epheborum,  id  est  elegantiores  pueros 
quos  potuit  adipisci,  in  lupanarilms  ponc- 
rc,  ad  c.xercendum  in  illis  Sodomiticum 
erimen. 

Erat  autem  hoc  non  initium,  secl  incre- 
mentum  quoddam  et  profcctus  gcntilis  et 
alienigen(e  conversaiionis.Wiium  enim  con- 
tra  naliiram  non  pertinet  directe  ad  infide- 
litatem.  sed  carnalilatem  lurpissimam.  Est 
tamen  augmentum  conversationis  gentilis, 
quae  veri  Dei  carel  saliitari  nolitia.  Idcir- 
co  ad  lurpitudinem  sine  fimore  effundil 
se.  Propicr  impii  et  non  sacerdotis  Jaso- 
nis  ncfarium  et  inauditum  scclus.  id  est 
congeriem  scelerum  ejus.  Jason  autem  in- 
dignissimus  fuit  nomine  sacerdotis.  ncc 
fuit  sacerdos  Dei.  exsecutione  officii  aul 
merilo  :  nam  el  sacerdoles  Dei  ad  idolola- 
Iriam  ac  prsefala  gravissima  tra.\it  facino- 
v&.Ita  ut  sacerdotes  jam  non  circa  altaris 
officia  dediti  essent,  scd  festinarcnt  parti- 
cipes  ficri  palcvstrce,  id  est  liictationis  vel 
praefati  gymnasii,  ct  pra'bi/ionis  ejus  in- 
Justw,  id  est  viliosae  e.\hil)ilionis  inslitu- 
lionum  Jasonis  hujus,  et  in  exercitiis  di- 


.\  sci .  i(l  i>st  ludi  qiio  discus  seii  plumbea 
sculella  projicicbalur  in  aerem,  et  nunc 
vocatur  ludus  projiciendi  lapides.  Et  pa- 
trios  (juidem  honores  pro  nihilo  kabentes, 
id  est.  venerandas  observanlias  legis  a  pa- 
tribus  eorum  servatas  vilipendenles,  Gra:- 
cas  glorias,  id  est  actus  el  ritus  Grfficorum 
genlilium.  in  quibus  ipsi  Gr^eci  gloriaban- 
tur,  optiiiius  arbitrabaiilur.  \n  ipio  gra- 
vissima  patet  excsecatio  mentis  eorum, 
qnod  tam  slolidissime  atque  falsissime  jii- 
dicabanl.  (juarum  gratia,  id  est  propter 

B  quas  glorias,  periculosa  eos  contentio  ha- 
bcbut.\(\  esl.  intestinam  dissensionem  val- 
de  periculosam  incideriint  :  quia  quibiis- 
dam  idololatriae  illffi  displicuerunt,  aliis 
placuerunl  ;  ac  per  omnia  his  consimiles 
in  cullu  idololatriae  gentilitalisque  ritu  es- 
se  cupiebant.  quos  hostes  et  peremptores 
habucrant,  videlicet  Syris  et  Graecis  ac 
Asianis. 

In  leges  cnim  divinas  impie  agere,  eas 
transgrediendo,  impune  non  ccdii  :  juxla 
illuil  Psalmistse  :  Maledicti  qui  declinanl  a    Ps.z\im. 

C  mandatis  luis;  Job  quoque  :  Deus  inultum  y';,,^,^. ,, 
abire  non  patitur.  Scd  lucc  socjuens  tcm- 
pus  declarabit,  id  est.  veritas  horum  pale- 
bil  ex  sequentibus.in  quilnis  et  ea  narran- 
tur,  qufe  contigerunl  posl  lempns  illud  in 
quo  conligerunt  prsedicta.  Tempori  autem 
adscribuntur  ea  quae  fiunt  in  lempore. 

Quum  uutcm  (juinquennalis  agon,  id 
esl  lucta  seu  concerlatio  exercitativa,  quae 
de  quinquennio  in  quinqueiiniiim  fiebal, 
Ti/ri  celclirarctur.  id  est,  in  loco  illo  so- 
lenniter  fieret,  el  rex,  scilicet  .\ntiochus 

D  Nobilis.  prwsens  cssci.  Fiebat  enim  liicla 
illa  ad  reverenliam  Herciilis,  qui  pugnator 
fuit  forlissimus.  Misit  Jason  viros portan- 
tcs  argcnti  didrachmas  trccentas  in  sacri- 
ficium  Hcrculis  :  quas  postulaverunt  hi 
qui  asportaverunt,  id  est  eas  seciim  lule- 
runt,  ne  in  sacrificiis  llcrculis  erogaren- 
tur,  quia  non  oporterel,  id  est,  nec  nc- 
cessarium,  imo  nec  ulile  essel.  Proptcr 
pr(vscntcs  autcm,  id  esl  ad  instanliam  eo- 
rum  qui  aderant,  data;  sunt  in  fabricam 
navium  triremium,  id  est  ad  construen- 


346 


ENARRATIO    IN    CAP.    IV    LIBRI   SECUNDI   MACHAB.BORUM. 


ART.    IV 


dum  navos  in  quibiis  orant  ordincs  Ires 
rpnioruni. 

Misso  (lulcm  1)1  ^-Egijptum  ApoUoiuo, 
quem  illuc  misit  Antiochus  jiroptcr  pri- 
males  Plolcmcvi  Philomcloris  rci/is  .'Egy- 
pti,  cujus  aliqua  oppida  occupavit  Antio- 
chus  :  qufp  priniates  praefati  Ptolema^i 
adhuc  adolescenluli,  requirebant  ab  An- 
liocho ;  principes  Plolem»i  conlra  eum, 
oppida  illa  reddere  non  volenlem.pugnam 
moverunl.  Qman  coc/novissel  Anfioc/ms 
alicniiin  sc  a  ncgoliis  regni  iEgvpti  effc- 
cliim,  renit  Jcrosolymam.  Fuit  enim  ab 
iEgypto  per  Romanorum  legatos  repulsus, 
ut  dictum  est  plenius  in  e.xpositione  pri- 
mi  libri.  El  magnifice  a  Jasonc,  qucm  ad 
pontificatum  simoniace  ac  perverse  pro- 
movit,  cl  civilatc  susceptus,  cum  facida- 
riiin  luminibus  et  laudibus  ingressus  cst ; 
et  indc  in  PJwniccn  exercitum  convertil. 
Yerumtamen  lunc,  ut  videtur,  fecil  mala 
i.UacA.i,  multa  et  magna,  quae  prinii  libri  capitulo 
lietseq.    prinfio  rccitantur. 

El  posl  tricnnii  tempus  misil  Jason  fra- 
ter  Onice,  Menelaum,  supradicti  Simonis 
fratrem,  portantem  pecunias  regi  Antio- 
cho,  el  de  nef/otiis  necessariis,  id  est  de 
causis  sibi  commissis,  responsa  perlalu- 
rtnn,  id  esl  reporlaturum  a  rege.  Circa 
hsec  incidit  qua-stio,  quomodo  Mcnelaus  is- 
le  dicatur  fratcr  Simonis  siipradicli,  qui 
ii.i/nc/i.iM,  (ut  pra-cedenti  fertur  capilulo)  dc  Benja- 
*"  min  fuil  Iribu  ;  Jason  autem  et  Onias  de 

Iribu  Levi  et  Aaron  eranl.  .loseplius  autem 
aperlissime  scribit  duodeciino  Antiquita- 
tum  libro,  quod  Jason  et  Menelaus  fuerunt 
fralres  Onia'.  Ilinc  Lyra  hnc  loco  negal 
Josephum,  propter  hujus  libri  auctorita- 
tem.  Yerum  Magister  in  hisloriis  cl  alii 
mulli  aulhentici  ct  anliqui  Catholici,  se- 
cuti  sunt  Josephiim  :  et  ralionabiliter,  ul 
videtur.  Judsei  enim  non  suslinuissent  Me- 
nelaum  in  ponlificatu,  nisi  de  genere  Aa- 
ron  exslitissel.  Nec  post  redilum  a  Baby- 
lonica  caplivilale  legunlur  Judaei  unquam 
aliqucm  habuisse  ponlificem,  nisi  de  stii- 
pe  Levi  et  Aaron.  Quod  aulem  Menelaus  di- 
cilur  fuisse  frater  Simonis  supradicti,  qui- 


A  dam  exponunt  dicentcs,  quod  fuit  fratcr 
cjus  non  carnis  propagalionc,  sed  imita- 
tione  el  conformitate  malitise.  Juxta  qucm 
modum  in  Ecclesiastico  scriptum  est :  Oui     liccu. 
effundit  sanguincm,  et  qui  fraudem  faeit  ""''"' "'" 
merccnario,  fralres  sunl.  Posset  etiam  dici, 
qiiod  quia  tribus  Lcvi  poterat  cum  celeris 
tribubiis  Israel  matrimonia  sociare,  Mene- 
laus  isle  ex  parle  uniiis  parenlis,  pra^ser- 
tim  matris,  forsitan  fuit  de  Benjamin  tri- 
bii  el  Simonis  frater. 
At  ///(•,  vidclicet  }ilene\a.us,com>nendatus 

B  rcgi  Anliocho  ab  ejus  minislris,  qui  ad 
hoc  facicndum  erant  (ut  crcditur)  a  Me- 
nelao  per  dona  inducti,  cjuum  magnificas- 
set  faciem  potestatis  ejus,  id  est,  regem  et 
ejus  polcntiam  magnifice  commendasset. 
in  semclipsum  rctorsil  summu.m  saccrdo- 
tium,  id  est,  procuravit  illud  sibi  a  rege 
donari  ambitiosc,  simoniace,  fraudulcnler. 
Acceplisquc  a  regc  mandalis  quid  agcret, 
et  ut  pro  ponlifice  susciperetur,  »ettt7,  etc. 
El  Jason,  qui  proprium  fratrem  captiva- 
vcrat,  id  est,  causa  fuit  quod  Onias  seorsum 

G  reclusit  se,  ut  infra  habetur,  in  Ammoni- 
tem,  id  est  rcgionem  Ammonilarum.  e.r- 
pulsus  esl.  IIIuc  cniin  sacerdotii  principa- 
tu  privalus  aufugit.  De  jiecuniis  vero  regi 
promissis  Menelaus  ni/iil  agebat,  id  est, 
easAnliocho  non  persolvit.^/wj/m  exactio- 
nem  facerel ,  id  est,  persolvi  eas  regi  exi- 
geve\,Sostralus,?,ic\\{  et  vectigalia  persolvi 
exegit  ;  qui  Sostratus  arci  quae  fuit  in 
monle  Sion,  /irwsidehat.  Quam  ob  caiisam 
utriquc,  videlicet  Mcnclaus  ct  Sostratus, 
ad  rcgcm  sunt  evocati,  ad  reddendum  ra- 

D  lionem.eur  Mcnclaus  regi  non  solvit  quod 
debuit.  Et  comperto  quod  Menelaus  fuit 
in  culpa,  amottis  est  a  sacerdotto,  id  est 
ponlificatu,  succcdenlc  I.,ijsimacho  fralrc 
siio,  qui  de  semine  Aaron  fuit,  ul  proba- 
bilius  reputatur. 

Et  quum  ha-c  agercntur,  contigil  Thar- 
scnses  ct  MaUotas.  id  esl  cives  ab  urbibus 
suis  sic  nuncupatos,  seditionem  movere 
contra  regcm  suum  Antiochum,  a  quo  vi- 
dcbantur  contcmpli.  co  qiiod  Antiochi  rc- 
gis  concubina'  dono  essenl  dati,  id  est  ob 


E.\ARnATIO   IN    C.AP.    IV    1.IBRI    SEr.lNni    MACHAB.EORIM.    —    ART.    IV 


347 


hoc,  qiiod  Anliochiis  dedit  eos  pro  imincit' 
suse  concuhince,  ut  essent  sub  illius  donii- 
natioiio.  Festinanter  itaque  ve/iit  rc.r  .<<■- 
flare  illos,  ne  et  concubinam  suam  con- 
tristaret,  aut  siibditos  contra  se  acrius 
provocaret,  relicto  stiffecto.  id  est  subsli- 
tuto.  nno  ex  comitibiis,  id  est  principibus 
seu  sociis  sui  n-giminis.  .-l/"//'()«/co  in  .\n- 
liociiia.  e.\  qua  venit  sedare  pra-fatos.  Ra- 
liis  aute»i,  id  est  e.xistimans,  Menelaus 
acce/iisse  se  tempus  opportunum  procuran- 
di  interfectionem  Onia»,  rege  ahscnte,  au- 
rea  qua-dam  vasa  cle  templo  furatus  (quod 
sacrilegium  fuit)  donavit  Andronico,  ut 
ejus  sibi  amiciliam  procuraret,  sicque  per 
euin  obtineret  Oniam  occidi.  Qui  Andro- 
nicus  quum  venisset  ad  Oniam,  et  suasis- 
set  ei  de  asi/fo  procedere,  id  est,  de  loco  illo 
in  quotutus  fuit,  nec  polerat  la?di,  descen- 
dere.  stalim  eum  peremit.  Propter  qiiod , 
id  est  ob  tam  immanissimam  impietatem. 
indignali sunt  Judad et  Grivci  in  .\nliochia 
e.xsistentes.  atque  regresso  regi  conque.sti 
sunt  :  qui  Deo  instigante  usque  ad  lacri- 
mas  condoluit  interfecto;  et  A/idronicum 
purpu/-a  cvv.lum,  veluli  degradatum.  fecit 
occidi. 

Mu/tis  aulem  .tacrileglis.  id  est  rerum 
sacrarum  abusionibus,  a  Lgsi/nacho  in 
templo  commissis,  et  divulgata  fama  de 
tanlis  criminibus.  congi-egala  esl  mullilu- 
do  Judseoriim  vitia  Lysimachi  abominan- 
tium,  adversus  Lysimachum ,  multo  jam 
awo  exporlalo  de  templo  per  Lysima- 
chum,  illud  in  usus  proprios  converlen- 
tem.  Tiirbis  autem  insurgentibus  contra 
Lysimachum,  Lysimachus  armatis  fere  Iri- 
bus  //lillidus  qui  erant  de  parte  ipsius. 
iniquis  //lanihus,  id  est  adjulorio  impio- 
rum  illorum,  uli  cn-pil.  El  /nulli  quidem 
vulnerali  de  adjutoribus  Lysimachi,  qui- 
dam  auiem  et  prostrati ,  id  est  occisi,  om- 
nes  vero  residui  de  ejus  e.xereitu,  in  fu- 
gam  conversi  sunl ;  ipsum  eliam  sacrilegum 
Lysimachum,  circa  wrarium,  scilicet  extra 
tem pl uni ,  inlerfecerunt. 

De  his  ergo  coepit  judicium  adversus 
Menelaum  agitari,\A  est,  Judsei  cceperunt 


.\  .Menehio  Iutc  crimina  el  sacrilegia  Lysi- 
iiiaelii  impulare,  quia  consilio  .Menelai  fa- 
cta  fuerunt.  Et  quu//i  ve/iisset  re.v  Tgrum, 
ad  ipsum  detulerunt  negolium  missi  vi- 
ri  l/-es  a  se//iorihii.s  Jiida>orum  :  qui  tres 
accusaverunt  Menelaum  coiam  rege.  Ei 
quum  superaretur  Menelaus.  id  est,  obje- 
ctionibiis  el  accusalionibus  eonlra  se  fa- 
ciis  respondere  non  posset, /«ra^/i/.siV  P/o- 
/ew(PO,amico  seu  consiliario  vcgis,multas 
peciiiiias  i/d  suadendum  regi ,  id  est,  ut 
persuaderet  .\nliocho  Menelaum  reum  non 

B  esse,  sed  accusatores  ipsius.  Et  ad  senten- 
linm  deduxil,  id  est.  Ptolemaeus  ille  ini- 
quus  indu.xit  regem  ad  proferenduni  sen- 
lenliani  pro  Menelao.  Misc/-os  aulem,  id 
est  accusatores  .Menelai  miserabiliter  cri- 
minatos  et  circumvenlos,  qui  etia//i  si 
apud  Scijthas,  id  est  homines  sic  vocatos, 
qui  crudeles  irrationabilesque  dicuntur, 
causa/n  di.ris.senl,  id  est,  negolium  contra 
.Menelaum  proposuissent,  innocenlesjudi- 
carentiir  a  Scythis,  quia  apertissime  justa 
fuit    eorum   causa  ;  hos  morte  damnavit 

C  .\ntiochus.  Cilo  e/-go  injusla/n  pcnna/n  de- 
deriiiil.  id  est,  passi  sunt  (ju.xta  quem  mo- 
(Iiim  loquendi  ait  Apostolus  :  Qui  poenas  iirAes«.i, 
dabunl  in  interitu  aelernas).  qui p/-o  civi-^' 
late  Jerusalem  ei  popiiJo  Juda^orum,  et  sa- 
cris  vasis  templi.  causui/i  p/-osecuti  sunt 
conlra  Menelaum  coram  rege.  Menelaus 
aulem  propler  eorum  qui  i/i  potcntia  crant 
avaritiam,\A  est  propler  cupiditatem  prin- 
cipum  .\nliochi.  quibus  munera  contulit 
.Menelaus.  permaiichal  in  poleslnle.  id  cst 
sacerdolii  principalu. 

D  Ecce  quanta  fiiinl  in  hoc  mnndo  facinn- 
ra,  el  qualiler  justi  ac  pii  ab  impiis  oppri- 
munlur,  ipsique  impii  pro>peranlur  ad 
tempus,  secundum  dispensationem  secre- 
lorum  judiciorum  .\ltissimi.  Proptcr  quod 
Isaias  dicit  :  Justus  perit,  et  non  est  qui  /».  im,.  i. 
recogitet  in  corde  suo ;  et  viri  misericor- 
diae  colligunlur,  et  non  est  qui  intelligal. 
Ouae  res  inlerdum  movcl  fideles  in  ad- 
mirationem,  ju.vla  illud  Habacuc  primo : 
Quare,  Domine,  respicis  contemplores,  et  Habac.i, 
taces,  conculcante   impio  justioreni  se  ?  "•  *• 


348 


ENARRATIO   IN    CAP.   V    1.1F,RI    SECUNDI   MACHAB.EORrM. 


ART.  V 


Propter  hoc  lacerala  esl  lex.  qnia  inipius  A  amus  ad  futuri  sseculi  relriiiutiones.  alque 
prsevalet  adversus  justum.  Propterea  egre-  ad  ordinem  infinittC  sapienlise  providen- 
ditur  judiciiim  perversum.  Sed  si  respici-      tia^  Dei.  adniiratio  cessat. 


ARTICULUS  V 

DECLARATIO    CAPITILI    QllMl    :    EODEM    TEMPORE    ANTIOCHLS    SECIXDAM    PROFECTIO.NEM 

PARAVIT   L\    .EGYPTIM. 


IJ/aeA.i 
17-20. 


GRAVISSIMA  persecutio  Judseorum  per 
Antiochnm  facta.  hic  recitatnr.  Prse- 
miltilur  tamen  impugnalio  Jasonis,  et  ex- 
pugnatio  ejus.  Eodem  tempore  Anliochiis 
secundam  profectionem  paravif  in  ^■E{/!/- 
pfiim,\d  est.disposuit  se  ad  ingrediendum 
et  expugnandum  .Egyptum  altera  vice. 
Oualiler  autem  bis  intravit  .Egyptum.  in 
exposilione  primi  lihri  narratum  est. 

Consequenter  describitur,  qualiter  Deus 
futuram  Jerosolymitarum  prostrationem 
pra^-monstravit,  per  visiones  et  signa  ad- 
monens  illos  ad  vitae  correctionem.  Con- 
tigit  aufem  per  iiniversnm  Jerosofi/morum 
civitafem  videri  a  civibus  ejus,  diebus 
quadraginfa,  certis  horis  ac  quibnsdam 
diebus  infra  spatium  quadraginfa  dierum, 
quamvis,  iit  probabileest,  non  singulis  il- 
lis  diebus,  per  aera  equifes  discurrenfcs, 
auratas  sfolas,  id  est  vestes  quae  super 
arma  indui  solent,  habentes  ;  et  cursus 
equorum  pcr  ordinem  dif/esfos.  id  est,  or- 
dinate  dispositos  secundum  bellicam  ar- 
tem  ;  et  congressiones  fieri  cominus,  id  est 
de  prope  prsplia  exerceri ;  ef  sciiforum  mo- 
tus,  qua>  in  bellis  variis  modis  moventur, 
et  ictibus  opponuntnr  ad  tuendum  se  :  <i 
g/rlcaforum  mutfiti<di/iem,  id  est  plurimos 
hominum  galeas  habentium,  gladiis  dis- 
tricfis,  etc.,  id  est  multipliciter  agitatis, 
extentis.  retractis.  Denique  hfec  fiebant  in 
aere  ministerio  angelorum  bonorum  sive 
malorum.  Sic  et  S.  Gregorius  in  homilia 
prima  refert  se  igneas  acies  vidisse  in  coe- 
lo.  anlequam  perculeretur  Italia  gladio.Si- 
militer  ante  eversionem  Jerusalem  a  Ko- 


Jud.  lib.  VI, 


B  manis,  signa  varia  prsecesserunt  et  visa 
fuerunt,  qufe  hic  partim  tanguntur  in  le.x- 
tu.  pleniusque  describuntur  a  Josepho  li- 
bro  de  Judaico  bello.  Quapropter  omnes  De  beUo 
habitatores  Jerusalem  rogabant  in  bonum 
monstra  converfi.  id  est,  signa  illa  mon- 
stratione  digna,  bonum  aliquid  prsesigna- 
re,videlicet  Judseorum  victoriam  :  quorum 
tamen  significabant  ruinam. 

Sed  quum  falsus  rumor  exisset,  quasi 
vita  excessissef ,  id  est,  quod  obisset,  An- 
tiochus,  assumptis  Jason  non  minus  mille 

C  viris,  repente  aggressus  est  civitatem  Je- 
rusalem,  volens  opprimere  Menelaum,  a 
quo  fuit  privatus  pontificali  officio,  et  il- 
hid  recuperare,  putans  regem  obisse,  a 
quo  erat  depositus.  Jason  vero  non  parce- 
bat  civibus  sui^  in  ccede,  id  est,  sine  mi- 
sericordia  eos  erudeliter  interfecit ;  nec 
cogitabat prosperitafem  adversus  cognatos, 
id  est,  circa  Jerosolymitas  quorum  multi 
erant  consanguinei  sui,  non  cogitavit  pro- 
spera,  sed  adversa  eis  infligere :  maluin 
esse  maximum,  id  est  prjecipuum  dam- 

D  num,  arbifrans,  hosfium,  et  non  civium 
se  froph(va  capfvrum,  id  est  obtinere  vi- 
cloriam  de  vere  hostibus  suis,  et  non  po- 
tius  de  suis  concivibus.  quos  magis  oderat 
quam  gentiles  vere  inimicos  et  adversa- 
rios  suos.  Propter  quod  potius  affectavit 
Judseos  quam  gentiles  occideve.  Et  profu- 
gus  ifcrum  abiif  in  Ammonifcm,  \d  est  in 
regionem  .\mmonitarum.^-lrf  ultimum,  [jh] 
exifium,  id  est  exlerminium  sui,  conclu- 
sus  ab  Arela  Arabum  tyranno,  omnibus 
odJosus,  uf  refuga  legum,  id  esf  apostata 


ENARRATIO    IN    CAP.   V    I.IBni    SECV.NDI    MACHAB.EORIM. 


ART.  V 


3i9 


I  Mnch 
il. 


II  Macl. 
30. 


a  Mosaicis  legibus,  pereffre  periit,  Lace- 
dwiiioiias,  id  est  ad  regioncin .  urbem. 
seu  populuin  Lacedieinoniacum.^.»/'»/!'!^;^, 
ijiiasi  pro  cognationc  ibi  refugium  hahi- 
iiirus,  id  esf  tanquani  defendendus  et  pie 
tractandus  ab  illis  veluti  a  cognatis.  La- 
cedaemonii  etenim  erant   Sparliatse.  nati 

Mi-  de  semine  Abrahee,  ut  dictiim  est  plenius 
in  piinio  libro.  Et  qui  iuseputtus  inullos 
abjecerat,  quos  occidit,  ipse  et  illamenla- 
tus,  id  est  non  deploratus,  et  insepullus 
abjicitur,  sepultura  neqiie  peregrina,  id 
est  alterius  lerrte  monumento,  ncquc patrio 
sepulcro  piirticipaits.  Unde  elicilur,  quod 
apud  Sparlialas  ejus  pravitatem  et  aposta- 
siam  a  lege  noscentes.gratiam  noii  inveiiil, 
sed  occisus  fuit  ac  insepullus  abjectus. 

I/is  ita  gestis,  suspicatus  esl  rex  Antio- 
clins  societaleni  descrluros  Jiuhvos,  id  est 
recessuros  a  sua  obedientia.  communione 
ac  tributorum  persolutione  :  quod  impiis- 
simus  .Menelaus  sibi  forsitan  persuasit  per 
scripta  seu  alio  modo.  Crevit  namque  in 

.IV.  malitia.  et  ad  insidias  civium,  iit  in  fine 
praecedentis  habelur  capituli.  El  ob  hoc 
rex  profcctus  c.c  .Egyplo  :  quia  Romani 
per  legatos  jusserunt  ei  ab  .Egyplioruin 
impugnatione  recedere;  e/feratis,  id  est 
crudelibus.  animis,  civitatcm  quidcm  Je- 
rusalem  arrais  cepil.  Habilalores  enim  ur- 
bis  inter  se  discordes,  ei  non  multum  re- 
stiterunt  :  imo  favenles  ei,  intromiserunt 
eum.Tuncque  fecil  per  mililes  suos  inhu- 
manissimam  el  atrocissimam  slragem  in 
civitate,  ul  fertur  in  textu  qui  planus  est. 
Ausus  esl  etiarn  intrare  tsinplum  uni- 
versw  terrce  sanclius,  id  esl  sacratius  fa- 
nis  et  templis  gentilium,  utpole  vero  Deo 
consecratum ;  et  scelestis,  id  esl  vitiosis, 
nianibus  sumens  sancta  vasa  templi,  quw 
ab  aliis  regibus  et  civitatibus,  id  est  ci- 
vitatum  quarumdam  rectoribus,  craut  po- 
sila,  id  esl  data,  el  per  ministros  lempli 
collocata,  ad  ornatum  loci  et  gloriam,  ut 
Deo  serviielur  in  eis.  Cyrus  enim  rex  Per- 
saruin,  el  Dariiis  ac  Artaxerxes  alque  An- 
tiochus  Magnus.et  filius  ejus  Seleucus,  re- 
ctorcs  quoque  nonnulli  urbium  aliquarum, 


A  exemplo  regiim  suoniin  mulla  pretiosa 
decoraquevasa  transiiiiserunl  ail  templiim 
Jerusalem.  ul  partim  ex  dictis,ct  ex  Lsdra 
palescit.  Contrectabat  indigne,  id  esl  ir- 
reverenler,  tanqiiam  va^a  coinmunia,  et 
contaminabiil,A^\i\\cA\\{\o  ea  >aciilege  usi- 
bus  suis  ac  alicnis. 

Ila  alicnatus  mcnlc.  id  esl  vitiis  et 
passionibus  obscuratus,  Antiochu^,  non 
considerabat  quod  propter  peccata  habi- 
tantium,  civitati  Dominus  modicum  fuil 
iratus,  permittens  eam  ac  lemplum  ipsius 

B  sie  piofanari  ad  breve  tempus.('t  citra  con- 
dignum.  Et  hoc  probat  pcr  castigationem 
Heliodoro  inflictam,  ut  supra  habelur.  Ve- 
ruiii  iion  proptcr  locum  gentcm,  sed  pro- 
pter  genlem  locum  Dominus  elegit.  Nam 
minus  principale  ordinatur  ad  principale. 
Ideo  locus  ordinalur  ad  habitatores  suos, 
el  propter  illorum  profeclum  cligilur,  non 
econtra.  Ideoque  et  ipse  locus,  videlicet 
templiim  et  civitas,  faclujs  csl  parliccps 
malorum  poenalium,  id  est  punitionum, 
piopuli  sui,  ita  quod  populus  puniebatur 

C  in  profanatione  et  contemptu  loci  sui  et 
templi  ;  poslca  ficl  sociiis,  id  est  partici- 
palor,  et  bonorum,  id  est  prosperitatum. 
Ista  tamen  esl  impropria  locutio.  quoniain 
inter  rationalia  et  iriationalia  ac  inanima- 
la,  non  est  proprie  loquendo  societas.  Et 
qui  dereliclus  est  in  ira,  id  est  justa  ulti- 
one,  Omnipotenlis,  iterum  in  magna  Dei 
reconciliatione  cum  smnma  gtoria  exal- 
tabitur  :  quod  fuil  implelum  aliquo  mo- 
do,  quando  Judas  et  fratres  ejus  tcmplum 
recuperaverunt,   purgaverunt    et   ornave- 

D  runt  :  sicut  in  primo  libro  et  infra  quoque 
habetur  ;  plenius  autem  in  Ghrisli  adven- 
lu,  oblatione.  prfedicatione  el  miraculosa 
operalione  in  lemplo.  Tunc  enim  imple- 
tum  est  quod  Aggaeus  praedixit  :  Magna 
erit  gloria  domus  hujiis  novissimae  magis 
quam  priniae. 

Igitur  Antiochu-s  mille  et  oclingentis  ab- 
latis  dc  templo  talentis,  velociter  Antio- 
chiam  regressus  csl,  leslimans  se  prw  su- 
perbia  terram  ad  navigandum,  etc.  Quod 
per  hyperbolen  dictiim  esl,  ad  insinuan- 


l  Etdr.  I, 
"-II;  V,  14, 
13:  Vl,.'i,  8, 
'.I ;  VII,  15- 
iJ;  vui,  S5; 
I  Mach.  XI, 
5S;  XV,  28; 
ll.l/arA.iii, 
3. 


II.VacA.lii, 

25  e/  seq . 


Ll/«rA.iv, 
36  et  seq.; 
II  .Vach.  X, 
1-8. 


.\qg.\\,  10. 


350 


ENARRATIO    I.'*    CAP.  V    LIBRI    SECUNDI   MACHAB.EORUM. 


ART.  V 


dum  indicibilem  impiissimi  illius  elatio- 
nem.Reliquit  niitem prcepositos,id  est  quos- 
dam  de  principibus  suis,  ad  aflUgendum 
gentem  .huheorum  :  Jeroso/i/mis  quidom, 
Philippum  ;  in  Garizim  loco  Samariae, 
Andronicum,  non  illum  quem  prsecedenti 

iij/nf/i.iv,  capitulo  legitur  in  Antiochiaoccidisse.  Por- 
ro  de  hac  tenipli  spoliatione  et  civitatis 
iMach.  1,  Jerusalem  aillictione,  sanclique  loci  et  va- 
sorum  ejus  contaminatione,  plenius  di- 
ctum  est  in  primo  libro.  Qnumque  oppo- 
situs  esset  conlra  Jndceos,  etc.  Hoc  ipsum 
md.z«et  scriptum  est  in  primo  libro,  et  est  sen- 

**'■  sus  :  Quum  Antiochus  firmasset  suum  pro- 

positum  ad  persequendum  Judseos,  misit 

odiosum  principem  Apollonium  cum  exer- 

ibidem.    citu,  etc.  Ista  historia  in  primo  libro  ha- 

betur,  quamvis  nomen  .\polIonii  ibi  non 

/6irf.iu.io.  exprimatur  :  tjuod  tamen  in  primo  libro 
est  e.vpressum.  Et  tunc,  scilicet  sabbalo./i'- 
riatisjuilwis.  id  esl  ab  operibus  cessanti- 
bus,  «r/wrt  capere  suis  prcecepit :  non  quasi 
ad  impugnanihim  Judseos,  sed  quasi  ad 
exercendum  hastihidia  torneamentave  ali- 
qua  :  quia  subjuugilur,  Omnesque  simul 
JudcBOS,  qui  ad  spectaculum  processerant, 
trucidavit.  Unde  elicilur,  quod  Juda>i  non 
observabant  se  ob  armationem  prsetactam. 
Judas  autem  Machaixvus  qui  decimus 
erat.  Judas  hic  dicitur  decimus,  non  in 
ibid.n.i.  ordine  fratrum,  inter  quos  terlius  fuil,  ut 
patet  primo  libro,  sed  in  ordine  summo- 
rum  pontificum  :  non  lamen  incipiendo 
compulalioncm  pontificum  ab  Aaron,  in- 
ter  quem  et  Judam  multo  plures  fuerunt, 
sed  a  principio  regniGrajcoruni.Circa  haec 
scribit  quidam  :  Hognum  lirtecorum,  ul 
scribunt  quidam  expositores,  incepit  a  Se- 
leuco,  qui  in  Syria  successit  Alexandro 
.Magno.  Et  tunc.  scilicel  tempore  Seleuci, 
summus  sacerdos  fuit  Unias  Jaddi  filius, 
qui,  secundum  hoc  dictum,  fuil  primus 
pontifex  ;  Sinion  juslus,  secundus  ;  Elea- 
zarus  Onia}  filius,  tertius  ;  quartus,  Ma- 
nasses  Eleazari  avunculus ;  quintus,  Onias 
Simonis  jusli  filius  ;  sextus,  Simon  Onia 
filius  ;  septimus,  Onias  hujus  Siinonis  fi- 
lius,  quem  occidit  Andronicus  ;  oclavus, 


A  Jason  ;  nonus,  Menelaus ;  decimus,  Judas 
Machaba^us.  Hoc  accipitur  de  glossa  Raba- 
ni,  qua?  sumpla  est  ex  dictis  Josephi.  Sed 
videlur  deficere  in  duobus  :  Primo,  quia 
Menelao  successit  Lysimachus.  Et  sic,  qua 
ratione  numeralur  Jason  et  Menelaus,  nu- 
meraretur  et  iste  Lysimachus  decimo  loco, 
et  non  Judas.  Secundo  deficit,  quia  ponit 
regnum  tiriEcorum  incipere  a  Seleuco  : 
quod  tamen  incepit  ab  Alexandro  Magno. 
Circa  h;ec  dico,  quod  redargutio  isla 
nullius  aut   modici  est  valoris.  Non  enim 

B  pulandum  esl,  Rabanum  ignorasse  quod 
regnuin  (ir»corum  monarchicum  seu  im- 
periale  ab  Alexandro  inceperit.  Idcirco, 
dato  quod  dicat  id,  quod  iste  ei  imponit, 
inlelligendum  est  de  regno  Grceco  diviso  : 
(luo  diviso  in  quatuor  regna,  primus  post 
Ale.xandrum  regnavit  in  Syria  Seleucus 
pater  Magni  Antiochi,  qui  habuit  filios 
duos,  videlicet  Seleucum  et  Antiochum 
Nobilem.  Quod  autem  de  Lysimacho  obji- 
citur,  solveretur  dicendo,  quod  modicissi- 
mo  tempore  prwfuit,  ila  quod  Menelaus 

C  cui  ipse  successerat,  rursus  ei  occiso  suc- 
cessil,  ut  patuit  prcecedenti  capitulo  :  id-  ii.i/ac/i.iv, 
circo  non  numeratur.  Xec  verum  est  quod  ?^  *''  *'■ 
Judas  ei  successit.  Nihilo  minus  dici  po- 
test,  quod  computatio  isla  ab  Alexandro 
incipiat,  cujus  leinpore  pontifex  Judfeo-  inii^s*-. 
rum  exstitit  Jaddus    :   quo  connuineralo,  ""■  " 
aliisque  praifatis,  alque  relictis  Jasone  et 
.Menelao  ac  Lysimacho,  qui  illegilime  ac 
pessime  intraverunt,  cultumque  Dei  dissi- 
paverunt,  et  non  exercuerunt,  Judas  est 
decimus,  scilicet  proximus  post  Oniam  ab 

D  .\ndronico  inlerfeclum. 

Itaque  Judas  cum  suis  in  desertum  se- 
cesserat,  scilicet  cum  patre  suo  ac  fratri- 
bus,  ul  dictum  est  in  primo  libro,  ibique  iMach.a. 
inter  fera.s  vitam  ageljat :  et  fieni  cibo  ve-  "*" 
sceutes  iiida.ii  ac  sui,  [id  est]  rebus  simili- 
bus  foeno,  ulpote  radicibus  quibusdam  et 
herbis  ac  fruclibus  terrffi,  quae  ibi  pote- 
rant  inveniri,  ne  participes  essent  coinqui- 
nationis,  id  est  idololatriae,  transgressio- 
nisque  legis  Mosaicse,  ad  quas  Anliochus 
populum  Judoeoruin  coegit. 


ENARRATIO    IN    CAP.   VI    l.imil    ShXUNDI    MACHAByEORlJ.M. 


ART.   VI 


351 


ARTICULUS  YI 


KXI'USIT10    CAIMTLI.I    SKXTI   :    SEl)    .NO.N    I'OST    MULTU.M   TEMPOltlS    MISIT    HEX    SENEM    yUEMDAM. 


D' 


^ESCRIBUNTUR  liic  in  speeiali  tiibii- 
lationes  per  Antiochum  et  principes 
ejus  inflictse  Judipis.  Sed  nou  post  tuiil- 
tuiu  teniporis,  id  est  post  breve  tempus, 
misit  rex  sencm  queindam  Antiochcnum 
tanquam  authenticum,  et  cum  eo  alios 
quosdam,  ijiii  compeUcrct  Judwos  per  mi- 
nas  et  poenas,  ul  sc  transferrcnt  a  patriis 
et  Dci  tcffi/iiis,  id  est,  leges  divinas  ab  eo- 
rum  patribus  servatas,  in  patria  sua  relin- 
querent.  Denique  ista  et  muita  subsequen- 
i.i/a./i.i.  tia.  dicta  snnt  alque  e.xposita  primo  primi 
41  fiseq.     ijjjj.j  g.^pj(yig  Q^j  compelieret  Judaeos  con- 

tamiiiare  ctiam  quod  in  Jerosoli/mis  crat 
tcmplum  :  ita  ut  in  eo  sacrificarent  Jovi, 
non  vero  Deo  ;  etcognominareJovisOlym- 
pii,  id  esf.  temphim  illud  vocare  tem- 
pium  Jovis,  cognomento  Olympii,  a  loco 
illo  sublimi  in  quo  colebatur;  ct  in  Ga- 
riziiii,  prout  erant  hi  qui  locum  inliulii- 
tabant,  Jovis  Hospilalis,  id  est,  templum 
quod  erat  Deo  constructum  in  monte  Ga- 
rizim  in  Sainaria,  cognominare  templum 
Jovis  Hospitalis,  proul  erant  rogantes  qui 
locum  illum  inhabitabant.  Estque  idem 
Jupiter.  qui  a  diversis  locis  in  quibus  cole- 
batur,  diversa  cognoniina  sortiebalur.  (Juo- 
circa  pensandum,  quia  ut  Josephus  refert, 
iManasses  sacerdos,  fraler  pontificis  Ju- 
daeorum.  filiam  Sanaballat  Samarilani  ac 
gentilis  duxit  uxorem.  Propter  quod  pro- 
hibitns  fuit  ad  altare  accedere,  nisi  uxo- 
rem  illam  abjicerel  :  quam  nolens  relin- 
quere,  ad  patrem  iixoris  Sanaballal  est 
profeclus,  qui  construxit  ad  ejus  intuilum 
templum  Deo  in  Garizim  monte.  Videntes 
aiitem  Samarilani  Jud;eos  ab -Vnliocho  pro- 
pter  cultum  Dei  ita  oppressos,  posliilave- 
runt  ab  ipso,  ut  lemplum  Dei  intcr  ipsos 
situm,    Jovi  consecraretur,   iic    ab  .\iili(i- 


X  cho  aul  cjus  principibus  inslar  JiKheoriim 
affligerentur. 

Pcssima  autem  et  universis  Judieis  fi- 
delibiis  i/ravis  crat  ma/orum,  id  est  per- 
secutionum,  imo  et  transgressionum,  in- 
ciirsio.  id  est,  boni  Judaei  incurrebant 
gravissimas  calamilates  ct  perseciiliones 
ex  sccleratissimis  actibus  servorum  Anti- 
ochi.  Nam  temp/um  /uxuria  et  comessa- 
tioni/nis  gentium  erat  p/enum,  id  est.  vitia 
carnis  exercebantur  in  templo  a  gentili- 
bus  ac  Judeeis  ad  paganismum  conversis  ; 

B  sacratisque  afdibus,  scilicet  atriis  templi 
et  domunculis  sacerdolum  in  gyro  templi 
constructis,  mu/ieres  impudicae  se  u/tro,  id 
est  sponte  ac  libere,  im/erebant,  intro  fe- 
rentcs,  id  est  in  loca  sacra  secum  porlan- 
tes,  ea  qiue  iion  /icebal  illuc  inferri,  vide- 
licet  cibos  ac  potus  lege  prohibitos,  aut 
sacrificia  profana  Jovi  sacrificanda.  A/la- 
re  eliani  holocausli  p/cnum  erat  il/icitis 
hostiis  Jovis.  Neque  sa/)bata  custodieban- 
tiir  a  majori  parle  Judieorum,  neque  dies 
so/cnncs  putrii   scrvubunliir,   id    est    alia 

G  festa  legalia  a  patribus  olim  scrvata  in 
palria  illa,  nec  simp/iciter  sc  quisqiiam 
Jndwum  confilebalur ,  id  est,  tam  pauci 
audebant  confiteri  se  esse  fide  et  ritu  Ju- 
da^os,  quod  respectu  aliorum  quasi  nulli 
vidcbantur.  .\tlamen  aliqui  erant,  piout  i.i/acA. n, 
in  primo  libro  et  infra  oslenditur.  '■  '*■■'• 

Duccbantur  autcm  Judaei  cuin  amara 
necessitate,  id  est  gravi  mortis  formidine, 
in  dic  nata/is  rcgis  .\ntiochi  ad  sacrificia 
Jovis  seu  aliorum  deorum  quos  coluil.  Ve- 
rumtamen  illa  non  fuit  absoluta    neces- 

D  silas.  sed  cnndilionala.  videlicet  si  viverc 
vellcnl  ;  alioiiui  fiiissenl  occisi,  nisi  sacri- 
ficassenl  sic.  Ideo  illa  necessilas  noii  excii- 
savil  (n)s  a  peccato  inoihili,  quoiiiaiii  lcne- 


352 


E.NARRATIO    I.N    CAP.  VI   LlBRl    SECINDI    MACHAB.EORUM. 


ART.  VI 


hantur  potius  mori,  quam  Iransgredi  legem 
Dei.  Et  qiiuii)  Liheri.  id  est  Baechi.  qui 
credebalur  deus  vini  et  vinearum.  sacra 
celebrarenliir,  a  ministris  Antiochi,  coijc- 
hnntiiriuAm  hcdcra,ii\  est  tali  herba  con- 
simili  viti,  coronati,  scilicet  habentes  su- 
per  caput  sertum  factum  de  hedera,  Libero 
circuirc,  id  est  ad  honorem  Bacchi  ejus 
fanum  seu  altarein  gyro  peranibulare.vel, 
ut  aliqui  dicunt.  chorizare.  Praeterea,  sicut 
/onjriv.6.  dictum  est  super  iihid  Jona'.  Prseparavit 
Dominus  hederam.  hedera  est  arbuscula 
seu  virgultum  lata  habens  folia,  et  facit 
densissimam  umbram,  et  oritur  crebro  in 
partibus  Palsstinae.  secundum  Hierony- 
mum,  maxime  in  locis  arenosis  :  et  cito 
crescit  in  altum.  si  habeat  aliquod  solidum 
aut  stipilem.  per  quod  ascendat :  alioqui 
super  terram  reptat. 

Decrelum  autcn)  exiit  in  proximas gcnti- 
lium  civitaies,  id  est,  praeceptum  Antiochi 
miltebatur  hinc  inde  per  oppida  subdito- 
rum  ipsius.  sui/i/ercntibus  Ptolemwis,  id 
esl  imilatoribus  et  fautoribus  impii  Ptole- 
nnaeh.x-!.  msei  :  qui.  ut  supra  habelur.  induxil  .\n- 
**■  tiochum  ad  proferendum  senlentiam  pro 

Menelao  el  conlra  fideles  Judaeos  ;  ut  pari 
modo  et  ipsi  gentiles  urbium  illarum  nd- 
versus  Juiheos  aijerc/it.  id  esl,  Judseos  iu 
suis  urbibus  commorantes  ad  sacrifican- 
dum  compellerenl.  Erat  ergo  videre  mi- 
scriam,  id  esl  miserabilem  et  crudelem 
effeclum.  qui  subditur. 

Du(e  enim  mulicrcs  Hebrsea?  fideles  dc- 

latw  sunt,  id  est  servis  Antiochi  aceusatae, 

n^tos  suos  circumcidisse  :  ijuas,  infanli- 

bus  ad  ubera  suspensis,  f/uum  puhlice  pcr 

civitatem  circu mduj^isscnt ,  ad  aliarum  mu- 

lierum  Hebraearum   terrorem,  per  muros 

piwcipitaveruiit :  quod  fuit  crudelissimum 

opus,  tam  in  matribus.  quam  in  infanlu- 

lis.qui  suspensi  fuerunl  ad  ubera  malrum. 

quibus  fueianl  nutriendi :  prcesertim  quum 

lam  in  Esodo.  quam  iu  Deuleronomio  Do- 

Exod.TSMi,  minus  jusseril,   Non   coques   hcedum    in 

i6-  flS.(    '^*^*®  matris  suae.  Alii  vcro  Judaei  ad  proxi- 

iiT,  ii.      mas  coeutites,  id  est  simul  euutes,  speJun- 

cas,  et  latenter  diem  sabbati  celebrantes. 


A  flammis  succensi  sunl,  eo  quod  verebanlur 
propter  religlonem  et  observantiam  manu 
.sibi  aua-ilium  ferrc,  id  est.  quia  non  aude- 
bant  se  defendere.  hostibusque  resistere, 
eo  quod  sabbalum  esset.putantes  illicilum 
se  pugnare  in  sabbato  :  proul  islud  primi  iJ/arA.n, 
libri  secundo  capitulo  plenius  dictum  est  ^'  *■'  "^ 
atque  exposilum. 

Obsecro  autem  eos  qui  hunc  librum  le- 
cturi  sunl,  aut  ejus  lectionem  audituri,  ne 
ab/iorrescanl propter  adversos  casus,  id  est, 
ne  propler  gravissimas  istas  Iribulaliones 

B  Judaeis  infliclas,  scandalizentur.siveabhor- 
reant  populum  Judaeoriim  tanquam  Deo 
odibilem.  vel  quasi  inane  sit  Deo  servire, 
qui  sibi  servientes  permillit  tam  atrociter 
trucidari :  scd  reputent  ea  adversa  quwac- 
ciderunl  Judaeis.  non  ad  interitum,  id  est 
finalem  perditionem  seu  tolalem  exstirpa- 
tionem,  scd  ad  correctionem  esse  gcneris 
nostri :  ut  scilicet,  in  hac  vita  paternaliter 
casligarentur  a  Deo.  ne  in  aeternum  peri- 
renl :  quod  esl  divinae  dilectionis  indicium 
et  effecfus.  Propler  quod  scriplum  est  in 

C  Proverbiorum  libro  :  Disciplinam  Domini.  Prm.m.i\, 
fili  mi.  ne  abjicias.  el  ne  deficias  quum  '" 
ab  eo  corriperis.  Quem  enim  diligit  Domi- 
nus.  corripil.  et  quasi  pater  in  filio  com- 
placet  sibi.  Etenim  mv.llo  tempore  non  si- 
nere  peccatoribus  ex  sententia  agere,  id 
est  non  permittere  peccatores  ad  libitum 
diu  peccare,  scd  statim  ulliones  adhibere, 
id  est  eos  per  temporales  adversitates  ae 
poenas  a  peccalis  reprimere.  magni  hene- 
ficii  esl  iiidicium,  id  est  evidenter  benefi- 
cium  grande,  quum  poenie  vitae  praeseutis 

D  sint  medicinales.  el  incomparabililer  me- 
lius  sit  lemporaliter  castigari.  sicque  a  vi- 
tiis  refrenari.  quam  in  lempore  isto  sine 
freno  deleclalionibus  frui.  ac  poslea  in 
aeternum  puniri. 

Xon  enim,  sicut  in  aliis  nationibus  idolo- 
lalris.  Dominus patienter  cxsjjeclal,  id  est, 
earum  damnalionem  differt,  emendatio- 
nemque,  quantum  in  se  est.  praestolatur, 
ut  eas  quum  judicii  parlicularis  in  morte 
singulorum,  vel  generalis  in  fine  mundi, 
dies  advenerit,  in  plenitudine  peccatorum 


ENARRATIO    IN    CAP.  VI    I.limi    sr.r.UM)!    MACHAB.EORUM. 


AHT.  VI 


353 


Mallh 

10. 


piiniaf,  id  cst,  sccundum  oxigcnliain  oni- 
niinn  viliornm  cornm  condcinnot  ac  tor- 
qucat,  qunm  mcnsnraiii  iniquilaluin  siia- 
rum  impleverint  :  >/n  c.(  in  nobis  Judfeis 
statuil ,  ut  peccatis  mistris  in  fincm  rlcvolii- 
tis,  id  est  usque  ad  mortem  absquc  corrc- 
ctionc  protractis,  ita  demum  in  nos  vindi- 
cci  noslra  pcccala  pcr  infcrnalia  ct  tctcrna 
suppiicia.  Proplcr  ijuoil  nunrjuaui  miscri- 
cordiam  suain  a  noi>is  amovcl  in  lolo.  scu 
talitcr  sicut  a  g(>nliiil)iis  rcprobis.  Corri- 
picns  vero  palcrnaiilei'  in  pra»senli  in  ad- 
versis,populum  suum  non  derelinrjuit  fina- 
litcr.  ant  dona  gralia^  sulilrahendo  eleclis, 
quanivis  ad  lempus  permillat  eos  acriler 
inlestari.  Ha^c  de  popuio  Juda>orum  pro 
cursu  veteris  Teslamenli  vcrificantnr.  Nnnc 
autem  ira  Dei  supervenil  eis  usqiie  in  fi- 
nem.  De  populo  aulem  ehristiano  ista  nunc 
\Peir.u.v.  dici  possnnt,  qui  est  genus  eleclum,  gens 
sancta,  populus  acqnisitionis,  pars  alque 
hercditas  Dei  :  non  quod  univcrsi  eiecli 
sint,  imo  et  ipsorum  crcdentium  mulli 
sunt  vocati,  pauci  vero  electi ;  sed  quia 
prse  ceteris  gentibns  plurcs  electi  in  islo 
sunt  populo.  Ilaque  reprobos  cl  iniquos 
ac  vitiosos  credentes  prsescitos,  Deus  om- 
nipotens,  juslus.  sanclns  ac  nielnendns, 
perniitlil  prosperari  ac  deliciari  in  sa»ciiio 
isto,  nec  virga  ejus  est  super  eos.  De  qui- 
bus  ait  in  Psalmo  :  Dimisi  eos  sccnnihim 
desideria  cordis  eorum  ;  ibunl  in  adin\  eii- 
tionibus  suis.  Unde  hujusmodi  popnlo  ait 
per  Ezechielem  prophetam  :  Zehis  meiis 
recessit  a  le,  non  irascar  libi  amplius. 

Sed  hrsc  nobis  ad  commonitioncm  le- 
gentium,  id  est  ad  eorum  exhortationem, 
nc  abhorrescant,  etc,  ut  dictum  est,  dicla 
suut'  jjaucis  verbis,  magnam  sententiam 
includenlibus.  ./am  autem  vcniendum  est 
ad  narrationem  rerum  gestarum,  in  qui- 
bus  adversa  gravissima  contigerunt  pnpii- 
lo  nostro. 

Ir/itur  Eleazarus  unus  rle  priuioriltus, 
id  est  dignioribns  majoiihiisque,  Scrilia- 
rum,  qui  erant  legis  periti,  vir  cctate  pro- 
vectus,  et  vultu  decorus,  aperto  ore  hians 
ex  violentia  persecutorum,  volentiiim  ciiin 

T.  5. 


/>». 


Ezech.  XVI 


k  ad  (■siiiii  carniiiin  porciiiarum  compellcre, 
compeUcbalur  carnem  porcinam  manrlu- 
care.  Al  illc  gloriosissimam  morlcm,  id 
est  mortem  virtuosam  pro  juslitia  (^l  lcge 
divina  niaxima^  g]ori;r  meriloriain,  inagis 
i/uiim  odibilem  vilam,  id  est  convcrsalio- 
nem  \\\.'ws,&m,complectens,  voluntarie pra'- 
ilml  ail  sujjpliciinu.ex  carilale  ad  alioriim 
ivdificalioncm.  Inlucns  aiilem,  id  est  incn- 
le  p('r|)i'iidens,  rjucmailiuoduui  oportcrct 
iiccedere.  id  est,  qiiam  constanler  alqne  fi- 
deiiler  necesse  sit  ad  marlyiium   progrc- 

B  di  iii  casii  huju^modi,  pulicnler  sustinens 
ilcslinavit,  id  est,  dccrcvit  et  dciiheravit, 
uon  admittere  illicita,  id  esl  non  agcre 
conlra  legis  praecepta,  jiroptcr  vitir  lcin- 
poralis  amoretn.  quum  vita  pra>scns  ordi- 
iianda  sit  ad  vilani  spirilnalem  ;eternalem 
ac  gloriosam. 

//('  autem  qui  arlslabanl,  iniijua  misera- 
lione  commoti,  id  est  compassione  fallaci 
tiahenle  ad  vitia,  qu;e  venit  non  cx  spiri- 
luali,  sed  sensuali  amore,  jjroptcr  anti- 
i/uujji  viri  amicitiam,  tollcntes  eum  secre- 

C  to.  rogabant  afferri  curncs  rjuibus  vcsci 
licitum  crat  sccundum  legem  ;  ct  propter 
veterem  amicitiam,  etc.  Undc  hi  vidcntur 
fiiisse  Jiida^i  a  legc  ad  gentilitatem  prolapsi. 
Al  illc,  scilicet  Eleazarus,  cogilare  ciepit 
irlalis  sure  et  senectutis  eminentiam  rli- 
i/iiiim:  qnia  non  solum  longitudine  tompo- 
rum.sed  el  decoro  virlutum  fuil  ornala.Sc- 
noctus  enim  venerabilis  est  non  diuturna,  sap.n-.i. 
etc, ut  dicit  Sapicns.jE'/ ingenilwnobilitatis 
canitiem.  id  est  seniuni  snuni  decoraliim 
viilutibus,  prout  ingenila  sua  nobililas  ex 

D  Abraham  et  Patriarchis  contracta  require- 
bat  :  qiioniam  filius  Abrahae  fuit  non  so- 
Inm  carne,  sed  et  sanctilatis  imitatione, 
secundum  quod  (^hristus  in  Joanne  ail  Ju- 
dffiis  :  Si  filii  Abrahae  eslis,  opera  Abraha;  /onmi.v.n, 
facito.  Kes/jondil  cilo  :  qiiia  in  ro  tam  ^'' 
justa  non  fuit  habenda  longa  consultatio  ; 
prcemitti  se  vellc  in  infernum,  id  est,  per 
niorlom  tcin[)oralein  transire  ad  limhum 
palrum.  Xoji  cnim  ivtati  jiostra' ,ini/uit,di- 
gnnm  ost  fingere,  id  est  decens  uti  simula- 
liono  :  ipue  in  tali  casii  fiiissot  scandaliza- 

23 


354 


ENARRATIO    I.N    CAP.  VII    LIBRI    SECUNDI   MACHAB.EORUM. 


ART.  VII 


tiva  et  niortalf  poccatiini.  qiiuin  pro  iuU-i 
ac  legis  divinae  dcfensione  dandum  sil  te- 
slimoniuni  evidens  ac  sincerum  absque 
confictione.  Qitamobrem  intam  forliterex- 
cedeiidojid  est  virtuose  ac  fideliler  finien- 
do,  senectute  digiiiis  apparcho,  id  csl,  ila 
me  habebo  sicut  meam  condecet  senectu- 
/s.  1.XV,  20.  tem.  ila  ut  merito  sene.x  appeller.  Maledi- 
ctus  enim  puer  cenlum  annorum.  Sijirom- 
pto  animo  pro  gravissimis  et  sanctissimis 
Icgibus  hoiiesta  morte  perfuiigar,  id  esl, 
Iransitorie  ular.  Dicuntur  aiilem  leges  Dei 
gravissimae,  id  est  honeslissimee  ac  summe 
malurae.  queniadmodum  lionio  facetus  et 
honeste  se  habens,  dicitur  moribusgravis. 
His  dictis,  confestim  ad  supplicium  tra- 
hehatur.  Sed  quum  plagis  perimeretur, 
dixit :  Domine,  qui  hahes  scientiam,  etc, 
duros  corporis  sustineo  dolores,  praesertim 
quia   tam   senex   sum.  videlicet   nonage- 


.\  narius  ;  secundum  animam  vero,  id  esl 
superiorem  animse  portionem,  videlicet  se- 
cundum  mentis  dictamen  el  rationis  cen- 
suram,  el  potissime  secundum  caritatis 
impulsum,  propter  timorem  tuuin  filia- 
lem,  qui  caritalem  includit,  libentcr  hivc 
patior,  ne  te  offendam,  aut  a  te  separer. 
Et  iste  hoc  inodo  decessif.  omnibus  nohis 
jedificationem  salubrem  et  grande  exein- 
plum  relinquens,  ul  pro  Deo,  pro  fide,  pro 
juslitia  ad  mortem  quantumlibet  duram 
simus  parali,  nec  fictionr  aul  duplicitale 

B  delestanda  ulamur. 

Postremi).  qininiam  juxla  doclrinam  Apo- 
sloli,  Corpoia  nostra  lempiuin  sunl  Spiri-  icor.vi.io. 
tus  Sancli,  alqiie  in  sacris  Ordinibus  con- 
slituti,  prsesertim  consecrati  sunt  Deo  in 
lemplum,  videamus  ne  el  corpora  noslra 
comessatione  et  luxuria  polhianliir,  sed 
omni  virtulum  exercitio  occupeiitur. 


ARTICILUS    VII 


EXPOSITIO    CAPITLLI    SF.PTIMI    :    CONTIGIT    ALTEM    SEPTEM    FRATRES    INA    CIM    MATRE    SUA 
APPREHE.NSOS,    COMPELLI    A   REllE. 


CELEBERKI.MU.M  marlyrium  septem  fra- 
Irum  et  venerandae  matris  eorum,  hic 
recilatur.  Contigif  autein  septein  fratres 
una  cum  matre  sua  ajiprehensos,  compelli 
•aWasedere  a  rege  Anliocho  contingere'  conlra  fas,  id 
est  conlra  pra-ceptum  legis  comedere,  tw/-- 
nes  porcinas,  flagris  et  taureis  cruciatos, 
id  est  flagellatos  extremitatibus  virgula- 
rum  colligalarum,atque  flagellis  faclis  de 
corio  taurorum.  Unus  autem  ex  illis  qui 
erat  primus,  sic  ait :  Quid  quwris,  etquid 
vis  discere  a  nobis  f  Parati  sumus  inori, 
etc.  Iratus  itaque  rex,  jussit  sartagines, 
id  est  caldarias  magnas,  et  oUas  ceneas 
succendi ;  el  ei  qui  prior  fuerat  locutus, 
qui  et  primogenitus  fuil,  linguam  ainpii- 
tari :  quasi  peccasset,  tam  conslanter  re- 
spondendo,  per  linguam  ;  et  cute  capitis 
abslracta,  summas  quoque  manus  et  pe- 


C  des.  id  est  manus  et  pedes  quae  sunt  ex- 
Irema  membra  in  corpore  hominis,  prw- 
sciiidi.  Aliqui  tamen  dicunt,  exlremilalem 
manuum  ac  pedum,  id  est  digitos  seu  pol- 
lices,  secundum  quod  in  libro  Judicum 
Adonibezec  ail  :  Septuaginla  reges,  ampii-  Judia 
tatis  manuum  ac  pedum  summilalibus, 
colligebanl  sub  mensa  mea  ciborum  reli- 
quias.  Et  quum  per  omiiia  inuti/is  factus 
esset,  id  est  ineptus  ad  opera  vilae  praesen- 
tis,  ulpote  membris  privalus,  nec  diu  vi- 
vere  polens  vila  nalurae,y«s.s;7  ei  ignem 

D  admovcri,  id  est  applicari,  cl  adhuc  spi- 
rantem,  id  est  anhelitum  trahentem,  tor- 
reri  in  sartagine,  id  est  cremari  et  uri  in 
caldaria  seu  patella. 

Quod  quum  fieret,  mater  et  fratres  ejus 
non  terrebantur;  sed  desuper  confortati, 
se  mutuo  liortabantur  fortiter   mori   pro 


ENARRATIO    IN    C.AP.   VIJ    l.llilll    SEr.UMlI    MACHAB.BORUM. 


ART.  VII 


3r 


lU 


le>gc  divina,  (/icc/i /(■■-<  :  Doiniims  Dciis  ad- 
spicie/  veri/a/cm  vil;i'  iiUiiio  jiistilia?,  et 
verain  Tidei  sanelii'  eonlessioiiem  appro- 
bandi),  ct  renuinerando  luce  oinnia,  el  cos 
qui  vcritati  et  aequitali  rcpugnant,  dani- 
nando  :  ci  coihso/nbi/iir  in  uo/iis,  id  c.^t, 
nos  eonsolabitur.atque  pro  tcniporali  isto 
lormcnto  gaudia  conferet  scmpilerna.San- 
cti  quoquc  martyres  in  ipsis  suis  marly- 
riis  mirabiliter  consolantiir  et  c.xhilaran- 
tur  desuper  in  cordibus  suis,  ita  qiiod 
consolatio  taiis  frcquenter  copiosc  redun- 
dat  in  partein  sensitivam.  ae  tormenta 
allcviat.  Qiicmaclinocliiiii  in  pi-o/cs/alioiie 
caniici ,  id  cst  in  eantico  suo  cum  invoca- 
tione  testificationis  coeli  ac  terrap  edilo  ac 
piolato.  dcc/aravif  Moi/ses.  in  Deuterono- 
mio  dicens  :  El  in  scrcis  suis  cnn.so/a/iilur, 
id  cst,  consolationcm  infundet  cordibus 
scrvorum  suorum.Noslra  autem  Iranslalio 
DiMt.-iwn.  habet.  Va  in  servis  suis  miserebilur  :  el 
'"■  redit  in  idem.  quoniam  consoiatio  ista  cst 

miseratio  Dci.  et  misericordise  ejus  cffc- 
iiCor.1,3,  ctus.  Unde  et  Paulus  falctur  :  Benediclus 
*■  Deus,  qui  consolatur  nos  in  omni  tribu- 

Ps.iaii.iti.  latione  nostra.  Et  Psalinista  :  Sccundum 
multitudincm  doloruin  meorum  in  cordc 
meo,  consolationes  tuae  laetificaverunt  ani- 
inam  mcam. 

Mor/uo  i/aque  i/lo  prinio  lioc  modo,  sc- 
quen/em  duceban/  ad  i//udeiidum,  e/  in- 
/errogaban/,  elc.  A/  il/e  respondit  pa/ria 
voce  :  Non  faciam,  etc.  E/  in  ul/imo  spi- 
riiu  coiisiiluius,  id  esl,  secuudus  fraler. 
vidclicet  priinus  in  ordine  post  primogc- 
nitum,  quum  passus  esset  supplicia  simi- 
lia  suppliciis  fratris  sui  defuncti. positus  in 
agonc  et  prope  ultimam  respirationeni  ac 
exspirationem,  ai/ :  Tu  quidem,  scelestis- 
sime,  id  cst  vitiosissime.  ulpote  publicus 
perseculor  justorum,  el  adversarius  legis 
divinae,  crudelissimusque  tyrannus,  t«prft'- 
senti  vita  nos  perdis,  id  esl  interficis;  sad 
Re.v  mundi,  in  a'/crnie  vi/ce  resurrcc/ione 
nos  suscilabit,  id  est  resurrectione  elecfo- 
nim.  qua?crit  via  ad  vitam  beatam  ac  scm- 
pilcrnam  in  corpore  et  anima.  Oiite  resiir- 
rectio  vocatur  iininutatio,  id  cst  ad  melius 


A  iniilalio,  jii.\la  illinl  .Vposliiri  :  lliimrs  (jiii-    icoi-.xv, 
dcm  resurgemns,  sed  nnn  iiiiiiies  iiniinila- ^'" 
biiiuir.  Chrisfiis  qiio(|iie  in  .loaiiin' :  l*r(iee-  Jonim.\-.i'). 
ilfiil  qiii  liona  fecerunl,  iii  resuirectionein 
vitoe  (haud  dubium  quin  gloriae);  qiii  ve- 
ro  inala   egerunt.   in    resurreetioneiii  ju- 
dicii. 

Post/iunc  tertius  frater  itiudi/ur,  id  est, 
cum  impioruin  illorum  derisionc  punieba- 
tur  ac  illusorie  tractabatur.  Verunilaincn 
ipse  a  spe  sua  non  illudebatiir,  nec  stulle, 
sed  sapientissiine  habuit  se.  E/  tini/uam 

B  pos/ula/us,  id  est,  exactus  et  jussus  a  tyran- 
no  linguam  e.vlendere.ut  abscinderetur,^/- 
/o  prolulil  eam,  tanquam  ex  corde  paratus 
ad  omnium  membrorum  siioruin  dilacera- 
tionem  propter  justitiic  defensiouem,  c/ 
inanus  conslanler  crlcndil  ad  amputatio- 
iiein  :  e/  cum  fiducia  seternae  remunera- 
tionis,  (7(7  .■  E  rce/o  is/a  po.ssidco,  id  csl, 
menibra  corporis  mei  a  Deo  creatore  cffi- 
lorum  acccpi  et  habeo.Ad  corporis  quoqiie 
formationem  et  organizationem,  corpora 
cadestia  et  eorum  motores,  molii,  lumine 

C  et  influentia  cooperantur,  tanquam  inslru- 
menla  omnipotenti»  ac  sapientiic  Creato- 
ris.  Videtur  autem  in  hac  iiarratione  non 
servari  ordo  historise,  quoniam  sanctiis 
marlyr  iste  protulit  verba  hajc,  antequam 
liugua  sua  amputabalur.  Vel,  si  lingua 
abscissa  protulit  ista,  magnuin  fiiil  mi- 
raculum  :  quod  certum  esl  fieri  potuisse 
Omnipotentis  virtute,  sicut  in  novo  Testa- 
mento  miilli  beatissinii  martyres  Chrisli 
linguis  abscissis  noscuntur  loculi.  Scd 
propter  Dei  leges  implendas  et  defenden- 

D  das,  iiuiic  liivc  ipsa  despicio,  id  est.  vililer 
tractari  permitto,  et  aequitati  ac  veritati 
postpono,  quoniam  ab  ipso  Deo  me  ea  re- 
ccpturum  spcro,  melioranda  ac  glorifican- 
da  quatuor  dolibus  corporum  bealorum  : 
qiue  sunt,  impassibilitas,  claritas,  agilitas 
atque  sublililas.  Unde  et  sanctus  .lob  fas- 
sus  esl  :  Credo  quod  Redemplor  mcus  vi-  jobwx.a, 
vit,  et  in  novissimo  die  de  tcrra  surrectu-  "^' 
rus  sum  ;  et  rursum  circumdabor  pelle 
mea,  et  in  carne  mca  videbo  Deuin  salva- 
lorein  meum. 


356 


ENARRATIO   IN    CAP.  VII    LIBRI    SECUNDI    MACHAB^ORUM. 


ART.  VII 


Et  lioc  ita  defuncto,  quartmn  veccabant  A      Posl  hunc  diiccbant  sextum,  et  is,  scili- 
similiter   torquentes.   Et   qimm  esset  ad      cet  sextiis  frater,  mori  incipiens,  sic  aif  : 


■mortcm/id  est  quartus  fratcr  morti  jam 
proxiinus,  ait  :  Potius  est,  ab  hominibiis 
morti  datos,  spem  cxspectare  a  Dco,  itc- 
rinn  ab  ipso  resuscitandos  :  id  est,eos  qui 
ab  hominibus  adjudicati  sunt  morti  pro- 
pter  justiliam,  melius  cst  exspectare  a  Deo 


14 


Noli  frustra  crrare,  putando  quod  absque 
fructu  hsec  patiamur  et  sine  dispositione 
providentiee  Dei.  Nos  enim  propter  nos- 
metipsos  hoc  patimur,  pro  nostra  purga- 
tione  ct  coronatione,  peccantes  in  Devm 
noslruin  :  per  quod  meruimus  ista  pali. 
promissani  salutem,  qui  el  resuscitandi  Verumtamen  frater  iste  lioc  dixit  in  per- 
sunt  a  Deo  in  die  novissimo  ;  quam  ali-  sona  populi  sui  praevaricantis  potius  quam 
quid  aliud  huic  contrarium  facere.  Tibi  in  sua  persona,  quemadmodum  Ksdras  ait 
enim  resurrcctio  ad  vitam  non  erit,  id  in  sua  peroralionc  :  Deus  meus,  erubesco  lEsdr.w, 
est,  non  resurges  in  fine  sseculi  resurre-  B  faciem  meam  levare  ad  te,  quia  peccata  ^' 
ctione  beala^  immulationis  seu  gloriae  im-      nostra  creverunt  usque  ad  ccelum.  Et  di- 

gnii  admiratiuiic  facta  siint  in  nobis,  id 
est  adversa  miranda.  Tu  autem  ne  existi- 
mes  tibi  impuiic  fiilunim,  id  est  sine  ulli- 
one  dissimulandum  aut  pertranseundum, 
quod  contra  Deuni  pugnare  tentaveris,  dc- 
struendo  cullum  ipsius,  et  ejus  occidendo 
cullores  :  quibus  ait  per  Zachariam,  Qui  Zach.u,^. 
tetigeiit  vos,  tanget  pupillam  oculi  mei. 
Unde  et  in  Deuteronomio  asseritur  :  Quia  Deui.wxa. 


niorlalis,  sed  resurreclione  judicii  con- 
Apoc.  XX,  demnationis  :  quae  est  mors  secunda  et 
infernalis.  Omnes  lanien  resurgenl  ad  vi- 
tam  naturse  perpetuam.  Istud  autem  inlel- 
ligendum  fuit  sub  conditione.  videlicet  ni- 


si  Auliochus  paMiileret  :  vel  per  niodiim 
coinminatiouis  aut  prophetic»  denunlia- 
tionis. 

Ei  quum  admovissent  quintum  fratrem 
ad  poenam,  vexahant  eum.  At  ille  respi- 
ciens  in  eum,,  dixit  :  Potestatem  inter  ho-  C  Hinc   primo  Kegum    libro  indueitur  :   Si  \Reg. n.io. 
mines   habes,  ct  quum  sis  corruptibilis,      peccaverit  vir  in  virum,  placari  ei  poteril 


facis  quod  vis.  Noli  putare  genus  nostrum, 
scilicet  populum  Judaeorum,  a  Deo  esse 
derelictuiii  finaliter  aut  omnino;  vel  quaii- 
tum  ad  animarum  sahitem,  quia  haec  ipsa 
castigatio  et  persecutio  nostra,  est  nobis 
causa  coronationis  aeternffi,  et  signum  di- 
lectionis  divinae  ad  nos.  Tu  autem  patien- 
ter  sustine,  id  est,  ad  tempus  et  instar 
patientium  prsestolare,  ct  vidcbis  maguam 
potestatem  ipsius,  id  est,  omnipotentiam 


Dominus :  si  autem  in  Dominuni  peccave- 
rit,  quis  orabit  pro  eo  l 

Supra  modum  autem  communem,  ma- 
frr  fratrum  istorum  mirabilis,  propter  ex- 
cellentiam  suae  virluosilatis  :  cui  nec  in 
lege  naturae,  neque  in  lcge  Mosaica  legitur 
aliqua  par  fuisse,  quantum  ad  fortitudi- 
nem  hujus  consfantise  in  filiorum  marty- 
rizatione;  cl  Ijonoruin  memoria,\d  est  san- 
clorum  hominum  commemoratione  digna 


Dei  per  effectum  dirse  ultiouis  experieris,  D  ul  eam  sibi  iii  exemplum  proponant  pa- 


ll.I/dc/i.ix, 
5  etseq. 


I  Mach.Mi 
2,4. 

lbid.\i.\1 
Ibid.  xii[ 
31. 


qualifer  tc  et  semen  li/iim  forquebil.  Hoc 
quasi  prophetice  dictum  videtur,  quia  in 
brevi  post  haec  Anliochus  durissime  fuit 
plagatus,  et  infelicissinie  in  gravissimis 
exspiravil  lormenlis,  atque  deinceps  de- 
putatus  fuil  fflernis  suppliciis.  Filius  quo- 
que  ejus  Auliociius  ciim  suo  cognalo  Lysia 
fiiit  occisus.  Similiter  Alexander  filius  fi- 
lii  ejus:  dcinde  Antiochus  filiusAlexandri, 
cl  niulli  (le  cognalis  eorum.  l'ossunl  etiam 
per  semrii.  omnes  cjus  iinilaloics  iiilrlligi. 


lientiae  ac  virtutum;  qua' pereunlcs,  id  est 
mortem  patientes,  septem  filios  conspi- 
cicns,  boiio  animo  fcrebat,  id  est,  aequani- 
miler  tolerabat,  propfer  spem  quum  in 
Dcum  habebal,  id  esf  propfer  speratam 
bealiludinem.quam  exspectavit  a  Deo  dan- 
dam  sibi  ac  filiis  suis,  quam  ex  caritate 
ipsis  optavit.  Singulos  iUorum  hortabatur 
piitria  vocc.  id  est  lingua  materna,  vel  pa- 
truni  sanctorum  exhortalione,  forliter,  re- 
plcla  sapienli/i,  id  esl  dono  sapientiae  et 


ENARRATIO    IN    CAP.   Vll    l.inni    SKr.U.M»!    MACIIAIi.EORUM.    —   ART.   Ml 


357 


illumiiiatioiu'  siipoina.  qua  conli'mj)lai)a- 
tur  divina,  ccelestia  et  ceterna  :  quoruni 
intuitu  et  amore  vilipondit  carnalia  et  ca- 
duca  ;  ct  fcmiuciv  corjitnfioi/i,  qna  intcr- 
dum  e.\  primis  motibuscoepit  prscsentibus 
filiorum  suoriim  doloribus  mollitcrac  mii- 
liebritcr  condoierc,  inasoiliniiin  aniiniiin 
inserens,  id  est  viriles  considerationes  ad- 
jicicns,  atque  virtutum  motus  ct  el'1'ectus 
admiscens,  pcr  qiias  relrenavit  ac  vicit 
cogitationes  et  compassiones  femineas,  rf('- 
xit  iid  eos  : 

Nescio  qunlitcr  in  utero  mco  appanii- 
stis.  id  est.  qualiter  sitis  concepti,  aueti  et 
animati  in  vcntre  meo,  ita  quod  per  uteri 
mei  tumorem,  ct  corpusculorum  vestro- 
rum  motionem,  ccppit  innotescerc  vos  in 
alvo  mco  consistere.  Nenipe  qualiter  ani- 
ma  creetur  ac  infundatiir,  intellectus  non 
capit  humanus.  Xequc  eiiini  ego  spirituni 
el  aniinani  donavi  vobis  et  vitam,  cl  sin- 
gulorum  memhra  non  ego  compegi,  id  est, 
menibra  vestra  non  formavi,  scd  Deus  per 
causas  secundas.  Unde  et  sanctus  Job  lo- 

Job  X,  8.  quifur  Deo  :  .Manus  tua?  iormaverunt  mc. 
et  plasmavenint  me  totum  in  circuitu. 
Eccie.si,5.  Hinc  scriptum  est  in  Ecclesiasle^Quomodo 
ignoras  quae  sit  via  spiritus,  et  qua  ratio- 
ne  compingantur  ossa  in  vcntre  pra^gnan- 
tis;  sic  nescis  opcra  Dei  qui  fabricalor  cst 
oinnium.  Neque  enim  ego  spiritum,  id  est 
mentem.  ct  animam  rationalem,  id'  est 
animam  ipsam  formam  substantialem,cor- 
pus  vivificantcm,  animantem,  regentcm, 
in  qua  est  mens  et  inferiores  sensitiva>quc 
vires,  et  vitam  naturce  aut  gratiae,  vohis 
donavi.  Anima  etenim  rationalis  non  est 
ab  intra,  ncquc  ex  traducc,  sed  per  crea- 
tionem  et  infusionem  a  Deo.  Itaque  per 
hfec  vcrba  non  est  intclligcndiim,  quod  iii 
homine  sinl  dua;  aut  plures  forma!  siib- 
stantiales ;  sed  anima  una,  plurium  vi- 
rium  contcntiva.  Jiixta  qucin  modiini  ait 

i  Thess.w.  Apostoliis  :  Dcus  pacis  sanctificet  vos  pcr 
omnia,  ut  integer  spiritus  vester  et  anima 
et  corpus  scrvetur.  Sed  est  mundi  Crea- 
lor,  qui  formavil  hominis  nativitntein.  id 
est,  fontalitcr  ex  sapienlia  et  oninipotentia 


linruchwy 
33,  37. 

/?o»t.xr,36. 

IS.  XI  .  1 1. 


«. 


A  sua  iiistitiiit  moduin  ct  proccssum  gencra- 
tionis  humanse.  Propter  quod  sanctus  Job 
ait  ad  Dominum  :  Noniic  siciit  lac  miilsisti  yo«x,io. 
mc,  ct  sicut  cascum  me  coagulasti  ?  ctc. 
Quique  omnium  invenit.  id  est,  aliunde 
non  acccpit  ncc  didicit.  scd  cx  fonte  sa- 
picnliie  suse  immcnsa»  instiluit,  orii/inon. 
hoc  cst  exordium  ct  processum  cuncto- 
riim,  inccptioncm,  ciirsiim  ct  ordincin  iini- 
vcrsorum.  Juxta  luiiic  scnsiim  in  IJariich 
scriptum  est  :  Qui  fecit  stellas,  hic  adiii- 
vcnit  omnem  viam  disciplina>.  .\postoliis 

15  quoqiie  :  Ex  ipso,  inquit,  ct  pcr  ipsum,  ct 
in  ipso  sunt  omnia.  .\tquc  Isaias  :  Cum 
quo  iniit  consilium,  cl  instruxit  euni?  El 
spiriticm  vobis  itcrum  cum  misericordia 
rcddct  ci  vitam,  id  est,  in  resurrectio- 
ne  fiitura  misericorditer  rursus  conjiinget 
animas  vestras  intcllectuales  corporibus 
vestris  :  sicque  vitam  restiluel  vobis,  et 
glorificabit  corpus  et  aniinam;  sicul  nunc 
vos  ipsos  despicitis,  id  est,  morti  huic  de- 
spicabili  cxponifis,  proplcr  lcgcs  ejus,  id 
esl,  ul  ejus  implcafis  prsecepta. 

C  Antiochus  autem  contcmni  se  arhilra- 
ins  a  fralribus  intcrfectis,  a  quibus  fuit 
acriter  increpalus,  inio  et  aspernatus  sc- 
cundum  quod  vitiosus  :  juxta  illud  in 
Psalmo,  Ad  nihiliiin  dcdiictus  est  in  con 
speclu  ejus  malignus  i  simul  cl  ccprohran- 
tis  voce  despecta,  id  est,  despiciens  ipse 
Antiochus  verba  frafrum  exprobranfium 
sibi,sicut  despexit  eoriim  personas.  Sicque 
rcputavit  se  despectum,  primo,  quia  sic 
fuit  rcprehensus  ab  illis ;  secundo,  quia 
a  fam  vilibus  secundum  suam  a?slimatio- 

D  nem  fuit  contemplus.  Quum  adhuc  ado- 
lescentior  superessct,  ut  saltem  vinceret 
illum  sua  persuasione,  non  solum  verbis 
hortahntur,  sed  et  [ciim]juramcnto  affir- 
inahat  sc  divitem  et  hcaliim  factiirum  il- 
liuii.  id  est  prospcium  in  pi;esenlibus 
bonis,  cl  felicem  sccundum  siiaiii  siipcr- 
stitionem. 

Scd  quum  ad  hmc  adolescens  nequa- 
quam  inclinaretur,  r^ocavil  rex  malrem, 
ut  adole.iccnti  ficrct  in  salnton.  id  est, 
pcrsuaderet  filio  suo  cvadcrc  morliiii,  ct 


Ps.  xrv,4. 


358 


ENARRATIO    1>    CAP.   \  11    LlBRl    SFXINDI   MACHAB.EORUM. 


ART.  VII 


sanitalem  ac  prospcritalcm  hujus  vitie  eli- 
gcre.  Quum  autem  miiltis  verbis  eam  cs- 
scl  hortalus,  promislt  sc  mater  suasurtnn 
fHio  suo,  non  tameii  secundum  regis  in- 
tentioncm,  sed  secundum  veram  dileclio- 
nem.  Suiisit  etenim  lilio  suo,  ut  veram 
amplecleretursalutem.et  propler  eain  sub- 
iret  mortem.  El  ail  filio  :  Miserere  mei,  id 
esl,  non  permittas  me  in  inaximum  labi 
moerorem,  obediendo  huic  tyranno,  (jua' 
le  novem  mensibus  in  utero  jjorlavi,  elc. 
Pelo,  nate,  ut  adspicias  ad  ccelum  et  tcr- 
ram,  et  ad  omnia  quw  in  eis  sunt,  et  in- 
telligas  quia  ex  nihilo  fecil  illn  Deus  om- 
md..Iln  fict,\A  est,e.\  hoc  concipies  tantum 
timorem,  dilectionem,  el  veneralionem  ad 
proprium  Creatorem,  ut  non  timeas  carni- 
/iccm  isluin,  qui  sic  dilaniat  homines,  sic- 
ut  carnifices  bruta  ;  sed  digmis  fralribus 
luis  cffeclus  particcps,  id  est,  per  constan- 
tiam  proinerens  eorum  frater  vocari,  non 
solum  carne,  sed  et  religione  atque  mar- 
tyrio,  suscipe  morlem  patienter  et  libenter 
propter  Deum,  ut  in  illa  miscralione,  id 
est  in  futura  pia  remuneratione  ac  coro- 
nalione,  cum  fralrihus  luis  lc  rcciplaiu. 
id  est,  tibi  rursus  conjungar,  et  nunquain 
amplius  a  te  separer,  atque  ex  tua  asso- 
cialione  plenius  glorier  ac  jucunder,  con- 
sors  et  parliceps  glorife  tua>  :  el  tanlo 
pius,  quanlo  magis  te  diligo,  et  ([uo  plus 
libi  cooperala  sum  ut  pervenires  ad  tam 
bealificum  finem. 

Quuni  ha'c  itla  tam  optiina  ac  strenuis- 
sima  mater  Spiritu  Sancto  repleta.  adhuc 
dicercl.  ail  adolcscens,  inflauimatus  elo- 
quio  dilectissimae  ac  fidelissimse  malris : 
Quem  f^uid '  susli/iclls  ^  qwdsi  dicat  :  Inaniter  e.x- 
spectatis  quod  acquiescam  persuasionihus 
regis.iViciH  obedio  prceeepto  regis  in  re  tam 
illicita,  sed  prceceplo  legis.  Tu  vero,  An- 
lioche,  qui  Inventor  omnis  maliticB  faclus 
es  in  Hebrceos,  id  est  e.xcogitator  el  infli- 
ctor  tantff  persecutionis  ac  seductionis  et 
subversionis  in  populum  Juda?orum,  quo- 
rum  multos  crudelissime  occidisti,  mullos 
a  lege  Dei  ad  idololatriam  perlraxisti,  i/on 
e/fugics  manuni  Dei,  id  est  potestatem  ejus 


.\  vitia  ulcisccntem.  ^os  cnim  pro  peccalis 
noslr Is  ha'c  palimur  :  juxla.  sensum  prte- 
habitum  ;  et  si  nof/ls  propter  increpatio- 
nciii  ct  correplioncm  Doinlnus  noster  nio- 
dicuin  lralusesl,\d  est.quia  ex  sua  justitia 
casligavit  nos  propler  peccata  nostra  citra 
condignum  in  sa-culo  isto,  ne  a?ternaliler 
pereamus,  sed  iterum  reconciliabitur  ser- 
vis  suis,  id  est,  castigatis  ignoscet,  et  post 
tot  adversa  Iribuel  prospera,  Tu  aulcm, 
sceleste,  id  est  scelerate,  el  omnium  ho- 
niinum  flagitioslssimc,  vel  absolutc,  vcl 

B  quantum  ad  aliquid,  prBescrtim  quantuin 
ad  homines  tunc  vivenles,  noll  frustra 
extotti  vanls  spebus,  id  cst  confidentiis 
falsis.  quibus  prfesumis  te  magna  et  feli- 
cia  atque  victorias  jugiler  adcpturum,  In 
servos  ejus  inflammatus,  id  cst,  ira,  odio, 
pcrsecutione  accensus  contra  Dei  cultores. 
Xon  enlm  Oinnipotentis  Dei  Judiclum  cf- 
fugisli.  Kaui  fratres  mel  modico  dolore 
ttunc  sustentato,  id  est  toleralo  isto  tem- 
porali  mortis  siipplicio  parvo,  tam  rcspe- 
ctu   pra^mii  gloriosi  ac  sempilcrni,  quam 

C  infernalis  tormenti,  sub  lestamento  (Plcr- 
na'  vihv  cffectl suiil ,  id  cst,  sub  firma  pro- 
missione  et  ccrta  exspectatione  bealifica? 
fruitionis  sunt  constituti,  quam  in  sinii 
Abrah»  infallibililer  pra>slolantur.  Tu  ve- 
ro  Judiclo  Dci  Jiislas  superblu'  lua'  pcenas 
ej'solves.  Ego  aulem  Irado  mc,  invocans 
Deum  iiialurlus,  id  esl  cum  gravitate  in- 
ternff  affectionis  ;  vel  quod  ait.  Maturius, 
refcrtur  ad  verba  sequentia,  genti  nostrm 
propillum  ficrl,  id  est,  rogans  Deum.  ut 
celeriiis   fiat   clemens,    el    misericorditer 

D  agens  populo  Judaeorum,  et  te  cum  tor- 
mcntls  et  verberitms,  id  est  plagis  divinse 
ultionis,  confiteri,  ([uod  ipse  esl  Deus  so- 
lus.  Hoc  post  paucos  annos  fuit  impletum,  ii.voc/i.ix, 
el  sic  fuit  exaudila  oratio  hujus  sancli  et  ^'^'^^i- 
magnanimi  adolescentis,  zelo  justitise  is- 
tud  rogantis.  In  me  autein  et  in  fralribus 
iiiels  dcsinet  Omnipolentis  ira,  preesertim 
quum  ad  i)ealificam  Dei  pervenerimus  vi- 
sionom.  Nam  et  in  patribus  exsistcntibus 
in  limbo.  aliquo  modo  videlur  mansissc 
ira    Dei,   in   qiiantum    proplcr   originalis 


E.NARRATIO    IN    CAP.   VIII    l.inni    SKC.UNDI    MACHAB.EORUM. 


ART.  VIII 


359 


peccali  rcatuin  rclardaliaiilin-  a  glciria  : 
quic  retardalio  rnil  (]iia'ilaiii  |)cccali  illiiis 
vindicta,  et  hsec  ira  Dei  vocatur. 

Tunc  rex  aceensu.s  ira,  in  hunc  crude- 
lius  deswvit,  etc.  Novissime  autevi  et  ma- 
lcr  post  filios  consumpta  cst,  id  est  felici- 
ter  mortua,  et  (ut  creditur)  martyrizata. 

Ilis  verbis  Magistcr  in  liisloriis  addil  : 
Pro  hactanfi  pra^rogaliva  martyiii.assorunt 
phirimi,  de  his  septem  fratribus  Kcclesiam 
solennizare. 

Prffiterea,  si  in  veteri  Teslamenlo,  janiia 
regni  coelestis  nondum  aperta,lam  fervidi 
eraiil  eleclissimi  tratres  isli  ad  sustincn- 
dum  tam  acerbum  martyrium  :  quanto 
magis  sub  evangelica  lege,  aditu  regni  su- 
perni  patefacto.  debemus  esse  fervidi  ac 
parali  ad  tolerandum  qua>cumque  advcr- 
sa.  imo  et  amarissimas  morles  pro  Uco  l 


\  .\iiipliiis,  luijiis  vencrandai  iiialris  c.xcni- 
plo  discant  parcnles  sobolein  suani  vero, 
sanclo  et  spirituali,  non  carnali  aul  scn- 
suali  amore  diligere,  eamqiic  salubriler 
informarc,  nec  a  religionis  ingressu(quffi 
est  mors  civilis  atquc  inartyrium  quod- 
dam)  rctrahere.  Poslrcmd,  {|uoiiiain  scplc- 
nario  iiniversitas  designatur,  possunt  per 
seplem  hos  marlyres,  universi  evangclica> 
Icgis  marlyres  figurari.  Et  sicut  post  mar- 
lyrcs  illos  consummata  csl  maler  eorum, 
ila  post  eorum  marlyria  qui  in  fine  miin- 

15  di  siinl  ab  Anlichristo  et  suis  minislris 
martyrizandi,  sancla  mater  Ecclcsia  con- 
summabilur  tota  in  gloria  plena.  Demum 
in  novo  Testamento  invenitur  simile  pra>- 
falo  martyrio  in  bealissima  femina  Felici- 
late,  ct  scptem  liliis  ejus  martyribus  glo- 
riosissime  coronatis. 


ARTICULUS  VIII 


ELUCIDATIO    CAPITULI   OCTAVI    :    JUDAS    VERO    MACHAH.EUS,    ET   QUI   CUM    ILLO    ERANT, 
INTROIBA.NT    LATENTER   I.N   CASTELLA. 


0' 


^UONIAM  Deus  gloriosus  post  tempesta- 
lcni  tranquillitatcm  largitur,  descri- 
biliir  hic  qualilcr  populum  suum  lamen- 
labiliter  conculcalum  cwpil  mirabiliter 
c.xallare,  fecilque  triiimpharc.  Et  qua"  hic 

\Mnch.m.  scribuulur,  in  primo  jibro  pr;chabila  sunl. 

"•  Judas  vero  Machabceus,  cl  qui  cum   illo 

erant,  videlicet  fratres  ct  consanguinci 
ejus,  et  qui  in  Judaismo  permanscrunt, 
introibant  latenter  in  castella  Judseae,  quae 
gcntiles  ministri  .\ntiochi  obtinuerunl  ct 
inhabilavcrunt  ad  tempus  injusle.  Idcirco 
latenter  et  nocturnis  tcmporibus  ac  per 
insidias  poterant  expugnari.  Et  invoca- 
Ijant  Dominum,  ul  voccm  sanguinis  ad  se 
clamantis  audiret.  Opprcssio  enim  et  in- 
terfectio  innoccnlium,  esl  iinum  de  qua- 
tuor  peccatis  claniantibiis  ante  Deum,(pia; 
specialiter  exigunt  desuper  fieri  ultioncm. 


C       Videns  auteni  Philippus,  quem  Antio- 
chus   iii  Jcrusalein   posuit   principem    ad  ii.i/ncA.v, 
affligenduni  Judaeos,  ut  dictum  est  antc,  "■ 
paulatim  virum  ad  provectum  '  venire,  id  •profeeum 
esl  Judam  successive  magis  ac  magis  praj- 
valere,  ad  Ptotenurum  ducem   Cir/csi/ria' 
e(   Phccnicis  scripsit.  Quffirilur,    an    iste 
Philippus.  fueril  ciii  in  primo  liliro  K^gi-  i.i/ncA.vi, 
lur  Anlioclius   suum   filium  conimisisse.  "•'■'■ 
Et  dicunt  quidam,  qiiod  imo.  Gontra  quos 
objicil  quidam  :  Prinio,  qiioniam  isle  Phi- 
lippiis  riiil  in  Jcrusalcm  ;  alius  aiitcm,cum 

D  rege  in  Perside,  quando  faclum  est  bellum 
islud.  Secundo,  qnoniam   islc  fuil  Pliryx  ii.UmA.v, 
natione,  ut  patuit  ante  ;  altcr  aiitcni  erat  '"• 
collaclaneus  Antiochi,  ut  capilulo  ferliir  ihi<i.<x.io. 
sequenti.   Sed    isla^    objectioncs    vidcnliir 
inanes.  Si  enim  bcne  pcnsenlur  riua'  liic 

.....  .  .  I.t/ncn.  III, 

ct  tertio  prtmi  libri  capilulo  scripla  sunt,  iieueq. 


360 


ENARRATIO    l.N    CAP.  VIll    LIBRI    SEr.UNDI    MAr.HAB.RORU.M. 


ART.   VIII 


I  J/ac/i.ni 
38,  39. 


missio  isla  ad  PtolemaMim  facla  per  Phi-  k  propter  tesfamcn/mn  quod  erat  ad  patres 

lippum,  prsecessit  iter  Antiochi  ad  Persi- 

dem.  Ad  aliam  posset   quis  dicere.  quod 

Phiiippus  iste  e.\  uno  latere  e.xstitit  Phry.\, 

ex  alio  collactaneus   regis.  Yerumtamen 

parva  est  vis,  aii  fiierit  idem  an  alter. 

Al  iUe,  scilicet  PlolemEeus,  cclociter  iiii- 
sit  Nicanorein,  datis  ei  viginti  millibus, 
etc.  adjinicto  Gori/ia.  Yidetur  ista  histo- 
riadissonare  a  dictis  in  primo  libro,quum 
,  scriptum  sit  ibi :  Elegit  Lysias  Ptolemseum 
et  Nicanorem  et  riorgiam,  et    misit  cum 


eorum,  id  est  propter  conservationem  ve- 
teris  Testanieuti  in  suo  vigore,  vel  pro- 
pter  adiinplelioncni  proniissionis  factic 
Patriarchis  de  conservanda  eorum  poste- 
ritatc. 

Convocatis    autem  Machabwus   septem 
mUtibus,  qui  cum  ipso  erant.  Contva.  hoc 
objici  potest,  quoniam  primo  libro  habc-  i.i/ncA.iv, 
tur,  quod  eranl    tria  inillia  lantum.  Res- "' 
pondetur,  quod  ibi  numerantur  qui  ceteris 
magis  crant  armati.  Rogabat  ut  fortiler 


eis  quadragiula  millia  viiorum  et  septem  ^cQntenderent,\A  est,  pugnarent,  ««te  ocm- 


millia  equitum.  Porro,  quod  hic  et  ibi  de 
eodem  bello  fil  scrmo,  constat  ex  eo  quod 
ibid.  41.  additur  ibi  et  hic  de  conventione  merca- 
torum  ad  emendum  Judffios,  quos  prsesup- 
ponebant  vincendos.  Nam  subditur  hic  : 
Con-itituit  aiitem  Nicanor  regi,  id  est,  ad 
commodum  regis  Antiochi  ordinavil,  vel 
regi  ante  suum  recessum  asseruit,  ul  tri- 
butum  quod  erat  dandum  Romanis,  qui- 
bus  tributarius  fuit  Antiochus,  de  capti- 
vitate  Juda-orum   supplcret,   id    est,    de 


los  habentes,  id  est  recordantes,  conlumc- 
liam  (jua'  in  loco  sancto  esset  illata,\A  est, 
quam  perfidi  illi  intulerant  templo;  itetn- 
que  injuriam  civifatis  Jerusalem  habitw 
ludibrio  et  contemptui ;  adhuc  etiam  ve- 
teruminstituta  convulsa,  id  est,  praecepta 
patribus  dala,  esse  violata.  Yel,  per  vetc- 
rum  institula,  intelligendse  sunt  ordina- 
tiones  aliquse  a  Judaeorum  senioribus  fa- 
ctae.  Itaqiie.  propler  tanta  adversariorum 
facinora,  eos  crederent  expugnandos.  Ad- 


pecunia  quam  accepturum  se  praesumpsit  C  monuit  autem  eos  de  auxiliis  Dei,  id  est, 
pro  Judaeis  vendendis,  promittens  se  no- 
naginta  mancipia,  id  est  servos  seu  sup- 
posita,  Judceorum,  talento  distracturum , 
id  est  pro  uno  talento  daturum  ac  undique 
dispersurum.  Ad  istud  respondcndum  vi- 
detur,  quod  Philippus  primo  scripserit 
Ptolcnifeo,  a  quo  missa  fuerunt  viginti 
millia  :  quibus  paulo  post,  anle  congres- 
sum  contra  Judam,  Lysias  addidit  alia  vi- 
ginti  millia,  et  equitum  millia  seplem. 
E-r  quibus,  sciliccl    Judaeis   ciim  Juda 


qualiler  Deus  adjiivit  frequenter  patres 
eorum,  sicut  in  Exodo,  Judicuin,  Regum, 
et  Paraliponienon  libris  narratur ;  ef  dc 
pnvlio  quod  eis  adver.sus  Galatas  fuit  in 
Babijlonia,  ubi  ut  ad  rem,  id  est  ad  pu- 
gnam.  ventum  cst,  Macedonibus  sociis  hw- 
sifantibus,  id  est  metuentibus  Macedoni- 
bus  exsislcntibus  cum  Judaeis,  ipsi  Judaei 
so/i  exsislentes  sex  millia,  peremerunt 
cenfum  viginli  miUia.  De  isto  bello  non 
legitur  alibi  in  Scripturis,  neque  in  Jose- 


exsistentibus,  quidam   formidantes,  pro-  D  pho  :  et  tamen  mirabilius  fuisse  videtur, 

pter  multitudinem  adversariorum,  et  non 

credentes  divina-Jusdfice,  id  est  non  satis 

sperantes  quod  justitia  Dei  eis  auxiliare- 

tur,  eorumque  inimicis  adversaretur,  in 

fugam   vertebantur.  Alii   vero  Dominum 

deprecabantur ,  ut  eriperet  eos  de  impio 

Nicanore,  qui  eos  priusquam  cominus,  id 

est    prope,    veniret,   vendiderat   dicendo, 

quod  daret  nonaginta  mancipia  Judaeorum 

pro  talento  ;  et  si  non  propter  eos,  id  est, 

si  nou  propter  ipsorum  merita,  sed  tamen 


quod  in  primo  libro  leguntur  tria  millia  ibid.w.a. 
Judaeorum  missa  a  Jonatha  regi  Demetrio,  ^*- 
occidisse  in  Antiochia  centiim  millia  ho- 
minum. 

Constituit  ilaque  fratres  suosduces  utri- 
que  orclini,  iinicuique  eorum  commisso. 
Et  dicunt  aliqui,  quod  in  quolibet  ordine 
seii  acie  erant  aliqui  equites.  et  qiiidam 
pedeslres.  quum  tamen  nec  in  isto,  neque 
in  libro  primo  legatur  Judas  equis  usus  in 
praeliis.  Simonem  el  Josephum  et  Jonathan . 


ENARRATIO    l.N    CAP.    IX    I.IBni    SKCliNDI    MACIIAB.EORUM.    —   ART.    IX 


361 


I  Mnch 


Dettt.  XX 
!-4. 


Sum,  \,'i. 


I  Mach,  IV, 


Josephus  istc  dicilur  1'uisse  is,  qui  primo 
■  libro  Eleazarus  appellaliir  :  (lucin  diiode- 
cinio  libro  .\ntiquilatum  Josepluis  nomi- 
nat  j  Sapluim.  .!(/  Iioc  elidin  ab  Estlrn  lc- 
cto  sancto  libro.  Iste  luit  alter  ab  Esdradc 
Babylonc  rcverso.  Itaqiic  Esdras  iste  legit 
ex  liiiro  Moysis  aliqiia  verba  pro  piignato- 
rum  confoitatione.  juxta  illud  Deulcrono- 
.  mii  :  Appropinquante  prselio,  stabit  sacer- 
dos  ante  aciem,  ct  loquetur  :  Audi,  Isracl, 
nolite  timerc.  quia  Dominus  in  mcdio  ve- 
slri  est.  Et  dato  sii/no  dc  adjutorio  Dei 
eismox  adfuturo.Quod  signum  potuit  esse 
clangor  tubarum  in  ipso  congressu.  jiixta 
illud  Numerorum  :  Si  exicritis  ad  bellum. 
clangelis  ululantibus  tubis,  et  erit  iccor- 
datio  vestri  corani  Domino.  ut  eruamini  dc 
manibus  inimicoriim  vestroriim.  hi priina 
acie  ipse  dua:,  scilicet  Judas,  commisit  cum 
Xicanore,  id  est  contra  Xicanorem  et  aciem 
ejus.  Et  facto  sibi  adjutorc  Oriiiiipolcidc. 
interfecerunt  Judas  et  sui  super  novcin 
inif/ia  lioiniiiuiii.  Verumtamcn  primo  libio 
habetiir,  Tria  millia.  .\d  qiiod  icspondctur. 
quod  in  acie  Xicanoris  tria  millia  corruc- 
runt;  in  toto  autem  adversarioruni  exerci- 
tu,  novem  millia.  Scd  reversi sunt  Judas  et 
sui  liora  conclusi,  id  est  detenti,  quoniani 
imminebat  hora  in  qua  coepit  celebratio 
sabbati  :  in  quo  quamvis  potuerunt  pu- 
gnare  se  defendendo,  non  tamen  spontc 
et  sine  necessitate  alios  invadendo  aiit  in- 
sequendo. 

Et  exhis  (jui  cuni  Tiniothco  el  Baccliidc 
erant  contra  se  contendentes,  id  cst  con- 


.\  tra  ipsos  Juda^os  pugnantes,  super  viginti 
millia   interfecerunt  Judaei  cum  principe 
suo  Juda.  De  isto  bello  habetur  primo  li-  iJ/acA.v. 
bro.  Ibi   tamen   habetur.  Octo  millia;  scd 
additur  ibi  de  alio  bcllo,  ct  potcrant  simul 
esse  plus  quam  viginti  millia.  Ibi  tamen 
non  fit  sermo  dc  Bacchide;  putantque  ali- 
qiii  quod  Bacchidcs  iste  sit  alter  ab  illo, 
qucm  in  primo  libro  legitur  cum  Alcimo    mti.m, 
misissc  Dcmctriiis.  Et  qiium  arma  eorum  '•"■ 
collegis.sent,  diligcnlcr   omnia   composue- 
runt  ifi  locis  opportunis,  ut  suo  tempore 

B  ulerentur  eisdem. 

El  ijHuin  cpinicia,  id  est  fesla  de  victo- 
riis  contra  Iiostes  oblentis,  ad  rcgratian- 
diim  Deo,  agerentur  in  Jerusalem ,  eos  qui 
sacras  januas  lempli  inceiideranl ,  id  esl, 
Callislhenem,  qiii  fuit  in  hoc  principalis, 
incenderunt,  etc.  Facinoro.sissimus  autem 
Xicanor,  qui  mille  negotiantes,  id  est  mer- 
catores,  ad  Judworuin  venditionem  a  se 
faciendam  adduxerat.  Porro  an  mercalo- 
rcs  illi  fuerunt  millc  dumtaxat.  an  plurcs, 
ita  quod  ponatiir  hic  numerus  detcrmiiia- 

G  tus  pro  indeterminato,  videtur  ambiguum. 
Huniiliatu.s  au.rilio  Domini  ab  his,  quos 
nullos  existimaverat,  deposita  veste  glo- 
riu',  id  est  veste  sua  pretiosa,  ne  agnosce- 
relur,  per  mediterranea  fugiens  sccretius 
quo  valebat,  solus  venit  Antiochiam,  etc, 
vel  quia  omnino  solus.  vel  quia  cum  paii- 
cis  venit  illuc  ;  et  pncdicabat  proteclorcni 
Deum  habere  Judceos.  Hoc  dixit,  suam  de- 
jcctioneni  excusando  magis  quam  Deuin 
laudando. 


ARTICULUS  IX 


EXPLA.NATIO    CAPITILI    .NO.M   :    EODEM    TEMPOHE    A.XTIOCllUS    I.MIO.NESTE 
REVERTEBATUR   DE   PERSIDE. 


[OBS  sceleralissimi  Anliochi  hoc  loco  ])  scpolis,  quse  primo  libro  Elymaidcs  niin-  iMnch.w, 
describitur. £"(«/<?//(  lemporc  Antiijchus      cupatur  ;  quam  cur  introieril.  diclum  esl  '"'• 
inhoueste  rcvertebatur  de  Perside.  Intra-      ibi.  El  quum  venisset  circa  Ecbatanain  ci- 
verat  enim  eam  urbem  quce  dicitur  Per-      vilatem,  elc.  ;  de  qua  fit  mentio  in  Judith 


362 


E.NARRATIO    L\    CAP.    IX    LIBRI    SECINDI    MACHAB.EORIM. 


ART.    IX 


JudilhiJ- 
3;\Esdr.\y 


Is.  XXVIII 

19. 


Jer.%\i,H 


ct  Esdrae  libris.  Jmsifaffitari  cin-rum  si/ie  A 
intermissione  :  iit  molestiam  sibi  factam 
in  Judspis  ulciscerctur  ;  civlesli  eiim  judi- 
ciu  perurgcnlc,  id  est,  Dco  coeli  juslo  judi- 
cio  permittcntc  impiuni  illum  sic  furere 
contra  Juda-os;  ct  cx  consequcnti  prjeci- 
pere  curruni  sic  agitari.  ad  quod  conse- 
cuta  est  ruina  el  conquassalio  corporis 
sui  ;  quod  fuil  effective  a  Dco.  qui  per- 
misil  illum  sic  insanirc,  quatenus  hanc 
plagam  incurrerct,  eo  quod  ita  superbe 
locutus  cst  venluruni  se  Jerosoli/mam .  d 
confjeriem,  id  est  coUectioneni  et  cumu-  B 
lum,  scpulcri  Juclworum  eam  facturum, 
hoc  est,  quod  occideret  universos  in  Jeru- 
salcm  commorantes  Judeeos,  ita  quod  ipsa 
fierct  occisorum  scpulcrum. 

Sed  qui  universa  conspicit  Dominus 
Deits,  percussit  eum  insanabili  et  invisi- 
hili  plaga,  quse  intra  viscera  fuit  lalens. 
Non  tamen  fuit  correctus.  Ul  enim  finivit 
hunc  sermonem,  apprehendit  eum  dolor 
dirus  viscerum.  Et  quidem  satis  jiisle,etc. 
Super  /icec  aulcm  et  superbia  replelus, 
ignem  iracundise,  indignationis.  impalien-  C 
tiae.  animo  spirans,  id  est  evaporans  ani- 
mo,  id  est  corde  ct  etiam  corpore  pcr  ver- 
ba  comminatoria  turbulentosquegcstus,«« 
Judceos :  sicut  de  ncquissimo  Daciano  san- 
clus  recitat  Augustinus  ;  contigil  illum 
impelu  euntem,\A  est  cclerrime  proceden- 
tem  in  sua  quadriga.  de  curru  cadere  :  et 
forsan  currus  rcversabatur.  Isque  qui  sibi 
vidcbalur  fluclibits  maris  imperare,  supra 
humanum  modum  superbia  repJctus,  et 
montium  allitudines  in  statera  appendere, 
clc.  id  est,  tani  supcrbc  sc  habuif.  ac  si  D 
hoc  putasset.  Eslquc  isle  sermo  hyperboli- 
cus,  ad  innucndum  inhumanum  fastum  et 
arrogantiam  ejus.  In  gcslalorio,  id  est  in- 
strumento  facto  ad  portandum,^o;-?a6rt/i/r. 

Hinc  ergo  coepit  ex  gravi  deductus  su- 
pcrbia,  id  est  cx  delcstabili  ct  importabili 
elatione  ad  cxlrcmain  calamitatem  deje- 
ctus,  ad  agnitioncm  siti  venirc  :  juxta  il- 
lud  Isaije,  Tantummodo  sola  vexalio  dabit 
inlcUectum  auditui.  Unde  per  Jeremiam 
Uominus  ;  Castigo  te,  inquit,  ne  tibi  in- 


noxius  videaris.  El  ait  :  Juslum  esl  sub- 
dilum  esse  Deo,  cujus  juslam  vindictam  in 
me  ipso  experior,  el  morlalem  non  paria 
Dco  scntire  :  ex  quo  apparel,  quod  divi- 
num  quid  impie  sensit  de  se.  Orabat  au- 
lcm  sceleslus hic Dominum.a  qiio  non  cssct 
miscricordiam,  id  est  veniam  pcccatorum 
ct  gratiam.  eonsccuturus  :  quoniam  ejus 
oratio  et  poenitcntia  non  provcnil  ex  zelo 
justitite,  ncquc  ex  carilate.  ncquc  ex  odio 
culpcP,  sed  ex  timorc  pure  servili.  el  desi- 
derio  evadcndi  afflictiones  corporalcs  quas 
incidit.  Sic  et  dc  Esau  scribit  Aposlolus, 
qiiod  non  invcnit  pcenitenti;c  locum.quan-  Hebr.xu, 
quam  cum  lacrimis  inquisissct  cam.  Dein-  '"■ 
de  multa  et  magna  promisit,  ut  misericor- 
diam  conspqucrctur.  id  cst  curationcm  et 
evasionem  suppliciorum  divini  j\ulicii.  El 
civitatem  Jerusalem,  quam  paulo  ante  vo- 
lebat  tacere  sepulcrum  congesloruiii,'id  est 
Judaeorum  occisorum  simul  accumulato- 
rum,  optat  reddere  liberam  a  tributo,  ac 
Judwos  ceqttales  in  privilegiis  Alheniensi- 
biis  facere  pollicelur.  Erant  quippe  Athc- 
nienses  privilegiati  et  liberati  in  multis, 
quoniam  philosophise  studium  viguit  ibi. 

Et  desperans  de  sua  curatione  :  nam 
sensit  dolores  suos  augcri  assidue ;  scripsil 
JuJa'is,  in  quos  scivit  se  gravius  cxcessis- 
se  ;  Optimis  civibus  Judceis  phtrimam  sa- 
Iiitem,  etc.  Si  ex  sententia  cuncta  vobis 
sunt,  id  est,  omnia  prospere  ad  libitum 
vcstrum  vobis  eveniunt,  ma-Timas  agimus 
gratias.  El  ego  infirmifate  gravi  iippre- 
hensi/s,  non  desperans  memetipsvm.  Jam 
dictum  est,quod  scripsit  desperans  de  sua 
curationc.  Idco  videtur  ista  mendaciter  lo- 
qui,  prsesertim  quum  subdaf,  sed  spem 
miilfam  habens  cffugicndi  infirmifatem. 
Ex  quibiis  eliam  verbis  elieifur.  quod  ti- 
morc  mortis  ct  dcsiderio  corporalis  sani- 
tatis,  dixit  et  scripsit  atque  poenituit,  non 
amore  virtutum. 

Bc.ipicicns  auie,ii,\d  est  ego  perpendens, 
quod  pater  meus  Antiochus  Magnus  osfen- 
dil,  qiii  posl  .sc  susciperet  pri/icipatum, 
scilicet  quod  Seleucus  filius  ejus  senior 
succederet  sibi  in  regno,  ut  si  quid  contra- 


ENARRATIO    IN    CAP.    IX    I.inRI    SKr.lNDI    MACHAR.EORUM. 


ART.    IX 


363 


riinii  nccidcrcl  <iii/  ililficilc  iiiiutinrcliir,  A 
i(i  cst.  si  a!i(|iia  ardua  ot  adversa  ncgolia 
evcniront,  sciciilcs  Iii  qui  in  rci/ionibiis 
er/uit,  id  est  habitatoies  regionum  ipsius, 
<-iii  csscl  suiiiiiiii  rcriiin  ilcrcUcta,  id  est 
guhernatio  regni  cominissa.  non  lurhurcn- 
liir  iiiimoderate,  vidciicet  eerti  ad  quem 
dei)ercnt  recurrere  in  talihus  causis.  Ail 
Inrc  iviisidcraiis  dc  pro.rliiio  polcntcs  ijiios- 
(jKc  ct  vicinos,  id  est  r(>ges  aut  principes 
in  gyro  regni  mei  hahitantes,  iiisidiiiri 
lciiiporihus.  id  est  ohscr^are  quihiis  tem- 
poril)iis  possent  rcgnuni  meum  commodiiis  B 
impugnarc,  c^  cvcnluni  exspectantes ,\A  est 
opportiinitatem  seu  effectum,  in  quo  hoc 
possent  implcreiquod  maxime  esset,  quan- 
do  non  scirctur  quis  esse  deheret  succes- 
sor  mcus  in  regno  :  ideo  designavi  Antio- 
liiuiii  filinin  nicuiii  rcgcin,  id  cst,  instilui 
quod  ipsc  mihi  succedat  in  regno,  qucm 
s-vpe,  recurrcns  in  superiora  regna,  scili- 
cct  Persarum  atquc  Medorum  aut  aliorum. 
iiiidtis  tcslruiii  coiniiiciidiici.  Isliid  vide- 
tur  hlanduin  iuagis  quam  veriiin.  El  scri- 
psi  a<l  ciiin  quiv  sii/>Ject<i  suiil  in  epistola  ci  C 
missa. 

Oro  itiique  vos  memores  bencficioruiii 
pvblice  ct  privalim.  v\  est.  rogo  Ut  vos 
ipsi,  rccordantes  hencficiorum  qua>.  vohis 
exhihui  manifesteet  in  privato(qu8e  tamen 
beneficia  pauca  aut  niilla  fuisse  videntur: 
nisi  forsan  ante  coiifirmationem  suam  in 
regimine,  quando  suam  occultans  mali- 
tiam,  cunctis  se  prEchuit  gratiosum),  ui 
uniisqiiisqiie  restrum  coiviervet  fidem,  id 
est  fidclitatem,  ad  me  el  ad  filiiim  meiim. 
Confido  enim  eum  modesle  cl  Iiuinnne  actii-  D 
runi :  quod  utique  spectat  ad  regem,  ne 


I.I/flC/i.vr, 
U,  15,  5j, 
56. 


Jbhl. 


ahiilatur  magniliKline  pnlcslalis,  el  cle- 
nicnlia  decorelur.  Unde  el  rex  apiim  carel 
aculco.  £l  scqucnlcm  jirojiosiluin  iiicuin. 
coiniiiuncm  voliis  fore.  id  csl  piiiiii  cl  jii- 
stiim.  sicul  el  cclcris,  nc  pcrsoiiariiiii  ac- 
ccplor  cxsislat. 

Iijilur  Iiomiclila  cl  bliisplicmus,  pcssimc, 
id  est  aliocissime,  ncc  ad  salutcm,/)(VY'M.5- 
sus  <i  Dco.  miscrablli  obilii  vita  dcfiinctus 
csl.\(\  csl  vila  privatus.Undeelicilur.  qiKid 
non  vere  pcrnituit.  Transfcrcbal  aiitcm 
<-orpus  (\jus  dc  ioco  illo  ad  scpulcrum  pa- 
Irum  siiorum,  Pliilippus  collactancus e/us, 
id  est  eodem  lacte  nutritus  :  dequo  primo 
lihro  plenius  conlinctur.  Dicitur  aiitcm  hic, 
quod  Anliochus  ohiil  in  niontibiis.  Nihilo 
minus  pr»allegalo  capitiilo  lcgitur  dcci- 
disse  in  lcctum,  vidclicct  post  lapsum  dc 
curru,  de  quo  ihi  nil  h^gitur.  Qui  metueiis 
Antioclii  filium,  ad  Plolciiiiriini  Pliilome- 
torem,  regem  iEgypti,  qui  rnil  rilius  Ptole- 
mici  Epiphanis.  «/>/■//.  Primo  laiiicn  vcnit  el 
occiipavit  Anliochiam,  ct  praMuil  ihi.  ¥\\\-  ibi<i.63 
us  autem  Antiochi  adheesit  Lysi»,  et  oppo- 
siiil  se  Philippo,  et  cum  in  Antiochia  op- 
pugnavit  :  quam  conlra  rcgcni  tcncrc  nou 
valens,  fugit,  iil  dicluni  est,  in  jEgyptum. 
Ex  isto  doccmiir  capiliilo.  quam  metuen- 
da  sinl  Dei  judicia.  cl  qiiani  iiiiilta  ad  vc- 
ram  requiranlur  contrilionem.  Quod  item 
pliirimi  vidcntur  poenitcre  in  angustiis  et 
cxlremis,  non  tamcn  salubrilcr  :  qiioniam 
ex  servili  timore,  non  cx  dilcclione  nec 
zclo  jusliti» ;  nec  sincere,  quoniam  Deum 
oficndcrunt,  sed  propter  mala  pcenalia  et 
setcrna  supplicia,  quee  sibi  immincic  ve- 
rcntur.  Temporc  ergo  sanilalis  ct  juvcnlii- 
tis  cst  pipiiitcudiim. 


Ihulem. 


364 


ELNARRATIO    I.N"    C.AP.    X    1.IBB1    SECUM)!    MACHAB.EORtM.    —   ART.    X 


ARTICULUS  X 


DECLARAllO    CAPITUl.I   DF.CIMl    :    MACIIAB.EUS    AUTEM.    ET    nUl    CUM    lULO    EBA.^T. 


1  Mach.  IV 
36  et  seq. 


UBe/j.wiv. 
14. 


•/udic,\^\5 


I  Macb.  VI 
14. 


Jbid.  17 


11  Mnclt.n 
»1. 


PURGATIO  tcmpli,  et  varia  bclla  Ma-  A 
chabaM,  hic  dcscribuntur.  Machnbwus 
autem,  et  qui  cum  illo  erant,  Domino  se 
protegente,  tcmplnm  ct  civitatem  Jerusa- 
lem  reccpit,  id  est  recuperavit.  Aras  au- 
tcm,  etc.  Ista  pleniiis  siinl  descripta  atque 
exposita  primo  libro  :  idcirco  pertrans- 
eundum.  Et  cle  ignitis  lapidibus  igne  con- 
ccjtto,  id  est  excusso.  Dicuntur  autem  igni- 
ti  lapides,  qui  duri  et  apti  sunt,  ut  ignis 
excutiatur  ex  eis.  Rogabant  Dominum,  ne 
amptius  malis  ta/ibus  incidercnt,  id  est, 
tam  feroces  persecutiones  et  clades  a  per-  B 
fidis  sustinerent  ;  .^cd  ab  ipso  mitius  cor- 
riperentur,  et  non  barbaris  ct  blmphcmis 
hominibus  tradercntur.  Ita  ct  David  ait  : 
Melius  est  inilii  incidere  in  manus  Domini 
(nuiltse  enini  miserationes  ejus).  quam  in 
manus  hominum.  In  libro  Judicum  filii 
Israel  etiam  leguntiir  Deo  offenso  dixisse: 
Redde  tu  nobis  quidquid  libi  placet.  Thjir- 
sos,  id  est  baculos  scu  medios  frutices,  ex 
quibus  rami  hinc  inde  procedunt  ac  oriun- 
tur.  e1  ramos  pra'fcrcl>ant  ci,  id  est,  addu- 
cebant  ad  reverenliam  Dei,  //ui  prosperavit  C 
mundare  locum  suum,  id  est,  prosperum 
dedit  successum  purgandi  templum  per 
Judam  et  suos. 

Hic,  scilicet  filius  Antiochi,.s««ct'jjto  re- 
gno,constituit  sujjcr  negotia  regni  Lysiam 
quemdam.  Et  Antiochus  pater  hujus  An- 
tiochi  constiluit  super  negotia  regni  in 
magna  parte  Philippum,  ut  libro  primo 
dictum  est.  Antiochus  vero  filius  prsefati 
Antiochi.  a  Lysia  nutrilus.  praefecit  eum 
totius  regni  negotiis.  X"/»  Ptolema'us  qui 
dicebatur,  id  est  cognominatus  est,  Mi'-  D 
cer :  nam  supra  facta  est  mentio  de  alio 
Ptolemseo  ;  Justi  tcna.v  erga  Juda'os  cs.se 
constituit,  id  est,  decrevit  se  juste  habere, 


non  fyrannice  neque  inique.circa  Judffios. 
Condoluit  enim  eorum  miseriis  et  pressu- 
ris,  quas  ab  Antiocho  et  ejus  ministris  sus- 
tinucrunt.  Idcirco  non  voluit  eos  injuste 
gravare.  Hinc  siibditur  :  et  pracipue  pro- 
pfcr  iniquitatem,  id  est  iniquam  oppres- 
sionem,  qua'  facta  erat  in  eos  ;  et  pacifice 
cum  eis  agere  voluit.  Sed  ob  hoc  accusa- 
tus  ab  amicis,  vel  suis,  vel  Antiochi  regis: 
dc  quo  subditur,  apud  Eupatorcm,  id  est 
Antiochum  Antiochi  Nobilis  filium;  quam 
frequcnter  proditor  nudiret.  id  est,  quum 
sa-pe  audiret  se  proditorem  vocari ;  vcl, 
quum  Antiochus  Eupator  audiret  multo- 
ties,  quod  Ptolemaeus  iste  proditor  esset, 
eo  quod  Cgprum  sibi  creditam,  id  est  suse 
commissam  custodiae  n  Philometore  rege 
.Egypti,  deseruisset ,  et  ad  Antiochum  Xo- 
bi/cm  trans/afus,  id  est  sponte  profectus, 
et  de  ejus  familia  factiis,  ctiam  ab  eo  re- 
cessissct,  non  satisfaciendo  ejus  crudelitati 
circa  Judseos,  veneno  vitam  /inivit  :  et  sic 
injusle  interfectus  est,  saltem  quoad  cau- 
sam  Judaeos  respicientem. 

Gorgias  autcm,  quum  esset  dux  loco- 
rum,  id  est  princeps  aliquarum  tcrrarum 
vel  urbium  circa  Judseam,  assumptis  ad- 
venis,  id  est  extraneis  ad  ejus  auxilium 
confluentibus,  frequenter  Juda'os  dc/je//a- 
bat  quosdam,  videlicet  quos  hinc  inde  im- 
provise  invasit.  Juda'i  vero  qui  tenebant 
opportunas  munitiones,\A  e%\  congrua  for- 
talitia  in  Judsea,  fugatos  ab  Jeroso/gmis 
gentiles,  id  est  a  Juda  aut  suis  inde  expul- 
sos,  suscipiebant  ad  pugnandum  adversus 
eos.  JJi  vero  qui  crant  cum  Macha/m'0, 
mu/ta  vi  insistentes,  id  est  valde  fortiter 
obsistcntes,  Joca  obfinuerunt.\d  cst,  forla- 
litia  kluma-orum,  quibus  praeerat  Gorgias, 
expugnaverunt.  Machabceus  ad  eas,  quce 


E.\ARRAT10    IN    CAP.    XI    I.IBRI   SECINDI   MACHAB.EORU.M. 


ART.    XI 


3655 


amplius  perurgebant ,  pugnas  conversus 
est,  id  cst.  fontra  forliorcs  advorsarios,  ct 
conlra  iinpiignationes  acrioros  personali- 
lcr  (liniicavit  :  in  quo  patet  strenuitas  et 
audacia  ejus. 

///  vero  qui  cum  Simone  erant,  id  est 
Juda^i  e.xsistentcs  cum  Sinione  fratre  Ma- 
chahxi,  cupiilitate  ducti,  a  (juibusdam  ijui 
in  lurrlbu^  eranl,  suasi  sunt  pecunia  ;  et 
scptuaginla  miUibus  didrachmis  acceptis, 
dimiserunl  quosdam.  id  cst,  pccuniani  ac- 
ccperunf  a  quibusdam  gentilibus  obscssis 
in  turribus,  quos  permiserunt  effugere. 
Quum  autem  Machaba>o  nuntiatum  hoc 
esset,  congregatis  principibus,  id  est  du- 
cibus  sui  e.xcrcitus,  quos  sibi  substituil, 
accusavit  quod  pecunia  fratres  vendidis- 
senl,  id  est,quod  pro  pecunia  permiserunt 
fugcre  multos  gentiles,  qui  postca  occide- 
runt  Jud;eos,  sicque  illoriim  evasio  fuit  oc- 
cisorum  ab  eis  Judeeorum  perditio.  Hos 
ergo  Judieos  proditores  factos  per  accepti- 
onem  pccunise  pro  adversariorum  evasio- 
ne,  interfecit  Judas. 

Consequenter  describitur  mira,  magna,  ac 
coelestis  victoria  Judieis  contraTimotheiim 
et  suos  concessa.  At  Timotheus,  etc,  con- 
vocato  exercilu  peregrina ,  id  est  extra- 
neae,  multiludinis,  et  congrcgalo  equitatu 
Asiano,  id  est  bellatorum  ex  Asia,  advenil 
quasi  armis  Judaiam  capturus.  Macha- 
boius  autemel  qui  cum  ipso  erant,depreca- 
banlur  Dominum,  ad  altaris  crepidinem, 
id  cst  extremilatem  in  circuitu,  provoluti. 


A  ut  in iniicis eorum esset  inimicus,  secundum 

quod  impii  erant  (odit  enim  omnes  qui  Ps.v,--. 
operanlur  iniquitalem,  el  odio  sunt  Deo  *'"/'■'"*■•'■'■ 
impius  et  impietas),  sic  ut  ilios  lcmpo- 
ralilcr  refrenaret  atque  prosterncret,  ne 
diutius  populum  Dei  vexarcnl,  ct  euitum 
impedirent  divinum.  Et  post  orationeta 
longius  de  civilale  Jerusalem  proceden- 
tes,  neadversarii  intrando  Judteam,  damna 
ei  intcrrenl,  proximi  hoslibus  effecti,  re- 
sederu/il. 

Primo  autem  solis  orlu,  videlicet  val- 

B  de  mane,  ulrique  commiserunt  pugnain, 
scilicet  Judas  cum  suo  exercitu  contra  Ti- 
mollieum  ac  suos.  Isti.  scilicet  Judas  et 
sui,  vicloria^  et  prosperitatis  sponsorem 
cum-  virlule  Dominum  haben les :  Dominus 
enim  in  Deuteronomio  et  alibi  ssepe,  spo- 
pondit  fiilelibus  bellaloribus  suis  trium-  Detii.xwm, 
phuin.  Itaque  cuin  virlule,  id  est  cum  ef-  '":/«'• 

*  ^  XXVI,  i,  8. 

ticacia,  vel  cum  fide  et  spe  habebant  Dcum 
Iriumplii  sponsorcm,  in  quo  solo  spera- 
banl.  nii  aulcm.  piita  Timolheus  ac  sui, 
ducem  belli  animum  habebant,  id  cst,  in 
C  piopria  animositate  ac  robore  confide- 
bant.  Sed  quum  vchemens  pugna  essel,  a/i- 
jjarueruiit  adversariis.  scilicet  Timotheo 
et  suis,  de  ccelo  missi :  nam  sancli  angcli 
erant  in  Judaeorum  missi  subsidium  ;  viri 
quinque  in  equis,  id  est  angeli  in  specie 
virorum  eq\xes{v'mm,.JudceisducalHm  pmr- 
staiiles.  Denique,  qute  sequuntiir  difficul- 
tatem  non  habent.  De  hoc  autem  pra»lio 
videtur  textus  loqui  primo  libro.  i.i/acA.v, 

6,  7,  37-«. 


ARTICULUS  XI 


DECLARATIO   CAPITULI   U.NDECIMI    :    SED    PARVO    POST   TEMPORE,    [.VSIAS    PROCURATOR    REfilS. 


MIU.\BILIS  victoria  contra  Lysiam  da- D  s'''//w/).s'  .se  civilalem  Jerusalem  captani 
ta  Juda?is,  hic  rccitatur.  .^cd  parvo  gcnlibus  hiibilacittiim  faclurum.  Pra^sum- 
jjos/ gesta  in  prtecedenti  capilulo  scripla  psit  eniin  sc  occisuruin  aut  cvccturum  om- 
lernpore,  Lgsias,  etc,  congrcgalis  ociogin-  nes  Judsos  in  Jcrusalcm  commorantes,  et 
ta  millibus,  veniebat  adversus  Ju<la'os,ejci-      positurum  in  ea  habilatores  gentiles.  Tein- 


366 


EXARRATIO    IN    CAP.    XI    LIBRI    SECU.NDI   MACHAB.EORUM. 


ART.    XI 


plum  vero  i»  pecunuv  quivshtm  habilu-  A  pensans,   et  intelligens  invictos  esse  Hc- 


rum,  ita  qiiod  oblationes,  decimas.  primi- 
tias.  et  sacrificia  qu»  offerri  solebant  in 
femplo,  convertiMOl  in  lucra  ac  commoda 
regis  ac  sua;  et  per  siitgulos  annos  venaJe 
sacerdotiitm,  id  est  venditurum  omni  an- 
no  pontificatum.  clc. 

Ut  autem  Machabceus  et  sui  cognove- 
runt  expugnari  prwsidia,  id  est  fortalitia 
sua  a  Lysia,  hortafus  cst  Macliaba^us  ferre 
aitjcilium  fralribus,  id  est  Judceis.  qui  in 
prsesidiis  erant  obsessi,  et  a  Lysia  inipu- 


brceos,  Dei  omnipotentis  auxilio  inniten- 
les,  id  est  eo  quod  divino  subsidio  inh»- 
rerent  ac  juvarentur,  misit  ad  eos,  etc, 
propace  facienda  inter  se  et  eos\et regem 
compiitmrum  amicuni  fieri.  id  est.  quod 
induceret  regem  prece  et  suggestione,  ad 
hoc  quod  reconciliaretur  Judaeis.  Annuit 
aufem  ^fachahanis  precibus  Lysiw.  et  quoi- 
cumquc  Machabceus  scripsit  Lgsiw,  ut  ea 
impretraret  a  rege  in  Judaeoriini  favorem, 
ea  rex  conccssif. 


Pror.svii.  gnabantur.In  tempore  enim  angustiaecom-  B      Deinde  in  textu  ponitur  epistola  Lysiae 


probatur  amicus.  Quumque  parifer  prom- 
pto  animo  procederenf  versus  Lysiam,  qui 
munitionem  Belhsurse  obsidebat,«p^a/-i<iV 
prcEcedens  eos  equcs  armis  aitreis  liasfani 
ribrans,  ad  oslendendum  quod  audacter 
aggrederenfur  adversarios  suos.  Fuitque 
eques  ille  angelus  sanctus.  in  specic  eque- 
stris  viri  apparens.  Tunc  omnes  simul  be- 
itedixerunt  misericordem  Dominum.  fe- 
rocissimas  besfias  ef  muros  ferreos  parafi 
penetrare,  id  est  qucecumque  ardua  aggre- 


ad  Judaeos,  in  qua  inter  cefera  dicitnr  : 
Quwcumque  regi  pofuerunf  perferri,  id 
est  ea  quae  poterant  Antiocho  regi  conve- 
nienter  insinuari  ac  prffsentari  ex  parte 
vestra.  exposui.  id  est,  declaravi  ei  per 
scripta  vel  nuntium  :  ct  quce  res permitte- 
bat.  concessii ,  id  est.  id  quod  disposilio 
rerum  rationabilifer  admisit  vobis  impen- 
di,  rex  indulsit.  Subditur  dafa  lifferae  hu- 
jus  :  Aniio  ce/ifesimo  qnadragcsimo  ocfavo : 
quod  infelligitur  de  annis    regni  liraeco- 


di  :  estque  hyperbole.  De  isto  bello  vide-  C  rum  ;  Dioscori  mensis.  scilicet  Junii,  in 


ij/iKA.iv,  tur  mentio  fieri  quarto  primi  libri  capitu- 
^'"-  lo.  Ibi  tanien  legitur  Lysias  congregasse 
sexaginta  millia  et  equitum  quinque  mil- 
lia.  Ibi  quoque  leguntur  de  ejus  exercitu 
quinque  iniliia  corruisse  :  hic  vero  unde- 
cim  millia  peditum,  equitum  vero  mille 
sexcenti.  Heec  aulem  videntur  posse  con- 
Jbid.  35.  cordari.  per  hoc  quod  addifur  ibi  :  Yidens 
autem  Lysias  suorum  fugam  et  Judoeorum 
audaciam.  abiit  Antiochiam.  ef  elegit  mi- 
liles,  ut  mulliplicafi,  rursus  venirent  in 


quo  sol  intrat  signum  Geminoruin,  qiii 
(iraece  vocantur  Dioscori.  Sed  oritur  qiite- 
stio.  Hfec  enim  epistola  scripta  est  morfuo 
Antioclio  Nobili,  qui  (uf  in  primo  libro  ij/ik-a.vi, 
habetur)obiit  anno  centesimo  quadragesi-  '""^ 
mo  nono  :  quomodo  ergo  scripta  esf  ista 
epistola  anno  centesimo  quadragesimo  oc- 
tavo  ?  Respondefur,  quod  iste  annus  cen- 
tesimus  quadragesimus  octavus  fuit  idem 
cum  illo  cenfesimo  quadragesimo  nono  : 
sic  tamen,  quod  exordia  hujus  anni  diver- 


Jud;eam.  Sicque  videtur  post  redisse  cum  D  simode  aceipiuntur. 


pluribus,   ct  majorem   passus  ruinam 


in 


Ef  quia  non  insensatus,  id  est  usu  ra- 
tionis  carens,  erat  Lysias.  Erat  tamen  in- 
sensatus,  id  est  vera  et  spirifuali  sapienfia 
destitufus,  secundum  quod  quidam  faten- 

Sap.\,i.  tur  :  Nos  iusensati.  vitam  illorum  aestima- 
bamus  insaniam.  Unde  quibusdam  dece- 

Catai.<,t,i.  ptis  scribif  Apostolus  :  0  insensati  Galafae. 
Secum  ipse  reputaus  factam  diiainufio- 
nem,  id  est,  minorafionem  sui  exercitus 


Regis  aufem  epistola,  isla  continebat : 
Rex  Antiochus  Lysite  fratri  salutem.  II- 
lustres  autiMn  et  nobiles.  cognatos  suos 
nominant  fratres.  Unde  secundo  Regum 
libro  Joab  ad  Amasam  :  Salve,  inquit,  mi  nBeg.^x, 
frater.  Patre  nostro  infer  deos  franslafo,  ' 
id  est  ad  dcorum  societatem  a>sumpfo  et 
deificafo,  quia  fervens  erat  iii  cultii  deo- 
ram  siiorum.  Sic  etenim  reges  patranorum 
putabant  parentes  suos  post  vitain  istain 
deificari,  sicuf  et  nos  ponimus  viros  san- 


ENARRATIO    IN   CAP.    XI    LIHIII    SRr.lM)!    M.VC.llAB.EOnUM.    —    ART.    XI 


367 


ctos  in  obihi  mox  angclis  soeiari.  Xus  oo- 
lenlcs  eos,  (jui  suiit  in  rei/no  iiostro,  siiie 
fumultu  agere,  id  est  pacifice  vivere,  au- 
divimus  Juda'os  vclle  teuere  siiiini  iusli- 
lutu)ii,  id  csl  lcgein  eis  a  Dco  sno  prieli- 
xain,  ac  proplerea poslulure  a  noliis  coiicedi 
sibi  legitima  sua,  id  est,  dari  cis  a  nobis 
liccntiani  obscrvandi  leguin  suarum  sta- 
luta.  Volciilcs  ii/ilur  liaiic  quoqac  ijciileni 
quictani  essc,  statuenles  judicavimus  teni- 
pJuni  rcstitui  iflis.  etc,  id  est,  dari  eis 
libcrtatem  servandi  rilus  et  observantias 
legis  suae  in  teinpio  :  quod  utique  jain  re- 
cupcravcrant  cl  liabcbant.quando  isla  cpi- 
sloia  cdita  liiil. 

Ad  Judceos  aulem  epislola  regis  talis 
erat  :  Rcx  Anliochus  senatui  Judceorum, 
id  est  congrcgationi  majoruin  seu  collegio 
seniorum  gubernanlium  Judaicum  popu- 
luin.  Dicitur  cnim  scnatus,  dLScncx  et  na- 
tus,  quasi  natio  senioruin  :  quoniam  se- 
niores  prudentia  et  fctate,  ad  officiuin 
prsesidentiiE  hujus  eligebantur.  Si  ralctis, 
id  est,  si  prospere  vobis  succedit,  sic  estis 
nt  volumus  :  quasi  dicat,  Diligimus  vos, 
quia  bona  volumus  vobis.  Diligcrc  eniin, 
secundum  Philosophum,  est  alicui  bonum 
velle.  Adiit,  id  est  accessit,  nos  Menelans, 
diccns,  vos  vclle  dcscenderc  ad  veslros  qui 
sunt  apud  nos.  id  est  ad  Judeeos  qui  in 
urbibus  regni  noslri  hinc  indc  moranlur. 
His  crgo  q/ii  conimeanl ,  id  est,  ad  nostra 
transeunt  loca  ex  loco  et  populo  vestro, 
usquc  ad  dicni  Iricesimum  mensis  Xan- 
thici,  id  est  Aprilis,  dexteras  damus  secu- 
ritalis,  id  est  salvum  conductum,  al  Jn- 
dan  inter  nos  habitantes,  utanlur  cibis  ct 
legibus  suis.  id  est  cibis  eis  licitis  juxta 
lcgem  suain,  aliisque  praeceptis  proprise 
lcgis  ;  el  nemo  eorum  molcsliam  patialur 
de  his  quce  jier  ignorantiam  gesta  sunl  : 
id  est  propter  praeteritas  pugnas  habitas 


A  inl(M-  noslros  cl  pnpuliiin  JiKhconiin,  in 
(|iiiliiis  .liKhci  piilahanl  sc  jiisle  niovcri  ; 
vcl  iiruplcr  alia  in  quibus  cx  ignorantia 
conlra  nostra  fecerunt  prfficcpta.  Misimus 
ii/ilcmcl  Mcnclaun/ .  id  cst,  virum  istnin 
qiicm  inisislis  ad  nos,  rcmisimus  ad  vos, 
/j/il  vds  alloqu/ilur.  informando  vos  oii; 
tcniis  plcniiis  dc  noslra  vdliinlalc.  Valcle. 
Hinc  (liLilur,  quod  isle  Mcnclaus  fuil  alter 
a  pessimo  Menelao,  de  qiio  dictum  cst  su-  wMach.K. 
pra,  et  de  quo  infra  continetur.  Siquidt^m  -'  "' f  •" 

1*1  ■  XIII,  3-8. 

istc  Mcnclaus  niissiis  vidclur  a  Juda  ct 
B  suis,  pro  impelranda  liccntia  quod  aliqiii 
boni  iii  lege  pcrili,  posscnt  inviscre  Ju- 
lUeos  inter  gcntilcs  mansioncin  habcntes, 
ad  informanduin  eos  de  observantia  legis. 
Miscrunl  eliam  Romani,  id  est  l(>gali 
Uomanorum  constiliiti  in  via  versus  An- 
liochiam,  cpistolam  ad  Judeeos,  ita  se  ha- 
bcnlcni  :  Quintus  Memmius  cl  Tilus  Ma- 
nilius  legati  Romanorum.  Magni  autcm 
liomani  communiler  habiierunt  noinina 
duo  ac  plura.  Populo  Judworum  salutem. 
De  his,  id  cst,  cjuce  Lysias  cognatus  regis 
G  conccssit  vobis.ct  nos  conccssimus.  ul  sint 
rala.  Jain  eniin  Koinani  dominabanliir  rc- 
gibus  Syriee  et  .Egypti  ac  aliis  iniillis.  Id- 
eo  auctoritatein  liabebant  confirmandi  aut 
revocandi  concessa  a  rcgibus  illis  el  eo- 
riim  principibus.  De  cjuibus  autem  ad  re- 
gcmjuilicarit  referendunifid  cst  de  inajo- 
ribus  causis,  confeslim  aJiqueni  niinliiiiii 
mittile  ad  nos,  insinuando  nobis  quid  po- 
slulctis,  d/ligenlius  inter  vos  confcrcnlcs, 
qiiid  el  qualiler  deceat  vos  postulare,  nt 
ilccernamus,  id  est  determincmus,  sicul 
D  c.i-pcdit*  vobis.  Videtur  autem  epistola  is-  •comjridi 
ta  Homanorum  missa  Judaeis,  antequam 
Jiidas  misit  Roinain  ad  incundain  socicla- 
tcin  cum  ipsis.  Hoc  cniiii  fuil,  Anliocho  ct  ijjacii.m, 
Lysia  occisis  regnante  Demetrio,  ut  patet  ^;  ^"j  ^"'' ' 
priino  libro. 


368 


ENARRATIO    IN    CAP.    XII    LlBRl    SFXUNDI   MACHAB.EORUM. 


ART.    XII 


ARTICULUS  XII 


KXPOSITIO    CAPITULI    DUODECIMI    :    HIS    FACTIS    PACTIONIBUS. 


D' 


kESCRIBUNTUU  hic  varia  beila  ac  ge- 

sta  Macliabsei.  His  factls  pactionibus, 

id  esl  conroederalionil)us  pacis  inter  re- 

gem  .\ntiochuni  ac  Judsos,  Lijsias  pergc- 

bat  ad  regem.  jHcta-i  autem   agriculturce 

operam  dahant  :  quod  ante   propter  assi- 

dua  bella  facere  non  valebant,  saltem  tam 

piene.  Sed  hiqui  resederant,  id  est  aliqui 

ex  principibus   regis.   qui   juxta  Jud;ram 

post  Lysise  recessum  manobant.  videliccl 

Timotheus,  non   ille  qui  in   fine  capituli 

ii.i/ac/i.x,  decimi  narratur  a  Judteis  occisus,  et  Apol- 

''•  lonius,  sed  el  Hieronymus,  et  Demophon 

•aiiasju-  Superbus' :  qui  ita  cognominalus  est,  lor- 

^"''"'*      san  ob  su»  clationis  excessum,  quemad- 

modum  rex  Homanorum  Tarquinius,  voca- 

tus  est  Tarquinius  Superbus  ;  et  Nicanoi- 

Cypriarches,  id  est  princeps  Gypri  con- 

stitutus  a  rege,  non  sinehant  eos  in  silentio 

agere  et  quiete,  id  est  pacifice,  et  sine  rc- 

nisione. 

Joppitm  vero.  id  est  gentiles  commo- 
ranles  in  urbe  maritima  nomine  Joppe, 
tale  flagitium  pcrpetraverunt  :  rogahant 
deceptorie  Judcvos,  cum  quihus  habita- 
bant,  id  est  sccum  morantes  in  Joppe,  as- 
cendere  scaphas,  id  est  naviculas,  (juas 
paraverant  Joppitae  ad  recipiendum  in  cis 
Judseos,  cum  uxoribus  et  filiis  Judaeorum 
ipsorum,  etc  Secunduin  commune  itaque 
decretum  civitatis  Joppensis,  ct  ipsis  ac- 
quiescentibus,  id  est,  Judicis  facientibus 
sicut  communitas  illa  Joppensis  decrevit 
fallaciter  ipsos  Judseos  rogare,  quum  in 
altum  processissen/.  id  est  longe  a  littore  : 
ubi  et  aqua  paulatim  fit  aUior,  tendens 
ad  quamdam  rotunditatem  sicut  et  quae- 
libet  gutta,  sicul  in  sphsera  mundi  pro- 
batur  ;  sm6»i«'S(?/-m«<  Joppitae  non  mi/ius 
ducentos  iwAaiOs.  Quam  fraudulentissimam 


A  impiissimamque  crudelitatcm  Jiidas,e\c., 
lanquam  communis  patronus  populi  sui, 
zelo  justilia>  virililer  vindicavil.  Et  sicut 
fccil  Joppilis  pro  scelere  facti,  sic  fecit 
Jamnitis  gentilibus  pro  impia  eorum  vo- 
luntate,  qua  voluerunt  tractarc  Jud.TOs  sibi 
cohabitanlcs  sicut  Joppilfc  fcccrunl.  In- 
uotuil  namque  Jamnilarum  volunlas  faci- 
norosa  per  certa  indicia. 

Tndc,  scilicet  a  Jamnia  civitate,  quum 
abisseni  Judas  et  sui,  commiserunt  cum 
co,  id  est,  contra  eum  in  via  pugnaverunt 

B  Arabes,  etc,  qui  victi,  a  Juda  pelebant 
dextras  sibi  dari,  id  est  pacem  concedi, 
promittenles  sepascua  daturos,  id  est  pra- 
ta  et  pascualia  loca  Judaeis  circa  se  mo- 
ranlibus,  et  pecora  multa  habentibus. 

Aggrcssus  est  autcm  Judas  cum  suis 
civitatem  quamdam  firmam,  quae  habita- 
batur  a  turbis  promiscuarum,  id  est  di- 
versarum  commixtarumque,  gentium.  Hi 
autem  quicrant  in  ea,  rcmissius  agebant, 
non  resistendo  virilitcr,  quia  in  fortitu- 
dine  sui   oppidi   confidcbant,  malcdictis 

C  lacessentes,  id  est  provocanles,  Judam,  et 
loquciitcs  qua'  fas  non  cst,  Deum  Israel 
blasphemando  aut  malcdicendo  :  quod  sci- 
licet  ipsum  Judam  et  suos  juvare  non  pos- 
set,  quemadmodum  Sennacherib  fecisse 
legitur.  Qiite  verba  lam  impia  alque  nefa- 
ria  sunt,  ut  Scriptura  denotet  ea  per  eo- 
rum  contraria,  ul  quum  tertio  Regum  in- 
ducitur :  Benedixit  .Nabolh  Deo  ct  regi.  Job 
quoque  primo  :  Nisi  in  faciem  benedixerit 
tibi,  id  est  maledixerit.  Et  item  :  Benedic 
Deo,  et  morere.  Machabwus  autem  invo- 

D  cato  magno  mundi  Principc,  Deo  maje- 
statis  immcnsae  :  de  quo  et  .\ristoteIes  un- 
decimo  prima?  Philosophiaj :  Entia,  inquit, 
nolunt  male  disponi.  Pluralitas  principum 


IV  Reg. 
xviii,  22,30, 
35;  xix,  10; 
/S.  XXXVI, 7, 

15,20. 

\\\Reg.\\i, 

10,  13. 
Job  1,11; 

11,  5,  9. 


Metaplivs. 
XI  in  fine. 


ENARRATIO   IN    CAP.    XII    I.IBRI   SECD.\DI   MACIIAB.EORUM.    —    ART.    XII 


3G9 


Jobw 
13. 


inala  :  unus  crgo  princep.s.  Uo  quo  ait 
Scriptura  :  Ouem  consliluil  aliuin  siiper 
lerrani  '.  aut  qiiem  [)Osuil  super  orbcin, 
quem  rabricalus  csl  ?  Qui  si/ie  arietibus, 
id  est  bellicis  inslriinienlis  sic  appella- 
tis,  el  mac/iinis  aliis,  (cmporiOus  Jisn .  id 

/o»u«vi,!io.  esl  iosnej  prcecipitabat  Jericho,Ae\\c\cm\o 
muros  ejus,  ut  habetur  Josue  libro.  Irruil 
fcrocilcr  muris.  cl  innumcrubilcs  cwdes 
fccil,  elc. 

Inde  venennil  Judas  cl  sui  ad  eos,  qui 
dicunlur  Tubiancei,  Juda'Os  :  qui  secuu- 
dum  tiiossam  iion  craut  Judiei  natione.sed 
quidam  Judaeis  conluederati,  dicti  Tubia- 
nsei,  quasi  aliona  tuba  vocati.  Dosilheus 
autem  el  Sosipater  qui  erant  duces  cum 
Machaba'0,  id  est  sub  eo  :  quoniam  Judas 
praefuit  toti  exercitui,  seu  parti  quani  si- 
bi  assunipsil  :  ilii  vero  parli  exercitus,  ut 
millenarii  aul  Iribuni.  Peremil  Judas  de- 
cem  millia  viros,  a  Timolheo  in  lorlalitio 
quodam  reliclos.  Cognilo  aulcm  Juda'  ad- 
ventu,  Timolkeus  prcemisil  mulieres  et 
pucros  sibi   subjectos,   et  gentiles,  ne  a 

[  Judteis  caperentur,  in  prcesidium,  id   est 

fortalitium,  quod  Carnion  dicitur.  Erat 
cnini  incxpugnubilc,  id  est  valde  difficul- 
ter  expugnabile.  Yerumtamen  Judas  divi- 
na  virtute  expugnavit,  et  combussit  illud 
cum  exsistentibus  in  eodein,  ut  in  primo 
libro  legilur,  ubi  praesidiuin  istud  vocatur 
Carnaim.  Quumcjue  cohors  Judce  prima 
apparuissel,  id  est.  prima  pars  sui  exer- 
citus,  sive  prima  ipsius  turba  seu  societas 
venisset  obviam  hoslibus,  timor  hostibus 
incussus  esl  ex  prcesenlia  Dei ,  id  est  oc- 
culta  opcratione  Dei  ubique  prsesentis.po- 
pulo  suo  gratiose  adstanlis.  Deus  enim 
invisibililer  corda  immulat.perlerret.con- 
fortat.  Vel  forte  per  aliquod  signum  visi- 
bile  Deus  praesentiam  suam  osfendit.  El 
in  fugam  versi  sunl  alius  ab  alio,\d  est 
ab  invicem  fugientes,  et  unus  prae  alio 
evadere  nitens  ;  ita  ut  magis  a  suis  deji- 
cerentur,  id  est,  a  se  invicem  perimeren- 
tur  :  sicut  de  .Madianitis  legitur  in  libro 
Judicum.quod  mutua  caede  se  truncabant. 
Timotkeus  incidil  in  parles,  id  est  in  ma- 

T.  5. 


I  ilach 
•»3.  44. 


Judic. 


.\  num  bellalorum  qui  erant  sub  ducalu  Du- 
silkei  el  Sosipatris. 

Posl  horum  fugam  ct  necem  movil  Judas 
exercilum  ad  Ephron  civitalem  munilam, 
etc.  Est  aulem  hisloria  isla  priino  libro 
scripla  atquc  cxposita. 

Inde  ad  civitatem  Scytharum  abierunt 
Judas  ac  suus  exercitus.  Conlestanlibus 
aulem.  etc,  id  est,  Judaeis  qui  inler  Scy- 
Ihas  illos  gentiles  inancbant,  dicenlibus 
Judaj  .Machabaeo  quod  Scythae  fuissent  et 
essent  eis  benigni,  etiam  lemporibus  infe- 

B  licitaiis,  id  esl  adversitatis  ;  Judas  et  sui 
admonuerunt  Scylhas,  ut  de  cetero  es- 
sent  Judaeis  illis  benevoli.  Et  sic  venerunt 
Jcroso/i/mam  c/ie  so/cnni  Seplimanarum 
instantc,  id  est  feslo  Pentecostes  immi- 
nente ;  quod  celebrabalur  evolutis  septem 
hebdoniadibus.a  priino  die  festivilatis  pa- 
schalis,  prout  in  Lcvilico  scribitur. 

El  posl  Pentecoslen  abierunl  Judas  el 
sui  contra  Gorgiam.  Exivit  autcm  Gor- 
gias  contra  Judain  cum  pedilibus  tribus 
millibus,  et  equilibus  quadringentis .  Qui- 

C  bus  congressis,  conligit  paucos  ruere  Ju- 
dteorum  :  el  hoc  propter  eorum  iniquita- 
tem,  quae  paulo  post  subdilur.  Dositkeus 
vero  quidam  c/e  Backinoris' ,\A  est  de  po- 
pulo  geutili  sic  dicto,  Judaeis  confcedera- 
to  :  vc!  de  Judfpis  sic  appellatis  a  loco  in 
quo  habilabant;et  istcDositheus  fuit  alius 
a  praedicto ;  vir  forlis,  Gorgiam  lembal, 
elc.  Alque  ila  Gorgias  fugil  in  Maresa, 
id  est  in  locum  sic  nuncupatum.  Al  il/is 
qui  cum  Esdrin  eranl,  id  est  cum  viro 
principali  de    parte  Gorgiae,   diulius  pu- 

D  gnanlibus  conlra  Judieos,  et  fatigatis  ip- 
sis,  vel  Judaeis,  ut  aliqui  dicunt  :  primiim 
tamen  magis  consonat  textui :  invocavit 
Judas  Doiiiinum ,  etc. 

Et  qiium  septimus  dies,  scilicet  sab- 
batum,  supervenirel ,  secundum  consuetu- 
dincni  /egis  purificati  aqiia  luslrationis 
propter  contactum  mortuorum  in  praeliis, 
prout  in  Numeris  fuit  praeceptum,  sabba- 
lum  egerunl,  quiescendo  devote  in  lau- 
dibus  Dei.  Invenerunl  autem  Judaji  qui 
erant  cuin  Juda,.$M6  tunicis  interfeclorum 

24 


l.l/df/i.v 
4li-31. 


Lev.  xxiii, 
15,  IC. 


'Sacenoris 


Num.  xir, 
16-19. 


m 


ENARRATIO   IN    CAP.    XII    LlBRl    SECUNDI   MACHABJSORUM.    —   ART.    XII 


Judaeoruni  in  Ijello  prfetacto,  (fe  donariis  A  mo,  inquit,  die  de  terra  surrecturus  sum), 


25,  46. 


idoloruin,  id  est  aliqua  pretiosa  idolis  de- 
dicata,  a  <juibus  tcx  prohibet  Judmos  ne 
talia  sibi  assumerent,  juxta  illud  Deute- 
flei<(.vii,  ronomii :  Non  assumes  ex  eis  quidquam. 
ISon  inferes  quidpiam  ex  idolo  in  domum 
tuam,  ne  fias  anathema,  sicut  et  illud  est. 
Omnibusergo  Judajis  ibi  praesentibus,  ma- 
nifestum  factnm  est  oh  hanc  causam  eos 
corruisse ;  et  rogaverunl  Dominum  ut  id 
quod  factuin  fuerat  delictum,  oblivioni 
traderetur,  id  est,  pie  ignosceretur. 


superfluum  videretur  et  vanum  orarc  pro 
mortuis,  et  eadem  ratione  sacrificium  of- 
ferre  pro  ipsis  esset  inane. 

Contra  hoc  argui  potest,  quoniam  islud 
videtur  sonare,  ac  si  animae  non  punircn- 
lur  post  vitam  hanc,  nisi  resumptis  cor- 
poribus.  Possetque  aliquis  dicere,  quod 
quamvis  corpora  non  essent  resuscitanda, 
pium  tamen  esset  pro  animarum  a  corpo- 
re  separatarum  reconciliatione  et  ereptio- 
ne  a  poenis  orare  atque  sacrificare.  Imo 


At  vero  fortissimus  Jvdas,  qui  menle  B  nmltee   fidelium   anima?,   a  poenis  purga- 


et  corpore  fuit  fortissimus,  fncta  collati- 
one,  id  est  pia  distributione  facta,  [vel] 
tractatu  cum  suis  habito  de  agendis  pro 
praediclis  occisis,  duoclecim  millia  drach- 
mas  argenti,  id  est  argenleos  nummos,  qui 
drachmae  vocantur.Drachma  namque  num- 
mus  est  cerUe  quantilalis,  habens  imagi- 
nem  regis.  Taliuin  ergo  nummorum  diio- 
decim  miliia  misit  Jerosolymam,  in  qua 
erat  locus  sacrificiorum.  videlicet  tem- 
plum  in  quo  ficri  debuit  ista  oblatio.  Ideo 


torii  liberantur  per  orationes  et  hostias 
ante  corporum  suscitationem.  Et  respon- 
dendum,  quod  plena  animarum  remu- 
neratio  absque  eorporum  resuscitatione 
et  glorificatione  fieri  nequit  :  ad  quod 
insinuandiim,  istud  satis  extense  prola- 
liim  est. 

Et  quia  considcrabat  quod  hi  qui  cum 
pietate,  id  est  religione  fidei  cultuque  Dei, 
dormitionem,  id  esl  mortem,  acceperant, 
optimam  haberent  repositam  gratiam,  id 


sequitur  :  offerri  pro  peccatis  mortuorum  G  esl   spem    felicitatis   ffiternse,   seu   ipsum 


sacrificium,  id  est,  ut  pccunia  ista  offer- 
retur  ibi  Deo  in  sacrificium,  hoc  est  ad 
usus  divinos  pro  remissione  peccati  illo- 
rum,  qui  donaria  idolorum  assumpserant 
sibi,  ut  dictum  cst,  el  pro  aliis  eorum  re- 
mittendis  peccalis.  Speravit  autem  Judas 
eos  antequam  exspiraverunt,  dc  illo  suo 
poenituisse  peccato.  Bene  ct  religiose,  id 
est  pie  atque  fideliter,  de  resurrectione 
futura  et  generali  cogitans.  Nisi  enim  cos 
qui  ceciderant  per  mortem  corporalem  ac 


prsemium  beatificum  eis  paratum  ac  re- 
servalum  a  Domino  :  sicut  ait  Apostolus 
ad  Timolheum,  Heposita  est  mihi  corona  ii  ri».. iv,s. 
justitite,  quam  reddet  mihi  Dominus  in 
die  illa  justus  Judex.  Sancta  ergo  el  salu- 
bris  cst  cogilatio  pro  defunclis  exorare, 
eleemosynas  facere,  sacrificiumque  offer- 
re,  ut  a  peccatis  solvantur,  id  est,a  ptenis 
quai  debentur  eoriim  peccatis,  liberentur  : 
quiB  pcccala  in  conlritione,  quanluin  ad 
culpam,  remissa  sunt ;  cl  nisi  in  hac  vi- 

eslat 


temporalem,  rcsurrecluros  speraret  in  die  D  ta  salisfiat  pro  ipsis,  opoilet  quod 
,;o4i.x,-25.  novissimo  (sicut  sanctus  Job,  In  novissi-      posl  hanc  vitam  suppleri. 


ENARRATIO    l.N    CAP.    XIU    I.IBIU    SF.CU.M)!    .MACHAB.fiORU.M.    —   AHI.    XIII 


;t7i 


ARTICULUS  XIII 


EXPOSITIO    CAPlTUI.l   TERTUUECI  Ml    :    A.NNO    CE.NTES1.M0   yU.\DRAGESIMO    .\0.\0. 


!  J/acA.  VI, 
28  el  aeq. 


Ibid.  30. 


II  ilach. 
Xi.iZetseq. 


IJ/acA.vi 

IS-J7. 


Jotue  xvii 
1 6 ;  Judic 
I,  19. 

II  Afach. 
IV,  23-J9. 


HIG  relVrlur,  qualiter  Jiidas  coiitra  \n- 
liochuin  Eupatorcni  piignavit  :  qu;e 
res  priino  lihro  ditTuse  describilur.  Ve- 
ruintainen  dicilur  liic,  quod  .\iiliociius  is- 
lehabuit  in  suo  exercitu  centum  etdecem 
millia  pedilum,  et  quinque  miliia  equi- 
tuin,  elephantos  quoque  viginli  duos  ;  in 
primo  autem,  quod  habuit  cenluni  millia 
peditum,  el  viginli  millia  equiluin.  atqiie 
elephantos  triginta  duos.  Kespondetur,  quod 
lorsan  in  exercitu  regis  luerunt  in  primis 
cenlum  millia,  deinde  in  via  adjuncla  sunt 
millia  decein.  I)e  equilibus  vero  aliqui  di- 
cunl,  quod  inter  eos  erant  quinque  millia 
ceteris  elegantiora,  el  in  acie  regis  disposi- 
ta,  quse  iiic  numeranlur.  Vel,  primo  exivit 
cumquinqiie  niillibus  equitiiin,  deindeaiia 
millia  accurrerunt.De  elepliantis  eliam  di- 
citur.quod  viginli  duo  in  eis  erant  elegan- 
tiores.  qui  hic  ponuniur,  aliique  lacentur. 
Sed  et  numerus  minor  siinpliciter  positus, 
non  excludit  majorem,  et  major  includit 
minorem. Prsetereaqusritur,  t]uum  in  prae- 
cedenlibus  plenius  leganttir  ractse  pactio- 
nes  pacis  et  amicitiae  inter  Antiochum  et 
Judaeos,  cur  violalis  pactionibus  illis,  rex 
venit  adversus  illos.  Dicendum.  quoniain 
Judas  obsedit  arcem,  ideo  quidam  ex  arce 
et  alii  iniqui  Judcei  accesserunt  Antio- 
chum,  et  coiiquerebantur  adversus  Judam 
et  suos,  prout  sexto  primi  libri  capitulo 
plenius  rccitatur.  Habuit  ilem  rex  ctirrm 
earii  falcibtc^.iA  esl  currus  falcatos,  treccn- 
,  los  :  quales  et  .\morrhaei  quidam  habuissc 
legunlur  in  Josue  libris  ct  Judicum. 
Commiscuit  autem  se  illis  Menelaus  : 
,  de  quo  facta  est  mentio  anle,  et  ad  tcm- 
pus  fuerat  princeps  sacerdotum  ;  et  cum 
multa  fallacia  deprecabatur  Antiochum 
non  cessare,  nisi  Machabaeo  prostralo.  Ideo 


A  subditiir  :  non  pro  patriic,  id  est  coinpa- 
triolaruni  suorum,  sa/Mte  seu  prosperitate, 
scd  spcrans  sc  constitui  in  principatiim, 
id  est  pontificatum,  SedRex  >-effum,  \ide- 
licet  Dcus  omnipotens,s«s«:7a»j<  animos,  id 
esl  inlellectum  el  voluntalem,  seu  motus 
et  iiidignaliones,  Antioclii  in  peccatorem, 
id  est  contra  Menelaum.  Etenim  cor  re^is  p,ov.%v, 
in  nianu  Dei  est,  qui  quocumque  voluerit,  '• 
verlit  illud.j&^  suggcrcntc  Ltfsia,  hunc  .Me- 
nelauin  esse  causam  omnium  malorunt.  id 
esl  dissensionum  et  pugnarum  inler  Ju- 

B  daeos  et  regein.  Fuit  eiiiin  uiius  de  primis 
ambiliosis  et  iniquis  Judieis,  qui  accesse-  ij/ac/i.  i, 
ruut  ad  .\ntiochum  Nobilem,  et  concitave- ''' '*' 
lunt  euin  conlra  Judaeos.  Jussit  eum  ap- 
firehcnsuin  in  eodem  loco  necari.  Erat 
(tulem  in  eodem  loco  tttrris,  agr/estum ,  id 
est  cumulum  seu  adunalionem,  undique 
Itabens  cineris.  Inde,  id  est  de  turre  illa, 
in  cinerem  dejici  Jt(.isit  sacrileguni  Mene- 
laum,  qui  enormiter  fuit  abusus  sacris  re- 
hus  vasisque  tempii :  ci  salis  Jt(ste,  ut  sci- 
licet  pcena  corresponderet  culpae,  el  per 

C  (iu;e  peccavit.  per  eadem  punirelur.  Xam  Sap. xi^i: 
ijtda  mulla  erga  arani,  id  est  circa  allare, 
Dei  delicfa  commisit,  ut  patet  ex  diclis  in 
islo  libro,  cujus  altaris  ignis  holocausla 
consumens,  et  cinis  ex  combustis  sacrifi- 
ciis  remanens,  sanclus  esl,  id  est  ad  divi- 
na  obsequia  ordinatur,  quemadmodum  va- 
sa  templi,  sancta  dicuntur;  ip.)ie  in  cincris 
morte  damnalus  est,  id  est  jussus  occidi 
el  mori  per  praecipitationem  sui  a  lurre 
in  cineres. 
Sed  rew  mente  effrenatus,  id  est  praedo- 

D  minanler  passionalus.  ira  et  indignalione 
absquc  freno  judicii  ralionis  repletus,  ve- 
niebat,  nequiorem  se  patre  suo  Judasis  os- 
lcnsurus,  id  est   crudelius  eos   affligere 


372 


ENARRATIO    I.\    CAP.    XIII    LIBBI    SECUNDI   MACHAB.fiORUM.    —   ART.    XIII 


cupicns  el  intendens,  quam  erant  a  suo 
patre  arriicti.  Omnibus  itague  iudish  pcr 
tridimin  contiiuium  prostratis  in  oratio- 
ne,  id  est  coinpelentibus  horis  tiium  die- 
runi  illoruin  ;  ipse  vero  Machabseus  cinn 
seiiioribus  Jud^eorum,  cogitavil  exire  ob- 
viam  ad  resistenduin  regi,  antequam  rex 
intraret  Juchmm,  ct  oblineret  civitatem 
Jerusalem,  et  Doinini  judicio,  id  est  dis- 
posilioni  atque  arbitrio  providentise  Dei, 
committereexitum  rei,  id  esl  negotii  inter 
se  et  regem  :  sic  tamen,  ut  sperando  in 
Deo,  faceret  quod  in  se  erat.  Dans  itaque 
potestatem  oiniiiuin  Deo,  id  est,  Deum  es- 
se  omnipolenlein  protestans,  et  omnem 
potestatem  ei  adscribens,  quum  non  sit 

Rom.xmA.  potcstas  uisi  a  Ueo,  etc. 

Et  dato  siyno  suis  Dei  victorice,  id  est 
adjutores  suos  informans,  atque  confidere 
faciens  dc  obtinenda  vicloria  virtute  divi- 
na  :  quod  potuil  cis  persuadere  per  auclo- 
ritates  Scripturse,  et  per  signa  ac  gesta 
quee  leguntur  in  ea  ;  nocte  aggressus  au- 
lam  regiain,  id  est  appropinquans  tentorio 
regis,  in  castris,  id  est  aciebus  adversario- 
'  quatuor  Tum,  interfecit  viros  quatuordecim  '  inil- 

\iiach.si,  lia.\i\  primo  libro  legitur,quod  ceciderunt 

**•  de  e.\ercitu  regis  sexcenti  viri.  Responde- 

tur,  quod  Judas  priino  et  improvise  circa 
diluculum  invasit  regis  exercitum,  ct  tot 
niillia  interfecit  in  eo,  sicut  hic  legitur. 
Deinde  in  ciara  die  prffiliatus  est  contra 
regem  in  campo ;  et  tunc  occidit  de  popu- 
lo  regis  viros  sexcentos.  Et  ma,rimum  ele- 
phantorum.  Hoc  quoque  in  secundo  illo 
conflictu  dicitur  lactum  :  quamvis  hic  per 
anlicipationeiu  narretur.  t^iitque  elephan- 
tus  iUe,  qucin  Elcazariis  fratcr  Judje  occi- 

/6.v/.i3-46.  dit,  prout  in  primo  libro  fertur. 

Sed  rex  accepto  gustu  audacia'  Juchvo- 
rum,  id  est  hoc  facto  experlus  eorum 
audaciam,  arle  difficultates  locorum  ten- 
tabat,  id  est,  couabatur  per  industrias  et 
bellicas  arles  aggredi  et  expugnare  loca 
Judffiorum  munila  difticulter  accessibilia  ; 
et  Bethsurie  qucv  erat  Judieorum  pra-si- 
diuin  munituin,  quia  in  urbe  illa  habe- 
bant  Judsei  fortalitiuni  vaide  lorle,  castra 


A  admovebat,  id  esl,  suum  exercitum  appli- 
care  curavil ;  sed  fugabatur,  iinpingeba- 
tur,  ininuebatur,  id  esl,  quidain  de  ejus 
exercitu  fugabantur,  impellebantur,  occi- 
dcbantur  a  custodibus  illius  fortalilii  iin- 
petum  facicntibus  in  quosdain  de  populo 
regis.  His  autem  qui  intus  erant,  scilicet 
in  pra>sidio  Bethsurae,  Judas  necessaria 
victui  mittebat.  Enuntiavit  autein  inyste- 
ria,  id  est  secreta  Judee  et  suorum,  liosti- 
bus  vidclicet  Judse,  regi  ac  suis,  Rhodocus 
quidam  de  Judaico  exercitu  :  et  sic  fuit  et 

B  proditor  populi  sui,  et  secretorum  mani- 
fcstator,  ideo  sumine  vitandus.  juxla  illiid 
Provcrbioruin.  Ei  qui  rcvelat  mysteria,  pmv.nx, 
ne  miscearis.  Attamen  quidam  ait,  quod  '^- 
Rhodocus  iste  ab  adversariis  captus,  fuil 
ad  rcvclandum  lisec  pcr  tormenla  compul- 
sus.Cui  dicto  non  videtur  consonare  quod 
subditur  :  qui  requisitus,  coinpireliensus 
cst  et  conclusus.  Unde  apparet,  quod  Judas 
et  sui  senlientes  sua  mysteria  hostibus  re- 
velari,  requircbant  a  quo  illud  fieret  :  et 
compcrto  quod  a  Rhodoco,  comprehende- 

C  runl  euin  et  expediverunt.  Iterum  rex  ser- 
iiioiiein  habuit  cum  his  qui  in  Bethsuris 
erant,  id  est  cum  exsistentibus  in  fortali- 
tio  illo.  ul  tradcrent  sibi  pra?sidium  illiid, 
salva  eoruin  vita  :  in  quo  consenserunt 
ei.  Et  ipse  promisit  nil  mali  facere  eis, 
sicut  subjungitur.  Dexteram  dedit  illis  ; 
arcepit  pr»sidiuin  seu  fidem  ab  illis  de 
resignatione  prissidii ;  abiif.  Commisit  cuin 
Juda.  id  est  contra  Judam  ;  superatus  est 
rcx,  quoniam  ceciderunl  de  ejus  exercitu 
viri  sexcenti,  ut  dictum  est  primo  libro.  \Mach.\\, 

D  Aliqui  tamen  exponunt,  quod   superatus  *-■ 
sit  Judas  :  quia  pra^fato  capitulo  scriplum 
est,  Videntes  virtutem  regis  et  impetum   ihid.  %-. 
exercitus  ejus,  diverlerunt  ab  eis. 

Ut  autein  cognovit  rebellasse  Philippum 
Antiochiw.  Islud  prsealiegato  primi  libri  /j.d.gs.se. 
capitulo  expositum  est.  Mente  consterna- 
tus,  Judivos  deprecatus  est  rex  de  pace 
con\^onQi'\A'd.,subditusqueeis,iA  est  eorum 
petitioni  acquiescens,  jurat  de  oinnibus 
quibus  Justum  visuin  est ;  et  reconcilia- 
tus  Judseis,   obtulit  sacri/icium,  honora- 


ENARRATIO    IN    CAP.    XIV    LIBRI   SECD.NDI   MACIIAB.KORr.M.    —   ART.    XIV 


373 


I.Uac/i.v 


vi(  templum,  mimera  posuit,  Afachabwum 
amplexatits  est,  et  fecit  eum  a  Plolemaida 
usque  ad  Gerrcnos  duccm  et  principem.  id 
est  praefcctum  et  officiatiim  iii  certis  nc- 
gotiis.  Sod  his  coiUrariari  vidcntur.  qua> 
in  primo  libro  contincntiir,  quo  lcgitur  : 
Intravit  rex  montem  Sion,  et  vidit  muni- 
lioncm  loci.cl  riipit  citiiis  jiiramenluni.cl 
mandavit  dcslruere  murum  in  gyro  :  sic- 
que  templum  inhonoravit,  et  contra  Judam 


A  hostililer  egit.  .\d  quod  diciMidiim  vidclur. 
quod  poslqiiam  laliter  cgit,  ad  mentem  rc- 
versus,  inde  pomituit.et  fecil  qua^  jam  di- 
cla  sunt  hic.  Ut  aittem  venit  Plolcmaidain, 
gravitcr  ferebant  Ptolemenses  amici/ia' 
conventioncm  factam  inter  Jiidffos  et  re- 
gem,  indignantcs  dc  tali  pacificatione,  ne 
forlc  f/rdi/s  amicilia?  irrumpcrenl ,  id  cst, 
violarent  Judau.  Lijsias  autcm  populum 
sedavit,  exponcndo  rationem  facti  illius. 


ARTICULUS  XIV 


EXPLA.NATIO    CAPITULI   OU.^RTIDECIMl    :     SED   POST   TniE.N.MI   TEMPUS. 


I  J/rtC/l.  \T, 

16. 


Ibid.  VII.  1 


II  ilach. 
II,  Jl. 


I  Maeh.  vii, 
3,  ctc.;ix,l, 
elc 


Ibid.  I.  43. 


BELL.\  Judse  et  suorum  gesta  contra 
Demetrium  filium  Seleuci,  hic  rcci- 
tanlur.  Sed  posl  Iriennii  tcmpits  a  morlc 
Anliochi  Nobilis  :  quod  tamen  per  syncc- 
dochen  verificalur.  quia  Anliochus  (ut  in 
primo  libro  dictum  esl)  obiit  anno  cente- 
simo  quadragesimo  nono.  et  Demclrius  ve- 
nit  anno  ccntesimo  quinquagesimo  primo, 
ut  in  primo  libro  invenitur.  Yerumtamcn 
annus  qui  ibi  centcsimiis  qiiadragcsimiis 
nonus  vocatur,  in  islo  libro  centesimus 
quadragesimus  oclavus  supra  undecimo 
capitulo  nuncupatur  :  qiiod  qualitcr  con- 
eordetur,  laclum  est  ibi.  Cognovil  .Judcs 
Demetrium  Seleuci  filium,  elc,  tenuis.se 
regioncs  advcrsits  Antiochtim  :  quia  exer- 
citus  reliquit  Antiochum,  et  adha^sil  De- 
mclrio,  qui  fuit  filius  senioris  filii  Magni 
Antiochi. 

Alcimus  autem  quidom,  qui  sttmmus 
saccrtios  fucrat  ab  Anliocho  facliis  :  dc 
quo  Alcimo  multa  sunl  habila  primo  li- 
bro  :  sed  voluntnrie  coinquinatus  est  vi- 
tiis  gentilitalis,  icmporilnts  commi.vlionis : 
quando  jussil  Anliochus  ut  omnes  de  rc- 
gno  suo  cssent  populiis  unus,  ut  scripliim 
est  primo  iibro  ;  considcrans  sil)i  niillo 
modo  es.se  salulem,  id  esl  oplatam  prospe- 
ritatem,  seu  corporis  sanilatem  sub  Juda, 
qui  ipsum  propter  scelera  sua  fugavit,  nc- 


B  que  accessum  ad  altare,  Juda  prsesidcn- 
te.  vcnit  ad  Dcmetriitm  anno  centesimo 
quinquagcsimo.  Primo  libro  legitur,  Aniio  i.uacA.vn, 
cenlesimo  quinquagesimo  primo;  sed  con- '" 
cordatio  est  inducta.  Offerens  ei  auream 
coronam,  tanquam  de  jure  regnanti,  et 
jD(7?/»rtw,  forsilan  aurcam  in  signum  trium- 
phijCt  tanquam  victori,e<  tlmllos  qiti  lcm- 
pli  esse  videbantur,  id  est  sublata  de  tem- 
pln. aut  similia  Ihallis  lempIi.Thalli  aulcm 
dicuntur  offertoria  vasa,  quibus  in  pra-ci- 
puis  festis  utebantur  sacerdotes,  et  inslar 

G  turrium  erant  formala.  Et  ipsa  dic  silitit 
de  causa  proptcr  quam  venit,  ne  viderc- 
tur  regi  munera  dedisse  propter  proprium 
commodum. 

Tempits  autem  opportunum  dementiw 
sum  nactus,  id  est  conseculus  ad  aperien- 
dum  intentum  insipientiae  ambilionisque 
suse.  convocatits  a  Demetrio  ad  consilium, 
elc.  Ipsi  qui  dicunlur  Assidcei  Judivorum, 
id  est  inter  Juda^os  assidue  vacanles  divi- 
nis,  bella  nutriunt,  etc.  Universse  accii- 
saliones    hujiis   ncquissimi    Alcimi,    siinl 

D  mcndosa>.  Sed  oro,  o  rcx,  ct  regioni  JudiC- 
orum,   et  generi,  id  est  populo  Judaico, 
sccuiiditm  promulgatam  *  omnihiis  hnma-    •  penui- 
nitalcm  luam,  prospice.  id  est,  provide  de  *"'"" 
pace  juxta  tiiam  clementiam  omnibus  no- 
tam.  Nam  quamdiu  superest  Jitdas,  id  csl 


374 


ENARRATIO    l.N    CAP.    XIV    LlBRl    SKCUNDI    MACIIAB.EORUM.    —   ART.    XIV 


U. 


eo  vivenle,  iinpossifj/lc  ('st  paccm  esse  nego- 
///.s' Judseorum.  Sic  amhitiosi  et  fraudulenti 
siios  ornant  sermones,  et  proplietant  non 
posse  esse  pacem  in  communitate,  nisi  lii 
qui  ipsorum  ambitioni  resistunt,  tollantur. 

Talibus  autem  ah  hoc  dictis,  ct  cetcri 
«»)/(?(' Judae  ficti,  vei  amici  Alcimi,  hosti- 
literse  habentes  contra  Jtidam,  quem  men- 
daciter  accusabant,  inflammaverunt  Be- 
metrium.  id  est  ira,  odio,  indignatione 
adversus  strenuissimum  ac  noljilissimum 
Judam.  Dicit  autem  (|uidam  lioc  loco  et 
alibi,  quod  licet  Alcimus  fuit  de  genere 
Aaron,  non  lamen  descendit  de  eo  per  li- 
neam  sacerdotaiem  :  quod  non  videtur  pos- 
se  salvari,  nisi  intelligatur  de  linea  summi 
saeerdotii,  quum  in  primo  libro  scribce  le- 
I ,v/ac/i. vii,  gantur  dixisse  de  Alcimo,  Homo  sacerdos 
de  semine  Aaron  venit.  Qui  statim  Nica- 
norem  misit  in  Judwam,  etc. 

Audito  Xicanoris  adventu,  Judcei  con- 
spersi  terra  :  nam  pro  majore  sui  humilia- 
tione  superjecerunt  capitibus  suis  terram, 
seu  pulverem  terr»  ;  rogaba/'t  eum  qui 
populum  suum  constituit ,  ut  in  wternum 
custodiret.  Deus  enim  vult  populum  Ju- 
dsporum  manere  usque  in  finem  mundi, 
in  quo  et  innumeral)iles  convertentur.  Im- 
perante  autem  duce,  videlicet  Machaba^o, 
statim  inde  moverunt  sui  ad  occurrendum 
Nicanori.  Nicanor  tamen  audiens  audn- 
'mrMemciam*  comitum,  id  est  principum  socio- 
rumque,  Judo',  ctc,  sanguinc  judicium 
facere  metuebat,  id  est,  per  belli  congres- 
sum  non  andebat  exquirere,  quis  justio- 
rem  causam  haberet,  Judas  an  ipse  Nica- 
nor  :  ideo  misit  quosdam  ad  Judam  pro 
amicitiis  componendis.  Et  quum  diu  de 
his  consilium  ageretur  a  Juda  et  suis,  et 
ipse  dux  ad  multitudinem  rctulissct,  id 
est,  Judas  causam  hanc  in  generali  sua 
convocatione  proposuisset,  omnium  Ju- 
daeorum  fuit  nna  sentcntia,  amicitiis  an- 
nuerc,  id  est  eonsensum  preebere. 

Morabatur  autem  Nicanor  Jerosolymis, 
nihilque  iniqueagcbnt  contra  Judaeos.  Fuit 
tamen  idololatra,  et  impie  agens  contra 
Deum.  Gregesque  turbarum  quw  congrc- 


kgnta'  fucrant,  id  est,  quas  secum  adduxe- 
rat  ad  pugnandum  contra  Judam,  dimisit 
redire  ad  propria  seu  alia  loca.  Habchat 
autcm  Judam  scmpcr  carum  ex  animo.  ct 
erat  viro  inclinatus.  Rogavitque  eum  du- 
cere  uxorcm,  filiosque proc)-ca>-e.Nt/ptias  fc- 
c/7,etc.  Verum  de  hac  familiaritate  et  ami- 
citia  Juda?  atque  Nicanoris  primo  libro  nil 
recilalur.  Estque  difficile  hanc  scripluram 
cum  his,  quee  in  primo  libro  scripta  sunt,  iMach.m, 
concordare.  Ibi  cnim  legilur  Demetrius ''^'"^*- 
misisse  cum  Alcimo  Bacchidem,  non  Ni-  ibid.^.o. 

B  canorem,  in  primo  accessu  Alcimi  ad  ip- 
snm  Demetrium.Quumquc  Bacchides  esset  ibid.io,i3, 
ad  Demetriuni  regem  reversus,  et  Alcimus  ■''• 
non  posset  Judee  resistere,  ad  Demelrium 
rediil,  qui  lunc  cum  eo  Nicanorem  misit. 
Quumquc  Nicanor  quasi  decepisset  Judam,  uid.i-.30. 
conterritus  est  Judas,  et  amplius  noluit 
videre  faciem  ejus,  puta  Nicanoris.Et  posl 
hoc  commisit  Nicanor  pra>lium  duplex  con-  jbid.n.u. 
tra  Judam,  sicut  ibidem  narratur.  Hinc  pro 
concordia  viderclur  dicendum,  qiiod  pri- 
ma  vice  Demelrius  misit  cum  Alcimo  Bac- 

C  chidcm  atque  Nicanorem  ;  vel,  quod  hoc 
loco  penilus  subticelur  primus  accessus 
Alcimi  ad  Demetrium,  et  missio  Bacchidis 
cum  Alcimo  in  Juda?am  :  et  ita,  quod  di- 
clum  est  hic  de  accessu  Alcimi  ad  regem, 
intelligeretur  de  secundo  accessu  Alcimi 
ad  regem  Demelrium,  et  quod  tunc  cum 
Alcimo  fuil  missus  Nicanor,  qui  semel  con- 
tra  Judam  pugnavit,  et  postea  cum  eo  ad 
lempus  habuit  pacem,  sicut  hic  scribitur. 
Alcimus  auicm  videns  cnritatem  illo- 
rum,  scilicet  Judee  et  Nicanoris,  nd  invi- 

D  cem.  Garitas  hic  extense  sumitur  pro  ami- 
citia  sociali,  non  pro  amore  supernaturali 
infuso,  quem  cerlum  est  in  Nicanore  non 
fuisse.  Vcnit  ad  Demctrium,  et  dicebat 
Alcimus  Demetrio,  Nicanorem  rebus  alie- 
nis,  id  est  regi  contrariis,  assentire,  com- 
municando  cum  Juda.  Sed  quia  rcgi  resi- 
sterc  non  jjoterat  Nicanor,  opportunitatem 
observabat  qua  privceptum  perficeret,  id 
esl,  quaerebat  capere  Judam.  Yeriimtamen 
non  excusatur  Nicanor  a  crimine,  quod  sic 
amicitia  foedus   initum  cum  Juda,  rupit. 


ENARRATIO    IN    CAT.    XIV    I.IBRI    SKi.lMlI    MAr.lI.Mi  KnniM. 


ART.    XIV 


Imo  mafris  dobiiit  anomcliio  nmiiino  Vfvc-  A  tif  ipsoriim.  (Jiii  (/uitmjam  vomprehendc- 
ita  illicitis  obedi-      relur,\A  est,  comprelipndi  qiiasi  iiiciperol, 


dero.  qiiam  ci  in  rebiis 
re.  At  Mdf/iabceus  viiicns  auxti^rius  siTiim 
agere  Nicanorem :  qiiia  per  exteriora  qiicp- 
dam  indicia  avorsioNicanoris  patiiit  .liida:': 
ocru/tavil  sc  a  Xicunorc,  non  ex  vilupo- 
randa  formidine,  sed  ex  prudentia  et  can- 
tola.  Ideo  subditur  :  Quod  iil  illc.  piita 
Nioanor,  cognovil,  forlitcr,  id  est  priidon- 
tor  et  virtuose,  se  a  viro  prceventum,  ita 
qiiod  oum  caperc  nequivit,  dia-it  saccrdo- 
tibu\  :  Xisi  milii  Jiidam  vinctum  Iradide- 


gladio  sc  peiiit,  id  osf  porcussit,  eligcns 
nobilitcr  potius  mori.  sciiicot  propria  ma- 
nii,  iit  hic  insiniiari  vidotiir,  ijuam  subdl- 
lus  /icri  pcccaloribus,  id  cst  a  gentilibiis 
iilis  ad  eorum  voiuntatem  male  tractari,  ct 
coiilrn  iiata/essuos,i(\es[  ad  progenitorum 
siioriim  irreverentiam,  indignis  injuriis 
agi,  id  est  laedi. 

Videtur  aiitoin  .\iigiislinns  in   libro  do 
Civilalo  Doi  factiim  islud  non  coiiimoiida- 


ritis,  lemplum  /loc  Libero  patri  consecra-  B  rc.  ot  ad  moliitiem  assorit   portinore,  se 


bo,  ita  ut  ad  honorem  Liberi  sen  Bacchi 
■  roapdificotur.  .\sseruit  enim  Nicanor,  quod 
templum  combureret  atque  dejiceret, 

Razias  autcm  quidam  de  senioribus,  dc- 
latus,  id  est  accusalus,  esl  Nicanori  lan- 
qiiam  zolalor  Judae  ac  boni  communis  Ju- 
daeorum  :  vir  amator  civilutis  Jorusalom. 
cujus  prosperitatem  in  temporalibiis  ac 
spirilualibus  concupivit,  ac  pro  viribus 
procuravit ;  ef  bene  audicns,  id  ost  ratio- 
nabililer  discernens  quae  audiebat.  indi- 


ipsiim  oociderc  ad  evadonduni  graviora 
lormenla.  Indo  quod  Samson  so  opprossit,  judie.xti, 
et  feminae  quspdam  sanclae  se  ipsas  sub-  '**• 
merserunt  no  violarentur,  ait  non  alitor 
oxcusari.  nisi  quod  occuilo  Spiritus  Sancli 
instinclu  hoc  egerint.  Hobraei  voro  (ut  ior- 
tiir)  dicunt  licitum  esse  induobus  casibus, 
se  ipsum  occidere.  Primo,  ne  quis  acorbi- 
tale  tormontorum  ad  infidelitatom  Iraha- 
tur.  Secundo,  ne  in  contomptum  Dei  vila 
sua  ludibrio  habeatur  :  et  istud   videtur 


gontilius  quoqiio  benovolus  :  vol,  Bono  au-  C  aiiclor  (iiijus  libri  sonsisse.  Diclum  tamen 


dions,  id  est  bene  auditus  a  populo  suo, 
sumendo  activum  pro  passivo  ;  gui  pro 
affcciii.  id  est  propter  caritatem  suam  ad 
populum  suum,  pater  Judivorum  appeUa- 
batur.  Hic  multis  temporibus  contineniiar 
proposiliim  tcnuii  in  Judaismo.  Si  per 
conlinentiam  castitas  designetur,  potost  di- 
ei  quod  mortua  conjuge,  de  cetero  castus 
permanserit.  Per  continentiam  tamon  po- 
tosl  inlelligi  genoralis  qusedam  virliitum 
conditio,  scilicet  moderantia  seu  repressio 


Augustini,  quod  Glossa  hic  sequitur,  et 
Thomas  in  secunda  secundae,  aliique  do- 
ctores  commiinitor.  verius  esse  censotur. 
Unde  qui  Raziam  istum  excusare  omniiio 
voluerit,  dicore  potost.  quod  occulto  Doi 
inslinclu  sic  focorit.  Poslromo,  in  secunda 
socundee  de  hac  re  scribil  Thomas  quaesli- 
one  64  :  Ad  veram  fortitudinem  pertinet, 
non  refugere  mortem  propler  bonum  com- 
mune  ;  sed  si  quis  sibi  inferat  mortem  ul 
vitol  mala  poenaliora,  habot  qiiamdam  for- 
animi  ab  excessu.  Corpusque  et  animam,  D  titudinis  spociom  (proptor  qiiod  aliqui  se 


id  est  vitam  animalem,  contentus  iradere 
pro  perseveranlia,  id  est  paratus  daro  in 
mortem  pro  virtiitum  constantia.Ad  quem 
comprehendendum  misit  .Nicanor.  Puia- 
batenim,  si  ilium ,  scilicel  Vti\.7\a.m.dccepis- 
set,  id  est,  spirilualiter  aiit  corporaliter  oc- 
cidisset,  compellendo  illiim  per  pcenas  ad 
paganismum,  alioqui  eum  alrocissime  trii- 
cidando,  scse  cladcm  maximam,  id  ost  mi- 
seriam  et  moerorem  gravissimum,  Juda^is 
illaturum,  occiso  spirituali  et  generali  pa- 


ipsos  occiderunt,  aestimanlcs  fortitor  age- 
re,  de  quorum  numero  fuit  Hazias) :  sod 
non  cst  hoc  vera  fortitudo,  sod  quaedam 
mollifies  animi  dura  porpoti  non  valontis, 
sccundum  Philosnphuni  tortin  Kthicorum, 
ot  .\ugustiniim  primo  do  Civilalo  Dei.  l'n- 
de  non  licet  se  ipsum  occidorc  ox  timoro 
conscnliondi  poccalo  :  non  onim  siinl  fa-/)om.m,8. 
cienda  mala  iit  provonianl  bona,  vol  ut 
mala  vitentur,  praescrtim  quae  minora  sunt 
ot  incerla. 


376 


ENABRATIO    IN    CAP.    XV    l.lBRl    SKCUNUI    MAC.IIAB  EORUM.    —   ART.    XV 


ARTICULUS   XV 


EXPOSITIO    C.APITUM    QUINTIUECIMI    :    NICANOR    AUTEM    UT    COMPERIT   JUDAM    ESSE 

l.\    LOCIS    SAMARI.E. 


0' 


kUALITER  JudasNicanorom  vicerit,  hic 
narratiir.  Estqno  historia  ista  in  pri- 
Mach.s»,  nio  libro  scripta,  sed  aliqua  hic  adduntur, 
soeise^i.  jj^j  ^^^^  habita.  Nicanor  autetn  ut  cotnpe- 
ril,  id  est  percepit,  Judam  esse  in  locis 
Samnria',  cogitavit  dic  snblmti ,  in  despe- 
ctum  legis  ac  JudEeorum,  vcl  ut  Judas  et 
sui  tunc  minus  resisterent,  cum  omni  im- 
pctu,  id  est  ferociler  ac  viribus  totis,celer- 
rime  committere  bellum  adversus  Judam. 
Judads  vero  qui  illum  per  noccssitatem, 
id  est  timore  mortis,  sequelmntur  :  qui 
tamen  potius  debuerunt  propter  justitiam 
mori,  quani  mortis  timore  illicita  operari. 
Ideo  necessitas  illa  fuil  conditionalis,  non 
absoluta,  sic  quod  oportuit  eos  Nicanorem 
sequi,  si  mortem  evaderent,  alioqui  eos 
inlerfecisset.  lllis  ergo  diccntibus,  Nc  itn 
ferociter  feceris,  etc,  ille,  puta  Nicanor, 
ait,  Et  ego  potcns  sum  snper  lerram  :  coin- 
parans  se  Deo  prsesumptuose,  de  quo  Ju- 
deei  dixerunt,  EstDominus  potens  in  coelo; 
qui  impero  sumi  arma  :  quasi  dicat,  Non 
obstante  prsecepto  Dei  vestri,  obediendum 
est  mihi  ;  et  negotia  regis  impleri.  Tamen 
non  obtinuit  ipse  Nicanor,  ut  consilium 
perficeret,  id  est,  id  quod  de  morte  Judse 
ac  suorum  tractavit  atque  proposuit,adim- 
plere  non  potuit.  Et  cogitavcrat  commune 
trophwum  statuere  de  Juda,  id  est,  propo- 
suit  ipsum  dejicere,  sicut  et  ceteros,  vei 
fornicem  triumphalem  sibi  erigere  de  Ju- 
d<B  occisione. 

Machabceus  autem  confidebat  cum  omni 
fiducia, id  esl  perfecta  spejauxitium  sibi 
adfuturum  a  Deo  :  preesertim  quia  de  hoc 
habuit  visionem,  sicut  paulo  post  subdi- 
tur.  Et  allocutus  iltos  qui  secum  erant, 
videlicet  tria  millia,  ut  in  primo  libro  le- 


A  gitur,  (/(■  tcgc  ct  Prophetis,  in  qnibus  Deus 
mulla  bona  promitlit  speranlibus  in  so, 
alque  pugnantibus  pro  se  ;  admonens,  id 
est  ad  memoriam  revocans,  etiam  certami- 
na  qtuv  fcccrant  prius,  in  quibus  froquon- 
ter  divina  prsevaluerunt  xir^Viio^promptio- 
res  constituit  eos.  Singulos  autem  illorum 
armavit  non  clypei  ct  hastie  munitione,  id 
ost  non  lanlum  corporalibus  armis,  quibus 
tamon  crant  munili,  sed  sermonibus  opti- 
mis  et  e.rhortatfonibus,  cxjjosito  fide  di- 
gno  somnio,  id  est  visione  seu  oraculo  fa- 

B  cto  in  somno. 

Erat  autcm  hujusmodi  visus,  id  est 
visio  seu  revelatio  talis  imaginaria,  imo 
et  prophetalis,  quia  revelativa  futuri,  cu- 
jus  etiam  significalionem  Jndas  intellexit. 
Ilaque,  vidil  visu  inleriori  imaginario  et 
intellectiiali  Oniam,  qui  fuerat  summus 
snrcrdos  :  de  quo  supra  tertio  habolur  ca-  ii.i/ac/i.in, 
pilulo  ;  virum  bonum,  per  caritatem,  quae  *"'*'«■ 
facit  hominem  spirilualiler  ac  meritorie 
bonum  ;  et  benignum  ad  proximos  ac  egc- 
nos  ;  verecundum  visu  :  verecundia  enim 

C  est  laudabilis  passio,  prsesertiin  in  juveni- 
bus,  ot  est  timor  dehonestationis.  Hic  ta- 
men  sumitur  potius  pro  virtute,  seu  pro 
columbino  adspectu.  Modestum  moribus, 
eloquio  decorum,  et  qui  a  puero  virtutibus 
exercitatus  sit,  manus  protendentem  ad 
Deum,  ut  moris  est  orantibus,  nrare  pro 
om/ii  populo  Judworum.  Po.st  hoc  appa- 
ruisse  et  alium  virum  wtnte  ct  gloria  mi- 
rabilcm,  id  ost  mirabililer  eminentem  in 
senio  sancto  ac  meritis,  e;:  magni  dccoris 
habitudinem   circa   illum.   Respondentem 

D  vero  0/>iam  dixis.'ie  :  Hic  est  fratrum  a/na- 
tor,  ct ,  pro  id  est,  populi  Isrncl.  Vel  per 
fratres  designantur  sacerdoles,  quia  et  Jc- 


ENARRATIO    l.\    CAP.    XV    LIBRI    SKr.lM)!    MACHAB.EORUM.    —    ART.    XV 


377 


remias  luit  sacerdos,  quemadmodum  Ju- 
das  ac  fratres  ejus.  Hic  est  qui  mullum  oral 
jiro  populo  Judfporum  fidelinm  :  quorum 
comparationegentiles  idoKjlalra'  crant  qua- 
si  canes  el  bruta,  non  homines;  el  univer- 
xa  sancla  civilate,  Jcreiniax  prophcta  Dei, 
unus  (le  quatuor  Prophetis  majoribns.  Erat- 
que  eximise  sanctitatis  et  fervitlte  carita- 
tis.  Itaque  sancfi  in  limbo  detcnti  orabant 
pro  viatoribus.  Extendisse  autem  Jeremiam 
dexteram,  ef  dedisse  Juda-  i/ladium  aurc- 
tim,  diccntem  :  Accipe  sanctum  gladium, 
id  est  ordinatum  ad  sacrum  usum,  tnunus 
a  Dco,  quia  significavit  virtulem  Judfp  do- 
nandam,qua  hostibus  preevalercl.  Ideo  ad- 
dilur  :  in  quo  dejicies,  id  est  occides, adver- 
sarios  popnli  mei  Tsrael ,  id  est  mihi  valde 
dilecti,  de  quo  oriundus  sum  ego. 

Exhortati  itaque,  id  est  admoniti  et  in- 
structi,  sermonibtis  Judw,  dc  quihiisc.rtoUi 
possc/  impetus,  id  est,  fervor  ac  prompti- 
tudo  celerrima  ad  pugnandum  oriri  ac 
surgere,  el  animi,  id  est  corda,  Juvenum 
eonfortari,  statuerunt  confligere  fortiter, 
ut  virtus  de  negotiis  j udicarct ,  id  est,  for- 
titudo  seu  bonitas  virtutum  demonstraret. 
qua*  pars  in  his  rebus  juste  moveretur, 
et  qiia>  injuste  :  ut  scilicet  Deus  victoriam 
largiretur  bene  et  rationabiliter  motis  ad 
prepliandum  ;  eo  quod  eivitas  sancta  Jeru- 
salem  ct  tcinpluin  ejus  pcriclitarentur,  id 
est,  destructioni  essenl  exposita,  nisi  Deus 
suis  subveniret  cultoribus.  Erat  enimpro 
u-TOribus  ct  filiis  et  cognatis  minor  soUici- 
tudo  quam  pro  templo  ac  sacris.  Ideo  addi- 
tur  :  maxifnus  vero  et primus  pro  sanctita- 
le  limor  eral  templi,  id  est.  deslruclionem 
sancti  templi  maxime  formidabant  ac  ab- 
horrebant,  etiam  plus  quam  propriam  ac 
suorum  occisionem  :  sicque  affectus  gra- 
tiae  prEevaluit  in  eis  affectui  naturse. 

Et  quum  omnes  Judsei  ista  scientes, 
tam  qui  erant  cum  Juda,  quam  exsisten- 
tes  in  urbe  Jerusalcm.  spcrarcnt  judici- 
um  futurum,  id  est  quod  Deus  secundum 
censuram  suae  justiliaj  faceret  Xicanorcm 
superari  cum  suis,  sicul  promeruit ;  con- 
siderans  Machabceus  adventum  mullitu- 


A  dinis,  id  est  copiosi  exercitus  adversario- 
rum,  diccit  :  Dominator  coelorum,  id  est 
omnium  civiimi  supernorum  atque  coele- 
stium  ovhwim, mitte angclum  tuum  bonum 
ante  nos,  qui  sit  dux,  protector  et  adjutor 
noster,  in  limore  el  tremore  magnitudinis 
brachii  tui,  id  est,  ita  ut  majestatis  tuae 
limorem  et  tremorem  incutiat  hostibus 
nostris.  Unde  subjungitur  :  ut  meluanl 
qui  cum  blasphemia  veniunt ,  scilicet  Ni- 
canor  idololatra  et  milites  ejus,  adversus 
sanctuin  populuin  tuum,  id  est  contra  nos 

B  tuocultui  mancipatos  ac  tibi  devotos. 

Nicanor  autem  et  qui  cuin  ipso  erant, 
cum  tubis,  id  est  tubarum  clangore,  et 
canticis  admonehanl,  id  est,  ad  praelium 
se  monebanf.  Aliquae  enim  melodiff  pa- 
riunt  animositatem.  audaciam  atque  la^ti- 
tiam,  per  quas  fiunt  homines  ad  prselian- 
dum  efficaciores.  Judas  vero  el  sui  per 
orationcs  congressi  sunl ;  manihus  pra'- 
liantes  et  cordibus  exoranles,  prostrave- 
runt  Iriginta  quinquc  millia  :  et  ipse 
Nicanor   corruit  primus,  ut    primo  libro  i.i/nrA.vn 

C  scribitur  ;  prwscntia  Dei,  id  esf  ex  grati-  ^'- 
oso  Dei  auxilio  et  consolatione  ejus  in- 
tcrna,  magnifice  delectali.  Facto  itaque 
clnmorc,  el  perlurbationc  excitata.  Ouum 
enim  cognovissent  Nicanorem  corruisse, 
pra?  gaudio  clamaverunt  etiam  cum  tu- 
multu,  qui  perturbatio  hic  vocatur.  Om- 
nipotcntem  Dominum  hcnedicehaat ,  lau- 
dando  gratiasque  agendo  eidem,  cujus 
prsevaluerunt  auxilio. 

Praceptit  aulem  Judas,  qui  pcr  omnia 
corpore  et  animo  mori  pro  civibus  para- 

D  lus  cral.  In  quo  pafet  virtuositas  ejus  et 
grandis  dilectio  ad  subditos  snos  afque  ad 
bonum  commune.  cujus  promptitudo  ad 
morlem  pro  re  publica  a  cordo  redunda- 
vit  ad  corpus  ipsius.  appelitumquc  sensi- 
tivum,  qui  per  corpus  potest  intelligi, 
quia  organica  potentiaest.Crt;j«/^  A7tw«o/-(A- 
et  manum  cum  humero  abscissam ,Jeroso- 
li/mam  perfcrri.  Istud  in  primo  libro  ex-  ibid.  4: 
posifum  fuit.  Accersiil,  id  est,  vocavit  seu 
accessit,c<  eos  qui  in  arce  erant ,  <\ai  erant 
de   parte  Nicanoris.  Ideo  voluif   eos  per 


378 


ENARRATIO    IN    CAP.    XV    LIBRl    SECUNDI   MACHAB.EORUM. 


ART.    XV 


obtentam  victoriam  perterrcre.  Linguam  A 
ctiam  impii  Nicanoris  prcecisam,  id  est 
abscissam.  /«.s.s^V  particulnlim  avilws  cla- 
ri  ad  comedeiidum,  propter  blasphemias 
per  linguain  ejus  prolatas ;  manum  auiem 
dcmentis  contra  tempJum  siispcndi,i(i  est, 
dexteram  insensati  ac  blasphemi  Xicano- 
ris  amputatam.  jussit  .ludas  ex  opposilo 
templi  suspendi.  eo  quod  dexteram  exten- 
dendo.  fiieral  comminatus  quod  templum 
ipsum  destrueref.  Sicque  ad  commenda- 
tionem  et  laudem  diviniP  justitise  et  omni- 
potentise  Dei  fecil  Judas  ha>c  omnia.  Ow^hcs  B 
i</ifur  cceli  Dominum  bencdixerunt,  qui 
locum  suum  incontaminaium  servavit.Ita' 
que  omnes  communi  consilio  decreverunt, 
nullo  modo  diem  isfum  absqiie  celebritate 
prwterire. 

Igitur  liis  erga  Nicanorcm  gcstis,  et  cx 
illis  temporibvs  ab  Hchroeis  civitate  pos- 
sessa,ego  quoque  in  his  finem  faciam  ser- 
monis  hujus  voluminis.  Et  si  quidem  beiw 
haec  scripsi,  hoc  et  ipse  velim;  si  autem 
minus  digne,  concedcndum,  id  est  igno- 
scendum,  est  mihi :  quia  feci  diligentiam  C 
meam  pro  posse.  Sicut  enim  vinum  semper 
hilicre,  auf  semper  aquam,  contrarium  csf 
dispositioni  naturEe,quse  secundum  diver- 
sitatem  sufe  qunlificationis  diversa  requi- 
rit  pocula  alque  cihdria;  alternis  autem. 


id  est  nunc  islo  nunc  ilio.  uti  delectabile 
est  hominibus  :  quia.  ut  ail  Philosophus. 
Actio  correspondet  natura:'  agentis.  Ideo, 
sicut  Deus  est  simplicissimus  in  fine  to- 
tius  simplicitatis  formalis  ac  actualis  per 
exclusionem  universa'  potontialitatis.  sic 
ipse  unica  simplicissima  actione  ceternali- 
ler  gaudet.  Homo  aulem  est  ens  maxime 
compositum,  non  quod  plures  habeat  par- 
k'S  substantiaies.  quam  corporalia  cetera, 
sed  quia  plures  habet  potenlias,  propri- 
etates  et  actiones  :  idcirco  in  usu  allerno- 
rum  delectari  potissime  compelit  sibi.  Ifa 
lei/entihus  si  semper  exactus  sit  sermo,  id 
est,  si  stilus  sit  ubique  exquisite  arma- 
tus,  atque  armate  inquisilivus  usque  ad 
singula,  non  erit  gratus,  id  est  acceptus 
et  placens,  quoniam  gravat  et  distrahit 
mentem.  Hic  ergo  crit  liber  hic  consum- 
matus. 

Insuper  ex  isto  capitulo  instruunlur 
principes  et  milites  omnesque  pugnalores 
fideles.  qualiler  se  debeant  ad  preelia  prse- 
parare  et  in  bellis  se  habere  :  ut  scilicet 
per  confessionem.  orationem  et  satisfa- 
ctionem  se  prffparent :  et  in  ipso  pra^Iio 
Deum  exorent,  sintque  prompli  pro  bono 
communi  mori.Ad  laudem  et  gloriam  Om- 
nipolentis.  qui  est  super  omnia  Deus  su- 
blimis  ac  i)enediclus.  Amen. 


FINIS     COMMENTARIORUM     LIBRI     MACHAB/EORUM     SECUNDI 


COMMENTARIA 

IN   PSALMOS   OMNES 

DAVIDICOS 


D.   DIONYSII 

CARTUSIANI 

INSIGNE   OPUS   COMMENTARIORUM 

IN  PSALMOS  OMNES 
DAVIDIGOS 

QUOS    ILLE    MUI.TIPLICI    SENSU,    NEMPE    I.ITTERALI,    ALI.EGORICO,    TROPOLOUICO,     ET    ANAGOGU.O, 

yUANTUM    FIERl    POTUIT,    NON    NISI    SOLIDISSIMIS 

UTRIUSQUE    TESTAMENTI    SCRIPTURIS    DOCTISSIME     EXPLANAT. 


Ad   Colossenses  iii. 

Verbum  Christi  habitet  in   vobis  abundanter  in 

omni  sapientia,   docentes   et   commonentes 

vosmetipsos  psalmis,  hymnis,  et  eanticis 

spiritualibus ,  in  rjratia  cantantes 

in  cordibus  vestris  Deo. 


EX    EDITIONIBUS    COLONL^ 

PETHI    (JUENTEL,   .MI).\.\.\I  ;   ITE.M   MDXXXIV   ;   HEKEDUM 
JOANNIS  QUENTEL,  MDLVlll. 


REVERENDISSIMO  IN  CHRISTO  PATRI  ILLUSTRISSIMOQUE  PRINT.IPI  AC  DOMINO, 
DOMl.NO  ERARDO  DE  MARKA,  SANCT.ii  ROMAN.E  ECCLESI.E,  TITULI  SANCTI 
CHRYSOGONI  PRESBYTERO  CARDINALI,  ARCHIEPISCOPO  VALENTLE,  EPISCOPO 
LEODIENSI,  DUCI  BUILLONENSI,  COMITI  LOSSENSI,  ETC,  DOMINO  AC  PATRONO 
SUO  COLENDISSLMO,  THEODORICUS  LOEH  A  STRATIS,  DOMUS  CARTUSIENSIS 
IN  COLONIA  HUMILIS  MONACHUS,  ET  VICARIUS,  SALUTEM  ET  OMNE  BONUM 
EXOPTAT. 


1NTER  Christianae  Ecclesiae  ceteros  scriptores,  qui  Spiritu  divino  afflati,  Catholi- 
cae  Mei  docuinenta  mirum  in  inodum  suis  studiis  et  laboribus  illustrarunt, 
etiam  eximius  Pater  Dionysius  Leuwis  a  Rickel,  ordinis  nostri  Cartusiani  mo- 
nachus,  vir  in  divinis  Scripturis  illuminatissimus,  haud  immerito  connumerari  (ni 
fallor)  debebit,  Reverendissime  Pater  et  illustrissime  Princeps  :  nempe  cujus  do- 
ctrina  oranium  copiosissima,  toto  orbe  terrarum  procul  dubio  micantissimis  splen- 
descere  poterat  radiis,  si  non  incuria  vel  ignavia  fuisset  hactenus  neglecta,  aut 
certe  propter  impensarum  inopiain,  quibus  nos  minime  sufTicimus,  piis  lectoribus 
nondum  in  vulgus  edita.Tot  equidem  atque  tantos  scripsit  saluberrimae  eruditionis 
tractatulos,  libellos,  epistolas,  et  opera,  ut  apud  Latinos  vix  parem  habuisse  (ut  res 
ipsa  probat)  credamus.  Quorum  aliquos  jam  utcumque  licuit  in  bonum  reipublicie 
Ghristianje  chalcographorum  typis  excudi  curavimus  a  proximo  anno.  Nempe  Gom- 
mentaria  in  omnes  B.  Pauli  Epistolas  et  ceterorum  .\postoIorum,  quas  Canonicas 
vocant,  et  in  Apocalypsim  divi  Joannis  secretorum  coelestium  cognitoris,  item  in 
septem  psalmos  poenitentiales.  Epistolam  item  parseneticam  ad  omnes  Principes 
Christianos,  quo  pacto  instituendum  esset  pr?elium  adversus  Turcas,  cum  tribus 
revelationibus  Dionysio  ipsi  cojlitus  factis  de  statu  Ecclesia!  (quibus  permotus 
eam  hujusmodi  epistolam  ad  pr.iefatos  Principes  scripsit,  Commentaria  quoque  in 
septem  psalmos  poenitentiales).  Insuper  clarissimum  Speculum  amatorum  mundi, 
de  Arcta  via  salutis  et  contemptu  mundi,  de  Gravitate  et  enormitate  peccati,  de 
Conversione  peccatoris,  de  Fonte  lucis  et  Semitis  vitse.  Prseterea  Prajcordiale  (ut 
vocatur)  Dionysii,  et  Meditationes  ejus.  Araplius  Dialog  um  inter  patronum  et  ca- 
nonicum,  Elementationem  philosophicam,  et  Elementationem  theologicam.  Celera 
adhuc  sub  prielo  mauent  :  Monopanton,  id  est  unum  ex  omnibus  Pauli  Epistolis 
ad  materias  retractas  opusculura.  Insuper  liber  de  Natura  seterni  et  veri  Dei,  Ex- 
liortatorium  novitiorum,  de  Professione  eorumdem,  de  Utili  deductione  temporis, 
de  Mortificatione  vivifica  et  reformatione  interna,  de  Profectu  spirituali  et  custodia 


384  EPISTOLA    NUNCUPATORIA 

cordis,  atque  duo  alii  tomi  minorum  opusculorum.  Quum  hsec  atque  id  genus  illius 
pnigclari  scriptoris  monumenta  in  lucem  dari  curaverimus,  eis  tutelares  quserentes 
patronos,  indignum  veliementer  existimavimus,  Reverendissime  Pater  et  illustrissi- 
me  Princeps,  te  omnium  studiosorum  fautorem,  amicum  et  singularem  patronum, 
nostro  etiam  Dionysio  jamjam  in  publicum  prodeunti,  non  conciliare  patronum. 
Nulli  equidem  potius  hffic  opera  dedicari  poterant  vel  justius  debebant,  quam  tibi 
Episcopo  Leodiensi,  in  cujus  ditione  olim  auctor  eorum  procreatus,ea  multo  studio 
atque  labore  conscripsit.  Nos  vero  tui  observantissimi,  gravibus  admodum  curis 
et  sollicitudinibus...,  ea  seneis  imprimi  characteribus  enitimur  pro  nostra  virili, 
nihil  interim  dithdentes,  quin  recte  ab  omni  zoilorum  seu  aemulorum  impetitione 
hic  auctor  sit  defensus,  ubi  tanti  Principis  meruerit  patrocinium.  Et  quis  opportu- 
nius  Dionysio  patrocinabitur,  illumque  defendet,  quam  Erardus  de  Marka,  adeo 
apud  Snmmum  Pontificem  magnus,  ut  inter  Ecclesiie  columnas  firmissima  basis, 
et  tantus  apud  Komanorum  Imperatorem  semper  augustum  Garolum  Quintum,  ut 
nihil  non  possit  quod  ad  bonum  reipublicse  Christianas  attineat?  Tibi  itaque  quum 
tanta  sit  in  rem  Ghristianam  eaque  innata  pietas,  ut  acerrimus  exsistas  Catholicas 
religionis  propugnator,  tam  vigilans  quoque  Dominici  gregis  pastor,  ut  oves  tibi 
commissas  invadendi  lupis  illis  rapacibus,  ac  vanaj  et  quidem  perditissimae  htere- 
seos  sectatoribus,  nullus  pateat  aditus  :  nullus  siquidem  erroribus  favens  sub  ditio- 
ne  tua  delitescere,  ne  dicam  hiscere  de  illis  rebus  ausit  :  usque  adeo  omnes  tuam 
reforraidant  justitiam,qua  in  perditissimos  quosque  animadvertere  soles.Quis  niilii 
hic  recensebit  studium  tuum,  diligentiam,  et  sollicitudinem  in  fidei  Christianas  tui- 
tionem?  quandoquidem  semper  exstitisti  princeps  pacificus,  amator  atque  auctor 
pacis,  ut  non  modo  pacem  et  tranquillitatem  sub  tuo  moderamine  haberent  tui 
subditi  (quibus  jam  viginti  et  sex  annis  in  pontiflcia  majestate,  dignus  profecto 
reipsa  pontificis  nomine  praefuisti,  duplici,  quod  inquit  Apostolus,  honore  dignus), 
quura  tamen  antea  pluribus  annis,  ne  dicam  sagculis,  prope  assiduis  bellis  jactati 
fuerint.  Sed  et  hoc  curasti  sedulo,  ut  et  pacera  coraponeres  inter  vicinos  :  quod 
Iraperialia,  Gallica,  et  Geldrensium  cum  Brabantinis  raeis  testantur  sedata  bella, 
inter  quos  nemo  inficiabitur  te  unicum  reformatorera  fuisse  pacis  atque  concordias, 
ut  post  Deura  tibi  acceptura  referant,  quod  quiete  potiantur.  Et  hasc  raihi  profecto 
maximo  sunt  argumento,  te  nostro  Catholico  auctori,  et  illi  quidera  a  generaliura 
studiorura  Acaderaiis  approbato,  facile  et  absque  negotio  pacem  procuraturum,  si 
qui  leviusculi  et  bonorum  osores,  bella  adversus  eum  moverint.  Quis  enira  hoc 
assequetur  facilius,  ac  tua  Reverendissima  Dominatio,  qui  ferme  omnibus  ultra- 
montanis  pacem  pro  innata  tua  prudentia  tara  magnifice  sffipiusque  procurasti  ? 
Quis  equidem  felicior  est,  admirabili  prudentia  et  dexteritate  in  rebus  etiam  ar- 
duissimis  obeundis,  ut  non  nisi  ad  res  maximas  a  Deo,  in  quem  omnia  sunt  refe- 
renda,  videare  procreatus  ?  Quid  alioqui  sacra  Caesarea  Majestas,  horum  non  inscia, 
nullius  consilio  libentius  quoties  ardui  aiiquid  in  hisce  regionibus  sese  obtulerit, 
quam  tuo  omnium  prudentissimo  utitur  ?  Nec  est  quod  dubitem,  clementissime 
Pater,  hujus  auctoris  Comraentaria  luculentissiraa  in  Psalteriuni  totum...,  quaj  tibi 
affatira  nuncupanda  censuimus,  grata  esse,  vel  eo  potissimum  nomine  quod  vene- 
rando  quidem  et  humili  licet  stilo,  iustar  priscorum  alta  profecto  sensa  complexus 


F.PI6T0I.A    NU>CUPATORI.\  385 

sit.  Davidicorum  quippe  carminum  interpretationem,  explanationem,  seu  elucida- 
tionem  tam  enucleatissime  nobis  aperto  sermone  et  familiari  eloquio,  quo  non  esset 
simplicioris  litteratura'  sacerdotibus  et  clericis  intellectu  diflicilis,  ubsque  verborum 
involucris,  fucis,  lenocinioque  tradidit,  ut  non  minorem  Ecclesi;i?  fructum  attulisse 
mihi  videatur,  quam  ceteri  qui  ante  eum  vel  hactenus  in  regii  Psaltis  Soliloquium 
commentaria  scripsere.  Nec  quidquam  dubito,  quin  et  priores  se,  quotquot  habere 
potuerit  (cujusmodi  multi  procul  dubio  fuere),  viderit,  legerit,  eorumque  sententiis 
...,  una  cum  Theologorum  (quos  scholasticos  vocant)  dictisadrem  hanc  accommodis 
hjec  sua  commentaria  locupletarit.  Ipse  etiam  omnem  exponenda;  Scriptur;e  modum 
observat,  ut  et  litteralem  et  mysticos,  nempe  tropologicum,  allegoricum  et  anago- 
gicum,  ubi  littera  patitur,  quod  hactenus  nullus  prjestitit,  prosequatur  :  et  id 
quidem  satis  solide,  sollicite,  pie  et  religiose,  ut  et  mentes  vero  intellectu  instruat, 
et  corda  legentium  sursum  ad  coelestia  rapiat  et  inflammet.  Ut  autem  operi  majo- 
rem  conciliaremus  auctoritatem,  curavimus  ipsum  post  nostros  labores  ad  editio- 
nem  exornari  per  venerabilem,  eximiumque  insignis  nostrae  Goloniensis  Academiae 
Theologum,  Joannem  Romberch  Kirspensem,  in  divinis  litteris  apprime  exeicita- 
tum,  eruditumque  :  cujus  studio  et  diligentia  ad  prototypum  recognosceretur.  Qui 
et  ipsum  diligenter  emendavit  et  castigavit...  Quare,  si  hoc  opus  hilari  exceperis 
vultu,  Reverendissime  Domine  et  Pater  clementissime,  venerabilis  Prioris  mei  no- 
mine  D.  Petri  BIomevenn;e  de  Leydis  (quem  Gratia  tua  inter  clientulos  suos, 
jam  olim  ante  annos  aliquot  connumerare  coepit),  atque  cognati  mei  M.  Theo- 
dorici  Hezei  Theologi,  Ecclesiaeque  vestrje  S.  Lamberti  Leodiensis  canonici,  in  eo 
animum  nobis  facies,  ut  adnitamur  in  majoribus  tibi  gratificari.  Interim  tu»  Reve- 
rendissimse  Dominationi,  et  illustrissimiB  Gratiaj  nos  omnes,  nostrumque  ordinem 
commendamus,  exorantes,  ut  Deus  optimus  maximus,  ad  gloriam  suam,  et  Chri- 
stianse  religionis  bonum  diu  te  nobis  servare  dignetur  incolumem.  Ex  Cartusia 
D.  Bai-barae  Coloniensis.  Anno  MDXXXI,  mensis  Martii  die  vicesimo  secundo. 


T.  5.  25 


CLARISSIMO  PRINCIPI  AC  DOMINO,  D.  GUILLELMO  JULIACENSI,  CLIVENSI,  AC 
MONTENSI  DUCI.  MARCKENSI  AC  RAVENSBURGENSI  COMITI,  DOMINO  IN  RA- 
VENSTEIN,    ETC,    DOMINO    SUO    CLEMENTISSIMO.    S.    P.    D.  ' 


Q 


UOD  hoc  nostri  Dionysii  Opus,  jam  tandem  diligentissime  excusum  in  sedi- 
bus  OLientelianis,  Tuaj  potissimum  Celsitudini  nuncupatum  voluimus  :  non 
debet  id  quiJem  admirationi  esse  T.  C,  Princeps  clarissime,  quum  ea  certe 
ob  miiltas  animi  prseclaras  dotes  egregiaque  decora,  nulli  non  cumprimis  sit  suspi- 
cienda  et  venerabills,  propterea  quod  paternis  maternisque  vestigiis  insistens,  justi- 
tiara  summopere  colat,  iniquitatemferre  nou  possit,  et  in  eam  curam  velis  remisque 
omnibus  incumbat,  ut  in  ditionibus  ipsius  Ghristiana  pietas  perseveret.  Quidni 
igitur  talem  nostro  quoque  Dionysio  patronum  lubentes  quEeramus,  qui  ut  est  ipse 
pietatis  amantissinius,  ita  etiam  facile  ab  omnium  calumnia  vindicare  possit  au- 
ctorem  longe  piissimum?  Grede  mihi,  clementissime  Princeps,  multas  habes  vel  ab 
ipsa  natura  tibi  inditas  virtutes,  quas  si  (ut  speramus  in  rem  prassentem  contuleris, 
erit  tui  nominis  apud  posteros  omnes  gloria  sempiterna,  atque  in  eorum  justissimis 
nominibus  album  refereris,  quibus  nihil  prius,  nihil  antiquius  fuerit,  quam  ditiones 
suas  omnes  in  Gatholicas  tidei  puritate  conservasse.  Vidimus  hac  nostra  aetate  sum- 
ma  cum  voluptate,  quam  fueris  in  asservanda  Patrum  prisca  traditione,  religione 
et  flde  integer  :  speque  bona  fruimur,  te  semper  tui  siniilem  futurum.  Non  deerunt 
quidem,  ut  solent  aulte  Principum  diversaalere  ingenia,  qui  te  cupiant  ab  Ecclesia 
separatum,  idem  sentire  cum  novis  nostrorum  temporum  evangelistis,  qui  inter 
sese  dissident  pugnantissime  :  sed  Deus  omnipotens,  qui  corda  Principum  mode- 
ratur,  aderit  semper  Tue  Gelsitudini,  et  menteia  sanctissiraam  adspirabit,  ut  nihii 
velis  aliud,  quam  quod  ad  communein  pacem,  pietatem,  religionem  pertineat.  A 
quibus  certe  quantum  abhorreant  novi  isti  dogmatistfe,  tisdet  me  scriptis  hisce  in- 
serere,  quum  nemo  eos  verius  ac  rectius  prodat,  quam  ipsi  se  ipsos.  Evangelistas  se 
vocant,  nempe  pacis  nuntios,  quum  per  eos  omnis  Germanige  pax  plane  perturbata 
sit.  Quod  utinam  Principes  plerique  studio  majori  attendere  voluissent  :  non  sic  ho- 
die  abjecta  essetomnis  illa  G-ermani»  prisca.dignifas,  nec  tot  inter  nos  sectis  divide- 
reranr,  quum  jam  olim  in  Germanis  praedicata  sit  fides  atque  constantia.  Quod  vel 
illo  dumtaxat  nomine  libentius,  Princeps  illustrissime,  commemorarim,  ut  tametsi 
Germania  misere  jara  dilacerata,  et  in  multassectas  dissecta  est,  non  tamen  omnino 
salutem  ejus  et  novam  quamdam  in  religione  Gatholica  conspirationem  desperare 
nos  debere  significem,  quod  in  dies  prodeant  typis  excusa  elegantissimis  clara  egre- 

'  Epistola  nuncupatoria  tertise  editionis. 


EPISTOI.A    NUNCUPATORIA  387 

giaque  doctorum  homiiium  monimenta,  quorum  consonantissima  inter  ipsos  et  cum 
priscis  Patribus  docendi  ratione,  in  iis  pr3esertim,qaa3  ad  fidei  summam  pertinent, 
possimus  facile,  modo  ne  animi  qu;rdaiii  pcrtiiiacia  pra>pediat,  ad  eaiii  pertingore 
lidei  ct  Catliolicie  religionis  couformitatem,  quai  superiorilius  sa^culis  nnqiiam  vel 
sperari  potuerit.  Nemo  enim  tam  improbus  esse  potest,  ut  iion  malit  illis  accedere, 
quorum  est  in  declarandis  fidei  articulis  major  auctoritas,  et  integrior  cousensus, 
quam  iis,  qui  nec  secum  ipsi  satis  constant,  et  cum  aliis  etiam  suffi  farinas  liomi- 
iiibus  pugnas  gerunt  implacabiles.  Atque  in  eorum  numero,  quibus  nova  omnia 
suspecta  semper  fuere,  antiquitas  cumprimis  venerabilis,  Iiaud  absurde  ego  annu- 
merari  posse  crodiderim  Dionysium  nostrum  Cartusianuin,  qui  etsi  non  incidit  in 
sajculum  admoduui  felix,  tameu  tantum  prtestitit,  ut  se  illi  nemo  facile  ausit  ioqui- 
parare  ex  recentioribus.  Cujus  ut  ego,  Princeps  celeberrime,  innumeras  alias  lucu- 
brationes  pnieteream,  quibus  certe  nihil  spectavit  aliud,  quam  Christiana»  prodesse 
reipublica?,  edidit  ille  commeutaria  in  Psalmos  Davidicos  longe  doctissima.  Id  vero 
quo  tandem  animo  ?  Ut  haberent,  qui  divino  sunt  mancipati  cultui,  unde  senten- 
tiam  Psalmorum  solidain  veramque  caperent.  Erunt  fortassis,  qui  euin  ob  stili  sim- 
plicitatem  carpendum  putent,  sed  illi  suam  prius  carpaut  inscitiain,  quasi  ille  minus 
doctus  censendus  sit,  qui  iniaori  pollet  sermonis  elegantia.  Felices  illos,  quibus  ea 
contigere  tempora,  ut  possent  et  eruditionis  et  eleguntiio  fructus  suaves  carpere. 
Nec  tamen  propterea  infelicem  Diouysium  nostrum,  quod  illi  alterum  horuiii  de- 
fuerit,  quum  pro  suse  ;etatis  consuetudine  scripserit.  Quod  si  illi  in  hoc  s;eculum 
incidere  contigisset,  certe  nemini  ego  illum  neque  multiplici  eruditione,  neque  ser- 
monis  splendore,  neque  linguarum  peritia  concessurum  fuisse  arbitror.  Amabat 
enim  et  summopore  avebat  proraovere  pietatein,  sed  non  aderant  tunc  illi  seinper 
ad  manum  opportuna  instruinenta.  Tamen  certe  oinni  laude  prosequendus  est,  quod 
praestitit  quantum  ea  temporis  ratio  sinebat.  Quod  si  in  illo  minus  placet  sermo 
paulo  incuitior,  qui  illi  cum  omnibus  scholasticis  doctoribus  communis  est,  ecce 
commodissime  nobis  excitavit  Deus  aliud  genus  hominum  lieligiosorum,  qui  licet 
habitu  niliil  admodum  discrepent  a  Clericis,  tamen  revera  pietati  Cliristianae  exci- 
tandaj,  promovendae,  ac  in  dies  magis  magisque  augmentandaj  addictissimi  sunt. 
Vocantur  ii  Fratres  de  Societate  nominis  .Jesu.  Apud  hos  politiores  litterae  non 
minori  studio,  quam  quse  ad  pietatem  pertinent,  traduntur.  Et  est  revera  illorum 
omnis  mens  et  conatus  eo  perpetim  intentus,  ut  plurimum  accedat  Christianse  pie- 
tati,  vitia  et  inscitia  protligentur,  redeat  unitas  et  consensio  in  aniinis  Ghristia- 
norum.  Imo  vero  etiam  barbaras  nationes  et  hactenus  nulla  veri  Dei  cognitione 
imbutas,  maximo  numero  in  dies  Ghristo  lucrifaciunt,  atque  apud  ainplissimas 
Indorum  ditioiies,  itemque  in  .Ethiopia,  aliisque  remotissimis  regionibus  tantis 
clarent  virtutibus,  tot  animas  e  dsemonum  manibus  eripiunt,  ut  certe  nemo  satis 
murari  possit.  Taceo  interim  de  iis,  qua3  in  multis  Europse  regnis,  atque  adeo  etiam 
Coloniae  per  eos  praeclare  gesta  sunt,  hodieque  geruntur.  Nec  tamen  licet  ita  affocti 
sint,  aemulorum  iniqua  judicia  et  obtrectationes  evitare  potuerunt.  I''uerunt  euim 
et  sunt,  eruntque  semper  qui  illis  derogent,  sed  mentietur  iniquitas  ipsa  sibi  duin- 
taxat,quum  sint  illorum  fructus  illustres  et  studia  laudatissima,  ex  quibus  Christus 
bonam  arborem  agnosci  voluit.  Speramus  Galholicos  Principes  omnes,  in  quibiis 


388  EPISTOLA    NU.NCUPATORIA 

iion  postremuin  ol)tinet  locum  Celsitudo  Tua,  hujus  instituti  professores,  tanquam 
homines  doctissimos  atque  piissiinos,  ut  revera  sunt,  suis  ad  se  stipendiis  evocatu- 
ros,  ut  jani  plerique  fecerunt,  daturosque  operam,  ut  talibus  potius  juventutem 
ditionum  suarum  in  omni  pietate  quam  rectissime  instituendain  tradant,  qnam 
pseudodoctoribus  qnibusdam,  qui  verbis  multa  promittunt,  re  autem  vera  nihil 
prsestant  aliud,  quam  quod  simplicem  illain  rudemque  astatein  pessimis  inoribus, 
pravissimis  arlibus,  et  perditissimis  opinionibus  imbutam,  in  tartara  secuni  tra- 
hunt.  Unde  tanta  hodie  in  Gerinania^  prseclarissima  natione  sectarum  et  hffiresum 
varietas  exsistit.  Non  putamus  ignorare  Gelsitudinem  Tuam  quale  sit  hominum 
genus,  quod  hic  commendamus.  Atque  utinam  tales  potius  admitterentur  ad  ple- 
bem  erudiendam,  quain  faex  ista  excucullatorum  monachorum,  ac  desertorum  sa- 
cerdotum,  qui  quuin  nihil  habeant  melioris  spei  reliqui,  omni  se  tradunt  lascivife 
et  impuritati.  Quod  ipsum  certe  argumento  est  nimis  evidenti,  eos  non  ea  qua3  Jesu 
Christi,  sed  qure  carnis  suae  sunt,  quserere  :  quuni  tamen  e  diverso  certissima  simus 
edocti  experientia,  eos  qui  de  Societate  nominis  Jesu  nomen  sibi  sumendum  sta- 
tuerunt,omnera  profligare  iniquitatem,virtutes  et  bonas  artes  impendio  promovere, 
denique  eo  suos  conferre  conatus  oinnes,  ut  hoinines  Christiani  ad  sui  auctoris  et 
assertoris  gratiam  revertantur.  De  quibus  ego  plura  scriberem,  nisi  quibusdara 
ceu  7T7.p£pya  videri  posse  timerem.  Quod  autem  hoc  Dionysii  nostri  in  Psalmos 
omnes  commentariorum  Opus  longe  doctissimuin,  Tuae  Celsitudini  potissimura 
dedicare  voluimus,  tuae  fecere  virtutes,  quas  et  nos  non  raro  experti  sumus.  Roga- 
raus  autem,  Princeps  illustrissirae,  ut  eo  hasc  excipias  animo,  quo  a  nobis  offerun- 
tur.  Certe  Tuse  Celsitudinl  pro  raultis  beneficiis  hac  ipsa  dedicatione  vicem  qualera- 
cumque  rependere  voluimus.  Dominus  Jesus  servet  Tuain  Celsitudinem,  Princeps 
clementissime,  in  annos  plurimos  omnibus  rebus  bonis  seraper  afriuentein.  Ex  Car- 
tusia  Coloniensi,  quarto  Nonas  Julias,  MDLVIII. 

Tuae  Gelsitudinis 

Gapellanus  hurailis, 

F.  Gerardus, 
Prior  Gartusiae  Coloniensis. 


PR  EFATIO 


D7A77'  David  films  Isai ;  dixit  vir  cui  constitutum  est  de  Christo  Dei 
Jacob,  egregius  psaltes  Israel :  Spiritus  Domini  loctctus  est  per  me,  et 
sermo  ejus  per  linguam  meam.  II  Reg.  xxm,  1,  2. 

Queraadmodum  Unigenitus  Dei  Patris,  Dominus  noster  Jesus  Christus,  ex  semine  Rom.  1,3. 
David  specialiter  incarnari  ac  nasci  elegit  (unde  et  germen  seu  filius  David  singu-   jer.xxm. 
lariter  appellatur) ;  sic  Spiritus  Sanctus  animam  beatissimi  David  proplietico  lumine  ''"""•'^- 
excellenter  implevit,  eumque  de  Christi  mysteriis  prgecipue  illustravit  :  quatenus 
David  promissa  Dei  beneficia  recognoscens,  Deo  largitori  gratissimus  esset,  atque 
hjec  ipsa  toti  mundo  clarissime  propalaret. 

Hanc  igitur  gratiam  prophetalem  sibi  tam  eminenter  divinitus  datam  conside- 
rans,  grata  et  hilari  cecinit  mente  verba  nunc  introducta,  in  quibus  de  se  ipso  tan- 
quam  de  alio  loquitur  :  Dixit,  inquiens,David  filius  Isai;  dixit  vir  cui  constitutum 
est  de  Cliristo  Dei  Jacob,  id  est,  cui  specialiter  facta  est  repromissio  de  Christo  Dei, 
videlicet  quod  ex  semine  ejus  Salvator  mundi  prodiret.  Sic  enim  ad  eum  alibi  ait :  De  ps.  cixh, 
fructu  ventris  tui  ponam  super  sedem  tuam.  Hic  quippe  fructus  seu  filius  David 
est  is,  de  quo  ad  Virginem  Matrem  archangelus  Gabriel  dixit  :  Dal)it  illi  Dominus  z,uc.  1,32. 
Deus  sedem  David  patris  ejus,  et  regnabit  in  domo  Jacob  in  aeternum.  De  quo  Isaias 
quoque  prsedixit  :  Super  solium  David  et  super  regnum  ejus  sedebit.  Quod  qualiter  is.  n,-. 
impleatur  in  Christo,  inquiri  potest,  pra?sertim  quum  ipse  Pilato  responderit  ;  Re-  /oan.Lxviii, 
gnum  meum  non  est  de  hoc  mundo.  Unde  et  alibi  protestatur  :  Vulpes  terraj  foveas  ^jjauh.tm. 
habent,  et  volucres  cceli  nidos ;  Filius  autem  hominis  non  habet  ubi  caput  suum  -"• 
reclinet.  Nam  et  requisitus  a  populo  ut  constitueretur  in  regem,  fugit,  seque  aliscon-  /(wn.i.  m, 
dit.  Non  ergo  de  temporali  dominio,  mundanove  regno  e.xponenda  sunt  testimonia 
prseinducta  ;  sed  de  spirituali  regimine  et  aeterno  principatu,  quibus  nunc  in  domo  luc. >,3i. 
Jacob  et  solio  David,  id  est  in  militanti  Ecclesia  et  cordibus  electorum,  regnat  per 
gratiam,  in  futuroque  sfeculo  regnabit  sinefine  per  gloriam. 

Merito  igitur  David,  qui  tam  pra?clare  vaticinatur  de  Christo,  vocatur  Egregius 
psaltes  Israel,id  est  psalmista  praecipuus  populi  Deuni  fideliter  contemplantis.  Quod 
autem   adjungit,  Spiritus  Domini  locutus  est  per  me,  ei  concordat  quod  Christus 


390  PR.EFATIO 

itntih.x,  discipulis  dixit,  Non  vos  estis  qui  loquimini,  sed  Spiiitus  Patris  vestri  qui  loquitur 
in  vobis. 

Denique,  praster  alia  multa  quae  in  verbis  pra?habitis  innuuntur,  hoc  prsecipue 
advertendum  est,  quam  pulchre  et  clare  trinitas  Personarum  in  ipsis  exprimitur. 
Tangitur  namque  persona  Bllii  nomine  Christi ;  persona  vero  Spiritus  Sancti  desi- 
gnatur  nomine  Spiritus  ;  Patris  autem  persona  esprimitur  tam  nomine  Dei,  quam 
nomine  Bomini.  Christus  enim,  dicitur  Christus  et  Filius  Dei,  sicut  natus  ex  Deo 

/>s.  cis,  3.  Patre  aeterno,  quemadmodum  scriptum  est  :  Ex  utero  ante  luciferum  genui  te.  Sed 
Spiritus  Sanctus,  dicitur  Spiritus  Dei  et  Domini,  tanquam  spirative  procedens  ex 

joann.  s,  Deo,  id  cst  Patrc  ac  Filio,  qui  sunt  unus  Deus,  ex  quo  tanquam  ex  uno  principio 

30 

feternaliter  manat  Spiritus  Sanctus. 


COMMENTARIA 

IN   PRIMAM   QUINQUACiENAM 

PSALTERII 


COMMENTARIA 
IN  PRIMAM  QUINQUAGENAM 

PSALTERII 


ARTICULUS  PRIMUS 


(JUID    SIT    PROPHETIA,    ET    DE   GRADIBUS    EJUS,    ET    (JUAUS    PROPHETIA    SIT    DIGNIOR. 


I  y?f(/.  ix,9. 


Jbid.  10. 


PROPHETIA  aulcm  afl  intcllpclum  po- 
tissimum  pcrtinol.  Est  cnim  prophc- 
tia,  supernaturalis  fulurorum  cognitio,  cx 
divina  inspirationc  adcpla.Prophcta>  nam- 
quc  dicuntur,  qui  Dco  rcvclantc  cogno- 
scunt  ca,  quae  ceteris  abscondita  siint,  ct 
procul  ab  ipsis  posita.  Propter  quod  in  li- 
bro  Rcgum  dicitur  :  Oui  nunc  dicitur  Pro- 
pheta,  olim  vocabatur  Vidcns.  Et  Samiicl 
ad  Saul  dixit  :  Ego  sum  Vidcns. 

Porro  prophetia  ad  gratias  gralis  dalas 
perlincrc  cognoscilur,  sicut  operatio  mi- 
raculorum,  interpretatio  scrmonum,  dis- 
crctio  spiriluiim.Talcs  enim  ac  similcs  gra- 
titC,  conimunes  siiiit  boiiis  et  malis.Gratia? 
vero  gratis  datce,  ad  aliorum  utilitalem 
dantur  el  ordinantur,  quemadmodum  ad 
icor.  xii,  Corinlhios  ait  Apostohis  :  Unicuiquc  da- 
tur  manifcstatio  Spiritus  ad  ulilitatcm.  In 
qiiantum  igitur  prophetalis  notitia  ordina- 
tiir  ad  hoc,  ut  aliis  innotcscat,  sic  pro- 
phetia  sccundario  pcrtincl  ad  lociitionem: 
sicqiic  Prophcta  a  pra-lando  nomen  accc- 
pit.  Scd  quoniam  prophctia  csl  de  his,  quae 
naturalem  ralioncm  e.xccdunl,  nc(]iic  na- 
turali  ralione  probari  possunt  ;  idcirco 
tertio  ad  proplictiam  pcrtincl  operatio  mi- 
raculorum,   tanquam   confirmalio   horum 


A  quse  propheticc  annuntiantur.  El  ila  intcl- 
ligcndum  est  quod  in  llcclcsiastico  scriptum 
est :  Eliseiis  non  limuit  principeni;  et  mor-    eccu. 
tuum  prophetavit  corpus  cjus,  videlicct  ^^™""''*- 
qiiia  post  mortcm  morliium  suscitavit.  In 
qiio  ostendebatur,  eum  vcrum  fuissc  Pro- 
phctam.  Et  simile  de  ossibus  Josepli  ait  /ft.rf.  xmc, 
Scriptiira.  "• '*' 

Porro,  qucmadmoduni  naliirale  lumen 
intellectus  agentis,eslomnium  naturalium 
cognitionum  intcllectus  possibilis  prin- 
cipiuin  ;   sic   lumcn    supcrnaluralc   alque 

B  divinum,  est  prophetalium  cognilionum 
principium.  Idco,  siciil  naliiralis  cognitio 
inlcllcctus  possihilis  ad  omnia  se  cxtcn- 
dil,  seii  oinnium  capax  est,  qua?  per  na- 
tiiralc  luinen  intcllcctus  agcntis,  invcniri 
agnosciqiic  possiint ;  sic  prophclalis  co- 
giiilio  circa  oinnia  illa  vcrsalur,  qiiac  pcr 
luincn  siipernaturale  ac  diviniim  oslcndi 
valcnl  ac  seiri.  Pcr  liimcn  autem  diviniim 
omnia  uliquc  manifcslari  qiieunl,  vidcli- 
ccl  divina  ct  humana,  creata  el  increata, 
spiriliialia  ct  corporalia,  naturalia  alqiic 

C  moralia.  Tndc  ad  omnia  ista  cxtcndil  sc 
prophctia.  Facla  est  cnini  aliqiiaiulo  pro- 
phetica  rcvelatio  de  his,  quee  ad  Dei  maje- 
slalcm  scu  cxccllcntiam  pertincnt  :  sicut 


394 


COMME.NTARIA    I.N    PSALMOS    DAVIDICOS.    —    ART.    I 


/».  Tl,  1. 


Ibid.  3. 


Dan.  Tii. 
10. 


Is.  LVIll.T. 

J/ir/i.vi,  8. 


Judic.  XI. 
29;  XIV,  ti: 
XV,  14. 


Illfley.  IV 

S9,  33. 


Isaias  dc  se  loquens,  Yidi,  inquit.  Domi- 
num  sedentem  super  solium  excelsum  et 
elevatum  :  et  qnod  audivit  Seraphim  ter 
clamantia.  Sanctus  :  quod  ad  superbenedi- 
ctBP  Trinilalis  pertinet  revelationem.  Da- 
nieli  quoque  prophetse  ostensum  est,  qua- 
litcr  millia  millium  ministrabant  Deo,  ct 
decies  millies  cenfena  millia  adsistebant 
ei  :  quod  ad  supcrnorum  spirituum  pro- 
phctalem  rcvelationem  spcctarc  non  du- 
bium  est.  Continet  etiam  prophetia.  illa 
quae  ad  mores  hominum  instruendos  respi- 
ciunt,  ut  est  illud  :  Frange  esurienti  pa- 
ncm  tuum.  Et  .Michffas  propheta  :  Indica- 
bo  (ait)  tibi,  o  homo,  quid  sit  bonum,  et 
quid  Dominus  requirat  a  te  :  utique  fa- 
ccrc  judicium  ct  justitiam,  et  sollicitum 
ambulare  cum  Deo  tuo. 

Quanto  autcm  aliqua  naturalcm  ratio- 
ncm  magis  escedunt,  rcmotiusquc  a  nostra 
cognitione  distant,  tanto  amplius  magis- 
que  proprie  rationem  prophetiae  concer- 
nunt.  sicut  sunt  futura  pure  contingentia. 
ut  actus  humani.  Proptcrea  prophetia  pro- 
priissime  pertinet  ad  futurorum  eventuum 
cognitionem.Sic  namque  Cassiodorus  pro- 
plictiam  dcfinit,  qiium  ait  :  Prophetia  est 
inspiratio  seu  revelatiodivina.  rerum  even- 
tus  immobili  dcnuntians  veritate.  Et  ideo 
Gregorius  super  Ezechielem  tcstatur,  quia 
prophctia  ita  vocatur,  quoniam  futura  pree- 
nuntiat  :  dum  vero  prseterita  aut  pra>- 
sentia  manifestat,  nominis  sui  rationem 
amittit. 

Praeterea,  multi  sunt  gradus  prophetiEe  : 
quorum  infimus  dicilur,  dum  aliquis  ex 
inlcriori  Spiritus  Sancli  inslinctu  movetur 
ad  exlcriora  opcra  :  sicul  frcquenler  in 
libro  Judicum  scribitur,  quod  Spiritus 
Domini  irruil  in  Jephlhc  vel  Samson.  cx 
quo  induccbantur  ad  aliqua  opera  exlerius 
exercenda.  Secundus  et  altior  prophetise 
gradus  esl.  dum  aliquis  ex  illustratione 
Spiritus  Sancti.quEedam  supcrnalurali  mo- 
do  cognoscit  et  percipit.  quae  lamen  natu- 
raliter  cognosci  possunl  :  quemadmodum 
dc  Salomonc  habctur,  quod  Uominus  de- 
dit  ci  sapientiam  et  prudenliam  multam 


A  nimis.  ila  quod  disputavit  super  lignis.  a 
cedro  quae  est  in  Libano  usque  ad  hysso- 
pum  quae  egreditur  de  pariete :  disseruit- 
quc  dc  jumentis  et  volucribus.  rcptilibus 
ae  piscibus.  De  talibus  enim  gentiles  quo- 
quc  philosophi  plura  disseruisse  subliliter 
invcniuntur.  Unde  hi  duo  gradus  ad  per- 
fcctam  prophclice  rationem  non  attingunt, 
quia  ad  supernaluralem  verilalcm  non  per- 
tincnl.  Nihilo  minus  aliqua  Salomoni  re- 
velala  sunl.  qiise  naluralis  rationis  limites 
omnino  excedunl.  pra?serlim  in  Canticis  : 

B  propler  quorum  cognitionem.Salomon  vere 
ct  proprie  Propheta  vocatur. 

Est  ergo  terlius  gradus  propheticae  co- 
gnilionis,  quando  per  imaginariam  visio- 
nem  alicui  supernaluralis  vcritas  revela- 
tur  :  qucmadmodum  Daniel  vidit  Anliquum 
dicrum.  id  est  Deum  aetcrnum,  sub  simili- 
tudine  imaginabilium  rerum,  quemadmo- 
dum  apud  Danielem  legitur  :  Adspicie-  oan. vu,9. 
bam.  inqait.  donec  throni  positi  sunt,  et 
Antiquus  dierum  sedit ;  vestimenlum  ejus 
quasi  nix  candidum,  et  capilli  uapitis  cjus 

C  quasi  lana  alba.  Isliusmodi  vero  prophetiae 
multi  sunt  gradus.  prout  Doclor  sanctus  in  Thom.  i.i, 
secunda  secundae  pulchrededucit. —  Prima  q*-*-art. 
distinclio  esl  penes  differentiam   somnii 
el  visionis  sive  vigiliae.  Interdum  namque 
prophetica  revelatio  in  somnio  infunditur. 
siciil  scriplum  est  :  Per  somnium  in  visio-   /oirsxiu, 
ne  noclurna,  aperit  aures  virorum.  Inter-  '^' '*" 
diim  autem  infunditur  prophetia  in  visio- 
nc  vigiliae.  quemadmodum  Danieli  factum    oan.  %. 
lcgimiis.  El  hic  gradus  est  dignior  primo: 
quoniam  major  est  vigor  prophelici  lumi- 

D  nis.  quando  animam  vigilantis  et  circa 
sensibilia  occupati,  ad  supernaturalia  eri- 
gil.  quam  dum  animam  dormientis,  atque 
a  scnsibililms  jam  vacanlis.  ad  divina  ac 
supernaturalia  clevat.  —  Secundo  aulem 
attendilur  gradus  propheliae  penes  diffe- 
rcntiam  imaginabilium  scnsibiliumquc  si- 
gnorum.  quibus  mens  Prophclae  ad  intel- 
leclualem  supernaturalis  verilatis  notiliam 
elevalur.  Quanto  enim  signa  hujusmodi 
fuerint  cxpressiora.  lanto  prophetia  erit 
sublimior.  Quum  ergo,  secundum  Augusli- 


r.O.M.MENTARIA    l.N    PSALMOS   DAVIDICOS.    —   Ani'.    II 


395 


16. 


niim,  inler  signa  primum  ac  suinnmiii  lo- 
cnm  teneant  verba.constat  quod  prophclia 
ejus  qui  vel  in  vigilando  vel  in  dormicn- 
do  audit  verba  secum  loquenlis,  sil  allior 
propiielia  ejus  cui  dumtaxat  ostendiintiir 
res  qiKTdam  seu  siniilitiidines  aliarum  re- 

Gen.  \ii.  rum  sitrnificativ»  :  qnemadmodum  seplem 
spic;e  Fharaoni  ostensa-,  septem  lerliiila- 

Jf.ijiei  lis  annos  prsefigurahant  ;  et  olia  succensa 
***■  Jeremiae  ostensa,  civitatis  Jerusalem    in- 

cendium  desiguavil.  —  Tertio  insiiper  gra- 
dus  prophetia?  altenditur  penes  accessum 
ad  causam  ipsam  propheticse  cognitionis. 
Altior  enim  est  gradiis  prophetia'.  dum 
non  solum  verba  loquentis  percipiunlnr, 
sed  ipse  quoque  loquens  adspicitur  :  sicut 

Zach.  1.  Zacharis  prophetse  ac  Danieli  multisque 
aliis  angeli,  per  qiios  (tesle  Dionysio)  pro- 
phetica?  revelationes  administrantnr  ac  in- 
fnnduntur,  apparnerunt.  — •  Quarlo  auleni 
gradus  prophetise  pensatur  e.\  conditione 
apparentis  atque  docenlis.  Si  enim  qui  vi- 
detur,  apparet  in  persona  hominis.  infe- 
rior  erit  prophelia.  quam  si  appareret  in 
persona  angeli.  Altissima  vero  censetur. 


Dan.  VII 


.V  si  apparct  iu  persona  Dei.  quemadmodum 

.MichaMs  ail  :  Vidi  Uominiim  sedentem  su-  mnerj.xxiu 
per  soliiim   excclsum,  el   omnem  excrci-  '''• 
tiim  co^li  adsislentem  ci  a  dcxtris  et  a  si- 
nistiis. 

Poslrcmo,  sumnius  alqiie  dignissimus 
prophctiffi  gradiis  est,  quando  intelligibi- 
lis  siipernaluralisque  veritas  absque  ima- 
ginaria  visione  ostendiliir,  puta  per  solam 
anagogicam  ac  intellectualem  illiiminatio- 
nem.  Et  hic  modus  excedit  ralionem  pro- 
phetifp   proprie  dicta?,  ut  Thomas  affir-  Tiiom. 2,2, 

B  mat.Unde  hujusmodi  modus  potius  dicitur  !|  '''• "'" 
lertium  geniis  prophelandi,  quam  gradus 
proplietia\  In  ratione  enim  prophetia-  qufp- 
dam  obscuritas  includi  videtur,  sicut  in 
ratione  fidei.  Propterea  ncc  propiielia.  nec 
fides,  comprehensoribus  seu  Beatis  in  pa- 
tria  convenit.  Sed  ad  rationem  prophetise 
proprie  sumptse  requiritur,  ut  per  imagi- 
nariam  visioncm,  lanquam  per  medium, 
mens  Propliet»  ad  inlelleclualem  notitiam 
perducalur.  Hoc  aliqiii  asserunt.  Ideoqiie 
secundum  hos.  gradus  prophetise  secun- 
duni  imaginariam  visionem  distinguuntur. 


ARTICULUS  II 


DE  SPECIEBUS   PROPHETI.E,    ET    QUOMODO    PROPHETIA    I.NFALLIBILirER    IMPLEATLR. 


SICUT  denique  gloriosissimus  Aposto- 
lorum  princeps  in  secnnda  sua  Gano- 
iipnr.,.  nica  ait,  Non  voluntate  humana  allala  est 
aliqnando  prophciia;  sed  Spiritu  Sancto 
inspirati,  locuti  sunt  sancti  Dei  homines. 
Objectiim  enim  prophetiee  cst  veritas  su- 
pernatnralis,  prout  in  divina  cognitione 
consistit,  ac  naturalem  ralionem  Iranscen- 
dit.  Intellectus  vero  divinus  futura  ac  pro- 
phetabilia  dupliciler  cognoscit,  videlicet 
secundum  se  ipsa  seu  in  se  ipsis,  proul 
scilicet  sunt  fienda  a  Deo.  Secundo  cogno- 
scit  ea  in  suis  immediatis  ac  propriis  cau- 
sis,  id  est  secundum  ordinem  quem  ha- 


C  bent  ad  eas.  Proplietalis  autem  cognitio, 
est  qusedam  expressio  seu  derivatio  a  divi- 
na  scienlia  fluens,  ac  Prophetis  infusa. 

In  quantum  igitur  Deus  benedictiis  et 
sanctus  cognoscit  res  primo  modo,  accipi- 
tur  prophetia  prsedeslinationis,  qua>  de  ne- 
cessilate  semper  impletnr.  —  In  quanluiii 
vero  agnoscit  rcs  secundo  modo.  accipitiir 
prophetia  comminationis,  quse  non  semper 
impletur,  nisi  forte  secundum  secretani 
intelligcnliam,  ul  dc  subvcrsione  -Ninive,  ./onjrm, 4. 
el  morte  lizechia>.  In  hac  quippc  prophe-  '^!""»!". 

D  tia  annuntiatur  aliquid  secundum  ordinem 
causa;  ad  suum  effectum.  Hic  aiitem  ordo, 


396 


COMMENTARIA   IN   PSALMOS   DAVIDICOS. 


ART.    III 


Jer,  xvni 

",  8. 


aliis  ac  forlioribiis  caiisis  supervenienti- 
bus.inipediri  pofest,pr£esertini  dum  diviiiffi 
voluntati,  qua^  est  omnium  rerum  prima 
causa,  placuerit.  Et  ideo  (alis  prophetia 
non  semper  impletur,  sicut  nee  proplietia 
promissionis,  quemadmodum  apud  Jere- 
miam  aperlissime  declaralur.  Ibi  enim  Do- 
minus  ait  :  Repenle  loquar  adversus  gen- 
tem  et  regnum.  ut  eradicem  et  destruam 
illud ;  si  poenitentiain  egerit  gens  illa  a 
malo  suo,  agam  et  ego  pcenitentiam.  Et 
hoc  ad  propheliam  comminalionis  clarum 
est  pertinere.  De  prophctia  autem  promis- 
/6irf.  0, 10.  sionis,  mox  subditur  :  Subilo  loquar  de 
gente  et  regno,  ut  aedilicem  et  plantem  il- 
lud  ;  si  fecerit  gens  iila  malum  in  ocu- 
lis  meis,  agam  el  ego  pcenilenliain  super 
bono  qiiod  loculus  sum,  ut  facerem  eis. 
Unde  hujuscemodi  propheticse  annuntiali- 
ones  scmper  inlelligendff'  sunl,  nisi  aliun- 
de  provenial  impedimcnluni.  videlicet  e.x 
meritis  sive  demeritis  hominum,  aut  alia 
simili  eausa.  Hinc  enim  dicit  Tiregorius, 
quod  Dcus  non  mutal  consilium,  quamvis 
mutet  sententiam.  —  Est  aulem  et  alia 
species  propheliEP,  quse  dicilur  prophelia 


A  prsescientise,  quae  est  dc  rebus,  secundum 
quod  Deus  praenoscit  futura,  prout  per  no- 
strum  arbitrium  adimplentur  :  et  ista  est 
bonorum  atque  malorum. 

Quatuor  sunt  ergo  species  prophelise  ; 
verumtamen  Glossa  in  principio  libri  Psal- 
morum,  ponit  duas  dumta.xat  species  pro- 
phetiae,  videlicet  praescientiae  et  commina- 
tionis.Prophetia  namque  promissionis,sub 
prophetia  comminalionis  comprehendilur, 
vel  ad  eam  reducitur.  Prophetia  quoque 
prsedeslinationis,  sub  prophetia  praescien- 

B  tia>  continetur,  quia  pra>destinatio  est  pars 
praescientiae.  Dicitur  enim  praescicnlia,  prae- 
nolio  tam  electorum,  quam  reproborum. 
Unde  Apostolus  interdum  utilur  nomine 
praescienliae,  quantum  ad  bonos,  queinad- 
modum  ad  Romanos  de  Deo  loquens  :  Quos,  Rom.\u 
inquit,  praescivit  et  praedestinavit  confor-  -'• 
mes  fieri  imaginis  Filii  sui.  Sed  quoniam 
eicctorum  prtenotio  proprium  nomen  ha- 
bel.  quod  est  praedeslinatio;  ideo  praescien- 
tia  communiter  sumilur,  quantum  ad  ma- 
los,    ita  quod    pra^seiti    dicuntur  mali  ct 

C  reprobi.  Dicit  etiam  Glossa  praetacta,  quod 
prophetia  praescientiae  semper  impletur. 


ARTICULUS  III 


A.\     DAVID    FUIT    EXCELLENTISSIMUS    PROPHETARUM. 


DIOiSYSIUS,  primo  Ccelestis  hierarchiae 
capitulo.  duplicem  tangil  modum  re- 
velalionis  propheticae. quae  sanctorum  the- 
ologorum  Prophetarumque  menlibus  est 
infusa.  Interdum  enim  per  sensibilia  si- 
gna,  dcmonslrata  esl  veritas  supernatura- 
lis  ac  prophetalis  ;  quandoque  vero  per 
solam  nieutis  elevationem  in  divina  pure 
conlemplala,  sine  sensibilium  tegumenlo 
formarum,  et  sine  imaginariarum  simili- 
tudine  specierum.  Prima  autein  harum  re- 
velalionum,  symbolica  dicitur  :  quoniam 
svmbolum  est  collatio  sensibilium  forma- 


rum,ad  invisibilium  demonstrationem. Se- 
D  cunda  vero,  anagogica  nuncupatur.  Ana- 
goge  namque  est  puia  inentis  ascensio  ad 
divina. 

Deuique,  secundum  .\ugustiuum,  Iribus 
modis  causatur  seu  fit  prophetalium  for- 
marum  ostensio.  Aliquando  enim  fit  sola 
imaginaria  visione.  siue  intellectuali  reve- 
latione  :  sicut  in  Nabuchodonosor,qui  vidit  /*«,..  11,31. 
statuam  grandem ;  et  in  Balthasar  filio  ejus,  ibid.  v,  5. 
qui  vidit  articulos  ;  atque  in  Pharaone.qui  Cen.yi.u.i- 
vidil  septein  boves  et  septein  spicas :  et  ho-  '■ 
rum  nullus  erat  propheta.  Ad  prophetiam 


COMMENTARIA   IN   PSALMOS   DAVIDICOS. 


AHT.    III 


397 


enim  exigitur  priino  aliciijiis  revelandi 
ostensio:  seciindo.  proposita' veritalis  per- 
ceptio.  Propler  qiiod  in  Uaniele  scriptum 
Ban.\.  I.  est :  Intelligentia  opiis  esl  in  visione. El  id- 
eoJoseph  el  Daniel. iiui  pra"diclas  visiones 
imaginarias  inlellii;eljanl  et  exponebanl. 
Propiiel»  lairnul.  Interdum  autem  in  pro- 
plielali  revelalioue  simul  iut'undunlur  ima- 
ginaria  visio  et  inlelleclualis  peiceplio  : 
el  hoc  modo  omnes  Prophetae  duodecim, 
quorum  libros  habemus,  prophetavcrunt. 
Inlerdum  vero  infunditur  prophelia  se- 
cundum  solam  intellectualem  illuslratio- 
nem  :  et  hic  modus  prophelandi  esl  purior 
atque  prsestanlior.  Sic  David  prophelasse 
ahomnibus  dicilur.UndeGlossa  in  exordio 
Psalterii  asserit,  quod  alii  Prophetce  per 
quasdam  rerum  imagines  et  integumenta 
verboium  prophetaverunt.  videlicet  per 
somnia,  et  dieta,  ac  facla;  David  autem 
solus  Spiritus  Saneli  instinctu,  sine  om- 
ni  exleriori  adminiculo,  suam  edidit  pro- 
pheliam. 
Fil  autem  prophetia  quatuor  modis  : 
Gen.vi.u.  Primo.  per  lacta,  ut  arca  Noe  signilicavit 
Etech.n;3.  Ecclesiam,  et  per  sarlaginem  lerream,  in- 
ler  Ezechielem  et  Jerusalem  positam,  de- 
signabatur  devastalio  urbis  Jerusalem.  Se- 
cundo,  prophetia  lit  per  verba  seu  dicta, 
Gen.xsu,  sicut  ad  Abraham  dictum  est  :  In  semine 
"■  tuo  benedicentur  omnes  tribus  terrae.  Ter- 

Exod.m.i.  tio,  per  visiones,  sicut  Moyses  vidit  ru- 
bum  ardere,  nec  tamen  consumi.  Quar- 
to,  per  somnium.  —  Praeterea  qutedam  est 
prophetia  de  prteterilo,  sicut  .Mo\  si  prophe- 
tica  revelatione  innotuit  creatio  mundi. 
Gen.i.i.  Unde  quod  ait,  In  principio  creavit  Deus 
coelum  et  terram,  prophetia  est.  Alia  est 
prophetia  de  praesenti,  sicut  dum  aliquis 
Spiritu  Sancto  revelante  cognoscit,  quid 
alius  cogitat.Et  sic  Elisabeth  de  incarnati- 
one  Christi  et  ejus  prBesenlia  prophetavit : 
Xuc.1,43.  Unde  (inquiens)  hoc  mihi,  ut  veniat  Ma- 
ter  Domini  raei  ad  me?  Tamen  ut  dictum 
est,  prophetia  proprie  dicta,  non  esl  nisi 
de  luturo.  —  Et  quia  donuin  prophetise 
pertinet  ad  gratiam  gratis  datam,  non  ad 
gratiam  gratum  lacientem ;  idcirco  per  ina- 


A  los  etiam,  spiritus  propheliiP  aliquaudo  lo- 
quitur,   sicut  per  Balaam   :   qui  ipiamvis 
aiiolus  et  magus  ac  pessimus  luerit.  pul- 
cherrime  tamen  prophetavit,  queinadmo-  .v«m.xxiv, 
dum  in  libro  Numerorum  liabelur.  ■"  ^'  "''■ 

Hst  igilur  qua^^lio.au  David  sil  uiaximiis 
Prophelariiiii.  V.l  ijuod  sit  ceteris  Prophe- 
lis.qui  iniaLriiiarias  aiil  corporales  visiones 
liabebanl.  sublimior,  palam  esl  ex  pra>in- 
ductis.  Sed  de  hoc  maxime  est  quaeslio,  an 
sit  major  Prophela  qiiain  Moyses. 

Hanc  vero  quwslionem  S.  Thomas  indu-  Ti.om.e.j, 

B  cil;  eamque  solvendo  testatur,  quod  omni- ''  ''*»■■'• 
biis  consideratis,simpliciterque  loquendo, 
.Moyses  excellit  in  dono  propheti»  sauctum 
David,  quamvis  vel  David,  vel  alii,  quan- 
tum  ad  aliquid,  possint  excedere  .Moysen  : 
quia  videlicet  de  Ghrisli  mysteriis  plenius 
sunt  locuti.  ul  David  ;  vel  quia  majora  le- 
eerunt  miracula,  ut  Josue,  ad  cujus  pr»-  /ojue.v,ij, 
ceptum  sol  et  luna  steterunt  immobiles  in  "■ 
ca'lo  unius  diei  spatio.  Quod  vero  .Moyses, 
absolute  loquendo.sit  Propheta  altissimus, 
probatur,  quia  ad   prophetiam  praecipue 

G  spectat  visio  tam  imaginaria,  quam  inlel- 
lectualis;  ilem  denuntiatio  veritalis  osleu- 
sae,  atque  miraculorum   ostensio.  Moyses 
autem  in  omnibus  his  excellebat.  Primo, 
quoad  intelleclualem  visionem  :  quoniain 
secundum   Augustinum,  in   hac   vila  vi- 
dit  Deum  per  essentiam,sicut  el  Paulus  in   nfor.xu, 
raptu,  ut  .\ugustinus  duodecimo  super  Ge-  -"*■ 
nesim  ad  litteram,  et  in  libro  de  Videndo 
Deum,  fatetur,  Unde  in  libro  Xumerorum 
de  .Moyse  dicitur  :  Palam  et  non  per  aeni-  ,v,„„.xu,s. 
gmata  Deum  videt.  Secundo,  .Moyses  reli- 

D  quos  omnes  praecellit,  quantum  ad  imagi- 
nariam  visionem,  quam  quasi  ad  libituin 
habuit,  non  solum  audiendo  el  in  somno, 
sed  et  videndo  angelum  colloquentem  si- 
l)i,  et  vigilando.  Et  ideo  in  Exodo  dicitur, 
quod  loquebalur  ei  Dominus,  id  est  an-  Exod. 
gelus  Domini,  facie  ad  faciem,  sicut  loqiii  «""'■'•■ 
solet  homo  ad  amicum  suum.  Tertio,  Moy- 
ses  excellit  quoad  denuntialionem,  quo- 
niam  toti  populo  loquebatur,  proponeus  ei 
legem.Ouarto, e.xccllit  .Moyses  quoad  mira- 
culorum  osteiisionem,  quia  mulla  magna 


398 


COMMENTARIA    IN    PSALMOS   DAVIDICOS. 


ART.    IV 


fecit   miracula  corani    iniqiiis    ct    popiilo 
universo. 

Sed  hiiic  rcspoiisioiii  contradicit  Nico- 
laus  de  Lyra^prseserlim  in  hoc,  quod  Tho- 
mas  idciico  pra^fert  .Moysen  David  in  do- 
uo  prophctite,  qiiia  vidit  in  pra>senti  vita 
Deum  per  essentiam,  quoniam  talis  visio 
ad  prophctiani  nil  pertinct.  Veriimtainen 
dclerminatio  Thom.T  conveniens  est.  CJiiain- 
vis  enim  visio  ista  directe  ad  prophetiam 
non  pertinct.  tamen  eo  modo  quo  miracu- 


A  lornm  operatio  ad  eam  pertinere  asseri- 
lur,  ipsa  quoque  ad  eam  perlinerc  cense- 
tur.  Unde  in  Dcutcronomio  scriptum  cst  : 
Non  siirrexit  ultra  Propheta  in  Israel  sicul  fle«(.xxxiv, 
.Moyses,  qucm  nosset  Dominiis  facie  ad '"•  "■ 
faciem,  in  oinnibus  signis  atque  portentis 
quee  pereum  fecitDominus  in  terra  .Egypti. 
Ouod  ergo  David  dicitur  eximius  Pro- 
phctarum,  intelligendum  csl  quantum  ad 
hoc,  quod  de  Christi  mysteriis  excellentius 
ct  evidentius  prophetavit. 


ARTICULUS   IV 


DE   QUADRUPMCI    ESPOSITIO.NE    SACR.E    SI.RIPTUR  E,    ET    SEPTEM    REC.UI.IS    Al)    INTELLIGRNTIAM 
SCRIPTURARUM    SANCTARUM    VALDE   UTILIBUS. 


T()T.\  fere  sacra  Scriptura,  scii  theolo- 
gicalis  doctrina,  siilj  qiiibusdam  figuris 
ac  similitudinibus  mirabiliter  est  velala, 
qualenus  veritas  indignis  et  pravis  homi- 
nibus  occultelur,  studiosis  vero  ac  piis  oc- 
casio  bouffi  exercitationis  prsestetur  ;  et 
item,  quoniam  sccundum  Dionysium,  im- 
possibile  est  aliter  nobis  innotescere  divi- 
num  radium,  nisi  varietate  sacrorum  ve- 
laminum  anagogice  circumvclatiim.  Unde 
Damasceiuis  :  Scire,  inqiiit,  oportct  nos  ho- 
mines  in  hac  grossa  carne  exsistentes,  res 
divinas  et  immatcrialcs  non  possc  agno- 
scere,  nisi  quibusdam  notis  imaginibus  ct 
connaturalibus  formis  usi  fucrimus.  Et  id- 
eo  .\uguslinus  ait  :  Notitia  proprietaliim 
naturalium  rerum,  reserat  nobis  sancla- 
rum  abdila  Scriplurarum.  Hinc  crgo  con- 
tingit,  quod  sacra  Scriptura  multis  modis 
exponitur,  eo  quod  non  solum  nomina  si- 
gnificent  res,  sed  etiam  res  una  significct 
aliain.  Nam  res  ipsae  comparantur  ad  in- 
tellectum  divinum,  sicut  verba  ad  profe- 
/'s.csmii,  rentem  :  quoniam  ipse  dixit,  ct  facta  sunt. 
s-  Sacratissima    igitur  theologia  non  solum 

attendit  vocura  significationes,  sed  etiam 
rerum  proprietates. 


B  Ooatuor  itaque  modis  exponitur  sacra 
Scripttira  :  videlicct  liltcraliter  seu  histori- 
ce,et  spiritualiter  seu  mystice.  Sed  mystieus 
inteilectus  est  triplex,  scilicet  allcgoricus, 
tropologicus  seii  moralis,  et  anagogicus. 
Historia  enim  docet  quid  sit  factum,  al- 
legoria  quid  credendum,  tropologia  quid 
faciendum,  anagogia  quid  sperandum.  Hi- 
sloria  autem  est  rci  gestee  narratio.  Sensus 
vero  historicus  seu  litteralis,  est  funda- 
inentum  seu  basis  inlellcctuum  aliorum  : 
et  ex  eo  solo  valet  argumentiim  ad  fidei 

C  probationem,  sicut  in  epistola  conlra  Vin- 
centium  Donatistam  asserit  Augustinus. 
Denique  sensus  allegoricus  est,  quando  ex 
(licto  vel  facto  alicujus  personse,  aliud 
quid  intelligitur  pertinens  ad  Christiiin  et 
corpiis  ejus  myslicum,  quod  cst  Ecclesia  : 
sicut  dum  ea  quae  iii  veteri  Tcslamcnto  ad 
lilteram  sanctis  patribus  contigerunt,  de 
Christo  intelligunlur;  vel  ca  qiije  ad  Syna- 
gogam  spectabant,  ad  Ecclesiam  referun- 
tur.Omnia  namque  in  figura  contingebant  icor.1,11. 
illis,  el  scripta  sunt  ad  nostram  eruditio-  Rom.x\-,i. 

D  nem.  Sensus  vero  tropologicus  esl,  quando 
ea  quse  de  Christo  vel  de  Sanctis  scribun- 
tur  et  recitantur,  ad  nostram  moralem  in- 


COMMENTARIA   I.N   PSALMOS   DAVIDICOS. 


ART.    IV 


399 


fonnalionem  aptanliir  et  ('.xponuntur.  Scn-  A  sancta  Scriptura  aliquando  simul  ioquilui 


Exod.  XVI. 
4  et  seq. 


sus  aulcni  anagogicus  esl.  (]aando  e.\  liis 
quae  lemporaliter  lacta  sunt.  ad  contem- 
plationem  ceternorum  perducuntur ;  et  ea 
quff  ad  militanlem  Ecclesiam  peilinent.ad 
stalum  Iriumphantis  Kcclesiic  releiunlur. 
Horum  autem  solet  poni  exemplum  in 
hac  diclione,  Jerusalem  :  quod  (juia  com- 
mune  est  et  pene  omnilnis  nolum.  omitto; 
poiiamque  exemplum  in  inlegra  oratione. 
Id  enim  quod  de  manna  scriptum  est,  se- 
cundum  lilteraiem  sensum  e.xponilur  de 


de  corpore  Chiisti  mystico  quod  vere  ad 
Chrislum  pertinet.el  corpore  mystico  quod 
solo  nomine  ad  ipsum  spectat,  ut  sunt  re- 
projji  :  sicut  diiin  dicitur.  Ouum  occideret  Pj.lxxvm, 
eos.  qiia-rebant  eum,  et  re^eitebanlur,  et  "• 
diluculi)  vcniebanl  ad  eum.  In  lali  eniin 
loeutioiie  videtur  Scriplura  de  eisdem  lo- 
qiii,  quum  tamen  de  diveisis  loquatur. 
Nam  alii  occidebantur,  et  alii  quairentes 
Deum,  reverlebanlur.  —  Terlia  regula  esl, 
quod  sacra  Scriptura  inlerdum  sub  eadem 


cibo  illo,  quem  Deus  pluit  filiis  Israel  in  B  voce,  aliquid  pro  suo  tempore  faciendum 

deserto.  .\llegorice  vero  exponitur  de  su- 

perdignissimo  corporis  et  sanguinis  Chii- 

sti  Sacramento.   .Manna   enim   figura   fuit 

Sacramenli  altaris.  Tropologice  quoque  ex- 

ponitur  de  spiritiiali  nutritione,  qua  Deus 


Zuc.xiv.l3. 
Ps.  iixv.  9. 


litteraliler  indicat,  et  Spiritiis  nobis  ex  hoc 
alia  suo  tempore  iacienda  insinual  :  sicut 
in  prspceptis  cserimonialibus  veteris  legis, 
quiE  modo  ad  litteram  mortifera  essent, 
sed  tempore  legis  utiliter  observari  vole- 
quotidie  servos  suos  fideles  in  praesenti  bant.  Inde  .\postolus  :  Litlera,  inquit.  oc- iiconni.e. 
exsilio  interius  alit,  consolatur,  ac  roboraf  cidit,  spiritus  autem  vivificat.  —  Quarta 
per  caritatem  et  gratiam.  Anagogice  autem  regula  est,  quod  divina  Scriplura  nonnun- 
e.xponitur  de  felicissima  illa  refectione  Be-  quam  quasi  sub  eadem  voee  ac  pari  sen- 
atorum  in  patria,  ubi  ipsa  superesseutialis  tentia,  Iransit  de  genere  ad  speciem,  de 
Divinitas  est  Beatorum  edulium  per  be-  toto  ad  partem,  et  econverso  :  talisque 
alissimam  fruitionem.  Unde  et  scriptum  C  modus  loquendi,  in  Prophelis  est  maxiine 
est  :  Beatus  qui  manducabit  panem  in  re-  generalis,  ut  quando  sub  comminatioue 
gno  Dei.  Et  iterum  :  Inebriabunlur  ab  uber-  unius  gentis  seu  regni,  intendunt  Prophe- 
tate  domus  luje,  et  torrente  voluptatis  tuae      t»  prsedicere  ea  quse  omnibus  generaliter 

sunt  fulura.  Sicut  dum  Isaias  de  Babylone 
et  Tyro  vaticinatur,  inlendit  similia  esse 
ventura  omnibus  eadem   mala  agenlibus 


potabis  eos. 

Porro  septem  sunt  regulse,  quas  Augu- 
stinus,  Beda  el  Haymo  referunt  a  Ticho- 
nio  positas,  per  quas  omnes  ambiguilates 
contrarietatis  litteralis  explanantur  et  dis- 
solvuntur.His  enim  regulis  sanclarum  Scri- 
pturarum  seiies  variatur,  atque  exposilio 
immutalur.  —  Prima  regula  est,  quod  in- 


in  communi.Lnde  et  Cliristus  in  Lvangelio 
ait  :  Quod  vobis  dico,  omnibus  dico.  —   j/arc.x 
Qiiinta  regulaest,quum  totum  per  partcm,  "• 
vel  parlem  per  totum  Scriptura  designat, 
sicut  de  triduo  dominicse  sepulturse.  Tales 


terdum  de  Christo  et  corpore  ejus  mystico  D  niodi  loquendi,  per  synecdochen  excusan- 


fit  sermo  sub  una  invariataque  voce,  et 
ita  fit  transitus  de  uno  in  aliud,  ac  si  de 
eodem  fieret  sermo.  Tunc  ergo  conside- 
randum  est,  quid  uni,  et  quid  alteri  con- 
gruere  possil.  Christiis  namqiie  vicissim 


tur.  Ad  hunc  autem  modum  referunlur 
omnes  numerorum  ac  lemporum  defeclus 
alque  excessus  :  sicut  dum  ponitur  prje- 
teritum  pro  futuro,  vel  aliquid  minus  de 
integro  inimero  :  tunc  namque  quod  mo- 


in   persona    membrorum   siiorum  aliquid      dicum  est,  pro  nihilo  repulatur.  —  Sexla 


p«.  xii.j.  loqiiitur,  quasi  de  se  ipso,  ut  ibi  :  Quare 
me  dereliquisli  longe  a  salule  rnea  ?  Kt 
iteiuiii :  Ksurivi, et  iion  dedistis  mihi  inan- 
ducare.  Et  rursus  :  Saule,  Saule,  quid  ine 
persequeris?  —  Secunda  regula  est,  quod 


J/<l/(/l.XXV, 

Aet.ix,*. 


regula  est  de  recapitulalione  et  anticipa- 
tione.  ut  quum  Scripliira  ledit  ad  ca  qiue 
pisterieral,  qiialenus  aliijuid  addal,  vel 
convenientius  recitet  :  quemadmodum  in 
(lenesi  postquam  comini-inoravit  Scriptu- 


400 


COMMENTARIA    IX    PSALMOS    DAVIDICOS.    —    ART.  V 


ra  filios  Noe  divisos  per  linguas  et  genles, 
Gen.xi.i.fi.  postmodum  subdit,  Et  erat  populus  unus 
et  labiuni  unuin  :  quod  utique  anfe  divi- 
sionem  piipdictum  luit.  Simili  modo,  quod 
postea  laclum  est,  per  anlicipationem  ali- 
quando  antea  narratur.Talia  ergo  per  hanc 
regulam  verificantur  et  e.xcusantur. —  Sep- 
tinia  rcgula  est,de  diabolo  el  corpore  ejus, 
sicut  dum  ea  quie  dsmonis  sunt,  reprobis 
adscribunlur,  vel  vice  versa  :  ut  in  Isaia 


A  oflendimus,  quod  sub  persona  regis  Baby-    ;s.  xu,  4 
lonis,  fit  sermo  de  Lucifero,  qui  caput  est  '''''** 
omnium  malorum.  Unde  sic  legilur  :  Quo-   ibid.  12. 
modo  ct'ci(listi,  Lucifer,  qui  niane  oricba- 
ris?  Similiter  in  Ezecliiele,   sub  persona    Ezech. 
regis  Tvri,  fit  sermo  de  casu  diaboli.  i;]t  ^'^"".  *-«' 
GLrislus  in  Evangelio  de  Juda  prodilore 
di.xit  :  Unus  e.\  vobis  diabolus  est.  ./oann.v., 

H»c  autem  memoriter  retinenda  sunt,  ''• 
propter  intclligentiam  fulurorum. 


ARTICULUS    V 


DE   TITUl.O    KT   AUCTORE,    AC    VARIA   TRANSLATIONE    LIBRI    PSALMORUM. 


NU.XC  de  lilulo  libri  Psalmorum  viden- 
dum  est.  Jist  igilur  titulus  lalis  :  Iii- 
cipit  liber  Hyinnorum,  seu  Soliloquiorum 
Prophetiv  de  C/iristo.  Hic  titulus  a  catho- 
licis  doctoribus  divcrsimode  valde  expo- 
nitur.  Id  tamen  in  quo  omnes  concordant, 
primo  tangendum  est.  Dicilur  igilur  liber 
iste,  liber  Hymnoriim,  quoniam   hymnus 
est  laus  Dei  cum  cantico.  Canticum  vero 
est  e.xsullatio  mentis  de  bonis  a?ternis  con- 
cepta,  in  vocem  prorumpens.Quoniam  ila- 
que  liber  iste  docet  nos  Deum  laudare  cum 
e.xsultatione  habita  de  seternis  non  solum 
corde,  sed  etiam  voce,  idcirco  congrue  di- 
citur  liber  Hymnorum.  Sunt  vero  hi  hym- 
ni  in  Hebrceo  metrice  scripti   :  quod  in 
translatione  servari  difficile  fuisset.  —  Ad- 
ditur  aulem  in  titulo  :  Seu  Soliloquiorum  : 
el  hoc  ideo,  quoniam  David  ex  sola  Spi- 
ritus  Sancti  inspiratione,  ac  intellectuali 
revelatione,  sine  omni  exleriori  admini- 
culo,  psalmos  edidit ;  sicque  inter  ipsum 
et  Spiritum  Sanctum,  quasi  quoddam  so- 
liloquium  fuisse  videtur.  Vel   ideo,  quo- 
niam  liber  iste  de  solo  Christo  principali- 
ler  tractat  et  loquitur.Vel  ideo, quia  devota 
mens  psalmos  decanlando,  cum  Deo  quod- 
dam  soliloquium  habet  :  quod  utique  tan- 
to  suavius,  affectuosius,  ardentius,  atque 


B  sincerius  est,  quanto  anima  virtutem  ac 
sensum  psalmorum  profundius  elarius- 
que  cognoscit  ef  sapit.  —  Sequitur  aulem 
in  titulo  :  Prophetae.  Omnes  namque  con- 
cordant  in  lioc,  quod  universi  psalmi  ex 
divina  inspiratione  conscripti  sunt  ab  ali- 
quo  Prophetarum.  Sed  an  ab  uno  dumta- 
xat,  vel  certe  a  pluribus,  de  hoc  varia 
exstat  opinio,  sicut  infra  pafebit.  —  Se- 
quitur  quoque  in  titulo  :  De  Christo.  Ecce 
materia  seu  subjectum  libri  Psalmorum. 
Est  enim  de  Christo,  non  utique  de  sola 

C  Chrisli  persona,  sed  de  tofo  Christo,  hoc 
est  de  ipso  et  ad  eum  pertinentibus,  nem- 
pe  de  Sponso  et  Sponsa,  seu  capife  et  my- 
stico  corpore.  Interdum  enim  agit  de  ca- 
pite,  id  est  de  ipso  Christo  secundum 
se ;  inlerdum  de  corpore  ejus,  id  est  Ec- 
clesia.  Intcrdum  vero  agit  de  Christo  se- 
cundum  utrumque.  Deniqiie,  de  Christo 
secundum  se  agit  fripliciter.  Primo  se- 
cundum  ejus  divinitafem,  ut  ibi  :  Ego  ho-  />s.„, -. 
die  genui  te.  Secundo,  quoad  ejus  huma- 
nitatem,  ut  ibi  :  Ego  sum  vermis.  Terfio  ps.m,i. 

D  fransumptive,  sicuf  dum  Ghristus  utifur 
voce  membrorum,   ut  ibi  :  Deus,  tu  scis  />s.Lsvni,c. 
insipientiam  meam. 

Nunc  considerandum  esf,  in  quo  docto- 
res  dissentiant  exponendo  fifulum  istum. 


COMMENTARIA    IN    PSAI.MOS    DAVlhlC.OS. 


ART.   V 


'lOl 


Priino  ergo  discordant  in  iior  qiiod  dici- 
tur,  Incipit  libcr.  Quidain  eniin  dicunt 
quinqiie  esse  libros  Psalinoruni,  proptcr 
quinque  distincliones  qiice  fiunt  in  libro 
isto  per  Fiat,  fial.  .\lii  auteni  asserunl 
unum  lauUiniinodo  csse  libruni,  quoniam 

Ps.-K\\i\,  postea  dicitiir,  In  capitc  libri  scriptum  est 
de  nie.  Et  in  .\clibus  .\poslolorum  dicilur. 

Ac(.  1, 20.  Sicul  scripluiu  csl  in  libro  Psalnioruiii. 
Non  dicitur,  lii  libris  :  sed.  iii  lilno.  Vc- 
ruintainen  videtur.  salvo  meliori  jiulicio. 
quod  ulraque  posilio  possct  verificari,  ut 
videlicel  dicatur  unus  liber  totalis,  et  plu- 
res  libri  pailiales.  quemadmoduin  el  liber 
Hegum  uiiiis  vocalur.  qui  lameu  in  qua- 
tuor  libros  parlitur.  Liber  quoque  duo- 
decim  Prophetarum  dicilur  uniis,  qucm 
constat  dividi  posse  in  duoiiccim  libros 
partiales,  praesertim  quum  Xalium  prophe- 
ta,  cujus  vaticinium  pene  brevissimum 
esl,  in  prophetiee  suae  exordio  dicat,  Liber 
visionis  Nahum. 

Secundo  tliscordanl  circa  hoc  qiiod  di- 
citur,  Prophetse,  videlicel  iu  auctore  psal- 
morum.  Quidam  enim  affiriuaiit  omnes 
psalmos  a  Uavid  composilos.  uempe  Au- 
gustinus.  Cassiodorus,  Glossator,  et  alii 
multi.  .\lii  vero  contra  tenent  opposilum, 
puta  Hieronymus,  Hilarius,  Chrysostomus, 
quos  sequitur  Nicolaus  de  Lyra,asserentes 
Hebraeorum  doctores  affirmare  multos  es- 
se  auctores  psalmorum.  Quid  autein  ho- 
rum  sit  verius,  certitudinaliter  discernere 
nequeo. 

Verumtameii  sicut  Gregorius  primo  li- 
bro  .Moralium  super  Job,  supervacuum  es- 
se  testatur  inullum  inquirere  quis  fuerit 
auctor  libri  .lob,  quando  certissimum  est 
librum  ipsum  a  Spiritii  Sancto,  sicut  a 
principali  auctore  editum ;  sic  etiain  mo- 
do  videtur  supervacuum  curiose  scrutari, 
aut  multum  conlendere,  an  solus  David 
ediderit  psalmos,  quum  utique  planum  sit 
omnes  psalmos  revelationc  Spiritus  San- 
cti  esse  conscriptos.Nihilo  minus  probalii- 
lius  veriusque  opinor,  a  solo  Uavid  libruin 
Psalmorum  esse  compositum.  Alias  nam- 
que  verum  non  appareret,  omnes  psalmos 

T.  5 


.\  ex  anagogica  Spiritiis  Sancti  revelationc, 
icl  est  sine  omni  exteriori  adminiculo  ima- 
ginariurum  formariim, el  corporalium  spe- 
cierum  sensibiliumque  signoriim,  fuisse 
rev<'latos  ac  edilos.  Vel  ccrtc  David  dici 
noii  poteril  e.ximiiis  Proplielaruin,  tan- 
quam  qui  solus  anagogica  et  non  symboli- 
ca  revelalioiie  prophclavil.  PraMerea.  qu;e 
a  Deo  sunl.  ordiiiala  sunl.  Qiiiim  ergo,  ul  nom.\m,\. 
pcne  oiiines  concorditer  adstruiint,  Esdras 
Spiritu  Sancto  revelante  ae  disponenle, 
psalmos    reparaveril,  ac   iu   unuin    collc- 

B  gerit.  non  videtur  quod  lam  diversoriiin 
auctoruni  seu  Prophetariim  psalmos  tam 
confiise  misceret.  ac  inordiiiale  dispone- 
rcl,  iiunc  unius.  iiuncque  alterius  psal- 
inuui  describens  :  quasi  liber  iste  esset 
rapiarius  quidam,  sive  quoddam  e.\  dictis 
diversorum  coUectum.  El  inirum  vidctur, 
cur  psalmos  David  non  redegeril  in  li- 
brum  specialem,  quum  cerlum  sit,  ma- 
jorem  parlem  psalmorum  ab  ipso  com- 
positam,  prtesertim  quum  in  reparatione 
aliorum  Prophetarum,  lalem  formam  ser- 

C  vaverit.  Qnainvis  enini  diiodecim  Prophe- 
taruni  vaticinia  in  unuin  coUcgerit  liijium, 
singiilorum  tamen  scripta  seorsum  po- 
suit.  cuilibetque  Prophetse  specialem  ac 
parlialem  deputans  librum,  non  obslante 
qiiod  nonnuUi  eorum  in  materia  multum 
concordent,  et  aliqui  valde  breves  sint. 
.\ltamen,  si  non  solus  David  edidit  psal- 
mos,  tunc  utique  ista  commixtio  psalmo- 
riim  non  est  inordinata  dicenda,  neque 
confusa,  sed  ex  certa  ralione  facla  :  quam 
quia   invenire   non   valeo,   id    quod    mo- 

D  do  dixi,  probabilius  puto,  quamvis  nihil 
determinative  affirino. 

.\dverlendum  autciu  est,  quod  S.  llic- 
ronymus  ter  Iranstulit  librum  Psalmorum. 
Primo,  secundum  Septuaginta  intcrpre- 
les  :  quod  appellalur  Psalterium  Hoina- 
num,  quoniam  Ecclesia  sancti  Pelri  utiliir 
eo.  Secundo,  ad  inslanliam  Paulae  el  Eu- 
slochii  fecit  aliam  Iraiisiationem.non  mul- 
tuin  a  prima  differenlcm,  licct  llebraico 
magis  vicinam  :  et  dicitur  Psalterium  (ial- 
licanum,  quia  Damasus    Papa   ad    prcces 


402 


COMMENTARIA    IN    PSALMOS    DAVIDICOS.    —   ART.  VI 


Hieronymi  lecit  illiid  iu  ecclesiis  Gallica-  A  Psalterio,  quod  in  Hebraeo  habetur  :  nam 
nis  cantari;  et  ista  trauslatio  apud  Latinos      illud  solum  a  Judseis  recipitur. 


commuuior  est.  Tertio,  traustulit  librum 
hunc  pure  juxta  Hebraicum,  ad  instantiam 
cujusdam  sancti  episcopi  nomine  Sophro- 
nii,  qui  cum  JudiBis  frequenter  disputa- 
bat.  Unde  indiguit  textu  per  omnia  simili 


Intentio  vero  libri  Psalmorum  est,Gliri- 
sti  mysteria  pandere,  sicque  genus  hu- 
mauuin  in  veteri  Adani  lapsum  ac  defor- 
matum,  in  novo  hominc  Christo  erigere, 
reformare,  ac  beatificare. 


ARTICULUS   VI 


DE   VIRTUTE   PSALMORUM,    ET   DE    MODO    ORAM)!    AT(,IUE   PSALLENDI. 


PS.    XYIII, 

15. 

m  Beg. 

XVII,  1  :  IV 

Beg.  III,  14. 

Jer.xhvH}. 

10. 


QrOMAM  igitur  psalmodia  est  quod- 
dam  soliloi]uiuin  Spiritus  Saucli  cum 
pia  devolaque  anima.  coustat  nemiuem 
posse  virtutem  psalmorum  vere  et  experi- 
mentaliter  cognoscere,  nisi  eum  qui  puro 
et  slabilito  ac  libero  auimo.  sacratissima 
psalmorum  verba  decantat,  munda  ac  fixa 
mente  Deo  intendens.  sensumque  verbo- 
rum  cum  ingeuli  attentione  advertens,  et 
velul  ex  proprio  afiectu  ca  formans  atque 
pronuntians.  Hoc  enim  (ut  ait  Basiiius)est 
psallere  sapienter.  quatenus  cum  intelle- 
ctuali  dulcediue  el  iulerno  sapore  verba 
Spiritus  Sancti  promauuis,cum  omni  reve- 
rentia  et  cordis  custodia  nosmetipsos  ante 
Dei  conspectum.qui  vere  ubilibet  prsesens 
est,  statuendo,  ac  recolendo  quod  scri- 
ptum  est  :  Meditatio  cordis  mei  in  conspe- 
ctu  tuo  semper.  Et  iterum  :  Vivit  Domi- 
nus,  in  cujus  conspectu  sto  hodie.  lllud 
quoque  Jeremiae  :  Malediclus  liomo  qui  fa- 
cit  opus  Dei  negligenler.  .Nam  Spirilus 
Sanclus  qui  est  ignis  innocue  ardens,  ac 
ardentissima  caritas,affectuosissima  verba 
in  psalmis  depronipsit.  omnique  generi 
hominum  conveuienles  seruiones  descri- 
psit  :  nunc  ea  proponens  quse  perfectos 
respiciunt,  et  ex  magno  caritatis  fervore 
canenda  sunt ;  nuac  vero  proponens  qute 
poenitentes  et  iinperfectos  concernunt.  Imo 
omni  virtuoso  affeclui  apta  cantica  exhi- 
bet.  Interdum  enim  proponit  quae  in  per- 
sona  Christi  dicenda  sunt,  interdum  quse 


B  in  persona  Ecclesiae,interdum  quse  in  per- 
sona  peccatoris  ac  pcenitenlis,  interdum 
qute  iu  persona  efficaciler  proficientis,in- 
terdum  quse  in  persona  perfecti  et  fervide 
diligentis.  interdum  quffi  in  persona  ju- 
sli  et  cuni  Deo  sequitatem  zelantis.  inter- 
dum  quse  in  persona  gratias  agentis.Unde 
qui  psalmos  cum  perfecta  devotione  ean- 
lare  seu  legere  cupit,  necessario  indiget 
ut  suuiii  affectum  sensui  psaluiorum  con- 
formel,  omniumque  prsedictarum  perso- 
narum  similitudinem  sibi  assumat,  prout 

C  psalmorum  sententia  exigit.  .\it  namque 
Dionysius  tertio  Coelestis  hierarcliise  ca- 
pitulo.  quod  psalmi  per  modum  divinae 
laudis,  includunl  et  conlinent  quidquid 
sacra  Pagina  comprehendit. 

Idcirco  verissime  dictum  est.  quod  nul- 
lus  niortalium  polest  vel  mente  concipere, 
vel  vcrbis  exprimere  virlutem  psalmorum. 
Omnium  enim  vitiorum  eradicalionem , 
omnium  virtutum  adepfionem,  omnisque 
perfectionis  pleuitudinem  docenl  :  fidem 
illuminant,  spem  roborant.  caritatem  in- 

D  flammant,  humilitatem  instruunt.  man- 
suetudinem  specialissime  commendant, 
patienliam  ceterasque  virlutes  erudiuut, 
menlem  devote  psallentis  vehementer 
obleclant.  omnem  vitiosam  saeculique  tri- 
stitiam  auforunl.  Et  qui  in  continua  psal- 
morum  decantalione  Isetatur,  coeliformem 
atque  angelicam  vilam  in  hoc  saeculo  ne- 
quam  ducit,  carnales  delectaliones  fasti- 


COMMENTAniA    IN    PSAI.MOS    HAVIDir.OS.    —    AKT.   M 


403 


SuperCaii' 
tica,  serin 
47. 


Eccli.wm 
»3. 


(lit.  vaiios  ct  iiiriticluosos  sermones,  sa;- 
culares  riimorcs  ae  tomporis  amissioiKMn 
vclicinonler  abhorrel,  ah  hiiinaiio  collo- 
quio  separari  satagil.ciiin  Deo  scrmociiiari 
conatnr.  oinniuniquc  graliarnm  splcinlorc 
incessabililer  adornalur.  Insupcr  in  psal- 
mis  ignilissimip  el  ai'recluosissimse  oratio- 
nes  conlinentur.  et  jucuiulissima  graliarum 
aclio.  Iiuiuilliina  pcccatoruin  couressio,  c.\- 
cellentissima  Dci  laudalio,omnis  boni  com- 
mendalio,  omnis  inali  deteslalio.  el  preecla- 
ra  ac  sublimissima  ad  Deum  menlis  ereclio. 
In  psalmisquoquedcscriplasunl  impiorum 
lormenla,  electorum  merces  el  gaudia,  in- 
cipienliuin  rudimenta.  proricicnlium  pro- 
gressio,  perfeclorum  plcnitudo,  vita  acti- 
vorum,  spcculalio  coulemplati\orum. 

De  modo  autem  psallendi  quid  aptius 
polesl  doceri.  quam  quod  devolissimus 
alque  dulcissimus  ille  Bernaidus  inducil  '. 

■  Moneo,  inquiens,  vos,  dileclissiini  Iralres. 
slrenue  laudibus  inlcresse  divinis.ul  sicut 
reverenler.  ila  el  alacriter  Domino  adsi- 
statis,  non  pigri,  non  somnolenli,  non  os- 
cilanles.  non  parcentes  vocibus.non  verba 
dimidia  prffscindeules,  non  integra  Irau- 
silientes,  non  Iractis  et  remissis  vocibus 
muliebre  quiddam  balbe  de  naribus  reso- 
nantes  ;  sed  virili,  ut  dignum  est,  sono 
alque  affeclu  voces  Sancli  Spiritus  depro- 
mentes,  nec  aliud  quam  quod  canilur  co- 
gilantes.  Spiritus  enim  Sanctus  gralum 
non  habet.  quidquid  ei  obluleris,  neglcclo 
eoad  quod  teneris.  .Nempe,  ut  ait  Basilius, 
Deus  orandus  est  atque  laudandus,  non 
vaga  el  huc  illucque  discurrenle  anima  ; 
sed  in  spiritu  sollicito  ac  timorato  adorare 

,  oportet,et  ante  orationem  animam  prsepa- 
rare.  varias  et  imperlinenles  occupaliones 
abjicieiulo,ac  aliquid  salulare  interioribus 
imprimendo,et  magno  serio  inchoando,ne 
modicus  error  in  principio,  augeatiir  in 
proseculione,  magnusqiic  fial  in  fine. 

Sed  sic  orare  et  psallere,  multa  requiril, 
et  sanclam  conversationem  efflagilal.qiia- 
tenus  liomo  anlc  orationein  ila  se  habcal, 
ut  possit  per  gratiam  Dei  in  ipsa  oralione 
ac  laudis  tempore,  stabili  mentis   inluilu 


A  alque  ardenti  affeclu   Dco  intendere,  ac 

sensiiin  perpcixlcrc,  (livinoruin  eloquio- 
luiii  \  irtulcni  giislarc.  Oinnino  cnim  opor- 
tcl  aggravantem  vilare  Irisliliam,  resol- 
vculcm  oilio  hal)crc  la-liliam.  iuiirdiuatuin 
liniorcm,  iinmoderalain  sollicitu(liiicm,oin- 
nemque  irrefrenatam  concupiscenliam,  et 
irralionabilem  aniinie  passioncm  expellc- 
rc  :  el  (luanto  polcrinius  animam  nostrain 
ab  omiiium  inferioruin  virium  operationi- 
bus  magis  suspendere,  et  a  sensibilium 
memoria  cl  amore  inagis  abslrahere;  lan- 

B  to  polcrimus  divinis  pra-coniis  sanclisque 
precibus,  affecluosius,  dulcius  alquc  salii- 
brius  intenderc  ac  vacare.  Spirilus  enim  joann.iw 
est  Deus,  cl  eos  qui  adoranl  eum,  in  spiri-  '*" 
lu  oportet  adorare. 

Denique  in  cantii  omnis  curiositas.  om- 
iiis  (lissolutio,  omnis  discordia,  sumiiie 
vitand;e  sunl ;  et  summopere  salagcndum, 
ne  alicui  placere  intendamus,  nisi  Altissl- 
mo,  in  eo  dumta.xat  spirilualiter  glorian- 
tes,  ab  eo  solo  videri,  audiri,  ac  prasmiari 
optantes,  sensui  verboruin  semper  el  Deo 

C  inagis  quain  canlui  cl  inodo  canlaiidi  in- 
tendcntes,  illud  diclum  B.  Auguslini  pcii- 
sando  :  Dum  mihi  contingit,  ut  me  cantus 
magis  quam  res  quee  canitur.  nioveat.  poe- 
na  commitlere  digna  me  profiteor,  et  tuiic 
mallem  non  audire  canlantem.  Conemur 
ergo,  ut  id  in  menle  noslra  versetur,  quod 
ore  profertur.  Et  si  quispiam  tanlte  scien- 
tife  non  esl,  ut  Scripturas  sanctas  intelli- 
gat,  et  proinde  psalmodiae  sensum  menle 
considerare  nequeat ;  vel  certe  si  id  quod 
canitur.quantum  ad  superficiem  alque  hi- 

D  storicum  sensum,  tale  sit,  ut  nullam  vel 
modicam  videatur  devotionem  includere, 
cujusmodi  esl  illud.  Etenim  passer  invenit  Ps.Lixxm. 
sibi  domuin,  el  lurtur  nidum  sibi,  ubi  po-  *" 
nal  pullos  suos  :  tunc  studere  debemus, 
ut  mcnlein  noslram  ciim  cordiali  affcclii 
ad  Deum  levemus,  pensanlcs  nos  anle  Dei 
conspectum  adstare,  et  summo  universo- 
riim  Dominatori  ac  Judici  minislrare.  Sic- 
que  diviuam  majcslatcin  aut  aliiid  aliquid 
divinumconsiderantes,  poterimus  cum  ina- 
ena  devotione  Dco  adsistere. 


404 


COIWMENTARIA    IN    PSALMOS    DAVIDICOS. 


ART.  VII 


ARTICULUS  VII 


DE   INTENTIONE    ET   FORMA   PROCEDENDI   PR/ESENTIS    EDITIONIS. 


Eccli.  XXIV 
31. 

Dan.  xti,  3 


QUAMVIS  autem  sacra  Scriptura  jam  a 
sanctis  et  magnis  ac  orthodoxis  do- 
ctoribus  plenissimo  videatur  c.xposita,  prse- 
serlim  liher  Psalmorum,  nullusque  pos- 
sit  David  perfecte  e.xponere,  nisi  Spiritus 
Sanctus  qui  per  Uavid  locutus  est  animam 
ejus  copiose  iikislraverit,  docuerit  alque 
perfecerit ;  nihilo  minus  in  Dei  bonitate 
vehementer  confidens,  conabor  quod  pro- 
prias  vires  prorsus  excedit,  nempe  ipsum 
Psalterium  utcumque  elucidare,  spe  pree- 
mii  quod  Sapienlia  pollicetur,  dicens  : 
Qui  elucidant  me,  vitam  Eeternam  habe- 
bunt.  Et  iterum  :  Qui  multos  erudiunt  ad 
justitiam,  fulgebunl  quasi  stellee  in  per- 
petuas  aeternitates.  Quod  de  iis  intelligere 
congruit,  quorum  vita  seu  conversatio  do- 
Ps.xux.ie.  ctrinae  concordat.  Peccatori  autem  dixit 
Deus  :  Quare  tu  enarras  justitias  meas? 
Imo  sicut  B.  Thomas  super  quarlum  Sen- 
tentiarum  ostendit,  qui  non  implet  quod 
alios  docet,  eo  ipso  quo  sibi  docendi  onus 
assumit,  mortaliter  peccat :  quoniam  quan- 
tum  in  se  est,  intentionem  sacrse  Scriplu- 
rffi  evacuat.  Porro  cujus  vita  ad  docendum 
idonea  est,  profecto  aureolam  promerelur, 
etiam  si  nunquam  ore  populo  prtedicet, 
sed  sacram  Scripturam  exponendo,  seu 
de  theologia  codices  componendo,  uni- 
versis  qui  eos  legerint,  ad  eruditionem 
loquatur. 


Dist.  i9,q 

2,  arl.2. 


A  Sed  ne  quis  opus  istud  omnino  super- 
fluum  putet,  intendo  speciali  quodam  mo- 
do  librum  Psalmorum  exponere  :  sic  tamen 
speciali,  ut  dictis  Sanctorum  concordet, 
nec  proprio  sensui  credam.  Intendo  ergo 
Psalferium  secundum  multiplicem  intelle- 
ctum,  prout  Dominiis  dederit,  explanare  : 
videlicet  litteraliter,  allegorice,  tropologice 
et  anagogiee,  quantum  textus  ipse  permit- 
lit,el  mihi  possibile  fuerit, ejusdem  litterae 
nunc  plures,  nunc  pauciores  expositioues 
tangendo.  prout  materia  exigit.  Postremo, 

B  quemadmodum  a  Superioribus  meis  mihi 
injunclum  esl,  propono  stili  colorem,  lo- 
quendi  difficultatem,  et  impertinentes  sub- 
tililates  vitare,  et  plano  ac  simplici  modo 
procedcre. 

Quod  ut  digne  ac  frucluose  exsequi  pos- 
sim,  ad  superbenedictae  et  supergloriosis- 
sima?  Trinitatis  honorem,  omniumque  le- 
gentium  ac  audientium  utililatem,  lotis 
prsecordiis  oro  et  invoco  benignitatem  Spi- 
ritus  Sancti  copiosam  et  incessantem  :  quia 
sicut  in  libro  Job  habetur,  Spiritus  est  in  /oixxi.i.s. 

G  hoininibus,  et  inspiratio  Omnipotentis  dat 
inlelligentiam.  Nam  de  Spiritu  Sancfo  lo- 
quens  Ghristus  discipulis  :  Paracletus,ait,  joann.xiv, 
Spiritus  Sanctus,  quem  mittet  Pater  in  "''• 
nomine  meo,  ille  vos  docebit  omnia,  et 
suggeret  vobis  omnia  quEecumque  dixero 
vobis. 


NiiTA  Hujus  EDiTiONis  Ai)  ART.  VIII  ET  sEQ.  :  Nuniorl  vorslfinlorum  toxlu  inclusi,  in  editionibus 
Coloniae  reperiunlur ;  ijiii  autem  in  marginibiis  ad  leclorls  iilililatem  addunlur,  Vulgatae  edi- 
tionis  sunt. 


COMMENTARIUM   IN    PSALMUM    1.    —   AHT.    VI1[ 


405 


ARTICULUS   VIII 


DE    PRIMA   (VIDELICET    LlTTERALl)    EXPOSITIONE    PSALMI    PRIMl  :    BKATUS    VIR   (JUI    NO.N    ABUT. 


pr.efatio  EsDRAs,  sciiha  \e\ox,  qui  el  prophetico 
MUonc'*!!-  spiritu  fulsit,  libros  canonicos  veteris  Tc- 
tiiii.  slaincnti  a  Babyloniis  combustos,  Spiritu 

Sancto  revelante,  dicitur  reparasse,  preeler 
Pentateuchum,  id  est  quinque  libros  Moy- 
sis,  quos  apud  Samaritanos  invenit.  Ipse 
ergo  Psalterium  reparavil,  et  hunc  primum 
psalmum  per  modum  prfefationis  seu  pro- 
logi,  libro  Psalnioriim  praemisit,  sicut  vul- 
gariter  dicitur.  Unde  nec  psaimo  huic  ti- 
tulum  pripsignavit,  quum  psalmus  iste  sit 
quasi  titulus  libri  sequentis  :  quoniam 
conlinet  summam  atque  materiam  totius 
libri,  tractatqiio  de  his  in  generali,  de  qui- 
bus  in  toto  hoc  libro  tractatur  in  speeiali. 


d; 


|1].\I0UE  psahnus  istc  ad  litteram  de 
'quolibet  hoinine  virtuoso  intelligi  po- 
test.  Et  qute  sequuntur  de  impiis  ef  de  vani- 
tate  atquc  tormenlis  ipsorum,  de  omnibiis 
malis  possunt  exponi.  Ait  ergo  auclor  prrp- 
1  sentis  psalmi :  []Beatus  vir  qui  non  abiit 
in  consHio  impio)-nm.  Consilium  est  actiis 
prudentiEe.Sed  sicut  prudentia  duplex  esl, 
scilicet  vera  et  falsa  ;  ita  consilium,  aliud 
verum.  aliud  falsum.  Yerum  consiliiim  ad 
eos  pertinel,  qui  diligenter  inquiriint  qui- 
bus  viis  ac  mediis  ad  veram  felicitatcm 
pertingant.  Falsum  vero  consilium  horiim 
esl,  qui  vias  excogitant  quibus  desidera- 
tam  malitiam  ad  effecliim  perducant.  Ita- 
que  ait  :  Bealus  vir  qui  non  abiil  in  con- 
silio  impiorum.  Diiplicitcr  aiiquis  abit  in 
consilio  impiorum  :  primo.  aliis  maliim 
consilium  dando  ;  secundo,  perverso  con- 
silio  consentiendo  seu  acquiescendo.  Igi- 
hir.  Beatiis  vir  qui  non  abiil.  id  est.  a  Dco 
non  reccssil,  in  consilio  impiorum,  per 
hoc  quod  aliis  male  ac  false  consuluit,  vel 
aliorum  fallaci  consilio  acquievil.Qui  enim 


A  aliis  male  consulit,  causa  et  princeps  est 
omniiim  malorum  quae  ex  suo  perverso 
consilio  fiunt.  Aliil  autem  homo  seu  rece- 
dil  a  Deo  in  consilio  impiorum  :  non  lo- 
co,  quoniam  Deus  ubique  est,  et  omnia 
penetrat.  omnibusque  cPque  immedialus 
esl,  secundum  Dionysiiim  ;  sed  dissimili- 
ludine,  qiioniam  per  consilium  impiorum 
facit  se  homo  dissimilem  Deo,  qui  juslus 
est,  el  iniqua  consilia  odit,  grafiamque 
abeunti  in  consilio  impiorum  aufert,  et 
pietafis  suse  praesenfiam  nobis  subfrahit. 

B  Per  nihil  enim  abimus  a  Deo,  nisi  per  id 
quo  separamur  ef  elongamiir  ab  ipso.  Nil 
vero  separaf  nos  a  Domino  Deo  nostro,  ni- 
si  vifia  nostra,  quemadmodum  Isaias  testa- 
lur  :  Poccata,  inquiens,  vestra  diviserunt  /«. lix,2. 
inter  Deum  vestrum  et  vos.  Nihil  quoque 
unit  ac  retinet  nos  in  Deo,  nisi  virtutes, 
qiiariim  est  peccata  auferro.  Et  ideo  Isaias 
ilerum  ail  :  Hic  est  omnis  fructus,  ut  de-  ibid.w>», 
leatur  iniquitas.  '• 

Deniquo,  quid  esl  dicere,  Bealus  vir  qui 
non  abiit  in  consilio  impiorum,  nisi,  Bea- 

G  tus  vir  qui  permansit  in  consilio  piorum, 
lam  aliis  recte  consulendo,  quam  aliorum 
recto  consilio  consenliendo  ?  Idoo  enim  in 
Proverbiis  Salomon  ait  :  Salus,  ubi  multa  protxi.u. 
consilia.  Et  Tobias  filium  instruens  :  Con-  Tob.n-^'). 
siliuin,  inquit,  sempor  a  sapionte  reqiiire. 
Praeterea,  quid  aliud  esf,  Beatiis  vir  qui 
non  abiit  in  consilio  impiorum,  nisi,  In- 
felix  seu  miser,  qui  abiit  in  consilio  im- 
pioriim,  vel  male  consulendo.  vel  male 
consulonti  se  conformando?  Hinc  namquc 
sacratissimus  Isaias  ex  Dei  persona  fatc- 

D  tiir  :  A»,  filii  dosertoros,  iil  facerelis  con-  h.\\\.\. 
silium,et  non  ex  me;el  ordiremini  tclam, 
et  non  per  Spiritum  meum. 

Esl  auloni  homo  beafus  duplicitor,  sci- 


406 


COSOIE.VrARIOI  rN  PSAUirM  i.   —  art.  tiii 


jr<«i.T.8. 


xi,  13. 


Pror.  xEo, 
10. 
Auf.  17. 


Gen-i]i,l5. 


EMlha-  xTv, 
«f. 
Jttdilk  xni. 

le. 


/Vor.n.l*. 


lieet  in  spe.  et  in  re.  In  spe  vero  est  aliquis 
beatus  dupliciter  :  primo.  secundum  dispo- 
sitionem  remotam  seu  polenlialem.  quein- 
admodum  pueros  bonse  indolis  appellamus 
beatos :  secundo.  quantum  ad  disposilio- 
nem  propinquam  ac  habilualem.  sieut  ait 
Salvator  :  Beati  mundo  corde.  quoniam 
ipsi  Deum  videbunt.  Porro  in  re  beatus 
esf.  qui  Deo  perfecte  jam  fruitur.  Bealitu- 
do  er^  in  spe.  viatoribus  competit,  et  de 
ea  nunc  loquimur. 

Per  id  quoque  quod  ail.  Beatns  vir.  non 
eiistimemus  muJierem  exclusam.Yir  nam- 
que  hoc  loco  vocatur.  non  a  proprietate 
sexus.  sed  ratione  virtutis  :  qui  nec  pro- 
speris  elevatur,  nec  adversis  deprimilur ; 
qui  non  est  sicut  arundo  venlo  agitafa.  sed 
fiius  in  Domino.  regia  via  incedit  :  qualis 
exslitit  nobilis  ille  Josue.  qui  non  declina- 
vit  a  desfris  vel  sinistris  a  lege  Moysis. 
Sed  hoc  modo  exsistere  virum.  feminis 
eliam  competit.illis  utique  quje  tales  sunt. 
qualis  est  illa  de  qua  Salomon  ait  :  Mulie- 
rem  fortem  quis  inveniet  ?  El  iterum  :  Ac- 
ciniit  fortitudine  lumbos  suos.  Annon  hoc 
modo  vir  dici  valet  Yirgo  mater.  de  qua 
Dominus  ad  diabolum  sub  appellatione 
serpenfis  diiif.  Inimicitias  ponam  inter  le 
et  mulierem.ipsa  conteret  caput  tuum^Et 
hanc  utique  virilem  Mulierem  qnsedam  vi- 
riles  feminsp  prjecesserunt  figurative :  sic- 
ut  sancfissima  illa  Eslher.  quae  in  omni 
regali  suo  decore  atque  incomparabili  ex- 
ceUentia  temporali.  nunquam  Ifetata  esf : 
fortissima  quoque  illa  Judith.  quae  crude- 
lissimum  Holofernem  tam  viriliter  inter- 
fecit. 

£!f  in  via  peccatorum  non  sietit.EK  malo 
consilio  oritur  operatio  prava.  Operatio  au- 
tem  via  vocatur.  quia  per  eam  ad  temii- 
num  pervenilur.  Nam  operalio  bona  du- 
cit  ad  jucunditatem  sefernam.  el  operafio 
mala.  ad  sempiternam  miseriam.  Beatus 
ei^o.  qui  in  via  peccatorum  non  stetif  : 
qui  in  operatione  iniqua  non  permansit. 
nec  male  agentibus  acquievii  :  qui  non 
gloriatur  quum  male  fecerit.  neque  exsul- 
tat  in  rebus  pessimis.  De  hac  via  ait  Salo- 


A  mon  :  Est  via  quae  videtur  homini  bona  :   Pror. «». 
el  novissima  ejus  deducunl  ad  morlem.Et  '~ 
rursus  :  Yia  impiorum  tenebrosa:  nesciunt  md.n.i-}. 
ubi  corruant.  Quocontra  de  viis  Domini 
scriplum  est  :  Yise  ejus.  vise  pulchrje :  et  /»irf.m,i7. 
omnes  semilae  ejus  pacifics. 

Ef  in  cathedra  pestilentice  non  sedit.  Pe- 
sfilentia  est  morbus  infectivus.  Cathedra 
vero  est  sedes  doctoris  vel  judicis.  Unde 
in  cathedra  pestilenfiae  sedere.  esl  alios 
falsa  docfrina.  aut  malo  exemplo  corrum- 
pere  vel  scandalizare.  et  fratribus  offendi- 

B  culum  ponere.  Quod  quam  damnabile  sit, 
Salvator  manifestat  :  (Jui  scandalizaverit.  yiattKma. 
inquiens,  unum  ex  his  pusillis.  expedit  °" 
ei  nt  snspendatur  mola  asinaria  in  collo 
ejus.  et  demei^lur  in  profundum  maris. 
Et  ilerum  :  Yje  homini  per  quem  scanda-    md.  -.. 
lum  venif.  Unde  et  Aposlolus  :  Xon  ergo  jR<m.m. 
judicemus  amplius  :  sed  hoc  judicafe  po-  "' 
tius.   ne   ponatis    offendiculum    frafribus 
vel  scandalum.  Ille  utique.  qui  nec  dicto 
nec  facto  aliis  occasionem  peccandi  pne- 
bet.  in  calhedra  pestilentiae  non  sedet.  et 

C  talis  merifo  vocatur  beafus. 

Triplex  aufem  peccatum  in  hoc  primo 
versu  langifur.  et  vifandum  docefur.  vide- 
licet  peccatum  iniquae  cogifatiouis,  pec- 
catuin  injustse  aetionis.  et  peccafum  per- 
versae  instmctionis.  Primo  quoque  peccato 
adjungitur  hoc  verbum,  Abiit,  quod  mo- 
fum  designaf.  Secundo  vero  adjungifur. 
Stef if ;  et  ferfio.  Sedit :  quae  ambo  quietem 
designant.  Sed  major  est  quies  seu  fixio 
in  sedente.  quam  slanfe  :  quoniam  qui 
sola  cogitatione  peccaf,  facililer  revoca- 

D  tur ;  qui  vero  ad  opus  procedit.  difficilius 
redit  :  sed  qui  jam  habituafur  in  malo,  et 
alios  inficit,  difficillime  emendafur. 

Denique.  quia  non  sufficit  mala  non  fa- 
cere.  sed  oportef  etiam  bona  peragere,  sic- 
ut  Salvator  testatur.  dicens.  Omnis  arbor  jfatn.m. 
quae  non  facit  fructum  bonum.  eicidetur.  '*»:™"- 
ef  in  ignem  miflefur;  propterea  in  versu  se^ 
quenti  ostendit.  quid  boni  pertineat  ad  vi- 
rum  I>eatum.  praedicfa  mala  vitantem.  Ait 
ergo  :  ^  Sed inlegeDornini  voluntaseju.s:       2 
id  est.desiderium  cordis  ejus  et  tola  men- 


COMMENTARIUM    IN    PSALMUM    I. 


Anr.  VIII 


407 


Ps.  XXXVIl 

10. 


/iow.xii. 


Ibid.  VIII 
13. 


I  Pnr 

XXVlll,  11 


tis  suae  affectin  lciidil  aii  linc,  nl  lcponi 
Dci  adimpleal,  el  seeimdmn  allissiniani 
Dei  voliinlalein,  oiiinein  suani  eonveisa- 
tionein  gubeinct.  Debeinus  enim  divinis 
inandatis  sponle  el  pronipte,  non  coaele 
aul  pigre,  ohfeinperare,  el  e.\  filiali  amore 
polius  quani  cx  servili  tiniore,  euiiela  iiii- 
plere,  ul  dicero  Dco  possinuis  :  Domine, 
anle  te  omnc  dcsiderium  meum.Hoc  nain- 
iiue  lioilalur  Paiilus.  dieens  :  Prolietis  qiia" 
sil  voluntas  Dei  bona,  beneplaeens,  el  per- 
fecta.  Et  iteriim  :  Non  accepistis  spiritiim 
ser\iliilis  iteriiiii  in  limore,  sed  accepislis 
spiriluin  adoplionis  filiorum,  in  quo  cla- 
mamus,  Abba  (Pater).  Hinc  quoque  David 
dixit  :  Tu  autein,  fili  mi,  scito  Deiim  pa- 
tris  tui,  et  servi  ei  corde  perfeelo  ct  aiii- 
mo  voluntario.  Scd  ([uia  volunlas  de  se 
c;pca  est,  et  amoris  iiiipeluin,  affeclionis- 
qiie  impulsiim  seqiii  solet,  idcirco  ralio- 
flom.xii.i.  uis  directione  indiget,  quatenus  rationale 
obsequium  Deo  exhibeat. 

Talem  ergo  rationis  directionem  ac  dis- 
cussionem  ad  virum  beatuin  perlinere, 
consequenter  declaratur,  dum  subditur  : 
et  in  lege  ejus  medifabitur  die  ac  nortc : 
examinando  quid  Deo  complaceat.  quid  ei 
displiceat,  quid  pra?cepil,  qiiid  proliibuil, 
qualiter  homo  compendiosius  proficere 
possit,  quanta  benefieia  Deiis  hominibus 
prfflstitil,  quanta  bona  in  futuro  promisit, 
quanta  est  caecitas  ingratorum,quanta  lor- 
menta  reproborum.  Ista  atque  similia  fi- 
deliter  contemplari,  est  in  lege  Doniini 
meditari. 

Sed  qiiomodo  lioc  modo  potest  homo 
mcditari  in  legcDomini  die  ac  nocle?Non- 
ne  vicissim  dormire,  ac  aliis  necessitati- 
bus  hujus  miserabilis  vittf-  vacare  opor- 
tet  ?  Et  respondendum.  qiiod  homo  justiis 
in  lege  Domini  meditari  debet  dic  ac  no- 
cte,  non  quod  quolihet  hora>  spatio,  singu- 
lisque  momentis,  possit  actualem  habere 
divinfD  legis  memoriam,  vel  incessabililer 
speculari  divina  ;  sed  quia  quolibet  tem- 
pore  debito  ac  opporliino  faeit  lioc.  Sic 
quip[ie  sempcr  diciliir  aliqiiis  aliqiiid  fa- 
cere,  quoniain  nunqiiam  ncgiigit  id  facere 


A  qiiando  dchcl  :    (|iiciiiadinodiiiii  diciinus, 
Isle  seiupcr  sci'ihil,  Islc  seiiii)cr  frcqiieu- 
lal  ccclcsiam.  Secini(!iim  hiinc  sensiini  di- 
cit    Apostolus  :  Sine  intermissione  orate.   irAess.v, 
Et  iMovses  :  Erunt  verba  Domini  in  corde  ''•  , 

/Jen/.  VI,  I), 

tuo,  et  narrabis  ea  filiis  tuis  ;  medilabcris  7. 
in  eis  sedens  iii  domo  tiia,  et  amhulans  in 
ilinere,  cl  dormiens  atqiic  consurgens.  Ali- 
ter  etiam  dici  potest,  quod  aliquis  dicitur 
orare  el  medilari  dupliciter  :  primo,  quo- 
niam  aclus  talcs  exercel ;  sccundo,  quia 
secundum  actus  lales  operatur  et  vivit  : 

B  sieqiie  incessauler  die  ac  nocte  in  legc  Do- 
mini  medilatur  el  orat,  qui  totam  vitam 
siiam  sccunduin  lenorem  pra3ceptorum  di- 
vina>  legis  gubernal,  qiicinadninduni  docet 
Aposlolus  :  Oniue,  inqiiiens,  qiiodciinKino  Cohss.m, 
facitis  in  verbo  aut  opere,  omnia  in  nomi- 
ne  Domini  Jesu  Christi  facite. 

Porro,  qiiia  connaturale  est  nobis,  ut  ex 
similitudine  sensibilium  rerum  ad  spiri-  /(oM..,io. 
tualiiim  rerum  nolitiam  pcrducamiir,  id- 
circo  in  versu  seqiicnti  comparal  Scriptura 
sacra  justitiam  viri  beatiligno  juxta  aipias 

C  planlato.  Vel  comparat  virum  bealum  ac 
jiisliim  ligno  hujiismodi,  ralione  justilia;, 
ila  (|uod  virlus  justilia?  qiiai  est  spiritualc 
bonum,  esl  causa  forinalis  comparationis 
istius.  Ideo  subditur  :  3)  Et  eril  tanquam  3 
lignum  (fuod planlatum  est  secus  decursus 
aquarum,  quod  fructum  suum  dabit  in 
tcrnporc  suo.  Lignum  juxta  decursiis  aqua- 
rum  seu  aquas  fluenles  plantatum,  convc- 
nienti  temporc  floret,  et  fructum  produ- 
cit,quoniam  radixejus  ex  fluentibus  aquis 
atlrahil    alimentiim,    videiicet    humorem. 

D  Uiide  in  Evangelio  Christus  dicit,  quod  se-  Luc.sm,^. 
men  natum  aruit,  quia  non  habebat  hu- 
morem.  Sic  est  homo  virtuosus.  Quia  enim 
in  Dco  confidil,  ct  ei  adheeret,  maiicns  iu 
Chrislo,  sicut  palmes  in  vite,  ideo  rorem 
gratiac  Dei  et  humorem  conservationis  a 
Spiritu  Sancto  sorliliir,  proficiens  de  vir-  /'s.lxxxui, 
tute  in  virlutem,  et  crescens  in  carilate  de  "' 
die  in  diem. 

4  El  propterea  foliinn  cjns  non  dcflv- 
el  :  id  esl,  sermo  cjiis  a  r(H'liludinc  lcgis 
divina)  non  cadit,  quoniam  iniplet  illiid 


408 


COMMEMARIUM   IN   PSALMUM    I. 


ART.  VIII 


Colos^.  IV, 
6. 


Prov.\.l9. 


Jiom.  viir, 

28. 


Zuc.  VII,  47. 
Itom.\,iO. 


Pa.  XXXVI, 
24. 


Marc.  ' 
13,  14. 


Apostoli  :  Scrmo  vcster  scmpcr  in  gratia 
salc  sit  conditus,  id  est  discrclionc  or- 
natus.  N'on  cnim  esl  procax  ad  loquen- 
dum,sed  moderatur  labia  sua.  Bt  omnia 
(jiurctonque  facict,  jjrospcralntntiiy.  Sci- 
mus  enim  (teste  Apostolo)  quoniam  di- 
iigentibus  Deuni,  omnia  cooperantur  in 
bonuin.  Omnia  itaquc  quae  iaciet  liomo, 
pra'dicto  modo  bcatus  acjustus,  prospcra- 
bunlur,id  cst.  omnes  operationes  suee  pro- 
ficicnt  sibi  ad  veram  beatitudinem,  seu 
vilam  getcrnam.  Nam  et  mala  quse  fortasse 
committit,  occasionaliter  coopcranlur  sibi 
in  bonum,  co  quod  caulior  surgat,  custo- 
ditior  fiat,  humiiius  pceniteat,  imo  et  ar- 
dcntius  diligat  :  quoniam  lcste  Salvatorc, 
Gui  plus  dimittitur,  plus  diligit.  Propter 
quod  et  Apostolus  ait  :  Ubi  abundavit  de- 
liclum,  superabundat  ct  gratia.  Ideo  etiam 
dc  viro  electo  infcrius  dicitur  :  Quum  ce- 
ciderit,  non  coilidctur,  quia  Dominus  sup- 
ponit  manum  suam. 

Considerandum  vero,  quod  sermo  com- 
paratus  est  folio,  et  operatio  fructui.  Sicut 
enim  floritio  arboris  inutilis  cst  ct  inanis, 
quando  fructus  nullus  subscquilur  :  sic 
pulclicr  scrmo  atquc  magna  seu  decora 
vcrborum  prolatio  vana  est,  dum  vita  vcr- 
bis  non  consonat.  Ideo  enim  Dominus  ina- 
ledixit  ficulneiB  folia  habcnti,  non  fructus. 

Gonscqucntcr  in  isto  psalnio  agitur  de 
vanilate  impiorum,  et  diricrenlia  eorum  a 
justis,  dum  subditur  :  [^)  Non  sic  impii, 
non  sic  .■  id  est,  ita  non  erit  de  impiis  sic- 
ut  de  justis  pra?dictum  csl.  Nam  non  pos- 
sunt  comparari  ligno  juxta  dccursus  aqua- 
rum  plantato,  sed  arido  ligno  et  stcrili 
pahnili.mcmbroquc  a  capitc  separato.  Non 
enim  habcnt  radiccm  eordis  fixam  in  Deo, 
nec  Ghristo  pcr  gratiain  uniuntur,  ncc  sta- 
bili  fundainento  innituntur  :  propterea  pul- 
veri  comparantur,  sicut  subjungitur.  Sccl 
tanquam  piilvis  quem  projicit  vcntus  a  fa- 
cie  terra;  :  id  esl,  tales  sunt  impii  sicut 
pulvis  a  vento  jactalus.  Sicut  enim  pul- 
vis  omni  vento  circumfcrtur,  sic  impii  va- 
riis  passionibus  commoventur,  ct  a  recta 
ratione  discedunt ;  nec  Dco  stabili  mente 


A  adhff rent,  sed  propter  amorem  rerum  tem- 
poralium  a  divina  dilectione  rccedunt,  cre- 
aluras  Crcalori  pra^poncnles.  Quid  vero  ex 
hoc  consequatur,  sequens  versus  explanat. 
(6'  Ideo  non  resitrf/tint  impii  in  juclicio. 
Hoc  dupliciter  intelligi  potest  :  Primo,  dc 
jiidicio  discretionis.  quo  quotidie  homines 
justi  ct  vere  poenitentes  se  ipsos  exami- 
nant,  et  conscientias  suas  discernunt,  at- 
que  omnc  vitiosum  quod  in  se  invcniunt, 
dijudicant,  reprobant,  damnant,  deflent,  et 
vindicant,  sicut  scriptum  est  :  Scrutemur 

B  vias  nostras,  ct  quaeramus,  el  revertamur 
ad  Dominum ;  levemus  corda  nostra  cum 
manibus  ad  Deum  in  ccelos.  De  hoc  salu- 
bri  judicio  ail  Apostolus  :  Quod  si  nosmet- 
ipsos  dijudicarcmus,  non  utique  judicare- 
mur.Hoc  modo  judicantes  se  ipsos,adversa 
Eequaniiniter  ferunt,  illud  diccntcs  :  Et  nos 
crgo  non  iilciscamiir  nos  pro  his  quse  pa- 
timur;  sed  rcputantes  peccatis  nostris  hsec 
ipsa  supplicia  minora  esse,  flagella  Domini 
(qiiasi  scrvi  qui  corripimur)  ad  cmendati- 
onem  nostram  evenisse  credamus.  Secun- 

C  do,  intelligitur  de  futuro  extrcmo  judicio, 
in  quo  inipii  non  resurgcnt,  quantum  ad 
beatam  immortalitatem  atque  felicem  im- 
mutationem,  scd  quantum  ad  damnationem 
majorcm.  Omncs  cnim  (ut  ait  Apostolus) 
resurgemus,  sed  non  omnes  immutabimur. 
Sed  prima  cxpositio  magis  concordat  ver- 
bis  scqucnlibus.  Additur  enim  :  nequepec- 
catores  in  consilioJzistorum.ComiVmm  ju- 
storum  est,  ut  praeterita  mala  corrigant  ct 
dcplangant,  atque  de  cetero  ad  cavendum 
fuliira  solliciti  ac  timorati  cxsistant.  Huic 

D  consilio  non  se  coniormanl  pcccatores,  ct 
idco  a  vitiis  suis  non  resurgunt  in  consilio 
juslorum,  consilio  juslorum  acquiesccn- 
do,  et  dignos  poenitenti»  fructus  agendo. 
Postremo  ostenditur  causa  prsedictae  di- 
stinctionis  intcr  justos  et  impios.  [l\Quo- 
niani  norit  Dominus  viain  justorum,  id 
est,  qiioniam  Deus  nolitia  approbationis 
novit  atque  acccplal  viam,  id  est  opera- 
tionem  scii  vitain  justorum.  Idcirco  impii 
separabuntiir  a  lionis  secundum  modum 
praedictum,  et  opera  impiorum  non  pro- 


Threii.  iii. 
40,41. 


lCor.xi,3l. 


Judithwu, 

20,  -27. 


1  Cor.  .\v, 


.I/n(M.lll, 


COMMEMARIUM    IN    PSALMtM    I.    —    AIVl .    IX 


409 


sperabuntur,  id  osl,  ad  vcram  beatitudi- A  lemporales  delicias  habebunl  fPternam  tri- 
ncm    non    pcrduocntur,   ncc   lcliccm  exi-      stitiam.  Vnde  in  dic  novissinio,  dum  vide- 
tum  sortientur.  Kt  idco  subditur  :  el  ilcr      liiit  sc  crrassc,  sero  paM)ilcl)unt,  cl  dicent : 
impiorum  peribit,  id    est,   vita,  actio   et      Erravimus  a  via  veritatis,  et  lassati  sumus  Sap.t.e,:. 
delectatio   corum   dcstrucntur,  quia  posl      in  via  iniqiiilatis  et  perdilionis. 


ARTICULIS   IX 


EXPOSmO    EJUSDEM    PRIMI   PSALMI    SECU\DU.M   ALLEGORICUM    IMELLECTUM, 
VIDELICET   DE   CHRISTO. 


SICVT  ostcnsiim  esl.  allegorice  sacra 
Scriptura  exponilur,  dum  ea  quse  in 
lege  el  Prophetis  ef  Psalmis  scripta  sunt, 
dc  Christo  exponunlur  :  quod  inlclligcn- 
dum  cst  de  illis  Soripluris,  qua»  dc  Christo 
ad  litteram  nonexponuntur.Hic  ergo  psal- 
mus,  qui  litteraliter  dc  quolibet  viro  justo 
ct  impiis  in  communi  intclligi  potest.  dc 
Christo  allegoricc  multiim  convenienter 
exponilur. 
1  .\it  cnim  :  Beatiis  vir,  videlicet  Christus, 

qui  a  priino  instanti  sua?  conceptionis  in 
Virginc  inalre,  t"uil  vir  perfectus  atque  i)ca- 
tus  :  perfectus  quidcm  non  ralione  statis. 
scd  propter  plenitudinem  gratiee,  eminen- 
tiamque  virtulum,  ac  sapienlia?  perfectio- 
nem  :  in  quibus  omnibus  perfecta  creata 
est  anima  Christi  ;  nec  profccit  in  istis 
quantum  ad  habitum,  sed  quanluni  ad 
yei-. xx\i,  exercitium.  Unde  scriptum  est  :  Xovum 
creabit  Dominus  supcr  terram  :  Mulicr  cir- 
cumdabil  viruni,  id  esl,  Virgo  prceelecta 
in  utero  habebit  puerum  aetatc,  sed  virum 
perfectione.  Fuit  ctiam  Christus  ab  exor- 
dio  materna?  conceptionis  beatus,  propter 
perfectissimam  Divinitatis  fruitionem,  et 
clarissiniam  ejus  bcalificamquc  visionem  : 
quia  lam  clare,  tamquc  bcalc  vidit  anima 
Christi  Deiim  a  piimo  creationis  suaj  mo- 
menlo,  siciit  et  niodo  :  nec  unquam  profe- 
cit  in  cssciitiali  picTmio  Hcatoruiii.  Qiio- 
niam  eniin  humana;  nalura;  Chrisli,a  primo 
suae  crealionis   exordio,    daliim   csl   esse 


B  unilum  Verbo  personali  seu  hypostatica 
unione,  hoc  est  subsistere  in  eodem  esse 
personali,  in  quo  Unigcnitus  Dei  aeterna- 
litcr  subsislil,  qiiiim  sit  assumpla  ad  esse 
incrcatum  Filii  Uei :  mullo  clarius  patet, 
quod  animse  Christi  a  sui  principio  con- 
cessa  esl  bealifica  Dci  visio,  prout  Dama- 
scenus  teslalur  cl  Thomas.  .Minus  est  cnim  [lamasc.iib. 
Dcum  bratifice  contemplari,  quam  ei  per-  "'■  j^"""' 
sonaliter  iiniri.  Sic  crgo  est  Christus  be- 
atus  vir.  Diciliir  quoquc  vir,  quoniam  a 
vcra  fortiludinc  nunquam  dcfecit,  scd  in 

C  omiiibus  virtuosissime  egit. 

Hcatus  itaque  vir,  scilicet  Ghristus,  ({ui 
non  abiit  in  consilio  impiorum  :  quia  len- 
talori  prsecipitium  et  sui  adorationem  con-   .vaiiiLn-. 
sulenti  non  acqiiicvit,  ncquc  Scribaruin  ac  ^•'•'•"'- 
Pharisa-orum  malignis  consiliis  favil  :  scd 
consilio,  quod  est  iinum  septem  donorum   /s.m,». 
Spiritus  Sancti,  plenissimus  fuit.  Et  in  via 
pcccatoru m  non  stctil  :  quia  ab  omni  pcc- 
cato  immunissimus  fuit.Dctrahibiies  cniin 
defectus  non  assumpsit,  sed  naturales  at- 
qiie  poenales,  iit  sunt  famcs,  sitis,  timor, 

D  dolor  et  mors.  Et  in  catlicdra  pcstilcnliir 
non  sedit.  NuIIi  enim  malum  cxcmplum 
pra>buit.ncqiic  pcrvcrsa  dogmala  protiilil, 
qiiamvis  Jiidiei  frcquentcr  scandali/aban-  :linuh.\\. 
tur  ex  verbis  et  actibus  ejus  :  tale  enim  '"• 
scandaliim  non  erat  nisi  cx  malignitate  vel 
infiriiiilalc  ipsoriim.  Porro  vila  (^hristi,  to- 
tius  sanctitatis  ac  perfectionis  exemplar 
fiiit;  et  omnis  ejus  actio,  nostra  instructio 


410 


COiniENTARllM   I.N   PSALMUM    1.    —    ART.    IX 


jomm.\m.  est,  sicut  cl  ipscmcl  ail  :  Ego  sum  lux 
muuiii  :  qiii  sequilur'  uic.  uou  auibulal  iu 
tcnchris.  Chrislus  quoquc  sahihci  riuuiui 
muudo  doctrinam  advexit.  legalibusquc 
pra'ccptis  cvaugeh"ea  cousilia.  universa' 
pcrfccliiiuis  ph^uiludiucm  coulineutia.  ad- 

Maiih.y.  didit.  Non  cnim  vcuil  solvere  legem,  sed 
adimpicrc. 

Tauguulur  hic  Iria.  pcr  quse  Chrislus 
a  protoplasto  parenle  dislinguitur.  .\dam 
namque  in  consilium  impiorum  abiit.  quan- 
do  scrpcnlis  et  Evse  insligationi  consensil. 
Et  in  via  peccatorum  stetit,dum  de  pro- 
hibili  ligni  Iructu  comedit.  Et  in  cathcdra 
pestilentite  sedit.  quum  proprium  crimcn 
excusavil.  ilhidque  in  mulicrcm,  imo  Cre- 
aloreni  quodammodo  rclorquere  salegit  : 

Gen.m.ii.  Mulicr.   inquiens.  quani  dedisti  mihi  so- 
ciam.  dcdil   mihi  dc  liguo,  ct  comcdi.  Ho- 
rum  autcm  nullum  in  Chrislo  fuissc  jam 
paluit. 
2  Sed  i»  lefjc  Dornini  vohintris  <y'«?.  Hoc 

Christo  singulariter  et  perfectissime  eon- 
venit.  Nam  ipse  sohis  praeceptum  caritatis 
divina»  perfccte  iniplevit  in  hac  vita.  el 
niulto  perfectius  quam  aliquis  Beatorum 
in  patria  ipsum  polucrit  adimplere.  Nam 
tolo  corde,  lola  meutc.  cx  omui  fortitudi- 
nc,  cl  lola  anima  scnipcr  aclualiler  ferc- 
batur  in  Deuni.  i|)sum  contemplando.  dili- 
gcndo,  houoraudo.  atquc  in  omuibus  sibi 
obedicndo,  quemadmodum  in  Evangclio 
ipsemet  de  Patre  loquens,  teslatur  :  Quia 
qUiT  placita  sunt  ei,  facio  scmper.  Et  dc- 
nuo  :  Ego.  ait,  non  qu»ro  gioriam  meam. 
sed  honorifico  Patrem  ineum.  El  ergo  pas- 
sioui  jam  proximus.  dixil  ad  Patrem  :  Non 
quod  cgo  volo.  sed  quod  lu.  hl  quoque 
quod  fcquitur.  sohis  Chrislus  ul  homo  iu 
hac  vita  perfecte  actualiterque  implevit  : 
E(  in  k'ge  ejus  inedifahitur  die  nc  nocte,  id 
cst  omni  tempore  et  omni  momcnto.  hi- 
tellectualis  enim  operatio  Chrisli.impediri 
non  potuit  nec  inlerrumpi  pcr  somnum 
vel  aclum  exteriorem,  aul  pcr  sensilivum 
appetitum,  neque  per  aliquid  aliud.  Sed 
omnia  quje  in  ipso  fuerunt,  ordinatissima 
erant,scmperque  inferius  deser\  i\it  supc- 


Joaiin.\ 


Jbid.M.oO. 


Matlh 
sxvi,  39. 


A  riori.  el  sccuuduui  iliius  movebatur  im- 
pcrium.  Sic  ilaquc  auima  Christi  mcdila- 
balur  divina  siuc  iulcrruplioue.  Nam  ct 
ouinia  qua^  suut.  rucruul.cl  cruut.  el  pne- 
scilim  ea  qua^  ad  mystcrium  humanje  re- 
dcmplionis  pcrlincnl,  cognovil  ct  semper 
aclualiter  vidil  iu  Yerbo,  sicul  cl  modo. 

£t  erit  tanqziam  lignuin  quod  planta-        3 
tum  est   secus  decursus   aquarum,  quod 
fructum  suum  dabit  in  tempore  suo.  Hic 
designatur  Christi  fecunditas  atque  utili- 
tas  per  comparalionem  ad  lignum,  juxta 

B  aquarum  fhienta  plantatum.  Tale  enim  li- 
guum  lempore  suo  fioret,  et  fructus  pro- 
ducit.  sicque  dclectabile  est  intuenti.  ulile 
mauducanti.honestum  possidenti.ItaCiiri- 
stus,  qui   est    spcciosus  forma   pree  fiiiis  ft.xLiv.s. 
homiuum.  in  quem  dcsiderant  angeU  pro-    \Peir.i, 
spicerc.  dclectabiJis  csl   ipsum  sincerilcr  '"" 
contemplanti,   ulilis  spiritualiter  mandu- 
canti.  honestissimum  quoque  bonum,  ip- 
siim  per  caritatem  el  gratiam  possidenli. 
Quemadmodum   eliam  arbor   fertilis   co- 
piosum    fruclum    producit,    et    plurimos 

G  reficil.  sic  Christus  mullum  fructum  altu- 
lit,  dum  pretiosissimo  suo  sanguine  gcnus 
humanum  redemit,  toUiuc  poma  produxit, 
quot   animas  cleclorum   siia  morte  salva- 
vit.  Unde  ad  passionem  jam  transiens,  ct 
crucem  sibi  bajulans,  semetipsum  viridi 
ligno  comparavil,  dum  mulieribus  ipsiini 
plangentibus  dixit  :  Nolite  flere  super  mc:   i«c.xMii, 
sed  super  vos  ipsas  flete  et  super  filios  ■*•  "■ 
vestros  :  quia  si   in  viridi   ligno  hifc  fa- 
ciunt.  in  arido  quid  ficl  ? 
Potest  quoque  istud  exponi  dc  lignovitae  (,>m.ii,o. 

D  in  paradiso  plantato,  cui  idcirco  Christus 
comparatur,  quouiam  sicut  homo  semper 
vixisset.  si  de  ligno  illo  edere  potuisset, 
ita   qui   Christum    digne  manducat,   non    /oami.vi, 
morietur  in  seternum.  Polest  eliam  per  li-  ''-• 
guum  iutelligi  ipsa  sapientia,  de  qua  Sa- 
lomon  ail.  quod  sit  lignum  vit»  omnibus     prov.m. 
apprehendentibus  eam.  Christus  vero  est  ,'!; 

'  ^  I  Cor.  1,  ±i. 

sapiculia  DeiPalris.  Sapientia  autem  juxla 
dccursus  aquarum  plantata,  est  unigeni- 
tus  Dei  Filius,  veraciter  incarnatus,  et  in- 

Baruch  m, 

lcr  homines  peccatores,  qui  comparantur  38. 


COJIMENTABini    IN   PSALMIM    I.    —    ART.    IX 


m 


Xlatlli 
XXIV,  S5. 


fluinlibiis  aqiiis.  sino  inacula  conversa- 
liis.  Sociindiim  Iiiinc  ifriliir  scnsiini  inniii- 
liii-  incarnaliii  Vcibi  Dci  ;  cl  iupc  vo.\.  Taii- 
qiiam,  non  solum  dicit  similitudinem,  sed 
oliain  cxprimil  vorilatom,  qiioniam  lioc 
iiiodo  ipscnicl  Ciirisltis  est  iiisiiiii  ligmiin 
ju.\ta  aquarum  decnrsus  plantatum. 

Et  /oliiim  cjiis  non  defiuct ,  quia  Chiisli 
sermo,  pra?(licatio  atquo  oratio  non  orunt 
inancs,  nequc  pcribunl,  noc  cassabunlur : 
sod  ['riictificabunl  in  cordibus  clcclorum. 
et  veriricabunlur  in  finem.quemadmodum 
ipscmct  ail  :  Ca-lum  ct  terra  transibiinl, 
vorba  aulein  mca  non  transibunt.  Et  oni- 
nin  (/mvcumque  faciet,  prosperabuntur. 
Oinnis  operalio  Chrisli  meriloria  fiiit :  imo 
ijiiiiliiuid  cogilavil,  dixit  el  fecil,  in  quan- 
luin  viator.  meritorium  exslitil,Unde  sem- 
pcr  actualilcr  mcinil.  Sed  qtiia  ipsc  cliam 
ul  honio,  habens  humanitatcm  Verbo  uiii- 
tam,  perfectissimus  comprehensor  fiiil. 
qiiantumad  superiorem  anima»  parlem,  iil- 
oiico  sibi  ipsi  de  praemio  csscntiali  nil 
meruit,  nec  in  illo  unquam  profecit.  Nihi- 
lo  minus  tota  vita  ejus  essentialis  prwmii 
mcriloria  fuil  :  quoniam  qiiidquid  cogila- 
vit,  dixit  et  fecit,  ex  excellenlissimo  di- 
vina»  caritalis  fervore  processit.  Gui  ergo 
essentiale  prspmium  meruit,  nisi  membris 
suis  seu  corpori  mystico,  quod  est  Ecclc- 
sia?.\obis  igitur  tolavila  Christi  meritoria 
fuil.  Sicque  omnia  quspcunique  Christiis 
focil,  prosperaliuntur,  id  cst,  ad  a>tornam 
vitam  proficient  pra-destinatis,  quibus  per 
sacramenta  Ecclesise,  et  fidem  ac  carila- 
tem  meritum  Chrisli  applicatur.  et  coope- 
ratur  ad  felicitalom  a-tcrnam.  Hoc  est  quod 
/..  n,  II.  per  Isaiam  Dominiis  ait  :  Egredietur  de 
ore  mco  juslitiae  vcrbuni  :  ot  non  revorle- 
tnr  ad  ine  vacuuin,  sod  faciel  qtisecumque 
volui,  et  piosperabitur  in  his  ad  quae  misi 
illud. 

Consequenter  agit  Scriptnra  de  his  qiii 
Chrislo  non  uniuntiir,  nec  ejus  vestigia 
4  imitanlur.  Ait  namquc  :  Xon  sic  inipii, 
non  sic.  .\ullus  Sanctorum  potosl  Chrislo 
esse  Bpqualis,  setl  similis,  Nam  Christns,  in 
quanliim  IJoiis,  omncs  in  infiniliim  oxce- 


A  dit    in  omni    perfectiono :  scd   iil   homo, 
oliam    inajor    ac    dignior,    l)oo(iiio   carior 
csl,  (iiiam  lola  univorsitas  oloctoriiin,  an- 
gelorum  simul  ac  hominum,  Non  cnim  ad   Joann.m, 
mcnsiirain  dat  Dciis  spiriliim  homini  Chri- ''• 
sld.  Hoiii  crgo  fidcles.(]ui  Chrisluin  rcgom 
fidcliler  asseqminlur,qucinadniodum  scri- 
plnin  est,  Qv\\  se  dicit  in  Christo  manere,  lyoaim.n, 
(Icbcl  siciil  ille  ambiilavit,  et  ipse  ainbu-  ''• 
laro  :  hi  lales  (^hrislo  in   prEpdictis  honis 
aliquo  modo  assimiIanlur,non  abcundo  in 
consilio  impioriim,  nec  stando  in  via  pec- 

B  caloriiin,  ncc  sedondo  in  callicdra  pesti- 
fcroriim,  sed  in  lege  Domini  voluntas  eo- 
rum.  Sed  impii  non  sic.  Ipsi  enim  niillo 
modo  siinl  similcs  Christo,  simililiidino 
virliitis  et  gratigp,  ncc  amaiitur  ab  ipso  se- 
ci:iidtiin  praesentem  justitiam  amore  cari- 
latis  gralifico,  qiiuni  similiUido  sit  causa 
amoris :  imo  porfecto  odio  odil  cos.  Pro- /"s.cxxxvin, 
plorca  ([iialcs  sinl.  slatim  ostenditiir.  Sed  '" 
(anqiMin  jiidvis  (iiicm  pro/icit  vcntus  a 
facie  tcrrcv.  Qiiemadmodum  enim  ventiis 
projicit  pulverem  de  loco  suo  :  sic  sermo 

C  Chrisli  projiciet  impios  de  superficie  ter- 
ne.  do  congregaliono  juslorum,  de  socie- 
talc  Sancloruin,   quando  separabit  agnos  j/n(/A.xxv, 
ab  hoedis;  quando  pursabit  aream  suam,  "•       ,. 
miltens  trilicum  in  horreum  suuin,  et  pa- 
lcas  inexslinguibili  igne  comburens:quan- 
do  dicturus  ost  his  qui  a   sinistris  erunt,  jaw/a.xxv, 
verbum  illud  asperrimuin,  Ite,  maledicti.  *'• 
in  ignem  a»torniim, 

Idco  non   rcsurffiint  inijiii  in  jiidicio  :        3 
quia  a  Ghristo  divisi  sunt.  ct  omni  gralia 
dosliluti,  idcirco  non  resurgunl  in  judicio. 

D  Quod  intelligi  potcst  lam  de  judicio  dis- 
crelionis,  quo  boni  se  ipsos  dijudicant,  (de 
quo  Prophcla,  Indicabo  tibi,  o  homo,  quid  .i/ic/i.vi,8. 
sit    bonuin.   uliqtio    facerc  judiciiim  :  ct 
Job.  Jiidiciiim  eligamus,  ot  inter  nos  vi-  ,/o6xxxiv, 
deamus  qiiid  sit  melius  :  el.  Numquid  qui    /4,^.17. 
non  amal  judicitim,  sanari  polosl  l)  quam 
de  judicio  beala'  remuneialionis,  ul  supra 
proximo  articulo  explanatnm  esl.  Xcc/iie 
peccatorcs  in  consilio  juslvriini  resurgont, 
Consiliiini    proprie    appellatur    inquisilio 
rationis  dc  agendis  vel  omiltendis.  Justo- 


412 


r.OMME-MARini   IN   PSAUICM    I. 


ART.    X 


rum  ergo  consilium  est.  ut  Deum  prse  om- 

nibus  diliganl.ut  ei  reverenter  deserviant. 

ut  in  caritate  et  gratia  ejus  quotidie  cre- 

scant.  atque  de   perpetralis  malis  digue 

poeniteant.  In   tali   autem   consilio  impii 

non  resurgunt.  sed  maneut  in  fa^cibus  vi- 

tiorum  et    sordibus  passionum.   Non   au- 

Ephes.y.  diunt  Pauluui  clamantem  :  Surge.  qui  dor- 

Co/Mj.m,  nii*i  et  ex.surge  a  mortuis.  Et  iterum  :  Oute 

-■  sursum  sunt  sapite. 

6  Quoniayn   novit  Dominus    viam  Juslo- 


A  riim  :  id  est,  ea  quee  nunc  de  differentia 
impiorum  atque  justorum  praedicta  sunt. 
veritatem  habent  :  qiioniam  Dominus  Je- 
sus  Christus.  qui  est  Rex  regum  et  Domi-  jpoc.su, 
nus  dominantium.  Judex  quoque  vivorum  '^^j^ju, 
et  morUioruni,   novit   viam  justorum.   id  -3. 
est,  acceptam   habet  operationem   bono- 
rum.  quorum  utique  et  capilli  capitis  nu-  Luc.na,-. 
merati    sunt.   Et   itcr   impiorum  peribif. 
Non  enim  ad  ultimum  finem,  qui  est  Deus 
benedictus.  pervenient. 


ARTICILUS   X 


EXPI.A.NATIO   EJrSDEM    I'R1MI    PSALMl   JIXTA    SE.NSUM   TROPOLOGICUM. 


R' 


lECORDANDUM  est  autnii.  quoniam. 
sicut  ostensum  est.  tropologicus  seu 
sensus  moralis  Scripturff  est,  quando  ea 
quse  de  Christo  vel  de  Sanctis  scribuntur 
aut  recilantur.  ad  singulorum  moralem 
Rom.xsA.  eruditionem  Irahuntur.  llusecumque  enim 
de  Christo  capite  nostro  scripta  sunt,  ad 
nostram  eruditionem  scripla  sunt.Xec  so- 
him  qua>  de  Christo  scribunlur,  sed  eliam 
quse  de  Sanctis  ejus  leguntur,  ad  imitatio- 
nem  trahenda  siinl.  secundum  Augiisli- 
num.Denique  ulilissimum  est  sacram  Scri- 
pturam  tropologice  inlelligere,  quatenus 
sic  Christum  et  Sanclos.  sacram  Scriptu- 
ram  commemorando  seu  proferendo.  lau- 
demus,  ut  ca  quae  scripta  sunt,  ad  pro- 
priam  informationem  trahamus  :  el  sic 
imperfeclum  noslrum  cognoscendo.  salu- 
briter  doleamus,  eorumque  perfectionem 
quos  laudamus.  imitari  studeamus. 

Tropologica  autem  expositio  hujus  psal- 
mi,  non  differt  a  prima  ac  lilterali  expo- 
sitione.nisi  quod  sicul  ilia  exposilio  docel 
quid  factum  sit.  sic  isla  inslruit  quid  sit 
faciendum.  Et  est  sensus  omnino  idem. 
sed  ad  diversa  refertur.  Unde  secundum 
istum  sensuni,  scilicet  tropologicum,  dicil 
1    •    Scriptura,  Beatus  vir  qui  non  abiit  in  con- 


B  silio  impiorum  :  ut  scilicet  hortetur  ac 
doceat  unumquemque  fidelem.  ne  mali- 
gnis  consiliis  acquiescat.  et  ne  stet  in  via 
peccatorum  male  agendo,  et  ne  in  cathe- 
dra  pestilentise  sedeat  malum  exemplum 
pisebendo.  seu  falsam  doclrinam  introilu- 
cendo.  Sicque  omnia  quse  sequuntur  le- 
genda  sunt.  quatenus  omnia  convertat  et 
trahal  devotus  quilibet  ad  animae  suae  spi- 
rifualem  doctrinam.  Nam  si  ea  quse  dicit, 
legit  vel  audit.  ad  inipiorum  tormenta  vel 
derelictionem   perlinent  :    potest   ex   his 

C  sanetum  timorem  concipere,  ne  et  ipse 
similia  palialur  :  aul  gratiarum  acfionem 
el  amoris  inflammalionem.  quia  miseran- 
te  Deo  a  talibus  praeservafum  se  videf  ; 
seu  bonam  trisfitiam.  si  se  talia  mala  pro 
quibus  torqueri  ac  deseri  meruit.  incidisse 
considerat.  Si  vero  quse  dicit  vel  audit.  ad 
pcrfeclionem  beatitudinemque  justorum 
pertinent.  polesl  ad  imitandum  succendi, 
et  ad  sperandum  roborari, 

Igilur  secundum  hunc  sensum  dicat  de- 
volus   vel    poenitens  seu  alius  quilibel   : 

D  Beatus  vir  qui  non  abiil  in  consilio  impio- 
rum  :  hocque  dicendo.  proponat  nunquam 
malo  consilio  assenlire  :  poeniteat  quoque 
se  unquam  perversis  consiliis  acquievis- 


COMMENTARIUM    IN    PSALMUM    1. 


AHT.    X! 


413 


se ;  et  oret  Deum  ul  iu  ouiuilnis  sc  ciiri- 
gat  ad  iuveuieuduui,  el  L-ousculicuduui  sa- 

roi.iv.so.  nis  cousiliis,  sicul  Tobias  doccl  :  Uuiui 
lcnipore  benedic  Deum,  et  pete  ab  eo  ut 
viam  tuam  diripat.  ct  omnia  consilia  tua 
iu  ipso  permaueant.  ludigcmus  uamquc, 
ad  lioc  quod  non  abeamus  in  cousilio  im- 
pioium,  illuminari  ac  dirigi  a  SpirituSau- 
cto  douo  consilii,  qucmadniodinu  Sapieus 

Sap. ix,\i,  dicit  :  Quis  hominum  polest  scire  cousi- 
lium  Dci ;  aut  quis  poterit  cogitare  quid 
velit  Deus,  nisi  tu,  Domine,  dederis  sa- 
pieutiam,  ct  miseris  Spiritum  tuum  dc 
ccelis? 

Per  hunc  modum  tormare  dcbel  houio 
suum  affcclum  iu  singulis  qua' sequtiulur, 
sccundum  cxigentiam  siugulorum  vcrbo- 
rum  :  sicut  quum  dicit,  ef  in  via  pcc- 
catontm  tioii  stetit,  cogitet  de  cetero  non 
pcccare,  et  de  opeiatione  mala  pr;eterita 
doleal.  Dum  vero  dicit,  et  in  cathedra  pe- 
stilentiw  non  sedil ,  proponat  nulluni  infi- 
cere,  nullum  scandalizare,  ne  perdat  aui- 

Hom.xK,  mam  ejus  pro  quo  Christus  mori  dignatus 
est.  Simili  modo  quuin  dicit,  Sed  in  lege 
Domini  voluntas  ejus,  studeat  omnes  eva- 
gationes  abjicerc,  affectum  suum  a  cadti- 
cis  rebus  abstrahere,  et  ad  dixinse  lcgis 
observantiam  omne  desiderium  suum  eri- 
gere.  Et  ut  ista  adimpleat,  bene  advertat, 
et  pro  viribus  agere  studeat  quod  sequi- 


13 


A  tur,  ct  in  lege  ejus  meditabitur  die  ac  no- 
cic  ;  hocque  dicendo,  omnes  infriictuosas 
<'t  malas  mcntis  su»  occiipatioucs  repcl- 
lat,atque  divinis  meditationibus  cor  suum 
iiuplere  seniper  laboret,  queinadmodtim 
l)omiuus  ait  :  Aufertc  mahim  cogilatio-  /s. ,.  i 
uuui  vcstrariim  ab  oculis  meis. 

Porro  dum  psallit,  Et  crit  tanquam  li-       3 
ijuum  quod  plantatum  est  secus  decursus 
tiquarum,  orel,  cordialiterque  desideret, 
ut  sit  sicut  arbor  bona,qua!  bonos  fruclus 
facit  :  quatenus  bene  vivendo,  alios  verbo 

B  et  excmplo  a?dificct,  et  non  tam  loqticndo 
quam  operando  informet,  ut  illud  Salva- 
loris  adimpleat  :  Sic  luceat  lux  vestra  co-  j/„„/, 
lam  homiuibus,  iit  videant  bona  facla  vc-  '" 
stra,  et  glorificent  Palrem  vcstrum  qiii  in 
cadis  est.  Dum  vero  ait,  £l  folium  ejus 
iion  t/c/fucl,  propouat  se  sempcr  loquendo 
modestiim  et  cautum  habere.  Quumquc 
adjuugit,  (•/  omnia  qucecumque  faciet ,  yro- 
spcrabuntur,  cupiat  in  eorum  consortio 
uumerari,  de  quibus  ait  Apostolus  :  Sci- 
mus  quoniam  diligentibus    Deum    omnia 

C  cooperanlur  in  bonum. 

Ex  his  vero  quee  scquuutur,  Non  sic  im- 
pii,  non  sic,  sollicitus  fiat,  nc  ea  quae  de 
impiis  scripta  stint,  sibi  conveniant ;  sed 
in  judicio  discretionis  a  peccatis  resur- 
gat,  et  iu  consilio  justorum  pcrmancre 
conetur. 


liom.  \\i\, 

8. 


ARTICULUS   XI 


EXPOSITIO    EJUSDEM    PRIMI    PSALMl    SECUNDUM    ANAGOGICUM    INTELLECTUM. 


ANAGOGICE  insuper  hic  psalmus  ex-  D  tur  :  et  ita  angeli  sancti  viri  dici  possiinf, 

poni  potest,  videlicet  de  compreheu-  quoniam  ad  omnia  divina  opera  excrcen- 

soribus  seu  Beatis  in  patria,  ut  sciamus  ex  da  viriles  atque  fortissimi  suut.  l'nde  de 

hujus  psalmi  expositione,  quid  de  nobis  angelis    dicitur  :   Ecce   duo  viri   adslitc-  acm,  lo. 

ipsis  sperare  debeamus.  runl  jtixta  iilos.   Et  Gregorius  :  Angclus, 

Ait  ergo  Scriptura  :  Beatus  vi>-  ijui  non  inquit,  rationalc  est  animal,  non  quod  sit 

abiit  in  consilio  iuipiorum.  Vir,  hoc   lo-  matcrialis  aut  scusitiv;p  ualura',  scd  pro- 

co  non  a  sexu,  sed  a  cordis  \igorc  voca-  pter  intclleetualcm  pcrfcctiouem.  Angeli 


414 


COMMENTARIUM    IN    PSALMUM    1. 


ART.    XI 


autem  sancti  non  abierunt  in  consilio  ini- 
piorum.  quia  non  consenserunt  consilio 
Luciferi  atque  cadenlium  angelorum. -Nul- 
lus  quoque  Bealorum  liominum  abiit  in 
consilio  impiorum.  in  ipso  finaliter  per- 
manendo,  sed  ab  hac  vita  in  bona  dispo- 
sitione  discessit. 

Itaque,  Beatus  i'ir,  omnis  eleclus,  in 
virlutibus  fortis.  homo  vel  angelus,  Deo 
jam  feliciter  fruens,  qid  non  abiit  in  con- 
silio  impiorxiit.  ruentiiim  scilicet  angelo- 
rum,  aul  hominum  perversorum.  E/  i/i 
via  peccatorum  non  stetit,  id  est.  cum  Lu- 
cifero  aliisque  Deo  rebellibus  non  pecca- 
vit.  contraCreatorem  superbiendo,  seu  ejus 
similitudinem  temerarie  et  prsesumptuo- 
se  ambiendo.  Et  in  cathedra  pcstilentia' 
non  sedit,  id  est,  alios  ad  peccandum  non 
induxit.  quemadmodum  Lucifer  et  infe- 

2  ctores  proximorum  suorum.  Sed  in  legc 
Domini  voJuntas  ejus.  Hoc  universis  Bea- 
tis  in  patriaplenissime  convenil.quia  prse- 
ceptum  de  dilectione  Dei  perfectissime  im- 
plent,  et  toto  affectu  ad  Deum  conversi 
sunt.  eique  inavertibiliter  seniper  adhte- 
rent.  Et  in  lege  ejus,  id  est  in  pra?cepto 
quod  ipsis  a  Deo  prffifixum  est  in  diligen- 
do  et  operando  :  in  hac  lege  medilantur 
die  ac  nocte,  id  est  in  £evo,  qiiod  omne 
tempus  includit,  considerantes  incessa- 
biliter  qualiter  Deo  reverenter  adsislant, 
prompte  oljediant,  atque  in  omnibus  ordi- 
nem  suum  custodiant. 

3  Et  erit  tanquam  lignum,  etc.  Omnis 
Beatus  Deo  jam  fruens,  ligno  juxta  aqua- 
rum  decursus  plantato  optime  compara- 

Pj.xxxv.9.  tur,  quoniam  inebriatur  torrente  divinae 
voluptatis  :  sicque  copiosissimum  fructum 
affert,  quia  indesinenter  sanctissimis  ac- 
lionibus  occupatur.  et  nunquam  otiosus 
aut  inlecundus  est.  sed  in  continiia  Divi- 
nitatis  contemplatione  ac  dilectione  ater- 
naliter  permanet.  Et  folium  ejus  non  dc- 
fiuet,  id  est.  laudatio  qua  Deum  honoiat. 
nunquam  cessabit.  Et  omnia  qtuecunique 


A  faciet,prosperabuntur.  id  est,ad  divimiin 
honorom  infallibililer  ordinantur;  nec  po- 
tesl  aliquid  adversitatis  eis  accidere,  sed 
perpetua  securitate  Deo  conjuncti  sunt. 

Xon  sic  impii.  non  sic  :  id  est,  aposta-  i 
tse  angeli  hominesque  injusti,  non  sic,  id 
est,  non  sunt  beati  sicut  jam  de  angelis  et 
sanctis  hominibus  dictum  est.  Sed  sunt 
tanquam  palvis  qucm  projicit  ventus  a 
facie  terra;.  Xam  angeli  mali  statim  quum 
peccaverunt.  coelo  projecti  sunt.  sicul  in 
Evangelio    ail    Salvalor   :   Videbam   Sala-  ■'•"c- x,  i8. 

B  nam  sicul  fiilgur  de  ccelo  cadenlem.  Kt 
Isaias  :  Ouomodo.   inquit.  cecidisti,   Luci-  h.xii.u. 
fer,  qui  mane  oriebaris  ?  Ideo  non  resur-       3 
guntimpii  injudicio.  Deemones  enim  non 
poenitent,  sed  sunt  obstinati  in  malo.  sic- 
ul  et  omnes  damnali.  Ideo  non  resurgunt 
a  sua  pessima  volunlate  in  judicio  discre- 
tionis,  se  ipsos  discutiendo  et  corrigen- 
do.  Quoniam  novit  Dominus  viam  justo-        6 
rum.  Nam  omnis  operatio    Beatorum    in 
patria,  Deo  semper  gratissima  est  et  sum- 
me  accepta.jB^/  iter  impiorum  peribit.lXer 

G  cadentium  angelorum.  fiiit  desiderium  as- 
cendendi  ad  similitudinem  Dei  immodera- 
te.  Sed  lioc  iter,  seu  talis  superbia  peribit, 
quia  nunquam  adipiscenlur  quod  adipisci 
oplabanl. 

Porro  ad  hanc  bealitudinem  electorum 
in  patria  nos  quoque  perventuros  spera- 
mus,  si  ea  pro  posse  nostro  quee  ipsi  fece- 
ruat,  agamus,  videlicet  non  abeundo  in 
consilio  impiorum.  nec  stando  in  via  pec- 
catorum,  nec  sedendo  in  cathedra  pesti- 
lenti». 

D 

PRFXATIO. 

Auctor  omnium  bonorum  Deus,  reple 
nos.  qusesumus.  gratia  tua,  ut  volunlas 
nostra  dirigalur  semper  in  lege  tua  :  qua- 
lenus  te  inspirante.  die  ac  nocte  in  ea  sic 
meditemur.  ut  fruclum  seternae  felicitatis 
percipere  mereamur. 


COMMENTARIUM    IN   PSAl-MUM    II. 


ART.    XII 


41S 


AIITK.ULUS   XII 


Exposnio  i.niKUAi.is  i-sai.mi  siicu.MH  :  ijuahk  krkmuehunt  gentes.  eti;. 


TiTULUS  psalini  iiunc  e.\ponendi  talis 
est  :  Psalmus  Darid.  Considerandum  esl 
autem  (ut  ait  Hieronymus)  quod  liber  Psal- 
inorum  est  quasi  magna  donius,  plures 
haljcns  cellas  sive  cubicula,  el  (luaMibet 
cella  propiiam  liabet  ela\em  ac  jaiuiam. 
Ostium  vero  totius  domus  istius,  est  pri- 
nius  psalmus,  cujus  clavis  est  Spirilus 
Sanctus.  Ceteri  aulem  psalini  lanquam  spe- 
eiales  celluhe,  proprias  habent  claves,  id 
est  litulos  appropriatos.  .Nam  siciil  se  ha- 
bet  clavis  ad  doinum,  et  signum  ad  hospi- 
tiuin,  ita  se  habent  tituli  psalmorum  ad 
psalmos.  quia  per  eos  datur  introitus  ad 
iiilellectum  psalmorum. 

Porro  litulus  psalmi  prwsentis  varie  ex- 
planatur.  proul  psalmus  hie  diversis  mo- 
dis  e.xponilur.  Quidam  enim  ipsum  e.xpo- 
nunl  ad  lilteram  de  populo  .fudasorum  a 
caplivitale  Babylonica  redeuntium.Alii  ve- 
ro,  de  ipso  David.asserentes  David  fecisse 
hunc  psalmum  ad  laudeni  Dei  propler  vi- 
cloriam  Philistinorum,  quos  ipse  devicit, 
quando  asccnderunt  contra  eum,  eo  quod 
audissent  eum  unctum  in  regem  totius  Is- 
raeliticffi  plebis.  Et  quamvis  hic  psalmus 
ad  hunc  sensum  aliquo  modo  e.xponi  pos- 
set  ac  trahi.hoc  tamen  improprie  fit.  Xam 
quod  sequitur,  Doniinns  di.xit  ad  me,  Fi- 
lius  meus  es  tu,egohodie  genui  te.  nec  po- 
piilo  Juda>oruni,  nec  David  proprie  coin- 
pelit.  maxiine  si  profunde  alque  subtiiilei' 
exponatur,  sicut  patebit.  Denique,  si  ve- 
rnm  est  quod  .\'icolaus  de  Lyra  refert.  nec 
omnes  Jud;eorum  magislri  psalmum  is- 
tuin  ila  exponunt.  Narrat  enim  Kalibi  Sa- 
lomonem,  maximum  Judteorum  doctorem 
modernum,  circa  hunc  psalinum  teslari 
ac  dicere  :  .Majores  nostri  hiinc  |)saimuin 
exposuerunt  de  rege  Messia  seu  Christo, 


A  sed  propler  haereticos  exponatur  de  David. 
Yoeat  autem  hwrelicos,  Juda^os  ad  fidem 
Chrisli  conversos.  Unde  palel  quod  ipse 
hunc  psalmum  exponit  de  David,  ad  eva- 
deiidum  argumenta  qua>  Jud;ei  conversi 
sumpserunl  ex  psalmo  islo  pro  chrislia- 
\m  fidei  approbatione.Yerumtamen,  quid- 
quid  sil  de  islis.  luillum  chrislianum  e.x- 
posilorem  dccel  v(d  licel  hunc  psalmum 
ad  lilleram  exponere,  nisi  deChristo.  Nam 
.\el. 'i,  el  ad  Hebr.  1.  inducitur  psalmus  isle  Acf.iv.sr., 
ad  fideni  probandam.  Probalio  autem  fidei  j^'' ""'"'■'■ 

B  per  sacram  Scripturam,  non  valel  ex  sen- 
su  mystico,  sed  lillerali  dumlaxat,  qu(Mn- 
admodum  in  epislola  conlra  Yinccnliiim 
Donatistain  adslruit  Augustinus. 

Itaque,  psalmum  hunc  de  Chrislo  litle- 
raliler  exponendo,  titulus  ejus  priedictus 
sic  intelligcndus  est  :  Psri/miis,  id  est  tra- 
ctatus  iste,  qui  dicitur  psalmus,  quoniam 
ad  bene  operandum  hoilatur,  attribuitur 
David,  id  est  Cliristo.  David  enim,  niaiui 
fortis  vel  desiderahilis  adspectu  intcrpre- 
latur  :  et  hoc  Christo  potissimum  conve- 

C  nit.  quuiu  ipse  sil  Dominus  virtutiim,  qui  ft.xxm.io. 
principem  liujus  mundi  devicit,  et  specio-  Joann.wi, 
sus  forma  prse  filiis  hominum  consistit.      'p^  ^,,^.3 

SANCTUS  ergo  David,  Spiiitu  Sancto 
revelante  praenoscens  impielatem  nia- 
lignorum,  Christum  persequenlium  et  oc- 
cideulium,  quasi  admirans  eoriini  mali- 
tiam,  dicit  :  1 1  Quarc  fremuerunt  genles  ?  d 
id  est,curgenliles,cur  Romani  milites,  cur 
Herodis  ac  Pilati  ministii,  tan^piam  ferae 
seu  bestia;,  irrationabililer  malignali  ac 
D  moli  sunl,  el  hoc  conlra  Filium  Dei  ?  Et 
iiopuli,  id  est  filii  lsrael,ad  quos  speciali- 
ter  inissus  eslChristus,  meditati  sunt  ina- 
nia,  utpote  cogitantes  consilia  quae  non  Ps.xx,  li. 


m 


COMMENTARIUM   IN   PSALMUM    11. 


ART.    XII 


potuerunt  stabilirc  ?  Volebant  namque  e.\-  A  pium,  vere  Filius  Dei  erat,  cui  qui  resistit,   .ifarc.  xv, 


stinguere  nomen  Domini  Jesu,  interficien- 
doeum  sicut  seductorcincl  impium,  quem- 
Jer.\,,t9.  admodum  de  eis  scriptum  est  :  Mittamus 
(inquiunt)  lignuni  in  pancni  cjus,  et  era- 
damus  euni  dc  lerra  vivcntiuni.  Sed  Imjus 
oppositum  accidit,  quia  post  mortem  Cliri- 
sti,  nomcn  cjus  iibiqnc  innotuit,  et  fides 
ejus  per  totum  muncluni  dilfusa  est.  Unde 
et  ipse  ante  passioncm  dixit  :  Ego  si  e.xal- 
tatus  fuero  a  terra,  omnia  traham  ad  me 
ipsuni.  litAdstilerunt  rcges  terrw,et prin- 


Joann.  \ii 
ii. 


Patri  quoque  resistit  ?  Qui  cnim  non  iio- 
norifical  Filium,  non  lionorificat  Patrem 
qni  misit  illum.  Bene  autem  per  vincula 
intelliguntur  lc.x  Dci  atquc  religio,  quia 
per  legcm  rcfrenantur  et  constringuntur 
iniqui,  ne  peccalis  habenas  relaxcnt.  He- 
ligio  eliam  a  rcligando  vel  ligando  voca- 
tur,  quoniam  religat  hominem  a  mundo, 
et  ligat  eum  sub  divino  ohseqmo. Bt  jjroji- 
ciamusa  nohis  jitgKm  ipsoriim,  id  est,non 
obediamus  Dei  Patris  ct  Chrisli  prfeceptis. 


Joann.  v, 


cipes  convenerunt  in  unum,  adversus  Do-  ^yio\uQvm\[   enim    prsedicti  reges  et  prin- 


minum  el   adversus  Christum   ejus.   Qui 

Matii,.  II,  sunt  isli  reges,  nisi  Herodes  qui  Jesum  ad- 

huc    infantulum    perimere   voluit,    atque 

/.iic.xxiii,  Herodes  qui  eunidem   cum   exercitu  suo 

'■  sprevit,  ac  veste  alba  illusum  ad  Pilatum 

remisit?Et  qui   sunt   principes  isti,   nisi 

Annas  et  Caiplias  ac  Pilatus?  Qui  convene- 

runt  adversus  Dominum,  id  est  Deum  Pa- 

treni,  et  adversus  Chrislum  ejus,  id  est  Fi- 

lium  ejus  unigenitum  ac  dilectum.  Dicitur 

autem  uterque  Herodes  adstitisse  contra 


Joann.  xi 
47  ei  seq. 


cipes  Christi  saluberrimis  consentire  do- 
ctrinis. 

i  Qui  habitat  in  ccelis  irridebit  eos.  Hic 
ponitur  merces  seu  prsemium  malitise  ho- 
minum  praedictorum.  Qui  habitat  in  ccelis 
irridcbit  eos  :  id  est,  Deus  justus  judex, 
qui  habitat  in  pnris  sanctisque  cordibus, 
resuscitando  Filium  suum  a  mortuis  tertia 
die,  ostendet  illos  irrisione  dignos.  Itcm 
irridebit  eos  in  die  finalis  judicii.  Et  Do- 
ininus  subsannabit  eos.  Mos  est  sacrse  Scri- 


Christum  :  non  quia  codem  tcmpore  adsli-  C  pturse,  secundum   Augustinum,   ut   idem 


terunt,  quuni  tempore  passionis  primus 
Herodes  obierit;  sed  quoniam  pari  malitia 
et  infidelitatc  contra  Christum  commoli 
sunt. 

Consequenter  ponuntur  vcrba  regum  ac 
principum  horum,  dum  subditur  :  (h,  Dl- 
rumpamus  vincula  eorum,  id  est,  destru- 
amus  legem  ac  religionem  Patris  et  Filii, 
occidendo  Christum,  ct  ejus  doetrinam 
reprobando.  Hoc  dixcrunt,non  quod  agno- 
verint  Jcsum  csse  Filium  Dci  agnilione  ccr- 


sub  aliis  verbis  resumal,  quatenus  veritas 
clarius  innotescat,  et  audientes  sive  legen- 
tes  magis  attendant.  Ita  nunc  fit.  Quod 
enim  praedixil,  Qui  habilat  in  ccelis  irride- 
bil  eos,  nunc  repetit  dicens,  Et  Dominus 
subsannabit  eos  :  dcmonstrando  eos  omni 
contcmplu  dignissimos,  quuni  converterit  Ps. m,i-. 
malignitatem  eorum  in  caput  ipsorum,  fe- 
ceritquc  evcnire  omnino  contrarium  ma- 
chinationi  ipsorum.  Unde  Sapientia  ait  de 
impiis  :  Ego  quoque  in  interitu  vestro  ri-  Prov.,,ii. 


ta  ct  stabili,  vel  quia  pulaverint  eum.  qui  D  debo,  ct  subsannabo,  quum  vobis  quod 


iCo<-.  11, 8.  Jesum  occideret,   Deo  resistere  :  si  enim 

cognovissent,  nunquam   Dominum  glorife 

crucifixissent ;  sed  et  Jcsum  tanquam  bla- 

Maith.K,  sphemum  et  seductorem  interfccerunt,  ar- 

Jocmn.xsi.  bitrantcs  obsequium  se  prsestare  Deo.  Ve- 

•-•  rumtainen  isla  ignoranlia  eos  nequaquam 

Sap.»,ii.  excusat,  quoniam   excaecavit  eos  malitia 

eorum,  nec  voluerunt  credere  divinis  mi- 

raculis.  Quomodo  ergo  impii  isti  dixerunt, 

Dirumpamus  vincula  eorum,  nisi  quoniam 

iUe  quem   ipsi  occiderunt   tanquam   ini- 


timeJjatis  evenerit.  Dicitur  autem  Deus  ir- 
ridere  et  subsannare,  non  corporali  motu 
vel  modo  carnali,  sed  propler  similitudi- 
nem  operis,  seu  ratione  effectus  :  videli- 
cet  quia  talcm  poenam  infligit,sicut  irrisor 
et  subsannator. 

Ci\Tunc,  videlicet  quando  irridebit  eos, 
/o(/>u'tur  ad  cos  in  ira  sua.  Hoc  in  die  e.x- 
Iremi  judicii  maxime  fiet,quando  tota  Tri- 
nitas  judicabit  auctoritative,et  Ghristus  ut 
homo  ministerialiter  et  exsecutive.  Tunc 


r.OMMF.NTAniUM    IN    PS.M.MIM    II. 


.\nT.  XII 


417 


lota  Trinitas  dicet  reprobis  por  Chrislimi. 

.Vaiikwv.  qiii  sentenfiam  prorpict  :  Ite,  inalcdicMi.in 
igneiii  aMciniini.  Potest  qiuxine  e.\poni  ile 
locutione,  qua  iocutus  est  malis  et  repro- 
bis  per  .\postolos  sanctosque  priedicato- 
res  :  per  quos  loquitiir  Dominns  in  ira 
sua,  qiianilo  Coris  Cacit  rcprobis  pra-dicari 
verbum  Uei.  sed  intus  non  aperil  corda 
ipsorum,  nec  tangit  arrectuni ;  scd  e.xigen- 
libiis  cuipis  ipsoriim.  iiidiirat  eos,  el  ob- 
stinatos  relinquit,  Sic  loquebalur  Juda-is 
incrediilis  per  sanclos  Apostolos.  Bf  in 
furore  siio  contiirhabit  eos.  Hoc  in  JudaMs 
Christuin  occidentibus  videiniis  implelnm. 
quia  a  tempore  destructionis  eornm  a  Tilo 
et  Vespasiano,  de  lerra  promissionis  ejecli 
siint,  et  mullis  lerumnis  oppressi.  In  die 
quoque  universalis  judicii  conturbabit  eos, 
job\,ii.  quando  in  igneni  projicientur,  iibi  (ul  ait 
Job)umbra  moilis  et  nullus  ordo,sed  sem- 
pilernus  horror  inhabilat. 

Gonsequenter  inducit  Propheta  verba 
6  Cliristi,  de  se  ita  dicentis  :  (i  E(/o  antem  : 
taiiquam  dicat.IlJi  hoc  modo  peribunt,  Ego 
autem  constitutus  sum  re.r  ah  eo.  Chrislus 
in  quantum  Deus,  plenam  habet  auctorita- 
tem  omnium  creatiirarum  :  nec  sic  con- 
stituitur  re.x  super  aliquid,  sed  ipse  cum 
Patre  et  Spiritu  Sancto  est  unus  et  idem 
omnium  rerum  creator  ae  Dominus,  judex 
Hatih.    et  rex ;  sed  prout  homo  est,  sic  data  est  ei 

xxviii,  18.  oninjs  potestas  in  coelo  et  in  terra,  siciit 
Matthaeus  scribit.  Sic  etiam  constitutus  est 
rex  ab  eo,  scilicet  Deo  Patre,  imo  a  tola  su- 
perbeatissima  Trinitate,  cujus  opera  sunt 
indivisa.  Super  Sion  niontem  sanctum  ejus, 
id  est  super  populum  Israel,  illiini  pr£e- 
sertim  qui  credidit  :  qui  dicitur  mons, 
propter  legis  sublimitalem  et  gratiam  ele- 
ctionis.  Omnes  qiiippe  Prophelae  .Messiam 
appellant  regem  Israel.  Vel  per  Sion,  quod 
interpretatur  speculatio,  intelligenda  est 
Ecclesia  militans,  id  est  popiilus  christia- 
nus  Christum  conteinplans,  et  ejus  lege, 
fide  ac  gratia  sublimalus  pr«  ceteris  gen- 
libus.  sicut  monselevatur  super  circumja- 
centes  terrae  psivlcii.  Prwdicans pneceplum 
ejus,  id  est,  legem  evangelicam  docens, 

T.  5. 


.X  [iiinio  pcr  iiu' ipsiiin,  (ieiiiilr  per  .\poslolos 
Spjrilii  Saiiclo  repiclos.  —  In  islo  versu 
lacliiiii  esl  dc  hiimana  (^liristi  iialiira  ;  in 
sequenti  agitur  de  ejus  divina  natura  ac 
generatione  ieterna,  duin  dicilur  ; 

7  Doininus,  sciliccl   Deiis  Pater.  (//./(7        7 
ad  me,  scilicet  Jesuin  Chrisluin  :   Filius 
ineus  es  tu.  Hoc  in  baptizatione  et  Iransfi-    Uaiii,.,,,. 
guratione  Christi  diclum  esse  a  Palre  ad  '''""'^- 
riliuin,  ex  Evangelio   constat,   Et  dicitur 
(^hrislus   Kilius  Dei,  non  ut   ceteri  Sancti 
pergratiam  adoptionis,sed  Filius  per  iden- 

B  lilatein  natiira?,  seu  unilatem  essentife  ; 
quoniam  cx  substanlia  Patris  est  genitus 
ab  ieterno.  Et  ideo  additur  :  Ego  /lodie  i/e- 
nui  tc.  id  est  in  die  aeternitalis  :  in  qiia 
non  est  prius  et  posteriiis,  novum  vel  ve- 
lus.  iniitatio  vel  vicissitudinis  obumbra- yucoi.i.i:. 
tio;  sed  dies  ista  est  ipsamet  a>ternitas, 
qiueest  interminabilis  viUe  tola  simul  per- 
fecta  possessio,Ista  aeternitasomne  tempus 
comprehendit.  atque  per  omnein  lemporis 
ilirrcreiitiam  signiricalur  :  quia  dicimus, 
Deus  fuit,  Deus  est,Deiis  erit ;  convenien- 

C  tius  tamen  designatur  per  praesens  tem- 
piis,  quod  habet  se  per  moduni  quieti  et 
fixi.  Volens  ergo  Propheta  Eeternam  Chri- 
sti  generationem  subtiliter  insinuare,  usus 
est  tempore  prsesenti,  dicens.  Ego  hodie 
genui  te  :  qua>  sunt  verba  Patris  ad  Fi- 
lium.  (Juidquid  enim  Paler  agit  et  scit, 
hoc  Filio  dicit  ;  et  generando  dicit,  quo- 
niam  generando  daf  Filio  divinam  essen- 
liain  ;  quam  dando,  dat  omnis  veritatis 
notitiam,  quum  divina  essentia  sit  ipsa 
sapientia,  cujus  non  est  numerus.  Pj.chvi.s. 

D  8  Postida  a  me,  et  daho  tihi  genles  here-  8 
ditafem  tuam.  Verba  sunf  Patris  ad  Chri- 
stum  hominem,  cui  non  competit  postula- 
rc  a  Patre  secunduiii  quod  Dcus.  Dicil  crgo 
ad  Filium  incarnatuin  Deus  Pater  ;  0  Fili, 
postulaa  me,et  dabo  tibi  gentes.Hoc  Chri-  joann.xv,,. 
stus  frequenter  fecil,  quando  pro  inundi 
saliile  rogavit :  et  passio  ejus  erat  postula- 
tio  efficacissima.quiaper  eam  meruit  sibi 
rcgnum  niilifantis  EcclesiiB,  Et  dabo  tibi 
gentes  hereditatem  tuain.  Hanc  proinissio- 
nem  Pater  implevit,  quando  per  prtedica- 

27 


418 


COMMENTARIUM   IN   PSALMUM   II. 


ART.    XII 


tionem   Christi   et   Apostolorum  ac    suc- 
cessorum   ipsorum   gentiles    convertit  ad 
Cliristum  :  sicque  gentilcs,  qui  ante  pos- 
sidebantur  a  dcemone,  possidentur  a  Chri- 
sto:  et  facli  siinl  ejus  hereditas,  qui  olim 
ad  mundi  principem  perlinebant.  Et  pos- 
sessionem  tuam  terminos  terrw  :  id  est, 
daljo    tibi    non   unam   provinciam,   unam 
linguam,  unumve   regnum,   sed   terminos 
terrsB,  id  est,  fines  mundi  tuae  legi  subji- 
Ps.svui.5:  ciam.   In  omnem    uainque    terram    exivit 
«om.x,i8.  .^p^^sioloium  doclrina.  Unde  inlerius  dici- 
/"s.LMi.s.  tur  :  Et  dominabitur  a  mari  usque  ad  ma- 
re,  el  a  flumine  usque  ad  terminos  orbis 
terrarum.  De  hac  regia  Christi  dignitate 
flrt,..vM.u.  et  mundi  subjeclione,  Daniel  dicit  :  Anti- 
quus  dierum,  id  est  Deus  aeternus,  dedit 
ei  potestatem,  et  honorem,  et  regnum  : 
et  omnes  populi,   tribus,  et  lingua?  ser- 
vient  ei. 
9  [^'Reges  eos   in   virr/a  ferrea.   Christus 

regit  Ecclesiam  in  virga  ferrea,  id  est  in 
constanti  et  immobili  aequitate.  Nam  lex 
christiana  et  Christi  doctrina,  quibus  re- 
guntur  Christifideles  a  Christo  per  ejus 
vicarios  seu  prwlatos,  comparantur  ferrese 
virgae,  propter  rigorem  justitiae  :  quoniam 
omne  malum  quanliimcumque  sit  parvum, 
prohibent  et  condemnant  aliquo  modo.  Et 
tanqiiam  vas  flguli  confringes  eos  :  non 
utique  conterendo  naturam,  vel  corriim- 
pendo  exsistentiam  natiiralem  ;  sed  vilia 
exstirpando,  mores  corrigendo,  propriam 
voluntatem  eorum  irangendo. 
tO  10  El  nuiic,  reges,  intelligite.  Hic  poni- 

tur  salubris  doctrina  prsesidentium,  imo  et 
omnium.  Et  nunc,  id  est  sicut  praedictum 
«st  de  regimine  Chi'isti,  reges,  id  esl  om- 
nes  vicarii  Christi,qui  ejus  populo  praesi- 
detis,  imo  et  singuli  qui  reges  esse  debe- 
tis,  regendo  vos  ipsos  secundum  rationis 
imperium,  intelligite  dicta  atque  dicenda. 
Erudimini ,qui  judicads  terram,  id  est, 
acquiescite  mea;  informationi,  qui  judica- 
tis  habitantes  in  terra. 
11  11  Servite  Doniino  in  timore,   ut  sitis 

timorati   atque  solliciti,   quomodo   digne 


Eccli. 
XXVII,  4. 


Ibid.x.i- 


A  regatis  subjectos,  et  reverenter  ambulelis 
corain  Deo,  ne  elatione  aut  vana  securitate 
seducti,  negligenter  agatis  qufe  vobis  prae- 
cepta  suiit.  Ideo  namque  scriptum  est :  Si 
uon  in  timore  Domini  lenueris  te  inslan- 
ter,  cito  subvertetur  domus  tua.  Nam  ti- 
mor  Dei  expellit  peccatum.  Et  exsultate  ei 
cum  tremore  :  id  est,  o  reges  terrae  et  ho- 
mines  universi,  e.xsultate  ei,  id  est,  gaude- 
te  ad  laudem  Dei :  gaudete,  inquam,  in  ex- 
ercitiis  cultus  divini,  in  laudibus  Dei,  in 
omni  ejus  ohsequio,  et  praesertim  in  con- 

B  templatione  ac  dilectione  ipsius  :  el  hoc, 
cum  Iremore,  id  est  cum  magno  ac  reve- 
renliali  timore,  ne  exsiiltationem  vestram 
dissolutio  aliqua  consequatur  vel  incusto- 
dia  cordis ;  sicque  spiritualis  jucunditas 
in  carnalem  laetitiam  convertatur,  quem- 
admodum  accidit  his,qui  spirltu  inchoant,  Gaiat.m.i. 
sed  carne  consummant.  Haec  aulem  non 
dc  servili  timorc,  sed  initiali  aut   filiaH 


\i  .Ippreliendite  disciplinam,  id  est,  li- 
benter  amplectamini  informationem  fra- 

C  fernam.  increpationem  caritativam  et  fla- 
gella  Dei,  et  aequanimiler  ferle  advcrsa ; 
nequando  irascatur  Dominus,  propter  ne- 
gligenliam  vestram  ef  impalientiam  ;  et 
perealis  de  via  Justa  :  nam  dum  Deus  ira- 
scitur  peccatori,  tunceum  relinquit;  quum 
vero  aOeo  homo  rclinquitur.et  gratia  ejus 
privafur,  tunc  sfatim  perif,  cadit,  ef  errat 
de  via  justa,  id  est  de  observatione  prae- 
ceptorum  et  de  omni  meritoria  actione. 

lo  Quum  exar.serit  in  brevi  ira  ejus, 
id  est,  quiim  ira  Dei  vehementer  fuerit 

D  inflammata,  sicut  praecipue  erit  in  die  ju- 
dicii ;  tunc  heati  omnes  qui  confidunt  in 
eo,  id  est,  omnes  qui  inodo  sperant  in  Do- 
mino,  tunc  invenientur  beati.  Dicitur  au- 
tem,  In  brevi,  quia  finale  judicium  non 
diu  durabit  :  vel,  In  brevi,  quia  nescimus 
diem  neque  horam,  qua  de  praesenti  vita 
migraturi  sumus  :  quando  utique  juste  ju- 
dicabimur,  quoniam  secundum  opera  sua 
unusquisque  recipit,  mox  quum  de  cor- 
pore  exit. 


12 


13 


.l/a«A.xxv, 
13. 


/?om.II.6; 
I  Cor.  lu,  8. 


COMMENTAnirM    IN    PSM.MIM    II.    —   .\nT.    XIII 


419 


ARTICLLLS   XIII 


EXPOSITIO    EJUSDEM    SEr.U.NDI    PS.\I.M1    TnOPOLOnir..\. 


DI"..\inrK  tro|]iologic<'  o.xplanaiido  liunc 
psalmuni.  InnL'  hoe  iiiiod  dicitnr.  Uua- 
re  Iremuerunl  gentes.  sunl  verha  cnjusli- 
bet  Christiani.  Cliristi  vestigia  crnciformi- 
ter  imitantis.  qui  cupit  pati  cnm  Cliristo, 
qualeiins  postea  regnet  cnm  eo. 

(Juilibet  ergo  vere  fidelis,  malignitatem 
persequentium  homines  justos  admirans, 
dical  :  Qtiiire  fronuerunl  i/entcx,  id  est 
homines  intideles,  Turcae,  pagani,  Judaei, 
hjeretici  ?  et  populi,  id  est  mali  Christia- 
ni,  mundi  amatores  ac  carnaliter  sapien- 
tes,  )nedifati  sunt  inaniu  ^  Aclstilerunt  re- 
ges  terrw,  id  est  imperatores  ac  alii  reges 
increduli,  persecutores  atqne  tyranni ;  et 
priitcipes,  id  est  reliqui  omnes  judices,  et 
etiam  principes,  solo  nomine  christiani, 
convenerunt  in  unum,'iA  est,  similem  ma- 
litiam  conceperunt,  et  in  idem  consilium 
concordaverunt,  adversus  Dominum,  id 
esl  adversus  Deum  omnipotentem,  et  ud- 
versus  Christum  ejus.  id  est  contra  quem- 
libet  hominem  christianum.  sacro  chri- 
smate  iinctum,  vel  gratia  Spiritus  Sancti 
spiritualiter  unctum  ac  plenum.  Qui  cnim 
contra  Dei  servos  insurgil.  conlra  Denm 
insurgit,  quemadmodum  Christus  testatur: 
Quod  uni  minimo  ex  meis  fecistis,  mihi 
fecistis.  Et  Paulo  adhuc  persequenti :  Quid 
me,  inquit,  persequeris  '. 
3  Dirumpamus  vincula  eorum,  id  est,  de- 

struamns  legem  ac  religionem  Ciiristiano- 
ruin  :  sicut  in  praecedenti  articiilo  expo- 
situm  est.  Hoc  enim  praedicti  increduli 
persecutores  intendebant,  ut  Nero,  Domi- 
tianus,  UiocleUaLnun.  jEt  projiciamus  a  no- 
bis  jugum  ipsorum.  Haec  sunt  verba  Chri- 
ri(.i,  16  stianorum  male  viventium.  qui  se  fidem 
habere  fatenlur,  sed  opera  fidei  aspernan- 
tur,  atque  devotos  persequuntnr.  Hi  di- 
cunt :  Projiciamus  a  nol)is  jugum  ipsorum. 


iitttth.nxt 

40. 
Act.  w.  \ 


.V  id  cst,  repcllamiis  a  nobis  pr.Tdicationem 
ac  comminationcm  cl  rcprdbationem  co- 
rum. qui  nostra?  voluntati  contraria  praedi- 
canl,  qiii  nobis  Dei  flagella  pccna<qiic  aetcr- 
nas  minantur,  et  vitam  nostiam  taiujuam 
injuslam  et  pessimam  arbitranlur  :  docen- 
tes  verbo  vel  opere  ostendentes.  mundum 
et  omnem  ejus  honorem.  et  voliiptatem  ac 
gloriam  esse  spernendam.  parcntes,  pro-  Haitkxix, 
pinquos,  u.xorem  et  agros,  propler  Chri-  "■ 
stum  esse  derelinquenda. 

Qui  hahitat  in  ca'.lis,\A  est  Christus  qui        4 

B  sedel  ad  dexteram  Palris,  irridehil  eos,  id 
est  omnes  praedictos  malignos  ;  ct  Domi- 
nus,  id  est  lota  superfelicissima  Trinitas, 
quae  esl  unus  Dcus  unusque  Uominus.  sul)- 
sannabit  eos,  et  hoc  propter  Christiim.  (]ni 
secundum    quod  homo.    proferet    sentcn-  iiatth.%x\-, 
tiam  contra   iiijustos  ex  totius  Trinitatis  "  *"**" 
commissione,  quemadmodum  in  evange- 
lio  S.  Joannis  habetur  :  Pater  omne  jndi-    Joann.v, 
cium  dedit  Filio,  Tunc.  id  est  in  dic  judi-  '''  „ 
cii,   quando  praedicta   irrisio  fiet  :    tunc, 
inquam,  Christus  loquetur  ad  eos,  id  est 

C  injustos  et  bonorum  persecutores,  in  ira 
sua,  dicens  :  Ite,  maledicti,  in  ignem  aeler-  y/atih.xw. 
num.  Et  in  furo>'e  suo  conturhahit  eos,  fa-   '' 
ciens  eos  absorberi  a  terra,  et  cum  daemo- 
nibus  infernali  carcere  recludi. 

Ego  auteni  comtitiilus  suin  rex  ah  eo  6 
super  Sion.  Hoc  bonis  praelatis  ac  sanctis 
episcopis,  fidclibnsque  praedicatoribns  ma- 
xime  convenit.  Hornm  enim  qnilibet  dicc- 
re  potest  :  Ego  autem,  etcquasi  diceret  : 
Flli  ila  peribunt.  sed  ego  constitutu.s  sum 
re.r,  id  est  praelatus.  rector,  seu  doctor,  ab 

D  eo,  id  est  a  Christo,  tanquam  ejus  vica- 
rius.  super  ,^ion  niontem  sanctuin  ejus,  id 
est  snpcrpopulum  christianum  divina  spe- 
cnlantem,  p)\edicans  prwceptum  ejus,  id 
est.docens  (^hrisli  mandata  servari.  Potesl 


420 


COMMENTARIUM    IX   PSALMUM    II.    —    ART.    XIII 


Eccli.  XV 
U. 


Bom.  VIII 
<6. 


et  hicversus  de  unoquoque  lideli  e.xponi : 
quoniam  unusquisque  conslitutus  cst  rex, 
id  est  dominus  operationum  suarum,  su- 
per  Sion  montem  sanetum  ejus,  scilicet 
iCor. ni,  super  se  ipsum.  Tcmplum  enim  Dei  san- 
ctum  cst,  quod  estis  vos,  ait  Apostolus. 
Quilibet  enim  terrena  despiciens,  coelestia 
spcculans,  dici  polest  Sion  et  mons  san- 
ctus  Domini,  quia  in  sublimc  deiigit  men- 
tis  suae  affectum,  estque  erectus  in  Deuni. 
Dicitur  autem  honio  rex  super  se  ipsum, 
quoniam  liberc  agit,  ct  secundum  rationis 
imperium  vivere  debet,  et  juste  gubernare 
se  ipsum.  Unde  in  Ecclesiastico  :  Deus 
crea\it  hominem,et  reliquit  cum  in  manu 
consilii  sui.Prsedical  quoque  quilibet  prse- 
ceptum  Dei,  quando  informat  et  excilat 
semetipsum,  corde  revolvens  testimonia 
sacrte  Scripturje. 

Doiiiuiits  dixit  ail  nic  :  Filius  meus  es 
tu,  etc.  Hoc  est  quod  ait  Apostolus  :  Ipse 
Spiritus  reddit  leslimonium  spiritui  no- 
stro,  quod  filii  Dei  sumus.  Cuilibet  ergo 
devoto  dicit  Dominus  per  inspirationem 
internam  :  Filius  meus  es  tu  ;  ego  liodie 
genui  tc,  id  cst  in  die  qua  in  fonte  Bapli- 
smatis  regeneravi  te.  Imo  quandocumque 
infunditur  nobis  caritas  ct  gralia  Spiritus 
Sancli,tunc  Dcus  spiritualitcr  gcncral  nos, 
dans  nobis  esse  spirituale,  divinum,  atquc 
coeleste. 

Postula  a  me,  et  dabo  tibi  gentes  here- 
ditatem  tuam.  Hereditas  appellatur,  qua 
aliquis  ad  libitum  utitur,  convertens  ip- 
sam  ad  propriam  utililatcm.  Sic  homines 
justi  ac  sancti  hereditate  possident  gentes, 
scilicet  peccatores  gentiliter  conversantes, 
quoniam  ad  libitum  suum  ipsis  ulunlur. 
Nam  quidquid  genles  hujusmodi  aganl.lioc 
totum  justi  ad  ulilitatem  suam  conver- 
tunt,  sicque  omnia  coopciantur  eis  in  bo- 
num.  Si  namquc  honorentur  ct  laudeii- 
tur  ab  impiis,  non  extolluntur,  sed  per 
liumilitatem  merentur  ex  hoc.  Si  vero  vi- 
lipendantur  ac  molestcntur  ab  ipsis,  non 
opprimuntur,  sed  per  patientiam  manent 
immobiles.  Et  possessionem  tuam  termi- 
nos  ternv  :  id  est,  ego  Dominus  dabo  til)i 


Ibid.  28. 


A  fcrminos  tcrrae  ad  possidendum.Unde  Apo- 

stohis  :  Tanquam  nihil,  inquit,  hal)cntes,    iicor. vi, 
et  omnia  possidentes.  Justi  enim  tantum  "^' 
liabcnt  de  terra  quantum   desiderant,  si 
fidelitcr  petanl,  quemadmodiim   Salvator 
ait  :  Primum  quterile  rcgniim  Dei  el  justi-   .ua/z/i.vi, 
tiam  ejus,  et  hsec  omnia  adjicientur  vobis.  '•'• 
Bonis  quoque  prselatis  dat  Dominus  [gen- 
tes]  in  hereditatem,  quatenus  sempcr  eas 
bene  regendo  possideanf.  Denique  omnis       9 
praelatus  et  Chrisli  fidclis,  dignus  Christi 
vicarius.regit  sibi  commissos  in  virga  fer- 

B  rea,  id  est  in  constanti  justitia,  et  justa  di- 
sciplina;  et  tanquam  vas  figuli  confringit 
eos,quia  facit  eos  coucupiscentias  refrena- 
re,  mores  corrigere,  seipsosque  frangere. 

Et  nunc,  reges,  intelligite.  Ista  atque  10 
sequentia,  exponenda  sunt  sicut  superius 
factum  est.  Ponitur  hic  admonitio  optima, 
rectoribus  pra-cipuc  opporluna.  Praelati 
namque  maxinie  indigent  confinuo  Dei  ti- 
more,  imo  ef  magno  fremore,  ne  negligen- 
tius  agant,  ne  eos  principafus  delcctef,  et 
ne  per  exteriorem  occiipationem  interius 

C  vacui  fiant. 

.Moraliler  itaquc  docemur  ex  psalmo  is- 
to,  nedeficiamus  in  adversis,ne  frangamur 
iniquorum  persccutionibus  ;   sed  conside- 
rantes  divini  judicii  ullioncm.ac  impiorum 
damnationem  seternam,  viriliter  assequa- 
mur  Caput  nostrum  seu  Chrisli  vestigia  : 
qui    proposito  sibi  gaudio  susfinuit  cru-   Heh-.xu, 
cem,  eonfusione   contempta  ;  qui   etiam  '• 
suis  fidelibus  clamaf.Qui  vult  venire  post  /.nc.ix, 23. 
me,  abnegcf  semefipsum,  ef  tollaf  crucem 
suam  quofidie.  ef  sequatur  me.  Item  ex  eo 

D  quod  dicfum  est,  Dominus  dixif  ad  me.Fi- 
lius  meus  es  tu,  docemur  et  admoncmur 
considerare  emiucnliam  gratige  Dei  et  ma- 
gniludincm  beuericiorum  quae  nobis  col- 
lafa  sunl,uf  simus  Deografi.et  ejus  amore 
ardenfcs,  sicque  amplioribus  donis  imple- 
amur  a  Domino.  Habcnti  cnim  dabifur,  id  natih.xn,, 
est  ei  qui  gratus  est  Deo,  et  gloriatur  non  '^'o"'!;'^ 
in  sc  ipso,  quasi  non  acceperit,  sed  iu  Do- 
mino  solum ;  ei  vero  qui  non  habet,  id 
est  ingrato,  el  quod  videtur  habere,  aufe- 
rcfur  ab  eo. 


COM.\IE.NTAIUUM    LN    PSALMtM    II.    —    AHI.    XIV 


421 


ARTICULUS  XIV 


yUOl)    PSALMUS    ISTE    .NO.N    SIT    ALLEGORICE    EXPO.NE.NDUS,    yUAMVlS    .VNAGOGICE 

POSSIT    EXPOM. 


E^ 


'.\  quo  autem  ostensum  est  psalmum 

hunc  ail  liltcram  loqui  dc  Christo.cer- 
luu)  cst  (juod  min  sil  alh'goricc  cxponcn- 
dus.  Tunc  namquc  allegoricc  Scriplura 
cxponilur,  quando  id  quod  ad  litleram  dc 
aiiis  scriptum  est,  dc  Christo  intcliigitur. 
Si  vero  de  David  vcl  de  aiiis  psalmus  hic 
loqucretur,  ut  putant  Judtei.  tunc  posset 
dc  Christo  allegoricc  cxplanari. 
Verum  anagogice  exponi  potest,  ut  id 
1-i  quod  dieitur,  Quare  fremuerunt  gentes, 
usque  ibi,  Qui  habitat  in  ccelis,  sint  ver- 
ba  ctijuslibet  Beati  in  patria.qui  ista  dicit 
ad  insinuandum  cnormitatcm  peccati  eo- 
rum  qui  adversus  Deum  et  Christum  ejus. 
id  cst  contra  eos  qui  nunc  Deo  fruunlur. 
convenerunt  quando  in  vila  hac  fucrunt. 
Et  convcnil  vox  ista  prsesertim  sanctis 
martyribus,  qui  se  conformando  divinje 
juslitiae,  optant  vindiclam  de  impiis,  atque 
ob  hanc  adipiscendam  sic  dicunt  :  Quare 
fremuerunt,  etc.  Unde  scriptum  est  :  Sub 
Jpocvi.o,  araDei.  Sancti  clamabant,  Dominc,  vindica 
'**'  sanguinem  nostrum  ;  et  infra  :  Lsetabitur 

Pi.Lvii.  11.  justus  quum  viderit  vindictam.  Interim 
autem  Beati  in  palria,  quasi  consolando 
se  ipsos  de  dilalione  divini  judicii,  dicunt 
ad  invicem  :  Qui  habital  in  coelis  irride- 
bil  eos. 
fi  Denique  quilibct  Deo  jam  friiens,  dicere 

potest  :  Effo  autcm  conslitulus  sum  rcx 
ab  eo  super  Sion  montem  sanctum  ejics : 
id  est.  in  ccelo  empyreo  coronam  vicforiie 
et  regium  diadema  recepi,  pro  tribula- 
tionibus  atque  laboribus  in  mundo  per- 
pessis  ;  prcEdicans,  id  esl  extollens  seii 
laudans,  praceptum  ejus,  scilicet  Domini, 
quoniam  justum  est,  et  quia  illud  implcn- 
do,  felicitatem  adeptus  sum.  Dominus  di- 


A  xit  ad  me  :  Filius  meus  cs  lu.  Yiatores 
dicuntur  filii  Dci,  proptcr  gratiam  adopti- 
onis  el  similitudinem  imperfcctam  :  scd 
bcnc  in  patria  nuncupantur  filii  Dei,  pro- 
pter  bcatificee  fruitionis  gloriam,  simili- 
tudincmquc  perfeclam.  quoniam  vidcnt 
Deum  sicuti  est.  Idcirco  unicuique  Beato- 
rum  optime  convenit  dicere  :  Dominus  di-  7 
xit  ad  me  :  Filius  7neus  es  tu,  quia  perfe- 
cte  conjunctus  ac  assimilatus  es  mihi.  £V/o 
hodie,  id  est  in  die  qua  te  mea  visione 
beatificavi.^ertMj  te.Tunc  enim  de  viatore 

B  seu  imperfecto  ac  misero,  facit  Deus  com- 
prehensorem,  el  perfectum  atque  felieem. 
Postula  a  me,  et  dabo  tibi  gentes  heredi-  8 
tatem,  etc.  Istud  Dominus  dixit  ad  Bea- 
tos.  quando  vivebant  in  saeculo,  secundum 
intellectum  in  praecedenti  expositione  ta- 
ctum.  Vel  nunc  quoque  dicit  istud  ad  ip- 
sos,  quoniam  Sancti  in  palria  habent  sibi 
subjectos  populos  mundi  hujus,  quemad- 
modum  apud  Sapientiam  lcgitur  :  Judica-  Sap.m,i. 
bunt  justi  nationes,  et  dominabuntur  po- 
pulis.  Reges  eos  in  virga  ferrea.  Gertum       9 

C  est  viatores  regi  ab  angelis  sanctis  in  virga 
ferrea,  id  est  justa  ac  forti  directionc.  .\ni- 
nia>  quoque  Beatorum  rcgunt  nos,  orando 
pro  nobis.  Et  tanquam  vas  figuli  confrin- 
ges  eos.  Sanctis  qui  judicabunt  cum  Chri- 
sfo.  hoc  verbum  competit,  quia  simul  cum 
Christo  confringent  et  conterent  inipios 
ab  omni  esse  spirituali,  beato,  et  glorioso. 

Porro  quff  sequuntur,  Ff  nunc,  reges.     io-i.3 
iiitcHigifc,  usque  ad   finem,  sunt  verba 
triumphanlis  Ecclesiae  ad  Ecclesiam  mili- 
tantem.  .\ngeli  cnim  qui  sunt  administra- tfe6r.i,ii 

D  torii  spirifus,  cx  parlc  Dci  ac  omnium 
Bcatorum  hortantur  homines,  et  eos  prje- 
cipue  qui   aliis   prsesident,  dicentes   per 


422 


COMME.NTAaiUM   l.N   PSALMIM    111.    —    ART.    XV 


inspirationem  nienlalem,  quse  est  occulla 
inleriorque  locutio :  Et  nunc,  reges,  intel- 
ligite.  Et  sunl  verba  haec  esponenda  sicut 
exposita  sunt. 

Ilaque  ex  anagogica  exposilione  psalnii 
islius.  docemur  contemplari  gloriam  Bea- 
torum  in  patria.  quantam  videlicet  felici- 
tatem  sortili  sunt.  et  qiiantum  praemium 
receperunt  pro  temporali  et  modica  tribu- 
lalione  vitae  praesentis  :  alque  ex  hac  con- 
templatione  inflammari  debcmus  ad  ob- 
linendam  hanc  felicitalem.et  propter  ejus 
amorem  fortiler  sequi  exempla.vitam.mo- 


.\  res.  ac  Iribulationes  Bealorum,  quatenus 
eorum  consortio  post  praesens  exsilium  fe- 

liciter  copulemiir. 

PRECATIO. 

.Miserator  et  piissime  Deus.  qui  tibi  fa- 
muiantes  ubique  lueris  el  defendis,  dona 
nobis  in  Christo  Filio  tuo  fideliter  vivere. 
eique  jugiter  sersnre  in  timore  et  exsullare 
cum  tremore  :  ut  apprehensa  justitifp  di- 
sciplina.  in  ea  persislentes  beati  in  perpe- 
tuum  exsistamus. 


ARTICULUS   XV 


EXPL.A.NAT10    LITTERALIS   PSALMl    TERTII    :    DOMINE.    nUlll    MULTIPLICATI    SUNT.    ETC. 


1  Hujus  psalmi  talis  est  titulus  :  Psalmus 

David,  qtium  fitgeret  a  facle  Absalon  fiJii 
sui.  Quidam  autem  hunc  psahnum  ad  lit- 
teram  exponunt  deDavid.et  ita  tituhis  dif- 
ficultatem  non  habel.Constat  enim  scienti 
\\Reij.j.T-  Scripturas.  quemadmodum  narratur  Absa- 
^™'"  lon  cupidum  regni.  voluisse  patrem  suum 
sanctum  David  occidere.  ut  eo  oceiso  ipse 
regnaret :  et  congregalo  exercitu.  volebat 
obsidere  Jerusalem.  Quo  audito.  David  cum 
suis  fugit ;  et  tandem  ejus  esercitus  vicit 
atque  fugavit  exercitum  Absalon.  Joab  quo- 
que  princeps  militise  interfecit  Absalon  de 
quercu  pendenlem.  In  hac  ergo  persecu- 
tione.  fecit  David  hunc  psalnium.  qui  ad 
lilteram  de  ipso  intelligi  potest,  quamvis 
verius  et  efficacius  exponalur  de  Christo. 

LOQUENS  ergo  David  de  se  ipso  ad 
Deum  :  I  Domine,  inquit,  quid  multi- 
plicati  sit/it  qui  fribulant  ine,  id  est  ob 
quam  causam  ?  quasi  dicat  :  Non  est  ratio- 
nabilis  causa,  sed  conjuratio  valida.Quam- 
vis  enim  David  peccavit.  adulterium  ct 
homicidiuni  committendo.  quia  Bethsabee 
15.  cognovil,  et  virum  ejus  Lnam  mterrici  or- 


B  dinavil.  tamen  vehementer  pcenituit  :  et 
tamen  in  pamam  tanti  peccati.  permisit 
Dominus  sibi  hanc  fieri  persecutionem  ; 
sed  persequentes  movebantur  injuste,  pu- 
tantes  eum  omnino  reprobatum  a  Deo. 
Multi,  scilicet  omnes  .\bsaIoni  faventes, 
insurguttt  ailrersum  me,  volentes  me  de 
regno  expellere  atque  occidere.  1  Multi  3 
dicunf  animw  mete,  id  esl,  multi  loquuntur 
de  anima  mea  :  JVoh  est  sa/us  ipsi  in  Dco 
ejus,  id  est,  omnino  maledicta  et  reproba- 
la  esf  propter  scelerum  ejus  enormitatem. 

C  scilicel  homicidii  et  adulterii.  Unde  .\chi- 
tophel  et  alii  mulli  persuaserunt  populo, 
quod  Deus  abjecisset  David.  et  ergo  sine 
peccato  persequerentur  eum,  et  Absaloni 
adhaererent. 

0  Tu  aufem.  Doinine,  susceptor  meus  4 
fs.Hsec  sunt  verba  David  consolantis  se  ip- 
sum,  et  amorose  atque  gratanter  ad  Deum 
loquentis.  quasi  dicat  :  Illi  ila  desperant 
de  me  ;  tu  autem,  Domine,  susceptor  es 
animae  mese,  id  est  miserator  meus,  reci- 
pieiis  pcenifentiam  meam,  et  precem  meam 

D  exaudiens;  ijtorin  ntea,  id  est  objeclum  et 
causa  glorise  meae,  quia  in  le  solo  glorior,  iicor.s.n 


COMMENTARIUM    IN   PSALMUM    III.    —    AI\T.    XVI 


423 


et  gratiam  htijiis  sancl;c  gloiiationis  In 
niihi  infnndis.  i^t  idco  scciuilnr  :  cl  c.ral- 
tuns  capHt  iiicion,  id  csl  crigcns  nicnlcni 
nicam   ad   lc,  dansque   fiduciain  clevandi 

5  ocnlos  meos  ad  te.  Idcirco,  i  Voce  mca  ail 
Doininuni  vhiniavi,  pelcns  libcrari  ab  eo 
a  malo  pcense  ct  culp»,  el  ejus  voluntali 
mc  tolnni  cominitlens.  Nec  frustra,  nam 
scqnitui'  :  cl  c.randicit  me  de  montc  sanrto 
sKO,  id  est  de  sublimi  throno  solii  sui,  vcl 
de  excelsa  ac  summa  clcmcntia  sua. 

(i  [)'£go  dormivi.e/  .soporat.us.sum.  kd  lit- 

tcram.  somiius  \alet  ad  mitigalioncm  tri- 
slitisp,  sicut  ct  balnea.  David  ergo  dormien- 
do  relevamen  susp  IristitiEe  sumpsit,  lam 
ex  causa  natuiali,  scilicet  somni,  quam  ex 
infusione  consolationis  divinie.  Propterca 
ait  :  et  exsurrexi,  quia  Dominus  su.scepit 
nic,  id  cst,  pcr  gratiam  et  misericordiam 
suam   adjunxit  me  sibi,  ct  roboravit  cor 

7  mcum  in  se.Unde  subjungit :  {())Non  time- 
(ii>  millia  jMipidi  circnmdantis  me.  id  est, 
nullam  multitudinem  contra  mc  insurgcn- 
tem  verebor;  cl  ut  in  hac  fortitudine  animi 
stabilis  perseverem,  exsnrge,  Doniine,  non 
de  loco  surgendo,  sed  succuriendo  et  mo- 
do  exsurgentis  te  habendo  ;  salvum  me 
fac,  Deus  meus. 


.V  {Tj  Quoniam  tn  percn.^i.si.sti  omne.i  adeer-  8 
santes  milii  sine  cau.sa.  Ilic  rcdditur  cau- 
sa,  non  ejus  quod  dictiim  cst,  scd  cjus 
quod  sequitur  :  non  ciiim  idco  oiavit  Da- 
vid  salvai'i  a  Dco,  (inoniam  Dciis  pcrcussit 
omiics  advcisanlcs  sibi,  nam  illa  pcrciis- 
sio  oralionem  ejus  secuta  est.  Sed  quia 
Dominus  percnssit  advcrsarios  David,  vcl 
lcrrcndo,  vcl  hcdcndo,  vcl  intcrficicndo 
(»os  qui  Absaloni  favcbanl ;  ideo  d»nlcs 
peccalorum  contrivit,  id  csl,ora  obloqucn- 
lium   ipsi  David  clausit,  ct  verba  coriim 

B  maligna  rcpressil.  Ideo  subdit :  dentes  pec- 
catorum  conlrivisli. 

Verum  quoniain  omnis  ista  victoria  a 
Dco  collala  cst  David,  idco  addit  :  i^,  Do-  0 
mini  est  sa/us,  id  est,  libcralio  ab  ad- 
versariis  a  Deo  confertur,  ct  ipsi  recte 
adscribitur.Gonsequcnter  David  miilat  per- 
sonam,  per  figuram  quiP  dicitur  mctapla- 
smus ;  et  loquens  ad  Dominum,  ait  :  el 
super  popu/um  tuum,  id  est  super  eos  qui 
mihi  adhaeserunt,  benediclio  tua,  id  est 
collatio  munerum  tuorum,  protectio  atque 

C  rcdemptio  :  quia  exercitus  David,  quam- 
vis  modicus  esset  in  comparatione  cxcrci- 
tus  Absalonis,  tamen  Deo  auxiliante  prse- 
valuit. 


ARTICULUS   XVI 


EXPOSITIO    EJUSDEM    PSALMl    TERTU    ALLEGORICA. 


D 


kOCTORES  catholici,  Augustinus,  Cas- 
siodorus  et  alii,  exponunt  hunc  psal- 
miim  ad  litteram  dcChrislo;  qui  vcro  cum 
liltcralilcr  de  David  cxponiint,  ipsum  al- 
Icgorice  de  Christo  intelligunt.  Sed  quid- 
qiiid  dicatur,  dc  Christo  convcnientcr  cx- 
ponilur.Titulus  lamcn  mysticc  cxponcndus 
est.  David  cnim  (sicul  oslensum  est)  ratio- 
ne  interprctationis,  figura  cst  Chrisli.  Ab- 
salon  vcro.  qiii  inlcrpretatur  pax  palris. 
ty[iiis  cst  .luda?  traditoris,  dc  quo  poslca 
/•j.iL,  10.  dicitur,  Etcnim   homo  pacis  mca>  in  quu 


D  speravi  ;  qui   etiam   in   Evangelio   filius 
Christi  seu  Sponsi  inter  ceteros  discipulos 
nunciipatiir,  ubi  Chrislus  ait  :  Non  possiint    .vaiiii.u 
filii  spoiisi.  qiiaindiu  ciim  illis  csl  spon-  '  '■ 
sus,  jcjunare.  Sensus  ergo  tituli  esl  :  Psal-       l 
mns  David,  qiium  fur/cret  a  facie  Ai)salon 
filii  sui,  id  est,  psalmus  loqiicns  de  Chri- 
sto,  quiim  fugcrct  a  mente  Juda'  quondam 
discipuli  siii.  Tunc  cnim  Chrisliis  rcccssit 
a  cordc  Juda5,  quando  post  biicccllam  in-  joann.x» 
troivit  iii  ciiiii  Salanas.  -"• 

Sic  igiliir  Chrislus  ad  Dciim  Patrcni,  vcl 


424 


COMMENTAIUUM    IN    PSALMUM    111.    —   ART.    XVI 


Marc.  n,  7 
i/atlh.  XI 
19;  Joanti 
X,  20. 


ctiam  ad  lotam  supcrsanctissimani  Tri- 
nitateni  loqiicndo,  vel  certc  Christus  nt 
liomo,  loqucns  ad  se  ipsum  ut  est  Deus  : 
Domine,  inquit,  id  est,  o  Deus  Pater;  vel, 
0  Deus  trine  ac  simplex.  qui  es  omniuin 
Dominus  :  vel,  o  Ycrbum  ac  Fili  Dei,  qui 
meam  humilitatem  ad  tuam  personalita- 
tem  assumpsisti :  cjukL  id  est  quo  meo  dc- 
merito,  muUipUca/i  sunt,  qui  tribulani 
'/»i^,*id  est,  qui  quaerunt  occidere  rae,  et 
ohloquuntur.  convitianliirque  mihi  ?  quasi 
dicat,  Xullo  :  non  cnim  Christus  fecit  pcc- 
catum  pro  quo  pati  meruil.  Multi  insur- 
f/unt  adversum  me,  illi  scilicet  qui  tribu- 
lant  me.  scilicet  Pharissei  et  Scrib»,  cum 
principibus  sacerdotum  ac  populo.  Multi 
dicunt  animce  mece  :  Non  est  scitus  ijisi  in 
Deo  ejus.  Tales  erant  praedicti  infidelcs 
Judai,  qui  Christum  reputabant  blasplie- 
mum,  voratorem.  da?moniacum.  et  insa- 
num,  sicut  in  Evangelio  sicpc  habetur. 

Ta  autem,  Domine,  susceptor  meus  es  : 
id  est,  tu,  Yerbum  atque  Unigenite  Dei  se- 
cundum  divinam  naturam,  susceptor  nieus 
es  quantum  ad  naturam  humanam.  Chri- 
stus  enim  ut  Deus,  suscepit  alque  assuni- 
psit  in  unitate  personEe  naturam  humanam. 
Gloria  mea,  id  cst  objectum  beatiludinis 
raeae  :  quia  gloria  humanilatisChristi  con- 
sistit  in  unione  ac  speculatione  propriw 
deitatis.  Unde  subjungitur  :  ei  e.vattans 
caput  meum,  id  est,  elevans  intellectum 
meum  creatum,  sive  humanum,  ad  claram 
ac  bcatificam  divinfp  csscnlia"  visionem, 
quam  Chrislus  ut  homo,  vidit  a  primo  in- 
stanti  suae  conceptionis  in  Yirgine  matrc, 
ut  dictum  est.  —  Yel  sic  :  Tu  autem,  Do- 
mine,  susceptor  meus  es  :  id  est,  tu,  Deus 
Pater,  vel  tota  Trinitas,  susceptor  raeus 
es,  id  est  exauditor  et  conservator  mcus,  a 
cujus  amorc  ct  beneplacilo  separari  nec 
volo  ncc  valeo  ;  gloria  mea,  id  est  causa 
et  ratio  omnis  Iwtitice  mese :  et  exaltans 
capitt  meum,  id  esl,  honorans  atque  glori- 
ficans  me  in  signis  et  virtutibus,  quibus 
hominibus  innotescere  potcsl  me  esse  ve- 
runi  Christum  ac  Filium  tuum.  imo  et  ve- 
rum  Deum.  Sicque  per  caput  intelligi  po- 


A  lesl  Chrisli  divinilas  :  capul  cuim  Cliristi 
Dcus,  secundum  Apostolum.  Et  hanc  Deus 
Pater,  seu  Deus  Trinitas  exaltavit,  quando 
per  Spiritum  hominibus  revelavil  Chri- 
slum  esse  Deum  ac  hominem.  non  in  una 
natura,  sed  in  una  persona.  Unde  Chrislus 
ait  :  Ciarifica  me  tu.  Pater,  apud  tcmetip- 
sum.claritatequam  hahui  anlcquam  mun- 
dus  fieret  :  non  quod  Chrislus  claritalem, 
quam  anlc  mundi  conslitutionem  habuit, 
unquam  amisit  :  sed  oravit  ut  vera  sui 
cognitio  hominiljus  innotesceret.Unde  itc- 

B  rum  aif  :  Paler.  venit  hora,  clarifica  Fi- 
iium  tuum,  ul  Filius  luus  clarificet  te  : 
ubi,  nisi  in  corilii)iis  hominum  ? 

Voce  mea  ad  Dominum  clamavi.  Sicut 
P^vangelisfse  leslantur,  Christus  erat  per- 
noclans  in  oraliouc  Uei.  et  passione  in- 
slanle.  ter  Patrcni  oravil  :  nec  frustra, 
quoniam  subdifur,  et  ea-audivit  me  dc  inon- 
te  sancto  suo.  id  est  de  excelso  habilaculo 
suo,  vel  de  sublimi  justitia  sua.  Infra  enim 
habetur  :  Jusfitia  tua  siciit  montes  Dei.  De 
hac  ergo  jusfitia  exaudivit  Deus  Chrislum, 

C  quoniam  divina  diclante  justitia,  decuit 
Christum  in  omni  oratione  a  Deo  exaudiri, 
sicut  et  ipse  Deo  in  omnibus  obedientissi- 
mus  fuit.  Nam  orationem  illam  quam  ante 
passionem  effudit,  dicens,  Transeat  a  me 
calix  iste,  Deus  implevit.  Non  enim  abso- 
lute  oravit  a  passione  liberari.  sed  hoc  fi- 
naliter  desidcravit  atque  oravit  uf  Palris 
impleretur  voluntas,  dicens  :  Non  mea  vo- 
hintas  fiaf,  sed  tua.  Quare  ad  Hebra?os  de 
Christo  Apostolus  :  Exauditus  est,  inquit, 
pro  sua  reverenfia.  Christus  quoque  dicit 

D  ad  Patrem  :  Pater,  gratias  ago  tibi,  quoniam 
exaudisf i  me ;  cgo  autem  sciebam  quoniara 
semper  me  audis. 

Consequentcr  Christus  loquifur  de  sua 
passionc,  sepultura,  ac  resurrecfione,  di- 
cens  :  Ego  dormivi,  somno  morfis  in  cru- 
cc  ;  et  soporatus  sum.  tribus  diebus  ac 
noctibus  jacens  in  tumulo.  Mors  quippe 
Sancforum,  somnus  vocatur,  quia  ad  vitam 
immortalem  a  Deo  suscifabunfur.  Et  se- 
pclilio  Clirisli,  bene  soporalio  appellatur, 
qtiia  tam  cilo  (utpole  lerlia  die)  suscita- 


I  Cor.  XI.  3. 


Malth.  III, 
16,  17. 


.^oaiin.xvii, 


Il)id.  1. 


o 

Zuc.vi,  li. 

Mallh. 

swi, 39-44. 


Ps. 


.Valth. 
x.\vi,  39. 


Luc.  XXII, 


Hebr.\;l. 


Joann.  xi, 
41,  42. 


COMMENTAnirM    I\   PSAI.MtM    111. 


ART.    XVII 


425 


batur.  Unde  suhjungitur,  ct  cxsurrexi,  dc 
clauso  sepulcro,  sicut  ogrossus  sum  dc 
clauso  Virginis  ulcro;  iivia  nominua  sus- 
repif  me,  id  csf,  dc  iiuuicro  uiiiiluoruMi 
rcdu.vit  me. 
7  Xon  timebo  millia  populi  circumdaiitis 

iiic.  Hcec  possunl  esse  verba  Cliristi  post 

flom.vi, '.1.  rcsurrectioncm,  quoniam  surgcns  a  moi- 
tuis,  jam  nou  morilur,  quia  immorlalis 
siirrcxit.  Et  ideo  dc  cctero  non  limci)o  mil- 
lia  popiili,  id  est  quamcumquc  multitudi- 
ncm  mihi  resistcre  cupientem,  vel  me 
ciicumdautcm  :  non  quod  post  rcsurrc- 
ctionem  valucrint  adversarii  Chrisli  ipsum 
circumdare,  quoniam  intcr  impios  post 
mortcm  convcrsalus  non  est,  ucquc  injii- 

.if(.  !i,4i.  stis  apparuit,  scd  tcstibus  pr;pordinatis  a 
Deo;  sed  ideo  dicif,Non  timcbo  millia  po- 
puli  circumdantis  mc,  id  esf,  qui  tempore 
passionis  circnmdedit  mc  (illos  enim  post 
passionem  non  limiiit),  quia  impassibili- 
fer  resurrc.xit.  —  Possunt  et  h»c  verba  dc 
Christo  intelligi  ante  passionem.  Quamvis 
enim  naturalem  timorem  sponfe  admisil, 
quando  passionc  instanle  coppit  contrisla- 
ri  ac  mcestus  cssc,  pavcre  atque  ta^diM-c,  et 
quando  faclus  est  sudor  cjus  sicutgulla' 
sanguinis  decurrentis  in  terram  ;  tamcn 
ab  oralione  surgens,  turbis  impiorum  in- 

joann.xim.  trcpidus  obviavit,  et  dixif  :  Quem  quae- 

*'  '■  ritis  ?  Sic   itaque  aif,  Non  timebo  millia 


Mat.  XXVI 
37  ;  .1/aic 
XIV,  33. 

Z»f.    .\X1I 


k  poj)i/ti  circiimdantis  mc :  cl  ul  uoii  roniii- 
dem,  oro,  o  Domine.  e.rsior/c,  subvcnicn- 
do  ;  salvinn  mc  fac,  Dciis  incns,  a  mortc, 
iinu  deserendo  mc  in  sepulcro,  nec  dcic- />.!.  w,  m. 
liniiiicndo  animam  nicam  in  iurcrno,  scd 
ad  ciclos  rccipicndo  mc. 

Quoniam  tu  percussisli  oinncs  advcrsan-  8 
^•s'  mihi sine  causa.  Sajpe  in  Prophctis  po- 
niliir  lempus  prsetcritum  scii  pra^scns  pro 
riituio,  pioptcr  ccrtitiidincm  prophetiaj. 
ita  hic  ponitur  pra^tcritiim  \no  liiluro  : 
qiiod  famcn  modo  implctiim  vidcmus.Quo- 

|{  niam  lii  pcrciissisti,  id  est  ipiia  perciilics. 
omncs  adversantes  mihi  sinc  caiisa,  id  csl 
pcrsecufores  ac  crucifixores  meos,  incrc- 
diilosqiie  .Tiida>os,  qiii  jplcrna  poma  percus- 
si  sunt.ct  poslcri  coriim  usque  in  pra?scns 
capti  sunt,  expiilsi,  et  mulfis  miseriis  in- 
voluti,  illis  exceptis  qui  paniilucrunt.  Dcn- 
tcs  peccatorum  contrioisli,  id  csl,  blasphc- 
mias,  irrisiones  ct  oblocutiones  eorum  qui 
mihi  in  vila  cf  in  mortc  alquc  posl  mor- 
tcm  illiidebant  cl  dclrahcbant,  contcrcs, 
ostcndendo  falsifatem  eorum,  et  digna  cos 

C  pama  torqucndo.  Doniini  cst.^ialiis,  id  est,  9 
a  Dco  est  ista  mca  salvatio  de  manibus  ini- 
quorum  ;  et  super  populum  tuum,  id  est 
super  eos  qui  in  me  credunt,  et  mca  ve- 
stigia  insequunfur,  benedictio  tna,  id  est 
collafio  graliarum  luarum.  o  Dominc  Pa- 
tcr.Hsec  cnim  sunt  vcrba  Christi  ad  Dcum. 


ARTICULUS  XVII 


TROPOLOGIC.A    KJUSDF.M     PSAI.Ml    TERTIl     EXPLANATIO. 


I 


.\SUPEH  cxponendus  est  psalmus  iste  D  contigcrunt.  David  cnim  non  solum  Chri- 

sti.  scd  ct  cujiislibcf  jiisti  alquc  Ecclcsi.T 
tciiel  figiiram,  qiiia  Ecclcsia  pcr  virtulcin 
s[)onsi  sui  Chrisli  Jcsu,  quiiibct  quoquc 
fidclis,  csl  David,  id  est  manu  forlis  cl  de- 
siderabilis  adspccln.  Absalon  vcio  lypiis 
cst  mundi.ct  horiim  (]ui  jiistos  pcrsequun- 


dc  quolibct  justo  scu  fota  militanfc  Ec- 
clcsia.  qiiatcnus  ex  his  qua?  de  prioribus 
justis  ac  Sancto  Sanctorum  Domino  nosfro 
Jcsu  Christo  scripta  sunf,  accipiamiis  mo- 
ralcm  doctrinam,  et  instruamiir  (|uid  no- 
bis  agcndiim  sil.  dum  talia  nobis  cvcni- 
unt,  qualia  antiquis  Sancfis,  Deiquc  Filio      tur  ac  tcnfanl.   Undc  sccundiim  tropolo- 


426 


nOMMENTARlUM    IN    PSALMtM   III. 


ABT.    XVII 


1  giam,  sensiis  titiili  hujiis  psalmi  est  -.Psal- 
mus  I)avid,(juum  fui/eret  a  facie  Absalon 
fiUi  sui,  id  est,  canticnin  Ecclesije  omni- 
nmque  jnstorum,qnum  se  i)er  bonain  con- 
versationeni  abslrahunt  a  consortio  mun- 
di  ac  iniiiiornm.  qui  sunt  lilii  Ecclesiic 
potentia,  non  actu;  nomine,  non  re. 

Dicat  ergo  Ecclesia.  dicat  et  qufelibet  ra- 
tionalis  crealura,  variis  lentationibus,  inul- 
tis  tribulationibns  atque  miseriis  pnlsata, 

2  pressa  ac  fatigata  :  Douiiiic,  id  esf,  o  Ueus 
seterne,  omnipolens,  adoraiule  ;  vel,  Domi- 
ne,  id  est,oJesu  Chviste;  (juid  ^nultijjiica- 
ti  suiit  (jui  tributant  me?  scilicet  mundus, 
caro  et  diabolus,  quia  tres  snnt  inimici 
jnstorum.  Yl/i(///  insim/unt  ac/versum  me, 
utpote  homines  saeculares,  concupiscentias 
carnales,  et  aeriae  potestates  :  hi  enim  in- 

3  festant  et  fribulant  jusfos.  MuUi  clicunt, 
id  est,  verbo  vel  opere  asserunt,  animce 
tnece  :  Non  est  salus  ipsi  in  Deo  ejus.  Mun- 

Sap.\,i.  dani  ac  impii  vitam  justorum  putanl  insa- 
niam,  el    fineni   illorum  sine   honore  :  et 
ibid.  3.   ideo  habenf  eos  in  derisum  et  in  similifu- 
dinem  improperii. 

Deinde  sequitur  verbum  dulcissimnni. 
atque  consolatio  optima  :  quod  verbum 
unicuiqne  in  fribulalionc  ac  tentalione 
constilufo,  cum  magna  ef  amorosa  fidncia 

4  ad  Deum  dicendnm  est.  Tu  autem,  Donii- 
ne,  suscejitor  meus  es,nd  quem  in  adversis 
confugio  ;  gloria  mea,  ad  qiiam  in  omni 
mcerore  propero  et  respiro  ;  et  exaltans 
caput  mcum,  id  est,  ab  omni  dejectione 
eripiens  animam  meam.  Unde  scriptum  : 

\\Par.%\.  Qnnm  ignoremus  qnid  facere  debeamns, 
'"'■  hoc  solum  habemus  residui,  ut  oculos  no- 

5  stros  dirigainus  ad  te.  Voce  mea  ad  Domi- 
num  clamavi.  Hoc  versu  docetnr  omnis 
fidelis,quid  tempore  fribulationis  sibi  agen- 
dum  sit.  Debef  enim  voce  sua  clamare,  id 
cst  vehemenfi  et  alto  cordis  affectu  clama- 
re,  ad  Dominum  :  ef  fnnc  Dominus  exau- 
diet  euin,  ifa  ut  se  relevatum  sentiens,  di- 
cat,  et  e.raudivit  me  de  monte  sancto  suo. 

\Thess.y,  Scd  perseveraufer  orare  oportef,  imo  sine 
iiifermissione. 

6  ^'^'o,  scilicet  Ecclesia  seu  quilibet  justus. 


A  dormivi,  id  est,  tribulationibns  opprime- 

bar.  uf  ta?derel  auiinam  meani  vitse  meie,   Johx,\. 
et    pr»    ta»dio    dormitarem  ;  et  soj/oratus    /-s.cxvni, 
sum,  per  tempus  perseverando  in  tali  an-  "^" 
gustia  ;  et  c.rsuriv.ri ,  id  est,  consolationem 
recepi,   afqne   prsevalni,   non  viribus  ant 
merifis  meis,  sed  cjuia  Dominus  suscepit 
mc,  id  est,  misericordia  ejns  amplexata  est 
me  ef  precem  meam  admisif.  Yel  sic  :  Ego 
dormivi,  id  est,  in  peccatis  prostratns  fui 
et  jacni ;  et  ■sn/joratus  sum,  id  est,  in  pec- 
caforum  delectatione  permansi,  et  propter 

B  pigritiam  a  bonis  operibns  cessavi.  Pecca- 
tori  autem  clamat  Apostolus  :  Surge,  qui    Ephes.y, 
dormis.  Et   Salomon  :  Usquequo,  piger,  '^"^^,,  ^,,  ^ 
dormies?  Dormit  enim  qui  nec  contempla- 
tur  coeleslia,  nec  verba  Dei  andit,  nec  ali- 
cujus  spiritnalis  sensus  operafionem  exer- 
cet.  Et  exsurrewi,  quia  Dominus  suscejjit 
me,  id  est,  a  vitiis  desii,  et  juste  vivere 
coepi,quia  Dominus  misertus  est  mei,  in- 
dulgenfiam  grafiamqne  praesfando.  Unde 
subdif  :  Non  timebo  millia  populi  circum-       7 
dnntis  me,  id  est,  nullam  adversariorum 

C  calervam  verebor.  Cor  enim  in  Deo  fir- 
matum  nihil  timet  pra^fer  Deum  :  quia  si 
timet  hominem,  hoc   est  propter  Deum. 
Justus  enim,  qnasi  leo  confidens,  absque  ibid.wsm. 
terrore  erit.  Et,  Qui  timef  hominem,  cito  ';,.. 

'   ^  '  lota.  XXIX, 

corruet.  Sed  quia  fortitudinem  non  habet  as. 
aliquis  a  se  ipso,  ideo  additnr :  Ex.^iurge,  Do- 
mine;salvum  mc  fac,  Deus  ;«eMS.  Oportet 
enim  uf  Deus  in  nobis  bona  inchoet,  con- 
tinuet,  ef  consummet  :  ideoque  incessabi- 
lifer  ad  ipsnm  clainare  debemus. 

Quoniam,  tu  percussisti  omnes  adversnn-        8 
D  tes  viihi  sine  causa.  Christns  in  Evangelio 
discipulis  dixit  :  Confidite,  ego  vici  mun-  /oa,i;i.xvi, 
dum.  Ipse  quoque  superavit  principem  hu-  '^ 
jus  nuindi.  Sic  ergo  Ecclesia  et  unnsqnisque 
devolus  ad  Clirislum  dicere  pofest  :  Quo- 
niam  tu  percussisti,  id  esf,  superasti  ac 
reprobasfi,  omnes  adversanfes  mihi  sine 
causa,  id  est  inundum  seu  homines  ssecu- 
lares  ac  daemones,  qui  milii  adversantur 
conando  me  a  te  summo  bono  avertere,  et 
vitiis  implicare.  Dentes  peccatorum  con- 
trivisti,  id  est,  sermones  sen  ora  eorum 


.vnr.  xviu 


427 


COMMENTARIUM    IN    PSALMUM    IV. 

qui  vitam  ijonorum  diffamant.  et   famam  A  talionibus  (ribulationibusque  pulsalur  :  el 

si  eum  attenle  cantaveril,  magnum  uliquc 
rclevanien    expciiclur.    senticlque    qiiam 


ipsorum  honcstam  dilaccrant.  contrivisli, 
saltcm  per  prohibitionem. —  Potcst  aulcm 
exponi  hic  veisus.  accipicndo  prielcrilum 
pro  fuluro,  modo  iocutionis  propheticir. 
Qiioniatii  Ui  pcrcussisti.xA  cst.  lu.  Dominc 
JesuChriste.omnium  judex.perculics  indic 
judicii.  omnes  adversantes  mihi  sine  caii- 
sti,  id  est  eos  qui  modo  me  injuste  vexant 
ac  tribulanl  :  et  tunc  (/oifcs pcccniorinn.ld 
est  verba  detractorum  ac  invidorum.  co>i- 
/ririsfi.  id  csl.  conleres.  relundes;  dam- 
nabis. 
Hunc  igitur  psalmum  decantef,  qui  ten- 


vcre  alqiie  saluhrilcr  Jacohus  in  (lanonica 
sua  consulat  :  Trislalnr  aliquis  vcslruni  '. 
Orcl  aniiio  animo.  cl  psallal. 

PREOATIO. 

Yoce  nostra  ad  lc,  Uomine  Deus  nosler. 

oralione  clamantes.  exaiidi  nos  dc  monlc 

sancto  luo  :exsurge  in  adjulorium  nostrum, 

B  ul   tua  opitulatione  salutem   et  a?ternam 

benedictionem  consequamur. 


Jacob.  V, 


ARTICULUS   XYIII 


EXPOSITIO    QlARTl    1'SALMl    :    Ql  l  M    INVOCAREM,    ETC. 


xxt,  6;  xxll 
13. 


PoRRO  psalmus  iste  talem  habel  liluhim  : 
///  /i?icm,  psaimus  cantici  David  :  id  est, 
tractatus  iste,  qui  ad  bene  operandum  hor- 
talur,  est  psalmus  cantici,  id  esl  spiritua- 
lem  jucunditalem  incbidens,  et  de  seternis 
bonis  gaudere  nos  faciens :  David.  id  est 
lactus  ab  ipso :  in  finem.  id  est  dirigens 
nos  ad  Ghristum,  qui  est  omnium  rerum 
jpoc...8;  Alpha  el  Omega.  principium  el  finis.  Est 
enim  duplex  finis.  videliccl  consuniens. 
sicut  de  candela  jam  igne  consumpta  dici- 
mus.  Finita  est  candela  ;  et  est  finis  con- 
summans  seu  perficiens,  u!  de  domo  jam 
complela  asserimus,  Finita  est  domus.  Kl 
hoc  secundo  modo  Christus  esl  omnium 
rerum  finis,  quoniam  ipse  est  consumma- 
ta  perfectio  atque  felicitas  noslra.Conlinel 
igitur  psalmus  iste  spiritualem  doctrinam 
scu  informationem  moralem,  spei  inflam- 
mationem  et  internam  Istitiam. 

LOQUKNS  itaque  Prophcla  in  pcrsona 
EcclesiEB  seu  cujuslibel  justi :  I  Qiiinn 
invocarcm,  inquit,  eraudivif  me  Dcusju- 
siitia'  mea-  :  id  cst,  quum  inlus  Deum  ro- 


C  garem,  quum  ex  interno  affectu  ad  ipsum- 
clamarem,  dum  tota  mentisoccupalione  in 
Deiim  versante  ac  fixa  orarem  :  exaudivit 
me  Deus  juslitiae  mea>,  id  est,  a  quo  om- 
ne  est  bonum  quod  hahco.  omnis  justitia 
quam  exerceo.  Et  in  hoc  Propheta  instruit 
nos,  ul  Dcum  intime  invocemus  in  omni 
noslra  anguslia.  Per  id  vero  quod  addil, 
Exaudivil  me  Deus  justiliff  me»,  inflam- 
mal  atque  confortat  spem  nostram.  ul  fi- 
ducialiler  invocemus.quasi  dicerel  :  Oucm- 
admodum  Dcus  me  invocanlem  cxaudivil. 

D  sic  vos  quoque  exaudiet.  si  pure,  perseve- 
laiiler  et  sine  omni  h<-esitalione  dcprccati 
fucrilis,  non  in  veslris  jusliliis.  scd  in  Dei 
miserationibus  confidentes.  /w  tribulatio- 
,,c  tlilafiisfi  mi/ii  :  id  cst.  in  ipsa  spiritiis 
mci  afflictione.  .seu  corporis  infirmilate. 
inlerius  consolalus  es  me,  dando  paticn- 
liam  veiam.  per  quam  cuncla  adversa  Kt- 
lanler  suslinco.  ct  ipquaniiniter  fero.ita  ul 
cor  meum  ex  mcnlali  ct  sancla  hclitia  di- 
latclur  in  semclipso.Per  trisliliam  naiiiquc 
corconstringiluret  coarctatiir.sed  perla-li- 
liam  dilatatiir  seii  amplificalur.  Unde  Apo- 


m 


COMMENTARIVM    IN    PSAI.MUM    IV. 


ART.    XMII 


II  Cor.  VI 
U. 


Pror. 
XXVIII,  H. 


IPelr.iv 
10. 


I  Cor.  XV 
49. 


stolus,  ex  discipulorum  suoriim  memoria 
exhilaratus :  Cor.  inquit.  noslruin  dilatatum 
est.  Ycrum,  quoniam  homo  semper  debet 
esse  timoratus  atque  sollicitus  quamdiu  in 
prfpsenfi  versatur  cxsilio.  nec  sic  proptei' 
adeplani  a  Deo  gratiam  el  consolationem 
securus  sit.  quin  semper  sit  de  periculis 
futuris  an.xius.  quemadmodum  scriptum 
esl.  Beatus  homo  qui  semper  est  pavidns : 
ideo  subditur  :  *  Miserere  mei,  coiiipali- 
endo  milii  ne  fiitura  pericula  incidam.  ne 
susceplam  graliam  perdain,  ne  tibi  ingra- 
tus  inveniar;  et  exaudi  orationem  meani. 
Per  hoc  inflammatur.  et  quasi  recalescit 
arfeclus,  desiderando  ul  Deus  misereatur 
ipsius. 

Praeterea,  quoniam  caritas  fraterna  exi- 
git,  ut  homo  gratiam  sibi  divinitus  im- 
pcrtitam,  proximis  suis  communicare  de- 
siderel,  orando,  docendo.  aut  exemplariter 
conversando  :  sicut  in  prima  sua  Canoni- 
ca  gloriosissimus  apostolici  ordinis  prin- 
ceps  horlatur.Unusquisqiie.  inquiens.  sicul 
accepit  gratiam.in  alterutrum  illam  admi- 
nisliantes.  sicul  boni  dispensalores  multi- 
formis  gralise  Dei  :  idcirco  Ecclesia  seu 
quilibet  justus,  postquam  coram  Domino 
cor  suum  orando  effudil.  ad  aliorum  se 
informationem  convertit,  et  ait  :  5  Filii 
hominwn.  In  Hebrjeo  habelur,  Filii  Adam. 
.\dam  enim  apud  Hebrfpos  non  solum  est 
nomen  proprium,sed  etiam  appellativum. 
designans  idem  quod  homo.  Ilaque.  Fi- 
lii  hnminum,  filii  Adain,  filii  primoruni 
parentuin,  qui  portalis  imaginem  terreni. 
non  ccelestis,  id  est,  qui  imifamini  pra?- 
varicationem  Adae,  non  obedientiam  Chri- 
sti.  vsquequo gravi corde?  id  esl,  quamdiu 
habebitis  cor  deorsum  ?  quousque  in  re- 
biis  transitoriis  affectum  demergitis.  non 
qua^renles  quce  sursum  sunl.'  Vt  quid  di- 
ligitis  vanitatem,  id  est  temporalia  ista 
vanissima  ?  quse  diim  plus  amantur  quam 
Deus.  vanissima  sunt.qiiia  menlem  a  suin- 
mo  bono  avertunt,et  vilissimis  consolatio- 
nibus  implicant :  et  quan-itis  mendacium , 
decipiendo  mutuo  vosmetipsos  ?  Vel,  Ut 
quid  quseritis  mendacium,  id   est   sensi- 


A  bilia  bona.  atque  carnalia  oblectamenta  ? 
qiise  satiefatem  el  felicitalem  quamdam 
promittunt  amanti ;  sed  fallunt.  quoniam 
desiderium  non  quiescit  in  ipsis  :  imo 
amori  et  dcleclationi  carnali  inulfie  admi- 
scentur  miseriae,  angustise,  Iristitia?  atque 
malitise. 

Consequenter  ponit  Scriptura  conside- 
rationem,  qua>  peccatores  inerito  debet  a 
terrenis  avertere,  et  ad  Dei  obsequium  in- 
flammare.   4  Et  scitote,  id  est.  sapienter       4 
pensate, quoniam  miriflcavii  Dominus  san- 

B  ctum  suum,  id  cst,  mirabiliter  adornavit 
et  exaltavit  saiicluni  siium.  id  est  quemli- 
bef  sibi  perfecte  et  pure  ministrantem,  vel 
per  gratiam  excellentem  in  praesenli,  vel 
per  gloriam  jam  in  ccelo,  vel  per  divina 
miracula.  per  qua»  Deus  ostendit  honiini- 
bus  quam  accepta  sit  sibi  vita  sanctorum. 
Yel  sic  :  Scitote  quoniam  Dominus.  id  est 
Deus  Pater.  mirificavit  Sancfuin  suiim,  id 
est  Jesum  (]hristuin,  qui  in  evangelio  Mar- 
ci  dicitur  Sanctus  Dei  :  qiiem  mirificavil  .varc.i.n. 
ante  nativitateni.  prjedicendo  per  Prophe- 

G  tas  eum  nasciluriim  :  in  nativilate.  edu- 
cendo  eum  ex  clauso  Yirginis  alvo :  post 
nativitatem.  quoniam  angeli  ejus  nativila-  Luc.n.m. 
tem  pastoribus  nuntiahant :  atque  in  de-  Jtaiih.n. 
serto,  dum  erat  cum  bestiis,  et  angeli  sibi  J'^y-'^'""- 
ministrabant :  in  morte  quoque,  per  solis 
siipernaturalein  eciipsim:  atque  posl  mor-  Zuc.sxin 
tcm,  per  resuscitationem,  ascensionem,  ac 
Spiritus  Sancti  missionem.  Dominus  ex- 
audiet  me,  quum  clamavero  ad  eum.  Hoc 
esl  verbum  bonee  spei,  quae  ex  amore  ad 
Deum  nascitur.  Nam  qui  diligit  Deuin.  fir- 

D  miter  sperat.  nihil  eoruin  quae  ad  verani 
salutem  speclanl.  sibi  a  Deo  fore  negan- 
duin.In  hoc  quoque  verbo.praestatur  nobis 
spes  adipiscendi  graliam  Domini.  per  qnam 
efficiamur  sancti,  el  mirificemur  ab  ipso. 
(3)  Irascimini,  el  nolitepeccare.  Qucedam 
est  ira  procedens  ex  zelo  justitise.  et  ratio- 
nem  sequens  ac  sponte  assumpta.  quate- 
nus  homo  per  eam  opus  virtuosum  forlius 
exsequatur.  Haec  autem  ira  est  liona.  nisi 
fortasse  excessive  fervescat  seu  accenda- 
tur,  vel  graviorem  poenam  exposcat,  quam 


+4,  43. 


COMMENTARIUM    !N    PSAI.MUM    IV. 


ART.    XVIIl 


429 


ciilpa  nipretiir.  Do  hac  ijjitur  iia  exliortau-  A 
flo  iliiitiii'  ;  iiasciiiiiiii,  seiiicet  conlra  vi- 
tia.  coiitia  liiaholiim.  contra  nejjligciitias 
vestras  ;  el  nolitc  pcccarc.  id  csl  [XM-mit- 
lere  ut  irse  commotio  ita  crescal,  ul  ralio 
perlnrbelur.  vel  immoderala  ultio  a])peta- 
tur.  Dcnique  alia  esl  ira  per  vitium,  (lua^ 
ralionem  pra;cedil,  et  ei  frequcnter  resi- 
slit.  ciijus  tamen  primi  niotus  sunl  venia- 
les  ;  el  de  isla  ira  intcllifii  polcsl  quod 
dicilnr.  Irascimini  ;  sed  tunc  dicitur  hoc, 
non  exhorlando  ut  irascamur,  sed  reme- 
dium  atque  consiliuin  exhiheiuio.quid  no-  B 
bis  agendum  sit  qiiando  moliis  irse  insur- 
git.Unde  subjungitur,  l]t  nolite  peccare,  id 
est,  reprimite  iram,  nc  pcr  vcrba  aut  ge- 
slus  aliis  innotcscat,  aiit  ccrte  iu  opiis 
procedal  ;  et  hoc  \erba  seqiienlia  planius 
pandunt.  Qua'  dicilis  in  cordibus  veslris, 
id  esl,  in  animo  cogitalis,  in  cuhilibm  ve- 
stris  coiiipu/igimini Ad  est.in  secrelo  men- 
tis  vestrje  poenitentiam  agite  de  peccato 
cogilationum  vestrarum.ne  suggestioni  il- 
licilae  couscnliatis.  Corda  enim  sunt  quasi 
cogitationum  cubilia.  C 

Quia  vero  non  sullicit  a  viliis  abslinere, 
6  ideo  subditur  :  lii)  Sacrificate  sacrificium 
justitiiv.  Sacriricium  appellatur.quod  Deo 
ollertur.  Exleruum  aulem  sacrilicium,  si- 
gnum  est  sacrificii  interioris,  quo  spiritus 
se  ipsum  Deo  offcrt  per  sanctam  devolio- 
ncin,  veram  carilalein.  ac  intimam  humi- 
lilatem,  se  ipsum  et  oinnia  sua  Deo  ad- 
scribens.  ejusque  vcneralioni  inipendens 
quidquid  est,  polest,  el  agit.  Itaque,  Sa- 
crificale  sacrificium  justiliie,  id  est,  om- 
nia  opera  vestra  intcriora  et  cxteriora  ad  D 
Dei  honorcm  exercete  ;  el  ut  Deo  grata 
sint,  satagite  laudabililer  conver.sari,  ju- 
slcque  vivere.  Scd  quia  ex  lali  conversa- 
lione  possel  ali(juis  sc  ipsum  exloller(^,  cl 
quasi  de  propriis  meritis  gloriari  atque 
confidere,  ideo  addit  :  el  sperate  in  Domi- 
no  :  non  in  vestris  juslitiis,  scd  in  miseri- 
iicor.iii.-,.  cordia  ejus,  a  qiio  est  omnis  sufficientia 
/lom.x.j.  vestra.  Ignoranles  enim  Dei  jusiiliam,  el 
suam  volcntes  coiislituerc,  justilia;  Dei  non 
suat  subjccti. 


M/illi  dici/i//  :  Quis  ostcndif  /lol/is  Im- 
iiii  ^  lUcc  cst  inKcstio  inaliguoniiii.  i|iii  \cl 
providentiam  Dci  ncfiant.  \-cl  essc  aliam 
vilani  |)Osl  istam  non  putaiil.  Dc  (iiiibus 
Malachias  dicil  :  Pr;pvaluerunl  super  me  .i/n/nc/i. n., 
vcrba  vestra,  dicit  Dominiis,  ct  dixistis  ;  "•''■ 
Vanus  csl  qiii  scrvil  Domino;  et  quod 
emolumentiim,  (|uia  cuslodivimus  pra'ce- 
pUi  ejus,  cl  ambulavimus  Iristes  coram 
Domino?  Hi  ilaque  dicunl  ;  Quis  oslendil 
iiobis  boiia?  id  est,  quis  novit  si  s[)iiitus  nccie.m, 
filiorum  .\dam  asccndat,  et  an  sil  vita  in  ■'" 
qua  unicuique  justa  retributio  fiat  ?  Potest 
qiioipic  vcrbiim  isliul  alitcr  inlrodiici.  Miil- 
ti  iiami|ue,  \  idclicel  .\cademici,  asserebant 
iion  posse  hominem  aliquid  cerlo  scirc  : 
iindede  omnibus  dubilabaul.et  solum  opi- 
iiative  loqucbanliir.  De  liis  ergo  ait  Pro- 
phcta  ;  .Miilti  diciint.  (}uis  ostendil  noliis 
bona ?  id  est.  quis  facit  veritatcm  ccrlo 
cognoscere  ?  .\d  hanc  vero  quasstionein  re- 
spondel  Prophela  ; 

7  Sigi/dlum  est  su/jer  nos  lumen  vullus  1 
tui ,  Domi/ie  :  id  esl,  animae  noslrae  im- 
pressa  est  quffidam  participatio  luminis 
vultus  tui,  hoc  est  divini  inlelleclus  ;  et 
in  clarilate  hujus  lucis  ostenduntur  nobis 
bona,  id  esl,  inlellcctualilcr  videmus  aiii- 
ma>  immortalilatcm.  divinam  providcn- 
tiam,  juslam  omniuin  pr»miationem,  et 
certitiidinaliler  rcrum  vcrilates  agnosci- 
mus.  Hoc  autcm  luinen  signatum  super 
nos,  quamvis  dici  posset  naturale  lumen 
iiilellectiis  humani,  per  cpiod  philosophi 
mulla  de  prtedictis  veracilcr  cogno\crunl; 
mclius  tamen  intelligitur  supernatiirale  lu- 
men,  videlicet  fides  et  splendor  gralia? 
iJei,  reformans  iii  nobis  imagincin  beatis- 
simae  Triiiitatis,  seu  donum  sapientiae  al- 
qiie  scientiaj.  Dedisti  Uclitiam  in  co/-de 
/iieo  :  id  est,  o  Dominc,  ex  hoc  quod  scio 
esse  signatum  super  me  lumcn  viiltiis  tiii, 
spiritiialiter  gaudeo,  et  vehcmentcr  exsul- 
lo  ;  quod  iitiquc  gaudium,  nc  ingratus  ex- 
sislam,  tibi  adscribo. 

i^;  A  fructu  frui/w/iti,  vi/ii  el  olei  sul,         g 
id  est  ex  abundantia  tcmporalium  rerum, 
multiplicati  su/it ,  id  csl,  ab  illo  summo 


430 


t-.OMMENTARIUM   IN   PSALMUM    IV. 


ART.    XIX 


Osee  X,  i. 


Judx  t9. 


Xiic.s, 42.  uno,  quod  solum  necessarium  est.  nuilli- 
pliciter  aversi  sunt,  miserabilitcr  vaganlcs 
atque  distracti.  Qui  ;  nisi  de  quiijus  jam 
dixit,  Multi  dicunf,  Quis  ostendit  nobis 
bona?  id  est,  homines  sseculares,  niundi 
divitiis  et  carnis  deliciis  obtenebrati  :  qui 
cor  suuni  in  Deo  nequaquam  simplex  esse 
sinunt.sed  in  caducis  bonis  ipsum  disper- 
gunt.  Ue  quibus  Osee  ait  :  Divisum  est  cor 
eorum  :  luinc  interibunt.  Et  apostolus  Jii- 
das  in  sua  Canonica  :  Hi  sunt  qui  segre- 
gant  semetipsos,  animales,  spiritum  non 
habentes.  Yerumtamen  est  quoddam  fru- 
mentum  et  quoddam  vinum,  a  quorum 
fructu  bonum  esl  mulliplicari,  hoc  est  fe- 
cundilate  ac  numero  augeri.  De  quibus 

Zach.iK,  Zacharias  :  Quid  bonum   Domini,  et  quid 

'■  pulchrum  ejus, nisi  frumenlum  electorum, 

et  vinum  germinans  virgines?  Quod  melius 
exponi  non  potest,  nisi  de  Sacramenlo  cor- 
poris   ac   sanguinis  Christi,  Similiter  de 

/'s.  XXII, 5.  quodani  oleo  postea  dicitur  :  Impinguasli 
in  oleo  capul  meuni.  Sed  ista  non  sunt 
frumentum,  vinum.  et  oleum  eorum  de 
quibus  nunc  ait  Scriptiira,  sed  electoruni : 
et  ideo  addidit,  Sui. 

Hi  ergo  jam  dicti,  sic  multiplicati,  sunt 
instabiles,  vagi,  distracti :  sed  ego  (dicit 
9  Ecclesia  vel  quilibel  justus),  '.I  /«  pace  in 
id  ipsum  dormiam  et  requiescam.  Pax  est 
Iranquillitas  bona>  ordinationis.  seu  quies 
a  perlurbatione  :  sicut  dum  caro  obedit 
spirilui,  sensualilas  rationi,  et  ratio  Deo. 
Id  ipsum  vero,  esl  Deus  sublimis  et  benedi- 


-A  ctus,  apud  quein  non  est  transmulatio  ncc  /ncoi.  i.i: 
vicissitudinis  obumbralio,  quia  semper  et 
invariabilileripque  perfecluSjSque  beatus, 
el  aeque  gloriosus  exsistit.  Ilaque,  In  pace, 
id  est  in  vera  menlis  Iranquillitate  ac  sla- 
bili  ordinalione,  in  id  ipsum,  id  est  in 
Deum  a?ternum  qui  semper  idem  ipse  est, 
dorii)i<ifii,  id  est.  ab  exteriori  occupalione,  a 
seusibilium  attrectatione  cessabo,  ct  re- 
(jaic.scam,  id  esl,  in  divinae  dulcedinis  de- 
gustatione,  in  divina'  honitatis  contempla- 
tione,   in    divini   ainoris   ardore   suaviter 

B  repausabo,  nunc  quidem  inchoative  per 
gratiam,  in  fuluro  autem  consiimmative 
per  gloriain  :  el  heec  ob  id,  o  Domine  Deus, 
dicere  audeo,  10  Quoniam  tu,  Domine,  40 
.singulariter  in  spe  constifuisti  me.  Quam- 
vis  siquidem  de  nullo  desperandiim  sit  in 
vila  prsesenti,  sed  omnibus  dederit  Deus 
spem  posse  adipisci  ea,  qu£e  nec  oculus  i  Cor. »,  9. 
vidit,  nec  auris  audivit ;  tamen  homines 
juslos  conslitiiit  Deus  singiilariter  in  spe, 
qiiia  ex  receptione  prsesentium  munerum 
cerla  fit  eis  exspectatio  futurorum.  Ipsa 

C  etiam  divina  consolatio  in  praesenti  ex- 
perta,  quid  aliud  est,  nisi  pignus  el  arrha 
felicilatis  fulurae,  gaudiique  coelestis  prse- 
libatio  qua^dam  ?  Justus  igitur  beneficia 
Dei  sibi  collata  considerans,  atque  ex  di- 
vinae  pietatis  conlemplatione,  specialem  et 
inagnam  ad  Deum  fiduciam  menle  conci- 
piens,  secure  ac  amorose  dicat  Altissimo  : 
Quoniam  tu,  Domine,  singulariler  in  spe 
consliluisti  me. 


ARTICULUS  XIX 


QUOMODO    PSAI.MUS    ISTE    QUARTUS    MULTIPLICITER   POSSIT    EXPO.M ;    ET   SPECIALITER 
DE    EXPOSITIONE   EJUS   IN    PERSONA    CHRISTI. 


OrONI.\M  quidem  psalmus  isle  jam  ad  D  qui  auctor  esl  psalmi  istius,  eo  quod  ipse 
litteram  e.vpositus  esl  de  ipsa  Eccle-  in  numero  contineaturSanctorum  :  et  ipse 
sia  et  quolibet  homine  juslo,  certum  est  veraciter  a  Deo  saipe  exauditus  est  quum 
ipsum  lilteraliter  posse  exponi  de  David,      invocarel,et  in  tribulalionibus  suis  Domi- 


COMMENTABIUM   Vi   PSALMUM    IV.    —   ART.    .\IX 


431 


18. 


I  Heij.wui 
.'(xm,  flc. 

Ibid.  xvii 
34,  33. 


17:  I  Par 
x\i,  Ifi. 


HHeg. 

25,  iO. 


nus  contulit  ci  patientiam  magnam,  ila  ut 
dilalaielur  cor  ejus,  quia  agnovit  in  spiri- 
lu.  quod  poslea  evidcMilcr  .\|>rtsloliis  do- 
cuil,  quod  uou  sunl  condigiKe  passioiies 
hujus  temporis  ad  iiiluram  gloriam.  Hoc 
quoque  quod  sequitui',  Kt  scilote  quoniam 
niirilieavil  Doiuiuus  sauclum  suuin,  de 
David  lilteraliter  verum  est.  Nam  de  ma- 
nu  Saulis,  ac  mullis  periculis,  el  variis 
perseculionihus,  iniral)ililer  valde  a  Deo 
pravservatus  salvatusque  fuit  ;  et  ipse  leo- 
nein  ac  ursum  occidit,  quemadmodum  iu 
lihris  Regum  scribitur  :  et  spirilu  prophe- 
.  tiie  impielus  esl,  viditque  angelum  Domi- 
'  ni  percutienlein  populuin  Israel. 

Porro  secundum  hanc  e.xpositionem  lil- 
leralem  de  David  vel  Synagoga,  exponeretur 
hic  psalnnis  de  quolibet  homiue  juslo  vel 
Ecclesia  secundum  tropologiam  ;  sed  quia 
nunc  psalmus  iste  de  Ecclesia  ac  quolibel 
jnsto  expositus  est,  alia  exposilione  uon 
eget.  Sed  diligenter  pensandum  est  omni 
devoto  hunc  psalinuni  legenti,  ut  iutente 
advertal  propria  verba,  sicque  couversari 
conetur,  ut  in  propria  persona  hunc  psal- 
mum  vere  possit  proferre.  Quod  utique 
fiet,  si  semper  assuescat  orare,  si  in  omui 
causa  et  necessitate  fiducialiler  recurrat 
ad  Deum,  sicut  ad  uuicum  Salvatorem,  fi- 
delissimum  adjutorein,  speinque  singula- 
rem  :  tunc  enim  non  soluin  credet,  sed 
experimentaliter  seutiel,  se  frequenter  e.x- 
audiri  a  Domino  ;  sicque  cum  magna  gra- 
tiarum  actione  concinet :  Quum  iuvocarem, 
exaudivit  me  Deus  justitiae  mcce.  Insuper, 
lanta  gratia  implebit  eum  Domiuus.  iit 
non  solum  dura  el  aspera  quae  sibi  cou- 
tingunt,  lietanter  suslineat  ;  sed  paralus 
erit  pro  Dei  amore  et  peccatorum  suorum 
emundatione  semper  graviora  perferre.  Et 
hoc  est  vere  iu  tribulatiouibus  dilatari, 
habere  animum  ad  duriora  paratum,  ex- 
emplo  sancti  David,  qui  quum  fugeret  a 
facie  .\bsalon,  dixit  :  Si  inveui  gratiam  in 
oculis  Doinini,  reducet  me;  si  aulem  dixe- 
rit,  Non  places,  prjesto  sum,  faciat  quod 
bonum  esl  coram  se,  id  est,  de  regno  e,v- 
pellat  me,  vel  si  ei  piacet,  occidal  ine. 


.\  l'olest  eliam  psaliiuis  h'n-  specialiler  sa- 
tis  deChristo  exponi,  erilqiie  expositio  ta- 
lis  allegorica,  si  de  David  lilleraliler  expo- 
nalur.  Veriiintamen  de  uullo  laiii  proprie 
polest  exponi  sicut  de  Chrislo,  solam  lit- 
leram  assequendo.  Chrislus  igilur  ralione 
nalurie  assiiinplie,  vel  1'rophcla  iu  perso- 
na  Christi  loquens,  ait :  Quum  inoocarem.  2 
f.mudivif  1)10  Den.s  ju.stida'  mca>,  id  est 
Deus  unus  ac  Iriniis,  vel  ipsummel  Yer- 
biim  ac  Filius  Dei,  qui  meain  humanila- 
tein  assumpsit.  Jam  eniin  superitis  dictiim 
B  esl,  quod  Clirislus  semper  exaudiebalur  a  //./.i-.v. 
Deo  pro  sua  reverentia.  ///  triljxlalione  di- 
lalasti  mihi.  Hoc  (Ihristo  polissime  com- 
petit,  quoniam  in  omni  persecutione  et 
passione,  qiiam  ab  liora  nalivilatis  usque 
ad  inorlem  crucis  sustiuuit,  uunquam  iii- 
ordinate  tristatus  est;  sed  omnia  pro  mun- 
di  salute  libentissime  atciue  affectuosissi- 
me  pertulil,  paraliis  semper  ad  diiriora,  si 
Palri  plaeuisset.Iteruiii  illiid  eonxcuil  Chri- 
slo,  quia  in  omni  sua  adveisitale  el  pi^ena 
habuit  gaudium  healifica^  fruitionis,  et  ila 
C  Deus  spiritualiter  dilatavit  et  Isetificavit 
mentem  ipsius.  Oravil  quoque  Christus 
sibi  a  Deo  inisereri,  non  propler  propriis 
culpae  remissionem,  sed  vel  propter  Ec- 
desise  culpam,  vel  propter  corporis  sui  a 
morte  resuscitalionem  et  glorificationem. 

El  scitote  quoniam  mirificavil  Doiniiius        4 
sanctum   suum.  Quomodo   hoc    competat 
Christo,  in  prsecedenti  expositione  tactum 
est ;  et  nunc  adjicienduin.  quod  Deus  be- 
nedictus  et  sanctus  Filium  suum  inirifi- 
cavit  per  totum  mundum,  dando  Aposto- 
D  lis  aliisque  sauclissiinis  Christi   ministris 
gratiam  iniraciilortim,  spirituin  propheliae,    J/arc.xvi 
genera  linguarum,  excellentiam  vitae,  ido- '''"' 
lolatrise  exstirpalionein  ;  et  hacleniis  non 
cessat  mirificare  Filiuin  suuin  dilecluin.el 
glorificare  fidem  ipsius  per  magna  pro- 
digia,  appendens  sigilliim  teslimonii   sui 
Evangelio  Christi. 

Irascimini,  et  nolile  peccare.  Hoc  est        S 
verbum  Chrisli  ad  Juda?os  incredulos,  tan- 
quain  dical    :   Si  oritur  iii   vobis   aliquis 
motus  iracundiiB  conlra  me,  dum  audilis 


432 


comre-vrARirM  ln  psalmtm  iv. 


ART.    XIS 


4.11 


me  dicere  qaod  Christus  sim,  judes  mun- 
Mmiik.    di  et  Filius  Dei.  eo  quod  rideatis  me  car- 

™^""     nis  iufirmitati  ae  mortalitati  subjectum  : 

nolite  peccare.  id  est.noiite  consenlire,  no- 

lite  blasphemare.  nolile  esse  incredoli.  quia 

videtis  me  talia  facere,  qualia  alius  nul- 

jo«ii.v.  lus  facere  valet.  Opera  enim  quse  dedil 

**  mihi  Paler,  testimonium  perhibent  de  me. 

6  Sacri/icate  sacrificium  ju-sdtiiv.  Hoc  est 

verbum  Domini  Salvatoris  ad  orthodoxam 
Ecclesiam.  imo  ad  omnes  qui  post  Evan- 
gelii  promulgalionem  salvari  desiderant, 
quasi  dicat  :  Cessate  a  sacrificiis  veteris 

Hthr.  %.  1-  legis.  quce  non  possunt  auferre  peccatum, 
uec  accedentem  perficere.  quia  non  conti- 
nent  graliam,  sed  figurant.  Unde  Isaias  : 

/<.  un,  3.  Qui  immolat  bovem,  quasi  qui  interficiat 
virum :  qui  mactat  pecus,  quasi  qui  ex- 
cerebret  canem,  Ab  his  ergo  sacrificiis 
lempore  novae  legis  cessate.  et  sacrificate 
sacrificium  justitiae,  id  est  Sacramentum 
altaris,  quod  esl  finis  et  consummatio.  ac 
veritas  omnium  sacrificiorum  iegaliiun, 
Hoc,  inquam,  sacrificate,  id  est,  Deo  offer- 
le.  vel  ceiebrando,  vel  celebranti  adstanda 

8  A  fructu  frutnenti,  ciniet  olei  sui.  rnul- 
tiplicali  sunt.  Qoamvis  istud  superios  de 
malis  expositum  sit,  polesl  tamen  de  bo- 
nis  exponi,  sicut  et  S,  Thomas  in  cantu  de 
festo  Corporis  Christi  inteiligit,  ubi  ex  ver- 
bis  istis  talem  antiphonam  sumpsit  :  A 
fructu  frumenti.  vini  et  olei  multiplicati 
fideles,  in  pace  Christi  requiescunt.  Est 
igitur  sensus  :  Fideles  muitipUcati  sunt, 
fide  et  merito,  a  frucfu  frumenti,  cini,  id 
est  ab  effectu  et  gratia  corporis  et  sangui- 
nis  Christi,  et  olei  sui,  id  est  a  fructn  spi- 
ritualis  consolalionis.  quam  in  Eucharistise 
eommunione  percipiont. 

9  /«  pace  in  id  ip.su m  dormiam  et  requie- 
scam.  Hoc  Christus  de  sua  morle  ac  se- 
pultura  affirmat.  Dormivit  enim  in  cruce. 
et  requievit  in  monnmento.  nec  in  aliquo 
honun  interior  mentis  suae  tranquiUitas 
concussa  est.  tnrbata.  vel  diminnta,  sed 


A  in  omni  sua  poenali  angustia  constans,  so- 
lidus,  atque  in  Deo  immobilis  mansit,  De- 
nique  aliter  exponi  potest.  .\nima  enim 
Christi  semper  videbat  faciem  Dei  Palris, 
quia  viatrix  non  erat :  sicque  a  primo  suse 
creationis  momento,  in  summa  ac  tran- 
quillissima  pace  fuit :  et  in  Deo  ab  omni 
distractione  atque  aversione  dormivit,  et 
in  ipso  ab  omni  inquieludine  immobiliter 
requievit,  Quoniam  tu,  Domine,  singula-  10 
riter  in  spe  constituisti  me.  Yerba  sunt 
Christi,  ut  homo  est,  ad  Deum.  Christus 

B  autem  quia  purus  viator  non  exstitit.  ideo 
nec  fidem  habebat.  nec  spem,  prout  spes 
est  virtus  theologica.  habens  Deum  pro 
immediato  objecto.  sicut  quum  dicimus, 
quod  spes  est  exspectatio  futurae  bealitu- 
dinis.Nnnquam  enim  beatitudo,  futura  vel 
absens  fuit  animae  Christi.  Sed  prout  spes 
est  qnaecumque  exspectatio  boni  futuri.sic 
Christus  habuit  spem.  Exspectabat  enim 
resuscitari  a  morte.  et  glorificari  in  cor- 
pore,  Ob  hanc  exspectationem  ait  ad  Pa- 
trem :  In  pace  dormiam,  etc,  quoniam  tu, 

C  Domine,  singulariler  in  spe,  videlicet  re- 
surreclionis  et  glorificationis.  constituisti 
me.  Quam^is  enim  omnes  fideles  habeant 
spem  resurgendi  et  glorificandi  in  die  no- 
vissimo,  Christus  tamen  ut  homo,  consti- 
tutns  fuit  in  spe  resui^endi  ac  glorificandi 
singulari  mijdo,  quoniam  die  lertia  spe-  itmitk.m. 
ravit   in  corpore  impassibili  el  glorioso  !!'  "  '*^ 


Celera  autem  quae  nunc  exposita  non 
sunt,  ei  dictis  in  praecedenti  expositione 
plana  sunt. 


Mmrt.  is.  S, 

yy.  Lmc.  n. 

±±:rni],33. 


D 


PRECATIO. 

Da.  quaesumus,  omnipolens  Dens,  laeti- 
liam  Spirilus  tui  in  corde  nostro  :  ut  sa- 
crificanles  sacrificium  justitiae,  ac  jugiter 
in  te  sperantes.  instante  termino  vitae,  in 
pace  Christi  dormiamas.  et  in  ejus  regno 
perenniter  reqniescamus. 


COMMF.NTAHUM    IN    PSAI.MIM    V.    —   AnX.    XX 


433 


ARTICULUS  XX 


F.XPI.ANATIO    PSAI.MI    OUINTI    :    VF.RRA    MKA    AURIRUS    PF.Rr.IPE,    F.TC, 


Gen.  XXI 
1-14. 


Galat.  IV, 
22-31. 


KsT  auteni  titulus  psaliui  hujus  :  ///  //- 
iieia  pro  ea  quce  /lereditatem  coiisequitur. 
In  Genesi  legitur  queinadmodum  Abra- 
ham  duas  habebat  u.\ores  :  quarum  una, 
videlicet  Sara,  cum  Isaac  filio  suo  mansit 
in  domo.  et  hereditalem  obtinuil  ;  altera, 
videlieet  Agar,  cum  lilio  Ismaele  expulsa 
est.  Posset  ergo  hic  psalmus  ad  litteram 
explanari  secundum  istam  historiam,  qiiod 
psalmus  iste  conscriptus  sit  pro  Sara  et 
filio  ejus  ;  sed  mullo  convenientius  expo- 
nitur  de  re  significala,  videlicet  de  Eccle- 
sia.  quBP  significatur  per  Saram  ;  Synago- 
ga,  qujp  significalur  per  Agar,  dimissa  ac 
reprobala.  Est  igitur  sensus  :  Psalmns  iste 
dirigens  nos  in  /iiiem,  id  est  in  Cliristum, 
vel  in  hereditatem  coelestem  seu  vitam 
seternam,  est  pro  ea,  scilicet  Ecclesia,  qua; 
consequitur  hereclitatem,  id  est  Deum  vel 
Dei  fruitionem.  Deus  namque  appellatur 
nostra  hereditas,  quoniam  ipse  alit  et  con- 
tinet  nos ;  nos  quoque  dicimur  hereditas 
Dei,  quia  colit  et  regit  nos,et  sanguine  suo 
redemit  nos. 

LOQl  ENS  Propheta  in  persona  Eccle- 
sife,  pro  se  suisque  membris  orantis, 
primo  proponit  orationem, et  ait :  1 1,  Verba 
mea  auribus  percipe,  Doinine ;  intellii/e 
clamorem  meum.  {i\  Intende  voci  oratio- 
nis  mece.  Eumdem  cordis  affectum  ter  ex- 
plicavit,  quatenus  desiderium  cordis  tanto 
interius  arderet  calidius.quanto  verbis  ex- 
primeretur  frequentius.  Quanto  namque 
verba  cordis  affeclum  significantia  sfppius 
iteranlur.tanto  affectio  cordis  amplius  in- 
flammalur,  et  ita  oratio  citius  effectum 
sortitur.  Unde  modns  Scripturje  est  in  his 
qua;  affectum  respiciunt,  idem  s»pe  repe- 
tere,  ut  accendatur  affectus.  Posset  lamen 

T.  5. 


A  inlcr  hwc  assignari  dislinclio,  ut  dicalur  : 
Verba  mea,  id  est  orationem  vocalem,  aii- 
ribus  percipe,  Domine  ;  et  intellige  cla- 
morem  meum,  id  est  cordis  affectum.  Per 
clamorem  enim  intelligit  sacra  Scriptiira 
spiriliialem  clamorem.  .\ures  Domini  sunt 
sapienlia  ejus  et  bonitas.  Per  sapientiam 
quippe  cuncta  cognoscit  ac  percipit.  Per 
bonilatem  vero  dona  naturae  et  miinera 
gralia;  priestat,  dans  omnibus  affluenler,  et  jacob.1,3. 
non  improperans.  Dicit  quoque  ad  Deum, 
Inlellige  clamorem  meiim  :  non  qiiod  Deus 

B  possit  aliquid  non  inlelligere  :  omnia  enim  iiebr.n^n. 
aperta  ct  nuda  sunt  ocnlis  ejus ;  sed,  In- 
tellige,  inquit,  id  est,  per  approbationem 
agnosce,  per  affeclum  advcrte,  per  sapi- 
entiam  tuam  succurre,  Rex  ineus,  ratione 
gubernationis,  et  Deus  meus,  ratione  crea- 
tionis.  Sed  quum  Deus  sit  omnium  rex  et 
Deus,  cur  dicit,  Rex  meus  et  Deus  meus, 
nisi  propter  specialem  providentiam,  qua 
providet  suis  electis,  el  dirigit  eos  in  vi- 
lam  felernam,  a  malis  praeservans,  a  peri- 
culis  eruens  >.  Sic  dicit  :  Deus  meus,  quia 

G  te  specialiter  colo,  tibi  soli  adhsereo,  me 
totum  tibi  committo.  Hoc  dicere  nequennt, 
quorum  deus  venler  est,  aurum,  vel  ali-  PhUipp.w, 
quid  tale. 

(3)  Quoniam  acl  te  orabo,  Domine ,  mane  i 
e-xaudies  vocemmeam:  id  est,  quia  orabo, 
o  Domine,  ad  te,  dirigendo  affectum  ad  te, 
vel  ad  te  adipiscendum  atqiie  fruendum, 
ut  possideam  te  in  palria  in  ajlernum  ; 
vel,  Ad  te,  id  est,  ordinans  precem  meam 
ad  honorem  ct  gloriam  nominis  tui.  Quo- 
iiiam  ergo    ita   orabo    ad   te,   idco    mane 

D  exaudies  vocem  meam,  id  est  cito  ct  fcsti- 
nanter ;  vel,  .Mane,  id  cst,  quum  lucem 
miserationum  tuaruin  effuderis  super  me; 
veljMane,  id  est  initio  operationum  bona- 

28 


434 


COMMENTARIIM    IN    PSAI.MIM    V. 


ART.    XX 


luni.  tt  antequaiii  liniatur  oratio  mea,  ex-  A  sunl  Deo  iinpius  et  impietas  ejus.  Pet-des 


audies  nie  :  nam  sieut  pcr  Isaiam  testatus 
7«.  iAv,24.  es  Adhuc,  inquiens,  illis  loquentibus,  ego 
dicam,  .\dsuin.  Et  dicit,  .Mane  exaudies, 
non  prffsumendo,  sed  sperando.  et  mi- 
5  sericordiam  provoeando.  i  Mane,  id  est, 
quiim  Christus.  qui  est  sol  justitise  et 
Snp. V1I.26:  splendor  lucis  aeterna?.  illuniinaverit  ani- 
mam  meam  sedentem  in  tenebris,  atque 
ejecerit  a  me  ignorantiee  cseeitatem  et  vi- 
tioriim  ealiginem  ;  achlabo  libi,  offerendo 
tibi  cor  meum,  ad  minislranduin  ac  obe- 


Uebr.  1,  3. 


oiiines  qiii  loqiiuntur  mendacium,  id  est, 
aeternaliter  condemnabis  mentientes.  nisi 
pceniteant.  Propter  quod  in  libro  Sapien- 
tise  scriptum  est :  Os  quod  mentitur,  oeci-  Sap.x.w. 
dit  animam.  Quae  de  mendacio  pernicioso 
inteliigenda  sunl,  quod  fil  intentione  fal- 
lendiatque  nocendi,et  ex  inalignitate  pro- 
cedit.  eslque  Deo  contrarium  et  mortale 
peecatum,  quum  Deus  sil  ipsa  verilas.  Est 
autem  mendacium  orficiosum,  quod  pro 
alicujus  salute  aut  commodo  dicitur.  Et  est 


diendum  affectuose  paralum  ;  et  videbo,  B  mendacium  joeosum,  quod  ex  levitate  pro- 


id  esl,  splendide  conlemplabor,  el  cerlo 
cognoscani,  qitoiiiam  non  Deus  volens  ini- 
quitatem  tu  es  :  imo  oinnis  iniquitas  et 
omnis  impurilas  culpse  displicel  tibi  ;  uec 
vis  eam  effective,  sed  permissive. 

(5)  Neque  habitabit  ju<cta  te  malignus  : 
id  est,  non  erit  libi  conjunetus.  nec  moram 
faciet  prope  te  malignus,  id  esl.  qui  aiiis 
eupit  nocere  :  non  quod  spalio  locoruin 
distabit  a  te,  qui  ubique  es  et  omnia  pe- 
netras;  sed  quia  propter  dissimilitudinem 


cedit.  et  causa  solalii  dicitur.  Fsta  vero  duo 
mendacii  genera   non  sunt  peccata  mor- 
talia,  sed  venialia.    7  Virum  sanguinum, 
id  est  homicidam,  re  vel  affeetu  :  nam  qui 
odit   fratrcm  suuin.  homicida  est,  secun-  \joann.w 
dum  Joannem.  Itaque,  Virum  sanguinum,  ''• 
ct  dolosum,  id  est  bilinguem,  simulatorem, 
falsum  doetorem.  atqiie  hypocritam,  abo- 
ininabitur  Dominus,  despiciens  eum,   et 
expellens  a  consorlio  electorum. 
Deinde  Ecclesia  seu  quilibet  justus  ad 


peecali  reeedit  a  le.  sancto  jusloque  Deo  ;  G  Deum  eonvertens  sermonem,  ail :  Ego  au-       8 


nee  unitur  libi  per  gratiam  in  pra»senti, 
neque  per  gloriam  in  fuluro  :  quemad- 
/j.ssvi.iD,  modum  scriptum  esl.  ToIIatur  impius  ne 
juiiaUix.  yi(jg^t  gloriam  Dei.  Xeque  permanebunt 
injusti  ante  oculos  tuos,  id  est  anle  prse- 
sentiam  majestalis  tuae,  ante  conspectum 
miseralionis  tuae.  Yel  sic  :  Xon  permane- 
bunt  injusli  anle  oeulos  luos,  id  esl,  non 
agnoscenfur  a  le  per  approbationis  noti- 
tiam.  Unde  inferius  dicitur  :  Deleantur 
de  libro  viventium.  Et  alibi  :  Nescio  vos. 


Ps.  LXVIll, 

29. 
MattKxxv, 


tem  in  mulliludine  miscricordio'  tua',  sup- 
ple,  a  prsedietis  pecealis  el  poenis  eripiar, 
in  tua  gratia  perseverabo,  el  bealo  fine 
concludar.  El  hoc  est  verbum  bonae  spei, 
vel  potesl  inlelligi  per  modum  oralionis. 
8  Inlroi/jo  indomum  tuaiii.  id  esl  in  Jeru- 
salem  cceleslem  seu  Iriumphantem  Eeele- 
siam  post  praesenlis  vitae  exsilium,  ut  aedi- 
ficentur  ex  me  muri  Jerusalem  ;  inlerim 
vero  introibo  quolidie  per  affeclum,  cupi- 
ens  dissolvi  et  esse  cum  Chrislo.  Adorabo  PhiUpp.t, 

:  id  est.  in  om-  ''■ 


ii;Luc.xm,  Qculus  aulem  Dei,  esl  inlelleclus  ipsius.  D  ad  lemplum  sanclum  liru, 

''  "''  ■'  ■  ■         ■■         ni  oratione  el  adoratione  dirigam  intentio 


ti  Odisti  Oinnes  qui  operantur  iniquila- 
tem.  Odium.  prout  est  passio  aninia^.  non 
competit  Deo,  nisi  Iransumplive.  quem- 
admodum  ira.  Scd  prout  est  delestalio  vo- 
luntalis  malum  volenlis,  sic  potest  compe- 
tere  Deo  :  et  ita  Deus  odit  male  agentes, 
quia  delestatur  el  abjicit  eos  a  se.  Odit 
aulem  eos  non  ralione  naturae,  sed  culpae. 

Aap.xi,23.  Unde  Sapiens  dicil  :  Diligis  omnia  quae 
sunf,  el  nihil  odisti  eorum  qufe  tecisfi.  Ni- 

ibid.\i\,9.  hilo  minus  in  eodem  libro  habelur  :  Odio 


nem  meani.  ef  figam  desiderium  meum  ad 
eivilatem  ccelestem,  ut  ad  eam  pervenire 
promerear.  Adorabo  autem,  non  infimora- 
le  vagaque  mente,  sed  adorabo  in  timore 
tuo  :  quia  cum  inagna  reverentia  et  in- 
genti  cordis  cusfodia  decel  te,  Dominum 
majeslalis  allissimum,  adorare. 

Denique.  qualenus  ad  praedietam  beali- 
ludinem  tandcm  perducar,  oro  nunc,oDo- 
mine,  i9]Dedu^  me  in  justilia  lua  :  id  est, 


COMMENTARIUM    IN    PSAI.MUM    V.    —    ART.    XX 


438 


da  gratiam  anibulandi  in  via  iccla  per- 
veniendi  ad  te,  ut  sciliccl  Inis  preeceplis 
obediam.ol  in  onini  saiiela  (ipeialionc  hia^ 
legi  obtempercni.  Dciliic  ine  nc  cirem,  nc 
passiones  et  vitia  inteilecluni  olinubilenl 
et  corruam  in  conspectu  adversariornni 
nieornm  :  sed  esto  tu  du.\  ineiis,  oslen- 
deiido  milii  per  illuminalioiiem  Spirilus 
Sancli,  quoinodo  caule  aniiiuicm,  de  vir- 
tute  in  virtutem  proficiam,  atqne  felicilcr 
cursum  meum  consummein.  Propter  ini- 
'  luo  >iiicos  itieos  dirit/c  in  conspcctii  meo  '  viain 
•  mmm  tiuini  *  .■  id  cst,  quia  vides,  o  Doniine  Deus, 
inc  iii  niedio  laiiueoruni  jain  positum,  et 
inimicis  incis,  qui  suiil  caio,  mundus  al- 
que  aeriae  potestates,  undique  circumval- 
laluiii ;  idcirco  dirigc,  id  esl  ponc,et  clare 
inemoriterque  propone,  in  conspeclu  nieo, 
id  est  in  consideratione  intellectus  nici, 
viain  tuam.  id  est  iegem  mandaloruni  lu- 
orum,  ne  unquam  obliviscar  corum  quje 
mihi  mandasti,  et  qu»  tibi  accepfa  sunt. 

10  10  (^uoninm  non  est  in  ore  eoriini,  sci- 
licet  inimicoruni  meoruni,  veritas^seA  do- 
lus.  Cor  eoruni  vanum  est ,  id  est  a  summo 
bono,  ab  incommutabili  Dco,  ab  a>terna 
verilate  aversum,  et  ad  caduca  inaniaqiie 

1 1  conversum.  ; lli  Sepulcrnm  patens  est  gut- 
tur  eorum,  id  est  simiie  aperto  sepulcro, 
in  quo  homo  facile  labitur,  et  ex  quo  cilo 
inficitur.  Sic  giillur  impiorum  se  liabcl, 
quia  morlua  alque  pestilVra  verba  ex  ipso 
procedunt ;  et  sermo  ipsorum  cadere  fa- 
cit,  ac  inficit  innocentes  ac  simplices,  nisi 
Deus  provideal.  Lini/uis  suis  dotosc  aijc- 
bant,  proponendo  mala  sub  specie  boiii.ut 
magis  decipiant. 

Judica  illos  Deus.  Hoc  dicit  Propheta 
seu  quilibet  juslus,  non  optando  vindi- 
ctam,  scd  praenuntiando  veritatem,  vel  con- 
foiinando  sc  diviuic  juslilije.  Ilaque,  Judi- 
ca  illos  Deus,  id  est,  justo  tuo  judicio  eos 
CQnAemaa..  i\i  Decidant  a  coi/itationiljus 
suis  :  id  est,  non  obtineanl  quod  adipisci 
niluntur,  sed  appreliende  aslutos  in  aslu- 
/o6xxxvi.  tia  ipsorum  :  simulalorcs  enim  r^t  callidi 
"•  provocant  irain  I)ei,quemadinodum  in  .lob 

habelur.  Secunduin  muUitudinern  impie- 


A  latum  eorum  expellc  eos  :  id   esl,  sccun- 
<ium  gravitatem  scelerum  suorum  projice 
eos  a  lc  iii  justa  tormenla,  (inalcniis  quaii-  Apoc.wm. 
Iiiin   gloririca^eriinl   sc   in   inaiis,  tanluin  ' 
rccipiant  in  lormentis.  Quoniam  irritave- 
runi  te,  Doniinc,  id  est,  ad  iracundiam  ct 
indignationem  provocaverunt  :  non  quod 
invariabilis  ac  Iranqniilissimus  Dcus  vcra- 
ciler  iiritctur,  ainaricctur,  aul  provocetur, 
sicut  Jcremias  ait  :  Numquid   me  ad  ira- ye,-.  vn.cj. 
cundiam  provocaiit  ?  dicil  Dominus;  nonue 
se  ipsos  in  confnsione  vullus  sui  ;  Dicilur 

B  ergo  Deus  ad  iracundiam  provocari  et  ir- 
rilari  propler  siniililndinem  operis,  qnia 
lanquani  iirilaliis  sc  liabcl,  duin  iinpios 
lerribiliter  torquct.  Et  in  hoc  verbo,  Irri- 
lavci'unl,  notatur  quam  enorme  sit  Deum 
offcnderc,  quamque  horrenduin  sit  in  ma-  j/eOr.x.si. 
nus  Dei  viventis  incidere. 

lo  Bt  hvtcntur  onincs  ijiii  spcranl  in  lc,        12 
id  esl,  in  inleriori  et  sancla  hilarilale  cx- 
sultenl,  qui  totam  spem  suam  fixerunt  in 
tua  clementia.  In  ceternum  c.vsultabunt  : 
quia  nunc  lemporaliler  consolantur  a  le, 

G  et  tandein    regnabunt  in  seternum    apud 
te;  et  habitabis  in  eis  per  caritalem  et  gra- 
liam.   Templum    cnim    Dei    sanctum    est,    i  Cor.  ni, 
quod  eslis  vos,  ail  Aposlolus.  Undc  Salva-  ''' 
lor  dicit  :  Si  quis  diligil   me,  scrinoncni  Jomn.xn. 
ineuin  servabit,et  Pater  meus  diliget  eum; 
ct  ad  enin  venieinus,  et  mansionem  apud 
euin  faciemus. 

[ih]  Et  gloriabuntur  in  le  omne.s  qui  di- 
ligunt  nomen  ^M/o/i.  Caritas  Dei  oliosa  esse 
non  valet,  sed  semper,  ut  potesl,  procedit 
in  actuin   tam  interiorem  quam  exterio- 

D  rein.  Aclus  autem  caritatis  sunt,  dilecto 
bonum  velle,  de  ejus  perfcctione  laetari, 
ejus  beatitudini  congratulari.  Propterea, 
qui  vere  diligit  Deum,  dc  iminensa  ejus 
perfeclionc  summc  kelalur,  ct  cjus  felici- 
tati  cordialiter  conjucundatur  :  et  talis 
gloriatio  esl  divinissima,  ac  Deo  gratissi- 
ina,  suminequc  mcriloria.  Ideo  aulem  di- 
ligenles  te,  Domine,  gloriabunliir  in  te, 
ijuoniam  tii  beriediccs,  id  est,  gratiam  Iri-  13 
bues,  et  copiosa  munera  Aa.\)\%  justo :  inio 
faciem  tuam  ei  ostendes,  in  ciijus  contem- 


436 


COMMENTARIUM   IN    PSALMUM    V. 


ART.    XXI 


platione  totius  lEetitise  pleniliido  consistit: 
Ps.xv,  11.  sicut  postoa  dicilur.Adiniplcbis  me  lcetitia 
joon».xiv,  cum  vultu  tuo.  Unde  in  Evangelio  :  Qui 
^^'  diligit  me,  diligetur  a  Patre  meo ;  et  ego 

diligam  eum,  ct  manifestabo  ei  me  ipsum. 
[Vo)  BoiJiuiC,   ut  ■sciifu   bona'   vohintatis 

tuw  coronasti  nos :  id  est,  o  Domine,  corona- 
iPe/r.  11,9.  sti  nos,  id  est,  genus  rcgium  et  sacerdotale 
Joann.,M.  fecisti  uos,  dando  nobis  poteslatcm  filios 

Dei  fieri,  et  de  adversariis  triumphandi, 

ornando  nos  variis  donis  Spiritus  Sancti, 
Ps.\m,s.  atque  omnia  subjiciendo  sub  pedibus  no- 


A  stris.  (Juomodo  aulem  coronavit  nos,  pan- 
dit,  quum  addit  :  Ut  scuto  bona^  voluntatis 
tu»,  id  est  tegumento  benignissiinse  pie- 
tatis  tuiB.  Quasi  dicat  :  Sic  coronasti  nos, 
id  est,  undique  gratia  tua  ornasti  ac  subli- 
masli  nos,  ac  si  essemus  scuto  quodam 
operti  atque  protecti  :  imo  scuto  bon8e  vo- 
lunlatis  tus,  id  est  ipsamet  bona  scu  pia 
volunlate  tua,  quae  est  nobis  ut  scutum, 
coronasti  nos,  praeveniendo  per  graliam, 
conscrvando  per  misericordiam,et  beatitu- 
dinem  promitlendo  per  consummationem. 


ARTICULUS  XXI 


QUOMODO    PSALMUS    ISTK    QUINTUS    SPF.CIALITER    ET    CONGRUENTER    EXPONI 
POSSIT    DE    l.HRISTO. 


i.i.lC 


PORRO,  quum  titulus  libri  istius  sit  ta- 
lis.  Incipit  libcr  Ilymnorum  Proplietfe 
de  Chrislo,  debeinus  iii  lioc  sacralissimo 
libro  omnia  pio  posse  ad  Christum  refer- 
re.  Potest  ergo  non  solum  hic  psalmus.sed 
etiam  titulus  ejus  convenienter  de  Christo 
c.xponi,  ut  sit  tituli  sensus  :  In  finem  -pro 
ca  qiuv  consequitur  hereditatem,  id  est, 
psalmus  iste  dirigens  nos  in  finem,  id  est 
felicitatem  seternam,  est  pro  ea  quae  con- 
seqnitur  hereditatem,  id  est,  tractat  de 
Christi  humana  natura,  quae  unita  est  hy- 
postatica  unione  Verbo  Dei,  sicque  tam 
specialiter,  tamque  eminenter  consecuta 
est  hereditatem,  id  est  omnium  divino- 
rum  charismalum  plenitudinem  atque  fe- 
licissimam  Dei  fruitionein,  ut  per  eam  to- 
tum  genus  humanum  perducatur  ad  vitam 
beatam  :  quia  de  pleniludiue  ejus  accepi- 
mus  omnes  gratiam  pro  gratia,  sicut  Joan- 
nes  ait. 

Christus  ergo  ralione  humanse  natura? 
orans,  ait  ad  Patrem  seu  totam  T rinitatem, 
vel  ad  se  ipsum,  secundum  quod  Deus 
est  :  Verba  mea  auribus  jjercipe,  Domine. 


B  Quae  sunt  verba,  quae  Christus  a  Deo  ex- 
audiri  precatur,  nisi  orationes  ill»  quas 
pio  membris  suis,  id  est  pro  nobis,  effu- 
dil?  De  quibus  in  Evangelio  .loannis  legi- 
liir  :  Non  pro  mundo  rogo,  sed  pro  his  joann.xm, 
quos  dedisti  mihi  de  mundo.  Non  rogo  ut'„.,  _„ 

^  "  Ibia.  15. 

tollas  eos  de  mundo,  sed  ut  serves  eos  a 
malo.  Et  denuo  :  Pater  sancte,  serva  eos  ibid.w. 
in  nomine  tuo  quos  dedisti  mihi,  ut  sint 
unum,  sicut  et  nos.  Alibi  quoque  ad  Pe- 
trum  :  Ego,  inquit,  rogavi  pro  te,  Petre,  ut  Luc.\\\\,ii. 
non  deficiat  fides  tua.  Rogavi,  inquit,  pro 

C  te,  id  est  pro  tola  Ecclesia.  Unde  rursus 
ad  Patrein  dicit :  Non  pro  his,  scilicet  Apo-  joann.mn, 
stolis,  rogo  tantum,  sed  pro  eis  qui  cre- ""'■''"'■ 
diluri  sunt  per  verbum  eorum  in  ine,  ut 
omnes  unum  sint,  sieut  tu,  Paler,  in  ine, 
et  ego  in  te,  ut  omnes  sint  consummati 
in  unum.  Insuper  addit  :  Intctligc  clamo- 
rcni  mcum.  Quis  est  iste  clamor  Filii  Dei, 
quem  cupit  a  Patre  intelligi  ?  nisi  oratio 
quain   pendens   in  eruce  emisit,  dum   di- 
xit,  Pater,  ignosee  illis,  quia  nesciunt  quid  Zuc.  xxm, 
faciunl;  et  iterum,  quando  clamans  voce  *' 

D  inagna,  dixit,  Pater,  in  inanus  tuas  coin-  ibid.u. 


COMMENTARILM    IN   PSAI.MUM    V.    —    ART.    XXI 


437 


ilatlh. it 

9,  10. 


Mallh.  III 
IT:nii,  5. 


joann.KK.  mcndo  spiriluni  meiim:  el  rursus.Silio.id  A 
est,  hominum  salulem  desidero. 

3  I)Uc»(ie  voci  oratioiiis  mca',  /?t'x  mcus: 
omnium  quidem  rex,  sed  specialiler  rex 
meus,  quoniam  ila  rexisti  me  Fiiium  tuum 
incarnatum,  quod  nunqiiani  pcccavi.  nun- 
qnam  a  via  recta  crravi,  nunquam  impcr- 
feete  me  habui ;  e(  Betis  meus  :  omniuni 
quidcm  Ueus.  sed  singularilcr  Dcus  meus, 
quoniam  ego  solus.  in  quanlum  sum  ho- 
mo,  magis  te  diligo,  magisque  colo  ac  ve- 
neror.  quam  omncs  simul  intcliectuales 
crcaturfe.  B 

4  Quoniam  ad  te  orabo ,  Domine .  Hoc  com- 
petit  Christo.  quoniam  diabolo  dicenti, 
Hspc  omnia  tibi  dabo.  si  procidcns  adora- 
veris  me.  ipsc  rcspondit  :  Yade  retro,  Sa- 

fleu/.vi.ia.  tana  :  Dominum  Deum  tuum  adorabis,  et 
illi  soli  servies.  Mane  exaudies  vocem 
meam.iA  est  cito.Quomodo  enim  Filio  suo 
carissimo,  in  quo  sibi  complacuit,  aliquid 
denegaret  Pater  ccelestis  ?  Manc  adstabo 
tlbi,  e(  videbo,  qiioniain  non  Dcus  volcns 
inir/i/ifatem  tu  es.  Mane,  id  est  primo  om- 
nium  et  anfe  omnem  aliam  occupatio-  G 
neni  :   adstabo  tibi  :  quemadinoduni  scri- 

/*irf.vi,33.  pttim  est,  Primum  quferile  regnum  Dei  et 
justitiam  ejus.  Istud  Christo  specialissime 

Aei.x.ii.  competit,  quoniam  ipse  a  Deo  constitutus 
est  justorum  impiorumquc  judex.  Et  ideo 
adstat  Deo  tanquam  ex  ejus  commissione 
judicans.  et  ejus  justitifp  summc  concor- 
dans,  voluntatiquc  ejus  seinper  plcne  con- 
sentiens  :  et  ita  videt,  id  est,  clare  co- 
gnoscit,  quoniam  Deus  qui  est  judex  pcr 
6  auctoritatem,  non  vult  iniquitatem.  Xcq/'e 
kahitabit  juxta  te  maliginis,eXc.()vLV\m(\\\c  D 
sit  ita.  ideo.  o  Deus  Pater.  judicabo  sicut 
te  sentire  cognosco,  separando  bonos  a 
malis :  ct  bonos  in  palatio  glorise  tuae  re- 
colligam,  malos  autcm  in  ignem  aeternum 
projiciam. 
8  Eijoautcm  in  mullituitine  misericordio' 

/««'.•  id  est.  egoFilius  tuus  magna  et  multa 
/>».  XX.  i.  misericordia  tua  praeventus  sum,  in  quan- 
lum  homo  :  quoniam  sola  divina  dignalio- 
ne  el  miscricordia  unila  csl  humanilas  mca 
Vcrbo  tuo,omni  gratia  adimplcta,  sinc  prse- 


itnllh.Tiw. 
3i,  33,  46. 


viis  merilis  ab  onini  culpa  prseservata,  et 

in  omni  bono  complcla.  Mcrito  crgo  dico 

me  esse  in  multitiidinc  misericordiae  tuae. 

Introibo  in  domiim  /Mfl»(,  scilicet  in  die  as- 

censionis.  quando  reversus  sum  in  domum 

ccplcslein.  Vcl.  In  domum  tuam.  id  esl  in 

lemplum  libi  in  Jcrusalcm  consccratum  : 

in  quoChrislus  praedicavit  atque  miracula 

fecit.  et  de  quo  vcndenles  et  emcntes  eje-  siaiih.xv. 

cit,  diccns,  Domiis   mca  domus  orationis  '"'  "' 

vocabitur.  Iii  hoc  cnim  tcmplum  Dominum 

Christum  fuissc  introiluium.  .\gg8eus  pro- 

phcta    ita    prfedixil   :  Veniet    Desideratus  Agg.u.s. 

cunctis  gentibus,  et  implebo  domum  is- 

tam  gloria.  dicit  Dominus.  In  hoc  quoque 

teniplo  Christus  adoravil    in    timorc    Do- 

mini  :  quia  replevit  eum  spiritus  timoris    /«.  xi,  3. 

Domini.  juxla  Isaise  oraculum.  Dc  Christo 

ctiam   ad  dextcram   Patris  jam  residente 

ail  .\postolus.  quia  interpellat  pro  nobis.    i?om.  vm. 

Domine,  dcduc  me  in  ju,stitia  tua.  ila.nc  ^*' 
orationem  facit  Christus  pro  corpore  suo 
mystico.  quod  est  Ecclesia.  Ipsc  enini  non 
oravit  duci  in  via  Dei.  quia  confirmatus 
erat  in  bono,  ncque  mereri  poluit  sibi, 
neque  proficere,  quoniam  comprchensor 
fuit  perfectus.  Oravit  tamen  intcrdum  pro 
se,  scilicet  pro  corporis  sui  glorificatione, 
vel  aliquo  simili. 

Cetera  hujus  psalmi  patent  ex  dictis  in 
praecedenti  explanatione. 

Quomodo  autem  hic  psalmus  moraliter     sensus 
possit  exponi.  jam  satis  ostensum  est.  nec  '°°^^- 
est  difficultas  in  hoc.  Docemur  vero  ex 
psalmo  isto.  quatenus  cum  magna  attcn- 
tione  oremus.   Qualiter  enim  Dco  dicere 
possumus.  Verba  mca  auribus  percipc.  Do- 
mine.  si  nos  ipsi  non  percipiamus  auribus 
cordis  quid  loquamur  ?  Et  quomodo  dici- 
miis  ei.  IntcIIige  clamorem  meum.  si  non 
mentaliter,  sed  vocaliter  solum  clamamus? 
Denique,  quid  apparcnfije  habet.  ut  Deus 
voci  orationis  nostra"  inlcndat.  si  nos  ipsi 
inaltenli  ac  vagi  corde  fuerimus?  Et  ideo 
scriptum  est  :  Ante  orationem   praepara     j.:ccii. 
animam   tuam.   et   noli  csse  qiiasi   homo  "'"• -'■ 
tenlans  Dcuin.  Docct  cnim   nos  hic   psal- 
mus  diligcnter  pensare,  quam  cnorme  at- 


438 


COMMENTAniUM   IN   PSALMUM    VI. 


—    ART.    XXII 


que  daninabile  sit  Deo  non  oijedire.  nec  A 
5<ip.xiv,  9.  juste   conversari,   eo  quod   Deus   impios 
MadKwy.  odio  habcat.  et  spternaliter  separet  eos  a 
*'■  se.   tradens    eos   cTlernis   snppliciis.  Pos- 

trenio,  docemiir  in   Deo  sperare,   speran- 

do  Ifftari.  Itelando  ililigere,  diligendo  qui- 

escere.' 


PI\EC,AT10. 

Uex  et  Deus  noster.  deduc  nos  in  justi- 
lia  tua  propter  inimicos  nostros,  et  dirige 
in  conspectu  tuo  viani  nostram  :  ut  in  no- 
bis  scuto  bona^  voluntatis  tu»  coronatis, 
in  selernuni  exsultes  et  habites. 


ARTICULUS  XXII 


EXPLA.NATIO  SEXTI  PSALMI  :  DOMl.NE,  .\E  IN  FURORE.  ETC. 


Pr.escriritur  autem  psahno  huic  tituhis 
iste  :  Iii  finem,  psalmus  David,  pro  octa- 
va.  Gujus  sensus  est  :  Psalmus  iste  a  san- 
clo  David  compositus  est,  el  dirigit  nos  in 
finem  seu  Chrislum.  qui  est  terminus  pe- 
regrinationis  nnstrff  :  pro  octava,  id  est, 
scriptus  ac  editus  est  timore  extremi  judi- 
cii,  quod  fiel  in  die  novissimo,  quse  vo- 
catur  octava.  quoniam  sequitur  tempus 
Sceculi  hujus,  quod  septem  diebus  evolvi- 
tur.  Denique  verba  sunt  signa  eorum  qua) 
versantur  in  mente.  Unde  secundum  di- 
versas  animae  affectiones,  et  diversa  for- 
mantur  verba  orationis  ac  laudis.  Interdum 
enim  afficitur  anima  vehementi  timore, 
interdum  ardenli  amore,  interdum  dele- 
ctatione  insolita,  interdum  vero  ingenti 
tristitia  :  et  secundum  hoc  variantur  ser- 
mones  forinsecus.  Clarum  est  quoque,  ex 
vehementiori  affectu  verba  affectuosiora 
procedere. 

1G1TUR  anima  fidelis  ac  timorata  deli- 
quisse  se  pensans,  atque  futuri  judicii 
districtionem  considerans,  quasi  vehemen- 
ter  perterrita,  ct  Judicem  suum  interim 
mitigare  affectans,  talem  precem  effun- 
dit  :  l  Domine,  inquit,  ne  in  furore  tuo 
arguas  me  :  id  esl,  o  Domine.  ne  ita  in 
prsesenti  vita  relinquas  me  impoeniten- 
tem.  inemendatum,incastigatum,ut  in  die 


B  judicii  arguas  me  in  furore  tuo,  id  est 
secundum  districtissimum  zelum  justitise 
tuff.  ([uando  jani  popnitentia'  locus  non 
erit,  nec  misericDrdia  miseris  fiet,  sed  sum- 
ma  juslilia  omnibus  impendetur.  Et  ideo 
tunc  quasi  furiosus.  quantum  ad  repro- 
bos,  apparebis  per  examinis  districtionem 
sive  asperitatem,et  supplicii  acerbitatem  : 
et  iste  effectus  tuje  justitije,  furor  vocalur. 
Sed  modo  da  gratiam  deplangendi  pecca- 
ta,  vitandi  pericula,  faciendi  opera  virtuo- 
sa,  ne  tunc  in  furore  tuo  arguas  me.  Non 

C  enim  bis  vindicabis  in  id  ipsum.  Neque  sahumt, 
in  ira  tua  corripias  me  :  id  est,  nec  ita  "• 
modo  permittas  me  indulfum  pcenitentiae 
tempus  negligere,  ut  in  hora  particularis 
judicii  mei,  quando  scilicet  anima  mea 
egredietur  a  corpore,  et  tuo  tribunali  pr»- 
sentanda  est,  corripias  me  in  ira  tua,  id 
est  in  severitate  ffquitatis  divinje,condem- 
nando  animam  meam  in  infernum,  donec 
in  die  novissimo  corpori  reunita,  simul 
cuni  illo  sorliatur  duplicem  pcenam.  Du- 
plex  constat  esse  judicium,  scilicet  uni- 

D  versale.  quod  fiet  in  fine  saeculi,  quando 
omnes  liomines  simul  judicabuntur.  .\iiud 
est  judicium  parliculare,  quo  singuli  judi- 
cantur,  quum  moriuntur.  Universale  au- 
tem  judicium  lerribilius  est  particulari  ju- 
dicio.  quia  in  illo  anima  et  corpus  simul 
damnabuntur,  et  judex  tunc  terribilior  ap- 


COMME.NTARllM    l.N    PSALMU.M    VI. 


AHT.    XXII 


439 


1  Pelr.  IV,  8. 


Job  X,  20, 
21. 


Jer.\,U. 


II  Cor.  III. 
5. 

Jobw,^. 


parcbit  :  niiillaqiie  alia  eninf  qua'  illnd  A 
jmiiciiini  lionibilissininni  laoiciit,  nl  ai- 
dens  mundns,  hians  infernus,  daMiiones 
accusantcs.  angeli  adstantes,  coram  omni- 
bus  angelis,  lioniinibus,  atque  daMiionibus 
accusari,  reprobari,  confnndi,  damnari  : 
quoniam  singulorum  peccala  singulis  in- 
nolescent,  ut  omnes  cognoscant  judicem 
esse  juslissimum.  Unde  fnror,  qui  sonat 
aiiquid  majus  quam  ira,  ad  universalc  ju- 
dicium  pertinet;ira  vero,  ad  particulare 
judicium. 

Polest  ctiam  aliter  explanari  quod  dici-  B 
tur,  ut  sit  sensus  :  Domine,  ne  in  furorc 
tuo  arguas  me,  id  est,  ne  in  Beternum  con- 
demncs  me  ;  neque  in  ira  lua  corripias 
me,  id  est,  neque  in  purgatorio  torqueas 
me  :  sed  nunc  quotidie  purga  me  paterna- 
liter  corrigendo.dulciter  inliammando  me 
tuo  sancto  amore,  quoniam  caritas  operit 
multitudinem  peccatornm  ;  et  secnndum 
mansuctndinem  luani  fac  meeum.  Ideo 
enim  sanctus  Job  orat  :  Dimitte  me.Domi- 
nc,  ut  plangam  paululum  dolorem  meum, 
antequam  vadam,  el  non  revertar,  ad  ter-  C 
ram  tenebrosam  et  operlam  mortis  caligi- 
ne.Jeremias  insuper  fulnri  jndicii  furorem 
se  ferre  non  posse  perpendens,  sic  orat  : 
Corripe  me.  Uomine,  vernmlamen  in  ju- 
dicio  et  non  in  furore  tuo,  ne  forte  ad 
nihilum  redigas  me. 

Peccator  ergo  vere  poenitens,  et  de  se 
Deo  respondere  ac  satisfacere  non  posse 
adspiciens,  oret,  et  dicat  quod  sequitur  : 
(1  Mi serere  mci,  Dominc,  com^A^xenAo  mi- 
serise  me^e,  id  est  per  modum  compatientis 
te  habendo,  videlicet  succurrendo  mihi  in  D 
omni  angustia  et  indigentia;  quoniani  in- 
firmus  s/im,  quia  ex  me  ipso  nil  possum. 
sed  tota  sufficientia  mea  ex  te  est,ex  gratia 
lua  dependet,  ex  misericordia  tua  emanat. 
Infirmus  sum.  non  possuni  tibi  responde- 
re  unum  pro  mille  ;  non  possnm,  imo  nec 
oplo  resistere  vultui  luo  :  et  idco  sana  mc, 
Domine,  id  est.  a  peccatis  qua;  sunt  vul- 
ncra  anim;p  me;e.  purga  el  eripe  me.  non 
soluin  culpam,  sed  ctiam  pcenam  relaxan- 
do  ;  quoniam  conlurbata  sunl  ossa  mea. 


id  est,  virtules  animrr  mea^  concussa"  et 
inota>  snnl.  Adversilales  nainque,  passio- 
nes  el  vilia.  aclum  virlutnni  frequenter 
impediiiiil  alque  commacnlaiil.  alqne  pcr  • 
lioc  ipsi  liabitiis  virtuosi  debililaiilur.  Kt 
ideo  propter  admixtionem  imperfeclionnm 
nostrarum  cum  aclu  virtnlum.  omnes  no-  /».i.xiv,f.. 
stra?  justitiffi  sunt  tanquam  pannus  men- 
slruata'.  Unde  ad  lemovendum  impedi- 
menta  virtutum,  indigemus  donis  Spiritus 
Sancti,  quae  a  virtutibus  distinguunlur,  et 
in  adjutorium  earum  prsestantur. 

5  £V  auima  mca  turbata  cst  valile,  sci-  4 
licet  recordatione  prseterilorum  malorum, 
consideratione  fnlnrarum  pwnaruni,  con- 
templatione  divina>  juslitia\  et  propter 
difficultatem  perveniendi  ad  veram  per- 
fectionem,  quani  vehementer  desiderat. 
Scd  tit.  Dominc,  usquequo  i"  id  est,  quam- 
diu  in  tanta  tribulatione  relinquis  me  ? 
quousque  non  subvenis  exaudiendo,  et 
desideratam  gratia>  pleniludinem  infun- 
dendo  ? 

i  Convertere,  Domine,  id  est,  converte  5 
me  ad  te ;  vel,  Convertere,  ut  qui  grati- 
am  subtrahendo  propter  peccata  mea  re- 
cessisti  a  me,  per  gratiae  infusionem  re- 
vertaris  ad  me ;  convertere  ab  ultione  ad 
indulgenliam,  a  rigore  justitia?  ad  suavila- 
tem  clementiae ;  et  eripe  animam  meam, 
ab  omni  periculo,  a  sterilitate  et  tsedio 
proficiendi  in  bonis,  et  a  turbatione  prae- 
missa.  Salvum  mc  fac,  nunc  per  gratiam, 
et  in  futuro  per  gloriam  :  et  hoc  non  pro- 
pter  meam  justitiam.  sed  propter  miseri- 
cordiam  tuam.  Scio  enim,  o  Domine,  te 
per  sanctum  Ezechielem  dixisse  :  Non  pro-  Ezech. 
pter  vos  ego  faciam.  dicit  Dominus.  no-  ""^*'  " 
tum  sit  vobis,  sed  propter  nomen  saneturn 
meum. 

5  Quoniam  non  cst  in  morte  qui  mcmor  6 
sit  tui :  id  est,  nullus  in  peccato  mortali 
exsislens,  memor  est  lui  memoria  merito- 
ria  :  ct  ideo  peto  gratiam  mihi  infnndi.  ut 
opera  mea  meritoria  fiant.  A'el,  Non  est  in 
morte,  id  cst  post  mortem.  qiii  memor  sit 
lui  memoria  salulari  :  et  hoc  vcrum  est 
dc  his  qui  sinc  caritale  et  gratia  niorlui 


440 


COMMENTARIUM   IN   PSALMl.M    VI. 


AUT.    XXII 


10 


sunt.Nani  qiii  in  purgatorio  siint,  Dci  sunt 
memores  :  alias  non  sperarent  liberari  a 
p(Pnis./«  iiifcriio  autem  quis  coiifi/ebitii)- 
titii  s'  quasi  (licat.  Nullus  :  quoniam  nec 
confessio  laiidis  divina'.,  neque  confessio 
propria'  culpa'  in  inferno  invcnitur.  His 
JEccie.1%,  consonat  autein  quod  Saloinon  ait  :  Quod- 
cumque  potest  facere  manus  tua,  instan- 
ter  opcrare  :  quia  nec  opus,  nec  ratio,  nec 
sapientia.  iicc  scientia  crunt  apud  inferos, 
quo  tu  properas. 

Hucusque  beatissiinus  David  in  perso- 
na  veraciler  pcenitentis  loquens,  ostendit 
quomodo  a  peccalore  poenitentiam  agente 
orandus  sit  Judex  coelestis.  Xunc  insuper 
proprio  exemplo  docet  quid  poenitens  age- 
re  debeat,  ul  non  solum  verbo,  sed  etiam 
opere  Deum  conciliet.  Ait  enim  : 
7  i6i Laboravi  in  gemitu  meo  :  id  est,  sic 

intprius  de  peccalis  meis  conlritus  sum, 
quod  exteriores  pffnitentia»  actus  et  satis- 
factionis  labores  non  omisi,  sed  flendo, 
alistinendo,  sacris  vigiliis  insistendo,  me 
ipsum  afflixi.  Peccalum  namque.quoniam 
delectationem  fiabet  annexam,  per  labo- 
rem  cui  adjuncta  esl  qua^dam  affliclio. 
indulgetur.  Hoc  quoque  quod  dicilur.  La- 
boravi  in  gemitu  meo,  de  interiori  labore 
accipi  potest,  iino  interior  labor  exleri- 
orein  excedit,  sicut  et  dolor  interior  ex- 
teriorem.  Sic  igitur,  Laboravi  in  gemitu 
meo,  id  est,  in  interiori  cordis  tristitia  la- 
boravi,  inlerius  meditando,  me  ipsum  sper- 
nendo,  Deum  mentaliter  exorando.  Nam, 
ul  ait  Agathon  anachoreta,  Non  est  labor 
tam  grandis,  ut  Deum  inlente  orare.  La- 
boriosum  est  enim  cor  diu  servare  in  sum- 
mo,  propler  fragilitatem  et  inslabilitalem 
mentis  humanfe. 

Lavoho  pcr  singulas  noctcs  lectum  meum. 
Qui  hoc  ad  litteram  posset  implere,  vere 
poenitens  probaretur  ;  nec  videtur  impos- 
sibile  hoc  ipsiim  litleraliler  adimplere,  si 
sane  intelligalur,  ut  sit  sensus  :  Lavaboper 
singulas  noctes,  id  est  aliquo  tempore  sin- 
guiaruin  noctiiiin.  lectuin  ineum,  id  esl 
aliquam  parlein  lecti,  sic  quod  prae  abun- 
dantia  lacrimarum  noii  tanluin  facies  mea. 


A  sed  eliain  pars  lecti  vultui  proxima  hu- 
mectetur.  Debet  enim  se  homo  in  lecto 
quasi  in  tumulo  ponere,  et  peccalorum 
suorum  ac  inorlis  alqiie  divini  judicii  rc- 
cordari  ;  sicque  adspirare  ad  Deum,  el 
vultum  et  leclum  sanctis  lacrimis  lavare  : 
et  ideo  additur,  lacriinis  meis  stratum 
meiiin  rigabo  :  et  hoc  est  explanatio  ejus 
quod  dictiim  est.  Possumus  tamen  per  no- 
ctes,  intelligere  peccata;et  per  lectuin, 
conscientiam  seu  delectationem  malam;  ct 
per  stratum,  consueludinem  pravam.  Ut 

B  sit  sensus  :  Lavabo,  seu  mundabo,  per  siii- 
i/ulas  noctes,i(\  est  per  singula  vilia,  ge- 
mendo  pro  singulis  memoriae  occurrenti- 
bus  et  magis  ponderandis,  lectum  meum,  id 
est  conscienliani  meam,  ea  abjiciendo  de 
quibus  remorsum  conscientice  habeo;  vel, 
Lectum  meum,  id  est  delectationem  ma- 
lam,  in  qua  lanquam  in  lecto  proslratus 
jacui  et  quievi.  Hanc  lavabo,  pro  ea  me  ip- 
sum  castigando,  atque  ab  ea  me  de  cetero 
subtrahendo.  Strafum  mcum,  id  cst  con- 
sueludinem  pessimam, /«c>-i'j««  mcis  riga- 

C  bo,  id  est,  copiose  deplangam,  nec  cessabo 
donec  ipsam  funditus  exstirpavero,  habi- 
lumque  virlutis  ei  oppositum  adeplus  ex- 
stilero  :  quiid  ulique  magno  et  longo  eget 
labore. 

(7)  Turhatus  est  a  furore  oculus  meus:  id  8 
est,  consideratio  mentis  meae  turbata  est, 
conciissa  seu  perterrita,  a  furore,  id  est  a 
districlione  judicii  Dei.seu  propler  gravem 
vindictam  divinje  justitiee.  Yel  sic  :  Turba- 
tus  est  a  furore  oculus  meus,  id  est,  inlel- 
lectus  meus  inquietatus  est  et  intranquil- 

D  lus  effectus  a  furore.  id  est  ex  vehementi 
ira  seu  indignalione.  quam  concepi  con- 
tra  me  ipsum,  propter  enormitalem  pec- 
catorum  meoriim.  Passiones  quippe  quam- 
vis  sint  bonce  et  sponle  assumptee,  solent 
famen  rationem  aliqualiter  perturbare,  se- 
CMndumThomam  in  prinia  secundee.  Hujus  Thora  1,2, 
vero  turbalionis  causa  subjungilur  :  /;;.  q- -- «"i  ii<^ 

•^        o  luccps. 

vetcravi,  id  est,aniino  vefus  factus  sum,  et   £re*r.viii, 
prope    interitiim    factus,    in  vitiis   jacens  '  ' 
sordidus,  et  a  spiriluali  juventute,  quae  est 
reformatio  inentis  per  gratiam,  elongatus: 


COMMK.NTAniUM    IN    PSALMIM    VI. 


Anr.  xxii 


441 


et  hoc,  hitcr  omnrs  ininiicos  inros,  id  csl 
iiittT  omnes  qui  ine  a  summo  bono  eonaii- 
lur  aveitere,  qiii  siinl  niundus,  diabolus, 
vitia.  et  concupiseenti;p  carnis.  Inter  hos 
inveteravi.ipsorum  siiggestionibiis  consen- 
tiendo,  alque  ipsorum  operibus  me  con- 
forniando.  Non  acquievi  divino  Apostolo 
Co/<ws.iir.  exhortanti  :  E.xspoliate  veterem  hoininem 
'''**•  cum  actibus  suis,  el  induite  novtim,  qui 
secundiim  Deuni  creatus  est,  qui  renova- 
tur  de  die  in  diem  in  agnitione  ejus  qui 
creavil  eum. 

Nnnc  autem  obedire  cupio  ei  qui  ail, 
/lom.xiH,  Abjiciamus  opera  tenebrarum  :  et  ergo, 
'"'  „  S  Discedile  a  mc,  id  est.  nolile  me  ad 
peccandum  indiicere  ;  discedile  consilio. 
simiiiludine,  vila.  afrectu,  onvics  <jui ope- 
ramiiii  iniquilateiii :  q\\\  mecum  poenitere 
non  vultis.  Nolo  enim  vestro  consenlire 
consilio,  nolo  vobis  similis  esse,  nolo  imi- 
tari  vestram  vitam  neque  affectiim.Et  hoc 
ideo.  quoniani  cxaudicit  Dominus  vocem 
ftetus  mei,  id  est  interiorem  affeclum,  ex 
quo  vox  et  fletus  oriuntur,  et  propter 
quem  exaudiri  dicuntiir.Non  enim  clamor, 
sed  amor,  non  fletus  oculi,  sed  cordis  con- 
tritio,  penetrant  coelos,  et  in  aures  Dei 
introeunt. 

Deniijue  hane  siiam  exauditionem  bis 
repetil,  ad  ostendendum  quam  gratus  sit 
Deo,  quamque  jucundus  in  Domino  pro 

10  beneficiis  ejus,  Ait  enim  :  !l  E.raudivii 
Doniinus  deprecationein  ineam,  indulgen- 
tiam  donans  ;  Dominus  orationem  meam 
.««ee/iiV,  gratiam  pra-stans.  Nunquam  eniin 
peccalum  mortal'»  dimitlitiir,  nisi  simul 
gralia  gratum  faciens  infundatur. 

Sed  quoniam  pi.T  amorosaeque  mentis 
est,ut  eamdem  graliam  aliis  optet  ac  oret, 
quam  sibi  divinitus  datam  cognoscit,  id- 
circo  pro  aliis  orans  veraciter  popnilens, 

11  10  Eruhescnni,  inquit,  id  est,  de  inalis 
cuipse  verecundentur,  et  conturbenlur  ve- 
hcmenter  ea  conturbatione,  qua  ego  fur- 
batus  sum,  sciiicel  commotione  ad  l)onum, 
omnes  inimici  mei,  id  est,  qui  me  odiunl, 
qiiia  me  a  Dco  avertere  cupiiint ;  sed  ego 
diligo  eos  propler  bonum  natiirEe,  quo  bea- 


A  tiliidinis  sunt  capaces  :  nisi  enim  dilige- 
rein  cos  et  essent  amiei  mei,  neqiiaquam 
orarem  pro  eis.  Convertantur  a  vanis  at- 
qiie  caducis  ad  vcnim  et  incommiitabile 
bonuin,  et  crubescant.  Hepetitio  veriii,  est 
affectionis  indicium.  Erubescant  igilur  val- 
dc  velocitcr,  quia  periciilum  est  in  mora, 
Unde  scriptum  est  :  Non  tardes  convcrti  Eccu.s.i, 
ad  [)ominiim.  et  ne  differas  de  die  in  diem,  ' 
el  dicas,  Miseratio  Dei  inagna  est  :  subito 
enim  veniet  ira  ejus,  et  in  die  qua  non 
speras,  disperdet  te. 

B      Poslremo  certum  est,  psalmum  hunc  ail    Kxpositio 

, .  •     1      rx       •  j  *  littoralis 

litteram  posse  exponi  de  David,  quoniam  aiiadeDa- 
ipse  non  snliim  peccator  ac  poenitens  fuil,  "''• 
sed  magna  quoque  peccata  commisit,  et 
omnium  poenitentium  spes  atque  exem- 
plar  effectiis  est.efficacissime  pn^nitendo, 
plenissimam  indiilgentiam  consequendo, 
et  excellentissimam  gratiam  acquirendo. 
Creditur  etiam  frequenter  ad  litteram  im- 
plevisse  quod  diclum  est  :  Laboravi  in 
gemitu  meo  ;  lavabo  per  singulas  noctes 
lectiim    meum.    Si    igitur   sic  intelligere- 

C  tur  <le  David,  liinc  allegorice  exponeretur 
de  quolibet  efficaciter  poenitente,  sicut 
et  modo  expositus  est,  Sed  quoniam  ex- 
positiones  istae  non  differunt,  nisi  quod 
una  docet  quid  sit  factum,  alia  quid  sit 
faciendum,  idcirco  unica  ista  exposilio 
sufficit. 

Est  aiilcm  hic  psalmtis  primiis  intcr  poe- 
nitentialcs  psalmos  :  qui  omnes  cum  sum- 
ma  diligentia  perscrutandi  et  intelligendi 
atquc  legendi  sunt,  quia  in  eis  tanqiiam  in 
libro  ac  speculo  docetur  peccator  se  ipsiim 

D  respicere,  peccatorum  suorum  enormilalem 
pensare,  divintim  jtidieitim  formidare,  de- 
votissimas  quoquc  cl  affecluosissimas.imo 
et  efficacissimas  orationes  ad  Dominum 
fiindere.qufe  cito  exaudiri  merentur.  si  ta- 
men  ciim  gustu  cordis  ac  prfccordiali  con- 
trilione  fundanlur.  Considera  ergo,  o  pec- 
calor  ac  poenitens,  sanctiim  David  ;  labora 
ciim  eo  in  gcmitu  cordis  tui ;  non  des  re- 
qtiiem  libi,  donec  reconcilies  libi  .Iiidiccm 
Ititiin  ;  lava  per  singiilas  nocles  leclum 
tuum,  quemadmodum  Jeremias  desiderat, 


442 


COMMENTARltM   IN   PSALMUM    VII.    —   ART.    XXIII 


/er..xiv,i:.  Deducanl,  inquiens,  oculi  nici  lacrimas 
per  diem  et  noctem,  et  non  taceant.  Undo 

;o6ni.  2*.  et  sanctns  Job  ait  :  .\nlequam  comedam, 
suspiro  ;  et  quasi  inundantis  aquse  sic  i'u- 
gitus  meus.  Non  tanliim  emundat  et  ornat 
candidissimum  pannum  e.x  incuria  macii- 
lalum  lolio  aqiise,  quanlum  purgat  cl  or- 
nat  rationalem  animam  poenilentialis  pro- 
tusio  lacrimarum. 


.\  PRECATIO. 

Piissimam  clcmentiam  tuam.  omnipo- 
lens  Deus.  supplicitcr  imploramus  :  ut 
qui  assiduis  excessibus  te  offendimus, 
non  in  furore  tuo  arguas,  neque  in  ira  lua 
corripias  :  sed  convcrte  et  ab  ffterna  dam- 
nalione  eripeanimas  nostras,et  salvos  nos 
fac  propter  misericordiam  tuam. 


ARTICULUS   XXIII 


EXPLA.NATIO    I.ITTERALIS    SEPTIMI    PSALMI    :    DOMI.NE    DEUS    MEUS,    I.\    TE    SPERAVI. 


II  Reg.  XV 
14,  16,  3i 
36:  xvji,  7 
21. 


Ibid.  xvip 
1-4. 


/urfiMxin, 
17. 


Pr.epo.mtur  demum  psalmo  huic  liic  li- 
tulus  :  In  finem,  psalnius  David,  qucni 
cantavil  Domino  pro  cerbis  Chtisi  fllii  Jc- 
mini.  Tilulus  iste  variis  modis  exponitur, 
secundiim  quod  psalmus  iste  diversimo- 
de  e.xplanalur.  Secundum  lilteralem  crgo 
inlelligentiam  psalmi  istius,  sensus  tituli 
facilis  esl.  Legilur  enim  in  libro  Regum, 
qucmadmodum  David  persecutionem  .\bsa- 
lon  fugiens,  remisil  amicum  suuni  Chusi 
ad  Absalon,  quatcnus  ejus  consilia  exphv 
raret,  el  regi  David  conlinuo  nuntiaret  : 
quod  et  factum  esl.  Ilaque,  verboriim  oc- 
casione  quae  Chusi  inlimaveral  David.  edi- 
dit  sanctus  David  Iniuc  psalmum.Oui  licel 
convenicnlius  exponalur  de  re  significala, 
quam  de  significanle  figura.  potest  lamen 
exponi  de  ipsa  re  gesla  ac  significante. 
Unde  sic  primo  exponendus  est,  sed  bre- 
viter  valde  atque  cursorie,  eo  quod  talis 
expositio  sit  ininus  frucluosa  seu  dulcis, 
et  devolioribus  fratribus  parum  suavis  ac 
placens. 

DAVID  igitur  ab  insidiis,  quas  sibi  .\b- 
saion  ex  consilio  Achitophel  praepara- 
vil,  cupiens  liberari.  sic  orat  :  I  Domine 
Deus  mcus,  in  le  speravi :  el  ila  quodam- 
modo  merui  exaudiri,  quoniam  scio  quod 
non  deseris  sperantes  in  te  :  propter  quod 


B  fiducialiter  ad  te  confugio  et  exoro ;  sal- 
vum  me  fac  ex  omnibus persequciilibus  me, 
cl  libera  me ;  2i  Nequando ,  id  est  ne  un-  3 
quam  seu  aliquo  tempore,  inimicus  meus 
rapial  animam  meam.id  est.exstinguat  vi- 
tani  meam,  ul  Jeo,  qui  animalia  mansueta 
occidit  :  ne,  inquam,  sic  rapiat,  dum  non 
csl  qui  redimal,  ncquc  qui  salviim  facial,\A 
esl,  quia  non  est  qui  redimat  et  salvet, 
nisi  tu  redimas,  salvumque  facias. 

Consequenter  excusat  se  David  a  pecca- 
lo,  quod  adversarii  sui  ei  impingel)ant,  as- 

C  serenles  se  jusle  persequi  eum,  quemad- 
modum  in  expositione  lertii  psalmi  plenius  />«.  m,  2. 
dictum  est.   Ait   igitur  :    0  Dominc  Deus       i 
meus,  si  feci  istud,  quod  mihi  imponitur, 
el   si  esl  iniquitas   in    manibus  7neis,  de 
qua  jam  non  sum  contritus  ;   4  si  reddidi       5 
rclribuentibus  mihi  mala,  id  est,  si  reddi- 
di  malum  pro  malo  :  si,  inquam,  aliquod 
hiirum  in  me  est,  decidam  merito,  id  est, 
jusle  cadam  et  vincar,  ab  inimicis  meis  ina- 
nis,  id  est  vanus  et  a  gratia  vacuus.  David 
enim  puerum  Absalon  servari  praecepit,  ne  wReg.^mi, 

D  occidcretur.  et  Sauli  aliisque  suis  eemulis 
benefecit.  Denique  clarius  islud  prosequi- 
tur  :  \9'Persequalur  inimicus meus,  scilicet 
Absalon  et  omnis  ei  adhserens,  animam 
mcam,  et  comprehcndal,  id  est,  me  ipsum 
vel  vitam  meam  corporalem  exstinguat, 


1  fley.xxiv, 
4-8;  XXVI.  7- 
13,  ctalibi. 

6 


COMMENTABIUM    IN    PSALMUM    VII. 


ART.    XXIII 


443 


Exod. 


\lRetj.  w 
ct  alibi. 


Rom.  II,  1) 
\Cor,  111,8. 


et  me  captivet  seu  periinal ;  et  conculcc/ 
in  terra  vitam  meam.  cam  penitus  ex- 
stinguendo,  et  i/lorinm  meam  !n  pulve- 
rem  deducal,  id  est,  rcgia  potestale  me 
privet. 

Sed  quia  ila  non  cst.  proptcrca  fi'  Kv- 
s/iri/e,  Domi/ie,  auxiliando,  i"  ira  tiia  pu- 
gnando  pro  inc,  et  impios  justc  corripicn- 
do  iu  pripsenti,  ne  seternaiiler  pereanl  ;  et 
e.vattare  i/i  /inihus  inimicoriim  meoruiii, 
id  cst,  Iriumpiia  et  praevale  in  loco  et  ter- 
ra  advcrsanlium  milii,  dando  milii  viclo- 
riam  coulra  cos,  ut  dcsiuant  dominari  in 
terra,  in  qua  violenler  dominium  obtincnt. 
(7  Et  ej-surge,  id  est,  ad  aclum  justiliam- 
que  proeede,  Domine  Deus  meus,  in  prw- 
cepto  cjuod  mandasti  :  id  esl,  per  ipsum 
tuse  legis  pra^ceptuni  ostende  impielalein 

,  adversariorum  meorum,  Lex  eniin  prsece- 
pit  iit  filii  houorarcnt  parenlcs,  et  subditi 

,  regem  :  contra  quod  raciebaut  Absalon  cl 
ejus  fautores.  David  de  rcgno  expellenles, 
E/  si/narioi/n  popuJoruin,  id  csl  congrcga- 
tio  bonorum  alque  fidelium,  cii-cumdabit 
te,  id  est,  ex  omni  partc  con\olabit  ad  tc, 
adhiprcudo  libi,  ct  tuam  justitiain  appro- 
bando.  S  Et  pro/)ter  /iunc,  id  csl  proplcr 
salulcm  el  iuformationcm  synagoga>  scii 
populi  tui,  in  altum  regrcdcre,  id  cst.  ma- 
jcslalem  juslitia>  tuse  dcclara,  iinpios  et 
supcrbos  dejicicudo,  humiles  vero  ac  pios 
sublimando.  Yel,  Rcgrcdcrc,  id  csl.  rcdi 
iu  altuin.  id  esl  in  suminum  justitiee  lua>, 
ut  qui  malos  permisisti  ad  tempus  regna- 
re,  nunc  jiislc  rcprimas  cos,  nc  diuluis 
praesidcndo,  gra^ius condernncnlur. 

Dominus  judicat,  id  est,  discernit,  ac 
juste  remunerat,/(Oj9M/os,dando  unicuique 
secundum  opera  sua,  i\)]Judica  me,  Domi- 
ne,  secundiini  justitiam  meam ,  id  esl  se- 
cunduin  exigentiain  meritorum  meorum, 
et  secundum  intiocentiam  meam  super  me: 
id  esl.  sccundum  abslinenliam  mcam  a 
inalo,  restituf  mihi,  facicndo  mihi  siciit 
ego  feci  proximis  meis  :  quatenus  sicut 
ego  illis  non  nocui.  ila  ncc  tii  iioccas  ini- 
hi,  Istiid  esl  vcrbum  hoininum  pcrfccto- 
rum  :  et  bealus  qui  luta  consciciilia  dc  sc 


A  ila  loqui  polcst  ad  Dcum  omnia  cogno- 
sccnlcm.  10  Consumetur ,  id  csl,  fincin  10 
accipial,  nei/uitia  peccatorum,  nc  addant 
pcccata  pcccalis.  ct  Ihcsaurizimt  sibi  irain  /iom.  n.b, 
divinii?  vindiclic  ;  et  diriges  justum,  id 
cst,  iii  rcclain  viam  dediices,  alque  pcrfi- 
ccrc  facics  jusliim,  seruta/is  corda  et  re- 
nes,  Deus,  id  est,  disculicns  ct  inlimc  vi- 
dcns  cogilalioncs,  ct  conciipiseentias  seu 
delcclalioncs  cxaminans. 

[{l)./ustum  adjutorium  meiim  n  Donii-       11 
no,  qui  snlvos  facit  reclos  corde.  Ouia  cnim 

H  supcrius  dixit,  Si  est  iniqiiitas  in  manibus 
mcis,  etc. ;  et,  Judica  me  sccundum  justi- 
tiam  meam  :  ideo  seqtiitnr,  iil  jiislc  me- 
rcatiir  adjuvari  a  Domiiio.  cujus  cst  rcctos 
corde  scu  justos  salvare.  \[t}  Deus  jude.r  12 
omniiim  infallibilis,  yM.$to.s,  apud  quem  flom.n.  n, 
non  esl  personarum  acceplio,  fortis,  cu- 
jus  scntcnlia>  neino  resistcre  polest,  et  pa- 
tiens,  id  esl  longanimiler  siistincns ;  num- 
quid  irascitur,  id  est,  ulciscitur  et  jusle 
rcmuncral,  /ler  sinr/ulos  dies,  id  esl  lam 
cilo  ul  mali  mcrcnlur?  quasi  dicat :  iXon  ; 

G  sed  diu  et  eequanimiter  tolerat  impios,  ut 
convcrlantiir, 

Ycrumtamen,   o    impii,    iic   dilatio  irae 
Dci  vos  pigros  et  inlimoratos,  sccurosque 
rcddat,  ideo  dico  vobis  :    13  Xisi  conversi       1.3 
fuerilis  ad  popnitcnliam  salularem,  gla- 
dium  suum   vihrabit,  id  esl,  manifcstam 
vindiclam  excrcebil.  praeserlim  in  fuluro, 
id    cst   uiiivcisali   judicio,  quando    vidc-  jobm.id; 
bit  omnis  caro  Christum  iudicem.  Arcum  ■'{'""'■'"''■ 
suiini  tetendit,  id  csl.  occullam  ullioncm 
ininatus  est  impiis,quouiam  siiblialiil  gia- 

D  liain  suam  ac  palcrnam  corrcctionem  : 
quse  est  occulla  atipie  dirissima  poena  di- 
vinae  justiliae  ;  et  parnvii  illum,  sciJicet 
arciiin  ad  sagittandiiin,  id  csl  lctalilcr  et 
Belernaiiter  condcmnandiini  ingratos  ct  dii- 
ros.  {[h]  El  in  eo,  scilicet  in  arcu  suo.  pn-  u 
ravit  rasn  /nortis,  id  est  in  effiisione  ulli- 
onis  suiP  morliferas  pcrnas,  imo  et  aetcrna 
tormcuta,  Sagittns  suas,  id  cst  infliclio- 
ncs  pnMiarum,  tinlenlihus  e/ferit,  id  csl. 
iu  illiciltc  conciipiscenti»  ardorem  rcsolii- 
lis  paravit. 


44& 


COMMENTARIUM   IN   PSALMUM   VII. 


ART.    XXIV 


15  li\)  Ecce  partiirii/   liijiixfitiam,   id  cst, 

impius  suggcrente  diabolo  opcratus  est 
contra  divinum  pr;pce]iluni  ;  (■oiiccpit  do- 
lorciii,  id  esl  animuTii  inordinatum  ac 
m;iiiini  propositum  :  animus  enim  inor- 
dinalus  sibi  ipsi  est  pcrna  ;  ct  pcperit  iiii- 
(piitatcm,   id    esl,    ad  elTectum    perduxil 

•16  quod  animo  cogitavit.  [\^Lacmn  aperuit. 
id  cst,  non  solum  in  se  ipsum  peccavil, 
sed  aliis  quoqiie  occasioneni  pcccandi  ex- 
hibuit  :  lacum  aperuit,  id  est,  malum  cx- 
emphim  scu  falsum  consilium  ministra- 
vit  proximis;  et  effodit  eum,  id  est,  lacum 
hunc  quantum  in  se  fuil,  foris  ad  opera- 
tioncni  malam  eduxit;  vcl,  Effodit,  id  est, 
profunde  in  cordibus  aliorum  eum  infi- 
xit:  vcl,  Effodif.  id  esl,  industriosc  et  pe- 
netrative  cogitavit  quomodo  lacum  hunc 
aliis  aperiret,  eosque  in  ipsum  induceret ; 
ct  incidit  in  foveam  qiiam  fccit,  id  est, 
fraudcm  et  mahim  scu  laqueum  quem 
aliis  prscparavil,  ipsemet  incidit.  Unius- 
cujusqae  iniquitas  in  proprium  rcdiindat 
auclorcm,  et  ipsi  primo  alquc  praecipue 
nocct  :  imo  dum  alium  dccipere  cupit,  ip- 
sc  a  da?mone  fallitur  ;  et  dum  alii  parat 
maUim  poen»  seu  lemporalia  damna,  ipse 


A  incidit   malum  culpae  ac  poenas  feternas. 
Islud  in  Absalone  impletum  est,  qui  alios  \\Reri.%\, 
ad   patris    sui  persccutionem  ac  morlem    ' '' 
induxil  ;  sed  incidit  in  foveam  quam  fe- 
cit,  quoniam   in   fugam  conversus  est,  et  /iirf.xvnr, 
laquco    arboris   irrelitus,   tandem  a  Joab  '''^' 
Iribus  lanceis  est  transfixus. 

17)  Convertetur  dolor  ejus  in  caput  ejux,       17 
id  est,  malitia  impii  in  se  ipsum  et  in  ra- 
tionem  ejus  revertatur,  et  noceat  ei,  ha- 
beatque  conscientia»  vermem  de  viliis  suis; 
ct  iii  verticem  ijjsius,  id  cst  in  intellectum 

B  ipsius,qui  est  summa  potentia  animse,  mu'- 
quitas  cjus  dcscendet,  seu  rcdundnbit.  Hoc 
ait,  non  desiderando,  sed  prophelando  ; 
vel  certe  desiderando  iit  temporaliter  pu- 
niatur  a  Domino,  ne  a^ternaliter  criicictur. 

'  [%  Coiifitcbor  Doiiiiiio.  confessione  lau-       18 
dis,  id  est,  laudabo  Dominum,  et  laudem 
ejus  canlabo,  sccundiim  jiistitiam  ejus,  id 
est,  prout  justitia  ejus  dcclarat  eum  om- 
ni  laude  dignissimum,  eo  quod  unicuique  flom.u.e; 
reddat  qiiemadmodum  meriiit ;  et  jisaUam    ^"''■'"'^- 
nomini  Domiiii  altissimi,  id   est  ipsimet 

(;  Doinino,  cujus  nomen  est  super  omne  no-  PhUipp.». 
mcn  :  siimit  enim  nomen  pro  nomine  no-   ' 
minato,  non  pro  voce  nominante. 


ARTICULUS  XXIV 


Exposrrio  allegorica  psalmi  istius  septimi. 


ilalth. 
XXVI.  47-.i0. 
/6irf.xii,49, 
50;  .Varc. 
III,  34,  35, 
etc. 


PR,ETERE.\,  secundiim  allegoricam  ex- 
planalionem  psalmi  islius,  qua  scili- 
cel  de  Ghristo  exponilur,  oportet  titulum 
psalmi  mysticc  declarari.  Per  David  enim 
inlelligiliir  Ghrisliis  ;  per  Absalon,  popu- 
lus  Judaicus  Christum  persequens.  Per 
Achilophel.  qiii  inlcrpretalur  rnina  fra- 
tris,  intelligitur  Judas,  (|ui  prodidit  Ghri- 
stum,  qui  se  ipsum  fratrem  hominum 
appellare  dignatus  cst.  Per  Chusi.  qui  in- 
tcrprctatiir  silentiuin,  intclligitur  myslc- 
rium  human»  rcdemptionis  Judaeis  juste 


D  occultatum,  gentibus  autem  miscricordi- 
ter  revelatum,  videlicet  incarnatio  Filii 
Dei,  passio  et  resurrectio  ejus.  Per  Jemi- 
ni,  quod  interprelatur  dexter,  inlclligitur 
Deus  Patcr,  qui  genlibus  dexter  scu  fa- 
vens  fuil,  illuminando  corda  eorum  ad 
cognoscendum  mysteria  Christi.  Est  igi- 
tur  lituli  sensus  :  Tn  fiiiein.  psalinus  Da- 
vid,  id  est.  psalmus  iste  dirigens  nos  in 
fincm,  id  est  in  Deum  ac  vilam  jeter- 
nam,  attribuitur  David,  id  est,  tractat  de 
Christo,  in  cujus  persona  David  hic  loqui- 


COMMENTARIUM    1>    PSALMUM    VII. 


AHT.    XXIV 


445 


A.  Lii,  13. 


/6i</.xi.v,8 


Thom.  2.2 
q.  17,arl.5 


Marc.  IX 
18. 


lur  ;  qiiem  cantaoit  Domino,  id  est  ad 
gloriam  Patris,  pro  verbis  Chtisi,  id  est 
pro  revelationo  secreli,  videlicet  pro  ma- 
nifestatione  incainationis  :  Cimsi,  dico, 
filii  Jemini ,  id  est  pro  revelatione  secreti 
a  Deo  Palre  revelali,  qui  hoc  re\elando 
ruil  nobis  Jeminus,  id  est  lavens  alque 
propitius. 

Ifritur  de  Clirislo  exponendo  liunc  psal- 
mum,  Cliristus  ait  ad  Deum  Palrem  seu 
totani  superbeatam  Trinitatem  :  Domine 
DcKs  meits,  in  te  spcravi.  Christus  in 
quantum  homo,  est  servus  Dei,  quemad- 
modum  habetur  :  Ecce  inteiliget  servus 
meus,  et  exaltabitur,  et  elevabitur,  et  su- 
blimis  erit  valde.  Itaque,  Domine,  cujus 
prseceptis  semper  obcdio,  secundum  quod 
homo  ;  Deu-s,  qui  creasti  me,  quantum  ad 
formam  servi  quam  accepi  :  sicut  per 
Isaiam  Dominus  ait,  Ego  Dominus  creavi 
illum  ;  meus,  quem  singulariler  colo,  ar- 
dentissime  diligo,  incessanter  contemplor, 
et  cui  immobiliter  semper  adhsereo  ;  in  te 
speravi.  non  sicut  ceteri  vialores,  videli- 
cet  per  spem  quae  est  theologica  virlus, 
sed  per  quamdam  fiduciam  qua  opto  li- 
berari  a  te  a  malo  poenae,  et  giorificari 
in  corpore ;  salvum  me  fac,  per  gloriam 
resurrectionis,  et  per  prseservationem  a 
poenis,  quas  mihi  inferre  oplabanl  Judai, 
anlequam  venit  pra^ordinata  hora  passio- 
nis.  Sic  igitur  salvum  me  fac  cr  omnibus 
persequentibus  we,scilicet  principibus  sa- 
cerdotum,  Pharisaeis  et  Scribis  :  non  ut 
non  occidar  ab  eis ;  sed  ut  resurrectio- 
nem  meam  acceleres,  et  in  triduo  suscites 
me:  et  liljera  me  ab  omni  angtistia  vi- 
tae  praesentis  :  hoe  enim  Chiistus  optavil, 
quemadmodum  in  Evangelio  protestatur  : 
0  generatio  incredula,  quamdiu  apud  vos 
ero?quamdiu  paliar  vos  ?  Ouamvis  vero 
Christus  certissime  prsecognovit  se  taliter 
liberandum.  nihilo  minus  oravil  pro  sal- 
valione  liujusmodi,  quia  sciebal  sic  prae- 
ordinatum  a  Deo,  ul  per  orationem  acqui- 
reret  eam. 

Netjuando  rapiat  ut  leo  aniinam  meam, 
id  est,  ne  inimicus  meus  omnino  exstin- 


A  gual  vilani  meam  corporalem,  servando 
corpus  iu  liiTiiulo  clausum,  atque  ai)  ani- 
ma  diutius  separalum,  qiiam  Iriduo  :  sic- 
(|iie  fides  credenlium  pereal.  Desideravit 
aiitem  Chrislus  animam  corpori  cilo  re- 
uniii,  quoniam  vila  sua  coiporalis  desi- 
derabiiissiina  ac  noi)ilissima  fiiit  propter 
personalem  unionem  cum  Verbo.  Vel  sic : 
Nequando  ut  leo,  id  est  diabolus  qiii  est 
ut  leo,  rapiat  animani  meam,  in  inferno 
eam  lenendo,  sicut  aliorum  sanclorum. 
Unde  passione  instante,  Ghristus  discipii- 

B  lis  dixit  :  Venil  ad  me  princeps  mundi  .hmn.ww 
liujus,  et  in  me  non  habel  quidquam.  Ne,  '"' 
inquam,  rapiat  animam  meam,  dum  non 
est  qui  rediniat,  neque  qui  salvttm  fa- 
eia/.- quoniam  nullus  alius  me  redimere 
potest,  ac  salvum  facere  resuscitando  a 
mortuis,  nisi  tu. 

Consequenler  Christus  ostendit  immuni- 
lalem  suam  ab  omui  peccalo,  dicens  :  Do-       i 
mine  Deus  meus,  si  feci  isiud.  id  est,  si 
illa  commisi,  qufe  Juda>i  mihi  imponunl, 
dicenles  :  llomo  vorax,   potator  vini ;  in-  .\iuitu.\i, 

G  sanit ;  in  Beelzebub  principe  daemoniorum  '■'•  •'""""■ 
e.jicit  dcemonia.  ^S"/  c.st  iniquifas  in  mani-  is. 
/lus  lucis  :  qiiemadmodum   coram  Pilato 
dicebant,   Hunc  invenimus  subvertentem   Licc.wm. 
gentem  nosliam,  et   piohibenlem   Iribula  -• 
dari  Caesari,  et  dicenlem  se  Christum  re- 
gem  esse.  Si  reddidi  relribuentibus  milii       5 
mala.  Christus  non  solum  non    reddidit 
malum  pro  malo,  sed  reddidit  bonum  pro 
malo,   docendo,  orando,  miracula  perpe- 
trando,quatenus  incredulos  ad  fidem  con- 
verteret.  Imo  tandem  in  cruce  pendens, 

D  pro  impiissimis   deicidis  deprecatus   (>sl, 
ilicens  :  Pater,  ignosce  illis,  qiiia  nesciunt   iud.u. 
quid  faciunl.  Propter  quod,  juxta  Prophe- 
lam,   Cliristiis  ad   Patrem  ait  :   Numquid    jer. wm, 
redditur  pro  bono  malum,  quia  foderunl  -"• 
foveam  animae  me£e?  Recordare  quod  sle- 
terim  in  conspectu   tuo,  ut  loquerer   pro 
eis    bonum,  et  averlerem   indignalioiiem 
tuam  ab  eis. 

Decidam  merilo  ab  itiimicis  meis  ina- 
nis  :  id  est,  si  isla  vel  aliqua  horum  com- 
misi,   liinc   jusle   occidar   ab   adversariis 


446 


COMMENTARIUM    IN    PSALMUM    VII. 


ART.    XXIV 


meis,  tanquain  a  giatia  vacuus.  Qui  enim 
culpam  commisit,  poenam  merito  susti- 
net.  Et  debet  honio  magis  velle  mortem 
corporalem  subire,  quam  minimum  vcni- 
ale  peccatum  commiltere.  Denique  ail  : 

6  Persuyua/iir  i/iimiciis  animani  meam  ef 
comprehendat  :  itl  est,  si  pr;edictis  malis 
pollutus  sum,  tunc  inimieus,  id  est  Ju- 
daeus  seu  quilibet  infidelis,  persequatur 
me,  quaerendo  me  occidere,  et  compre- 
liendat,  id  est,  voluntatem  suam  in  me 
exerceat  ;  el  conculcet  in  tcrra  vitam 
meam,  id  est,  operationes  meas  contem- 
nat,  vilipendat,  et  opprimat,  tanquam  in- 
justas  atque  terrenas ;  et  i/loriam  mcam 
in  pulverem  deducat,  id  est,  nominis  mei 
honorein,famfe  excellentiam,  reprobet,  au- 
ferat,  penitusque  exslinguat,  ostendendo 
me  non  esse  Ghristum,  sed  pseudopro- 
phetam. 

Post  hsec  Cliristus  orat  pro  infidelium 
conversione,  pro  fidei  divulgatione,  et  ad- 

7  versariorum  ({e\ecV\oi\Q.Er>iur!ie.  Do)iiinc, 
in  ira  fiiu  :  id  est,  quia,  Domine,  sine 
omni  peccato  persecutionem  et  mortem 
perpessus  sum,  pro  tuo  honore  et  mundi 
salute  ;  idcirco  exsurge,  id  est,  a  quiete 
ad  actum  procede,  in  ira  tua,  id  est  in 
justo  judicio,  vel  in  tranquilla  tua  justitia 
districte  omnia  judicante  ;  ef  exaltarc,  id 
Cjt,  principare  ac  regna  per  fidem  et  la- 
triam,  in  finibus  inimicorum  meorum,  id 
est  in  terris  gentilium,  seu  cordibus  in- 
credulorum,  convertendo  eos  ad  christia- 
nse  fidei  puritatem,  quemadmodum  mihi 

Ps.  II,  8.  superius  promisisti  :  Dabo,  inquiens,  tibi 
gentes  hereditatem  tuam,  et  possessionem 
tuam  terminos  terra?.  Vel,  E.valtare  in  fi- 
nibus  iniinicorum  meoruin,  id  est  in  omni 
possessione  diabolorum,  qui  male  viven- 
tes  tanquam  proprios  possident.  Fines  er- 
go  inimicorum  meorum,  id  est  corda  a 
diemonibus  excsecata  et  miserabili  servi- 
tute  ab  eis  possessa,  subjice  mihi,  et  luo 
obsequio  subde,  quatenus  qui  te  sperne- 
bant,  et  tibi  inobedientes  fuerunt,  pei'  me 
credendo,  te  venerentur  atque  honorenl. 
Et  exsurge,  Domine  Deus  meus,  in  prce- 


A  cepto  quod  mandixsti :  id  est,  sicut  in  lege 
jussisti  aliis  facere,  ita  tu  age.  Jussisti 
enim  ut  jiistis  et  innocentibus  honor  et 
gloria  impendatur,  iinpiis  vero  et  perse- 
cutoribus  pcena  atqiic  confusio.  In  hoc 
ergo  praeeepto  exsurge,  faciendo  juxta  ip- 
sius  tenorem  :  me  Christum  unicuin  Fi- 
lium  tiiuni  innocentcr  occisum  suscitando, 
hominibus  per  Apostolorum  pra^dicationem 
revelando,  et  in  corde  credentium  subli- 
mando  ;  oljstinatos  vero  Judai-os  damnan- 
do,  dispergcndo,  derelinquendo.Et  est  hoc 

B  potius  prffidictio  quam  imprecatio. 

Et  synaijoija  pOjndorum  circumdabit  8 
fe  :  id  est,  si  praedicto  modo  exaltatus  fue- 
ris,  et  nomen  meum  hominibus  cognitum 
feceris,  tunc  utique  synagoga  populorum, 
id  est  congregatio  verorum  Israelitarum 
omniumque  electorum,  circumdabit  te,ad- 
hserendo  tibi  per  caritatem  el  cultum  sin- 
cerum.  Sed  quoniam  Deus  immensus  est, 
quaeri  potest  quomodo  populus  ipsum  cir- 
cumdare  potest.  Et  respondendum,  quod 
homines  Deum  circumdenl,  non  quod  Deum 

C  intra  se  claudant  aut  ambiant,  sed  quo- 
niam  menle  amorosa  et  corde  purissimo, 
ipsuin  cordialiter  ampiectuntur  brachiis 
sancti  amoris,  quemadmodum  in  Canticis 
Sponsa  Unigenito  Dei  incarnalo  ail  :  0'iis  Cant.' 
inihi  det  le  fralrem  meum,  ul  inveniam  '' "' 
te  foris,  et  deosculer,  et  appiehendam  te? 
Vel  dicitur  populus  Deum  circumdare, 
quia  per  modum  circumdantis  se  habet, 
dum  ex  omni  parte  ad  ipsum  recurril,  et 
quasi  circulariter  ei  se  applicat.  El  pro- 
pter  hanc,  id  est  propter  electorum  salu- 

D  tem,  in  cdtinn  ref/redcrc,  id  est,  te  ip- 
sum  magnifica,  et  te  solum  adorandum 
ostende,  qui  te  quodammodo  parvifica- 
sti,  quando  idololalriam  atque  peccata  sic 
invalescere  permisisti. 

Dominus  judicaf  populos,  exa.m\n&nAo,  9 
separando,  et  remunerando.  Judiea  nw, 
Domine,  sccundum  j usl i tiam  mcam,  et  se- 
cundum  innocent iam  meam  super  me.Hoc 
soli  Christo  summe  et  optime  dicere  com- 
petit,  sicut  ipse  ab  oinni  labe  peccati  pu- 
rissimus  exstitit.  Ipse  ergo  tutissime  ait  : 


COMMEMARIUM    IN   PSALMUM   VII. 


ART.    XXIV 


447 


Judica  me.  Domine,  id  est,  discemc  cau- 
sam  ineam.  et  eripe  me  ai)  impiis:  atque 
restitue  mihi  secundum  jusliliam  ineam. 
id  est  secuiidum  digiiitatem  et  incrila  vi- 
tae  mese.  quatenus  sicut  ego  te  semper  lio- 
noravi,  sic  lu  honores  atque  glorifices 
\  fieg. u,30.  me.  sicut  per  Samuelein  dixisti  :  Quicum- 
que  honorificaverit  me,  gioriricabo  euin  : 
qui  autem  contemnunt  ine,  erunt  ignobi- 
les.  Et  secundum  innoccntiam  meam  super 
me  :  id  est,  sicul  ego  in  nulluin  deliqni. 
sed  toli  gcneri  humano  a-tcinse  beatiludi- 
nis  remedia  prsestiti ;  sic   non   invalescat 

10  in  me  impioruni  malignilas.  Coi,suiiielur 
iiequitia  /jeccaforum .  id  est,  Judceorum  et 
persecutorum  ineorum  malitia  termine- 
tnr,  et  justa  pcpna  plectatur.  Ef  dirige.^i 
jmtum,  id  esl,  me  Sanctum  Sanctorum  ad 

te  ipsuin  in  ascensione  perduces,  et  ad 
de.xteram  tuam  locabis  :  quemadmodum 
modo  impletum  est. 

11  Justurii  adjutoriuiii  meum  a  Domiito  : 
quia  enim  in  omaibus  Patris  honorem 
qusesivi,  justum  est  me  adjuvari  ab  eo. 

12  Z).'M.s  jude.x,  per  auctoritatem  ac  interio- 
rem  examinationem,  Jmtu.s,  furtis,  imo 
omnipotens,  ct  patiens  :  non  iila  patien- 
tiaquseest  virlus  moralis.  passionem  tri- 
stitite  relrenaus  ac  ordinans,  quemadmo- 
dum  mititas  iram ;  sed  patiens,  propter 
longanimem  exspectalionem  ac  pcenae  di- 
lationem.  Numquid  ira.scitur  per  singu- 
los  dies?  id  est,numquid  repente  et  statim 
ulciscelur  se  de  crucifixoribiis  atque  ho- 
micidis  ac  adversariis  Ghristi  Filii  sui  di- 
lecti  ?  quasi  dicat :  Non ;  sed  diu  satis  post 
Christi  passionem  exspectavit  Judaeorum 
conversionem.  Kt  istiid  dicit  Spiritus  San- 
ctus  per  Prophetam,  ad  confutandum  er- 
rorem  vel  potiuscaecitatem  Judaeorum.  Sic 
enim  diccbant  apud  semetipsos  :  Si  hic 
est  Ghristus  electus  iJei,  utique  Deus  eri- 
piel  eum  dc  manibus  nostris,  et  non  desi- 
net  eum  occidi  :  propterea  per  tormenta 
lentemus,  an  ipse  sit  Filius  Dei.  Kt  istud 

Sap.u,]-!.  in  Sapicntite  libro  pulchre  innuitur.  Con- 

'*■  tra  hos  igilur  dicitur  :  Numquid  Deus  ira- 

scitur  per  singulos  dies?  id  cst.  numqiiid 


Ezech.xxi, 
3-3;  XXX, 24, 
S3;x\xil,IO, 
11. 


A  slatiiii  ciipicl  jiislum,  el  vindicabit  inju- 
riam  ejus  '. 

Scd,  0  Judici,  ne  longaniinitas  Dei  fiat 
vobis  occasio  damnationis  majoris  :  quia, 
Xisi  eoiiversi  fucrilis  ad  Ghrisluin,  qiicm  1."} 
ncgastis,  et  suspendistis  in  ligno,  Deus  ju- 
(lcx  i/ladium  suum  cibrabit ;  arcum  suum 
tetendit.  et  paravit  illum.  Hoc  de  occi- 
sione  ac  vastatione  eorum,  quae  per  Ve- 
spasianuni  ac  Tiluin  impleta  est,  conve- 
nientcr  accipitur.  Giadius  cnim  ct  arcus 
Vcspasiani  ct  Titi,  dicitur  gladius  et  arcus 

B  Dei,  quoniam  ex  divina  ordinatione  vene- 
runl  ad  pcrsequcndum  Judieos.  Tnde  in 
Ezcchicle  Dominiis  gladiiim  regis  Babylo- 
nis  nominat  gladium  siium.  Et  i,i  eo,  sci- 
licet  in  arcu  suo,  Dominiis  paravit  vn.sa  U 
mortis;  et  quse  sint  vasa  mortis,  mox  in- 
sinuat  :  sagitlas  suas  ardentibus  effecit. 
Sagittae  enim  dicuntur  vasa  mortis,  quia 
causaliter  conlincnl  mortein,  et  subito  in- 
ferunt  eam.  Has  sagiltas  Deus  effecit,  seu 
praeparavit  ardcntibus,  id  cst  Judseis  con- 
tra  Ghristum  fuientibus. 

G  -E<rc  yjrt/-/M/-//7  populiis  Jiuiaeorum  ««7«-  ^g 
siitiam  calumniando  opera  Christi,  et  dae-  z,uc.xi,i5. 
moni  ea  attribuendo  ;  concepit  dolorem  : 
quia  tristabaulur  propter  gloriam  mira- 
culoium  Ghrisli,  et  de  hoc  quod  multi 
credebant  in  eum.  Unde  etiam  cogitabant 
occidcre  Lazariim  a  Gliristo  rcsuscilatum, 
quoniam  propler  iilum  multi  credebant  in 
eam.Etpepjrit  iniquitalem  :  id  est.plebs 
Hebrteorum  ex  dolorc  quem  contra  Ghri- 
stum  conccpit,  ad  giavissimain  illam  ini- 
quitatem  prorupit,qua  unigenitum  Filium 

D  sccleratissiniis  atque  sacrilegis  manibus 
occidif.  Lacuiii  ap-ruit,  id  cst,  Ghristo  oc-  16 
casionem  ruinae  proposuil,  scu  laqueum 
inortis  proeparavit,  et  effodit  euni,  proftin- 
dando  consilium  quomodo  nomen  atqiie 
inemoriam  Jesu  prorsus  exstingueret ;  ct 
iiicidit  iii  foveam  quam  fecit,  quoniam 
Ghristum  occidendo,  merucrunt  occidi, 
dispergi.  ct  minorari  :  siciit  et  factum  es- 
se  cernimus.  Concertclur  dolor  ejus  in  ca-  17 
put  ejus  :  quia  quod  populus  Judseorum 
Ghrislo  facere  cogilavit,   ipsemet  passus 


Joann.  xii, 
10,  II. 


448 


COHrMENTARlUM   IN   PSALMtM   Vll. 


ART.    XXV 


XXVIl,  23. 


est ;  et  in  verticem  ipsius  iniquitas  ejus 
descendet  :  id  est.  peceatuni  Judfforum, 
quo  Christum  negabant,  occidcbant,  atque 
Maith.  clamabant,  Sanguis  ejus  super  nos  et  su- 
per  filios  nostros.  descendet.  Prophetia 
est,  quae  modo  impleta  est.  Descendel,  iu- 
quani,  id  est,  redundabit  et  revertetur  in 
verticem  ipsius.  id  est  in  intelleclum  po- 
puli  hujus  :  ita  ut  penitus  oblenebrentur 
corda  ipsoruni,  et  obstinentur  in  malo  ; 
neque  recedat  ab  eis  ista  malilia.  nisi  iu 


A  fine  saeculi,  quando  fiet  unus  pastor  et 
ununi  ovile. 

Coufifebor  Domino  secundum  justitiam 
cjus.  Yerba  sunt  Christi  regratiantis  Deo 
sublimi  de  omnibus  nunc  pra^dictis.  Con- 
filebor  (inquit)  Domino,  id  cst  Deo  Patri 
vel  summse  Trinitati,  secundum  justitiam 
ejus,  qua  me  exaudivil,  iiberavit,  et  susci- 
tavit,  atque  incredulos  perdidit  :  ct  jisat- 
lani  nomini  Domini  altissimi,  id  est,  lau- 
dem  dicam  Deo  trino  acsimplici. 


Joan 


18 


ARTICULUS  XXV 


EXPLANATIO   TROPOLOGICA    PSALMI    ISTIUS    SEPTIMI. 


Jer. 


INSUPER,  juxta  Iropologicam  expositio- 
nem,  talis  est  sensus  tituii  psalmi  is- 
tius  :  lu  fiuem,  jisalmus  Davfd.  id  est, 
psalmus  iste  dirigens  nos  in  finem,  id 
est  in  Christum.  attribuilui'  David.  id  est 
fideli,  cui  facta  est  rcvelatio  mysterio- 
rum  Ghristi  :  quem  psalmum  ille  fidelis 
cantacil  Domino,  id  est  ad  laudem  Dei, 
pro  verbis  C/iusi,  id  est  pro  manifeslatione 
alti  silenlii,  quo  Chrislus  dimicavit  conlra 
Judseos,  occultans  eis  myslerium  suae  pas- 
sionis. 

Fidelis  igitur  Deum  cupiens  exorare, 
primo  prEetendit  meritum.dicens  :Z>oh(//«' 
Deus  uieus,  iu  te  sjjeravi  :  quatenus  au- 
res  divinae  pietatis  tali  pra^ludio  attrahat, 
et  in  se  ipso  majorem  fiduciam  exaudi- 
tionis  concipial.  Sperans  enim  in  Domino, 
meretur  exaudiri  ab  ipso.  Itaque,  Domiue 
universorum  ;  Deus  met/s,  propter  singu- 
larem  affectum,  et  cordis  fervorem  in  te  : 
,  in  te  speravi.  Nam  maledictus  qui  confidit 
in  homine,  et  ponit  carnem  brachium 
suum.  Idcirco  speravi  in  te,  quia  tu  solus 
potes  salvare  me.  Sed  vide,  o  serve  Dei,  ut 
ista  tibi  vere  conveniant  ;  vide  ut  is  qui 
est  omnium  Dominus,  sit  specialiter  Deus 
tuus,  ita  ut  tola  et  pura  ac  integra  mente 


B  ei  adhffireas,  omnem  affectionem  a  sum- 
mi  honi  amore  elonganlem  abjicias  :  quo- 
niam  unum  est  necessarium.  Beatus  homo  inc.  x, «. 
qui  hoc  modo  Domino  dicere  potest :  Deus 
meus.  Non  est  hoc  omnium,  sed  perfecto- 
rum  dumtaxat.  Sacralissimus  enim  ille  at- 
que  divinissimus  Dionysius  in  libris  suis 
scribit  :  Deus,  et  si  fas  est  dicerc,  meus. 
.Non  audebat  absolute  dicere,  Deus  meus  : 
quod  famen  verissime  dicere  potuit,  quia 
iustar  ferri  candentis  atque  carbonis  igni- 
li,  in  Dei  amore  mirabiliter  a?stuabat. 

C      Salvum  me  fac  ex  omnibus  persequen- 
tibus  mc.  ne  tentationibus  dsemonum  vin- 
car,  vel  carnis  iliecebris  maculer,   aut  a 
mundo  seducar ;  et  libera  me  a  vinculis 
peccatorum.  et  a  malis  futuris.  Nequando       3 
rajjiat  persecutor  ac  hostis  ut  Icoanimam 
tneam.  alliciendo  eam  ad  consensum  pec- 
cati,  aut  alio  modo  eam  fallendo.  Unde  in 
prima  Petri  docemur  :  Sobrii  estote  et  vi-    xpeir.s, 
gilate,  quia   adversarius  vester    diabolus  ^' '' 
tanquam  leorugiens  circuit,  quserens  quem 
devoret  :  cui  resistite  fortes  in  fidc. 
D      Domine  Deus  meus,  si  feci  istud  quod        i 
sequitur,  nempe,  si  est  iniquitas  in  ma- 
nibus    meis,   id   est    in    operationibus    et 
conversatione  mea  :  non  quod  nunquam 


COMMENTARIU.M    IN    PSAI.MIM    VII. 


ART.    XXV 


449 


IJoann.  i, 

Job  XV,  (an- 
tiq.  vers.) 


Jiom.  XII, 


peccaverini.  vel  ab  omni  peccato  iminunis 
sim(si  enini  di.xerimns  quia  pec-caliim  nmi 
habeniiis,  nosmetipsos  seducimus  ;  el  ni'- 
1110  mundus  a  sorde.etiamsi  uniiis  diei  sit 
vita  ejus  super  terram);  sed  ideo  dico.  .Non 
est  iniquitas  in  inanibus  meis,  quoniam 
non  intendo  aiicni  nocere.  et  tibi.  o  Uo- 
mine.  propono  fideliter  obedire.  et  de  iiia- 
lis  prseteritis  doleo  :  sicque  me  ab  oinni 
peccato  mortali  piirum  confido,  priescr- 
tim  propter  id  quod  sequitur.  Si  rediliiii 
retribueutibMs  mihi  mala.  id  est.  si  vindi- 
cavi  me  ipsum,  si  non  indulsi  proximis 
meis,  si  non  implevi  illud  .\posloli.  Noli 
vinci  a  malo,  sed  vince  in  bono  mahim  ; 
decidam  merito  ab  inimicis  mcis  i/ianis, 
id  est,  tunc  merito  preevalebit  adversarius 
meus  in  me.  Si  namque  invenitur  iniqui- 
tas  in  manibus  meis.  id  est  consensus 
peccandi,  propositumqiie  nocendi,  et  si 
me  ipsum  ulciscor,  lunc  merear  non  ex- 
andiri  a  te  :  et  ita  destitutus  ope  et  gratia 
tua,  protinus  cadam  atque  deficiam.  Hoc 
autem  quod  dicitur,  Decidain  merito  ab 
inimicis  meis  inanis.  et,  Persequatur,  etc, 
non  dicitur  imprecando  vel  desiderando, 
sed  veritatem  pandendo. 

Si,  inqiiam.  reddidi  retribuentibus  nii- 
6  hi  mala,  persequatur  iiiimicus  aiiiuiam 
meam,  et  comprehendat  :  id  est,  quia  tum 
utique  merui  ut  hanc  persecutionem  pa- 
tiar.  Perseqiialur  inimicns.  id  est  tenta- 
tor,  scilicet  daemon  vei  mundus  seu  fomes 
peccati,  animam  meam,  conando  eam  ad 
culpam  inducere;  et  comprehendat.id  est. 
eam  in  lege  peccati  captivam  obtineat ;  d 
conculcet  in  terra  vitam  meam,  id  est,  af- 
fectum  anim^p  meae  temporalibus  terrenis- 
que  rebus  subjiciat,  et  operaliones  meas 
infimisac  vilibus  rebus  agglutinet :  quem- 
jer.xm.n.  admodum  Jeremias  ad  Dominum  ait,  Re- 
ccdentes  a  te,  in  terra  scribentur ;  ei  glo- 
riaui  iiieam  iii  pulv^rem  deducat ,  id  est. 
intellectualem  animae  mese  portionem,  per 
quam  a  bestiis  separor,  ac  summse  Trini- 
tatis  imagine  ornor.  ita  obtenebrel.  ut 
tanquam  irralionabilis  existimer,  et  jii- 
mentis  insipientibus  comparer. 

T.  5. 


.\  V.\  his  autiMU  docetur  ct  commenda- 
liir  iiobis  patientiie  virtiis,  ne  alicui  vel 
nixeamus  vel  iiocere oplemus. niillam  exi- 
gendo  vindictam,  nec  zelum  amarum  ge- 
rendo  ad  aliquem,  sed  cordiaiiler  remit- 
leiido  :  quia  nec  aliler  a  Domiiio  rxaiidiri 
possumus ;  sed  omnibus  insidiis  inimico- 
rum  nostrorum  nos  ipsos  exponimus  at- 
que  palefacimus,  quemadmodum  Sapiens 
inquit  :  Oui  vindicari  vult,a  Deo  iincniet  eccH. 
vindictam.  Homo  homini  reservat  iram,  ^''^'".'.^-'i. 
et  a  Deo  quaerit   medelam  ?  \n   hominem 

B  sibi  similem  iion  habet  misericordiam  : 
quis  exorabit  pro  pcccatis  illius  l  Sunt 
quoque  patientia>  tres  giadiis.  Piimiis  est, 
pro  cuipa  commissa  ilialam  pu^iiam  ffqua- 
iiimiter  ferre.  Secundus  est,  pcenam  inju- 
ste  illatam  sine  tristitia  sustinere.  Tertius 
est,  non  solum  illata  gaudenter  tolera- 
re,  sed  etiam  pro  malis  reddere  bona.  Ho- 
rum  patientise  graduum  primus  est  infi- 
mus,  et  de  necessitate  sahitis  :  de  quo  ait 
Salvator.  In  patientia  vestra  possidebilis  i„<:.m,i9. 
animas  vestras.  Secundus  est  altior  :  de 

C  quo   Petrus   in   prima   sua  Canonica   as- 

serit.  Haec  est  gralia.  si  propter  conscien-    \Peir.u, 
tiam  Dei  suslinet    quis   tristitias   paliens  "• 
injuste.  Tertius  vero  gradus  est  summus  ; 
quem  imitari  christiana?  perfectionis  est. 
Post  hsec  oral  fidelis  pro  resurrectione 
Christi.  quae  sibi  divinilus  occulte  est  re- 
velata.  Et  poterat  ista  esse  oratio  antiquo- 
rum  Sanctorum.  dicentium  :  Ersurge.  Do-       7 
miue,  o  Christe  et  rex  Messia,  a  mortuis, 
ia  ira  tua.  juste  derelinquendo  obstinatos 
incredulos.  misericorditerquc  vocando  ad 

D  fidem  electos  ;  et  exaltare  in  finibus  ini- 
micorum  meorum.  Hoc  in  praecedenti  e.\- 
positione  satis  tractatum  est.  Potest  quo- 
que  aliter  iste  locus  exponi  :  Exsurge, 
Domine,  Id  esl,  mihi  succurre,  et  fac  me 
exsurgere  a  torpore  pigritiae,  ab  omnique 
vitio  ;  et  exaltare  in  finibus  inimicorum 
meorum,  id  est,  per  caritatem  ac  fidem 
regna  et  habita  in  corpore  meo,  et  in  om- 
iiibus  membris  meis,  in  quibiis  viget  lex  Rom.in.u. 
peccati,  atque  in  viribiis  aiiima»  meie,  in 
quibus  amplius  dominatur  originalis  cul- 

29 


4S0 


COMMENTARIUM   I\    PSALMUM    VII. 


ART.    XXV 


pse  inleclio  seii  lomes.  Hae  auteni  vires 
sunt  appefitus  concupiscibilis  et  irascibi- 
lis.  ralio  alque  volnnlas.  in  qnibus  sunt 
qualuor  vulnera  aniin;e  :  nani  in  concupi- 
scibili  est  concupiscentia  :  in  irascibili, 
infirinitas  :  in  ralione.  ignoranlia  :  el  in 
volunlate.  malilia.  In  his  erjjo.  o  Doniine, 
exaltare  et  regna,  vilia  expellendo.  corpus 
spiritui  subjiciendo,  vires  nalurales  virlu- 
tibus  adornando,  ne  ultra  sint  fines  ini- 
micorum  meorum,  id  est,  ne  de  cetero 
regnet  in  eis  daemon  et  vitium. 

Et  exsurge,  Domiite  Detis  meus,  me  ex- 

audiendo  el  adjuvando  ///  jmvcepfo  quod 

inandasti,  id  esl,  dando  virtutem  exsequen- 

di  ac  implendi  prseceptum.  quo  mandasli 

iPe/r,ii,n.  nos  a  carnalibns  desideriis  abslinere,  et 

T-iMi,  12.  sobrie,  juste  ac  sancte  ac  pie  incedere.  Et 

^  synagoga  populorum  circumdabit  te  :  id 
est,  si  dederis  niihi  hanc  gratiam  tam  san- 
cle  vivendi.  prolecto  nnilli  exemplo  mei 
sedificabuntur,  et  convertentur  ad  te  :  sic- 
que  congregatio  populi  convolabit  ad  te 
gratiam  deprecando.  ut  dones  eis  vitam 
taleni  qualem  mihi  dedisti.  Et  ideo  subdi- 
tur  :  Et  propter  /lanc,  id  esl  synagogse  seu 
populi  fidelis  salutem,  //;  altumregredere, 
id  est,  in  supremo  auimae  niese  principare 
ac  praeside.  omnia  opera  mea  dirigendo 
secundum  divinee  legis  ac  rectae  rationis 
imperium. 

9  Judica    nie,  Doniine,  secumluni  justi- 

tiam  meam.  Hsec  est  oratio  viri  perfecti, 
de  sua  perfectione  non  elali,  sed  Doinino 
grati,  scienlis  sua  merila  essc  Dei  dona  : 
atque  bona  sua  commemorantis  non  ad 
propriam  laudem,  sed  ad  Greatoris  hono- 
rem.  Itaque  ait  :  Judica  me,  Domine,  id 


A  est,  discerne  ac  segrega  me  a  socielale 
malorum,  ne  eis  actu  aut  voto  communi- 
ccm. Quamvisenim  modo  cum  eis  localiter 
habilem.  in  vita  tamen  fulura  separabisnie 
ab  eis  loco  et  gloria,  secundum  jusliliam 
meam,  qua  bona  commisi,  et  secundum 
innocentiam  meani,  qua  a  malo  declinavi. 
Consumetur  nequitia  peccatorum,  id  est,  10 
non  diu  duret,  sed  finem  accipiat  oinnis 
persecutio,atque  tentatio  malignorum  qui 
opprimunt  justos.  Breve  enim  est  omne  nom.  vni, 
quod  nos  modo  affligit ;  sed  ajterna  sunt 

B  gaudia,  quse  juslis  reposita  sunt ;  seterna 
quoque  tormenta  impiis  restant.  Et  diri- 
ges  juitum  :  id  esl,  cogitationes  ejus,  af- 
fectus,  verba  et  opera  ordinabis  ;  et  recte 
perduces  ad  te.  qui  es  omnium  rerum  ul- 
timus  finis.  Getera  autem  qua;  restanl.  e.\- 
ponenda  sunt  sicut  ante  exposila  sunt. 

Sed  atlende  tibi.  o  frater,  quum  psal- 
mum  liunc  cantas  vel  legis,  ne  os  luum 
condemnet  te,  videlicet  si  sit  iniquitas,  id 
est  mala  voluntas.  et  cor  impoenitens.  in 
maniijus  tuis,  id  est  in  viribus  operativis; 

C  et  ne  velis  male  facientibus  nialefacere.   irAess.v. 
sed  redde  bonum  pro  malo.  Et  dimitte  si  J-.^i"^^^].'' 
quid  habes  adversus  aliquem,  ut  et  Pater  m,9;j/arc. 
coelestis  tibi  ignoscat.Patientia  nempe  no-  ^'''^' 
bis  summe  necessaria  esl :  et  qui  eam  non 
habet,  nunquam  vel  raro  quietus  erit. 

PREC.ATIO. 

Domine  Deus  noster.  in  quem  speramus, 

libera  fideles  luos  ex  oinnibus  se  perse- 

quenlibus  inimicis  visibilibus,  ut  te  pro- 

D  tectore  securilate  accopta.  sine  timore  ju- 

giler  psallamus  nomini  tuo  benediclo. 


COMMENTAnillM    IN    PSAI.MUM    VIII. 


AHT.    XXVI 


451 


\UTICULUS  XXVI 


ICXPOSITIO  PSALMI  OCTAVI  :   domim:,  uomi.nus  nostkh,  ouam  admihaiiii.i;,   eti;. 


1  EsT  autom  tituliis  psalini  liiijus  :  In 
finem,  pro  lorcularibus.  psalmus  David  : 
id  cst,  psalnuis  istc  a  David  conipositus 
cst,  ct  in  finem,  id  cst  in  Cliristum  nos 
dirigcns,  scriptus  et  editiis  pro  torculari- 
bus,  id  est  pro  congregationc  riilcliuin,  qiii 
in  praesenti  mullis  tribulalioiiiijus  lan- 
quam  quibusdam  loicuiaribus  moleslan- 
tiir.  qtialonus  cxpurgati  a  viliis,  Dco  accc- 
plabilcs  liant. 

LOQUENS  crgo  Prophcta  ad  Dcuin   in 
persona  militantis  Ecclcsia",  vei  cujus- 
iibet  fidelis  Clirisfi  vestigia  imitantis,  ait : 

2  I  Domine  omnium  per  univcrsalem  pr»- 
sidentiam,  Domi/ius  noster  per  spccialcm 
providcntiam,  qua  dirigis  nos  ad  vitam 
seternam,  impedimenta  salutis  tollcndo, 
atque  per  fidein  et  cullum,  quibus  libi 
soli  sicut  vero  Deo  singulariter  adhierc- 
mus  ;  quam  admirabile  est  nomeii  tuum 
in  universa  terra!  id  est,  quam  imper- 
scrulabilis,  incomprchensibiiis,  et  excel- 
lens  atque  magnificus  es  in  universis  ho- 
minibus  toto  orbe  terrarum  diffusis !  Deus 
gloriosus  et  sanctus,  in  sc  ipso  omnino  in- 
visibilis,  superessentialis,  et  prorsus  igno- 
tus  cst  omni  menti  humanee  ac  viatori  : 

irim.vi.te.  propter  quod  inaccessibilem  liiccm  inha- 
Exod.     bitare  censctur,  et  ad  Moysen  dixit,  Non 
1X1111,20.    yidebit  n^e  homo,  et  vivet. 

Porro  in  tantum  cognoscimus  eum,  in 
quantum  pcr  suos  effectus  nobis  innotc- 
scere  potest.  Duplex  vero  est  Dei  effectus, 
videlicet  naturalis  et  supernaturalis  :  ct 
qiianto  effectus  Dei  siint  sublimiorcs  ct 
incomprehensibiliores,  tanto  ex  contem- 
plationc  ipsorum  Dcus  inirabilior  compro- 
batur,  magnificentiorque  apparel.  Supcr- 
naturales  autem  effectiis,  qiii  ad  mystcria 


.V  gratiic  perlinenl,  sublimiores  el  mullo  in- 
comprehensibiliores  sunt  naluralibus  effe- 
clilnis,  qui  spcclant  ad  lcgcm  ordinenHpic 
naturpp:ct  tamcn  in  utrisquc  apparcl  Dcus 
admirabilis  ;  sed  in  siipernaturalibus  ad- 
mirabilior  esse  oslciidiliir.  Scmpcr  igiliir 
cl  ubique  fuit  Deus  siihliinis  ct  bcncdicliis 
admirabilis,  quaiiliiin  ad  naturaies  suos 
effeclus  :  ex  quorum  spcculalionc  oiniii- 
bus  sempcr  innotcsccre  potiiil,  (inam  in- 
comprehensibilis  opifex  essct  Deus.  Sed 
quoad  supcrnatiiralcs  effcctus,  crat  Dcus 

B  prjpcipuc  admirabilis  tcmporc  Mosaictc  lc- 
gis   in  terra  Hebrffioriim  :  sicut  ct  postea 
dicitur,   Notus    in  .ludfea  Deus,   in    Isracl  Ps.i.«xv,i. 
magnum  nomen  ejus.  Sed  lempore  gratise 
alque  cvangelicse  legis,  faclus  cst  Deus  ad- 
mirabilis,  non  solum  in  una  terra,  scilicct 
in  Judse.a,  imo  in  universa  terra,  ubicum- 
qiic  pr;pdicatuin  cst  Evangcliiim  rcgni  Dci :  Maith.  iv, 
(juoniam  Deus  pcr  servos   suos  in  omni- '  ' 
bus  finibus  mundi  mirabilia  magna  fecit, 
atquc  hominibus    occulta  et  secrcla  siue 
sapientise   demonstravit,   per   praulicalio- 

C  nem  Apostolorum  revelando  mystcrium 
incarnationis,  passionis,  rcsurrcclionis,  as- 
censionisque  Ghristi,  ct  alia  inirabilia  lc- 
stimonia  legis  et  fidei  christian»  :  ex  qui- 
bus  omnibus  valde  admirabile  ct  pcnilus 
imperscrutabile  factuin  cst  noincn  Doinini 
in  omnibus  finibus  miindi,  (piemadmo- 
diim  Apostolus  ait  :  0  altitudo  divitiarum  /iom.xi,33. 
sapientije  et  scientise  Dei  I  quam  incom- 
prehcnsibilia  sunt  judicia  cjus,  et  invcsli- 
gabiles  vite  ejus  I 
Prsevidens  ergo  in  spiritu  beatissinuis 

D  David  supernaluralia  opcra  Dei,  iii  Christi 
adventu  futura,  ct  toli  mundo  manifcslan- 
(la,  admirando  sic  ail  :  Dominc,  Dominiis 
nosl(M',  quam  admirabile  est  noincii  tiiiiin 


4S2 


COMMENTARIUM   IN    PSALJIUM    VIII. 


ART.    XXVI 


J^phes.  IV 

10. 


Aci.x.ii 


Mtttlh.  xvi, 
9  ;  Joann. 
XII,  13. 


ilatth.-aw. 
16. 


I  Cor.  XIV, 
»0. 


in  universa  terra  !  Et  quanivis  hoc  dici 
posset  ad  Deum  Patrem  seu  qiiamlibel  di- 
vinam  Personam.  specialiter  tanien  refer- 
tur  ad  Filiuin.  rnde  statim  causani  hujus 
admirabilitatis  insinuat  :  i'i]  Quoniam  ele- 
va/a  est  magnificcntia  tua  :  id  est,  tu  ipse 
qui  es  magnus  alque  magnificus,  exalta- 
tus  es  super  ccelos  :  quemadmodiim  ait 
Apostolus,  Qui  descendit,  ipsc  est  el  qui 
ascendit  super  omnes  coelos,  ut  adimple- 
ret  omnia.  Ex  hoc  enim  quod  Christus 
usque  ad  Dei  Patris  consessum  ascendit, 
factum  est  nomen  ejus  admirabile  in  uni- 
versa  terra  :  quia  ex  tunc  misit  Spiritum 
Sanctum,  et  Apostolos  prsedicare  prace- 
pit  quia  ipse  est  qui  consfitutus  est  a  Deo 
judex  vivorum  et  morluorum.  Denique 
Christus  secundum  utramque  suam  natu- 
ram  admirabilis  est,  maxime  tamen  secun- 
dum  naturam  divinam  :  elevatio  autein 
competit  ei  ralione  humanfe  naturse. 

(5)  Ex  ore  infantium  et  lactentium  per- 
fecisti  laitdem  propter  inimicos  tuas.  Islud 
melius  e.xponi  non  potesl,  quam  ad  lille- 
ram  dc  illa  laudatione,  qua  in  dic  Palma- 
rum  pueri  Hebra-orum  Christo  oceurrenles 
clamabanl  :  Hosanna  filio  David  :  bcnedi- 
ctus  qui  venil  in  nomine  Domini,  Rex  Is- 
rael.Nam  Christus  principibus  sacerdolum 
indignantibus,  quod  pateretur  se  ita  lau- 
dari,  respondit  :  Nunquam  legistis,  Quia 
ex  ore  infantium  et  lactentium  perfecisti 
laudem  ?  tanquam  dicerel  :  Vos  qui  estis 
magistri  in  Israel,  merito  cognosceretis 
hoc  esse  prophetatum  de  me,  et  nunc  il- 
lud  impleri  in  me. 

Ait  ergo  Ecclesia  ad  Chrislum  :  Ex  ore 
infantium  ct  lactentium,  id  est  ex  ore  pu- 
erorum  atque  simplicium  hominum  :  qui 
dicuntur  infanles.  quia  illilterati  :  el  la- 
clentes,  quia  innocentes,  quemadmodum 
ail  Apostolus,  .\olile  pueri  effici  sensi- 
bus,  sed  malitia  parvuli  eslole  :  perfccisii, 
0  Chrisle,  l(iiidcm,q\\m  per  inspirationeni 
Spiritus  Sancti  qiii  ]ii'oce(lil  a  te.  inslruxi- 
sli  corda  prsediclorum  puerorum,  ut  le  ila 
laudarenl  ;  proptcr  inimicos  tuos,  id  est 
propter  incredulos  confutandos,  prout  Apo- 


A  stolus  dicit,  Quae  infirma  sunl  mundi,  ele-  icoi.  1,27. 
git  Deus,  ut  confundat  fortia;  ut  destruas, 
id  esl,in  prssenli  relinquas  a  gratia,  et  in 
futuro  repellas  a  gloria,  inimicum,  id  est 
adversantem  tibi  populum  Judeeorum,  et 
idtorem,  id  est  eumdem  populum  te  per- 
sequentem,  qui  tc  velut  blasphemum  ac 
legis  prffvaricatorem  occidit.  sicque  vide- 
batur  sibi.  qtiod  injuriam  Dei  vindicaret 
in  te.  Unde  alia  Iranslatio  habet,  Defenso- 
rem.  Judffi  namque  excusabant  se  a  pecca- 
to  in  Christi  occisione,  defendentes  se  per 

B  legem,  quam  dicebant  non  servari  a  Jesu. 
Dicebant  enim  :  Xon  esl  hic  homo  a  Deo,  jo«nn.\%, 
qui  sabbatum  non  cuslodit.  ""■ 

Potest  quoque  hic  locus  aliter  explanari, 
ut  sit  sensus  :  E.c  orc  infantium  el  lactcn- 
tiiim,  id  est  ex  prsedicatione  et  doctriua 
Apostolorum,  qui  nominantur  infantes  et 
lactentes,  non  ralione  celalis,  sed  propler 
comparationem  ad  puerorum  proprieta- 
tem,  prout  ait  Salvator  :  Msi  conversi  Matih. 
fuerilis  el  efficiamini  sicut  parvuli,  non  ^'''"''  ^- 
intrabitis  in  regnum  coelorum.  Et  Aposlo- 

C  lus  :  Sicut  modo  geniti  infantes,  rationa-  ipetr.n,i. 
biles,  sine  dolo,  lac  concupiscite.  Pcrfcci- 
sti,  0  Domine, /«Mf/t"/»,  id  esl,  promulgasti 
evangelicam  legem,  in  qua  continetur  laus 
lua  :  ut  destruas,  id  esl.  confundas  ac  re- 
probes, /;;('w;Vmw, id  est  omnem  mundi  hu- 
jus  philosophum  exlollentem  se  ipsum,  et 
simplicilatem  fidei  irridentem.  et  ultorem, 
id  esl  omnem  tyrannum  ac  perseculorem 
fidelium.  Ex  hoc  enim,  quod  totus  mun- 
dus  ad  lam  incomprehensibilem  ac  super- 
mirabilem  Chrisli  fidem  conversus  esl  per 

D  homines  illos  illitteratos, ineloquentes,pau-  icor.i,!: 
cos  et  simplices,  evidenler  probatur  fides  "  '"*'■ 
ista  esse  a  Deo  :  quia  nisi  Deus  supernatu- 
raliter  per  homines  illos  operatus  fuisset, 
nequaquam  mundum   convertere  potuis- 
sent.  Sicque  confunditur  philosophorum 
inanis  loquacilas.atque  tyrannorum  sfevis- 
sima  rabics.  dum  ipsis  reliclis  ac  sprelis. 
illillerali  el  simplices  a  Deo  electi  sunt.et 
ad  tantum  gralia^culmen  promoti, quemad- 
inodum  infra  de  Apostolis  dicilur :  Quoniam  />s.sLvi,ip. 
dii  forles  lerrae  vehemenler  elevati  sunt. 


(•.OMME.NT.\RirM    I.N    PS.VI.MDM    Vlll. 


.VRT.    XXM 


453 


4  41  Quonium  vicfcbo  civ/os  fnos.  Islud  ilu-  .\ 
plicitor  cxponi  polest,  vidolicct  spiriliia- 
liter  scu  mysticc  :  sictpic  ivfcilui'  ad  ca 
qu»  dicla  sunl,  nain  causa  iiimum  nuiic 
assignatur.ul  sit  scnsus  :  Dominc.  Dominus 
noslcr.  quain  admirabilc  est  nonicii  tuiim 
in  universa  tcrra  I  cl,  Kx  orc  iiiranliuin  d 
lactcntium  perfecisti  iaudem  :  el  hoc  ideo 
dico.  cl  scio.  qi(0)ii<im  iu'(fc/>o.  id  esl.  spi- 
rilualilcr  contemplahor  ct  considerabo  cir- 
los  tuos,  id  est-  sanclos  Aposlolos,  in  qui- 
bus  quasi  in  coeleslibus  haiiitas,  opcra 
diffi/orum  (uorum,  id  est  crealuras  sapi-  B 
enti»  tua',  quas  ordinatissiinc  distinxisti, 
dando  diversa  munera  gratiaruin.  Et  non 
solum  videbo  hos  coelos,  sed  ctiain  eonsi- 
derabo  /unam.  id  est  mililanlcm  Ecclc- 
siam,  omne  lumen  suum  a  Sole  juslitia' 
Christo  recipientem,  et  stellas,  qmv  t(( 
fundasli ,  id  est  homines  orlhodoxos  ad- 
modum  fideles,  seu  sanctos  doclorcs,  qui 
verbo,  vita  et  sapientia  alios  inslruunt  : 

Dan. xn,  3.  dc  quibus  Daniel  ait.Oui  ad  juslitiam  cru- 
diunt  plurimos,  quasi  slelliP  rulgcbunl  in 
perpetuas  aeternitates.Has  stellas  tu,Deus,  G 
fundasti.  id  est.  per  Spiritum  Sanctuin  in- 
struxisti,  ct  in  fide  fixisti  fortissiinc.  sicut 
slellae  figuntur  in  orbe. 

Prjeterea  exponi  potest  hic  locus  ad  lit- 
teram,  sicque  referlur  ad  ea  qu*  subse- 
quuntur.  ut  sit  sensus  :  Quoniam  vidcho 
ccclos  luos,  id  est,  ex  quo  considerabo  et 
sciam  coelos  esse  tuos,  id  est  a  te  crealos ; 
et  videbo  /una»i  el  ste//as,  (/uw  lu  funda- 
sti,  id  est,  de  nihilo  ad  stabilc  ac  incor- 
ruptibile  esse  produxisti  :  qucmadmodiiin 

/>roi-.[ii,i9.  scriplum  esl.  Dominiis  sapicnlia  fmidavil  D 
terram,  stabilivit  ccelos  prudentia.Ex  quo, 
inquam,  ista  videbo,  propterea  adverlo  et 

5  dico,  0  Domine  :  o  Quid  csl  /(omo  (juod  me- 
mor  cs  cjus  ^  id  est,  ex  hoc  quod  scio  cce- 
los,  lunam,  et  stellas  esse  opera  tua,  con- 
stat  quod  homo  est  res  tam  vilis  el  modica, 
pra>scrtim  pcr  coinparationem  ad  le,  iit 
mirum  sit  quod  memor  sis  hominis,  sub- 
vcnicndo  ci  pcr  pietalem  et  graliam.  Aut 
quid  cst  fitius  hominis,  id  csl  Chrislus, 
secundum  quod  hoino  et  crealura  aliquo 


moiio.  (juo/>i((m  risilas  oon,  assuincndo 
liiinuinam  ciiis  naliiram  ad  divin»  luro 
natura:'  personaicm  unioncm  ?  lloc  cnim, 
o  Dominc,  pcr  solam  gratiam  tuam  incrc- 
alam  faclum  est,  non  jx-r  mcrila  pra^via 
hominis  Christi. 

Porro.  quod  istud  atquc  sequcntia,  de 
Christo  ad  litteram  intclligcnda  sint,  hinc 
constat.quod  .\postolus  pcr  istam  scriplu- 
rain  oslcndit  cxccllcntiam  Cliristi  pne  an- 
gclis.  Ait  nainque  :  Non  cnim  angclis  sub-  ffejr.u.s, 
jecit  Dcus  orbcm  tcrrie;  eum  vero  qui  ino-  '■ 
dico  quam  angeli  miuoratus  est,  videmus 
Jcsum.proptcr  passioncm  mortis.gloria  cl 
honore  coronatum.  Argumentum  autcm  ex 
auctorilate  Scripturse  non  valet,  nisi  secun- 
dum  intellcctum  littcralcm,  ut  diclum  est. 

I)  Minuisli,  o  Domine  Dcus,  cutn,  sci-  6 
licet  Christum  hominem,  pau/o  minus  ab 
angc/is,  id  est,  quoad  aliquid  fccisli  euin 
angelis  inferiorem,  nempe  quod  f uit  passi- 
bilis  et  moriaWs.Gloriaet  lionorecoronasli 
cum.  Gloria  est  clara  cum  laudc  nolilia  : 
honor  vero,  est  exhibitio  rcvcrcnlia>  in 
signum  virtutis.  Deus  ergo  coronavit,  id 
csf.  undique  et  multipliciter  adornavit. 
Christum  gloria,  qualcnus  rcvclavil  homi- 
nibus  majestatem  ipsius.  dando  eis  cla- 
rain  de  Christo  notitiam  ;  coronavit  eum 
ctiam  honore,  in  quantum  oinnes  eleetos 
inducit  ad  vencrationcm  ipsius.  Dcniquc 
coronavit  Christum  fionorc  ct  gloria,  quo- 
niam  propter  meritum  suae  obedicnliae, 
passionis  ac  mortis.  suscitavit  eum  a  mor- 
tuis,  glorificavit  in  corpore,  exallavit  cuin 
super  omnes  coelos,  et  collocavit  a  dextris 
siiis.  Et  hoc  cst  quod  ail  Aposloliis  :  Chri-  phiUpp.H. 
slus  faclus  csl  pro  nobis  oi)cdicns  usque  *''"• 
ad  mortem  ;  propter  quod  et  Deus  exalla- 
vit  illum,  et  dcdit  illi  noinen  quod  cst  su- 
per  omne  nomcn.  ut  in  nominclcsu  oinnc 
genu  flcctatur  coelcslium,  tcrrcstrium.  ct 
infernoruin. 

Kt  constituisti  eum  super  opcra  manuum        7 
tuarum.  Dcniquc  Dcus  consliluil  cum  su- 
per  opera  manuum  siiarum,  quia  pr;clii- 
iit   atquc  pra-posuil   cum  omni  crcaturic. 
Nam    Christus   ul    hoino  ctiam    suminos 


454 


r.OMMEMARIlIM    IN    PSALMIM    VUl.    —    AUT.    XXVI 


angelonim  purgat,    illiiminat   et   perficit,  A  pascunt  se  ipsos.  Per  volucres  ca?li  acci- 
jo<...,Li,i6.  secundum  Dionysium  ;  et  lie  plenitudine      piuntur  superbi  et  jactantes  se  ipsos ;  vel 

ejus  omnes  accipiunt.  El  istud  evidentius      etiam  contemplativi,  quorum  conversatio  phuipp.m. 
8        mdnifeilSiUdiccns.  ■  jOinnia  !it(l>Ji'cist;  s/i/i      est  in  ctrlis.  Nam  pei'  pecora  accipi  pos- -"■ 
pcdibits  ejus  :  id  est,  non  solum  Ghristuni      sunt  optimi  Christiani,  qui  sequendo  Chri- 
secundum  quod  homo  est,  visilasti  modo      stum  dicere  possunt  :  Ouoniam  propter  te   Rom.ym, 
pradicto,  sed  ctiam  omnia  subjecisti  sub      mortiiicamur  tota  die.ffstimati  sumus  sic- '"■ 

11 1  oves  oecisionis.  Per  pisces  autem  maris 
intclligiintur.  qui  in  rebus  mundanis  va- 
gantur  et  fiuctuantur  :  isti  enim  perambu- 
lantsemitas  maris,  id  est,  sseculi  hujus,  de 
quo  postea  dicitur.  Hoc  mare  magnum  et  ps.cm.t^. 


pedibus  ejus,  id  est,  totum  universum,  vi- 
sibilia  et  invisibilia.  rationalia  et  irratio- 
nalia,  intellectualia  ac  reliqua  oinnia  sub- 
didisti  potentia'  Christi,  quatenus  bomo 
est.    Omnia  enim    qiia>  Christus    ut  Deus 


creavit,  sibi  ut  homini  a  Deo  Patre  seu  to-  B  spatiosum  manibus.  Omnia  ista  hominum 


Mallh. 

xxviii.  18. 


ta  Trinitate  subjecla  sunt  :  sicut  post  re- 
surrectionem.Data  est  (inquit)mihi  omnis 
potestas  in  coelo  el  in  terra.  bno  a  primo 
incarnationis  suee  momento,  omnia  sibi 
erant  subjecta  propter  unionem  cum  Ver- 
bo:  sed  post  resurrectionem,  subjectio  ista 
magis  innotescere  coepit.  quando  in  nomi- 
ne  Christi  coeperunt  miracula  magna  ac 
plurima  fieri. 

Consequenter  quod  in  communi  dixil, 
magis  specificat  :  Oves  et  bovcs  universas, 


genera  subjecta  suut  Christo  :  quia  quos 
vult.  salvare  potest,  el  universos  et  singu- 
los  potenter  ac  jiiste  jiidicabit ;  et  qnoniam 
etiam  reprobi  modo  in  Ecclesia  cum  ele- 
clis  conjuncti  sunt,  et  Christo  pcr  fidem 
subduntiir.  aliqui  quoque  malorum  con- 
vertuntur  ad  ipsum  per  caritatem  et  vi- 
tse  munditiam,  sicut  lestatur  Apostolus, 
quoniam  Christus  venit  in  hunc  mundum  in....i,  is. 
peccatores  salvos  facere. 
Postremo  ex  consideratione  horum  mi- 


superetpecoracampi,  {%)volucrescoeliet  G  rabilium  inflammatus,  et  spiritualiter  ex- 


Varc.wi 

17,  18. 


pisces  maris,qui  pcrambuianl  semitas  ma 
ris  :  quod  quibusdam  videtur  non  del)ere 
litteraliter  accipi.  Sed  quamvis  congruen- 
tius  mystice  expoualur.  potcst  famen  ad 
lilleram  exponi  <le  besliis,  qu;e  Christo  di- 
cuntur  subject»,  non  solum  ul  ceteris  ho- 
minibus,  sed  quia  obediunl  ei  in  his  qiKT 
naluralem  legem  el  ordinem  rerum  Irans- 
cendunt,  nempe  in  miraculosis  effeclibus. 
Unde  Chrislus  Apostolis  dixit  :  Signa  eos 


hilaratus  sanctus  Propheta,  repetit  psalmi 
hujus  exordium,  dicens  :  0  Domine,  Do- 
minus  noster,quam  admirabile  est  nomen 
fiium  in  universa  terra! 

In  hoc  igitur  psalino  de  duplici  natura 
Christi.  videlicet  divina  et  humana,  et  de 
unilale  personse  in  ipso  evidenlissime  locu- 
liis  est  sanctus  David,  sicul  etiam  in  psal- 
mo  secundo  fecit,  et  infra  sfepius  faciet. 

Quoniam  autem  psalmus  istead  divinam 


10 


qui  crediderint,ha'c  sequeiitur  :  In  noiniue  perlinet  laudem,  et  ad  commemorationem 
meo  daemonia  ejicient,  linguis  loquenfiir  D  beneficiorum  ipsius,  debemus  eum  sem- 
novis,  serpentes  tollent,  el  si  mortiferum      per  cum  ingenti  cordis  Isetifia  et  magno 


Joann.xw 


qiiid  biberinf,  non  eis  nocebit.  Mulfisque 
Sanctorum,  animalia  hujusmodi  in  virtute 
Christi  supernatiiraliter  paruerunl. 

Ycrum  mystice  exponendo,  per  oves  iu- 
telliguntur  boni  fideles  :  de  quibus  ad  Pe- 
trum  Dominus,  Pasce,  inquil,  oves  meas. 
Per  boves  infelligunlur  doclores,  qui  verbis 
divinis  corda  credenlium  colunl  alque  lc- 
cundant.  Per  pecora  campi  intelliguntur 
deliciosi  atque  carnales,  qui  velul  pecora 


caritatis  fervore  depromere,  quatenus  con- 
gratulemur  Domino  Deo  nostro,  et  grati 
inveniamur  beneficiis  ejus. 


Expositio 
moraljs. 


MoRALiTER  aufem  exponi  pofesf  psalmus 
iste,  ab  eo  loco  ubi  diclum  est,  Quid  est 
hoino.  de  quolibel  homine,  ut  sil  sensus  : 
(juid  cst  Jioinn  ijuod  memor  es  cjus,  Assn-  3 
mendo  naturam  humanam  pro  eo  ?  aut  //- 
tius  lioininis,  id   est  quilibet  de  genere 


COMMENTARIUM    IN    PSALMIIM    Vlll.    —    ART.    XXVII 


455 


Barucbw 
35,36,38. 


Adsp,  i/uo)ii(V»  risi/as  eum.  iion  soluiii 
spiritiialilcr  por  ffratia)  inftisioncni,  scd 
etiam  corporalitor  post  incarnationcni  in- 
ter  honiines  conversandoVqncinadinodnni 
Bariich  dicit  :  Oni  fccit  slcllas,  liic  cst 
Ucus  nostcr ;  ct  post  htec  in  tcrris  visiis 
est,  et  cuni  hominihus  convcrsalus  est. 
Ycj.  Visitas  ciim,  pcr  a|iparilioiiein  angc- 
loriim,  pcr  oracula  Propiictaniin,  pcr  prir- 
dicationcm  Apostolorum,  per  operalionem 
signoruin.  Minuisli  eu»i  paido  uiinus  ub 
(t»i/etis:id  est,  tam  vehcmcntcr  hominem 
sublimasti  per  beneficia  isla  prsedicta.  ut 
vidcatiir  qiiasi  angelis  parificatiis,  ct  pa- 
riim  distans  a  dignitatc  ipsoruin.  I'^l  iioc 
clarius  probat,  Gloria,  inquiens,<V  hoiiore 
corouasli  eum,  id  est,  fccisti  eum  spccta- 
bilem  et  honorabilem  in  mentibus  angc- 
lorum.  Ex  hoc  enim  quod  Deus  ita  visi- 
tavit  et  benefecit  hominibus,  angeli  sancti 
reputanl  eos  dignos  gloria  et  honorc,  et 
diligentius  (>os  ciistodiunt,  rcvcrentialius- 
que  ipsis  ministrant.  Yel,  Gloria  et  hono- 
re  coronasti  eum,  id  est,  imagine  sanclae 
Trinitatis  ornasli  animain  cjiis  :  pioptcr 
quod  sublimior  atquc  prsestantior  est  om- 
ni  creatura  irrationali.  Et  ideo  additur  : 
E(  constiluisti  cuni  super  omnia  opera 
inanuum  tuaruin.  Omnia  enim  elemcnta 
el  mixta  condidit  Deus  propter  nos,  ordi- 
navitque  ea  ad  nostrain  iitilitalcm,  neces- 
silalem,  el  usum. 

Omnia  subjecisti  sub  pedibus  ejus  :  noii 


A  simplicilcr  omnia.  scd  oninia  dc  ijiiibus 
siibinngitur,  Oees  e.t  /loves  universas,  etc. 
.Noii  (luod  oninia  isla  cunclis  hominibus 
ad  niiliiin  obediant,  nnlliquc  noccanl  ;  scd 
qiioniam  liomo  naliiralitcr  dignior  cis  csl, 
qiiia  ad  imagincm  et  similitudincm  Dei 
creatus  csl.  Yenimtainen  dicere  possu- 
miis,  qiiod  cliaiii  angisli  atqiic  crtdcstia 
corjioia  aliquo  iiiodo  siinl  siibjccla  homi- 
ni,  iii  qiiantiim  ci  ministraiil  :  i|iiia  do 
angclis  ait  Apostolus,  qiiod  omiics  suiil  ad-  //efti-.i.n. 
minislratorii  spiritus  in  minislciiiim  inis- 

B  si  propter  electos.  Dc  orbibus  qnoque  coe- 
lorum  cl  planetis  ac  astris  Moyses  dicil : 
Xc  oculis  elevalis  ad  cudum,  vidcas  solem  Deut.nXi. 
el  lunam  el  omnia  astra  coeli,  atque  erro- 
re  deceptus  adorcs  ea,  et  colas  qua?  cre- 
avil  Dominus  Dcus  tuus  in  ministerium 
cunctis  gcnlibus  qua?  sub  coelo  sunt. 

Sivc  autcm  de  Ghristo,  sive  de  quolibel 
hominc  cxponatiir  hic  locus,  seinper  os- 
tcnditiir  ex  eo  error  Manicha>orum,  dicen- 
tiuin  ha?c  corruptibilia  ac  corporalia  non 
esse  creata  a  Deo  lucis  ;  error  etiam  quo- 

G  ruiiidam  philosophonim,  poncntium  isla 
variabilia  atquc  irralionalia  divinff  provi- 
dentiae  non  esse  subjecta  :  ex  quorum  per- 
sona  in  Job  dicitur  :  An  cogitas  quod  Deiis  joh  xxn, 
excclsior  coelo  sil,  nec  noslra  considcrat,  '"'"■ 
et  circa  cardines  coeli  perambulat  ?  De- 
slruilur  insuper  ex  his  Pylhagoricorum 
opiiiio,  qui  dicebant  esse  sacrilegum  bru- 
ta  occidere  et  manducare. 


ARTICULUS  XXVII 


EXPOSITIO    ANAGOGICA    PSALMI    EJUSDEM    OCTAVI. 


D 


EMQUI'],   jiixla    anagogicum    intelle- D  prehcndere  valens,  ait  :  Domine  ommnm        2 


cliiin,  cxponcndus  cst  psalmus  iste  dc 
Iriumphanle  Ecclesia,  seu  quolibet  Bealo- 
ruin  in  patria.  Ecclesia  ergo  triuiiiphiins 
(quae  ex  angcloiiim  et  hoiiiinum  socielatc 
constat)  faciem  sanctae  Trinitatis  semper 
contemplans,  nec  tamen  eam  perfecte  com- 


pcr  tuaiii  oinniiiotcntiam,  Dominus  noster 
pcr  beatain  fruitionem  et  gloriam  con- 
suiiimatam,  (jiiam  ad miraliile  est  nomen 
luirm,  id  cst  incomprchcnsibile,  in  uni- 
versa  terra,  id  csl  iii  omiii  rcgione  vivo- 
riim,  in  lota  tcrra   \ivcntimii,   iii   iiicnti- 


456 


r.OMME.VrARirM   1N    PSALMIM    Vlll. 


ART.    XXVll 


bus  universorum  ccelestium  civium  !  Solus  A  de  se  ipsis  ad  Deum  :  Ex  ore  infantium  e( 


namquc  Deus  se  ipsum  perfecte  compre- 

hendit,  el  ideo  addunt  :  Quouiam  eJevata 

est  magnifiecntia   tiia,  id  est,  majestatis 

tuae  subliuiitas  exaltata  est,stijjercceIos,\d 

est  super  onincni  capacitatem  atque  noti- 

tiam  coelestiuni  intellecluum.  Ouum  enim 

sit  Deus  benedictus  et  sanctus  vere  im- 

mensus,  omnis  creati  et  finiti  intellectus 

capacitatem  in  infinilum  transcendit.El  id- 
i/oanii.iu.  eo  Sancti  in  palria,  quamvis  videant  Deum 
■'  sicuti  cst,  scilicel  per  speciem.  non  tamen 

cognoscunl  Deum  tam  clare  el  plene,  sic-  B  bet  Beatorum,  ait  ad  Deum 

ut  ex  se  ipso  cognoscibilis  est  :  propterea 

dicunt.  Elevala  est  magnificentia  tua,  non 

per  motum  aut  locum,  quum  sit  immobi- 

lis  et  illocalis,  sed  per  dignitatem  et  in- 

comprehensibilitatem. 
3  Exore  infantium  etlactentiwn  perfeci- 

sti  laudem.  Hoc  Beali  in  palria  ad  litleram 

dicere  possunt.  ad  gloriam  Dei,  de  ani- 

Maiih.w.  mabus  sanctorum  Innocenlium  ab  Herode 

'*"  inlerfectorum.  imo  de  spirilibus  omnium 

parvulorum  electorum,  anle  tempus  dis- 


lactentium,  id  est  ex  intellectu  humilium 
angelorum  et  hominum,  perfecisti  lau- 
dem  tuam.ostendendo  eisessentiam  tuam, 
quam  intuendo,  te  semper  laudant,jj/-op^v 
iniinicostuos.id  esl,  ut  reprobes  superbos 
angelos  et  omnes  superbia  filios,  ut  dc- 
struas,  id  est,  desiderato  fine  prives,  seter- 
naliterque  condemnes  inimicum  et  ulto- 
rem,  id  est,  aerias  potestates,  contra  quas 
est  nobis  colluctalio  jugis. 

Deinde  triumphans  Ecclesia  seu  quili- 

Quoniam 
videbo  ccelos  tuos,  opera  digitorum  tuo- 
rum,  id  est  omnes  angelicos  ordines.  ani- 
masque  beatas,  in  quibus  per  caritatem 
fruitivam  et  gloriam  habitas  :  et  videbo 
htnam,  id  esl  Chrisli  humanitalem,  quse 
est  unita  Soli  justitise.  Verbo  seu  Filio 
Dei.  ef  sfellas.  id  est,  summos  quosque 
Beatorum,qui  inslar  slellarum  pr«  ceteris 
ex  divini  luminis  infusa  plenitudine  ra- 
dianl,  aliosque  illustrant :  <juir  iu  funda- 
sti,\d  est.  beatifica  tui  visione  aeternaliter 


Ephes. 


cretionis  defunclorum.  qui  tempore  legis  C  confirmasli. 


naturse  salvabantur  fide  parentum,  tem- 
pore  legis  scriptse  per  circumcisionem,  sed 
tempore  legis  gratise  per  Baptismum.  Ex 
horum  enini  ore.  id  esl  mente,  Deus  in 
palria  perficil  laudem  suam.  quoniam  fa- 
cit  eos  incessabiliter  laudare  se  ipsum. 
Propfer  inimicos  fuos  confundendos.  vi- 
delicet  ut  confundas  Luciferum  et  angelos 
ejus.  dum  vident  animas  puerorum  sub- 
limari  ad  gloriam  illam,  de  qua  ipsi  pro- 
lapsi  sunt :  tit  desfruas  inimicum,  id  est 


Et  quoniam  sic  est,  o  Domine  Deus.  Quid 
esf  homo  quod  memor  es  ejtts,  convertendo 
eum  ad  te,  alque  ad  jeternam  beatitudi- 
nem  perducendo  ?  auf  filius  Iwminis,  quo- 
niam  visifas  eum,  non  solum  per  gratiam 
in  via,  sed  eliam  per  gloriam  in  patria  '. 
ifinuisfi  eum  paulo  minus  ab  angelis  : 
quia  licet  in  naturalibus  sit  inferior  an- 
gelis.  tamen  in  supernaturalibus  similis 
est.  Promiltilur  enim  et  datur  hominibus 
similis  beatitudo  cum  angelis,  sicut  ait 


primum  illum  apostatam.  humani  generis  D  Salvator.quod  erunt  sicut  angeli  Dei.  <??<>- 
adversarium.  ct  ultoran,  id  est  eumdem  : 
qui  ultor  vocatur.  quia  seduxit  primos  pa- 
rentes,  el  per  satellites  suos  lentare  non 
cessat  genus  humanum. 

Polest  quoque  istud  exponi  de  omnibus 
Sanctis  in  palria  :  quoniam  quanlumcum- 
que  sint  sapientes  ac  magni.  lamen  per 
comparationem  ad  immensam  sapientiam. 
atque  infinitam  potentiam  Crealoris.  sunt 
quasi  infanles  alque  laclentes.  Unde  ex 
humilitate  sui,  et  ex  reverentia  Dei  dicunt 


/■/(7  et  honorc,  id  est  jucunditale  el  excel 
lentia,  coronasti  eum,  ^3.nAo  ei  felieitatem 
angelicam  :  et  constituisfi  eum  sttper  ope- 
ra  manuum  tuarum  :  nam,  Omnia  sub- 
jecisti  sub  pedibus  ejus.  Istud  potissime 
referendum  est  ad  Christum  hominem, 
quoniam  ipse  est  super  omnes  angelicas 
hierarchias  exaltatus  :  omnesque  angeli 
ipsi  ad  nnlum  minislrant.Cetera  vero  qu» 
restant.  in  prcecedenti  expositione  satis 
videntur  exposita. 


J/allA.Mii. 
30 ;   ilarc. 


COMMENTARll  M    I.N    PSALMUM    IX.    —    ART.    XXVllI 


'l57 


pnKc.ATio.  A  los  propagatum,  perlice  laiidcm  vicforife 

tua>  in  nobis,  qui  sunnis  opcra  (lifritorum 
Per  admirabile  nomcn  luum  in  univcr-      tuorum  :  ut   dcstructo  inimico,   pcrpctuo 
sa  lerra,  Domine  Jesu  Christe,  per  Aposto-      glorisp.  et  honoris  coronemur  triumpho. 


ARTICULUS  XXYIII 


EXPOSITIO    >0.M    PSAl.MI    :    CO.NFITEBOR    TIBI,     DOMINE. 


1  TiTLi.us  psalmi  istius  est  :  Tn  fincm.  prn 

occii/lis  fiUi,  jisait/ius  Dacid :  id  esl.  psal- 
mus  iste  dirigens  nos  in  Christum,  faclus 
et  scriptus  est  a  David  pro  occultis  filii.id 
est  dc  duplici  (^hristi  judicio,  nobis  oc- 
flom.11,33.  culto,c]uia  incomprehensibilia  sunt  judicia 
ejus.  Primum  est  judicium  discretionis, 
quo  modo  quidam  vocantur  per  miseri- 
cordiam,  alii  vero  rclinquunlur  per  justi- 
tiam.  Secundum  autem  est  judicium  dis- 
cussionis  et  rctributionis,  quod  fiet  in  fine 
saeculi  :  quod  licet  aperlc  ac  visibiliter 
fiet.tamen  dies  el  hora  ejus  occulta»  sunt. 
Loquitur  ergo  Propheta  in  isto  psalmo  in 
persona  Ecclcsia>,  scu  cujuslibct  fidelis,  de 
duplici  Christi  judicio,  et  de  judiciaria 
polestate  ipsius,  de  multis  quoque  benefi- 
ciis  sibi  collatis,  et  de  malitia  ac  damna- 
tione  Antichristi. 


Matlh 
XXIV,  36. 


A' 


Eceli. 
XLiii,  36. 


IT  igitur  :  ii  Confitebor  libi.  Dominc, 
in  (0(0  corde  meo,  id  est,  laudabo  te 
integro  ac  sincero  affectu,  tanqtiam  lotali- 
ter  tibi  adha>rens,  et  a  rebus  vanis  omnino 
me  abstrahcns;  vel,  In  toto  corde  meo,  id 
esl  ralionc  et  voluntale,  ila  quod  laudis 
mesp  confessio  ex  sapientia  et  caritatc  pro- 
cedet.  llle  quippe  in  toto  corde  confitetur 
et  laudat  Dominum,  cujiis  cor  non  est  ex 
aliqua  parte  rebus  caducis  inhffirens,  neque 
ad  inutilia  inclinatum,sed  in  Deo  totaliter 
recoliectum.  Xarrabo,  id  est,  aliis  ad  lau- 
dem  tiiam  inlirnabo,  o»i/H'rt  tnirabilia  Ittn. 
Yidetiir  hoc  esse  contrarium  ci,  ijuod  iii 
Ecclesiastico  dicilur  :  .Mulla  sunt  abscon- 


B  dila  majora  his  :  pauca  enim  (inquil)  vi- 
(linuis  operuni  ejus.  El  in  Job  :  I>cc  litcc  /o«xxvi,ii. 
cx  parte  dicta  sunt  viarum  ejus  :  et  qiiuin 
vix  parvam  stillam  scrmonum  ejiis  audi- 
crimus.  quis  poterit   lonitruum  niagnilu- 
dinis  illius  intueri  l  Sed  ct  in  Evangelio 
Joannis  ait  Scriptura  :  .Mulla  alia  fecit  Je-  Joann.xx, 
sus,  qufP  non  sunt  scripta  in  libro  hoc  :  '"•'""'-'• 
qua^  si  scribanliir  per  singiila,  ncc  ipsum 
arbitror  mundiim   posse  capere  eos,  qui 
scribendi  sunt,  libros.  Denique  quis  ho- 
minum  novit  universa  mirabilia.qiiff  Deus 

G  omnipotcns  et  iinmcnsiis  indesinenter  fa- 
cit  in  coelo  et  in  terra  alquc  in  abyssis  ? 
Esl  igitur  sensus  :  Narralio  omnia  mira- 
bilia  tua,  id  est  omnia  magnalia  tua  iii 
lege  tua  conscripta,  vel  mihi  a  le  revela- 
ta,  Et  hoc  in  Ecclesiastico  habetur  :  Non-  Eccii.\u\. 
nc  Dominus  fccit  Sanctos  suos  enarrare  '"• 
omnia  mirabilia  sua,  quee  confirmavit  Do- 
minus  omnipotens  stabilis  in  gloria  sua  l 

i*  Lcetabor,   mentali   la?tilia,  e(  e.rsnl-        3 
tabo,  exteriori  gaudio  ex  interiori  Ifflitia 
procedente,  in  lc,  o  Domine,  non  in  car- 

D  nalibus  et  vilibus  rebus;  psallatn,  id  est, 
bcne  operando  laiidcm  dicam,  noiniiii  liio, 
id  cst  libi  ipsi,  o  A/lissimc,  cui  niillus  est 
similis:  vel,  altissime  advcrbialitcr,  id  est 
cxcellcntissimo  modo,  vidciicct  cxhibcndo 
tibi  lalria?  cultum,  scu  adorationcm  tibi 
soli  competentem,  Attende  ergo,qui  verba 
ha-c  legis,  iil  secundtim  hiinc  modiim  ad 
Dciim  lc  habcas,  confilcndo  ci  non  vago 
cl  sordido  animo,  alilii  qiiam  in  Deo  de- 
Icclantc. 


458 


COMMENTARIUM   IN   PSALMUM    IX. 


ART.    XXVIIl 


4  [9'f  In  convertendo  intmician  meum  rc-  A 
trorsum  :  id  est,  quando,  o  Doinine,  con- 
verferis  inimicuni  meum,  scilicet  quemii- 
bet  adversanlem  saluti  inea^,  retrorsum. 
e.vpugnando  eum,  et  dando  niihi  virtulein 
ul  ei  resislani;  tunc  infirmabuiilur,  id  est 
debilitabunlur,  ct  pcribuiil,  id  est  delici- 
ent,  a  facie  tua,  id  est  a  prsesentia  graliic 
tuae,  per  quam  eis  resistam  et  prwvalebo. 
Primo  ait.  biimicum.  indelerminale,  po- 
nens  sinftulare  pro  plurali  :  dcinde  adjun- 
gil,  Inrirmabunlur,  ubi  pluraliler  exprimit 
quod  anle  singuiariler  nominavit.  Moraliler  B 
potesl  qiiilibel  lenlalus  a  da>mone,  carne 
vel  mundo,  hunc  versum  ad  Deum  clama- 
re,  tanquani  dical  :  Ego  quideni  propria 
virliite  resistere  nequeo  adversariis  islis, 
sed,  0  Domine,   le   convertenle    inimicos 

y?oM.  viii,  meos  retrorsum,  deficient.  Nani  si  Deus 
^'"  pro  nobis.quis  contra  nos  ?  Polest  qnoque 

hic  vei'sus  specialiler  esse  verbum  Eccle- 
siae  ad  Christum,  ut  sit  sensiis  :  In  conver- 
tendo  inimicum  ineum  retrorsum,  id  est, 
dum  per  meriliim  luse  passionis  supera- 
veris  deemonem,  tunc  infirmabuntur,  id  G 
esl,  infirmati  siint  omnes  adversarii  mei. 
Yel,  quando  in  finali  judicio  condemna- 
veris  eum,  liiiic  peribunl  omnino  a  lacie 
tua,  quia  il)unl  in  ignem  a>ternum. 

5  \l  Qnoiriam  fecisti  judicium  ineiim,\(l 
est,  decrevisti  per  liiam  jusliliam  intermc 
et  inter  adversarios  meos,  ine  approban- 
do,  et  illos  reproitando  :  lioc  namqiie  jii- 
dicium  Deus  quotidie  facit  ;  et  causam 
mcam  fecisti,  judicando  pro  me,  et  ratio- 
nem  pro  qua  judicor,  commendando.  Hoc 
Deus  semper  facit  occulte,  quia  seinper  D 
boni  sibi  placent,  et  mali  displicent.  Fecit 
eliam  hoc  per  Prophetas  atque  Apostolos  ; 
et  quotidie  facit  hoc  per  minislios  Eccle- 
siee  seu  pra>lalos,  quorum  est  bonos  lauda- 
re,  et  impios  reprobare.  Vel  sic  :  Quoniam 
fccisti  Jiidiciuiii  iiiciim,  id  est,  suslinuisli 
judiciuni  mortis  quod  ego  promerui,quan- 

.Vatih.    do  a  Pilato  jussus  es  crucifigi ;  et  hoc  pro 

XXVII,  26.  , .  .  ,  , 

pcccalis  meis  perpessus  es  :  propter  quod 
adducilur,  fi(  caiisam  mcam  fccisti,  id  esl, 
poenam  pertulisti  pro  culpis  nieis,  propter 


quas  ego  mortem  promerui.  El  lunc  hoc 
verbum,  Fecisti,  sumitur  quasi  passive. 
Potest  quoque  intelligi  de  judicio  extre- 
mje  discussionis  ac  remiineralionis,  ut  sit 
sensus  :  Qiioniam  fecisti,  id  est  facies,  ju- 
diciuni  ineuin  in  die  novissimo,  quando 
scparabis  Ecclesiam  electorum  a  corpore 
impiorum  loco  el  praMnio  :  et  tunc  eliam 
facies  causam  meam,  approbando  justi- 
liam  meam. 

Scdistl  siipcr  t/ironum.  cpii  jiidicas  ju- 
slitiam.  Deus  incircumscriptibilis  et  in- 
corporeus,  specialiter  fertur  sedere  super 
Ihroniim,  id  est  super  angclos  de  ordine 
Thronorum  :  qui  sunl  infimi  in  prima 
hierarchia  coelesli,  qiiia  per  eos  judicia 
sua  discernit,  el  ipsi  familiariler  apli  sunt 
ad  recipicndiim  Deum  in  se.  Unde  in  ipsis 
habitare,  eisque  prsesidere,  et  super  eos 
sedere  dicitur.  Sic  igiliir  ail,  Sedisli,  imo 
et  semper  sedes  super  Thronum,  id  est  sii- 
per  quemlibet  angelum  de  ordine  illo.  Po- 
test  quoque  per  Ihroniim  judiciaria  Chri- 
sli  potestas  inlelligi,  ut  sit  sensus  :  .Verf;*^', 
0  Christe,  super  thronum,  id  est,  quiescis 
et  demoraris  in  potestate  judicandi,  quia 
oniniiim  constitutus  es  judex,  el  cum  tran-  .4c(.x,  42; 
quillilate  judicas.Sic  enim  dicere  solemus  ^"P""-"'- 
de  aliquo  :  Ille  sedit  ibi  tribus  annis,  id 
est,  fuit  alque  moralus  est  ibi  lanto  tem- 
pore.  Qui  Judicas  juslitiam,  id  est,  distri- 
cte  eam  examinas,  an  sit  vera  et  pura  jii- 
stitia ;  et  si  quid  injusliliee  ei  inhaeserit, 
hoc  piinies.  Unde  propler  dislriclum  islud 
judicium  Petrus  in  sua  Canonica  dicit  :  Si  iPetr.w, 
justus  vix  salvabitur,  peccator  et  impius  '*■ 
ubi  apparebunt  ?  Vel,  Judicas  justitiam, 
ab  injiislitia  eam  discernendo,  ac  juste 
remunerando. 

l  Increpasti  gcnlcs,  per  Prophetas,  per  6 
te  ipsum  et  per  sanclos  Apostolos  arguen- 
do  peccata  eorum  ;  ct  periit  impius  :  id 
est,  peccator  ad  emendationem  conversus 
est,  el  ita  periit,  non  per  corruptionem 
nalura?,  sed  per  expulsionem  culpse,  quem- 
admodiim  in  Proverbiis  scriplum  est :  Ver-  Pmv.xu.i. 
te  impios,  el  non  erunt.  Vel,  Periit  impius, 
id  est,  diabolus  ex  cordibus  poenitentium 


r.OJIMENTARIUM    IN    PSAI.MUM    IX. 


Anr.  XXVIII 


4S9 


Joann.xti.  c.sl  ejocliis.  ut  Salvator  ail  :  .Niinc  jiidici- 
iim  cst  niiindi,  nunc  princeps  hiijiis  niun- 
di  ejiciclur  foras.  .Xonicii  corui/i.  iii  csl 
genliiiin  increpalarum,  el  ad  ChrisUiiii  li- 
nalitcr  convcrsaruni,  delcsli  iu  ivtcnium 
ct  in  sivculuiii  .•iwciili :  qnia  qui  olim  di- 
ccbantur  el  erant  idololatr».  infideles,  fi- 
lii  dicinonum;  post  convcrsinncm  ad  Chri- 
stiim,  facti  ct  dicli  sunt  Chrisliaui,  id  csl 
filii  Dei.  —  Vcl  sic  :  Fncrepasti  genfcs.  id 
esl.  ohslinalos  cl  rehclles  jiistc  damnasti. 
hicrcpalio  ciiim  ([uaiidoquc  iii  niaium  ac- 

Zaeh.iu.i.  cipitiir.  jiixla  illud  Zacharia> :  increpct  Do- 
niinus  in  lc,  Salan.  Et  pcriit  iinpius.  id 
est.ab  cssc  spiriliiali  ct  ab  e.xsistcnlia  gra- 
ti»  prorsus  defecit  cl  cccidit.  Et  ideo,  Do- 
mlne,  iinmen  coruin  delcsti  in  cvtcrnuin  : 
unde?  nisi  a  libro  vitae  el  a  numcro  eoruni 
qui  niisericordiam  consequuntur. 

7  (i  Inimici  dcfccirunt  frainea?  in  fineiii. 
Per  frameain,  qu»  cst  gladius  ex  utraque 
partc  acatus,  intclligitur  mulliformis  vcr- 

*  qua  siitia  da-nionum,  quihus*  homincs  tenlanl 
el  superanl.  Framcce  ergo,  id  est  deceptio- 
nes  et  laquci.  iiiimici,  id  cst  dspmonis,  dc- 
fcccrunt  in  fincin.  id  cst,  £etcrnaliler  pcr- 
ierunt,  quantum  ad  clectos,  per  prelium 
sanguinis  cl  mcritum  morlis  Christi.  Ei 
cirilalcs  [eorioii].  id  esl  corda  et  corpora 
impiorum,  in  quibus  olim  regnabat  et  ha- 
bitavit  diabolus,  quasi  in  civitalibus  a  sc 
possessis,  dcslru.risli,  obstinatos  perdcn- 
do,  et  poenitentes  salvando  :  sicquc  obsli- 
natos  destruxisli  ab  essc  gratiae,  poenilcn- 
tes  vero  ab  esse  culpse.  7  Periil  inemoria 
eorum  cum  sonilu  :  id  est,  maligni  et  a 
gratia  Dei  dcstitiiti.  trarriti  sunt  oblivioni 
Xuc.xiii.  apud  Dcuni.  secuudum  quod  dicil,  Ncscio 

''■  vos  unde  sitis  :  non  cnim  cognosciinlur 

per  approbationem,  ncc  unquam  acqui- 
runt  divina?  pietatis  respectum.  (^um  soni- 
tii.  id  est,  vclociter  cl  qiiasi  repcnle  obli- 
vioni  traduntur  :  quia  quacumque  liora 
peccat  homo  mortaliter,  meretur  a  Deo  re- 
linqiii  ;  ct  si  in  pcccato  mortali  deccdit, 
subilo  scmpiterna}  oblivioni  doiialiir,  om- 

xviii!"'.     niumque  justitiarum   qiias  fecil  oblivis- 

8  cilur  Dominus.  Et  Dominus  in  wternuni 


\  permancl.   Ipsc   cnim    cst    invariabilis  et 
a'tcrnus. 

S  Piiriiril  iii  juilicio  lliroiium  siium  : 
id  cst.  .Icsiis  Christus  omnium  judex  ac 
Domiiius.  ordiiiavil  jiidiciariaiii  siiam  jio- 
tcslalcm  ad  judicaiulum,  iit  nihil  omuino 
indiscussum  vel  imprsemialum  rclinquat. 
El  ipsc  judicabit  orhem  lerra',  id  csl  ha-  !t 
bilaulcs  in  tcrra,  in  ivquilale.  id  cst  dando 
singulis  sccundum  opcra  siia  ;  el  /lopulos 
in  Juslilia  :  cxponil  qiiid  dixil,Oil)ciu  ter- 
ra?.  Judicabit  crgo  Dominiis  populos  iii  ju- 

B  slitia  :  non  cuini  est  personariim  acceptor  aci.\,u. 
Dcus,  scd  in  omni  gcntc.  qiii  timcl   Dcum  ^"- 
ct  opcratiir  justitiam.  acceptus  cst  illi. 

9  El  faclus  est  Dominus  refugium  pau-       10 
pcri  :  id  cst,  Christus  qui  in  morte  singii- 
lorum  ct  iii  exlremo  judicio  esl  jtislus  al- 
quc  terribilis  jiidcx,  nunc  interim  factus 
cst  refiigium  noslrum,id  esl  advocattis  no- 
ster,  qucmadmodum  Joannes  in  sua  Cano- 
nica  teslatur  :  .\dvocatum,  inqiiil,  iiabemus  i/onnn.n, 
apiid  Patrem.  Jcsum  Christum  jiisliim  ;  ct  '•'■ 
ipse  est  propitiatio  pro  peccatis  nostris. Ip- 

C  se  qui]ipe  ostendil  Patri  laliis  ct  \iilne- 
ra,  imo  ualuram  nostram  quain  pro  nobis 
assumpsit  :  sicque  interpellat  pro  nobis 
tanquam  pro  fralribus  suis,  ul  dicil  Haymo. 
Yel,  Dominus,  id  esl  Dcus  trintis  et  sim- 
plex,  factus  est  refugium  pauperi.quia  sem- 
pcr  paratus  est  cxaudirc  oranlcs,  ct  auxiliari 
rccurreulibus  ad  ipsiim  ctim  plciia  fidiicia : 
factusest  refugium  pauperi,idest  conlrito 
et  humili.  sicut  Isaias  ait  :  Ad  qucm  rcspi-  /s.  i.svi,  2. 
ciam,  nisi  ad  paupcrciilum  et  conliilum 
spiritti,    el    tremenlem   sermones    meos  ? 

D  Paupcr  est,  qui   non  confidil   in  propriis 
viribiis,  nec  gloriatur  in  scmetipso  dc  pro- 
priis    meritis,   neqtic  in    lcrienis    divitiis 
iiiordinate  afficitur,  sed  habens  victtim  ct  1  rini.vi.s. 
qtiibiis  tcgalur,  his  conlcnlaliir. 

Qiiomodo  aulcm  Dominiis  faclus  est  re- 
fiigiuin  patipcri,  subdit  :  adjulor  inoppor- 
lunilalibus,  in  I ribulatione.YioimmK  enim 
faclus  cst  adjiilor  in  0])porliiiiilalihiis. 
confcrcndo  graliaiii  cl  ca  qiue  ad  saliilciii 
necessaria  suul.  conservando  vidclicci  ho- 
minem,   nc   cxlidlalur    iii    jirospcris,   scd 


460 


COJIME.NTARIUM   l.\    PSALMUM    IX.    —   ART.    XXVIII 


gratias  referal  ;  et  lactus  est  Dominus  ad-  A 
jutor  iii  trilmlaliono,  dando  palientiam  in 
adversis.  et  libeiaiido  a  nialis.  Indigemus 
enim  adjulorio  Dci  in  prosperis  et  adver- 
sis,  quatenus  ubique  regia  via  tendamus, 
ncciUi.iT.  secundum  quod  scriplum  est  :  In  die  bo- 
norum  ne  immemor  sis  malornm,  et  in 
die  malorum  ne  immemor  sis  bonorum. 

11  10  Ef,  quoniam  sie  est,  idcirco,  o  Do- 
mine,  spercul  in  to  qiti  noverunt  nomen 
tmim,  id  est,  qui  e.\  interna  inspiratione, 
aul  Scripturarum  erudilione.  aut  propria 
consideralionc  cognoscunt  quam  bonus,  B 
dulcis,  fidelis  ac  pius  sit  Dominus.  prout 

Thren.m,  Jcremias  in  Threnis  leslalur  :  lionus  est 

-^-  Dominus  speranlibus  in  enm,  animse  quff- 

renti    illum  ;    quoniam    non    dereliqtiisti 

qtiivrenles  le,  Domine,  si  tamen  perseve- 

ranter  ac  fideliler  pulsent,  nec  fatigentur 

/06x111, 13.  qucerendo.dicentes  cum  sancto  Job  :  Etiam 

si  occiderit  me,  in  ipso  sperabo.  Longa- 

nimiter  crgo  el   cimi   certissima  fide  e.\- 

speclandus   esl   Dominus.  secundum  quod 

/s..\«,  is.  Isaias    hortalur   :   Deus  judicii  Dominus  ; 

beati  omnes  qui  e.xspectant  eum.  G 

Quoniam  ergo  tam  bonus  est  Dominus, 

12  proplerea  II  Psiii/ite,  hene  vivendo,  et 
gratias  semper  agendo,  Domino  qui  habi- 
tat  in  Sion,  id  est  in  sanctis  et  contempla- 
tivis  spirilibus,  lam  triumphanlis  quam 
militantis  Ecclesia?.  Et,  0  Sion,  id  est  spi- 

11  Cor.v,-.  rituales  viri,  qui  nunc  per  fidem,  non  per 
speciem,  a.mbu\a.iis,  annunliafe  inter  gen- 
tes,  id  est,  aliis  prsedicate.  sludia  ejus,  id 
est  virtuosa  opera  atque  beneficia  Dei  hu- 
mano  generi  prsestita.  Potest  quoque  istud 
specialiter  referri  ad  .\poslolos  et  primos  D 
Evangelii  praedicatores,  ut  sit  sensus  :  An- 
nunliate  inter  gentes  studia  ejus,  id  est, 
prsedicale  evangelicam  legem  genlibus.  et 
ne  timeatis  hoc  facere,  quia  non  frustra 
facietis  hoc,  sed  erit  merces  operi  vestro. 
El  ideo  additur  : 

13  1*2  Quoniam  requirens  sanguinem  eo- 
runi  recordatus  est  :  id  est,  ipse  Dominus 
requirens  sanguinem  annuntiantium  gen- 
tibus  sludia  sua.  recordatus  est,  quantum 
videlicet  annuiitiatorcs  studiorum  suorum 


laboraverint  et  fecerint  pro  eo,  quanta 
etiam  sustinuerint  a  persecutoribus  et  ly- 
rannis  propter  justitiam  :  propter  quod 
isla  recordando,  requiret  sanguinem  eo- 
rum,  id  est,  perseculionem  ac  mortem 
quam  injuste  perpessi  sunt.vindicabit,  im- 
pios  affligendo.  Xon  est  oblilus  Dominus 
clamorem  patiperum,  id  est  pra>dicatio- 
nem,  laudationem,  orationem  humilium  : 
quia  tempore  suo  reddet  eis  copiosam 
mercedem.quamvis  inlerdum  videatur  qua- 
si  oblilus,  quia  diu  differt,  et  sanctos  suos 
tribulari  permittit. 

Post  h;ec  oslendit  quis  sit  iste  clamor 
pauperum,  qui  etiam  esse  potest  oratio 
singulorum  mundi  vanitatem  spernenti- 
um.  13  Miserere  mei,  Domine,  opem  fe-  u 
rendo  ;  vide  /tumilHatem  meam,  id  est, 
considera  oppressionem  et  poenam  quam 
patior,  de  inimicis  nwis,  id  est  a  persccu- 
toribus  et  tyrannis  :  et  hoc  oro,  non  ut 
illos  in  aelernum  condemnes,  sed  ut  in  me 
gratiam  augeas,  forliludinem  patienliam- 
que  corrobores.  li  Qui  e.rallas  me  de  por-  Vi 
tis  mortis,  id  est,  qui  per  passionem  et 
sanguinem  Christi  Filii  tui  liberas  me  a 
mortc  ffterna,  vel  a  peccatis  mortalibus, 
quse  sunl  via  spaliosa  ac  lata  per  quam  .un((/,.vii, 
mulli  gradiuntur  ad  poenam  inferni,  qu»  ''• 
est  mors  »terna.  El  ideo,  o  Domine,  exal- 
las  me  de  portis  mortis,  nt  annuntietn,  id 
est,  regraliando  commemorem,  aliosque 
docendo  ac  inflammando  decantem,  o>«Hes 
latidafiones  luas,  id  est  sermones  ad  lau- 
dem  tuam  pertinentes,  ('«j30/-('Js/?/i'(i"6'joH, 
id  est  in  fide,  spe  et  caritate,  per  quas  itur 
ad  regnum  coelorum,  tanquam  per  porlas 
filise  Sion,  id  est  militanlis  Ecclesia?.  cu- 
jus  mater  est  triumphans  Ecclesia.  Omnia 
enim  quse  agimus.  in  fide.  spe  et  carilate 
agere  nos  oportct,  si  meritoria  esse  de- 
beant.  Vel,  In  portis  filife  Sion,  id  est  in 
ipsa  militante  Ecclesia,  seu  in  conspeclu 
fidelium.  Debcmus  namquc  alios  ad  lau- 
dem  Dei  inducere,  prsedicando,  docendo, 
seu  cxemplariter  conversando,  secundum 
quod  uniusciijusquc  vocatio  exigit,  prout 
ail  Salvator  :  Sic  luceat  lux  veslra  coram /6i.f.  v.ie. 


r.OMMENTARlUM    IN    PSALMUM    IX. 


ART.    XXVIII 


461 


hominibiis,  ul  viiloant  o\wvn  voslra  boiia. 
et  glorificoiil  Palrcin  \csliMim  iiiii  iii  co'- 
lis  esl. 
10  lUi)  Exsultobo  h>  sahitarl  tao.  id  cst   in 

beatitudine  mihi  promissa  a  tc,  in  qiia 
ntinc  gaudeo  pcr  speni,  postinodiiin  aiilein 
gaudebo  in  ea  per  rem  ;  vel,  Exsiiltabo  in 
saliilari  tuo,  id  est  in  salvalionc  mihi  im- 
pcnsa  a  lc ;  vcl,  \n  salulari  tuo,  id  cst  iii 
Christo  Filio  liio,  qui  (teste  Simeone)  est 

iuc.  II,  30.  salularc  tiiiim,  iiiioil  parasli  antc  faciem 
omniiiin  popiiloriini.  In  lioc.  iiujiiam,  sa- 
lutari  exsultabo,  contemplando  beneficia 
ejiis  mihi  collala.el  cxspcclando  cjus  pro- 
missa,  mihi  reposita  atque  parala. 

Infixce  sunt  genfes  in  interitu  quem  fe- 
cerunl.  Hoc  esl  quod   in  septimo  psalmo 

/<».  vn.  ir..  pra^dictum  est  :  Incidit  in  foveam  quam  fe- 
cit.  Genles  itaque,  el  impie  conversantes, 
infi.xse,  id  est  dcmersa;  et  captse  sunt, in  in- 
leriliiquem  feccrunt,  id  est  in  morteqiiam 
sanclis  hominibiis  intuleriiiit  :  qiiia  pro 
morle  corporali  ac  lcmporali  sanctis  illata, 
ipsi  spiriliialem  atque  perpetuani  mortein 
incurrerunl.  .Miilli  quoque  tyranni  proptcr 
mortem  sanclis  inflictam,  ctiam  in  prse- 
senti  vila  miserabiliter  perierunt,  sicut 
in  chronicis  invenitur.  Hii  In  lnqueo  isto 
queni  absconderunt ,  id  est  in  malo  quod 
aliis  occulte  paraverunt,  comprehensus  est 
pes  eorum,  id  esf,  juste  punilus  est  affe- 
clus  ipsorum,  quia  malum  quod  aliis  para- 
verunt,  ipsi  etiam  in  prffisenli  passi  sunt  : 

Etiherm.  ul  Aman  qui  in  patibulo,  quod  .Mardochseo 

"■  praeparavit,  suspensus  est.Et  si  in  prsesen- 

ti  non  fial  retributio  talis,  tamen  procul 
dubio  in  futuro  tcrribilior  ficl  :  et  tunc  in 
laquco  quem  absconderunt,  comprehende- 
tur  pes  corum,  quoniam  dolus  atquc  ma- 
lilia  ipsorum  rcdundabit  in  capul  eonim, 
praeserlim  in  dic  jiidicii.  Propter  quod 
subditur  : 
17  [1  Coy>ioscetur  Doniinu.s  judicia  faci- 

Luc.m.tK  ens  :  in  futuro  eniin  judicio  videbit  omnis 
caro  salularc  Dci  nnstri.  et   tiinc  Chrisliis 

ibiii.wi,  manifesle  appan^bit;  omiiibusque  palcbit 
quod  ipse  sit  judicia  faciens,  seu  omnia 
jusle  judicans.  //;  operibus  >nanuu»i  su- 


47 


A  aru»i    comprehensus  esf  peccafor  :  opera   Apoc.\i\; 
cnim  illorum  scqiiiintur  eos.  Et  ergo  quem  '^' 
Dominus  in  pcccalis  decessissc  invenerit, 
Iiiinc    iii   iniquitalc  sua  comprelicndit  ac 
dainnal.    [i^)  Converfanlur  peccafores    i>i        is 
iiifernum:  id  est,  in  die  judicii  in  infer- 
niim  retrudcnturomnes  obslinali  in  malo: 
illi  videlicct  dc  qiiibiis  subjiingilur,  oni- 
»es  i/cntes  qinc  otilieisi-u»tur  Dcu»i,  id  est, 
quse  Deum  a  sua  mcmoria  expellunt,  non 
conlcinplando   ncc   ilili.gcndo   ipsiini,   sed 
contcmnciido  aul  iion  ciiranilo  mandalaip- 

B  siiis.  III'  Qiionia»!  iio»  i»  finon  oldivio  erit  10 
piiipcris  :  id  esl,  fidclis  ct  hiimilis  hoino, 
quanivis  ad  lcmpus  vidcatiir  ilcrclicliis  a 
Deo,  tamen  finalitcr  in  mcinoria  ceterna  Ps.  cxi,  7. 
crit  justus,  quia  in  ilie  ,judicii  salvabi- 
lur  iii  seternum.  Pafioifia  paiipcrum  non 
peribit  i»  finem,  id  est,  non  carebit  debito 
prtemio,  sed  seterna  felicitalc  dilabitur. 

In  sequentibus  Ecclesia  loqiiiliir  Christo 
de  Anlichrisli  dejectionc.  i<iS  Exsm-ge,  Do-      20 
>ni>ic.  0  Ghriste  judcx,  lempore  .\nlichri- 
sti  exsurge,  fidelibus  auxiliando,  alque  ad 

C  judiciiim  propcrando  :  quia  tanla  crit  pcr-  M„tih. 
sccutio  ejus,  ut  nisi  breviali  fucrint  dies  '""^.-'.--- 
illi,  non  fieret  salva  omnis  caro.  Non  con- 
forlctiir /io»io,\d  est.non  pra^valeat  conlra 
Ecclesiam  Antichristus  :  qui  erit  pessimus 
homo,  et  adeo  quidem,  ut  ejus  malitiam 
ferrc  non  poterit  humana  condilio.  Ju- 
dicoitur  goites  i»  conspectu  tuo  :  id  est, 
omnes  Antichrisli  salellites  ae  fautores  ei 
finaliler  adhaerenlcs,  judicenliir  judicio  re- 
probationis  a  le  in  cxtremo  judicio. 

Interim  quoque  seu  ante  finale  judici- 

D  um,  quod  slatim  sequetur  post  Anlichristi   ii,id.  29. 
pcrsecutionem,  prout  in  Evangelio  palcl, 
liiConsfitue  legislatoreni,  id  est  Anlichri-       21 
slum,  qui  legem  blasphemiis  Ghristi  ple- 
nam  adducet,  super  eos,  id  est  super  gen- 
les  injustas  ab  co  fallcndas.  Advcrlcndum 
cst  aulcm,  quod  malum  poenae  esl  effccli- 
ve  a  Deo  :  sicut  per  Amos  prophctam  dici- 
tur,  Si  erit  maliiiii  in  civitalc,  qiioil  Domi-  .4mosni,c. 
nus  non  lccil  '.  .Malum  vcro  culpa'  esl  a 
Deo  permissive  et  indirecte,  quia  non  im- 
pcdil  ipsiim  :  qiicmailmodum  Duminus  di- 


462 


COMMENTARIUM    IN    PSALMUM   IX. 


ART.    XXVIII 


Bxotl.  IX. 
li;Deut.n, 
30;  Num. 
XXI,  33. 


WThess.w. 
8-10. 


PS.\LM.X 

SEC.   HEBR. 


citur  indiirassc  cor  Pharaonis.et  obfirmas- 
se  cor  Sehon  regis  .\morrhfpnruni,  et  ()g 
regis  Basau.  Sic  quoque  dicitur  Domiuus 
constituere  Antichristum  super  gentes,  qiiia 
permittit  hoc  fieri  propler  peccata  eorum. 
Unde  de  .\ntichristo  loqnens  .\postolus  : 
Tunc,  inquit,  revelabitur  ille  iniquus,  cii- 
jus  adventus  erit  secundum  operationein 
Satanse.  in  omni  virtute  et  signis  et  pro- 
digiis  mendacibus.  et  in  onini  seductione 
iniquitatis  his  qui  perennt.  eo  quod  cari- 
latem  veritalis  non  recepcrunt.  ut  salvi 
fierenl  :  et  ideo  niitlel  illis  Deus  operatio- 
nem  erroris,  ut  credant  mendacio.  Sciani, 
id  est.per  experientiam  poenae  cognoscant, 
gentes  Antichristo  credentes,  ijuonidm  Ito- 
mines  sunt  vanitate  seducli,  non  filii  Dei. 
sicut  putabant :  nam  aestimabunt  .\ntichri- 
slum  esse  verum  Christum.  el  se  per 
fidem  ejus  fieri  filios  Dei.  Sed.  o  Domine 
juste,  judica  eos,  ut  se  errasse  vel  in  poenis 
inferni  cognoscanl,  qui  in  praesenti  vita 
\  ero  Christo  adhserere  noluerunt. 

'li  Ut  ijuid,  Doiiiinc,  recessisti  longe^ 
Hoc  dicit  ad  Christum  Ecclesia,  ad  desi- 
gnandum  ssevissimam  rabiem  perseculio- 
nis  Anlichristi.  Tanla  equidem  erit  perse- 
cutionis  illius  severilas,  ut  videatur  Deiis 
quodammodo  relinquere  suos.Quanla  enim 
eril  persecutio  illa,  dum  pius  inartyr  cor- 
pus  suum  poenis  exponet,  et  impius  per- 
secutor  ante  oculos  patientis  miracula  fa- 
ciet  \  Imo  Ecclesia  tunc  creditur  non  esse 
factura  miracula.nisi  roite  Elias  el  Enoch 
vel  alii  pauci.  Mirando  crgo  dicit  Ecclesia  : 
Ul  quid.  Doniine.  recessisti  longe  !  id  esl, 
ita  te  habebis,  ac  si  longe  abesses.  Z)es/);c7s, 
id  est,per  modum  despicienlis  le  habebis, 
in opport unitatibus,'idi  est  in  necessitatibus 
Christianorum,  in  tribulatione,  quam  ipsi 
in  perseculione  illa  amarissima  sustine- 
bunt  :  quia  enim  permittes  eos  tradi  ma- 
nibus  impiorum,  alque  lam  graviler  tri- 
bulari,  ut  nunquam  fuerit.  nec  sit,  neque 
futura  sit  tribulalio  tanta:  et  ob  id  appa- 
rebil,  ac  si  omnino  despiceres  orationes 
fidelium. 

1^25 1  Z>M>«  superbit  impius,  id  est  Anti- 


A  chrislus,  qui  se  Filium  Dei  vocabit,  et  le- 

ste  .\postoIo.  Exlollitur  super  omne  quod  iir/iess.u. 
dicitur  Deiis  :  dum,  inquam.  ita  superbiet 
homo  peccati,  filius  perditionis,  incendi-  /*'rf.  3. 
tur  pauper,  id  est.  tunc  variis  pcenis  occi- 
detur  populus  christianus,  qui  tunc  multum 
pauper  contemptusque  erit.  Solet  aulem 
Scriptura  per  ignem  omne  genus  poena- 
rum  significare.  .\d  litteram  etiam  accipi 
potest,  quoniam  Anlichristus  multos  Chri- 
stianorum  igne  comburel.  Comprehendun- 
lur   in  consiliis  qulbus  cuf/itant  :  id   esl, 

B  .\ntichristus  et  ejus  ministri  comprehen- 
denlur  el  capientur  seu  cruciabunlur  a 
Christo  in  consiliis  quibus  cogitant  :  quia 
quod  ipsi  cogitabunt  facere  Christianis. 
hoc  Christus  faciel  eis:  quoniam  attestante 
divo  Apostolo,  Jesus  interficiet  Anlichri-  ibid.  8. 
slum  spiritu  oris  sui.  Quod  Isaias  quoque 
praedixit :  Spiritu.  inquit.  labiorum  suorum  is.  xi,  i. 
inlerficiet  impium.  id  est  Antichristum. 

Deinde  ponitur  causa  coufiimans  Anti- 
chrislum  in  suo  errore.   '24  Quoniam  lau-       3 
datur  peccator  in  desideriis  anima'  sua' :  id 

C  est,  Antichristus  qui  est  caput  malorum,  a 
suis  laudabitur  in  omni  suo  affectu  et  ope- 
re.  Desiderium  enim  ipsius  est,  ul  fidem 
Christi  Jesu  omnino  evellat,  quatenus  ipse 
Christus  esse  credatur  :  in  hoc  autem  de- 
siderio  a  suis  laudabitur.  E'i  inicjuus,  id 
est  Anlichristus,  impielalis  magister,  beyie- 
dicitur,  id  est,  a  suis  cultoribus  tanquam 
deus  benedicetur. 

idExacerbavit.  id  est,  vehementer  of-       4 
fendet,  Dominum  Jesum   peccator,  id  est 
.\ntichristus;sef««rZi</«  mnltiludinem  irce 

Dsu(e,\d  est  secundum  exigentiam  mullo- 
rum  peccatorum  suorum,  quibus  irani  Dei 
merebitur,  non  rjua^ret  poenitentiam,  sci- 
licel  quoniam  obstinalus  erit  in  malo. 
id  Xon  est  Dcus  in  conspeclu  ejus  :  id  esl,  3 
.\ntichristus  non  considerabit  vindiclam 
sibi  a  Deo  paratam  et  iniminentem.  neque 
limebil  Deum  ;  sed  quemadmodum  Daniel 
prophetavit..\dversusomnem  deum,  etad-  z)o«.xi,3o. 
versus  Deum  deorum  loquetur.  Inquina- 
ta?  sunt  via-  i/lius  :  id  est,  viliosae  sunt 
operationes  Anlichristi,  in  omni  tempore. 


COMMENTARHM    I.N    PSAI.MIM    IX.    —    AHI.    XXVUl 


463 


id  est  a  prinio  inslanti  quo  ccpperit  nli 
ralionc  :  inio  tota  vita  ejns  t>rit  poccatnin. 
Diabolns  enim  Lucifcr  descendel  in  enm 
in  uteio  inatris,  el  diriget  eum  in  omnibiis. 
il  Au feruntur  jud icia  lua  a  facie  ejus  : 
quia  in  tantuin  exc;ecabit  cnin  sLipcihia 
sua,  ut  non  putet  se  judicanitum  a  Deo ;  el 
forte  cx  admirabili  ceccitate  putabit  se  esse 
veriim  ('liristiim,  eo  quod  videal  sibi  oin- 
nia  ad  niilum  succcdere,  iiec  Denm  se  de 
ipso  in  aliquo  vindicare.  Non  lamen  excii- 
sabiliir  de  peccato.  qiiia  non  erit  possessus 
a  diemone.  queinadinodum  arrepticii  el 
amenles  :  sed  erit  compos  ralionis.  et  si 
vohierit  adverteie,  sciet  se  errare.  .\ufe- 
renlur  ergi)  judicia  divina  a  facie  ejus, 
id  est  a  consideratione  sui  intellectus.  Om- 
niuiii  iniinicoruin  suoruin  dominabilur, 
id  est,  omniuin  sibi  nolenliiim  obedire 
dominabitur,  quia  occidet  eos;  vel  fugicnt 
et  al)scondent  se  ab  eo.  Unde  apud  Danie- 
Dan.wt.n.  lem  legimus  :  .\dspiciebam.  ef  ecce  cornu 
illud  faiiebal  iielhim  adversus  sanctos,  et 

G  pra?valelwt  eis.  iS  Dijcit  eniinincordcsuo, 
id  est,  cogitavit  illud  quod  sequitur  :  Xon 
movehor  a  generatione  in  ffeneralioncni,  id 
esl,  non  dejiciar  a  potestate  istaet  regno 
et  gloria,  a  geneiatione  in  generationem, 
id  est  ullo  tempore,  vel  aliqua  duratione 
qua  generationes  sibi  invicem  succedere 
possunt  :  quia  putabit  regni  sui  non  esse 
finem  venturum.quamdiu  ipse  fuerit.  Quo- 
niam  enim  judicia  Dei  aufcrenlur  ab  ocu- 
lis  ejus,  consequens  esl  ut  non  aestimet 
se  ab  aliquo  superandum,  sed  quasi  per- 
petuo  duraturum.  Siitc  malo.  Hoc  refer- 
tur  ad  pronomen,  Ego,  subintellectum,  ut 
sit  sensus  :  Ego  sine  malo,  id  est,  ego  vi- 
vens  et  regnans  sine  omni  impedimento 
et  poena,  non  movebor,  etc. 

7  'J'J  Cujus  iiialediclioneos pienuin  est,id 

est  blaspbemiis  contra  Chrhlum, etamari- 
ludiiic,  id  est  comminatione  austera  :  qiio- 
niam  sibi  non  obedientibus  comminabitur 
mortem  ;  et  dolo,  nam  mullos  blandimen- 
tis  decipiet ;  vel,  Dolo,  id  esl  subdola  ac 
fallaci  allegatione  et  expositione  sacrie 
Scripturae.  Allegabit  enim  Scripturam  ve- 


.K  leris  Testamenli  pro  se ;  sicque  eam  ex- 
poni'l.  iil  videatur  qiiasi  impleri  in  eo,  ac 
per  lioc  (Ihristus  esse  piitetur  :  inio  per 
hoc  a  mullis  (.Ihristus  esse  putabitur.  Sulj 
Ungua  ejus  labor  et  dolor  :  quia  mente 
Iractabil  ct  ore  loi]ncliir,  quomodo  saii- 
clis  hominibus  infcrat  laborem  servilem 
et  dolorem  mortiferum,  non  solum  per 
se,  sed  et  per  suos  fautores.  Unde  subjun- 
gitur  : 

30  Sedel  in  insidiis,  id  est,  sedet  in-       8 
sidians,   modos    nocendi   occulte  excogi- 

B  lans  more  lalroiuim,  cuia  divitibus,  id  est 
cum  suis  ininistris,  quos  divites  faciel, 
qualenus  plures  sibi  alliciat.  in  occuUis, 
id  esl  secretis  niodis  fallendi.  Nam  ina- 
gnam  apparentiam  habebunt  ea  per  quse 
mundum  decipiet ;  eritque  tunc  valde  dif- 
ficile  inter  verum  et  falsum.  et  inter  bo- 
num  et  malum  discernere.  Decipiet  enim 
mundum  variis  modis,  videlicet  per  mi- 
raculorum  operationem,  pcr  Scripturariim 
allegationem.  per  sanctitatis  simulationein, 
per  suorum  falsam  felicitatem.  et  per  in- 

G  numerabilem  multitudinem  adhaerentium 
sibi.  Sedet  autem  praediclo  inodo  in  insi- 
diis,  ut  inlcr/iciat  innocentem ,  id  est  po- 
puluin  christianum  pium  et  caritativum. 

ol  Oculi  ejus,  tam  cordis  quam  corpo-  9 
rh.inpaupcreni,  id  est  in  fidelem  Christia- 
iium,  respiciunt :  qaatenus  vel  attrahendo 
seducat,  vel  resistentem  sibi  occidat ;  in- 
sidialur  in  abscondilo.  id  est,  occulte  ma- 
chinatur  insidias,  quasi  leo  in  spelunca 
suri.  Leo  quippe  in  spelunca  sua  animali- 
bus  inansuelis  insidians,  est  ssevus  el  for- 

D  tis  :  sic  Antichristus  piis  hominibus  erit 
severus  et  praevalens.  ii  Insidiatur  ut 
rapiat  pauperem,  scilicet  ut  comprehen- 
dat  Christianuin.  non  in  se,  sed  in  Domino 
confidenlem;  et  insidiatur  rapcrc  paupe- 
rem  duin  altrahit  eum.  Hoc  dupliciter  ex- 
poni  potest.  Primo  sic  :  Insidialur  rapere 
pauperem,  id  esl,  ut  interficiat  eiiin  spi- 
ritualiter,  aufercndo  ei  fidem  et  gratiam 
(;hrisli,  diiin  atlraliil  eum.  id  esl,  duin 
inducil  ct  allicil  cum  ad  legein  suam.  Se- 
cundo  sic  :  Insidiatnr  rapere  pauperem, 


464 


COMMENTARIUM   IN    PSALMUM    IX.    —   ART.    XXVIII 


qualemis  intciliciat  cum  corporaliter.dum 
attrahit  cum  art  tormenta. 
10  7)7)  In  laiiucostio,  id  est  in  deceptioni- 

bus  et  fraudulentiis  suis,  humiUabit  euni, 
id  est,  opprimet  et  affligct  paupercm  et 
fidelem.  .Nam  persecutio  Anlichristi  non 
solum  crit  violenta,  sicut  est  persecutio 
tyrannorum,  nec  solum  fraudulcnta,  ut 
hiereticornm;  sed  erit  simul  violenta  pro- 
ptcr  ssecularem  polentiam,  el  fraudulenta 
propter  vitae  apparentem  sanctitatem,  et 
signorum  operationem.  Unde  de  .\ntichri- 

Apoc.nm,  sto  scriptuui  cst  :  Habebat  cornua  duo  si- 

"■  milia  agni,  id  est  mendacia  signa  et  vitam 

simulatam. 

Iiiclinahit  se,  et  cadct  rjuum  ilominatus 
fuerit pauperum :  \d  est,  Antiehristus  post- 
quam  htee  omnia  fecerit,  tunc  necessitale 
compulsus  inelinahit  se,  id  est,  humiliabit 
se  non  per  veram  humilitalem,  sed  coacle 
deponet  animi  sui  tumorem  :  quemadmo- 
dum  figura  ejus  Antiochus.qui  quum  gra- 
vissimo  laborarel  dolore,  non  cx  vera  poe- 
nitcnlia,  sed  ex  pa?narum  experienlia  dixit, 
II  Mach.  Justum  estsubditum  esse  Deo.et  mortalem 

'"•  '■-  non  paria  Deo  sentire.  Kt  cadet,  id  est, 
occidctur  a  Christo,  quum  dominatus  fue- 
rit  pauperum,  scilicet  Christianorum.  Do- 
minahilur  autem  pauperum  seu  militan- 
tis  Ecclesia?.  persequendo  opprimendoque 
eam  tribus    annis   cum   medio.  prout  in 

i)a.i.vii,25.  Daniele  prophelalum  agnoscimus  :  Tra- 
dentur,  inquil.sancli  in  manus  ejus  usque 
ad  tempus  et  tempora,  et  dimidium  tem- 
poris.  Hebra?i  enim  per  tempus  inlelli- 
gunl  annum  ;  per  tempora.  duos  annos  ; 
per  medium  lemporis,  medium  annum.  Kt 
hoc  est  quod  de  Antichristo  et  suis  fau- 

vipoc.xi.j.  toribus  dicitur  :  Givitatem  sanctam  cal- 
cabunt  mensibus  quadraginta  duobus,  id 
est,militanlem  Ecclesiam  oppriment  tribus 
annis  cum  medio.  Nam  menses  quadra- 
ginla  duo,  Ires  annos  cum  medio  faciunt. 

/iid.xin.s.  Unde  rursus  in  Apocalypsi  dicitur  :  Datum 
est  iili  os  loquens  magna  cl  blasphemias  ; 
etdata  csl  illi  polestas  facere  mcnses  qua- 
draginta  duos.  Hoc  igitur  lcmpore  evolu- 
to,  cessabit  persecutio  Antichristi  :  quia 


A  sicut  gravissima  eril,  ita  brevissima  fiet. 
Nam  Salvatore   testante,  propter   electos    Maiih. 
I)reviabunlur  dies  illi.  xmn.... 

Deinde  subjungitur  causa  casus  et  mor- 
tis  Antichristi  :  {»k)Di.rit  cnim  in  conle  11 
siio  :  Oblilun  est  Deus,  id  est,  non  atlendit 
opera  mea  ut  judicet  ea ;  avertit  faeicm 
siiam,  id  est  considerationem,  ne  videat  in 
/iiiem,  id  est.  ne  unquam  condemnet  me. 
Istud  Antichristus  in  corde  suo  dicet,  vel 
quia  propter  excaecationem  suae  mentis 
ita  putal)it,  vel  quia  ita  vivet.  ac  si  Deum 

B  iestimaret  non  esse  judieem  hominum.Sed 
non  est  putandum  quod  aperte  dicet  hsec 
verba  :  imo  dicet  Deum  omnia  judicatu- 
rum,  etiam  se  esse  Filium  Dei.  ac  judicem 
universorum.  Sed  an  hoc  dicet  ex  animi 
sentenlia.  ita  esse  putans.  vel  ut  alios  sub 
specie  boni  defraudet,  non  est  adeo  certum. 

idSi  Exswrge,  Domine  Deus.  Hsec  est  ora-       12 
tio  Ecclesiae,  quee  orat  pro  Antichrisli  fi- 
nali  dejectione,   fideliumque  plena   libe- 
ratione.  Exsurge,   Domine  Deus.   qui  diu 
differendo,  et  non  exaudiendo,  quasi  dor- 

C  miens  videbaris;  sed  nune  exsurge,  auxili- 
ando.  et  per  modum  stantis  te  habendo;e^ 
exaltetur  manus  tua,  id  esl,  manifestetur 
potentia  lua,  occidendo  atque  damnando 
.\nlichristum  ;  ne  ob/iviscaris  pauperum, 
id  esl,  nc  diutius  subtrahas  protectionem 
et  opem  misericordiae  tua'  a  populo  tuo. 
oll  Proptcr  fjuid,  id  est  quo  fructu  seu  13 
utilitate,  irritavit,  id  est  offendit,  impius, 
seilicel  Antichristus,  Deum  i  Dixit  enim 
in  cordc  siio  :  Xon  requiret,  id  est,  Deus 
non  exiget  rationem  de  aetibus  meis,  nec 

D  ulciscetur  sanguinem  Ghristianorum  quos 
occido. 

Insuper  convertil  se  Ecclesia  ad  Deum. 
io7i  Yides  :  id  est,  falsum  est  quod  Anti-       14 
christus  dicit,  te  avertisse  faciem  tuam,  ne 
videas  in  finem  :  imo  tu  vides,  nam  ocu-    Hebr.iv, 
lis  tuis  omnia  nuda  sunt  et  aperta  ;  et  hoc  "' 
patet  ex  eo,  quoniam  tu  laborem  ct  dolo- 
rem  consideras,  id   est,  tu  diligenter  at- 
tendis  laborcm  et  dolorem,  quos   sancti 
tui  ab  Anlichristo  et  suis  perpessi  sunl ; 
ut  tradas  eos  in  manus  tuas,  id  est,  ut  ac- 


COMMENTARIIM    I.N    PSAUll.M    IX.    —    Anx.    XXVllI 


46S 


43 


26. 


ceptes  et  gratos  habeas  laborem  et  dolo- 
reni  sanctorum.  retribuendo  eis  seternam 
quiotoni  pcrpctuamque  l.Tlitiam.  Vei.  Ut 
tradas  eos.  videlicol  .Viitichrisluin  et  suos. 
in  manus  tuas,  id  est  in  polestatoni  jus- 
titise  tua>,  quateniis  a?lernalilcr  cos  con- 
demnes. 

38  Tihi,  0  Domine,  dcrclictiis  esl  pau- 
pcr,  id  est  popuhis  christianus,  quia  non 
cst  alius  qui  pugnet  pro  eo,  nisi  tu,  Domi- 
ne  Dcus,  prffserlim  lcmporc  Antichristi  : 
orpliaiw.  id  est  populo  dcsolato,  qui  prae- 
fer  te  niillum  habet  consolatorem,  et  est 
quasi  non  habens  patrem  auxiliantem.  aut 
matrem  consolantem  :  qucmadmodum  erit 
plebs  christiana  tcmporc  Anlichristi;  lu 
cris  adjittor.  quia  redimcs  eos.  nec  dere- 
linqucs  elcctos  tuos  finalilcr. 

59  Contere,  id  est,  ad  nihilum  redige, 
brachium  peccatoris  et  malig/ii,  id  est  po- 
testatem  Anlichristi  :  qui  secundum  Dani- 
elis  vaticinium.  tamdiu  conteret  sanctos 
Altissimijdonec  conteratur.  Qu(eretur  pec- 
catum  illius,  et  non  invenietur  :  id  est, 
omnis  voluptas  et  gloria  afque  inalitia 
Antichristi  sic  destructur.  quasi  nunquam 
fuisset.  Yel  sic  :  Quserctur  peccatum  illius, 
et  non  invenietur  :  quia  post  mortem  An- 
tichristi,  quidam  de  suis  obstinatis  mini- 
stris  persistent  in  sua  malitia,  et  quserent 
peccatum  principis  sui  occisi,  desideran- 
tes  dcliciari  et  prsvaricari  quemadmo- 
dum  ille  fecit;  sed  peccatum  illius  non 
invenielur  ab  illis.  Xam  quum  dixerint, 
Pax  et  securitas.  tunc  (Christo  testante)su- 
perveniet  eis  repentinus  interitus. 

40  Domiiius.  id  cst  Jesus  Xazarenus, 
qui  est  verus  Christus  et  omnium  creator 
ac  Dominus,  ref/nabit  in  mternum  et  in 
Zuc.  1, 33.  sicculum  sceculi,  quoniam  regni  cjus  non 
erit  finis;  nec  etiam  fides  calholica.  per 
quam  rcgnat  in  ssculo  islo.unquam  mun- 
do  durantc  in  toto  deficiel,  quamvis  tem- 
pore  Antichristi  magis  quam  ante  decre- 
scet.  Pcrihitis  (jentes,  id  cst  impii.  qui 
Antichristo  adhaesistis,  nec  poenituistis,  de 
terra  illiwi,  id  est  de  regione  vivorum, 
quia  expellemini  a  regno  ccelorum  :  imo 

T.  5. 


I  Thess.  V, 
3;  Luc.  XXI 
34,  35. 


16 


A  de  terra  isla  iufcriori  ct  clcmcntari  per- 
ibitis,  quia  retrudemini  in  infernum  :  et 
hoc  ideo,  quoniam  4!  Dcsiderium  pnupe-  n 
rum,  id  est  oralioiicm  {'n\e\\wm,exaudii-it 
Dominus ;  prwparationcm  corclis  eorum, 
id  est  promptitudincm,  qua  tibi  in  adver- 
sis  fidelitcr  adhseserunt,  audivit,o  Domi- 
nc,  auris  tua,  id  esl,  acceplavit  et  remu- 
ncravit  sapientia  tua.  ki  Judicare  pupillo  18 
et  humili,  id  est,  tale  atque  tam  justum 
judicium  profer.  ut  ab  omnibus  judiccris, 
id  cst,  justus  cognoscaris  et   approbcris  : 

B  sicut  inferius  dicitiir,  ll  justificeris  in  pj.  i,  6. 
scrmonibus  tuis.  et  vincas  quum  judica- 
ris :  pupillo  et  luimili,  id  cst  ad  saliitcm 
et  gloriam  pupilli  ac  humilis,  videlicet  ut 
judicando  salvcs  pupillum  ct  humilem.  id 
csl  iinumqucmque  terrcna  ista  spcrncn- 
tem,  et  se  ipsum  pro  nihilo  reputantem ; 
ut  noii  apponat  ultra  magnificare  se  homo 
super  lerram,  id  est,  ut  finem  accipiat 
.\ntichristi  supcrbia,  ncque  praesumat  de 
cetcro  velle  aliis  dominari. 

G      Demoie  passus  iste,  qui  ad  litteram  de    Eipositi- 
Antichristo  expositus  est,  moraliter  pos- '™'="'* ^'^ 
set  exponi  de  membris   ipsius,  videlicet 
de  persecutoribus  Ecclesife.  aliisque  inju- 
stis  :  quibus  vel  omnia.  vel   multa  jam 
prsedicta  conveniunt,  ut  illud.  Dum  super-       2 
bit  impius.  inccnditur  pauper :  et,  Quo-       3 
niam  laudatur  peccator  in  desideriis  ani- 
m»  suEB  ;  et  alia  pene  omnia.  Ea  quoque 
qufe  exposita  sunt  de  Ecclesia  pro  tcmpo- 
re  Antichristi,  exponi  possent  dc  Ecclesia 
et  quolibet  justo   pro   quolibet   tempore 

D  magnff  persecutionis;  sed  propter  prolixi- 
tatem  vitandam.  et  quia  exposilio  moralis 
faciliter  patet.  et  elici  potest  ex  expositio- 
ne  inducta.  idcirco  eam  omitto.  Verumta- 
men  videat  sibi  quilibcl.  qui  se  ad  Chri- 
stum  portinere  confidil,  ne  sibi  aliquo 
modo  convcniant  quae  nunc  de  Antichri- 
sto  rccensita  sunt.  Videat  sibi  ne  inveni- 
atur  supcrbus.  pauporumque  opprossor, 
aul  irrisor  simplicium,  vcl  contomptor  in- 
firmorum.Noncupiat  laudari  in  desideriis 
vitiosis,  neque  applaudentibus  ac  blandi- 

3U 


466 


COMMENTARIUM    LN    PSALMUM   X.    —    ART.    XXIX 


entibus  sibi  in  nialo  delectetur ;  sed  co-  A 
gitet  seniper  Dei  pra^sentiani.  et  judicem 
Christum  penset  ubique  considerantem 
omnia  opera  sua,  ne  ei  conveniat  quod  de 
Antichristo  expositum  est,  Non  est  Deus 
in  conspectu  ejus.  et,  Auferuntur  judicia 
tua  a  facie  ejus.  Xon  sit  maledicus,  com- 
minator.  amarus,  dolosus.  sed  taliter  sa- 
tagal  Domini  Jesu  Chrisli  vestigia  iniitari, 
quatenus  in  die  novissimo  mereatur  ab 
Antichristo  ac  cjus  infelici  collegio  sepa- 


rari,  atque  cum  Christo  altissimo  ceterna- 
liter  in  coelestibus  triumphare. 

PRECATIO. 

Refugium  pauperum  tuorum,  Deus,  qui 
in  nccessitatibus  suis  te  quserentes  non 
derelinquis,  ad  te  nos  in  tribulatione  cla- 
niantes  non  despicias  i  sed  exalta  nos  de 
portis  niortis  :  ut  hic  et  in  ietornum  ex- 
sultemus  in  laudibus  tuis. 


ARTICILUS  XXIX 


EXPOSITIO    LITTERALIS   PSALMI    DECIMI   :    IN    DOMl.NO    CONFIDO. 


Denique  tituhis  psalmi  istius  est  :  In  /?'- 
nem,psalmus  David  :  id  est,  psalmus  iste 
dirigens  nos  in  Christum  seu  Deum,  est 
ipsius  David,  qui  loquitur  hie  in  persona 
confidentis  in  Domino.  Advertendum  au- 
tem.  quod  sicut  doctores  catliolici  Scri- 
pturas  veleris  Testamenti,  quffi  conveni- 
enter  applicantur  cuilibet  fideli  ct  etiam 
toti  congregationi  fidelium.  cxponunt  ad 
litteram  de  Ecclesia  et  quolibet  vero  Chri- 
stiano:  ita  Hebr»ornm  doctores  Scripturas 
has  exponunt  ad  litteram  de  Synagoga  et 
quolibet  vere  Judseo  seu  Israelita.  Unde 
quemadmodum  nostri  doctores  exponunt 
Cantica  Canticorum  de  Christo  et  de  Ec- 
clesia,  sic  Judseorum  doctores  exponunt 
ea  de  rege  Messia  et  Synagoga.  Iste  itaquc 
psalmus  sicut  prscedens,  ad  litteram  ex- 
poni  posset  de  David  et  Synagoga,  et  de 
hsereticis  veteris  legis,  cujusmodi  erant 
Sadducaei,  et  alii  quidam  :  et  ita  expone- 
retur  de  Ecclesia  et  quolibet  ejus  membro 
tropologice,  et  de  Christo  allegorice. 


B' 


(REYITER  ergo  tangendo  primam  ex- 
'  positionem,  David  in  persona  sua  ac 
cujuslibet  Judsi  seu  Synagogee  spirituali- 
2       ter  intelligentis,  ait  :    1;//'  Domino  confi- 


B  do,  id  est,  spem  salutis  mese  in  Filio  Dei 
incarnando,  in  rege  Messia  futuro,  consti- 
tuo,  quia  per  fidem  ejus  salvari  exspecto. 
Et  quia  sic  est,  quomodo,  o  Judsei  (le- 
gem  carnaliter  intelligentes),  dicilis  ani- 
ma>  mcw,  Transmigra  in  montem  sicut 
passer,  id  est,  ascende  et  convola  ad  legem 
divinitus  datam,  et  in  monte  Sinai  priino  Eiod.^-n. 
receptam,  conslituendo  spein  tuam  in  ea  ? 
quasi  sine  fide  et  gratia  Christi  salvari 
possem,  videlicet  per  solam  observantiam 
legis  :  quemadmodum  multi  Judeei  puta- 

G  bant.  De  quibus  scribit  Apostolus  :  Igno-  Rom.%,i. 
rantes  Dei  justitiam  (scilicet  quod  justus  /6,d.i, it. 
ex  fide  vivit),  et  suam  volentes  constitue- 
re  (confidentes  in  propriis  viribus  et  ex- 
teriori  observatione  legis),  justitiae  Dei  non 
sunt  subjecti. 

•1  Quoniam  ecce  peccatores,  id  est  car-       3 
nales  haereticique  Judaei,  intenderunt  ar- 
cum,  id  est,  assumpserunt  pro  suo  errore 
legem  secundum  litteralem  ipsius  intelle- 
ctum  :  de  quo  ait  Apostolus,  Littera  occi-  iico.-.  m, 
dit ;  paraverunt sagittas  suas,iA  est  quas-  ^" 

D  dam  allegationes  in  lege  conscriptas.  quae 
videntur  eorum  errori  apparentiam  face- 
re,  in  pharetra,  id  est  in  ore  suo,  ex  quo 
proferunt  jacula  mortis  ;  ut  sagittenl,  id 


COMMENTARIUM    liN    PSALMUM   X.    —   AUT.    XXX 


467 


cst,  perverse  instruant,  in  obscuro,  id  est 
in  his  qua?  dirfieullatem  liabent,  qualiUr 
inlelligi  debeanl,  rcvtos  conlc,  id  esl  ju- 
stos  ac  simplices,  quibus  exponunl  ob- 
scura  talia  pro  suo  errorc  corroborando. 
■4  101  Qtioniam  qiM'  pcr/ecis/i,  id  cst  sacras 
legis  ac  Prophetarum  Scripturas  a  te  per- 
fccle  et  pure  inspiratas,  ffesV;-M.n';7Y^(/,  per 
expositiones  suas  extortas.  Justus  aulcm, 
id  fist  verus  Judseus  eorum  asserlioni  mm 
credens,  quid  fccit  ?  Et  respondet : 
5  4^  Boininus  in  tcuiplo  sanc/o  suo,  id  esl, 

Deus  pei'  fidcni  el  graliam  liabilal  in  ho- 
iiCor.  VI.  niine  juslo,  qui  templum  Dei  vocatur.  ]"]t 
ergo  si  quivratur  quid  fecil  ju.stus,  res- 
pondelur  quod  speravit  in  Domino,  quo- 
niam  Dominus  esl  in  eo,  sicut  in  tcmplo, 
pcr  fiilcin  ct  spem.  Dominus  incwlo  scdcs 
cjus :  id  est,  sedes  Domini  est  in  coelo,  id 
est  in  anima  jusli,  quiP  esl  sedes  sapien- 


A  ti£e ;  vcl  in  ca'lo  empyrco,  iu  ([uo  Deus 
specialilcr  sedcrc  perhibelur, quoniam  ihi 
cxceUculius  opcratur,  clariusquc  vidclui'. 
liicoiporcus  aulem  Deus  malciialem  se- 
dem  non  habet ;  scd  sedes  ejus  sunt  san- 
cltc  mcnlcs,  in  quibus  quiescit  pcr  fidcm 
ct  gratiam  in  pripscnti,  pcr  speciem  vero 
ct  gloriam  iii  palria.  Kt  quoniam  quies 
alquc  inhabitalio  Dei  per  spccicm  et  glo- 
I  iaiu  est  cininentior  quietc  ct  inhabitatio- 
uc  pcr  fidcm  cl  gialiam,  ideo  Dcus  inagis 
propric  exccllciiliusque  cssc,  liabitare  ct 

B  sedere  dicilur  in  ecelo  ct  comprehensori- 
bus,  (|uani  in  lcrra  ac  vialoribiis. 

Poiro  scqucnlia  vcrba  hiijus  psaliiii 
secundum  quamlibet  cxpositionem  satis 
conformilcr,  ct  qiiasi  eodem  modo  expo- 
uiinUu'  :  idcirco  ipsorum  C-\[)osilioucin 
nunc  diffcro  usque  ad  piiiici|»al('m  psalmi 
istius  explanationcm. 


ARTICULUS  XXX 


EXPOSITIO   TROPOLOGICA    PSALMI    EJUSDEM    DECIMI   IN    PERSONA    ECCLESI.E    ET   UNIUSCUJUSQUE 
FIDELIS,    OUI    EST    VERUM    AG    VIVUM    MEMBRUM    ECCLESI.E. 


PH.EVIDENS  igitur  sanctus  prophcla 
David  in  Spirilu  Sanclo,  fraiidulcntos 
doctores  sive  haerelicos  fempore  christia- 
nae  legis  futuros,  ait  in  persona  Ecclesiaj : 
2  1 1  In  Doniino  confido,  id  est,  in  Deo  pono 
spem  mcam,veritatibus  sacr»  Paginse  crc- 
do,  sanclorum  Palrum  calholicorumque 
doctorum  exposiliones  recipio  :  propler- 
ea.  0  hseretici,  quomodo,  id  est  qua  ra- 
tionc,  dicitis  animce  nicce,  Transmigra  in 
montem,  id  est,  ascende  propriam  ratio- 
nem,  crede  proprio  sensui,  ingenio  luo 
confide,  et  Scripturam  sacrani  inlelligc 
secundum  nostram  expositionem,qui  pro- 
pter  sublililalem  nostri  ingenii  montcs 
vocamur  '.  (Juomodo,  iiujuam,  dicilis  ani- 
mte  mcffi,  Transmigra  de  secura  et  humili 
simplicitatc  ad  periculosam  subliinilatem, 


C  et  majestatis  prohibitam  perscrulationem, 
sicu/  passcr,  id  est  velociter  alle  volan- 
do,in  mirabilibus  super  te  ambulando,  et  /'s.cxxx.i. 
Icrminos  a  patribus   conslitulos   transfe- 
rendo '.  Vana  est  ista  vestra  persuasio  : 
quoniam  Salomon  ait,   Qui  anibiilat  sim- /''•ou.  x,  9. 
plicilcr,  ambulal  confidenler  ;  et  itcrum, 
Deus  prolcgit  gradientes  simpliciler.  Qui  ibid.ix.-. 
vero  scrutator  est  majestalis,  opprimctur  ^-  '    '""' 
a  gloria. 

Gonsequenter  Propheta  ostendit,quod  ha?- 
rctici  istud  irrationabiliter  diciint,  {'ijQuo-       3 

D  niam  cccc  pecca/orcs,  puta  haM'etici,  in- 
tenderuul  arcum.  id  est,  disposuerunt  in- 
genium  siium  ad  male  doccndiim.armando 
sc  aiicloritale  diviiue  Scripluiic.qiiain  [n-v- 
verse  inlelligunt ;  paraverunt  sagiltas  suas 
in  pliarc/ra,  id  cst,   in  proniplu   habcnt 


468 


COMMENTARIUM   IN   PSALMUM    X. 


ART.    XXX 


verba  simulata  atque  fallacia  in  corde  et 
lingua,  quae  vidcntur  simplicioribus  rali- 
onabilia  esse  ac  justa  :  sicque  sub  specic 
boni  decipiunt,  praesertim  dum  auctorita- 
te  Scripturffi  se  muniunl  ;  ut  sagittent,  id 
est,  sua  doctrina  corrunipant,  iti  obscuro, 
id  est  latenter  et  insidiose,  rectos  corde, 
id  est  fide  et  operc  Christianos.  Et  in  isto 
graviter  peccant,  o  Domine,  (o  Qaouiain 
quo!  perfecisti,  id  est,  divinas  Scripturas, 
Patrum  sanclorum  decrela  ac  ordinalio- 
nes,  destruxcrunt.  id  esl,  subverlerunt, 
introducendo  novas  ac  vanas  doctrinas. 
Juslus  autcm  quid  fccit  ?  id  est,  qnomodo 
islis  hsereticis  reslilil  ?  Et  rcspondet  : 

(4)  Dominus  in  tcmplo  sancto  suo,  id  est, 
Dominus  manot  in  cnrde  jusli,  ut  prolegat 
eum  a  fraudibus  perversorum,  el  in  vera 
fide  ipsum  conservet.  Quasi  dicat  :  Justus 
quidem  non  acquiescit  hsercticis,  sed  re- 
sistit  :  non  tamcn  pro])ria  virtute.  sed  Do- 
minus  in  eo  per  gratiam  habilans,  dat 
efficaciam  resislcndi,  quemadmodum  ait 
Apostolus  :  Orale  Dominum,  ut  liberemur 
ab  importunis  et  malis  hominibus.  Yel, 
Dominus  in  lemplo  sanclo  suo,  id  esl,  in 
congregatione  electorum  suorum  habitat, 
ut  eos  ab  omni  ha?reticorum  pravitate  de- 
fendat.  Dominus  in  ccelo  sedes  ejus.  Hoc 
in  prsecedenti  exposilione  salis  exposi- 
lum  est. 

Insuper  locus  isle  de  quolibet  fideli,  a 
spiritu  elationis  et  vanse  glori»  tenlalo, 
exponilur.  Dicat  ergo  verus  humilis,  qui 
II  Cor.  X,  non  in  se,  sed  in  Domino  gloriatur,  nec 
cupit  praeessc  aut  apparere  :  In  Domino 
confido,  a  quo  est  omne  bonum  quod  ha- 
beo.  Quomodo  ergo,  o  lenlator  diabole,  vcl 
homo  inanis,  vel  cogitalio  propria :  quomo- 
do,  inquani,  dicitis  aninuv  mea'.  inlerius 
suggercndo,  aut  foris  loquendo,  aut  occa- 
sionem  superbiendi  ministrando,  Trans- 
migra  in  montcm,  id  cst,  extolle  te  ip- 
sum,repulando  le  aliquid  esse  quum  nihil 
sis,  et  hoc,  sicut  passer  ?  Non  quod  isti 
manifeste  dicant  animee,  ut  erigat  se  ad 
alta  sicut  passer  :  nam  si  hoc  dicerent, 
persuasio  ipsorum  apparentiam  non  ha- 


Ilr/iess.  III, 
I,  2. 


Ejusdcm 
loci  exposi- 
tio  alia. 


17 


Galat.M.Z. 


A  beret,  neque  deciperet  animam,  quoniam 
passer  est  animal  petulans,  inquietum  et 
leve  :  imo  ipsi  dicunt,  Eugc,  eugc,  quam 
bene  fecisti,  quam  laudabililer  vixisli  ! 
merilo  le  magnum  et  sanctum  rcputant 
homines.  Sed  quoniam  ista  suggcstio  ten- 
dit  ad  hoc,  ut  homo  inaniler  glorictur  et 
exlollalur,  alque  per  hoc  passeri  inquielo 
conformelur ;  idcirco  homo  justus  el  hu- 
milis  ponit,  non  verba  seduclorum  isto- 
rum,  sed  rem  :  in  quo  designal  sc  ad- 
verlere   callidilalem    ipsorum,  nec   velle 

B  consensum  praebere.  Et  ideo  addit  :  Quo- 
niam  ecce  peccatores,  vidclicet  pra?dicli 
persuasores  fallaces,  intenderunt  arcum, 
id  est,  excogitaverunt  nociva  consilia,  ex 
quibus  velut  ex  arcu  procediint  verba  et 
aclus,  qiiibus  dccipiunt  nVios  ;  paravcrunt 
sagittas  suas  in  pharetra,  id  cst,  disposu- 
erunt  sermones  adulalorios  in  ore  suo, 
seii  deccptoria  opera  in  vita  sua,  scanda- 
lizando,  tenlando,  inficiendoque  alios.Vita 
namque  peccaloris,  in  cathedra  pcstilen- 
tise  residenlis,  pharetra  appellalur,  quia 

G  per  cam  vulnerat  animam  proximi  sui.  Ut 
sagittcnt,  inducendo  ad  peccatuni,  in  oh- 
scuro,  proponendo  mala  ac  falsa  sub  spe- 
cie  boni  el  veri.  Nam  teste  Aposlolo,  Sa-  iicor.xi, 
tanas  transfigurat  se  in  angelum  lucis  :  '*■  '^- 
similiter  el  ministri  ipsius  transfigurant 
se  in  ministros  justitise.  Rcctos  cordc,  id 
esl  innocenles  ac  simplices.  Tales  enim 
faciliter  inficiuntura  simulatoribus  el  ver- 
sutis.  quoniam  aestimant  alios  tales  esse 
quales  ipsi  sunt  :  propler  quod  scriptum 
est,  Innocens  credit  omni  verbo.  Hoc  ta-  ftov. x.v, 

D  men  valde  cavendum  est.quoniam  Sapiens  '^- 
dicit  :  Qui  cilo  credil,  levis  est  corde,  et  ^cch.ih, 
minorabitur.  Unde  innocenles  ac  simpli-  '• 
ccs   discrelione  cautelaquc  indigenl  ;  et 
bona  informalio  experli  viri  eis  necessa- 
ria  est  :  imo,  nisi  IJeus  qui  protegit  gra-  p,ou.ii,7. 
dienlcs   simpliciter,  protegerel  eos,  raro 
vel  nunquam  evaderent  laqueos  seducto- 
rum.  Quoniam  quce  perfccisti,  id  est  ve- 
ram  ct  immaculatam  justiliam  divinorum 
prfficeptorum  atque  consiliorum,quam  tu, 
Domine,  prsecepisli,  consuluisti,  et  opere 


COMMENTARIVM    I.N    PSAI.MUM    X. 


ART.    XXX 


469 


Aci.  1,  i.  implevisti :  qui  coepisti  lacerc  el  docere ;  el 
ifaiih.  V.  qiii  iion  venisti  solvere  legem,  quanliim 
ad  propcepta  nioralia,  sed  iinplere  :  de- 
stritj-ennit  peccalores  priedicli,  qui  con- 
tra  carilatem  Dei  ac  proximi  alios  moli- 
untur  subvertere. 

.V  Oeii/i  eju.s.  id  esl  misericordia  el 
providenlia  Dei,  in  pauperem,  id  est  hu- 
milem  seu  lerrena  despicienlem  ac  sponte 
egenum,  respieiunt.  exaudiendo  prcces  ip- 
sius,  et  prffservando  eum  a  malis.  Palpe- 
brw  ejiis.  id  est  palienlia  el  longanimitas 
Sap.\i.n.  Dei,  qua  dissimulat  peccata  iioniinuni,dif- 
ferendo  vindiclam  :  qua  etiam  differl  red- 
dere  justis  mercedem  ;  inlerrognnt.  id  est 
examinanl,  filios  hominum,  inquirendo.  et 
quasi  probando,  an  peecatores  omnino 
obslinati  exsistanl;  et  an  justi,  veraciler 
justi  consislant.  Nempe  ex  hoc  quod  Deus 
sic  differt  judicium.  innolescit  an  mali 
penitus  mali  esse  vclinl.  perseverando  in 
viliis;  an  etiani  justi  constanter  sint  ju- 
sti.cequanimiter  onniia  lolerantes.  Proptcr 
quod  in  Ecclcsiasle  habetur  :  Quia  non 
cito  profertur  conlra  malos  judicium,  abs- 
que  ullo  limore  filii  hominum  pcrpelrant 
mala.  El  rursus  sapientissimus  Salomon 
/4id.ix,3.  ait  :  Hoc  est  pessimum  inter  omnia  quse 
sub  sole  fiunl,  quia  eadein  cunctis  eve- 
niunt  ;  unde  ct  corda  filiorum  honiinum 
implcntur  nialilia  ct  conlcmptu.  Conve- 
nicnler  autcm  per  palpebras  Dei,  intelli- 
gitur  longanimitas  et  patienlia  ejus  :  nam 
palpebr»  sunt  tcgumentum  atque  opercu- 
lum  oculorum  scu  visus.  Deus  vero,  ex 
hoc  quod  tam  longanimis  patiensque  ex- 
sislil,  vidctur  quasi  non  considcrarc  afquc 
nescire  opera  hominum.  Secundum  quod 
Habacuc,  quasi  impatiens  et  admirans,  ad 
ffahac.i.  Dominum  ait  :  Mundi  sunl  oculi  lui  ne  vi- 
"•  deas  malum,  el   respicere  ad  iniquitalem 

non  potes  :  quare  non  respicis  super  ini- 
que  agcnles,  et  laces  devorante  impio  ju- 
stiorem  se  ?  Dicitur  enim  Dcus  iniquos 
non  respicere,  quia  non  vindical  slatim. 
Ex  hoc  quoque  quod  Deiis  permillil  juslos 
variis  modis  affligi,  neque  in  prffscnli  rc- 
munerat  eos,  solent  interdum  corda  infir- 


Eecle.wn 
11. 


-V  moruni  liuhari,  cl  quasi  dc  providentia 
Dei  dubilare,atque  a  virluosa  conversatio- 
ne  dcfieere.  Ex  qiiorum  persona  scripluni 
esl  :  hivaliierunl  suiier  ine  vcrba  veslra,  yaiaeh.m, 
dicil  Doininiis  :  ct  dixislis  :  Yanus  est  qiii  "'  '^' 
scrvil  Domino,  cl  quod  emolumenlum, 
quia  cuslodivimus  praecepla  ejiis,  el  quia 
ainbulavimus  tristes  coram  Domino?  Sed 
horum  errorem  David  redarguens,  addit  : 

(1  Dominus  inlerrogatjnstnm  et  impiiim,        6 
id  est,  pra?dictis  modis  probat,  lenlat  et 
disculil  homines,  scilicel  per  tribnlaliones 

B  el  haerescs  alque  adversa,  ut  apparcal  qtii 
vere  ad  Deum  perlincant.  Propler  quod 
Moyses  dixit  :  Rccordaberis  cuncli  itineris  Deuumui. 
per  quod  adduxit  le  Dominus  Deus  tuus, 
ut  affligerct  tc  alquc  probarel,  ct  nota  fic- 
rent  qua;  versabantur  in  corde  tuo,  utrum 
custodires  mandata  iilius,  an  non.  Qui  au- 
tem  diligif  iniquitatem,  id  est,  qui  dele- 
clatur  in  malo,  et  appetit  qua^  non  licet, 
odit  animam  suam,  id  est  se  ipsum.  Nam 
sicul  amare,  aliud  nihil  est  quain  alicui 
bonuni  velle:  ila  odirc.aliud  non  csl  quam 

G  alicui  malum  velle.  Qui  ergo  illud  deside- 
rat  quod  saluti  animse  suse  repugnat,  ille 
vcraciler  odit  se  ipsum. 

<J]Pluit,  scilicet  Dominus,  super  j)ecca-  7 
tores  laqneos.  Hic  ponilur  poena,  scilicet 
diligentiuni  iniquitatem.  Dominus  enim 
pluit,  id  csl.effundit,  super  eos  laqueos  in 
vila  prsesenli,  in  morte,  in  futuro  judicio, 
et  in  inferno.  In  prsesenti  enim  constrin- 
guntur  vinculis  vitiorum,  ila  ut  nil  meri- 
torium  agerepossint,  neque  ad  Deum  men- 
tem  per  caritatem  erigere ;  sed  serviunt 

D  diabolo.  a  quo.  secundum  Apostoliim,  ca-    wTim.n. 
plivi  tcnentur  ad  ipsius  voluntatcm.  Pro-  -"■ 
pterea  Salomon  asserit  :  Iniquitates  sua>  pnv.y.K. 
capiiinl   impiuin,  et    funibus   peccalorum 
siiorum  constringitiir.  In  morle  etiam  Do- 
minuspluit  laqueos  super  peccalores,  quia 
posl    mortem  nunquam  converti   possunt 
ad  Dominum,  sicut  nec  angcli  mali  post 
casum  :  quoniam  Damascenus  ait.  Qiiod  in 
angelis  esl  casiis,  hoc  in  hominibus  est 
mors.  (luemadmodum  namqiie  angeli  ma- 
li  inconverlibililer  a  Deo  aversi  sunl,  et 


470 


COMMEiNTARlUM    IN   PSALMVM    X. 


ART.    XXXI 


Mnllh.ww 
13. 


Sap.  xil 
13,  16. 


ajternaliter  iii  illo  nffectii  manent,  in  quo 
erant  quando  peceando  ceciderunt  ;  sic 
aninije  in  mortali  peccato  decedentes,  in- 
convertibiliter  averliintur  a  Deo,  in  fetcr- 
niimque  permanent  in  illa  mentis  dispo- 
silione  et  affcctione.  in  qua  erant  dum  a 
corpore  exierunt.  In  fuliiro  autem  judicio 
pluet  Deus  laqueos  super  peccatores,  quo- 
niam  tradet  eos  damnalioni  jeternse,  quam 
cvadere  non  valebunt,sed  et  in  inferno  li- 
gabuntur  :  projicientur  enim  ligatis  mani- 
bus  et  pedibus  in  lenebras  exteriores.  Et 
in  inferno  erunt  tffnis  inexstinguibilis, 
sitlfu)-,  id  est  foetor  hnrribilis,  el  spiri/us 
proceUannn,  id  est  inlolerabilis  strepitus 
clamoris  ac  iilulatus  miserorum,  aeris  in- 
tempestas,  et  varioruni  tormentorum  gra- 
vissimus  strepitus,  pars  calicis,  id  est  pce- 
nae,  eorum.  Tanta  enim  est  pcena  ipsorum, 
quod  tota  explicari  non  potesf,  nec  plene 
ac  integre  cogitari  :  nam  alia  multa  gene- 
ra  tormentorum,  quse  hic  enumerata  non 
sunt,  imo  quse  nulli  hominum  innotescunt. 
in  inferno  erunt  et  sunt. 

Deinde  ponitur  causa  tantee  damnationis 
malorum.  \%)Quoniam  justus  Dominus  ct 
ju.stitias  dilexit  :  Deus  quippe  naturaliter 
et  substantialiter  justus  est.  Et  sicut  divi- 
nus  intellectus  est  mensura  et  fons  om- 
nis  veritatis,  ita  divina  voluntas  est  nien- 
sura,  causa  et  fons  omnis  justitiae.  Unde 
scriptum  est  :  Quum  ergo  sis  justus,  Do- 
mine,  omnia  juste  disponis  ;  virtus  enim 
tua,  justitiee  initium  est.  Quidquid  ergo 
Deo  justum  videtur,  et  quidquid  abeo  pro- 
cedit,eo  ipsoquo  ei  justum  videtur,  vel  ab 


A  ipso  causatur,  justum  est.Et  ideo  quacdam 
leguntur  a  Deo  praecepta  hominibus,  quse 
alias  justa  non   fuissent,  nisi  videlicet  a 
Deo  fuissent  prsecepta  :  sicut  quod  .Vbra-   Gen.Tiy.n, 
hae  praecepit  filium  innoeentem  occidere  ;  "■ 
el  quod  in  Osee  habetur  :  Principium  lo-   Osee\.i. 
quendi  Domino  ad  Osee.  Et  dixil  Doininus 
ad  Osee  :  Yade,  sume  libi  uxorem  fornica- 
tionum,  et  fac  tibi  filios  fornicationum. 
Similitudo  autem  est  causa  dilectionis  :  ct 
ideo  Dominus  qui  justus  est,  dilexit  justi- 
tias,  id  est  opcra  justa  propter  se,  opera- 

B  tores  vero  justiti»  propter  justitiam.  .Equi- 
tiitem  vidit  vuUusejus,  id  est,  fequalitatem 
retributionis  qua  singulis  redditur  prout 
digni  sunt.  approbavit  intellectus  divinus. 
Liquet  igitur  ex  praeindiictis,  quam  sen- 
tentiosus  el  medicinalis  atque  moralis  sit 
psalmus  iste.  Et  debes,  o  frater,  quando 
psalnium  hunc  legis.  omnia  verba  ejus  ad 
tuain  informationem  convertere,  quatenus 
assuescas,  quotiescumque  inani  gloria  aut 
spiritu  elationis  tentaris,  dicere  intra  te  : 
lu  Domino  confido,  etc.  Dum  autem  pec- 

C  cata  impiorum  commemoras,  attendas  tibi, 
ne  inveniantur  in  te  quse  condemnas  in 
aliis.  Ita  quuin  dicis,  Oculi  ejus  in  paupe- 
rem  respiciunt,  etc,  adverte  providentiam 
Dei,  et  pensa  qiiomodo  ante  oculos  Judicis 
cuncla  cernentis  sollicile  ambules.  Postre- 
mo  duin  dicis,  Pluit  super  peccafores  la- 
queos,  etc,  concipere  debes  magnum  et 
sanctum  timorem  districtae  ultionis  Dei,  et 
pcenarum  inferni.  Et  qui  ita  assueverit  le- 
gere  psalmos,  mirabilem  fructum  atquc 
saporem  in  psalmodia  reperiet. 


ARTICULUS  XXXI 


EXPOSITIO   ALLEGORICA   EJUSDEM    PSALMI   DECIMI    DE   CHRISTO. 


SANCTUS  ergo   Propheta    loquens    in  D  modo  ergo,  o  Scribte  et  Pharisaei,  dicitis 
Christi    pcrsona,  ///    Domino,  inquit,      anima^   mccv,  Transmi(jra   in   montcm,  id 
confido  :  quemadmodum    postea  dicitur,      est,  laiide  ac  adulatione  emollitus  inaniler 
/•s.Lxi.g.  Domine,  spes  mea  a  juventute  mea.  Quo-     gloriare,  ef  quaere  placere  hominibus,  af- 


COMME.NTARIIIM    IN    PSALMUM    XI. 


ART.    XXXIl 


471 


Malth.xm 
16. 


quc  a  vcra  liiiniilitalo  reccdc,  ct  dic  quai 
placcnt  hominitnis,  quamvis  sint  falsa  ? 
3  Quonidin  ecce  peccalorcs,  vidclicct  Ju- 

da?i  prajdicti,  intenderunt  arcuin,  id  cst 
insidias,  paraverunt  sagittas  suas,  id  est 
vcrba  dolosa,  in  pharetra,  id  cst  in  cordc 
el  iingua,  ut  saf/ittcnt  in  obscuro  rectos 
cordc,  id  est  Christum  ct  cjus  discipulos  : 
.Uaic.il, ifi.  quibus  diccbant.  Ouarc  cum  peccaloribus 
el  [luLlicauis  mandiu-al  ct  biiiil  magislcr 
vesler?  Chrislo  quoquc  blandicntes,  dicc- 
banl  :  Magislcr,  scinius  quia  verax  cs,  et 
viam  Uei  in  vcrilalc  doccs,  ct  non  csl  libi 
cura  de  aiiquo.  Eccc  quomodo  conai)antur 
cuni  transfcrrc  in  montcm  ut  passerem, 
qualenus  laude  hac  inaniter  dclcclalus, 
respondcret  pro  volunlale  eorum.  Quoniatn 
(jua'  pcrfccisti ,Q  Chrisle,  dcstru.rcrunt,  id 
cst,  vitain  tuain  perfeclissimam  optiinam- 
qiic  doctrinam,  detrahendo  ac  blasphcman- 
do  corruperunt.  Jus/us  autcui,  id  csl  Jesus 
Christus,  qui  est  torma  juslorum  et  San- 
clus  Sanctoruin,  qidd  fecit  ad  haec  ?  El 
rcspondct  : 

Domirms,  id  est  Verbum  Dei,  humanam 
naturam  assumcns,  in  teinplo  sancto  suo. 
id  esl  in  humana  Chrisli  natura,  tanquam 
in  templo  sanctissimo,  fuit  ac  mansit, 
conservans  ac  protegens  eam  ubique  et 
scmper.  Unde  Christus  corpus  suum,  lein- 
ptum  vocavil :  Solvilc,  inqiiiens,  templum 
hoc,   et  in  Iribus  diebus  suscilabo  illud. 


.\  Diccbat  aiitcm  dc  lcmplo  corporis  sui.ltoc 
taincn  inleltigendum  non  est,  quasi  unio 
Ycit)i  cuin  Iiuinana  naliira  in  Chrislo,  liic- 
rit  sotum  accidcntatis  cl  pcr  gratiic  inlia- 
bilalionem  (sicut  putabat  inimicus  Dei 
Ncslorius,  qui  crat  Conslaiilinopolilaniis 
cpiscopiis),  et  iion  potiiis  pcrsonalis  alquc  rniofac-ta 
pcr  diiarum  naturarum  iinmcdiatam  uni-  j^J,^"  ''"" 
oiicm.(]hristus  crgo, sccuiidum  assumplani 
luinianilatcm,  (iiciliir  tem|)liim  Vciiii  aUiUi' 
totius  bcalissimw  Trinilatis  exccllentissi- 
mo  modo,  quoniam  plcnus  cral  omni  ca- 

H  ritatc  cl  gralia,  ncc  uiKjuam  separalus  a 
Dco  ruil.  Doininus  in  ca'/o,id  (^st  in  anima 
Christi,  scdcs  cjus,  quia  in  ea  inscparabi- 
liter  requievit  a  primo  creationis  suse  mo- 
mcnlo,  multo  cxccllcnlius  quani  in  Thro- 
nis  coelcstibus,  qui  spccialitcr  scdes  Dci 
dicuntur.  Oculi  ejus,  scilicet  Domini,  in 
■paupcrem  rcspiciunt ,  id  csl  in  Gliristum, 
qui  quuin  divcs  esset,  proplcr  nos  cgeiius  iicor.vi.., 
factus  est.  Cetera  verba  psalmi  istius  satis  '" 
exposila  sunl. 


C 


PRECATIO. 


Joann.  n 
10,41. 


Qui  es  Deus  aeternus,  esto  nobis  propi- 
lius  in  le  confidcntibus  :  tribue  nos  tuo 
munere  passeribus  esse  dissimilcs  ;  fac 
nos  tua  virtulc  sagittas  inaligni  cxslingue- 
re,  ffquitalc  gratise  tiia?  vivere,  qua  nobis 
dones  tibi  in  sempiternum  complaccre. 


ARTICULUS  XXXII 


EXPOSITIO    LITTERALIS    PSALMI    UNDECIMI    :    SALVUM   ME   FAC,    DOMl.NE,    (JUO.NIAM,    ETC. 


Pr.esentis  psalini  lilulus  cst  :  In  fincin.  D  judicii  appctlatur  octava, quia  post  scptcm 
psalmus  David,  pro  octava  :  id  est,  psal-  mundi  setates  adveniet. 
mus  istc  dirigens  nos  in  fincm,  scilicel 
Chiisliim,  esl  David,  qiii  toquitur  hic  iii 
pcrsona  viri  pcrfccti,  pro  oclava,  id  cst 
adventii  fuluri  judicii,  cujus  dicm  dcsidc- 
rat  propler  mulliplicationcm  nialitiic  tio- 
niinum,   quam   (lc>tiui  cupil.  Ilics  aulcni 


LOQUENS  ergoPropheta  in  pcrsona  ju- 
sli,  pro  Dco  zctanlis  el  miindo  compa- 
ticnlis,  ait :  I ,  Salvuni  inc  fac,  Doininc,  a 
collegio  peccalorum,  a  pcriculo  viliorum, 
al)  omni  malo  prseterilo,  pra>senli  atqiic  fu- 


472 


C0MMENTARII3M   IN    PSALMUM    XI.    —    AHT.    XXXII 


Sap.  IV,  1 1 


Philipp.u 
21. 


UlHeg.xix 
10,  14. 

Jbid.  i. 


Phiiipp.n, 
21. 


Eccli. 
xxxvii,  23, 
U. 


turo,  (juoniam  defecit  sanctus,  id  est,  quia 
non  est  qui  legem  tuam  custodiat  :  ot  cr- 
go  multa  milii  perieula  inslant,  quum  sit 
periculosum  inler  impios  conversari ;  nec 
habeo  adjutorium  proliciendi  in  mundo, 
quia  omnes  me  ad  pcccandum  suo  exem- 
plo  alliciunt  :  idcirco  pelo  salvari  a  te,  ne 
malilia  immutet  cor  meum,  aut  fictio  de- 
cipiat  animam  meam.  Qaoniam  dimiini- 
tce  sitnt  veritates  a  fi/iis  hominum.  Dimi- 
nuta  est  enim  verilas  vila»,  quia  invaluit 
perversilas  morum  :  diminuta  ost  verilas 
doctrinee,  quoniam  multiplicala  sunt  docu- 
menta  errorum  :  diminuta  esl  verilas  ju- 
stitise,  quia  omnes  qua?runl  quje  sua  sunt. 
et  nemo  quae  Jesu  Ghristi.  Dicit  autem  vir 
justus,  Salvum  me  fac,  Domine.  quoniam 
defecit  sanclus  :  non  quod  a»stimel  nul- 
lum  esse  sanctum  in  mundo  praeter  se 
ipsum,  sed  quia  lain  pauci  sunt  sancti 
comparalione  malorum,  ut  videantur  qua- 
si  penitus  defecisse.  Nam  quod  modicuin 
esl,  pro  nihilo  reputatur.  Sicque  ait  Elias 
ad  Dominum  :  Prophetas  tuos  occiderunt 
gladio,  et  relictus  sum  ego  solus.  Propter 
quod  etiam  dixit,  Tolle  aniniam  meam  : 
quasi  diceret,  Salvum  me  fae,  Domine. 
quoniam  defecil  sanctus.  Secundum  hunc 
quoque  intellectum  dicit  Apostolus  :  Om- 
nes  quee  sua  sunt  qucerunt,  et  nemo  quae 
Jesu  Christi. 

Consequenter  oslendil  quomodo  diminu- 
tse  sunt  veritates  a  filiis  hominum.  (2  Ya- 
na,  inquit,  locuti  sunt  unusqtiisque  cum 
proximo  suo  :  id  est,  quasi  omnes  loculi 
sunt  sibi  invicem  falsa  et  frivola,decipien- 
do.  inficiendo  et  contaminando  se  mutuo : 
sicque  unus  trahil  alium  ad  mortem,  quum 
merito  unus  traheret  alium  suo  exemplo 
et  verbo  ad  vitam.  Ideo  aulem  locuti  sunt 
vana,  quoniam  l"bia  eorum  sunl  dolosa  in 
corde,  quia  aliud  sonant  in  ore,  et  aliud  in 
corde  prsetendunt,  et  ita  bilingues  sunl  si- 
mulalores  cl  callidi.  Unde  suljjungit  :  et 
corde  locuti  sunt,  id  est,  ex  intentione  lo- 
cuti  sunt  vana  et  falsa.  Quod  quam  vilio- 
sum  sit,  in  Ecclesiastico  scriplum  est  :  Qui 
sophistice  loquitur,  odibilis  est ;  in  omni 


A  re  defraudabilur.  Non  esl  illi  data  a  Do- 
mino  gratia,  omni  enim  sapientia  defrau- 
dalus  est.  Et  itcrum  ait  Scriptura  :  Deno-  Eccii.y,\i. 
talio  pessima  super  bilingucm.  Et  sanctus 
Job  :  Simulalores,  inquit.  et  callidi  pro-  Jobxxxvi, 
vocant  iram  Dei.  Fugiamus  crgo  hoc   vi-  "" 
tium  pessimum,  quoniam  sequitur  : 

"h  Disperdat  Dominus  universa  labiado-        4 
losa,  id  est,  tollat  seu  auferat  omnes  dolo- 
sos  de  congregatione  fidelium,e<  linguam 
magniJoiiitam.  id  est  homincm  prsesump- 
tuosum.  Hos  itaque  Deus  disperdat,  4;  Qtii       3 

B  dixerunt  :  Linguam  nostram  magnifica- 
himus,  id  esl,  magna  et  praesumptuosa  ac 
mirabilia  de  nobis  ipsis  loquemur,  qua- 
lenus  ab  hominibus  honoremur;  labia  no- 
s/ra,  id  est  eloquentia  nostra  atque  sermo- 
nis  sublililas,  a  /tobis  sunt,  id  csl,  nobis 
adscribenda  sunt  :  et  nos  inde  laudandi 
sumus.  Quis  noster  Dominus  cst  ^  Hoc  vel 
aperle  dicunt,  vel  si  ore  non  dicant,  tamen 
corde  ita  superbiunt,  ac  si  Dominum  non 
haberent  :  quemadmodum  ad  Pharaonem 
Ezcchiel.  Audi.   inquil.  Pharao  rcx  ^Egy-    E:ech. 

G  pti,  draco  magnc,  qui  dicis  :  Meus  est  flu-  '""^' ' 
vius,  et  ego  feci  me  ipsum.  Hoc  vero  quod 
dictum  est,  Disperdat  Dominus  universa 
labia  dolosa,  elc,  dupliciter  intelligi  po- 
test  :  Primo,  per  modum  orationis,  vide- 
licet  ut  Dominus  donet  dolosis  graliam 
pffnilendi  ac  cmendandi  :  sicquc  disper- 
danlur  quanlum  ad  culpam,  non  quantum 
ad  salutem,  videlicet  ut  non  sint  quales 
erant,  sed  convcrtantur  et  spirilualiler  vi- 
vant.  Secundo  inlelligi  polcst  per  modum 
prophelicae   denuntiationis,  ad   ostenden- 

D  dum  quod  nisi  poenituerint,  felernaliter 
disperdenlur  a  Domino.  et  peribunl. 

Deinde  Dominus  manifestat  se  exaudisse 
orationem  viri  pcrfecti.  dicentis  :  Salvum 
me  fac,  Dominc,  elc.  Ail  enim  :  o  Propter  6 
miseriam  inopum,  id  est,  quatenus  libe- 
rem  inopes  a  sua  miseria,  id  est  ab  imper- 
fcctionibus  vilae  praesenlis,  a  cunctis  peri- 
culis  atque  a  poenalitatibus  quotidianis,  et 
propter  gemiltim  pauperum,  id  est  pro- 
pler  crebra  suspiria  affectuosasque  preces 
pauperum   spirilu.   puta  humilium,  nunc 


COMMENTARllM   IN   PSALMUM   XI.    —   ART.    XXXII 


473 


exstirgam,  id  cst,  slaliin  au.\iliaL)or  ct  la- 
ciam  pro  quo  rogatus  sam,  dicit  Doininus. 
i(i  Pouam  in  sahilari,  id  csl,  inopcs  ct 
paupcres  coilocaijo  iii  subsidio  gratia?  incae, 
vcl  in  statu  salutis  stabiliam  cos  ;  fiduciu- 
Ulcr  iir/am  i»  eo,  id  esl,  fidciitcr  pi-iilc- 
gam  cos  in  tali  subsidio,  ncc  pcrinitlain 
eos  a  perversis  perverti.  Et  nc,  o  inopes, 
dubilelis  dc  vcrilale  promissionis  Domi- 
7  ni.  quoniam  7  EliKjuia  Domini,  cloqaia 
i-asla,  id  esl  pura  et  omni  falsilalc  im- 
permixla,  videlicet  sacra  ScripUira  ;  ar- 
gentum  igne  cxaminatum  :  id  csl,  eloquia 
Domini  assiinilanlur  argento  per  igncm 
probato  :  quoniam  sicut  talc  argentum  esl 
splcndidum  atque  dulcisonum,  sic  sacra 
Scriptura  cst  lucida.devota-quc  mcnti  sua- 
vis  et  sapida.  Et  eloquia  Doinini  sunt  ar- 
gcntum.  probatum  terra:,  id  est  piobatum 
ab  omni  ffecc  lerrena.  pnrgntitm  sepiii- 
plum,  id  est  omni  inodo  mundalum.  Scp- 
tenario  enim  universitas  designatur.  EIo- 
quia  crgo  Domini  comparantur  argcnto  ita 
prol)ato  alque  purgalo.  quoniam  faciuiil 
homines  non  lcrrenam  et  carnalem,  sed 
cwlesteni  atque  angelicam  vitam  in  hoc 
ssculo  ducere:  ct  cos  qui  ipsis  obcdiunl,  ia- 
ciunl  septem  donis  Spiritus  Sancti  impleri. 
Potest  aulem  hic  locus  aliter  et  convc- 
nientius  esplanari,  ut  sit  sensus  :  Propicr 
miseriam  inopinn,  id  est  ad  succurrcnduin 
miseriis  paganorum.qui  omni  miseria  ple- 
ni  eranl,  qiiia  nec  fidcm.  nec  gratiam  Dci 
habebant  :  et  gemitum  pauperum,  hoc  cst 
ad  consolandum  trisliliam  fidelium  adven- 
tum  regis  Messia?  optanlium  in  veteri  Te- 
staniento  ;  nunc  c.rsurgam .  mittendo  Fi- 
lium  meum  in  mundum,  ut  liberet  eum, 
dicit  Dominus  Deus  Pater.  Po?2a»«  auxilium 
ac  mundi  salulcm,  in  sahilari,  id  est  in 
Filio  meo  incarnando,  per  quem  oinnes 

Lue.n.m.  electi  salvantur  :  dc  quo  Simeon  ait,  Quia 
viderunt  oculi  mei  salutare  luum  ;  fidu- 
cialitcr  agam  in  co,  hoc  esl,  cfficaciter  ct 
infallibiliter  operabor  per  ipsum  mundi 
rcdemplioncm.  Eloquia  Domini,  id  est 
....        christiana  doclrina,  eloovia  casta,  id  est 

33.  sincera  alque  verissima  :  quoniam  possi- 


A  bilius  csl  cuduiii  cl  lcrram  hansirc,  quam 
minimum  verbum  evangclicae  legis  perire. 

i8i  Tu,  />owi('«c,Greator  omnipotcns.  «'>•-  8 
vabis  nos  a  inalo,  el  cuslinlics  nvs  \n  boiio, 
a  generalione  hac  :  dc  qiia  jaiii  (iicluni 
cst,  Dispcrdat  Dominus  univcrsa  labia  do- 
losa,  ne  comnumiccmus  maiis  opcribus 
ejus  ;  in  ceternum  :  hoc  est,  in  praBscnti 
custodies  nos  ab  eorum  culpa,  et  in  fiituro 
ab  coruiii  piciia.  El  cst  isliid  verbiiin  bo- 
na?  spei,  estque  implicitc  quffidam  oralio. 
Nam  sensus  csl  :  Tu,  Doininc,  scrvabis  nos, 

B  id  est,  ex  caritate  et  magna  fiducia  quaiii 
gero  ad  te.  Domine,  spero  quod  servabis 
nos  :  imo  hoc  oio  intente. 

i9i  In  circuitu  impii  ambidant,  id  csl,        9 
non  lcndunt  per  arctam  et  rcctam  viain,  Manh.tv. 
qutp  ducit  ad  vitam,  scd  in  caducis  rebus  "' 
circumquaque  vagantur.  Secundum  alti- 
tudinciu  luirm.  id  cst  sccundum  majesta- 
tem  seu  magniludinem  potenlite  \\\s:,inid- 
tipUcasti  filios  hominum,  hoc  est  posteros 
piimorum  parentum.  mulliplicando  iiidi- 
\  iilua  spcciei  humana"  :  in  qua  sunt   lam 

G  inniimerabilia  supposita,  ut  ex  corum  mul- 
tiludine  clareal  quam  alla  sit  potcntia  Crc- 
atoris.  Vel,  Sccundum  allitudincm  tuam, 
id  esl  secundum  quod  dccet  te  sublimem 
ac  summum  Dominuin.  multiplicasti  filios 
hominum.  noii  solum  numero,  sed  meri- 
lo  ;  non  exlcrioiibus  bonis,  scd  gratia,  fi- 
de,  donis  Spiritus  Sancli,  atque  universis 
virtutibus  :  quod  tempore  nov»  legis  prse- 
serlim  impletiim  esl.  ex  quo  gralia  Spiri- 
tus  Sancti  copiosissime  est  effusa. 
Denique   psalmus  iste  moraliter  docel 

D  nos  vitia  lingua»  lolaliler  exsecrari.  qucm- 
admodum   scripluin  est   :   Qui   moderalur  ftor.x.ig. 
labia  sua.  prudentissimus  est. 

PRECATIO. 

Tu,  Domine,  fidelium  cuslos,  conserva 
ct  custodi  nos  a  generationc  pravoriim  in 
a;ternum,  et  conjungc  nos  gencralioiii  ju- 
storum  eloquia  tua  casta  custodientium  : 
ut  ct  in  dileclione  lua  semper  niancamiis, 
ct  lua?  proteclionis  auxilio,  pcrpeti  salule 
gaudeamus. 


COMME.\TARIUM   IN   PSALMIM    XII. 


ART.    XXXIU 


ARTICULUS  XXXIII 


ELICIDATIO    rSALMl    DUODECIMI    :    USQUEOUO,    DOMLNE.    OBLIVISCERIS,    ETC. 


1  Habet  psalmus  iste  hunc  litulum  :  In 
fiiicni,  psahnus  David  :  id  esl,  psalmus 
iste  in  Christum  nos  ducens.  adseribitur 
sancto  David  loquenti  hic  in  peisona  fide- 
liuni,  Christi  praesentiam  vehementer  op- 
tantiuin.  Et  est  psalmus  isle  carmen  ar- 
denlissimi  amaloris,  verba  ignea  atque 
omni  affectu  plenissima  conlinens,  quem- 
admodum  vere  devolo.hunc  psalmum  cor- 
dialiler  decanfanli.  constat. 

POTEST  autem  hic  psalmus  ad  litteram 
oxponi  do  Synagotra  ac  singulis  Sanclis 
veleris  Teslamenti.primum  Christi  adven- 
tum.videlicet  incarnalionem  Filii  Dei.tolo 
corde  desiderantibus.  In  horum  ergo  per- 
sona  ait  Propheta  :  li  Usquequo,  Domxne, 
oblivisceris  mc  in  finem?  id  est,  quamdiu, 
o  Fiii  Dei,  o  Yerbum  Patris  seterni.  coaeter- 
num  Deo  Patri.  ita  te  habes  circa  me,  ac 
si  omnino  oblilus  esses  mei,  videlicet  tam 
diu  differendo  tuum  adventum?  Usquequo 
avertis  faciem  tuam  a  mc  ?  id  est,  quous- 
que  elongas  ac  sublrahis  a  me  prsesentiam 
luam,  non  solum  divinam,  per  quam  sem- 
per  ubique  es.  sed  eliam  corporalem,  quam 
in  fine  saeculorum  induisti  ?  Hanc  nempe 
Christi  corporalem  pra»sentiam  antiqui  San- 
cti  ardenlissime  affeclabant,  quemadmo- 
dum  in  exordio  canlici  amoris  Salomon  in 
persona  Synagogae  seu  anliquorum  patrum 

Cani.i,  1.  loquens.  demonstrat  :  Osculetur  me.  in- 
quiens.  osculo  oris  sui.  id  est.  Unigenitus 
Dei  conjungat  se  mese  naturse  immediala 

/s. Lsiv,  1.  ac  pcrsonali  unione,  Et  Isaias  :  Utinam, 
inquil,  dirumperes  ccelos,  et  descenderes. 

Habttc.\.i.  Habacuc  quoque  ait  :  Usquequo,  Domine, 
clamabo,  el  non  audies  ?  vociferabor  ad  te 
vim  patiens,  el  non  salvabis  ? 

2  [f'i  Quamdiu  ponam  consilia,  id  est  du- 


A  biosas  inquisilionos,  in  anima  mea  ?  Nam 
homo  qui  aliquid  adipisci  vehementer  de- 
siderat.  mulla  consilia  et  varias  vias  cogi- 
lat.  quibus  possil  sortiri  quod  cupit.  Sic 
veteres  Sancti  multipliciler  cogitabant  et 
inquirobanl.  quibus  obsequiis  possont  ef- 
ficacius  impetrare  misericordiam  Dei,  vi- 
delicet  missionem  Chrisli  in  mundum.  Et 
quamdiu  ponam  dolorem,  id  esl  trisfi- 
tiam  propter  dilafionem  et  moram  advon- 
tus  Christi,  in  corde  meo  perdiem,  hoc  est 
incessanter  et  quolibet  die?Xam  spes  quae  Prov.\\a, 

B  differlur.  affligit  animam.  '-■ 

(5)  Usqitequo  exaUabitur  inimicu-s  meus  3 
super  me  ?  hoc  esl,  quamdiu  prsevalebit 
diabolus  et  fomes  peccati  atque  roatus  ori- 
ginalis  peccati  adversum  me  ?  Nam  sine 
Christi  adventu  nemo  Sanctorum  inlrare 
potuit  regnum  coelorum,  sed  descenderant 
oinnes  in  linibum  inforni.  Potestas  quoqnc 
diaboli  et  fomitis,  multo  major  ac  fortior 
erat  ante  Chrisli  incarnationem  ac  mor- 
tein,  quam  postmodum  :  el  ideo  inimiciis 
tunc  quasi  exaitabatur  super  Sanctos,  Chri- 

C  slus  vero  alligavit  forlem  armatum,  id  est  jAorciii,27. 
diabolum,   debilitando  ojus  virtulein  ;  el 
vasa  ejus  diripuil,  faciendo  sibi  de  homi- 
nibus  templum  Dei,  qui  ante  exstiterant 
habilaculum  diaboli. 

Itaque,  ne  ainplius  exaltetur  inimicus 
meus  super  me,  Respice  et  eoMudi  me,  Do-  4 
minc  Deus  meu^,  assumendo  naturam  hu- 
manam,  et  redimendo  me  de  manu  om- 
nium  qui  oderunl  me,  i)  Rlumina  oculos 
mcos,  hoc  est,  fide,  gratia  el  ilhiminatione 
Spiritus  Sancti,  doce  intolleclum  moum. 

D  lam  speculalivum,  ut  recte  cognoscam, 
quam  praclicum,  ut  juste  vivam.  Yel,  II- 
luinina  inlelleclum  meum,  apparendo  cl 
conversando  por  Incarnafionem  inler  ho- 


r.OMMENTARirM    IN    PSALMUM    XII. 


ART.    XXXIV 


475 


miiics.atque  doLendo  cvaiigclica?  lcgis  per- 
/on;iii.  1,',).  fcctioncin  :  qnia  tu  es  lux  vera,  quce  illunii- 
nas  onineni  Iioniineni  venientein  in  hune 
niunduni.  Et  hoe,  o  Fili  Dei.  ideo  fae,  »e 
tiiiquam,  id  est  ut  nunquam,  obdormiani 
iii  mortcm,  id  esl,  ne  aliquo  lemporc^  ca- 
dam  in  morlale  peeealuni  :  in  (innd  ca- 
dendo.   obdormio  el  spirilualiler  morior, 

3  quia  a  caritale  cl  gratia  Dci  dcficio  ;  ue- 
i/iiando,  hoc  est  ut  nullo  lcmpore,  dicai 
iiiimicus  meus,  qiii  adversatur  sahiti  ani- 
mre  mea?  :  Prwvalui  adverstis  enm,  indu- 
cendo  eum  ad  peccati  consensuin,  vcl  in 
damnationcm  pcrpelnam. 

."i  Qni tribulaiil  mc,  lcnlando  alque  co- 
nando  ut  avertant  me  a  te,  exsu.ltabunt  si 
motus  fiiero,  id  est,  gaudebunl  si  eornm 
pervcrsilati  consenscro,  et  a  le  summo 
et  incommulabili  bono  per  inslabililatem 

6  cccidero.  Efjo  aiitem  in  misericordia  tiui 
spcravi,  id  est,  spem  victorise  siimpsi, 
non  de  propriis  viribus,  scd  per  grati- 
am  (^hristi  salvari  et  prspvaiere  confisus. 
cl   ab  oinni  peccato   purgari.  a  quo  per 


.\  legem  mundari  nini  polui.  Inde  in  .\c- 
lihus  Apostolorum  Paiiliis  ad  Jnda>os  lo- 
qiicns  :  Per  .lesnm,  inquit,  remissio  pec-  Aci.xm,3». 
calorum  aniuinlialur  vobis,  ab  omnibiis  a 
quibus  non  polui^tis  iu  lege  Moysis  justi- 
ficari. 

()  Ex.mltabit  cor  meum  spirituali  laeti- 
tia  in  salutari  tiio,  hoc  est  in  incarnato 
Filio  tuo,  0  Pater  a^terne,  qui  csl  Salvalor 
et  salus  omnium  hominnm.In  hac  qiiidein 
vila  exsiillabo  in  eo,  per  fidem  ipsnm  con- 
templando,  ct  pcr  spcm  ipsum  exspectan- 

B  do.  In  fiituro  autcm  Sicculo  exsullabo  in 
co.  pc  spccicm  ipsnm  videndo,  vidclieet 
faeic  ad  faciem  :  qiiia  videbo  cum  siciiti  \Cor.\m, 
est,  el  cognoscam  eum  sicut  et  cognitus  ''• 
sum.  i7  Cantaljo  Domiiio  qni  bona  Iribuit 
milii,  hoc  est,  laiidem  dicain  et  gratias 
again,  scmperque  gratus  ero  Filio  Dci  Sal- 
vatoii  meo,  qui  tanta  beneficia  conUilit 
mihi  ;  et  psallam  iiomini  Domini  alli.ssi- 
iiii,  id  est,  non  solum  verbo,  sed  vcrbo 
simul  el  opere  laudabo  altissimiim  Deum 
uiium  ac  trinum. 


ARTICULUS   XXXIV 


EXPOSITIO     TROPOLOUICA     EJUSDEM     PSALMI     DUODECIMI. 


M'; 


L/fOR.^LITER  vero  exponendo  hnnc  psal- 
muin,  Propheta  in  pcrsona  cujuslibcl 
hominis  sancli  sive  Ecclesiee,  advenlum 
Chrisli  in  pra?senli  per  gratiam,  alque  in 
1  fuluro  per  gloriam  desiderantis,  ail  :  Us- 
qiie/juo,  DomineHeus  oninipotens,cui  pro- 
prium  est  misereri  semper  et  parcere,  o6?('- 
risccris  »ic,servuin  el  paiiperem  liium, ;'« 
finem,  id  est  tam  diu,  non  dando  deside- 
ratam  vitse  ct  gratiee  perfcctionem  in  con- 
vcrsatione  pricsenti  ?  Desidero  enim  libi 
in  sanctitatc  cl  jiistitia  deservirc.  Et  oro  le 
qnotidie,  ul  dcs  mihi  omncs  passioncs  rv- 
frenare,  ac  vitia  exstirpare,  quatenus  tibi 
tranqnilla,   pura  ac   staliili    iiienle   mini- 


C  strem  ;  sed  non  obtineo  graliam  islam  a 
le  secundum  desiderium  mcum.  El  hoc 
ulique,  o  Domine,  non  est  ex  defectu  tuee 
bonitatis,  sed  proptcr  indignitatcm  mcffi 
conversalionis,  quoniain  obicem  [lono,  et 
me  ipsum  gratise  tuse  incapacem  efficio. 
Sed,  0  Domine,  a  te  est  omne  bonum  :  et 
ergo  in  quociimquc  vides  me  ex  me  dcfi- 
ccre,  in  illo  digneris  mihi  ex  tua  benignita- 
te  succurrere.  Usquequo  ergo  oblivisccris 
inc  in  finem,  non  c.xaudicndo  cordis  mei 
affcclum  ?  Csfjueijtio  averlis  faciem  luam 

Drt  me  ?  id  cst,  qnamdiii  snspendis  gratio- 
sam  pietalis  tua>  prwsenliain  atque  dulcis- 
simain  gratiso  tuse  consolationem  a  mc  dc- 


476 


COMMENTARIUM  IN  PSALMUM  XII. 


ART.    XXXIV 


solato  ot  slerili,  afflicto  et  arido,  qui  non 
gtisto  quam  dulcis  est  Uominus,  neque 
proficio  sicut  opto  et  teneor  ?  Interdum 
enim  Deus  ad  tempus  suspendit  a  bonis 
hominibus  grati;r'  susp  consoiationem.  non 
quidem  auitTcndo  grati;e  liabilum,sed  ope- 
rationem  et  experimentalem  devotionem, 
atque  optalam  alacritatem  :  ot  hoc  ple- 
rumque  conlingit  ex  dispensatione  divina 
propter  negligentiam  nostram.Quandoque 
aulem  contingil  ex  dispensatione  divina, 
videlicel  ne  inaniler  gloriemur  el  extolla- 
nuir,  dum  gratia  nobis  arridet  et  adest;  et 
ut  Deum  ardentius,  frequentius,  ac  fidu- 
cialius  invocare  assuescamus. 

Deinde  e.xponi  potest  hic  versus  de  ho- 

PhiUpp.i.  niine  amoroso.qui  cum  Paulo  cupit  dissol- 

"^"  vi,  et  esse  cum  Christo.  Ait  itaque  homo 

talis  :   Usquequo,  Domine,  ohlirisceris  inc 

Hom.\n,ii.  i)i  flnem ,  non  liberando  me  de  corpore 

mortis  hujus,  et  ab  incolatu  preesentis  mi- 

serandi  exsilii?  Usqucquo  avcrtis  faciem 

tuam  a  mc  ?  hoc  esl,  quamdiu  denegas 

niiiii   bealificam  tu»  essentiee  visionem, 

non  transferendo  me  a  fide  ad  speciem,  et 

de  via  ad  palriam  ? 

2  Quamdiu  ponam  consilia  in  anima  mea, 
inquirendo  el  anxie  cogitando  qualiter  ti- 
bi  perfecte  adha>ream,  atque  proficiendo 
semper  complaceam,  quomodo  etiam  tan- 
dem  ad  beatissiniEe  tuje  bonitatis  fruiti- 
onem  per\eniam  ?  cloJorem  in  corcle  meo 
per  diem,  id  est,  quamdiu  affligam  me 
ipsum  in  animo  meo  quotidie,  propter 
multitudinem  imperfeclionuin  mearum,  et 
propter  absenliam  gralise  tuse  aul  glorise? 

3  Usqucquo  excdiaijitur  inimicus  meus  su- 
perme?  id  est,  quamdiu  ero  subjectus  ten- 
talionibus  diaboli.  carnis  ac  steculi,  propter 
quorum  instanliani  seepius  cado,  ct  servus 
peccati  efficior  ?  Et  si  non  mortaliter  pec- 
co,  tamen,  proh  dolor !  venialiter  seepius 


A  pecco,  qiiia  juslus  septies  in  die  cadit  :  et  /•roi.xxiv, 
quanlum  ad  hoc,  exallalur  et  prsevalet  ini- 
micus  meus  super  me.   Habco  enini  do- 
mesticum  inimicum  :  de  quo  ait  Aposto- 
lus,  Yideo  aliam  legem  in  membris  meis,  Rom.\v.iz. 
repugnanlem  legi  nienlis  mea?.  Hsc  lex 
membrorum,  est  fomes  peccati  et  concu- 
piscentia  carnis.  Unde  Petrus  in  sua  pri- 
nia  Cauonica  ail  :  Ubsecro  vos  tanquam    i  Petr.  », 
advenas  et  peregrinos  abstinere  a  carnali- 
bus  desideriis,  quw  mililanl  adversns  ani- 
mam.   El   Paulus  :   Qui,  inquit,   in  carne  Bom.wn.i. 

B  sunt,  Deo  placere  non  possunt. 

Ut  ergo  inimicis  istis  efficaclter  repu- 
gnem,  Re.^pice  et  exaudi  me,  Domine  Dens  ^ 
meus  :  respice  me  per  misericordiam,  qui 
omnia  respicis  per  scientiam.  lllumina 
oculos  meos,  hoe  est,  doce  et  dirige  intel- 
lcctum  meum  atque  memoriam.  qualenus 
quBC  tibi  placent  agnoscam  et  impleam, 
ne  unc/uam  obdormiam  in  mortem,  hoc 
est,  ne  unquam  in  aninia  moriar,  receden- 
do  a  te  fonte  felicitatis  ac  vitse,  ne  mor- 
taliter  peccem ;  et  si  mortaliter  peccave- 

C  ro,  ne  saltem  iu  peccato  tali  permaneam 
aut   finiar  moriendo  in  eo  ;  nequando  di-       S 
cat  inimicus  meus  :  Prcevalui  adversus 
c>tm,  separando  eum  a  Deo. 

Qui  trihulant  mc,  scilicet  daemones  et 
ejus  xm.vi\.%\x\,exsultabunt,si  motus  fuero. 
Hoc  atque  sequentia,  jam  in  prsecedenti- 
bus  satis  exposita  videntur. 

PRECATIO. 

Omnipotens  sempilerne  Deus,  illumina 
D  oculos  cordis  nostri  lumine  Spiritus  lui,  ne 
unquam  in  perversis  aclibus  dormitemus; 
sed  tua  gralia  opilulanle,  in  pr»ceptis 
ejus  jugiter  vigilemus  :  ut  ad  prsemium 
supernse  vocationis,  Chrislo  adveniente, 
transeamus. 


COMMENTARIUM   IN    PSALMUM    XHl. 


ART.    XXXV 


477 


ARTICULUS  XXXV 


EXPOSITIO    LITTERA1.IS    PSALMl   TEHTIIDECIMl    :    DIXIT    LNSIPIK.NS    LN    CORDE    SUO. 


Malth.wii 
55,  5t>. 

Jl/arc.ii,16 
Joann. ix 
lo. 


1  TiTULUS  psalini    isliiis  cst   :   ///  finem, 

psahnus  Davicl  :  id  est,  psalmus  iste  in 
Chrisfum  nos  dirigens,  est  psalmus  san- 
cli  David. 

EXrO.MTrH  autem  hic  psalmus  ad  iit- 
teram   de    induratis   reprobisque  Ju- 
dseis,  illis  prtesortiin  qui  Christo  corpora- 
liter  in  inundo  convorsanti  alque  miracula 
facienti  credere  contempserunt.  Ait  ergo  : 
I   Dirit  insijjif/is  iii  corde  sno.  id  est,  in- 
\cor.i,u.  fidelis  Judseus,  Christi  (qui  est  sapientia 
Dci  seterna)  doctrinam  despiciens,  cogita- 
vit,  et  intra  se  affirmavit,  ac  sensit  :  Xon 
esl  Deus  :  hoc  est,  Jesus  isle  Nazarenus, 
cujus  mater  et  fratres  apud  nos  sunt,  qui 
cum  peccatoribus  inanducat  et  sabbatum 
non  custodit,  non  est  Deus,  nec  Filius  Dei, 
Deo  Patri  consubstantialis  ac  coaeternus, 
sed  polius  peccator  atqueblasphemus.  Hoc 
nempe  Judseos  fuisse  dicluros  de  Chrislo, 
a  Jeremia  prophetalum  agnoscimus,  ubi 
/«•.v,  11,  sic   legilur   :   Prsevaricalione   prsevaricata 
-  esl  in  me  domus  Israel  el  domus  Juda,  di- 

cit  Dominus  ;  negaverunl  Dominum,  el 
dixerunt,  Non  est  ipse. 

|2)  Corrwpti  sunt  putredine  viliorum  el 
consueludine  criminosa,  et  inentis  integri- 
tatem  perdidcrunt,  propler  avcrsionein  a 
summo,  uno  et  vero  Deo  Jesu  Christo,  Ju- 
dsei  increduli ;  el  abominahiles  facti  sunt 
in  studiis  suis,  hoc  est,  contemplibiies  fa- 
cti  sunt  Deo  et  homini  praedicti  Judaei,  in 
operibus,  verbis  el  cogilalionibus  suis  : 
quia  ca?lestis  .Magistri  doctiinam  ac  fidem 
spreverunl,  ct  rebus  lemporalibus  inhsse- 
runl.  Xam  supcrbi  avarique  eranl,  et  cor- 
dibus  incircumcisi.  Xon  cst  qiii  faciat  Ijo- 
num.  Non  dicil  simplieiter  nullum  esse 
operatorem   boni  ;  sed,  Non  esl,  inquil. 


.\  ([ui  lacial  bonum  cx  iiis  ila  abomiuabili- 
bus  et  corruptis,  quia  nullus  eorum  fecit 
iionum  seu  opus  meriloriurn,  quoniam  ju- 
stus  ex  fide  vivit  :  et  ideo  addit,  no/i  cst  Ha/iac.n. 
iisque  ad  unum,  id  est,  lam  vcre  nullus  '■Ca''""'. 
est  qui  facial  bonum  ex  illis,  ut  nec  unus 
repcrialur  in  eis  qui  facial  bonum  :  el  ita 
Unuin  ponitur  inclusive.  Unde  incredulis 
Judffis  Chrislus  dixit  :  Quomodo  potestis  .Vaiih.^n, 
bona  loqui,  quum  sifis  mali  ?  De  quibus  ^'' 
Jeremias  :  biduraveriint  (ait)  facies  suas  Jer.y.i. 
super  petram,   el   noluerunt  reverti,   sed 

B  renuerunt  capere  disciplinam. 

3  Dominus,  id  est  Christus  Verbiim  Dei        2 
ac  Deus,  de  ccclo,  id  est  de  humanitale  as- 
sumpta,   in  qua  velul   in  coelo  habilavit 
divinitas  ejus,  p>-ospc,cit  supcr  fitios  lio- 
/ni/iii/n,  hoc  esf,  attendit  el  consideravit 
Judaeos  :  ad  quos  specialiler  missus  fuil, 
juxta  ilhid,  Non  sum  missus  nisi  ad  oves  .Va/M.xv, 
qute  perierunt  domus  Israel ;  vt  videat  si  ■*■ 
est  intcHigens  aut  requirens  Deum,  id  est, 
an  sit  aliquis  per  fidem  cognoscens  Dcum 
Patrem,  ct  quein  misil  Jesum  Chrislum.      Joann.%\», 

C  4i  O/tmcs  declinaverunt,  id  est,  nullum  '' 
talem  invenit  ex  illis  corruptis  ;  sed  om- 
nes  declinaverunt,  id  est,  per  incredulila- 
tem  a  Chrislo  recesserunt ;  simul  inutiles 
facti  sunt :  quia  nee  se  ipsos  possunt  sal- 
vare,  nec  digni  sunt  Deum  laudare.  Xon 
est  qui  faciat  bonum  ex  illis  incredulis, 
non  est  usque  ad  unum,  hoc  est,  omnino 
nullus  est  ex  eis  benefaciens.  Si  autem 
quod  dictum  esf  de  Judaeis,  Non  esf  qui 
facial  bonum,  el,  Omnes  declinaverunt, 
etc,  accipiatur  simpliciler  absolufeque  di- 

D  ctum  dc  omnibiis,  tunc  intclligendum  est 
per  synecdoclicn,  cl  pcr  comparalioncm  : 
quia  videlicel  major  pars  Judteorum  in- 
crcdula  mansit,  imo  lam  inulti   infideles 


78 


COMMENTARICM   IiN   PSALMUM   XIII. 


AHT.    XXXV 


permanscrunt,  nt  comparatione  eorum  ee- 
lori  qni  eieiliilerunl .  quasi  iiulli  virlf- 
anlur. 

(5)  Sepulcrum  patens  esl  (juttur  eoruni, 

id  est  simile  sepulcro  palenli  :  quia  quem- 

adinodum    ex   tali    sepulcro    foetor   atque 

infectio  qutedam  mortifera  profluunt :  sic 

ex  cordibus  Judieoruni  per  guttur,  linguam 

et  ora  ipsorum,  verba  blasphema,  fcetida 

ac  animam  occidentia,  processerunt.  Liu- 

f/uis  suis  dolo.sr  ayebant.  Nam  ssepe  ten- 

jtfo((*.sx.i,  taverunt  Ghristum.  ut   caperent   eum  in 

*'■  sermone,  et  haberent  causam  contra  eum. 

Principes  quoque  et  Scribse  eorum  sedu- 

xerunt  alios,  avertendo  eos  a  Christo.quia 

/iid.xxvii,  in  Passione  quoque  persuaserunt  populo 

'"■  ut  pelercnl  sibi  dari  Barabbam,  Jesum  ve- 

ro  occiderent.  Venenum  aspidum,  id  est 

verba  infecliva  et  animse  interfectiva,  sub 

labiis  eoru/n,  hoc  est   in  ore  infidelium 

Judffiorum,  qui  Auctorem  vitee  et  mundi 

Salvatorem  negaverunt,  diffamavcrunl,  et 

occiderunt.  li  Quorum  os  maledictione,  id 

est  blasphemia  contra  Christum,<?<  amari- 

tudine,  id  est  condemnationc  Christi  ad 

/Sirf.xxvi,  mortem,  plenum  t?s/ ;  dixerunl  enim,  Keus 

^*'  est  mortis.  Veloces  pedes  eorum  ad  effun- 

dendum  sanyuinem.  Nam  mcnte  et  corpo- 

re  parati  fuerunt  et  prompli,  ut  occide- 

rent  Christum  :  sicque  ex  invidia  cordis, 

etiani  pcdes  corporis  festinabant  currcndo 

ad  Chrisli  occisionem. 

i7;  Contrilio,  id  est  spiritualis  esse  eom- 
minufio,  caritatis  destructio.  gratise  ex- 
stinctio.e^  infelicitas,  hoc  est  omnis  beati- 
tudinis  privatio,  et  a  summo  bono  aversio, 
in  ciis  eorum,  id  cst  in  conversatione  et 
studiis  perversorum  Judaeorum.  Quoniam 
principem  vitee,  fontem  gralise,  et  Deum 
salutis  suae  persequebantur ;  idcirco  om- 
ne  spirituale  esse  gratia  gratificantis,  in 
eis  contritum  seu  comminutum  atquc  con- 
fractum  cst  :  propler  quod  opera  eorum 
infclicia  exstiterunt,  et  ad  infernalem  mi- 
seriam  eos  duxerunt.  Et  viam  pacis,  id 
est  Christi  doctrinam,  per  quam  perveni- 
tur  ad  pacem  seternam,  non  cognoverunt, 
per   approbationem  et  imitationem,  sed 


A  eam   sprevcrunl.  Vel,  Yiam   pacis,   id  est 
poeuilentiam,  non  cognoverunt,  sed  indu- 
rali  iii  malo  sunt  :  quemadmodum  Isaias 
prsedixit,  Incrassatum   est,  inquiens,  cor   /s.  vi,  io; 
populi  hujus.  Non  cst  timor  Dei  ante  ocu-  ■'^J""^'""' 
/os  corum  :  quoniam  Chrislum  non  timuc- 
lunt.  nec  ejus  comminationibus  intende- 
runl,  neque  miracula  de  ipso  testimonium 
perliibcntia  curaverunt  ;  scd  odio  cxcceca- 
ti,   impleverunt   mensuram    patrum    suo-    Maiih. 
rum.  quia  ut  illi  occiderunt  Prophelas,  sic  ^'^'"••'-- 
ipsi  Christum  regem  ac  Dominum  Prophe- 

B  tarum. 

i8  Nonne  cognoscent  omnes  qvi  operan-  4 
tur  inifjuilatem, id  est  prffidicli  maligni,^«« 
dcvorant  pJcbem  meam,  id  est,  Christum 
et  ejus  discipulos  in  principio  nascentis  Ec- 
clesiae  OQ,c\Aev\in\,sicutescampanis?  Non- 
nc,  inquam,  cognoscent  veritatem,  scilicet 
se  errarc  ?  quasi  dicat,  Non  :  quia  in  pra?- 
senti  sa?culo  non  cognoverunt,  sed  obsti- 
nali  manscrunl,  queinadmodum  postca  di- 
citur,  Obscurentur  oculi  eorum  ne  videant.  />«.  Lxvm, 
Et  Isaias  praedixit  :  Quis  ceecus,  nisi  ad  ",*■ 

r  -^  '  /s.  xLli,  19. 

C  qucm  misi  scrvos  meos.  id  cst  populus  Ju- 
dteorum  l  Vel  sic  :  Nonne  cognoscent  om- 
nes,  etc.  ?  quasi  dicat,  Imo  :  quia  in  die 
judicii  quando  vidcbunt  in  quem  transfi-  /oonn.xix, 
xeriint,  liinc  per  experientiam  pcenfe  veri-  ^''- 
tatem  cognoscenl. 

',)  Dominum,  id  est  Deum  Patrem  et  Fi-  3 
lium  ejus  unigenitum,  non  invocaverunl, 
id  cst,  mcnte  per  carilatem  et  fidem  atque 
internum  affcctum  non  oraverunt.  Illic 
trepidaverunt  tiniore,  ubi  non  eral  timor, 
id  cst,  ul)i  merito  non  debuissent  timcre. 

D  Nam  plus  limebant  homines  quam  Deum  ; 
el  magis  timebant  temporalia  damna  quam 
spiritualia  deliimenta,  et  perdcre  rcgna 
coelestia.  Unde  dicebant  :  Quid  facimus,  uid.\,A~, 
quia  hic  homo  (scilicet  Jesus)  multa  signa  **• 
facil  '.  Si  dimittimus  eum  sic,  omnes  cre- 
dent  in  eum,  cl  vcnient  Romani,  et  tollent 
locum  nostrum  et  gentem. Sed  de  hoc  quod 
Chrislo  homines  adhserebant,  non  debe- 
bant  dolere,  nec  propter  justitiam  perse- 
cutionem  timere  :  cujus  rationem  Prophe- 
ta  assignat : 


COMMENTARIUM    IN   PSAI.MUM    XIII.    —   ART.    XXXVI 


479 


Xuc.  VIII. i. 
3;  XXIII,  33. 


yoaH«.x.iO. 


II  Cor. 


(10)  Quoniam  Dotninus  in  {/eneratione 
jiiadi  csf :  n\  cst.  Dciis  oinnipolcTis  in  con- 
ventu  fideliuni  ct  eongregationc  Cluisto 
adliaMfuliuui  coniinoratur,  estquc  iii  cis 
pcr  caritateiu  et  gratiaiu.  Kl  ita  eral  in 
umllitudinc  coium  qui  ex  Juda^is  priini- 
tusClnistum  sequebantur,  sicut  erant  Apo- 
stoli,  aliique  discipuli,  et  quanlam  femin» 
religiosa-.  Sed,  o  vos  Jud;pi  incicduli,  con- 
si/iiim  inopis  confitdistis,  id  est,  cvangeli- 
ca  Chrisli  consilia  contempsislis,  nolenles 
terrena  relinqucre,  atque  ccelestia  toto  cor- 
dc  appelere.  Idco  namque.  ut  l.vangelista 
teslatur,  quum  Christus  conlra  avariliam 
dispularet,  dixistis  adstantibus  :  Insanil ; 
quid  eum  aiiditis  '.  Cliristiis  vero  inops  vo- 
calur,  quia  Apostolus  ait  :  (^uoniam  qiium 

^'  dives  esset,  propler  nos  egenus  factus  est. 

Lt  cur  hoc,  nisi  ul  ejus  temporalis  ac  cor- 
poralis  inopia  ficret  nobis  spiritualis  ab- 
undanlia,  locupletatioque  ceterna?  De  hoc 

Zach.K.9.  inope  Christo  Zacharias  ait  :  Jubila.  filia 
Jerusaleni,  ecce  lex  tuus  veniet  libi  juslus 
et  salvator ;  ipse  pauper  ct  ascendcns  su- 
per  asinam.  Ideo  autem  confudistis  consi- 
lium  inopis,  qitoniam  Domimts  .<ipes  ejiis 
est,  id  est,  quoniam  docuit  in  solo  Deo  es- 
se  speranduni,  non  in  incerto  divitiarum, 
nec  in  copia  temporalium  rerum. 

Deinde  sancliis  David  de  finali  Judaeo- 
rum  conversionc  valieinans,  II  Quis,  in- 
quit,  clabit  ex  Sion,  id  est,  quis  procedens 
ac  nascens  ex  populoSynagogfe.seu  stirpe 
Judoeorum,  dabit  salularc,  id  est  redemp- 
tionem,  Isracl,  hoc  est  Israeliticae  plcbi  ? 


\Tin 


A  quasi  dical,  Quis  salvabil  eos  '.  V.\  rcspon- 
del  :  (iiium  avcrtcrit  Domiiuis  ca/ilivi- 
tatcin  ptcbis  sute,  id  est,  quum  Chiislus 
expulerit  ex  cordibus  Judpeorum  maliliam 
eos  exea?cantcm,  alquc  diaboliim  in  eis  rc- 
gnanlcm,  ipsoscpie  iu  captivilalc  pcifidia; 
et  pcccati  ligalos  lenentem  ;  tunc  eacsulta- 
bil  Jacob,  id  est,  gaudebil  populus  cx  Ja- 
cob  exorlus,  vitiorum  supplaiilalor,  et  tte- 
labiliir  Israc/ ,sci\icc[  idem  popiilus  Dcum 
conlemplans  :  lunc  enim  gaudebunt,  quia 
cognoscent  verum  iMessiam,  et  credent  in 

B  eiim.  niinistrabunl  ei  cordc  juciindo  et 
menle  gratissima.  Hjec  autem  eoruni  con- 
versio  fiet  in  fine  sseculi  ad  praedicationem 
Eliii:'.  Dc  qiio  Malachias  dicit  :  Ecce  ego  Maiach.n-, 
millam  voliis  Eliam  prophclam,  antequam  "'*'■ 
veniat  dies  Domini  magnus  et  horribilis  ; 
el  convcrtcl  cor  patruin  ad  filios,  el  cor 
fiiiorum  ad  patres.  Pcr  hoc  namque  quod 
faciet  Judseos  verum  Christum  recipere,  et 
eiiin  dcvolissime  colere,  sancti  patres  de- 
functi,qui  crant  a  Judfeis  proptcr  ipsoruin 
incredulitatem  aversi,  converlentur  ad  eos 

C  et  diligenl  ipsos  :  similiter  filii  qiii  tempore 
infidelilatis  erant  a  patribus  sanclis  aver- 
si,  per  fidem  Christi  convertenlur  ad  ipsos. 
Piopler  quod  in  Evangclio  ait  Salvator  : 
Elias  quum  venerit,  restituet  omnia.  Quod  .vauh.sm, 
aiilem  ista  scriptura,  scilicel  ullimus  vci-  "'• 
sus  psalmi  islius,  congrue  exponalur  dc 
conversione  Judaeorum  futura,  hinc  patet, 
quod  Aposlolus  adRomauos  istam  scriptii-  ijom.xi.js. 
ram  inducil  ad  probandum  conversionem 
Judfforum  fuluram. 


ARTICULUS   XXXVI 


F.XPOSITIO    MOnALIS    EJISDEM    PSAI.MI   TKRTIIDECIMI. 


DfXIT  insipiens,  id  csl  divinorum  co-  D  csl,  non  esl  aliquis  qiii  sit  omnium  judcx 
giiitionem  non  habcns,  ncc  Chrislum  ac  Dominus,  et  providentiam  de  actibiis 
(qui  esl  sapicntia  Dei)  vita  et  nioribiis  se-  lioiniiiiiin  h.ibens.Ouainvis  ciiim  ])auci  vel 
quens,  in  corde  suo  :  Aon  csl  Dcus,  hoc      nulii  sinl,  qui  putciil  Deum  absolutc  nou 


480 


COMMENTARini   IN   PSALMni   XIIl.    —    ART.    XXXVI 


esse.  niulli  tamon  fuerunt,  qui  putabant 
Deum  non  esse  eo  modo.  quo  fides  catho- 
lica  adstruit  euin  esse,  videlieet  omniuin 
provisorem,  judicem  et  remuneratorem. 

Possethic  introdiici  qu<edam  difficultas, 
scilicct,  quomodo  aiiquis  possit  dicere  in 
corde  suo,  Non  est  Deus,  quum  Deum  esse 
sit  per  se  notuni.  ut  ait  Anselmus  :  cui 
consonat  Damascenus.  qui  primo  libro  ait, 
Omnibus  naturaliter  inserta  est  cognitio 
Deum  exsistendi.  Thomas  vero  et  Scotus 
tenent  oppositum.  Hanc  autem  difficulta- 
tem  omitto.quia  in  libro  de  Divina  natura 
eam  diligenter  tractavi :  tenuique  proba- 
biliter  cum  Anselmo.  quod  Deum  esse  sit 
maxime  per  se  notum.  etiam  magis  quam 
prima  principia.  Nec  obstat.  quod  insi- 
piens  dixit  in  corde  suo  Deum  non  esse, 
quia  nonnulli  philosophi  negaverunt  pri- 
ma  principia.  qua>  nihilo  minus  sunt  per 
se  nota.  Nunc  autem  breviter  dico.  quod 
omnis  qiii  Deum  inhonorat.  contemnit.  et 
in  vitiis  perseverat.  dicit  in  corde  suo. 
Non  est  Deus.  Quamvls  enim  nec  in  corde 
suo  affirmet.  nec  ore  pronuntiet.  Deum 
non  esse:  tamen  sic  vivit.quasi  Deum  non 
esse  putaret.  Propterea  enim  Apostolus  di- 
rif.i.iG.  cit  :  Dicunl  se  nosse  Deum.  factis  autem 
neganl.  De  quibus  Prophela  subjungil  : 

Corrupti  sunt  et  abominabiles  facti sunt 
in  studiis  .s»('.s.Corruplum  et  integrum  op- 
ponuntur,  et  non  nisi  in  rebus  corporeis 
proprie  inveniunlur :  in  spiritualibus  au- 
teni  transumptive.  seu  similitudinarie  ac- 
cipiuntur.  Quemadmodum  ergo  integritas 
mentis,  est  ejus  ad  Deum  perfecla  conver- 
sio;  sic  mentis  corruptio.  est  ejus  a  Deo 
aversio.  Ilaque.  peccatores  corrupti  sunt, 
id  est  menle  a  Deo  aversi.  et  vitiis  vulne- 
rati;  et  abominabiles  facli  sunl  in  studiis 
suis,  id  est  in  occiipationibus  interioribus 
et  exlerioribus.  quoniam  Creatore  relicto  ac 
spreto,  in  rebus  caducis,  vanis  el  lurpibus 
occupantur,  quserenles  ditari,  deliciari.  aut 
dominari.  Xon  cst  qui  faciat  bonum  ex  il- 
lis,  sed  a  minimo  usque  ad  maximum  om- 
nes  circa  illicita  student ;  non  est  usque  ad 
unum,  hoc  est,  nuUus  ex  eis  bene  vivens. 


A  Vel  potestUsque  ad  unum,exclusive  expo- 

ni.el  ilhid  quod  dicitur.  Non  est  qui  faciat 

boniim,  absohite  intelligi.  ut   sit  sensus  : 

Non  est  qui  faciat  honum.  id  est.  nulhis 

homo  ex  propriis  viribus  bene  vivit.  quia 

non  est  volentis  neque  currentis.  secun-  i?um.ix,i6. 

dum  Apostolum,  sed  Dei  miserentis.  Et  in 

Osee  legimus  :  Perditio  tua.  Israel.  ex  te:  in  o»eexiii,9. 

me  tantummodo  auxiUum  luum.Sic  igitur, 

Non  est  qui  faeial  bonum,  non  est  usque 

ad  unum.  id  est  praeter  unum  :  quoniam 

unus  est  qiii  propria  virtute  bene  agit.  ac 

B  iiaturali  proprietale  sanctus  ac  justus  est, 
scilicet  Chrislus.  Et  ideo  ait  Apostolus  : 
Conchisit  Deiis  omnia  sub  peccato.  ut  om-  /?om. 11,32. 
nium  misereretur. 

Doininus  de  ccelo,  id  est.  qui  habitat  in  2 
coelo,  secundum  modum  prfedictum.  pro- 
spexit  siipcr  filios  hominum,  id  est.  consi- 
deravit  cogitationes,  verba  et  opera  sin- 
gulorum,  vt  videat  si  est  intelligens  aut 
requlrcns  Deum.  hoc  est.  si  sit  aliquis  in- 
telligens  Deum,  non  ulique  informi  et  nu- 
do  intellectu,  sed  intellectu  formato,  et  ad 

C  operationcs  sanctas  se  extendente  :  aut 
requirens  eum  per  pcenilentiam.  per  ora- 
tiones  ferventes,  per  conversationem  solli- 
citam.  Hoc  est  quod  in  Jeremia  habetur  : 
Fortissime.  magne.  polens.  Dominus  exer-  Jer.  %sxn, 
cituum  nomen  tibi :  magnus  consilio,  et  '*' 
incomprehensibilis  cogitatu  :  cujus  oculi 
aperli  sunt  siiper  omnes  filios  Adam,  ut 
reddas  unicuique  secundum  viam  suam. 
Dicitur  autem  Deus  de  coelo  respicere  ut 
videat.  non  quod  sua  cognitio  ex  aliqua 
causa  dependeat,  sed  humano  modo  loqui- 

D  lur  Scriptura  de  Deo.  Vel  quod  dicitur,  Ut 
videat,  intelligondum  est,  Ut  alios  videre 
faciat,  quia  in  die  judicii  universis  osten- 
del  quis  bene  vel  male  operatus  est,  Se- 
cundum  hunc  intellectum  scriptum  est  : 
Dixit  Dominus  ad  filios  Israel  (quando  vi-  Eiod. 
delicet  adoraverunt  vitulum)  :  Jam  nunc  ""'"'^- 
depone  ornatum  tuum.  ut  sciam  quid  fa- 
ciam  tibi.  id  est,  ut  sciri  faciam.  debitam 
poenam  pro  culpa  inlligendo. 

Omnes,  videlicet  illi  corrupti,  declina-       3 
verunt  a  lege  Dei.  et  ideo  simul  inutiles 


COMMENTAniUM    IN    PSAI.MUM    XIII. 


AHT.    XXXVI 


481 


C.f./'«.s.T 
sec.  Ilebr. 


facli  .mul,  hoc  csl  iiianes  ac  perdili.  Xon 
cst  ex  eis  qui  faciat  bonum,  non  est  usque 
ad  ininm  :  quuni  onim  carilalcm,  qum  cst 
animje  vila.non  liabcant.nihil  Dco  vivo  ac 
vero  aeceptum  agerc  possnnt.  Scpulcrum 
palcns  csl gullur  corum  .-quoniam  pestifcra 
proferendo  per  gutlur,  se  ipsos  occidunl, 
devoranl,  el  qnasi  sepeliunl,  aliosqiic  vi- 
tiosorum  verborum  fa'tore  commaculant. 
Linguis  suis  dolose  agebant,  decipiendo 
alios.  imo  faIh'ndo  sc  ipsos.  Nam  {|ui  alium 
decipit,  primo  se  ipsum  scducit :  quia  uni- 
uscujnsque  perversilas  primo  redundat  in 
se  Ipsuni,  cl  prius  nocet  agenti  quam  al- 
leri.  ]'encnum  aspidum.  id  est  rancor  ne- 
quissimus  seu  sermo  dolosus,  sub  labiis 
cnrum.  nt  qnum  polenint.  evomant  illiid. 
et  tanquam  aspis  inficiant  proximum.  ^^«o- 
rum  os  maledictione  f  pdenum  est,  quia 
maledicentibus  remaledicunt,  ct  contra, 
bcnedicentibus  aut  nihii  nocentibus  c  di- 
verso  maledicunt,  ct  amaritudine ,  hoc  est 
indignatione  et  zelo  amaro  contra  Deum 
et  proxiinum,  cl  dolo,  id  est  occultis  insi- 
diis.  Veloces  pcdes  eorum,  hoc  est  cordis 
affectus,et  etiam  corporis  pedes,  ad  cffun- 
dendtim  sanguinem.  propler  causas  inju- 
slas.  Conlrilio,  id  est  gratuiti  esse  destru- 
c{\o,et  infelicitas  in  viis,\A  est  in  operibus 
eorum  ;  et  viam  pacis,  id  est  conversatio- 
nem  amorosam,  per  quam  venitur  ad  pa- 
cem  a?tcrnam,  non  cognoverunf  per  imi- 
talionem.  Non  est  timor  Dci  ante  ociilos 
corum,  id  est,  Deum  non  timent.  Nam  si 
Deum  timerent,  tot  mala  non  facerenl, 
Eccii.i.i'-  quoniam  scriplum  est  :  Timor  Domini  ex- 
,  peliit  peccalum.  Et  Salomon  ait  :  Oui  ti- 
met  Deum,  nihil  negligil. 

Nonne  cognoscent  omnes  qui  operantur 
iniquitatem  ?  imo  cognoscent  quam  malc 
faciant  :  quia  mox  ul  de  corpore  exicriiit, 
et  ante  Chrisli  tribunal  pervenerint,sclent 
quid  meruerunt,  et  per  poenas  cognoscent 
quod  jam  scire  conlemnunt ;  qiii  dcvorant 
ple/jcm  meam,  hoc  est,  contristanl,  oppri- 
munt,  vel  occidunt  pauperes  spiritu,  in- 
nocentes  ac  simplices,  sicut  escam  panis, 
hoc  est  lanquam  panem  qui  est  esca.  Hanc 
T.  5 


:!l. 
Apoc.  xx[, 


EccU.  VII 
l'J. 


A  vei'0   senlenliam  in  Oscc   iiivcniinus  luil- 

chre  expressam  :  .ludicium,inquit,  Domino  Oseeiv.i, 
ciiiii  lial)italoiibus  tcrra' ;  non  est  verilas, 
cl  non  csl  miscricordia,  el  non  est  scien- 
lia  Dci  in  terra.  Malediclum,  et  menda- 
cium,  et  homicidium,  el  furtum,  et  adulte- 
riuin,  inundavcrunt.et  sanguis  sanguinem 
lctigit.  Dominuyn  non  invocavcrun/.\er-  3 
sus  iste  jam  prius  satis  expositus  est. 

Quoniam  Dominus  in  generatione  jusla       6 
i'.s/,  id  est,  inter  justos  per  gratiam  hahi- 
tiil.  De  qiiibus  ffiterna  Sapientia  pcr  Salo- 

B  monem  dicit :  Delicise  meae  esse  cum  filiis  Pmv.w 
hominum  ;  et  in  Apocalypsi  :  Ecce  tabcr 
iiaculum  Dei  cum  hoiiiinibiis,  ct  habilabil  ' 
cum  eis.  Consilium  inopis  confudisfis,  id 
esl,  incrcpationcm,  admonitioncm  et  in- 
formationcm   humiliuni,   pioriiin   ac   reli- 
giosorum   virorum,  o   impii,  contempsi- 
stis,  qucmadmodum  scriplum  esl  :  Impiiis /"ror.xvm 
qiuim    in    profiindum    pcccatorum   vene-  ^' 
rit,  contemnit.  Et   ideo   ilhnl    sprevistis, 
quoiiiam  Dominus  spcs  rjiis  esl,  hoc  est, 
quoniam  prsedicat  in  solo  Deo  spem  esse 

C  ponendam.  el  omnia  carnalia  obleclamen- 
ta,  temporales  honores  ac  Sieculares  vani- 
tates  esse  spernendas. 

Quis  diibi/  e.r  Sion,  id  cst,  quis  con-  7 
templativorum  ac  sanctorum  virorum,  cx 
Sion,  hoc  est  ex  congregalione  speculan- 
tiiim  Dcum  procedcns  tanqiiam  uiuis  illo- 
rum,  pertinensquc  ad  sortem  seu  nume- 
rum  ipsorum,  dabit  salutare,  id  est  vcram 
fclicilatem,  Isracl,  hoc  est  collectioni  fi- 
delium,Deum  nunc  per  fidem  videnlium  ? 
Et  respondet  :  Quum  averterit  Dominus 

D  cuplicita/cm  plcbis  suir,  id  csl,  quum  Chri- 
slus  liberaveril  Ghristianos  ab  oiiini  ser- 
vitute  peccati  ac  jugo  diaboli  :  quod  non 
erit  universaliter,  nisi  in  die  judicii ;  tunc 
c.rsulfiibif  .lacob,  id  est  fidelis,  niala  sup- 
plantans,  et  vitiis  efficaciter  jam  resistens, 
cf  Iwfabilur  Israel.  Idem  est,  Exsultare 
Jacob,  et,  Lsetari  Israel,  quia  idem  est  Ja- 
cob  et  Israel  ;  sed  fidelis  quisquc  in  pr»- 
senli  vila  dicitur  Jacob,  quanidiu  luctatiir 
cum  vitiis ;  in  futuro  autem  veraciter  di- 
cetur  Israel,  quando  videbit   Deum  facie 

31 


482 


COMMEXTARIUM   IN   PSALMIM    XIV.    —    AnT.    XXXVII 


MattfLXXv. 
3*. 

Apoc.  XXI. 


1  Cor.  XV, 


/s.  LXV,  14. 

16. 


JJalach.  IV, 
i.  3. 


ad  faciem.  Jacob  equidem  interpretatur. 
supplanlator:  Israel  vero  inferpretatur.  vir 
videns  Deum.  Fidelis  ergo  qui  peccala 
supplantat,  est  Jacob ;  et  idem  est  Israel, 
in  quantuin  esl  Deum  conlemplans.  In  die 
aulem  judicii  Jacob  et  Israel,  hoc  est  qui- 
libet  vere  fidelis,  laelabitur  mente,  et  ex- 
sullabil  corpore.  quando  audief  Judicem 
dicentem  :  Venile,  benedicti  Pafris  mei : 
percipife  regnum  quod  vobis  parafum  est 
ab  origine  mundi.  Tunc  enim  absterget 
Deus  omnem  lacrimam  al)  oculis  Sancfo- 
rum.  Et  tunc  mortale  hoc  induet  immor- 
lalitatem  :  implebiturque  quod  ab  Isaia  ex 
persona  Dei  pisedietum  est  :  Ecce  servi 
mei  laudabunt  pree  exsulfatione  cordis:  et 
vos,  0  impii.  pra^  dolore  cordis  clamabi- 
tis  :  quoniam  oblivioni  tradifae  sunt  an- 
gustife  priores.  Unde  Maiachias  de  fulura 
gloria  Beaforum  sic  dicif  :  Egrediemi- 
ni  et  salielis  quasi  vifuli  de  armenfo,  i^f 
calcabitis  impios  in  die  quo  facio.  dicif 
Dominus. 

Sed  attende  tibi.  o  IVatei'.  qui  psalmum 


A  hunc  canfas,  audis,  vel  legis,  ne  ea  quse 
in  ipso  de  reprobis  scripta  sunf,  fibi  con- 
veniant.  Examina  et  diligenfer  scrufare 
conscientiam  tuam  ;  et  si  horum  vitiorum 
quidpiam  in  fe  repereris,  poenifenfiam  age, 
et  de  cetero  cave.  Non  vivas  quasi  non  sit 
Deus,  sed  reverenfer  ac  cum  timore  coram 
Domino  ambula.  In  choro  quasi  Deo  prae- 
sente.  fequf  adspiciente,  in  omnil)us  de- 
center.  devote  ac  fremebunde  fe  habe, 
cordialiler  semper  adverfens  quod  dicfum 
est  :  Dominus  de  ccelo  prospexif  super  fi- 

B  lios  honiiiiuii),  ut  videat  si  est  intelligens 
aut  requiieiis  Deum:  denique  :  Maledictus  ./er.xLvn 
homo  qui  tacit  opus  Dei  negligenter.  "*' 

PRECATIO. 

Perpetuam  capfivitatem,  Deus  Pafer,  a 
populo  tuo  averfe  ;  et  pacem  in  illo,  qui 
facit  ulraque  unum.  nobis,  rogamus,  con- 
cede  :  in  qua  Jacob  homo  nosler  exsultel 
in  carne,  donec  effectus  Israel.  mereatur 
te  Deum  videre. 


ARTICULLS   XXXVII 


EXPOSITIO    PSALMI    OCARTIDECIMI    :    DOMI.XE.    OUIS    IIABITABIT.    ETC. 


TiTUi.us  psalmi  est  :  Psahmis  David  : 
id  esf.  psalmus  iste  est  sancti  David  hic 
loquentis. 

A70LENS  namque  Prophefa  nos  mora- 
lifer  inronnare.  (]uemadmodum  vere 
pertinere  possimus  ad  numerum  elecfo- 
rum  in  pra?senti  per  gratiam.  el  in  fufuro 
per  gloriam,  Deum  interrogat :  I  Domine, 
quis  hahiiabit  in  tabernacido  tiio  ?  id  est. 
quis  vere  perseverat  in  milifanfi  Ecclesia, 
scilicet  re  et  nomine,  tanquam  vivum  Chri- 
sti  membrum  a  capite  Chrislo  mofum  ac 
vifam  (id  esl  operalionem  ac  giafiam)  re- 
cipiens,  sicul  membra  corporalia  a  pro- 


C  prio  capife?  Mulfi  enim  habifanf  in  Eccle- 
sia  solo  nomine,  ul  mali  Christiani  afque 
haeretici.  De  quibus  aif  Joannes  in  sua  Ca- 
nonica  :  In  nobis  eranf,  sed  non  eranf  ex  i/oann.n, 

19 

nobis  :  nam  si  ex  nobis  ruissenl,  perinan- 
sissent  utique  nobisciim.  Aut  quis,  o  Do- 
mine,  requicscet  in  monte  sancto  tiio,  id 
est,  post  prjesens  exsilium  lahoriosum, 
seterna  requie  perfruelur  in  coelo  empy- 
reo,  in  quo  post  vitam  hanc  suaviter  re- 
quiescenl,  qui  nunc  pro  Dei  amore  piis 
laboribus  fatigantur  ? 
D      Insuper,  Propheta  quasi  eruditus  a  Do- 

mino.qui  pulsanfibus  aperif.ad  hanc  quae-   Zuc.xi,^. 
sfionem   respondet.    Yidelur  autem   haec 


COMMENTARIUM    IN    PSAI.MUM    XIV. 


AllT.    XXXMl 


483 


qusestio  bipailila  :  (|uia  priino  iiu|uiiil, 
quis  habitel  in  Eeclcsia  inilitanti ;  secun- 
do,  quis  nioralurus  sil  seu  quieturus  iu 
Ecclesia  triunii)lKinli.  Scd  qiuuslio  isla, 
est  quasi  una  aut  siinpiex.  Nain  qiiicuni- 
que  nunc  vere  ct  perseveranler  perlinet 
ad  miiitautein  Ecciesiam,  in  futuro  vera- 
ciler  pei^linebil  ad  Irinmpiianleiii  Eccle- 
siain.  Idcirco  ad  iiliamquc  qua^srKinem 
dalur  una  responsio,  qua)  est  : 
2  '2  Qiii  ii/'/ri>(litiir  sii/c  >/iac//l(i.  id  est,  qui 

decliual  a  malo,  qui  nemini  noccl.qiii  sine 
morlali  crimine  convcrsalui'.  Cur  polius 
dixit  Prophcla,  Qiii  ingrcdilnr.  ([uaiii,  Oui 
egredilur,  ([1111111  lamen  ulrumqiie  dici  [los- 
Joann.x,9.  sit,  Salvatorc  contestante,  qui  ait  :  Per  me 
si  quis  inlraveril.salvabitiir;  el  ingrcdietur. 
et  egredietur.  Accipil  ergo  Propliela  hoc 
loco  ingressum  pro  operalione,  quse  sine 
errore  ducit  ad  finem,  qui  Deus  est.  Multi 
Sop.v.o,;.  autem  errant  a  via,  et  hi  non  ingrediun- 
tur  sine  inacula.  sed  scdiicuntur  in  via, 
ambulantes  vias  difficiles,  et  viam  Domini 
ignorantes.  Quoniam  vero  non  sufficil  de- 
clinare  a  maio,  proplerea  addil  :  et  opera- 
tarjii.stitia//i, hoc  csl  actuin  juslitise,  prout 
justitia  dicitur  virtus  communis,  et  vir- 
tualiter  est  omnis  virtiis;  vel  etiam,  prout 
•i  justitia  est  virlus  specialis.  7}  Qni  ta/jai- 
lur  verilatcm  i)i  corde  suo,  hoc  est,  in  se 
ipso  sincerus  et  verus  est,  et  vera  intra  se 
cogitans,  ul  non  sit  simulator  alque  iiypo- 
crita  ;  >/ui  //o//  egit  dolu//i  in  li/igua  sua, 
hoc  est,  verbis  fraudiilentis  atque  mcnda- 
cibus  alios  non  decepil  ;  4  ncc  fecit  pro- 
ximo  suo  i/ialum,  hoc  est,  nulli  Christiano 
exterius  nociiil,  sed  proximum  diligit  tan- 
([uam  se  i[)sum  ;  cf  opjprobriu//i  j/on  accc- 
pit  adcersus  proximos  suos,  hoc  est,  verba 
detrahentium,  maledicenliiim  et  invido- 
ruin  non  adverlit,  nec  libeuler  aiidivit, 
sed  rei)roi)avit  ;  ac  repiilil  delractorem, 
quemadmodum  in  Provcrbiis  Salomon  mo- 
Prov.K.u.  net  :  Detrahentia  labia  sint  procul  a  te.  Et 
a.Eccti.  iterum  scriplnm  esl  :  Qiiasi  a  iacie  colii- 
""■■•  bri  fuge  a  detractore.  Ejusdem  eniin  im- 
pietatis  est,  detrahere  et  detraiienli  ap- 
plaudere  :  tiuia  ulrumque  ex  suo  g(!iicr(^ 


A  csl  moilale  peecalum  magis^iiiam  riiiluin. 
I"^t  si  non  cssel  ([iii  aiidirel,  iiec  esscl  (|iii 
dclrahcrel. 

[l)]  Ad  niliil/iin  (lcductiis  cst  iii  cdii.spc-  4 
ct/i  i]/us  mali///ius  :  hoc  est,  peccalor  in 
(|uanluni  peccator,  nullius  cst  reputalio- 
nis  in  anima  .jusli,  nec  est  honore  di- 
giius  iil  [leccaliir,  ([iiiim  lionor  sil  exhi- 
bilio  i('\erciili;e  in  sigiuiiii  virlulis.  Potest 
lamcn  malignus  honorari,  in  quantuin  est 
supcrior.  sini  ad  Dci  imaginem  facliis  : 
quemadmoduin  Pclrus  priccipil  servis,  ut  iyv(r.u,i8, 

H  obcdianl  dominis  suis,  non  soiiiiii  iuodc- 
slis,  sed  cliam  dyscolis.  El  seciiniliim  liunc 
inlellcclum  Aristotclos  dicit,  quod  inagiia- 
nimus  est  contemptivus  aliorum  :  non 
quod  simpliciter  alios  spernat,  sed  vilio- 
sus  parvi  pciidil,  cl  ncminem  lionoiandum 
existimat,  nisi  quem  virtus  nobilem  facit. 
Quamvis  aulem  justus  peccalores  contem- 
nerc  debeat  in  communi,  non  tamen  ju- 
dicare  debel  de  aliis  in  singulari,  nisi  in 
inanifestis  et  certis  peccatis;  nec  sic  debet 
conlemnere  ut  naturam  contemnal,  sed  vi- 

C  liuin.  Pro  natura  vero  offerat  carilativam 
[)VfCL'm.  Tiine//les  aulem  Do//ii)iu/ii,  id  est 
virtuosos,  glorificat,  id  est,  reputat  et  ho- 
norat. 

i())  Qiii  jurat  i)roxi//io  suo,  et  //oi/  dcci- 
pit,  id  esl,  qui  jurat  ubi,  quando,  ct  in 
quibus,  et  pro[)lcr  quid  juranduni  esl,  et 
juiamenlum  adimplcl  alquc  verificat. Vel, 
Qiii  jiiral,  id  est,  firmiter  aliquid  asserit 
et  proponit,  el  non  decipil.  Qui  pecu/iiam  5 
SU1///1  malerialein  /lO//  dedil  ad  usura>n, 
quemadmodum  usurarii  faciunl ;  ct  mu- 

D  i/cra  supcr  i>/iioccntcm  /lO/i  acccjyit ,  id  est, 
dona  nulla  accepit,  quatenus  oppriinat  in- 
feriorem  in  judicio,  aut  in  alia  qualibet 
causa.  Ex  hoc  igitur  versu  constat,  quod 
usiira  non  erat  Judsis  concessa,  vel  pr^e-  Deui.w.f,-, 
cepla  ut  licila  ;  sed  solum  [)erinissa,  qua- ""'"•'''•-''• 
lcnus  eral  majoris  mali  prohibiliva,  sicut 
libellus  repudii.  Unde  Aristoteles  natnrali  «"  "   ""^' 
ratione   instructus,   affirmal    qiiod    iisuia    poiiiic.  1, 
cst  inaximc  contra  naturam.  Veiuinlamen  «■^"■'ii"!; 

Elliiciv.c.  I. 

in  Isvangclio  Dominus  ait  servo  nciiuam  : 

"  '  .l/«(//l.XXV, 

Oportebat  le  peciiniam  meaiii  ilare  iiiiin-  n. 


484 


COMMENTARIUM    IN    PSAI.Mni    XIV. 


ART.    XXXVII 


Zuc..\ix,23.  mulariis;  et  ego  veniens  reeepissem  illam 
cum  usura.  Sed  ibi  pecunia  sumitur  pro 
commisso  talento.  id  est  pro  gratia  data, 
ef  specialiter  pro  cognilione  sacrte  Scri- 
ptur;v  :  quam  qui  acceperil,  alios  inslrue- 
re  debet.  Et  ila  usura  est  Iructus  scientise 
datae,  vel  gralise  aut  beneficii.  Ab  eo  nam- 
que  qui  plus  accepit.  plus  exigetur. 

Hic  ergo  Prophela  describil  virum  ju- 
stum,  atlrii)uendo  ei  decem  actus  virlu- 
tum.  Et  subdit  :  7  Qui  facit  hcec,  noii 
movebitur  iii  (vternum.  Porro  in  prcesenti 
adhaerebit  Domino,  et  stabilis  erit  in  Deo 
per  gratiam  :  in  futuro  autem  sceculo  con- 
firmabilur  in  eo  per  bealiludinem  sempi- 
lernam.  De  tali  nempe  viro  seu  homi- 
iiauh.\u,  ne  Dominus  in  Evanselio  dicit  :  Similabo 
eum  viro  sapienti,  qui  a?dificavil  doinum 
suam  supra  petram.  Non  sunt  autem  haec 
intelligenda.  quasi  necesse  sit  hominem 
justum  nunquam  vilia  incidisse,  semper- 
que  his  virtuosis  actibus  fuisse  intenlum  : 
sed  quia  non  permanet  in  peccatis  morta- 
libus,  imo  redil  ad  se,  el  studet  in  his 
operibus  sanclis  exercilari  :  in  quibus  si 
vitam  finierit,  ceternaliler  salvus  erit. 

Ex  horum  itaque  virtuosorum  operum 
et  bonarum  proprietatum  contemplatione 
altende  tibi.  o  frater,  an  vere  sis  mem- 
brum  Chrisli,  et  inhabitator  Ecclesise.  al- 
que  in  slalu  salutis.  Vide  an  sine  mortali 
vivas  peccato,  an  quae  tibi  prffcepta  sunt. 
impleas :  an  talis  sis  foris  in  verbo  et  opere, 
qualis  intus  in  corde:  an  nulli  facias  quod 
tibi  fieri  non  vis  :  au  divites,  potentes,  in 
carne  florentes,  et  in  naturalibus  eminen- 
tes  et  sseculares  magis  reputes  et  honores. 
quam  pauperes.  debiies.corporecastigatos. 
gratuitis  adornatos,  claustrales,  ac  religio- 
sos.  .\ttende  quos  amplius  diligis.cum  qui- 
bus  libentius  conversaris  ae  loqueris.et  quo- 
ruiii  vitam  ac  mores  studiosius  imilaris. 


A      PosTREMO,  psalmus  iste  specialiter  expo-    EiposiUo 
ni  posset  de  Chrislo.  Yidens  enim  Prophe-    ^""'^" 
ta  in  spiritu  multos  esse  venluros.  qui  se 
Christum  assererent,  et  maxime  propter  di- 
screlionem  veri  Christi,  scilicet  Jesu  Naza- 
reni,  ab  Antichristo,  interrogal  :  Domine,        1 
quis  habitabit  in  tabernaculo  tuo  ?  id  est, 
quis  omnium  horum.quorum  unusquisque 
dicit  se  esse  Christum,  morabitur  et  per- 
nianebil    in   mililanti  Ecclesia.   tanquam 
princeps  et  caput  atqueSalvator  fidelium? 
••1«/  quis  requiescct  in  moiite  sancto  tuo  ^ 

B  id  est,  quis  omnium  horum  ascendet  super 
omnes  coelos,  usque  ad  dexteram  luam,  ut 
regnet  tecum  sine  fine  ?  Qui  ingreditur  si-       2 
ne  macula,  id  est,  nec  Antichristus,  nec 
pseudoprophetfe.  nec  al.iquis  se  ipsum  exal- 
tans  el  Christum  se  simulans  ;  sed  Jesus, 
qui  est  Agnus  sine  macula,  qui  peccatum    i  Petr.  n, 
non  fecit.  nec  est  inventus  dolus  in  ore  '"' 
ejus. 

Ouomodo  aulem  sequenles  actus  yirtu- 
tum  Christo  vere  ac  summe  conveniant, 
facile  est  intueri.  Christus  enim  implevit 

C  omnem  juslitiam  :  et  ideo  quouiam  ista 
fecit,   non    movebitur  in    ceternum.   Nam        3 
regni  ejus  non  erit  finis,  quemadmodum  zm.  1,33. 
Zacharias  proedixil  :  Ecce  vir.  Oriens  no-    Zach.^n. 
men  ejus  (translatio  autem  Chaldaica  ha- 
bet,  Messias   nomen   ejus).  et   aedificabit 
templum  Domino  (scilicet  militantem  Ec- 
clesiam).  el  ipse  porlabit  gloriam,  et  sede- 
bil  et  dominabitur  in  solio  suo. 

PRECATIO. 

D  Visila  nos.  qufesumus.  Doinine.  abs  te 
peregrinantes  in  corpore.  el  in  tuo  sancto 
servitio  conforlare  dignare  :  ut  justitise 
operationi  assidue  intenti.  sine  macula  in- 
habitalores  seterni  mereamur  esse  taber- 
naculi. 


li.  13. 


COMMENTARIUM    l.N    PSALMUM    XV.    —    AHT.    XXXVlll 


48S 


ARTICULUS    XXXVIII 


EXPOSITIO    UTTERAMS   PSALMI   QUINTIDECIMI    :    CONSERVA   ME,    DOMINE. 


Httllh. 
XXVII,  37  ; 
Joann.  \\\ 


Joann.wix 


ADScniBiTUR  aiitcm  hnic  psalmo  hic  tilu- 
lus  :  Tifii/i  iii.si-rip/io.ip.si D(irii/.\\'iK  \c\o 
lifuliis  non  de  veteri  Testamento  credilui' 
sumptus.  sed  ex  Evangelio,  ubi  narratui', 
qiiod  crucitixo  Jesu  Chrislo.  Pilatus  posiiil 
causam  ipsiiis  scriptam,  scilicet  lituhim 
islum,  in  verlice  crucis  :  Jesus  JVazareniis 
rex  Juda?orum.  Hoc  enim  esse  futurum, 
Esdras  Spiritii  Dei  revelante  cognovit.  Et 
est  sensus  tituli  :  Triumphus  ac  regnum, 
quffi  per  tituli  praedicti  inscriptionem  si- 
gnantur,  attribuuntur  ipsi  David,  id  est 
Christo.  Nam  tiliihis  quem  affixit  cruci  Pi- 
latus,  est  tituhis  triumphalis,  significans 
qiiod  Christus  per  morleni  mundum  fidci 
subjiceret,  dsemonesque  foras  ejiceret. 

CHRISTUS  ergo,  secundum  quod  homo 
el  aliquo  modo  viator,  ait  ad  Palrem  : 
{l)  Conserva  me,  id  est,  fiat  voluntas  lua 
in  me,  eripe  mc  a  periculis,  et  clarifica 
me  claritate  quam  habui,  anlequam  miin- 
dus  fieret,  Domine,  Pater  aeterne.  Christus 
vero,quia  comprehensor  erat  et  confirma- 
tiis  in  bono,  non  oravil  conservari  a  cul- 
pa  :  nisi  intelligalur  hoc  dicere  pro  cor- 
pore  suo  myslico,  quod  est  Ecclesia,  ut  sit 
sensus  :  Conserva  me,  Domine,  id  est,  cu- 
slodi  credenles  in  me,  et  omnes  piffdesli- 
natos  avertc  a  malo,  cosque  conserva  in 
bono.  El  decet,  o  Pater,  ut  audias  me,  quo- 
iiiam  spcravi  in  /c,  hoc  est,  omne  boniim 
tibi  adscribo,  et  effectum  precum  meariim 
a  le  exspecto.  Dij-i  ego  Christus,  in  quan- 
tiim  homo,  Domino,  Deo  uni  el  Iriiio  : 
/)t'«s //iec.sc.s- /i/,singiilarissimo  modo.  [)io- 
pter  summam  revcrenliam  alque  dilcclio- 
nem  mci  ad  le  :  sicul  frcquenter  exposiliim 
esl.  El  idco  Deus  meus  cs  lu,  ijuouiani  /m- 
norum  meorum  tion  eges  :  quia  licel  hu- 


A  manitas  mea  unila  sit  Yerbo,  quatenus 
mundiis  per  eam  saivetur,  lamen  hoc  fa- 
cliim  non  est  propter  tuam  indigentiam. 
sed  propter  hominum  utililatem.  \il  eiiiin 
libi,  0  Doinine,  perlVctionis  accrescit  ex 
honore  et  gloria.  libi  a  creaturis  tuis  im- 
pensis. 

Deinde  Christus  mutans  personas,et  qua- 
si  Ecclesia'  loqucns  dc  beneficiis  Dei  Pa- 
tris,  [ii  Sanc/i.i,  inquit,  qui  siin/  in  /erra        3 
cjiis,  id  est  sanclis  Apostolis,  aliisque  prse- 
electis  hominibus,qui  ad  litleram  eranl  in 

B  terra  promissionis,  quse  specialiter  dicitur 
lerra  Dei ;  vel,  Qui  sunt  in  terra  ejus,  id 
esf,  qiiorum  conversatio  est  in  coelo,  quod  PhUipp.m. 
cst  terra  viventium,  vita  beata  :  his,  in-  "''• 
quam,  Sanctis,  mirificavi/,  id  est,  mirabi- 
liter  et  copiosissime  adimplevit  Deus  Pa- 
ler,  omncs  ro/un/a/cs  mcas  in  eis,  id  est 
omnia  desideria,  omnesque  preces  mcas, 
vidclicet  Christi  Filii  sui.  Seepe  enim  ac- 
cipitur  voluntas  pro  actu  sive  cffectu  vo- 
hintalis.  Christus  vero  ut  homo,  multa  de- 
sideravit  a  Patre  pro  membris  suis,  puta 

C  fidelibus  :  ut  esl  ilhid,  Ego  rogavi  pro  te,    Luc.wn. 
Petre,  ut  non  deficiat  fides  tua.  Riirsus,  '-• 
Ego  rogabo  Patrem,  ct  alium  Paraclelum  joann.xn, 
dabit  vobis.  El,  Volo,  Pater,  ut  ubi  ego  '"; 

.....  Ibid.wu. 

sum,  illic  sit  et  minister  meus.  In  om- 24;  xn,  2c. 
nibus  vcro  his  ct  similibus  exauditus  est  Hebr.i.i. 
Christus  a  Patre  pro  sua  reverenlia.  Misil- 
qiic  Pater  Spiritum  Sancliim,  qui  dcdit 
Apostolis  omnia  quaj  Christus  oravit  pro 
eis  :  propterea  Christus  precem  suam,qua 
dixil  pro  membris  suis,  Conserva  mc,  Do- 
ininc,  exaiiditani  dcclarans.  ail  :  Sanctis 
D  qiii  stint  in  loira  cjiis.  hoc  csl,  (]iii  siiiil  in 
rcgione  vivoriim.  sive  pcr  rcm,  sivc  pcT 
spcm,  mirificavit  omnes  voliiiilatcs  mcas 
in  eis. 


486 


C0MMENTAR1U51   LN    PSALMIM    XV.    —    ART.    XXXVllI 


Jiom.  viu 


iuc.sis.lO. 


Ezech. 
xvi]i,»l,ii 


Ps.  USXVI, 

II. 

0$ee».ii\ 
Rom.is.io. 

Is.  LV,  5. 

Ibid.  LXV, 
13. 


0  Midliplicata'  siint  infirmitates eormn :  A 
lioc  est.  peccata  et  defectuositates  eorum, 
qui  per  fideni  et  gratiam  sancti  cffecti 
sunt,  multa  erant  antequam  converteren- 
tur  ad  Christum.  Postea  acceleraverunt  : 
hoc  est,  postquam  cognoverunt  per  inspi- 
rationem  divinam.  et  sanctam  prfedicalio- 
nem,  prsediclas  suas  infirmitates,  tunc  fe- 
stinaverunt  converti  ad  Dominum.  et  ad 
Baptismatis  graliain.  in  quo  universa  pec- 
cata  donantur.Et  istud  de  gentibus  conver- 
sis  pra>sertim  verum  ac  planum  esl.  qiuT 
antequam  converterentur,  sedebant  in  te-  B 
nebris  et  umbra  mortis.  idolis  serviendo  : 
super  quo  peccato  omnis  ingemiscit  na- 
tura. 

[i)Non  congregabo  ego  Christus  per  me 
et  per  Apostolos  convcMticidn  corum  de 
.sangiiiniOu.-s/id  est  conventus  seu  collecti- 
ones  eorum  qui  sunt  de  sanguinibus  :  id 
est,  viros  sanguinum  et  iniquos  non  con- 
gregabo  intra  Ecclesiam  electorum  :  non 
quod  omnino  non  congregabo  eos.  quum 
venerim  salvum  facerc  quod  perierat ;  sed 
non  congregabo  eos  secundum  illorum  C 
malitiam.  et  quatenus  sunt  iniqui,  videli- 
cet  ut  maneant  quales  fueriint.  Sed  con- 
vertam  impios  :  et  erunt  boni.  qui  fuerant 
mali:  erunt  divini  et  sancti.  qui  eranl  car- 
nales  et  diabolici.  Propter  quod  subditur  : 
7iec  memor  ero  nominum  eorum  per  labia 
mca  .-hoc  est.  non  vocabo  eos  tali  nomine. 
quo  antea  vocabantur,  pagani,  cseci.  in- 
creduli,  illitterati,  abjecti ;  post  eonversio- 
nem  suam  ad  me.  nominabuntur  Chrislia- 
ni.  illuminati,  iideles.  doclores  genlium,  et 
principes  populorum.  Hoc  est  quod  per  D 
EzechielemDominus  ait  :  Oiiacumqiie  hora 
peccator  gemuerit  pro  peccatis  suis,  om- 
nium  iniquitatum  suarum  non  recordabor 
amplius.  Et  heec  est  mutatio  dexterse  Ex- 
celsi,  de  qua  per  Osee  Dominus  ait  :  Vo- 
cabo,  Xon  plebem  meam,  plebem  meam. 
Et  Isaias  :  Ecce  (inquit)  gentem  quam  ne- 
sciebas.  vocabis.  Et  iterum  :  Servos  siios 
vocabit  Dominus  nomine  alio. 

0  Dominus  pars  hereditatis  mea'  et  ca- 
licis  mei :  id  est,  Deus  est  portio  creden- 


tium  in  me,  qui  coelestia  prai-ponunt  ter- 
renis,  et  Creatorem  praeeligunt  creaturis  ; 
et  ipse  Dominus  est  pars  calicis  mei,  id 
est,  Deus  est  finis  et  merces  passionis 
meae,  quoniam  ideo  passus  sum,  quatenus 
homines  ultimo  fini.  scilicet  Deo.  beatifi- 
ce  uniantur,  et  ejus  visionem  pro  mercede 
sui  laboris  acmese  passionis  recipiant.Yel 
sic  :  Dominiis  pars  hereditatis  mea».  id  est, 
Deus  est  ilhid  bonum.  quod  ego  Christus 
ut  homo.  pra?  omnibus  bonis  creatis  elegi, 
dilexi.  tcuui.  et  possedi  quasi  heredita- 
riam  partem.quamvis  ipse  me  prior  elegit 
atque  dilexit.  Hoc  modo  Deus  per  Moysen 
de  Levitis  dixit  :  Non  dabis  eis  possessio- 
nem  et  hereditatem  inter  filios  Israel.quia 
ego  possessio  et  hereditas  eorum.  Per  Le- 
vitas  vero  figurantur  clerici  novi  Testa- 
menti.  Et  ideo  quum  primo  tonsurantur, 
dicunt  versiculiim  istum.tanquam  qui  spe- 
cialiter  deputantur  ad  cullum  divinum,  et 
quorum  hereditas  Deus  efficitur.  Dicitur 
enim  Deus  hereditas  nostra.  quoniam  co- 
limus  eum  venerando,  et  possidemus  eum 
amando  sive  fruendo.  Nosque  appellamur 
hercditas  Dei.  quoniam  et  ipse  colit  et  alit 
nos  perficiendo,  et  possidet  nos  in  nobis 
regnando.  Et  ideo  Christus  subjungit  : 

Tu  es,  0  Deus  Pater,  cjui  restilucs  hcredi- 
tatetn  meam  mihi.  id  est,  qui  per  gratiam 
tuam  trahes  ad  me  omnes  quos  praedesti- 
nasti  in  me.omnesqueelectos  qui  sunt  he- 
reditas  mea.  reduces  ad  me  per  meritum 
passionis  el  morlis  me»  :  qui  antequam 
redimerenlur  a  me,  erant  in  captivitate 
diaboli  atque  siib  reatu  originalis  peccati : 
propter  quod  nullus  eorum  regnum  aeter- 
ufp  beatiludinis  ingredi  potuit.  Hos  ergo 
reslitues  mihi.  quemadmodum  in  Evange- 
lio  dixi :  Nemo  venil  ad  me,  nisi  Pater  qui 
misil  me.  traxerit  eum.  Et  rursus  :  Omne 
quod  dat  mihi  Pater.  ad  me  veniet.  Ideo 
namque  Apostolus  ail  :  Elegit  nos  in  ipso 
(scilicet  Pater  in  Filio)  ante  mundi  consfi- 
tutionem ;  et  rursus  :  Gratificavit  nos  in 
dilecto  Filio  suo.  Ouod  non  est  intelligen- 
dum  quasi  aliquid  sit  causa  prffdestinati- 
onis,  prout  in  Deo  est,  sed  quia  effectum 


.VKin.xviii, 
if):Deut.%, 
9;  sviii,l,2; 
Josue  XIII, 
33. 


Joann.  vi, 
44. 
/6irf.  37. 

Ephes.  1, 4. 
Ibid.  6. 


COMMENTARIUM   IiN    PSALMUM    XV.    —   ABT.    XXXVIII 


487 


Acl,  XIII, 


.l/a/M.x\ 
16;  XXII,  14 


Ibid.  XXV 
34. 


praedestinationis  slaliiit  Dcus  iiohis  ini[K'ii- 
dere  per  niorituni  Filii  sni.  Ilanc  ulique 
horcditaliMii  resliluil  Di'us  (;hrislo.i|uando 
iinpielum  csl  (juod  in  Aclis  .\i)osloloniin 
Lucas  tcslalur :  Crediderunt,  inquiens,  quot- 
quol  prff-ordinali  eranl  ad  vitani  .rtcrnani. 
Imo  ([uolidic  rcstiluil  cain  sihi,  vcl  (|iian- 
do  peccatores  revertuntur  ad  graliam,  vel 
qiiando  justi  ingrediuntur  ad  gloriam. 

ti  Fuucs  cecidcrunt  mihi  in  -prceclaris : 
id  est,  divisiones,  quibus  Deus  quosdam 
misericordiler  vocavit,  et  aliquos  justc  re- 
liquil,  contigerunt  mihi  iu  prseelectis  et 
pretiosis,  Dcoquc  caris  hominibus.  Oiium 
eniin  sint  multi  vocati  el  pauci  elecli,  sors 
mea  cecidit  super  electos,  ita  quod  ipsi 
siint  porlio  mea,  in  qua  fpternaliter  lan- 
quam  in  hercditate  rcgnabo,  nunc  quidcin 
per  gratiam,  in  futuro  vero  per  gloriam. 
Ipsi  enim  siint  benedicti  Patris  mei,  qiiibus 
paratum  est  regnum  cadesle  a  mundi  con- 
slitutione.  Loquitiir  autem  de  funibus  mc- 
laphorice.  Fiines  nainque  diciintur  mensu- 
rffi  scu  lermini,  qtiibus  liereditas  lcrrcna 
dividitur.  Etenim  hereditas  mea,  hoc  est 
multitudo  pra>.destinatorum  ab  seterno  :  de 
iiic.  Mi,:)2.  qua  in  Luca  scriptuin  esl,  Nolile  timere, 
pusillus  grex,  quia  complacuit  Patri  vcslro 
dare  vobis  regnum.  Hcec,  inqiiam.  heredi- 
tas,  prcvclara,  id  est  multum  dileeta,  no- 
bilis.  ac  pretiosa,  est  mihi  Christo,  qiiia 
animam  meam  pono  pro  ea  ;  tamque  pra-- 
clara  est  milii,  ut  sit  sponsa  mea,  quam 
rcdemi  sangnine  proprio. 

Insuper  Chrislus  ut  homo,  gratias  agens 
Deo  pro  omni  sapientia  animae  suse  coUata 
a  primo  creationis  suse  inslanli,  in  quo 
etiam  unita  est  Dei  Verbo,  et  facla  con- 
templatrix  Divinitalis  pcr  speciem,  ait  : 
7  Benedicam  Domininn  (pii  trihuil  mihi 
inlclleclum,  id  est  inlcllectualem  notitiam 
omnium  prsedictorum. 

Kt  non  obslante  quod  hoc  facturus  siim, 
tamen  insupcr,  id  esl  ultra  lioc,  ci  usquc 
ad  noctem,  id  est  usqiie  ad  terminiim  vita> 
meae  seu  mortis  occasum,  incrcpucrunt 
me,  hoc  est,  reprehendenint,  blasphcma- 
verunt,  et  perseculi  sunl  inc,  reiws  mci,  id 


Joann. 
13. 


A  csl  .liidjci  cl  cliain  Iribiis  .liida,  dc  (luonim 
carne  et  sanguine  incarnalus  et  natus  suin. 
Scd  fruslia  conali  siinl  ine  siibvcrlerc, 
(luoniam  cgo  (^hrislus  S  Providebam  Do-  8 
minum  in  conspectu  meo  semper :  id  est,  in 
prosperis  ct  adversis.  in  oinni  caiisa,Ioco, 
cl  lciiiporo  proposiii  Deum  coram  ociilis 
cordis  mei,  et  semper  actualiter  eum  ad- 
spoxi ;  qunniain  n  dcxtriscst  mihi,  hoc  cst, 
immodialo  conjiinctiis  est  mihi,  et  sempor 
do  proximo  mihi  adsistit.  Nam  Verbo  uni- 
la  est  mea  humanitas  iinione  personali  ; 

13  toti  vero  Trinilali,  qiiBp  est  unus  verus 
simplox  Deus,  unila  est  beatifica  fruitio- 
ne.  Idcirco  autom  a  dextris  est  mihi  Domi- 
nus,  ne  commovear,  id  est,  ne  aliqiio  mo- 
do  a  inedio  virliitis,  a  rocla  ralione,  a  Dei 
voluntate  rccedam  ;  ne  prosperis  elever, 
aut  adversis  dejiciar,  sed  regia  via  semper 
incedam. 

\*)\  Proplcr  hoc   Iwtatum  est  cor  nwum,        9 
hoc  est,  intellectus  atque  affectus  animae 
meae,  de  lanlis  beneficiis  gratias  Deo  agon- 
tos,  spirilualiler  in  Doo  gavisi  sunl.  Unde 

C  in  Evangelio  dicitur  :  Exsullavit  Jesus  Spi-  i„c.  x,ji. 
rilu  Sancto.et  dixil  :  Confileor  libi,Pater, 
Dominc  coeli  et  terra>.  El  ca-sutlaoii  lin- 
gua  mea  :  hoc  est,  ex  magna  exubcrantia 
interioris  jucunditatis,  etiam  lingua  cor- 
poris  mei  mota  est  ad  jucundam  Dei  lau- 
dom,  et  beneficiorum  suorum  delectabi- 
lom  commemorationem.  Insuper  ct  caro 
mea,  id  est  corpus  meum,  in  triduo  mor- 
tis  ab  anima,  non  lamen  a  A'erbi  divinita- 
le,  separalum,  requiescet  in  spe,  hoc  est, 
in  sepulcro  jacebit  in  spe  tali,  quod  tertia 

D  die  rosurget ;  sed  spes  illa  fuit  siibjoclive 
in  anima  (Ihristi,  et  ideo  subdil  : 

10  Quoniam  non  deretincjues  animam  \q 
mcam  in  inferno.  Tanquam  dicat  :  Idcir- 
co  caro  mea  requiescol  in  spe  resurreclio- 
nis  prsedictse  tam  proxima?,  quoniam  non 
derelinques,  id  est,  non  diii  ponnanere 
poiinillos  animain  meam  in  inforno,  id 
esl  liinbo  palnim.  Nam  anima  Christi  ibi 
non  fnit,  nisi  usque  ad  horam  resiinectio- 
nis  lerlio  die  facUe  :  slalim  qtiippc.  qiian- 
do  Christus    in    criico    spirilum    Iradidit, 


488 


C0MME>TARlOI   IN   PSALMUM    XV. 


ART.    XXXIX 


anima  Christi  ad  limbuni  patruni  descen- 
dit.  animasqiie  Sanctorum  ibidem  beatifi- 
ca  Doi  visione  gloiificavit,  quia  lunc  pro 
reatu  originalis  peccati.  pro  quo  solo  dila- 
tioneni  divinae  visionis  patiebantur.  satis- 
factuin  fuil  :  sed  non  mansit  ibi  nisi  us- 
que  ad  tertium  diem.  Xcc  dabis  sanctum 
tuum  videre  corrtiptionem.,  id  est,  non  si- 
nes  corpus  sanctissimum  Filii  tui.  qui  est 
Sanctus  Sanctorum.  corrumpi.  incinerari, 
putrefieri,  sed  cito  suscitabis  illud  a  tu- 
mulo. 
li  II  Xotas  mihi  fecisti  vias  vifce,  id  est, 

dedisti  mihi  scicntiam  sahitarem.per  quam 
actus  virtutum.  quae  sunt  viae  vitae,  imple- 
vi,  et  alios  docui.  Vel,  Notas  mihi  fecisti 
vias  vitap,  hoc  est.  experimentaliter  noli- 
ficasti,  el  sensibililer  ostendisti  mihi  re- 
surrectionem  tertia  die  mihi  peractam,  et 
ascensioncm  quadragesima  die  comple- 
tam.Por  resurrectionem  namque  et  ascen- 
sionem  ad  immorlalem  vitam  pertingitur. 
Adimplebis  mc  hvtitia,  id  est.  quum  per 
ascensionem  usque  ad  consedendum  te- 
cum  in  dextera  tua  pervenero,  tunc  dabis 
mihi  plenani  iieatitudinem,  ul  non  solum 
in  anima  foiix  sim.  quie  nunquam  in  es- 
sentiali  praemio  profecit,  nec  solum  in 
corpore  gloriosus  sim.   in  quo  glorifica- 


.\  tus  surrexi:  sed  etiam  super  omnes  coelos,   Ephes.K, 
super  omnes  creaturas,  super  omnes  ange-  '"■ 
licos  spiritus  exalter.  ut  oninia  impleam. 
el  in  nomine  meo  omne  genii  flectatur  :  phiHpp.u. 
sicque  in  accidenlali  prsemio  cum  vultu  '"• 
tuo,  hoc  est,  in  praesentia  majostatis  tuse, 
quae  in  coelo  praecipue  esse  censetur.  per- 
fecle  implear.  Delectationes,  id  est  variae 
el  ineffabilcs  jucunditates,  in  dcxtera  tua 
usque  in  finem,  hoc  est  in  favorabili  tua 
praesontia.  tanquam  dicat  :  Hi  quibus  pro- 
spere  ados,  quibus  per  gloriam  prsesens 

B  es,  quibus  per  caritatis  favorem  adsistis, 
habenl  delectationes  multiplices  tam  es- 
sentialis  quam  accidenlalis  praemii  :  quia 
oculus  non  vidit,  nec  auris  audivit.  nec  in  /».  i-xiv.^: 

...  j  .  i-     ICor.u,9. 

cor  hominis  ascenderunt.  qufe  praeparasti. 
Deus,  diligentibus  te  usquo  in  finem.  Vel 
sic  :  Delectationes,  supple,  sunt  mihiChri- 
slo,  in  dextcra  Uia.  id  est.  por  hoc  quod 
collocatus  sum  ad  dexteram  tuam. 

Porro,  quod  psalmus  iste  ad  litteram  de 
Christo  intelligi  debeat.hinc  constat.quod 
gloriosissimus  apostolici  agminis  princeps 
C  beatissimus  Petrus,  in  Actis  scripturam 
psalmi  istius  inducit  ab  eo  loco,  quo  di-  acmi.jo- 
clum  esl,  Providebam  Dominum  in  con-  '*' 
spectu  meo  semper,  ad  probandum  quod 
Christus  resurrexit  a  mortuis. 


ARTICLLUS  XXXIX 


EXPOSmO   TROPOLOGICA    SEU   MORALIS    EJUSDEM   PSALMl  QULNTIDECIMl. 


POTEST  autem  unusquisque  fidelis  hunc 
psalmum  ad  sui  ipsius  informationom 
in  propria  decanlare  persona  ad  gloriam 

i  Dei,  ita  ut  dicat  :  Conserva  me,  Domine, 
ne  in  vitiis  jaceam,  ne  gratiam  perdam. 
sed  in  omni  eventu  in  te  stabilis  perse- 
verem  :  quoniam  speravi  in   te,  non  in 

2  perfcclione  aut  viribus  niois.  Diri  Douti- 
no  omnium  por  generalom  causalitalem  el 
providentiam  :  Deus  meu-s  cs  tu  :  id  est, 


D  propter  specialem  benignitatem  mihi  a  tc 
collalam,  et  cultum  quo  te  summo  ac  uni- 
ce  colo,  tu  es  specialiter  Deus  meus,  in 
quo  omne  et  totum  bonum  meum  consti- 

tuo.  exlra  quom  nihil  requiro.  et  cujus 
voluntati  me  totum  offero  atque  subjicio  ; 
quoniam  bonorum  meorum  non  eges.  In 
lo  onini  osl  omnium  bonorum  omnium- 
quo  pulchiorum  ac  dosiderabilium  porfe- 
cta  ot  inimensa  porfectio  :  el  ideo  merilo 


r.OMMENTARlUM   IN    PSALMUM    XV. 


Anr.  XXXIX 


489 


in  te  spero,  el  le  soliiiii  iii  neiiin  iiiiiii 
constituo,  quia  sufficis  lihi  in  lc  <■!  prr 
te,  el  soliis  salvare  poles  iiie,  (iiii  iii  iiiillo 
iiuliges  me. 

Denique  hoino  in  Dei  amore  succensus. 
veliementer  desiderat  qiiatenus  honor  el 
ghiria  Dei  aiigealiir  iii  oninibiis  :  ideo  ad- 

•3  dit,  Saiic/is  qui  sunt  in  ferra  ojus,  id  est 
electis,  qui  vel  in  Ecclesia  militanti  ad- 
iicor.v.ti.  hiic  peregrinantur  a  Domino,  vel  in  Eccle- 
sia  triuinphanti  jam  perfruuntiir  viillii  di- 
vino,  iiiiri/iciivit  oiiuics  vo/iiii/a/cs  uicns 
iii  cis,  id  est,  miro  modo  implevit  in  eis 
qiiidquid  desideravi  pro  ipsis  :  qiioniaiii 
viatoribus  Sanctis  contulil  niulta  copiosa- 
que  munera  gratiarum ;  Sanctis  vero  coin- 
prehensorihiis  pnvslilil  tanlum.  iil  am- 
plius  desidcrare  non  possint   de  prsmio 

■i  essentiali.  MuUi^pUca/ce  sun/  infirmi/atcs 
eoruin.  pos/cu  accc/crnvcriiii/.  Hic  versus 
ex  prieccilenti  expositione  satis  palel.Ao/; 
congregabo  conventicula  eorum  de  san- 
guinibus,  id  est,  non  colligam  eos  ad  nii- 
merum  Beatorum,  neqiie  apponani  eos  ad 
patres  priores,  quatenus  sunt  conventus 
maligni,  et  de  sangiiinihus  vitiosi,  videli- 
cet  secundum  quod  iiuilliplicata>  sunt  iii- 
firmitates  eorum  ;  ncc  sic  memor  cro  no- 
minum  corum  pcr  labia  iiiea,  ut  reputem 
eos,  secundum  quod  talcs  sunt,  pertinere 
ad  sortem  Sanctorum;  sed  secundumquod 
postea  acceleraverunt,  id  est,  secundum 
quod  frequenter  ad  Dominum  conversi 
siint,  ffistimabo  i^os  ad  consortium  Beato- 
ruin  spectare  :  quemadmodum  per  Zacha- 
zach.\,z.  riam  dictum  est,  Gonvertimini  ad  me,  et 
convertar  ad  vos,  dicit  Dominus. 

3  Dominus  c&i  pars  liercdi/a/is  inca> :  non 

quod  aliquid  plus  velim  possidere  quam 
Deum,  ideoque  ipse  sit  non  totiim  boiiiim 
iiicum,  sed  pars  boni  ac  heredilalis  1110»; 
sed  Dominus  est  pars  hereditatis  mem,  id 
est,  ipse  est  mea  hereditas,  qiiani  ex  om- 
nibus  et  pra>  omnibus  rebus  dilexi :  quem- 
p».  Lxxn,  admodum  postea  dicitur,  Deus  cordis  inci 
'^'  et  pars  mea  Deiis  in  .Ttermim;  c/  calicis 

mci ,  id  cst,  Domiuus  est  illiid  bonum,  pro- 
plcr  quod  omnes  advcrsitates,  persecutio- 


A  iies,  cl  pnMiilciilialcs  hihorcs  liijenlcr  sus- 

liiKMi;  ])iopl('r  qiiod  lola  dic  iiiortificor,  flom.vin, 
aUpic  pcr  igiicni  cl  aijuani  inccdo.  Tu  cs  .'!;;^'^*','"' 
(jiii  rcs/l/ucs  ticrcdila/ciii  nieain  iiii/ii.\n\c 
dixil  Dominuni  cssc  hereditat(!m  ;  iiiinc 
aiilem  dicit  Dominiim  csse  rcstiluluium 
sibi  hcreditalcm  siiani.  Ouid  crgo  csl,  Tii 
es  qui  restitues  hereditatem  meam  milii, 
nisi,  Tu  rcddcs  mihi  tc  ipsum  ?  Nam  pec- 
cando  Deiiin  amillimus,  ncc  possumiis  cuin 
rcadiiiisci  de  condigno,  nisi  ipse  pricve- 
uial  nos  per  siiain  miscricordiam,  gratiain 

B  inluudcndo.  qiiam  rccipiendo.  Dcum  ac- 
qiiirimiis.  Vcl  sic  :  Tu,  0  Chrislc,  es  qiii 
rcstilues  hcreditatem  meain  mihi,  id  cst, 
qui  per  meritum  passionis  tua;  recupera- 
bis  milii  vilam  a^ternain  :  qua>  cliam  dici 
polcsl  hcrcditas  noslra. 

Fuiics,  id  est,  partitioncs,  separationes,  6 
vel  sorles  bonorum  Domini  :  qui  aliqui- 
busdat  bona  tcircna  duintaxat. qiiihusdam 
vero  dat  h(uia  ccrleslia  ac  divina  ;  cecide- 
riiii/  iitilii  iti  pncclaris,  id  csl,  conlige- 
lunt  mihi  in  honis  ffiternis  et  invisihili- 

G  hus,  qua>  parata  sunt  mihi  in  coelis  :  ita 
quod  Dominus  mihi  daturus  est  bona  illa 
piu-clara  pro  paite  mea  licreditaria.  Et 
hoc  ideo  spero,  c/cnim,  id  est  quoniam, 
hereditas  mea,  id  est  vita  ajterna,  pnvcla- 
ra  est  mi/ii ,  id  est  prse  omnihus  honis  ca- 
ra  et  preliosa.  Nam  proptcr  ejus  ainorem 
omnia  tcmporalia  bona  corporalcinque  vi- 
tain  contcmno.  Nemo  vero  sine  spcciali 
Dei  revelalionc  scirc  poti^sl,  an  adcpluriis 
sit  hanc  heredilatem  ccBlestem  :  sed  dum 
sentit  se  hanc  prse  omnibus  rebus  deside- 

D  rare,  atqiie  pro  ca  Deo  fidclilcr  deservirc, 
tunc  confidere  potest  quod  Dominus  ip- 
sum  ad  hanc  hereditatem  elegit,  potestque 
fidiicialitcr  hiinc  versiiin  dccautarc,Funcs 
cecidcrunl  iiiihi,  elc,  qiicmadiiiodiim  ait 
Hieronymus,  Nihil  felicius  Ghristiano.  cui 
proiiiittiintiir  rcgna  coelorum.  Ycruin  ci 
qiii  iiiagis  laboial  pro  tcniporalibus,  (jiiain 
pro  a?lernis  honis  acquirendis,  non  est 
pra^clara  hcreditas  ista,  nec  caiii  aciiiiirc- 
re  potest. 

Bencdicam  Dominum  ijiii  Irdiui/  inilii        7 


490 


COMMENTARIUM   IN   PSALMUM    XV.    —   ART.    XXXIX 


Ps.  CXtVII. 

ao. 


Bom.\i\:23. 
Jacob.  IV, I. 


EccU.%i.i\ 

n. 
10 


intellectum,  ad  cognoscendum  h<ec  omnia  A 
ac  cetera  beneficia  sua,  et  ut  ad  eum  con- 
verterer,   et   gratus   sibi   efficorer  :  nnn 
enim  fecit  taliter  onini  nalioni. 

Insuper  et  usque  ad  noctem,  id  est  us- 
que  ad  peccati  consensum,  quo  anima  ob- 
tenebratur,  incrcpifcni»t  mc  renes  7nei.id 
est,  restiterunt  ac  repugnaverunt  rationis 
judicio  concupiscentiEP  el  ceterse  passio- 
nes  partis  sensiliva?.  Propter  quod  ait  Apo- 
stolus  :  Video  aliam  legem  in  niembris 
meis,  repugnantem  legi  mentis  meae.  Et 
Jacobus  ait :  Unde  bella  et  contentiones  in  B 
vobis  '.  nonne  ex  concupiscentiis  vestris '! 
Providebam  Dominum  in  ronspectu  meo 
semper,  id  est,  consideravi  Deum  judicem 
meum  :  et  ideo  non  acquievi  motifius  ap- 
petitus  sensitivi,  sed  in  judicio  rationis 
permansi.  Ideo  aulem  providebam  Domi- 
num,  (juaniain  ipse  a  ihwlris  est  niilii.  id 
esl,  per  graliam  suam  favoral)iliter  et  pro- 
spere  mihi  adsistit,  ne  commovear,  id  est, 
ne  a  ratione  abducar,  ne  a  Deo  rccedens 
inslabilis  fiam,  et  viliis  subdar. 

Propter  hoc,  id  est,  propter  tantam  mi-  C 
sericordiam  el  gratiam  Dei  super  me,  ta^- 
tatam  est  cor  mcum.  non  in  se,  sed  in 
Domino,  ct  exsullavit  lingua  mea,  gratias 
ei  agendo.  Insuper  ct  caro  mea,  id  est  cor- 
pus  istud  corruptibile,  rcquiescet,  id  est, 
rationis  judicio  stabiliter  subjicietur,  et 
anini»  ministrabil  cum  tranquilla  quie- 
te,  mitigatis  molibus  ejus  carnalibus.  Sic 
vero  requiescet  //;  spe,  id  est  in  exspe- 
clatione  felicitatis  fulurae.  :  quia  si  modo 
subjicitur  anima?  in  Dei  obsequio,  postea 
glorificabitur  cum  anima  in  regno  ccelo-  D 
nnn.  Yel  sic  :  Insupcr  et  caro  mea  requi- 
escet  in  spe,  post  separationem  ejus  ab 
anima  in  sepulcro,  in  spe  resurrectionis 
beatae  :  quemadmodum  Sapiens  dicil,Cor- 
pora  Sanctorum  in  pace  sepulta  sunt. 

Quoniam  non  derelinques  animam  mc- 
aiii  in  infcrno,  id  est,  non  permittes  me 
niori  in  peccato  mortali,  neque  aeternali- 
ter  condemnabis  me  ;  sed  si  propter  in- 
sufficienlem  satisfactionem  in  hac  vila 
factam  descendero  in  infernum,  id  est  in 


purgatorium,  non  derelinques  me  in  eo  : 
nam  debita  pcena  soluta,  statim  ad  re- 
gnuni  cceloriim  perduces  animam  meam. 
In  Scripturis  enim  aliquando  infcrnus  ac- 
cipilur  pro  purgatorio.Unde  etiam  Ecclesia 
cantat  :  Domine  Jesu  Christe.  libera  ani- 
mas  fidelium  defunctorum  de  poenis  in- 
ferni,  id  est  purgatorii.  Ncc  dat/is  sanclum 
tuum,  id  est  servum  tuum  fidelem,  vide- 
re  corruptionem ,  id  cst  experiri  mortem 
ffiternam,  qufc  est  irreparabilis  atque  per- 
fecta  corruptio  ab  omni  esse  spirituali  at- 
que  beato. 

Hjec  omnia  sunt  verba  bon»  spei,  et 
implicite  sunt  verba  oranlis  sic  fieri.Ideo- 
que,  0  Domine,  spero  ha;c  omnia  adimple- 
ri  in  me,  quoniam  Notas  mihi  fecisti  vias  11 
viliv.  id  est  vitam  et  mores  Christi  :  cujus 
doctrinam  el  vestigia  imitando,  recte  am- 
bulo  ad  vitam  feternam.  Quod  si  fecero 
perseverauter,  adimplebis  ine  hctitia  cum 
vuUu  tuo.  dando  mihi  felicissimam  tui 
vultus  visionem  :  qua  adepla,  nihil  am- 
plius  desiderare  valebo.  Dch^ctationcs  pu- 
rae  et  intellectuales,  m  dextera  tua,  id  est 
in  potioribus  bonis  tuis,  usque  in  fincm 
consummantem,  et  sine  fine  consumenle, 
videlicet  a?lernaliter.  Tanquam  dicat  :  De- 
lectationes  erunt  his  qui  tecuni  morabun- 
tur  in  dextera  tua,  id  est  in  coelestibus 
ac  invisii)ilibus  bonis  tuis  :  quae  sunt  do- 
tes  anima?,  scilicet  tentio,  visio,  et  frui- 
tio,  de  quibus  infra  dicetur  :  ibi  scilicet, 
Replebimur  in  bonis  domus  tuee.  Non  est  />.!.  lxiv, 5. 
autem  dc  incircumscriplibili  Deo  intelli- 
genda  dextera  corporalis. 

Porro,  beatus  homo  qui  taliter  conver- 
satur.  ut  psalmum  istum  in  propria  perso- 
na  canere  possit ;  qui  ita  a  rebus  terrenis 
ac  vilibus  affectum  suum  expurgat,  ut  ve- 
raciler  dicat,  Dominus  pars  hereditatis 
meae  ;  qui  lam  frequenter*  cupit  dissolvi,  •fcrvcnter 
et  regnum  possidere  coelesle,  ut  dicere 
qiieat,  Elenim  hereditas  mea  praeclara  est 
mihi  :  quod  ei  competit,  qui  cum  Aposto- 
lo  diccre  polest.  Omnia  arbitror  ut  ster- /''"'w '". 
cora,  ut  Chrislum  lucrifdciam.  Bcalus  qui 
in  hac  vita  Dominum  semper  providel,  ita 


CWniENTAnilM    IN    PSALMIM    XVI. 


ART.    XL 


491 


ut  cum  l)oatissimis  illis  Elia  ac  Eliseo  ve-  A 
III  Reg.  raciter  fateatur  :  Vivit  Dominus.  in  ciijus 
„■"•  '  • 'y  conspoctu  sto  hodi(\  Huic  onim  Dominus 

Beg.m.M.  r 

a  (loxtiis  est.  nc  commov(\-itur  :  (inoiiiam 
iCor.x,i3  non  permitlit  ciim  tenlari  supra  id  quod 
polesl.sed  facil  cliam  cum  tontationc  pro- 
vciilmn. 


PRECATIO. 

Sporantes  in  to,  clemenlissimo  Deus, 
tiia  prolcclione  conserva  ;  notas  nobis  fac 
vias  vita",  quas  lc  duce  usque  in  fincin 
oonslanler  incodcnles,  ceterna  la-tilia  ad- 
impleri,  et  vullu  luo  delcclomur  satiari. 


ARTICILUS   XL 


EXPOSITIO    PSAI.MI    SEXTIDECIMI    :    EXAUDI.    DOMINE.    JUSTITIAM    MEAM. 


1  Pr  ETEREA  titulus  istius  psalmi  esl  :  Or<'- 

lio  DiiviJ.  Et  quamvis  hic  psalmus  ad  lit- 
teram  possit  exponi  de  ipso  David.  sicut 
et  in  sequenli  (>xplanaliono  exponelnr  de 
Ecclesia,  cujus  David  mombrum  prirnobi- 
le  est.  ac  unoquoque  perfeclorum,quorum 
David  non  minimus  esl  :  lamon  propter 
prolixilatom  ac  tfcdinm  evitanda.  oxposi- 
tionem  istam  omitto.  prsesertim  quum  ex 
soquenlibus  facillime  innotescat.Igitur  ex- 
ponondo  ipsnm  de  Chrislo.  sensus  tilnli 
est :  Oratio  David,  id  est  oratio  conveniens 
Christo  significato  per  David. 

CHRISTUS  ergo  rationc  humanitalis  as- 
sumptse,  ait  ad  Patrom.  vel  ad  tolam 
Trinilaleni  :  I  Ej-cudi.  Domine,jusHti- 
ani  meam,  id  est.  fac  illnd  proplor  quod 
juste  vixi,  et  nunquam  a  vera  juslitia  re- 

Phiiipp.u.  cessi,  sed  usque  ad  morlem  obediens  fui. 

'■  Christns  autom  omnes  juslitias  vilie  susp 

fecil,  non  propler  propriam  beatitudinom 
acquirondam,  nec  propter  essenlialo  prae- 
mium  augmontandiim,  quoniam  sompor 
comprehonsor  fuit  ;  sed  propter  felicita- 
lcm  nobis  adipiscendam  omnia  focit,  ol 
qiiolibel  vita»  su»  aclu  vilam  nobis  a»ter- 
nam  cxcellenlissimo  modo  promeruil :  quo- 
niam  quidquid  egil,  ex  ardentissima  Dei  el 
proximi  caritato  processil.  Quid  ergo  orat 
Chrislus  dnm  ail,  Exaudi,  Domine,  jusli- 
tiam  mcam,  nisi,  Da  mundo  saliilem,  con- 


B  code  hominibus  graliam.  salva  omnos  ele- 
ctos.  qiiia  ob  hanc  caiisam  jusliliam  feci  i 
Chrislus  quoque  juslilias  suas  feeit  propter 
accidenlalc  proprium  pra>mium,  in  quo 
profccil.  videlicet  propter  gloriam  rosur- 
rectionis,  ascensionis,  judiciariae  polesta- 
tis  :  idcirco  oral  jtistitiam  suam  exaudiri 
pro  bac  eliam  causa,  scilicct,  ul  accelera- 
retur  resurrectio  et  ascensio  ejus.  Intende 
deprccafione,/!  mcarn,  id  esl,  intus  ac  di- 
ligenler  adverle  quid  deprecor.  ^  Auribus 
pielatis  \\19  'percipe  nralioncm  mcam. -non 

C  quod  Deus  aliquid  de  novo  percipial;  sed, 
Percipe.  id  esl.  inleliigendo  adimple.  Sae- 
po  roileral  eamdom  sentenliam.  ad  desi- 
gnandum  affectus  sui  ardorcm  pro  mundi 
salute.  Percipe,  inqiiam.  oralionem  meam 
iion  in  labiis  dolosis  effusam  :  quemad- 
modum  de  quibusdam  Isaias  scribit,  Po-  js.xiw.n; 
pulus  hic  labiis  me  honoral,  cor  autem  f"'"'-  "• 
eorum  longe  esl  a  me.  Dolosis  onim  labiis 
orat,  cujus  vocalis  oratio  non  procodit  ex 
mentali  affeclu;  vcl  qui  id  oral.quod  suse 
sahili   non  expodit  :  lalis  namquo  in  pri- 

D  mis  fallit  so  ipsum. 

0  Dc  ruHu  tuo  judicium  meum  pro-  •* 
dcai.  id  est,  a  te  omnibus  manifestelur 
qualis  sim  ego.  .Non  onim  sic  vixi.  ut  eru- 
bescam  agnosci  :  quia  omnis  qui  facil  ve-  .'<"">"•". 
rilatcm.  venil  ad  lucom.  ul  manifeslonlur 
opera  cjus.  quia  in  Dco  facta  sunt.  Chri- 
stus  ergo  ait  ad  Patrem  :  De  vvltu  tuo,  id 


492 


nOMMENTARlUM   IN   PSALMUM    XVI. 


ART.    XL 


Eccli. 
XXVII,  6. 


Job  : 


h.  iin,  9. 


est  de  manifestatione  sapientise  \i\3^,Judi- 
cium  meum,  id  est  cognitio  omnium  qus 
assumpsi,  feci  ac  perfuli  pro  humani  gc- 
neris  redemptione,  prodeaf,  id  est,  per 
Apostolos  aliosque  doctores  universis  ho- 
niinibus  puhlicetur,  ut  omnes  sciant  quam 
injuste  jiidicatus  et  passus  sum.  Ocit/i  tui, 
0  Domine  Pater,  ridcaiit  a'quitatem,  id 
est,  intelleclus  luus  consideret  meam  ju- 
stitiam,  et  secundum  illam  restituat  mi- 
hi  gloriam  corporis.  alque  pro  aliis  audiat 
precem  meam. 

[k\ Probasti  cor  meum.  secnndum  quod 
tentatio  tribulationis  probat  homines  ju- 
slos  :  probasti,  inquam,  cor  meum,  id  est, 
per  multarum  adversitatum  patientissi- 
mani  tolerantiam  invenisti  ilhid  probatum 
ac  rectum  coram  le ;  cf  visita.sfi  me  lujcfc 
id  est,  per  adversa  visilasli  me,  permit- 
tendo  me  maia  pali  a  perversis  Judseis ; 
i;//ie  me  examinasfi ,  id  est,  pcena  mortis 
,  inquisisti  me  :  sicul  .lob  ait,  Probavil  me 
Dominus  quasi  aurum  quod  per  ignem 
transit.  Dicit  aulem  se  Christus  probatum 
et  examinatum  a  Patre.  non  quod  Pater 
ignoraverit  Filinm  suum  esse  sine  omni 
peccato:  sed  quia  per  modum  probantis  et 
examinantis  se  habuit.  dum  Filium  suum 
unigenitum  tot  et  lanta  pati  permisit.  qua- 
tenus  cunctis  eonslarel  quantaessct  perfe- 
ctio  et  obedientiaChrisli. Et  ideo  subditur: 
ct  non  cst  inccnfa  in  mc  iniijuitas  :  Chri- 
stus  enim  (ut  Isaias  testatur)  iniquitalem 
non  fecit.  Et  istud  quod  de  mea  perfectio- 
ne  dixi  et  dicam,  o  Domine,  dico  sine  ja- 
ctantia  el  gloria  vana  :  (al  Ut  non  loguatur 
os  meuin  opera  hominum  :  id  est,  sic  dixi 
et  dico,  ut  os  meum  non  loqualur  opera 
hominum,  id  est  superbiam,  prffsumptio- 
nem  el  ingratiludinem,  aliquid  scilicet  mi- 
hi  adscribendo,  quemadmodum  moris  est 
filiis  hominum. 

Propfcr  vcrha  lu/jiorum  fuorum,  id  esl 
propter  legem  et  prophetias  divinitus  in- 
spiratas,  ul  eas  implerem,  cgo  custodivi 
vias  duras,  recipiendo  circumcisionem. 
paliendo  famem,  sitim  ac  iassitudinem,  et 
tandem  moriendo  in  cruce.  \\  Per/ice gres- 


A  sus  meos,  id  est,  ea  qu»  pro  mundi  salule 
coepi  facere  et  sufferre,  ad  felicem  finem 
perduc,  ut  per  passionem  meam  genus  hu- 
manum  salvetur  ;  in  semitis  fuis,  id  est, 
sic  perfice  gressus  operationum  mearum, 
ut  in  semitis  tuis  permaneant  ;  ut  non 
moveantur  vestigia  mea,  id  est,  ut  opera 
mea  non  fraudentur  merito  festinatse  re- 
surreclionis  et  gloriosae  ascensionis. 

i7 1  Ego  Christus  clamavi  ad  te,  ferventer        6 
orando,  quoniam  exaudisfi  me,  Deus  :  id 
est,  fiduciam  clamandi  hinc  sumpsi,  quod 

B  semper  ine  a  te  exauditum  experior  :  id- 
circo  quoque  nunc  fac  sicut  hucusque 
fecisti,  scilicet,  inclina  aurem  tuam  inihi, 
id  est,  misericordiam  tuani  converte  ad 
me,  ef  exaudi  verba  mca  :  quffi  sequuntur. 

S  Mirifica,  id  est,  mirabiles  esse  de-  7 
ciara,  misericordias  tuas,  copiose  dando 
milii  quod  opto. et  reconciliando  libi  mun- 
dum  per  me,  atque  gratias  tuas  affluenter 
et  mirabililer  tempore  evangelica^  legis 
preestando.  Qui  salvos  facis  sperantcs  in 
tc.    '■)  A  resistentibus  dextercv  tua,  id  est        8 

C  ab  induratis  rebellibusque  Judaeis,  quiope- 
ra  gratiosa  el  miraculosa  per  me  a  te  fa- 
cta,  dffmonibus  adscripserunt,  et  omnem  j/n((A.iu, 
doctrinam  meam  spreverunt,  custodi  me,  "' 
ne  vel  ante  praeordinatum  tempus  possint 
occidere  me,  vel  ab  eis  detinear  in  se- 
pulcro  ullra  tertiam  diem  :  et  tam  diligen- 
ter  custodi  me,  uf  pupHlam  oculi,  quse 
sollicile  custoditur.  Dicil  autem  Christus 
ad  Patrem,  A  resistentibus  dexlera>  tua?  : 
quia  qui  Filio  resistit,  resistit  et  Patri ;  et 
qui  non  honorificat  Filium,  non  honorifi-    Jomm.s, 

D  cat  Palrem  qui  misit  iUum.  10  Subumbra  ''' 
alarum  luarum,  id  est,  sub  defensione 
omnipotentiffi  atque  clementiae  tuse,  prote- 
ge  we,  secundum  modum  prfediclum.  "/'«-  9 
cie,  id  est  a  dura  prsescntia  el  invidioso 
adspectu,  impioruni  qui  me  afffixerunt  : 
scilicet  Juda^orum  ac  alioium  qui  me  per- 
secuti  sunt. 

W  Inimici  mei  animam  meam,  id  est 
me  ipsum  circumdcderunf.  tenlando,  ex- 
plorando,  capiendo,  ligando,  el  occiden- 
do;  adipem  suum  concluserunt,  id  est,  vi-       10 


COMMENTARIU.M    1\    PSAI.MUM    XVI.    —    ART.    XL 


Mallh. 

XXVI,  65,61'. 
Jnaitn.  i\ 
St. 
11 

Ziic  IV,  20 


12 


ilallh. 
XXVI,  50,57 
yoa;in.xvni 
ii.  H. 

Jer.  XII, 7 


13 


Luc. 


u 


Joann.  xix, 
II. 


scera  internse  pielalis  a  ine  subtraxeniiil, 
non  condolcndo  milii  nequc  parcendo  ;  os 
eonn»  lociitum  csl  .'mperbiam,  contra  iiic 
dicendo,  Blaspheniavit ;  et,  Heus  est  mor- 
tis  ;  et,  Nos  scimus  quia  hic  homo  pecca- 
tor  est.  12  Projicientcs  me,  /lunc  rircuiii- 
dederunt  me : qwmiu\moi\m\\  in  Evangeiio 
legitur.  quod  ejecerunl  eum  e.vtra  syiia- 
gogani,  et  duxerunl  eum  ad  supercilium 
montis  ut  pra?cipilarent  eum;  oculos  suos 
sliitucruiit  dccliiiiirc  in  ternim.  id  est, 
inteliectum  suum  aveiterunt  a  veritate  di- 
vina,  et  passiones  suas  secuti  sunt,  re- 
spicienles  deorsum,  non  sursum,  neqiie 
volenles  credere  signis  quibus  Pater  le- 
stimoniuni  perhibuit  Filio  suo.  13  Sus- 
ceperunt  me  sicut  leo  paraius  ad  prw- 
dam,  et  sicut  catulus  leoiiis  habitaiis  in 
abditis,  quando  videlicet  cohors  et  Iri- 
bunus  et  ministri  .(udfforum  accesseriint 
et  injecerunt  maniis  in  Jesum,  el  ligave- 
runt  atque  duxeriint  ad  Caipham.  Quod 
Jeremias  prophetavit  de  Christo  :  Dedi  (in- 
quit)  dilectam  animam  meam  in  manu 
iuimicorum  meorum  ;  facta  est  mihi  lie- 
reditas  mea  (id  est  popiilus  Judaeorum) 
quasi  leo  in  silva  :  dedit  contra  me  vocem 
suam,  ideo  odivi  eam. 

li  Exsurge,  Domine,  ad  succurrendum ; 
prceveni  eum,  ita  ut  prius  mihi  in  adjuto- 
rium  venias,  et  illos  caecitate  cordis  per- 
cutias,  quam  ipsi  niilii  nocere  prsevaleant. 
Unde  in  Evangeiio  legilur,  quod  apparuit 
Chrislo  angelus  de  coelo,  confortans  euin, 
passione  jam  imminente.  El  supplanta 
eum,  id  est,  dejice  populum  istum  Judajo- 
riim  ine  persequenlem,  ita  ut  perdant  re- 
gnum  et  idiCerdoUnm. Erijicanimam  meam 
ab  impio  populo  isto,  non  derelinquendo 
eam  diu  cum  generatione  hac  pessima.sed 
tertia  die  eam  corpori  impassibili  reunien- 
do.  Frameam  tuam,  id  est  polestatem  seu 
gladium  quem  contulisti  eis  contra  me, 
eripe  ab  inimicis  manus  twe,  id  est  a  per- 
seculoribus  el  crucifixoribus  meis,  ne  jni- 
hi  de  cetero  nocere  possint.  Chiistus  enim 
Pilato  dixit  :  Non  haberes  conlra  me  po- 
testatem  ullam,nisi  tibi  dalum  esset  desu- 


33. 


Ibid.  37 


A  [)t>r.  I']l  ad  Juda^os  :  Hsec  esl,  iii(|uii,  hora  /-«<•.  xxu, 
vestra  et  polestas  tenebranim.  Hanc  (;hri- 
stus  oral  Judaeis  auferri,  ne  diulius  ipsiim 
perscqiii  possinl  quam  a  Deo  pitefixum 
cral.  Propler  quod  passionc  instante  Apo- 
stolis  dixit :  Eteiiim  ea  qua>  sunl  de  mc,  fi- 
nem  habent.  Vel  sic  :  Frameam  luam,  id  esl 
animam  meam,  qua>  dicilur  framea,  id  est 
polestas  tua  et  gladius  tiiiis,  quia  per  eam 
principem  hujiis  mundi  vicisli,  et  morlem 
occidisli,niinam  aiigeloriim  reparasli.uni- 
versum  saeculum  reparasfi  et  tuo  imperio 

B  subdidisti  :  hanc  frameam  eripe  de  inimi- 
cis  manus  tuae,  id  est  de  poteslate  Juda?n- 
ruin,  reassociando  eam  corpori  immortali. 
Gonsequenter  oratChristus  pro  generali 
Juda?orum  dejeclioiie,  quam  desiderat  in 
(|iiantum  se  diviua^  voluntati  ac  ajquitati 
conformat.  Vi,  Doniine,  a  paucis  dc  tcrra 
dicide  cos  in  vita  corum.  Tanquam  dicat : 
0  Domine  Pater,  divide  eos  de  terra,  id 
est,  expelle  eos  de  Terra  sancta,  et  per  di- 
versa  loca  disperge  eos ;  et  per  gladium, 
famem  ac  captivitatem  destrue  eos,  ac  di- 

G  vide  a  paucis,  id  est  ab  eleclis  fidelibus, 
qui  comparatione  reproborum  paiici  sunl : 
et  hos  paucos  non  dividas,sed  in  unitalem 
Ecclesiaj  coiigrega  eos  per  fidem,  spem  et 
caritatem  ;  illos  vero  divide  modo  prsedi- 
cto  in  vita  eorum,  quemadmoduin  per  Ve- 
spasianum  ac  Titum  impletuin  est. 

De  abscondilis  tuis,  id  est  de  pra?cipuis 
et  maxiinis  bonis  tuis  corporalibus  et  ter- 
renis,  adimptctus  cst  vcnter  corum ,  id  est, 
saturati  et  diviles  facti  sunt.  Nain  terram 
omniuin  terrarum  prsecipuam,  inelle  el  la- 

D  cte  mananlem,  dedisli  eis  ;  ipsi  vcro  tibi 
ingrati  fueninl,et  ine  unicum  Filium  luum 
occiderunt.  Vel  sic  :  De  absconditis  tuis, 
id  est  de  peccatis  et  concupiscentiis  pra- 
vis,  qua>  ignorantur  a  te  per  approbalio- 
nem,  saturatus  est  venter  eorum,  id  est 
carnalis  ipsorum  affcctus,  cui  satisfece- 
riinl,  quia  avari,  luxuriosi,  et  ambitiosi 
fu<'rant.  10  Siiturati  sunl  fitiis,  quia  fe- 
cunditatem  carnalis  propaginis  eis  dedisti, 
muilipiicando  eos  ul  stellas  cceli;  ct  dimi- 
scruiit  reliquias  suas,  id  cst  ea  quje  ipsis 


i94 


COMilE.NTARlLM    IN    PSALMCU    XVI. 


ART.    XLl 


siiperfluxerunl,  part^iilis  sttis,  id  est  suc- 

cessoribus.  Comniemorat  namque  Christus 

beneficia  Dei  ipsis  collata.    ut  peccatum 

ipsorum  amplius  aggravetur.  Vel  sic  :  Sa- 

turati  sunt  filiis,  id  est  malis  operibus. 

Opera   quippe   vocantur   filii   operantis  : 

quoniam  omne  agens  quale  est.  tale  ope- 

ratur.  Et  ifa  operatio.  secundum  rationem 

similitudinis.  ab  agenle  procedit :  filiatio 

auleni  in  simiiiludine  consistit.  El  dimise- 

runt  Judaei  inereduli  reliquias.  scilicet  in- 

fidelitatis.  malediclionis  ac  vitiorum,  par- 

inMj.n,  vulis  suis,  id  esl  posteris.  Pervenit  enim 

'"'  ira  Dei  super  eos  usque  in  finem.  secun- 

dum  Apostolum.  Et  impletum  est  in  ipsis. 

quod  coram  Pilato  de  Christo  clamabant  : 

Matth.    Sanguis  ejus  super  nos,  et   super   filios 

«T,i,i5.    Qostros. 


A  Illi  ergo  ita  peribunt  a  te  :  17  Effo  au-  15 
/<>>«  in  justitia  apparebo  conspectui  tuo,  id 
est,  semper  jusfe  et  sancte  ambulabo  co- 
ram  te.  ef  consummalo  humanse  redem- 
ptionis  mysterio.  post  ascensionem  appa- 
rebo  lecuin  in  gloria,  sedens  a  dextris  tuis, 
et  inlerpellans  pro  eleclis.  Satiabor  omni 
jucunditate  accidentalis  ^r^mW.  quHtn  ap- 
pariicrif  gloria  tua,  id  esl,  quum  mani- 
festata  fuerit  omnibus  Sanctis  in  ccelo  ef 
in  terra  gloria  lua,  quam  mihi  dedisti.  et 
quam  ego   mea   passione  mundo  prome- 

B  rui.  Tunc  enini  satiabor  salute  geueris  hu- 
mani.  propler  cujus  desiderium  in  cruce 
clamavi,  Silio.  Tunc  quoque  satiabor.  vi-  /oami.in 
dens  honorem  tuum  recuperatum  per  me,  -*■ 
murosque  coelestis  Jerusalem  reaedificatos 
per  me. 


ARTICULUS   XLI 


F.SPLANATIO    EJOSDEM   PSALMI   SEXTIDECIMI   DE    ECCLESIA    ET   QnOLlBET 
VIRO    PERFECTO    Al".    FlDELl. 


SECUNDU.M  sensum  autem  moralem, 
hoc  quod  dieilur.  E.xaudi.  Domine.  ju- 
slitiam  meam.potest  esse  oratio  cujuslibet 
hominis  perfecti.  qui  non  solum  de  mise- 
ricordia  Dei.  sed  de  propriis  merilis  con- 
fidit :  quamvis  hsec  sua  merila.  scial  esse 
Dei  dona,  a  divina  misericordia  sibi  con- 
4  cessa.  Ut  sit  sensus  :  Exaudi,  Domine, 
non  solum  orationem  vocalem.  sed  justi- 
tiam  meam.  ita  ul  omne  opus  bonum  et 
meritorium  quod  facio.  tibi  sit  placitum, 
prsestesque  mihi  quod  cupio.  propter  vitse 
meae  justitiam.  Nam  opus  bonum  et  meri- 
torium  coram  Deo.  est  oratio  :  nec  cessat 
orare.  qui  non  cessal  laudabiliter  vivere. 
Beatus  vero  est.  qui  cuni  secura  et  humili 
conscientia  allegare  potest  coram  Domino 
vitae  suae  perfectionem  ac  propria  merila. 
Talis  plane  exstitit  Ezechias.  de  quo  Isaias 
^». itiTiu,  ^^^  _  Fievit  Ezechia>  lletu  inagno.  et  dixit: 


C  (.)bsecio,  Domine,  memento  quomodo  am- 
bulaverim  coram  te  in  veritate.  et  quod 
bonum  est  in  oculis  tuis  fecerim.  Denique 
quam  efficax  sit  oratio  illa,  constat  ex  eo, 
quod  non  solum  orationem  Ezechiae  Deus 
iinplevit.  adjiciendo  vita?  suse  priori.  qu» 
naturaliter  finienda  erat.  quindecim  an-  ,,^^ 
nos:  sed  insuper  ad  ejus  instantiam  rever-  =>•  *• 
sus  est  sol  decem  lineis.  per  gradus  quos 
descenderat  in  horologio  Achaz. 

Potesf  etiam  hoc  quod  dicitur.  Exaudi. 
Domine.  justiliam  meam.  esse  oralio  homi- 

D  nis  imperfecti.  propriam  imperfeclionem 
humiliter  cognoscentis,  tanquam  dicat  : 
Ej:audi,  id  est.  acceptam  habe.  Domine, 
justitiam  meam, non  despiciendo  eam  pro- 
pler  imperfecfiones  annexas  :  scio  namque 
verum  esse  quod  in  Isaia  habetur.  Quasi  yj,^  , 
pannus  menstrual»  universae  juslitia?  no-  ''• 
slrae :  sed  suppleat.  Domine,  pietas  tua  id 


COMMENTARIUM    IN    PSALMUM    XVI.    —    ART.    XLI 


49S 


in  quo  delicil  tVagilitas  mea.  el  exaudi  jii- 
stitiam  nieam,  qiur  non  est  digna  absoliile 
appellari  justitia,  sed  potius  injuslilia. 

Ititeiuli'  ilfiirccdlioticiii  iiiciini,  (jua  peto 
milii  mahi  omnia  indulgeri.  ylM/'/6«.v /jiv- 
(■//;<,'  oralio/icin  iiicani,  qua  postulo  vir- 
tutcs  ct  gratiam  milii  scinper  tlonari  : 
oi-ationem,  inquam,  nuit  in  lahiis  dolosis 
iaetain,  id  est,  non  inente  vaga  et  iiitimo- 
rata,  atque  in  peccandi  proposito  exsistcn- 
te  efrusam. 

2  Dc  vullu  tiio  Judiciiim  iiicui»  prodciil, 
id  est,  onine  quod  judico  de  mc  ipso  vel 
aliis,  procedal  de  vullu  tiio,  id  est,  diriga- 
tur  secundmn  veritatem  tuam  divinam.  ut 
iiil  tenieraric  aut  fallaciter  judicem,  nec 
aliquem  ex  suspicione  condeinnem.  nec 
contra  evangclicam  sapientiam  de  aliqiio 
judicare  praesumam.  Yel  sic  :  Bc  vuliu  luo, 
id  estde  pio  adspectu  tno.Judiciuni  meum, 
quo  a  te  judicandus  iiim.prodcal,ne  juste 
coiidemner,  sed  misericorditer  salver.  Ocu- 
li  tui  videaiit,  id  est,  benigne  respicianf, 
ac  rcspiciendo  perficiant,  (eijnilaiein,  id 
est  conversationis  meae  justitiam. 

3  Probasti  cor  meuiii  per  prospera  et  ad- 
versa,tcntando  et  experiendo  an  tibi  in  om- 
iiibus  fidelis  permaneain ;  el  visitasti  nocle, 
id  est,  per  flagella  venisti  ad  me,adhibendo 
castigationes  paternas,  quemadmoduin  in 

Apoc.  111,  Apocalypsi    tcstatus    es  :  Kgo  quos   amo, 
'*"•  arguo  et  castigo.  Iffne  me  examinasti,  id 

est,  per  impetuosas  et  durissimas  tribula- 
tiones  scrutatus  es  me, probando  an  usque 
ad  mortein  constans  persistam  ;  ct  non  est 
inventa  in  nie  iniquitas.  Hoc  dicit  Eccle- 
sia  scu  homo  juslus.  vel  quia  mortaliter 
non  peccavit,  quod  de  inultis  Sanctis  cre- 
ditiir:  vel  quia  de  peccatis  poenituit  ;  vel 
quia  si  peccavit,  tamen  per  probationem, 
visitationem,et  examinationem  prtomissas, 
de  peccalis  suis  purgatus  est,  sieut  in  Job 
joby.r,.  habetur  :   Beatus    homo  qui  corripitur  a 

4  Doniino.  I't  non  loquatur  os  meuin  opera 
/lominum,  id  est,  non  propter  inanem  glo- 
riam  dico  ista,  prout  est  moris  vanis  homi- 
nibus,  qiii  opera  hoininum,  non  Uci  lau- 
dein  loquuntur. 


A       Proplcr  rcrha  lahioruin  tuoruin,  id  est 
pro[)ler  sermoncs  sacrjB  Scripturap  adim- 
pieiidos,  cip)  cuslodivi  vias  diiras,  lioc  esl, 
ciistodivi  cor  meiim,  qiio  iiiiiil  laboriosius 
cst,  et  feci  aclus  virtuluin,  qui  suiil   viic 
diiiie  :  quia  sccundiim   IMiilosophum,  ars  Kii,ic.i,,c. 
cl  virtus  siint  circa  difficilia.  Et  hoc  quan-  ''"'"'«■ 
luiii   ad   ineipientes.  maxime  veruin    cst, 
quibus  paMiale  est  veleri  vita>  rcnunliare, 
ab  omni  illicita  concupisccntia  abstinere, 
et  per  anguslam  portam  intrare:  qiiantum  .i/,,^,/,.,,,, 
vero  ad  proficientes,  aliqualiter  veruin  es-  '■'• 

B  se  videtur.  Sed  quantum  ad  perfectos,  ve- 
rum  est  quod  ait  Salvator  :  Jugum  eiiim  //„,/.  xi,:to. 
meum  suave  cst,  et  onus  meum  levc.  Kt 
in    Ecclesiastico  :  Nihii,    inqiiit,    dulcius  Ecrii.xxM, 
quam  respicere  in  mandatis  ejiis.  \uila  si-  ''■ 
quidein  forma  operatur  lam  prompte  at- 
que  suavitcr,  sicut  amor.  Idcirco  quanlo 
in  divino  amore  proficiinus,  tanto  omnia 
dura  fiunt  nobis  faciliora  ac  dulcioia,quo- 
niam  fortis  est  ut  mors  dilectio.  Ecclesia  Cani.vM. 
crgo  pcrfectorum.  quae  non  solum  custo-  ''■ 
divit  Dei  mandala,  sed  eliam  adimplcvit 

C  Christi  consilia,  verissime  dicit  Doinino  : 
Propter  verba  labiorum  tuoriim,  quibus, 
0  Christe,  dixisti  de  his  qui  implent  con- 
silia,  quia  centuplum  accipient,  et  vitam  .i/a(//i.xix, 
aetcrnain  possidcbunt,  cgo  eustodivi  vias  '" 
diiras,  id  est  praeccpta  atque  consilia,  quae 
saltem  in  prineijiio  mihi  dura  fuerunt,  et 
naturae  dura  essenl  nisi  gratia  tua  adesset. 
Sed  quoniam  nemo  est  in  hac  vita  tam 
perfectus,  aut  mundus,  ut  non  sit  niagis 
magisque  perficiendus,  praesertim  quum 
dicat  Apostolus,  Ego  me  non  arbitror  com-  Phuipp.m, 

D  prehendisse,  sed  qiia;  priora  sunt  oblitus,  '^- 
in  anteriora  cxtendo  me  ipsiiin ;  idcirco 
adjungit,  Perfice  rp-essu.i  meos,  hoc  est,  g 
onines  affectiones  et  opcra  mea,  quibus 
tendo  ad  finem,  in  semilis  liiis,  id  est 
mandatorum  atque  consiliorum  tiiorum 
observationibus,  ut  non  moveantur,  hoc 
est,  ut  non  rcccdant  a  lege  tua,  vcstigia 
mca,  id  est  opcra  qiiibus  ad  te  incedo. 

Ego  clamavi  vocc,  quoniain  ej-audisti        6 
mc,  Deus,  id  cst,  quia  orationcm   mcam 
mentalem,  qua  pelivi  a  te  iit  inspirares 


496 


COMMENTARini    IN    PSALMUM    XVI.    —    ART.    XLI 


mihi  salubrein  tibique  placentem  oratio- 
nem.  exaudisti.  dando  mihi  inlerius  quod 
orarem  orc  tenus.Nam  illam  orationem  ex- 
audis,  quain  tu  ipse  inspiras.  Yel  sic  :  Ego 
clamavi,  nunc  te  orando.  quoniam  exau- 
disti  me,  Ueus,  anle  seu  alias  dum  ora- 
rem  ;  sicque  ex  illa  exauditione  audaciam 
sumpsi  nunc  le  orandi.  IncUna  aiircin 
tuam  milii,  id  est,  benigno  favore  mihi 
approxima,  et  exaudi  verba  Hiea,quse  sunt 
interni  affectus  indicia. 
"  Mirificii  miscricordias  tuas.  id  est.  qiian- 

to  vides  me  miserabiliorem.  indigniorem, 
el  indigentiorem.  tanto  amplius  suhveni 
mihi  in  omnibus.  in  quibus  ope  tu»  pieta- 
tis  indigeo,  quatenus  misericordia  tua  mi- 
rificetur.  hoc  est.  mirabilis  esse  noscatur 
in  me  :  qua?  tanto  amplius  miriflcatur  in 
me.quanto  ego  pejor  et  vilior  sum.  Itaque, 
Domine.  mirifica  misericordias  tuas,  id  est, 
multas  pietatis  tu»  gratias  ostende  in  me, 
Act.K.io.  ut  sim  cum  sancto  .\postolo  vas  eleclionis, 
ijom.11,21-  vas  misericordife  in  honorem  •.  non  vas 
irae  in  contumeliam.  A  resistentibits  dexte- 
ratiuv,\ioc  est  a  tentationibus  dsemonum, 
a  vanitate  Steculariuin  homiuum.  et  ab 
omni  vitio  superborum.  resistentium  quan- 
tum  in  se  est.  dextera>  tuae.  id  est  justitiiE 
tuse  et  voluntati  tuae  rectissimae ;  vel.  Dex- 
terae  tuae,  id  est  legi  Christi  ac  gratiae,  per 
quam  perveuitur  ad  dexteram  tuam  in  co^- 
\\i\eustodi  mc,  ne  illis  consentiam,  ne  tibi 
per  inobedientiam  resislere  velim  :  et  non 
qualitercumque.  sed  diligenter  in  omni 
causa,  loco  et  tempore,  custodi  me  ut  pu- 
pillam  oculi,  quae  diligentissime  custodi- 
lur.  Siih  uinhra  ahrrum  tiiarum  protege 
me.  Loquitur  transumptive  de  Deo.  sicut 
ex  hujus  versiculi  praecedenli  expositio- 
ne  satis  clarescit.  Sub  umbra  (inquit)  ala- 
rum  tuarum.  id  est  sub  lalitudine  bo- 
nitatis  et  multitudine  misericordiae  luae, 
9  protege  me  a  facic  impiorum.  hoc  est.  ab 
invasione  mundi.  carnis  et  diaboli,  qui 
me  a/jlixerunt,  teutando,  persequendo,  de- 
ordinando.  Nam  animus  inordinatus  sibi 
ipsi  affiiclio  esl. 

Inim,ici  mei ,  qui  me  moliuntui-   a  Deo 


8 


A  abstrahere,  animam  tneam,  quae  in  medio 

laqueorum  posita  c^X.circumdederunt.^^^m 
daemones  eam  circunidant,  vitia  suggeren- 
do ;  carnales  concupiscenliae,  stimulando ; 
mundus,  ad  illicita  attrahendo.  Adipem  10 
SHiim  concluserunt.  id  est,  carnalia  blan- 
dinienla  inter  se  absconderunt.  ut  sub 
specie  boni  ad  mala  me  pertrahant,  dele- 
ctabilia  proponendo.  Os  eorum  loculum 
cst  superbiam,  quia  conati  sunt  me  facere 
Deo  rebellem,  et  ea  ausi  sunt  mihi  propo- 
nere  atque  laudare,  quae  divina  lege  pro- 

B  Iiibita  sunt.  Projicientes  me  nunc,  inimici  11 
mei  isti  praedicti.  a  contemplatione  divi- 
na  ad  curiositales  inanes.  a  stabilitate  in 
Deo  ad  evagationem  cordis  in  mundo.  a 
Dei  amore  ad  creaturarum  inordinatum  af- 
fectum.  circiimdederunt  me  malis  consi- 
liis  ac  variis  dolis  ;  oculos  suos  statuerunt 
declinare  in  terram,  quia  considerationes 
suas  a  coelestibus  ac  divinis  bonis  averle- 
runt,  et  temporalia  alque  caduca  amando 
adspexerunt.  aliosque  et  me  ad  talia  incli- 
nare  laboraverunt.  Susceperunt  me,  quan-       12 

C  dopeccavi.  et  servitule  ac  vinculis  vitio- 
rum  ligaverunt  me,  ne  statim  redirem  ad 
te  Creatorem  ac  Judicem  meum.  Suseepe- 
runt.  inquam.  me  sicuf  leo  paraius  ad  prce- 
dam,  quia  statim  sub  suo  dominio  rede- 
gerunt  me.  el  spiritualiter  devoraverunt 
ac  interfecerunt  me  ;  et  sicut  catuhis  leo- 
nis  hahitans  in  abdiiis,  hoe  est  in  locis 
occultis.  Unde  Pelrus  :  --Vdversarius,  in-  XPeir.s.i. 
quit.  vester  diabolus  tanquam  leo  rugiens 
circuit,  quaerens  quem  devoret. 

Exsurge,  Domine,  ad  adjuvandum  me  ;       13 

D  jira'veni  eum,  id  est.  antequam  adversa- 
rius  me«  salutis  noceat  animfe  mecC,  lu 
adesto.  gratiam  tribue,  victoriam  prtesta  ; 
cf  supplanfa  eum,  ut  tua  ope  ei,  scilicel 
diabolo.  mundo  el  omni  peccato  praeva- 
leam.  Eripe  animam  meam  ab  impio,  id 
est  ab  omni  inimico  praediclo.  Frameam 
tuam.  id  est  potestatem  persequendi,  no- 
cendi,  fallendi,  inimicis  a  te  eollatam  : 
nam  omnis  polestas  a  Deo  est,  etiam  illa  Rom.xm.t. 
qua  impii  abutuntur  :  hanc  frameam  eri- 
pe  ab  inimicis  manus  tuce,  id  est,  a  dae-       U 


CO.MMEMAHIUM    IN    PSAI-MUM    XVI.    —   AHT.    XM 


497 


mone,  miiiulo  ct  carnc,  qui  advcisari  iii- 
tiintur  polciitia^  lua\  nc  milii  pianaicant 
pubiicc,  nequc  lallanl  occultc.  UaMiioncs 
quoque  potestate  sibi  concessa  uti  non 
possiinl  pro  libitii  siio.  scd  quantiini  j^cr- 
milliinltir  a  Dco,  qni  cos  pcr  angclos  san- 
ctos  cocrcet.  nc  quantum  volunt  ct  pos- 
senl,  hominibus  noccant.  Orat  crgo  fidclis 
pro  cocrcitionc  poteslatis  diaboli,  duni 
ait  :  Frameam  tiiain,  clc. 

Dotnitic.  a  jiaucis  de  lerra.  id  est  ab 
electis  qui  sunt  de  terra  formali  quan- 
tum  ad  corpus,  divide  eos.  scilicet  inimi- 
cos  priedictos,  scparando  eos  a  justis,  in 
vita  corum,  id  cst  luinc  per  judiciiim  dis- 
crctionis,  et  postea  pcr  judicium  retribu- 
tionis.  Vel  sic  :  Domine,  a  paucis  divide 
eos  de  terra,  id  est,  separa  eos  de  mili- 
tanti  Ecclesia,  quae  inodo  pcrcgrinatur  in 
terra  :  separa,  inquil,  inimicos  et  reprobos 
a  paucis,  id  est  electis,  in  vita  ipsoriim, 
scilicet  inimicorum.  id  cst  niinc.  Niinc 
enim  separat  Dcus  malos  a  bonis  volo  ac 
merito ;  postea  autiem  separabit  eos  loco 
iiaiikxw.  et  praeniio.  quando  ibiinl  hi  quidem  in  vi- 
"'■  tam  ielcrnam,hi  aulcin  in  ignem  telernum. 

De  abscondilia  tais.  id  est  de  peccatis  tibi 
per  approbationcni  ignotis,  adiinptcius  csl 
rciitcr  corum ,  id  csl  imniundiis  appelitus 
eoium,  in  quo  velut  in  stomacho  ventris 
congrcgantur  spurcitia^  vitiornm,  foetores 
concupisccntiarum,  ac  superfluitates  uni- 
versorum  malorum  :  proplcr  quod  etiam 
tibi  odibiles  sunt,  et  fcetidi,  vani  atque 
miserrimi  reputantur  a  te.  Saturati  sunt 
filiis,  quia  multos  et  innumerabiles  filios 
genuerunt  per  imitationem  peccati.  Quot 
enim  filios  habet  dsemon  ille  nequissi- 
job\u,ir>.  miis,  qni  cst  rex  super  omnes  filios  super- 
Eccie. i,\3.  bi»  ?  Dcniquc  stultorum,  qui  telcrnai  Sa- 
pientiae,  scilicet  Christo,  non  acquiescunt, 
infinitus  est  numeriis  :  et  hi  omnes  sunt 
filii,  sciliccl  diaboli,  carnis,  et  mundi  : 
propter  quod  saturati  dicuntur  filiis.  Vel, 
sicut  expositum  est,  Saturati  sunt  filiis,  id 
est  malis  operibus  quije  gignuntur  cx  vi- 
tiosis  habitibus  intus  latentibus,  dc  qiii- 
bus  pra;dixil,  Dc  abscondilis    tiiis    adiin- 

T.  5. 


A  pletns  esl  venter  eorum.  Et  dimiscruut 
rcliijuias  suas  paroulis  suis.  id  cst,  qiios 
diaboli  cl  homincs  scecularcs  [wv  se  ip- 
sos  deciperc  ncqucunt,  hos  relinquunt  po- 
stcris  suis  deeipicndos.  Vel,  Dimiserunt 
rcliquias  siias,  id  csl  niaias  suaniin  pcrver- 
sitatum  memorias  el  mala  cxcini^la,  ct  cc- 
tcra  qiia^  cx  viliis  conscquunlur,  ijarviilis 
siiis,  i(l  csl  filiis  palcrna  pcccata  scclan- 
tibus. 

Ei/o  aulcm,  qiii  per  graliam  tiiam,  o  Do-       13 
niinc,ad  islorum  sorlcin  non  pcrtineo,  scd 

B  tibi  ferventer  ministro,  injustitia.  (]iiain 
feci,  appni-cbo  cnu-ipcrlui  tuo,  qniiin   fiic- 
ro  tribunali  tuo  piiesentatus  :  opera  nam-  A/wc.mv, 
quc  singulorum  scquuntur  illos.  Et,  ut  ait 
Aposlolus,  Omnes  nos  manifcstari  oporlet  iicor.v.io. 
anle  Iribiinal  VA\\'k{\.  Saliabor ,  id  est,  om- 
ni  bono  rcplcbor,  et  lanta  fclicilate  dita- 
bor,  ut  nil  amplius  cuperc  possim,  quiim 
apparuerit  gloria  tua,  id  est,  quum  ma- 
nilcstaveris  le  ipsnm   mihi  sicuti  es,  ut  \Joann.m, 
vidcam  lc  per  specicm,  qui  te  jam  cerno   " 
per  fidem.  Nil  enim  satiare  potest  ratio- 

C  nalcm  appctitum,  nisi  boniiin  infinilum  ; 
nec  aliquid  implcrc  polcst  inlellcclum,  ni- 
si  veritas  aelerna.  Tnnc  ergo  satiabitur 
desiderium  jusli,  qiiiim  divina'  vcrilatis 
claram  visioncm,  atquc  divin»  iinmcnsiB 
bonilatis  bcatificam  fruitionem  adeptus 
fueril.  Nihilo  minus,  animte  Beatorum  in 
patria  exspeclant  et  oplant  gloriam  corpo- 
ris  el  resurrectionem  fuliiram  :  quomo- 
do  ergo  nunc  satiantur  ?  Satiantur  ulique 
nunc  quantum  ad  prffimiiim  esscntiale, 
qiiod  est  visio  Dei  :  quia  tam  clarc  Dcum 

D  vident,  tamque  suaviter  eo  fruuntur  ut 
desiderant.  Post  diem  autem  judicii  satia- 
biinliir  etiam  quantum  ad  pricmium  acci- 
dcntalc  :  quod  tamcn  tam  modicum  est 
comparalione  preemii  essentialis,  ut  quasi 
pro  nihilo  reputari  possil.  VA  ideo  niinc 
quoque  dici  potest,  ([iiod  omnes  Beati  in 
patria,  satiati  sunt  omni  bono.  Nam  teste 
Philosopho,  Qiiod  modicum  est,  pro  nihiio   Piiysic.  u, 

,     ,  c.  5  it)  Cne. 

repiitalur. 

0  (pianta   est   virtus   hujus  psalini  !   0 
([uam  ignitiB  ac  fcrvidse  oraliones  conti- 

32 


COMilEMARIUM   IN   PSALMUM   XVII. 


ART.    XLII 


iienliir  in  ipso.  qnaruni  ardor  dulciter  sa- 
pit  ei  qui  psalmuni  hunc  pura  mcnte  de- 
cantat !  Specialiter  vero  tres  illi  versus. 
videlicet,  Miriiica  misericordias  tuas,  cum 
duobus  sequentibus.  igne  Spiritus  Sancli 
et  onini  sancto  alfcctu  plenissimi  sunt  : 
quorum  primus  maxime  competit  ineipi- 
entibus,  secundus  proficientibus,  lertius 
autem  perfectis.  Quoties  ergo,  o  frater, 
miseriis  tuis  opprimeris,  quoties  tentatio- 
nibus  fatigaris.  quoties  vitiorum  stimulis 
agitaris.  clania  ad  Dominum  :  Mirifica  mi- 
sericordias  luas  in  me,  qui  salvos  facis 
sperantes  in  te.  Studeamus  igitur  semper, 


A  et  prsesertim  tempore  orationis  animam 
nnstram  taliter  inutilihus  phantasmatibus 
denudai-e,  ut  possiinus  hunc  psalmum  in- 
tente  ac  saporose  cantare,  orationumque 
ipsius  effectum  copiose  sortiri. 

PREC.\TI0. 

Mirifica,  Deus,  misericordias  tuas,  ut 
sub  umbra  alarum  tuarum  nos  protegas, 
ut  pupillam  oculi  custodias  :  quo  perfe- 
ctis  gressibus  nostris  in  semitis  luis.  in 
B  justitia  tibi  appareamus,  et  satiemurquum 
apparueril  gloria  tua. 


ARTICLLUS   XLII 


EXPOSITIO    PSAI.MI    SEPTIMIDECIMI    :    DII.IC.AM    TK.    DOMI.NF..    ETC. 


1  PsALMi  hujus  iste  est  titulus  :  In  finem, 

puero  Domini  David,  qtti  locutns  esl  Do- 
mino  verba  cantici  hnjm,  in  die  qua  eri- 
puit  eum  Dominus  de  manu  inimicorum 
WReg.w».  suorum  et  de  manii  Saul.  In  libris  Regum 
et  Paralipomenon  scriptuin  est.  queniad- 
modum  David  post  diversas  victorias  sibi 
divinitus  concessas.  atquc  post  mortem 
Saul  cantaverit  Domino  psalmum  islum 
pro  gratiarum  actione  beneficiorum  Dei. 
Unde  qiii  psalmum  hunc  ad  litteram  de 
David  exponere  vellet,  exposilione  tituli 
parum  indigeret,  quia  sic  titulus  planus 
esset.  Sed  quia  hic  psalmus  de  Christo  lo- 
to,  id  est  de  ipso  Christo  et  corpore  my- 
stieo,  quod  est  Ecclesia,  quje  comprehen-' 
dit  omnes  electos  ab  Adam  usque  ad  finem 
mundi,  potius  exponendus  est :  ideo  titu- 
lus  declarandus  est.  Est  igitur  sensus  titu- 
li  :  Verba  cantici  hujus  dirigentis  nos  in 
finem,  videlicet  Christum,  conveniunt  Da- 
vid  puero  Domini,  id  est  Christo  Fiiio 
Dei  :  quse  verba  Christus  locuius  esl  Do- 
mino,  id  est  ad  gloriam  Patris  pro  se  ac 
suis  fidelibus,  in  die  qua  cripuit  eum  Do- 


minus  de  manu  inimicorum  suorum,  hoc 
G  est  in  die  resurreclionis.  quando  surrexit 
a  mortuis,  liber  a  potestale  Judteorum,  et 
quando  Ecclesiam  liberavit  a  captivitate 
diaboli.  el  de  laanu  Saul.  id  est  de  pole- 
slate  mortis.  Nam  Christus  resurgens  exAom. vi, 9. 
morluis.  jam  nrni  inoritiir. 

PHU  hac  itaque  spirituali  liberatione, 
Christus  Deo  gratias  agens,dicit :  I  Di-  2 
lifiam  tc.  Domine.YA  convenit  principium 
hujus  psahni  Christo  homini,  atque  Ec- 
clesiae,  imo  cuilibet  vere  fideli.  Ait  ergo  : 
D  Diligam  te.  Domine,  id  est,  semper  amabo 
te.  tum  propter  immensam  tuam  bonita- 
tein,  propter  quam  sine  mensura  amabilis 
es,  tuin  propter  beneficia  tua  mihi  colla- 
ta.  tum  propter  promissa  tua  inihi  para- 
ta.  Amor  quippe  est  priinum  et  maximum 
donum,  et  in  ipso  omnia  dona  gratuila 
dantur,  Idcirco  non  possumus  Deo  pro  be- 
neficiis  suis.  imo  nec  alicui  benefactori 
aliquid  majus  aut  dignius  rependere,  nisi 
amorem.  Christus  autem  ut  Deus,  diligit 
Patrem   amore   simpliciter    infinito  ;   sed 


COMMEMAHILM    l.N    PSALMUM    XVII.    —    ART.    XLll 


499 


Mallli 
sxvi,  39 


Joann.  vii, 
30 ;  Vlii,  iO, 


ut  homo,  diligit  \hnm\  niajoii  liilectione 
qiiam  omnes  simul  clecli.Uniisquisquc  ve- 
ro  nostruin  tanto  anlentius  lenclui'  nciini 
(liligcrc,  qiianlo  plura  hcnericia  ab  ipso 
receperit.  Potest  quoque  verbum  istud  pcr 
modum  orafionis  intelligi,  ut  sit  scnsus  : 
Diligam  tc,  Uomine,  id  est,  da  ut  amcm 
tc,  Domine.  Fortitudo  mea,  id  est  causa 
totius  fortitudinis  meie,  sine  quo  nihil 
possum.  Doiidmis  est  firmamentum  meum, 
id  cst  slabilimcnliim  incum,  ct  causa  sla- 
bilitatis  mc».  Nam  Christus  in  omni  pas- 
sione  constans  et  solidus  mansit,  nec  in 
aliqiio  actiis  lationis  vel  opcralionc>  vir- 
tuluin  impediebanlur  aut  lurbabanlur  in 
ipso  :  qnod  valde  supernaturale  fuit,  Ef 
rcfKginm  ineum.  Xam  Ciiristus,  passionc 
instante,  ad  Patrem  conlugil,  dicens  :  .Mi 
Pater,  si  fieri  potesl,  transeat  a  mc  calix 
iste.  Et  Uberator  inet/s,  de  tentalore  dia- 
bolo,  et  de  persecutione  Judfforiim,  qui 
me  frequenter  occidere  conabantur.  quan- 
do  nondum  vcnit  hora  mea ;  vel.  Libera- 
tor  meus,  quia  resuscitavit  ine  ad  impas- 
sibilem  vitam. 

'2  Deus  meus  eai  adjutormeujs.m  quan- 
tiiin  homo  sum,  Christus  enim  miraciila 
fccit.  non  humana  aut  naturali,  sed  diviiia 
virtute,  Et  sperabo  in  euin,  id  est,  exspecla- 
bo  omne  bonum  ab  eo  quod  nondum  habeo, 
Quomodo  aulcm  Ciirislo  conveniat  sperare 
in  Deum,  frequenler  dictum  est,  o  Prote- 
clor  meus,  id  est,  Deus  est  defensor  huma- 
nitatis  meae,  defendens  eam  al)  omni  malo 
culpee;  et  comu,  id  est  cxcelsa  el  eminens 
causa,  salutis  mece,  id  est  felicitatis  tam 
corporis,  quam  anima»  mcEe,  beatificando 
me  in  anima  staliin,  quando  creavit  eam  ; 
et  in  corpore,  quando  a  mortuis  suscita- 
vit  me:  et  susceptor  ineus.  id  est,  Deus  Dei 
Filius,  ad  suain  personalem  subsistenliam 
assumpsit  humanitalem  meam. 
i  t    Laudans    invocabo  Dominum.  Fre- 

quenter  in  Evangelio  legitiir  Chrislus  Pa- 
trem  cum  laude  et  gratiarum  actione  in- 
/6i</.xi,4i.  vocasse,  ut  apud  Joannem  :  (iratias,inquit, 
ago  tibi,Paler,  quoniam  audisti  me.  El  ab 
inimicis  meis,^w\.a.  Judsis,  salvus  ero,  per 


A  rcsurrcctioncm  a  inorluis.  Naiii  cl  Cliri- 
stus  orando  mcriiit  ut  tam  cito  resurge- 
rcl,  qiiaiiivis  ex  aliis  causis  dcbcbalur  ei 
rcsurrcclio  fcslinata,  prffiscrliiii  pioptcr 
unionem  suae  humanitatis  cum  Yerbo. 

.')    Circumdederunt  me  dolores  iiiortis,        5 
id  cst  poenae  atque  Iristiti»  mortis  :  qiiia 
in   Evangclio  dicitur,    Coepit  Jesus  pave-  .Varc.xK. 
rc,  tsdcrc  ct  conlristari,  In  cruce  autcm  '■'•  ■'{°"''- 

XXVI,  3*. 

circumdederunl  eum  dolores  mortein  in- 
fcrcntes,  quando  undique  pcenis  rcplc- 
tus,  dixit,  Consummatum  est;  et  inclinato  Joann.\i\, 

B  capite,  tradidit  spiritum.  Et  torrentes  ini-  '"' 
(juitatis,  id  est  abundantcr  mull;e  iiii(]ui- 
tates,  scilicet  persecutioncs  injusUe  inihi 
a  Judaeis  illatse  tempore  passionis,  contur- 
/lavcruiit  me,  id  est,  inferiorem  animse 
partem  ac  corporalem  naturam  a  nulura- 
li  sua  dispositione  immulavcruiil,  piopter 
acerbilalcm  pcenae  inflict;e  :  non  tamen 
liirbaverunt  vcl  dcordinavcrunl  acluin  ra- 
tionis  in  Christo.  Est  autem  quaedam  con- 
Inrbatio  bona  et  sponte  assumpla,  dc  qua 
Joannes  ail,  quod  Jesiis  conlurbavit  se  ip-  /6id.xi,33, 

C  sum,  et  infremuit  spiritu,  et  flevil.  '"' 

\(}i  Dolorcs  infcrni,  id  est  dolores  vcni-       6 
entes  exoonsideratione  damnationis  homi- 
num  in  inicrno,  circumdederunt  ine.  Nam 
dum  Christus  pendens  in  cruce  dixil,Sitio,    ibid.  xix, 
significavit  se  hominum  liberationem  siti-  "*■ 
re  :  el  cadem  hora  vchemenlissiino  cordis 
torquebatur  dolore,  quoniam  consideravit 
passionem  suam  tam  multis  non  debere 
prodesse,  sed  eos  in  infernum  propler  in- 
gratitudinem  suam  deberc  dcscendere.  Idco 
ait  :  Dolores  inferni  circumdederunt  me, 

D  id  est,  animam  ineam  invaserunt.  Pra'oc- 
cupaverunt,  id  esl  prEevenerunt,  me  la- 
quei  mortis,  id  est  deceptiones  ad  mortem 
ducentes  :  non  quod  Christo  aliquid  ex 
improviso  contigerit,  aul  aliquis  eiim  de- 
cipere  quiverit;  sed  quia  infidcles  Judaei 
pulabant  eum  nescirc  consilia,  quibus  tra-  itatth. 
ctabant  qiiomodo  eum  dolo  tencrent  et  *""'  *■ 
occidcrenl,  ac  nescientem,  ne  fugerct,  an- 
liciparent.  Est  cnim  mos  Scripturarum, 
aliquid  enarrare  prout  est  in  opinione 
multorum. 


500 


COMMENTARira    IN    PSALMUM    XVll. 


ART.    XLII 


Valth. 
sxvi.  39  ; 
Luc.  XXII, 
43,  M. 


Bebr.  V,  ■ 


Malth. 
XXVII,  51. 


/6i<f.xxviii, 


(7)  In  tribulatione  mea,  scilicet  passio- 
ne  instanle,  invocavi  Domimtm  :  quia.  ut 
scripliim  est,  Procidens  Jesus  in  faciem 
suani,  prolixius  oravit,  et  factus  est  sudor 
ejus  sieul  gutta!  sanguinis  decurrentis  in 
terram  :  cl  ad  Dciini  ineum  clamavi :  q\io- 
.  niam  teste  Apostolo,  Christus  cum  clamo- 
re  valido  et  lacriniis  exoravit.  8  Et  e.rati- 
divit  Dominus  de  templo  sanclo  suo,  hoc 
est  de  summo  coelo,  vel  de  corde  meo.  in 
quo  sicut  in  electissimo  templo  habitavit 
non  sohiin  per  gratiam,sed  etiam  per  sup- 
positalem  unionem,  intelligendo  per  cor 
ipsaiii  animam,  vocem  meam,  id  est  ora- 
tionem  quain  fudi ;  et  clamor  meus,  id  est 
fervens  cordis  mei  affectus,  in  conspectu 
ejus,  id  est  coram  eo,  iulroivit  in  aures 
ejm,\\QC  est,  placuit  auribus  miserieordiffi 
suee,  ut  exaudiret  eum. 

0  Commota  est  el  contremnit  terra.  floc 
ad  litteram  in  Christo  in  cruce  suspenso 
iniple'lum  est,  quia  tunc  terra  mota  est. 
Siiniliter  in  die  resurrectionis,  angelo  ad 
sepulcrum  Christi  descendente,  terrae  mo- 
tus  factus  est  magnus,  Fundamenta  mon- 
tium  conturbata  sunt  et  commota  sunt  : 
quoniam  tempore  passionis,  Terra  sancta 
quse  fertur  esse  inontuosa.  tam  valde  mota 
est.  ul  etiam  petrae  sciuderentur,  prout 
Evangelista  testatur ;  quoniam  iratus  est 
eis,  scilicet  Dominus  :  id  est.  Dominus 
iram  suam,  qua  hominibus  Filium  suuin 
dilectum  occidentibus  irascebatur,  osten- 
dit  in  elementis.  turbando  atque  movendo 
inanimata  :  ut  vel  sic  rationales  crealura? 
errorem  suum  adverterent.  dum  inanima- 
ta  suspenso  in  cruce  sic  condolere  con- 
spicerent, 

Yel  sic,  et  melius  :  Commota  esZ,  per  ad- 
miralioncm.  et  contremuit,  per  timorem, 
terra,  id  est  habitantes  in  terra,  videlicet 
Judaei  et  gentiles,  praesertim  in  Terra  san- 
cta,  quando  videbant.  Ghrislo  moriente, 
solem  supernaturaliter  eclipsari.  terram 
moveri,  et  Jesum  alta  voce  clamantem  ex- 
spirare.  Unde  in  Evangelio  scriplum  esl  : 
ibid.  54.  Centurio  aulem  et  qui  cuin  ipso  erant,  vi- 
dentes  quae  fiebanl  el  quia  sic  clamans  ex- 


ibid.  XXVII 
Sl. 


A  spirasset,  timuerunl  valde.  Et  glorilicavit 
Deum  Centurio.  et  ait  :  Yere  Filius  Dei  eral 
isle  ;  hic  homo  juslus  eral.  El  omnis  mul- 
tiludo  eorum  qui  aderant  ad  spectaculum 
istud,  et  vidcbant  quse  fiebant,  perculien- 
tes  peclora  sua,  revertebantur.  Fundamen- 
ta  montium,  id  est  capitanei  superborum, 
videlicet  principes  sacerdolum,  Pilatus  et 
]\evoi\e?,.contiirhatasunl  el  cominola  sunt: 
quia  visis  praedictis  mirabilibus.ulique  ad 
teinpus  perterrili  erant.  inaxime  principes 
sacerdoluin,  quando  videbant  velum  tem- 

B  pli  scissum.  et  custodes  sepulcri  referre 
quae  facla  erant  ad  monumenlum  per  an- 
gelum  :  polissiinuin  quoque,  quando  mor- 
tui  illi  qui  simul  cum  Christo  surrexerunt, 
eis  (ul  credilur)  apparuerunl.  Ideo  autem 
lurbali  et  commoti  sunl.  quonium  iralus 
est  eis,  scilicet  Dominus.  Ira  Dei,  est  vin- 
dicla  divinae  juslitiae.  Haec  vero  vindicta, 
quanlum  ad  impcenilentes,  hic  incipit,  et 
in  futuro  aeternaliter  perseverat,  Praedicta 
aulem  fiebanl  a  Deo  in  ultionem  peccati 
eorum  qui  Chrislum  inlerfecerunt,  quan- 

C  tum  ad  eos  qui  non  pffinituerunt  :  quia 
ex  hoc  quod  his  visis  non  sunt  conversi, 
gravius  sunt  damnati.  Idcirco,  quoniam 
iralus  esl  eis  Dominus,  derelinquendo  eos 
justissime,  ob  id  conturbali  sunt  et  com- 
moti  sunt,  non  ad  pcenilentiam  et  fidem, 
sed  ad  admiialionem  et  obstinationem, 
Yel,  Fiindainenta  montium,  id  est  magislri 
philosophorum.  conlurbala  sunt  et  com- 
mola  sunl,  hoc  esl,admirati  et  obstupefacti 
sunt,  Chrislo  palienle,  propler  mirabilissi- 
inam  solis  eclipsim  dicentes  :  Yel  Deus  na- 

D  tiiia»  patitiir,  aut  aslra  menliunlur,  aul  ma- 
china  inundi  peribil,  De  qua  re  in  epislola 
ad  Polycarpum  scribit  Dionysius, 

Consequenler  describitur  poena  perse- 
quentium  Chrislum,  videlicet  obstinatorum 
Judaeorum,  qui  propter  ista  et  mirabilia 
per  Apostolos  el  Stephanum  aliosque  pri- 
mitivae  Ecclesiae  Sanctos  facta,  non  sunt 
conversi,  dum  subditur  :  10  Ascendit  fu- 
nius.hoc  est  vapor  incendii  quoTilus  com- 
bussil  Jerusalem  ac  reliquas  urbes  vicinas, 
in  ira  ejus,  id  est  in  ullione  qua  Deus  Pa- 


Luc.  .vxiii, 
17,  48. 


ilalth. 
xxvll,    51  ; 
XX  VIII,   11. 


Ibid.xw 
5i,  53. 


r.OMMENTARIUM    IN    PSAI.MIM    XVII. 


ART.    XMI 


501 


tcr  vindicavit  iiijuriani  a  Jiuixis  Chiisto 
illalam ;  et  ignis  prsedictse  combustionis, 
a  fiicic  i'jits.  hoc  cst  a  conspcclii  divina> 
justitia>  omnia  justissime  judicautis,  iwar- 
sif.  cuncta  veloclter  devorando.  Carbonos, 
id  cst  perversi  Jndivi.  tencbris  infidelita- 
tis  obscuri  et  viliis  iiigii,  succoisi  suni  ith 
eo,  scilicet  Dco,  in  eombuslionc  corum. 
Yel,  Carbones,  id  est  matcria  combustiliili-;, 
succcnsi  sunt  ab  eo,  quia  Deo  ordinantc 
ct  insligante,  principes  Romani  succende- 
nint  habitacula  Juda?orum. 
10  II   //;(7//;fl!(V  crt'?cis  ipsc  Christus,  id  csl 

habilantem  in  ca-lo,  videlicet  scmctipsum, 
dcscendens  a  regalibus  sedibus  in  uteriim 

Phiiipp.ii.  dulcissima»  Yirginis  :  exinanivit  namqiic 
sc  ipsum,  formam  servi  accipicns  ;  e?  «/c- 

Ephes.,\,  sccndit  in  inferiorcs  partes  terrse,  seciin- 

*■  diim  Apostolum.  Et  caligo,  hoc  est  omnis 

obscurilas  tencbrarum  ac  vitiorum,  s7'/>;/c- 
dibusejus,  id  esl  longc  ab  eo  :  quoniam  ip- 
se  est  lux  vera,  el  tcnebrae  non  sunt  in  eo 
ullae,  sccundum  Joannem.  Yel,  Caligo.  id 
est  diaboius  corda  hominum  obscurans, 
sub  pedibus  ejtis  :  quia  Christus  diabolum 
conculcavit  el  penitiis  vicit.  Unde  Joan- 
nes  in  prima  sua  Canonica  :  In  hoc,  in- 
quit,  apparuit  Filius  Dei,  ut  destrueret  ope- 
ra  diaboli. 

I'2  Et  ascendit,  scilicet  Christus,  srtper 
Cheritbim,  hoc  est  supra  ordinem  illum 
angelicum  in  die  ascensionis,  et  volavit 
usque  ad  dcxtcram  Palris,  Yel,  Super  Che- 
rubim,  id  est  supra  omnem  plcnitudinem 
creatse  scienti»,  quoniam  Christus  trans- 
cendit  omnem  capacitatem  intellectuum 
crcatorum.  Volarit  supcr  pcnitas  vcnto- 
rum,  hoc  est  super  omnem  spcculationem 
rationalium  animarum.Contemplatio  nem- 
pe  est  penna  animse  :  el  anima  ventus  vo- 

/». i.vi.,16.  calur,juxta  Isaiam  :  Flatus  cgo  faciam.  hoc 
est   animas.   .\nima  namquc  insfar  vcnli 
vclociter  mobilis  est. 
12  15  Et posuit  tenebras,hoc  est  incomprc- 

hensibilem  propria?  lucis  plenitudinem, 
Itttilnihiin  suuui,  hoc  cst  occiillam  habi- 
tationem  suam.  .Nam  Dciis  proplcr  im- 
mensitatcm  suae  perfectionis  ac  lucis  lalet 


I  Joann.  i 
5. 


Ibid.w,i. 


11 


A  nos.  Indc  sccuiiduiii  .Vpostolum,  lucem  i  nm.  m, 
habitat  inaccessibilcm  :  et  seciindum  sa-  '"■ 
cralissimiim  piincipcin  (lieologoriiiti  Dio- 
nysiiim  iu  cpislola  ad  Caium  monachum, 
Invisibilis  plenitudo  divini  luminis  appcl- 
lalur  divina  caligo  scu  tcncbrfe  Dci.  Hanc 
crgo  caligiiicm  seu  (enebras  istas  ponit 
Dcus  lalihulum  smim,  quia  propter  eas 
incomprchensibilis  cs(.  Prop(crca  Diony- 
sius  :  Divina?,  ail,  (encbra?  coopcriundir 
omni  lumini,  et  absconduntur  omni  visi- 
oni,   proptcr  incircumscriplibilcm  et  sii- 

B  perplcnissimam  proprii  splcndoris  clari- 
lalcm.  Ycl,  Posuit  tenebras,  id  est  formas 
sacramentales,  latibulum  suum,  quia  sub 
illis  in  Sacramento  altaris  Christus  incf- 
fahiliter  occultatur  ;  vcl,  Tcncbras,  hoc 
cst  carnem  morlalem  quam  assumpsit, 
quoniam  divinitas  in  ca  mirabililer  latuit. 
In  ciiTuitu  cjiis,  hoc  est  in  his  qiii  undi- 
quc  ad  eum  accedunt,  scilicct  in  omnibus 
sanctis  in  coelo  et  in  terra,  tabernacu- 
lum  ejus,  quia  in  illis  hal)ilat  Deus,  qui 
ad  eum  accedunt  :  et  in   sanctis  (crrcnis 

C  est  (abernaculiim  ejus,  quod  vocatur  Ec- 
clesia  militans  :  in  sanclis  vero  coelcsli- 
bus  est  (abernaculum  ejus,  quod  dici(ur 
triumphans  Ecclesia, 

Tcnebrosa  aqua,  hoc  est  obscura  scien- 
tia,  est  /??  nubibus  aeris,  hoc  est  in  san- 
ctis  Prophctis  atque  Aposlolis  :  dc  quibus 
Isaias  dicit,  Qui  sunl  isli  qui  ut  nubes  vo-  u.  l.\,8. 
lant  ?  Omnis  enim  cognitio  via(oriim  ob- 
scura  csl,  prout   (esta(ur  .\postolus   :  Co-   ifor.sm, 
gnoscimus,  inquiens,  nunc  per  speculum  '"• 
in  BPnigmate;  et,  Nunc  cognosco  ex  parte. 

D  Dicuntur  autcm  .\postoli  alquc  Prophcla? 
nubcs  acris,  quia  pra"  cetcris  homiuibus 
divinae  lucis  illustraliones  prius  copio- 
siusque  rccepcrunt,  ct  per  con(empIa(io- 
ncm  altius  volavcrunl.  Dicun(ur  autem  nu- 
bcs  aeris,  ad  differcntiam  angeloriim  qiii 
niincupanliir  niibcs  coeli,  secundum  Dio- 
nysium  iillimo  Coeleslis  hicrarchi»  ca- 
pitulo.  Non  autem  tam  alte  volaverunt, 
quamdiu  in  tcrris  pcrcgrini  c(  hospi(cs 
cran(,  siciU  angcli  sancli,  qiii  iccipiiint 
illuminationcs  divinas  rcceptionc   prima, 


502 


COMMENTARIUM   IN   PSALMUJI    XVII. 


ART.    XLII 


clara  ac  immediata  ;   homines  vero  reci-  A  cjiis  niibcs  transierunt,  quoniam  Christus 

piunl  cas  receptione  secunda,  symbolica  adhuc  inter  discipulos  in  mundo  conver- 

ac  mediata,  qiiia  per  angelos  deferuntiir  sans,  misit  illos   binos   et  binos  ante  se 

ad  eos,  secundum  Theologum.  in  omnem  locum  quo  ipse  erat  venturus. 

Potest  autcui   verbuin    istud   Psalmist»  Yel  sic  et  bene  :  Pnr  fulgore,  id  est  pro- 

specialiter  rclerri  ad  Apostolos  ante  Chri-  ptcr  excellentiam    perlectionis,   claritatis 

sti  passionein,  (juando  propler  suam  rudi-  ac  sapientiffi  Christi,  in  compcctu  ejus,  id 


Mallh.w. 


Joann.  xx 
9. 


Mallh.-HM. 
2t ;  XVII,  9, 
2»;  XX,  19; 

XXVI,  32; 

XXVII,  63. 


est  in  comparatione  ipsius,  imbcs,  id  est 
omnes  Sancti,  /i-a»sierimt,  id  est  defece- 
runt,  et  quodammodo  evanuerunt  :  quo- 
niam  quanlumcumque  sancti  ac  docti  fu- 
erunt,  tamen  comparatione  Christi  quasi 
teret  Christum  a  morte  resurgere,  quum  B  nihil  fuerunt,  in  tantum  ut  de  maximo  il- 
tamen  Christus  ante  passionem  suam  hoc  io  gigante  Joanne  Baptista  Evangelista  af- 
frequenter  et  clare  prsedixerit.  Ex  quo  os-  firmet,  Non  erat  ille  lux.  Unde  Origenes /oann.i.s. 
tenditur,  quod  Apostoli  mirabiliter  sim-      ait,  quod  Petrus  et  Paulus  per  compara- 


tatem  a  Chrislo  meruerunt  audire  :  Adhuc 
et  vos  sine  intellectu  estis?  Et  eliam  ante 
Christi  ascensioncm,  quoniam  Joannes  de 
se  ipso  dicit  pro  tempore  illo,  quod  non- 
dum  sciebat  Scripturas,  scilicet  quod  opor 


plices  eranl  usque  ad  missionem  Spiritus 
Sancti  :  in  quo  utique  fides  christiana  im- 
mobiliter  confortabalur,  videlicet  quod  per 
homines  paucos  tam  rudes  ac  simplices 
idololatria  exslirpala  cst,  et  fides  tam  su- 
pernaturalis  per  loluni  nuindum  diffusa. 
Hoc  enim  csse  non  poluit,  nisi  quod  post 
Christi  passionem  supernaturaliter  illumi- 


tionem  ad  Christuni  sunt  tenebrae.  Potest 
quoque  quod  dicitur,  Pr»  fulgore,  esse 
una  dictio,  ul  sil  sensus  :  PrEefulgorse,  id 
est  prai-fulgidff,  nubes  in  conspectu  ejus, 
etc.  ;  sed  convenientius  puto,  ut  dusi  di- 
ctiones  dicantur. 

Ilaque,  Pra>  fulgore  in  conspectu  ejus 
nubes  transierunl,  id  est  Apostoli,  qui  non 


nati  ac  docti  fueriint,  quemadmodum  Chri-  C  solum  sunt  nubes,  sed  et\a.m  gra^ulo,  du- 


13 


stus  ante  passionem  eis  promisit. 

ili  Prcr  fulfforc.hoc  est  pr»  claritate  do- 
ctrinse,  et  propler  illuminationem  Chrisli, 
quam  ipse  Apostolis  tradidit,  ?'w  conspectu 
ejus,  id  est  in  beneplacito  et  in  praesentia 
pii  respectus  Domini  Salvatoris,  nubes,  hoc 
est  sancti  Apostoli,  transicrunt  in  univer- 
sum  mundum  praedicare  Evangelium  omni 
creatura?.  Tanquam  dicat  :  Prfe  claritate 
sapientise,  et  propter  illuminationem  pree- 
Ac(.n,  4.  fulgidam,  quam  Chrislus  Apostolis  in  die 


Marc.  XVI, 
)5. 


ra  tormenta  impiis  comminando,  falsitati 
foililer  resislendo,  atque  audienlium  cor- 
da  per  increpationem  feriendo  ;  et  ipsi 
sunt  carboncs  ignis,  mundum  illuminan- 
do,  et  mentes  credentium  divino  amore 
accendcndo  ;  vel,  Carbones  ignis,  id  est 
igne  tribulationum  exusti,  tanquam  car- 
bones  ignili. 

II)'  El  inlonuit  cle  ccelo  Dominus,  scili- 
cet  Christus  in  die  Pentecostes,  quando  fa- 
ctus  est  repente  de  coelo  sonus  tanquam  ac(.  11,2,3. 


14 


Pentecostes  infudit,  ipsi  Apostoli  transie-  D  advenienlis  spiritus  vehementis,  seditque 


Joann.  xx 
19. 


runt  in  conspectu  Domini  cuncta  cernen- 
tis ;  et  exienint  audaces  atque  securi,  qui 
ante  propter  metum  Juda^orum  clausi  con- 
sederant  in  conclavi.  Est  enim  consuctudo 
Scripturae,  ut  aliquid  dicatur  fieri  coram 
Domino  vel  in  conspeclu  Domini,  quando 
placet  Domino  :  sicut  dicitur,  quod  Jesse 
genuit  David,  qui  amjjulavil  coram  Domi- 
no. Sic  ergoAposloli  Iransierunt  in  conspe- 
ctu  Doniini,  quia  placuit  Domino  transi- 
tus  ille.  Vel  sic  :  Prae  fulgore  in  conspectu 


Spiritus  Sanctus  super  singulos  eorum  ;  et 
Altissimus,  id  est  Christus,  dedit  vocem 
suaiii.  qiiia  illo  die  implevit  quod  paulo 
ante  Apostolis  spopondil  :  Ego  dabo  vobis  ii,c.xxi,i3. 
os  et  sapientiam,  cui  non  poterunt  resiste- 
re  et  contradicere  omnes  adversarii  vestri. 
Tiinc  ergo  dedit  vocem  suam,quando  lo- 
quebatur  pcr  eos.  sicut  praedixit  :  Non  vos   .Vaiih.  x, 
eslis  qiii  loqiiiuiini.  scd  Spiritiis  Patris  ve-  "' 
slri,  qui  loqiiilur  in  vobis.  Vox  enim  Dei 
est  sacra  Scriptura  :  et  quoniam   Scriptu- 


COMMEMAniDM    IN    PSAUIUM    XVII.    —    AHT.    XI. II 


803 


15 


Hebr 


Acl.  n,  41. 


Joann.My 
li. 


raruni  nolitiain  (lctlit  (iiscipiilis.  ideo  dodil  A 
vocem  suam.  Vel.  .\llissinHis  dcdit  vocem 
suam,  nam  (liiristiis  posl  rcsurrcclioncm 
pnvsenlialitcr  loqucbatur  .\postolis  :  cti- 
jus  vox  est  grando  et  carbones  ignis,  pro- 
ptcr  causas  pripdictas. 

I(i  El  /j((i(7,  scilicct  Chrislus,  sagiltas 
siias,  id  est  verba  sua  aculissima,  per  os 
.\poslolorum  loquendo.  Yivns  csl  cniin 
serino  Dci,  et  acutior  omni  gladio  aiicipi- 
ti,  pertingens  usque  ad  divisionem  anima? 
et  spiritus.  Et  dissipavif  eos.  separando 
eieclos  a  reprobis,  fidcles  ab  infidclihus.  B 
bonos  a  malis  :  sicut  in  die  Pentccostes, 
Pctro  loquente  vcrba  acuta  ac  ignea,  tria 
millia  Judaeorum  convcrsa  sunt,  aliis  ir- 
ridcntibus.  Fulgura,  hoc  esl  signa  pra-- 
clara,  ac  magna  miracula,  midtipllcavit. 
per  fideles  et  sanctos  suos,  quemadmodum 
eis  prsedixil  :  (!)ui  credit  in  me,  opera  qiuv 
ego  facio,  et  ipse  faciel,  et  majora  his 
faciet ;  ct  conturbavit  eos,  scilicet  audilo- 
res  ct  inspectorcs,  quosdam  ad  popniten- 
tiam,quosdam  ad  admiralionem,  quosdam 
vero  ad  limorem.  C 

17  Et  appanicrunt.  per  Chrisli  illumi- 
nationem  et  Apostolorum  prsedicationem. 
fontcs  aquarum,  id  est  rivi  sapientia;  sa- 
lienles  in  vilam  teternam.  Hi  fontes,  id  est 
sacra*  doclrina'.  apparucrunt,  id  esl,  ma- 
nifestatfe  sunt  cordibus  hominum,  prout 
/6irf.vii,38.  Salvator  disseruil  :  Qui  credit  in  me,  flu- 
mina  de  ventre  ejus  fluent  aqua>  vivae.  Et 
revelata  sunt  fundamcnta  orbis  terrarum  : 
hoc  est,  sancti  Prophetse  qui  sunt  funda- 
menla  orbis  lerrarum,  id  esl  militanlis  Kc- 
clcsise  per  tolum  orbcm  diffusa".  inlcllecti  U 
et  veraccs  invcnti  sunt  per  Christum  et 
ejus  discipulos.  Nam  anle  Christi  adven- 
lum  verba  Prophctarum  ohscura  eranl,  scd 
per  illuminalioncm  Spiritus  Sancti  .\po- 
stolis  missi,  clarissime  intellecla  sunt  ct 
genlibus  explanala.  Chrislus  quoque  in  sc 
ip>o  manifcslavil  vcritatem  Prophclarum, 
implendo  in  se  quod  illi  do  ipso  vaticinati 
fiicrunl.  Propler  quod  Joanncs  ail  :  Lcx 
pcr  .Moyscn  data  cst,  gralia  cl  vcrilas  pcr 
Jesum  Christum  facta  cst. 


16 


76irf.iv,U. 


/6irf.  1.  r 


lla'c  aiilcin  pcracta  suiil  18  ,1(0  incre- 
pationc  tua,  Domine,  qua  per  te  ipsum 
cl  pcr  sanclos  pra-dicalorcs  increpasti  ho- 
iiiincs,  qualcniis  paMiitcrent,  sicque  ad 
rccipiendum  pra^diclas  apparitiones  ac  re- 
vclalioncs  sacra'  Scriptura^  idonei  fierent. 
VA  facla  siinl  h;rc  nl>  inspirationc  spiri- 
tus  ira;  tua-.  id  est  ab  inslinclu  Spirilus 
Sancli.  corda  pcccalorum  interius  pcrter- 
rcnlis.  Spirilus  cnim  Sancliis  primo  salii- 
hriter  irascitur  eleclis  in  praescnti,  punien- 
do  eos  poena  lemporali  per  poMiilcntiam, 
ne  irascalur  eis  in  fuluro,  punicndo  eos 
poena  a^terna  pcr  condcmnalioncm.  Ucindc 
Spirilus  Sanctus  mentibus  pisnitcntium 
consolationem  infundit,  vcrilatem  ostcn- 
dit,  et  eas  luminc  implet,  ita  ut  cis  appa- 
rcant  fontcs  aquarum.  Primo  siquidem 
purgal.  secundo  illumiuat.  terlio  perficit. 

Ucinde  Christus  vocc  naturae  assumpUie 
loquens  ad  Patrem,  ait  :  Hl  Misit,  scilicct 
Deus  Pater,  de  summ.o,  id  est  de  sinu  suo, 
Ycrbum  suum  seternum  ;  et  Yerbiim  ejus 
accepit  mc,  uniendo  sua;  personalitati  di- 
vinae  et  increatae  meam  humanilatem  ;  et 
Dcus  Paler  assumpsit  mc  de  aquis  niultis, 
hoc  cst,  de  variis  tribulationibus  subleva- 
vit  me  in  die  resurrectionis  et  ascensionis, 
quando  ah  omni  passihilitate  et  iniquorum 
cohahilalione  assumpsit  me  ad  sc.  '20  Eri- 
puit  me  de  inimicis  meis  foriissimis,  hoc 
est  a  principibus  sacerdotum,  el  ab  his  qui 
oderunt  me,  id  est  a  ceteris  persecutori- 
hus  meis ;  quoniam  confurtati  sunt  sujier 
me,  hoc  est,  quia  permissi  sunt  ad  lcm- 
pus  prsevalere  contra  naluram  meam  pas- 
sibilcm,  quam  afflixcrunt  ct  occidcriinl. 
,'21  Pra'vcncrui//  mc  multis  accusatioiiibus 
et  fallacibus  inlcrrogationibus,  iit  habe- 
rcnt  causam  niorlis  contra  me,  in  dic  af- 
fiictionis  mca',  scilicel  in  die  passionis  ;  et 
factus  est  Dominus  protector  rnciis,  ne  ani- 
ma>  mcffi  noccrenl. 

2'2  Et  cdu.rit  mc  de  angusto  scpiiIcro,//( 
latitudinem  paradisi ;  vel,  Eduxil  me  de 
angustiis  mortis,  in  laliliidincm  gaudio- 
ruiii.  Salvum  me  fecit  a  mortc  [icr  rcsiir- 
vecKioncm ,  quoniam  voluit  me ,\A  est,  quia 


17 


18 


19 


20 


504 


COMMENTARIUM   IN   PSALMUM    XVII.    —   ART.    XLIII 


.Vallh.iii 
17;  xvn,  5. 

21 


22 


23 


Joann.sw 
31. 


,  dilexit  mc.  Hic  csl  (inqiiil)  Filiiis  meus  ca- 
rissimus,  in  qiio  inihi  complacui.  (25)  Bt 
>-e(n'l)ue/  mihi  Doini/uis  accidenlale  prw- 
mium,  in  quo  prolicere  polui  :  utpote  re- 
surrectionem  festinatam,  corporis  glorili- 
cationem,  ascensionem  bealam  ;  secundinn 
Justidam  menm,  id  est  secundum  exigen- 
tiam  meritonim  ineorum.  Deus  enim  cui- 
libet  tribuit  secunduin  quod  meruit.  Etsc- 
cundiim  puritatem  inanuum  inearum,  hoc 
est  secundum  perlcctionem  operationiim 
mearum,  rctribuet  milii,  in  die  resurrec- 
tionis  mese  :  sicut  modo  implelum  est. 

(24)  Quia  eustndivi  vias  Doinini,  id  esl, 
omnes  actus  virtutum,  prsesertim  dileclio- 
nem  Dei  et  proximi,  adimplevi ;  nec  impic 
gessi,  contra  legem  divinam  agendo,  aul 
recedendo  a  Deo  ineo.  Et  ideo  non  recessi 
ab  eo,  [11))  quoniam  omnia  judicia  ejus, 
hoc  cst  omno  quod  ipse  diclat  esse  vel  bo- 
num  vel  malum,  in  eonspectu  meo,  id  est 
in  consideratione  aiiimae  meae  sunt,  ut  ea 
observet ;  et  Jusfitias  ejus,  hoc  est  obser- 
vantias  mandatorum  suorum,  non  repiili 
a  me,  per  inobedienliam,  negligentiam  vel 
contemptum.  Unde  Chrislns  in  Evangelio 
ait  :  Sicut  praeceptum  dedit  mihi  Pater, 


XIX,  z;  XX, 
2G. 


A  sic  facio.  Et  rursus  :  Quee  placita  sunl  ei,  Joann.tm. 
facio  semper. 

Quoniam  ergo  tam  juste  vixi,  idcirco 
i2(ii  fft  ero  iinmaculatus  ab  omni  peccato,  24 
cuin  eo,\A  est  ipsi  firmiter  adha^rendo ; 
vel,Cum  eo,  id  est,  sicut  ipse  immaculatus 
est  :  juxla  quod  scriptum  est,  Sancti  eri-  lcv.w.k 
tis,sicut  et  ego  sanctus  sum  Dominus  Deus 
vester.  Et  observabo  me  ab  inic/uitatc  luea . 
Christus  iniquitatem  non  fecit  nechabuil: 
quomodo  ergo  ait,  Et  obscrvalio  me  ab 
iniquitate  mea  ?  Nisi  sic  exponalur,  Obser- 

B  vabo  me  ab  iniquitate,  quam  habere  po- 
tuisseni,  nisi  me  Dominus  praeservasset. 
Si  enim  a  Ghristo  homine  gratiam  tollas, 
non  est  in  quo  ab  aliis  differat,  secundum 
Augustinum.  (H)  Et  retribuet  mihi  Domi- 
nus  sccundum  Justitiam  meam,  in  die  e.x- 
tremi  judicii,  quando  merito  passionis 
mca?  bcalificabit  omnes  electos  :  de  quo- 
rum  l)ealificatioiie  aliquid  mihi  accidenla- 
lis  prtcinii  adjungetur,  quia  congratulabor 
spons»  mea>  quse  est  Ecclesia  electorum. 
Et sceundumpuritatein  manuuin  mearuin, 

C  scilicet,  quam  habui,  in  conspeclu  oculo- 
rum  ejus,  id  est  coram  eo  omnia  conspi- 
cienle,  supple,  restiluet  mihi. 


2.5 


ARTICULUS    XLIII 


PROSECUTIO    EXPOSITIONIS    EJUSDEM   PSALMI    SEPTIMIDECIMI   DE    CHRISTO. 


26 


27 


(281  f^  UM  sancto  sanctus  eris,  et  cum  viro 
vJ  innocenfe  innoeens  eris.  Cum  san- 
clo,  inquit,  id  est  cum  Christo,  qui  est  San- 
ctus  Sanctorum  el  naturaliter  alque  totali- 
ter  sanctus,  sanclus  eris,  o  quilibet  homo 
fidelis,  si  ei  constanter  adhseseris,  neque 
a  vestigiis  ejiis  recesseris  ;  et  cum  viro  in- 
nocente,  lioc  est  cum  Ghristo,  qui  quan- 
tum  in  se  est,  nulli  unquam  nocuit,  sed 
omnibus  summe  et  maxime  profuit,  inno- 
cens  eris,  si  ipsiim  fueris  imilatus.  (2!)i  Et 
cum  electo,  id  est  cum  Ghrislo  qui  rationc 


D  natura;  assumpta?  vocatur  electus  :  quia 
secunduin  Aposlolum,  Ipse  pra>destinalus  /(om..,4. 
est  P"ilius  Dei  in  virtute  secundum  spiri- 
lum  sanctificationis.  Et  in  Isaia  :  Ecce,  /s.xui.i. 
ait,  puer  meiis  quem  elegi  ;  complacuit 
sibi  in  illo  anima  mea  :  quod  de  Christo 
ad  lilleram  dici,  sequcnlia  verba  oslen- 
dunl.  Gum  hoc  ergo  electo,  si  ipsi  perse- 
veranler  servieris,  electus  eris  :  non  quod 
aliqiiis  de  novo  eligalur,  quoniam  omnes 
electi,  ab  iclcino  electi  fueriint ;  sed,  Ele- 
ctiis  eris,  id  esl,  healitudinem  electorum 


COMMENTAnilM    IN   PSALMUM   XVll.    —    ART.    Xl.lll 


505 


28 


ifallh.\.3 


Luc.  XIV 
ll;xviil,U 


Eccli.z.' 


29 


Joann.i,  9. 


Mich.  VII. 
8.  9. 


consequcris.  Sccumluni  qucm  scnsiim  ail 
Auguslinus  :  Si  non  es  praedeslinalus,  fac 
ut  pra^dcstincris.  id  cst,  si  suspicaris  tc 
non  essf  prwdcslinatum,  noli  proplcrca 
ab  operc  bono  cessare,  sed  sic  vive.  iil 
gloria  prwdeslinalorum  di.Kuus  liabcaris. 
£f  cuiii  pcrvcr.so,  id  csl  ciim  eo  qiii  CAivi- 
stum  non  sequilur.  pcrvcr/eris,  si  morcs 
ejiis  scqiiaris. 

VA  ha-c  ideo  vcra  cssc  constat  :  ')(•  Qi/o- 
itiam  tii,  o  Domine,  populiim  /iinni/ciii 
sa/cton  facics,  in  pra^senti  secum  habi- 
tando  per  graliam,  et  in  futuro  per  glo- 

.  riam.  sicut  in  E^vangelio  dicis  :  Bcati  paii- 
peres  spiritu,  id  cst  iiumilcs.  quoniam 
ipsorum  est  regnum  coclorum.  Et  denuo  : 

,  Qui  se  humiliat,  cxallabitur;  el  qui  sc 
exaltat,  humiliabilur.  Et  ociilos  supcrlm- 
rtim,  id  est,  prsesumptiones  et  aestimatio- 
ncs  eorum  qui  magni  sunt  in  oculis  suis 
reprobabis,  el  ipsos  supcrbos  luiinilialiis 
iisque  ad  profundum  infcrni.  Umnihus 
quoquc  Sanctis  ostendes,  pra^serlim  in  dic 
judicii,  quam  abominabiles  atque  dam- 
nandi  sint  omnes  superbi.  Unde  et  scri- 
ptum  est  :  Odibilis  coram  Deo  et  homini- 
bus  est  supcrbia. 

51  Quoniam  tu  iUuminas  Ittcernam 
tneam,  id  est  rationem  meam.  quje  est  di- 
rectrix  ac  domina  operationum  mcarum  : 
nani  ralio  dirigit  vohintatem  et  ceteras 
vires ;  Domine  Jesu  Christe,  qui  es  lux 
vera,  illuminans  omnem  hominem  venien- 
tem  in  hunc  mundum  :  et  non  soliim  iUu- 
minans  me  luminc  naturali,  sed  etiam  lu- 
mine  gratiae.  Et  quoniam  sic  est,  o  Deus 
mcus,  iUtiminn  teneljras  meas,  id  est  me 
tenebrosum,  vel  interiora  mea  :  qine  pro- 
pter  magnam  imperfectioncm  suam  ac 
viliortim  caliginem.  tcnehra?  minciipankir, 
qucinadmodum  homines  mullum  virtuosi 
ac  eruditi,  lumina  appellantur.  Ilaque,  Do- 
mine  Christe,  illumina  tencbras  meas,  id 
est,  expcllc  ab  anima  mca  ignoranlia»  ca^- 
citalem,  passionurn  obtenebrationem,  pcc- 
caloriim(|ue  omniiim  maculam  :  qiiateniis 
illud  mihi  conveniat.  Quiim  sedcro  in  lc- 
ncbris,  Dominus  liix  mea  esl,  cl  educct 


A  me   Dominus  in   luccm,   ct  vidcbo   justi- 
tiam  ejus. 

't1  (Jiioniaiii,  0  Dominc.  in  te,  id  est  .30 
liia  virtulc  et  gratia,  cripiar  a  tcntationc, 
id  est  ab  omni  impngnalione  diaboli  ac 
Jiuheoriim  mc  perscqiiciiliiim  ;  et  in  Dco 
iiico.  id  est,  in  virliilc  ct  adjutorio  Dei  mei, 
transgrediar  murum,  id  est,  vincam  om- 
nc  obstaculum  quod  me  a  Deo  retrahere 
nitilur.  Ycl  ad  litt<'ram,  Traiisgrcdiar  mii- 
rum  :  quoniam  Chrislus  rcsiirrcxil  de  clau-  Hatih. 
so  sepulcro,  et  inlroivit  ad  discipulos  ja-  ^^",J;,""',j 

B  nuis  clausis,  sicque  perlransivit  lapidcin  19,  ju. 
moniimenlo  siipcrpositum  osliiimque  con- 
clavis,  qna?  nomine  muri  intelligi  possunt. 

55  Deus  meus,  qui  est  Trinitas  sancta       31 
ac  simplex  Divinitas,  iinpo/iu/a  via  cjus, 
id  est  immaculata  lex  per  quam  ilur  ad 
Deum  :  quemadmodum  Salomon  ait,  Viae    Prov.  m. 
Domini,  via^  pulchra*,  el  omnes   semila?  ''■ 
cjus    pacifica?  :  clm/uia  Domini,  scilicet 
pra^ccpta,  consilia,  tcstimonia,  ac  tota  sa- 
cra  Scriptura.  iijnc  cxamiiiata,  id  est  cla- 
litate  Spiritus  Sancti  purificata,  alque  tam 

C  pulchra  ac  si  essent  igne  decocta ;  protc- 
ctor  est  Dominus  omnium  .<;pcrantiiim  in 
.sf.  Quod  idco  veriim  esl,  54  Quoninm  r/uis  32 
Deus  prwtcr  Domiitum  ?  id  est,  quis  esl 
verus  Deus.  potens  in  se  sperantes  salva- 
re,  et  ab  oinni  periculo  dcfensarc.  pr®ler 
Dominum,  qui  est  universoriim  creator, 
provisor  ac  princeps  ?  quasi  dicat,  Nullus. 
Aul  quis  est  verus  Deiis  prwter  Detim  no- 
strum,  id  est  Deum  Christianorum  !  qui 
est  unus  in  essenlia,  et  Irinus  in  Perso- 
nis;qui  in  Deuteronomio  ait:Videte  quod  Deut.xxyLn. 

D  ego  sim  solus.et  non  sil  aliiis  Dcus  pra>ler  '■"■ 
me.  El  rursiis  Moyscs  dicit  :  Non  est  Deus  /^id.xsxm, 
alius,  ut  Deus  rectissimi ;  magnificentia  "''■  ■'■ 
cjus  discurriint  nub<'s.  habitacuhim   ejus 
sursum,  ct  subter  brachia  senipilerna. 

(55)  Deus  r/tii  prwcinxit  me  Chrislum,  33 
seciindiiin  qiiod  homo  sum.  virtute,  id  est 
omiii  fortitiidine  Spiritus  Sancli,  ad  cur- 
rcndaiii  viain.  ct  ail  cxseqiiendum  ac  pa- 
ticniliim  iiiviclissjnic  alqiic  piDiiiptissimc. 
(luidqiiid  ail  hiimana'  rcdcinplioiiis  myslc- 
riiim  perlinet.  et  ad  debellandiim  aerias 


o06 


COMMENTARIUM   IN    PSALMUM   XVII.    —   ART.    XLIII 


potestatcs.  Anima  enim  Cliiisti  omnibus  A  optimas,   tanquam  sagittas  incessabiliter 


7s.xi,2,3.  donis  Spiritus  Sancli.ac  omni  virtule  per- 
fecta  plenissima  fuil.  Et  pomit  linmacu- 
latdui  viain  incam.  id  est  tolam  conversa- 
tionem  meain  el  opcrationem,  quam  in 
mundo  deduxi.  .Nam  Christus  nuUo  un- 
quam  peccato  inaculatus  est. 
%i  irjd;  Qii.i  pcrfccit  pcdes  mcos,  id  est  gres- 

siis  et  aclus    meos,  tanquain  ccrvoruin  : 
videlicet,  ul  velocissime  el  efficacissime 


produxerunt.  (58)  £Jt  dedisti  mihi,  o  Pa- 
ter,  protcctionem  salutis  tua',  id  est,  pro- 
le.xisti  me  protectione  saliibri,  per  quam 
ego  salvatus  sum,  quantum  ad  resurre- 
clionem  ct  gloriam  corporis.  Mundus  vcro 
per  eam  salvalus  est  a  morte  »terna,  et 
beatificatiis  beatitudine  menlis  et  corpo- 
ris  sempiterna,  quam  in  die  judicii  plene 
conscqiientur  electi.   Et  dextera  tua,  id 


36 


operarer,  ac  patcrer  in  mundo  qiiidquid  esl  gratiosa  tua  prEesenlia  ac  fclix,  suscc- 
Patris  voluntati  complacuit ;  sicque  sili-  pit  me,  exaudiendo  preces  meas,  et  dc 
rem  liomiuum  salulem  in  omni  vita  mea.  B  omni  malo  seeculi  hujus  nequam  ac  gene- 


Ps. 


JSphes.w, 
14-17. 


quemadmodum  ccrvus  cursu  lassatus  cu- 
pit  aquarum  fhienta.  El  siipcr  excclsa,  id 
cst  in  cordibus  hominum  contemplativo- 
rum  per  spem  in  coelis  erectorum,  sta- 
tuciis  me,  id  est,  faciens  me  per  gratiam 
talium  corda  inhabilare,  sicut  ait  Aposto- 
lus  :  Fleclo  geniia  mea  ad  Patrem  Domini 
nostri  Jesu  Christi,  ex  quo  omnis  palerni- 
tas  in  ccelo  et  in  terra  nominalur,  ul  det 
vobis  secundum  divitias  gloris  su«  vir- 
tutem,  corroiiorari  per  Spiritum  e.jus  in 


35 


Osee  XI 


rationis  pessimae  eripiendo  naturam  quam 
assumpsi. 

{'i)^]  Et  disciplina  tua,  id  est  paterna  ac 
pia  castigatio  lua,  corrcrit,  id  est  punivit, 
iiic  in  fincin,  id  est  usque  ad  consequen- 
dam  vitam  seternam  electis.  Gorrexit  au- 
tem  atque  piinivit  me  non  propler  pro- 
priam  culpam,  sed  propler  mundi  tollenda 
peccata,  quemadmodum  scriptum  est  :  Di-  h.\ 
sciplina  pacis  nostrse  super  eum,  cujus  li- 
vore  sanali  sumus  ;  ipse  autem  vulneralus 


interiori  homine,  Christum  liabilare  pcr  C  est  propler  peccata  nostra.  Unde  Aposto- 


fidem  in  cordibus  vestris.  Vel,  Super  ex- 
celsa,  id  esl  super  altitudinem  omnium 
ccelorum,  ad  dexteram  suam  statuens  mc 
in  die  ascensionis.  Ye].  Super  excelsa,  id 
est,  in  vertice  iiniversarum  virlulum  sta- 
tuens  me,  concreando  animae  mese  omnes 
virtules  perfeclas.  "t  Qui  docct  manus 
mcas,  id  est  intellectum  practicum  et  vo- 
luntatem,  quee  siinl  diKT.  principales  po- 
tentia)  operaliv»,  ad  pnrliuin  conlra  dia- 
bohim  el  Judaios  omnesque  adversarios 
human»  salutis. 


lus  :  Factus  esl,  inquit.  propter  nos  ma-   r.aini.m, 

iedictum,  ul  nos  de  maledicto  liberaret.  "■ 

Et  disciplina  tua,  id  est  passio  quam  tu, 

Doniine   Pater,   voluisti   me   subire,    ipsa 

iiie  docchit  per  experientiam  compati,  sic- 

ut  testalur  Aposfolus  :  Debuit,  inquit,  per  Hebr.»,\i. 

omnia  fratribus  assimilari,  ut  misericors 

fieret.  Et  iterum  :  Non  habemus,  ait,  pon-  /6irf..v,is. 

tificem  qui  non  possit  compati  infirmita- 

libus  nostris. 

\W\  Dilatasti,  id  esl,  per  caritatem  lalos, 
D  copiosos  ac  multos   fecisti,  gressus  mcos 


37 


Deinde  Christus  mulat  personam,  et  ait      [suOtus  me],  id  est  actus  animse  meae,  qui- 


ad  Patrem  :  Et  posuisti  ut  arcum  aireum 
brachia  mea,  id  est  virlutes  meas,  quibus 
mundum  atque  diabolum  vici.  Quemad- 
modum  enim  arcus  aereus  fortiter  vulne- 
rat,  sagittamque  festinanler  valde  emittit, 
itavirtutes  Christi  mortem  celerrime  occi- 
,  dcriiul,  qucmadmodum  ait,  Ero  mors  tua, 
0  mors;  diabolum   vulneraverunl   ac  mi 


bus  te  bonoravi,  et  mundum  salvavi :  quia 
a  primo  conceptionis  materna'  instanli  us- 
qiie  ad  ullimum  vitae  meaj  momentum, 
nunquam  cessavi  ab  actuali  exercitio  ope- 
ris  virluosi;  ct  non  siint  infirmata  vcstii/ia 
inca,  id  est  opera  mea  quae  sunt  signa  al- 
que  indicia  internse  dilectionis  atque  dis- 
positionis  meae  :  quia  non  egi  segniler. 


nuerunt,  sicut  per  cumdem  testatur,  Ero      nec  desii  ab  opcre  coepto,  donec  peiidens 
morsus  tuus,  inferne  ;  atque  operationes      in  cruce,  dixi,  Consummatum  est. 


COMME.NTARIUM    IN   PSAI.MIM    XVII.    —    ART.    XI. III 


507 


JJarc.  I,  i4 
Malth.  VIII 
i9. 


39 


38  U  Perscgiiar  iiiimicos  meos,id  e?.\.  diA- 

bolos,  expcllendo  eos  de  cordibus  peccato- 
nim  ct  teniplis  idciloriim.riulc  in  Evangc- 
lio  legiintur  clamassc  ad  (jliristum  :  Quid 
nobis  et  libi,  Jesii  Nazarene?  Venisti  ante 
lcmpiis  torqucrc  nos  ?  Ha>c  autcm  pcrsc- 
ciitio  cst  diabolo  tanlo  puMiaiior,  quanto 
im  idia  ejus  contra  homines  est  major.  E/ 
coiiiprehcndtnn  eos,  vincendo  eos  atque  li- 
gando  ;  et  non  convertar,  id  cst,  non  rc- 
dibo  ncque  cessabo  a  persccutione  dsemo- 
\mm.  floncc  dc/iciaiit,  id  est  usquc  in  dicm 
judicii.  quando  penitus  scparabuntur  ac 
daninabuntiir.  Nam  quotidic  Christus  pcr 
angelos  sanctos  et  homincs  virtuosos  per- 
scquilur,  cruciat.  ct  vincit  diabolos.  42  Con- 
frini/am  itio>;.  hoc  cst  voiunlalem  eorum 
qua  nituntur  electos  seducere.  ncc  pote- 
runt  stare.  resistendo  potentise  meee  ;  sed 
cadcnt  vicli  sithfus  pedes  mcos.  id  cst. 
omnino  opprimenlur  ac  supplantabuntur 
a  me.  Nam  dfemones  potestati  Salvatoris 
prorsus  subjecti  sunt. 

Vel  sic  :  Perseqttar  inimicos  meos,  hoc 
est  Judseos  incredulos  per  adventum  prin- 
cipum  Romanonim.  proptcr  quorum  me- 
tiiin  omncs  confugerunt  in  Jcrusalcm  ;  ef 
comprehendam  eos,  id  est,  intra  Jerusalem 
faciam  eos  capi,  sicut  factum  est ;  et  non 
convcrtar  ab  ira  inea.  donec  dcficiant,  hoc 
est,  donec  interficiantur.  vcndantur.  vcl 
dispergantur.  et  omni  priori  polestate, 
gloria  et  habilalione  priventur.  Sed  con- 
friiigam  il/os.  propler  obslinatam  suam 
perfidiam  ;  ncc  polcruiit  stare  :  sicut  ex- 
positum  est.El  hoc  est  quod  Dominus  ait : 
Ojeeiii. 4.  Dies  mnltos  sedei)unl  filii  Israel  sine  re- 
ge,  et  sine  principe,  et  sine  sacrificio,  et 
sine  altari,  et  sine  ephod,  et  sine  thera- 
phim.El  in  Daniele  idem  clare  prfedictum 
z>an.ii,26,  cst  :  Posl  hcbdomadas,  inquil.  scxaginta 
"'■  duas  occidetur  Christus,  el  non  crit  ejus 

popiilus  qui  eum  negaturus  cst  :  cl  civi- 
lalcm  et  sanctuarium  dissipabit  popiilus 
cum  duce  venturo;  et  finis  ejus  vastitas, 
et  usquc  in  fincm  perscvcrahit  dcsolatio. 
i-]t  quamvis  oiniiia  ista  modo  implcta  siiil, 
nihilo  miniis  excaecatissimi  Judwi  in  sua 


A  iiicrcdulitalc  pcidurant.  qiialcnus  Prophe- 
ta^  qui  hanc  pra>dixerunl,  in  hoc  quoquc 
invcniantur  veraces. 

15  Et  pra-cin.risti  me  virtute  ad  pra--  Ad 
fium  '.  Hoc  jam  prsediclum  atqiie  exposi-  •  bfiium 
tum  esl.  E/  supplanlasli,  id  cst  dcjecisti, 
iiisurgentcs  in  mc,  hoc  est  persccutorcs 
mcos,  subtusme,  id  est  sub  polestale  mea; 
qiiia  coruni  Chrislus  consliluliis  csl  jiidcx, 
qui  cum  (liiudicavciunl. 

44  Et  inimicos  meos  dedisti  mihi  dor-       41 
sum,  id  est,  fecisti  eos   tanquam  victos 

B  fugcre  a  me.  Nam  qiii  fugil  ab  aliquo.  fa- 
ciem  suam  ab  eo  avertit,  et  dorsum  suum 
ad  ipsum  convertil  :  ct  ideo  pcr  Prophc- 
lam  de  pcccatoribus  Dominus  ait,  Vcrtc-  jer.„.i~; 
runl  ad  mc  dnrsum,  et  non  facicm.  Tiinc  '''"'"•"■ 
crgo  inimici  Christi  (id  csl  increduli)  facti 
sunt  Christo  dorsum,  quando  a  facie  Chri- 
slianorum  fugcrunt  :  quod  ssepe  implclum 
esl.  Potestque  in  bono  cxponi,  ut  sit  sen- 
sus  ;  Inimicos  meos,  hoc  est  Judseos,  qui 
mc  aliquando  persequcbanlur.  dcdisti  mi- 
hi  dorsum,  id  est,  siibjecisti  mihi,  ita  ut 

C  lollerent  jugum  meum  super  se,  et  disce-  j/oha.xi, 
rent  a  mc  quia  niilis  sum  cl  humilis  cor-  "'' 
dc,  ferrenlque  pondus  diei  et  a-stus  supcr  ihui.x\.ii. 
dorsum  cordis  et  corporis  sui  ;  sicut  de 
illis  octo  millibus  a  Pelro  conversis,  et  de  .ic(.ii.4i; 
Paulo  qui  supia  modum  (ut  ipscmct  <io- '^'J^^  ^  ^^ 
lens  fatetur)  pcrsequebatur  Ecclesiam,  pa- 
tct.   De  talibus  enim  Christus  antc   pas- 
sioncm  Judseis  dixit  :  Quum  cxallavcritis  /oann.vm, 
Filiuin  hominis.  tunc  cognoscctis  quia  ego  '*' 
siim.  —  Verumtamen   primae  expositioni 
magis  concordat  quod  sequitur  ;  el  odien- 

D  tcs  mc.  hoc  est  Judfeos  de  quibus  in  Evan- 

gelio  ait  Salvator  :  Nunc  aulcm  oderunt  et  ibid.xy.a, 
me  et  Patrem  meum  gratis.  Hos  ergo,  Do-  "" 
minc  Palcr,  dispcrdidi.^il .  in  pcrscculionc 
Tili,  ct  postea  per  totiim  mundiim,  dando 
eos  in  captivitatem  istam  usque  in  finem 
sicculi  duiaturam.  Vel,  Dispcrdiilisli.  id 
csl,  divcrsis  modis  eos  pcnlidisli,  jjrivan- 
do  eos  in  pr;esenti  gratia,  cl  |)ost  hanc 
vilani  glriria.  ac  aliis  caiamilaliiius  cos 
opprimcndo,  sicul  nunciisquc  opprimiin- 
liir.  qiiia  ncc  principcm,  ncc  tcrram,  nec 


308 


COMMEXTARIUM    IN   PSAI.5ll'M   XVII. 


ART.    XLIII 


hereditatem  aliqiiain  habcnt,  sed  inimico-  A 
riini  suorum  dominio  subjiciuntur. 

42  ii)  namavcruiif  prspdicti  Jiidnpi.  qnan- 
do  vaslabanlur  a  Tilo  :  qtiia.  ut  Josephus 
refert,  mullas  preces  et  hostias  pro  sua 
liberatione  Domino  obtulerunt ;  ner  crat 
ijiii  sa/vos  farercf  eos  ab  illis   pcriculis, 

/•s.Lii, 6.  quoniam  Dominus  sprcvit  eos.  Ipsi  tamcn 
clamaverunl,  non  ad  falsos  deos,  quemad- 
modum  palres  eorum  sfepe  fecerunt,  sed 
ad  nominum,  qui  est  verus  Deus  ;  nec 
exaudivit  eos,  eo  quod  Filium  suum  occi- 
dissent  :  imo  usque  in  prsesentem  diem  B 
QuoioChri-  non  aiidit  eos.  quum  jam  currat  annus 
Jj'^i"™^"'  Domini  miilosimus  quadringentesimus  tri- 
scripserii.  gesimus  quarlus.  Hoc  autem  esse  non  pos- 
sel,  nisi  aliquo  irravissimo  peccato  obnoxii 
essent,  et  lanlo  graviori  peccatis  patruni 
eorum,  quanlo  ista  eorum  captivitas  ma- 
jor  el  gra\ior  atquo  prolixior  est  onini 
caplivilato  patruni  suoruni.  Tale  vero  pec- 
catum  osse  non  polcst,  nisi  occisio  Chri- 
sti.  Unde  convincuntur  Christum  intere- 
misse  :  nam  pro  illo  dumtaxat  peccalo 
sancti  Propheta?  prsedixerunt  eos  perpetuo  C 
desolandos.  ul  modo  ostensum  est.  et  ple- 
nius  (si  Dominus  dederil)  oslendetur. 

43  i6  El  comminuameos,  scilicet  ininiicos 
meos  prfedictos,  ut  puJvcrcm  ante  fariem 
venli,  privando  eos  omni  esse  spiriluali, 
sicque  spiritualiter  morienlur.  In  gladio 
quoque  el  fame  eos  corporaliler  occiden- 
do,  alque  in  omnes  mundi  fines  ipsos 
dispergendo,  quemadmodum  pulvis  ante 
faciem  venti,  id  esl  a  praesentia  venti.  dis- 
pergentur.  Ut  lulum  plalcarum ,  quod  ad 
alium  locum  deforlur,  dclcbo  cos  a  torra  D 
patrum  suorum. 

Doinceps    Chrislus    dicit    ad    Palrom   : 

4-t        47    Eripics  me  de  conlradiclionihus  po- 

joa,m.\\\,  puli  iwAaiovwm.  qui  Pilalo  dicenti,  Regem 

''■  vestrum  crucifigam  ?  dixerunt,  Non  habe- 

mus  regem  nisi  Ca:>sarem.  Ab  hoc  populo 

contradicente,Christus  per  resurrectionem 

ereplus  est.  Constitues  me,  o  Paler.  in  ca- 

pul  gcnlium.  id  est  in  ducom  ot  princi- 

pem  gcnlilium  ad  fidom  calholicam  con- 

/j. LT, 4.    versorum.  sicut    por  Isaiam   dixisti  :  Ecco 


testem  populis  dedi  eum,  ducem  ac  prse- 
ceptorem  genlibus.  Nam  militantis  Ecclc- 
siae  ex  genlibus  prfesertim  collocta',  Chri-    Ephes.  i, 
slus  est  capul  ac  Icgislator.  aiibi. "  '" 

i48i  Popiilus  quem  non  cognovi,  id  est  43 
gentiles  quos  tempore  infidolitatis  et  vi- 
tiorum  suorum  por  approbationom  non 
scivi,  servivit  mihi  fideliter,  postquam  ad 
fidem  conversus  est ;  in  auditu  auris,  id 
est  promple  el  stalim  quum  verba  mea 
audissel,  obedivit  mihi,  implondo  divina 
mandata.Hoc  est  quod  Isaias  ad  Dominum 
clamat  :  Ecce  genlem  quam  nesciebas.  vo-  /s.  tv.o. 
cabis  ;  et  populi  qui  non  cognoverunt  to. 
ad  te  curront.  Yel  sic  :  Populus  quom  non 
cognovi,  id  est  peccatores  repulati  inler 
Judfeos.  quemadmndum  puhlicani  el  Sa- 
maritani,  servivit  mihi  :  quoniam  de  illis 
dixit  Christus,  Non  veni  vocare  justos,  sed  j/ad*.  n, 
poccatores ;  et  donuo,  Venit  Filius  homi-  "; 

r  _  Luc.  XIX, 

nis  quBprero  ot  salvum  facore  quod  perie-  lo. 
rat,  Ex  (]uibus  orant  Matthaeus,  Zachteus,  /*irf.v,2-, 
ot  Magdalona  :  qui  otiam  in  auditu  auris  ^,",'3^7";^'. 
obedierunt  Chrislo.  prout  Evangelisl»  te- 
stanlur. 

4!)  FiUi  alieni.  id  esl  solo  nomino  filii.       46 
sicut  Pharisfei  et  Scrib»,  incredulique  Ju- 
da}i   :   do   quibus  Christus   asseruit,  Filii  MattKsw. 
regni  ejicientur  in  fenebras   exteriores  ;  '" 
quibus  otiam  aperle  dixit.  Quia  publicani    /jirf.  .xxi, 
et  merelrices  prs?cedent  vos  in  regno  coe-  ''' 
lorum  :  hi  ergo   filii  mentiti  sunl  mihi, 
dicentes  se  regem  Messiam  exspectare,  et 
velle  in  eum  credere,  me  vero  rogom  Mes- 
siam  el  verum  Christum  in  prfesenlia  eo- 
rum  positum  abnogantes.  Hi  menliti  quo- 
que  sunt  mihi,  simulaloria  ac  adulaloria 
verba  miscendo,  quatenus  fallerent  me. 
Et  fiUi  aUeni  inveterati  sunt  in  viliis,  et 
obdurati   in  malis  :  non  enim  audierunl 
illud,  Novate  vobis  novale,  et  nolile  se-  /e--.  iv,  3. 
rere  super  spinas;  el  claudicaverunt  a  se- 
mitissuis,  id  est,  non  recle  ambulaverunl 
in  pra>coplis  Dei  eis  commissis. 

Insupor  de   conversione   gentilium    ac 
cetoris  bonoficiis  jam  praediclis  Christus 
homo   gratias    agens    Doo.   ait  :    oO   Vivit       47 
Dominus  trinus  ac  simplex,  qui  est  fons 


r.OMMENTARlUM    l.N    l'S.\l,Ml'M    XVII. 


ART.    Xl.lII 


509 


vitte,  et  naturalitiT  ipsa  piiia  ac  bcatissi- 
ma  vita.  totaliter  cl  superessentialitci'  vi- 
vens.  Itaque  dc  immcnsa  bcatitudinc  vila> 
Dei  congiatulaus  Chiistus,  dicil  :  Yivil  l)o- 
minus  qui  hffic  omnia  opeiatur;  et  bene- 
diclits  Deits  metts,  id  est,  in  so  ipso  est 
sanctus,  et  omni  laude  dignus,  omnisquc 
bcncdiclionis  largilor.  i]ui  csl  Dcus  mcus 
PhiUiip.\i.  sccuiuiuin  tormam  seivi  quam  acccpi.  El 
exalletnr  Deus  saltitis  mew,  id  est,  ab  om- 
nibiis  cognoscalur.  diligaliir.  ac  honorclur 
ciim  omni  reverenlia  ct  obedicntia.  Iloc 
enim  ad  veram  pertincl  caritatem  Dei  ac 
proximi,  ut  toto  aflcctu  oplcmus  Dcum  ab 
omnibiis  cxaltari,  quum  hoc  sit  honor  Dei 
et  nostra  feiicitas  :  quorum  primum  exi- 
git  caritas  Dei.secundum  vcro  caritas  pro- 
ximi. 

48  \)li  Detis  qui  das  vitidiclas,  id  est  prae- 

dictas  justas  ultiones  atquevietorias, ««////, 
et  stihdis  popttlus  sttb  me,  dando  eis  fidem 
ct  gratiam,  quibus  convertuntur  ad  me,  et 
mihi  ministrant,  liberator  meus  de  inimi- 
cis  meis  iracundis.  id  est  de  Jiidaeis  fu- 
rentibus  contra  me,  quos  dejecisti.  (52)  Et 
ab  i/isurgenlibus  in  me  exallabis  me,  id 
est  ab  infidelibus  et  tyrannis,  et  maxime 
ab  Antiehristo  :  de  quo  subditur,  a  viro 
iniijito  eripies  «;<?,  quoniam  ipse  est  homo 
peccali,  filius  perditionis.  Ab  his,  inquam, 
e.xaltabis  mc,  deslruendo  pravitatem  eo- 
rum,  ct  ostcndendo  justiliam  meam.  Pra?- 
cipue  autem  in  die  judicii  exaltabis  me  ab 
his.  quia  tunc  facies  me  justiim  excrcerc 
judicium  de  omnibus  illis.  Tuncque  illud 
/s.  xT.v,  25.  implebitur  quod  ait,  Ad  eum(scilicetChri- 
stum)  venient,  et  confundentur  omnes  qui 
repugnant  ei. 

30  Et  quia  sic  est,   55j  Proplerea  confitebor 

libi  in  nationilms ,  Domine,  id  cst,  per  mc 
ipsum  et  per  Apostolos  aliosquc  discipu- 
los  laudabo  tc  coram  gentibus  cl  Jud;eis  : 


49 


II  Thess.  II 
3. 


A  quemadmodum  modo  implclum  cst  ;  et 
nomini  iito,  id  esl  tibi  ipsi,  psalmum  di- 
cain.  id  est,  orc  cl  opcre  te  laudabilcin 
profitebor.  El  hoc  merito  faciam,  qiioniaiii 
ipse  cst  'i)l  MiKjiii/icans  saltiles.  id  est  ."il 
magnam  faciens  fclicitatem  aniniie  et  cor- 
poris,  rer/is  ejus,  id  est  Christi  Filii  sui; 
el  fncicns  miscricordiam  clirislo  suo  Dn- 
rid,  id  est  Jesu  Nazareno,  cujus  humanam 
naturam  sola  pietate  assumi  fecit  a  Verbo, 
omnicjue  gralia  impievil.  ac  lcrlin  die  re- 
suscitavil.  Solent  aiilcm  saiicli  1'rophctae 

B  nomine  David  intelligcrc  Chrislum,  quem- 
admodum  in  Ezcchielc  Dominus  ait  :  Sal-     Ezech. 
vabo  gregein   mcum,  et  suscilabo    siipcr  ""'"^•^2-24. 
eum  pastorem  unum,  qui  pascat  eum,  Da- 
vid  servum   meuni,   id   esl  Chrisluni  ;  et 
servus  meus    David    princeps  coruin.   Et 
Jeremias  :  Servient,  inquit,    David   rcgi  ys,-.xx!i,9. 
suo,  id  est  Messise,  sccundum  omnes  ex- 
positores.  Et  non  soliim  est  Dominus  faci- 
ens  misericordiam  christo  suo  David,  sed 
el  semini  ejiis,  id  est  populo  christiano,  in 
Christo  spiritualiter  regencrato.  u.ft/ue  in 

C  sa'culum.  id  esl  in  setcrnum.  Undc  propter 
magnitudinem  misericordia^  Dci  super  po- 
pulum  christianum,tempus  evangelicae  le- 
gis  vocatum  esl  lcmpiis  novae  legis,  id  est 
tempus  gratiee.  (Juod  in  Zacharia  pulchre 
innuilur  ubi  habetur  :  Erit  qui  offenderit  ifac;..xu.8. 
ex  eis  in  dic  illa  quasi  David,  ct  domiis 
David  quasi  Dei,  sicut  angclus  Domini  in 
conspeclu  eorum  :  id  est,  sicut  David  post 
culpam  suam  magnam  miscricordiam  con- 
scculus  est,  sic  qui  offenderit  ex  cis,  id 
est  cx  populo  christiano,  in  die  illa,  id  est 

D  tcmpore  gratia',  miscricordiam  conseque- 
lur.  Propter  qiiod  dicilur  majestas  Dei  in- 
notuisse  philosophis.  a;quitas  Judceis,  mi- 
sericordia  vcro  Chrislianis.  De  hoc  semine 
scriptum  esl :  Si  posucrit  pro  peccato  ani-  /s.  i,m,  10. 
mam  suam,  videbit  semen  longsvum. 


olO 


COMMENTARIUM    IN    PSAL.Ml.M    XVU.    —    ART.    XLIV 


ARTICULUS  XLIV 


F.XPOSITIO    ALLEGORICA    EJUSDEM    PSAl.MI    SEPTLMIDECIMl. 


PUKKO,  secundum  allegoricam  explana-  A  torio   pciseverare  non  possum   in  bono. 
tionem  psalmi  istius,  per  David  intel-      Kt   ipse  Doininus    est  protector  meus  ab 
ligitur  Kcclesia,  et  quilibet  fidelis.  Et  ita      insidiis  (heinoiuim,  a  fiaiidibus  hominum, 


sensus  tituli  prajinducti  est  talis  :  Verba 
cantici,  id  est  psalmi  hujus  dirigentis  nos 
in  finem.  id  est  in  Christum,  conveniunt 
David  puero  Doniini,  id  est  Ecclesiae  vel 
fideli,  qui  est  filius  Dei  per  gratise  adopti- 
onem  :  qua»  verba  fidelis  quisque  locutus 
est Domino,\d  est  ad  laudem  ipsius, ?'h rf/f 
qua  eripuit  euni  de  manu  ininiicoriimsuo- 
rM»i,  hocest  ab  omni  molestia  tentatorum. 


et  ab  eventu  omnium  periculorum,  et  cor- 
II  u,  id  est  revelator  seu  insinuator,  salu- 
lis  mc(v.  Nam  ipso  revelante  cognoscimus,  joan».} 
in  quo  vera  salus  nostra  consistit.  Sicque '• 
Deus  dicitur  cornu  propter  similitudinem. 
Cornu  enim  est  instrumentum  cujus  sono 
aliquid  insinuari  aliis  solet.  Quoniam  ergo 
per  naturalem  rationem  agnoscere  homo 
non  potuit,  in  quo  vera  bealitudo  seu  salus 


etdemanuSauI.  id  est  de  imperio  mortis.  B  consisteret,  sed  per  divinam  revelationem 


2 

Ps.LXSii,28. 


Unusquisquc  ergo  fidelis  beneficia  Dei 
sibi  exhihita  pensans,  sequc  a  Christo  re- 
demptum  considerans,  atque  ad  bona  fu- 
tura>  felicitatis  se  invitatum  attendens, 
gratissima.  jucundissima  ac  ardentissima 
mente  Domino  dical  ■.Diliijam  te,Domine, 
tibi  prae  omnibus  adhterendo,  nec  propter 
aliquod  bonum  creatum  a  te  recedendo, 
qui  es  furtitudo  mea.  Dominus  firmanien- 
tuni  meum  :  istud  satis  expositum  est ;  et 
refugium  meum,  ad  quod  in  omni  neces- 
sitate  confidenler  recurro,  sicut  ad  fidelis-  C  in  mente  producaf,  ut  prioris  nominis  af- 


hoc  sibi  innotuit,  jam  Deus  dicitur  cornu 
salutis  nostrae.  Alia  autcm  exposilio  hujus 
verbi  prseliabita  est.  Et  susceptor  nieus, 
id  est  exauditor  precum  mearum,  et  per 
misericordiam  me  amplectens. 

Ponuntur  liic  multa  nomina,  idem  reali- 
ter  significanlia,  vel  se  invicem  includen- 
tia,  quatenus  homo  Deum  lam  variis  no- 
minibus  affectuosis  exprimendo,  totaiiter 
inflammetur  amore  ;  semperque  inlellec- 
tus  noininis  posterioris  sic  suum  affectum 


Joann.  m. 
1 6  ;  Rom. 
viu,33,34. 


simum  amalorem,  invictissimum  adjulo- 
rem,  et  benignissimum  salvatorem,  qui 
ubique  et  semper  apertas  habet  misericor- 
dije  ulnas  ad  ainplexandum  confugientem 
ad  se  ;  et  libcrator  meus  :  quoniam  Paler 
misit  Filium  suum  ad  liberandum  me,  et 
Filius  proprio  sanguine  ine  redemit. 

Dcus  meus,  qucm  affecluosissime  colo, 
est  adjutor  meus,  cooperando  mihi  per 
gratiam  suam  ;  cl  ideo  sperabo  in  einn. non 
in  aliqua  pura  creatura  :  nec  soluni  spe- 


fectum  roboret,  renovet,  alque  accendat. 
Unde  hic  est  devolissimus  et  efficacissi- 
mus  modus  Deum  orandi  et  laudandi,  mul- 
la  nomina  amorosa  se  muluo  includentia 
proferre  ac  Deo  adscribere,  sicut  nunc  fa- 
ctum  est.  Idcirco  subjungitur  : 

Laudans  invocabo  Dominiim,  hoc  est, 
inulta  prsedicata  commendatoria  Deo  atlri- 
buam,  et  illis  verba  deprecatoria  admi- 
scebo,  dicendo  :  0  Deus  aeterne,  omnipo- 
tens,  immense,  supergloriose,  naturaliter 


Joann. xv 


rabo  in  eum  non  desperando,  sed  sperabo  D  bone,  suscipe  me,  posside,  perfice  sem- 

in  eum  fideliter  operaudo  quod  possum  :      per  et  salva  me.  Ouum  enim  laudare  et 

nec  lamen  in  nieis  merilis  principaliler,       orare  sint  duo  nobiles  aclus  latriae,  sitque 

■  sed  in  eum,  sperabo,  quia  sine  ejus  adju-       laudare  Deum  nobilius  quam  orare,  con- 


COMMENTARIUM    IN    PSAI.MUM    XVII.    —   ART.    XI.IV 


511 


stat  quod  actus  ox  ulroquc  commixtus,  sit 
nobilissimus  :  et  hoc  est  laudaudo  Dciim 
oraro,  seu  orando  laudare  ;  et  est  hic  actus 
forte  reinodium  contra  omncs  tentationcs, 
adviTsitatos  atquc  tristitias.  Propter  qiidd 
subdit,  et  ab  inhnicis  mcix  xatvus  cro,  id 
esl,  a  lentationibus  liberabor;  nec  aliquid 
animaiu  mcam  Isedct,  quamvis  carncm  al'- 
jacob.sM.  riifiat.  Iliiic  scii|itiim  cst  :  Tristatur  ali- 
qiiis  vcstrum?Orct  aequo  animo,  et  psallat. 
Oiium  ergo  tc,  fraler,  aliquid  gravat,  laii- 
daiis  invoca,  id  est,  iutus  ct  cordialitcr 
voca  Dominum  in  tuum  subsidiiim  :  quod 
si  perscvcrantcr  fcccris,  ab  inimicis  luis 
salviis  eris. 
Et  merito  dico,  Ab  inimicis  meis  sal- 

5  vus  ero,  quoniam  Circamdederu/it  ine,  hoc 
est,  undiqiie  vallavcrunt  et  infixi  sunt 
miiii,  dotores  mortis,  id  est  inordinata; 
affccliones  ac  passiones  prenales,  ut  ira, 
invidia,  tristitia,  quse  sunt  animum  affli- 
gentes,  et  ad  perpetuam  mortcm  trahen- 
tes.  Yel,  Dolores  niortis,  id  est  poense  ex 
originali  peccato  secutse,  videlicet  moles- 
tia"  corporis,  cl  virium  anim»  infccliones. 
Torrcnlcs  iniquitatis,  id  est  capitalia  vi- 
tia,  cx  quibus  tanquam  ex  fontibus  cetera 
derivanlur,  conturtiaverunt ,  id  cst  inquie- 
lavcrunl  me,  impugnaudo,  vel  ad  consen- 
sum  trahendo.Yel,  Torrentes  iniquitatis,  id 
cst  iniqiiitas  lentationum  cl  pcrscqiicn- 
tium  me  inslar  aquaium  magua  ac  mulla, 
conturbavcrunl  me,  recreando  ac  blandien- 

6  do  aut  simili  modo.  Dotorcs  infcrni ,  id  est 
diabolica  mala,seu  affliclioncs  lam  graves, 
ut  videantur  posse  comparari  doloribus 
inferorum,  id  est  poenis  inferni,  circum- 
dederunt  me  miserum  tantis  malis  exposi- 
tum  in  hac  valle  lacrimarum  ;  pneoccupa- 
verunt,  hoc  est,  possederunt  et  ante  alia 
maia  invaserunt  me  laquei  mortis,  id  est 
originalc  peccatum  :  quod  iiccl  sit  iiiium 
formalilcr,  scilicel  privatio  originaiis  jusli- 
tiae  debitae  in  esse,  secundum  Anselmum, 
esl  tamen  miilta  materialitcr,  proptcr  suos 
effcctus  sen  qiiatiior  vulncia  aiiima»,  qui- 
hiis  infecta;  sunt  ejus  potcntia!,  siciit  prse- 
dictum  est,  Idoo  hoc  peccatuin  appeilalur 


A  pluralitcr,  i.aquci  morlis  :  capil  ciiim  aiii- 

mam  suo  realii,  cl   lacil   nos  nasci  filios  Ephea.nX 
iiip;  fiiimiisqiio  proplcr  ipsum  prius  dam- 
iiati,  qiiam  nati.  Unde  de  ipso  pliiralitor 
inrciiiis  scripliini  cst  :  Ecce  enim  in   ini-    /'s.  1,7. 
quitalibus  conceptus  suin. 

In  Iribulatione  mea,  id  est  temporc  tcii-  7 
lalionis  cl  anguslia»,  Invocavi,  id  csl,  in- 
lcrni)  affcctii  vocavi,  Dominuin  ad  meiim 
siiccursuiii  :  ct  ait  Deum  meuin,  in  quo  lo- 
lam  mcam  fiduciam  fixi,(?^a»irt(v',clainore 
vocali,  ex  inlcrioiis  fcrvoris  excessii  na- 

B  scente.  l-^t  lu  ergo,  0  fralcr,  in  omiii  tribii- 
lationc  cl  ncccssitale  assuescc  Dominiim 
invocare,  (luoniam  sicut  in  libro  i'arali- 
pomcnon  habelur,  (luum  ignoremus  quid  iiPar.sy, 
agerc  debeamus,  hoc  solum  habemus  resi-  '"' 
dui,  ul  oculos  uoslros  dirigamus  ad  Domi- 
num.Nec  polcst  inanis  esse  invocalio  talis, 
quia  subjungitur  :  Et  exaudivit  (scilicct 
Dominus)  de  templo  sancto  suo,  id  est  de 
loco  habilationis  suae,  vocein  meain. (^nem- 
admodum  dicitur  Deus  esse  in  teinplo  seu 
loco,  vel   in  aliqua  creatura,  sic  dicitur 

C  agere  cl  cxaudire  de  tcmplo  illo  et  loco 
seu  crealura  illa.  El  ctainor  mcus  in  con- 
spectu  ejus  introivit  in  aures  ejus  :  quia 
ul  in  Ecclesiastico  dicilur,  Oratio  jusli  pc-    Ecch. 
nclral  cados  (alias.  Oialio  humiliantis  se  """"  "'' 
nubes  penetrat).  Unde  iMoyses  ait  :  Oaum  /)«!(. iv,2o. 
qusesieris  Dominum  Deum  tuum,  invenics 
cum ;  si  tamen  lolo  corde  qujesicris  cum, 
et  tota  tribulatione  animae  tua?. 

Coininota  esl  et  contrcmuit  terra  :  hoc        8 
esl,  incolae  terrse,  hominesqiie  terreni,  au- 
dita  praedicationc  Chrisli  ct  Apostolorum 

D  atquc  fidelium  aliorum,  menle  commoti 
sunt  ad  pcenilcntiam,  et  corpore  expave- 
runt  ad  salisfactionem.  Fundamenta  mon- 
tiuin,  id  est  tvranni  et  principes  super- 
borum,  conturbata  sunt.  proptcr  magna 
prodigia  quffi  vidcrunl  a  Sanctis  ac  mar- 
Ivribus  fieri,  ct  commota  sunt,  non  ad 
emendationem,  sod  ad  indurationem,  di- 
ccnles  miracula  illa  inagica  ficri  arlc  :  ot 
hoc  idco,  quoniam  iratiis  esl  ris,  id  cst, 
quia  Dominus  jiislo  subtraxil  cis  graliam, 
tradens  eos  in  reprobum  sensum.  «om.  1,28. 


512 


COMMENTARIIM    IN    PSAI.MIM    XVII. 


ART 


XLIV 


J/a/(/Lxsv 
41. 


Tob.  III,  i2. 


Itom.x, 

20. 

10 

Sebr.i, 

li. 

Zach.u.iO. 


u 


/oann.  vii, 
46. 


Jilarc\ii,i~' 


Ascendit fumus.hoc  est lacrimosa  oratio, 
in  iraejns,  id  est  ex  timore  irje  Dei  scu  iil- 
tionis  peccati  :  quoniam  peccalores.auilila 
prsedicatione  Evangelii  quod  impii  ibunl 
in  itrnem  a^lernum.  coinpuncti  sunt  corde, 
et  cum  lacrimis  veniam  poslulaverunt.  JS/ 
ignis  a  facie  ejits  exarslt,  lioc  est.  amor 
divinus  in  cordibus  prsedictorum  paMiilen- 
tium  accensus  est  posl  venis'  impelratio- 
nfin  :  a  facie  ejus,  id  est  ab  adspectu  el 
miseratione  pielatis  divinff.  Nam  posl  la- 
crimosam  poenitenliam  de  peccatis.  infun- 
dere  solet  pius  Dominus  dulce  ac  fervi- 
dum  desiderium  pro  gaudiis  sempiternis 
adipiscendis.  sicul  de  eo  Scriplura  testa- 
tur  :  Post  tempestateni  tranquillum  facis. 
Carboncs.  id  est  .Ethiopes  mente  et  corpo- 
re  olim  nigri,  ac  alii  peccatores  vitiis  deni- 
grati,  succensi  sunt  nb  eo.  hoc  est,  a  Deo 
divino  amore  impleti  sunt.  Nam  ubi  supera- 
buudavit  iniquitas.  superabundat  et  gratia. 

Inctinavit  ca^los. hoc  est,  Deus  misit  an- 
gelos  sanctos,  qui  omnes  sunt  administra- 
torii  spirilus  ad  homines  custodiendos.  ut 
suo  adventui  in  cordibus  humanis  viam 
pararenl  :  quaparata.  (V  ipse  dcsccndit.  id 
est,  benignitatem  gratiae  suae  infudit.  at- 
que  per  fidem  et  caritatem  in  mentibus 
cleclorum  habilationem  sibi  conslituit, 
prout  in  Zacharia  propheta  habetur  :  Ecce 
ego  venio.  et  habitabo  in  medio  tui.  dicit 
Dominus.  Non  aulem  descendit  Deus  motu 
locali,  sed  dignatione  clementi. 

Porro  quff  sequuntur  in  psalmo  isto, 
usque  ibi,  Et  inlonuil  de  cfflo  Dominus. 
exponenda  sunt  sicut  in  priore  expositio- 
ne  declarata  sunt. 

Et  intonuit  de  cwlo  Dominus,  hoc  esl, 
Deus  Pater  per  Filium  suum  incarnatum 
locutus  est  mundo.  forti  et  iuconsueto  ac 
miral)ili  inodo  :  quemadmodum  Judwi  a 
principibus  suis  niissi  ad  Christum,  red- 
euntes  dixerunt.  Nunquam  sic  locutus  est 
homo.  sicut  hic  loquitur.  Vel  sic  :  Et  in- 
tonuil  de  co^lo  Dominus,  id  est,  de  ore 
Apostolorum,  qui  cceli  dicuntur,  locutus 
est  fortia  verba,  tanquam  tonitrua.Nam  et 
Ghristus  Joannem  el  Jacobum  appellavit 


A  lilios  tonitrui.  prout  .Marcus  evangelista 
inducil. 

Deinde  Ecclesia  ait  :  .Visit  de  summo,       17 
id  est,  Deus  Paler  de  throno  gloriae  misit 
l  nigenitum  suum.  et  acccpit  me  in  spon- 
sam  gloriosam,  non  hahentem  rugam  aut    Epties.t. 
maculam,  et  dando  membris  meis,  id  est -'• 
fidelibus,  polestatem  filios  Dei  fieri.  \el,  Joann.i.a. 
Accepit  me.  hoc  esl,   naturam   mese  spe- 
ciei  assumpsit  Filius  Dei  missus  ad  me. 
Et  assumpsit  ,ne  de  aquis  niuUis,  id  est, 
de  morte  eeterna,  plena  doloribus,  me  re- 

B  demit. 

Eripuii  me  de  inimicis  meis  fortissimis,  18 
et  ah  liis  qui  oderunt  me.  hoc  est  de  po- 
testate  et  servitute  dsemonum  :  quibus  hu- 
mana  fragilitas  non  posset  resistere.  nisi 
gralia  Dei  succurreret.  Idcirco  subjungi- 
tur  :  quoniam  confortati  sunt  super  me,  hoc 
esl.  fortiores  sunt  naturali  potentia  mea, 
quum  sint  invisibiles,  astutissimi.  et  infa- 
ligabiles.  Prwvencrunt  me,  id  est.  primo  19 
invaserunt  me,  vindicando  sibi  jus  quod- 
dam  in  me,  in  die  afpictionis  'inete,  hoe 

C  est  in  die  qua  in  utero  conceptus  sum.  vel 
de  ventre  egressus  sum.  Quoniam  enim  in 
originali  peccato  concipimur  et  nascimur, 
slatim  in  principio  nostri  esse.  daemones 
nocenl  nobis  :  quia  dannonis  suggestione  om.m.i-i. 
factum  est,  ut  primi  noslri  parentes  tali 
peccato  naturam  inficeienl.  Bene  autem 
per  diem  affliclionis  intelligilur  dies  nati- 
vitatis,  quia  in  illo  ad  dolorem  et  laborem, 
atque  ad  multas  miscrias  nascimur:  sed  ab 
hujus  peccali  reatu.  el  ab  aliis  malis  libe- 
ravit  nos  Chrislus.  Ideo  additur  :  et  factus 

D  est  Dominus  protector  meus.  Et  eduantme       20 
de   vinculis   peccatorum,   in  latitudinem 
caritatis.  .Nam  et  in  Baplismo.  ubi  origina- 
le  peccatum  dimittitur.  fides.  spes.  cari- 
tas.  virtutesque  cetera>  infunduntur  :  sic- 
que   anima   dilatatur,    ut   Deum   recipiat 
intra  se.   Salvum  me  fecit,  non  propter 
merita  mea.  sed  quoniamvoluiime,  id  est, 
quia  coniplacuit  sibi.  et  quia  elegit  me  : 
ut  apud  Ezechielem  legimus,  Non  propter    Ezech. 
vos  ego  faciam.  ait  Dominus.  notum  sit  3""' --■ 
vobis.  sed  propter  nomen  sanctum  meum. 


COMMENTARIUM    IN    PSAI.MIM    XVII.    —    ART.    XI.IV 


513 


Doinde  Proplicla  in  pcrsona  hoiniiiis  \  ii- 

21  tiiosi  (licit  :  Et  rctrlliucf  iiil/il  Doinliiiis. 
WTim.n,  Cliristns  jiislns  jin\o\.\i'ciiii(linii  Jii.stltliiin 

iiicitiii.  id  csl  scciindnm  cxigcnliain  boniT 
conversationis  niese ;  e(  secundum  j)url- 
tatem  manuuiii  mcariim.  hoc  est  seeiin- 
duni  innnditiani  cordis  cl  actunm  nieo- 
rum,  rctrlbuct  mi/il.  \n  pra>senti  gratiam, 
in  fiituro  gloriam  :  iil  in  Apocalypsi  etiam 
jipor.xxn.  scriptuni  est.  Kcce  venio  eito,  et  merces 
''•  mea  mecum  est,dare  uniciiique  secunduin 

22  opera  sua.  Qula  custodlvl  vlas  Ditiiiliil. 
etc.  hoc  est  mandata  sive  consilia,  ambii- 
lando  per  viaiii  anguslam. 

20  Cuin  sancto  saiictus  crls.  quia  bona  ejiis 

exempla  ad  imitationem  te  provocabunl  : 
et  cum  viro  innocentc.  id  est  nnlli  malum 
faciente,  innocens  erls.  sequendo  innocen- 
27       tiam  cjus.  Et  cum  clecto  clcctus  erls.  hoc 
est,  gloiiam  electorum  acquires.  mores  eo- 
rum  et  vitam  sectando  ;  et  cum  pcrccrso 
perverteris.  Hinc  patet  quantum  noceat  so- 
cietas  mala,  quantumqne  prosit  societas 
bona.  Vitantiiim  esl  ergo  homini  volenti 
in  Deo  proficere,  ne  sit  socialis,  et  maxi- 
me,  ne  sit  famiiiaris  ei  qui  non  est  sin- 
cerus,  timoratus,  atque   sollicitus  in  Dei 
Eecii.xm,  obsequio    :    quia,    ut    ait    Scriplura,    Qui 
'•  tetigerit   picem,   inquinabitur   ex   ea.    Et 

Apostolus  :  Exite,  ait,  de  medio  eorum,  et 
iminundum  ne  tetigcritis.Ueniqiie  esse  so- 
cialem  ac  familiarem  homini  virtuoso,  ma- 
xime  confert  volenti  spiritualiter  crescere. 
Propter  quod  scripfum  esl  :  Cum  viro  san- 
cto  assiduus  esto,  quemcumque  cognoveris 
observantem  timorem  Dei,  cujus  anima 
est  secundiiin  animam  tuam. 

33  Deus  ijiil  prwcin.cit  mc  virtiitc,  id  est, 
animam  meam  armavit  fortitudine  spiri- 
tuaii,  quoniaui  quidquid  virtutis  in  ine 
est,  ab  ipsrt  milii  donatum  est  ;  et  posult 
Immaculatam  viam  meam,  hoc  est,  con- 
versationem  meam  a  peccatis  mortaiibus 
immiinem  servavit;  vel  si  talia  incidi,  per 

34  poenitentiam  me  piirgavit.  Qui perfecit  pe- 
des  meos,  id  est  grcssus  animse  mea»,  sci- 
licet  affectus  meos,  quibus  ad  Deum  ac- 
cedo,    tanquam  cervorum,   id    est    quasi 

T.  5. 


II  Cor.  V 
IT. 


Eccli. 

XXKVII,     15. 

16. 


.\  [)i'des  ccrvoriim  :  ila  qiiod  sicul  cervns  ve- 
JDciler  ciiriit  ct  ;illa  conscendil,  sic  aniiiia 
inca  rervenli  arieclii  et  cordc  proiiiplissi- 
mo  custodircl  el  adimpieret  (jiii(l(|uid  Deo 
placere  cognovit,  servando  mandala,  vel 
politis  viam  mandatoriim  ciirrcndo,  id  est  Ps. cxv.n, 
consilia  observando,  quia  consilia  faciunt  "' 
liominem  ex[)edituni  ad  servandiim  man- 
data ;  oiiinia  qiioque  ha;c  faceret  [iropter 
gloriam  Dei  et  felicitatem  aeternam,  non 
jiroplei'  lemporalia  commoda,  aiil  laudes 
liumanas  ;  ac  per  hoc,  lanqiiain  eeiviis  ad 

B  alta  montium,  id  est  ad  mansionein  cople- 
stem,  adspiraret.  Propterea  subdit,  ct  su- 
ficr  eavelsa  slatuens  mc,\d  est,  per  contem- 
[ilationem  et  spem  in  coelestibus  collocans 
ine,  (lando  mihi  vitam  angelicam  in  carne 
ducere  :  sicut  ait  Aposlolus,  Nostra  con-  pinUpp.m, 
\eisatio  in  coelis  esl.  Hoc  convenit  ei  qui  ""■ 
illiid  implet  :  Servite  Domino  corde  pcr-  joxue%xi\, 
fecto  atque  verissimo.  '*• 

Qui  docet  manus  meas  ad  prcelium,  hoc       ."iS 
est,  qui  dat  mihi  discrctionem  spirituum, 
et  instruit  rationem  meam  qiialiler  singu- 

C  lis  vitiis  resistendum  sit,  quomodo  dte.mo- 
ni,  quomodo  mundo,  quomodo  carni  obvi- 
are  oporteat,  quomodo  proprias  passiones 
exslirpare,  et  omnem  pigritiam  vincere  de- 
beam.  Qui  docet  manus  meas,  id  est  ope- 
rationes  meas,  ad  prselium,  ita  ut  propter 
iiullam  adversariorum  impugnalionem  a 
boiio  opere  cessem,nec  amore,  ncc  favore 
emolliar,  nec  terrore  frangar,  nec  trislitia 
aut  pusillanimitate  dejiciar ;  sed  sic  ad 
spirituale  prffiliuni  instructus  sim,  quem- 
admodum  Judas  Machabaeus,  cujus  verba 

D  totius  spiritualis  prselii  formam  ostendunt, 
scientiamque   pugnandi    [)ra'scril>unl.    De 
quo  legitur  ;  Machabaeus  autem  confidebat  ii.)/«ca.xv, 
semper  cum  omni  spe,  auxilium  sibi  a  Do  "°'  "• 
iiiino  adfuturum,  et   hortabatiir  suos   ne 
formidarent,  sed  sperarent  ab  Omnipoten- 
le    sibi   futuram  victoriam  ;  et   allocutus 
eos  de  lege  et  Prophetis,  singulos  armavit, 
iion  liasla  aut  clypeo,  sed  sermonibus  opti- 
mis.  El  iterum  :  Judas  aiitcm,  et  qui  cum  ihid.i6,i-. 
eo  erant,manibus  quidem  pugnabant,  cor- 
dibus  veroDominum  exorabant.  Sic  et  nos 

33 


S14 


COMMENTARIUM   IN'    PSAUIUM    XVII. 


ART.    XI.IV 


agere  eonlra  lentalores  oportel.  manibus 
(id  est  i)onis  operibus)  pugnando  eontra 
inalignos.  eonlibus  auleni  Dominum  ex- 
orare  pro  triuinplio,  queinadmodiim  pei' 
is.L.\<\  Isaiain  dieitur  :  Quis  ambulat  in  tenebris, 
et  non  est  lumen  ei?  Speret  in  nomineDo- 
mini.  el  innilatur  snper  Deum  suum.  Ni- 
hilo  minus  debemus  facere  semper  quod 
in  nobis  est. 

Deinceps  in  persona  viri  perfecli  ait 
Propheta  :  Ht  posuisti,  o  Domine,  nl  tir- 
nim  iVfcum  brachia  mea,  id  cst  virtules 
et  opera  mea,  stabiliendo  me  in  omni  virlu- 
le  et  sancta  vita.quibus  vici  diabohim.car- 
nem,  ac  miindum,  sicut  pcr  arcuin  lereuin 
inimicus  facile  la^ditur  afque  occidilur. 
36  El  dcdisti  mihi  protcctioiicm  sntiilis  tua', 
id  esl,  protexisti  me  in  adversitatibus  et 
tcnfationibus  ad  salutem  animae  meae,  quee 
est  tua  salus,  quia  prpestalur  a  te;  e/  dcxte- 
ra  tuti,  id  esl  benignilas  graliae  tuae  et  pia 
prsesentia  tua,  susccpit  mc,  confugientem 
ad  te. 

Et  disciplina  tua,  id  est  pia  uhio  qua 
in  prffisenti  electos  tiios  castigas,  ne  postea 
gravius  punias,  corrccil  me,  id  est,  pro 
peccatis  emendavit  atquf  afflixit  me,  irt 
finem,  id  est  ad  hoc,  ut  adipiscar  felicila- 
tem  ffiternam.  qua?  est  finis  noster.  quein- 
^poc.  III,  admodum  dicis  :  Kgo  qiios  amo,  arguo  et 
castigo.  Quum  enim  peccata  perseverare 
non  possint  inulta,  magna  pietas  Dei  est, 
alque  pra^cipuum  divina>  dilectionis  indi- 
cium,  dum  Deus  in  prfesenti  saeculo  pec- 
catorem  flagellat.  Propler  quod  ait  Aposto- 
Hebi: XII.  lus  :  Ouod  si  exlra  disciplinam  estis,  cujus 

*■  participes  facli  sunl  omnes,  ergo  adulteri 

et  non  filii  estis.  Patienter  ergo  ferre  de- 
bemus  quidquid  nobis  adversitatis  contin- 
git,  rogareque  Dominum  ut  tales  momen- 
taneas  poenas  repulet  nobis  pro  peccatis 
nostris,  quatenus  taliter  expurgati,  gratisB 
ejus  capaciores  reddamiir  in  via.  et  glo- 
riam  ejus  exuberantius  sortiamur  in  pa- 
iicoi-.  IV,  tria.  Nam  sicut  dicil  Apostohis.  Id  quod 

''•  in  pricsenli  esl  momentaneuin  et  leve  lii- 

bulatiouis  nostr»,  siipra  moduin  in  subii- 
mitale  aeternum  glorise  pondus  operaliir 


19 


A  in  noins.  —  Vel  sic  :  Disciplina  lua,  id 
esl  disciplinaris  instructio  tua  et  ilhinii- 
nalio  sahitaris.  corrcj-il  mc,  id  est,  pro 
peccalis  meis  fecit  me  pcenitere,  et  poe- 
nam  satisfactoriam  sponte  assumere,  at- 
que  propler  vilam  ceternam  omnia  agere  : 
ideo  subdit,  ///  finem. 

Et  disciplina  tua,  id  est  poena  pie  in- 
fUcta,  ipsa  me  docebit  de  cetero  a  peccalis 
cavere,  ine  ipsum  humiliare,  et  aliis  posse 
consulere.  Yel,  Disciplina  tua.  id  est  in- 
structio  tua,  ipsa  me  docebit,  ut  cogno- 

B  scam  me  ipsum.  et  sollicite  ambulein  co-  Mich.n;. 
ram    te.  Disciplina   nempe  Dei.    expertos 
nos  facil,  probatos  et   exercitatos.    Scri- 
ptum  est  enim  :  Qui  non  est  tentatus,  quid    ecch. 
seit  ?  ht  iteriiin  :  \  ir  in   niiillis  eriKhliis, 
cogitabit  miilla. 

Dilafasti  gressus  meos  subtus  mc,  id  est,       37 
per  carilalis  fervorem  et  gratise  miiltipli- 
calionem,    fecisti   actus    meos   amplos    ct 
copiosos  seu  multos  sub  rationis  mese  im- 
perio.  quatenus   abundarem    in   operibiis  iicor.ix, 
bonis,  essentque  subjecli  rationis  doininio 

G  passiones  el  motus,  seu  affectiones  sensu- 
alitatis.  Idcirco  addit  :  et  non  sunt  infir- 
iitata  vcstigia  mea.  id  esl,  non  defeccrunt 
opera  mea  virtuosa,  quibus  te  sequor,  et 
ad  tuam  bealitudinem  proficiscor. 

Quoniam  ergo,  0  Domine,  tantam  mihi 
gratiam  contulisti,  ideo  confidenter  dico  : 
Persetjuar  inimicos  ineos,  qui  conantur  38 
me  a  divinee  legis  observantia  impedire  : 
hos  persequar  oratione  devota,  lacrimis 
poenitentiae,  moribus  bonis,  et  sancto  af- 
fectu.  Per  hcec  enim  deemones  maxime  af- 

D  fligiinlur,  el  eorum  ministri.  videlicet  ho- 
mines  pravi, dejiciuntur.  Et  comprehendam 
et)s,  id  est,  vincam  tentationes  eorum  ;  et 
iion  couvertar  ab  isto  proposito,  donec  de- 
ficiant,  victi  a  me.  Confringam  illos,  id  39 
est,  malam  voluntafem  eoruin  suo  effectu 
cassabo  in  me,  nec  pjotcrunt  stare,  id  est 
resislere  mihi.  Cailcnt  subtus  pedes  meos, 
id  est.  victi  ab  operibus  meis  deficient. 

Et  iirtvciii.risH  inc  virtutc.  id  est  spiri-       40 
liialibus  armis,  at/  liettam  contra  omnes 
teutationes  ;   ct  siipplantasli  insurgentes 


f.OMMEMAniUM    IN    PSAI.MIM    .XVII.    —    ART.    XI.IV 


5!S 


ll.t/.ir/i.ix 
13. 


///   ine  stiblus  mc,  quoniain   lotain  victo- 

42  riani  meam  tibi  a.{{\'\^\\o.Clamaoerunt  ini- 
mici  mci.  scilicct  liomincs  mali  lcmpore 
stia>  angustitr  pro  adjutorio,  nec  erat  qui 
salvos  faceret  eos  ab  ultione  divinae  justi- 
tise,  quae  sa^pe  in  prtescnti  incipit  vindi- 
care  peecala  rcproboiiim,  (1u;p  in  tuluro 
selemaliter  vindicat.  Et  quoniam  nemo  ad- 
jiivare  poterat,  ideo  clamavcrunt  landcm 
oil  Domiuum  ;  nec  exauilivit  cos  :  quo- 
niam  clamor  oralionis  eorum  non  vcnit 
ex  poenitenlia  cordiali,  ncc  cx  divino  anio- 
re.  sed  ex  pauiali  angustia,  atque  ex  scrvi- 
li  limorc,  qui  nihil  merelur,  qucmadino- 
dnm  de  Anliocho  scriptum  esl  :  Orabat 
autem  scelestus  Dominum,  a  quo  non  esset 
inisericordiam  conseculurus.  El  comrni- 
nuam  eos  ul  pulverem  ante  faciem  venti , 
hoc  est  quod  ante  jam  dixit  :  Confringam 
illos,  nec  poterunt  starc.  Comminuain,  in- 
quil,  eos,  non  naturam  coruin,  sed  pcrver- 
sitali  eorum  resistam.  Proplerea,  ul  lutum 
platearuiii  delebo  eos,  id  esl,  repellam  at- 
que  projiciam  eos  a  meo  consensu. 

44  Insupcr  ail  ad  Christum  Ecclesia  :  Eri- 

pies  me  de  conlradiclionibus popull,  id  est 
de  perfidia  et  impugnalione  hBerelicorum, 
schismaticorum,  omniumque  detrahentium 
mihi.  Xam  Deus  in  perpeluum  non  dere- 
linquit  suos  electos,  sed  tandcm  libcrat 
eos.  Constitxies  tne  in  caput  gentium,  id 
est,  facies  me  in  dominam  omnium  popu- 
lorum.  Populus  enim  chrislianus  est  om- 
nium  populorum  dignissimus,  atque  e.xcel- 
sior  gentibus  universis  :  ad  quem  princeps 
iftf(r.  11,9.  Apostolorum  sic  ait,  Vos  autem  genus  ele- 
ctum,  rcgale  sacerdotium,  gens  sancta.  po- 
pulus  acquisitionis.  Vel  sic  :  Constitues 
me,  id  esl  prselatos  el  sacerdoles  Eccle- 
siae,  in  capul  gentium:  id  est  in  reclores 

43  ct  dominos  ceterorum.  Populus  quem  non 
cognovi,  id  est  peccatores  indurati  atque 
increduli.  v<?rri'r!7  /«(7//',poslquam  ad  picni- 
lenliam  vel  fidem  conversi  sunl  ;  et  tunc 
in  auditu  auris  obedivil  miki,  id  esl  prse- 

46  ceptis  Ecclesia'.  Filii  alieni,  id  esl  solo 
nomine  Christiani,  simulatores,  conluma- 
ces,  hypocritje,  falsi  religiosi,  mentiti  sunl 


A  //u7//.-quoniam  aliud  (licunt,  aliuil  aj,'iiiil; 
aliud  ostendiint  in  habitu,  aliud  agiint   in 
victu.  Vcniunt  in  vcstinientis  ovium.  intus  Mauh.y», 
vero  sunt  lupi  rapaccs.  Filii  alieni  invcle-  '^^ 
rati  sunt,  id  est  obdurali  in  viliis.  Non 
eniin    advcrtunt    .\postolum,    Colossenses 
exhorlantcm  :  Exspoliale  vos  vetcrem  ho-  co/om.iu, 
minem  cum  aclibus  suis,   et   induilc  no-  ''■  '"• 
vum,  qui  renovaliir  in  agnilionem  Dei.  El 
alibi  :  Kcnovamini  spiritu  mentis  vestra*,    Ephes.n-. 
et  estote  invicem  benigni,  miscricordes,  ■'■^'" 
donanles  invicem.  sicul  el  Deus  in  Christo 

B  donavit  vobis,  Et  claudicavcrunt  a  scmitis 
suis,  id  esl,  erraverunl  a  doctrina  el  lege 
Dei  sibi  proposilis. 

Denique   Ecclcsia,  Deo  rcgratiando  dc 
beneficiis  jam  cominemoralis,  ait  :  Vivit      47 
Domiiius,  etc.  Qui  versus  in  prsecedenti 
explanalione  salis  exposilus  cst.  Deus  qui      48 
das  viiidictas  mihi,  puniendo  pcrseciito- 
res  juslorum  alque  Ecclesia^  :  quemadmo- 
dum  scriptum  est,  Mihi  vindiclam,  ct  ego  /?om.xii,i9, 
relribuam.  dicil   Dominus  ;  el  subdis  po- 
pulos  sub  iiw.  convertendo  peccatores  ad 

C  gremium  matris  Ecclesiae,  et  ad  obcdien- 
tiam  sanctam,  vel,  subjiciendo  incredulos 
polestali  fidelium  ;  Uberalor  meus  de  ini- 
micis  tneis  iracundis,  utpote  deemonibus  : 
in  quibus  (secundum  Dionysium)  csl  fu- 
ror  irrationalis,  amens  concupiscenlia,  et 
phantasma  prolervum  *.  Quod  tamen  saga-  •pi.auusia 
ciler  intelligendum  est.quum  dsemones  in- '"■'''"*" 
corporei  exsistentes,  malerialcs  passioncs 
non  habeant.Et  non  solum  liberalor  meus 
es,  Domine,  de  dsemonibus,  sed  et  ab  ho- 
minibus  iracundis,  perversis  el  reprobis. 

D  Et  ab  imurgenlibus  in  me,  scilicel  ab  ad-  49 
versariisqui  contrame  insurgcnt.quamdiu 
in  prsesenti  exsilio  vivo,  sicut  ait  Augusti- 
nas  :  Perscvera  usquc  in  fincin,  (luia  leii- 
tatio  perseverat  usque  in  finem.  .\b  his 
ergo  exaltabis  me,  dando  mihi  victoriam 
in  prsesenti,  alque  coronam  gloriae  in  fu- 
tiiro:«  viro  iniquo,  id  esl  a  quolihct  ho- 
mine  pestifero,  eripies  me,  ne  ab  eo  iii- 
ficiar. 

Proplerea,  id  esl  propter  tanla  beneficia      30 
tua,  confitebor  lihi  in  nationibus,  Domine, 


516 


COMMEMARIUM    IN    PSALMUM    XVIII.    —    ART.    XLV 


51 


Joann.  iii, 
IG. 


prffidicando  e(  glorioso  laudaiulo  nomen 
tuiim  coram  populo,  eisqup  beneficia  tua 
ac  pielalem  tuam  gralanler  et  aflecluosis- 
siine  insinuaudo.  lioc  quolidie  agit  ICccle- 
sia  per  pra»dicatores  verbi  divini.  Et  no- 
mini  tiio,  0  Domine.  psahnum  i/icam,  ore 
etopere  te  laudando.  Hoc  unusquisque  per 
se  agere  potest  et  debet,  quoniain  Domi- 
nus  est  magiiificaiis  sa/titcs,  id  esl  magni 
pendens,  et  multum  appretians  redempli- 
onem  ac  felicilatem  seu  duplicem  slolam, 
rcff is  ejiis, id  est  cujuslibet  Christiani  atque 
electi  :  qui  dieitur  rex,  quoniam  diabolo 
dominatur,  ac  proprio  animo,  sieque  for- 
lior  est  rege  urbes  et  caslra  expugnanle. 
In  tanluni  quippe  magnificavit  ac  ma- 
gni  pendil  Deus  salutem  noslram,  id  esl 
glorificalionem  corpoiis  el  animse  noslr», 
ul  propter  eas  recuperandas  Unigcnilum 
suum  millerel  in  mundiim.Talem  namqiie 
ac  lanlum  legaluin  noii  misil  propler  mo- 
dicam  causam.  Et  tu  ergo,  magnifica  et 
magni  pende  salulem  hanc  liiam:  noli  pro- 
pler  carnalia  obleclamenla,  propter  sensi- 
bilia  commoda,  propter  temporales  hono- 
rcs  eam  negligere  :  sed  indue  virilem  ac 
nobilem  animum,  el  propler  aelerna  atque 
invisibilia  bona  mercanda  parvi  pende  et 
sperne  omnia  transitoria,  vana  ac  vilia.  Et 
Dominus  esl  facicns  misericordiam  Chri- 
sto  suo  David,  id  est  cuilibet  homini  per- 


A  feclo,  Spiritus  Sancti  unctione  excellenter 
uncto,  et  semini  ejus,  id  est  his  quos  ipse 
in  Christo  spiritiialiter  generat,  verbo  et 
opere  eos  docendo  :  quemadmoduin  de 
quibusdam  ail  Aposloliis,  Filioli  mei.  quos  oaiai.  w, 
iterum  parturio  donec  formetur  Chrislus  ''• 
in  vobis  ;  usque  in  swculum. 

Qua?  aulem  in  praecedenlibus  duabus 
exposilionibus  declarala  sunt,  hic  omit- 
tuntur. 

Postremo.  quam  beatus  esl  qiii  ista  ma- 
gnifica  doiia  Dei  ac  sublimes  perfecliones, 

B  de  se  ipso  psallere  et  Domino  canere  po- 
tesl  ad  gloriam  ejus  1  Qui  vero  tantam 
perfeclionem  noudum  adeplus  est  ut  isla 
in  propria  persona  dicere  queat,  discat  ex 
his  quantum  a  vera  perfeclione  dislel.quo 
tendere  habcal,  quid  sibi  a  Domino  poslu- 
landuin  s'/t ;  studeatque  vilam  suam  lali- 
ter  ordinare.  ac  talem  perfeclionem  acqui- 
rere,  ul  prtedicla  oinnia  de  se  ipso  ad  Dei 
honorem  possit  cantare  prompto  atque 
gratissimo  corde. 

C  PRECATIO. 

Amove  a  nobis,  Domine,  peccatorum  no- 
strorum  obscura,  et  illumina  corda  nostra 
consubstanlialis  Yerbi  lui  lucerna  :  ejus 
nos,  qusesumus,  virlule  praecinge,  et  viain 
nobis  in  eo  iminaculatam  ostende. 


ARTICULUS  XLV 


EXPOSITIO    PSALMI    Or.TAVIDECIMI    :    COELI    ENARRANT    GLORIAM    DEI. 


Pr  ESCRIRITUR  dcuique  psalmo  huic   ti-  D    I  f^CELT  ciiarrimt  i/loriam  Dei.  Ouod 


1  tulus  iste  :  Iii  fincm,  psalmus  Dacid  :  id 
est,  iste  psalmus  adscribitur  David,  respi- 
cienti  in  finem,  id  esl  in  Christiiin.  Nam 
loquilur  hic  de  primo  Chrisli  advenlu.qui 
Gaiai.n.i.  faclus  csl  iu  finc  sieculorum  et  in  pleni- 
tiidinc  lemporum.  Loqiiilurque  de  prse- 
dicaloribus  evangelicae  legis,  et  de  legis 
christianae  sinceritate,  et  ait  : 


C^ 


Iripliciler  inlelligi  polest. 
Primo  sic  :  ('ccli,  id  est  sancti  Evange- 
listse  alque  k^o^ioW.cnarrant gloriam  Dei, 
id  esl,  prsedicant  regnum  et  excellentiam 
Ghristi.£'<  opcra  manuum  ejus,\A  est  ma- 
gnalia  Chrisli,  scilicet  opera  ejus  miraeu- 
losa  :  quff  sunt  opera  manuum  suarum,  id 
est  virlules  divinse  ac  huinanse.  Miracu- 


COMME.MAnilM    LN    PSALlllM    XVllI. 


AIIT.    .\I.V 


517 


Deut.  -txxit, 
I. 

Is.  I,  i. 


Aom.  VIII, 9. 

3 


la  eniiii  Christi.  divina  virtnfc  facta  snnt 
principalitei'.  humana  vero  virtnte  instrn- 
inentalitcr.  Unde  humanitas  Christi  com- 
paratur.ad  natnram  cjus  divinam,  sicut 
instrumcntnm  conjunctuin  ae  animatuin 
ad  ipsum  aviiiicem.  Annunlial  firmamea- 
ittiii,  id  est  Ecclesia  :  in  qua  homincs 
perfccti  firmantur,  sieut  stellee  in  coelo  fi- 

I Cor. x,i.  giintur:  ct  ipsa  Ecclesia  in  fiiina  pctra. 
qua>  Chrislus  est,  firmiter  stabililur.  Di- 
cuntur  autem  Apostoli  et  Evangelistje,Coe- 
li,  propter  conversalioneni  ccPJestem,  et 
propter  divinam  inhabilationem,  et  pro- 
pter  eminentiam  gratiarum  :  sicque  omnes 
viri  ae  spirituales.  cceli  vocantur,  quem- 
admoduin  Moyses  ait  :  Audite,  CLeli,  quae 
loquor,  et  audiat  terra  verba  oris  mei.  Et 
Isaias  :  Audite.  coeli,  et  auribus  percipe, 
terra.  Mcritoquippe  cceli  dicuntur  homines 
spirituales,  quibus  Apostokis  loquitur:Vos 
in  carne  non  estis,  sed  in  spiritu.  '2  Dics 
dioi  eniclal  verbum  :  id  cst,  divinitus  il- 
luminati  sapientesque  homines  eructant, 
seu  pleno  corde  pronuntiant  diei,  id  est 
spirilualibus  ac  erudilis  hominibus,  ver- 
bum,  id  est  Christum,  sccundum  quod 
Deus  est  :  prout  ait  Apostolus,  Sapien- 
tiam  loquimur  inter  perfectos  ;  et  rursus, 
Et  si  cognovimus  Christum  secundum  car- 
nem,  tamen  jam  non  novimus.  £t  nox 
nocli  indicat  scientiam  :  id  est,  homines 
parva>  scientise.  vel  prfedicti  viri  perfe- 
cti,  assumentes  imperfectorum  personam 
(quemadmodum  Apostolus  asscrit,  Omni- 

''■  bus  omnia  factus  sum.infirmis  infirmus). 

docent  homines  adhuc  carnalcs  ac  rudes. 
scientiam,  id  est  notitiam  pcrtinentem  ad 
Christi  naturam  creatam.  videlicet  ad  hu- 
manilalis  suse  mysteria.  quoinodo  illam 
scctcntur  :  prout  rursus  dicit  Apostolus  : 

/6irf.ui,i,j  Ego,  fratrcs,  non  potui  vobis  loqui,  quasi 
spirilualibus,  sed  quasi  carnalibus  :  quasi 
parvulis  in  Christo  lac  vobis  polum  dedi, 
non  escam. 

Sccundo  exponitur  hic  locus  sic  :  Civli, 
id  csl  orbcs  cadcstcs,  enarranl  (/loriam 
Dei,  id  esl,  majcstalcm  et  poteslatem  ejiis 
ostendunt.  Dicunlur  enim  cceli  enarrarc 


\Cor.  11,6. 


II  Cor.  V 
16. 


\Cor. 


A  gloriam  Dci.sicnt  diciinlMr  bcnedicerc  Dco, 
cuinquc  laudarc,  videliccl  (luoiiiain  pra»- 
bcnl  inlucntibns  occasionem  atque  matc- 
riam  conlcmplandi  Creatoris  potcntiam, 
sapieiiliain,  et  perfectionem.  Proptcr  quod 
scriptum  est  :  Levate  in  c.xcelsum  oculos  /».  xi., «. 
vestros,  ct  vidcte  quis  crcavit  ha?c.  El  si- 
miii  inodo,  opera  niamium  ejus,  id  est 
crealuras  divinse  potcntia>,  annnnliat  /ir- 
mameatum,  id  est,  sphicra  oclava,  in  qua 
fi.xae  sunt  stellae.  anniintiat  quidem  opera 
Dei    malerialiter,   qiioniam    est   objectimi 

B  conlemplandi  quam  polenlcr  et  gloriosc 
cetera  omnia  a  Deo  sint  condita.  Dies  diei 
erucfal  verbum,  etc.  Dicitiir  namqiie  lem- 
pus  facere  id  quod  fil  iii  tempore  :  sicque 
dies  et  nox  dicunlur  eructare  verbum  et 
indicare  scientiam.  quoniam  opera  talia 
facla  sunt  per  lemporuin  intervalla,  et  de 
die  in  diem  atque  dc  nocte  in  noctcm 
crevit  cognitio  Dci  seu  pra-dicatio  Chrisli. 
Secunduni  luinc  modiiiu  legitur  libro  pri- 
mo  Machabfeoruni  :  Vitlil  Jonalhas  quia  \Mnch.\n, 
tcmpus  eum  juvat.  '■ 

C  Terlio  cxponitur  passus  isle  anagogice, 
iil  sit  sensus  :  Cceli,  id  est  angelici  spiri- 
tus  omnesque  Beati,  enarraiit gloriam  Dci, 
quoniam  incessabiliter  laudant  Deum  ;  et 
opern  ma/tuum  ejus,  id  est  effectus  divi- 
nie  virtutis,  annunlial  firmamentum,  id 
est  Christus,  qui  est  caput  et  robur  oni- 
niuin  Sanctorum,  et  ipse  omnes  comprc- 
hensores  in  patria  illiiminat  de  ralionibus 
divinorum  cffccluum.  Dies  diei  eruclat 
vcrbuin.  id  est.  angeli  superiores  de  ple- 
nitiidine  suae  cognilionis  infundunt  infc- 

D  rioribus  angelis,  purgando,  illuminando, 
perficicndoque  eos,  secundum  Dionysiiim. 
El  no.r  nocti  indicat  scienliam,  quoniam 
dicmoncs  saepe  perversis  lioiuiiiibus  qu;c- 
dam  sccrela  revelant. 

Qiiamvis  autem  magis  litteralis  secunda 
expositio  videalur,  prima  tamen,  secun- 
dum  vcritatem,  liltcralis  est  ad  intcntio- 
ncin  Propheta>  et  magis  conveniens,  eique 
sequenlia  consonant. 

'}  Xon  sunl  loijucla',  ncijuc  scrmoncs,        4 
id  est,  nullum  est  genus  idiomatis  et  scr- 


518 


COMMENTARIUM   l.N    PSALMUM   XVllI.    —   ART.    XLV 


Ac(.  II, -V, 
0,8.11. 

1  Cor.  MV, 
18. 


.Vn/"C.  XVI 
20. 


Is.  xxiv,  16, 


y6i</.  Lxvi 
19. 


/{om.  X,  1" 


Baniclt  111 
38. 


I  ri»!. vi,16. 


I  Jodjin.  I, 


Zach.  II, 


/s.  LII,  6. 


nionis,  quorum  non  audiantur  vorcs  eo- 
riim.  id  csl  ab  cis,  piila  a  cwiis  prariiclis 
ct  Apostolis.  Nam  Aposloli  omnium  lin- 
gua  loquebantiir.  El  Paiiliis  inquil  :  Gra- 
lias  ago  Uco  mco,  quod  omniiim  vestrum 
linguis  loqiior.  li/w  omncm  terram  exivit 
sonus  eorum,  id  cst  Apostolorum  ;  ef  in 
fines  orbis  tcrra;  verbn  eorum  :  quia  Apo- 
sloli,  facla  divisionc  ipsorum,  pcr  se  ipsos 
alqiie  per  suos  discipulos  praidicavcrunt 
Evangeliiim  Christi  in  quatuor  plagis  ter- 
rae,  et  in  principalihus  partibus  iniindi.  Et 
hoc  est  quod  ab  Isaia  pitedictum  est  :  A 
finibus  terrse  audivimus  laudes,  gloriam 
Jusli.  Et  riirsus  per  Isaiam  Dominus  aper- 
lissime  dicit :  iMittam  e.x  cis  qiii  salvati  fii- 
erint,  ad  gentes  in  mare,  in  Africam,  in 
Lydiam,  tenentes  sagitlam,  in  Italiam  cl 
Grseciam,  ad  insulas  longe ;  el  annuntia- 
bunl  gloriam  meam  gentibus.  Porro  quod 
dieliim  esl,  In  omncm  lerram,  etc,  alle- 
gat  Apostolus  ad  oslendendum,  quod  fides 
est  e.\  auditu,  et  ex  prsedicatione  Aposto- 
lorum.  Unde  consequitur,  quod  psalmiis 
iste  loqualur  de  Christo  atque  Apostolis 
ac  prffidicatione  evangelicae  legis. 

Deinde  de  Chrisli  incarnatione  subjun- 
git  :  {V]In  solc,  id  est  in  mundo  inferiori, 
sub  sole,  videlicet  in  oculis  hominum,  po- 
suit  Filius  Dei  tabernaculmn  suum,  id  esl 
corpus  assumplum,  quod  diciliir  templum 
invisihilis  Deitatis  :  quia,  iit  a  Propheta 
diciliir,  Ipse  in  terris  visus  cst,  et  cum 
hominibus  conversatus  est  :  quatenus  qui 
ante  latcbat  in  sinu  Dei  Patris,  appareret 
in  forma  assumptae  carnis ;  et  qui  ante 
habilabat  lucem  inaccessibilem,  jam  per 
incarnalionem  exhiberct  sc  ipsiim  visibi- 
lem  oculis,atque  palpabilcm  manibus,  sic- 
ut  Joanncs  contestatur  :  Ouod  vidimus 
oculis  noslris,  quod  audivimus,  ct  maniis 
nostrffl  contrectavcriint  de  Yerbo  vila>.  De- 
nique  hanc  Dei  incarnationem  a  Zacharia 
prffdiclam  cognoscinuis,  ubi  sic  dicitur  : 
Lauda  el  la^tarc,  filia  Sion,  quia  ecce  cgo 
venio,  et  habilabo  iii  medio  Itii,  dicil  Do- 
minus.  Per  Isaiam  qiioqiic  Dominus  ail  : 
Ecce  ego  ipse  qui    loqucbar,   adsum.   El 


A  ilcrum  :  Primus,  id  est  Dcus  felernus,  ad  /s.xu,  27. 
Sion  dicct,  Ecce  adsum.  —  Vcl  sic  :  In 
solc,  id  cst  in  beala  virgine  Maria,  posuit 
Christus  talwrnacnlum  suum,  id  est  cor- 
pus  suum,  habilans  in  utero  ejus  novem 
mensibtis,  qiicmadmodum  Jeremias  ait  : 
Novum  creavil  Dominiis  super  tcrram;  fc-    y<?r.  xxm, 
mina  circumdabit  viriim.Felicissima  nam-  "'■ 
que  virgo  Maria  sol  dicitur,  propler  cx- 
cellentissimum  divinarum  graliariim  inea 
splendorem.  De  qua  in  Canticis  Sponsus 
ail  :  Tota   ptilchra  es,  amica  mca.  Et  ite-  Cant.K,i. 

B  rum  :  Pulchra  ut  luna,  electa  ut  sol.  El  /6irf.  vi,9. 
ipse  Christus  tanquam  sponsus  procedens 
dc  fhalamo  suo,  id  est  de  ulero  virginali  : 
in  quo  carnem  induendo  desponsavit  sibi 
Ecclesiam,  sicut  ante  per  Prophetas  diu  et 
frequenter  spopondit. 

li'!  E.rsultavit  ut  gigas  ad  currendam 
rinin,  id  est,  Christus  laetanter  advenit, 
et  libcnter  dcsccndil  in  iiterum  suse  ca- 
rissima*  Filia?,  amabilissima^  Yirginis,  ad 
currendam  viam,  id  est  ad  festinanter  pro- 
sequendum  hiimnnae  rcdemptionis  myste- 

C  rium :  vcl,  ad  currcndam  viam,  id  est  ad 
conversandum  in  hoc  sajculo,  ciijus  vila 
est  via  ad  vilam  beatam.  A  summo  ccclo       7 
egressio  ejus.  Nam  Chrislus  dcscendit  de 
sinu  Palris  in  iilerum  Yirginis  ;  descendit 
a  coelo  intellectuali  in  terram  sensibilem. 
Ipsc  cnim  ait  :  Nemo  ascendit  in  ccelum,   Joamx.m, 
nisi  qui  desccndit  de  coelo,  Filius  hominis  '''■ 
qui  esl  in  coelo.  Desccndit  autem,  non  lo- 
cum  mutando,  sed  noviter  apparendo;  dc- 
scendil,  non  ralione   essentiae,  sed  cffe- 
ctus.  Ipse  cst  namque  qui  per  Jeremiam 

D  testatiir  :  Ccelum  et  terram  ego  impleo.    jer.  xxm, 
7i  Et  occursus  ejus.  id  est  Chrisli  regres-  '"*■ 
sus  sive  a.^ccn^'\o,itsque  ad  summum  cjus, 
id  esl  usquc  ad  eumdem  locum  unde  ex- 
ivit,   videlicet    ad    dexleram  Patris,  sicut 
ait  :  Exivi  a  Pafrc, ct  vcni  in  inundum;  ile-  joann.wi, 
rtim  rclinquo  mundum,  cf  vado  ad  Patrem.  ■'• 

Xcc  cst  ijui  se  abscondat  a  cnlore  ejus, 
id  cst,  nemo  se  cxcusare  potcst  a  Chrisfi 
amore,  quoniam  ista  Iicncficia,  tanfa  tam- 
que  palentia  sunt,  ul  ignorantia  nulliim 
excusct.  Idcirco   Ghrislum    omiics   supcr 


COMME.NT.\nil'M    IN    PS.XI.MIM    .Wlll. 


.\RT.    XI.V 


319 


omnia  amaro  tcnentur.  Vel  sie  :  Nec  esl 
qui  se  abscondat  a  calore  ejns,  id  csl  ab 
operalioiie  seu  e.vaniinalione  Spirihis  San- 
cli,  qui  est  ardentissiinus  anior  Patris  et 
Filii.(;iirislus  enim  de  Spirilu  Sancto  prse- 
/oann.xvi.  dixit  :  Ouuni  veuerit  ille  Spiritiis  veiilalis. 

8 

aii:uel  inundum  de  peccato.  el  de  juslitia, 
et  de  judicio.  .\rguet  enim  hoinines  de 
pecealo  coinmisso.  de  jnstitia  omissa,  et 
de  judicio  quod  prspconsiderare  alque  li- 
niere  contemnunt.  Vel  quod  dicitur,  Nec 
est  qui  se  abscondat  a  ealore  ejns,  ideo 
dicitur,  quia  tanla  est  liberalilas  grati;e 
Spiritus  Sancti  tempore  novse  legis,  iil 
mcrito  nullns  se  abscondere  debeat  a  re- 
ceptione  ipsiiis. 

8  8  Lex  Domini,  id  est  christiana  religio 
et  Christi  \vs.A\{\o.iiiunaeulata,m\  habens 
vitii  vel  impnrilalis  admixtum,  eonverfens 
animas,  id  est  homines  (ponit  enim  par- 
lein  pro  toto),  quia  retrahil  eum  qui  sibi 
obedil.  a  rebus  illicitis  et  caducis  ad  opc- 
ra  sancla,  atque  ad  summum  et  incoin- 
mutabile  bonum.  Tesiimonium  Doiniiti  /?- 
dele  :  id  est,  articuli  fidei  christianae  sunt 
veri,  non  fallaces;  sapieittiam  /inesfa/is 
parvulis.  id  est,  cognitioneni  divinorum 
pra>bens  huinilibus,  qui  suum  inlellectum 
fidei  subdunt.  et  quod  eredunl  opere  at- 

/».  vH,  9  teslantur.  Unde  Isaias  ait  :  Nisi  credideri- 
juiuLx.\.  fjg    „Qp  intellieetis.  Et  Salvalor  :  Confi- 

Luc.  X,  21.         '  ^ 

teor  (inquil)  tibi,  Pater,  quia  abscondisli 
haec  a  sapienlibus  et  prudentibus,  et  re- 
veiasti  ea  parvulis,  id  est  fide  et  con- 
versatione  humilibus.Testimonium  autem 
proprie  pertinet  ad  credenda,  sicut  prse- 
ceptum  ad  agenda. 

9  '.I  Jusfiliw  Domini.  id  esl  divina  pra'- 
cepta,  reclw,  et  juslse,  ad  beatitudinem 
sinc  errore  dueentes.  hetificanfes  conla 
eoruin  qui  per  caritatein  eas  observant. 
Naturaliter  enim  delectabile  est  virtuose 
vivere.et  [)eo  in  omnibus  obedire.Propter 
quod(secunduin  PhiIosopliiiin)signuni  vii- 
tutis  est  dcleclatio  operationi  adjuncta. 
Pra'cepfu.ii>  Domiui  lucidum.  id  est  cla- 
rum  ac  splendidum,  lanquam  radius  di- 
vinae  juslilise  ac  lucis  aelernae,  illuminans 


A  oculos  cordis,  videlicet  inlellecliim  et  me- 
inoriam,  ne  in  leuebris  viliorum  niergan- 
tiir,  S(>d  in  Deo  permaneant. 

10  Tiiiior  Doiiiini  sancfus,  id  est,  tiinor  10 
filialis,  amicabilis  et  castus,  non  servilis 
aul  humaniis,  esl  permanens  in  sa-culum 
.■iwculi :  quia  hic  incipit,  et  in  patria  perse- 
vcrat  quantum  ad  habitum;  et  eliam  quan- 
tiim  ad  aliquem  siiiim  actum  inanel  iu 
[latiia,  scilicel  qiioad  leverenlialein  snbje- 
clionem.  Non  autem  manet  in  patria  quan- 
tum  ad  fugam.  qiia}  perlinet  ad  limorem  : 

15  ([uia  Beali  seiiinl  se  a  Deo  non  posse  averli, 
ideo  non  metuunt  malum  fulurum,sed  Deo 
cum  reverentiali  limore  siibjecli  sunt. 

Judicia  Doinini.  id  est  omne  dictamen, 
et  omnis  sentenlia  divinae  sapientiae,  vera 
sunt,  jusfificafa  in  semefipsa  :  quoniam 
eo  ipso  quo  sunt  Dei  judicia,  necesse  est 
ea  fore  justa  et  sancla  ;  nec  est  alia  ratio 
requirenda,  vel  aucloritas  major  invocan- 
da,  quoniam  Deus  est  mensura  el  ratio 
omnis  verifalis  et  aquitatis.  ,{[  Deside-  11 
rabilia  supcr  auruin  et  lapideni  prefio- 

C  sum  multum.^WiW  enim  corporalium  sen- 
sibiliumque  binorum  tain  amahile,  lamque 
optabile  esse  polesl,  sicut  divina  judicia, 
id  est  praecepta  et  testimonia  legis  divi- 
nae.  quse  a  Deo  data  sunt  et  approbata.  et 
ad  aeternam  felicitatem  perducunt.  Unde 
inferius  dicitur  :  Bonum  mihi  lex  oris  lui  Ps. cxtm, 
super  millia  auri  et  argenti.  Et  dulciora  '" 
supcr  mel  et  favum,  id  cst,  in  observan- 
do  divina  judicia  seu  praecepta,  consistit 
major  diilcedo  quam  in  aliqua  re  carnali 
sive  sensibili.  Spirituales  enim  delectati- 

D  ones,  ex  sua  nalura  majores  sunt  delecla- 
tionibus  corporalibus,  quamvis  inlerdum 
ex  parle  nostri  oppositum  accidal  propter 
imperfeclionem  noslram  et  pronilatem  ad 
mala;  sed  viris  perfectis,  quain  suavis  est  p«.  xxxui, 
Doininus  expertis,  dulciora  sunt  divina  3''^'"^"' 
qiiam  qiuecuinqiie  carnalia  :  iino  quo  di- 
vina  amplius  giislanl.  eo  scnsibilia  ipsis 
magis  desipiunl. 

l"i  Eicnim  serrus  fuus  eusfodit  ea.  iion        12 
soluin  per  memoriam,  sed  etiam  per  cari- 
lalem  et  obedienliam,  qualeiius  impleal 


520 


COMMENTARITJM  LN    PSALMl  M    XVIII. 


ART.    XLV 


29. 


13 


/*ror.xxiv 
16. 


ac  faciat  ea.  Nec  frustra,  quia  i/i  citsfo- 
diendis  illis  retributio  tnulta,  id  est,  vila 
ffiterna  reddetur  pro  prsemio  ei.qui  divi- 
na  judicia  scu  prwcepta  cuslodit.  Hoc  est 
quod  Christus  in  Evangelio  suis  imilato- 
ribus  spondel  :  Oui  reliqueril  patrem  aul 
malrem.  etc.,centuplum  accipiet.et  vilam 
sternam  possidebit.  Gentuplum  namque 
accipit  in  prsesenti,  quia  hic  incipit  pra-- 
miuin  ejus  :  nam  gratiam  recipit,  Deus 
eum  diligit,  mundum  et  carnem  suppedi- 
tat.  virtulibus  splendet,  spirilualem  dele- 
ctationem  aequirit. 

lo  Deticta  quis  intcUigit  ^iA  est,  singu- 
la  quEeque  peccata  quis  advertere  polest  ? 
quasi  dical,  Xullus.  Justus  enim  septies 
cadit  in  die  ;  et  tanta  est  noslra  fragilitas. 
ut  quotidianos  defectus  sigillatim  cogno- 
scere,  deplorare,  atque  vitare  nequaquam 
possimus.  Propter  quod   in  libro  Job  ha- 

/o6jx,2,3.  betur  :  Non  justificabitur  homo  composi- 
tus  Deo ;  et  si  voluerit  cum  eo  contendere, 
non  poteril  respondere  unum  pro  mille. 
Quoniam  igitur  ita  est,  oro,  o  Domine,  cb 
occultis  meis,  id  est  ab  istis  peccatis  la- 
tentibus.  mihi  ignolis,  mviida  me,  dando 
mihi  eorum  memoriam.  quanlum  oporlel 
aut  expedil.  vel  infundendo  poenitentiam 
in  communi  sufficienlem,  vel  dando  ea 
de  cetero.  quanlum  possibile  est,  pr»ca- 
li  vere  ;  et  ab  alienis,  id  est  a  diabolo  el  ab 
adversariis  mete  salutis.;jfl;re  servo  tiio, 
non  permittendo  eos  prtevalere  in  me  per 
tentationes  nefarias.  sicut  quotidie  in  Ora- 

Matih.ri,  tioue  domiiiica  dicimus  :  Et  ne  nos  indu- 

'  '  cas  in  tenlationem,  id  est  in  consensum 

illicilum,  vel  in  tenlalionem  tam  fortem 

iCor. s,  13.  ut  repugnare  non  possimus,  sed  fac  cum 
tentatione  proventum. 

il4i  Si  mei  non  fuerint  dominati,  id 
est,  si  hostes  prsedicti  non  prfevaluerint 
adversum  me,  rationem  vincendo,  tunc 
immaculatus  ero,  id  est  immunis  a  labe 
peccati,ad  quod  me  inducere  optant.  Ten- 
tatio  enim  cui  non  consentitur,  non  est 
peccalum,  sed  virlutis  et  meriti  exerci- 
tium,  ac  triumphandi  occasio.  Ef  emunda- 
bor  a  delicto  maximo,  id  est  a  consueludi- 


A  ne  mala  seu  habilu  vilioso. Ex  hoc  namque 
quod  sa^pe  tentatori  succumliinms,  gene- 
ratur  in  nobis  consuetudo  mala  seu  ha- 
bilus  pravus  :  a  quo  emundamur,  dum 
tentatori  resistimus  perseveranter  :  quo 
facto,  impletur  quod  sequitur  : 

|.'i  £/  eru/it  ut  complaceant  cloquia  oris  15 
mei. -id  est,si  talis  fuerit  conversatio  mea, 
ul  sic  ab  occultis  munder,et  inimicis  pra^- 
vak»am  ;  lunc  eloquia  oris  mei  erunt  ul 
complaceant  tibi,  id  est,  tunc  libi  place- 
i)unt  verba  mea.  Nam  cujus  vila  virluosa 

B  est,  ejus  sermo  gratus  esl  libi.  Peccatori  ps.\u\A6. 
vero  dixit  Deus,  Quare  tu  enarras  justitias 
meas?  Et  meditatio  cordis  mci  in  conspc- 
ctu  fuo  semper  :  id  est,  si  pra>dictani  vitam 
habuero,  tunc  cogitatio  mea  erit  seniper 
in  conspeclu  luo,  id  est  in  approbalione 
seu  complacentia  sapientise  tu»  cuncla 
cernentis.  et  onine  bonum  approbantis. 
Vel  sic  :  .Meditatio,  elc.  id  est,  omnis  co- 
gitatio  mea,  sive  sit  bona,  sive  mala,  est 
cognila  tibi.  qui  omnia  conspicis.  renes- 
quc  et    corda  scrularis   :   quemadmodum  ps.vn,  lo. 

C  Elias  ait.  Vivit  Dominus,  ante  cujus  con-    mBeg. 
speclum  slo.  El  Job  loquens  ad  Dominum,  "''"'  '• 
dicil  :  Tu  quidem  gressus  meos  dinumera-  yo6siv,  is. 
sli.Ouam  caecus  esi  ergo,  et  quam  infelix, 
qui  sine  sollicitudine  vivit,  et  coram  Deo 
timorale  non  ambulal  I  Certe  incidet  post 
hanc  vitam  horribiliter  in  manus  Dei  viven-  Hebr.x.3i. 
lis.  qui  in  prfesenli  negligit  honorare  vul- 
tumdivina'  prfeseniise  universa  spectantis. 
Hi]  Domine,  tu  es,  vel  esto,  deprecor, 
adjutor  meus.  cooperando  mihi  per  gra- 
tiam,  et  redemptor  meus  a  cunctis  pericu- 

D  lis.  qui  proprio  sanguine  liberasti  me. 
0  quam  gralulabundo  ac  devotissimo 
animo  canlandus  esl  psahiius  iste  omni 
Ghristiano.  in  qiio  chrislianae  fidei  fun- 
damenta  narrantur :  Aposlolorum  prsedi- 
catio,  Verbi  incarnatio,  evangelicee  legis 
commendalio.  propri;e  quoque  fragilitatis 
recognitio,  atque  divinae  misericordise  im- 
ploratio.mirabiliter  continentur!  Tanto(ni 
fallorj  uniisquisque  fidelis  liiinc  psahnum 
dulcius  decantabit.  prsecordialius  purius- 
que  concinet,  quanto  bonum  commune,  id 


COMMENTARIUM    IN    PSALMUM    XIX.    —    ART.    XLVI 


521 


est  fideni  catholicam  Christique  incarna- A  justilia^  tna»  rccta>  la>tificenl  corda  nostra, 
tioneni,  ardenlius  diligil.  occulta  nostra  verbi   tui  gralia  eniunila  : 

quo  nobis  a  delictis  maxiinis  expialis,  pla- 
ccat  in  conspeclii  luo  medilatio  cordis,  ct 
Domine,  adjulur  nosler  et   icdemptor,      eloquia  oris  nostri. 


PRKCATIO. 


ARTICULUS  XLYI 


EXPOSITIO    PSALMl   .NO.MDEl.IMI    :    EXAUUIAT   TE   DOMIMJS,    KTC. 


z«r.  xsMi.  cens 

3i. 


43. 


TiTULUS  Psalmi  prsesentis,  videlicet,  /« 
finem,  iisalmus  Davlil,  ex  prfcdictis  salis 
est  evidens.  In  multis  eniiii  jam  psahnis 
titulus  tahs  expositus  est. 

PRIMO  aiitem  exponi  potest  de  Chrishi, 
cui  orat  Propheta  dari  a  Deo  Patre, 
qua>  Spiritu  Sanclo  revelante  noverat  ci 
esse  donanda.  Ait  itaque  :  I  Exaudial  tc. 
0  Chrisle,  Dominus  Deus  omnipotens,  in 
dic  tribalationis.  id  est  in  tempore  pere- 
grinationis  tuae  in  hoc  mundo,  in  quo  tola 
conversatio  tua  Irihulalionibus  plena  fuit, 
et  s;epe  pro  mundi  orasli  salulc.  Vel,  In 
die  trihulationis,  id  est  in  die  passionis, 
quando  pro  transgressoribus  exorasti.  di- 
Paler,  ignosce  illis,  quia  nesciunl 
quid  faciunt. /'/■o^',9rt)^  te  nomen  Dci  ,1a- 
coh.  id  est  Deus  verus,  non  a  malo  ciilpa?, 
quia  nunquam  potuisti  peccare,sed  a  ina- 
lo  poensp,  quod  tibi  Judaei  saepe  parabant 
ante  tempus.  5  Miilal  filji  au.iHium:non 
propter  tiiam  iudigenliam  aut  necessita- 
tem  ;  sed  propter  dispensationein,  quem- 
/i.rf.siii,  admodnm  apparuit  tibi  angeliis  de  ccelo, 
coufortans  le  ;  de  sancfo,  id  est  de  se 
ipso.  Yel  sic  :  Mittat  tibi  auxilium,  id  est, 
nalurae  tiirp  assumpt;p  conferat  opem  et 
gratiam,  ad  liberandum  genus  huinaniim; 
de  sancto,  id  est  de  le  ipso,  secunduin 
quod'Dcus  cs.  Quidqiiid  enim  virlulis  in 
humana  Christi  natura  fuii.  a  divinitate 
Veibi  profluxil.  Bl  de  Sion,  id  est  de  cte- 
leslibus,  fucafur  fe  ab  adversis  :  sicul 
pra?diclum  est. 


B  (3)  Memor  sit  omnis  sacri/icil  tal,  ifl  i 
est  omnium  operuiii  qiiic  ei  pro  salule  ho- 
minuni  ohliilisli,  pijcdicando,  oraiido,  la- 
borando,,je,junando;  c'('  holocausfum  fuum, 
id  est  natura  tua  humana,  quam  in  cruce 
Patri  tolaliler  iinmolasli.  igne  passionis 
eonsumplam,  inngue  finl,  id  est  efficax 
atque  exnberans  ad  succurrendum.  IIoc 
oiat  Propheta  :  non  quod  sacrificium  et 
holocaustum  Christi  possint  esse  inacce- 
pta  Patri  a^terno,  quum  ipse  sit  Agnus  sine  fiiorf.xn.s 
macula,  Filiusquc  dilectus,  in  quo  Patri   Mauh.m 

C  complacuit  ;  sed  ut  Deiis  merito  sacrificii  '"■^""'^- 
ct  holocausti  Christi,  mundo  suhvcniat, 
parcat,  et  eum  salvificet.  ili  Trlhuat  flbl,  g 
o  Chrisle  Deus,  sccundmn  cor  fautn,  id 
esl  quidquid  i\c>\t\QV2i%\ct  omne  conslliuni 
tuuin.(\\\o  decrevisti  miindum  redimere, 
i-oiifirmcf.  id  est,  ad  salutarem  effeclum 
perducal,  videlicet  ut  inundiis  felicilalem 
acquirat,  quemadmoduni  in  Evangelio  de- 
precalus  es  :  A'oIo,  Pater,  ut  ubi  siim  ego,  Joann. 
illic  sit  et  minister  meus. 
Quibus  peractis,  [^)  Lcetabimur ,  o  Paler        G 

D  cfelestis,  in  salutarl  fuo,  id  est  in  Christo 
Filio  tuo  salvatore  nostro,  qui  dicitur  Sa- 
lutare  tuum,  quia  per  ipsum  salvasti  nos. 
Vel,  Lsetabimur,  o  Christc,  in  salulari  fiio, 
id  est  in  salvalione  (jua  salvasli  nos.  Et 
In  nominc  Del  nosfri,  id  est  in  virtiile 
el  fide  sanctae  Trinitatis,  ma;/nific(d/imur 
magnitudine  spirituali,  ita  ut  simus  filii  /lom.ym. 
Dei  coheredesqiie  Chrisli.  ''■ 

(),  [mplcal  Dominus  oinncs  pcfitioncs        7 
luas,  0  Chrisle,  tam  illas  quas  pro  proprii  joann.wu. 


XVII, 
21;  XM,  26. 


522 


COMMENTARIUM    IN    PSALMUM   XIX. 


ART.    XLVII 


corporis  glorificationo  fiuiisli.  (juam  illas 
quas  pro  aliis  obtulisti,  quam  etiam  illas 
/fom.  vin,  quihus  jam.  ad  dexteram  Palris  sedens. 
pro  lioininijjus  inlerpcllas,ostendendo  Pa- 
tri  latus  et  vulnera. 

Niinc  ego  David  per  Spiritum  cor/iiovi, 
quoniam  salvum  feclt  Doniiiius  Chrisluin 
siiiiiu,  resuscitando  eum  a  mortuis.  Et  lo- 
quitur  de  fiituro  per  verhum  de  prseterito, 
pmpter  certiludiiiein  proplielia?.  7  E.rau- 
diet  illum,  scilicet  Ghristum  Deus  Pater, 
dc  ccclo  saiicto  .s;/o,id  est  de  Ihrono  glorisc. 
seu  de  coelo  empyreo  :  dequo  dicitur  Deus 
exaudire,  quia  in  eo  specialiter  esse  et  ha- 
bitare  ccnsetur.  Tn  potentiitilms,  id  est  in 
magnis  virtutibus  seu  fortibus  Dei  auxili- 
is,  consistit  et  esl  salus  dcxtercv  ejus,  id  est 
beatitudo  seu  redcmptio  hominum,  proce- 
dens  a  dextera  ejus,  id  est  a  benigno  Dei 
favore  seu  misericordi  ejus  adsistentia. 
Salus  enim  nostra  a  Dei  pielate  donatur 
nobis,et  in  actibus  prsecipuarum  virtutum 
consistit.  qui  mentem  corroborant  atque 
in  Deo  stabiliunt. 
8  iSl  Hi  in  curribus.  id  est,  quidam  sa?cu- 

larium  in  transitoriis  ac  voluhilibus  mun- 
di  honis  confidiiul  :  ct  Jii  in  ajuis,  id  est, 
quidam    eorum    in    vanitatibus.    pompis, 


A  lionorihus  atque  polenlia  propria  sperant; 
nos  nutem,  qui  veraciter  Chrisio  conne- 
climur  per  caritalem  et  fidem,  /;?  nomine 
Doiiiiiii  Dci  nostri,  id  est  per  Christum 
Dei  Filium,  invocabimns  Patrem  :  quem- 
admodiim  ipse  in  Evangelio  docet,  Quid-  ./onim..Mv, 
quid  petieritis  Patrem  in  nomine  meo.  da-  '^'■'"'■-*- 
bit  vobis.   ii)i  Ipsi.  in  curribus  et   equis        9 
confidentes,  ohlii/ati  smil  vitiis,  atque  ob- 
noxii  facli  variorum  peccatorum  reatilius, 
et  ceciderunt  a  gratia  et  bono  slatu  mentis; 
iios  autcni  surreximus  per  po-nitentiam  a 

B  peccatis,  el  erecti  sumus  per  contempla- 
tionem  ad  Deum. 

10  Domine  Pater,  saJvum  fac  regem .  10 
id  est  Christum,  imponendo  hrevem  fi- 
nem  angustiis  ejus,  et  ad  immortalem  sta- 
tum  eum  resuscitando  ;  ct  cxaudi  nos  per 
Christum,  scilicet  merito  ejus  exaudiri 
optantes,  in  dic  cjua  invocaverimus  tc, 
id  est  in  quacumque  hora  te  deprecali 
fuerimus  :  nam  semper  dum  te  invoca- 
mus,  spiritualiter  noliis  dies  est,  quoniam 
Christus  qui  est  intellectualis  dies  et  sol 

C  justitia;,  lucet  per  fidem  et  gratise  clarita- 
tem  in  cordibus  noslris  :  pra>sertim  quum 
oratio  non  sit  nisi  ascensus  mentis  in 
Deum. 


ARTICULUS  XLVII 


EXPOSITIO    EJISDEM    PSALMI    NOMIIECIMI    DE    EGCLESIA    AC    UNOQUOQUE   FIDELI. 


0 


UOMAM  universos  electos  caritas  Dei  D 

congregat,  et  unum  in  Domino  facit  ; 

AcMv,  32.  ut  legitur  in  Aclis  .\postolorum.  quod  mul- 

tiludinis  credentium  erat  cor  unum  et  ani- 

ma  una  :  idcirco  sanclus  Propheta,carilate 

urgenle,  pro  tota  Ecclesia  alque  pro  quo- 

2       libet  ejus  membro  orat  el  ait  :  E-raudiut 

le,  0  Ecclesia  Dei  el  unusquisque  fidelis, 

indie  tribulationis,iA  est  in  hora  tentatio- 

nis,  necessitatis,  seu  adversitatis;yjrofc(/rt/ 

tc  nomen  Dei  Jacob,  sancti  videlicet  Pa- 

triarchfe,  ne  succumbas,  nec  pericliteris. 


Mittat  tibi  auxilium,  per  quod  eonsolali-       .3 

onem  victoriamque  obtineas,  de  sancto,  id 

est  de  sanctissima  liberalitale  suae  bonila- 

tis  immens»,  per  quam  (tesle  .lacobo)  dat  /aco*.  1,3. 

omnibus  affluenler,  et  non  improperal ;  cl 

de  Sion.  id  est  de  Ecclesia  triumphanti, 

(111»  eum  per  speciem  contemplatur,  liiea- 

lur  lc  contra  adversa.  mittendo  videlicet 

angelos  sanctos  ad  tuam  custodiam,  pro- 

teclionem  ac  liberationem. 

Mcnior  sil  omnis  sacrificii  tui,  id   est  4 

tolius  obsequii   quod   ei  impendis,  reci- 


COMMENTABIUM    IN   PSAI.MUM    XIX. 


ART.    XI.VI1 


o23 


piendo  illiid  biMiigno,  et  beatiludincm  libi 
pro  co  rcslilncndo.  Et  fiolociiKstnin  tiiiiin. 
id  est  inlcrna  illa  ac  caritativa  oblatio. 
qna    tc  ipsnni  Doinino  offcrs  ct  maclas  : 

/>s.xun,2;.  sicnt  inferius  (iicilur,  Quoniam  proptcr 
te  morlifjcainnr  lola  die  :  j)iii;/i(c  fiat.hl 
cst,  bonis  operibus  adornctur,  ct  copi- 
osa  mercede  impleatur  atque  ditelnr,  Ho- 
iocausliini  qui[)pc  in  vctcri  lege  appcl- 
laliattir.  quod  ad  Dci  honoi'cin  tolaiilcr 
crcmabatur  :  sicut  qui  se  ipsos  tofaliter 
abne^ant,  ct  Ciirisli  criiccm  siiper  se  ba- 
julanl,  se  ipsos  holocanslnni  Uomino  ol- 
ferunt.  Sicque  per  holocauslum  inleliiiri 
polcst  ipsa  voluntas  scu  anima.  qua:'  tiinc 
pinguis  fil.  dum  Clirisli  amore  saginaliir, 
divinisque  eonsolationibus  dilatatur. 

Vel  sic  :  Memor  sit  Dominus,  o  Ecclesia. 
sacrificii  tui,  id  est  Sacrainenti  allaris, 
(jiiod  cst  sacrificiuin  novae  legis  :  cujus 
pctit  Prophcta  Dominiiin  rcminisci,  non 
qiiod  ipsuin  sacrificiiim  displicerc  possit, 
scd  nc  Deiis  per  peccala  offerentis  offen- 
sus.  effectum  sacrificii  luijiis  non  doncl 
iCor.  XI,  fidelibus.  \am,  ut  ait  Aposlolus,  Quicum- 
quc  mandiicaveril  pancm  hnnc,  vel  bibe- 
rit  calicem  Domini  indigne,  reus  erit  cor- 
poris  et  sanguinis  Domini,  Unde  sacerdos 
qiioque  in  .Missa  orat.ut  Sacramentum  cor- 
poris  et  sanguinis  Christi  aeccpium  sit 
Deo,  diccns  :  Supra  quse  propitio  ac  sereno 
vnlln,  etc.  Et  /lo/ocaiistinn  tiiinn,  o  Ec- 
clesia,  id  est  prsdictum  sacrificinm  quod 
holocaustuni  vocatur,  quoniam  Christus 
Ephes.\.  se  ipsum  perfecte  ac  inlegre  obtulit  Patr' 
in  odorem  suavitatis.  secniuhim  Aposlo- 
liim  :  hoc.  inqiiam,  holocaustum  pinguc 
fiiit.  id  est.  recipientes  et  offerentes.  spi- 
riliialilcr  [lingiies  cfficial.  dando  cis  effc- 
ctiis  sacramenlales. 
5  Tribuat  tibi  Deus  scciindum  cor  luinn, 

id   est   secundum  ralionabile  desideriiim 
cordis  tui ;  et  omnc  co/isilium  tuum  con- 

Tob.K.io.  firmet.  quatenus  consiiia  tua  in  ipso  per- 
mancant,  alque  ab  ipso  inspirenlur.  diri- 
ganlur,  cl  pcrficianlur  :  qiiod  fil  pcr  lioc 
quod  Deus  dat  animee  donum  consilji,  per 
qiiod  fil  bene  mobilis  a  Spiritu  Sancfo  in 


A  oinni  inqnisilionc  consilialiva.  Dcbemus 
iluo(|uc  sciiipcr  Dominiim  invocarc  pro 
doiio  consilii,  qiicmadnioiimn  Dominus  ail 
apud  Isaiam  :  V;c,  filii  dcscrtorcs,  iil  facc-  /s.  wx,  i. 
rctis  consiliiim.  el  non  per  mc  ;  et  ordire- 
mini  lclam,  cl  non  pcr  Siiiritiim  mcum. 
Indigcmus  iiamquc  hoc  doiio,  iic  dccipia- 
inur  in  consulendo,  propter  variabilitalcm 
rciiiin  luimanariim,  cl  varias  ciicinnslaii- 
lias  alipic  cvciiliis  :  qiuc  oinnia  con>i- 
derare  non  possumiis,  nisi  pci'  S[iiiiliiiii 
Sancliim  movcamiir  in  consiilciiilo,  (iiiia 

B  sciipluiii  csl  :  (^ogilalioncs  inorlaliiim  siint  .9n/-.ix,u. 
limida»,  ct  incerta?  providenliaj  nostra^,  Me- 
rilo  ergo  oral  Propheta,  Kl  omnc  consilinm 
tnum  confirmel. 

Xunc  cof/novi  quoniam  salvum  fccit  Do-  7 
minus  Jesus  Christiis  christum  siium,  id  est 
quemlibel  fidclcm  unclione  Spiriliis  Sancti 
intcrius  unctnm,  sicut  ait  Joannes :  Vos  un-  Uoann.», 
ctionem  habetis  a  Sancto,  et  nostisomnia. 
Evamliet  (^hristiis  illum  sic  unctum  dc 
cirlo  saiiclo  suo,  in  quo  ipse  cum  Palre  et 
Spiritu  Sancto  vivit,  regnat  ac  rcsidet. 

C  Dotni ?ie,  salvum  fac  reffem,  id  est  qupm-  10 
libet  (]hrislianoruin  reclorcm.  princiiicm, 
seii  pra>latum.  Vel,  Regem.  id  est  uniim- 
quemque  se  ipsuin  rationabiliter  gubernan- 
tem,  ac  animo  proprio  dominantem.  Celera 
cx  pra»cedenli  cxpositione  satis  ciarescuni. 
Denique  unusquisque  dicerepotest  hunc 
psalmum  pro  sc  ipso  orans,  vidclicel  diri- 
gcndo  sermonem  ad  propriam  animam  : 
sicque  a  sacerdote  celebraturo.  se  ipsuin 
alloquenle.  convenienler  dicerclur.  Speci- 
alilcr  quoquc  Ires  versus  in  ipso  contcn- 

D  ti,  videlicet,.Mittal  tibi  aiixiliiim  dc  sancto, 
ciim  dnobiis  seciiicntibus,  valdc  congnicn- 
lcr  dici  possunl  ab  adslanlibiis,  qiiando 
se  vertit  sacerdos  in  Missa  ad  popiiliim, 
pctcns  orari  pro  se. 

1'Hki:atI(). 

Kxaudi  nos,  quffsumus,  Dominc,  in  dic 
Iribiilalionis,  et  protege  nos  ab  omnibus 
malis  :  iil  siirgcnlcs  cl  crecli  slanles,  pro- 
slralis  liostibiis,  in  tc  Domino  Dco  nostro 
scmper  exsultemus. 


324 


COMMEMARllM    LN    PSALMUM    XX.    —   ART.    XLVllI 


ARTICULUS   XLVIII 


EXPOSITIO    LITTERALIS    PSALMI   MCESIMI    :    liinilNE.    IN    VIRTUTE   TIA.    ETC. 


PR.ETEREA  psalmi  nunc  exponendi  talis  A  Ideo  aulem  ha>c  Ghristo  honiini  compe- 
est  titulus  :  ///  finem.  psalmus  Davkl  :  id 
est,  psalmus  iste  attribuifur  David.  diri- 
genti  mentis  sua'  intuitum  in  Christum  : 
de  quo  et  cujus  regno.  psalmus  hic  ad  lit- 
teram  exponendus  est. 


Ephes.  III. 
15. 


PRIMO  autem  ostendit  gloriosus  Prophe- 
ta  beneficia  hiimanitati  Christi  collata 
a  sua  divinilate.  et  ait  :  I  Domine  Pater. 
ex  quo  (secundum  Apostolum)  omnis  pa- 
ternitas  in  coelo  et  in  terra  nominatur,  //* 
virtute  tua.  id  est  in  omnipolentia  tua>  B  Christi  prsventa  esl  benedictionibus  dul- 
majestatis  tanquam  in  objecto,  lcetabitur     cedinis,  id  est  gratuitis  donis  divinffi  col- 


tunt,  0  Quoniam  prceremsti  eutn  in  benc- 
clictionibus  dulcecUnis  :  omni  enim  gratia 
excellcntissime  adornasti  animam  Christi 
ab  instanti  suse  creationis,  conservando 
eain  ab  oinni  peccato  orii;inaIi  et  actua- 
li  immuncm,  universisque  donis  Spiritus 
Sancli  dulcissimis  eam  replendo,  et  quod 
super  omnia  est,  heatifica  fua  visione  ip- 
sam  felicitando  :  et  hoc  sine  prfecedenli- 
bus  meritis  ejus.  Benedictio  equidem  Dei 
vocafiir  collafio  gralia>  ejus.  Anima  crgo 


Apoc.x.o:  rex,  id  est  Dominus  Jesus.  qiii  est  rex  re- 
xvu,i4-,x.s,  gyjjj  gi^  princeps  regum  lerrse.  Christus 
enim  ut  homo,  gloriatus  est  de  perfectione 
et  potestafe  divina.  per  quam  faciebat  mi- 
racula :  ef  non  la-tabafur  de  se,  secundum 
quod  homo.  nisi  in  Deo.  Et  super  salutare 
tuumM  est  de  salvatione  sui  corporis  per 
resurrectioncm,  et  de  onini  beatitudine  ei 
a  fe  collala.  prsesertim  de  personali  unio- 
ne  suff  humanifafis  cum  Yerbo.  crsultoliit 


lafionis  sine  preeviis  meritis. 

Posuisti,  0  Domine  Pater,  in  capile  ejus, 
id  est  in  superiori  parte  anini»  Christi,  in 
qua  Trinitafis  imago  consistit,  videlicet  in 
infellecfu  ipsius,  coronam  triumphalcm, 
salutem,  seu  victoriosam  felicitatem,  de 
lapide  pretioso,  id  est  de  perfecta  atque 
firmissima  caritate  compactam  :  quoniam 
beatitudo  infellecfus,  per  acfum  carita- 
tis  perficitur,  stai)ilitur,  et  immobilifafur. 


rebcmeuter  :  quoniam  Chrisfus  ut  homo,  C   4    Vitam.  id  est  resurrecfionem   fesfina-       3 


fanlo  vehementius  gaudet  in  Deo,  quantn 
se  videt  magis  elecfum  ab  eo,  pluraque 
salufaria  dona  sorfituin  ab  ipso. 

"i  Desiderium  cordis  ejxis  tribuisti  ci , 
exaudiendo  cum  in  omnibus,et  beatifican- 
do  animam  ejiis  a  sua*  creationis  princi- 
pio  ;  el  voluntate  labiorum  ejus,  id  est 
effectu  orafionum.  instructionum,  ac  ali- 
orum  sermonum  suorum,  tion  fraudasti 
eum,  sed  exaudisti   eum,  ejusque  doctri- 


am  a  morle,  scilicet  ut  terfia  die  suscita- 
i\'\ur,  petiit  Chrislus  a  te,  Domine  Pater,('/ 
tribaisti  ei,  resuscitans  eum  tertia  die  : 
nec  solum  dedisti  ci  vifam,  sed  et  vitam 
impassibilem  et  ffternam  (quemadmodum 
ait  Apostolus,  Christus  resurgens  ex  mor-  y?om.vi,9. 
tuis.  jam  non  moritur).  Ideo  subdit,  longi- 
tudinem  dicrum  iu  swculuni  e(  in  swcuhim 
sceculi,  id  est,  dedisti  ei  vilam  seternam,  cu- 
jus  duratio  omne  tempus  includit.  Et  ergo 

5  ilagna  cst  yloria,\A  ei\.  de\ec\di\\o,ejus       6 


nam  fecisti  in  cordibus  elecforum  fructi- 

ficare  in  vilam  ajternam ;  imperioque  oris  D  in  salutari  tuo,  id  est  in  salutifera  con- 

sui  subjecisti  spirilus  immundos  :  nam  ad      juncfione  ad  te.  Gloria  enim  Christi  homi 

jiaiih.iT,  iniperium  Christi   eiiciebantur  daemonia, 
£i;  VIII,  16,        *^        ,        ,         ,,  ,. 

33  etaiibi  quemadmodum  Lvangelisfae  testantur. 


nis,  cst  in  unione  sua  beata  ad  Deuin  :  et 
fanto  est  ha?c  gloria  ejus  major,  quanfo 


t.OMMF.NTARlUM   IN    PSAI.MUM    XX.    —    ART.    XI.Vlll 


m 


propiiiquius  Dco  uiiilus  est.  G/orimn.  id 
cst  aninia?  jucuuililalcin  dc  olocloruni  sai- 
valione,  ae  coelestis  Jerusaicin  rea>dirica- 
lionc.  fl  maynum  ilccorcm.  id  esl  corporis 
splendidissiinam  glorificalionein,  impones 
.s»/>('/- (Vo;i,  scilicct  ('.hristiiin,  sicut  in  die 
resurreclionis  et  ascensionis  jain  ractuiu 
est.Vel  sic  :  Gloriain,  id  est  claram  iiotili- 
ain.  ('/  magnum  decorcm,  id  est  prcpclarum 
ornatnm,  impones  siiper  cum,  videlicel 
copulaudo  sibi  Ecclesiam  iinmaciilalain, 
sui  Sponsi  claram  cum  laud<'  noliliain  iia- 
jjenlem.  eumque  decoranlem  el  la»lil'ican- 
tein,  sieut  sponsa  ornat  el  Iffilificat  spon- 
sum  suum. 

Ideo  autem  haec  facies,  o  Ueus  Pater, 

7  i(i  ^«0«/«)«  (/rt^(',s- (■»)«,  scilicet  Christum, 
/;/  licncdictioncm  in  stvciilirm  sa'cii/i :  ita 
ul  uou  siiiuiu  sit  in  se  ipso  seternaliter 
bencdicliis.  sed    etiam   alii    benedicanlur 

Ps.isxi.iT  pcr  ipsum  :  proiit  inferiiis  dicitur,  Kl  be- 
nedicentur  iu  ipso  omnes  tribus  terrae. 
Lw/i/icabis  cum  in  gaudio.  id  est,  omni 
gaudio  Christum  implebis,  cumvu/tu  tuo, 
id  est  ex  adspectu  vultus  tui,  in  cujus 
visione  beatitudo  consistit  :ita  ul  Christus 
jain  libi  prsesens,  gaudeat  non  solum  dc 
propria  felicitate,  sed  de  omniuin  quoqne 
salvandorum  per  ipsum  salute. 
Talis  vero  accidentalis  merces  el  gloria 

8  Chiisto  debetur,  7  Quoniam  rex,  id  est 
Ghristus,  spcrat  in  Domino,  id  est,  omne 
bonum  nondum  adeptum,  ab  eo  exspectat 
et  ei  attribuit  :  neque  creatam  potentiam 
sibi  sufficere  ad  felicitatem  existimat,  scd 
totam  fiduciam  in  Deo  ponit  ;  et  in  mi- 
scricordia  At/issimi  non  commovc/ii/ur, 
id  est,  sperando  in  misericordia  Uei  iion 
derelinquetur,  nec  a  Uomino  separabitur. 
Naiii  Christus  niiuquain  inotus  est  vel  sc- 
paratus  a  Uomino. 

Consequenter  agit  Prophela  de  repre- 
n  hensione  hosliiim  (^hrisli,  et  ait  :  X  In- 
renia/ur,  o  Chrislc  jiulex,  uianus  tua.  id 
est  potestas  tua  ulciscens  peccata,  om- 
nihus  inimicis  tuis.  videlicet  ha?reticis, 
schismaticis  el  impo-nitentibus,  ita  iit  ex- 
perianlur  in  poenis  liiani    justitiam,   qui 


A  iiiiiiiciuul  in  via  acqiiirerc  luain  cienicn- 
liain.  Dc.vtcra  tua,  id  esl  rectissima  alque 
(lisiricla    liia  juslilia,   iiircniat.   per  exa- 
niiiialionein  ac  pieniE  inflictioncm,  omiics 
qui  le  oderunt,  id  est  perversos  incrcdii- 
losqiie  Judffios,  qni  te  per  invidiam  occi-    .i/„(,;,. 
dciunl.  IIos  gravior  po^iia  [lossidcal,  quo- """•  '"■ 
niam  gravius  peccaveruul.Kl  ila  erit,  nam 
'.t   Pones   cos  ut  c/ihanum  ii/nis.  inflam-        10 
mando  eos  [in]  corpore  igne  sensibili,  el 
[in]  anima  vi  doioris  ac  verme  conscien- 
liic,  in    /emjiorc  vu.//us  /ui,  id   est  in  die 

H  jiisli   judicii,   qiiando   per   retribiitionem    iimi.xxv, 
adspicies  qu£e  modo  per   longiinimitatem  "• 
dissimulas.  Z>o/«('//M.s  Chrislus  //;  irasua, 
id  est  in  ultione  suse  justilise,  vonturbabil 
cos.  projicicndo  eos  in   tencbras  cxterio- 
res,  iibi  umbra  inorlis  et  nullus  ordo,  scd  Johx.n. 
sempilcriuis  horror  inhabitat  ;  et  dcvora- 
liit  cos  iijitis  infernalis,  non  ul  consumpli 
morianlur,  sed  iit  miseriis  involuli.  ieter- 
naliter   crucientur,   sicut   in  libro  Judith 
legitur  :  Uominus  ouinipolcus  judicabit  in  y,,,/.//!»,!, 
eis, in  die  judicii  visitalnl  illos.Uabil  eniiii  -"•"'■ 

C  ignem  et  vermem  in  carnem  ipsorum,  ut 
urantur,  et  sentiant  usque  in  sempiter- 
num.  10  Fructum  eorum.iA  est  deleclatio-  11 
nem  ipsorum  carnalem  ac  turpem,  de  terra 
pcrdcs.  id  est,  a  regione  vivorum  sepa- 
rabis,  ne  gaudeant  in  coelis  cum  Ueo,  qiii 
nunc  illicite  deliciaiitur  in  sseculo  ;  et  se- 
men  eoruiu,  id  esl  opera  eorum,  perdes  a 
filiis  hominum,  id  est  a  beata  societate 
eorum  qui  in  mundo  rationabilitcr  et  hu- 
mane  ct  pie  vixerunt,quemadinodum  scri- 
ptum  est  :  Tollatur  impius  ne  videat  glo-  /s.xxvi,  lo. 

U  riam  Uci. 

Tota  ista  sententia,  qme  intcr  bonos  et 
malos  discernit,etiam  per  iVIalachiam  pul- 
chre  innuitur  :  Convertimini,    imjuil,  et  .i/a(nc/,. nt, 
videbitis  quid  sit  iuter  justuin  et  impium,  "• 
et  inter  servienlem  Deo  et  non  servientem 
ei.Ecce  dies  veniet  succensa  qnasi  cami-  /«„/. ,v,  i. 
nus  ;  et   erunt   omnes   siipeibi  ct  omiies 
facientes  impietalem  slipula;  et  inflam- 
mabit  eos   dies  veniens,  dicit    Uominiis, 
quie  non  derelinqnet  cis  radicem. 

Insupcr  isla    spceialilcr  et  convcnicu- 


526 


C0SIMENTARH3M    I.N    PSALMUM    XX.    —    ART.    XI.IX 


12 


/oaiut-xviii. 
30. 

Ibid.  XIX. 
15;  Luc. 
XXIII,  18,31. 


ter.  imo  et  litteialiter  exponi  possunt  de 
oppressione.  oceisione.  et  eonibiistione  Ju- 
dceorum  per  Romanos  principes  iacta.  ut 
sit  scnsus  :  Invcitiatio-.  o  Christe.  ma- 
niis  tua  omnihm  inimicis  tiiis.  id  cst. 
experiantur  iniideles  Judaei  potentiani  tu- 
am  ac  justam  vindictam.  Pones  eos  itt 
clihanum  ignis.  replendo  magnis  ac  va- 
riis  calamilalibus  :  in  icnjjorc  rnltiis  tiii. 
id  est  in  die  ultionis,  qua  per  Tituin  el 
suos  respexisti  vindicare  mortem  tibi  il- 
latam.  Dominus  in  ira  sua  conlurhahit 
eos  timore  atque  dolore  ;  et  devorabit  eos 
igiiis.  id  est.  magiia  et  vehemens  poena 
consumet  eos.  sicut  et  factum  est.  Fru- 
ctum  eoritm  dc  terra  perdes.  etc.  Nam  in 
prjedicta  perseculione  de  terra  sua  expulsi 
sunl  el  ipsi  el  filii  eoruin  usque  in  diem 
praesentem. 

Qujeautem  sequunlur.de  prffdictis  Judae- 
is  optime  exponuntur.  Subjungit  enim  cau- 
sam  tantse,  oppressionis.  et  dicit  :  II  Quo- 
niam  dcclinavcruiit,  0  Christe.  in  tc  ma- 
Zrt.imponendo  tibi  grandia  crimina.  Nam 
coram  Pilato  clamabant  :  Si  non  essel  hic 
malefactor.  non  libi  tradidissemus  eum ; 
el  iterum  :  ToIIe.  lolle.  criicifige  eum.  Co- 
gilaverunt  consilia  quce  nou  potncrunt 
stabilire.  Frequenter  namque  excogitave- 
runt  Judaei.  qualiter  aliquam  occasionem 
contra  Christiim  inveniient  :  sed  non  po- 
tuerunt  sua  consilia  stabilire,  quia  non 
poterant  rationabilem  causani  reperire.nec 
suas  accusationes  probare  aut  verificare. 


A    15  i  Quoniam  pones  eos  dorsum,  id  est,  per-       13 
mittes  eos  excsecari.  indurari.  el  omnino 
averli  a  te,  ila  ut  fugiant  a  lege  et  fide 
tua.  verlentes  ad  te  dorsum.  non  faciem  jer.^w», 
mentis.  In  rcliquiis  titis,   id  est  in  paucis  ''• 
quos  tibi  elegisti  ex  illis.  de  quibus  ad 
Romanos  ait   Apostolus,  Reliquise   salvae  flom.ix.3T. 
fient,  jirirparahis,  id  est,  recle  dispones 
et  ordinabis,  vuHum  eorum.  id  est  scien- 
tiam    legis  ac  PropheUuum    :   quam   ipsi 
male  atqiie  carnaliler  intellexerunt  ;  se- 
que  in   ea   sapientes   esse  jactabant,  sed 

B  ita  non  erat.  Verum  Christus  per  Spiri- 
tumSanctum  conluJit  reliquiis  suisverum 
et  sanum  intellectum  legis  ac  Propheta- 
rum,  sicque  electis  suis  reliquiis  praepara- 
vil,  seu  perfecte  paravit,  vultum  vel  co- 
gnitionem  carnalium  Judieorum. 

15  Exaltare,  Dominc  Christe,  in  virtute       \i 
fua,  id  est,  propria  potestate  resurge,  as- 
cende,  te  ipsuin  mundo  declara  per  do- 
ctrinam  atque  miracula  ApostoIorum,prin-  /onnH.xii, 
cipem  hujus  mundi  ejice  foras.  in  cordibus  ^'' 
fidelium  regna,  el  tolum  mundum  tuo  im- 

C  perio  subde.  Quo  faclo,  cantahimus  voce 
et  psaUemus  vita  ac  moribus  virtutes  tuas, 
id  est  sanctitatem  ac  perfectionem  con- 
versationis  tuae.  miracula  quoque  et  cele- 
ra  quae  ad  nominis  tui  honorem  et  glo- 
riam  pertinent,  Slatim  enim  post  Christi 
ascensionem  el  Spiritus  Sancti  missionem. 
coepil  Ecclesia  publice  securaque  mente 
cantare  et  psallere,  praedicare  et  scribere 
virtules  sui  Salvaloris. 


ARTICULUS  XLIX 


EXPOSITIO    ANAGOGICA    EJUSDEM     PSAI.MI    Vir,ESI.MI. 


DEN1(,)UE,  secundum  anagogicum   in-  I)  .\it  ergo  :  Dominc  simplex  ac  trine.  qui       2 
tellectum,  exponitur  psalmus  isle  de      es  fons  universae  sanctae  laetitiae,  in  virtu- 
quolibet  Beatorum  in  patria.  Nam  Eccle-     te  tua.  id  est  in  te  ipso,  qui  es  virtus  tua ; 
sia  in  nataliliis  martyrum,  magnam  par-      vel,  In  virtule  tua,  id  est  in  Christo  Filio 
tem  canlus  assumpsit  ex  psalmo  prfescnti.      tuo,  qui  (te-;te  Apostolo)  est   virtus  et  sa-  icor.i.n. 


COMMENTAniUM    IN    PSAI.MUM    XX. 


ART.    XI.IX 


527 


Joann.wu. 
3. 


Apoc.wu. 

4,  .■;. 


Malach. 

2,  3. 


\Pelr.,.S. 
9. 


Jtom.  vm. 
18. 


.Mnllhxw. 
1\,  13. 


\Petr.i,\i. 


piciilia  liiii;  hrldlillur  rc.r.  id  osl  iiuilibi'1 
comprehensor  in  piilria  :  qunniain  in  vi- 
siono  lua  ac  i'"ilii  lui  ninsislil  hoaliluiio 
aMcriia,  qucinailinocluin  1'niyrnilus  luus 
tcstaliir  :  lla'c  csl.  inquiens,  \\\a  aMcriia, 
ul  coiriiiiscanl  lc  soliiin  Dcuni  MTUin,  cl 
qiicin  inisisli  Jcsuin  (Ihrislum.Oiniics  cniiii 
Beati  iii  patria,  merito  reges  vocanlur, 
qiiiiin  sinl  pi\Tclccli  pcriectique  filii  :eter- 
ni  lici^is,  queinadmoiliiin  in  Apocalypsi 
seriplum  cst :  Videbunt  faciem  ejus,  et  re- 
giiabunt  in  sa?cula  sa?culorum.  El  nuper 
xaluliu-t'  luiDti.  id  est  de  salulari  lui  noli- 
lia,  seu  clara  visione  lua»  cssenlite,  cn.wl- 
tabii  vr/wiiwiilcr,  imo  ineriabiiilcr,  et  oni- 
ni  viatori  incomprchcnsibililer:  proul  per 
Priipliclain  Doininus  ail  :  Oriclur  vobis 
limcnlibus  nomen  mcuin  Sol  juslilia?,  cl 
sanitas  in  pennis  ejus.Salietis  quasi  vituli 
de  armcnlo,  cl  calcaliilis  inipios.  Et  sa- 
cralissimus  .\poslolorum  princeps  in  Ca- 
nonica  sua  :  Videnles,  inquit,  Jesum,  cxsul- 
tabitis  Itelilia  incnarrabili  el  glorilicata, 
rcportantes  linem  iidei  veslrie,  salutem 
animarum  vestrarum.  Et  Paulus  :  Non  sunt, 
ait,  eondigna?  passiones  hujus  temporis 
ad  fuluram  gloriain  qure  revelabitur  in 
nobis. 

Ideo  autem,  o  Doniine,  exsultabit  sine 
fine  vehemenler.quoniam  desiderhnncor- 
dis  ejus,  id  est  bonum  desideralum  a  cor- 
de  suo,  trlbui.sli  el,  dando  ei  te  ipsum  in 
praeinium.  Vel,  Desiderium  cordis  ejus  tri- 
biiisli,  id  est,  affecluin  quo  te  desideravil 
videre  preesentcm,  perduxisli  ad  aclum, 
oslendendo  ei  le  ipsum,  ac  illud  evange- 
lica-  veritatis  ei  dicendo  :  Euge,  scrve  bo- 
nc,  quia  in  modico  fidelis  fuisli,  supra 
mulla  te  constituam  ;  intra  in  gaudium 
Domini  lui.  Pro[)ric  autcm  sumendo  de- 
sidcrium  pro  arfcclu  boni  fuliiri,  sic  San- 
cli  in  palria  non  habcnl  dcsiderium  re- 
speclii  [ir;einii  esscnlialis,  sed  amorcm, 
quoniam  aiiiDr  esl  dc  bono  praiscnli;  sed 
respectu  accidentalis  pra-.mii  desideriiiin 
habent.  Nihiio  minus  Pelrus  loquens  dc 
Ghrislo,  dicil  quod  angcli  dcsidcrant  in 
ipsum  prospicerc  :  iii  quii  uliqiu'  pros|»e- 


Jiinnn.  XV, 
10. 


.\  i-lu  [iraMniiiin  csscnliaic  consistil.  Scd  ilii 
ilcsiijcrimii  suniilur  [iro  ainnrc  fasliiliiim 
cxciudcnlc.  El  vuluiil/ile  /iihitiruiueju.s,  id 
csl  ilcsidcrio  oralionum  oris  sui,  quibiis 
iu  via  semper  oravil  [icivcnire  ad  [la- 
Iriain,  iioii  fraudnsli  euin.  VA  hoc  ideo, 
i/iitiiiidin  prwvenisti  euin  iii  beiiedlelloiii- 
busdulcedinis,  id  esl,  quoniain  ab  icterno 
elegisli  eum  ad  hanc  gloriam  bcncdiclain 
alquc  dulcissimam  :  sieiil  .\postolis  ait  : 
Non  vos  me  elegistis,  sed  ego  elegi  vos. 
Vel,  Pra^venisti  euin  in   benedicfionibus 

B  dulcedinis,  id  est,  virlules  theologicas,  sci- 
licet  fiilem,  spem  cl  carilatem,  per  qiias 
bcncdicimur  ct  Deo  conjiingimur,  infudi- 
sti  ci  in  via  sine  pravio  merito.  Has  eniin 
viiluli's  niillus  dc  condigno  meretur,  sed 
iiec  haliilum  gralia?  novum  ;  sed  Dcus  mi- 
sericorditer  praevenit  nos  secundum  or- 
dincm  pr;pdeslinationis  wlcrnse, providens 
inbis  de  omnibus  nccessariis  ad  adipi- 
scendum  vilam  aslernam. 

PdsuIsII  in  eapite  ejus,  id  esl  in  intcl- 
lectu  ejus,  qui  est  suprema  vis  aniiiue, 

G  secundum  Thomam,  coronam,  id  est  es- 
sentialc  pra^mium,  quod  theologi  aiireain 
nominanl,  scilicet  visionem  divina'  cssen- 
liaj  :  et  hanc  coronam  posuisli  in  capite 
cjus,  de  laplde  jiretioso,  id  est  de  objecto 
ffiterno  seu  summo  bono  causalam,  quia 
cx  unione  inlelleclus  ad  Deum,  causatur 
in  ipso  ista  felicitas.  Sicque  corona  San- 
cloruin  est  de  lapide  pretioso.  non  sicut 
lic  caiisa  mateiiali,  sed  siciil  dc  finali  ac 
cfficienti  :  nam  Deus  sublimis  ac  benedi- 
ctus,    est  effector  cl    finis  omnis  creatae 

D  fclicitalis.  Hac  corona  non  coronalur,  nisi  ii  rim.ii.s. 
qui  legitime  cerlavcrit,   et  mundo  corde 
Doo  servierit.  Haec  enim  corona  facit  nos 
Dco  perfecte  similcs.seu  dciformes,quem- 
adniodum  apud  Joannem  lcgiliir  :  Garissi-  \Joann.m. 
ini,  niinc   filii  Dci  snmus,  et  nondum  ap-  " 
pariiil  quiil  erimus. Scimus  qiioniam  qiiiim 
apparueril,  similcs  ci   ciiinus,  quia   vidc- 
bimus  euin  sicuti  cst. 

Vilain  icternam  ct  ca'lcslem  iietiit  u  le,        5 
diiin  adliiic  pcregrinabalur  in  sicculo  isto : 
ciijus  vila  esl  polius  mors  dicenda  quam 


528 


COMMENTARIUM    IN   PSALMUJl    XX. 


ART.    XUX 


Apoc.  XXI 
23. 


vita,  seciindum  Gregoriiim  ;  <■/  tribuisti  ei  A  allal)iliir.   Kt  Isaias 

quod  petiit.  scilicet  longitudinem  dierum 

in  sKcuIu^n  et  in  sa'culum  swculi,  id  est 

dicm  seternum   qui  non  causatur  a  sole 

sensibili,  sed  a  claritate  divina,  sicut  Jo- 

annes  testatur  :  Civitas  non  eget  sole,  ne- 

que  hina  ;  nam   claritas  Dei  illuminabil 

eam.  et  lucerna  ejus  esl  Agnus.  Magna 

cst  gloria  ejus,  scilicel  comprehensoris  cu- 

juslibet.   in  salutari  tuo,  id  est  in  con- 

templatione  ViM-bi  selerni  :  in  Christi  enim 

visione  bealiludo  reposita  est.  Gloriam  et 

ma^^rtMW  rfecorej«,id  est  duplicem  stolam,  B  nes  tuas,  videlicel  sapientiam,  justitiam. 


Qui  autem   sperant    /s.xi.,3i. 
in  Diimino.  miitabiint  fortitudinom,  assu- 
nient  pcnnas  ut  aquilse,  volabunt,  et  non 
deficient. 

Postremo  Ecclesia  triumphans  dicil  Do- 
mino,  non  orando,  sed  regraliando  :  E.cal-  14 
tare,  Dnmine,  in  virtute  tua,  id  est,  secun- 
diim  magnitudinem  tua?  potentiae,  oslende 
nobis  altiliidincm  tuam  immensam,  mani- 
leslando  nobis  le  ipsuni  sicul  es  :  sicque 
ielernaliter  cantahimus  et  psal/emus  vir- 
lates  taas,  id  esl,  laudabimus  perleclio- 


I  Cor.  XV, 

54. 


J/n((/i.xiil, 
43. 


videlicel  anim»  felicitatem,  et  corpons 
clarilatem.  impoaes  super  eum.  in  resur- 
rectione  mortuorum,  quando  mortale  hoc 
induet  immortalilalem.  el  quando  justi 
fulgebunl  sicut  sol  in  regno  Patris  eorum. 
Yel  sic  :  Gloriam,  id  est  tres  dotes  animse, 
scilicet  visionem  quse  succedit  fidei,  len- 
tionem  qu»  succcdit  spei,  et  fruilionem 
quae  succedit  carilali,  et  magnum  deco- 
rcai.  id  est  quatuor  dotes  corporis,  utpole 
claritalem.  impassibilitatem,  agilitatem,  et 
sublilitatem,  impones  super  eum. 

7  Quoniam  dabis  eum  in  henedictionem, 
id  esl,  facies  eum  adhwrere  benedictioni 
tuae,  quatenus  sit  benedictus  in  sKCulam 
sa^culi,  id  est  sine  fine  :  nam  quilibet  com- 
prehensor  est  confirmatus  in  bono  ;  Ia'ti- 
ficabis  eiim  in  gaudio  cum  vultu  tuo,  id 
est  ex  claro  ac  immediato  adspectu  vultus 

Ps. .vv,  ii.tui  :  sicut  superius  dictum  est,  Adimple- 
bis  me  laetitia  cum  vultu  tuo. 

Omnia  aulem  prsdicta  bona  habet  coni- 
prehensor  unusquisque  in  patria,  quia  in 
hac  vita  speravit  in  bonitale  divina.  Ideo  D  dum  despicere,  passiones  immoderatas  et 

8  subdit  :  Quoniam  re.r  spernt  in  Domino,  vitia  abhorrere  ;  atque  ordinala,  munda, 
non  in  patria,  sed  in  via.  In  patria  enim  ac  stabili  mente  omnipotenli  Domino  de- 
non  manent  fides  et  spes,  quoniam  fides      servire. 

includit  obscurilatem  notitiee,  spes  autem 
absentiam  boni  optali  :  quorum  neutrum 
in  palria  manel.  Et  in  misericordia  Alfis- 
simi  non  commovebitur,  id  esl,  confiden- 
do  in  Deo,  et  innilendo  gratiffi  et  miseri- 
cordis  ejus,  non  cadel,  neque  damnabilur. 
Ideo  Salomon  ait  :Turris  1'ortissima  nomen 
Domini  ;  ad  ipsum   currit  justus,   et  ex- 


20. 


omnipotentiam,  felicilatem,  liberalilatem,, 
etc.Vel  sic  :  Exaltare.Domine,  in  virtute 
tua,  damnando  ac  dejiciendo  adversarios 
tuos,  omnes  videlicet  reprobos,  sicul  in 
.Xpocalypsi  habetur  :  Sub  ara  Dei  Sancli  Apoc.  vi, 
clamabant,  Usquequo.  Domine,  non  vin- '' '"' 
dicas  sanguinem  nostrum?  Quo  facto,  c««- 
labimus  nos  el  psallemus  virtutes  tuas, 
laudando  luam  justiliam  atque  potentiam, 
1'nde  scriptum  est  :  Exsultale,  coeli  et  ihid.wm, 
sancti  Apostoli  et  Prophetee,  quoniam  ju- 
G  dicavit  Deus  judicium  vestrum.  Getera  in 
pra>cedenti  expositione  declarata  sunt. 

Ecce  audivimus  ex  elucidatione  prse- 
sentis  psalmi  ina^stiniabilem  bealitudinem 
eleclorum,  alque  horribiles  poenas  mali- 
gnorum.  Eligal  ergo  sibi  unusquisque,  cum 
quibus  post  hanc  brevem  ac  labilem  vi- 
lani  locari  ac  prsemiari  desideral  ;  slude- 
alque  illorum  nunc  opera  imitari,  cum 
quibus  vult  in  fuluro  demorari.  Si  cum 
Bealis  regnare  desideramus  in  cado,  sa- 
lagamus  cum  eis  compati  Ghristo,  mun- 


Prov.  xvui, 
10. 


PREC-VTIO. 

Virtulum  merilis,  Domine,  nos  exalla, 
quibus  devole  canlemus  el  psallamus  vir- 
tutes  tuas  :  da  nobis  benedictionem  perpe- 
tuam  consequi,  et  gaudio  per  aevum  cum 
vullu  tuo  desiderabili  laetificari. 


C0.MMENTAR1UM    IN    PSALMUM   XXI.    —   ART.    I. 


529 


ARTICULUS  L 


EXPOSmO    LITTERALIS   PSALMl    VKXSIMI    PRIMI    :    DEUS,    DEOS   MEUS,    HESPICE,    ETC. 


Ps.  ixi,  6. 


y<tiih. 

xxvn,  46  ; 
Mnrc.  XV, 
3i. 


Imc.  xxiii 
46. 


HuJis  insuper  psalmi  isle  cst  liliiliis  :  lu 
fiiiem,  jjsulmus  David,pro  siiscejt/io/ic  ri'/ 
assumptione  seu  ccrca  matulina  :  id  est, 
psalinus  iste  in  finem  nos  dirigens,  esl 
David,  id  es(  Christi  pcr  David  figurati. 
pro  assuinptione  vel  susceptionc  inatuti- 
na.id  est  pro  sua  resurreetione,qupe  manc 
facta  est,  in  psalnio  isto  orantis  ;  vcl,  Pro 
cerva  nialutina,  id  csl  pro  Ghristi  huniana 
natura,  qiue  coiiiparatur  cerva;,  quoniain 
ad  similitudincm  cervae  semper  per  coii- 
templationem  alla  conscendil,  et  tcrrena 
Iransiliit. 

Quod  autem  hic  psalinus  ad  lillcrain  dc 
Ghrislo  sit  exponendus,  constat  ex  eo  quod 
beatissimi  EvangelistiB  allegant  verba  psal- 
ini  liujus  in  Cbristi  passione  essc  implc- 
la,  sicut  patebit.  Dicuntque  Hieronymus 
el  alii  multi,  quod  Ciirislus  in  crucc  ceci- 
nil  tolum  liunc  psalmuni  cum  psalmis  se- 
quentibus  usque  ad  illura  versiculum,  In 
manus  tuas  commcndo  spiritum  meum  : 
quod  satis  probabilc  est..Malthanis  cnim  et 
Marcus  testantur  Ghristum  in  cruce  dixis- 
se  principium  hujus  psalmi,  scilicet,  Deus, 
Deus  meus,  ut  quid  dereliquisti  me  ?  Lii- 
cas  vero  coinmemorat  eum  dixissc  versuin 
illum,  In  manus  tuas  commendo  spirilum 
meum.  Unde  vidclur  intcrmedios  quoque 
versus  dixisse.  In  Hebrteo  namque  psal- 
mus  isle  sic  incipil :  Eli,  Eli,  lamma  haza- 
bablhani!  (^uod  autem  adjungitur  in  no- 
stra  translatione,  Respicc  in  mc,  non  est 
in  Hebrffio,  nec  in  Iranslatione  Hieronymi 
juxta  Hebrffium,  sed  a  Septuaginla  inter- 
prctibus  addilum  crediUir. 

Porro  Psalmus  iste  pulchcrrimus  valde 
est,  e4  omni  devotione  plenissimus  :  cst- 
que  cum  fideli  ac  pia  compassione  Chrisli 
cantandus;  et  qui  eum  sinc  affcclu  pro- 
mit,  nescio  si  Ghristo  gratus  est,  cuinve 

T.  5. 


.\  diligat.  .Non  est  cniui  ali(juis  psalnuis  ciui 
lam  evidentcr,  dclcrminalc.  ac  i^ropric 
Chrisli  passioncm  describal,sicul  Iiic  psal- 
mus;  ila  ut  potius  historia  videalur,  quam 
prophetia.  Xec  recolo  in  lolo  veteri  Tc- 
slamcnto  tam  diffuse  ct  clarc  dcscriptam 
Christi  passioncm,  sicut  in  hoc  loco,  el 
Isaiie  quinquagesimo  tertio  capitulo.Ouam-  /«. un. 
vis  ctcnim  Daniel  aperlissimc  di.vcrit  Chri-  oan.ix.ie. 
stum  occidcndum,  non  tainen  ila  prolixe 
ac  determinate  describit  modum  et  acer- 
bilatem  hujus  eccisionis,  qucmadmodum 

B  David  et  Isaias  in  locis  pi-c-eallegalis.  Dili- 
gcnter  ergo  el  afiectuose,  quantum  Do- 
minus  dare  dignabitur.  exponendus  est 
psalmus  iste  dulcissimiis.  el  mira  virtutc 
replctus.  cujus  singula  verba  sunt  faculte 
quwdam  ignis  divini  amoris,  qui  est  Spi- 
ritus  Sanctus.  0  quam  clare  et  condolcn- 
tcr  vidit  sanclissimus  David  in  spiritu 
acerbitalem,  horrorem,  ac  tolum  proces- 
siiin  dominica?  passionis,  ct  quod  Christo 
paticiili  compalieiidum  sil,  quaiido  Iiunc 
psalmum  conscripsit  1  et  quomodo  virlus 

G  causffi  principalis  hujus  psalmi,  videlicet 
virtus  Spiritus  Saiicli,  resullal  el  conline- 
lur  in  hoc  suo  effectu,  sciiicel  in  psalnio 
pra?senti  ! 

AIT  ergo  Propheta  in  persona  Ghristi, 
vel  polius  ipsemcl  Christus  ralione 
Iiuinanilatis  assumptae  :  i  II  Dcus,  Deus  2 
//iCiw.Rcpetitio  Dei.indicium  cst  ferventis 
desiderii.  Itaquc,  Dcus  universorum,  Deus 
meus  specialissimo  modo,  sicut  frequenter 
cxpositiim  cst.  rndc  post  rcsurrcctionem 
D  Christus  .Marice  .Magdalene  ail  :  .\scendo  ad  /o.i.m.xx, 
Patrem  meum  et  Patrem  veslrum,  Deum 
meiim  el  Deum  vestnim.  In  quo  dcsignat, 
quod  sicut  Deus  csl  spccialilcr  siiiis  Patcr 
ralione  diviuie  naturse,  quain  pcr  gcncra- 

34 


530 


COMMENTARIUM   IN    PSAl.MUM    XXI. 


ART.    L 


PS.  LXVtll 
IS. 


i/atlh.m 
17;xvil,  5. 


Joann.Mii. 
i9. 


Matlh.sw, 
l^;£uc.\ili, 
23,  27. 


tioneni  a  Palre  recepit ;  sic  specialiter  esl 
suus  Deus  ratione  humanitatis  assumpla? : 
qiiam  Pater  phis  diligit  quani  toliim  univer- 
sum;  el  ipsaquoLiiie  Deiim  pliis  (liligit  (iiiam 
tolum  universum  :  sicut  ostensum  est. 

Ait  ilaque  unicus  atque  amantissimus 
Dei  Filius,  in  crucis  patibulo  pen(iens, 
et  inexcogitai)ilil)us  poenis  circumdatus  : 
Dcits.  Deus  mem.  respicc  in  me,  id  est. 
attende  el  vide  qiiid  pro  liio  honore  ac 
mundi  salule  sustineo.  Quomodo  sie  aver- 
lis.  vel  polius  avertere  videris  laciem  tu- 
am  a  puero  tuo.  de  quo  toties  asseruisli, 
Hic  esl  Filius  meus  dilectus  ?  Respice  in 
me,  id  est,  condole  mihi,  qui  semper  re- 
spexi  in  le  cum  omni  reverentia,  faciendo 
quse  tibi  sunt  placita. 

Qiuirc  me  cJcreliijuisti  ^  id  est,  cur  ila 
le  habes  circa  me.  quasi  oiiinino  non  per- 
finerem  ad  te.  sed  displicerem  tibi  et  es- 
sem  tradilus  oblivioni.  sicul  et  illi  de 
quibus  ait  Scriptura,  Nescio  vos  ?  Quare 
me  dereliquisti  in  manus  impiorum  ?  Qua- 
re  me  dereliqiiisli.  subtraliendo  patienli 
nalurse  ac  inferioribus  viribus  solitam  di- 
vinse  consolationis  dulcedinem.  seu  con- 
suetam  redundanliain  gaudii  a  superio- 
ribus  animae  viribus  ad  inferiores  ejus 
potenlias  ?  In  hora  enim  passionis,  uon  li- 
ebal  aliqua  redundantia  felicitatis  quam 
habiiit  Chrislus  in  supremis  animae  suse 
potentiis,  per  comparationem  earum  ad 
Verbuni,  ad  inferiores  suas  polenlias;  sed 
tam  graves  patiebatiir  poenas  in  corpore, 
et  tantis  in  anima  afficiebatur  doloribus, 
quasi  derelictus  videretur  a  Deo.  Non  la- 
men  simpliciter  derelicliis  erat,  quia  nec 
persoiialem  unionem  cum  Verbo,  nec  be- 
atificam  fruitionem  mentis  in  Deo  amisit : 
imo  inlellectus  et  voluntas  animae  Chrisli. 
lempore  passionis  erant  simul  et  semcl 
in  maximo  gaudio  beatEe  fiiiitionis,  al- 
que  in  summo  dolore  per  eompaialionem 
ad  humanam  ejus  naturam,  quae  tota  in 
afflictionibus  fuil  quatenus  lotam  luima- 
nam  naluram  redimerel.Hinc  qiioque  pro- 
batur.  qiiod  niinqiiam  aliqiiis  maiiyrum 
amariorem  pertulit   mortein  Christo.  Mar- 


A  tyres  namque  in  suis  passionibus  mirabi- 
les  liabebant  consolationes.  adeo  ut  iniilti 
eoruin  quodammodo  non  sentirent  lor- 
menta  foris  iilata.  Ad  insinuandum  igitur 
acerbissimum  passionis  suee  dolorem,  et 
ul  le  quoque  ad  piam  ac  cliristianam  pro- 
vocet  compassionem,  Chrislus  ait  :  Quare 
me  dereliquisli,  ita  ul  videar  omnino  con- 
temptus  a  le  ?  Hoc  est  quod  apud  Isaiam 
legimus  :  Nos  pulavimus  eum  quasi  lepro-  /«.  Lnr,4. 
sum,  et  percussum  a  Deo  et  humiliatiim. 
Denique  quod  sequitur.  loiige  a  saUitc 

B  mea.  referri  potest  ad  ea  quae  dicta  sunl, 
scilicet,  Quare  ine  dereliquisti  ?  ul  sil  sen- 
sus  :  Quare  a  corporis  sanitate  seu  a  cor- 
porali  saliite  dereliquisti  me,  exponendo 
me  lanlis  miseriis  l  Deinde  subjungil  cau- 
sam  hujusmodi  dereliclionis,  el  ait :  verba 
deliclorum  meorum,  id  est,  strepilus  vi- 
lioruni  in  auribus  Dei  male  sonanliiim  : 
qu»  vitia  sunl  meorum,  id  est  hominum 
per  me  liberandorum.  Haec  verba  sunt  cau- 
sa  passionis  meae  :  quemadmodum  Isaias 
lestatur.  Ipse  aulem   vulneralus  esl   pro-    ibid.s. 

C  pter  iniquilates  nostras,  altritus  est  pro- 
pter  scelera  nostra.  Sicque  Delictorum,  et 
-Meorum.  divisim  conslruenda  suul.  Pos- 
suut  lamen  conjunctim  construi,  ita  ut 
propler  unitalem  Chrisli  et  Ecclesiae,  seu 
capitis  et  membrorum,  Christus  peccata 
nostra  dicat  sua  delicta. 

Potest  etiam,  quod  dicitur,  Louge  a  sa- 
lute  mea,  referri  ad  id  quod  sequitur,  sci- 
licel.  Verba  delictorum.  ut  sit  sensus  : 
Veri)a  delictorum  meoriim.  quae  sunt  lon- 
ge  a  salute  mea,  quoniam  dividunl  inter /(,,<;.  ux, 2. 

D  Deum  et   homines,   sunl   causa    quod   ita 
reliuquor  ac  patior  :  sicut  Jeremias  fate- 
tur,  Spiritus  oris  noslri,  Christus  Domi-    Thren.K, 
niis. captus  esl  in  peccalis  nostris.Christus  -^' 
enim  passus  est,  ut  mundi  peccata  aufer- 
rcl,  jiixta  illud  .\postoli  :  Christo  confixus    Gaiat.n, 
siim  cruci,  qui  dilexit  me.  et  tradidit  se- '^- -"" 
melipsum  pro  ine.  Unde  in  Daniele  aper- 
lissime   scriptum  est  :  Dixit   Gabriel  ad  z)an  ix,22, 
Danielem  :  Sepluaginta   hebdomades  ab-  ■  ' 
breviala?  sunl    super    popiiliim   tuum,   ut 
deleatur  iniquitas,  et  adducalur   justitia 


COMMKNTAIUUM    IN    PSAI.MUM    XXI.    —    ART.    1. 


831 


scmpiterna,  cl  imploatur  visio  ol  ]iroptio-  A  oslenderel  se  veraciter  iiicarnatiini  atqiie 


Mndh. 
XXVII,    iti. 


tia,  cl  ungatur  Sanclus  Sanctoruni. 

('2i  Deus  meits,  claniabo  per  dicin  :  nain 
("hristus  in  die  Parasceves  cirea  liorani 
iionain  clamavit  :  Kli,  i^li,  lainnia  iiazaba- 
lilliani?  sicut  jam  paluit.  Ht  non  c.i-atiiiies, 
miiiuciido  corporis  mci  dolorem,  animi- 
(liie  tristitiain,  sed  morte  ainarissima  at- 
qiie  turpissiiiKi  ine  occidi  pcrinittes.  K/ 
tiocle  clamabo,  videiicct  ante  dicin  passio- 


|)assibilem,  ad  confundcndum  ha>ieticos 
opposituin  opinautes  ;  sccundo,  propler 
noslram  instructionem,  vidclicct,  ne  tati- 
gcinur,  nec  desperemus,  dum  non  exaudi- 
mur  stalim  vcl  pro  voto  a  Doinino;  sed 
exemplo  Christi,  subjiciainus  cl  commil- 
lainiis  nos  beneplacitoCreatoris,certi  quo- 
iiiam  ipsi  cura  cst  dc  nobis. 

IJuod   autein    piicdiclie   orationes    non 


.Vair.  XIV, 

36  ;   LuC. 
wii,  M. 


nis,  quando  ter  oravi  euindein  serinoncm,  crant  simpliciter  el  absolutc  oralioiics  di- 
et  dixi  :  .Mi  Pater,  si  fieri  polest,  translVr  cla>,  constat  ex  lioc,  quod  duin  (jlirisliis 
caliccm  islum  a  me.  Scd  ncc  tunc  exau-  B  dixisset,  Paler,  transrcr  caliccm   isluiii  a 


Joann.  xi. 
41, +i. 


Bebr 


dics  :  non  tanien  oratio  mca  iiidccciis  aut 
rcprcheusibilis  fuit.Unde  subjiiu^ilur  :  cf 
iioii  iiil  iihsipicntiam  nii/ii,  id  csl,  ncc  a 
tc,  nec  ab  aliquo  potcrit  miiii  ad  stulli- 
liam  seu  indiscrctionem  iinputari,  qiiod 
ea  rogavi  iu  quilnis  exauditus  non  siini. 

Habent  autem  ista  difficuliatem  non 
parvain.  Apud  Joannem  namque  habetur 
Christuin  dixisse  :  Patcr,  gratias  ago  libi, 
quoniam  audisti  me  ;  ego  autem  scicbam 
quia  semper  ine  audis.  Quoinodoergo  nunc 


inc,  protinus  subdidil,  Vcriimlaiiicii  iiiiii 
mea  volunlas,scd  tiia  fiat :  nou  qiiodCliii- 
sli  hiiinana  voluulas  fucril  diviiiic  volun- 
lali  contraria,  sed  in  hoc  Christus  omnein 
suuin  appetitum,  ctiain  scnsilivum,  sub- 
jccit  voluntati  diviufc.  Sicquc  absolute  lo- 
quendo,  exauditus  est  pro  sua  reverentia, 
quamvis  non  sit  cxaudilus  quantum  ad 
naluralem  su»  humanilalis  appctitum,  se- 
cundum  se  consideratuin,  quoniain  na- 
turaliler   abhorruit   mortein  ;  sed    tamcn 


IPeliw.T. 


.Marr.  xiv, 
lifi  ;    /.iic. 


ait.  Deus  meus,  clamabo  per  diem,  et  non  G  quantum   ad  istum    appetitum,  ad  supe- 


exaudies  !  Ad  Hcbrwos  insuper  evidenlcr 
ait  Apostolus,  quod  Christus  in  diebus  car- 
nis  suae,  preces  supplicationesque  ad  Deuin 
qui  possit  illum  salvum  faccre  a  morte, 
cum  clamore  valido  et  lacrimis  offerens, 
exauditus  est  pro  sua  reverentia. 

Diccndum  ergo,  quod  sicut  Dainasccnus 


riorcm  rationem  ac  divinam  voluntalem 
relalum,  e.xauditus  est,  quia  finalilcr  et 
absolute  optavit  moii  pro  mundi  salule. 
Propter  quod  post  trinam  suain  orationcm 
proccssit  festinanler  el  inlrepide  obviam 
Judaeis,  dicens  :  (Juem  quseritis  ?  Alias 
non  videretur  ipse  pcrsonaliler  implcvis- 


affirmal,  Oratio  est  petitio  deccntiuin  a  se  quod  alios  docuit  :  Nolile,  inquicns, 
Dco  ;  et  secundum  Augustinum,  ea  licet  eos  timere  qui  corpus  occidunt,  animam 
orare,  qua>  licet  desiderare.  Christus  vero  autem  non  possunt  oceidere  ;  sed  eum  ti- 
nuiiquam  petivit  a  Deo  aliquid  indecens  mete  qui  habet  poteslatem  et  corpus  et 
aut  illicitum.  Propterea  quidquid  unquam  D  animam  perdere  in  gehcnnam  ignis. 
absolule  oravit,  id  est,  quidquid  ex  deli- 


yoaiin.xviii, 

i.    7. 


Mallh.  X, 

28, 


bcrata  volunlate  petivit,  seinper  obtinuil, 
Prffidictse  vero  postulalioncs,  in  (jiiibus  se 
Christus  asserit  non  exauditum,  iioii  crant 
orationes  simplicitcr  fus»,  sed  cum  qua- 
dam  conditione  ;  procedebantquc  magis 
ex  affcclu  doloris  el  niotu  sensitivie  par- 
tis,  qiiam  ex  rationis  pleno  judicio,  non 
tamcn  contra  ordincm  rationis,  Voliiil  aii- 
tcin  (^hrislus  has  orationcs  effuudeic,quas 
sciebat  non  esse  exaudiendas  :  primo,  ut 


7)  Tii  auteni  in  sancto  haliilas.Ta.nquixm 
dicat  Christus  :  Merito  dixi,  Et  non  ad 
insipientiam  mihi  repulabitur  quod  non 
sum  e.xauditus,  quia  cx  hoc  non  sequitur 
me  aliquo  modo  esse  aversum  a  te ;  sed 
tu,  Domine  Patcr,  in  sancto,  id  cst  in  me 
Filio  tuo  sancto  ac  praidileclo,  habitas,  et 
semper  in  me  es  ac  permanes.  Unde  ait 
Salvator  :  Tii,  Palcr,  in  inc,  cl  cgo  in  lc, 
quia  dilexisti  mc  antc  iniindi  conslilutio- 
nem.  Et  alibi  :  Vcrba,   iiiquit,  quae  ego 


Juann.x\iij 
i\.  il, 

Ibid.  XIV, 
lil. 


532 


COMMENTARIUM   L\   PSALMUM    XXL 


ART.    1. 


Joann.i.il. 


Judith  vitl, 


I  yiach.  II, 
5i,53, 00,61. 

Gen.  XXII, 
2-10. 

/fiid.sxxix, 

lJ;su, +1. 

Dan.w.ii: 
XIV,  30-40. 


/l.Liii,S,3 

Luc.  xxii 
63,  64. 


loquor  vobis,  a  me  ipso  non  loquor ;  Pa- 
ter  vero  in  nie  manens,  ipse  facit  opera. 
Tn  eigo  in  sanelo  liabitas.  laus  hrael.  id 
est  objeeluin  laiidis  mea?.  qui  sum  verus 
Israelita,  in  quo  ilolus  non  est.  et  qui  la- 
ciem  tuam  semper  per  speciem  vidi.  nec 
unquam  a  lua  conlemplatione  cessavi. 

4  In  te,  id  est  in  tua  benignissima  bo- 
nitate.  spcravcrinU  pa/rcs  nostri,  vidclicet 
Patriarcha?.  Proplietie.  et  ceteri  justi ;  spe- 
raverunt,  nec  Crustra,  quoniam  ct  Jiberasti 
eos.  Propter  quod  alia  scriptura  dicit  :  Me- 
mores  esse  debetis.  quomodo  paler  noster 
Abraliam  lentalus  esl.  et  per  multas  tribu- 
lationes  probalus,  Dei  amicus  efiectus  est. 
Sic  Isaac,  sic  Jacob,  sic  Moyses,  et  omnes 
qni  placuerunl  l)eo,  per  niullas  tribulatio- 
nes  transierunl  lideles.  illi  autem  qui  len- 
tationes  non  receperuiit  iii  timore  Dei  et 
patientia,  e.xlerminali  suut.  5  Ad  te  cla- 
mavcruitt,  lempore  necessitalis  atque  an- 
gustiae,  ct  salvi  facti  sunf,  quantum  ad 
animam.  quamvis  interdum  permissi  sint 
in  corpore  graviler  llagellari.  liedi.  sive 
occidi.  In  tc  speraverunt,  et  non  sunt  con- 
fusi :  quia  quod  desiderabant  obtinere  a 
te,  videlicet  vitam  bealam  el  requiem  sem- 
pilernam,  post  hanc  temporalem  affliclio- 
nem  sorliti  sunf.  et  non  sunt  fraudati  spe 
sua.  Hoc  est  quod  venerabilis  ilie  Malha- 
thias  commemoral  :  Abraham  nonne  in 
tentalione  inventus  est  fidelis,  el  repula- 
lum  est  ei  ad  juslitiam  l  Josepk  in  tempo- 
re  angustiae  eustodivit  mandatuni  Dei.  et 
;  factus  est  dominus  .Egypti.  Daniel  in  sua 
simplicitate  liberatus  est  de  ore  leonis  :  et 
omnes  qui  sperant  in  Domino.  non  iufir- 
mantur. 

II  Et/o  autcni  suin  vermis,et  non  homo: 
id  est,  in  passione  mea  tam  lamenlabililer. 
tamque  horribiliter  dilaceratus  sum,  cou- 
culcatus  et  excruciatus,  ut  similior  viderer 
vermi.quam  homini:  imo  in  tantum  spre- 
veruut  me  perseculores  mei,  ac  si  irralio- 
nabile  brutum  fuissem  :  sicul  apud  Isaiam 
proplielalum  esl,  Non  est  ei  species  ne- 
que  decor  :  unde  ncc  reputavimus  eum. 
Et  Lucas  ail  :  Viii   qui   tenebanl   Jesum, 


A  illudebanl  ei,  caedentes   eum,  ct  velave- 
runt  eum,  et  percusserunt  faciem  ejus,  et 
ea'perunt  conspuere  eum.  et   exspuernnt  .Varc.xiv. 
iii  facicm  ejus.  Kcce  quanlus  conlemplus.  "^ 
ecce  quid  perlulil  Dominus  majeslatis.  ut 
sua  confusio  tam  poenalis,  fieret  nobis  ho- 
nor  a>ternus  ac   beatiludo   coeleslis.  Op- 
probrium  hominum  :  id  est,  factus    sum 
JudEeorum  opprobrium,  coram  Pilato  di- 
centium  :  Hunc  invenimus  subvertentem  Luc.\\m,i. 
gentem   noslram.  Kt  ilerum  :  Noli  scribe-  /oann.xix, 
re,Rex  Judfforum,  sed  quia  ipse  dixit.  Rex 

B  sum  Judseorum.  Et  abjectio  plebis,  ita  ut 
omnibus  vilior  apparerem  :  quemadmodum 
inEvangelio  narratur,  ubi  sic  legitur:Tiinc  ibid.i-i. 
apprehendit  Pilatus  Jesum,  et  flagellavit ; 
el  mililes  (prjesidis)  pleclentes  coronam 
de  spinis,  imposuerunl  capiti  ejus,  el  ve- 
ste  purpurea  circumdederunt  eum  ;  et  ve- 
niebant  ad  eum.  el  dicebant  :  Ave.  rex 
Judccorum  :  et  dabant  ei  alapas,  etc.  Ex-  /6id.5, c. 
ivit  ergo  Jesus,  portans  coronam  spineam 
el  purpureum  vestimentum.  Et  dicit  eis  : 
Eccehomo.Quum  ergo  vidissenl  eum  pon- 

C  tifices  et  ministri,  clamabant.  dicentes  : 
Crucifige.  crucifige  eum.  Ecce,  o  Christia- 
ne.  et  corde  fideli  perpende.  quid  pro  te 
pati  dignatus  esl  Christus  rex  glorise.  Hoc 
spectaculum  imprime  indesinenter  animse 
luae.  quemadmodum  in  Cantico  Christus 
horlalur  :  Pone  me  ut  signaculum  super  c«n/.  vm, 
cor  luum. 

7  Omnes  videntes  tne,  deriserunt   me  :        8 
non  simpliciler  omnes,  quia  Xicodemus,  /oann.xix, 

.  1  1,      i     •  .1  !••  i,-  38,39;  iuc. 

Joseph  ab  Arimathea,  aluque  multi  non  jj|„,go,5i. 
deriserunt  eum  ;  sed   omnes,   de  quibus 
D  prsedixil.  Faclus  sum  opprolirium  homi- 
num  et  aiijectio  plebis.  videlicet  omnes 
perversi.  Vel.  Omnes   simpliciter,   ut   sit 
distribiitio  pro  generibus  singulorum,  non 
pro  singulis  generum.  Vel,  Umnes,  id  est 
tam  multi,  quod  comparatione  eorum,  alii 
qui  non  deriserunt  me  et  adfuerunt.  quasi 
nulli  videnlur.Umnes  itaque  videntes  me, 
deriserunt  me.  Tunc   itaque   omnes    isti 
deriserunt  Filium  Dei  et  Sapienliam   Pa-  iCor.i,»4. 
tris  celerni.  quando  ChrisUim  sprevit   Ile-   Luc.wm, 
rodes  cum  e.xercitu  suo,  el  illusit  (ul  ait  "■ 


r.OMMENTAniUM    IN    PSAI.MUM    XXI. 


ART. 


533 


LXC.  XM 


Jnaim.\]\ 
lO-lS. 


Thren.  ili 


Esech.  XII, 
6,  II. 


Jbi4.  Miv 
34. 


F^iicas)  indiilum  vostc  alha  ;  ct  (iiiando  Pi- 
laliis  adjiulicavil  ficri  pctilinncs  conim. 
Iradcns  .Icsum  riajjcllatiim  volunlali  co- 
riim  ul  crucirigcrclur;  ct  (juando  bajulans 
sibi  crucem,  exivit  ;  et  quando  crucifi- 
.\crunl  cimi,  cl  latron(^s  Iiiiic  ct  Iiinc, 
mi^diiiin  aiitcin  .lcsum.  Proplcr  quod  pra^- 
/5.1.11,14.  dicliini  cst  :  Ingloriiis  cril  intcr  viros  ad- 
spcctns  cjiis.  I''t  .lcrcmias  ait  :  l>"acliis  siim 
iii  dcrisiim  omni  popiilo.  canliciim  coriim 
lota  die.  Undc,  qiiemadmodum  sanctus  pro- 
phcla  Ezcchicl  in  figiira  Christi  totics  vo- 
catiis  cst  filiiis  hominis.  sic  in  figiira  Chri- 
sli  dictum  est  ei  a  Uomino :  Ego  dedi  te  in 
portenlum  domiii  Isracl.  Hffc  dices  filiis 
Isracl  :  Ego  porlcnlum  vcstriim.  Ef  itc- 
rum  :  Ezcchicl  crit  portentum  vcslruni. 

Loculi  siml  labiis  multas  blasphemias 
contra  me  ;  et  moverunt  caput.  congra- 
tiilando  miscriis  meis,  et  detcstando  at- 
quc  ut  psciidoprophctam  me  subsannando. 
(Jiiid  autem  locuti  sint,  subdil :  \%]Speravit 
')!  Domino.  Hoc  dcrisoric  asscrebant,  qua- 
si  diccrcnt  :  Dixit  sc  spcrarc  in  Domino. 
Et  crgo  cripiat  cuni  de  istis  tormentis, 
■salvum  faciat  cuni  ab  ista  turpissima  mor- 
te,  quoniam  rult  cum,  id  est,  quoniani 
ipse  dixit  se  elcctiim  a  Deo  et  Filium  Dei. 
Siciit  cnim  sacratissimi  Evangelista?  af- 
firmant,  suspenso  in  crucc  Domino  Jcsii, 
illuscrunt  ei  principes  et  Phariseei  cum 
aliis,  et  diccbant  :  Si  rex  Israel  esl,  vel. 
Si  hic  csf  Christus  Dei  cleclus,  descendat 
nunc  de  cruce.  Confidit  in  Dco,  liberct 
eiim  niinc,  si  vulf.  Dixit  cnim,  Filius  Dci 
sum.  0  admiranda  concordia  cvangelica? 
historise  ciim  deniinliationc  prophctica! 

Scd  quoniam  isla  Christo  convcniunt 
propter  formam  servi,  quam  pro  nobis  ac- 
ccpit,  idco  addit  :  'V.Quoniam  tn.  Dominc 
Paler,  cs  qnl  c.rlrn-Tisti  mc,  siipcrnatiirali 
et  ineffabili  modo,  juxta  illiid,  Cicncratio- 
ncm  cjiis  quis  enarrabit  ?  dc  vcntrc,  id  cst 
dc  incorruplo  cl  claiiso  atqiic  virginco 
ufero  .Vlaria',  non  obsistentibiis  exitui  mco 
dc  Virginis  ventre  dimciisionibus  corpo- 
rum  ;  spcs  mea,  scciindiim  ipiod  hnnio 
sum,  ab  uberibus  matris  mca-  :  qiiia  Cliii- 


.Vallh. 
xxvii,iJ,i.3; 
/.itc.  XXIII, 
35. 


Philipp.w, 
10 

IS.  Llll,  8. 


A  stus  iil  hnmo.  scmpcr  a  piincipio  incarna- 
lionis  spcravit  in  Domino,  nnn  pcr  spcin, 
qii;r  cst  virliis  Ihcnlogica,  scil  pcr  exspc- 
ctatinncin  scii  qiiamdam  fiduciani,  qua 
bnniim  liiliiriim  a  Deo  cxspectavil,et  quid- 
qiiid  boni  hahiiit,  ei  affribiiit,  sicut  jain 
sa>pc  ostcnsiim  cst,  //;  tc,  oVn.Wr,  projc-  {\ 
clus  .sn)n.  jaclii  amorosa?  adhsesionis  ac 
filialis  fidiicia»,  c.r  nlcro  :  quia  ab  inslan- 
li  qiin  Cliristus  dc  Virgine  natiis  cst,  Patri 
a>terno  adhsesit,  atqiic  in  ipso  confirma- 
fiis   fiiit,   quemadmodiim   infra  habcliir  : 

B  Dominiis  spes  mca  a  iiivcntiitc  nica,  in  lc   /".i.i.xx.s, 
confirmalus  sum  cx  iitcro.  **■ 

10  D<'  vcnlrc  inatris  mcir  Dcns  meus  es 
Ui  :  qiiem  incessabililcr  colo,  summc  ho- 
noro,  ardenfissime  diligo,  indesinenfer  ad- 
spicio  :  et  ideo  ne  clisres.seris  a  mc,  dere-  12 
linqiicndo  me  penitus.  Quod  idcirco  oro, 
illi  Quoniam  tributatio  proxima  est,  id 
cst,  quoniam  passio  mea  jam  instat,  e<  non 
est  qui  acljuvet,  liberando  mc  de  crudeli- 
fale  volcntiiim  crucifigcrc  mc.  Iloc  csf 
qiiod  apud  Isaiam  Christns  inducil  :  Cir-  /s.  1x111,5. 

C  cumspexi,  ct  non  crat  auxiliator;  qiigpsivi, 
ct  non  fiiit  qiii  adjiivarcf.  Et  alibi  :  Fra-  Zac/i.xm, 
mea,  suscifarc  super  pasforcm  mcnm,  ct  '' 
super  virum  cohaprenlem  mihi,  dicit  Do- 
miniis.  Percute  pastorcm,  ct  dispergcnfur 
ovcs  grcgis.   Qiia?   dicta  essc  de  Christo,     Mmih. 
evangelisla  Matfhsus  insinuat.  ^"''  "' 

fl*i  Circumdcderunt  me  vil.uli  mnlti ,  id       1.3 
est  persecutorcs  .luda^i,  homines  insfar  vi- 
tulorum  indomiti  cf  \a.?.c\\\\tauri pingues, 
id  cst  magistratus  et  principcs  eorum,  et 
etiam  gentiles  ac  servi  Pilati,  homines  in- 

D  star  taurorum   superbi  et  duri.   Undc  iu 
Ecclesiastico  dicitur  :  Non  lc  extollas  in  EccU.M.i. 
cogitationc  tua  velut   taurus.  Hi  ergo  ob- 
scdcrunt   mc.   Xam    Evangclisfa    tcslantc, 
qnuin  Christus  dixissct  Jiida>is.  Tanqiiam     .\iaiih. 
ad   latroncm  cxistis  cum  gladiis  ct  fiisti- "'"'•^^- 
bus  comprchcndcrc  mc  ;  tiinc   coliors  et  yoanii.xviii, 
fribiiniis  ac   ministri  Juda-oriini   acccsse-  '-• 
ruiil,  cf  injcccriinl  manus  in  Jcsiini,  ct  li- 
gavcriint  eiim.  .Manc  (iiioquc  faclo  in  dic 
Parasccvcs,   diixcriinl    ciim    in   conciliiim 

J.HC.    XXII, 

suiim,  diccntcs  :  Si  tii  cs  Christiis,  dic  110-  66. 


534 


COJniENTARIUM   IX    PSALMU5I    XXI. 


ABT.    L 


U 


Joann.xi\ 

6,   IJ,  15 

Mallh. 

XXVII,  23. 


LttC.  XNIII 

53,7,  10,9 


fs.  I.lll,  ' 


Jer.xi.l9. 


15 


bis  palam.  15  Aperuerunt  super  mc  os  A 
suum,  sicut  leo  rapiens  el  ritgiens.  Quan- 
do?nisi  duin  ante  Pihitum  clamabant.Cru- 
cifige,  crucifige  eum.Et  quanto  ille  magis 
laborabat  eum  eripere,  tanto  amplins  illi 
clamabant.  Tolle.  lolle ;  et.  Si  hunc  di- 
miltis,  non  es  amicus  Csesaris.  Et  invale- 
scebant  voces  eorum.  Quum  vero  misisset 
ad  Herodem  Pilalus  Jesum,  stabant  (ut  Lu- 
cas  testatur)  principes  sacerdotum  con- 
stanter  accusantes  eum.  Ipse  vero  non  re- 
spondit  ullum  verbnm.  quatenus  impleret 
quod  dictum  est  per  Prophetam  :  Tan-  B 
quam  ovis  ad  occisionem  ducctur,  et  sic- 
ut  agnus  coram  tondcnte  se  obmutescet,et 
non  aperiet  os  suum.  Et  alibi  :  Ego  qua- 
si  agnus  mansuetus.  qui  portatur  ad  vi- 
ctimam. 

II  Sicuf  aqtta  efftisus  svm,  id  est.  toto 
corpore  exhaustus  sum  sanguine.  propter 
frequentem  sanguinis  mci  effusionem  in 
die  Parasceves,  scilicet  in  corporis  diris- 
sima  flagellatione.  in  capilis  mei  spinea 
coronatione,  prfpserlim  quando  percusse- 
runt  caput  nieum  arundine,  in  pedum  ac  C 
manuum  mearum  pcrforatione  :  et  dispcr- 
sa  sitnt  omnia  o.ssa  mca.  id  est,  a  se  invi- 
cem  disjuncta  sunt.  et  a  juncturis  natu- 
ralibus  dissolula  propter  violentissimam 
corporis  extensionem  in  cruce. 

(15)  Factum  est  cor  meum  tanquam  cera 
iiqnescens.  Interdum  iu  Scripturis  per  cor 
intelligitur  mens  ipsa  vel  voluntas.quem- 
admodum  Ghristus  ait  :  Beati  mundo  cor- 
de. Interdum  vero  aecipitur  cor  pro  organo 
corporali  partis  sensitiv»  :  sicul  ait  Phi- 
losophus,  quod  in  animali  cor  est  primum  D 
vivens  et  ultimum  moriens.  Primo  igitur 
modo  sumendo  cor,  lunc  sensus  est  :  Fa- 
ctum  est  cor  meum  tanquam  cera  lique- 
scens,  id  est.mens  mea  pra>  nimia  affecti- 
one  divini  honoris  atque  humauiP  salulis, 
et  etiam  prae  vehemenli  dolore  patienlis 
naturse,  et  prsp  trislitia  propler  ingratitu- 
dinem  reproborum,  spiritualiter  resoluta 
est,  mollificala,  et  defluens  qnodammo- 
do  a  se  ipsa,  quemadmodum  in  Canticis 
can(.  v,6.  Sponsa  ait  :  Anima  mea  liquefacta  est,  ut 


.l/n((A.v,8, 


dilectus  locutus  est.  Et  ad  designandum 
horum  affectuum  impetum  et  ardorem, 
Christus  in  Ccena  novissima  discipulis  di- 
xit  :  Desiderio  desideravi  hoc  pascha  man-  Lxu.  wn. 
ducarc  vobiscum  antequam  patiar.  Si  ve-  '^' 
ro  sumalur  cor  secundo  modn,  tunc  sensus 
est,  quod  sicut  cera  resolvilur  seu  lique- 
scit  calore  ignis,  sic  cor  Christi  corpora- 
liter  immutatum  est,  et  liquefactum  prje 
magna  Iristitia  et  afflictione  palienlis  na- 
turje,  omniumque  animae  virium.  Passio- 
nes  enim  seu  affectiones  sensilivae  partis 
fiunt  cum  corporali  transmulalione.  Deni- 
que  ex  magna  affectione  superioris  appe- 
tilus,  scilicet  voluntatis,  sequilur  semper 
immulatio  aliqua  in  inferiori  appetilu  seu 
corde.  Et  ila  cor  Chrisli  inslar  cerae  li- 
quefactum  est  tempore  passionis,  fum  pro- 
pter  redundantiam  affeclionum  voluntatis 
iu  ipsum.  tum  propler  sensibiles  dolores 
appetitus  inferioris.  Videtur  tamen  hoc 
loco  accipi  cor  secundo  modo,  quia  sub- 
jungitur  :  in  medio  vcnfris  mci.  id  est  in 
medio  interiorum  meorum. 

{l()]  Aruit  tanquam  testa  virtus  mea. ■id  16 
est.  quemadmodum  fragmen  oIIep  igne  sic- 
calur  alque  arescil.  sic  fortitudo  mea  de- 
fecil  el  aruil  propter  naturalis  harmoniae 
corruptionem,  sauguinis  effusionem.  at- 
qiie  vilalium  humorum  defeclum;c^  lin- 
ffua  mca  adha'sit  faucibus  meis,  prae  sic- 
citate  et  siti  corporali :  ct  in  pulverem 
mortis,  id  est  in  corruplionem  corporese 
vitEP,  dcduxisfi  me.  o  Domine  Pater,  id 
est.  permisisti  me  in  eam  induci.  Tunc 
enim  corporalis  vita  Christi  quasi  in  ni- 
hilum  redacta  est,  quando  anima  cjus  se- 
parabatur  a  corpore. 

17    Quoniam    circutnde.derunf    me   iu        17 
criice  pendentem  canes  multi,  id  est  ho- 
mines  insanientes  et  furentes   adversum 
me.  et  sanguinem  meum  sitientes.  ac  un- 
dique  me  mordentes  verbis  blaspheniis,  ir- 
risionibus  invidiosis,  et  ictibus  dolorosis; 
consiliuyn  *  malignanfium  obsedit  me,  id  'aiiaseon- 
cst    consilialores  maligni.   videlicct  Scri-  <"''""" 
bse.  PharisEpi  ac  alii,  cogitanles  quomodo 
exquisitis  lormentis  ac  morte  turpissima  io 


Sn;..ll.l9. 


COMMENTARllM    IN    PSAI.MIM   XXI. 


.\nT.  I. 


o33 


Jiom.  VIII 
3i. 


18 


(ien.  III.  10. 


Joixvi,  II.  occi(!i'i't'iil  1111'.  iit  saliarcntur  aiigiisliis 
meis.  Hi  laics  iiniliijue  vallavcriml  inc. 
il^i  Foi/erKti/  iixuiDs  nwns  cf  />t'di'.t  infO.\. 
id  esl,  clavis  magnis,  spissis  el  ohliisis 
perforaverunl  ac  cruci  affixeriiiil  nianiis 
meas  et  pedos.  0  bone  Jesu.  o  innoceiis 
Agne,  0  sancle  Fili  Dei,  quanta  susliniii- 
sti  pro  me  !  Vere.  iit  ait  .\postoiiis,  Paler 
cnMeslis  proprio  Filici  non  [iciincit.  (iiii  tc 
lam  liorrciulio.  lanKjiic  p^enaiissiiiKe  inor- 
ti  exposuit.  Htec  aulem  perfossio  peduin 
ac  manuum  Ciirisli,  erat  una  de  gravissi- 
mis  ejiis  pienis.  .Mors  enim  confi.xoriini 
gravissima  est,  qiioniam  loca  in  quibus 
configiinlur,  loca  nervorum  siint,  et  nia- 
ximc  sensibilia  ac  paSsiva.  Dinumeravc- 
runt  omiiia  ossa  mea,  id  esl,  diniimeraie 
poterant  :  qiiia  ob  violenlam  extensioncm 
membrorum  apparebant  ossium  junctu- 
ra:-,  pra-sertim  qiium  Clirisliis  nudns  crc- 
datur  suspcnsus, siciil  cl  Adain  nudus  pec- 
cavit.  Hsec  quoque  cxtensio  sacratissimi 
corporis  Christi.  super  omncni  a-stimalio- 
nem  poenalissima  fiiil. 

I'.l!  Ipsi  vero,  persecutores  el  liostes 
inei,  eoiisideravcruiil  et  i/ispe.rerunt  ine. 
blaspliemando,  deridendo,  et  tanto  cordi- 
alins  exsultando,  quanto  me  gravius  vide- 
bant  pati.  Diviserunt  sibi  vestimenta  mea 
qiiatuor  milites  crucifixores,  et  super  ve- 
stem  7neam,  id  est  super  tunicam  incon- 
sutilem,  miserunt  sortem,c\x\\K  esset  tola, 
quia  nolebant  eam  dividere.  Hanc  vero 
scripturam  allegal  evangelista  Joannes  in 
Cliristo  impletam. 

Porro  his  quse  nunc  de  Ghristi  passione 
indiicta  sunt.  consonant  qua"  dc  sanclo 
Job  leguntur :  Niinc,  inqiiit,  opprcssit  mc 
dolor  meiis,  et  in  iiihiiiini  rcdacli  siint 
omnes  artus  mci.  Hnga"  mca?  testimonimn 
dicunt  contra  nie,  cl  suscilavil  falsiloiiiiiis 
adversus  faciem  meam  contradiclioneni. 
CoUegil  fiirorcm  suum  in  mc,  el  conimi- 
nans  mihi,  infremiiil  contra  me  dcnli- 
bus  suis ;  hostis  meus  terribilibus  oculis 
mc  intuilus  cst.  Aperuerunl  super  me  ora 
sua  c.xprobrantes,  pcrcusserunt  maxillaiii 
meam,  satiirali  siint  paMiis  nicis.  Conclii- 


10 


jQttnn.\i\ 


Job  XVI.  8 
13,  15,  17 
18. 


A  sil  nic  Driis  apiul  iiiiqiiiiiii,  ct  inanilnis 
inipii)riini  iiic  Iradidit.  Tciniit  ccivicem 
nicaiii,  confrcgil  inc.  cl  posiiii  nic  sihi 
(|nasi  in  signuni.  Concidit  inc  vulncrc  su- 
per  viilniis,  irriiil  in  mc  qiiasi  gigas.  Fa- 
cies  inca  intiiniiiit  a  flctii.  ct  palpchia? 
me»  caligavciunl.  Ihec  passus  siim  abs- 
qiic  iniquitatc  niaiiiis  nu';r. 

Sapiens  anlciii  dc  Clirisli   [lassione,  ac 
JiukeDium  consilio  [iiilchrc  ac  notabilitcr 
scribens  :  Dixcninl.inqiiil,  iinpii  apud  se  :    Snp.  n,  i, 
Circumvcniamiis  jiislum,  quoniam  conlra-  IJ'  "'  '"' 

U  rius  cst  operibiis  noslris,  et  im[)roperat 
nobis  peccata  Icgis.  Promillit  sc  scientiam 
Uci  habere,  et  Filiiim  Dei  se  nominal.Gra- 
vis  est  nobis  eliam  ad  videndnm.qiioniam 
dissimilis  cst  aliis  vita  illius.  Tan(|iiani 
nugaccs  «stimati  siiinus  ab  illo,  et  gloiia- 
tur  palrem  se  Deum  habere.Videamus  er- 
go  si  sermoncs  illius  veri  sinl.Si  cnim  est 
verus  Filiiis  Dci,  suscipiet  eum,  ct  libcra- 
bit  cum  dc  manu  conlrariorum.  Contii- 
nielia  el  lormcnto  interrogemus  ciim,  iil 
sciamus    rcvercntiam    cjus,  el    piohcinus 

C  patientiam  illius.  .Morte  turpissima  con- 
demncmus  cum  :  erit  enim  respectus  cx 
scrmonibus  illius.  Ha>c  cogitaverunt  el  ci- 
raverunt  :  excajcavit  enim  illos  malilia 
eorum. 

Deniquc  ex  his  ct  aliis  multis  sacrse 
Scriplurffi  testinioniis  cvidenlcr  ostendi- 
tur  cfficitas  Judfforum,  qui  putanl  Cliri- 
stum  in  primo  suo  adventu  in  tanta  maje- 
stale  et  gloria  esse  venlurum,  iit  lotum 
mundum  sibi  subjicial,  ctiam  gladio  cor- 
porali,universaque  regna  plebi  Judseorum 

D  subdat,  dcservireque  cogal.  Ha>c  autcm  a 
vero  inlcllcctu  Prophclarum  discordant. 
Sancli  naniquc  Propheta;  loqniinliir  i\e  liii- 
plici  advcntu,  quoriim  primus  cst  in  hn- 
militate  ac  panpciiatc.  ut  jiidicclur  cl 
moriatur ;  secundus  in  majestate  et  glo- 
ria,  qualcnus  jndicet  el  rcgnel.  Dc  primo 
advcnlii  ajiud  Zacliariam  lcgilur  :  l']xsulla /ncA.ix.a. 
satis,  filia  Sion,  ecce  lex  tuiis  veuiel  tibi 
jiislus  et  salvalor;  ipse  paiii)er,  el  ascen- 
dciis  super  asinam  et  super  |)iilliiiii  filiuin 
asina'.  Ct  Jercmias  ail  :  Oiiaic  ([iiasi  colo- yerxiv.s,». 


536 


COMME.NTARmM   L\   PSALMIM    XXI. 


ART.    LI 


Jer 


MattKww. 
20;  Luc.  IX 
58. 


II  Cor.wu- 
9. 


nus  venturus  es  in  tcrra,  et  quasi  viator 
declinans  ad  manendum  ?  Quare  venturus 
es  vclnt  vir  vagus.et  fortis  qui  non  potest 
salvare?  0  quani  notabilia  atque  pulcher- 
rima  sunt  vcrba  haec  bealissimi  Jeremise  I 
Ex  his  namquc  clarissime  demonstratur. 
Christum  essc  verum  Dcum  et  hominem. 
Nam  quod  ista  de  Dco  dixerit,  qui  per 
incarnationem  paupcr  in  mundum  vcnit 
vchit  colonus,  constat  cx  co  quod  paulo 
anle  prsemisit  :  Tibi  peccavimus,  exspe- 
etatio  Israel.  salvator  in  lempore  tribula- 
tionis.  Moxque  subjungil,  Quare  quasi  co- 
lonus  venturus  es,  etc.  ?  Cui  prophctia' 
concordat  quod  in  Evangelio  Chrislus  de 
se  ipso  testatur  :  Yolucres  cceli  nidos  ha- 
bcnt,  el  vulpes  terrse  foveas;  Filius  au- 
tem  hominis  non  habet  ubi  caput  suum 
reclinet.  Et  beatus  Apostolus  loquens  de 
Christo  :  Propler  nos,  inquil,  faclus  est 
pauper.  quum  dives  essct,  ut  ejus  inopia 
diviles  essemus. 


A  Nos  ergo,  fratres,  imaginem  crucifixi 
Jesu  cordibus  nostris  firmiter  imprinia- 
mus,  singula  cjus  tormcnla  menlibus  no- 
stris  indelebililcr  iniigamus. quatenus  cum 
Apostolo  singuli  dicere  vaieamus  :  Christo    Gaiai.  u, 

r-  •         ■  .  ■  19.  20 

contixus  sum  cruci ;  vivo  aulem  jam  nou 
cgo.  vivil  vero  in  me  Chrislus.  VA  ilcruni : 
De  cetero,  inquif,  nemo  mihi  moleslus  /6id.  m.it. 
sit ;  ego  enim  stigmata  Domini  Jcsu  por- 
to  in  corpore  meo.  Non  cst  enim  efficacius 
remedium  vincendi  onines  tentationes,nec 
compendiosior  via  discendi  omnes  virlu- 
B  tes.  quam  Christum  in  crucc  suspensuni 
jugiler  contemplari,  affectuose  pensarc,  ac 
diligenter  attendere.  Quomodo  enim  ali- 
quid  carnalc  euni  poterit  delectare.  qui 
non  cessat  Chrisli  pro  se  passi  amarissimas 
pcenas  recolere?  Et  quomodo  poleril  Dcum 
non  amare,  vel  Christo  ingratus  esse.  qui 
consideral  Deum  proptcr  se  proprio  Filio  Rom.\m, 
non  pepercisse,  Filium  quoque  propter  sc  ^'' 
usque  ad  mortem  Patri  obedisse? 


Philipp.n, 


ARTICULUS   LI 


PROSECITIO    EXPOSITIOMS    HUJUS    PSALMI    VICESIMI    PRIMI. 


POSTQUAM  Christus  qu»  pertulit  com- 
memoravit,  pro  gloria  resurrectionis 
orans.  nobisquc  orandi  formam  praescri- 

20  bens,  subjungit  :  '20  Tu  autcm,  Dominc, 
Pater  Eeterne,«c  elongaveris,  id  est,  ne  diu 

■tmmame  diffcras,  auxiUum  tuum*,  sed  statim,sci- 
licet  tertio  die,  resuscita  me ;  ad  defensio- 
nem  meam  conspice,  id  est,  adspice  ut  de- 
fendas  me,  non  ut  non  moriar,  sed  ne  in 
morte  detinear,  et  ne  post  mortem  diu  de- 
a.Maiih.  rideanl  me  hostes  mei,dicendo  :  Ecce  quo- 
.«Tu,   ,   .  jjjjjJq   seductor   ille   surrexit   a   morluis. 

21  51  Erue  a  framea,  id  est  a  morte  seu 
gladio,  id  est  ab  omni  laesivo,  animam 
'mcam  :  non  quod  esscntia  aninice  secun- 
dum  se  posset  Isedi  aut  mori,  quippe  quse 
immaterialis  atque  perpetua  scitur  et  cre- 


C  ditur :  sed  ne  a  corpore  suo  diu  perma- 
ncat  scparata  ;  e/  de  manu  canis,  id  csl  de 
polestate  furibundi  ac  rabidi  populi  Judfe- 
orum,  contra  me  more  canum  latrantium. 
erue  unicam  meam,  id  cst  animam  meam 
tibi  summe  dilectam,  quse  sola  redemplo- 
re  non  eget,  nec  similem  habet.  '2'>  Salva  22 
me  ejc  ore  leonis,  id  est  a  devoratione  su- 
perbse  plebis,  qua"  me  penitus  conterere 
voluit,  et  tanquam  falsum  prophetam  in 
jeternum  confundere ;  et  a  cornibus  uni- 
corniu/n.  id  esl  a  prfesumptionibus  atque 

D  superbiis  malignorum, /(M//!(7i'?a^(?;«  meam, 
id  est  me  inter  homines  pauperem,  humi- 
Icm,  et  abjcctum  :  ab  his,  inquim,  salva 
me,  me  humilcm  cxaltando,  et  illos  supcr- 
bos  humiliando.  Et  bene  nomine  Unicor- 


CO.MMENTARIUM   IN   PSALMIM    XXI. 


Anr.  Li 


337 


nis  dpsignaiitiir  pr;rsunipliiosi.  qiioniani 
unicornis  esl  aninial  superliissimum  :qiio(l 
(ut  forlur)  cx  indignaliono  niorilur.  si  con- 
tra  desideriuni  suum  lcneatur. 

23  (231  J\^arrabo  nomen  tuum.  Domine  Pa- 
ler  omnipotens,  frafrllntf:  incis.  scilicel 
sanclis  Apostolis.  aliisqiie  discipulis.  .Nani 

iiaiih.    posl   resurrectionem  Chrisfus   frequenter 
30;  iiarc.  '^''^  apparuil.eosqiie  (ic  1'atris  ac  rilii  di- 

XVI,  ii-i'j;  viiiiiale,  toliusqiie  Triiiilatis  fjloria  infor- 
iiic.xiiv.i3  ;  1-         . 

e/ ley.,- y»- nia\  il,    qiiemadinodum    evangelica    docct 

ann.xx.xxi.  hjstoria.  ///  medio  Ecch-sia'.  id  esl  inler 
rideles,  laudabo  le  per  me  alqne  alios. 
Christns  eniin  per  se  ipsum  laudavit  Pa- 
Irem  ante  ascensionem  stiam,  stando  in 
medio  discipiilorum  suorum  ;  ct  posl  mis- 
sionem  Paraeleli  laudavit  eum  per  lolum 
mundtim  per  prffdicalionem  Aposfolorum 
ac  celerorum  fideliiim.  (Iimc  aiifem  versum 
allegat    .\posfoliis    de   Cliristo  praediclum 

ffe6r.ii,ti,  esse.  dum  ait  :  Non  eonfnndifur  eos  voca- 
re  frafres,  dicens  :  Xarrabo  nomen  fuum 
fratribiis  meis.  Unde  Chrisfiis  ad  Mariain 

yonnii.xs,  Magdalene  di.xisse  narratur  :  Yade  ad  fra- 
tres  meos.  et  dic  eis  :  .\scendo  ad  Patrem 
meum. 

Itaqtie  Chrisfus  ad  Patrem  ait  :  In  medio 
Ecclesise  laudabo  fe.  Sic  autem  laudabo, 

24  sicqiie  laudans  fe  prontinfiabo  :  24  Qui 
timctis  Dominum,  fimore  caslo  et  sancto. 
laudate  eum,  omne  bonum  ipsi  fontaliter 

iCor.x,3i.  adscribendo,  ac  omnia  ad  laudem  ef  glo- 
riam  ejus  agendo.  Unircrsum  semen  .Ja- 
cob,  id  est  omnes  qui  vere  filii  estis  patri- 
archse  Jacob.  noii  solum  carnis  propagine, 
scd  fidci  quoque  ac  vila?  imitatione,  vitia 
Gct.  ixv,  supplanfando  cum  Jacob,  qui  supplantalor 

is:jivii,36.  intprpretattir  ;  glorificatc  eum,  id  est,  glo- 
riam  date  nomini  ejus,  non  vobismetipsis. 

i rim. i.i:.  qtioniam  et  Apostolus  ait  :  Soji  Deo  honor 
ef  gloria.  Ef  apud  Isaiam  Dominus  dicit  : 

/j.xLii.s.  Ego  Dominus,  hoc  esf  nomen  meiim  ;  glo- 

25  riam  meam  alferi  non  dabo.  '2j  Timcai 
eum  omne  semcn  Isracl,  id  esf  omnes  filii 
Jacob,  qui  dictus  est  Israel  quoniam  vidit 
Deiiin.  Omnes  ergo  homines  conlcniplati- 
vi,  vidclicel  miindi  corde  et  simplices,  at- 
que  quielem  amanfes,  sunf  semen  Israel, 


Gen.  XXV, 


k  id  esf.  vita  ct  conlemplatione  sancltim 
Jacol),  seeundiiin  qiiod  Israel  dicliis  est, 
imitantcs.  In  Ciencsi  eiiim  lcgitiir  :  Kacliis 
esl  Esati  vir  gnariis  venandi  et  homo  agii- 
cola ;  Jacob  aiilem  vir  simple.x  lialiitabat 
iii  lalieniaciilis.  !<leo  aiilem.  Omne  semen 
Isracl  tiiiieal  Dciiiii  limorc  rcverentiali  ac 
filiali,  ne  sif  Deo  ingrafum  de  beneficiis 
(^hrislo  cl  per  conseqiiens  loti  generi  hii- 
maiio  colialis.  Xani  stibditiir  :  (juoniam 
non  sprcvit,  displicciilia  intciiori,  nequc 
dcspc.rit.  extcriori  repiilsa.  dcprccationcm 

B  paupcris.  sciiiccl  iiici,  Filii  ipsiiis,  qtii 
pauper  vixi  in  mtindo.  Nec  avertil  faciem 
suam,\A  esf  pielalis  suse  respectum.fr  rne,- 
el  quura  clamarcmad  eum.  c.raudivit  mc. 
Videlur  lioc  conlrariiim  his  qua?  siiperiiis 
dixil  :  Deiis  meus,  clamabo  per  diem,  el 
non  exatidies.  Sed  qtioniam  ibi  osteiisiim 
est,  quod  licel  (^lhrisfiis  non  sit  exaiiditiis 
a  Patre  qiianliim  ad  aliquid,  simplicilcr 
lamen  exaiidilus  est ;  idcirco  quod  nunc 
dicilur,  pr?edictis  consonat,  et  ea  corro- 
boral. 

G  Deinde  Christus  ait  ad  Patrem  :  211  Apml 
tc  hius  mca  in  Ecclcsia  maijiui  :  id  esf, 
laiis  qua  ego  taudor,  leque  laudari  exhor- 
for,  est  aptid  fe,  id  est.  tibi  placef.  ef  re- 
ferfur  ad  tc  in  Ecclesia  magna.  id  cst  in 
Ecclesia  christiana,  qu»  per  orbcm  terra- 
rum  longe  ac  late  diffundifur  :  qtiia  per 
fotam  plebem  eatholicam  Dcus  Pafer  ct 
Fiiius  ejus  laudantur.  Propter  qtiod  Domi- 
nus  aif  :  Ab  orfii  solis  usque  ad  occasum, 
magnum  cst  nomen  meum  in  gentibiis.  Et 
riirsus  :  (]anlate  Domino  canticuni  novum,  /s.xlh.io 

D  laus  ejiis  ab  extremis  lerra'.  Vola  mea,  id 
esi  sacrificium  nova?  legis,  videlicet  sa- 
crificiiim  corporis  cf  sangiiinis  mei,  red- 
dam.  id  est.  per  sacerdofes  meos  offerri 
faciam  Domino,  /;/  conspcclu  timcnlinm 
eum,  id  est  pra?senfibus  afque  ccrncnti- 
biis  po[)iilis  chrislianis.  Rcddidil  qiioqiic 
(vliristus  vota.  iil  csl  desiilcria  siia.  Deo 
Patri  iii  conspcclii  tiiiicnlinin  ciiin.  ilnm 
posl  Oeiiam  inslaiilc  jam  |iassione  oravil, 
el  orando  dcsidcria  siia  cxjiressit,  (]ua>  ha- 
buit   pro  Pafris   cJaiificaliniic,   siii   ipsius 


26 


Mfilnch.  I, 
II. 


o38 


COMME.NTARIUM   L\    PSALMtM   XXI. 


ART.    LI 


glorificatione.  et  diseipiilorum  omniumquc  A  est  regnuni  mililantis  ac  triuniphantis  Ke- 


Joann.  xvei 
I. 


electoruni  salvalionc.  rnde  apud  Joannem 
loquitur  :  Pater,  venit  hora.  clarilica  Fi- 
lium  tuum.  ut  Filius  tuus  clarificet  te.  Kt 
ibid.w.  rursus  :  Pater.  serva  eos  in  nomine  tuo 
quos  dedisti  mihi. 
27  •>/    Edcnl    paiipercs.    id    est.    humilcs 

manducabunt  Sacramentum  altaris,  non 
solum  sacramentaliter,  sed  etiam  spirilua- 
liter  :  ideo  et  xaiurnbiiiitiir,  id  est,  men- 
taliler  impinguabuntur  caritate.  gratia, 
consolatione  ac  donis  Spiritus  Sancti : 


clesiae,  quemadmodum  Jeremias  pra>di.\it 
Regnabit  rex  et  sapiens  er\\.  Et  /yyse  Do- /«.-. xmh.s. 
mmus  dominabi/iir ffcnthim  sibi  per  fidem 
obedientium.  Unde  In  Zacharia  de  Christo 
habelur   :    Kt    loquelur    pacem  gentibus :  ^nr/i.is.io. 
poleslas  ejus  a  mari  usque  ad  mare,  ct  a 
fluminibus  usque  ad  fines  terrse. 

ol   Manifiicarcru/ii   corpus   et   sangui-       30 
nem  Chrisli  sacramentaliter  vel  spirituali- 
ter,  et  adoravenint  ipsum  Sacramentum, 
scilicet  Christum  in  Sacramento  conten- 


laudabiint  Dominum  iciumV,\\fKX\m.q\\\  B  lum.  omncs  pingues  ternv,  id  est  omnes 


/&irf.vi,3!, 
oi. 


28 


in  gratia  Dei  atque  virtutibus  divites  :  de 
quibus  Dominus  per  Isaiam  ait.  Delectabi-   h.  lv,  2. 
tur  in  crassitudine   anima    vestra :   et   in 
Canticis.   Comedile,    amici,  et   bibite,  et  Cani.\.\. 
inebriamini,  carissimi.  In  conspectu  ejus 
cadent,  id  est,  Christum  devote  colent  at- 
que  humiliter  adorabunt,  omnes  qui  de- 
scendunt  in  tcrram.  id  est  omnes  nascen- 
tes  ac   habitantes   in   mundo,   secundum 
gne  recipiunt.  sicut  et  ipse  testatur  :  Ego      quod  ad  Abraham  dicilur  :  In  semine  tuo,    cen.  xsu, 
sum  panis  vivus  qui  de  coelo  descendi.  Si      videlicet  Christo,  benedicentur  omnes  co-  "• 
quis  mandiicaverit  ex  hoc  pane,  vivet  in  C  gnationes  terr».  Istee  vero  distributiones 
aeternum.  inlelligunlur    de    generibus    singulorum, 

Insuper   sanctus   David,   totius    mundi      non  de  singulis  generum.    li  Et  anima       31 
conversionem  ad  Christum  prsenuntians,      inea  illi  vivet  :  id  est,  ad  honorem  et  glo- 

riam  ejus  totam  suam  vitam  Dei  obsequio 
mancipabit  ;  et  semen  menm.  id  cst.  qui 
meo  exemplo  convertuntur  ad  Doininum, 


est  in  hoc  Sacramento  dator  ac  donum. 
qui  rerjuiriint  eiini  affectu,  fide  et  opere. 
sequendo  vestigia  ejus  :  rivent  corda  eo- 
rtnn,  spirituali  vita,  in  sceeulum  sceculi. 
id  est  sine  fine.  Nunc  enim  vivunt  per 
fidem  et  caritalem:consummatoque  cursu 
prsesenlis  exsilii,  vivent  per  contempla- 
tionpin  et  gloriam.  Yivenf  enim,  qnnni- 
am    fontem    vitcT.   scilicet    Christum.    lii- 


ait  :  iS  Reminiscentur.  id  est.  delictorum 
suorum.  divinorumqne  beneficiorum  qu» 
non  pensabant.  recordabuntur,  et  conver- 


Dan.  VII, 
13,  li. 


/5.  Lil.  10. 


tentur  ad  Dominnm  Salvalorem   iiniversi  serviet  ipsi.  Hoc  ad  litteram  de  David  ac- 

fines   terro'.   audita    evangelicae    veritatis  cipi  potest,  quoniam  anima  ejus  Deo  fide- 

prfedicatione.  Ecce  hic  conversio  gentium  lis  liiil.  cl  miilli  filiorum  suonim  Deo  dc- 

apertissime  denuntiatur.  Ouam   et  Daniel  volissimi  erant. 

prffdixit  sub  his  verbis  :  Ecce  in  nubibus  53    Annuntiabitur   Domino  generatio 

cceli  quasi  Filius  hominis  venit.  et  ad  An-  D  ventura,  id  est,  populus  ehristianus  dice- 

tiquum  dierum  pervenit  :  et  dedit  ei  pote-  tur  ad  Christum  pertinere.  et  per  annun- 


32 


29 

Luc.  1,  33. 


statem  et  honorem  et  regnum  :  et  omnes 
populi,  tribus  et  linguae  servient  ei.  Et 
isaias  ail  :  Paravit  Dominiis  brachium  san- 
ctum  suum  in  oculis  omnium  gentium  :  et 
videbunt  omnes  fines  terrse  salutare  Dei 
nostri.  'l'.\  El  adorabunt  in  conspcctu  ejus, 
id  est,  ipsiim  Dominum  tanquam  praesen- 
tem  adorabunt,  universcefamilicegentium. 
50  Quoniam  Domini  Salvatoris  est  rc- 
gnum,  cujus  non  erit  finis.  Ipsius  enim 


tiationem  priedicatorum  convertetur  ad 
Christiim  ;  ct  annuntiabunt  coeli  justifiam 
ejus.  id  est.  .\postoIi  aliique  cceliformiter 
conversantes  in  terra,  prsedicabunt  cvan- 
gelicam  legem,  populo  qui  nascetur,  id 
est  populo  in  Christum  crcAen\\. quem  fecit 
Dominus,  id  est,  quem  ex  aqua  et  Spiritu  joann.m. 
Sancto  regeneravit.  Mirabilis  videlur  ista  "• 
connexio.  qiiia  verbo  futuri  temporis,  pu- 
ta  Nascetur,  adjungit  verbum  prccteriti  tem- 


COMMENTAHIUM   IN   PSALMUM   XXI.    —   AI\T.    I.Il 


539 


poris,  scilicct  Fccil.  Nam  qiiod  .sancliis  A  cuiulum  pitcilcslinalioncin  jplcriiam ;  (am- 
Prophcla  vidit  fuluriiin  qiioad  tcmpora-  qiic  ccrlissimc  cognovil  luliirum,ac  si  jain 
Icm    siicccssioiiciii,   vidil    jain   racliim  sc-      lacliim  fuissct. 


ARTICULUS  LII 


EXPOSITIO    MORAI.IS    KJUSUEM    PSAI.MI    VICKSIMI    rniMI. 


D 


ENinri']  sancla  Ecclcsia,  seii  unus- 
qiiisquc  ridcliiim,  Capili  suo  sc  con- 
formans,  ac  Christi  vcstigia  cruciformilcr 
spqucns,  atquc  variis  Iribulalionibus  gra- 
vitcr  moleslaliis,  ciim  Chrislo  clamarc  po- 
2  tcsl  ad  Dominum  :  Dcus.  Dcus  mcns,  id 
est,  o  Crcator  mcus,  quem  unice  diligo, 
ciii  me  toluin  commitlo.in  quo  plenissimc 
spero,  rcspice  iii  mc  miscrum  ct  afflictum. 
non  oculis  tilcisccnlis  jiisliliEe,  sed  ocuiis 
tuse  paternap  dileclionis,  tuae  infinitse  pic- 
lalis,  luap  libcraiissima?  bonitalis.  Qunrc 
me  (lcreliqiiisti  lalitcr  cadcrc,  lam  dure 
tentari,  tam  dire  affligi,  in  tanta  mcntis  ari- 
dilale  ac  desolalionc  ve.xari,  ila  ut  videar 
csse  /oiiffc  ti  sa/u/c  mca,  id  esl  ab  iiileriori 
unione  cum  tc  Bco  ac  Domino  meo?  Ve- 
rumlamcn  id  dico  non  quasi  cxistimans 
aiiqiiid  sinc  ralionabili  causa  ficri  vcl  per- 
mitti  a  te.  Unde  perpendo  causam  hiijus 
derciiclionis  mea»  essc  pcccala  mca:qucm- 

i$.u\. i.i.  admodum  in  Isaia  lcgitur  :  Ecce  non  cst  al> 
breviata  maiiiis  Domini  ul  salvarc  nequeat, 
neque  aggravata  cst  auris  ejus  ul  non  ex- 
audiat  ;  sed  iniquitatcs  veslra»  diviseriinl 
inter  Dcum  vestnim  et  vos.  Unde  .Tcremias 
r/iren.  111,  ait  :  Nos  inique  egimus,  et  le  ad  iraciin- 
diam  provocavimus  ;  idcirco  tu  incxorabi- 
lis  cs.  Idcirco  dcrelictionis  sua?  caiisam 
designans  ait  fidclis  :  ]'cr//a  i/c/ic/orum 
meormn,  id  est  insolentia  seu  clamor  vi- 
lioriim   meorum,  id   cxigil  :  sicut  cl  ali- 

Vojxv,  11.  bi  scri[)lum  est  :  Numquid  grandc  est  ut 

consolctur  le  Deus  ?  Sed  pcccala  lua  hoc 

prohihcnt. 

3  Dciis  mens,  e/ama/to  cordc  et   ore  per 

diem,  id   est  qiiolidic.   imo  indesinenter, 


siciit  ait   Aposlolus   :   Sinc   inlcrmissionc   \Thess.\. 

B  oratc  ;  c/  iioii  e.raudics  ad  voliim  vcl  se-  '' 
ciindiim  desidcrium  mcuin  :  seciindnm 
quod  .lacobiis  ail,  Pctilis,  ct  non  accipitis,  jncoi,.iy.:i. 
co  quod  malc  pclalis.  Malc  enim  peliliir, 
qiiod  non  in  noininc  Salvatoris  rogaliir.  id 
cst,  quod  ad  veram  bcalitudincm  non  siif- 
fragatur.  Ego  ilaquc  clamabo  ad  lc  more 
a^gri.  qiii  proptcr  doloris  molesliam  seepc 
pelit,  quod  sanilali,  qiiam  oplat,  repu- 
gnat ;  sed  lu.  Domine,  more  piissimi  ac 
cxpcrtissimi  mcdici  non  cxaiidics.  qiio- 
iiiam  diligis  me.  Ideo  enim  non  exaudies, 

G  qiiia  animae  meae,  quod  peto.  non  expc-  i„cxi,3- 
dit  ;  cxaudies  lamcn  ad  saliitem.  si  pcrsc-  ''■ 
verantcr  pulsavcro  :  dabis  cnim  mihi  qiiod 
nosti  prodesse  ad  beatiludinem  animae. Sic 
indiilgentissimus  palcr  filio  insipicnli  nc- 
gal  quod  posliilal,  ct  pisestal  ci  qiiod  iion 
posliilal,  vel  eliam  quod  noii  viill.  E/  iio- 
c/c,  c/  noii  ad  insipicn/iam  milii,  id  est, 
pcr  noclcs  clamabo  ad  te,  qui  non  cxaii- 
dies  ;  sed  clamor  mcus  non  imputabitiir 
mihi  ad  insipienliam,  dummodo  inlenfio 
bona  sit.  Non  eniin  possiiiiuis  scmpcr  iii 

D  speciali  agnoscere  qiiid  nobis  expedial. 
Inslruimur  crgo  hoc  loco.  iil  non  de- 
ficiamus,  nec  piisillanimilalc  frangamur 
orando,  diim  non  exaiidimur  secundum 
desideriiiin  nostrum  ;  sed  dilationem  cl 
inaudilioncm  iiiiqiiilati  nostrai  adscriba- 
miis.  vcl  cliain  inlcrdiim  nostrtc  iitilitali, 
scii  disposilioni  divina?;  crcdamusqiic  fir- 
missiine  verbis  Ghristi,  Prophetarum,  ac 
Aposloloriim,  qiioniam  qiiid(|uid  a  Dco  pc- 
limus,  si  pelimus  siciit  pclcnduin  cst, 
scilicet  persevcranler,   salubriler,  cl  pro 


540 


COMMENTARIUM    IN    PSALMUM    XXI.    —   ART.    Lll 


Mallh.  vii, 
8;  Luc,  XI, 
10. 


Ps. 


Js.  LVII,   {'■_> 


Pfiiltpp.iU^ 
20. 
II  Cor.  ii[. 
18. 


Job  xili,  lo. 


Jiccli.  II 
11,12. 


nobismetipsis,  tiinc  absquo  omni  aml)igni- 
tate  sortiemur  a  Doo  quod  potimus.  Xon 
eniin  mentiri  potcst  Cliristiis  qui  ait  :  Om- 
nis  qiii  petit,  accipit ;  et  qiii  qua?rit,  in- 
veiiil  ;  el  pulsanti  apcrieliir. 

Ila(]iie,  Domine.  non  e.xaiiclies,  sed  non 
ad  insipienliam  mihi,  propter  idquod  sul)- 
jiingilur  :  Tti  autem  in  sancto  habitasi,  id 
est  in  his  qui  tiiis  pra?ceptis  obediiinl. 
qui  cum  Propheta  dicere  possunt  ;  Custo- 
di  animam  meam,  qiioniam  sanctus  sum. 
Propter  qiiod  scriptiim  esl  :  Htec  dicil 
Dominus  excelsus  et  sublimis,  habitans 
setcrnitatem,  et  sanctum  nomen  ejiis,  in 
excelso  et  in  sancto  habilans.  et  ciiin  coii- 
trito  et  hiimili  spirilii.  iil  vivitieet  spiri- 
tiiiii  humilium.  el  vivilicet  cor  contrito- 
rum.  Tu  ergo  in  .sa/>clo.  id  est  in  miindo 
corde,  haljila.i  per  caritalem,  fidcm  et  gra- 
tiam,  laits  Isracl,  id  esl,  quem  laudat  om- 
nis  Israelila  seu  homo  contemplativiis.qui 
vitia  siipplanlavil  ;  cujus  cum  Apostolo 
conversatio  est  in  coelis,  et  revelata  facie 
gloriam  Domini  speciilatur. 

li/  te  ■•ipcraverunt  patrcs  nostri,  sancli 
Apostoli,  martyres,  anachoret»,  eremitee, 
omnesque  viri  christiani  adulti ;  sperave- 
runt,  et  lihcrasti  eos  a  preesenti  miseria, 
et  ab  apterna  damnatione,  atque  ab  uni- 
versis  animarum  saliili  contrariis.  Ad  tc 
clamaverunt  cum  cerla,  perseveranti  ac 
inconcussa  fiducia,  qiiasi  diccntes  cum 
Job  :  Etiam  si  occiderit  me,  in  ipso  spe- 
rabo.  Et  ideo  salvi  fadi  simt,  tanquam 
aelernam  felicitalem  adepli.  Li  tc  .tperarc- 
7-unt,et  /lon  sunt  ro»/V.s/ .■  quemadmodiim 
in  Ecclesiastico  legilur  :  Respicite,  filii. 
naliones  hominum.et  scitole  quoniani  nul- 
liis  speravit  in  Domino  et  confusus  est. 
Aut  quis  invocavit  euin.et  despexit  illum? 

E(/oautc/ii  sinn  rcr/nis,  et  non  /lO/no.Uoc 
qiiilibet  dicere  polest  vcl  propter  mala  pa>- 
nff,  vel  propler  mala  ciilpsc. Unde  qui  variis 
poenis  mente  et  corpore  crucialnr,  ad  pio- 
vocandum  misericordiam  Domini,  clamare 
potest  ad  eiim  :  Effo  autem  sum  vermis, 
quia  pcpnis  atque  doloribiis  conculcatus, 
ct  no/i  Iiomo,  id  est  non  similis  homini- 


A  biis  aliis,  sed  miserabilior  ipsis.  Idcirco 
siim  opprobriu/n  I/o/ninu/n  ct  ahjeclio  ptc- 
his.  Nam  omnes  aspernantur,  vilipendunl 
el  deserunl  me.  Ideo  siibjungitur  :  Omncs  8 
videntes  me,  deriseru/it  me ;  loculi  sunl 
lahiis  contra  me,  ct  moverunt  capiit,  sub- 
sannando  illudendoqiie  mihi.  Sicque  de- 
ridendo  dixerunt  :  Speramt  in  Domi/m,  9 
eripiat  cut/i.  Hoc  Iiomines  carnales  diciint 
diim  vident  justos  affligi,  non  intelligcn- 
tes  quod  Deus  electos  suos  in  praesenti 
vita  expurgal,   quateniis  emendatos   post 

B  morlem  slatim  recipiat.  Hinc  nempe  legi- 
liir  :  Stabunt  jiisti  in  magna  constantia  Snp.>i,\. 
adversiis  eos  qui  se  angustiaveriint.  El  de 
impiis   siibdil  :  Yidentes  tiirbabuntur   ii-  ihid.t-i. 
more  horribili,   dicentes  ;   Hi    sunt  quos 
aliqiiando  habiiimiis  in  derisum,  et  in  si- 
mililudinem  improperii.  Nos  insensali,  vi- 
tam    illorum   ffstimabainus   insaniam,  et 
fineni  illorum  sine  honore.  Unde  et  Chri- 
slus  discipulis  dixit  :  Eritis  odio  omnibus    .\iaah.x, 
hominibus  propter  nomen  meum.  ""• 

Denique  quod  dictum  est,  Ego  autem 

C  siim  vermis,  exponi  potest  de  homine  pro- 
pter  mala  culpfe,  ut  sit  sensus  :  Ego  au- 
tem  sum  ve/~mis  et  no/i  Iiomo,  id  est,  tam 
irrationabiliter  vixi,  tanlis  peccatis  siibje- 
etiis  sum,  ac  tantis  ciilpis  oppressus  sum, 
ul  dignus  non  sim  homo  vocari,  sed  ver- 
mis.  0/nnes  videntes  me,  id  est  diaboli, 
dcriscrunt  me.  Tunc  enim  nos  irrident 
diaboli,  dum  seducti  ab  eis,  a  via  Dei  re- 
cedimus,atque  eorum  suggestionibus  con- 
sentimiis.  Ideo  aiitem  mundana»  menles 
dcrident  me  :  sicut  et  Job  ait,  Deridetur  yo6.vM,4. 

D  justi  simplicitas. 

Quoniam  lii.  Domine,  cs  qiii  cxtra.risli  tO 
/ne  de  ventrc,  id  est,  de  sacro  Baptismo 
renatum  in  Christo  eduxisti  me  per  luos 
ministros.  Mater  enim  noslra  est  Ecclesia, 
ciijus  venler  dici  polest  sacrum  Baplisma, 
in  quo  spiritualiter  regeneramur.  De  hoc 
Deus  extrahil  baptizatos.  quoniam  gratia 
alque  virlutibus  adornatos  educit.  Et  tu, 
Domine,es  .spes  mea,  id  est  objectum,cau- 
sa,  et  finis  spei  mCcT,  ah  uherihus  matris 
/iica',  id  est  ab  uberibiis   sanctee   matris 


COMMENTARIUM    l.N    PSALMUM    XXI.    —    ART.    I.U 


541 


/S.IXVI.IO 

II. 


Peli-.  11, : 


Ecclesite.  Ubera  autein  EcclesiaB  suiil  sa- 
pientia  el  caritas.  Ait  ergo  homo  fidelis 
a<l  Deum  :  Spes  mca  al)  uberibns  nialiis 
nieiP.  id  est,  in  te  confisns  sum  e.x  eo 
tempore,  qno  ab  Ecclesia  informatus  snm 
instructione  sapientia^  saliilaris,  atqne  e.\- 
peilus  viscera  caritalis  tn;e  circa  me.  Hoe 
competit  cis,  (|ui  vestem  innocentia^  in  Ba- 
plismo  receplam,  ciistodierunl  immacnla- 
tam.  Ue  liis  nberibiis  in  (^anticis  scripliim 

Cani.i, i,i.  est  :  Meliora  sunt  ubera  tua  vino,  fra- 
granlia  ungnentis  oplimis.  Et  alibi  :  (iau- 
delegaudio  magno  omm-s  qui  iugebatis, ul 
potemini  a  lacte,  et  satiemini  ab  uberi- 
bns  consolationis  ejus.  Demum  bsec  ubera 
horlalur  nos  sngere  cxcellenlissimus  Ar- 
chiapostolus  in  prima  sua  Canonica,  di- 
cens  :  Quasi  modo  geniti  infantes,  ratio- 
nabiles,  sine  dolo.  lac  concupiseile,  ut  in 
eo  crescatis  in  salutem. 

Hic  igitur  justus,  cujus  Deus  sic  spes 
est  ab  uberibus  matris  suae.  dicere  potest 
II  quod  sequilur  :  //;  fe  projecfu.s  suin  ex 
ntcro,  id  est,  ex  fonte  Baptismatis  con- 
junctus  sum  tibi  per  fidem,  spem  et  cari- 
latem.  .Nam  in  Baptismo  non  solum  pec- 
cata  donantur,  sed  etiain  gratia,  virtutes 
et  dona  divinitus  infunduntur.  De  ventre 
matris  mae  jam  dicto,  scilicet  ab  ipso  Ba- 
ptismo  Ecclesiee,  Dens  meus  cs  tu,  per  cul- 
tum,  quoniam  inlerim  fide  et  opere  colui 
le  solum  ut  Deum. 

Duin  isla,  0  peccalor,  dicis  vei  audis,  in- 

gemisce  ex  compunctione  cordis  tui,  quod 

veslem  innocenliae  perdidisti,  qiiod  rursus 

WPetr.n,  ad  vomitum  reversus,  ista  de  tc  ipso  dice- 

--•  re  neqnis ;  et  satage  gratiam  recuperare 

amissam,  et  cura  ne  recuperatam  perdas, 
sed  in  ea  incessanter  proficias. 
[i  Ne  discesseris  a  )ne,  gratiam  subtrahen- 

do,  aut  non  exaudiendo  ;  quoniam  tribu- 
latio.  id  est  tentalio  muiliplcx,  mundi,  cai- 
nis  ac  daiinonum,  pro.vima  esl  mihi,  qui 
in  medio  periculorum  versor  ac  fluctuo. 
hleoque  ne  discesseris  a  me,quoniani  non 
est  qui  acljuvet.  id  est,  adjiivare  me  pos- 
sil,  prseler  te.  Nam  si  alius  me  juvat,  hoc 

2,'""'   '  facit  tua  virlute,  sicul  testatus  es  :  Ego 


A  Dominus,  et  non  est  alius  ;  Deus  justus  et 
salvans  non  est  pricter  me.  Circumde-  1.3 
dcrunt  me  vituli  multi,  id  esl  homines 
luxuriosi,  pelulantes,  instabiles,  qui  ni- 
tunlur  me  ad  vitia  inclinare,  quibus  ipsi 
sorilescunl;  tauri  pingucs,  id  esl  superbi 
viliis  pleni,  ohsedcrunt  nu\  quatenus  vel 
minis  vel  blanditiis  avertant  me  a  tuo  ob- 
seqiliii.  A/icruerunt  super  me  os  suum,  ea-  1-i 
Imnuiando  et  persequendo  me,sicutleu  ra- 
piens  et  rugiens,  quoniam  animam  meam 
conanlur  spirituali  vita  privare. 

B  Sicut  arjua  c/fusus  sum,  id  est,  ex  mo-  13 
lestia  tentationum  lassatus  sum  animo, 
exhaustustiiie  viribiis  et  vietus.  virtiiles  et 
gialiam  pcrdidi.  alque  per  hoc  effusus 
sum,  id  est  mente  evacuatus  ;  et  dispersa 
sunt  omnia  ossa  mea,  id  esl,  virtules  ani- 
ma?  meae  infirmatee  siint  propler  adversi- 
tates  insuigenles  continuo.  Istud  vero  de 
saiictis  martyribiis  piane  inlelligi  polest, 
qui  pro  Ghristo  sanguinem  effuderunt, 
et  corpore  lacerati  sunt.  Factum  est  cor 
meum   tanquara  cera   liquescens,   id    est, 

C  prae  desiderio  futurorum  bonorum  resolu- 
tuin  est  cor  meum  in  le,  et  prw  timore 
alque  dolore  variorum  malorum  moUifi- 
catum  est  tanquam  cera,  in  medio  ventris 
mei,  id  esl  corporis  mei.  Aruit  Innquam  \\\ 
lesta  virtus  mca,  id  est,  fortiludo  animse 
meae  confracta  est,  et  quasi  prae  tcedio  at- 
que  acedia  defecit  :  quando  videlicet  gra- 
liam  luain  alque  consolalionem  internam 
subtrahis  vel  suspendis  a  ine  ;  et  linyua 
mca  ad/uvsit  faucibus  meis,  quoniam  pro- 
pter   aniinae    sterilitatem    atquc    inopiam 

D  gratiae,  non  habui  in  ore  verbuin  conso- 
lationis  aut  informaliouis,  ut  aliis  possem 
prodesse.  Dum  cnim  Spiritus  Sanctus  iu- 
tus  non  agit,  lingua  oris  mox  deficit.  Pro- 
plerquod  ad  Ezechielem  Dominus  ait :  Lin-  E=ech.» 
guam  tuam  adhcerere  faciain  palato  tuo,  et  -''• 
non  eris  qnasi  vir  objurgans.  (Juoconlra 
per   Isaiam    diclum  esl   :  Dominus  dedit    /s. l, 4. 
inihi  linguam  eruditain,  ul  sciain  suslen- 
tare  eum,  qui  lassus  esl,  verbo.  (j  qiiam 
inagnum  donum  est  hoc,  atque  pra;latis 
maxime  necessarium!  Etin  puloerem  mor- 


542 


COMMENTARIUM    IN    PSALMUM    XXI. 


ART.    LII 


17 


'alias  con 
citiitm 
Ps.  1.  I . 


tis  dedu.visti  me,  id  cst,  caritatem,  quse 
est  vita  aninia',  pcrniisisti  cxstingni  aut 
minorari  in  mc,  c.xigcnlibus  culpis  mcis. 
Haec  etiam  dc  marlyribus  corporalilcr  in- 
teiligi  possunl,  in  quibus  lempore  passio- 
nis  eorumdcm.  propler  sanguinis  c.xliala- 
tionem  virlus  corporalis  e.xaruit,  sicut  dc 
Christo  ostensum  est. 

Quoniaui  circuuidederuu/  me  cunes  urul- 
ti,  id  csl  detraclores,  iracundi,  furiosi :  qui 
vel  biandiendo  vel  deterrendo  conantur 
animam  mcam  mordere,  id  esl  a  mansue- 
ludine,  luimilitatc,  ac  tranquillitatc  aver- 
tere,  et  suis  caninis  operibus  conformare. 
Dc  quibus  ad  Philippenses  ail  Apostolus  : 
piuiipp.m.  Yidetc  canes, vidctc  malos  operarios.videte 
concisionem.  Consiliuui'  malionantium  ob- 
sedi/  uu',\d  esl,  homines  in  calhedra  pesti- 
lcntiae  sedenlcs,  videlicet  vcrbo  aul  opcrc 
alios  inficientes,  vallaverunt  me,  quatc- 
nus  decipiant  me.  Foderuu/  uianus  uwas 
et  pedes  uwos.  id  est,  laeserunl,  corrupe- 
runt,  seu  imperfectos  fecerunt,  vel  peni- 
tus  impedierunt  operationes  meas  ac  ani- 
m».  mese  gressus. l-^rcqucnlcr  enini  perversi 
impediunt  bonos  ab  aliquibus  operibus 
bonis  :  el  tunc  inanus  eorum  ac  pcdes 
quasi  conlodiunl,  liganl.ct  immobilcs  rcd- 
dunt.  Dinumeraverunt  omnia  ossa  mea, 
id  est,  opera  mea  virtuosiora  seu  firmiora 
consideravcrunt.  non  ul  imitenlur,  sed  ut 
inale  interprclcntur,  anl  oecasionem  ca- 
lumniandi  scrutcnlur. 

Ipsi  vero,  praedicti  homincs  mali,  con- 
siderarerunt  mente,  et  inspexerunl  oculis 
corporis  me  ex  invidia,  quatenus  noceant 
mihi.  Diviserunt  sibi  vestimen/a  mea,  id 
est,  exteriora  bona  mihi  abstulerunt.  vel 
aninife  virlules,  quibus  ipsa  spiritualitcr 
adornatur,  quantum  potuerunt,  corrupc- 
runt  in  me  ;  c/  su/jcr  ces/em  meam,  id  est 
super  caritatem  quse  est  vestis  nuptialis 
electorum  ad  ccenam  aeterni  convivii,  mi- 
serun/  sor/eui.  consulendo  inter  se.  quis 
eorum  lani  caulus  esset.  quod  caritatem 
in  me  occidere  posset,  ac  per  hoc  me  pe- 
nilus  perdere.  Seepenumcro  enim  homines 
saeculares,  duin  vident  aiiqueni  Deo  forti- 


20 


21 


18 


19 


J/il(/A..\ 
II. 


A  ter  adha?rentein,  seu  omnia  relinqucntcm, 
alque  monastcrium  introeuntcm,  diligcn- 
lcr  inquirnnt  scduclorem  subtilem  ac  lu-  .w<i»/i.vn, 
pum  vcste  ovina  obtectum,  ut  vestem  "' 
conversi  diripiat,  id  est,  caritatis  fervo- 
rein  in  co  occidal,  sicquc  infrigidatum  ad 
piislinam  conversationem  reducal. 

Tu  au/cm.  Douiine,  ne  clongaveris  aii- 
xitium  tuuui  u  uu\  in  lanlis  tribulalioni- 
bus  eonstituto;  «(/  defensioncm  mcam  cou- 
sjiice,  id  est,  vide  quibus  auxiliis  egeo,  et 
sicul  indigeo,  sic  semper  succurre.  Erue 

B  a  framea,  id  est  a  peccato  morlali,  quod 
est  ensis  cl  mors  ralionalium  crcatura- 
rum. (7«n««/rt //u'a*«, indulgendo  mihi  poe- 
nam  el  culpam  ;  et  de  manu  canis.  id  est 
de  potestate  et  nocumento  eorum,  de  qui- 
iius  praedixi,  erue  unicaui  nieam,  id  est 
aniinam  meam,quae  non  est  nisi  una  in 
me  :  quod  est  contra  eos,  qui  ponunt  phi- 
res  formas  substanlialcs  in  uno  individuo. 
Vel,  Unicam  meam,  id  est  animam  meam, 
quam  solam  prae  omnibus  rebus  creatis 
cuslodirc,  salvare  ac  diligcre  leneor,  sic- 

C  ut  lu,  Domine,  in  Evangelio  contestaris  : 
Quid  proficit  homo  si  lucretur  universum  Lue.i\,i«\ 
mundum,  sc  autem  ipsum  perdat,  et  de- ;^'""'  "'■ 
trimenlum   sui   faciat  ?  Salva   me  ex  ore       22 
leonis,\A  est  a  devoralione  diaboli, qui  cir-  \Peir.s.s. 
cuit  tanquam  leo  rugiens,  quaerens  quem 
devorct.  De  quo  scriplum  est  :  Ecce  ab-  /oixi, is. 
sorbebit  fluvium,  id  cst  animas  saecula- 
rcs,  et  non  mirabitur,  et  habet  fiduciam 
quod  influat  Jordanis,  id  est  animae  reli- 
giosae,  in  os  ejus.  Et  salva  a  comibus  uui- 
cornium,  id   est  a  perditione  et   pompa 

D  animosorum,   humilitatem  meam,   id   est 
paupei'lalcm  et  vililatem  meam,  vidclicet 
me  vilem  ct   pauperem.  Humilis  quippe, 
non  humilis,  sed  vilis  appellari  desiderat. 
Unde,  dum  homo  pius  se  humilem  nomi- 
nal,  non  inlendit  sibi  humililalis  virtuteni 
adscribcre,  sed  vilitatem  et  abjeclionem 
suam  cupit  ab  aliis  sciri,  quemadmodum 
David  ait  :  Ego  sum  vir  pauper  ct  lenuis.  \neij.x\n\. 
Et  alibi  :  Ludam,  inquit,  et   vilior  fiam  'li^ej.vi, 
plus  quam  faclus  sum,  ct  ero  liumilis  (id  -"-■ 
est  vilis)  in  oculis  ineis. 


COMMENTARIUM    IN    PSAI.MIM    XXII. 


ART.    l.III 


543 


23  XarrciOo.  o  Dominc,  nomen  luum  fra- 

tribus  me.is,ii  est.laudem  tii.im  aliis  nun- 
tiai)o;  ("//  medio  Ecclesia'.  id  est  inler  fi- 

/.iir.\n.s,n.  (iel(>s.  /(ii/duho  /e.  nec  erubcscam  nomen 
luuiu  cdiaui  ii(uiiiuibus,  sed  in  conspectu 
eoruui  coulitebor  lil)i  lueute,  ore  et  ope- 
re.  (Juidaui  narraut.  laudant.  seu  prfpdi- 
canl  Deum  ore.uon  oiierc  (juia  iiou  agiiiil 
quod  docenl  :  et  eo  ipso  quo  sic  docenl. 
morlaliler  peccaut.quoniam  verilatein  Scri- 
plurie  ac  Spiritus  Sancti  (qui  est  princi- 
paiis  auctor  Scripturiv)  intcntioncin.quan- 
lum  in  se  est.  evacuant.  \\n  docenl  vila 
ct  fama  dumlaxat,  quemadmodum  mona- 
chi  :  el  hi  bene  sufficienlerque  agunt. 
dumniodo  non  teneanlur  ad  inlormatio- 
nem   vocalem  :  alias  inlelligerelur  de  eis 

is.LM.io.  illud  Isaise,  Canes  muli,  non  valentes  la- 
trarc.  Alii  docent  ore  et  opere  :  de  quibus 

Dan.xii.3.  dieitur.  Oui  mullos  eiudiuul  ad  juslitiam. 
fulgcbunl  quasi  stelite  in  perpetuas  aiter- 
nilates. 
26  Apud  le.  Doniiue  Deus.  /aiis  mea  iti  Ec- 

clesia  magna,  id  est,  laus  quam  cgo  libi 
atlribuo  in  Ecclesia  christiana,  est  apud 
le.  id  est  in  conspectu  tuo,  qui  omnia  vi- 
des.  et  complacet  tibi.  Vo/a  mca.  id  est 
desideria  atque  orationes  ac  Iiostias,  red- 


A  dam.  id  csl,  divina;  majestati  offerani.  in 
conapectu  limenlium  eum,  publice   bene 
ageudo,  et  Di^mino  iinmolando  :  quemad- 
modum  iu  I^vaugelio  monel  Salvator  :  Sic   .i/n/(/i.  v, 
luceat  lux  veslra  coram  hominibus.  ul  vi-  ""^ 
deanl  opera  veslra  bona.  et  glorificent  Pa- 
Irem  veslrum  ([ui   iu  cadis  esl.  Quod  iu- 
lelligendum  esl  de  Iiis  bouis.  ad  quie  ex 
d(>bito   obligamur.   et  qu»   nolani    singu- 
larilalis  aul   simiilalionis  non   conlinent. 
Edcnt  pauperes,  id  cst,  spiritualiter  a  Do-       27 
mino  cibabuntiir.  quemadniodum  scriplum 

B  est  :  Cibahil  illuni  pane  vilse  el  inlelle-  eccu.w, 
ctus  ;  et  salurabuntur,  pietate  divina  at-  '■ 
que  consolatione  a?terna  in  pra?senti  in- 
choative,  et  in  futuro  complete.  Celera  ex 
praecedentibus  satis  elucescunl. 

PRECATIO. 

Deus  Paler  omnipotens.qui  Filium  luum 
Dominum  nostrum  Jesum  Christum  ad  pas- 
sionem  in  mundum  mitleie.  el  honiiuem 
ligni  velili  guslu  seduclum.  el  a  paradisi 
C  felicitate  ejectum,  ad  ccelestia  regna  re- 
\ocare  voluisti  :  respice  nos  ad  le  clanian- 
tes,  libera  nos  a  verbis  deliclorum,  el  sal- 
vos  facias  iu  le  sperantes  in  aeternum. 


ARTICULIS  LIII 


EXPOSITIO    PSALMI    VIC.ESIMI    SECUNDi    :    DOMI.MS    REIjIT   ME.    ETC. 


.\dscribitur  demum  praesenti  psalmo 
litulus  X&W?,:  Psa/mus  Dacid :  iA  est,  psal- 
nuis  islc  convenit  David  et  significatis  per 
ipsum,  videlicet  Chrislo  et  Ecclesia'  ac  sin- 


gulis  vere  fidelibus. 


E^ 


I  XPtJNE.NDtJ  crgo  primo  hiinc  psalmum 
de  Ecclesia  et  nnoquoque  fideli,  sic 
5np  111,13;  ait  :    I  Dominus.  cui  cura  est  de  omnibus. 
re(/it  me  in  hujus  peregrinalionis  exsilio  : 
regit  mc,  id  est,  ad  ajlernam  beatitudinem 


1  Pelr.  V,  ■ 


D  (iirigit  me.de  necessariis  tam  menli  quain 
corpori,  providet  mihi,  el  impedimenla 
perveniendi  ad  ipsuin  tollit  a  me :  regit 
inc,  quoniam  sua;  legi  ac  fidei  facit  me 
subditum,  et  a  dominio  deemonum  ac  ser- 
vilule  peccali  defendil  me.  (juouiain  ergo 
sic  regil  me,  idcirco  (7  nilii/  niilii  deeri/  : 
eo  modo  quo  inferius  diciliir.  Tiinete  Do-  pj.xxsiu, 
minuni.  oiiines  Sancti  ejiis.  (juiiniam  nihil  '"■ 
dcesl  limenlibus  ciini  :  uoii  qiiod  simpli- 
citer  nihil  desit  cis;  alias  essent  perfecte 


54'i 


COMME.NTARll'M    IN    PSALMUM    XXII. 


ART.    I.III 


ilatth.w 
33. 


Coloss. 
3,13. 


lPelr.11,9. 


Eccli.  XV, 


Hom.  sf.  4. 


Coloss.  lU, 
i6;Eph.  V, 
19. 


beali.  iiec  aliam  viiam  optarenl  :  sed  ni- 
hil  deest  eis  eorum  quse  necessaria  siint 
saluli.  vel  eoruin  qufe  petunl  a  Doniino. 
Unde  Dominiis  in  Kvang.elio  ait  :  Primuni 
quserite  regnum  Dei  et  justitiam  ejus,  et 
heec  omnia  adjicientur  vobis.  Nihil  quo- 
que  deesl  ei  queni  Deus  legit  per  specia- 
lem  providentiam  :  quoniam  bona  fnlura 
qnsp  noniium  habel  in  re,  habet  in  spe  el 
in  propin(iua  disposilione  :  imo  jam  unum 
pedem  hai)et  in  coelo. 

Itaque  nihil  mihi  deerit.  sed  ubi !  Sub- 
jungil.  i)>  loco  pasctiiv.  id  est  in  domo  mi- 
lilantis  EcclesiiP,  in  qua  sunt  sacramenta 
saluberrima,Scriptur8e  divin8e,virtules  di- 
versae ;  ibi  me  coUocavit.  faciens  me  fide- 
le  atque  obediens  membrum  Ecclesise.  ita 
ul  stando  et  perseverando  in  ecclesiasti- 
ca  unitate,  possim  frui  praedictis  Ecclesise 
pascuis,  quibus  spiritualiter  impinguan- 
tur  fideles  animffi.  Islud  ergo  est  primum 
beneficium  graliae  Dei,  quod  Deus  ponit 
hominem  in  unitate  Ecelesise.  quje  in  sa- 
cra  Scriptura  frequenter  dicilur  regnum 
Dei.  Propler  quod  ait  Apostolus  :  Gratias 
agimus  Deo  et  Patri.  qui  nos  transtulit  in 
regnum  Filii  dilectionis  sii».  Et  Petrus  : 
Yirtutes  annuntietis  ejus,  qui  de  tenebris 
vos  vocavit  in  admirabile  lumen  suum. 

Deinde  commemoratur  secundum  bene- 
ricium  Dei.  'l  Siiper  aquam  refectionis 
cducavit  iiie,  id  est,  salulari  eruditione 
enutrivit  me,  ita  ut  possim  inter  bonum 
ac  malum  discernere  in  virtutibus.  et  ad 
spirilualis  incrementi  perfeclionem  veni- 
re.  Aqua  refectionis.  est  divina  doctrina 
mentem  consolans,  conforlans  et  alens, 
juxta  illud  Ecclesiastici  :  Aqua  sapientiae 
salutaris  potabit  illum.  Et  ad  Romanos  : 
Qucecumque  scripta  sunt,  ad  nostram  do- 
ctrinam  scripta  sunt.  ut  per  patientiam  et 
cousolalionem  Scriplurarum.  spem  habe- 
amus.  Super  hanc  igilur  aiiuam  educalur 
homo  a  Deo,  quando  illuminatur  a  Spiritu 
Sancto,  vel  proprio  studio,  vel  alterius 
magisterio  inteliigit  quse  ad  interiorem 
profectum  n^spiciunt,  sicut  monet  Apo- 
stolus  :  Docentes  et  commonentes  vosmet- 


A  ipsos  iu  hymnis  et  psalmis  et  canlicis  spi- 
ritualibus,  cantantes  et  psallentes  Domino 
in  cordibus  veslris  semper.  Et  Isaias  ait  : 
Haurielis  aquas.  id  est  spiriluales  doctri-  /s.  xu,  s. 
naNin  gaudio  de  fontibus  Salvaloris,  id  est 
de  Evangeliis  seu  insti'uctionibus  Christi. 
Deinde  ponit  tertium  beneficium  Dei. 
Aiiimam  meam convertit ,  id  est,  per  salu-  .3 
tarem  eruditionem  accendit  animam  meam 
divino  amore.  qui  unit  mentem  creatam 
proprio  Crealori :  quae  unio  amorosa  voca- 
liir  conversio  menlis  ad  Deum.Itaque.  Ani- 

B  mam  meam  convertit  a  multis  ad  unum.a 
turbatione  ad  quietem.  a  creatis  caducis- 
que  rebus  ad  increatum  incommulabile- 
que  bonum. 

Post  haec  subdit  de  quarlo  beneficio. 
0  Dedu.cit  me  xuper  semitas  jut>titiu\  Se- 
mitae  justitiae,  sunt  opera  praeceptorura 
divinorum.  Itaque,  Deduxit  me  super  se- 
mitas  justitiffi,  id  est,  gratia  sua  auxiliante 
ac  duce,  fecit  me  divina  praecepta  servare, 
mandala  caritatis  Dei  et  proximi  adimple- 
re  :  el  hoc  conlulil  mihi  non  propler  mea 

C  merita,  sed  propter  nomen  suum,  id  est 
propter  propriam  suam  bonitatem  et  ca- 
ritatem  ad  gloriam  nominis  sui :  quemad- 
modum  Salomon  ait,  Universa  propter  se-  Pnv.xw, 
metipsum  operatus  est  Dominus.Unde  per   ' 
Osee  Dominus  dicit  :  Perditio  tua.  Israel,  Oseexm,». 
ex  te;  in  me  tantummodo  auxilium  tuuni. 
.\ullus  ergo  laetetur  in  se.  nullus  de  sua 
juslitia  glorietur  in  se  ipso :   sed  ut  ait 
Apostolus.  Qui  glorialur.  in  Domino  glo-  iiCo--.x,i7. 
rietur. 

.\ttende  autem  pulcherrimum  ordinem 

D  horum  :  primo,  educatur  anima  super 
aquas  refeclionis  ;  secundo,  convertitur  ; 
terlio.  super  justitiae  semitas  deducitur. 
Primo  enim  oportet  animam  illuminari  ad 
cognoscendum  ;  deinde.  ex  veritatis  cogni- 
lione  inflammari  ad  amorem  boni ;  tertio, 
ex  amore  ad  exterioris  conversationis  re- 
clitudinem  lendere. 

Possunt  autem  haec  de  populo  novae 
legis  specialiter  explanari,  ut  sit  sensus  : 
Sujjer  aquam  rcfectionis,  id  est  in  fonte 
Baplismatis  hominem  spiritualiter  regene- 


COMMENTARIUM    IN    PSAI.MUM    XXII.    —   ART.    l.III 


548 


•fj/iiijrcro-  raiilis,   ot  gralia   roiormaiitis  *,   edmuvif 

'™''*  »H-.  id  cst.  dc  imperfecto  pueriliqiic  stalii 
ad  slaliim  pcriccliim  Iraiistulil  aiiimam 
mcam.  Dcdu.rll  mc  supcr  scinitns  justi- 
tia>,  id  est,  cvaugciica  coiisilia  dedit  mihi 
adimplerc  :  ct  in  hoc  dcdu.xit  mc,  quo- 
iiiam  ipsc  prior  impicvil  ca,  qualeuus  cgo 
scquar  vesligia  ejus. 

lusupcr  pouilur  quintiim  bcncricium, 
qiiod  cst  quasi  siguum  priedicloriim  bcnc- 
4  liciorum.  WNam  et  si  ambulavcro  in  mc- 
dio  umhra'  mortis,  id  est,  si  fucro  inter 
magua  pericula,  quse  lam  propinqua  sunt 
morli,  ul  umbra  caligiui,  non  liinclw  mala, 
id  est,  nou  timcbo  iucidere  malum  culpse, 
nequc  tiniebo  perpeti  mala  pcenae,  propter 
fidiiciain  mculis  cl  auiiui  forlitadiucm, 
quam  mihi  dcdisti.  Undc  subjungit  :  <juo- 
niam  tu  mecum  es,  scilicet  per  gratiam.. 
Talis  cral  Apostolus  :  Ccrtus  siini,  in(]ni- 
cns,  quia  nequc  mors,  ncquc  vifa,  ncquc 
angcli,  etc,  neque  creatura  alia  polcrit 
nos  separare  a  caritate  Dei.  Hoc  cst  quod 

yer.xx.ii.  apud  Jeremiam  dicitur  :  Dominus  mccum 
est  quasi  bellator  fortis;  idcirco  qui  per- 
sequuntur  me,  cadent  et  infirmi  eruut.  — 
(5.  Virr/a  tua,  id  csl  palcrna  lua  corrc- 
ctio,  et  baculus  tuus,  id  est  pia  subventio 
tua,  ipsa  mc  consoJafa  sunt  :  quia  ex  tali 
vicissiludinc  visitalionum  tuaruin  concepi 
fiduciam  in  tc,  credens  me  pertinere  ad 
numerum  filiorum  tuorum,  quos  in  prae- 
senti  vita  per  virgani  prtesentis  tribula- 
tionis  emcndas,  atque  per  baculum  pia? 
consolationis  sustcntas.  Talis  quoquc  vi- 
cissiludo  facit  me  cognoscere  propriam 
infirmitalcm,  et  experiri  tuam  clemcn- 
tiam.  Gaudeamus  ergo  dum  adversis  con- 

,/o6v,  17.  cutimur  :  quia,  ut  Job  ait,  Beatus  homo  ([ui 
corripitur  a  Dnmino;  ct  in  Apocalypsi  Do- 


Rom.  VIII 
38,  39. 


A  miniis,  Ego,  inqiiit,   quos  amo,  arguo  ct  A;/oc.n[,i9. 
castigo.  Et  hoc  cst  sextum  beneficium  Dei. 

11 1  Piirasti  in  consjiccfu  mco  mcn.mm,  S 
id  cst  communioncm  corporis  ct  sanguinis 
Ghristi,  adversus  eos  qui  tribulanl  me,  id 
cst  contra  omncs  tcnlationes  hostium  ani- 
ma3  mcs}.  Vcl,  Mensam,  id  est  divinam 
Scripturam,  in  qua  tot  sunl  fercula,  quot 
salutarcs  sensus  conlinenlur  in  ca.  Islud 
quoquc  cst  seplimuin  bcncficium  Dci.  — 
(7)  Imjnn.gua.sti  in  olea  capul  meum,  id 
est,  animam  mcam  spirituali  jucunditate 

B  implcsli  :  quod  esl  octavum  bcneficium. 
Et  calix  meus  inebrians,  id  cst  sanguis 
Chrisli  contentus  in  calice  bcuedictiouis, 
mcntem  divino  amore  inflammans,  ct  velut 
cbriam  facicns,  quoniam  facil  cam  infcri- 
orum  immcmorcm,  ac  divinorum  silibiin- 
dam,  ijuain  jjrcvclarus  est!  id  est,  inultiim 
clarus,  sanctus  et  nobilis  cst,  imo  plus 
quam  dici  possit  vel  credi.  —  Postrcnio 
pouitur  nonum  beneficium.  (8)  Et  miseri-  6 
cordia  tua  subseijuefur  mc  omnibus  diebus 
vilce  mece,  id  est,  gratia  tua  quse  me  pie 

C  prtevenit,  permanebil  in  me;  neque  relin- 
quar  a  tc,  doncc  ad  le  summum  bonuin 
bcatificandus  pcrvencro  :  et  hoc  est  vcr- 
bum  bonse  spci. 

Oinnia  autem  praedicta,  mihi,  o  Domi- 
nc,  praestitisti  propter  id  quod  sequitur  : 
(9)  Ei  ut  inhabiteni  in  domo  Domini,  id 
est,  ut  post  praesentem  miseriam  demorari 
mercar  in  regno  coelorum,  quod  est  do- 
uuis  tiia  :  dc  qua  in  Evangclio  scriptum 
est,  In  domo  Patris  mei  mansioncs  multse  yoann.xiv, 
suut.  Ad   hunc  etenim    fincin   referenda  ^" 

D  sunt  omnia  dona  et  opcra  vitre  praescnlis. 
Ut,  inquam,  inhabitem  in  domo  tua,  non 
modico  aut  tempore  finito,sed  in  longitu- 
dinem  dierum,  id  est  in  aeternum. 


T.  5. 


95 


546 


COMMENTARIUM   IN   PSALMUM    XXII.    —    ART.    I.IV 


ARTICULUS  LIV 


EXPOSITIO    ANAGOGICA    EJUSDEM    PSAI.MI    Vir.KSlMI    SECUMII,    DE   CIIRISTO 
ET    DE    BEATIS    SEU    COMPREHENSORIBUS. 


A', 


LITER  reguntur  viatores  a  Deo,  et 
aliler  comprehensores.  Yiatores  euim 
reguntur  per  hoc,  quort  ad  l)eatitudinem 
nondum  adeptam,  seu  finem  a  se  distan- 
tem,  diriguntiir;  comprehcnsores  vero  per 
hoc  reguntur  a  Deo,  quod  immobiliter  in 
ipso  fine  adepto  seu  beatitudine  conser- 
vantur.  Christus  crgo  ut  homo  seu  com- 
prehensor,singulique  Beali  dicere  possunt 
in  palria,commemorando  beneficia  Dei  ad 

1  gloriam  Creatoris  :  Dominus  regit  me, 
quia  in  nullo  sinit  me  errare,  et  nihil  mi- 
hi  dcerit,  quia  aeternaliter  contentantur  in 

2  Deo  ;  in  loco  pasciiw,  id  est  in  supercoele- 
sti  paradiso  beatissima?  voluplatis,  ilji  me 
collocavit,  id  est  inter  angelicos  choros. 
Vel,  In  loco  pascuae,  id  est  in  affluentia 
coelestium  deliciarum. 

Super  aquam  rcfcctioais  cducavit  me, 
id  est,  visione  clara  per  speciem  seu  bea- 
tifica  cognitione  divinse  essentise  ahiit  me. 
/>s.xxsv,9.  De  qua  visione  infra  habetur  :  Torrente 
voluptatis  tuffi  potabis  eos.  Ipsa  namque 
visio  Dei,  est  omnium  Beatorum  refectio, 
univcrsa;  jucundilatis  plcnitudinem  cou- 
tinens  :  et  hac  visione  aniina  Christi  ab 
initio    suie    incarnationis    excellentissime 

3  piena  fuit.  Auimam  meam  convcrtit,  id 
est,  inavertibiliter  sibi  conjunxit,  confir- 
mando  eam  in  sui  amore,  ita  ut  nil  inor- 
dinale  possit  appeterc.  Dcduxit  me  super 
semitas  justitia.'  propter  nomen  suuni.  Be- 
ati  in  patria,  Deo  attribuunt  quod  salvati 
sunt,  eique  dc  sua  salvatione  regratiantur, 
dicentes  inter  se  :  Deduxit  me  super  se- 
mitas  justitia?,  quando  adhuc  peregrina- 
bar  in  mundo,  ct  non  dereliquit  me  falli  ; 
sed  propter  nomen  suum  perduxit  me  re- 

4  cto  tramite  dc  via  ad  patriam.  Nam.  ct  si 
ambulavero  in  mcdio  um,brw  mortis,  noit 


A  timelio  mala.  quoniam  tu  mecum  es.  Hunc 
versum  Bealis  competere  certum  esl,  quo- 
niam  nec  makim  culp»,  nec  mahim  pa'- 
uiB  possunt  timere.  Quamvis  enim  in  ipsis 
permaneat  donum  timoris,  non  tamen 
quantum  ad  hoc  quod  actus  ejus  est  fu- 
gere  malum,  sed  prout  actus  ejus  estDeum 
rcvereri. 

Virga  tua  et  baculus  tuus,  quibus  in  via 
visitasti  me,  ipsa  mc  consolata  sunt,  id 
est,ad  islam  consolationem  ccelestem  pro- 
vexerunt  me.  Nam  flagella  pro  peccatis  in- 

B  flicla,  qua?  uomine  virgse  signantur,  pur- 
gant  animam.  ut  luci  divinae  fiat  unibilis; 
consolaliones  vero  divinte  in  hac  vila  a  Deo 
clemenler  infuste,  animam  accendunl  ad 
concupiscendam  perfectam  dulcedincm  pa- 
Iriae.  Beali  ergo  in  patria,  regralianles  Deo 
quod  eos  in  hac  vita  tani  paterne  correxit. 
atque  tam  dulciter  sustentavit,dicunt :  Yir- 
ga  tua  et  bacuhis  tuus  ipsa  me  consolata 
sunl.  —  Sed  videtur,  quod  istud  Beatis 
convenirc  non  possit,  videlicet  ut  recor- 
dentur  in  patria  eorum  quse  passi  sunt  in 

C  via,  quoniain  in  Isaia  habetur  :  Oblivioni  /s.lxv.ic, 
traditee  sunt  angustise  priores, et  non  erunt  ''• 
in  memoria.  Kt  respondendum,  quod  San- 
cli  in  patria  rccordantur  malorum  quae 
passi  sunt  in  via,  quatenus  talis  memoria 
cst  ipsis  materia  gaudiorum  ;  non  autem, 
in  quanlum  memoria  mali  seu  poeuse  est 
occasio  alicujus  Iristilife.  Nam  et  Christus 
in  corpore  suo  gloriosissimo  sibi  retinuit 
signa  quinque  vulnerum,  non  solum  ut  in 
die  judicii  ingralis  ostendat  quid  pro  eis 
passus  sit,  sed  ut    in   eeternum   homines 

D  sancti  in  patria  videant  quid  pro  ipso- 
rum  salutc  perlulcrit,  atque  ex  hoc  insesti- 
mabili  infiammentur  amore  ac  gratiarum 
actione. 


COMME.\TAniLM    IN    PSALMIM    XXIII. 


Aivr.   i.v 


547 


Luc. 

13. 

XIV 

Ibid. 
i9.  30. 

XXII 

Pamsti  ui  conspectu  meo  mensam  ad-  A 
versu-s  eos  qai  tribulant  me.  Istud  Bcatis 
non  competil.  qiioniam  iiiilliis  li-ihuiiil  cns: 
sod  de  (llirislo.  scciiiidiini  (iiiud  cdincisa- 
iialnr  iii  muiido,  cf  passibilis  erat  tanquam 
aliqno  modo  vialor.  exponi  potesl.  .\it  er- 
go  Ghristus  ad  Dcum  :  Parasli  in  conspe- 
ctu  meo  mensam,  id  est,  panc  illo  pavisti 
me  semper,  de  quo  in  Evangelio  scriptum 
est  :  Beatus  qui  manducabit  pancm  in  re- 
gno  Dei.  Illa  cnim  mensa,  quse  modo  pa- 
ratur  Bcatis  in  patria  :  de  qua  dicit  Salva- 
tor,  Ego  dispono  vobis  regnum,  ut  edatis  B 
et  bibatis  super  mensam  mcam  in  rcgno 
meo  :  illa  (inqiiam)  mensa,  anima?  Christi 
semper  parata  fuit,  quia  semper  Denm  per 
speciem  vidit.sicut  Bcati.Hsec  vcro  nicnsa 
intclligi  potest  ipsa  telicitas.  in  qua  velut 
in  mensa  constitutfe  siint  omnes  delicise  : 
quoniam  teste  Boetio.  Felicitas  cst  status 
oinniuni  bonorum  aggregatione  pertectns. 
Dc  hac  itaquc  mcnsa  ait  Christiis  ad  Pa- 
trem  :  Parasti  in  conspcclu  >neo  )netisam, 
id  est.  animse  meae  ostendisti  ac  prsestiti- 
sti  rclieitatcm  perfectam,  adversus  eos  qui  C 
triljtdanl  mc,  pula  Jiidaeos.  Hsec  siqiiidcm 
mcnsa  in  lantnin  conlorlavit  cl  immohi- 
litavil  animam  (^hrisli.  qiiod  advcrsarios 
non  cxpavit. 

Impingimsti  in  oleo  caput  meum,, id  est, 
perfecta  diilccdine  atque  dulcissima  beati- 
ludine  Isetificasli  mcntcm  meam.  Hoc  om- 
nibus  comprehensoribiis  comen^^l. El calice 
iiiciis  inchrians,  id  est  fons  vitse  ad  satic- 
talem   me  potans,  vel  ipse  sapor  seterni 


fontis  me  plenc  reficiens,<^«rti«  pravlarus 
cst .'  id  cst.  qiiam  incomparahiliter  omnein 
sciisihilcin  dclcclationcm  excedit  1  (Juod 
ncmo  nu\  it  nisi  experlus.  J^t  miscricordia 
lua  subsequetur  me  omnibus  diebus  vitie 
mciv,  id  est,  lumcn  gloria>.  quod  est  gratia 
consummata,  et  beatitudo  ca»leslis,  qutp 
est  vila  aeterna,  mihi  misericorditer,  id 
est  ultra  condignum,  collata.  in  me  perse- 
vcrai)unt  sine  fine,  quatenus  sim  securus 
dc  aetcrnitate  beatitudinis  mea^.  El  ul  in- 
liabitem  in  domo  Domini,  id  est  in  ccelo 
cmpyreo  :  quod  est  locus  beatificae  con- 
lcmplationis  ;  in  lougiludinem  dicrum.  id 
csl  per  ssecula  infinita,  seu  in  a>vo  :  quod 
est  mensura  durationis  Beatorum.infinitos 
dies,  si  essent,  complectens. 

Ecce  in  psalmo  islo  brevi  verbis,  sed 
non  brevi  virtutibus,  commemoravit  dei- 
formis  Propheta  multa  et  magna  atque 
pr;ecipua  bcneficia  Dci.  Idcirco  decet  nos 
hunc  psalmuin  lanlo  cordialius.  jucundius, 
atque  devotius  decantare.  quo  tantum  be- 
nefactorem  ardentius  obligamur  diligerc, 
ejusque  piissima  ae  liberalissima  dona  di- 
ligcntius  considerare,  magni  penderc,  ac 
amare.  Et  utique  qui  psalmum  istum  at- 
tente  pronuntiat.  ipsum  promendo  vehe- 
menter  in  Dei  amore  incalescere  potest. 

PHF.CATIO. 

Propter  nomen  tuum,  Dominc.  dcduc 
nos  super  semitas  justitise  :  subsequatur 
nos  misericordia  tua.  ut  in  sempiternum 
habitemus  in  domo  tua. 


ARTICULUS   LV 


E.VP0S1T10    PSALMI    VICESIMI   TERTII    :    DUMl.M    EST   TERRA  ,    ETC. 


DE.NIQUE  hiijus  psalmi  istc  est  titulus  ;  D  appcUant  a  sabbato.  Xam  diem  immediate 
Psalmus  David,  prima  sabbati.  Prima  sab-  sequentem  diem  sabbati  nominant  primain 
bati.  est  dies  dominica.  qua  Dominus  a  sabbati  ;  secundo  sequentem,  secundam 
morte  surrexit.  Jud;ei  cniin  propter  reve-  sabbati,  sicque  dc  aliis.  Gentiles  vero  vo- 
rentiam  sabbati,  omnes  dies  septimanae      cant  dies  nominibus  planetarum,  dicentes, 


348 


COMMENTARIUM    IN    PSALMUM   XXIII. 


ART.    I.V 


Mavc.  XVI, 
2,  9. 


Joh  XXXIV 
13. 


Dies  solis,  dies  lunae,  elc.  Ciirisliani  auleni 
dies  nuncupant  ferias.  qunniam  scnipor 
ferianduni  est  a  peccatis.  Est  igitur  hujus 
tiluli  sensus  :  Psalmus  Daviil.id  esl.  psal- 
mus  iste  conscriptus  est  a  David,  pro  ijlo- 
ria  resurrecfionis  Clirisli.  qua'  facla  est 
priina  sabbati  valde  mane. 

AIT  itaque  :  1  Domini,  cujus  nutui  om- 
nia  parent,  est  terra  cl  plcnitudo  cjus, 
id  est  ipsum  elemenlum  et  omnia  in  ipso 
contenta,  videlicet  homines,  tcrrae  nascen- 
tia  et  jumenla  :  quod  consequenter  cla- 
rius  exponil.  Orbis  terrarum,  id  est  omnis 
circumferentia  partium  terrse,  et  universi 
qui  habitant  in  eo.  Omnia  isla  sunt  Domi- 
ni,  sicut  creatoris,  gubernaloris  et  conser- 
vatoris.quemadmodum  in  liijro  Job  de  Deo 
habetur  :  Quem  consliluil  alium  super  ter- 
ram  ?  aul  quem  posuil  super  orbem  queni 
fabricatus  cst  ?  In  quo  hseresis  Manicha-i  ac 
Valentini,  dicentium  ista  inferiora  non  es- 
se  creala  a  Deo  lucis,  confundilur. 

Signum  aulem  hujus,  scilicet  quod  Do- 
mini  est  terra  et  pleniludo  ejus,  est  id 
quod  subdilur  :  i  Qiiia  ipsc  Dominus  su- 
per  ntaria, id  est  super  aliqua  bracliia  ma- 
ris  Oceani,  quod  lerrani  cingil  el  anibit. 
fundavit,  id  esl.  firmiler  collocavit,t'«//i, 
seilicet  orbem  tcrraium  :  non  quod  lerra 
simpliciter  sit  superior  aqua,quoniam  ter- 
ra  est  cenlrum  universi  :  unde  necesse  est 
ipsam  esse  in  mcdio  niundi.  cl  per  conse- 
quens  ab  aqua  cingi.  cl  in  medio  ejus  lo- 
cari  pro  majori  sua  parte.  Dicilur  eigo 
terra  super  maria  fundata,  quia  divina 
virlute  factum  est,  ut  non  sit  tota  aquis 
operta,  nec  mare  erumpens  ipsam  operiat : 
sed  pars  ejus  est  superior  mari,  quantum 
ad  parles  niaris  terrae  vicinas,  quatenus 
animalia  comniorari  possint  in  ea.  Idcirco 
subjtingit  :  el  super  flumina  prwparavit 
eum,  id  est,  fecit  orbem  teira?,  quanlum 
ad  aliqua  loca,  eminenliorem  ripis  fluvi- 
orum,  praeparans  eum  habilalioni  viven- 
tium.  El  in  isto  apparel  inelfabilis  sapi- 
entia,  atque  omnipolens  virliis  Crealoris, 
qucmadmodum    per    Jeremiam    Dominus 


A  ait  :  Audi.   populc  stulte,   qui  non  habes  /er.v.ji,»». 
cor.  Me  non  timcbilis.  qui   posui  arenam 
lermiiuim  iiiari,  praeceptum  sempiternum    • 
quod  non  prteteribit  !  Intumescent  fluclus 
ejus,  et  non  transibunt   iliuil.  Ad  bealum 
Job  quoque  :  Quis,   inquil,  conclusit   os- /odxxivnr, 
fiis  mare,  quando  erumpebat  quasi  de  vul-  ^'"''  "' 
va  procedens?  Circumdedi  illud  terminis 
meis,  et  posui  vectes  et  osfia;  et  dixi.  Hu- 
ciisque  venies,  et  non  procedes  amplius. 

Potest  auleni  hic  locus  magis  spirituali- 
ter  explanari.  Ut  sit   sensus  :  Domini  est 

B  lcrra,  id  esl  militans  Ecclesia  in  terra  pe- 
regrinans,  atque  instar  bonfe  tcrrae  uberes 
fructus  sanctse  conversationis  producens, 
et  plenitudo  ejus,  id  est,  tota  virtus,  gra- 
fia  alque  perfectio  fidelium.  Domino  ad- 
scribenda  esl,  sicut  dalori  qui  dedit,  et 
fini  propter  quem  omnia  fieri  debent.  Or- 
bis  terrarum.  id  esl  haec  ipsa  Ecclesia  per 
totum  mundum  diffusa,  seu  ex  populis 
omnium  finiuin  mundi  collecta,  et  uni- 
vcrsi  qui  liubitant  in  eo,  id  est.  omnes 
Chrislifideles  in  ecclesiastica  unitale,  fide 

G  ot  opere  slabiles,  sunt  Domini  Jesu  Chri- 

sli,  qui  proprio  sanguine  sibi  acquisivit  aci.  xx, 
eamdem,  secuudum  Aposlolum.  Cujus  ra-  v**/'?;"' 
tionem  subjungil :  (^Juia  ipse  super  mariu, 
id  est  super  homines  sseculares.  lanquam 
mare  flucluantes  de  vanitate  in  vanitatem, 
et  nunquani  in  Domino  stabilitos  ;  vel,  Su- 
per  maria,  id  est  super  tribulationes  et 
amaritudines  fluctusque  saeculi ;  fundavit 
cum,  id  est,  corroboravit  Ecclesiam  :  non 
quod  praedicta  siul  fuudamenla  Ecclesiae; 
sed  quia  Christus  stabilivil  Ecclesiam  ad- 

D  versus  praedicla,  ne  obrualur  vel  penitus 
superetur  ab  eis,  fecilque  Ecclesiam  fir- 
miorein  ac  sublimiorem  praediclis,  super 
quae  fundala  asseritur.  Propler  quod  sub- 
ditur  :  ct  super  flumina,  id  est  super  vitia 
lanquam  flumen  fluentia  :  sicuf  luxuria 
afque  cupiditas,  qua-  in  bonis  delecfabili- 
bus  ef  utilibus  inordinate  et  sine  quiete 
discurrunt,  nec  satiant,  sed  magis  accen- 
dunt,  Super  haec  ilaque  flumina  prwpa- 
ravit  eum,  id  est  Ecclesiam  seu  fidelium 
congregationem,  disponendo  eam  ad  bel- 


COMMEiSTARirM   l.N    PSALMUM    XXIU.    —   ART.    I.V 


f)49 


lum  contra  vitia  isla,  quemadmodum  ait 
II Cor.x 3,  Aposlolus  :  iu  carne  amhulautes.  non  so- 
cundum  earneni  inililamus.  Nam  arma  mi- 
lilia>  noslra"  non  carnalia  sunl,  sed  polen- 
lia  Deo. 

Postquam  Propliela  leslalus  esl  omnia 
Domini  esse,  nunc  sciscilalur  atque  decla- 
ral  qui  ad  Dominum  lanlsD  majestatis  per- 

3  lingere  possinl,  et  ait  :  ['H  Qtiis  asccudel 
i,i  inQiitem  Domini?  id  est,  quis  dc  natu- 
ralibus  perveniet  ad  apicem  gratiae?  quis 
de  s.TCulo  nequam  inlrabil  sanelaiu  reli- 
gionem  '.  quis  de  servitule  peccati  ascen- 
det  ad  obedienliam  matris  Ecclesise  ?  quis 
de  iinperfeclione  ascendel  ad  perfectio- 
nem  '.  quis  de  iiac  valle  lacrimarum  ascen- 
det  ad  regnum  coelorum  ?  Aut  quis  stabit 
iii  IncQ  saiwto  ejus  ^  id  est,  quis  usque  in 
finem  perseverabit  in  monte  Domini  jam 
prsedicto  alque  exposito  ?  Ascendunt  enim 
interdum  eliam  reprobi,  sed  non  stant  ni- 
si  elecli.  Omnes  interrogaliones  istfe,  in 
idem  redire  videntur,  et  omnes  per  re- 
sponsionem  sequentem  solvunliir.  Respon- 
det  enim  Propheta  : 

4  4  Innocens  manibu,s,  id  est,  qui  alteri 
operando  non  nocuit,  et  mundo  cordc,  id 
est  a  sorde  peccatorum  purgatus,  qui  non 
accepit  in  vano  animam  suam,  id  est.qui 
non  neglexit  implere  id,  propter  quod  ani- 
ma  sua  creata  est,  corporique  infusa.Crea- 
la  enini  el  corpori  conjnncta  esl  anima. 
ul  virlulibus  adornetur,  scienliam  salu- 
tarem  adipisci  conetur,  Domino  cum  omni 
obedienlia  famuletur.  Oui  igitur  ista  ac- 
quirit  et  implet,  non  accepil  in  vano  ani- 
mam  suam.  Xec  juravit  in  dolo  proarimo 
suo,  id  esl.  nil  promisit  quod  non  sol- 
vit,  nil  firmiler  affirmavit  quod  verificare 
non  poluil,  nil  cuni  jiiramento  asseruil  ut 

a  alium  falleret.  'i  Hic,  qui  isla  observat. 
accijiiet  benediclionem,  id  est  graliarum 
dona  el  multiplicalionem  eorum,  «  Domi- 
iio,el  misericordiam,  id  est  indulgenliam, 
et  omne  quod  pelit,  a  Deo  salutari  suo,  id 
est  a  Deo  in  quo  salus  sua  consislit,  vel  a 
Christo  salvatore. 

Deinde  quod  singulariter  dixil,  omnibus 


A  applicat  juslis.  (t  IIa'c,\d  esl,  qui  taliter  6 
vivunt,  e.st  generatio  qnwrentium  eum  .' 
qiiia  isti  sunt  renafi  in  Domino,  pertinen- 
les  ad  numerum  regeneratorum  in  Chri- 
slo ;  et  quserunt  Dominum  per  fidem  et 
sancta  desideria  bonaque  opera.  Xec  so- 
lum  qurerunt  Dominum  per  fidem  ;  sed 
hsec  est  (inquit)  generatio  qucerentium  fa- 
ciem  Dei  Jacob,  id  est  desiderantium  vi- 
dere  Deum  in  patria  clare  per  speciem  : 
qui  in  prEesenti  qusernnt  eum,  contemplari 
volentes  eum  siciil  nunc  possunt ;  sed  in 

B  futuro  ciipiunl   eum   cognoscerc  sicut  el   \Cor.xm, 
cogniti  sunt.  Si  ergo  lu   Deiim  qua>ris.  si   " 
eum  videre,  si  ei  conjungi  desideras,  fac 
proximo  quod  tibi  vis  fieri  ;  talem  te  ex-  ro*. iv, i6. 
hibe  fratri,  qualem  optas  ut  se  Deus  exhi- 
beal  tibi.  Ab  omni  vanitate  et  vili  occupa- 
tione  atque  malitia  purga  aciem  menlis, 
quoniam   Deus   non    nisi  a  purgalissimis 
mentibus  cernitur,  nilque  vel  minimae  ma- 
culcC  esse  potest  in  anima  qua>  divinje  lu- 
ci  immediale  jungetur,  quoniam  tantuin  a 
Deo  dislamiis,quantum  vitiis  subjacemus. 

C  7  Attollite  portas,  principes,  vestras.  7 
Ha>c  est  vox  angelorum  sanclorum,  cum 
Christo  ad  inferos  descendentiuin,  eumque 
prseeuntium  ut  famuli  dominum,  et  ad 
dffmones  ita  loquentium  :  Attollite,  id  est 
aperite,  o  principes  tenebrarum,  portas 
vestras,  id  est  claustra  inferni,  seu  pote- 
statem  et  jus  quod  hucusque  habuislis  in 
animas  elcctorum  propter  originalis  pec- 
cati  realum  :  ob  quem  impediebantur  ab 
ingressu  regni  c(e\orum.  Ef  ctevamini,  por- 
lce  wternalcs,  id  est  aperiamini,  prcedictae 

D  portae,  qu£e  ab  origine  mundi  clausae  fui- 
stis  universis.  et  sine  fine  clausa?  mane- 
hitis  reprobis  quanlum  ad  liberaliouem. 
Yel,  Elevamini,  portee  a^ternales,  id  est,  ad 
Christi  contemplationem  erigile  vos.oani- 
ma'  electoriim.  qiias  Christus  modo  ingre- 
ditur  per  beatificam  visionem,  et  in  aeter- 
num  in  vobis  manebit.Proptcrea  subditiir: 
et  inlroibit  rex  ;/loria' :  quod  ad  ulramquc 
cxpositionem  referlur.  Nam  infernuin  (id 
est  lirnbum  patriim)  Christus  intravit  ; 
mentes  quoque  animarum   illic  captiva- 


ooO 


C0.MME.\TAR1L"M   IN    PS.VLMIM    XXIII.    —    .\I\T.    LV 


rum  ingrcssus  esl.  Nam  slatim  ut  anima 
Christi  a  corporc  suo  gloriosissimo  sepa- 
rata  fuit,  infernum  intravit,  et  omnes  ani- 
mas  Sanctornm  clara  Divinitatis  visionc 
beatificavit :  quoniam  pro  originali  plenis- 
sime  satisfecit,  propter  cujus  reatum  ani- 
mse  sanctfe  retardabantiir  a  visione  beata. 
Ad   hanc   voccm.   admirati   daemones. 

8  aiunt  :  8  Qiiis  est  iste  rex  glorice,  qui  tam 
inconsuete,  tam  gloriose,  tamque  secure 
descendit  ad  nos  ?  Quibus  angeli  sancti 
respondent  :  Dominus  fortis,  ratione  divi- 
nitatis,  ef  potens,  ratione  humanitatis,  per 
ciijus  passionem,  morteni  ac  daemones  su- 
peravit :  Dominiis  potens  in  prcvlio.  id  est 
in  passione  qua  principem  hujus  inundi 

j/a/M.iii,  alligavit,  foras  ejccit,et  vasa  ejus  diripuit. 

*'■  Hic  ergo  est  re.x  gloria?.  Porro,   per  hoc 

quod  isto  in  versu  vocatur  Christus  rex 
glorisB,  atque  in  versu  sequenti,  Dominus 
virtutum,  manifcste  probatur  quod  ipse 
sit  vcrus  Deus.  Nulla  cnim  pura  crcatura 
dici  potest  rex  glorise,  aut  Dominus  virtu- 
tum,  quia  auctoritatcm  regni  atque  domi- 
nii  ex  se  ipsa  non  habet. 

9  'A^A  ttollite  portas,  prindpes,  vestras.  Haec 
est  vox  sanctorum  angelorum.  Christum 
in  ascensione  prjecedentium.  et  ccelestibus 
civibus  atque  principibus  clamantium:  At- 
tollite.  oprincipes,  id  est  angelicfe  potesta- 
tes,  portas  vestras  :  id  est,  reserate  ingres- 
sum  regni  coelorum,  parantes  introituin 
Filio  Dei  ac  venientibus  secum,  quatcnus 
cum  reverentia  debita  suscipiatis  euin- 
dem.  Et  elevamini,  portcB  wternales.  iil 
est,  patefacite  vos,  januae  vitse  seternff. 
Portse  istae  non  sunt  corporaliter  intelli- 
gendae ;  sed  facultas,  virtus.  seu  jus  in- 
grediendi  vitam  seternam,  est  porta  coelo- 
rum.  £t  introibit  rex  gloriw  :  sicut  ait 

Bebr.  IX.  Apostolus  :  Xon  in  maniifacta  sancta  Jesus 
'*■  introiit  exemplaria  verorum  ;  sed  in  ip- 

sum  ccehim,  ut  appareat  nunc  vultui  Dei 
pro  nobis. 

Interea  angcli  audicnles  hanc  vocem, 
adspicientesque  Christum  tam  gloriose  as- 
cendere,  inquirunt  ab  angelis  superiori- 

10  bus  :   10  Quis  csl  iste  rcx  glorice?  tanquam 


A  a  doctioribus  ciipienles  plenius  edoccri. 
Quibus  angeli  cuin  Christo  vcnientes  re- 
spondent  :  Dominus  virtutum,  id  est  ipse- 
met  Dcus  Unigenitus  Dei  Patris,  qui  est 
Dominus  Sabaoth.  id  est  exercituum  at- 
que  universarum  virtutum  ccelestiuin,  ijj- 
sc  est  re.r  g/oricr,  id  est  princeps  Itetili», 
fons  felicitatis  Eetern8e,rex  tantse  excellen- 
lia?  :  cui  secundum  quod  homo  est,  data  .vaiih. 
est  omnis  potestas  in  co-lo  et  in  terra.        """'  '*■ 

Advertendum  est  hic.  quod  juxla  do- 
ctrinam  divini  ac  magni  Dionysii,  seplimo 

B  Cceleslis  hierarchise  capitulo,  Christo  as- 
cendente,  angeli  tres  quaestiones  fecerunl. 
Prima  fuit  inferiorum,  qua^rentium  a  su- 
perioribus  cuin  Chrislo  venientibus  :  Quis 
est  isle  rex  gloriae  ?  Non  enim  tam  perfe- 
cle  noverunt  mysteria  Christi,  ut  superio- 
res,  qiiamvis  secundum  Augustinum,  om- 
ncs  angeli  sancti  agnoverunt  a  principio 
mundi  myslcrinin  Christi,  videlicet  incar- 
nalionem  Filii  Dei,  el  hoc  sallem  in  gene- 
rali.  Secunda  erat  quaestio  angelorum  pri- 
nife  ac  summae   hierarchiae,  quaercntium 

C  inter  se  :  (luis  est  iste  qui  venit  de  Kdom,  is. ixm.i. 
tinctis  vestibus  de  Bosra  ?  Edom  interprc- 
tatur,  sanguinea:  Bosra  vero,  munita.  Est 
igitur  sensus  :  Quis  est  iste.  tam  praeclarus 
et  candidus,  qui  venit  de  mundo  sangui- 
neo  per  peccata.  ac  munito  contra  Deum 
per  malitiam  ?  Hanc  aulem  qua»slionem 
faciunt  angcli  summi  inter  se.  non  quasi 
volenles  a  se  invicem  edoceri.  quoniam 
(luines  immediale  illuminantur  a  Deo;  sed 
quaM'unt  sic  conferendo  inter  se.quatenus 
ostcndant  se  scientiam  sanctam  appetere, 

D  neque  audere  divinam  in  eos  processivam 
instructionem  anticipare.  aul  praefi.xos  si- 
bi  lerminos  Iransilirc  :  quasi  deliberent 
primo  inter  se.  ut  fiant  idonei  ad  illumi- 
nationem  divinam.  Unde  et  Christus  per 
se  ipsum  cis  respondct  :  Ego  qui  loquor  ibidem. 
justitiam.  et  propugnator  sum  ad  salvan- 
dum.Terlia  quaestio  esl.quam  angeH  sum- 
nii  faciunl.  (^hrislo  dicenles  :  Quare  ergo  Ji>ii.i. 
liibruui  i'>l  iiiiluuii-ntinn  luum,  et  vesti- 
menla  lua  sicut  calcanlium  in  torculari  ? 
ln(Uimenlum  Chrisli.  esl  corpus  ejus,  quod 


COMMEMARlliM   I.\    PSAI.MUM    XXIV. 


Anr.  i.vi 


obl 


fuit  sua>  divinitatis  lompluin  al(|U('  ialibu- 
luin.  Est  ilaiiuc  sonsiis  :  Ouarc  sanguinc 
riii)ricatuni  fiiil  coipiis  liiiiin,  sicut  eica- 
triccs  lcstanliir,  si  lain  jiistus  cs,  cl  idciii 
/s.  i.xiu,.-i.  salvator  ;  Quibiis  Clirisliis  rcspondcl  :  Tor 
ciilar  calcavi  solus,  cl  dc  gciitibiis  noii  cst 
vir  niccum,  id  cst,  diaboliim,  pcccala,  cl 
niiindum  soliis  devici,  ct  passionem  pro 
omnibus  pertuli,  nec  esl  aliquis  patiens 
mecuin  pro  mundi  sceleribus.  Ilas  qiuc- 
stioncs  laciunt  angeli  summi,  quia  nec  ip- 
si  pcnetrare  possunt  prolundilatem  incar- 
nalionis  ac  aliorum  mysleriorum  Domiiii 
salvaloris. 

Eccc  psalmiis  isle  lucifluus,  jjievitci' 
docuit  nos  majeslatem  conlemplari  divi- 
nain,  ciijus  impcrio  iiniversa  siibdunlur, 
qualenus  e.\citcl  nos  ad  reverentiani  ac 


.\  sancliiin  liinorciii  allissimi  (]rcaloris.  l)o- 
cuil  quoqiie,  (|ualcin  cssc  oporlcal  eum 
(]iii  ad  Doininiini  |)crlincrc  dcsidcral,  qiia- 
lciiiis  cxliorlcliii' nos  ad  cordis  niundiliam. 
l'ostrcnio,  dociiil  nos  dcC.lirisli  fclicissima 
asccnsiouc.  qiialciiiis  crigal  corda  noslra 
ad  sii|)erna  :  qiicinadinodiiiii  ait  Aposlo- 
lus  :  (Jua>  sursum  sunt  qiisprite,  ubi  Cliri-  Coioss.m, 
stiis  est  in  dextera  Dei  sedens  ;  qurosur-''"' 
sum  sunt  sapile,  non  qua3  super  terram. 

PUECATIO. 

B 

Domiiic  virtiilum  et  Hex  gloria>,  piirifica 
conscienliam  nostram  :  ut  innocenles  ina- 
nilius  et  mundi  corde  scmper  e.xsistentes, 
bcncdictionem  el  misericordiam  teternam 
a  le  percipiamus. 


ARTICULUS   LVI 


EXPOSITIO   PSALMI    VICESIMI   OUAIITI    :    AD    TE,    DOMl.XE,    LEVAVI,    ETC. 


TiTULUS  psalnii  est  :  /«  finem,  psalmus  C 
David  :  id  est,  psalmus  iste  in  finem  per- 
ficientem  seu  consummanlem,  id  est  in 
Chrisliim,  nos  dirigens,  est  David  loqnen- 
tis  hic  in  persona  poenitenlis  per  flagella 
correcli.  Est  enim  hic  psalmus  oratio  Ec- 
clesia^  atque  cujuslibct  vere  conlriti,  con- 
solalionein  ac  opcin  quasrenlis  contra  ma- 
la  culpae  et  pcenae. 


i    IT   ilaquc  :    I   Ad  /e  Deum    li 
i.%.  lutis  mca'.  sniiinuimqiic  bonu 


I  A(l  /e  Deum  lolius  sa- 
qiic  bonum  cordis 
mei,  Dnminc,  lcvavi  animitm  mcam,  per  D 
fidem  certissimam  te  conlemplando,  car- 
nalia  ac  sensibilia  desereiido,  alquc  in  lc 
omniiim  rcriiin  altissimo  vertice  ineiitis 
nie;e  iiiliiilum  alfecluosissiine  figendo  : 
is.ui,i.  qiiemadmodum  Isaias  nionet,  Exculere  de 
2  pulvere,  eonsurge.  Dcus  mcus,  quem  sum- 
mc  ac  iinicc  colo  cl  dilifio,  in  /e  co>i/id(>, 
non  in  rcbiis  cadiicis    :    idcirco   non  crii- 


bcscam,  id  est,  da  mihi  ut  nil  dignum 
erubescentia  agam,  videlicet  ut  non  pec- 
cem.  Est  enim  erubescenlia,  liinor  de  ali- 
quo  tiirpi.Nil  autem  peccato  turpius  esse 
polest.  Yel  sic  :  Non  erubescam,  id  est, 
non  timeam  propria  peccala  confiteri,  sed 
iinplcam  illiid  ;  Fili  mi,  da  gloriam  Deo  jomn^», 
Israel.  cl  confitere  atquc  indica  quid  fcce-  '''• 
ris.  Yel  :  Non  erubescam  de  opere  bono : 
dc  qiio  iniperfecli  s;ppius  crubcscunt  pro- 
pier  aliquod  consequens,  scilicet  propter 
poenam  vel  irrisionem  aliorum.  Itaque, 
Non  erubcscam,  ne  mihi  coiilingal  qiiod 
tii.  Doiniiic  Jcsu,  in  l'^vangclio  dicis  :  (Jui  inc.i.-i, ao. 
mc  crnbiieril  et  meos  sermones,  liiinc  Fi- 
lius  honiinis  eriibcscet,  ([uum  venerit  in 
rcgno  sno.  Ycrumlamcn  (^st  qiKTdam  erii- 
besceiilia  boiia,  de  (|ii;i  ;iil  Pliilosoidiiis 
quod  sil  iqitima  passio.  l^st  cniiii  tiinor  de 
aliqiio  inhoneslo.  De  hac  ergo  non  lo- 
qniliir    hic    l'iopheta,    inio    rogare    debe- 


552 


COMMEiSTARIUM   IN   PSALMUM   XXIV. 


ART.    LVI 


Jer.  III,  3 


Rom.  XII, 
iV-.Hebr.x. 
30. 


.I/n///i.  xxv 
34. 


Ezech. 
xxx\i,  32. 


Jer.  xitiii, 
40. 


miis  Doniinum  ut  omnino  erubescamus. 
dum  aliquid  vitiosum  committimus,  ne 
illud  nobis  dicatur  :  Frons  mulicris  mc- 
retricis  facla  est  tibi  ;  noluisti  erubesce- 
re.  Xam  qui  in  malo  habiluati  suut,  non 
erubescuat. 

Vel  :  Non  erubescam,  id  est,  non  con- 
fundar  a  te,  in  die  judicii  niei  particularis, 
quando  anima  mea  a  corpore  exiens,  sta- 
tim  judicabitur  a  te,  neque  in  die  univer- 
salis  judicii.  Unde  subjungitur  :  5  Xccjuc 
irridcaut  inc  inimici  mci,  scilicet  dsemo- 
nes,  qui  suos  ministros  modo  occulte  de- 
rident,  sed  in  die  utrinsque  judicii,  ma- 
.xime  tamen  in  die  extremi  judicii,  eos 
manifeste  irridebunt.iJ/cw/w  universi  cjui 
sustinent  te.  id  esl,  qui  nunc  omnia  qua? 
sibi  continguntjffquanimiler  ferunt,et  tibi 
ultionem  judiciumque  committunt,  quem- 
admodum  scriptum  est  :  Mihi  vindictam, 
et  ego  retribuani,  dicit  Uominus.  Isti  non 
confundentur  in  tempore  judiciorum  isto- 
rum  ;  sed  audient  verbum  illud  honorifi- 
cum  atque  dulcissimum,  Yenitc,  benedicti 
Patris  mei,  percipite  regnum,  etc. 

\l>\Confundantur  omites  inicjua  ac/cntcs 
sitper vacue  :id  est,  peccatores  qui  inutili- 
ter  et  vane  malitias  perpetrant,  confun- 
dantur  in  preescnti  vita  ad  poenitentiam 
salutarem,  ne  teternaliter  confundantur, 
quemadmodum  scriptum  est  :  Confundi- 
mini  et  erubescite  super  viis  vestris,  dicit 
Dominus.Et  hoc  modo,  quod  dicitur,Con- 
fundautur,  optando  exponitur.  Vel  sic  : 
Confundantur  omnes  iniqua  agentes  su- 
pervacue,  id  est,  vifuperentur  a  te,  in 
pplernumque  pereant.  siciil  comminaris  : 
Dabo,  inquiens,  vos  in  opprobrium  sem- 
piternum  et  ignominiam  ffiternam.  qu;e 
nunquam  oblivione  dclebitur.  Et  ita,  quod 
dicitur,  Confundantur.  inlelligendum  est 
prophetative,  non  optative,  nisi  Propheta 
dicat  hoc  de  his  qui  obstinati  permanent, 
vel  conformando  affeclum  suum  divinae 
justitise. 

{k)Vias  tuas,  id  est  mandala  tua,  Doml- 
ne,  demonslra  mihi.  id  est,  lumen  graliee 
tuffi  mihi  infunde,  quatenus  tua  pi-Eecepla 


A  actualiter  pensem,  ac  diligenter  obser- 
vem.  Et  semitas  iuas  edoce  me.  Aliud  ni- 
hil  dicit,  nisi  quod  dictum  est ;  sed  di- 
ctum, aliis  verbis  resumit.propter  affectus 
sui  fervorem,  atque  ut  corda  nostra  in- 
flammet.  Vel,  Semitas  tuas,  id  est  vias 
perfectas,  qu»  sunt  evangelica  consilia, 
edoce  me  :  non  solum  ut  ea  informiter 
sciam,  quod  et  reprobis  competit ;  sed  ut 
opere  et  veritate  ea  perficiam.  \'a']Dirige  3 
me  ad  te  ipsum  et  ad  beatiludinem  sem- 
piternam,   ut   ad    tuum    honorem    omnia 

B  agam ;  in  vcritate  ttia,  id  est  in  lege  di- 
vina,  qualenus  secundum  ejus  reclitudi- 
nom  et  doctrinam,  omnia  opera  mea  dis- 
ponam  ac  ordinem  ad  ultimum  finem ;  et 
docc  mc.  ut  sciam  quid  acceptum  sit  co- Sn/i.  ix,  lo. 
ram    te  omni   tempore,    sciamque  (prout 
hortalur  Apostolus)  qua;  sil  voluntas  Dei  iiom. xn, 2. 
bona,  beneplacens  et  perfecta.  Idcirco  au- 
tem  oro  doceri  a  te,  qttin  tit  cs  Detts  sal- 
vator   meus,  qui    animam   luam    posuisti  joann.x.15. 
pro  me,  et  a  peccatis,  a  jugo  diaboli,  a 
damnatione  Eeterna  redemisli    me.   Bt  te 

C  sustinui  tota  die  :  id  est,  omni  tempore 
quo  vivo  sub  sole,  praestolatus  sum  tuam 
clementiam,  et  me  ipsum  ac  oninia  qufe 
mihi  eveniunt,  tuff>  pietati  commisi.  Id- 
circo  : 

(i  Reminisce7-e  miscrationum  tuarttm,  6 
Dotttiitc,  et  misericordiarum  tuarum  quce 
n  ■■iicctilo  sunt.  Reminiscentia  et  oblivio  in 
incommutabili  Deo  proprie  non  cadunt  ; 
sed  per  transumptionem  dicitur  Deus  re- 
minisci,  dum  exaudit,  parcit,  succurrit  ; 
oblivisci  vero,  dum  opposito  modo  se  ha- 

D  bet.  Denique  misericordia,  prout  in  Deo 
esse  censetur,  non  est  nisi  bonitas  ejus 
piissima.  Miseralio  autem  Dei,  est  effectus 
misericordife  ejus.  Multte  ergo  possunl  es- 
se  miserationes  Dei,  quoniam  multa  sunt 
opera  pietatis  divinae  ;  sed  misericordia 
Dei  non  est  nisi  una,  qua3  est  divina  es- 
sentia.  Cur  ergo  modo  pluraliter  ait,  Et 
misericordiarum  luarum.nisi  quod  divina 
misericordia,  qua?  in  se  una  et  simplex 
est,  pluraliter  nominatur,  propter  diver- 
sitatem  suorum  effectuum  ?  Igitur,  Domi- 


COMMEMARimt   IN   PSALMUM   XXIV. 


ART.    i.VI 


553 


l\Esttr.\m. 
3t,  U. 


ne,  rcmini.>;ceiT  nii.serationiini  tuaruni,  id 
cst,  attende  quantani  pietatem  et  grati- 
ani  prioribus  sanctis  dedisti  :  ct  mihi  fac 
qiiemadmodum  illis  fccisti,  indulgendo  mi- 
hi  semper  in  omnibus.  Et  rcminiscere  mi- 
sericordiaruni  tuarum  qufp  a  sfcculo  sunt. 
id  est.  rccorderis  pietatis  tua>  icterna'.  qua' 
ab  origine  numdi  fuil  in  te,  et  effun- 
de  lienignilatis  tua'  effcclus  in  me  :  cle- 
mcnlia>  tua^  abyssum,  aUiuc  totius  niiseri- 
cordia;  tua>  pelagus.  in  a>ternum  ostende 
in  me. 

7  Delicta  juvenfutis  mecv,  id  est  pec- 
eata  conimissionis  facta  in  juventute,  cf 
if/norantias  meas,  id  est  peccata  omissio- 
nis,  ne  memineris  reservando  mihi  pcp- 
naiu  ielcrnam  pro  eis;  sed  in  prcesenti  da 
niihi  ea  dclcre.  Yel  :  Delicta,  id  cst  pec- 
cata  ex  malitia  seii  electione  mali  perpe- 
trala.  et  ignorantias,  id  est  peccata  c.\  in- 
firmitate  admissa,  ne  memineris.  Omuis 
enim  qui  peccat  :  vel  peccat  ex  passione, 
et  iste  faciliter  cniendatur.  quia  passionc 
ccssantc.  cessat  peccatum  ;  vel  e.\  habitu 
malo,  videlicet  ex  certa  malitia,  et  iste 
(lifficulter  corrigitur.  quia  difficile  est  ha- 
hitum  cxstirpare.  Theologi  vero  dicunt. 
peccalum  procedere,  vel  ex  iufirmilatc. 
quod  est  peccatiim  contra  Palrem.  ciii  ap- 
propriatur  potenlia:  vel  ex  ignorantia,  quod 
est  peccatum  coutra  Filium.  cui  appropri- 
atur  sapientia  ;  vel  ex  certa  malitia.  quod 
est  peccatum  contra  Spiritum  Sanctum. 
cui  appropriata  est  bonitas.  Sed  hsec  tria 
reduci  possunt  ad  duo  praedicta.  8)  Secun- 
dum  niisericordiain  tuam  memento  mei 
fu  :  id  est,  non  secundum  mea  peccata, 
non  secundum  juslitiffi  tua?  rigorem.  sed 
sccundum  misericordiam  tuam  fac  mihi. 
peccata  ignoscendo.  graliam  infuudcndo. 
meque  in  omni  bono  conservando  :  ct  hoc 
fac  propfer  bonitafem  tuam,  Domine,  id 
est  propter  te  ipsum  et  nominis  tiii  hono- 
rem.  Hoc  est  quod  Nehemias  ait  :.Memcnto 
mei,  Deus  meus,  in  bonum  ;  et  ne  deleas 
miserationes  tuas  a  me. 

!l  Duhis  et  rectu.s  Dominus,  id  cst  sua- 
vis  in  se  et  aliis  pius,  rectus  quoquc.  id 


A  est  justus  :  imo  ipsc  csl  universas  dulce- 
dinis  causa  fontalis,  cujus  dulcedo  in  se 
ipso  vere  simplicilerque  immensa  cxsi- 
slit.  Propler  lioc  lcgem  daliit  (lclini/uen- 
tibus  in  via,  id  est  hominibus  qui  saepe 
dclinijiiunt  in  vila  pra>senti.  qua^  est  pe- 
rcgrinalio  et  via  ad  vilam  a'ternam.  Tri- 
plicem  legem  contulil  Ueus  hominibus, 
scilicet  legcm  ualuralem.  legem  scriplam, 
et  legem  evaugeiicam  :  cl  omucs  ha'  leges 
sunt  datae  hominibus.  quatcnus  juste  vi- 
vant ;  et  Deus  propter  suam  dulcedincm 

B  el  a^qiiilalem  pra>slilit  eas  hominibus, quo- 
niam  pium  ac  justum  fiiit   iit  Crcator  ra- 
tionali  crealura?  legem  vivendi  pra?figeret. 
Propler  quod  in  Ecclesiaslico  dicitur  :  Os-  EccU.wn, 
tendit  Deus  hominibus  bona  ct   mala  ;  et '''''""■ 
legc   vitffi   hereditavit   illos.  Justiliam   et 
judieia  sua  ostendit  illis;  et  dixit  eis  : 
.Xllendite  vobis  ab  onini  iniquo.  Ouod  aii- 
tem  hic  dicitur,  Diilcis  cl  rcctus  Dominus, 
convenienter  de  Christo  accipitur,  qui  le- 
gcm  cvangclicam  dedit  in  monlc.ubi  octo    .vaiih.x, 
bcatitudiues  discipulis  dcclaravil.  leisei/. 

C  10  Diriget  ipse  Dominus  per  inspira-  9 
tionem  et  graliam  Spiritiis  Sancli,  mansu- 
e'os.  id  esl  paticutes,  in  jtidicio  discretio- 
nis.ut  se  ipsos  vere  disculianl.judiccnt.cl 
cmendenl.  Dirigct  cquidcm  cos,  quoniam 
impalienlia.  qiue  ralionis  judicium  pliiri- 
mum  impedit,  carent :  ac  per  hoc  capaces 
ac  digni  sunt  a  Domino  dirigi  pcr  dona 
Spiritus  Sancli.  Nam  per  doniim  sai^icn- 
tia?  judicamus  de  divinis  ;  per  donum  sci- 
entiae,  de  creatis  ;  per  donum  consilii,  de 
aclibus  humanis.  Docebit  mifes  vias  suas, 

D  id  cst,  Dominus  informabil  homines.  qui 
iracundiff  motus  vicerunt.  opcrationes  sa- 
lubres  ac  sanctas,  quia  ad  oinnc  bonum 
dirigit  eos.Communiter  accipi  solent  man- 
sucludo  el  mitilas  pro  eodi'm  :  scd  quia 
Propheta  loqiiitur  de  eis  distincte,  idcirco 
mansueludo  jam  sumpla  est  pro  pntien- 
lia,  qua?  esl  virtiis  moralis  rcfrenans  pas- 
sionem  tristitia^,  siciit  et  mititas  iram  re- 


[|  Universa'  vice  Domini.  id  cst  omnia 
opera  Dei,  sunt   misericordia  et  veritas  : 


10 


o5i 


COMMENTARim   IN    PSALMIM    XXIV. 


ART.    LVI 


id  est,  in  omnibus  effcctibus  Dei  apparcnt  A  Ugcm  statuil  ci,  id  est,   legeni   (livinani 


11 


12 


alque  reluccnl  miserieordia  Dci  et  justitia 
ejus.  hi  aliquibus  tamen  miserieordia  Dci 
evidentci-  apparct.  ut  in  electis  :  et  in  qui- 
busdam  nianifeslius  apparet  justitia.  sic- 
ut  in  reprobis.  Taincn  quoniam  reprobi 
eilra  condiirnum  a  Dco  in  hac  vila  relin- 
quuntur  et  in  inferno  torquentur,  idcirco 
in  cis  misericordia  Dei  apparet.  Eleeti  ve- 
ro  ullra  condignum  prffiniantur,  sieque 
in  eis  misericordia  locum  habet  :  et  quod 
istud  est  verum,  constat  requirentibus  te- 


proposuit  ci.  in  via  quam  elegit ,  id  cst  in 
sancla  conversalione  quam  spontc  assuni- 
psit,  malani  conversationeni  contemnens. 
II  Anima  ejus  qui  sic  timet  Dominum. 
///  bonis  (lemorabilur.  id  est.  in  prjesenli 
vita  pcrseverabil  in  gratia  atque  virtuti- 
bus.  ct  in  futuro  aternaliter  permanebit 
in  gioria  cum  electis  :  erilque  utrobique 
dives  in  (>bristo.  Et  semen  ejus,  id  cst 
fructuosa  vita  sua.  heredHabit  terram,  id 
est,  in  lioc  sepcuIo  habebit  corpus  sibi  ac 


t:) 


stamentum  ejus  et  tesfimonia  ejus,  id  est  B  rationi    subjectum.   in    futuroque   sseculo 


hominibus  qui  in  hac  vita  requirunt  le- 
gem  divinam.  et  veritales  qufp  in  ea  cre- 
dendfe  traduntur.  Possent  hic  multa  dici, 
quomodo  in  omni  opere  Creatoris  commi- 
scenlur  niiscricordia  et  veritas.  De  quibus 
.\nselmus  in  suo  Proslogio  pulcherrime 
traclat,  ostendcns  quicdam  csse  jusla  ex 
parte  Dei,  ul  quod  malis  miseretur  :  quia 
tam  bonus  est  Deus.  ut  justum  sit  eum 
etiam  malis  bcnefacere. Qusedam  vero  sunt 
justa  ex  parte  Dei  et  nostri.  sicut  dum 


possidebit  regnum  coelorum.  quod  est  re- 
gio  vivorum  seu  terra  viventium.  Et  de 
utraque  hac  terra  exponi  potest.  secun- 
dum  modum  prsedictum.  quod  Christus  in 
Evangelio  dicit :  Beati  inites,  quoniam  ipsi  yaiih.vA. 
possidebunt  terram.  [[o)Firmamentum,id       U 
est  causa  omnis  stabilitatis  ac  perfectio- 
nis,  esf  Doininus  timentibus  eum  :  quem- 
admodum  Apostolus,  Optimum,  inquit,  est  Hebr.\iu, 
gratia    stabiliri  cor.  Ef  tcsfamentum  ip-  ^' 
sius,  id  cst,  lex  Dei  ad  hoc  data  est,  u( 


bonis  benefacit.  Gur  vero  potius  Deus  ju-  C  manifestetur  iUis.  id  est,  quatenus  agno- 
ste  eligat  misereri  uni  malo.  quam  altcri.      scatur  et  impleatur  al)  ipsis. 


a  nobis  inveniri  non  potesl  :  imo.  ut  ait 
Augustinus,  Hoc  noli  investigare,  si  non 
vis  errare.  Sed  de  ista  inateria  transeo.  et 
ad  .\nselmum  sludiosos  remitto. 

13  Propfer  nomen  tuiim,  id  est  propter 
te  ipsum.  ct  ut  ostendas  divitias  miseri- 
cordife  tUcP  in  me,  propitiabcris  peccato 
meo.  ut  spero  ;  muUuni  esl  enim  :  non 
quod  nnilliludo  pcccali  sit  causa  merito- 
ria   indulgcnlite  Dci.   sed  qnia  est  causa 


15 


Scquitur  versus  dulcissimus  ac  saluber- 
rimus  :  lli  Oculi  mei  semper  ad  Domi- 
num,  id  cst.  intentio  et  contemplatio  cor- 
dis  mei  ad  Denni  erecta  est  semper,  id  est 
in  onini  tempore  debito.  vel  semper  aclu 
aut  habitu.  Hoc  convenit  his  qui  cum  .\po- 
slolo  dicere  possunt  :  Xos  aulem  revclala  wcor.m. 
facic  gloriam  Domini  speculantes,  in  eam- 
dem  imagincm  transformamur  de  clarila- 
tc  in  clarilalcm.  Undc  ait  Jeremias  :  Le-   nren.iu. 


propter  quam  peccali   remissio  dici   po-  D  vemus  corda  nostra  cum  manibus  ad  Deum  "■ 


tesl  propilialio.  Ponit  aulem  hic  singularc 
pro  plurali.  duin  ail,  Propitiabcris  peccato 
meo  :  quoniam  sensus  est,  Propiliaberis 
oninibus  pcccatis  meis.  Unum  namque 
inortalc  peccatum,  sine  alio  nunquam  di- 
mittilur  in  eo  qui  plura  mortalia  habel  : 
sed  unum  venialcsine  alio  potest  dimitli. 
Interea  Propheta  mutat  personam,  et 
subdit  :  lo  Quis  esf  homo  qni  timet  Do- 
niinuni  casto  ac  filiali  timore?  Hic  talis 
magnus   ct    felix  est,  quoniam  Dominus 


in  ccelos.  Ideo  autem,  Oculi  mei  semper 
ad  Dominum,  quoniani  ipse  evellet  de  la- 
queo,  id  est,  liberabit  dc  insidiis  inimici, 
de  omni  tenlatione  et  vitio,  quibus  anima 
captivalur,  pedes  meos,  id  est  peregrina- 
tionem  meam.  seu  actus  yiUe  meee  in  isto 
exsilio,  laqueis  pleno. 

{T  Respice  in  me,  implendo  cordis  niei 
affeclum  in  bonis,  et  miserere  mei,  quo- 
niani  unicus,  id  est  solus,  et  praeler  te 
adjutorem  ac  miseratorem  non  habens,  et 


16 


C.OMMENTARIUM    IN    PSAl.MUM    XXIV.    —   ART.    LVI 


555 


Esttiersi\ 
3. 


.Unllh. 
33. 


18 


paiiprr,  id  cst  iiuligcns  gralia  liia.  el  nil 
boiii  pdlens  per  me,  suni  ci/o.  Iloc  inodo 
iinicii  cl  paiipci'  Tnit  illa  sanctissima  Ks- 
(licr,  (|iuv  (li.xif  ad  Dominum  :  Adjuva  mc 
solitaiiam,  ct  cujns  pi'a?ler  lc  niilius  alius 
au.xilialoi"  est.  ilSi  Trihiilatiotics  cordi.s  itii'i 
,itit/ti/i/icafa'  sun/  :  qnia  ariligor  pro  pce- 
catis  commissis,  affligor  proplcr  dclcctum 
pcrfcclionis.  affiigor  linuu^c  pienarum  cl 
.  dcsidcrio  gandiornin.  Spcs  cuini  t[iia'  dif- 
fcilur.  affligil  auimani.  Affligor  moleslia 
lciilalionnin  el  compassiouc  |)roxiinorum. 
Ononiam  crgo  tanlis  maiis  nunc  Iribulor, 
ideo  oro,  i/c  necessitatibus  incis  criic  mc, 
i(l  cst.  ab  indigentiis  istis  eorporalibus 
cibi,  potus,  somni,  vcslilns,  ali[iic  simi- 
linin  libera  inc,  iit  nou  lam  frcquenler 
iinjicdianl  animam  a  coulemplatione  divi- 
na,  scd  ular  eis  soliim  quanlum  oporlcl, 
non  quanlum  delcclat ;  nec  sim  solliciliis 
,  de  crastino,  scd  primo  qusram  regnum 
Dci,  ac  per  hoc  omnia  illa  mihi  adji- 
ciantur. 

l!l  Vide  liumiti/atcm  mcain,  id  est,  be- 
nigne  considera  vilitatem  ct  contritioncm 
meam,  quomodo  me  ipsum  contcmno,  ct 
/ii/jorcm  mcum,  id  est  satisfactionem  pro 
culpis  meis,  atque  conatum  quo  facio  quod 
in  me  cst  pro  gratia  acquirenda ;  ct  dimit- 
tc  uiiipcrsa  dciicla  mca,  quoad  pamam  cl 
ciil[)ain.  iO] RcHpice  inimicos  mcos,\d  est, 
(hemones  rcprimc,  et  homincs  malos  con- 
vcrle,  ineqiie  ab  cis  conserva,  i/uoniam 
mii/fip/icati  sunt  :  id  esl,  qiiia  propriis 
viribus  cis  resislerc  ncquco,  propterea  ad 
tiiam  pietatem  confugio  ;  cf  odio  iiiii/uo 
oderunt  mc.  qnia  spiritualia  bona  mihi 
auferre  conantiir,  et  a  te  Deo  meo  clou- 
gare  me  cnpinnt  ;  quod  est  pcssimum 
odium,  et  peccatum  in  Spirilum  Sanctum, 
quod  dicitur,  invidentia  fraterna^  gratite. 
'21  Custodi  animinn  mcaiii  in  profectn 
virtiitum  et  omni  bono.  Scio  enim  qiiod 

/•roiMv.js.  utililcr  Scriptiira  admoneat  :  Omni  cuslo- 
dia  serva  cor  tniim,  qiiia  e.\  ipso  vita  pro- 
ccdil.Scd  (jiioniam  uou  sufficio  per  mcam 
virtiitcm  hoc  i[>sum   implcrc.  qiiia  (iil  Jc- 

/er.  X,  33.  rcmias  ait)  non  est  in  homiuc  via  cjiis  ; 


20 


A  idcirco,  o  Domiiic,  ctislodi  lu  [u^r  conti- 
luiam  gratiam  al([iie  angclicam  opom  ani- 
mam  mcam.  nc  rcccdal  a  [i\Etcruc  mc.a. 
malis  pnctcritis,  prajscntibus  ct  futuris. 
Non  erubcscam,  quoniam  spcrai:i  in  ic. 
Iloc  in  primo  liiiius  |)salmi  vcisii  salis  ex- 
positum  esl. 

Deinceps  commcmoral  bcucficiiiin  silii 
collalum  a  Doiniuo,  scu  friictiim  s|>crandi 
iii  Deo,cl  ait  ad  gloriam  (^rcaloris:  -\'i  Iu- 
iioccntes  ct  rccti,  id  csl  siin|)lices,  iiulli 
noccnles,  sed  rcccdculcs  a  malo,  cl  justc 

li  facienlcs  boniim,  adlnvscrinil  milii  cordis 
consensn,  approbaudo  ()|>cra  inca.  et  opi- 
tulando  stiidiis  mcis,  quia  susiiinii  tc,  id 
est,  lc  loiiganimiler  atquc  fidiicialiler  cx- 
spectavi  in  omni  eventu.  Unumquodquc 
cnim  applaudit  suo  simili,  quoniam  simi- 
liludo  est  causa  amoris.  Ideo  boni  bonis 
adhserent  :  et  hspc  sola  est  vera  et  sancla 
dilectio,  qua>  in  similitudine  virtutis  ac 
bono  honeslo  fundatnr.  {T!>)Libera,  Deus, 
Isract ,  id  est  populum  tc  fidelitcr  con- 
templantem,  cx  omnibus  tribu/aiionibus 

G  suis,  dando  ei  vitam  ac  requiem  sempiter- 
nain,  posl  hiijus  sa-culi  pcrcgrinalioncm 
poenalcm. 

Ecce  quam  affectuosissimff  ct  cfficacis- 
sima>  orationes  contiucntiir  in  psalmo  is- 
to;et  qiiam  suaviter  atqueprteclarc  laiida- 
tur  Deiis  in  co,  lam  quoad  se  ipsum,quam 
in  ordine  ad  suos  cffcclus.  Stiidcamiis  er- 
go  hunc  psalinum  prsenobilcm  cum  cor- 
diali  contritione,  cum  gustu  mcnlali,  cuin 
earilale  diviiia,  cuin  dclcclalionc  diviiii 
prieconii,  cum  ardcnli  affcctu  proficiciuli 

D  cantare,  ut  devotse  orationis  effectum,  di- 
viiupiiuc  laudis  frnctiim  mcrcaniur  sorliri. 

PHECATIO. 

.Mcmculo  uoslri,  Domiiic,  scciiuduiii  uii- 
sericordiam  et  bonilatem  luam,  ct  ped(>s 
nostros  de  laquco  inimicorum  evelle  :  ut 
qui  aliquando  ad  maia  currendo  proni  c.\- 
sistcbanl,  vias  ct  scmilas  juslitiic  landem 
lc  docenle  apprehciuianl,  easque  constan- 
lcr  cl  perseveranler  incederc  non  desistanl. 


->[ 


556 


COMME-MARIUM   L\    PSALMUM   XXV. 


ART.    LVII 


ARTICILVS  LYII 


EXPOSITIO   DE   CHRISTO,    PSALMI   VICESUII    nll.NTI    :    JUDH.A    ME.    DOMI.VE.    ETC. 


Brevis  (lemum  est  tiluhis  psalmi  istius. 
scilicel  :  Psa/i)u/s  Dorid.  VA  dicunt  aliqui 
expositores,  quod  hoc  loco  per  David  non 
intelligitur  Christus.  sed  quilibet  homo 
perfeclus.  Yerumtamen  quidquid  sit  de 
hoc,  videtur  omnino  psalmus  iste  posse 
exponi  de  Christo.  etiam  aplius  quam  df 
aliquo  alio. 


c 


HRISTUS  ergo  ut  homo,  ait  ad  Deum  : 
_J  1  Jiidica  me,  Domine,  id  est,  a  malis 
discerne  et  separa  me.  atque  secundum 
justiliam  meam  restitue  mihi  accidentale 
praemium.  Christus  enim  optavit  a  malis 
secerni,  ad  Patrem  redire,  et  beatificari 
iiatth.wiu  in  corpore.  Unde  in  Evangelio  ait  :  0  ge- 
,g'  "^"^'  neratio  mala  et  incredula,  quamdiu  apud 
vos  cro  ?  quamdiu  patiar  vos  ?  Et  iterum  : 
/onnii.xviL  Pater,  clarifica  me  claritate  quam  habui, 
antequani  inundus  esset,  coram  te,  Deus 
quoque  judicavit  Christum  hominem  ju- 
dicio  discretionis  et  renuinerationis.  Ideo 
autem  judicari  peto.  o  Domine.  quoniam 
ego  in  iitnocentia  mea  ingres-ms,  id  est 
innocenter  in  omnibus  conversatus  stim, 
ef  in  Domino  sperans,  non  infirmahor 
mcntc,  licet  in  corpore  patiar  :  nam  ani- 
mo  stabilis  ero  ac  fixus  in  Domino.  Chri- 
stus  namque  a  perfecta  forlitudine  mentis 
nunquam  defecit.  quamvis  spontanea  dis- 
pensatione  quasdam  passioucs  anima»  as- 
sumpsit.  Illae  quippe  passiones  non  im- 
pediverunt  actum  rationis  in  ipso.  Xulla 
enim  passio  appetitus  sensitivi  preevenit 
rationem  in  Christo,  sed  ipse  quas  voluit. 
sponte  admisit. 
2  2  Proba  me,  Domine,  id  esl,  permitle 

me  pati  adversa  ac  dura  pro  mundi  salu- 
te,  ut  omnes  agnoscant  me  probatum  et 
tibi  acceptum.  Itaque,  Proba  me,  id  est. 


.\  per  poenas  experire  ohedicntiam  meam, 
non  ut  tu  aliquid  de  novo  agnoscas,  sed 
ut  aliis  probationem  ac  approbationem 
meam  ostendas.  Et  tenia  me,  id  est.  ten- 
tari  me  sine  a  Satana,  et  a  Pharisseis  ac 
Scribis  :  quatenus  mea  tentatio  fiat  aliis 
causa  vincendi  tentationes :  et  mea  resi- 
stentia  atque  vicloria  fiat  aliis  forma  re- 
sistendi  tentationibus,  superandique  eas, 
Vre,  igne  passionis,  renes  meos  et  cor 
meum,  id  est  naturam  sensitivam  et  ap- 
petitum  ipsius.  Xam  tota  nalura  corporea 

B  Christi,  vehementi  dolore  passa  fuit :  do- 
lor  quoque  interior  et  timor  atque  tristi- 
tia.  prout  sunt  passiones  animse.  afflixe- 
runt  cor,  id  est  appetitum  sensitivum, 
animae  Christi,  Yel  sic  :  Ure,  igne  Sancti 
Spiritus,  renes  meos  et  cor  meum,scilicet, 
ut  fervor  carilatis  in  voluntate  exsistens, 
redundet  in  inferiorem  partem  animse,  fa- 
ciatque  appelitum  sensitivum  ardenlerpa- 
ratum  ad  sustinondum  ignominiam  mortis 
pro  mundo.  Istud  autem  in  Christo  imple- 
tum  est.  Xam,  postquam  ab  oratione  sur- 

C  rexit.  Judfeis    intrepidus   oliviam   ivit,   et 
dixit  :  Quem  quserilis  ?  ita  quod  tunc  na- /<«inn.xviii, 
tura  inferior.  promptis<ime  et  sine  pavo-  *' '' 
re  sequebatur  appelitum  intellectualem  ac 
rationem. 

Porro  quod  ista  Christo  convcniant.  pa- 
tel  ex  eo  quod  Apostolus  ail  :  Non  habe-  .ffe6>iv,i3. 
mus  pontificem  qui  non  possit  compati 
infirmitatibus  nostris:  tentatum  aulem  per 
omnia  pro  simililudine,  absque  peccato. 
Et  iterum  de  Christo  loquens  :  Debuil,  in-  /6.d.  n.  it, 
quil,  per  omnia  fratribus  similari.  In  quo  '*" 

D  enim  passus  est  ipse  et  tentatus,  potens 
est  et  eis  qui  tentantur,  auxiliari.  Ideo 
etiam  Christus  oral  probari,  tentari  et  uri, 
quia  aliter  non  potuit  gloriam  suam  intra- 


COMMENTARllJM    IN    PSALMUM   XXV. 


ART.    LVII 


557 


Mttllh.m. 
I7:.l/nic.i, 
II. 


£plies.v.  1 1 

s 


iuC. XIX, 10 


ifatlh.  IX 

10,  II. 


IhUL  \i. 

G 


vc  ac  muiulum  salvare,  eo  motlo  quo  ipsc 
assciit  :  Nonne  ha^c  oporluit  pali  Ghri- 
sUim,  pl  ita  intrare  in  gloriain  suam  '. 

Conscquenter  rationem  assignal,  ciir 
tam  secure  ista  desiderat,  ct  ait  ad  Dium  : 
^'hQuonlam  miscricoirliit  tua  <nile  orii/o.'-: 
//k'o.s-  i's/.  id  cst,  quia  inccssanler  conritio 
iii  lc;  el  iu  ijralia  liia,  (]uam  iiiilii  miseri- 
cordiler  prteslilisli,  courirmaliis  sum  :  ex 
qiio  cerlus  sum  noii  mc  posse  dclicere  ; 
("/  complacui  i/i  veritate  tua,  id  est,  in 
tiia  juslilia,  el  secundum  c.xigentiam  seu 
(iielamen  divina'  luie  juslilitc,  placui  tibi, 
eo  quod  nihil  unquain  peccali  conliaxi 
aut  ieci.  Unde  nil  erat  in  me,  unde  displi- 
cere  tute  justitiee  possem.  Hoc  est  quod 
EvangeiisliB  Palrem  dixisse  lestanlur  ad 
Clirislum  :  Hic  est  Filius  meus  dilectus,  in 
qiio  milii  bene  complacui. 

i  iVb/;  sedi  cum  consi/io  vanita/is,  id 
est.cum  vanis  consiliatoribus  vana  et  ma- 
la  qiicerentibus  non  fcci  moram,  adju- 
vando  corum  consilia,  vel  eis  consensum 
prieiiendo  ;  e/  cum  iniqua  gercn/i/jus  non 
inlroilio  viam  injustam,  faciendo  qu£e  ipsi 
faciunl,  vel  communicando  operibus  eo- 
riim  inrructuosis  :  el  hoc  ideo,quia  [IhOdi- 
vi  ecclesiam  malignantium,  id  est  congre- 
gationem  eorum  qui  ex  proposilo  peccatis 
insistunt  :  hos  odio,  in  quanlum  sunl  ma- 
lignantes,  non  in  quantum  sunt  homines. 
Odio  igitur  in  eis  non  naturam,  sed  cul- 
pam  :  imo  Christus  peccalores  dilexit,  in- 
slruxit,  convertit,  redemit,  quoniam  Filius 
hominis  venit  quajrere  et  salvum  lacerc 
quod  perierat.  j&^  cum  imjnis,  qui  peccant 
in  Ucum,  non  sedc/jo,  mente  appiobando 
qiiae  agunt.Chrisliis  tamen  (sicut  in  Evan- 
gelio  scribitur)  cum  publicanis  et  pecca- 
loribus  inlerdum  comedit,  bibit,  el  se- 
dit  :  noii  utique  nisi  ul  eos  ab  errore 
reduceret,  sciens  quod  infirmi  medico  in- 
digerent. 

,()  Lavabo  in/er  innoccn/cs  luanus  meas, 
id  est,  opera  mea  pura  cxhibebo;  vcl  me 
al)  omni  peccato,  quod  Jud;ei  imputant 
milii,  vcraciter  me  coram  le,  Doininc,  ex- 
cusabo  :  sicut  et  omnes  innocentes,   qui 


A  lalse  acciisanlur,  laccre  possunl.  E/  cir- 
cumdaho  (d/are  /uum,  Domine  :  id  esl, 
earilalem  qua  diligo  le  et  proximiiin,  un- 
(11(1  iie  adoruabo  operibus  sanclis,  ageiido 
el  [)alien(i()  (jiiidquid  caritas  exigit.  He- 
ne  aulcin  carilas  appellaliir  Dci  ailare, 
quia  necesse  est  omiiia  in  caiilate  ofler- 
re  et  facere.  Unde  in  Levitico  habctur  : 
Ignis  cst  iste  perpetuiis,  qiii  iiunquam 
deficiet  in  allari.  Per  lumc  eleiiiiii  igiieiii 
caritas  designatiir,  quae  semper  in  ara 
cordis  ardere  exigitur.  (7)  Ut  audium  vo- 

B  cem  laudis  :  id  est,  propterea  circumda- 
bo  allare  tuum,  ut  audiain  vocem  laii- 
dis,  vidclicet  ut  menle  advertam  quod 
mihi  Deus  de  sua  majestate  per  modum 
Jaudis  revelat  :  quemadmodiim  infra  ha- 
belur,  Audiam  quid  loquatur  in  inc  Domi- 
nus  Deus.  Et  de  Christo  apud  Isaiam  legi- 
tur  :  Doniiniis  Dcus  aperuil  mihi  aurem  ; 
ego  aulciu  non  contradico,  relrorsum  non 
abii.  Propter  qiiod  subditur  hic  :  et  enar- 
rein  univcrsa  niirabilia  ^//n. Clirisliis  enim 
prtedicando  narravit  mirabilia  Dei  lioini- 

G  iiibus,  secundum  quod  ipse  Aposlolis  di- 
xil  :  Omnia  qusecumque  audivi  a  Palre 
mco,  nota  leei  vobis.  Omnia  eiiim  qiue 
Deus  inspiravit  animae  Christi,  ut  ca  lio- 
minibus  manifcstaret,  illa  Christus  enar- 
ravil  ;  non  tamen  simpliciler  universa  mi- 
rabilia  Dei  narravit,  quia  iiec  mundus  ea 
capere  posset. 

\'i) Domine,  dilexi  decoretn  domus  tuw, 
id  est  inleriorem  ornaliim  animac  seu  cor- 
dis  mundiliam,  quia  hsec  docui  verbo  et 
opere.  Dicitur  autem   anima  domus  Dci, 

D  quoniam  aniina  justi  sedes  est  sapientice; 
el  Dcus  pcr  fidem  habitat  in  cordibus  no- 
stris,  teste  Apostolo.  Yel  sic  :  Domine,  di- 
lexi  decorcm  doiuus  tuae,  id  est  domum 
luam  decoram,  videlicct  Ecclesiam  mili- 
tantem,  quam  raihi  elcgi  in  sponsam,  non 
habenlcm  maculam  nequc  rugam  :  hanc 
dilexi,  quia  pro  ejus  salute  sanguinem  fu- 
di.  Dilexi  quoquc  et  locum  habita/ionis 
f/Ioria'  /uic,  id  est  Ecclesiam  Iriiimphan- 
lem,  quia  ul  rccedificareliir  ejus  ruina, 
dcsccndi  in  munduin  et  perluli  mortcm  : 


Ler.  VI,  13. 


P&.\.\%\\\ , 


Joann.  xv, 
15. 


Jliid. 


Prow  XIV, 
3.3. 

Kphes.  III, 
17. 


Ibid.  V,  27 


ao8 


COMMENTARmM   IN   PSALMUM    XXV. 


ART.    LVII 


ffebr.njd. 


40 


Exod.x^tu, 
S;Eccli.x%. 
31. 
II 


1:2 


.V,illh.\u 
14. 


Joann.siw 
31. 


sed  et  ego  eum  inagno  affectu  ascendi  in 
locum  illum  coelestem.  Hoc  est  quod  ait 
Apostolus  :  Decebat  enim  eum.  propter 
quem  omnia.  et  per  qiiem  omnia,  qui  mul- 
tos  filios  in  gloriam  adduxerat,  auctorem 
salulis  eorum  per  passionem  consummare. 
it  Xt'  perdas  cuin  impiis,  Deus,  ani- 
niam  meam,  dimittendo  eam  diutius  in 
inferno,  quam  usque  ad  tertium  diem  : 
sicut  seepe  prsedictum  est.  Et  ne  perdas 
cum  viris  ■sanguinum,  id  est  peccatori- 
bus,  vitam  meam  corporalem,  differendo 
resurrectionem  meam  ultra  tertium  diem. 

10  In  quorum  impiorum  inanibus,  id  est 
operibus,  iniquitates  sunt  :  quia  opera 
eorum  sunl  vitiosa.  Dextera  eorum,  id  est 
actio  eorum  quae  .justa  videtur.  repleta  est 
muneribus  :  propter  qu;e  a  recta  via  rece- 
dunt.  Est  enim  munus  a  lingua,  scilicet 
adulatio.  auf  favor  hiimanus  :  niunus  a 
manu,  ut  pecunia  seu  res  terrena :  munus 
ab  obsequio,  sicut  servilium  impensum. 
Propter  hfec  munera  mullorum  dextera.  id 
est  apparens  juslitia.  obligatur  alque  in- 
ficitur  :  quoniam  teste  Scriptura.  Munera 
cxctecant  oculos  etiam  sapientium. 

II  E<jo  autein  Chrislus  [-"ilius  tuus  In 
innocentia  mea  ingressus  sum  :  quia  sine 
dolo  et  injustitia  vixi ;  redime  me  a  ma- 
lis  prgesentis  saeculi,  et  miserere  mei,  ac- 
celerando   resuscitationem   corporis   mei. 

{■2  Pcs  nieus,  id  est  gressus  totius  conver- 
salionis  mes, sf.et it  in directo, id  est,mansit 
el  slabilis  fuil  iu  via  arcla  et  recla.  qua> 
ducit  ad  vilam  :  qiieinadmodum  scriplum 
est,Quia  diligo  Patrem,  et  sicut  maudatum 
dedit  mihi  Pater,  sic  facio.  [In  ecclesiis  be- 
nedicani  te,  Domine.] 

PosTREMO,  locus  isle  de  Christo  litterali- 
ter  exponi  potesl  :  quod  breviter  tangere 
congruit..\it  ilaque  Christus  :iVb«se(i/cM;« 
consilio  vanitatis.  scWiccX  Jiidseoruni.  quo- 
rum  consiiio  nunquam  interfui,  vel  con- 
sensi\etcum  iniqua gerentibus,  id  est  cum 
Scribis  et  Pharispeis.  legem  Moysis  carna- 
liter  inlelligentibus  et  male  servanlibus, 
non  introibo,  ut  sim  particeps  pravitatis 


A  eorum.  0(/(rv'  ecclesiam  nialignantium ,  ut-        3 
pofe  pra?dictorum  Judseorum,  quaj  potius 
fuit  synagoga  Satanae  quam  Dei,  ct  cum  Apoc.  u,  9. 
iinpiis  istis  non  sedebo  in  cathedra  pesti-    />s.  i,  i. 
ientiae,  docendo  quse  non  ago,  quemad- 
modum  ipsi.  In  his  autem  verbis  tangit 
Chrislus  causam,  ob  quain  Judeei  inflam- 
mali  sunt  invidia  conlra  eum,  et  ipsum 
occiderunt.  Nam   quia  viluperavil  vitam 
eorum,  seque  ab   ipsis   subtraxit,  idcir- 
co  oderunl  eum.  quemadmodum  alio  loco 
scriplum  esl  :  Dissimiiis  est  aliis  vita  il-  Sop.n.is, 

B  lius,  et  tanquam  nugaces  cestimati  sumus 
ab  illo.  et  abslinel  se  a  viis  nostris  tan- 
quam  ab  immundiliis.el  gloriatur  seDeum 
patrem  habere.  Idcirco  probemus  patien-  ibid.i^.ia. 
tiam  ejus.  et  morte  turpissima  condemne- 
mus  eum. 

Lavabo  inter  innocentes  manus  meas,  id  B 
est,  inler  Apostolos,  aliosqiie  meos  disci- 
pulos,  immaculatam  vilam  agam,  et  irre- 
piehensibiliter  conversabor  ;  et  circum- 
daho  altarc  tuum,  Doniine,  id  est  altare 
templi,  quod  fuit    in  Jerusatem,  in  quo 

C  Christus  saepe  intravit  et  docuit.  Vel,  AI-  j/a«/i.xx., 
tare.  id  est  mensani  illam,  in  qua  Christus  '"' "'' 
primam  Missam  celebravil  in  die  Coense.    ibid.wvi, 
Hoc  altare  Christus  circumdedit,  quando  ■''"'''■ 
singulis  Apostolis   corpus   suum   sangui- 
nemque  porrexil.  U/  audiam  vocem  lau-       ~ 
fZ/.s.-nam  in  utroque  horum  altarium  erant 
aliqui  boni  Deum  laudantes,  quorum  vo- 
ces  Christus  libeuter  audivit ;  et  enarrem 
unicersa  mirabilia  tua.  Ideo  enim   Chri- 
slus  altare  templi  atque  allare  ca?naculi 
circumdedit,  qualenus  mirabilia  Dei  doce- 

D  ret  ac  prwdicarel,  sicut  scriptum  est  :  Ve-  naiach.m, 
niet  ad  teniplum  suum  Dominator  quem  ''^' 
Yos  quserilis;  el  sedebit  conflans  et  emun- 
dans   argentum,   et  purgabit    filios  Levi. 
Doniinc,  dilea-i  decoreni  donius  tua',  scili-        8 
cet  templi  in  Jerusalem  :  propter  quod 
ejeci  de  illo  omnes  vendenles  el   emen-  -i/a»A.xxt, 
tes,  et  dixi  :  Xolile  facere  doinum  Palris  jr^'"''"-^'' 

lo:  Joann. 

mei.  domum  negotialionis.  Ei  dilexi  lo- ".  i3,  le. 
cum  /labilationis  gloria'  luw,  quia  in  lem- 
plo  illo  Deus  se  velle  habitare  perhibiiil. 

Ne  perdas  cum  impiis  Judaeis,  Deus,       9 


r.OMMENTARIUM    I\   PSALMUM    XXV.    —    AHT.    I.VIII 


559 


anhnam  wcrtwi,  diiinUeinlo   iiu'  in  maiu- A  plum  osl  :  Dixi  :  Si  boiuim  cst   in  oculis    Zach.Tu, 

biis  corum  :  et  ciim  viris  sanguinitm,  qui  vostris,  afferte  mercedem    meam  ;   el   si  '"'  ''^' 

Matih.    Prophelas  occiderunl,  mcqiic  oceidere  vo-  noii,  (luieseite.  Et  ai)pendei'uiit  mereedem 

sxMi,  ,•!*.     i„j^,     „g    perdas    vitam    mcam    corpora-  iiicam   trif^inla  argeuteos.  I']|  dixil   Donii- 

10       lcni.  Dextera  eoriim  repleta  est  muneri-  nus  ad   mc  :  Projice  eos  ad  statiiaiiiim, 

ibui.ww.  tuis,  quoniam  pro  peeunia  procuiaverunl  dccoriim  prclinm  qiio  apiiieliatus  suni  ab 

a  discipiild  meo  ul  tiaderct  me,  sicut  seii-  cis.  Cclera  salis  exposila  sunt. 


ARTICULUS   LVIII 


KXriismo     F.JrSDKM     PSM.Ml     Vie.ESIMI    QUINTI    TROPOI.Or.lC.A,    I)F.    UNOQUOQUE 

VIHO    PERFECTO. 


//e4i-.x,3l 


Eccte.  IX 
I,  i. 


Pliilipp.  i, 
23. 

ffoin.  viii, 
33,  3'J. 

Ihtil.  16. 


DKMlJLE  in  pcrsona  iiominis  virtuosi 
loquens  Propiieta,  ait  :  Judica  me, 
Domiiif.  Oiuim  dical  Apostoliis,  i^lorrcn- 
dum  est  incidere  in  manus  Dei  viventis ; 
et  Salomon,  Nescit  homo,  an  amore  di- 
gniis  sil,  an  odio,  sed  omnia  in  fulurum 
servantur  inccrla  :  videtur  incaulum  ac 
prsesumptuosum,  dicere  Domino,  .ludica 
me,  Domine.  Verum.  quamvis  ha^c  seeun- 
dum  communcm  iegem  ita  se  iiabeant,ne- 
moque  noverit  sine  speciali  inspiratione 
aul  revelationc,  an  placeat  Dco  ;  tamen  si 
quis  verain  perleclionem  sortitus  esl,  ut 
cum  Apostolo  dicere  possit,  Cupio  dissol- 
vi ;  et  ilcrum  :  Quis  nos  separabit  a  cari- 
tate  Dei,  qua;  est  in  Christo  Jesu  Domino 
nostro  l  et  rursus,  Ipse  Spiritus  teslirno- 
nium  reddit  spirilui  nostro,  quod  sumus 
filii  Dei  :  hic  talis  secure  dicit,  Judica 
me,  Dominc,  id  est,  secundum  justitiam 
meam  fac  mihi,et  a  malis  divide  mc  nunc 
merilo,atque  in  futuro  divide  me  ab  eis 
mercede  seu  prtemio.  Ait  ergo  vir  san- 
ctus,  Judica  me,  non  ex  prtpsumptione 
meritorum  suorum,  sed  ex  conscientia?  te- 
stimonio,  et  ex  carilale  divina,  quoniam 
cupit  soli  Domino  adhterere,  nilquc  cum 
malis  commune  liabere. 

Ilaque,  Jiidica  me,  Dominc,  jam  niinc 
judicio  discrelionis,  ne  facias  milii  sictit 
el   impiis,   cjuibiis  graliaiu   iiuii  das,    sed 


IVBeij.-- 
3. 


B  cos  relinquis;  mihi  aiitem  da  gratiarum 
augmenta,  ct  libera  mc  ab  his  qui  malum 
mcrenlur.  IIoc  jiidicio  se  privatiim  fuisse 
conqueritur  Job,  quantum  ad  hoc  quod 
sustinuit  mala  poenalia  :  Vivit,  inquiens,  jobx 
Dominus  qui  abstulil  judiciiim  mcum.  Ip- 
sumque  desideravil  piissiinus  illc  Ezc- 
chias,  qui  dixil  :  Obsecro,  Domine,  mc- 
mcnto  quomodo  ambulaverim  coram  te  in 
veritate  et  cordc  pcrfeclo.  Undc  causam 
subjungit  Propheta,  cur  audcat  judicium 
implorare  :    Quoniam   ci/o    in    innocentia 

C  mca  inyressus  .nim  per  viam  mandatorum 
tuorum,  et  conversatus  sinc  offensa  el 
nocumento  alterius.  Qiioniam  igitur  scio 
qiiia  qua  mensura  mensus  fuero,  remetie-  .Vaiih.  vn, 
tur  mihi ;  et  non  sum  inihi  conscius  de  '' 
injustitia  aliqua  contra  Deum  vcl  proxi- 
muin  :  idco  judicari  non  tinieo.  Hanc  igi- 
tur  perfectionem  suam  fatetur  vir  bo- 
nus,  non  se  ipsum  inaniter  jactando  aut 
aliis  pr8eferendo,sed  Deo  humiliter  gratias 
agendo.  Hoc  enim  sancli  liomines  ssepe 
leguntur  fecisse,  sicut  Job  ail  :  Donec  de- /oixxvn.s. 

D  ficiam,  non  recedam  ab  innocentia  mea. 

i]t  Jeremias  :  Diem   iiominis   non  concii-  jw.xvn.io. 
pivi,   lu  scis.   Quid  ergo  peccavit  Phari- 
steus  qui  ilixit,  Gratias  ago  tibi,  quia  non    i„c.xvii., 
sum  siciil  celcri  hi)iiiinum  ?  rtique  statim  " 
constat  ex  vcrbis  siiis  qiiod  alios  sprevil, 
nec  bona  sua  sincere  Dco  atlribuit  :  pro- 


560 


COMMENTARroJI   IN   PSALMUM    XXV. 


ART.    LVIII 


pterea  se  ipsum  e.xallavit  ac  aliis  pra?tu- 
Eccii.m.  lii.  Ouocontra  scriptum  est  :  Quanto  nia- 
gnus  es,  luunilia  te  in  omnibus. 

Denique,  quod  ista  non  di.\it  homo 
perfectus  e.\  aliqua  vanitate  aut  elatione, 
aut  in  sua  virtute  conlidens,  patet  ex  eo 
quod  subdit  :  ef  in  Doinino  sperans  no?i 
infirmabor  :  id  est,  ideo  judicari  deside- 
ro,  qnia  in  Ueo  eonlido  ;  et  in  ipso  spe- 
rando,  non  inlirinabor  in  anima,  id  est, 
nulla  lentatione  vincar,  nulla  adversitate 
dejiciar,  sed  de  die  in  diem  in  omni  gra- 
tia  roborabor  atque  proliciam.  Propterea 
2  adliuc  dicerc  audeo  :  Proba  me,  Domine, 
per  adversa  et  prospera.  et  per  correptio- 
nes  luas  paternas  examina  me,  non  ut  tu 
me  agnoscas,  sed  ut  me  probatum  osten- 
das  atque  corones,  quemadmodum  proba- 
job  xxiii,  sti  sanctum  Job,  dicentem  :  Probavit  me 

"*"  Dominus  quasi   aurum  quod  per   ignem 

transit.  Sic  probari  opto,  quoniam   scio 

WTim.m,  quod  omnes  qui  volunt  pie  vivere  in  Chri- 

''•  sto,   persecutionem   patientur.   Et,   ut  ait 

Ac(xiv,2i.  .\postolus  in  Actibus  Apostolorum,  Per 
multas  tribulationes  oportet  nos  intrare 
in  regnum  coelorum.  Igitur,  Domine.  pro- 
ba  me,  quatenus   ad  illorum   societatem 

Sap.m.(,.  perlineam,  de  quibus  dicitur  :  Tanquam 
aurum  in  lornace  probavit  electos  Domi- 
nus,  et  quasi  holocausti  hostiam  accepit 
eos.  Ideo  nunc  additur  : 

Et  tenta  me.  Tenlare,  est  experimentum 
de  alio  sumere.  Deus  autem  omnia  novit, 
el  ideo  proprie  non  convenit  Deo  tcntare. 
Proptei'  quod  Jacobus  in  sua  Canonica  di- 

jacob.iAi.  cit  :  Nemo,  quum  tenlatur,  dicat  quoniam 
a  Deo  tentatur.  Ipse  enim  neminem  ten- 
tat.  Sed  advertenduiu.  quod  diversi  sunt 
fines  tentationis.  Interdum  enim  aliquis 
tentat  alium,  ut  noceat  ac  fallat;  inter- 
dum  vero,  ut  sciat ;  interdum  autem,  ut 
instruat  et  succurrat.  Primo  modo  tentat 
dseinon  et  mundus  :  et  de  hac  tentatione 
intelligitur  quod  in  Oratione  dominica  di- 
Maith.w,  cimus,  Et  ne  nos  inducas  in  tentationem. 
Secundo  tentat  ignorans,  de  alio  certifi- 
cari  desiderans  qualis  sit.  Tertio  tentat 
Deus,  quemadmoduin  in  Genesi  habetur  : 


13 


A  Tentavit  Deus  Abraham.  An  vero  debeat  Gen.\\\\^. 
aliquis  desiderare  tentationes  diaboli  et 
nuindi,  de  hoc  diversi  diversimode  sen- 
tiunl;  sed  videtur  quod  perfecti  eas  de- 
siderare  possunt  sine  periculo,  eo  quod 
gaudeant  in  adversis.  Desiderant  lamen 
eas  cum  nioderamine  et  prsesuppositione  *  ■aiiasfvx- 

, .    -     .  ■ , .  •  sumptionc 

tlivuu  auxilii. 

Urc  rc/ic.s  iiieos,  id  est,  labore  abstinen- 
tia>  et  afflictione  poenitentiBe  reprime  et 
exstingue  in  me  delectationes  et  culpas 
carnales  :  sic  ure  et  cor  meum,  id  est  af- 

B  feetiones  et  cogitationes  inordinatas  ac 
spiritualia  vitia.  Vel  sic  :  Ure  igne  divini 
amoris,  et  flamina  caritatis  accende  rcnes 
meos,  id  est  appetitum  sensitivum  :  qui  in 
concupiscibilem  irascibilemque  partitur ; 
et  cor  meuin,  id  est  appetitum  intellectu- 
alem  seu  voluntatem,  ita  quod  ignis  Spi- 
ritus  Sancti  voluntatem  tam  vehementer 
accendat,  ul  amor  seu  ignis  isle  in  infe- 
riorem  appetitum  redundet,  eumque  per 
omnia  rationi  ac  sancla»  voluntati  subji- 
ciat.  Vel  sic  :  Ure,  igne  tribulationis  in 

C  prffisenti,  renes  meos  et  cor  meum,  id  est 
corpus  et  aniinam  :  quatenus  sic  in  utro- 
que  expurger  a  vitiis  in  hoc  saeculo,  quod 
aliam  pcBnam  sustinere  non  cogar  in  pur- 
gatorio,  et  ut  Christo  mente  et  corpore 
compatiar  atque  conformer,  sicut  decet 
servum  condolere  et  conformari  Domino 
suo. 

Idcirco  autein,   o   Domine,  oinnia   ista 
tam  fiducialiter  peto,  Quoniam  misericor-       3 
(lia  tua  ante  ocu/os  ineos  est,  id  est,  quia 
pielatem  tuam  agnosco,  eam  semper  con- 

D  sidero,  nec  ab  ejus  fiducia  discedere  vo- 
lo  ;  el  complacui  in  veritate  tua,  id  est  in 
vero  judicio  justitiie  tute.Innocentes  enim 
et  justi  complacent  tibi.  Ideo  autem  com- 
placui  tibi,  quia  Non  sedi  cum  consilio  4 
canitatis,  id  est,  consensum  non  praebui, 
nec  opem  contuli  consiliariis  vanis  :  id- 
circo  beatus  sum,  quia  superius  dictum 
est,  Beatus  vir  qui  non  abiit  in  consilio  />«. ,,  1. 
impiorum. 

Et  circumdabo  altarc  tuum,  Domine.        6 
Secundum  Ambrosium,aItare  Dei  est  Ghri- 


r.OMMKNTAIUlM    l.N    1'SAI,MIM    XXV. 


ART.    I.MII 


m 


Jonnn.\ni, 
47. 
J.UC. \i.ii 


slus  ul  homo  :  quia  in  ipso  cl  per  ipsum 
omnia  opera  atque  sacrificia  noslra  offerri 
et  fieri  debcul.  Uiiid  esl  eifjo.  (^ircuiiulabo 
allare  luum,  Doniine,  nisi,  Filio  tuo  Jesu 
Gliristo  adhserebo,  ad  eum  accedam,  eum 
sequar.  et  per  contemplationem  ambiain 
eum  ;  .\llare  quoque  Dei.  est  mens  (ievola, 
Ps.L.  10.  in  qua  Deo  offertur  spiritus  conlribulalus. 
Ilaque,  Circumdabo  altare  tuum.  Domine. 
id  est.ad  me  ipsum  redibo.  mentem  meam 
disculiam,  eamque  sanctis  affectibus  ador- 
7        nabo.  Uf  audiam,  auribus  cordis  :  dc  qui- 

iuf.Tiii, 8.  bus  in  Evangeiio  dicitur,  (Jui  iiabct  aures 
audiendi.  audial ;  vocem  laudls,  id  est  doc- 
tiinam  Ghrisli  ac  sacramScripturam  :  sicut 
scriptum  est,  Qui  ex  Deo  est,  verba  Dei 
audit ;  et  ilerum.  FJcati  qui  audiunt  ver- 
bum  Dei,  et  custodiuut  illud.  Et  eiuin-eiii 
universa  mirabilia  tua,  id  est,  ut  ea  quae 
audivi  et  didici  de  laude  divina  ac  sacra 
Scriptura,  annuntiem  aliis,  vel  saltem  in 
ore  proprio  ca  revolvam,  iaudando  bene- 
dicendoque  Dominum.  qiii  lanta  mirai)ilia 
hominibus  recit.  sicul  Scriptura  divina 
testatur. 

Doininc.  dilexi  decorem  domus  luw.  id 
est  prosperitatem,  profectum,  ac  perfecti- 
onem  fidelium  :  quorum  congregatio  est 
domus  Dei,  qufe  vocalur  Ecclesia.  Debe- 
mus  enim  bonum  commune,  el  spirilua- 
lem  profectum  totius  Ecclesise  vehemen- 
tissime  desiderare,  orare  atque  diligere,ut 
nobis  conveniat  quod  de  Jeremia  dicitur  : 
Hic  est  fratrum  amator  et  populi  Israel  ; 
hic  est  qui  niultum  orat  pro  populo  et 
universa  sancta  civitate.  Vel,  Dilexi  deco- 
rem  domus  lua^.id  cst  iuteriorem  splcndo- 
rem  et  sanctitatem  anima>  meiB,desiderans 
tibi  cordis  mei  hospitium  immaculatum 
ac  placitum  exhibere.  sicut  consulitiir  mi- 

Amosiv.u.  hi  :  Prceparare  in  occursum  Dei  tui,  Israel. 
Dilexi  et  locum  habitationis  glorice  tuce,  id 
est  mansioncm  coelestem  et  regnum  coelo- 

iiCor. V,  1.  rum.  De  quo  ait  .\postoIus  :  Scimus,  quo- 
niam  si  terreslris  domus  nostra  hujus  ha- 
bitationis  dissolvalur,  quod  »dificationem 
habemus  ex  Deo,  domiim  non  manufae- 
tam,  aeternam  in  ccelis.  Et  ipse  Salvator  : 

T.  5. 


5  ;  Prov. 


ll.l/acA.sv, 
14. 


A  Vado.  inquit.  paiarc  vobis  locum  :  ct  ilc-  jonnn.xw, 
rum  venio,  et  accipiam  vos  ad  me  ipsum,  "' '' 
ut  uIjI  suiii  cgo,  ct  vos  silis.  Iluiic  lociim, 
Domine,  diligo,  non  propter  ipsum  locum, 
scd  propler  te  habitatorem  ac  Dominum 
loci  illius,  iit  videant  oculi  mei  te  Regem    Js.\m». 
glorise  in  decore  tuo. 

Prseterea  totus  hic  psalmus  ad  sacerdo- 
tes  specialilcr  applicari  posset,  prsesertim 
ab  eo  loco  quo  dicitur,  Lavabo  inter  inno- 
cenles  manus  meas.  Dicat  ergo  devotus  ac 
dignus  Christi  sacerdos  :  Larabo,  quando       6 

B  ad  celebrationem  acccssurus  sum,  iuter 
innocentes,  id  est  cum  sanclis  ac  veris  sa- 
cerdotibus  novae  legis  :  quorum  est  nulli 
noccre,  sed  verbis  et  exemplis  cunctis 
prodesse  :  manus  mea.s,  non  solum  corpo- 
rales,  quibus  Christi  sacramenta  tractabo, 
sed  etiam  affectus,  cogitationes  et  opera  : 
islas  lavabo  in  confcssione.  quoniam  tcste  ps.  sxxi, 
Scriptura,  omnia  in  confessione  lavantur. 
Sed  et  sacerdos  antequam  ad  celebrandum 
accedit,  digitos,  vel  potius  digitonim  ex- 
trema,  lavat  :  primo,  propter  revcrcntiam 

C  Sacramenti;  secundo,  ad  designandum  spi- 
ritualem  lolioncm.  qua  mcntcm  purgari 
oportet  a  maculis  peccalorum.  Lolio  enim 
extremarum  partium  digitorum.secundum 
Dionysium.  signat  abstersionem  minima- 
rum  culparum.  Debet  namque  sacerdos 
non  soluin  mortalia  ac  graviora  venialia 
abhorrere.  confileri  ac  fugere,  sed  et  mi- 
nima  qua-que  vitare,  ut  omnino  mundus 
et  inente  collectus,  affcctuquc  fervens  ac 
stabilis,  Deo  adsistat,  habens  Chiistum  et 
passionem  ejus  ac  cetera  beneficia  Dei  fir- 

D  miter  cordi  suo  impressa. 

Et  circumdabo  altare  tuum,  Domiiie, 
vidclicet  materiale  altare  ecclesiae  :  in  cu- 
jus  utroque  cornu  ac  medio  slabo,  dum 
celebro.  Ut  audiam  vocem  laudis,  id  est 
cantum  Ecclesiae,  responsionemque  chori, 
vel  saltem  ministri  mei  :  quorum  voccs 
Deum  collaudant,  ut  tanli  sacramcnti  my- 
sterium  digne  agatur  ;  et  enarrem  in  Mis- 
sa  univcrsn  mirabilia  tua,  id  est  omnia 
(^liristi  admiranda  mysteria,  scilicet  incar- 
nationem,  passionem,   resurrectionem   et 

36 


562 


COMMENTARIUM   IN    PSALMCM    XXVI. 


ART.    LIX 


ascensionem.  de  quibus  lil  memoria  in 
8  offieio  Miss.T.  Domnic.  dilc.ri  decorcm  do- 
mus  (luv,  id  esl  devolionem  ministrorum 
altaris  ac  populi,  ne  indigne  celebrando  el 
iCor.  XI,  coinmunicando.  rei  efficiamur  corporis  et 
sanguinis  Christi ;  <■/  locum  habitatiotus 
glorice  <Mrt?,quoniam  cupio  jam  in  militan- 
ti  Ecclesia  Christum  sub  sacramenlorum 
velamine  tam  reverenter  atque  fideliler 
conlrectare,  ut  postmodum  in  triumphan- 
ti  Eccicsia  merear  ego.  et  omnes  pro  qui- 
bus  oro  ac  celehro,  ipsum  clare  conspi- 
cere  :  sicut  ipse  digno  ministro  piomisii. 
Manifestabo  ei  me  ipsum. 

^Yt'  perdas  cum  impiis,  id  est  malis 
sacerdotibus  el  ingratis  hominibus,  Deus, 
animam  //iert//(,  deserendo  eam  in  praesen- 
ti  a  gratia,  repeilendoque  eam  in  futuro  a 
gloria  :  et  cum  viris  sanr/uitiura,  qui  cor- 
pus  Chrisli  mandueant  el  sanguinem  ejus 
bibunt  indigne,  vel  a  communione  sacra 
penitus  abslinent  propter  odium  Christi, 
seu  negligentiam  sui,  ne  perdas  vitam 
meam,  dereliuquendo  me  vitiose  et  turpi- 
ter  vivere,  et  postea  in  infernum  damnan- 
do  me. 

Ego  autem  in  tnnocentia  mea  ingressus 
SM»i,ambulando  in  hoc  mundo  per  fidem, 
spem  et  carilalem.  ideo.  Domine.  redime 
me,  ne  incidam  culpam,  et  perdam  inno- 
centiam  hucusque  servalam.  Non  enim  de- 
beo  esse  securus  durante  hujiis  exsilii  via, 
j/icA.vi,  8.  sed   sollicite  ambulare  cum  Domino.  Et 


Joann.xiv. 
il. 

9 


I  Coi:  : 


11 


A  miserere  mei,   ignoscendo    imperfectioni 

,justilia:>  meie.  qupe  est  sicul  pannus  inen-  /s.lmv, 6. 
stiuala'.  si  comparetur  ad  perfectionem 
divina"  justitiae,  et  ad  sanctitatem  mentis 
oeterna».  siibslantialiter.  totaliter  ac  incir- 
cumscriptibililer  sanct£e.  Pc.-i  meas,  id  est  12 
conversatio  mea  qua  tendo  ad  te,  stetil  in 
dirccto.  id  esl  in  observanlia  prscepto- 
rum  luorum.  In  ecclesiis,  id  est  inler  fide- 
les,  benedicam  te,  Domine,  laudando  be- 
neficia  tua  mihi  concessa.  et  glorificando 
nomen  tuum  aMernaiiter  benedictum.  Cete- 

B  ra  nunc  omissa,  in  prsecedenti  expositione 
salis  elucidata  videntur. 

Ecce  ex  psalmo  isto  sententioso  et  splen- 
dido.  audivimus  quid  ad  Christianum  per- 
fectum  perlineat.  Si  igitur  aliquid  horum 
in  nobis  invenimus,  Deo  gratias  refera- 
mus,  et  ad  perfectionem  feramur.  Si  au- 
tem  praedictse  perfectiones  viri  perfecti 
longe  a  nobis  sunt.  ingemiscamus,  emen- 
demus.  atque  juxla  verbum  gloriosi  Apo- 
sloli,  cum  timore  et  tremore  nostram  ope-  phiUpp.a, 
lemur  salutem.  '■■ 

C 

PRECVTIO. 

Deus  innocentiae  auclor,  el  rectarum 
mentium  sanctificator,  ure  renes  nostros 
el  cor  nostrum,  castimoniae  pacem  nobis 
inserendo:  non  sedeamus  cum  consilio  va- 
nitalis  :  ut  stantibus  pedibus  nostris  in 
direclo.  digne  in  ecclesiis  nomen  tuum 
benedicamus. 


ARTICULUS   LIX 


EXPOSITIO    PSALMI    VK.ESIMI    SEXTI    :    DOMINUS   ILLUMINATIO   MEA. 


Pr-EPOMTur  autem  huic  psalmo  hic  tilu-  D  totum  populum  Israel.  Simililer  Christia- 


1         lus  :  ///  firtem.psalmus  David , priusquam 

liniretur.  Pro  cujus  intellectu   sciendum, 

quod    David  in   libris  Kegum  describitur 

ifleff.svi,  {gp  unelus  fuisse  :  primo,  in  domo  patris 

ii/iej.ii.i.  sui,  in  signiiiii  luturi  regni ;  secundo,  in 

Jbid.\,3.  Hebron  super  liibuin  Juda  ;  terlio,  super 


nus  ter  ungitur  :  primo,  in  Baptismo,  in 
quo  accipit  pignus  Spiritus  Sancfi ;  secun- 
do.  in  Confirmalione  :  terlio.  in  Extrema 
Unctione.  Hic  vero  psalmus  intiluJatur  de 
David,  antequam  ungerelur  secundo  :  nam 
secunda  ejus  unctio  ad  praesentem  perti- 


COMMENTAnirM    IN    PSAI.MIIM    XXVI. 


ART.    I.IX 


f)63 


I  Heg.  wiii 
xvvii. 

II  Heg.  n 

8   et  seg. , 
III.  I. 
JbUI.  w- 

Wlll. 


.)/ic/i.vii,8. 


Hom. vm 
31. 


Prov, 

XXVIIT,  I. 


iiet  psalnuiin.  Esl  i^iliir  scnsiis  liliiii  : 
Psalmii.s  isli'  dirigoiis  nos  in  fiiieni.  id  csl 
b(Mlam  coiisnniinalioiiiMii  cl  Ciirisliiin,  csl 
Dacid,  id  est,  convcnil  cuilibel  lidcli. 
priusquam  liniretur  secundo,  id  csl,  aii- 
lecjnam  pcrvcnial  ad  licaliliidiiiis  palriam, 
in  qiia  oinnes  Hcali  pcricclc  iinj?iinlur  a 
Spiritn  Sanclo.  Qucmadinodnm  cniiii  Da- 
vid  posl  primani  suain  unclioncm  maxi- 
mas  habuil  [)crscciitioiics  a  Saule,  cl  aii- 
quas  post  sccundaiii  suaiii  niielioncm  siil) 
Isboseth  filio  Saul, (iiuisdam  cliain  posl  lcr- 
tiam  suam  unclioncm  a  proprio  lilio,  sci- 
lieet  Absalone;  sic  Christianns  post  unclio- 
nem  Baptismi  miillas  patitnr  Iribulationes 
a  dsemone,  mundo  et  carne.  donec  Coiirir- 
mationis  unctionem  recipiat  :  qua  adepta, 
adhuc  variis  Iribiilalionibus  laligatiir  a 
satellitibus  da>monum,  filiis  superbisp.  us- 
que  ad  exlremnin  vil;e  suae  :  qiio  ullimo 
ungitur;  et  nec  tunc  quidem  tribulationi- 
bus  caret,  donec  ad  unctionem  ccelestem 
pertingat.  !n  hoc  itaque  psalmo  dcnion- 
stratur,  quanta  oporteal  pati  hominem  Dei 
in  prsesenti  exsilio  :  contra  qu£e  in  exor- 
dio  psalini  induciinlur  arma  fortissima,  nl- 
pote  elevatio  mcnlis  in  Dcum,  confidcnlia 
de  bonilale  ipsius,  alque  inemoiia  benc- 
ficiorum  Dei. 

AIT  ergo  :  \[] Dominus  illumiiiatio  mea, 
id  est  illnminator  anima?  meae,  illu- 
minans  me  Inininc  naturali  atqiio  gratiii- 
to,  seu  donis  naturae  et  grati»,  illuminans 
rationem  ne  erret,  ne  fallatur.  ne  peccet. 
Ideo  .Michteas  ait  :  Quum  scdero  in  tene- 
bris,  Dominus  Iiix  mea  est.  El  salus  mea, 
id  est,  ipse  Dominus  est  objectum  et  causa 
saiutis  mea>,  dator  et  conservator  toti- 
us  perfectionis  et  gratia?  me;e.  Propterea, 
qiwm  timcbof  qnasi  dicat,  .Nullum,  nisi 
Dominum  Deum  meum  :  quia,  ut  ait  Apo- 
stoliis,  Si  Deiis  pio  nobis.  quis  conlra  iios^ 
Si  ipse*illiimincl,  ([uis  oblenebret?  Si  ipsc 
me  salvel,  quis  condemnare  me  poleril  ? 
Ideo  Salomon  dicil  :  Jusliis  qiiasi  leo  con- 
fidens,  absquc  lerrore  erit. 
[ViDominm  prolector  vitce  mew,  id  esl 


A  dcfcnsor  ab  his  qui  contrarianlnr  s|iiri- 
liiali  vitee  anim»  meae;  qni  cliaiii  jicr  an- 
i;('loruni  cnslodiam  prolcgil  nos  ab  advcr- 
silalibus  menlis  cl  corporis,  et  si  iion  ab 
oiunibns  propter  nostra  demerita,  lainen 
a  inullis  propler  suam  clemenliam.  Qiiiiin 
crgo  sit  ita,  a  rjiio  trcitiihiho  f  lanquam 
dicat,  Nee  dsemones,  nec  nuindum,  ncc 
cariiis  iiiipuguationcin  vcrebor.  Ha-c  au- 
lcin  intclligciida  sunl  de  liinorc  inordina- 
ti),  scilicet  carnali,  liuinaiio.  cl  piirc  ser- 
vili.JMam  cii.jus  meiis  in  Dco  fixa  est,  ac 

R  dono  forlitudinis  in  ipso  firinala,  is  nil 
inetuit,  sciens  certissime  Deum  sibi  ubi- 
qiie  prajsentem,  ac  paratus  omnia  susli- 
iicre  quoe  Deus  sibi  evenirc  aiit  infligi 
jubct  vel  sinit :  imo  in  adversitatibus  gau- 
det,  sicnt  Apostoli,  qui  ibanl  gaudcnles 
a  conspectu  concilii,  quoniam  digni  habi- 
ti  siint  pro  nomine  Jesn  conliinicliam  pa- 
li.  Ncc  mirum,  quuin  magnum  sit  donum 
Altissimi  propter  justitiam  pati,  prout  te- 
statur  .\poslolus  :  Vobis  daliim  est  a  Ghii- 
sto,  non  soliiin   iit   crcdatis   in  eiim,   scd 

C  etiain  ut  paliamini  pro  illo.  Non  ergo  in 
advcrsiset  improperiis  alque  injuriis  con- 
tristemur. 

(h'j  Dum  appropiant  sitper  me  iiocentes, 
id  est,  dum  contra  me  insurgunt  maligni, 
ut  edant  carnes  meas,  id  esl  lain  invidiose 
et  valide  me  invadentcs,  ac  si  carnem 
ineani  devorare  deberent.  Unde  ad  Galatas 
ail  .\postolus  :  Si  invicem  mordetis  et  co- 
meditis,  videte  ne  ab  invicem  consuma- 
niini.  Itaque  nec  tunc  trepidabo,  dum  sic 
appropianl  snper  me  nocentes  :  et  hoc  id- 

D  eo,  quia  i  Qui  tribulanl  me,  scilicet  ini- 
iiiici  mei,  utpote  daemones  hominesque  in- 
justi,  ipsi  infirmati  sunt  virtute  passionis 
Ghristi  et  angeloruin  pra>sidio,  qni  daemo- 
nes  prohibent,  no  quanlum  volunt,  impu- 
gnent.  Homines  etiam  mali  quanto  amplius 
roborantnr  contra  jusfitiam,  lanto  corda 
coruin  magis  dcbilitantur  a  gralia, snnlque 
magis  subjecti  vitiis  atque  dsemonibus,  et 
ad  omne  boniim  infirmi.£'/  cccidvrinit.  id 
esl,  praMlicli  inimici  mei  per  graliam  vi- 
cti  sunt  a  me,  qiioniam   tcnlationibus  re- 


Ac/.v,  U. 


Philipp.  I, 


Galai. 


SG1 


COMMENTARIUM   IN    PSALMUM   XXVI.    —    AflT.    MX 


Bom.  viii. 
38,  39. 


stiti,  noc  propter  adversa  a  Deo  recessi. 
Hunc  versum  ad  i^loriam  Dei  dicere  pntest 
et  debet,  qui  se  tenlationes  ac  laqueos  ad- 
versariorum  suse  salntis  per  gratiam  Dei 
vicisse  coj^noscil.  Sicque  e.\  priori  triiim- 
pho  fortius  sperans  in  Uomino,  non  e.xpa- 
vescat  de  cetero  aggredi  viani  justitia?  ; 
sed  Domino  auxiliante,  prievalere  contia 
tentantes  ac  persequentes  conlidens,  dicat 
quod  sequitur. 

liil  Si  cousistant  advcrsum  me  castra,  id 
est  daemonum  acies  me  tenlantes  as  per- 
sequentes,  non  timebit  cor  meum  vinci  ab 
eis,  vel  separari  a  Christo,  proptcr  lir- 
mitalem  spei  et  caritatis  quam  habeo  in 
,  Christo.Hoc  est  quod  dicit  Apostolus  :Cer- 
lus  sum,  quia  neque  mors,  neque  vita,  ne- 
que  angeli,  neque  principatus,  neqiie  vir- 
tutes,etc.,poterunt  nos  separare  a  caritate 
Dei,  quffi  est  in  Ghristo  Jesu.  Per  angelos 
autem  et  reliquos  quos  inducit,  certum 
est  euni  intelligere  da?mones.  Hoc  itaque 
loco,  per  castra  intelligit  sancta  Scriptura 
da?mones ;  interdum  vero,  per  castra  in- 
telligit  angelos  sanclos.  Unde  alio  loco 
scriptum  est :  Fuerunt  Jacob  obviam  an- 
geli  Dei,  quos  quum  vidisset,  dixit:Gastra 
Dei  sunt  htec.  Et  Joel  propheta  ait  :  Multa 
sunt  nimis  castra  Domini  l'orlia,et  lacien- 
tia  verbum  ejus.  De  quibus  castris  infe- 

Ps.cii,2o.  rius  dicetur  :  Benedicite  Doniino,  omnes 
angeli  ejus,potentes  virtule,  facientes  ver- 
bum  illius.  (())  Si  exsurgat  adversum  mc 
pnelium,  id  est  persecutio  hominum,  in 
lioc  ego  sperabo,  id  est,  in  tali  casu  non 
deficiam,  sed  in  Deo  confidam.  Ideo  etiam 

/o6.\vii,  3.  Job  ait  ad  Dominum  :  Fone  me  juxta  te,et 
cujusvis  manus  pugnel  conlra  me.  Atque 

ii«-.xxi,9.  in  Evangelio  Ghristus  :  Quiim  audierilis, 
inquit,  preelia  et  seditiones,  nolite  terreri. 
4  lT\  Unani  petii  a  Domino.  Jnxla.  proprieta- 

tem  idiomatis  Hebrseorum,adjectiva  atque 
pronomina  substantivantur  in  feminino 
gcnere,  quemadmodum  apud  Latinos  in 
neulro.  Qmim  ergo  ait,  Unam,  sensus  est, 
Unum  aliquid,  seu  unam  rem.  Itaque, 
Unam  petii  a  Domino,  a  quo  bona  cuncta 
procedunt,  /ia?ic  reqiiiram,  id    est,   non 


Gen. 


Jod  11,  U. 


A  cessabo  petere,  donec  pulsanti  aperiat.  Et  iiicx.,  lo. 
qiiff  sit  h;ec  una  res  tam  praeoptata,  os- 
tendit  subjungens  :  at  inhabitem  in  domo 
Domini  omnibus  dielms  vilw  mew,  id  est, 
ut  re  et  nomine  sim  membrum  militantis 
Ecclesiff,  el  inter  fideles  bene  vivendo 
permaneam.  perseverando  usque  in  fi- 
nem.  ^Si  Ul  videam  volunlatem  Domini, 
id  est,  ut  ejus  praecepta  inteiligam  et  ob- 
servem  ;  et  visitetn  templum  ejus,  id  est 
ipsam  malrem  Ecclesiam,  audiendo  divi- 
num  Officiiim.Yei,  Yisitem  templuni  ejus, 

B  id  est,  mente  in  coelestibus  sim  per  spem 
et  desiderium  :  prout  ait  Apostolus,  Nostra  phuipp.m, 
conversatio  in  cclis  est.  —  Yel  sic  :  Ut  ^"^ 
inhabilem  in  domo  Domini,  id  est  in  re- 
gno  ccelorum  post  praesens  exsilium  ;  iit 
videam,  voluntatem  Domini,  id  est,  per- 
fecte  cognoscam,  et  sine  periculo  videam 
quid  Domino  placeat,  ita  ut  in  omnibus 
ejus  voluntati  perfecte  obediam,  sicut  et 
angeli  sancti  nunc  faciunt  ;  el  visitem 
lemphnn  ejas,  id  est,  ad  ipsuin  Deum  in- 
cessanter  accedam,  eumque  sicut  amicum 

C  carissimum  videam,  alloquar,  et  sine  fine 
possideam.  Deus  enim  est  templum  Jerusa- 
lem  civitatis  supernse,  quemadmodum  ait 
Joannes  :  Templum  non  vidi  in  ea  ;  Do-  Apoc.xw, 
minus  enim  omnipotens,  templum  illius  ^" 
est  et  Agnus. 

Heec  autem  confidenter  oro :  (!l)  Quoniam  5 
alm:ondil  me  in  tabernaculo  suo  in  die  ma- 
lorum :id  est,tempore  tribulationis  et  ten- 
tationis  jam  currenle,  occultavit  me  in  fide 
el  unilate  Ecclesi»  abadversariis  meis,  qua- 
tenus  non  invenirent  me  consentientem 

D  operibus  suis,  vel  pertinentem  ad  nume- 
rum  reproborum,  quamvis  me  corporali- 
ter  invenirent  ad  persequendum.  Ideo  sub- 
dit  :  protexit  mc  ab  insidiis  cemulorum 
istorum,  scilicet  deemonum  hominumque 
malorum,  in  abscondito  tabernaculi  sui, 
id  est  in  communione  Ecclesiae,  scilicet 
in  mutua  oratione  fidelium  pro  Se  invi- 
cem  :  prout  Jacolnis  dicit,  Orate  pro  invi-  Jacob.y,\6. 
cem  ut  salvemini.  Uevota  quippe  oratio 
fidelium  pro  se  invicem,  ex  interna  ca- 
rllate  procedens,  merito  appellatur  abs- 


COMMENTARIUM    l.N   PSALMUM    XXVI.    —   ART.    LIX 


56b 


conditiim  tahernaciilum  Dci,  qiioniam  ex  A 
ai'1'cclu   soii   Uco  ajjnilo  piolluit  ;  ct    in 
abscondito  fieri  debet.  qiiia  Cliristus  do- 

iiaiih.\i,6.  cuit  :  Tu,  inquiens,  quum  oraveris,  intra 
in  cubiculum  tuum,  et  clauso  ostio,  ora 
Patrcm  iu  abscondito.  Hcpc  atitcm  oratio 
fidclcs  multum  dclendit  ac  adjuvat.  Pro- 
ptcrca  abliorrcndum  est  valde,  excommu- 
nicari,  imo  et  in  mortali  pcccato  esse, 
quoniam  sola  caritas  facit  communionem 
sanctorum. 
(>  10  /ii  pctra,  id  est  in   fide  Christi.   de 

iCor.x,t.  qua  ait  Apostolus,Petra  crat  Christus,f^-«^  B 
tavit  me,  dando  mihi  per  fidem  et  gratiam 
Christi  isla  teirena  despicere.  et  ccelestia 
dcsidcrare.  et  divinis  fideliter  inha>rerc ; 
et  minc,  in  praesenti  vita,  exaltavit  caput 
Dicum,  id  est  rationem  meam,  quse  est 
principalis  vis  a.mms,  ■iupc/-  inimicos  meos, 
dando  mihi  victoriam  tentationum,  et  vin- 
ccre  hosles  invisibiles  alquc  visibiles.  Hoc 
convcnit  honis  fidelibus,  illis  prffserlim 
qui  proplcr  Christum  omnia  rcliquerunt, 
et  in  clauslro  Regi  gloritc  militant,  sicut 

£Hc.ix,i3.  et  Dominus  ait  :  Qui  vult  venire  post  me,  G 
abnegct  scmetipsum,et  tollat  criiccin  suam 
quotidie,  et  sequatur  me.  Talibus  quippc 

76id.iii,3i.  dicil  denuo  Chrislus  :  \olite  limere.pusil- 
lus  grex,  quia  complacuil  Patri  vestro  da- 


re  vobis  regnum. 


Ps.  XI,  9. 


(ll)CVrcMJ.t!?'.  Superius  dixil,  In  circuilii 
impii  ambulant  ;  nunc  vcro  in  persona 
hominis  justi  ail,  Circuivi.  Est  ergo  qui- 
dam  circuitus  malus,  et  quidam  bonus. 
Circuilus  cnim  esl  qua^^dam  gyratio  rerum 
crcalaruin.  Sed  mali  in  icbus  crealis  gy- 
raudo  versanlur,  ita  quod  in  eis  quie-  D 
scunt,  amorcm,delectalioncm  cl  fincm  sibi 
consliturndo  in  ipsis.  Boni  vero  eas  con- 
tcmplando  circumeunl,refercndo  amorem 
scientiamquc  carum  ad  gloriam  Creatoris, 
qiicm  solum  finaliter  intcndunt  ac  dili- 
gunt.  Hoc  igitur  modo  nunc  asserit  :  Cir- 
cuiri,  id  est,  omnia  isla  visibilia  cir- 
/lom.i.ic.  cumspexi,  quatenus  invisibilia  Dei  ex  eis 
cognoscercm  :  imo  univcrsa  cicala  pro  vi- 
ribus  consideravi,  ul  ex  eis  ad  cognitio- 
nem  Creatoris  pertingerem  ;  et  immolavi 


in  lahcrnaculo  ejus,  id  cst  in  cubiculo 
aniina;  meae,  vel  in  ipsa  Ecclesia,  hostiani 
vociferationis,  id  esl  sacrificium  affectu- 
osae  seu  allae  orationis,  sicut  infra  habe- 
liir  :  immola  Deo  sacrificium  laudis.  Et  Ps.ilix,u. 
iii  Osce  :  Dicite  Domino  :  Omnem  aufcr  oseeiiv,3. 
iniqiiitalcm  ;  et  reddemus  vitulos  labio- 
rum  nostrorum,  id  est,  preces  atque  prae- 
conia  oris  noslri  iminolabimus  \.\b\.Canta- 
bo,  id  esl,  ore  laudabo,  cl  psahnn m  dicam 
Domino,  id  esl,  opere  ipsum  glorificabo 
et  confitebor.  Cantarc  namqiie,  est  sola 
voce  laudare  ;  psallcrc  vero,  est  bonis  ac- 
libus  Deum  venerari  ac  praedicare. 

Dcnique,  post  commcmorationem  bene- 
ficiorum  Dei  ct  boni  propositi  sui,  denuo 
redit  ad  implorationem  pietatis  divinae, 
quoniam  sine  cessatione  oporlet  orare  :  et  i«c.xvni,i. 
qiianto  homo  plus  proficit,  tanlo  amplius 
proficere  cupit,  atque  frequentius  et  dul- 
cius  orat :  imo  orando  indcsinenler  acccn- 
ditur  ad  oralionem.  Ait  ergo  :  1'2  Exaudi,  7 
Domine,  voceni  meam  qua  clamavi  ad 
tc.  id  est  orationem  quam  ardenti  affectu 
transmisi  ad  te;  miserere  mei,  dimittendo 
pcccala,  cl  exaudi  me,  desideratam  perfc- 
clionem  praestando. 

15  Tibi  dixit  cor  meum,  id  est,  tecum  8 
loculus  est  inlelleclus  meiis,  desiderium 
anima'  me»  tibi  offercndo.  Ouemadmo- 
dum  de  sanctissima  Anna  rccolilur  :  Porro  i  Reij.  i,  13. 
Anna  loquebatur  in  corde  suo,  lantumque 
labia  illius  movebantur,  et  vox  penitus 
non  audiebatur.Unde  et  Christus  ait :  Veri  joann.n, 
adoralores  adorabunt  Patrem  in  spiritu  et  ''■ 
vcrilale.  Exquisivit  te  facics  mea,  id  esl, 
te  solum  quaesivil,cl  ex  aliis  te  invenire 
ac  possidere  optavit  mens  mea,  vcl  fidcs 
mca,qu£e  est  vultus  ct  oculus  animae  mcae : 
quoniam  omnem  scientiam  rerum  creata- 
rum,  cl  omnia  opcra  mea  ad  te,  sicut  ad 
ultimum  finem,  dispono  ac  refero.  Ideo 
additur  :  facicm  tunm,  id  est  claram  lui 
noliliam,  imo  te  ipsum  per  spccicm  in- 
tucndum,  Domine,  requiram,  id  est,  in- 
ccssantcr  adipisci  conabor.  Il.iiic  facicm 
.Movses  cxquisivit,  uui  ail  ad  Dominum  : 
Si  inveni  gratiam  in  conspectu  tuo,  os-  xxxm,  13. 


566 


COJIMENTARIUM   IN    PSALMLM    XXVI.    —    ART.    LL\ 


tende  mihi  faciem  tuam.ul  sciam  te.  Hanc 
superbeatissimam  faciem,  in  qua  est  om- 
nium  (leliciaium  plenituilo  immensa,  in 
prfesenti  videre  uon  possumus,  sicut  ct 
£xod.  Moysi  Deus  respondens  :  Faciem,  inquil, 
.\xxiii, .  .  u^p^jj.,  videre  non  poteris.  Non  enim  vidf- 
bit  me  iiomo,  et  vivel.  Propteroa  requirer(> 
et  semper  desiderarc  dcbemus  hanc  fa- 
ciem,  et  pura  mente  Domino  ministrare, 
ut  via  isla  decursa,  mereamur  Deum  vi- 
dere  sicuti  est  :  quo  sic  viso,  nil  erit  quod 
amplius  desiderari  possit. 

Sed    ut    isla  oblincam,   Domine.   rogo, 

9  14  Xf  avcrlas  jam  facicm  luam,  id  est 
pietatis  lua;  adspeclum,  seu  gratise  tute 
praesentiam,  a  mc ;  ne  declines  in  ira  a 
scrvo  fiio,  id  esl.propter  peccala  mea  nou 
recedas  a  me.  graliam  (lcnegando  :  cujus 
denegatio  ira  vocalur  hoc  loco.  15  Aciju- 
tor  mcHs  cslo,  Domiiic.  cooperando  mihi, 
ut  beatiludinem  tandem  actiuiram  ;  nedc- 
relinqua^  rac  in  tribulatione  et  angustia  ; 
neque  despicias  ine,  Dcus  salularis  meus,  id 
est  Deus  salvans  me.  Ecce  quam  ignita  et 
fervida  sunt  omnia  verba  ista  :  quorum 
tamen  unum  includit  aliud.  imo  fervor 
unius,  mentem  iuflammat  ad  affectuosam 

10  prolationem  alterius.  W;  Quoniam  paler 
mcus  el  maler  mea.  id  est  carnales  pro- 
genitores  mei,  dereliqucrunl  //(t%  indignan- 
do  mihi,  eo  quod  sequerer  te,  et  eos  de- 
rclinquerem.  Vel  :  Pater  mens  et  mater 
mea,  id  est  primi  parentes.  videlicet  Adam 

Gen.  111, 0.  et  Eva,  dereliquerunt  me,  inducendo  su- 
per  me  originale  peccatum,et  pcenalilates 
varias  ex  illo  peccato  sequentcs.  Dominus 
autem  assumpsit  mc,  per  suam  misericor- 
diam  exaudiendo  me.  et  conservando  in 
se.  Yel,  Dominus  assumpsit  me,  induendo 
naturam  meam,  factus  homo. 

11  \'i  Le(/cm  po/ic  milii,  Domiue.  Cur  pe- 
titur  hoc?  Nonne  jam  nobis  lex  posita  est, 
quam  observemus,  tam  naturalis,  quam 
divina  !  Quid  ergo  petit  dum  ait,  Legem 
pone  mihi,  Domine,  nisi  ut  iex  divina,  quse 
omnibus  posita  esl,  sihi  poualur  ante  ocu- 
los  cordis  sui.  ita  quod  per  graliam  Dei 
eam  aclualiter  penset  ac  impleat  ?  Ait  er- 


A  go  :  Legem  pone  mihi,  Domine,  id  est.  le- 
gem  luam  pone  in  memoria  niea.  nt  am- 
l)ulem  in  via  tua  ;  ct  dirigc  mc  in  scmila 
rccia,  id  est  in  observatione  pripceptorum 
tuorum.  qti;c  jusla  et  recta  sunt  :  ct  hoc 
fae  iiroplcr  inimicos  mcos.  id  est  occasio- 
ne  inimicorum  meorum,  videlicet  ut  eva- 
dam  insidias  mihi  ab  eis  paratas.  (18)iVe  12 
iradideris  me  iii  aniinas  tribulantium  me, 
id  est  in  potestatem  el  malam  voluntatem 
diabolorum  ac  hominum  malignorum,  ut 
eis  conformcr  atque  consentiam  :  et  hoc 

B  oro,  quoniam  insurrexerunt  in  me  iestes 
iniqui ,  vidclicet  Iribulatores  prEcdicli,  qui 
insurgunt  in  me,  conando  ut  fallant  me  : 
qui  sunt  testes  iniqui,  quoniam  falsa  af- 
firmant  et  consulunt,  meque  sub  specie 
boni  decipere  sludent :  et  si  non  consen- 
lio  eis.  nihilo  uiinus  me  false  accusare 
lentabiint.  Yeriiiiilamen  ista  eorum  ini- 
quitas  fallit  eos,  non  mc  :  nam  nocct  eis, 
sed  mihi  cooperatur  ad  gloriam,  dummodo 
non  consensero  eis.  Hoc  est  quod  snbdi- 
tur,  et  mcntita  cst  iniquitas  sibi,  id  est, 

C  pravitas  eorum  eos  fefellit. 

19i  Cm/o,  fide  formata  et  inconciissa,       13 
videre  bona  Domini,  quee  ocuhis  non  vi-  icor.11,9. 
dit,  ncc  auris  audivil,  nec  cor  concepit,  in 
tcrra   vlvcnlium,   id    est   in  regno  coelo- 
rum  :  quod  dicilur  terra.  quoniam  est  lo- 
cus  quietus  el  permanens,  sicut  et  terra 
inferior,  quse  non  movetur,  sed  (festeScri-  Eccie.\,i. 
plura)in  a^ternum  stal.Propter  hanc  spem 
et  propter  hauc  fidem  omnia  cequaniini- 
ter  fero.  sciens  quod  non  sunl  condign;c    /?om.  vm, 
passiones  hujus  lemporis  ad  gloriam   il-  '*• 

D  lam.Sed  neminem  frangat  difficultas  per- 
veniendi  ad  beatiludinem  istam.  Ideo  con- 
solatorie  subdit  : 

'20   Bd-specta   Dominum,  longanimiter       \i 
sperando  in  ipso  ;  viriliter  agc,  quaecum- 
que  noveris   placere  Deo,  quoniam  erit   Jer.  xxm, 
merces  operi  tuo;  cl  conforlelur  cor  tuum,  ""■ 
per  virtutes  ac  dona  Spirilus  Sancti,  con- 
tra  omnia  mundi  hiijus  adversa  ac  daemo- 
num    lentainenta  ;  et    sustine  Dominum, 
inler   prospera  el   adversa,  nec  fatigeris 
aniiiio  tuo.  Versus  iste  dulcissimus  omnem 


COIMENTARIUM    IN    PSALMIM    XXVI. 


ART.    I.X 


b67 


Babac.  ii. 
3. 


Jacob. 
10,  II. 


I  Cor.  XV 
SS. 


militcm  Ghristi,  omiicm  iiliquc  iaboiato- 
rcm,  qui  Deo  cum  melu  ct  reverentia  de- 
servire  conlemiil.  incrfabililer  consolatur 
ac  roborat.  Ila^iuc,  o  iainulc  Cliristi,  cx- 
spccta  Dominum.  Apparcbit  Dominus  in 
fincm,  et  non  nienlictur:  si  nioram  fccc- 
rit,  cxspecla  ciiin,  quia  veniens  vcniet. 
et  non  tardabit.  Unde  Jacobus  adniom-l  : 
Excmplum  accipitc  longanimitalis.  labo- 
ris  cl  paticntiic,  Proplielas.  Ecce  bcalifi- 
camus  eos  qui  sustinuerunt.  Sufferenliam 
Jol)  audislis,  ct  finem  Domini  vidistis. 
Deniquc,  virililcr  agc,  quia  horlatur  .\po- 
slolus  :  Fratres  mei  dilecti,  stabiles  estole 
ct  immobiles,  abundantes  in  omni  opcre 


A  Domini  seinper,  scicnlcs  quotl  labor  ve- 
ster  non  est  inanis  in  Domino.  Confor- 
lclur  qiioqiic  cor  tiiuin.  (]iicniadniodiim 
Josuc  Doniinus  jubet  :  Eccc,  inquil,  pr;cci-  josnei,f). 
pio  tibi  :  confortare  et  esto  robuslus  val- 
dc  :  noli  inetuerc  et  noli  timcre,  quoniam 
tccum  est  Domiiuis  Dciis  tuus  in  oinni- 
iius  ail  qu;ccuni(|iic  perrexcris.  Postremo, 
suslinc  Doininuin,  qiialenus  diccrc  qiicas 
cum  sanclo  Job  :  Etiam  si  occiderit  me,  yo6xiii,is. 
in  ipso  sperabo.  Yersus  isle  acediam  fu- 
gat.  caritatcm  inflammat,  longanimitatcm 

15  inslrnit,  slabililalcm  inducit,  omncmquc 
torporem,  diffidentiam,  pusillanimitatem, 
ncgligcntiam,ac  despcralionem  expellit. 


ARTICULUS   LX 


EXPOSITIO    EJUSDEM    PSALMI    VICESIMI    SEXTI    DE   CHRISTO. 


EXPOXENDO  insuper  psalmum  istum 
de  Christo,  sensus  tituli  crit  :  In  fi- 
nem.  psalmu.s  David,  id  esl,  psalmus  isle 
Christo  conveniens,  priusquam  ipse  Chri- 
slus  liniretur  secundo,  id  est.  antequani 
glorificaretur  in  corpore.  Prima  cnim  ii- 
nitio,  est  glorificatio  anima?  cjus,  quam 
ab  initio  conccptionis  in  Virginc  habiiit. 
Secunda  aulem  ejus  linitio,  est  glorifica- 
tio  corporis  ejus,  quam  in  resurrectione 
acccpit :  de  qiia  glorificalione  ait  Joannes, 

/oann.vn,  Spiritus  nondum   erat  datus,  quia  Jesus 

'"■  nondum  crat  glorificatus. 

Christus  ergo  ut  homo,  sic  ait  :  Domi- 
nus,  id  est  Deus  Trinitas,  est  Uluminatio 
mea,  id  est  causa  totius  sapicntiee  mcee 
crealse,  ct  ab  instanti  creationis  anima^ 
mese  illuminavit  eam  lumine  gloriae  atque 
bcalifica  visione.  Ubi  pensandum.  quod  in 
Chrislo  erat  Sapientia  increala,  qua>  cst 
idem  quod  divina  essentia  ac  Verbi  perso- 
na  :  d  jier  hanc  Chiislus  aclualilcr  fftcr- 
nalileniue  cognoscil  qiiidquid  Palcrcl  Spi- 
ritus  Sanctus  ;  imo  hsec  Sapienlia  est  una 


C  in  Iribus  Pcrsonis.  Erat  quoque  in  Chri- 
sto  sapientia  creata.  el  hsec  multiplex  fuit. 
Habuil  enim  sapientiain  patriae  scu  Bea- 
torum,  cognoscendo  cuncta  in  Verbo  pcr 
unionem  divin»  essenlia?  cum  inlellcclu 
ip>iiis,  per  modum  formae  inlclligibilis  co- 
pulalee.  Habuit  etiam  sapicntiam  inditam 
seu  infusam,  qua  ab  cxordio  su»  conce- 
ptionis  in  Matre.  cognovit  res  omnes  in 
propriis  earum  naturis,  per  species  intel- 
ligibiles  sibi  concreatas.  Prfeter  hanc  qui- 
dam  attribuunt  Christo  homini  sapienliam 

D  acquisitam  seu  experimcnlalem,  in  qua 
profecerit,  non  tamen  ab  aliis  quidpiam 
discendo,  sed  per  propriam  invenlioncin  : 
ita  quod  per  naturale  lumen  iutellcclus 
agenlis,  abstraxit  a  phantasmatibus  intel- 
ligibiles  species,  easque  in  intellectu  pos- 
sibili  reposuit,  atque  per  hunc  modum 
scienliam  acqiiisivit.  Nulla  enim  nalura- 
lis  perfeclio  aut  operalio  defuissc  vidctur 
aniiii.T  Clirisli.  Nain.  iit  adslriiil  Damascc- 
niis,  uihil  coriim  Chiislo  defiiil,  qii;e  Dcus 
in  noslra  natura  plantavit. 


S()8 


COMMENTARIUM    IN    PSALMUM    XXVI.    —   ART.    LX 


Mnllh. 
XXVI,  37. 


Zuc.lv,29 
30;  Joann. 
viii,  59. 

Maltli.  IV 


/Airf.xxvn 
23;  Lm. 
xxiil,  2t. 

jl/n((A.  X 

28. 


Ob  has  scientias  animaj  Gliiisti  collatas, 
ait  Salvator  :  Dominus  illuminatio  mea,  el 
ipse  est  salus  mca,  id  est  objectum  felici- 
tatis  meae  creatse  ;  quem  limeho  ?  Nullum 
utique,  nisi  sponte  voluero  passionem  ti- 
moris  assumere,  sicut  ct  passione  inslante 
peregi,  quando  co-pi  contristari  ct  mo-stus 
esse  :  quas  utique  passiones  sicut  sponto  as- 
sumpsit,  sic  imperialiter  eas  deposuit.Z)o- 
minus  protcctor  vitw  mew,  singularissimo 
ac  e.xccllenlissimo  modo  intus  custodiens 
me  a  malis  culpae  ac  periculis  anim»,  ita 
quod  talia  in  me  esse  non  poterant ;  et  fo- 
ris.a  Isesionibus  corporis,  nisi  in  quantum 
humani  generis  redemptio  exigebat  me  pa- 
ti.  Nam  quando  Judsei  quserebant  eum  pra»- 
cipitare  et  lapidarc,  Jesus  abscondit  se  ip- 
sum,  Domino  ipso  protegente. Quando  etiam 
da?mon  reliquit  eum  in  monle  allissimo,  sla- 
tim  angeli  accesserunt,  el  ei  ministraljant. 
A  quo  trepidabo?  quasi  dicat,  iSec  Judffos 
neque  gentiles  neque  tentatorem  diabolum 
formidabo  :  secundum  modum  prsedictum. 

Buiii,  id  est  pro  eo  tempore,  quo  ap- 
propiant  super  me  nocentes,  id  est  Judsei 
cum  paganis,  me  capientes  atque  ligantes 
in  nocte  ante  passionem,  ut  edant  carnes 
meas,  id  est,  ut  occidant  me.  Qui  Iribu- 
lant  me  inimici  mei ,  ipsi  infirmati  sunl , 
et  ceciderunt.  Hoc  jam  in  Judseis  hostibus 
Chrisli  videmus  impletum.  Infirmati  sunt 
enim,  fidem  et  gratiam  amittentes  ;  el  ce- 
ciderunt,  sceptrum  et  principatum  om- 
nemque  legis  honorem  perdentes.  Si  con- 
sistaiil  advcrsum  me  caslra,  id  est  acies 
Judeeorum,  qui  ante  Herodem  et  Piiatum 
stabant  fortiter  proclamantes,  Grucifige, 
crucifige  eum;  noit  timcbit  cor  mcuin  eos, 
qni  corpus  occidere  possunt,  sed  animae 
delrimentum  inferre  non  prsevalent.  Si 
cxsuir/al  advcrsum  me  prwlium,  id  est 
impugnalio  persecutorum  me  crucifigere 
affectantium,  in  hoc  ego  spcrubo,  id  est, 
in  tali  articulo  confidam  in  Domino  quod 
victurus  sim,  scilicet  mortem  destructurus, 
peccatum  ablafurus,  mundum  redemptu- 
rus,  da'mones  dejecturus.  tertio  die  resur- 
recturus,  atque  incredulos  judicaturus. 


Lhc.  XXII, 
32. 


A  Unam,  id  est  unum  quoddam  praeci- 
puum,  pctii  a  Domino  :  haiic  rcrjuiram, 
perseveranter  orando  ;  et  hajc  una  est,  ut 
inltabilem  in  domo  Domini  omnibus  die- 
bus  vitce  mece,  id  est,  ut  per  gratiam  ha- 
bitem  in  cordibus  hominum,  et  in  mili- 
tanti  Ecclesia  regnem  per  fidem.  Giiristus 
enim  ut  homo,  frequenler  oravit  pro  mun- 
di  salute,  videlicel  ut  Deus  aperiret  corda 
hominum  ad  recipiendum  inhabitationem 
Ghristi  per  fidem  :  imo  propler  hoc  pas- 
sus  cst,   iit  habilaret  in  nobis.  Propterea 

B  dixit  etiam  Ghristus  ad  Pelrum  :  Ego  pro 
te  rogavi,  ut  non  deficiat  fides  tua.  Nos 
enim  sumus  donuis  Dei,  et  Christi  Filii 
ejus,  in  qua  Christus  habitare  desiderat. 
Propler  quod  ait  .\postoIus  :  Christus  lan-  Hebr.<,i.6 
quam  filius  fidelis  erat  in  domo  sua  :  qus 
domus  sumus  nos,  si  fiduciam  usque  in 
finem  firmam  relineamus.  Ut  videain  vo- 
litittnlcm  Domini,  id  est,  ideo  habitare 
petii  in  domo  Domini,  ut  vidcam  fideles 
divinse  voluntati  obedientes.  Saepe  enim 
accipitur  divina  voluntas  pro  effectu  et 

C  signo  voluntatis  divinae,  sicut  ail  Aposto- 
lus  :  Hsec  est  voluntas  Dei,  sanclificalio 
vestra.  Et  in  Oratione  dominica  dicimus 
Fiat  voluntas  tua,  id  est,  inipleatur  prse- 
ceptum  luum.  El  visitem  temphim  ejus, 
id  est,  mentes  humanas  per  gratiam  et 
consolatiouem  Spiritus  Sancti  ingrediar,  et 
per  sacramenta  mea  cum  hominibus  ma- 
neam.  Unde  Cliristus  loquens  Ecclesiee, 
Ecce,  ait,  ego  vobiscum  sum  omnibus  die- 
bus  usque  ad  consummationem  sseculi. 
Yel  sic  :  Ut  inhabitcm  in  domo  Domini, 

D  id  esl,  ul  ascendam  ad  ccelos,  sedeamque 
ad  dexteram  Patris.  Sicut  enim  oslensum 
est,  Christus  inlerdum  oravit  pro  sui  cor- 
poris  glorificatione  et  exaltalione.  Ul  vi- 
deam  volunlatcm  Doinini  impleri  ab  om- 
nibus  civibus  coeli,  qui  omnes  Deo  ad 
nutum  obtemperant  ;  cl  visilcm  lcinplum 
cjus,  id  esl,  ut  mitlam  angelos  sanctos  de 
coelo,  ad  visitandum  et  custodiendum  Ec- 
clesiam  militanfcm  ;  vel,  ut  mittam  para- 
clelum  Spirilum  Sancfum  Apostolis  aliis- 
que  discipulis,  qiiem   non  milterem,  nisi 


I  Tfte.^is.i 
3. 


Malth.  VI, 
10. 


/AlW.XXVIlI, 

10. 


COMMENTARRM    IN    PSALMl  M    XXM.    —    ART.    I.X 


m 


primo  ascondiMem  :  quemadmodum  apud 

Jonnn.wi.  Joauuem    seriptum    est,  Nisi  ego  abiero, 

Paracletus  non  veniel  ad  vos. 

3  Denique   ista   rationabiliter  oro,  Qiw- 

niam  ipse  Uominus  abscotidit  »tr  in  tabcr- 

naciilo  stio,  id  est  iu  nmbraeulo  alque  cu- 

slodia  suse  divinitalis   :   in  qua   sicut   in 

tabernaculo  non  nianufacto  omnes  Beati 

nioianlur:  ln  dic  inaloruin,  id  esl  lempore 

qui)  me  persequebantur  Judici :  quemadino- 

ibid.ym.  diim  et  in  Evangelio  habetur,  Jesus  autem 

abscondit  se.  et  e.xivit  de  teniplo.  Va  Lucas. 

/.iii-.  IV. 30.  Ipsc,inquit.  transiens  per  medium  illorum, 

ibat.  Nam  ipsa  ejus  divinitas  fecit  corpus 

ipsius  invisibile  his.  qui  eum  Itedere  cona- 

ha.n\wr.  Protexit  mc  iii  abscondito  tabcrna- 

ciili  siti,  id  est  in  se  ipso,  ct  in  inlima  con- 

templatione  ipsius.  Ipsa  enim  persona  Yer- 

bi  protexit   in  omnibus   hominem   quem 

assumpsit.  Deus  autem  merilo  diciUir, al)s- 

conditum  tabernaculi,  quoniam  de  eo  apud 

/».  xi,v,  is.  Isaiam  legitur  :  Vere  tu  es  Deus  abscon- 

6       dilus.  Deus  Israel.  L/  jietra,  id  est  in  im- 

mobili  caritate  Dci  et  proximi,  et  in  cerla 

fiducia  nominis  sui,  cxaltavit  me  ab  om- 

ni   dcfectu  et   vitio,   stabiliens  me  in  se 

ipso  :  in  quo  stabiliri,  est  niaxime  exal- 

tari ;  et  nunc,  id  est  in  die  resurrectio- 

nis,  e.vidlavlt  capnt  meuin,  id  est  me  ip- 

sum  :  ponit  enim  partem  pro  tolo ;  sitpcr 

inimicos  meos,  id  est  super  aeiias  pote- 

states.  quas  vici,  et  super  Juda^os,  qui  mi' 

in  sepulcro  custodiri  fecerunl. 

CircuiiH,  quando  inter  homines  conver- 
sabar,  Juda?am  ef  alias  multas  terras,  pra>- 
dicando  Evangelium  legui  Dei,  et  sanando 
infirmos :  queniadmodum  de  Christo  Petrus 
Aci. x,ii.  lestatur,  Pertransiil,  inqiiiens,  benefacien- 
do,  et  sanando  omnes  oppressos  a  diabolo. 
Et  imniolavi  in  tabernacttlo  ejus,  id  esl  in 
synagogis  et  in  templo  in  Jerusalem,  ho- 
sliam  vociferalionis,  id  est  dura?  et  altse 
increpationis  malorum.  devotse  orationis 
pro  eorum  conversione,  ac  laudis  divi- 
nae.  Hanc  Christus  frequentissime  oblulit 
Deo.  Cantabo,  e(  psalmtini  dicam  Domi- 
110,  per  mc  ipsum  et  per  meos  ministros, 
Deum  laudando  ac  venerando.  Propterea  et 


A  apud  Joanuem  ail  Salvalor  :  ICgo  non  qii»-  joann.^m. 
ro  gloriam  meam,  sed  honorifico  Palrcm '**'*'• 
meum, 

Ea-audi,  Domiuc    Paler,    vocem  meam  7 

(/ua  clamavi  ad  te,  offerendo  tibi  prsedi- 
claiu  hosliam  vociferalionis,  et  subveni 
mundo,  pcr  gratiani  incessantem  ;  miserc- 
re  incl,  liberando  me  a  molestiis  vitse  prse- 
senlis,  et  exaudi  me  pro  miindi  salule, 
Tibl  dlxit  cor  meum,  id  est,  mens  mea  le  8 
semper  inlerius  allocula  est,  conleniplan- 
do   atque   laudando  te  indesinenter  ;  c.x- 

B  qulslvlt  te  facics  mca,  id  esl,  loUi  iutentio 
mea  semperqua^sivil  nominis  tiii  honorem 
et  gloriam,  Facicm  tuani,u\  est  claram  af- 
qui'  bealam  fuse  essenliai  visionem,  Doml- 
ne,  requiram:  non  uf  eam  mihi  ostendas, 
qiioniam  ab  initio  vidi  eam  per  speciem 
tanquam  comprehcnsor  perfectus  ;  sed  ut 
eam  ostendas  electis.  pro  quoruni  salute 
misisti  me,  Hoc  est  quod  Christus  ait  :  Pa-  /Airf.xvu, 
ter,  quos  dedisfi  mihi,  volo  ut  videant  cla-  "^' 
rilalem  qiiam  dedisli  mihi,  quia  dilexi  te 
ante  mundi  constitutionem, 

G      Xe  avertas  faciem  tuam  a  me,  repellen-       9 
do  preces  istas  quas  fundo  ;  nc  dcclines  in 
Ira  a  servo  tuo,  id  est,  ne  propter  pecca- 
ta  hominum  differas  adimplere  quse  peto 
pro  eis  :  ego  qiii  secundum  formam  servi 
quam  accepi,  suni  servus  luiis,  de  quo  per 
Isaiani    prophelain    dixisli   :   Eece    scrvus  /s.xlh.  i. 
nieus.  suscipiani  eum  ;  el  iterum  per  aliuin  : 
Ecce  ego  addiicam   servum  meum  (Jrien-    Znch.m, 
tem,  et  auferam  iniqiiitafem  terrse  illius,  *' ^' 
id  est  populi  sui,  in  una  die,  videlicet  in 
die  passionis  suae,  Adjutor  meus  esto.  Do- 

D  mine  Pater,  cooperando  mihi  in  omnibiis; 
nc  derclinqitas  me  in  manu  impiorum,  vel 
in  scpulcro,  neque  dcspicias  me,  id  est 
corpus  meum  myslicum,  puta  Ecclesiam, 
pro  qua  passus  siim.  Dcus  saUttarls  meus, 
id  est  salus  mea.  in  quantum  homo  sum. 
Qiuinlain  pater  mcits  ct  mater  mca,  id  est  10 
populiis  Ilebrieorum,  ex  quorum  semine 
natus  sum,  dereliquerunt  me,  quoniam  no- 
liiriiinl  recipere  me  :  proiit  in  Evangelio 
liabeliir,  In  propiia  venil,  et  sui  eum  non  jaann.\,\\. 
receperunt.  Dominus  aulem  asminpsil  me, 


o70 


COMMENTARIUM   LN  PSALMIM    XXVIl. 


ART.    LXI 


resuscitando  nie  ad  immortalem  statum. 
et  eonvertendo  gentiles  ad  me. 
tl  Legcm  pont  milu.Dominc.Qic.Wnncyf^T- 

sum    orat  Christus  pro  corpore   mystico, 

12  quod  ita  dilexit  sicut  se  ipsum.  Ne  tra- 
dideris  me  in  animas  tribidantium  mc. 
id  est  in  polestalem  Judeeorum  :  non  ul 
penilus  non  moriar,  sed  ne  in  mortc  deti- 
near  ;  qtioniam  insurrcxerunt  in  me  testes 
iniqui.  Hoc  in  Christo  lempore  passio- 
nis  esse  impletum  E^angelistfe  commemo- 
ranl.   quemadmodum  apud   unum  eorum 

Mauh.  scriptum  est  :  Quum  mulli  falsi  testes  ac- 
5V1, 60,61.  gpssisspnt,  novissime  singunl  duo  fajsi  te- 
sles,  dicenles  :  Xos  audivimus  eum  dicen- 
tem.  Possum  destruere  templum  Dei,  et  in 
triduo  reaedificare  illud.  Et  mentita  est 
iniquitas  sibi,  id  est,  falsitas  eorum  dece- 
pit  atque  damnavit  eos.et  mihi  nil  nociiil. 
sed  causa  magni  meriti  fuit. 

13  Crcdo  ridcre  bona  Domini,  id  est  gra- 
tiam  et  dona  Spiritus  Sancti,  in  terra  vi- 
venfinm.  id  est  in  Ecclesia  militanli.  Nam 
propterea  pali  dignatus  sum.  ul  homines 
ccelestia  bona  participarent.  coeliformem- 
que  vitam  in  miindo  deducerent.  Vel  sic  : 
Credo  videre  bona  Doniiiii.  id  est  acciden- 
tale  prfemium  recipere,  in  lerra  viven- 
tium.  id  esl  in  patria.  el  etiam  corporali 
oculo  cernere  gloriam  Dei  in  suis  effecli- 
bus.  In  hoc  ergo  versu  langit  Christus  fiii- 


k  clum  et  praemium  passionis  suse.  Non  au- 
tem  convenit  Christo  credere  per  fidem. 
qua?  est  virtus  theologica.  quoniam  fidem 
talem  non  habuit  :  sed  suinilur  Credere, 
hoc  loco.  pro  quacumque  agnilione,  ul 
sit  sensus  :  Credo  videre.  id  est.  visurum 
me  scio. 

Postremo  Christus  consolatur  et  animat 
fidelem  suum  imitatorem,et  ail :  Exspecta 
Domimim,  virililer  age,  etc.  Qui  versus 
cum  ceteris  nunc  franscursis,  in  praece- 
denli  expositione  satis  declaratus  est. 

B  Ecce  psalmus  iste  pulcherrimus,  quomo- 
do  in  principio  sui  mentem  psallenlis  ad 
Dominum  eleval,  fiduciam  excital,  timo- 
rem  inordinatum  excludit.  >ios  ergo  ad 
consequendum  ha>c  bona.devotissime  can- 
tenius  liunc  psalmum.Videlurque  multum 
idoneus  et  fructuosus  atque  conveniens 
ad  hoc.  quod  vesperi  a  quolibet  devote  et 
intente  canletur  contra  tenebras,  formidi- 
nes  et  insidias  noctis. 

PRECATIO. 

C 

Deus  omnipotens.  adjutor  et  protcclor  vi- 
ta>  nostrae. protegc  nos  abhostium  insidiis, 
et  ab  omnibus  periculis  animae  et  corpo- 
ris  :  ut  tuae  pietatis  dono.  placitis  tibi  ope- 
ribiis  perseverantcr  insislentes.  bona  tua  in 
lcrra  vivenlium  videre  digni  inveniamur. 


14 


ARTICULUS  LXI 


EXPOSITIO    LITTERALIS   PSALMI   VICESIMl   SEPTIMI   :    AD   TE.    DOMI.NE.    CLAMABO. 


EsT  autem  titulus  psalmi  jam  exponen-  D  est.  Quibus  jam  adjici  potest  qiiod  Amos 


di  :  Psalmus  ipsi  David.  Diim  dicitur  in 
titulo,  Ipsi,  inlelligendus  est  Chrislus  ad 
litteram.  Est  ergo  sensus  lituli  :  Psalmus 
isle  atlribuilur  el  convenil  ipsi  David,  id 
cst  Chrislo,  qucm  sancti  Propheta^  fre- 
qiienter  David  appellant,  sicut  ostensum 


scripsit  :  In  die  ilia  suscitabo  tabernacu-    xmos  w, 
lum  David  quod  cecidit.  (^uam  scripturam  "• 
Jacobus  apostolus  Spiritu  Sancto  repletus, 
inlroducil  in  .\ctibus  Apostoloruui  de  Chri- 
slo  sub  aliis  verbis,  vldelicet   seciindum 
Iranslationem  Septuaginta  interpretum,sic 


COMMEiNTARllM    IN    PSALMUM    XXVll. 


ART.    I.Xl 


571 


LllC.  XMI 

34. 


^c(.xv.ii..  dicpns  :  Rea^diricabo  Uibcrnaeuluin  David 
qund  cecidit,  id  esl,  repaiabo  mililantein 
Eeclesiani  (^hiisli.  Hic  ilaque  psabnus  con- 
venit  Chrislo  in  passione  conslitulo. 

•  A   IT  igitur  (Ihrisliis  homo   :     I   Ad  lc, 

x\  Doiiilnc.  Paler  ffilerne,  clamabo,  id  esf, 
arrecluose  orabo,  pendens  in  crueis  pali- 
biilo  :  in  qiio  Chrislus  affecUiosissime  di- 
.\il,  1'ater,  ignosce  iilis.  El  alia  niiilla  in 
cruce  oravil  inlra  s(\  (|ua'  scripla  non 
sunl  :  imo  credendiiin  esl,  qiiod  uunquam 
amoiosius  oraveril  pronuiudi  salute, qiiaiu 
teinpoie  quo  pendebal  in  cnicc. Dcusmeus, 
>H'  silcas  a  iiic,  id  esl.ne  per  modum  silen- 
tis  et  non  exaudientis  te  habeas,  sed  re- 
sponde  mihi  per  inspirationem  intcrnam 
verba  bona,  verba  consolaloria;  ncquauclo, 
id  est  ne  aliquo  tcmpore,  taceas  a  me, 
diffeiendo  qiiod  peto,  et  assimilabor  de- 
sccudculibus  in  lacum,  id  est,  similis  ero 
descendentibus  in  sepulcrum  et  in  infer- 
iium,  quoruin  corpora  detinenlur  in  ler- 
ra,  el  animae  in  gehenna. Christus  enini,  ul 
Isaias  ail.  cum  sceleratis  reputatus  est ;  et 
ipsi'(secun(liim  Aposlolum)  factus  esl  pro- 
pter  nos  maledictum,  ut  nos  de  maledicto 
legis  eriperet.  Scriptum  est  enim  :  Maledi- 
ctiis  omnis  qui  pendel  in  ligno.  Ob  id  igitur 
Christus  asserit  assiinilari  se  peccaloiibus 
descendentibus  in  lacuni,  non  secundum 
veritatem.  sed  secuiidum  iniquorum  iesli- 
mationem,  sicut  infeiius  dicit  :  .Estima- 
tus  sum  cum  descendentibus  in  lacum. 
Vel  sic  :  Assimilabor  descendentibus  in 
lacum,  id  est  sanctis  patribus.  qiii  ante 
passionem  meam  descendebant  in  limbum 
inferni.  His  assimilatus  est  Christus  se- 
ciindum  verilatem,  quoniam  anima  ejus 
in  hunc  liinbum  deseendit  statim  quando 
a  corporc  emigravit.  Propler  quod  Apo- 
Hebr.u.r,.  stolus  ait  :  Debuit  per  omnia  fratribus  as- 
similari. 
2  ;2   li-xauili,  Domiiic,  vocem  dcprccnii- 

onis  mece,  id  est  cordialem  prccis  iriea; 
clamorem  et  fervenlem  affecliiin.f/«/«  oro 
ad  lc,  id  cst,  diim  oro  ut  adipiscar  te  ip- 
sum,  qiiantum  ad  accideiilalis  [ira?mii  sus- 


Cialat.  III 
13. 


Deid. 
53. 


Ps.\.\\\ 


A  ceplioncm  :  ([iianluiii  ^cro  ad  beatifieam 
visioneiii,  (]hristus  homo  ab  incarnationis 
|)rincipio  Deum  possedil,  nec  sic  eiim  adi- 
pisci  oruvit.  Et  intentionem  ad  le  finaiiler 
dirigo,  dum  extollo  mamts  meas  corpo- 
rales  iii  ara  criicis,  ad  lcmpluiu  sauclum 
luum  reirdificandiim,  id  est  ad  redimen- 
dimi  geniis  huuianiim,  (|iiod  est  lemplum 
Dei  vi\i.  Iloe  esl  quod  ail  Sulvalor  :  Ego 
si  exaltalus  fiiero  a  terra,  omnia  Iraham 
ad  me  ipsiim.  Vel  sic  :  Dum  extollo  ma- 
niis  meas,  id  est,  desideria  cordis  mei  eri- 

B  go,  ad  templum  sanctum  tuum,  id  est  ad 
ccelestem  patriam  :  quateniis  ego  in  brevi 
post  passionem  illiic  ascendam;  atqiie  ele- 
cti  mei,  pro  quibus  haic  patior,  merito 
mortis  meae  ad  eam  perveniant. 

yi)  Ne  simul  tradas  mc  potestati  malo- 
rum,  cum  pecca!oribus,\d  est,  quemadmo- 
dum  illos  tradis, qiios  permittis  non  soliim 
corporaliter  occidi,  sed  etiam  in  sepulcris 
putrefieri,  et  in  inferno  teneri.  M  cum 
o/irranlibiis  inii/uiln/ciii  ne  pcrdas  me. 
Christus  qui  comprehensor  fuit,  et  confir- 

G  inatus  in  bono,  neqiiaquam  oravit  ne  dam- 
narctur  aiit  pcccarel.(!}uid  ergo  esl,El  ciim 
o[)erantibus  iniquilatem  iie  perdas  me.  ni- 
si,  Corpus  meum  non  permillas  in  ler- 
ra  corriimpi,  vel  diu  ab  anima  separaii, 
sed  slatim  resuscita  me  ?  Ilaque,  Ne  simul 
liadas  me  eum  peccatoribus,  id  esl  cum 
Pharisfeis  et  Scribis,  ceterisque  perversis 
Judajis  :  i4i  qui  loqtiuntur  pacem,  id  esl 
verba  pacifica  fraudulenter,  cum  proximo 
siio,  id  est  mecum,  qui  sum  frater  et  pro- 
xinuis  eorum.  quia  de  eorum  genere  na- 

D  tus  sum  ;  mala  aulem,  id  est  invidia,  do- 
lus,  affectus  me  occidendi,  in  cordibus 
corum.  Frequenter  enim,  ut  aiunl  Evan- 
gelislae,  convenerunt  Jud;ei  iit  capcrenl 
Jesum  in  sermone,  adulaloria  vcrba  pro- 
menles,  sed  corde  fallaciam  intendentes. 
\l))Da  illis,  Domine  omnium,  justc  Ju- 
dcx,  secundum  ojxra  eorum,  et  sccunduin 
nequitiam  adinventionuni  ipsorum,\d  cst, 
seciindiim  qiiod  maligna  eorum  consilia 
proiiicreulur.  0  Scriiudiim  opcru  muuiium 
corum  tribue  eis,  id  est,  secuiuliim  acliis 


Joann.wu 


Matth.\%u, 
lo.ct  alibi. 


57i 


COMMENTARllM    LN   PSALMIM   XXVII.    —   ART.    LXI 


Rom.  I,  28 


/er..vvii,18. 


IS.  LXIll.  4. 


Mallh.wi. 


Ibid. xi,l9. 

Joann.  i%, 
16. 


Ibid.  I,  20. 

ZUC.  XXIII, 


eorum  interioreset  exteriores  restitue  eis; 
rcdde  relributionem  eorum  ipsis,  tradendo 
eos  in  manus  principum  Romanorum.  ct 
in  reprobum  sensum,  et  in  iram  finalem. 
Eamdem  sententiam  ssppius  repetit,  ad  in- 
sinuandum  cordis  sui  affeetum  pro  obser- 
vanda  jnstilia.  Htec  autem  Christus  dicil, 
non  optando  vindiclam  simpliciter,  sed 
prffnuntiando  quid  eis  futurum  esset.  Vel 
dicil  haec  etiam  optative.  conformando  cor- 
dis  affectum  divinae  juslilia».  quemadmo- 
dum  Saneli  in  palria.  Secundum  hunc  in- 
tellectum  apud  Jeremiam  Christus  ait  : 
Confundantur  qui  nie  persequunlur.  el 
non  confundar  ego :  induc  super  eos  dieni 
afflictionis,  el  duplici  contritione  contere 
eos.  Domine  Deus  noster.  Et  apud  Isaiam  : 
Dies  ullionis  in  corde  meo,  annus  retribu- 
tionis  meas  venit. 

Ideo  aulem  sic  'peYeanX.  T  Quoniam  non 
intelle.rcrunt  opera  Domini,  id  est  divi- 
na  miracula  Christi,  quae  Christus  fecil 
iii  nomine  Domini,  et  in  opera  manuum 
ejus,  id  est  opera  Christi  huraana,  videli- 
cet  conversationis  suae  sanctitatem  atque 
doctrinae  verilalem.  Nam  miracula  ejus 
adscripserunt  Beelzcbub  principi  da>mo- 
niorum.  Vitam  vero  arguebant,  dicentes  : 
Homo  vorax,  potator  vini.  amalor  publica- 
norum,  transgressor  legis,  non  custodiens 
sabbalum.  Doclrinam  quoque  irridenles. 
dicebant  :  Insanil,  quid  euni  auditis  l  el  : 
Hunc  invenimus  subverlentem  genlem  no- 
stram.  Proplerea.  Domine  Paler.  destrucs 
illos  gladio,  fame,  sili,  ac  venditione  at- 
que  expulsione  de  terra  nalali  :  quse  om- 
nia  inducta  sunt  eis  per  Tilum.  Et  non 
wdlficahis  eos  :  id  est,  nec  intus  repara- 
bis  eos,  ffidificando  corda  eorum  in  habi- 
taculum  tibi  per  fidem  ac  gratiam  ;  nec 
foris  recuperabis  eos,  reducendo  eos  ad 
lerram  patrum  suorum,  sed  usque  ad  fi- 
nem  sa>culi  deseres  eos. 

Deinde  Chrislus  de  sua  exauditione  gra- 
lias  agil,  ct  ait  :  %\Benedictus  Bominu-^ 
Pater,  seu  Trinitas  Deus,  quoniam  exau- 
divil  voccm  deprecafionis  mew  jam  prae- 
missae,  qua  oravi  pro  corpore  meo  vero  ac 


A  mystico.  !)  Dominus  adjutor  meus,  co-  7 
operando  mihi  in  omnibus  per  gratiam 
suam,  dandoque  mihi  idoneitatem  ac  effi- 
caciam  salisfaciendi  pro  sseculo  universo. 
Chrislus  enim  ul  homo  meruit ;  sed  ejus 
humanitas  a  Verbo  sibi  unito  efficaciam 
promerendi  pra^inium  tam  immensum  re- 
cepit.  El  Dominus  est  protector  meus,  in 
adversitatibus  :  sicut  jam  saepe  dictum 
Qsi.Et  in  ipso  speravit  cor  meum,  id  est, 
in  ejus  bonitale  ac  ope  semper  confisa  est 
anima  mea,  sciens  omne  bonum  ab  ipso  /<uro6.i,i7. 

B  procedere.  Nec  frustra  speravit,  nam  se- 
quilur  :  el  aJJutus  sum,\di  esl.  efficaciter 
prosecutus  quidquid  ad  humanam  redem- 
ptionem  necessarium  fuit.  \}{!i  Et  refloruit 
caro  mea  :  qu»  terlia  die  resuscitata  est 
et  glorificala.  atque  impassibilis  et  inal- 
lerabilis  facta  ;  et  ex  voluntate  mea  confi- 
tebor  ei,  id  est.  ex  lolis  preecordiis  lauda- 
bo  Patrem  meum  coeleslem,  el  Deo  trino 
ac  simplici  gratias  agam.  quatenus  homo 
sum.  de  omnibus  bonis  mihi  secundum 
formam  servi  ab  ipso  collalis. 

G  II  Dominus  fortitudo  plebis  suce,  id  est  8 
conservalor  eorum  in  bono,  et  causans  in 
eis  quidquid  viitulis  et  perfeclionis  ac 
fortitudinis  habent ;  et  protector  salvatio- 
num  Christi  sui  est.  Salvationes  Chrisli 
sunt  salutares  effectus  suse  bealissimee 
passionis,  videlicel  liberatio  a  peccato,  in- 
fusio  gratiae,  aperlio  januae  regni  coele- 
slis.  Harum  Christi  Filii  sui  salvationum 
est  Deus  Pater  protector.  quia  defendit  elc- 
clos,  ne  islis  effeclibus  spolientur  a  len- 
talore,  et  protegit   eos   finaliter  ut    sal- 

D  ventur. 

Insuper  Chii.^lus  homo,  medialor  Dei  ac  ir.m. n.s. 
liominum,  pro  Ecclesia  quam  redemit  pre- 
catur,  et  ait  :  15  Satvnm  fac  populum  9 
luum.  Dominc,  id  est  populum  tuum  fi- 
delem,  vel  omnem  populum,  eliam  infi- 
delem.  converlendo  eos  ad  fidem  :  omnes 
namque  sunt  lui  per  creationem :  ct  bene- 
dic,  id  est,  munera  gratiarum  multiplici- 
ler  tribue.  liercditaii  tuiv,  id  est  plebi 
christianse.  quam  lu  specialiter  colis,  pos- 
sidcs  el   fecundas.  Et  rege  eos,  dirigendo 


COMMENTAniUM   IN    PSAI-MIIM    XXVll. 


Anr.  i.xii 


573 


eos  in  vitain  oeternam,  ct  cxtoUc  illos.  \A  A  (]iioniain  (^rcator  luus  lactus  csl  Saivaloi' 
ost.  siibliniein  eonversationem  et  alta  mc- 
rila  prirsta  cis  in  prtesenli.?^sYy«c  ln  irlcr- 
niiiii,  \d  cst,  faindiu  rcire  eos  alqiie  cx- 


toile,  (ionee  a<I  aMcriiam   rclicilatcin  pcr- 
lingaiil. 

l']ccc.  ciir  mcluis?  cur  pusillaiiimis  es  ? 
cur  non  plenissiine  speras,  o  Chrisliane? 
Atlcnrlc  quid  Ciiristns  orcl   pro  tc.  Yide 


tiius,  Dciis  tiitis  factus  est  fralcr  tiiiis,  ju- 

(lc.\   liius    raclus  esl   advocalus   liiiis.   Oiii 

ciiiii  Patrc  et  Spirilu  Sancto  cxaudil.  ipsc 

pro  lc  Patrem  ac  S|)iiiliiiii  Sancliiin  exo- 

rat.  Acccdainus  crgo  ciim  liducia  ad  lhi'o-    ftehr.w, 

num  gralia^  '\i'is.  ut  miscricordiam  consc-  "' 

quamur,  ct  j;raliam  iiivcniamus  in  anxilio 

op])ortuno. 


ARTICULUS    LXII 


EXPOSITIO   TROPOLOGICA    SEU    MORALIS    EJUSDEM    PSALMI    VICESIMI    SEPTIMI. 


3L 


["0UALIT1']H  denique  convcnil  psal- 
inus  istc  ciiicumiiuc  lidcli,  mentc  vel 
corporc.  aut  iu  utruquc  arfliclo,  qui  pro 
1  relevamine  clainat  ad  Dominum  :  Ad  tc. 
Domine,  clamaho  in  oinni  tribulationc  cl 
angustia,  non  ad  aliqucm  aliuin  :  quoniani 
tu  solus  es  Deus  totius  salutis  meae,  in  quo 
solo  finaliter  immobiliterque  confido.  ita 

jo6.xm,  (3.  qiiod  iicct  occidcris  inc.  nihilo  minus  con- 
fiderem  in  te,  sciens  possibilius  esse  coe- 
lum  et  terram  annihilari,  quain  in  tua 
bonitatc  speraulcin  fraudari.  Idcirco,  Z^c^/f.s 
meus,  ne  sileas  a  mc,  sed  intus  instrue 
me,  ncf/uando  laceas  a  mc,  dissimulando 
\Ret).m,  aut  repellendo  desideria  mea;  sed  loque- 
rc,  Domine,  quia  audit  servus  tuus.  Lo- 
quere  inihi  pcr  inspirationem  internam, 
per  sacrae  Scripturae  exhorlationem,  per 
devotorum  faiiiuloriiin  tuorum  informali- 
onem.  Consolarc,o  Doinine,  animam  mcain, 
abstrahe  eam  a  mundanarum  rerum  tu- 
miiltii,  ct  quiescentem  alloiiucre  alqu(^ 
illumiiia,  quemadmodum  de  anima  pia  te- 

o««i[,  11.  status  es  :  Ecce,  inquiens,  ego  laclabo 
cam,  ct  ducam  cam  in  solitiidincin,  et  lo- 
qiiar  ad  cor  ejus.  El  assimila/mr  dcscen- 
denlibus  in  lacum  :  id  est,  tot  tribuiatio- 
nibiis  crucior,  tot  malis  afficior,  iil  similis 
vidcar  desccndcntibus  in  infcrnum,  in 
quibus  est  plena  miseria.  Vei  sic  :  El  as- 


B  similabor  desccndentibus  in  lacuin,  id 
csl,  nisi  lu  prcccs  incas  pic  cxaiidias,  de- 
sccndam  cl  cgo  cuin  aiiis  iii  lacuin,  id  est 
in  [irofundiiin  vitioriim,  in  voraginem  pe- 
riciiiorum,  ct  in  loveam  carceris  infcr- 
ualis. 

Exaudi,  Domine,  voccm  deprecalionis  2 
meoi,  dum  oro  ad  te,  id  est,  dum  adoro 
le,  dum  extollo  manus  meas  corporalcs 
et  spirituales  ad  templum  sanctum  luutn, 
id  cst  ad  palriam  Bcatorum,  elevando  ma- 
nus  mcas  corporcas  cuin  ardcntibus  desi- 

C  dcriis  mentis  ad  triumphantem  Ecclesiam, 
salutans  cam,  ct  petens  ad  eam  perduci  : 
quemadinodum  Jereinias  monet,  Levemus    r/i;<;,i. in, 
corda  nostra  cuin   manibus  ad  Dominum  *'■ 
in  coelos.Unde  Apostolus  dicit :  Yolo  viros  irmi.n,  s. 
orare  in  oinni   loco,  levantes  puras  ma- 
iius  sine  ira  et  disccptatioue.  Ecce  quain 
Irequenler  vir   sanctus    eaindem    sentcn- 
tiam  orando  repetiit.  Ardens  nempe  affe- 
ctus  inensiiram  igiiorat,  ncc  salialur  oran- 
do,  sed  indcsinenler  acccnditur,  ct  flainma 
flammam  producit,  ignisque  amoris  ignem 

D  affectuosip  orationis   nulrit   et   auget.  Et- 
eniin  divinarum  rcrum  nulla  salurilas  est, 
scd  qiio  magis  guslantur,co  amplius  appe- 
tunlur,  (]iicinadmodum  scriptum  csl  :  Oui  hcch.xxk, 
cdunl  mc,  adhiic  csurienl ;  ct  qui  bibuiil  '"■ 
me,  adhuc  silicnl. 


574 


COMMEiNTARlUM    IN   PSALMUM   XXVII. 


ART.    I.XII 


Joann.vm 
3i. 


II  Pelr.  II 
13. 


Ps.  LXI, 


Mich.  vn, 

2,  5,  6. 


Ne  simul  traclas  me  cifm  peccatoribus, 
id  est,  ne  permittas  me  jiigo  peccati  et 
servituti  diaboli  subjici  :  quibus  peceato- 
res  subduntur,  sicut  in  Evangelio  habe- 
tur,  Omnis  qui  facit  peccatum,  servus  est 
peccati ;  et  qui  a  diabolo  in  tentationibus 
vincitur,  ejus  ditioni  infelix  subjicitur.  i?/ 
cum  operantihus  iniquilatem,  id  est  in 
malo  perseverantibus.  ne  perdas  me,  sub- 
trahendo  mihi  gratiani  in  pr;psenti.  et  glo- 
liam  in  fuluro.  Qui  loquuntur  pacem  cum 
proxiino  fsKO,  niala  autem  in  cordibus  eo- 
rum,  id  est,  qui  ore  benedicunt,  et  eorde 
maledicunt.  ut  sunt  adulatores.  menda- 
ces,  fallaces.  Tales,  proh  dolor  :  multi 
sunt  :  imo  pauci  inveniuntur  fideles  ac 
integri  amici.  Propterea  optime  dictum 
est,  quod  utinam  efficaciter  pensaretur. 
Ait  enim  Prophela  :  Periit  sanctus  de  ter- 
ra,  et  rectus  in  hominibus  non  est.  Vir  fra- 
trem  suum  venalur  ad  morlem.Ab  ea  quse 
dormit  in  sinu  tuo,  custodi  claustra  oris 
tui :  quia  filius  contumeliam  facil  patri  ;  et 
inimici  hominis  domeslici  ejus.  Nam  ut  ail 
.\poslolus,  Omnes  quae  sua  sunt  queerunt. 

Da  illis  secundum  opcra  eorum.  Hic 
versus  eum  sequenti  ex  prscedenti  expo- 
sitione  palescit.  Ideo  aulem  redde  illis  de- 
5  bilas  poenas,  o  Domine,  quoniam  non  in- 
tellexerunt  opera  Domini.  id  est  exempla 
Jesu  Chrisli  :  cujus  tota  vita  est  informa- 
lio  noslra  ;  et  in  oj)era  manuum  ejus,  id  est 
Ghristi,  iion  inlellexerunt  :  id  est.  jiidicia 
Ghristi.quibus  honis  dat  vilam  aeternam, 
et  malis  pcenas  perpetuas,  non  considera- 
verunt.  Heec  opera  Doinini  nnn  inlelliguiit 
mali,  quia  elsi  se  inteliigere  asseranl,  fa- 
ctis  lamen  neganl,  et  se  nescire  oslen- 
/er.  IV,  ii.  dunl.  quemadmodum  scriplum  est  :  Sa- 
pienles  sunl  ut  faciant  mala.  bene  auteni 
facere  nescierunt.  Destrues  illos,  o  Domi- 
ne.  auferendo  eis  esse  spiriluale,  et  vo- 
lunlalem  eorum  privando  bonis  cupitis, 
quaudo  in  pa-nas  «lernas  dejicies  ipsos;e^ 
non  cedificabis  eos  interius  per  illumina- 
tionem  et  gratiam  Spiritus  Sancli,  nec 
ordinabis,  neque  stabilies  interiora  eorum, 
sed  crunl  iniseri  et  caduci. 


Philipp.u 
21. 
i 


A      Benedictus  Dominus,  id  est,  benedictus        6 
sit  ipse  Dominus.  et  benedicatur  al)  omni- 
bus,   quoniam   exaudirit  vocem   dcpreca- 
tionis  meoi,  sicut  ex  inlerna  inspiratione 
jam  sentio,  vel  experior  per  effeclum.  hi- 
lerdum  eniin  devoli  famuli  Dei.  anlequam 
orationem  siiain  finianl.  se  exaudilos  mox 
senliiiiit.Propler  qiiod  Dominus  ait  :  An-/s.nv,s4. 
tequain  clainenl,  ego  exaudiam  ;  adiuic  il- 
lis  loquentibus,  ego  audiam.  Dominus  ad-       7 
jutor  meus,  in  facieudo  (iiise  bona  sunt, 
ct  protector  meus,  in  declinando   ab  his 

B  quee  mala  sunt ;  et  in  ipso  speravit  cor 
meum,  sine  quo  nil  boni  cogitare,  loqui 
aut  facere  possum,  et  adjutus  sum  per 
gratiam  ejus,  nec  succubui  hostibus  ani- 
inae  meae.  Et  refloruit  caro  mea  :  id  est, 
corpus  meuni.  quod  ante  peccatis  subja- 
cuit,  quod  pollulionibus  variis  commacu- 
latum  erat.el  iniquilalibus  deservivit,  hoc 
modo  per  adjiitorium  Dei  subjeclum  est 
rationis  imperio,  caritalis  obsequio  ;  con- 
tinenliae  flore  jam  nitel.el  caslitatis  odore 
nunc  fragrat :  quemadmodum  jubet  divi- 

C  uus  Apostolus  :  Non  regnet  peccatum  in  Rom.  vi, 
vestro  morlali  corpore  ;  neque  exhibeatis  '■'''' 
membra  vestra  arma  iniquitatis  peccato, 
sed  arma  jiisliliff  Deo.  El  ex  voluntale 
mea.  id  est  spoute  ac  prompte,  confttebor 
ei ,  videlicel  Domino.  Gonfilebor,  inquam, 
ei  mea  inala  ac  vitia,  me  ipsum  dijudican- 
do,  coiilemnendo  el  castigando.  Confite- 
borqiie  ei  sua  bona  ac  beneficia.  ipsiiin 
laudando,  venerando  alque  amando. 

Dominus  fortitudo  pleljis  sua',   id    est        8 
causa  forlitudinis  servorum  suorum,quem- 

D  admodum  Moyses  dicil  :  Noli  timere  :  Do-  oeui. i.i9, 
minus  Deus  luus,  qui  ductor  esl  tui.  ipse  ^'^' 
pugnabit  pro  te  ;  el  protector  saloatio- 
num,  id  est  conservator  virtutum  salvan- 
tium,  Christi  sui  est :  id  esl,  ipse  Dominus 
est  defensor  et  conservator  virtutum  et 
gratiarum  cujuslibet  Christiani  chrisma- 
te  sacro  ac  Spiritu  Sanclo  uncti.  Virtu- 
tes  enim  et  gratiae  Dei  siinl  salvationes 
nostrae,  quas  necesse  est  defendi  a  Deo, 
ne  vitiis  ingredientibus  expellantur  ac 
pereant. 


COMMENTARIUM    IN    PSALMUM    XXVIII. 


ART.    l.XIIl 


S75 


Postreino  homo  1'idelis,  siii  obliliis,  eom- A  inleiilissiina  menle  eriiindeic,  si('iil  el  Ui- 


miinisquo  boni  accensiis  amore,  pro  nm- 
iiibus  oral  ex  carilale  iValerna  :  Sdlriint 
['itr  /inpi/fi/m  tui/m.  Do//ii//<'  :  oiijus  expo- 
siliii  iii  [)i':pcedeiili  ailiciilo  palel.  Vere 
piiielier  siiavisque  [isaiiniis.  (jiii  a  siiiEtula- 
ri  carilale  ordiliir,  el  in  commmii  amore 
iinilur  :  iii  qiio  homo  dcvotiis  primo  orat 
pro  se,  el  landem  se  exaudilum  glorians, 
ac  Deum  coliaudans.  lanqiiam  idoneiis  i'a- 


Inm   [isalinum   debilo    lempore,   qnoiiiam 
lolns  riiicliiosiis  cousolalorins([ne  (■onsi->lil. 


PRFXATIO. 


Ad  lemplum  sancliim  Inum  iiianus  cnm 
genibus  *  levantes  invalidas,  qiuesuinus,  ' 
Domine,  ne  Iradas  cum  peccatoribus  non 
le  asnoscenlibus  animas  nostras  :  non  nos 


ctus  orat  pro  omni  populo  chrisliano.  El  deseras,  non  nos  cum  operanlibiis  iniqui- 
est  oratio  hujus  versiis  admodiim  senlen-  tatem  perdas  ;  sed  nos  regendo,  tecuni  in 
tiosa  ac  fervida  ;  quam  dcbemus  quolidie  B  eoelesti  regno  extollas. 


lilibus 


ARTICULUS    LXIII 


EXPOSITIO    PSAI.MI    VIC.K.SIMI    OCTAVl    :    AFFERTE    DOMINO,    FII.II    DEI. 


i  TiTULUS  psalmi  est  :  Psalmus  David,  i/t 

coiisu//i//iatione  tabe/-naculi.   Primo  libro 
Paralipomenon  legitur,  quod  arca  Doinini 
cf.  i/»or.  de  terra  Philislinorum   reducta,  manseril 
"'"•  ad  teinpus  in  Silo.  Postmoduin  vero  David 

ibid.  xv,  aedificavit  ei  tabernaculum  :  in  quod  quum 
'*'•  inlrodiixisset  eam,  hortalns  est   populiim 

ad  hostias  immolandas.  Ab  hac  ergo  histo- 
ria  sumptus  esl  litulus  psalmi  praesentis, 
possetque  littera  ejus  applicari  ad  illam 
historiam ;  sed  multo  congruentius  expo- 
nilur  de  re  figurata,  quam  de  figura.  David 
enim  est  evidens  figura  Ghristi.ct  arca  est 
typus  Kcclesiae  ;  consummatio  quoque  la- 
bernaculi,  Ecclesiae  perfectionem  designat. 
Sicut  cnini  David  reduxit  arcam  in  taber- 
naculuin  suuin,  sic  Christus  reduxit  Eccle- 
siam  in  regnum  coelorum.  Est  igitur  tiliili 
scnsus  :  Psal/nus  David,  id  est,  psalmus 
iste  adscribitur  David  hic  loquenli,  in  con- 
sum//iatio/ic  taber //acidi ,  id  est,  conscri- 
ptus  est  ex  perfectionis  Ecclesia;  prajconsi- 
deralione.  David  namque  in  Spirilu  Sancto 
praenoscens  totum  mundum  ad  Christi  fi- 


dcm  perApostolos  convertendum,  alloqiii- 
lur  hic  universalem  Ecclesiam,  quatenus 
digna  Deo  sacrificia  offerat,  Ait  enim  : 


I 


A 


FFERTE,  id  est,  ad  gloriam  Crea- 
toris  aliquid  apportale,  Do/ni/to,  cu- 


jus  sunl  omnia,  o  filii  Dei  adoptivi,  qui- 
biis  Chrislus  dedit  potestatein  filios  Dei  joann.\.\±. 
fieri.  De  quibus  scriptum  est  :  Carissiini,  i/,ja,„i.,i,, 
nnnc  filii  Dei  sumus,  et  nondum  apparuit  -• 
quid  erimus.   Et   iteruin  :  Videle  (iiialeni    /«„/.  i. 

C  caritatem  dedit  nobis  Pater,  ut  fiiii  Dei 
nominemur  et  simus.  Itaque,  o  oinnes  fi- 
ileles,  in  testimouium  quod  oinnia  quie 
habetis,  a  Deo  recepistis,  afferle  ei,  id  est, 
aliquid  ipsi  offerte.  Ouemadmodum  enim 
omnia  quaj  habemus.aDeo  rccepimus;  sic 
lotuin  quod  sumus,  possumus,  agimus  ct 
habemiis,  Deo  offerre,  id  est  (^jus  obsequio 
mancipare,  debemus  :  quia  non  sumiis  no- 
stri,  sed  ejus  qui  coudidit  nos.  Propterea 
ait  Apostolus  :  iNenio  uostrum  sibi  vivit.  /iom.xiv,-. 
Et  rursus  :  Omne  quodcumque  facitis  in  Coioss.m^ 

D  verbo  aut  opere,omnia  in  nomine  Domini  "• 


376 


COMMENTARIUM    IN    PSALMUM    XXVIII. 


ART.    I.XIII 


Veui,  XVI, 
10,  17. 


Kecli 

XXXV,    ^. 


nostri  Jesu  Christi  facite,  gratias  agenles 
Deo  et  Patri  per  ipsum.  Tnde  quod  hic  ait 
Psahiiista,  Allerte  Doniino,  filii  Dei,  Moy- 
ses  ita  inducit  :  Non  apparebit  vacuus  an- 
le  Dominum  ;  sed  offerel  unusquisque  se- 
cundum  quod  habueril.  Kxlrrior  namque 
oblatio,  signum  est  interioris  oblationis, 
qua  spiritus  semelipsum  immolat  Deo  per 
obedientiam  ac  reverenliam.  De  qua  inle- 
riori  oblatione  in  Ecclesiastico  legitur:  Sa- 
hilare  sacrificium  est  attendere  mandatis. 
Deinde  deciarat  quid  lilii  debeant  Deo 
afferre.  Afferte  Dornino  filios  ariefum,  id 
est  vosmetipsos.  qui  estis  filii  Apostolo- 
rum  :  qui  arieles  appellantur,  quoniam 
duces  sunt  ovium  Christi,  atque  fortissimi 
protectores  earum,  inducentes  easdem  in 
ovile  Christi.  Nemo  enim  aliquid  majus  af- 
ferre  potest  Deo  de  suis,  quam  se  ipsum. 
Ergo  afferte  vos  ipsos,  id  est,  corde  et 
opere  appropinquate,  adhserete  et  mini- 
strate  ei. 

Sed  ne  quis  male  inlelligal  quomodo 
debeat  se  ipsum  Deo  offerre,  veUtque  se 
ipsum  occidere,  et  more  pecudum  offer- 
re  :  ideo  consequenter  ostendit,  quid  sit 
2  afferre  se  ipsum.  {Vi  Afferte  Domino  glo- 
riniit  ct  honorcm  :  id  est.  ita  afferle  vos 
Domino.  ut  glorificelis  cl  honoretis  Domi- 
num,  quantum  polestis,  tam  in  vobis  quam 
in  aliis  :  sicut  in  Evangelio  ait  Salvator  : 

j/a(M.v,i6.  Sic  luceat  lux  vestra  coram  hominibus,  ut 
videant  opera  veslra  bona.  et  glorificent 
Patrem  vestrum  qui  in  coelis  est.  Hoc  est 
quod  quotidie  in  Oratioiie  dominica  depre- 

Jbi<i.\i,9.  camur  :  Sanctificetur  (in  nobis)  nomen 
tuum,  id  est,  da  nobis  graliam  laliter  tibi 
serviendi,  ut  ex  purilate  el  sanclilale  no- 
strffi  conversationis,  omnibus  innotescat 
quam  vere  sanctus  sis  tu,  Domine  Deus, 
cui  tale  obsequium  placet.  Ergo.  Afferte 
Domino  gloriam  et  honorem,  quemadmo- 

ir;m.i,i7.  dum  fccit  Apostokis,  dicens  :  Kegi  autem 
saeculorum  immortali,  invisibili.  soli  Deo 
honor  et  gloria  in  ssecula  sBeculorum.  Et 
David  :  Tua  est,  Domine,  magnificentia  et 
potestas,  et  gloria  atque  victoria  ;  tibi 
laus,  tuae  divitiae,  tua  est  gloria  :  tua  enim 


IPar.  XXIX 
II,  12,14. 


A  sunl  omnia ;  cl  qusp  de  nianu  tiia  accepi- 
mus,  dcdimus  til)i. 

Affciic  Domino  (jloriarn  iioinini  <y».s. 
Gloria  est  clara  cum  laude  notitia.  Quid 
est  ergo,  .\fferle  Domino  gloriam  nomini 
ejus?  nisi,  Ore  et  opere  manifestate  aliis 
notitiam  Dei,  ut  sciant  quam  sanctus  et 
justus  est  Dominus,  et  quomodo  omnia 
nostra  bona  ac  merita  sinl  ejus  dona,  ac 
per  hoc  sludeant  Deo  in  sanctitate  et  ju-  luc. i,'o. 
stitia  deservire,  alque  omne  bonum  ei  cum 
incessabili  adscril)ere  laude.  Hoc  est  sa- 

B  crificium  placitum  Deo,  quod  ipse  a  nobis 
summe  requirit,  qiiemadmodum  Michseas 
pulcherrime  scribit  :  Quid  dignum  offe-  .uio/i.vi.G- 
ram  Domino  1  Curvabo  genu  Deo  excelso  ?  ^' 
Numquid  placari  potest  Dominus  in  milli- 
bus  arielum  ?  Indicabo  tibi,  o  liomo,  quid 
sit  bonum,  aul  quid  a  le  Dominus  requi- 
rat  :  utique  iacere  jndicium,  ct  diligere 
misericordiam,el  sollicilum  ambulare  cum 
Deo  tuo.  Adorate  Dominum  in  atrio  san- 
cio  ejus,  id  est  in  ecclesiastica  unitate,  vel 
in  cubiculo  cordis  vestri,  orando  Palrem  Maith.w. 

C  in  abscondilo  ct   in   spiritu   ac  veritate.  ''• 
Spiritus  enim  est  Deus,  el  eos  qui  adorant  joann.w. 
eum,  in  spiritu  et  veritate  adorare  opor-  "*' 
tet.  Et  spiritus  noster  est  alrium  Dei.  quia 
in    ipso  moratur  et  epulatur  .\ltissimus, 
quemadmodum  in  Apocalypsi  ipse  testa- 
tur  :  Ego  slo  ad  ostiuin,  el  pulso.  Si  quis    Apoc.  in, 
aiidierit  voceni   ineam,  et  aperuerit  mihi  ""■ 
januam,  intrabo  ad  illum,  et  coenabo  cum 
eo,  el  ipse  mecum. 

Insuper  sanclus  David  describit  consti- 
lutionem  Ecclesife,  dicens  :  {J^Vox  Dotni-       3 

D  ///,  id  esl  pra?dicalio  Christi,  sitpcr  aquas, 
id  est  super  populum  Judseorum  :  de  quo 
in  Evangelio  Christus  ait,  Non  sum  mis-  .vaiih.xy, 
sus,  nisi  ad  oves  quse  perierunt  domus  -^- 
Israel.  Nam  illis  Christus  specialiter  pro- 
missus  fuit  ac  missus,  et  eis  primum  prae- 
dicavit  per  se  ipsum  et  suos  discipulos. 
Deus  majestatis,  id  est  Christus  rex  glo- 
riee,  intonuit,  id  est,  altissima  documenta 
proposuit,  docens  ea  qufe  omnem  ratio- 
nem  transcendunt,  videlicet,  Deum  esse 
unum  ac  trinum,  se  esse  Deum  ac  homi- 


COMMRNTARIUM   IN   PSALMUM   XXVIII. 


ART.    I.XIII 


577 


Joanit.  vii 
46. 


i/allh.  XV 
21  :  .Vair 
vii.  24. 


Apoc.xvii, 

15. 

Eccle.\i.\. 


yjallh.m. 

t";  XVII,  5. 


.Varc.  XVI, 
30. 


ZitCxxi.iS. 


Uehr.n.  I 
3,4. 


ncm,  carnoin  suain  veic  esse  cibiini.  In- 
tonuit  quoque,  id  est,  terribilia  edocuit  de 
rulnio  jtulicio  el  pnMiis  inrerni  :  cl  in 
oinnibus  cxcellcntissiinc  loqncbalur,  sicttl 
.ludaei  ad  eum  missi,  redcunfes  di.veinint  : 
Nunquam  sic  locutus  est  homo,  sicut  hic 
loquitur.  Domioiis  super  atjuas  mullas  : 
id  est,  proedicalio  Christi  eliam  supcr  ^cn- 
tiles  elTusa  cst  :  quia  (ut  Evangelista>  le- 
slanlur)  Ghrislus  interdum  per  Tyrum  et 
Sidonem.  aliasqtie  lerras  gcutiliuni  ambu- 
lavit  et  pricdicavit.  Dcsignantur  aulcm  per 
aquas  populi,  quoniain  in  Apocalypsi  di- 
citur  :  .\t|ua?  mulla\  populi  multi  siinl.  Et 
Saloinon  :  .Millc,  inquit,  paiiein  luttin  su- 
per  transeuntes  aquas,  id  esl  populum 
inendicanlem,  Vel  sic  :  Vu.v  Doinini,  scili- 
cet  Patris  seterni,  supcr  aquas.  Nam  Chri- 
sto  in  Jordanc  baptizato,  vox  Patris  facta 
est  (id  est,  Dfus  mujc.slatis,  id  est  Palcr 
coelestis,  ititonuit),  dicens  :  Hic  cst  Filius 
meus  dilectus.  Dominus  super  aquas  mul- 
tas,  id  est,  virtus  Christi  purgativa  pec- 
cati,  ex  tunc  collata  est  omnibus  aquis. 
Christus  enim  taclu  suse  mundissima'  car- 
nis,  vim  regenerativam  Iribuit  omiiibus 
aquis. 

4  Vox  Domini  in  t'(/VMte  .■  id  est,  prfedi- 
catio  Evangelii  facta  esl  a  Christo  ac  ejus 
discipulis  in  magna  mii-aculorum  poten- 
tia,  qucmadmoduin  in  l^vangelio  scriptum 
est  :  Illi  autein  profecti,  prijedicavcrunt 
ubique,  Domino  cooperante,  et  sermonem 
confirmanle  sequentibus  signis.  Vo.i-  Do)ai- 
ni  in  magnificentia  :  id  est,  prajdicta  prae- 
dicatio  in  magna  excellentia  facta  est,  tam 
propler  sanctilalem  vita?  prfedicanlium, 
quam  propter  magnalia  qute  Deus  per  eos 
effecit,  dando  eis  os  et  sapientiam,  ctii 
non  poterant  rcsistere  et  conlradicere  om- 
nes  adversarii  eoruin.  Hinc  ait  divinus  ac 
sanctus  Apostolus  :  Abundantius  oportct 
nos  obscrvare  ea  quce  audivimus,  ne  forte 
pereffluamus.  Ouomodo  enim  cffugiemus, 
si  tantain  neglexeriinus  salutcm,  quse  in 
nos  confirmata  esl,  contcstanle  Deo  signis 
et  porlenlis,  et  variis  virtutibus,  et  Spiri- 
tus  Sancti  distributionibus?  Nam  (ut  alibi 

T.  5. 


A  (locct  Apostolus)  alii   per  S[)iiiluin  daltir    \Cor.xn, 
sermo  sapientia?,  alii  sermo  scientia?,  alii  ""'"' 
gralia   sanilaltim,  alii   0|)cratio  virttilum, 
iilii  pi'oplielia,alii  discrclio  spiritinnn,  alii 
gencra  lingtiartim,  etc.  Propler  luec  crgo 
facta  est  vox  Domini  in  magnificentia. 

(oi  Vo.x  Domini  confringentis  cedros  :  id        3 
est,scrmo  Christi.vcl  ipsc  (;hiislus,qui  est 
vox,  sermo  et  verbum  Patris  ffilcrni,  con- /oami.  i,i. 
fiiugit  superbos,  qui  inslar  cedrorum  in 
[iropriis  oculis  magni  alqtie  sublimes  stinl. 
Hos  Chrislus  coufringit   lri[)liciler   :   l'ii- 

B  mo,  corrumpendo  in  eis  passiones  immo- 
deratas  ac  vilia,  et  exstinguendo  in  eis 
superbiam.  Et  ista  confraelio  pia  est  et 
salubris.  Istae  sunt  cedri,  qtii  disciint  a 
Christo  quia  niilis  esl  et  liuinilis  corde.  Maith.w. 
Secundo,  Cliristus  contiingil  has  cedros,  -*• 
subtrahendo  vel  non  dando  eis  esse  spiri- 
tuale,  scd  spiritualiter  eas  occidendo.  Ter- 
lio,  eas  confiinget  in  die  jiidicii,  quando 
a>lcrnaliter  damnabuntur.  Et  hoc  modo 
confregit  cedrum  altissimam,  puta  Luci- 
fcruin.  De  quo  legitur  :  Cedri  noii  fuerunt     Ezech. 

C  allioies  illo  in  paradiso  Dei.  Scd  hoc  loco  ""'"•*■ 
aecipilur  cedrus  in  bono,  quia  per  cedros 
inlelliguntur  angeli,  quorum  Lucifer  sum- 
mus  fuil.  Saepe  cnim  siimit  Scriptura  ce- 
drtim  in  bono,  quemadmodum   in  Eccle- 
siastico  Sapientia  dicit  :  Ego  quasi  cedrus  eccu.ww, 
cxallala  sum   in   Libano.  Cedrtis   namque    '' 
est  arbor  altissima.  Sed  alliludo  qusedam 
cst  bona,  et  aliqua  mala. 

Et  confringet  Dominus  cedros  Lihani  : 
id  est  superbos  preelatos  ac  principes,  de 
carnis  claritate  ac   famBe  splendore,   vel 

D  ingcnii  aut  scientise  eminentia,  seu  saecu- 
lari  potentia,  inanitcr  glorianles.  Libanus 
enim  candidatio  interpretatur.  Has  cedros 
Libani  Deus  confringit  seciindum  tripli- 
cem  modum  prffdictiim.  Undc  sacratissi- 
ma  atque  Christifera  virgo  Maria  :  Depo-  inc.  1,52 
suit,  inquit,  potentes  de  sede,  ct  cxaltavit 
humilcs.Cui  concordat  illiid  Ecclesiastici : 
Sedes  ducum  superborum  destruxil  Deus,  eccu.-hXi . 
et  scdere  fecit  pro  eis  initcs.  (0)  Et  com-       6 
minuet  eas  tanquam  vitulum  Libani  :  id 
est,  cedros  praedictas  conteret  Dominus, 

37 


78 


COMMENTARIUM    IN    PSALMUM    XXVIII. 


ART.    I.XIll 


sicut  conteritur  vitulus  nutrilus  in  Liba- 
no. aulerendo  cis  vel  culpain,  vel  graliani. 
vel  saliilein  spternam.  Sicut  enim  tripli- 
citer  intelligi  potest  cedrorum  confractio, 
ila  quoque  earuni  comminutio  tripliciter 
accipi  polest.  Et  dilcctus,  id  est  humilis, 
Deoque  placens,  erit  quemadmodum  filius 
unicornium,  id  est,  non  comminuelur  ut 
cedri,  sed  forlis  atque  securus  erit  in  Do- 
niino  Deo  suo,  el  lanquam  pullus  unicor- 
nis  seu  rhinocerotis,  qui  est  fortissimuni, 
grande  atqiie  imperterritum  animal.  In 
hoc  ergo  quod  ait,  Et  dilectus  quemadmo- 
dum  filius  unicornium,  ponit  distinclio- 
nem  inter  siiperbos  ct  in  suis  viribus  con- 
fidentes,  et  humiles  in  Deo  sperantes. 

"  ijj  Vox  Dom.ini  intercidcntis  flammain 

■ignis  :  id  est,  Dominus  ipse  per  rorem 
gratiae  suae  interrumpit  et  exstinguit  in 
servis  suis  ignem  seu  inflammationem  iree 
atque  luxurise,  perducendo  eos  ad  refri- 
gerium  mansuetudinis  et  castitatis.  Ad  lil- 
teram  quoque  Christus  saepe  exstinxit  et 
scidit  ignem  materialem,  cui  sancti  mar- 
tyres  aut  fideles,  ad  martyrium  prfpparati, 
injecti  fuerunt,  sicut  de  sancta  Agnete 
narrat  Ambrosius  :  imo  multi  Sanctorum 
in  igne  omiiino  iihesi  mauseriint.  Christus 
etiam  scidit  flammam  igiiis,  quando  quos- 
dani  Judaeorum  contra  se  furentium  mi- 
sericorditer  ilhiminavit.et  quosdam  in  sua 

8  incredulitate  jiiste  reliquit.  To.r  Douiini 
concutientis  desertum  :  id  est,  sermo  Chri- 
sti  excitat  corda  infructuosa.  pigra  ac  ari- 
da,concutiendo  ea  sancto  limore  ac  divino 
amore,  ut  fiant  agilia,  fructuosa  et  fervi- 
da.  Cor  enini  peccatoris,  deserlum  vocalur. 
tanquam  a  Deo  iflictum,  el  ab  humore.  ac 
fructu  salutis  et  gratiae  alienum.  Et  com- 
uiovcbit  Dominus  ad  pcenitentiam  ct  vi- 
tam  laudabilein,  dcsertum  Cades.  id  est 
cor  electorum  et  fidem  Dei  habentium. 
Cades  cnim,  immutata  vel  sancta  interpre- 
tatur.  Electi  igitur.  (juoniam  ad  tempus 
errare  possunt,  sed  finaliter  perire  non 
valent,  comniovebuntur  a  Domino  ad  sa- 
lulem,  anteqiiam  moriantur.  Posset  autem 
pcr  deserlum  Cades,  Judaea  intelligi,  quae 


A  legem  a  Deo  recepit,  et  in  fine  saeculi  im- 
mutanda  ad  fidem  esl.Hanc  Dominus  com- 
movebit  in  fine  mundi,  ut  convertatur 
ad  Christum,  quemadmodum  Osee  testa- 
tur  :  Posl  htcc  revertentur  filii  tsrael,  et  Oseem,o. 
qutfrent  Doiniiuim  Deum  suum,  el  David 
regem  suum,  id  esf  Messiam,  ut  omnes 
exponunt. 

S    Vo.v  Domini  pra^parantis  cervos  :  id        9 
esl,  Chrislus  per  suum  sermonem  disponit 
ad  currendiim    velociter   viam  prsecepto-    />s. cxvm, 
riiiu  suoriim  servos  suos  ferventes;et  ipse  '"' 

B  praeparavit  Apostolos,  dando  eis  primitias  nom.  \m, 
Spiritus  Sancli,ut  per  totiim  niundum  dis-  *^' 
seminarent  verbum  Dei,  prosequendo  ve- 
lociter  onus  sibi  injunctum,  quemadino- 
dum  cervi  veloces  sunt  in  actibus  suis.  E( 
rcvelabit  condensa,  id  est,  illuniinabit  cor- 
da  servorum  istorum.ut  intelligant  abdita 
Scripturarum.  Hoc  enim  Christus  in  Apo- 
slolis  ac  aliis  multis  effecit.  Et  in  templo 
c/us  omnes  dicent  gloriam.  id  est,  in  Ec- 
clesia  Dei  omnes  fideles  Deo  gloriam  ac 
laudem  attribuent. 

C  0  Dominus  diluvium.  id  est  plenitudi-  tO 
nem  seu  cxuberantiam  gratiarum,  inliabi- 
tarefacit  in  cordibus  electorum,  prasertim 
tempore  evangelicce  legis,  quod  proptcr 
supereffluentem  misericordiam  Dei  Chri- 
stianis  exhibitam  nuncupatur  tempus  gra- 
tife.  Et  sedcbit  Dominus  re:c  in  ceternum, 
id  est,  a?ternaliter  praesidebit  fidelibus 
suis,et  habitabit  in  eis,  modo  per  gratiam, 
in  futiiro  aulem  per  gloriam  :  quemadmo- 
diim  Zacharias  de  Cliiisto  praedixit,  Ipse  ZacA.yi,i3. 
portabit  gloriam,  et  sedebit  et  dominabi- 

D  lur  in*  solio  suo,  et  erit  sacerdos.  ilOi  Do-  *  super 
iiilnus   virtutcm  populo  suo  dabit,  ut  de-        ^' 
clinent  a  malis,  et  faciant  bona.  Domimis 
benedicct  popido  suo,  id  est,  gratiam  mul- 
tam  tribiiet  eis,  in  pace,  id  est,  dum  Iran- 
quilli  fuerint  et  menle  quieti.  Corda  enini 
turbata  et  inqiiieta.  non  sunt  divinae  bene- 
dictionis  capacia.  Yel,  In  pace,  id  est  ad 
finem  illiim,  ut  veram  ac  stabilem  pacem 
consequantur.  Yel,  In  pace,  id  est  in  se 
ipso  :  Christus  enim  (ut  ait  Apostolus)  cst    Ephes.u, 
pax  nostra,  qui  fecit  utraque  unum. 


COMMENTARIUM    IN   PSALMUM    XXIX. 


ART.    I.XIV 


S79 


PRECATio.  A  pro  peccatis  nostris   tibi  olicrrc  :  u(   lua 

virtiitc  ct  magnificentia  sedatis  scandalis, 
.\  cunctis  malis  cxinic  nos,  Doniitic,  ct       (|ua'  opciantur  iniqiiitalcni,  po[>iilo  tuo  be- 
tribue  nobis  cor  contritnm  c(  iiuuiilialum      ncdicas  in  pacc. 


AUTICULUS    LXIV 


EXPOSITIO   UTTERAI.IS    PSALMI    VICESIMI    NO.VI    :    EXALTABO    TE,    DOMINE. 


i  Hujus  dcniquc  psalmi  titulus  est  :  Psal- 

mtin  cantici,  in  dedicationc  domiis  David. 
Psalmus,  jjonam  operationem  vel  laudem 
cum  opcrationc  sijjniricat:  canticum  vero, 
spiritualcni  la.'ti(iam.  Dedica(io  vero  domus 
David,  est  resurrectio  corporis  Christi.  Sapi- 
Prov.t\.\.  en(ia  namquc  Dei  Eedificavi(  sibi  domiim, 
quando  corpus  assumpsi(  humanum.  In 
resurrectione  vero  dedicavit  hanc  domum, 
resuscitans  corpus  suuin  ad  impassibilem, 
inviolabilcm  ac  solennissimuin  stalum.  Est 
igitur  tituli  sensus  :  Psalmus,  id  est  laus 
operosa,  et  ad  bcne  operandum  nos  instru- 
ens  :  laus,  inquam,  cantici,  id  est,  spiri- 
lualem  laetitiam  continens,  in  dedicatione 
doinm  Dacid.  id  est  pro  resuscitatione  cor- 
poris  Domini  Salvatoris. 


I 


GITUR  Christus  pro  sua  rcsurrecdone 
Dco  Pa(ri  gradas  agcns,  ai(  :  I  Exalta- 
bo  le,  Domine  Pater,  id  est,  laudabo  te,  et 
alios  iilustrabo,  ut  te  e.xaltent  et  veneren- 
tur,  teque  immensum  agnoscanl,  et  omni- 
bus  creaturis  incomparabilitcr  digniorem; 
quoniam  smcepisti  nw  in  resurrectione  ad 
impassibilem  statum,  et  in  ascensione  ad 
dexteram  tuam  ;  nec  deleclasti  inimicos 
meos  super  me,  id  est,  non  permisisti  eos 
finaliler  aut  diu  gaudere  de  afflictionibus 
meis.  Nam  quamvis  Judiei  ad  (empus  ga- 
visi  sunt  de  Ghristi  occisionc,  non  (amen 
tam  diu  sicut  pu(aban(.  Putabant  enim 
omnino  exstinguere  nomen  atquc  memo- 
riam  ejus,  et  corpus  ejus  corruinpenduin 
aestimabant  in  tumulo;  sed  dum  a  custodi- 


B  bus  moniiinenti  audicrunt  quop  facta  erant, 
contristari   coeperunt,   pruesertiin    prop(cr 
testimonium  illud,  quod  mortui  cum  Chri- 
sto  rcsuscilali  perhibucrunt  dc  Christi  re- 
surrcctionc.  Ycncrunt  cnim  (sicut  (es(atur 
Ma(thseus)  in  sanctam  civitatem,  et  appa-    .Vatih. 
rucrunt   inultis  :  quod  principes  sacerdo- '"'^"' ""'■ 
(iim  non  la(ui(  ;  imo  et  eis  apparuissc  lc- 
gun(ur.  Maxime  au(em  contristati  sunt  in  .Aci.iKi^: 
dic   Pen(ecos(es,   e(    postmoduin,    quando  "' "'^''^' 
vidcbant  in  Christi  discipiilis  (am  nianifc- 
s(a  miracula  Dei,  et  tot  millia  converti  ad 

G  Christum.  Porro  diaboli  ad  (cmpus  gavisi 
sun(  dc  (ribulationibus  Ciiristi.  Nisi  cniin 
daeinon  optasset  Jesuin  occidi,  ncquaquam 
misisset  in  cor,ut  eumJudas  Simonis  Isca-  yoann.xiii, 
riotis  traderet.  Yerumlamen  in  ipsa  nocte  '■ 
vidcns   admirabilem    paticntiam   Jcsu,   et 
alia  quiedam,  ex  quibus  conjici  potuit  Jc- 
sum  esse  veruni  Ghristum,  coepit  timere, 
et  dc  ejus  traditioiic  dolere.  Uiule  uxorcm 
Pilati  sollicitavit  de  noctc  pcr  visum,  ut     .Vaiih. 
marito  consuleret  ne  juslum   illum  occi-  "^*"'  '"■ 
deret.  Quum  crgo  agnovcrant  daemones  Je- 

D  sum,  cujus  mor(em  procuraverunt,  esse 
Christuin,  (unc  omnis  delectado,  quam  de 
ejus  persecudone  habeban(,  cessavit.  Hinc 
ergo  ait  Salvator  ad  Patrem,  Nec  delecta- 
sti  inimicos  meos  super  me.  Et  secundum 
hanc  intelligendam,  per  inimicos  desi- 
gnan(ur  (am  infideles  Judasi  quam  dae- 
moncs. 

'2   Domine  Deus  meus,  clamavi  ad  te  :        3 
passione  ins(an(e,  dum  dixi,  Non  inca  vo-    lm.xm, 
luntas  fiat,  sed  (ua;  a(que  in  crucc,  duin  '-• 


S80 


COMMENTARIUM    IN    PSAI.MIM    XXIX. 


ART.    LXIV 


Ps..vxx,6 
Luc.  XXIII 
4«. 


Ps.  i.xxw 
13. 

s 


h.  Liii,  S. 


Ephes. 
II. 


Luc.  xxiii 
47, +S. 


dixi,  Pater,  in  inanus  tuas  commendo  spi- 
ritum  meum;  et  sanasti  me  a  laesione  mor- 
tis,  reuniendo  animam  corpori  immortali 
el  glorificato.  o  Doinine,  eduxisti  ab  in- 
ferno,  id  est  a  limbo  patriim,  animam 
meam,  in  die  resurrectionis  ;  salvasli  me 
a  descendentibus  in  lacum,  id  est,  pra5ser- 
vasti  me,  ne  essem  de  eorum  consortio, 
qui  in  infcrnum  inferiorem  descendunt. 
Idcirco  liortor  vos  ego  Ciiristus  :  [i)Psallite 
Domino  Deo  Patri.  qui  tanta  bona  contulit 
mihi,  0  omnes  sancti  ejus,  et  confitemini 
memoria^  sanctitatis  ejus,  id  est,  confes- 
sione  laudis  eiiuntiate  atque  recolite  mi- 
sericordiam  divina?  saiiclitatis  seu  sancti 
Dei,  per  quam  recordatus  est  vestri.  mit- 
tendo  me  Filium  suum  in  mundum.  ut  re- 
dimerem  vos.  Hortatur  itaque  Cliristus,  ul 
psallamus  Domino  propter  bona  quse  prse- 
stitit  sibi,  et  ut  coniiteamur  ei  qui  tam 
benigne  recordatus  est  uostri,  qui  obliti 
eramus  illius.  propter  beneficia  quse  dedit 
nobis  per  Christum. 

0  Quoniam  ira,  id  est  luiuiani  generis 
perditio  seu  originalis  criminis  ultio,  est 
i}i  indignatione  ejus,  id  esl  ex  justa  dete- 
statione  divina  :  quae  illud  peccatum  in 
tantum  delestata  est,  ut  non  remilteretur. 
nisi  ego  pro  eo  mortem  subirem ;  imo  et 
ipse  Pater  quodammodo  ultus  est  illud 
peccatum  in  me.sicul  per  Isaiani  testatur: 
Propter  scelus  populi  mei  percussi  eum. 
Et  vita,  id  est  humanse  naturae  redemptio 
ac  mea  resuscitatio.  est  in  voJuntate  ejus, 
id  est,  ex  pio  beneplacilo  Dei  Patris  pro- 
cedit.Deus  enim  omnia  libere  facit.  quem- 
admodum  .\poslolus  ail  :  Omnia  operatur 
secundum  eonsilium  volunlalis  sufe.El  ila 
ex  misericordissima  voltintate  profluxit, 
quod  per  Chrisli  passionem  liberatus  est 
miindus  a  morle  peccali.  el  grali»  vitam 
sortitus. 

6  Ad  vcsperum  demorabitur  fletus  :  id 
est,  Christo  in  cruce  jam  mortuo,  magnus 
planclus  ac  vehemens  dolor  luil  in  suis 
discipulis  et  amicis ;  imo,  iil  ait  Evange- 
lista,  cenlurio  et  omnis  turba  eorum  qui 
simul  aderanl,  perculientes  pectora  sua. 


A  revertebanlur.  Ft  ad  matutiaum  lcetitia, 
id  est,  Christo  surgente  valde  diUicu- 
lo,  incepit  consolatio  praediclorum  liigen- 
tium.  Nam  in  die  resurreclionis  Chrislus 
quinquies  apparebal,  el  corda  suorum  lae- 
tificabat.  Vel  sic  :  Ad  vesperum,  id  est 
tempore  Iiujus  exsilii,  quo  sedemus  in  te- 
nebris  et  umbra  mortis,  demorabilur  fie- 
tus,  id  est,  Christo  condolere  oportet  et 
compali,  et  propter  nostram  ingratitudi- 
nem  lacriniari  :  et  ad  matutinum  hctitia, 
id  esl,  in  die  beatae  remunerationis  ac  lu- 

B  cis  coelestis,  erit  exsultatio  his  qui  in  pra>- 
dicto  vespere  lugent,  quemadmodum  ait 
Aposlolus  :  Si  compalimur,  et  conregna- 
bimus. 

7  Ego  autem  dixi  in  abundantia  mea, 
id  esl,  ego  Christus  exsistens  in  plenitudi- 
ne  gratise  et  exuberantia  consolationis  di- 
vinae,  dixi  :  Xon  movebor  in  (eternum,  id 
est.non  semper  agitabor  persecutione  om- 
nium  impiorum.  Unde  et  in  novissima 
Ccena  Christus  discipulis  dixit  :  Etenim  ea 
qua  sunt  de  me,  finem  habent.  Yei.  Non 

C  inovebor  in  Belernum,  id  est,  ab  obedien- 
tia  Palris  mei  nunquam  recedam,  nec  a 
rectitudine  sanctffi  conversationis  unquam 
defleclar.  sed  immobilis  ero  in  Deo.  Chri- 
slus  enim  propter  abundantiam  gratiae 
suae  comprehensor  fuit,  et  confirmatus  in 
bono  :  propterea  dicere  potuit,  Non  move- 
bor  in  wternum.  8  Domine  Pater,  ('/;  vo- 
luntate  tua,  id  est  in  beneplacilo  tui  amo- 
ris  ac  pii  favoris,  pra's(ilisti  decori  meo, 
id  est  sanct»  el  immaculatse  ac  splendidae 
conversationi  ineffi,  virtulem,  id  est  stabi- 

U  lilatem  pra^diclam  in  te. 

Yerumtamen  9  Avertisti  faciem  tuam 
a  me;  id  est,  tempore  passionis  subtraxisti 
internam  ac  solitam  consolationem  ab  in- 
ferioribus  viribus  anima?  meae,  et  ila  me 
tractari  permisisti  ac  inter  latrones  sus- 
pendi,  ac  si  non  fuissem  Filius  tuus  di- 
lectus.  Unde  clamare  compulsus  sum  : 
Deus  meus,  Deus  meus,  ut  quid  dereliqui- 
sti  me  ?  Et  factus  snm  conturbatus  :  non 
conturbatione  culpse.  quia  superius  dixi, 
Non  movebor  in  aeternum  ;  sed  conturba- 


Luc.  I,  "9. 


Rom.  Tiii, 
17;  II  Tim. 
11,  12. 

7 


Luc.  XXII, 

37. 


ilaUh. 
XXVII,  46; 
Pa.  XXI,  i. 


COMMEINTARIUM    I\    PSAI.MUM   XXIX.    —    AUT.    r.XIV 


m 


Jnann.\ut. 


Lur,  xxn. 
43,  44. 


Ibid.  xxiti 
34. 


10 


I  Cor.  XV 
I  f :  Joann 
XX,  31. 


Luc.  XXIV 
39. 


tionc  pa>iKP  scii  nalm^alis  vciicmcntisquc 
affliclionis.  Qiicmadnioduin  a  Joannc  scri- 
ptuni  csl  :  ()iium  Ikcc  di.visset  Jcsus,  liii- 
balus  cst  spirilii,  cl  protcslaliis  csl,  cl 
(li.xil  :  Unus  ex  \(ihis  mc  Iradcl.  i''t  Lucas 
ait  :  Facliis  in  agoiiia,  proiixiiis  oiajjal;  cl 
faclus  cst  sudor  cjus,  sicul  guttic  sangui- 
nis  dccurrentis  in  terram. 

Xiliiio  miiuis  posl  hanc  tiirbationcm, 
10  A(l  /(■,  Do)iu'//('.  chiinaho.  oraiido  in 
criicc  pro  cnicifixoribus  meis,  toliusqiic 
mundi  saliilc.  Dcindc  Cliiisliis  miilans  pcr- 
sonam,  lioc  idcm  quod  dixit  ad  Palrcm. 
dieit  Kcclesife,  ut  cam  ad  similia  facienda 
informet,  et  ait  :  pt  ad  Dcam  incam  dc- 
precahor.  non  ccssando  ab  invocalione  ip- 
sius  propter  angusliam  tribiilalionis  accr- 
bilatemquc  passionis.  Et  hoc  ralionabilitcr 
ago  :  nam,  WQiuv  ntililns  in  sanr/uinc 
mco,  id  est,  quis  fructus  csset  incarnatio- 
nis  et  vitse  meae  atque  effusionis  sangui- 
nis  me\,  dum  descendo  in  corruptionem .  id 
est,  si  in  scpuJcro  rclinqiior,  et  in  cinc- 
rem  rcdigor  ?  Christus  enim  incarnatus  ct 
passus  est,  ut  mundum  convertcret.  Si 
aiitcm  ipsc  non  rcsiirrexissct,  miindus  iu 
cum  niillalciuis  crcdidissct,  sicque  nulia 
vidcrctur  utilitas  passionis  suae  ae  morlis. 
Proptcr  quod  ait  Apostoliis  :  Si  Chrisliis 
non  resurrexit.  ergo  inanis  cst  priedicalio 
nostra,  inanis  est  et  fides  vestra.  Unde 
Chrislus  consequenter  probat  qiiod  dixit, 
subjungens  :  l'2  Numquid  confitehitur  ti- 
bi  pulvis?  id  est,  numqiiid  caro  mea  in- 
cinerata  atque  cornipta,  crit  occasio  at- 
qiic  materia  crcdcndi  ctconfitendi  noniini 
tuo  ?  Auf  ipsa  sic  piilvis  cffecta,  ainmii- 
liahit  veri/atcm  /uam  ?  apparendo  Apo- 
stolis,  et  oslendendo  eis  cicatrices,  atqiie 
dicendo,  Palpate  et  videte  ;  ct  vcrificando 


H 


A  Piophclaiiiiii  scripluias.  qiii  oinncs  con- 
cordilcr  \aliciiiaiiliir  carnciii  mcam  pro- 
liiius  rcsiiirccliiram.  Idcio  cnim  post  rc- 
surrcctionciii  Cliristiis  discipiilis  dixil  : 
Neeesse  est  iiii[ilcri  omnia  qinc  scripla  Lhc 
siinl  in  lcgo  Moysis,  el  Prophetis,  ct  Psal-  "" 
mis  dc  me. 

[ll^Audivit  Doiiiinus  orationcs  praMiiis- 
sas,  ct  miscrtus  c.st  inci ,  cripicndo  mc  dc 
iinivcrsis  pirnalilalibus  vit;e  pitosenlis  ; 
Doiiiinus  faclus  cst  adjutor  mcus.  daiido 
milii  omncm  polcslatem  in  ccelo  et  in  tcr-    Mauh. 

B  ra.   \W  Convcrtisti,  o  Dominc,  p/anclum"'""'^'^- 
meuin,H\  est  tristitiam  qua  dixi,  Trislis  /«,./.".xvi, 
est  anima  mea  usque  ad  morlcm,  iu  i/un-  ''*■ 
dium   iiii/ii  :  qiioniam    trihiiisli    pro    il- 
la  tcmporali    tristilia,   sempitcrnam  heti- 
tiam  pr<Tmii  esscntialis  ciinctis  olectis,  et 
gaiidium  accidenlalis  praMuii  mihimctipsi, 
Iransferendo  me  ab  igiiominia  passionis 
ad  gloriam  resurrectionis.  Siciit  enim  tc- 
statur  Apostolus,  Chrisliis    ciim    clamorc  Uebiwj. 
valido  et  lacrimis  siipplicationes  fudit  ad 
Deum.  Coiiscidi.sli  saccum  meum  :  id  est, 

C  corpus  meum,animae  atque  divinitatis  meaj 
conlcmptiim  latibiiliim,  permisisli  in  pas- 
sionc  miiltis  vulneribus  iacerari,  ila  ut  a 
planta  pcdis   usque  ad  verticem  capitis,    /s.  i,o. 
non  esset  in  eo  sanitas  ;  ct  circumdcdl.sti 
inc  fwtilia.  id  est,  corpus  gloriosum  rcd- 
didisti  animee  mea>.  in  resurrectione;  i\n)ut      13 
cantct  tihi  ffforia  inca.  id  est,  iit  ego  ani- 
ma  el  corporc  glorificatus,  laiidem  te,  et 
non  compungar,  id  est,  non  amplius  pa- 
tiar.  Nam  Christus  resurgens  ex  mortuis,  /iom.vi,!». 
jam  non  moritur.  Dominc  Deus  meus,  in 

D  adernum  confit(^bor  tibi,  laudando  te  se- 
cundum    quod    homo    sum,    sine  fine   in 
regno  cceloriim,  ubi  tecum  sedeo  ad  dex-  Hebr.(,-i. 
lerain  luam. 


o82 


OOMMENTARIUM    IN   PSAI.MUM   XXIX.    —    Am.    I.XV 


ARTICULUS  LXY 


EXPOSrnO    TROPOLOGir.A    EJISDEM    PSAI.Ml    VICESIMI    NOM. 


MUHALITEH  autem  exponendo  hune 
psalmum,  per  domum  David,  inlelli- 
gitur  Eeclesia.  vel  qiiieumque  fidelis,  in 
quo  Deus  per  fidem  et  gratiam  liabitat.  Et 
per  dedicationem  hujus  domiis,  intelligi- 
tur  deputatio  seii  exhibilio  qua  exhibe- 
mus  nos  ipsos  servire  Deo  vero  ac  vivo. 

1  Sicque  tituli  sensus  est  :  Psalmus  canti- 
ci,  in  dedicadone  domns  David.  id  est 
pro  exliibilione  gratiarum  actionis  atque 
obsequii,  quibus  corde,  ore  et  moribus 
regratiamiir  Altissimo  pro  beneficiis  suis, 
ejusque  famuhvtiii  nos  ipsos  vohintarie  ex- 
hibemus. 

Ecclesia  igitur  vel  qiiilibet  Christianus, 
se  a  multis  pericuiis  prfoservatum  vel  li- 
beratum  a  Deo  perpendens,  gratias  agat 

2  ct  dicat  :  Exallabo  te,  Domine,  me  ipsum 
humiliando,  et  tibi  reverenter  obsequen- 
do,  tuam  altiliidinem  confilendo.  omnem 
perfectionem,  bonitatem  et  gratiam  tibi 
attribuendo.  Ouanto  enim  nos  ipsos  pro- 
fundius  humiliamus,  tanto  Deum  giorio- 
sius  exaltamus.  Idcirco  autcm  Exaltabo 
te,  Domine,  quoniam  suscepisti  me,  id  est, 
orationem  meam  et  poenitentiam  ac  servi- 
tutem  meam  grata  ac  placila  habuisti,  et 
non  contempsisti,  nec  repulisti  me  vilem 
et  pauperem  peccatorem  ;  ncc  delectasli 
inimicos  meos  snpcr  me,  id  est,  non  per- 
misisti  homines  malos  ac  dasmones,  qui 
delectantur  de  adversilalibus  meis.  finali- 
ter  gloriari  siiper  me  ;  sed  a  pcenis  vel 
vitiis  eripuisti  animam  meam,  et  ita  dele- 
ctasti    angelos    sanctos    piosque   homines 

iuc.xv.io.  super  me,  quoniam  gaiidium  est  ange- 
lis  Dei  super  iino  peccatore  pcenitentiam 
agente. 

3  Domine  Deus  meus,  cJamavi  ad  te,  pro 
indulgentia  pcccatorum,  infiisione   virtii- 


A  tum,  ac  relevamine  pcenarum  seu  per- 
secutionum  ;  et  sanasti  me,  ab  interiori 
laesione  peccali,  vel  eliam  ab  exteriori  tri- 
bulalione,  seu  morijo  corporali.  Dominc,  i 
eduxisti  ab  infcrno  animam  meam,  id 
est,  a  reatu  et  maciila  mortalium  peccato- 
rum,  per  qua?  homines  merentur  infer- 
num,  liberasti  me  ;  salvasti  me  a  descen- 
dentibus  in  lacum,  id  est,  non  permisisti 
me  perseverare  in  malis,  quemadmodum 
illos  qui  in  infernalem  foveam,  seu  vi- 
tiorum    profunditalem    descendunt.   Eccc 

B  quanliim  beneficium  Dci  est  hoc  !  quod 
illis  potissimum  datur,  qui  Deo  inspiran- 
te,  mundum  et  omnia  quae  in  mundo  sunt, 
dcrelinquunt,  el  Christo  in  religione  fide- 
liter  serviunt.  Hi  a  pristina  conversatione 
et  socielate  malorum  conversi,  hunc  ver- 
siiin  verissime  dicere  possunt,  imo  cum 
magna  ac  devotissima  juciinditate  dicerc 
debent.  Considerare  enim  debemus  nos, 
qui  mundum  reliquimus,  vel  ad  veram  ac 
perseveranfcm  poenilenliam  conversi  su- 
mus,  quot   propinquorum,  coa?taneorum, 

C  consortium  nostrorum  jam  infernus  ab- 
sorbuit,  qiii  paulo  ante  nobiseum  conver- 
sati  sunt,  et  fortc  multo  meliores  nobis 
fuerunt.  Quantum  ergo  regratiari  tenemur 
Deo  allissimo.  qiii  illos  jam  juste  damna- 
vit,  et  nobis  tam  pie  pepercit,  et  ad  vitam 
meliorem  transvexit ! 

Unde  vir  sanctiis.  pro  tain  ineffabili  be- 
neficio  iligne  regratiari  Deo  iiequaquam 
per  se  solum  sufficiens,omnes  sanctosqui 
vel  in  cffilo  sunt,  sive  in  terra,  ad  laudem 
Dei  el  gratiarum  aclionem  invilans,  sub- 

D  jungit  :  Psallitc  Domino,  sancti  ejus,  et        5 
confitemini,  confessione  laudis,  mehoriai 
sanctitatis  ejus,  id  est    sancta?  memoria? 
Dei.  seu  sanclo  Deo  iiostri  misericorditcr 


COMMENTARllM    l.\    PSALMUM    XXIX. 


ART.    LXV 


383 


recordanti,  qui  a  so  avcrsos  ac  sui  oblitos 

non  est  oblitus,  scd  reduxit  ad  se.  Hinc 

/nui.15.  enim  Doniiniis  ait  ptM-  Isaiam  :  Niimquid 

oblivisei  polesl  iniilicr  inlanlem  suum.  iil 

non  miserealur  lilii)  iileri  sui  '.  Kl  si  iiia 

oblita   fuerit,   ego   tamen    noii  obliviscar 

tui.  Nos  ergo  non  obliviscamur  misericoi- 

diarum  Domini,  qui  nos  ita  prsevenit  in 

omni  pielale  et  gralia.  Sed  illud  IsaiiP  in- 

ydiv/.Lxin,  tente  dicamus  :  .Miseralionum  Domini  re- 

'■  cordabor,  laudein  Domini  super  omnibus 

bonis  quEC  reddidit   nobis  Doininus.  qua^ 

largilus  est  seeundum  indulgenliam  siiani. 

Tkren.m,  IlUid  quoquc  Jeremise  :  Misericordise  Do- 

"■  mini   quia  non  sumus   consiimpli  ;  quia 

non  defeceriint  miserationes  ejus. 

6  Quoniam  ira.  id  est  effeclus  divin;e  ju- 
slitise,  scilicet  privatio  gratiae,uIlio  culpa', 
inductio  pcense,  est  t»  indignatio»e  ejus, 
id  est  ex  justo  jiidicio  Dei.  quo  ingratis  et 
impiis  indignatur ;  et  vita,  id  esl  vivifi- 
catio  menfis  per  gratiam,  omnisque  effe- 
ctus  misericordiae  Dei,  est  in  vohintate 
ejiis,  id  est,  ex  divin»  pielatis  beneplacilo 
oritur  et  caasatur.  Ad  vesperum,  id  est  in 
adversis  el  consideralione  proprije  lene- 
brositatis  ac  imperfectionis,  demorahltu,- 
fleius,  pro  peccatis  et  incolatu  vitse  prse- 
sentis  ;  el  ad  matutinum,  id  est  in  pro- 
speris,  et  ex  conlemplalione  divina»  perfe- 
clionis  beneficiorumque  Dei,  demorabiliir 
la'titia,  id  esl,  Icelabiinlur  homines  boni 
qui  fleverunt  ad  vesperum. 

7  Ego  aufem,  post  peccata  conversus  ad 
te,  di.vi  in  abiindantia  mea,  id  est  in  cx- 
cessiva  confidentia  fervoris  mei ;  Non  mo- 
ve/jorin  a'ternum,  id  est.  nunquam  rever- 
lar  ad  priora  peccata,  nunquani  dcsolabor 
aut  tristis  ero,  nunquam  a  semita  Dei  re- 
cedam. Solet  enim  istiid  contingere  noviter 
conversis,  iit  dum  insolitam  consolationcm 
et  gratiam  Spiritus  Sancti  percipiunt,  sta- 
tim  incaute  priesiimanl.el  quasi  nunqiiam 
penlituri  sint  dulcedinem  talem,  magna 
Isetanler  proponunl,  non  satis  propriam 
fragililalem   pensantes.  Sed  istiid  incaute 

8  fit.  Idcirco  subjungit  ;  Domine,  in  vo- 
luntate  tua,  id  est  secundum  quod    libi 


A  complacuil.  pra\slifisti  derori  meo,  id  cst 
interiori  renovalioni  animse  mcoe,  quae  rc- 
iiovatiir  qiiolidic  de  clarilate  in  ciaiita-  iicor. m, 
lem.  virlutciii,  id  est  gratiffi  stabilitalfin.  '*■ 
Tanqiiam  dical  :  Non  sicul  ego  prsesunin  rl 
ffslimo.  scd  sicul  libi  decens  ct  boniim  vi- 
detur.  tribuisli  niihi  gralia^  dona.  Proplcrea 
non  debui  tam  inconsuite  in  abundantia 
mea  pra^sumerc.  Propter  quod  subditiir  : 

Avcrtisfi  faciem  tuam,  id  est  piiiin 
consolationis  tuse  subsidiique  respectum, 
a   me.  et  facfus  sum  conturbatus,  id  est 

B  tristis  et  piger,  lanquam  fraudatus  spc  il- 
la.  qua  dixi,  Non  movebor  in  fetcrnum. 
Yerumtamen  pro  conversione  vultus  lui 
ad  me,Ad  fe,  Domine,  clamabo  ardenti  af-  o 
fectu,  ct  nd  Deum  meum  dcprecabor ,  pro 
omni  re  qua  indigct  anima  mea.  Et  meri- 
to  :  nam,  Qua;  utilitas  in  sanguine  meo,  10 
id  csl  in  vila  mea  (sanguis  namque  sedes 
est  animse,  a  qua  vila  causalur),  dum  de- 
scendo  in  corruptionem,  id  est,  dum  spi- 
rilualiler  morior.  alque  in  anima  perco  ? 
qiiasi  dical,  Nulla  :  imo  melius  essel  mihi 

C  non  esse,  quam  sine  gratia  esse,  quoniam 
sinc  gratia  fibi  placere  non  valeo.  Ideo 
sequilur  :  Xumrjuid  con/itebitur  tibi  put- 
vis,  id  est  homo  inconsfans,  superbus, 
alque  impoenitens  :  de  quo  in  primo  psnl- 
mo  prffhabilum  esl,  quod  erit  lanquain  p».  i,  4. 
pulvis,  quem  projicit  ventus  a  facie  ter- 
rse;  auf  annuntiabit  verifafem  tuam  ho- 
mo  talis,  te  digne  laudando,  aut  alios  effi- 
cacifer  admoncndo?  Non  utiquc,  quoniam 
non  est  speciosa  laus  in  ore  peccatoris.  eccu.x^ 
Audivit  Dominus  ista,  quse  dixi  ad  pro-  '' 

D  vocandum  et  concutiendum  viscera  mise- 
ricordiffl  suffi,  ef  miserfus  est  mei,  liberan- 
do  me  a  miseriis  mullis.  Dominm  factus 
cst    adjutar  meus,  cooperando  mihi    per 
gratiam.  Convertisti,  o  Domine,  ptancfum 
meum  in  gaudium  mihi,  id  est,  post  do- 
lorem   de  peccatis.  infudisli  mihi  de  spe 
vcnia?  gratiam  consolationis.  Quemadmo- 
diim  Prophela  dicil  :  (luum  iratus  fueris.   iiahac.»i, 
niiscricordia»  rccordabcris.  Kt  alius  ;  Filii,  -■       . 
palicnlcr  susliiiclc  iram  qiia»  supcrvcnif  es,  to. 
vobis.  (Jui  cnim  induxit  vobis  mala,  ipse 


11 


12 


584 


COJIMENTARRM   IN    PSALMIM    XXIX. 


ART.    LXVl 


rursus  adducet  vobis  laetiliani  sempiter- 
nam  cum  vestra  salute.  Conscidisti saccum 
meum,  id  est,  laboribus  poenitentiae,  scili- 
cet  abstinenlia.  vigiliis.  disciplinis,  mace- 
rasti  et  afflixisti  corpus  meum,  ct  cir- 
cumdedisti  me  lcetitia,  id  est,  spirituaii 
exsultatione  replesti  animam  meam  post 
prffdictos  Jabores.  Oui  enim  se  ipsos  in 
labore  pcenitentiali  digne  affligunt,  om- 
ni  consolatione  divina  refrigerari  idonei 
Hebr.i.n.  fiuut,  quemadmoduni  Apostolus  ait  :  Om- 
"■  nis  disciplina  in  prssenti  quidem  videtur 

esse  non  gaudii,  sed  mceroris  ;  postea  au- 
tem  fructum  pacatissimum  exercitatis  per 
eam.  reddet  justitia».  Idcirco  autem  Cir- 
cumdedisti  me  la-tilia.  non  ul  glorier  in 
13  me  ipso  :  sed  !>f  cdntct  tibi  gloria  laea.  id 
est,  ut  omnis  gratia,  omnisque  gloria,  et 
quidquid  boni  in  me  est,  sit  mihi  occasio 
atque  materia  laudandi   te,  et  gratias  re- 


.\  ferendi  nomini  luo  excelso,  cl  non  com- 
pungar,  id  est,  non  stimuler  conscientia 
mala,  sed  nihil  mihi  conscius  sim,  nilque 
in  anima  mea  remaneat,  de  quo  merito 
remorsum  pati  possit  mens  christiana. 

Postremo,  vir  sanctus  et  Domino  gra- 
tus,  se  offert  paratum  ad  hoc,  quod  gloria 
sua  cantel  Deo,  et  ait :  Domine  Deus  meus, 
iii  a'ternum  confitcbor  tibi,  id  est,  quam- 
diu  fuero  :  et  hoc  est  verbum  bonae  spei 
ac  sancli  propositi,  non  prffsumplionis  ex 
abundanlia  erumpentis,  sicut  superius  di- 

B  xit,  Non  movebor  in  Eeternum.  Confitebitur 
autem  in  a>lernum.  quoniam  vita  contem- 
philiva.  ad  quam  spectal  confessio  laudis 
diviufe.  hic  incipit,  et  in  futuro  seternali- 
ter  perseveral.  proul  in  Apocalypsi  habe- 
tur  :  Requiem  non  haljebanl.  die  ac  nocte  Apoc.iv, 8. 
dicenlia  :  Sancfus,  Sanctus,  Sanctus.  Do- 
niinus  Dinis  onmipolens. 


ARTICULUS  LXVI 


EXPOSITIO    EJUSDE.M    PSALMl    Vli.ESLMI    NO.M    A.NAGOGICA. 


A  N.\GOGICE  demum.  per  domum  Da- 
jTi  vid.  intelligiUir  quilibet  Beatorum.  in 
quo  Deus  habitat  per  gratiam  consumma- 
tam  in  genere,  caritatem  perfectam,  ac 
unionem  inimediatam.  Per  dedicationem 
quoque  hujus  domus,  inlelligi  potesl  as- 
sumptio  electorum  ad  beatificam  fruitio- 
nem.  Secundum  anagogicum  igitur  intel- 

1  lectum  sensus  tiluli  est  :  Psahnns  cantici, 
id  est  ineffabilis  atque  coelestis  Isetitiae,  in 
dedicatione  domus  Daiid,  id  est  pro  as- 
sumptione  electorum  ad  gloriam. 

Quilibel  ergo  comprehensor  in  palria, 

2  ait  :  KiaJtabo  te,Do>ni/a'. qui  es  objeclum 
et  causaac  fons  totius  coeiestis  lcelitiee. 'y;/o- 
niam  suscepisli  mc  in  heredem  ac  filium 
felicitatis  aeternae  :  nec  delectasti  inimicos 
meos,  videlicet  dccmones,  super  nie  :  qui 
tunc  gaudebant  de  me,  quando  in  mundo 


C  injusle  vixi,  et  in  purgatorio  affligebar ; 
nunc  vero  trislanlur.  quoniam  a  culpa  et 
poena  ereptus  sum,  et  in  coelo  locatus.Por- 
ro  angeli  sancti  et  animae  innocentium.  et 
qui  nunquam  peccaverunl,  ut  Chrislus  el 
Virgo  beala,  dicunt  :  Nec  deleclasti  inimi- 
cos  meos  super  nie,  quia  nunquam  permi- 
sisti  me  vilio  maculari.  Nam  et  daemones, 
quum  sint  invidissimi,  contristantur  de 
permanentia  et  felicitate  angelorum  san- 
clorum.  Ipsi  vero  angeli  sancti.  de  sua  fi- 
xione  in  bono  regratiantur  Deo,  et  dicunt : 

D  Exaltabo  te,  Domine,  quoniam  suscepisti 
me,  nec  delectasti  inimicos  meos  superme. 

Doiiiine  Deus  meus,  claynavi  ad  te,  dum        3 
eram  in  mundo  vel  in  purgatorio,  ct  sana- 
sti  me  ab  omni  tormento.  Animse  namque 


m  pi 


rgatorio  exsistentes  sciunt  se  libc- 


randas.  el  vehementissime  liberari  deside- 


COMMENTARIUM   IN    PSALMUM    XXIX. 


ART.    T.XVI 


58S 


Eccle.  v]i, 
14. 


MatOi.v\u, 
\i:  \m.  M. 
50:iixii,  1.-!; 
Xliv,  51  ; 
XXV,  30 ; 
Luc.x\H,i.%. 


rant  :  imo  clilalio  gloriap  esl  eis  ita  poena- 
lis,  ul  niilla  piiMia  sensibilis  hujus  uumdi 
«•(itiaii  possit  poMia'  (luam  liabenl  proptcr 
gloria'  dilationem.  .lani  enim  via  in  eis  li- 
nila  est,  et  ergo  non  relaidantin'  a  patiia 
siiie  amarissima  pdMia.  Istud  ita(|iie  deside- 
riiiin  earum,  claiuor  dieilur.  Nil  tameii  cla- 
luando  proficiunl.  el  mereri  non  possuiil, 
uec  se  ipsas  juvare.  Yermnlainen  diiiu  ad 
patriam  veuiuiit,  gaiidcut  de  evasione  pie- 
narum.  el  diciiul  :  Domine  Deus  meus,  cla- 
luavi  ad  le.  per  me  ipsam,  et  per  eos  cpii 
oraverunl  pro  me.  Deinde  hoinines  jam 
salvati  dicunt  :  Domiiu'.  eduxisti  ab  i)i- 
frrno  (uiiiiuiin  incam,i\n\A  non  permisisli 
me  mori  in  peccalo  mortali  :  de  quo  Beali 
ineffabililer  Domino  grati  sunt ;  snlvasti 
mc  a  dcscciulentilnis  in  lacuin.  icl  esl,  illis 
reliclis  atqiie  damnatis,  me  assiimpsisti  ac 
bcalificasli. 

Propterea  comprehensores  cohortantur 
se  mutuo  ad  gratiarum  actionem  ac  lau- 
dem  divinam,  dicenles  :  Psallite  Domi- 
no,  Sancli  cjus,  ct  confitcmini  mcmoriw 
sanctitatis  ejus  :  ijuoniam  ira,  id  cst  vin- 
dicla  seu  poena  quain  passi  sumus  pro 
culpis  nostris,  fuit  in  indignationc  cjns, 
id  esl  ex  zelo  diviuEC  justitite,  quae  nil  lua- 
li  impunitum  relinquit.  Vel,  ut  verbum 
islud  omnibiis  Beatis  conveniat,  sic  expo- 
nilur  :  Quoniam  ira,  id  est  reproborum 
daninalio,  est  in  indignatione  ejus,  id  csl 
ex  offensa  Dei  et  conlemptu  quo  despici- 
untur  a  Deo  :  unde  nec  corrigi  possunt, 
nec  pcBuitent,  quemadmodum  Salomon 
ait  :  Gonsidera  opera  Dei,  (|uod  nenio  pos- 
sit  corrigere  qiiein  ille  despexerit.  Et  vila, 
id  est  nostra  felicilas,qute  est  vita  Kterna, 
est  in  voluntate  ejus,  id  est,  ex  divinae 
voluntalis  beneplacito  el  amore  nobis  col- 
lala  est.  Ad  vcspcrum,  id  cst  iii  exleriori- 
bus  tenebris  ergasluli  infernalis,  demora- 
hitiir, hl  est,  semper  manchU, /frtns  :  sicul 
in  Evangelio  asserit  Chrislus,  Ibi  erit  fletus 
et  stridor  dcntium  ;  et  ad  matuiinum,  id  esl 
in  rc^gno  {•celoriim,  ubi  Iiix  divina  incessabi- 
liter  oriliir,  demorabitiir  Iwtitia,  quoniam 
ibi  esl  jiicundilas  plena  alcjiie  perpetua. 


A  Ei/o  autcm,  qui  suiu  comprehensor,  (//-  7 
.ri  in  abundantia  mca,  id  est  in  plena  la;- 
titia  de  mea  securitate  :  Non  movcbor  in 
wtcriiiim.  id  est,  uunquam  a  Dco  averlar. 
(tiuues  eiiiiu  Beati  sciunt  se  confirmalos 
iii  hoiiii,  ideo  secure  affirniaiit,  Non  mo- 
vebor  in  mteriiiim.  Dominc.  in  voluntatc  8 
tua  prwstitisli  decori  meo,  id  cst  beatitii- 
dini  meie,  qii<e  est  summus  ornalus  meu- 
lis,  virtuiciii,  id  cst  securam  stabilitalein 
seii  confirmationem  in  te.  Aoertisti  fa- 
cicin   tuam  a  mc.  qiiando  adhuc  peregri- 

B  nabar  in  mundo,  ct  fartus  sum  conturba- 
tus  pro  tempore  ilio;  nunc  vero  ostendisti 
inihi  faciem  tuam,  ideo  salvus  sum.  Ad  0 
/(•,  Dominc,  clamabo.  orando  pro  amicis  et 
familiaribiis  meis,  et  his  qui  implorant 
suffragium  meum  ;  cl  ad  Denm  mcuni  dr- 
prccabor  pro  resuscitalione  corporis  mei. 
Sancli  eniiu  in  palria,  resurreclionem  fii- 
turam  desideranl.  Quw  utilitas  in  sanguinc  10 
meo,  id  est,  quid  mihi,  quid  meo  prodes- 
set  corpori.  qiiod  ila  cooperaliun  est  ani- 
maj  in  divino  obsequio,  duni  ilcscendo  iii 

C  corruptioncm,  id  est,  si  ipsum  corpus  ma- 
neret  corrupliiiu,  neque  resiirgerel  ?  Inter- 
dum  enim  aliquid  atlribuiliir  toti  ratioiic 
partis,  quemadmoduni  Christus  dicitur  ja- 
ciiisse  in  sepuIcro,et  Maria  Magdalene  cor- 
pus  Cliristi  siiblatiim  credeus,  dixit  :  Tu-  jounn.-. 
leriinl  Domiuum  meum,  et  nescimus*  ubi  '.^ 

'  ncscK 

posueriinl  eum.  Simili  modo  comprehen- 
sor,  ratione  corporis  quod  reliquit  in  ter- 
ris,  ait,  Dum  descendo  in  corruptionem. 

Audivil  Dominus  preces  has,  et  miscr-       11 
lus  cst  mei,no\i  pro  me  ipso  qui  miser  non 
D  sum,  sed  pro  miseris  pro  quorum  salute 
precatus  suni,  et  pro  resuscitatione  ac  glo- 
rificatione  corporis  mei.  Dominus  factus 
csl  adjutor  wic^i, dando  mihi  virlutem  su- 
pernaturaleni,  per  quam  sibi  iuavertibili- 
ter  adhferebo.  Convertisti  planctum  meum       12 
///  gaudium  milii.  id  esl.fleliim  qiiem  pro 
peccatis  et  pro  adeplione  felicilalis  cffudi 
in  terra,  cominutasti  in  jucunditatem  coe- 
leslem  ac  sempiternam   :   (piemadmodiim 
scriptiim  est,  Beati   qiii    lugent,  qiKuiiam  .Mmih.y 
ipsi  consolabuntur.  Undc  in  Isaia  Christus 


586 


COMMENTARIUM   IN    PSALMUM   XXX.    —   ART.    LXVII 


Gen.iii,  10. 


13 


/s.ixi,i,3.  ait  :  Spiritus  Doniini  .siiper  ino,  iit  ilareni 
lugentibus  coronam  pro  einere,  oleum 
^'aiidii  pro  luctu,  pailium  laudis  pro  spi- 
ritu  mcproris.  Cousridisli  saccinn  7neum, 
id  est,  corpus  meum  redegisti  in  pulve- 
rom  :  quemadmodum  scriptum  est,  Cinis 
os.  et  in  cinerem  reverteris ;  et  circumde- 
disti  ine  hvlitia.  id  est,  aeterna  felicitale 
omnifariam  adornasti  me  ;  ut  cantet  tibi 
glnria  mea,  id  est,  ut  beatitudo  et  omnis 
e.xccllentia  mihi  a  te  impertila.  sil  milii 
causa  et  ratio  laudandi  te  laude  perfccta 
ae  indesinenti,  el  non  compungar,  id  est. 
nullo  dolore  de  cetero  unquam  afficiar  : 
prout  in  Apocalypsi  dicilur  :  Abstergel 
Deus  omneni  lacrimam  ab  oculis  Sancto- 
rum,  et  mors  non  erit  iillra,  neque  luctus. 
sed  nec  ullus  dolor.  Domine  Deus  meus, 
iii  wternum  confiteljor  tibi ,  id   est,   inces- 


A  santer.  sine  interruptione,  fatigatione  ac 
tsedio.  iaudabo  te  Deum  sublimem  et  l)e- 
nedictum. 

Ecce  quam  compendiosus,  speeiosus  ac 
dulcis  est  psalmus  iste,  ex  divina?  sapientia? 
thesauro  emanans,  qui  tam  multipliciter 
e.\poni  potest.  Hunc  ergo  ad  gloriam  Cre- 
atoris,  in  commcmorationc  beneficiorum 
suorum  et  resurrcclionis  glorificationis- 
que  Christi,  devotissime  concinamus. 


B 


Apoc.  Tii 
17;  XXI,  4. 


PRECATIO. 

Audi,  Domine,  preccs  nostras  et  misere- 
re  nobis  ;  converte  planctum  nostrum  in 
gaudium,  et  circumda  nos  Isetitia  salutis  : 
iil  pro  iiniversis  beneficiis  tiiis  tibi  cantc- 
miis  el  confiteamur  in  beata  sede  eeter- 
nitatis. 


ARTICULUS  LXVII 


EXPOSITIO    DE   CIIRISTO    PSALMI   TRIGESIMl    :    I.N   TE,    DOMINE,    SPERAVI. 


Pr.escribitlr  dcnique  huic  psalmo  titu- 
lus  talis  :  In  fineni ,  psalmus  Daoid,  pro 
ecstasi :  id  est.  psalmus  isle  sancti  David, 
qui  loquitur  hic  in  persona  Christi  atque 
fidelium  :  psalmus.  inquam,  dirigens  nos 
in  finem  ultimum,  scilicet  Deum,  est  scri- 
ptus,  tractans  ac  habitus  pro  ecstasi,  id 
esl  excessu  mentis  Christi  membrorum- 
que  ejus  :  qui  excessiis  conlingit  vel  ex 
pavore  tribulationis  magna"  imminentis, 
vel  ex  contemplatione  sublimium  verita- 
lum  in  rebus  divinis.  Hic  itaque  psalmus. 
de  Christi  passione  ac  fidelium  perseculi- 
one  conscriptus  eslUnde  primo  de  Christo 
exponendus  est. 

CHRISTUS  ergo  ul  homo.  propter  pas- 
sionem  sibi  instanlem,  ait  ad  Patrem  : 
1  ///  te,Domine,spcrari.  in  quanlum  hoino 
et  aliquo  modo  viator,  videlicet  quanlum 


C  ad  naluram  passibilem  nondum  glorifica- 
tam.  Jam  enim  toties  dictum  est  qiiomodo 
Christo  convenit  sperare  seu  spes,  ut  fasti- 
dium  pariat  si  denuo  repetatur.Itaque,Do- 
mine  Pater,  non  in  mea  natura  creata,  sed 
in  te  speravi.exspectans  atque  eonfidens, 
tua  virtute  et  gratia  cooperante,  redimere 
genus  humanum,  a  morte  resurgere,  om- 
nemque  mundi  ac  dffmonum  malitiam  su- 
perare.  Idcirco,  o  Paler,  non  confundar  in 
a'terniim,\A  est,  nunquam  confundar  con- 
fiisione  illa.  qufe  oritur  ex  aHqiio  acciden- 

D  ti  qnod  inest  ei  qui  confiinditur,  scilicet 
ex  defeclu  aut  inordinatione  naturse,  cul- 
pse,  vel  poente.  Yel  :  Non  confundar  in 
jeternum  :  id  est,  quamvis  ad  tempus  in 
hoc  mundo  a  Judaeis  irrideor  et  confundor 
ante  passionem.  in  passione.  et  post  pas- 
sionem  :  non  tamen  duret  ista  confusio  in 
a>ternum,  sed  statim  resuscita  me,  per  mi- 


COjniENTARIUM   IN   PSALMUM   XXX. 


ART.    LXVII 


587 


/pr.xvii.is.  racula  quoqiie  gloiifica  nio,  ul  conluiulau- 
tur  qui  nio  porsequuntur,  et  non  confun- 
(iar  ego  de  cetero.  //'  Jti.sti/ia  Iiki.  'u\  est 
secundum  censurain  sive  dictainen  tus  di- 
vinaj  justiliae,  Ubera  nie  a  passibiiitate 
corporis  et  iniperio  mortis.  Vel.  In  justi- 
tia,  id  est  propter  jnstiliam  ineam  mihi  a 
te  collatam,  libera  ine. 
.1  "2   Inclina  ad  aie  aiirem  tiiain.  impen- 

dendo  inihi  inisericordia?  tua>  effoctum  : 
arce/cra  iit  eruas  me,  id  est,  cito  age  quod 
rofio.  et  tertia  die  resuscita  me.  3  Esio 
niihi  in  Dcum  proteclorem  :  id  est,  non  so- 
hiin  sis  inihi  Deus  meus  eo  modo  quo  es 
omniuni  Deus,  sed  per  specialem  curam 
ac  gratiam  esto  Deus  nieus,  videlicet  ut  in 
oinni  adversitate  defendas  me,  prolegen- 
do  corpiis  meuin  in  sepulcro  a  corrupti- 
one,  et    nomen  al>  infamatione.    Hoc  est 

/»id.«v,i5.  quod  apud  .leremiam  ait  Salvator  :  Tu  scis, 
Doinine,  recordarc  mei,  et  visita  ine,  et 
tuere  me  ab  his  qui  persequuntur  me.  Esto 
mihi  quoque,  o  Doinine,  ct  in  domuni  rc- 
/'iigii,  id  est  pro  domo  refiigii,  quatenus 
in  omni  necessitate  ad  te  confugiam,atquc 
in  te  securus  sim.  Quemadmodum  hoino 
ab  hostibus  insecutus,  ad  domum  inuni- 
tam  fugit.  el  in  ea  tute  quiescit ;  sic  oro 
et  i^-go  in  te  quiescere,  stabiliri,  et  imper- 
territus  permanere.  i't  sa/vani  nie  facias 
a  corporis  passibiiitate,ac  morte  corporea. 
•4  Et  hoc  ideo  oro,   4  Quoniam  flrmamen- 

tum  meum  el  rcfnyium  meum  es  lu  :  id 
est,  prEPter  te  aliud  firmamentum  non  ha- 
beo,  neque  refugium  ;  sed  tu  es  firma- 
mentum  meum,  id  est  causa  totius  sta- 
bilitatis  mcie,  et  refugium  in  quo  sicut 
iii  ultimo  fine  quiesco.  Et  proplcr  no- 
nien  tuum,  id  est  propter  te  ipsum,  seu 
noininis  tui  clarificationem  ac  vcnerati- 
oiicin,  dcduces  mc  a  cruce  in  sepulcrum, 
a  sepulcro  ad  discipulos  in  conclave  et 
alio.  et  ab  eis,  utpote  a  nionte  Oliveti,  in 
regnum  coplorum  ;  et  cnutrics  nic,  trans- 
ferendo  me  a  nutrimento  status  mortalis, 
ad  alimenlum  impassibilis  status, et  a  cibo 
teireno  ad  cibuiii  cddestem.  Vel,  Eniitries 
me,  id  est  corpns  meum  mysticum,  vide- 


A  licet  congregationein  ndelium,  dando  eis 
gratiam  paiilatim  proficiendi,  ac  spiritu- 
alis  virtulem  angmenli.  Primitivam  quo- 
qiie  Ecclesiam  Deus  eiuitrivit.ciuoniam  de 
die  iii  iliein  aiixit  lideles  inerito  el  iiiiine- 
ro.  sieiil  in  Aelibus  Aprisloloriim  Lucas 
testaliir  :  Verbiim,  inquiens,  Domini  cre-  .ic(.  v.,  t-. 
scebat,  et  confortabatur  valde,  et  Dominus  '"''■*'•"• 
aiixit  qiiotidie  qui  salvi  fierent. 

.')  Edin-cs  mc  dc  laijueo  hoc,  id  esl    a        3 
inortis  periculo,  qiicm  laqueum  abscorulc- 
rnnl  nii/ii,  id  est,  qiiem   putabant  Judsei 

B  se  mihi  occulte  parare,  et  me  eorum  ne- 
quitiam  ignorare.  Piitabant  namque  JiidEei 
Clirislum  nescire  studia  eoriiin  contra  se. 
Ideo  autem  Educes  me  de  laqueo  'islo, r/uo- 
niam  tu  es  protector  mcus,  sicut  paulo 
ante  precatus  sum,  dicens  :  Esto  mihi  in 
Deum  proteclorem.  Et  quia  omnino  sic 
est,  idcirco  ego  Christus  pendens  in  cru- 
ce,  dico  tibi,  Pater  :  6  In  manus  tuas,  id  6 
cst  in  potestatem  et  caritatem  tuam,  com- 
nicndo  spiriliim  nieinn.  id  est  animani 
nieain,  commendatione   gratiarum   actio- 

C  nis,  ut  eam  corpori  statim  reunias  ;  rede- 
niisli  me  ab  omni  poena  in  ipsa  separatio- 
ne  animse  mese  a  corpore,  Doniinc,  Dcus 
veritatis,  id  est  causa,  mensura  et  conscr- 
valor  oinnis  veritatis  crealje.  Nam  mors 
Christi  fuit  finis  sua>  miseria».  et  princi- 
pium  suae  felicitatis  seu  glorificationis  in 
corpore.  In  proferendo  hiijus  versiis  prin- 
cipiiim,  scilicet.In  maniis  tuas  commeiulo  Luc.\y.<n. 
spirituin  meum,  libenter  sequi  solent  ho- ^*' 
mines  boni,  qui  vere  sunt  membra  Chri- 
sti,Caput  suuin,  utpote  Christum  :  ita  iit 

D  ipsi  dicant  morti  jain  proximi,  In  inanus 
tuas  commcndo  spiritum  meum.  Et  uti- 
nam,  Dominc  Jesu,  talem  vitam  mihi  con- 
ferre  digneris,ut  in  hora  mortis  meee^hfpc 
verba  dulcissima,  digne.  fiducialitcr  atqiie 
affectiiosissime  promam. 

7  Odisti ,  o  Domine,  obscrvanlcs  vanila-        7 
tcs,'\A  est  peccatores  vana  &cc\&n\e%,super- 
vacue,  id  est  inutilifer.  Quomodo  autem 
Deus  dicatiir  peccatores  odio  hahere.  qiiiim 
lamen  niliil  eorum  qua>  fecit  odio  haheat,  Sap.xt.io. 
(lictiim  est   in  exposilione  (jiiiiiti  psalmi, 


o88 


COMMEMAHim   L\  PSALMUM   XXX. 


ART.    LXYII 


Ps.  V, :.  in  qiio  dicilur  :  Odisti  omnes  qui  operan- 
tur  iniquilatem.  ^' Effo  aiitem  in  Domino 
speravi.  et  non  in  me.  sicut  illi  qui  vani- 
tates  observant  :  de  quibus  Michaeas  ait. 
\rich.».\.  V.T  qui  cogitatis  inulile.cl  operamini  nia- 
luni  in  cubilil)us  veslris.  Idcirco,  Domine 

8  Pater,  exsultabo  forinsecus,  el  Iwfabor  in- 
Irinsecns. /«  miscricordin  fiia.  id  esl,  con- 
lemplando  tuam  misericordiam,  vel  reci- 
piendo  ejus  effeclum.Hoc  modo  exsultavit 
alque  la^lalus  est  Ghrislus  in  die  resurre- 
ctionis. 

(9]  Quoniam  respexisti  oculo  paterna' 
dileclionis  ac  pi»  subvenlionis.  humilifn- 
tem  meam.  id  est  me  Filium  tuum  milem 
el  humilem  ;  sah-asti  de  necessitatibus 
animam  mcam  :  id  esl,  de  poenis  quas  ne- 
cesse  fuit  me  pati  propter  verificandas 
Prophelarum  Scripturas.  eripuisti  me  per 

9  resurreclionem  bealam.  10  Xec  conclusi- 
.sti  me  in  manibus  inimici,  id  est.  non 
permisisti  me  comprehendi  ac  detineri  fi- 
naliter  in  poenis  atqne  convitiis.  qua>  iii- 
ferebanlur  mihi  ab  adversariis  meis.  Vrl 
sic  :  Nec  conclusisli  me  in  manibus  ini- 
micorum.  id  est.  non  permisisli  me  supe- 
rari  et  opprimi  ab  hoslibus  meis,  sed  ego 
polius  superavi  oppressique  eos.  Ideo  sub- 
dit  :  statuisfi  in  die  ascensionis,  in  loco 
spatioso,  id  est  in  regno  coelorum,  pedes 
meos.  id  esl,  me  ipsum  collncando  ad  dex- 
teram  luam  in  solio  majeslalis  tuse.  Hoc 

Apoc.  m.  esl  quod  in  Apocalypsi  ail  Salvalor  :  Qui 
vicerit.  daho  ei  sedere  mecum  in  Ihrono 
meo.  sicut  et  ego  vici.  et  sedi  cum  Palre 
meo  in  throno  ejus.  Yel  sic  :  Staluisti  in 
loco  spalioso,  id  est  in  loto  universo.  pe- 
des  meos.  id  est  virtulem  meam  operati- 
vam  :  quemadmoduni  apud  Mallhseum  di- 
cilur.Data  esl  mihi  omnis  poteslas  in  ccelo 
el  in  terra.  Vel  sic  :  Slatuisli  in  loco  spa- 
tioso.  id  esl  in  laliludine  caritalis.  quse 
angusliari  el  coarclari  non  novit.  pedes 
meos.  id  est  opera  mea  et  desideria.  Nam 
Christus  indesinenter  caritatem  habet  ad 
nos,  et  caritative  interpellat  pro  nobis. 
Vel  :  Statuisti  in  loco  spatioso.  id  esl.  pcr 
lotum  mundum  misisti.  dispersisti  ac  col- 


Mnlth. 

SXVIN,   18, 


Itom.  vin 
34. 


A  locasli,  pedes  meos,  id  est  sanctos  Aposto- 
los  aliosque  preedicatores  dcvotos.qui  sunl 
columna.  basis  ac  pedes  Ecclcsije. 

II  .W.fcrcrc  mci.Domine,  liheriLndo  mt'  10 
in  resurrectione  ab  islis  miseriis.  quibus 
pro  hominibus  crucior  el  occidor.  quo- 
niam  tribulor,  in  passione  variis  pcenis ; 
conturbafusesf  in  ira  oculus  meus,  [anima 
mea  et  venter  meus.]  Quomodo  hoc  conve- 
niat  Chrislo,  pensandum  esl.  Nam  in  eo 
inordinala  ira  non  fuil.  nec  aliqua  passio 
ejus  intelleclum  (qui  nominc  oculi  desi- 

B  gnatur)  impedivit  in  actu  suo  aut  obnu- 
bilavil.  Fist  igitiir  sensus :  Conturbatiis  cst 
conlurbatione  poenali.  non  conlurbalione 
culpabili.  //;  ira,  id  est  propter  iram  et 
irse  effectum.  videlicet  persecutionem  ini- 
micorum  meorum  ind^omm. ocul us  mciis, 
id  esl  ratio  mea  seu  consideratio  virtulis 
cogitalivfp.  .lam  enim  ostensum  est.  quod 
lempore  passionis  etiam  intellectus  alque 
volunlas  anim»  Christi  paliebantur,  se- 
ciindnm  quod  erant  naturales  polentiae 
humanitalis  Cliristi.  qua>  tota  exstilil  in 

C  dolore.  Potesl  quoque  per  oculum  intelli- 
gi  corporalis  oculus  Chrisli  :  quoniam  in 
passione,  propler  veh^^menlissiniam  Chri- 
sti  pcenam,  oculi  ejus  corporei  obtenebra- 
li,  lacrimati,  et  item  eversi  sunt.  12'  Quo-  H 
niam  defecit  in  dolore  t^ita  mea.  id  est, 
propler  acerbilalem  poenarum.  exslincta 
est  in  cruce  vita  mea  corporalis,  et  anni 
mei  in  gemitibus  :  id  est.  lola  conversatio 
mea  in  inundo  a  nativitate  usque  ad  pas- 
sionem.  adversilatibus  et  compassionibus 
proximorum  lam  plena  fuil.  quod  quasi 

D  defecisse,  id  est  ab  exsultatione  et  pros- 
peris  minorala,  viderelur.  Christus  enim 
semper  elegit  quod  carni  molestius  est, 
quatcnus  imilemur  vesligia  ejus. 

lo  Infirmata  esf  in  paupertate  virtus 
mea  :  id  est,  omnipotentia  mea  seu  divina 
poleslas  esl  infirmata,  id  est  infirm»  ac  de- 
bili  poteslali  similis  reputala.  el  apparen- 
ler  assimilata  :  quoniam  actionem  suam 
suspendit.  et  naturam  quam  assumpsif, 
quodamniodo  dereliquil  in  pauperlale,  id 
est  tempore  abjectissimae  mortis  me«.  Vel 


COMMENTARIUM    IN    PSALMUM    XXX. 


AUT.    I.XVII 


389 


(Ihiislus  ex  parlc  naUir;i'  assmiiphp  sic  A 
ail  :  inriniiala  rsl,  iil  csl  variis  inririni- 
laliliiis  nalnraiilms  alqiK^  (lcrcelilnis  in- 
(lctiahiliilil)iis  snbilila.  \irliis  mca.  id  csl 
pcrsona  Vcibi  qiiinl  csl  virlns  el  sapientia 
Patris.  cl  cliaiii  virliis  iiica  assnniptaiii 
nalnraiii  riilcicns  cl  conservaiis.  Ihec  vir- 
tus  inririnata  est  in  paiiperlale,  id  cst  iii 
hnnianitale  assuinpta,  ita  quod  prwdica- 
tioiics  pra>dieta>  coiiveniunt  ei  ralione  na- 
turai  assiinipla',  quamvis  ipsa  secundiini 
se  propriainque  naturani  impassibilis  sil. 
Nam  de  persona  Yerbi  seu  Filio  Dei,  imo  B 
(le  vero  et  incoiiuiiiilahili  Deo,  vere  con- 
ceditur  quod  sit  incarnala,  passa  ac  mor- 
tua,  et  per  consequens  inrirmata.  hi  Christo 
cniin  diviiia  convcniiinl  hoinini,  huinana- 
qiic  Deo  ;  sed  qiiid,  propter  quid  dicatur, 
inlueri  oporlet.  Et  ossa  mea  conturbata 
sinil,  id  est,  caro  mea  et  lola  corporalis 
natura  inlirmala  esl  in  geniilibiis  pioplcr 
afflictionum  meariini  molestiam  :  sicut 
/'j.xvi,  13.  superius  dicluin  est,  Sicut  aqiia  effusus 
sum,  el  dispcrsa  sunl  omnia  ossa  mea.De- 
nique  quod  dictum  est,  hifirmata  est  in  C 
paupertate  virtus  mea,  exponi  potest  de 
virtute  seu  forlitudine  Christi  corporali, 
humana  cl  nalurali,  secundum  illum  intel- 
ibid.  H).  lectuin  quo  anlea  dixit,  Aruit  tanquam  te- 
sla  virtus  mea. 
li  li  Siiper  oiinies  iiiiinicos  tneos,  id  est 

plus  quam  adversarii  mei,  factus  sum  op- 
probrium,  id  est  contemptus  et  vilipensus, 
vicinis  ineis,  id  est  his  qui  aliquando  me 
sequebantur,  et  opera  mea  laudabanl,jain- 
que  videbantur  pertinere  ad  me.  His  factus 
sum  opprobrium  [rrtWi'],  pr^sertini  in  pas-  D 
sione,  quando  quidam  eorum  ex  inslru- 
ctione  principum  sacerdotum,  clamabant 
coraiii  Pilato  :  Xon  huiic,  sed  Barabbam  di- 
inillc  nobis.  Factus  sum  quoque  cl  timor 
nolis  meis,  id  est  causa  timoris  his  qui  fa- 
miliariter  mihi  adluerebanl,  videlicet  Apo- 
stolis  aliisque  discipnlis,  qui  ex  limore 
fugerunt  a  me,  et  post  passioneni  clausi 
sedebant  in  conclavi  propter  inelum  Judas- 
orum.  1 11)  Qui  videlmnt  ine,  foras  fiuje.runl 
a  me  :  id  cst,  tam  horribiliter  et  inisiMa- 


t:^ 


ilnllh. 
xxvii,  (j-'i  GG. 


yoanaxviii. 

40. 


MaUh. 
XXVI,  5G. 


Joann.  xx 
l'J. 


bililcr  palicbar,  Iraclabar  et  apiiarcbain, 
(piod  hoiniiics  cx  snlo  adspccln  ahoiniiia- 
li  siinl  nie,  alqiic  aversi  a  iiie.  Ul/livinni 
ilali/.i  sii.iii.  liini/iKiiii  inoiiuus  a  eorde :  iil 
cst,  statim  duin  eram  sepultiis,  oblili  siinl 
iiiei  infideles  JudaM  :  non  sinipliciler,  (|iiia 
fccerunl  custodiri  s(^[)nlcruiii  ;  scd  (piaii- 
Iniii  ad  lioc,  oblivioni  daliis  sum,  quod 
iiiliil  ciirabant  de  iiie,  nec  reputaverunt 
me  pro  aliquo  ijuasi  resiirrecturus  essem 
a  morte,  sed  inter  daiiiiiatos  et  reprobos 
a?slimaverunt  compulanduin.  Hoc  modo 
iisque  in  hodiernum  diem  datus  est  obli- 
vioni  iii  cordibns  Juda?orum  :  non  lamcii 
simplicilcr  obliti  sunt  ejus,  quia  quolidie 
blasphemanl  iiomen  ejus,  et  orant  pro  de- 
struclione  liomani  iinperii  alquc  cxstin- 
clioiie  nominis  chrisliani. 

(16)  Factus  suin  lanquam  i^as perdiluiii  : 
id  est,  ila  a  Jndaiis  conlemptus  suni,quasi 
nulli  ulilitali  pioficuus  essem,  nec  aliquid 
boni  continerem  in  me,  sed  essem  frau- 
dibus  atque  blasphcmiis  pleiins.  licprobi 
enim  dicuntur  vasa  perdila,  quoniam  a 
gratia  vacui  sunt,  nilque  meritorium  con- 
tinent ;  electi  vero  appellantur  vasa  feli- 
cia,  sicut  de  Paulo  Christus,  Vas,  inquil,  aclk  is. 
eiectionis  est  mihi  iste.  Ideo  auteni  ego 
Christus  assero  me  factum  tanquam  vas 
perditum,  quoniam  audioi  vituperationein  14 
iniilloruin  conimora/itium  in  circuitu.  Nani 
in  diebus  azymorum,  populi  universa?.  Ju- 
dffise  in  circuitu  Jerusalem  habilautes  coii- 
fluxeranl  ad  ipsam  urbciii  Jeriisalem  :  et 
hi  pene  omnes  consenscrunt  in  mortem 
Christi,  viluperantes  eura.  (I7j  In  eo  tem- 
pore  dnni  convenirent  siniul  adversum 
ine,  scilicet  in  die  Parasceves,  accipiere 
aniinaiii  meain  consiliati  sunt,  id  esl,  oc- 
cidere  vitani  nieam  corporalcin  coiisulue- 
ruiil.  Nam  coram  Pilalo  clamabant :  Tolle,  joann.xix 
toUe,  crucifige  eum.  '^. 

'l^]ISffo  autein  iii  te  speravi,  Doinine :  13 
sicut  in  exordio  psalmi  dictuin  est  atque 
expositum.  Di.n  :  Deus  meus  es  lu,  id  est, 
corain  hominibus  confessiis  sum,  teque 
veraciter  colui,  idcirco  lalse  acciisor  et  in- 
juste  condeinnor;  in  manibus  tuis,  id  est       16 


390 


COMMENTARIUM    IN    PSALMUM    XXX. 


ART.    LXVII 


in  virtute  ac  dispositione  tua.  sunt  sor/es 
mcir.  id  est  eventus  mei  vel  tcmpora  mea. 
Quasi  dicat  :  Quidi[uid  inilii  contingit.  in 
polestate  tua  repositum  est,  et  potes  me 
liberare  ab  illo  :  nec  aliquid  evenit  mihi, 
nisi  secundum  moderamen  sapientiae  tua?: 
propterea  patienter  cuncta  sustineo,  sciens 
te  non  sine  magna  ralione  permittere. 

hl  Eripe  me,  per  resurrectionem   bea- 
tam  et  acceleratam,  de  manu  inimicorum 
meorirm,  id    est  de   potestate  Judaeorum 
crucifigentium  me,<?/  a perserjuentibus  me, 
id  est,  corpus  meum   inysticum  tuere  a 
persecutoribus  suis.Unde  Paulo  adhuc  sae- 
Aci.w.i.  vienti  Christus  dixit  :  Saule,  Saule.  quid 
me  persequeris  ?  Hoe  ergo  Christus   pro 
.Vo«A.xxv,  Ecclesia  orat.  quia  quod  fidelibus  suis  in- 
*"'  ._       fertur,  ipse  sibi  ipsi  inferri  testatur.  'JO  11- 
htstra  faciem  tuam  super  servum  tuum. 
Ghristus  a  principio  sapientia  plenus  fuil, 
et  comprehensor  perfectus  :  non  ergo  pro 
illuminalione    sui   inlelleclus    nunc  orat. 
Quid  itaque  esl  quod  ait.  lllustra  faciem 
tuam  super  servum  tuum.  nisi  quod  aliiii 
/ooiin.svn,  ait.  Clarifica  me  tu.   Pater,   apud   temel- 
^'  ipsum.  claritate  quam    liabui  priusquam 

mundus  esset  l  Urat  igitur  Christus  ut  lu.\ 
divina  corpus  suum  claritate  gloriosa  ad- 
ornet.  alque  hominibus  gloriam  suani  re- 
velet.  Salvum  inc  fac  a  morle  et  pcenali- 
tatibus  corporis,  in  misericordia  tua,  id 
est  propler  le  ipsum,  el  nominis  tui  boni- 
talem.Quamvis  Chrislus  justissime  meruit 
terlio  die  resurgere,  lamen  polius  quaerit 
exaudiri  a  Palre  propter  divinam  bonita- 
tem,  quam  humanam  justitiam.  In  quo 
pi-iBstat  nobis  e.xemplum,  quatenus  quan- 
tumcumque  profecerimus  aut  justi  fueri- 
mus,  semper  in  misericordia  Dii  princi- 
paliter  confidamus. 
18  Domine,  non  confundar ,  id    est,   non 

inveniar  falsum  dixisse,  asserendo  me  ter- 
tio  die  resurrecturum,  quoniam  itivocavi 
te,  id  est,  interna  affecluosaque  prece, 
pro  hac  re  deprecatiis  sum  le.  Itaque,  Non 
confundar  ego,  sed  potius  i\  Erubescant 
impii,  id  est  blasphemi  Judaei,  et  dedu- 
cantur  in  infernum,  in  asternum  damnati. 


A  Hoc  Cliristus  dicit,  vel  praedicendo  ciuod 
futiirum  eral,  vel  se  divinfe  jiistitiff  coii- 
fdrmando,  vel  e.xplicando  quid  reprobi 
mereantur.  Muta  fiant  labia  dolosa  :  id  19 
est,  ora  Judaporum,  qui  mc  dolose  occide- 
re  tentaverunl,  retundantiir  atque  clau- 
dantur,  el  comprehendanlur  astuti  in  sua 
astutia  ;  '22  Quw  loquuntur  adcersus  ju- 
stum  iniquitatcm,  id  est,  quffi  inihi  Sancto 
Sanctorum,  et  justo  Filio  Dei,  peccata  im- 
posuerunt,  in  superbia,  qua  me  asperna- 
bantur  et  vilipendebant.  ct  abusione,  qua 

B  beneficiis  meis  abusi  sunt.  omnia  opera 
inea  alque  miracula  dfemoni  adscribendo, 
et  meam  doctrinam  tanquam  seductionem 
reputando  :  ac  per  hoc  abusi  sunt  bonis 
nieis,  quia  unde  meliorari  debebant,  inde 
pejores  effecti  sunt.  Hinc  Stephanus  dixit 
Judsis  :  Dura  cervice  et  incirciimcisi  cor-  Aci.vn.si, 
de  et  auribus,  vos  semper  restitistis  Spi-  '-• 
rilui  Sancto,  sicut  et  patres  vestri.  Quem 
Prophetarum  non  sunt  persecuti  patres 
veslri  ;  Et  occiderunt  eos.  qui  annuntia- 
riint  de  adventu  Justi   :   cujus  vos  nunc 

C  proditores  et  homicid»  fuistis. 

'2o  Quani  macjna  multitudo  dulcedinis  20 
luw,  Domine!  Hoc  noverunt,  qui  eam  ex- 
perti  sunt.  Et  quoniam  neino  eam  tam 
plene  experiebatur  in  hac  vila  ut  Chri- 
slus,  idcirco  nemo  tam  congruenter  dicere 
potest  verbum  istud.  quam  Christus.  De- 
nique  multitiido  dulcedinis  Dei,  in  suo 
fonte,  videlicet  in  ipso  Deo,  est  vere  im- 
mensa,  imo  intensive  atque  simpliciter 
infinita  ;  sed  et  multitudo  dulcedinis  Dei, 
quam    ipse   carissimis   suis    minislris    in 

D  praesenli  vita  saepe  infundit,  magna  est  ni- 
mis,  et  omnem  carnalem  dulcedinem  pror- 
sus  excedens  :  et  ista  dulcedo  est  quoddam 
praeambulum  futurae  dulcedinis  Beatorum. 
Quam  abscondisti  timentibus  ie.  Duplex 
est  timor,  videlicet  filialis  alque  servilis. 
Secundum  hoc  dupliciter  potest  exponi 
hic  locus.  Primo  sic  :  quam  dulcedinis  tuae 
mullitudinem,  abscondisti.  id  est,  occulta- 
sti,  ignotam  fecisti  et  inexpertam,  timen- 
tibus  te  timore  servili,  Tales  enim  neque 
digni  sunt,  neque  capaces   degustationis 


COMMENTARIUM    IN    PSALMUM    XXX.    —    AHT.    I.XVll 


591 


Eccli.  .\i. 


27. 


Cant.  V.  1, 


Eccli. 
XXIV,  26,27. 


yer.  xvii,l6. 

/4id.xv.l6. 
Ibid.  XX,'). 


divinae  dulcedinis,  quoniam  operantur  bo- 
na,  non  aniore  boni.  sed  horrore  suppli- 
eii.  Seeiindo  sic  :  t/uam  afKco/K/i-i/i,  id  est, 
occulte  oslendisti. el  pei'  gustum  internuin 
in  cordis  abscondilo  dcc\&ras{i,  limen/ilnis 
/e  tiinore  liliali,!!!  enini.  qiioniain  omnem 
inordinalain  keliliam,  omnem  corporalem 
deieclalionem, omncnKiue  siipcrriiiam  con- 
solationem  conteinnunt,  et  semper  solli- 
citi  sunt  ne  Deum  quem  filialiter  super 
omnia  diligunt.  aliquo  modo  orfendanl  : 
propterea  e.xperiri  merentur  qiianta  sit 
multitudo  dulcedinis  Dei.  Verumtamen  in- 
terdum  timentes  Dcum  timore  iniliali.  sic- 
ul  noviter  conversi.ad  horam  admittuntur 
ad  mensam  filiorum.  ila  ut  paululum  gu- 
stent  dulcedinem  Dci.  el  clament  ad  Do- 
minum  :  (Juam  magna  est  mullitudo  dul- 
cedinis  tua>.  Domine  !  Sed  hoc  eis  praestat 
Sapientia  Dei  Jesus  Chrislus.quatenus  eos 
sibi  alliciat.  al)  e.xterioribus  revocef.  ad 
interiora  invitet.  in  adversis  constantes 
efficiat,  faciatque  eos  in  die  malorum.me- 
mores  esse  bonorum.  Unde  hujusmodi  ma- 
gna  egent  cautela  et  discretione  prseci- 
pua,  ne  dum  praedicta  consolalione  diutius 
carent.  pusillaninies  fiant.  vel  eam  impor- 
tune  desiderent  :  imo  Domino  coniniitten- 
dum  est  quando  eam  donare  dignetur. 

Hanc  divinse  dulcedinis  multitudinem 
experiri.  est  edere  de  micis  quse  cadmit 
de  mensa  dominorum  suorum,  scilicet  be- 
atorum  comprehensorum  ;  estqiie  ad  men- 
sain  Christi  sedere.ad  quam  Sapientia  Dei 
Patris  invitat  suos  electos,  dum  ait  :  Co- 
medite,  amici,  et  bibite;  et  inebriamini, 
carissimi.  Et  :  Transite  ad  me.  omnes  {|ui 
concupiscitis  me.et  a  generationibus  mcis 
implemini;  spiritus  enim  meus  super  mel 
dulcis.  et  hereditas  mea  super  mel  et  fa- 
vum.  Ad  hanc  qiioquc  mensam  sedit  be- 
alissimus  Jeremias,  qui  diem  hominis,  id 
esl  delectationem  temporalem  et  corpora- 
lein  aiil  hiimanam,  non  concupivil.  quem- 
admoduni  ipse  de  se  in  libro  visionum 
suariim  profitetur  :  Factum  est  milii  ver- 
bum  tuum,  Domine,  in  gaudium  et  Ijeti- 
tiam  cordis  inei.  VA  alio  loco  :  raclus  est, 


l  Petr. 


:21 


A  iuquit,  sermo  Domini  in  corde  ineo,  qua- 
si  ignis  exa>stiians,  claususque  in  ossibus 
meis  ;  et  defcci,  ferre  non  sustinens.  Hinc 
ait  Apostoliis  :  Sicut  ahuudanl  passioncs  ii  toi-.  i,5. 
Clirisli  in  nobis.ita  et  per  Chrislum  abiin- 
dal  consolatio  nostra. 

H  Pcrfccis/i  cis  qui  speran/  in  /e,  in 
conspec/u  filioriim  hominum  :  id  esl.prse- 
dictam  dulcedinis  tuae  multitudinem  per- 
fecte  ostendisti.  et  gustare  fecisti  eos  qui 
noii  erubesciiut  nomen  tiium  coram  homi-  i«c.ix,2C; 
nibus,  qui  propter  spem  quam  habent  in 

B  te,  patienter  ferunt  adversa,  et  in  omni  per- 
secutione  atque  contemplu  sperant  in  te, 
non  erubescentes  viam  justitia?.  '23  Abs- 
condes  eos  in  abscondilo  faciei  tuie,  a  con- 
/urlMi/ioiic  hominuiii  :  id  est,  corda  eo- 
rum  qui  dulcedinem  tuani  deguslant,  con- 
vertes  ad  te,  et  ab  exterioribus  reduces  ad 
interiora.  iit  ponant  se  in  prsesentia  vul- 
tus  tui  per  contemplationem  sinceram,  ne 
ab  hostibus  conturbali,  amittant  gustum 
inlernum  et  tranquillitalem  mentis.  Abs- 
conditum  enim  faciei  divin;e,est  ipsa  con- 

G  templalio  ejus,per  quam  occulte  ad  Deum 
converlimiir  ;  vel  ipsamet  facies  Dei,  quae 
miindanis  hominibus  abscondita  est.  qiio- 
niam  in  malevolam  animam  non  introibit 
sapientia.  Hoc  modo  abscondit  Deus  con- 
templativos  ac  solilariam  vitam  ducentes: 
quorum  animabiis  competit  quod  perOsee 
Dominus  dicil,  Ecce  ego  iactabo  eam,  et  osce ii,u. 
diicam  eam  in  solitudinem,  et  loquar  ad 
cor  ejus.  '2(1  Protegcs  eos  in  taljcrnacu/o 
tiio,  id  est  in  militanti  Ecclesia,  vel  potius 
in  ipso  eorum  cordis  cubiculo,  in  quo  in- 

D  Ira  se  conversi,  stanf  in  Deo  securi,  a  con- 
tradictione  lingnarum.  id  est  a  strepifu 
adversantium  veritati,  ef  ab  omni  tumultu 
eorum  qui  interiorem  suavifatein  auferre 
conantur.  Ex  qiiibus  ostenditur  quam  sit 
necesse,  eum  qiii  vult  divinam  experiri 
dulcedincm,  fiigerc  homines,  fugere  lites 
el  contradictiones,  omncsque  sceculares 
tumultus,  ut  sit  cordc  tranquiilus  ac  sta- 
bilis. 

1J]Benedictus  Dominus,  id  est,  laiida-       22 
tus  sit  Deus,  et  benedicatur  ac  gloi  iliiffiir 


Sap.  I,  4. 


592 


COMMEMARIUil   LN   PSALMCM   XXX.    —   ART.    LXVIII 


ab  omnibus,  quoniam  mirificavit  miseri-  A  meus,  ut  quid  dereliquisti  me?  Quod  qua- 

corfjiam  snam   mihi,  id    est,   mirabiliter      liter  intelligendum  sit. iii  expnsitione  psal- 


magnam  gratiam  misericorditer  mihi  im- 
pendit,  in  civitate  munita,  id  est  in  Ec- 
clesia  militanli  ac  triumphanti.  quarum 
utraque  lirma  est,  cl  Deo  prolegente  mu- 
nita.  Hoc  maxime  convenit  Christo  :  nam 
ejus  humanitas,  sola  misericordia  Dei,  as- 
sumpta  est  ad  personalem  unionem  cum 
Verbo.  ab  omni  culpa  prfpservata,  et  omni 
gratia  adimpleta,  quantum  creata  potest 
capere  natura.  Hanc  autem  misericordiam 


mi  vicesimi  prinii  pr;ehaiiitum  esl.  •iil  /</- 
eo,  id  est,  quia  in  tanta  angustia  invoeavi 
te,  exaudisli  vocem  orationis  meo',  dum 
clamarem  ad  tc,  dicendo   in  cruce  :  Pa-  Luc.xxm, 
ler,  ignosce  illis,  et,  In  manus  tuas  com- "■''*• 
mendo  spiritum  meum.  Idcirco,    50  Dili-       24 
gite  Domiiium,  om/ies  sartcti  ejus,  id  est,  qui 
immaculatam  vitam  ducitis.  et  sine  repre- 
hensione  atque  querela  Domino  servitis, 
quoniam  veritatcm  requiret  Dominus,  id 


conlulit  Deus  Christo    homini,   primo  in  B  est,  justitiam  exiget,  et  pro  me,  qui  tanta 


Acl.  11,  3. 


/oaim.siT, 
16,  i". 


terris :  et  deinde  in  coelis  conservavit  et 
adimplevit  eamdem.  Yel  :  Benedictus  Do- 
minus.quoniam  mirificavit  misericordiam 
suam  mihi.  id  est  ad  laudem  et  gloriam 
meam,  in  civitate  munita,  id  est  in  popu- 
lo  christiano. dando  eis  diversa  charismala 
Spiritus  Sancti.  atque  ineftabilem  gratiam 
ejus.  praeserlim  in  primitiva  Ecclesia,  et 
in  die  Pentecostes,  dum  misit  ad  instan- 
tiam  meam  Spiritum  Sanctum  in  igneis 
Hnguis.  Unde   Christus  discipulis  dixit  : 


2.3 


ilulth. 
sxvii,  46. 


patior  sine  propria  culpa.judicabit,nilque 
indiscussum  relinquet ;  et  retribuet  abun- 
danter  facientibu.s  superbiam  :  quia  pro 
culpa  lemporali  infliget  eis  pcenam  aeter- 
nam.  quemadmodum  scriptum  est  :  Si  /o6«,6, 
ascenderil  usque  ad  coelum  superbia  ejus,  '""■ 
el  caput  ejus  nubes  leligerit,  quasi  ster- 
quilinium  in  fine  perdetur.  Luet  qufe  fe- 
cit  omnia.  nee  tamen  consumelur :  juxla 
multitudinem  adinventionum  suarum  sus- 
tinebit.  Idcirco   in  Apocalypsi   habelur  : 


Ecce  ego  rogabo  Patrem.  el  alium  Para- C  Ouantum  glorificavil  se.et  in  deliciis  fuit,  Apoc.xiui. 


cletum  dabil  vobis.  ut  maneat  vobiscum 
in  aeternum.Spiritum  veritatis.quem  mun- 
dus  non  potest  accipere. 

•28  -EV/o  autem  dixi  in  excessu  mentis 
mece,  id  est  in  niagna  passione  et  cordis 
mei  ecstasi  quadam  :  Projectus  sinn  a  fa- 
cie  oculorum  tuorum,  id  est  derelictus  ab 
adspeclu  luae  pietatis  paternse.  Christus 
enim  in  cruce  clamavit  :  Deus  mens.Deus 


lantum  date  illi  tormenlum  et  luctum.  Et  '" 
apud  Sophoniam  Dominus  ait  :  Yisitabo  soph.  i,  9. 
super  omnem  qui  arroganter  ingreditur. 
31  Virililer  agite  prsecepta  sive  consilia       23 
Christi,  et  confortetur  cor  vestrum  in  gra- 
tia  Dei  :  sicut  ait  Apostolus,  Optimum  est  Bebr.xm, 
gratia  slabiliri  cor  :  omnes  cjui  speratis  in  '■ 
Domino.  Qui  enim  in  se  ipsis  confidunt, 
deficienl. 


ARTICULUS   LXVIII 


EXPOSITIO    EJISDF.M    PSALMI   TRICESIMI   DE    ECCLESIA.    ET   OUOClMuUE   FU)ELI 
LN   TRIBUL.VTIOMBCS    CO.NSTITUTO. 


PORRO  Ecclesia,quilibetque  fidelis  per-  D  in  viiibus  meis  :  Ideo  non  confundar  in 
secutionibus.  tentalionibus  et  variis  a-ternum,  id  est,  non  cadam  a  spe  mea, 
pcenis  lassatus.  in  se  ipso  quoque  defi-  nec  priver  effectu  ipsius.  nec  a  tentatio- 
ciens,  ad  Deum  confugiat.  et  corde  devo-  nibus  vincar,  atque  seternam  confusionem 
tissimo  dicat  :  Li  te,  Domine,  speravi,  non      incidam  post  vitam  proesentem,/// yMs^jVta 


COMMENTARIUM    IN   PSAr.Ml.M    XXX. 


ARI'.    I.XVIII 


593 


iiin.  qua?  est  ipsa  cssenlia  tna  :  in  hac  A 
justitia,  qua  speranles  in  le  salvas,  cl  pr;e- 
suinentes  de  se  alque  malignos  relinquis, 
libera  mr  a  tentationil)us  et  omni  pericu- 
lo  inleiioris  salutis.  Vel,  In  justitia  lua,  id 
esl  propler  merilum  jusla>  conversationis, 
quani  inilii  dedisti.  ita  ul  sperarem  in  le; 
icor.  X,  13.  libera  me,  non  permittendo  me  lenlari, 
alTligi  el  conciili  siipra  id  quod  possiim 
suriV'rre,sed  lacicndo  cuin  tentationc  pro- 
flom.  vni,  ventum,  sic  ut  omnia  cooperentiir  inilii 
in  bonum. 

.S  Inclina  ad  mc  nurcm  fuain,  id  est,  mi-  15 

sericordiam  tiiain  effunde  super  me,  et 
preces  nieas  pio  favore  prosequere.  Satis 
aiitem  dictum  opinor,  quomodo  in  Deo 
luin  sunt  corporeae  aures ;  sed  misericor- 
dia  per  quam  exaudit,  el  sapienlia  per 
([iiam  universa  cognoscit  Deus,  sunl  aiircs 
ejus.  Accelera  ut  eruas  me,  id  est,  cito  et 
imniediate  succurre,  quoniam  vehemen- 
ter  indigeo.  En/o  mifii  in  Deum  protcclo- 
rem,  id  est,  sis  lu  Deus  protector  meus, 
et  in  domum  7-efuf/ii,  id  est  salvator,  ad 
quem  semper  fiducialiler  fugiam  ;  ni  sal-  C 
cum  me  facias.  id  est,  eruas  me  ab  omni 

4  peccato  cordis,  oris  et  operis.  Propler  no- 
men  tuum  deduces  me  in  isto  exsilio,  os- 
tendendo  mihi  viam  bonam  per  illuinina- 
tioiiem  inlernam,  deducesque  ine  de  via 
ad  patriam  ;  et  enutries  mc,  dando  milii 
.)/a((/i.vi,  panem  quotidianum,  panem  sacramenla- 
"'  lein,   panem  gratiarum,    panem    lacrima- 

riiin,  el  ab  omni  imperfecto  animalique 
statu,  ad  statum  spirilualem  alque  perfe- 
ctum  me  transfcrendo. 

3  Educes  me  de  laqueo  hoc  quem  ahscon-  D 

derunt  mihi :  \d  est,  ab  insidiis  omnium 
adversariorum  meorum,  praecipue  daemo- 
num,  quorum  laquei  tanto  sunt  periculo- 
siores  quo  invisibiliores,  salvabis  me.  Ab 
his  laqueis  educit  nos  Deus  per  angelorum 
ciistodiam,  per  Sanctorum  suffragia,  per 
orationum  merita,  gratiam  conferens,  per 
quam   iiluminamur,   roboramur,  et  viliis 

6  reluctamiir. /w  manus  liuis  commcndo  spl- 
rilum  mcum,  tam  in  corpore  exsistentem 
quam  de  corpore  egredientem,  iit  iii  (niini 

T.  5. 


loco.  tempore,  atque  negotio  eum  palerne 
ciislodias.  Tii  es  enim  crcalor  meus  fide- 
lis,  amator  pr»cipuus,  salvator  piissimus. 
Ideo  sequitur  :  Rcdemixli  mc.  Dominc, 
Dciis  cerilalis,  Doinine  Jesu  Christe,  qui 
pretioso  sanguine  tuo  liberasti  animain 
ineam.  Ki/o  autcm  in  Domino  sjicravi,  id  7 
est  in  bonitate  et  misericordia  Christi,  et 
in  virtnte  ac  merilo  passionis  i[)siiis,  spe- 
rans  ab  ejus  inisericordia  adipisci  qiiidquid 
miiii  salubre  est,  per  sanguinis  sui  pre- 
lium  morlisque  meritiim,  atquc  per  digni- 
lalem  et  sanclitalem  lolius  conversationis 
suffi  in  swculo  islo.  Exsultabo  et  lcetahor  8 
///  miscricordia  tua,  id  est  in  contempla- 
lione  tantfe  pielatis  ac  heneficentia?  Iii». 

(iuoniam  respexisti  Iiumilitatem  mcam, 
id  est,  pie  considerasti  pauperlalem,  vili- 
latem,  parvitalemque  ineam,el  subvenisti 
mihi  egeno  et  fragili.  Nam  salva.Hti  de  ne- 
ccssitatibus  animam  mcam,  id  est  de  ma- 
lis  quae.  evadere  nequeo  :  ut  sunt  mala 
venialium  peccatorum,  dc  quibus  salvat 
nos  Christus  per  pcenitenliam  ;  mala  na- 
turalium  passionum  atque  hostilium  per- 
secutionum,  de  quibus  salvat  nos  Chrislus 
per  patientiam;  mala  quoque  corporaliuin 
indigentiarum,  de  quibus  salvat  nos  Chri- 
slus  per  temperantiam.  Ab  his  necessita- 
tibiis  jam  salvati  sumus  in  spc,  ct  in  futu- 
ro  salvabimur  de  eis  in  re,  quando  mortale  i  cor.  xv, 
hoc  induet  immortalilalem,  et  corriiptibi-  '*■ 
lc  incorruptionem.  Unde  Aposlolus  :  Spe,  Rom.\m. 
inouit,  salvati  estis.  Et  Isaias  :  In  silcn-  "• 

^  '  /«.  XXX,  io. 

tio,  ait,  et  spe  erit  fortiludo  veslra.  Nec  g 
conclusisti  me  in  manibus  inimici,  id  est, 
non  permisisti  me  superari  et  rapi  ab  ho- 
stibus  meis,  nec  damnasti  me,  dum  di- 
gnus  eram  damnatione,  in  inortali  peccato 
vivendo  ;  sed  slatuisti  in  loco  spalioso,  id 
est  in  ipsa  Ecclesia,  quae  per  orbem  terra- 
rum  ionge  ac  late  diffunditiir,  joec?es  meos, 
id  est  me  ipsum  et  opcra  ac  dcsideria 
mea,  subjiciendo  ine  praeceptis  ac  monitis 
sanctae  inatris  Ecclesiae. 

Miscrcrc  mci .  Dominc.   misericordiler       10 
iiidulgendo,  celeriter  succurrendo.  el  for- 
lit(M'  Iriumphando,  qiioniam  Iriliiilor  coii- 

38 


594 


COMME.VrARIUM   L\   PSALMUM   XXX.    —   ART.    LXVIIl 


cupiscentiis  malis.  tentationibus  variis, 
poenis  diversis  ;  conturbatus  est  in  ira 
oculus  ineus.  id  est,  passio  irse  interdum 
immoderala  fuit  in  nie,  perturbans  ratio- 
nis  judicium.  Vel  sic  :  Conturbatus  est  in 
ira  oculus  meus.  id  est.  propter  peccata 
mea  tam  iratus  fui  mihi  ipsi.  sicque  ultus 
sum  ea  in  me.  ul  oculiis  meus  tani  inte- 
rior  quam  c.xterior  aliqualiter  turbaretur, 
non  tamen  vitiose  :  nam  et  ira  per  zelum, 
ralionem  aliquo  modo  perturbat  :  ira  vero 
per  vilium.  eam  e.vctecat.  Yel  :  Conturba- 
tus  est  in  ira,  id  est  propter  iram  adversa- 
riorum  meorum  conlra  nie.  oculus  meus. 
Auima  mca,  id  est  vila  mea  sensiliva  ac 
animalis,  et  venter  meus,  id  est  corpus 
ipsum.  Passio  enim  irfe  fit  cum  corporali 
transmutatione.  et  ita  conlurbat  et  afficit 
tolam  naturam  irascentis.  Per  ventrem  ta- 
men  inlelligi  potest  memoria,  quse  est 
velut  venter  et  locus  specierum  et  cogila- 
11  tionum.  Quoniam  defecit  in  doJore  vita 
uh>a,iA  est.tantis  miseriis, angustiis, poenis 
atque  tristitiis  plena  fuit,  quod  ad  defe- 
ctum  sive  interilum  multum  appropinqua- 
vit.  Passiones  quippe.  pra?sertim  pa?nales, 
ul  odium,  ira.  tristitia.  timor  et  dolor,  cor- 
poralem  vilam  vehemenler  abbreviant.  et 
nonnunquam  omnino  exslinguunt,  propter 
innaturalem  transmutalionem  quam  cor- 
pori  inferunl.  Et  anni  mei,  id  est  conver- 
salio  mea,  per  annos  exacta.  defecit  in 
gemitibus  et  singultibus.  quibus  affligor 
et  gemo,  propter  mala  quibus  mundum 
repletum  conspicio.  quibus  et  ego  afficior 
ac  diversimode  crucior. 

Infirmata  est  in  paupertate  virtus  mea  : 
id  est.  perfectio  cordis  mei  et  exercitatio 
bona.  frequenter  interrumpitur  ac  debili- 
tatur.  propter  carnis  fragilitatem  et  neces- 
siludines  corporales  ;  et  ossa  mea,  id  est, 
forliores  virlutes  anim»  meae,  conturbata 
sunt,  id  esl  ab  actione  sua  suspensae.  im- 
peditse  ac  molae  :  quoniam  passiones  inte- 
riores  et  exleriores  frequenler  impediunt 
aclum  virlutum.eo  quod  anima  circa  unius 
polenliseoperationem  intenla. minus  queat 
vacare  operationi  alterius  potentia'. 


A  Super  omnes  inimicos  meos.  id  est  ma-  12 
gis  quam  omnes  hostes  mei  :  non  quod 
ego  odio  habeam  eos.  sed  quia  odiunt  me ; 
factus  sum  opprobrium  vicinis  tnei-s,  id 
est  conchristianis  et  proximis  seu  carne 
propinquis.  valde,  ita  ut  mullum  abhor- 
reant  ac  spernant  me.  propter  adversa  et 
mala  quae  milii  conlingunl :  et  timor  no- 
tis  meis  :  id  esl,  tantis  miseriis  et  affli- 
ctionibus  sum  repletus,  ut  familiares  mei 
nie  viso  limerenl.  meque  relinquerent,  ne 
similia  mala  inciderent. 

B  Iste  versus  cum  tribus  sequentibus,  ma- 
xime  convenit  Ecclesiae  vehementer  op- 
pressffi  a  tyrannis.  hfereticis.  schismalicis 
et  persecutoribus,  sicut  erat  primitiva  Ec- 
clesia,  et  sicut  erit  Ecclesia  tempore  An- 
tichrisli :  unicuique  quoque  fidelium,  cui 
multum  successus  adversi  eveniunt,et  qui 
infortunalus  videtur,  afque  pree  ceteris 
sibi  propinquis  ae  notis  conlemptus,  qua- 
lis  erat  beatissimus  David  auctor  psalmi 
praesentis,  quando  Saul  eum  persequeba-  lijej.ivm- 
tur.  Xam  et  occasione  illius  perseculionis  """'  "'"■ 

"  XSIV,  SXVI, 

C  creditur  fecisse  hunc  psalmum.  Unde  et 
psalmus  iste  facile  de  eo  exponi  posset, 
si  devotionem  importaret.  Praecipue  ergo 
compelunl   verba  ista  sanctis   martyribus 
el  justis  hominibus  a  toto  mundo   con- 
lemplis.Talibus  namque  Christus  in  Evan- 
gelio  ail  :  Trademini  autem  a  parentibus  iuc.isi.ifl. 
et  propinquis  el  amicis.  et  eritis  odio  om-  ''' 
nibus  hominibus  propter  nomen  meum. 
El  :  .\men.  amen  dico  vobis.  quia  plorabi-  /oami.jvi, 
lis  el  flebilis  vos.  mundus  autem  gaude-  """ 
bit;vos  autem  contristabimini, sed  tristitia 

D  vestra  vertetur  in  gaudium. 

Praediclis  denique  convenit  quod  sequi- 
tur  :  Qui  videbant  me  ita  afflictum  et  mi- 
serum.  foras  fugerunt  a  me,  ne  fierent 
parlicipes  pcenarum  mearum,  vel  ne  vi- 
derenlur  consenlienles  milii.  atque  ob  hoc 
associarentur  mihi  in  pcenis.Hoc  est  quod 
sanclus  Job  ait :  Fratres  mei  elongaverunt  /o6vi,  is-. 
a  me,  el  noti  mei  quasi  alieni  recesserunt  ^"^'  "• 
a  me.  Oblivioni  datu-s  sum  tanquam  mor-       13 
tuits  a  corde,  id  est,  praedicti  vicini  ac 
noli  inci.  ubliti  sunt  mei.  nil  curando  de 


COMMENTAimiM    IN    PSALMUM    XXX. 


Anx.    I.XVIU 


898 


me,  nec  compalieiido,  iieqiie  succiiiTeudo 
miseriis  meis.  Factits  sinn  tanquatn  vas 
perdituin,  id  esl.  omuiuo  vilis  el  iuiililis 
repiitaUis  siiin,  iiiuisi  ad  aliud  niliil  \a- 
1-4  iens,  nisi  ad  conculcationem  ;  quoniam 
audivi  viluperationcia  inultoruin  coinino- 
raniinni  incireuitu  :  id  esl,  vicini  et  uoti 
mei  iiiter  qiios  habito,  vituperant  nie,  de- 
tialiendo,  caliiiuniando.el  persequcndo./// 
eo  casu,  couventu,  iiegolio  vel  lciupoii', 
duni  convenirent  simul  adversum  me,  1'acti 
concordes  ad  inreslandum  virum  inno- 
xium,  aecipere  aniinam  meain  eonsiliati 
sunt,  id  est,  consilium  habuerunt  inter 
se,  ut  vitam  meam  exstinguerent,  Iffide- 
rent,aut  suse  voluntati  perveisa^  siibjice- 
rcnt,  conantes  me  a  via  recta  subverU^re,  et 
suis  injustitiis  conformare. 

15  Ego  autem  in  te  speravi,  Domine,  con- 
lidens  tua  pietate  praeservari  ac  tiium- 
phare.  Dixi  ex  corde  et  animo  :  Deus 
meus  es  tu,  quem  singulariter  colo  et  di- 

16  ligo,  et  cui  eeternaliter  adhoerebo.  Eripe 
ine  de  manu  ininiieorum  ineoruin.  id  est 
de  poteslate  adversariorum  meorum,  ue 
eis  in  malo  consentiain,  el  a  jiersrqucnli- 
/jus  me,  ne  vitam  nieam  corrumpaul  malo 

17  exemplo,  fraude,  aut  siinili  modo.  I//u.- 
stra  faciem  tunm,  id  est,  radium  tu;e  uoti- 
li»  ac  lucem  sapieuli»  lua^  effunde  supicr 
me  servum  luum.  iUuminando  fidem,  di- 
rigendo  in  omnibus  rationem,  et  cade- 
slium  coulemplationem  intelleclui  infuii- 
dendo  ;  salvum  me  fac,  in  praesenli  ab 
omni  peccato  per  gratiam,  in  misericordia 
tna.  id  est  propter  bonitatis  tuae  clemen- 

18  linm.  Domine,  non  confundar  propria  pec- 
cata  confiteri,  luam  legem  servare  ;  nec 
confundar,  repellar,  seu  reprober  a  te, 
praisertim  quum  fuero  tuo  tribunali  obla- 
t[is,(juoniam  invocavi  te. 

Erubescant  impii,  id  est,  confusione 
digni  appareanl,  et  dediicnnlur  in  infer- 
nuin  post  vitam  praesentem.Hoc  dicit  Chri- 
stianus  fidelis  de  impiis,  co  modo  quo 
Cliristus,  videlicct  pra?dicendo  qiiid  re- 
stal,  vel  insinuando  quid  mali   inerentur, 

19  vel  conformando  se  divina)  jusiitia".  Muta 


A  /iaiil  /abia  do/osa:  id  est,  frauduleuta  ver- 
ba  proferre  prohibeantur  a  te,  et  cessent 
(lclrahere,  vel  jam  per  prenilenliam,  vel 
iu  futuro  per  poenam  ;  quw  /oqiuuilur  ad- 
versus  Jusluin,  quicumque  sit  ille,  ini- 
quitalem.  eum  mendaciler  criiniuando,  /« 
snper/)ia,  id  est  ex  proprii  cordis  tuinore, 
et  a/jusionc,  id  est  ex  perversa  iiiterprela- 
lione,  qiia  vilam  justi  ex  siinulalione  seu 
vana  intenlioue  procedere  asserunl  ;  et 
sic  abutuntur  bono  exemplo  justorum  : 
nam  inde  invidia  inflammantiir,  unde  a;di- 

B  ficari  debebant. 

Benedictus  Dominus,  id  est,  gratias  ago 
Deo,  et  laudo  eum,  quoniam  mirificanit, 
id  est  magiiam  fecit,  miscricordiam  suam 
mihi,  dando  milii  gratiam  magnaui,  iu- 
dulgentiam  integram,  profeclum  iii  boiio, 
el  alia  dona  mihi  iudiguissimo  contulit  : 
in  quo  constat,  qiiam  mirabililer  inagua 
sit  misericordia  ejus.  Hanc  autem  miseri- 
cordiam  suam  mirificavit  mihi  in  eivitate 
munila,  id  est  in  aniina  mea,  qua>  est 
civilas    regis    coelestis,   quando    virlutum 

C  consonantia  venustatur  ;  vel,  In  civitate 
munita,  id  est  in  congregatione  devota 
seu  claustro  ;  vel  cerle  in  ipsa  Ecclesia, 
laciens  me  vivum  fideleque  membrum 
ipsius.  Ego  aulern  di.ri  in  c.rcessu  menlis 
iiiece,  id  est  ex  abuudantia  Iribulalionum, 
et  ex  quadam  alienatione  cordis  mei  a  se 
ipso,  quae  accidit  ex  dolore,  timore,  seu 
acerbissima  aliqua  afflictione  :  Projeclus 
sum,  id  est  derelictus  sum,  a  facie  oculo- 
rum  tuorum,  id  esl  ab  effectu  tui  piissi- 
mi  respeclus,  videlicet  a  gratia  el  miseri- 

D  cordia  tua.  Superius  dixit  ex  abundantia 
divinaj  consolationis  et  gratiffi,  \on  move- 
bor  in  aeternum  ;  nunc  dicit  ex  abundan- 
tia  tribulationis  el  miseria>,Projectus  siim 
a  facie  oculorum  tuorum.Et  videtur  utrum- 
que  esse  incautum,  quoniam  inter  prospe- 
ra  el  adversa  semper  regia  debemus  iu- 
cedere  via,  ne  in  prosperis  extollamur  aut 
nimium  gloriemur,  nec  in  adversis  deji- 
ciamur,  quemadmodiim  scriptuin  est  :  In 
die  bonorum  ue  iminemor  sis  maloriim, 
el  in  die  maloruni  iie   imniciuor  sis  bo- 


23 


PS.  XXIX,  " 


Bccli.  XI, 
11. 


o96 


COMMENTARIUM    IN    PSALMUM   XXXI. 


ART.    LXIX 


II  Cor. 
4,  7. 


.  noruni.  Et  sapientissimus  Paulus  :  In  om- 
nibus  e.vhiboamus  nos  sicut  Dei  ministros 
in  multa  paticntia,  per  arma  justitiae  a 
dexlris  et  a  sinistris.  Quae  autem  jam  ex- 
posita  non  sunt.e.v  praecedenti  e.xpositione 
satis  innotcscunl. 

Ecce  quam  pra>clarus,  mysterialis,  alie- 
ctuosusque  psalmus,  in  quo  lam  ardentis- 
simae  preces  conlinentur,  in  quo  verba 
bonse  spei  abundanl,  in  quo  Christi  passio 
explicalur,  in  quo  divinse  dulcedinis  co- 
pia  commemoraliir,  in  quo  Dei  beneficia 
describunlur,  in  qiio  humause  iniirmitalis 
fragililas  reseratur,  el  quid  nos  pali  opor- 
teal,  si  Ciiristi  vesligia  sequi  optamus,  os- 
lenditur.  Cuin  quanta  ergo  ardentissimae 
dilectionis  devotione,  cum  quanta  spei 
fiducia  et  oralionis   fervore  cantare  nos 


A  decet  psalmum  tam  splendidum,  preeser- 
tiiii  iii  (]ompletorio,  usque  ad  illum  ver- 
sum,  In  manus  luas  commendo  spirilum 
meum  I  Queni  versum  dicendo.recoinmen- 
dare  debemus  nos  ipsos  lolaliter  fideli 
Greatori  nostro,  cum  ingenti  affeclu  ac 
plena  fiducia  conlra  omnes  noctis  mo- 
lestias. 

PRECATIO. 

Spes  et  salus  fidelium  Deus,  in  te  spe- 
B  rantes  nou  confundamur  in  seternum,  la- 
psis  nobis  le  exoranlii)us  aurem  clemen- 
lise  incliua  propitius,  et  laxando  debila 
mitis  nos  justifica,  atque  indulta  deliclo- 
rum  venia,  salva  nos  ineffabili  niisericor- 
dia  lua. 


ARTICULUS  LXIX 


EXPOSITIO    PSAl-MI    TRICESIMI    PRIMI    :    BEATI    QUORUM    REMISS.E    SUNT   INIQUITATES. 


PsAi.MUs  nunc  exponendus,  hoc  lilulo 
prsenotatur :  Intellcclus  David,  id  est  co- 
gnilio  veraciter  poenitenlis.  Docel  enim 
hic  psalmus,  quid  necesse  sit  intelligere 
peccatorem  vere  pcenitere  volentem,  scili- 
cet  ut  expurgalos  a  viliis,  beatos  exisli- 
met,  seque  ad  eoriim  slatum  perduci  desi- 
deret.  Quod  quoniam  fieri  nequit,  nisi 
propria  confitealur  alqiie  deplangal  pec- 
cata,  et  divinae  pictati  ac  gratiic  tolaliter 
innitatur;  idcirco  docet  hic  psalmus  pro- 
priorum  peccatorum  humilem  confessio- 
nem,  ac  fiduciale  ad  misericordiam  Dei 
refugium. 

DAVID  ergo  in  persona  poenitentis  lo- 
quens,  ait  :  il.Bea/i  qiioruin  rcmissce 
sunl  iniquilalcs,  id  est,quibus  Deus  omne 
peccatum  dimisil,  per  poinitentiam  salu- 
tarem,   gratiam    baptismalem,  aut   simili 


G  modo  ;  cl  beali  sunt  quorum  tecla  sunt 
2}cccaia,  id  est  per  emendationem  et  gra- 
tiam  ila  deleta,  quasi  nunquam  fuissent  : 
sic  quod  Deus  ea  ignorat,  quoniam  non 
commemorat  nec  vindicat  ea  de  reliquo, 
quamvis  ejus  agnilionem  nil  lateat.  Reali- 
ler  vero  idem  sunl,  iniquitatis  remissio, 
peccatique  lectio.  (2)  Bealus  vir,  id  est 
felix  homo  :  felix,  inquam,  in  spe  et  gra- 
lia,  futurus  felix  in  re  et  gloria ;  cui  non 
impuldvil  Dominiis  peccaluin,  id  est,  qui 
divino  judicio  repulatur  a  peccato  immu- 

D  nis  et  absolutus.  Deus  enim  non  fallitur, 
sed  homo  decipi  potest.  Idcirco  non  pro- 
pterea  beatus,  cui  homo  non  imputavil 
peccatum  ;  sed  multum  beatus  est,  cui 
Deus  peccatum  non  imputavit,  praesertim 
egredienti  de  corpore.  JVcc  esl  in  spiritu, 
id  est  in  intentione  et  voluntate  ejus  do- 
lus.  id  est  simiilatio,  falsa  confessio,  pal- 


COMMENTARIUM    IN    PSALMIM    XXXI. 


ART.    I.XIX 


5>97 


liata  excusatio:  sed  ex  intinio  corde  pec- 
cata  sua  deplangit,  confitetur.  emendat. 
Hi  ergo   beati  sunt,  sed  ego  infeiix  et 

3  niiser  sum.  5  Qitouiam  tacui ,  id  est,  abs- 
condi  vitia  mea,  idcirco  inveteraveritnt 
ossd  incii.  id  est.  vetustate  prav.T  consue- 
tudinis  et  diuturnitate  peccati  consuinpt;p 
sunt  virtutes  animae  meae,  mihi  in  Bapti- 
smo  aut  postmodum  infusip,  seu  acqui- 
sila".  Peccata  enim  non  confessa  neque 
contrita.  caritatem  et  gratiam  omnesque 
virtutes  mortificant  et  expellunt.  Invete- 
raverunt  itaque  ossa  mea,  (iiini  claiiuirein 
totadie,  id  est,  dum  incessanter  loquerer 
vana.  ef  magna  de  me  ipso  praesumerem. 
aliosqiie  aspernarer.  Xon  ergo  celemus  vi- 
tia  noslra,  nec  veterascat  peccatum  in 
mentibus  nostris  ;  sed  attendainus  illud 

^CT-.  IV,  u.  Jeremise  :  Usquequo  morabuntur  in  te  co- 
M  xxxr,  gitationes  noxiae  ?  Illud  quoquc  Job  :  Si 
''"  abscondi  quasi  liomo  peccatum  meum,  et 

celavi  in  sinu  meo  iniquitatem  meam, 

4  i  Quoniam  die  ac  noctc,  id  est  indesi- 
nenter,  gravata  est  super  me  manus  fua  : 
id  est,  adversitates  et  pcence  qua>  infli- 
guntur  a  tua  justitia  pro  peccatis,  nuil- 
tiplicatae  et  aggravatse  siint  in  me.  ita  ut 
castigans  castigasti  me  flagellis  diversis, 
quatenus  redirem  ad  te  :  quod  etiam  feci. 
Nam  sequitur  :  conversns  sum  in  a'rumna 
mea  :  id  est,  propter  afflictiones,  adversi- 
tates  atque  miserias  quae  mihi  tuo  mode- 
ramine  evenerunt,  attendi  peccata  inoa,  et 
discussi  conscientiam  meam  ;  intellexique 
mihi  tanta  adversa  contingere  propter  pec- 
cata  mea  quibus  offendi  te.  Idcirco  in  hac 
aerumna  conversus  suin  ad  te,  dum  confi- 
yilur  spina,  id  est,  dum  cerumna  seu  mi- 
seria  meavariis  doloribus  atque  pcenaruin 
piincturis  afficitur.  Hoc  convenit  his  qui 

iiic.iiv.js.  compelluntur  intrare  :  qui  quamdiu  pro- 
sperantur,  Deum  contemnunt,  sed  quum 
adversitatibus  fatigantur,  incipiunt  se  ip- 
sos  attendere.  Hsec  autem  aggravatio  ma- 
nus  Uei  super  peccatores  in  vita  praesenti, 
ad  magnani  miscricordiam  pcrlinet.  Eie- 
ctos  namque  solet  Deus  in  lioc  sa>culo 
castigare  et  tribulare,  ne  aeternalilcr  per- 


A  eanl.   Liidc   hanc  castigalionem  Jeremias 
desiderans  :  Corripe  (inquil)  me,  Domine,  Jer.x,ik. 
verumtanien  in  judicio,  et  non  in  fiirore 
tiio,  ne  forle  ad  nihiluni  redigas  me.  Ilinc 
et  apiid  Michaeam  habetur  :  Iram  Domini  .i/icA.vn.o. 
portabo.  quia  peccavi  ei.  Et  per  Osee  l)o- 
minus  ait  :  Eccc  ego  sepiain  viani  tuam    Oseen.i. 
spinis.  et  sepiam  cam  maccria.  Et  apud 
Jeremiam  :  Castigalio  te  in  judicio.ut  non  Jer\x\.\\. 
tibi  videaris  innoxiiis. 

iai  Delictum  meum,   id    csl    peccatum        5 
oniissionis.  coffnitum  tibi  fcci ,  humiliter 

B  confitcndo  :  non  quod  Deus  aliqiiid  ne- 
sciat,  sed  loquitur  ad  Deum  humano  mo- 
re,  secundum  quem  dicitur  aliquid  alteri 
notificari.  dum  publice  revelatur ;  et  in- 
Ju.stitiam  meam  non  abscondi,  id  est,  pec- 
cata  commissionis  confessus  sum,  Debe- 
mus  enim  non  solum  nos  ipsos  discutere, 
jiidicarc.  damnare  et  corrigerc  propter 
mala  quae  fecimus,  scd  etiam  propter  bo- 
na  quae  omisimus  :  quia  non  solum  arbor 
faciens  fructum  malum.  in  ignem  mitle- 
lur;  sed  et  illa  quac  non  facit  fructum  bo-  Mniih.m. 

G  num,  excidetur  et  comburetur.  Superius  "'''"'"" 
dixit  beatos,  quorum  tecta  sunt  peccata  ; 
nunc  asserit  se  peccatum  suum  publicas- 
se  Domino,  et  non  abscondisse ;  in  quo 
innuit.  quod  illoriim  peccata  Deus  tegit, 
et  daemon  accusarc  non  valcl.qui  sua  pec- 
cata  integre  confitentur.  ncc  abscondunt. 
Ideo  subditur : 

G  Dixi,  id  est,  mente  proposui  :  Confi- 
tebor  adversum  me,  id  est,  me  ipsum  non 
alios  accusando  et  inculpando,  injustiliam 
meam  Domino,  id  est  ad  gloriam  Dei  qucm 

D  offendi.Sic  tu  confiteri  debes  peccala  tua, 
omne  malum  tuae  ignavia",  malitiae,  seu 
fragilitati  attribuendo,  non  te  ipsum  ex- 
cusando,  ct  alios  criminando.  Alias  timen- 
dum  est  tibi  quod  Dominiis  ait  :  Ecce  ego  ^er.  11,35. 
judicio  contendam  tecum,  eo  quod  dixe- 
ris,  Non  peccavi.  Et  iterum  :  Argiiet  te  ibiti.  19. 
malitia  tiia,  et  aversio  tiia  incrcpabit  te. 
Itaque,  Dixi,  Confitebor  adversum  me  in- 
jiistiliam  meam  Domino  :  nec  fruslra.quo- 
niam  >cquitur,  ci  lu.  Doniine,  rcmisisli 
i mpiefatem  peccati  mci,  id    esl    inipium 


398 


COMMENTARIUM    l.N   PSALMUM   XXXI. 


ART.    LXIX 


Ezeeh. 
xviir,  t\. 


Prov.wui 
17. 


Eccle.  VII, 
21. 


peccatum  meum.  Ecce  quanla  benignilas 
Dei,  qui  naluraliter  bonus  est,  essenliali- 
ter  clemens,  cui  proprium  est  misereri 
semper  et  parcere.  Mox  quippe  ut  dixit  se 
confessurum  Domino.Dominiis  ei  indulsit. 
Quocumque  enim  momenlo  peccalor  ge- 
muerit  pro  peccato,  judicium  et  justitiam 
feceril,  Deus  prolinus  ei  ignnscil.  Nihi- 
lo  minus  debel  Ghrislianus,  quum  oppor- 
tunum  fuerit,  confileri  vicario  Dei  :  alias 
propler  inobedienliam  damnaretur.  Nec 
confessio  coram  Deo  merelur  nunc  remi.s- 
sionem  peccati,  nisi  aliquo  modo  includat 
proposilum  confilendi  presbylero,  si  pos- 
sibilc  fuerit  :  ideo  propositum  exsecutioni 
mandandum  est.  Debet  autem  confessio 
non  ex  solo  scrvili  limore  procedere,  sed 
etiam  ex  caritate  :  alias  meritoria  non  es- 
set  de  condigno.  Tamen  si  facit  peccator 
quod  in  se  est,  Dominus  gratiam  statim 
infundit,  sicque  confessio  et  poenitcntia 
ex  caritale  emanare  incipiunl. 

\7\  Pro  hac  re,  id  est  pro  remissione 
peccati,  orabit  ad  te  omnis  sanctus,  id 
est  omnis  viator  quantumcumque  perfe- 
ctus,  in  tempore  opportuno,  id  est  deter- 
minato  et  congruo  tempore,  non  semper. 
Quamvis  enim  justus  in  principio  accusa- 
tor  sit  sui,  et  venia;  implorator,  tamen  vir 
justus,  perfectus,  sanctus,  diuturnius  at- 
que  ferventius  occupare  se  debet  in  altio- 
ribus  aclijjus,  scilicet  in  contemplatione 
divinorum.in  acluali  Divinitatis  amore,  in 
medilalione  passionis  dominicce,  in  sludio 
perfeclionis  majoris  acquirendse.  Verum- 
tamen  quoniam  (Salomone  attestante)  non 
est  homo  super  terram  qui  faciat  bonum, 
et  non  peccel :  idcirco  omuis  sanclus  in 
tempore  opportuno  orare  indiget  pro  re- 
missione  peccali.  Qui  vero  adhuc  passio- 
nibus  languel,  et  ad  vitia  pronus  est,  ne- 
que  de  transactis  criminibus  condignam 
pcenitentiam  egit,  quasi  continuo  orare  de- 
bet  pro  remissione  peccati  :  et  lali  tempus 
opportunum  orandi  pro  remissione  pec- 
cati,  est  totum  lempus  vilse  su£e,  donec 
ad  perfeclioneni  deduclus,  in  divinioribus 
exerciliis  occupare  sc  queal. 


,  31. 


A  8  Veruintamen  in  diluvio  aquarum 
multarum,  id  csl  homines  in  fluxu  luxu- 
riee  et  superfluilate  gulse,  ac  celeris  vitiis 
carnalibus  seu  spirilualibus  perseveran- 
tes,  ad  euni,  scilicel  Deum,  noii  appro.ri- 
wrt^Mwi.-quoniam  peccala  eorum  dividunt  /j.  ux, 
inter  eos  et  Deum,  et  quamdiu  in  peccati 
proposilo  alque  in  actibus  viliosis  perdu- 
laut,  in  regione  dissimilitudinis  sunt,  et 
longe  a  Deo,  non  loco,  sed  voto  ;  non  con- 
dilione,  sed  dilectione  ;  non  natura,  sed 
gratia;  non  conscrvatione,  sed  cultu.  Ideo 

B  scriptum  est  :  Scimus  quoniam  peccatores  Joann. 
Deus  non  audit  ;  sed  si  quis  Dei  cullor 
est,  et  voluntaleni  ejus  facit,  hunc  e.x- 
audit.  Itaque  si  vis  Deo  appropinquare, 
proposilum  peccandi  relinque  ;  si  vis  ei 
propior  fieri,  serva  mandata;  si  vis  ei  pro- 
ximus  esse,  imple  consilia. 

Denique  poenitens  post  confessionem 
peractam,  ampliorem  ad  Deum  sumens 
fiduciam  ex  peccati  remissione  et  gratise 
infusione,confidenter  et  amorose  adDeum 
confugil,  el  ail  :  [^  Tu  es  refugium  meum, 

C  id  est,  is  in  quo  solo  spero  salvari,  a  tri- 
bulatione,  id  cst  persecutione,  tentatione 
et  poena,  qum  circumdedit  me,  id  est,  mul- 
lipliciter  et  uudique  insurgit  el  oritur  in 
me,  a  suggestione  dsmonis,  a  persuasione 
seu  moleslalionc  mundi,  et  a  lege  pcccati 
qufe  vigel  in  membris  meis  ;  el  tu,  Domi- 
ne,  es  cj:suIlalio  mea,  id  est  objectum  in- 
terioris  Isetitise  mese,  causa  gaudii  mei  spi- 
rilualis,  et  finis  totius  gloriationis  mese  : 
ideo  erue  ine  a  circuinduntibus  me,  id 
est,  libera  me  ab  his  qui   praedictas  tri- 

D  bulaliones  inferunl  mihi,  videlicet  ab  ho- 
stibus  visibilibus  el  invisibilibus. 

Insuper  misericors  Deus  ostendens  se 
recepisse  preces  popnitentis,  consolalorie 
ait  ad  eum  :  1(1  Intcllectuin.  tibi  daho,  id 
esl  inlelleclualem  nolitiam  ;  et  instruam 
te,  ul  cognoscas  et  pcnses  tuam  miseriam, 
defectibilitatcm.  inalitiam,  cl  omnia  quae 
expedit  tibi  scire  de  rebus  creatis;et  item, 
ut  cognoscas  et  contempleris  meam  bo- 
nilalem,  perfeclionem,  misericordiam  cl 
graliain, et  bcueficia  cuncla  qu;e  tibi  dona- 


COMMENTARllM    l.N    PSALMUM    XXXI.    —   ART.    I.XIX 


o99 


Ps.xww. 
18. 


Ife(r.  iv 
10. 


vi :  iii  via  h(H-  (jua  (jraclicris,  id  csl  in  \}v-  A 
regrinatione  hujus  exsilii.  Finnabo  supcr 
tc  (ic/i/os  iiicos  :  iil  est.  por  sapientiam 
nieani  providebo  tibi  de  nocessariis  ad  sa- 
Iiilem,  et  per  misericordiam  mcam  erigam 
te  labentem.  ac  semper  cuslodiam.  ita  ut 
dicere  possis  quod  iuTra  hahetiir  :  Uonii- 
nus  sollicilus  ost  niei.  Kcco,  carissimi, 
quam  fructuosa  atque  salubris  est  vera  el 
huinilis  poccatorum  confessio,  quae,  tan- 
tam  u;ratia^  plonitudlnem  promorolur,  vi- 
delicet  ut  pcenitenli  dicatur  a  Domino. 
quod  vorsus  iste  proposuit.  Quam  vere  B 
hoalus  ac  lulus  est.  quem  Deus  ita  ilhi- 
miiiat  et  cuslodit  I 

Sed  quoniam  caritas  fraterna  deposcit, 
ut  quilibot  noslrum  gratiam  sibi  diviniltis 
dalam  aUis  coiunmnicare  conelur.  socmi- 
dum  quod  status  suus  permittit,  ju.xta 
illud,  Unusquisque  sicut  acccpit  gratiam. 
in  alterulruni  illam  adminislranlos.  sicul 
boni  dispensalores  multiformis  gratia?Dei; 
idcirco  pffnitens  misericordiam  consecu- 
tiis.  tanquam  a  Deo  ilhiminalionem  sorli- 
tus,  converlit  se  ad  aliorum  exhortatio-  G 
nem,  et  ait :  11  Xoli/c,  o  peccatores.^c;-* 
sicut  equus,  id  est,  ne  sitis  superbi  et  re- 
belles  lumini,  <■/  midus.  id  est,  ne  silis  ad 
divina  pigri,  yMi'6«s,  scilicet  equo  et  mulo, 
non  est  intellectus ,  id  est  ratio  potens  pas- 
siones  appetitus  sensitivi  refrenare  :  imo 
vos,  quum  silis  rationales  ereaturfc,  nolile 
irrationabiliter  vivere,  sed  per  rationem 
passiones  refrenate.  et  humilitor  atquo 
ferventer  confessionem  peragile.  Nam  (ul 
Aristoteles  ait)  homo  peccator  decies  mil- 
lies  pejor  est  bestiis.  —  Verum  quia  ora-  D 
tio  interdum  plus  proficit  quam  exhor- 
talio,  ideo  pajnitens  iste  ex  abundanlia 
carilatis  orat  pro  aliis,  ut  suam  admoni- 
tionem  adimpleant,  et  ait  ad  Deum  :  12  In 
camo  et  freno,  id  est  per  varias  adversita- 
tes  et  per  magnas  ac  parvas  afflictiones. 
max-illas  eorum  conslrinije,  id  est,  lin- 
giiam  ct  ora  retunde,  claude,  compesco  : 
eorum,  inquam,  i/iii  hdh  ajtprorinuuit  ad 
te,  id  est  superborum,  proesumpluosorum, 
et  confileri   nolentium,  quatcnus  crudili 


verberibus  et  doloribus  castigati,  conver- 
tanlur  ad  le. 

lo  Mii/tii  /fa;/c//(i  /icccaloris,  id  es{.\A-  10 
riie  sunl  poccatoris  poente,  ojus  pra?sertim 
qui  porsoverat  in  viliis.  Nam  in  prffsenti 
a  Deo  relinquitur,  et  in  futuro  aiternis  pce- 
nis  lorquebilur.  Sperantem  autem  in  Do- 
mino  misericon/ia,  id  est  effectus  piotatis 
divinfe,  circumc/a/jit :  quonisim  anima  ejus 
implebitur  gratia,  virtutibus,  et  consola- 
lione  Spirilus  Sancli,  el  angeli  Dei  cuslo- 
dient  oum,  eritquc  incessantor  sub  umbra 
alarum  sui  Creatoris  seeurus. 

Postremo,  de  tanlis  beneficiis  misoricor- 
dissimi  Dei  cupil  popuitons,  jam  perfectus 
et  juslificatus,  omnes  lEetificare,et  sui  gau- 
dii  parlicipes  facore,  atque  ad  gratias  Doo 
roferendas  inducere,  dicens  :  li  Lcvtaini-  11 
ni  in  Domino,  non  in  rebus  carnalibus, 
vanis  et  transitoriis  :  et  exsultatc,  id  est, 
signa  inlerioris  leelitife  foris  ostendite, 
Deum  vocaliter  collaudando.  ceerimoniis 
honorando,  atque  exteriori  latriae  cultu 
hilariter  minislrando,  o  justi,  qui  reddi- 
tis  unicuiquo  quod  suum  est  :  sicut  hor- 
talur  Apostolus,  Nemini  qiiidquam  debea-  Rom.xm.i. 
tis.  nisi  ut  invicem  A\\\^dA\?>\et  i//oriamini, 
omncs  recti  corcle  :  id  est,  in  Deo,  non  in 
vobis,  in  cruce  Ghristi,  non  in  vanilatc 
saeculi,  Iseti  estote,  omnes  quorum  corda 
sunt  recta,  id  osl  ad  nullum  vilium  obli- 
quata,  ad  uihil  illicitum  inelinala.  sod  di- 
vinse  legi  in  omnibus  subdita  :  ila  ut  Deus 
dicere  possit  unicuiquo  vostruin,  quod  di- 
xil  ad  hujus  psalmi  auctorom,  Invcni  Da-  Ps.lxwmh, 
vid  filium  Jesse,  virum  secundum  cor  lx.\"^, 
moum.  qui  faciet  omnes  voluntalos  moas.  xm,  ii. 

Ecce  isle  est  poenilentialium  psalmoruni 
secundus,  parviis  quanlilate,  sod  magnus 
virtute.  instructivus  valdo  et  accensivus 
pii  pcenilonlisque  cordis  :  quem  dccet  nos 
cum  profundissima  cordis  conlrilione,  hu- 
mililale  el  affeclione  depromeie,quatenus 
in  primis  induigentiam  consequi,  deinde 
spem  magnam  in  Domino  adipisci,  tertio 
ab  co  in  omnibus  dirigi  ct  cuslodiri,  sic- 
que  ad  ccelcstem  beatiludinem  promove- 
ri  meroamur. 


(iOO 


COMMENTARIUM   IN   PSALMUM    XXXII.    —    ART.    LXX 


PltKCATIO. 


A  de  praceptis  tuis  ;  firma  super  nos  oculos 
j,       .       ^  f"Os  '»  via  qua  gradiniur  :  ut  te  ductore, 

Domine  Jesu  Christe,  sapientia  Doi  Pa-     ad  te  qui  es  via,  veritas  et  vita,  sine  erro- 
tris,  da  nobis  iulellcclum,  et  iustrue  nos      re  perveniamus. 


ARTICULUS   LXX 


EXPOSITIO    I-SAL.MI    Tmcb:si.Ml    SECU.NDI    :    KXSULTATE,    JISTI,    I\    DOMli\'0. 


Secundum  beatum  Hieronymum  in  pro- 
logo  libri  Psalmorum,  mulli  sunt  psalmi, 
videiicef  decem  el  septem,  qui  apud  He- 
braeos  litulis  carent,  videlicel  psalmus  pri- 
mus,  psalmus  quoque  secundus,  et  istc 
nunc  exponendus.  alii  quoque  nonnulli 
sequenles.  Verumlamen  communiter  inti- 
tulatur  in  Bibliis  et  expositionibus  Lati- 
norum,  quibus  conformari  me  decet.  Est 
i  igilur  titulus  ejus  :  Li  fincm.psalmus  Da- 
vid  :  id  est,  psahnus  isle  in  Deum  nos  di- 
rigens,  adscribitur  David,  qui  hic  in  per- 
sona  devoti  ac  fervidi  amatoris,  laudal 
Deum  super  excellentia  sua?  polcntiae  el 
misericordise,  et  de  opcribus  creationis  ac 
recreationis. 

AIT  ergo  :  [\)Ea:sullate,justi,  iu  Domi- 
110,  id  est,  toto  et  exuberanti  affectu 
gaudete  in  primo  universorum  priucipio. 
Gaudium  autem  esl  diffusio  animi  in  con- 
ceptu  boni,  el  orifur  ex  unione  poten- 
ti»  cum  objecto  convenienfi.  Consequitur 
enim  aliquam  operalionem  connaturalem 
seu  virtuosam  :  idcirco  impiis  non  conve- 
nit,  quoniam  operationes  eorum  sunf  in- 
naturales  et  vifiosae.  Peccafum  enim  est 
recessus  ab  eo  quod  est  secundum  nafu- 
ram  et  ordinem,  secundum  Dionysium  et 
cf. /s.u,,,  Damascenum.  Unde  scriptum  esf  :  xNon  est 
gaudere  impiis,  dicit  Dominus.  Et  Philoso- 
phus  ait,  quod  signum  virtutis  est  dele- 
ctatio  operis.  Uperaliones  vcro,  quibus  la- 
fionalis  creatura  immediafc  conjungitur 
Deo  tanquam  objeclo.  sunl  operaliones  in- 


B  lellectiis  et  voluntafis,  videlicet  confem- 
plafio  veritatis,  et  dilecfio  bonitafis.  E.\- 
ultatio  itaque  mentis  in  Deo,  procedit  vel 
ex  contemplafione,  vel  ex  sancta  et  ordi- 
nata  dilectione,  vel  ex  aliis  actibus  virtu- 
osis,  qui  a  ralione  et  volunlafe  imperan- 
tur,   causanfur  el   dirigunfur.   Quid   ergo 
esf,  Exsultafe,  jusfi,  in  Domino?  nisi,  Coii- 
siderate  Deum  ejusque  opera,  et  diligite 
eum,  ac  facite  ea  quas  Deo  sunt  placita ; 
et  in  liis  cordialiter  exsultate,  non  in  vo- 
bis,  tanquam  propriis  viribus  bona  agatis, 
C  auf  aliquid  a  vobismetipsis  habeafis,  sed 
in  Domino,  a  quo  esl  omne  datum  opfi-  Jacob.xx,. 
mum,  ef  omne  donum   perfectum.  Inter- 
dum  autem  accipitur  E.xsuilare,  gaudere, 
latari,magis  communiter  atque  improprie 
pro  Gestire  :  et  ita  Scriptura  divina  tribue- 
re  solef  injustis  prwdicta.  Secundum  quod 
Salomon  ait  :  Laetanfur  quum  male  fece- Pror.n.ii. 
rinl,  et  exsultanf  in  rebus  pessimis  ;  el 
Job  :  Tenent  tympanum  ct  citharam,  et/o6x.xi,i2. 
gaudent  ad  sonitum  organi.  Rectos  decet 
coUandalio,  id   esf,   justum  et  condecens 
D  est  ut  recti  Deum  collaudent :  primo,  quo- 
niam  ipsi  digni  sunf  laudare  Deum  ;  se- 
ciindo,  quoniam  dona  niajora  a  Deo  rece- 
perunt. 

2)  Confitcmini  Domino   in   cithara,  in        2 
psaltcrio  dccem  c//ord.arum  psallitc  ci.  Ad 
lifteram  sanclus  David  hortabatur  mini-   iPar.xv, 
sfros  fempli   in  his  musicis  instrumentis  '''• 
Domino  laudes  offerre;  sed  secundum  spi- 
rifualem  intelligentiam,  per  citharam  in- 
felligunfur  misericordiae  opera,cf  per  psal- 


COMMENTARIUM   IN    PSALMUM   XXXIl.    —    ART.    I.XX 


601 


terium,  custodia  praeceptoruni.  Cithaia 
enim  apertuiam  habet  inferius,  et  ab  in- 
feriori  reddit  sonum  :  habelque  sex  chor- 
das,  vel  septeni  secundum  iiuosdam  :  per 
quas  sex  opera  misericordiae  intelliguntur. 
qucT  circa  corporalem  necessilalem  vor- 
santur.Psall(M-ium  vero  decem  iiabet  chor- 
das,  et  a  superiori  sonum  causat  :  pcr  quas 
intelliguntur  divina  prsecepta,  quce  de  cce- 
ieslihus  proflu.\erunt,  atque  sublimem  ac 
ctpliformem  melodiam  in  auribus  Dei  effi- 
ciunt.  Itaque,  Confitemini  Domino  in  ci- 
Ihara.  id  est,  laudate  eum  per  opera  mise- 
ricordiEP  ;  in  psalferio  decem  chordarum 
psallite  ei,  id  est.  per  divinorum  obser- 
vantiam  pra?ceptorum  glorificate  Domi- 
num,  non  tam  ore  quam  opere. 
3  5  Cantatc  ei,  corde  devoto  el  ordinato, 

canticiim  novum,  id  est  laudem  ex  recenti 
fervore  et  novo  affectu  manantem.  Fervi- 
da  namque  dilectio  fatigari  non  potesl  in 
laude  dilecti,  sed  nova  semper  praeconia 
suggerit.  et  mille  modis  in  laudem  dilecti 
accenditur  et  prorumpit.  Beiu-  /jsa/lite  ci 
in  vociferationc:  id  est,  sic  laudatc  Deum 
ore  seu  vocihus.  ut  vita  consonet  verbis. 
idque  observelis  in  moribus  quod  vocibiis 
pra?dicatis.  ne  vobis  conveniat  quod  per 
7j.sx«.i3.  Isaiam  Dominus  ait :  Populus  hic  labiis  me 
honorat.  cor  autem  eorum  longe  est  a  me. 
i  Ideo  autem  debetis  bene  psallere.  i  Quia 

rectum  est  verbum  Domini,  id  est,  sacra 
Scriptura  et  omnis  sermo  divinus,  justi 
sunt,  veri  cl  sancti ;  ct  omuia  opcra  ejus 
iii  fide,  id  est,  fidelia  et  irreprehensibilia 
siint,  nihil  habentia  de  admixtione  falla- 
cia?.  Yel,  Omnia  npera  ejus  in  fide.  id  est. 
quidquid  Deo  placet  et  mcrilorium  esse 
debet,  necesse  est  in  fide  fundari,  ef  ex  ea 
/lom.siv.  procedere  :  quoniam  teste  Aposlolo,  Quid- 
"'•  quid  non  est  ex   fide,  peccalum  est.  Et 

i/a»n<-.  11.  Habacuc  :   Kcce  qui  incredulus  est,  non 
*■  erit  anima  ejus  recta  in  semetipso.  Juslus 

autem  in  sua  fide  vivet. 
5  >9\  Diligit  Dominus  misericordiam,   id 

est  mufuam  atque  fraternam  compassio- 
nf-m,  siihvenlionem,  et  celerem  offensa? 
remissionem.  Hoc  esf  quod  in  Evangelio 


A  ait  Salvator  :  Beati  misericordes,  quoniam  nauh.i,i. 
ipsi   misericordiam  consequentur.  Et  in 
tanliim  Dominus  misericordiam  diligit.  iit 
in  die  judicii    dc  operibiis    misericordia>   /6irf. xsv, 
prsesertim  perhibeat  se  inquisitionem  fa-  '^^"*«- 
oturum.Propterea  monet  nos  divinus  .\po- 
slolus  :  Induite  vos  sicut  electi  Dei.  viscera  Coios.i.m, 
misericordife,  benignitatem.  humilitatem,  '"'  "• 
modestiam,  patientiam,  supportantes  in- 
viceni,  et  donantes  vobismetipsis,  si  quis 
adversus   aliquem  habct   querelam,   sicut 
et  Christus  donavit  vobis.  Hinc  dc  immi- 

B  scricordi  homine  alibi  scriptum  est  :  Ho-     eccu. 

...  .  T-i  -i   xxviii,  3-5. 

mo  homini  servat  iram.  el  a  Deo  quferit 
mcdelam  '.  In  hominem  sibi  similem  non 
habet  misericordiam,  et  de  peccatis  suis 
deprecatur  Altissimiini  ?  Oiiis  orabit  pro 
deliclis  illius  ? 

Itaque,  Dominus  diligit  misericordiam, 
et  judicium,  id  est  actiim  juslitiae.  scilicet 
ut  judicet  homo  se  ipsum  ct  alios  sibi 
commissos,  cum  diligenti  e.\aminatione  et 
jiista  correctione.  Propter  quod  Apostolus 
ait  :  Ouod  si  nosmetipsos  dijudicaremus,     ifor. xi, 

C  non  ulique  judicaremur.Deniquc  hanc  sen-  ^  • 
tentiam   per  Zachariam    Dominus  prsece- 
pit :  Judieium,  inquiens,  verum  judicate.  et  2<i(-/i.vii,9. 
misericordiani  et  miserationes  facite.unus- 
qiiisque  cum  proximo  suo.  Et   Michseas  : 
Indicabo  tilii.  o  homo.  quid  sit  bonum,  et  .i/icft. vi.s. 
quid  Dominus  requirat  a  te:utique  facere 
judicium,   et   diligere  misericordiam.  Ve- 
rumtamen  est  quoddam  judicium  temera- 
rium.  quo  homo  incerta  judicare  prtpsii- 
mit,  vel  suum  superiorem.  vel   sibi   non 
commissos.  De  quo  Cliristiis  :  Nolite,  in- /.uc.vi,  37. 

D  quit,   judicare,   et    uou    judicabimini.   El 

Apostoliis  :Tu  quis  es  qui  jiidicas  alienum  /?om.xiv.4. 

servum  ?  Siio  domino  stat  aut  cadit.  Et  : 

Tu    qiiid  jiidicas    fratrem    tuum  l  Omnes    /6irf.  10. 

enim  stabimiis  antc  triliiinal  Christi.  Dili- 

git  quoqiie  Dominus  judicium  remunera- 

tionis  :  quod  duplex  est,  scilicet  parlicu- 

lare  in  morle  singuloriiin.  ct  generale  in 

die    novissimo.  Hoc    utrumque   jiniicium 

Dominus  diligit.  facit  aut  faciet. 

Mi.scricordia  Domini  plena  est  terra  : 
id  esl,  beneficiis   Dei,  gralia  Chrisli.   ei 


(i02 


COMMENTARIUM   1\   PSALMUM   XXXII. 


ART.    LXX 


Jonnn.  i.  3. 


Coloss.  I 
12-lf., 


variis  donis  Spiritus  Sancti  repleti  siint 
homines  cliristiani  in  tena  percgrinan- 
tes  :  imo  omnes  homincs  aliqiio  niodo  plc- 
ni  sunt  misericordia  Dei,  quoniam  Deus 
omnes  lonfjanimiter  exspectat,  et  omni- 
bus,  quantum  in  se  est.  gratiam  suam  of- 
ferf,  atquc  ubique  tcrrarum  Evangelium 
regni  prsedicari  disposuit. 

[(>\Verl)o  Domini,  id  est  per  Sapicnliam 
Patris  a>tcrni.  qu»  esl  Ghristus  Dominus, 
cwli,  id  est  orbes  coelesles,  firmati  sunt,  id 
est  fundati  et  stabilili.  Omnia  enim  per  ip- 
sum  facta  sunt.  qucmadmodum  ait  Aposto- 
lus  :  Gralias  agimus  Uco  ct  Palri,  qui  nos 
transtulit  in  rcgnum  Filii  dilectionis  suffi, 
qui  est  imago  Dei  invisibilis,  primogcni- 
tus  omnis  crcalurse,  quia  in  ipso  condita 
snnt  universa  in  ccelo  et  in  terra,  visibi- 
lia  ct  invisihilia.  Et  ad  Hcbrspos  loquens, 

Hebr.i.z.  dc  Filio  dicil  :  Qui  quum  sit  splendor  glo- 
rise  et  figura  substantiae  ejus,  portansque 
omnia  verbo  virtulis  suae,  scdet  ad  dextc- 
ram  majcslalis  in  exeelsis.  Et  spiritu  oris 
ejus,  id  est  a  Spiritu  Sancto,  qui  est  Spi- 
ritus  Patris,  ab  ore  (id  cst  a  volunlate) 
Patris  proccdcns  :  ab  hoc  Spiritu  est  om- 
nis  virtus  eorum,  id  est  omnis  potestas  et 
decor  coelorum.  Yirtus  aulem  ccelorum,  in 
stellis  atquc  planclis  praesertim  consistit. 

foixxM,i3.  Unde  alibi  scriplum  est :  Spiritus  ejus  or- 
navit  coelos.  Yel  sic  :  Verbo  Domini  ccr- 
li.  id  est   sancti  Apostoli,  firmali  suut. 

Jonnn.\t.  Naui  illis  Ghristus  dixit  :  Sine  me  nihil 
polcslis  faccre.  Et  spiritu  oris  ejus,  id  est 
Spiritu  Sancto,  qui  a  Filio  quoque  proce- 
dit,  omnis  virlus  eorum.,  id  est  tota  po- 
teslas  facicndi  miracula,  efficaciterque  lo- 
quendi.  Unde  scriptum  est  :  Coeperunt 
Apostoli  loqui  variis  linguis,  prout  Spiritus 
Sanctus  dabal  cloqui  illis. 

Denique  ipse  Dominus  est  (7)  Congrc- 
ffans  sicut  iu  utre  aiyuas  maris  :  id  est, 
ipsum  elemcntum  aqufe  scu  mare  Ocea- 
num,  quod  ambit  el  cingit  lcrram,  Do- 
niinus  claudit  ct  scrvat  in  uno  loco,  sicul 
homo  claudil  aliquam  parlcm  aquae  in 
ulre,  id  csl  in  vase  de  corio  facto.  Hoc 
esl  quod  Job  inducil  :  In  fortiludinc  illius 


Acl 


/06  XXVI.  1:1 


A  repente  maria  congrcgata  sunl.  Et  Salo- 
mon  :  Certa  lege  et  gyro  vallavit  abyssos.   Proti.vni, 
J'onens  in  tliesauris  abijssos,  id  est,  locans  """■ 
ac  retinens  ipsum  mare,  quod  appellatur 
abyssus,  id  cst  sine  tcrmino.  proptcr  inae- 
slimabilcm  suam  profunililatcm.  Propler 
quod  Sapicnlia  Dei,  scilicet  Ghristus,  uni- 
genitus  Filius  Patris  aeterni,  ait  :  Gyrum     Eccu. 
coeli  circuivi   sola,  et  profundum  abyssi  ""'  *' 
penetravi.  Ilaquc  Dominus  locat  ac  retinel 
abyssos  in  thcsauris,  id  cst  inter  ripas  sc- 
cretas  rcccptaculorum  suorum,quemadmo- 

B  diun  ad  Job  loqucns  asserit  :  Quis  conclu- /o*xxxviii, 

8  11 

sit  ostus  mare,  quando  erumpebat  quasi 
de  vulva  procedens,  quum  ponerem  nu- 
bcm  veslimcnlum  ejus,  et  caliginc  illud 
quasi  pannis  infantia?  involverem  ?  Gir- 
cumdedi  iUud  terminis  meis,  et  posui  ve- 
cles  et  ostia,  et  dixi  :  Hucusque  venies  et 
non  procedes  amplius,  et  hic  confringcs 
tumentes  fluclus  luos. 

Quoniam  crgo  lanta  cst  majcstas  Dei,  et 
tanta  cxccllentia  alque  omnipotentia  Gre- 
aloris  iu  operibus  suis,  idcirco,  (8)  Timeat       8 

G  Dcminum,  timore  filiali  et  casto,  omnis 
terra,  id  est  universi  incolae.  ejus.  Unde 
his  qui  Greatorem  ex  considerationc  effe- 
ctuum  suorum  pra>dictorum  non  timcnt, 
ipsemcl  pcr  Jeremiam  ail  :  Audi,  popule  /er.v,2i, 
stulle,  qui  non  habes  cor  :  me  non  time-  ^"' 
bitis  qui  posui  arenam  terminum  mari, 
prseceptum  scmpitcrnum  quod  non  pra»ter- 
ibit?  Ab  eo  aulem,  id  est  ex  consideratione 
divinae  polenti»,  commoveantur  ad  poeni- 
tcntiam  ac  salutarem  conversionem,  om- 
nes  inhabitantes  orbem,  id  est  spheeram 

D  seu  circulum  terrae.  Hoc  est  quod  scri- 
plum  est  :  Non  est  similis  tui,  Dominc.  /6irf.x,6,7. 
Magnus  es  lu,  et  magnum  nomen  tuum  in 
fortiludine.  Quis  non  timebit  te,  0  rex 
gentium?  (^)Quoniam  ij)se  Deus  omnipo-  9 
tens(7uvV,  id  est,  intra  se  practico  inlellc- 
ctu  inlcllcclualilcr  protulit  producenda,(7 
slatim  facta  su/it ;  ip.se  mandavit,  id  est, 
per  voluntatem  impcrialilcr  voluil,ut  quee 
non  erant,  essent,  ct  mox  creata  sunt.  Ex 
quo  innotescit,  quod  Deus  est  causa  re- 
rum  pcr  intcllcctum  et  vohinlatcm.  Nam 


COMMENTARIIM    IN    PSALMUM   XXXII. 


ART.    I.XX 


603 


Difcrc.  pcrtinct  ad  intellectum  ;  Mandaic. 
ad  voluntalem.  Ad  intelleclum  perlinct, 
ordinarc.  dislinsrucrc.  spccificaic  :  ad  vo- 
luntatem, e.xscqui  qmv  ab  intcilcclu  dispo- 
sila  sunl. 

10  10  Doiniiins  ilissipat  i-onsi/in  i/cii(!uiii.  id 
esl,  confundil,  destruit.  dispcrdit,  cl  ab 
effcclu  oplalo  impedit  inquisitiones  ct  slu- 
dia  idcdolalrarum.  ct  ctiam  Christianorum 
ircnliiilcr  eouv(M'santiuni.  ilorum  cimsiiia 
Dominus  dissipal  finalilcr,  qnamvis  intcr- 
dum  ad  lcnipus  perniittat  eos  regnare  el 
prosperari.  Roprohnt  autem  cogiiationes 
populoniin,  non  omnium.  scd  infidclium 
el  malorum.  Dc  quibus  apud  Isaiam  tcsla- 

/j.Lv, 9.  lur  :  Sicul  exaltantur  eoeli  a  ferra,  sic  ex- 

allatce  sunl  cogitationes  mcae  a  cogitatio- 

nibus  vestris,ct  viae  mese  a  viis  vestris.  Et 

Dominus  reprobat  consilia principum , qm 

lalcs  sunl,  qualcs  gcntes  et  populi  nunc 

descripti,videlicet  iniquorum  ;  non  autcm 

/AW.«.\ii,  principis  boni,  de  quo  habetur,  Princeps 

*■  ea  qua?  digna  sunl  principe,  cogitabit.  Un- 

Jobxww.  dc  ait  ct  alia  scriplura  :  Deus  polentes  non 

abjicit,  quum  et  ipse  sit  potens. 

11  li  Consilium  autem  Doniitii  in  ivtcr- 
num  manet.  Consilium  proprie  sumptum, 
non  competil  Deo  :  nam  consilium  esl  in- 
quisitio  de  agendis;  inquisilio  autem  igno- 
ranliam  piicsupponit.  ct  idco  Damascenus 
dicit,  quod  consilium  est  ignoraiilis  natu- 
rsp.Verumtamen  sacra  Scriptura  frequenter 
atlribuit  Deo  consilium,  sed  lunc  sumilur 
consilium  secundum  id  perfeclionis,  quod 
in  ejus  ratione  includilur.  Adscribitur  nam- 
qiie  Deo  consilium,  non  in  quantum  includil 
inquisilioncm  dubiosam.  sed  in  quaiitum 
excludit  improvidam  delerminationcni. 
Deus  enim  nil  agit  fortuito,  sed  secundum 
celernas  alque  incommutabilcs  rationcs 
omnia  agil.  Ila(]ue,  Consilium  Domini  in 
aslernum  manet,  quoniam  nullus  ei  resiste- 

Sap.xn.K*.  re  polesl,  sed  subest  ci  quando  voluerit, 
/«.xivi.io.  possc,  qiicmadmodum  ipse  ail  :  Consilium 
mcum  sfabit,  et  omnis  voluntas  mea  fict. 

Cor/itationes  corclis  cjus  in  (jcncr/itione 
et gciicrationcm.  Mhii  cnim  voliibilc,  ni- 
hil  inslabilc,  niliil  mutabilc  cssc  polcsl  in 


A  Deo  aMcriio,  qui  ctiam  aiibi   dicit  :  Ego  .i/nMcft. m, 
Dominus,  ct  non  mulor.  Idco  non  est  in  ''" 
Deo  vicissilndo.  aut   varialio  coiisilii  aul 
cogilatiuiium,  prwscrtim  qiiuiii  quidqiiid 
in  Deo  sil,sit  ipsemet  Deus  sublimis  et  be- 
iii'(lictus.   Sed   videlur  obviarc.  quod   Za- 
cliarias  ait  :  Sicut   cogitavi  ul   affligcrcm  Zach.\m. 
vos,quum  me  ad  iraeundiam  provocasscnt  '^'  '"• 
palres  vcslri  ;  sic  convcrsus  in  diebus  is- 
tis,  cogitavi   ut   ijcncfaciam  Jerusalem  et 
domui  Juda.  liit  alio  loco  :  Repente  loquar    /er.  .vvm, 
adversiis  gentem  et  regnum,  ul  cradicem  '•*• 

B  ct  destruam  illud.  Si  po^-nitentiam  cgcrit 
gens  ilia  siipcr  malo  quod  fccit,  agani  et 
e^o  poenitenliam  super  malo  quod  cogi- 
lavi  ut  facerem  ei.  Sed  haec  atque  siinilia, 
non  siinl  intclligcnda  quasi  aliqiiid  iuDco 
variclur:  scd  proptcr  divcrsitatem  eflc- 
ctnum  dicitiir  Dcus  converli  ct  pcenitere, 
scu  alilcr  alitcrque  se  liaberc  :  pcr  quse 
designatur  mutatio  in  creatura,non  in  Cre- 
atore.  Quidquid  enim  Deus  operatur  circa 
creata.hoc  ipsc  ab  seterno  se  acturum  pra>- 
scivit  atque  decrcvil  :sicque  ab  iiivariabili 

C  et  feterna  volunlate  summi  opificis,  pro- 
cedcre  possunt  lcmporales  ac  reccntes  ef- 
fectus,  sine  omni  mutationc  ipsius  :  quo- 
niam  quidquid  Deus  operatur  in  mundo, 
hoc  praBvidit  se  acturum  in  iljo  momenlo 
in  quo  fit,  secundiim  omnem  mudum  el 
eiicumslanliam  sui  effcetus  :  ct  circa  hoc 
quidam  pliilosophi  graviter  erravcrunt. 
Unde  Gregorius  asscrit,  quod  Deus  non 
miitat  consiliiim,  quamvis  mulat  scnlcn- 
tiam  :  non  iliam  quEe  exprimit  aelernam 
divinee   sapienti»   dispositionem,   sed   il- 

D  lani  qufeexplicat  iiatiiralium  seu  proxima- 
rum  causarum  ordinem  :  sicut  prajdixit  iv/fea.sx, 
Ezechiam  moriturum,  et  Niniven  subver- 
lendain.  qiiia  iitrumqiic  fiiturum  erat  se- 
ciindum  proprias  siias  caiisas,  scilicet  se- 
cundum  infirmilatem  Ezechije,  el  crimiiia 
Xiniva» :  sed  divina  ordinatio.  qu»  umncs 
caiisas  secundas  compicclitur  ct  excedit, 
alitcr  prjeagnovit,  cl  iliiiis  consilium  non 
cst  mutalum. 

\-l   Ucata  gcns    iiiinc    pcr   graliam    ct 
spcm,  cujus  est  Dominus  omniiim,  Deus 


Jonx  III,  4. 


604 


COMMENTAniUM    IN    PSALMUM   XSXII.    —    ART.    LXX 


Jer.  XXIX, 
23. 


14 


ejits  speciali  modo,  videlicet  per  fidem  et 
eultum.  Et  merito  dieitur  gens  talis  beata. 
quoniam  ipsa  est  pojjiilus  ijueni  eleglt  Do- 
minus  in  hereditatem  sibi  :  ita  quod  ipse 
vult  eum  possidere  per  providentiam  sin- 
gularem.  et  gratiam  consummatam.  ne 
pereat  in  jeternum.  sed  ad  coelestem  bea- 
titudinem  perducatur.  Propterea  scriptum 
Barucht^.  habetur  :  Beali  sumus  nos,  quoniam  quae 
Deo  placita  sunt,  manifesta  sunt  nobis. 

1.3  15  De  ccelo  respc.vif  Doiiiiiius  :  id  est, 

Dominus,  qui  specialiter  dicifur  in  coelo 
esse  et  habitare,  simili  modo  dicitur  de 
ccelo  respicere.  Respexit  ergo  Dominus  de 
coelo.  quoniam  ipse  est  omnium  provisor, 
rector.  judex.  consideralor  ac  testis.  quem- 
admodum  per  Jeremiam  ait  :  Ego  sum  ju- 
dex  et  teslis.  Vidit,  id  est,  intellexit,  et  ab 
seterno  cognovit,  omnen  fiJios  /lominum, 
id  est  totam  posteritatem  Adae  ac  Evae. 
Non  enim  nomine  filii.exclusae  sunt  filise. 
^li  De  prceparato  hnbitacuJo  suo,lA  est  de 
summo  coelo.  quod  ipse  sui  ipsius  et  Bea- 
torum  habilationi  aptavit,  respexit  siiper 
omiies  homines  gui  habitaut  terram.  ut 
reddat  unieuique  quod  meretur.  imo  et 
indignis  misereatur.  Propter  quod  in  Ec- 
clesiastico  dicitur  :  Oculi  Domini  mullo 
plus  lucidiores  super  solem.  circumspici- 
entes  omnes  vias  hominum.  Domino  enim 
Deo.  antequam  crearentur.  omnia  sunt  co- 
gnita.  Et  per  Jeremiam  ipse  ait  iterum  : 
Putasne  Deus  e  vicino  ego  suni.  dicit  Do- 
minus.  et  non  Deus  de  longe  ?  Si  occulta- 
bitur  vir  in  abscondilis.et  ego  non  videbo 

lo  eum,  dicit  Dominus  l  15  Qui  Dominus 
finxit,  id  est  creavit,  sigillatim,  id  est 
singulariter  et  seorsum.  corda  eorum,  id 
est  animas  hominum.  Anima  enim  crean- 
do  infundilur.  et  infundendo  creatur.  Per 
hoc  ergo  quod  Propheta  asserit  animas  si- 
gillatim  produei.  destruitur  error  ponen- 
tium  omnes  animas  rationales  simui  cre- 
alas  a  principio  miindi  cuin  angelis.  Qui 
inteUigit  omnia  opcra  eorum.  Dominus 
enim  agnoscit  omnia  opera  hominum  in- 
teriora  et  exteriora. 

16  l()  Non  salcatur  rex  per  multam  vir- 


Eceli.Knu 

28.  29. 


Jer.  xsiii 
23,  24. 


A  tutem  :  id  est,  nec  corporalem  salutem. 
puta  victoriam.neque  inleriorem  salulem. 
ulpote  beatitndinem.  consequetur  propriis 
viribus,  aut  per  forlitudinem  sui  exerci- 
tus :  sed  secundum  divinse  providentiae  or- 
dinationem    datur   victoria    per   virtutem 
divinam.  secundum  quod  Salomon  ait  : 
Equus   paratur   ad  diem  belli,   Dominus  pror.xxi. 
autem  salutem  tribuit.  Et  sine  gratia  non  "■ 
potest  adipisci  felicitas.Unde  Jonathas  ait: 
Non  est  Domino  difficile  salvare  in  multis   ifley.xiv, 
vel  in  paucis.  Et  saepe  divina  virlute  pau-  "" 

B  ci  multos  vicerunl.  Et  gigas  non  salvabi- 
tur  in  multitudine  virlutis  sucf  :  id  est, 
nec  corpore  praevalebit,  nec  corde  beatus 
erit  sua  nalurali  virtute,  nisi  in  quantum 
Deus  ei  praestiterit,  qui  utique  potesl  per 
hominem  mediocrem  gigantem  dejicere, 
sicut  dejecit  Goliath  per  David.  \1  FaUajc  ibid.im. 
equus  ad  salutem,  id  est,  insufficiens  est  ■"'  ,_ 
siio  sesson  ad  salvafionem,  imo  decipiet 
eum,  si  in  ipso  speraverit ;  in  abundantia 
autem  virtutis  sua',  id  esf  in  magna  po- 
tentia  equi.  non  salvabitur  sedens  in  equo. 

G  Propterea  Dominus  aif  :  Non  gloriefur  sa-  /er.u.js. 
piens  in  sapientia  sua.  ef  non  sloriefur  ;f  \f°J^'' 

^  ^  ^  31  ;  II  Cor. 

fortis  in  fortitudine  sua,  et  non  glorietur  st,  i^. 
dives  in  divitiis  suis ;  sed  in  hoc  glorie- 
tur.  qui  gloriafur,  scire  ef  nosse  me. 

18  Ecce  oculi  Domini,  id  est  sapienfia 
providens,  ef  misericordia  parcens.  suixr 
/ustos/ et aures ejus.id  est  pietas  ac  libera- 
litas,  per  quam  exaudit  ef  donat,  in  preces 
eorum  :  19  ut  eruat  a  morte,  id  est  a  pec-  19 
cafo  quod  menfem  occidit.  animas  eorum  : 
vel  a  morte  efiam  corporali  inferdum. 
D  quando  expedit  bono  communi  vel  animae 
justi ;  et  alat  eos  in  fame,  id  est,  mentes 
eorum  sitientes  juslitiam  impleat  grafia, 
ef  corpora,  si  necesse  fuerit,  nutriat  pane 


18 


Cf.  Ps. 

XSXlll,  16. 


Unde  Salvalor  in  Evangelio  asserit  :  Pri- 
mum  quaerile  regnum  Dei  et  jusfiliam 
ejus.  et  haec  omnia  adjicientur  vobis. 

iO  Anima  noslra  suslinet  Dominum,  id 
esl.  aequanimiter  ac  longanimiler  exspe- 
ctat  eum.  sperans  sibi  semper  a  Domino 
gratiam  et  misericordiam  adfufuram ;  nec 
in  adversis  recedit  ab  eo,  desperando  vel 


Slatth.  Ti, 

33. 


20 


COMMENTARIUM   IN    PSAl.MUM    XXXIII.    —   ART.    l.XXI 


difrideiido  de  boni(;ilo  ipsitis  ;  i/iioiriain 
ii(/j///(tr  in  bonis,  e/  prn/('c/(w  iios/cr  a  ina- 
lis,  c.sV  ipso  Dominns.  Nani  ipso  pcr  gra- 
liani  cooperalnr  ahine  (Idendil.  h^l  sioiunn 
luijns  quod  ipse  csl  adjntor  proleclorqne 
-1\  nosler,  esl  quod  sequilnr  :  ["UiQiiin  ii/  co 
l(V/(i(>i/iir  cor  //os/riim  :  id  esl,  in  eonteni- 
pialiono  atque  diieclione  ipsius,  alque  de 
omni  opeic  bono  el  boneliciis  ejus, non  in 
nobis,  sod  in  Domino  kelabimnr.  E/  in 
i/oinine  snnc/o  ejiis  sperabiinus.  Hoc  aii- 
teni  nequaquam  possemus,  nisi  ipse  Do- 
ininus  nos  adjuvaret.  Et  istud  est  verbuni 
hoiKC  spei  ac  sancti  proposili,  non  pr<T- 
sumplionis  aut  conlidenliae  propria?  pei- 
leclionis.  Quoniam  ergo,  o  Domine,  in  to 
22  sperabimus,  ideo  li]  Fia/  misericanlia 
/ua,  Domiiie,  super  nos,  id  est,  effectum 
misericordiEe  tnse,  scilicet  opem  et  gra- 
tiain,  et  dona  Spiritus  Sancti  nobis  infun- 
de,  <jueinaiiinoil///n  spcraci/n/is  in  /e,  id 
est  tani  copiose  et  cito,  sicut  de  tua  boni- 
tate  confidimus.  Et  tu  ergo,  quuni  hunc 
versum  dicis,  attendo  quomodo  aut  quan- 
Eceu.ww.  tum  speres  in  Doinino,  et  ante  orationein 
*'■  hanc,  prsepara  animani  luam,  no  sis  sicut 

hoino  tentans  Deum.  Si  enim  mente  va- 
ganti  ha;c  dicis,  non  actualiter  speras  in 
Domino. 

Ecce  quam  gratse  atque  pulcherrimae 
laudes  Altissiini  continonlur  in  psalmo 
isto.  Et  primo  omnium  horlatur  omnes 
generaliter  ad  laudem  divinam  ;  deinde 
prjeconia  Dei  prosequitur ;  et  tandem  sa- 


A  liibopriinaiii  poiiil  dooliinani.oslondons  in 
soio  Doo  osse  salutoni.  \'A  lii  igiliir,  dum 
ais.  U(^olos  decel  collaudalio,  vide  iil  rocta 
sil  aniina  liia  ciiin  Deo,  ik^  invoniaris  in- 
dignus  Dei  laudator.  Denique  ex  conlom- 
plationo  magnificenliie  Dei  alqiio  miiabi- 
lium  opornin  ojus,  concipe  revoronliiiiom 
limorem  ad  ipsum  ;  et  age  quod  psallis, 
diim  ais,Anima  nostra  siistinet  Dominum; 
ol,  In  eo  Uelabilurcor  nostrum.  \am  (|uain 
frucluosuin  sit  Dominum  sustinere,  oslen- 
ditur  ubi  scriptum  est  :  Eruis  sustinentes    eccH.  u, 

B  to,  et  liberas  eos  de  omni  angustia,  Domi-  '- 
nc  Dous  noster. 

Poslremo  conlemplaiKluin  est,quam  evi- 
denter  tangatur  Trinitas  superbonedicta 
in  versu  illo,  Yorbo  Domini  cceli  firmati 
sunt.  i\am  nomine  Yorbi,  exprimitur  Fi- 
lius,  de  quo  alio  loco  habetur,  Fons  sapi-  jhiii.t,s. 
enti»  Yi^rbuin  Dei  in  oxcolsis :  el  iteriim, 
In  principio  erat  Yerbuin.  Nomine  aiilem  /ouim.i,  i. 
Domini,  intelligitur  Pater.  Et  per  spiritum 
oris  ejus,  accipitnr  Spiritus  Sanctus,  qni 
piocedit   a  Patre   et    Filio,   siciil  al)    uno 

C  principio,  uno  spiratore,  ac  uno  super- 
splendidissimo  fonte. 

PRECATIO. 

Yerbum  Patris  seterni,  Ghriste,  quo  cceli 
firmati  sunt,munere  Spiritus  tui  nos  illu- 
slra,  ot  in  opere  bono  confirma  :  ut  fide 
Trinitatis  el  operatione  tibi  placita  justi 
simus,  et  cum  populo  in  hereditatem  tibi 
deputato,  in  seternum  glorificandi. 


ARTICULUS  LXXI 


EXPOSITIO   PSAI.MI   TRICESIMI    TERTIl    :    BENEDICAM   DOMINUM    IN   OMM   TEMPORE. 


AssiGNATUR  demuin  psalmo  jam  expo-  D  cutionem  Saulis  perpessus,  venit  ad  Acliis 

1        nendo  tilulus  talis:Psrt//«Ms  Z>a«jV/,  ^MMw      regom  (lelh,  qui  aiio  nomine  appellatur 

mu/avil  vul/um  siium  roram  Al<imelecli ,      Abimoiech,  ut  salvaietur  in  torra  ipsius. 

i Reij. %x(,  etdimisit  eum,et  abiit.  }^T\moi\e^nm  na.\-      Philislu^^i  vero   fainuli   Achis,  agnoscentes 

'"''•        ratur,quemadmodum  sanctus  David  perse-      ipsum  David,  dix(^riinl  ad  regem  :  Nonne 


()06 


COMMENTARIUM    IN    PSALMUM   XXXIII. 


ART.    I.XXl 


isle  est  David  rex  terrsp,  id  est  futurus  rex ! 
quasi  dicerent  :  Expodit  nnhis  interficore 
eum.  ne  promotus  ad  regnum,  impugnet 
et  oppriinat  terram  nostram.  Quo  audito, 
voiuit  eum  rex  occidere.  Ouod  sentiens  Da- 
vid  et  resistere  noquiens.  simulavit  amen- 
liam.et  liTieliatur  manibus  suis,  et  impin- 
gebat  in  porlam.decurrebantque  salivse  ex 
orc  ipsius.  (juo  viso.  ait  Abimelech  servis 
suis  :  Yidistis  hominem  insanum  ;  ad  quid 
adduxistis  eum.  ut  fureret  me  praesente? 
Fecit  ergo  eum  expelii.et  ita  salvatus  est  Da- 
vid.Unde  ad  lilteram  fecit  hunc  psalmum. 
pro  lii)eratione  ista  gratias  referens  Deo. 

Sed  secundum  spiritualem  ac  mysticum 
intellectum.  per  David  intelligitur  Chri- 
stus,  et  per  Abimelech.  qui  interprelatur. 
regnum  patris   mei.  intelliguntur  Judsei. 

Maiih.Km.  de  quibus  in  Evangelio  ail  Salvator  :  Filii 

''■  regni  ejicientur  in  tenebras  exteriores.  Ve- 

nit  ergo  David  ad  Abimelech,  id  est  Chri- 
stus  ad  Judceos.  secundum  quod  ipse  ait  : 

/iiUw,»*.  Non  sum  missus  nisi  ad  oves.  qute  peri- 
erunt  domus  Israel.  Quem  quum  vidissent 

/.ucxx.n.  Judsei,  dixerunl  :  Hic  est  heres.  venile,  oc- 
cidamus  eum,  el  nostra  erit  liereditas.  id 

Joann.ai.  est.ne  vcniant  Romani.et  tollant  nostrum 

■**•  locum  et  gentem.  David  aulem  simulavit 

amentiam,  quum   voluissent  eum  occide- 

Lue.xxm,  rc.  Sic  ct  Christus  nihil  respondit  Herodi  : 

*'"■  propter  quod  reputavit  eum  insanum.  fe- 
citque  eum  tanquam  laluum  alba  vesle 
indui  atque  illudi.  Abimelech  quoque  di- 
xit  de  David  ad  servos  suos  :  Vidistis  ho- 
minem    insanum.   Et   Judoei   dixerunt    de 

Joann.\.io.  Christo,  lusanit.  El  Gaiphas,  Audistis,  in- 
j/or<-.!iiv.  quit.  blasphemiam  :  qua  est  insania  ma- 
xima.  David  autem  liberatus  a  rege  iniquo 
et  populo  ejus.  gratias  egit  Deo,  et  cecinit 
psalmum  prsesentein.  Sic  et  Christus  in 
resurrectione  liberatus  de  principibus  sa- 
cerdotum  et  malitia  Judseorum.  gralias  re- 
tulit  Patri.   secundum  quod  ante  dixit   : 

/>s.  sxi,  i3.  Xarrabo  nomen  tuum  fratribus  meis,  in 
medio  Ecclesise  laudabo  te.  Hic  itaque 
psalnius  convenit  Christo.  imo  cuilibet 
Christiano  a  variis  tribulationibus  libera- 
to,  et  inde  gratias  Domino  referenti. 


A  T.\  horum  ergo  persona  loquens  Proplie- 
X  ta.  volensque  universos  accendere  ad 
Deum  laudandum.  ait  :  i  Dciicdicara  Do-  2 
»ii)ium,  id  est.  bona  de  Domino  dicam. 
eumque  laudabo.  et  omne  bonum  ipsi  at- 
tribuam.  in  oinni  lcmpore  opporluno,  et 
ad  actualem  laudeni  mihi  convenienti  seu 
deputato.  Vel  simpliciter.  Omni  tempore 
benedicam  Dominum,  non  ore,  sed  opere. 
vel  cessatione  ab  opere,  scilicet  somno, 
quoniam  omnia  ordinabo  ad  gloriam  Dei. 
Semper  /itu.s  ejus  inore  /«eo.Repetit  quod 

B  prsdixit,  ad  designaudum  amoris  sui  fer- 
vorem,  quem  iiabet  ad  hoc,  ut  sit  Domino 
gratus.  Nil  enim  aliud  est,  Dominum  be- 
nedicere.  quam  esse  laudem  ejus  semper 
in  ore.  Nam  sicut  est  benedictio  mentalis, 
ct  benediclio  vocalis:  ita  est  et  os  interius 
seu  mentale  quo  angeli  colloquuntur,  et 
(pio  verbum  cordis  profertur  :  est  quoque 
et  os  exterius  seu  corporale.  quo  verbum 
sonans  ac  transiens  dicilur  :  el  de  utroque 
intelligi  potest  quod  ail.  Semper  laus  ejus 
in  ore  meo.  Unde  scriptum  est  :  I.audabit  Eccu.u.i. 

C  usque  ad  inorlem  anima  mea  Dominum. 

Ht    Tobias    ait   :   Omni    tempore    l)enedic  ros.iv,  jo. 
Deum.  et  pete  ab  eo,  ut  viain  tuam  diri- 
gat.  et  oninia  consilia  tua  in  ipso  perma- 
neant.  Et  .\postolus  :  Cantantes,  inquit,  in   coioss.m, 
eordibus  vestris  Domino  semper.  '*■ 

Semper  ergo,  o  frater,  sit  laus  Dei  in 
ore  tuo,  fac  tibi  consueludinem  bonam.  et 
nullam  des  requiem  labiis  tuis ;  assuesce 
indesinenter  psalmos  in  ore  revolvere, Do- 
mino  psallere,  in  laudibus  Dei  gaudere  ; 
et  quamvis  ad  tempus  sit  tibi  laboriosum 

D  hoc  continuare,  tamen  si  constanter  labo- 
raveris  in  hoc  ipso,  fiet  tibi  in  brevi  leve 
ac  dulce.  quod  ante  fuerat  grave  atque 
pcenale.  Consueludo  namque  seu  habitus, 
est  altera  natura.  et  ideo  delectabiliter 
agit.  (jOgita  quam  miserabile  sit.  tempus 
infructuose  expendere,  et  quod  nulla  sit 
occupatio  vitae  praesentis  divinior  atque 
prsestantior.  tamque  angelica  ac  eoelestis, 
ut  Deum  laudare  :  et  ex  hac  consideratio- 
ne,  noli  fatigari  in  laudibus  Dei,  quoniam 
ipse  ait :  Ego  glorificantes  me  glorifico.      iflfj.11,30. 


COMMENTARIUM    IN    PSALMUM    XXXIII.    —    ART.    I.XXl 


607 


Porro  Domiiio  Salvalori,  -siciit  el  com-  A  tius  illis  oiiiiiibus  laljoravi  ;  et,Scio  homi-    iicor 


1  Cur.  IV, 


I  Tim.i.r 


prehensoribus,  versus  iste  primus  perfecle 
semper  convcnit,  ita  qiiod  Chrislus  nl  ho- 
nio,  a  priino  siite  materiue  coiiceplionis 
inslanti,  actualiter  omni  lempore  Domi- 
nuni  bciii^dixil,  el  laudein  ejus  suo  ore, 
sallein  interiori,  rcvolvit.  Non  cnini  som- 
nus,  cibus.  colloculio  el  similia,  nnquam 
aniinam  (^lirisli  ab  actiiali  Divinitatis  con- 
lein[)lalione,  amore,  aiil  laude  suspende- 
runl  aut  impediiTuiit. 

i  1)1  Doinini)  laiidahitu)'  anima  inca  : 
id  esl,  si  quis   velil  ine  laudarc  propler  B 
virlutes  quas  videt  in  me,  non  in  me  ip- 
so,  sed  in  Domino  laudel  me.  quoniam  ab 
ipso  esl  omnis  perrectio  inea.  Nec  aliquid 

.  habeo  quod  non  aliunde  acceperim  :  id- 
circo  nec  volo.  nec  debeo  in  me  ipso  lau- 
dari.  Nemo  itaque  aduletur  mihi,  neino 
mihi  applaudal,  sed  Domino  gralias  refe- 
rat  de  oinni  virtute  ct  bonitate  in  rebus 
creatis  repertis  :  quemadmodum  ail  Apo- 

,  slolus,  Soli  Deo  lionor  el  gloria.  Volenti- 
bus  vero  in  se  ipsis  laudari,  Dominus  per 


nem  in  Christo  rapluin  usque  ad  tertiuin  " 
cirlum  ;   el,   In   faeiein   reslili   (leplue,   id    Cniui.u, 
esl  1'elri)  archiaposlolo,  quia  reprehensi-  "' 
bilis  erat  ;  mullaque  alia.  Itaque  audianl 
mansueli  qiiod   dixi,  in  Domino  aiiimam 
ineam  debere  laudari,  c/  Itrlcnlnr,  id  esl, 
gratiae  mihi  collatae  congratulentur,meum- 
que  desideiium   imilentur,  qiuerentes   in 
Domino  solum   laadari  :  siciil   Sophonias 
ait,  (!}uaerite  Dominum,  omnes  mansueti  .s„/,/,  „,;). 
terrae.  qui  judiciuin  ejus  estis  operati. 

Deinde  vir  sanclus,  non  siifficiens   per 
se  Dominum.sufficienter  laudare,  alios  in- 
citat   ad   Dei   praeconia,  dicens  :    (3)  Ma-       i 
ijniflcate  Dominwn  mecum,  id   est,   ma- 
gniliidinem  Dei,  videlicet  immensam  ejus 
perfectionem,  agnoscite,  confitemini,  ho- 
norale,  sicul  et  ego  ;  et  exaUemus,  id  est, 
reverenter  veneremur,  nomen  ejus  in  id 
ipsum,  id  est  concordi  affectu  et  simili 
fide  :  prout  monet  Apostolus,  Id  ipsum  di-  i  Cor.  i,  lo. 
catis  omnes,  docentes  et  commonentes  vos-  Coioss.m, 
melipsos  in  hymnis  et  psalmis  et  canticis  ""■ 


/j.iii.  li.  Isaiam  dicit  :  Fopule  meus,  qui  te  beatum  C  spiritualibus. 


dieunt,  ipsi  te  decipiunl,  et  viam  gres- 
suum  luorum  dissipant.  (Juotiescumque 
ergo  palpari  te  sentis  lentalione  inanis 
laetitiiB,  seu  molu  elationis  propler  bona 
quae  liabes,  responde  :  In  Domino  lauda- 
bitur  anima  mea. 

Audianl  mansueli  hoc  quod  dixi  :  nam 
ipsis  sapit  quod  dictum  est.lracundi  enim, 
indignabundi,  alque  superbi,  in  se  ipsis, 
non  in  Doinino,  volunt  laudari.  Mansueti 
vero  qiii  iram,  et  per  consequens  indigna- 


i  Exquisivi Dominnm  : (\\\eim\d.moi\y\m        3 
Isaias  horlatur  :  (,}uaerite   Dominum   dum    /».  i,v,  6. 
inveniri  potest;  invocate  eum  dum  prope 
est.  Et  si  interrogas  quando  est  hoc,  res- 
pondet  Apostolus  :  Ecce  nunc  lempus  ac-  \\Cor.y,.i. 
ceptabile,  ecce   nunc  dies   salutis.  Nunc  PhUipp.K, 
enim  prope  est  Dominus.  Nain  omnis  qui  ";,  ,,, 
quierit,  invenil.  Et  ipse  in  Apocalypsi  te- 
statur  :  Ecce  ego  slo  ad  ostium,  el  pul- 
so.  Sic  ergo,  Exquisivi  Dominuin,  fideliter 
contemplando,  ardenler  ainando,  bene  vi- 


Apoc.ut.^O. 


tionem  superbiainque  vicerunt   :  quia  ex  D  vendo,  el  affectuose  orando,  el  exaudivit 


superbia  oritur  indignatio,el  ex  indignati- 

one  iinpatientia,  ex  impalientia  vero  ira  : 

inansueti  itaiiue  in  Domino  soluin  laudari 

desiderant  ;  et  dum  laus  eorum  aliis  cedit 

ad  aedificationem,  et  Deo  ad  gloriam,  tunc 

libeiiler    aiidiunl    sua   pr;econia.    Iino  ob 

hanc  caiisain  aliquando  pandunt  propria 

bona  :  quemadmodum  Paulus  in  epistolis 

iiCor.iii,  suis  freipjenlissime  facit  :  Nihil,  imjuiens, 

"•  arbitror   me    minus    fecisse   ab    liis,    qui 

icor.xv.io.  sunt  supra  modum  Apostoli ;  et,.\l)undan- 


ine  :  ita  quod  reperi  eum,  et  unitus  sum 
ei  per  carilatem  et  graliam  ;  et  e.jo  omni- 
l)ns  tribulalionibus  nieis  eripuil  nte,  vel 
omnino  auferendo  eas  a  me,  vel  dando 
mihi  graliam  patienter  sustinendi.  Christo 
quoque  islud  convenit  :  nam  et  ipse  Deiim 
orando  exquisivil,  el  in  die  resurreclio- 
nis  Deus  eum  ab  omnihiis  Iribulationibus 
eripuit. 

Ut  ergo  el  vos,o  fralres  el  proximi  mei, 
eamdem  gratiam  oblineailis,  {9]Accedt(e  ad 


608 


COMMENTARIUM   I\   PSALMUM    XXXIII. 


ART.    I.XXI 


Jacoft  1,5 
6. 


Malach.i 


7 
l  Cot:  VIII, 


]Jieij.  XVIII. 
23. 


Apoc.  XXI, 


Dan.  XII. ! 


tf?<»i,  iion  corporis  molu,  sed  cordis  alfe- 
etu  :  non  pede,  sed  fide  :  non  solo  verbo, 
sed  opere  el  verilale.  Et  iUiimiiia)niiii:\A 
esl,  si  sic  accesserilis.  tunc  utique  illumi- 
nal)imini  intus  in  aninia  lumine  gralia'. 
el  sapienlia^  clarilale  alqiie  decore  jusli- 
tiae.Unde  beatus  Jacobus  iuijuit  :  Si  quis 
indigel  sapienlia,  poslulet  a  Deo.  qui  dat 
omnibus  affluenler.  el  daljilur  ei.  Poslulel 
autem  in  fide  nihil  fieesitans.El  apud  .Mala- 
chiam  Doniinus  ait  :  Orietnr  vobis  timenti- 
bus  nomcn  nieum  Sol  justilia".  El  facica  ve- 
strce  non  confundenfur ,  id  est,  intelleclus 
vestri  seu  corda  non  fraudabuntur  spe 
sua,  nec  palebunt  contemptui.  sed  eertis- 
sime  adipiscentur  quod  quserunt.  Et  hoc 
constat  e.x  eo  :  \()'Istepauper,  scilicet  Chri- 
stus,  qui  quum  dives  esset,  propter  nos 
egenus  effeclus  est :  vel,  Iste  pauper,  sci- 
licet  David,  qui  in  iibro  Regum  de  se  as- 
serit,  Ego  sum  vir  pauper  et  tenuis  ;  vel, 
Iste  pauper,  id  esl  quicumque  humilis  et 
parvus  in  oculis  propriis,  qui  imperfe- 
clum  suum  attendit.  Itaque,  Iste  pauper 
cltiuun-if,  ardenti  affectu  et  prece  devota, 
pro  misericordia  Dei  impelranda  ;  ef  Do- 
mintis  exaudivit  etim,  et  de  omnibus  tri- 
bulationibiis  mentis  et  corporis,  satvavit 
eum.  in  praesenti  vita  per  relevamen  et 
spem,  el  post  vitam  prsesentem  per  omni- 
modam  amolionem  malorum,  secundum 
quod  scriplum  est  :  .\bsterget  Deus  om- 
nem  lacrimam  ab  oculis  Sanctorum  su- 
orum . 

7  Immittct  angelus  Domini  adjutorium 
suum,i«  circuitu  timentium  eum,  scilicet 
Dominum  :  id  est,  ex  omni  parte  proteget 
eos,  arcendo  ab  eis  dfemouum  impugna- 
lionem,  mundi  pericuia.atque  interius  eos 
ad  bonum  persuadendo  ac  illustrando.  I^ui- 
dam  namque  angelici  spiritus  praesunt 
communitati,  sicut  Archangeli  :  et  horum 
unus  defendit  et  adjuvat  multos,  ut  .Mi- 
chael,  qui  nunc  tuetur  Ecclesiam,  sicul  iu 
veteri  Testamento  tuebatur  Svnagogam. 
Alii  vero  angelici  spiritus  singulis  praesunt 
hominibus,ut  angeli  infimi  ordinis,  et  ho- 
rum  singuli  singulos  protegunt.  Unde   si 


A  de  his  inlcUigatur  quod  ait.Immiltet  ange- 
liis  Domini.etc.  tunc  ponitur  singulare  pro 
plurali.quemadinodum  in  Exodo  scriptum 
est,  Yenit  musca  gravissima  in  domum  ^j-orf.vin, 
Pharaonis.  Ef  cripief  cos,  scilicet  angeliis 
homines  a  multis  maiis.  .Nullus  euim  tam 
iinpius  est,  quin  angelus  sanclus  cuslos 
ipsius,  a  mullis  peccalis  eum  praeservet. 

S  Gustafc  ct  videtc,  id  est,  laliler  vivi-        9 
le,  tam  sancte,  pure  atque  interne  Domino 
adhserete,  ut  gratia  tanla  vobis  pra?stelur, 
per  quam  cerlo  et  e.xperimentaliler  agno- 

B  scatis  quod  sequitur  :  quoniam  suavis  esf 
Doininus.Deum  namque  esse  suavem,om- 
nes  sciunl  per  intellectum.  sed  non  om- 
nes  sapiunt  per  affectum.  Per  naluralem 
rationem  Dei  dulcedo  cognoscitur,  sed  per 
gialiam  dcgustatur.  Nil  aulem  dulciler  sa- 
pit,  nisi  ametur  :  idcirco  amor  est  causa 
saporis.  Ad  hoc  ergo  quod  homo  divinam 
dulcedinem  experiatur,  oportel  ut  Deum 
fervide  diligat :  quod  esse  non  potest,  nisi 
e.xcludat  a  se  quse  caritalem  diminuunt. 
Caritatis  autem  venenum  et  diminulio,  est 

C  cupiditas  seu  amor  privatus  et  ad  se  in- 
ordinate  reflexus.  Incrementum  vero  seu 
profectus  caritatis,  est  privati  amoris  mi- 
noratio.  Perfeclio  autem  caritatis,  est  pri- 
vati  amoris  inera  expulsio  :  quando  vide- 
licet  homo  diligit  se  pure  in  Deo,  utpote 
iiihil  desiderans,  nihilque  amans,  nisi 
Deuin  propter  se.et  se  in  ordine  ad  Deum, 
et  alia  in  quanlum  per  ipsa  ad  Deum  per- 
ducitur.  Oui  ergo  ita  diligit  Deum,  omnes 
corporales  delicias.  omnes  deleclatioues 
carnales.omnes  temporales  honores,  et  uni- 

D  versa  eaduca  et  vana  contemnit  et  fugit, 
quoniam  per  talia  elongatur  a  Deo.  Porro 
carnis  macerationem,  mundi  contemptum, 
irrisionem.  adversa  et  dura,  sacras  vigi- 
lias,  continuas  orationes,  atque  similia 
ainat.  quia  per  talia  Deo  conjungitur. 

Oui  ilaquc  talis  est,  guslare  potest  quo- 
niam  suavis  est  Dominus.Yere  enim  suavis 
est  Dominus.  el  fons  universse  duleedinis, 
a  quo  omnia  dulcia  dulcedinem  sortiun- 
tur  :  et  ipse  Deus  excelsus  et  benedictus, 
essentialiter  dulcis  est,  et  dulcedo  separa- 


COMMENTARIUM    IN    PSALMUM    XXXUl. 


ART.    l.XXI 


(iOS) 


luc.  X,  «. 


/s.ixvi,8,9. 


y«-.xi,9. 


Sap.  xii.  I, 


10 


Mallh.xx\\ 
i9;Lue.xi\, 

11 


Luc.  I,  33 


ta,  immensa,  supersubstantialis  atque  ton- 
tana,  omni  creaturae,  quantum  ad  suam 
pienitudinem,  incxperta.  Et  verc  (uiini- 
no  dignissimum  est,  ut  qui  hane  divinu' 
bonitatis  dulcedinem  gustare  desideral, 
omneni  indignam  et  vilem  ac  transitori- 
am  delectationeni  abliorreat,  ct  cum  om- 
ni  mentis  custodia,  caritate  ac  reverentia, 
Ueo  ministret.  Ha?c  enim  degustatio,  est 
futurie  beatitudinis  certa  ac  supeinatura- 
lis  priBJibatio,  quam  nemo  philosophorum 
aul  superborum  theologorum  unquam  gu- 
stavit ;  sed  mites  et  humiies  corde,  qui 
tolum  suum  affectum  in  illo  uno,  quod 
solum  necessarium  est,  figunt,  eam  sape- 
re  promerentur.  Hanc  aulem  dulcedinem 
gustavit  sacratissimus  Isaias,  dum  verba  il- 
la  super  mel  et  favum  suavia  dixit:Noinen 
tuuin  et  meinoriale  tuum,  Domine,  in  de- 
siderio  animig.  Anima  mea  desideravit  te 
in  nocte,  sed  et  spiritu  ineo  in  prajcor- 
diis  meis  de  mane  vigilabo  ad  te.  Jeremias 
quoque,  dum  ait  :  Factus  est  sermo  Domi- 
ni  in  corde  meo,  quasi  ignis  e.xaestuans 
claususque  in  ossibus  meis  ;  et  defeci,fer- 
re  non  sustinens.  Unde  alio  loco  sciiptum 
est  :  0  quain  bonus  et  suavis  esl,  Dominc, 
spiritus  tuus  in  omnibus  ! 

Beatus  vir  qui  speral  iit  co.  Hoc  jain 
frequenter  expositum  csl. 

Denique  ut  gustare  mereamini  dulcedi- 
nem  Dei,  '.t  Timete  timore  filiali,  amoro- 
so  et  sancto,  Dominum,  omnes  sancti  ejus, 
qui  adhuc  peregrinamini  in  terra,et  adspi- 
ratis  ad  patriam,  quoniam  non  est  inopia 
timentihus  en.m.  Xam  in  spiritualibus  et 
corporalibus  bonis  providet  eis  Dominus 
sufficienter  :  imo  et  in  bonis  interioribus 
dat  eis  quotidianum  augmentum  et  co- 
piam  inagnam,  quemadmodum  in  Evan- 
geiio  ait  Salvafor  :  Habenti,  id  est  grato 
et  coram  Domino  sollicite  ambulanti,  da- 
biturel  abundabit.  1(1  Divites  eguerunt,u\ 
est,  in  divitiis  hujus  mundi  gloriantes,  vcl 
eas  superflue  desiderantes,  eguerunt  gra- 
tia  ct  virtutibus  anima?. Nam  ul  ail  Ciiristi- 
fera  Virgo,  Deus  divites  dimisit  inanes,  id 
est,  a  spiritualibus  gratiis  vacuos.  Et  esu- 

T.  5 


13 


A  rierunt,  non  utiquc  justitiam  ct  regnum 
Dei,  sed  opes  mundanas  :  quoniam,  sicut 
in  Ecclcsiaslc  dicilur,  Avarus  non  impl(!- /fcc/e. v,a. 
liii'  pccunia.  (jaanto  cnim  plura  acquirunt 
divites  isti,  tanto  plura  desiderant.  Inqui- 
rciites  autem  Dominum,  id  est  esurientes 
ac  sitientes  justitiam,  non  minuentur  om-  .i/ai(A.v,6. 
ni  bono.  Imo  incessanter  proficienl,  do- 
nec  Eeternam  Ijeatitudinem  evolantes  in- 
veniant. 

(11)  Venite,  filii,  audite  me,  id  est,  in       12 
domum  disciplinfe  congiegate  vos,  et  in-   ecch.  u, 

B  formationcm  meam  pcrcipile  auribus  cor-  ■"" 
dis;  timorem  Domini  docebo  vos,  id  est, 
ostendam  vobis  quid  pertineat  ad  Dei 
limorem,  et  quomodo  acquiratur,  conser- 
vetur,  ac  perficiatur.  Et  debetis  libenter 
audire  me,  quoniain  instructio  mea  valet 
ad  obtinendum  vitam  selcrnam.quam  quia 
diligitis,  expedit  vobis  acquiescere  mihi. 
Ideo  sequitur  :  12  Quis  cst  homo  qui  vult 
vitam  religiosam,  spiritualem  et  sanctam, 
diligit  dies  videre  bonos  ?  id  est,  quis  est 
qui  cupit  acquirere  vitam  feternam  l  Ille 

C  advertat  quod  dicam  : 

13  ProJiibe  linguam  tuam  a  ?na!o.  id 
est,  cohibe  te  ipsum  ab  omni  sermone  il- 
licito  ;  et  labia  tua  ne  loquantur  dolum, 
id  est,  te  ipsum  compesce  ne  aliquem  fal- 
las.  M  Declina  a  ma/o,  id  est,  rccede  a 
peccato  :  quemadmodum  alibi  scriptum 
cst,  Quasi  a  facie  colubri  fuge  peccatuin  ;  uid.xxi.i- 
ct  fac  bonum,  id  est,  serva  mandala,  et 
quae  Deo  sunt  placita.  Inquire  pacem,  id 
est,  stude  et  satage  in  mente  tranquillita- 
tem  habere,  atque  cum  proximis  tuis  con- 

D  cordiam  :  maxime  vero  omnia  age  ac  or- 
dina,  quatenus  ad  coelestis  patriiB  pacein 
merearis  perduci ;  et  persequere  eam,  id 
est,perfecte  et  infatigabiliter  sequere  eam, 
amplectendo  et  operando  qus  proficua 
sunt  ad  pacem  acquirendam  ac  conser- 
vandam,  ea  quoquc  vitando  qua?  pacem 
corrumpunt,  videlicet  lites,  propriae  sen- 
tentiffi  defensionem  pertinacem,verba  pun- 
gitiva  et  derisionem.  Hinc  enim  dicit  Apo- 
stolus  :  Si  fieri  potest,  quod  in  vobis  est,  /lom.xn  is. 
cum  omnibus  hoininibus  pacem  habete . 

39 


14 


13 


(310 


COMMENTARIUM    IN    PSAUIUM    XXXIII. 


ART.    I.XXI 


Bom.  XIV 
19. 


Coloss.  ni 
15. 


Litc.  xil,35. 


P;'or.xiii.3. 


iilrf.  XXIX, 

20. 

Eccli 

.  XX, 

8. 

Pm:  X 

,  10, 

Jacob. 

1,26, 

16 


Eccli. 

XXXV.  21. 

17 


18 


10 


El  ilenim  ail  :  Qiiae  pacis  sunt,  sectemur  ;  A 
et  qua?  aMiificaliouis  sunl,  invicem  custo- 
diamus.  Et  ad  Colossenses  :   Pax  Clirisli 
exsultet  semper  in  cordiiius  vestris. 

Proeterea  in  eo  quod  ail  Psalmisla,  De- 
clina  a  malo  el  fac  bonum,  langit  duas 
partes  justitiae,  in  qiiarum  observatione 
totius  pei'1'ectionis  sunima  consistit.Et  has 
diias  justilia>  parles  Cliristus  in  Evangelio 
langit.  dum  ait  :  Sinl  lumbi  vestri  praecin- 
cti,  id  esl,  abslinele  a  malo ;  et  lucernae 
ardenles  in  manibus  vestris,  id  est,  facite 
bonum.  Palet  quoque  ex  his,  quam  magna  B 
sit  virlus,  lingiiam  refrenare  ab  omni  ser- 
mone  nocivo.  Idcirco  Salomon  ait  :  Qui 
custodit  os  suum,  custodil  animam  suam  ; 
qui  aulem  inconsideratus  esl  ad  loquen- 
dum,  senliet  mala.  Ef  alibi  :  Yidisti  homi- 
nem  velocem  ad  loquendum?  Stultilia  ma- 
gis  speranda  est,  quam  illius  correctio.  Et 
rursus  scriplum  est  :  (,)ui  multis  utitur 
verbis,  Isedit  aniinam  suam  ;  qui  vero  mo- 
deralur  lal)ia  sua,  sapienlissimus  est.  Et 
Jacobus  ail  :  Si  quis  se  putat  religiosum 
esse,  non  refrenans  linguam  suam,  hujus  C 
vana  est  religio. 

[i^j  Oculi  Domini  supcr  justos,  lA  est, 
adspectus  diviucP  pielalis  expansus  esl  su- 
per  eos  qui  Deo  obediunl.ul  eos  conservet 
et  dirigat ;  et  aures  ejus,  id  est  miseratio 
el  liberalilas  Dei,  i»  preces  eorum,  ut  eas 
exaudiat.  Xam  oratio  humiliantis  se  nu- 
bes  penetrabit.  i^Ki)  Vultus  autem  Bomini, 
id  est  adspectus  divinae  justitife,  suiier 
facientes  mala,  ut  perda/  de  tcrra  memo- 
riam  eorum,  id  est,  e.xcludat  eos  a  regno 
ccelorum,  quod  est  terra  vivenlium,  vita  D 
beata,  ila  ul  nullus  Sanctorum  in  ccelo  sit 
memor  eorum  in  bonum,  videlicet  condo- 
lendo  eis,  aut  intercedendo  pro  ipsis. 

17  Clamaveruutjusli, Qvando  ferventer 
pro  divino  auxilio  ;  et  Dominus  exaudivit 
eos,  et  ex  omuibus  trihulationibus  eorura 
liberavit  eos.vel  in  prBesenti  vita,vel  certe 
posl  vilam  prsesenlem,  dando  eis  requicm 
seinpiternam,sicut  patet  in  sanctis  marly- 
ribus.  \{'i)Juxta  est  Dominus,  per  gratiam 
et  misericordiam  suam,  //is  (jni  tribulato 


20 


sunt  corde,  id  est,  qui  propler  justitiam 

Irihulanlur,  aul  bono  dolore  (scilicel  pro 

jK'ccalis)  affieiuntur,  aiil  adversilales  pro- 

pler  Deum  aequanimilcr   ferunl  :   imo  et 

omnibus  Iribulalis  prope  est.  quanluni  ad 

lioc  quod  cilius  inclinaliir  ad  iniserendum, 

indulgendum,  succurrendumque  eis, quam 

aliis,  loquendo  in  genere,  et  ceteris  pari- 

b'.is  :  quoniam  (lesle  Apostolo)  abjecla  et  icv. i.ir. 

infirma  mundi  elegit  Deus,  ut  confundat 

fortia.  l'nde  Baruch  ait  :  Anima  qu»  tri-  Baruchn, 

slis  est  siiper  magnitudine  inali,  et  incedit  "'• 

curva  et  infirma,  et  oculi  deficienles,  dant 

gloriam  et  jusliliam  tibi  Domino,  Nam  in 

eis  relucet  divina  justitia,   et  ideo,  quo- 

niam  in  hac  vita  torquentur,  Deus  pronus 

esl  ut  misereatur  eorum.  Et  liumilcs  spi- 

ritu  salvabil  :  quemadmodum  in  Evange- 

lio  dicitur  :  Beali  pauperes  spiritu,  quo- .i/a(/A.v,3. 

niam  ipsorum  est  regnum  ccelorum. 

19  Mulkv  tribulationes  justorum  :  nam 
corde  et  corpore  affligunlur  variis  modis, 
el  propter  causas  diversas,  scilicet  propter 
propria  crimina,  propler  perfectionis  ca- 
rciiliain,  piopter  proximorum  errorem,  et 
piopter  Dei  inhonorationem,  ac  similes 
causas  ;  et  de  omnibus  kis  liberabit  eos 
Bomiuus,  partim  in  hoc  sseculo  per  con- 
solationem  Spiritus  Sancti,  el  perfecte  in 
sajculo  futuro,  quando  beatitudinem  ple- 
nam  possidebunt.  Propler  quod  ait  Scri- 
plura  :  Bonus  Dominus  et  conlortans  in 
die  tribiilationis,  et  sciens  sperantes  in  se. 
i50:  Cuslodit  Dominus  omnia  ossa  eorum, 
id  est,  Dominus  conservat  virtutes  justo- 
rum,  quse  sunt  robur  et  fixio  ac  fulci- 
mentum  cordis  in  Deo ;  unum  ex  /lis  non 
conteretur,  id  est,  nuUa  virtus  justorum 
peribit,  sed  Domino  conservante,  in  ten- 
tatione  servaiiilur,  ne  vitio  obruatur.  Hoc 
verum  est  de  electis  et  perscverantibus 
usque  in  finem.  Yel  sensus  est,  quod  quo- 
rum  ossa  (id  est  virlules)  conservantur, 
non  ab  ipsis,  sed  a  Domino  custodiuntur. 
Potesl  quoque  exponi  de  ossihus  corporis, 
qu»  licel  in  passione,  vel  post  morlem 
conteranlur  el  corruinpantur,  custodiun- 
Uir  lamen  a  Domino,  neque  finaliler  ma- 


Xahun 


21 


COMMENTAmUM    IN   PSALMUM   XXXIV.    —   ART.    I.XXU 


6H 


Luc.  xx 


2.3 


nebiinl  conliita,  sed  resuseilabiintur,  et 
anini;e  copulabuntur,  sicut  ct  earo  In  die 
novissiino.  Secundum  hunc  niodum  (Ihii- 
stus  in  Evangeiio  ait  :  Capillus  de  capile 
vestro  non  peribit. 

'li  Mors  pcccatorum  pcssinui :  quoniam 
ipsa  est  via  ad  mortem  ajternam,  et  iion 
potest  esse  reparatio  gratiae  post  eam  ;  cl 
(jiii  odcruiit  justiiin,  dcliiiqucnt :  nam  odi- 
um  justi  est  magnum  peccatum.  ct  ma- 
jus  quam  odium  peccatoris,  (luum  tamen 
ulrumque  sit  mortale  peccattim,  sicut  et 
odium  inimici.  ii  Rediinct  Dominus  ani- 
mas  servorum  suorum,  indulgendo  eorum 
peccata,  et  de  via  hujus  exsilii  Iransfercndo 
eos  ad  patriam  ;  ct  non  dclinquent  omnes 
quisperant  in  eo :  non  quod  nunquam  pec- 
cabunt,  scd  quoniam  poenitentiam  agent, 
nec  in  peccato  iinaliter  perseverabunl.  Se- 
cundum  hunc  inlellectum,  alio  etiam  loco 
lyoann.jii,  scriptum  est  :  Oui  natus  est  ex  Deo,  non 
^'  peccat,  quoniam  semen  ipsius  in  eo  ma- 

net,  et  non  potest  peccare,  sed  generalio 
Dei  conservat  illum. 

Ecce  quam  admirabilis  est  virtus  iiujus 
psalmi ;  quam  consolatorium  atque  jucun- 


A  dum,  attente  depromere  psalmuni  liunc 
ipsum.  Primo  omnium  continet  laudes  .\1- 
tissinii.  Deinde  excitat  omnes  ad  laudein 
ipsius;  narrat  quoque  varia  i)eneficia  Dei, 
et  ad  divinae  dulcedinis  gustum  nos  invi- 
tal.  Kxiiorlationem  etiain  saluberrimam  et 
prtecepta  perfccta  proponit.  Postrcmo  in- 
ter  justos  et  impios  preeclare  distinguit,  et 
ssecularium  iiominum  vanilatem  ostendit, 
ipsumque  omnium  Crealorem  asserit  sin- 
gulos  intueri.  ut  vel  sic  studeant  homines 
vivere  timorate  coram  Deo  omniaconside- 

B  rante.  Studeamus  ergo  cum  oinni  stabili- 
tate,  attentione  atque  fervore  cantare  hunc 
psaliniim  :  quod  si  fecerimus,  mirabilem 
suavitatem  in  ipso  expcriemur,  ad  profi- 
ciendum  accendemur,  et  ad  muiidi  con- 
temptum  erudiemur. 

PRECATIO. 

Propitiator  omnium  Deus,  fac  nos  de- 
clinare  a  malo,  et  facere  bonum ;  da  nobis 
pacem  semper  inquirere  et  seclari,  per 
quam,  suavitatem  tuam  gustantes  et  vi- 
G  dentes,  prseveniente  clementia  tua,  iieati- 
ficemur  in  te  sperantes. 


ARTICULUS  LXXII 


EXPOSITIO    PSALMI    TRICESIMI    QUARTl    :    JUDICA,    DOMINE,    NOCEMTES    ME. 


Habet  autem  psalmus  jam  exponendus 
hunc  titujum  :  Psalmiis  ipsi  David  :  id 
est,  psalmus  iste  a  David  eompositus,  con- 
venit  Christo  per  David  praefigurato,  et 
memi)ris  ipsius.  Primo  igitur  exponendus 
videtur  de  Christo,  deiiide  de  membris 
ipsius. 

CHRISTUS  ergo  ut  homo,  passione  jam 
ingruente,  ait  ad  Patrem  aeternum, 
seu  totam  superfelicissimam  Trinitatem  : 
(1  Judica,  Dominc,  noccales  mc,\d  esl,  pro- 
fer  sententiam  tuae  justitiae  conlra  Judajos 


me  persequentes  ;  expugna  impugnantes 
me,  id  est,  vince,  dejice,  et  potestate,  re- 
D  gno  ac  patria  priva  Judaeos,  me  verbis  at- 
que  verberibus  invadentes.  Hoc  impletum 
est  in  Judseis  per  principes  Romanorum, 
qui  eos  gravissime  vastaverunt,  expugna- 
verunt,  expulerunt,  aut  occiderunt.  (2)  Ap- 
prchcnde  arma  et  scutum,  id  est,  armis  et 
scutis  muni  ac  robora  principes  Romano- 
rum,videlicet  Vespasianum  ac  Titum  cum 
populo  suo,  adversus  Jud;eOs  ;  et  exsurge 
iii  adjutorium  mi/ii,  id  est,  per  manum 
illorum  debella  adversarios  meos.  ^5j  Ef- 


m-2 


COMMENTARIUM   IN   PSALMUM   XXXIV. 


ART.    LXXII 


Habac 
13. 


funde  frameam,  id  est,  e.xtrahe  gladium, 
inultiplica  ultionem,  emitle  viudietam  : 
el  coiichnh'  (i<h-crs//s  cos  //iti  pcrscqinin(/(r 
me,  id  est,  omiiia  mala  ista  poenalia  induc 
super  Judaeos,  et  trade  eos  in  manuin  ini- 
micoruin  suorum.  propler  peccata  qua> 
commiserunt  in  me. 

Vel  sic,  et  spirilualius  :  Apprchende 
arma  el  scatu/n.  id  csl.  accipe  virtulem 
tuam  divinam  ac  omnipotentem,  per  quani 
in  te  ipso  fortis  es  el  quasi  armatus,  alios- 
que  potens  defenderc.  Hsec  virtus  Dei  est 
ipsemel  Deus  omnipotens  ;  sed  dum  Deus 
hac  poteslale  non  utitur,  utpote  sinens  ho- 
mines  juslos  tribulari  a  malis,  tunc  vide- 
tur  quasi  deponere  arma  sua  et  sculuin,id 
est  virtutem  suam,  secundum  quod  Pro- 
pheta  alius  inquit  :  Quare  non  respicis 
contemptores,  Domine,  et  taces,  concul- 
cante  impio  justiorem  se  ?  Dum  autem 
Deus  poteslatem  suam  exercet,  bonos  eri- 
piens,  impiosque  alfligens,  tunc  accipere 
dicitur  virtutem  suam,  id  esl  arma  et  scu- 
tum.  Jaxta  hunc  sensum  scriptum  est  : 
Apoc.  XI,  Gratias  agimus  tibi.  Domine  Deus  omni- 
potens,  qui  es.  el  qui  eras,  qui  accepisti 
virtutem  tuain  magnam,et  regnasti.Quam- 
diu  eniin  permisit  idoiolatriam  ita  invah^- 
scere,  et  daemones  hominibus  praevalere. 
quasi  deposuil  suam  virtutem  ;  sed  quuui 
Pi.xviii.e.  incarnatus  venit  in  mundum.  exsultans  ut 
gigas  ad  currendam  viam.  aeriasque  pole- 
states  expugnans  ac  homines  redimens, 
tunc  accepit  suain  virtutem,  et  regnavit 
in  his,  iu  quibus  ante  regnavil  diabohis. 
—  Sic  ergo  ait  Cliristus  hoino  ad  Deuin 
Patrem  :  Apprehende  arina  et  sculum,  et 
exsurge  in  adjutorium  mihi.  id  est,  a  mor- 
taiitate  rediine  me  per  resurrectionem  be- 
atam  ;  dic  animce  niece,  id  est  vitBe  mese 
corporali  :  Salus  tua  ego  si/m,  id  est,  ter- 
tio  die  reparabo  te,  et  immortalem  te  fa- 
ciam,  uniendo  animam  corpori  immortali. 
In  his  itaque  precibus  Christus  orat  pro 
resurrectione  corporis  sui. 
i  4   Confundantur,  id  est,  conlusione  di- 

gni  appareantet  pcenam  suae  perversitatis 
incurrant,  ct  revereantur,  id  est,  poenain 


17 


A  sibi  infligendam  iovimAenl,  cfUcBrentesani- 
niam  nicam,  id  est,  exstingnere  cupientes 
vitam  meam.  Hoc  modo  confusi  atque  re- 
veriti  sunt  Judaei  in  preesenti  vita,  et  post 
eain.  .\am  modo  ab  omnibus  contemnun- 
tur  et  opprimuntur,  et  post  hanc  vitam 
cadunt  in  poenam  seternam.  (^Avertantur 
rclrorsun/,  id  est,  mentis  csecifate  obtene- 
brentur,  el  non  convertantur  ad  le,  sed 
per  obstinationem  recedant  a  te,  et  con- 
fnnd/intur,  id  est,  per  experientiam  tor- 
mentorum  erubescanl  de  suis  malitiis  in 

B  hoc  saeculo.  vel  in  in^erno,  cogitantes  mihi 
/nala,  id  est.  qui  mala  concipiunt  contra 
ine,  cogitantes  quoiiiodo  possinl  me  capere     Luc.  ix. 
in  sermone,  et  accusare  alque  occidere,      ^o,  Voann. 

'  ^  XI,  53. 

[GjFianl  tanquam  pulvis  ante  faciem  g 
ventt  :  id  est,  Judaei  praedicti  tam  facile 
superentur  ab  hostibus  suis,  et  per  totum 
mundum  dispergantur,  privali  proprio  so- 
lo,  quam  facile  pulvis  a  vento  impellitur, 
et  per  aera  dispergitur:  cl  angelus  Domini 
coarcians  eos,  id  est,  .Michael  qui  erat  ali-  flan.xn,  i. 
quando  princeps  atque  protector  Synago- 

C  ga?.  jam  deserat  eos  vastari  et  coarctari 
per  populum  Uomanum  in  obsidione  Je- 
rusalem  a  Tito.  Potest  quoque  per  ange- 
lum  inlelligi  angelus  inalus,  cujus  coo- 
peratioiie  tain  atrociter  coarctabantur,  et 
interficie])antur  Judai  in  ultionem  san- 
guinis  Christi.  JjFiat  v/a,  id  est  vita  seu  6 
operalio,  il/orum,  scilieel  Judaeorum,  le- 
nebrw,  id  est  excaecata  ac  privata  luinine 
fidei,  agnitionisque  Christi,  et  lubricu/n, 
id  est  vaga  atque  inconstans  :  ita  ut  in 
propriae  habilationis  terra  stare  non  pos- 

D  sint,  nec  alicui  stabili  fundamento  inni- 
lantur,  eo  quod  Chrislum  negaverint :  qui 
est  solum  et  verum  fundamentum  om- 
nium  electorum,  quemadmodum  ait  .\po- 
stolus  :  Fundamentum  aliud  nemo  ponere  \Cor.m, 
potest,  praeter  id  quod  posilum  est,  quod  "• 
est  Chrislus  Jesus;  et  angelus  Domini  per- 
.sequens  eos,  id  est,  angelus  sanctus  sinat 
eos  perseculionibus  fatigari.  Vel,  angelus 
malus  persequatur  eos,  delinendo  corda 
eorum  in  obslinatione  perfidiae,  suisque 
lentalionibus  eos  fallendo. 


COMMENTARIUM    IN    PSALMUM   XXXIV. 


ART.    I.XXIl 


613 


Mnllli. 

XXVI,  4  ; 

XXVII,  I. 


/6irf.xi,l9; 
/.riC.xxill,5; 
Joann.  vii, 
12;  X,  20. 
8 


/o(irin.xviii, 
12. 


Et  ista  cis  conlinganl,  8)  Quoniam  gra-  A 
tis  absconderunt  mihi  interitum  laquei 
si/i  :  id  est,  sine  culpa  moa  (olciidiMMint 
insidias,  et  fecenint  consilia  conlra  inc, 
quoinodo  inorleni  milii  intcrrent.  Mors 
namqiie  lioc  loco  vocaliir  inlcrilus  laqiici, 
id  esl  laqueus  interimcns.  .ludaM  cnim  do- 
losissime  el  quidem  oceuilc  Iractabanl  in- 
ler  se,  qnomodo  Chrislum  occidcrent.  Sii- 
pcrraciic  cj-probrai'crinif  animam  mcam. 
id  esf,  superflue  et  inutiliter  imposuerunt 
inihi  crimina  multa.afque  confumeliis  af- 
fcccrunf  nic,  dicenfes  :  Homo  vorax,  sc-  B 
ducif  populum.  insanit,  afque  similia. 

ifll  Vcniat  illi,  id  est  populo  me  per- 
sequenti,  laqueus  quem  ignorat ,  id  est 
fribulafio  improvisa  morsque  incerfa;  et 
caplio  quam  abscondit.  id  cst  comprehen- 
sio.  tentio  seu  ligatio,  quam  inter  se  pro- 
ponebant  mihi  inferre,  ac  infulerunf  in 
iiocfe  passionis  meae,  dum  cohors  ef  Iri- 
bunus  ac  minislri  Judaorum  injecerunt 
manus  in  ine,  apprcliendat  cnm,  id  esl, 
fial  eis  causa,  merilum  el  occasio,  qua  ab 
adversariis  suis  capianlur,  ligenlur  ac  de-  G 
lineanlur;  ct  in  laqucum  cadat  in  ipsum, 
id  esl,  capfio  isfa  quam  absconderunt.fiat 
cis  nociva  et  laqueus  mortis,  mihi  vero 
non  noceaf,  sed  causa  honoris  ct  gloriee 
fiaf  mihi.  Hoc  lolum  in  Juda>is  et  Chrislo 
impletum  videmus. 

Porro  heec  omnia  dicit  Christus,  non  iin- 
precaudo  seu  oplando  adversariis  suis  ma- 
la,  imo  (ut  infra  habelur)  ipse  oravif  pro 
cis  ;  sed  conformando  se  divina?  jusfifia?  cl 
fiilura  pra?dicendo.  ac  insinuando  qiiid  ciil- 
pa  illorum  promcruil.  Vcrumlamen  qtiod  D 
dictum  esf,  Confundanfur  et  revcrcaufur 
quaerenfes  animam  meam,  efc,  exponi 
possef  in  bono,  ef  per  modiim  orafionis,  ifa 
ut  Christus  infelligafur  desiderasse  con- 
vcrsionem  Judaeorum,et  castigationem  eo- 
rum  in  pra^scnti.  ne  a>fernalifcr  piinircn- 
tur,  quemadmodum  pafcbit  in  scqucnfi 
expositione. 

\{^\Anirna  autcm  mca  c.rsuttahit  in  Do- 
»?/«o.-anima  enim  Chrisfi  sempcr  eraf  in 
actuali  gaudio  beafificse  fruitionis  ;  ct  dc- 


lectabitur  infcriori  la^ilia,  supcr  salutari 
suo,  id  est  de  omni  beatitudinc  quam  Do- 
minus  prteslilil  ei.  II  Omniaossa  mca,\d  10 
csl  lola  foililiido  mca  ct  omnes  virfiifcs 
animce  mese,  dicent :  Domine,  quis  similis 
tul  f  quasi  dicaf  :  Xiillus.  qiioniam  lii  oin- 
nia  in  infiniliim  cxccdis  in  omni  nobili- 
fafc  ef  gloria.  Vel  sic  :  (Jmnia  ossa  inea 
diccnf,  id  esf,  ossa  corporis  mei  signis  et 
gcsfibus  devofis  dcclarahunf  infcriorem 
leefifiam.  quam  habeo  in  fe  ex  conside- 
ratione  tui  ac  beneficiorum  tuorum.  Ma- 
gna  namque  hilarilas  cordis  redundat  in 
corpus,  et  facif  in  co  gestus  jucundos,  in- 
ternam  Isefifiam  demonstranfes.  Domine, 
quis  similis  \xiS.1  [{1)  Eripiens  inopcm,  id 
est  me  Christum  adeo  pauperem,  ut  non 
haberem  ubi  caput  reclinarem,  rfe  manu  Luc.ix.si. 
fortiorum  ejus,  id  est  de  potesfate  ef  ra- 
hic  Juda^oriim,  qui  quanfum  ad  hoc  visi 
sunt  fortiores  me  fuisse,  quod  permissi 
sunt  prsevalere  in  me,  mortem  corpori  in- 
fcrendo  ;  et  eripicns  in  die  resurreclionis 
moie.egcnum  in  lemporalibus  bonis,  qui 
de  aliorum  facultafibus  vixi,  et  pauperetn, 
id  est  abjecfum  et  hiimilem,  a  diripienti- 
bus,  id  esf   crucifigenfibus  eum. 

(15)  Surgenfes    testes   iniqui ,  in    nocfe       H 
passionis  mese  in  doino  Caipha>,  (/(/fc  igno- 
rabam  pcr  approbationem, id  esf,qu£e  non 
commisi,   interrogabant   me,  id    esf,   per 
modum    inquirentium    objiciebanf   mihi, 
exigentes  responsioncm  a  me.  Unde  Maf- 
fhjpiis  dicif  :  Principes  aufem  sacerdofiim     Mniih. 
cl  scniorcs  et  omne  conciliiim,  qua^rebant  ^"'■^'•^''- 
falsum  fesfimoniuni  contra  Jesiim,  iif  eum 
morli  Iraderent ;  ct  non  inveneriiiil.quum 
inulti   falsi  testes  accessissent.  \V\iRclri-       12 
buehant  mihi  mala  pro  bonis  :  quia  pro 
pi\Tdicafionc,  orafione  afque  miraculis, qui- 
bus  cos  ad  fidcm   converterc  volui,  pcr- 
secuti  sunt  me  usque  ad  mortem.  Unde 
Chrisfus  dixit  Juda?is  :  Miilfa  bona  opera  Joamvx,^i. 
osfendi  vobis  ex  Patrc  meo  :  proplcr  qiiod 
horum  vulfis  me  lapidarc  ?  I^l  alibi  :  At-    J«-.  xvn., 
fendc.  Domine,  ef  audi  voccs  advcrsario-     ''' 
ruin  mcorum.  .Numquid  rcddilur  pro  bo- 
no  malum,  quia  fodcrunt   fovcain  aiiimee 


614 


COMMENTARIUM   IN    PSALMUM    XXXIV. 


ART.    LXXII 


meae?  Itaque,  Retribuebant  mihi  mala  pro 
bonis,  scilicet  stcrililalem  auimce  mewjid 
est,  bonorum  infecunditatem,  seu  vitia, 
quse  sunt  sterilitates  animae,  imposuerunt 
mihi. 
13  .l'i\Ii^go  autcm,  quum  mihi  molesti  es- 

sent,  id  est,  dum  me  persequerentur  Ju- 
d»i, prsesertim  tempore  \\A%9\om?-,ind uebn r 
cilicio.  Ad  litteram  non  legimus,  Christum 
usum  fuisse  cilicio,  sed  jejunasse.  Ouid 
ergo  per  cilicium,  nisi  carnis  infirmitas, 
et  similitudo  carnis  peccati  significalur  1 
Itaque  Christus  in  persecutipne  et  passio- 
ne  suacilicio  induit  se. id  est, sub  mortalis 
carnis  tegumento   divinitatem  abscondit, 

Ps.  XXI,  7.  ita  ut  potius  videretur  vermis  quam  Deus. 
.i/a(;*.xi,6.  Proplerquod  ipse  in  Evangelio  ait:Beatus 
est  qiii  non  fuerit  scandalizatus  in  me,  id 
esf,  qui  propter  humilia  et  abjecta,  quae 
corporaliter  ago  aul  patior,  non  abnegat 
in  me  confiteri  Divinilalis  naluram.  El 
Isaias  de  Christo  inquil  :  Quasi  abscondi- 
tus  vultus  ejus  et  despectus.  {[(>  Humi- 
liabam  in  jejunio  animam  meam,  id  est, 
corporali  jejunio  me  afflixi,  maxime  in 
deserto,  ubi  quadraginla  diebus  ac  nocti- 
bus  sine  omni  cibo  vixi.  Et  oralio  mea, 
quam  fudi  pro  his  qui  nohierunt  conver- 
ti,  dicendo  in  cruce,  Pater,  ignosce  illis  ; 
et  alias  ssepe  pro  Judaeis  orando  ;  in  sinu 
rneo,  id  est  ad  me  ipsum,  converlelur,  id 
est,  effectus  et  meritum  orationis  redun- 
dabit  in  me.  Sed  videtur  huic  sententiae 
repugnare  quod  jam  saepe  inductum  est, 
puta  Christum  sempcr  exauditum  a  Patre, 
quemadmodum  ipse  testatur  :  Pater,  gra- 
tias  ago  tibi,  quoniam  audisti  me ;  ego 
autem  sciebam  quoniam  semper  me  au- 
dis.  Sed  hujus  dilutionem  satis  arbitror 
posse  patere  ex  his,  quae  dicla  sunt  in 
exposilione  psalmi  vicesimi  primi,  nbi  di- 
ctum  est  atque  expositum  ex  personaChri- 

Ps.  XXI,  3.  sti,  Deus  meus,  clamabo  per  diem,  et  non 
exaudies. 
•14  [ITiQuasi  proceimum,  et  quasi  fratrem 

noslrtim  sic  compJacebam.  Hoc  dupliciter 
exponi  polest.  Primo  sic  :  Quasi  proxi- 
mum,  et  quasi  fralrem  nostrum,  subaudi. 


JS.  Llll,  3. 


Matth.i\,i. 


Luc.  xxiii, 
34. 


Jnann.  xi, 
41,  42. 


A  arbitrans  popuhim  Judaeorum  el  unum- 
quemque  eorum  ;  sic  complaccbam.id  est, 
sic  de  eorum  profectu  et  prosperitate 
gaudebam.  Vel  sic  :  Quasi  proximum,  etc, 
id  csl,  tanquam  de  proximo  et  fratre  sic 
complacebam,  id  est,  sic  mihi  in  eis  com- 
placui,  et  de  eorum  affinitate  gaudebam, 
atque  pro  eis  tanquam  pro  carissimis  pro- yoniiii.x,i3. 
priam  animam  posui,  qui  mihi  (sicut  prae- 
dictum  est)  retribuebant  mala  pro  bonis, 
et  me  tandem  crucifixerunt.  Quasi  Ivgens 
oculis   corporis,   el  conlrislatus,  compas- 

B  sione  pii  affectus,  sic  humiliabar ,  id  est, 
sic  me  ipsum  pro  corum  sahite  humiliavi 
alque  afflixi.  Unde  scriptum  est  :  Yidens    z«c.  six, 
Jesus  civitatem,  flevit  super  eam,  id  est  *'■ 
super  populum  ejus.  Et  rursus  :  Contri-  Marc.m.^. 
stalus  est  Jesus  super  caecitate  cordis  eo- 
rum.  Et  utique  quanlo  populns  ille  sibi 
propinquior  fuit,  lanto  de  eorum  ingrati- 
tudine  atque  duritia  amplius  dohiit. 

Denique  ingratitudinem  Judaeorum  Chri- 
stus  consequenter  insinuat,  dicens  :  \%;Et      13 
adversum  me  la'tati  sunt,  id  est,  de  ad- 

C  versitatibus   meis   ex  odio  gavisi  sunt  ; 
quemadmodum  in  Luca  habetur  :  Abiit  lm.  xxn, 
Judas  et  locutus  est  cum  principibus  sa-  ■*'  ^' 
cerdotum.  quomodo  ilkim  fraderet  eis;  et 
gavisi  sunt,  et  pacti  sunt  pecuniam  illi 
dare.  Et  convenerunt ,  id  est,  consilium 
contra  me  ad  invicem   habuerunf,  sicut 
Joannes  testatur  :  Collegerunt  pontifices  jonnn.  xi, 
et  Pharisaei  concilium,  et  dicebant  :  Quid  *'• 
facimus,  quia  hic   homo  multa  signa   fa- 
cit  ?  Et  Matthseus  :  Congregati  sunt  prin-    xjatth. 
cipes  sacerdotum  et  seniores  populi,  etc,  ""'■  ^  *• 

D  et  consilium  fecerunt.ut  Jesum  dolo  tene- 
renl  et  occiderent.  Congregala  sunt  super 
me  flagella,  id  est  persecutiones  et  poenae, 
praesertim  in  die  Parasceves,  quando  sa-  /o6xvi,ti. 
fiati  sunf  poenis  meis,  ct  ignoravi,  id  esf, 
per  modum  ignorantis  me  habui,quia  non 
fugi.  Ycl,  Ignoravi,  id  est,  de  causa  tan- 
tarum  poeuarum,  videlicef  de  culpa,  mihi 
conscius  non  fui.  Yel,  Ignoravi,  secundum 
aestimalionem  eorum  et  efiam  Judae.  Se- 
cundum  hunc  sensum  scriptum  esf :  Ego  /er.  xi,  is. 
quasi  agnus  mansuetus  qui  portafur  ad 


COMMENTARini    IN    PSALMUM   XXXIV.    —    ART.    IXXII 


615 


16 


Mallh. 
xxvn, 45,51 


Jbiti.\\tt. 
16. 


/Ai(/.  XXVII, 
H:  Liic. 
XXIII,  35. 


Joann.xi\. 


Jobwi.  II 


17 


18 


viclimam,  ct  noii  cognovi  quia  super  mc  A 
cogilaveiMint  consilia. 

!'.)  Di.s.sipafi  sii/if,  id  est  cordihiis  tlis- 
soliiti,  ex  pavore  mirabilium  quce  lcm- 
pore  passionis  fiebant,  quando  videlicet 
adspieiebant  terram  movcri.  solcm  obscii- 
rari,  et  velum  templi  esse  eonscissum  : 
nec  compuncti,  id  est,  de  peccalo  suo  ne- 
quaquam  po?nituerunt,  sed  in  increduli- 
tate  manserunl.  Vcl  sie  :  Dissipati  sunl,  id 
cst  ab  invicem  disperliti,  et  per  totum 
mundum  dispcrsi  ;  nec  compuncti,  id  est. 
ex  tanta  sua  pa-na  non  advcrtunt  se  pro-  B 
pter  peccalum  in  me  commissum,  a  Deo 
rdinqui.  Tcntaverunt  me,  dicendo,  Magi- 
sler,  scimus  quia  verax  es,  ac  aliis  modis, 
ut  aliquid  reprehensionis  invenirent  in 
me  ;  subsannaveriinl  me  snlisannafionc, 
quando  in  cruce  pendenti  illudendo  di- 
.xoriint,  Si  rex  Israel  est ;  vel,  Si  hic  est 
Christus  Dei  electus,  descendat  nunc  de 
crucc  ;  frenduerunt  super  me  dentibus 
suis,  id  est,  furibundo  rancore  stridebant 
in  me,  sicut  dum  caput  meum  spinis  pun- 
xerunt,  arundine  percusserunt,  et  coram  G 
praeside  clamabant  Judeei  :  Si  hunc  dimil- 
tis,  non  es  amicus  Ca^-saris.  Unde  sanctiis 
Job  :  Aperuerunl,  inqiiit,  super  me  ora 
sua,  cxprobrantes  pcrcusserunt  maxillam 
meam  ;  et  saliali  sunl  poenis  meis. 

m  Domine,  Pater  coelestis,  quando  rcs- 
picies  ^  id  est.  quando  oculo  paternse  sub- 
venlionis  te  ista  videre  ostendes  ?  Restifue 
aniinam  meam  suo  corpori  per  resurre- 
ctionem,  a  malignitafe  eorum,  id  esf,  dc 
perseculione  Judeeorum  cam  salvando ;  a 
leonilnis,  id  est  a  Jiidaeis  supcrbis  ac  fe-  D 
ris,  restitue  seu  libera  unicam  meam,  id 
esl  animam  meam  libi  summe  ac  unice 
priedileclam  :  vcl.  Inicam.  id  est  unam 
solam  in  corpore  mco  exsistentem.  .\am 
in  uno  corpore  animato  non  est  nisi  una 
anima. 

•21  Confilebor  fibi  Deo  Patri  in  ecclesiu 
magria,  id  est  in  plebe  catholica  per  me 
ipsum  et  meos  ministros,  quando  reslitu- 
eris  animam  meam  a  malignitale  coi  iim  : 
tunc  quoque  in  populo  gravi,   id  esl   in 


populo  christiano,  probitalo  morum  hone- 
slo  alqiic  ma^wvQ,  laudabo  fe.  lloc  est  quod 
supeiius  dicliim  eliicidalumqiic  est  :  Nar-  Ps.xw.a. 
rabo  nomen  tuum  fratribus  mcis ;  in  mo- 
dio  ecclesise  laudabo  te.  Est  autem  et 
aliud  gcniis  popiili  gravis,  in  quo  Christiis 
Palrcm  uon  laudat.  Dc  qiio  dicitur  :  Yai  /s.i.i. 
popuio  gravi  iniquitate;dereliquerunt  Do- 
ininiim,  blasphomaverunt  Sanctum  Israol. 
I)c  qiio  in  Apocalypsi  ait  Joannes  :  Diciiut  A/)oc.  u.o. 
se  Judaeos  esse,  et  nnn  sunt.  sed  sunt  sy- 
nagoga  Satanse.  Verumlamen  in  hoc  qiio- 
que  populo  Chrislus  aliquo  modo  laudat 
Patrem,  in  quantum  per  se  ipsum  suos- 
qiio  discipiilos  vorbum  salutis  pra^dicavit, 
alquc  misoricoidiam  Doi  ac  beneficia  ejiis 
ipsis  patefecit. 

'2'2  Xon  supergaudeant  mi/ii  :  id  est,  l'J 
0  Domine  Pater,etsi  permitfis  Juda^os  gau- 
dore  de  poenis  meis  usquc  ad  cnicis  pati- 
biilum,  tamen  non  supergaudeanf  mihi,  id 
est,  post  passionem  non  diu,  neque  su- 
porfluo  gaudoanf  de  meo  inferitu,  quasi 
omnino  exstinctus  sim,nec  resurrocturiis; 
rjui  adversantur  mihi  inique,  id  est  Judsei, 
qiii  sine  culpa  mca  qiiBerunf  opprimore 
of  prorsus  delere  uomcn  ac  mcmoriam 
meam  :  quemadmodum  scripfum  esf  ex 
pi^rsona  oorum  :  Mittamiis  lignum  in  pa- ■'ei-.  xi,  is. 
nom  ejus,  id  esf,  morfe  crucis  cibeinus 
eum,  et  oradamus  eum  do  terra  vivon- 
tium.  Qui  Judfpi  oderu/if  me  grafis,  id  est 
sino  demorito  moo,  quia  nil  nocui  eis,  et 
annuunt  oculis,  id  est,  inter  se  gesfus  ir- 
risionis  fingiinf,  quibus  se  mutuo  cohor- 
tanfiir  ad  doridendiim  mo.  Hanc  autcm 
scripturam  allogat  Chrisfus,  dicens  :  Si  Joann.\y, 
opera  non  fecissom  in  eis.quae  nemo  alius  '*''''■ 
focil,  peccalum  non  haberenf ;  nunc  au- 
tom  cf  videriinf,  et  odcrunt  ef  mc  ef  Pa- 
trem  meum  :  sed  uf  impleatur  sermo  qiii 
in  lege  eorum  scriptus  est,  Quia  odio  ha- 
buoriint  me  gralis.  ICx  quo  apparcl,  qiiod 
psalinus  isto  ad  iillcram  sit  de  Christo  ex- 
ponondus  :  qiiouiam  allogaiio  sou  probatio 
non  valct  nisi  ex  sonsu  lillerali,  seciin- 
diim  Augusliniim.  Pro])toroa  ox[)ositio  ex- 
poncnlium  psaliiium  isliim  ad  lilloiani  de 


616 


COMMEXTARIUM  IN    PSALMUM    XXXIV. 


ART.    LXXII 


ilailh. 
ixvii,  46. 


Luc.  xxiii 
46. 


Joann.w 
-5. 


20 


ifatth.ixii. 
36. 

JoaniLviu. 
4. 


David.  non  placet,  quamvis  littera  possit 
applicari  ad  David,  sicul  ad  ceteros  justos, 
quemadmodum  in  sequenti  e.\positione  in- 
troducam. 

Qiiidam  vero  nimis  litteraliter  exponit 
huiiL'  librum  Psalmorum.  Nam  non  soluni 
psalmum  praesenfem,  sed  ct  alios  pluri- 
mos  psalmos,  qui  manifeste  loquuntur  de 
Christo  et  ejus  passione  atque  mysteriis, 
exponit  ad  litteram  de  David.  nullam  de 
Christo  mentionem  inducens  :  quos  tamen 
psalmos  sancti  atque  catholici  doctores, 
videlicet  Hieronymus,  Augustinus,  Gassi- 
odorus  et  Hugo,  de  Christo  exponunt. 
Praeterea  psalmum  prffhabitum,  scilicet 
tricesimum,  cujus  exordium  est,  In  te,  Do- 
mine,  speravi,  qui  evidenter  de  Christo 
pertractat,  non  exponit  nisi  de  David  :  cu- 
jus  defectus  ex  suo  argumento  ostenditur. 
Psalmum  enim  vicesimum  primum,  cujus 
principium  est.  Deus,  Deus  meus,  respice 
in  me,probat  ad  litteram  exponendum  es- 
se  de  Christo,  per  hoc  quod  Ghristus  pen- 
dens  in  cruce,  protulit  principium  hujus 
psalmi.  tanquam  dictum  ex  sua  persona. 
Si  ergo  ob  hanc  rationem  psalmus  ille  ex- 
planatur  de  Christo,  pari  ratione  et  psal- 
mus  tricesimus  ad  litteram  exponendus 
erit  de  Christo :  quoniam  Ghristus  pendens 
in  cruce,  protulit  prosecutionem  illius 
psalmi.  utpote  versum  iHum.  In  manus 
tuas  commendo  spiritum  nieum,  tanquam 
dictum  ex  sua  persona.  Pariformiter  et  de 
psalmo  prEpsenti  argui  potest.  in  quo  ait 
Propheta,  Uderunt  me  gratis  :  quod  Ghri- 
stus  apud  Joannem  clare  fatetur  de  se 
prophetatum.  Alias  non  dixisset.  Ut  im- 
pleatur  sermo,  etc,  quia  si  de  ipso  David 
hoc  ad  litteram  dictum  fuisset,  tunc  uti- 
que  sermo  ille  diu  fuisset  impletus  anti' 
Christi  adventum. 

Deinde  Christus  ait  :  *o  Quoniam  mihi 
quidem  pacifice  loquebantur  Judaei  incre- 
duli,  id  est  verba  quse  videbantur  esse 
amorosa  alque  pacifica  :  sicut  ex  Evangcli- 
orum  patet  decursu,  ut  est  illud  :  Magister, 
quod  est  mandatum  magnum  in  lege  ?  Et 
de  muliere  in  adullerio  deprehensa  :  .Ma- 


A  gister,  inqiiiunt.  quid  tihi  videtur  ?  Et  : 
Magister,  volumus  a  te  signum  videre.  Et 
in  iracundin  terrce,  id  est  ex  ira  orta  ex 
vitioso  amore  rei  terrenae,  loquentes  inter 
se  et  etiam  mecum,(/o?o.s  cogifabant,\\AQ- 
licet  uf  posscnt  me  reprehendere,  tanquam 
transgressorem  legis.  Judaei  enim  terrena 
inordinate  amabant,  videlicef  divitias.  ho- 
norem  et  gloriam  femporalem  :  ef  quoniam 
Ghristus  reprehendif  eos  de  hoc,  invidi- 
am  conceprrunt  contra  eum.  atque  ex  ira 
cordis  locuti  sunt  secum  verba  dolosa.  Et 

B  ideo  ait  Salvator  in  Evangelio  :  Me  odit 
mundus,  quia  ego  tesfimonium  perhibeo 
de  illo.  quia  opera  ejus  mala  sunt.  "ii  Ef 
dilataverunt  super  me  os  suum,  id  est, 
lato  ore  deriserunt,  vituperaverunf.  et  blas- 
phemaverunt  me,  maxime  tempore  pas- 
sionis,  tuncque  dixerunt :  Euge,  euge,  id 
esf,  valde  bene  jam  accidit,  quoniam  ca- 
ptus  es.  Viderunt  oculi  iiostri,  id  est,  nos 
ipsi  vidimus  mala  qu»  tibi  imponimus, 
scilicet  quod  seduxisfi  populum,  ct  legem 
transgressus  es.  dicendo  fe  Ghristum  esse. 

C  Hoc  esf  quod  Judcei  coram  Pilato  dice- 
bant  :  Xos  legem  habemus,  et  secundum 
legem  dcbet  mori,  quia  Filium  Dei  se  fe- 
cif.  Saepe  autem  in  Scripturis  accipitur  vi- 
sus  pro  quolibet  sensu  communiter. 

X^:  Vidisti,  Domine  Pater,  omnia  mala 
mihi  injuste  illata  :  ne  silcas,  id  est.  pro- 
fer  sententiam,  approbando  meam  jusfi- 
fiam.  et  reprobando  illorum  malitiam.i)*- 
niine,  ne  discedas  a  me,  id  est  a  natura 
humana  quam  assumpsi,  sed  da  mihi  fer- 
tio  die  resurgere,  et  quadragesimo  die  as- 

D  cendere.  '2(1  Ecsurffc,  id  est,  per  modum 
siirgentis  te  habe,  mihi  adsistendo  et  suc- 
currendo,  quantum  ad  corporis  glorifica- 
tionem  :  ef  intcnde  judicio  meo,  id  esf, 
considera  judicium,  quo  lam  injuste  et 
ignominiose  adjudicatus  sum  morti.et  pro 
illo  judicio  da  mihi  judiciariam  potesta- 
tem,  quoad  manifestationem.ut  sim  judex 
vivorum  ef  mortiiorum  pcr  exseculionem. 
Hanc  enim  polestatem.  hocque  activum 
judicium  meruit  Chrisfus,  eo  quod  judi- 
cium  iniquum  passus  sif.  Itaque.  Intende 


ilallh.wi, 

3S. 


Joann.  vir, 


21 


Zrtc.xxiii, 
35-3*). 


Joann.  vii. 


Jbid.xi\,~ 


23 


Act.\,ii 


COMMENTARIUM    IM    PSALMUM   XXXIV. 


ART.    LXXII 


617 


.yatlh. 

JXvii,  38. 


24 


Mnllli.M 
I":xvii,  5. 


vcrs.  19. 


jiidicio  mco,  et  judica  me  judicio  prspdi- 
cta>  rcmunerationis,  Dciis  mciis  ;  ct  tu  qui 
es  Z)o»i/«H.5  »u'H,s,  sccunduni  quod  formam 
servi  aecepi,  inlcnde  in  caiumni  ineam,  id 
est.  respicc  ob  quam  rationem  ista  susti- 
nco,  videlicct  proptcr  tutim  honorcm  ac 
mundi  salutcm,  ct  non  proptcr  aliquani 
culiiam  mcam,  qucmadmodum  latroncs, 
inlcr  quos  ad  mortcm  ducor  alquc  in  cru- 
ci-  suspcndor.  lloc  cst  quod  in  libro  .lob 
yo«xx.\M,  sciiplum  est  :  Causa  tua  (piasi  impii  ju- 
'•  dicala  csl  ;  causam  jiuliciumque  rccipics. 

'il  Jwlica  /«('  judicio  rcmuncrationis,  qiian- 
tuiii  ad  pra^mium  aecidcntale,  secnnduin 
jn\tiii(un  inani.  id  cst  sccundum  dictanK^n 
tua?  divina^  justitiw  ;  vcl  secunduni  justi- 
tiam  meam,  mihi  a  te  collatam,  Doinine 
Dcns  ineus.  Hoc  Christus  secure  rogavit, 
qiioniam  sine  omni  malitia  fuit,  et  se  esse 
Filium  Dci,  in  quo  Patri  summe  compla- 
cuit,  novit.  El  non  supcrgaudcnnl  mihi. 
Hoc  jam  semel  in  psalmo  prsesenti  expo- 
sitiim  est. 

W  Xo».  dicant  in  cordilnis  suls,  id  est, 
iion  cogitcnt  amplius  :  Euge,euge,amma.' 
iios / rw :  id  cst,  quani  dcicclabilitcr  conti- 
git  nobis,  quod  ita  potuimus  turpissima 
morte  occidere  istum,  qui  erat  nobis  gra- 
vis  ad  vidcndum  !  Nec  dicanl  :  Dcvora/ii- 
mus  cuni,  id  est,  nomen  atque  mcmoriam 
ejus,  et  omnes  ejus  sectatores  exstingue- 
mus  :  sed  per  miracula  demonstra  me  rc- 
suscitatum  a  mortuis.  Unde  Pctrus,  quum 
sanasset  claudum  ex  utero,  dixit  .Iiida^is  : 
Viri  Israclita-.Deus  patrum  nostrorum  glo- 
rificavil  Filium  suum,  id  est,  vivum  et 
gloriosum  ostendit,  per  istud  miraculum. 
Propler  cujus  miraculi  evidcntiam  non  au- 
debant  .ludaii  in  Apostolos  mittere  ma- 
num,  cessabantque  aliquo  modo  Jesum 
reputare  intcr  iniquos  :  nam  et  volebant 
quasi  immunes  videri  a  morte  ipsius,  di- 
centes  Apostolis  :Kcce  replestis  Jerusalem 
doctrina  vestra,  ct  vultis  super  nos  indu- 
cerc  sanguincm  homiiiis  hujus.  Hinc  quo- 
que  Christtis  subjtmgit  :  '2'.)  Erubescanl 
Judaii  increduli  de  peccatis  commissis  in 
me,  et  morle  mihi  ab  Ipsis  inflicta,  cl  rc- 


Sap.  II.  20 

15. 


Act.nt,  1. 
13. 


Ihid.\.i 


2r, 


A  vereantnr  siniul,  id  cst,  paritcr  tiineanl 
divina;  justitia!  ullionem,  qui  gralulantur 
malis  incis,  id  est,  qui  de  poenis  mcis  la?- 
tati  sunt  cx  mera  invidia.  Eamdeni  autein 
sententiam  sequens  versus  sub  aliis  vcr- 
bis  incltidit.  \W  Induanliir  confnsione  et 
rcvcrcnlia.  id  est,  mcntc  ct  corporc  con- 
fundantur  et  expavescant,  atque  lolalilcr 
oiiciianlur  crubcsccnlia  ct  limorc,  (piem- 
admodum  liomo  lcgitur  vcstimcnlo,  qui 
mallgna  loquuntur  super  me.  id  est,  qiii 
crimina  gravia  mihi  imponiinl. 

B  "il  E.csultcnt  exlcriori  \»\\\VA,et  Uvlen-  27 
Inr  mcntali  delectatione,  qui  volunl  jusii- 
liani  ineam,  id  esl,  qui  amant,  approbanl, 
et  sequuntur  doctrinam,  vilam  ct  passio- 
nem  meam ;  et  dicant  semper,  Magnificetur 
Doininus,  id  est,  incessabiliter  laudent 
Dcum,  qui  volunt  pacem  servi  ejus,  id 
est,  qiii  adipisci  dcsiderant,  vel  adeptam 
affectuosc  custodiunt  pacem  Christi  :  qui 
est  servus  Dei,  qucmadmodum  per  Zacha- 
riam  Dominus  ait,  1'^cce  ego  adducam  scr-  zack.m.i. 
vum  meum  Oricntem.Orat  itaque  Christus, 

C  ut  filii  pacis,  qui  pacem  veram  affectant, 
Dciim  collaudent.qiiouiam  digui  sunl  Deum 
laudarc  tanquam  filii  cjus,  ut  Chrislus  ip- 
se  testatur,dicens  :Beati  pacifici,quoniam  Maiih.^fl. 
filii  Dei  vocabunlur.  Pax  Chrisli  alia  esl 
a  pace  mundi,  ut  idcni  ipse  affirmal  :  Pa-  .ioann.\i\. 
cem  relinquo  vobis,  pacem  meam  do  vo-  -'• 
bis  ;  non  quomodo  muiidus  dat,   ego  do 
vobis.  De  pace  autem  mundi  ilerum  ait  : 
Non  veni  pacem  mittere,  sed  gladiuin.Ila-   Maith.a, 
qiic  pax  Christi   in   interiori  honiinc  sila  '*• 
est.Est  enim  tranqiiillilas  mcnlis  scu  qiii- 

D  es  a  perturbatione  peccati,  consistens  in 
hoc,  quod  caro  pcrfccte  obedit  spiritui, 
scnsualitas  rationi,  et  ralio  lcgi  divin»,  ul 
sil  homo  fixus  in  Deo,  et  mente  tranquil- 
lus,  nil  habens  amaritudinis  contra  ali- 
qucm.  Porro  pax  iniindi,  est  quicla  fruilio 
temporalium  bonorum,  cxclusis  his  qiiaj 
carnalem  dclcclationcm  transitoriasqiic 
dclicias  auferunl  sivc  diminiiunl.  IIa>c  pax 
non  est  vera  pax,  sed  pcssima  quics,  quia 
non  est  pax  impiis,  dicit  Dominus.  Hanc /,!.  Lvn.ii. 
crgo  Christi  paccm  qua;ranuis,  diligamus 


618 


COMMENTARIUM   IN   PSALMUM   XXXIV. 


ART.    LXXUl 


28 


el  conservemus,  si  volumiis  esse  idonei  A  tuam,  o  Pater  coelestis,  docendo  cvangcli- 
laudalores  Altissimi.  cam  legem,  qua>  est  le.\  pcrfectff  juslitia^, 

o']  Et  liiirjua  mcn  mcditabitur,  id  cst,  c.\      tota  dic  laudcm  tuain  ,  id  est,  indcsinenter 
inleriori  meditalione  loquetur,  justitiam     atque  quotidie  iaudabit  te. 


ARTICULUS  LXXIII 


EXPOsrno  moralis  ejusdem  psalmi  tricesimi  quarti,  de  ouocumque 

JUSTO    ATQUE    EGCLESIA. 


MdDO  videndum  est,  quomodo  quilibel 
nostrum  possit  ac  debeat  psalmum 
islum  in  propria  pcrsona  canlare,  ipsum- 
quc  inlellifjcrc  de  Chrisli  l']cclesia.  qua» 
capiti  suo  ac  sponso  sempcr  conformari 
dcsidcrat.  Fidelis  ergo  chrislirormilor  vi- 
vens,  ct  variis  tribulalionibus  circumsc- 
plus,alque  considcrans  se  propriis  viribus 
prsevalere  non  posse,  clamet  ad  Deum  : 
Judicn,  Domine,  nocentes  me,  etc. 

Totus  hic  locus,  quo  petilur  auxilium 
conlra  hostcs,  uno  modo  c.xponi  potcst  dc 
invisibilibus  hostibus,  ut  sit  sensus  :  Ju- 
dica,  Domine,  id  cst,  juste  condcmna,  no- 
centes  me,  id  est  da»mones  me  tentantes, 
meque  a  profectu  frequenter  impedien- 
les,  iinmittcndo  mihi  phantasmala  inutilia 
tempore  divinorum.  Sed  quum  dffinoncs 
jam  judicati  sint.  et  irreparabililcr  con- 
demnati,  qnid  nccesse  est  orare  ut  jiidi- 
cenlur  ?  Scicnduin  ergo,  quod  d.-cmones 
nondum  habent  omnem  pcenam  quam  ha- 
bituri  sunt  :  imo  frequcntcr  dc  novo  au- 
gelur  poena  eorum.  Quamvis  cnim  sint  in 
termino,  tamen  sicut  angeli  sancti  mc- 
renlur  prspmium  accidenlale,  homincs  cu- 
slodiendo  ;  sic  dcemones  promcrentur  au- 
gmentum  miscria}  accidentalis,  videlicet 
pamam  sensus,  homincs  pios  tcnlando. 
Scd  quanlum  ad  cssenlialem  miseriam, 
qua;  est  aversio  a  siimmo  bono,  seu  divina" 
visionis  carentia,  sunt  omnino  in  termi- 
no:et  quantum  ad  eam,nec  merentur,nec 
demerentur,  sicul  ncc  animse  in  infcrno 


B  jam  exsislcnles.  Dum  ergo  ait,  Judica,  Do- 
mine,  nocentes  me,  scilicet  dtemones,  sen-  • 
sus  est  :  Argue  ct  afflige  eos.  Et  juxta 
hunc  sensum  in  Zacharia  scriptum  est  : 
Incrcpet  Dominus  in  le,  Satan,  et  increpet  zach.m,± 
Doininus  in  te.  E.cpuijna  impugnantes  mc, 
id  est,  aerias  potestates  me  tentationibus 
variis  niolestanlcs,  aliosque  ad  mc  perse- 
quendum  incitantes  debella,  prsestando 
gratiam  mihi,  per  quam  eorum  suggesti- 
oni  efficaciter  resistam,  et  adversa  qua 
inihi  ex  eorum  machinalione  contingunl, 

G  palienter  sustineam.  Unde  Apostolus  ait  : 
Deus  pacis  conlerct  Satanam  sub  pedibus    /(om.xvi, 
veslris  vclociler.  -"• 

Apprchende  arma  ct  scutum,  id  est,  po-  2 
tcslalem  tuam  cxercendo  assume,  meque 
per  eam  conforla  et  prolege  ;  et  cxsurije 
in  adjutorium  mihi ,  ne  tenlationi  suc- 
cumbam,  ne  concupiscenliam  sequar,  nc 
infirinilalc  dcjiciar.  E/fundc  frameam,  id  3 
est  incrcpationem  et  poenam  super  tenta- 
lores  prsediclos,  et  conclude  advcrsus  cos 
qui  perscquuiitur  mc,  id  est,  fac  bonam  ac 

D  Iriuniphalem  conclusionem  pro  me  et  con- 
Ira  illos,  ita  ut  eorum  malitia  revertatur 
in  caput  ipsorum,  el  mihi  non  noceat.  Z)/c 
animw  mea',  per  Spiritus  Sancti  instin- 
clum,  seu  revelalionem  inlernam,  atque 
per  cxperientiam  misericordiarum  tuarum: 
Salus  tua  ego  sum,  id  est  causa  salutis 
tuae,  et  salvabo  te  de  periculis  istis.  Hoc 
est  quod  ail  Apostolus  :  Ipse  Spiritus  testi-  ibiti.\m,i6. 
monium  reddit  spiritui  nostro,  quod  filii 


COJniENTARimi   rv   PSALMni   XXXIV. 


ART.    I.XXIII 


619 


J/icA.  ]\.0 
10. 


Gen.  xwii 
£xotL  xiT 


Dei  sumus.  Itaquc  ofo,  o  Domine,  dic  ani- 
mee  meae,  Salus  tua  ego  snm  :  id  est,  dic 
milii  piT  inspiralionom  secretam.  vei'ba 
illa  bona,  veri)a  consolatoria,  qusp  apud 
Michjeam  scripta  sunt :  Xunc  quare  moero- 
re  contraheris?  Numquid  re.\  non  est  tibi, 
aut  consiliarius  luus  periit,  quia  compre- 
hendit  te  dolor  sicut  parturientem  ?  Salva- 
bo  le,  et  liberaberis  :  noli  timere. 

CoiifiDHhi/idfr,  id  est,  confusibiliter  a 
me  repellantur  ac  superentur,  et  se  victos 
erubescant.  atque  a  te  teternaliter  confun- 
dantur  in  die  novissimo,<?0-ererea«/«;-.id 
est,  me  timeant  impugnare  de  cetero.  Dum 
enim  dsemones  a  sanetis  vincuntur,  tunc 
metuunt  eos,  nec  sine  formidine  eos  inva- 
dunt.  Ilaque,  Revereantur.  id  est.  tantam 
virlutem  ac  gratiam  mihi  concede,  o  Do- 
mine.quatenus  dsemones  a  conspectu  meo 
quasi  perterriti  fugiant,  dicentes  :  Castra 
Dei  sunt  ha?c  :  fugiamus  IsraeIem,quoniam 
Dominus  pugnat  pro  eo.  Qucerentes  ani- 
mani  meam,  id  est  diaboli.  qui  quaerunt 
eam  a  Deo  averterc,  et  suo  infelici  col- 
legio  sociare.  Avertantur  retrorsum,  id 
est,  victi  cadant  ac  fugiant,  et  confundan- 
tur,  sicut  jam  dictum  est,  cogitantes  mihi 
mala,  id  est  daemones,  intra  se  consilian- 
tes  quomodo  animam  meam  decipianf,  et 
poenam  seternam  ei  procurent. 

o  Fiant  tanquam  pulvis  ante  facieni  ven- 

ti,  id  est,  tam  cito.  tamque  facile  commo- 
veantur  ac  repellantur  a  me,  sicut  move- 
tur  atque  impellitur  pulvis  a  vento,  ita  ut 
nequaquam  eis  aperiam  januam  cordis  mei 
seu  portam  consensus  :  quemadniodum  do- 
Ephes.it.  cel  Apostolus,  Nolite  locum  dare  diabolo  ; 
et  angelus  Domini  coarctans  eos,  id  est, 
sanctus  angelus  Dei,  qui  custos  est  animae 
meap,  reprimaf  malignitatem  eorum.  ef  a 

6  me  rejiciat  eos.  Fiat  cia  il/orum,  id  est 
machinatio  [entatovia.,  tenebra;  et  lubricvm, 
id  est  obscura  et  vacillans,  sic  ul  non  per- 
tingat  ail  consensum  meum  sub  specie  bo- 
ni,  sed  agnoscatur  falsitas  dsmonum  a 
me  :  ad  quod  necessarium  est  donum  dis- 
cretionis  spirituum.  Nam  Salanas  transfi- 
gurat  se  in  angelum  lucis,  apparetque  via 


II  Cor.  XI 
14. 


A  ejus  luminosa  ;  sed  dum  per  illuniinatio- 
nem  divinam  advertimus  ejus  fallacias, 
tunc  via  ejus  fit  tenebrae  et  lubricum.  Et 
angcliis  Domini  pcrsequcns  «w,  id  est,  an- 
gelus  bonus  pra>lietur  pro  nobis,  ef  eos 
affligaf.  Veliomonfcr  enim  diaboli  affli- 
gunUir.  dum  per  adjutorium  angeloruin 
sanctorum  vincuntur  a  nobis. 

Qiioniam  gratis,  id  est  sine  justa  et  ra- 
tionabili  causa,  absconderunt  mi/ii,  id  est. 
in  occulto  prseparaverunt  diaboli,  interi- 
tiun  laquei  sui,\d  esf  morfem  tentafionum 

B  suarum,  seu  tentationes  morfiferas  ani- 
mam  occidentes  ;  supervacue  exprobrave- 
riint  animam  meam,  id  est,  infructuose 
insultaverunt  mihi.  Inferdum  enim  fentat 
nos  djemon.  improperando  nobis  peccata 
pra>terita.  quafenus  in  desperafionem  nos 
pertrahat.  vel  rursus  ad  saecularem  vitam 
reducaf.  rndo  quibusdani  peccatoribus  ma- 
gnis.  efficacissimc  poGnitentibus,  da>mones 
visibiliter  apparuerunt,  dicentes  :  Ecce, 
poslqiiam  tanfo  tcmpore  in  omni  spurcifia 
ct  iuiquitate  vixisli,  ef  nobis  in  omnibus 

C  paruisti,  nostrisque  voluptatibus  satiatus 
es.  jam  ad  Christum  converli  vis.  nosque 
relinquere !  prout  S.  Hicronymus  rcfcrt. 
Veniat  illi,  id  est  daemoni  seu  daemonuin 
congregationi,  laqueus  qucm  ignoraf.  id 
est,  improvise  ac  subito  coarctelur  ab  an- 
gelo  sancto  ;  el  captio  quam  abscondit,  id 
est  captivifas  seu  nocumentum  quod  mihi 
occulte  paravit,  apprchcndai  eum,  id  est. 
noceat  ci.  eumque  in  inferno  liget  capti- 
vum,  et  in  Inqueum  cadat  in  ipsum,  id 
est,  captio  ista  quam  mihi  abscondil,  fiat 

D  ei  laqueus  damnationis  et  causa  formcnfi. 

Pfl-ETEREA,  totus  hic  locus  dc  visibilibus 
quoque  hoslibus.  scilicet  hoininibus  im- 
piis,  exponi  polest,  ut  sit  sensus  :  Judica, 
Domine,  nocentes  me  :  id  est,  homincs  me 
injuste  persequentes,  el  a  tiio  obsequio 
impcdire  conantes.  discerne,  dislingue.  et 
separa  a  me  :  nunc  quidcm  affeclu  et  mc- 
rito,  quod  pcrtinef  ad  judicium  discrctio- 
nis  :  et  in  futuro,  loco  ct  prffinio,  quod 
pertinet  ad  judicium  remunerafionis.  flaec 


620 


COMMEVTARirM    I\    PSAI.MrM    XXXIV. 


ART.    LXXIII 


autem  atque  similia  orat  Ecclesia  seu  fi-  A 
delis  quicumque.  non  appelilu  vindiclse. 
sed  zelo  jusliliae.  prseserlim  nisi  pcenite- 
ant  :  et  est  potius  prffnuntialio  futuri, 
quam  imprecatio  mali.  Propter  quod  Cas- 
siodorus  affirmal  hunc  locum  el  similes 
passus  Scripturse,  in  quibus  videtur  oralio 
fieri  pro  damnalione  seu  poena  inimico- 
rum.  non  debere  esponi  de  visibilibus  ho- 
slibus,  sed  de  dsemonibus.  maxime  quum 
Maiih.  T.  jubeamur  inimicos  diligere  atque  adversa- 
4*:flom.xu,  j.jjj  benefacere.  Sed  quidquid  sit.  omnino 

videtur,  quod  loca  hujusmodi  possint  expo-  B 
ni  etiam  de  hostibus  visibilibus,  quanlum 
ad  pcenas  temporales.  videlicet  ut  in  prae- 
senti  emendenlur.  ne  Beternaliter  pereanl. 
Sic  quod  dictum  est.  Judica.  Domine. 
nocentes  me,  intelligi  potest  de  judicio  re- 
muneralionis.  quo  Deus  plerumque  in  prse- 
senli  vindicat  et  casligat  perversos.  ut  vel 
sic  cessent  a  malis.  Possumus  quoque  eo- 
rum  dejectionem  et  afflictionem.quantum 
ad  mala  temporalia,  scilieet  damna  et  poe- 
nas  ritje  praesentis,  appetere,  qui  adversan- 
tur  bono  communi  et  fidei  christianae  ac  G 
unitati  Ecclesise.  in  quanlum  per  haec  coer- 
centur  a  malis.  Propter  quod  subditur  :  ejc- 
pugna  impugnantes  me,  id  est.  pugna  pro 
me  et  vince  adversarios  meos.Hoc  maxime 
orat  Ecclesia  conlra  infideles  et  tyrannos, 
hserelicos  et  schismaticos.  quorum  inter- 
dum  corporalem  mortem  licile  optat.  quia 
eorum  saluti  aliter  providere  non  valet. 

2  Apprehende  arma  et  scutum.  Hoc  jam  satis 
expositum  est.  Et  exsurge  in  adjutorium 
mihi,  id  est.  paratus  et  facilis  esto  ut  mi- 
hi  succurras,  ne  hominum  impiorum  mala  D 
exempla.  fallacia  blandimenla.  minae  ho- 
stiles,  infectivs  doctrinae  seu  persecutio- 
nes  tyrannicae,  me  a  tua  voluntate  ac  lege 

•3  abducant,  scandalizent  aut  superent.  Ef- 
funde  frnmeam,\A  est.  emitte  casligationes 
et  adhibe  flagella  paternae  correctionis, 
et  conclude  adversus  eos  qui  persequuntur 
me,  id  est.  induc  ea  snper  homines  malos 
me  tribulantes,  ac  per  hoc  restringe  et 
cohibe  malignitatem  eorum,  ne  sint  de  ce- 
tero  potentes  ut  faciant  mala,  sed  infirmi- 


tatibus   corporis  atque  doloribus  animae 
castigati,  discant  bene  agere. 

Confundanfur,  de  irralionabili  studio  4 
suo  et  vila  injusta,  et  revereantur,  id  est, 
pcenas  sibi  imminentes  expavescant,  rjua^- 
rentes  animain  meam  subvertere,  vel  vi- 
tam  meam  perimere.  Avertantur  retror- 
sum,  id  est,  a  proposito  malo  cessent,  et 
ab  opere  inchoato  recedanl.e'  confundan- 
tur,  quod  tam  inhoneste  egerunt,  cogitan- 
tes  mihi  mala.  Fianl  tanquam  putvis  ante  5 
faciem  venti,id  est,  faciliter  moveantur  ad 
poenitenliam.nec  obdurenlur  ut  lapis:  sed 
sicut  pulvis  sequitur  impetum  venti,  sic 
isti  sequanlur  inlernam  directionem  ange- 
li  sancti.  Ideo  sequitur  :  et  angelus  Domi- 
ni  sit  coarctans  eos,  id  est,  a  malo  retra- 
hat  eos,  et  si  opus  est,  per  tribulationem 
compellat.  Fiat  via  iUorum  tencbrce  et  lu-  6 
bricum,  id  est,  operatio  eorum  similis  fiat 
tenebrosae  ac  lubricae  semitae  :  ut  sicut 
homo  in  lali  semila  saepe  offendil,  cadit, 
lassatur,  nec  ad  finem  faciliter  pertingere 
potest,  sed  redit ;  sic  in  operatione  sua 
injusta  impediantur.  fatigenlur.  nec  ad  ef- 
fectum  j>ervenire  sinantur,  sed  convertan- 
tur  et  vivant  :  et  angelus  Domini  perse- 
quen-s  eos,  id  esl.  angelus  sanelus  puniat 
vel  puniri  permittal  peccata  eorum  in  sae- 
culo  isto,  nec  desinat  eos  exsequi  desideria 
sua  mala.  Hoc  enim  mullum  desiderabile 
esl.  quemadmodum  in  secundo  libro  .Ma- 
chabaeorum  habetur  :  Etenim  multo  tem-  nMach.M. 
pore  uon  sinere  peccatoribus  ex  senlentia  "" 
agere,  sed  statim  ulliones  adhibere.magni 
beneficii  csl  indicium. 

Haec  autem  mala  eveniant  eis  in  vi- 
ta  praesenti  :  Quoniam  gratis,  id  est  sine  7 
causa,  absconderunt  mihi  intcritum  7a- 
quei  sui,  id  est,  deceptiones  atque  insidias 
praeparaverunt  adversum  me ;  supervacue 
e.rprobraverunt  animam  tneam.  id  est, 
inuliliter  contumeliis,  maledictis  et  insul- 
tationibus  affecerunt  me.  Hunc  versum, 
sicut  et  praecedentes,  praeserlim  dicit  Eccle- 
sia  de  haereticis,  schismaticis,  infidelibus 
el  lyrannis.  Veniat  illi,  id  est  unicuique  8 
eorum,  laqueus  quem  ignorat,  id  est  tribu- 


COMMENTARIUM    LN    PSALMUM   XXXIV.    —   ART.    I.XXIIl 


m 


latio  impiovisa  qua  corrigatur;  cl  caijtio  k  interrogabant  me,   id  esl,  qua^   uoii  feci 


qitam  abscondit,  id  est  malum  quod  mihi 
inferre  oecnlte  \cn\A\\\ .  apprchcndnt  cttm , 
iil  esl,  reveilalui-  iu  ipsuin,  sic  quod  ipse 
sc  ipsuin  pro  peccato  suo  castiget ;  et  in 
laqueiim  cadat  in  ipsttin,  id  cst.  in  juguin 
Christi  portandum  super  se  convertatur 
eidein,  videlicet  ut  ex  consideratione  pec- 
cati  sui  ardentior  fiat,  et  jugum  Christi 
flom. v.jo.  perfectius  toUal,  quateniis  ubi  abundavit 
deliclum,  superabundet  et  gratia. 

Porro,  si  ea  quoe  dicta  sunt  ab  iilo  ver- 


objecerunt  mihi.  Hoc  quilibet  Christianus, 
falsoruin   testiuin  accusatione  seu  conte- 
statione  gravatus.dicere  potesl.qualis  erat  mjteg.xx^ 
Xaboth  Jezraelita,  quem  Ambrosius  in  li-  "• 
bro  de  Officiis,  sanctum  ac  martyrem  vo- 
cat.  Retrihnebant   mi/ii  mnla  pro  boni.s.        12 
Hoc  convenit  Ecclesise  atque  universis  fi- 
dolibus  et  bonis  corde.qui  pro  adversariis 
orant,  et  ab  ingratis  odium  pro  dilectione, 
ac  maleficia  pro  beneficiis  recipiunt.  Ste- 
rilitatem  animw  mece,  subaudi,  retribue- 


su,  Efiunde  frameam.exponantur  quantum  B  baut  pro  fecunditate,  tanquam  dicat:  Ego, 


ad  dainnalionein  perpetuam,  scu  quantum 
ad  justam  ultiouem  divinae  ijequitatis  in 
peccatores  (quse  expositio  litterffi  magis 
concordat,  sicut  et  in  praecedenti  expo- 
sitione  declarata  sunt),  tunc  intelligenda 
sunl  haec  non  optando,  sed  prEenuntiando, 
quemadinodum  saepe  ostensum  est. 

Aiiima  aulein  mea  cxsullabit  in  Domi- 
no,  id  est,  in  misericordia  ejus  respirabit, 
et  ex  consideratione  passionis  Christi  con- 
solationem  recipiet :  imo  et  libenter  omnia 


quantum  ad  eos,  eram  in  benefaciendo 
fecundus ;  ipsi  autem,  quantum  ad  ine, 
steriles  erant,  nil  boni  reddentes,  nec  in 
spiritualibus  nec  in  temporalibus  me  di- 
tare  optantes. 

Ego  autem,  quum  mihi  molesti  essent 
homines  impii  et  'moY2L\.\,indttebar  cilicio, 
id  est  veste  poenitentiali.  Humiliabam  in 
jejunio  animam  meam,  id  est,  abstineutia 
me  afflixi.  quatenus  impetrarem  illis  ve- 
niam,  et  mihi  subsidium.  Istud  frequenter 


43 


sustinebit.  quatenus  conformetur  Domino  C  agit  Ecclesia,  dum  haereses  aut  schisma- 


suo  ;  el  delcclabilur,  delectatione  mentali 

ac  inlellectuali,  sttper  saluUiri  suo,  id  est 

de  salvatione  qua  me  redemit,  et  de  bea- 

ibid.  i.    titudine  quam  promisit  :  sicut  ait  Aposlo- 

■  gioriir  lus,  Glorianiur  in  spe  adoptionis  '  filiorum 

/s.xxv.9.  Dei.  Et  isaias  :  Ecce  Deus  noster,  exsul- 

labimus  et  laetabimur  in  salutari  ejus.  Et 

tu,  Domine,  es  cripiens  inopem,  id  est  me 

pauperem  el  afflictum.   de  manu  fortio- 

rtim  ejus,  id  est  de  potestate  et  persecu- 

tione  inimicorum  visibilium  ae  invisibi- 


10 


ta  oriuntur,  aut  bella  gravissima  immi- 
nent  :  sicut  Josaphat  rex  Juda  et  omnis  wpar.xx, 
populus  ejus   fecisse  leguntur.  Similiter '^^^^^_^ 
sanctissima  illa  Esther  et  venerabilis  Ju-  is. 
dith  fecisse  scribuntur. Et  nos  ergo  horuni  g"'"  """ 
exemplo  ita  agamus  :  dum  nobis  perver- 
si  fiunt  molesti  atque  ingrati,  patientiam 
servemus,  gloriantes  in  hoc,  quod  Domino 
Salvatori  conformari  meremur. Talia  enim 
pati,  est  donum  Dei,  quemadmodum  ait 
Apostolus  :  Yobis  datum  est  a  Christo,  non  phUipp.i, 


lium  :  quibus  propria  potestate  resistere  D  soliini  ut  credatis  in  eum,  sed  etiam  ut  pa- 


/tirf.  I, 


H 


non  valerem.Quis  enim  sua  induslria  sub- 
tiiitali  dsemonum  resistere  posset?  Et  tu 
es  eripiens  egenum  et  paupcrem,  id  est 
quemlibet  temporalia  contemnentem  et 
spirilu  pauperem,  a  diripientibtts,  id  est 
infeslanlibus,depr£edantibus.  seu  occiden- 
libus  eum  :  quemadinodum  in  Isaia  habe- 
tur  :  Domine  Deus  meus,  exaltabo  te,quia 
factus  es  fortitudo  pauperi  et  egeno  in 
tribiilatione  sua. 
Surgenles  lesles  iniqui,  quce  ignorabam 


liamini  pro  illo.  Et  oratio  mea  in  sinu  mco 
convertetur,  id  est,  oratio  quam  pro  adver- 
sariis  el  reprobis  aut  damnatis  seu  indi- 
gnis  fundo,mihi  ipsi  meritoria  eril  et  satis- 
factoria  pro  propriis  culpis.Quamvis  enim 
illis  non  prosit  propter  imlignitatem  vel  in- 
capacitateni  eorum,  non  tamen  ob  hoc  in- 
fructuosa  manebit :  imo  omnis  actus  ex  cari- 
tate  procedeus,  est  merilorius  vitae  aeternae. 
Qaa.si  projcimum,  el  quasi  fralrem  no- 
strum  reputans   unumquemque   fidelem, 


U 


622 


COMSIENTARIUM   IN   PSALMIM    XXXIV. 


ART.    I.XXIII 


Bom.  XII. 
15. 


lIIJoanfi.4, 


Jobx\ni9. 


Ibid.xw 
43. 


etiam  inimiciim.  .■?;'(?  complacebam,  id  est, 
sic  de  ejus  profectu  ac  prosperitale  gaii- 
debam  ;  qua^i  higens  et  conlristatus  sic 
humiliabar,  id  est,  sic  de  ejus  adversitate 
afflictus  sum.  Hoc  est  quod  ait  Aposto- 
lus  :  Gaudete  cum  gaudentibus,  et  fiete 
cum  flenlibus.  Hoc  modo  sanctus  evange- 
lisla  Joannes  sibi  in  filiis  suis  eomplacnit, 
qui  ait  :  .Majorein  hoium  gratiam  non  ha- 
beo,  quam  ut  audiam  filios  meos  in  veri- 
tate  ambulantes.  Non  ergo  de  adversitate 
inimici  la?temur,  sed  ejus  profectui  con- 
gralulemur,  quatenus  cum  sancto  Job  di- 
cere  mereamur :  Si  gavisus  sum  ad  ruinam 
ejus  qui  me  oderat,  et  exsullavi  quod  in- 
venisset  eum  malum,  El  ilerum  :  Flebam, 
inquil,  quondam  super  eo  qui  afflictus 
eral,  et  compaliebalur  anima  mea  pau- 
peri,  Ista  perfeclio  ad  pr;elatos  maxime 
pertinet. 
Ego   igitur   tanta  bona  feci   illis  :  sed 


18 


19 


15 


16 


quid  illi  ?  Sequitur  :  Ei  adversum  me  hv- 
tati  suiit,  id  esl,  de  meis  infortuniis  et 
pcenis  ac  malis  gavisi  sunt.  et  convene- 
runf,  quateniis  me  multitudine  vincerent, 
quem  per  rationem  superare  non  pos- 
%.m\\,;congregata sunt  super  me  flagella, et 
ignoravi,  id  est,  improvise  acciderunt  mi- 
hi  perseculiones  hominum,  tentationesquc 
deemonum,  Dissipati  sunt,  id  est,  adversa- 
rii  mei  picedicti  a  vera  constantia  fracti 
sunt,  et  a  caritale  divisi.  nec  compuncfi, 
id  est,  de  malo  suo  non  poenituerunt ;  ten- 
taverunt  me,  terrendo,  blandiendo,  tor- 
quendo,  eogendo, subsannaverunt  mesub- 
san«arto«e,  Hebraici  idiomatis  consuetudo 
est.  talem  facere  replicationem  scu  repeti- 
tionem  ejusdem,  quemadmodum  Zacharias 
Zach.i,i.  dicil :  Iratus  est  Dominus  patribus  vestris 
iracundia,  Ait  ergo  Ecciesia  seu  unusquis- 
que  vir  juslus :  Subsannaverunt  me  sub- 
sannalione,  id  est,  inimici  mei  quibus  non 
nocui.  sed  benefeci,  insultaverunt  illuse- 
riintque  mihi.  Hoc  esl  quod  dicit  Apostolus : 
Maledicimur,  et  benedicimus  :  blasphe- 
mamur, et  obsecramus,  Frenduerunt  super 
me  dentibus  suis,  quasi  ex  fervore  raneoris 
et  impetu  passionis  devorare  me  vellent. 


I  Cor.  IV 
12,  13. 


A  Domine,  quando  respicies  ?  id  est,  quam-  n 
diu  dissimulasli  el  dereliquisti  me  tribu- 
lari  ?  Sed  nunc  respice,  restitue  animam 
meam  in  pristina  pace  et  gratia  tua,ffl»«a- 
lignitate  eorum  ereptam  :  a  !eonibu,s  uni- 
cam  meam,  id  esl,  a  dsemonibus,  qui  tan- 
quam  leones  rugientes  circumeunt,  atque  iPwr.v.s. 
superbis  hominibus,  qui  opprimunt  inno- 
centes,  quemadmodum  ovem  leones,  re- 
stitue  unicam  meam^id  est  animam  meam, 
quam  tam  unice  custodiri  indigeo,  ut  non 
prosit  mihi.  si  universum  mundum  lucra-  .i/a((/i.ivi, 

B  tus  fuero,  et  eam  perdidero.  -''• 

Consequenter  ait  fidelis  :  Confitebor  ti- 
hi.  id  est  ad  gloriam  tuam,  confessione 
tiife  laudis,  et  item  confessione  mese  ini- 
quitatis.  in  Ecclesia  magna,  christiana, 
aposlolica,  alque  catholica.  Non  super- 
gaudeant  mihi,  id  est,  de  ruina  animae 
meae  et  seductione  ipsius  non  superflue 
gaudeant,  qui  adversantur  mihi  iniqiie, 
id  est  dsemones  el  homines  perfidi  ac  pe- 
stilentes,  qui  mihi  spirituale  damnum  in- 
ferre  nitunlur  :  de  quibus   superius  di- 

G  clum  est,  Qui  Iribulant  nie,  exsuitaljunt  />j.  sn,  3. 
si  molus  fuero  ;  qui  oderunt  me  gratis,  id 
est  sine  demerito  meo,  et  annuunt  ocu- 
tis,  id  esl,  sibi  mutuo  me  ostendunt  ad 
persequendum   ac    illudendum.  Quoniam       20 
mihi  quidem  pacifi,ce  loquebantur  :  id  est, 
dsemones  sub   specie  boni   suggesserunt 
mala  mihi.  et  homines  fraudulenti  verba 
coneordiae  locuti  sunt  mecum  in  dolo,  sic- 
ut  Joab  cum  Abner  el  Amasa  ;  et  in  ira-  WReg.  m, 
cundia  terrce  loqueates,  dolos  cogitabant.  -'■'"^■^- 
Dffimones  loquunlur  nobis  interius  in  ira- 

D  cundia  terrae.  id  est  ex  ira  quam  habent 
contra  nos,  eo  quod  possessuri  sumus 
terram  viventium,  quam  ipsi  per  super- 
liiam  perdiderunt :  et  cogitant  dolos,  vi- 
delicet  ut  inducant  nos  ad  amorem  sen- 
sibilium  atque  carnalium  rerum,  sicque 
amittamus  regnum  ca?lorum.  Homines  ve- 
ro  mali  loquuntur  jusfo  in  iracundia  ter- 
rae,  id  est  ex  ira  concepta  contra  eum  pro- 
pter  amorem  terrenorum  bonorum  :  sicut 
diim  homines  saeculares  invident  et  ira- 
scuntur  religiosis,  eo  quod  temporalia  bo- 


COMMEMARIUM   IN    PSALMUM   XXXV.    —   ART.    I.XXIV 


623 


21  na  possideant.  El  dihilaim-unf  super  me 
os  sttum,  id  est,  lalo  ore  locnli  sunt  con- 
Ira  me  id  quod  seqnilur.  Dixerunl :  Euge, 
eujje,  id  est,  bene,  bene,  viderunt  oculi 
nosiri  inaluni  quod  accidil  lil)i,  r\  i'i'go 
gaudenuis. 

22  Vidisli.  Doiniiu'.  ista,  qui  oniiiia  iiosti ; 
//('  si/eus  a  prolatione  sent<'Uliffi,  scd  jiidi- 
ca  pro  mc,  ct  ioqueic  niiiii  per  inspira- 
tioncin  occiiitani.  Domine,  ue  discedas  a 
me,  consolationein  et  gratiain  sublrahen- 

23  do.  E.esurffe  el  iiilei/de  Judicio  ineo,  Deus 
meus,  id  est,  diiigenter  considcra  quale 
judiciuin  merear,  qui  lanla  mala  sustineo 
proptcr   justitiam.  Hoe  sccure   oro,  quo- 

.u<i//A.  V,  niam  seriplum  scio  :  Beati  qui  perseculio- 
"■  nem  paliuntur  propter  justiliam,  quoniam 

ipsorum  est  regnum  coelorum.  El  tu  qui 
es  Dominus  meus.  iutende  ///  causam 
meam.  id  est,  vide  justitiam  mcam  pro 
qua  ab  impiis  judicor  velut  injiistus  :  nam 
2i  propler  bona  quse  facio,  odiunt  me.Judi- 
ca  me  secundum  J ustitiam  tuam,  Domine 
Deus  meiis,  id  est,  secundum  justitiam 
qiiain  per  gratiam  liiam  operalus  sum, 
redde  milii.  Semper  lainen  admisce  mise- 
ricordiam  tuam  judicio  meo.  Et  non  su- 
pcrr/audeant  >rt(7i'«  .■  siciit  nunc  diclum  est. 

25  Xon  dieant  de  celero  in  vordil)H.s  suis  ." 
Euge,  euge,  animce  nostrw  :  id  est,  quam 
jucunde  accidil  nobis,  quod  sedu.ximiis  is- 
tum,  et  pcenis  euin  arili.ximus  !  Nec  di- 
cant  :  Devorabimus  eum,  occidendo  in  eo 
carilatem  Dei  ac  proximi  et  cetera  dona 

26  Spirilus  ^A.nc,['\.  Erubescant  el  reoereanfur 


A  simul,  e.lc.  Hoc  est  quod  in  principio  psal- 
mi  diclum  est  :  Gonriindaiitur  ct  revere- 
autur  quajrenles  animam  incam. 

ExsuUcnt  ct  la'tenfur  in  lc,  Dominc 
Dcus,  et  tibi  gralias  agant,'/«/  colunl  Ju- 
s/itinm  mcinii.  id  osl,  quibus  placet  pro- 
leclus  incus  in  spiritiialibus  rebus,  et  qiii 
coopcraiitiir  inihi  in  bono  ;  et  dicant  scm- 
pcr,  Miii/iii ficctiir  Doiniiius,  qui  volunt 
pncciii  servi  ejus,  id  est,  qiii  desidcranl 
mc  famiilum  Chrisli  veram  ac  slabilcm 
pacein  haijcrc.  El  lini/ua  laea  inedilabilur 

BJiislitiam  tuam,  id  est,  lcgem  luain  lo- 
qiietur,  cl  alios  informabil,  lola  die  lau- 
deiii  luain,\A  esl,oinnc  bonum  tibi  seinpcr 
adscribet.  Cetera  ex  prfflcedenti  expositio- 
ne  patenl. 

Kcce  quain  sententiosus,  quamqiie  di- 
versimode  exponibilis  est  psalmus  iste, 
quain  late  describit  mysteria  Christi,  quam 
evidenlcr  instruit  caritatein,  docct  patien- 
tiam,  alque  ad  omnein  perfeclioncm  in- 
forinat  fideles.  Cum  omni  itaque  atten- 
tione  eum  legamus,  taliterque  vivamus,  ut 

C  quip  in  co  scripla  siint,  nobis  vcrc  con- 
veniaul. 

PREGATIO. 

Deus  potens  et  forlis,  apprehende  arma 
et  scutuin,  et  conlra  nos  impugnantes  ex- 
surgc  nobis  in  adjulorium,  et  ab  eorum 
malignitate  fragililatem  noslrain  ubiquc 
defende  :  ut  in  te  exsullanles  et  laelantes, 
fc  scmpcr  tuti  magnificemus,  et  tota  die 
perennitatis  laudes  tibi  decantemus. 


28 


ARTICULUS   LXXIV 


EXPOSITIO    PSAl.MI    TRir.ESIMI    OUINTI    :    DIXIT   INJUSTUS   UT   DEMNQUAT. 


.\dscriptus  csI  denique  psalmo  huic  ta-  I)  huiiiiiitalcin  asccndilur,  esl  psalmiis  san- 
lis  lilulus  :  /n  finem,  serco  Doniini  psal-  cti  David,  scrvo  Doinini,  id  csl  ad  instru- 
/W2<s  Z)ar!'rf  .•  id  est,  psalmus  iste  in  finem,  clionem  cujuslibct  fainuli  Dci.  Vcl,  est 
id  cst  in  Dcum,  nos  dirigens,  ad  (iiiem  pcr      psalinus  David  scrvo  Domini,  id  cst  con- 


624 


COMMENTARIUM    IN   PSALMUM    XXXV. 


ART.    I.XXIV 


veniens  ipsi  David  servo  Domini,  intelli- 
gendo  per  David  quemcumque  vere  fide- 
lem.  Docel  enim  hic  pscilmns  superbiam 
abhorrere,  hiimilitatem  amplecti,  totam- 
que  spem  in  Domino  figere,  ac  omne  bo- 
num  ei  adscribere. 

AIT  itaque  :  I  DU-it  injuslus,  id  est, 
apud  se  statuit,  et  fixe  proposuit,  ut 
delinquat  in  semetipso,  id  est.  quod  ex  de- 
liberata  ratione  el  ex  pleno  consensu  faciat 
mahun.  Ul  eniin  Philosophus  dicit.  dupli- 
ciler  peccal  homo,  videlicet  ex  passione, 
et  ex  habitu  malo  :  quod  theologi  ita  di- 
cunt,  quia  uno  modo  peccat  homo  ex  in- 
firmitale.  alio  modo  ex  cerla  malitia.Idem 
autem  est  dicere,  ex  habitu  malo,  ex  certa 
malitia,  ex  deliberata  ratione,  et  ex  pleno 
consensu  peccare.  Oui  vero  ex  passione 
seu  infirmitate  peccat,  cito  pcenitet  et 
emendat :  nam  passione  cessante,  quae  non 
est  nisi  actualis  motio  appetitus  sensitivi, 
ex  apprehensione  boni  vel  mali  sensibilis, 
cessat  peccatum,ut  patet  de  incontinente; 
sed  qui  ex  habitu  malo  peccat,  difficulter 
corrigitur,  nec  cessal  faciliter  :  imo  se- 
cundum  Philosophum,  quasi  incorrigibi- 
lis  est,  eo  quod  ratio  peccandi,  videlicet 
habitus  vitiosus,  sit  radicata  in  ipso,  ut 
patet  de  intemperato.  Verumtamen  per 
gratiam  Dei  subito  tales  frequenter  con- 
vertuntur,  et  virtuosissimi  fiunt  :  gratia 
enim  doininatur  naturce.  Hoc  itaque  mo- 
do  proponit  peccare  injustus,  id  est,  qui 
habituatus  est  in  malis,  el  ex  consuetii- 
dine  legem  transgreditur  divinam.  Boni 
vero  ita  non  peccant,sed  ex  infirmitale  et 
passione.  Yirtuosi  quoque  non  cito  deve- 
niunl  ad  lantum  lapsum.  ut  ex  electione 
el  habita  peccenl.  Unde  Origenes  in  Peri- 
arclion  dicit  :  Nemo  eorum  qui  in  perfe- 
cto  summoque  gradu  exstilerint.  subito 
evacuatur  ;  sed  paulatim  atque  per  partes 
necesse  est  eum  deficere. 

Consequenler  tangitur  causa,  cur  inju- 
stus  ita  delinquit  :  quoniam  non  est  timor 
Dei  ante  oculos  ejiis,  id  est,  timorem  Do- 
mini  non  habet,  nec  oculis  cordis  conside- 


A  ral  ea  quae  ad  timoremDei  inducunt.utpo- 
tc  Oeum  judicem  omnia  cernere,  nil  maii 
inullum  rfliiiqueie.  ct  poenas  feternas  non 
timenti  infligere.  Timor  autem  Domini(ut  acc/..i.2t. 
ait  Scriptiira)  expellit  peccatum.El  iterum 
sciiplum  cst  ;  Qui  timel  Deum.  nihil  ne-   Eccie.m, 
gligit.  Quod  vero  timor  Dei  non  sit  in  con-  "" 
spectu  injusti,  hinc  constat,  i'2  Quoniam       3 
dolose  egit  in  conspectu  ejus,  id  est,  Deo 
prsesente,  videnle  ac  prohibente,  ausus  est 
fallaciter  agere,  ac  dolum  in  proximum 
suum  commillere,  ut  inveniatur  iniquitas 

B  ejws  nd  odium.  Id  dicitur  non  causaliter, 
sed  consecutive.  Xon  enini  ideo  agit  dolo- 
se,  ut  inveniatur  iniquitas  ejus  ad  odium, 
id  est.  ul  malilia  sua  sil  Deo  ac  omnibus 
sanctis  odibilis  ;  sed  hoc  consequitur  ad 
id,  quod  est,  non  habere  tiraorem  Dei,  sed 
dolose  agere  coram  eo. 

0    Verba  oris  ejus  iniquitas  et  dolus,  id        4 
est  iniqua  et  fraudulenta;  noluit  intelli- 
(jere  xt  bene  agerct,  id  est,  non  acquievit 
sanclEe  doctrinae,  nec  voluit  scire  lestimo- 
nia  Scripturarum,  quse  docent  quanta  tor- 

C  menla  immineanf  malis.  Miilti  enim  sunt, 
qui  ut  securius  el  delectabilius  peccent.  no- 
lunt  advertere,  scire  aut  discere  veritatem 
Scripturse.  De  quibus  sanctus  Job  ait  :  Di- 
xerunt  Deo,  Recede  a  nobis,  scicntiam  via- /o6xxi,  u. 
rum  tuarum  nolumus.  Isti  ex  habitu  vitio- 
so  peccant,  et  ut  dictum  est.  difficillime 
cmendantur  :  sicut  de  talibus  in  Jeremia 
le^itur,  Si  mutare  potest  .Ethiops  pellem  Jer.\m,i%. 
suam,  et  pardus  varietates  suas,  et  vos  po- 
teritis  benefacere,  quum  didiceritis  ma- 
luin.  Si  ergo  vis  declinare  a  malo  et  face- 

D  rc  bonum,  disce  Scripturas,  audi  verbum 
salutis.veritatem  ama  atque  intellige.Hinc 
eniin  hortatur  nos  sermo  divinus  :  Erudi- /6irf.vi,  8. 
re,  ait  Dominus,  ne  forte  recedat  anima 
mea  a  te.  Et  rursus  :  Interrogate  quae  sit  tud.  le. 
via  bona,  et  ambulate  in  ca,  et  invenietis 
requiem  animabus  vestris.  Et  Apostolus  : 
Attende  lectioni,   e.xhortationi,  doctrinae.   \Tim.\i, 

13 

Omnis  namque  Scriptiira  divinitus  inspi-   nrmi.m, 
rata,  (teste  eodem  divino  .\postolo)  utilis  "••''■ 
est  ad  docenduin.  ad  arguendum,  ad  cor- 
ripiendum,  ad  erudiendum  in  juslilia,  ut 


COMMENTARIUM    IN    PSAI.MUM    XXXV. 


ART.    I.XXIV 


(i25 


perfectus  sit  liomo  Dei,  ad  omne  opus  i)0- 
num  instructus.  Venimlamen  multi  suul 
qui  volunt  intelligere,  non  ut  bene  agant, 
sed  ul  sai)ientes  appareant  :  volunt  scire 
non  propter  virtutem,  sed  proplcr  vanila- 

;s.xr,vii.io.  tem.  De  quibus  Isaias  ail  :  Sapientia  tua 
el  scienlia  tua  decepcrunt  te;  et  denuo  : 

/i.d.v.  21.  Vae  qui  sapientes  estis  in  oculis  vestris,  et 

coram  vobisineli[)sis  prudentes.  Hi  infeli- 

ces  sunt.  et  oinni  damnalione  dignissimi  : 

iiPec-.M,  quia  ut  Petrus  ait,  .Meiius  erat  iilis  non 

"'■  cognoscere  viam  juslilia^,  qnam  post  agni- 

tionem  retrorsum  reverli. 
o  (41  Iniquitatem  meditatus  est   injustus 

in  cubili  suo,  id  est  in  corde  suo,  et  hanc 
meditationem  ad  effectum  perduxit,  quo- 
niam  adstitil  omni  via;  non  bona',  id  est, 
omni  operationi  iniquse  adhsesit  ;  mali- 
tlam  autem.  id  est  peccatum,  non  odivif, 
sed  dilexit.  Non  tamen  diligitur  malitia 
sub  ratione  malitiap,  sed  sub  ratione  boni 
apparentis,  in  quantum  esl  delectabilis 
peccatori.  Unde  secundum  Uionysium.nul- 
lus  respiciens  ad  maluin  (ut  malum)  ope- 
ratur. 
6  ■)   Domine,  in  ccelo  misericordia  tua  : 

id  est,  in  electis,  videlicet  in  angelis  san- 
ctis  ac  bonis  hominibus,  qui  sunt  cives 
coeli,  maxime  apparet  ac  splendet  mi- 
sericordia  tua,  sicul   in  reprobis  juslitia. 

Rom.n,ii,  Elccti  enim  sunl  vasa  misericordiae  in 
honorem,  et  reprobi  sunt  vasa  irae  in  inte- 
riluni.  Et  vcritas  tua  usque  ad  nuhes :  id 
est,  illuminatio  tuEe  veritatis  ad  prsedica- 
tores  sanctos  perlingit,  et  eos  illustrat.  De 
H.  n.  8.  quibus  Isaias  admirando  dicit  :  Qui  sunt 
isti  qui  ut  nubes  volant  \  Dionysius  autem 

DeCcBicsti  ail.  per  nubes  in  sacra  Scriplura  intelligi 

cap!^v."^  angelos  sanctos,  quoniam  sicut  nubes  ma- 
teriales  prius  ac  copiosius  illuminantur  a 
sole  quam  terra,  sic  angeli  prius  ac  ple- 
nius  illustranlur  a  Deo  quam  homines.  Po- 
test  ergo  de  eis  exponi  quod  dicitur,  Et 
usque  ad  nubes  veritas  tua,  ut  sit  sensus  : 

icor.1,24.  Veritas  tua,  id  estChristus,  qui  est  Sapien- 

tia,  Verbum  ac  Filius  tuus,  usque  ad  nii- 

bes,   id  est,   usque   ad    angelicas    menles 

radios  suae  illuminationis  expandit  ac  in- 

T.  5. 


A  fliiit.  Nam  Christus  (etiam  ul  homo  lalis) 
omiies  angelos  illustrat  multo  excellentius, 
quam  aliquis  angelus  superior  inferiorem. 

StjJustitia  tua  sicui  montes  Dci ,judici(i  7 
tua  abyssusmulta.  Quemadmodum  judicia 
Dei  comparantur  abysso  inulta',  id  esl  pe- 
lago  quanluin  ad  nos  infinito,  ila  divina 
jiistilia  comparalur  montibus  Dei.  Sicul 
cnim  monles  allissimi,  (jiiantum  ad  no- 
slrum  inluilum,  infinitfe  alliliidinis  sunt, 
ila  iit  visus  noster  adspicere  nequeat  ca- 
ciimen  eorum.  nec  mensurare  quam   alti 

B  sint  ;  sic  divina  juslitia  nostri  inlerioris 
oculi  adspectum  excedit,  nec  comprehen- 
di  potest  a  nobis.  Simili  modo  sicut  abys- 
sus,  id  est  mare  magniim,  propter  suam 
lalitiidinem  ac  profunditalem  a  nobis  ta- 
liler  videri  non  potest,  nec  mcnsurari;  sic 
divina  judicia  propler  suam  profundila- 
tem  incomprehensibilia  siint.proul  clamat 
Apostolus  :  0  altitudo  diviliarum  sapien- /ionni.as. 
tiae  et  scientise  Dei !  quam  incomprehen- 
sibilia  sunf  jiidicia  ejiis.  et  investigabiles 
vi»  ejus!  Judicium  autem  est  aclus  justi- 

C  liae.  Unde  per  judicia  intelligi  possunt 
electio  bonorum  et  reprobatio  maloriim, 
active  videlicet,  prout  in  Deo  sunt,  juxfa 
illud  quod  Dominus  dicit  :  Jacob  dilexi ;  Maiach.t, 
Esaii  autem  odio  haljui.  Vel  per  judicia-'^- 
inteliigunfur  occulli  effeclus  divinae  justi- 
tije,  scilicet  praedestinafio,  vocatio,  obsti- 
nafio,  passive  acceptae.  Qiium  ergo  judicia 
Dei  sunt  abyssus  mulfa,  non  praesumamus 
disculere  ea,  quia  ut  Salomon  dicit  :  Sicut  Prov.\w. 

27 

qui  multum  comedit  mel,  non  est  ei  bo- 

num  ;  sic  qiii  perscrutator  est  majestatis, 

D  opprimetur  a  gloria.  Propter  quod  ait  et 

.\posiolus  :  0  hoino,  tu  quis  es  qui  respon-  Rom.w.n). 
deas  Deo  ? 

7  Hom.ines  et  jumenta ,  id  cst  Judaeos  cf 
gentilcs,  vel  spirituales  et  animales,  sai- 
vabis,  Domine.  Nam  pro  omnibus  mortuus  11  Cor.  v, 
est  (]hrisfus,  et  omnes  sua  inorte  salvavit, 
et  pcr  grafiam  suam  peccatores  convertit, 
ac  de  animalibus  spirituales  {&c\i.  Quemad-  8 
modum  mulliplicasti  misericordiam  tuam, 
Dcus,  id  est,  sicut  copiose  ac  mirabiliter 
effudisti  super  gcnus  humanum  benignita- 

40 


G2() 


COMMENTARIUM   IN    PSALMtM   XXXV. 


AHT.    LXXIV 


tem  ac  gratiam  tuam,  omncs  libi  reconci-  A 

£uc.xiv.23.  lians,  et  quasi  intrarc  compellens.  Potest 

quoque  quod  dicitur,  Et  jumenla,  exponi 

de  brutis.quae  Ueus  salvat,  quantum  ad  vi- 

tam  corporaiem.  dans  eis  necessaria  vitip. 

Ps.cxLvi.y.  sicut  inferius  :  Qui  dat,  inquit,  jumentis 

,/o6xxxvin,  escam  ipsorum.Et  in  libro  Job  :  Quis  pr»- 

*'■  parat  corvo  escani,  quando  pulli  ejus  cla- 

mant   ad  Deum,  vagientes  eo    quod    non 

habeant  cibos  ?  Et  in  Evangelio  ait  Salva- 

.Vaiih.xi,  tor  :  Respicite  volatilia  coeli,quoniam  non 

''''  serunt,  neque  nietunt,  neque  congregant  in 

horrea,  et  Pater  vester  ccelestis  pascit  ea.  B 

■  81  Filii  autem  hominum,  id  est,  poste- 
ritas  primorum  parentum,  seu  Ecclesia 
militans,  et  maxime  homines  non  besliali- 
tcr,  scd  humane  et  pie  rationabiliterque 
viventes,  in  tegmine  alarum  tuarmn,  id 
est  in  defensione  misericordiae  tuse  alquc 
potentiae,  sperabunt,  non  in  propriis  nie- 
9  ritis  aut  viribus.  Propterea,  '3i  Inel/riabun- 
tur  ab  ubertate  donius  tuw.  Domus  Dei, 
intelligi  potest  Ecclesia  militans  vel  tri- 
umplians.  Ubertas  militanlis  Ecclesise,  est 
affluentia  gratiarum  Spiritus  Sancti,  qui-  C 
bus  Deus  implel  eleclos  in  vita  preesenti, 
Ga(a/. iv,6.  quemadmodum  ait  Apostolus  :  Misit  Deus 
Spiritum  Filii  sui  in  corda  nostra.  Ubertas 
autem  triumplianlis  Ecclesia>,  est  beatitu- 
do  Sanctorum.  Itaque,  Filii  hominum  in 
tegminc  alarum  Dei  sperantes,  inebria- 
buntur,  id  est,  tam  copiose  implebuntur 
affluentia  gratiarum  Spiritus  Sancti,  ul  a 
se  ipsis  abstrahantur  ac  alienentur,  et  in 
Deum  absorbeanlur  per  caritatis  fervorem 
in  via.  In  patria  vero  beatitudine  imple- 
buntur  tanta,  ut  sine  intcrruptione  et  fine,  D 
perfeclissimc  Iransformenlur  in  Deum  per 
assimilationem  dciformcm,  juxta  illud  : 
\joann.m,  Similcs  ci  crimus,  quia  videbimus  eum 
sicuti  est. 

£!t  torrente  voluptatis  tuw,  id  est  te 
ipso,  qui  es  fontalis  torrens  et  prima  ori- 
go  totius  puree  et  internae  voluptatis,  po- 
tabis  cos,  id  est,  irrigabis  ac  fecundabis 
corda  hominuin  pra?dictorum,  oslcndendo 
eis  te  ipsuni  :  in  iiua  ostensione  consistit 
fclicitas  mentis  creataj  :  quce  utiquc  fclici- 


tas  est  rivus  tuse  increatse  voluptatis,  et 

potus  quo  potas  cl  inelirias  omnes  Beatos. 

lloc    est   quod   Dominus  per   Isaiam  ait  : 

Ecce  ego  declino  in  eos  ut  flumen  pacis,  /s.ixv.,  12.      | 

el   ut  torrens  inundans   gloris.   Unde  ct 

.\postolus  ait  :  Uculus  non  vidit,  nec  auris  itor.n,ti. 

audivit,  nec  in  cor  hominis  ascenderunt,' 

qua?  prfeparavit  Deus  diligentibus  se.  Quid  i 

cnim    lii>cralissimus  ac  superdulcissimus  ^ 

Deus  praeparavit  amatoribus  suis,  nisi  se 

ipsum  ?  Ipse  namque  est  immediatum  ob-  1 

jcctum  el  proxima  causa  universffi  gloriae  | 

clcclorum,quemadmodum  Moyses  asserit: 

Ipsc  Dominus  cst  vita  tua  et  longitudo  die-  z)«<(.xxx,     j 

rum  tuorum.  Ipsc  quoque  est  cibus  et  po- "°'  | 

tus,  ad   quorum    spiritualem   gustum    ac 

sobriam  ebrictatem  ipsemet  electos  invi- 

tat,  dicens  :  Gomedite,  amici,  et  bibite;  et  cam.wf. 

inebriamini,    carissimi.    Ecce   quanta  est 

cleclorum  felicitas.  Sed  quam  immacula- 

tam  ac  sanctara  esse  oportet  intellectua- 

Icm  crealuram,  quae  immensae  pulchritu- 

dinis  fonti  alquc    infinitee  sanctitatis  ac 

sincerissimae  voluptatis  torrenti,  Deo  ex- 

celso  ct  benediclo,  tam  unice  et  intime  co- 

pulatur  !  Cerle  oporlet  eam  tam  immunem 

et  puram  exsistere  ab  omni  reatu  et  vitio, 

ut  audire  mereatur  a  Domino  :  Tota  pul-  /6irf.  iv,7. 

chra  es,  amica  mca,  et  macula  non  est  in 

tc.  Si  ergo  cupis  Deum  videre,  stude  cor 

mundum  habere  :  quoniam   tanto  clarius 

cuni    conspicies,    quanlo    affcctuni    tuum 

niagis  purgaveris.  Propter  quod  ipsemet 

per  Prophctam  ait    :   Lava   a  malitia  cov  Jer.tv.n. 

tuum,  ut  salva  fias. 

Sic  autem,  0  Domine,  polabis  inebria- 
bisque  homines  in  via  inchoative,  et  in 
patria  consummatixe  :  <  10  Quoniam  apud  to 
te  esl  fons  vitw,  id  est,  in  te  ipso  est  fon- 
tana  indcficiensque  origo  omnis  vitae,  vi- 
dciicet  vitse  naturae,  vitae  gratiae,  et  vitae 
gloria>  :  imo  tu  ipse  es  prima,  superesscn- 
tialis,  atque  incommulabilis  vita  et  beati- 
tudo  creata,  quae  est  quaedam  participalio 
tuap  heatissima^  vitae.  (^uoniam  ergo  tu, 
Domine,  cs  vita  pcr  essentiam,  ct  fons  vi- 
tae  per  communionem,  idcirco  potes  ine- 
briarc  electos  :  sicut  ostensum  est.  Et  in 


COMMENTARIUM    IN   PSALMUM    XXXV.    —    ABT.    I.XXIV 


627 


hnniiic  tuo  cideljiiiiiis  luiiicu.  lloc  Iriplici- 
ter  potest  exponi.  —  Priino  sic  :  0  Deus 
Pater,  ///  luminc  luo.  id  est  in  Veiho  in- 

yoniiii.  1. '.I.  carnato.  quod  e.st  lux  vera,  illuniiuans  oni- 
iicni  liominem.  viilcbimus  in  patria  lu- 
mcn.  id  est  lotam  supergloriosissiuiani 
Trinitatem,  qua>  est  unuin  iuriniliini  ac 
simpiicissiinum  lumen,  in  cujus  visione 
consislil  rdicilas. Dicunlur  cnim  IJeati  om- 
nia  vidcre  in  Veri)o.  quoniam  Verbo  ap- 
propriatur  sapientia.  —  Secundo  sic  :  In 
luminc  Ino.  id  est  per  divinam  essenliain 
per  inodum  inlelligil)ilis  rorm;p  iinilain, 
fidcbimu%.oYie\i&  trine  et  simple.\, /«/«ew, 
id  cst  te  ipsum  qui  es  purum  perfectum- 
que  lumen.  Non  enim  potest  inlellectus 

i/wiMri.iii.  crealus  Deuni  videre  per  speciem  ct  sic- 

'\Cor  \m  "''  '^*''  *®^  "'  '^^'  Apostolus,  facie  ad  fa- 
'-.  ciem,  per  aliquam  formam  crealam  :  quo- 

niain  omnis  forma  crcala,  in  infinitum 
dislat  a  pcrfectione  divina.  Proptcrca  eani 
reprffisentare  non  potest  sicuti  est.  Neces- 
se  est  ergo,  ut  ipsa  divina  essentia  unia- 
tiir  inenlibus  Bealorum  pcr  modum  iu- 
tclligibilis  speciei  seu  fornice  :  non  quod 
sit  forina  inhserens,  sed  illuslrans.  Ouuin 
autein  hoc  modo  viderimus  Deuin,  cri- 
ibidem.  mus  ei  veraciler  similes,  et  cognoscemus 
sicut  el  cogniti  sumus,  ut  ail  Apostolus. 
Nam  sicut  in  Deo  sunt  idein,  quod  videt, 
et  quo  videt  (Deus  enim  videt  se  per  se) ; 
sic  in  nobis  tunc  idem  erunt,  quod  vide- 
mus,et  quo  videmus,quia  videbinius  Deuin 
per  se  ipsuin.Sed  quoniam  unio  ista  men- 
lis  createe  cum  divina  essenlia,  est  omni- 
no  supernaturalis  ;  ideo  indigel  mens  crc- 
ata  aliqua  disposilione  supernalurali,  per 
quam  elevetur  et  apta  fiat  ad  hanc  unio- 
nem  deificam  :  et  ista  dispositio  appella- 
tur  lumcn  gloriae,  cujus  luminis  esl  gratia 
vii»  inehoatio  qucedam.  —  Unde  de  lumi- 
ne  gloriiE  tertio  modo  exponitur  :  In  lu- 
mine  luo.  id  est  inediante  luinine  gloria- 
menti  infuso,  vidcbimux  hiincn  divinuin, 
quod  est  totius  felicitatis  objectum. 
11  [W.Pnelende,  o  Domine,  iiiisericordium 

tuam  scientibus  lc,  id  cst  his  qiii  te  jam 
per  fidem  toto  corde  perquirunt,  in  te  so- 


A  lo  speranlcs  :  dc  quilnis  supcrius  diclum 
est,  Et  sperent  in  te  qui  noverunt  nomcn  Ps.  ix,  ii. 
luum  ;  ct  justitiam  tuam  liis  qui  rccto 
siiiit  cordc,  id  est,  juslis  augc  jusliliam, 
daudo  eis  pro  bonis  opcribus  graliaium 
augmenla  in  via,  ct  vilam  aDlernam  iii  pa- 
Iria.  I'2  Xon  veniat  mi/ii  pcs  supcrhia'.  id  12 
est,  affectus  elationis  non  orialur  in  cor- 
dc  meo  :  qui  affcclus  vocalur  \)c&,  quia 
per  euin  inccdit  homo  ad  infcrnuin.  Vcl 
sic  :  Non  veniat  mihi  pes  superbiic,  id  esl, 
homo  superbus  el  persecutor  lyrannicus 

B  iion  supcrveniat  mihi,  nec  oppriinal  me. 
Et  manus  peccatoris,  id  est  potestas  das- 
monis  seu  operatio  hominis  mali,  non  mo- 
vcat  mc  ab  observatione  legis  divinse  ;  sed 
inaneam  fixus  et  rectus  in  te,  Domine 
Deus  meus.  (ld)/6i,  id  est  in  affectu  su-  13 
perbije,  ceciderunt  a  slatu  salutis  ac  gra- 
tijBjin  statum  damnalionis  ac  morlis  a>ler- 
nae,  omnes  cjui  operantur  iniquitalcm,  id 
est,  qui  de  peccato  suo  non  pcenitent.  In 
omni  enim  peccato  includitur  superbia, 
quia  in  omni  peccalo  conlcinnitur  Deus, 

C  dum  violantur  et  parvi  penduntur  ejus 
praecepta.  Expuhi  sunl.  pra^dicli  iniqui  a 
Deo,  a  carilale,  a  socielate  humiliiim.  .Nam 
per  superbiam  a  Deo  aversi  sunl  ;  et  cari- 
late  amissa,  ad  socielalem  bonorum  non 
pertinent.  Ncc  polucrunt  starc  in  via  sa- 
lutis  :  non  quod  penitus  non  potueriint, 
scd  quoniam  voluntalem  suam  subjece- 
ruul  peccalo,  et  facti  sunt  servi  peccati.     Joa:in.m\, 

Ecce  psalmus  iste  brevis  in  verbis,  quam  '*' 
mirabiliter  virtuosus  est,  sentenliosus,  et 
inriainmalivus.  Priino  enim  describil   vi- 

D  rum  iniquum,  ut  ejus  malitia  evitetur.  Se- 
cundo,  coinmendal  Deum  ratione  suse  mi- 
sericordiae  apparentis  in  ccelo,ratione  suae 
veritalis  pertingenlis  ad  nubes,  ratione 
sutfi  justiliae  assimilatae  monlibus,  ratione 
suorum  inscrutabilium  judiciorum  abysso 
similium.  Terlio,  commemoral  bencficia 
Dei  et  bona  promissa  fidelibiis,  quatenus 
corda  nostra  aceendat  divino  amore.  Po- 
stremo,  devolissimc  ac  compciidiosissime 
orat,  ne  a  tantorum  boiiorum  adeplionc 
inipediatur.   Seinper   ergo   cuin    reveren- 


628 


COMME.NTARIUM    IN    PSALMUM    XXXVI. 


ART.    LXXV 


tia.  affectu,  ac  stabili  iiienle  decanteimis  A  cordiam  nobis  praetende :  ut  spiritu  hunii- 
luinc  psalnnmi.  litatis  uncti  et  sanclificati,  pedem  super- 

biff  a  nobis  removeanius ;  et  eodem  spi- 
rilu  ducti,  humili  pede  gressus   nostros 
Confugientijjus  ad   te.  Domine.  miseri-      icctos  faciamus. 


PRECATIO. 


ARTICULUS  LXXV 


EXPOSmO   PSALMI   TRICESIMI    SEXTI    :    NOLI   .EMULARI    IN    MALIIINANTIBUS. 


Brevis  autem  et  planus  est  titulus  psal- 
1  nii  istius,  videlicet  :  Psabnus  ipsi  David : 
id  est.  psalmus  iste  convenit  sancto  Da- 
vid.tanquam  auctori.  Qui  hic  loquens  in 
persona  Christi  sive  Ecclesije,  pulcherri- 
me  disputat  contra  temporalem  prosperi- 
tatem  malorum,  ostendens  felicitatem  sse- 
cularium  hominum  vanam  esse  ac  falsani, 
nec  appetendam  ;  neque  debere  aliquem 
scandalizari  aut  infirmari  ex  considerati- 
one  prosperitatis  impiorum,  vel  ex  con- 
sideratione  adversitatis   bonorum.   Solent 

/iom.\-,i.  namque  pusilli  ac  debiles,  qui  zelum  Dei 
habent,  sed  non  secundum  scientiam.  mi- 
rari,  affligi,  tristari  el  scandalizari,  dum 
videnl  impios  prosperaii,  atque  innocen- 
tes  opprimi.  Ex  quorum  persona  in  Jere- 

/er.  xii, ).  mia  scriptum  est  :  Justus  quidem  tu  es, 
Domine,  si  disputem  tecum.  Yerumtamen 
justa  loquar  ad  te  :  Quare  via  impiorum 
prosperatur,et  bene  est  omnibus  qui  prae- 
varicantur  ?  Perfectos  autem  istud  non 
movet,  quoniam  intelligunt  quod  ait  Apo- 
stolus  :  Omnes  qui  volunl  pie  vivere  in 
Christo,  persecutionem  palientur.  Et  ipse 
Ayjof.  iir,  Deus  :  Ego,  inquit,  quos  amo,  arguo  et 
castigo. 


II  rim,  111 


r: 


[NSTRUENS  ergo  Propheta  pusillos,  ne 

.scandalizentur  in  tali  eventu,ait:  I  No- 

li  wmulari  in    maligiiantibus.  .Emulari 

interdum  significat  amare,  sicut  dum  ait 

iicor.xi,  Apostolus  :  .Emulor  vos  Dei  aemulatione. 

"•  Inlerdum  significal  imilari.  ut  quum  idem 


B  ait  Apostolus  :  .Emulamini  charismata  me-    \cor.m. 
liora.  Ouandoque  vero  significat  invidere,  ^'- 
el  vicissim  inflari.  Hic  vero  accipi  potest 
pro  invidere  et  imitari,  ut  sil  sensus  :  No- 
li  torqueri  invidia  propter  malignantium 
prosperitatem,  nec  imiteris  eos.  Nequeze- 
laceris  facientes  iniquitatem,  id  est,  non 
afficiaris  amorose  iniqua  agentibus.  Zelus 
ex  amore  causatur.  Et  sicut  amor  est  du- 
plex,  scilicet  divinus,  et  privatus,  sic  zelus 
est  diiplex  :  scilicet  bonus  et  *  spiritualis  :    •  ar 
de  quo  ait    Elias,   Zelo   zelatus  sum  pro  iii/itj/.\ix, 

C  Domino  exercituum  ;  et  inferius  Christus  '"• 
dicit,  Zelus  domus  tuae  comedit  me.  Alius   ps.  ixvm, 
est  zelus  inordinatus,  privalus,  carnalis,  '"• 
secundum  quem  viri  zelantur  suas  uxores, 
et  superbi  superbos,  ne  unus  impediat  ex- 
cellenliam  quam  alius  amat  :  et   de  isto 
zelo  nunc  loquitur  psalmus. 

Deinde  subjungit  causam  suae  doctrinae. 
'2:  Quoniam  tanquam  fcenum  velociter  are-        2 
scent  :  id  est,  maligni  qui  prosperantur 
ad  lempus,  subito  a  prosperitate  sua  defi- 
cienl.  quemadmodum  foenum  quod  hodie  iianh.\\. 

D  est,  et  cras  in  clibanum   mittitur.  Unde  ^^' 
Isaias  ait  :  Vere  foenum  est  populus.  El  /«.  x.., :. 
tanqiiam"  olera  herbarum  cito  decident :   •  quemad- 
id  est,  sicut  herbae  virentes,  quae  nunc  flo-  "'°*"" 
rent  in  terra,  el  statiin  eradicantur  atque 
marcescunt ;  sic  impii  dum  florere  et  pro- 
sperari  videntur.cilo  labuntur  ac  pereunt. 
Sed  apparet  oppositum,  quoniam    impii 
saepe  longo  tempore  regnant,  et  praevalent 
bonis,  sicut  et  Saul  diu  persequebatur  Da-  xxvn. 


COMMEINTARIUM   l.N    PSALMUM    XXXV 1. 


AUT.    LXXV 


629 


llCor.  IV, 
17. 


IMnch.  IT, 

62.  63. 


3 

Prov.  111,  5. 


Eccl'-  IX, 
10. 


Joxiteww 
H. 


Malth.  v,i. 


vid.  Et  rcspoiKloinluni.  (iiiod  licct  lenipo-  A 
ralis  prospeiilas  inipioriim  interdiiin  ap- 
parel  diiitunia.  lanien  in  comparalione 
miseria»  qii^e  eam  consequetur,  est  veliil 
niomenlanea.  Et  hoc  modo  Aposloliis  dicil 
Iriliulationem  jiistorum  in  iioc  stcculo, 
moinentaneam  fore,  qua'  tamen  Ireqiien- 
ter  diiral  usque  ad  mortem.  Unde  dicit :  Id 
qnod  in  piiesenti  est  momenlancum  et 
levc  Iribulalionis  noslra?,  a>ternuni  gloiia^ 
pondus  operatur  in  nobis.  Secundo  diccn- 
dum  est.  (jmul  impiorum  prosperilas  cilo 
decidil,  quoniam  inccssabiliter  brcviatur,  15 
donec  penitus  lerminetur.  Hinc  enim  Ma- 
thathias  ait  :  A  verbis  peccatoris  ne  timu- 
erilis,  quia  gloria  ejus  stercus  ct  vermis. 
HcKiie  cxtollilur,  et  cras  non  invenietur  : 
quoniam  conversus  est  in  lerram  suam,  et 
cogilatio  ejiis  periit, 

,0  Spera  in  Dotnino  :  secundum  quod 
alibi  legitur,  Habe  fiduciam  in  Domino  cx 
toto  corde  tuo  ;  et  fac  bonitatem,  id  csl, 
laudabiliter  vive.  Quasi  dicat  :  Xon  sic 
speres  in  Dco,  ul  negligas  facere  quod  in 
te  est,  quemadmodum  homines  vani,  qiii  G 
sic  de  miscricordia  Dei  pra?sumunl.  ac  si 
juslilia  in  eo  non  essel.  Spera  ergo  in  Do- 
mino,  non  spe  informi,  sed  formala,  id 
est,  sperando  fac  opera  bona  :  secundum 
quod  Salomon  dicil,  Quidquid  potest  ma- 
nus  tua,  instanter  operare.Non  enim  igna- 
vis.  sed  fervidis  ;  non  dormientibus,  sed 
vigilanlibus  provenit  regnum  coelorum. 
Propter  quod  Josue  inquit  :  Timete  Do- 
minum,  et  servite  ei  cordc  pcrfeclo  alqiie 
verissimo.  Et  iuhabita  terram  :'i(\  csl,  per 
obedienliam  et  fidci  purilalem  permane  D 
in  unilale  Ecclesiae.  Vel,  Inhabila  terram, 
id  est,  posside  et  subjectum  lial)e  pro- 
prium  corpus,  nc  caro  dominctur  aninia>. 
et  sensualilas  rationi.  Vel,  Inhabita  ler- 
ram,  id  est,  per  desiderium  et  spem  de- 
morarc  in  regno  cadorum,  quod  est  lerra 
vivenliuni.  El  hoc  ulroque  modo  intelli- 
gi  potest  quod  ait  Salvator  :  Beati  mites, 
quoniam  ipsi  possidebunt  terram.  Et  yia- 
.■iceris  in  divitiis  cjus  :  id  esl,  anima  lua 
aletur   et    impinguabilur  gratiis  Christi, 


consolalionibus  Spirilus  Saiicli,  sacramen- 

lis  Ecclesiae,- et   praescrtim   preliosissimo 

corpore  et  sacratissinio  sangiiiiie  Eilii  Dei. 

Ha?  sunt  divilise  sancla?  niatris  ICcclcsitc, 

dc    quibus    scriplum    cst  :    Qiiid   bonum    Zach.  iv, 

noiiiiui,  ct  i]ui(i  pulchiuiii  eiiis,  nisi  fru- 

mcnliim   clectorum  el   vimiin   gcrniiuans 

virgines? 

i  Dclectarc  in  Domino  :\d  est.prompto       i 
et  hilari  animo  famulare  ei,  alque  in  con- 
sidcratione  ac  delectatione  bonitatis  divi- 
na^  beneficiorunique  ejus  cxsulla  :  quem- 
admodiim  apudTobiain  lcgilur,  Ego  autt^ni  ro6.  xui.s. 
et  anima  mea  in  Deo  Iffitabimur.  Non  ergo 
Ifftemur  in  rebus  sensiliilibus  et  caducis, 
nequc  in  aliqua  crcatura.nisi  in  quantum 
pcr  ca  manuducimur  ct  adjuvamur  in  via 
pcrvcniendi  ad  Deum.  Si  hoc  egeris,  ex- 
pcrieris  quod  sequitur  :  ct  dabit  tibi  pe- 
tilioncs  cordis  tui,  id  est,  oraliones  tuas 
exaudiet.  Oratio  autem  est  non  quarumli- 
bet  rerum,  sed  decentium  a  Deo  pelitio, 
sccunduin  Daniascenum,  scilicct  ul  spiri-     dc  Fide 
tualia  bona  proptcr  se  ipsa  petantur,  et  °^"' ''"''"'' 
corporalia   in  ordine  ad  spiritualia,  nec 
magis  quam  ad  spiritualia  suut  nccessa- 
ria,  sicut  ait  Apostolus  :  Ilabentes  viclum  irwi.vi.s, 
et  quibus   tegamur,  his   conlcnti    simus.  '■ 
Nam  qui  volunt  divites  fieri.  incidunt  in 
tcntaliones  et  laqueum  diaboli.    ARccela       3 
Domino,  qui  omnia  novil,  viam  tuam  :  id 
est,  cor  tuum  fiducialitcr  coram  co  effun- 
de,   peccata  tua  accusa,   indigentias  tuas 
cxpone,  de  imperfectionibus  tuis  conque- 
rcre,  el   tolam   vitam  tuam   coram   Dco, 
siciit  coram  fidelissimo  amieo,  recole  et 
pcrtracta  ;  et  spera  in  eo  :  id  est,  sic  fa- 
ciendo,  confide  certissime  quod  quidquid 
desideras,  impelrabis,  dummodo  conslan- 
ter  qusesieris.  Ideo  subdit  :  ct  ipsc  faciet 
quod  lu  cupis,  vidclicel  vitia  indulgendo, 
gratiam  conferendo,  consolationem  pra?- 
slando. 

i(i,  Et  educet  quasi  lumcn  justitiam  tu-        6 
am  :  id  est,  vitam  tuam  aliis  manifestabit 
ad  wdificalionem   ipsoriim,  ila  iil    imple- 
alur  in  le  quod  scripliim  esl  :  Eiucat  lux   ■""'"'■  ^^ 
vestra  corani  hominibus;  el  ileiuiii  :  Non  /iiid.  i-i. 


630 


COMMENTABICM   IN   PSALMUM   XXXVI. 


ART.    LXXV 


Malth. 
io. 


/oa»fLv,35. 


IS.  lAl,  0. 


Eccli. 
xxxv,  21. 


potcst  civilas  abscondi  supra  montem  po- 
sita ;  et  judicium  tttum  tanquam  meri- 
diem  :  id  est,  Dominus  prsedicto  modo 
educet  judicium  tii.T  discrotionis,  quo  te 
ipsum  judicas  et  Clirislo  obsequi  eligis, 
lanquam  nieridiem.  id  est,  sicut  clarum 
lunion.  Dum  enim  divina  ordinalione  con- 
tingit,  ut  homo  justus  et  humilis.qui  sem- 
per  latere  ac  spcrni  desideral  ab  omni- 
bus,  juslus  esse  cognoscatur,  honoretur 
el  alioruni  reclor  eflieiatur.  lunc  utique 
Dominus  educit  judiciuin  ejus  tanquam 
meridiem.  Educit  enim  illud  de  occulto 
ad  publicum,  secundum  quod  Christus  in 
Evangelio  mystice  loquilur  :  Xeque  accen- 
(iunt  lucernam,  et  ponunt  eani  sub  mn- 
dio :  sed  super  candeialirum,  ut  luceal 
omnibus  qui  in  donio  sunt.  Lucerna  est 
homo  justus,  quemadmodum  de  Joanne 
Chrislus  lestatur  :  Ille  erat  lucerna  ardens 
et  lucens.  Hanc  lucernam  Christus  divino 
amore  accendit,  et  lumine  gratiae  suse  il- 
luminat,  non  ut  sub  modio  occulletur.  sed 
ut  aliis  luceat  vita,  faina,  seu  documenlo  ; 
et  dum  homo  talis  in  veritate  et  judicio 
constans  permanserit,  tunc  Dominus  edu- 
cit  judicium  cjus  tanquam  meridiem.  po- 
nens  eum  super  candelabrum,  id  cst  in 
sede  prselationis.  vel  in  alla  opinione  ali- 
orum  :  sic  ut  implealur  in  eo  quod  per 
Isaiam  dictum  est,  Omnes  qui  viderint 
eos,  cognoscent  illos,quia  isli  sunt  semen 
cui  benedixit  Dominus. 

Siibditus  esto  Domino,  id  est,  serva 
mandata,  et  ora  eum  :  quoniam  illorum 
oratio  placet  Deo,  quorum  vita  consonat 
preci,  quemadmodum  in  Ecclesiastico  as- 
seritur  :  Oratio  humiliantis  se,  penetrat 
nubes. 

7  Xoli  wmidori.  id  est  invidia  torque- 
ri,  vel  imitari  quod  vides,  in  co  qui  pro- 
speratur  in  via  sua,  non  in  via  Dei,  vide- 
licet  cui  temporaliler  bene  succedil,  utpote 
///  homine  facientc  injuslitias,  qui  sequi- 
tur  et  implet  propriam  voluntatem,  non 
legem  divinam.  S  Desinc  ab  ira  per  vi- 
lium,  non  ab  ira  per  zelum,  quEe  coopera- 
tur  justilise  :  de  qua  superius  diclum  est. 


A  lrascimini,et  nolile  peccare.ltaque,Desine  Ps.iv,  5. 
al)  ira,  id  est,  cessa  ab  appetilu  vindicl», 
cl  ignosce  proximo  luo,  et  errantibus  fra- 
terne  condole  ;  ct  dcrelinquc  furorem,  id 
est  inflaniniatam  iracundiam,  rationis  ju- 
dicium  penilus  perturbantem.  Xoli  wmu- 
lar! ,  id  est  imitari  seu  affici,  iit  maligne- 
ris,  id  est,  ut  malus  efficiaris,  el  nequiter 
agas  in  te  el  in  proximum  luum.  ',)  Qito-  9 
niam  qtti  malignantur,  id  est,  qui  mali- 
gna  operantur  et  aliis  nocent,  extermina- 
buntur  a  grege  ovium  Christi,  el  a  regno 

B  coelorum  :  quemadmodum  scriptum  esl, 
Tollalur    impius    ne  videat   gloriam  Dei. /s.xxvi,  10. 
Susfir/cn/cs  aufci   Dominuui,  id  est,  qui  J"^'*'"^^- 
in    adversis    eum   longanimiler    fiduciali- 
torque  exspeclant.  ipsi  heredifabuut   ter- 
ram,\A  est.hereditate  possidebunl  regnum 
coelorum.  et  etiam  corpus  proprium  in  re- 
surreetione   sanctorum.  quando   implebi- 
tur    illud  Aposloli    :   Chrislus  reformabit  Phinppm. 
corpus  humilitatis  noslr»,  configuratum  -'• 
corpori  claritatis  sua".  Tunc  naniqne  ani- 
ma    habcbit    corpus   sibi    unilum    unione 

C  perpetua,  gloriosa  alque  beala  :  ideo  tunc 
veraciter  hereditabit  terram.  id  est  pro- 
priiim  corpus. 

10  El  ad/iuc  pusillum,id  est,mo(iicum  10 
pra?stolare.  et  parum  patienter  exspecta,!?^ 
noH  erit  jicccator,  id  esl,  non  subsistet  in 
vila  pri-psenti.  Jam  enim  dictum  esl,  quod 
malignantes  tanquam  fcenum  velociler  are- 
scent.  £1  qua'res  locum  ejus,  et  non  inve- 
nies.  Locus  enim  proprius,  de  quo  hic  lo- 
quilur,  et  locatum,  sunt  simul,  secundum 
Philosophum  :  quoniam  locus  est  ultima 

D  superficies  corporis  continontis.  Subtracto 
ergo  localo,  locus  ojus  non  manet.  Itaque, 
Quaeros  locum  ejus,  et  non  invenies,id  est, 
si  quffres.  non  reperies.  Yel.  OuEeres  lo- 
cuin  ejus.  id  est.  usum  quom  habet  in  re- 
rum  nalura  :  qui  usus  est.  ut  innocentem 
exorcitet.  Sic  ergo  poccator  ol  locus  ejus 
ac  opus  cito  deficiunt.  Propter  quod  scri- 
ptiiin  esl  :  Laus  impiorum  brevis  esl,  et  jobw,^, 
gaudiiim  hypocritse  ad  instar  puncti.  Yelut  '• 
somnium  avolans  non  invenietur  ;  trans- 
iel  quasi  visio  noclurna.  Unde  ot  impii 


COMMENTARIUM    IN    PSALMUM    XXXVl. 


ART.    I.XXV 


631 


.'>(i/>.v,s.;i 
13. 


II 


dopiclicn.si  in  |)n'nis,  dicuiil  :  Quid  nol)is 
proliiil  snpcrbia  ?  ant  divitiaruni  jactantia 
quid  contulit  nobis  '.  Transicrnnt  omnia 
illa  lanquam  unibra,  cl  tanqnam  nuntius 
praecurrcns  ;  sic  et  nos  nati,  conlinuo  dc- 
sivinius  cssc,  cl  in  nialignilalc  nostra  con- 
sumpti  sumus. 

II  Mansueti  m/tfm,  id  est  homines  qui 
ira»  iinpclum  vinccrc  didiccrunt.  Iicrcdita- 
liiiiit  tcrnnii  :  sicut  jain'dictum  alquc  c.\- 
posilum  cst  de  sustinentibus  Dominum  ; 
el  detectiilmiitur  in  miiltitudine  pacis,  id 
Phiiippiy.  cst.  pacc  Ghrisli,  qu»  omnem  sensum  e.v- 
supcrat,  eopiosc  fruentur.  nunc  quidcm 
inlcrdum  pcr  graliam.in  fuluro  aufem  in- 
dcsincntcr  pcr  gloriam.  .Maximc  enim  man- 
sucli  cordis  pacem  jam  habcnt,  ct  in  se  ip- 
sis  suaves  snnl.  quoniam  dictuni  est,  qnod 
pax  est  tranquiilitas  ordinis.  Hanc  vero 
tranqiiillilatem  nil  impedil.  nisi  tnrbatio. 
Ira  aulem  et  vitia  qn»  ex  ea  nascunlur, 
maxime  generanl  turbationem  in  animo. 
el  faciunt  homincm  irrationalibus  simi- 
lcm,  sicul  Ecclesiastes  dicit  :  Ira  in  sinu 
slulti  requiescit.  Propterea  mansueti  seu 
mites.  quoniam  iram  supcraverunl.  am- 
pliorcm,  dulciorcm  ac  stabiliorem  paccm 
sortiuntur.  Et  est  mansueludo,  magna  al- 
quc  amaiiilis  virtus,  redditque  homincm 
non  solum  Deo.  scd  ciinctis  quoque  hoini- 
nibus  di!igil)ilem,  quemadmodum  ait  Scri- 
ptura  :  Fili,  in  mansuetudine  opera  tna 
perfice,  el  super  hominum  gloriam  diligc- 
ris.  Dionysius  quoque  in  epistola  ad  De- 
mophilum  monachum.mansuetudinem  ve- 
hcmcnter  commcndat,  affirmans  Moysen 
et  Joscph  acDavid.  aliosque  nonnullos.  id- 
circo  maximam  gratiam  apud  Dominum 
invenisse,  quoniam  mansueli  erant.  Si  er- 
go  desideramus  perfrni  pacc  Chrisli,  au- 
diamus  et  implcamus  exhorlalionem,  imo 
pra>cepfum  ejus  quo  aif  :  Discite  a  me, 
qiiia  milis  sum  el  humilis  cordc.  Undc  in 
Vitis  Pafruni  sciiplum  cst,  qnod  iracundus 
quamvis  mortuos  suscitet,  Deo  taiDcn  iKin 
placet.  VA  itcrum  :  Sicut  fumiis  c.xpcilil 
hospitem,  sic  ira  c.xpcllit  a  conlc  Spiritiim 
Sanctum. 


Mallh. 

.\XV(,.jii;yo- 

nnn.  .wiii. 


fccle 
10. 


Eceti.  III, 


.Vallh.\i, 


A        l'2    t)li!icrvaljlt  pcccator  jiistinii,  \i\  cst,        12 
opcia  cjus  cxplorabif  intentionc  nocendi, 
ct  slriilcbil  siiper  cum   dentilius  siiis,  ex 
crndelilafc  animi  cl   furore.  iliii  Dominns       Vi 
auteni   irridebit  eum,   id  esl,   confusionc 
(lignuni  ostcndct  :  sicuf  in  psalmo  scciiii- 
do  habctiir.  Oiii  liabital  in  cielis,  irridchit    /'s.m,  i. 
cos  :  quod  illic  plcniiis  [lerlractatiim  cst. 
Quoniam  prospicit  ijiiod  vcnict  dics  ejus  : 
id  est,  ipse  Dominus  novif  diem   fufuraj 
ultionis   atque  judicii.   in   quo  pcccatori 
rcddct  quod  mcruif  :  in  quo  dic  implebi- 

H  fiir  quod  ipse  apud  Isaiam  tcstafiu',  Hcu  !    /s.i.ii. 
ego    consolabor  super   hostibus    meis,  ct 
vindicabor  de  inimicis  meis. 

IL  Gtadiiim  evaginaverunt  peccalores.  l-l 
l']st  quidam  gladius  linguee,  dc  quo  infcri- 
us  dicitur  :  Lingua  eorum  gladius  aculus.  ps.  lvi.s. 
Hunc  gladium  evaginare,esl  verba  commi- 
natoria.  piingitiva,  fallacia,  contumeliosa 
profcrrc.  Alius  quoque  cst  gladius,  de  quo 
(]hrislus  Petro  dixit  :  Converte  gladium 
luum  in  vaginam.  Hnnc  gladium  cvagina- 
re,est  armis  aliiim  impelere.  VA  utrumque  n 

C  gladium  evaginaverunt  peccafores.  Inten- 
deru/il  a/-cuin  suuni,  id  est  insidias  vel 
arcum  mafcrialem,  iit  decipia/it pauperem, 
id  est  humilem  et  in  femporalibus  indi- 
gcntcm,  et  iiiopcin,  id  est  aliorum  auxi- 
linm  non  habentem,  ut  trucident  rectos 
co/rle,  id  esf,  ut  justos  corporalifer  vel  spi- 
rifualiter  occidanf.  Gladio  oris  atque  insi- 
diis  volunl  decipcre,  gladio  manus  et  arcu 
corporali  volunl  occidere.  (15)  Gladius  eo- 
riiiii  iiitrct,  id  est  intrabit,  in  corda  ipso- 
rum.  :  omnis  enim  qui  acccpcrif  gladium, 

D  gladio  peribil.  Non  quod  gladius  materia-  ^' 
lis  ingrcdi  possit  mentem  seu  animam,  vcl 
qnod  omnes  qui  gladium  accipiunl,  gladio 
pereanf,  sicut  ncc  lalro  cum  Christo  siis- 
pensus,  nec  Petrus;  sed  idco  dicitur  in  cor- 
da  evaginanlium  intrare,  eosque  interime- 
rc.  quoniam  malitia  eorum  primo  noccl 
cis.  ct  animas  corum  spiriliialilcr  occidil, 
qiiani  noccal  aliis.Undc  ([iiihI  ail  Salvator, 
Oui  acccpcril  giadinm.  gladio  |)cril)it,  aliiid 
niliil  csl,  nisi  (jiiod  nniusciijnM[iic  mali- 
gnitas  in  [iio[)iiiiiii  ca[nil  rcdiindat,el  am- 


io 


ilatlh. 
XVI,  52. 


Ilihhi. 


632 


COSmENTARlUM    L\   PSAL.MUJI    XXXVI. 


AUT.    LXXV 


£ccli.  X,  9, 
Ibid.  10. 

/s.  V,  8. 


plius  nocet  agenti  quani  patienti.  Hoc  nio- 
do  gladius  introivit  in  corda  tyiannoruni, 
et  splernaliter  eos  occidit.  Intiavit  aulein 
in  corpora  martyruni,  et  eos  in  ccelestibus 
coronavit.  E/  arcns  conim  confringatur, 
id  est,  insidia;  eoruni  frustrentur  effectu 
optato. 

16  1(1  Melius,  id  est  ulilius,  jucundius,  et 
niagis  sufficiens,  csl  inodicum,  id  est  tan- 
tum  quantum  necessarium  est  victui,  Ju- 
sto,  qui  temporalia  ad  spiritualia  ordinat, 
super  divitias  peccatoriun  multas,  id  est, 
quam  multa  bona  temporalia  mobilia  et 
immobilia,  avaris  et  impiis.  Justus  enim 
dum  necessaria  habel,Uominogratias  agit, 
quiescit,contentus  est,  et  spiritualiter  pro- 
ficit  ;  peccatores  vero  avari  non  satiantur 
divitiis,  nec  omnium  largitori  Deo  grati 
sunt,  atque  ab  ipsis  siiis  divitiis  demer- 
guntur  in  profundum  inferni.  Propterea 
scriptum  est  :  Avaro  nihil  scelestius.  Et 
rursus  :  Nihil  est  iniquius,  quam  amare 
pccuniam  ;  hic  cnim  animam  suam  habet 
venalem.  Et  iterum  :  Vae  qui  conjungitis 
domum  ad  domum,  et  agrum  agro  copuia- 
tis.  Numquid  habitabitis  vos  soli  in  medio 

17  terrffi  ?  (17)  Quoniam  brachia  peccatorum 
contercntur  :  id  est,  forliludo  et  robur  al- 
que  divitiae  impiorum  ad  nihilum  deducen- 
tur,  ita  ut  ad  salutem  nihil  eis  proficiant, 
nec  a  morte  aeterna  eruant  eos  ;  confirmat 
autemjustos Dominus  per  gratiam  Spiritus 
Sancti  :  sicut  ait  Apostolus,  Optimum  est 
gratia  stabiliri  cor. 

1 18  Xovit  Dom inus  dies  immaculatoru m : 
id  est,  conversationem  eorum  qui  sine 
mortali  peccato  sibi  deserviunt,  approbat, 
sicut  ait  Apostolus:Firmum  fundamentum 
Dei  stat,  habens  signacuhim  hoc  :  Novit 
Dominus  qui  sunt  e^us.  Et  hereditas  eorum 
in  a^tcrnum  erit :  id  est,  merces  Sancto- 
rum  seu  beatitudo  quam  a  Deo  percipi- 
ent  tanquam  hereditarium  bonum,  nun- 
quam  finietur.  Quum  enim  justi  sint  filii 
Dei,  sequitiir  quod  sint  et  heredes  :  here- 
des  quidem  Dei,  coheredes  autem  Christi. 
19  (19)  Non  confundentur  in  tempore  malo, 
id  est  in  saeculo  isto  :  de  quo  ait  Aposto- 


HebT.ww, 


18 


II  Tim.  II, 
19. 


Bom.  v!i 
17. 


A  lus,   Redimentes    tempus,    quoniam    dies  Ephes.  v 
mali  sunt.  Vel.  In  tempore  malo,  id  est  in  "^' 
dicbus   adversilatis  et  tribulationis  ;  sed 
tunc  sperabunt  in  Domino,  et  ipse  protc- 
get  eos,  ita  ut  in  adversis  lEetentur,  quem- 
admodum  monel  Jacobus  in  sua  Canoni- 
ca  :  Omne  gaudium  existimate,  f ratres  mei,  jacob. .,  -i. 
quum  in  tentationes  varias  incideritis.  Et 
iii  dichus  famis  safurabuntur.  Duplex  est 
lames.  Una  est  corporis,  quo  cibus  et  po- 
tus  appetunlur  :  el  in  hac  fame,  seu  tem- 
pore  carislia",  saturabuntur  justi.quoniam 

B  Dominus    eis   de   necessariis    providebit, 
quemadmodum  Christus  in  Evangelio  re-  natth.xi. 
promittit.  Alia  est  fames  mentis,  de  qua  ''""• 
Dominus  dicit  per  Amos  prophetam  :  Ecce  Amosxm. 
ego  mittam  famem  in  terra.non  famem  pa-  "' 
nis,  neque  sitim  aquee,  sed  audiendi  ver- 
bum  Dei.  Et  in  hujus  famis  diebus  satura- 
buntur  justi  a  Deo  spirituali  pinguedine, 
atque  multiplici  gratia  Spiritus  Sancli,sicut 
praedictum  est  :  Inquirentes  autem  Domi-   ps.xssni, 
num,  non  minucntur  omni  bono.  Et  in  "• 
Evangelio  Christus  :  Beati,  inquit,qui  esu-  .i/a«A.v,6. 

C  riunt  et  siliunt  juslitiam,  quoniam  ipsi 
saturabuntur.  Quia  peccatores  peribunt  :  20 
id  est,  signum  ejus  quod  dictum  est,  scili- 
cet  quod  justi  non  confundentur  in  tem- 
pore  malo.  elc.,  cst,  quod  peccatores  per- 
ibiint,  id  esl,  propter  suam  ingratitudinem 
confundentur,  prfesertim  dum  audient  : 
ite,  maledicti,  in  ignem  aeternum. 

l'20)  Inimici  vero  Domini  moj-,  uf  Jtono 
rificati  fuerint  et  exaUati  :  id  est,  dum 
rebelles  et  impii  in  praesenti  vita  honorem, 
famam  et  dignitatem,  aut  dominationem 

D  adepti  fuerint  ;  deficientes  quemadmodum 
fumus  deficient,  id  est,  tam  repente  mar- 
cescere  incipicnt,  et  incessanter  deficient, 
quemadmodum  deficit  fumus,  qui  est  eva- 
poralio  velociler  transiens.  Hoc  est  quod 
ait  alia  Scriptura  :  Quee  est  vita  vestra?  jacob.  v 
Vapor  est  ad  modiciim  parens,  et  deinceps  *^" 
exterminabilur. 

'21   Mutuabitur  pcccator,  id  est,  multa       21 
talenta  a  Doinino  recipiet,   scilicet  dona 
naturalia  atque  gratuita  :  et  quidquid  est 
et  habet,  a  Deo  pcr  modum  talenti  rece- 


Jbid.  XXV, 
41. 


COMMENTARIUM    IN   PSALMUM   XXXVI.    —    ART.    I.XXV 


633 


Luc.  XIX 
13. 


/6irf.vi,30 
Prov.  .XII 
10. 


Jacoh.  1,  .: 


pit,  iit  tcmporc  dcbito  ratioiicni  dc  onini- 
bus  rcddat,  ct  intcrim  illis  bcne  utatur  ad 
gloriam  Dci  propriamqiic  salulcm  :  qucm- 
adniodiim  Chrislus  in  Evaiiy:clio  jiibct,  Nc- 
gotiamini  duni  vcnio  ;  et  non  xolvei,  id 
est,  Dco  gratiis  non  crit,  ncc  rationcm  da- 
re  valebit,  quoniam  donis  Dci  abuliliir. 
Juslus  autem  miseretur  et  tribucf  :  id  est, 
c.\  animo  inditrcnlibus  condolcl.cisque  pro 
possc  succiiirit,  proiit  Salvator  noslcr  hor- 
talur  :  Omni  petenli  te  tribiie.  Viscera  ve- 
ro  impiorum  crudclia.  YA  tu  ergo.o  fratcr, 
dcilormcin  propriclatem  assume,  quatcnus 
sicut  Deo  proprium  cst  misereri,  et  sicut 
ipse  dat  omnibus  afflucntcr,  ita  et  tu  om- 
ni  indigenti  compatiaris,  et  pro  possibi- 
litate  tua  adjutorium  prrcbcas.  llinc  nam- 

ro4.iv,8,;).  que  scriptum  est  :  Quomodo  potiieris,  ila 
esto  misericors.Si  mullum  habucris.abun- 
danler  tribue  ;  si  vero  paucum,  modiciim 
libenter  impertire.  Hoec  autcm  omnia  agit 
22  justus  ad  iaudcm  el  gloriam  Dei,  22i  Quia 
bcnedicentcs  ei ,  id  est,  qui  ore  ct  operc 
Domino  gratias  agunl  el  laudcs  offcrunt, 
hereditabunt  terram  :  sicut  niinc  saepe 
exposiluni  esl  ;  mulcificcntcs  autcm  ei, 
videlicet  infideles,  obstinati,  blasphemi, 
disperibunt :  quoniam  ajternaliler  damna- 
buntur,  quemadmodum  in  Apoealypsi  indu- 

Jyioc.xxi,  citiir  :  Timidis  cl  incrcdulis  ct  exseeratis 
et  omnibus  mendacibus,  pars  illorum  eril 
in  slagno  ardenli  ignc  ct  siilfure,  quod  est 
mors  secunda. 

'2o  Apud  Dominum,  id  est  coram  Do- 
mino,  el  in  conspectu  ac  bcncplacito  ejus, 
rjressus  hominis  rationabiliter  conversan- 
lis,  id  est  vita  scu  actio  justi,  dirigcntur  : 
quoniam  ratio  hominis,  illuminala  fide  ct 
gratia  Spiritus  Sancli,  dirigil  opera  sua 
seciindiim  diviufc  Icgis  tcnorcm,  scu  juxta 
prspcepta  atque  consilia  Ghristi.  Hoc  modo 
gressus  suos  direxerunl  Elias  et  Eliseus,  qui 
loqniintiir  :  Vivit  Dominus,  in  cujus  con- 
spectu  slo  hodie.  L'ndc  ct  .\brahtB  Domi- 
nus  dixit  :  Ambula  corani  me,  et  eslo  pcr- 
feclus.  El  viam  cjus.  id  csl  opcialioncm 
justi,  volct,  id  esl,  approbabil  pra^miabil- 
quc  Dominus,  qiiemadmodum  ail  Abrahaj 


23 


III  /ieg.wn. 

l.W/ley.y. 

16. 

Gen. .\vii,l. 


.\  Dciis  :  Ego  protcctor  tiiiis  suiii,  ct  incrces  Cen.xv,  i. 
tiia  magna  nimis.  {H)Quum  cecidcrit,  ?ion  24 
collidctnr :  id  cst,  quum  jiistus  ex  hiimana 
fragililale  pcccavcrit,  c\  graliain  Dci  ami- 
scril,  iion  collidcliir,  id  csl,  non  pcniliis 
pcribit  in  anima,  ncc  pcrsevcrabit  in  ma- 
lo;  ijuia  Duiiiiiius  supponit  manum  suam, 
id  esl,  per  misericordiam  suam  suslenlat 
el  erigil  cum.  prffbcns  ci  aliqnam  occasi- 
oncm  pcr  quam  sc  aplat  ad  gratiam  :  quo 
facto,  Dominus  gratiam  ci  infundil,  qucm- 
admodum  patet  in  Petro  et  David. 

B       'id  Junior  fui,  qxmm  nunc  sum,  ctcnim       23 
scnui,  sicut  jam  patel  in  me  ;  et  non  vidi 
justum  dcrelictum  a  Deo  finalilcr  :  quod 
de  justo  praedeslinato  inlclligcndum  esl ; 
ncc  semen  cjus  quwrens  panem.   Hoc  lit- 
teraliter  de  filiis   carnis  el   pane  vcntris 
cxponi  non  potest  :  quoniam.  sicut  in  Ge- 
ncsi  lcgitur.  filii  Jacob   bis  descenderiinl   /iiV.  xui, 
in  .Egyptum  ut  emcrent  escas,  ne  more-  ^j,^-'^'-'"'-' 
rentur.  El  Apostolus  inter  alia  sua  incom- 
moda  annumcrat  famcm  el  sitim.niiid  crgo    iicor.  xt, 
pcr   scmcn,   nisi    imitatores  jusli    intclli-  '■ 

C  guntur  ?  qiii   spiritiialiter   gencrantur  ab 
ipso,  scqucndo  doclrinam,  vitam  ct  morcs 
ipsius,  proiit  dicit  Apostolus  :  Filioli  mci,    Oniai.iy, 
quos  iterum  parturio,donec  formelur  Ghri-  ''■ 
slus  in  vobis.  Hoc  ergo  semcn  non  qu£prit 
panem,  id  cst  graliam  atquc  jiislitiam  Dei, 
tanqiiam  aliud  cxlra  se,  et  tanqiiam  carc- 
ant  pane  isto,  quiim  dictiim  sil.Nihil  dcest    Ps.\xxm, 
timcntibus  eum  ;  quirrunt  tamcn  ul  magis  '"■ 
abundent.  Vel  sic  :  Nec  semen  ejus  quae- 
rcns  panem,  id  est,  non  vidi  opera  justi 
privari  raerccde.  ('2fii  Tota  die,  id  est  omni       26 

D  hora  convenienli  ac  debila,  juslus  misere- 
tur  ct  commodal,  id  est,  compatitur  et  suc- 
currit  proximis  suis ;  et  semen  illius  in 
bcnedictionc  crit,  id  csl,  opcra  cjus  bene- 
dicta  erunt  a  Deo.  Imitalorcs  quoque  ip- 
sius  benedicentur  a  Deo,  in  pra?senti  per 
graliam  et  profcctum,  in  futuro  autcm  per 
gloriam  cl  quictcm,  sccundum  qiiod  scri- 
plum  est  :  Bcnediclio  Domini  siiper  caput  Prm.\,(,; 

lCl-l-li.  xiiv, 

2i;. 


jiisti  ;  idco  dcdit  illi  hcrcditalem. 

'27  Dcclina  a  malo, id  cst.a  peccatis  re- 
cede  per  pcenitentiam,  ct  fac  bouum,  id 


27 


(534 


COMMENTARIUM    IN    PSALMUM   XXXVI. 


ART.    LXXV 


Mallh.  II]. 
10;  VII,  l;i. 


28 


est.  operarc  virtutcs.  Xon  enim  sufficit  a 
malo  recedcre.  sed  oporlet  etiam  faccre 
bona  :  qiioniam  omnis  ari)or.  quse  non  fa- 
cit  fruclum  bonum,  cxcidelur  et  in  ignem 
mittetur.  E/  inhahifa  in  swciihim  sa^ciili. 
id  est,  usquc  in  fincm  persevera  in  fide 
el  unitate  ac  obedientia  sanctse  matris  Ec- 
clesiae.  2S  Qiiia  Dominm  aniaf  judiciinn 
discretionis,  quo  quilibet  discernit  el  ju- 
dical  semetipsum.  ct  non  derelinquet  san- 
ctos  stios,  id  est  eleclos :  in  wternum  con- 
scrvabtiiitiir  in  amore  et  gratia  Dei.  Nam 
hic  temporalilcr  conservantur.donee  vitam 
in  bono  finiant.  ac  per  hoc  confirmentur 
in  hono  :  (juoniam  qui  in  gratia  moritur. 
slatim  in  bono  confirmatur  :  et  in  tali 
statu  anima  fflernaliler  manet.  in  quali  a 
corpore  suo  discessit.  qucmadmodum  Sa- 

fccfe.vi.s.  lomon  ait  :  Ubicumquc  ceciderit  bgnum, 
ibi  erit.  *'.)  Injusti  jmnientur,  in  prae- 
senti,  remorsu  conscienliae  et  privationc 
caritatis  ac  gratia» ;  in  futuro  autem,  igne 
jelerno;  et  semen  inipioruni  pcribit,  id  est, 
opera  eorum  ac  sectatores  vitae  ipsorum 
29  feternaliter  damnabuntur.  oO  Jusfi  autcm, 
qui  persevcrant  in  hono,  /leredifabu/it  ter- 
ram  viventium,  sicut  in  Apocalypsi  Domi- 

.ipoc.11,10.  nus  ait  :  Esto  fidelis  usque  ad  mortem.  et 
dabo  tibi  coronam  vitce ;  et  iiihabitabunt 
in  sa'ctdum  swculi  super  eam,  id  est,  sine 
fine  manebunt  in  regno  ccelorum.  secun- 

/6irf. iii.ii.  dum  quod  Salvator  iterum  promittit  :  Qui 
vicerit,  dabo  ei  sedere  mecum  in  throno 
meo.  sicut  et  ego  vici,  et  sedi  cum  Patre 
meo  in  throno  ejus. 

51  Osjusti,  id  est  intellectus  ejus,  quo 
interius  verbum  profertur.  meditabifur  sa- 
picntiam,  id  est,  divinorum  contempla- 
tionem  cum  saporosa  affectus  dulcedine 
ruminabit.  speculando  ccelestia.  sicut  ail 
Aposlolus  :  Nos  aulem  revelata  facie  glo- 
riam  Domini  spcculantes.  Yel  sic  :  Os  cor- 
porale  justi  meditabitur,  id  est.ex  interiori 
meditalione  loquetur.  Vel.MeditaJjitur,  non 
cogitando,  scd  agendo  :  sicut  de  quibus- 
Tit.  I,  iii.  dain  ab  Apostolo  scriptum  est.  Dicunl  se 
nosse  Deum,  factis  aulem  negant.  Et  lin- 
gua  ejus  loquetur  judicium,  id  est  discre- 


30 


II  COT.  III 

IS. 


A  tionem  seu  dislinctionem  inter  verum  et 
falsum.  boniim  et  malum  :  docens  el  af- 
firinans  bona  csse,  qucp  Deo  placent  ;  ma- 
la  autem,  quse  displicent  ei.  Hoc  est  quod 
Salomon  ait  :  Yeritalem  meditahitur  gul-  prov.  mh, 
tur  iiieum,  et  labia  mea  deteslabunlur  ini-  '■ 
quiim.  52)  Lex  Dei  ejus  in  corde  ipsius.  id       31 
esl.  lex  divina  est  in  memoria  justi  ut  im- 
pleat  eam.  sicut  prsedictiim  est  :  Et  in  le-    ps.\.±. 
ge  ipsius  meditabitur  die  ac  nocle  ;  et  non 
.wpplantabunfur  gresstis  cjns,  id  esl,  opc- 
rationes  jusli  non  subvertentur,  nec  prae- 

B  mio  privabuntur  :  imo  si  forle  ad  tempus 
erraverit  juslus  electus.  el  opera  ejus  bo- 
iia  mortificata  fuerint  per  peccatum,  Do- 
minus  cito  converlel  eum  ad  se,  el  gratiam 
reddel  ;  sicque  opera  dudum  mortificala 
viva  fienl,  el  non  supplantabuntur  nec 
conculcabuntiir,  neque  finaliter  exstin- 
guentur  per  aliquem. 

35  Considerat  peccator  jnstum ,  nou  ut       32 
imifetur,  sed  ut  adversetur.  Ideo  subdit, 
cf  qinrrit  mortificare  eum,  vel  corpus  oc- 
cidendo,  vel  animam  ad  peccandum  alli- 

G  ciendo,  vel  variis  tribulationibus  ipsum 
justum  afficiendo,  ila  ut  nonnunquam  ta>- 
deat  eum  vitse  suae,  quemadmodum  ait 
.\poslolus  :  Supra  modum  gravali  sumus,  iicor. i.s. 
ita  ut  taederet  nos  vivere.  liBominus  au-  33 
tem  non  derelinquet  eum  in  manibtts  ejus, 
id  est.  non  permittet  justum  finaliter  op- 
primi  violenta  potestate  iniqui.  quamvis 
ad  tempus  sinat  eum  affligi.  .\am  post 
hanc  vitam  temporalem.  jeternaliler  eum 
eripiet  ab  omni  angustia.  Xec  in  praesenti 
vila  derelinquit  eum  penitus  in  manibus 

D  impii :  qiioniam  licel  impius  possit  corpus 
ejus  violenter  vexare.  non  lamen  potest 
animani  ejus  ad  vitia  cogere,  vel  a  via  ju- 
stitiae  flectere.  sicut  ait  de  Sanctis  Grego- 
rius  :  Occidi  possunl,  et  flecti  nequeunl  ; 
idcirco  sunt  judicante  robustiores,  et  occi- 
denle  forliores.  Xcc  damnabif  euni  qutiin 
judicabitur  illi :  id  est,  in  die  quo  Domi- 
nus  proferel  judicium  reniunerationis,iIIi, 
scilicel  justo  ad  gloriam  ejus  ;  vel,  illi,  id 
est  peccalori  ad  poenam  :  tune  non  dam- 
nabit  iustum.sed  salvabit  eum.Justisenim 


COMMENTARIUM   I>   PSAI.MUM   XXXVI.    —    ARr.    I.XXV 


638 


Oen.  XVIII 
i3,  ib. 


M 


Lhc.  xviu 

li. 


33 


Matth.xx^.  in  dio  iiuiicii  (liulnnis  esl  (^hrislus  :  Vciii- 

34  ' 

to,  bcnpciicli  Patris  mei,  percipitc  regnimi 
qiiod  voltis  paraliim  csl  iib  originc  miindi. 
Undc  ct  Abrahani  ail  ad  Dominiim  :  Xum- 
quid  perdes  jusliim  cum  impio?Non  cst 
lioc  liium,  qui  jiidicas  omncm  lcrram. 

(Juoniam  crgo  ila  csl,  oli  Krspciia  l)i>- 
miiiiim.  ct  cuslodl  viam  c/m.s.Hoc  est  quod 
circa  principium  psalmi  istiiis  diclum  al- 
quc  c.xpositum  csl.  Spcra  iii  Domino,  cl 
fac  bonilatcm.  Nil  enim  aliud  est  Dciim 
c.xspcclare.iiuam  in  ipso  sp(>rarc,qiioniam 
spes  cst  c.xspcctalio  luliira'  fclicilalis.  Et 
c.valtabit  te  Deus,  qui  humiles  exaltat,  nt 
hcrcclitatc  capias  tcrram,  id  cst,  in  aeler- 
num  possideas  regnum  ccrlorum  ;  qtmm 
pcricrint  peccatorc^,  videbis  :  quoniam  in 
pra>senti  vita  videbis  eos  arescerc,  et  in 
extremo  judicio  adspicies  cos  in  inferniim 
humn  opcrtos  descendere. 

'){')  Vidi  impinin  siipcreiCaltatuiii ,  id  csl 
uilra  mensuram  sublimatum  dignitate,ho- 
nore,  potcslatc,  gloria  atque  divitiis,  ct 
elevalum  in  istis  sicut  cedros  Libani,  id 
est,  tam  eminenter  alios  excellere  in  tem- 
poralibus,  prosperitalis  candore  et  subli- 
mitalc,  quantum  cedri  Libani,  id  est  ar- 
bores  crescentcs  in  iiionle  qui  Libaniis 
appellatur,  alias  arbores  exccllunl  in  de- 
core  ac  silu.  Lijjanus  enim  candidalio  in- 
tcrpretatur.  Propterea  impii  qui  tempora- 
liter  prosperantur  ac  florent.cedris  Libani 
comparantur  ;  qiioniam  sicul  cedri  talcs  a 
vento  impeiluntur  ac  dejiciunlur,  sic  im- 
pii  omni  flalu  vanitatis  ct  impetu  passio- 
num  circumfcruntur  alquc  labunlur.  57  El 
Iraiisivi,  id  cst,  vilam  prolraxi,  animo 
omnia  perlustravi,  a  terrenis  ad  ccelestia 
mentem  erexi,  et  ecce  non  eral,  id  est, 
impius  jam  dcfecit  :  quia  non  diu  durat 
gioria  ejus,quemadmodum  Sapiens  in  per- 
5np.  M,  3.  sona  impiorum  dicit  :  Umbree  transiliis 
est  tcmpiis  noslrum.  Et  tjua'sivi  cum,  id 
est,  inquisivi  ubinam  esset ;  vel,  Qua^sivi 
eum,  id  esf,  conditionem  et  proprietatcm 
ejus  scrnlaliis  sum.apud  mc  considerando 
quanta  esset  vanilas  ejus  ;  ct  non  cst  in- 
ventm  locm  ejus.]\oc  est  quod  paulo  anlr 


36 


.\  asseriiil,  Ourercs  locum  ejus,  ct  non  inve-   vcrs.  lo. 
iiics :  (|iiod  illic  expositum  esl.  El  hoc  est 
(luod   Sapiens  commcmorat  :  Spcs   impii   .Sn/i.v,  i3, 
cst  tanquam  lanugo,  qiuc  a  vciilo  lollilur, 
cl    tanquam   spuma  gracilis,   cl    lan([uam 
iiiemoria  hospilis  unius  dici. 

oS  fiislodi  iiinoccntiam,  id  cst.  ab  om-       37 
ni  malo  dcclina,^/  vide a'quilalem.  id  est, 
considera.  et  consideraiido  operarc   justi- 
liam.  Iloc  csl  qiiod  iii  .\ctibiis  .Apostolo- 
riim  scriplum  est,quia  docebat  eos  Paulus  Act.  wiv, 
de  conlincntia  et  justitia.  Quoniam  sunl  '"' 

B  rctiqitia^  homiiii  pacifico  :  id  est,  magna 
bona  reslanl,  ct  in  coelis  parala  sunt  aman- 
libus  scu  facientibus  pacem  vel  in  pro- 
prio  cordc,  vel  inter  alios,  quemadmodum 
(^hrislus  teslatur  :  Beali  pacifici,  qiioniam  .Vn///i.v,9. 
filii  Dei  vocabunlur.  Yel  sic  :  (Juoniam 
sunt  rcliquia'  homini  pacifico,  id  est,  in- 
nocenlia  et  a>quilas  appropriantur,  deben- 
lur,  ac  conservantur  pacificis,  qui  omnia 
transiloria  spernunt,  quatenus  in  vera  pa- 
cc  Deo  adha?reant.  Dum  ciiim  omiiia  extc- 
riora  atquc  caduca  amillunl,lunc  innocen- 

C  tia  et  a^quitas  remanent  eis.  Quum  enim 
pacem  intcgro  corde  dcsiderenl,  niiili  no- 
cumenlum  inferunt,  nec  alicujus  bona 
apud  sc  rctinent ;  sed  paci  servanda?  tota- 
liler  vacant.  binocentia  quippc  disponil 
ad  pacem  :  juslilia  vero  cam  cuslodil,quo- 
niam  lollit  obstacula  pacis.  Proplerca  in 
Isaia  scriptum  cst  :  Eril  opus  justilia?  pax,  /s.  xxxn, 
et  cullus  justiliae  silentium  et  securilas ''■ '*"• 
usque  in  scmpiternum  ;  et  sedebit  popu- 
liis  meus  in  piilchritudinc  pacis,  et  in  la- 
bernaciilis  fiducia',  et  in  requie  opulcnta. 

D  Yerumtamen  directe  ac  proprie   pax  est 
caritalis   effectus,   quoniam  carilas   parit 
concordiam  :  propler  qiiod  infra  habclur, 
Pax  mulla  diligcnlibus  legem  tuam.  Dici-   ys.cxvm, 
liir  tamen  pax  opus  justitia;,  in  quantum  "'"' 
jiistilia  auferl  impcdimenta  pacis. 

o'.l  /iijiisli  aulcm  dis/ieribiint  :(\nomaLm       38 
a'tcrnaliter  miscri  erunt.  Hinc  enini  in  li- 
bro  Job  scribitur  :  Recordare,  obsecro  le.  ./o/mv.t-o. 
quis  umiiiam   iiinoccns   pcriil  ?  (Jiiin   po- 
tius  vidi   ini(iuos   Domino  flanlc  pcrisse. 
LSimul  rcliqiiiw  impiorum  iiilcribiinl  :  id 


636 


COMMENTARIUM   IN   PSALMUM   XXXVII. 


ART.    LXXVI 


PS.  XLVIII 


39 


40 


est, semen  eorum,  opera  eorum.imitatores  A 
eorum,  gloria  atque  mcninria  ipsorum,  a 
Domino  reprol)abunlur,  a  sanctis  dcrelin- 
quentur,  et  ah  omni  Ijcato  esse  deficient, 

jobMK9.  sicut  scriptum  est  :  Sicut  consumilur  nu- 
bes  et  pertransit  ;  sic  qui  descendit  ad 
inferos,  noii  ascendet.  Et  hoc  est  quod  in 
scquentibus  dicitur.  Ouoniam  qnum  intcr- 
ierit,  non  sumcl  omnia. 

(40)  Salus  autem  justorum  a  I)omi/io:id 
est,  quidquid  perfectionis  et  gratia^  ha- 
bent  in  mente  et  corporc,  a  Deo  proflu.xit 

icor.n,-.  et  datum  est.  Quid  enim  habes  quod  non  B 
accepisti  ?  £t  protector  eorum,  id  est  ju- 
storum,  cst  Dominus  in  tempore  tribula- 
tionis,  tentationis,  infirmitatis  ac  mortis. 
(41  Et  adju  vabit  eos  Bom  iii  us,  confortando 
naturalem  virtutem  auxilio  gratise,  et  libe- 
rabit  eos  a  vinculis  vitiorum  :  ct  cruet  eos 
a  jieccatoribus,  id  est  a  tentationibus  at- 
que  molestiis  hominum  impiorum  ac  dee- 
monum,  ct  satvabit  cos  in  regno  ca'lorum, 
post  hujus  Sccculi  cursum  atquc  exsi- 
lium.  Sed  quibus  meritis?  subdit  :  quia 
speravcruul  in  co,  id  est,  omne  bonum  ab  G 
ejus  misericordia  exspectaverunt,  nil  pro- 
priis  viribus  adscripserunt,sed  tota  mente 
in  Deo  confisi  sunt,  facientes  nihilo  mi- 
nus  quod  in  se  fuit  :  quia  spes  vera.  salu- 
bris  et  perfecta,  est  certa  exspcctatio  fu- 
turse  beatitiidinis,  ex  misericordia  Dei  et 
propriis  merilis  nascens  :  idcirco  actiis 
spei  formatae,  ex  caritate  procedit.  Ha?c 
quoque  definilio   potius   datur   dc   actu. 


quam  de  habitu  spei  :  quoniam  spes  se- 
cundum  se,  est  habitus  infusus,  non  ade- 
plus,  neque  causatus  propriis  meritis.  Sed 
quoniam  nullus  scit  sine  speciali  revelati-  Eccie.ix.i. 
one.  an  sit  dignus  amore,  quomodo  potest 
homo  habcre  ccrlam  exspeclationem  feli- 
citatis  futuree?  Sciendum  ergo,  quod  spes 
principalius  innititur  misericordi»  Dei, 
quam  propriis  meritis.  Cerlitudo  igilur 
convenit  spei,  quantum  ad  hoc  quod  di- 
vina"  misericordia;  innititur.  Certum  est 
cnim,  quod  defectus  salutis  non  erit  ex 
parte  misericordiae  Dei.  Xon  autem  con- 
vcnit  certitudo  spei  ex  parte  propriorum 
meritorum,  nisi  forte  quis  sciret  se  con- 
firmatum  in  gratia.  sicut  erant  Apostoli 
post  adventum  Paracleti.  Itaque,  Dominus 
salvabit  justos,  quia  speraverunt  in  eo, 
qucniadmodum  ipsemet  apud  Jercmiam 
testalur  :  Eruens  liberabo  te,  et  erit  tibi  /«•. .wx.x, 
anima  tua  in  salutem,quia  in  me  habuisti  '*' 
fiduciam,  ait  Doniinus. 

Ecce  quam  moralis  et  consolatorius  est 
psalmus  iste  :  quem  decet  nos  diligenter 
advcrtere.  ut  discamus  cuncta  transito- 
ria  parvi  pendere,  et  sola  coelestia  sempcr 
mansura  ferventer  optare. 

PRECATIO. 

Conccde,  qusesumus,  misericors  Deus,  ut 
in  tc  spcrantes,  bonitatem  jugiter  facia- 
mus  :  in  qua  consummati,  habitationcm 
terrse  viventium  obtineamus  ;  in  qua,tua 
gratia  largiente,a>ternis  diviliis  pascamur. 


ARTICILUS  LXXVI 


EXPOSITIO    PSAL.MI   TRICESIMI    SEPTI.MI    :    DOMINE,    .NE    I.N   FURORE. 


PoRRo  titulus  psalmi  istius  est:Psrt/w2/A  D  mus.  Est  igitur  liluli  sensus  :  Psalmus 
David,  in  remcmorationc  sal)bati.  Sabba-  David,  id  cst,  psalmus  iste  adscribitur  Da- 
tum  requiem  ffitcrnitatis  significat  :  quam  vid  lanquam  auctori,  ct  hic  in  pcrsona 
peccando  amittimus,  atque  peccata  com-  poenitentis  loquenti  ;  in  rememoratione 
missa  pcenitentialiter  recolendo  recupera-      sabbati,  id   cst   pro  commemoratione  et 


COJIMENTARIUM   IN   PSALJIUM   XXXVII.    —   ART.    I.XXVI 


637 


indulgenlia  peccatorum  :  qu;p  commemo- 
ratio  assumitur  desiderio  veniendi  ad  re- 
ijuiem  Ueatoruni.  et  ad  eam  rinaiiter  or- 
tlinatur. 

LOQUENS  ergo  propiieta  David  in  per- 
sona  cujuslibet  magni  peccaloris  cor- 

2  dialiler  poenitentis,  ait  :  ^i  Domine,  ne  in 
ftirurc  tuo  arf/uas  we,  etc.  Versus  isle  in  ex- 
ordio  sexli  psalmi  diligenter  expositus  est: 

3  ideo  leclorem  illuc  remitto.  '2  Quoniam 
saffitUe  lucv  in/ixce  sunt  mi/ii  .' id  esl,  id- 
circo  precor  non  argui  in  furore  tuo,  quo- 
niam  sagitta;  tuae,  id  esl  vindictae  seu 
poense  quas  pro  peccatis  infers,  infi.\a) 
sunt  mihi,  id  est,  profunde  penetrant  me. 
Quemadmodum  enim  originalis  justilia. 
eral  quoddam  relinaculum  anima^.quo  ca- 
ro  spiritui,  sensitiva  pars  rationi,  et  ratio 
Deo  in  omnibus  subdita  fuit  :  sic  pcenee 
pro  hujus  justiti;e  amissione  inflict£e,  lo- 
lum  occupant  hominem  :  quoniam  corpus 
infirmitatibus  necessilatique  morlis  sub- 
jacel ;  sensitiva  pars  aninise,  inordinatissi- 
mis  passionibus  el  concupiscentiis  vitiosis 
impletur  :  intellectiva  quoque  portio  ani- 
mae,ignorantia,  instabililate  et  malitia  vul- 
neratur.  Nam  ignorantia  esl  in  ralione, 
instabilitas  in  memoria,  malitia  vero  in 
voluntate.  Omnia  autem  hsec  mala,  sunt 
sagitlae  humano  generi  infliclte  propter 
originale  peccatum  :  et  istud  est  grave  ju- 

£ccii. KL,i.  gum,  quod  (teste  Scriptura)  inductum  est 
super  omnes  filios  Adae,  a  die  nativilatis 
eorum,  usque  in  diem  morlis  ipsorum. 
Sunt  autem  et  aliae  sagittse,  quae  pro  actu- 
alibus  peccalis  singulis  infligunlur,  sicut 
comminalio  Dci.  timor  judicii,  remorsus 
conscientise,  dolor  de  culpis  praeteritis,  ad- 
versilales,  difforlunia.  suspensio  consola- 
lionis  el  gratia?  Dei,  ac  alia  multa  prse- 
sentis  vita;  flagella.  De  quibus  sanctus  Job 

/o6vi, i,  ait  :  Sagilla'  Domini  in  me  sunt.  quarum 
indignatio  ebibil  spiritum  meum.  et  ler- 
rores  Domini  mililanl  conlra  me.  Kt  Ec- 

Eecu.  II,  clesiastes  :  Cuncti  dies  hominis  doloribus 
et  jerumnis  pleni  sunf,  nec  per  noctem 

jbid.  2«.  mente  quiesciLEt  denuo:Peccatori,inquit, 


A  dedit  Deus  afflictionem  el  curam  super- 
fluani.  Et  con/irmasfi,  o  Domine,  super 
ine  manum  tuam,  id  est,  proedictas  sagit- 
las  ac  pcenas  forliter  imprimis  niilii,  et 
continuas  eas  in  me  usque  ad  mortem :  ut 
palet  de  pcenalilatibus  corporis,sicul  sunt 
fames,  silis,  et  celera  inevitabilia  mala. 

(5  Non  esl  sanilas  in  carne  inea  a  facie        4 
irK  tuoi  :  id  est,  non  est  in  corpore  meo 
sanitas  stabilis,  integra  et  perfecla,  pro- 
pler  animadversionem  seu  adspectum  luse 
justiti[e,quj>  peccata  mea  considerat,atque 

B  praedictis  sagittis  ea  ulciscitur,  implens 
carnem  morbis  ac  aliis  poonis  diversis. 
Ha?c  autem  tormenta  debemus  patienter 
sufferre,  quatenus  vitia  nostra  purgentur, 
quemadmodum  in  Michaea  habelur  :  Iram  .\iich.m.<i. 
Domini  portabo,  quia  peccavi  ei,  donec 
jtidicet  causam  meam.  Et  Jeremias  ait  : 
Dixi,  Plane  h»c  infirmitas  mea  est,  et/er.  x,  19. 
portabo  illam.  Ison  est  ■pa.r.  ossibus  mcis  : 
id  est,  praedictse  vindictae  divinae  justitiae, 
usque  ad  interiora  carnis  meae  pertin- 
gunt,  et  ejus  ossa  perturbant  atquc  affli- 

C  gunt :  nam  carnes  et  ossa  morbis  et  poenis 
lorquentur.sicque  totum  corpus  pcenis  af- 
ficitur  ;  a  facie  peccatorum  meorum,  id 
est  propter  peccata  quae  me  conlerunt,  et 
de  quibus  mihi  conscius  sum.  —  Yel  sic  : 
Non  est  sanitas  in  carne  mea  :  id  est,  ego 
carnem  meam  in  poenitenliali  labore  ita 
afflixi  a  faciv  irx  tuci',  id  est  propler  con- 
siderationem  tuae  justitiae,  quam  pensavi 
mihi  terribililer  imminere.  quod  non  est 
in  ea  sanilas  derelicla  ;  sed  asblinenliis, 
oralionibus,  disciplinis,  seu  iclibus  alque 
D  vigiliis  attenuata,  exhaustaque  est.  Non 
est  pa.x  ossibus  meis  :  id  est,  ossa  quoque 
corporis  mei  pelle  et  carne  quasi  nudata 
sunt,  propter  laborem  quem  assumpsi  a 
facie  pcccatorum  ineorum,  id  est  cx  con- 
sideralione  offensionum  mearuni  in  te.  Et 
merito  tam  dure  afflixi  me  : 

4  Quoniam  iuiquitates  mece  supcrgres-        g 
sw  sunt  caput  meum  :  id  est,  vitia  et  con- 
cupiscentiae  meae  excaecaverunt,  vicerunt 
et  oppresserunt  lumen  ralionis  meae,    et 
caplivus  ductus  sum  in  legem  peccati  : 


638 


COMMENTARIUM   IN   PSALMUM   XXXVII. 


ART.    I.XXVI 


Hom.%\t.i\. 

Jbid.w.ii, 
13. 


Jer.  V, 


flari.Mii,36.  sicut  ct  Daniel  dicit,  Species  decepit  te,  et 
conciipiscentia  subvci-tit  cor  tuum.  Quo- 
contra  Pauliis  ail  :  Noli  vinci  a  malo  ;  et 

,  iteruin  :  Non  regnet  peccatum  in  vcstro 
inorlali  corpore.ul  obcdialis  concupiscen- 
tiis  ejus;  nequc  exliibcatis  membra  veslra 
arma  iniquilatis  peccato.  Et  siciit  onus 
ijravc  gravata'  suril  super  me  :  id  est,  per 
consuetudinem  malam  et  negligentiam  seu 
obstinationem,  multseet  inagnie  factse.  sunt 
iniquilates  me»,  et  tam  graviter  Irahunl 
aHeclum  meum  ad  inferiora  ac  vilia  ap- 
petenda,  sicut  pondus  trahit  corpus  leve, 
ne  ascendal.  Peccata  ergo  nostra  a  coele- 
slium  nos  contemplatione  impediunt,  ra- 
tionis  judicium  oppriinunl.ad  alia  qiioque 
vitia  suo  pondere  nos  inclinanl.el  laudem 
in  inferis  animam  non  pcenitentem  de- 
mergunl.  Propler  quod  Jereinias  ail  :  Pec- 
cata  veslra  prohibuerant  bonum  a  vobis. 

\V\  Putruerunt  et  corruptw  sunt  cicatri- 
ces  mea'  :  id  est,  reliquis  seu  sanaliones 
culparum  mearuin  redacUe  sunt  ad  pristi- 
num  languorem  peccati.quoniam  vitia  per 
poenilenliam  inihi  indulla  reiteravi.el  pri- 
orem  aniina»  inorbum  incurri.  Putrefactio 
autem  ad  corruptionem  disponit ;  et  co- 
gitatio  seu  consensus,  ad  opus.  Dum  ergo 
in  peccafa  prjelerila  iteruin  consentiinus, 
cicatrices  animse  nostraj  pulrefiunt ;  dum 
vcro  ad  opiis  procedimus.  tunc  penitus 
corruinpuntur.  .4  facie  insipieritia'  mcie :  id 
est,  recidivatio  ista  peccali  contigit  mihi 
ex  insipientia  mea,  videlicet  quoniam  non 
pensavi  quain  periculosum,  morliferum 
atque  ingralum  esl,  addere  malum  malo. 
el  iterum  vinculis  prislinis  irreliri :  quem- 
admodum  scriplum  est   in  Ecclesiastico, 

,  Peccator  adjiciet  ad  peccandum.  Quocon- 
tra  in  eodem  libro  scriptum  est  :  Fili,  ne 
adjicias  peccatum  super  peccatum,  et  ne 
dicas,  .Miseratio  Domiui  magna  esl.  Nam  se- 
cundum  mullitudinein  misericordia?  ejus, 
sic  et  muhiludo  irse  illius. 

(i  Miser  factus  sum.  id  est,  peccando 
gratiam  perdidi,  et  omnibus  spiritualibus 
bonis  privatus  sum,  atque  evangelicas  oc- 
to  beatitudines  amisi,  et  curvatus  sum,  id 


Eccli.  111 
29. 
/feltf.  v,5-7 


A  est,  a  rectitudine  justitiae  obliquatus  sum, 
et  viam  verilalis  reliqui.  usque  iii  finem, 
id  est  usque  ad  consensuin  morlalis  pec- 
cati,  quod  est  mors  animse  et  finis  spiri- 
tualis  vitee  praehabitse.Yel  sic:Miser  factus 
sum,  id  esl,  me  ipsiim  miserum  esse  co- 
gnovi,  et  humiliavi  spiritum  meum,  qui 
se  in  malis  putavit  beatum ;  el  curvatus 
sum  usque  in  finem,  id  est,  jugo  Dei  sup- 
posui  huinerum  meum,  et  ccepi  portare 
onus  Chrisli  et  crucem  ipsius  usque  in 
finein,  id  est  perseveranter,  vel  ad  hoc, 

B  quod  Deum,  qui  est  omnium  ullimus  fi- 
nis,  acquiram.  Ista  curvitas  bona  est.  Nam 
de  ea  scriptum  est  :  Anima  quae  incedit   Baruchn. 
curva,  dat  tibi  gloriam  Doinino.  Tota  die  '*' 
contristatus   ingrediebar,   id  est,  propter 
peccata  mea  indesinenter  tristal)ar  bona 
trislitia.  De  qua  ait  Apostolus  :  Quae  se-  itcor.vn, 
cundum  Deum  est  tristilia,  poenitentiam  "^" 
stabilem  operatur  in  salutem.  Et  Ecclesia- 
stes  :  Cor  sapientium  ubi  trislitia,  et  cor   Eccie.m, 
stultorum  ubi  liclilia.  D.dor  autem  de  pec-  "" 
calis,  in  priucipio  debet  esse  magis  fre- 

C  quens  et  quasi  conlinuus;sed  in  processu, 
duin  poenitens  ad  alliora  profeceril,  non 
oportet  iil  sil  tam  frequens  atque  conti- 
nuus  :  imo  tunc  debet  se  talis  in  actibus 
divin»  caritatis  el  sublimioribus  e.xerci- 
tiis  occupare,  contemplando  bonitatem  di- 
vinam  et  beneficia  ac  promissa  ipsius. 
Vicissim  vero,  et  maxime  in  principio  sui 
actus,  debet  se  ipsum  humiliare,  et  pec- 
cata  sua  recolere,  ac  per  hoc  humillime 
ad  Deum  accedere.  Ideo  ait  Scriplura  :  Ju-  proiwmx, 
stus  in  principio  accusator  est  sui.  ''• 

D  TQuoniam  lumbi  mei  impleti  snnt  il-  8 
lusionibus  :  id  est,  ego  in  cujus  lumbis 
viget  motus  luxurifp.carnali  voluptale  pol- 
lulus  sum,  et  delectationibus  luxuriosis 
seductus.  Dicuntur  autem  delectationes  et 
aclus  hixuria'.  illusiones.  quoniam  intelle- 
clum  inaxime  obruunt,  hominemque  om- 
nino  decipiunt.  Istud  autem,  de  gratia  Dei, 
non  convenil  omnibus.  Non  enim  com- 
petit  eis,  qui  corde  et  corpore  virgines 
sunt  :  sed  David.qui  cum  uxore  Uriae  tan-  ."fjf  ■*'• 
lum  peccavit ;  salomoni  quoque,  de  quoxi, 4-8. 


COmiENTARIUM    IN    PSALMUM   XXXVII. 


ART.    l.XXVI 


639 


iCor. 
18. 


10 


Eccii.MiMi.  legitiir.  liiclinasti  liMiiora  lua  inulicribus, 
"'•'"  ct  iledisli  maculam  in  gloriani  luam.  C.ui 
(Mgrt  istiiil  non  eonvenil.  non  vaue  j^loric- 
lur  nee  inlumescal,  stni  t;ralias  Douiiuo 
asat.  el  tanlo  ardeulius,  (luanlo  donum 
hoc  majus  est.iiV  /toi/  est  sdni/as  in  cdnic 
mca  :  nam,  ut  ait  Apostolus,  (,}ui  forni- 
catur.  peccat  in  corpus  suuni. 
9  S  A//lic/it.-i.si<m  pro  peccalis  meis  casti- 

galione  divina  el  poMiilenlia  salulari  ;  c/ 
IiHiniliatussum  nimis :id  est,  afllictiones 
lias  pro  peccatis  meis  illatas,  humillime 
toleravi.  imo  irrationalibus  creaturis  vili- 
orem  ine  reputavi.  Ruyicbam  a  gemitu 
cordis  mci :  id  est,  ex  magnitudine  inte- 
rioris  tristitise  de  peccatis,  in  exleriorem 
singultnm  et  gemitum  magnum  proru- 
yo6iii,  ii.  pi  :  quemadmodum  Job  dicil  :  Antequam 
comedam,  suspiro  ;  et  quasi  inundantis 
aquce,  sic  rugitus  meus.  Ex  his  auteni 
docenuir,  qualis  esse  debeat  poenitenlia 
vera,  videlicet  ut  cordialissime  compun- 
gamur.  altjue  lolaliter  ingemiscamus,  lla- 
gellemur,  et  humiliemur.  '.1  Domine,  aiite 
te  omne  desiderium  m£um  :  id  est,  o  Do- 
inine.  tu  vides  cor  famuli  tui,  et  omnem 
ejus  affectum  cognoscis,et  cernis  quia  nil 
aliud  qusero,  nisi  te ;  et  ijemitus  meus  a 
te  non  est  absconditus  :  id  est,  tu  conspi- 
cis  quod  non  sseculariter  tristor,  nec  pro- 
pter  temporalia  gemo,sed  quia  offendi  te. 
[{)  Cor  meum  coiilurbatum  est  :  id  est, 
ratio  inea  vitiis  deordinata  est,  et  veram 
tranquillitatem  amisit.Vel.Cor  meurn  con- 
turbatum  est,  conturbatione  salubri  et  bo- 
na,  videlicet  ad  poenitentiam,  ad  fletum, 
ad  timorem  futuri  judicii.et  ad  quamdim 
admiralionem  ingralitudinis  mes,  ila  quod 
considerando  me  ipsum  displicui  mihi,  et 
propter  magniludinem  perversitatis  meffi 
obstupui.  Derctiijuit  nie  virtus  mea  :  id 
est,  naturalis  potestas  mea  fuit  mihi  in- 
sufficiens  ad  salutem.  Yel,  Dereliquit  me 
virtus  inea,  id  cst,  spiritualcin  prolcctum, 
quem  fni  ade|)tus,  peccando  amisi.  Dereli- 
quit  me  etiam  cl  iumen  oculoru-.n  mco- 
rum,  id  est,  gratia  habitualis  el  actualis 
illuniinalio  Spirilus  Sancli,  reccssit  a  nie 


II 


A  (|iuin(lo  pcccavi;c/  ipsum  non  est  mecum, 
i(l  csl,  lumen  grati;r  non  esl  in  me,  quam- 
diu  iu  peccatis  pcrmaneo.  —  Vcl  sic  :  Dc- 
rc/iiji/it  mc  rirtus  mca,'n\  esl,  pro  pecca- 
lis  nieis  condignam  pcenilentiam  facerc 
non  potui  ;  ct  lumen  oculorum  meorum, 
id  cst,  gravitatem  peccatorum  mcorum 
plene  comprehendere  non  valui  propter 
cnormitatem  corum.  (}uanto  cnini  homo 
copiosius  illuminalur  a  Spirilu  Sanclo, 
tanto  amplius  ponderal,  aggravat,  et  ab- 
horret  scelera  propria,  ila   ul  quae  aliis 

B  parva  et  pene  nulla  apparent,  ipse  gravis- 
sima  reputet.  Et  tali  homini  sapit  hic  psal- 
mus,  nec  alicui  alteri.  El  ipsum  non  esl 
mecum,  id  est,  adhuc  deficio  in  conside- 
rationc  malitise  meae,  nec  capere  possum 
quam  miser  ac  miserabilis  factus  sum,  eo 
prfflsertim  quod  praeterita  mala  reiteravi. 
Ilinc  enim  scriptum  est  :  Quam  vilis  facla  /«,-,  n,  3c. 
cs  nimis,  ilerans  vias  tuas  I 

Praeterea  quae  sequunlur,  ad  perfectio- 
nem  perlinent  poenilentis,  et  post  conver- 
sionein  atque  inchoalam  paMiitcnliam  sibi 

G  co\\\eniVi\\\..[[i]Amicimei  etproximimei,  12 
id  est,  qui  aliquando  erant  fautores  mci, 
quando  vidclicet  consensi  voluntati  eo- 
ruin,  saeculariter  conversando,  et  mundi 
delicias  atque  honores  amando,  adversum 
me  appropinquaverunt  et  steterunt, id  cst, 
post  conversionem  meam  adversati  suut 
mihi,  et  in  malitia  perseveraverunt  con- 
tra  me,  co  quod  vita  mea  dissimilis  sit 
vitEB  eorum,  et  ea  rclinquam  ac  repro- 
bem  quse  ipsi  qujErunt  et  approbant.  Et 
lioc   est  quod  Christus  talibus  in  Evan- 

D  gclio  ait  :  Trademini  a  parcntibus  cl  pro-    l„c.  xxi, 
pinquis  ct  amicis,  cl  morte  afficient  ex  "'• 
vobis.  'l'2iJS'^  qui  juxla  me  erant,  tempo- 
re  prosperilatis  mcEe,  de  longe  stetcrunt . 
id  est,   mente  aversi  sunt  a  me,  quando 
flagellis   poenitentise   conteror,    variisque 
advcrsilatibus  patienler  affligor.  Istud   in 
sancto  Job  evidentissime  patel.   Undc   in 
Kcclesiastico   habctur  :  Si   possides  ami-    eccU.w, 
cum,  in  tentatione  posside  cum,  et  n(^  fa-  '•*• 
cilc  credas  ci  tc  ipsuin.  Est  enim  amicus 
secunduin  tcmpus  suum,  ct  non  permanct 


640 


C0MME.NTAR1UM   I\   PSALMUM   XXXVII.    —   ART.    LXXVI 


1.3      in  die  tribulationis.  Et  vim  faciebant,  id  A  non  remaledieit,  et  stulto  secundum  suam  Pnv.%x^\, 


1-4 


13 


esl.  vioientiam  mihi  intulerunt,  qui  quo'- 
rebant  animam  meam,  id  est,  qui  cona- 
banlur  me  a  Deo  avertere,  et  rursus  ad 
mundanani  conversationem  allicere  ;  vel, 
qui  conali  sunl  vilani  nieain  e.xslinguere, 
eo  quod  noluerim  eis  acquiescere.  (\'^\  Et 
qui  inquircbant  mala,  id  est,  qui  mun- 
dum  et  ea  quae  in  mundo  sunt,  diligunt  ; 
vel,  qui  consilia  deceptoria  excogitave- 
runt  ;  mihi  locuti  sunt  vanitates,  id  est, 
rationes    inanes  et  persuasiones    inutiles 


slultiliam  non  respondet.Unde  et  Scriptu- 
ra  liorlalur  :  Sepi  aures  tuas  spinis,  et  noli 
audire  linguam  nequam,  et  ori  luo  facito 
ostia,  el  seras  auribus  tuis. 

Porro  in  Iiis  duobus  versibus  tangitur 
optimum  remedium  ad  vincendum  tenta- 
tiones  spiritus  blasphemise.  Dffimon  enim 
blasphemiie  melius  vinci  non  potesl,  nisi 
per  hoc,  quod  homo  omnino  avertit  se  a 
consideratione  suggestionis  quam  patitur, 
non    disputans    neque    confabulans   cum 


Eccli. 
xxviii,  -8. 


mihi  proposuerunt,  qualenus  ab  arrepta  B  tentalione  pestifera,  neque  contrislans  se 


poenitentiae  semita  me  revocarent,  et  pri- 
stinis  me  vanitatibus  implicarent ;  et  do- 
!os  tota  dic  meditabantur,  id  est,  adulatio- 
nibus,  comminationibus  et  variis  fraudibus 
nisi  sunt  fallere  animam  meam,  videlicet 
ut  temporalem  prosperitatem  atque  mun- 
danam  felicilalem  appeteret. 

Istud  autem  potest  poenitens  et  conver- 
sus  conlra  dsemones  dicere,ab  illo  loco.Et 
vim  faciebanl,  elc.  Nam  el  ipsi  frequenter 
cum  violento  quodam  impetu  tentanl  nos, 


ipsum  propler  impugnationem  hujusmo- 
di ;  sed  ad  alia  frucluosa  exercitium  suum 
converlens,  et  spiritualibus  viris  tenlatio- 
nem  suam  manifeste  aperiens.  Hoc  enim 
preesertim  debilitat  polestatem  diaboli.  Qui- 
dam  vero  propter  verecundiam  malam  et 
incxperienliam  talis  tentationis,  revelare 
non  audent  quod  sustinent  :  quod  valde 
periculosum  consislit.  Yerumtamen  non 
e.xpedit  cuicumque  indifferenter  tentatio- 
nem  talem  revelare,  sed  erudito  atque  ex- 


et  gaudia   mundi  sub  magna  apparentia  C  perto,  qui  novil  consolationem  protinus 


nobis  ostendunt,  ut  ad  eorum  amorem  in- 
clinent  nos. 

Sed  jam  audiamus,  quid  in  tanta  per- 
seculione  atque  moleslia  pcenitens  fecit. 
II  Ego  autem  tanquam  surdus  non  audi- 
cbam  :  id  esf,  consensum  non  prsebui,  vel 
me  audire  dissimulavi,  vel  omnino  non 
audivi,  quia  averti  aurem  meam,  et  abii  ; 
et  sicut  niutus  non  aperiens  os  suum,  id 
est,  nihil  respondi,  verbis  contendere  no- 
lui,  contumelias  palienter  et  cum  silentio 


adhibere.Si  ergo  lenlationem  hanc  sentis, 
dic  ex  corde  praediclos  versus,  et  releva- 
men  mox  senties.  Daemon  namque  quum 
sil  superbus,  ferre  non  polest,  quod  ila 
contemnitur,  et  ergo  recedit.  Nihilo  minus 
(ut  Cassianus  docel)est  quaedam  taciturni- 
tas  mala,  qua  aliqui  interdum  plus  turbant 
et  concitant  fratrem  et  proximum  suum, 
quam  si  ei  aperte  resisterent  :  talis  enim 
tacilurnilas  non  ex  humililate,  sed  ex  ela- 
tione  et  alterius  parvipensione  oritur,  et 


toleravi,  vana  consilia  et  tentationes  dia-  D  per  duritiam  cordis  nulrilur.  Dum   ergo 


boli  in  lanlum  conlempsi  alque  abhorrui, 
ut  nec  responsione  digna  ea  pularem.Hanc 
aulem  senlentiam  sequens  versus  clarius 
pandit.  Ij  Et  factus  sum  sicut  homo  non 
audiens  :  id  est,  tam  aequanimiter  verba 
malignanlium  passus  sum,  ac  si  mihi  di- 
cta  non  essent.quemadniodum  surdus  ver- 
bis  irrilari  non  potest  quae  non  audit ;  et 
7ion  /labens  in  ore  suo  redargutiones :  id 
est,  factus  sum  sicut  homo  qui  arguen- 
tem  redarguere  nescit,  qui  maledicentem 


poles  proximum  tuum  dulci  verbo  sana- 
re  aut  pie  instruere,  noli  tacere  ;  si  vero 
respondendo  magis  eum  inflammes  quam 
initiges,  tace.  Hinc  enim  scriptum  est  : 
Est  tacens,  non  habens  sensum  loquendi 
et  est  tacens,  sciens  tempus  aptum. 

f   161  Quoniam  inter  tot  mala  in  tc  solo, 
Z)o»H'He,  qui  mutas  tristia  in  laeta.sp«-(7i-i',       .,    , 

^  ^  crucibusin- 

propter  te  pra?dicta  suslinendo,  et  reme-  ciusa,arche- 


Ibid.  xn,  6. 

16 

Duabus 


typi  Don 


dium  a   te   exspectando.   Salutaris  enim  ^^^^ 
medicina  est,  in  malis  sperare,  et  non  de- 


COMMENTARIUM   IN    PSALMUM   XXXVII. 


ART.    I.XXV1 


641 


ficere.  Ideo  niorilo  spei,  (ii  exaudtes  mc,  A 
Domine  Deus  meus.  f  Si  ergo  exaudiri  de- 
siileras,  spora  iii  Deo  :  et  quantum  speias. 
lantuni  inipelrabis  :  si  tamcn  inslanler  et 
digne  petieris,  el  in  noniine  Jesu.  id  est, 
ea  qua?  ad  veram  bealitndinem  pertinent. 
Beatitndo  quippe  esl  iinis  nosler  :  et  ergo 
per  se  appelenda.  speranda.  imploranda- 
que  est ;  cetera  vero  in  ordine  ad  cain,  et 
nec  magis  nec  ininus  quam  ad  bealitudi- 
nem  adipisccndam  proriciunl.  Iatc  quam 
fiduciale  verbum  est  lioc,Tu  cxaudics  me, 
Domine  Deus  mcus.  B 

Ouid  aulcm  exaudiri  dcsiderct,  subdil. 
I"  17  Qaia  dixi,  in  oratione  qua  allocutus 
sum  te  :  Nequando  supergaudeant  mihi 
inimici  mci .  id  est,  nunquam  superflue 
gaudeant  de  ruina  aninue  nica\  aut  de  vi- 
ctoria  contra  me,  homines  mali  seu  daemo- 
nes,  qui  nieo  spirituali  profectui  invidenl. 
Et  hoc  esl  quod  Scriptura  dicit  :  Domine 
t«/i.Kiii.  pater,  et  dominator  vitse  mese,  ne  derelin- 
''^"  quas  me  in  cogitatu  et  consilio  eorum,  et 
incidam  in  conspectu  advcrsariorum  me- 
orum,  et  gaudeat  inimicus  meus.  El  dum  C 
commoven(ur  jmlcs  mei,  id  est,  dum  desi- 
deria  mea  et  opera,  quibus  vel  ad  infer- 
num,  vcl  ad  coelum  incedo,  a  rectitudine 
deflectuntur  et  deviant,  super  me  magna 
locuti  sunt,  id  est,  magnifice  jactaverunt 
se,  quia  vicerunt  nie,  et  ea  pr;rsumptione 
gavisi  sunl.  Hoc  est  quod  supcrius  dixit  : 
y».  \ii,  3.  Qui  tribulant  ine,  exsullabunt  si  niotus 
fuero. 

18  Ideo,  0  Domine,  exaudies  me,  }%  Quoni- 
am  ego  in  flagella  paratus  sitm,  id  est,  vir- 
gam  correptionis  tu»  et  pcenam  pro  culpa  D 
libenter  sustineo  ;  imo  quidquid  advcrsita- 
tis  mihi  contigerit,pro  culpis  meis  vel  pro 
gratia  impetranda  mihi  accidere  pulo  : 
proplerea  omnia  libenlissime  fero.  Et  do- 
lor  meus  in  conspectu  meo  semper :  id  est, 
tristitia  quam  merito  pro  peccatis  assume- 
re  debeo,  omni  tempore  convcnicnli  cst 
in  considerationc  animffi  mete,  ila  quod 
penso  quantum  mihi  Irislandum  est,  quod 
Deum  mcum  tam  dire  offcndi.  Et  quod  ita 

19  sil,  patet  ex  eo,  ^I9j  Qu^niam  iniquilatem 

T.  5. 


mcam  annuntiabo,  accusando  me  coram 
le,  cl  confessionem  faciendo  vicario  luo 
prcsbytero  :  el  cogitabo  pro  pcccato  mco, 
id    csl.   (liligenter    consideiabo  ut  omnia 
peccala  mea  recorder,  confitear,  veniam- 
que  de  eis  obtineam.  Unde  in  libro  Joii 
legitur  :  Vias  meas  in  conspectu  ejus  ar-  JoI,%»\m, 
guam.  ct  ipse  erit  salvator  mcus.  Et  alibi  :  '"'■ 
Qui  abscondit  scelera  sua,  non  dirigclur  ;     /vor. 
qui  auleni  confessus  fueril   cl   rcliqiierit  ^^*'"' 
ea,  misericordiam  consequetur. 

:'20  Inimici  autem  mci  vivun/,  non  vita  20 
gratiffi,  sed  naturae,  et  temporaliter  flo- 
lent  ;  ct  confirinati  suut  su/jcr  mc,  id  est, 
forliores  facti  sunt  me,  nec  possum  eis 
naturali  potentia  praevalerc,  omnes  eorum 
molcstias,  tenlationes  et  suggestiones  vin- 
cendo,  sed  gratiae  lua^  ope  indigeo  :  sicut 
Job  inducit,  Ecce  non  est  auxiliuni  mihi  yojvi,  n. 
in  me.  Et  multijjUcati  suut.  qui  oderunt 
mc  iniquc,  id  est,  hostes  mei  visibiles  at- 
qiic  invisibiles  multi  sunl,qui  exodio  pes- 
simo  quaerunt  pervertere  animam  meam. 
'21  Qui  rctribuunt  mala  pro  bonis,  id  est  21 
ingrati,  dctrahebant  mihi,  male  interprc- 
tando  opera  mea,et  crimina  quae  non  com- 
misi,  mihi  imponendo,  ne  alii  aedificaren- 
tur  per  poenitcntiani  mcam,  et  sequerentur 
vestigia  mea.  Unde  subjungitur,  quoniam 
secjuebar  bonitatem :  id  est,  ex  eo  quod  re- 
cessi  a  malo,  et  secutus  sum  opcra  virtuo- 
sa,  moti  sunt  invidia,  et  dctrahebant  mihi. 

i'22  Ne  derelinquas  me,  Domine  Deus  22 
meus,  id  est,  ne  omnino  deseras  me,  gra- 
tiam  subtrahendo  ;  ne  disccsseris  a  me,  id 
est,  ne  elonges  te  a  me,  quasi  incipiendo 
me  derelinquere,  gratiam  minorando;  scd 
•25  Intendc  in  adjutoriuDi  mcum,  id  est,  23 
considera  quibus  indigeo,  et  illa  pie  in- 
funde.  conserva,  et  perfice,  Domine,  Deus 
salutis  mca',  id  est  Deus  in  cujus  potestate 
tota  est  felicitas  mea,  et  qui  cs  objecliim 
causaque  lotius  bcalitudinis  meae. 

Demoi'e  locus  iste,  qui  ad  laudem  poe- 
nitentis  pertinet,  de  Christo  convcnienter 
exponitur,   ut  sit  sensus  :  Amici  mei  et       12 
proximi  mei,  id  cst  Judaei,  qui  vidcban- 

41 


642 


COMMENTARllIM   IN   PSALMUM   XXXVII. 


ART.    LXXVI 


Joann. \i 
47. 


7Ji(/.xix,l5. 


/iirf.vi.Ol 


Matth. 

XXVI, 35, 56. 


13 


Jbid.  XXII, 
10. 


Jbid.  15. 


l-l 


/ofinH.xix 
10. 

15 

Luc.wiu.Q. 


tur  esse  amici  mei,  dicentes  se  dilige- 
re  Deum  el  e.xspeclaie  Filium  cjus  Cliri- 
sfum  :  qui  eranl  pro.ximi  mci,  ciuoniani  c.\ 
semine  Abrahae  nali  erant,  sicut  et  ego ; 
adversum  >nc  approjji nqu a vcru nt  cl  slctc- 
runt,  quando  vidclicel  collcgerunt  conci- 
lium  quomodo  occiderent  me,  et  quando 
coram  Pilato  clamabant  :  ToUe,  toUe,  cru- 
cilige  eum.  El  (jul  juxla  me  erant,  id  est, 
qui  aliquando  eranl  discipuli  mei,  sed  ab- 
icriint  retrorsum,  dicentes,  Durus  est  hic 
sermo,  dc  longe  stelerunt,  id  est,  omnino 
alienaverunt  se  a  me  :  imo  Apostoli  quo- 
que  qui  anle  passionem  juxla  me  erant, 
quasi  parali  mori  mecum,  fugerunt  a  me. 
£t  vini  facicbant  qui  quierebanl  animam 
meain  :  id  est,  Juda?i  atque  ministri  Pila- 
li,  qui  desiderabant  occidere  me,  manus 
violentas  injecerunt  in  me,  comprehen- 
dendo,  bgando,  colaphizando,  perforando 
et  crucifigendo.  Jil  qui  inquirehant  mala, 
id  est^Judsei  qua^rentes  contra  me  aliquam 
occasionem,  milii  locuti  sunl  vanitalcs,  id 
est  verba  adulatoria,  dicendo  :  Magister, 
scimus  quia  verax  es,  et  viam  Dei  in  veri- 
tale  doces,  et  non  est  tibi  cura  de  aliquo. 
Et  dolos  tota  dic  meditabanlur,  cogitando 
et  inquirendo  quomodo  possenl  me  cape- 
re  in  sermone,  et  blandiendo  ad  hoc  in- 
ducere,  ut  magis  dicerem  ipsis  placenlia, 
quam  justiti»  consona. 

Ego  auleni  tanquani  surdus  non  audic- 
bam.  Chrislus  ul  liomo,  aure  corporis  non 
omnia  audivit  qua?  dicebantur  adversus 
eum  :  multa  taincn  prsesens  audivit,  sed 
non  audissc  se  asscrit  vana  et  mala  qua" 
sibi  dicebant  Judaei,  quoniam  omnia  pali- 
entissime  pertulit,  et  tanquam  surdus  ad 
omnia  dissimulavit.  Et  sicut  mutus  non 
ajjericns  os  suum.  Chrislus  enim  in  pas- 
sione,  nec  Pilato,  nec  Hcrodi  respondil, 
ita  ut  mirarctur  Pilalus  vchementer  et  di- 
,  ceret  :  .Mihi  non  loqueris  ?  El  faclus  suin 
sicut  homo  non  audiens.  Nam  ut  Lucas  at- 
teslalur,  Herodes  interrogavit  Jesum  mul- 
tis  sermonibus  ;  Jt'sus  vero  non  respondit 
ei  ad  ullum  \ov\>um.  Et  jion  habens  in  ore 
suo  rcdaryutioncs  :  id  cst,  in  passione  ita 


A  me  habui,  sicut  qui  se  non  excusant,  nec 
alios  accusant,  scd  ponitus  tacenl.  Propler 
(juod  Pilalus  dixit  :  Non  audis  quanta  ad-     Maiti,. 
versus  te  dicant  testimonia,  nec  respondes  """'■  '^- 
qnidquam  ?  Hoc  est  quod  de  Chrislo  per 
Isaiam  diclum  est  :  Tanquam  ovis  ad  oc-  is.vm.i. 
cisionem  ducetur,  et  sicut  agnus  coram 
tondenle  se,  sic  obmutescet.  Et  Petrus  de 
Christo  loqucns  :  Quum  pateretur,  inquil,  i  Pe/iMi,23. 
non  comminabatur  ;  quum  malediceretur, 
non  malcdicebat. 

Quoniam  in  le,  Doinine  ?a.[er,  speravi,       16 

B  secundum  quod  homo  et  aliquo  modo  vi- 
ator,  tu  cxaudics,  quidquid  ex  deliberata 
ratione  absolute  pe[\ei'O.Quia  dixi  in  ora-  17 
lione  :  Xequando  supergaudeanl  niihi  ini- 
niici  mei,  id  est,  ne  Judaei,  qui  usque  ad 
diem  Pentecosles  gaudent  de  occisione 
mea,quasi  omnino  exstinclus  sim  et  in  in- 
lerno  delenlus,  ullra  hoc  lenipus  non  gau- 
deant  ila  de  me  ;  sed  tunc  per  missionem 
Paiacleti,per  praedicationem  Apostolorum, 
per  signa  et  prodigia  magna,  ciarifica  no- 
men  meum  in  conspeclu  eorum,  et  de- 

C  monstra  me  resuscitatum,  glorificatum,  ct 
super  coelorum  altiludinem  elevatum,qua- 
lenus  confundantur  et  contristentur  qui 
supergaudebant  milii.  Etduin  commoven- 
lur  pcdcs  mei,  id  esl,  duni  clavis  perfo- 
lanlur  et  cruci  affigunlur,  super  me  ma- 
(jna  locuti  sunt,  improperando,  deridendo 
ac  blasphemando,  alque  dicendo  :  Euge, 
eiigc,  quomodo  rex  Israel  coronalur  1  Qno-  \s 
niam  ego  in  fagella  paralus  suiii.  Ghrislus 
enim  paratissimus  fuit  ad  patiendum  om- 
nia,  qiitC  de  ipso  prophelata  fuerunl.  Pro- 

D  pter  quod  Palri  dixit:Fiat  volunlas  tua.  Et     .yaiih. 
ipse  per  Isaiam  prophetam  testatur  :  Cor-  ''Y'' *'g 
pus  mcuin  dedi  percutientibus,  et  genas 
meas  vellentibus  ;  faciem  meam  non  aver- 
li  ab  increpantibus  et  conspuentibus  in 
me.  El  doJor  iiieus  in  con.spcctu  nieo  sem- 
pcr,  id  est,  passio  quam  pro  mundo  sus- 
linui,  incessanter  inest  memoriae  meae,  ut 
eam  Patri  offeram,  atque  merilo  ejus  ho- 
minibus  semper  succurram.  Unde  Aposto- 
lus  :  Debuit,  inquit,  per  omnia  fratribus  fle6r.,i,i7. 
similari,  ul  misericors  fieret.  Versum  au- 


COMMENTAniUM    I.N   PSALMUM    XXXVIII. 


ART.    LXXVU 


643 


tem  sequeiitem  Chrisliis  non  dicil  in  j)i'0- 
pria  persona,  sed  in  persona  nieinl)rorinn 

19  siiorum  seu  eorporis  mystici.  scilicet,fv'"<'- 
iiiam  iniquitatcm  mcam  annuntiabo,  ete. 

20  Inimici  autem  mei  vivunt,  id  est,  Ju- 
dcei  tunc  temporaliter  viguerunt.i/  confir- 
mati  sinit  supcr  /<«',  quanlum  ad  lioc  quod 
me  occidere  potuerunt  ;  ct  multiplicati 
s«/i^.  nuniero  alque  malitia,  non  virtute  et 
gratia,  qui  odcrunt  mc  iniquc,  videlicet 
Judsei,qui  oderunt  et  me  et  Patrem  meum 
gratis,  dicentes  :  Hic  est  heres,  venite,  oc- 
cidamus  eum.  Qui  rctribuunt  mala  pro 
bonis,\A  est  ingrati  Judsei,  quibus  multa 
beneficia  prsestiti  docendo,  miracula  fa- 
cieudo,  detrahebant  mihi,  dicendo  infer 
se  :  Scducit  turbam,  Insanit,  Homo  vo- 
rax  ;  quoniain  scqucbar  bonitatem,  id  est, 
quoniam  juste  in  omnibus  vixi,  et  vitia 
eorum  non  tacui.  Unde  Christus  dixit  in- 
gratis  Judffiis  per  prophetam  Mich»am  : 
Popule  meus,  quid  feci  tibi  ?  aut  quid 
molestus  fui  tibi  ?  Responde  mihi.  Xe  de- 
rclinquas  mc,  Dominc  Dcus  meus,  id  est, 
corpus  meum  non  deseras  in  sepulcro,  sed 
tertio  die  vivifica  illud  :  ne  discc.sscris  a 
mc,  id  est,  animam  meam  in  inferno  non 

23  derelinquas  ultra  tertiuni  diem.  Intende 
in  adjutorium  meum,  id  est.  adsiste  et 


Joann.w, 
»4. 

MaUh.xw. 
3S. 
21 


LUC,  XM1I, 

i-.Joann.wh 
\i:  \,  iO; 
ilatlh.  II. 
19. 


ilich.  VI.  3 
-»9 


A  cooperare  milii,  ut  Sanelos  omues  de  liin- 
bo  inferni  educam.  alque  ctun  eis  in  ca>los 
conscendam,  Dominc,  Dcits  salutis  mcce, 
id  est,  0  Deus  trine  et  simplex,  qui  es  cau- 
sa  totius  salutis  meje  createe. 

Ecce  quam  affectuosus  est  psalmus  is- 
te,  et  quam  prseclare  instruil  qualem  essc 
oporteat  veraciter  pcenitentem,  videlicet, 
ut  peccata  sua  vehementer  exaggcret,  hu- 
militer  reseret,  omnemque  poenam  pati 
paratus  sit.Quoniam  vero  psalmus  iste  est 
unus   psalmorum    pcBnitentialium,    debe- 

B  nuis  specialiler  laborare  ut  eum  clare  in- 
telligamus(aliqualiter  enim  obscurus  est), 
et  devote  legamus.ijuidam  enim  exponunt 
eum  ad  litteram  de  David  :  quse  exposi- 
tio  minus  frucluosa  videlur,  quoniam  non 
declarat  qualiter  unusquisque  in  propria 
persona  eum  legere  possit.  Cassiodorus 
vero  exponit  eum  in  pcrsona  Job. 

PRECATIO. 

Aurem  pietatis  tuae  quserentes,  suppli- 
C  ces  deprecamur,  ne  nos,  Domine  Deus  no- 
ster,  derelinquas,  nec  a  nobis  discedas  : 
prajsta,  ut  quod  in  natura  fragilitatis  no- 
strae  possibile  non  habemus,  per  tuam 
gratiam  nobis  subniinisfrari  sentiamus. 


ARTICULUS  LXXVII 


EXPOSITIO   PSALMI   TRICESIMI   OCTAVI    :    DIXI,    CUSTODIAM    VIAS    MEAS. 


I  Par.  XV 

XXV. 


Pr.e.\otatur  interea  psalmus  iste  hoc  D 
titulo  :  In  finem,  canticum  Daiv'd,  pro 
Idithun.  Quemadmoduni  in  primo  libro 
Paralipomenon  scribitur,  sanctus  David 
instiluit  cantores  ducentos  octoginta  octo. 
ul  canerenl  in  domo  Domini  laudcs  divi- 
nas  in  vicibus  suis.  Prsefecitque  eis  tres 
principales  cantores,  videlicet  Asaph,  He- 
man  el  Idilhun.  Fecif  quoque  David  psal- 
mos,qui  ab  his  cantoribus  canerentur.Hic 


ergo  psalmus  erat  ab  Idithun  et  sibi  sub- 
jectis  cantandus.  klithun  vero  interprela- 
tiir,  transiliens  eos  :  per  quem  designan- 
tur  fideles  et  veri  Israelitse,  non  littera,sed 
spiritu,  non  carnis  propagine,  sed  fidei 
firmitate,  qui  derelictis  terrenis,  ad  cce- 
lestia  per  conlemplationem  volant.  Sen- 
sus  igitur  tituli  esl  :  In  fincm,  canticum 
Diirid,  id  est,  psalmus  iste  qui  dicitiir 
canticum,  quoniam  spiritualem  lajtitiam 


644 


COMMENTARIUM   I\   PSAUIUM   XXXVIII. 


ART.    LXXVII 


continet,  et  de  feterna  beatitudine  agil, 
adscrihiliir  David  tan(]uam  auctori  :  canli- 
cum,  inipiam.  (lirigpns  nos  in  Clirislum, 
qui  csl  Alplia  et  Omega,  principium  et 
finis  :  el  laclum  pru  Iditliun.  id  est  con- 
veniens  viro  perfecto  temporalia  transi- 
lienti,  qui  cuni  Apostolo  dicere  potest  : 
/iom.Tii,»*.  Infelix  ego  homo  !  quis  mc  liberabit  dc 
corpore  mortis  hujus?  et  iterum  :  ^ostra 
conversatio  in  ccelis  est. 


Apoc.\,  8 
XSM,  13. 


Philipp.m 
20. 


IN  persona  ergo  Ecclesiie,  seu  hominis 
virtuosi,ardcnti  desiderio  proficere  cu- 
pienlis,  loquens  Propheta  ait  :  \V\Di,ri,  id 
est,  constanter  proposui,  et  corde  ac  ore 
asserui  :  Custodiam  rias  mcas,  id  est,  ab 
inordinatione  et  culpa  prseservabo  cogita- 
tiones  meas,  affectiones,  et  opera  mea  : 
qufe  dicuntur  vife,  quia  pcr  eas  tendo  ad 
terminum  quemdam,  videlicet  ad  fclicita- 
tem  coelestem,  vel  ad  miseriam  inrerna- 
lem.fV  >w//  deli/iqua/n  i/t  U//gua  /nea:\A 
est,  ad  hunc  finem  slalui  custodire  vias 
meas,  ut  non  offendam  in  verbo,  sed  in 
omnibus  tcmperem  labia  mea.  Ecce  quam 
notabilis,  sententiosus,  et  inslructivus  est 
versus  iste.  Tria  enim  utilissima  tangun- 
tur  in  eo.  Primo  tangit  propositum  bene 
agendi,  dum  ail.  Dixi.  Secundo  langit.  ad 
quid  bonum  propositum  lendere  debeat, 
dum  subjungit,  Custodiam  vias  meas.  Ter- 
tio  tangit,  in  quo  perfcclionem  suam, 
quantum  ad  exteriora,  constituat,  quum 
subdit,  Ut  non  delinquam  in  lingua  mea. 

Tu  ergo  si  ad  lingua'  moderationem  el 
ad  veram  perfectionem  pertingere  cupis  : 
Primo, firnuim  fac  tibi  propositum  in  cor- 
de  tuo  ferventer  proficiendi,  et  nunquam 
a  lege  divina  recedendi  :  quale  erat  pro- 
positum  sancti  Job,  dicentis,  Donec  defi- 
eiam,  non  recedam  ab  innocentia  niea;  et 
Petri,  qui  dixit  ad  Chrislum,  Etiam  si 
oportuerit  me  mori  tecum,non  te  negabo. 
Sed  vide  ne  in  proponendo  innitaris  pro- 
priis  virihus.  sod  gratia:'  miserieordissimi 
Greatoris  humililer  innitaris,  consideraus 
Jer.x.ii.  illud  Jeremice,  Scio,  Domine,  quia  non  est 
hominis  via  ejus,  nec  viri  est  ul  ambulet 


Job 


Mallh 
XXVI,  35. 


A  et  dirigat  gressus  suos;  illud  quoque  Apo- 

stoli,  Non  volentis,  neque  currentis,  sed  /jom.ix.io. 
misercntis  esl  Dei.  Secundo,  satage  custo- 
dire  in  omnibus  vias  tuas,  sagaciter  con- 
siderando.  leslimonio  Scripturarum  el  ex- 
emplo  Sanctorum,  quid  placeat  Deo,  quid 
bonum,  quid  melius,  quid  optimum.  Hinc 
enim  Aposfolus  monet  :  Yidete  quomodo  Ephes.y.is. 
caule  ambuletis  ;  et  iterum,  Cum  timore,  PhHipp.n, 
inquit,  et  tremore  vestram  salutem  ope-  ''■ 
ramini.  Unde  Salomon  asserit  :  Beatus  ho-    Pnv. 
mo  qui   semper  esl    pavidus.  Hoc  modo  '"'^'"''  '*' 

B  custodivit  vias  suas  Job,  qui  testatur  :  Ve-  /ojix,  28. 
rebar  omnia  opera  mea,  sciens  quod  non 
parceres  delinquenti.  Tertio  denique,  im- 
ple  quod  perfectum  est,  scilicet  ut  non 
delinquas  in  lingua  tua.  In  hoc  beatitudo 
niodo  quodam  consistit,  juxta  illud  Eccle- 
siastici  :  Beatus  homo  qui  non  est  lapsus  Eccii.\i\, 

in  verbo  ex  ore  suo.  Et  Jacobus  ait  :  Si  ',•    ,     , 

yocoo.  111,2. 

quis  in  verbo  non  offendit,  hic  perfectus 
est  vir.  Ad  hoc  aulem  quod  non  delinquat 
homo  in  lingua  sua,  mulla  sunt  observan- 
da.  Primo,  ne  loquatur  illicita,  quoniam 
C  lesle  Aposlolo.  Corrumpunt  mores  bonos  icor.  xv, 
colloquia  mala.  Et  ad  Timotheum:  Sermo,  ";„ . 

.  .  'II  Tim.  II, 

inquit,  vaniloquorum  ut  cancer  serpit.  Se-  i". 
cundo,  observare  oportet  ut  loquamur  de 
bonis  ac  licilis,  sicut  ait  Apostolus  :  Tu  Tii.u,\. 
loquere  quae  decent  sanam  doctrinam.  Pri- 
mo  enim  in  regimine  linguse  oportet  a 
malo  recedere,deinde  ad  bonum  acccdere. 
Sed  quia  bonum  opus  bene  fieri  debet, 
videlicet  cum  circumslanliis  debitis,  quae 
ad  actum  virtutis  requiruntur,  idcirco  in 
loquendo  de  bonis,  —  Primo  videndum 
D  cui  loquamur,  quatenus  et  proportione- 
mus  sermonem  nostrum  secundum  exi- 
gentiam,  condilionem  el  qualilatem  ejus 
cum  quo  loquimur,  ne  forte  prsesumamus 
sapientiorem  docere,  seniorem  increpare, 
vanum  laudare,  inexpertum  consulere,  ob- 
stinatum  corripcre,  contemplorem  instru- 
ere,  simplicioribus  alla  proponere,  vel  in- 
ter  insipienles  verba  effundere.  Hinc  enim 
oplime  tlicilur  :  Adolescens,  loquere  in  eccu. 
eausa  tua  vix  quum  necesse  fuerit.  Si  bis  "»"".'0,1). 
iuterrogatus  fueris,  habeat  caput  respon- 


COMMENTARIUM    IN    PSAI.MUM    XXXVIII.    —    ART.    I.XXVII 


645 


Eccli. 
xxxll.  13. 


Ibid.  6. 


Pror.xxiii, 


Eccle.w'. 


Eccli.\\,\ 


Prov.x.il. 


Ibid.  XXIX, 
II. 


Eccii.  XXI, 
2S. 


Coloss.  IV. 
6. 


Prov.w,\ . 


Eccti 


II  rim.  II, 
14. 


sum  luiim.  Et  itenim  :  Lo(|iii  in  ineilin  .\ 
magnatorum  non  prffsumas.  ct  iibi  snnl 
scnes,  non  imilluin  loqiiarls :  ol,  Ibi  non 
est  aiKJilns,  non  errimilas  sermonem.  Sa- 
lomon  qiioque  :  In  aiirilius  iusipientiiim 
ne  locjuaris,  ne  torte  despicianl  lioelrinain 
ek)qiiii  lui.  —  Sccuniio  pensandiim  est, 
qiiando  sitdebitum  tempus  loquendi  :quo- 
niam  teinpuscst  tacendi,  ef  teinpus  loquen- 
di.  Diim  eniin  nulla  cx  sermone  nascitur 
aut  spcratur  utilitas,  lempus  est  tacendi  ; 
dum  autcm  fructus  salubris  verisimiliter 
spcrari  potcst,  teinpus  loquendi  est.  Unde  B 
alibi  scripluni  esl  :  Hoino  sapiens  taccbil 
iisque  ad  tcinpus ;  lascivus  autcm  et  im- 
priidens  non  servabit  tempus.  —  Tertio 
pensarc  debemus.  ubi  loquendum  sit,  sci- 
licet  non  in  ecclesia,  ncc  in  locis  prohibi- 
tis.  —  Quarto,  quantiini,  videlicet  non  plus 
quam  oportet  aiit  cxpedit.  Proptcr  quoil 
Salomon  dicit  :  In  iniiltiloquio  non  dcerit 
peccatum;  qui  autem  moderatur  labia  sua, 
prudentissimus  est.  Et  ilerum:Totum  spi- 
ritum  suuin  profert  stultus  ;  sapiens  vero 
differt  ct  reservat  in  posterum.  Unde  alibi  C 
habelur  :  Verba  prudentium  statera  pon- 
derabuntur.  Sit  crgo  scrmo  noster  sale 
discrctionis  ornatus,  quemadmodum  ait 
Aposlolus  :  Sermo  vester  in  gratia  semper 
sale  sit  conditus,  ut  sciatis  quoinodo  opor- 
tcat  vos  unicuique  respondeie.  —  Quinlo 
pensare  debemus,  qualiter  sit  loqiiendum, 
videlicet  modestc.  mansuetc,  suaviter.  Un- 
dc  Salomon  ait  :  Responsio  mollis  frangit 
iram ;  scrmo  durus  suscitat  furorem.  Et 
Ecclesiasticus  :  Verbum  dulce  multiplicat 
amicos.  et  mitigat  inimicos,  el  lingua  eu-  D 
charis  in  bono  homine  abundabil.  Et  ideo 
Aposlolus  monet :  Noli  verbis  contcndere  ; 
ad  nihil  enim  utile  esl,  nisi  ad  subversio- 
nem  aiidientium.  —  Sexto  aiitcm  et  ulli- 
mo  alquc  praecipuc  considerare  debemiis. 
cur,  id  est  qua  intentione,  loquamur  :  el 
gencralis  quidem,  fiualis  ac  siimma  in- 
tenlio,  esse  debet  honor  Dei.  Alise  autem 
inlentiones  secundariae  el  proximff.multa; 
et  varia^  esse  possunt,  videlicet  ut  aliiim 
instruamus,  vcl  ab  alio  inslruamur,  vel 


Ps.  C.\L,  3. 


Ps.  CWIU, 

iOC. 


proplcr  rccreationem  vcl  siinileni  cau- 
sani  :  et  sccundiim  inodum  finis  inlenli 
eonsiderare  debemus.an  is  cuni  quo  loqiii 
volumus  sil  lalis,  quod  ex  collociitione  se- 
cum  hahenda.  adipisci  possumus  fincm 
inteulum. 

Si  ilaque  isla  pensemus  et  observemus, 
tunc  non  delinquemus  in  lingua  nostra  : 
qiiod  ncmo  naturali  virlute  valet  implere, 
sccundum  quod  a  .lacobo  diclum  est  :  Lin-  jacob.m,s. 
guam  nullus  homo  domare  polest.  Sed 
per  gratiam  fieri  potcst.  quemadmodum 
legitur  :  Hoininis  cst  animum  prteparare,  prof.xvi,!. 
et  Domini  gubcrnare  linguam.  Invocemus 
igitur  gratiam  Christi,  et  dicamus  quod  in- 
fra  habctur  :  Pone,  Domine,  custodiam  ori 
meo,  et  oslium  circumslantia?  labiis  meis. 
Porro  quod  nunc  dixit,  Custodiam  vias 
meas,  postca  clarius  dicelur,  ubi  ait  Psal- 
misla  :  Juravi  et  statui  custodire  jiidicia 
jusliliae  tuie. 

[i)Posui  ori  meo  custodiam,  ne  incaute 
aul  malitiose  aliquid  loquerer,  dum  coii- 
si.sterei  peccator  adversum  me,  inlendens 
me  vcrbis  provocare  aut  fallere.  Non  er- 
go  reddamiis  verbuin  maliim  pro  verbo 
malo.  quemadniodum  Salomon  jubet  :  Ne  prov.w, 
dicas,  Reddam  mahim  ;  exspecta  Domi-  --• 
iiuin,  ct  liberabit  le.  o  Obmutui  non  ex  3 
indignalione,  sed  ex  patientia  atque  pru- 
denlia,  videns  me  loquendo  nihil  profi- 
cere ;  et  humiliatus  sum,  id  est,  in  corde 
meo  cogitavi  me  dignum  essc  contumeliis 
et  verbis  malis  niihi  illatis  ;  et  silui  a  bo- 
nis  sermonibus  :  quoniam  qui  mihi  male 
loquebantur,excusationem,satisfactionem, 
seu  rationabilem  responsionem  recipere 
noluerunt.  Proplerea  melius  repulavi  om- 
nino  tacere,  quam  contemptoribiiS  verila- 
lis  sermonem  bonum  proferre. 

Et  dotor  iiieus  rcDorntus  cst  :  quoniam 
duin  ptEnas  alque  injurias  ab  aliis  patior, 
de  novo  rccolo  peccala  mca,  qiiibus  iram 
merui,  et  ita  qiiasi  recenter  doleo  qiiod 
peccavi.  Pcenae  enim  el  adversitales  pec- 
catori  inflictic.  reducunt  ci  ad  mcmoriam 
mala  qih-c  fecil.  jiixta  illud  :  Casligaho  te  7er.xxx.ii. 
in  judicio,  ul   uon  libi  viilcaris  innoxius. 


6i6 


COMMENTABIIM    IN   PSAI.MUM   XXXVIII. 


ART.    I.XXVII 


Yol  :  Dolor  nieus  renovatus  est.  id  est,sie- 
ut  antc  tristabar  de  propriis  culpis.  sic 
inodo  contristor  de  proxiniorum  peccatis 
ac  variis  mundi  erroribus.Talis  autem  tri- 
stitia  ex  caritate  procedit,  et  est  multuiii 
meritoria  ac  placita  Deo.  Quam  Jeremias 
7er.  jx,  1.  se  habuisse  insinuat.quum  ait :  Quis  dabit 
capiti  meo  aquam.  et  oculis  meis  fontem 
lacrimarum,  et  plorabo  die  ac  nocte  inler- 
fectos  populi  mei  ?  Et  si  pium  est  plorare 
interfectos  corpore.  quanto  benignius  est 
plorare  intcrfectos  in  anima  '.  Denique 
hunc  etiam  se  habuisse  dolorem  fatetur 
flum.11,2,  Apostolus.  dum  ait  :  Tristitia  mihi  magna 
^'  est.et  continuus  dolor  cordi  meo.  Optabam 

ego  ipse  anathema  esse  a  Christo  pro  fra- 
tribus  meis  Judceis.  Unde  et  sanctus  Dei 
propheta  Michseas  in  tantum  Israeli,  cui 
futuras  poenas  pra^dixit,  condoluit,  ut  di- 
j/icA.ii,ii.  ceret:Utinam  non  essem  vir  habens  spiri- 
tum,  et  mendacium  potius  loquerer.  Vides 
ergo  quam  ineffabiliter  vigeat  fraterna 
Sanctorum  dilectio,  etiam  pro  ingratis  et 
impiis.  Hinc  namque  Moyses  ait  ad  Domi- 
num  :  .\ut  dimitte  populo  hanc  noxam  : 
aut  si  non  facis,  dele  me  de  libro  tuoquem 
scripsisti.  Yerumtamen  ad  prselatos  pra»- 
cipue  pertinet  ista  compassio. 

4  ConcaJuit  cor  mevm  intra  me  :  id 
est,  dum  ita  obmutui.atque  recenti  dolore 
afflictus  sum,  anima  inea  ardenti  affectu 
accensa  est,  quatenus  sibi  ipsi  perfectio- 
nem  gratiae  acquireret  in  prsesenti,  et  ad 
lumen  glorise  citius  perduceretur,  ac  pro- 
ximorum  errori  succurreret,  atque  indi- 
gentibus  subveniret.  Ecce  quam  sancta 
calefactio  cordis.  .\onne  hoc  modo  conca- 
luit  cor  Pauli  intra  se.  qui  ait,  Fratres 
mei  dilectissimi,  gaudium  meum  et  coro- 
na  mea,  sic  state  in  Domino  ?  £t  in  me- 
ditafione  mea  exardescet  ignis  :  id  est, 
ex  consideratione  bonitatis  beneficiorum- 
quc  Dei,  et  ex  consideratione  periculorum 
et  vitiorum  quibus  homines  implicantur, 
infiammabitur  in  me  amor  Dei  et  pro- 
xiini,  quatenus  injurias  Dei  impediam, 
fratrumque  saluti  succurram,  increpan- 
do,  instruendo,  exhortando.  Necesse   est 


Exod. 
xsxii,3l,32 


Philipp.  iT, 
1. 


A  enim,  prsedicalorem  et  doctorem  verbi  Dei, 
ex    caritatis    fervore    impleri    omni    con- 
slantia  el  fortitudine  menlis,  quemadmo- 
(lum  Michseas  de  se  ipso  testatur  :  Ego,  nich.m.i. 
inquiens.  replelus  sum  forlitudino  spiritus 
Domini,  judicio  et  virtute.  ul  annunliem 
Israel  peccatum  suum.  Propter  quod  dicit 
et  Apostolus  :  Prjedica  verbuni,  insta  op-   iirim.iT, 
portune,  importuue  ;  argue,  obsecra,  in-  " 
crepa  in  omni  patientia.  Quod  utique  ad 
omnem  animarum  curam  habentem,  cer- 
tuin  esl  pertinere. 

B  1 3)  Locutus  sum  in  Ungua  mea,  id  est  in  5 
ore  meo,  videlicet  secrete  orando  :  quem- 
admodum  de  matre  Samuelis  inducitur  : 
Porro  Anna  loquebalur  in  corde  suo,  tan-  iflej. >, i3. 
tumque  labia  illius  movebantur,  et  vox 
penitus  non  aiidiebatur.  Quid  autem  in 
oralione  locutus  sit,  subjungit :  Xotumfac 
mihi,  Domine,  fincm  meum.  Finis  noster 
consumens,  est  mors  :  finis  vero  consum- 
mans,  est  Deus  seu  vita  wterna.  Nam  Deus 
est  finis  objectalis  extrinsecus  ;  beatitudo 
autem  seu  vila  aeterna,  est  finis  noster  in- 

G  trinsecus.  De  unoquoque  igitur  finium  ho- 
rum  exponi  potest,  quod  ait,  Notum  fac 
niihi.  Domine,  finem  meum.Ut  slt  sensus, 
qtiantum  ad  finem  consumentem  :  Notum 
fac  mihi,  Domine,  finem  meum,  id  est, 
da  mihi  considerare  mortem  mihi  quoti- 
die  appropinquantem.  ut  meditalio  mortis 
assidua.fiat  niihi  a  peccalis  abslractio  for- 
tis  et  vigilalio  diligens  :  quemadmodum 
ICcclesiasticus  dicit,  In  omnibus  operibus  Eccu.m. 
tuis  memorare  uovissima  tua,  et  in  aeter-  ***• 
num  non  peccabis.  Et  in  Evangelio  Ghri- 

D  stus  :  Yigilate,  inquit,  quia  nescitis  diem  yiatth.wy.-. 
neque  horam.  Secundo  sic  :  .\otum  fac  "■ 
mihi,  Domine,  finem  meum,  id  est  te  ip- 
sum,  ut  considerem  me  creatum  propter 
te ;  et  ita  inquielum  sit  cor  meum  donec 
perveniat  ad  te,  nec  alteri  quam  tibi  in- 
hfereat.  Tertio  sic  :  Notum  fac  mihi,  Do- 
mine.finem  meum.id  est,da  mihi  attende- 
re  coelestem  illam  beatitudinem,  ad  quam 
creasti  animam  meam,  ne  in  aliquo  bono 
caduco  creato,  sed  in  te  solo  semper  finem 
sibi  constituat  anima  mea.  Ideo  namque  ait 


COMMEiVTARlUM    IN    PSALMUM    XXXVIII.    —   ART.    LXXVII 


647 


31. 


Ephes.i,  Aposloliis  :Pater  gloria»  del  voliis  spiiitum 
''•'*■  sapientiip.  iit  scialis  (iiia>  sit  spes  vocatio- 
nis  ejiis,  i(l  psl,  iit  sciatis  qucc  sit  res  spe- 
raiula.  ad  quani  vocavil  vos.  Res  autem 
speranda,  est  bealiludo  GPlcrna,  qiiai  est 
finis  noster.  Hanc  ergo  petinuis  nobis  re- 
velari,  diiin  diciiniis  :  Notum  fac  iiiiiii,  Do- 
niine,  finem  meum. 

Notum  quoque  fac  mihi  o(  rmmcruni 
dierum  mcorum,  quis  esl.  Hoc  dupliciler 
inleiligi  potest.  l'rimo,de  diebiis  vita?  pr;p- 
sentis,  ut  sit  sensiis  :  Da  mihi  actualiter 
advertere  et  diligenter  pensare,  quam  bre- 
ves  et  niali  ac  miseii  sunl  dies,  quibiis  in 
lioc  mundo  viclurus  sum.  quatcniis  sic 
prwsenti  vita  conlempta,  ad  fiiliirain  toto 
I Cor.  Mi,  corde  adspirem  :  sicut  ail  Aposlolus.  Qui 
utiinliir  lioc  mundo,  sinl  tanquain  iion 
Hebr.%M.  utenles  ;  et  iterum,  Non  habemus  hie  ma- 
nentem  civitatem,  sed  fuluram  inqnirimus. 
Sccundo  intelligilur  de  diebus  futuri  sse- 
euli,  qui  appellantur  dies  a>ternilalis.  Et 
est  sensus  :  Da  niihi  per  fidem  contempla- 
ri  duralionem  illani,  innumerabilium  dic- 
rum  longiludinem  complectentem,  videli- 
cet  sevum  iilud,  qiio  Beali  in  patria  sine 
fine  regnabunt,  ut  hanc  semper  deside- 
rem.  Hai-c  duratio  Beatorum,  vocatiir  nii- 
merus  dierum  nostrorum,  qui  est,  id  esl, 
qui  non  habet  successionem,  corruptionem 
et  lerminum,  sed  vere  est,  qtiia  stabiliter 
manel.  Numerus  vero  dieriim  hujus  vi- 
la?  quasi  non  esl,  quoniam  dies  isli  non 
slant,  et  nihil  habemus  de  temporo  nisi 
Nunc  :  quod  lamen  non  est  tcmpus,  nec 
pars  temporis,  sed  suo  fluxu  causat  tem- 
pus.  Unde  ista  a?vi  duralio  dici  polesl,  dies 
mulli  seu  numerus  dieriim,  quoniam  omne 
tempus  incliidil.  el  una  dies,  quia  realiter 
non  inultiplicatur.  Idcirco  de  ea  scriptum 
Zach.xn,  cst  :  I'>il  dics  una,  quEe  nola  esl  Domino, 
'"'■  non  dies  neque  nox ;  et  in  die  illa  erit 

Dominus  rex  super  omnem  terram.  Et  ad 
dcsignandum  interminahilem  permanen- 
tiam  hujus  diirationis  alqiie  diei,  Isaias 
/j.uvi, i3.  ait  de  ca  :  I>il  mcnsis  ex  mense,  ct  sab- 
batum  ex  sabbato. 

Itaquc,  Doinine,  nolum  fac  mihi  niime- 


A  rum  dicnim  mcoium,  iit  .sriam  rjiiid  drsit 
mihi,  id  est,  qualcniis  (iiiigenler  agno- 
scain,  quanlum  mihi  desit  perfectioiiis  et 
graliai  ad  ingrcdicnduiii  dies  illos  ;Eter- 
nos  ;  vel,  ut  cx  considcralione  brevitalis 
(lierum,  quihus  in  hoc  sa^culo  vivam.solli- 
cile  pcnsem,  quid  mihi  desit  de  spiiituali 
processu  ac  inlcriori  profectu,  ac  pcr  hoc 
lanqiiam  modico  tempore  hic  mansurus, 
feslinanter  lendam  ad  patriam,  omnique 
loipore  excluso,  fcrventiM'  libi  deserviam. 
Idco  eniin  dicil  Aiioslolus  :  Eeslinemus  in-  Uebr.>\,\\. 

B  grcdi  in  illam  rcquiem. 

'.(\'  Ecce  inciisnrfi/ji/cs,  id  esl  brevcs  ac       c> 
facile   numerabiles,  posnisti   dies   meos  : 
quibus  secundum   liiam  ordinationem   iii 
lioc  muiido  vicluriis   sum.   Unde  inferius 
scripluni   esl   clariiis  :  Dies  annoruiii   no-  /'.•!. ixxxix, 
strorum,in  ipsis  septuaginta  anni.Et  Job :  '"' 
Bieves  dies  hominis  sunl,  numerus  men- y<,ixiv, 5. 
sium  ejiis  apud  te  esl ;  eonstiluisli  lermi- 
nos  ejus,  qui  prajteriri  non  poterunt.  El 
siibstantia  mca  tanquam  nihilum  ante  te : 
id  est,  ego  ipse  subsislens.qui  aliquid  esse 

G  videor,  comparalione   tua^  immensffl  ma- 
jestatis,  magis  sum  nihil,  quani  aliquid  : 
qiioniam  finiti  ad  infinitum  nulla  exsislit 
proporlio.  Propter  qiiod   apud  Isaiam    le- 
gitur  :  Ecce  genles  quasi  stilla  silula?  et    /s.xl,  13, 
quasi   momenlum   stateree    reputatEe  sunt  '  • 
ei.  Omnes  genles  quasi  non  sint,  sic  sunt 
coram  eo.  el  quasi  nihiium  cl  inanc  repu- 
taUe  sunt  ei.  llinc  quoque  Nabuchodono- 
sor  majeslatcm  Doi  expertus,  humilitcr  di- 
xit  :  Ego  Nabuchodonosor  oculos  meos  ad  DanK,z\, 
cadum  levavi,  et  Altissimo  benedixi,  et  vi-  ''■ 

D  veiitem  in  sseciila  sseculorum  glorificavi, 
qiiia  potcstas  ejus  potestas  sempiterna,  et 
omncs  Iiabitatores  terra?  apud  ipsum  in 
nihilum  reputanlur. 

7  Verumtamcn  uuiversa  vanitas  :  id 
est,  non  soluin  substanlia  mca  est  tan- 
qiiam  nihilum  apud  Deum,  scd  et  oinnia, 
maxiine  inferiora  et  corruptibilia,  vanitas 
siint,  id  est  modica,  instabilia,  infelicia 
el  caduca  :  queinadmodum  Ecclesiastes  di- 
cil.  Vanitas  vanitatuin,  et  omnia  vanilas  ;  Eccie.\,i. 
ct  Aposlolus,  Vanilali,iiiquit,crealiira  sub-  nom.vin.jo. 


648 


COMMEMARIUM    L\'   PSALMUM   XXXVIII.    —   ART.    LXXVII 


Itom.  vm, 
23. 


Job  vni,  9, 


llHeg.xiy, 
U. 


Lttc  sii,  1 0, 

ao. 


jocla  est.  Oituiis  liomo  vivcns:  id  cst.  non  A 
soliim  iiralionalia.  sed  etiani  omnis  lionio 
vialor  et  peccator,  esl  vanitas.  id  est  inuta- 
biiilati  subjeclus  multisque  miseiiis.  Vel 
sic  :  Vcrumtamen  universa  vanitas  omnis 
hoino  vivens,  id  est,  tanta  est  miseria  et 
defectibilitas  hominum  propter  mala  cul- 
pa?,  mala  pcena'  et  mala  naturae.  qn;e  in 
ipsis  sunt,  quod  omnis  honio  secunduin 
communem  legem  dici  potest  universa  va- 
nitas.  id  cst  totaliter  vanus  ac  vanitatibus 
plenus.  Propter  quod  Paulus  de  Apostolis 
loquens  :  Nos,  inquit,  intra  nos  gemimus,  B 
qui  primitias  spiritus  accepimus,  revela- 
tionem  gloriee  filiorum  Dei  exspectantes. 
8  Verumtamen  in  imagine  perlransit 
homo  :  id  est.  quamvis  homo  sit  adeo  va- 
nus,ut  dici  possit  universa  vanitas,  tamen 
in  imagine  pertransit,  id  est.  imagine  san- 
cta?  Trinitatis  in  anima  insignitus,  tempo- 
raliter  vivit  et  ad  finem  currit.  Yel  sic  :  In 
imagine  pertransit  homo,  id  esi,  tam  cito 
vita  ejus  fluit  et  deficit,  sicut  imago  ap- 
parens  in  speculo,  et  umbra  quae  apparet 
in  terra  :  qucmadmodum  dicitur  in  Job.  C 
Sicut  umbra,  dies  nostri  super  terram ;  et 
alibi,  Omnes  morimur,  et  quasi  aquae  dila- 
bimur  in  terrani.  Scd  et  frmtra  contiirba- 
tur  :  id  est,  ultra  hoe  quod  tam  brevis  est 
vita  praesens,  ipse  homo  turbatur  et  anxi- 
atur  ul)i  non  deberet  anxiari  aut  turbari, 
videlicet  pro  teniporalibus  congregandis 
seu  perditis  :  et  ita  sollicitudinibus  sa>culi 
implicatur,  quasi  nunquam  relicturus  es- 
set  hoc  sa?.culum.  Idco  sequitur  :  9  The- 
saurizat,  id  est,  temporales  divitias  con- 
gregat.  et  ignorat  cui  congregabit  ea.  Nam  D 
quum  mors  incerta  sit,  non  potest  scire 
an  ipse  diu  utetur  divitiis  suis.  Et  simili 
modo  ignorat  an  filii  sui  seu  alii,  quibus 
proponit  bona  sua  relinquere,  diu  ea  pos- 
sidebunt.  Haec  ergo  thesaurizatio  vana  est. 
Unde  hoc  inodo  thesaurizanti.  ct  in  divitiis 
suis  deliciari  proponenti.  atque  dicenti  il- 
,  lud  :  Anima.hahes  multa  bona  reposita  in 
annos  plurimos.  requiesce,  coniede,  bibe, 
epulare ;  dixit  Deus  :  Stulte,  hac  nocte  re- 
petunt  animam  tuam  a  te  :  quae  autem  pa- 


rasti,  cujus  erunt  ?  Hinc  quoque  ait  alia 
Scriptura  :  Ulii  sunt  principes  gentium.  ct  oaruchm. 
qui  dominantur  super  bestias  terrae,qui  in  '"'"• 
avibus  cffii  ludunt,  qui  argentum  thesau- 
rizant  et  aurum,  in  quo  confidunt  homi- 
nes,  et  non  est  finis  acquisitionis  eorum  ? 
Exterminati  sunt.  et  ad  inferos  descendc- 
riint,  et  alii  in  loco  eorum  surrexerunt.  Est 
tanien  alia  thesaurizatio  bona.  de  qua  ait 
Salvator :  Facite  vobis  sacculos  qui  non  ve-  Ziic.111,33. 
terascunt,  thesaurum  non  deficienfem  in 
cado.  De  cujus  thesaurizationis  possessio- 
ne  ac  fructu  apud  Isaiam  scriptum  est  : 
Divitiae  salutis,  sapientia  et  scientia;  timor  /s.sssm.e. 
Domini  ipse  est  thesaurus  ejus. 

[W\  Et  nunc  qua^  est  ewspectatio  mea?        8 
Xonne  Domimts  ?  Ecce  hic  ostendit  exau- 
dilam  esse  precem,  quam  superius  fudit 
ad  Dominum,  dicens  :  Notum  fac  mihi, 
Domine,  finem  meum.  id  est  finale  bonum 
quod  ultimate  ac  summe  appetere  debeo. 
Ait  ergo  :  Et  nunc,  id  est,  dum  alii  sibi 
thesaurizant  in  terra,  ubi  aerugo  et  tinea  siaith.yi. 
demolitur,  et  fures  effodiunt  et  furanlur,  "■ 
fjita'  est  cjcspectalio  mca  ?  id  est,  quae  est 
res  a  me  finaliter  exspectata  et  summe  op- 
tata  ?  Et  respondet :  Nonne Dominus?  quasi 
dicat  :  Utique  ipsemet  Deus  gloriosus  et 
sanctus,  esl  quem  finaliter  exspecto,  atque 
ad  qucm  omnia  ordino.  Deus  enim  est  om- 
ne  bonum  nostrum,  et  ipse  est  omnia  no- 
stra.  et  unuin  (quod  est  ipse)  est  necessa-  Luc.\,ii. 
rium.  Propterea  ab  Isaia  dicitur  :  Dominus   /«.  xssm, 
judex  noster,  Dominus  legifer  noster,  Do-  ■■• 
minus  rex  noster,  ipse  salvabit  nos. 

Et  substantia  mea  apud  te  est.  Substan- 
tia  intcrdum  pro  divitiis  seu  possessione 
accipitur.    quemadmodum    de   patre    filii 
prodigi   scribitur  :  Divisit  illis  substanti-  Zuc.xv.12. 
ani.  Sanctorum  autem  divitiae  sunt  opera 
virtuosa,  caritasque  et  gratia,  et  alia  Spi- 
ritus   Sancti  dona.  Hae  vero  divitiae  sunt 
apud  Deum,  quoniam  placent  ei,  et  remu- 
nerationem  ab  eo  recipiunt,  juxta  illud  Je- 
remiae  :  Quiescat  vox  lua  a  ploratu,  quia   /«•.  xxsi, 
est  merces  operi  tuo.  De  his  ergo  divitiis  '"• 
ait  :  Substantia  inea,  id  est  interiores  meae 
divitiae,  scilicet  merita  et  praemia,  apud  te 


COMMEMARIUM    IN   PSALMUM   XXXVIII. 


AUT.    I.XXVII 


649 


est,  id  est  in  beneplacilo  tua^  mcmoriiT'. 
Siipcriiis  vcio  diiin  di.xit,  Substaiitia  nn-a 
tanqiiaui  nihihnn  ante  te,  sninpsit  sub- 
stantiam  pro  cssentia  vel  pro  exterioribus 
Iwiiis.  Possct  aiitcin  el  niinc  pro  esscnlia 
accipi.  Dicunlur  nainquc  esse  apud  Dciiin, 
qiKv  in   Deo  siint  :  sicut  de  Filio  dicitur. 

/onnn.  1. 1.  A'erbuin  erat  apud  Dcuni,  id  csl  in   Dco, 

secundum  qiiod  Filius  loquens  ad  Palrcm 

ihiii.wii.  tcstalur  :  Tu,  Pater,  in  nic,  ct  ego   in   te. 

Kt  lioc  modo  substanlia  noslra,  imo  ciin- 

cta  creala  siinl  apud  Deuin,  (pioniam  om- 

7«irf.i,3.i.  nia  in  ipso  sunt.  Qiiod  iactum  cst,  id  cst, 
omne  qiiod  non  est  Deus,  videlicet  omnis 
crcatura,  in  ipso  vita  erat.  Omnia  namquc 
vivunt  Dco.  cl  oninia  sunt  in  eo  vitalitcr. 

/}om  XI, 30.  Propter  qiiod  dicil  Aposlolus  :  E.\  ipso,  et 
pcr  ipsum,  et  in  ipso  sunt  omnia. 
0  II   Ab  omnibu.^s  iniquitatibus  meis  eruc 

me,  indulgentiam  dando,  et  gratiam  in- 
fundendo.  Opprobrium  insipienti  dedisti 
me  :  id  est,  ab  indoctis,  divina  et  tetcrna 
non  contcmplanlibus,  me  dcridcri  pcrmi- 
sisti  propter  justitiam,  qua  tibi  soli  adha;- 
si.  Deridctur  cnim  jiisti  simplicitas.  Et 
Salomon  dicit  :  Ambulans  recto  ilinere,  et 
timens  Deum,  despicitur  ab  eo  qui  infami 
graditur  via.  Undc  alio  loco  scriptum  est : 
Ezechiel  crit  porlentum  vcslrum.  I'2  OIj- 
mutui,et,  pro  id  esi,non  aperuios  meum, 
qiium  sustinerem  adversa,  (juoniam  tu 
fecisti,  id  est,  advcrsa  mihi  inferri  per- 
misisti,  vel  prfecepisti,  ulciscendo  culpain 
nieam  per  pcenas  lemporales.  Sic  et  nos 
faccre  dcbemus  dum  improperia  tolera- 
mus.  adscribentes  h»c  noslris  c.vcessibus, 
et  siibmiltentes  nos  divino  judicio.  Quam 
enim  sahibre  sit  hoc,  ostenditur  in  Ecclc- 
siastico,  ubi  sic  legitur  :  Quis  dabit  ori 
meo  ciislodiam,  et  super  labia  mea  signa- 
culum  certum,  ut  non  cadain  ab  ipsis,  ct 
lingua  mea  me  perdat? 
11  Aiiiote  a   me  plaf/as   tuas,  id  cst,  rigo- 

rem  vindictte  tuBe,  qua  me  castigas,  mi- 
tiga,  aiifcr,  ignoscc,  et  non  secundum  c.xi- 
gcnliam  vilioriim  meorum  facias  mihi, nec 
potestati  inimicoriim  meorum  me  tradas. 

iicor.xii.*.  Unde  et  Paiilus  tcr  rogavit  Dominum   iil 


Job  .\ii,  4. 
/'/•Of.xiv.2. 


EifCh. 
xxiv.  H. 

10 


Eccti.xxn, 
33. 


A  auferret  a  sc  stimulum  carnis,  qui  iiliquc 
hahiiit  in  eo  ralionem  plaga-  seii  poMUT, 
non  culp;c.  Et  Danicl  oia\il  :  E.xaiidi,  Do-  Oanix.w, 
ininc  :  placarc,  Doininc  ;  avcrlaliir,  obsc-   "' 
cro,  ira   liia.  El   sancliis  Job  ail  :  .ManunWoJ.xni, ii. 
luam  longe  fac  a  inc,  ct  formido  Ina  noii 
me  terreat.  Itaque,  Domine,  amove  a  mc 
plagas  tuas  :  quod  ideo  oro,  nani  ^I5i.4       12 
forti(u<Uiie  manus   luw  ego  defeci  in  in- 
crepationibus.  id  est,  a  potentia   ullionis 
tiise,   qua    mc    flagcllasti,   succubui,    non 
polens  suffcrre  incrcpalioncs  tam  dura?, 

B  quoniam  lentor  et  criicior  supra  vires.  Non 
tamen.  o  Domine,  arguo  te,  quoniam  juste 
htec  patior  propter  pcccala  mea,  Ideo  sub- 
ditur:  Propter  iniquilalem  corripuisti  ho- 
minem  peccatorem.  Scd  videtiir  obviarc 
quod  ait  Apostolus  :  Fidelis  Deus,  qui  non  icor.s.n. 
palictur  vos  tentari  supia  id  quod  pote- 
stis.  Et  respondendum,  qiiod  Deus  non  si- 
nit  nos  tentari  supra  id  qiiod  possumus 
pali  per  gratiain.  Et  eigo  qiii  ad  gratiam 
ejus  non  coiifugiiinl,  divinum  invocando 
anxilium,  superantur  ;  qui  vero  ad  ipsum 

C  confiigiunt,  dicenles,  Et   ne  nos  inducas   Mauh.M, 
iii  lcnlalioncm,  non  vincuntur.  '^' 

Dum  ergo  afflicto  atque  tentato  appa- 
ret,  qiiod  ultra  vires  lcnletur.  ac  succum- 
bcre  debcal,  si  tunc  clamat  ad  Dominum, 
dicens,  Amovc  a  me  plagas  tuas,  tunc  Do- 
minus  adjuvat  eum,  nec  sinit  eum  ullra 
vires  affligi,  quia  inspirat  ei  affecluin 
orandi.  Quid  enim  oremus  sicut  oportet,  Rom.\m, 
nescimus  ;  sed  ipse  Spiritus  postulat  pro  '''■ 
nobis,  id  est,  postulantes  nos  facil.  Ha-c 
vero   inspiratio    Spiritus    Sancti,  cst  pri- 

D  mum  adjutorium  Dei  :  ad  quod  sequitur 
aliud  adjutorium,  quod  est  cffectus  seu 
ineritiim  oralionis.  Deniquc  conslal  ex  his, 
quod  interdiim  orare  polest  homo  devotus 
pro  mitigatione  vel  ablalionc  adversita- 
liim  cl  afflictionum  qiias  palitur,  sive  sint 
naluialcs.  sive  cx  dispositione  divina  :  et 
iii  hoc  qiiilibel  agal  secundiim  quod  sc 
possc  ferrc  cognoscil.  Imperfecli  eniin  tan- 
luin  ferre  non  valcnl  qiiaiitum  pcrfecti  : 
quibus  cum  Paulo  dicitiir,  Virtiis  in  in-  iicor. xu, 
firinilate  perficilur.  ''■ 


6o0 


COMMENTARIUM   IN   PSALMUM   XXXVIII.    —   ART.    I.XXVII 


{li)  Et  tabescere  fecisti  sicut  araneam 
animam  ejas.  Aranea  est  animal  rapax  et 
noeens  ;  de  faeili  tamen  hedi  occidique 
potest.  Est  igitur  sensus  :  Siciit  aranea 
facilo  infimiatur  et  Iseditur,  sic  per  fla- 
golla  tuff  justitis  tabescore  fecisti.  id  est, 
humiiiasti  et  affiixisti  ac  dejecisti,  aui- 
mam  hominis  sou  liomineni  ipsum.  Unde 
et  sanctus  Job  fiagella  exportus.  atque  eo- 

jobx\-,.[3.  rum  rigore  oppressus,  ait :  Ego  quondam 
ille  opulentus,  reponle  contritus  sum.  Et 

/er..\Lv,  3.  Jeremias  taliter  tai^efactus,  clamat  :  Va? 
mihi  misero,  quia  Dominus  addidit  dolo- 
rem  dolori  meo  :  laboravi  in  gemitu  meo, 
et  requiem   non    iuveni.   Idooque  itorum 

«irf..xLTO,  clamavit :  0  mucro  Domini.  usquequo  non 
quiescis  ?  Verumtamcn  rane  conturbatur 
omnis  homo  :  id  est,  quamvis  tanta  sit 
instabilitas  ac  miseria  vitm  pra?sentis.  ut 
dictum  est,  adhuc  tamon  omnis  homo.  id 
est  pene  omnes  (vel,  omnis,  id  est  aliqui 
do  omni  conditinne  seu  genere  hominum), 
couturbatur  soliicitudine  tomporalium  et 
curis  sEeculi.  vane,  id  est  superflue.  Se- 
cundum  hunc  sensum  apud  Isaiam  habo- 
yj.  1.23.   tur  :  Umnos  diligunt   miinera.   soquuntur 

/er.  vi,i3.  retributiones.  Et  alibi  :  A  minori  usque  ad 
majorem  omnes  avaritia?  student. 
13  Sed  ne  ego  tam  vane  couturber,    jj  E.r- 

audi  orationem,  meam,  Bomine,  qua  ve- 
niam  qum'0,  et  deprecationcm  meam,  qua 
gratiam  peto  ;  auribns  pcrcipe  lacrimns 
meas  :  id  est,  clementer  ac  diligenter  ad- 
verte  affectum  animae  moa?,  ox  quo  lacri- 
mae  profluunt ;  sod  ot  ipsas  lacrimas  re- 
spice,  propter  fontom  ex  quo  manant  : 
quoniam  lacrimse  sunt  signa  affectus,  et 
vim  orationis  participant,  etiam  si  nec 
desiderium  cordis,  nec  oratio  oris,  dire- 
cte  et  immediate  ad  Dominum  dirigantur, 
sed  loquatur  homo  cum  se  ipso,  et  intra 
so  liigeat  ex  remorsu  cnnscientiiP.  vel  ex 

/oivii,  II.  dosidorio  patri»,  sicut  scriptum  est  :  Lo- 
quar  in  tribulatione  spiritus  mei.  confa- 
bulabor  cum  amaritudine  anima?  mese. 

Iti  Xe  silcas,  id  est,  no  ab  effectu  ora- 
tionis  quiescas,  ne  a  pia  inspiratione  ac 

Ps.xxxn.z.  interna  responsione  taceas ;  sed  dic  ani- 


Coloss.  I, 
3,  13. 


ffebr.Kui. 
U. 


A  ma^  meee,  Salus  tua  ego  sum ;  rjuoniam 
advena  ego  sunt  apud  te.  id  est  viator  ot 
de  oxsilio  ad  patriam  veniens.  ,\lia  littera 
habot :  Ouoniam  incola  ego  sum,  id  est, 
de  potestate  inimici  translatiis  in  regnum 
Christi,  ot  do  statu  damnationis,  positus 
iu  statii  saliitis  :  sicque  factus  sum  Eccle- 
siff  incola,  qui  aliquando  oram  diaboli 
verna,  et  servus  poccati.  Undo  ot  Aposto- 
lus  ait  :  Gratias  agimus  Doo  et  Patri,  qui 
nos  transtulit  in  regnum  Filii  dilectionis 
suae.  Et percgrinus  sicut  omnes  patres  mei: 

B  id  est,  sicut  omnes  Sancti  defuncti  erant 
in  hoc  miindo  perogrini,  non  habentes  hic 
lociim  manontom.  aut  patriam  finalitor 
concupitam  ;  sic  et  ego  peregrinus  sum 
coram  te.quoniam  aliam  vitam  et  patriam 
credo,  spero,  imo  et  qusero.  Propteroa  ait 
Apostolus  :  Exspectabat  Abraham  funda- /iw.si.io 
monta  habentem  civitatem,  eujus  artifex 
et  conditor  Deus.  Et  de  omnibus  antiquis 
Sanctis  loquens  idom  Apostolus  :  Juxta  ibid.u.n. 
fidem,  inquit,defuncti  sunt  hi  omnes, non 
acceptis  repromissionibus,  sed  a  longe  eas 

C  adspicientes  et  salutantos,  et  confitentes 
quia  peregrini  ot  hospites  sunt  super  ter- 
ram.  Qui  enim  hcec  dicunt,  significant  se 
patriam  inqiiiroro.  Hinc  quoque  sanctissi- 
mus  patriarcha  Jacob  intorrogatus  a  Pha- 
raone,  Quot  sunt  dies  vitee  tuse?  respon-  cen.  xlvh 
dit  :  Dies  porogrinationis  vitae  meae  super  *'^' 
terram,  centum  triginta  annorum  sunt, 
parvi  et  mali  ;  et  non  pervenerunt  usque 
ad  dies  patrum  meorum,  quibus  peregri- 
nati  sunt  super  terram.  Ecce  quomodo  om- 
nes  sancti  antiqui  se  peregrinos  agnove- 

D  runt.Et  nos  ergo  hunc  mundum,  et  omnia 
quse  ad  eum  portinont,  contemnamus,  et 
ad  patriam  illam  ccelestom,  sicut  pruden- 
tos  peregrini  properemus,  omni  ornatu 
mundi  et  gaudio  abjecto. 

Verumtanien  obviaro  ^idetur  praedictis, 
quod  ait  Apostolus  :  Jam  non  estis  hospi- 
tes  et  advenae,  sed  estis  cives  Sanctorum. 
Et  respondendiim,  qiind  Apostolus  dicit 
hoc,  ad  distingucndum  fideles  ab  infide- 
libus,  qui  omnino  extranei  sunt  a  Deo.  Di- 
citur  ergo  aliquis,  advena  et  peregrinus 


Ephes.  II, 
19. 


r.OMMENTARIUM   IN   PSALMUM   XXXIX.    —  ART.    I.XXVIII 


651 


seii  liospes,  diipliciter  ;  Priiiin,  (iiiia  inlia- 
bilat  pcr  spem  et  fidem,  niiiKlum  per  reiii 
<'t  speciem  :  ct  hoe  inodo  omiics  \  iatores 
sunt  peregrini  ct  advcnse,  sccundum  illud 
II  ror.v,  Apostoli,  Dnm  snmus  in  hoc  corporc,  pc- 
rcirriuamnr  a  Domino.  Per  fidem  enim 
auibulamus,  ct  uon  per  speciem.  Sccnndo 
dicitur  aliquis  peregrinus  et  advena,  qua- 
si  non  pertinens  ad  locum  in  quo  cst,  et 
ad  quem  merito  tenderet.  Sicqne  infideles 
cl  mali.  qnornm  conversatio  non  est  in 
cadis,  sunt  peregrini. 
H  I  I7i  Remitlc  >ni7/i,  o  Domine,  omne  pec- 

catiim  et  debilam  pa'nam,  /i/  rcfri(/crcr. 
id  est,  quatenns  in  miscricordia  tua  re- 
spircm,  et  anxietatem  conscientiae  tcmpe- 
rcm,  ac  dolorcm  in  mc  renovatum,  per 
consolationcm  Spiritus  Sancti  depcllam  ; 
priusquam  abeain,  id  est,  antequam  mo- 
riar,  c(  ampliux  nau  cro.  id  est,  post  mor- 
teni  in  slatn  promcrcudi  uon  remancbo, 
nec  ad  statum  hujus  inundi  redibo.  Si 
habes  ergo,  o  honio,  aliqucm  singularcm 
amicum    periculosc    conversantem,    anlc 


A  mortem  ora  pro  eo  :  inio  omnibus  quibus 
speciali  jnrc  adstringeris,  subveni  cjiian- 
tuin  valcs,  priusqiiam  abeant.  Potes  enim 
ante  mortcm  gratiam  eis  impelrare,  non 
autem  post  mortem.  Idcirco,  quanto  ma- 
jus  est  animam  eriperc  de  pocnis  inferni, 
qiiam  d(^  pa'nis  purgalorii ;  lanto  quodam- 
modo  majus  est,  peccatori  in  hac  vita 
gratiam  convcrsionis  acquirerc,  quam  de- 
functo  in  purgatorio  exsistenti  veniani  re- 
missionis  procurarc. 

Eccc  quam  admiranda  atquc  pra^clara 

IJ  est  virtus  psalmi  istius.  Stndeamns  igitur 
doeiimcnla  cjus  implcrc,  transiloria  Iran- 
silire,  ca^lcslia  ardcnler  appcterc,  et  psal- 
miim  ipsum  cum  omni  devotione  decan- 
tare. 

PRRCATIO. 

Exspectatio  tc  diligentium,  Dominc,  ab 
omnibus  iniqiiitatibiis  nos  erue,  ct  conti- 
nua  quiete  in  tc  fac  exsnltare  :  ul  tuamu- 
niti  proteclione,  immobiles  tibi  scmper 
valeamus  adhsBrcre. 


ARTICULUS   LXXVIII 


EXPOSITIO   DE   CHRISTO   PSALMI   TRICESIMI   .NOM    :    EXSPECTANS    EXSPECTAVI,    K.TC. 


Hujus  denique  psalmi  iste  est  litulus  :  C 

1        In  fincm,psalmi<s  David  :  id  est,  psalnius 

iste  qui  est  psalmus  David  sicut  aucloris, 

dirigit  nos  in  finem,  id  est  in  (>hrislum   : 

de  quo  psalinus    iste  ad   litteram    loqui- 

/Mr.x.5-  lur,  quia  .Aposlolus  ad  Hebreeos  magnam 

'•  partem  hujus   psalmi    allegat   de  Christo 

priediclam,  et  in  Christo  impletam,  sicut 

palebit.  Doctores  ergo  catholici  exponunt 

hunc  psalmum  de  toto  Christo,  scilicet  de 

cai)ite  et  mcmbris  :  ita  ut  quaedam  convc- 

niant   Christo,  qua»dam   Ecclcsia;.  Yerum- 

tainen  satagendum  esl,  ut  quantum  fieri  D 

potest,   totus    hic  psalmus    exponatiir  de 

Christo,  et  totus  de  Ecclesia. 


CHRISTUS  ergo  ut  homo,  ad  a?difica- 
tionem  Ecclesi»  ait  :  ii)  E.r.sjJcctans 
exspectavi  Dominum,  id  est,  spcrans  spe- 
ravi  in  Domino  Deo  vcro  et  vivo.  Quum 
enim  spes  definiatiir,  qiiod  sit  certa  e.x- 
spectalio  fulurae  beatitudinis,conslat  quod 
idem  sit,  Dominum  cxspectare,  et  in  ipso 
sperare.  Quomodo  vcro  convcniat  Christo 
spes,  sjepe  ostcnsiim  est.  Christus  itaquc 
exspeclavit  Dominum  dum  paterclur,  dum 
[lendcbat  in  ligno,  dum  oravil,  quatcniis  a 
morluis  suscilarcliir,  et  in  corpore  glori- 
ficaretur.  Proptcr  quod  ait  :  Nunc  anima 
mea  turbala  est.  Et  quid  dicam  ?  Pater, 
salvifica  me  ex  hac  hora.  Et  intcndil  mi- 


./oniiit.  XII, 


652 


COMMENTARIUM    IN   PSALMUM  XXXIX. 


ART.    LXXVIII 


Joarin,\\ 
17. 
Ibid.  23. 

I.UC.  XXIV 


Joann.  viii 
54. 


Prc 


hi,  id  esf,  respexit  et  diligenler  advertit 
desideriiim  spei  meae,  et  e.xspectalionem 
meani  longaniniem.  ['i  Et  ca-andivit  prc- 
ces  meatt.  Nani  quidquid  Christus  absolule 
et  deliberala  rationc  oravit,  oblinuit.  Et 
edn-rit  me  de  lacii  miscria'.  id  est,  de  liin- 
bo  inferni  eduxit  animam  meam.  Vel.  De 
lacu  miseriap.  id  esl  dc  valle  lacrimarum 
seu  mundo  hoc  miseriis  pleno,  eduxit  mc 
in  die  resurreclionis  el  ascensionis.  Et  de 
luto  fcccis,  id  est,  de  sepulcro  eduxit  cor- 
pus  meum,  et  a  pulrefaclione  illud  eri- 
puit,  ne  corruplionem  videret. 

\i)Et  statuit  supra  petram  pedes  meos, 
id  est,  supra  omnipotenlcm  ac  divinam 
suam  virlutcm  collocavil  me,  ab  omni 
adversilale  me  defcndcndo,  et  impassi- 
bililatem  corpori  meo  in  resurrcctionc 
pra>slando,  meque  immobililer  in  se  ipso 
firmando  ;  et  direxit  grcssus  meos,  id  est, 
omnes  operationes  meas  ordinavit,  et  ani- 
mam  meam  de  corpore  exeunleni,  de  lim- 
bo  redeunlem,  ad  ccbIos  ascendentem,  di- 
rexit  reclo  itinere.  (4)  Et  immisit  in  os 
metim  caiiticum  novum.  Christus  enim 
evangelicam  Icgem  edocuit,  novum  Te- 
slamentum  fundavlt,  post  resurrectioncm 
suani  inaudita  atque  rccentia  gaudia  intra 
se  habuit.  ct  aliis  intimavit  :  sicut  quum 
dixil.  Asccndo  ad  Palrcm  iiieum  ct  Patrcm 
vestruni  :  el,  Onorum  rcmiseritis  peccata. 
remittunlur  eis:cl,  Ego  miltam  proinis- 
sum  Patris  mci  in  vos.  Carmen  Deo  no- 
stro  :  id  csl,  canticimi  novum  quod  Do- 
minus  misit  in  os  meum,  est  carinen,  id 
est  laus  Dco  noslro,  id  est  ad  honorcm  ac 
gloriam  Dei.  Unde  Cbrislus  dixit  :  Si  ego 
glorifico  me  ipsum.gloria  mea  nihil  est. 
Chrislus  enim  ut  homo,  omnia  sua  ad  Dei 
honorem  finaliter  retulit. 

5  Vidcbunt  multi  :  id  esl,  omnes  ad 
fidem  conversi,  oculo  fidci  cernent  my- 
slerium  meae  incarnalionis,  passionis  et 
resurrectionis ;  et  timebunt  me,  ne  mihi 
ingrati  sinl,  et  condemnentur  a  me.  Time- 
bunt  non  hominem,  quoniam  scriplum 
esl,  Qui  limet  hominem.  cilo  corruet ;  sed 
eum,  qui  potestatem  habet  et  corpus  et 


I  Petr.  V, 
Ezech. 


A  animam   perdere  in  gehennam  ignis.  Et  ytatth.  s 
spcrabunt  in  Domino.  Deo  Palre  eeterno,  '*' 
qui  proprio  Filio  non   pepercit,  sed  pro    Rom.^m 
omnibus  Iradidit  illum.  Hoc  credendo  fi- ''• 
deles  sperant    in    Domino.   Si  cnim  con- 
sideremus,  qu£e.  qualia,   et   quanta   Deus 
Patcr  Filium  suum  dilcclum  pro  nobis  as- 
sumerc.  operari  ac  pati  voluit,  despcrare 
non    possumus  :   scd   ccrtissime   confidi- 
mus,  quoniam  ipsi  cura  esl  de  nobis,  nec 
vull  perire  peccatorem.  sed  magis  ul  con- 
verlatur  el  vivat,  quemadmodum  Scriptu- sviu,  is. 

B  ra  testatur :  Non  vult  Deus  perire  animam,  uijep.s, 
sed  retractat,  cogilans  ne  penilus  pcreal  '*• 
qui  abjeclus  esl.  Spcrabunt  crgo  in  Domi- 
no  :  cl  hoc  valde  salubre  est,  quoniam 
0    Beatus  vir  cujus  est   nomen   Domini        g 
spes  ejus  :  id  est,  felix  est  homo  cui  ipse 
Dominus  est  objectum  et  causa  spei.  ila 
ut  in  Domino,  non  in  rebus  vanis,  confi- 
dit,  nec  aliud  finaliler  sperat,  nisi  Domi- 
num :  et  non  respe.xit  in  vanitates,  id  esl, 
rebus  caducis,transiloriis  atque  carnalibus 
non  inlendil,  neque  inhaesit,  et  insanias 

C  falsas,  id  esl,  fallaces  doctrinas,  irrationa- 
biles  motus,  falsos  deos  non  est  secutus 
nequc  intuitus,  sed  totum  suum  affectum 
in  Dco  finaliter  fixit.  ct  in  ipso  omnia  bo- 
na  invcnit,  habct  ac  possidet  :  sciens  ve- 
rum  cssc  quod  Veritas  asserit,  Unum  estz„c.  x,4 
necessarium  :  perpendens  quoque  quod 
per  Jercmiam  Dominus  ail  pcrversis  Ju- 
daeis  :  Quid  iniquitalis  invenerunt  in  me  /er.u.o 
patres  vcslri,  quia  dercliqucrunf  me,  ef 
abierunt  post  vanifates,ct  vani  facti  sunf? 
Deinde  Christus  ut  homo,  ait  :   TMulta       6 

D  fecisti  tu,  Domine  Deus  meus,  mirabilia 
tua,  in  me  ef  per  me.  Deus  enim  per  Chri- 
stum  hominem  omnia  miracula  fecit.  ct 
in  ipso  mirabilia  maxima  egit,conjungen- 
do  naturam  hnmanam  pcrson»  Verbi,  ip- 
samque  animam  Christi  beatifica  fruifione 
felicifans  a  primo  su;p  creafionis  instanti; 
et  alia  multa  supernaturalia  in  ipso  egit. 
Xatura  aufcm  Christi  humana,  erat  divi- 
nitatis  sil)i  unitae  instrumcntum  conjun- 
ctum,  animafum,  ac  proprium.  Actio  vero 
instrumenti,  magis  est  adscribenda  prin- 


COMMENTARIUM    IN   PSAI.MUM    XXXIX.    —   ART.    l.XXVIII 


()53 


Jo(inn.\\\, 
10. 

//ii</.  v,l;l 
iO. 


cipali  agenli,  quam  instrumonlo  :  iclcirco 
Chrislus  ut  honio.  Dco  allribiiil  miiabiiia 
quie  ipse  divina  virtule  elTccil.  rmli'  Dio- 
nysius  operalionem  Chrisli  appclial  llic- 
andricam.  id  est  dcivirilem.  Propter  quod 
Clirislus  ait  :  Pater  in  me  mancns,  ipse 
lacil  opera.  Et  item  :  Non  potest  Filius  a 
sc  lacerc  quidquam,  nisi  quod  vidcrit  Pa- 
trcm  racicntein.  Paler  ciiim  diligil  Filium, 
el  omnia  demonstrat  ei  qute  ipse  facit.  7i7 
cogitattonihus  luis  non  est  qui  similis  sit 
tibi  :  id  est,  nulla  mens  creata  comparari 
polesl  in  prorundilate  cogitalionum,  in 
pr;escicnlia  fulurorum.in  immensilate  sa- 
pienliae,  aut  in  picnitudine  misericordise, 
menti  divinse.  Quae  autem  sunt  cogita- 
tiones  Uei,  quibus  assimilari  nulliis  po- 
lesl,  nisi  imperscrulabilis  altitudo  divini 
consilii,  quo  Dcus  in  se  ipso  invenit  mo- 
dum  salvandi  genus  humanum,  ita  ut  nec 
derogarelur  justitiae,  salisque  fieret  mise- 
ricordia^  ?  De  his  enim  cogitationibus  per 
Jeremiam  Dominus  dicit  :  Ego  cogito  co- 
gitationes  pacis,  ct  non  afflictionis.Et  alio 
in  loco  :  Non  enim  cogilationes  inese,  co- 
gilationes  vestra?,  dicit  Dominus  :  quia  sic- 
ut  exaltantur  cceli  a  terra,  sic  exaltatEe 
sunt  cogitationes  meee  a  cogilationibus  ve- 
Sap.\K,n.  stris.  Et  Sapiens  :  Quis  hominum  poterit 
■  scire  consilium  Dei?  aut  quis  polerit  co- 
gilare  quid  velit  Deus  ? 

Porro  quaj  sequuntur,  de  Christo  ab 
omnibus  exponuntur.  [%]Annuntiavi  et  lo- 
cutus  sum.  Christus  enim  primo  per  Pa- 
triarchas  et  Prophelas,  deinde  per  se  ip- 
sum  docuit  homines  miiabilia  Dei,  et  per 
se  ipsum  atque  Apostolos  universo  mundo 
proposiiit  evangelicam  legem.  Unde  post 
resurrectionem  Christiis  dixit  Aposlolis  : 
Erilis  mihi  lestes  in  Jeriisalem,et  in  omni 
Judsa  et  Samaria,  et  usque  ad  ultimum 
tcrra?.  Quod  ergo  nunc  Christus  ait,  An- 
nuntiavi  et  loculus  siini,hoc  de  ipso  Isaias 
praedixit  :  Docehit,  inquiens,  nos  de  viis 
suis,  et  ambulabimus  in  semitis  ejus.iV/«/- 
liplicati  sunt  supcr  nuincrum.  qui  per 
annuntiationem  seu  piffidicationc™  mei 
ac  ministrorum  meorum,  ad   fidem   con- 


/er.  XXIX" 
II. 


/s.  i.v,  8.9. 


Act.\,  8. 


/,«.  u,  3. 


A  versi  sunl.  Quamvis  enini  non  sil  omniiim  WThess.m, 
fides,  et   pauci   dicanlur  elecli  compara-  ";,  „, 

1  l  Mnttn.  XX, 

lione  vocatoriiin,  ubsolute  tamen  loquen-  i«. 
do,  valde  multi  sunt  electi,  siciit  inferius 
legiliir  :   Dinumeiabo  eos,  et  snper  are-  />s.cxxxv.ii, 
nam  mulliplicabunlur.  Et  legilur  in  Apo-  '"' 
calypsi  de  electis  :  Vidi  lurbam  magnam,  ,ipocvii,',i. 
quam  dinumerare  nemo  polerat. 

i'y Siicri/tcitDu  cl  oblaliouciii  noluisli. IVic        7 
Chrislus  oslendit  vcleris  legis  et  sacrifi- 
cioriim  ejus  cessalionem.  et  novce  legis  ac 
sacrificii  ejiis  inslilulionem,  promulgatio- 

B  nem  ac  perpetuationem.  Sacrificia  enim 
veteris  legis,  ad  tempus  bona  et  licita 
erant ;  sed  quoniam  figuiativa  erant  Chri- 
sti  et  immolationis  ejus  in  cruce,  quem- 
admodum  de  agno  paschali  prffcipue  pa- 
let,  idcirco  veritate  exhibila.id  est  Ghristo 
per  .\postoIos  hominibus  nuntiato,cessare 
debebant.  Volens  ilaque  Christus  signifi- 
care  insufficientiam  sacrificiorum  lega- 
lium,  et  necessilaleni  immolalionis  suae, 
ait  :  Sacrificium  et  oblationem  veteris  Te- 
stamenti  noluisti,  quia  in  se  gratiam  non 

C  continebant,nec  peccata  auferre  valebanl, 
neque  per  se  accepta  et  meritoria  erant, 
sed  ex  offerentium  devotione  dumtaxat. 
(^uamvis  ergo  Deus  sacrificia  legalia  ad 
tempus  placita  habuit,  finaliter  lamen  et 
perpetuo  sibi  non  placuerunl,  quoniam 
Christo  veniente  et  agnilo,  cessare  ccepe- 
runt.  Hanc  autem  scripluram  allegat  Apo- 
stolus  de  Christo  ad  Hebraeos,  dicens  : 
Impossibile  est,  sanguine  hircorum  et  vi-  //eir.x.t.s. 
tulorum  auferri  peccala.  Ideo  ingrediens 
mundum,  Unigenitus  scilicet  Dei,  per  car- 

D  nem  assumptam,  dicit  :  Hostiam  et  ob- 
lationem  noluisti,  corpus  aulem  aptastl 
mihi.  Et  niagnam  verborum  sequentium 
partem  inducit  Apostolus  in  Christo  im- 
plelam,  quamvis  in  verbis  sit  qusedam  di- 
versilas  :  quoniam  Chrislus  atque  Aposloli 
interdum  magis  allegant  sensum  Prophe- 
tarum,  quam  verba.  Porro  secundum  hunc 
sensum  inlelligenda  sunt  verba  Prophe- 
tarum  qiue  videnlur  passim  reprobare 
sacrificia  veteris  legis,  sicut  est  illud  :  Ho-  js.  i,  ii. 
locausta  arielum  et  adipem  pinguium  no- 


654 


COMMENTARIUM   L\   PSALMUM   XXXIX. 


ART.    LXXVllI 


Philipp.u. 

8. 

Eebr.x,b. 


/5.  i.ivi,3.  lui.  Et  rursus  :  Qui  immolat  bovem,  quasi 
qui  interficiat  virum  ;  qui  maetat  pecus, 
quasi  qui    e.xcerebret   canem.  Et    alibi   : 

itich.y,i,6,  Nunuiuid  offeram  Domino  holocautomala? 
Xumquid  placari  potest  Deus  in  millibus 
arietum.  aut  in  multis  millibus  hircorum 
pinguium  ?  Proptcr  quod  apud  Jercmiam 

jer.xi.is.  legimus  :  Quid  est  qnod  dilectus  meus  in 
domo  mea  fecit  sceiera  multa  ?  Numquid 
carnes  sanctse  auferent  a  te  malitias  tuas? 
Ait  itaque  Christus  ut  homo,  ad  Deum 
Patrem,  vel  ad  totam  superbeatissimam 
Trinitatem  :  Sacri/icittm,  quod  fiebat  de 
brutis  et  avibus,  et  oblationem,  quae  fie- 
bal  de  rebus  inanimatis,  nohtis/i.  id  est, 
per  se  accepta  non  hahuisli,  nec  auferre 
peccata  poterant  mundi;  aures  aiitcin  per- 
fecisii  mihi,  id  est,  aures  obedientes  de- 
disti  mihi,  quoniam  factus  sum  obediens 
usque  ad  mortcm,  El  in  idem  redit  quod 
ait  Apostolus  :  Corpus  autem  aptasti  mi- 
hi,  id  est,  corpus  aptum  passioni,  et  his 
quje  necessaria  erant  redemplioni  generis 
humani.  mihi  donasti. 

10  Holocau^tttiu.id  est  sacrificium  quod 
totum  comburebatur,  quasi  omnino  incen- 
sum,  quia  offerebatur  Deo  ad  reverentiam 
suse  majestatis  ac  bonitatis.  et  pro  pecca- 
to.  id  est  hostiam  pro  delicti  culpa  obla- 
tam,  qua?  media  comburcbatur,  et  media 
a  sacerdotibus  comedebatur,  non  postitla- 
sti,  tanquam  sufficientia  ac  perpetuo  du- 
ratura  :  ad  tempus  tamen  Deus  pr»cepit 
sibi  talia  immolari.  Quocirca  sciendum, 
quod  una  ratio  sacrificiorum  legalium  fuit, 
quatenus  Judaei  per  sacrificia  talia  Deo 
exhibila,  retraherentur  a  sacrificiis  idolo- 
rum  :  et  ideo  Deus  non  dedit  preecepta  sa- 
crificiorum.nisi  postquam  ad  idololatriam 
declinaverunl.  Unde  apud  Jeremiam  Do- 
minus  ait  :  Non  sum  loculus  patribus  ve- 
stris,  nec  prffcepi  eis  de  verbo  holocau- 
lomalum   in   die  qua  eduxi  eos  de  terra 

Amosv.is.  .Egypti.  Et  alibi  :  Numquid  hostias  et  sa- 

crificium  obtulislis  mihi  in  deserto  annis 

8       quadraginta.  domus  Israel ?  Titnc  diai,  Ec- 

ce  venio :  id  est,  postquam  cognovi  sacri- 

ficia   legis  non  esse  accepta,  nec   possc 


Jer.  VII,  22, 


A  delere  mundi  pcccata,  tunc  ego  Filius  Dei 
incarnatus  dixi  Deo  Patri  :  Ecce  venio  ad 
passionem  el  immolalionem  mei  ipsius  in 
cruce  :  quemadmodum  ait  Apostolus,  Am-  Ephes.x.i. 
bulate  in  dilectione,  sicut  et  Christus  di- 
lexit  nos,  et  tradidit  semelipsum  pro  no- 
bis  oblalionem  el  hostiam  Deo  in  odorem 
suavitatis. 

1 11  /«  capite  libri  scriptum  est  de  me, 
etc.  Hoc  tripliciter  exponitur.  Primo  sic  : 
In  capilc  libri.  id  est  in  primo  psalmo, 
qui   est    capul    hujus   libri,  scriptum  est 

B  ile  me,  ut  faccrcm  vohintatcm  titam,  id  9 
est,  ut  tibi  obediam.  Illic  enim  scriptum 
est  :  In  lege  Domini  voluntas  ejus.  Et  Ps.x.i. 
secundum  hoc,  primus  psahnus  ad  litte- 
ram  exponendus  esset  de  Chrislo.  Quum 
autem  David  hunc  psalmum  conscripsit, 
primus  psalmus  nondum  editus  fuit,  quo- 
uiam  Esdras  creditur  eum  fecisse  :  opor- 
tet  ergo  seeundum  hanc  expositionem  as- 
serere.  quod  David  in  spiritu  prsevidit 
hunc  psalmum  ab  alio  componendum,  et 
huic  libro  per  modum  prologi  praeponen- 

G  dum.  Secundo  exponitur  sic  :  In  capi- 
tc  libri,  id  est  in  exordio  Genesis,  scri- 
ptum  est  de  me.  Ibi  enim  habetur  :  In  Cen.  i,  i. 
principio,  id  est  in  Yerbo,  creavit  Deus 
coelum  et  terram.  Omnia  namque  per  ig- 
sum  crcata  sunt ;  et  ut  Apostolus  ait,  In    Coioss.  ■, 
ipso  condita  sunt  universa  in  coelo  et  in  '*• 
terra.   Tertio  sic  :  In  capite  libri,  id  est 
in  supremo  libri  divinae  prsedestinationis, 
scriptiimcst  dc  mc.  In  divina  enim  praede- 
stinatione  continetur,  quidquid  ad  salu- 
tem  pertinet  electorum  :  et  quanto  aliquid 

D  magis  pertinet  ad  hanc  salulem,  tanto 
principalius  scriptum  dicitur  in  praedesti- 
natione  divina.  Quoniam  ergo  mysterium 
incarnationis  passionisque  Christi  praeci- 
pue  perlinel  ad  liberationem  humanam, 
idcirco  scriptum  dicilur  in  capile  libri,  id 
est  in  principali  apice  ejus.  Ut  faccrem 
voluntatem  lua}n,\A  est  praeceptum  tuum, 
quod  est  signum  luae  increatae  voluntatis, 
quam  nemo  facere  potest.Hine  enim  Chri- 
stus  ait  :  Sicut  mandalum  dedit  mihi  Pa-  joam.xK. 
ter,  sic  facio.Et  alibi :  Descendi,  iuquit,de  ^'•"•^*- 


COMMENTARIUM    IN   PSALMUM   XXXIX. 


ART.    I.XXVIII 


655 


Ps.  I,  i. 


10 


,\Jalach.iti. 
I. 


Joann. \\it\ 
3T. 


II 


/iirf.i.i: 


Zacb.  IX 
10. 


Itom.  \ 
3i. 


ca>lo,  iion  ut  faciam  voluntalem  mcam, 
sed  volunlatem  cjus  qui  misit  me.  Dcus 
meus,  volui,  sicut  tu  vis ;  et  lc<;cm  luam 
i)i  meclio  cordis  mei,  id  est,  evangelicam 
legem  in  inlimo  cordis  mci  secieto  reti- 
nui  :  sicut  supcrius  dictum  cst,  In  lege 
ejus  meditabitur  die  ac  nocte. 

I*  Ainnintiaci  JKslitiam  liiam.  id  est, 
piivcepta  atque  consilia  nova!  iegis, in  qui- 
bus  consistit  plenitudo  justitiEe,  in  eccle- 
sia  inai/na,  id  csl  in  templo  quod  eral  in 
Jerusalem,  in  quo  frcquentcr  prjedicavil, 
qiiemadmoduni  iMalachias  testatur  :  Statim 
vcnict  ad  lcmplum  suum  dominator, qiiem 
vos  quterilis.  Vel,  In  ecclcsia  magna,  id 
est  in  populo  cliristiano,  quem  per  mc  ip- 
suin  et  meos  discipulos  e\'\\A\\\. Ecce labia 
mca  non  prohibebo,  nec  proliiberi  permit- 
tam,  quin  veritatem  annunliem.  Hoc  est 
quod  Cliristus  asseruil  :  Kgo  in  hoc  natus 
sum,  et  ad  hoc  veni  in  mundum,  ut  testi- 
monium  perhibeam  veritali.  Domine  Pa- 
ter,  tu  scisti,  id  est,  ab  Eeterno  me  sic  fa- 
cturum  prsecognovisti.  lii]  Justitiam  tuam 
non  abscondi  in  cordc  meo,  sed  (sicut  prfe- 
dictum  est)annuntiavi  eain  in  ccclesia  ma- 
gna.  Veritatem  tuam, id  est  adimpletionem 
seu  verificationem  Scripturaruin  veteris 
Teslamenti  in  me,  e/  .salutare  tuum,id  est 
salutem  et  gratiam  quam  confers  per  me 
credenlibus  in  mcdi.ri  cunctis  audire  vo- 
lenlibus.  Undc  in  Evangeiio  legilur  :  Gra- 
tia  et  veritas  per  Jesum  Christum  facta 
est.EtZacharias  ait :  Loquetur  pacem  gen- 
tibus. 

1 14,  Non  abscondi  niisericordiam  tuam, 
quam  per  me  conferre  dignatus  es  toti 
mundo,  et  veritalem  tuam,  id  est  judi- 
cioruin  tuorum  fequitatem,  qua  noluisti 
peccata  mundi  inuita  manere,  a  concilio 
multo,  id  est  ab  ecclesia  magna ;  sed  om- 
nibus  piiblice  annunliavi  misericonliam 
Patris,  qua  pcr  nie  mundum  voluil  rcdi- 
niere,  et  justitiam  ejus,  qua  iii  taiitum 
abhorrct  peccatiim,  iit  mihi  Filio  suo  di- 
lecto  non  parcerct,  scd  pro  omnibus  morti 
me  traderet.  Vel  sic  :  Non  abscondi  mise- 
ricordiam  tuam  et  vcritatem  tuam  a  con- 


IbiJ.  4. 


12 


A  cilio  mullo,  id  cst  ab  Anna,  Caipha,  cete- 
risque  Scril)is  ct  Pharis;cis,  magislralibus 
ac  saccrdotibus,  qui  suinmo  manc  in  die 
Parasceves  interrogaverunt  me,  dicentes  : 
Si  tu  es  Chrislus,  dic  nobis.  Illis  enim  con-  Matih. 
fcssus  suiii  me  essc  Cinisliiin  cl   iiidicem  ","'•'''• 

"  Luc.  xxti, 

sseculi,   eisque   cernenlibus  venturum   in  go. 
nubibiis  ca^li,  ut  judiccni  miindum.  rnde 
apud  Joannem  lcgilur  ChrisLus  rcspondis- 
se  Annse  :  Ego  semper  docui  in  tcmplo  ct  /oa,»i.xviii, 
synagoga.  quo  omnes  Judaei  convcniunl,  '"• 
ct  in  occullo  loculus  sum  nihil.  Vcriimla- 

B  men  his  quee  nunc  de  Chrislo  dicta  sunt, 
repugnare  videtur  quod  apud  Isaiam  de 
ipso  inducihir  :  Non  ciamabit,  nec  audie-  /«. xr.u,  2. 
lur  foris  vox  ejus.  Quomodo  crgo  publice 
annuntiavit  jusliliam  Dei  ?  Et  responden- 
dum,  quod  Propheta  non  intendit  mani- 
festam  praidicalionem  a  Christo  aiifer- 
re  :  nam  paulo  ante  preemisit,  Judicium  /j„/.  1. 
gentibus  proferet  ;  sed  inordinatum  cla- 
morem.et  ideo  subdit,  Non  crit  tristis  nec 
turbulentus. 

(15)  Tu  autem,  Domine,  ne  longe  facias 

C  miscrationes  tuas,  id  est  misericordise  tuae 
effectus,  a  me ;  sed  stalim  terlia  die  resu- 
scita  atque  glorifica  me.  Misericordia  tua 
et  oeritas  tua,  id  est  tu  ipse  qui  es  miseri- 
cors  et  verus,  imo  misericordia  sempiter- 
na  et  veritas  increata,  sernper  susceperunt 
me,  id  est,  preces  meas  semper  exaudic- 
runt.  In  omni  enim  opere  Dci  convcniunt 
et  miscentur  misericordia  et  veritas  ejus, 
sicut  superius  dictum  est  :  Universae  viffi  ps.xx.v.io. 
Domini  miscricordia  et  veritas.  Ideo  au- 
tem  oro,  ne  longe  facias  miserationes  tuas 

D  a  me  : 

(I6i  Quoniam  circumdederunt  nie  mala,  4,3 
quorum  non  est  numerus,  id  est  innume- 
rabiles  pcenae  anim»  et  corporis,  maxime 
tempore  passionis,  quando  a  planta  pedis  /«.,,0. 
usque  ad  verticem  capitis  non  remansit  in 
me  sanilas,  et  singula?  vircs  animai  pro- 
priis  cruciabantur  doloribus.  Comprehen- 
derunt  mc  iniquilates  mea' :  id  est,  peccata 
corporis  mei  myslici,  puta  Ecclesia?,  qiia; 
ego  acccpi  supcr  me,  me  comprehendi  fe- 
cerunt,   ct  vinculis    tormentorum    ligari, 


656 


COMMENTARIUM   IN   PSALMUM    XXXIX. 


ART.    LXXVIII 


quemadmoduni  per  Isaiam  Dominus  ait  de 
is.  Liii,8.  me  :  Propter  sceliis  populi  mei  percussi 
eum  ;  ct  non  potiii  ut  riderem  pcenas  niiiii 
instantes,  id  est.  per  nioduni  non  pra?vi- 
dentis  seu  nescienlis  me  habui,  quia  non 
fugi  :  sicut  in  cxpositione  psalmi  tricesi- 
mi  quarti  uhi  scriptum  est,  Congregata 
sunt  super  me  flagella  et  ignoravi.plenius 
explanatum  cst.  17  Mulllplicati  sunt  su- 
per  capillos  capitis  mei,  Judsei  et  gentiles 
in  die  Parascevcs  contra  me  insurgenles. 
Modus  loquendi  est  hyperbolicus,  ad  de- 
signanduni  multitudinem  adversariorum 
Christi.  Et  cor  mcum  dereliquit  me,  id  est, 
cor  ipsum  corporale.  quod  cst  primum 
vivens  et  ultimum  moriens,  in  passione 
amisit  naluralem  vigorem,  et  ab  anima 
mea  est  separatum. 

14  18  CompJaceat  libi ,  Domine,  ut  cruas 

me  de  manibus  Judseorum,  et  de  limbo  in- 
ferni  educas  animam  meam,  ac  de  sepul- 
cro  corpus  meum.  sicque  anima  corpori 
reunita,  ab  omni  passibilitate  eripias  me. 
Domine,  ad  adjuvandum  me  7-espice,  id  est, 
humanitati  me»  assumptse  per  divinam 
tuani  virtutem  et  gratiam  iu  omnibus  co- 
operare,  quatenus  opera  diaboli  destruam, 
Sanctosque  de  limbo  educam.  et  cum  illis 

13  in  coelos  ascendam.  I',l  Confundanlur  cl 
revereantur  simul,  etc.  Hic  versus  cum 
duobus  sequentibus.  in  psalmo  tricesimo 
Ps.Mxiv,  quarto  quasi  sub  eadem  forma  verborum 
*•  habetur;  et  ibi  prolixe  ac  diligenter  osten- 

sum  est,  quomodo  tales  locutiones  tripli- 
citer  exponi  possunt  :  idcirco  propter  ta?- 
(liuni   vitandum,  ad  expositionem  psalmi 

t"  illius  lectorem  remitto.  \^i)  Exsultenl  et 
la'tentur  super  fe  omnes  qucerentes  te  :  id 
est,  corde  et  corpore  gaudeant  in  te,  non 
in  rebus  illicitis,  omnes  qui  te  per  fidem 
requirunt.  et  tibi  per  caritatem  adhBerent, 
et  in  te  sincere  confidunt ;  et  dicant  sem- 
per  :  Magnificctur  Dominus,  id  est,  sem- 
per  magnificent.  et  ab  aliis  magnificari 
desiderent  Douiinum.  qui  dilifianl  saJuta- 
re  luum,  id  est  vitam  aeternam,  quae  est 
beatitudo  et  salus  mentis  creatse,  vel  me 
iuc.11,30.  Christum  Filium  tuum,  qui  sum  salutare 


A  tuuni,  id  est  Salvator,  per  quem  et  in  quo 
salvare  dignatus  cs  genus  humanum. 

'2S  £[/0  aulon  mendicus suui.  Xam  Evan-        18 
gelista  testante,  Susanna  et  alije  quaedam    luc.  mm, 
mulieres  a  Christo  sanala\  et   ipsum  se- -•  ^- 
quentes,  de  facultatibus  suis  ministrabant 
ei.  £t  pauper.  Christus  enim  adeo  pauper 
fuit,  ut  diceret  :  Filius  hominis  non  habet  .\raiih.\m. 
ubi   capul   suum  reclinet.  Unde  Jeremias  :"' •'"''•  "*■ 
vehementer  admirans  Christum  in  tanta 
paupertate  venturum.  sic  eum  alloquitur  : 
Ouare  quasi  colonus  futurus  es  in  lerra,et  /«-.xiv.s, 

B  quasi  viator  declinans  ad  manendum?Qua-  '■ 
re  futurus  es  velut  vir  vagus?  Dominus 
sollicitus  est  mei.  Deus   singularissimam 
providentiam  habuit  de  Christo  secundum 
quod  liomo  est.  Unde  ipse  in  Evangelio  ait : 
Et  non  sum  solus;sed  ego  et  qui  misit  me  Joann.\m, 
Pater.    24  Adjutor  meus,  id  est  cooperator  '*"' 
humanitatis  me3i,et  protector  meus,  id  est 
defensor  ejusdem  a  malis,  tu  es,  Domine 
Deus.  In  bonis  enim    semper  cooperaba- 
tur  virtus    divina  Christo  liomini   :   pro- 
pter  quod  ipsemet  testatur,  Non  possum  /«id.v. ao. 

C  ego  a  me  ipso  facere  quidquam.  Sed  et 
ab  omni  nialo  culpee  Deus  prseservavit 
animam  Ghristi,  sicque  protexit  eum  :  imo 
iuterdum  a  malis  poen»  defendit  eum,  sic- 
ut  dum  Judaei  voluerunl  eum  praecipilare  Luc.K.ii-. 
el  lapidare.  Deus  meus,  ne  tardaveris  ex-  gg!"""'^^'"' 
audire  has  preces. 

Diligentissime  autem  considerari  opto 
ab  omnibus  quod  dicam.Ecce  psalmus  iste, 
in  quo  aliqua  continentur  quse  Christo  se- 
cundum  se  non  conveniunt,  scilicet,  Com- 
prehenderunt  me  iniquitales  meae,  aposto- 

D  lica  aucloritate  probatur  de  Christo  ad 
litteram  exponeudus,  saltem  pro  magna 
parte  :  ergo  multo  amplius  psalmi  illi,  in 
quibus  nil  continetur  quod  Christo  pro- 
prie  non  convenial.  de  ipso  exponendi 
sunt.quamvis  nullus  Apostolorum  et  Evan- 
gelistarum  eos  de  Chrislo  alleget  ;  ideo- 
que  nonnulli  satis  superficiales  sunt  in 
expositione  psalmorum.multos  psalmos  de 
David  vel  aliis  quibusdam  ad  litteram  e.x- 
ponentes,  qui  tamen  propriissime  atque 
verissime  Christo  conveniunt. 


COMMENTARIUM    IN    PSAl.MUM    XXXIX.    —   ART.    I.XXIX 


657 


AUTICULUS   LXXIX 


EXPOSITIO    RJUSHF.M    PSALMI    TRICKSIMI    NOM    OF.    ECCLESIA    SEU    UNOOfOQUE    FinELl. 


Joann.  xiv. 
23. 


PhilippMi, 
iO. 


Mom.  vui, 
9,  8. 


Prov.xww, 


I  Joann.  ti 


Jacob.  IV, i 


OriLIBKT  ergo  fidelis,  Christi  advcn- 
tuin  spiritualein  dcsiderans.  quo  quo- 
lidic  vcnit  per  gratiam  in  inentcs  fidc- 
lium,  diccre  potest :  E-vfipeetans cxspeclaci 
Dominurn.  id  est,  cum  interiori  et  cordiali 
affectu  Dei  prsesentiam  propstolatus  sum, 
quatcnus  inansioncm  in  corde  mco  con- 
strueret ;  et  intendit  iiiihl ,  id  cst,  ocu- 
luin  sua>  pictatis  convcrtit  ad  me  taliter 
c.vspcclantcm.  Et  cxaudivit  prccen  meas, 
vcnicndo  ad  me,  quemadmodum  amorose 
exspectanti  proinisit,  in  {•Ivangclio  dicens  : 
Pater  ineus  diligct  eum,  et  ad  cuin  vcnic- 
mus,  et  mansionem  apud  euin  facicmus. 
Et  eduxit  me  de  lacn  miscria',  id  cst,  dc 
corpore  isto  in  quo  habito,  quod  est  ple- 
nuin  miseriis,  cduxit  me  per  conleinpla- 
tionem  et  spem  futuroriiin  bonorum  :  ita 
ut  conversatio  mea  iucipiat  cssc  iu  C(clis. 
et  in  carne  vivens,  non  secundum  carnein 
ambulcm,  scd  sccundum  spiritum,  mere- 
arque  audire  illud  Apostoli,  Yos  autem  in 
earne  non  estis,  sed  in  spiritu.  Qui  enim 
in  carne  sunt,  inquit,Deo  placcre  non  pos- 
sLint.  Yel,  De  lacu  miseri»,  id  est,  de  con- 
suetudine  mala  (quae  est  fovca  profunda 
ct  misera,  de  qua  Salomon  dicit,  Impius 
quum  in  profundum  peccatorum  venerit, 
contemnit)  cduxit  me  per  gratiam  conver- 
sionis,  et  pcenitentiam  salutarcm.  Yel,  De 
laeu  iniseriae,  id  est  de  inferno,  in  quem 
incidissem,  ct  adhuc  tandem  incidcreni, 
nisi  misericordia  Dei  succurrcrct.  Ycl,  Dc 
lacu  miseriae,  id  est  dc  mundo  isto,  dc 
quo  cduxit  me,  avertens  afieclum  incum 
ab  amorc  sseculi  :  quemadmodum  Joanncs 
in  sua  Canonica  moncl,  Nolite  diligcrc 
muiidum,  neque  ca  quae  in  miindo  sunl. 
Unde  ct  alibi  sciiptum  cst  :  .Ncscilis  quia 
amicilia   hujus    inuiidi   iniinica  csl  Deo? 

T.  5. 


Gen.  XLix, 
18. 
Mich.\u, 


A  Quicumque  voluerit  ainicus  hujiis  sfficuli 
ficri,  inimicus  Dci  constituctur.  Et  de  luto 
fa'cis,'\i\  cst,  de  carnali  conciipisccnlia  seu 
lictorc  liixuriie  animain  liirpissime  defor- 
mantis,  eduxit  me,  ct  gialiam  contulit 
adimplendi  illud  .\postoli :  Sobric  ct  jiiste  r.(.  11,12. 
i'l  pic  vivamus  in  hoc  sa;culo. 

Spccialiter  autem  exponi  potcst  hic  lo- 
cus  dc  svnagoga  antiquorum  palruin,  a 
Christo  de  liinbo  inlcrni  libcralorum.  Ho- 
ruin  igitur  unusquisque  Deo  gratias  agcns 
dc  adventu  regis  Messiaj  ct  propria  libc- 

B  ratione,  ait  :  Exspectans  cxspcctavi  Domi- 
num.  Affectuosissime  enim  antiqui  Sancti 
prsestolabantur  Christi  advenliim.Undc  ait 
Jacob  :  Salutarc  tuum  cxspectabo,  Domi- 
ne.  Et  Michseas  :  Ego,  inquit,  ad  Dominum 
adspiciain,  ct  cxspectabo  Deum  salvatorcm 
iiieum  ;  audiet  me  Deus  incus.  Hinc  quo- 
qiie  apud  Isaiarn  scriptum  est :  Utinain  di-  /s.exiv.i. 
rumpcrcs  coelos,  et    dcscenderes.  Propter 
quod  .Moyses  dixit  :  Obsecro,  Doinine,  init-    exo.i.k, 
te  quem  missurus  es.  Et  intcndit  milri ,  id  '*• 
est,  Christus  Filius  Dei  descendit  per  in- 

C  carnationcm  in  mundum,  sicut  optavi.  Et 
cxaudivit  preces  meas,  omnia  facicndo  ct 
patiendo  quee  de  ipso  scripta  crant  et  hu- 
manse  redemptioni  necessaria  ;  et  eduxit 
iiicde  lacu  miserice,  ct  de  luto  fwcis,  id  est, 
dc  limbo  inferni  :  quemadmodum  Zacha- 
rias  alloquens  Christum,  prophetavit  :  Tu  ^acA.ix.ii. 
quoque  in  sanguinc  testamcnli  tiii  emisi- 
sti  vinctos  luos  dc  lacu,  in  quo  non  est 
aqua. 

Et  staluit  supra  pctram  pedcs  meos  r  id 
cst,  in  Christi  amore  stabilivit  ct  confir- 

D  iiiavit  Dominus  desideria  mea,  ita  iil  dicc- 

rc  possim  illud  Apostoli  :  Quis  nos  separa-    flom.vm, 
bil  a  caritate  Christi  i  Et  dirc.cit  gresaus  ^''' 
mcos,  id  cst,  opcra  mca  in  sua  lcgc  dispo- 

42 


638 


C0MMENTARIU51   IN    PSALMHM   XXXIX.    —    ART.    LXXIX 


suit  :  secunduni  quod  Salomon  attestatur.  A 

p>oi'.xv],  Cor  hominis  disponit  viam  suam,  sed  Dei 

■■    ^       est  dirigerc  gressus  ejus.  Et  iinmisit  in  os 

meiim  canticum  novum,  id  est  novam  lau- 

dem  et  gratiarum   actionem  de  praedictis 

beneficiis  suis  mihi  collatis  :  quemadmo- 

iifor.  VII,  dum  dicit  Apostolus,  Repletus  sum  conso- 

latione.  superabundo  gaudio  in  omni  tribu- 

/6«.v,t:.  latione ;  et  alibi,  Vetera  transierunt.  Ouod 

enim  anliqui  in  veteri  Teslamento,  cum 

anxio  desiderio  el  affliclione  animi  pro- 

pter  dilalionem,  cantabant   fulurum.  hoc 

in   evangelica   lege  seu  novo  Testamen-  B 

to,  cantant  Chrisliani  cum  hilari  gralaque 

menle  jam  factum.  Et  ideo  in  Apocalypsi 

Apoc.\>ii,  de  Christo  ait  Joannes  :  Dixit  qui  sedebat 

^'  in  throno,  Ecce  nova  facio  omnia.  Carmen 

Deo  nostro,  id  est.  canticum  istud  est  car- 

men  ad  honorem  et  gloriam  Dei  canlan- 

dum.  Videbunt  mnlti,  id  est,  fide  et  gratia 

Chrisli  illuminabuntur,  et  mirabilia  ejus 

considerahunt,   sicut   ab  Isaia  prajdictum 

/s.  IX,  2.  est  :  Populus  qui  ambulabat  in  tenebris, 

vidit  hicem  magnam  ;  et  timchunt  Deum,  ex 

consideratione  eoruni  qu£P  per  fidem  agno-  C 

scunt ;  timebunt  quoque  poenas  inferni,  ct 

sperabunt  in  Domino,  quod  per  gratiam 

ejus  evadenl  tormenta  inferni,  et  adepturi 

sint  gaudia  coeli. 

Deinde  Ecclesia  seu  quilibet  Christianus 
ait  ad  Christum,  seu  tolam  Trinitatem  : 
6  Multa  fecisti  tu,  Domine  Deus  meus,  mi- 
rabitia  tua.  Multa  enim  et  magna  fuerunt 
Chrisli  miracula.  Unde  in  Evangelio  scri- 
ptum  est  :  Yirtus  exibat  de  illo,  et  sana- 
bat  omnes;  et  iterum,  Quolquot  tangebant 
fimbriam  veslimonli  ejus.  sanabantur.  Et  D 
Christus  dixit  diseipulis  Joannis  :  Euntes 
renuntiate  Joanni  quffi  audistis  et  vidistis. 
Ca?ci  vident,  surdi  audiunt.  leprosi  mun- 
dantur,  claudi  ambulanl,  morlui  resur- 
gunt.  Et  heec  mirabilia  in  advenlu  Christi 
fuisse  perpelranda,  Isaias  de  Christi  ad- 
ventu  loquens  ita  prsedixit :  Tunc  aperien- 
tur  oculi  caecorum,  et  aures  surdorum  pa- 
tebunf :  lunc  saliet  quasi  cervus  claudus, 
et  lingiia  balborum  velociter  loquelur.H»c 
mirabilia  Ghristi  narral  Ecclesia,  quemad- 


Zuc.  VI, 19. 
.l/arc.vi,5i). 


MaUh.\i. 
4,5. 


/s.  XXXV,  3. 
6;  XXXII.  4. 


modum  in  Ecclesiastico  habelur  :  Nonne  Eccii.\u\. 
Dominus  fecil  Sanctos  enarrare  omnia  mi-  '''  "^'  "*' 
rabilia  sua,  quce  confirmavit  Dominus  om- 
nipolens  stabilis  in  gloria  sua?  Quam  de- 
siderabilia  sunt  omnia  opera  ejus  1  et  quis 
saliabitur  videns  gloriam  ejus  ? 

Prseterea  Ecclesia  ex  persona  Apostolo- 
ruin  et  prsedicatorum  atque  doctorum,ait : 
Aiinuntiavi  primo  Judaeis,  deinde  gentiii- 
bus,  et  quotidie  preedico  cunctis  fidelibus, 
o  Domine  Jesu  Christe.  vilam  et  mirabilia 
tua;('/  locutus  .s»/;<.  proponendo  eis  do- 
ctrinam  evangelicam  ;  multiplicati  sunt 
super  numeruiii.  qui  per  prsedicationem 
meam  ad  fidem  conversi  sunt  :  quoniam 
numerari  a  nobis  non  possunt,  quamvis 
non  sint  simpliciler  infiniti.  Unde  per  Ma- 
lachiam  Dominus  ait  :  Ab  ortu  solis  usque  .VatacU.s, 
ad  occasum,  magnum  est  nomen  meum,  "' '*' 
quia  rex  magnus  ego  sum,  dicit  Dominus, 
et  nomen  meum  horribile  in  gentibus. 
Ilanc  autem  .\postolorum  annuntialionem, 
el  fidelium  multiplicationem  Deus  Pater 
loquens  ad  Christum  Filium  suum,  per 
Isaiam  evidenter  pra>dixit  :  Parum  est,  in-  /s.  xi.ix.c. 
quiens,  ut  sis  mihi  servus  ad  suscitandas 
tribus  Jacob,  et  faeces  Israel  converten- 
das ;  dedi  le  in  lucem  gentium,  ut  sis  sa- 
lus  mea  usque  ad  extremum  terr». 

Sacrificium  et  oblationem,  id  est  legalia       7 
sacrificia,  noluisti,  tempore  novae  legis. 
Aures  autem  cordis  :  de  quibus  in  Evan- 
gelio  dicitur.  Qui  habet  aures  audiendi,  iuc.vni.s. 
audial  ;  perfeeisti  mihi,  id  est,   perfectas 
dedisli  niihi,  ita  ut  prompte  obedirem  tibi 
in  omnibus,  sicut  superius  de  me  testatus 
es  :  Populus  qucm  non  cognovi,   servivit  Ps.xm.K. 
mihi,  in  audilu  auris  obedivit  mihi.  Has 
aures  populus  Judaeornm  non  habuit.  De 
quibus  per  Prophelam  Dominus  ait  :  Quis  /s.  xui,  is. 
ca?cus  nisi  servus  meus  ?  Et  quis  surdus, 
nisi  ad  quem  nuntios  meos  misi,  id  est 
Prophelas  ?   Holocaustum    legale,    et  pro 
peccato,  id  est  hosliam  pro  peccato  immo- 
latam,  non  postulasti.Xem^^ovQ  evangelicee 
legis. 

Considerandum  est  namque,  quod  tripli- 
cia  erant  praecepta  veteris  Testamenti,  sci- 


COMMENTARIUM   IN    PSALMUM   XXXIX. 


ART.    LXXIX 


6S9 


Ezech.xx 
i5. 


Bebi:  X.  I. 


licet  moralia,  JiKiiciaiia.  et  cEerinioniaiia. 
Praecepta  anleiTi  nioralia  nianent  lenipore 
novsp  iei:is.  (iiiiini  sinl  de  lege  nalurali.  el 
peiricinntur  pereonsilia  aClirislo  in  Evan- 
gelio  tradita  :  et  ad  isla  prtecepta  perti- 
nent  mandata  Dccalogi.  Prjecepta  vero  ju- 
dicialia  sine  piM-ieulo  observari  pos.sunl  in 
nova  lege,  si  ab  aliquo,  cujus  est  legem 
condere,  instituantur.  Prcecepta  autem  cse- 
rimonialia,  ad  qiuB  perlinent  pra?cepla  sa- 
crifieioriim.  tempore  novw  legis  niorlifera 
sunt.  quum  sint  solum  figuralia  :  et  id- 
eo  ea  servare,  esset  realiter  dicere  quod 
Ciirislus  nondum  venisset.  De  his  praece- 
plis  inteiligendum  est  quod  per  Ezecliie- 
lem  Dominus  asserit,  Dedi  eis  praecepta 
non  bona.el  jndieia  in  quibus  non  vivent ; 
el  qiiod  Aposloliis  ad  Hebraeos  introducit, 
Umbram  liabens  lex  futurorum  bonoruin, 
non  ipsam  imaginem  rerum,  nunquam 
potest  accedentes  perfectos  facere  ;  et 
/w.vii,i9.  alibi,  Nihil,  inquit,  ad  perfectum  adduxit 
lex.  Hanc  autem  legalium  sacrificiorum 
cessationem  alqiic  nnius  veri  sacrificii  in- 
stilutionem  ac  perpetuam  durationem,  per 
Malachiam  Spiritus  Sanclus  prjedixil,  ad 
Judseos  sic  loquens  :  Non  est  milii  voluntas 
in  vobis,  et  munus  non  suscipiam  de  ma- 
nu  vestra.  In  omni  enim  loco  sacrificatur 
et  offertur  nomini  ineo  oblatio  munda  :  vi- 
delicet  corpus  et  sanguis  Christi,  quod  est 
sacrificium  finale  per  se  intentum,  om- 
nibusque  sacrificiis  legis  succedens.  De 
his  autem  triplieibiis  praeceptis  veteris  le- 
gis,  in  prima  secunda>  elegantissime  atque 
pulcherrime  loquitur  gloriosus  et  sanctus 
doctor  B.  Thomas. 

Tunc,  id  est  jam  tempore  gratiie  quan- 
do  cessant  sacrificia  legis,f^i'j7j,  ego  Chrisli 
vestigia  sequens,  seu  ego  Ecclesia  Christi 
sponsa  :  Eccr,  Domine  Jesu,  ve/uo  ad  fi- 
dem  et  gratiam  tuam,  et  in  te  sperando 
spero  salvari,  nec  in  lege  salulem  consti- 
tuo.  Venio  quoque  ut  offeram  libi  me 
ipsum,divinis  obsequiis  me  totaliter  man- 
cipando,  et  propter  te  me  quotidie  mor- 
tificando.  (Juod  ideo  facio,  quoniam  hi 
capite  libri,  id  est  in  secundo  versu  primi 


italach.i, 
10,  II. 


A  psalmi,  .scriji/um   cil  de  mc,  iil  faccrcm        9 
voluntalcm  luam.  Deiis.  Ibi  niiiii  (lieliim 
est  :  In  lege  Domiiii  \oluiilas  ejus.  I)cu.'i   Ps.\,i. 
mcu.^,volui  libi  in  omnibiis  obedire;  cf  lc- 
ffcm  fuam,  scilicet  evangelicam  legem,  in 
mcdio  cordis  mei  infixi,  aI)scondi,  ac  me- 
nioriler  tenui.  Et  istud  est  sacrificium  tibi 
placens,  leque  summe  honorans,    quem- 
admodum    ab    Isaia    pulchre    inducilur  : 
Ueijuiem   dabit   tibi  Dominus   semper,   et    /s.  ivm, 
iinplebil   splendoribus  animam   luam.   Si"'^"- 
}:loriricaveris   Dominum,   dum   non    facis 

B  vias  tuas,  et  non  invenitur  voluntas  tua, 
II I  loquaris  sermonem  ;  luiic  deleclaberis 
super  Domino,  et  sustollam  te  super  alti- 
tudinem  terrse,  dicit  Dominus.  Et  hoc  est 
quod  in  Evangelio  Christus  ait  volentibus 
se  cruciformiter  imitari.  alque  se  ipsos 
qiiolidie  immolare  :Oui  vult,  inquiens,  ve-  iui;. ix,  J3. 
nire  post  me,  abneget  semelipsum,  et  tol- 
lat  crucem  suam,  el  sequatur  me. 

Annuntiavi  justitiam  tuam  in  ecclesia        10 
inai/na,  id  est  in  toto  populo  christiano, 
quia  in  oinnem  terram  exivil  sonus  Apo-  /•i.xvin.o. 

('.  slolorum,  et  in  fines  orbis  terree  verba  eo- 
vnm.  Juslitiam  luam  non  abscondi  ii/  corde        tl 
meo,  sed  publice  eam  prffidicavi,  quoniam 
audivi  te,  Domine,  in  Evangelio  terribili- 
ter  coinminantem  :  Qui  me  erubuerit  et  iuc.ix.je. 
meos  sermones,  hunc  Filius  hominis  eru- 
bescet  quuin  veuerit  in  regno  suo.  Et  ideo 
Petrus  principibus  sacerdotuin  dixit  :  Si  Acf.iv, i9, 
justum  est  in  conspectu  Dei,  vos  potius  -"• 
audire  quam    Deum,  jiidicale.  Non   eniin 
possuinus,  quse  vidimus  et  audivimus.non 
loqui.  Non  ergo  abscondenda  est  justitia 

D  Dei.id  est  doclrina  Christi.sed  instruendus 
est  proximus.  Nain  sapientia  abseondita  et  Eccii.xx, 
thesaurus  occultus,   quee  utililas  in  ulro-  '-■ 
que?Unde  de  ignavis  el  abscondentibus  ju- 
sliliam  Dei,apud  Isaiam  scriptum  est  :Spe-  /s.  ,.vi,io. 
culatores  ejus  caeci  omnes,canes  muti  non 
valenles  latrare.videntes  vana  ct  dormien- 
tes  :  quod  contra  negligentes  et  indoctos 
piffllalos  praecipue  dicilur.  Veritatemtuam 
in  sacra  Scriptura  conlentam,  ct  salutare 
tuum,  id  est  felicitatem  fidelibus  in  coe- 
lo  paratam,  dixi  proximis.  Sed  quomodo 


660 


COMMENTARllM   IN    PSALMUM    XXXIX.    —   ART.    I.XXIX 


Ps.  cxvni, 
II. 


3/o/(A.5iv, 
24-30. 


d2 


ibid.  VII, " 


Ibid.  xvm 
19,  20. 


13 


Ps.  XXXIII 

20. 

Prov.  XXIV 
16. 


nunc  ait,  Justitiam  tuam  non  abscondi  in 
corde  meo,  quum  inferius  dicat.  In  corde 
meo  abscondi  eloquia  tua  ut  non  pecceni 
tibi  '.  Et  respondendum  est.  quod  sacia 
doctrina  est  in  corde  abscondenda,  et  non 
abscondenda.  Est  euim  abscondenda.  ne 
oblivioni  tradatur.  aut  per  preesumptio- 
nem  seu  jactantiam  aperiatur  et  amitta- 
tur:  sed  non  est  abscondenda,  ne  proximis 
communicetur,  et  infructuosa  permaneat  : 
sie  enim  servus  piger  et  nequam  increpa- 
tur  a  Domino,  quia  abscondit  (alentum  si- 
bi  commissum  in  terra. 

Non  abscandi  miscricordiam  luam.iA 
est  beneficia  tua  nobis  clementer  exbibita, 
seu  pietatem  ac  liberalitatem  tuae  bonita- 
tis,  et  vcrita/cm  titam  a  conci/io  mii/to, 
id  est,  a  populo  christiano  consilium  re- 
quirenti  qualiler  possit  veram  beatitudi- 
neni  adipisci.  Tnautcm,  Domine,ne  longe 
facias  miserationes  fuas  a  me,  sed  tolle 
peccata.  gratiam  tribue.  virtutes  conserva. 
et  consummationem  lelicem  concede.  Mi- 
sericordia  tua  et  veritas  tua  setnper  sics- 
ceperunt  me,  quando  perseveranter  ora- 
vi.  Sicut  enim  veritas  tua  in  Evangelio 
promittit,  dicens,  Petite,  et  dabitur  vobis; 
sic  misericordia  lua  exaudit.  et  pra?stat 
quidquid  salubriter  atque  constanter  ro- 
gatur.  Maxime  tamen  exaudit  Deus  preces 
totius  communitalis  seu  multitudinis.  Et 
ideo  fiducialitcr  confidendum  est,  genera- 
lia  concilia  dirigi  a  Spiritu  Sancto,  propter 
id  quod  aif  Salvator  :  Si  duo  ex  vobis  con- 
senserint  de  omni  re  quamcumque  petie- 
rint.  fiet  illis  a  Patre  meo.  Ubi  enim  sunt 
duo  vel  tres  congregali  in  nomine  meo, 
ibi  sum  in  medio  eorum.  Quanto  magis 
si  omnes  consentiunt  atque  conveniunt, 
exaudientur.  et  Christum  in  medio  sui 
habebunt  l  Propterca  quoque  rationabile 
est.majorem  esse  auctoritatem  concilii  ge- 
neralis,  quam  alicujus  quatuor  Doctorum. 

Quoniani  circurndedcrunt  me  ma/a  pce- 
nse  et  culpae,  quorum  non  est  numerus 
mihi  certus. -Multae  enim  sunt  tribulationes 
justorum,  et  in  medio  laqueorum  positi 
sumus,  et  justus  septies  in  dic  cadit  ;  el 


A  vcnialia  nostra  peccata.quse  cogitando,  lo- 
quendo  et  operando  committimus,  vel  per 
omissionem  incurrimus,  adeo  multa  sunt, 
II I  numerum  excedere  videantur.  Compre- 
/wnderunt  me  iniquitates  mca'.  id  est,  in 
legem  peccati  me  captivum  duxerunl,  ct 
jugo  peccati  ac  servituti  diaboli  subjece- 
runt.  vinciilisque  malitiae  ligaverunt.  Un- 
de  ail  Salvalor  :  Omnis  qui  facit  pecca-  jnann.mu 
lum,  servus  est  peccati.  Et  non  potui  ut  "■ 
uidcrcm.  id  esl,  omnia  mala  pra>dicla  qui- 
bus  circumdalus  sum.  delerminale  et  si- 

B  gillalim  cognoscere  non  potui.Ecce  quanla 
csl  miseria  nosfra.  et  quantum  nos  timere 
oportet  divinum  judicium.  Qiiot  enim  in 
die  jiidicii  nostri  consurgent  contra  nos  vi- 
tia  jam  ignorata,  quse  quasi  de  insidiis  eri- 
gcnt  se  contra  nos?Humiliemur  igifur  sub  iPt/r.v,6. 
potenti  manu  Dei,  dicentes  sicut  prsedi- 
ctum  est  :  Ab  occultis  meis  munda  me,  Ps.xviu.is. 
Domine.  El  defleamus  el  emendemus  sal- 
lcm  in  generali,  quse  in  speciali  deflerc 
nequimus  ;  sludeamusque  ultra  debita  no- 
stra,   aliqua  (imo   et  mulla)  bona  agere 

G  conlra  peccata  ista   ignota,  ne  daemon  ea 
conlra  nos  inducat  in  die  judicii  nostri. 

Muttip/icati  sunt  super  capitlos  capitis 
mci  iniqiiitalum  mearum  excessus,  prse- 
scrtim  quantum  ad  venialia  mala ;  et  cor 
meum  dereliquit  me,  id  est.  intellectus 
meus  defecit  in  consideratione  multiludi- 
nis  peccatorum  meorura.  Quoniam  enim 
numerum  et  capillos  capitis  mei  transcen- 
diint,  certum  est  quod  singula  a  corde 
mco  pensari  non  possunl.  Dicamus  ergo 
ex  totis  praecordiis  cum  magna  humilitate, 

D  quod  Manasses  ille  rex  Juda  aif  :  Peccavi    oratio 
super  numerum  arena?  maris  ;  mulfiplica-  -^»»»*^ 
tse   sunt   iniquitates   meae,  et   incurvatus 
sum  mullo  vinculo  ferri.  et  non  est  respi- 
ralio  mihi  :  quia  excitavi  iram  tuam,  sta- 
tuens   abominationes  et  mulfiplicans  of- 
fensiones.  Ef    nunc   flecto  genua   cordis 
mci,  rogans  te,  Domine,  remitle  mihi.  ne 
simul  perdas  me  cum  iniquilaliljus  meis, 
neque   in   Eelernum    reserves  mihi    mala. 
Hinc  quoque  Esdras  ail  :  Deus  meus,  con-  lEsdr.n, 
fundor  et  erubesco  levare  faciem  meam  ''• 


COMMENTARIUM   IN   PSALMUM   XXXIX. 


ART.    I.XXIX 


661 


Osee  IV, 11 


Lhc.  X,  \} 


£zech.\t,9 
Osee  IX, 1. 
Prov.i\\i3 

\fallh.w 
14 

/»i'/.ixvi, 
3'J. 

/Jid.vi.lO 

18 
/«irf.  II. 


Joann. 
34. 


ad  tc,  quoniani  iniqiiitatos  nostr»  multi-  .\ 
plicalsp  siint  siiper  capiit  nostrum,  et  pec- 
cata  noslra  creverunt  usqiie  ad  cirium.  De- 
nique  lunc  cor  nostrum  derelinquit  nos, 
quum  aufertura  nobis.Tunc  vero  aufertur 
a  nobis.  quiim  iisus  ralionis  vilioruni  ea- 
ligine  impcditur,obtenebraliir  aut  fallilur. 
Propter  quod  Osee  dicit  :  Fornicatio  ct 
ebrielas  et  vinum  aufeniul  coi\  (liioties- 
cumqiie  ergo  pcr  impetum  passionis  a  me- 
dio  lalionis  abducimur,  quoties  peccalo 
consensum  pr;ebemus,  quolies  a  sunimo 
l)ono  aversi.  ad  infrucluosa  el  vana  con-  B 
verlimur,  el  relicto  iino  illo  quod  solum 
nccessariiim  esl,  per  divcrsa  vagamur,  to- 
ties  cor  nostrum  rclinquil  nos.  El  isla? 
sunt  fornicationes  cordis  humani,  quibus 
fornicatiir  a  Deo,  et  propler  quas  a  Deo 
conlemnilur,  sicut  Dominus  per  Ezechle- 
lem  ait  :  Gonlrivi  cor  eorum  fornicans  et 
recedens  a  me.  Homini  quoque  cor  tale 
habenti.ait  alii)i  sermo  divinus  :  Noli  leeta- 
ri,  IsraeKquia  fornicalus  es  a  Deo  luo.(3m- 
ni  ergo  cuslodia  custodiamus  cor  nostrum, 
maxime  in  divinis,  quia  ex  ipso  vita  pro-  C 
cedil,si  bene  custodiatnr  :  sin  autem,  tunc 
utique  mors  ex  eo  procedit,  sicut  in  Evan- 
gelio  Christus  ait,  De  corde  exeunt  cogi- 
tationes  malae,  furla,  ac  cetera  mala. 

Complaceaf  tibi,  Domi)ie,uf  eruas  me  a 
malis  omnibus.  Ecce  quam  blanda,  dulcis, 
affectuosa,  ac  reverentialis  oralio.  Com- 
placeat,  inquil,  tibi,  Dominc  :  qiiasi  dical, 
Non  quod  ego  volo,  sed  quod  lu.  Et  hoc 
est  qiiod  in  dralione  dominica  quotidie  di- 
cimiis  :  Fiat  volunlas  lua.  Domiiie,  nd  ad- 
juvandum  me  respice,  id  est,  ad  hoc  in-  D 
tende  in  me,  ut  pie  succurras  mihi  propter 
luam  clemenliam,  non  ul  mc  jiisle  abji- 
cias  propler  meam  maliliam.  E;/o  autem 
mendicus  mm  :  nam  quolidie  et  indesinen- 
ter  inOratione  dominica  clanio, Panem  no- 
strum  quolidianiim  da  nobis  hodie.  (Juam- 
vis  corporalcm  panem  osliatim  non  qua>ro, 
spiriliialem  lamen  panem,  videlicel  panem 
lacrimai'mn,  piincm  saliilis  el  gralia?  (de 
quo  Chrisliis  affiimal,  .Meus  cibiis  est  ut 
faciam  voluntalem  Patris  mei),  panem  quo- 


qiie  Eiieharistia3  inccssanlcr  mcndico  :  id- 
circo  sum  et pauper,  id  esl  in  spiritiialibiis 
impcifcclus,  ct  in  omnibiis  dcfccluosus. 
Propler  quod  David  ail  :  Ego  sum  vir  pau-  \neij.\m\, 
pcr  el  tenuis.  Dominits  sollicitus  est  mei.  '''• 
Ipsi  cnim  cura  csl  dc  omnibus  :  qiianlo  i/'e(r.v,7. 
magis  de  ralionalibiis  crcaluris?  Proplerea 
scripliini  est  :  Tu,  Domine,  paler  noster,  /s.ixnr.iii; 
rcdcmpfor  noster,  nos  vcro  liilum  ;  cl  fj-'-'"^''^- 
clor  noslcr  tu,  et  opcra  manuum  luariim 
omnes  nos. 

Conlcmplandum  aulcm,  ijuam  industri- 
osa  sit  isla  oratio.  Yocal  enim  sc  mendi- 
cum  et  pauperem.quatenus  misericordiam 
provoccl  ;  non,  juslum.  sicut  Pharisa?us 
qiii  di.xil,  Non  sum  sicut  cctcri  hominum.  Ziic.xvin, 
Et  tu  igitur  si  misericordiam  Dei  provoca-  "• 
re  desidcras,  si  copiosam  a  Deo  eleemosy- 
nam,  el  pingiiem  pancm  recipcre  cupis,  si 
spirilualiter  ditari  ac  satiari  pcroptas,  fac 
coram  Deo  sicut  agunt  mendici  hiijus 
saeculi  coram  divitibus  a  quibus  eleemo- 
synam  pelunt.  Si  corpore  Isesi  sunt,  ulcc- 
rosi,  hydropici,  paralytici,  aut  simili  a>gri- 
tudine  languidi,  vestem  a  loco  infirmifatis 
dcponiiul,  indigcnliam  suam  proclamanl, 
sc  paiipcrcs  profitcntur.  Nos  ergo  vulnera 
animaB  nostrse  Deo  ostendamus,  pauperta- 
tcm  noslram  humililer  reseremus.et  opcm 
misericordice  Dei  affecluosissime  invoce- 
miis  :  et  quanto  miseriam  nostram  cum 
pra^cordialiori  ac  profiindiori  humililalc 
profcssi  fuerimus,  taiilo  plcniorem  a  Deo 
gratiam  acquiremus. 

Postremo  pensandum,  quantee  excellcn- 
tiaj  et  speciosilalis  sil  psalmus  iste  pra'- 
clarus  ac  nobills.  In  quo  primum  exhibe- 
tiir  Deo  graliariim  aclio  pro  bencficiis 
suis,  praesertim  pro  incarnatione  Filii  sui. 
Secundo  Christus  alloquitur  Palrem,et  dc- 
claralur  legalium  sacrificiorum  cvacuatio, 
et  vcri  sacrificii,  quod  est  Christi  pas- 
sio,  necessitas.  Doccl(|iic  Chrislus  hoc  Dco 
siimme  placere,  ut  obcdialur  volunlati  ip- 
sius,  quemadmodum  Samuel  proleslatur  : 
Niiiiiqiiid  viill  Dominiis  holocausla  ac  vi-  \neij.\i, 
ctimas,  el  non  polius  iit  obedialur  voci --  -^- 
ejus  ?  Melior  csl  cnim  obedienlia,  quam 


662 


COMMENTAHIUM    IN    PSALMUM    XI.. 


ART.    LXXX 


victiniEe  ;  et  ausciillare.magis  qiiam  offer-  \  re.  Qua^  autem  jam  exposila  non  sunl,  cx 


re  adipem  arietum  :  quoniam  quasi  pec- 
catum  ariolandi  est.  repugnare  ;  et  quasi 
scelus  idololalria\  nolle  aequiescere.  De- 
claralur  quoque  in  psalmo  islo  instilulio 
Ecclesia^  per  pra^iiicalionem  (llirisli.  Dein- 
de  ponilur  efficaeissima  ad  Deum  oralio 
atque  humillima  peccati  confessio.  Stude- 
amus  itaque  semper  cum  condecenli  ac 
debita  devotione  liunc  psalmum  deprome- 


dictis  in  prfecedenti  arliculo  li^iurut. 

PREC.\T10. 

Deus  infinitcemisericordisp,  manum  tuam 
porrige  lapsis.  et  cduc  nos  de  lacu  mise- 
riae  et  de  luto  faecis  :  ut  per  te  directis 
giessibus  nostris,  hymnum  tibi  laudis  ct 
placationis  incessabili  voce  persolvamus. 


ARTICULUS  LXXX 


EXPOSITIO    LITTERALIS    PSALMI    OUADRAGESIMI    :    BEATUS    OUI    INTELLIGIT. 


1 


jVwm.  XVI. 

ilallh. 
xxvji,  33. 


Pr  EPOMTUR  denique  psalmo  jam  decla- 
rando  tilulus  lalis  :  I/t  fincm,  intcllecfus 
filiis  Core.  Core.  qui  propter  suam  ambi- 
tionem  in  libro  Numerorum  perisse  legi- 
tur.  interprelatur  Calvaria,  quod  est  no- 
men  loci  iu  quo  crucifixus  est  Christus. 
Filii  vero  Core.  spiritualiter  dicuntur  filii 
crucis,  seu  imitatores  Chrisli  crucifixi.  Et 
propter  hanc  interprelationem  fit  ssepe  in 
psalmorum  titulis  menlio  de  filiis  Core. 
Ipsi  enim  palris  sui  peccatum  secuti  non 

i/^or.  iT,5.  sunt  :  propter  quod  a  David  in  ministe- 
rium  templi  assumi  meruerunt.  Est  igitur 
sensus  tituli  :  Intellecfus  hujus  psalmi 
tendens  in  flnem,  id  esf,  in  Christum  nos 
dirigens,  attribuitur  filiis  ro/-e,  id  est,  imi- 
tatoribus  passionis  Christi  competil,  qua- 
tenus  ex  prophetia  et  sensu  hujus  psalnii 
perfectius  converlantur  ad  Christum.  et 
ejus  passionibus  conformentur.  Porro, 
quod  psalmus  iste  ad  lilleram  de  Christo 
loquatur,  patet  ex  hoc  quod  Christus  alle- 
gat  scripturam  hujus  psalmi  de  se  prsdi- 

/oonn.xin,  ctam.  iu  Coena  novissima  dicens  :  Sed  ut 
impleatur  Scriplura,  Oui  manducat  me- 
cum  panem,  levabit  contra  me  calcaneuni 
suum.  Quod  secundiim  omnes  exposilo- 
res  calholicos  iu  hoc  psalnio  scriptum  est 
his  verbis   :   Eteniui  iiomo  pacis  mese  in 


18. 


B  quo  speravi.  qui  edebat  panes  meos.  Chri- 
stus  enim  interdum  magis  allegat  sensum, 
quam  verba  Prophetarum.  Doctores  ergo 
communiter  exponunt  hunc  psalmum  par- 
tim  de  Christo.el  partim  de  Ecclesia,  sicut 
patebit ;  sed  satagendum  est,  ut  quantum 
fieri  potest,  totus  de  Christo  exponalur. 
Decel  enim  Chrislianum  libenler  audire 
et  loqui  de  Christo,  nec  unquam  fatigari 
in  hoc  ipso. 

A  IT  ergo  Propheta  :  IBeatus  qui  intelU-       2 
C  xJL  ffit  st/per  cgenum  et  pauperem  :  id  est, 
ipse  Chrislus,  qui  pio  intellectu  respexit,  et 
misericorditer   consideravil   genus  huma- 
niim  damnationi  obnoxium  propter  origi- 
nale  peccatum,  est  beatus.  Nam  in  quan- 
liim  est  Deus,  est  essenlialiter  beatus  ;  sed 
in  qiiantum  homo,  fuit  beatus  in  anima  a 
primo  instanti  conceptionis  suae  in  Virgi- 
ne  .Matre.  Pie  enim  inlellexit  Christus  su- 
per  egenum  et  pauperem  hominem,  quan- 
do    per   Jeremiam   praedixit,    Ego    cogito   jer.  xxix. 
cogitaliones  pacis,  et  non  affliclionis  ;  ct  "• 
D  per  Zaehariam,  Ecce  ego  venio  et  habitabo  Zach.uM>. 
m  uirdiri  lui ;  et  per  f  Michsam,  Prope  esf 
salus  tua.  salvalio  le.  noli  timere:  ct  per 
Isaiam.Ego  ipse  qui  loqaebar. ecce  adsuni.   7s. ui, e. 
Quff  oinnia  in  Chrislo  jam   incarnato  sci- 


COMMENTARIUM    l\   PSALMUM    XL. 


ART.    LXXX 


663 


Bnruch  iit 
35.  36,  3S. 


Jodnil.  111 


Luc.  M\, 
10. 
Joann.xA^. 


Malth. 
XXVI,  M. 


Joann.  xix, 


Luc.  xxiii, 
3i. 


Ibidem. 


Luc  IV,  J9: 
Joann.  VIII, 
59;  I,  31. 


P.».  XI,  4. 


nuis  implela.sicut  et  ab  alio  scriplum  est:  A 
Qui  lecit  stellas,  hic  est  Deus  noster ;  et 
post  hipc  super  lerram  visiis  esl,  et  ciim 
honiinibus  conversatus  esl.  Denique  pie 
inlellexit  Chrislus  super  genus  humanum 
ejjenum  et  pauper.  quando  ipseniel  in 
Evanjielio  ait:.Non  misil  Deus  Filiuni  suum 
iu  niuinhim.  ul  juilicel  niunihini,  scd  ut 
sal\ctur  mundus  per  ipsuin.  Et  rursus  : 
Veiiit  Filius  hominis  quwrere  el  salviim 
facere  quod  perierat.  Et  iterum  :  .\nimam 
meam  pono  pro  ovibus  meis.Piissime  vero 
iiileliexil  Domiiius  Jcsus  siiper  cgeniim  et  B 
paupereni,quando  passione  instante, dixit: 
Paler.  si  non  potest  hic  calix  transirc,  nisi 
bibam  illum,  fiat  voiunlas  tua ;  et  quan- 
do  in  cruce  suspensus,  clamavit  :  Sitio  : 
quid  utique,  nisi  niundi  sahitem  ?  Siiper- 
piissime  autem  inteilexit  super  egenum  et 
pauperem,  quando  pro  transgressoribus, 
suisque  crucifixoribus  rogans  :  Pater,  in- 
quit,  ignosce  illis.  Et  ut  oratio  sua  exau- 
dibilior  fieret,  adjunxit  excusationem  pro 
impiis,diccns:Quia  nesciunt  quid  faciunt. 

In  diemala,  id  est  in  omni  tempore  quo  C 
persecutionem  passus  est  Chrislus,  et  ma- 
xime  in  die  crucifixionis  f.uee,liberabif,et 
jam  liberavit,  eum  Dominus  Deus  omni- 
potcns.  Liberavit  enim  eum,  quando  Ju- 
da?i  volebant  euni  prsecipitare  et  lapidare: 
et  quamvis  interdum  permisit  eum  con- 
lumelias  pati,  et  tandem  occidi,  semper 
lamen  liberavit  eum,  quoniam  Christus 
semper  per  patientiam  vicit,  et  sibi  coro- 
nam  accidenlalis  prcemii,  totique  mundo 
coronam  essenlialis  prfemii  meruit.ln  pas- 
sione  quoque  liberavit  eum,  quantum  ad  D 
hoc,  quod  passio  ilia  fuit  finis  totius  pas- 
sibiiitatis  persecutionisque  suae. 

Qu»  autem  sequuntur,  magis  prophe- 
tando  et  congaudendo,  quam  orando,  di- 
cunlur.  '2  Dominus  conservet  eum.  Deus 
enini  Paler  pra^servavil  Christiim  homi- 
ncni  ab  omni  malo  culpa',  quia  pra;vcnit 
eum  in  benedictionibus  duicedinis,  et  con- 
finnavit  aniinam  ejiis  in  bono  a  principio 
suffi  creationis  ;  seil  cl  a  maiis  poMia;  pree- 
servavit  eum,  quoad  hoc,  quod  pcenae  illse 


non  ci  nociicrunt  spirilualiler,  sed  profu- 
erunt.  El  vivificet  eum,  id  est,  a  mortuis 
lcrlia  die  eum  rcsuscilet,  (V  hcatum  faciat 
fum  in  te>-ra,\i\  est,  Ijcatitudinem  ejiis  ma- 
nifestet  hominibus  per  prsdicationcm  at- 
que  miraciila  .\[)Ostoiorum  cl  alioriim  San- 
clorum  :  qucmadmodum  Deus  pcr  Isaiam 
de  Christo  loquens,  testatus  est  :  Ecce  in-  n.L»,n, 
telliget   servus    meus,   et    cxallabitur,    ct  '''■ 
clevabitur,  et  siiblimis  erit  valdc.  Siipcr 
ipsum  conlinebunt  reges  os  suuin.  Unde 
ct  alibi  dc  Christo  inducitur  :  Polcslas  cjus    ;rnr/i.  ix, 
a  mari  usque  ad  mare,   et  a   lliiminibus  '"• 
usque  ad  fines  terrae.  Et  Daniel  ait  :  Ad-     /m,,.  vn, 
spiciebam,  et  eccc  Filius  hominis  vcnie-  '^'  "• 
bat,  el  usqiie  ad  Anlii|uum  dicruin  perve- 
nit,  et  dedit  ei  potestatem  et  honorem  ct 
rcgnum  ;  et  omnes  populi,  tribus  et  lin- 
gu£e  servient  ei.  Hoc  modo  sciens  beatissi- 
ma  Yirgo  et  Mater  beatificandum  in  terra 
Christum,   scque   a   credituris   in   Filium 
suum  beatificandam,  prophetice  cecinit  : 
Bealam,  inquiens,  mc  dicent  omncs  gcne-  i„c. ,,48. 
rationcs.  Ycl  sic  :  Beatum  faciat  cum  in 
terra,  id  est,  gloriosum  faciat  Ghristum 
in  corpore,  et  super  ccelos  elevet  ipsuin  ; 
sicque  in  lerra  viventium  bealificet  eum 
bealitudine  accidentali,  quse  consistit  in 
rebiis  creatis  ad  Deum  relalis,  videlicet  in 
bono  usu  earum,  secundum  quod  una  cre- 
atura  alteri  dominatur,  vel  in  ca  leetatur, 
aut  ea  perutitur. 

Et  noii  Iradat  eum  in  animam  inimi- 
corum  ejus  :  id  est,  Deus  Pater  non  de- 
relinquat  Christum  finaliter  in  poteslate 
Jud;porum,  nec  eorum  voluntati  subjiciat 
eum.  Hoc  Ghrislus  in  se  impletum  osten- 
dit,  dum  ait  :  Potestatem  habeo  ponendi    .loann.  x, 
animam  mcam,   et  polestatem  hai)co  ile-  '*■ 
rum  sumendi  eam.   Et  denuo  :  Ncino,  in- 
quit,  tollit  animam  incam  a  me  ;  sed  ego 
pono  eam,  et  iterum  sumo  eam.  Propter 
quod  Isaias  de  co  inquil  :  Oblatus  cst  quia  /s.  un,:. 
ipse  voluit.  El  hoc  ciarissime  patel  ex  eo 
quod  apud  Joannem  dicitiir  :  Jesiis  sciens  /or„i,i.xviii, 
omnia  quai  ventiira  cranl  supcr  sc,  pro-  ^"^ 
cessil,  ct   dixil  eis  :  Qucm  qiiarilis?  He- 
spondcruiil   :  Jcsum  Xazarenum.  Dixit  eis 


664 


COMMENTARIUM    IN   PSALMUM   XL. 


ART.    LXXX 


Rom.  VIII, 
32. 


Is.  Lin,  \i 


Galat.  II. 


Luc.  IX,  58. 


ilallh. 
XXVII,  46 ; 
Marc.  XV, 
34. 


11  Cor.  V 
19. 


ilalth. 
XXVII,  46. 


Jcsus  :  Ego  sum.  V\  crgo  dixit  eis.  Ego 
sum.  abierunt  retrorsum,  et  ccciderunt  in 
terrani.  Quomodo  crgo  ait  Apostolus.  Pro- 
prio  Filio  suo  non  pepcrcit  Deus.  sed  pro 
nobis  omnibus  tradidit  illum  ?  Et  respon- 
dendum.  quod  Deus  Patcr  tradidit  illum, 
ita  ut  permisit  cum  a  malignis  occidi  : 
non  autcm  quod  ipsi  maligni  aliquid  pos- 
scnt  inferrc  tormenti  Christo  invito :  scd 
Christus  sponte  tradidit  se  in  mortem, 
quemadmodum  Isaias  ait  :  Tradidit  in 
mortem  animam  suam.  Et  ad  Galatas  Apo- 
stolus  asserit  :  In  fide  vivo  Filii  Dei,  qui 
dilcxit  me,ct  tradidif  semetipsum  pro  mc. 
Aliter  crgo  tradidit  Cliristum  Judas,  ct  a!i- 
ter  Pater. 

10  Dominus opem  feral  illi  siiper  lcctum 
doloris  ejiis.  Lectus  doloris  Christi,  fuit 
patibulum  crucis  :  in  quo  tamen  non  ha- 
buit  pnlvinar.  snper  quod  caput  lassum 
et  spinis  confixum  paululum  repausaret. 
Super  hunc  lectulum  contulit  Deus  opem 
Christo  homini.  quoniam  conscrvavit  eum 
inbono, et  cooperabalur  ei  in  redcmptionc 
generis  humani.  et  in  debellatione  mortis 
atque  diaboli.  Tota  namque  cfficacia  mc- 
riti  Christi  erat  ex  divinitate  unita.  Quam- 
vis  enim  Christus  dixerit  :  Deus  meus. 
Deus  meiis.  ut  quid  dereliquisti  mc  ?  vide- 
licet,  subtrahcndo  inferioribus  viribus  ac 
patienti  naturje  solitam  redundantiam  be- 
atitudinis,  quam  in  anima  habuit :  non 
tamen  penitus  erat  rclictiis.  sed  Dcus  erat 
in  co.  mundum  reconcilians  sibi,  secun- 
dum  Apostolum.  Univcrsiim  stratum  cjiis, 
id  cst  totum  patibulum  crucis  Christi,  vel 
potius  totum  Christum  in  cruce  suspen- 
sum,  ut  ponatur  contincns  pro  contento, 
versasti,  id  est,  frequcntcr  seu  multiplici- 
tcr  convcrtisti,  in  infirmitate  eju^,  id  est 
in  passione  ipsius  Christi.  Versatus  est 
enim  Christus  in  cruce  non  loco,  sed  vo- 
to.vidclicet  divcrsis  affcctibus  :  nnnc  pro- 
ptcr  amaritudinem  passionis  clamando,  Ut 
quid  dercliquisti  me  ?  quasi  invitus  pate- 
retur(non  tameu  patiebatur  invitus.  sed  li- 
bentissime,  tanquam  ardentissimus  homi- 
num  amator,  atque  paterni  honoris  zelator): 


A  nunc  proptcr  desidcrium  hiimana:'  salutis 
dicendo.  Sitio.  quasi  libcnter  patcrctur ;  joam.m, 
nunc  qnasi  oblitus  propi  ii  doloris.  de  ma-  '*■ 
tre  sollicilus  fuit.   dicendo  Joanni,   Ecce   ibid.t-. 
malci'  tua. 

i  Eijo  divi :  Domine.misercre  mei.eXc.        5 
Ha?c  oratio  non  competit  Christo,  nisi  pro 
corporc  suo  mystico  ;  et  in  sequenti  expo- 
sitione  versus  iste  tracfabitur. 

.')  Tnimici  mei,  vidclicet  Judaei  perse-       6 
quentes  me,  dixerunt  mala  mihi,  id  est 
ad    ignominiam   et   contumeliam    mcam. 

B  Oiiid  autem  dixerunt,  continuo  pandit  : 
Quando  morietur  ?  id  est,  quando  occide- 
fur  iste  a  nobis?  et  peribit  nomen  ejus? 
id  esf.  quando  fama  atque  memoria  ejus 
penitus  exstinguetur  ?  Hoc  est  quod  Joan- 
nes  inducit  dixisse  sacerdotes  ef  Pharisae- 
os,  dicens  :  Videtis  quia  nihil  proficimus?  /6irf.iii,i9. 
Eccc   totus    mundus    abiit   post    eum.  Et 
rursus  apud  Matthseum  ait  Scriptura :  Con-    naiih. 
gregati  sunt  principes  sacerdotum  et  se- ""'■ '■  *■ 
niores  popiili  in   afrium   principis  sacer- 
dotum,  ct  consilium  feccrunt,  ut  Jesum 

C  dolo  tenerent  et  occiderent. 

(V  Et  si  ingrediebatirr.  Freqnenter  in  7 
psalmo  isto,  sicut  et  alibi.  mufaf  Prophefa 
personam  ef  numerum  :  nunc  singulari- 
ter.  nunc  pluralifer.  nunc  in  terfia  per- 
sona,  niinc  in  secunda  loquens.  Nunc  ergo 
singiilarifer  loquens,  ait  :  Et  si  ingredie- 
batur  inimicus  meus.  scilicct  Judas  prodi- 
tor.  cum  aliis  Apostolis,  mecuin  in  domum 
coenaculi  et  in  domum  Marthee,  iit  videret, 
id  est,  ut  observaret  et  cxploraret  quid  es- 
sem   acturus  ;  vana  loqucbatur  cor  cjus : 

D  quoniam  dixit  intra  se,  quod  cgo  ncscirem 
propositum  suum.  Yana  quoquc  et  falsa 
ac  simulata  verba  dixit  cordc  et  ore,quan- 
do  indignabatur  Marifp  Magdalene.  eo  quod 
fudif  supcr  capuf  mcum  alabastrum  un- 
guenti  pretiosi,  et  dixit  :  Ad  quid  pcrditio 
ha>c?  Poferat  enim  hoc  ungucnfum  venun-  3-6. 
dari  plus  quam  trecentis  dcnariis,  ct  dari 
paiiperibus.  Hoc  autem  dicebat,  non  quia 
de  egenis  perfinebaf  ad  cum.  sed  qiiia  fur 
crat,  et  loculos  liabcns,  ea  quae  mittcban- 
tiir,  portabat  :  sicut  Joannes  enarrat.  Con- 


Mallh. 
xwi,   7-0; 
Joann.  xit 


f 


COMMEMARIUM    IN    PSALMtJl    XI.. 


AUT.    LXXX 


665 


MnUh. 
XXVI.  15. 


Joann.Mtt 

47.  30. 


Sfip.  11.  io. 


/er.xi,  18 
19. 


Ibid.  xviii. 
JO. 
9 


.Unllh. 


f/rcgavit  luirjitltalcm  >iil)i ,  id  est,  Jiulas  ac-  A 
cumiilavit  sibi  peccata  divcrsa.  Nain  c.\ 
avarilia  invidcbat  ct  indifinabaliir  Mariff 
Magdalene,  proposnitqne  Cliristuiu  vendc- 
re  ct  in  mortiMii  hoslibus  suis  exhibere. 
7  Eijrcdichatiir  /bra.t  ipsc  Judas  a  me, 
quarta  leria  antc  passioncm  mcam,  intrans 
donuim  in  qua  scivit  congregatum  esse 
conciliuin  Judiroruni  adversum  me  ;  ef  lo- 
<liict)atnr  iti  iil  ijisina.  id  csl,  iu  loto  illo 
concilio  dixit  :  t^uid  vultis  mihi  darc.  et 
cgo  vohis  cuin  tradam?  Hoc  ipsum  l'van- 
gelista?  clarc  testanlur.  Vel.  Kgredichatur  B 
foras  in  bora  Coense.  quemadmodiiin  Joan- 
ncs  leslalur,  dicens  :  Dixit  Je^iis  Juds. 
Qiiod  facis,  fac  citiiis.  (luiim  ergo  iile  ac- 
cepisset  buccellam,  exivit  continuo. 

8  Adver.^iitm  inc  .siisHrrabarit  o>nne.s  ini- 
mici  mei,  videlicet  principcs  sacerdotum 
ct  magistratus  lcmpli  cum  universo  con- 
cilio.  qui  latenlcr  ct  detractorie  consule- 
bant  inter  sc  quomodo  crucifigcrent  me  ; 
adversum  mc  coi/itabant  mala  miJii,  id 
est,  tormenta  multa  et  magna  proposue- 
runt  mihi  infcrrc  :  sicut  in  libro  Sapienti»  G 
habetur,  Morlc  turpissima  condemnemus 
eum.  Ha-c  autem  Jeremias,  qui  vaticiniis 
et  passionibus  apertissime  prsefiguravit 
Christi  passioncm.  frequenter  pra-nuntia- 
vit.  Ait  eniin  in  Chrisli  persona  :  Tu,  Do- 
mine,  demonstrasti  mihi  studia  eorum,  et 
cognovi ;  et  cogitaverunt  super  me  consi- 
lia.  dicenles  :  Venite,  mitlamus  lignum  iii 
panem  ejiis.  Et  alibi  :  Foderunt.  inquit. 
foveam  animap  mese.  '.)  Verbuni  iniqiium 
con.stitueruiit  adrcrsum  me,  id  csl.  Judsei 
sermonem  maligniim  firmiter  conceperunt  D 
contra  mc.  Oiiis  autem  sit  sermo  isle,  sub- 
jungil  :  Xuinquid  qui  dormit,  non  ad- 
jic.iet  ut  resur</nl?  id  est,  numquid  iste 
qiii  se  dicit  resurrectiirum  a  mortuis,  ve- 
raciler  resurgere  poterit,  qiiiim  in  morte 
dormierit,  et  in  sepulcro  clausus  jacue- 
rit  ?  qiiasi  dicant.  Non.  Kt  hoc  cst  quod  a 
.Malthso  dicitiir:  Dixerunl  principes  sacer- 
dotiim  ad  Pilaliim  :  Damine,  recordati  su- 
miis  qiiia  scductor  illc  dixit  adhiic  vivens, 
Post  tres  dies  resurgam.  Jiibe  ergo  custo- 


Jer.  \\.  I'.i. 


10 


diri  sepulcriim,  elc.  Piitabant  nempc  Ju- 
dffi  Christiim  ita  occidere,  quod  nec  ipse 
resurger(>l,  neqiic  memoria  ejus  perma- 
nerct  :  qiiemadmodiim  Jcrcmias  prsnun- 
tiavil,  dicens,  Eradamus  eum  de  lerra  vi- 
ventiiim.  et  nomen  ejiis  iion  memoretur 
ultra. 

Et  qiiiil  mirum  esl,  si  Jud»i  hsec  agant? 
10  EtciiiiH  hoiHO  iiiicls  iiicir,  iii  quo  spc- 
ravi,  id  est,  Judas  discipulus  meus,  ciii 
ego  pacificus  fiii.  ct  ciii  signa  pacis  oslen- 
di.  et  ad  qucm  lam  carilalive  ine  habui 
ac  si  de  ejus  adjiilorio  niullum  speras- 
sein  :  nam  et  procuralorem  meum  ipsum 
constilui.et  loculos  lulil ;  qni  edcbat panes 
meos,  qiioniam  sffpe  mccuin  comcdit,  et 
de  eleemosynis  mihi  dalis  pariter  vixit, 
atqiic  in  Coena  duplicem  panem  de  manu 
mca  susccpit,  videlicet  panem  intinctum.  yoaiwi.xm, 
per  qucm  oslendi  .Foanni  quod  ipse  tradi- 
tor  esset ;  et  buccellam  sub  qua  erat  cor- 
pus  meum  :  de  qua  a  Joanne  dicitur,  Et  /Airf.  27. 
post  buccellam  introivit  in  eum  Satanas ; 
maijiiificavit  supcr  nic  supplantationem , 
id  est,  magnifice  induxit  super  me  adver- 
sarios  mcos,  qui  me  supplantaverunt  el 
occiderunt.  Unde  et  sanctus  .lob  in  figura 
Christi  ait  :  Qiiem  maxime  diligebam,  ad-  ./oJmx.io. 
versalus  est  mihi. 

II    Tti  autcm,  Domine,  miserere  mei ,       11 
liberando  me  a  poenalitatibus  corporis,  et 
rcsuscita  me  tertio  die  ;  cf  rcfrihnain  eis, 
id  esl,  justam  ultionem  super  Juda?os  in- 
ducam.  exceecando  corda  eorum.ct  in  ma- 
niis  Romanorum  eos  tradendo.  atqiie  in- 
credulos  seternaliler  condemnando.  Unde 
per  Isaiam  Christus  ait   :  Calcavi  eos  in  /5.^x111,3,4. 
furore  meo,  et  conculcavi  eos  in  ira  mea. 
Dies  enim  ultionis  in   corde  meo.  anniis 
retribiitionis  mea?  venit.  El  simile  quid- 
dam  Jercmias  scribit.  dicens  ;  Tu.  Domine  y^r.  xi,2o. 
Sabaolh.  qui  judicas  jusle,  et  probas  re- 
nes  et  corda.  videam  ultionem  tiiam  ex 
eis.  Tibi  enim  revelavi  caiisam  meam. 

I'2  In  hoc  co</novi,  o  Doinine  Pater,  id 
est,  expcrimentaliler  didici,  qnoniam  vo- 
luisti  me,  id  est,  quod  dilexisti  me,  et  tibi 
complacui,  quoniam  non  gaudebil  inimi- 


12 


6ti6 


COMME.NTARIIM    IN    PSALMIM    XL. 


ART.    LXXXI 


cus  meits  super  me,  id  est,  quia  popiilus  Ju- 
dseorum  adversans  mihi  et  membris  meis, 
non  diu  neque  finaliler  essultabit  de  me. 
utpole  quasi  oninino  esstinxerit  nonien 
meum,  et  quasi  non  resurrexerim  de  se- 
pulcro:  sed  confundentur  atque  dolebunt. 
quuui  viderinl  niiracula  fieri  in  nomine 
meo,  et  per  Apostolorum  pra»dicalionem 
niulta  millia  ad  fidem  converti :  sicut  jam 
13  videmus  iniplclum.  15  Me  autem  Chri- 
slum  Filium  luum  AWecXwm,  liropter  inno- 
centiam  suscepisti.  id  est,  propter  imma- 
culatam  ac  justam  vitam  meam  exaudisli 
in  precibus  quas  tibi  jam  obluli.  et  in  die 
resurrcctionis  suscepisti  me  ad  inipassibi- 
lem  slatum  ;  in  die  quoque  ascensionis 
suscepisli  me  ad  dexteram  tuam,  et  con- 
firmasti  me  in  conspectu  tuo  in  ccternum, 
id  est,  in  Ihrono  glorise  el  in  coelo  empy- 
reo  firmiter  et  sine  fine  collocasti  me  : 
Bebr.-^n.  sicut  ad  HebrBPOs  dicit  Apostolus  :  Christus 
■*'■''■  eo  quod  maneat  in  feternum.  sempiter- 
nuni  habel  sacerdotiuni.  unde  et  salvare 
potest  in  perpetunm,  accedens  per  semet- 


A  ipsum  ad  Deum,  semper  vivens  ad  inter- 
pellandum  pro  nobis. 

Postremo,  de  omnibus  his  laiidat  Chri- 
slus  homo  Deum  trinum  ac  ununi.  et  ail  : 
li  Benedicltis  Dominus  Deus  Isracl  :  id 
esl.  ab  omnibus  benedicatur,  laudetur,  et 
honoretur  Deus  Trinitas,  qiii  est  Deus  Is- 
rael,id  est  Jacob  qui  dictus  est  Israel;  vel, 
Israel.  id  esl  populi  per  fidem  ccelestia  con- 
templanlis:  a  savulo  et  in"  saculum,  id  est 
per  omne  sffculum  et  a  primo  seeculo,  sci- 
licet  a  mundi  principio  usque  in  saeculum 

B  illud  futurum,  quod  nunquam  finem  habe- 
bit.  Fiat,  fiat,  id  esl.  ila  sil.  ila  sit.  Repli- 
catio  verbi,  est  magni  affectus  indicium. 

Ecce  quam  evidentissime  atque  plenis- 
sime  loquitur  psalmus  isle  de  passione 
Chrisli.  et  quanta  mysteria  Christi  David 
cognovit.  et  quam  speciosa  ac  fulgida  est 
consonantia  hujus  prriplieticte  preenunlia- 
tionis  cum  evangelica  historia.  Porro  se- 
cundum  eos  qui  dividunt  libium  Psalmo- 
rum  in  qiiinque  libros  partiales,  hoc  loco 
piimus  liber  finilus  est. 


14 


usque  m 


ARTICULUS  LXXXI 


ESPOSITIO    EJUSDEM   PSALMl    OUADRAGESUil   TROPOLOGICA. 


TROPOLOGICE  autem  exponendus  est 
psalmiis  iste  de  membris  Chrisli,  seu 
unoquoque  fidelium.  Ail  ergo  :  Beatus  qui 
intetligit  super  egcnum  et  pauperem  :  quod 
dupliciler  exponi  potest.  Primo  sic  :  Bea- 
tus  r/ui  intelligit,  elc,  id  est,  per  spem  fe- 
lix  est  homo  qui  Cbristum  in  carne  mor- 
tali  quondam  passibilem  ac  indigentem 
sapienter  cognoscit  :  ita  quod  in  ipso  du- 
plicem  conteniplatur  naturam.  videlicel 
divinam  el  humanam  ;  nec  propter  divini- 
talis  insignia  negal  in  eo  veram  humanila- 
tem.  nec  propter  humanitatis  humilia  et 
abjecta  negat  in  eo  veram  divinitatem.  Et 
hoc  est  quod  ait  Salvator.  Postquam  enim 


C  divina  sua  miracula  enarrasset.  adjecit  : 
Et  beatus  est  qui  non  fuerit  scandalizatns  xiauh.si, 
in  me.  Tanquam  diceret  :  Bealus  est  qui  ''■ 
propter  humanam  infirmitatem  et  passio- 
nem  quam  videt  in  me.  non  denegat  mihi 
divinitalem  inesse.  Multi  quippe  haerelici, 
considerantes  humilia  et  indigna  qu»  de 
Christo  leguntur.  abhorruerunt  veram  di- 
vinilatem  in  ipso  fateri.  Alii  vero  conside- 
rantes  sublimia  quee  de  ipso  scribuntur. 
renuerunl  asserere  veram  in  eo  humani- 
tatem  consistere.  Nos  autem  utrumque  in 

D  ipso  intelligimus.  et  divina  et  huniaua 
Chrislo  adscribimus :  sed  quid  propler  quid 
ei  eonveniat.  prudenter  pensandum  est. 


COMMENTARIUM   IN    PSALMUM    XI,. 


ART.    LXXXI 


667 


Sccundo  cxponitur  sic  :  Bcalus  qui  in- 
te/liffii  super  effenum  et  pauperem,  id  esl, 
qiii  inemi)ris  (^lirisli,  videlicol  indigcnli- 
biis.  niiscricordcm  ociiluni  cxiiiljcl,  opcm 
impcndit,  eleemosynam  spiritualem  aul 
corpdralcm  communical.  Nam  ut  Chrislus 

.Vniiii.xw.  Icslalur.  qiiod  iini  cx  suis  lil,  sibi  fil.  In 
(lic  (iiioiiiic  judicii  dicluriis  est  eis  qui  hnc 

Jbid.zi.u.  modo  supcr  i\irenum  inlelliirunt  :  Esurivi, 
el  dcdislis  mihi  manducarc  ;  silivi,  ct  dc- 
dislis  mihi  poliim  ;  nudus  fui,  et  vestislis 

/s.  i.M.i, :,  mc.  1'nde  alibi  scriptum  est  :  Frange  esu- 

*■  rienli  panem   luum,   et   egenos  vagosquc 

induc  in  domum  tuani.Tunc  erumpct  qua- 

A'cc/e.x.,i.  si  lumen  juslilia  tua.  Et  alibi  :  Miltc  pa- 
ncm  tuum  super  transeunles  aquas,  ct 
posl  mulla  tempora  invenies  eum.  Atque 

z,Kc.  .XI,  II.  in  Evangclio  Chrislus  :  Quod  superest,  in- 

qiiil.   dale  eleemosynam ;  et  ecee  omnia 

miinda  sunl  vobis.  Hinc  qiioque  .Tob  de  sc 

Joh  XXIX.  ipso  teslalur,  dicens  :  Uculus  fui  caeco,  et 

15,  it>.  ppg  ciaudo.  Pater  eram  pauperum,  et  eau- 
sam  quam  ignorabam.diligenlissime  inve- 

/«id.xvxi,  sligabam,  Et  rursus  ail  :  Si  comedi  biiccel- 

i.,i8,3j.  j^i^^  meam  solus,  et  non  comedit  pupillns 
ex  ea,  quia  ab  infantia  mca  crevit  mecum 
miseratio,  el  dc  utero  matris  meie.  egrcssa 
esl  mecum,  Foris  non  mansit  peregrinus, 
ostium  meum  viatori  patuit,  Si  autem  tam 
salubre  est  corporalem  eleemosynam  al- 
quc  exteriora  misericordije  opera  exerce- 
re.  quanlo  salubrius  atque  sublimius  est 
spirilualcm  elcemosynam  agere,  docendo 
ignoranlem,  increpando  errantcm,  consu- 
lendo  ambiguo.orando  pro  impio,  discipli- 
nando  peccanlem,  consolando  mcerenlem  ? 
Facial  crgo  unusquisque  eas  eleemosynas 
in    quibus    magis    abundal,    sicut   Tobias 

Tob.n.:,  consuluit   filio  suo,  dicens  :  Xoli  avertere 

'■  faciem   tiiam   ab   ullo    paupere,   Ila   enim 

fiet,  ut  nec  a  tc  avcrlatur  facies  Domini, 
Qiiomodo  potueris,  ita  eslo  misericors. 

Ilaqiie.  Bealus  qui  inlelligit  super  cgc- 
num  el  pauperem  :  el  hoc  idco,  quoniam 
in  die  mala,  id  est  iii  die  lenlalionis  «t 
persecutionis  ac  adversitalis,  IHicrahit  eum 
Domiiuis,  ne  lenlalione  vincalur,  ne  in 
persecutione  per  impatienfiam  supcrctur, 


A  ne  in  adversis  frangatur.  Libcrabil  ctiam 
cum  a  peccatis  priBteritis,  el  a  reatu  pec- 
eali  :([uoniam  siciil  aqua  exslingiiil  ignem,    Ecrii.m. 
ila  ele(Mnosyna  cxslingiiil  peccalum,  Pro-  "■ 
plcr  qiiod  Danicl  regi  Nabuchodonosor  di- 
xil   ;  Peccala   lua  eleemosynis  redinie,   (>t  Dan.\v,u. 
iiii(|iiilales  tiias  misericordiis  pauperiini.Si 
c!'go  vis   pra>scr\ari  a  malis.  eslo   iiiiseri- 
cors,  condole  proxiinis,   succiirre  egenli. 
Ideo  enim  Christus  ait :  licali  niisericordes,  Ma.itu.i,i. 
quoniam    ipsi  miserieordiam   consequen- 
tiir,  Et  Salomon  exhortalnr  :  Misericordia    Pror.  m, 

B  et  verilas  non  te  deseranl,  et  invenies  gra-  ''  *■ 
liam  coram  Deo  et  hominibus,  Sed  qiialc- 
nus  super  spirilualitcr  egenos  elpauperes, 
sapienlcr  inlelligamus,  curemus  implere 
illud  Apostoli  :  Corripile  inqnietos,  con-   ir/i™. \, 
solamini  pusillanimes,  suscipilc  infirmos,  '  ' 
patienles  estole  ad  omnes, 

Dninimis   conservet   cum    in    bono,    et        .3 
slabiliat   eum  in  semetipso  ;  ct   vivificci 
eum  in  praesenti  per  gratiam,  el  in  fuluro 
pcr  gloriam  ;  cl  bcaluin  facial  cum  in  ter- 
ra,  id  est,  in  peregrinatione  hujus  sa>culi, 

C  in  carnc  mortali,  in  Ecclesia  mililanti  fa- 
ciat  eum  bealum  in  spe  el  in  sufficienlia 
temporalium  rerum,  alque  in  cordibiis  pro- 
ximoriim  suorum,ila  ul  omnes  bealificent 
eum  lanqiiam  hominem  pium  Deo  placen- 
tem,()mnino  enim  lia>c  concomilanlur  mi- 
scricordem  in  vita  prtcsenti,  quemadmo- 
dum  scriptum  est  :  Benefacit  animae  suse.  pnv.  xi, 
vir  misericors  ;  el  rursus,  (liii  pronus  est  '''j 

,■  '  /om.xxi(,9. 

"kd  misericordiam,  benedicetiir,  In  terra 
autem  viventium  el  in  triiimphanli  Eccle- 
sia,  faciat  cum  Dominus  beatiim  in  re,  ct 
D  in  omnium  bonorum  plenissima  possessio- 
ne.  Et  non  tradal  cum  in  animam  inimi- 
corum  ejus,  id  est,  ab  adversariis  suis  non 
permiltat  cum  spirilualihM'  la?di,  vinci,  aut 
opprimi,  ila  iit  aniina;  ejus  nil  noccant  in- 
sidiae  inimici.  Dominus  opem  ferat  illi  su-  4 
}icr  lcclunt  doloris  cjus,  id  csl  in  loco  et 
lcmpore  infirmilalis  ac  indigenlia'  siut,  el 
inaxime  in  hiua  niorlis,  (|iialeiiiis  liinc  nii- 
sericordiam  conscqualur,  quando  ainplius 
misericordia  indiget,  Univcrsnm  slratnm 
cjus  ver.iasti  in   infirmitatc  cjus  :  id  est. 


668 


COMMENTARIUM   IN    PSAI.MUM   XL.    —   ART.    LXXXI 


corpus  ejus.  iu  quo  aninia  qiiasi  in  strato  A 
jacet,  miiltipliciter  convertisti  a  gravami- 
ne  ad  relevamen.  a  dolore  ad  respiratio- 
nem,  atque  interdum  ab  «"gritndine  ad  sa- 
nitatem.  Yel,Versasti  stratum  ejus,  id  est, 
eum  in  strato  jacentem  consolationiiius  luis 
internis  refocillasti.  Solet  enim  Deus  ho- 
mines  misericordes  tempore  infirmitatis 
frequenter  et  pie  fovere  ac  roborare. 
3  Efio  dixi,  corde  et  orc,  considerando  me 

ipsum  :  Donrine,  miserere  mei,  id  est,  mi- 
sericordiff  tuaj  effectum  mihi  infunde,  et 
quasi  condolendo  succurre  ;  sana  animnm  B 
meam  a  iresione  peccati.  et  a  carentia  gra- 
tiae.  Qnod  ideo  rogo.  qnia  peccavi  (ibi ,  id 
est  ad  injuriam  tuam.  (3  quani  affectuosa 
et  seutentiosa  ac  efficax  est  oratio  hujus 
versiculi  1  quam  utinam  dicamus  non  ore 
tantum,  sed  inlimo  corde  et  poenilentia 
huniili. 

6  Iiiiinici  iiici  dixcntnt  mala  iiiiJii,  illa 
videlicet  qiife  sequuntur  :  Qnando  moric- 
tiir,  ct  pcribit  noincn  cjus^  Hoc  primifiva 
Ecclesia   maxime   dicere   potuit.    quando 

/oan/i.xM,  omnis  qui  interficiebat  Christianum,  arbi-  G 
trabatur  obsequium  se  pra^stare  Deo.  Nam 
et  Dioclelianus  ac  alii  quidam  tyranni  in- 
tendebant  christianum  nomen  omnino  au- 
ferre  de  terra,  et  fidem  Christi  penitus 
eradicare.  Quiiibet  quoque  Christianus  per- 
secutionem  usque  ad  mortem  propter  ju- 
stitiam  passus,  dicere  potest  versiculum 
istum  :  sed  et  de  invisibilibus  hostlbus 
potest  quilibet  nostrum  heec  dicere.  Dae- 
mones  enim  quotidie  inter  se  dicunt  de 
nobis  :  Qnando  morietur  ?  id  est,  quando 
inducemus  eum  ad  mortale  peccatum.quod  D 
est  niors  anima'?  et  peribit  nomen  ejiis  de 
libro  vitce,  et  de  memoria  Beatorum  ac 
miscricordia'   Dei,  videlicet  ut  nobiscum 

7  fftcrnaliter  condemnetur?  Et  si  ingredic- 
batiir  ad  me,  Christi  Ecclesiam  seu  homi- 
ncm  juslum,  aliquis  insidiator.  hsereticus, 
schismaticus  aut  perversus,  «^  tvV7p/-t'?quid 
crcderem,  sperarem,  amarem  et  agerem  : 
vana  loqiiebaliir  cor  cjas.  id  est,  dolos  co- 
gitavit,  proponens  adversari  fidei  ortho- 
doxse,  aut  vitff  virtuosse  ac  justse  ;  congre- 


gavit  iniquitatem  sibi,  id  cst,  ad  propriam 
suam  damnationem  multiplicavit  sibi  pec- 
cata,    varias    vias    nocendi    excogitando. 
Egrcdieliatur  foras,  ad  malitise  sua;  fauto- 
res  ac  socios,  et  loquebatur  in  id  ipsum .  id       8 
est,  eis  exposuit  quid  contra  me  concepit. 
Istud  dicere  potest  Ecclesia  et  quilibet  ju- 
stus  de   falsis  fralribus  ef  exploratoribus 
aUiue  hvpocrifis  aliisque  perversis.  De  qui- 
bus  .loannes  in  sua  Canonica  scribit :  Ex  ijoam.n, 
nohis  prodierunf,  sed  non  erant  ex  nobis ;  '"• 
nam  si  ex  nobis  fuissent,  permansissent 
utique  nobiscum. 

Deinde  Ecclesia  aif  de  his  :  Adversinn 
mcsHsurrabant,  id  esf,  occulte  et  malitiose 
loquebantur,  omnes  inimici  mci ;  adver- 
siim  me  cngitabant  mala  mihi ,  videlicet 
quomodo  possent  affligere  me.Unde  Joan- 
nes  aif  :  Nolile  mirari  si  odif  vos  mundus.  ibid.mM, 
Niis  scimus  quoniam  translati  sumus  de  '*' 
morte  ad  vilani,  quia  diligimus  fratres. 
Vcrbiim  iniquum  constitiierunt,  id  est  po-  9 
suerunt,  adversum  me,  dicentes  :  Num- 
quid  qiii  dormit ,  non  adjiciet  ut  resurgat? 
id  est,  numquid  est  alia  vifa  ef  beatitudo, 
sicut  Ghrisfiani  dicunt.  in  qua  post  hanc 
vitam  vivent  et  regnabunt  ipsi.  quos  nos 
modo  occidimus  ?  aut  numquid  futura  est 
rcsurrectio  mortuorum  ?  Hsec  dicebant  in- 
fideles  contra  Cliristianos,  pra?sertim  in 
primitiva  Ecclesia. 

Eienim  Iiomo  pacis  mece,  in  quo  spcra-  10 
vi.  qi/.i  edebat  panes  meos,  id  est,  qui  vide- 
bantur  esse  domestici  fidei  et  filii  Eccle- 
sia>,  atque  propinqui  et  proximi  mei,  qui 
sacramentum  corporis  Christi  quandoque 
cum  aliis  acceperunt,  magnificavit  super 
me  supplantationem,  id  est,  tales  excitave- 
runt  persecutionem  et  adversitatem  ma- 
gnam  adversus  me.  Hoc  dicit  Ecclesia  ma- 
xime  contra  haereticos,  qui  ad  tempus 
erant  in  Ecclesia  ;  sed  exeuntes,  sectas 
perditionis  introduxerunf.  Ouilibet  etiam 
qui  specialem  habuit  ac  familiarem  ami- 
cnm,  si  amicus  ille  recedit  a  se.  ef  oppo- 
nif  se  ei  verbis  el  faclis,  revelando  quoque 
qua>  tempore  familiaritafis  ef  amicifife  in 
fide  recepit,  falis  dicere  pofest  versiculum 


COMMENTARIUM    1\   PSALMIM    XL.    —   ART.    LXXXI 


669 


isluin.  Talis  vero  qui  ita  ab  aiiiico  recedil,  A  convcrtelur,  hac  vila  linila,  in  ;eternani 
el  ei  resistit  ac  detrahit,  gravissime  et  ketitiam.  In  die  quoque  judicii,  quando 
plusquam  mortaliter  peccat:  quoniam  non  stabo  in  magna  conslanlia  adversus  eos  Sa;i. 
solum  contra  caritalem,  sed  etiam  contra  qui  me  jam  angustiis  prenuint.  ipsi  videii- 
inagnam  caritatem  alque  justitiam  directe  tes  me,  lurbabunlur  timore  horribili,  ge- 
agit.  Kl  adhuc  gravius  erit   peccatum,  si      menles  pra-  anguslia  spiritus.  Hinc  enim 


Ezectt.wu 
15. 


Eccli. 
ivvli,l7.i4. 


luerit  inter  eos  pactum  seu  laHlus  ainici- 
tiaj  :  quod  sine  morlali  peccato  solvi  non 
potest,  secundum  Thomam  quarto  Senten- 
liarum.  Unde  scriptum  est  :  Oui  dissolvit 
pacluni.  numquid  effugiet '.  Gravissime  igi- 
tur  peccant.  qui  amicis  pristinis  tam  mo- 


per  Isaiam  Dominus  ait  Kcclesiffi  eleclo- 

rum  :  Ad  punctum  in  modico  dereliqui  te,  /». mv.t.s. 

et  in  miserationibus  magnis  congregal)0 

te.  In  momenlo  indignationis  ineae  abscon- 

di  parumper  faciem  iiieam  a  le,  et  in  nii- 

sericordia  sempiterna  inisertus  sum  liii. 


lesti  infidelesque  fiunt,  et  in  secrelo  dicta  B  Me  autem  proplei-  innocentiam  suscepisli,       1.3 


II 


propalant.  Propter  quod  in  Kcclesiastico 
dicitur  :  <.}ui  denudat  arcana  amici,  fidem 
perdit.  Denudare  enim  amici  mysleria,  de- 
speratio  est  animse  infelicis.  Salomon  quo- 
que  ait  :  Qui  ambulat  fraudulenter,  revelat 
arcana;  qui  autem  fidelis  est,  celat  amici 
coinmissum. 

Deinde  Ecclesia  orat  :  Tu  aittem,  Domi- 
ne,  miserere  mei  ita  afflictse,  el  resuscita 
me,  id  est.  ruinam  occisorum  fidelium  re- 
para    per    multiplicationem    credentium. 


id  est,  exaudisti  et  approbasti.  illegit  enim 
Christus  sibi  Ecclesiam  gloriosam,  non  lia-  Ephes.v, 
bentem  maculam  ncque  rugam,secundum  ''• 
.\postoIum.  Hanc  tamen  innocenliam  Ec- 
clesia  a  Ghristo  sortita  est  :  nec  ideo  cle- 
cta,  quoniam  innocens  et  immaculata;  sed 
ideo  innocens  et  immaculata,  quia  electa. 
Et  confirmasti  mc  in  conspectu  tuo  in 
(vternum,  id  esl,  in  fide  roborasti  me  us- 
que  in  finem  saeculi.  sicut  repromittis  : 
Ecce  ego  vobiscum  sum  omnibus  diebus     i/atih. 


Vel,  Resuscita  me  a  somno  peccati  :  sicut  C  usque  ad  consummationem  sceculi.  Et  ali- 


xxviu.  20. 


Ephes.  V, 
U. 

Jioin.  XIII. 
II. 

I  Cor.  XV 


hortatur  Apostolus,  Surge  qui  dormis  ;  et 
iterum,  Tempus  est  jam  nos  de  somno 
surgere.  Yel,  Resuscita  me  rcsuscitatione 
beata  in  die  novissimo,  quando  omnes  re- 
surgemus,  sed  non  omnes  immutabimur. 
Et  retribuam  eis,  id  est,  hoslibus  meis 
justam  vindictam  retribuam,  vel  in  prse- 
senti  eos  excommunicando,  vel  in  die  ju- 
dicii  tecum  eos  dijudicando  :  quemadmo- 
dum  alio  loco  scriptum  est,  Judicabunt 
Sancti  nationes  ;  et  sicut  affirmat  Aposto- 


bi  :  Sponsabo  te  mihi  in  sempiternum,  et  Oseeu, i9, 
sponsabo  te  mihi  in   fide.  Xon  enim  de- 
ficiet  Ecclesia  Dei  in  toto,  quamdiu  dura- 
verit  generatio  hominum. 

Postremo  Ecclesia  gratias  agit  Deo,  et 
ait :  Benedictus  Dominus  Deiis  Israel.  Qui       li 
versus  in  praecedenti  expositione  exposi- 
tus  est. 

Ecce  psalmus  iste  pulcheriimus  iniseri- 
cordiae  opera  vehementer  commendat  ;  et 
quantae  sint  persecutiones  justorum,  evi- 


Sap.  111,  S. 

1  Cor. Ti, ».  lus,   Nescitis  quia  Sancti    de  hoc  mundo  D  denter  demonstrat,  asserens  impios  susur 
12 


judicabunt  ? 

In  hoc  coffnovi,  o  Domine,  quoniam  vo- 
luisii  me,  id  est,  quod  a  te  electa  sum,  et 
tibi  complacui,  quoniam  non gaudeOit  ini- 
micus  meus  super  me,  id  est,  nec  visibiles 
nec  invisibiles  hostes  mei  aefernaliter  c.x- 
sultabunt  de  adversilatibus  meis,  quamvis 
ad  tempus  permittas  me  ab  eis  affligi. 
Nam  ad  minus  post  hanc  vitam  cessabit 
eorum  laetitia,  et  convertetur  in  teternam 
trisliliam.sicut  et  mea  temporalis  tristitia 


rare  contra  innoxios.Quoclrca  considerare 
ulile  est,  quid  sit  susurratio,  et  de  gravi- 
tate  hujus  peccali.  Scienduin  ergo,  qtiod 
susurrator  et  detraclor  conveniunt  in  ma- 
teria  et  forma  loquendi  :  uterque  enim 
malum  de  alio  loquitur,  et  hoc  occultc, 
Sed  differunl  in  finc,  quia  delraclor  in- 
lendit  famani  alterius  denigrare  ;  susiirra- 
tor  vero  intendil  inter  ainicos  discordiam 
seminarc,  mutuamque  dilectionem  exstin- 

,.,.,.  ,      ,  ,  /^roy,xxvi, 

guere,  Lnde  in  bcriptura  habcliir  :  !>usur-  io. 


670 


COMMENTARICM   IN    PSALMIM    XLI. 


ART.    LXXXII 


rone  subtracto,  jurgia  conquiescunt.  Ideir- 
co  susurro  non  semper  intendit  malum  de 
alio  dicere,  sed  qiiidquid  putat  posse  con- 
cordiam  ainicorum  deslruere.  Loquitur 
enim  utrique  seorsum  quod  sestimat  uni- 
cuique  eorum  in  alio  displicere  :  et  ideo 
susurro  el  bilinguis  idem  sunt.  Contume- 
liosus  autem  inlendit  lionori  alterius  dero- 
gare.  Ex  quibus  patere  potesl.quod  horuin 
viliorum  sit  gravius.  Peccatum  enim,  pra- 
serlim  quod  committitur  in  proximum, 
dicitur  quoniam  nocel  :  quanlo  ergo  pec- 
catum  majus  nocumentum  infert,  tanto 
est  graviiis.  Amicitia  vero  est  inajus  bo- 
nuni  quain  lionor  aut  fama  :  juxta  illud, 
Eccii.M,  Amico  fideli  nulla  est  comparatio.  Honor 

'^'  quoque  majus   bonuin  videtur  quam   fa- 

ina  :  propterea  susurratio  esl  majus  pec- 
calum  quam  tontumelia  vel  detractio.  Con- 
tumelia  quoque  pejor  est  detractione,  et 
detractio  esl  gravior  furto,  quoniam  ina- 
jus  bonum  auferl  quam  furtum,  videlicet 
bonam  famam,  qute  inajor  est  et  appe- 
tibilior  exlerioribus  rebus  :  juxla   illud. 

/6iUxu,t3.  Curam  habe  de  bono  nomine.  Hoc  enim 
plus  proderit  tibi,  quani  mille  thesauri 
magni  et  pretiosi.  Furlum  tamen  ex  ge- 
nere  suo  est  mortale  peccatum,  quoniam 


A  contrariatur  justitiae.  Si  ergo  furtum  est 
mortale  peccatum,  et  si  detractio  est  gra- 
vior  furto,  et  detractione  conlumelia,  at- 
que   susurratio  pejor  quam  contumeba, 
eonstat  quod  mortalis  atque  pestifera  sit 
susurralio.  Propter  quod  in  Ecclesiastico 
liabetur :  Susurro  et  bilinguis  maledictus;     kccu. 
mullos  eniin  turbavit  pacem  habenles.  Et  '"'^"''  '"' 
iteruin  :  Susurro  coinquinat  animam  suam,    Jbid.  wi 
et  in  omnibus  odietur ;  et  denotatio  pes- ^'''^'•''' 
sima  super  bilinguem.  Frequenter  aulem 
susurralio  el  detractio  pro  eodem  sumun- 

B  tur,  sicul  el  iu  psalmo  praesenti.  Fugia- 
inus  ergo,  carissimi,  quasi  basiliscum  et 
colubrum  vitia  ista  tam  venenosa  atque 
morlifera  ;  discamusque  ex  psalmo  isto 
misericordiam  veram  ac  patientiam  sla- 
bilein. 

PREC.\TIO. 

Quaesumus,  Deus  clementise,  Paler  in- 
dulgentiae,  qui  solus  hominum  potens  es 
peccata  relaxare,  nostri.  deprecamur,  mi- 
C  serere,  el  animas  tibi  peccanlium  sanare 
dignare  :  resuscita  nos  de  tumulis  vitio- 
rum,  et  in  die  mala  libera  nos  propter 
nomen  tuum. 


ARTICULUS   LXXXII 


EXPOSITIO    PSAI.Ml    olADRAGESIMI    PIUMI    :    QUEMADMODUM    DESIDERAT   CERVUS. 


AssiGNATUR  insuper  psalmo  nunc  expla-  D 
1  nando  titulus  talis  :  In  finem,  inteUecUis 
filiis  Core  :  id  est,  intellectus  iste,  in  fi- 
nem  seu  vitam  ffternain  nos  dirigens,  coin- 
petit  filiis  Core,  id  esl  imitatoribus  Christi 
Phiiipp.i,  crucifixi,  qui  lerrena  despiciunt,  cupien- 
tes  dissolvi  et  esse  cum  Christo.  Hierony- 
mus  autem  affirmat  hunc  psalmum  a  fi- 
liis  Core,  vel  potius  ab  uno  eorum  ceteris 
excellentiore,  compositum.  Unde  ipse  in 
translatione  sua.  juxta  Hebrajum,  talem 
ponit  titulum  :  In  finem,  intelleclus  do- 


23. 


ctissimi  filiorum  Core.  Augustinus  vero 
qui  omnes  psalmos  a  David  editos  asserit, 
dicit  hunc  psalmum  adscribi  filiis  Gore 
propter  spiritualem  interpretationem.  sic- 
ul  in  prjecedentis  psalmi  tituli  expositio- 
ne  ostensum  est.  vel  quia  cantabatur  ab 
eis  in  templo. 

LOQUENS  ergo  auctor  psalmi  hujus  in 
persona  ardentis  amatoris,  qui  dice- 
re  potest  illud,  Fulcite  inc    floribus,  sti-  can/.n.s. 
pate  me  malis,  quia  amore  langueo,  ait  : 


COMMENTARIUM   IN   PSALMUM   XLI. 


ART.    LXXXIl 


671 


Deut.iwH 

Apoc.nt,tf'> 


r„il,u. 


Phil 


i/)/),iii. 


Halth.  VI, 
il. 

1'hitipp.  1, 
23. 


1]  Quemadmodum  desiderat  cervm  ad 
fontes  aquarum,  ita  desiderat  aiiima  mea 
ad  tr.  Drus.  0  verbum  dulcissimum,  o  ser- 
ino  igiiilus,  0  scintilla  ex  divino  igne 
eniissa  I  Klenim  Deus  noster  ignis  cst.  Kt 
quid  dicam  ego  infelix  el  lepidus,  ac  per 
hoc  evomi  diguus  ?  Yerbum  enim  jam  re- 
eitalum.  exlioilatione  eget,  nou  expositio- 
ne.  (J  vere  l)ealus  homo,  qui  veri)um  istud 
veraciter  de  se  ipso  dicere  potest,  cujus 
anima  carilate  \iilnerala  esl.  qui  univer- 
siim  aireclum  suum  in  Diviiiilalis  amore 
pure  et  immobiliter  lixil.  ila  qiiod  ciiin 
Apostolo  dicere  queal  :  Vivo  aulem  jam 
non  ego,  vivit  vero  in  nie  Ghristiis.  Talis 
autem  nemo  esse  aut  iieri  valet,  nisi  sui 
i|)sius  privatum  amorem  prorsus  evulse- 
rit,  omnesque  animse  aflectiones  sedatas 
ac  ordinatas  habuerit,  totumque  univer- 
sum  velut  nihilum  spreverit  :  quatenus 
soli  dulcissimo  Deo  siucere  et  affectuosis- 
sime  inhsrere,  immergi,  inviscerarique 
possit,  omnia  arbitrans  ut  stercora,  ut 
Christum  lucrifaciat  ac  Deum  possideat. 
Tanto  enim  perfectius  inheeret  affectus 
uni  alicui  bono,  quanlo  minus  per  diver- 
sa  dispergitur. 

Ait  ergo  :  (juonndmodum  drsidrrat.  eic, 
id  est,sicut  cervus  ab  insequentibus  atque 
venantibus  fatigatus,  aquarum  fluenta  ar- 
dentissime  cupit,  et  ad  ea  velocissime  cur- 
rit  ;  ita,  o  Creator  et  Deus  ac  Dominus 
meus,  anima  mea  hujus  vitae  miseriis  las- 
sa,  tentationibus  molestata,  variisque  im- 
pedimeutis  huinanae  fragilitatis  a  tua  con- 
templatione  ac  dilectione  saepius  impedita, 
desiderat  ad  te,  id  est,  desiderium  suum 
exlendil  ad  te  summum  alque  incommu- 
labile  boniim,  summe  ac  unice  finaliter- 
que  desiderans  ad  le  venire,  desiderans 
te  aniplecli,  tua  dulcedine  frui,  tuam  pul- 
chritudinem  intucri,  tibi  inavertibiliter  ac 
beatifice,  iutime  ac  proxime  uniri  deside- 
rans.  Tu  enim,  o  Domine  sancte,  o  Deiis 
bencdicte,  o  gloriose  Greator,  es  thesaurus 
meus  :  idcirco  ubi  tu  es,  ibi  cst  cor  meum. 
Tu  es  totum  bonum  meum,  et  tu  solus  es 
omnia  inea ;  cupio  dissolvi,  cupio  ingrcdi 


A  gaudiiiin  Domini  mei,  ciipio  cognoscerc 
sieut  et  cognitus  sum.  Et  quia  in  hac  vila 
mortali  non  queo  te  perfectc  diligere,  in- 
ccssanfer  laudare,  clare  agnoscere,  atque 
lolalitcr  houorare  :  propterea  sicut  desi- 
dcral  cerviis  ad  fontcs  aquarum,  ita  desi- 
(leral  anima  mea  ad  te,  Deus  :  nou  uli- 
qiie  principaiiler  inliiilii  inoprii  pra^mii 
ac  felicitalis,  scd  amorc  diviui  houoris  ac 
bonitatis,  quatenus  perfecte  te  diligam, 
iucessabililer  laudem,  facie  ad  facicni  vi- 
deam,  et  integraliler  venerer.  Tu  es  eniin 

B  hoiuim  jeternum  el  infinitiiin.  in  qiio  est 
omniuin  hoiiorum  et  pulchrorum  et  dcsi- 
derabilium  perfecta  possessio. 

Denique  tria  sunt  qiise  nos  ad  Dei  amo- 
rem  iiuliicerc  debcnt.  Primum  est  ipsamet 
bouilas  et  carilas  Dei,  quae,  sicut  oinnem 
bonitatem  et  caritatem  creatam  in  infini- 
tum  excedit,  ita  prae  omnibus  bonis  crea- 
tis  in  infinilum  exstat  desiderabilis  atqiie 
ainabilis  :  ideoque  debemus  Deum  in  in- 
tinitum  plus  ainare,  quam  nos  ipsos  aut 
aliquid  bonum  ereatum,  seu  omnia  simul. 

C  Secundum  est  consideralio  lieueficiorum 
Dei,  videlicet  naluralium  graluitorumque 
donorum.  Et  ad  hanc  utramque  causam 
referri  potesl  quod  Joannes  ait  :  Carissi- 
mi,  diligamus  Deum,  quoniam  ipse  prior 
dilexit  nos.  Tertium  est  consideratio  pro- 
missorum  Dei,  videlicet  beatitudinis  quam 
uobis  in  ccelis  promisit  ac  prseparavit, 
queniadmodum  ipse  Salvator  ait  :  Yado 
parare  vobis  locum  ;  et  assumam  vos  ad 
me  ipsum,  ut  ubi  sum  ego,  et  vos  sitis. 
Porro  desiderium  ex  amore  procedit  : 

D  nullus  enim  desiderat  nisi  quod  amat. 
Amor  vero  est  tam  absentiuiu  quam  prae- 
sentium;  nam  tam  viatores  quam  compre- 
liensores  Dcum  amare  dicuntur.  Desiderium 
autem  proprie  snmptuin.  est  tantum  ab- 
sentium  :  ideo  versus  iste  proprie  Chri- 
sto  nunquam  convenit,  quoniam  anima 
ejus  a  sui  principio  semper  Deo  praesen- 
lialilcr  fruebatur ;  nec  compreheiisoribus 
convenit,  nisi  sumatur  dcsidcrium  jtro 
amore  fastidium  cxcludente,  secundum 
quem  inodum  Petrus  in  siia  Ganonica  ait, 


ICor 
12. 


Ibidem. 


I  Joann. 
10. 


Joann.%iv, 
2,  3. 


672 


COMMENTARIUM    IN    PSALMUM   XLI. 


ART.    LXXXII 


iPeir.iM.  quod  in  Christum  desiderant  angeli  pro- 
spicere.  In  (]uantum  tamen  Gliristus  ali- 
quo  niodo  vialor  ei'at,  el  corporis  sui  gio- 
rificationeni  alquc  in  coelos  ascensionem 
optavitjsic  ei  versus  iste  cum  sequentibus 
competere  potesl.  Unde  et  ipse  in  Evan- 
.Varc.  is,  gelio  dlcit  :  0  generatio  perversa  et  incre- 

'*■  dula,  quamdiu  apud   vos   ero?  quamdiu 

paliar  vos  '.  In  quo  palam  deciarat  se  de- 
siderasse  reverti  ad  Patrem  per  corporis 
glorificationeni.  Qnod  ctiam  ostendit  lo- 

Joann.xw,  quens  discipulis  :  Si  diligeretis  me,  gau- 

■*•  deretis  utique,  quia  vado  ad  Palrem.  Et 

;6ic(,xvii,5.  iterum  loquens  ad  Patrem  :  Clarifica  (in- 
quit)  me  tu,  Pater,  apud  temetipsum,  cla- 
ritate  quani  habui  priusquam  mundus  fi- 
eret.  Yehemenler  denique  desideravit  ad 
Patrem,  quando  in  cruce  pendens  et  mo- 

ZiicxMii.  riens,  di.xit  :  Pater,  in  manus  tuas  com- 

*"■  mendo  spiritum  meum. 

Amor  autem  est  omniuin  virlulum  finis 
et  verte.x  ac  domina.  Propter  quod  .Moyses 

flf.if.x,  12.  scribit  :  Et  nunc,  Israel,  quid  Dominus 
Deus  tuus  pelit  a  te,  nisi  ut  diligas  eum,  et 
servias  ei  in  toto  corde  tuo  et  in  tola  ani- 
ma  tua?  Propterea  amori  correspondel  pra?- 
mium  essentiale  in  patria,  scilicet  visio 
Dei.  Tanto  enim  clarius  atque  jucundius 
Deum  videbimus,  quanto  nunc  ejus  vi- 
sionem  ardentius  desideramus,  quoniam 
amor  vise  desiderium  causat.  Desiderium 
vero  patefacit  et  aperit  affectum  amanlis 
ad  recipiendum  amatum  :  imo,  quid  est 
desiderium,  nisi  apertio  appetitus,  ad  rece- 
ptionem  dilecti  disponens?  Quani  gloriose 
ergo,  clare  ac  intime  Deum  videbit  in  pa- 
tria,  qui  nunc  ad  eum  ila  desiderat  sicut 
cervus  ad  aquarum  irrigua!  Amemus  igitur 
et  affectuosissime  desideremus  Deum  su- 
blimem  et  sanctum,  Patrem  luminum,  fon- 
tem  dulcedinis,  principium  omnis  decoris, 
in  quo  esl  pulchrituda  immensa,  felicitas 
infinita,  pa.x  supeidiilcissima,  voluptuosis- 
sima  vita,  interminabilis  sapientia,  omni- 
umque  desiderabilium  copia  sine  mensura : 
et  omnia  ista  non  sunt  in  eo  nisi  simpli- 
cissimum  esseet  unitas  pura,atque  super- 
substantialis  et  superignota  subsistentia. 


A  Deinde  Propheta  convertit  sermonem  ad 
nos.quatenus  sui  e.xemplo  ad  Deum  aman- 
(ium  nos  provocet,  suljdcns  :  \'iiSi/ivit,  id  3 
est,  ardenter  et  calida  affectione  concu- 
pivit,  aniina  '>nea  ad  Deum  fortcm  et  om- 
nipotenlem,  vivum  et  omnis  vita;  fontale 
principium,  a  quo  est  vita  naturae,  vita 
gratiae,  et  vita  gloriae.  Gujus  fortitudinem 
expertus  Darius  rex,  ait  :  A  me  eonstitu- Oaii,vi,«G. 
tum  est,  ut  omnes  timeant  Deum  Danielis, 
quia  ipse  est  Deus  vivens.  Appellattirque 
Deus  vivus,    ad  differenliam  eorum   qui 

B  putantur  dii  et  immortales,  sed  corpora 
eorum  sunt  putrefacta,  ct  animae  damna- 
ta>,  videlicet  Jovis,  Saturni,  Martis,  Mercu- 
rii.  Melius  quoque  est  ut  scribatur,  Deum 
forlem  vivum,  quam,  fontem  vivum.  Nam 
in  Hebra^o  habetur,  Fortem  vivum.  Quando 
veuiam  de  corpore  mortis  hujus  ad  impas- 
sibilem  statum,de  exsilio  isto  ad  regnum, 
et  de  peregrinatione  vice  hujus  ad  patriam? 
ct  apparebo  arite  facieni  Dei.  ita  ut  ip- 
se  mihi  appareat,  et  se  ipsum  mihi  per 
speciem  manifestet?  Tunc  enim  satiabor,  Ps.  xvi.is, 

C  quum  hoc  modo   apparuerit  gloria  ejus. 
Per  faciem  enim  Dei  inlelligendus  est  ipse- 
met  Deus,ut  praesens  et  agnitus.Hoc  modo 
silivit  anima  Pauli  ad  Deum,  qui  clamat  : 
lufelix  ego  homo  1   quis  me  liberabit  de  y?o«,vij,24. 
corpore  mortis  hujus?  Moyses  quoque,  qui 
ait  ad  Dominum  :   Si  inveni  graliam  in    Exod. 
conspeclu  tuo,  ostende  mihi  faciem  tuam,  "'"""• '^- 
ut  sciam  te. 

(5)  Fuerunt    mihi  lacrimw  inew  pnnes        i 
die  ac  nocte  :  id  est,  hoc  solum  fuit  mihi 
consolatio,  recreatio,  atque  refectio  men- 

D  tis  ad  Deum  sitientis,  quod  prae  desiderio 
Dei  interim  lacrimari  et  ingemiscere  potui 
die  ac  nocte,  id  est  certis  temporibus  diei 
ac  noctis.  Spes  enim  qua>  differlur,  affli-  Prov.\m, 
git  animam  :  similiter  desiderium  cruciat  ''■ 
ardentcr  amantem  donec  unialur  dileclo. 
Unde  qui  Deum  et  patriam  vere  ac  fervide 
diligit,  non  parum  affligitur  ex  mora  dila- 
lionis  :  propler  quod  pallor  el  macies  sunt 
signa  amoris.  Dolor  autem  interior  per  ex- 
teriores  lacrimas  mitigatur,  quia  per  fle- 
tum  afflictio  mentis, quae  ante  in  se  clausa 


COMMENTAUIUM   IN    PSALMIM    XI.I.    —    ART.    I.XXXII 


073 


fuit,  erumpit  :  sicque  miniiiUir.pra^seilim  A 
quoniam  cordis  intenlio  ad  plura  diriun- 
ditur.  et  ita  interior  Iristitia  minoratiir.  Kt 
ergo  laciima?  panes  sunt  anima-  gemebun- 
dse  el  amorosa?.  eamque  dulciler  conso- 
lantur.  abundanter  reficiunt,  et  in  gralia 
Dei  pinguem  efriciunl.  Unde  inferius  scri- 

Ps.LMis.c.  ptum  esl  :  Cibabis  nos  pane  lacrimanim. 
Tunc  autein  fuerunt  mihi  lacrima^  mea^ 
I^anes,  dum  dicitur  mihi  quotidic,  ab  in- 
fidelibiis  et  perversis  :  Ufji  cst  Dcus  tuus. 
in  quo  speras,  el  quem  ita  desidcras  ?  qua- 
si  dicant  :  Inanis  est  fides  tua,  el  vana  fa-  B 
cla  est  spes  tua.  Hoc  primitiva  Ecclesia 
dicere  potuit,  quando  perseculores  occide- 
runt  et  irriserunt  fideles,  Chrislique  no- 
men  blasphemaverunt.  dicentes  :  Ibi  est 
Christus  vesterMuvet  et  liberet  vos  modo. 
si  polest. 
5  i  Hicc.  videlicet  dilationem  prsesenliae 

Dei  atque  irrisiones  maloriim,  recordatus 
sum  ;  et  effiuli  in  me  animam  mcam,  id 
esl,  ab  exlerioribus  et  sensibilibus  me  ip- 
sum  abstraxi,  considerationem  meani  ad 
interiora  mea  convertens,  et  de  rebus  sa-  C 
lutaribus  cogitans  :  sicul  Jeremias  dicit. 
Bonum  esl  prseslolari  cuin  silentio  saluta- 
re  Dei  ;  et  iterum,  Sedebit  solitarius  et 
tacebit,  quia  levabit  se  super  se.  Itaque, 
Effudi  in  me  animam  meam.  quatenus  ab 
exlerioribus  et  inutilibus  absolulus,  divi- 
nis  rcbus  libera  menfe  vacarem  :  quod  fa- 
cere  nequit.  qiii  rerum  lumultibus  impli- 
catur.  El  hoc  est  quod  Dominus  ait  per 
Prophclam  alium  :  Si  revertamini  et  quie- 
scatis,  salvi  eritis  ;  in  siientio  enim  ef  spe 
erit  forliludo  vestra.  D 

Idco  aulem  effudi  animam  meam  in  me, 
r/uoniam  transibo  in  locum  tabernaculi 
admirabi/is  usque  ad  domum  Dei,  id  est, 
quia  spem  habeo.  quod  hac  peregrinalio- 
nc  complela,  ingrediar  domum  non  ma- 
nufaclain,  aeternam  in  ccelis,  videlicet  re- 
gnum  coeleste,  coelum  empyreum.  quod 
est  labernaculum  Beatonim,  ac  Iriumphan- 
tem  Ecclesiam,  qiia;  est  domus  Dei.  L'n- 

iicor.v.i.  de  ait   Apostolus    :   Scimus    quoniam   si 
lerreslris  domus  noslra  bujus  habilationis 

T.  5. 


Thren.  iii 
J6,  J8. 


JS.  XXX.  I.i. 


(lissolvalur.  quod   a^dificalionein  liabemus 

ex  Deo.   domum  non  manufaclam,   a;ter- 

nam    in   coelis.  El    ad    Hebra>os  :  Haben-  Bebr.x.ii), 

les,    inquit,  fiduciam  in   inlroitii  Sanclo-  """ 

rum    per    sanguinem    Chrisfi.   uccedamus 

cum  corde  vcro  in  pleniludine  fidci.  ad- 

spersi    corda   a    conscientia    mala.    Quod 

vero   nunc    dixil   in   psalino.  Tahernaciili 

admirabilis, construi  pofest  divisim  ct  coii- 

Junclim.  Nam  et  ccelum  est  locus  taber- 

naculi.  qiiod   in  se  mirabile  esl :  el   hoc 

ipsum   taiicrnacuhim,  esf   .\dmirabilis,  id 

est  Dei,  qui  summe  mirabilis  esf  :  de  qiio 

infra   habctur.   Mirabilis  Deiis   in  Sanctis    Ps.  i.xni, 

suis.  Inlerim  vero.  dum  sciliccl  in  hoc  cor-  ^*'' 

pore  manere  compellor,  transibo  quotidie 

iii   locum  fabernaciili  hujus   pcr  contem- 

plationem   ef  spem  :  sicut  ait  Apostolus, 

Nos  autem  revelala  facie  gloriam  Domini   iicor. m, 

speculanles ;  et  promissiones  coelestes,  seu  '*' 

bona  tabernaculi  hiijus  admiial)ilis,  a  lon- 

gc  adspiciam  et  salutabo,  confiteborque    Hebr.xu 

quoniam  peregrinus  et  hospes  sum  super  '^' 

ferram  ;   atque  per  hoc  adimplebo   quod 

hortatur  divinus  et  sancfus  Aposfolus,  Fe-  ibui.wM 

sfinemus,  inquiens,  ingredi  in  illam  re- '"' 

quiem,  ut  non  existimefur  aliquis  ex  nobis 

deesse.  Hoc  modo  ingredicbatur  quofidie 

labernaculum   iliud  coelesle  Sponsa,  quce 

ait  Sponso  virgineo  :  Trahe  me  post  te,   Can/.i,  3. 

curremus  simul  in  odorem  unguenforum 

tuorum. 

(5)  In  voce  exsultationis  et  confessionis, 
sonus  epidantis.  Hoc  explanalur  duplici- 
ter.  Primo  de  vialoribus,  ul  sit  sensus  : 
Somis  epulantis,  id  est  verbum  seu  sermo 
ejus  qui  in  praesenti  gustat  et  experitur 
(Iiiam  dulcis  esf  Dominus.  et  panem  filio- 
rum  in  mensa  Christi  manducat,  fit  in  vo- 
cc  exsultationis,\A  est  in  commemoratione 
jucunda  bonitatis  beneficiorumque  Dei,  ct 
confessionis.id  est  in  commemorationc  lu- 
giibri  propriffi  ingralitudinis  ct  iniqiiitatis. 
Dum  enim,  secundum  exhortalionem  Apo- 
sloli,  epiilamur  non  in  fiTnicnto  veleri,  id  icor.  v, 8. 
est  in  obscrvantiis  ciErimonialibus  legis, 
neque  in  fermento  malitiae  et  nequiliae, 
gloriando  in  malis,  et  exsultando  in  rebus  Prov.u.u. 

43 


674 


COJCBENTARmi    LN   PSALMTIM   XLI.    —   ABT.    LXXXII 


/er.  x,G,  7. 


/06x111, 15, 
IC. 


Js.  u,  3. 


pessimis,  sed  in  azymis  sinceritatis  et  veri- 
talis :  tune  simul  rocordari  debemus  divi- 
nte  bonitatis  et  lar|iitatis.  noslrae  quoque 
pravitatis  et  perversitatis.  Sicque  conlem- 
plando  Dei  misericordiam.  prorumpet  so- 
luis  nosler  in  vocem  exsullalionis.dicendo 
illud  Jeremise  :  Non  est  similis  tui,  Domi- 
ne.  Magnus  es  tu.  et  magnum  nomen  tuum 
in  lortitudine.  Ouis  non  limcbil  le,  0  Re.\ 
genlium  ?  Conlemplando  autem  nostrani 
miseriam,  prorumpet  sonus  noster  in  vo- 
cem  coniessionis.  dicendo  illud  Job  :  Vias 
mcas  in  conspeclu  ejus  arguam,  et  ipse 
eril  salvator  meus.  —  Secundo  exponilur 
sic  :  Sonus  epulantis,  id  est  divinam  dul- 
ccdinem  in  suo  fonle  gustanlis,  et  Deo  fe- 
liciler  in  patria  perfruenlis,  est  in  voce 
exsultationis,  id  est  exuberantissimae  hila- 
ritatis  ex  contemplalione  Divinilalis,  et  co/t- 
fcssio//is,  id  est  divin;e  laudalionis,  qucm- 
admodum  apud  Isaiam  dicilur  :  Gratiarum 
aclio  invenielur  in  ea  et  vox  laudis. 
(Juum  ergo  lanla  sinl  libi  bona  promissa 
6  alque  parata,  6  Quare  tristis  es,  anima 
mca,  saeculari  et  mala  ac  inordinala  trisli- 
tia  propter  temporales  adversilales  atque 
malilias?  et  quare  conturbas  me,  conlur- 
balione  aclum  rationis  impediente,  et  ex 
supei-fiuarum  cogitationum  tumultu  na- 
scente  ?  Est  enim  qusedam  inordinata  tri- 
stitia.  quae  in  viro  juslo  locum  non  haijet, 

Prov.m,  secundum  quod  Salomon  asseril :  .\on  con- 
trislabil  justum  quidquid  ei  acciderit.  Et 
Ecclesiasticus  :  Jucundilas  cordis.  haec  esl 
vita  hominis.  Tristitiam  vero  longe  expel- 
le  a  te,  quoniam  multos  occidit  trislitia,et 
non  est  ulililas  in  ea.  Et  de  ista  tristilia 
intelligendum  est  quod  de  Christo  ablsaia 

/s.  sLir,  4.  inducilur  :  Xon  erit  Irislis  neque  lurbu- 
lentus.  Contra  hanc  trislitiam  ordinatur 
patientia,  sicul  conlra  irain  mansueludo  : 

Bebr.-iM.  dc  qua  ail  Apostolus.  Paticntia  vobis  ne- 
cessaria  est,  ut  voluntatem  Dei  facicnles, 
reportetis  repromissionem.  Haec  ergo  tri- 
slitia,  contemplalione  et  spe  fulurorum 
bonorum  penilus  exslirpanda  consislit.  et 
de  ea  polissime  psalmus  nunc  loquihn  . 
Est  autem  alia  quaedam  trislitia  bona.qua? 


Eecli.  XXX 
23-35. 


A  est  aclus  vlrlutis.  procedens  ex  conside- 
ratione  propriae  imperfeclionis  et  culpae, 
vel  dilationc  gloria^,  seu  ex  contemplalio- 
ne  errorum  ac  vitiorum  quibus  homines 
implicantur.  De  qua  tristitia  scriplum  est : 
Cor  sapientium  uhi  Irislilia,  el  cor  stullo-  Eccie.^,1,0. 
rum  ubi  laetitia.  Itemque  :  Per  tristitiam    ibid.i. 
vultus  corrigitur  animus  delinquentis.  Et 
isla  trislitia  fuil   in  Chrislo,  quemadmo- 
dum  dictum  est  ab  Evangelista  :  Contrista-  narc.m.^. 
tus  est  Jesus  super  caecilale  cordis  eorum. 
El   ipse   :   Tristis  esl,  inquil,  anima  mea    Matth. 

V>  usquc  ad  mortem.  Haec  autem  tristitia  mo-  ""'-  '*• 
dcranda  est,  ne  (ul  ait  Apostolus)  absor- ncor.n,:. 
beatur    quis    abundantiori  tristitia.   Talis 
enim  trislilia  quamvis  in  se  bona  sit,  ta- 
men  per  accidens  nocere  potest  propter 
corporalis    laesionem    naturae,    secundum 
quod  Salomon  profitetur :  Animus  gaudens  Pror.xv.r, 
aetatem  floridam  facit ;  spiritus  tristis  ex-  ''■ 
siccat  ossa.  Unde  quod  jam  ait,  Quare  tri- 
slis  es,  anima  mea  ?  de  hac  quoque  tristi- 
tia  aliqualiter  accipi  potest. 
Deinde  datur  consilium  optimum  con- 

C  Ira  trisliliam.  7  Spera  in  Deo.  quoniam 
adliuc  confitebor  illi :  id  est,confide  quod 
per  gratiam  Dei  evades  tandem  omnes  cau- 
sas  tristiliae,  et  confileberis  Domino  con- 
fessione  laudis  perlecla  alque  perpetua. 
Quod  enim  spes  expellit  tristitiam,  liquet 
ex  eo  quod  ait  Scriptura  :  Qui  timetis  Do-  eccH.h.'). 
minum.  sperale  in  illo,  et  in  oblectalio- 
nem  vobis  veniel  misericordia.  Confitebor 
itaque  Domino,  qui  est  salutare  vultus  mei, 
id  est  objectum  et  causa  beatitudinis  ani- 
mfe  meae,  tam  in  praesenli  quam  in  futuro: 

D  quemadmodum  scriplum  est,  Salus  populi  cr./s.xun, 
ego  sum,  dicit  Dominus ;  et  per  Osee,  Ex-  "• 

°  '^  Oseewn.i. 

Ira  me  non  est  salvatof.  Qui  etiam  est  et       -j 
Deus  meus,  a  cujus  causalitate  dependeo, 
et  cujus  providentiae  subdor 

S  Ad  me  ipsii/it  a//i//>a  //lea  ti/rbata  est : 
id  esl,ex  inordinala  conversione  mei  ad  me 
ipsum,  et  ad  inferiora  ac  sensibilia  bona, 
perturbationem  incurrit  anima  mea.  Nam 
peccala  veram  tranquillitalem  et  pacem 
impediunt,  confusionemque  et  perturbati- 
onem  inducunt.  Dum  vero  ad  Deum  con- 


I 
I 


COMMENTARIUM    IN    PSALMUM    Xl.l.    —   ART.    LXXXII 


678 


Josiit  Ilt, 
10,  17. 


ilatth.m 
13. 16;  Z,uc. 
III.  ^l. 


vertimur,  pacem  sortimur.  Propter  quod 
Oseexiv.2.  ab  Osec  dicitur  :  Converlere  ad  Dominiim 
Dcum  tuum,  (iiioniam  corruisli  in  ini^iiii- 
tale  tua. 

Propterea  memor  ero  tiii  de  lerra  Jor- 
ffaiiis  ct  Hermoniini.  In  Josue  historia 
scribitur,  quemadmodtim  aquae  Jordanis 
conversa'  siint  rclrorsum,  anihiiiavcnint- 
qiic  lilii  Isracl  per  aientem  alvciim.  li;rc 
aulem  ambulalio  pcr  Jordanem,  l'iguravit 
inlinclioncin  fidcliiim  in  Haptismo,  pia>- 
sertim  qiium  Christiis  legatiir  in  Jordane 
baplizatus.  Est  itaque  sensus  :  Memor  ero 
liii  de  lerra  Jordanis  et  Hcrmi)niiin.  id  cst 
de  mirabilibus,  seu  propler  mirabilia  quio 
lccisti  in  terra  seu  in  fundo  Jordanis.et  in 
lerra  Hcrmoniim,  quae  sita  est  juxta  Jor- 
daiicm.et  nomcu  acccpit  ab  Hcrmon  mon- 
te  parvo  juxta  Jordancm  locato.  Memor, 
inquam,  ero  liii,  recordando  videlicet  mi- 
raculorum  quse  tempore  filiorum  Israel 
in  hac  terra  fecisti.  Et  maxime  decet  nos 
memores  esse  Domini  Jesu  de  terra  Jor- 
danis,  id  est  propter  opera  ejus  in  Jorda- 
ne  :  quatenus  recordemiir  illius  ineffabilis 
dignationis  atquc  iucomprehensibilis  hu- 
militatis,qua  ipse  Rex  gloria?,  Sanctus  San- 
ctorum.  et  Deus  incarnatus,  intcr  ceteros 
peccatores  venit  ad  Joanncm  in  Jordanem, 
ut  baptizaretur  ab  eo;  et  quomodo  illic  ta- 
ctu  suae  mundissimge  carnis  omnihus  aquis 
vim  regeneralivam  donavit ;  qualiter  iu- 
super  mysterium  supersanctse  Trinitatis 
illic  ostensum  est,  quando  Filius  apparuit 
in  carne,  Spiritus  Sanctus  in  columba,  et 
Luc.m.n.  Pater  in  voce  ;  et  quemadmodum  Jesu  ba- 
ptizato,  apertum  est  coelum,  in  signum 
quod  in  Baplismo  omnia  peccata  donan- 
tur.  Vel  sic  :  Memor  ero  tui  de  terra  Jorda- 
nis,  id  est  de  fontc  Baptismatis,  ct  Hernio- 
niim,id  est  dc  abrenuntiatione  diaboli  seu 
analhemalizationc  peccati.  Jordanis  quip- 
pc  interpretatur,  descensio  eorum,  Hei- 
moniim  autem,anathema.^  montemodico, 
id  esl  a  cognilionc  mci  ipsius,  quam  per 
gratiam  mihi  dcdisli,  in  qua  propriam  par- 
vitatem  el  humilitatem  recognosco.  Esl  igi- 
tur  sensus  :  Memor  ero,  o  Domine,  quan- 


Malth.m 
13. 


A  lam  miscricordiam  in  Baptismo  sorlilus 
siim.qiiomodo  ibi  Christuin  indiii,  virtutes 
acccpi.opcribus  dajmonis  abrcnunliavi,  at- 
que  alliim  superbiiB  montem  deponens, 
monlcm  modiciim  me  cngnovi.  Deniqiie 
dc  tcrra  Jordanis  ita  cxposita,  scilicet  de 
Baplismo,  cujus  semper  rcminisci  debe- 
niiis,  (|ualcnus  innocentia?  vestem  illic  re- 
ccplani  cuslodiamus,  aiit  perdilam  rcpa- 
rcinus,  scriplum  est  :  In  dicbiis  illis  ciil  /r„c/,. .x,,,, 
fons  palcns  domiii  David  ct  habilanli-  '• 
hus  Jcriisalcm,  in  abliilioncm  pcccatoris  et 

B  meustruata». 

",l  Alii/ssus  atji/ssuiii  invocat.  Abyssiis  di-  g 
citur  quasi  sinc  finc.  Unde  et  mare  pro- 
pter  siiam  profunditalem,appellatur  abys- 
sus.  Qiiid  autcm  in  rebus  creatis  tam  sine 
fine,  sicut  ignorantia  noslra,  sicut  misciia 
nostra,  sicut  malitia  nostra?  Quid  aulein 
in  Deo  tam  sine  fine,  sicut  sapientia  ejiis 
cujiis  nou  est  numerus,  siciit  misericordia  /js.cxlvi.s. 
ejus  cujus  niillus  est  terminus,  sicut  bo- 
nitas  ejus  cujus  nullus  est  finis  ?  Est  igi- 
tur  sensus  :  Abyssus  noslrae  ca^citatis  et 

G  igiiorantia^  invocat,  Domine  Dcus,  abys- 
suin  tuffi  sapientiae,  dicens,  Illustra  facicm  ps.^^x.n. 
tuam  super  servum  tuum.  Abyssus  quo- 
que  nostrie  miserife  ct  indigenli»  invocat 
abyssuni  tuae  misericordia?  et  sufficientiae. 
Postremo,abyssus  nostrae  pravitatis  invocat 
seu  exorat  abyssum  luae  bonitatis.  Et  hoc, 
in  coce  cataractarum  tiiarum,\d  est  in  ser- 
mone  et  documentis  sacrae  Scripturae,  quae 
cst  vox  cataractarum  tuarum.id  est  doctrix 
ac  nunliiis  tuae  bonitatis,  misericordiae  et 
caritatis.  In  sacra  enim  Scriptura  discimus, 

D  qiiam  piiis  sit  Dominus,  quam  pronus  ad 
indiilgi^ndiim,  quam  liljcralis  ct  honus  ad 
dandum,  ct  quam  amorosus  ad  opcra  ma- 
nuum  suarum,  praesertim  ad  rationalem 
crcaturam.  Ex  hac  autem  notilia  incitamiir 
ad  implorationem  misericordiae  Dei  ;  sic- 
que  abyssus  orat  abyssum,  dicens  illud 
Danielis  :  Propter  temetipsum,Deus  meus,  /m,i.ix,i7, 
inclina  aiirem  tuam.  et  aiidi ;  ncquc  enim  '^- 
in  justificationibus  nostris  prostcrnimus 
preces  ante  faciem  tuain,  sed  in  mise- 
rationibus    luis    mullis.  Porro    cataractae 


676 


COMMENTARrcil    IN   PSALMUM    XLI. 


ART.    LXXXII 


proprie  nominanfur  aquaeductus  aquarum 
seu  ostia  fluviorum.et  fcneslra?  scu  nubes, 
ex  quibus  pluvia  oritur.  Unde  in    Geiiesi 

Gen.vn.ii,  lcgitur,  quaudo  inundavit  dihivium  :  Ru- 
pti  sunt  omnes  fonlcs  abyssi  magn».  et 
cataraetae  ca?li  aperlce  sunt.  Et  apud  Mala- 

Maiach.m.  chiam  Domiuus  ait  :  Inferte  omnem  deci- 
mam  in  horreum  meum,  et  sit  cibus  in  do- 
mo  mea  ;  et  probate  me  super  hoc,  si  non 
aperuero  vobis  cataractas  coeli,  et  dedero 
vobis  pluviam.Ouum  ergo  sapientia  et  mi- 
sericordia.  seu  bonitas  atque  potentia  Dei. 
sint  maxime  principia  omnium  emana- 
tionum  Dei  ad  extra  (nam  in  scire.  posse 
et  velle,  est  unumquodque  perfectum  ad 
operandum,  secundum  Platonem) ;  idcirco 
sapientia.bonitas  et  polentia  Dei,  dici  pos- 
sunt  cataractce  ipsius.  quia  ex  eis  causan- 
tur  et  fluunt  dona  divina,  sicut  ex  aquje- 
ductu  oritur  aqua. 

10  Omnia  excelsa  tua,  id  est  alta  et 
inscrutabilia  judicia  tua,  et  fluctus  tui,  id 
est  poenae  ac  tribulationes  reprobis  praepa- 
ratae,  vel  justos  iu  hoc  saeculo  expurgantes, 
super  me  transierunt ,  id  est,  in  considera- 
tione  animae  meae  fuerunt,  ejusque  aciem 
reverberaverunt  et  superaverunt,  quia  in 
contemplatione  judiciorum  luorum  deficio. 
et  poenas  inferui  satis  formidare  non  va- 
leo.  De  pcenis  quoque  praesentibus,  nescio 
an  sint  futurarum  pcenarum  exordia,  an 
potius  vitiorum  meorum  remedia  :  eoquod 

Eccie.i\.i.  scriptum  sit.  Umnia  in  futurum  reservan- 
tur  incerta,  quoniam  universa  Eeque  eveni- 
unt  justo  et  impio,  mundo  et  immundo. 
9  (II)  In  die  niandavit  Dominus  mi.seri- 

cordiamsuam  :  id  est.  in  lempore  prospe- 
ritatis,  gratiae  atque  laetitije.  praecipit  Deus 
omnia  bona  suae  pietati  adscribi  :  quate- 

II  Cor.s,  nus  qui  gloriatur,  in  Domino  glorietur  ;  et 
qui  proficit,  Deo  profectum    suum    attri- 

76id.  111,3.  buat,  quoniam  omnis  sufficientia  nostra 
ex  Deo  esl ;  et  qui  peccatorum  indulgen- 
tiam  recipit,  non  suo  labori,  sed  Deo  gra- 
tias  referat,  secundum  quod  Dominus  per 
Isaiam  dicit,  Ego  sum  qui  deleo  iniquita- 
tes  tuas  propter  me.  Et  nocte  canticum 
ejus  :  id  est,  tempore  adversitatis  et  affli- 


/5.  XUII,  55. 


A  ctionis,  suspensionisque  gratiae  ac  conso- 
lationis  divinae,  mandat  Deus  canticum 
suum. id  est  humilem  gratiarum  actionem, 
et  patientiam,  ac  divini  nominis  benedi- 
ctionem  :  quatenus  nec  in  prosperis,  nec 
in  adversis  a  Deo  reccdat  cor  nostrum,  sed 
impleat  illud  Osee,  Misericordiam  et  judi-  Ojeexu.e. 
cium  custodi.  et  spcra  in  Deo  tuo  semper. 
Hoc  canlicum  cautavit  Job  Domino,  in  te- 
n^brosissima  illa  nocte  suae  incompara- 
bilis  tribulalionis.  dum  dixit  :  Dominus  Job\.i\. 
dedit.Dominus  abstulit;  sicut  Domino  pla- 

B  cuit,  ita  factum  est.  Sit  nomen  Domini  be- 
nedictum.Et  alibi  :  Eliam  si  occiderit  me,    /jiv/.  nn. 
in  ipso  sperabo.  Tobias  quoque,  de  quo  "• 
scriplum  est  :  Non  est  Tobias  contristatus  roA.n,  13. 
contra  Deum,  quod  plaga  Ccccifatis  evene-  '*• 
rit  ei,  sed  immobilis  in  Dei  timore  per- 
mansit,  agens  gratias  Deo  omnibus  diebus 
vit»  suae.  Propter  quod  ipsemet  ait  :  Be-  ibid.u.ii. 
nedico  te,  Domine,  Deus  Israel,  quoniam 
tu  casfigasfi  me.  Nos  ergo  studeamus  San- 
ctorum  sequi  vesfigia,  ef  in  afflictionibus 
gloriari.  pensantes  illud  Apostoli  :  Sicut  iicor.1.5. 

C  abundant  passiones  Ghristi  in  nobis,  ita  et  '• 
per  Christum  abundat  consolatio  nostra. 
Scitofe  enim  quoniam  sicut  socii  passio- 
num  estis,  sic  eritis  et  consolationis. 

1'2  Apud  me  oratio  Deo  litw  mece  :  id 
est,  in  corde  meo,  non  vago,  sed  in  se  ip- 
so  coUecto.  est  oralio  quam  offero  Deo, 
qui  est  principium  totius  vitae  meae  fam 
naturalis  quam  meriforiae.  Non  enim  cor- 
de  a  se  ipso  diviso  ef  vago,  sed  inferna  et 
stabili  mente  exorandus  est  Deus.  Dicam  jq 
Deo.  cum  magna  fiducia  :  Susceptor  meus 

D  t's,  qui  me  deficienlem  sustenfas,  caden- 
tem  erigis,  orantem  exaudis,  stantem  con- 
servas,  atque  ad  viscera  misericordiae  tuae 
confugientem  paterna  ac  dulcissima  pie- 
tate  amplecteris,  sicut  in  Evangelio  te- 
sfaris  :  Eum  qui  venif  ad  me  non  ejiciam  /oonn.vi, 
foras.  Et  apud  Jeremiam  :  Convertimi-  ^ 
ni  ad  me,  ct  sanabo  aversiones  vestras. 
Ouum  ergo  sit  ifa,  loj  Quare,  0  Domi- 
ne,  oblitus  es  mei  .-*  id  esf,  cur  differs 
succurrere,  el  ita  te  habes  circa  me,  quasi 
oblitus  esses  inopiae  meae  ?  et  qtcare  Irislis 


Jer.i 


COMMENTARIUM    IN    PSALMUM   XI.I. 


ART.    I.XXXII 


677 


incedo.  id  cst  dolcns  el  siiie  consolatione,  .\  meain  veiiementer  aecemlal,  ila  iil  Idlmii 


dum  aljlii/it  mc  inimicus,  i<l  esl,  duin  me 
p(Tsequiliir  niundus,  stinuilat  caro,ct  ten- 
11  lal  dialniius  ?  II  Dinn  i-oufrim/antur  ossa 
mea,  id  est,  dum  corporaliter  conleror, 
premor,  vel  occidor,  aut  spiritualiter  vin- 
cor,  et  gratiam  alque  virlutes,  qiia?  sunt 
ossa  anima^,  pcrdo,  e.rprobraverunt  inihi, 
et  insultaverunt  ac  irriserunt,  qui  Iribit- 
laiit  me  inimici  mei,  videlicet  tyranni,  seu 
da^mones,  Iisretici  et  perversi.  Hi  enim  ex 
odio  gaudent  de  adversitatc  jusloruin.  Hos 


huuc  psalmum  afFectuosissimc  cantem. 

Deniquk  psalmus  iste  singularilcr  appli- 
cari  potest  sacerdotibus  celebraturis,  imo 
et  omnibus  communicatiiris.  Debet  enim 
Christi  sacerdos  cum  magno  cordis  fervo- 
re  ad  superdignissimiim  Sacrameiilum  al- 
taris  consecrandum,  traclandum,  offercn- 
dum,et  manducandum  anhelare,  sitire,  ac 
festinare.  Dicat  ergn  devotissimus  Christi 
sacerdos  mox  celebraturus  :  Qucmadmo- 
versus  dicamus  ad  Dominum,  quando  gra-  B  dum  desiderat  cervus  ad  fontes  aquarum, 

ita  desiflcrat  anima  niea  ad  le,  Dcus  :  ad 


jonxiui.'.  super  nos,  quemadmodum  Jonas  ait :  Quum 
angustiaretur  in  me  spiritus  meus,  Domi- 
ni  recordatus  sum.  Sublevabis  de  corrii- 
plione  vilani  ineam,  Doniine  Deiis  meiis. 
ia)  Diim  dicunt  mihi  per  singulos  dies, 
Ubi  cst  Dcus  tuus  ?  Hoc  est  quod  superius 
dictum  est  atque  expositum  :  Fuerunl  mi- 
hi  lacrimfc  mea>  panes  die  ac  nocte,  dum 
dicitur  mihi  quotidie,  Ubi  est  Deus  tuus? 
12  Quare  Irislis  es,  anima  mea  ?  cl  quare 


te,  Domine  Jesu  Christe,  qiii  es  verus  Deus 
et  vita  eeterna,  «ujus  caro  vere  est  cibus,  Jm 
et  sanguis  vere  est  potus,  qui  in  hostia  sa-  ^^' 
cra  vere  et  essentialiter  conlineris,  adora- 
ris  ac  sumcris,  Deus  ct  homo.  Silivil  ani- 
ma  mca  ad  Deum  fortem  vivum,  id  est  ad 
Christum,  qui  est  virtus  et  sapientia  Pa- 
tris.  Quanclo  veniam  ad  altare  ?  et  appa- 
rebo  ibi  anfe  facieni  Dci ,  id  est  coram  Pa- 
trc  aeterno,  ut  in  officio  Missa?  offeram  ci 


conturbas  me  ?  quasi  dicat  :  Propter  illo-  G  Filium  suum  dilectum,  et  stem  ibi   tan- 


/S.  Ll,7,  li. 


II  Cor.  IV 
S,  10,11. 


rum  exprobrationem  et  persecutionem  ac 
irrisionem  non  debes  tristari  ac  conturba- 
ri,  sed  patienter  et  a'quanimiter  ferrc.  at- 
que  in  adversis  gaudere,  perpendendo  illud 
Isaiaj  :  Nolite  timere  opprobrium  homi- 
num  ef  blasphemias  eorum.  I!}uis  es  tu,  ut 
timeas  ab  homine  mortali,  et  a  filio  homi- 
nis,  qui  quasi  fcenum  arescit  ?  Illud  quo- 
que  Aposloli  :  In  omnibiis  tribulationem 
patimur,  sed  non  aiigusliamur  ;  semi)er 
mortificationem   Jesu    in   corpore    nostro 


quam  mediator  Dei  ac  populi  ?  Fuerunt 
mihi  lacrimce  mece  panes  die  ac  nocte. 
Debet  enim  sacerdos,  si  Dominus  dederit, 
lacrimas  exuberantes  et  calidas  ante  ccle- 
brationem  cffundere,  ex  desiderio  Christi, 
et  ex  dolore  sui  peccati. 

Hccc,  scilicet  quod  Christum  in  altari 
sumpturus  sum,  recordalus  sum;  et  effu- 
di  iii  mc  animam  incnm,  considerando 
tam  in?estimabilia  beneficia  Dei,  et  indi- 
gnitatem  ac  ingratitudinem  atque  peccata 


circumferentes,  ut  et  vita  Jesu  manifeste-  D  animee  mcfe ;  considcrando  eliam  quid  of- 


tiir  in  carne  nostra  mortali.  lii  Spcra  in 
Deo,  etc.  Versus  iste  jam  satis  elucidatus 
videtiir. 

Ecce  quam  gloriosum  et  sacrafissimum 
psalmum  audivimus  :  et  nonne  uliquc 
tcrro  ct  lapide  durior  est,  qiii  psalmum 
istuin  ilulcissimum  sine  affeelii  pronun- 
liat  ?  Obsecro  te.  Dominc  Deus,  amalor 
Eetcrnus  et  ignis  innociie  ardcns,  ul  quo- 
ties  primum  vcrsuni  psalmi  istiiis  profe- 
ro,  toties  tuae  dilectionis  flamma  aniinam 


feram,  cui  offeram,  et  propter  qiiid  offe- 
ram.  Omnia  enim  haec  consideranda  sunt 
sacerdoti,  non  cursorie,  sed  ciim  diligen- 
tia  magna,  summo(]ue  studio.  Quouiam 
transibo  in  locum  labcrnaculi  admirabi- 
lis.  id  est  in  ecclesiam  Ghristi,  quae  est 
domus  Dei.  In  voce  exsultalionis  et  con- 
fc.ssionis,  sonus  epulantis  :  id  est,  sermo 
et  omnis  locutio  sacerdotis  in  Missa,  Ghri- 
sti  corpus  et  sanguinem  dulciler  atque  fi- 
deliler   mandiicanlis,   debcl    esse  in   voce 


678 


COMMENTARIUJI   I.N   PSAL51UM    XLII. 


ART.    LXX.\II1 


exsultationis,  id  est  in  conimemoratione 
Iffitissima  beneficiorum  mysteiioiiimque 
Christi  ac  laudis  divince  ;  el  in  voee  con- 
fessionis,  ul  oret  pro  sua  ac  populi  igno- 
ranlia.  Ha?c  namque  duo  prsecipue  in  Miss» 
offieio  frequentantur.  Ouoniam  ergo  tan- 
ta  bona  in  celebratione  sumptuius  stim, 
quorum  dignitati  tolus  mundus  comparari 
non  potest,  Quare  fristis  es,  anima  mcn? 
cf  quare  conturhas  me  ?  Merito  enini  in 
tantum  gaudere  debes  de  tanlis  benefici- 
is  Christi,  quod  nulla  afflictio  tempora- 
lis  possil  te  contristare.  Spera  in  Deo,  el 
non  in  meritis  luis  ;  nec  te  putes  dignam 
ad  ministeria  tam  divina,  sed  spera  in  bo- 
nilate  divina.  in  merilo  Chrisli,  et  ita 
procede.  Cetera  cx  his  facile  patent. 

Novissime  quoque  pensandum,quodcer- 
vus  senectute  gravatus,  renova.ri  deside- 
rans.  serpenlem  narium  flatu  hauril,  et 
extrahil  de  caverna  :  quo  occiso  ac  devo- 


A  ralo,  veneno  accensus,  ad  aquam  ardentis- 
sime  currit,  qua  hausta,  piios  cornuaque 
deponit.  Sic  peccalor,  et  prfeserlim  sacer- 
dos,   vitiorum   veneno  infectus,  ad  Chri- 
stum   fontem  seternum   fervido  appetitu 
accedere   debet,  quatenus   hauriat   aquas  is.%n,z. 
gralia»,  fluenta  misericordia-,  pluviam  sa- 
pientise  de  fontibus  Salvatoris,  ae  per  hoc 
interius   renovetur,  quemadmodum  dieit 
Apostolus  ;  Licet  is  qui  foris  est,  nosler   iicor.  iv, 
homo  corrumpatur.   lamen    is   qui    intus  "^' 
esl,  renovatur  de  die  in  diem. 

B 

PRECATIO. 

Appareat  in  nobis,  Domine.  virtus  tua, 
ne  desperando  pro  offensis  anima  nostra 
nimia  absorbeatur  trislilia;  sed  Iranquil- 
litate  indulgentiae  tuae  percepta,  desidere- 
mus  quotidie  te  Deum,  sicut  cervus  ad 
fontes  aquarum. 


ARTICULUS  LXXXIII 


EXPOSITIO   PSALMI    QUADRAGESIMI   SECUNDI    :    JIDICA    5IK,    DEUS,    ET   DISCER.NE. 


Haret  autem  hic  psalmus  titulum  bre- 
vem  ac  planum,  videlicel  :  In  finem,psal- 
mus  David  :  id  est,  psalmus  isle  in  Chri- 
stum  nos  dirigens,  convenit  viro  fideli,  a 
malis  hominibus  separari  et  inter  juslos 
annumerari  optanti. 

AIT  ergo  :  I  Judica  me,  Dcm,  in  prie- 
senti  saeculo  judicio  discretionis,  ut 
gratiam  mihi  infundas  :  et  in  futuro  ju- 
dica  me  judicio  bealffi  remuneralionis,  ut 
gloriam  prsestes.  Itaque,  Judica  me,  id  est, 
secundum  justiliam  luarn  fac  mihi.  dando 
desiderio  meo  salubrem  effectum,  ita  ul 
adspicias  affeclum  et  studium  cordis  mei, 
quomodo  queero  le,  el  libi  soli  placere 
desidero,  agens  quod  in  me  est.  Tu  ergo 
judica  me,  id  est,  fac  quod  ego  non  possum ; 


C  et  sicut  promisisti  quaerenlibus  te,  quod 
statim  subvenies  eis,  dummodo  fecerint 
quod  in  se  est.  utpote  applicando  mentes 
suas,  quemadmodum  Samuel  monet,  Prse-  iReij.m.i. 
parate  corda  vestra  Domino,  et  liberabit 
vos ;  sic  peto,  o  Domine,  ut  facias  mihi. 
Non  enim  sic  peto  judicari,  ut  putem  me 
esse  sine  peccalo,  aut  cupiam  examinari  a 
te  vitia  mea,  eo  quod  dicat  Scriptura ;  Quid  /o«xv,u, 
est  homo  ut  imniaculatus  sit,  et  justus  ap-  "• 
pareat  nalus  de  muliere  ?  Ecce  inter  san- 
ctos  ejus  nemo  immutabilis,  et  coeli  non 

D  sunl  nuindi  in  conspectu  ejus.  Et  Salomon 

ait  :  Ouis  polest  dicere,  .Mundum  est  cor  Proc.jx.o. 
meum,  purus  sum  a  peccato?  Unde  quod 
diclum  esl,  Judica  me,  Deus,  consequenter 
exponitur  :  et  di.scerne  causam   meam  de 
gente  non  sancta,  id  est,  vitam  meam  di- 


COMMENTAHIUM    IiN    PSALMUM   XLII.    —   ART.    LXXXIII 


679 


Is.  XLlll 

4. 


Ibid.  Lxiv 
5,6. 


Eccli. 
xxxvi,  18. 


stingue  et  separa  a  vita  maloruiii,  ne  si- 
niui  cuni  iliis  til)i  displiceaiii  et  coiuleni- 
ner;((6  homine  //((Vy((c),  nianilesle  nocenle, 
et  doloso,  occulte  nocente,  ei-ue  me  :  imo 
erue  me  a  me  ipso,  qui  iniquus  dolosus- 
que  lui,  ne  sim  de  celero  quaiis  erani,  sed 
muler  in  aiium  viruni,  et  vocer  a  te  no- 
mine  alio,  ita  ut  dicas  milii  illud,  Meus 
es  lu  ;  et,  Ego  dilexi  te. 

Ideo  autem  peto  erui  a  te,  (2)  Quia  (u 
cs,  Detts,  /oftitudo  mea,  id  est  causa  to- 
tius  fortiludinis  meae  ;  quare  rne  repulisti , 
differendo  auxilium  gratite  tuae,  et  permit- 
lendo  me  repelli  ac  separari  a  te  per  len- 
tationes  diaboli,  aut  alio  modo  l  Hoc  est 
quod  in  Isaia  habetur  :  Ecce,  Domine,  tu 
iratus  es,  et  peccavimus,  el  facti  sumus  ut 
immundi  omnes  nos.  Et  quare  tristis  in- 
ccdo.duin  aljli(/it  me  inimicus^  id  cst,  cur 
consolalione  tua  mc  privas,  dum  doemon 
aut  mundus  me  tentat  et  gravat  ?  Hoc  au- 
tem  dicit  vir  sanctus.non  quod  sine  ratio- 
nabili  causa  aliquid  a  Ueo  fieri  aut  permit- 
ti  existimet,  sed  quatenus  per  amorosam 
ac  fiducialem  querelam,  divinae  Ijonilatis 
misericordiam  provocet. 

[Vj  Emitte  lucem  tuam,  id  est,  ladium 
fuEe  aeternw  increatfpque  lucis  influe  ani- 
mee  meae.  Hic  autem  radius  est  gralia  Uei, 
qu86  est  supernaturalis  participatio  divi- 
nse  essentise.  Emitte  quoque  et  veritafem 
tuam  :  id  est,  testimonia  Scripturarum 
misericordiam  tuam  petentibus  promitten- 
tium  imple,  et  vera  ostende  in  me,  qua- 
tenus  Apostoli  el  Prophelse,  qui  dicunt 
invocantem  te  non  posse  perire,  fideles  in- 
veniantur.  Ilaque,  Emitle  lucem  tuam,  id 
est,  gratiam  ac  sapientia>  claritatem  milii 
infunde  ;  et  verilatem  tuam,  id  cst,  fac 
me  misericordiam  tuam  experiri,  sicque 
cognoscere  veram  esse  Scripturam,  quae 
te  misericordem  esse  pronuntiat.  /psn,  vi- 
delicet  lux  gratia)  tuse,  et  verilas  Scriptu- 
rarum,  me  deduxerunt  per  vias  rectas,  et 
addu-rerunl  in  montem  sanctum  t^ium,'u\ 
est  in  militantem  Ecclesiam,  quia  pcr  fi- 
dem  et  gratiam  factus  sum  verus  Ecclesia? 
filius  ;  el  in  labernacula  tua,  id  est  in 


A  mansiones  coelestes  :  de  quii)us  dicis,  lu  yoa„„.xiv, 
domo  Patris  mci  inansioncs  multte  sunt ;  '■ 
el    iterum,  Facile  vobis  amicos  do  mam- £„c.xvi,9. 
mona  iniquitatis,  ut  (juiim  defeceritis,  rc- 
cipiant    vos   in   fpterna   labernacula.   Ha?c 
autem  tabernacula,  sunt  distinclie  congre- 
gationes  Sanctorum,  quemadmodum  Apo- 
stolus  profitetur  :  Yos  estis  lemplum  Dei   ncor.vi, 
vivi,  sicul  dicit  Uoininus  :  (Juoniam  inha-  '"■ 

,  .      ,         .        ....  .  ■(•ec.  XXVI, 

bitabo  in  illis  et  inambulabo;  et  ero  illo-  \i. 
rum  Ueus.  Per  gratiam  aulem  et  veritatein 
ae  fidem,  jain  introdiicti  sunuis  aclualiler 

B  seu  per  rem  in  Ecclesiam  militantem,  id 
est  in  societatem  fideliiim ;  sed  in  futura 
atque  icterna  tabernacula  introducti  non 
sumus  per  ea,  nisi  per  contemplationem 
cl  spem,  nondum  per  rem.  Uenique  luijus 
versieuli  sensum  ponit  auctor  libri  Sa- 
pienti»  sub  aliis  verbis  :  Mitte,  inquit,  i>p.,x,io, 
illam  dc  ccelis  sanctis  tuis,  ut  mecum  sit,  "■ 
et  mecum  laboret,  ut  sciam  quid  acceptum 
sit  coram  te  :  scit  enim  illa  omnia,  et  de- 
ducet  me  sobrie. 

(4)  Et  introibo  ad  allare  Dci,  id  est  ad        i 

C  Christum  Uei  ac  hominum  medialorem  : 
per  quem  et  in  quo  omnia  nostra  sacrifi- 
eia  offerre  debemus,  quatenus  per  meri- 
tiim  ejus  fiant  accepta.  Super  ipsum  etiam 
omne  quod  agimus,  fundare  et  collocare 
debemus.Unde  Apostolus  ad  Hebrseos  hor- 
tatur  :  Adeamus  cum  fiducia  ad  thronum  Hehr.  iv, 
grati»  ejus,  ut  misericordiam  consequa-  ""^ 
mur,  et  gratiam  inveniamus  in  auxilio  op- 
portuno.  Vel,  Introibo  ad  allare  Dei,  quod 
esf  in  ecelesia  materiali  et  manufacta, 
quatenus  sacramenta  Christi  recipiam,  ob- 

D  lationemve  faciam  ;  nec  subsistam  in  ipso 
altari,  sed  introibo  mentis  affeclu  et  debi- 
to  cultu  ad  Deum  qui  hvtificat  juventu- 
tem  mcam,  non  corporalem  et  extcriorem, 
sed  spiritualem  ac  interiorem,  quae  non 
veterascit  cum  corpore,  sed  indesinenter 
virescit  per  gratiam,  donec  ad  patriam 
anima  sancta  transferatur.  Propfer  quod 
jiibet  .\postolus  :  Exspoliate  vos  veterem 
liuinincm  cum  actibiis  suis,  et  indiiile  no- 
vum  qui  renovatur  in  agnitionem  Dei,  se- 
cunduni  imagiucm  ejiis  qiii  creavit  illum. 


Coloas.  III, 
1,  10. 


6S0 


COMMEMARllJM   I.\   PSALJUM    Xi.ll. 


ART.    LXXXIV 


3J. 


Hsec  ergo  juventus,  est  spiritualis  profectus 
in  gratia  Dei.  Hanc  Deus  la^lificat,  dum 
aninia  corde  jucundo  el  fervido  Domino 
/•j.cxviii,  servit,  dicens  quod  infra  habelur,  Viam 
mandatorum  luoruin  tucurri,  quum  dilala- 
sti  cor  ineum. 

['ij  Confitebor  tibi,  id  est,  laudabo  te,  //; 
cithara,  id  est  in  observatione  el  obedien- 
tia  mandatorum  ctTdestium  :  qucP  observa- 
tio.  dum  tribulationibus  admiscelur,  per 
citharam  designatur.  quemadmodum  in 
exposilione  psalmi  Iricesimi  secundi  ple- 
/■j.xixu.i;.  nius  diclum  esl,  ubi  sic  legilur  :  Confite- 
mini  Domino  in  cithara.  Sic  ergo  in  ad- 
3        versis  laudabo  te,  Deus,  Deus  meus.  Quare 


A  tristis  es,  anitna  mea  ?  et  quare  conturbas 

/«e.-^Islud  cum  versu  sequenli,  in  prcece-  i>s.  xu.e, 
denti  salis  exposilum  arbitror.  '-• 

Porro  hic  psalmus  sicut  prsecedens,  ad 
sacerdoles  prwcipue  perlinet  :  quorum  vi- 
ta  lanto  debet  esse  exccllentior  vila  popu- 
li,quanto  ipsi  ad  Deum  vicinius  accedunl, 
alliorisque  gradus  consislunl.  Sacerdos 
eigo  celebralurus,  singularem  a  Ghristo 
graliain  postulans,  dicat :  Judica  me,  Deus, 
el  discerne  causam  meam  de  gente  non 
sancla  (secundum  sensum  praeinductum), 

B  ne  implealur  iu  nie  quod  per  Isaiam  et 
Osee  pra'diclum  esl  :  El  eril  sicut  popu-  /s.„,v,2; 
lus,  sic  sacerdos.  Oseeiv, 9. 


ARTICULUS   LXXXIV 


EXPOSITIO   ALLEGORICA    EJUSDEM    PSALMI    QUADRAGESIMI    SECU.NDl    DK    CHRISTO. 


19. 


SOLUS  denique  Chrislus.  omni  macula 
carens,  et  oinni  gralia  plenus,  tutissi- 
me  dicere  potuit,  passioni  jam  proximus. 
1        el  in  ea  consislens  :  Judica  me,  Deus  Tri- 
nilas  :  id  est,  secundum  tuam  justitiam  et 
merila  vitae  meae  retribue  mihi,  non  de- 
relinquendo   animam   meam   in    inferno, 
nec  corpus  in  sepulcro  ;  nec  sanctos  pa- 
tres,  pro   quibus  mortem  patior,   diulius 
esse  permittas  in  limbo  ;  cf  discerne  cau- 
sam  raeam,  id  est,  conversationis  meae  ju- 
stitiam,  propler  quam  Judaeorum  invidia 
me  occidit,  divide  et  distingue  loco  et  pr®- 
mio,  de  genle  non  sancta  me  crucifigente. 
dando  mihi  secnndum  juslitiam  meam,  et 
ostendendo  quod  falsa  mihi  imponunt.  Ab 
homine  iniquo  et  doloso,\A  est  a  Judccis  qui 
me  inlerdum  occulte,  et  nunc  publice  per- 
seculi   sunt,  erue  me,  per  resurrectionem 
2        beatam,  Quia  tu  es,  Deus,  fortiludo  mea, 
secundum  quod  homo  sum  :  sic  enim  non 
Joann.r.  possum  a  me  ipso  facere  quidquam.  Xam 
in  quantuni  sum  homo,  ab  aliis  hominibus 
sola  gratia  diffcro.  Quare  mc  repulisti  ^  id 


C  est.  cur  me  in  cruce  ita  dereliquisti  ut  cla- 
marem,  Deus  meus,  Deus  meus,   ut  quid     iiaiih. 
dereliquisti   me?  Quod  quomodo   intelli- "'"'*"■ 
gendum  sit.  in  cxpositione  psalmi  vicesi-  />s.  .„,,i 
mi  primi  patuit.  Et  quare  tristis  incedo, 
dum  affligit  me  inimicus  ?  Christus  enim 
in  nocte  Coena',  cum  discipulis  exiens  a 
Jerusalem  trans  torrentem   Cedron,  dixit 
eisdem  :  Tristis  est  anima  mea  usque  ad    Haiih. 
mortem.  Tunc   namque   inimicus,  id   est  "*'''*■ 
Judas,  eum  afllixil,  quia  minislros  Judae- 
orum  secum  adduxit. 

D      Emitte  hiccm   tuam  :  id  est,   clarifica       3 
me,  sicut  et  ego  clarificavi  te  manifestan-  Joann.wv, 
do  nomen  tuum  hominibus  ;  et  veritatem 
tuam:\A  est,  sicut  perProphetas  dixisti  te 
resuscitaturum  me  terlio  die.  sic  age,  et 
omnia  de   me   prophetata   adimple,  mit- 
tendo  Apostolis  Spiritum  Sanctum,  sicut  joein.a. 
Joel  pra^dixit.  convertendo  quoque  mun-  -^- 
dum  ad  fidem.  Tpsa  me  deducoerunt  el  ad- 
dujcerunt  in   monlem  sanctum  tuum,  id 
est  ad  thronum  gloriae,  ut  sedeam  tecum  />,.  ca,  1. 
ad  dexteram  tuam,  et  in  tabernacula  tua. 


f 


I 


COMMENTARIUM   IN   PSALMUM   XI.III. 


AllT.    LXXXV 


681 


fjnruch  in. 
38. 


Lttc.  xxtv 


Bebr.  i\ 


.V(tltlt.\\\i. 
4i;  Luc. 
.XXIII,  40. 


id  cst  in  congregationes  coclestiuin  civiuni, 
ut  sicut  interra  visus  sum,  et  cum  homini- 
biis  convcrsatus  sum,  ita  a  Beatis  compre- 
hensoribus  in  ctvlis  videar,  ct  inter  eos 
iBPtus  recumbam.  Per  gratiam  enim  I3ei 
assumpta  est  Christi  humanitas,  scu  Chri- 
stus  ut  homo,  ad  thronum  gloria>  super 
omncs  copIos,  ut  veritas  Scriptura?  implc- 
retur.  Et  introibo  ad  altarc  Bei,  id  est, 
aram  crucis,  in  qua  me  ipsum  offeram  Pa- 
Iri,  ascendam  ;  deindc  introibo  ad  Bcinii 
<jiii  la'tificat  Juvcnlutein  incam.  ascenden- 
do  ad  coelos.  Oportuit  cnim  Ciirislum  pali, 
cl  ila  inliarc  in  gloriam  suani.  Vcl  sic  :  Kt 
introibo  ad  aitare  Dei.  elc,  iil  cst,  in  ip- 
sum  ca?lum  ingrediar,  quod  est  altare  Dei, 
in  quo  angeli  sancti  offerunt  Deo  prcces 
et  vota  vialorum,  et  in  quo  ego  pro  mun- 
do  rogaturus  sum  Patrem  :  quemadmodum 
ait  Apostolus,  \on  in  manufacta  sancla 
Jesus  introiif,  scd  in  ipsum  cffliim,  ut  ap- 
parcat  nunc  vultui  Dei  pro  nobis. 

Confitchor  tibi  in  cilhara,  id  est  in  obe- 
dientia  ct  patientia,  faeiendo  semper  et 
patiendo  qufe  tibi  sunt  placita,  Deus,Dens 
iiicus.  lloc  modo  Christus  confessus  est 
Patri  confcssione  laudis,  non  culpa;,  dum 
dixit  :  Fiat  voliiiilas  tua ;  et  itcrum,  Pa- 
ter,   in   manus  tuas  commendo  spiritum 


.V  mcum.  (ji/arc  Iristis  c.s,  anima  mca,  tristitia  5 
naturali,  non  inordinata,  proplcr  natiira- 
lem  horrorem  pccnarum  ac  mo\'\.\?,'.cl(jua- 
re  conlurbas  me,  ita  ut  in  agoniam  fierem  ? 
Quomodo  aulcm  lurbatio  erat  in  Cliristo, 
sa^pc  dictum  cs\.Spcra  in  Deo, in  quanlum 
viatrix  es  atque  p&ssihilis,  quoniamadkuc, 
scilicet  tcrtia  dic  post  passioncm,  confite- 
bor  illi,  laudando  eum  coram  illis  quibiis 
post  resurrectionem  apparui.  Unde  supc- 
rius  dictum  est  :  Narrabo  nomen  tuiiin  Ps. xxi,23. 
fralribiis  mcis  :  in  mcdio  Ecclcsiis  lauda- 

B  bo  tc.  Itaquc  confitebor  ei,  qui  cst  saluta- 
rc  i-iiltus  mci.id  esi  bcaliliido  inlcllectus 
mei  creati,  et  causa  salutis  ipsius,  ct  Dcus 
mcus.  Deus  enim  qui  est  omnium  Deus, 
singularissimo  modo  cst  Deus  Christi  ho- 
ininis,  sccundum  quod  eum  incomparabi- 
litcr  praielegit,  praedilcxit,  assumpsit,  et 
glorificavit.  De  hac  cxpositione  vclociter 
transeo.  quoniam  ex  prajinductis  ubertim, 
faciliter  innotescit. 

PRECATIO. 

C  Fortitudo  nostra,  Deiis,  emitte  luccm  ct 
vcrilateni  tuam  in  cordibus  nostris  :  qui- 
bus,contemplata  dulcedine  majestatis  tuee, 
ad  infinila  visionis  lua'  gaudia.  tola  men- 
tis  intentionc  festinenius  pcrvenirc. 


ARTICULUS  LXXXV 


EXPOSlTiO    LITTERALIS   PSALMI   gUADRAGESIMI   TERTII  :    DEUS,    AURIBUS    .NOSTRIS    AUDIVIMUS. 


1  TiTULUs  denique  psalmi  istius  est  :  In  D  totaliter  exponatur.  Litteraliter  enim  con- 


fi.nem ,  filiis  Core,  ad  intcllectuin.  Hic  au- 
tem  titulus  in  verbis  et  sensu  idcm  ac  si- 
milis  est  titulo  psalmi  (|uadragesimi  pri- 
mi :  idcirco  ad  locum  illum  leclor  rccurrat. 
Communiter  vero  exponunt  commcntatorcs 
hunc  psalmiim,  partim  dc  populo  Syiiago- 
gae,  et  partim  de  populo  Ecclcsia^,  scilicct 
de  ulroque  commixtim.  Sed  satagendum 
est,  ut  de  utroque  populo  scorsum  atquc 


scriptus  esl  dc  populo  vctcris  legis ;  mora- 
litcr  autem  intelligi  potest  de  populo  chri- 
stiano. 

LOQUENS  ergo  Prophcta  in  persona 
SynagogK!  scu  cujuslibet  fidelis  sub 
vetcri  Testamento,  ait  :  li  Dcus  patrum 
nostrorum,  qui  per  Moysen  dicis  :  Hsdc  di- 
ccs  filiis  Israel  :  Dcus  palrum  nostrorum,  ' 


Exod.  III, 


682 


COMilENTARIUM   IN   PSALMOI   XLIII. 


ART.    LXXXV 


Is.  VI,  9. 

/ftlrf.XXIV 

3,  19. 


Eecli. 

XXXIX,    1. 


Eccle.  XII 


II.  I 


Exod.  VII 
et  teq. 


Gen.  VII,  XI. 

XIX. 


Josue  VI. 
vnLxe/se^. 


Deus  Abraham,  Deus  Isaac.  et  Deus  Jacol) 
misit  me  ad  vos.  Hoc  nonien  mihi  est  in 
a?ternum.  et  hoc  est  memoriale  meum  in 
generatione  et  generationem.Ilaque.  Deus, 
ouribiis  nostris  audivimus.  Uti  tali  repli- 
catione  ejnsdem,  nomine  vel  re,  modus 
est  linguff  HebrEea^.  sicut  per  Isaiam  dici- 
tur  :  Auditu  audietis.  et  non  intelligetis. 
,  Et  iterum  :  Dissipalione  dissipahitur  terra, 
commotione  commovebitur  terra.Nec  talis 
modiis  loquendi  superfhuis  exislimetur, 
quoniam  per  ipsum  aliquid  seriosius  ac 
diligenlius  insinuatur.  Est  igitur  sensus  : 
Deus,  auribus  nostris,  non  solum  corpo- 
ris  sed  etiam  cordis,  diligenler  audivimus 
atque  advertimus.  Et  merito.  quoniam  pa- 
tres  noslri  annuntiaverunt  nobis,  videli- 
cet  Moyses,  Josue,  aliique  Prophetse.  Quse 
enim  a  palribus  referunlur,  diligenler  ad- 
vertere  decel.  Propler  quod  in  Ecclesia- 
stico  habelur  :  Sapientiam  omnium  anti- 
quorum  exquirel  sapiens.  el  in  Prophelis 
vacabil.  El  in  Ecclesiaste  :  Quae  per  magi- 
strorum  consilium  data  sunt  a  pastore  uno, 
his  amplius.  fili  mi.  ne  requiras. 

Quid  aulem  auditum  alque  narratum  sit, 
subdit  :  (2  Opus  quod  operatus  es  in  die- 
hus  corum,  id  esl  mirabilia  qufe  fecisli  in 
terra  -Egypli,  in  mari  Rubro,  in  deserlo, 
atque  in  terra  promissionis ;  et  in  diebus 
antiquis.  id  est  mirabilia  quse  fecisti  a 
principio  mundi  iisque  ad  lcmpora  Abra- 
hae  seu  Moysis  :  quomodo  scilicet  mundo 
impiorum  diluvium  induxisti.  rmiversae- 
que  carnis  iabiuiu  confudisli.  atque  Pen- 
lapolim.  ulpote  Sodomam.  Gomorrham. 
Ad;ima.  Seboim.  et  Segor.  igne  et  sulfure 
subverlisli. 

0  Manus  tua  (jentes  disperdidit  :  id 
est,  virlus  tua  omnipolens  habitatores  ter- 
rae  promissionis.  videlicet  Chananaeos.  Je- 
busaeos.  elc,  diversimode  perdidit  et  oc- 
cidil,  scilicet  per  lapides  grandinum  et 
manum  filiorum  Israel  :  et  planfa-s(i  eos, 
id  est,palres  nostros  in  lerra  promissionis 
firmiter  radicasti,  et  habitare  fecisli.  J/- 
flixisti  populos  Chanauffiorum  timore  et 
desperatione  :  quoniam  sicut  in  libro  Jo- 


A  sue  scriptum  esl,  Xon  remansit  in  eis  spi-  josue  v.  i. 
rilus  prae  limore,  quum  audissent   filios 
Israel  transisse  Jordanem  *  :  et  e.rpidisti  ■mareRu- 
eos  de  terra  sua.  per  mortem   et  fugam.  *"""" 
t4   Xec  enim  in  gladio   stio   possederunt        4 
terram,  id  est,  patres  nostri  virtute  armo- 
rum  non  sunt  terram  prwdictam  adepti.  et 
'  brachiinn  corum  non  salvavit  eos,  id  est, 
naturalis  eorum  potentia  non  eripuit  eos 
de  manibus  inimicorum  suorum  :  quoniam 
mulio   debiliores   eis    fuerunt.    pensando 
diimlaxat  vires  humanas.  Unde  .Moyses  di- 
B  xil  populo  Hebraeorum  :  Ne  dicas  in  corde   Deui.vm, 
tuo  :  Forlitudo  mea  et  robur  manus  mea?  '"''*" 
ha>c  omnia  mihi  pra^sliterunl :  sed  recor- 
dareDomini  Dei  tni.  quod  ipse  tibi  vires 
praebuerit.  Unde  subjungitur  :    5  Sed  dex- 
tcra  tua,  o  Domine.  id  est  prospera  et  ju- 
eunda  subventio  tua,  et  brachium  tuum, 
id  est  potestas  tua.  ct  illuminatio  vultu-s 
tui,  id  est  directio  qua  per  gratiam  in- 
fudisti  eis  bona  ac  recta  consilia  :  haec, 
inquam,  salvaverunt  eos.  quonia,n  com- 
placuisti  in  eis  :  id  est,  propter  propriam 
C  bonitafem  tuam,  qua  eos  elegisti,  et  eos 
tibi  placenles  fecisti.  prfestilisti  eis  haec 
bona.  non  propter  eorum  juslitiam.El  hoc 
est  quod  Moyses  dicit  :  Ne  dicas  in  corde /6irf.ix,4.6. 
tuo.Propter  justitiam  meam  inlroduxit  me 
Dominus  in  terram  hanc,  quum  populus 
durissimae  cervicis  sis. 

(i   Tu,  Deus  palrum  nostrorum.  es  ipse       g 
rex  metis,qm  singulari  providentia  guber- 
nasli  filios  Israel,  tanquam  popuhim  tibi 
peculiarem.  ct  Deus  mcus,  qui  me  specia- 
liler  coiis.  vitia  exslirpando,  et  gratias  in- 
D  fiindendo  :  quem  et  ego  specialiler  colo 
credendo,  sperando,amando,ac  ministran- 
do:  qui  mandas  salutes  Jacob.  id  est,  qui 
per  Prophetas  bona  annunlias.  victoriam- 
que  promittis  seiuini  Jacob.  Unde  .Moyses 
profitetur  :  Te  elegil  Dominus  Deus  tuus,  /iid.vne- 
ut  sis  ei  populus  peculiaris  de  cunctis  po-  ^' 
pulis  qui  sunl  super  lerram   :  non  quia 
cunclas  gentes  numero  vincebalis,  quum 
sitis  omnibus  populis  pauciores ;  sed  quia 
dilexit  vos  Dominus.   7   In  te  sperando,  et       6 
in  lua  polentia  confidendo,  inimicos  no- 


i 


COMMENTARIUM   IN   PSALMUM   XLIII.    —    ART.    LXXXV 


683 


Cr.  Lev. 
XXVI,  8, 


\\Pnr.\i\ 

n. 


Ibideih 


Judic.  11 


Jer.  xiM.io 

1«. 


10 


stros  ventilabimiis.  id  csl,  in  omnem  ven- 
tum  et  terram  dispergemus,  rornu,  id  est 
clamore  devot»  orationis  ac  humilis  con- 
lessionis;  et  iri  nominc  tuo  sperando,  s^jcr- 
ncmus,  id  est,  non  reputabimus  neque  ti- 
mebimus,  insurgcntcs  in  nobis  :  quoniam 
credimus  verum  esse  quod  Moyses  ait  : 
Persequclur  unus  cx  vobis  ccnlum,  et  dc- 
ccm  ex  vobis  miile,  et  nullus  vohis  rcsi- 
slere  poterit.  Propter  quod  sccuiido  Para- 
iipomcnon  dicilur  :  Domine,  non  csl  apud 
tc  ulla  dislanlia,  utrum  in  paucis  auxilic- 
ris  aut  in  pluribus. 

8i  Non  enim  in  arcu  meo  speraho.  c/ 
gladius  meus  non  snlvabit  me  :  id  est,  in 
nullo  genere  armorum  aut  humani  auxilii 
ponam  spem  meam,  nec  aliquid  horum  dc 
hoslibus  mcis  dcrcndet  mc.  Hinc  enim 
scriptum  est  :  Adjuva  nos,  Domine  Deus 
nosler ;  in  le  enini  ct  in  nomine  luo  ha- 
bcnles  liduciam,  vcnimus  contra  hanc  mul- 
tiludinem.  (9j  Salvasti  enim  nos  cle  af- 
fligcntibus  nos  :  sicut  in  libro  Judicum 
frequenlissime  scribitur  ;  ct  odientes  nos 
confudisti :  id  esl,  eos  qui  prsesumpserunt 
quod  vincerenl  atque  occiderent  nos,  vin- 
ci  et  occidi  fecisti  a  nobis,  aut  in  fugam 
eos  verlisli,  aut  alio  modo  confusione 
dignos  ostendisti.  Proptcr  quod  in  libro 
Judicum  scriptum  est  :  Flectebatur  Do- 
niinus  misericordia,  et  audiebat  affliclo- 
rum  gemitus,  el  liberabat  eos  de  capde  va- 
slantium.  (iO  /«  Deolaudabimur  totadie: 
id  est,  vicloria,  salus,et  excelicnlia  noslra 
Deo  assidue  adscribelur,  et  laudahimur  dc 
bonis  a  Deo  nobis  collatis  :  non  in  nohis, 
qnasi  non  acccpcrimus.  sed  in  Deo,  ne  va- 
ni,  superbi,  alque  ingrali  inveniamur  ;  ct 
in  nomine  tuo,  Domine,  confitebimur  in 
scvculum,  id  est,  ad  honorem  et  gloriam 
nominis  tui  confitehimnr  indesinenter  lua 
bona  tuamque  laudem,  ct  noslra  mala  ac 
nostram  miseriam,  qucmadmodum  apud 
,  Jeremiani  dicilur  :  Nolile  elevari,  sed  dalc 
Domino  Deo  vestro  gloriam,  antcquam 
conlenebrescat,el  antequam  offendant  pc- 
des  vestri  ad  monlcs  caliginosos. 

II    Nunc  autem,o  Dornine,  scilicet  tem- 


A  porc  caplivilatis  Babylonicee,  et  Machab»- 
ornm,et  swpe  posl  morlcm  Judicum,  rc/jw- 
listi  nos,  id  est,  tuo  auxilio  privasli  nos,et 
confudistinos,  tradendo  nos  in  manus  ini- 
micorum  nostromm.  Proplcr  quod  Baruch 
dicil  :  Domiiro  Dco  noslro  justilia,  nohis  /laruchi, 
confrrsio  faciei,  sicut  est  hodie.  Et  non  "• 
egrcdicris  [Dciis]  in  virlutibus  noslris.  id 
csl,  non  eris  dux  noslri  exereilus,  nec  pu- 
gnans  pro  nobis,  neque  ostendens  potesta- 
tcm  tuam  in  nobis,  dejiciendo  adversarios 
noslros,siciit  fuisti  dux  ct  egressor  ac  pro- 

B  pugnator  patrum  nostrorum,  qucmadmo- 
dum  scribitur  :  In  exercilu  noslro    Deus  wpar.xm. 
dux  est.  Kl  Moyses  ait  ad  Dominum  :  Si  ^^^^^ 
non  tu  ipse  preecedes  nos,  ne  educas  nos  xxx.n,  is, 
de  loco  islo.  In  quo  scii-e  poterimus  inve- 
nisse  nos  gratiam  in  conspectu  tuo,  nisi 
amhulavcris  nobisciim  ?  :M'<  Averlisli  nos      11 
rclrorsum,  id  esl,  in  fugarn  nos  converti 
pcrmisisti,  posZ  inimicos  nostros:\ia.  quod 
convertimus  dorsa  nostra  hostibus  nostris, 
quemadmodum   Josue   ait   :    Mi   Dominc,  josuem.i. 
qiiid  dicam,  videns  Israelem  hostihus  suis 

C  terga  verlenlem  ?  Barueh  qiioqiic  :  Facli,    Baruchu, 
inquit,  sumus  subliis,  cl  non  supra,  quia  "■ 
peccavimus  Domino  Deo  noslro.  El  qui 
odcrunt  nos,  diripicbant  sibi,  id  est,  nos 
ipsi  et  possessiones  nostraj  factee  sunt  pree- 
dffi  inimicorum  noslrorum. 

lo  Dcdisti  nos  lancjuam  ovcs  cscarum  : 
id  est,  permisisli  nos  devorari  ac  opprimi 
ab  hostibus  nostris,  quemadmodum  oves, 
qua"  sunt  escse,  devorantur  a  lupis,  et  ab 
hominibns  comcduntur  :  sicut  el  Isaias 
piEedixit,  Devorahunt,  inquiens,  Israel  to-  h. 

D  lo  ore.  Hoc  ssepe  in  Juda^is  impletum  est, 
maximc  tamen  lcmpore  obsidioiris  Jerusa- 
lem  a  rege  Babylonis,  qiiando  in  tanlum 
angustiali  sunt,  ut  Jeremias  lestetur  :  Ma-   Thren.n-, 
nus  mulicrum  misericordium  coxcrunt  fi-  '"■ 
lios  suos  ;  facli  sunt  eibiis  eariim.  El  in 
gcnlibus  dispcrsisli  «o.s.scilicct  pcrmillcns 
nos  expelli  a  propria  terra.  (14)  Vendidisti      13 
popiduni  luum  sinc  prctio,  id  esl,tam  bo- 
no   foro  eos  vcndi   permisisti,  quod   pie- 
lium  illud  quasi  pro  nihilo  reputari  pos- 
sit ;  ct  non  fuil  multitudo  pecuniae  seu 


12 


.  ix,  12. 


684 


COMMENTARIUM   IN   PSALMUM   XLin.    —    ART.    LXXXV 


WMach.' 
\i. 


li 


cmptorum  in  commutatiombit.^  Ad  est  ven-  A  bantque  niihi.  et  ab  his  qui  me  perseque- 
ditionibus  Por«w,  sed  pauci  erant  emen-  bantur.  videlicet  a  gentilibus.legem  Moysis 
tes.  et  uiodicum  pretium  respectu  eorum  atqiie  observantias  Judaismi  spernentibus 
qui  vendebantur.  Propter  quod   secundo      ac  reprobantibus. 

libro  .Machabfforum  legitur  :  Erant  autem  mHd-comnin  mala  jam  dict&venerimt 

in  Jerusalem  toto  triduo  octoginta  miilia      super  ?ws,  nec  obliti  sumus  te,  recedendo 


interfecti,  quadraginta  millia  vincli.  non 
minus  autem  venundati. 

15  Posuisti  nos  opprobrium  vicinis 
nostris,  id  est  contemptibiles  et  abjectos 
coram  circumjacentibus  et  circummoran- 
tibus  populis.  Posuisti  quoque  nos  subsan- 


a  fide,  et  inique  non  egimus  in  testamen- 
fo  tuo.  id  ost.  mandata  legis  divinae  trans- 
gressi  non  sumus.  '20  Et  non  recessit  rctro 
cor  nostrum,  derelinquendo  te  summum 
ct  incommutabile  bonum,  et  bona  caduca 
et    vana   sectando.   Sed    quum   Deus   non 


18 


19 


\lEsd,.\ 
4. 

15 


nationem  ct  derisum,  id   est.  subsannari  B  inferat  paMiam  nisi  pro  culpa,  et  prffiser- 

tim  per  Moysen  atque  Piophetas  promi- 
serit  se  ab  omni  hnstili  incursu  defen- 
surum  filios  Israel.  mirum  apparet  cur 
tanlas  super  eos  poenas  induxerit,  si  ipsi 
tam  innocentes  ac  justi  fuerunt.  Et  res- 
pondendum,  quod  psalmus  iste  loquitur 
in  persona  diversorum.  Xunc  enim  ponit 
ea  qucC  bonis  conveniunl.  nunc  vero  qufe 
malis.  Qiiamvis  eigo  quidam  filiorum  Is- 
rael  peccaverunt.  poenasque  illatas  meru- 


naso  rugato  ac  irrideri  ore  lato  nos  permi- 
sisti  ab  his  qui  sunt  in  circuitu  nostro, yi- 
delicet  a  Samaritanis  et  Moabitis  ac  Am- 
monitis.  Unde  \ehemias  ait  :  Audi,  Deus 
noster, quia  facti  sumus  despectui.  iW  Po- 
suisti  nos  in  simililudincm  gentibus,  id 
est  in  exemplum  maledictionis  :  nam  tan- 
tam  induxisti  super  nos  afflictionem.  ut 
dum  quis  volueril  maledicere  alteri.  dicat : 
Sic  fiat  libi,  quemadmodum  contigit  po- 
pulo  iili  :  commotionem  capitis  in  popu 


Jer.  xxiii. 
39,  40. 


16 


erunt,  aliqui  tamen  in  fide  ct  cultu  Crea- 
lis:  id  est.ita  nos  vastari  passus  es,  ut  om-  C  toris  stabiles  permanserunt,  et  in  horum 
nis  qui  audicrit,  moveat  caput  suum,  vel      persona  locutus  est  jam  Propheta.  Unde 
ex  admiratione,  vel  ex  congratulatione  seu      ait  Deus  ad  Eliam  :  Derelinquam  mihi  in  iii^.s.x.x, 
compassione,  sicut  per  Jeremiam  praedixi-      Israel  septem  millia  virorum,  quorum  o-e-  '^;'«<""-'"- 
sti  :  Derelinquam  vos  et  civitatem  quam      nua  non  sunt  incurvata  ante  Baal. 
dedi  patribus  vestris,  et  dabo  vos  in  op-  Ut  declinasti  semitas  nostras  a  via  tua. 

probrium  et  ignominiam.  Hoc  dupliciter  exponitur.Primo.ut  dicatur 

in  persona  bonorum ;  eritque  sensus  :  Et 
decUnasti  semitas  nostras,  id  est,  per  gra- 
tiam  tuam  fecisti  ut  nos  declinaremus  et 
avertcremus  cogitationes  nostras  carnales 
et  malas  ac  vitia  a  via  tua,  id  est  a  prae- 


17  Tota  die  verccundia  mea  contra  me 
cst  :  id  est,  rubor  seu  erubescentia  qua 
erubesco  propter  peccata  qufe  feci,  et  pw- 
nas  quas  patior,  incessanter  affligit  me ; 
et  confusio  faciei  mea^.qndi  in  me  ipso  con 


fundor,  coopcruif  me,\d  est,  tam  magna  la-  D  ceptis  tuis.  per  qu£e  itur  ad  te  :  ita  quod 


Ezech. 

xsxvi,  3i. 

I  Hach.  I 


17 


taque  fuit,  quod  per  modum  vestimenti 
obtexit  me,  et  ex  omni  parte  implevit  me: 
siciit  peccatoribus  per  Ezechielem  dicitur, 
Confundimiui  et  erubescite  super  viis  ve- 
stris.  Unde  scriptum  est,  Universa  domus 
Jacob  induit  confusionem.  videlicet  tem- 
pore  Antiochi  regis,  populum  Israel  affl 


nos  abjecimus  atque  reliquimus  proprias 
vias,  latas  et  spatiosas,  et  ingressi  sumus  .i/arM.vu, 
viam  tuam.qu»  est  arcta  et  angusta.  salu-  "'  '*■ 
tisque  janua  :  et   ita  implevimus  ijlud  Ec- 
clesiastiei,  Post  concupiscentias  tuas  non    eccU. 
eas.  et  a  voluntate  tua  avertere:  illud  quo-  "^™''  '"■ 


qiio  Jona>.  Revertalur  vir  a  via  sua  mala,  jonx  m.i,. 
gentis.  (l%;Avoceea-probrantisetobloquen-  et  ab  iniquitate  quae  est  in  manibus  eo- 
tis,  a  facie  inimici  ef  persequentis :  id  est,  rum.  Unde  de  his  viis  seu  semitis  huma- 
verecundia  atque  confusio  mea  inducta  nse  adinvcnlionis  apud  Isaiam  scriplum 
est  mihi  ab  his  qui  exprobrabant  detrahe-      est  :  Omnes  nos  quasi  oves   erravimus  :  7j.lu.,6. 


COMMENTARILM    IN    PSAI.MHM    Xl-lII. 


ART.    LXXXV 


685 


}$.\.\\\\.  17 


20 


1  Jteg.  XX, 
3. 


21 


I  Joann.  ii, 
3.  4. 


Tit.  I,  16. 


Sap.i,  i. 


Phitipp.m, 

19. 

Job  xxxi,ii. 


unusquisque  in  viani  suam  declinavit.  —  A 
Secundo,  et  (ut  videtui)  magis  ad  lilte- 
rain.  exponilur,  ut  sit  diclum  in  persona 
malorum  ;  et  est  sensus  :  Dcclinasti  semi- 
(as  iios/ra.s,  id  est,  opera  noslra  permisisti 
esse  erronea  ae  recedentia  a  ria  laa,  id 
esl  a  lege  divina,  graliam  non  apponendo, 
sicque  corda  nostra  in  suis  erroribus  di- 
millendo.  Secundum  hunc  scnsiim  scri- 
pluiii  est  :  Quare  nos  errare  fecisli  de 
viis  luis,  indurasti  cor  nostruni  ne  lime- 
remus  le  '. 

{ii  Quoniam  humiliasti  nos  in  loco  af-  B 
fliclionis  :  id  est,  in  terra  captivilatis  seu 
persecutionis  nostr»,  suhjecisti  nos  pote- 
stati  inimicorum  nostrorum,  qui  nos  con- 
tempserunt ;  ct  cooperuit  nos  umhra  mor- 
tis  :  id  est,  lanta  tribulatio,  qu»  propter 
suam  veliementiam  dici  polest  imago  mor- 
tis,  morli  propinqua  ac  similis,  undique 
venit  super  nos.  Unde  David  vehemen- 
ter  tribulatus,  ait  :  Uno  lantummodo  gra- 
du  ego  et  mors  dividimur.  Tales  autem 
fuisse  interdum  tribulaliones  Judceorum, 
ex  libris  Judicum  el  Uegum  ac  Machabae-  C 
orum  clarissime  constat. 

1^22)  Si  obliti  sumus  nomen  Dei  nostri, 
id  est,si  negleximus  observare  divina  prse- 
cepla,  et  contemplalionem  legis  divinae 
abjecimus.  Negligit  enim,  imo  et  ignorat 
nomen  Dei,  qui  ejus  pra?ceptis  non  paret, 
quemadmotlum  in  epislola  Joannis  habe- 
tur  :  In  hoc  scimus  quoniam  cognovimus 
Dcum,  si  mandata  ejus  observamus.  Qui 
dicit  se  nosse  Deum,  et  mandata  ejus  non 
custodit,  mendax  est.  Et  de  inobedienti- 
bus  Deo  Panlus  teslatur  :  Dicunt  se  nosse  D 
Deum,  factis  autcm  negant.  Ideoque  alia 
ail  scriptura  :  In  malevolam  animam  non 
introibit  sapientia.  i^  si  expaadimus  ma- 
nus  nostras  ad  Deum  alienum,  id  est,  si 
adoravimus  sive  coluimus  alium  quam  ve- 
runi  Deum,  si  potius  servivimus  creatura; 
quam  Creatori,  si  venler  nosler  Deus  no- 
sler  est,  si  in  auro  speravimus,  aul  obrizo 
diximus,  Fiducia  nostra  :  quasi  dicat,  Non. 
Omnis  enim  qui  magis  colit  ac  diligit  cre- 
aluras  quam  Creatorem,  creaturam  sibi  in 


Deiim  conslituit,  el  manus  suas  (id  est  de- 
sideria  siia)  ad  Deum  alienuin  extendil. 
1')    Xoniie  Deus  rcf/uirt'/   ista  f   iiuo   iili-       22 
que.  Nam   ipse  est  judex  juslus,   euiicla 
disculiens,   universa  jiiste  disponens,  se- 
ciindiim  (jiiod  sanctiis  Job  asseiit  :  .Nonne  Job^w^.^. 
Deus  consideral  viam   meam,  el    omnes 
gressus  meos  dinumerat?  El  deniio  :  Ve- /i!d.ix,28, 
rebar,   inquil,   oinnia   opera   mea,   sciens 
quod  non  parceres  delinquenti.  Ipse  enim 
novit  ahscondita  cordis.  Nam  omnia  nuda    iiebr.K, 
et  aperla  sunl  oculis  ejus,  secnndum  Apo- 
stolum.  Propler  quod  alibi  scriptum  esl  : 
Si  occullabilur  vir  in  absconditis,  et  cgo    ./;.■.  xx.n, 
non  videbo  eum  ?  dicil  Dominus. 

\Vk\  Quoniam  propter  te  mortificamur 
lota  die :  id  est,  nos  propter  justitiam  per- 
secutiones  conlinuas  patimur,  multisque 
flagellis  atlerimur,  eo  quod  fidem  ac  le- 
gem  tuam  relinquere  nolumus ;  wsfimati 
sumus  sicut  oves  occisionis  :  id  est,  sicut 
oves  qua>  occidunlur,  ad  nihil  ulilcs  «sti- 
mantur  nisi  ut  occidantur  et  manducen- 
tur,  sic  nos  ab  infidelibus  et  malignis  re- 
putati  sumus  vila  indigni.  Islud  autem 
tempore  Machabseorum  praesertim  imple- 
lum  videtur,  quando  Antiochus  jussit  ut  i.i/,.c;i. ., 
omnes  qui  legem  Moysis  observabant,  tru-  '''■ 
cidarentiir.  Unde  scriptum  est  :  Parati  su-  \\Mach.\», 
mus  magis  mori,  quam  patrias  Dei  leges 
praevaricari.  Et  iterum  :  Rex  mundi  Deus 
defunctos  nos  pro  suis  legibus,  in  aeternae 
vilae  resurrectione  suscitabit. 

Postremo  orat  Prophela  pro  libcratione 
a  malis  praedictis.  \Vd}Exsurge,  id  est,  per 
modum  a  sessione  surgentis  te  habe,  et 
succurre  ;  quare  ohdormis,  Domine  ^  id 
est,  cur  ab  adjutorio  cessas,  et  preces  ser- 
vorum  luorum  audire  dissimulas?  Exsur- 
ge,  prolinus  suffragando,  et  ne  rcpellas  in 
fincm,  id  est,  noli  nos  diu  seu  omnino  re- 
linquere,  quamvis  ad  tempus  succurrere 
differs.  ili  Quare  faciem  tuam,  id  est 
pietalis  tuae  adspectum  atque  auxilii  gra- 
liam,  avertis,  non  stalim  subveniendo  no- 
bis  ila  afflictis,  ohlivi.iceris  inopiw  7iostrce 
el  trihulationis  nostrce  :  id  est,  ita  tc  ha- 
bcs,   ac  si   non  attenderes    paupertatem 


Ibid.  9. 


23 


U 


686 


COMMENTARIUM   IN   PSALMUM   XLIII. 


ART.    LXXXVI 


J'S.  XXXIII 

19. 


/06 XXX, 20 
21. 


Habac.  1,2. 


Js.  LXlll,  15 


Matih.  X. 
22;  XXIV, 13. 

Luc.  XVIII, 
1. 


quam  propter  le  incurrimus,  et  tribulatio- 

nem  quam  propler  te  patimur?  Hoc  dicilur, 

non  simplieiter  assercndo,  quia  superius 

.  (lictum  est,  Juxta  est  Dominus  his  qui  tri- 

bulalo  sunt  corde  ;  sed  dolenlis  animi  af- 

leclum  explicando,  pietatisque  aures  pro- 

vocando.  Juxta  quem  modurn  sanctus  Job 

ait  ad  Dominum  :  Clamo  ad  te,  et  non  exau- 

dis  me;  sto,et  non  respicis  me:  mutatus  es 

mihi  in  crudelem,et  in  duritia  manus  tu» 

adversaris  mihi.  Unde  et  Habacuc,  qiiasi 

impatiens  factus  propler  dilalionem  exau- 

ditionis  divinse,  ita  exorsus  est :  Usquequo, 

Domine,  clamabo,  et   non  exaudies  ?  voci- 

feraborad  tevim  patiens,et  non  salvaitis? 

Isaias   quoque   propheta  :  Multitudo,    in- 

quit,  viscerum    tuorum   et  miserationum 

tuarum  super  me  continuerunt  se.  In  tali 

ergo  casu  non  debemus  deficere,  nec  ab 

oralione  desistere,  sed  immobiliter  crede- 

re  possibilius  esse  coelum  et  terram  peri- 

re,quam  in  Domino  confidentem  ac  perse- 

veranter  pulsantem  relinqui.  Ideo  namque 

ait  Salvator  :  Qui  perseveraverit  usque  in 

finem,  hic  salvus  eril  ;  el,  Oportet  semper 

orare,  et  non  deficere.  Solet  enim  non- 

nunquam  Deus  tam  diu  differre,  ut  pro- 

bet  constantiam  nostram,  atque  ut  noslra 

desideria   dilatione  crescant,  ac  per  hoc 


A  gratiam  exuberantiorem  obtineant.  Propler 

quod  Moyses  ait  :  Recordaberis  cuncti  iti-   Deui.s-m 
neris  per  quod  adduxil  te  Dominus  Deus  "' 
tuus,  ut  affligeret  te  atque  tentaret,  et  no- 
ta  fierent  quse  versabantur  in  corde  tuo, 
utrum  custodires  mandata  ejus,  an  non. 

(27)  Quoniam  humiliata  est  in  pulvere  25 
a/iima  nostra  :  id  est,  nos  ipsi  humiliavi- 
mus  nos  coram  te,  projiciendo  pulveres  ac 
cineres  super  capita  nostra;  conglutinatus 
cst  i/i  terra  vcntcr  /loslcr  :  id  est,  proni  in 
lerram    cecidimus,   et    tolum    corpus    no- 

15  slruin  ad  honorem  tuae  majestatis  prostra- 
viinus,  quatenus  misericordiam  consequa- 
iniir.  Sic  enim  facere  tempore  necessitatis 
erat  consuetudo  Judseorum.  Unde  dicitur  : 
Josue  cecidit  pronus  in  lerram  coram  Do-  /osmvii.g. 
mino  usque  ad  vesperam. 

Sequitur  oratio  vere  devota  et  efficax 
atque  ignita.  (28)  Exsurge,  Domine,  adju- 
ra  nos,  quorum  praeter  te  nullus  est  auxi- 
liator,  et  redimc  nos  a  nialis  poenee  et  cul- 
pse,  cunctisque  periculis,  pi-opter  nomen 
tuuiii,   id  est,   propter  te  ipsum  ac  pro- 

C  priam  bonitatem,  atque  ad  nominis  tui  ho- 
norem,  quemadmodum  per  Ezechielem  di- 
xisli  :  Non  propter  vos  ego  faciam,  notum 
sit  vobis,  sed  propler  nomen  sanclum 
meum. 


26 


Esech. 
xxivi,22,3i 


ARTICULUS   LXXXYI 


ELUCIDATIO    MORALIS    EJUSDEM   PSALMI    QUADRAGESIMI   TERTII 


POI\RO  moraliter  convenit  psalmus  iste 
Ecclesiae  Chrisli  multipliciter  tribula- 
tsBjSeu  unicuique  Christiano  affliclionibus 
mentis  seu  corporis  pleno,  et  maxime  san- 
clis  marlyribus.  Horiiin  ergo  unusquisquc 
pristina  beneficia  Dei  commemorans,  pro- 
priamque  perseeutionem  coram  Deo  pro- 
ponens,  atque  ab  ea  liberari  desiderans, 
ait  :  Deus,  Dei  Unigenite,  auribus  nostris 
audivi I71US :  aurihus  utique  cordis,  de  qui- 


D  bus  in  Evangelio  dicitur,  Qui  habet  aures  Luc.xm,i. 
audiendi,  audiat.  Quas  non  habent  Judeei, 
quibus  Moyses  dixit:Vos  vidislis  universa  Deui.xm. 
magnalia  qu;e  coram  vobis  Dominus  fecit;  ^' *' 
ct  non  dedit  Dominus  vobis  cor   intelli- 
gens,et  oculos  videntes,  et  aures  qua».  pos- 
scnl   audire,  usque  in  praesenlem  diem. 
De  quibus  et  Isaias  testatur :  Incrassatum   ys.vi,  lO; 
est  cor  populi  hujus,  et  auribus  graviter  j^""'''""' 
audierunt.  Patres  nostri,  videlicet  sancti 


COMMENTARllM   IX   PSALMIIM   XLIII. 


ART.    LXXXVI 


687 


Aposloli  et  Evangelistae,  annuntiaverunt  A  nae  sapientiEe  verhis  iuit.sed  iii  ostensione 


Judx  l 


iwbis,  sermonibus  et  scripturis,  opiix  quod 
operatus  es  in  ciicbus  eorum,  id  est  mira- 
cula  quiB  coram  eis  fecisti  ante  passioncm 
et  post  passionem.  ct  iii  dielnis  anli(jiiis, 
id  esl  mirabilia  quse  fecisti  tempore  Moy- 
sis.  Unde  Judasapostolus  ait  :  Jesus  popu- 
lum  salvans  de  terra  .Egypti.  secundo  eos 
qui  non  erediderunt,  perdidil. 

Manus  tua,  id  est  potestas  tua,  o  Domi- 
ne  Jesu  omnipolens,  gentes,  id  esl  tyran- 
nos  et  perseculores  Ecclesia»,  popuhunque 


spiritus  et  virlutis.  Et  brachium  eorum,  id 
est  naturalis  eorum  potenlia,  non  salvavit 
eos  de  periculis  a  quibus  frequenter  sal- 
vati  sunt.Nam  quiim  .\posloli  in  custodia  ac(.v,  is, 
posili  essent.  angehis  eos  eduxit.  Pauhim  "• 
quoque  terlio  naufragantem  Christus  de  ihid.%xm, 
pelago    liberavit  ;   Joanneni    ex  ferventis  **• 
olei  dolio  sanum  eri[)uit. 

Sed  dextera  tua,  id  est  pia  custodia  tua, 
ct  hrachium  tuum,  id  est  operatio  miracu- 
iorum,  et  itluminatio  vultus  tui,  id  est  sa- 


Juda?orum,  qui  primitivam  Ecch^siam  pe-  B  pienlia  quam  eis  dedisti,  pra»sertim  in  die 


nitus  exslinguere  proponebant  :  quemad- 
jic/.  IV,  I*.  niodum  narratur  in  Actis,  quod  principes 
sacerdolum  prfpceperunt  Aposlohs  ne  om- 
nino  loquerentur  in  nomine  Jesu.  Has  ita- 
que  gentes  manus  tua  disperdidit,  quoni- 
am  niulli  eorum  in  praesenli  vita  pessima 
inorle  consumpti  sunt,  el  oinnes  aeternali- 
ter  perierunt.  Seepe  etiam  gladio  christia- 
norum  principum  genliles  disperdidisti.vi- 
delicel  Theodosii.Caroli  Magni,  et  Godefridi 
•BuiioDio  de  Bolonia*.  Unde  per  Michseam  de  Chrislo 


Pentecostes,  mittendo  eis  Spiritum  San-  lud.xui. 
ctum,  qui  docuit  eos  oninem  veritalem,ac 
fiiturorum  prffscientiam  contulit  eis.  Per 
haec  enim,  instituta,  aucta  et  stabilita  est 
Christi  Ecclesia,  ita  quod  Christiani  qui 
sunt  semen  et  filii  Apostolorum,possident 
terram,  el  ab  hoslibus  invisibilibus  visibi- 
libusque  salvantur.  Hinc  ait  Apostolus  : 
Signa  aposlolatus  mei  facta  sunt  supervos  ncor.  x.i, 
in  signis  el  prodigiis  el  virtutibus.  El  ad  '-• 
Hebrseos  apertius  ail  :  Quomodo  effugie-  Hebr.n.i, 


Mkh.f.i,  prBediclum  esl  :  Egressus  ejus  ab   inilio,  C  mus,  si  tanlam  neglexerimus  salutem,qu8e  *• 


a  diebus  Eeternilatis,  et  magnifical)itur  in 
medio  universae  terrae.  Et  apud  Isaiam  Pa- 

/».  LiM.ii,  ter  jeternus  ait  de  Christo  :  Dispcrtiam  ei 
plurimos,  et  fortium  dividet  spolia.  Et  Za- 

zoc/i.xiv,  charias  loquens  de  Christo  :  Egredietur, 

'  ■  inquit,  Dominus  et  prseliabitur  conlra  gen- 

tes,  et  stabunt  pedes  ejus  super  montem 
Olivarum.  Et  plantasti  eos,  scilicet  patres 

pj.xLiv.i:.  nostros  Aposlolos,  constituendo  eos  prin- 
cipes  super  omnem  ferram  :  sicut  in  psal- 
mo  sequenti  dicetur.  AlJlixisfi  populos  in- 


iii  nos  confirmata  esl,  conteslante  Deo  si- 
gnis  et  portentis  et  variis  virlutibus  et 
Spiritus  Sancti  distributionibus  ?  De  illu- 
minatione  quoque  vultus  sui  super  Apo- 
stolos  Christus  praedixit  :  Ego  dabo  vobis 
os  et  sapientiam,  cui  non  poterunl  resisle- 
re  et  contradicere  omnes  adversarii  veslri. 
Denique  de  dextera  sua,  id  est  gratiosa 
sua  praesentia  ac  pia  custodia,  ait  :  Ecce 
ego  vobiscum  sum  omnibus  diebus  usque 
ad  consummationem  saeculi. 


Luc.  XXI, 


ilallh. 
xxviii,  ^O. 


fideles,  secundum  modum  praedictum,  ct  D     Per  haec  itaque  salutem  mcntis  et  corpo- 


expulistt  eos.^S&m  Judaeos  de  terra  promis- 
sionis  ejecisli,  el  in  ea  Chrislianos  habila- 
re  fecisli;  multas  etiam  regiones  olim  gen- 
tilibus  subdilas,  Christianis  dedisti. 
,4  Xec  enim   in  gtadio  suo  possederunt, 

palres  nostri  Chrisli  fideles, /e/vrt/n,  id  est 
orbem  terrarum,  quem  fidei  subjecerunt 
el  Christianis  impleverunt.  Apostoli  enim 
pauci  et  idiotae  fuerunt,  nec  humana  elo- 
icor.  II,  4,  quentia  praediti.  Unde  ail  Apostoltis  :  Prae- 
dicalio  mea  non  in  persuasibilibus  huma- 


ris  Christiani  sortiti  sunf,9MOwiaw,o  Chri- 

ste,  complacuisti  in  eis,  sicut  in  Evange- 

lio  prolestaris  :  Non  vos  me  elegislis,  sed  jmnn.xi, 

ego  elegi  vos.  Unde   Petrus  credentibus  ""^ 

scribit  :  Yos  genus  electum,  regale  sacer-  ipeir.u.^. 

dolium,  gens  sancla,  populus  acquisitio- 

nis,  ut  virfutes  annuntiefis  ejus,  qui  de 

tenebris  vos  vocavit  in  admirabile  lumen 

suum.  Ideo  Christiani  ad  fidem  Chrisli  ac 

interiorem  salutem  perducfi  sunt  ab  exor- 

dio  praedicationis  ApostoIorum,quia  a  Ghri- 


688 


COMMENTARIUM   IN   PSALMUM    XMII. 


ART.    I.XXXVI 


sto  elecli  fnenint.  Hinc    namque  Paulus  A  voluntatis  divinse  pro  causa  inducit,  di- 


ACi.  XVM, 

30,  3i. 


Ephes. 
3,5,0. 


Atlieniensibus  dixit :  TcTnpora  prioris  igno- 
rantiie  despiciens  Deus,  nunc  annuntial 
liominibus  nl  omnes  'ubique  pcenitentiam 
aganl,  eo  qnod  staluil  diem  in  quo  judi- 
caturus  esl  orbem  in  tequitate,  in  viro 
quem  statuit.Ad  Ephesios  quoque  :  Secun- 
dum  revelationem,  inquil,  nolum  mihi  fa- 
clum  esl  sacramcntum.  quod  aliis  gene- 
ralionibus  non  est  agnitum  sicut  nunc 
revelatum  est  sanclisApostolis  ejus  in  spiri- 
tu,  esse  gentes  coiieredes  el  concorporales 


cens  :  Confiteor  tibi,  Pater,  Domine  ccpli  Luc.^.i^. 
et  terra?,  quia  abscondisli  haec  a  sapienli- 
bus  et  prudentibus,  et  revelasti  ea  parvu- 
lis.  Etiam,  Paler,  quia  sic  placuit  ante  le. 
Unde  el  Deus  ad  Moysen  apertissime  ait  : 
Miserebor  cui  voluero,  et  clemens  ero  in    Exod. 
ijnem  mihi  placuerit.Ex  quo  conchidit  sa-  '^^'""' '''• 
ci'alissimus  noster  philosophus  :  Ergo  cu-  floin.i.«,is. 
jns  vult  miseretur,  et  quem  vuit  indurat. 
Ila>c  autem  introducta  sunt  conlra  inimicos 
graliae  Dei,  videlicel  conlra  Pelagianos,  et 


et  comparticipes  promissionis  Dei  in  Jesu  B  ne  aliquis  unquam  in  semetipso  gloriari 


Mirf.i,  4. 


Christo.  Imo  in  Christo  omnes  fideles  et 
praedestinati  ab  ajterno  electi  sunt,  quem- 
admodum  Apostolus  rursus  fassus  est  : 
Deus  elegit  nos  in  Ghristo  anle  mundi  con- 
stitutionem,  ut  essemus  sancti  et  immacu- 
lati  in  conspectu  ejus.  Unde,  secundum 
Augustinum  in  libro  de  Praedestinalione 
Sanctorum,  Christus  est  praeclarissimum 
exemplar  el  causa  prEedestinationis  om- 
nium  electorum. 

Quocirca  pensandum,  quod  in  praedesti- 
natione  duo  considerantur,  videlicet  ipse  C 
actus  prsedeslinantis  :  sic  aulem  nec  Chii- 
stus,  nec  aliquid  est  causa  prcedestinalio- 
nis,  quoniam  praedestinatio  sie  accepta, 
esl  Deus  praedestinans,  sicut  creatio  acliva 
est  Deus  creans.  Secundo  consideratur  in 
prffdestinalione  gratia  prEedestinantis.  quw 
est  preedeslinationis  effeclus.  Prsedestina- 
tio  enim  est  praeparatio  gratise  in  prsesen- 
ti,  et  glorise  in  futuro  :  sic  vero  Chrisli 
prsedestinatio,  est  exemplar  et  causa  prse- 
destinationis  Sanclorum.Deus  enim  prseor- 


prijesumat,  sed  sciat  totum  honum  no- 
slrum,  id  est  merila  et  prwmia,  esse  Dei 
dona,  solaque  gratia  nos  esse  salvatos. 
Ideo  enim  Apostolus  loquitur  :  Deus  qui  Ephes.n. 
dives  esl  in  misericordia,  propler  nimiam  *'^'*''- 
carilalem  suam,  qua  dilexit  nos,  quum 
cssemus  mortui  peccalis,  convivificavit 
nos  in  Christo,  cujus  gratia  eslis  salvati. 
(iralia  enim  salvati  estis  per  fidem  :  et  hoc 
non  ex  vobis,  Dei  enim  donum  est;  non  ex 
operibus,  ne  quis  glorietur. 

Deinde  Ecclesia  quilibelque  fidelis  ait : 
Ti(,  Domine  Jesu,  es   ipsc  rcx.  mcus.  De       S 
quo  scriptum  est  :  Dominus  judex  noster,    is.  xxxm, 
Dominus  legifer  noster,  Dominus  rex  no-  ''■ 
ster;  ipse  veniet  et  salvabil  nos.  Et  :  Sus-  Je,:x\iu,o. 
cilabo  David  germen  justum  ;  el  regnabit 
rex,  et  sapiens  erit.  Et  :  Ecce  rex  tuus  ve-  Zach.tx.g. 
niet  tibi  justus  et  salvator,  ipse  pauper  et 
ascendens  super  asinam.Christus  enim  Ec- 
clesiam  regit,  colit,  purgaf,  perficit,  atque 
ad  vitam  a?ternam  perducit.  Unde  de  Chri- 
sto  alio  loco  scriptum  est :  Stabit  et  pascet  Mich.\,i. 


dinavit  mundum  salvare  per  Christum,  et  D  in  fortitiidine  Domini ;  et  converlenlur  ad 


merito  ejus  conferre  hominibus  graliam. 

/6i<i.  5, a.  Ideoque  Aposlolus  ait  :  Deus  praedestina- 
vit  nos  in  adoptionem  filiorum  per  Jesum 
Christum,  secundnm  propositum  volnnta- 
tis  suse  in  laudem  gloria'  graliae  sUcC,  in 
qua  gratificavit  nos  in  dilecto  Filio  suo. 

Rom.  vni,  Et  alibi  :  Quos  praescivit,  inquit,  et  prse- 
deslinavit  conformes  fieri  imaginis  Filii 
sui,  ut  sit  ipse  primogenitus  in  multis  fra- 
tribus.  Denique  Christus  causam  illumina- 
tionis  humilium  assignans,complacentiam 


eum.  Et  Dominus  per  Ezechielem  ait  : 
Salvabo  gregem  meum;  et  suscitabo  super  E:ech. 
eum  pastorem  unum,  qui  pascal  eum,  ser- 1'""'  --' 
vum  meum  David.  Ego  Dominus  ero  eis  in 
Deum,  et  servus  meus  David  princeps  eo- 
rum.  Per  David  autem,  secundum  omnes 
doctores, etiam  Hebrseorum, intelligitur  rex 
Messias  seu  Christus.  Tu  quoque,  Domine 
Jesu  Ghriste,  es  el  Deus  meus.  Tu  enim  es 
Unigenitus  Dei,Deo  Patri.consubstantialis, 
coaequalis  et  coaeternus.Unde  Joannes  ait  : 


COMMENTARIUM    IN    PSALMUM    Xl.lll. 


ART.    I. XXXVI 


689 


\Joann.  v, 
iO. 


Ibid.yn.-.. 


Philipp.  IV, 
13. 

Luc.\.  19. 


/iiJ.  xu,i. 
5. 


Ibid.  32. 


/oann.xiv 


Ac/.  v,  41 


/6i<i.  XXI. 
13. 


Simus  iii  Filio  Dei  Jcsu  Cliiislo.  Hic  est  A 
verus  Deus  et  vita  sBterna.  Qui  mandas 
mhitca  Jacoh,  id  csl,  qui  graliam  el  niise- 
ricordiam  tuam  j^ratis  impeiuiis  ac  offers 
Ecclesia;,  et  supplautatoribus  vitiorum, 
qui  in  Evangelio  dicis  :  Venite  ad  me,  om- 
nes  qui  laboialis  et  onerati  estis,  et  ego 
reficiam  vos.  Et  iterum  :  Pelite.  el  accipi- 
elis  ;  quaerite,  el  invenictis  ;  pulsate,  et 
aperietur  vobis. 

In  te  inimicos  nostros,  scilicet  djemo- 
nes,  vcntilabimus  cornu,  superando  ten- 
lationes  eorum  per  gratiam  tuam.  Aposto-  B 
lus  enim  :  Omnia,  ail.  possum  in  eo  qui 
me  confortal.  Christus  quoque  discipulis 
ait  :  Ecce  dedi  vobis  potestatem  super  om- 
nia  dsenionia.  Principes  eliam  Chrisliano- 
rum  frequcntcr  Christi  virlule  visibiles 
hostes  superaverunt.  El  in  nomine  tuo 
spcrnciniis  imurr/entcs  in  nobis,  non  for- 
midando  eos  qui  corpus  occidunt,  sed  im- 
plendo  quod  tu  ipse  dicis  :  Dico  aulem 
vobis  amicis  meis.  Ne  terreamini  ab  his 
qui  corpus  oceidunt,  sed  eum  timele  qui 
habet  poleslatem  et  corpus  et  animam  C 
perdere  in  geliennam  ignis.  Et  rursus  : 
Nolile  timerc,  pusillas  grex,  quia  compla- 
cuit  Patri  veslro  dare  vobis  regnum.  Et 
alibi  :  JSon  lurbetur  cor  vestrum  neque 
formidet.  Hoc  l)eatissimi  martyres  excel- 
lentissime  impleverunt,  qui  tyrannos  de- 
riserunl  atque  spreverunt.  Et  de  primis 
nostris  principibus,  scilicet  de  sanctis  Apo- 
stolis,  scriptum  est  :  Iliant  gaudentcs  a 
conspectu  conciiii,  quoniam  digni  habiti 
sunt  pro  nomine  Domini  Jesu  Christi  con- 
tumeliam  pali.  El  Paulus  testatur  :  Ego  D 
non  solum  ligari,  sed  et  mori  paralus  sum 
pro  nomine  Domini  Jesu  Christi. 

Xon  einni  in  arcu  meo,  id  est  in  natu- 
rali  industria  aut  subtili  consilio,  aut  ad- 
inventionibus  fraudulentis,  sperabo.  Sal- 
vasli  enim  nos  cle  affligentibus  >ios,  id  est 
de  persecutoribus  et  tyrannis,  quia  per 
mortem  corporalem  quam  nobis  intule- 
runt,  lelernam  vitam  adepli  sumus  ;  et 
odientes  nos  confudisti,  quia  prffidictos  ad- 
versarios  fidei  atque  Ecclesise  aeternaliler 

T.  5 


oondemnasti.  Potest  quoque  exponi  hic 
versus  de  dEPmonibus  nos  tenlantibus,  et 
concupiscenliis  malis  nos  impiignaiitibus: 
conlra  quos  viri  sancti  coiitiiuium  bcUum 
hahcnt.  sed  in  nomine  Chrisli  hostibus 
omnibus  praevalent.  In  Deo  laudabimur  9 
tota  die  ;  et  in  nomine  tuo  confitebimur  in 
.m'culuin.\e.Tsus  iste  in  pra>eedcnti  cxpo- 
sitione  salis  expositus  est.Quod  aulem  Ec- 
clesiae  Christi  prffisertim  conveniat,  patet 
cx  eo  quod  ait  Scriptura  :  Oinncs  qui  crc-  aci.m.u. 
debant,  crant  pariter,  ct  erant  illis  omnia  "•  *^- 
communia ;  et  sumebant  cibum  cum  ex- 
sultalionc  el  simplicilate  cordis,  ef  collau- 
dabant  Deum,habentes  graliani  ad  omnem 
plebem. 

Xunc  autem  :  videlicet  quando  haereli-       to 
ci,  schismatici,  pagani,   lyranni   ct   impii 
dcvastanl  Ecclesiam  orthodo.xam,  marly- 
resque  occidunt ;  repulitsti,  0  Domine  Je- 
su,  id  esl,  populum   tuum  affiigi  permisi- 
sli ;  et  confudisti  nos,  permittens  nos  ab 
impiis   subsannari  ac  despici  :  sicut  ait 
Aposlolus,  Spectaculum  facti  sumus  inundo  iCor.iv,9. 
et  angelis  et  liominibus  ;  et  non  egredieris 
iii  virtutibus  nostris,  id  est,  de  Iribulatio- 
nibus  poenaque  mortis  in  preesenti  sEeculo 
non  eripies  nos.  Avertisti  nos  retrorsum       11 
post  inimicos  nostros.  Frequenter  enim  fi- 
deles  nondum  parati  ad  marlyrium,  fuge- 
runt,   et  propria   loca  rcliqueriint  timore 
persecutorum,  et  captivi  ducti  sunl,  atque 
post    terga   hostium   vincti   venerunt,  ac 
traliebantur.  Et  qui  oderunt  nos,  diripie- 
liant  sibi  lerras,  civitates,  et  omnia  nostra, 
quae  reliquimus  fugientes  seu  capli.  Tem- 
poribus  quippe  martyrum,  diripicbant  sibi 
lyranni  quaecumque  martyrum  erant.  Be-       12 
disti  nos  tanquam  oves  escarum  :  id  est, 
tam  copiose,  tamque  pro  nihilo  nos  occidi 
permisisli,  sicut  oves  mactantur  ut  man- 
ducentur.  Implesti  enim  in  nobis,  Domine 
Jesu,  quod  in  Evangelio  proedixisti  :  Yenit  /omm.ivt, 
hora,  ut  omnis  qui  inlerficil  vos,  arbilre-  "' 
tur  obsequium  se  praestare  Deo.  Et  iterum: 
Trademini  a  parentibus  et  propinquis  et  Luc.xxi,ic. 
amicis,  et  morte  afficient  ex  vobis.  Et  in 
gentibus  dispersisli  nos.  Usque  in  liodier- 

44 


G90 


COMMENTARIUM    IN   PSALMUM    XI.III.    —   ART.    LXXXVI 


mim  cliem  miilti  fidelium  inter  infideles 
moraiitur  sub  gravi  tribulo  atque  pressura: 
quemadmodum  inter  nos  commorantur  Ju- 

13  daei.  Vcndidisti  populum  tuum  sine  prelio. 
Eodem  modo  et  multo  aniplius  contigei'unt 
frcquenler  Christianis  maia  seu  pajnfe, 
quae  in  isto  versu  ac  duobus  sequentibus 
recitantur,  quomodo  acciderunl  populo 
veteris  Teslamenti  :  idcirco  expositio  pa- 
tet  ex  praecedenti  expositione. 

16  Tota  dic  verecnndia  mca  conira  me  est. 

Erubuit  enim  Ecclesia  Christi :  vel  propter 
membra  sua  infirma,  quae  interdum  ex 
horrore  poenarum  in  martyrio  dcfecerunt, 
vel  fugerunt  aut  se  absconderunt ;  vel  quia 
videbat  legem  Uei  sui  contemni  et  concul- 
cari.  Yel  quia  Clirisliani  ab  omnibus  as- 
pernabantur  velul  insensati  et  magi  at- 
que  phantastici.  sicut  de  eis  dicturi  sunt 
Sap.\-.i-i.  infideles  in  die  judicii  :  Hi  sunt  quos  ali- 
quando  habuimus  in  derisum,  et  in  simi- 
litudinem  improperii  ;  nos  insensati,  vi- 
tam  iliorum  sestimabamus  insaniam,  et 
finem  illorum  sine  honore.  Quomodo  ergo 
computati  sunt  inler  filios  Dei,  et  inter 
Sanctos  sors  illorum  est?  Unde  et  sanctus 
joh\n.i-  Job  ail  :  Deridetur  justi  simplicitas. 

18  Ha'c  oinnia,  lormenta  ct  dura,  venerunt 
super  nos,  martyres  tuos  et  servos,  Domi- 
ne  Jesu  Christe ;  nec  obliti  sumus  te,  fi- 
dem  tuam  negando  ;  et  inique  non  egimus 
in  testamcnto  tuo.  id  est,  propter  perse- 
cutiones  nequaquam  rciiquimus  viam  ju- 

19  slitiee;  et  non  recessit  retro  cor  nostruin, 
te  derelinquendo,  et  rebus  transitoriis  in- 
haerendo. 


A      Quoniam  propter  te,  id  est  amore  tuo,  et       22 
propter  spem  vitee  seternae,  mortificamur 
tota  dic,  in  labore  pcenitentiEe,  in  jejunio 
et  fletu  el  planctu,in  vigiliis  et  castigatio- 
nibus  mentis  et  corporis,  atque  omnimoda 
abnegatione  propriae  voluntatis,  bajulan- inc  ix,  23. 
do  quotidie  crucem  Christi,  et  sequendo 
vesligia  ejus.  quemadmodum  monet  Apo- 
stolus  :  Deponenles  omne  pondus  et  cir-   Hehr.  xu, 
cumstans   nos   peccatum,  per  patientiam  ' '^' 
curramus  ad  propositum  nobis  certamen, 
adspicientes  in  auctorem  fidei  et  consum- 

B  matorem  Jesum,  ul  non  fatigemur  animis 
nostris.  ^Estimati  sumus  sicut  oves  occisio- 
nis.  Hoc  et  cetera  nunc  omissa,  in  preece- 
denti  expositione  satis  elucidata  videntur. 
Hunc  autem  versiculum  allegat  Apostolus 
tanquam  de  se  ac  sibi  similibus  dictum, 
quos  nulla  adversitas  a  Dei  amore  averte- 
re  potest.  Sic  nempe  inducit  :  Quis  ergo  nom.\m. 
nos  separabit  a  caritate  Christi  ?  tribula-  ^^'  *''■ 
tio  ?  an  angustia  ?  an  persecutio  ?  an  fa- 
mes?  an  gladius  ?  Sicut  scriptum  est :  Quo- 
niam   propter  te  mortificamur   tota  die, 

C  ffislimati  sumus  ut  oves  occisionis.Et  alibi 
ait  :  Quotidie  morior  propter  vestrani  glo-    icoi-.xv, 
riam,  fratres,  quain  habeo  in  Christo  Jesu  ■"• 
Domino  nostro. 

PRECATIO. 

Qusesumus,  omnipotens  misericordia, 
propter  delicta  nostra  ne  declines  semitas 
noslras  de  via  tua;  sed  sic  eas  juste  el  pie 
vivendo  teneamus,  ut  a  te  mandatas  salu- 
tes  Jacob  in  teternum  obtineamus. 


INDIGES 


I 


I 
I 


LOCA  S.   SCRlPTURyE  PRyECIPUA 

QVM  AD  ILLUSTIUNDUM  COMMENTARIUM 
AB    AUCTORE    PASSIM    ALLEGANTUR 


GENESIS. 

I,  I.  In  principio  creavit  neus  rnplum  et  ter- 
rarn,  3970. 

—  9.  Dixif...  Deus  :  Congregentur  aquae  quae 
sub  coelo  sunt,  in  locuni  unum,  et  appareat 
arida.  4C. 

VI.  6.  7.  Tactus  (Deus)  dolore  cordis  intrinse- 
cus,  Delebo.  inquit,  hominem  quem  creavi, 
a  facie  terrse,  79B'. 

XV,  I.  Ego  protecfor  luus  sum,  et  merces  tua 
magna  niniis.  92 .\. 

E.XODI. 

XX,  18.  Cunctus...  populus  videbat  voces.  I04B'. 

XXIII,  19.  Non  coques  hoedum  in  lacte  matris 
suje,  332 D. 

XXXIII.  5.  Dixit...  Dominus  ad  Moysen  :  Lo- 
quere  filiis  Israel: ...  Jam  nunc  depone  orna- 
tum  tuum,  ut  sciam  quid  faciam  libi,  480D'. 

—  13.  Si...  inveni  gratiam  in  conspectu  tuo. 
ostende  mihifaciem  fuam.ulsciam  te,()72C'. 

LEVITICI. 

VI,  13.  Ignis  est  iste  perpetuus,  qui  nunquam 
deficiet  in  altari.  o.")7A'. 

NUMEROKUM. 

XI,  1.3.  Obsecro  ut  interficias  mc,  ef  inveniam 
grafiam  in  oculis  fuis,  ne  tantis  afflciar  ma- 
lis,  9.j.\. 

DEUTERONOMII. 

II,  .30.  Noluit...  Sehon,  rex  Hesebon,  dare  no- 
bis  (tiliis  Israel)  transitum,  quia  induraverat 
Dominus...  spiritum  ejus,  ct  obfirmaverat 
cor  illius,  30  C. 


IV,  19.  Ne  forte  elevatis  oculis  ad  coelum,  vi- 
deas  solem  et  lunam  et  omnia  astra  coeli,  et 
errnre  deceptus  adoros  ea  et  colas,  quee  cre- 
avit  Dominus  Deus  tuus  in  ministerium  cun- 
ctis  gentibus  quse  sub  cnelo  sunt,  433^'. 

XVI,  16.  17.  Non  apparebit  anfe  Dominum 
vacuus ;  sed  offeref  unusquisque  secundum 
quod  habuerif,  37(i.V. 

.XX,  2-i.  Appropinquante...  praelio,  stabit  sa- 
cerdos  ante  aciem,  et...  loquefur...  :  Audi, 
Israel,...  nolite  metuere...,  quia  Dominus... 
in  medio  vestri  est,  301. \. 

XXX,  20.  Ipso  fDominus)  esf...  vita  tua  et  lon- 
gitudo  dierum  tuorum,  626B'. 

XXXII,  1.  Audite,  coeli,  qua?  loquor ;  audiat 
terra  verba  oris  mei,  317 B. 

—  8.  Constituit  terminos  populorum,  juxta 
numerum  filiorum  Israel,  102  C. 

I  REGUM. 

XVI,  7.  Nec  juxta  intuilum  liominis  ego  judi- 
co  :  homo  enim  videt...  quae  parent,  Domi- 
nus  autem  intuelur  cor,  37D. 

II  REGUM. 

.XII,  11.  12.  Ecce  ego...  tollam  uxores  tuas... 
et  dabo  (eas)  proximo  tuo,  et  dormiet  cum 
uxoribus  tuis...  Tu...  fecisfi  abscondite, 
ego  autem  faciam  verhum  istud  in  con- 
spectu  omnis  Israel,  ot  in  conspecfu  soiis, 
30  C. 

XIV,  14.  Non  vult  Deus  porire  animam,  si'cl 
retracfaf.  cogitans  ne  penifus  pereat  qui  ab- 
jectus  est,  632 B'. 

III  REGI'M. 

VIII.  iS.  49.  (Si)  in  forra  ininiicorum...  ad 
quam  captivi  ducfi  fuerinf,...  oraverinf  te. 


604 


LOCA    S.    SCRIPTUR^    PRiECIPUA 


contra  viatn   terrae  sua?...  ct  templi  qund 

sedificavi,  exaudies...  orationes  eorum,  96B'. 
XVII,  1.  Vivit  Dominus,...  in  cujus  cnnspoctu 

sto,  402  C. 
XIX,   i.   Sufficit   milii.    Dnmini'.  lolle  (quaeso) 

animam  meam,  HSA. 

I  P.\R.\LIPOMENON. 

XXVIII,  9.  Tu...  Salomon,  fili  mi,  scito  Deum 
patris  tui.  et  servito  ei  corde  perfecto  et  ani- 
mo  voluntario.  3.30B,  407H. 

I  ESDR.E. 

IX.  6.  Deus  meus,  confundor  et  eruhesco  leva- 
re  faciem  meam  ad  te,  quoniam  iniquitates 
nostrae  multiplicatae  sunt  super  caput  no- 
strum.  el  delicta  nostra  creverunt  usque  ad 
coelum,  9iC. 

II  ESDR^. 

VIII.  10.  Ite.  comedite  pinguia.  et  bibife  mul- 
sum...  quia  sanctus  dies  Domini  est.  89D'. 

TOBL-E. 

III,  22.  Non...  delectaris  (Domine)  in  perditio- 

nibus  nostris,  29  C. 
.XII,  13.  Quia  acceptus  eras  Deo,  necesse  fuit 

ut  tentatio  probaret  te,  S6B'. 

ESTHER. 

IX.  17.  Oiiem  (dicm)  constituerunt  esse  solen- 
nem.  ut  in  eo  omni  tempore  deinceps  vaca- 
rent  epulis,  gaudio  atque  conviviis,  80 D'. 

XIV,  3.  .\djuva  me  solitariam,  et  cujus  pra-ter 
te  nullus  est  auxiliator  alius,  5S3A. 

JOB. 

III,  3.  Pereat  dies  in  qua  natus  sum,  79 C 

V,  17,  18.  Beatus  homo  qui  corripitur  a  Deo. 
Increpationem  ergo  Domini  ne  reprobes, 
quia  ipse  vulnerat,  et  medetur;  percutit,  et 
manus  ejus  sanahunt,  57 B'. 

VI,  2,  3.  Utinam  appenderentur  peccata  mea. 
quibus  iram  merui,  et  calamitas  quam  pa- 
tior,  in  statera!  Quasi  arena  maris  haec  gra- 
vior  appareret,  18  C. 

—  i.   Sagittae   Domini  in   me  sunt,   quarum 


indignatio  ebibit  spiritum  meum,  el  terro- 

res  Domini  militant  contra  me,  637D. 
XIII.  28.  Qui  quasi  putredo  consumendus  sum, 

et  quasi  vestimentum  quod  cnnieditur  a  ti- 

nea,  SC 
.XXI,  9.  Non  est  virga  Dei  super  illos  (impios), 

58D'. 

—  12.  Tenent  tympanum  et  citharam.  ct  gau- 
dent  ad  sonitum  organi.  600  C 

—  \i.  Recede  a  nobis scientiam  viarum 

tuarum  nolumus.  024 C. 

X.XII,  d2,  14.  An  non  cogitas  quod  Deus  excel- 
sior  coelo  sit ...  nec  nostra  considerat,  et 
circa  cardines  coeli  peramhulat?  435  C 

XXVII,  2.  Vivit  Deus  qui  abstulit  judicium 
meum,  539B'. 

XX.XIII.  13,  16.  Per  somnium  in  visione  no- 
cturna  ...  aperit  aures  virorum.  394 C 

X.XXVI,  5.  Deus  potentes  non  abjicit,  quum  et 
ipse  sit  potens,  603 B. 

—  17.  Causa  tua  quasi  impii  judicata  esl,  cau- 
sam  judiciumque  recipies,  6i7A. 

PSALMORUM. 

II.  7.  Ego  hodie  genui  te.  400 C 

IX,  30.   Insidiatur  (peccator)...   quasi    leo   in 

spelunca  sua,  HB. 
XII,  1.  Usquequo,  Domine,  oblivisceris  me  in 

finem?  80  B. 
-XVII,  4.  Lauilans  invocaho  Dominum.  et  ah 

inimicis  meis  salvus  ero,  93  C. 
.XVIII,  13.  Ah  occultis  meis  munda  me  (Domi- 

ne).  97A'. 
XX,  12.  Quoniam  (perversi)  declinaverunt  in 

te  maja.  41, \'. 
X.XI,  7.  Ego...  sum  vermis,  400  C 
XXIV,  3.   Neque  irrideant   me   inimici    mei, 

24  A. 
X.XVI,  1.  Dominus  illuminatio  mea  ;  ...  Domi- 

nus  protector  vitae  meae.  69B'. 

XXXII,  7.  Congregans  sicut  in  utre  aquas  ma- 
ris,  ponens  in  thesauris  abyssos,  4C. 

—  9.  Ipse  dixit,  et  facta  sunt,  19.\'. 

XXXIII,  19.  Juxta  est  Dominus  iis  qui  tribula- 
to  sunt  corde,  S8C'. 

XL    2.  Beatus  qui  inteliigif  super  egenuni  et 

pauperem;  in  die  mala  liberabit  eum  Domi- 

nus,  lOOC. 
-XLLX,  4.  Advocabit  coelum  desursum  et  tcr- 

ram  discernere  populum  suum,  276 D. 
L,  20.  Benigne  fac,  Domine,  in  houa  voluntate 

tua  Sion,  94B'. 


LOCA    S.    SCRlPTUR.t:    PR.ECIPUA 


69o 


LII,  6.  (Quoniam)  Dous  dissipavil  ossa  cnrurii 

qui  hominibus  placent ;  conrwsi  sunl.  (|U(i- 

niam  Deus  sprcvit  eos,  511)'. 
L.WIII.  (i.  Deus,  tu  scis  insipientiam  meam, 

400  D'. 
LXXII,  5-7.  In  hil)(ire  hiiiiiinuiii  iinn  siiiil,  cl 

cum  hominibus  non  (lagelhiliiinliir.  Idtd  le- 

nuit  eos  superbia...  Prodiil  (juasi  e.\  adipe 

ini(]uitas  eorum  ;   transierunt   in    alTectuni 

eordis.  24 D.  24 IC. 
LXXIII,  19.  .Ne  trndas  bestiis  animas  eonfiten- 

tes  tibi,  2:U)'. 
LXXIX,  6.  Ciliabis  nos  pane  lacrimaruni,  CT.T.V. 
LXX.X,  t:i.  Dimisi  eos  secundum  desidcria  cor- 

dis  eoruiii.   ilmnt   in   adinventionilnis   suis, 

57  B. 
LX.XXIII,  3.  Cor  nieum  et  caro  mea  exsullavc- 

runt  in  Deum  vivum,  121  li'. 
XCI.  12.  Despexit  oculus  mcus  inimicos  meos, 

151 R. 
CII,  10.   Non   seciindum   peccata   nostra   fecil 

nobis.  neque  secundum  iniquitates...  retri- 

buit  nobis.  !i3Ii'. 

—  i8.  Et  memores  sunt  mandatoruni  ipsius, 
ad  faciendum  ea,  88.^. 

CIII,  5.  Qiii  fundasti  terram  siiper  slaliililalem 
siiam  ;  nnn  inclinahiliir  in  swculum  saeculi, 
3B. 

—  9.  Terminum  posuisti  quem  (aquse)  non 
transgredientur,  oA. 

—  27.  Omnia  a  te  exspectant,  ut  des  illis  es- 
cam  in  tempore,  11.V. 

C\III.  24.  Caro  mca  imniulata  est  propler  ole- 

um,  1.57  C. 
CXLIV,  13.  Oculi  omnium  in  te  sperant,  Do- 

mine,  et  tu  das  escam  illorum  in  tempore 

opporlnno.  IID. 
(l.XLV,  4.  Kxihit  spirilus  ejus,  ct  revertelur  in 

terram  suam.  279 .V. 
C.XL\'I,  !l.  Dat  (Deusj  jumenlis  escam  ipsorum, 

et  puilis  corvorum  invocantibus  eum,  liC. 
CXLVIII,  3.  ...  Ipse  dixil,  el  facta  sunt.  iO.V. 

PR()\ERBIOKL.M. 

I,  26.  Ego...  in  interilu  vcstro  ridebo.  98  C. 

II,  i4.  Qui  Isetanlur  quum  male  feccrint,  ct 
exsultant  in  rebus  pessimis.  600 C. 

III,  ii,  12.  Disciplinam  Domini,  fili  mi,  ne 
abjicias,  nec  delicias  quuni  ab  eo  corripe- 
ris.  Quem  enim  diligit  Dominus,  corripil  ; 
et  ([uasi  pater  in  lilio  complacet  sihi,  .57  li', 
93  A". 


\'ll!,  2!l.  (Deus)...  appendebat  fundanienla  ter- 
vw,  2B'. 

X.  !i.  (Jiii  ambulat  simpliciter,  amhiilal  ennn- 
denlcr,  4(i7(;'. 

XI.  14.  .Salus.  .  (esl)  iihi  miilla  (•iinsilia,  405(','. 

XII.  21.  Non  cnnlrislahit  jusliim  quidquid  ti 
accidcrit,  674  G. 

.Xlll,  3.  (Jui  custodit  os  suiim,  cuslodil  ani- 
inam  suam;  qui  aulem  inconsideratiis  est 
ad  loqiiendiini,  sentiet  mala.  610B. 

XIV,  n.  Slulliis  illudel  pcccaluin,  2:36 C. 

—  15.  Innocens  credil  omni  verbo,  468 C. 
.X\I.  i   Ilominis  est  animain  praeparare,  ct  Do- 

niini  gubernarc  lingiiam,  645B', 

—  4.  Univcrsa  propter  seiiielipsuni  operalus 
est  Dnminiis.  4!l(;. 

—  7.  Qiiiiin  placuerint  Dnniino  viae  hominis, 
inimicos...  ejus  converlet  ad  pacem,  330 (^. 

.XXI,  1.  ...  Corregis  in  manu  Domini  (esl),  88B. 

—  31.  Equus  paralur  ad  diem  belli,  Domi- 
nus  autem  salntem  Iribiiit.  153 .V,  2S1D', 
(i04A'. 

.X.XII,  6.  .\dolescens  juxta  viani  suam,  etiam 
quum  senuerit,  non  recedet  ab  ea,  87 B'. 

—  11.  (Jui  diligit  cordis  munditiam...  habe- 
bit  amicum  regem,  88Ii. 

XXV,  2.  Gloria  Dei  est  celare  verhiim.  1I7C'. 

—  27.  Sicut  qui  mel  miiltum  comedil,  non  est 
ei  bonum  ;  sic  qui  scrutator  est  majestatis, 
opprimetur  a  gloria,  38  A,  39  C. 

XXVI,  20.  Susurrone  subtracto,  jurgia  con- 
quiescent,  669 D'. 

.XXIX,  2.  In  multiidieatione  justoruni  hTlahi- 
liirvulgus;  quum  impii  sumpserinl  princi- 
patum,  gemet  populus,  191  .\. 

ECCLESIASTyE. 

III,  14.  Non  possumus  cis  qiiidquani  addere 
nec  auferre,  qua?  fecit  Deus  iil  timeatur,  4!)C. 

VII,  5,  Cor  sapientium  ubi  tristitia  est,  et  cor 
stultoriim  ubi  la>titia.  674  .V. 

—  10.  ...  Qui  timet  Deum,  nihil  negligil.  145B'. 
IX.  2.  ...  Omnia  in  futurum  servantur  ineerta, 

00  quod  universa  a>que  evenianl  justn  et  im- 
pin  ...  mundo  et  immundo.  676 C. 

—  3.  IIoc  est  pessimum  inter  omnia  qupp  sub 
solc  fiunt.  quia  eadem  cunctis  eveniunt  ; 
unde  et  corda  filiorum  bnniinum  implenlur 
malilia  et  conlemplii  in  vila  siia,  4(i!l(^ 

—  Ki.  r'",l  diccham  ego  iiKdioreiii  esse  sapien- 
tiam  fortiludinc,  27!lD. 

XI,  i.  Miltc  panem  luum  super  Iranseuiiles 


696 


LOCA   S.    SCRIPTUR^    PRJICIPUA 


aquas,  quia  post  (cnipora  inulla  invonics  il- 
lum,  577  B,  f.C.7B. 
XI,  .3.  In  quopuinquc  loro  ccridcrit  tlignuin), 
ibi  erit,  6:^1  B. 

C.\NTICI  C.VNTICOROl. 

1,  1,  2.  Osculetur  nie  osculo  oris  sui.  quia 
meliora  sunt  ubera  tua  vino,  fragrantia  un- 
guentis  optiniis,  i~iC.  .oii.\. 

V,  1.  Coniedite,  amici,  el  bibitc;  et  inebrianii- 
ni,  earissimi,  391 C. 

VI,  9.  Pulchra  ut  luna,  electa  ut  sol,  .jI8B'. 

VIII,  6.  Pone  me  ut  signaculum  super  cor 
tuum,  0.32C'. 

.S.VPIENTIyE. 

I,  11.  Os...  quod  mentitur,  occidit  animam, 
iSiW 

—  i:i.  ...  Deus  mortem  non  fecit,  ncc  la?tatur 
in  perditione  vivorum,  20  C. 

III,  8.  .tudicabunt  (justi)  nationes,  et  domina- 
buntur  populis.  421  B'. 

—  H.  Sapientiam...  et  disciplinam  qui  abjicit, 
infelix  est,  O.jC. 

IX,  13.  Corpus...  quod  corrumpitur,  aggravat 
aniniam.  et  terrena  inhabitatio  deprimit 
sensum  multa  cogitantem,  .39  C. 

XI.  23.  Diligis...  omnia  quae  suut.  ct  niliil  ndi- 
sli  eorum  qua»  fecisti,  29 C, 

XIV,  11.  Creaturse  Dei  in  odium  factae  sunt  et 
in  tentationem  animabus  hominum,  et  in 
muscipulam  pedibus  insipientium,  .32  C. 

ECCLESI.VSTICl. 

I,  27.  Timor  Homini  cxpellit  pcccatum.  .i81C. 

II,  II.  ...  Nullus  speravit  in  Domino,  et  confu- 
sus  est.  278 B'. 

III,  22,  2.3.  Altiora  te  ne  qua^sieris,  et  forliora 
te  ne  scrutatus  fueris  ;  sed  qufe  pra>ccpil 
tibi  Deus.  illa  cogita  semper.  et  in  pluribus 
operibus  ejus  ne  fucris  curiosus.  Non  est 
enim  tibi  necessarium,  ea  qua»  abscondita 
sunt,  videre  oculis  tuis.  38.V..59C. 

—  31.  .Vuris  bona  audiet  cum  omni  cnncupi- 
scentia  sapientiam,  248D'. 

V,  6,  8,  9.  Et  ne  dicas  :  Miseratio  Domini  ma- 
gna  est...  Non  tardes  converti  ad  Dominum, 
et  ne  differas  de  die  in  diem.  Subito...  vcniet 
ira  illius,  et  in  tempore  vindiclee  disperdet 
te.iHW 


V.  17.  Denotatio  pessima  supcr  bilinguem, 
472  .'V. 

VI,  2.  Non  te  exlollas  in  cogitatione  animae 
tua"  vclut  tauriis,  333 D'. 

—  7,  8.  Si  possides  amicum.in  tentatione  pos- 
side  eum,  et  nc  facile  credas  ei.  Est  enim 
amicus  secundum  tempus  suum,et  non  per- 
nianebit  in  dic  tribulationis.  0391)'. 

\II,  40,  In  omnibus  operibus  tuis  memorare 
novissima  tua,  et  iu  a^lcrnum  non  peccabis, 
GiH  C. 

X,  2.  Secundum  judicem  populi,  sic  et  mini- 
stri  ejus  ;  et  qualis  rector  est  civitatis,  tales 
et  inhabitantes  in  ea,  342.\. 

XI,  27,  In  die  bnnorum  ne  immemor  sis  ma- 
lorum,  et  in  die  malnrum  ne  immemor  sis 
bonorum,  3931)'. 

XV,  3.  Aqua  sapientiffi  salutaris  potabit  illum, 
344  D. 

.\VI,  18,  19.  Ecce  coelum  et  coeli  coelorum, 
abyssus  et  universa  terra,  ct  qu»  in  eis 
sunt,  in  conspectu  illius  (Dei)  commovebun- 
tur,  montes  simul  et  colles,  et  fundamenta 
terrap ;  quum  conspexerit  illa  Deus,  tremo- 
re  concutientur,  5.\'. 

XVII,  1,  3,  6.  Deus  creavit  de  terra  hominem... 
Cor  dedit  illis  excogitandi;  ...  creavit  illis 
scientiam  spiritus,  sensu  implevit  cor  illo- 
rum,  lOB. 

XIX,  2().  Ex  visu  cognoscitur  vir,  et  ab  occursu 
facici  cognoscitur  sensatus,  20 IB'. 

X.X,  6.  Est  tacens,  non  hahens  sensum  loquelae; 
et  esl  tacens,  sciens  tcmpus  aptum,  640D*. 

—  7.  Homo  sapiens  tacebit  usque  ad  tempus, 
lascivus  autem  et  imprudens  nnn  servabunt 
tempus,  ri43B. 

XXI,  28.  ...  Verba...  prudentium  statera  pon- 

derabuntur,  043  C. 
XXIII,  1,  3.   Domine  pater...  ne  derelinquas 

me,...  et  gaudeat  super  me  inimicus  meus, 

24A. 

—  28,29.  ...  Oculi  Domini  multo  plus  lucidio- 
res  sunt  super  snlem,  circumspicientcs  om- 
nes  vias  hominum...  Domino  enim  Deo,  an- 
tequam  crearentur.  omnia  sunt  agnita,604C. 

X.XIV,  8.  Gvrum  cneli  circuivi  sola,  et  profun- 
dum  abyssi  penetravi,  602 .V, 

XXV,  22,  23,  Non  est  caput  neqnius  snper  ca- 
put  colubri,  et  non  est  ira  super  iram  mu- 
lieris,  92  B'. 

XXVI,  3.  Pars  bona,  mulier  bona  ;  in  parte 
timentium  Deum  dabitur  viro  pro  factis  bo- 
uis,  109A. 


LOCA    S.    SCniPTrRiE  PR^CIPUA 


XXVII,  6.  Vasa  figuli  probat  foniax,  ct  homi- 
nes  justos  tcnlatio  tribulationis,  56B'. 

XXVIII,  1,  3-.0.  Qui  vindicari  yult,  a  Doniino 
invonict  vintlictani...  Homo  honiini  reser- 
vat  irani.  et  a  Dco  qu.-prit  nieJclani?  In  ho- 
inineni  similem  sibi  non  habct  niiscricor- 
diam...  :  quis  exorabit  pro  dcliclis  illins '? 
.i49.\'. 

—  13.  .Susurro  ct  bilinguis  malcdiclus;  multos 
cnim  turbabil  paccm  habentcs.  670.\'. 

\X.\,  11,  12.  Non  dcs  illi  (lilioj  potcslatcm  in 
juvenlute;  curva  cervicem  ejus,...  ct  tunde 

latcra  ejus  dum  infans  est,  87B'. 
XN\1\',  9.   (Jui  non  est  tentalus,  ([uid  scit  ? 

.M4R'. 
XW^',  2.   Sacrificium  salutarc  csl  allcndcre 

mandatis,  o7(i.V. 
\LII1.  36.  -Multa  abscondita  sunl  majora  liis; 

pauca  enim  vidimus  operum  ejus,  4371). 
XLIV,    14.   Corpora    ipsoruni    (sancloruni)   in 

pacc  scpulta  sunl,  4900. 
XL\'III,  13,  14.  (Eliseus)...  non  pcrlimuit  prin- 

cipem  ;...   et   mortuum   prophclavil    corpus 

ejus,  393 A'. 

LS.\LE. 

1,  16.  .Vufcrtc  maluni  cogilationum  vcslrarum 
ab  oculis  meis,  413.\'. 

—  24.  Hcu.  (ego  Dominus)  consolabor  super 
hostibus  meis,  98  C. 

III.  12.  Populc  meus,  qui   te   beatum   dicunl, 

ipsi  te  dccipiunt,  cl  viam  gressuum  Uiorum 

dissipant.  607 C. 
VI,  1.  \'idi  nominum  scdentem  super  solium 

excelsum  et  clevatum,  .394  .\. 
XII,  3.  Haurietis  aquas  in  gaudio  dc  fontibus 

Salvatoris,  344  .\'. 
X\IV,  22.  Post  mullos  dies  visitabuntur  (reges 

terrae),  167  li. 
XXVI,  8.  9.  Nomen  Uium  et  memoriale  tuuni 

(Domine).  in  dcsiderio  animae.  .\nima  nica 

desideravit  fe  in  nocte,  sed  ct  spiritu  nico  in 

pr.Tcordiis  mcis  dc  manc  vigilaboadtc.609B. 
.\.\Vin,  9.  Quem   docebit  (Dominus)  seicnti- 

am?...  ablactatos  a  lacte,  avulsos  ab  uberi- 

bus,  2.\. 

—  19.  Tantummodo  sola  vexatio  intellcctum 
dabit  audilui,  ."i^D'. 

\\\,  1,  2.  \'a',  niii  ilcscrtores,  dicit  Doniinus, 
ut  facereiis  consilium,  et  non  ex  me;  ct 
ordiremini  lelam,  el  non  per  spiritum  mc- 
um;  ..  et  os  meum  non  interrogastis,  38 C. 


.\.\.\,  13.  Si  revertamini  ct  quiescatis,  salvi  cri- 
tis;  in  silentio  et  in  spe  erit  fortitudo  veslra, 
673  C. 

—  IS.  ...  Dcus  judicii  Dominus  :  bcali  omnes 
qui  cxspeclant  eum.  460n. 

WWII,   29.    1'onam...   circulum    in    naribus 

luis,  ct  frenum  in  labiis  tuis,  26 C. 
\L,  7.  Vere  foenum  cst  populus,  21 B'. 

—  26.  Levate  in  excelsum  oculos  vestros,  et 
vidctc  quis  creavit  lia>c,  49  C. 

\LII.  4.  Non    erit    tristis    neque   turbulentus 

(clcctus),  674  D. 
XLIV.  24.  Ego  suni  Dominus  faciens   omnia, 

exlendens  coelos  solus,  stabiliens  terram,  et 

nullus  mecum,  2B'. 
XL\',  6,  7.  Ego  Dominus.  cl  non  est  aller.  for- 

mans  lucem  et  creans  tenebras,  faciens  pa- 

ccm  el  crcans  malum,  32 D. 

—  8.  Ego  Dominus  creavi  eum  (Christum), 
445B. 

—  13.  Ipse  (Cyrus)  sedificabit  civilalcm  mcam, 
219C. 

—  24.  .\d  cum  (Christum)  vcnient.  et  confun- 
dentur  omnes  qui  repugnant  ei,  509  C. 

LII,  13.  Ecce  in-telliget  servus  meus,  exaltabi- 
tur,  et  elevabitur,  et  sublimis  erit  valde, 
-f43B. 

LIII,  4.  Nos  pulavinius  cuni  quasi  lcprosum 
et  percussum  a  Deo,  94  C. 

—  3,  6.  ...  Disciplina  pacis  nostrae  super  eum, 
cl  livore  ejus  sanati  sumus,...  posuit  Domi- 
nus  in  co  iniquilatem  omnium  nostruni, 
35  B,  .306  B'. 

—  8.  Propter  scelus  populi  mci  percussi  eum, 
51  .\. 

LI\',  7,  8.  .\d  punctum  in  moilico  dcrcliqui  tc, 
el  in  miserationibus  niagnis  congrcgabo  tc. 
In  niomento  indignalionis  abscondi  faciem 
meani  parumper  a  te.  et  in  misericordia 
sempiterna  misertus  sum  tui,  41  .\. 

—  16.  Ecce  ego  creavi  fabrum  sultlantcm  in 
ignc  prunas.  33.\. 

LV,  2.  Dclectabitur  in  crassitudine  anima  ve- 
slra.  .338 B'. 

—  9.  Sicut  cxaltantur  cocli  a  tcrra  sic  exaltalae 
sunt  via?  mea?  a  viis  vestris  et  cogitationes 
mese  a  cogitationibus  vestris,  603B. 

LVI.  10.  Spcculatores  ejus  CtTci  omnes,  nescie- 
runt  univcrsi,  cancs  muli  non  valcntcs  la- 
trarc,  vidcntcs  vana,  dormientcs.  ct  aman- 
tes  somnia,  639 D'. 

LVII,  20.  Impii...  quasi  mare  fcrvens,  quod 
quiescere  non  potest,  .33  A". 


698 


I-OCA    S.    SCRIPTUR.E    PU^CIPLA 


LI.X,  2.  ...  Iniquitates  vcstrsB  diviserunt  inter 
vos  et  Deum  vestrum,  iO^iB',  S^OC. 

LXIII,  i.  Ouis  est  isfe  qui  venit  de  Edom,  tin- 
ctis  vestihus  de  Bosra  ?  .'j.50C'. 

—  2.  Ouare...  rubrum  est  indumcntuni  fuum, 
et  vestimenta  fua  sicut  calcanliuni  in  torcu- 
lari?  550  D'. 

—  13.  Ubi  est...  multitudo  visccrum  tuorum 
et  miserationum  tuarum  (I)omine)?  Stiper 
me  conlinuerunt  se,  8015. 

—  17.  Uuare  errare  nos  fecisti,  Domine,  de 
viis  tuis,  indurasti  cor  nostrum,  ne  timere- 
mus  te?  50C. 

LXV,  13.  Servos  suos  vocabit  (Dominus)  nomi- 
ne  alio,  -186  D, 

—  16,  17.  ...  Oblivioni  traditaf  sunt  angusticP 
priores,...  et  non  erunt  in  memoria  priora, 
346  C. 

L.WI,  3.  Oui  imiiiolat  bovem,  quasi  qui  inter- 
ficiat  virum  ;  qui  macfat  pecus,  quasi  qui 
excerebret  caneni,  .i:i2B,  634A, 

—  19.  ...  Mittam  ex  eis  qui  salvati  fuerint,  ad 
gentes  in  mare,  in  .Vfricam  et  Lydiam,  ten- 
dentes  sagittam,  in  Ifaliam  et  Grseciam,  ad 
insulas  longe  ;...  et  annuntiabunt  gloriam 
meam  genfibus,  518 B, 

—  23.  Erit  mensis  ex  niense,  et  sabbatum  ex 
sabbato,  647  D. 

.TEBEMI-t:. 

II,  .33.  Ecce  ego  judicio  contendam  tecum,  eo 
quod  dixeris,  Non  peccavi,  397  D'. 

III,  3.  Frons  mulieris  meretricis  facta  est  tibi; 
noluisti  erubescero,  332A. 

—  16.  Non  dicent  ultra,  Arca  testamenti  Do- 
mini  ;  neque  asoendet  super  cor,  neque  re- 
cordabuntur  illius,...  nec  fiet  ultra,  337A'. 

V,  11,  12.  Praevaricatione...  pr?evaricata  est  in 
me  domus  Israel  ef  domus  .luda,  ait  Domi- 
nus;  negaverunt  Dominum,  et  dixcrunt,  Non 
est  ipse,  -477B. 

—  21,  22.  Audi,  popule  stulfc,  qui  non  habes 
cor  :...  me  ..  non  timebitis...  qui  posui  are- 
nam  terminum  mari,  praeceptum  sempiter- 
nuni  quod  non  praeteribif  ?  3.\,  602  C. 

VI,  8.  Erudire....  ne  forte  recedat  anima  mea 
a  te  (Jerusalem),  624 D". 

IX,  23.  24.  Non  glorietur  sapiens  in  sapienfia 
sua,  et  non  glorietur  fortis  in  fortitudine 
sua,  et  non  glorietur  dives  in  divitiis  suis  ; 
sed  in  hoc  glorietur  qui  gloriatur,  scire  et 
nosse  me,  19  C,  604  C. 


X,  19.  Dixi,  Plane  ha>c  infirmitas  mea  est,  et 
portabo  illam,  637B', 

—  24,  Corripe  me,  Domine,  vcrumlamen  in 
judicio  ef  non  in  furore  tuo,  ne  forte  ad  ni- 
liilum  redigas  me,  4,39C,  597A'. 

XI,  18,  19.  Tu,...  Domine,demonstrasfi  mihi,et 
cognovi,...  ostendisti  mihi  studia  eorum;... 
et  non  cognovi  quia  cogitaverunt  super  me 
consilia,  dicenfes  :  Miftamus  lignum  in  pa- 
nem  ejus,  665  C. 

-XII,  1,  2.  ...  Ouare  via  impiorum  prosperatur, 
et  bene  est  omnibus  qui  prsevaricantur  ?... 
Planfasti  eos  (Domine),  ef , . .  proficiunt, 
48  B. 

XIII,  23.  Si  niutare  pofest  .'Ktliiops  pellem  su- 
am,  aut  pardus  varietates  suas,  et  vos  pote- 
ritis  benefacere,  quum  didiceritis  malum, 
624  C. 

XIV,  8,  9.  ...  Ouare  quasi  colonus  futurus  es  in 
terra,  et  quasi  viator  declinans  ad  manen- 
dum  ?  Ouare  fufurus  es  velut  vir  vagus  ? 
656  A'. 

XV,  15.  Tu  scis,  Domine,  recordare  mei,  et  vi- 
sita  me,  et  tuere  me  ab  his  qui  persequun- 
tur  me,  .387  B. 

XVIII,  6.  Numquid  sicut  figulus  ..  non  potero 
vobis  facere,  domus  Israel?...  Ecce  sicut  lu- 
tum  in  manu  figuli,  sic  vos  in  manu  mea, 
61  D. 

XX,  9.  ...  Factus  est  (sermo  Domini)  in  corde 
meo,  quasi  ignis  exsestuans,  claususque  in 
ossibus  meis;  et  defeci,  ferre  non  sustinens, 
591 D,  609B. 

.X.XVII,  6.  ...  Insuper  et  bestias  agri  dedi  ei 
(Nabuchodonosor),  156  C. 

XXX,  9.  Servient...  David  regi  suo  quem  susci- 
tabo  eis,  309  B". 

—  11.  ...  Casfigabo  te  fJacob)  in  judicio,  ut 
non  videaris  tibi  innoxius,  56D'. 

LI,  9.  Curavimus  Babvlonem,  et  non  est  sa- 
nata,  68A'. 

THRENORUM. 

IV,  20.  Spiritus  oris  nostri,  Chrisfus  Dominus, 
captus  est  in  peccatis  nostris,  330 D'. 

BARUCH. 

II,  18.  Anima  quse  tristis  est  super  magnitudi- 
ne  mali,  et  incedit  curva  et  infirma,...  dat 
fibi  gloriam  et  juslitiam  Domino,  610A', 
638B'. 


LOCA   S.    SCRIPTUR^    PR^CIPUA 


EZliCniELIS. 


AMOS. 


III,  26.  Lingiiain  tiiam  adhferere  faciam  palalo 
tuo,  et  eris  mutiis  nec  qiiasi  vir  objurgans, 
.541  n\ 

VI,  0.  ...  Conlrivi  cor  eorum  fornicans  ct  rece- 
ilens  a  me,  (!(il  B. 

XII.  6.  11.  ...  1'ortentum  dedi  te  domui  Isracl. 
Dic  (liliis  Israel)  :  Ego  portentum  vestrum, 

■;:«!!. 

\\\,  42.  .\ufcretur  zelus  meus  a  te;...  nec  ira- 

scar  amplius,  37 B,  333  C. 
.\.\I,  3.  ...  Occidam  in  te  justum  ct  impium. 

70  A',  85  C. 

DANIELIS. 

I,  8.  Proposuil...  Daniel  in  corde  suo,  ne  pol- 
liieretur  de  mensa  regis,  neque  de  vino  po- 
lus  ejiis,  87 D". 

VII.  21.  .\dspiciebam.  et  ecce  cornu  illud  fa- 
ciebat  liellum  adversus  sanctos,  et  prsevale- 
bat  eis.  463 B. 

—  23.  Tradentur  (sanctl)  in  manu  ejus  (.\n- 
tichristi),  usque  ad  tempus  et  tempora  ct 
dimidium  temporis.  464  C. 

X,  I.  Intelligentia. . .  est  opus  in  visionc, 
397  A. 

OSEE. 


III,  6.  Si  erit  malum  in  civilafe,  quod  Domi- 

nus  non  fecerit  ?  33.\.  461  D'. 
y.  10.  Odio  habuerunt  corripientem,...  et  lo- 

quentem  perfecte  abominali  sunt,  93B'. 
—  23.  Numquid  hostias  et  sacrificium  obtu- 

listis  mihi  in  deserto  quadraginta  annis.  do- 

nius  Israel  ?  634D. 
VIII,  11.  Ecce...  mittam  famem  in  terram.non 

famem  panis.  neque  silim  aqiife,  sed  audi- 

endi  verbum  Domini,  6,32B'. 

JON.C. 

III,  10.  Misertus  est  Deus  siiper  malitiam 
quam  locutus  fuerat  ut  faceret  eis  (Ninivi- 
tisj,  et  non  fecit,  41. \'. 

MICH^^. 

II,  11.  Utinam  non  cssem  vir  habens  spiritum, 
et  mendacium  potius  loquerer.  646B. 

III,  8.  Ego  repletus  sum  fortitudine  spiritus 
Domini  judicio  et  virtute.  ut  annuntiem... 
Israel  peccatum  suuni.  646.\'. 

I\'.  8.  Et  tu.  turris  Gregis  nebulosa,  23!)  D'. 

VI,  8.  Indicabo  tibi,  o  homo,  quid  sit  bonum, 
et  quid  Dominus  requirat  a  te  :  utique  facere 
judicium,  et  diligere  misericordiam.  601 C. 


II,  6.  ...  Ecce  ego  sepiam  viam  tuam  spinis,  et 
sepiam  eam  maceria,  397 .V. 

IV.  14.  Non  visitabo  super  filias  vestras  quum 
fuerint  fornicatae,  .37B. 

V,  1.  ...  Laqueus  facti  estis  speculationi,  et 
rete  expansum  super  Thabor,  86B'. 

X,  2.  Divisum  est  cor  eoriim;  nunc  interibunt, 
4iOA. 

—  10.  Juxta  desiderium  meum  corripiam  eos. 
!)8C. 

XIII,  !).  Perditio  tua,  Israel ;  tantummodo  in 
me  auxilium  tuum,  480.\'. 

—  14.  Ero  mors  tua,  o  mors  ;  morsus  tuiis 
ero,  inferne,  .306D. 

XIV,  3.  Omnem  aufer  iniquitatem  ;...  et  red- 
demus  vitulos  labiorum  nostrorum,  .363.\'. 

JOEL. 

II,  11.  ...  -Multa  sunt  nimis  castra  ejus  (Do- 
mini;...  forlia,  et  facientia  verbum  ejus, 
364C 


NAHUM. 

I,2.L"Iciscens  Dominus.et  habensfurorem.79B'. 

—  9.  Non  consurget  duplex  tribulatio,  97  D'. 

HABACUC. 

I.  13.  .Mundi  sunt  oculi  tui  ne  videas  malum, 
et  respicere  ad  iniquitatem  non  poteris  : 
quare  respicis  super  iniqua  agentes,  et  taces 
devorante  impio  justiorem  se,  46!) D. 

—  16.  ...  Cibus  ejus  electus,  21  C". 

II.  4.  Ecce  qui  incrcdulus  est,  non  erit  recta 
anima  ejus  in  semetipso.  Justus  aiitem  in 
fide  sua  vivet,  601 D. 

III.  2.  Quum  iratus  fueris,  misericordiae  recor- 
daberis.  96  D. 

Z.\i:iIAIiI.E. 

II,  8.  Qui...  tetigerit  vos,  tangit  piipillam  oculi 
mei,  336B'. 


700 


i.or.A  s.  scRiPTrii.T:  pr.ecipia 


VII,  11,  12.  Noluerunl  attendero.  ct  averterunt 
srapulam  recedcnteni...  Cor  snum  pnsue- 
runt  ut  adamantem.  ne  audirent  legem, 
2.'«D'. 

VIII,  li,  15.  Sicut  cogitavi  ut  afHigerom  vos, 
quum  ad  iracundiam  provocassent  patres 
vestri  me  ;...  sic  conversus  cogitavi,  in  die- 
lius  istis.  ut  henofaciam  domui  .Tuda  et  Je- 
rusalem,  603 A'. 

IX,  11.  Tu  quoque,  in  sanguine  testamenti  tui, 
eniisisti  vinctos  tuos  de  lacu  in  quo  non  cst 
aqua,  637  C. 

XIII.  I.  In  die  illa  erit  fons  patens  domui  Da- 
vid  et  liabitantihus  Jerusalem.  in  ahlutin- 
nem  peccatoris  et  menstrualte.  67.5.\'. 

XI\'.  7-9.  Erit  dies  uiia,  quae  nota  est  Dominn, 
nnn  dies  neque  nox  ;  et  in...  die  illa...  erit 
Dominus  rex  super  omnem  terram.  647D. 

M.M.ACHI.K. 

III,  1,  .3.  Veniet  ad  tcmplum  suum  Dominator 
quem  vns  qua^ritis  ;...  et  sedebit  conflans  et 
emundans  argentum,  et  purgabit  filiosLevi, 
3o8D'. 

IV,  2.  Orietur  vobis  timentilnis  nomon  meum 
Sol  justitise.  608.\. 

—  3.  6.  Ecce  ego  mittam  vobis  Eliani  prophe- 
tam,  antequam  veniat  dies  Domini  magnus 
ct  linrribilis ;  ct  cnnverlet  cor  palrum  ad 
lilios,  et  cor  filiorum  ad  patrcs  eorum,  i7i)B'. 

I  M.\rilAB.EORriM. 

XII,  1.  \'idil  Jonalbas  quia  lempus  eum  juval. 
517B'. 

II  MAi:ii.\i!.EORni. 

W.  13.  ...  Mulln  lempnre  non  sinere  peccatori- 
lius  ex  senlenlia  agere,  sed  statim  ultiones 
adbibere,  magni  beneficii  est  indicium,37A. 

XV,  26,  27.  Judas...,  et  qui  cum  eo  crant,... 
manu  quidem  pugnantcs.sed  Dominum  cor- 
dibus  orantes...,  3I3D'. 

MATTH.EI. 

V,  3.  Beati  pauperes  spiritu.  quoniam  ipsorum 
esl  regnum  coelorum,  305B. 

—  i.  Beati  mites,  quoniam  ipsi  possidebunl 
terram,  53-1 B'.  6201». 

—  43.  Qui  (Deus)  solem  suum  oriri  facil  super 


bonos  et  malos.et  pluil  superjustos  et  inju- 
stos,  62  C. 
VI,   9.   ...    Sanctificelur    nomen    tuum,    96C, 
370  C. 

XV,  8.  Populus  hic  labiis  me  honorat,  cor  au- 
tem  eorum  longe  cst  a  me,  491 C. 

—  16.  Adhuc  et  vos  (Apostoli)  sine  intellectu 
estis?  502  A. 

X.XI,  9.  Hosanna  filio  David  ;  benedictus  qui 

venit  in  nomine  Domini,  .152  C. 
XXV,  29.  Orani...  habenti  dabitur  et  abunda- 

bit,  609 D. 

MARCI. 

.\II,  43.  .\men  dico  vobis,  quoniam  vidua  bsc 
pauper  plus  omnibus  misit.  lOOB. 

LUC^. 

I,  43.  L'nde  hoc  mihi  ut  veniat  .\Iater  Domini 
mei  ad  me  ?  397 D. 

—  48.  ...  Beatam  me  dicent  omnes  generatio- 
nes,  663B'. 

—  32.  Deposuit  potentes  de  sede.  et  exaltavit 
humiles,  377 D'. 

VI,  27,  33.  Diligile  inimicos  vestros,  benefacite 
his  qui  oderunt  vos ;...  et  eritis  filii  .\ltissi- 
mi,  quia  ipse  benignus  est  super  ingralos  et 
malos,  62  C. 

—  37.  Nolitc  judicare,  el  non  judicabimini, 
601 C. 

VIII,  28.  Obsecro  te  (Jesu,  Fili  Dei),  ne  me  tor- 
queas,  30  B. 

IX,  26.  ...  Oui  me  eruliuerit  et  meos  sermo- 
nes,  hunc  Filius  hominis  erubescet,  quum 
venerit  in  majestate  sua,  351D'. 

X,  19.  Ecce  dedi  vobis  polestatem  calcandi  su- 
pra  serpentes  et  scorpiones,  et  super  omnem 
virlulem  inimici,  26B. 

.\I.  21.  Uuum  fnrlis  armatus  cuslodil  alrium 
suum,  in  pace   sunt  ea  qufie  possidet,  27B. 

XII,  33.  Sint  lumbi  vestri  praecincti  ;  ct  lucer- 
npe  ardentes  in  manibus  vestris,  610A. 

XIII,  27.  Nescio  vos  unde  sitis,  439D. 

XIV,  13.  Beatus  qui  manducabit  panem  in  re- 
gno  Dei,  399  C,  347  A. 

XVI,  9.  Facite  vobis  amicos  de  mammona  ini- 
quilalis,  ut  quum  defeceritis,  recipiant  vos 
in  peterna  tabernacula,  lOOD. 

—  23.  ...  Recepisti  bona  in  vita  tua,  54  C,  62B. 
XXI,  19.  In   patientia  vestra  possidebitis   ani- 

mas  vestras,  449 B'. 


LOC.\   S.    SCRIPTUR*   PR.ECIPU.\ 


701 


JOANNIS. 

I,  8.  Non  erat  ille  lux,  o02B'. 

II.  19,  21.  Solvite  templum  lioc.  et  iii  tribus 
liiebus  excitabo  illud.  Ille...  ilicebat  lie  tem- 
plo  corporis  sui,  iTlC. 

V,  19,  20.  Nou  potest  Filius  a  se  facere  quiii- 
quam.nisi  quoj  viderit  1'atreni  lacientein... 
Pater  enim  diligit  Filiuni.  et  oinnia  demon- 
strat  ei  qufe  ipse  facit,  633.V. 

—  22.  ...  Pater...  omne  judicium  dodit  Filio, 
il9ir. 

—  30.  .Non  possum  ego  a  me  ipso  facere  quid- 
quain,  636  B'. 

\III,  12.  Ego  sum  lux  inundi  ;  qui  sequitur 
me,  non  ambuhit  in  tenebris,  .ilO.V. 

—  34.  ...  Omnis  qui  facit  peccatum.  servus 
ost  peccati,  36  C. 

l.\,  32.  .V  ssculo  non  cst  auditum,  quia  quis 

aperuit  oculos  caeci  nati,  I16B. 
X,  22.  Facta  sunt...  Encaenia  in  Jerosolymis ; 

et  liieins  erat,  289  C. 

—  32.  Multa  bona  opera  ostendi  vobis  ex  Pa- 
tre  meo  :  propter  quod  eorum  opus  me  la- 
pidatis?  613D'. 

XII,  31,  32.  Nunc  princeps  hujus  mundi  eji- 
cietur  foras.  Et  ego  si  exaltatus  fuero  a  tcr- 
ra,  omnia  traham  ad  me  ipsum,  26  B. 

.XIV,  10.  Pater...  in  me  manens,  ipse  facit 
opera,  633  .\. 

XVII,  3.  Haec  est...  vita  aeterna,  ut  cognoscant 
te  solum  Deum  verum,  et  quem  misisti  Je- 
sum  Christum,  327 A. 

—  3.  ...  Clariflca  me  tu,  Pater,  apud  temetip- 
sum,  claritate  quam  liabui,  priusquam  mun- 
dus  esset,  424  .\'. 

—  24.  Pater,  quos  dedisti  mihi,  volo...  ut  vi- 
deant  claritatem...  quam  dedisti  mihi,  quia 
dilexisti  me  ante  constitutionem  mundi, 
569  B". 

ACTUUM. 

II,  23.  Hunc  (Christum),  deflnito  consilio  et 
pra^scientia  Dei  traditum...  interemistis, 
olB. 

III,  18.  Deus...  quae  praenuntiavit  per  os  om- 
nium  Prophetarum  pati  Christum  suum,sic 
implevit,  31 B. 

\,  31.  Eleemosynae  tuae  (Gorneli)  commemo- 
rat»  sunt  in  conspectu  Dei,  98  C. 

—  .36,  ■iS.  \'erbum  misit  Deus  filiis  Israel,  an- 
nuntians  pacem  per  Jesum  Christum,...  qui 


pertransiit  benefaciendo  et  sanando  omnes 
oppressos  a  diabolo,  80A'. 

AD  ROMANOS. 

V.  20.  Ubi...  abumlavit  delictum,  superabun- 

davit  grati.-i,  408 B. 
\ll,    23.    Vidoo...    aliain    legem    in    membris 

meis,  repiignantem  legi  mentis  meae,  490 .\. 

VIII,  29.  ...  (Juos  (bonos)  prsescivit  et  praede- 
stinavit  conformes  fleri  imaginis  Filii  sui, 
.'596  B'. 

—  32.  ...  Proprio  Filio  suo  non  pepercit  (Deus), 
sed  pro  nobis  omnibus  tradidit  illum,  664A. 

—  38,  39.  Certus  sum...,  quia  neque  mors, 
neque  vita,  neque  angeli,...  neque  creatura 
alia  poterit  nos  separare  a  caritate  Dei,34oB. 

IX,  20,  21.  0  homo,  tu  quis  es,  qui  respondeas 
1)00?  .Niiinquid  dicit  flgmentuni  ei  qui  se 
linxit,  quid  me  fecisti  sic  ?  Annon  liabet  po- 
testatem  flgulus  luti,  ex  eadem  massa  facere 
aliud  quidcm  vas  in  bonorem,  aliud  vero 
in  eontumeliam  ?  61  C. 

XI,  .36.  ...  Ex  ipso,  et  per  ipsum,  et  in  ipso 
sunt  omnia,  649 B. 

XIV,  7.  Nemo...  nostrum  sibi  vivit,  .373 C. 

XV,  4.  QuBBCumque...  scripta  sunt,  ad  nostram 
doctrinam  scripta  sunt,  ut  per  patientiam 
et  consolationem  Scripturarum  spem  habea- 
mus,  313B. 

-XVI,  20.  Deus...  conterat  Satanam  sub  pedibus 
vestris  velociter,  26A. 

I  AD  GORINTHIOS. 

IV,  4.  Nihil...  mihi  conscius  sum,  79 C. 
I.\,  9.  ...  Numquid  de  bobus  cura  est  Deo  ? 
HD'. 

XI,  31.  Quod  si  nosmetipsos  dijudicaremus, 
non  utique  judicaremur,  408 B'. 

XII,  7.  Unicuique...  datur  manifestatio  Spiri- 
tus  ad  utilitatem,  393B. 

XIV,  20.  .Nolite  pueri  effici  sensibus,  sed  ma- 

litia  parvuli  estote,  432  D. 
-W,  .51.  Omnes...  resurgemus,  sed  non  omnes 

immutabimur,  408  C. 

n  AD  CORINTHIOS. 

1,  3,  4.  Benedictus  Deus,...  qui  consolatur  nos 
in  omni  tribulatione  nostra.  .^.^.'iB. 

—  7.  ...  Sicut  socii  passionum  estis.  sic  eritis 
et  consolationis,  41B. 


702 


LOCA    S.    SCRIPTCR.F.   PRiCIPUA 


I,  8.  ...  Supra  modum  gravati  sumus,  supra 
virtutem,  ita  ut  taederet  nos...  vivere,  79C'. 
95  B. 

II,  H.  Non...  ignoramus  cogitationes  ejus  (dia- 
boli),  30  D. 

V,  6,  7.  ...  Dum  sumus  in  corpore,  peregrina- 
mur  a  Domino.  Per  fidem  enim  ambula- 
mus,  et  non  per  speciem,  651  .\. 

XI,  14.  Ipse...  Satanas  transfigurat  se  in  ange- 
lum  lucis,  30D. 

AD  G.\L.\T.\S. 

V,  io.  ...  Si  invicem  mordetis  et  comedi- 
tis,  videte  ne  ab  invicem  consumamini, 
563  C 

—  17.  Caro...  concupiscit  adversus  spiritum, 
59  C. 

AU  EPHESIOS. 

I,  4.  ...  (Deus')  elegit  uos  in  ipso  (Christol  ante 
raundi  constitutionem.  688B. 

—  5,  6.  Qui  (Deus)  prsedestinavit  nos  in  ado- 
ptionem  filiorum  per  Jesum  Christum,... 
secundum  propositum  voluntatis  suae  in  lau- 
dem  gloriae  gratiae  suae.  in  qua  gratificavit 
nos  in  dilecto  Filio  suo,  688 D. 

—  17,  18.  ...  Pater  gloriae  det  vobis  spiritum 
sapientiae,...  ut  sciatis  quae  sit  spes  vocatlo- 
nis  ejus,  &47.\. 

II,  8,  9.  Gratia...  estis  salvati  per  Cdem,  et  hoc 
non  ex  vobis  :  Dei  cnim  donum  est;  non  ex 
operibus,  ut  ne  quis  glorietur.  688B". 

V,  14.  Surge,  qui  dorinis,  et  exsurge  a  mor- 
tuis,  426  BV 

VI,  44.  State...  succincti  lumbos  vestros  in  ve- 
ritate,  2.\. 

XD  PHILIPPENSES. 

III,  2.  Videte  canes,  vldete  malos  operarios, 
videte  concisionem,  542B. 

.\D  COLOSSENSES. 

I,  3,  13.  Gratias  agimus  Deo  et  Patri,...  qui... 
nos...  transtulit  in  regnum  Filii  dilectionis 
suse,  544  C. 

—  24.  ...  Gaudeo  in  passionibus  pro  vobis,  et 
adimpleo  ea  quae  desunt  passionum  Christi 
in  carne  mea.  pro  corpore  ejus  quod  est  Ec- 
clesia.  .563. 


I  .\D  THESS.\LONICENSES. 

IV,  3.  Haec  est...  voluntas  Dei,  sanctificatio  ve- 
stra,  568  C. 

V.  17.  Sine  intermissione  orate,  iQl.K'. 

I  AD  TI.MOTHEL.M. 

I,  15.  ...  Jesus  venit...  peccatores  salvos  face- 
re,  quorum  primus  ego  sum.  79B. 

V,  20.  Peccantes  coram  omnibus  argue,  ut  et 
ceteri  timorem  habeant,  244A. 

AD  HEBR.-EOS. 

II,  11,  12.  ...  Non  confunditur  fratres  eos  vo- 
care  dicens  :  Nuntiabo  nomen  tuuni  fratri- 
bus  meis,  537 B. 

—  17.  ...  Debuit  per  nmnia  fratribus  similari, 
ut  misericors  fieret,  506  C". 

X,  5.  Gorpus...  aptasti  mihi,  6348. 

XI.  13,  14.  Juxta  fidem  defunctl  sunt  omnes 
isti.  non  acceptis  repromissionibus.  sed  a 
longe  eas  adspicientes  et  salutantes,  et  con- 
fitentes  qula  peregrini  et  liospites  sunt  su- 
per  terram.  Qui  enim  haec  dicunt,  signifi- 
cant  se  patriam  inquirere,  92  .\. 

-\II,  8.  Quod  si  extra  discipllnam  estis,  cujus 
participes  facti  sunt  omnes,  ergo  adulteri  et 
non  filii  estis,  .57  C",  514  C. 

.TACOBI. 

I,  2.  Omne  gaudium  exlsflmate,  frafres  mei. 
quum  in  tentationes  varias  incideritis,  57B'. 

III,  8.  Liuguam...  nullus  hominum  domare 
potest.  645.\'. 

IV,  1.  Unde  bella  et  Ijtes  in  vobis?  nonne...  ex 
concupiscentiis  vestris  ?  400  B. 

I  PETRI. 

I,  8,  9.  ...  Videntes  (JesumV.,  exsultabitis  lae- 
tifla  Inenarrabili  ef  glorificafa,  reporfantes 
finem  fidei  vestrae.  salufeni  animarum  (ve- 
sfrarum).  527  B. 

n,  19.  Hfec  est...  gratia,  si  propter  Dei  consci- 
entiam  sustlnet  quis  tristitias  patiens  inju- 
ste,  449  C". 

II  PETRI, 

II,  19.  ...  Quum  Ipsi  (iniqui)  servi  sint  corru- 


LOCA    S.    SCRIPTUR.E    PR.ECIPIA 


703 


ptionis  ;  a  quo  enim  quis  superatus  est,  hu-  dicentia  :  Sanctus,  Sanctus,  Sanctus,  Domi- 

nus  Peus  omnipotens.  .'584  B'. 

.\I,  17.  Gratias  agimus  tihi,  Doniino  Dous  om- 
nipotcns,...  quia  aecepisti  virtutem  tuam 
magnam.  et  regnasti,  612  G. 

MII,  11.  Habebat  (Antichristus)  cornua  duo 
similia  .-Vgni.  4(UI{. 

.WIII.  7.  Quantum  glorificavit  se,  et  in  deliciis 
fuit,  tantum  date  ilii  tormentum  et  luctum, 

rmc 

\.\I,  22.  Templum  non  vidi  in  ea  ;  Dominus 
enim  ..  omnipotens.  teinpluin  illius  est  et 
.\2nus,  5()4C'. 


jus  et  servus  est,  .S6G'. 

I  JO.\NNIS. 

I,  o.  ...  Deus  lux  est,  et  tenebr»  in   eo   non 
sunt  ulliP,  301  B. 

.\POCALYPSIS. 

III,  l".i.    Ego,    quos    amo,    argiio    et    castigo, 
98  A. 

IV,  8.  ...  Requiem  non  habebant,  die  ac  nocte 


INDEX    ANALYTICUS 


AliDlAS  proiilielu.  Tcxtus  quiilam  cjus  exiiliL; 
nalur,  521i. 

AIUMELECH,  alias  Acliis,  rox  C.cth,  CtVil),  quid 
iiivslioe  siguilicct,  (iOfil!. 

AI!KA,  ancilhi  Juililli,  cur  sic  dicta,  lUU. 

ABKAHAil,  in  ignem  projectus  illaesus  evasit, 
2.i2C.  —  Quarc  vocatus  Abraham,  2.j2D.  — 
Kide  placuit  Doo.  27TB'.  —  ]'icli'  etiam  .Iii- 
d.Ti  atictores. 

ABS.VLON,  filius  David,  quatenus  peccaverit 
uxores  patris  polluendo.  50  G,  .\'.  vel  ad- 
versus  eum  rebellando,  422  G,  —  Spirituali- 
ter.  figura  fuit  .Iuda>  proditoris,  .4231),  mun- 
di,  i23D',  et  Juda>orum,  «iD. 

ABVSSUS.  Sic  vocantur  mare,  002A',  G73B', 
et  judicia  Dei,  quo  sensu,  (i23A'.  —  Sic  dici 
possunt  miseria  hominis  et  misericordia 
Dei,  673B'.  —  .\bvssus.  quomodo  abvssum 
invocet.  673B'. 

A(XIPITEK.  avis,  quas  sit,  UG.  —  Quotannis 
de  novo  [dumescit,  Ki.V,  quomodo,  \(\\Y . 

ACIIIOR,  dux  Ammonitarum,  quomodo  Ile- 
bra^orum  historiam  cognoverit,  138  C.  — 
Verba  ejus  ad  Holophernem,  138D'.  —  A 
Judseis  salvatus,  142.V,  et  adoptatus.  142A', 
ad  Judaismum  transiit.  I(j2B".  quo  jure, 
1C2G'.  —  Quid  mystice,  14  lA'. 

Achior   alius,    Tobia?   consobrinus.    Vide 
11(3B'. 

ACHITOPHEL,  consiliarius  Alisalonis,  quid  fi- 
guret,  444  D. 

AD.XM  et  filii  Adam.  in  Scripturis,  quid.  428 C. 

ADAK  mensis,  quis,  181  D'.  —  xiv"  et  xv"'  ilies 
hujus  solennizati  sunt,  191  C,  et  dicti  Pliu- 
rim,  quare,  1!>2B.  —  Cf.  Mensis. 

ADEPS.  Concludere  adipem  suum,  quid  sil, 
4'.I2D',  4!l(iA'. 

ADON.VI,  nomen  Dei,  quid  signilicet,  llili  D. 

AD\E.N.\.  Quomodo  homo  advcna  sit  apiid 
Deuni,  630 A',  et  in  terra.  6301)'. 

T.  5. 


ADVERSA.  lu  adversis  probanUir  aniici,  (i39D'. 

—  Cf.  Poena?,  Tentatio,  Tribulafio. 
/EGIDIUS  (Romanus)  Ord.  S.  Augustini  tlieolo- 

gus,  perpulchre  de  Falo  tractavit,  67  A'.  — 
Adde  299  A". 
/EGVPTUS.Ibi  habitabanl  plurimi  Juda;i,329A. 

—  Epistola  Jerosolyraitanorum  ad  Judaeos 
it:gypti,  .329  A,  331 B'.  -  Cf.  Ptolemaius. 

.'EMULATIO  in  Scripturis  varie  sumitur,  628D. 

AER  decies  siibtilior  est  aqua,  ccnties  terra, 
2D'.  —  In  pulmone,  calore  cordis  calefit, 
32  D'. 

.ESOPUS  fabulator,  citatur.  47  D. 

.VGAR,  ancilla  .\brahae,  figurat  Svnagogam, 
433  A. 

AGATHON  (S.)  anachoreta,  quid  de  orationis 
labore  senscrit,  440 C.  (Acta  SS.  die  .\.\1'  Oc- 
tobris.) 

AGG.EUS  propheta,  in  Babylone  natus,  220  A, 
captivorum  reditum  et  civitatis  restauratio- 
neni  promovit.  220B. 

AGNES  (S")  mirabiliter  ex  igne  srrvata  est, 
.378 C.  (Acta  SS.  die  \\P  Januarii.) 

ALBERTUS  Magnus  (de  Bollstsedt)  0.  P.  theo- 
logus  celeberrimus,  episc.  Ralisbonensis, 
quid  de  astris  doceat,  64D.  —  Adde  IC,  B', 
91  D',  etc, 

ALCIMUS,  de  semine  Aaron,  374B,  dux  Judaeo- 
rum  paganizantium,373C,  pontifex  constitu- 
itur,  293  C.  —  Grudelis,  296 A,  et  ambitio- 
sus,  296  B,  apud  regem  non  semel  accusat 
Juda?os,  296D,  373C,  374G',  et  Nicanorem, 
374D'.  —  Ob  facinora  in  templo  commis- 
sa,  .3021)',  divinitus  percutitur,  .303  A. 

ALE\ANDEK  (Balas)  filius  Antiochi  Epipha- 
nis,  regnum  Syrise  invadens,  303  G,  mulla 
.lonatlia;  concedit,  303 D',  .307B'.  —  Gcner 
Ptoleinaji  Philomeloris  factus,  306A,  et  a 
socero  dolose  expulsus,  .307  D,  occiditur, 
308  C. 

ALE\.\NI)RR(Magnus)  primus  Grascoriun  iiio- 
narcha,  268 D,  cujus  fiieril   filius,  267 .\'.  — 


70G 


INDEX    ANAI.YTICUS 


In  nativitate  ejus  rommola  est  natura, 
194C'.  —  Percusso  Dario.  2B71V,  filiam  ejus 
duxit,  268 A,  et  sut)actis  Indiis,  2<i8A'.  ad 
Orientis  fines  usque  pervenit,  268  C,  ubi 
arbores  solis  ot  lunw  vidit,  268  C.  —  Qufe 
ejus  potentia,  2681!'.  —  Superbiam  moriens 
paululuni  deposuit,  26SI)'.  \eneno  ocouliuit, 
26!»A,  cum  uxore  et  filio.  269B.  —  Quot 
annis  regnaverit  et  vixerit,  269B.  —  Re- 
gnuni  ejus  in  quatuor  partes  divisum  est, 
269A,  C.  —  Per  hircum  iii  Daniele  figura- 
tur,  268D.  —  Ejus  historia  seu  legenda  (ano- 
nyma  Ilistoria  .Mexandri  Magni,  regis  Ma- 
cedonifp.  de  pra>liis)  allegatur,  175B',  26nA. 

ALE.XANDER  de  Hales,  0.  M.  theologus,  331 A'. 

ALLEGORIA.  Quid  sit  allegoria,  398B',  et  sen- 
sus  allegoricus,  308  C,  409B. —  Psalmis  qui 
ad  litterain  de  Christo  tractant,  non  com- 
petit  allegorica  expositio,  421 A. 

ALTARE  holocaustorum  a  Zorobabel  aedifica- 
tum,  214 B,  sed  postea  Jovis  simulacro  pro- 
fanatum.  287.\',  a  Juda  amotum  est,  287D", 
alio  de  impolitis  lapidibus  substituto.  288B, 
quod  solenniter  dedicatum  est,  289A.  —  In 
eo  jugiter  ardebat  ignis,  2(i2C,  ligna  populo 
ministrante,  quse  Nathinsel  parabant,  et  sa- 
cerdotes  admovebant,  2.55.\'. 

Altai-e  incensi,  seu  altare  aureum.  271  C, 
de  ligno  selim  deaurato,  338  D,  ubi  posi- 
tum,  288.\'.  —  A  Jeremia,  tempore  captivi- 
tatis  absconditum,  337 .\.  ab  .\ntiocho  postea 
comminutum  est,  2710,1!'.  —  Altare  Dei  dici 
potest  Christus.  560D',  679C,  anima  fidelis, 
561  .\.  caritas,  557 A'. 

AMALECIT.E  in  viribus  confldeutes  prostrati 
sunt,  138.\,  A'. 

AM.\N,  filius  Agag,  181 R,  quomodo  dicalur 
Macedo,  204  B.  —  Superbissinius,  181 C,  185  A', 
196  C,  callidus,  197 A.  et  sortilegus,  181  C, 
ad  regnum  Persaruin  videtur  adspirasse, 
187 .\',  et  cum  eunuchis  eonjurasse,   196 .\'. 

—  Numquid  reapse  divinos  honores  alTecta- 
verit,  181 C,  186  B.  —  Necem  machinatus 
Judfeis,  181 D,  et  Mardochaeo,  185 C.  ipse  ab 
Esther  accusatus  est,  188  C,  et  proprio  pali- 
bulo  suspensus,  189A' ;  insuper,  ut  reus 
laesee  majestalis,  in  sobole  punilus  est,l(i0A. 

—  Ejus  superhiam  quam  sapienter  Deus 
eluserit.  187D,  189 C.  —  Per  draconem  in 
somnio  Mardocbsei  figuratur,  194 A,  C. 

AMBITIO  quanla  pariat  scelera,  134 D',  296  C. 

—  Nihil  veretur,  307  D',  nec  uiiquam  satia- 
tur,  323  B. 


AMBROSIUS  (S.),  episcopus  Mediolanensis,  Na- 
holh  martyrem  vocat.  621  A'.  —  Afh/e  19B'. 
(Migne  1'a/rot.  tat.  tom.  14-17.) 

AMICITIA  vera,  quse,  S35B'.  Majus  est  bonum 
qiiam  honor  aut  faina,  670B.  —  Amici  fide- 
ies,  rari,  374 B  ;  in  adversitate  probantur, 
639 D'.  —  .\mici  secreta  prodens,  quantum 
peccet,  6681)'. 

AM.MONIT.E  a  coetu  Hebraeorum  in  perpetuum 
arcebantur,  162  C,  quare,  260 .\. —  Ilolopher- 
ni  contra  Jiidseos  suppetias  ferunt.  143C'; 
a  Juda  debellantur.  290B.  —  Adde  .\chior 
e/  Timotheus. 

AMOR  desiderium  paril.  671 IV.  672C.  —  Quffi 
ejus  signa,  672D'.  —  .\mor  privatus  vene- 
num  est  caritati,  608B'.  —  Ptura  vide  ver- 
bo  Caritas. 

.\.\IOS  propheta,  quandonam  vixerit,  90  D. 

ANAOOGIA.  Quid  sit  anagogia.  398 B',  et  sen- 
sus  anagogicus,  399.\. 

ANDBONICUS,  Antiochi  Epiphanis  aniicus, 
347.\.  Onia  dolose  occiso,  347B,  et  ipse 
interficitur,  347  C. 

ANGELI,  quando  creati.  3.\'.  —  Eorum  di- 
stincliones  ignorantur,  9C'.—  Quomodo  Deo 
adstare  dicantur,  118  D',  et  quot  sic  adstent, 
118D'.  —  Superiores  a  Deo  immediate  illu- 
minantur.  530  C,  et  illuminant  interiores, 
quomodo,  317  C.  —  An  incarnationem  Chri- 
sti  pra>cognoverint,  3.50B'.  —  Eorum  cogni- 
lio  diei  comparatur,  32 D  ;  verumtamen  mj- 
steria  Salvatoris  penetrare  non  valent,351A. 
Triplex  eorum  inlerrogatio  in  die  Ascen- 
sionis,  .3.jOB'.  —  Ex  suis  ofliciis  nomina 
sortiuntur,  118  C.  —  Quoraodo  casu  dia- 
boli  territi  sint,  34A,  et  purgati,  .34C.  — 
Eorum  cibus,  quis,  119A'.  —  Materiae  in 
multis  imperant,  119  D',  et  aliquo  modo 
dici  possunt  causa  fortuna^,  71 B.  —  Diver- 
simode  hominum  intcllectum  illuminant, 
68C,  et  voluntatem  indirecte  movent,  67D'; 
sed  eoruni  actio  saepe  fallilur,  68 D.  Quomo- 
do  a  stellarum  influxu  dilferat.  68 B'.  — 
Alii  communilatibus.  alii  privalis  hominibus 
priPsunt,  6081).  Preces  nostras  Deo  prsesen- 
lanl,  98 B',  118.\',  et  pro  justis  coram  eo 
testiflcantur,  276 D.  Homines  regunt  virga 
ferrea,  421 C,  dsemonum  tentamina  refre- 
nantes,  563D',  et  multa  impedienles  pec- 
cata,  COSA'.  Saepe  etiam  eos  corporaliter 
luentur,  107 D.  Sic  agendo,  pra^mium  nie- 
rentur,  618  D.  —  In  Scripturis  vocantur  as- 
tra  matutina,  3D',  filii  Dei,  4.\,  castra  Dei, 


rNDEX   ANAI-YTICUS 


707 


ICSD.  viri,  41:?  H,  ;inim;ili:i.  .IIH)'.  coell, 
ol2B,  517C',  (iies,  S17(r,  nubes,  .501  ir, 
(i251).  —  Cf.  Da-mones,  Micliael.  K,i|ili;iel. 
Quomodo  hominilius  appareant,  102  C. 
TeiTorem  primo  incutiunt,  llfllS,  sed  mox 
expellant.  IIIIC.  —  (^orporis  assumpti  sunt 
inotores  lantum,  llll.V.  et  in  eo  nuilla  figu- 
rate  agunl.  10:iC".  (juomodo  tuin-  nwuidu- 
cenl,  1191).  —  Sic  in  terra  degenles.  mi- 
ninie  a  Deo  separanlur,  IIOC.  —  Angeli 
lleliodorum  casligant,  :U:}.V',  et  exercifum 
.luda-  antecedunt.  ^SImC.  .Vidl!. 
.ANIM  \  materi;»^  prim.T  comparatur,  .j!l.\'.  — 
("ur  dala  sit  lioniini.  .549C.  —  L'nica  est 
forma  corporis,  :i;">71),  in  qua  sunt  mens  ot 
sensitiva»  vires.  3.17  C.  —  Sigillatim  una- 
qua^que  producitur.  (i04D,  et  corpori  infun- 
dilur.  quomodo,  i!.")"!!.  —  (juum  per  seipsam 
Deum  videre  nequeat,  ()2"B.  quoniodo  in 
cwlo  eum  visuni  sit,  (!27r!.  (Juomodo  co- 
gnoscat  naturalia,  ;!!rt.\',  et  supernaturalia, 
129 C'.  —  Vnima  vegelaliilis  aslris  direcle 
movetur,  (ii.V.  anima  vero  rationalis.  se- 
cundum    quid.    (ill!'.  et   indireefe.  fiiill.  I)'. 

—  F.jus  inimorlalifatem  mulfi  gentlles  agno- 
verunt,  197 -\.  —  Quomodo  corrumpatur, 
480  C,  et  peccato  orlginali  vulnerata  sif. 
.59 C.  450 A.  —  Ejus  desideria  a  Deo  dum- 
taxat  saliari  possunt.  497  H',  et  in  visione 
Dei  tota  ejus  felicitas  esf.  (i2(iD;  verum- 
tamen  plena  ejus  remuneralio  absque  cor- 
pore  non  fiet,  :570A'.  —  Quid  sint  anims 
manus,  506  C,  pedes,  641  C.  ossa,  541  B', 
542C,  .594D.  (rlOC.  (H:!A',  juventus.  679D'. 
necessitates,  59.11!'.  —  In  Scripturis  «  uni- 
ca  »  vocatur,  quare,  542B'.  et  venfus.  501  D. 

—  Nomine  anima>  ssepe  persona  intelligi- 
tur,  .SOOC.  —  Cf.  Homo.  Intellectus. 

Anima  fidelis  niliil  boni  absque  Deo  ope- 
rari  potest,  42(i  C,  ct  continuo  eget  ejus 
consilio,  101  D,  4l:3A,  directione,  101 A'.  et 
auxilio,  4(i0.\.  .\b  eo  quibus  gradibus  iliri- 
gatur,  .i4.'JD  et  seq.  —  Quomodo  eum  qus>- 
rere  debeal,  C07  C,  et  invenire.  146A'.  528C', 
626B',  ut  ab  eo  illuminetur.  608 A.  ei  con- 
jungatur.  (iOOD.  in  eo  exsultef.  (100 II'.  in 
abscondilo  faciei  ejus  abscondafur.  .j91B', 
et  ejus  dulcedinem  gustare  queat.  608  B'. 
Qualiler  Deum  exaltet.  .j82B.  ab  eo  elon- 
getur,  vel  ad  eum  appropinquet,  .598A'. — 
Eam  oportet  Dei  judicia  reverenter  scrutari, 
38A,  secreta  prudenter  mauifestare.  117B', 
de  ejus  perfectlonibus  Isetari,  4.35  C,  et  mi- 


serleonli;iruni  ejus  iKin  olillviscl.  ,>S2D'; 
uf  ;ib  omnlliiis  exaltetur.  opfare,  .j09.\.  cum 
(inini  luiinilitafe  dc  eo  loqul.  19  C.  — ICum 
in  dubils  consulere  debet,  38C,  in  tribula- 
tione  invocare.  431B,  ct  sustincre,  .5(>(ll)',  ila 
ut  nunquam  a  spe  cadat,  278B'.  .j(17B,  (18(11!, 
ad  iuisericordiam  cjus  confugere,  120 B', 
(•or;ini  eo  ambulare,  liiOI)'.  pra-senfi^im  ejus 
cogitare  senipcr,  520B',  et  sicut  ab  eo  om- 
nia  recepif  ifa  oiiinia  illi  relerre,  575  C'.  et 
scmefipsaiu.  14(1  C.  .576B.  Quomodo  euni 
colcre  debeat,  ;«0A,  4I8D,  .I20D'.  —  De 
grafiis  Christo  collatis  gratani  so  prsebeat, 
;j80I!.  ct  dclectetur  in  passionis  ejus  mo- 
nioria  204  C.  et  contemplatione.  53(1  A'. 
Quomodo  ab  ea  passio  (;hristi  complenda 
sil,  5(1  C.  —  l'ro  Ecclesia  Dei  zelari  eam  de- 
cel  2(J2C'.  illi  compati.  280A,  ejusque  pro- 
fcclum  diligere.  5(11  C. 

Quomodo  legem  scrvare  possit.  407.\.  et 
in  ca  jugiter  meditari.  407D;  el  qu»  pec- 
eala  potissimum  vitare  dcbeal,  406  C.  — 
Ipsi  proderit  peregrinam  in  terra  se  profl- 
ferl.  2.'i0.\'.  oinneni  humanuiii  flmorem  ab- 
jieere.  278 C,  a  vanis  cogit;itlonil)us  cavere, 
4I3.\'.  a  pravoruni  consortio,  51311.  ef  a 
tcnieritafc,  90  B';  gratiam  sibi  exliibitam 
aliis  communicare,  599B.  sacram  noii  abs- 
coiidere  doctrinain.  6.59 C.  ct  laudem  non 
nisi  in  Deo  cupere,  200  C.  (J07l!.  —  Ipsi  in 
adversis  servanda  est  pafienfia  921)',  420C', 
fiducia.  1161)',  148  C,  fervor,  246  C,  426 A, 
prudentia,  S95D'.  Tentationibus  quomodo 
resisfere  debeaf.  513  C.  —  Sancforum  mu- 
nitur  exemplls,  280.\',  ef  psalinis  eruditur, 
412  B';  per  conteniplatlonem  quotidie  ad 
tabernaculum  Dei  translre  valet,  673B'.  — 
Noviter  conversa,  in  pra^sumptionem  faeile 
labitur,  583  D,  tanto  magis  sibi  placens, 
quanto  ininus  se  cognoscit.  .39.\  ;  sed  eo 
plus  sibi  vllescit  quo  perfecfius  Deuin  norit, 
38(;".  Quomodo  se  electam  confidere  possit, 
489C'.  et  sine  prsesumptione  Dei  judicium 
invocare,  5.59B.  —  Arbori  pulclire  coinpa- 
ratur,  407  C,  et  cervo,  S13D  ;  Jacob  et  Israel 
recte  dicifur.  481  D',  domus  Dei,  557  C,  et 
atrium  Doinini,  .57'!  B'.  Ejus  sacrificium, 
quid.  576C,  A'.  —  -^d  eam  moiiifa  varia. 
484 C.  490D'.  516B',  606 C. 

De  anima  fideli  ad  litteram  explanantur 
l'salmi  1,  405B;  iv,  427D:  vi,  4.38D  ;  viu, 
4511!;  i\,  457  C;  xi,  471  D' ;  xxvi,  ;-^;62  D  ; 
xx\ii,600B;  \x\iN,606A';  XXXV,  6231);  xxxvi, 


708 


INDEX   ANALYTICUS 


628B;  xxxviii,  GUB  ;  xli,  G70D';  xlii,  078C. 

—  Cf.  Jnstus,  Poenitcnlia,  l'ureatorium. 
-Xnima  contcmplativa.  Vide  Contcmplatio. 

AN1M.\LI.\  magis  aguntur  quam  agunt,  101). 

—  Aeris,  dispositioncs  lacile  deprcheiidunt, 
10 C.  —  Ouomodo  dicaulur  ad  Deum  cla- 
mare,  11  G,  vel  Christo  subjecta  esse,  454  C. 

—  De  his  curat  Deus,  626A.  —  Licite  occidi 
et  manducari  possunt,  455 C.  —  Quid  si- 
gnificent  «  bestise  agri  »,  23  C,  et  «  pecora 
campi  »,  454D,  .\'.  —  Cf.  Asinus,  Bos,  Ca- 
nis,  etc. 

ANNA,  uxor  Tobi?e,  92 C,  bona  licet  et  fidelis, 
f(2D,  virum  objurgal,  92.\'.  —  Quanlum 
filium  dilexerit,  113  D,  H5D. 

AN.SELMUS  (S.)  archiepisc.  Cantuarieusis,  de 
misericordia  Dei  pulcherrimc  tractat,  334B. 

—  .\b  auclore  approhatur,  480  A.  —  Adde 
54A',  511 D.  (Migne  Palrol.  lat.  tom.  1.58, 
159.) 

ANTICHRISTUS  a  Deo  suscitabitur,  quomodo, 

461  D'.  —  Pessimus  erit  homo,  461  C  ;  scd, 
licet  a  diabolo  directus,  non  erit  possessus, 
463A.  —  Tota  vita  ejus  peccatum  erit,  463A. 

—  Quanta  ejus  superbia,  463  A,  et  caecitas, 
463C,464A'.— Se  Dei  filium  dicet,  462A',  et 
forsan  credet,  463A,  et  verus  Christus  pula- 
bitur..462B.  —  Ejus  persecutio  violenta  crit, 
462C,  et  fraudulenta.464  A.  Scripturis  abute- 
tur,  463 D,  el  homines  subtilissime  decipiet, 
463B'.  Christianos  comburet  igne.  462.\'.  et 
fideni  cvellere  conabitur.  462  C.  —  Eo  tem- 
pore.Ecclesia  quasi  derelicta  videbitur,465.\, 
et  minuta,  46SD.  et  in  ea  non  flent  miracula, 

462  C.  —  Quot  annis  regnaturus  sit,  464  C.  — 
Figuratur  per  Antiochum  Epiphanem,  464  B, 
Nabuchodonosor  et  llolophernem,  136B'. 

ANTICLAUDIANUS  (Poema  Alaui  de  Insulis) 
allegatur,  63B'.  (Migue  Patrol.  lat.  tom.210, 
col.  481. J 

ANTIOCHI.\,  melropolis  Sjriae,  prius  dicta 
Emath  et  Keblatha,  282 B'.  —  Antiochenses 
contra  Demetrium  rebelles,  310 D,  magna 
clade  a  Judaeis  afficiuntur,  .'ilO.^'. 

ANTIOCHUS  111  (Magnus)  rex  Svrife,  269A',  a 
Romanis  compulsus  est  filium  obsidem  da- 
re,  269  B'.  —  Filiam  regis  /Egypti  duxerat, 
270D'.  —  Vasa  templo  pretiosa  dedit,  349D, 
et  sacrificiorum  sumptus  ministrabat,  342 C. 

—  In  templo  Naneai  dolose  occidilur,  3.'i3A. 

—  In  Danielc  vocatur  rex  aquilonis,  271. \. 
ANTIOCHUS  IV  (Epiphaues),  filius  praeceden- 

tis,  269  A'.   primo  strenuus  et  bonus,  sed 


mox  pcssimus,  269D.  quomodo  obses  Romae 
fuerit,  269A'.  —  Quando  regnaverit.  260B', 
et  quomodo,  270 B',  29,5  C,  et  quot  annis, 
292B'.  —  Quanta  ejus  ambitio.  270C,  271A, 
cupiditas,  271D',  crudelitas,  272C,  332  D, 
354  C,  et  superbia,  349  D'.  —  Jerusalem  de- 
prcTdatur,  272C,  331 A,  et  templum,  271 C, 
349  D,  el  legeni  tollere  conatur,  273 D,  351 A. 
An  ipse  in  Jerusalem  venerit,  272 D'.  —  Se 
vere  Deum  putahat,  362 A'.  —  Quomodo  in 
se  et  sua  sobole  punitus  sit,  3.56 D.  —  Pccu- 
uia  exhaustus,  282  C,  in  Persidcm  transit, 
2S2.\';  sed  a  Persis  fugatus,  292.\,  moerore 
consumitur,292.\'.  Horrendus  ejus  interitus,. 
361 D.—  Frustra  poenitere  voluit,  362  A',  sed 
non  vere  resipuit,  362 D'.  —  Novissima  ejus 
ad  Judeeos  cpistola,  362  C—  In  Daniele  vo- 
catur  radix  peccati,  269 D,  et  figura  est  .\n- 
ticbristi,  464 B. 
ANTIOCHUS  V  (Eupator),  filius  prscedentis, 
rex  a  patre  designatus,  363 B,  a  Lysia  con- 
stituitur,292D'. —  In  Judasos  accensus.  371 B, 
contra  Judam  conflictatur,  293  D,  et  Beth- 
sura  capta.  293D,  294A',  372 C,  Jerusalem 
obsidet,  294C';  sed  a  Juda  devictus,  372B, 
Judaeis  reconciliatur,  372  D'.  —  Ejus  episto- 
la>  ad  Lysiani,  366D',  et  ad  Judseos,  367B. 

—  .\  suis  interficitur,  295D.  —  Fuit  patre 
nequior.  371 D'. 

ANTIUCHUS  VI  (Dionysios),  filius  Alexandri 
(Balae),  310B,  a  Tryphone  rex  constitutus, 
310C',  Jonatha>  benefacit,  310C'.  —  A  Try- 
phone  dolose  occiditur,  316  C. 

ANTIOCHUS  Vll  (Sideles),  filius  Demetrii  So- 
teris,  primo  in  Judeeos  beneficus,  321  C,  in- 
juste  urbes  Joppen  et  Gazam  repetit,  .321 D', 
et  Ccndebseum  adversus  Judaeos  mitlit,322A'. 

APOLLONIUS,  dux  exercitus  Antiochi  Epipha- 
nis,  350B,  Juda^^os  dolose  trucidat,  350B.  — 
A  Juda  devictus  occiditur,  281  B.  —  Gladio 
ejus  postmodum  usus  est  Judas,  281  C. 

APOLLONIUS,  dux  exercitus  Demetrii  Nica- 
toris,  306 D,  Jonathan  audacter  et  super- 
be  provocans,  306  A',  ab  eo  profligatur, 
307  A. 

APOSTOLl,  quam  rudes  ante  Spiritus  Sancti 
missionem,  502A,  quam  docti  postea,  502 G. 

—  Ex  eorum  inscitia  probatur  fidem  chri- 
stianam  esse  divinam,  452G',  502B.  —  In- 
fantes  voeantur,  452B',  coeli,  453A,  512D, 
316D',  517A,  nubes,  301C',  502C,  graudo  et 
carbones,  502  C.  —  Saepe  Prophetarum  sen- 
sum  magis  quam  verba  allegant,  653  D'. 


IJiTJEX   .VNALYTICIS 


:oi) 


AQUA  decics  sulitilior  est  lerra,  2 1)'.  —  In 
Scriptura  quemcumquc  potum  significal, 
229.V'.  —  Mvslioe.  quitl  aqua,  377 .\.  ct  fon- 
tes  aquarum.  30'fC  .Vqua  tonebrosa  scien- 
fiam  ohscuram  signal,  301 C;  aqua  refe- 
ctionis,  (livinam  doctrinam.  o-ii  C,  vol  l!a- 
plismum,  oiil)'.  vei  visionem  beatificaui. 
oiOB.  —  (Juomodo  super  aquas  vox  Honiini 
intonucrit.  3701)".  377  B.  —  Cf.  Mare. 

.\OUIL.V.  rex  avium,  \~\\  cur  in  sublimibus 
habilel.  tCL)',  et  quomodo  pullos  proliet, 
17  B.  —  .\d  Ci.c.c.c  leucas  cadavera  videf  vel 
odoratur.  I7B.  —  Mvstice.  contemplativos 
significat,  quare.  17C.  Filii  ejus.  quid,  t7.\'. 
—  Cf.  Joannes. 

.\RABES  inter  se  pro  Sanctorum  reliquiis  di- 
micantes.  .58.\. —  .\rabes  auclores  allegafi  : 
.Vlbategni  (El-Baftani)  64B ;  .\lbumasar  (Abu- 
Ma'sctiar)  64  B  ;  Algazel  (El-Gazzali)  67  A' ; 
Allvindi  (El-Kindi)  67 .\";  Amal^ir  (.lacob  ben 
.\lakiri  64  B;  .Vverrocs  (Ibn-Hoschd)  67  .V; 
Avicenna  (Ibn-Sina)  II A  21  D".  22 A".  B"  ; 
fiergis^Cieorgius  Ibn-Bachtischua),  64B  ;  Me- 
stella  vcl  Mesialat,  (.Maschaallah)  64B,  63A. 

.\RBITRIOI  hominis  per  pra^destinationem 
non  lollifur.  63-\.  —  Sapienfia?  Doi  expedit 
ut  maneat  liborum.  40.\.  —  Ipsi  impufan- 
dum  est  peccatum.  32.V.  —  .Vcfus  necossa- 
rius  quantum  ad  primam  causam,  confin- 
gens  esse  potest  quoad  secundas,  33  .\'. 

ARC.\  foederis  de  lignis  setim  deauratis  erat, 
338 D.  —  .\  .leremia.  instante  captivifate, 
abscondita  esf,  ubi,  336B',  337D'.  et  quo- 
niodo.  .337C';  et  usque  ad  praefinifum  tem- 
pus  abscondifa  manere  debet,  337  B. —  Quan- 
donam  invenienda  sit.  .3.37C.  et  quomodo  in 
advenfu  Chrisli  sit  apparifura.  338B.  —  Al- 
legorice.  figuraf  Ecclosiam.  .573  C. 

ARCTURIS.  quid  sif,  OA.  —  Principium  est 
frigoris,  9B. 

.\RCUS.  Mystice,  quid  sit  arcus,  689 D,  arcus 
Dci.  443C'.  447 .V,  arcus  peccaforum.  466C', 
.467 D'.  468 B',  471 A. 

.VRIETES  et  filii  arietum,  quid.  .376B. 

.\RISTOBULUS,  filius  .loannis  Ilyrcani.  prinius 
post  captivitatem.  sibi  diadoma  imposuif. 
.339  D'. 

Arislobulusalius,  desemine  Aaron.  .3.32 C, 
Ptolemfpi  Philomeforis  praecepfor,  332B', 
commenla  scripsit  in  legem  Moysis.332B'.  — 
Vd  eum  exslaf  epistola  Judap.Machana>i.3:!2B'. 

ARISTOTELES.  Ipsi  commissus  esl  Aloxandor 
educandus,  267B'. —  Saepius  allcgalur,  lOB', 


22B'.  21 A,  ctc.  —  .Vnlonomastice  dicifur 
«  Pliilosophus  »,  8A'.  10.V.21.V,D',  22B'.etc. 

.\RIUS,  rex  Spartiafarum.  opistolas  scribit  ad 
Oniam.  312 A'.  et  ail  Jonathan,  3131). 

.VRPIIAX.VD  (Phraorles).  rex  Medorum.  aml)i- 
fiosus.  131. V.  ct  superbus,  132.V.  Modiam 
invasit.  131 B,  et  Ecbatanen  munivit.  131 B. 

—  .V  Cambyse  devictus  est.  1321).  —  Spiri- 
tualifor  iliabolum  signat,  133A'. 

ART.V.XERNES.  Sic  in  Esdra  vocatur  Cambyses, 
rex  Persarum.  132 C,  217.\';  ct  perpcram  a 
quihusdam  pro  Cyro  habitus  esf,  218C.  210B. 

—  Quihus  regnis  praefuerit,  1.32  B".  —  .Vd 
Samaritanos  scrihit,  218  C,  et  Jerusalem  ro- 
staurari  prohibct,  219A.  —  Cf.  .\ssuerus  I, 
et  (^ambyses. 

ARTANERXES  alius.  alias  Xerxes.  filius  Darii  I. 
Esdrff  favot,  223  B,  et  templum  reparari 
jubet.  222B',  quare,  333D.  —  Illud  non  pro- 
prie  reaedificavit.  sed  ornavit,  .333C',  et  sa- 
cerdotibus  mulfa  contulit,  333D'.  —  Ejus 
epistola.  224B.  ef  muncra,  224 C.  —  Falso 
quidam  oum  Darium  fuisse  putant,  222B', 
333  B'. 

AS.\PH,  cantor  Davidis,  236  C.  prophefa  fuit, 
2S0B'.  —  Filii  ejus  in  secundo  templo  can- 
tus  minisfcrio  addicti  sunt.  ^.'jOC'. 

.VS.^HIIADnON,  rex  Assyriorum,  alias  Asena- 
phar,  218B.  in  Tobiam  beneficus,  89.V,  Ju- 
daeis  tamen  quandoque  mala  intulit.  OOB. 

.\SINUS.  Primogenitus  asini  ove  redimebatur, 
2.53C'.  —  .Vsinina  dicitur  simplicifas  quae 
discretione  caret,  276B. 

.\SMOD,EUS  dfemon,  quo  jure  Sara'  marifos 
occiderit,  93 D;  ct  quibus  prsevalere  possit. 
106 D.  —  Quomodo  sit  piscis  jecore  pulsus. 
106D'.  et  ab  angelo  relogafus,  IIOA. 

VSSID.EI.  Sic  vocabanfur  Judspi  divinis  assi- 
due  vacantes.  293 D',  .373  C. 

ASSUERUS,  de  quo  in  Esdra,  217B.  qui  et 
Artaxerxes  ibi  dicitur,  217A'.  et  in  Judith, 
Nabuchodonosor.  132  C.  fuit  Cambyses,  filius 
ef  successor  Cyri,  217D,  —  Cf.  .Vrtaxerxes  I. 

.VSSUERUS  alius,  de  quo  in  Esfhor,  173B.  qui 
et  ibi  .Vrtaxerxes  vocafur.  lOfiB.  203  D.  fuit 
vel  filius  Xerxis  (.\rtaxerxes  Longimanus), 
juxfa  quosdam,  173B',  vel  filius  Darii  Nothi 
(Artaxerxcs  .Alnemon),  juxla  alios,  173.\'.  — 
Ejus  describitur  domus.  173 B".  el  horfus. 
173C'.  cl  magniliconlia,  173  D',  ef  convi- 
vium,  I73.\,  vel  potius  convivia.  173B.  — 
Rcpudiata  Vasthi  regina,  176.\',  ducit  Es- 
ther,  180A.  —  .\n   peccaverit,   uxorem  di- 


no 


INDFX    ANALYTICCS 


mittendo,  180  D'.  —  Judfeosproscribit.  182D. 
106B.  cl  exaltal.  IPOB.  20.3D.  —  \n  ad  Deum 
conTersus  sit,  19.3  \.  —  Pro  pielate  erga 
Judffos  ei  concessa  est  magna  polenlia, 
193A.  —  Leo  vocatur,  quare.  199D'. 

AS.SYK11.  libidinosi.  l.ooO'.  139  B,  superbi, 
UOA".  163B.  crudeles,  13oB'.  a  Juda>is  fu- 
ganlur.  1630.  —  Cf.  Holophernes. 

.\STR-\  ab  angelis  inferioribus  moventur,  3D". 
—  Ea  esse  animata  non  repugnat,  3D'.  — 
Astra  matutina.  quse.  3  D,  et  quo  sensu 
Deum  laudare  dicantur.  3B'.  Sic  vocari 
possunt  angeli.  3D'.  —  .Vstrologi,  non  nisi 
dapmonis  ope.vera  quandoque  prtfnuntiant, 
63  B.  Aslrologorum  fatum.  an  sit  aliquid, 
64B.  —  Cf.  Luna.  Sol.  Stellae. 

ASTYAGES.  rex  1'ersaruni,  a  Cvro  devictus, 
Parthoriim  regnum  ab  eo  recepit.  131  B. 

ATHERS-\T.\  nomen.  quid  significet  et  cur  da- 
lum  sit  Nehemia?,  213B'.  —  IVrfe  Nehemias. 

.VTTENTIO  devota  in  psallendo  commendatur, 

ArOUSTlNUS  (S.)  cpisc.  Hipponensis,  omnes 
Psalmos  a  David  esse  compositos  asserit, 
401 C.  670  D'.  —  Passim  allegatur.  4C",  21 D. 
22  C.  etc.  (Migne  Patrol.  lat.  tom.  32-46.) 

AUROR.V  vari<p  durationis  est.  quare,  oB. 

AVARITIA.  quam  deteslabilis.  632B. 

.VZARIAS,  de  stirpe  sacerdolali.  291 C".  dux 
esercitus  Israel,  291 C,  ex  superbia  hostes 
aggressus,  291  C.  profligatur,  quare,  291  .V. 


B 


B.VBYLON.  Quae  in  Isaia  de  rege  Babvlonis 
dicuntur,  partim  de  diabolo  intelligi  de- 
bent.  20B'.  —  Cf  Captivitas. 

B.XCCHIS,  dux  exercitus  Svria».  29SC',  vir  au- 
dax  et  fortis.  .302  C.  Judfeos  crudeliler  tra- 
ctat,  302  A.  —  Conlra  Judam  missus.  300  B, 
ab  eo  primo  fugatur,  361 C,  sed  postmodum 
eum  occidit,  301 B'. 

BAHE.M.  seu  Bainen.  quid  sil,  316D'. 

RALAAM  vere  propheta  fuit,  397 A". 

BALNEU.M  remedium  est  tristitia».  423B.  — 
Balnea  quaedam  promiscua  Tituperantms 
176  A'. 

BALTH.VS.VR,  rex  Babvlonis,  cur  a  regno  de- 
jeclus.  211 D.' 

B.VPTISMUS.  In  Baptismo  omnes  virtutes  in- 
funduntur  aninicP.  ol2D'.  341 C.  —  Pro  dono 
Baplismalis  gratias  Deo  referre  debemus, 
673 D.   —  Per   Jordanem    (iguratus,   673 .\, 


quasi  venler  esl  Ecclesife,  o40D',  et  aqua 
refectionis  vocalur,  o44D'. 

BARTHOLOM.EUS  (S.)  apostolus.  daemonium 
relegavit.  IIOB.  (Acta  SS.  die  XXV*  Augusti.) 

B.VSILIUS  (S.^  Caesariensis  episc.  quomodo 
sil  orandum  docet,  402B.  403C.  i^Migne  Pa- 
trot.  gr.  tom.  29-32. J 

B.VTUS  mensura.  quanla,  224 D'. 

BE-\TL  In  visione  Dei  est  felicitas  eorum, 
323C;  verumlamen  eum  non  cognoscunt 
ul  cognoscibilis  est,  4o6.\.  Quomodo  eum 
videant.  627 B.  —  Tribus  dotibus  in  anima, 
quatuor  in  corpore  gaudent,  328B.  et  nibil 
eis  optandum  manet.  489B.  saltem  quoad 
essenliale  praemium.  497C'.  o27D;  sed  plena 
eorum  retributio  non  nisi  post  corporum 
resurrectionem  fiet.  370 .V.  497  D' ;  ideo  eam 
valde  exoplant.  383  B'.  —  Corona  eorum, 
quid.  327  C.  et  cur  de  lapide  pretioso  dica- 
tur.  327  C.  —  In  bono  sunt  confirmati, 
383-V',  et  omnia  in  Verbo  vident.  627 -V.  Ci- 
bus  et  potus  eorum.  quid.  119.\'.  —  Eorum 
vila  et  una  dies  et  dies  multi  recte  dicitur, 
647C.  —  .Merito  reges  vocanlur,  .327.\.  et 
filii  Dei,  421. V;  sed  prse  Dei  magniludine 
parvuli  reputantur.  4.36D.  —  Quatenus  eis 
competat  donum  timoris,  346.V  ;  an  prfete- 
rilorum  malorum  recordentur.  346B' ;  quo- 
modo  impiorum  animadversionem  appetant, 
421 B.  —  Quilibet  eorum  dicilur  similem 
non  habere.  quo  sensu.  161  .V.  —  Eorum 
gloria  nobis  incitamentum  est  ad  virtutem, 
422  A. 

De  Beatis  exponi  possunl  Psalmi  i,  413D; 
u.  421 A  ;  VIII,  433D  ;  xx.  .526D  ;  xxii,  o46A  ; 
XXIX,  384C. 

BEATITUDO.  quid  sit.  ,347  B.  et  quotuples, 
^O-^iD'. —  Bealitudo  animae  consistil  in  visio- 
ne  Dei,  32oB,  327A.  626D.  el  Chrisli,  o28A. 

BED-V  Oen."),  Ord.  S  Benedicti.  allegatur, 
32  B'.  107  D',  2I9B,  etc.  (Migne  Patrol.  lat. 
tom.  90-93.) 

BEHEMOTH.  quid  sit,  20  D'.  —  Quo  sensu  di- 
catur  cum  homine  faclus.  21B.  el  in  lumbis 
ac  umbilico  virlulem  babere.  21 D'.  — Mores 
ejus  describuntur.  21 B".  el  scq.  —  Fabula 
judaica  de  ejus  magnitudine.  20D'.  —  Sub 
eo  nomine  diaboli  potentia  esprimitur,  20 .\', 
21  C,  B'.  23  B.  —  Cf.  Elephas. 

BELLU.M.  In  bello  licet  insidiis  uti,  156 C;  plus 
meluenda  esl  fames  quam  gladius.  134  C; 
plus  valet  ai-s  quam  fcrtitudo,  UOD;  sum- 
me  necessaria  est  prudentia,  279  D,  2986, 


INUEX   ANALVTICUS 


■11 


et  ordo,  293 D'.  —  Cum  pietatc  agenduin 
est,  378B',  quia  a  Deo  pendet  victoria,  136C', 
281 B'.  —  In  prfplio  haud  raro  moliores  oc- 
cumbunt.   .308B'.   sed    mors   in  Justo  bello 
suscepta  a^quipollel  niartvrio,  2S1  D'.  —  Bel- 
latores  olini  in  curribus  pugnab.int,  1.32 B. 
Maxime  eis  patientia  opus  est,  298 C  ;  et  for- 
titudo,  279B.  —  .Vpud    .ludspos,  qui   a   hel- 
landi  onere  exempti.  284 U'.  .\nte  prfflium, 
sacerdotes  exercilum  adhortabantur.  2X00. 
361  .V,   et    clangebant    tubis,   28(!  1),   290  M", 
3611!;   post   pugnam,  niilites  aqua  lustrali 
mundabant,  167 D.  .369D'.  —  Belli  spiritua- 
lis  forma  a  Juda  Machahaeo  optime  tradi- 
tur.  313  C. 
BENEDICTIO.  Cui  compelat    benedicere.  96n. 
—   Henedictio   Dei,   quid,  524 A'.  Corda   in- 
quieta    non    sunt   ejus    capacia.  578 D'.  — 
Homo.   quomodo    Deum   benedicere    possit 
omni  tempore,  606.\'.  Deum  henedicere  ni- 
liil  aliud  esl  quam  eum  laudare,  60I1IV. 
BElt.N.VBDUS  (.S.)  Cisterciensis  abbas   «  devo- 
lissinius    et    dulcissimus  ».   403  B,   pulchre 
malos  religiosos  arguit,  31  B'.—  .-If/rfe  296C. 
(Migne  Patrol.  lat.  tom.  182-185.) 
BETHSUR.V.  «  fortalilium  valdc  forle  ».  3I8B', 
372D,  a  .luda  munila,  289 .\',  frequenler  ob- 
sessa  esl  et  capta,  lum  a  Svris,  293  C.  294  .\'. 
372D,  lum  a  Juda^is,  311  C.  —  Ibi  occulniit 
Eleazar  Machabaeus.  294  .\. 
BET1IULI.\,   urhs  Israel,   in   montibus,    143 A, 
ab  Holopherne  obsessa,   143A,  et  angustia- 
la,    143B'.    quoniodo   a   Juditli   liberata  sil, 
160A. 
BL.\SPIIEMIA,  insania  maxima,  606  C.  -  Bla- 
sphemiae  tentationes,   quomodo   vincantur, 
640  A'. 
BOETIUS  (B.)  philosophus   «  fidelis   noster  », 
63  C.  frequenler  cilalur,  .i6C,  53 B'.  54 B',  elc 
(Migne  Pafrol.  lal.  loni.  63,  col.  538.) 
BONAVENTURA  (S.)  Ord.  Min.  theologus,  61  C. 
BONUM.  Totum  honum    hominis  a  Deo  est. 
688B',  et  in  virtute  consistil,  .■j8C.  —  (Juse 
bona  publice  agenda  sint,  543 .\'.  Non  lan- 
tum    inala  cominissa,  sed   et   bona  omissa 
plangere  debemus,  .597  B'.  —  Bonuni   coin- 
mune  privalo  prfpferendum  est,  49  C,  et  pro 
80   quisque   semet   exponcre   debet,  277  D. 
Hostihus  ejus  fas  esl  mala  imprecari,  199 C, 
242  C,   296  D",   imo    nccem    inferre.   l.^i^A'. 
Oratio  ex  ejus  amore  fusa.  quanlain  valeal, 
236Ii'.  —  Bona  temporalia  vanitas  vocanlur, 
428D,  ac  mendacium,  428D,  et  valde  incerta 


sunt,   648 D.   Quatenus  liceat   in   eis  la-lari 
vel  ea  petere,  629B'.  —  C/'.  1'rospcritas. 
BOS.  Universa;  hoves,  quomodo  Christo  sub- 
jeetae  dicantur,  454  C,  1). 


c 


CADES   desertum,  quomodo   a  Doinino   eom- 

movealur,  578 D. 
C/ECUS  nalus  naluraliler  curari  nequil,  M6B. 

—  Csecilas  Tobia».  qua  virlule  orta,  90D',  et 
sanata.  116A,  117B.  —  Cf.  Tobias. 

CAIUS  C.ESAR  (Caligula)  divinos  honores  af- 

feetavit.  136  A,  181 D. 
CALEB.  filius  Jephone.  fidelilalc  hereditatcm 

meruil.  278 B. 
CALICO,  quomodo  sit  sub  pcdibus  Dei.  .^iOlB. 

—  Caligo  Dei.  quid.  301  A'.  —  Cf.  Tenebra». 
CALIX   in   Scripturis   varia   significat,   486A', 

.i89D.  543B',  547C. 

CALOR.  qualilas  masciilina,  8C,  a  luce  proce- 
dit,  "D.  —  Calor  solis,  quomodo  in  terram 
spargalur,  7C. 

CAMBYSES,  filius  Cyri,  rex  Assyriorum.  132C, 
et  Pcrsarum,  218B,  qui  in  Esdra  Assuerus 
vocatur,  217D,  et  Artaxerxes,  217 A',  et  in 
Jiidilh,  Nabuchodonosor,  132 C,  quibus  re- 
giiis  prrpfueril,  t32B'.  —  ,'Edificari  lemplum 
probibuil,  137A,  2I8C',  et  pessime  obiit, 
1(J8C.  —  Camhysa  dies,  quid,  168  C. 

CANDELABRUM  aureum,  seu  candelabrum  lu- 
ininis,  271 D,  qiiomodo  faclum,  2S8B',  et 
uhi  posilum.  2S8A'.  —  Ab  Anliocho  com- 
minutuni,  271 B',  a  Jiida  redintegratur, 
288  D. 

CANIS  Tobise,  cur  in  Scripturis  memorelur, 
104 D.  —  Canis  primogenitus  interficieha- 
tur.  2.53  D'.  —  Sic  vocantur  persecutores 
Christi,  334D',  536C'.  vel  fidelium,  542A. 

CANTICUM.  Quid  sit  canlicum,  400B,  643D', 
vas  cantici,  238 D",  psalinus  canlici,  427 C, 
.579B.  etc.  Quomodo  in  nocle  mandel  Deiis 
canlicum,  676  D.  —  Canlica  olim  jiislis  in 
gratiarum  aclionem  consueta,  120B,  164D'. 
—  Explanantur  cantica  Tobia-,  120B,  et  .lu- 
dilb.  I64D. 

C.\I'TIVITAS  Babylonica  ob  duplicem  causam 
Hebrffis  imposita  est,  120  C  —  Anni  ejus 
diversimode  compiitantur,  209A'.  —  Quo 
anno  finierit.  209.\. 

CAPUT  inovere,  inodo  derisionein.  inodo  ad- 
mirationem  signilicat,  41  C.  —  Caput  decal- 
vari  quondam  odiosum  fuit,  261  C.  —  Caput 


ri2 


INDKX    ANALVTICUS 


ChrisU,  quomodo  sit  exiiltaluni,  424 C.  — 
In  capite  liln-i,  quid,  654A',  0590. 

CARBONES  a  Ueo  succensi.  quid,  SOi  A,  502C', 
512B. 

CARITAS  primum  ct  maximum  osl  donum, 
iilSD',  omnium  virlulum  llnis  et  dnmina, 
672B,  in  qua  eonsislit  summa  chrislianae 
religionis,  100  C.  —  A'irtus  est  nuptialis, 
S42D,  per  quam  degustatur  dulcedo  Dei, 
608 B',  et  cui  visio  Dei  debelur,  672 C.  — 
Carilale  niliil  suavius  agil,  .405B'.  —  Ea  est 
quse  Sanctorum  cnmmunionem  facit,  5fi5A, 
et  poenitentiam  reddit  acccptabilem,  598 B. 
—  Duobus  prpeceplis  regitur,  lOOD'.  —  Quse 
sit  ejus  perfectio,  608 C.  —  Altare  Dei  vnca- 
tur,  557 .V.  —  Qunmodo  anima  carilalc  in- 
flammetur,  6-46D.  —  Caritas  fraterna  nra- 
tionem  juvat,  -iOC,  236 B'. 

CARO  intellectum  obnubilat,  21 D'.  —  Quo 
sensu  in  Deo  exsultare  dicatur,  121 B'.  — 
Carnales  sunt  menibra  diaboli,  33 D.  —  Cf. 
Corpus. 

CARTILAGO,  qnid  sit  ad  lilteram,  22  D',  et 
mystice,  23  A. 

CASI.\,  filia  Jnb,  cur  sic  vocafa,  42B. 

CASSIANUS  (S.)  «  religiosorum  sapientissimus 
dnetor»,  57  D,  citatur,  640  C.  (Acla  SS. 
XXIIf  die  Julii.—  Migne  Pulrol.  lat.  tom. 49.) 

CASSIODORUS  (Aurelius),  Vivariensis  abbas, 
omnes  Psalmos  a  David  cnmpositos  putat, 
401  C,  et  plerosque  de  Chrislo  interprelatur, 
616A.  —  Adde  394C,  423D,  643B'.  (Migne 
Patrol.  lat.  tom.  69,  70.) 

CASTITAS  sanilas  est  corporis,  574B'.  —  Sa- 
cerdotes  maxime  decet,  354B'.  —  Castitate 
Joseph  principatum  meruit,  277B'.  —  De  ea 
virgines  minime  extolli  oportet,  638  D'. 

CASTR;\.  Quid  in  Scripturis  significent  castra, 
564A,  caslra  Dei,  165D,  564C. 

CASUS.  /Eque  falsum  est,  et  multa  casualiter, 
et  omnia  infallibiliter  evenire,  67B;  sed  ca- 
sualia  sunt  rara,  71 B.  —  Deus  nihil  fortuilo 
agit,  603D.  —  C/".  Fnrtuna. 

CATARACT.E.  Quid  sint  calaractse,  676 A,  ca- 
taractae  Dei,  676B,  vox  calaractarum,  675 C. 

CATHEDRA.  In  calhedra  peslilentiffi  stare,quid 
sit,  406A',  409D',  413B,  414B. 

CATO  (Marcus  Porcius)  allegatur,  299 B'. 

CAUS.-\.  Deus,  qunmndn  sil  causa  omnium, 
602D'.  —  Liber  de  Causis  (David  Jud<pi)  ci- 
tatur,  48B',  50B',  64D'. 

CEDRUS  arbor  succum  emillit  sanguineum, 
22A'.  —  In  Scripturis,  nunc  in  bono  nunc 


in  malo  suniilur,  577  C;  plerumque  super- 
bos  figurat,  577A'.  —  Cedri  Libani,  quid 
significent,  577  C,  et  quomodo  a  voce  Do- 
mini  confringantur,  577D'. 

CENDEB.EUS,  praffectus  maritimus  Syrise, 
322 ,\',  Judans  moleslus,  3221?',  a  Jnanne 
Hyrcano  fugatur,  322  G. 

CEHVUS,  quomodo  juvenescat.  678B,  et  vnce 
Dnmini  pra?paretur,  578  A'.  Figura  est  Chri- 
sti,  506 A,  ct  anima?  fidelis,  513 D.  —  Partus 
cervarum  describitur,  12B,  .V.  Earum  hin- 
nuli  mnx  ab  eis  separantur,  12  B'.  Psalmus 
«  prn  cerva  matutina  »,  quid,  529  A. 

CETUS,  maximus  piscium,  25B',  sub  nomine 
Lcvialhan  dcscrihitur,  25 D'.  —  Cur  sil  crea- 
lus,  29.\.  —  Pinguissimum  esl  animaI,28B, 
nre  instruclum  bnrrihili,  30.\',  denlihus  ter- 
ribilibus,  30D',  ad  mndum  elcphantis,  30C. 
micanlibus  oculis,  30  C,  32  C,  collo  fortissi- 
mo,  33B,  squamis  durissimis,  31 A.  —  Quse 
ejus  moles,  25  D',  27 D",  .32 B,  et  fortitudo, 
26  C.  Quam  metuenda  slernutalin,  32 A.  — 
Aerem  respirat  sicut  delphinus,  32  C.  — 
Ssppe  in  mari  tempeslates  excitat,  35  C,  et 
fulgure  percutitur,  33.\'.  — Plurimns  pisces 
devorat,  33  G,  35  B'.  Quomodo  eos  decipiat, 
32 B'.  —  Nnn  nisi  per  industriam  capi  pn- 
lest,  27  C.  Qua  arte  comprehendalur,  28  B. 
—  Ssepe  ad  liltus  impingit,  28  C,  ubi  sa- 
giltis  confodilur,  34 B',  vel  nialleo  conlun- 
ditur,  .341)'.  —  Quamvis  magnitudine  et 
fortitudine  omnia  vincat  animalia,  36A,B, 
homini  longe  est  inferior,  33  D'.  — Multipli- 
citer  flgura  est  diaboli,  25B',  29B,  33D',  etc. 

CIIALD.EI,  licet  a  Deo  contra  Israel  suscitati, 
52 A'.  et  contra  Idumaeos,  52  C,  crudeliter 
agendo,  puniri  meruerunt,  52-\'. 

CHANANyEI  pessimi,  228A".  —  Eorum  connu- 
bia  velila  erant  Juda?is,  22SB'. 

CHERUBIM.  cur  circa  arcam  posita,  283D', 
Idololatriam  minime  juvant,  283 D'.  —  Su- 
per  Cheruhim  quomodo  Chrislus  ascende- 
rit,  .501  C. 

CHRISTIANI  ideo  sunt  Chrisliani,  quia  a  Chri- 
sto  electi,  687  D',  et  prffidestinati,  688 B.  — 
Eis  innotescit  misericordia  Dei,  509  D'.  — 
Quanta  eorum  dignitas,  515 G.  Recte  genus 
elcclum  vocanlur,  .353B,  et  reges,  516.\,  et 
christi,  4I9B,  .523^'.  —  .\  superbia  cayere 
dehent,  465  D',  et  a  malitia,  466 A.  —  Paga- 
nis  et  mundanis  sunt  ludihrio,  690B. 

CHRISTUS.  Ejus  divinitas  probatur,  550B.  — 
In  ipso  confllenda  est  humanilas  cura  divi- 


INDEX    ANALYTICUS 


ri3 


nitate,  666C,  in  unione  personali,  {"lA'.  — 
In  eo  persona  Verbi  quasi  infirmata  fuil, 
389A,  etsi  ex  hunianitate  naturalos  lantum 
ilefectus  assumpsoril.  -iOOir.  —  Ilumanitas 
in  Clirislo  fuit  loiiiphiiu  \'orlii.  -17 1(^.  cxocl- 
lcntissiinus  llinimis  Hoilalis.  .i7l  H'.  instru- 
menliim  divinitalis.  317A.  ()32l)' ;  unde  oin- 
nes  ejusacliones  thcandrica>  dicuntur,  (ia.'?  A. 
el  lota  earuni  elBcacia  ex  divinilatc  unila 
vcnit,  5:210,  (!6-iC.  —  Ab  inilio  fuil  vir, 
40:iC.  ir.  perfoctus  et  beatus.  -109 C.  fiOi^C, 
compi-elionsor,  424  C.  432.\',  et  confirma- 
tus  in  hono,  .3:1.3 .\',  580 C  ;  iinde  ncc  in  vir- 
lutibus  profecit,quantum  ad  habilum,  409  C, 
nec  in  bcatitudine.  quanliim  ad  ossontiale 
pra-mium,  40911.  491  C.  Qiiomndo  in  sapien- 
tia  creveril,  S67D'.  —  (Imni  c;i-alia  ornatus 
esl,  .324.V".  .592.\,  scienlia  infusa,  5ii7C',  ol 
niulliplici  sapienlia,  367 D.  Omnes  incom- 
parabililer  praccellit,  411 D.  Solus  prfpce- 
pliim  carilatis  perfccte  implevit,  410C  ; 
solus  innoccns  fuil  446D'.  et  ab  nmni  poo- 
cato  immunis.  .306.\.  Quantum  Deum  dilc- 
xerit,  498  D",  et  homines.  662  C.  —  Ncc 
fidem  nec  spem  habuil,  432 B',  saltem  ut 
virliites  theologicas,  445B,  370 .\' ;  limoroiii 
voiuntarie  suscepil.  .3(i8.\,  el  Inrbalionem. 
499B';  sod  nunquam  inordinale  lurbatus, 
431  B'.  nunqiiam  in  ralionis  aclibus  passioiii- 
bus  impcditus  est,499.V.velpr<eventus,.356C. 
—  Nunquam  ab  actuali  Dei  conlemplalione 
abreptus  est,  410 D,  607 A,  nec  ab  actuali  vir- 
tuliim  exercilio  cessavit.  306  D';  sed  semper 
actualiler  meriiit,  41 IB,  nobis  vilani  a>lor- 
nam.491C,sibi  prapmium  accidenlale.491B'. 
Merita  ejus  in  sacramentis  continentur,  53 D, 
et  per  indulgentias  communicanliir,  56 C. — 
Semper  exaudilus  esl,  424  B',  483 B",  492  A', 
o24C,  quoties  doliberate  oravit.  .331  C;  ol  a 
Deo  abundanter  unctus  cst,  5(57  (^,  mirifioa- 
tus,  428B',  431  C,  beatificatus,  663A',  exal- 
talus.  424  C,D.  gloria  et  honore  coronatus, 
4.33  C.  —  (Juomodo  de  coelo  descenderit, 
518  C,  ad  inforna  se  conluleril,  .349  C,  re- 
gressus  sit  ad  superna.  5.30  C.  (Tiiomodo  su- 
per  solium  David  sossuriis  pra?dicatur,  389; 
diabolum  vicorit,  23(],  26B.  .V.  ct  deceperil, 
27D. — Christus.ut  liomo, inferiorcst  angelis, 
433B',  tametsi  illos  illuminet.  4.33D'.  (1231) ; 
a  Deo  judicatiis  est.  .3.36  B,  et  ipse  in  exlre- 
mo  judicio  ministerialilor  judicabit.  416D; 
omnia  ipsi  subjecta  sunt,  4.34A.  Ab  Adain 
in  tribus  dilTert,  410A;  sine  gratia  a  ceteris 


nnn  dislulisset.  304B'.  (Juomndn  dicatur  cle- 
clus,  504 D,  et  causa  sit  pra'deslinationis, 
688  B. 

('hristus  pations,  qiiaiii  aporli'  pra^diilus 
:i  David,  .529A'.  .3;i3(;,  ol  a  Sapienlo,  333 A'. 
—  (Juonmdo  a  l'.itrc  sil  prnlialus,  .3.3(i  1), 
traditus,  664 .\.  derelictus,  330 B,  et  quare, 
33 B.  —  Morlem  naturaliler  exhorruit,  5iil  B', 
cl  passione  inslante,  verc  timuit,  423B.  — 
1'assio  ejus  amarinr  fuit  omni  marlyrio, 
530D,  ot  crucifixio  accrbissima,  333.V.  quia 
iii  corpnre  et  anima  paritcr  dnliiit.  .3.36B'.  ot 
tol.i  humanitas  ejus  in  dolore  fuit.  3.30D, 
.388B'.  —  Nudus  in  cruce  pependit,  333B; 
eshaustus  est  sanguine.  334  B  ;  ossa  ejus 
disjuncla  sunt,.334C.  333B,  et  corejus  quasi 
liqiieraclum,  534  .\'.  Silis  ojiis  in  cruce, 
quid,  49I)C. —  Liccl  in  infcrioribus  poten- 
liis  redundanliam  felicilatis  non  scntiret, 
5'!0  C.  non  penitus  dereliclus  erat,  664  B, 
nec  beatificam  fruilionem  amisil.  .330D,  et 
libcntissimc  palieiiatur.  ()(i4D.  —  Nunqiiam 
amorosius  oravlt  quam  in  criice,  571.\.  Quse 
ejus  tunc  preces,  529B.  Orationes  Christi 
palientis  non  exaudita',  .331 D.  non  eranl 
verse  oraliones,  33tA';  ideo  etlam  In  his 
exauditus  dici  potest,  331 B'.  —  Quomodo 
vermi  comparolur,  .3321).  ot  descendenlihus 
in  lacum,  371 B.  —  .\nima  ejus  in  limho 
usque  ad  terliam  diem  mansit,  487  D".  — 
Christus  patiendo,  etiam  veteres  patres  sal- 
vavil,  26B',  nohis  meruit  veniam.  .33C,  et 
sibi  regnum  Ecclesiae.  417D'.  688 C.  prae- 
mium  aocldenlalc,  35(1.  coronain.  66'iC.  et 
judiciariam  potestatcm,  616  D'.  Passionis 
merila  Patri  jugiter  otTert,  642  D'.  Cur  in 
corpore  glorificalo  vulnerum  stigmata  ser- 
vavorlt,  546 (j'.  —  Passio  ejus,  quomodo  a 
nobls  complenda,  56(;. 

Cbrlstus  est  fons  vitae,  5.38B,  advocafus 
noster,  439B',  exemplum  nostrum,  409D'. 
.\b  amore  ejus  nemo  excusalur.  518D'.  — 
Lignum  cst  fructifcrum,  410A',  lignum  sa- 
pientia'  et  vila',  4101)',  allarc  Dei.  679(7, 
sanclum  Dei,  .331 D',  Ibronus  gralia'.  679  C; 
dicilur  firmamenlum,  317 C,  petra,  .363B. 
Qiiid  capiit  ejiis.  424C.  D,  et  pedes,  388C.  — 
Lex  ejus  dicitur  lex  gratifP,  .309 C,  et  vlrga 
ferrea,  quare.  418B.  —  In  Scriplura  pra>- 
iiunliaiiliir  duplox  ojiis  advonliis.  335  D'. 
passio,  .329 .\',  333  .\'.  prophclalis  dignilas, 
3201)',  et  regalis,  .389.  417 C,  418A.  Sa-pe, 
sub  nomine  David  ad  litteram  intellicendus 


■14 


hMJtX   ANALYTICLS 


est,  413  B',  509  A' ;  ssppe  etiam,  quod  de  eo 
dicitur,  meniliris  ejus  referendum  cst,  3001). 

—  Jlultipliciler  figuratus  cst  :  1°  Per  Tol)iam 
seniorem  :  pertransiit  benefaciendo,  89A' ; 
a  Pbarissis  cff-calus  est,  02  C.  —  2°  Per  To- 
tiiam  juniorcm  :  angelis  stipalus  ineedebat, 
107  C.  —  3°  Per  Cyrum  :  Jerusalem  rcstau- 
ravit,  212B'.  —  4°  Per  Neiiemiam  :  Scptem 
donis  S.  Spiritus  munivit  Ecclesiam,  241  .V. 

—  Etc. 

Quomodo  sit  materia  Psalmorum,  400B'. 
Plerique  dc  co  Iraclant,  (116B,  (lofiC,  ct  pro 
posse  ad  eum  referendi  sunt,  430 B.  —  Psal- 
mi  qui  dc  Cliristo  principaliter  explanan- 
tur  :  n.  41SB';  xv,  483 A  ;  xvi,  491  C  ;  xvn, 
498C;  xviii,  316D;  xix,  321  B  ;  xx,  324 A  ; 
x\i,  320 .\  ;  xxiii,  348. \  ;  xxv,  536 .\  ;  xxvii, 
370O;  XXIX,  379C;  xxx,  386D;  xxxiv,  611D; 
XXXIX,  651 C;  xi,,  662  C. 

CHBYSOSTOMUS  (S.),  Constantinopolitanus 
episc.  plures  fuisse  Psalmorum  auctores  ar- 
bitratur.  401  C.  (Migne  PatroL  gr.  tom.  47- 
64.) 

CHUSI,  amicus  David,  442B,  quid  significct, 
444D,  448B. 

CILICIUM  quomodo  porlaverit  Cbristus,  6|.i  .V. 

CINIS  et  favilla.  poenitentium  arnia  .39B.  — 
Cinere  vel  pulvere  caput  conspcrgere,  olini 
lugentibiis  consuetum,   I83A,  2.50^,  283B'. 

CIRCUITUS  niodo  in  bono  sumitur,  modo  in 
malo,  563  C.  —  Quomodo  impii  in  circuitu 
ambulent,  473B'. 

CIRCUMCISIO  erat  quasi  .ludaicae  religionis 
janua,  U2B'. 

CITHARA,  quid  sit  ad  lilteram,  (OIA,  et  mv- 
stice.  600D',  680A. 

CIVITAS  Dei.  Sic  dicitur  Ecclesia,  302A,  et 
anima.  593 B'.  —  Civilalcs  impiorum  quo- 
modo  destruat  Deiis,  •i.")OC. 

(jL.\MOR.  Clamare  ad  Deum,  quid  in  Scri- 
ptura,  154B,  433A',  et  quomodo  bruta  sic 
clament,  11  C.  —  Clamor  Dco  placens.  qua- 
lis.  284 C,  515.\.  —  Inler  peccata  ad  coelum 
clamantia  sunt  oppressio  innocentium,330D, 
et   fraudatio  mercedis  operarioruni,   100 C. 

COELUM,  quid  sit,  139B.  —  Dei  thronus  est, 
117  C,  et  sedes,  467A',  et  templum,  500A, 
604 B,  qui  ibi  specialiter  habitare  censetur, 
96B',  117 D,  et  dicilur  inde  exaudire,  522A, 
inde  prospicere,  -480 B'.  604 B.  —  Quid  eceli 
concentus,  10  .\',  virtus,  602  C,  volucres, 
454 A' ;  quid  cadi  militia,  251  D',  et  quo- 
modo  Deum  adoret,  232 B.  —  Quomodo  coeli 


Verbo  Domini  sint  firmati,602A,  C,  et  enar- 
rent  gloriam  Dei,  517D.  Ordo  eorum  incom- 
prebensibilis  est,  OB'.  Ex  coelestium  pul- 
chritudine  probatur  vilitas  hominis,  453  D. 
—  Regnum  ccelorum  ante  Cbristum  clau- 
sum  erat,  474B';  dicitur  tcrra  viventium, 
quare,  366  C.  —  In  ccelo  misericordia  Dei, 
quomodo,  623  C.  —  Spiritualitcr,  coelum 
multa  significat.  9C,  2,36D,  416B',  453A, 
512B,  517.\,C',  etc.  —  Coelum  empjreum, 
vel  coelum  coelorum,  231 C,  mansio  Beato- 
rum  et  domus  Dei,  547  B',  673  D,  unde  sit 
dictum,  251 D'.  Ad  ipsum  quotidie  mente 
transire  debemus,  673 B'. 

COLLECTA.  Vhle  Festivitates. 

(X)N(jILIUM  generale  in  arduis  rebus  convo- 
candum  est,  iOOD.  —  Gencralia  concilia  a 
S.  Spiritu  dirigi  credibile  cst,  660  C;  ideo 
majoris  sunt  auctoritatis  quam  aliquis  qua- 
tuor  Doctorum,  660  D. 

C(JN(jUBIN.\.  Sic  in  Scriptura  voeantur  uxores 
secundarife,  170  .\'. 

C(3NFESS10  pcccatorum  coram  Deo  veniam 
meretur,  308.\,  sed  cum  proposito  sacra- 
menti,  398.\,  et  ex  quadam  saltem  caritate, 
.598B.  —  Quanta  bona  conferat,  399A,  et 
qiiomodo  peragenda.  397 IV.  —  Non  tantum 
ad  mala  commissa,  sed  ad  liona  omissa  ex- 
tendi  dcbet,  397 B'. 

CONOP.EU.M,  quid  sit,  1.56A.  —  Holophernis 
conopffium  a  Judith  ablatum,  160 A',  Deo 
oblatum  cst,  167 B'. 

CONSILIUM,  quid  et  quotuplex,  405B,  411D', 
et  quatenus  Deo  competat,  97B',  603 C.  — 
In  Deo  non  est  variatio  consilii,  603 .V,  licet 
mutet  sententiam,  603  C.  Consilium  ejus  in 
redemptione  bominis  inscrutabile,  653B.  — 
("lonsilia  regibiis  maxime  sunt  necessaria, 
177 .\.  (Jui  ad  ba^c  sint  vocandi,  H^B.  — 
Malc  consulens  causa  est  peccati,  405  D. 
Quantum  sequenda  sunt  bona  consilia,  101 D, 
ita  fugienda  mala,  403 C.  —  Quid  sit  ire  in 
consilium  impiorum,  403C.  et  quomodo  im- 
pii  in  consilio  justorum  resurgcre  non  de- 
beant,  408  C,  41 11)'.  —  Per  donum  consilii 
anima  in  inquisitione  consiliativa  dirigitur, 
3231),  et  apte  de  actibus  humanis  judicat, 
553  C.  Quantum  sit  homini  necessarium, 
523  A'. 

CONStDLATIO  laborem  poenitentiae  comitatur, 
584.\,  et  incipientibus  communiter  datur, 
quare,  591 B.  —  Quibus  potissimum  con- 
gruat,  590  D',  591  .\',  et  quomodo  prome- 


INDEX   ANALYTICUS 


71,1 


realur.  591  A.  D".  —  .lustis  sippe  dcncgatur. 
47(i.\.  —  Cf.  Delectatio. 
CONTEMPL.VTIO  pcnna  cst  aniniff',  5011);  a.l 
eam  pcr  mnrlificationcm  pcrvcnitur,  IC.  — 
Vila  contcniplativa  hic  inclioala  in  sptcniuni 
perdurat.  .5.S4  li".  in  cnplo  cmpvrco,  ulii  cst 
locus  cjus,  o.i"B'.  —  (]ommcn<latur  contcm- 
plalio  coeleslium,  (il.Tli",  ct  l'assionis,  .5'{G.\". 

—  Cf.  Medilatio. 

.\nima?  contcmplaliva'  pcr  aquilam  si- 
gnanlur.  17(',.  et  rccte  scmen  Israel  dicun- 
tur,  5'i7l),  510  li. 

CONTIMELI.V.  quid  sil.  (!70.V.  —  IVjor  esl  de- 
tractionc  et  furto,  G70ri. 

CONVIVLV  olim  in  festis  usitata  erant.  80  0. 
Quiliusdam  in  Incis  super  morluorum  nio- 
nuinenta  dispnncliantur.  101  C.  —  .Vssueri 
convivia  dcscriliuntur.  175  A,  (j'.  —  .\pud 
Persas,  convivae  ad  bihendum  cogehantur. 
17(i  I).  ct  mulieres  scorsum  veseehanlur, 
176  0.  —  (Juempiam  ad  hibenduni  provo- 
carc  in  jurc  proliibetur,  17(iC. 

COR  pulmoni  conjungilur,  .321)';  priiiium  cst 
vivens,  ultimum  moriens,  105ri,.534C  65GU. 
Passionihus  sensitivis  immutatur,  534  .V, 
constringilur  timore.  201  .V.  ct  Iristitia, 
4271)'. —  Cor  (jhrisli.  quomodo  in  Passione 
lii[ucfactum  sit,  .534  C.  Cor  piscis,  qua  vir- 
tutc  dspmoncm  fugarc  potueril,  105  L).  — 
Cordis  noniine  saepe  inlellcctus  vel  voluntas 
designatur,  534C,  560B',  565C'.  Illud  mn- 
vere  Dei  proprium  est.  287Ii  ;  intimn  ejus 
noscere  non  est  hominis,  238B  ;  attamcn 
qundammodo  in  vultu  et  oculis  dcpreben- 
duntur,  238B.  —  Illud  eustodire,  difficilji- 
mum  est.  495.\',  sed  necessarium.  661 B'. 

—  Ouomodo  derclinquat  bnminem,  fitiOC, 
661  .\'.  —  Tolo  corde  confiteri  Doniino,  quid 
sit.  457  C. 

COHE  ct  filii  Core,  an  quosdarn  psalmos  con- 
scripserint,  6701).  —  Psalmus  «  intellectus 
flliis  Core  »,  quomndo  intelligcndus,  6(i2B. 

COKNU,  quid   in   .Scripturis  significet,  6.S3A. 

—  Deus,  quoniodo  dicatur  cornu  salulis, 
499 C,  5I0A'. 

CORNUSTIBIL  filia  Joh,  cur  sic  dicta,  42B. 

CORPUS.  Bona  corporis  complexio  magnurn 
esl  Dei  donum,  41. V,  el  ejus  sanitas  san- 
clilati  valde  prodest,  111 A.  —  Prff'  timoris 
magniturline  corruil,  II9B.  —  Saccus  voca- 
tur.  .586  A.  —  Corpnralia  a  Dcn  sunt  facla. 
455 B',  el  ProvidentisB  subjacent,  455  C.  — 
Cf.  Caro. 


COBBEPTIO  misericnrdiam  parat,98A,et  ma- 
xinium  esl  heneficium,  93  C.  —  Respuere 
corripienles,  quanlum  noceat,  95B'. 

COBUS  mensura,  quanta,  224 D". 

CORVUS,  avis  giilosa.  11 B'.  —  Pulli  corvnrum 
pcr  septcm  dies  a  matre  relicli,  11  V.  quo- 
Mindo  suslculciiliir,  llli'.  —  .\d  Dominum 
ilamare  dicuntur,  qiio  sensu,  11  C. 

CREATUR.E  nmnes  a  Deo,  saltem  mediate, 
facta-  sunt,  334  C.  et  in  ipso  sunt  vilalitcr, 
()49.\;  coram  eo  nibilum  reputantur,  (147C', 
cl  vanifas.  ().17l)'.  —  (!:rcnlurae  irratinnales, 
quomodo  Deum  laudare  possint,  3C,  aut 
benedicere,  LIOB'.  —  Eis  insunt  qua>dam 
erga  Deum  obedientialis  potenlia,  197 .\'.  et 
inulfa'  vircs  sccrcta".  106  A.  —  Ocalori 
crcaturas    prpefcrrc,    idololalria    cst,   ()85D. 

("RINES  vcl  barbam  cvcllere,  nliin  lugentibus 
consuctum,  227 C.  —  Dccalvalio  npud  au- 
tiquos  prohrosa,  261  C. 

CRU.X  lectus  doloris  vncalur,  064 B.  —  (w-ucis 
suppliciuni  acerbissimum,  qu;ire.  .535.V. 

CURHUS  in  hcUis  qunndaiii  iisitnti,  1.32B.  — 
Quid  mysticc,  522  C. 

CUS.-V  (Nicolaus  de).  (.".ardinnlis,  lirixicnsis 
episc.  Ipsi  dedicatur  tractatulus,  45.  —  Ejus 
cpistola  ad  Dinnysium  cxplanatur,  45.V  ct 
seq. 

CVMIiALUM,  qiiid  sit  ct  signincct.  l(i5A. 

CVPHI.V.NUS  (S.)  Cartbaginiensis  episc.  mar- 
f.yrio  crrores  expiavit,  o6A.  (Acta  SS.  die 
XIV'  Septcmbris.) 

CVRUS,  rex  Persarum,  dcvictis  Medis,  131 B, 
regniim  (!;anibysi  filio  fradidit,  132  C.  — 
I"uit  nionarcha  orientis,  210.V,  sed  non  to- 
tiiis,  210B.  Quihus  regnis  praefuerit,  132 B', 
cf  quot  annis  regnavcrit,  211  D'.  —  A  ccx  an- 
nis  iii  Scriptura  pra^dicfus  erat,  210.V.  — 
Multum  .ludseis  favif,  210A',  211B,  illis  dan- 
do  liccntiani  reaedificandi  templum  cl  .le- 
rusalem.  210D.  219 C,  2.35B",  ct  vasa  templi 
restituendo,  211  C.  —  Ejus  edictum,  210A, 
quo  anno  datum,  209  .V,  et  qua  de  causa, 

209  B',    —    Deuin    Israel    coluisse    vidctur. 

210  C.    —    Ejus    indoles.   211  D',   ct    inors, 
2I2A.  —  Kuit  ficura  Cbrisli,  2I2B'. 


D 


D.^EMONES  et  dinhnlus.  Liicifcr.  principiiim 
viarum  Dei  ct  princcps  nngelnrum,  231^ 
quo  sensu  cuin  homine  creatus  dicatur, 
21  C.  —  Bellua  factus  est,  20  A',  et  in  bruto- 


716 


LNDEX   ANALYTICUS 


rum  forma  freqiientcr  appare(,20n".  —  Ejus 
naturalia  integra  sunt,  .S2l).  iiCC;  sed  co- 
gnitio  ejus,  malitia  olfiiscata,  tliluculo  com- 
paratur, .121).  — Homine  fortior  est,2fiA,D,D', 
34 .V,  36 A,  et  callidior.  27  D.  proindcque  ti- 
mendus,  .360  ;  scd  ejus  vircs  a  Deo  mode- 
rantur,  23 D,  29 .V,  et  a  Christo  enervata? 
suiit.  47i  B" ;  quomodo  ab  eo  victus  sit, 
26B,  A',  et  deceplus,  27D.  —  Quandoque 
Deum  deprecatur,  30A;  sed  prorsus  indu- 
ratus  est,  30B,  et  infernum  quasi  non  per- 
petuum  putare  videtur,  35 D'.  —  «  Insatiabi- 
lis  homiiida  »,  35 C,  omnibus  fuit  occasio 
peccandi,  23  G;  causa  cst  persuasiva  pecca- 
torum,  G2.\',  et  damnationis,  50 .\',  exsecuti- 
va  poenarum,  53n.  —  Mortem  Christi  primo 
optavit,  579  C,  sed  mox  per  uxorem  Pilali 
impedire  conatus  est.  579  C.  —  B.  V.  Marias 
et  Ecclesise  prsecipue  infensus  est,  168  .\'. 
sed  ab  eis  est  coutrif  us,  168  C ;  Sanctos  ti- 
met,  27.\,  ob  supernaturalem  virtutem,  36B; 
a  praedicatoribus  conciditur,  27  C,  a  resi- 
stentibus  dejicitur,  28D'.  —  Dicitur  rex  su- 
perbiae,  36 B',  et  «  ultor  »,  quare,  4.56D.  — 
Caput  impiorum  est,  31C,  et  quae  de  eo  in 
Scripturis  dicuntur,  ssepe  de  reprobis  intel- 
licenda  sunt,  400 A.  —  Per  reges  Babvlonis 
et  Tvri  figuratus  est,  20 B' ;  describitur  suh 
nomine  Behemoth.  21  C,  ct  Lcviathan.  25B'. 
Cur  bovi  comparatus,  21  C,  fcenum  come- 
dere  dicatur,  21B';  quomodo  virtutem  in 
lumbis  et  umbilico  habeat,  22  B  ;  quid  ejus 
oculi,  32D,  .V,  dcntes,  30D',  collum,  33B, 
ossa  et  cartilago,  23A,  squama>,  31  C,  ster- 
nutatio,  32B,  monles,  23B',  ctc. 

Dsemones  in  malo  sunt  confirmati,  414B', 
469  D'.  —  Materiales  passiones  non  habent, 
513 C  ;  divitiis  non  oblectantur,  35 A  ;  incu- 
bi  vel  succubi,  animo  non  corpore  delectan- 
tur,  22  C.  An  rel)us  materialibus  afTiciantur, 
105A'.  —  Invidiosissimi,  584C,  omni  justo 
semulantiu',  622  D",  onini  malevolo  parati 
sunt  cooperari,  27B".—  Ilomine  sunt  fortio- 
res,  512B',  et  in  eiim  ab  initio  dominantur, 
512B'.  —  Cur  homines  tcntare  permittantur, 
29B  ;  quanta  astutia  eos  aggrediantur,  30D, 
B',  D',  619B',  622 C,  640B,  et  decipiant, 
32  B'.  Xd  detegendas  eorum  insidias,  opus 
est  dono  discretionis.  619 D.  —  Verumtamcn 
non  ad  libitum  tentare  possunt,  497 .\,  ot 
ab  angelis  refrenantur,  563D'.  Ilomines  ten- 
tando,  augmentum  poenae  merentur,  618  G. 
—  Per  luxuriam  maxime  preevalent  homi- 


nibus,  22B  ;  in  impiis  ludiint,  23 D",  in  otio- 
sis  et  vohiptuosis  morantur.  24  C  ;  rcligiosis 
pra^cipue  insidiantur,  24 D".  —  Sa^pe  homi- 
nibus  secreta  revelanf,  517  D',  vel  parere 
videnfur.  28  C,  sed  suos  sequaces  fallunt, 
26D",  et  derident.  552.\.  —  Jusfos  fiment, 
619  B;  si  conlemnanfur.  recedunt,  640  C. 
Quibus  potissimum  expellantur,  314  C".  — 
In  Scriptura  vocantur  testes  iniqui,  566 B', 
bestia?,  23D',  lcones,  622 A',  caligo,  501 B, 
nox,  517D",  efc.  —  Cf.  .\smod8eus. 

DAMASCENUS  (S.)  haiid  semel  allegafur.  10 D. 
35C",  97B',  I39B,  398B,  efc.  (Migne  Palrol. 
gr.  fom.  94-96.) 

DAMASUS  (S.)  Papa.  Psalferium  a  S.  Hiero- 
nymo  franslatum  in  Ecclesias  Gallia?  intro- 
duxit.  401 D".  iMigne  Patrol.  lat.  tom.  13, 
col.  109.) 

D.\MN.\TIO.  Causa  propria  damnafionis  est 
volunfas,  59  A,  causa  instigans,  diabolus, 
59 .\'.  —  Damnati  sunt  in  malo  confirmati, 
.569 D",  ct  a  Deo  conlempfi,  585C. 

D.\NIEL  prophefa  simplicitafc  de  ore  leonum 
eripi  meruif,  278 ,\". 

D.\BIUS  Medus.  filius  Asfyagis,  a  Cyro  Medis 
prseficitur,  131 B. 

DABIUS  I.  Hystaspis  filius,  rex  Persarum.  de 
quo  in  Esdra,  219B'.  cui  successeril,  136.\, 
et  quando  regnaverit.  173 C.  —  Amicus  Zo- 
robabel,  in  Deum  verum  credebat,  222  G,  vo- 
tiim  fecerat  reaedificandi  Jerusalem,  220C, 
ef   templi  resfaurafionem  promovif,  222 B'. 

—  Ejus  opistola,  221 C.  —  Quomodo  rex 
.\ssur  dicatur,  223 A'.  —  Perperam  a  qui- 
busdam  pro  filio  .\ssueri  et  Esther  habitus 
est.  332B,  vel  pro  Dario  ab  Alexandro  devi- 
cto,  .3.32D,  vel  pro  Arfaxerxe,  222B',  .3.35B'. 

—  Cf.  Artaxerxes  II. 

D.\RIUS  III  (Codomanus),  rex  Persanim,  non 
fuil  filius  .\ssueri  et  Esther.  268A.  —  Ab 
.\lexandro  devictus,  quomodo  obierif,  267B'. 

—  Ejus  monita  ad  Alexandrum,  268.\. 
D.WID   mansuefudine   maxime    placuit  Deo, 

1.33B',  631 C,  et  regnum  meruit,  278B  — 
Ter  unctus  esf,  562D.  —  .\n  jiisfe  Semei 
occidi  mandaverif,  51 C.  —  Sub  nomine 
David  saepe  in  Scripturis  ad  litteram  intelli- 
gendus  est  Christus,  415  B',  509  A',  570 D, 
6S8D'.  — Allegorice  fuit  figura  Christi,423D, 
444 D,  498D,  efc,  et  excmplar  pnenifenti- 
um,  441 B",  596 C.  Quid  tropologice,  425D, 
448 B.  —  .\  S.  Spirifu  specialifer  edocfus, 
389,  sublimi  modo  spiritum  prophetiae  ha- 


INDEX    ANALYTICUS 


717 


Imil,  ItOTI!.  Au  sit  oiiiiiiuiM  iniixinius  lh'o- 
plietarum,  ;«I7 A",  3fl8A'.  —  Kjus  piMiplietifi' 
(te  Clirislo,  1511»',  4S.i(r.  IJuse  (le  1'ussioue 
scripsit  polius  hisloria  quam  prophelia  vi- 
(ieului',  52!) A',  5'!:u;.  —  Num  oinues  psal- 
mos  composuerit,  401 1!,  tiTOD.  (Jiiiii  psalmi 
«  ipsi  David  »,  .5701),  et  «iulelleelus  David», 
59f)C.  De  ipso  ad  litteram  expouiniliu'  Ts.  ni, 
422 B  ;  IV,  .POD;  vi.  44115";  vii,  442  B  ;  x, 
.466D  ;  XIV,  482C.  —  Cf.  Psalmi. 

DECIM.t;  quotauuis  solvebaiitur  iii  suslenta- 
tiouem  Levitaruin,  87  1! ;  tcrtio  quoque  anno 
duplieabaiitur  in  usum  pauperum,  S7B.  — 
Decimse  Levitarum,  stante  necessitate,  al) 
aliis  comedi  poteranl,  157 B'.  —  .Tussu  Ne- 
heniiff'  solvuntur,  261. \. 

DEGIUS  Cff-sar,  prsedeccssorem  suum  Pliilip- 
pum  occidit,  20:)A'. 

DELECTATIO  spiritualis  corporali  pra?slat, 
5i9C'.  Aufertur  saepe  a  justis,  quare,  476.\. 
—  Delectatio  in  opere  signum  est  virtutis, 
280 C,  519 D.  —  lu  temporalibus  delectari, 
quatenus  liceat,  629.\'.  —  Cf.  Bouum,  Con- 
solatio. 

DEMETRlLi.S  1  (Soter).  lilius  Seleuci  (1'liilopa- 
toris),  a  regno  Syriep  exclusus,  29SC,  illud 
recuperat,  295D,  37:) C.  —  Primo  Judseis 
infensus,  295 C,  Jonathee  multa  concedit, 
;i03C',  304 C.  —  Ob  tyrannidem  a  suis  re- 
lictus,  ;303D,  interficitur,  305D',  330A'. 

DEMETRIUS  II  (Nicator)  filius  prfficcdentis, 
regnum  Syri»  ambit,  306  G,  et,  auxiliante 
PtolcnicBo  Philometore,  occupat,  3081).  — 
Jonalhae  henefacit,  309 C,  et  Simoui,  :il61)', 
quare,  320 .\.  —  Primo  a  Judaeis  liberatus, 
310D,  a  Medis  comprehenditur  et  obtrun- 
calur,  318B,  :WOB'.  —  Uuomodo  filius  Se- 
lcuci  vocetur,  330  G'. 

DESERTUM,  cur  pluviis  irrigetur,  7  C  ;  quo- 
modo  voce  Domini  concutiatur,  578  C.  .\lle- 
gorice,  gentilitatem  signal,  7D'. —  Deser- 
tum  Sinai  inhabitabile,  1.39B'.  —  Dcsertum 
Cades,  quid  mystice,  578  D. 

DESIDERIUM,  quid  sit,  671 D'.  —  Ex  amore 
procedit,  671  D',  672C,  ct  eruciat  amantem, 
6721)'.  .Vniiuam  ad  visionem  Dei  prn>parat, 
672  C.  —  Chrislus,  ut  homo,  desiderare  po- 
luil,  672  A  ;  an  hoc  possint  Beali,  489  B, 
527  D,  671  D'.  —  Deus,  (|uantum  desideran- 
dus,  671  .\. 

DETRACTIO,  quid  sit  proprie,6691)'.  —  (^ravior 
est  furlo,  4S3.\',  670B.  —  Par  est  pecealum 
delrahere  el  detrahenti  applaudere,  4831). 


DKUS  miilliplex  esse  iion  polesl,  3(581)',  et 
iinilate  deleclntur.  :)78A'.  —  Ejus  essentia 
est  sun  potentia,  :i7B.  Vita  est,  6261)',  fons 
et  prineipium  totius  vitae,676C'.  —  Cur  Dcus 
ilicalur,  140  B',  Dominus,  151  C,  Adiniai, 
KKil).  Deus  coeli,  117C,  2;)6D,  et  Deus  vi- 
vus,  (i72.\'.  —  Se  cognoscendo,  omnia  co- 
gnosi-it,  37 C,  ctiani  futura,  .395 (j;  oinnia 
intuelur  et  discutil,  685A'.  Filio,  eum  ge- 
nerando,  omnia  dicil,  417  G'.  —  Quoniodo 
sit  causa  oniniuin.  61.\,  602D',  omnia  fece- 
rit,  ;!.34C.  et  vivifieel,  252 A.  —  Omnia  opera 
ejus  ex  a^terna  ]U'0videntia  procedunt,  151  C, 
6031)';  nihil  agit  fortuito,  603  D;  nunquam 
mutat  consilium,  603  A',  liect  niutet  senten- 
tiam,  603  C*.  —  Mensura  est  omnis  veritatis 
et  «"quitatis,  519B',  ct  auctor  tolius  boni, 
426C'  ;  nihil  nisi  juslum  facere  aut  impe- 
rare  potest,  470  C;  in  omnibus  actibus  ejus 
contemperantur  justitia  et  misericordia, 
931)',  655C'.  —  Voluntas  ejus  causa  est  uni- 
ca  praedestinationis,  611);  in  gratiarum  enim 
largitione  ad  quamdam  respicit  congruita- 
leni,  (iO(_;',  sed  in  pra^destinatione  liberrime 
agit,  61  .\.  (jur  tam  diversimode  honiines 
tractet,  49B'.  Consilium  ejus  in  salute  ho- 
niinum,  inscrulabile,  653 A.  —  Solus  dire- 
ele  voluntatem  hominis  movere  potest,  67D', 
202A  ;  sed  bono  ordini  congruit  ut  maneal 
libera.  49A.  Quomodo  eam  dirigat,  69A', 
544 D'.  —  In  crealione  et  guberuatione  mun- 
di  suam  requirit  gloriani,  49B,  et  commune 
bonum,  49C  —  (luum  ad  rectam  guberna- 
tionem  pertincat  ut  malum  lollatur,  481)', 
cur  peccatis  quasi  cooperari  videatur,  50B'; 
quid  ei  tribuendum  in  peccatis,  50.\',  per- 
seculionibus,  52 B,  tribulationibus  53A,  mor- 
te.  531),  damnatione,  59B';  quatenus  coope- 
ratus  sit  (jhristi  traditioni,  511),  664A,  el 
passioni,  51 A  ;  quo  sensu  de  pcenis  nostris 
gaudeat,  98B;  cur  saepe  preces  non  exau- 
diat,  .33I)B',  D',  vel  tardet  audire,  686G.  — 
Quee  ejus  maxima  vindicta,  57A  ;  quse  oc- 
cultissima  judicia,  54B',  57 C.  —  Quomodo 
dicatur  terribilis,  334 D,  quum  sit  duleissi- 
mus,  .590C,  (i08D';  solus  justus,  ;M4B',  sus- 
ceptor  animffi,  6761)'.  Mirabilis  est  in  na- 
turalibus.  mirabilior  in  supernaturalibus, 
4.">1(;,  mirabilis  olim  in  Juda>a,  mirabilis 
nunc  iibique  terraruiu.  451 B'.  —  Quo  sensu 
dicatur  in  coelo  habitare,  1171),  de  coelo  re- 
spicere,  480C',  004A,  vel  desccndere,  512C; 
terrain  conculere,  51)  ;  homiues  interroga- 


718 


INDEX    ANAI.YTir.US 


re,  469B,  probare,  492 B,  tontare,  aOOC;  ira- 
sci.  9()C,  aul  ad  iracundlani  provocari,  2.")t!B', 
43o.\';  ii-ridere,  subsaniimv,  4liiD',  odisse 
peccatores,  4.34D;  oldivisci  aut  meminisse, 
439  D,  400 .\',  ,io2C',  poenitere  et  converti. 
C03.\';  induere  arma,  G12.\.  aut  virlutem, 
612C,  ete.  —  Quid  sint  Dei  lacies,  .5(33  0', 
vultus,  429C',  491 D'.  oruli,  2:i(j.\',  4.34C, 
palpebrae,  4(J9.\,  C,  aures.  2:i(;.\',  433  .\', 
S93B,  ala»,  492D",  4!l(iD,  C26B.  bracbium, 
682B',  687A',  manus,  387C',  389D',  etc. ; 
quid  ejus  regnum.  120  C,  civitas,  392  .\. 
39oB',  templum,  4(j8B,  domus.  .337  C.  361  C, 
564.\'.  tbronus.  ^.'iSB',  sedes,  467 B  ;  etc. 

Deus  omnibus  est  per  se  notus,  480  .\; 
verumtamen  inaccessibilis  in  se  est,  43 IB, 
et  per  elTectus  tantuni  cognoscitur,  431  C  ; 
imo  elTectus  ipsi  ex  parte  solura  depreben- 
duntur,  4-37  0.  Pbilosopbis  innotuit  ejus 
majestas,  Hebrsis  aequitas,  Christianis  mi- 
sericordia  3091)'.  —  Specialiter  justorum 
Deus  est.  433B".  ad  quos  pertinet  illum 
«  suum  »  vocare.  448B'.  —  Solus  animse 
desideria  satiare  valet.  4!i7B',  et  in  visione 
ejus  invenilur  beatitudo,  .323 B,  327 .\,  in- 
comprehensibilis  laetitia,  327 B,  aeterna  Bea- 
torum  refectio,  34(iB.  —  Varias  ob  causas, 
aeque  timendus  est,  244.\".  418C',  et  dili- 
gendus,  4980',  (j71B';  in  dubiis  cousulen- 
ilus,  38  C,  et  fiducialiter  invocandus.  427  C 
Judicia  ejus  non  nisi  reverenter  scrutanda 
sunt,  38 .\.  —  Quomodo  coli  debeat,  330 .\, 
418D.  et  quari,  460B,  349A',  607C',  ut  in- 
veniatur,  146.\'.  —  Quid  sit  Deum  sustinere, 
332 B.  C,  S(i6D',  et  exspectare.  6:33 A,  631  C. 

—  Quomodo  alloeutus  sit  Job  et  amicos, 
l.\.  et  Movsen  in  Sinai,  1  B. 

DEXTEBA.  quid  in  Scripturis  significet,  o38B. 

—  Quid  sit  dextera  Christi,  o2o.\',  et  Dei, 
492  C,  496  C,  306A',  322  B,  682B",  etc.  — 
Quomodo  Deus  a  dextris  Cbristi  fuerit, 
487.\',  vel  a  destris  sil  animae,  490B.  —  Quo 
sensu  in  dextera  ejus  sit  delectatio  488A'. 
490  (T. 

OIABuLrs.  ]'if/e  Oaemones. 
DIES  hujus  vit»  breves  et  mali.  647 .\.B'.  Qiio- 
modo  a  diversis  gentibus  nominati,  .347  0. 

—  Dies  aeternitatis,  quid,  417B',  347 B',  647 B, 
et  unde  causetur,  .328 .\.  —  Dies  alUictio- 
nis,  sic  recte  dieitur  dies  natalis,  312  C.  — 
Quoraodo  dies  diei  eructet  verbura.  ol7B, 
B',  C,  et  in  die  mandaverit  Deus  miseri- 
cordiam,  676D.  —  Dierum  plenitudo,  quid 


sit,  43.\.  —  Liber  Verborum  diernm.  quid, 

238  B. 

Oies.  Ita  vocata  est  una  ex  filiabus  Job, 

quaro.  42 B. 
DILUVILM  quomodo  Deus  inhabitare  faciat, 

378  C. 
DIOCLRTIANUS,  nomen   ciuistianum  oranino 

delere  tentavit,  668 C. 
OBJNVSIIS  (S.)  Areopagita,    «  sacratissimus 

atque  divinissimus  »  448B',  «  princeps  theo- 

logorum  »,  301. \',  vel  simpliciter  «  Theolo- 

gus  »,  .302.\,  sagaciter  legendus  est.  313C'. 

—  .\d  eclipsiin  solis,  Cbristo  patiente,  stu- 
puit.  300C'.  —  Frequenter  citatur,  9C,  :32D, 
34  D,  36  C,  etc.  (Migne  Patrol.  gr.  tom.  3,  4.) 

DIONYSIUS  Cartusianus,  cur  Psalmos  inter- 
pretari  aggressus  sit,404.\.  quomodo,404.\', 
et  quo  anno.  308B.  —  Opera  ejus.  quo 
ordine  edita,  ,383.  —  Stiii  ejus  simplicitas 
excusatur,  387.  —  Beligiosorum  ruinam  de- 
flet,  23 .\,  malam  puerorum  carpit  educa- 
tionem,89C',  balneorum  quorumdam  inde- 
centiam,  176  A',  fideliura  avaritiam.  24o.\'. 

—  Quanta  ejus  humilitas  ()7IA.  et  pietas, 
6770.  —  Epistola  ejus  ad  Card.  de  Cusa,  43, 

DISCIPLINA  Dei,  quid  sit,314C,A'. 

DI\TTI.E  liujus  vitse  incertae,  6481),  nec  solli- 
cite  quaerenilte.  648  C.  —  Sanctorum  divi- 
tiae,  quid.  (i480'.  —  Cf.  Prosperitas. 

0(J.MUS  in  Judaea  tecta  habebant  plana,  249C. 

—  Domus  Dei,  sic  vocatur  anima  fidelis, 
337  C,  3610,  o()8A',  vel  Ecclesia,  337D', 
361  C,  364 .\',  vel  coelum  empvreum,  o64B', 
.3680'.  Quomodo  ab  ubertate  ejus  anima 
inebrietur,  626B. 

OB.\CO,  quid  sit,  I94.\.  —  Per  duos  dracones 
visionis  Mardochaei,  193  C,  quid  signiGce- 
tur.  194A.C'. 

OULCEOO  Oei,  quanta.  390 C.  608 D'.  —  Qui- 
bus  potissinium  detur  illara  degustare,390D', 
391  A'.  (j08B",  et  quomodo,  391 A,  o91D", 
609.\.  —  Incipientibus  saepe  coramunica- 
tur,  quare,  391 B. 

DUBANOUS  fa  S"  Portiano).  Ord.  Pra>d,  theo- 
logus.  allegatur,  61  C,  63 A',  710. 


ECB.\TANIS.  metropolis  .Medorura,  131B,  urbs 
iimnitissiraa.221C.  describitur,  t31.\'.  —  Non 
aequavit  Babylonis  magnitudinem,  131 B". 

ECCLESIA  Dei,  olim  quid,  260  A.  Ab  ea  Am- 
monitae  et  Moabitae  excludebantur,  260 .\. — 


INDEX    ANAI.YTICUS 


■|!) 


Ecclesia  triumplmns.  Ouap  ojus  portse,  123D, 
muri,  1231),  platei»'.  li:i.\'.  llii  jugiter  re- 
sonat  l)t'i  lautiatlo,  liHU".  .ItM-usaliMU  voca- 
tur,  123.\.  —  Ecclesia  iiiilitaus  reizuuui  ost 
Dei,  344  8.  quod  nun(]uani  in  (olo  corruui- 
pitur,  120 (;,  et  semper  in  miiltis  nieiiiliris 
pace  et  justitia  gaudet.  123 C.  (,)iii  ail  faui 
perliueant,  .18!  .\.  —  Kegina  pnpuloruiii, 
S13C,  et  pascua  animaruin.  .■i-iili,  dicitiir 
Dei  tabernaculum,  482(;,  ,^01 1!'.  et  tlonius, 
337I)';  .lerusalem,  122 D",  et  filia  .Sion  4(iOC'; 
firniamentum,  S17.\.  —  Quid  ejus  veuler. 
3401)'.  iiterus.  .S^IB.  uhera,  .S40D',  tliesau- 
rus.  ."itiB.  ilivilise,  6201).  —  In  cxordio  el 
in  fine  vexata,  304  W,  lempore  .\ntichristi 
nulla  faciet  mlracula,  4(52  C.  et  quasi  dere- 
licta  videbitur.  46o.\,  et  minula,  46.")!).  — 
Ejus  profectiim  fidelis  qiiisque  optare  debet, 
361  C,  et  hostiluis  ejiis  iiiala  temporalia  po- 
test  imprecuri,  (i201!.  —  In  .Scriptura  varie 
figuratur  :  1°  Per  terram  :  quomodo  sit  su- 
per  inaria  fundata,  548  C,  super  numina 
pra^parata.  3481)'.  —  2*  1'er  Saram  :  liere- 
ditatem  consecuta  est.  4.33  A.  —  l'er  .Iiidith  : 
diabolum  devicit,  1()8(],  et  spolia  ejus  Deo 
dicaTit.  168  B'.  Etc.  —  De  ipsa  ad  litteram 
exponuntur  Ps.  iv,  427  1);  v,  433  A  ;  vui, 
431B  ;  i\,  437 C  ;  x.\u,  o4.3D;  xxviii,  373B. 

ECST.\SIS.  Psalmus  «  pro  ecstasi  »,  quomodo 
intelligendus,  .d86C. 

ELEAZAR  Macbabffus,  frater  Juda^,  294  C,  for- 
titer  in  bello  occubuit.  294A.  —  Licite  mor- 
ti  se  objccit,  294B.  —  Dictus  est  etiam  Mau- 
ron,  294D,  .loseph,  :i60D',  Saphum,  361  A,  et 
filius  Saura,  quare,  294  C. 

EI..E.\Z.\BUS  senex,  Scriba.  carnes  vetitas  co- 
medere  constanter  recusans,  .'iiSSD,  martyrio 
coronatur,  354  B. 

ELECTI  al)  aeterno  electi  sunt.  304  D',  et  perirc 
non  possunl,  .S78D.  —  Licet  pauei  videantur 
respectu  damnandoruni,  multi  eriiut.  6u3.\'. 

—  (jhristus,  quosensu  dicatur  electus,  .■)04D. 

—  Cf.  Prfpdestinati. 

ELEE.MOSYN.V  corporalis  commemlatur,  99C', 
101 A,  (i67A.  et  spiritualis,  667 C.  —  Fre- 
quenler  de  congruo  nieretur  conversionis 
gratiam,  100 C,  et  beneilictiouem,  667 C',  in 
tempore  infirmitatis,  levamen,  668A,  in  ho- 
ra  morlis  indulgentiam,  (i67D';  peccala  pur- 
gat,  M8B,  667A',  purgalorium  niinuit  lOOB, 
vilam  parit  a»(ernaiii.  118C,  —  Iii  eleenm- 
svnis  Deus  inagis  aHeetum  pensal  quaiii  do- 
uum,  lOOA. 


ELEMENTA.  In  orbe,  elemento  ciiique  naliira 

et  line  assigiiatiir  loeus,  .'ili',  1)'. 
ELKPIIAS,  iiiaximum  aniriialiiiiii.  201)'.  2i):!.\', 
sub  nomiiie  Behemoth  describitur,  201)'. 
.\iiimal  est  inelancholicum,  24(j.  in  umbro- 
sis  et  huinenlibus  tlegens,  24 .\.  el  sa^pc  eum 
rhinocerote  conlliclaus,  l:il)'.  —  (Jiium  ce- 
ciderit,   resurgere    nequit,   22  C.   yuaulum 
bibere   possit,   24A'.  —   Maxime   doniabilis 
i'st,  21  A',  ct  inultum  de  ratione  participat, 
21  li'.   293  C.    Uuomodo    capiatur.    23A,D, 
ciiMiretur,  2.^)15.   usurpeliir   in   bellis,  271B, 
ai'fenilatur  atl  pra?liiim,  293.\'.  —  Spiritua- 
liter,  figura   est  diaboli,   21 B',  23B.  —  Cf. 
Bebemoth. 
ELI.\GH1M    pontifex    tempore    .luditb,   qui    in 
Nehcmia    Joachim    vocatur,    164  C,    237  C. 
quis   fuerit,   i:!7  B.  A'.   —   Contra    .\ssyrios 
pr.Tsiilium   coiiiparat,    i:!6 1)',   cum    inagno 
zelo,  i:!7D'.  —  Magnificis  verbis  extollit  Ju- 
dith,  1()4C. 
ELI.\S  propheta  zelo  meruit  in   coelum   assii- 
mi.  278C.  —  In  fine  sa?culi  Juda^os  conver- 
tet.  4791!'. 
ELIASIB   [lontifex.  nepos  Josue,  filii  Josedec, 
237C,  Esdr?p  auxiliator  in  restauranda  Je- 
rusalem,   2:f9D.  —   Cum   Samaritanis  con- 
junctus,  260D,  2(i2A,  legein  transgreditur. 
260  A'. 
ELIPIL\Z,  inler  amicos  Job  principalis.  a  Deo 
carpitur,  391).  —  .\n  ipsi  Deus  apparuerit, 
39A'. 
ELISELIS   propheta    absque    simonia    munera 

Naainan  aceipere  potuissel,  117 B. 

ELIU,  ainicus  Job,  «  vir  eloquens  et  non  ine- 

diocriter   sciens,  »   75B,   sapientius    ceteris 

loquitur,  75D',  et  sublimia  de  Deo  profert, 

73B,  etsi  non  omnino  vera,  80B;  sed  quia 

bona  indiscrete  protulit,  lA'.  et  imperite, 

IB',  et  «  nimis  pompose  »,  731)',  itleo  car- 

piliir,  I.\'.  —  \'erba  Job  non  rite  intellexit, 

80 .\'.  —  Cur  a  Deo  non  rcdarguatur,  :!9D'. 

EPllKBI  et  ephebia,  apud  ethnicos,  quid,344C'. 

EPIPHANIUS   (id    est   Pseudo-Epiphanius.   de 

Vita  ct  morte  Prophetarum).  Q\is>  de  arca 

uarrat.  :!:!7C',  sat  difficilia  intellecdi  viden- 

tur.  3:H8B,  et   pie   intelligenda  sunt,  :!:!8D. 

(Migne  Palrol.  yr.  tom.  43,  col.  393.) 

EPLSCOPUS,  quomodo  interpretctur,  2.56  C  — 

Episcopus  Levitarum.  quid,  2.56B'. 
KQnS,    eur   sic   dictiis  sit,   16.\'.  —  .\nimal 
lorte,  151).  ((  hinnitivum  »,  15D,  velox,  15C', 
audax,  15C,  bellicosum,  15D',  pedibus  pro 


720 


INDEX    ANAI-YTICUS 


armis  utens,  16A,  ad  reipublicae  luitionem 
croatus  est,  161).  —  Buccinas  clangore  ani- 
matur  ad  bellum,  10 C.  2i):i.V".  .\u  leoneni 
paveat,  16.V'.  —  Liliidinosus  est,  106.\.',  ct 
lascivorum  figura.  I3.\';  sed.  resecta  juba, 
castior  elHcitur,  13 U".  —  (Juid  tropologice, 
§22  0. 
ERUBE.SCENTI.\.  quid  sit  et  quotuplex,  331G'. 

—  Est  optima  passio.  331 D". 

ESDR.\S,  sucerdos,  333.\',  et  propheta,  483A, 
quem  Hebreei  Malachiam  fuisse  putant, 
224  C,  amicus  .\erxis,  223  C,  quomodo  in 
Jerusalem  venerit.  223D,  et  quando,  223C. 

—  Legeni  populo  solennifer  legit,  248 D,  et 
prsevaricantes  corripit,  22713.  —  Zelo  Dei 
acceusus,  207.  vitam  in  senectute  veneran- 
da  finivit,  233,  et  typus  est  boni  prfelati, 
2.30R'.  —  Novos  littcrarum  apices  excogita- 
vit.  223B'  ;  libros  canonicos  V.  T.,  prseter 
Penlateuchum,  reparavit,  223B',  403.\  ;  au- 
ctor  est  librorum  Paralipomenon.  209.\,  et 
EsdrfE,  209 .\,  saltem  primi,  233,  nec  non 
primi  Psalmi,  403A.  634B'.  Librum  Psal- 
morum  cur  ita  disposuerit,  401  A'.  —  Liber 
Esdrff.  cum  secundo  Paralipomenon  con- 
nectitur,  209  A. 

Esdras  alii  memorantur,  itidem  sacerdo- 
tes,  unus  cum  Zorobabel  reversus,  237  C, 
alius  cxercitam  Jud»  comitatus,  361. \. 
ESTHER,  Persarum  regina,  quw  fuerit.  178  C, 
et  quando  vixerit,  173.\,  267 .\.  —  Pulclira, 
•179  A,  C.  humilis,  179B',  180 D,  saucta, 
179  D',  magno  apparatu  ab  Assuero  ducitur, 
tSOA.  Quo  jure  nupserit  gentili.  180D',  et 
cur  ad  solium  sit  evecta.  184.V.  —  .\udacter 
se  morti  oflert  pro  gente  sua,  184B,  198A. 
Quomodo  Aman  disperdiderit.  i88C,  et  Ju- 
deeos  salvaverit,  190 -\. —  Quomodo  a  rege  sit 
recepta,  184C',  201  B;  cur  .\man  ad  convi- 
vium  vocaverit.  183D.  —  Ejus  jussu  solen- 
nitas  introducitur,  192.V'.  —  Parvo  fonle  in 
visione   Mardochfei   liguratur,    193 C,  193B. 

—  Quanta  ejus  perfectio,  200 B',  et  quid  nos 
doceat,  200  C. 

Liber  Esther,  a  quo  conscriptus  et  cur  sic 
vocatus,  191  C.  —  Inter  canonicos  recense- 
tur,  173A;  verumtamen  in  eo  reperiuntur 
quaedam  non  authentica,  193 D,  et  transla- 
tores  raulta  addiderunt,  203 .\,  quae  ex  Jo- 
sepho  desumpta  videnlur,  183B,  196B. 
EUNUCHUS  diverse  accipitur,  178.\'.  —  Eu- 
uuchi  duo  in  regem  Persarum  conspirantes 
a   Mardochaeo    deprehenduntur,    quomodo. 


180 .\',  193  C.  Pro  .Vman  conjurasse  viden- 
tur,  196A'. 

EUSEBIUS,  Emisenus  cpisc,  allegatur,  31 C. 
(Jligne  Pa/fol.  gr.  tom.  86.) 

E.XCOMMUNICATIO  valde  timenda  est,  quare, 
363  .\ . 

E.\ERCITUS.  In  duce  cor  est  exercitus,  163 C, 
in  peditibus,  robur,  134  C;  ideo  in  exerci- 
tibus  antiquis  pauci  equites,  multi  pedites 
erant,  134 B.  —  Exercitus  inordinatus  hosti 
victima  est,  293  D'.  —  Deus,  de  humanis 
copiis  parum  curat,  133 D.  —  Exercitus  coe- 
lorum,  quid.  231D';  quo  sensu  Deum  ado- 
ret.  232  B. 

KZECHIEL  propheta.  in  pluribus  fuit  figura 
Christi,  333A. 


F.\C1ES  Dei,  quid,  363D',  366B,  672C';  in  hac 
vita  videri  nequit,  366  A.  —  Quid  facies 
animse.  563D',  569B'.  —  In  abscondito  faciei 
Domini  quomodo  abscondatur  anima,591B'. 

F.\M.\,  quatenus  tuenda,  33 .V.  —  Eam  appe- 
tere  licet,  277 D,  294 B,  301 A. 

F.\MES  hominis  duplex,  032 A'  ;  in  utraque 
justi  a  Deo  saturantur,  632.\'.  —  In  bello 
plus  metuenda  est  quani  gladius,  134  C. 

FATUM,  an  sit  aliquid,  63B,  64B,  63-\' ;  num 
ejus  nomine  uti  liceat,  63B.  —  Multipliciter 
sumitm',  631).  —  Quid  sit  proprie,  63D', 
71 D;  unde  uomen  acceperit,  (53  D,  71 D; 
quomodo  a  Providentia  differat,  65  G ;  qua- 
tenus  sit  causa  actuum  humanorum.  66B' ; 
qua?  ei  subjiciantur.  66  .\  ;  an  sit  immuta- 
bile.  63  C.  —  In  fato  luua  magnum  domi- 
nium  habet,  64B.  —  Libellus  quidam  de  Fato 
Thomae  adscribitur,  63D,  D'.  —  Pulchre  de 
eo  tractaverunt  Pelrus  de  Alliaco  ct  .Egidius 
de  Roraa,  67 -V.  —  Cf.  Fortuna,  Stella?. 

FEL  piscis  conlra  albuginem  valet,  106 .\.  — 
.\n  virtute  propria  Tobiee  caecitatem  depu- 
lerit,  116 .\,  117B.  —  Tropologice,  compun- 
ctionem  signat,  116  C. 

FELICITAS,  quid  sit,  547B.  —  Hominis  felici- 
tas  in  visione  Dei  ponitur,  626D.  —  Cf. 
Beatitudo. 

FELICITAS  (S'j  cum  septem  filiis  martyr, 
Machabeeorum  matri  comparatur,  339  8'. 
(Acta  SS.  die  .V  Julii.) 

FESTIVIT.\TES  quaedam  Judeeorum  recensen- 
tur  :  Primo  raense  (Nisan),  festivitas  .\zy- 
morum  sive  Pascha?,  223  .V,  a  muudis  per 


I.NDKX    ANAI.YIICUS 


721 


scptem  dics  i-clclji-uuda,  ^222  I)'.  —  Sccuiulo 
mense  (Ziv)  xxiii"  die,  festuni  lihciMtionis 
Sion,  317C'.  —  Tcrtin  mciisc  (Sivan).  i*  dic 
post  IMscham,  fcslum  Scptimanai-uni  scu 
Penteeostcs.^fiOri'.  —  Scpliino  mensc  (Tisri), 
prima  die,  fesliiiii  Tiihariim,  248C';  .w"  dic, 
festum  Scenopegi.T,  30-iA,  scu  Tabernacu- 
lorum,  2S9I);  xxii*  dic,  festum  Collcctae, 
250 .\,  in  qua  solvcl)alur  tertia  pars  sicli  in 
usum  sanctuarii.  2.'iOI!.  —  Nono  mcnse 
(Casleu).  xxv°  dic,  Cainhysa  dies,  in  mcmo- 
riam  libcrata»  Bcthulia».  108  C,  et  fcstum  Lu- 
minum,  289  C.  seu  dedicationis  altaris,  a 
Juda  institutum,  289B,  B'.  —  Duodccimo 
mense  (Adar),  xn'  cl  x\"  diebus,  fcstum 
1'hurim  vcl  Sortium,  i92B,  a  Mardocbaeo  de- 
cretuin.  191  C. 

Mos  octavam  fcstorum  agendi,  unde  ve- 
neril,  289  A.  —  Dies  festivos  decent  convi- 
via,  89D,  ct  la>titia,  2.}9A.  Quomodo  sint 
colcndi,  230 B'. 

FIDES,  nec  in  Christo  locum  habuit  i:^2B', 
neo  est  in  Beatis.  d28B,  D.  —  Oculus  est 
animse,  363  D',  qua>  non  nisi  flde  Deo  pla- 
cere  potest,  601  D.  —  Fides  christiana  nun- 
quam  penitus  peribit.  463 D.  —  Cclebratur 
fides  Abrahae,  277  B',  et  triuni  pucrorum, 
278  D. 

FILII,  quid  parentibus  debeant,  99  C.  —  Filii 
sapientes  sunt  parentum  laus,  il2  D',  et 
gaudium,  113  0'.  —  Filii  Dei,  sic  dicuutur 
Beati  ct  viatores,  quomodo,  421^'. 

FINIS  non  unam  signilicationcm  habet,  427C. 
Quo  sensu  Deus  vel  Christus  finis  noster 
dicantur,  427  D,  646 D'.  —  Finis  hominis, 
quid  et  quotuplex,  646 B'.  Ejus  meditatio 
commendalur,  646C. —  Psalmi  «  in  finem», 
quomodo  intelligendi,  427  C.  448  B,  etc. 

FIR.MAMENTl'M  litteraliter  octavam  sphsram 
designat,  317.\';  allegorice,  Christum,  317C', 
vel  Ecclesiam,  517A. 

FLUMEN.  Super  flumina  quomodo  terra  fun- 
data  dicatur,  348 D.  —  Mvstice.  flumina  vi- 
tia  figurant,  34811'. 

FCEDEB.\  olim  vituli  occisione  Drmabantur, 
243  C. 

FOUNICATIO  apud  gentiles  non  illicita  re- 
putabatur,  179  .V'.  —  Fornicationcs  cordis, 
quid.  661  B. 

FORTITLDO,  quid  sit,  279B.  —  Bellaloribus 
specialiter  necessaria  est,  279  B;  sed  pru- 
denliae  moderamen  sequi  debet,  2791).  An 
fortlter  agant  sibi  manus  inferenles,  373B', 

T.  5. 


C.  —  .lud.'i'  rorlitudo  coMiiriendalur,  279.\', 
300 D'.  .301  D. 
l"OHTl'N.\.  Quid   sil    lorluna.  67  C,  boiia   (ov- 
luna,  (i7B',  G8A,  li.  —  A  Dco  est  vel  a  slcl- 
lis,  70.\.  Quantiiiii  ab  aslris  pcndcat,  70C. 

—  Quiini  ail  bona  cxlcriora  duiiitaxal  rc- 
spicial,  aequc  juslis  et  impiis  favet,  70  C.  — 
lu  Deo  nulla  sunt  fortuita,  69A,  in  homine 
vcro  qiuTdani,  C8D',  sed  rara,  71B;  insupcr, 
casus  IVirluili  quoad  hominem,  67B',  praeor- 
dinali  suut  quoad  Deum,  67  C,  et  a  provi- 
denlia  gubcrnanlur,  72C.  —  Cf.  Falum. 

FBAMEA,  quid  sil  ad  litteram.  4.')9B,  ct  my- 
slicc,  459B,  536 D,  542 B'.  —  Quid  framea 
Dci,  493D,  496D',  612A,  618C'.  Sic  dici  pos- 
set  aniina  Christi,  493A'. 

FRIGUS.  qualitas  feminina,  8C,  causa  est  gla- 
ciei.  8C,  et  pruinae,  8D. 

FRL^MENTUM.  A  fructu  frumenti  quomodo 
multiplicentur  homines,  429  D',  432  C.  — 
Frumcnlum  eleclorum,  quid.  4.30B. 

FUC.V.  Quandonam  hostes  fugere  liceat,  246A'. 

—  Fuga  superanlur  tentationes  blasphemiae, 
640  A'. 

FUMUS  in  ira  Dei  quomodo  ascendat,  500 D', 

312  A. 
FUNES,  in   Scripturis  quid  significent,  487 B. 

—  Quomodo  homini  cadant  in  pra^claris, 
487A.  489B'. 

FUNUS.  In  funere  fidelium,  ii  paiiperes  sunt 
pascendi,  101  C,  qui  animae  defuncli  suffra- 
gari  possint.  101 D.  —  Reprobatur  inos  fercu- 
la  in  tumulis  ponendi,  101 C.  —  .\pud  .TudcCos 
unicum  toti  familiae  erat  sepulcrum.  238.V'. 

FURTUM  ex  se  grave  est  peccatum,  670  C,  sed 
miiius  detractione,  contumelia  et  susurra- 
lione,  670B. 


G 


GABELUS,   ex    filiis    captivitatis,   vir  justus, 

103 A,  ubi  manserit,  112C,  —  Tobia^  junio- 

ris  nuptiis  adest,  112C'. 
GAL.Vr.K  a  Judaeis  magna  afficiuntur  clade, 

360  C. 
GALENUS  (Claudius)  medicus,  allegatur,  63A. 
GALLUS,  quo  sensu  intelligentiam  habere  di- 

catur,  10  B. 
G.MUZIM  nions.  Qua  de  causa  tenipluni  sit  ibi 

construcluin,  331  C,  et  Jovi  dicalum,  ,331 D. 
GAUDIUM,  quid  sit  et  unde  oriatur,  600 C.  — 

hnpiis  non    convenit,  600  D,   qui   gestiunl 

potius  quam  laetantur,  600  C. 

46 


:<?9 


INnr.X    ANALYTICUS 


GAZA,  vel  Gazara,  urbs  Philistinoruin,  :118A, 
3201),  munitissima.  3ISB',  a  Jonatlia  expu- 
gnatur.  31 IB,  et  a  Sinione.  317 C. 

GAZ01'I1YLACIUM.  quid  fueril.  2o9C. 

GELU.  Quae  ejus  causa,  8B. 

GENTILE.S.  Els  ad  salutem  sudiciebat  in  Deum 
remuneratorem  credere.  121. V,  et  moralia 
niandata  servare,  1-42 B'.  —  l'r»ter  Deum, 
inferiores  deos  colebant,  28iA  ;  frustra  ex 
lege  conati  sunt  idololatriam  suam  excu- 
sare,  283  D'.  —  Olim  possessio  dsemonum, 
facti  sunt  liereditas  Cbristi,  418A.  Synago- 
ga»  substituta,  308 .A'.  —  .lumenta  dicuntur, 
623  D'. 

GL.\CIES,  quotuplicis  generis,  8  C.  —  Ejus 
causa,  quae,  8C;  imperfecte  noscitur,  8A'. 

GLADILS  duplex,  631  B'.—  Giadius  Dei,  quid, 
443 C,  447.\'.  —  Qui  accipit  gladium  gladio 
peribit,  quomodo,  631  D'. 

GLEB.X  terrae,  quomodo  compacta  sit,  10 C. 

GLORIA,  quid  sit,  19B'.  433B',  576A'.  —  Deo 
plenarie  competit,  1!)B'.  et  Christo  plenis- 
sime  data  est,  433  C.  —  Gloria  et  decor 
Beatorum,  quid,  .328 B.  —  Gloriam  et  ho- 
norem,  quomodo  Deo  offerre  possimus, 
576  C,  A' ;  quo  sensu  coeli  enarrent  gloriam 
Dei,  316 D',  3171),  C.  —  Lumen  glorise,  quid 
sit.  627  D,  quo  opus  est  lieatis  ad  videndum 
Deum.  6271). 

GLOSSA  (Walafridi  Strabi)  passim  allegatur, 
90C',  93B,  157A',  etc.  (Migne  Pairol.  lcil. 
tom.  113  et  114.)  —  .lc/c/e  Rabanus 

GORGI.XS,  dus  exercitus  Syri».  peritissimus, 
283.\,  ex  improviso  .Tudam  aggrediens,283C, 
fugatur,  286D,  369B",  et  prope  interficituT, 
369  C. 

GORR.\  (Nicolaus  de)  Ord.  I'ra?d.  theologus  et 
commentator  (xmi°  ssec).  .36B. 

GR.\NDO.  unde  veniat  ignoratur,  7B.  —  Quo- 
modo  justitiae  Dei  deserviat,  7B. 

GRATIA,  quid  sit,  679  C.  1'eccato  mortali  de- 
leto,  protinus  infunditur  animse,  441  C.  — 
In  gratiarum  largitione,  Deus  semper  ad 
iiuamdam  congruitatem  respicit.  60 C.  Cur 
eam  saepe  deneget,  473  C.'.  IIa;c  denegatio 
ira  Dei  vocatur,  366  B.  —  Quanta  gratia 
Christo  concessa  fuerit,  392  A.  Sine  gratia 
ab  aliis  non  distulisset.  304B'.  —  Novem 
gratia?  Dei  ad  animam,  quae,  344B  et  seq. 
—  Invidia  fraternse  gratipe,  pessimum  pec- 
catum,  333  D. 

GR.\TIANUS,  Ord.  S.  Beuedieti  llieologus,  Dc- 
cretalium  compilator,  37 .\'. 


GREGORIUS  (S.)  Papa,  fuit  primus  libri  Job 
expositor,  77B'.  —  Igneas  acies  in  ccelo  vi- 
dit.  348  D.  —  Passim  citatur,  2D,  13C, 
14A,  ctc.  iMigne  Patro/.  /at.  lom.  73-79.) 

GUILLELMUS  Parisiensis  episropus,  661i,  103D', 
33  lA'. 

GUILLELMUS,  dux  Juliaceusis,  quod  in  fi- 
de  calholica  subditos  servaverit,  laudatur, 
386. 

GURGU.STIU.M.  (|ui<l  ad  iitternm,  28A,  et  my- 
stice,  281). 

GVMNASIUM.  quid  sit.  270B.  —  Contra  legem 
in  Jerusalem  gvmnasium  erectura  est,270A'. 


H 


HAGIOGHAPIIA,  pars  .Scriptura»,  83.  —  In 
his  etiam  computantur  apocrypba,  84. 

HAM.MONTANUS  (Gerardus  Kalkbreuuer  ab 
Hammont)  Coloniensis  Cartusia;  prior,  psal- 
terium  duci  Juliacensi  dedicat,  386. 

HAVMO,  Halberstatensis  episcopus,  32B',  167C, 
219B,  2731)',  etc.  (.Migne  Patro/.  /at.  tom. 
116,  col.  183.) 

IIEBlUi;!  templum  versus  orabant,  96B',  283 D, 
et  ter  per  annum  in  Jerusalem  convenie- 
bant,  87  A.  Quomodo  peccata  confiterentur, 
231. \.  —  Eis  licebat  filios  aut  filias  ad  tem- 
pus  vendere,  244  C.  —  Decimas  quotannis 
solvebaut,  nonnunquam  duplices,  87 B,  et 
post  captivitatem,  centesimam  regi  Persa- 
rum,  244 C.  —  Ob  certas  causas  mortem 
sibi  inferre,  licitum  putaliant,  373B".  —  Va- 
ria  eorum  regimina,  207.  —  Ex  eis,  in  de- 
sei'to,  justi  itinere  non  fatigabantui',  perversi 
dolebant,  233  D.  —  Mirabiliter  salvati  sunt 
a  Judith,  163 D,  ab  Esther,  190 A,  a  Macha- 
baeis,  280 B  et  seq.  —  Cur  ab  hostibus 
sa^pe  lacessiti,  1471).  Duplici  de  causa  in 
captivitatem  ducti  sunt,  120  C,  224  A';  mul- 
ti  in  Persidem  fuerunt  translati,  333 B',  et 
pauci  de  Babylone  redierunt,  220A.  —  Mox 
post  captivitatem  a  Deo  recesserunt,  247  C, 
usuras  exercentes.  243B,  et  cura  Chananaeis 
foedera  jungentes,  247B,  ac  connubia.  227B, 
B'.  261 B',  invalida,  2.30 B'.  Quantum  pecca- 
verint.  227 B',  228 .\.  —  Tempore  .Machabaeo- 
rum,  multi  ad  gentilium  cultum  transie- 
runt,  2ii9C,  273  C,  344  D' ;  verumtamen 
nunquam  universi  defecerunt  a  fide,  684B'. 
—  Eis  innotescebat  aequitas  Dei,  309D".  — 
Stellis  et  pulveri  comparantur,  quo  sensu, 
188A'.  —  Adde  Israel  et  Judaei. 


INDEX    ANAr.YTinUS 


723 


IIKliKliA,  qiiid.  352 A.  —  Iii  sucris  ISucclii  ad- 
liibebatur.  :i52A. 

IIELIODOKU.S.  Selouci  Philopaloris  amiriis. 
ad  tfnipliim  spoliaiidum  inissiis.  .'!.(i('.'.  ili- 
viniliis  castigalur.  :M.'!.V'.  —  iiiiia'  prciMlnis 
saiiatiir.  :t.i;!C'. 

IIE.MOR,  rox  .Sirhem,  regi  .\sor  suhjectus  erat. 
loOC  —  Injustc  a  filiis  .lacoh  occisus  esl, 
130 .V.  —  Vere  pcrnituisse  iion  videtur.  I.tI  .\. 

IIERCULES,  piignator  fortissiiniis,  ."i.l.giV.  Oco- 
aiiiim  poragravit.  2681)".  —  Iu  honorem  ejus 
liehant  quiniiuennalia.  .^i.TC". 

IIEHEDITAS.  Deus  ost  nostra  heredilas.  iSDD. 
quam  peccando  amisimus,  48!)A'  ;  el  iios 
heroditas  ejus  sumus.  ■J:?:^^,  ■iStil!'.  —  Oiio- 
modo  horedilas  Christi  fiiorit.  48()D. 

HER.MES  Trismetristiis  allegatur,  (UA. 

HERMO.MLM,  quid  ad  litteram,  (>7ol!,  ot  m,v- 
stice,  67oD. 

HERGDES  .\grippa  I.  divinos  alTectans  lionc- 
ros.  a  Deo  percussus  est,  l.!6.\. 

HERODILS  avis,  qufc  sit,  liC. 

HIERONY.MUS  (S.)  «  gloriosus  »,  77R'.  a  cro- 
codilis  impctitus  est,  IO.tA.  —  Lihrum  Job 
non  exposuit,  77R';  lihrum  Psalmoruni  ter 
transtulit,  401  D'.  —  Quoddam  assertum 
ejus  coiTigitur,  37.\'.  —  Adde  .52^',  29!1.\', 
401  C,  etc.  (Migne  Pfl/ro/.  lat .  tom.  22-:!0.) 

I1IL.\RIL'S  (S.).  Pictaviensis  episcopus,  plu- 
res  autumaf  fuisse  psalniographos,  401  C. 
(Migne  Pcilrol.  hit.  tom.  9,  10.) 

HIRVNDO.  Stercus  hirundinis  an  virtutom 
caecandi  liaheat,  91  .\.  Hirundines,  mvstico 
quid.  92 C. 

HlSTORl.V  Scholastica  (R.  Comestoris)  passim 
allegatur,  88  C,  403  A",  136  A,  142 A,  etc. 
(Migne  Patrol  lat.  tom.  198.  col.  1043.)  Cf. 
Magister  in  historiis. 

Ilistoria  Vloxandri,  vide  Vloxander. 
Historica  documeula  quae  in  hoccc  volu- 
mine  elucidantur  :  Cyri  regis  decretum  pro 
Judaeis,  210.\.  —  Darii  regis  epistola  ad 
Samarifanos,  221  C.  —  .\rtaxerxis  ((!]amb\- 
sis)  epistoloe  ad  Samaritauos,  218  C.  et  ad 
Esdram.  224R.  —  .Vrfaxorxis  (.\ssuori)  de- 
cretum  contra  JudaBos,  196R,  pro  Judffis, 
203D.  —  .\ntiochi  Epiplianis  ad  Judtros, 
362  C  —  .\ntiochi  Eupaloris  ad  Lvsiam, 
:!66D'.  et  ad  Jiidaeos,  :!67R.  —  Antioclii  Si- 
detis  ad  Judaeos,  321  C.  —  Demetrii  Sotoris 
ad  eosdem.  :!04C.  —  Dcmetrii  Nicaforis  ad 
eosdem.  :i06.\'.  316  D'.  —  Samaritanorum 
epistolsB  contra  Judseos,  218B,  220D',  246A. 


—  Sparlial.iriim  ,iil  Jiid.n^os.  :!I2A',  3i:!D, 
:!I9|I.  —  lioiiiaiinriiiii  ad  Jiiila>os.  299('', 
:!(i7B'.  — JudH^oriiiii  ad  fralivs  in  /lOgvpto, 
:\t\)\.  :!:ilC  ad  Sparliatas,  3I2D;  eoriim- 
deiil  dorivlum  dc  Siiiiouo.  :!20  V. 

lIOLOCALSri.M,  sacrilioiorum  prai^stantissi- 
iiiiini.  401!.  cur  lotaliter  incensum,  167A', 
27:(.\'.  —  Spiritualitor.  quid  holocausfum 
Chrisfi,  321  R',  Ecclesiff,  o23C,  anima^,  323A. 

—  ,{d<li>  Altare. 

IIOLOLIIKRNHS,  princeps  militiaR  .Vss\rioriiin, 
i:i3D'.  polontissimus,  134 A,  ambitiosus  et 
crudelis.  133  D',  1341)*,  i;!3  R.  superhissi- 
niiis  LiOA',  et  stultissimus,  141  C,  quomodo 
a  Jiidith  dcceptus  sil,  1,561!.  et  occisus,  1(10 .\. 

—  Justo  a  Judilh  dooeptus  esf,  133  R',  ct 
iiiorito  feminea  inanu  occubiiit.  13:!R.  — 
Caput  ejus  super  muros  RethulitB  suspcn- 
siim  est.  l(i2R,  et  spolia  in  templo  conse- 
crata,  167  R'.  —  .Vn  vere  Nabuchodonosor 
pro  doo  liahuerit,  14IIB'. —  Moraliter,  varia 
signat.  VMWV,  140D'.  168 C.  —  Cf.  Acliior, 
Rethulia,  Juditli. 

IIOMO  signaculum  Dei  dicitur,  31!'.  —  .Multi- 
pliciter  a  Deo  intelligenfiam  accepif.  lOA; 
sed  opera  Dei  non  nisi  ex  parte  cognoscit, 
437 D,  et  scienfia  ejus  semper  esf  obscura, 
301  C.  —  Eum  liberum  esse  oportot,  49 .\  ; 
verumtamen  cuucta  ejus  subjacent  Provi- 
dontiae.  33R' ;  quoad  corpus  stellis  subjici- 
tur,  66  D,  quoad  animam,  angelis,  67  C, 
quoad  voluntatem.  Deo.  07D'.  202.\.  Ab  an- 
golis  et  stellis  adjuvatur  in  eleotiono.  68D, 
el  in  exsecutione.  69('; ;  sed  aliter  ab  ange- 
lis,  aliter  stellis.  68H'.  Quomodo  a  Deo  diri- 
gatur.  69 A".  cf  adjuvctur,  69 C.  Quo  sensu 
dicatur  bene  natus,  68  C.  hene  fortunatiis, 
671!',  68 .\.  bene  guhernatus.  681).  et  in 
quo,  69.\.  D'.  —  Suhstantia  ejus.  quoinodo 
sit  apud  Douni,  IJ48  D".  —  Licet  sit  vilis, 
278C',  ef  jure  dicatur  vermis,  340D,  C, 
aranea,  660  A,  nihiliim,  647  B",  et  vanitas, 
(147 D',  648 .\.  in  supernaturalihus  aequipara- 
tiir  angelis.  436  C,  iii  naturalibus  omnia  oi 
quodain  modo  subjecta  sunt,  efiam  coele- 
stia,  4o3.\'  ;  rex  non  immerito  vocatiir, 
420  A.  —  Quantum  honoratus  a  Deo,  433 R. 
Misericordia  Dei  totus  repletus  est,  602 .\  ; 
por  fidem  ot  grafiam  fif  filius  Dei,  421  .\'.  et 
Ecclesia'.  ()79D,  et  postmnduin  in  regnum 
cflplorum  infroducifiir,  679.\',  ubi  tanto  cla- 
rius  Deum  videbit  quanto  magis  euiir  desi- 
deraverit,  672  C.   Quo  sensu  dicatur  incola 


INDEX   ANALYTICCS 


in  Ecclesia,  630A',  et  peregrinus  super  ter- 
ram,  60OB".  —  Per  cuipam  originalcm  totus 
sauciatus  est,  6S7B  ;  causani  perversitatis 
in  se  lialiet,  21 D",  et  quamdiu  vivit,  peecato 
est  obnoxius,  476 D.  Ex  se  nec  bona  facere 
potest,  480A',  ncc  diabolo  resistere.  28.\', 
34A',  33 A,  36  C,  imo  nec  peccata  distincte 
cognoscere,  660 B'  C.  —  Ex  hominibus  nul- 
lus  coram  Deo  justus  est,  18  C,  678  C  ;  ideo 
uunquam  ab  eo  injuste  perculitui",  I8B.  Cur 
Deus  eum  tentari  sinat,  29B.  —  Dei  judicia 
non  nisi  reverenter  scrutari  debet,  38  A,  eum 
in  dubiis  consulere,  38  C,  de  eo  cum  omni 
humilitate  loqiii,  19  C,  et  sicut  omnia  ab  eo 
recepit,  sic  omnia  ad  eum  referre.  373  C, 
etiam  seipsum,376B.  C—  (Juo  pacto  Dei  mi- 
sericordiam  provocet,  661 B';  quomodo  eum 
circumdare  possit,  446B',  et  laudare  omni 
tempore,  606  A',  quod  est  occupatio  ejus 
optima.  606D'.  —  Ab  eo  servanda  est  in  pro- 
speris  liurailitas,676D,in  adversis.patientia, 
676D. —  Homines  in  terris  humidis  majores 
sunt,  36A.  Ex  eorum  multitudine  clai-escit 
potentia  Dei.  473 B'.  —  Hominibus  placere. 
quatenus  liceat,  34D'.  —  Cf.  Anima.  Corpus. 

HONOR,  quid  sit.  433B'.  —  Quomodo  Christus 
honore  coronatus  sit.  433  C.  Honorem  et 
gloriara  qualiter  Deo  ofTerre  possimus,  376C. 

HUGO  (a  S.  Victore),  canonicus  regularis,  cita- 
tur,  203B.  319 C,  6I(iB.  (Miane  Patrol.  lat. 
tom.  173-177.) 

HLMILITA.'^  hominis  Deum  exaltat,  382B,  et 
ejus  auxilium  raeretur,  133 B',  qui  humiles 
audire  semper  paratus  est,  439  C,  et  eorum 
non  obliviscitur.  460A'.  46iB'.  —  Germa- 
nam  habet  mansuetudinem,  133B'.  —  Veri 
humilcs  humilitatem  non  jactitant,  o42D'; 
eis  datur  dulcedinem  Dei  degustare,  609.V. 
—  Humilitatis  exempla  videre  est  in  Esther, 
179B',  480D,  200B,  Nehemia,  261A',  2(52A', 
Tobia  seniore,  94A.  C. 

HYMNUS.  Sic  dicuntur  Psalmi,  quare,  400B. 


I 


IBEX.  quid  sit,  12  A. 

IDITHUN,  cantor  David.  643 D,  veros  Israelitas 

figurat,  643D".  —  Psalmi  «  pro  Idithun  », 

quomodo  intelligendi,  644A. 
IDOLUM  desolationis,  quid,  274A.  —  Idolola- 

tria.  an  a  lege  excusationem  habeat,  283C'. 

Stulte  Porphvrius  eam  solis  Judaeis  vetitam 

censuit,  284A.  —  Super  boc  peccalo  omnis 


ingemiscit  uatura,  486 B.  —  Milites  Judse 
aliquid  de  idolothvtis  retinentes  interficiun- 
tur,  369D'.  —  Idololatria  est  Deo  non  obe- 
dire.  661  D".  et  Creatori  creaturas  prpeferre, 
683  D. 

IDU.M.EI  semper  Judseis  infensi,  289B',  a  Juda 
debellantur.  290A. 

IGNIS  in  altari  holocausforum  jugiter  arde- 
bat,  262 C.  Jussu  Jeremise,  336B,  in  puteo 
abscondifus,  333B'.  quomodo  ex  aqua  cras- 
sa,  Neheraia  orante  eruperit,  333 D'.  333B. 
—  Ignis  de  coelo  super  sacrificia  Moysis  et 
Salomonis  descendit,  338  C.  —  Quomodo  a 
facie  Dei  exardescat,  301. \,  oI2.\.  —  Ignis 
inferni  vcre  corporalis  est,  167B.  —  Ignis 
in  Scriptura  quamcuraque  poenam  signi- 
ficat,  462.\',493C;  figura  est  caritatis,337A', 
et  luxuriae.  378  B. 

IMAGIN.VTIO,  quantum  valeat,  641)'.  —  Stella- 
runi  efTecfum  excludere  potest,  63.\. 

IMAGO.  lu  imaaine  quomodo  pertranseal  ho- 
mo.  648B. 

IMPII,  quomodo  a  Deo  recedant,  434 B,  in  cir- 
cuitu  ambulent,  473B',  in  judicio  non  sint 
resurrecturi,  408.\',  4M  C. —  Apud  Deum 
in  odio  sunf.  41 IB',  et  oblivione.  4.39  C;  et 
dicuntur  non  esse.  199.\'.  —  Quasi  corpus 
et  squamae  sunt  daemonis,  31  C  ;  compeuran- 
tur  aspidi,  481 B,  guttm-  eorum,  sepulcro, 
433  C,  478 A,  os  eorum,  pharetrse.  466D', 
468B'.  471A.  —  Justos  derident.  340.\',  et 
aspernantur,  649B.  Cureis  invideant,  622D', 
et  nonnunquam  praevaleant,  14 ID.  316  C. — 
Impium,  ut  talem,  odisse  licet.  200 A,  eique 
mala  temporalia  imprecari,  620B.  .\n  de 
ejus  prosperitate  sit  dolendum,  34  C.  — 
Juxta  humanam  justitiam.  impios  prseesse 
non  decet,  48B'  :  cur  in  prosperis  saepe 
ad  mortem  usque  permaneant,  62B.  —  Eo- 
rum  prosperitatem  Sancti  frequenter  mirati 
sunt,  48B,  eaque  pusilli  scandali/ari  solent, 
6i8  B  ;  sed  reapse  fallax  est,  628  C.  et  bre- 
vis,  629  A,  630  C,  633 D.  fumoque  simillima, 
632  D';  verum  gaudium  non  uorunt,  600C, 
nec   pacem,  134  .\,  196  C;  vera   prudentia 

.  carent,  196D',  et  iter  eorum  peribit,  409A, 
412.\',  414C'  ;  imo,  eos  impunifam  vifam 
agere,  maxima  est  Dei  vindicfa.  37.\.  — 
Ex  eorum  temporali  prosperifafe  resplen- 
det  sapientia  Dei.  49 A'.  —  Eorum  judicium, 
cur  Deus  dilTerat,  469B.  —  Sors  illorum  ul- 
tima  describitur,  323.\'.  —  Ire  in  consiliura 
impiorum,  quid  sit,  403 B.  —  Cf.  Peccatores. 


INDEX   AMALYTICUS 


liNCCIU  et  sucrnlii  (l.Tinoncs  nnii  cnriioiv,  soil 
anlnio  dflectanlur,  2:2(1. 

INDULGENTl.E,  unde  hauriantur,  SGC. 

INF.\NTES,  quoinodo  snlvcntur,  IS(iB  —  Eo- 
rum  preces  Deo  acccptlssimae,  13"  li'.  — 
Sic  dlcuntur  .\postoli,  452B',  ct  Innoccntes, 
4321). 

INFEHNUS  pcrpetuus  est,  Xil)',  1G7.\.  Ild  iml- 
la  confessio,  U0\.  —  Tormenta  infcrnl  |ile- 
ne  explieari  non  possunt,  470r!.  Quld  cjiis 
ignls  et  vermes,  167B. —  «  Dolores  infernl)), 
quld,  409(",',  .511  C.  —  Infcrniis  quandoquo 
pro  timljo  sumltur,  4871)',  vel  purgatorlo, 
490  A'. 

INFIDEI.IT.VS.  Eain  simulare  non  licet,  .3S31)'. 

INIMICUS.  .\n  liccat  contra  inlmicos  orarc, 
619 D',  vel  de  enruni  advcrsltate  gauderc, 
622  A. 

INNOCENS.  .luxta  humanam  justltlam  Inno- 
cens  affligi  non  debet,  48  B'.  —  Dc  Innocen- 
tium  poenis  Deus  non  ridet,  79.\'.  —  Inno- 
centlum  oppressio,  peccatum  clamans  ad 
Deum,  .So9D. 

INTEI.I.E^i^.TUS  cst  anlms'  cnput,  444 .\',  supre- 
nia  vis,  527  C,  et  lucerna,  50oC;  per  ipsum 
homo  abestiis  differt,  449D.  —  .\stris  indi- 
recte  mnvetiir,  66D',  ct  senslflva^  partls  fu- 
niiiltu  turbatur,  21 D'.  —  Intellcctus  agens 
prlnclplum  est  cognltlonis,  ,S9:!.\'. 

INVIDIA  fratcrnae  gratice  peccatum  est  conlra 
S.  Spirituni,  o5SD.  —  Justis  cur  invideant 
dspmones,  622C',  et  impii,  622D'  ;  Christo 
quare  inviderint  .Iuds>l,  SS8.\'. 

IIU,  quhl  slt,  185  B',  ct  quotuplex,  42S  D', 
429 .\;  nnde  veniat  et  quomodo  cesset,  178 .\. 
—  Filia  superblfe,  607D,  semper  vindictam 
quaerit,  183 D',  et  misericordiam  non  novlt, 
189  B.  —  Rationem  perturbat,  177 B,  394 A, 
imo  tofani  naturani,  .')94B  ;  hnmlnem  brutis 
siniilein  facll,  631  B,  el  S.  Splrltum  cxpcl- 
lil,  6311). —  Ueges  prseclpue  dedecet,  1961); 
et  stultorum  csl  illam  demonsfrare.  183  C'. 
In  iracundla  tcrrsc  quomodo  loquantur  Im- 
pii,  622 C.  —  Ira  rcgls,  quani  inefiienda, 
1761)'.  Ira  mulierum,  pcsslina.  92  8'.  —  In 
Christo  non  fult  ira  inordinata,  388.^'.  — 
Ira  Dei  quid  sit,  300 B',  S66B,  .383B,  583C, 
el  quam  formidanda,  418 C. 

ISIDORUS  (S,),  Ilispalensis  cplscopus,  passim 
allegatur,  16  A',  23  D',  1071)',  etc.  (.Mlgnc 
Pafio/.  Idt.  fom.  81-84.) 

ISH.VEL  regnum,  licel  Idolnl.itrla'  dcdiliiiM, 
86B',  melius  fuit  regno  .luda,  212 B.  —  Israc- 


llla'  siil)  Oscc  In  capllvilalciii  diicl  incriic- 
runt.  quarc,  86  C  Bis  in  Assvrlam  sunt 
Iranslatl,  8SA',  ubi  fere  omncs  ad  Idola  de- 
clinaverunt,  93G;  verumtamen  mulll  ad  Ju- 
ila  Iranslcrant,  213D'.  —  Deccin  trlbiis  iillra 
iiinnlcs  (Uiasplos  Iraiislala',  226 .\,  iii  .Mcdla 
pcnnancnt,  226C,  liinunicrablles,  226A',  et 
lii  liiic  inuiidi  cgredicntur,  226A'.  —  Domi- 
niis  speciallter  Deus  Israel  dicilur,  quarc, 
334D'.  —  Nnminc  Israel  conleinplalivl  desl- 
gnantur,  337D,  340B. 


JACOB  patrlarcha,  quolennis  In  .Mesopola- 
mlam  profectus  sit,  149.\',  ef  genuerit  Jo- 
scph,  149  C.  —  Quo  scnsu  faclcm  Esau  vul- 
tul  Dci  comparare  potucrit,  202A'.  —  Cur 
vocatus  Israel.  337 D.  —  l'alcr  esf  confem- 
plalivorum,  3371). 

J.\DDUS  seu  Jeddoa,  ponllfcx  lcinporc  Alexan- 
dri  Magni,  330  C,  illl  obviam  ivit,  238 A. 

JASON,  prius  .lesus.  frater  Onuie,  270.\',  Jii- 
dfeorum  diix  inlidellum,  331  B,  qua  vla  pon- 
tiflcalum  oblinuerlt,  344  C.  —  Impius,  3441)', 
et  idololatra,  .343  D',  Jerusalem  depraedatur, 
348  C.  —  A  Menelao  fratre  supplanlatus, 
.346 B',  pessime  obil,  348  D'. 

J.\SON  (ilyrena^us,  magnani  Jlachalia^orum  hi- 
slnriam  scripserat,  340A',  in  Scriptura  com- 
pendiose  redactam,  .340B'. 

,1E.IUNIUM,  quanlum  orationi  prosit,  118  A, 
138A,  236B.  —  Quatenus  uxoribus  permit- 
tatiir.  143 C.  —  .lejunio  jusll  Irlbulatl  rcfo- 
cillanlur.  621 B'. 

JEMINI  cl  rillus  Jemlni,  quld  significct,  444D', 
443  A. 

JEIMITIIE,  judex  Israel,  qiiodam  sensu  pro- 
plicta  dici  pofcst.  394 D. 

JEHIl-MI.^S  prophcta  saccrdos  full,  3761)',  vir 
eximia' sancfifatis  et  fervlda^  carllafis,  377  A. 
—  Quomodo  de  temporali  impiorum  pro- 
speritate  questus  sit,  48  B,  49  C,  diei  nati- 
vilatis  malcdixerit,  49  D',  .Icrusalem  tradi 
siiascril,  146 C.  —  Igncm  allarls,  Inslanfe 
raptlvitalc,  In  valle  Josaphal  abscondi  jussit, 
3:!6B.el  arcam  Iranstulit,  quo,  .3.36B',.3,37D', 
ct  quomodo,  337  A',  C.  —  Juda»  apparet, 
.376 C.  cui  dat  gladium,  377A.  —  Quam 
apertc  Chrisliim  prnplietavcrif,  .3.36^,  vila 
i'l  vcrbis,  663C.  — Episfidaiii  traiisinigratis 
iiilscral,  :!:{6C.  —  Ejiis  «  Dcscrlptioncs  )>  nnu 
bnbcntur,  :!:!()l!. 


73() 


INDKX    ANALYTICUS 


JERUSALEM.  civilas  Dei,  li'lC',  mW.  (•ullui 
divino  specialiter  deputata.  237 B,  27iir, 
ante  et  post  Christum  fidclil)us  fuit  venera- 
bilis,  122 D.  —  Ibi  erat  sedes  ponlificis  et 
thronus  regis.  341 D,  et  eo  conveniel)ant  Ju- 
dnpi  ter  in  anno.  87 .V.  —  .\  Chalda»is  destru- 
cta,  ab  Esdra  primo  repedificata  est,  210 D. 
218D,  et  iterum  a  Neliemia,  233  D',  236  C, 
quomodo,  239D,  242 C.  Quibus  sit  frequen- 
tata,  2o6B,  et  quomodo  dedicala,  238D.  — 
A  Syris  non  semel  ohsessa,  294  C,  et  occu- 
pata.  271 C.  expilatur.  272i:,  et  extraneis  re- 
pletur,  272B',  283C;  tandem  a  Jonatlia  re- 
cuperatur,  303  C  —  Allegorice,  figura  est 
Ecclesice  militantis.  122D',  219  C,  2.37  A',  eto. 
et  triumphantis,  123.\.  Quid  muri  et  portsp 
cjus.  237 B',  241 B.  —  Jerusalem  coelestis  de- 
scrihitur.  123 D.  —  Cf.  Murus  et  Porta. 

JOANNES  Evangelista,  cur  per  aquijam  sisne- 
tur,  17  C. 

JOANNES  Hyrcanus.  filius  Simonis,  317  1)'. 
unde  dictus  sit  Hyrcanus.  323 B'.  —  Fortis 
et  prudens.  317  D'.  iniraicos  Israel  dehella- 
vit,  322  C,  et  Ptolemsei  insidias  evasit,  323 A'. 
—  Fuit  dux,  pontifex  et  propheta.  323  C. — 
Liber  dierum  sacerdotii  ejus  periit,  323  C. 

JOANNES  Machaba?us.dolose  interfectus,.302  A'. 
quomodo  a  fratrihus  vindicetur,  302A'. 
Adde  Cassianus.  Chrysostomus,  Damasce- 

DUS. 

JOB,  quo  sensu  diei  nativitatis  maledixerit, 
49D',  79B',  vel  de  justitia  Dei  conqueslus 
sit,  79D'.  Cur  modo  se  justum  dixerit,  78D, 
modo  peccatorem,  79B.  —  Licet  de  Provi- 
dentia  recte  senserit,  de  ea  temere  disseruit, 
2.\,  nimis  audacter  Deum  provocavit,  2B, 
incaute  locutus  est,  .37 D',  ac  superbe,  18. \', 
37D,  et  amicos  scandalizavit.  18B'.  In  ver- 
bis  ejus  multa  vidcntnr  pugnare  secum, 
73 C,  A',  irreverentiam  in  Deum  prae  se  fer- 
re,  74  C,  impatienliam,  74  C,  et  blasphe- 
miam.  19B,  74 C;  sed  quia  prae  fervore 
doloris,  multa  prseter  intentionem  protulit, 
79  C,  a  culpa  gravi  excusandus  est,  2D,  etsi 
venialiter  deliquerit.  18  C.  Cur  a  Deo  in- 
crepatus  sit,  2A',  17  B',  19 A,  36 D'.  In  quo 
erraverit,  17D'.  18.\.  —  Recte  poenas  suas 
Deo  adscripsit,  34 B.  Similia  ac  Christus 
passus  est.  333 D.  Letaliter  vulneratus.  mi- 
rabiliter  sanatus  est,  42.\'.  —  Dei  visionem 
habuisse  non  videtur,  38A'.  —  Quae  ejus 
merces,  41 C.  Quasi  duplicem  vitam  ha- 
buit,  42B'.  De  qua  uxore   filios    genuerif, 


42  C,  ct  cur  sobolem  duplani  non  recepe- 
rit,  4ID'.  Quare  tanta  prosperitate  dona- 
tus,  42D'.  et  qua  a>tate  morluus.  43.\. 

Amici  ,Iob,  an  fuerint  reges,  9ID.  Jamdu- 
dum  ei  amiei  erant.  78.\.  —  0'i<'p  iHis  oim 
Job  disputandi  causa,  78B'.  —  Suhliiiiia  de 
Deo  loquunlur,  73B  ;  immortalem  fatentur 
animam,  77  C,  91  C,  et  casiim  angelorum, 
78.\  ;  bona  temporalia  non  reputant  di- 
gnum  virtufis  prsemium,  78.\'  :  quare  ergo 
a  Deo  carpanfur,  39  C,  80B  ;  quantiim  pec- 
caverint.  39B';  qiise  eoriim  pcena,  40.\,.\'. 
I.iher  Joh  tribus  de  causis  difiicilis  est  in- 
tellecfu,  73  C.  Quae  ejus  materia  et  intentio, 
76D. 

JOLUS  (alias  Johas).  frafer  Cassandri.  269B, 
pincerna  .\lexandri  Jlagni,eum  vcneno  sus- 
tiilit,  269A,  cum  uxore  et  filio,  269B. 

JONAS  prophefa.  Vaticinium  ejus  contra  Ni- 
niven.  cur  non  implefum,  123 C. 

JON.\TH.\S  Machaliaeus,  post  Judam  Judseis 
prfffuit.  .302B.  et  pontificem  egit,  .304 A.  — 
Exaltatus  a  Demetrio  (Sofere),  303  C,  Ale- 
xandro  (Bala)  303D',  Ptolemaeo  (Philome- 
tore)  306B,  Anfiocho  (Dionysio),  3I0C',  ut 
cognatus  regum  hahifus  esf,  .307B'.  —  Ejus 
vicforia^.  .306C',  311  A".  314A.  et  ad  Spartia- 
tas  epistola.  312  D.  —  Alexandri  (Balap)  par- 
tes  sequendo,  .30dB'.  an  bene  fecerit,  303C. 

—  Henovato  cum  Romanis  foedere,  312 B, 
mox  capfus  est  et  occisus,  312A,  quomodo, 
3I4B',  316  C.  —  .\  Romanis  et  Spartiatis 
deflefus  est,  319C. 

Jonafhas  aliiis,  dux  exercifus  Simonis. 
VicTe  313D. 

JOPPE  civitas  a  .laphef  fundata,  213A.  —  A 
Machabapis  expugnata,  306 D",  313D,  facfa 
esf  porfus  Judapap,  3181).  —  Joppif»  in  Ju- 
da?os  crudeles.  .368  B,  castigantur,  368 .\'. 

JORDANIS  fluvius.  In  eo  magna  facta  sunt 
miracula.  673B.  —  Mystice,  quid  Jordanis, 
24  C,  transifus  Jordanis,  673 A  ;  quomodo 
de  ferra  Jordanis  oporfeaf  nos  memorcs 
esse  Dei.  673  .\. 

JOSEPH  patriarcha.  quofennis  .Egyptiis  prae- 
esse  coeperit,  149 B'.  —  Vere  propheta  fuif, 
.397 .\.  —  Mansuetudine  maxinie  placuit  Deo, 
133  B',  631  C,  et  casfifate  principafum  me- 
ruif,  277 B'. 

JOSEPHUS,  dux  Judaporum,  291 C,  de  stirpe 
sacerdofali.  291  C,  ex  superbia  hostes  ag- 
grediens,  291  C,   profligatur,  quare,  291  .\'. 

—  Adcfe  Judcfi  auctores. 


l.NDEX    A.NAI,YTli;US 


727 


JOSUR,  filius  Josedec,  pontifex,  rum  Zorolia- 
bel  (le  Balnlonc  nseendil,  257  0,  et  teni|ilimi 
rewdificavit,  2UH.  —  Uxoreni  alienigeniiin 
duxisse  dicitur.  2271).  —  Dcscribitur  cjiis 
progenies,  2.'i7  C. 

JOSl!!';,  filius  Nun.  obodienli.i  |iriniipiilum 
nierail.  27S.\. 

JUD.V  regnuni  Iribiis  eonslaliiil  lriliulius,2IOI)', 
(|U8B  nunc  in  Komano  imperio  dispersae 
sunt,  220 1).   Multo  pejus  fuil   regno  Isrnel, 

2i2n. 

JUD.KI  siium  Messiam  erueifixisse  convineuii- 
tur,  .5081i,  et  crrant,  gloriosiim  Salvnlorem 
exspectando,  SSSC.  —  Immerilo  ex  larlis 
Cbristi  scandalizaliantur,  40!)  D".  —  l.iiet 
cuni  ut  blasphemiim  occiderint,  UfK".  mi- 
nime  excusanlur,  -illJD,  quia  ex  malitia 
eum  persecuti  siint,  51 C,  et  ex  invidia. 
447C,  .i78(;,  5.)8.V',  filfi.V.  —  Ex  eis  pec- 
catorcs  pra-cipue  in  Cbristum  crediderunl. 
508 B'.  sed  pauci  numero,  477  C  ;  ceteri,  oli- 
lcnebrali  et  indurali,  448.V,  omnibus  fai-ti 
sunl  ludibrio,  6I2.\',  el  fundamcnlo  carent, 
612 C.  Verumtamen  usque  ad  Mnem  miindi 
permanebunt.  .'n4C.  et  tunc  convcrtentur, 
470  .V.  —  Uuotidie  pro  destructione  Romani 
imperii  orant,  589H',  —  In  Scripturis  di- 
(■iinlur  rcnes  Cbrisli,  qiiare,  4871);  item, 
tauri,  5;i3C',  canes.  :MU\  S.SOC,  leo,  .5:!6(r, 
unicornis,  536  C.  —  Stult»  JudtEorum  fa- 
bulae  (le  Behemoth,  20  D',  ct  Leviathan, 
25  C. 

JUD/KI  auctores  :  Josephus  (Flavius)  bistorio- 
graphiis,  spppe  allegatus,  1241!',  138.V,  elc. 
Diu  vixil  post  i.w  interpretes,  203C.  In  libro 
Estlier  niiilla  cx  co  desunipfa  videnlur, 
185B,  196!!.  203.V.  Subinde  non  consona 
Bibliae  narrat,  310  V".  el  deserendus  est, 
.308 C.  Falso  pulat  a  legc  probibcri  acliim, 
non  animum,  202 B'.  —  .Vbrabam  llispa- 
Icnsis  (Ben-Chija),  25 B'.  —  Isaac  (Beiiimi- 
ram),  auclor  libri  Definitionum,  25B',  64 (j. 
—  Rabbi  Mo.vses,  vel  Movses  /Egyplius  (Mai- 
monides),  3  D'.  25  .V.  —  Babbi  Salomon 
(Jarcbi,  viilgo  Basi),  «  maximus  Ju(la>oriini 
doctor  nioderniis.  )i  4l"iC;  plerumquc  re- 
ridlitur,  173B'.  2171),  218C,  222B',  elc 

JUD.\S  Machabapus,  filioriim  Mathalhia"  me- 
dius  el  slrcnuissimiis.  274  (;,  imo  omniiim 
tunc  vivcnlium  forlissimus.  280B'.  ob  fnr- 
titudincMi  facliis  est  dux  fralrum,  279  .V. 
:{50I)',  et  populi,  283B.  —  Miiltis  de  caiisis 
contra  gentis  hostcs  consurgens,  280B,  eos 


iiiiiliquc  ilclielhivil  :  .Vpnlloiiiiim,  2811!,  Se- 
ron,  281  C,  Corgiam,  2S5.V,  :!69B',  Nicano- 
i-cm,  297 C,  ;j6in,  :I76.\,  Bacchidem,  :i(;iC, 
Idiim.TOs,  290A,  Ammonitas.  290B,  Joppi- 
las.  368B,  ct  alios,  .368A'.  —  Ad  bumnna 
aiixilia  confiigiens,  2971),  el  ciim  Bom.iiiis 
IumIiis  iniiHis,  299 C,  (luodnm  iiioilo  iiieriiit 
ii  Di'o  dereliniiiii,  2971),  ct  n  solita  magiia- 
nimilale  cadere,  300  B' ;  iileo  a  Bacchidc 
impctitus,  ;iOOC,  in  prffilio  occubuil,  3011!'. 

—  Suminus  saccrdos  fiiil,  320 (T,  ef  propbe- 
Inlem  visionem  haliiiit,  3761!'.  (Juomodo 
dicatiir  decimiis  ponlifex,  3.50  C.  —  Unii- 
dantur  ejiis  forlitudo,  279 A',  mngnanimi- 
las,  300D',  304  B,  dilectio  in  fratres,  .3771)', 
zelus  erga  fidem.  .350D',  domum  Dei,  2871), 
el  defunclornm  animas,  :{70Ii.  —  Ilistorinm 
bellorum  siioriim  conscribi  ciiriiveral,3.39A'. 
An  sit  auctor  libri  II  Machaba^orum,  .327. 
Epistola  ejiis  ad  Judseos  AlgypU.  :{31  B', 
quandonam  scripta,  332A.  —  Moralitcr, 
nos  spiritiialis   preelii  formam  docel.  5I3C. 

JUD.\S    patrinrcha.    Ali   co    non    est    nbliiliini 

sccptriim  usque  ad  Ilcroilem,  339 D'. 
JUD.VS  proditor,  carissimus  (jhristo  fuit,  665  A'. 

—  Quantum  peccaverit,  eum  tradendo,  SIC. 

—  Figuratus  est  por  Absalonem,  423D,  et 
Achitophel,  444D.  —  Do  co  in  xi.°  psnlmo 
trnclalur,  (i64C'.  665 A'. 

JUDICIUM  multipliciler  inlelligitiir,  408  A', 
(J78G;  quodnam  diligat  Deus.  601B'.  Ju- 
storum  judicium,  quomodo  Deus  educat, 
630  A. —  Deus  judex  omnia  intuetur,  685A', 
omiiia  discutit,  685.\',  Judicium  ejus  qiio- 
tuplex,  .438 C,  4.57 B,  6011)';  qiiomodo  illud 
absqiie  pra^sumptione  anima  optare  possif, 
5.591!.  —  Judicia  Dei,  quid,  625 C.  Sunt 
omnino  sancta,  5I9B';  abysso  comparan- 
tiir,  625A';  ea  scriitari  non  expedit,  625C'. 

—  Judicium  extrcmuni,  quam  tcrribile, 
438D'.  Statim  post  .\nticliristi  dejectionom 
fiet,  461  D';  et  eo  imminente,  terra  combu- 
retur,  166  C.  S.  Trinitas  auctoritative  judi- 
cnbil,  4161)',  Cbrisliis,  ministorialitor,419B', 
lieali.  approhative,  2761).  (jiioniodo  impii 
iii  Jiiilicio  non  sint  resiirrocliiri,  408 .V. 

JUDITII,  qiKT  fuerit,  145A;  de  qua  tribu,149li; 
quandonam  vixerit,  136C,  et  quamdiu,  168A. 

—  Casta,  t45B.  A',  fervens,  445 C,  prudens, 
129,  ct  sancta,  445^',  sub  lege  cvangelicnm 
iliixit  vitam,  129,  el  libcriilrix  lieri  moriiil 
iirbis   siia\    I45C'.    1621!,   el    genlis.    1(;4A. 

—  (Jiiiiiiiiido  Siihiiiiiliiruni  cirdom   laiidni'e 


■28 


INDEX    ANALYTICUS 


pra?sumat,  150  C:  quo  jure  optavorit  se  ab 
Holopherno  diligi,  152  B,  vel  se  ornaverit  ad 
euni  seduoeniluni,  155D;  an  possit  a  men- 
dacio  excnsari,  1550,  B',  150  0,  157B,  D, 
158  A,  et  a  falso  juramento,  150 B'.  —  Licite 
Holophernem  occidere  poterat,  i52A',  sed 
eum  ad  peccatum  inducere  nequibat,  152B, 
nisi  permissive,  152  0';  ideo,  licet  non  in- 
juste  egerit,  imitanda  non  est,  155A'.  — 
Quomodo  Holophernem  deceperit,  156B,  et 
occiderit,  100 A.  —  Qua;  ejus  laudatio,  161 D, 
162 A,  16iA',  gloria,  107  D',  meroes,  164  C, 
167B'.  —  Qualiter  in  diebus  ejus  quieveril 
Israel,  168B.  —  In  vita  contemplativa  ot 
activa  aeque  perfecta,  129,  fuit  exemplar 
viduarum,  148B',  et  figura  B.  V.  et  Ecclesise, 
168  C;  recte  Virago  vocarefur,  129.  Quo  sen- 
su  prfe  mulieribus  benedicta  dicatur,  161. \'. 
—  Exponunfur  ejus  oratio,  149A,  et  canti- 
cum,  164D. 

Liber  Judifh,  a  Nicsena  Synodo  receptus, 
83,  137  C,  an  sit  canonicus,  129.  Quibusdam 
videfur  apocryphus,  132 D'.  —  Qua?  narrat, 
post  Tobiam,  sed  anfe  Esflier  et  Macliaba^os 
acciderunf,  267A. 

JUGE  sacrificium,  quid,  21.4  C.  —  Nunquam 
omiftebafur,  21.4B'. 

JUPITER.  Idolum  Jovis  altari  liolocausforum 
imposifum,  27-4A,  287 .\',  a  Juda  in  oloacam 
projicifur,  287  D'.  Vocafur  idolum  desoja- 
tionis,  274A,  et  abominatio,  292B.  —  Jovi 
Olympio  dedicatum  esf  templum  Jerusalem, 
351 B,  et  Jovi  Ilospitali,  templum  Garizim, 
351 B,  quare,  351  D. 

JURAJIENTUM  ab  idololafra  an  petere  liceat, 

m\. 

JUSTITI.V  dupliciter  sumitur,  483  C.  Qua^  ejus 
fons  et  mensura,  470  C,  et  partes  infegrales, 
101 D',  610 A,  —  Custos  est  paois,  635  C,  et 
pro  ea  pafi  magnum  Dei  donum,  5G3B'.  — 
Propriam  justitiam  quandoque  commondare 
licet,  559C' ;  sed  respectu  Dei,  injustilia  po- 
tius  diceretur,  334B',  562A'.  —  Justiila  ori- 
ginalis,  quid,  637B.  —  Jusfilia  divina,  quo- 
modo  ab  humana  differat,  701)',  vel  eidem 
assimilefur,  77  C.  In  omnibus  Dei  oporibus 
relucet,  93B';  quoad  viatorcs  investigabilis 
est,  77A',  et  montibus  comparafur,  625.\'. 
Quomodo  verum  sit  Deum  juxta  merita  uni- 
cuique  rependere,  77 A.  Respocfu  Doi,  du- 
plioifor  aliquid  dicitur  iustum,.''^.^'.  —  Quid 
jusfili»  semifa»,  .544B',  .545A,  et  sacritlciuni, 
429  C. 


JUSTUS.  Sunt  juslorum  varii  gradus,  45A' ; 
sod  coram  Deo  nullus  justus  dioi  potest, 
18 C.  Vel  perfeofi,  Cbristo  comparafi,  fene- 
brEE  sunt,  502 A',  et  misericordias  Dei  inniti 
debent,  590 C.  —  Quomodo  a  Deo  prwve- 
niantur,  527  A',  ac  dirigantur,  633 C,  et  lapsi 
erigantur,  633A';  quam  oito  exaudianfur, 
574 A'.  —  Eis  quodammodo  compofif  fom- 
poralis  prosperifas,  53 D,  maxime  anfe  Chri- 
stum,  78C;  omnia  eis  data  sunt  in  beredi- 
tatem,  420  C,  ac  possessionem,  420D,  et  eis 
ad  vitam  ceternam  profioiunf,  408A.  Deus 
specialifor  oorum  dioifur,  43315',  oujus  sunt 
femplum,  435 C,  468B,  et  sedes,  467 A'; 
nihil  fimcnt,  426  C;  coram  Deo  perpetuo 
Isetantur,  167  C.  Eorum  mors  vocatur  som- 
nus,  424D',  et  ossa  conservanfur,  610D'; 
in  extremo  judicio  cum  Chrisfo  jtulicabunt, 
276 D.  —  Honores  ct  divifias  suspecfa  ha- 
bent,  54  C,  et  peregrinos  se  profitentur  su- 
per  terram,  650B'.  —  Non  repugnat  cos 
afnigi,  29B',  54D,  86A,  vel  ab  impiis  su- 
perari,  347D',  nec  de  hoc  mirandum  est, 
40  A' ;  imo  hoc  eis  expedit.  54  C,  et  quasi 
necessarium  est,  118B',  quia  per  tribula- 
fiones  purganfur,  56A',  Christo  conforman- 
tur.  56B',  purgaforium  devitant,  56 C,  pro- 
priam  discunt  infirmitafom,  56D',  in  spe 
rohorantur,  57A,  el  in  bumilifafe,  57B,  Dei 
gloriam  promovenf,  57  C,  Chrisfi  passionem 
complent,  56B,  el  toti  proficiunt  Ecclesiae, 
56  B  ;  ex  eorum  laboribus  resplendet  sapien- 
tia  Dei,  49.\',  et  dosumuntur  imlulgonfia', 
56C,  Verumtamen  in  hac  vita  nunquam  peni- 
tus  impiis  Iraduntur,  634C';  et  oorum  per- 
sccufores  plerumque  pessime  obierunf,  461 B. 
—  Justis  incipicntibus  omnia  dura  sunt, 
495A',  perfeotis  autem  suavia,  495B';  sfepe 
tainen  ab  ois  aufortur  consolatio,  476A,  et 
adversis  probanfiu",  555A,  610  B' ;  sed  in 
his  non  dejiciuntur.  632A',  imo  potius  gau- 
dent,  563B',  ct  impiorum  irrisionibus  la- 
cessiti,  649B,  eas  pafienfcr  tolerant,  677  C. 
Inoipientes  in  rcoordafione  peccaforum,pro- 
fioionfos  in  medilatione  divinorum  exercendi 
sunt,  598 C.  —  Quo  perfoolius  Doum  nove- 
rint,  eo  magis  se  despiciunt,  38  D'.  Facile 
deoipiuntur,  468  C,  sed  in  gravia  subifo 
labi  non  solent,  624D.  Sempor  in  hac  vifa 
debent  pcrfici,  495 C.  Quomodo  in  lego  ju- 
gifer  medifari  queant,  407  D,  vel  Chrisfo  as- 
similari,  41  lA".  —  Quo  sensu  impiorum 
prosperitafem    subinde    mirafi    sint,    48  B, 


INDEX    ANALYTirXS 


729 


-i9C',  et  contra  eos  oraverint.  212B,  vcl  se 
a  Deo  relinqui  conquesti  sinf,  (180 A,  vel 
propriam  conimendaverint  justitiam.ouOC, 
6071),  vel  de  propria  fama  fuerint  soliiciti, 
o5A,  294B,  30IA.  Quo  animo  smpe  mor- 
tem  optaverinl,  9-11)',  9(iC'.  et  cur  de  terra 
quandoque  cilius  lollantur.  9(>|)';  quomodo 
noiiniilia»  Sancla?  a  volunlaria  nece  excu- 
senlur,  373B'.  —  In  Scripturis  vocantur  ca?ii 
et  dies,  317B,  lucerna,  U30B,  pars  Chrisli, 
■4S7B.  —  Justi  V.  L.  quantopere  Chrisli  ad- 
ventum  exspeclavorint,  474C,  (io7B',  et  pro- 
perare  saleiierint,  474  .V;  quantum  gentis 
peccata  defleverinl,  (i4(i.\.  E  vila  iiiigraliiri. 
filios  adhorlahantur,  99 B. 


L 


L.KBIA,  quoinodo  dolosa  dicanlur,472D,  491  ('.'. 

—  t'f.  Lingua. 

LACBIM.E,  quantnin  apud  Deum  valeant,95B. 

—  Orationem  fulciunt,  93B,  il8A',  2.3(iB, 
cujus  viin  parlicipant,  UoOC.  animam  pur- 
ganl,  442A,  levanl  dolorem,  ()72IV,  consola- 
lionein  merentur  in  hac  vila,  98  C/,  in  fulura 
jucundilatem,  88oD',  panis  sunt  animae  ge- 
mebundae  et  amorosse,  ()73.\. 

L-XCLS.  Ouid  in  Scripturis  significenl  lacus, 
444A,  4471)',  lacus  iniserice,  ()o2.\,  (Jo7B,  C, 
descendenles  in  lacuin,  371 B. 

L.\UUEUS  in  Scriptia^a  varia  designat,  4G1  G, 
4(i4A.  o87A'.  (il3A,  (i21A.  —  Quid  laquei 
mortis,  499D',  511  D.  —  Laqueos  quomodo 
Deus  super  peccatores  pluat   4(j9C'. 

LAUDES  divini  Officii  circa  auroram  canlari 
solent,  2-")lD.  —  Laiidarc  Deum  nobilius  est 
quam  orare,  510  C  Quomodo  sic  laudare 
possimus  omni  tempore,  (i06A'.  —  Detiin 
laudando  orare,  eflicacissimus  deprecandi 
modus,  93B.  IIOA'.  286D',  olOC,  et  renie- 
ilium  conlra  tentationes,  311  A.  —  Sic  Deuin 
laudare  debemus  ul  propria;  miseria?  non 
•  obliviscamur,  (573  D'. 

LECTUS  ut  tumulus  adeundus  est.  440A'.  — 
Lecfum  lacrimis  rigare  perfecti  est  poeniten- 
tis,  440D.  —  Mystice,  quid  lectus.  440A',  B". 
lectus  doloris.  (i(i4B,  (i()7D'.  —  Cf.  Slratuin. 

LEO,  fortissima  bestiarum,  17A',  quandoque 
ab  equo  impelilur,  l().\'.Ejus  rugitus,  quam 
terribilis,  280  B'.  Allesorice,  Christum  ac 
diabolum  signilical,  I94A,  342(7,  (i22A',  et 
perscculores  Christi  notat,  oSliC. —  Leeena, 
voracissima  fera,  11  B. 


I,E\'I.\TI1  AN.  quoinodo  inlerpretelur.  231)'.  — 

Quid   sit,  23A'.   —  Figuram    gerit   diaboli. 

2oB',  elc.  —  Quid  de  eo  fabulentur  Judfei, 

23 C.  —  Vide  Cetus. 
LEVIT/E,   qua  sclate  servitio   lempli  addicti, 

213B.  Ibi  sacerdofibus  deserviebanl,  2231)'. 

—  Eis  dabantur  decima>,  137 .\',  et  ciboruin 
priniitia',  2.331)',  et  ipsi  deciinartim  deci- 
inam  solvebant  pontifici,  23(i.\'. —  De  mun- 
(lalione  eorum,  2o8A'.  Quomodo  a  popula- 
ribus  sanclificati,  2.59  C,  ipsi  sacerdotes  san- 
clificaverint,  239C. —  Lcvitariim  episcopus, 
qiiid,  23(iC.  —  Spirilualiter,  figura  sunt 
clcricoruiii,  4S()I!'. 

LEX,  quomodo  sit  implenda,  407.\.  Scienlia 
ejus  ordinatur  ad  opus,  224.\.  .\d  bonum 
populi  conferf  unifas  legis,  273 B.  —  Lex 
Doitlini.  quam  protiosa,  dulcis,  319  (T,  et 
proficua.  320  .\.  Prffcepta  ejus  diciintur 
vicP,  332D,  consilia  ejus.  semifa;,  532 .\' ; 
jugiter  est  pensanda,  566D.  Quid  sit  in  ea 
inedifari  die  ac  nocfc.  407  C.  —  Lex  Movsis, 
quoinodo  populo  data,  2.32  B',  et  ab  Esdra 
intiniata.  248 D.  Triplicia  habcliat  pra^cepfa. 
6.38D',  moralia,  qua?  adhuc  vigenf,  6.j9.\, 
judicialia.  qus  modo  vigere  possent.  639 .\, 
carimonialia.  quae  jam  sunt  morfifera, 
.399B'.  639.\,  inulta  ex  his  a  Clirisfianis 
spirifualiter  servanda  sunf,  399B'.  Rarn  auf 
nunquam  de  futura  rotribufione  loquifur, 
91  D'.  .\n  peccandi  animum  prohibuerif, 
292  C.  —  Lex  Christi,  cur  dicafur  virga 
ferrea,  418  B,  et  lex  grafise,  309  C. 

LIB.\NUS  mons,quomodo  inferprefefur.  377 D', 
633 C.  —  (Juid  cedri  Libani,  633B,  et  quo- 
modo  a  Domino  confringanfur,  .377  C. 

LIBER.  Quof  sint  libri  Psalinorum,  401A.  ct 
ubi  finiatur  primus.  666 B'.  —  «  In  capite 
libri  ».  qiiid  significet,  634.\'.  6.39D. 

LIBERT.\S.  Ad  perfecfionem  divina»  guberna- 
fionis  pertinel  ul  homo  libor  nianeal,  4!i.\. 

—  EiTeclus  necessarius  quanluin  ad  primam 
causam.  liber  esse  potest  quoad  alias,  33.\'. 

—  Cf.  Casus,  Fatum,  Forfuna.  Providcntia. 
LIGN.\.  altaris,  a  quo  pra^stifa,  2.33 A'.  —  No- 

inine  ligni  in  Scripliiris  designanfiir  ani- 
ina?.  -107  C.  ef  Beafi.  414  C.  —  Chrisfus  ost 
lignum  fnicfiferum,  4I0.\",  ligniiiii  vifa"  ef 
sapienfia',  410D'. 
LIMBUS  pafrum  vocatur  laciis  miseri!e.637C. 

—  Ihi  cerfa  erat  salulis  exspeefafio,  ot  quies, 
94 C,  sed  et  aliquo  niodo  ira  Doi,  3.38D'. 
Utrum   melius  fuerit,  in  limbo  an  in  tcrra 


730 


LNDEX   ANALYTICUS 


degere,  04  C.  —  Patres  in  linibo  pro  viato- 
ribus  orabaiit,  377A.  —  Ibi  mansit  aninia 
Christi  usque  ad  tertiam  diem,  487 D".  — 
Cf.  Infernus. 

LINGU.X  erudita  praplatos  decet,o4iD".  —  Lin- 
gu.ip  rustotlia  laudatur,  610C:  taciturnitas 
autem  qu.vdam  mala  est.  640  C.  Lingua 
quomodo  custodienda.  644  D.  —  l"t  quis  in 
verbis  non  delinquat,  644B',  pensare  debet 
quibus  loquatur,  644  C.  quando,  64.5 .\,  ubi, 
645B.  quantum,  645B,  quomodo,  643 C.  qua- 
re,  643D;  insuper  ijisi  opus  est  gratia  Dei. 
643.\'.  —  Cf.  Labia,  Martvr. 

LOCUS,  quid  sit.  630  C,  —  Loca  sacra  propter 
inhabitantes  Deus  eligit.  340B',  et  ob  eorum 
scelera  respuit,  .349  B". 

LOEB  a  Stratis  (D.  Theodoriciis^,  Coloniensis 
Cartusianus,  Psalmorum  Commentarium 
Leodiensi  episcopo  dedicans,  383.  quomodo 
illud  laudet,  383, 

LONG.EVIT.\S  Mardochfei.  quanta,  174.\,  C, 
—  Varia  longaevitatis  exempla.  174  D". 

LUCIFEB  planeta.  Sic  dicuntur  Venus.  9C,  et 
Mercurius,  9.\'.  Idem  est  ac  Vesper,  OC,  A', 
Cf.  Venus,  Vesper.  —  Lucifer,  diabolus  ca- 
put  malorum,  per  regem  Babvlonis  figura- 
tus  est,  400 A'.  Cf  Da-mon. 

LUCTUS,  Lugentibus  olim  consuetum  fuit  ve- 
stes  scindere,  183  A,  227  C,  273  C,  saccis 
indui,  483  A,  pulvere  caput  conspergere, 
183A,  686A",  crines  evellere,  227C,  et  humi 
jacere,  686  A".  —  Cf.  Funus. 

LUCUS  idololatrarum.  quid,  133  C. 

LUDUS  alter  est  malus.  97B.  alter  virtuosus 
ad  eulrapeliam  spectans,  97 -\. 

LOIBI  in  viris  vasa  sunt  seminis  et  fomes 
libidinis,  21  C.  —  Diaboli  forlitudo.  cur  in 
luniliis  posita  dlcatur.  21  C,  2215,  —  I.um- 
hos  accingero,  quid  sit.  1  B". 

LUMEN  divinum  principium  est  prophetalium 
cognitionum,  393A',  et  visionis  beatiflcae, 
627B,  —  Ouid  sit  lumen  vultiis  Dei,  429C, 
lumen  gloriff".  627  D'.  —  Ouomodo  Beati  in 
lumine  Dei  videant  lumen,  627A.  —  Festum 
Luminum.  quid.  289C.  —  Cf.  Lux. 

LUN.V  minor  esl  terra,  3.\.  et  sole  velocior. 
9D.  — Pluviis  pra»sidet,  8C,  et  in  fato  pluri- 
mum  valet,  64B,— .\llegorice,figurat  Eccle- 
siam,  4.53B.  et  humanitatem  Christi,  436B'. 

LUX  et  tenebrsp,  unde  causentur,  6B'.  —  Lux 
in  coelestibus  corporibus  sedet,  6A' :  vieP 
ejus  ignorantur,  7C.  —  o  Lux  Dei  »,  sic  di- 
citui-  gratia,  679  G,  —  Cf.  Lumen. 


LUXUBIA  intellectum  maxime  obruit.  638D', 
et  per  eam  prfecipue  daemones  hominibus 
pra>valent,  22B.  —  Libidinosi  sunt  membra 
diaboli,  33D  ;  per  equos  signantur.  lo.\'.  — 
Cur  illicitis  copulis  fecunditatem  tribuat 
Deus.  30  B'. 

LVB.X  (Nicolaus  de)  Ord.  Min.,  notissimus  po- 
stillalor,  nimis  litteraliter  Psalmos  exposuit, 
616A.  —  Passim  allegatur,  8A',  21 A.  32B, 
etc.  —  Saepe,  tacito  nomine,  verbo  «  Qui- 
dam  »  designatur,  scilicet,  quum  improban- 
da  videlur  ejus  sententia,  76D,  91.\',  C. 
102  C,  etc. 

LYSL\S,  cognatus  et  vicarius  Antiochi  Epi- 
phanis,  2.S2A',  nutricius  Anliochi  Eupatoris, 
364C,  quem  regem  constituit.  292D',  to- 
tius  Svria?  prfffectus,  .364  C,  vir  prudens, 
366D.  pluries  a  Juda  fugatus.  283B,  286D, 
287C,  .363D,  potentiam  Dei  agnoscil,  366D, 
et  Judfpis  placatur.  366  B'.  —  Menelaum  oc- 
cidi  curat.  371 A'. 

LYSIMACBUS.  frater  Menelai,  pontifex  factus, 
346 D",  ob  sua  facinora  interficitur,  347 C. 
Cur  in  pontificum  serie  non  computetur, 
a30.\'.  B'. 


M 


M.\C[I.\B.EI,  filii  Mathathifp,  quando  vixerint, 
267  .\,  —  Principes  erant,  .3.39  C,  et  sacer- 
dotes,  377 A,  et  singulari  privilegio,  pontifi- 
cio  fungi  potuerunt,  .320  C,  —  Omnes  pro 
patria  occisi  sunt,  313B,  323.\,  .\'.  Eorum 
sepulcra  describuntur.  316D. —  Cf.  Eleazar, 
Joannes,  Jonathas,  Judas,  Mathathias,  Simon. 
Machaba^orum  liber  primus  non  est  cano- 
nicus.  licet  verus.  267B.  Quadam  difficultate 
non  caret,  quare,  283 C.  Quid  nos  doceat, 
263.  —  Liber  secundus,  a  quo  scriptus, 
327;  qufe  hujus  materia,340C,  scopus,340C, 
methodus,  341 A,  Quibusdam  videtur  apo- 
crvpbus.  337 B'.  sed  temere,  .338 C. 

M.\CHAB.EI  septem  fratres.  quomodo  ab  An- 
tiocho  Epiphane  interfecti,  334C  et  seq.Mar- 
tyres  fuerunt  et  in  Ecclesia  honorantur, 
339A  —  Eorum  mater,  prae  mira  constan- 
tia,  .3.36  D'.  nullam  ante  Christum  parem 
habuit,  .336  C,  et  est  venerandus  bonorum 
parentum  typus,  339A'.  —  Quid  mystice 
signent.  339.\'. 

SL\GISTEB  in  historiis.  Sic  vocitatur  Petrus 
Comestor,  auctor  Historiae  scholasticae,  84, 
124.\',  l^oA.etc^Migne/^a/ro/./a/^tom.igS.) 


INDEX    ANALYTir.US 


731 


MAGISTER  Suiilenliarmii,  n\\:\s  reti-us  Loiii- 
barJus,  auctor  liliri  Sfntenliarum,  eitaliir, 
13C'.  (Mignc  Patrol.  laf.  tom.  191,  192.) 

M.\CiN.\NIMI,  qiio  sensu  contemptivi  dicantur. 

■mn\ 

M.\!.l".niCTIO.  Iteo  iiiiileilicere.  miiiciuaiii  in 
l!ebra^o  directe  expriinitur.  :!(i8(T.  Cuipiam 
maiedicere,  quatenus  liceat,  2(illi'.  —  !'s,il- 
morum  maiedietiones  et  iniprccalionesquo- 
mo(!o  intelliLienda',  .lT::>(r,  ri.'i2C.  mO.V, 
59.5  0,  ete. 

M.XIjH!,  quotuplex,  50.\.  NuiH|ii;im  iit  talc 
diligitur,  02.")!^.  —  Quuni  nialiiiii  aiilerre 
sapientissiinum  !)eiim  deeerel,  48!V,  qiiiil 
ei  trilMiendum  iii  malis  eiilp.T',  4d!),  .50!?, 
e(  pQ?iia\  52!),  4(110".  —  Inicum  liominis 
malum  cst  peecatum,  58.\',  ct  melius  est 
non  esse  quam  pcccare,  274B'.  —  Minus  est 
malum  queecumque  ina!a  videre.  qiiaiii  iioii 
csso,  274 C,  mori,  quam  gcntis  opproln-ia 
cernere,  2751!.  —  C/'.  !'oena.  !'cecatum,  Tri- 
liulatio. 

M.VMM0T!V\CT1'S  liililia"  (.loann.  Marchcsini, 
Ord.  Min.  theologi),  citaliir,  13 D'. 

M.\N.\SSES  saccrdos,  frater  .laddi  pontifieis, 
quomodo  templum  iii  nionte  Garizim  cre- 
xerit,  35!  C. 

Manasses  alius,  vir  Juditli,  145.\. 

M.\NE,  in  Scripliiris  varie  sumitur,  433!)", 
434 A,  437  r».  —  (Jun  sensu  ad  niatiitinum 
demoretur  Iretitia,  580 A',  583  C,  583  D. 

MANICH.EI  erroris  argiiuntiir.  231),  4.551!', 
.548  B. 

M.\NNA,  quot  sensus  habere  pnssit,  399A. 

MANSUETUDO,  quid  sit  prnprie,  5.53  D'.  — 
Magna  cst  et  amahilis  virtus,  631 C,  ger- 
mana  humilitali.  133B";  qufe  ira>  dirccte 
adversalur,  (i74!).  —  Ea  pra>cipiie  Mo.vses, 
Joseph  et  David  Deo  placuerunt,  133  C, 
631 C.  —  Mansucti  in  multitudino  pacis  de- 
lcctantur,  631  A,  S.  Spiritus  donis  sunt  ca- 
paces,  553C'.  et  inrorinationc  divina,  .553  \Y. 
—  Cf.  Mititas. 

MANUS  Dei.  quid  sint,  3871!'.  597 C.  —  Inlcr 
eas  fideles  morienles  aniiiiam  commendare 
solent,  387  C.  —  In  nianibus  Dci  qiinmodn 
sinl  sortcs  nostra'.  .589  D'. 

MAHDOCIl.KUS,  quis  fucrit,  178  C.  qiiando- 
nani  in  captivilatem  sit  diictiis,  173C,  194 (^, 
quot  annis  vixerit,  I74.\.(r.  —  Ciir  coram 
Aman  genu  flectcre  noluerit,  186 B.  Licitc 
ei  honoreni  deferrc  potuisset,  18(iB',  sed, 
instigante  Deo,  renuit,  186G';  ideo  a  pec- 


ca(o  excusaiidiis  cs(,  183!)'.  —  (Juniiindo 
cunuehorum  insidias  detcxcrit,  180  A',  195  C, 
ct  gcntcm  liberarit  intcrilu,  183C,  201  A,— 
.\li  Assiicro  honoribus  auctus,  187  D',  c(  in 
lociim  .\mau  sulTcctus,  190 . \,  C',  factiis  cst 
sccundiis  a  rege,  193  C,  ct  in  regno  percc- 
lcliris,  1911!.  —  Ejus  somniiim  cxplanatur, 
193(;',  194  C.  Licct  visionem  habiicrit,  iinii 
ccnsendus  cst  propheta,  193  B".  —  Snlciiiii- 
talcm  Phurim  iiislitiiit,  192A,  .\",  ct  libriim 
l'"stlier  cniiscripsit,  191(1'. —  A  Jnscpho  iinii 
mcmnratiir,  1741!'.  —  Cf.  .\nian,  Esthor. 

MABE  vocatur  alnssus,  quaro,  (i02A'.  —  Us- 
qiie  ad  ima  ncc  pervadi  potesl,  (iA,  nec 
cmigclari,  8B'.  —  Primo  opcriiit  (crram, 
4!!;  ciir  mndn  rcccsserit,  41!' ;  qun  scnsu 
siipcr  illiid  tcrra  fiiiidala  dicatiir,  .548C.  — 
Ex  cn  nrimitur  nulies,  4C.  —  Ex  dispnsi- 
tiniic  maris  clucescunt  potentia  ct  sapiontia 
Dci,  4.\.  —  Marina  animalia  majnra  sunt 
tcrrestribus,  quare.  3(i.\.  —  Moralitcr.  qiiid 
mare,  434.\'.  348C',  ct  pisces  maris,  454.\'. 

.\I.\BI.\  \'irgo  rhinoccrotem,  id  cst  \'erbiim, 
cicuravit,  14.\,  quod  in  i'jiis  iiterum  libcn- 
tissimc  vcnit,  518B",  ubi  sibi  desponsavit 
Ecclesiam,  518B'.  —  Mirabilitcr  Filium  edi- 
dit,  333  D.  —  Quanta  per  totam  vitam  pcr- 
pcssa  sit,  .53  .\',  et  quarc,  .55  D.  —  l'roplicta 
fuit,663B';  vir  dici  potcst.  406C;  merifo 
sol  vocatur,  318.\'.  —  Ab  Esthcr  figurata  : 
nuuquam  iii  siia  excellentia  Isetata  cst, 
406  C;  a  Juditli  :  diabolum  dcvicit,  168C, 
spolia  cjus  Deo  dicavit,  168  B",  glnria  esl  Je- 
rusalem,  168  C". 

MABTINUS  Poloniis,  Ord.  l'ra>il.  auctor  Chro- 
nicse  S.  l'ontificiim  Imperatorumque,  ac  de 
scptcni  (rtalibus  mundi,  174!)'. 

MABTVB  niillus  lam  acriter  passus  cst  ut 
Christus,  5301).  —  Martvriiin  lornicnta  con- 
solalio  divina  leniebat,  3.55.\  ;  adco  ut  nnn- 
iiiilli  vix  ca  scntiro  viderentur,  S.30A'.  — 
Multi,  lingiia  abscissa,  loqui  non  desieruiit, 
3S3C'.  —  Marlvribus  accommodari  possunt 
Psalmi  XXV.  594C',  e(  xi.iii,  68(iD. 

M.\SPHA,  urbs  Bcnjamin.  Ibi  rcqiiicvil  tabcr- 
naculum,  283 .\"  ;  ct  ad  .Macbali.Tos  cnngre- 
gali  sunt  Juda>i,  2831). 

M.\TH.\THIAS,.Machaba'oruni  patcr.  (iiiis  fiicrit, 
274!!.  —  Legis  zelo  plcnus,  2741),  ;idvcrsiis 
idnlnlatras  consiirgit.  2751),  ct  fit  |i(qiiili 
defensnr,  276  (J".  —  Sabliati  legem  JiKbris 
explicat,  276B'.  —  Novissima  ejus  verba, 
277  B.  —  Uno  anno  Judads  preefuit,  279 D'. 


732 


INDEX   ANALYTICUS 


MATRIMONIUM  qiio  finc  sit  oontrah(Mifhiin, 
107D,  ct  quo'modo,  liTC,  lOfil!'.  I07A'.  — 
Cultus  (lisparitas  illud  diriniit,  2^10 -\.  — 
Aclus  conjugalis  orationi  officit,  106 C,  raro 
sine  euipa  cxercctur.  97  C,  quandoquc  cum 
mortali,  107B'.  Quomodo  exercendus,  10715, 
IIID".  —  Cur  multi  in  malrimonio  prfpma- 
lure  morianlur,  lOGli.  —  Conjugii  bencdi- 
ctio,  quid,  107  A,  C.  —  Judoeis,  quatenus 
licuerit  in  alia  trihu  contrahcre,  871),  140 B, 
vel  cum  alienigcnis,  180 D',  230 B'.  Juda?i 
ChannnaMs  ita  consociati,  227B,  B',  ab  Esdra 
corripiuntur,  227  C,  et  a  Nchemia,  2filB'. 
Quantum  peccaverint.  227B',  228A,  ct  quam 
incaute  egerinl.  261 D'. 

MEDI,  primo  Assyriis  subjecti,  88  C.  tcmpore 
Cyri,  131  B.  Persis  conjiuicti  sunt,  2()8A'.  — 
Alexandro  Magno  adhiTserunf,  208  C.  — 
Mediae  regnum  majus  erat  Perside,  210B. 
Deccm  tribus  ibi  usque  modo  pcrmancnt, 
226  C. 

MEDIT.\TIO  dupliciter  intclligitur,  407A'.  — 
Animam  accendit.  64(iD.  —  Commendatur 
meditatio  legis,  407  C,  passionis  Christi, 
536  A',  et  finis  nostri,  646 C.  —  Incipientes 
in  pcccatorum  recordationc,  proficientes  in 
divinorum  contemplatione  exercitari  dehcnt, 
598  C.  —  Cf.  Oratio. 

MENDACIUM,  quotuplex,  434  A'.  —  Non  est 
mendacium  veritatem  obscuris  verhis  ccla- 
re,  156  C.  —  Sic  vocantur  bona  temporalia. 
428D. 

MENELAUS,  prius  Joannes,  frater  Onia^,270A', 
de  qua  tribu  oriundus,  340  C,  et  quomodo 
fratcr  Simonis  appelletur,  346 D.  —  Ponti- 
ficatum  non  semel  indigne  adeptus,  346B', 
347  C,  Oniam  inlerfici  curat,  347 ,\,  et  Ju- 
dseos  apud  regem  criminatur,  349  B,  371  D  ; 
tandem,  suadente  Lysia,  371 A'.  iii  cincre 
exanimatur,  371  B'. 

Menelaus  alius,  Juda^orum  legatus  ad  .\n- 
tioclium  Eupatorem,  307 C.V. 

MENS.\  propositionis,  quid,  27 11),  cl  ulii  posi- 
ta,  288.\'.  Ab  Antiocho  Epipliane  comminula 
est,  271B'.  —  Mensa  Dci,  quid,  .545A',  547A. 

MENSIS.  Qui  fuerint  menses  hehraici  :  Adar, 
181D',  222C,  Casleu,  229G',  235A,  273D', 
etc,  Elul,  247A,  320B,  Nisan,  133 C,  2,371), 
Tcbcth.  179D',  Tisri,  2.38A  ;  ct  mcnses  Ma- 
cedonii  :  Dioscori,  306  C,  ct  Xanthicus, 
367  C.  —  Cf.  Festivitas. 

MERCENARIUS.  Mercedem  operariorum  deti- 
nere,  quantum  peecatum,  100  C. 


MERCURIUS  planeta,  minor  esl  terra,  3A, 
parvus  et  raro  visibilis,  9D.  —  Dicitur  Lu- 
eifer  et  Vespcr,  quare,  9D. 

MICH.\EL  archangelus,  olim  Synagogse  prin- 
ceps.  6I2B',  nunc  Ecclesiae  pra^est.  608D. 

MIRA(!^ULA.  SoHus  Dei  est  capcum  nntum  cu- 
rare,  H6B,  et  mortuos  suscitare,  120 D.  — 
Christi  miracula  a  divinitate  et  humanita- 
te  a^que  procedebant,  516D'.  —  Miraculo- 
rum  operatio  ad  proplietiam  pertinct,  393C, 
398  A.  Tempore  .\nticlu'isti  non  amplius 
fient  in  Ecclesia,  462  C.  In  Scripturis  ful- 
gura  dicuntur,  503B. 

MI.SERICORDIA  Dei  replet  terram,  601 D',  et 
in  omnibus  operibus  ejus  apparet,  93  B', 
553  D',  554  B.  (Juomodo  una  dicatur,  et  mi- 
serationcs  muHa?,  .5.521)';  quo  sensu  Dcus 
in  dic  mandaverit  eam,  6761).  Nihil  nobis 
salulirius  est  quam  ejus  meminisse,  583A, 
et  ad  cam  confugere,  120B'.  (Juomodo  ip- 
sam  provocare  possimus,  661 B'.  —  iMiscri- 
cordia  quantum  in  Scripturis  commende- 
tur,  83,  99 (V.  Justorum  est  propric,  f)33A, 
et  ad  pra^latos  maxime  spectat,  29  A'.  — 
De  congruo  conversionem  meretur,  100  C, 
et  purgatorii  poenas  minuit,  lOOB.  —  In 
opcribus  misericordise,  Deus  magis  affcctum 
qunm  donum  pensat,  lOOA.  (Juantum  in 
ipsis  delectctur,  601 D.  —  Misericordia  com- 
mendantur  David,  278B,  Job,  667B,  ct  To- 
bias,  83, 112  C.  —  Per  citharam  significatur, 
600D'.  —  Cf  Elecmosyna. 

MITITAS,  quid  sit  proprie,  553D'.  —  Mites, 
quomodo  terram  sint  possessuri,  .554  B', 
6.30B',  631 A.  —  Cf.  Mansuetudo. 

MNA,  pondus,  quantum,  319C. 

MOABIT/E  a  coetu  Israel  in  perpetuum  arcc- 
bantur,  162 C,  260 A,  quare,  2fiOB.  -  Holo- 
pherni  contra  Judapos  suppetins  ferunl.l43C'. 

MODIN,  urbs  in  monlihus,  patria  Machaba^o- 
rum,  274 (".  —  Ibi  erecta  sunt  eorum  se- 
pulcra,  31fiD. 

JIONS.  Transmigrare  in  montem,  quid  signi- 
ficet,  466B',  467C,  470D'.  —  Mysliee.  quid 
sint  montes,  5C0.\'C',  mons  Domini,  482C', 
549 .\,  monfes  diaboli.  23  B',  montium  fun- 
damenta,  ,500A',  C,  311  D'. 

M(IRS  a  quo  facfa  sit,  53B.  —  An  et  cur  ap- 
petenda,  671 D;  quo  aninio  eam  nonnulli 
justi  optaverint,  94D'.  —  Cuicumque  pec- 
calo  prseferenda  est,  446A  ;  imo  melius  est 
mori  quam  mala  gentis  videre,  275B.  — 
Mors  in  bello  justo  suseepta  asquipollet  mar- 


INDEX    ANAI.YTICrs 


733 


tvrio.  2841)'.  —  .\n  licoat  silii  niorlom  in- 
forre.  37oB";  qnomoilo  nonnnllpn  .SiinctaF> 
a  volnnturia  nece  excusontur,  18(iC',  ."iTSH'. 

—  In  quo  quis  morluus  est  slatu.  in  illo 
perinanet,  ()3.il?.  Quo  sensu  dicatur  nie- 
inoria  Doi  in  niorle  non  csse.  439 IV.  — 
(Juiit  sint  mortis  portjf.  (!li.  dolores,  4!)0.\', 
31 11!,    laqnoi,  4991)'.   3111).   umbra,  (i831!. 

—  Dicitur  laqueus,  t>13.\.  —  .\Iortis  nioili- 
tatio  commendatur,  646  C,  647 .\'.  —  Dei 
esl  niortuos  suscitare,  120D.  Salubrc  est  pro 
illis  exorare.  370  C,  C 

.MOVSE.S.  ahsoluto  loquendo,  est  altissimus 
Prophotarum,  228a',  .■W7n',  quaro,;?97C'.  — 
-Mansuetuiline  praecipue  placuit  Deo,  i33B', 
(531  C.  —  Ibi  sepultus,  3.38.\'.  —  Ejus  Pen- 
tateuchus  ab  Esdra  non  fuit  reparatus, 
223B'.  .t03.\.  —  Achle  .Iudai>i  auctores. 

-MULIER  prona  est  ad  fletum,  104 .\.  ad  ira- 
cundiam.  92B'.  impatientiam  et  invidiam, 
228B.  —  .\pud  Judaeos,  quae  mulieres  extra 
tribum  nubere  possent,  149B.  .\pud  Persas, 
seorsum  vescebantur,  176D.  .\pud  ethnicos, 
in  sacris  Venoris  nuda>  incedebant.  270  C. 
.\pud  Christianos  quaedam,  ne  violaronfur, 
instinctu  diTino  se  occiderunt,  186  C.  — 
-Muliores  in  balneis  cum  viris  lavari  vel  vi- 
ris  inserviro,  indecens  est,  176 .\". 

MLNDITI.\  ad  Phase  roquisita.  qua>,  222  D'.  — 
Mundationis  ritus,  quoad  sacerdotos,  2.j8.\', 
Levitas.  238B'.  plebeni,  238B'. 

MUNDIS,  quo  mense  creatus  sit,  237 D'.  Fal- 
sum  est  illum  esse  animal  cujus  anima  sit 
Deus,  232.\.Mundi  rationem  humana  scion- 
tia  attingere  nequit,  3D.  —  .Mundus  quomo- 
do  a  S.  Spiritu  arguendus  sit,  319-\.  Quo 
plus  eum  spernimus,  eo  magis  Deum  diligi- 
mus,  671 B.  —  Mundani  in  religiosis  carita- 
tem  cxstinguere  conantur,  .1420.  Per  mare 
significantur,  348 C. 

MUNUS,  quotuplex,  338 B.  — Munera  e\caecant 
oculos,  338  B. 

MURI  Jerusalem  quomodo  instaurati,  239D, 
242  C,  247  .\,  et  dedicati,  2.38  D,  C.  Quid 
mystice,  2.37B'.  —  Quid  sit  transgredi  mu- 
rum,  303.V'. 

MUSI(!^.\.  Melodiis  se  antiquitus  ad  praelium 
accendebant,  .377B'.  —  C/'.  Tuha. 


N 


N.\BOTH  fuil  sanclus  et  martvr.  (i21.\'. 
NABUCHGDONOSOR,  de  quoin  Judith,  1.32  C, 


qui  in  Esdra  .\rtaxorxes  et  .\ssuerus  voca- 
lur,  1.32C.  quis  fuorit,  132C,  133C.  et  qui- 
l)us  pra-luerit,  132 B".  —  Superbus,  132 .\', 
1.33.\',  et  tvrannus.  141 D,  divinos  honores 
alTectavit,  1.33  C,  ideo  juste  regno  privatus 
est,  136.\,  el  pessime  obiit.  1()8(''.  —  Quo 
sonsu  Dous  terro'  dioatur.  1401!'.  —  Quid 
m.vstice,   l."W.\',  1361!'. 

N.\BUCIIODONOSOR  rox  Bab.ylonis,  quomodo 
vasa  templi  asportaverit,  211  C,  ct  diis  suis 
consccraverit,  211  D.  —  Gentes  debellando. 
Deo  sorvivit,  32C. 

NABUTH.EI,  qui,  290A',  ot  unde  sic  vocati. 
.3021).  —  .Ionatha>  opem  ferunt,  3021). 

N.\HU.M.  Ejus  prophetia  in  Niniven  praedesti- 
nationis  fuit,  123  C.  —  Cf.  Jonas. 

N.\THIN.El,qui,213B.  -  Habitabant  in  Ophel, 
2401)';  ligna  sacerdotibus  parahant.  233.\'. 
of  aquas  porfaltant,  213B. 

.N.\TIV1T.\S.  Natalis  dies,  dies  afllictiouis  re- 
cte  dicitur,  S12C'. 

N.\TURA  ad  nutum  Dei  cursum  perficit,  16 D'. 

N.\Z.\K.EI,  alii  in  perpetuum  erant.  alii  ad 
fempus,  284  C. 

NE(^ESSIT.\S,  quandonam  excuset  a  peccato, 
331 C.  —  Effecfus  necessarius  quoad  pri- 
mam  causani,  liher  esse  potest  quoad  se- 
cundas,  .53.\'.  —  Cf.  Fafum,  Fortuna,  Li- 
bortas. 

NECROM.\NTICI,  quanfum  a  daemone  fallan- 
tur.  28  C. 

NECTENABUS,  rex  .Egvpfi,  adulterio  Alexan- 
drum  Magnum  genuif,  267.\'. 

NEHE.MIAS  sacerdos.  2.33  A.  333  A',  alias  Afhor- 
sata,  213B',  regis  Persarum  pincerna.  233, 
2.38.\,  et  amicus.  238C',  quomodo  licontiam 
reaedificandi  Jerusalem  obtinuerit,  2.37  D.  — 
Urbe  restaurata,  239 D,  usurarios  corripit, 
243B,tempIum  a  profanorum  incursu  mun- 
dat,  260 A.  decimarum  solutionoin  iirget, 
26l.\,  sabbatum  curat  observanduni.  261  D, 
illicita  abrumpit  matrimonia,  261 B',  anti- 
qua  Scrlpturae  volumina  colligit.  .339 D,  et 
foedus  cum  Deo  renovat,  234 B',  2.33 A.  — 
.\ltaris  ignem  absconditum,  .333 B'.  quomo- 
do  repererit,  3.33  D',  et  ex  aqua  crumpere 
fecerit.  334.\,  3.33B.  —  Caritate  in  gentem 
conspicuus.  236B.  liberalitate,  244B',  et  hu- 
militate,  261 A'.  262.V',  duodecim  annis  prap- 
fuit  populo.  244  D',  bonorum  praplatorum 
fvpum  gerons.  243A'.  et  in  sonectufo  bona 
quiovit,233.  262  B'.  —  Quid  m.vstice,  2.37  A', 
241 A. 


734 


l.NDEX    ANAI.YTIC.US 


NehemiiP   liber,  Esdrse  historiam   prose- 

quitur,  233.  —  Ejus  Descriptiones  et  Gom- 

mentaria  non  suporsunt,  339  C. 
NEOMENI.\  unoquoque  mense  solenniter  age- 

batur.   143  C. 
NEPHTH.\LI,  virum,  tribum  et  civitatem  de- 

signat,  85  .\. 
NESTORIUS   hasresiarcha.    iu    quo    erraverit, 

iliX'. 
NIC.\NOR,  dux  exercitus  Syrife,  .360.\.  super- 

bus,  .376B.  impius.  206  C,  et  dolosus,  .376 .A . 

—  Primo  JuJfeis  benevolus,  37iD,  et  ami- 
cus  Judae,  296  D",  374 .\'.  sed  eapropter  apud 
regem  accusatus,  .374  C  Judaeos  aggreditur. 
360B.  .376.\.  Judam  compreliendere  moli- 
tus,  296  D,  .394 D".  et  templo  ruinam  mini- 
tans.  373 -\;  sed  a  Juda  devictus,  .361 B, 
occiditur,  297  C,  377  B'.  —  Manus  ejus  abs- 
cissa,  297 A',  377 D',  ad  templum  suspendi- 
tur,  378 .\. 

NINIVE.  .\ss_vriorum  metropolis,  quanta,  87 C 

—  Ibi  sepultus  est  Tobias.  i24D',  regnavit 
Cambyses,  132C.  —  Eam  evertendam  non  se- 
mcl  vaticinati  sunt  Prophetae  Israel,  123  C. 

—  Cf.  Jonas,  Nahum. 

NI.S.\N  mensis.  quis.  1.33  C,  237D.  —  Cur  pri- 
mus   mensis  evaserit,  238.\.  —  Cf.  .Mensis. 

NOMEN  in  Scripturis  Stepissime  pro  re  nomi- 
nata  accipitur.  9GC. 

N0.\,  quid  in  Scriptura  signiQcet.  440 .\',  B', 
490.\.  —  Nos,  quomodo  nocti  indicet  scien- 
tiam.  317  C,  B',  D'.  —  Quomodo  in  nocte 
Deus  visitet  hominem,  492  B,  493  C,  et  can- 
ticum  mandaverit.  676 D. 

NUBES  e  mari  oritur.  4C,  et  caliginem  parit, 
40.  —  Nube  olim  protecti  sunt  Hebraei, 
131 -\'.  —  .\llegorice,  varia  signiGcat,  301 C, 
302 .\'.  623  C.  ^ 

Nl^ilERUS  septenarius  perfectionem  notat, 
40B.  et  univei-sitatem,  H9.\,  473B. 


o 


OBEDTENTI.\  fulcimentum  est  reipublicae, 
299D.  —  Commendatur.  437D',  661 D'.  et 
inauri  comparatur,  41B'.  —  Obedientia  Jo- 
sue  principatum  meruit.  278.\.  —  Praelatis, 
contra  Dei  praeceptum.  non  est  obedien- 
dum,  277 -\. 

OCE.\NUS  vocatur  abyssus,  quare,  (;02-\".  — 
Terram  cingit,  348C,  602  D;  et  maria  sunt 
brachia  ejus.  348  C. 

OCT-\V-\.  Mos  octavam  festorum  agendi,  unde 


venerit,  289 .\.  —  PsaJmi  «   pro  octava  », 
quomodo  intelligendi,  438B,  4710. 

OCULUS  cerlius  docet  quam  auris  38D.  — 
Cordis  intima  prodit,  201  B',  238  C.  —  Oculos 
ad  Oeum  convertere.  quid  sit,  96  .\'.  —  Oculi 
Dei,  quid.  236.\'.  4.34  C.  604  C,  610  C.  —  Fi- 
gurate.  oculus  intellectum  signat,  o88.\'. 

ODIUM,  quantura  peccatum,  611.\.  —  Pessi- 
mum  odium,  invidia  fraternae  gratiae,  353 D. 
—  Quo  sensu  odium  Deo  tribuatur,  4.34  D. 

OFFICIU.M  divinum,  cur  in  octo  partes  distri- 
butum.  231 C.  —  Quoraodo  decantandum, 
403B,  482.\'.  —  Cf.  Laudes   Psalmodia. 

OLEUM.  -\  fructu  olei  quomodo  multiplicentur 
homines,  429D',  432  C.  —  Qualiter  oleo  im- 
pinguet  Deus  caput  nostrum,  .543  .\'.  .547  C. 

ON.\GER  ejusdem  est  speciei  cum  asino,  120'; 
verumtameu  non  cicuratur,  12  C  — .Mores 
ejus  describuntur.  13 -\. 

ONI.\S  I,  filius  Jaddi.  pontifex  tempore  Seleuci 
regis.  3300. 

ONI.\S  III  pontifex.  sanctus.  376 B',  et  glo- 
riosus,  342.\',  optime  resit  Israel.  3410'.  — 
Duorum  fratrum  dolo  occubuit  :  a  Jasone 
vinctus.  346  B',  a  Menelao  occisus.  .347  B.  — 
Heliodorum  curavit,  343  C,  et  Judae  appa- 
ruit,  .376B". 

OPER.\TIO  fructui  comparatur,  408  C.  —  Ope- 
ra  sunt  velut  filii  agentis,  494-\,  et  internae 
dispositionis  indicia.  3060'.  —  Omne  opus 
bonum  oratio  est,  494 C.  —  Opera  bona  per 
peccatum  mortifloata.  per  poenitentiam  re- 
viviscunt,  634B'.  —  Dicuntur  pedes  animae, 
641  C,  et  vis,  644  B.  quare.  40tD. 

OR.\TIO.  quid  sit,  118.V.  322C  331  C,  629B', 
et  quibus  alis  ad  Oeum  volet,  118.\.  —  Per 
ipsam  impetratur  gratia.  4430;  ideo  cun- 
ctis  necessaria  est.  363  B".  —  -\nimae  est 
hostia  et  sacrificium,  363 .\',  et  praeclaris- 
sima  tuba,  290  C  —  Infirmatur  peccato, 
449B;  fulcitur  fraterna  caritate,40C,  2.36B', 
lacrimis,  93B.  H8.\',  2.36B,  jejunio,  118.\, 
138.\.  solitudine,  363.\.  Espedit  eam  laudi- 
biis  Dei  intexere.  110.\',  2870'.  310 C,  et 
frequenter  repetere,  433  C.  Praecipue  valet 
oratio  justorum.  320.\',  374-\".  humilium, 
6.30C.  infantium.  137B',  et  commimitatum, 
1101).  1420'.  3640".  660  C.  —  Oratio  atten- 
tionem  requirit,  437 C  .\ttenta  oratio.  quan- 
tus  labor,  440  C.  —  Quatenus  liceat  orare 
contra  hostes  boni  publici,  142  C.  et  Eccle- 
siae,  620  B,  et  iniraicos  proprios,  619  D'; 
petere  bona  temporalia.  629B',  641.\,  ten- 


INDEX    ANALYTinUS 


733 


taliniiuiii  uul  li'iliul.itionum  roniolioneni, 
6-491)'.  Quiil  sil  in  nnniine  .lesii  nnire,  (iil  A. 

—  Mulln  nielius  cst  pro  peccaloiMluis  i]unui 
prn  (lefnnctis  nrarc,  (ifii  .\'.  Oralio  |U'n  iv- 
prnliis  Siilloni  nraiili  prnilest,  fi;21  I)'.  —  (liir 
orationes  quamloiine  non  auitianlnr,  5:j!ll!', 
l)'.  vcl  tarde  sortiaiitiir  elVectuin,  (JSliC.  — 
ElTieax  oratio,  opus  iionuin.  .'liliC,  clfica- 
cissima,  vila  sancta,  4;UC'.  —  Exponuntnr 
orationes  Tohia"  seuioris,  9:{H,  Sarsp,  96B, 
Tohi.T  junioris,  I  lO.V,  .Iinlith,  I.i9.\,  .Manlo- 
cha;i,  197  D,  Eslher,  198 .\,  Esilra»,  227!)', 
231  B',  Nehemi.-v,  23(i  0,  242  .\,  :ri4  C,  ct 
.ludae,  2,S(;D'.  —  Cf.  Psalniodia. 

ORIGENE.S    allegatur,    302  B'.   (124 1).   (Migne 

Patrol.  gr.  tom.  11-18.) 
OS  jusli, qiinmodo  sapientiam  meililetur,(5:i4 1). 

—  (Juid  sit  lauilem  Kei  in  ore  semper  ha- 
bere,  600  B'. 

OS.  .Vnimae  ossa,  quid.  .'iilB',  342 C,  (JIOC, 
tii:!.\'.  —  Ossa  justoriim,  quomodo  cnnser- 
venlur,  dlOn'. 

OSEE,  iiltimus  rex  Israel,  causa  1'uit  rur  po- 
piilus  in  captivitatem  duceretur,  8(1  (T,  ([uo- 
modo,  86  B'. 

OZIAS,  Simeonites,  de  primoribus  Bethuliae, 
142 A,  et  princeps  ,Iuda,  148  A',  urhem  tra- 
dere  cogitans,  144 C.  a  .ludith  increpatur^ 
14.5 C.  —  Graviter  peccasse  videtur,  446B. 

—  .luditliee  henedicit,  461 A'. 


PALPEBR.E  Dei,  quid.  469A,  C.  —  CJuomodo 

inteiTogent  hominem,  46!)  B. 
PANIS   quemcumque    cihum    designat,   44  C, 

404  A,   229  A'.  —   1'anis  aiiimae   est    multi- 

plex,  393C,  et  quotidie  qu8erendus,  664  D. 
P.\PA,  quanta  cura  Ecelesiam  regere  deheat, 

299 B.  —  Cf.  Coneilium. 
PAPIAS   lexicographus  allegatur,  319  C.   (Mi- 

gne  Patrol.  lat.  tom.  141,  col.  1437.) 
PARALIPOMENON  liberah  Esdra  editus,209A, 

a>que  liber  \'erhorum  dieruni  dicitur,  2.38B. 
PARENTES  in  posleris  qiiasi  revivisiunt,  1134)'. 

—  Soholem   a   primis  annis   informare  de- 

bent,  87B';  cui   plurimum  prosunt   eorum 

merita,  126  B'.  —   Propter  filios  sunt   lau- 

dandi.  lElA. 
P.VSSER  transmigrans  in  mnntein,quiil,466B', 

467(:,  .i(;.Sl),  .470I)'. 
P.VSSIO  Cbristi.quam  elare  iu  Scripturis  pra?- 

uuuliata,  329 A',  333  C,  33SA'.  —  Omuibus 


niarlvruiii  lormeulis  fuil  amarior,  qii.ire, 
3!0I).  —  (Juomodo  sit  complenda,  S(i(J,  et 
recolenda,  S36A'.  —  Cf.  Christus  paticns. 

l'.\SSI()NES  sensiliva'  eor  immiitant,  .334A', 
naturam  dehililaiit.  1611)'.  hreviant  vilam, 
594C;  ralionem  lurbanl.  4401)';  virlutiim 
lahelaelant  habilus.  439A',  iinpeiliuut  actiis, 
3941).  —  In  Christo  rationem  nunquam 
pr.Tvcnerunt,  536  C. 

I'AST0I>1I0BIA,  quid,  287A'. 

1'ATIENTIA  tristitia;  adversatur,  674D.  (Juol 
gradiis  baheal,  449B';  quateims  Deo  com- 
petat,  1461),  447 C.  —  Bellatorihiis  maxime 
necessaria  est,  298  C,  et  tribulatis  commen- 
dalur,  S3D'.  37B'.  446D',  447 B',  D',  etc. 
Impatienles  quietem  non  norunt,  450  C.  — 
Laudatur  Tobia;  patieutia,  91  C,  99 A'. 

P.\LILUS  ^Kabbi),  Judaeus  conversus,  episco- 
pus  Burgeusis,  Lyrae  plerumque  contradicit, 
174B,  186B,  187B',  scd  sffipe  immerito,  174C, 
187B',  etc. 

P.\U1'ER,  quid  in  Scriptiiris  desiguel,  4.39  B', 
469 .\,  473 C,  etc.  —  Pauperum  iion  oblivi- 
scitiir  Deus,  460.\',  461B',  eisque  patroci- 
natur,472D'.  Quomodo  orare  debeant,  460B'. 
—  Ghristi  paupertate  ditati  sumus,  479 B. 

P.\.\.  Quid  sit  pax,  4.30 C,  634 B,  pax  Christi, 
617 C,  pax  mundi.  617 D'.  —  Fruetus  est 
carilafis,  (i33C,  et  inansuetis  inhahilat, 
631  B.  —  (juantopere  commendetur,  609 C. 
Eam  expetuntomnia,  496B',  sed  non  norunt 
iinpii,  496  C.  —  Via  pacis.  quid,  478  D, 
484  C.  —  Pacifici  digni  sunt  Deum  laudare, 
617 B';  in  a^quitate  et  innncenlia  viviint, 
633  C,  magna  mercede  donabuntur,  6.33 B'. 

PEGC.\TORES,quoinodo  aDeo  recedant,  403  A', 
vel  elongentur,  598A',  aut  ejus  obliviscan- 
tiir,  68SC;  quo  sensu  in  consilio  justnrum 
nnn  siut  resurrecturi,  408  C.  —  Sunt  dse- 
iiionis  filii,  407 C,  et  mancipia,  446D,  cui 
tanto  plus  subjiciuntur,  quanto  magis  pec- 
cant,  S63D';  servi  peccati,  660A',  quacum- 
que  bestia  pejores,  399  C.  —  Sibi  sunt  gra- 
ves,  444.\,  et  primo  nocent,  444B,  634  D'.  — 
(Juo  sensu  Deus  eos  oderil,434D;  quomodo 
super  cos  pluat  laqueos,  469  C.  —  Quatcnus 
oporteat  eos  odisse,  357  C,  honorare  aut 
contemnere,  483  A'.  Ratione  ofiicii,  quando- 
que  dicuntur  sancli,  227 C.  —  Plurimiim 
pra>stat  eos  in  hac  vita  castigari,  332  C, 
314C,  397D,  (i2(lC,  uhi  ad  iiiisericordiam 
fit  castigatio,  438D.  —  Quoniodo  reuovari 
possiut,  678  B. 


736 


INDEX    ANALYTICOS 


PECC.VTUM.  quid  sit,  r.OOD,  et  quomodn  divi- 
datur.  406C'.  353B,  624.V.  —  Causa  pro- 
pria  peccati  est  liberum  arhitrium,  32A,  et 
volunlas,  39.V,  62A  ;  causa  motiva.  diabo- 
lus.  62.\';  causa  permissiva.  Ileus.  ."inH.  In 
peccato,  quid  sit  Deo  tribuendum,  30 .V, 
32A.  Reproborum  peccata  reprobationi  non 
sunt  imputanda,  62  D.  —  In  quolibet  pec- 
cato  invenitur  superbia,  627  B',  et  contera- 
ptus  Dei,  62iD.  Recte  dicitur  vanitas  et  er- 
ror,  236C/,  mors,  i"3A,  et  nox,  490A.  — 
Quid  sit  peccatum  originale,  311 D,  pecca- 
tum  in  Spiritum  .Sanctum,  333 D.  —  Culpae 
obnoxius  est  omnis  viator,  4760.  et  a  pec- 
cato  nemo  mundus  esf,  678  C",  imo  singula 
peccata  quotidiaua  nullus  nosse  valet,  320B, 
660B',  C;  verumtamen  justi  in  gravia  re- 
pente  labi  non  solent,  624  D,  et  quo  quis 
magis  illuminalus  est,  eo  plus  maluni  odit, 
639 .V.  —  Peccatum  alius  provocare  non 
licet,  132  G,  sed  illo  ad  bonum  possumus 
uti,  132  D'. 

De  effectibus  peccati  :  Qui  sint  elTectus 
peccati  originalis,  oH.\',  637B,  et  actualis, 
637  C.  —  Peccatum  proprie  est  unicum  bu- 
jus  vitae  raalum,  38  .\',  cui,  vel  miuimo, 
mors  praeferenda  est.  274  B',  446  .V  ;  ve- 
rumtamen,  nou  licet  timore  peccati  se  oc- 
cidere.  373  D'.  —  Primum  auctori  uocet, 
444B,  cujus  animam  vulnerat.  118  C,  4.39D, 
aggravat  mentem,  638  .V,  virtutes  mortili- 
cat.  .397  .\,  impedit  pacem,  674  D' ;  quem 
separat  a  Deo,  339  C,  a  communione  san- 
ctorum  segregat.  363.V.  ad  infernum  dedu- 
cit,  460  C.  —  Peccata  iterata,  quantum  no- 
ceant,  638  B. 

De  reniediis  peccati  :  Per  dolorem  inte- 
riorem  et  exteriorem  expiandum  est,  39 C, 
440B,  per  opera  poenitentiae,  39B,  per  hu- 
milem  confessioaem,  397  B'.  —  Peccato- 
rum  confessio  extra  sacramentum  veniam 
meretur.  398 .\.  quandonam,  .398  .\  ;  quan- 
ta  bona  conferat,  399  .\.  —  Confessa  pec- 
cata  a  Deo  teguntur,  397  C.  Quomodo  sint 
confitenda,  3970'  ;  quomodo  sub  lege  a 
Judaeis  confessa,  231  .\.  —  Peccatum  ex  in- 
firmitate  facile  emendatur,  624B;  ex  ha- 
bitu,  quasi  incorrigibile  est,  624  C,  C.  — 
Gulpa  mortalis  non  remittitur  quin  infun- 
datur  gratia,  441 C ;  culpae  veniales,  licet 
summopere  vitandae,  87A',  a  Deo  graviter 
puniri  non  solent.  70 .\,  et  alia  sine  alia 
remiltitur,  334 D.  —  .\n  hic  et   poslhac  in 


inferno  peccalum  puniri  possit,  .37 C.  —  hi 
ultione  peccaforum  innotescit  majestas  Dei, 
121  C.  —  Cf.  Conlessio,  Pcpnifentia. 

PELAGI.VNI  hffiretici  confutantur,  688  .V. 

PEKEGHINUS.  (Juo  sensu  bnmo  dicatur  pere- 
grinus  super  terrani.  6.30 B".  D'. 

PERSIS,  regio  opulentissima,  282 .\'.  Cur  ibi 
Cyrus  regni  sedem  conslituerit,  210 B.  Multi 
Judaei  eo  translati  sunt,  333A'.  —  Persarum 
reges  consiliatores  septem  secum  habebant, 
224  D,  quoruni  consilio  omnia  agebant, 
238  B';  ad  illos  nullus  infrabaf,  nisi  vo- 
catus,  183 B',  et  optime  vestitus,  183  B.  Quo- 
modo  uxores  ducerent,  179  B.  Variae  horum 
series,  173  B,  268  li.  332  C.  —  Cf.  Gonvi- 
vium,  .Mulier. 

PETR.\  in  Scripturis  varia  significat,  363 B, 
369B,  632B. 

PETRUS  de  .\IIiaco,  Gameracensis  archiepisco- 
pus,  perpulchre  de  Fato  tractavit.  66D.  67A'. 

PETRUS  .Vlfousi  (.Moses  Sephardi).  Judaeus  con- 
versus,  43.  (Migne  Pafrol.  lat.  tom.  137, 
col.  3.33.) 

PETRUS  Comestor.  Vide  Historia  scholastica. 

PETRUS  Lombardus.  Vide  Magister  Senten- 
tiarum. 

PETRUS  de  Tarentasia  B.  (Innoeentius  V), 
Ord.  Praed.  tbeologus,  72  D'. 

PIIARIS.EI  praeceptum  sabbati  non  recte  intel- 
ligebant,  276  C.  —  Pharisaeus,  propriam  lau- 
dando  justitiam,  quomodo  peccaverit..339D'. 

PIIILIPPUS,  collactaneus  .Vnfiochi  Epiphanis, 
3(')3B'.  ab  eo  praefecfus  Judaeae  constitulus, 
.339  C,  et  regni  regens,  292  .\',  adversus  .\n- 
tiochum  Eupatorem  rebellis,  372 D',  ab  eo 
enecatur.  293  D. 

PHILIPPUS  Macedo,  falsus  .Vlexandri  pater, 
267 .\',  illum  .\ristoteli  educandum  tradit, 
267  B'. 

PIUNEES  zelo  pontificatum  meruit.  277  0'. 

PIIURIM  dies.  qui  et  cur  sic  dicti.  1921!.  — 
Cf.  Festivifas. 

PIETAS  varie  sumitur,  341  D'. 

PlSf^IS.  Fel  piscium  contra  albuginem  valet, 
106 .\.  Pisces  maris,  quomodo  Christo  subji- 
ciantur,  434  C,  A'.  —  Piscis  Tobiae,  1040'. 
Ejus  jecur,  qua  virtute  daemonem  fugaverit. 
103  D,  106  D',  IIOA.  Quid  significet.  107 D'. 

PLATO  philosophus  stellas  moveri  credebat, 
9A.  —  Adde  39  G. 

PL.\TONICI  auctores  :  Apuleius,  103  B'.  — 
Porpbyrius,  qui  stulte  idololatriam  solis  Ju- 
daeis  vetitam  censuit,  284 -\.  —  Platonici  er- 


INDEX    ANALYTICUS 


737 


raverunt  circa  (lii>iiiomiiu  uaturaiu.    lllo  li', 
et  cognitionis  certitudinern,  429 B'. 

PLEIADES.  stell»  spleii.ieutfs.  Slf.  pluviis 
priTsidenl,  SC". 

1'L1MU.S  plivsiciis  allegalur,  231)'.  :«l). 

PLL\IA,  quoinodo  eveniat,  8C;  cur  in  deser- 
tis  decldat,  7C'.  —  Deus  paler  pluvise  dici- 
tur,  quare,  8.V.  —  Tropologice,  praedicatio- 
neni  signat.  71)'. 

PDENA  quotuplex,  o^X,  ol  quatenus  Deo  ad- 
scribi  possit,  ,")2D  et  seq.  —  l'renae  hujus  vitn» 
minimo  peccato  impares  sunl,  79 .\.  .\d  uti- 
litatem  hominis  deserviunt,  o^C,  et  a=qua- 
nimiter  sunt  lerenda',  33 D',  637  li".  —  Pluri- 
mum  pra^stat  hic  castigari,  .332  C,  ubi  poena 
fit  ad  misericordiam,  438 D,  397 D,  et  glori- 
ficationem  parit,  314  C.  Magna  spei  causa 
est  in  preesenti  puniri,  343C;  magna  irse 
divinae  nota,  viudictani  elTugere,  37.\.  —  An 
contingat  quempiam  liic  et  in  inferno  pu- 
niri,  37 .\'.  —  .Tud.Ti  olim  a  Deo  patrie  ca- 
stigabantur,  333  B,  nunc  vero  Christiani, 
353B.  —  De  poenis  justorum  quatenus  Deus 
gaudeal,  79.\'.  —  Cf.  Adversa,  Tribulatio. 

PlTENITENTl.V.  quomodo  agenda.441D',  quan- 
do,  363 C,  et  quantum,  638B',  639 B.  Ex 
timore  servili  orta,  non  valet,  362  A'.  IV, 
398  B.  —  Quo  sensu  Deus  pcenitere  dicatur, 
603  B'.  —  Poenitentes  humilitati  animum 
intendere  debent,  638  C.  QaiP  eorum  arma, 
39  B.  —  Poenitentibus  aptantur  Psalmi  : 
VI,  438C;  .vxiv,  331 C  ;  xx.vi,  o96D;  xxwii, 
6.37A.  Psalmi  pcenitentiales  enixe  commen- 
dantur,  441 C  :  quomodo  decanlandi,  599D'. 

POETA  anonymus  (Seneca,  ad  Lucilium  n.  107) 
allegatur.  63  C. 

PONTIFE.X  in  rebus  arduis  agenda  dictabat. 
2I3B'.  Post  captivitatem,  populum  rexil, 
207,  303  C.  —  Ex  tribu  Levi  dumtaxat  eli- 
gebalur,  346  D;  verumtamen  Machab»i,  ex 
singulari  privilegio,  pontificatu  functi  sunl, 
.320  C.  —  De  ejus  institutione,  320  B'.  — 
Ponlificum  series  ab  .\lexandro  Magno, 
.350  C. 

PORT.t  Jerusalem  describuntur  :  Porla  Gre- 
gis.  239D';  Piscium,  240C;  Vetus,  240D; 
Vallis  et  Sterquilinii.  240  B';  Fontis  seu  Aqua- 
rum,  248D;  Equorum,  240D';  Ephraim  et 
Cuslodia?,  239 B.  —  M.vslice,  quid,  237 B'. 
Recle  per  eas  intelligi  possunt  dona  S.  Spi- 
ritus,  241 B. 

PR.tDESTlNATIO,  quid  sit,  088  C,  ct  quomodo 
dilTeral  a  praescienlia,  396B',  et  electione, 

T.  5. 


OO.V.  —  Uuica  praHlestiiialiuuis  causa  est 
volunlas  Dei,  61  .\,  688D  quip  in  lioc  liber- 
rime  agit,  60C',  61 B,  nec  iiijuste,  (il  A'. 
Christus.  quo  sensu  causa  el  exemplar  pra;- 
destinationis  dicatur,  6881!.  —  Proppic  est 
causa  totius  givitise  et  virtutis  eleclorum, 
62 D,  quamvis  liberum  arbilrium  non  tollat, 
63A;  et  in  ea  continentur  gratia  finalis, 
(iO  D',  atque  media  ad  salutem  pertinentia, 
()34(!;'.  —  Dei  consilia  in  pro?destinatione 
inscrutabilia  sunt,  .39 B' ;  ideo  dc  his  caule 
loquendum  est,  61 B'.  —  Prsedestinati  here- 
ditas  Christi  sunt,  486  C.  An  quis  proedcsti- 
natus  damnari  possit,  ()2B',  C,  vel  non  prae- 
destiualus  se  praedestinatum  facere,  304D'. 
—  Omnia  opera  Dci  ab  aeterno  praeordinata 
sunt,  (103 B'. 

PR.EDICATORES  negotiatoribus  comparantur, 
27  C,  el  sagiltariis,  34  C.  —  Eos  caritate 
fervere  necesse  est,  646.\'.  —  Pra^dicator 
male  vivens  graviter  peccat,  404 B.  343 .\.  — 
Varia  prs-dicanlium  genera,  343.\. 

PR;EL.\TI  muri  sunt  Ecclesiae,  237  B'.  —  Ex 
eorum  conversatione  pendet  sanitas  gregis, 
147  C,  342A.  —  Eis  opus  est  continuo  fer- 
vore,  ()46A',  timore  Domini,  420B',  lingua 
erudita,  .341 D',  et  misericordia,  29 -\'.  — 
Quo  zelo  quaerere  deheant  Ecclesiae  profe- 
ctum,  299  C,  et  gregis  bonum,  318  C;  quo- 
modo  delinquentes  subdilos  debeant  tracta- 
re,  230B',  ac  reformare,  239 B',  et  gregis 
peccata  deflere,  646  V.  —  Eorum  est  subdi- 
los  in  virga  ferrea  regere,  420 .\',  sapientiores 
ad  officia  promovere,  318. \',  bonos  laudare, 
arguere  malos,  438  D,  moestos  consolari, 
622B,  oves  visitare,  323B,  plebem  instrue- 
re  exemplis,  322 C,  et  sermono,  ()39D'.  — 
Malis  etiam  prselatis  bonitas  qua"dam  tri- 
huitur,  137  A  ;  negligentes  diabolo  escam 
parant,  23B' ;  superbi  a  Deo  confringuntur, 
377 C.  —  Cf.  Subditi. 

PRL\PUS  turpiter  a  paganis  colebatur,  270  D. 

PBIMOGENITI  in  lege  nalurae  sacerdotio  fun- 
gebanlur,  223  G.  —  Dei  erant  omnia  primo- 
genita  terrae,  hominum,  233 B',  el  pecorum, 
233  C. 

PROPIIETIA,  quid  sit,  393  A,  el  quotuplex, 
393  C.  396  D.  —  Ad  gratias  gratis  dalas 
pertinet,  .393  B,  el  malis  concedi  polest, 
397D.  —  .\d  omnia  se  extendit,  .393B'.  di- 
vina.  393  C,  moralia,  .394  A,  praeterila  vel 
fulura,  .397  C;  sed  propric  circa  supcrna- 
turales  veritates  versalur,  ."{94  B',  393  C,  et 

47 


738 


INDEX   ANALYTir.US 


futurns  eventus,  394B.  —  In  soniniis  com- 
municatur  vel  in  vigilia,  394  C,  et  hoc  mo- 
do  perfectius,  394  0";  per  verba  vel  signa, 
397  C,  et  priori  modo  dignius,  394  D';  per 
corporalem  visionem  vel  non.395A;  in  per- 
sona  creatur»  vel  Dei,  39oB.  —  Jlulti  ejus 
gradus,  394 D  ;  quis  supremus.  393 A'.  397 .\. 

—  Principium  propheticae  cognitionis  cst 
lunien  divinum.  393 A'.  Ad  eam  pertinent 
proposit»  veritatis  perceptio,  397A.  et  mi- 
raculorum  operatio.  393 C.  —  Semper  ali- 
quid  obscuritatis  habet,  393B'.  An  semper 
impleatur.  395  C.  —  In  prophetiis  saepe 
prseterilum  pro  futuro  usurpatur,  423A'.  — 
Tobia;  prophetia  explanatur,  i23B. 

Propheta.  quid  sit,  393.\.  et  cur  sic  voce- 
tur,  393  li.  —  Propheta;  ministerio  angelo- 
runi  accipiebant  revelationes,  301 D',  et  pr» 
timore  coram  eis  procidebant,  H9B.  —  In 
rebus  arduis  agcnda  dictabant,  288 A,  320 C. 
Sunt  orbis  fundamenta.  503  C.  —  Quomodo 
proplietiam  acccperint  xii  Prophetffi.  397 .V, 
David,  397B,  Moyses,  397 C.  Quis  omnium 
Prophetarum  maximus,  397A'.  —  Prophe- 
tarum  sensus  potius  quam  verba  in  Evan- 
gelio  seepe  allegatur,  633 D',  662 B'. 

PROPRIETAS.  Liber  de  Proprietatibus  rerum 
(fr.  Bartholomfei  de  Glanvilla)  citatur,  103 D'. 

PROSPERITAS  temporalis  ex  se  indilTerens 
est,  58A',  nec  multum  curanda,  38B' ;  ve- 
rumtamen,  quodam  modo  justis  competit, 
33 D,  et  ante  Christum.  eis  communiter  ob- 
veniebat,  78  C.  —  Fallax  est.  189  B".  et  a 
summo  bono  avertit,  429D';  ideo  Sancti 
suspectam  eani  habuerunt,  34  C.  —  Prospe- 
ritas  impiorum  vana.  628  C.  et  brevis,  6281)', 
630 C,  nec  de  ea  scandalizari  oportet,  62SB. 

—  In  temporalibus,  quatenus  la?tari  liceat, 
629  B'. 

PROVIDENTIA  ad  prudentiam  pertinet.  71 D, 
et  ad  scientiam,  72 B'.  et  cognitionem  finis 
prsesuppouit.  72  A.  —  Omnia  prospicit,604C, 
ad  omnia  extendilur,  72 B.  uon  modo  coele- 
stia.  140B',  sed  iufima,  67B.  fortuita,  72D, 
mala,  72B',  contingentia,  72 C;  ad  cuncta 
honiinis,  o3B',  et  ad  bruta,  11 C,  433C'; 
omnibus  munia   partiens  et  auxilia,  72 A. 

—  Non  aufert  a  rebus  naturales  proprieta- 
tes,  67  C.  —  Omnia  Dei  opera  ex  aeterna 
providentia  procedunt,  131 D.  —  Cf.  Fatum, 
Fortuna,  Prsedestinatio. 

PRUDENTIA  plus  valet  quam  fortitudo,  279 D. 

—  Tam  in  prosperis  quam  in  adversis  ne- 


cessaria  est,  393  D'.  —  Impiis  non  inest, 
19(iD'.  —  Prudentia  Romani  sibi  subjece- 
runt  orbem,  298  C. 

PSALMODIA.  Quid  sit  psallere.  4.57 D',  473B', 
«in  vociferatione»,601  B.  —  Streuue  psallen- 
dum  est,  40'Ui,  cuni  debita  prfeparatione. 
403D,  cum  pura  intentione.  403 B',  cum 
devota  attentione,  403  C.  —  Cf.  OfBcium. 

PSALMUS.  .Metrice  psalmi  scripti  sunt.  400  C. 
Cur  dicantur  hynini.  400 B,  et  soliloquia, 
400C.  —  Quot  eorum  auctores,  401C.  670D, 
et  libri,  401  .\  ;  quae  materia,  400B',  inten- 
tio,  402  A',  virtus,  402  C.  —  Cur  sic  ab  Es- 
dra  sint  dispositi,  401 B';  quoties  ab  Hiero- 
nvmo  translati  fuerint.  401 D'.  —  Liber  Psal- 
morum  magna  est  domus,  cujus  ostium  est 
primus  psalraus,  415  A,  et  claves,  tituli, 
415.\.  —  Tempore  sacrificiorum  olim  can- 
tabantur,  21.iB.  Cuilibet  generi  hominum 
aptantur,  402  D,  et  comniendandi  sunt, 
(JOriC.  Quomodo  sint  decantandi,  402 B,  B', 
403B,  470B',  498A,  60oC.  —  Psalmorum 
imprecationes  et  maledictiones,  quomodo 
intelligendae,  472  C,  352  C,  390  D,  593  D, 
613  C.  —  Cf  Tituli. 

Omnes  psalmi  pro  posse  ad  Christum  re- 
ferendi  sunt,  436  B,  quia  ex  Scriptura  cou- 
stat  multos  de  ipso  tractare,  616B,  656 C,  et 
quoniam  Christianum  decet  libenter  audire 
et  loqui  de  Christo,  662B'.  De  ipso  ad  litte- 
ram  exponuntur  Ps.  ii,  41oB' ;  xv,  483-\  ; 
XVI,  491  C;  xvn,  498  C  ;  xvui,  316  D;  xix, 
521B;  XX,  324 A  ;  xxi,  529 A  ;  xxiu,  348  A  ; 
XXV,  336 A  ;  xxvii,  570D;  xxix,  579 C;  xxx, 
386  D  ;  XXXIV,  611  D  ;  xxxix,  631  C  ;  xl,  662  C. 
—  De  Ecclesia  :  Ps.  iv,  427 D  ;  v,  433  A; 
VIII,  431B  ;  IX,  437 C  ;  xxii,  343  D  ;  xxviii, 
o73B.  —  De  Sjnagoga  :  Ps.  x,  466D;  xii, 
474B;  XIII,  477 A  ;  xliii,  681D'.  —  De  David  : 
l's.  iii,422B;  iv,  430D;  vi,  441B';  vii,  442 B  ; 
X,  466  D;  xiv,  482  C.  —  De  anima  fideli  : 
Ps.  I,  403B  ;  IV,  427D;  vi,  438D;  viii,  431B; 
i\,437C;  XI,  471 D';  xxvi,  362D;  xxxii,  (jOOC; 
XXXIII,  606A'  ;  xxxv,  624A  ;  xxxvi,  628B  ; 
xxxvMi,  644B;  xli,  670D';  xlii,  678C.  —  De 
pcenitente  :  Ps.  vi,  438B;  ixiv,  551C;  xxxi, 
396C;  xxxvii,  637 .\. 

Psalmi  vel  psalmorum  versiculi  praecipue 
notandi  :  Psalmus  i,  velut  janua  Psalterii 
habendus,  413A,  ab  Esdra  conscriptus  est, 
403A,  et  a  David  praecognitus,  634  B'.  Gur 
careat  titulo,  40o.\ ;  —  xvni  commendatur 
Chrislianis,  320D';   —  xxi,  a  Christo  cru- 


INDEX    ANAI.YIICIIS 


■;{!) 


cifixo  reritatiis,  ciim  soquoiitilnis,  ri^Dli,  hi- 
stnria  videtur  pnlius  quani  proplietiii  Vas- 
sionis.  5:i!t  A' ;  niira  virtute  esl  replotus, 
329 B'  ;  —  XXVI  vospcre  potissimum  (tocan- 
tanilus  cst.  oTOH'  ;  —  xxvu  quotidio,  i)75A  ; 
—  XXX  vespere.  590.\  ;  —  xxxvu  poenitenti- 
l)us  congruit,  ()-i3.\'; —  x\\i\  uiirani  oramli 
formam  ilocet.  661 B';  —  xi.i  sacerdotiljus 
aptatur,  677 .V;  —  xlii  siniiliter,  680A'. 

PSALTERIUM  rouianuni  et  ^'allioaiimu.  quid, 
■40111'.  —  1'saltoriuni,  instrumeiitum  musi- 
cum.quiil  sit.  1101  A,  et  signifioet.  6001)'. 

PTOLEM.EUS  1  (Soter)  primus  post  Alexan- 
drum  In  /Egypto  rex,  329.\,  multos  Judeeos 
captivos  duxit,  329 B.  —  Ex  eo  «  Ptolemeei  » 
vocati  sunt  reges  .Egypti,  271 B. 

PTOLEM.EUS  11  0'liila'lclpIuis),  qui  V.T.  liliros 
translerri  curavit,  271 B',  monsam  pretiosis- 
simam  tcmplo  donavit,  271  C,  et  plurimos 
Judaeos  a  servitute  liberavit,  329B.  —  In 
Daniele  vocatur  rex  .\ustri.  271A. 

PTOLEM.EUS  V  (Epiphanes).  Ouid  ei  oum  An- 
tiocho  Magno,  270  C. 

PTOLEM.fiUS  VI  (Philometor).  amhitiosissi- 
mus.  307D,  Syriam  dolose  occupat,  308A, 
expulso  Alexandro  (Bala).  3081),  cui  filiam 
locaverat.  306A.  —  Justo  Dei  judicio  occum- 
bit.  3081)'.  —  .Vb  Hebrseo  instructus  fuorat, 
332 B'.  —  C/'.  Aristobulus. 

PTOLEM.EUS,  filius  Abobi,  Simonis  gener, 
323A,  arabitiosus,  323  B,  dolose  socerum 
interficit,  323  C.  —  Quomodo  ultionem  eva- 
serit.  323  C. 

PTOLEM.EUS  Macor,  pra^fectus  Jorusalom,  Ju- 

dseis  favens,  36-4 D,  apud  Antioclium  Eupa- 

torem  accusatus,  36iA',  veneno  perit,  364B'. 

Ptolemffius  alius,   iniquus  .\ntiochi   Epi- 

phanis  amicus.  \'i(le  .347.\'. 

PTOLEM.EUS  (Claudius)  astrologus,  stellas  mo- 
veri  docet,  9A.  —  (juid  de  fato  censeat,  64  B, 
65B. 

PULCIIRITUDO  corpoi-alis  per  condecentiam 
morum  perficitur,  -42  0.  Ex  creaturarum 
pulchritudine  olucescit  pulchritudo  Dei, 
17!)  C.  —  Pulchritudo  moralis,  quid  sit, 
•179D'.  Non  parum  ad  corporalem  confert, 
4790'. 

PUKGATOKIU.VI.  Animae  in  purgatorio  detentse 
sciunt  se  liberandus,  o8-iD',  sed  seipsas  ju- 
vare  nequeunt.  383  A.  —  Quae  earum  maxi- 
ma  pcena,  .38.^.\.  —  l'ro  his  orare,  sancta  est 
cogitatio,  .370  C,  C. 

PVKAMIS,   quid,  346 D.  —  Antiquitus   super 


magnatiim  sopulcra  erigobanliir  pyramides, 
316  A'. 
PVTII.\r.(lB.\S  pliilosophus  coelestia  concen- 
lum  <iiore  somniavit,  lOA'.  —  Contra  Py- 
Ihagoricos  asscritiir  nnn  esse  pecoiilnm  lini- 
ta  occidere,  43.5  C. 


Q 


OUINTUS  METELLUS.  Prodigiosa  ejiis  forliina 
describitur,  71,\'. 


R 


RABANUS  (Maurus),  Moguntinus  episcopus, 
non  semel  citatus,  273A,  D',  316D'.  3321:, 
ab  impugnationc  Lyrse  vindioatur,  .330 .\'. — 
Glossa  ejus,  330 C,  e  Josepho  desumpta  vi- 
detur,  330  A'. 

RABBI,  RABBINI.  Vir/e  Judc-ei  auctores  ef  Pau- 
lus. 

RAGES.  Sic  apud  Modos  dicta?  sunt  duff'  civi- 
tates,  88  G,  112  C. 

R.\GUEL,  de  captivis  Judsorum,  93B',  propin- 
quns  Tobi.ie.  106B,  108B,  hospitalitatis  se- 
ctator,  108 B,  quomodo  filiam  Tohise  tradi- 
dorit,  108  C. 

K.\I'1IAEL  angelus,  quis  sit,  1181)',  et  cur  sic 
vocetur,  98A',  1 18  C.  -  Quanta  Tobia-  ju- 
niori  contulerit,  103D',  103B,  106B,  109A, 
H2B',  Tobise  seniori,  115D,  116A',  et  aliis, 
tl3A'.  —  Quanta  ejus  bumilitas,  113C.  — 
Quomodo  se  de  flliis  Isracl  dicere  potuerit, 
102B',  et  .\zariam,  filium  Anania^  103B'; 
quo  sensu  jecur  piscis  commendet,  103D ; 
quomodo  dsemonem  relegaverit,  IIOA  ;  cur 
per  subjectas  croaturas  Tobiam  sanarc  vo- 
luerit,  113  C.  —  .\bsque  simonia  inercedem 
accipere  potuisset,  117B.  —  Nos  docet  nu- 
ptiarum  formam,  106  D,  jejunii  et  eleemo- 
synse  vim,  118A.  —  Cf.  Angelus. 

R.\ZIAS,  senex  integerrimus,  373B,  sibi  raor- 
tem  consciscit,  373  A'.  .\n  licite,  373 B'. 

REGIMEN.  Qiimnam  politici  regirainis  optiraa 
forma,  2991). 

REGNUM.  Obedientia  regna  fulciuntur,  299  D, 
discordia  pereunt,  299B'.  —  Quid  sit  re- 
gnum  Dei,  120B,  344B  ;  regnum  ccelorum, 
343  D'. 

KELIGIOSI.  (jur  religionein  ingredi  potissi- 
mum  debeant,  2.')4(T.  Quam  gratos  de  vo- 
catione  illos  esse  oporteat,.')^^^'.  —  Bonorum 
religiosorum  quanta  remuneratio,  3631).  — 


740 


INDEX    ANALYTICUS 


Religiosi  mali  uotantur,  ;il  \i' ;  sunt  sa'cu- 
laribus  malis  pejores,  MC.  —  De  qunriim- 
dam  mouacliorum  necc.  ii7D'. 

RENES,  quiil  signitiient.  •lOOA.  et  {|uonioiJo 
sint  urenili,  560A".  —  (Juid  renes  Cliristi. 
487 D,  536 A'. 

REPROBATIO  non  est  propria  causa  culpa- 
rum  reproborum.  62D.  —  Reprobi  aliquo 
modo  ad  Clirisli  corpus  pertinent,  309  A'. 
Vasa  perdita  vocantur.  o89B'.  —  Quae  de 
his  in  Scriptura  dicta  sunt.  ssepe  de  dialiolo 
sunt   intelligenda,  .iOOA.  —  Cf.  Damnatio. 

REPUDIUM.  Libellus  repudii  nunquam  licilus, 
sed  permissus  fuit.  230 .\. 

RESURRECTIO  Christi  necessaria  fuit,  581 B, 
et  ab  eo  concupita.  4-4oA'.  —  Resurrectio- 
nem   Beati  appetunt,  383 B',  quare,  370 B". 

—  Resurrectio  electorum  immutatio  voca- 
tur,  333  D.  Quae  sint  resurgentium  corporum 
dotes,  .353D'.  —  Damnatorum  resurrectio 
mors  secunda  dicitur,  356 B. 

REOI  r.EELTEEM,  quis  fuerit,  217  D',  et  cur 
sic  nuncupetur,217B'.  —  Judaeos  apud  Cam- 
bysem  criminatur.  217  B'. 

REX.  Insignia  regum.  quse.  306  B.  —  Regi 
consilia  maxime  necessaria  sunt,  177 .\;  qui 
ad  hfec  sint  vocandi,  17715.  —  Reges  decet 
clementia,  178B,  I96D,  .363D,  dedecet  ira, 
196 D,  avaritia,  180  B,  nimia  credulitas,182  A'. 
Ad  fidem  tuendam  tenentur,  280A.  —  Rex 
impius  nihil  est  nisi  magnus  latro,  271 D'. 
Reges  efhnici  post  mortem  deificabnnlur, 
366 D'.  —  «  Reges  «  merito  vocantur  Cliri- 
stiani,  316A,  et  Beati,  327A. 

RHINOCEROS,  animal  superbissimum,  13  C, 
et  «  indomesticabile  »,  13  C,  cum  elephante 
saepe  conflictatur,  13  D'.  —  .\  puella  facile 
domatur,  13 D',  sed  in  captivitate  cito  mori- 
tur,  13  C.  —  Cornu  ejus  deseribitur,  13  C. 

—  Allegorice,  Verbum  signat,  14A. 
RHODOCUS  Judseus  Bethsuram  Antiocho  Eu- 

patori  tradit.  372  A'. 

RICHARDUS  de  Mediavilla  (de  Middletown), 
Ord.  .Alin.  tlieologus.  allegatur,  61C',  6oA', 
72D'. 

ROM.VM  fuerunt  piefate  conspicui,  298A,  et 
prudentia,  299A,  reique  bellicse  peritissirai, 
298B.  —  Describuntur  eorum  gesta,  298.\, 
et  virtutes.  299 .\.  —  Post  varia  regimina, 
298 C,  optimo  adliKserunt,  298D',  299D.  — 
Eorum  imperium  niajus  fuit  regno  Alexan- 
dri  et  adhuc  pro  parte  permanet.  269  C. 
Cm-  tantum  primo  profecerint,  postea  defe- 


ceriut,  299A'.  —  Foedus  inierunt  cuni  Juda. 

299C.  .lonatha,  312B.  Simone,  319 C.  .321  D. 

Priores  videntur  Judsens  qiwsisse.  367B'.  D'. 
ROMBERG  (Joannes),   Ord.   Prfled.   theologus. 

Dionysiaiium    in    Psalmos    (oinnieutarium 

edendum  curavit,  383. 
ROS  unde  veniat,  8C.  —  Cur  Deus  pater  roris 

dicatur,  8B. 


S.\BBATU.M.  In  sabbato  ab  omni  mercatu  abs- 
tinebant  Juda?i.  255 B,  et  claudebant  portas 
civitatis,  261 D ;  certamen  detrectabant,  276 B, 
ideo  ab  hostibus  sabbato  pofissime  invade- 
bantur,  2731)',  302  C.  —  llla  die  necessaria 
agere  licet,  276  C,  proinde  pugnare  aut  fu- 
gere.  276B'.  —  Septimo  quoque  anno  sab- 
batizabat  terra,  233B,  294 A',  et  anno  sexto 
peculiaris  benedictio  repromissa  erat,  294B'. 
An  pnsf  capfivifatem  viguerit  haec  promis- 
sio.  2941!'.  —  Ouid  prima  sabbati,  347D, 
psalmi  «  in  prima  sabbati  »,  348A,  «  ia  re- 
memoratione  sabbati  »,  6.36 D.  —  Spiritua- 
liter,  sabbatum  requiem  apternitatis  signifi- 
cat,  6.36  D. 

SACCUS.  olim  vesfitus  lugentium,  183  A.  et 
poenitentium,  230  C,  in  quo  regis  oculis  ap- 
parere  non  licebat,  183B.  —  Sic  dicilur  eor- 
pus,  .386  A. 

SACERDOS.  Sub  lege  naturfe  sacerdotium  pri- 
mogenitis  competebat,  223 C.  —  Sacerdotes 
sub  lege  Moysis.  Levitis  superiores  erant, 
223D';  inter  eos  xxiv  eminebant,  2S7B'. 
Quo  ritu  mundarentur.  2.38  A'.  et  mundarent 
populuni,  258  B'.  Ante  prselium  copias  ad- 
hortabantur,  286  C,  .361  A.  —  Sacerdotem 
oportet  castimonia  fulgere,  334 B',  et  a  mi- 
nimis  culpis  cavere,  361 C.  —  Sacerdos 
celebraturus,  cur  extrema  digilorum  lavet. 
361 B';  quo  animo  celebrare  debeat,  677  D'. 
—  Sacerdofibus  commendantur  Ps.  xix, 
S23C';  XXV,  .361 A';  xli,  677 A' ;  xui,  680 A'. 

SACB.\MI:NTA.  Unde  eorum  virtus.  53 C. 

SACRIFICIA  Legis.  Quse  eorum  virtus,  633 B', 
et  causa,  634 C.  Ad  caerimonialia  pertine- 
bant,  659 -\.  -\d  tempus  dumfaxat  bona 
erant.  6o3B",  et  jam  sunf  abolita,  432A,  ac 
mortifera,  639  A.  —  Sacrificium  justifiae, 
quid,  429  C.  —  Perfectissimum  sacrificium, 
Dei  voluntatem   in  omnibus  facere,  639A'. 

S.\DDUC.EI  spirifuum  exisfentiam  negabant, 
77D'. 


INDEX    ANALYTICLS 


u 


SAGiTT.V  ilicitur  vas  moiiis,  cur,  ilTIS'.  — 
Quid  sagitlsp  Dei,  «.?  D",  (i:{7.\,  Cliristi, 
o03.\.  peccatorum,  466 D',  167  IV,  468  B', 
471. \. 

S.XLLUSTIUS  (Crispus),  historiographus,  alle- 
gatur,  299  B'. 

S.\LMAN.\S.\R  Judspos  et  Tohiam  in  Vssyriam 
transtulit,  8o.\'.  —  Oli  pietatem  Tobiap  exhi- 
bitam,  vita  ejus  producta  est,  88.\'. 

SALOMON,  quo  sensu  propheta  dici  queat. 
394 D.  —  Ex  dispensatione  Dei  licite  Pha- 
raonis  filiam  duxit.  181 A. 

SALUS  pictate  Dei  «lonatur,  ■')22B.  Quanti  <Tsti- 
m,an<la,  .tI^H,  quibus  modis  comparanda, 
482 C  et  seq.  Ad  salutem  non  npus  esl  nun- 
quam  graviter  peccasse,  484  B. 

S.\LUTARE  Dei,  quid  sit.  461 A,  47.3  D,  475 A", 
.321  D',  6.^5  C. 

S.\M.\RIT.\NI,  id  est  gentiles  a  Salmanasar  et 
Asarhaddon  in  Samariam  translati,  216.\', 
ad  Judaismum  utcumque  conversi  fuerant, 
quomodo,  216B.  ct  quando,  216C.  Deum 
verum  colebant,  221.\,  sed  cum  idolis,  222C. 
3.51  D.  —  Jnda>is  iufensi,  1.37  C,  214C,  eos 
criminantur  apud  Cambysem,  217.\',  et  Da- 
rium,  220  D",  et  pro  posse  obsistunt  restau- 
rationi  urbis,  218B,  241 D,  et  templi,  216D'. 
—  Inter  ipsos  Judaei  multi  remanserant, 
137A'.  —  Quid  mystice.  219C',  243A.  —  C/. 
Reum,  Samsai,  Sanaliallat. 

SAMSAI  scriba,  quis  fuerit,  2171)'.  —  Juda?os 
apud  regem  accusat.  218B. 

S.\MSON  lato  sensu  propheta  dici  potest, 
394  D.  —  Ex  dispensatione  divina  iicite 
duxit  Philista^am,  181.\.  —  Quomodo  a  vo- 
luntaria  nece  excusetur,  186  C,  37.5  B'. 

S.\NABALL.\T.  dux  Samaritanorum,  variis 
modis  conatur  Nehemiam  decipere,  24.5  C, 
246D,  C,  et  urbis  restaurationem  impedire, 
241 D. 

S.\NCTUS.  Sic  vel  peccator  vocari  potest,ratio- 
ne  ofBcii.  227  C.  —  Sanctuin  quandoque  pro 
firmo  sumitur,  24i).\.  et  sanctificare,  pro 
aptare,  2.59  C.  —  Sanctificatio  in  Scripturis 
designat  templum.  271  C,  272 B',  292 B;  san- 
cta,  vel  templum,  2871),  vel  partem  ejus 
extcriorem,  288  C.  —  Quomodo  Deus  in 
sancto  hahitet,  ,531 D',  .540 A.  —  Adde  Beali 
el  Justi. 

S.\NIT.\S  sanctilali  magis  favet  quam  nior- 
bus,   IIIA.  —  Labefactatur  trisfitia.  292 C. 

SAPIENTI.V  Dei  probatur  niira  dispositione 
terra",  2.\',  maris,  4A,  el  coeli,6A';  nioribus 


corvorum,  IIC,  cervorum,  12A,onagri,  12C', 
rhinocerotis.  13C,  strulliionis,  I  IB.cqui,  15  D, 
aquila>,  I6D',  elephantis.  201)'.  peti,2.5B'; 
femporall  impiorum  prospcri(ate,49.\'.  Quo- 
modo  tot  mala  permittaf,  48 B'.  —  Quae  sa- 
pienfia  in  Chrisfo  fuerif,  567 D,  et  quomodo 
in  ea  profecerit,  .567D'.  —  Sapienda  liuma- 
na,  respcctu  divina>,  insipientia  est,  381)'. 
Variis  modis  a  Deo  honiini  conimunicalur, 
I0.\.  —  Sapienfiam  veram  impii  non  no- 
rMnf,  196C'.  —  Per  donum  sapienfia»  de  di- 
vinis  judicamus.  .553(7. 

S.\R.\,  filia  Raguelis,  puella  hona.  95B,  justa 

et  fervida.  9oD,  prudens,  951)',  pudica  961)', 

ct    humilis,  971),   quomodo    Tobiae  juninri 

nupscrit,  109.\'.  —  Ejus  oratio,  96B. 

Sara.  uxor  .\brahap,  figura  Ecclesise,  433A. 

SARRACENI  unum  Deum  colunt.  sed  fidem 
non  habent,  222 D. 

SASSABASAR.  princeps  Juda.  IIoc  nomine 
designari  videtur  Zorobabel,  211.\'. 

SATISF.\CTIO  ad  remissionem  peccatorum  re- 
quirifur,  39  C. 

SATURNUS  planeta,  fardior  sole,  9C,  causa 
est  gelicidii.  8B.  —  lllum  Hebrapis  prseesse 
quidam  sfulfe  crediderunt,  66 B. 

SCANDALUM,  quanfum  peccatum.  406A'.  — 
De  prosperifate  impiorum  scandalizari  non 
oportcf.  628 B. 

SCENOPEGIA  fesfivitas.  qua>.  304 A.  33f D,  .ur 
sic  dicta  et  quando  celebrata.  331.\'. 

SCIENTIA  sacra  non  est  abscondenda,  6.59  C, 
660A.  —  Per  donum  scientias  de  creafis  re- 
cfe  ,judicatur,  .533  C. 

SC(3TUS  (Duns),  celeberrimus  Ord.  Min.  theo- 
logus,  cifafur,  480 .\. 

SCRIBA.  Qui  sic  oliin  vocati,  182A',  217D', 
333  D.  —  Esdras  dicifur  scriba  velox,  quo 
sensu,  223B'.  —  Scribse  legem  sabbafi  male 
intelligebant,  276  C. 

SCRIPTURA  sacra  est  Dei  mensa.  o43A',  vox, 
o02D',  verifas,  679 C;  dicitur  vox  cataracfa- 
rum,  675  C  ;  recfe  argento  assimilatur, 
473 B.  Consolafio  esf  viatricis  animae,  313.\, 
magisfra  virtutum,  6241)'.  Quo  animo  eam 
legere  oporfeat.  625 A.  —  In  fres  parfes  di- 
viditur,  83.  Ciir  sub  figuris  quasi  veletur, 
.398B. —  Qua<lrupliciter  exponi  potest,398B'. 
Quis  sif  sensus  ejus  liftcralis,  398B',  allego- 
ricus,  .398  C,  fropologicus,  398  D',  anagogi- 
cus,  .399A.  Ex  Scriptura  probafio  non  valct 
nisi  in  sensu  litterali,  41.5B',  4.")3B',  61.5D'. 
Eam  exponeutibus  debetur  aureola,  404  C. 


INDEX    ANALYTICUS 


—  De  septcm  interpretalionis  regulis,  399 C 
et  seq.  Wos  est  Scripturfe,  dc  gencrc  transirc 
ad  speciem,  :i99n',  de  toto  ad  partem,  ^9^C', 
.')8oC',  mulla  per  anticipationem  vel  reca- 
pitulationem  loqui,  399  0',  eadem  divcrsis 
verljis  repctcrc,  410  C,  verba  rcplicare,  622 C, 
682A.  Scripturse  imprecationes  vel  maledi- 
ctioncs,  quomodo  intclligcndsp,  472C',  .^J52C, 
5900,  5951»,  OIHC.  —  Dc  Scripturfe  trans- 
lationihus  :  LX.X  Iranslatio  olim  publicc  le- 
gcbatur,  202D'.  Quse  translatio  Vulgata  di- 
catur,  202D. 

SCYlMll,  vasa  tcmpli.  Qui  corum  usus.  21 IC. 
SECIIENI.VS,  dc   primorihus  .luda.  vetiti  con- 

nuhii  reus,  229  B,  et  Samaritanis  consocia- 

tus,  247  0,  celeris  poenitendi  viam  aperuit, 

229  B. 
SECRET.\  Dei  et   regum   caute  manifestanda 

sunt,  11715'. 
SELEUCUS  1  (Nicator)  primus    post  .\lexan- 

drum  Syriae  praefuit,  .3.500'. 
SELEUCUS  IV  (Philopator),  sacrificiorum  im- 

pensam    prpestahat,   342  C,   ct    templo  vasa 

pretiosa  dedit.  349D.  —  Heliodorum   misit 

Jerusalem,  342 C.  Cf.  Heliodorus. 
SEMEI,    an    peccaverit     Oavid    maledicendo, 

.51 B',  D'.  —  Quo  jure  interfectus  sit,  51  C. 
SEMEI.\S  pseudopropheta,  acccpta  pecunia  a 

Sanahallat,  246 C.  Nehemiam  decipere  nili- 

tur,  2460. 
SEMEN  humanum,  quid  sit,  22 B',  et  quomodo 

exprimatur,  22  A'. 
SENECA(.\nn8eus)philosophus,allcgatur,  177  B. 

—  Cf.  Poeta. 

SENNACHERIB  in  .luda-os  infensus.  88 A',  To- 
hiam  interfici  juhet,  88R'.  —  .V  filiis  occidi- 
tur,  quare,  88  C. 

SERON,  dux  excrcitus  S.vrise,  281  G,  amhitio- 
sus  et  prsesumptuosus,  281 0,  a  Juda  occidi- 
tur,  282  B. 

SICllEM,  filius  llemor  injuste  a  filiis  Jacoh 
peremptus  est,  1501!'.  \'ere  poenituisse  non 
videtur,  151 A.  —  Sichimitarum  caedes  non 
potest  excusari,  1.50A'. 

SIGN.\  ccBlestia  praenuntiaverunt  eversionern 
Jerusalem,  348  C,  et  Italia',  348 D.  —  Signa 
in  passione  Christi.  cur  Oeus  feccrit.  ,500 C, 
B'.  Quantum  turbaverint  Judaeos,  500D,  et 
gentiles,  500  C.  —  Cf.  Miracula. 

SIMEON  patriarcha.  Ejus  crudelitas  a  Jacob 
damnata,  1.50 C,  quomodo  a  Judith  laudetur, 
1.50D.  —  Nullo  modo  excusari  potesl,  150.\*. 

SIMON  Benjami(a,vitiosus  et  induralus,344B', 


invidens  Oni»,  3420,  eum  apud  regem  ac- 
cusat,  344 B.  —  Quid  mystice,  344 C. 
SIMON  Machaha^us,  prudens,  315  C,  et  perspi- 
cax,  315 C,  fratrum  consiliator  constitutus 
est,  279  C.  —  Capto  Jonatha,  factus  est  prin- 
ceps  populi,  315 C,  el  summus  sacerdos, 
3160',  3201V.  —  Rjus  optima  administratio, 
318G,  potestas,  3180,  gloria,  3160',  319A. 

—  Eo  procm-ante,  Judsei  S.vrorum  jugo  lihc- 
rati,  317 B,  maxima  prosperitatc  fruiti  sunt, 
318C'.  —  An  licite  Jonathse  filios  Tryphoni 
tradidcrit,  3150'.  —  Renovato  cum  Roma- 
nis  foederc,  .319 C.  mox  a  suis  interfcctus 
est.  .323  A. 

SIMPLICITAS,  quotuplex,  276  B  Discretione 
tempcranda  est,  2030',  468D'.  —  Simplici- 
tas  Danielis  laudafur,  278A'.  —  Simplices 
dc  aliis  benigne  opinantur,  203C'. 

SIMUL.\TOBES  «  singulariteret  cnormiter  pro- 
vocant  iram  Dei  »,  197B. 

SIN.\I  desertum,  quam  horrendum,  139B'. 

SION  arx  templo  eminebat,  293A.  Diu  a  Syris 
occupata,  2720,  a  Simone  recuperata  est, 
317 B'.  —  Spiritualiter,  per  Sion  significatur 
coelum  empyreum,  421  C,  521D,  vel  Eccle- 
sia,  417  0,  .522  D',  vel  quicumque  fidelis, 
420  A,  481  C.  Quid  filia  Sion,  460  C. 

SOCIET.\S  honorum  vel  malorum  plurimum 
prodcst  vel  ohest,  513B.  —  Societas  Jesu 
commendatur,  387,  388. 

SODO.MIT.E  a  Oeo  percussi,  an  sint  damnali, 
57  A'. 

SOL  est  velut  vas  luminis,  60'.  Proprio  motu 
ab  occidente  ad  orientem  tendit,  9G;  ve- 
rumtamcn  vias  ejus  scirc  non  valcmus,  6D'. 

—  Illum  Chrislianis  pra^esse  quidam  stulte 
crediderunt,  66  C.  —  In  solc  quomodo  Chri- 
slus  posucrit  tabernaculum,  518C,  A'.  — 
.Alystice,  quid  sol,  518  A',  et  solis  radii,  35 C. 

—  Cf.  Signa. 

SOMNIU.M.  In  somniis  communirata  prophe- 
tia,  .394  C,  .397  G.  minus  pcrfecta  est  quam 
in  vigilia,  394  C.  —  Mardocha?i  somnium 
exponitur,  193B',  194  C. 

SOMNUS  remedium  est  tristitife,  423B.  Tro- 
pologice.  peccatuni  significat,  426A'.  —  Sic 
dicitur  mors  justorum,  424D'. 

SP.\BTI.\T.E,  quomodo  cum  .\braham  dican- 
tur  familiaritatem  habuisse,  312B',  313A'. 
Ex  co  prodiisse  videntur,  313D,  C.  —  Ju- 
da>is  confcEderati,  313D',  scribunt  ad  Oniani, 
312 A',  Jonathan,  313D,  et  Simonem,  319 D. 
Cf.  .\rius. 


INDEX    .VNALVTICLS 


743 


SPES.  quid  sit,  636  C ;  qtialis  esse  (leboat. 
629B;  qui  ejus  fructus,  .509A'.  —  Saliilu-is 
est  ineilicina,  6(0  0'.  tristiliani  exiielions, 
674 C.  —  Spes  noslra,  ruinani  fnniianionto 
innilalur.  6.')2A';  (inatenus  cerliluilinoni  ad- 
niiltat,  636A'.  —  Spes  a  comprehensoriluis 
aliesl.  .^28 1).  Uuatenus  Clu-isto  alTuerit,  -ili^  U', 
44.5H.  ."iSIi.X'.  —  Spcs  in  Oeuni  commeniia- 
tur,  278H'.  427 C,  j67B.  6(ViB  ;  juslorum 
singulariler  est,  4301!'  ;  exaudiri  merolur, 
4421),  448  C.  —  Sperare  quandoque  pro  ti- 
mere  usurpatur.  161. V. 

SPIRlTrS  Sanctus  in  onini  aclu  merilorio  au- 
ctor  principalis  est,  34B'.  Sino  illo  nnllus 
diabolo  resistere  valot,  .34.\',  .^.''i.V.  Quomndo 
dirigat  animas,  .oO^.V.  —  Quomodo  coelis 
virtutem  dederil.  602 B,  cl  mundum  sit  ar- 
gulurus,  ,^19A.  —  Dona  ejus  per  portas  .Tc- 
rusalem  signanlur,  241  B;  niansuetis  pntis- 
simum  concoduntur,  .Vi^C.  Peccaluni  in 
S.  Spiritum.  quid,  .">).■) D.  —  Quid  spirilus 
bonus  Domini  Hebrseis  datus,  233  C. 

STELL.E  ab  angelis  inferioribus  diriguntur, 
3  0'.  quomodo,  6A',  C.  An  moveantur  in 
coelo,  80'.  In  se  non  sunt  mala",  66.\'.  el 
hominibus  desorviunt,  4.>t-V'.  —  Quomodo 
in  inferiora  influanl.  64B.  ^.'iB.  et  qualenus, 
63 B',  640.  —  Inanimatis  corporibus  vires 
infundunt,  690,  hominibus  qualitates,  69A'. 
.Vd  corporis  formalionem  cnnferunl,  .^.ViB' ; 
in  anima  passinnes  excitant.  68B';  indirecte 
voluntalem  agunl.  660,  et  inlellectum,  660'. 

—  Quomodo  siut  causa  fortunpp,  70  C.  71. V. 
Non  universaliter  bonam  fortunam  conferre 
possunt,  70  C.  —  Stellarum  effocfus  ad  uni- 
versa  non  exlenditur,  680;  insuper  imagi- 
natinne  impediri  polest,64  0',  idco  non  sem- 
per  sequilur,  64  C.'.  68  0.  An  possil  esse  for- 
fuitus,  70B.  —  Falsum  est  leguni  diversi- 
lates  a  stellis  procedere.  66B.  —  .Mystice, 
quid  significent.  ir,^Q,  436B'.  —  Cf.  Asfra. 
Exeroitus.  Plciades. 

STEBII.ITAS    olim    gramle    fuil    opprolirium. 

m\'. 

STERNlTATIO,quid  sit  et  quomodo  fial,310'. 

—  Sternufatio  cefi,  quanta,  .32A.  —  Quid 
sfernutatio  diaboli,  .32B. 

STIBHM,  quid  sit,  42B.  —  Cf.  Corniislibii. 

STRATUM  Chrisfi  of  anima"  qnomodo  versave- 
rit  Deus.  664  C,  667  0'. 

STKUTIIIO,  velocissimum  animal,  l."iB,  sod 
obliviosum.  14 C.  crudele,  14  0',  ef  stul- 
tum,  1"JA,  describitur,  14B.  —  Cur  volare 


non  possit,  140.  —  Ovis  non  inculiat,  14. V, 
sed  soli  fovenda  commendat,  14 B'.  —  Spi- 
rifualiter.  varia  signal.  1.">B. 

SIBOITI.  Eos  prsnlalis  obodire  decel.  4.">,  sal- 
lein  in  licilis,  27"  A,  pro  his  orare.  296  C, 
correcfioncs  patienler  suslinere,  ."i^A,  230C'. 
—  Cf.  Prff-Iafi. 

SrBST.\NTI.V  nosfra  quomodo  sil  apud  Deum, 
648  0". 

SUPERIilA.  viliorum  regina.  100  B',  mator 
ira^.  6070,  ol  origo  tolius  perdilionis,  20C, 
lOOB',  Oeo  potissime  displicet,  1153  A',  et 
crealuram  dedecet,  20C.  Quanlopere  fugien- 
da.  360'.  46.50'.  In  omni  peccato  includitur, 
627 B'.  Pes  superbi.T.  quid,  627  V.  —  Superbi 
corripientes  non  suslinenl,  9.")R'.  C;  suas 
injurias  nunquam  satis  vindicasse  sibi  vi- 
denfur,  1810';  regem  habent  diabolum, 
.36B'.  Variis  modis  confringunfur  a  Oeo, 
oTl.V,  qui  dejiciendn  eos  sapientiam  pra^- 
cipue  ostendit,  20  B.  Cnmparantur  passeri, 
468.V,  et  cedro,  377 A',  C. 

SUS.X,  Persarum  melropolis,  173.\,  urbs  for- 
tissima,  2.33A.  —  Ibi  mansit  Esther,  178C. 

SU.SURRO.  scu  bilinguis,  670 A,  quid  sil,  et 
quomodo  differat  a  defractore.  6690',  et 
cnnfumelioso.  670A.  —  Susurrafio.  quan- 
tum  peccalum.  670.V ;  gravior  est  conlu- 
melia  et  detractione,  670B. 

SYNAGOGA  per  Agar  figurala  esl,  433A.  Ad 
ipsam  referri  possunt  Ps.  \.4660;  \ii.474B; 
xiii.  477 A;  \i.iii.  6810'.  —  Tn  cuncfis  urbibus 
erant  svnagoga",  1420'. 

SYRIA.  Chronologica  Syriae  regum  series,  qui 
in  hocce  volumine  memorantur  :  .\nfio- 
chiis  TTI  OlagnusX  annis  222-186;  Seleu- 
cus  TV  (PhilopafnrX  186-174;  Anlinchiis  IV 
(Epiphanes).  174-164;  Antiochus  V  (Eupa- 
tor).  164-162  ;  Oemetrius  I  (•Soter)  162-149  ; 
Alexander  I  (Ralas),  l."i0-144;  Oemetrius  II 
(Nicafor).  149-139;  Antiochus  VI  (Oionysios), 
143-140;  Trvphon  (Oiodotes),  140-133;  An- 
liochus  \II  (Sidetes).  1.39-1.30.  —  Amplius 
require  unnijuoque  verbo. 


TABEBNACn.fM  Movsis  a  Jeremia  abscondi- 
tum  esf,  336 B".  —  Qiiid  sint  labernaciilum 
Ooi,  482C,  .301  B',  ."i64  C,  .369A.B.  Cbrisli, 
3I8C,  A',  tabernaciila  cTterna,  6791).  —  Ee- 
sluni  Tabcrnaculorum,  quando  ef  cur  cele- 
bratum,  214A',  2490,  cf  quot  diebus,  230C. 


744 


LNDEX    ANALYTICCS 


Solenniter  ab  Esdra  agitur,  2498".  Quid  mj- 
stice.  2oOB. 
TEJIPLOI  Jerusalem  de  consensu  Cyri  ince- 
ptum,  2iOD,  et  sumptibus  ejus.  2i3A,  sed 
a  Cambyse  inipeditum.  137 .\.  quando  re- 
stauratum  fuerit.  iSTD,  33.5A".  et  quomodo, 
214A.  Quse  ejus  dimensiones.  221 C  —  Li- 
cet  priore  minus,  213C',  222 A,  gloriosius 
fuit,  2i3D*,  el  a  Deo  magnificc  honoratum, 
122B,  i37A";  insuper  et  a  regibus,  342B. 
qui  Tictimas  et  vasa  pretiosa  dabant.  349D. 

—  A  Syris  pollutum,  271 C.  .349D.  331 A', 
et  Jovi  Olynipio  dedicatum.  331 B.  a  Juda 
mundatum  est  et  renovatum,  287  D,  364  A. 

—  Triples  fuit  apud  Judaeos  Dedicationis 
festum,  289B'.  —  Illud  versus  Judaei  ora- 
bant,  96 B'.  283  D.  —  AUegorice.  ligurat  Ec- 
clesiam,  219  C  —  Ouid  sit  templum  Dei, 
433C',  468B.  300A,  364A',  B',  o68C  371A', 
et  Cliristi,  471  C.  —  Cf.  Garizim. 

TEMPUS  quo  sensu  bonum  vel  malum  dica- 
tur,  277B,  330D.  —  Ipsi  adseribi  solent  qua» 
fiunt  in  tempore,  312 A,  343  C 

TENEBR.E  quomodo  Tocentur  latibulum  Dei, 
301 D,  et  Christi,  301 B'.  —  Quid  tenebra; 
animae,  .b03D,  aqua  tenebrosa.  .301  C  —  Cf. 
Caligo. 

TENTATIO.  Quomodo  Deus  tentet  hominem, 
a60C.  et  quare,  29B.  —  Tentatio  animum 
turbat,  33 B',  sed  nunquam  hominis  vires 
excedit.  (U9  B",  saltem  gratia  roboratas, 
649 C  Justis  necessaria  est,  118B',  quorum 
Tirtutem  probat,  520D,  et  merita  multipli- 
cat.  29 C,  41 A.  Quatenus  liceat  eam  appe- 
tere.  .3C0A',  tcI  econtra  pro  ejus  remotione 
orare,  649 D'.  —  Prsecipua  contra  tentationes 
remedia  sunt  :  oratio,  649B'.  maxime  qufp 
laudibus  Dei  intermiscetur.  5I1.\,  Christi 
patientis  contemplatio.  3.36A',  fuga  et  con- 
fessio.  640A' ;  attamen  non  sunt  cuilibet 
manifestandae,  640  B'.  —  Qua^  in  Psalmis 
aptentur  tentatis.  426 A.  438B.  .564A. 

TERRA,  ut  elementum,decies  densior  est  aqua, 
centies  aere.  2D';  fundamentum  est  aliorum 
elementorum,  2C  —  Ut  sidus.  centrum  est 
mundi.  348  C,  licet  minor  sit  omnibus  coe- 
lestibus,  pra^ter  lunam  et  Mercurium,  3A. 
In  Tacuo  mirabiliter  sustentatur,  3B.  Quo- 
modo  super  maria  fundata  dicatur.  .348  C.  et 
super  flumina  pr3?parata,  348 D.  Quae  ejus 
basis  et  fundamenta,  3.\,  lapis  angularis, 
3B.  latitudo  et  longitudo,  6C.  —  Primo  per 
modum  pulveris  fuit,  10  C,  et,  imminente 


judicio,  comburetur,  166  C.  Quomodo  mo- 
Tcatur,  3D.  —  Terra  in  Scripturis  multipli- 
citer  sumitur.  348B',  629C,  630B'.  Quid  sit 
terra  Dei,  485  .\'.  489  .\,  terra  viTentium, 
366  C 

TESTICULI.  Quodnam  eorum  officium,  22 B'. 

TESTIMONIUM.  Sic  Tocatur  lex  Dei,  519  B. 

THALLI.  quid,  373  B'. 

THATHANAI,  dux  Samaritanorum,  templi  re- 
staurationi  obsistit.  220.V,  et  Judfeos  apud 
regem  accusat,  220D'. 

THECUA,  patria  .\mos  propheta;,  240  D.  — 
Thecueni  arguuntur,  240D.  241 B'. 

THEODORUS  (S.)  ahbas,  quid  de  tribulatione 
doceat.  .-iSB.  (Acta  SS.  die  XIV'  Maii.) 

THEOLOGI.\,  n  omnium  scientiarum  archite- 
cta  et  capitanea  »,  70D".  philosophiam  cor- 
rigere  debet,  71  .\.  —  Tbeologiae  scriptori- 
bus  debetur  aureola,  404  C. 

THOM.\S  (S.)  «  gloriosus  et  sanctus  doctor  », 
6.39  C.  prinius  librum  Job  quoad  litteram 
exposuit  eleganter,  77B.  et  subtiliter,  79D'. 
—  .\b  impugnatione  Lyra>  Tindicatur,  398 .\ ; 
sed  ipse  in  imo  Tidetur  deserendus,  77  B', 
91C'. 

THRONI,  angeli.  qui  et  ciir  sic  dicti,  438B'.  — 
Quid  thronus  Dei.  117C.  et  Christi.  4.59 A'. 

TICHONIUS  (.Vfer),  quas  interpretationis  regu- 
las  posuerit,  399  C.  (Migne  Patrol.  lat.  tom. 
18.  col.  13.) 

TIGRIS,  fluvius  paradisi,  104D',  quid  signili- 
cet.  107  C 

TI.MOR  mentem  obtenebrat,  163 D',  cor  con- 
trahit.  201 A',  corpus  debilitat,  201 C,  et 
corruere  facit,  119B,  161  D' ;  Toluntatem 
tamen  non  omnino  aufert.  436B.  Quatenus 
eum  Cbristus  admiserit.  368 .\.  —  Timor 
humanus  abjiciendus  est.  278C;  a  justo- 
rum  mente  abest.  563 .\'.  —  Timor  Dei.  quo- 
tuplex.  390  D'.  Omnibus  necessarius  est, 
121A.  244A'.  418D,  602C'.  maxime  praela- 
tis.  420B'.  et  justis.  428-\.  si  Telint  peccata 
Titare,  624D.  assequi  consolationem.  390D', 
et  sanctitatem.  145B'.  In  patria  aliquo  mo- 
do  manet.  519.\'.  —  Timentibus  Deum  nihil 
deest.  quo  sensu.  343  D',  609C. 

TniOTHEUS.  dux  Ammonitarum.  pluries  a 
Juda  fugatur.  290B.  C  D'.  .365  C. 

Timotheus  alius.  Syrus.  ab  eodem  debel- 
latur,  368A.  369B. 

TITAN  et  filii  Titan.  quid.  165D". 

TITULI  sunt  Telut  Psalmorum  claTes.  413  .\. 
Quot  psalmi  titulo  careant,  600B.  —  Quid 


INDEX   ANALYTICUS 


significcnl  lituli  :  hi  finom,  ■i''21C..  4331!. 
«(ili,  etc. ;  In  prinia  sabbati.  3471) ;  Intol- 
lectus  Uavid.  596  t) ;  Intellectus  filiis  Coro. 
()(!2t!;  Ipsi  David,  5701).  (Mll),  028 B  ;  Pro 
cerva  uiatulina.  .529A  ;  Pro  ecstasi.  58(j(!; 
Pro  I.litliuM.  (i4:!l)  ;  Pro  occultis  filii.  .^715; 
Pro  octava.  4'!81!.  4711);  Pro  renicmora- 
tione  sabbati,  ()3UI);  Pro  torcularibus.  451.\  ; 
Psalmus  cantici,  427 C,  579B,  584 C;  Servo 
Domini,  6231).  —  Tiluhis  rruiis  Esdra'  rc- 
velafus  est,  485  .\. 

TOBi.\.S  .VmniDuitcs  rcslauralioui  .Icrusalcm 
obsistit.  241 1»'.  et  .Ncliemia^  ailvcrsatur. 245(1 
—  ('um  primariis  Juila^orum  conjunctus 
crat.  247B.  2(10 1)  ct  scfr. 

TOBI.VS  scnior,  unde  ortus  sil,  85.\.  el  cur  iu 
.\ssvriam  translalus.  85  C".  —  Wiscricors. 
83,8fJC,  S81i'.!)0C,  B',  maturus.Slil),  fidclis. 
86B.  A',  871)',  prudens.  114B.  patiens.  92A, 
99.\',  humilis.  fl4A.  C.  gratiosus  fuit  apud 
omnes,  88  C".  108B',  H2C',  etiaui  regcs,  88A, 
8i).V.  et  inter  gentiles  famosus,  1241)'.  — 
(Juomodo  «ecus  factus  sit.  901)',  et  quare, 
91  B,  116C;  qua  virtute  sanatus,  1I6.\, 
H7B.  Quot  annis  cserus  fucrit,  125A,  et  vi- 
xerit.  1241)'.  —  Ejus  monita,  99A,  et  canti- 
cum.  120 B.  —  Prnpheta  fuil,  124  B',  125 B, 
et  propheticc  uuuliavit  evcrsionem  .lerusa- 
lem,  121 D'.  124A,  ct  Ninivc,  125B,  fcmpli 
reslauralinnem,  121  D',  125 B',  et  gonlilium 
conversionem,  125  (T.  —  Multipliciter  fuit 
figura  Christi,  89B,  92 C,  miscricordia^  et 
paticnti.TR  exemplar,  89B',  921)'. 

Libor  Tobi.T.  au  sit  canonicus,  83.  —  lu- 
ter  hagiographa  numcratur.  83 ;  cur  nnn 
inter  proplietica,  124 1!'.  —  (Jua^  narrat, 
quando  evenerint,  207  A. 

TOBI.VS  junior,  inepte  a  quibusdam  Tobi  vo- 
catus,  87 .\'.  ([unmodo  piscem  devorantem 
evaserit,  105  B,  uxorem  Saram  acceperit. 
108B',  patrem  sanaverit.  H6.\.  —  Quando 
obierit,  124.\',  et  ubi,  126B.  —  Fuit  in  ani- 
malia  lenis,  104D,  in  matrimonio  casfus, 
IIOB.  conjugatnrum  exemplar.  1111)'.  figu- 
ra  Christi.  107  C'. 

TORCULARI.V.  Psalmi  «  prn  tnrcularibus  », 
quomodo  intelligendi,  451  .\. 

TRIBUL.VTIO  variis  e  fontibus  oritur,  46  A;  per 
angelos  bnnos  vel  malos  infligi  solet,  46B  ; 
sed  originalilcr  Dcum  auctorem  habct,52D, 
53  C,  049  C,  qui  pcr  eam  corda  probat. 
492B,  et  eleclos  visitat,  49oC;  ideo  signum 
divina;  electionis  est.  58  C.  —  In  Scripluris 

T.  5. 


iguis  vocalur,  495C,  ot  sumninprn^  aiiim<e 
prndest,  .531)',  5601!,  quai  ila  purgatur,  5();V', 
probatur  ct  (^hristo  conformafur,  .501!',  pro- 
[iriani  discit  infirmitatem,  561)',  in  spe  ro- 
boratur.  57.V,  liumilitale,  571!,  ac  poeni- 
tentia,  645  D',  gloriam  Dci  promovet,  57  B, 
Cbristi  passionem  complol,  561?,  augct  me- 
rita,  50 .V,  purgatorium  evadit,  56  C,  ad  co- 
ronam  ducitur,  97  C'.  —  Omnes  justi  tribu- 
lationibus  probanlur,  147 ,V',  OIOB';  sed  in 
bis  gauilcnt,  5031!',  ct  gloriantur,  021  C.  — 
.Vnima  tribulala  servot  conslantiam,  IIOD', 
420C,  paticntiam,  1471!',  D',  5141),  640  C, 
a^quanimitatem,  53  D',  57  B',  97  D',  et  ad 
Dcum  confugiat,  43 IC,  qui  semper  para- 
(us  est  tribulalorum  misereri,  610  D,  et  eos 
(c  dilatarc  »,  4271)',  4311!'.  —  Anima;  pa- 
ticnti  aptautur  Ps.  iii,  426A,  4271!;  xxx, 
392D;  ct  nonnulli  vorsus  Ps.  xi.i.  6771!.  — 
Cf.  .\dversa,  P(Ena. 

TRIBUS.  Ex  tribubus  Israel,  decem  ultra  mnn- 
tcs  Chaspios  franslata»,  220 A,  in  Mcdia  re- 
clusa?  sunt,  221) C,  et  in  fine  mundi  cgre- 
dicnlur,  22(!.V'  ;  frcs  in  Rnmann  impcrio 
sunt  constituta',  2261).  —  Cf.  Matrimonium. 

TRIBUTUM,  quid  sit,  et  quomodo  a  vectigali 
diffcrat,  218B'.  —  Ccntcsimam  rcgi  Persa- 
rum    in  tributiim   solvebant  .luda-i,   244  C. 

TRI.MTAS.  Mvstcrium  SS.  Trinitatis  insinua- 
tur,  390,  003 B'. 

TRISTITIA.  Est  tristitia  mala,  674  C,  contra 
quam  ordinatur  patientia,  674  D,  et  spes, 
674  C;  et  tristitia  bona,  674  D,  dummodo 
moderetur,  074 B'.  —  Trisfitia  cor  consfrin- 
git,  4271)'.  ct  valotudini  nncet,  292  C.  Somno 
ct  balneo  levatur,  423B.  —  De  ptEnis  pro- 
ximi  tristari,  quantum  Deo  placeat,  ()46A. 

TROPOLOGIA.  Quid  sit  tropologia,  398B',  et 
sensus  tropologicus,  .398  D',  412  B.  —  Hic 
utilissimus  est,  412 C. 

TRYPHON(Diodotes),amicus  Alcxandri  (Bala>), 
310 .V,  ambitiosissimus,  3141!',  occiso  An- 
tiocho  (Dionysio),  regnum  occupat,  316 C, 
sed  ab  Antiocho  (Sidete)  fugatur,  322 A'.  — 
.lonathan  dolose  captum,  314 B',  cum  filiis, 
315B',  occidit,  316 C. 

TUB/E  apud  Juda-os  variis  in  usibus  erant. 
215D,  287B',  290B'.  —  Tubarum  solennitas. 
quando  et  cur  celebrata,  248  (^. 

TUBIAN/EI.  Qui  sic  nuncupati  fuerint,  369B. 

TULLIUS  ((^icero)  allogatur.  2901)'. 

TV.MPANUM,  quid  sil  ad  lifferam  et  myslice, 
I(i5A. 

47. 


740 


IXDEX  ANALYTICCS 


TYR-\N"NUS,  quid  sisnidcet.  187  C".  —  Tyran- 

nus  est  qui  potestate  abutitur,  19li  C.  —  Ty- 
ranni  a  Deo  damnantur,  oC. 


UMBIMCUS  in  feminis  sedes  est  delectationis. 
22A.  et  luxuria\  2:2D.  —  Virtus  diaboli,  cur 
in  unibilico  posita  dicatur,  22  C. 

UMBRA  mortis.  quid.  CSoH. 

UNCTIO.  Quot  uneliones  Cliristi.  .jtiTC,  David, 
562  D,  et  Chrisliani.  5C2D\  —  Quamlibet 
sequitur  tribulatio.  oC3A. 

UNICORNIS.  seu  rhinoceros,  animal  superhis- 
simuui.  537A.  et  fortissimum.  578A,  pra>- 
sumptuosos  signat,  530  C,  542  C.  —  Vide 
Rhinoceros. 

UR  Chalda-orum.  unde  esivit  Abraham,  quse 
sit,  252  C. 

URBS,  quo  sensu  gaudere  dicatur,  122  C.  — 
Urbes  sunt  filia^  regni.  213A. 

URS.\  major,  seu  Arcturus,  IIA.  principium 
est  frigoris,  9B. 

USUR.V  ab  ethnicis  ipsis  condemnatur, -iSSD" ; 
Juda?is  erga  fratres  vetita  erat.  213B,  244A. 
erga  estraneos  permissa,  483D' ;  apud  Chri- 
stianos  fceda  est.  24o.V'.  —  Quomodo  a  Chri- 
sto  commeDdari  videatur,  48  !D'.  —  An  ab 
usurariis  mutuari  liceat.  152 C. 

UXOR  bona  maguum  Dei  donum.  109  A.  — 
Virum  timere  debet,  114C,  et  ei  subjici. 
quatenus,  177B'.  —  Ejus  est  domum  rege- 
re.  114C,  et  bonum  exemplum  dare.  114D'. 
—  Uxores  reguni  Persarum.  quomodo  delige- 
rentur.  178.\',  179B.  —  Uxor  Pilati.  instigan- 
te  diabolo,  Christum  salvare  voluit,  579  C 


V 


V.U.ENTINTS  hfieresiarcha  confutatur.  548  B. 
VALERIUS  MAXIMUS,  historiographus,    cita- 

tur.  71 A'. 
VANITAS.  Sic  dici  possunt  quodlibet  peccatuui . 

236 C,  omnia  transitoria.  236 D'.  428 D.  652 B". 

et  creata.  647  D";  sed  prwcipue  homo.  quare. 

648.V.  —  Quid  sit  animam  in  vaoum  acci- 

pere,  549  C. 
VAS  in  Hebrfeo  extense  sumitur.  271 D.  318D'. 

—  Vasa  templi  a  Cyro  reddita.  211  C.  enu- 

merantur,    211 B'.    Ab    Antiocho    Epipbanc 

ablata,  271 D,   a  Machabaeis  renovata  sunf. 

288D. —  Quid  sinf  vasa  cantici,  258D',  vasa 

mortis,  443D',  447B'. 


V.VSTHI,  regina  Persarum.  cur  regi  obtempe- 
rare  noluerit,  176  C.  —  Ultra  condignum 
passa  est.  177 .\'.  178B. 

VECTIG.VL.  quid  sit  et  quomodo  a  tributo  dif- 
ferat.  218B'. 

VEGETIUS  (Benatus),  de  Re  militari.  saepius 
citatur.  134C.  140D.  165C.  293D'.  etc. 

VENTER.  Quid  sit  venfer  Ecclesia\  540  D', 
animse,  594  B,  peccatoris,  497  C. 

VENUS  sidus,  et  Lucifer  et  Vesper  vncatur, 
9C,  A'.  Modo  mane,  modo  sero  oritur,  qua- 
re,  9  D.  Sarracenis  illam  pra>esse  quidam 
commenti  sunt.  66  C.  —  In  sacris  Veneris, 
feminne  incedebant  nudse.  270D. 

VERBUM,  in  Scripluris.  quid  significet.  118D, 
223  B.  —  Liber  Verborum  dierum,  quid, 
258 B.  —  Deus  Pater  Verbo,  eum  generan- 
do,  omnia  dicit,  417  C.  Quomodo  in  ipso 
coelos  firniaverit.  602A.C.  —  Verbi  persona 
in  Chrislo  velut  in  templo  fuit,  471  C.  sed 
quasi  infirmala.  589A.  —  In  Verbo  Beati 
omnia  vident.  627 .\.  —  Cf.  Christus. 

VERITAS  ab  infellectu  divino  procedit.  470B. 
Quomodo  ab  homine  altingatur.  429C'.  Mul- 
tiplicifer  minui  pofesf.  472  A.  —  Veritas  Dei, 
quid  sit.  679  C,  et  quomodo  usque  ad  nubes 
extendatur.  625  C.  Homini  aperte  proponi 
nequit.  398  B. 

VEBMIS  inferni.  quid.  167B.  —  Vermi  com- 
paralur  Christus,  532D.  et   homo,  540D.  C. 

VESPER  slella.  Sic  dicitur  Venus,  9C.  vel  Mer- 
curius.  9A'.  Idem  est  ac  Lucifer.  9C,  A'.  — 
Quo  sensu  ad  vesperum  demoretur  fletus, 
580A'.  583C,  585D. 

VESTIS.  Ornatus  niniius  prohibctur.  1.j5D.  in 
feminis.  201 C,  et  viduis.  154  C.  —  Vestes 
scindere,  olim  lugenfibus  usitatum.  183  A. 
227  C,  275  C.  283  B". 

VIA.  A  via  redeuntes  oportef  cum  gratiarum 
actionc  ingredi.  115D.  et  cum  grafiarum 
actione  suscipi.  115D'.  —  Quid  sinf  vite  Do- 
mini.  552D,  vi»  vits.  488B,  et  paci:?.  478D, 
481  C.  viae  dura^,  495A',  C  ;  quid  in  via  pec- 
catorum  stare,  406 D,  413B.  414B. 

VIDU.V.  Commendatur  viduis  castitas,  148B', 
et  humilis  vestitus.  154  C. 

VINDICTA  prohibetur.  449A'.  —  Vindictfe  stu- 
dium  oralionem  inipedit,  449B. 

VINUM.  .\  vino  gentilium  abstinebant  pii  Is- 
raelitse,  213  C.  —  A  fructu  vini  quomo- 
do  multiplicentur  homines.  429  D',  432  C. 
—  Quid  sit  vinum  germinans  virgines, 
430  B. 


INDEX   ANALYTICUS 


747 


Vlli,  quis  sic  voielur,  40tili.  —  Mulicre  perfe- 
clior  est,  177  C.  —  In  feslis  1'riapi  viri  ince- 
debant  nudi,  270 C.  —  Viri  csl  uxorein  in- 
struere.  lOiB',  el  dirigere,  177B'. 

VIHACiO.  nonieu  propriuni  Ev.t,  non  imme- 
rilo  niulierilius  fnrtiluis  Irihuitur,  129. 

VIUGA.  Quid  virjia  Dei.  345  C,  54(;A',  virga 
ferrea,  4181!.  —  In  virga  ferrea  angeli  re- 
gunt  honiines,  421  C.  prn^Jali  regerc  debenl 
subditos.  420  A'. 

VIKTUS  cst  unicuni  liujus  vita>  hoiuun.  ."iSil 
et  quasi  ossa  aninia\  .'J41 1!'.  (ilOC',  l'er  eam 
fil  bomo  ceteris  j;ratus.  12GB'.  —  Kxcrci- 
tium  virtutum  est  incipientibus  via  dura. 
49DA',quia  passionibus  Impeditur,594I);  sed 
perfeclis  jugum  suave,  493 B',  nam  signuni 
virlnlis  deleclalio  est  operanlis,  280C,  3191), 
(iOiil).  —  \'irtutes  peccatis  non  confessis 
morlificantur.  397 .\.  —  (jhristns  nunquam 
ub  actuali  virtutum  exercitio  cessavit,  5001)'. 
—  Ouomodo  Deus  virtutem  induere  aut  po- 
nere  dicatur,  (il2A.  Quid  vox  Douiini  in  vir- 
tute.  577  C.  —  Quiil  virtus  coelorum,  (i02C. 

VI.SKJ  Dei  per  essentiam,  aliquo  modo  ad 
propbetiam  pertinel.  398A  ;  est  Beatorum 
felicitas.  323  B.  327  A.  ac  refectio.  346B,  347  A, 
carilali  debila.  (i72C.  et  tanto  clarior,  quan- 
to  major  fuerit  dilectio,  072  C.  —  Propbetia 
in  visione  communicata.  394H'.  3961)',  dici- 
tur  symbolica,  3!i(iD,  et  minus  perfecta  est 
quam  anagogica,  393.V'. 

VISUS  pro  quocumque  sensu  frequenter  su- 
mitnr,  104  A'.  OKiC'. 

VITA  et  fons  vita'  Deus  cst,  02(il)'.  —  Vita 
pra^sens,  quam  brevis.  (i47A.  1!',  048B.  Hc- 
cte  via  dicitur,  333 A'.  —  Via;  vitfe  quid. 
488 B.  —  Vitae  Patrum  allegantur,  fi31D. 
(Migne  Palrol.  lat.  tom.  73,  74.) 

VITULLS.  Occiso  vitulo  olim  pangebantur  fcB- 
dera,  245  C.  —  Vitiili  el  tauri  in  passione 
Christi.  qiiid,  3.33  C,  .541  A'. 

VOCIFER.VTIO.  Quid  sit  hostia  vociferationis, 
365 .V,  569  D;  psallere  in  vociferatione,001C. 

VOLUNT.\S  Dei  est  prima  omnium  causa, 
61 A,  unica  praidestinationis,  61 B  ;  idem  est 


ac  divina  sapientia  et  justitia.  01  B'.  Sie  di- 
citur  lcx  Dci,  568  C.  —  Voluntas  hominis 
est  meriloria  caiisa  poen»,  33  D,  propria 
damnationis.  59A.  —  Ex  se  labilis  est,  39B, 
et  cff^ca,  407B  ;  insuper  carne  labefactatur. 
.59 C,  originali  culpa  sauciatur,  .59 C,  tenta- 
tionibus  nppriinilur.  39.\'.  —  Dei  est  in 
eam  immediale  agere.  202A  ;  sed  indi- 
recte  moveliir  ab  angeiis,  07  D',  el  stellis, 
661),  IV.  —  Kam  plcne  Deo  resignarc  decel. 
14(iC',  et  hoc  est  optimum  anima'  sacri- 
ficiiim.  (i.'i9l). 

VOX.  Quid  sit  vox  Doiiiini  siiper  aiiiias,  5761)', 
377A,  in  virlute  et  magnificentia.  377  C, 
confringeus  cedros.  .577  A'.  intercidens  flani- 
niam  ignis.  378  B,  concutiens  descrtiim, 
578  (^,  pra-parans  cervos,  378 .\'. 

A'UL(iAT.\  translatio  Scriptiira^  qiiid  sil. 2(1211. 
—  Kjus  aiictor  ignoratiir,  19(>B.  —  Qiia'daiii 
in  ea  aliunde  desumpta  sunl,  2()3B,  maxiine 
ex  .Tosepho,  185B.  196B,  203A. 

VULTUS  cordis  intima  prodil,  238 C.  —  Qiiid 
sil  vultus  Dei,  4701!',  493B,  (ilOC,  lumen 
vultus  Dci,  429C'.  illiiminatio  vultiis  Dei, 
082H',  687B',  —  In  contemplatione  viiltiis 
Dei  est  healitiido,  323  B,  327  A,  et  incompre- 
hensibilis  la^titia.  527 H. 


X 


XERXES  I,  Darii  1  filiiis,  rex  Persarum,  in  Es- 
dra  Arlaxcrxes  vocalur,  222 B'.  223 C.  et 
alibi  ,\ssuerus,  268B. 


z 


Z.\C[IAHI.\S    propheta.    in    Babylone    natus, 

220.\.   captivoruni    reditum   et   templi    re- 

stauralioiiem  promovil,  220B. 
ZELUS,  qiiid  sit  et  quoliiplex,  028B'.  —  Lau- 

dalur  zelus  Phinees,  277 D'.  et   Elia:',  278  C. 
ZON.\  torrida  impertransibilis  est,  6  C. 
ZOROBABEL,  qui  et  Sassabasar,  211 A',  221  A', 

faiiiiliaris  Darii,  220 C.  templiim  rea^dificat, 

21411. 


INDEX   GENERALIS 


ENARRATIO    IN    LIBHUM    JOB. 

Articiilus  LXVI.  Eliicitladn  oaiiituli  liico- 
simi  oclavi  :  Rcspondpiis  autciii  Donii- 
nus  .lol) I 

Articulus  IA\'II.  ICxposilio  cii|iiliili  Iricc- 
simi  noni  :  NuuKiiiid  iiosli  lciiipus  pac- 
liis  ibicuin  ? 12 

Arliculus  LXVIIl.  ICIucidalio  litlcialis  ca- 
piluli  qiiadragcsiini  :  Rcspondcns  au- 
teni  noiniuus  Jnb  dc  tui'liiiic,  dixil.  10 

Articuliis  LXIX.  Elucidatio  ca[iilu]i  r)ua- 
dragosinii  primi  :  Nnn  qiiasi,  elc.     .     .     20 

Arlicuhis  L.X.X.  Exposilio  capituli  quadra- 
gesimi  secundi  et  uilimi  :  Respondens 
autem  .Inb 37 

EPILOGATIO    IN    LIBRUM    JOB. 

Articulus  I.  rie  expositionc  primap  claii- 
sulas  quBPstinnis  inducla> i'> 

Articulus  II.  De  expnsilinne  secuuda' claii- 
sulsp 4() 

Articuliis  III.  I)c  sciisibiis  particiibie  lcilia'.     .47 

.\rticiilus  I\".  I)c  intellcclii  clausiibT  qiiarla\     .{7 

Articiilus  \'.  Quod  dc  lciiipnrali  prospcri- 
tate  pravorum,  et  miilliplici  Iribiilatin- 
ne  justorum,  Saneti  iu  Scri|iluris  cann- 
nicis  frequenter  per  mndiiin  veliomenter 
mirantiuni  sunt  lociiti 48 

Artieuhis  \'I.  Cur  Deus  Juslos  in  bac  vila 
tam  mulliplicilcr  Iribiilcl  et  llagidlet     .     ."iO 

Articulus  \'ll.  Qiind  Dciis  csl  caiisa  inaln- 
rum  poenalium  et  l(U'ijiciiliiiiuii  qiia' 
accidiint  justis ."i^ 

Arliculiis  VIII.  De  variis  causis  Iribulalio- 
niim  Iinmiiuim  in  bac  vita  ;  de  mulli- 
plici  (|iioqiio  iililitalo  advcrsilaliim  cl 
Iribiilalinniini 55 

Articulus  I.\.  Confirmalio  praRdicloruiii  ex 
dictis  .Sanctnrum 57 


Articulus  .\.  liosponsio,  ciii'  qiii  bcno  ege- 
riiul,  fiiialilor  dcliciiinl 59 

.\i'lioiiliis  XI.  Snliilio  iiarliciibT  lortiff',  sci- 
liccl.  uiidc  provciii;il  (|iiod  malns  vidc- 
iiiiis  sa-po  oplimo  iiKiri 62 

Articulus  XII.  ,\n  lalalis  inlliioiilia  caiisa 
sil  actiiiim  liiiin.iiioriiin  ac  divcrsa'  lor- 
miiialiniiis  odruiii 0.'! 

Arlioiiliis  Xlll.  Dc  birluiia  :  niiid  sil,  ct 
aii  ab  astris  dependeat,  cl  qiialilor  cau- 
sa  sit  aotiiiiin  liiiiii.-iiioriiiii  cl  divorsi- 
talis  eoruni (i7 

Arliculus  XIV.  Gonfinii.Mtin  praidiolnriiiii. 
ex  dictis  doctoriiin 71 

Articulus  XV.  De  causis  diHicullatis  iiitcl- 
ligcndi  libriim  bcali  Job 73 

Articiiliis  .\\'I.  De  sociinda  causa  dilTicuI- 
talis  ejusdcm 74 

Articulus  XVII.  De  tcrlia  causa  difficulla- 
tis  intelligendi  librum  beati  Job  ...     75 

Arliciilus  XVIII.  Dc  qiiibusdam  verbis  ox- 
pnsilnriiin.  cnnroroulibus  ad  iiitclligcn- 
tiaiii  libri  Jnb lCi 

Articiilus  XI.\.  Eluoidalio  atquc  sdliilio 
dilflcullatum  intelligcndi  libriim  Job. 
cx  qiia  (laliir  via  intclligcndi  inulla, 
qiiae  iii  librn  illn  videnlur  difficilia  ct 
obscura 78 

ENAURATIO    IN    LIBRUM    TOBI.E. 

PrniT-miiiiii 83 

.\rliciilus  I.  Lxpnsilio  capiliili  priiui  :  To- 
bias  cx  Iribii  cl  civitatc  Nepbtbali     .     .     85 

.\rliciiliis  11.  Kliioidalio  capiliili  sociiiidi  : 
I'nsl  lia'o  vorn  (|iiiiii)  ossol  dios  1'osliis 
Dnuiini 8il 

.\rticiiliis  111.  Dccbiralin  cipiliili  lcrlii  : 
Tiinc  Tnbias  iiigoiiiiiil,  cl  oiojiil  (iraro 
ciim  lacrimis 03 

.\rticulus  l\'.  Elucidalin   capiluli   qiiarli  : 


750 


INDEX    GENERALIS 


Igiliir  qmim  Tnhias  putaret  orationeni 
suam  exaudiri,  ut  niori  potuisset.     .     .    00 

Articulus  V.  Elucidatio  capituli  quinti  : 
Tunc  respondit  Tobias  patri  suo,  et 
dixit 102 

Articulus  VI.  Elucidatio  capituli  sexti  : 
Profectus  est  autem  Toliias,  ct  raiiis 
secutus  est  eum 104 

Articulus  VH.  Declaratio  capituli  septimi : 
Ingressi  sunt  nufeni  ad  Raguclem     .     .   tOS 

Articulus  VIII.  Exposilio  capituli  oclavi  : 
Postquam  vero  coenaverunl,  inlroduxe- 
runt  juvenem  ad  cam 100 

Articulus  IX.  Elucidalio  capiluli  noni  : 
Tunc  vocavit  Tohias  angelum  ad  se  .     .112 

Articulus  X.  Expnsitio  capituli  decinii  : 
Quu7n  vero  mnras  faceret  Tohias.     .     .   tl.T 

Arliculus  XI.  Declaratio  capilidi  undcci- 
mi  :  Quumque  reverterentur,  pervene- 
runt  ad  Charan 1 13 

Articulus  XII.  Elucidalio  capiluli  duode- 
cimi  :  Tunc  vocavil  ad  se  Tohias  filium 
suum  seorsum 117 

Articulus  XIII.  Elucidatio  capituli  tcrtii- 
dccimi  :  .^periens  autcm  Tohias  senior 
os  suum,  henedixit  Dominum.     .     .     .    120 

Articulus  .XIV.  Exposilio  capituli  quarli- 
decimi  :  Et  consummati  sunt  sermones 
Tobiae 124 

EN.\nR.\TIO    IN    LIBRUM   JIDITH. 

Prooemium 120 

.Vrliculus  I.  Expositio  capituli  primi  :  .\r- 

phaxad   ilaque   rex   Mcdorum   suhjuga- 

vcrat  gcntes  multas 131 

Articulus  II.  Declaralio  capiluli  secundi  : 

Anno  tertiodecimo  regni  Nabuchodono- 

sor  regis 133 

Arliculus   III.    Enarralio   capituli   lerlii   : 

Tunc  miserunt  legalos  suns 133 

Articulus  IV.  Elucidatio   capituli   quarli  : 

Tunc  audientes  ha>c  filii  Israel.  .  .  .  136 
Articulus  V.  Expositio    capituli   quinti   : 

Nunliatumque  esl  Holoferni,  quod  filii 

Israel  prspparassenl  se  ad  resistendum.  138 
Articulus  VI.  Declaralio  capituli  sexli  :  Fa- 

clum  est  autem  quum  cessasscnl  Inqui.  141 
Arliculus  VII.  Explanatio  capituli  septi- 

mi  :  Holofernes  autem  altera  die,  etc.  143 
Articulus  VIII.  Declaralio  capiluli  oclavi  : 

Et  factum  est 145 


Articulus  IX.  Exposilio  capiluli  noni  :  Qui- 
hus  ahscedentibus,  clc 149 

Arliculus  X.  Exposilin  capituli  decimi  : 
Faclum  esl  nulcm  quum  cessasset  cla- 
mare  ad  Dominum 154 

,\rliculus  XI.  Explanalin  capiluli  undeci- 
mi  :  Tunc  Holofernes  dixit  ei  :  ;Equo 
animo  esto 156 

Arliculus  XII.  Expositio  capituli  duode- 
cimi  :  Tunc  jussit  eam  inlroire  uhi  re- 
liosill  eranl  Ihesauri  cjus 1.58 

Arliculus  XIII.  Declaralio  capiluli  tertii- 
decimi  :  Ut  autem  sero  factum  est   .     .  160 

Articulus  XIV.  Expositio  capifuli  quarli- 
decimi  :  Dixil  aulem  Jtidilh  ad  nmnem 
pnpulnm 162 

Arliculus  \V.  Declaralio  capiluli  quinli- 
decimi  :  Quumque  omnis  exercilus  de- 
collatum  Holofernem  audisset.     .     .     .  163 

.Vrliculus  \\\.  Elucidalio  capiluli  sexti- 
decimi  :  Tunc  cantavit  canticum  hoc 
Diuuino  Judith 164 

ENARRATIO    IN    LIBRUM   ESTHER. 

Prooemium 171 

Arliculus  1.  Expositio  capituli  primi  :  In 
diebus  Assueri  regis 173 

Arliculus  II.  Expositio  capituli  secundi  : 
His  ilaque  gestis,  postquam  regis  As- 
sueri  indignalio  deferhuerat    ....   178 

Articulus  III.  Elucidalin  capituli  tertii  : 
Post  ha?c  rex  Assuerus  exaltavit  Aman.  181 

Arliculus  IV.  Exposilio  capituli  quarti  : 
Quse  quum  audisset  Mardochspus,  scidit 
vestimenta  sua 183 

Arficulus  V.  Explanatio  capituli  quinfi  : 
Die  aufem  tertio  induta  est  Esther  re- 
galihus  vesfimentis 184 

.Vrficulus  VI.  Declaratio  capituli  sexti  : 
Noctem  illam  rex  duxit  insomnem  .     .   186 

Articulus  ^'11.  Explanafio  capituli  sepfi- 
mi  :  Infravit  itaque  rex  et  .\man,  ut 
biberent  cum  regina 188 

Articulus  VIII.  Exposifio  capituli  ocfavi  : 
Die  illn  dedit  rex  Assuerus  Esfher  re- 
gina» 190 

.\rficulus  IX.  Dcclarafin  capituli  nnni  : 
Igifur  duodecinii  mensis,  quem  adar  vo- 
cari  anfejam  diximus,  tertiadecima  die.  191 

.\rficulus  X.  Exposifio  capituli  decimi  : 
Rex  vero  Assuerus 193 


IXDEX    GKNERAI.IS 


751 


Ariiriihis  XI.  noclaratio  capituli  undccl- 
iiii  :  -Vnno  quarto,  rognantihus  Ptolo- 
nijpo  cl  Cloopatra IH-i 

.\rticulus  XII.  Eluciilalio  capiluli  duoilo- 
cinii  :  .Moralialur  aulom  oo  louiporo  in 
aula  regis t!l5 

.\rticulus  XIII.  Elucidatio  capituli  lerlii- 
deeinii  :  Rox  maxiinus  .Vrtaxorxos   .     .    lOli 

Articulus  .XIV.  Ex|iosilio  capiluli  quarti- 
decimi  :  Esllior  quoque  rogiiia  i-oiifugit 
ad  Domiuuin 108 

.Vrtieulus  XV.  Expositio  capiluli  quinli- 
decimi  :  El    mandavil   ci   .Manlocliapus.  1201 

.Vrliculus  XVI.  Dcelaralio  rnpituli  soxli- 
decimi  :  Rox  maximus  .Vrtaxorxos    .     .  202 


EN.\RR.\TIO    IX   LIBRC.M    1'RI.MIM    E.SI>Ri:. 

Prooemium 207 

.Vrticulus  I.  Expositio  capituli   primi  :  lu 

anno  primo  Cyri  regis  Persarum.  .  200 

Articulus  II.  Expositio  capituli  sccundi  : 

Ili  sunt  autem  provinciae  filii,  qui  as- 

eendorunt  do  caplivilalc 212 

Artieulus   III.    Expositio    capituli   torlii    : 

Jamquc  venerat  mensis  seplimus.  .  .214 
Articulus  IV.  Elucidatio  capituli  qunrti :  .Vu- 

dierunt  autem  hostes  .ludfe  et  Benjamin.  21(3 
Articulus  V.  Explanatio   capituli   quiiiti  : 

Prophetavenmt  autem  Aggaeus  proplie- 

fa  et  Zacharias  lilius  .Vddo 220 

Articulus  VI.  Explanalio  capiluli  soxli  : 

Tunc  Darius  rex  prsecepit,  ct  recensue- 

runt  in  hibliotheca 221 

Articulus  VII.  Elucidatio  capituli  soptiini  : 

Post  ha-c  aufem  vorlm 223 

Articulus  VIII.   Expositin  capiluli  oclavi  : 

Hi  sunt  ergo  principes  familiarum  .  .  22.j 
Articulus    I.X.    Expositio   capituli    noni    : 

Postquam  autem  hflec  completa  sunl.  227 
Arficulus  X.  Explanalio  rapituli  dociiiii  : 

Sic  ergo   oranto  Esdra.   of   implorauto 

Deum 229 

EXAIUl.\TIO    1.N    LIBRLM    SECU.NDIM    ESDR.E. 

Procemium 233 

Articulus  1.  Elucidalio  capiliili  priiiii  :  Ver- 

ba  Nehemiae  filii  Ilelchifp 2.33 

Articulus  II.  Exposilio  capituli  socumli  : 

Factum  est  autcm  in  mense  Nisan    .     .  237 


.Vrliculus  III.  Expositio  capiluli  lerlii  :  Et 
surrexit  Eliasih  sacerdos  magnus.    .     .  239 

Vrliculus  IV.  Expositio  capiliili  quarli  : 
Faitum  ost  aulom  quuni  audissot  Sa- 
naballat 241 

.Vrtiiulus  \  .  Exposilio  capiluli  quinti  :  Et 
lactus  esf  clamor  populi 243 

.Vrticulus  VI.  Explanatio  oapiluli  sexti  : 
Eaclum  csl  auloin  quum  audissel  Sa- 
iinballnl 2.io 

.Vrlioulus  \  II.  Expositio  capituli  seplimi  : 
Postquam  autom  a-dificatus  est  murus.  247 

.Vrliculus  VIII.  Explanalio  capifuli  octavi  : 
Et  venerat  mensis  soplinius  Scenopogiap.  248 

Vrticulus  I.X.  Expnsitio  capituli  nnni  : 
In  die  aulom  vicosimo  qiiarlo  monsis 
hujus 2.50 

Articulus  \.  Declarulio  capiluli  deoinii  : 
Signatores  aufem  fuerunt  Ncheniias 
.Vtbersalha  filius  llachelai.  elc.     .     .     .  233 

.Vrticulus  XI.  Expnsitin  oapituli  undeci- 
mi  :  llnbitaverunt  nulem  priuoipos  po- 
puli  in  Jerusalem 236 

Arliculus  XII.  Expositio  capifuli  duodeci- 
ini  :  Hi  sunf  sacerdotes  ef  Levitae  qui 
ascenderunt 2.57 

-Vrlioulus  XIII.  Eliioidatio  capituli  tertii- 
deoimi  :  In  die  aulom  illo  leclum  est 
in  volumine  Movsis 260 

E.\.\RR.\TIO  l.\  LIBUUM  riUMLM  M.VCH-VB.EORIM. 

Prologus 263 

.\rticulus  I.  Expositio  capiluli  primi  :  Et 
faotum  est  poslquam  pcrcussit  Alexan- 
dor  Philippi.  Macedo 267 

.Xrtioulus  II.  Exposilio  capiluli  secumli  : 
In  diebus  illis  surrexit  MatbaUiins  filius 
Joannis 274 

.Vrliculus  III.  Elucidafio  capituli  lorlii  :  Kl 
surrexit  Judas  qui  vocabatur  Jlacbaba^us.  280 

.Vrticulus  IV.  Explanatio  capituli  qunrti  ; 
Et  assumpsit  Gorgias  quinque  millia 
virorum 283 

.\rficulus  V.  Declarafio  capituli  quinfi  : 
Ef  faclum  esf.  ut  audierunt  genles  in 
oircuilu 280 

Articulus  VI.  Explaiiatio  oapiluli  sexti  : 
Ef  rex  .Vntiochus  porambulavit  suporio- 
res  regiones 202 

.Vrliouliis  VII.  Declaralio  capituli  scptimi  : 
Anno  centesimo  quinquagosimo  primo.  293 


752 


INDEX    GENERALIS 


Artinilus  \'U\.  Ehicidatio  capittili  ocfavi  : 
Et  audivit  Judas  nomen  Ronianorum, 
quia  sunt  potentes  riribus 297 

Articulus  IX.  Explanatio  capituli  noni  : 
Interea.  ut  audivit  Demetrius  quin  ceci- 
dit  Nicanor 300 

Articulus  \.  Expositio  capituli  decimi  : 
Et  anno  centesimo  sexagesimo  ascendit 
Alexander 303 

Articulus  XI.  Expositio  capituli  undecimi : 
Et  rex  .Egvpti  congregavit  oxercitum    .  307 

Artioulus  XII.  Expositio  capiluli  duodeci- 
mi  :  Et  vidit  .lonatlias  quia  tempus  oum 
juvat 312 

Artioulus  XIII.  Expositio  oapituli  tertiide- 
cimi  :  Et  audivit  Simon  quod  congre- 
gavit  Trvphon  exorcitiim 315 

Articulus  -XIV.  Doclaratio  capituli  quarti- 
decimi  :  Anno  centesimo  septuagesimo 
secundo 318 

Articulus  .W.  Expositio  capituli  quintide- 
cimi  :  Et  misit  i"ex  Antiochus  filius  De- 
metrii  epistolas 321 

Articulus  XVI.  Eluoidatio  capituli  sextide- 
cimi  :  Et  ascendit  Joannes  de  Gazaris.  322 

EN.VRU.VTIO    IX   SECUNDUJI   LIBRUM 
MACHAB.EORUM. 

Prooemium 327 

.\rtioulus  I.  Eluoidatio  capituli  primi  :  Fra- 
tribus  qui  sunt  per  .Egvptum  Judfeis, 
etc .  320 

.Vrtioulus  II.  Elucidatio  capituli  seoundi  : 
InvonitUr  autem  iii  ilesoriptionibus  Jo- 
remisp 3:!6 

.\rticuhis  III.  Expositio  oapituli  tortii  :  Igi- 
tur  quum  sancta  civitas  habitaretur  in 
omni  pace 341 

.\rticuhis  IV.  Expositio  capituli  quarti  : 
Simon  autem  praedictus,  pecuniarum 
et  palri»  delator 344 

.\rticulus  V.  Declaratio  capiluli  quinti  : 
Eodem  tempore  .\ntiochus  secundam 
profectionem  paravit  in  ^Egyptum    .     .  348 

.\rticulus  VI.  Expositio  capituli  soxti  :  Sed 
non  post  multum  tomporis  misit  rex 
sonem  quemdam 351 

.\rticulus  \U.  Expositio  oapituli  septimi  : 
Contigit  auteni  scptem  fratres  una  cum 
malre  sua  apprehensos.oompelli  a  rege.  354 

.\rticulus  Vlll.  Elucidatio  capituli  octavi : 


Juilas  vero  Machabaeus,  et  qui  ouiii  illo 
erant,  introibant  latentor  in  oastella.     .  359 

Articuhis  IX.  Explanatio  capituli  noni  : 
Eodem  fempore  Antiochus  inhoneste 
reverteliatur  de  Perside 361 

.\rticulus  \.  Doolaratio  capituli  decimi  : 
Machabeeus  autem.  et  qui  cum  illo 
erant 364 

.\rticulus  .\I.  Declaratio  capituli  undeci- 
mi  :  Sed  parvo  post  tempore,  Lysias 
procurator  regis 365 

.Vrticulus  .XII.  Expositio  capituli  duodeoi- 
mi  :  His  factis  paotionibus 368 

.Vrtioulus  XIII.  Expositio  capifuli  tertii- 
docimi  :  .\nno  centesinio  quadragesimo 
nono 371 

.\rticulus  \IV.  lCxplanatio  oapituli  quarfi- 
decimi  :  Sed  posf  friennii  tempus     .     .  373 

.\rficulus  .\V.  Expositio  eapituli  quinti- 
dooimi  :  Nioanor  autem  uf  comperit 
.ludam  osse  in  loois  Samarife  ....  376 

COMMENTARIA    IN   PSAL.MOS. 

Pra^fatio 389 

.\rticulus  I.  Qiiid  sit  prophotia.  et  de  gra- 
dibus  ejus,  et  qualis  prophetia  sit  di- 
gnior 393 

.\rficulus  II.  De  speciebus  prophefise.  et 
qiiomodo  prophetia  infallibiliter  imple- 
atur 395 

.Vrticulus  III.  .\n  David  fuit  excellentis- 
simus  Prophefarum 396 

Vrticulus  IV.  De  quadruplici  exposifione 
sacrff"  Soriptura",  et  septem  regulis  ad 
intcUigentiam  Scripturarum  sancfarum 
valde  iitilihus 308 

Articulus  V.  De  tifulo  et  auctore,  ac  varia 
translatione  libri  Psalmorum  ....  400 

.\rticulus  VI.  De  virtiite  psalmorum.  ef  de 
modo  orandi  atque  psallendi    ....  402 

.\rticulus  VII.  De  intentione  et  forma  pro- 
cedendi  pr?esenfis  editionis 404 

.\rticulus  VIII.  De  prima  (videlicet  litfe- 
rali)  exposifione  psalmi  primi  :  Beatus 
vir  qui  non  abiit  405 

.\rticulus  I.\.  Exposifio  ejusdera  primi 
psalmi  secundum  allegoricum  infelle- 
otum,  videlicet  de  Chrisfo 409 

.\rtioulus  \.  Explauafio  ejusdem  primi 
psalmi  juxta  sensum  tropologicum  .     .  412 

.\rticulus    \I.   Exposifio   ejusdem    primi 


INDEX    fiKNERAMS 


7S3 


psalnii  sei-uii(luni  aiingogiiuin    inlellc- 

ctuiii lyA 

Articulus  Xll.  ExpDsilio   litteralis   psalnii 

secundi :  Quare  tVenuierunt  gentes,  etc.  413 
Articuliis  XIII.  ICxpositio  ejusdcin  seciin- 

di  psalmi  tropologica 410 

Artii'ulus  \\\'.  (Juod  psaliniis  iste  non  sit 
allegorice  exponendus,  quanivis  anago- 

gice  possit  exponi 421 

Articulus  W.  Explaualio  lillcralis  psalnii 

tertii:noniine.quidiiuiltiplicati  sunl.elc.  422 
Arlicuhis  \\  I.  Expositio  cjusdeni  psalini 

terlii  allegorica 423 

Articulus  XVII.  Tropologica  ejusdein  psal- 

mi  tertii  cxplanafio 423 

Articulus  X\IiI.  Exposilio  qiiarli  psalmi  : 

Uiuiin  invocareni,  etc 427 

Articulus    XIX.    Quoniodo    psalmus    iste 

quartus  niultipliciler  possit  exponi  ;  cl 

specialiter  de  expositione  ejus  in  per- 

sona  Christi 430 

Articulus  XX.  Explanalio  psalmi   qiiinli  : 

Verlia  mca  auriljus  percipe,  etc.  .     .     .  433 
Articuliis    XXI.    Quomodo    psalmus    iste 

quinlus  specialiter  el   congruenler  ex- 

poni  possit  de  Christo 436 

Articulus  XXII.  Explanalio  sexti  psalmi  : 

Domine.  ne  in  furorc,  elc 438 

Articulus  -X.XIII.  Explanalio  litteralis  sep- 
-timi   psalmi  :  Doniine  Deus  meus,   in 

le  speravi 442 

Articulus  X.XIV.  Expositio  allegorica  psal- 

mi  islius  seplimi 444 

Arliculus    XX\'.     Explanatio    tropologica 

psalmi  islius  seplimi 448 

Articulus  XXVI.  Expositio  psalrai  octavi  : 

Domine,  Dominus  nostcr,  quam  admi- 

rabilc,  elc 451 

ArticulusXX\'il.  Exposilio  anagogica  psal- 

nii  ejusdem  octavi 433 

Articulus  XXVIII.  Expositio  noni  psalmi  : 

Confitebor  tibi,  Domine 437 

Articulus  XXI.X.  Exposilio  litteralis  psal- 

mi  decimi  :  In  Domino  conlido    .     .     .  4UG 
Articulus  XXX.  Exposilin  Iropologica  psal- 

mi  ejiisdem  decimi  in  persona  Ecclesiw 

et  uniuscujusque  fidelis,  qui  est  vcrum 

ac  vivum  membrum  Ecclesia;  ....  4fi7 
Arliculus  X.XXI.  Exposilio  allegorica  ejus- 

dem  psalini  decimi  de  Christo.     .  .  470 

Articiilus  XXXII.  Exposilio  littcralis  psal- 

mi  undecirai  :  Salvuin  me  fac,  Doinine, 

quoniam,  elc 471 


Articuliis  XXXIIl.  Ehnidatio  psalmi  duo- 

ilccimi  :  t'squec|iio,  Doniiiic,   ohliviscc- 

ris,  clc 474 

.\rticuliis    .\.\.\IV.    Exposilio    Iropologica 

cjusdciii   psalini  diiodeciiiii 473 

Arliculus  XXX\'.  Exposilio  litteralis  psal- 

ini  lcrliideciiiii  :  Dixil  insipicns  in  cor- 

dc  suo 477 

Articulus  XXXVl.  Expositio  moralis  ejus- 

dem  psalmi  lcrtiidecimi 479 

Arliculus  XXWII.  Expositio  psalmi  qiiar- 

lidecinii  :  Domine,  quis  hahitabit.  etc.  482 
Arliculus    XXX\'III.     Expositio    litteralis 

psalmi    quintidecimi    :   Conserva    me, 

Domine 483 

Articulus    XXXIX.    Expositio    tropologica 

seu  moralis  ejusdem  psalmi  quintide- 

cimi 488 

Articulus  XL.  Expositio  psalmi  sextideci- 

mi  :  Exaudi,  Domine,  justitiam  meain.  491 
ArticulusXLI.  Explanatio  ejusdem  psalrni 

sextidecimi  de  Ecclesia  et  quolibel  viro 

perfecto  ac  lideli 494 

Articulus  .XLII.  Expositio  psalmi  septimi- 

decimi  :  Diligam  te,  Domine,  etc.     .     .  498 
Articulus   XLIII.   Prosecutio   expositionis 

cjusdeni  psalnii  septimidecimi  dc  Chri- 

sto 304 

Articulus  XLIV.  Expositio  allegorica  ejus- 

dem  psalmi  scptimidecimi 310 

Articulus  XLV.  Expositio  psalmi  octavide- 

cimi  :  Coeli  enarrant  gloriani  Dei.     .     .  316 
.\rliculus  .XL\'I.  Exposilio  [isalmi  nonide- 

cimi  :  Exaudiat  te  Dominus,  elc.     .     .  321 
Articulus  XLVII.  Expositio  ejusdem  psal- 

mi  nonidecimi  de  Ecclesia  ac  unoquo- 

que  fideli 322 

Arliculus  XLVIII.  Expositio  litteralis  psal- 

mi  vicesiini :  Domine,  in  virtute  tua,  etc.  324 
Articulus  XLl.V.  Exposilio  anagogica  ejus- 

dem  psalmi  vicesimi 326 

Articulus  L.  Expositio  litteralis  psalmi  vi- 

cesimi  primi  :  Deus,  Deus  meus,  respi- 

ce,  etc 529 

Arliculus  LI.  Prosccutio  expositionis  hu- 

jus  psalmi  vicesimi  primi 336 

Articulus  LII.  Expositio  moralis  ejusdem 

psalmi  vicesimi  primi 539 

.\rticulus  LIII.  Expositio  psalnii  vicesimi 

secundi  :  Dominus  regit   mc,  etc.     .     .  343 
Arliculus  LI\'.  Exposilio  auagogica  cjus- 

dem  psalmi  vicesimi  secundi,  de  Chri- 

slo  et  de  Beatis  seu  comprehensorihus.  346 


754 


INDEX    GENKRALIS 


Arliculus  LV.  Expositio  psalmi  vicesimi 
tertii  :  Domini  cst  terra.  etc oil 

Articulus  LVI.  Expositio  psalmi  vicesimi 
quarti  :  Ad  te,  Domine,  levavi,  elc.  .     .  531 

Articuliis  LVII.  Expositio  de  Cliristo,  psal- 
mi  vicesimi  quiiiti  :  .ludica  me,  Domi- 
ne,  etc S30 

.'Vrticulus  LMII.  Expositio  cjusdem  psalmi 
vicesimi  quinti  tropologica,  de  unoquo- 
que  viro  perfccto 

Articulus  LI.\.  Expositio  psalmi  vicesimi 
sexti  :  Dominus  illuminatio  mea.     .     . 

Articulus  LX.  Expositio  ejusdem  psalmi 
vicesimi  sexti  de  Ghristo 

Articulus  LXI.  Expositio  litteralis  psalmi 
vicesimi  septimi  :  \d  te,  Domine,  cla- 
mabo 

Articulus  LXII.  Expositio  tropologica  seu 
raoralis  ejusdem  psalmi  vieesimi  sep- 
timi 

Articulus  L.XIII.  Expositio  psalmi  vicesimi 
octavi  :  .\fTerte  Domino,  filii  Dei  .     .     . 

Articulus  LXI\'.  Expositio  litteralis  psalmi 
vicesimi  noni  :  Exaltabo  te,  Domine.     . 

Articulus  LXV.  Expositio  tropologica  ejus- 
dem  psalmi  vicesimi  noni 

Articulus  LXVI.  Expositio  ejusdem  psal- 
mi  vicesimi  noni  anagogica 

Articulus  LXVII.  Expositio  de  Christo 
psalmi  tricesimi  :  In  te,  Domine,  spe- 
ravi 

Articulus  LXVIII.  Expositio  ejusdem  psal- 
mi  tricesimi  de  Ecclesia,  et  quocumque 
fideli  in  tribulationibus  constituto     .     . 

.\rticulus  LXIX.  Expositio  psalmi  tricesi- 
mi  primi  :  Beati  quorum  remissae  sunt 
iniquitates ,')96 

Articulus  LXX.  Expositio  psalmi  tricesimi 
secundi  :  Exsultate.  justi,  in  Domino     .  000 

.\rticulus  LX.XI.  Expositio  psalmi  tricesi- 
mi  tertii  :  Benedicam  Dominum  in  om- 
ni  tempore 603 


539 
.562 
567 

570 

57.3 
575 
379 
382 
384 

586 

392 


-Vrliculus  LXXII.  Expositio  psalmi  trice- 
simi  quarli  :  .ludica,  Domine,  nocentes 
me 611 

Articulus  LXXIII.  Expositio  moralis  ejus- 
dom  psalmi  tricesimi  quarti,  de  quo- 
cumque  justo  atque  Ecclesia  ....  018 

.Vrticulus  LXXIV.  Expositio  psalmi  trice- 
simi  quinti  :  Dixit  injustus  ut  delin- 
quat 623 

Articulus  LXXV.  Expositio  psalmi  tricesi- 
mi  sexti  :  Noli  a?mulari  in  malignan- 
tibus 028 

.Vrticulus  LXXVI.  Expositio  psalmi  tricesi- 
mi  septimi  :  Domine,  ne  in  furore   .     .  636 

.Vrticulus  LX.XMI.  Expositio  psalmi  trice- 
simi  octavi  :  Dixi,  custodiam  vias  meas.  6i3 

.Vrticulus  LXXVIII.  Expositio  de  Christo 
psalmi  tricesimi  noni  :  Exspectans  ex- 
spectavi.  etc 631 

Articulus  LXXI.X.  Expositio  ejusdem  psal- 
mi  tricesimi  noni  de  Ecclesia  seu  uno- 
quoque  fldeli 657 

Articulus  LXXX.  Expositio  litteralis  psal- 
mi  quadragesimi  :  Beatus  qui  intelligit.  662 

Articulus  LXXXI.  Expositio  ejusdem  psal- 
mi  quadragesimi  tropologica  ....  006 

Articulus  LX.X.MI.  Expositio  psalmi  qua- 
dragesimi  primi  :  (Juemadmodum  de- 
siderat  cervus 670 

Articulus  LXX.XIII.  Expositio  psalmi  qua- 
dragesimi  secundi  :  Judica  me,  Deus, 
et  discerne 678 

Articulus  LX.X.MV.  Expositio  allegorica 
ejusdem  psalmi  quadragesimi  secundi 
de  Christo 080 

Articulus  LXX.XV.  Expositio  litteralis  psal- 
mi  quadragesimi  tertii  :  Deus.  auribus 
nostris  auilivimus 681 

ArticulusLXXXVI.EIucidatio  moralis  ejus- 
dem  psalmi  quadragesimi  tertii   .     .     .  686 

Index  locorum  S.  Scripturfe 693 

Index  analyticus 70S 


Tvpis  Cartusise  Sanctse  Mariae  do  Pratis.  Moustrolii. 
J.  iVitNAUNT.  tvpograplius. 


m 
u 

• 

O 
1 

d 

m 

• 

•4  la 

1 

5S 

-*>  a> 
u  n 

4  °^ 

1 

1 

\ 

1H[  INST'Tt!Tf  OF  MEOtAP/AL  STUDIE3 

I         I.M3LEY   PLACE 

TORONTO  5,    CAIMAOA. 

39/5    '